Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧૦૩
ઉપોદ્દાત – પૂર્વની ગાથામાં સિદ્ધિકારે આઠ કર્મોમાં મોહનીયકર્મને પ્રમુખતા આપી છે. આમ તો આઠે કર્મો પ્રમુખ છે છતાં પ્રમુખમાં પ્રમુખ મોહનીય છે, એમ કહીને કવિરાજે ધ્રુવકર્મ રૂપે મોહનીયનો સ્વીકાર કર્યો છે અને શેષ કર્મોના વિવેચનની ઉપેક્ષા કરી છે. આ ગાથામાં મોહનીયકર્મના ભેદનું અને તેના હનનનું વિવેચન છે. કવિરાજે અત્યાર સુધી કર્મ ઉપર જે કાંઈ અભિવ્યકિત કરી હતી, તેને નજર અંદાજ કરી મૂળભૂત મોહનીયકર્મને કેન્દ્રીભૂત કર્યું છે કારણ કે આ ગ્રંથનું લક્ષ કર્મની વિવેચના નથી પરંતુ આત્મદર્શન એ જ મુખ્ય લક્ષ છે, તેથી આત્મદર્શનમાં જે બાધક છે, તેવા કર્મ વિષયક ઉલ્લેખ કરવો આવશ્યક છે. આ બાધક કર્મ મોહનીયકર્મ છે. તેના બે પાસા સમજાય તેવા છે, ન સમજવાની કે ન માનવાની કમજોરી પ્રથમ છે અને બીજી કમજોરી આચરણની અશકિત અથવા સમજયા પ્રમાણે ન કરવું, તે છે. આ બંને પાસા મોહના જ છે. જૈનદર્શનમાં તેને દર્શનમોહ અને ચારિત્રમોહ, એવા નામ આપ્યા છે. આ ગાથામાં તવિષયક વિવેચન છે. હવે આપણે ગાથાનો સ્પર્શ કરશું.
[ કમ મોહનીય ભેદ છે, દર્શન ચારિત્ર નામ; | હો બોધ વીતરાગતા, અચૂક ઉપાય આમ II ૧૦૩ I
જૈનદર્શનમાં સાધનાના મુખ્ય બે પાયા માનવામાં આવ્યા છે, દર્શન અને ચારિત્ર. અહીં દર્શન’ શબ્દમાં દર્શન અને જ્ઞાન બંનેનું સંયુકત ગ્રહણ થાય છે. મોક્ષશાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે સગર્શનશાનવારિત્રાઉન મોક્ષમઃ | જે રીતે જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર મુકિતના પ્રધાન સોપાન છે, તેનાથી વિપરીત સંસારમાં રોકનાર મુખ્ય દોષ અચારિત્ર-અવ્રત અને તેના સહાયક મિથ્યાત્વ તથા અજ્ઞાન છે. આ રીતે ત્રિદોષનો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે, તેનું જો સૂત્ર બનાવીએ, તો આ રીતે થાય છે. મિથ્યાત્વીજ્ઞાનવ્રત Rવતર | મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાન અને અવ્રત, સંસારનો માર્ગ છે. અવ્રત તે અચારિત્ર છે. હવે આપણે મૂળ પ્રશ્ન પર આવીએ.
ચારિત્રના વિષયમાં અનેક પ્રશ્નો થઈ શકે છે. ચારિત્રની ઉપાસના શા માટે ? ચારિત્રની પ્રધાનતા શા માટે ? ચારિત્રભાવ શું છે ? ચારિત્ર વિરોધિ દોષો કયા છે ? સમગ્ર જૈન સાધનાનો પાયો કયાંથી શરૂ થાય છે ? તેનું ન્યાયયુકત વિવેચન કરવા માટે આધ્યાત્મિક જગતમાં પ્રવેશ કરવો પડે છે. હવે આપણે ક્રમશઃ એક એક પ્રશ્નને તપાસીએ. (૧) ચારિત્રની ઉપાસના શા માટે ? સંસારના આધ્યાત્મિક મહાપુરુષોએ અને દેવાધિદેવ તીર્થકરોએ સમાજ કે સૃષ્ટિ ઉપર જ્યારે વૃષ્ટિપાત કર્યો, ત્યારે જીવનના અર્થી પ્રાણીઓ ઉચિત અને અનુચિત, બંને પ્રકારના વ્યવહારથી જીવન ધારણ કરતા હતા. પ્રાણધારીઓના આ વ્યવહારમાં મુખ્ય પાંચ દોષ જ્ઞાની મહાપુરુષોની નજરમાં આવ્યા. આપણે આ દોષોને પંચદોષ કહેશું. ૧) હિંસા, ૨) અસત્ય વ્યવહાર ૩) ચોરી ૪) વાસના અર્થાત્ કામદોષ અને ૫) ચારે દોષોનું
