Book Title: Agam Suttani Satikam Part 19 Bruhat kalpa
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003323/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasuvANi (saTIkaM) bhAgaH - 19 rAjula namo namo nimmala daMsaNassa saMzodhaka sampAdakazca : muni dIparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala saNassa zrI AnaMda-kSamA lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka) bhAgaH-19 bRhatkalpachedasUtram-2| uddezakaH1 mUlaM-8..50, uddezakaH 2, uddezakaH3 mU. 96 paryantaH -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara eanine m E tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 HAREKHA - 45- Agama suttANi-saTIkaM mUlya rU.11000/ + Agama zruta prakAzana . --: saMparka sthala :-- "Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) FAr: Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtrasya bRhatkalpachedasUtrasya viSayAnukramaH pRSTAH 347 387 10 50 56 370 158 mUlAGkaH | viSayaH pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH | 8-50 | uddezakaH-1 3 /81-96 uddezakaH-3 (apUrNa) 8-9 nirgranthI-mAsakalpa, 3/81-82 upAzrayapravezaprakRtaH -11 vagaDA prakRtam -nirgranthyupAzravapraveza | -13 rathyAmukhApaNagRhAdi -dvArANi-gamyate kAraNajAte, -19 / ghaTomAtrakAdi prAghuNaka, gaNadhara, maharddhika, -29 sAgArikanizrAprakRttama pracchAdanA, jasahiSNozcatuSka -31 pratibaddhazavyA 109. bhajanA, -34 | gAthApatikulamadhyavAsa . | 119 - nirgranthopAzrayAzraya-36 cAraprakRttama 144|0-86 carmaprakRtasUtra -37 vairAjya prakRttam 151 nirgranthI viSayakasalomacarma -41 | avagrahaprakRtam nirgrantha-nirgranthI viSayaka -43 rAtribhaktaprakRtam 168 kRtsnacarma nirgrantha-nirgranthI -46 | rAtrivastragrahaNam... ityAdi / 199 viSayaka akRtsnacarma -47 saGkhaDIprakRttam 233) -87 kRtsnAkRtsnavastraprakRta -50 vicArabhUmiAdi 246/ -89 / bhinnAbhinnavastra prakRta 51-80 uddezakaH-2 266 - nirgrantha nirgranthIviSayaka 51-62/ upAzrayaprakRtasUtra | 266 abhinnavastrasUtra - upAzraya padasya nikSepaH, -dvArANi-tIvramanda, jJAnAjJAna, |- upAzraye vasanaviSaye kalpya bhAva, adhikaraNa, vIrya, | akalpyasthiti viSayaka varNanama -vastrasya pramANa nirupaNa -68 | sAgArika pArihArika pAtraviSayaka vidhiH -72 AhatikA-nihatikA avagrahAnantakAvagrahapaTTakaH -74 | aMzikAprakRta 338 -92 | nizrAprakRta -1 -78 pUjyabhaktopakaraNa | 340 -94 vikRtsnaprakRta -79 upadhiprakRta 342] -95 samavasaraNa prakRta . -80 | rajoharaNaprakRta 345] -96 yathAratnAdhikavastrAdi 384 391 311 332) 430 455 473 484 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA - pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha je. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -pa.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya cakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -pa.pU sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma. sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 1bhI aTTAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce. TrasTa taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaicAvRtyakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI samyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI samyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. pa.pU. ratnatracArAdhanA sAdhvIthI sauguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaca cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jena je. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. - - - - che. - - . Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -5.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA.zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -5.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsammetazikhara tikeMddhArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRttvakArikA sA.zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthe. arihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vaiyAvRSyakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU. sA.zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA.zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAmrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. * zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. * -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta raphamamAMthI naphala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo nameM nimmata saNasa paMcama gaNapara zrI sudha svAmine namaH 35/2 bRhatkalpa -chedasUtram - maTIka [dvitIyaM cheda sUtram uddezaka : -1-mU. 8- - - 50 paryAntAH + uddezaka H 2, + uddezakaH-3-mU.96 paryantaH [bhadrabAhusvAmi racitaM mUlaM + (svopajJaniyuktiyukta) saMghadAsagaNi viracitaM bhASyaM evaM malayagiri-kSemakIrti AcAryAbhyAm viracitA vRttiH] mU.(8) se gAmaMsi vA jAva rAyahANiMsi vA saparikkhevaMsi abAhiriyaMsi kappai niggaMthINaM hemaMta-gemhAsu do mAsA vatthae / vR-asyApi vyAkhyA prAgvat / navaramabAhirike kSetre kalpate nirgranthInAM hemanta-grISmeSu dvau mAsau vastumiti ||ath bhASyavistaraH[bhA.2047] eseva kamo niyamA, niggaMthINaM pi hoi naayvyo| jaM etthaM nANattaM, tamahaM vocchaM samAseNaM / / kR'eSa eva' nirgranthasUtroktaH "pavvajA sikkhApaya" ityAdikaHkramoniyamA nirgranthInAmapi jJAtavyo bhavati / yat punaH atra vihAradvAre nAnAtvaM tadahaM vakSye samAsena / pratijJAtameva nirvAhayati[bhA.2048] niggaMthINaM gaNaharaparUvaNA khettmggnnaacev| vasahI viyAra gacchassa ANaNAvArae cev|| [bhA.2049] bhattaTThaNAe ya vihI, paDinIe bhikkhaniggame ceva / niggaMthANaM mAso, kamhA tAsiMduve maasaa|| kRnirgranthInAMyogaNadharaH gacchavapikastasya prruupnnaakrtvyaa|ttHkssetrsysNytiipraayogysy mArgaNA pratyupekSaNA vktvyaa|ttstaasaaNyogyaavstirvicaarbhuumishc|ttH 'gacchasya saMyatIgaNasya AnayanA / tataH 'vArakaH' ghaTastatsvarUpam / tadanantaraM bhaktArthanA-samuddezanaM tasyAH 'vidhiH' vyavasthA / tataH pratyanIkakRtopadravatoyathA nivAraNam / tato bhikSAyAM nirgmH| tato nirgranthAnAM kasmAdeko mAsaH ? tAsAM ca kasmAd dvau mAsau ? / etAni dvArANi vaktavyAnIti dvaargaathaadvysmudaayaarthH| athAvayavArthaM pratidvAramAha[bhA.2050] piyadhamme daDhadhamme, saMvigge'vaja oy-teyssii| saMgahuvaggakusale, suttatthaviU gnnaahivii|| vR-priyaH-iSTo dharma-zruta-cAritrarUpo yasya sa priyadharmA / yastu tasminneva dharme Dho Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRhatkalpa-chedasUtram -2-1/8 dravyakSetrAdyApadudaye'pi nizcalaH sa DhadharmA, rAjadantAditvAd dRDhazabdasya puurvnipaatH| saMvigno dvidhA-dravyo bhAvatazca |ttr dravyato mRgaH, sadaiva trstmaanstvaat| bhAvatoyaH saMsArabhayodvignaH san nityaM pUrvarAtrA-'pararAtrakAle saprekSate-kiM mayA kRtam ? kiM vA me kartavyazeSam ? kiMvA zakyamapi tapaH karmAdikamahaM na karomi ? ityAdi / "vajja"tti akAraprazleSAd avayaM-pApaM "sUcanAt sUtram" iti kRtvA tadbhIru-avadhabhIru / ojaH tejazca ubhayamapi vakSyamANalakSaNaM tad vidyate yasya sa ojasvI tejasvI ceti / sahaH-dravyatovastrAdibhirbhAvataH sUtrAbhyAm, upagrahaH-dravyataauSadhAdibhirbhAvato jJAnAdibhiH, etayoH saMyatIviSayayoH saGgahopagrahayoH kushlHdkssH| tathA sUtrArthavid gItArthaH / evaMvidhaH 'gamAdhipati' AryikANAMgaNadharaH sthaapniiyH|| athaujastejasI vyAcaSTe[bhA.2051] Aroha-parINAhA, ciyamaMso iMdiyA ya pddiputraa| aha oo teo puna, hoi anotappayA dehe // vR-Aroho nAma-zarIreNa nAtidairdhya nAtihasvatA, pariNAho nAma-nAtisthaulyaM nAtidurbalatA; athavA ArohaH-zarIrocchrAyaH pariNAhaH-bAhrorviSkambhaH, etau dvAvapi tulyau na hInAdhikapramANau / "ciyamaMso"tti bhAvapradhAnatvAd nirdezasya 'citamAMsatvaM nAma' vapuSi pAMsulikA naavlokynte| tathA indriyANi ca pratipUrNAni, na cakSu-zrotrAdyavayavavikalateti bhAvaH / atha' etadArohAdikamojaucyate, tdysyaastisojsvii|tejH punaH 'dehe zarIre anapatrapyatA' alajjanIyatA dIptiyuktatvenAparibhUtatvam, ta vidyate yasya sa tejasvI ||gtN gaNadharaprarUpaNAdvAram / atha kSetramArgaNAdvAramAha[bhA.2052] khittassa u paDilehA, kAyavvA hoi aanupuviie| kiM vaccaI gaNaharo, jo caraI so taNaM vhi|| vR-'kSetrasya' saMyatIprAyogyasya 'AnupUrtyA "thuimaMgalamAmaMtaNa" ityAdinA pUrvoktakrameNa pratyupekSaNA gnndhrennkrtvyaa| Aha kiM kena hetunAgaNadharaH svayameva kSetrapratyupekSaNAyavrajati? ucyate-yobalIvAdizcAriM caratisaeva tRNabhAraMvahati, evaMyonirgranthIgaNasyAdhipatyamanubhavati sa eva sarvamapi tccintaabhaarmudvhti||aah saMyatyaH kimarthaM na gacchanti ? ityucyate[bhA.2053] saMjaigamaNe gurugA, ANAdI sauNi pesi pillnnyaa| uvalobhe tucchA AsiyAvaNAiNo bhave dosaa|| vR-yadi saMyatyaH kSetrapratyupekSitaM gacchanti tataAcAryasya caturgurava AjJAdayazca dossaaH| yathA 'zakunikA' pakSiNI zyenasya gamyA bhavati yathA vA "pesi"tti mAMsapezikA AmrapezikA vA sarvasyApyabhilaSaNIyA bhavati tathA etA api; ata eva "pellaNaya"tti viSayArthinA preryante / tathAtucchAstAH, tatoyena tenApyAhArAdilobhenopapralobhya AsiyAvaNam-apaharaNaMtAsAM kriyte| evamAdayo doSA bhavanti / / idameva bhAvayati[bhAM.2054] tuccheNa vi lobhijjai, bharuyacchAharaNa niyaDisaDDeNaM / jaMtanimaMtaNa vahaNe, ceiya rUDhANa akkhivnnN|| kRtucchenApiAhAra-vastrAdinA striilobhyte|atrc bhRgukcchpraaptennikRtishraaddhenodaahrnnm| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 8, [bhA. 2054] katham ? ityAha- "NaMta "tti vastrANi tairnimantraNaM kRtvA 'vahane' pravahaNe caityavandanArthamArUDhAnAM saMyatInAM tena 'AkSepaNam' apaharaNaM kRtamiti / jahA bharUacche AgaMtugavANiyao taJcanniyasaDDo saMjaIo rUvavaIo hUNa kavaDasaDhattaNaM paDivanno / tAo tassa vIsaMbhiyAo / gamanakAle pavattiNiM vinnavei-vahaNaTThANe maMgalaTThA paDilAhaNaM karemi to saMjaIo paTThaveha, amhe vi anuggahiyA hojjAmo / tao paTThaviyA / tattha gayA kavaDasaDDeNaM bhannaMti-paDhamaM vahaNe ceiyAiM vaMdaha, to paDilAhaNaM karemi tti / tAo jANaMti-aho ! viveko / tao ceiyavaMdanatthamArUDhANaM payaTTiyaM vahaNaM, jAva AsiyAviyAo // [ bhA. 2055 ] eehi kAraNehiM, na kappaI saMjaINa paDilehA / gaMtavva gaNahareNaM, vihinA jo vannio puvvi // vR- etaiH kAraNaiH saMyatInAM kSetrapratyupekSA kartuM na klpte| kena punastarhi pratyupekSaNAya gantavyam ? ityAha-gantavyaM gaNadhareNa vidhinA / kaH punarvidhi ? ityAha-yaH pUrvamatraiva mAsakalpaprakRte sthavirakalpikavihAradvAre varNitaH / Aha kIzaM kSetraM tAsAM yogyaM gaNadhareNa pratyupekSaNIyam ? ucyate [bhA.2056] jatthAhivaI sUro, samaNANaM so ya jANai visesaM / etArisamma khette, samaNANaM hoi paDilehA // [bhA. 2057] jahiyaM dussIlajaNo, takkara - sAvayabhayaM va jahi natthi / nippaccavAya khette, ajjANaM hoi paDilehA / / vR- 'yatra' grAmAdI 'adhipati' bhogikAdikaH 'zUraH' caura-caraTAdibhiranabhibhavanIya ityarthaH, sa ca 'zramaNAnAM sAdhUnAM vizeSaM jAnA, yathA-IzamamISAM darzane vratam, Izazca samAcAraH / etAdRze kSetre sAdhvIyogye zramaNAnAM pratyupekSaNA bhavati, evaMvidhaM kSetraM tAsAM hetoH pratyupekSaNIyamiti bhAvaH // tathA yatra duHzIlajanaH taskara - zvApadabhayaM vA yatra nAsti Idhze niSpratyapAye kSetre AryikANAM prAyogye pratyupekSaNA karttavyA bhavati // atha vasatidvAramAha [bhA. 2058] guttA guttaduvArA, kulaputte sattamaMta gaMbhIre / bhIyaparisa maddavie, obhAsaNa ciMtanA dAne // vR- 'guptA' vRtyA kuDyena vA parikSiptA / 'guptadvArA' kapATadvayopetadvArA / yasyAM ca zayyAtaraH kulaputrakaH, kathambhUtaH ? 