Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૯૬
ઉપોદ્ઘાત પૂર્વમાં પાંચ સ્થાનના પાંચ પ્રશ્નોથી સમાધાન મળી જતાં એક પ્રકારે આ તત્ત્વાર્થી જીવને સમાધાન મળી ગયું છે, એક પ્રકારે સંતોષ પણ થયો છે. પાંચ પદનો નિર્ણય થયા પછી જો છઠ્ઠા પદનું સમાધાન થાય, તો તેને સાધનાનો માર્ગ સ્પષ્ટ થઈ જાય તેમ છે અર્થાત્ સાચો ઉપાય મળી આવે છે. હવે આ ગાથામાં પ્રતિપક્ષી જરાપણ આગ્રહ રાખ્યા વિના નમ્રતાનું પ્રદર્શન કરે છે અને હવે તેને વિશ્વાસ પણ છે કે જો પાંચ પદનો યોગ્ય નિર્ણય થઈ ગયો છે, તેમ આ છઠ્ઠા પદનો પણ યોગ્ય નિર્ણય થઈ જાય, તો સદ્ગુરુનો મોટો ઉપકાર થઈ જશે. શંકાકાર પોતે પોતાનું અહોભાગ્ય માને છે અને હવે તે મતાર્થી મટીને તત્ત્વાર્થી બની ગયો છે. શંકાકારને હવે નવી કોઈ જિજ્ઞાસા નથી પરંતુ તે સરળતાથી સમાધાનની માંગણી કરે છે અને પાછલી ગાથાઓમાં પણ જે જે પ્રશ્નોનું ઉદ્ભાવન કર્યું છે, તેનું પણ સમાધાન મેળવીને પોતે કૃતકૃત્ય થવા માંગે છે. આ આખી ગાથા એક પ્રકારની વિનયશીલતાનો નમૂનો છે. આકાશમાં ઉછળતો દડો સ્વયં હાથમાં આવીને ઝીલાય, ને જે આનંદ ઉપજે તેવી ઘડી આવી પહોંચી છે. આત્મસિદ્ધિના મૂળભત છએ સ્થાનકનું માનો વિરામ સ્થળ આવી રહ્યું હોય, એવી રીતે ગાથાની અભિવ્યક્તિ થઈ છે અને તેમાં વિષયનો સર્વાંગ આભાસ થાય તેવો ઉપોદ્ઘાત છે. હવે આપણે ગાથાનું રસપાન કરીએ.
સમાધાન
સર્વાંગ,
પાંચે ઉત્તરથી થયું. સમજું મોક્ષ ઉપાય, તો ઉદય, ઉદય સદ્ભાગ્ય ! ૯૬ ॥
ગાથાના દ્વિતીય પદમાં સર્વાંગ શબ્દ મૂકયો છે. ગાથાનો સર્વાંગ શબ્દ ઘણો જ બહુમૂલ્ય છે. પાંચ પદ છે, તે આ પ્રમાણે છે.
૧) આત્મા છે, ૨) નિત્ય છે, ૩) કર્તા છે, ૪) ભોક્તા છે, ૫) મોક્ષ છે.
આ પાંચે પદ એક પ્રકારે આત્મસિદ્ધિના ધ્રુવ પદ છે અને ધ્રુવ પદનો નિર્ણય થયા પછી છઠ્ઠું સ્થાન મોક્ષનો ઉપાય એ સહજ મહત્ત્વપૂર્ણ બની જાય છે. ગાથાકાર કહે છે કે સર્વાંગ સમાધાન મેળવી સમાધાન થવું, તે એક વિશેષ વાત છે. સર્વાંગ સમાધાન છે, તે અનન્ય ઉપકારી સમાધાન છે. સામાન્ય સમાધાન અને સર્વાંગ સમાધાનમાં મૂળભૂત અંતર છે.
સર્વાંગ સમાધાન અહીં સિદ્ધિકારે ‘સર્વાંગ સમાધાન' જેવો શબ્દ વાપર્યો છે. જૈનદર્શન પદાર્થના ગુણધર્મોનું વિવેચન ઊંડાણથી કરે છે. નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય, ભાવ, ઈત્યાદિ નિક્ષેપો દ્વારા દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ ઈત્યાદિ ઉપકરણો દ્વારા અને સાતનય તથા સપ્તભંગી જેવા ગૂઢ વિચાર વિભાજન કરનારા નયો દ્વારા પદાર્થનું તત્ત્વ વિવેચન થાય, તે જ રીતે તેમાં જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રની પણ ઊંડી મીમાંસા કરવામાં આવી હોય તે સર્વાંગ સમાધાન છે. સામાન્ય જ્ઞાન વિષયાભિભૂત હોવાથી તે જ્ઞાન હોવા છતાં તેને અજ્ઞાનની કોટિમાં મૂકેલું છે. તે જ રીતે ઘણા કષ્ટ ભરેલા કઠોર
(૨૦)
-
