Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
રોટલી શુદ્ધ થતી નથી. તેમ પ્રતીતિ થયા પછી વિનયશીલતા ન હોય અથવા કોઈ કષાયનો ઉદ્દભવ થાય, તો આગળની પ્રતીતિ કે પ્રવૃત્તિ અટકી જાય છે અથવા દૂષિત થાય છે. માટે આ ગાથામાં પણ પ્રશ્નકારની વિનયશીલતાના દર્શન કરાવ્યા છે. સિદ્ધાંત છે કે વિનયયુવતે જ્ઞાનમ્ વિશુદ્ધ જ્ઞાનોત્પવિનમ્ | વિનયયુક્ત જ્ઞાન કે વિનયભાવથી પરિપૂર્ણ વ્યવહાર તે વિશુદ્ધ જ્ઞાનના જનક છે.
સહજ પ્રતીત એ રીત – ગાથાના આ પદમાં સહજ રીતનું આખ્યાન કર્યું છે. સહજ એટલે સ્વાભાવિક, નિર્દોષભાવે ઉપાયની પ્રતીતિ પણ પ્રગટ થશે. અહંકાર કે કષાય નીકળી જવાથી પૂર્વની પાંચ પ્રતીતિ થઈ ગઈ છે અને જ્ઞાનપર્યાયથી દરવાજો ખૂલી રહ્યો છે, તે જ રીતે સહજ નિર્દોષભાવ હોવાથી ઉપાયની પ્રતીતિ થવામાં વાર લાગશે નહીં કારણ કે આ સાચી પદ્ધતિ છે. જ્ઞાન સ્વયં એક પછી એક દરવાજા ખોલે છે. પૂર્વ પ્રતીતિ ઉત્તર પ્રતીતિનું કારણ બને છે. એ જ રીતે અહીં પણ પ્રતીતિ અવશ્ય થશે. પ્રતીતિ ન થવાનું કોઈ કારણ જ નથી. કારણ એક જ છે કે જ્ઞાનાવરણનો ઉદય ન હોવો. આવા વચગાળાના અવરોધક ઉદય કષાયના કારણે વિકસિત થાય છે. જ્ઞાનાવરણ પણ સહજ આવરણ નથી. મોહ સાથે તેનો સંબંધ છે. શાસ્ત્રમાં એક ગાથા પણ છે– ૩વતો મોદળનો પર પોરાળિ નાછું | ઉત્તરા. અધ્ય-૧૯ - મોહનીય કર્મ ઉપશાંત થાય, ત્યારે જાતિસ્મરણજ્ઞાન થાય છે. હકીકતમાં તો જ્ઞાનાવરણ કર્મ જ જ્ઞાનને રોકે છે. અહીં જ્ઞાનાવરણીયકર્મનો ક્ષયોપશમ થયો હોય પરંતુ મોહનીયકર્મ ઉપશાંત ન થાય, ત્યાં સુધી જ્ઞાન અટક્યું હતું. મોહ ઉપશાંત થતાં જ્ઞાન પ્રગટ થયું. સિદ્ધિકાર પણ એ જ કહે છે કે મોહ આડો ન આવે, તો સહજ ભાવે એક પછી એક પ્રતીતિ પ્રગટ થશે અને આ રીતે અર્થાત્ આ વિધિ બરાબર છે. આ વિધિથી જ છઠ્ઠા સ્થાનની પ્રતીતિ અવશ્ય થશે.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ – મુક્તદશા તે આધ્યાત્મિક ભાવોનું અંતિમ શિખર છે, તે સાધનાનો કિનારો છે પરંતુ મુક્તદશા પ્રગટ થયા પહેલાં જ્ઞાનાત્મક રીતે મુક્તિભાવના દર્શન કરવા, તે પણ સાધનાનું એક શુદ્ધ સ્વરૂપ છે. જ્ઞાનમાં સાધ્ય સિદ્ધ થાય એટલે સિદ્ધિ થઈ જ સમજો. મુક્તદશાના જ્ઞાનમાં રમણ કરતાં જે અનુભૂતિ થાય છે, તે એક પ્રકારે મોક્ષાનુભૂતિ છે. પાંચમા પદનો નિર્ણય એ તરબૂચના મધ્યભાગ જેવો મીઠો અને મધૂરો છે. આ સ્થાન આત્મસિદ્ધિનો સહુથી મધુરો ભાગ
છે.
આત્મા મુક્ત છે, તેવું ભાન થતાં હું એટલે અહમનો લોપ થઈ જાય છે. હવે અહમ્ રહેતો નથી, ફક્ત આત્મા આત્મા જ રહે છે. પાણીમાં નાંખેલી સાકર હકીકતમાં પાણી નથી. પાણી મીઠું હોવા છતાં સાકર તે સાકર છે, પાણી તે પાણી છે. બંને દ્રવ્યો સ્વતંત્ર અને નિરાળા છે. જ્ઞાનવૃત્તિથી આત્મા કર્મરહિત થઈ શકે છે, તેવો મોક્ષનો નિર્ણય થતાં જ સ્વતંત્ર મોક્ષાનુભૂતિ થાય છે, બ્રહ્મસ્વરૂપ આત્મદર્શન થાય છે, તેથી જ કહ્યું છે કે હવે સાચી પ્રતીતિ થઈ ગઈ છે. આ પ્રતીતિ તે આત્માનંદની પ્રતીતિ છે. આ પ્રતીતિ તે જ્ઞાનચેતનાની ઝલક છે. તે જ સાચુ ચૈતન્ય ચાતુર્ય છે. આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક ભાવ, તે તેનો મીઠો રસ છે. ઉપસંહાર – ક્રમશઃ આત્મસિદ્ધિના જે ષસ્થાનકનું વિવરણ ચાલી રહ્યું છે, તેમાં અંતિમ
----- (૩૧) ---
કકકકકી
