Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પોષણ કરવા માટે જે સાધનો એકત્ર કરે, તેને પરિગ્રહ એવું નામ આપવામાં આવ્યું. સર્વ પ્રથમ મોટામાં મોટો દોષ હિંસા તે પ્રત્યક્ષભૂત દોષ છે. એક જીવ સ્વાર્થથી અથવા અનર્થભાવે અજ્ઞાનપૂર્વક બીજા જીવનો ઉપઘાત કરે છે. મારવાથી મરનાર જીવો ભયભીત થાય છે અને તેનાથી મરનાર અને મારનાર જીવો વચ્ચે દ્વેષભાવ કે વૈરભાવ થાય છે. હિંસા એક એવો દોષ છે કે જે શૂન્યથી શરૂ થઈ નાના પ્રકારના હેતુ–અહેતુનું અવલંબન કરી મહાયુદ્ધ સુધી પહોંચે છે. આવી મનુષ્યકૃત કે પ્રાણીકૃત હિંસા વ્યાપકરૂપે ફેલાયેલી છે. હિંસાની વ્યાપકતાનો વિચાર કરીએ, તો માનો તે કણકણમાં ભરેલી છે. હિંસાના મુખ્ય ત્રણ કારણ જોઈ શકાય છે. (૧) જીવન ધારણ કરવા માટેની હિંસા. નીવો નીવર્ય નીવનન્ ! એક જીવ બીજા જીવની હિંસા
કરીને જ જીવે છે. (૨) સ્વાર્થ કે અહંકારને વશીભૂત થઈને આધિપત્યજનક હિંસા. પ્રાણીઓ ઉપર અધિકાર સ્થાપિત
કરવા કે તે જીવોને વશીભૂત રાખવા માટે નિર્બળ પ્રાણીઓનો સંહાર કરવો કે તેને દુઃખી કરવા. (૩) અનર્થકારી નિમ્પ્રયોજન કે મિથ્યાપ્રયોજનથી વ્યાપક રૂપે મહાયુદ્ધ જેવી હિંસાને જન્મ
આપવો.
આ સિવાય બીજા નાના-મોટા અનેક કારણોથી હિંસા થાય છે. તે હિંસાના મૂળમાં જીવનધારણ ઉપરાંત બીજો પણ ઘણો મોહ હોય છે અર્થાતુ મોહજનિત હિંસાનો પ્રવાહ ચાલે છે. મૂળમાં બાહ્ય હિંસાના કારણ રૂપ જીવનો મોહભાવ સૂકમ કારણ છે. આ રીતે હિંસા બે ભાગમાં વિભકત થઈ જાય છે. બાહ્યક્ષેત્રમાં ઘટિત થનારી હિંસા અને આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રમાં થતી મોહાત્મક હિંસા.
જેમ હિંસાનો દોષ છે, તેમ સમાજમાં અસત્ય, ચોરી અને વાસનાના દોષો પણ વ્યાપક થયેલા છે. જો કે આ બધા દોષો લગભગ હિંસાનું રૂપ જ છે. હિંસાને સુરક્ષિત રાખવા માટે તથા પોતાના મોહભાવોને પૂર્ણ કરવા માટે જરૂરી કે બિનજરૂરી એવા અમર્યાદિત સાધનોનો સંગ્રહ કરવો, તે પરિગ્રહ છે. પરિગ્રહ એક એવો દોષ છે કે તેને ઊભો કરવા માટે બધા દોષોનું સેવન કરવું પડે છે. ત્યારપછી પરિગ્રહનું અવલંબન કરી પુનઃ તે જ પરિગ્રહથી દોષોનો વિસ્તાર થાય છે. હિંસાની જેમ આ દોષો પણ બાહ્ય ક્ષેત્રમાં પ્રત્યક્ષરૂપ છે. તે બધા દોષોનું મૂળ મોહ હોવાથી તે દોષો સૂમ આધ્યાત્મિક દોષ રૂપે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. સંક્ષેપમાં કહેવાનો સાર એ છે કે દોષાત્મક ક્રિયાઓનું મૂળ મોહ છે. આ દોષો અવ્રત કે અચારિત્રરૂપ હોવાથી તેના નિવારણ રૂપે પંચ ગુણની સ્થાપના કરવામાં આવી છે, અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ. આ પંચગુણને ચારિત્ર એવું નામ આપવામાં આવ્યું છે. જેનાથી ચારિત્રનું હનન થાય તેને ચારિત્રમોહ અને જેનાથી ચારિત્રમોહ ઉત્પન્ન થાય, તેવા કર્મને ચારિત્રમોહનીયકર્મ નામ આપ્યું છે. આ રીતે ચારિત્ર મોહનીય ત્રિવેણી નિષ્પન્ન થઈ. ૧) બાહ્ય પાપકર્મ ૨) તેના કારણભૂત સૂમ આંતરિક મોહ ૩) મોતનું કારણ મોહનીય કર્મ
એ જ રીતે જ્ઞાનીઓએ ચારિત્રની પણ ત્રિવેણી સ્થાપિત કરી. (૧) બાહ્ય ક્ષેત્રમાં હિંસાદિ દોષોનું નિવારણ કરવું, પાપકર્મ ન થાય તેની સાવધાની રાખવી.
