Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
તર્ક પર આધારિત હોય, પરંતુ આશ્ચર્ય તથા સુખદ ભાવે કહેવું પડે છે કે આત્મસિદ્ધિની આ ગાથાઓ પરોક્ષ ભાવે આધ્યાત્મિક પર્યાલોચન ઉજાગર કરી જાય છે અને બુદ્ધિ દ્વારા આત્મપ્રદેશોમાં વિચરણ કરવાની તક આપે છે. હકીકતમાં આત્મસિદ્ધિ તે આત્મલક્ષી કાવ્ય છે. તેના શબ્દ શબ્દ આધ્યાત્મિક ભાવના જલ–કણ વરસતા હોય છે.
આત્મતત્ત્વ એ નિરાળુ સ્વતંત્ર તત્ત્વ છે. કર્મો તેના સહયાત્રી છે. આદિકાળથી આત્મા અને કર્મ એક સાથે યાત્રા કરતા આવ્યા છે. આત્મા અને કર્મોનો એટલો બધો સહચાર છે કે તે પોતાનું સ્વરૂપ ભૂલીને કર્મને જ પ્રધાનપણે જુએ છે. કેમે કરી તેને છેદી ન શકાય તેવો તેનો અનાદિ અનંત સંબંધ છે. કર્મ જ તેના સાથી છે એમ તેને લાગે છે. ક્યારેક તે અશુભ કર્મથી ગભરાય છે, તો શુભ કર્મનું અવલંબન લે છે પરંતુ આશ્ચર્ય તો એ જ છે કે શુભ કર્મનું અવલંબન લઈ પુનઃ તેના ભોગથી અશુભ કર્મને પાછા બોલાવે છે. આમ શુભાશુભ કર્મમાં રમતો આત્મા ક્યારેય તેનાથી વિમુક્ત થવાની કલ્પના કરી શકતો નથી. કોઈ વિમુક્ત થવાની વાત કરે, તો તે શંકાશીલ બની જાય છે કે આવા અનંતકાળના સાથીને કેમ છોડી શકાય ?
વળી છોડવાની જે વાત કરનારાઓ છે તે પણ એક સમાન વૃષ્ટિ ધરાવતા નથી, તેનો બીજો અર્થ એ પણ છે કે મિથ્યાભાવમાં રમનારા આત્માની બુદ્ધિ સ્વયં અનેક મતમતાંતરમાં અટવાય જાય છે અને બુદ્ધિમાં પ્રવર્તમાન તર્કો પરસ્પર વિરોધી ભાવોને પ્રગટ કરતા હોવાથી આ શંકાના વાદળા સૂર્યની રોશનીને અંતઃકરણ રૂપી ધરાતલ પર આવવા દેતા નથી. જીવ પોતે જ પોતાના વિભિન્ન વિભાવાત્મક ભાવોમાં અટવાયેલો રહે છે. બુદ્ધિ જ્ઞાનતત્ત્વ હોવા છતાં જ્યાં સુધી તત્ત્વવૃષ્ટિ પ્રાપ્ત ન થાય, ત્યાં સુધી તે એક પ્રકારે અજ્ઞાન તત્ત્વ જ છે. આ ગાથા પ્રેરણા આપે છે કે મતમતાંતર રૂપી તર્ક જાળમાંથી બહાર ન નીકળાય, ત્યાં સુધી સત્યના દર્શન દુર્લભ છે. આગળ ચાલીને જીવાત્મા બહિર્મુખી હોવાથી અથવા બહિરાત્મા હોવાથી તે બાહ્યભાવોનું મૂલ્યાંકન વધારે કરે છે. આધ્યાત્મિક નીતિમય ગુણોનું ઉલ્લંઘન કરી પોતે પોતાની જાતિ અને કુળનું મૂલ્યાંકન વધારે કરવા લાગે છે અને પોતે પુરુષભાવમાં હોય, તો તે નારીવેદનો તિરસ્કાર કરે છે. આમ ' વેદભાવોને પણ પ્રધાનતા આપે છે, જેનું આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રમાં ન ગણ્ય મૂલ્ય છે. આ રીતે બાહ્યભાવો અને બાહ્ય સંપત્તિ અથવા પોતાના રૂપ રંગના આધારે ઉલ્ઝનમાં રહી તે સત્યથી ઘણો દૂર રહે છે અને ત્યારબાદ તેને એમ લાગે છે કે આ બધા બાહ્યભાવો એટલા બધા પ્રબળ છે કે તેના સિવાય બીજા કોઈ ભાવ કાર્ય કરી શકે તેમ નથી, તો મોક્ષ ક્યાંથી અપાવે ?
આ ત્રણેય ગાથા એક જ ભાવથી ગવાયેલી છે. આપણે કાન દઈએ, તો ગૂઢ રહસ્ય સાંભળી શકાય તેમ છે.
આ ગૂઢ રહસ્ય એ જ છે કે આત્મપ્રદેશની નિર્મળ યાત્રામાં જે કોઈ દુશ્મનો છે, તે પોતાનું ઠાણું નાંખીને બેઠેલા છે. તેને મિત્ર માની લેવાથી યાત્રા અટકી જાય છે. અસ્તુ...
શંકારૂપ ચાર ગાથાનો ઉપસંહાર આપણે સાથે કરીશું.
--(૧૪) -
