Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સાધના સૂત્રોને પણ યથાર્થ ન હોવાથી ચારિત્રની કક્ષામાં મૂક્યા નથી. જ્ઞાન અને ચારિત્ર આ બંને પણ સમ્યક શ્રદ્ધાની સાથે સમ્મિલિત ન હોય તો લાભને બદલે હાનિકર્તા બને છે, જેથી શ્રદ્ધા પણ યથાર્થ હોવી જોઈએ અન્યથા દેવ-દેવીઓની કે એની કોઈ પારલૌકિક શ્રદ્ધાને પણ યથાર્થ દર્શન કહેવામાં આવતું નથી. આમ જે નિર્ણય છે, તે બધા અંગોથી પરિપૂર્ણ હોવો જોઈએ. ફૂટેલો ઘડો ઘડો હોવા છતાં એ નિરુપયોગી છે, તે જ રીતે મનુષ્ય મનુષ્ય હોવા છતાં માનવતા વિહોણો મનુષ્ય પશુની કક્ષામાં પણ ઊભો રહી શકતો નથી. | સર્વાગ શબ્દ એવો છે કે જે ઊંડા ચિંતનની અપેક્ષા રાખે છે, જે નિર્ણય ફક્ત પોતે જ કરેલો ન હોય પરંતુ શાસ્ત્ર સમંત હોય, આખ પુરુષોએ જેનો નિર્ણય કરેલો હોય અને નિર્ણય કરનારની બુદ્ધિ પણ નિર્મળ હોય અર્થાત્ દેવ, શાસ્ત્ર અને નિર્મળ બુદ્ધિ, આ ત્રણેય તત્ત્વોની ત્રિવેણી જ્યારે સંગમ પામે, ત્યારે નિર્ણયની દિશા સર્વાગી બને છે. ત્રિવેણી એવી હોવી જોઈએ કે યથાર્થ કેન્દ્ર સુધી પ્રવાહિત થાય અને શાશ્વતમાં સમાહિત થઈ જાય. સર્વાગનો અર્થ છે કે તે એક સમય પૂરતો નિર્ણય ન હોય પણ સર્વ કાળ અને સર્વ ક્ષેત્રમાં પણ એકસરખો જળવાય રહે, ભાવોની નિર્મળતા વૃદ્ધિાંત થઈ સંપૂર્ણ બનવા પ્રયાસશીલ હોય, આવો સાધક જીવ પ્રાયઃ અશુદ્ધ દ્રવ્યોનો 'પણ પરિત્યાગ કરે અર્થાત્ તમોગુણી અને રજોગુણી પદાર્થોથી દૂર રહી સત્ત્વગુણી બને, ત્યારે તેણે જે નિર્ણય કર્યો છે, તે નિર્ણય સર્વાગ કહી શકાય અને આવો નિર્ણય થયા પછી જે માનસિક માધાન થાય તેને સર્વાગ સમાધાન કહી શકાય.
સર્વાગ સમાધાનમાં બાહ્ય દ્રષ્ટિએ બધા નિર્ણય કરે છે, એ જ રીતે આંતર દૃષ્ટિએ પણ ર્ણય કરે છે. જે ઉપદેશ તેણે સાંભળ્યો છે, તે ઉપદેશને જ્ઞાનનું પરિણામ આપી સ્વતત્ત્વમાં "રિણત કરે છે. હવે ફક્ત આ સગુરુનો ઉપદેશ છે, તેટલી જ ધારણા નથી. તેમજ તે પરોપદેશ છે તેવું પણ ભાન નથી. જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમ થવાથી પોતાનો જ જ્ઞાન પર્યાય વિકસિત ઈને સાક્ષી આપે છે, પરોપદેશ મટીને તે સ્વસંપત્તિ બની જાય છે. જેમ ઘરમાં પ્રગટેલો દીવો ખૂણે ખાંચરે બધી જ જગ્યાને પ્રકાશિત કરે છે, તેમ આ સ્વાનુભૂત જ્ઞાન બધા પ્રદેશોમાં પ્રસ્ફટિત થવાથી ખૂણે-ખાંચરે પણ મિથ્યા ભાવો રહેતા નથી. સર્વત્ર પ્રકાશ થાય છે અને આવા પ્રકાશને કે આ સમાધાનને સર્વાગ સમાધાન કહે છે. હવે આપણે મૂળ ગાથાનો સ્પર્શ કરીએ.
જિજ્ઞાસુ એમ કહે છે કે મને પાંચે સ્થાનનું સર્વાગ સમાધાન થયું છે અને પાંચે સ્થાન હવે એકત્રિત થઈ એક આત્મતત્ત્વમાં સમાવિષ્ટ થઈ ગયા છે. “આત્મા છે', “તે નિત્ય છે', આ બંને સ્થાન આત્મા નિત્ય છે, તેવા એક જ સ્થાનને સ્પર્શે છે. એ જ રીતે કર્તાપણું કે ભોક્તાપણું આત્માની મર્યાદામાં સમાવિષ્ટ છે. પ્રથમના બે સ્થાન મૈકાલિક છે. બાકીના બે સ્થાન વિકારી અને અસ્થાયી સ્થાન છે. જ્યારે પાંચમું મોક્ષ સ્થાન, તે અવિકારી અને ઉત્પત્તિ ધરાવવા છતાં આગામી અનંતકાળનું સાક્ષી છે. મોક્ષ પણ આત્માનું જ સ્વરૂપ છે. કર્તાપણું અને ભોક્તાપણું બંને છૂટી જવાથી એક શુદ્ધ નિર્મળ આત્મા અવશેષમાં ટકી રહેશે. આ રીતે પાંચે પદનું વિશ્લેષણ કર્યા પછી એ નિર્ણય થયો છે કે આ સર્વાગ સમાધાન છે. પાંચે પદ બરાબર પાંચ ભાવોમાં ટકી રહેશે, તેવો નિર્ણય નથી પણ વિકારી ભાવોનો છેદ કરી આત્મા રૂપી પ્રતિષ્ઠાનમાં મોક્ષનો ઉદય થશે અને _ પી
. (૨૧)
.
