Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અવલંબન કરી વિકસિત થઈ ગયો, જેથી જાતિવાદ ગુણાશ્રિત રહ્યો નહિ અને કલંકનું કારણ બન્યો. વર્ણ વિશેષના મૂળ પણ જાતિવાદથી વિકાસ પામ્યા... અસ્તુ.
આપણો મૂળ પ્રશ્ન એ છે કે શું સાધનામાં જાતિના કે ગોત્રના ઊંચ સંસ્કારો કારણ બની શકે છે ? સાધનામાં તે સંસ્કારો આંશિક કારણ બની શકે છે પરંતુ આ સંસ્કારોનો આધાર મનુષ્ય માત્ર છે તે ભૂલવું ન જોઈએ, બ્રાહ્મણ આદિ વર્ણ વિશેષમાં સંસ્કારોનું પ્રાબલ્ય હોવાથી તેને મહત્ત્વ મળ્યું
છે.
એ જ રીતે વેશભૂષા અને તિલક વગેરે બાહ્ય ચિહ્નો પણ આંશિક ઉપકારી હોવા છતાં આ બધા સાધનોને મોક્ષમાર્ગના ઉપાય તરીકે સ્થાપિત કરવા, તે તર્કયુક્ત નથી. જ્યાં સુધી નિર્મોહ દશાનો વિકાસ ન થાય અને નિષ્કામ કર્મયોગ વિકસિત ન થાય, ત્યાં સુધી બાહ્ય સાધનો મોક્ષ માર્ગના ઉપાય તરીકે કારગત થતાં નથી. એટલે જ શંકાકાર કહે છે કે આવા ભિન્ન ભિન્ન ઉપાયોનો આધાર ભિન્ન ભિન્ન જાતિ અને વેશભૂષાને માનવામાં આવ્યો છે, તે તર્કસંગત નથી. શંકા એવી છે કે ઘણા રસ્તાઓમાં ભૂલો પડેલો યાત્રી એમ બોલી ઊઠે કે કોઈ સાચો માર્ગ હશે જ નહીં, તો તેનું કથન સામાન્ય બુદ્ધિની શંકા જેવું ગણાય, આ જ રીતે ભિન્ન ભિન્ન માર્ગદર્શનમાં અટવાયેલો સાધક એમ કહે છે કે મોક્ષમાર્ગનો કોઈ વાસ્તવિક ઉપાય જણાતો નથી.
આખી ગાથા શંકાના કલેવરથી ભરેલી છે. પૂર્વ ગાથા અને આ ગાથા બંનેમાં શંકા એકસરખી છે પરંતુ શંકાના કારણો ભિન્ન ભિન્ન બતાવ્યા છે. મૂળ કથન એક જ છે કે મોક્ષનો ઉપાય સમજી શકાય, તેવો વિવેક પ્રગટ થતો નથી. જેમ કોઈ પોતાના રોગ માટે ઉપયુક્ત ન હોય તેવી ઘણી દવાઓનું સેવન કરે અને છેવટે કંટાળીને કહે કે રોગ મટવાનો કોઈ ઉપાય નથી. રોગ જવો તે એક જ લક્ષ છે પરંતુ અયોગ્ય અનેક ઔષધીઓનું સેવન, તે ભિન્ન ભિન્ન મિથ્યા કારણોનું દર્શન કરાવે છે અને વાસ્તવિક ઔષધી વિષયક સમાધાન મેળવવા માટે પણ શંકાકાર આતૂર હોય તેવું જણાય છે.
આટલું વિવરણ આપ્યા પછી ગાથાના આંતરિક ભાવને તપાસીએ. મોક્ષની આકાંક્ષા એ ભારતીય ધાર્મિક સંસ્કૃતિનું મુખ્ય લક્ષ રહ્યું છે અને મોક્ષ મેળવવા માટે બધા ધાર્મિક સંપ્રદાયોમાં સામ્યયોગનું અસ્તિત્વ વધારે છે. ત્યાગ, વૈરાગ્ય, નિષ્કામ કર્મયોગ, નિષ્કામ ભક્તિ, અનાસકત જ્ઞાન યોગ આ બધા સાધનો લગભગ એક સમાન છે. ખરું પૂછો તો ધર્મનું તંત્ર સમન્વય પર આધારિત છે પરંતુ પાછલી શતાબ્દીમાં મૂળભૂત ગુણોને ઓઝલ કરી બાહ્ય ઉપકરણો અને જાતિ ઉપર વજન દેવામાં આવ્યું છે, સ્ત્રી પુરુષના શરીરોને મહત્ત્વ આપવામાં આવ્યું અને સહુએ પોતાની દુકાન ઉપર લેબલ લગાડયું કે મોક્ષનો સાચો ઉપાય અમારી પાસે જ છે. કોઈ ઝવેરી એમ કહે કે સાચું સોનુ મારી દુકાને જ મળે છે. સોનુ તો સોનુ જ છે પરંતુ સાચું સોનુ એક રૂપ છે. લેબલ લગાવીને એક પ્રકારની વાડાબંધીનો પ્રયોગ થયો છે... અસ્તુ.
આ ગાથાનું મૂળ તાત્પર્ય છે કે મોક્ષમાર્ગમાં જે સમન્વિત ગુણો છે, તેમાં વધારે સમન્વય થઈ શકે તેવી સ્થિતિ પણ છે અને ગુણોનો સમન્વય થવાથી મોક્ષનો યથાર્થ ઉપાય પ્રગટ થાય છે.
(૧૨)
