Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સંસારીદશાનો અભાવ થાય અને મુક્તિનો ઉપાય સહજ રીતે મળી જાય છે. ઉપાય તો છે જ. ઉપાય ન દેખાવો, તે અજ્ઞાનદશા છે. અજ્ઞાનના કારણે ઉપાય દેખાતો નથી. દિપક તેલના આધારે બળે છે. તેલ રૂપી બળતણ શાંત થતાં દિપક બુઝાય જાય છે, તે એક દીવા જેવી વાત છે. જે કારણથી દીવો બળે છે, તે કારણનો લય થતાં દીવો ઠરી જાય છે અર્થાત્ દીવાની મુક્તિ થઈ જાય છે. આ વાતને આપણા સિદ્ધિકારે અહીં સચોટ શબ્દમાં પ્રગટ કરી છે. જે કારણથી સંસાર ઊભો થાય છે, જે કારણોથી બંધન છે, તે કારણોનો લય થતાં સંસારથી મુક્તિ થઈ જાય છે અને જીવરૂપી દીપક અનંત શાંતિમાં અંતહિત થઈ જાય છે. સાંસારિક કારણોનો નાશ એ જ મોક્ષનો માર્ગ છે. બીજનો નાશ થવાથી વૃક્ષ વિકાસ પામતું નથી. આ બધા પ્રબળ તર્કના આધારે આ ગાથામાં મોક્ષના ઉપાયની દ્રઢીભૂત સ્થાપના કરી છે અને ભોજન પછી જેમ તૃપ્તિનો ઓડકાર આવે, તેમ અહીં પૂર્ણ વિશ્વાસ સાથે શાસ્ત્રકાર કહે છે કે મોક્ષનો પંથ પ્રાપ્ત થતાં ભવનો અંત અર્થાતુ સંસારના અંતનો અંતિમ છેડો પ્રાપ્ત થતાં આ મુક્તિમાર્ગ જીવને સિદ્ધદશા રૂપી કેન્દ્ર સુધી લઈ જાય છે. અહીં ભવનો અંત થાય છે અને પંથ પણ પૂરો થઈ જાય છે. આ મુક્તિમાર્ગ એવો છે કે જેમાં એક જ દિશામાં આગળ વધવાનું હોય છે. સામાન્ય રીતે દ્રવ્યમાર્ગમાં આવાગમન અર્થાતુ આવવું અને જવું, બંને ક્રિયા થાય છે પરંતુ આ મોક્ષમાર્ગમાં કેવળ જવાનું જ હોય છે. તેમાં કોઈ પાછો ફરે. તો ભક્તિમાર્ગથી ભલો પડીને તે અમક્તિના માર્ગે જાય છે. સાર એ છે કે મુક્તિમાર્ગનો અર્થ એ છે કે મુક્તિ તરફ જનારો માર્ગ. જેમાં જવાનું જ છે અને અંતિમ છેડે પહોંચ્યા પછી ભવનો અંત થતાં પુનઃ પાછું વળવાનું હોતું નથી. આ લૌકિક યાત્રામાં પણ અંતિમ સ્મશાનયાત્રા થતાં લૌકિક જીવનનો અંત આવી જાય છે, તે જ રીતે આ અલૌકિક યાત્રામાં એક વખત કેન્દ્ર ઉપર ગયા પછી પાછું ફરવાનું નથી. જીવની આ અંતિમ યાત્રા છે. ત્યાં જન્મ-જન્માંતર કે ભવનો અંત થઈ જાય છે. પાછા ફરવાના કારણોનો જ નાશ થઈ ગયો છે, તેથી પાછું ફરવાનું કોઈ સાધન પણ નથી, ન મવતિ ત ગમવઃ | ગમવોઃ પર્વ મોક્ષ | ભવનો અભાવ, તે મોક્ષ છે.
ગાથામાં કહ્યું છે કે મોક્ષનો પંથ, તે જ ભવનો અંત છે. મુક્તિમાર્ગ પકડે છે, તેને મુક્તિ મળે છે. નિશ્ચિત સાધનથી નિશ્ચિત સાધ્ય સિદ્ધ થાય છે. સાધન સત્ય છે, તો ઉપાય પણ સત્ય છે. ઉપાયનો અર્થ છે સાધનની પ્રાપ્તિ.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ – આ ગાથા ઉપર જે વિવરણ આપ્યું છે, તેનાથી સમજાય છે કે સંપૂર્ણ ગાથા આધ્યાત્મિક ભાવોથી ભરેલી છે, છતાં આપણે ગાથાના શબ્દોથી હટીને ગાથાના ઉદરમાં દૃષ્ટિપાત કરશું, તો આધ્યાત્મિક અંતરજગતમાં ચમકતા હીરા નજરે પડે છે. આખી ગાથાનો મૂળભૂત શબ્દ છે “છેદકદશા'. આ છેદકદશા શું હકીકતમાં કોઈ દશા છે ? જો દશા છે, તો તે એક પર્યાય છે. શું પર્યાયને પ્રાપ્ત થવાથી કાર્યસિદ્ધિ થાય છે ? સમયસાર જેવો મહાન આધ્યાત્મિકગ્રંથ પણ કહે છે કે ભેદવિજ્ઞાન પછી અભેદજ્ઞાન તે સાધનાનો અંતિમ પડાવ છે. જેમ વિભાવ અને સ્વભાવનો ભેદ છે. હવે આ ભેદજ્ઞાનનું કામ પૂરું થયા પછી પુનઃ એક વિશેષ ભેદજ્ઞાન સાધનામાં જરૂરી છે. આ ભેદજ્ઞાન દ્રવ્ય અને તેની પર્યાયનું છે. અખંડ આત્મદ્રવ્ય એક
