Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અભાવ માની બેસે છે. જીવ કોઈ ત્રૈકાલિક પરિણામનો સ્વીકાર કરી શકતો નથી. તે ઉપરાંત તે પ્રવર્તમાન કેટલીક ભ્રમજાળનો પણ શિકાર બને છે અને જ્યાં સુધી આવો વિપરીત નિર્ણય જીવને જકડીને બેઠો હોય, ત્યાં સુધી સત્ તત્ત્વોની પ્રતીતિ થતી નથી.
જીવ ભ્રમના વ્યૂહાત્મક ચક્રોમાંથી થોડો ઘણો બહાર નીકળે ત્યાં સંશયના ચક્રમાં ફસાય છે. આ સત્ય કે તે સત્ય, આ ખોટું કે તે ખોટું, આવા સંદેહમાં ફસાઈને યોગ્ય પ્રતીતિ કરી શકો નથી. જ્યાં સુધી સત્પદની પ્રતીતિ ન થાય, ત્યાં સુધી તે ગુણશ્રેણી ગ્રહણ કરી શકતો નથી. તે મોક્ષ જેવા તત્ત્વોની પણ અવહેલના કરવા પ્રેરિત થાય છે. પ્રતીતિના માર્ગમાં ભ્રમની જેમ સંશય પણ એક મોટો પત્થર છે. એટલે જ કોઈ દૃષ્ટા કહે છે ‘સંશયાત્મા વિનશ્યતિ ।' સંદેહના ઘેરામાં રહેલો જીવ પોતાનો વિનાશ કરે છે. આ બંને બિંદુને પાર કરીને જીવાત્મા જ્યારે નિશ્ચયાત્મક જ્ઞાનનું અવલંબન કરી તેમાં પોતાની શ્રદ્ધા સ્થાપિત કરે છે, ત્યારે તેને પ્રતીતિ થાય છે. પ્રીતિ થવી, એટલે સ્પષ્ટ દર્શન થવું, પ્રકાશમાં પડેલું મોતી જેમ ઝળહળે છે, તેમ જ્ઞાનના પ્રકાશમાં તત્ત્વરૂપી મોતી ઝળકવા માંડે છે. એક ને એક બે જેવો સ્પષ્ટ નિર્ણય થઈ જાય છે.
આવી પ્રતીતિ ફક્ત જ્ઞાનાત્મક નથી પરંતુ તેમાં ચારિત્રના પરિણામો મળવાથી નિકાહ અવસ્થાનો ઉદય થતાં પ્રતીતિની સાથે અનુભૂતિ પણ થાય છે અથવા સ્વસ્વરૂપનો આનંદ મળે છે. આવી પ્રતીતિને દૃઢ વિશ્વાસ કહી શકાય છે. પ્રતીતિ ફક્ત પ્રતીતિ જ નથી પણ તે શુદ્ધ બ્રહ પર્યાય છે. આ ગાથામાં જિજ્ઞાસુ પાંચે પદની પ્રતીતિનો સંતોષ વ્યક્ત કરે છે. હવે ફક્ત ઉપાયની પરિપૂર્ણતા થતાં સર્વાંગ સમાધાન મળી જશે, તેવી ભાવના વ્યક્ત કરવામાં આવી છે.
ઉત્તર અને ઉત્તમ શબ્દની સમીક્ષા આ પ્રતીતિના વિષયભૂત જે પ્રત્યુત્તર મળ્યાં છે, તે શેયતત્ત્વ છે. ઉત્તરનો અર્થ શેયનું ઉદ્ઘાટન છે. સાધારણ દશામાં પડેલો જીવ ઊંચી દશાને પ્રાપ્ત કરે, ત્યારે ઉત્તર મેળવે છે. અહીં ઉત્તર અને ઉત્તમ, એવા બે શબ્દોની સમાલોચના કરશે, તો સમજાશે કે ઉત્તર શબ્દ ફક્ત જવાબ પૂરતો સીમિત નથી. ઉદિશામાં એક પગલું આગળ જવું, તે ઉત્તર છે અને ઊર્ધ્વદશામાં એક શ્રેષ્ઠ પગલું પામવું, ઉત્તમ છે. ઉત્તર અને ઉત્તમ, બંને શબ્દો ક્રમિક વિકાસનું સૂચન કરે છે. પ્રાથમિક જાગરણ, તે ઉત્તર છે અને અધિક જાગરણ તે ઉત્તમ છે. કોઈપણ પ્રશ્ન જ્યારે કોઈપણ તત્ત્વને સ્પષ્ટ કરે, ત્યારે તેનો સાચો ઉત્તર મળે છે, તેનો સીધો અર્થ એ છે કે અજ્ઞાનદશામાંથી બહાર આવી પ્રાથમિક જ્ઞાનદશાનો સ્પર્શ કર્યો છે. અજ્ઞાન રૂપ રાત્રિ પૂરી થયા પછી પ્રાતઃકાલનું જાગરણ થયું છે, આ છે ઉત્તરનું સુફળ. પ્રાથમિક જાગરણ થયા પછી જીવને પ્રતીતિ થાય છે કે જે જાણ્યું છે તે બરાબર છે અને હજુ આગળ ઘણું સત્ય જાણવાનો અવકાશ પણ છે. આવો ભાવ થવો, તે પ્રતીતિ છે. પ્રતીતિ દ્વિમુખી છે. જે સત્ય જાણ્યું છે તેનો ઓડકાર આવ્યો છે અને આગળ ઘણું સત્ય જાણવાનું છે, તેવો વિશ્વાસ થયો છે. પ્રતીતિ જ્ઞાનજનક છે, તે જ રીતે વિશ્વાસજનક પણ છે. જૂઓ, પ્રતીતિના મૂળ ઘણા ઊંડા છે.
ગાથામાં સિદ્ધિકારે ‘ઉત્તરની થઈ પ્રતીતિ’ તેમ લખ્યું છે. ઉત્તરની પ્રતીતિ થઈ જ છે પરંતુ ઉત્તર મળવાથી પણ જે પ્રતીતિ થઈ છે, તે ઘણી અર્થગંભીર પ્રતીતિ છે. આ સોનુ છે, તેવું જ્ઞાન
(૨૮)