'sattvavAn' na kenApi kSobhyate, mahadapi ca prayojanaM kartumadhyavasyati / 'gambhIro nAma' saMyatInAM purISAdyAcaraNaM dRSTvA'pi vipariNAmaM na yAti / tathA mItA - cakitA parSad yasya sa bhItaparSad, AjJaikasAratayA yasya bhrukuTimAtramapi dRSTavA parivAraH sarvo'pi bhayena kampamAnastiSThati na ca kacidanyAye pravRttiM karoti / mArdavam - astabdhatA tad vidyate yasya sa mArdavikaH / evaMvidho yadi kulaputrako bhavati tataH "obhAsaNa "tti saMyatInAmupAzrayasyAvabhASaNaM karttavyam / avabhASite ca yadyasAvupAzrayamanujAnIte - anugraho me, tiSThantu bhagavatyo yathA'bhipretaM kAlamatra' iti tato bhaNyate "ciMtana"tti yathA svakIyAyA duhituH snuSAyA vA cintAM karoSi tathA yadyetAsAmapi pratyanIkAdupasargarakSaNe cintAM kartumutsahase tato'tra sthApayAmaH / sa prAhabADhaM karomi cintAM paraM kathaM punaramU rakSaNIyAH ? / tato'bhidhAtavyam-yathA kilAkSiNI svahastena parahastena vA dUyamAne rakSyete tathaitA api yadyAtmamAnuSairaparamAnuSairvA upadrUyamANA rakSasi tata Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/8 etArakSitAbhavantIti / yadyevaMpratipadyopAzrayasyadAnaMkarotitataH sthApanIyAH |athaaprtipdymaane sthApayanti tatazcatvAro gurukAH / / anyAcAryAbhiprAyeNAmumevArthamAha[bhA.2059] ghanakuDDA sakavADA, saagaariymaau-bhginiperNtaa| nippaccavAya joggA, vicchinnapurohaDA vshii| vR. 'dhanakuDyA' pakveSTakAdimayamittikA, 'sakapATA' kapATopetadvArA, sAgArikasatkAnAM mAtRmaginInAM gRhANi paryante-pArzvato yasyAH sA sAgArikamAta-bhaginIgRhaparyantA, gAthAyAmanukto'pigRhazabdo'tradraSTavyaH, 'niSpratyapAyA' durjanapravezAdipratyapAyarahitA, vistIrNa purohaDaMgRhapazcAdbhAgo yasyAM sA vistIrNapurohaDA, evaMvidhA vasati saMyatInAM yogyaa|| [bhA.2060] nAsane nAtidUre, vihavApariNayavayANa pddivese| majjhatya-'viyArANaM, akuUhala-bhAviyANaMca // vR-vidhavAzca tAH pariNatavayasazca-sthavirastriyastAsAm tathA madhyasthAnA-kandarpAdibhAvikalAnAm avikArANAM-gItAdivikArarahitanAm akutUhalAnAM-'saMyatyo bhojanAdikriyAH kathaM kurvanti?' iti kautukavarjitAnAm bhAvitAnAM-sAdhu-sAdhvIsAmAcArIvAsitAnAM sambandhi yatprativezma-pratyAsannagRhaM tatra nAsanne nAtidUre saMyatIpratizrayo grAhyaH / / athAnyAcAryaparipATyA zayyAtarasvarUpamAha[bhA.2061] bhoiya-mahataragAdI, bahusayaNo pillao kulIno y| parinatavao abhIrU, anabhiggahio akutUhalI // vR-yo bhogika-mahattarAdi bahusvajanaH bahupAkSikaH, tathA prerakaH' SiGgAdInAMsvagRhe pravizatAM nivArakaH, kulInaH pariNatavayAzcapratItaH, abhIru utpannemahatyapi kAryena bibheti 'kathametat kartavyam ?' iti, 'anabhigRhItaH' AbhigrahikamithyAtvarahitaH, 'akutUhalI' saMyatInAM bhojanAdidarzane kautukvrjitH|| [bhA.2062] kulaputta sattamaMto, bhIyaparisa bhaddao pariNao / dhammaTThIya vinIo, ajJAsenjAyaro bhnnio| vR-yastu kuputrakaH sattvavAn' na kenApyabhibhavanIyaH, bhItaparSat prAgvat, 'bhadrakaH' zAsane bahumAnavAn, pariNato vayasAmatyAvA, tathA 'dharmArthI dharmazraddhAluH, vinItaH' vinayavAn, eSa AryikANAMzayyAtaro bhaNitastIrthakaraiH / / gataM vasatidvAram / atha vicAradvAramAha[bhA.2063] anAvAyamasaMlogA, aNAvAyA ceva hoi sNlogaa| AvAyamasaMlogA, AvAyA ceva sNlogaa| vR-anApAtA asaMlokA 1 anApAtA saMlokA 2 ApAtA asaMlokA 3 ApAtA saMlokA ceti cato vicaarbhuumyH| etAsusaMyatInAM vidhimAha[bhA.2064] vIyAre bahi gurugA, aMto viya tiyvnyjitecev| taie vijattha purisA, uti vesitthiyAo a|| vR-yadi purohaDe vidyamAne saMyatyo grAmA bahirvicArabhuvaM gacchanti tatazcaturvapi sthaNDileSu pratyekaM caturgurukAH prAyazcittam / antarapica' grAmAbhyantare purohaDAdau ApAtAsaMlokalakSaNaM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 8, [bhA. 2064] tRtIyaM sthaNDilaM varjayitvA yatra puruSA vezyAstriyazca 'upayanti' Apatanti tatra catvAro gurukAH / yatra tu kulajAnAM strINAmApAto bhavati tatra gantavyam / / Aha kiM punaH kAraNaM prathamAdIni sthaNDilAni tAsAM nAnujJAyante ? ucyante [ bhA. 2065 ] jatto dussIlA khalu, vesitthi napuMsa heTTha tericchA / 7 sAu disA DiTThA, paDhamA biiyA cautthI ya // vR- " jatto" tti yasyAM dizi 'duHzIlAH' paradArAbhigAminaH puruSA Apatanti tathA vezyAstriyonapuMsakAzca "heTTha"tti adhonApitAH 'tiryaJcazca' vAnarAdaya Apatanti 'sA tu' sA punaH dik prathamA dvitIyA caturthI ca 'pratikruSTA' niSiddhA, prathamAdIni sthaNDilAnItyarthaH // athainAmeva niryuktigAthAM vyAcaSTe [bhA. 2066 ] cArabhaDa ghoDa miMThA, solaga taruNA ya je ya dussIlA / ubbhAmitthI vesiya, apumesu u iMti u tadaTThA / / vR- 'cArabhaTAH' rAjapuruSAH 'ghoTAH' caTTAH 'miNThAH ' gajaparivarttakAH 'solAH' turagacintAniyuktAH, evamAdayo ye taruNAH santo duHzIlAste prathama-dvitIyayoH sthaNDilayoranApAtatvAdekAntamiti kRtvA udrAmakastrISu vA vezyAsu vA "apumesu u"tti napuMsakeSu vA pUrvaprApteSu 'tadarthaM ' teSAm udrAmakastrIprabhRtInAM pratisevanArthamAyAntIti / caturthe sthaNDile saMlokatvAdete duHzIlAdayaH saMyatIvargaM pazyeyuH saMyatIvargeNa vA te dRzyerannityatastadapi niSidhyate // heTThauvAsaNaheuM, negAgamanammi gahaNa uDDAho / vAnara - mayUra - haMsA, chAlA sunagAdi tericchA / / [bhA. 2067 ] vR- adhastAdupAsanam adholocakarma taddhetoradhonApiteSu pUrvaprApteSu 'anekeSAM manuSyANAmadholocakarmakArApakANAmAgamane sati yadyudIrNamohAste saMyatIrgRhNantIti tato grahaNe uDDAho bhavati / tathA vAnara-mayUra-haMsAzchagalAH zunakAdayazca tiryaJcastatrAyAtAH saMyatImupasargayeyuH // yata evaM tataH kim ? ityata Aha [bhA. 2068 ] jai aMto vAghAo, bahiyA tAsi taiyA anunnAyA / sesA nANunnAyA, ajANa viyArabhUmIto / / vR-yadi'antaH'grAmAbhyantare 'vyAghAtaH' purohaDAderabhAvastato bahistAsAM 'tRtIyA vicArabhUmi' ApAtA'saMlokarapA'nujJAtA, tatrApi strINAmevApAto grAhyo na puruSANAm / zeSA vicArabhUmayo'nApAtA'saMlokAdyA AryikANAM nAnujJAtAH // gataM vicAradvAram / atha saMyatIgacchasyAnayanamiti dvAramAha [bhA.2069 ] paDilehiyaM ca khettaM, saMjaivaggassa ANaNA hoi / nikkAraNammi maggato, kAraNe samagaM va purato vA / / vR- evaM vasati- vicArabhUmyAdividhinA pratyupekSitaM ca saMyatIprAyogyaM kSetram / tataH saMyatIvargasyAnayanaM tatra kSetre bhavati / katham ? ityAha- 'niSkAraNe' nirbhaye nirAbAdhe vA sati sAdhavaH purataH sthitAH saMyatyastu 'mArgataH' pRSThataH sthitA gacchanti / kAraNe tu 'samakaM vA' sAdhUnAM pArzvataH 'purato vA' sAdhUnAmagrataH sthitAH saMyatyo gacchanti // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/8 [bhA.2070] nippaccavAya saMbaMdhi bhAvie gnnhr'pvii-tio| nei bhae punasatyeNa saddhiM kayakaraNasahito vA // vR. 'niSpratyapAye' upadravAbhAve saMyatInAM ye 'sambandhinaH' svajJAtIyaH 'bhAvitAzca' samyakpariNatajinavacanA nirvikArAH saMyatAstaiH saha gaNadhara AtmadvitIya AtmatRtIyo vA saMyatIrvivakSitaM kSetra nayati / atha stenAdibhayaM vartata tataH sArthena sArddha nayati, yo vA saMyataH kRtkrnnH-issushaastrekRtaabhyaasstenshito'sausNytiisttrnyti|scgnndhrH svayaMpurataH sthito gacchati, saMyatyastu mArgataH sthitAH ||atraivmtaantrmupnysy dUSayanAha[bhA.2071] ubhayaTThAiniviTuM, mA pelle vaiNi teNapura ege| taMtuna jujjaiavinaya viruddha ubhyNcjynnaae| vR-eke sUrayobruvate-ubhayaM-kAyikI-saMjJetadarthamAdizabdAtparasminvAkvacitprayojane niviSTam-upaviSTaM santaM saMyataMvratinImApreyatuityanenahetunAsaMyatyaH purtogcchnti|atraacaary prAha-'tattu' tduktNnyujyte| kutaH? ityAha-puratogacchantInAMtAsAmavinayaHsAdhuSusajAyate, lokaviruddhaM caivaM parisphuTaM bhavati-aho! mahelApradhAnamamISAM darzanam / yata evamato mArgataH sthitA eva tA gacchanti / 'ubhayaMca kAyikI-saMjJArUpaM yatanayA kuryAt / kApunaryatanA? iti ced ucyate-yatraikaH kAyikI saMjJAM vA vyutsRjati tatra sarve'pi tiSThanti / tathAsthitAMca tAn dRSTvA saMyatyo'pi nAgrataH samAgaccheyuH, tA api pRSThata eva zarIracintAM kurvntiiti|| gataM gacchasyAnanamiti dvAram / atha vArakadvAramAha[bhA.2072] jahiyaM ca agArijamo, cokkhabbhUto suiismaayaaro| kuDamuhadaddaraeNaM, vAraganikkhevamA bhnniyaa| vR-'yasmiMzca' grAmAdau agArIjanaH' aviratikAlokacokSabhUtaHzucisamAcArazcavartate tatra vArakagrahaNaM nirgranthIbhiH karttavyam / atha na kurvanti tatazcatvAro guravaH, yccprvcnoddddaahaadikmupjaaytetnnisspnnNpraayshcittm|yt evamataHkuTamukhe ghaTakaNThake zlakSNacIvaradardarakeNapihitasya vArakasya svacchadravabhRtasya nikSepaNA maNitA bhgvdbhiH|| enAmeva niyuktigAthAM bhAvayati[bhA.2073] thIpaDibaddhe uvassae, ussaggapadeNa sNvsNtiio| vacaMti kAibhUmi, mattagahatthA nyaa''ymnnN|| vR- utsargapadena saMyatIbhi strIpratibaddha upAzraye vastavyamiti kRtvA tatra saMvasantyo yadA kAyikIbhUmiM vrajanti tadA mAtrakahastA' vArakaM haste gRhItvA vrajanti, yathA tAsAmagArINAM pratyayojAyate-etAH kAyikIM kRtvApazcAdAcamanaM kariSyanti, aho! shucismaacaaraaiti|ttr ca gatAstAsAmadarzanIbhUtA AcamanaMna kurvanti, saca vArako'ntarliptaH krtvyH|| kutaH? ityata Aha[bhA.2074] dukkhaM visuyAveTha, panagassayasaMbhavo alittmmi| saMdaMtetasapANA, AvajaNa tkknnaadiiyaa| vR-dhArako'liptaH san "visuyAveu~" vizoSayituM "dukkhaM" duSkaro bhavati |alipte catatra Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-8, [bhA. 2074 ] pAnakabhAvitatvAt panakasya 'sambhavaH' sammUrcchanaM bhavati / aliptazca vArakaH pAnake prakSipte sati syandata-parigalati / yandamAneca 'trasaprANinaH' kITikA-makSikAdayaH samAgaccheyuH / tataH kim? ityata Aha- "AvajjaNa "tti yadanantakAyika- vikalendriyeSu saGghaTTanAdikamApadyate tanniSpannaM praayshcittm| "takkaNAIya'tti tato vArakAt pAnake parigalati makSikAH patanti, tAsAM grasanArthaM gRhakokilA dhAvati tasyA api bhakSaNArthaM mArjArItyevaM tarkaNam-anyonyaM prArthanaM tadAdayo doSA bhaveyuH // yatra punaH kAyikIbhUmau sAgArikaM bhavati tatreyaM yatanAsAgArie parammuha, dagasaddamasaMphusaMtio nittaM / pulaeja mAya taruNI, tA accha davaM tu jA divaso // [bhA. 2075 ] 9 vR- sAgArike sati parAGmukhIbhUya kAyikIM kRtvA 'netraM' bhagamasaMspRzantyaH 'dakazabda' pAnakaprakSAlanAnumApakaM kurvanti / tathA 'taruNyaH' striyaH 'kimatrAsti pAnakaM na vA ?' iti jijJAsayA mA pralokantAmiti hetostasmin vArake tAvad ' accham' akaluSaM 'dravaM' pAnakaM prakSiptaM tiSThati yAvad divasaH, tataH sandhyAsamaye tat pAnakaM pariSThApayanti // gataM vArakadvAram / atha bhaktArthanAvidhidvAramAha [bhA. 2076 ] maMDaliThANassa'satI, valA va taruNIsu ahivaDaMtIsu / patteya kamaDhabhuMjaNa, maMDalitherI u parivese // - yadyasAgArikaM tato maNDalyAM samuddizanti / atha maNDalIbhUmi sAgArikabahulA tato maNDalisthAnasyAsati balAd vA praNayena taruNISvabhipatantISu tatraurNikaM kalpamadhaH prastIrya tasyopari sautrikaM tatrApyalAbupAtrakANi sthApayitvA pratyekaM kamaDhakeSu bhuJjate / pravarttinI ca pUrvAbhimukhA dhurinivizate / tata ekA maNDalisthavirA yamalajananIsahodarA sarvAsAmapi pariveSayet, Atmano'pi yogyamAtmIye kamaDhake prakSipet // [bhA. 2077] ogAhimAivigaI, samabhAga karei jattiyA samaNI / tAsiM paJcayauM, aNahikkhaTThA akalaho a / / bR- avagAhimaM pakvAnam AdizabdAd ghRtAdikAzca vikRtIH yAvatyaH zramaNyastAvataH samabhAgAn maNDalisthavirA karoti / kimartham ? ityAha- 'tAsAM' zramaNInAM pratyayArtham, thA "aNahikkhaTTha"tti 'anadhikakhAdanArthaM sarvAsAmapyaviSamasamuddezanArtham, akalahazcaivaM bhavati, asaGghaDaM na bhavatItyarthaH // tAzca samuddeSTumupavizantya itthaM bruvate [bhA.2078 ] nivvIiya evaiyA, va vigaio laMbaNA va evaiyA / annagilAyaMbiliyA, ajja ahaM deha annAsiM // vR- ekA brUte - adyAhaM nirvikRtikA / dvitIyA prAha- adya mama 'etAvatyaH' eka - dvyAdisaGkhyAkA vikRtayo mutkalAH zeSANAM pratyAkhyAnam / aparA bhaNati-adya mamaitAvantaH 'lambanAH' kavalAH tata UrdhvaM niyamaH / anyA'bhidhatte - adyAham 'annaglAnA' glAnaM paryuSitamannaM mayA bhoktavyamityevaM pratipannAbhigrahA / tadaparA brUte - adyAham ' AcAmlikA' katAcAmlapratyAkhyAnA ata idaM vikRtyAdikamanyAsAM prayacchata / evaM samuddizya svacchapAnakenAcamanaM kurvanti / pravarttinyAH kamaDhakaM kSullikA nirlepayati, zeSAstu svaM svaM kamaDhakam / tataH sarvAsvapi samuddiSTAsu maNDalIsthavirA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/8 samuziti / evaMvidhaM vidhiM dRSTvA kiM bhavati ? ityAha[bhA. 2079 ] daTTU nihuyavAsaM, soyapayattaM aluddhayattaM ca / iMdiyadamaM ca cAsiM, vinayaM ca jaNo imaM bhaNai // vR- 'tAsAM' saMyatInAM 'nibhRtavAsaM' vikathAdiviraheNa nivyApAratayaivAvasthAnam, 'zaucaprayanaM' vArakagrahaNAdirUpam, alubdhatvaM ca vikRtyAdiSvabhyutthAnAbhigrahazravaNena, 'indriyadamaM ca' zrotrAdIndriyanigraham, 'vinayaM ca ' pravartinyAdiSvabhyutthAnAdirUpaM dRSTavA 'janaH' loka idaM bravIti / [bhA. 2080] sacaM tavo ya sIlaM, anahikkhAo a egamegassa / jai baMbhaM jai soyaM, eyAsu paraM na annAsu // [bhA.2081] bAhiramalaparichuddhA, sIlasugaMdhA tavoguNavisuddhA / dhannANa kuluppannA, eA avi hojja amhaM pi // vR- 'satyaM' vAkkArmaNoravisaMvAditA, 'tapaH' anazanAdi, 'zIlaM' susvabhAvatA, 'anadhikakhAdazca' viSamabhojanam 'ekaikasyAH' parasparamamUSAm, tathA yadi 'brahma' brahmacaryaM yadi 'zaucaM ' zucisamAcAratA, etAni satyAdIni yadi param 'etAsu saMyatISu dRzyante 'nAnyAsu' zAkyAdipASaNDinISu / tato yadyaSyetA bAhyamalena parikSiptAstathApi zIlena sugandhAH tapoguNaiH - anazanAdibhiH yadvA tapasApratItena guNaizca-upazamAdibhirvizuddhAH 'dhanyAnAM kulotpannAH' etA yeSAM kule utpannAste'pi dhanyA iti bhAvaH / 'api' sambhavanAyAtam, sambhAvyate kimayamartha yadasmAkamapi bhaginI - duhitrAdaya etAdRzyaH svakulojvAlanakAriNyo bhaveyuH ? | [bhA. 2082 ] evaM ettha vasaMtINuvasaMto so ya siM agArijaNo / giNheti ya sammattaM, micchattaparammuho jAo / / vR evaM tatra vasantInAM tAsAM sa agArIjanaH 'upazAntaH' pratibuddhastato mithyAtvaparAGmukho jAtaH san samyaktvaM gRhNAti, cazabdAd dezaviratiM gRhavAsabhagno vA kazcit tadguNagrAmaraJjitamanAH sarvaviratimapi pratipadyate / / gataM bhikSArthanAvidhidvAram / atha pratyanIkadvAramAhataruNINa abhiddavaNe, saMvarito saMjato nivArei / taha vi ya aThAyamANe, sAgArio tatthuvAlabhai // [bhA. 2083] vR-taruNInAM saMyatInAmabhidravaNe pratyanIkena vidhIyamAne sati 'saMvRtaH saMyatIveSAcchAditaH saMyato nivArayati / tathApi cAtiSThati tasmin 'sAgArikaH' zayyAtaraH 'tatra' upasarge tamupAlabhate / enAmeva niryuktigAthAM bhAvayati [bhA.2084] gaNiNiakahaNe gurugA, sA vi ya na kahei jai gurUNaM pi / siddhammi ya te gaMtuM, anusaTThI mittamAIhiM // vR- kazcittaruNo viSayalolupatayA saMyatInAmupadravaM kuryAt tatastatkSaNAdeva tAbhi pravarttinyAH kathanIyam / yadi na kathayanti tatazcatvAro guravaH / sA'pi ca pravarttinI yadi gurUNAM na kathayati tadApi caturguravaH AjJAdayazca doSAH, tasmAt kathayitavyam / tataH 'ziSTe' kathite 'te' AcAryAstasyAviratakasya pArzva gatvA sAdhvIzIlabhaGgasya dAruNavipAkatAsUcikAmanuziSTiM dadati / yadyuparamate tataH sundaram atha noparamate tato yAni tasya mitrANi AdizabdAd ye vA bhrAtrAdayaH svajanAsteSAM Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 ___11 uddezaka : 1, mUlaM-8, [bhA. 2084] nivedya taiH prajJApyate / yadi sthitastato lssttm|| [bhA.2085] taha viya aThAyamANe, vasabhA bhesiMti tahaviya atthNte| amugattha ghare ejaha, tattha ya vasabhA vatiNivesA / / vR-tathApyatiSThati tasmin pratyanIke 'vRSabhAH' gacchasya zubhA-'zubhakAryacintAniyuktAstaM pratyanIkaM bhApayanti / tathApyatiSThati yastaruNaH kRtakaraNaH sAdhuH sa saMyatInepathyaM kRtvA tasya saGktaM prayacchati, yathA-amukatra gRhe yUyamAgacchata / tato vRSabhA vatinInAM veSaM paridhAya tena sAdhunA saha tatra gatvA prtyniiksyshikssaaNkurvnti| tathApyanupazAntetasmin sAgArikasya nivedyte| tenopalabdho yadi sthitastataH sundaram // atha nAsti tadAnIM sannihitaH sAgArikastataH kiM kartavyam ? ityAha[bhA.2086] sAgArie asaMte, kiccakare bhoiyassa va kahiti / annattha ThANa nitI, khettassa'satI Niveceva / / vR. sAgArike 'asati' asnihite 'kRtyakarasya' grAmacintAniyuktasya bhogikasya vA' grAmasvAminaH kthynti| tena zAsito'piyadinoparamatetataH saMyatIranyatra sthAne' kSetre nynti| atha nAsti saMyatIprAyogyaparaM kSetrasvayaM vA saMyatyo glAnAdikAryavyApRtAna zaknuvanti kSetrAntaraM gantuMtataH 'nRpasya' daNDikasya nivedyate, sa pratyanIkamupadravantaM nivaaryti|| gataM pratyanIkadvAram / atha bhikSAnirgamadvAramabhidhisurAha[bhA.2087] do theri taruNi therI, donniya taruNIu ekkiyA trunnii| cauro aanugghAyA, tattha vi ANAiyo dosaa|| vR-atraguriniyogatazzUNiriva lizyate-jati donitherIoniggacchaMtibhikkhassaekA, taruNI therI yajatiekA, do taruNIo jati niggacchaMti ekA, egA therI jati niggacchaiNkA, ekkiyA taruNI jati niggacchaiNkA, tatrApyAjJAdayo dossaaH|| kutaH? ityAha[mA.2088] caukana hoja rahaM, saMkA dosAya therIyANaM pi| kuTTiNisahitA bitie, taiya-cautthIsudhutti tti // vR-doNhaM therINaM dose-duve abhinnarahasIohojjA, saMkAya-kiMmanne keNai dUtikicceNaM niuttiyAo? asNknnijjaaottikaauN|trunniitheriiylogobhnnejjaa-kuttttinnishiyaahiNddi, "bitie"tti pagAre niggmss| do taruNIo dhuttIo saMbhAvijaMti / egA vi therI dhuttI saMbhAvijjai / egA taruNI takkaNijjA // yasmAdete doSAH tasmAdayaM vidhiH[bhA.2089] puratoya maggato yA, therIo majjha hoMti trunniio| aigamane niggamane, esa vihI hoi kaayvvo|| vR- 'purataH' agrataH 'mArgatazca pRSThataH sthavirA bhavanti, madhyabhAge punastaruNyaH, evaM bahvInAM sambhUya paryaTantInAmuktam / jaghanyena tu tiH sahaiva paryaTanti, tatraikA sthavirA purataH dvitIyA sthaviraivapRSThataH tRtIyA turaNI tayordvayorapi madhyabhAge sthitA satI paryaTanti / evam 'atigamane' gRpatigRhapraveze nirgamane ca' tata eva nirgame eSavidhi kartavyo bhavati / ___ kutaH? iti ced ucyate Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/8 [bhA.2090] tigamAdasaMkamijA, atakkaNijjA ya sANa-taruNANaM / annonnarakkhaNesaNa, vIsatthapavesakiriyA y|| vR-trikAdayaH paryaTantyodazanIyA bhaveyuH, zvAna-taruNAnAMca atarkaNIyAH' anabhilaSaNIyA bhavanti, uvadravatasvapica zvAna-gavAdiSutriprabhRto'nyonyaMpasparaMsukhenaiva rakSaNaM kurvanti, eSaNAM ca samyak zodhayanti, vizvastAzca satyo gRhasthakuleSu praveza-nirgamAdikAH kriyAH kurvnti|| yatra koSThako bhavet tatrAyaM vidhiH[bhA.2091] therI koTTagadAre, taruNI puna hoi tIe naaduure| biiya kiDhI ThAi bahi, pnyctthiyrkkhnntttthaae| vR-ekA sthavirA 'koSThakasya' apavarakasya dvAre, taruNI punaH 'tasyAH' sthavirAyA nAtidUre pradeze, yA tu dvitIyA 'kiDhI' sthavirA sA dvArasya bahistiSThati / kimartham ? ityAha-pratyarthIpratyanIkastasya rakSaNArtham, yadi ko'pyupasargaM kuryAt tadA sukhenaiva bolaM kRtvA sa nivaaryte|| [bhA.2092] jANaMti tabviha kule, saMbuddhIe carija anonaM / orAla nicca loyaM, khuja tavo Aula shaayaa|| vR-tadvidhAni-tAzAni sambhAvanIyopadravANi kulAni samyag jAnanti, jJAtvA ca prathamata eva pariharanti / 'anyo'nyaM' parasparaM 'sambudhdyA' sammatyA 'careyuH' bhikSAcaryAM paryaTeyuH, mA bhUvanasammatyA paryaTane parasparamasaGkhaDAdayo dossaaH|yaac 'udArA' rUpAtizayasaMyuktAsaMyatIsA nityameva locamAtmanaH karoti, "khuja"tti tasyAH pRSThadeze kubjakaraNI sthApayitavyA, 'tapaH' caturthAdikaM sA kArApaNIyA, 'Akule' janAkIrNe bahIbhizca sahAyAbhi sahitA sA bhikSAdau hiNDApanIyA ||ath tAsAM vRndena bhikSATane