Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અવગ્રહો. કારણ કે તે કારણો પર જ તમારે આઘાત કરવાનો છે. બીજા સામાન્ય કારણો તરફ નજર કરવાની નથી. જે જે કારણ અર્થાત્ જે કારણોને નિશાના પર લેવાના છે, જે કારણોનો વેધ કરવાનો છે, તે તે કારણોને સરખી રીતે સમજીને તેનો ઉચ્છેદ કરવાનો છે. ગાથાના પૂર્વાર્ધમાં તે તે કારણોને સમજવા માટે પ્રેરણા આપી છે કારણકે આ કારણોથી જ કર્મવાદનો આખો પંથ ઊભો થયો છે. આ કારણો જેવા તેવા નથી. વિશાળ વેલા રૂપે પલ્લવિત થાય, તેવા કારણો છે. વડનું બીજનું નાનું હોવા છતાં નાનું સમજવું નહીં કારણ કે તેમાં આખો વડલો સમાયેલો છે. તેમ કર્મબંધના આ કારણો બીજ રૂપે છે, આગળ ચાલીને તે બીજ કર્મનો અથવા અજ્ઞાનનો મોહ ભરેલો એક વિશાળ પંથ ઊભો કરે છે. આ પંથ એવો છે કે તેમાં યાત્રી ચાલતો જ રહે પણ તેનો અંત આવતો નથી.
જ્યાં સુધી કારણ મૌજુદ છે, ત્યાં સુધી આ કર્મપંથ નિરંતર લંબાતો જાય છે અને આ કર્મપંથમાં સપડાયેલો જીવ કડવા—મીઠા ફળો ભોગવે છે પણ મુક્ત થતો નથી. અસ્તુ.
જે જે કારણો કહ્યા છે, તો તે કારણ સંબંધી વિશેષ વિચાર કરીએ. કર્મબંધના કારણો – જૈનદર્શન અનુસાર કર્મબંધના મુખ્ય ત્રણ કારણો દ્રષ્ટિગોચર થાય છે.
૧) અજ્ઞાન – અજ્ઞાનના બે પ્રકાર છે, ૧-જ્ઞાનનો અભાવ અને ૨-વિપરીત જ્ઞાન. દ્રવ્યના કે પદાર્થના ગુણધર્મો ન પારખવા, તે જ્ઞાનના અભાવ રૂ૫ અજ્ઞાન છે. દ્રવ્યના ગુણોને ન પારખવાથી પણ જીવાત્મા કર્મબંધનનું કાર્ય કરે છે. અજ્ઞાનનો અર્થ એમ ન જાણવું તેવો થાય છે, તે રીતે વિપરીતજ્ઞાન, તે પણ અજ્ઞાનરૂપ છે. ન જાણવા કરતાં વિપરીતજ્ઞાન વિશેષ હાનિકર છે. વિપરીતજ્ઞાન પોતાની અને અન્યની શક્તિનું અવલંબન કરી એક મિથ્યામાર્ગની સ્થાપના કરે છે. વિપરીત જ્ઞાન ક્રિયાત્મક બની વિપરીત કર્મો કરી કર્મબંધનમાં મુખ્ય ભાગ ભજવે છે.
૨) મિથ્યાત્વ – મનુષ્યના જીવનમાં તત્ત્વશ્રદ્ધાનું મહત્ત્વ જ્ઞાનથી વધારે છે. જ્ઞાનથી વધારે મહત્ત્વ તત્ત્વશ્રદ્ધાનું છે. જ્ઞાન સાકાર છે, જ્યારે શ્રદ્ધા નિરાકાર છે. જૈન પરિભાષામાં દર્શનને નિરાકાર કહ્યું છે કારણ કે તે સામાન્ય ગુણનો સ્પર્શ કરી, તત્ત્વના અસ્તિત્વનો સ્વીકાર પણ કરે છે. સામાન્ય અસ્તિત્વ તે સત્તારૂપ છે અને સત્તા તે કોઈપણ આકારથી રહિત છે. જેમ જ્ઞાન મિથ્યા થાય છે, તેમ આ સત્તાસ્પર્શી દર્શન પણ મિથ્યા થઈ શકે છે. મિથ્યાદર્શનનું ટૂંકુ નામ મિથ્યાત્વ છે. દર્શન તે જ્ઞાનગુણનો સામાન્ય પર્યાય છે અને જ્ઞાન તે જ્ઞાનગુણનો વિશેષ પર્યાય
હવે આપણે શ્રદ્ધા અને દર્શનનો સંબંધ નિહાળીએ. શ્રદ્ધા તે જીવાત્માની એક વિશેષ ધારા છે પરંતુ શ્રદ્ધા ઘણું જ નાજુક તત્ત્વ છે. શ્રદ્ધામાં સત્યનો અંશ હોય, ત્યારે જ તે સાચી શ્રદ્ધા કે સુશ્રદ્ધા બને છે. સત્ય એ સાર્વભૌમ તત્ત્વ છે. જડ-ચેતન કે વિશ્વના અણુ–અણુમાં સત્ય વ્યાપ્ત છે. ખરું પૂછો તો વિશ્વમાં સત્ય સારભૂત તત્ત્વ છે. જૈનદર્શનના આગમ ગ્રંથોમાં કહ્યું છે કે સર્વ તો સારપૂર્વ | સત્યના સિદ્ધાંત સૈકાલિક અને સનાતન હોય છે.
ભગવાન મહાવીર કહે છે કે, સ્થૂલ પદાર્થોમાં પણ નિશ્ચિત પરિણમન છે, તે જ રીતે કર્મમાં પણ નિશ્ચિત પરિણમન છે. કર્મની બે પાંખ છે – પુણ્ય-પાપ, શુભ-અશુભ, સત્ય-અસતુ. આ
(૪૨) - --
