Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૯o.
ઉપોદઘાત – સિદ્ધિકાર સ્વયં છઠ્ઠા સ્થાનના ઉત્તરની મીમાંસા કરતા કહે છે કે પાંચ સ્થાનની પ્રતીતિ થયા પછી સહેજે છઠ્ઠા સ્થાનની પ્રતીતિ થશે. ઉપાયનું જ્ઞાન મળી જવાથી આગળ અવિશ્વાસનું કારણ રહેશે નહીં. પ્રતીતિથી પ્રતીતિનો જન્મ થશે. આ ગાથામાં સહજભાવે આ એક મોટો સિદ્ધાંત અભિવ્યક્ત થયો છે. જેની આપણે ઉચિત વિવૃત્તિ કરીશું. આ ગાથામાં સિદ્ધિકાર એક પ્રકારે વિશ્વાસ આપે છે અને નક્કર સત્યને સમજતા વાર લાગશે નહીં, તેવું ભારોભાર આશ્વાસન પણ આપે છે. પાંચ સ્થાનનો નિર્ણય, છઠ્ઠા સ્થાનના નિર્ણયમાં કારણ બની રહેશે. આ વાતનું નિરાકરણ આગળની ગાથાઓમાં થશે. હવે આપણે સુસંધાનની અભિવ્યક્તિ કરતી ગાથા પર ક્રમશઃ વિચાર કરશું.
પાંચે ઉત્તરની થઈ, આત્મા વિષે પ્રતીત;
સમજુ મોક્ષ ઉપાય તો, સહજ પ્રતીત એ રીત | ll પાંચે ઉત્તરની થઈ. ગાથાના આરંભમાં પાંચે ઉત્તર” શબ્દ પ્રયોગ છે. આ પાંચે ઉત્તર તે પાંચ પ્રશ્નોના જવાબ છે. તે ક્રમશઃ ચાલ્યા આવે છે. પ્રશ્ન એ થાય છે કે શું પાંચ પ્રશ્નો માટે પાંચ ઉત્તરની આવશ્યકતા હતી કે એક ઉત્તરથી પાંચ પ્રશ્નોનું સમાધાન થઈ શકતું હતું? સામાન્ય સ્થિતિમાં પ્રશ્નો ઘણા હોય, પણ ઉત્તર એક હોય છે. પૂર્વપક્ષ એમ કહે છે કે એક ઉત્તરથી શું સમાધાન મળવાની શક્યતા ન હતી ? કારણ કે પાંચે પ્રશ્નો એક જ કેન્દ્રબિંદુ ઉપર અવલંબિત છે. જેમ મંદિરમાં કોઈ એક મૂર્તિ બિરાજમાન છે. આ મૂર્તિ માટે ઘણા લોકો જૂદા જૂદા પ્રશ્નો કરે કે આ મૂર્તિ કોની છે, તે ક્યા સુધી રહેશે વગેરે પરંતુ તે બધા પ્રશ્નોનો જવાબ એક જ છે કે અમુક ભગવાનની આ મૂર્તિ કાયમ અહીં રહેવાની છે. વિવિધ પ્રશ્નો હોવા છતાં જે પ્રભુની મૂર્તિ છે, તે તેની તે જ રહેવાની છે. તે રીતે અહીં આત્મદેવ તે જ્ઞાનમંદિરના મુખ્ય દેવ છે. બધા પ્રશ્નો આત્મદેવનું અવલંબન કરીને જ ઉદ્દભવ્યા છે, તો શું શુદ્ધાત્માની સ્વીકૃતિ, તે એક માત્ર ઉત્તર નથી? આ એક જ ઉત્તરથી બધા પ્રશ્નો શમી જાય છે.
આટલો પૂર્વપક્ષ કર્યા પછી અહીં “પાંચે ઉત્તરની પ્રતીતિ આ પદમાં પણ પાંચે પ્રશ્નોનો એક જ ઉત્તર છે, તેવો ધ્વનિ પ્રગટ થાય છે અને તે છે “અકર્તા–અભોક્તા શાશ્વત આત્મા મુક્તિને યોગ્ય છે' આ વાક્યમાં પાંચે ઉત્તરોનો સમાવેશ થઈ જાય છે. કર્તા-ભોક્તાનો જે સ્વીકાર કર્યો છે, તે બંને વિભાવ પર્યાયોનો મોક્ષમાં છેદ ઊડી જાય છે એટલે પાંચે ઉત્તરમાં બેવડું સમાધાન સમાયેલું છે. જીવ પાપ-પુણ્યનો કર્તા-ભોક્તા છે, તેમ કહ્યું છે અને પાંચમા પ્રશ્નમાં મોક્ષ છે, તેમ કહ્યું છે. મોક્ષમાં જીવ કર્તા-ભોક્તા મટી જાય છે. કર્તા-ભોક્તાનો ગુણ શાશ્વત નથી એટલે તેનો સ્વીકાર કરવા છતાં મોક્ષનું સમાધાન કરતી વખતે કર્તા-ભોક્તાપણાના ભાવનો અસ્વીકાર કર્યો છે. જીવનો મોક્ષ થાય, પછી તે કર્તા-ભોક્તા રહેતો નથી.