kAraNAntaramAha[bhA.2093] tippabhii aDatIo, giNhaMta'nanahiM cime tinni / saMjama-davvaviruddhaM, dehaviruddhaMcajaMdavvaM // vR-triprabhRtivRndena bhikSAmaTantyaH 'anyo'nyasmin' pRthakpRthagbhAjane cazabdaH prAguktakAraNApekSayA kAraNAntaradyotanArthaH, amUni trINidravyANisukhenaivagRhNanti, tadyathA-saMyamaviruddhaM dravyaviruddhaM dehaviruddhaM ca yad dravyam // etAnyeva yathAkramaM pratipAdayati[bhA.2094] pAlaMka-laTTasAgA, muggakayaM caa''mgorsummiisN| saMsajjatI u acirA, taM piya niyamA ddusaay|| vR-pAlaqazAkaM mahArASTrAdIprasiddham, laTTAzAkaM-kausumbhazAlAnakam, ete anyo'nyaMmilite sUkSmajantubhi saMsajyete / yacca mudgakRtam, upalakSaNatvAdanyadapi dvidalaM tadapyAmagorasonmitraM sad acirAdeva sUkSmajantubhi saMsajyate, saMsaktaM ca niyamAd dvau doSau samAhRtau dvidoSaM tasmai dvidoSAya bhavati, saMyamopaghAtA-''tmopaghAtarUpaM doSadvayaM krotiityrthH| [bhA.2095] dahi-telAI ubhayaM, paya-sovIrAu hoti u viruddhaa| dehassa viruddhaM puna, sii-unnhaannNsmaaogo|| vR-dadhi-taile AdizabdAdanyadapi 'ubhayaM' militaMsadyat parasparaviruddham,yeca payaHsauvIre' dugdha-kAJjike parasparaviruddha etdrvyviruddhNmntvym|dehsypunrviruddhyH zItoSNayordravyayoH Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-8, [bhA. 2095] parasparaMsamAyogaH / etAni pRthakpRthagbhAjaneSugRhyamANAnina sNymaadhupghaataayjaaynte||apic[maa.2096] natthiya mAmAgAI, mAgauggAmo yatAsimabbhAse / sI-uNhagiNhaNAe, sArakkhaNa ekkamekkassa // vRna ca santi tAsAM mAmAkAni kulAni, nahi ko'pi strIjanaM gRhe pravizantImIyayA niSedhayatIti bhAvaH / mAtRgrAmo nAmasamayaparibhASayAstrIvarga, cazabda evakArArthaH, tataidamuktaM bhavati-strIvarga eva prAyeNa bhikSAdAyakaH, sa ca tAsAM saMyatInAmabhyAse strItvasambandhamadhikRtya pratyAsattau vartate, atasatriprabhRtInAmapi paryaTantInAM sukhenaiva bhakta-pAnaM paryAptaM bhavati / zItoSNagrahaNena ca saMrakSaNamekaikasyAH parasparaM kRtaM bhvti|kthN punaH ? ityata Aha[bhA.2097] egattha sIyamusiNaM, ca egahiM pAnagaMca egtthaa| dosINassa agahaNe, cirADaNe hojime dosaa|| vR-'ekatra pratigrahe 'zItaM' paryuSitaMbhaktaM gRhNanti, ekasminuSNam, ekatraca pAnakam, etacca tisRNAmaTantInAM ghttaamaattiikte|ath dveparyaTatastata ekatra pratigrahe uSNaM dvitIyatra tupAnakaM paraM doSAnaM kutra gRhNanti? mAtrakaMtu svArthaM paribhoktuMna kalpate, athoSNamadhye doSAnaM gRhNanti tadA dehaviruddhaM bhavati, atha doSAnnaM na gRhNanti tato doSAnnasyAgrahaNe 'cirATane ciraM paryaTantInAM taruNAdikRtopasarga strIveda udhdIpyeta / tathA cAmumevArthaM darzayituMvedatrayasvarUpamAha[bhA.2098] thI puriso anapuMso, vedo tassa uime pagArA u / phuphuma-davaggisariso, puradAhasamo, bhave tio|| kRvedastridhA-strIvedaH puruSavedonapuMsakavedazcAtasyatutrividhasyApiyathAkramamamI prakArAHstrIvedaH phumphukAgnisazaH-karISAgnitulyaH,yathAkarISAgnirnatardhagadhagannAstenaparisphuTaMprajvalati navA vidhyAyati cAlitastu tatkSaNAdevoddIpyate evaM strIvedo'pi / puruSavedastu davAgnisazaH, yathAdavAgnirindhanayogataH sahasaiva prajvalya vidhyAyati evaM puruSavedo'pi tRtIyo napuMsakavedaH sa puradAhasamaH, yathA hi mahAnagaradAhe vahni prajvalitaH sannATTai vA zuSke vA sarvatra dIpyate evaM napuMsakavedo'pi striyAM puruSe vA sarvatra dIpyate na copshaamyti|| ittha vedatrayasvarUpamupadarya prastutayojanAmAha[bhA.2099] jaha phuphumA hasahasei ghaTTiyA evameva thiivedo| dippaiavi kiDhiyANa vi, aaliNgnn-che(chN]dnnaaiihiN|| kRyathA phumphukAgnighaTTitaH san "hasahasei"tti dedIpyate evameva strIvedo'pyAliGganachedanAdibhirudIritaH san "kiDhiyANa vi" ti sthavirANAmapi dIpyate, kiM punastaruNInAm ? itypishbdaarthH|| Aha sthavirANAM kathaM vedoddIpanaM bhavati? iti ucyate[bhA.2100] navao ittha pamANaM, na tavassittaM suyaMna priyaao| avi khINammi vivede, thIliMgaM savvahA rakkhaM // kR-na 'vayaH' vArddhakAdikam atra' vicAre pramANam, na vA 'tapasvitvam' anazanAdi-tapaHkarmakAritA, navA 'zrutam' AcArAdikaMsubahapyavagAhitam, navA paryAyaH' drAdhIyaHpravrajyAkAlalakSaNaH, eteSu satsvapi vedodayo bhavedityarthaH / api ca kSINe'pi' nidagdhendhanakalpe kRte'pi Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/8 vede strIliGgaM sarvathA rakSyam, ata eva strIkevalI yathoktAmArthikopakaraNaprAvaramAdiyatanAM karotIti bhAvaH / / Aha yadi tAH snAnAdiparikarmarahitAH tataH kiM ko'pi tAsu rAgaM vrajati yenetthaM yatanA kriyate ? ucyate [ mA. 2101] kAmaM tavassiNIo, hANuvvaTTaNavikAravirayAo / taha vi ya supAuANaM, apesaNANaM cimaM hoi // vR- 'kAmam' anumataM yathA tapasvinyaH snAnodvartanavikAraviratAstathApi 'suprAvRtAnAM' nityameva bahubhirupakaraNairAcchAditAnAm 'apreSaNAnAM ca' avyApArANAm idam' anantarameva vakSyamANaM zarIrasaundaryaM bhavati // tadevAha [mA. 2102] 14 rUvaM vanno sukumArayA ya niddhacchavI ya aMgANaM / hoMti kira sannirohe, ajjANa tavaM caraMtINaM // vR- 'rUpam' AkRti 'varNa' gauratvAdi 'sukumAratA' komalasparzatA snigdhA ca - kAntimatI chavi-tvag 'aGgAnAM' zarIrAvayavAnAm / etAni rUpAdinI AryikANAM 'sannirodha' bahUpakaraNaprAvaraNAdau dhriyamANAnAM tapaH carantInAmapi bhavanti, tato yuktiyuktA pUrvoktA tAsAM yataneti / gataM bhikSAnirgamadvAram / atha nirgranthAnAM mAsaH kasmAt tAsAM dvau mAsAviti dvAram / ziSyaH pRcchati katiM nirgranthInAmabhyadhikAni mahAvratAni yena tAsAM dvau mAsau nirgranthAnAmekaM mAsamekatra vastumanujJAyate ? sUrirAha [bhA. 2103] jai vi ya mahavvayAiM, niggaMthINaM na hoMti ahiyAiM / taha vi ya niccavihAre, havaMti dosA ime tAsiM // vR- yadyapi ca nirgranthInAM mahAvratAni nAdhikAni bhavanti tathApi 'nityavihAre' mAse mAse kSetrAntarasaGkramaNe ime doSAstAsAM bhavanti // [bhA. 2104] maMsAipesasisarisI, vasahI khettaM ca dullabhaM joggaM / eeNa kAraNeNaM, do do mAsA avarisAsu // vR-mAMsAdipezIsadhzI saMyatI, sarvasyApyabhilaSaNIyatvAt / tathA tAsAM yogyA vasatirdurlabhA, kSetraM ca tatprAyogyaM durlabham / tato yathoktaguNavikalAyAM vasatau doSaduSTe vA kSetre sthApyamAnAnAM bahavaH pravacanavirAdhanAdayo doSA upaDhIkante / etena kAraNena tAsAm 'avarSAsu' varSAvAsaM vimucya dvau dvau mAsAvekatra vastumanujJAyate // atha dvayorupari vasantInAM doSAn dvitIyapadaM copadarzayati [mA. 2105 ] donhaM uvari vasaMtI, pAyacchittaM ca hoti dosA ya / biiyapayaM ca gilANe, vasahI bhikkhaM ca jayaNAe / vR-dvayormAsayorupari vasanti tataH prAyazcittaM doSAzca bhavanti / dvitIyapadaM ca glAne vasatirbhaikSaM ca yatanayA grahItavyam / bhAvArtho nirgranthAnAmiva draSTavyaH // sUtram mU. (9) se gAmaMsi vA jAva rAyahANiMsi vA saparikkhevaMsi sabAhiriyaMsi kappai niggaMthINaM hemaMta - gimhAsu cattAri mAsA vatthae- aMto do mAse, vAhiM do mAse / aMto vasamANINaM aMto bhikkhAyariyA, bAhiM vasamANINaM bAhiM bhikkhAyariyA / / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 9, [bhA. 2105] 15 vR- asya vyAkhyA prAgvat / navaraM sabAhirike kSetre'ntardvI mAsau bahirdvI mAsAvityevaM caturo mAsAn nirgranthInAM vastuM kalpata iti / / atha mApyam [bhA. 2106 ] eseva kamo niyamA, saparikkheve sabAhiriyammi / navara puna nANataM, aMto bAhiM caummAsA // vR- 'eSa eva ' pUrvasUtroktaH kramaH sarvo'pi niyamAt saparikSepe sabAhirike kSetre vasantInAM saMyatInAM draSTavyaH / navaraM punaH 'nAnAtvaM' vizeSo'yam- 'antaH' abhyantare 'bahi' bAhirikAyAm 1 evamubhayozcatvAro mAsAH pUraNIyAH // [bhA. 2107] cauNhaM uvari vasaMtI, pAyacchittaM ca hoMti dosA ya / nAtaM asaIe u, aMto vasahI bahiM carai // vR- caturNAM mAsAnAmupari yadi sabAhirike kSetre saMyatI vasati tadA tadeva prAyazcittaM ta eva ca doSAH dvitIyapadamapi tadeva mantavyam / 'nAnAtvaM' vizeSaH punarayam bAhirikAyAM vasateH, zayyAtarasya vA yathoktaguNasya 'asati' abhAve 'antaH prAkArAbhyantare "vasahi "tti vasatI pUrvasyAmeva sthitA 'bahi' bAhirikAyAM 'carati' bhikSAcaryAmaTati / idameva spaSTayati [ bhA. 2108 ] joggavasahIi asaI, tattheva ThiyA cariMti bAhiM tu / puvvagahie vigiMciya, tatto cciya mattagAdI vi // vR- bahi saMyatIyogyAyA vasaterabhAve 'tatraiva' abhyantaropAzraye sthitAH santyo bahizcaranti, pUrvagRhItAni mAtraka - tRNa- DagalAdIni vivicya ' parityajya aparANi 'tata eva' bAhirikAyA mAtrakAdInyapyAnetavyAni, na kevalaM bhikSetyapizabdArthaH, zruta- saMhananAdiviSayA sAmAcArI kSetrakAlAdiviSayA ca sthiti sthavirakalpikAnAmiva draSTavyA // tadevamukta AryikANAmapi mAsakalpavidhi / atha ziSyaH praznayati[bhA. 2109] gacche jinakappammi ya, doNha vi kayaro bhave mahiDIo / niSphAyaga-niSpannA, donni vi hoMti mahiDDIyA / / gaccha-jinakalpayordvayormadhye kataraH 'maharddhikaH' pradhAnataro bhavet ? / gururAha-niSpAdakaniSpannAviti kRtvA dvAvapi maharddhikau bhavataH / tatra gacchaH sUtrArthagrAhaNAdinA janikalpika-sya niSpAdakaH ato'sau maharddhikaH, jinakalpikastu niSpannaH - jJAnadarzana- cAritreSu pariniSThita ityasau maharddhikaH // enAmeva niyuktigAthAM bhAvayati [bhA. 2110] daMsaNa-nANa-carite, jamhA gacchammi hoi parivuTTI / eeNa kAraNeNaM, gacchou bhave mahiDIo // vR- darzana-jJAna- cAritrANAM yasmAd gacche parivRddhirbhavati etena kAraNena gaccho maharddhiko bhavati // [ bhA. 2111] purato va maggato vA, jamhA katto vi natthi paDibaMdho / eeNa kAraNeNaM, jinakappIo mahiDIo // kR- 'purato vA' vihariSyamANakSetre 'mArgato vA' pRSThataH pUrvavihvatakSetre yasmAt 'kuto'pi dravyataH kSetrataH kAlato bhAvato vA pratibandhastasya bhagavato na vidyate tena kAraNena jinakalpiko maha Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 rddhikaH // atha dvayorapi maharddhikatvaM dRSTAntena darzayati[bhA. 2112] bRhatkalpa - chedasUtram -2-1/9 dIvA anno dIvo, paippaI so ya dippai taheva / sIsocci sikkhato, Ayario hoi na'nnatto // vR-dIpAd anyaH' dvitIyo dIpaH pradIpyate, sa ca maulo dIpastathaiva dIpyate, evaM jinakalpikadIpo'pi gacchadIpAdeva prAdurbhavati, sa ca gacchadIpastathaiva jJAna-darzana- cAritraiH svayaM pradIpyate / yadvA yathA ziSya eva zikSamANaH san krameNAcAryo bhavati 'nAnyataH ' nAnyena prakAreNa evaM sthavirakalpika eva tapaHprabhRtibhirbhAvanAbhirAtmAnaM bhAvayan krameNa jinakalpiko bhavati nAnyathA / ato dvAvapi maharddhikI // asyaivArthasya samarthanAyAparaM