Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે. દ્રવ્યો પણ અનંત છે, તેથી તેની પ્રત્યેક અવસ્થા પણ સંખ્યાની દૃષ્ટિએ અનંત છે. કાલના અનંત સંપૂટમાં દ્રવ્યો અનંત છે, તેની અવસ્થાઓ અનંત છે અને અવસ્થાના પ્રકાર પણ અનંત છે કારણ કે અવસ્થાના અધિષ્ઠાન પણ અનંત છે. વિશ્વના ફલક ઉપર પ્રકૃતિ જગતમાં અનંતનો ખેલ ચાલી રહ્યો છે અર્થાત્ આખો ખેલ જ અનંત છે, અનંતનું ત્રિવિધ નાટક સંપૂર્ણ વિશ્લલીલાનું કારણ છે.
હવે આપણે મૂળ વિષય પર આવીએ. જેમ અવસ્થાઓ અનંત છે, તેમ જીવના કર્મ પણ અનંત છે. અનંતના નાટકમાં કર્મના અનંત પ્રકાર મોટો ભાગ ભજવે છે. જડસૃષ્ટિમાં જેમ અનંતકાલથી પરિવર્તનની લીલા ચાલી રહી છે, તેમ જીવની સાથે પણ કર્મના અનંત ભાવો જોડાયેલા છે, તેથી અનંત પ્રકારના કર્મ જીવનલીલા ઊભી કરે છે. હકીકતમાં તો કર્મનો એક જ પ્રકાર છે પરંતુ જીવના પરિણામોની વિભિન્નતાને લઈને કર્મના અનંત પ્રકાર થાય છે. જેમ પાણી પાણી છે. તેનો એક જ પ્રકાર છે પરંતુ તે અલગ અલગ આકારમાં રાખવાથી પાણી અનેક આકારવાળું બને છે. તે જ રીતે જીવના પરિણામોના કારણે કર્મનું રૂપાંતર થાય છે, તેથી જ્ઞાનીઓના જ્ઞાનમાં કર્મ પણ અનંત પ્રકારના દેખાય છે. અનંત પ્રકારના કર્મમાંથી એક એક કર્મનું આખ્યાન કરીએ, તો અનંતભવ વ્યતીત થઈ જાય, અનંતકાલ સુધી તેનો અંત આવતો નથી. જીવ સાથે કર્મચેતના અનંતકાલથી કામ કરી રહી છે.
કર્મ અનંત પ્રકારના : અનંત પ્રકાર શું છે ? કુંભાર નાના-મોટા વાસણ તૈયાર કરે છે. આ વાસણનું નિર્માણ સર્વ પ્રથમ કુંભારના અધ્યવસાયમાં જન્મ પામે છે. માટી એક જ પ્રકારની છે પણ કુંભારના અધ્યવસાયથી વાસણના ભિન્ન – ભિન્ન પ્રકાર ઉત્પન્ન થાય છે. માનો કે કુંભાર ઘણો ઉચ્ચકોટિનો કુશળ કલાકાર હોય અને એક લાખ પ્રકારના વાસણ તૈયાર કરી શકતો હોય, તો તેની જ્ઞાનકળામાં એક લાખ વાસણો સમાવિષ્ટ છે તેમ માનવું પડે છે. તે જ રીતે અધ્યવસાયના વિભિન્ન પ્રકાર તેના કર્મને પણ તેટલા પ્રકારના બનાવે છે. અધ્યવસાય તે મૂળમાં વિભિન્ન પ્રકાર ધરાવતી એક પ્રાકૃતિક શકિત છે. આવા અનંત અધ્યવસાયનું મૂળ પણ અનંત શકિતનો ધારક એવો આત્મા છે. આત્મા પણ અનંતનું અધિષ્ઠાન છે. આ રીતે અનંત શકિત, અનંત અધ્યવસાય અને કર્મના અનંત પ્રકાર, આ ત્રિવેણી બને છે.
શાસ્ત્રકારોએ અનંત પ્રકારના કર્મનું વર્ગીકરણ કર્યું છે અને તેને આઠ કર્મ રૂપે વિભકત કરી અનંત કર્મોને આઠ ભાગમાં વહેંચી દીધા છે. આપણા શ્રી સિદ્ધિકારે પણ શાસ્ત્રીય આઠે કર્મોને માન્યતા આપી છે. જૈન સમાજમાં એકથી દશની રકમની જેમ સર્વત્ર તેનો વ્યવહાર થાય છે. આઠે કર્મોના નામ જ્ઞાનાવરણીયાદિ ખૂબ જ પ્રસિદ્ધ થઈ ગયા છે, તેથી અહીં સિદ્ધિકારે આઠ કર્મની સંખ્યાનું કથન માત્ર કર્યું છે, તેના નામનો ઉલ્લેખ કર્યો નથી.
મૂળભૂત પ્રશ્ન એ છે કે કર્મોનું આઠ કર્મ રૂપે વિભાજન શા માટે કરવામાં આવ્યું? આ એક રહસ્યમય કોયડો છે. આઠે કર્મોના નામ પણ ભિન્ન-ભિન્ન પ્રકારના ભાવોનું નિરૂપણ કરે છે. તે વિષયમાં લગભગ ચિંતન થયું નથી. તેમજ કર્મોની પ્રકૃતિ, કર્મોની આંતરિક વિચિત્રતા અથવા
ડાયા
જી (૭૩)
