Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે. જો આપણે આ રસને આશ્રવ કહીએ, તો ફળ તે બંધ કહેવાય છે. આશ્રવ તે પ્રવર્તમાન ધારા છે, તે સૂક્ષ્મ અધ્યવસાય રૂપ છે. આશ્રવના અધ્યવસાયોની પ્રબળતા એવી છે કે તે સૂક્ષ્મ કર્મવર્ગણાઓને પણ આશ્રવિત કરે છે અર્થાત્ અધ્યવસાયનો અને સૂક્ષ્મ કર્મસ્કંધોનો, બંનેનો આશ્રવ થાય છે. આ ધારાથી બંધરૂપ ફળનું નિર્માણ થાય છે અર્થાતુ બંધનો દેહ તૈયાર થાય છે. આશ્રવનો સ્વભાવ બંધમાં ઉતરી આવે છે. આશ્રવની પ્રબળતા અનુસાર બંધ દીર્ઘકાલીન બને છે. આશ્રવની તીવ્રતા અનુસાર બંધ પણ ઘનીભૂત બને છે અને આશ્રવે જે સ્કંધોનું ગ્રહણ કર્યું હતું, તેનાથી બંધનું શરીર બને છે. આમ બંધના ચારે અંશો અર્થાતુ બંધની પ્રકૃતિ, બંધની સ્થિતિ, બંધની તીવ્રતા–મંદતા અને બંધનો સ્કૂલ દેહ, આ ચારે અંશોનું નિર્માણ થતાં આ કર્મબંધ પુનઃ પોતાને અનુરૂપ ઉદયભાવોને ઉત્પન્ન કરે છે. કર્મગ્રંથોમાં પ્રકૃતિબંધ, સ્થિતિબંધ, અનુભાગબંધ અને પ્રદેશબંધ, આ ચાર શબ્દો વપરાય છે. હકીકતમાં બંધની પ્રકૃતિ, બંધની સ્થિતિ, એમ સમજવાનું છે... અસ્તુ. અહીં આપણે સહુ સામાન્ય રીતે જાણે છે તેવા આશ્રવ અને બંધનું વ્યવસ્થિત નિરૂપણ કર્યું છે.
હવે આપણે મૂળ વાત ઉપર આવીએ. ગાથામાં કહ્યું છે કે “જે જે કારણ બંધના...' આ મોભમ વાત કરી છે પરંતુ અહીં વિચારણીય છે કે બંધના કારણ ક્યા ક્યા છે ? ગમે તે કર્મનું ગમે તે કારણ હોય શકે નહીં, તેથી જ સિદ્ધિકારે જે જે કારણ.... એ પ્રમાણે કહ્યું છે. “જે જે' એટલે જે કર્મનું જે કારણ છે, તેનાથી તે બંધ રૂપ કાર્ય નિષ્પન્ન થાય છે. સિદ્ધાંતથી વિપરીત કોઈ કાર્ય થતું નથી. જે જે કારણો ઉપસ્થિત હોય, તે પોતાને અનુરૂપ કર્મબંધ કરે છે. લીંબડાની લીંબોળી લીંબડાને જ જન્મ આપે છે. કેરીની ગોઠલી આંબાને જન્મ આપે છે, ઘઉંનો દાણો ઘઉં પેદા કરે છે અને કમોદનો દાણો ચોખા પેદા કરે છે. આ રીતે સમગ્ર વિશ્વપ્રકૃતિમાં કાર્ય-કારણની એક નિશ્ચિત વ્યવસ્થા જોવા મળે છે. તે જ રીતે કર્મબંધમાં પણ છે જે કારણો ઉપસ્થિત થયા છે, તે કારણો પોતાને અનુરૂપ કર્મબંધને જન્મ આપે છે.
તેહ બંધનો પંથ – કર્મબંધ બે પ્રકારના છે, એક સામાન્ય કર્મબંધ, તે દેહાદિ અથવા બાહ્ય પરિસ્થિતિ પર પ્રભાવ નાખે છે, જ્યારે બીજો કર્મબંધ આધ્યાત્મિક દોષોને જન્મ આપે છે, માનસિક સ્થિતિ બગાડે છે. તે મનરહિત જીવોને પણ આશા, તૃષ્ણા, ભય, મોહમાં બાંધી રાખે છે. આ કર્મબંધ આધ્યાત્મિક ઉત્ક્રાંતિમાં બાધક બને છે. આવા કર્મબંધને શાસ્ત્રકાર ઘાતિકર્મ કહે છે. જ્યારે સામાન્ય કર્મબંધ છે, તે અઘાતિકર્મ છે. અઘાતિકર્મ શુભાશુભ ભાવોને ભજે છે અને અનુકૂળ –પ્રતિકૂળ સ્થિતિનો સાક્ષાત્કાર કરાવે છે. આ અઘાતિ કર્મબંધ બંધ હોવા છતાં ઘાતિકર્મની જેમ આધ્યાત્મિક ઉત્ક્રાંતિમાં બાધક નથી. આધ્યાત્મિક ઉત્ક્રાંતિ થતાં અને ઘાતકર્મોનો લય થતાં સમયે સમયે તે શુભાશુભ ભાવો સ્વતઃ શાંત થઈ જાય છે અને ખરી પડે છે. હવે આપણે શાસ્ત્રકારનું મંતવ્ય જોઈએ.
બે પ્રકારના કર્મબંધમાં મુખ્ય ઘાતિકર્મનો કર્મબંધ છે. તેના કારણો પણ નિરાળા છે. અહીં મોક્ષમાર્ગમાં બાધક તેવા કર્મનો ઉલ્લેખ છે અને તે કર્મબંધના ખાસ કારણો પર દ્રષ્ટિપાત કરવાની સૂચના આપી છે. મોક્ષ વિરોધી કર્મબંધના ખાસ કારણોને તમે જૂઓ. જે જે કારણો નિશ્ચિત છે તેને
