Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ནིག སྣང ཀག ལྐོག འ ગાથા-૧૦૧
ઉપોદ્ઘાત શાસ્ત્રકાર ઉપાયની કડી આગળ વધારતા આ ગાથામાં ધ્યાનયોગની વાત કરે છે. મોક્ષમાર્ગના જે જે ઉપાયો બતાવ્યા છે, તે બધા લગભગ જ્ઞાનમાર્ગનું અવલંબન કરનારા અને નિર્માહદશાનો આભાસ આપે તેવા ઉપાયો છે. કોઈ વ્રતાત્મક ઉપાયો કે બાહ્ય ક્રિયાનું અવલંબન કરે, તેવા ઉપાયોનું આખ્યાન ઓછું છે. જો કે આત્યંતર ઉપાય નિર્મળ અને શુદ્ધ હોય, તો બાહ્ય આચરણ સહેજે શુદ્ધ થઈ જાય છે. આ ગાથામાં પણ ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માને લક્ષ કરીને જો કોઈ ચાલે, તો મોક્ષમાર્ગની આરાધનાની સાથે કેવળજ્ઞાનની સિદ્ધિ સુધી પહોંચી શકે છે, તે પ્રમાણે કથન છે. ગાથામાં આત્મસ્વરૂપનો ખ્યાલ આપ્યો છે અને નિઃશંકપણે તે સ્વરૂપને નજર સામે રાખવા માટે પ્રેરણા આપી છે. આખી ગાથા લક્ષવેધક છે.
આત્મા સત્ ચૈતન્યમય, સર્વાભાસ રહિત; જેથી કેવળ પામીએ, મોક્ષપંથ એ રીત ॥ ૧૦૧ ॥
આત્મા સત્ ચૈતન્યમય... ભારતીય સંસ્કૃતિમાં અને અધ્યાત્મશાસ્ત્રોમાં ‘સત્’ તત્ત્વ વિષે પ્રારંભથી જ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. કોઈપણ ભગવાન, આત્મા કે ઈશ્વરીય તત્ત્વો વિષે સ્પષ્ટ ખ્યાલ ઉત્પન્ન થયો ન હતો, ત્યારે સત્ એ જ મુખ્ય આરાધ્ય તત્ત્વ હતું. ઉપનિષદોમાં પણ પ્રાથમિક સૂત્રો ‘અસતો મા સદ્ ગમય' જોવા મળે છે. અસમાંથી સત્ તરફ જવા માટે અદૃશ્યશક્તિને પ્રાર્થના કરી છે. અહીં પણ ‘સત્' ઉપાસ્ય છે. ભગવદ્ગીતામાં પણ ‘નામાવો વિદ્યતે સતઃ' લખ્યું છે. તેનો અર્થ આ પ્રમાણે છે સત્ તત્ત્વનો અભાવ હોતો નથી. જે સત્ છે, તે સત્ છે. સત્ તે સત્તાવાચી અસ્તિત્વબોધક શબ્દ છે. મોક્ષશાસ્ત્રમાં પણ ઉત્પાત વ્યય પ્રીન્ય યુવન્ત સત્ । કહ્યું છે. જૈનદર્શન સત્ રૂપે ફકત આત્મા જ નહીં પરંતુ જડદ્રવ્યોની સત્તાનો પણ સ્વીકાર કરે છે. જડ–ચૈતન્ય, જીવ–અજીવ સર્વમાં સત્ વ્યાપક છે. જે રીતે જડ સત્ તત્ત્વ છે, તે રીતે આત્મા પણ સત્ તત્ત્વ છે, તેવો નિશ્ચય કરવો ઘટે છે. સત્ દ્રવ્યો તરીકે આત્માનો સ્વીકાર કર્યા પછી તેની ગુણધર્મિતા વિષે પણ સમજણ મેળવવી જરૂરી છે.
આત્મા સત્' કહીને ગાથાનો આરંભ કર્યા છે. અર્થાત્ આત્મા એ વાસ્તવિક દ્રવ્ય છે, તેવી અભિવ્યકિત કરી છે. સામાન્ય મનુષ્ય બાહ્ય જગતને સત્ માનીને વ્યવહાર કરે છે પરંતુ સત્ એટલું સીમિત નથી. આત્મા પણ સત્ દ્રવ્ય છે. બાહ્ય પદાર્થને સત્ માનીને ચાલવું, તે નિમ્નદશા છે પરંતુ ઊર્ધ્વદશામાં પ્રવેશ કરવો હોય, તો પ્રથમ આત્મદ્રવ્ય સત્ છે, તે સ્વીકાર્યા પછી જ જ્ઞાનનો દરવાજો ખુલે છે. આ જ પ્રથમ ઉપાય છે. આત્માને સત્ દ્રવ્ય તરીકે સ્થાપિત કરવા માટે દર્શનશાસ્ત્રોએ ઘણા પ્રમાણ આપ્યા છે, તર્કથી પણ સિદ્ધ કરવાનો પ્રયાસ કર્યા છે. આ બધું હોવા છતાં ફકત બૌદ્ધિક રીતે સત્ દ્રવ્યનો પૂર્ણ સ્વીકાર થઈ શકે તેમ નથી. નિર્મળ શ્રદ્ઘાથી આત્મદ્રવ્યની અને તેની સત્ અવસ્થાની સ્વીકૃતિ થઈ શકે તેમ છે. શ્રદ્ધા પ્રથમ પાયો છે. ‘આત્મા સત્ ચૈતન્યમય’, તેમ કહીને સિદ્ધિકાર કહે છે કે આત્માની ચૈતન્યમય અવસ્થાની અનુભૂતિ વ્યકિત સ્વયં કરે, ત્યારે તે
(58)
