Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સાથે – સાથે સ્વયં નિવૃત્ત થાય છે ન ર્વોઃ માત્યંતિ મે | પતિને ન न कर्दमत्वेन परिणतं, न कर्दमो कनकत्वेन परिणतः । द्वयोः आत्यंतिकभेदः तथैव कर्मणि મવસ્થિતો બીવાત્મા ન ર્મન પરિતઃ | # માત્મનઃ ઃ | અધ્યાત્મશાસ્ત્ર કહે છે કે કાદવમાં પડેલું સોનુ કાદવ રૂપ થતું નથી. કાદવ અને સોનાનો આત્યંતિક ભેદ છે, તે જ રીતે કર્મમાં અવસ્થિત આત્મા કર્મ રૂ૫ થતો નથી. કર્મ અને આત્માનો આત્યંતિક ભેદ છે. આ આત્યંતિક ભેદપ્રજ્ઞા તે જ સાચી નિવૃત્તિની જનેતા છે. રાગ-દ્વેષનો નાશ થયા પછી જે નિવૃત્તિ થાય છે અર્થાત્ ભેદજ્ઞાન અંકુરિત થાય છે, તે મોક્ષનો પંથ છે. “થાય નિવૃત્તિ જેહથી' આ પદનો ભાવ આ પ્રમાણે છે – “જેહથી' એટલે જેના ગયા પછી અર્થાત્ રાગ-દ્વેષ ગયા પછી, જે નિવૃત્તિ થાય છે, તે નિવૃત્તિનું સાચુ લક્ષ છે. રાગ-દ્વેષ નિવૃત્ત થાય છે અને નિવૃત્તિ જન્મ પામે છે. નિવર્તમાન ક્રિયા રાગ-દ્વેષના પક્ષમાં અને નિવૃત્તિ મોક્ષપંથના પક્ષમાં છે. સિદ્ધિકાર પણ કહે છે તે જ મોક્ષનો પંથ છે. નિવૃત્તિ મોક્ષનો પંથ છે, તેવું સિદ્ધિકારનું મંતવ્ય છે. કપડામાંથી મેલ નિવૃત્ત થતાં કપડામાં શુકલતા પ્રગટ થાય છે. મેલનું જવું અને શુકલતાનું પ્રગટ થવું, આ બંને સૂક્ષ્મ ક્રિયાત્મકભાવ છે. રાગ દ્વેષનું જવું અને નિવૃત્તિ રૂપ મોક્ષપંથનું પ્રગટ થવું, તે બંને સૂક્ષ્મ ક્રિયાત્મકભાવ છે.
તે જ મોક્ષનો પંથ' મોક્ષમાર્ગના ચૂલ ઉપાય અને વિવિધ પ્રકારની ઉપાસના હોય શકે. છે પરંતુ મૂળમાં રાગદ્વેષનું નિવૃત્ત થવું, એ એક જ માર્ગ છે. માટે સિદ્ધિકાર કહે છે કે તે જ મોક્ષનો પંથ. ભૂલ માર્ગ અને તેના આકાર-પ્રકાર ભલે વૈવિધ્યપૂર્ણ હોય પરંતુ ચાલવાની શુદ્ધ ગતિ એક જ છે. માર્ગ તે નિમિત્ત માત્ર છે પરંતુ ચાલવાની ક્રિયા છે, જેનાથી માર્ગ કપાય છે, તે ક્રિયાને જ સાચો માર્ગ ગણવો જોઈએ. આ ક્રિયા વસ્તુતઃ દ્રવ્યક્રિયા નથી પરંતુ ભાવાત્મક ક્રિયા
છે.
નિવૃત્તિનું આટલું ઊંડું વિવેચન કર્યા પછી મોક્ષમાર્ગના પાયા રૂપ આ ગાથાનું પરિસમાપન કરીને તેના આધ્યાત્મિક સંપૂટ નિહાળીએ.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ – સામાન્ય રૂપે રાગ-દ્વેષ ન કરવા, સામાન્ય જ્ઞાનથી માયા-કપટથી દૂર રહેવું, તે એક નૈતિક કર્તવ્ય છે પરંતુ નૈતિક કર્તવ્યથી ઉપર ઊઠીને રાગ-દ્વેષ કે માયા કપટના બધા રસ્તા જાણવા છતાં તેના પરિણામોથી ચેતીને નિશ્ચયાત્મક જ્ઞાનપૂર્વક સમ્યગદર્શનનું અવલંબન લઈ, જીવ જ્યારે આ બધા ટેકરાઓ ઓળંગી જાય છે, ત્યારે આત્મપ્રદેશના બ્રહ્મસ્વરૂપ વિશાળ મેદાનમાં પ્રવેશ કરે છે. હવે તેણે આ દોષના ટેકરા બહુ દૂર મૂકી દીધા છે અને નિર્મળ જ્ઞાનસરિતાના કિનારે પહોંચીને બધી રીતે હળવો થઈ, સમગ્ર ચિંતાઓને વ્યાવૃત્ત કરી, નિવૃત્તિ રૂપી નિર્મળ જળમાં સ્નાન કરે છે. એક પ્રકારે તેમાં જ નિમગ્ન થઈ જાય છે, ત્યારે જે આનંદની અનુભૂતિ થાય છે, તે મોક્ષનો પંથ હોવા છતાં મોક્ષનો ખંડ છે. આ ખંડનો અનુભવ તે શ્રીખંડનો સ્વાદ છે. પરોક્ષભાવે સિદ્ધિકાર આધ્યાત્મિકભાવોની વર્ષા કરી રહ્યા છે. ગાથાનું શાબ્દિક કલેવર બોધાત્મક છે, જ્યારે તેનો પરમાર્થ અધ્યાત્મરસનો કુંભ છે. તેનું પાન કરવું, તે આધ્યાત્મિક સંપૂટ
છે.
