Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
કારણોની અભિવ્યક્તિ માટે છે. આપણે વિવેચન માટે ત્રણ કારણો અભિવ્યક્ત કર્યા છે પરંતુ તત્ત્વદ્રષ્ટિએ તે કારણોને બહુ છૂટા પાડી શકાય તેમ નથી. અજ્ઞાન, મિથ્યાત્વ કે આચારહીનતાઅવ્રત, પરસ્પર સંકળાયેલા છે. મિથ્યાત્વ પણ એક પ્રકારનું અજ્ઞાન છે અને અજ્ઞાન સ્વયં મિથ્યાજ્ઞાન હોવાથી એક પ્રકારનું મિથ્યાત્વ જ છે અને જ્યાં સમ્યગુજ્ઞાન અને સમ્યગુશ્રદ્ધાનો અભાવ છે, ત્યાં જીવ વિષયાભિલાષી હોવાથી વ્રતભાવ કે ચારિત્રભાવ પ્રત્યે આકર્ષિત ન થાય, તે સહજ છે. કદાચ બાહ્ય કારણોની અપેક્ષાએ અન્ય હેતુથી કઠિન વ્રત કે તપ કરે, તો બાહા ભાવે વ્રત હોવા છતાં તે વ્રતની કોટિમાં આવતા નથી, તેનાથી કર્મબંધના કારણો લય પામતા નથી. જેમ કોઈ વ્યક્તિ નાટકમાં સાધુ કે યોગીનું પાત્ર લઈ સુંદર અભિનય કરે અને સાધુ કે યોગીથી પણ અધિક ત્યાગની કે ધ્યાનની મુદ્રાઓ ઉપસ્થિત કરી હજારો લોકોને આકર્ષિત કરે, વાહ વાહની તાળીઓના ગડગડાટ થાય પરંતુ ખરેખર તેનામાં કોઈ યોગીના કે વ્રતના ભાવ નથી. તેનો ત્યાગનો અભિનય આંખને આંજી નાખે તેવો હોય છે પરંતુ હકીકતમાં તેનામાં ત્યાગભાવનું કોઈ પરિણમન નથી, તે જ રીતે કોઈ બાહ્ય ત્યાગચેષ્ટામાં સપડાઈ રહે અને સમ્યક ચારિત્રની પરિણતિ ન હોય, તો કર્મબંધના કારણ યથાતથ્ય બની રહે છે. કદાચ માયા-કપટનો અતિરેક હોય, તો બંધના કારણોનું છેદન તો દૂર રહ્યું પણ તીવ્રબંધન થઈ શકે છે. - અજ્ઞાન, મિથ્યાત્વ અને અવ્રત, આ ત્રણેની જોડી છે. કર્મશાસ્ત્રમાં ત્રણે કારણોને અલગ અલગ કર્મો સાથે સંબંધિત બતાવ્યા છે પરંતુ હકીકતમાં તો મિથ્યાત્વ અને અવ્રત, મોહનીય કર્મની બે શાખા છે અને અજ્ઞાન તે જ્ઞાનવરણીયકર્મનું ફળ છે. આ ત્રણેને જૂદા કરવાનું કારણ એ છે કે અજ્ઞાન જીવને આક્ષેપ કરે છે, વિક્ષેપ કરતું નથી. જ્યારે મિથ્યાત્વ અને અવ્રત આક્ષેપ અને વિક્ષેપ બંને કરે છે. આક્ષેપ ગુણને ઢાંકે છે, વિક્ષેપ ગુણને ઢાંકીને દુવૃત્તિને ઊભી કરે છે. આ રીતે મૂળમાં ત્રણે કારણો એક સમાન છે.
કર્મ બંધનકર્તા શા માટે ? – આ એક સનાતન પ્રશ્ન છે. હકીકતમાં તો મનુષ્ય જે કર્મ કરે છે, તેના સાક્ષાત ફળ પણ દેખાય છે. અશુભ કર્મ કે ખોટા કામ કરે, તો વ્યવહાર જગતમાં પણ તેના કડવા ફળ મળે છે પરંતુ જીવ કર્મના સંયોગમાં રહે, તો તે કર્મને જ ઓળખે છે, સ્વયં કર્મ કરનારને ઓળખતો નથી. જેમ ગાઢ ઊંઘમાં સૂતેલો માણસ સ્વપ્નમાં કે ઊંઘમાં હલનચલન કરી કાંઈ પણ ચેષ્ટા કરે, ત્યારે સ્વયં તેમાં હાજર હોતો નથી. આવી ચેષ્ટા કરનારો ઊંડા ખાડામાં પણ પડી શકે છે, તેને પોતાનું ભાન નથી. તે જ રીતે શાસ્ત્રકારો કહે છે કે કર્મ કરનાર સ્વયં કર્મમય બની જાય અને સ્વયંને જ ભૂલી જાય, તો ભયંકર દુર્ગમ સ્થિતિ થાય છે. કર્મો પ્રધાન થવાથી ગમે તેવા નાચ નચાવી શકે છે. સર્પ ઈત્યાદિ યોનિઓમાં કે સૂવર આદિના દેહમાં બંધાયેલા જીવ કોઈ કર્મના ફળ ભોગવતા અનંત વેદના સહન કરી મૃત્યુના ચક્રમાં પીસાતા રહે છે, માટે કર્મ તાત્કાલિક કડવા-મીઠા ફળ આપે, તેટલા પૂરતા જ તે સીમિત નથી પરંતુ જીવને બંધનકર્તા બની પરાધીન અવસ્થા ઊભી કરે છે. સોનાના પીંજરામાં રહેલો શુકરાજ-પોપટ શું પરાધીન નથી ? જેલમાં રહેલો કોઈ શ્રેષ્ઠી પુત્ર શું પોતાને સુખી માની શકે છે ? આપણો પ્રશ્ન એ જ છે કે કર્મ બંધનકર્તા શા માટે ? તેનો સ્પષ્ટ ઉત્તર એ છે કે કર્મો કર્તાને ભૂલમાં નાંખી
