Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
કારણોમાં એક પ્રમુખ કારણ છે. ખાસ કરીને કષાયથી પ્રેરિત એવું આચરણ જ બંધનકર્તા છે. મૂળ માં તપાસીએ તો જીવાત્માના સ્વાર્થ ભરેલા, વિષયકષાય સાથે જોડાયેલા અધ્યવસાયો અને તેનાથી ઉત્પન્ન થતાં ક્રિયાકલાપો છે, ભવિષ્યમાં જીવ સ્વાર્થનો વિસ્તાર કરીને પાપકર્મના સાધનરૂપ પરિગ્રહનો પણ સંચય કરે છે, તે કર્મબંધના ખાસ કારણો પ્રતીત થાય છે.
ગાથામાં જે જે કારણો બંધના.” તેમ લખ્યું છે, તો જે જે કારણોમાં આપણે પ્રમુખ કારણોનું દર્શન કર્યું છે. તે સિવાય કેટલાય નાના-મોટા કર્મબંધના કારણો બની શકે છે પરંતુ તે બધા કારણો આ ત્રણ કારણની મર્યાદામાં જ સમાવિષ્ટ થઈ જાય છે. મૂળ છેદતાં ડાળી છેદાય, ત્યાં પાંદડા છેદવાનો પ્રશ્ન જ ક્યાં ? મૂળ સમજે સત્ય સમજાય, ત્યાં ખોટની જગ્યા ક્યાં ?
બંધના કારણોને જાણી લેવાથી આખો કર્મબંધનો પંથ પણ નજરમાં આવી જાય છે. સિદ્ધિકાર કહે છે કે આ કારણો છે તે જ બંધનો પંથ છે.
બંધ પર એક દ્રષ્ટિ – ગાથામાં બંધનો પંથ' શબ્દ પ્રયોગ છે. તેનો અર્થ છે કે ભલે બધા કારણો જૂદા જૂદા હોય, પરંતુ આ બધા કારણોનું કાર્ય એક છે અને તે છે જ્ઞાનવૃષ્ટિનું આવરણ, અધ્યાત્મદ્રષ્ટિનો નિરોધ, પરાક્રમનો અભાવ, ભોગોમાં આસક્તિ અને વિકારોમાં વિશ્વાસ, પરિગ્રહ પ્રત્યે ઊંડું સન્માન, આ બધા કાર્યો વૈભાવિક છે. આત્માની આંતરિક સ્થિતિ પર તેનો ઘોર દુપ્રભાવ પડે છે. આ બધા કારણો એટલા બધા કુફળ આપનારા છે કે તેની બાહ્ય અવસ્થા પર પણ ઊંડી અસર પડે છે. અશુભ કે અયોગ્ય શરીર, તીવ્ર દુઃખનું સંવેદન, નીચ અધમ વૃત્તિ અને એવા પ્રકારના પાપજનક આયુષ્યને પણ પેદા કરે છે.
ઉપર્યુક્ત કારણો આત્યંતર અને બાહ્ય, બંને પરિસ્થિતિને વિકૃત કરી જીવાત્માને દુર્ગતિમાં રોકી રાખે છે. આ કર્મબંધમાં કે તેના કારણોમાં એક શુભ રેખા પણ છે. આ શુભ રેખા પુણ્યનું ઉપાર્જન કરે છે, ઊંચ ગતિમાં લઈ જાય છે. શુભ સંયોગ ઊભા કરે છે. આધ્યાત્મિક સાધનાના અનુકૂળ સંયોગો પ્રાપ્ત કરાવે છે. કર્મબંધના જે જે કારણો છે, તે બધા કારણોને બે ભાગમાં વિભક્ત કરી શકાય છે. ૧) અશુભ કર્મ બંધના કારણો, ૨) શુભ કર્મ બંધના કારણો. મુખ્યતયા આપણે ત્રણ કારણોનું વિવેચન કર્યું છે, તે પાપકર્મબંધના વિશિષ્ટ કારણો છે. આગળ સિદ્ધિકાર આવા પાપજનક કારણોનું છેદન કરવાની પ્રેરણા પણ આપે છે, તેથી અહીં મુખ્યત્વે અશુભકર્મોના કારણોની જ અભિવ્યંજના છે. શુભ કર્મબંધના કારણોને છેદવા માટે અલગ પ્રયાસની જરૂર નથી. પાપકર્મનો પૂર્ણ સંવર થયા પછી શુભકર્મો વિદાય લેવા માંડે છે. ખાસ કરીને ઘાતિકર્મોના કારણોનું જ છેદન કરવું પડે છે. ઘાતિકર્મોનો ક્ષયોપશમ કે ઉપશમ થતાં બાકીના કર્મોના ઉદયભાવો કે સત્તામાં પડેલા કર્મો પણ સ્વતઃ વિલુપ્ત થવાનો માર્ગ અખત્યાર કરે છે અર્થાત્ અવસ્થાંતર થઈ જાય છે.
આપણે જે ત્રણ કારણોનું વિવેચન કર્યું છે, તે કારણો મુખ્યત્વે ઘાતિકર્મબંધના કારણો છે, તેની પ્રધાનતાથી અશુભ કર્મોનો અધિક સંચય થાય છે. આટલું વિવેચન કર્યા પછી કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે ગાથામાં જે જે કારણો બંધના.. તેમ કહ્યું છે. તેનું મુખ્ય લક્ષ્ય ઘાતિકના
ફાફડફ
ફફ
ફફફ ફફફ ફફફ
- (જ).
