Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
વિચારીએ. “આમ લાગે છે કે આવું જણાય છે તે ભાવો સંદેહાત્મકભાવ પ્રગટ કરે છે. આભાસ તે સર્વથા વિપરીત બોધ નથી. આભાસના મૂળમાં કેટલેક અંશે સામાન્ય બોધ હોય છે. વિશેષ બોધ થવામાં અંતરાય પડે તેવા ઉદયભાવો જો પ્રવર્તમાન હોય, તો આભાસની સ્થિતિ પેદા થાય છે. દર્શનશાસ્ત્રોમાં કે તર્કશાસ્ત્રોમાં સામાન્ય રૂપે જ્ઞાનના ત્રણ ભેદ અભિવ્યકત થયા છે. (૧) સામાન્ય જ્ઞાન (૨) સંદેહાત્મક જ્ઞાન અને (૩) વિપરીત જ્ઞાન. સંદેહાત્મક અને વિપરીતભાવો ન હોય, ત્યારે પ્રામાણિક અથવા પ્રમાણભૂત જ્ઞાનનું પરિણમન થાય છે. પ્રમાણજ્ઞાન પણ જ્ઞાનનું શુદ્ધ સ્વરૂપ છે. આભાસ તરીકે કોઈ અલગ વિવેચન કરવામાં આવ્યું નથી પરંતુ આભાસની સ્થિતિ એવી છે કે તે બધી જ જગ્યાએ ઓછેવત્તે અંશે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. જ્યાં સુધી નિર્ણય ન થાય ત્યાં સુધી આભાસ ટકી રહે છે. સંદેહ પણ પૂર્વમાં આભાસ થયા પછી જ ઉદ્ભવે છે તેને સંશયાભાસ કહે છે. વિપરીતજ્ઞાન સમયે પણ પૂર્વમાં આભાસ હોય, તેને વિપરીતાભાસ કહે છે. જે આભાસથી વિપરીત જ્ઞાન થઈ જાય, તે આભાસ થયા પછી પણ સામાન્ય જ્ઞાનનો જન્મ થાય છે, તેને જ્ઞાનાભાસ કહી શકાય છે. આ બધા આભાસ અદઢતાના દ્યોતક છે પરંતુ જ્યારે બુદ્ધિ કે જ્ઞાનચેતના આભાસથી મુકત થાય છે, ત્યારે પ્રમાણભૂત જ્ઞાનનો ઉદય થાય છે. આ રીતને નિરાભાસ જ્ઞાન કહી શકાય છે. નિરાભાસ તે દ્રઢીભૂત જ્ઞાન છે. આભાસમાં પાયાની કમજોરી છે
જ્યારે નિરાભાસમાં પાયો મજબૂત છે. સદગુરુની કૃપા ન હોય, પ્રબળ પુણ્યનો ઉદય ન હોય, જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો નિર્મળ ક્ષયોપશમ ન હોય, ત્યાં સુધી આભાસ રહિત ચૈતન્ય પુરુષના દર્શન થવા દુર્લભ છે.
ગાથામાં સર્વાભાસ શબ્દ છે. તેનો અર્થ એ છે કે ઘણી જાતના આભાસ થાય છે, જેનું આપણે થોડું દિગ્દર્શન કર્યું. ભિન્ન-ભિન્ન આભાસ ઉત્પન્ન થવામાં ઉપકરણોના દોષ પણ કારણભૂત હોય છે. ઈદ્રિય, મન, અંતકરણ અને બાહ્ય નિમિતો એ બધા ઉપકરણો છે, ઉપકરણો દૂષિત હોય તો આભાસની અવસ્થા પેદા થાય છે. આભાસનું સૌથી પ્રબળ કારણ વિચારનો વિકાર છે. ઘણી જાતના વિચારો અંકુરિત થાય અને જીવમાં તેનું સામંજસ્ય કરવાનું સામર્થ્ય ન હોય, ત્યારે બૌદ્ધિક આભાસ ઊભો થાય છે. વનમાં યાત્રા કરનારો વ્યક્તિ ઘણા માર્ગો સામે આવે, ત્યારે નિર્ણય કરી શકતો નથી કે સાચો માર્ગ કયો છે ? તેને આભાસ થાય છે કે આ રસ્તો સાચો લાગે છે કે પેલો રસ્તો સાચો લાગે છે. જંગલનો ભોમિયો મળે, તો આભાસ ટળે અને સાચો રસ્તો મળે. એ જ રીતે જીવ આરાધનાના ક્ષેત્રમાં આવ્યા પછી આભાસનો ભોગ બને છે કે સાચું શું ? તેને ભાસે છે કે આ સારું લાગે છે અને તે પણ સાચું લાગે છે. આ છે આત્માની સ્થિતિ પરંતુ સદ્ગુરુ રૂપી ભોમિયા મળે, ત્યારે તેનો આભાસ ટળે અને શુદ્ધ ચૈતન્યના દર્શન મળે. સતુ. ચૈતન્યમય આત્મા છે, તે નક્કર હકીકત છે પરંતુ તેનું દર્શન થવું, તેવી નક્કર બુદ્ધિ ત્યારે જ મળે, જ્યારે આભાસ ટળે. સર્વાભાસ કહેવાનો મતલબ એ છે કે કેટલાક આભાસ કર્યજન્ય પણ છે. શાસ્ત્ર કહે છે કે જ્ઞાનાવરણીય આદિ કર્મોના જે ક્ષયોપશમ થાય છે તે બધા ક્ષયોપશમ નિર્મળ હોતા નથી અન્ય-અન્ય કર્મોના ઉદયભાવોના કારણે તે વિપાત્મક પણ હોય છે. આભાસ પણ આવો વિક્ષેપ છે. તે દર્શનમાં કે જ્ઞાનમાં આવરણ કરે છે. આભાસ તે પરિપૂર્ણ આવરણ નથી તેમ
ફાઈ, જીદડ
