Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
આત્મ પ્રતિષ્ઠાન પણ અનંતાનંતનો ઉપભોગ કરી શકશે, તેવી શ્રદ્ધા થવી, તે સર્વાગ સમાધાન છે.
આપણે પૂર્વમાં જ કહી ગયા છીએ કે આ સર્વાગ સમાધાન શબ્દ ઘણો જ મહત્ત્વપૂર્ણ શબ્દ છે. કવિરાજે બહુ જ ઊંચા ભાવમાં અભિવ્યક્તિ કરી છે. સાધારણ સમાધાન તે પાયા વગરના મકાન જેવું કે મૂળ વગરના વૃક્ષ જેવું છે. પ્રાણ વગરના કલેવરની જેમ તે મહત્ત્વપૂર્ણ હોતું નથી. તે રીતે સર્વાગ સમાધાન ન હોય તો સાધકનું જ્ઞાન ટકી શકતું નથી. મોટા મોટા માંધાતાઓ પણ સર્વાગ નિર્ણયના અભાવે પડિવાઈ થયા છે. શાસ્ત્રો તેની શાખ પૂરે છે. સમાધાન શબ્દ પણ આધાન શબ્દ સાથે સમ્ ઉપસર્ગ લાગવાથી બન્યો છે. આધાનનો અર્થ છે ધારણ કરવું, ગ્રહણ કરવું, પાત્ર બનવું અથવા આધીન થવું પરંતુ તેમાં જો યોગ્યતા ન હોય અને સમ્યક ભાવે આધાર ન કર્યું હોય, તો તે દુખનું કારણ બને છે. સમ્યક પ્રકારે આધાન થયા પછી યોગ્ય માર્ગનો નિર્દેશ થાય છે પણ યોગ્ય માર્ગે જનારી વ્યક્તિ સર્વાગ સંબુદ્ધ ન હોય, તો તેને ભટકી જવાનો ભય છે. આધાન થયા પછી સમાધાન અને તે પણ સર્વાગ હોય તો લક્ષ્ય સુધી ગતિ કરી જીવ યથાસ્થાને પહોંચી શકે છે.
સમજું મોક્ષ ઉપાય – અહીં ગાથામાં પણ સાધકે દ્દઢ વિશ્વાસ અભિવ્યક્ત કર્યો છે અને પાંચે સ્થાનના બધા ભાવોને સંકલિત કરી માનો સર્વાગ સમાધાન મેળવ્યું છે. સાધકે મોક્ષનો સ્વીકાર પણ કર્યો છે. મોક્ષને માનવાથી મોક્ષના ઉપાય માટેની શંકાકારની તત્પરતા પણ વધી છે, પરંતુ કેટલાક વિપરીત ભાવો દ્રષ્ટિ સામે હોવાથી તેને મોક્ષનો ઉપાય સમજમાં આવ્યો નથી. સર્વાગ નિર્ણય હોવાથી હવે તેને ભટકી જવાનો ડર નથી પરંતુ જો મોક્ષનો ઉપાય મળે તો તેનો પણ સ્વીકાર કરી મિથ્યા ભાવોની તારવણી કરી, યોગ્ય ઉપાય ગ્રહણ કરવાની તેની તાલાવેલી છે, તેથી યોગ્ય ઉપાયની જિજ્ઞાસા કરે છે, પ્રતિપક્ષમાં હું સમજું એમ કહે છે. આ શબ્દમાં વિનયશીલતા પ્રગટ થાય છે. શાસ્ત્ર એમ કહે છે કે કોઈપણ જીવ ફકત સમજાવવાથી સમજે છે, તેમ નથી પરંતુ તે જીવની સમજવાની યોગ્યતા પણ હોવી જોઈએ. આ યોગ્યતામાં ફક્ત જ્ઞાનાવરણીયનો ક્ષયોપશમ પૂરતો નથી પરંતુ મિથ્યાત્વ મોહનીય પણ શાંત થવું જોઈએ. તે ઉપરાંત અહંકાર જવાથી વિનયશીલતાના ભાવ પ્રગટ થવા જરૂરી છે. આટલી યોગ્યતા પછી જ ઉપદેશનો પ્રવાહ એ આત્મા ઝીલી શકે છે. એક શબ્દથી પણ જ્ઞાન થઈ શકે છે અને ઘણા શબ્દથી પણ જ્ઞાન થઈ શકે છે. ઉપદેશ તે નિમિત્ત છે અને યોગ્યતા તે ઉપાદાન છે. “સમજ' શબ્દ દ્વારા સાધકની યોગ્યતા તૈયાર થઈ છે, તેમ સ્પષ્ટ થાય છે. તે હવે આકાંક્ષા કરે છે કે મોક્ષમાર્ગ સમજુ, તો મારા અહોભાગ્ય ગણાય. સદ્ભાગ્યનો ઉદય થાય. અહીં ઉદય – ઉદય, એમ બે વાર ઉદય શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. એક ભાગ્યનો ઉદય થાય અને સાથે સાથે જ્ઞાનનો પણ ઉદય થાય, સાધક તેવી પ્રાર્થના કરે છે. અત્યાર સુધી તે જીવ મતાર્થી હતો, હવે તત્ત્વાર્થી ભક્ત બનીને જિજ્ઞાસુ રૂપે આ છઠ્ઠા સ્થાનનો નિર્ણય કરવા માંગે છે અને તે છે મોક્ષનો ઉપાય.
ઉપાય' શબ્દનું તાત્પર્ય – નીતિશાસ્ત્રો પણ કહે છે કે, “૩પનિ સિદ્ધાંતિ માળ, उपायेन छिद्यन्ते लक्ष्यम्, उपायो एव प्रधान तत्त्वम्, किम् किम् न लभ्यते उपायेन ।' ઉપાયથી જ બધા કાર્યો સિદ્ધ થાય છે. ઉપાયથી જ લક્ષ્યનો ભેદ થાય છે. ઉપાય એ પ્રધાન તત્ત્વ
