Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૯૪
ઉપોદઘાત – શંકાકાર આ ગાથામાં પણ મોક્ષનો ઉપાય ન હોવા બાબત સ્થૂળ આધારોનો આશ્રય કરે છે. ૯૩મી ગાથામાં મતમતાંતરને માધ્યમ માન્યું હતું. જ્યારે આ ગાળામાં જાતિભેદ અને સંપ્રદાયભેદનો આધાર લઈ પુનઃ એવી શંકાનો ઉદ્ભવ કરવામાં આવ્યો છે.
કઈ જાતિમાં મોક્ષ છે, કયા વેષમાં મોક્ષ; એનો નિશ્ચય ના બને, ઘણા ભેદ એ દોષ I૯૪TI
જાતિવાદ અને વેષવાદ :- ભારત વર્ષમાં વેદકાળ પછી જાતિવાદનો પણ ઉદય થયો હતો અને ખાસ કરીને બ્રાહ્મણવાદ અને બ્રાહ્મણધર્મનો મોટા પ્રમાણમાં વિસ્તાર થયો હતો. ધર્મની ઉપાસનાના અમુક અધિકારો બ્રાહ્મણોને આપવામાં આવ્યા. બ્રાહ્મણોમાં પણ પુરુષ જાતિનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. બાકીના ત્રણ વર્ણ ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, ક્ષુદ્ર, તેના અધિકારોને ક્રમશઃ ઓછા કરવામાં આવ્યા અને એ જ રીતે બ્રાહ્મણ મહિલાઓના અધિકાર પણ ઓછા કરવામાં આવ્યા. જો કે સમયે સમયે ક્રાંતિ થતી રહી. નીચેના વર્ષોમાં પણ મહાપુરુષો પેદા થયા અને બ્રહ્મવાદી નારીઓએ ધર્મનું સુકાન સંભાળ્યું, તેવો પણ ઈતિહાસ રચાયો પરંતુ આ બધું અપવાદરૂપ હતું.
સામાન્ય રીતે સાધનાના મુખ્ય અધિકાર બ્રાહ્મણ જાતિમાં સીમિત રાખવામાં આવ્યા હતા. તે સમયે જેમ જાતિવાદનો પ્રભાવ હતો, તે જ રીતે વેષભૂષા અને સંપ્રદાયનો પણ પ્રભાવ હતો અને તે પ્રમાણે મોક્ષની સાધનામાં કે બીજી કેટલીક સાધનામાં આ બધા સંપ્રદાયો પોત પોતાના અધિકાર ભોગવતા હતા.
આ બધા જાતિવાદ અને વેષવાદના આધારે જો તર્ક કરવામાં આવે, તો મોક્ષના ઉપાય . ગૂંચવણ ભરેલા દેખાય અથવા ઉપાયનો નિર્ણય ન કરી શકાય, તેથી પણ કદાચ એમ કહેવું પડે કે આવું જાતિમૂલક વૈવિધ્ય જોઈને લાગે છે કે કોઈ ઉપાય છે જ નહિ. ઉપાયના બહાને આ બધા જાતિવાદ કે વેષવાદ અસ્તિત્વ ધરાવી રહ્યા છે. કોઈ સ્વપ્નના આધારે ધરાતલ પર કાર્ય કરવા જાય, તો તે સિદ્ધિ મેળવી શકતા નથી, તેમ કાલ્પનિક મતોના કારણે કોઈ સત્ય ઉપાયનો નિર્ણય થઈ શકતો નથી, માટે શંકાકાર કહે છે કે તેના કરતાં તો એમ કહેવું વ્યાજબી છે કે “મોક્ષનો ઉપાય નથી અને ઉપાય છે તો સાચો ઉપાય નથી”
ખરેખર શું જાતિવાદનો કોઈ પ્રભાવ હોઈ શકે? અથવા બીજા કોઈ આકાર વિકાર પ્રભાવશીલ હોઈ શકે ?
પ્રાચીનકાળથી જાતિવાદને મહત્ત્વ મળતું આવ્યું છે, આ મહત્ત્વ એકદમ અસ્વાભાવિક નથી તેમાં કેટલાક પ્રાકૃતિક ગુણોને પણ સ્થાન મળ્યું છે પરંતુ દુઃખની વાત એ છે કે પ્રાકૃતિક ગુણ રચનાના આધારે જાતિવાદનો વિકાસ થયો નથી. ધીરે ધીરે જાતિવાદ અહંકાર અને ધૃણાનું
