Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
આપણે અહીં ખૂબ જ વિસ્તારથી બંધના કારણો અને તેના છેદક કારણોની વિવેચના કરી છે. કૃપાળુ ગુરુદેવે સંસારનો પંથ અને મોક્ષનો પંથ, બંને પંથને સામસામાં રજૂ કર્યા છે, તે તેમની અલૌકિક કાવ્યકળા છે. ગુજરાતી ભાષાના આવા સાધારણ પદોમાં આવી ગહન વાત ઘણા સંક્ષિપ્ત ભાવમાં અભિવ્યક્ત કરવી, તે તેમની ગુપ્ત આરાધનાનો પણ પરિચય આપે છે. જેમ દહીં વલોવીને માખણ જેવા સારભૂત તત્ત્વને કાઢવામાં આવે, તેમ જાણે શાસ્ત્રોનું વલોણું કરીને નવનીત રૂપી આ સારભૂત પદો પ્રદર્શિત કર્યા હોય, તે સ્પષ્ટ જોઈ શકાય છે.
મોક્ષપંથ ભવઅંત – જે જે કારણ બંધના, તે તે કારણનું છેદન (છેદકદશા), તે છે મોક્ષનો પંથ.
એક આવશ્યક નોંધ – બંધ બે પ્રકારના છે, પાપબંધ અને પુણ્યબંધ. છેદની પ્રાથમિકદશાથી પાપબંધ છેડાય છે અને પુણ્યબંધ વધતો જાય છે. જ્યારે પાપનો આશ્રવ શૂન્ય થાય, પાપના બંધોનું ઘણું છેદન થઈ જાય, ત્યારે છેદકદશા વધારે ઉર્ધ્વગામી થવાથી હવે પુણ્યના બંધનું પણ છેદન થાય છે અર્થાત્ કારણોનું છેદન બંને પ્રકારે થાય છે તે ધ્યાનમાં રાખવાનું છે. ૧) પાપબંધના કારણથી પાપનો બંધ. ૨) જીવની છેદકદશાનો આરંભ થાય ત્યારે, પાપબંધનું છેદન અને પુણ્યબંધની વૃદ્ધિ. ૩) છેદકદશા ઊર્ધ્વગામી થતાં, પાપબંધ શૂન્ય અને પુણ્યબંધનું છેદન. ૪) સાધકની અંતિમ મુક્ત થવાની અવસ્થા, પાપ અને પુણ્ય બંને બંધ શૂન્ય થાય છે. આ અયોગી અવસ્થા, તે મોક્ષનો પંથ છે. આ છે મોક્ષના પંથનો ક્રમ.
આ રીતે બંધનું છેદન કરતાં કરતાં જીવાત્મા મુક્તિનો માર્ગ મેળવે છે. સારાંશ એ થયો કે જે માયાવી દશાથી જીવાત્મા બંધનમાં હતો, તેનાથી વિપરીત દશા ધારણ કરવાથી બંધનમાંથી મુક્ત થઈ મોક્ષનો પંથ મેળવે છે. જેમ દોરીને એક દિશામાં ફેરવવાથી તેમાં વળ ચઢતો જાય અને તેના બધા તંતુઓ એકબીજામાં બંધાઈને ટાઈટ થઈ જાય છે પરંતુ તે જ દોરીને ઉલટો વળ આપવાથી દોરીના બધા તંતુઓ છૂટા થાય છે, મુક્ત થાય છે. જેને ગુજરાતી ભાષામાં “ઉવળ' કહે છે. વળથી બંધાય અને ઉવળથી ખુલી જાય છે. આ જ રીતે સાંસારિક ભાવોથી આત્મા બંધાય છે અને તેનાથી વિપરીત ભાવોથી અર્થાતુ અસાંસારિક ભાવોથી મુક્ત થવાય છે. કારણોનું સેવન તે વળ છે પિને કારણોનું છેદન તે ઉવળ છે. વળી તે બંધન છે અને ઉવળ તે મુક્તિ છે. યોગશાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે વિતવાને પ્રતિપક્ષમાવનમ્ | વિતર્ક એટલે વિકારી વિચારો અને પ્રતિપક્ષભાવન એટલે નિર્મળ અવિકારી પરિણામો. આ પ્રતિપક્ષભાવન તે વિતર્કનો લય કરે છે અને મુક્તિનો માર્ગ નિર્માણ કરે છે.
આ ગાથાનું હાર્દ સમજવા માટે ઘણું ઊંડાણથી વિવેચન કર્યું છે. ખાસ સમજવા માટે કેટલીક વાતો ફરી ફરીને કહેવામાં આવી છે. પ્રશ્નકારે પાંચ સ્થાનનો સ્વીકાર કર્યા પછી મોક્ષના ઉપાય વિષે પ્રશ્ન પૂછયો છે અને શંકા પણ વ્યક્ત કરી છે કે કોઈ સાચો ઉપાય દેખાતો નથી પરંતુ તેના પ્રત્યુત્તર રૂપે સિદ્ધિકારે કાર્ય-કારણના સિદ્ધાંતનું અવલંબન કર્યું છે. કારણનો અભાવ થાય, તો
