Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પણ પ્રગટ થતાં જાય છે, તે વિશેષ પ્રકારે પોતાની સુગંધ અને સૌરભ ફેલાવે છે. પરિપાક થવો, તે માર્ગ છે અને તેના શુભલક્ષણો તેની રીત છે. મોક્ષપંથની પણ આવી જ રીત છે કે ઊંચી શ્રેણીએ ચઢતો આત્મા ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના પ્રભાવ પાથરતો જાય છે. પ્રભાવનો ફેલાવ અને કષાયોની ઉપશાંતિ, તે મોક્ષમાર્ગની અચૂક રીત છે. હવે જીવે શાંતિનો માર્ગ પકડયો છે, રાગ-દ્વેષનો માર્ગ છોડી દીધો છે. શાંતિના માર્ગે વળ્યા પછી બધા શુભલક્ષણો પ્રગટ થતાં જાય છે. કષાયની ઉપશાંતિ, તે મોક્ષમાર્ગની ઉપલબ્ધિ છે અને તે જ તેની રીત છે.
::
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : કેવલ્ય અર્થાત્ કેવળદર્શન, તે જીવની અનુપમ અવસ્થા છે. જૈન તત્ત્વચિંતનમાં જેટલું જ્ઞાનનું સ્થાન છે, તેટલું જ કે તેનાથી પણ વિશેષ દર્શનનું સ્થાન છે. જ્ઞાનાત્મક બોધ થયા પછી પુનઃ દર્શનભાવોમાં રમણ કરવું, તે મીઠા ફળનું રસપાન થાય અને રસનો આસ્વાદ લીધા પછી મન તેમાં નિમગ્ન થાય, તે રીતે દર્શન તે અધ્યાત્મનું ઊંચુ રસપાન છે. ગાથામાં મૂકેલો ‘સત્' શબ્દ આત્માની સાર્વભૌમ સત્તાનો દ્યોતક છે. સાર્વભૌમ સત્તાને સ્પર્શ કરવાથી તથા તેના વિશેષ ગુણોને કિનારે કરીને, પર્યાયાર્થિકનયનું અવલંબન છોડી, શુદ્ઘ દ્રવ્યાર્થિક નયના આધારે દ્રવ્ય પ્રદેશોમાં રમણ કરવું અથવા તેમાં સમાવિષ્ટ થઈ જવું, તે સાધનાનું ઉત્તમ રસપાન છે. કૈવલ્ય શબ્દ સમગ્ર બાહ્યભાવોનો પરિહાર કરી કેવળ એક બિંદુ પર સ્થિર થવાની પ્રેરણા આપે છે. દોર ઉપર ચઢેલો નટ આખી દુનિયાને ભૂલીને એક માત્ર દોર પર જ કેન્દ્રિત થાય છે, દોરમાં તન્મય થઈ જાય છે. રસ્તા પર ચાલનાર મનુષ્યની જેમ તે દોરી પર ચાલ્યો જાય છે. તે જ રીતે ધ્યાન મગ્ન થયેલો સાધક કેવળ આત્મદોર ઉપર જ રમણ કરે છે, હવે ફકત તેને એક દોર જ દેખાય છે. આ દોર છે શુદ્ધ ચૈતન્યમય સત્તા. ગાથામાં શાસ્ત્રકાર ઉપાયની સાથે આધ્યાત્મિક રત્નકદંડકને પણ ખુલ્લો મૂકતા જાય છે.
ઉપસંહાર : મોક્ષમાર્ગના ઉપાયોનું વર્ણન ક્રમશઃ ચાલી રહ્યું છે. પ્રશ્નકારે જે બાધાઓ બતાવી હતી તેનું સીધી રીતે નિરાકરણ ન કરતાં ધ્યાનરૂપી ઉપાય સામે સ્પષ્ટ છે અને આ ઉપાયથી કેવળજ્ઞાન કે મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે, તેવી અભિવ્યકિત આ ગાથામાં કરી છે. આગળના બીજા ઉપાયો કથનીય છે, તે પહેલાં આ સદુપાયની ગાથામાં સ્થાપના કરી છે. માર્ગમાં પડેલા કર્મબંધ અને તેનાથી ઉત્પન્ન થતી બાધાઓનું નિરાકરણ કરવું, તે પણ મોક્ષમાર્ગની કડી છે. આ આખી પ્રત્યુત્તરની સાંકળ સિદ્ધિકાર સ્વયં પ્રગટ કરી રહ્યા છે પરંતુ તેમાં સર્વથી આવશ્યક કે પ્રાથમિક ઉપાય રૂપ ઉપચાર છે, તેનું આ ગાથામાં બીજારોપણ કર્યું છે. મકાન બનાવનાર કલાકારને સહુ પ્રથમ પોતાના મનમાં મકાન કે મકાનનો નકશો તૈયાર કરવો પડે છે. આ નકશો તે મકાનનું બીજારોપણ છે. તે ગૃહનિર્માણનું પ્રથમ પગલું છે, તે જ રીતે મોક્ષ ઉપાયના જે જે અન્ય પ્રકારો છે, તે આગળ કહેવાશે પણ આ પ્રથમ પગલું ચૈતન્યમય પુરુષનું ધ્યાન કરવું તે છે. ગાથામાં મોક્ષોપાયનું બીજારોપણ કર્યું છે. પૂર્વની ચાર ગાથામાં મોક્ષોપાય માટેની ક્ષેત્રવિશુદ્ધિ કરી હતી, આ ગાથા દ્વારા તેમાં બીજ વવાયું છે. આગળની ગાથામાં તે ઉપાયોને પલ્લવિત કરશે.
(૭૧)
