Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અભિવ્યકિત છે. આ રીતે સબોધ અને વીતરાગભાવ છે, તે બંને મોહનીય કર્મના બંને ભેદના મૂળને છેદે છે. આ છે ગાથાનો ભાવાર્થ. - અચૂક ઉપાય આમ – ગાથામાં “અચૂક શબ્દ છે. અચૂક ઉપાય તરીકે ભાવ પ્રગટ કર્યો છે. “અચૂક' શબ્દ નિશ્ચયાત્મકભાવની અભિવ્યકિત કરે છે, અહીં અચૂક કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે આ ઉપાય સચોટ છે, નિષ્ફળ જાય તેવો નથી. આ સિવાયના બીજા નાના-મોટા ઉપાય હોય શકે છે. વ્રતાદિ ક્રિયાઓનું અવલંબન કરી ભિન્ન-ભિન્ન પ્રકારની નાની-મોટી સાધનાઓ ચાલતી હોય છે પરંતુ આ સાધનાઓ ત્યારે જ સફળ થાય, જ્યારે તેમાં વીતરાગભાવ હોય. વીતરાગભાવ હોવો જરૂરી છે. તેની સાથે જ જો ક્રિયા અથવા બીજા સંકલ્પો થતાં હોય, તો તે સફળ થાય, તેવી બાહેંધરી આપી છે. અચૂક શબ્દ ઉપાયની યોગ્યતા સાથે જોડાયેલો છે. ઉપાય યોગ્ય હોય, તો તે અચૂક ફળ આપે છે પરંતુ વીતરાગભાવ હોય, તો જ ઉપાય યોગ્ય બને છે. અચૂક શબ્દ પરોક્ષ રીતે વીતરાગતા સાથે સંબંધિત છે અને સીધી રીતે ઉપાય સાથે સંબંધિત છે. તીરંદાજ પોતાની વિદ્યામાં નિષ્ણાત હોય, તીર, ધનુષ્ય યોગ્ય હોય અને નિશાન ઉપર જ દ્રષ્ટિ હોય, ત્યારે તે નિશાનનો અચૂક વેધ કરે છે. અહીં અચૂક શબ્દ તીરંદાજ, તીર અને નિશાન એ ત્રણેની યોગ્યતાનો સૂચક છે અને ત્યારે જ લક્ષ્યવેધ થાય છે. તે જ રીતે અહીં સાધક કુશળ છે, બોધ અને વીતરાગતા રૂપી ધનુષ્ય અને તીર બંને તૈયાર છે, મોહ રૂપી લક્ષ નિશાન છે, હવે જો સાધક પ્રહાર કરે, તો અચૂક લક્ષ્યવેધ કરે છે. આ અચૂક શબ્દ દ્વારા સાધક અને સાધન બંનેને ઉપાય માની મોહને હણવાનું કાર્ય અચૂક રીતે સિદ્ધ થાય છે, ગાથામાં તેવી અનુપમ અભિવ્યકિત છે.
ગાથાના જે ચાર અવલંબન છે, તેનો સંપૂર્ણતઃ ઉલ્લેખ કર્યો છે. આ ચારે આલંબનમાંથી વિપક્ષમાં બોધ અને વીતરાગભાવ છે અને પ્રતિપક્ષમાં દર્શનમોહ અને ચારિત્રમોહ છે. રણભૂમિમાં વપક્ષના યોદ્ધાઓ પ્રતિપક્ષના યોદ્ધાને પરાસ્ત કરે અને હણે છે, ગાથામાં તેવી અચૂક પ્રેરણા આપી છે અને મોક્ષના ઉપાયોને સ્પષ્ટ રીતે પ્રગટ કર્યા છે.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : જો કે આ ગાથા જ આધ્યાત્મિકભાવોથી ભરપૂર છે. તેમાં કેટલુંક પરિસ્થિતિનું વિવરણ કર્યું છે પરંતુ સંપૂર્ણ વિવરણ જીવાત્માને માનસિક સ્થિતિથી પણ ઉપર જઈ Tયાં મનોગત પ્રવૃત્તિનો અભાવ છે, તેવા ભાવમાં રમણ કરવાનું સૂચન કરે છે. વીતરાગ શબ્દ રાગના પરિવાર પૂરતો જ સીમિત નથી પરંતુ રાગનું ક્ષેત્ર જ્યાં પૂર્ણ થઈ ગયું છે, વ્યતીત થઈ ગયું છે, તેવા વિરાગ અર્થાત્ અનામય સ્વસ્થક્ષેત્રમાં વિચરણ કરવાનો પ્રચુર પરમાનંદ પ્રગટ કરે છે, અગાધ સમુદ્રમાં જલયાત્રા શરૂ કરતા પહેલાં રેતી ભરેલો સમુદ્રતટ છોડવો પડે છે, તટ અર્થાત્ તેનારો છોડવો, તે પર્યાપ્ત નથી. જલયાત્રા લક્ષ છે, તે આનંદજનક છે. જીવાત્મા જ્યારે અરાગ છે વિરાગના ક્ષેત્રો છોડી ઉપરની ભૂમિકામાં શુદ્ધ આત્મપ્રદેશથી નિષ્પન્ન થતાં પરિણામોનો ઉપભોગ કરે છે, ત્યારે અત્યાજ્ય અને અગ્રાહ્ય એવું કોઈ કાર્ય બાકી રહેતું નથી. છૂટવાનું છૂટી ગયું છે, ગ્રહણ કરવાનું છે, તે ગ્રહણ થઈ ગયું છે, બંને ક્રિયાથી પર થઈ નોત્યાજ્ય નોગ્રાહ્ય એવા સ્વસંતુષ્ટિ ક્ષેત્રમાં સમાવિષ્ટ થઈ આનંદની અનુભૂતિ કરાવવી, તે ગાથાનો અદ્ગશ્ય આધ્યાત્મિક સંપૂટ છે.
