Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
બંને પ્રકારના કર્મો જીવ સાથે બંધાય છે, ત્યારે નિશ્ચિત ફળ આપવાની શક્તિ ધરાવે છે. જેમ બાહ્ય જગતમાં વ્યવહારિક સત્ય છે, તેમ આંતરિક જગતમાં સત્યના જે સિદ્ધાંતો છે તેને ધાર્મિક, આધ્યાત્મિક કે આત્યંતર સત્ય કહી શકાય છે. હવે જુઓ શ્રદ્ધાનો ખેલ ! શ્રદ્ધા જ્યારે સત્યની સાથે જોડાય છે ત્યારે મનુષ્યને સાચી દ્રષ્ટિ મળે છે પરંતુ શ્રદ્ધા જ્યારે મિથ્યા ભાવો સાથે જોડાય, ત્યારે જીવને કદ્રષ્ટિ આપે છે. જ્યારે જીવ અચેતનાવસ્થા જેવી એકેન્દ્રિય જાતિમાં હતો, ત્યારે પણ તેની જે કાંઈ આંશિક શ્રદ્ધાશક્તિ હતી, તે સુષુપ્ત હોવાથી જીવને માટે કલ્યાણકારી ન હતી અર્થાત્ તેનું મિથ્યારૂપ હતું. આવી વિપરીત શ્રદ્ધાને મિથ્યાશ્રદ્ધા કહે છે. આ મિથ્યાભાવ દર્શન અને જ્ઞાન સાથે જોડાય છે, ત્યારે મિથ્યાદર્શન અને મિથ્યાજ્ઞાન બનીને જીવન માટે કર્મબંધનનું પ્રધાન કારણ બને છે. પરંતુ શ્રદ્ધાની દિશા સાચી હોય, તો તેને સમ્યગદર્શન અને સમ્યગુજ્ઞાનનું કારણ માનવામાં આવે છે. - મિથ્યાત્વ, મિથ્યાભાવ કે મિથ્યાશ્રદ્ધા, તે કર્મબંધનો મોટામાં મોટો બીજા નંબરનો પાયો છે. જો કે મિથ્યાભાવને ટકાવી રાખવામાં અજ્ઞાન મૂળભૂત તત્ત્વ હોવાથી અજ્ઞાનને પ્રથમ પાયો માન્યો છે. આપણે બન્નેનું સ્વરૂપ ભિન્ન ભિન્ન રીતે તપાસ્યું પરંતુ હકીકતમાં આ બંને પાયા સહચારી છે. જાણવા માટે વિભક્ત કરી વિવેચન કર્યું છે. આવી મિથ્યાશ્રદ્ધાને અશ્રદ્ધા પણ કહેવાય છે, અશ્રદ્ધામાં શ્રદ્ધાનો અભાવ છે, જ્યારે મિથ્યાશ્રદ્ધામાં સત્યનો અભાવ છે, તેથી તે પણ અશ્રદ્ધા છે. હકીકતમાં અજ્ઞાન અને અશ્રદ્ધા, આ બંને કર્મબંધના પ્રધાન અધિષ્ઠાન છે. હવે ત્રીજું કારણ તપાસીએ.
૩) આચારહીનતા – આચાર, તે જીવની કર્મશક્તિ છે. જીવ જે કાંઈ કરે છે, તે આચરણ છે. આચરણનો બાહ્ય આધાર મન, વચન, કાયાના યોગ છે, જ્યારે તેના અધ્યવસાય, સૂક્ષ્મ પરિણામો અથવા ઈચ્છારૂપ જે કાંઈ હલનચલન છે, તેની ગણના આંતરિક આધાર રૂપે ગણાય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય છે કે આચરણ, તે જીવનું એક પ્રકારનું ચરિત્ર છે. જ્યારે આચરણનો વિચાર કરીએ, ત્યારે આખી આચારસંહિતા નજર સમક્ષ થાય છે પરંતુ અહીં ટૂંકમાં આચરણ વિષે વિવેચન કરીને મનુષ્યની આચારહીનતા, તે કર્મબંધનું ત્રીજું કારણ છે, તેને તપાસીએ.
મનુષ્યનું આચરણ સ્વાર્થ સાથે જોડાયેલું છે અથવા માનસિક લોભ, તૃષ્ણા, અહંકાર કે માયાકપટ સાથે પણ તેનો ઊંડો સંબંધ છે. જ્યારે આચરણ ઉપરોક્ત વૃત્તિઓથી પ્રભાવિત થાય, ત્યારે હિંસા, ચોરી, અસતુ વ્યવહાર કે દુરાચાર જેવા દોષો ઉદયમાન થાય છે. વ્યક્તિના દોષો સમાજમાં કે સમષ્ટિમાં પણ ફેલાય છે પરંતુ જો આચરણ સવૃત્તિઓ સાથે જોડાય, તો તે સદાચાર કે સત્ આચરણ બને છે. જૈનશાસ્ત્રોમાં આચરણને ચારિત્ર કહે છે. શુદ્ધ આચરણને સમ્યક ચારિત્ર કહે છે પરંતુ મિથ્યા કે દુઃષિત આચરણ ચારિત્રની કોટિમાં આવતું નથી, તેને મિથ્યાચાર કહી શકાય છે. મનુષ્ય જ્યારે આવી આચારહીનતાનો ભોગ બને છે, ત્યારે ઘણી જાતના કર્મબંધ કરે છે. જો કે શુદ્ધાચાર પ્રવર્તમાન હોય, ત્યારે સહજ રીતે પુણ્યબંધ થાય છે. અહીં કર્મબંધનો અર્થ મુખ્યતયા અશુભકર્મ સાથે સંબંધ ધરાવે છે. આમ તો શુભાશુભ, બંને કર્મબંધ જ છે. તેનું આપણે પૂર્વની ગાથાઓમાં વિવેચન કર્યું છે. અહીં કહેવાનો ઉદેશ એ છે કે વ્યક્તિનું આચરણ કર્મબંધના
રીલતી (૪૩),
