Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
બાહ્ય વૃતાત્મક કે ક્રિયાત્મક નથી. તેનું કોઈ વર્ણન પણ કરવામાં આવ્યું નથી પરંતુ તેનો અર્થ એવો નથી કે બાહ્ય ઉપાયો આંશિક રૂપે પણ સહયોગી નથી. હકીકતમાં વ્રતાદિ ઉપાયો તે આરંભિક ઉપાયો છે. સામાન્ય બાળ જીવોને વ્રત અને નિયમ રૂપી ઉપાય સૂચવવામાં આવે છે. જ્યારે આત્મશુદ્ધિમાં મોક્ષના જે ઉપાયો પ્રદર્શિત કર્યા છે, તે ઊંચી કોટિના છે. અમુક સાધના થયા પછી અને સરુની કૃપા થયા પછી જ્યારે જીવાત્માના જ્ઞાન નેત્ર ખુલ્લે છે, ત્યારે તે મોક્ષના વાસ્તવિક ઉપાયનો સ્પર્શ કરે છે. ત્યારે આવા જીવનું સહજ, સાત્ત્વિક શુદ્ધ આચરણ થઈ ગયું હોય છે અને એ પણ એટલું જ સત્ય છે કે ઉચ્ચ ભૂમિકામાં જીવનું રમણ થયા પછી તેના આચાર-વિચારમાં પણ ભારે પરિવર્તન થઈ જાય છે અને વ્રતાદિ ભાવોને પણ તે સહજ રીતે ગ્રહણ કરે છે.
જેમ કોઈ સોની ઉચ્ચકોટિની અલંકાર નિર્માણની કળાનો જ્ઞાતા હોય, તો તેના અલંકારોમાં પણ તેની કળાકૃતિ જોઈ શકાય છે. તે જ રીતે ઉચ્ચકોટિનો અભ્યાસી વ્યકિત સાધનશીલ હોય,
ત્યારે તેના ગણ શિષ્ટાચારમાં પ્રગટ થાય છે. આંતરિક ગુણો અને તેનો વિકાસ દ્રવ્યભાવોનું પણ નિયંત્રણ કરે છે. બ્રહ્મચર્યનો આરાધક સહેજે ખોટા માર્ગે જતો નથી. આ રીતે જ્ઞાન તે વ્રતની સંપત્તિ છે. આથી મોક્ષ ઉપાયમાં શ્રીમદ્જીએ જ્ઞાન અને ધ્યાનને પ્રમુખતા આપી છે. આ જ્ઞાન-ધ્યાનનો રસ્તો એવો છે કે તેમાં શુભ આચરણનો સમાવેશ થઈ જાય છે.
સર્વાભાસ રહિત : “આભાસ રહિત સત્ ચૈતન્યમય આત્મા” આટલું વાકય લખ્યું છે, એનો સીધો ભાવ એ છે કે શુદ્ધ ચૈતન્યમય આત્માનું ધ્યાન કરવું. હવે જીવ એવી કક્ષામાં પહોંચ્યો છે કે ત્યાં બધા આભાસ અર્થાત્ ભિન્ન-ભિન્ન પ્રકારના તર્ક દ્વારા ઉઠતા પ્રશ્નો શાંત થઈ ગયા છે. fછના સર્વે સંશયા' જ્યાં હવે સંશય બાકી રહ્યા નથી. નિઃશંકભાવે એક શુદ્ધ આત્માનો બોધ થઈ ગયો છે. મનના અને ઈન્દ્રિયોના બધા રસ નિરસ થઈને હવે સમરસ બની ગયા છે. આવી સ્થિતિને સિદ્ધિકાર મોક્ષના ઉપાય તરીકે પ્રસ્તુત કરે છે. હવે બીજું કોઈ લક્ષ્ય રહ્યું નથી. ફકત કેવળ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ એ જ એક માત્ર અંતિમ લક્ષ્ય છે અને આ લક્ષ્ય ઉપર જે જીવ ચાલી રહ્યો છે તે મોક્ષનો પંથ છે. મોક્ષની સિદ્ધિ કાર્ય રૂપે તો કાળલબ્ધિ પરિપકવ થયા પછી પૂર્ણ થશે પરંતુ તે પહેલાં જેમ-જેમ શુદ્ધ પર્યાય ખીલતી જાય છે અને આત્મા અકષાયભાવને વરે છે, તેમ-તેમ ક્રમિક મુકિતનો અનુભવ પણ કરે છે. તૃષાતુર વ્યકિત જેમ-જેમ સરોવરની નજીક જાય છે, તેમ તેની તૃષાને શાંત થવાના અનુકૂળ સંયોગ ઊભા થાય છે. એટલે પાણી તરફ ચાલવું, તે જળ પ્રાપ્તિનો એક ઉપાય, તેમ મોક્ષ તરફ ગતિ કરવી તે, મોક્ષનો ઉપાય છે. ઉપાય અને સાધ્ય બંને એક હોવા છતાં કાળનો પરિપાક ન થાય ત્યાં સુધી ઉપાયને સાધ્ય રૂપે પરિણત થવામાં સમયનો ક્ષેપ થાય છે, માટે તેને ઉપાય કહ્યો છે. પંથ પૂરો થાય ત્યારે સાધ્યની પ્રાપ્તિ થાય અને ઉપાયની પૂર્ણાહૂતિ થાય.
આ ગાથામાં ઉપર્યુકત આખો ક્રમ અભિવ્યક્ત કર્યો છે અને સત્ ચૈતન્યમય આત્માનું ધ્યાન, તેને કેવળજ્ઞાન અથવા મોક્ષના ઉપાય તરીકે સિદ્ધ કર્યા છે.
આભાસ શબ્દની વિવેચના : ગાથામાં આભાસ શબ્દ પ્રયુકત થયો છે. આભાસ વિષે થોડું