dhSTAntatrayaM darzayituM niyuktigAthAmAha [bhA. 2113] diTThato guhAsIhe, dotriya mahilA payA ya apayA ya / gAvINa dona vaggA, sAvekkho ceva niravekkho || vRSTAnto'tra guhAsihaviSayaH prathamaH / dvitIyo dve mahile - ekA 'prajA' apatyavatI dvitIyA 'aprajA' apatyavikalA / tRtIya gavAM dvau vargoM - ekaH sApekSaH, aparo nirapekSa iti / tatra guhAsiMhaSTAntaM bhAvayati [bhA. 2114] sIhaM pAlei guhA, avihADaM teNa sA mahiDDIyA / tassa puna jovvaNammiM, paoaNaM kiM giriguhAe / vR- "avihADaM'' ti dezIbhASayA bAlakaM siMhaM guhA 'pAlayati' vanamahiSa- vyAghrAdibhyo rakSati, tannirgatasya tasya tebhyaH pratyapAyasambhavAt; tena kAraNena guhA maharddhikA / yadA tu siMho yauvanaM prApto bhavati tadA kiM tasya prayojanaM giriguhayA ? na kiJcidityarthaH, svayameva vanamahipAdyupadravAdAtmAnaM pAlayituM pratyalIbhUtatvAt, itthaM siMho maharddhikaH // athArthopanayamAhadavvAvaimAIsuM, kusIlasaMsaggi- annautthIhiM / rakkhar3a gaNIpurogo, gaccho avikoviyaM dhamme // [bhA. 2115] vR- gaNI - AcArya sa purogaH purassaro nAyako yasaya sa tathAvidho gaccho guhAsthAnIyaH siMhazAvakastAnIyaM sAdhuM 'dharme' zruta cAritrAtmake 'avikovidam' adyApyaprabuddhaM dravyApadi AdizabdAt kSetra-kAla-bhAvApatsu tathA kuzIlAH- pArzvasthAdayastairanyatIrthikairvA sArddhayaH saMsargastatra ca 'rakSati' vizrotasikA - pramAda - mithyAtvAdyupadravAt pAlayati ato gaccho maharddhikaH / yadA tvasau dvividhe'pi dharme vyutpannamati kRtaparikarmA jinakalpaM pratipannastadA svayamevAtmAnaM dravyApadAdiSvapi vizrotasikAdivirahitaH samyak paripAlayati ato jikalpiko maharddhikaH // atha mahelAdvayaSTAntamAha [bhA.2116] ANA-issariyasuhaM, egA anubhavai jai vi bahutattI / dehassa ya saMThappaM, mohasuhaM ceva kAlammi / / vR-dvayormahalayormadhye 'ekA' saprasavA yadyapi 'bahutaptiH' apatyasnapanAdi bahuvyApAra vyApRtA tathApi sA gRhasvAminItvAdAjJaizvarya sukhamanubhavanti 'kAle ca' prastAve dehasya 'saMsthApya' saMsthApanA bhoga sukhamapi ca prApnoti / [bhA. 2117] paravAvAravimukkagA, sarIrasakkAratapparA niccaM / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 uddezaka : 1, mUlaM-9, [bhA. 2117] maMDaNae vakkhittA, bhattaM pina ceyaI apyaa|| vR-yA tu 'aprajA aprasavA sA 'paravyApAravimuktA' apatyAdicintAvarjitA 'nityaM' sadA zarIrasaMskAre-mukhadhAvanAdau tatparA-parAyaNA 'maNDanake vilepanA-''bharaNAdau vyAkSiptA satI 'bhaktamapi' bhojanamapi 'na cetayati' na sNsmrti||arthopnymaah_ [bhA.2118] veyAvacce coyaNa-vAraNa-vAvAraNAsaya bhs| emAdIvakkhevA, sayaM jhANaM na gcchmmiH|| vR-yathA saprasAyAH striyobahuvyApAravyagratA bhavati tathA gacche'piyadAcAryopAdhyAyAdivaiyAvRttyam, yA ca cakravAlasAmAcArI hApayato nodanA, yA cAkRtyapratisevanAM kurvato vAraNA, yAzca bahavo vastra-pAtrAdyutpAdanaviSayA vyApAraNAH tadevamAdiSuyovyAkSepaH-vyAkulatvaMtasmAddhetoH 'gacche' gacchavAsinAM 'satataM' nirtaraM 'dhyAnam' ekhAgrazu-bhAdhyavasAyAtmakamAtmano maNDanakalpaM na bhavati / nakalpikasya tu vaiyAvRttyAdivyAkSeparahitasya nirapatyastriyA Atmano maNDanamiva nirantameva tathA tad upajAyate yathA bhoktumapi spRhA na bhavati ||ath govargadvayadRSTAntamAha[bhA.2119] sarlapoiyAo, nassaMtIo vi neva dhenuuo| mottUNa tannagAI, davaMti saparakkamAo vi / / kR'dhenavaH' abhinavaprasUtA gAvastAH zArdUlena' vyAgheNa potitAH' trAsitAH satyonazyantyo'pi 'tarNakAni' vatsarUpANi muktvA 'saparAkramA api' samarthA api naiva dravanti' na zIghraM palAyante, aptysaapeksstvaat|| [bhA.2120] na vi vacchaesu sajaMti vAhio neva vacchamAUsu / sabalamagRhaMtIo, nassaMti bhaeNa vagdhassa // kRyAstu"vAhio" baSkayiNyastA nApivatsakeSu sajanti mamatvaM kurvanti, nApi 'vatsamAtRSu' dhenuSu, kintu svabalamagRhamAnA vyAghrasya bhayena nazyanti nirapekSatvAt / / eSa dRSTAntaH / athArthopanayamAha[bhA.2121] AyasarIre Ayariya-bAla-vuDDhesu AvisAvekkhA / kula-gaNa-saMghesutahA, ceiyakajjAiesuMca // vR-yathA dhenavastathA gacchavAsino'pyAtmazarIre AcArya-bAla-vRddheSu api ca kula-gaNasaGghakAryeSu caityAdikAryeSuca sApekSAH, ataH saMsAravyAghrabhayena nazyanto'pi saMhananAdibalopetA api na zIghraM palAyante / jinakalpikAstu bhagavanta AtmazarIrAdinirapekSA adhenugAva iva svavIryamagRhamAnAH sNsaarvyaaghraaniprtyuuhNplaaynte|ydyevNtrhi jinakalpo maharddhikataraityApannam, maivaM vAdIH, jinnijnirupmgunnairubhyorpitulykksstvaat| tathAhi-atyantApramAdaniSpratikarmatAdibhirguNairjinakalpomaharddhikaH, paropakAra-pravacanaprabhAvanAdibhizca guNaiH sthaviralpikomaharddhika iti ||api ca[bhA.2122] rayaNAyaro u gaccho, nipphAdao naann-dsnn-critte| eeNa kAraNeNaM, gaccho u bhave mhiddddiio|| | 1902 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/9 vR-ratnAkara iva ratnAkaraH-jinakalpikAdiralAnAmutpattisthAnaM yato gaccho vartate, niSpAdakazca jJAna-darzana-cAritreSu etena kAraNena gaccho maharddhikaH / idameva bhAvayati[bhA.2123] rayaNesu bahuvihesuM, nINijjatesa neva niirynno| ataro tIrai kAuM, uppattI so ya rynnaannN|| [bhA.2124] iya rayaNasaricchesuM, vimiggaesuM pi neva niirynno| jAyai gaccho kuNai ya, rayaNabbhUte bahU anne // vR-na tarItuM zakyata iti ataraH' ralAkaraH, sa yathA bahuvidheSu ratleSu niSkAzyamAneSvapi naiva 'nIratnaH' ralavirahitaH kartuzakyate, kutaH? ityAha-yataH 'utpatti' aakro'saurlaanaam| "iya" anenaiva prakAreNa gaccharatnAkaro'pi ratnasadhkSeSu jinakalpikAdiSu vinirgateSvapi naiva nIratno jAyate, AcAryAdiralAnAM sarvadaiva tatra sadbhAvAt, karoti ca pazcAdapi bahUnanyAn sAdhUna ratnabhUtAniti gaccho jinakalpikazca ubhAvapi maharddhiko iti|| cUrNiH-zrIvaddhabhASyaprabhRtibahutithagranthasArthAbhirAmA''rAmA darthaprasUnairucitamavacitaiH sUktisaurabhyasAraiH / cetaHpaTTe nidhAya svaguruzucivacastantusantAna dhbdhaiH, zrIkalpe mAsakalpaprakRtavivaraNagmayA nirmiteyam // mU. (10) segAmaMsivAjAvarAyahANisivAegavagaDAe egaduvArAeeganikkhamaNa-ppavesAe no kappai niggaMthANa ya niggaMthINa ya ekatao vtthe| vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.2125] gAma-nagarAiesuM, tesu u khettesu kattha vasiyavvaM / jattha na vasaMti samaNImabbhAse niggamapahe vA / / vR-grAma-nagarAdiSu teSu' pUrvasUtrokteSu kSetreSu kutravastavyam ? iti cintAyAmanena sUtreNa pratipAdyate-yatra abhyAse' svapratizrayAsanne 'nirgamapathe vA' nirgamadvAre zramaNyo na vasanti tatra vastavyamiti // atha prakArAntareNa sambandhamAha[bhA.2126] ahavA niggaMdhIo, daThiyA tesu gaammaaiisu| mA pillehI koI, teNima suttaM samudiyaM tu|| vR-athavA nirgranthIsteSu grAmAdiSu sthitA dRSTvA mA 'kazcid' AcAryAdistatrAgatya 'prerayet' niSkAzayediti etena kAraNenedaM sUtra 'samuditaM' smaayaatm|| __ anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-atha grAme vA yAvad rAjaghAnyAM vA yAvatkaraNAd nagare vA kheTe vA ityAdipadaparigrahaH / ekavagaDAke ekadvArake ekaniSkramaNa-pravezake ca kSetre no kalpate nirgranthAnAMca nirgranthInAMca ekato militAnAM 'vastum' avasthAtumiti suutrsngkepaarthH|| vistarArthaM tu bhASyakRdAha[bhA.2127] vagaDA u pikkhevo, puvvutto so u dvvmaaiio| dAraM gAmassa muhaM, so ceva ya niggm-pveso|| vR- 'vagaDA nAma' grAmAdeH sambandhI parikSepaH / sa tu' sa punaH parikSepaH 'dravyAdikaH' dravya ___ Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-10, [bhA. 2127] kSetra-kAla-bhAvabhedabhinnaH, yathA pUrvam- "pAsANiTTaga-maTTiya-khoDa-kaDaga-kaMTigA bhave davve / " ityAdinA mAsakalpaprakRte uktastathaivAtrApi draSTavyaH / 'dvAraM nAma' grAmasya mukham, grAmapraveza ityarthaH / sa eva ca nirgamenopalakSitaH pravezo nirgama-pravezo'bhidhIyate / / itthaM sUtre vyAkhyAte sati ziSyaH prAha[bhA.2128] dArassa vA vigahaNaM, kAyavvaM ahava niggmphss| jai egaTThA dunni vi, egayaraM bUhi mA do vi / vR-yadi tadeva dvAraM sa eva ca nirgama-pravezastato he AcAraya! dvArapadasya vA grahaNaM karttavyam athavA nirgama-pravezapathapadasya, yadi nAma dveapi pade amUekArthe tataH 'ekataram' ekadvArapadam ekaniSkramaNa-pravezapadaM vA sUtre 'brUhi bhaNetyarthaH, mA dve api // evaM ziSyeNokte sUrirAha[bhA.2129] egavagaDegadArA, egamanegA anega egA ya / carimo anegavagaDA, anegadArA ya bhaMgo u|| vR-iha vagaDA-dvArayozcatvAro bhaGgAH, tadyathA-ekA vagaDA ekaM dvAram, yathA parvatAdiparikSipte kvacid grAmAdau 1 / ekA vagaDA anekAni dvArANi, yathA prAkArAdiparikSipte caturinagarAdau 2anekA vagaDAekaM dvAram, yathA padmasaraHprabhRtiparikSipte bahupATake grAmAdau 3|anekaavgddaa anekAni dvArANi, yathA puSpAvakIrNagRhe grAmAdau 4, eSaH 'caramaH' caturtho bhaGgaH / / yadi nAmaivaM catvAro bhaGgAstataH prastute kimAyAtam ? ityAha[bhA.2130] taiMpaDucca bhaMgaM, paumasarAIhi sNprikkhitte| annonnaduvArANa vi, haveja egaMtu nikkhmnnN|| vR-atra bhaGgacatuSTaye tRtIyaM bhaGgaM pratItya ekadvAragrahaNamekaniSkramaNa-pravezagrahaNaM ca sUtre kRtam / kutaH ? ityAha-padmasarasA AdizabdAd gartayA parvatena vA samparikSipte grAmAdau anyAnyadvArakANAmapi pATakAnAmekameva niSkramaNaM bhavet, tisRSu dikSu padmasaraHprabhRtivyAghAtasambhavAdekasyAmeva dizi niSkramaNa-pravezau bhavata iti bhAvaH / tataH kim ? ityAha[bhA.2131] tattha vi yahoti dosA, vIyAragayANa ahava pNthmmi| saMkAdIe dose, egaviyArANa vocchihiii|| vR-'tatrApi ca tRtIyabhaGge pRthakpATakeSu sthitAnAmapi, kiM punaH prathamabhaGge dvitIyabhaGge vA sthitAnAmityapizabdArthaH, 'vicAragatAnAM' saMjJAbhUmau samprAptAnAm athavA tasyA eva 'pathi' mArgegacchatAM 'doSAH' shngkaadyobhvnti|taaNshc zaGkAdIndoSAn "ekavicArANAm' ekasaMjJAbhUmIkAnAM nirgranthAnAM nirgranthInAMca sUri svayameva niyuktigAthAbhiryathAvasaramuttaratra vakSati' bhnnissyti|| tatra prathamabhaGge tAvad doSAnupadidarzayiSurAha[bhA.2132] egavagaDaM paDuccA, doNha vi vaggANa garahito vaaso| jai vasai jANao U, tattha u dosA ime hoti / / kR-ekavagaDam upalakSaNatvAdekadvAraMca kSetrapratItya 'dvayorapivargayoH' sAdhu-sAdhvIlakSaNayorekatra vAsaH 'garhitaH ninditaH, na kalpata ityrthH| yadisaH 'jJAyakaH' 'saMyatyo'tra santi' itijAnAnastatrAgatya vasati tataH 'ime' vakSyamANA doSA bhavanti / / idameva savizeSamAha Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 [bhA.2133] egavagaDegadAre, egayara Thiyammi jo tahiM ThAi / gurugA jai vi ya dosA, na hojja puTTho taha vi so u / vR-ekavagaDe ekadvAre ca kSetre yatra pUrvamekataraH-saMyatavarga saMyatIvargo vA sthito vartate tatra 'yaH' AcAryAdi pravarttinyAdivI pazcAdAgatya tiSThati tasya catvAro gurukAH / yadyapi ca tatra 'doSAH' vakSyamANA na bhaveyuH tathApyasau bhAvatastaiH spRSTo mntvyH|| tatra pUrvasthitasaMyatIvarga kSetramaGgIkRtya tAvadAha[bhA.2134] soUNa ya samudAnaM, gaccha AnittuM deule tthaai| ThAyaMtagANa gurugA, tattha vi ANAiNo dosaa|| vR-zrutvA cazabdAdavadhAryaca 'samudAna' bhaikSaM sulabhaprAyogyadravyam, tato gacchamAnIya devakule upalakSaNatvAdaparasmin vA sabhA-zUnyagRhAda tisstthti|ttr catiSThatAmAcAryAdInAM catvAro gurukaaH| tatrApyAjJAdayo doSA drssttvyaaH|| enAmeva niyuktigAthAM vyAkhyAnayati[bhA.2135] phaDDagapaipesaviyA, duvihovahi-kajjaniggayA vA vi| uvasaMpajjiukAmA, aticchamANA va te sAhU / / [bhA.2136] saMjaibhAviyakhette, samudANeUNa bahuguNaM naccA / saMpunnamAsakappaM, biMti gaNiM puTTha'puTThA vaa|| vR-kenApi sparddhakapatinA svasAdhavaH kSetrapratyupekSaNArthaM preSitAH, yadvA dvividhaH-audhikopagrahikabhedabhinno yaupadhistasyotpAdanArthaM kAryeSu vA-kula-gaNa-saGghasambandhiSu nirgatAH 'upasampattukAmA vA' upasampadaM jighRkSavaH adhvAnaM vAatikrAmantastatratesAdhavaH praaptaaH||ete sparddhakapatipreSitAdayaH saMyatIbhAvita kSetre 'samudAnayitvA' bhaikSaM paryaTaya pracuraprAyogyalAbhena bahuguNaM tat kSetraM jJAtvA gurUNAM samIpamAyAtAH sampUrNamAsakalpaM 'gaNinam' AcAryaM pRSTA apRSTA vA bruvate // kiM tat ? ityAha[bhA.2137] tuma vipunno kappo, na ya khettaM pehiyaM bhejNjoggN| jaMpi ya ruiyaM tubbhaM, nataMbahuguNaM jai imNtu|| vR- 'kSamAzramaNAH !' yuSmAkamapi mAsakalpaH pUrNo vartate, na ca tat kSetra pratyupekSitaM yad bhavatAM 'yogyam' anukUlam, yadapi ca kSetraM yuSmAkaM 'rucitam' abhipretaM na tad bahuguNaM yathedamasmatpratyupekSitaM kSetram ||prm[bhaa.2138] ego'ttha navari doso, maM pai so vi ya na bAhae kiMci / nayaso bhAvo vijai, adosaMjo aniyyss|| vR-navarameka evAtra doSo vidyate paraM so'pi mAM prati' madIyenAbhiprAyeNa na kiJcid baadhte| nacAsau 'bhAvaH' padArthojagatividyateyaH 'aniyatasya' anizcitasyAnudyamavatovA puruSasyAdoSavAn bhavati, kintu sarvo'pi sadoSa iti bhaavH|| [bhA.2139] ahavaNa kiM siTTeNaM, siDhe kAhiha na vA vi eyaM ti| khuDDamuhA saMti ihaM, je kovijjA jiNavaI pi|| vR-athavA kimasmAkamanenArthena 'ziSTena' kathitena kAryam ? na kiJcidityarthaH, yato yUyaM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-10, [bhA. 2139] 21 ziSTe sati kariSyatha vA na vA 'enam' asmadabhipretamarthamiti vayaM na vidmaH / kutaH ? ityAha'kSaudramukhAH' madhumukhA madhurabhASiNa ityarthaH santi' vidyante 'iha' asmin gacche bhavatAM vallabhezvarAH ye jinavAcamapi 'kopayeyuH' anyathA kuryu, AstAM tAvadasmadAdivacanamityapizabdArthaH // [bhA.2140] ii saparihAsa nibbaMdhapucchio bei tattha smnniio| baliyapariggahiyAo, hoha daDhA tattha vccaamo|| vR-'iti' evaM saparihAM tenokte AcAryai sa mahatA nirbandhena pRSTaH-kathama bhadra ! kIzastatra doSo vidyate? tataH sa bravIti-tatra zramaNyo balinA-balavatA AcAryAdinA parigRhItA vidyante, paraMtathApi yUyaM dRDhA bhavata' mA kAmapi zaGkA kurudhvam, atrArthe sarvamapyahaM bhaliSyAmi, atastatra vrajAmo vayam / evaM bhaNataH prAyazcittamAha[bhA.2141] bhikkhU sAhai souM, bhaNai jai vaccimo tahiM maaso| lahugA gurugA vasabhe, gaNissa emevuvehaae| vR-yadi bhikSuranantaroktaM vacanaM kathayati zrutvA vA yadi bhikSureva bhaNati bADham, vrajAmanatra vayam' tatomAsalaghu praayshcittm|ath 'vRSabhaH' upAdhyAya evaM bravItipratizRNoti vA tatastasya catvArolaghavaH / gaNinaH' AcAryasyetthaMbhaNataHpratizraNvatovAcatvAroguravaH / evamevopekSAyAmapi draSTavyam / kimuktaM bhavati ? -itthaM tenokte 'vrajAmo vayam' itivA pratizrute yadi bhikSurupekSA karotitadAtasya laghumAsikam, vRSabhasyopekSamANasya caturlaghu,AcAryasyopekSAMkurvANasya cturguru|| athavA[bhA.2142] sAmathaNa parivaccha, gahaNe payabheda paMtha siimaae| . gAme vasahipavese, mAsAdI bhikkhuNo mUlaM // vR-bhikSu 'tatra gantavyam ? na vA ?' iti "sAmathaNaM' dezIzabdatvAt paryAlacanaM karoti maaslghu| "parivacchitti dezIzabdo'yaM nirNayArthe vartate, tato gantavyameva tatra' iti nirNaya karotimAsaguru / "gahaNe"tti nirNIya yadhupadhiM gRhNAti ttshcturlghu|pdbhedN kurvtshcturgurukm| pathi vrajataH SaDlaghukam / grAmasImAyAM prAptasya SaDgurukam / grAmaM prAptasya cchedaH / vasatau pravezaM kurvato mUlam / evaM bhikSolaghumAsAdArabhya mUlaM yAvat prAyazcittamuktam // [bhA.2143] gaNi Ayarie sapadaM, ahavA vi visesiyA bhave gurugaa| bhikkhUmAicauNhaM, jai pucchasi to suNasu dose // vR. gaNinaH' upAdhyAyasya mAsagurukAdArabhya svapadamanavasthApyaM yAvat, AcAryasya tu caturlaghukAdArabhya svapadaM pArAJcikaM yAvat prAyazcitta jJeyam / athavA bhikSu-vRSabho-pAdhyAyA''cAryANAM caturNAmapitapaH-kAlavizeSitAzcaturgurukAH / tadyathA-bhikSobhyAmapilaghavaH tapasA kAlena ca, vRSabhasya kAlena guravastapasA laghavaH, upAdhyAyasya tapasA guravaH kAlena laghavaH, AcAryasya tapasA kAlena ca dvAbhyAmapi guravaH / atha ke punastatra tiSThatAM doSAH ? iti yadi pRcchasi tataH zRNu' nizamaya doSAn mayA'bhidhIyamAnAn // tAnevAbhidhitsurAha[bhA.2144] annatarassa niogA, savvesi anuppieNa vA tetu| deula sabha sunne vA, nioyapamuhe ThiyA gNtuN|| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 vR-'anyatarasya' bhikSu-vRSabhAderniyogAt 'sarveSAM vA' sAdhUnAm 'anupriyeNa' anumatyA 'te' AcAryAstatra gatvAdevakula vAsabhAyAM vA zUnyagRhe vAniyogasya-grAmasya mukhe-praveza eva sthitAH tato nirgranthAnAM nirgranthInAM cobhayeSAmapi parasparadarzanena bahavo doSA bhavanti / atra cAgnidRSTAntaM sUrayo varNayanti[bhA.2145] duviho ya hoi aggI, davvaggI ceva taha ya bhAvaggI / davvaggimmi agArI, puriso va gharaM pliiveNto|| vR-dvividhazca bhavatyagni, tadyathA-dravyAgnizcaivatathAcabhAvAgnidravyAgnau cintyamAne 'agArI' aviratikA puruSo vA gRhaM pradIpayan yathA sarvasvaM dahati, evaM sAdhvI vA sAdhurvA svajIvagRhaM madanabhAvAgninA pradIpayan cAritrasarvasvaM dahatIti niyuktigAthAsaGkepArthaH / / athavistarArthamabhidhitsurdravyAgnimAha[bhA.2146] tattha puna hoi davve, DahaNAdInegalakkhaNo aggI / nAmodayapaJcaiyaM, dippai dehaM samAsajja / / vR. 'tatra' tayordravyAgni-bhAvAgnyormadhye dravyAgni punarayaM bhavati-yaH khalu 'dahanAdyanekalakSaNo'gni dahanaM-bhasmIkaraNaM tallakSaNaH, AdizabdAd pacana-prakAzanaparigrahaH, 'deham' indhanaM kASThidikaM samAsAdya prApya 'nAmodayapratyayam' ussnnsprshaadinaamkrmodyaaddiipytesdrvyaagnirucyte|| kimarthaM punarayaM dravyAgni? iti ced ata Aha[bhA.2147] davvAisannikarisA, uppanno tAni ceva DahamANo / davvaggi tti pavuccai, AdimabhAvAijutto vi|| vR-dravyam-UrdhvAdhovyavasthite araNikASThe tasyaAdizabdAt puruSaprayatnAdezcayaH sannikarSasamAyogastasmAd utpannaH 'tAnyeva' kASThAdInidravyANi dahan yadyapiAdimena-audayikalakSaNena bhAvena agninAmakarmodayenetyarthaH, AdizabdAt pAriNAmikAdibhAvena ca yukto vartate tathApi *dravyAgniprocyate, 'dravyAdutpanno dravyANAMvA dAhako'gnidravyAgni' iti vyutpttismaashrynnaat|| sa punaH kathaM dIpyate? ityAha[bhA.2148] so puna iMdhanamAsajja dippatI sIdatI ya tadabhAvA / nANattaM pi ya labhae, iMdhana-parimANato ceva / / tR-'sapunaH' dravyAgni indhanaM' tRNa-kASThAdikamAsAdyadIpyate sIdatica' vinazyati tadabhAvAd' indhanAbhAvAt / 'nAnAtvaM' vizeSastadapi ca labhate indhanataH parimAmatazca / tatrendhanato yathAtRNAgni tuSAgni kASThAgnirityAdi / parimANato yathA-mahati tRNAdAvindhane mahAn bhavati, alpe cendhane svalpa iti // ukto drvyaagni| atha bhAvAgni vyAcaSTe[bhA.2149] bhAvammi hoi vedo, datto tiviho npuNsgaadiio| jai tAsi tayaM atthI, kiM puna tAsiM tayaM ntthii|| vR-'bhAve' bhAvAgnirvedAkhya ita UrdhvaM vaktavyo bhavati / sa ca vedastrividho napuMsakAdiko jJAtavyaH / atra paraH prAha-yadi 'tAsAM' saMyatInAM 'takat' strIvedAdirUpaM mohanIyaM syAt tarhi yuSmadukto'gnidRSTAnto'pi saphalaH syAt 'kiM punaH' paraMtAsAM 'takat' mohanIyaM nAsti, ataH Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 10, [bhA. 2149] kutastAsAM bhAvAgneH sambhavo bhavet ? iti bhAvaH / etaduttaratra bhAvayiSyate // athAnantaroktameva bhavAgnisvarUpaM spaSTayati [bhA. 2150 ] udayaM patto vedo, bhAvaggI hoi taduvaogeNaM / bhAvo carittamAdI, taM DahaI tena bhAvaggI // 23 vR- 'vedaH' strIvedAdirUdayaM prAptaH san tasya strIvedAdeH sambandhI ya upayogaH-puruSAbhilASAdilakSaNastena hetubhUtena bhAvAgnirbhavati / kutaH ? ityAha-bhAvazcAritrAdikaH pariNAmaH 'taM' bhAvaM yena kAraNena dahati tena bhAvAgnirucyate, 'bhAvasya dAhako'gnirbhAvAgni' ita vyutpatteH / / kathaM punardahati ? iti ced ucyate [bhA. 2151] jaha vA sahInarayaNe, bhavane kAsai pamAya-dappeNaM / Dajjhati samAditte, anicchamANassa vi vasUni / / iya saMdaMsaNa-saMbhAsaNehi saMdIvio mayamavaNhI / bhAdIguNarayaNe, Dahai anicchassa vi pamAyA / / [bhA. 2152] vR-yathA vA 'svAnaratne' padmarAgAdibahuratnakalite bhavane pramAdena darpeNa vA 'samAdIpte ' prajvAlite sati 'kasyacid' ibhyAderanicchato'pi 'vasUni' ratnAni dahyante, "iya" evaM sandarzanam - avalokanaM sambhASaNaM-mithaH kathA tAbhyAM 'sandIpitaH' prajvAlito madanavahniranicchato'pi sAdhusAdvIjanasya 'brahmAdiguNaratanAni'brahmacarya - tapaH-saMyamaprabhRtayo ye guNAsta eva daurgatyaduHkhApahAritayA ratnAni tAni pramAdAd 'dahati' bhasmasAt karoti / / amumevArthaM draDhayati [bhA. 2153 ] sukkhidhana-vAubalA'bhidIvito dippate' hiyaM vaNhI / diTThidhana-rAgAnilasamIrito Iya bhAvaggI // dR-zuSkendhanena vAyubalena vA'bhidIpito yathA vahniradhikaM dIpyate "Iya" evaM dRSTirUpaM yadindhanaM yazca rAgarUpo'nilaH-vAyustAbhyAM samIritaH uddIpito bhRzaM bhAvAgnirapi dIpyate // atha "kiM puna tAsiM tayaM natthi" tti padaM bhAvayan ziSyeNa praznaM kArayati - lukkhamarasuNhamanikAmabhoiNaM dehabhUsavirayANaM / sajjhAya- pehamAdisu, vAvAresuM kao moho / [bhA. 2154 ] vR- rUkSaM-nisneham "arasohaM" iti naJ pratyekabhisambadhyate arasaM-hiMgvAdibhirasaMskRtam anuSNa-zItalam anikAmaM parimitaM bhaktaM bhoktuM zIlameSAM te