Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અસમન્વય દ્રષ્ટિમાં રાગ દ્વેષના મૂળ છે અને જો સમન્વય ન થઈ શકે તો મોક્ષનો સાચો ઉપાય દ્રષ્ટિગોચર ન થાય. કવિશ્રીની આ સમગ્ર ગાથી શંકાને બહાને ઉપસ્થિત થયેલા મતભેદો ઉપર કે જાતિવાદ ઉપર એક પ્રકારનો ઉપાલંભ છે. આ ભેદોને દૂર કરવાથી ધરાતલમાં સર્વ પ્રકારે અભિન્ન એવો મોક્ષનો ઉપાય સુષુપ્ત છે. સુષુપ્ત ભાવોને સ્પર્યા વિના શંકાકાર મોક્ષના ભિન્ન ભિન્ન અયોગ્ય ઉપાયો પર દૃષ્ટિપાત કરી ઉપાયનો પ્રતિવાદ કરે છે.
ગાથાનું હાર્દ શંકાના નિમિત્તોને દૂર કરી અંતર્દ્રષ્ટિ કરવા માટે આપણને પ્રેરણા આપે છે. આવી આ અણમોલ ગાથાઓનું મૂલ્યાંકન પણ અણમોલ ભાવથી થવું જોઈએ. આત્મસિદ્ધિની આ ગાથા ભેદભાવોને વિકસિત કરવા માટે નથી પરંતુ અભેદ ભાવે સમન્વિત ગુણોનું દર્શન કરવા માટે છે. ભેદદ્રષ્ટિ તે બાળભાવ છે અને અભેદદ્રષ્ટિ તે પંડિતભાવ છે અર્થાત્ તત્ત્વ દૃષ્ટિ છે. જ્યાં સુધી . તત્તવૃષ્ટિનું ઉદ્ઘાટન ન થાય, ત્યાં સુધી ઉપાયની અભિન્નતાના દર્શન થતા નથી અને ભેદભાવનો મિથ્યા પ્રભાવ મન પર અંકિત થાય છે, તેમજ મન કે બુદ્ધિ કોઈ સાચો નિર્ણય કરી શકતી નથી. ઉપાયના જે જે નિમિત્તો છે, તે તે નિમિત્તો પોતાના ગુણધર્મના આધારે કાર્યકારી કે અર્થકારી બને છે. નિમિત્ત કારણોમાં જે સમાન ગુણશક્તિ છે, તે સાચો ઉપાય છે પરંતુ ગુણશક્તિના દર્શન ન થાય તો નિમિત્તની ભિન્નતા બુદ્ધિના ઝંઝાવાતમાં ફસાવે છે અને પરિણામે સાધક કોઈ એક ઉપાય ઉપર સ્થિર થઈ શકતો નથી. આમ શંકાનું મૂળ કારણ ઉપાયોનું બાહ્ય વૈવિધ્ય છે. ઉપાયોની આંતરિક સમગુણાત્મક શક્તિ ઢંકાઈને રહી જાય છે. આ છે શંકાનું મૂળભૂત કારણ.
શંકાકારને જે ભેદ દેખાય છે તેના કારણે જ તેને દોષ પણ દેખાય છે. ગાથામાં પણ કહ્યું છે કે “ઘણા ભેદ એ દોષ” ઉપરના વિવરણમાં આપણે આ વાત પ્રગટ કરી છે.
એક આવશ્યક પ્રેરણા - આ ગાથા પરોક્ષ રૂપે આપણને એક ઉત્તમ પ્રેરણા આપી જાય છે. ભારતમાં જ્યારથી તર્કવાદનો ઉદય થયો, ત્યારથી સમન્વય દ્રષ્ટિનો લોપ થઈ ગયો છે. દૂષિત મતનો પ્રભાવ ઘણો વધી જતાં ધાર્મિક સાધનાને અને રાષ્ટ્રીય એકાત્મભાવનાને ઘણી ઠેસ લાગી છે.
જ્યાં સુધી યુગ પર ભગવદ્ ગીતાનો અધિક પ્રભાવ હતો, ત્યાં સુધી સમન્વય દૃષ્ટિની પ્રભુતા હતી. આજે પણ સમગ્ર ગીતા સમન્વય દ્રષ્ટિ ધરાવે છે છતાં પણ સમન્વય ભાવનો વિકાસ થયો નથી. જૈનદ્રષ્ટિ તો સોળઆના સમન્વયવાદી છે. અનેકાન્તવાદનો અર્થ જ સમન્વયવાદ છે પરંતુ દુઃખની વાત છે કે જૈન સમાજમાં સંપ્રદાયવાદના ઊંડા મૂળિયા પડી ગયા છે અને આજે આવો અનેકાંતવાદી સમાજ ભેદદ્રષ્ટિનો શિકાર બની ગયો છે. ફક્ત ભેદદ્રષ્ટિથી નિર્ણય કરતાં સત્યનો લોપ થઈ જાય છે. સત્યનો આધાર અભેદદ્રષ્ટિ છે કારણ કે જે અભેદ છે, તે દ્રવ્યરૂપ છે અને જે દ્રવ્ય છે, તે શાશ્વત છે. સત્ય પણ સૈકાલિક શાશ્વત તત્ત્વ છે. પર્યાય દૃષ્ટિ તે ક્ષણિક સત્ય છે, તેથી નક્કી થાય છે કે અભેદને છોડીને ભેદ કરવાથી એકાંત મિથ્યાભાવ પ્રગટ થાય છે અને તેમાં જો મોહ ભળે તો સમગ્ર ભેદજ્ઞાન વિષાહત બની જાય છે. માટે આ ગાથા કહે છે કે “ઘણા ભેદ એ દોષ' દોષનો અર્થ દૂષિતજ્ઞાન થઈ જાય છે અને આવું દૂષિત જ્ઞાન શંકાનું કારણ બન્યું છે. હવે આપણે અહીં જે ગાથાઓ શંકા રૂપે વ્યક્ત કરી છે, તેનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ પ્રગટ કરીશું. આધ્યાત્મિક સંપૂટ ગાથા-૯૨, ૯૩, ૯૪ – ગાથા ભલે શંકા રૂપ હોય અથવા કોઈ
---(૧૩)
SMS 5
