Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧૦૦
ઉપોદ્ઘાત – આ ગાથામાં મુખ્ય ગ્રંથ' તેમ લખ્યું છે. મુખ્ય ગ્રંથ તે મોહનીયકર્મની ગાંઠ છે. કર્મનો રાજા મોહનીયકર્મ છે. મોહનીયકર્મ જ સંસારનું મૂળ છે. અહીં સિદ્ધિકારે આ ગાંઠને મુખ્ય માની છે. કર્મબંધના કારણમાં રાગ-દ્વેષ અને અજ્ઞાનનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. તેની નિવૃત્તિ થાય અર્થાત્ દોષોનું સમાપન થાય, તેનું સમાપન તથા સમાપન કરવાના સાધન, તે બંને સિદ્ધિકારને ઈષ્ટ છે અને તે જ મોક્ષનો માર્ગ છે. ફરીથી આ ગાથામાં મોક્ષપંથનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. આખી ગાથા પૂર્વની ગાથા સાથે પૂરો સંબંધ ધરાવે છે. આપણે બંધના ધ્રુવ કારણોની ગાથાના આધારે સ્પર્શ કરી મૌલિક રીતે દોષોનું મૂલ્યાંકન કરીએ.
રાગ દ્વેષ અજ્ઞાન એ મુખ્ય કર્મની ગ્રંથ, | થાય નિવૃત્તિ જેહથી, તે જ મોક્ષનો પંથ / ૧૦o |
અધ્યાત્મદોષો : સાધારણ રીતે અન્ય ધર્મશાસ્ત્રોમાં કામ, ક્રોધ, મદ, મોહ, લોભ અને તૃષ્ણા, આ ષડ઼ રિપુનો ઉલ્લેખ છે. કામ-ક્રોધની તો સર્વત્ર નિંદા થઈ છે પરંતુ જૈનશાસ્ત્રોમાં રાગ-દ્વેષને દોષ તરીકે પ્રધાન સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. અન્ય દોષો ત્યાજ્ય તો છે જ પરંતુ રાગ-દ્વેષ બધા દોષોના જનક છે. રાગો લોકો ય મૂવીય શાસ્ત્રમાં આવો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે. રાગ-દ્વેષમાં પણ રાગની નિવૃત્તિની પ્રધાનતા છે. વીતરાગદર્શન રાગની નિવૃત્તિથી જ સ્થાપિત થયું છે. દેવાધિદેવ અરિહંતોને વીતરાગ કહ્યા છે. વીતરાગમાં રાગની ભૂમિકા બહુ મોટી છે. જ્ઞાનનો ઉદ્ભવ થતાં દ્વેષ સહજ ગળી જાય છે પરંતુ રાગનો સંશ્લેષ એટલો બધો મીઠો, મધુરો અને ચીકણો હોય છે, તે ઉપરાંત જડ-ચેતન, બંને પ્રત્યે ઊંડો રાગભાવ વિકસિત થાય છે. જઠ દ્રવ્યો પ્રત્યે દ્વેષ થવાની સંભાવના ઓછી છે. જડ દ્રવ્યો અણગમતા હોઈ શકે પરંતુ તે ફેષના ભાજન બનતા નથી. જ્યારે મનગમતા જડ દ્રવ્યો તીવ્ર રાગના કારણ બની શકે છે. રાગ વ્યાપક છે, કેષ મર્યાદિત છે. બંનેની ઊંડી તુલના કરીએ, તે પહેલાં અહીં એટલું જ કહેશું કે સાધનામાં રાગ નિવૃત્તિ પ્રમુખ સ્થાન ધરાવે છે. રાગ ગયા પછી જ વીતરાગ થવાય છે. વીતરાગ થવું તે સમગ્ર જૈન સાધનાની ઊંચી મિનાર છે. આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સ્થવિર કે શ્રુતજ્ઞાની, વિશિષ્ટ જ્ઞાની, બધા પદોને પાર કરી અંતિમ વિજયનો ધ્વજ જ્યાં ફરકે છે, તે છે વીતરાગ પદ. ઉપર્યુક્ત બધી પદવીઓમાં વધતેઓછે અંશે રાગ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. મહાજ્ઞાની કે મહાતપસ્વી પણ સર્વથા રાગ સહિત થઈ શકતા નથી. કામક્રોધ કે દ્વેષ જેવા દોષો ભલે શાંત થઈ જતાં હોય પરંતુ રાગ એવો રમણીય અને વહાલો છે કે તેની દોસ્તી છોડવામાં ઘણી કઠોરતાની અપેક્ષા રહે છે. તે જાય છે, ત્યારે પોતાના પ્રિયતમ મિત્ર આત્માને પણ બહુ મોટી પદવીનું દાન કરે છે, જતાં જતાં પરમ કલ્યાણનું વરદાન આપી જાય છે, આ પદવી છે વીતરાગ અને પરમકલ્યાણ છે વીતરાગભાવ. રાગ જતાં જતાં કહી જાય છે કે હે આત્મબંધુ ! હવે આપને જરા પણ ભય નથી, આ રીતે પરમ અભયદાન પણ આપી જાય છે. જૈનદર્શનમાં સાધનાના ક્ષેત્રમાં રાગનો ઉલ્લેખ કરવામાં