rUkSA- SrasA 'nuSNAS nikAmabhojinasteSAm, makArAvalAkSaNikI, tathA dehabhUSAyAH snAnAdirUpAyA viratAnAMpratinivRttAnAm, svAdhyAyaH- vAcanAdirUpaH prekSA-pratyupekSaNA tayoH AdizabdAd vaiyAvRttyAdiSu ca vyApAreSu vyApRtAnAM sAdhu-sAdhvIjanAnAM kutaH 'mohaH' puruSavedAdyudayarUpaH sambhavati ? // atra prativacanamAha [bhA. 2155 ] niyaNAilunanamaddaNa, vAvAre bahuvihe diyA kAuM / sukkha suDhiyAvi rattiM, kisIvalA kiM na mohaMti // vR- "niyaNaM' ti nidAnaM niddiNaNamityarthaH, Adizabda uttaratra yokSyate, lavanaM mardanaM ca pratItam, evamAdIn bahuvidhAn vyApArAn divA kRtvA 'zuSkAH ' snAnAdyabhAvena zItoSNAdibhaizca parimlAnAH Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 "suDhiA' zrAntA evaMvidhA api kRSIbalAH 'kim' iti pariprazne bhavAnevAtra pRcchayate kathaya kiM te rAtrau 'na muhyanti' na mohamupagacchanti? muhyantyeveti bhaavH|| [bhA.2156] jai tAva tesi moho, uppajjai pesaNehi sahiyANaM / avvAvArasuhINaM, na bhavissai kiha nu virayANaM // vR-yadi tAvat 'teSAM' kRSIbalAnAM 'preSaNaiH' vyApAraiH sahitAnAM moha utpadyate tataH 'viratAnAM' saMyatAnAm 'avyApArasukhinAM' tathAvidhavyApArarahitatayA sukhinAM satAM kathaM nu nAma na mohodayo bhaviSyati? ||athaatraiv parAbhiprAyamAzaya pariharati[bhA.2157] koI tattha bhaNijjA, uppanne ruMbhiuM samattho tti / so upabhUna vi hoI, puriso va gharaM pliivNto|| vR- kazcit 'tatra' anantarokte'rthe brUyAt-yadyapi moha utpastyate tathApyahamutpanne'pi mohe AtmAnaM niroddhaM samartha iti / gururAha-sa punarevaM vaktA tAddaze'vasare niroddhaM 'prabhuH' samartho na bhavati, puruSa iva gRhaM pradIpayan / / athainAmeva niyuktigAthAM vyAkhyAnayati[bhA.2158] kAmaM akhINavedAna hoi udao jahA vadaha tubbhe / taMpuna jinAmu udayaM, bhaavn-tv-naannvaavaaraa|| [bhA.2159] uppattikAraNANaM, sabbhAvammi vi jahA ksaayaannN| nahu niggaho na seo, emeva imaM pipaasaamo|| vR-ziSyaHprAha-'kAmam' avadhAritamasmAbhiryathA yUyaMvadatha akSINavedAnAMmohasyodayobhavati, paraM 'taM punaH' mohodayaM jayAmo vayaM bhAvanA-tapo-jJAnavyApArAt' bhAvanA-strIkaDevarasatattvacintanAdikAtapaH-caturthAdikam jJAnavyApAraH-sUtrArthacintanAtmakaH, apica-"cauhi ThANehiM kohuppattI siyA,taMjahA-khettaM paDucca vatthupaDucca sarIraMpaDucca uvahiM paDucca" ityAdinA sthAnAGgAdau prajJaptAnAM kaSAyotpattikAraNAnAM kSetra-vAstvAdInAM sadbhAve'pi yathA kaSAyANAM nigraho na na zreyAn api tu zreyAneva, evameva 'idamapi' prastutaM pazyAmaH, mohodayakAraNAnAM sadbhAve'pi tannigrahaM kariSyAma iti bhAvaH / / atra sUri parihAramAha- . [bhA.2160] paharaNa-jANasamaggo, sAvaraNo vihu chalijjaI joho / vAleNa ya na chalijjai,osahahattho vi kiM gAho // bR-praharaNaM-khaDgAdi yAnaM-hastyAdi tAbhyAM samagraH-sampUrNa tathA 'sAvaraNaH' sannAhasahitaH apizabdAd yuddhakauzalAdiguNayukto'pi yathA yodhaH samarazirasi praviSTaH prayatnaM kurvANo'pi yodhAntareNa 'chalyate' chalaM labdhvA hanyate ityarthaH, yadvA 'grAhaH' sarpagrAhako gAruDikAdi auSadhahasto'pi kiM 'vyAlena' duSTasarpaNa na cchalyate? chalyata eva, evaM yadyapi bhavAn bhAvanA-tapojJAnavyApArayuktastathApi strINAM sandarzanAdi kurvan mohodayena cchalyata eveti // apica[bhA.2161] udagaghaDe vi garagae, kimogamAdIvitaM na ujjli| aiiddho vina sakkai, vinivvaveuM kuddjlennN|| vR-udakaghaTe 'karagate'pi' hastasthite'pi kim 'okaH' gRham 'AdIpitaM' prajvAlitaM sad 'nojjvalati' nadIpyate ?, athAsau 'atIddhaH' atidIpto'gnistataH kuTajalena prakSiptenApinAsau ___ Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM - 10, [bhA. 2161 ] nirvApayituM zakyate, evaM yadyapi jJAnavyApArAdikaM jalaghaTakalpaM svAdhInaM tathApi mohodayAgninA prajvalitaM cAritragRhaM kiM na pdIpyate ?, atiprabalo vA moho yadyudIyeta tato ghaTajalakalpena bahunA'pi jJAnavyApArAdinA nA'sau vidhyApayituM zakya iti // kiJca [bhA. 2162] rIDhAsaMpattI vi hu, na khamA saMdehiyammi atthammi / nAyaka puna atthe, jA vi vivattI sa niddosA / / vR-saMyatIkSetre gatAnAM mohodayanirodhAdiko yaH sandehitaH saMzayAsapadIbhUto'rthastasmin rIDhayAyadRcchayA ghuNAkSaranyAyena sampattirapi 'na kSamA' na zreyasI / yaH punaH sAdhvIrahitakSetragamanAdiko'rthaH pUrvaM jJAtaH-nirdoSatvena nirNItastataH kRtaH karttumArabdhaH jJAtakRtastasmin yA'pi kuto'pi vaiguNyato vipattirbhavati sA api nirdoSA mantavyA // atha paraH prAha [bhA. 2163] dUreNa saMjaIo, assaMjaiAhi uvahimAhAro / i melaNAe doso, tamhA rannammi vasiyavvaM // 25 vR- saMyatyaH 'dUreNa' pRthagvasatyAdau vasantyaH parihartuM zakyante, yAstu 'asaMyatyaH' iviratikAstAH pariharatumazakyAH, yatastAbhya upadhirAhArazca labhyate, ato yadi 'mIlanAyAH' saMsargasya doSaH saMyatIkSetri tiSThatAM bhavati tataH sAdhubhiraraNye gatvA vastavyam // sUrirAha [bhA. 2164 ] ranne vi tirikkhIto, parinna dosA asaMtatI yAvi / labbhIya kUlavAlo, guNamaguNaM kiM va sagaDAlI / / vR- araNye'pi vasatAM tairazcastriyo hariNIprabhRtayo doSAnupajanayanti / tathA 'parijJA' bhaktapratyAkhyAnaM taddoSAzca bhavanti / tathAhi tatrAhArAdyabhAvAd bhaktapratyAkhyAnaM karttavyam, tacca prathamata eva kartuM na yujyate, viratisahitasya jIvitasya duSprApatvAt na ca tadAnIM tat kartuM zakyate, kurvatAmapyArttadhyAnasambhavAt kudevatvagamana-pretyabodhidurlabhatvAdayo doSAH / 'asantatizca' pravrAjanAdyabhAvAnna ziSya - praziSyAdisantAna upajAyate, yadvA- " asaMtaIe "tti sarvathaiva strINAmasattAyAM vanavAsamaGgIkRtya yat kila brahmacaryaM dhAryate tanna bahuphalaM bhavati, "thaMbhA kohA anAbhogA, anApucchA asaMtaI / " itivacanAt / na cAtrAraNyaM janAkulaM vA pramANam, yataH kUlavAlakosTavyAmapi vasanM kaM guNaM labdhavAn ? 'zAkaTAli' sthUlabhadrasvAmI sa janamadhye gaNikAyA gRhe'pi tiSThan kamaguNaM labdhavAn ? na kamapIti bhAvaH / kiJca - [bhA. 2165 ] kassai vivittavAse, virAdhanA dunnae abhedo vA / hasagaDAli maNo vA, taha biio kiM na ruMbhisu // vR- kasyacid 'vivikte' strI pazu paNDakavirahite'pi vAse vasataH prabalavedodayAd virAdhanA brahmacaryasya vati, kasyApi punaH 'durnaye' stryAdisaMsaktapratizrayavAse'pi vedamohanIyakSayopazamaprabalatvena 'abhedaH' na brahmacaryavilopo bhavati / vAzabdaH prakArAntaradyotanArthaH / Aha yadyevaM tarhi karmodaya-kSaya-kSayopazamAdireva pramANaM na strIsaMsargAdi, naivam, karmaNAmudaya-kSayakSayopazamAdayo'pi prAyastathAvidhadravya-kSetrAdisahakArikAraNasAcivyAdeva tathA tathA samupajAyante nAnyathA / yathA vA 'zAkaTAli' sthUlabhadrasvAnI khakIyaM manaH etasaMsarge'pi niruddhavAn tathA 'dvitIyaH' siMhaguhAvAsI kiM na niruddhadhAnayena strIsaMsargAdikamapramANaM gIyate // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 yatazcaivamataH [bhA. 2166 ] hoja na vA vi pabhuttaM, dosAyayaNesu vaTTamANassa / cUyaphaladosadarisI, cUyacchAyaM pi vajrei // vR- bhaved vA na vA 'doSAyataneSu' brahmavirAdhanAdidoSasthAneSu varttamAnasya mano niroddhuM 'prabhutvaM' sAmarthya tathApi doSAyatanAni dUrataH pariharaNIyAni / dRSTAntazcAtra cUtaphaladopadarzI cUtacchAyAmapi varjayati - jahA ego rAyaputto aMbagapio / tassa aMbagehiM aikhaiehiM vAhI uTThio / so vejjehi yApyAkRtaH aMbagA ya paDisiddhA / so annayA pAraddhiM gao aMbacchAyAe vIsamai / amacceNa puna paDisiddho taha vina ThAi / tAhe teNa vArijjuMteNa vi taM phalaM gahiyaM / bhaNei a-mae na khAiyavvaM, ko doso gahie ? tti / tena pasaMgadoseNa khaiyaM vinaTTho ya / esa diTTaMto / ayamatthovaNao-jahA tassa rAyaputtassa vejjehiM aMbagA apattha tti kAuM paDisiddhA tahA bhagavayA vi sAhUNaM abbaMbhapaDisevA iha saparattha ya apattha tti kAuM paDisiddhA, tappariharaNovAo a 'itthI-pasu-paMDagasaMsattAe vasahIe saMjaIkhette ya na ThAyavvaM" iccAI uvaiTTho / jo tesu ThAi so niyamA pasaMgadoseNa vinassai carittarajassa ya aNAbhAgI bhavai, jahA so rAyaputto / anno pasattho rAyaputto so cUtaphaladosadarisI cUyacchAyaM pi pariharaMto ihaloiyANa kAmabhogANaM AbhAgI jAto, evaM jo sAhU titthayarapaDisiddhaitthipaDisevAdosadarisI itthisaMsattAo vasahIo saMjaIkhettaM ca pariharai so niyamA iha parattha ya savvasukkhANaM AbhAgI bhavai tti / / atha "dUreNa saMjaIo" ityAdi yat paraNAkSiptaM tadetat parijihIrSurAha[bhA. 2167] itthINaM parivADI, kAyavvA hoi AnupuvvIe / parivADIe gamaNaM, dosA ya sapakkhamuppannA // vR- 'strINAm' ekakhurAdInAM paripATi' paddhatirAnupUrvyA karttavyA bhavati, prarUpaNIyetyarthaH / tataH 'paripATyAM' yathA tAsu gamanaM bhavati tathA vAcyam / doSAzca svapakSata utpannA bhavantIti vaktavyamiti niryuktigAthA saGkSepArthaH / athainAmeva gAthAM vyAkhyAnayatiegakhura- dukhura-gaMDI - sapphaitthIsu caiva parivADI / [bhA. 2168 ] / baddhANa caraMtINaM, jattha bhave vaggavaggesu // [bhA. 2169 ] tattha'nnatamo mukko, sajAimeva paridhAvaI puriso / pAsagae vi vivakkhe, carai sapakkhaM avekkhaMto // vR- ekakhurA vaDavAdayaH, dvikhurA go-mahiSyAdayaH, gaNDIpadA hastinyAdayaH, sanakhapadAH zunIprabhRtayaH, etAsu SaSThI - saptamyorarthaM pratyabhedAt etAsAM strINAM 'vargavargeSu' pRthakpRthaksajAtIyasamUharUpeSu baddhAnAM vA carantInAM vA yatra kvApi kuTI-vATakadau paripATIrbhavet tatrA'zvago- hastizukAdInAmanyatamaH puruSo muktaH san darasthitAmapi 'svajAtimeva' vaDavAdikAM paridhAvati, 'vipakSe tu' vijAtIye gavAdipakSe 'pArzvagate'pi ' pratyAsannasthite'pi svapakSamapekSamANazcarati, na punarvipakSamudhAvatIti bhAvaH, evaM zramaNo'pi svapakSa iti kRtvA vizvastaH san saMyatIbhi saha saMsargaM karoti, na punaraviratikAsu / yataHAgaMtuyadavvavibhUsiyaM ca orAliyaM sarIraM tu / [bhA. 2170 ] Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-10, [bhA. 2170] 27 asamaMjaso u tamhA'gAristhisamAgamo jaiNo / / vR. AgantukadravyaiH-vastrA-''bharaNAdibhirvibhUSitam-alaGkRtaM cazabdAdudvarttanasnAnAdiparikarmayuktaMca yasmAdagArastrINAmaudArikaMzarIraMtasmAd 'asamaJjasaH' visazastAbhiH saha 'yateH' sAdhormalImasazarIrasya samAgamana (samAgamaH-) miilkH|| api ca[bhA.2171] avibhUsio tavassI, nikkAmo'kiMcaNo mayasamANo / iya'gArIsuM samaNe, lajjA bhaya saMthavo na rho|| vR- 'avibhUSitaH' vibhUSArahita eSaH, tathA 'tapasvI' tapaHkSINadehaH, 'niSkAmaH' zubharasagandhAdyapabhogarahitaH, 'akiJcanaH' niSparigrahaH, tataH 'mRtasamAnaH' zabakalpa eSaH, 