Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
હોય ત્યાં મોહનીય કર્મનો પ્રભાવ મંદ થઈ જાય છે. આ નિર્મળદશા કોઈ સ્વાભાવિક ઉત્ક્રાંતિ અથવા કાળલબ્ધિના પ્રભાવે પ્રાપ્ત થાય છે. પૂર્વની કેટલીક અકામ નિર્જરા પણ સામાન્ય ઊંચી દશામાં સહાયક થાય છે પરંતુ જ્યારે નિર્મળદશાનો અભાવ હોય ત્યારે જીવની પૂર્ણ સંચાલન વ્યવસ્થા મોહનીય કર્મના હાથમાં જ આવી જાય છે. મોહજનિત જે દોષો છે, તેનો મનુષ્યમાત્ર અજ્ઞાનને કારણે આદર કરે છે. ભકતામર સ્તુતિમાં પણ લખ્યું છે. “ોપાત વિવિઘાય નાત ગર્વ દોષો માનવ સમાજમાં પરિપૂર્ણ આદર પામવાથી ગર્વાન્વિત છે અર્થાત્ પ્રબળ મોહ રૂપે અસ્તિત્વ ધરાવે છે.
મોહજન્ય જે દોષ છે, તે વિવિધ રૂપમાં પ્રગટ થાય છે. તેના કેટલાક રૂપ એવા પ્રચંડ છે કે મહાવિનાશક અવસરો ઊભા કરી સમાજને તો છિન્નભિન્ન કરે જ છે પરંતુ વ્યકિતના પુણ્યનો પણ નાશ કરી નાંખે છે. આ ક્રોધાદિ દુર્ગુણો સાથે અહંકાર, માયા અને લોભ જોડાયેલા જ છે. સંસારમાં જે કાંઈ અનર્થકારી વિકૃતિઓ ઉત્પન્ન થઈ છે, હિંસાનું તાંડવ અને પરિગ્રહજન્ય પ્રવૃત્તિઓ થઈ રહી છે, તે મોહનીય કર્મનો પ્રભાવ છે, માટે જ સ્તુતિકાર કહે છે કે આઠ કર્મમાં પણ મોહનીય જ મુખ્ય છે. જુઓ, મોહની લીલા ! બીજા અન્ય કર્મોનો ક્ષયોપશમ હોય, વિર્યાતરાય કે લાભાંતરાય કર્મના ક્ષયોપશમથી જે શકિત પ્રાપ્ત થઈ હોય, તે ઉપરાંત શુભકર્મના ઉદયથી પુણ્યના યોગો ઉપલબ્ધ હોય પરંતુ જો મોહનીય કર્મ ઉપશાંત ન હોય તો આ બધા સુસંયોગ દુર્યોગ બનીને પાપના કારણ બને છે. મોહ એક એવી દુર્ગમ શકિત છે, જે પુણ્ય યોગોનો પણ સંહાર કરી નાંખે છે. મોહ જ પુણ્યને પાપનું નિમિત્ત બનાવે છે. અહીં કેટલાકને ભ્રાંતિ થાય છે કે પુષ્ય જીવને સંસારમાં રખડાવે છે પરંતુ હકીકતમાં મોહ જ સંસાર પરિભ્રમણનું કારણ બને છે. નિર્મોહ વ્યકિતના પુણ્ય મોક્ષમાર્ગમાં કે સાધનામાં ઉપકારી બને છે. એટલે જ આપણા ગ્રંથકાર કહે છે કે બાકીના સાતે કર્મો ભલે ગમે તે સ્થિતિમાં હોય પરંતુ આ કર્મોને છોડીને જે મોહનીય કર્મ છે, તે જ મુખ્ય છે. સીધો અર્થ એ થયો કે મોહનો ક્ષયોપશમ હોય, ઉપશમ હોય કે નિર્મોહદશા હોય, ત્યારે બાકીના બધા કર્મો ઉપકારી બને છે, નિર્જરાનો હેતુ બને છે, વ્યવહાર જગતમાં વિશાળ સમાજહિતના કાર્યો થાય, તેવા સત્કર્મ કરવામાં કારણભૂત બને છે પરંતુ જો મોહ તીવ્ર માત્રામાં ઉદયમાન હોય, ત્યારે બધા કર્મો પાપ બંધનનું નિમિત્ત બને છે. શુભ કે અશુભ બંને કમે વિપરીત પરિણમન કરે છે. આ છે મોહની લીલા. જેમ બગીચામાં ઘણી જાતના પુષ્પો અને લતાઓ હોય છે, તેને જળસિંચન કરવાથી બધા પલ્લવિત રહે છે, સિંચન ન થવાથી સૂકાવા લાગે છે તે જ રીતે મોહનું સિંચન થવાથી બધા કર્મો અને તેના પ્રભાવ પલ્લવિત થાય છે અને ફાલેફૂલે છે, જે મોહનું સિંચન બંધ થાય, તો ધીરે ધીરે ઉદયમાન કમે શુષ્ક થઈ ખરવા માંડે છે. આ છે એક આધ્યાત્મિક સૂથમ પ્રક્રિયા આટલા વિવરણથી સમજી શકાય છે કે કૃપાળુ ગુરુદેવે આઠ કર્મમાં મોહનીય કર્મને શા માટે મુખ્ય ગણ્યું છે. નિર્મોહદશામાં ઉદયમાન અશુભ કર્મો પણ નિર્જરાનો હેતુ બને છે.
હણાય તે કહું પાઠ – શાસ્ત્રકાર સ્વયં આગળની ગાથાઓમાં મોહનીય કર્મને વિદારવા માટે ઉપાયોનો ઉલ્લેખ કરવાના છે. મોહનીય કર્મ કેમ હણાય? તે કહેવાની અહીં પ્રતિજ્ઞા કરી
ફાફડા
(૭૮)
