Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
આઠે વ્યાપાર તથા તેના આધારે આઠ કમેનું નામકરણ આ રીતે થયું છે. ૧) જ્ઞાન વ્યાપાર સાથે સંબંધિત
જ્ઞાનાવરણીય કર્મ, ૨) જાગરણ વ્યાપાર સાથે સંબંધિત
દર્શનાવરણીય કર્મ, ૩) સુખ-દુઃખ રૂ૫ વ્યાપાર સાથે સંબંધિત
વેદનીય કર્મ, ૪) મોહ વ્યાપાર સાથે સંબંધિત
મોહનીય કર્મ, ૫) જીવન (આયુષ્ય) વ્યાપાર સાથે સંબંધિત આયુષ્ય કર્મ, ૬) દેહ નિર્માણરૂપ વ્યાપાર સાથે સંબંધિત - નામ કર્મ, ૭) ઉચ્ચ-નીચ પરાક્રમ સાથે સંબંધિત
ગોત્ર કર્મ, ૮) શકિત વ્યાપાર સાથે સંબંધિત
અંતરાય કર્મ જ્ઞાનીઓએ બતાવેલા આ આઠ વ્યાપારોમાં જીવની તમામ પ્રવૃત્તિઓનું સંકલન થઈ જાય છે, તેથી આઠ વ્યાપારના આધારે આઠ કર્મોની સ્થાપના કરી કર્મશાસ્ત્રનું આખ્યાન કરવામાં આવ્યું છે. આત્મસિદ્ધિમાં પણ આઠે કર્મની સ્વીકૃતિ કરી, તેના પ્રભાવને માન્ય રાખી, મોહનીયકર્મને મુખ્યતા આપી છે.
- મોહનીયકર્મની પ્રધાનતા શા માટે ? આધ્યાત્મિક અધ્યવસાયો બે પ્રકારના છે. (૧) કેટલાક અધ્યવસાયો સ્વતઃ ઉદ્ભવ પામે છે. (૨) કેટલાક નૈમિત્તિક છે. જેમકે સુખ-દુઃખના પરિણામો ઈચ્છાને આધીન નથી. તે કર્મવિપાક પ્રમાણે નિશ્ચિત ફળ આપે છે. વળી બીજા કર્મો દેહાદિક બાહ્ય સંપત્તિ પર પ્રભાવ પાડે છે પરંતુ મોહના પરિણામો સર્વથા નિરાળા છે. તેમાં જીવ પોતાની ઈચ્છા પ્રમાણે પરિવર્તન લાવી શકે છે. એટલે જ શાસ્ત્રોમાં કહ્યું છે કે ફકત મોહનીયકર્મનો જ ઉપશમ થઈ શકે છે. જો કે જીવનું આ સ્વાતંત્ર્ય અમુક અંશે તેની જ્ઞાનચેતના જાગૃત હોય અને બીજા કર્મના ક્ષયોપશમ પણ સહાયક હોય, ત્યારે જ જીવને ઉપલબ્ધ થાય છે. જીવાત્મા મૂઢદશામાં અને અચેતન જેવી અવસ્થામાં જરા પણ સ્વતંત્ર ન હોવાથી તેના પરિણામો કર્માધીન રહે છે. મોહનીયકર્મનું આટલું સામાન્ય રૂપ જાણ્યા પછી તેની પ્રધાનતા શા માટે છે, તે સમજવું ઘટે છે.
મોહના પરિણામો અવ્રત અને હિંસકભાવોમાં સહાયક છે, તેનાથી પણ વિશેષ ઘાતક મિથ્યાભાવના પરિણામો છે. વિપરીત શ્રદ્ધા તે મોહનીયકર્મનું સહુથી મોટું ઘાતક વિષાકત ફળ છે. બાકીના કર્મો ભોગાત્મક છે તે કર્મો કડવા—મીઠા ફળ આપીને ઝરી જાય છે. જ્યારે મોહનીય કર્મ ભોગાત્મક તો છે જ પરંતુ તેની સાથે યોગાત્મક પણ છે અર્થાત્ નવા કર્મનો યોગ કરાવે છે. જે કર્મબંધ થાય છે, તે કર્મની સ્થિતિ અને અનુભાગનું નિર્માણ મોહના આધારે જ થાય છે. મોહનીય કર્મનો ઉદય, ક્ષયોપશમ કે ઉપશમ બધા કર્મની ગતિ-વિધિનું મૂળકારણ છે. પુણ્યકર્મને છોડીને શેષ તમામ કર્મોના શિથિલ કે ગાઢ બંધમાં મોહનીયકર્મની મંદતા કે પ્રબળતા મુખ્ય ભાગ ભજવે છે. ફકત પુણ્યકર્મ ઉપર મોહનો પ્રભાવ પડતો નથી. બલ્ક નિર્મોહદશા પુણ્યબંધનું નિમિત્ત છે. અહીં કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે સંપૂર્ણ લગામ મોહનીયકર્મના હાથમાં છે. જે જીવમાં નિમેહદશા
