Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
હતા. મોક્ષભાવમાં નિજપણું થવું તે સિદ્ધિકારનું મંતવ્ય છે.
અંધકાર અજ્ઞાન સમ આગળ ચાલીને પણ પુનઃ શાસ્ત્રકાર આ જ વાતનો ઉલ્લેખ કરે છે અને કહે છે કે અજ્ઞાનને અંધકાર સમજો અને અંધકાર જ્ઞાનપ્રકાશના અભાવમાં જ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. જ્ઞાનપ્રકાશ થતાં પદાર્થનો નાશ થતો નથી પરંતુ જ્ઞાનપ્રકાશ થતાં તેના સંબંધમાં જે અજ્ઞાન હતું તેનો નાશ થશે. મૂળભૂત સિદ્ધાંત પણ એ જ છે કે જગતના કોઈપણ દ્રવ્યનો કે પર્યાયનો નાશ કરવો, તે એટલું જરૂરી નથી, તે થઈ પણ શકતું નથી પરંતુ તેના સંબંધમાં જે અજ્ઞાન છે તેનો નાશ કરવાની પ્રબળ જરૂર છે. અજ્ઞાનનો નાશ થયા પછી સ્વતઃ બાકીની ક્રિયાઓ દ્રવ્યાધીન છે, તે થતી રહેશે પરંતુ અજ્ઞાનથી મુક્ત થતાં મોક્ષભાવ અનુભવમાં આવે છે. આ છે ગાથાનું ઊંડું રહસ્ય. જ્ઞાનનો પ્રકાશ થતાં બાકીના વિકારો કે વિભાવો પોતાની મેળે જ ઉચાળા ભરવા લાગે છે અર્થાત્ વિદાયની તૈયારી કરવા લાગે છે. બધા વિભાવોનું સંબલ અથવા આંતરિક બળ અજ્ઞાન હતું. અજ્ઞાનદશામાં જ આ બધા વિભાવો ધામા નાંખીને પોતાનું રૂપ દેખાડતા હતા પરંતુ જ્ઞાનપ્રકાશ થતાં હવે આ ઝાડવાને પાણી મળતું બંધ થયું એટલે તે સ્વતઃ સુકાઈ જશે, માટે સિદ્ધિકારે “નાશે અંધકાર અજ્ઞાન સમ..' કહ્યું છે.
આ કાવ્યમાં નાશે’ શબ્દ કવિતાની દ્રષ્ટિએ વચ્ચમાં મૂકાયો છે. તેથી ભ્રમ થવાનો સંભવ છે. “નાશે' શબ્દનો અન્વય જ્ઞાનપ્રકાશ શબ્દ સાથે નથી પરંતુ નાશ' શબ્દનો અન્વય અંધકાર અને અજ્ઞાન શબ્દ સાથે છે. જેનું ઊંડું વિવરણ પાછળ આપ્યું છે
આધ્યાત્મિક સંપૂટ – જ્યારે જીવાત્મા પોતાના સ્વરૂપનું દર્શન કરે છે, ત્યારે અહોભાવ જાગે છે અને આ દિવ્ય સ્વરૂપ એ જ સાચો ખજાનો છે. હું અને મારું બંને મિથ્યા તાળા ખુલી જતાં હું નો પણ લય થાય છે અને આ મારું છે, તેવો મમત્વ ભાવ પણ લય પામે છે. હવે જીવને પોતાનું સ્વરૂપ છોડી બાકી બધું કર્મભાવ રૂપે જણાય છે. કર્મભાવ કે કર્મના પ્રભાવ, એ બંનેથી મુક્ત થઈ અત્યારે નિજને વાગોળવાનો અવસર આવ્યો છે. જંગલની આડી કેડીએ ચડેલો જીવ રખડી રખડીને પણ છેવટે શિખર ઉપર પહોંચ્યો છે. તેને સાચું ઠેકાણું મળી ગયું છે. આ ઠેકાણું જ તેના ઘરનું ઠેકાણું હતું. ભ્રમમાં નાંખનારો હું અર્થાતુ અહમ્ હવે વેગળો થઈ ગયો છે. ભોમિયો જ ખોટો હતો, તેના હાથમાં લગામ હતી, ત્યાં સુધી ભ્રમિત હતો. ખોટા ભોમિયાને ઓળખી લીધો. જે હું ના લેબલવાળો હતો, તે છૂટો પડી ગયો. હવે ફક્ત સાચી સંપત્તિ બચી છે, તે છે આત્મભાવ. કર્મભાવનું નાળું પાર કર્યા પછી આત્મભાવના બગીચામાં ફરવાથી જીવ જાણી શક્યો કે આ સાચું ઘર છે, સાચું સ્થાન છે, નિજ મુકામ છે. હવે હર્ષ વિભોર બનીને નિશંકભાવે સ્વભાવનું રસપાન કરે છે. “રસ બધા નિરસ થયા છે અને હવે શુદ્ધ રસનો સ્વાદ મળ્યો છે.' મોક્ષભાવ તે અંતરભાવ છે. અંતરભાવ તે જ્ઞાનમુક્તિ છે. જેટલી મુક્તિની દરકાર છે, તેનાથી વધુ જ્ઞાનમુકિતની દરકાર છે. “જ્ઞાનાત્ મુવત પર્વ મુવત્તઃ” આ સૂત્રની સાક્ષાત્ અનુભૂતિ થઈ રહી છે. જ્ઞાનમુક્તિનો અર્થ છે જ્ઞાન દ્વારા ભ્રમથી મુક્ત થવું. નિશ્ચયમાં આત્મા મુક્ત છે, તેમ જાણવું કે સ્વીકારવું તે જ્ઞાનમુક્તિ છે એટલે જ્ઞાન દ્વારા મુક્તિ સાધ્ય છે. આખી ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ મોક્ષભાવ છે.
-- -(૩૮) - -
