Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
શંકાકારે મોક્ષનો ઉપાય ન હોવામાં પ્રથમ મતભેદને કારણ માન્યું, બીજું પોતાના જ્ઞાનનું આવરણ અને ત્રીજું તત્ત્વજ્ઞાનની વ્યર્થતા, આ ત્રણે મિથ્યાભાવોને સંયુક્ત કરીને શંકાને પુષ્ટ કરી
શંકાના મૂળને આટલી ઊંડાઈથી તપાસ્યા પછી આખી ગાથા પર એક દ્રષ્ટિપાત કરીએ.
ગાથામાં આ છઠ્ઠા સ્થાન વિષે પૂર્વપક્ષ રજૂ કર્યો છે. તેના બધા કારણોને સામે રાખીને મોક્ષનો ઉપાય ન હોય, તેવું અનુમાન કર્યું છે. સાથે સાથે જીવાજીવ ઈત્યાદિ તત્ત્વોના જ્ઞાનની ચિંતનમાળા પણ કેમ જાણે વ્યર્થ હોય, તેવો પણ અભિપ્રાય વ્યક્ત કર્યો છે.
જીવાદિ જાણ્યા તણો – ભારતીય સંસ્કૃતિમાં વિશ્વજ્ઞાન માટે બે ધારાઓ સુપ્રસિદ્ધ છે. ૧) અદ્વૈતદર્શન, ૨) વૈતદર્શન. અદ્વૈતદર્શન એમ કહે છે કે વિશ્વમાં એક જ તત્ત્વનું નિર્માણ છે. બે જેવું કાંઈ નથી. જે છે તે એક છે. એકનું રૂપાંતર તે વિશ્વ છે, આ અતધારા જેમ આસ્તિકવાદમાં છે, તેમ પરોક્ષરૂપે નાસ્તિકવાદમાં પણ છે. આસ્તિકવાદ અત–એક તત્ત્વને ચૈતન્યરૂપ માને છે. જ્યારે નાસ્તિકવાદ સમગ્ર વિશ્વને જડ માને છે. આ છે અતચિંતન.
‘તમાર્ગમાં જીવ અને અજીવ, જડ અને ચૈતન્ય, પુરુષ અને પ્રકૃતિ, એવા બે શાશ્વત તત્ત્વનો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. જીવતત્વ જ્ઞાનાત્મક અને સંવેદનશીલ છે. અજીવતત્ત્વ જ્ઞાનરહિત અને સંવેદનહીન છે. જીવ અને અજીવ, આ બંનેના સંયોગથી વિશ્વની સમગ્ર જાળ ફેલાયેલી છે.
અજીવથી જીવનું છૂટા થવું અને પોતાના સ્વરૂપમાં સ્થિર થવું, તે છે વિશિષ્ટ સાધના, તે છે યોગ માર્ગ. શુદ્ધ ઉપાયનું આચરણ કરે તો જીવાત્મા અજીવથી છૂટો થઈ શકે છે પરંતુ શરત એ છે કે સર્વપ્રથમ તેને જીવ–અજીવનું જ્ઞાન હોવું જોઈએ. આ જ્ઞાન ઉપર સ્થિર થઈ દોષોથી મુક્ત થવું જોઈએ. આ જ્ઞાન ઉપર સ્થિર થઈ દોષોથી મુક્ત થવું, તે છે મુક્તિનો ઉપાય. હવે જો કોઈ એમ કહે કે આમાંથી છૂટવાનો કોઈ માર્ગ નથી, તો આ જ્ઞાનનું પ્રયોજન શું? રોગ મટવાનો જ નથી, તો ઔષધિ ખાવાથી શું? જીવ-અજીવનું જ્ઞાન મુક્તિ ન અપાવી શકે, તો તે જ્ઞાનથી શું લાભ ? આ ગાથામાં શંકાનો પાયો દૃઢ કરવા માટે પ્રયાસ કર્યો છે.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ - શંકાનો ઉદ્દભવ કરનારી આ ગાથા કેટલાક સૂક્ષ્મ અને ગૂઢ આધ્યાત્મિક ભાવોનો પણ ઈશારો કરી જાય છે. જ્યાં સુધી મનુષ્ય બૌદ્ધિક અહંકારથી મુક્ત થતો નથી, ત્યાં સુધી સત્ તત્ત્વોનું દર્શન કરાવતું જ્ઞાન સત્ તત્ત્વોના આવરણને હટાવી શકતું નથી. અહંકારથી દુષિત થયેલી બુદ્ધિ વસ્તુ હોવા છતાં વસ્તુનો લોપ કરવાનું સાહસ કરે છે. આધ્યાત્મિક ચેતનામાં ખરેખર જે આડશ કે અડચણ છે અથવા આવરણ છે, તે નિર્મળ બુદ્ધિનો અભાવ છે. બુદ્ધિમાં રહેલો દોષ સમગ્ર સાધનાને કે ચેતનાને દુષિત કરે છે. બહાર સૂર્યનો પ્રકાશ હોવા છતાં આંખ બંધ કરીને કોઈ કહે કે સૂર્ય નથી, તે જ રીતે અંતરજગતમાં બિરાજતાં પરમાત્માને અજ્ઞાનના કારણે જે નકારે છે, તે પોતાના જ આંતરિક સમૃદ્ધ લીલાછમ પલ્લવિત ક્ષેત્રને છોડીને સૂકા રણપ્રદેશમાં રખડતો રહે છે. બુદ્ધિ નિર્મળ થયા પછી અધ્યાત્મની આંખ ખૂલે છે.
- (૧૮)
