Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
(૨) અહિંસાના પાલન માટે આંતરિક ક્ષેત્રમાં મોત નિવારણ કરી નિર્મોહદશાને ધારણ કરવી. તેને
શાસ્ત્રીયભાષામાં ભાવચારિત્ર કહ્યું છે. (૩) આ ભાવ ચારિત્રને પ્રાપ્ત કરવા માટે અને સત્તામાં પડેલા કર્મોનો ક્ષય કરવા માટે સ્વાધ્યાય
અને તપનું અવલંબન કરવું અર્થાત્ ૧) ભૂતકાલીન કર્મનું નિવારણ ૨) ભાવ ચારિત્રમાં રમણ ૩) બાહ્ય જગતમાં યતના પૂર્વક દોષોનું નિવારણ, આ છે સાધનાની ત્રિવેણી.
ચારિત્રની પ્રધાનતા શા માટે ? વ્યકિત માટે જેમ આત્મશાંતિ જરૂરી છે, તે જ રીતે સમષ્ટિમાં પણ શાંતિ અને સૌમ્યતા જરૂરી છે. ચારિત્રને હટાવી લેવામાં આવે અથવા અહિંસા આદિ ગુણોનું અવલંબન કરવામાં ન આવે, સત્યનો સર્વથા પરિત્યાગ થાય, તો સાધુ જીવન તો દૂર રહ્યું પરંતુ ગૃહસ્થ જીવન કે સામાજિક જીવન પણ નરકાવાસ બની જાય છે અને સમગ્ર સંસાર પાપકાના દાવાનળમાં ભસ્મીભૂત થઈ જાય છે. આ ચારિત્ર કોઈ વ્યકિત ઉપાસના પૂરતું સીમિત નથી પરંતુ તે કરોડો જીવોને સ્પર્શ કરે તથા સમાજતંત્ર કે રાજયતંત્રને પરિશુદ્ધ કરે, ન્યાયયુકત માનવજીવનનું સંચાલન થાય, તેવો મહાગુણ તેમાં સમાવિષ્ટ છે. પ્રત્યેક વ્યવહારમાં મનુષ્યને ચારિત્રની જરૂર છે. મનુષ્ય જેટલો ચારિત્રથી દૂર થાય, તેટલું તેનું જીવન દુર્ગમ અને કષ્ટમય બને, તે સ્વાભાવિક છે. આવા પવિત્ર મહાગુણને જે દોષ રોકે છે, તે પણ એટલો જ ભયાનક છે, તે છે ચારિત્રમોહનીયકર્મ. એકેન્દ્રિયથી લઈને સમગ્ર સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય કે દેવ, નારકીઓને પણ ચારિત્રભાવો શાતાકારી બને છે, તેથી ચારિત્રની મહાનતા સહજ રીતે સમજાય છે. કેટલીકવાર કોઈ કહે કે પાપથી પણ સુખ મળે છે, પાપક્રિયા કરીને આનંદનો ઉપભોગ થાય છે પરંતુ આ દલીલમાં બહુ સાર નથી. પાપજનિત સુખ માટે કેટલાક કડવા ફળ ભોગવવા પડે છે, તેનો ઈતિહાસ ઘણો વિશાળ છે. આ વિશ્વપ્રસિદ્ધ ચર્ચા છે. અહીં તેનો વિસ્તાર ન કરતાં મૂળ વિષય પર આવીએ.
ચારિત્રભાવ શું છે ? હકીકતમાં ચારિત્ર તે સૂક્ષ્મ આધ્યાત્મિક પરિણામ છે. આ આધ્યાત્મિક ચારિત્ર બે ભાગમાં પ્રવાહિત થાય છે. ૧) ઉપયોગ અને ૨) યોગ. જે આધ્યાત્મિક જ્ઞાનાત્મક અધ્યવસાય છે, તે ઉપયોગ રૂ૫ ચારિત્ર છે અને મન, વચન, કાયાની નિર્દોષ પ્રવૃત્તિ છે, તે યોગાત્મક ચારિત્ર છે. જૈનદર્શનમાં ગુપ્તિ અને સમિતિના નામથી બંને પ્રવાહોનું વિભાજન થયેલું છે. સારાંશ એ છે કે જીવની માનસિક ભૂમિકા નિર્મળ અને નિર્દોષ બને તથા આંતરિક દોષોની સામે લડવા માટે જે પરાક્રમનો વિસ્ફોટ થાય તે બધુ ચારિત્ર છે. આ ભાવચારિત્રના આધારે સમગ્ર નિર્દોષ પ્રણાલીનો પ્રારંભ થાય છે. ગૃહસ્થોના અણુવ્રતથી લઈને સંતોના મહાવ્રત સુધી અને તેનાથી પણ આગળ વધીને ક્ષાયિકભાવ સંપન્ન મહાત્માઓના યથાર્થ વ્રત, તે પણ ચારિત્રનું બાહ્યરૂપ છે. આ રીતે બાહ્ય અને આત્યંતર બંને ક્ષેત્રમાં પરસ્પર સંમેળવાળી જે વૃત્તિ કે પ્રવૃત્તિ છે, જે કાંઈ આચરણ છે, તે ચારિત્ર છે.
ચારિત્ર વિરોધિ દોષો : શાસ્ત્રોમાં જે મુખ્ય કર્મનો ઉલ્લેખ છે, તે મોહનીય કર્મ છે. પાછળની ગાથામાં તેનો ઉલ્લેખ પણ થયો છે. આ કર્મ ચારિત્ર વિરોધિ છે પરંતુ તે બેધારી તલવાર ચલાવે છે. મનુષ્ય જો દોષોને દોષરૂપ સમજી જાય, તો તેનો નાશ જલ્દી થાય છે પરંતુ અજ્ઞાન
