Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
(૧૨) કર્મ પોતાનું ફળ અવશ્ય આપે છે અને સુખ દુઃખ રૂપે અનુભૂતિ કરાવે છે પરંતુ આ કર્મની લીલા નિશ્ચય દૃષ્ટિએ જીવથી નિરાળી છે. કર્મફળથી પ્રભાવિત થવું કે ન થવું અને કર્મના ફળને સ્વીકારવું કે ન સ્વીકારવું, તે એક આધ્યાત્મિક ઉચ્ચકોટિનો પુરુષાર્થ છે. કર્મફળ તે કર્મની ગતિ છે. તેનાથી જ્ઞાન લેવું, તે જીવની પોતાની ગતિ અર્થાત્ સન્મતિ છે, વિપરીત આભાસ લેવો, તે કુમતિ છે. વિકાસક્ષેત્રમાં આવેલા જીવોના કર્મફળ બોધ, સુબોધ, પ્રતિબોધ અને કુબોધનું નિમિત્ત બને છે, જ્યારે અવિકસિત ચેતનાવાળા જીવો માટે કર્મફળ વિશેષ પ્રભાવનું નિમિત્ત બનતા નથી અર્થાતુ અબોધાત્મક રહે છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે કર્મફળ મળ્યા પછી પણ પોતાની પ્રજ્ઞાથી જીવાત્મા નિરાળો રહી શકે છે અથવા વિશેષ કોપાયમાન પણ બની શકે છે.
(૧૩) જૈનશાસ્ત્રોમાં નિર્જરાનું ઘણું મહત્ત્વ છે. નિર્જરા બે રીતે થાય છે. ૧) કર્મભોગ થયા પછી સ્વતઃ નિર્જરા થાય, ૨) જીવ પુરુષાર્થ કરી તીવ્ર પ્રજ્ઞાથી ઉદયમાન કર્મોને નિરસ્ત કરે. અધ્યાત્મશાસ્ત્રોમાં ઉલ્લેખ છે કે તીવ્રજ્ઞાન જેન વચ્ચત્તે કૃffબ | જ્ઞાનની તીવધારા રૂપ કરવતથી કર્મરૂપ કાષ્ટો કપાય છે. આ સૂક્ષ્મ પ્રજ્ઞા તે સર્વ પ્રથમ કર્મ અને ચેતનનો ભેદ પારખે છે. કર્મ તે ચેતન્ય નથી અને ચૈતન્ય તે કર્મ નથી, આવા ડ્રઢ નિર્ણયાત્મક જ્ઞાનથી આત્માને ઉદયભાવી પરિણામોથી અલગ કરી સ્વપરિણામોમાં સંસ્થિત કરે, ત્યારે કર્મનો પ્રભાવ નિરસ્ત થાય છે. સિદ્ધિકારે પણ ક્ષમાદિ ગુણોનો આશ્રય કરી કર્મપ્રભાવને નિરસ્ત કરવાની વાત કહી છે. જીવ ઉપર્યુકત કળામાં સ્થિર થાય, તો ક્ષમાદિ ગુણો સ્વતઃ આત્મામાં નિવેશ પામે છે.
(૧૪) કર્મભોગ બે પ્રકારના છે, શુભ અને અશુભ. બંને પ્રકારના ભોગ નવા પાપબંધનું પણ નિમિત્ત બને છે અને કર્મનિર્જરાનું પણ નિમિત્ત બને છે. પ્રબળ પુણ્યના ઉદયથી શુભ કર્મોના ભોગનો યોગ થાય અને પાપકર્મના ઉદયથી અશુભ ભોગનો યોગ થાય છે. જ્ઞાની પુરુષોએ વિવક્ષા કરી છે કે કર્મભોગની પ્રધાનતા નથી પરંતુ કર્મભોગ વખતે જીવની સ્થિતિ કેવી જળવાઈ રહે છે, તે મુખ્ય વિષય છે.
કર્મભોગ ત્રણ પ્રકારે થાય છે. ૧) શુભકર્મના ભોગભાવમાં લિપ્ત થઈને તેના આસ્વાદમાં આસકત બની હિતાહિતની બધી વાતો ભૂલી જવી. ૨) અશુભકર્મના ભોગભાવમાં તીવ્ર પીડાઓથી ઘેરાઈને હાહાકાર કરવો અને તેનાથી મુકત થવા ગમે તેવા પાપચરણો કરવા. ૩) શુભાશુભ બંને ભાવોથી નિરાળા રહી સમભાવે કર્મનું વેદન કરવું, કર્મના ભોગથી અભુકત રહી નિર્લિપ્તભાવને ધારણ કરવો, આ છે કર્મભોગની ઉચ્ચત્તમ અવસ્થા. જ્ઞાનપૂર્વક ભોગવાતા કર્મ કલ્યાણનું નિમિત્ત બને છે. જો જીવની નિર્મોહદશા હોય, તો શુભભાવો સ્વયં બંધન નથી અને તે જ રીતે અશુભભાવો સ્વયં હાનિકર્તા નથી, મોહાત્મકદશામાં શુભ અને અશુભ બંને કર્મો પાપનું નિમિત્ત બને છે.
