Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
શ્રદ્ધા અને ચારિત્ર ભાવોને આવરણ કરનારી મોહનીયકર્મની બે મુખ્ય શાખા છે. જો દર્શનમોહનીયકર્મ પાતળું પડયું હોય તો આત્મા છે અને તે નિત્ય છે, આ બે સ્થાનનો નિર્ણય થાય છે પણ હજી દર્શનમોહનીયની પ્રબળતા છે, જેથી દ્રવ્યનો સ્વીકાર કર્યા પછી પણ તેના ગુણધર્મનો નિશ્ચય કરવામાં જ્ઞાનયોગ બનતો નથી. મિથ્યાત્વના ભાવો હટી જતાં, દર્શનમોહનીયનો ક્ષયોપશમ થતાં આગળના બે પદોનો નિર્ણય થાય છે. સરવાળો એ થયો, તે ચારે પદનો નિર્ણય કરવો, તે સમ્યગુદર્શન છે. જીવને સત્ય સમજાયું છે પરંતુ હવે ચારિત્ર મોહનું કાર્ય શરૂ થાય છે. ચારિત્રમોહનીયકર્મના પ્રભાવથી સંસારમાંથી છૂટી શકાતું નથી. મોહ મોક્ષનું આવરણ કરે છે. મોહનીયકર્મ પાતળું પડતાં જીવને મુક્તદશાનો આભાસ થાય છે અને તે પાંચમા સ્થાનનો સ્વીકાર કરીને કહે છે કે “મોક્ષ છે' અહીં સમ્યગુદર્શનની વિશુદ્ધિ થઈ છે એટલે દર્શનમોહનીયકર્મનો ક્ષયોપશમ પણ સહાયક થયો છે. ચારિત્રમોહ પાતળો પડે છે. ત્યારે દર્શન સકાન સંભાળે છે. આવી સ્થિતિમાં પહોંચ્યા પછી પણ જ્ઞાનાવરણીયકર્મના ઉદયથી જીવને મોક્ષના ઉપાયોનું જ્ઞાન થતું નથી. મંઝાયેલી મતિ સ્વચ્છ નિર્ણય કરી શકતી નથી. મિથ્યાભાવ અને અચારિત્ર, બંનેની નાગચૂડમાંથી સાધક છૂટો થયો છે, હવે જો ગુરુકૃપા થાય તો જ્ઞાનાવરણીયકર્મનું આ નિર્મળ બંધન તૂટવાની અણી પર પહોંચે છે અને જિજ્ઞાસાનું શુદ્ધ સમાધાન થતાં છ એ સ્થાનનું સમાધાન મળી જાય છે.
આ ગાથામાં આપણે જે કર્મસ્થિતિનું વિવરણ કર્યું, તેનું પ્રત્યક્ષ પ્રતિબિંબ દેખાય છે. એક પ્રશ્નકાર જ નહીં હજારો જીવો પુણ્યનો ઉદય હોય અને મોહનીયકર્મની બંને શાખાઓ પાતળી પડી હોય, ત્યારે આવી સ્થિતિમાંથી પાર થઈને મોક્ષાભિમુખ થતાં હોય છે. સિદ્ધિકાર આ ગાથામાં મતાર્થીના બધા લક્ષણો લગભગ પૂરા કરી, જીવ તત્ત્વાર્થી બને તેવી ભૂમિકા પર આવી પહોંચ્યા છે. જેમ આ છેવટની ભૂમિકા છે, તેમ સંસારી જીવને સાંસારિક બંધનથી છૂટવા માટે પણ આ છેલ્લી ભૂમિકા હોય, તેવું માર્મિક વિવેચન થયું છે. જીવ અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ જે માર્ગ ગ્રહણ કરે છે, તેની પૃષ્ઠભૂમિમાં કર્મની અનુકૂળતા કે પ્રતિકૂળતા મોટો ભાગ ભજવે છે. ઉત્તમ આવશ્યક ક્ષયોપશમ ભાવો તૈયાર થયા હોય, ત્યારે જીવ સદ્ગુરુનો કે શાસ્ત્રનો પ્રતિબોધ સ્વીકારી શકે છે. કર્મની વિપરીતદશા હોય અને પુણ્યનો યોગ ન હોય, તો પાંખ વગરનું નિર્બળ પક્ષી આકાશ હોવા છતાં ઊડી શકતું નથી, તેમ આત્યંતરશક્તિના અભાવે ઉપદેશ રૂપી આકાશ મળવા છતાં મનરૂપી પક્ષી ગતિ કરતું નથી. આ ગાથામાં સિદ્ધિકાર સ્વયં કહે છે કે જો મારા પુણ્યનો ઉદય હોય, તો જ આ મારા સભાગ્યનો ઉદય થશે. આ સદ્ભાગ્યમાં મોક્ષનો ઉપાય સમજવો, તે શ્રેષ્ઠતમ સર્ભાગ્ય છે. ગાથામાં ઉદય શબ્દનો બે વાર પ્રયોગ કરીને સિદ્ધિકારે જીવાત્માની પૃષ્ઠભૂમિ કેવી હોવી જોઈએ, તેનો પણ સંકેત કર્યો છે.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ – આ ગાથામાં નિર્ણયાત્મક તત્ત્વોનું જ્ઞાન હોવાથી સમ્યગદર્શન અને સૂક્ષ્મ ભાવચારિત્રના ભાવો ભરપૂર છે. આત્મા મુક્ત થઈ શકે છે, કર્મોથી નિરાળો થઈ અકર્તા–અભોક્તા બને, તે સાક્ષાત્ મોક્ષનું સ્વરૂપ છે. સત્તાનિષ્ઠ કર્મોનો ક્ષય થયા પછી કાલાંતરમાં કાલલબ્ધિ પ્રમાણે સ્વતઃ મોક્ષ થશે, તે મોક્ષની પરિણતિ છે પરંતુ અત્યારે આવશ્યક સ્થાનોનો નિર્ણય થતાં જ્ઞાનાત્મક મોક્ષની પ્રાપ્તિ થઈ છે. જ્ઞાનમાં મોક્ષનો નિર્ણય કરી લેવો અને જ્ઞાન દ્વારા કર્મોથી મુક્ત થઈ જવું, તે જ્ઞાનમુક્તિ મૂળભૂત સુખદ મુક્તિ છે. જ્ઞાનમુક્તિ થતાં કર્મબંધો ઢીલા પડી જાય છે. ઉદયમાન વૈભાવિક પ્રભાવો અટકવા માંડે છે. ક્રમબદ્ધ પર્યાયના સિદ્ધાંત અનુસાર હવે જીવને સાક્ષી રૂપે પ્રતીક્ષાત્મક અનુભૂતિ કરવાની રહે છે અર્થાતું એક પછી એક નિર્મળ થતી વૃદ્ધિગત પર્યાયોનો સાક્ષાત્કાર કરતાં કરતાં આત્મસ્વરૂપને નિહાળવાનો આનંદ લેવાનો છે અને જે કાંઈ શુભાશુભ કર્મો ઉદયમાન થઈ રહ્યા છે, તેની પણ લીલા નિહાળવાની છે, યથાશક્તિ પ્રેક્ષક બનવાનું છે. દુઃખની તીવ્રતા હોય, ત્યારે પણ સમપરિણામોથી વેદન કરી
(૨૪)
