Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
તેનું મૂળ કારણ ગોપ્ય છે. બ્રહ્મની સાથે માયા છે, લોખંડ છે, તો તેમાં કાટ લાગે છે. નિર્મળ પાણી બે દિવસમાં બગડવા લાગે છે. પ્રકૃતિ જગતમાં વિકારી પર્યાયનું અસ્તિત્વ પ્રબળ ભાવે જોઈ શકાય છે. એક નૈમિત્તિક વિકાર હોય છે અને એક સ્વયં દ્રવ્યોના અવલંબન પામી વિકાર ઉદ્ભવ પામે છે. જેમ જડ પદાર્થોમાં વિકારી પરિણામો હોય છે, તે જ રીતે આત્મદ્રવ્યની સાથે વિકારી પરિણામો જોડાયેલા છે. વેદાંતમાં માયા કહીને તેનું સ્વતંત્ર માયાવી સ્વરૂપ બતાવ્યું છે. બાકીના અધ્યાત્મશાસ્ત્રોમાં આ વિષય ગંભીર રીતે ચર્ચાયો છે. હકીકતમાં ચૈતન્યદ્રવ્ય આવા કોઈ વિકારીભાવો રૂપે પરિણમી શકતું નથી. તેનું અસ્તિત્વ તો નિર્મળભાવે જ રહે છે, તેથી વિકારીભાવને જીવનો પર્યાય માની શકાય નહીં. તે જ રીતે ક્રોધાદિ વિકારો, તે જડતત્ત્વના વિકાર પણ નથી. આમ હોવા છતાં વિકારીભાવોનું અસ્તિત્વ સ્પષ્ટ પ્રતીત થાય છે. માયાનું લક્ષણ પણ આવું જ બતાવ્યું છે. આ બધા વિકારીભાવો પ્રત્યક્ષ હોવા છતાં તેનું કોઈ ઊંડું મૂળ નથી. નવતત્ત્વમાં પણ જીવ–અજીવને છોડીને તેને આશ્રવતત્ત્વમાં સ્થાન આપ્યું છે. યથાર્થરૂપે તે જીવા પણ નથી અને અજીવ પણ નથી પરંતુ આશ્રવતત્ત્વ છે. વિકારોને અજીવ માનીએ, તો પણ તે નિત્ય નથી પરંતુ અનિત્ય છે.
* જીવ અને અજીવ વચ્ચેનો જે અંતરાલ છે, તે આ બધા વિકારીભાવો છે, એક પ્રકારની ભારે છેતરપિંડી છે. પ્રકાશનું અસ્તિત્વ છે. પ્રકાશના અભાવમાં અંધકાર દેખાય છે, તે દેખાય છે છતાં વાસ્તવિક નથી. પ્રકાશનો ઉદય થતાં લય પામી જાય છે. બિમારી કે રોગ તે શરીરમાં ઉત્પન્ન થયેલો વિકાર છે. શરીરનો મૂળધર્મ સ્વાથ્ય છે. આ રીતે જે વિકારીભાવો ઉદ્દભવે છે, તેને ચારિત્રમોહ કહે છે. ચારિત્રમોહ ઘણી વખત નૈમિત્તિક હોય છે. નિમિત્ત કારણો તેમાં સહાયક બને છે પરંતુ મૂળમાં જીવની અજ્ઞાનદશા અને નિર્બળતા તેનું ઉપાદાન છે. ઉપાદાન નિર્બળ હોય, ત્યારે નિમિત્ત પ્રબળ બને છે અને ઉપાદાન સમર્થ હોય ત્યારે નિમિત્ત નિર્બળ બની જાય છે. પ્રકૃતિ અને પ્રકારની અપેક્ષાએ ચારિત્રમોહના ઘણા ભેદ થાય છે પરંતુ મૂળમાં ચારિત્રમોહ એક જ છે. મુધ્ધતિ નીવો અને જ મોદ: | જેનાથી જીવ મોહિત થાય, તે ચારિત્રમોહ છે. ચારિત્ર તે આત્માનો શુદ્ધ સ્વાભાવિક ગુણ છે. તેના વિપક્ષમાં મોહ છે. હકીકતમાં ચારિત્રમોહ શબ્દ થોડો ભ્રમાત્મક છે. ચારિત્રને મોહ કહી શકાતું નથી અને મોહને ચારિત્ર કહી શકાતું નથી. તેનું ખરું નામ તો અચારિત્રમોહ આપવું જોઈએ. ચારિત્રને આવરણ કરનાર, ચારિત્રનો અભાવ ઉત્પન્ન કરનાર, જીવનું જે ચારિત્રરૂપ સ્વરૂપ છે, તેને વિકસિત થવામાં બાધક બનનાર ચારિત્રમોહ છે. જેમ કોઈ કહે કે આ હીરાની પેટી છે, તો ત્યાં પેટી છે, તે હીરો નથી અને હીરો છે, તે પેટી નથી પરંતુ પેટી હીરાને બંધનમાં રાખનાર એક આવરણ છે. તે રીતે ચારિત્રરૂપ હીરાને ઢાંકે, તે ચારિત્રમોહ છે.
ચારિત્ર અને મોહનું મૌલિક અંતર ઃ ચારિત્ર ગુણાત્મક પર્યાય છે. આ ગુણાત્મક ભાવો ચૈતન્ય સાથે અનાદિ સિદ્ધ જોડાયેલા છે. ગુણાત્મકભાવોનો વિકાસ થવો તે એક પ્રકારે કાળલબ્ધિ તો છે જ પરંતુ સાથે સાથે પરમ પુણ્યનો ઉદય હોય, ત્યારે ગુણાત્મકભાવો વિકસિત થવા લાગે છે. જેમ કળીમાંથી પુષ્પ ખીલે ત્યારે પુષ્પના રૂપ, રંગ અને સૌરભ વિકસિત થઈને તેના ગુણો પ્રગટ કરે છે. આ એક સ્વાભાવિક પ્રકૃતિગત વિકાસનો ક્રમ છે. આ ક્રમિક વિકાસમાં આરોહ અને
ભાઇ પડાપડી 1011111111111''N\\\\
Movie:10'''''''''ધાડ'હા'ડM AN'ડાણા' પડી હોય
પણ આ
છે
