Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે. આ વિવેચનથી સમજી શકાશે કે નિજપણું શું છે ? અહીં સિદ્ધિકાર મોક્ષભાવને ઘરની વાત કહે છે અને કહે છે “મોક્ષભાવ નિજવાસ...” મોક્ષભાવનો સ્વામી મુક્ત થનાર આત્મા સ્વયં છે. હકીકતમાં તે મુક્ત જ હતો. કલ્પનાથી કે અજ્ઞાનથી બંધનનો સંબંધ માન્યો હતો. મુક્ત થવું તે પોતાની સ્વતંત્ર સ્થિતિ છે. મુક્ત થવું, તેમ કહેવા કરતાં મુક્ત રહેવું, તે વધારે પ્રતિબોધક છે. મક્તદશા તે જીવની પોતાની સંપત્તિ છે. જેમ બેચરભાઈ જાણે છે કે હું બેચરભાઈ છું, પોતે પોતાની ઓળખાણથી સુપરિચિત છે. તેમ અહીં સિદ્ધિકાર કહે છે કે મોક્ષભાવ બહારથી લેવા યોગ્ય કે પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય તત્વ નથી. બીજમાં રહેલી વૃક્ષને ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ, તે બીજની પોતાની સંપત્તિ છે. લીંબોળીને કોઈ પૂછે કે બહેન ! તમારે કડવો લીંબડો ઉત્પન્ન કરવો છે, તો શું કરશો? કડવાશ ક્યાંથી લાવશો? ત્યારે લીંબોળી હસીને કહે છે કે ભાઈ ! આ મારી પોતાની સંપત્તિ છે. મારે કડવાશ લેવાની વાત નથી. લીંબડો પેદા કરવો, તે મારા ઘરની વાત છે અર્થાત્ મારી નિજ શક્તિ છે. જુઓ, નિજ શબ્દ કેટલો બધો પ્રકાશ આપી રહ્યો છે. પોતાના ગુણધર્મોથી પરિપૂર્ણ દ્રવ્ય પોતાના બધા ભાવોને સંચિત રાખીને આભાસ આપે છે કે જે કાંઈ મારા ગુણધર્મ અનુસાર ક્રિયાકલાપ થાય છે, તે મારી પોતાની અર્થાત્ નિજવાત છે.
સ્વામીત્વ બે પ્રકારનું છે. એક તો આ ગાથામાં જેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તે શુદ્ધ સ્વામીત્વ છે. મોક્ષભાવના નામે નિજવાત કહીને નિર્મળ ભાવ વ્યક્ત કર્યો છે, જ્યારે બીજું આરોપિત સ્વામીત્વ છે. જેને નકલી સ્વામીત્વ કહી શકાય. અજ્ઞાનના કારણે જીવ સ્વામીત્વનો ઉલ્લેખ કરે છે. આ સ્વામીત્વનો ખોટો સિક્કો વ્યવહારમાં સોનાના સિક્કા જેટલું મહત્ત્વ પામ્યો છે પરંતુ અધ્યાત્મ શાસ્ત્રોમાં કે પ્રકૃતિ જગતમાં અથવા સત્યના સિદ્ધાંતોમાં ખોટા સ્વામીત્વની કલઈ ખુલ્લી જાય છે. પ્રકૃતિ પોતાના ગુણધર્મને છોડીને એકબીજાનું સ્વામીત્વ સ્વીકારતી નથી. તેની તે નિજવાત બનતી નથી. આ ગાથામાં પણ “કર્મભાવ અજ્ઞાન છે, મોક્ષભાવ નિજવાસ.' તો અહીં મોક્ષભાવને એક પ્રકારે જીવના ગુણધર્મ રૂપે સ્વીકારીને આત્માની પોતાની ઘરની વાત છે તેમ કહ્યું છે. મોક્ષભાવ તે અભાવાત્મક શબ્દ છે અને જીવનું શુદ્ધ સ્વરૂપ તે ભાવાત્મક તત્ત્વ છે. મોક્ષભાવને જો ભાવાત્મક પર્યાય રૂપે સ્વીકારીએ, ફક્ત અભાવ રૂપે ન નિહાળીએ તો મોક્ષભાવ કોઈ નિરાળી વસ્તુ નથી. જે આત્મા છે તે જ મોક્ષભાવ છે અને મોક્ષભાવ છે તે આત્મામાં સમાયેલો છે. સાકરની મીઠાશ સાકરમાં સમાહિત છે. સાકરને એમ ખબર નથી કે હું મીઠી નથી. જ્યારે પૂછો, ત્યારે તે મીઠી છે. તે દ્રશ્ય હોય કે અદ્રશ્ય હોય, પાણીમાં હોય કે દૂધમાં હોય તે પોતાના ગુણધર્મને પ્રકાશિત કરતી રહે છે કારણ કે માધુર્ય તે તેની નિજ વાત છે અર્થાત્ તેના ઘરની વાત છે. માધુર્ય અને મિશ્રી એક સાથે જોડાયેલા છે. તે જ રીતે આત્માને ખબર નથી કે હું મુક્ત નથી. જ્યારે પૂછો કે જે અવસ્થામાં પૂછો, તે મુક્ત જ છે. તેનું માધુર્ય અર્થાત્ જ્ઞાન સ્વભાવ તેનાથી છૂટો પડતો નથી. જ્ઞાન અને આત્મા અવિભક્ત છે અને આ જ્ઞાનમાં મોક્ષભાવ સમાયેલો છે, તેથી સિદ્ધિકાર કહે છે કે “મોક્ષભાવ નિવાસ...” બંધનનું ભાન જેને થાય છે કે કર્મભાવ અજ્ઞાન છે. મોહના બધા પર્યાયો કર્મભાવ છે અને કર્મભાવ સ્વયં જ્ઞાન રહિત હોવાથી અજ્ઞાન છે. બધા વિભાવો જ્ઞાનતત્ત્વથી નિરાળા છે એટલે તેને અજ્ઞાન કહ્યા છે. અહીં આપણે મોક્ષભાવની વાત કહી રહ્યા