'iti' evmgaariinnaaNshrmnne'vjnyaabhvti| zramaNasya punaragArIbhiH saha vipakSatayAyAlajjA yaccAgAribhyo bhayaM tena tAbhisaha na 'saMstavaH' paricayaH na vA 'rahaH' ekAnta iti ||svpksse tu katham? ityAha[bhA.2172] nibbhayayA ya sineho, vIsatthattaM paroppara niroho / dAnakaraNaM pi jujai, laggai tattaM ca tattaM ca / / vR-saMyatasya saMyatyA 'nirbhayatA' na bhayamutpadyate, snehazcobhayorapi bhavati svapakSatvAt, 'vizvastatvaM ca vizvAsaH parasparaguhyagopanaviSayaH pratyayaityarthaH, parasparam' ubhayorapi 'nirodhaH' bastinigrahAtmakaH, tathA 'dAnakaraNamapi' vastra-pAtrAdidAnalaNaM saMyatI prati tasya 'yujyate' sambhavatItyarthaH, tato yathA taptaM ca taptaM ca lohaM 'lagati' sambadhyate tathA saMyatI-saMyatau dvAvapi nirodhasantaptau raho labdhvA lagata iti // Aha dRSTAstAvat svapakSasamutthA doSAH, paramete kutra sambhavanti? iti nirUpyatAm, ucyate[bhA.2173] viiyaar-bhikkhcriyaa-vihaar-ji-ceivNdnaadiisuN| kajjesuM saMpaDitANa hoMti dosA ime diss| vR- ekavagaDe ekadvAre ca grAmAdau vicArabhUmi-bhikSAcaryA-vihArabhUmi-yaticaityavandanAdiSu kAryeSupratizrayAnnirgatAnAM rathyAdau sampatitAnAM militAnAmanyo'nyaM dRSTvA ete doSA bhvnti|| [mA.2174] dUrammi diTTi lahuo, amugo amugi tti caulahU hoti / kiikammammi ya gurugA, micchatta pasajjaNA sese // vR-yadi dUre'pi saMyataH saMyatyA dRSTaH saMyatI vA saMyatena tadA laghuko mAsaH / pratyAsannapradeze samAyAtaM saMyataM samyagupalakSya saMyatI yadyamuko'yaMjyeSThArya iti brUte, saMyato vA saMyatImupalakSya amukA saMyatIti bravIti tadA catvAro laghavaH / atha sA 'kRtikarma vandanaMkaroti tadA catvAro gurukAH / ye cAbhinavadharmANaste tathA vandamAnAnupalabhya vakSyamANanItyA mithyAtvaM gaccheyuH / 'zeSe' bhojikA-ghATikAdau zaGkAM kurvANe sati prasajanA' prAyazcittasya vRddhidrssttvyaa||taamevaah[bhaa.2175] diDhe saMkA bhoiya, ghADiya nAI ya gAma bahiyA ya / cattArichacca lahu guru, chedo mUlaM taha dugNc|| vR-saMyatasya saMyatyA kRtikarma kriyamANaM kenacid dRSTam, dRSTe sati tasya 'zaGkA' vakSyamANA saAyatetatazcatvAro guravaH / atha bhojikAyAH' bhAryAyAH kathayati ttshcturlghukaaH| ghATikaHmitraMtasyAgrataH kathane caturguravaH / 'jJAtInA' svajanAnAM kathane SaD laghavaH / ajJAtInAM kathayati Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 SaD guravaH / grAmasya kathayati cchedaH / grAmabahirnirgatya kathayati mUlam / grAmasImAyAM kathane'navasthApyam / sImAnamatikramya kathayati paaraanycikm|| kIzI punaH zaGkA bhavati? ityAha[bhA.2176] kuviyaM nu pasAdetI, Ao sIseNa jAyae virahaM / Ao talapannaviyA, paDicchaI uttimaMgeNaM // vR-'nuH' iti vitarke, kimeSA saMyatI kupitaM santamenaM saMyataMprasAdayati? Ahozcit 'zIrSaNa' mastakena 'virahaH' ekAnte yAcate? utAhoanena sAdhunA talena-cappuTikAdikaraNena prajJApitA satI prArthanAmuttamAGgena prtiicchti?|| [bhA.2177] ii saMkAe gurugA, mUlaM puna hoi nivvisNketu| sohI vA'sannatare, lahugatarI gurutarI iyare // vR-'iti' evaM zaGkAyAM catvAro gurukAH / atha nirvizaGka-kupita-prasAdanAdyarthameva karotIti manyatetato dvayorapi mUlam / bhojikAdizcayo ystsysmbndhenaasnntrsttrttrshodhilghuktraa| 'itarasmin' ghATika-jJAtyAdau dUratare gurukatarA / / atha kimiti jJAtInAM prathamaM na kathayati? ityAha[bhA.2178] vissasai bhoi-mittAiesu to nAyao bhave pcchaa| jaha jaha bahu jananAyaM, karei tahavaDDae sohii|| vR-bhojikA-mitrAdiSuzarIramAtrabhinneSuna kimapi gopanIyamastIti kRtvAyato'sau vizvasiti tataH 'jJAtIn' svajanAn pazcAd jJApayati / yathA yathA cAsau bahujanajJAtaM karoti tathA tathA 'zodhi' prAyazcittaM varddhate / / athAsau jJApyamAno janaH pratiSedhayati tataH praayshcittmpyuprmte| tathA cAha[bhA.2179] paDiseho jammi pade, pAyacchittaM tu ThAi purimpe| nissaMkiyammi mUlaM, micchatta pajjaNA sese|| vR-tena puruSeNa bhojikAyA AkhyAtam-mayA saMyatI saMyataM zIrSapraNAmenAvabhASamANA dRSTA, tataH sA pratiSedhayati-na bhavatyevam, maivamasamaJjamaMvocaiti; tataH phrAyazcittamapyuparatam |athaasau tayAnapratiSiddhastataHprAyazcittaM varddhate / evaMghATikAdiSvapivaktavyam |ttoysmin bhojikAdau padepratiSedhastataH pUrvapade' zaGkAdau prAyazcittaM tiSThati, norddhvNvrddhte|tthaa 'kupita-prasAdanAdyarthameva karoti' iti nizaGkitemUlam / evaM mithyAtvaM zeSasya ca' bhojikAdiviSaya prAyazcittasya prasajanA bhavatIti / kathaM punarbhojikAdayaH pratiSedhayanti? ityAha[bhA.2180] kiikammaMtIe kayaM, mA saMka asNknnijjcittaaii| na vibhUyaM na bhavissai, erisagaM sNjmdhresuN|| vR-'kRtikarma' vandanakaM tayA' saMyatyA kRtam, mA azaGkanIyacitteamUzaMkiSThAH, nApi bhUtam apizabdAd na bhavatina ca bhaviSyati IzaMbhavatparikalpitaM kupita-prasAdanAdikamasamaJjasaceSTitaM 'saMyamadhareSu' saadhu-saadhviijnessu|| evaM vicArabhUmau gacchatAM doSA uktAH / atha bhikSAcaryAyAM tAnevAha Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 uddezakaH 1, mUlaM-10, [bhA. 2181] [bhA.2181] paDhama-biiyAturo vA, saikAla tavassi muccha saMto vaa| __ racchAmuhAi pavisaM, nito va janena dIsijjA / / vR-"racchAmuhAi"tti tasmin grAme rathyAmukhe AdizabdAdanyatra vA tathAvidhe sthAne devakulaM vA zUnyagRhaM vA bhavet tatra prathamaparISahAturaH prathamAlikA) dvitIyaparISahAturazca dravapAnArthaM pravizet, yadvA yAvanna 'satkAlaH' bhikSAyA dezakAlo bhavati tAvadatraivopaviSTastiSThAmi, athavA 'tapasvI' kSapakaH savizrAmagrahaNArtham, yadvA'tyuSNena kasyApimUrchA samutpannAtasyAapanayanArtham, yadi vA bhikSATanena zrAnto'hamato'tra vizrAma gRhNAmi evamebhi kAraNaistatra pravizeta. sa ca pravizan tato nirgacchan vA janena dRzyeta; saMyatyapi tatraitaireva kAraNaiH pravizet sA'pi pravizantI janena dRSTA syAt ||atr caturbhaGgImAha[bhA.2182] saMjao diTTho taha saMjaI ya donni vi taheva sNpttii| racchAmuhe va hojA, sunnaghare deule vA vi|| vR-sayatastatra pravizan dRSTona saMyatI saMyatI dRSTA na saMyataH 2 saMyataH saMyatI ca dvAvapi dRSTau na dRSTau vaa3-4| "taheva saMpatti"ttiyaiH kAraNaiH saMyataH praviSTastaireva saMyatyA api tatra samprAptirabhUt, evamanantaroktacaturbhaGgayA rathyAmukhevA zUnyagRhe vA devakulevA darzanaM syAt / / tataH kim ? ityAha[bhA.2183] vaiNI puvvapaviThThA, jeNAyaM pavisate jaI ittha / emeva bhavati saMkA, vaiNiM dahNa pvisNti|| kR-saMyataMtatrapravizantaM dRSTvA zaGkA bhavet-nUnaMvratinI pUrvapraviSTA vartate yenaayNytirtrprvishti| evameva vratinI pravizantIM dRSTvA zaGkA bhavati-nUnaM saMyataH praviSTo'sti yeneyaM pravizati // [bhA.2184] ubhayaM vA duduvAre, daTuM saMgArau tti mnnNti| tepuna jai annonnaM, pAsaMtA tattha na visNtaa|| vR-dvidvAre vA devakule 'ubhayaM' saMyataH saMyatI ca pravizet, tatraikena dvAreNa saMyataH praviSTo dvitIyena tu saMyatI, tau ca dRSTvA "saGgAraH' saMGketo'trAnayoriti gRhasthA manyante / "tau ca" saMyatIsaMyatau yadyanyonyamadrakSyatAM tatastatra 'nAvekSyatAM pravezaM naakrissytaam|| itthaM praveze caturbhaGgI darzitA / atha nirgamane'pi tAmatidizannAha[bhA.2185] emeva tato nite, bhaMgA cattAri hoti nAyavvA / carimo tullo dosu vi, adiTThabhAveNa to stt|| vR-'evameva' pravezavat 'tataH' zUnyagRhAdernirgacchatarapitayozcatvAro bhaGgA bhavanti jnyaatvyaaH| tadyathA-saMyato nirgacchan dRSTo na saMyatI 1 saMyatI nirgacchantI dRSTA na saMyataH 2 saMyataH saMyatI dvAvapi dRSTau 3 dvAvapina dRSTau 4|atr ca 'dvayorapi' praveza-nirgamayoH 'caramaH' caturtho bhnggstulyH| kutaH? ityAha-'aSTabhAvena' dvayorapi saMyata-saMyatyoradRSTatvena, tatazca dvAbhyAmapyeka eva gaNyate, evaM sapta bhaGgA bhavanti / eteSu doSAnAha[bhA.2186] ekvikkammi ya bhaMge, diTThAIyA ya gahaNamAdIyA / sattamabhaMge mAso, AubhayAI a savisesA // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 ekaikasmin bhaGge dRSTAdayaH' dRSTe sati zaGkA bhojikAdayo doSA bhavanti / tatra zaGkA nAma kiM vizrAmaNArthamat pravizati? utapratisevanArtham? itittrcturguru|prtisevnaarthmeveti nizaGkite mUlam / zeSaM bhojikAnivedanAdi saprAyazcittaM prAgvad draSTavyam / tathA ubhayorapi rAjapuruSaistatra praveze dRSTe sati grahaNA-''karSaNAdayo doSAH / saptame bhaGge mAsalaghu, tatra cAtmobhayAdisamutthAH savizeSA dossaaH| tathAhi-tatrobhayorapyaSTatvAdanyonyadarzane dvayorekatarasyavA cittabhedaH sambhavetakenApyAvAM pravizantau na dRSTAviti kRtvA tatraikAnte ghaTanaM bhavet / AdizabdAccaturthavrataM virAdhitamAvAbhyAmiti matvA vaihAyasamaraNA-'vadhAvanAdIni kuryAtAm // atha pravezaviSayeSu bhaGgakeSu paJcabhirAdezaiH prAyazcittamabhidhitsuH prathamAdezatastAvadAha[bhA.2187] carame paDhame biie, taie bhaMge ya hoimA sohii| mAso lahuo guruo, caulahu-gurugA ya bhikkhuss| vR-caramo nAma-yatra dve api na dRSTe 1 prathamaH-yatra saMyata eva dRSTaH 2 dvitIyaH-yatra saMyatI TeSTA 3 tRtIyaH-yatra dve api haTe 4, eteSu bhaGgeSu yathAkramaM bhikSoriyaM zodhirmantavyA / tadyathA-mAso laghukaH, mAso gurukaH, caturlaghukAH, cturgurukaaH|| [bhA.2188] vasabheya uvajjhAe, Ayarie egtthaannprivuddddii| mAsaguruM ArabmA, nAyavvA jAva chedo u / / vR. vRSabhasyopAdhyAyasyAcAryasya ca yathAkramamekaikasthAnaparivRddhi kartavyA, tatazca mAsagurukAdArabhya cchedaM yAvat prAyazcittasthAnAni jJAtavyAni / tadyathA-vRSabhasya caturthe bhaGge mAsaguru, prathame caturlaghu, dvitIye caturguru, tRtIye SaDlaghu; evamupAdhyAyasya caturlaghukAdArabdhaM SaDguruke tiSThati, AcAryasya caturgurukAdArabdhaM chedAntaM draSTavyam / / eSa eka aadeshH| atha dvitIya ucyate[bhA.2189] ahavA carime lahuo, caugurugaM sesaesu bhNgesu| . bhikkhussa dohi vilahU, kAla tave dohi vI gurugaa|| vR-athavA carame bhaGge laghuko mAsaH, 'zeSeSu' triSvapi bhaGgeSu pratyekaM caturgurukam / etAni prAyazcittAnibhikSoH 'dvAbhyAmapi tapasAkAlenacalaghukAni, vRSabhasyakAlagurukANi, upAdhyAyasya tapogurUNi, AcAryasyobhayagurUNi // eSa dvitIya aadeshH| atha tRtIya ucyate[bhA.2190] mAso visesio vA, taiyAdesammi hoi bhikkhuss| gurugo lahugA gurugA, visesiyA sesagANaM tu|| vR-'vA' iti athavA tRtIyAdeze catardhvapi bhaGgeSu laghumAsastapaH-kAlavizeSito bhikssobhvti| tadyathA-caturthe bhaGge dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAM laghukaM laghumAsikam, prathame tadeva tapasA laghukaM kAlena gurukam, dvitIye kAle laghukaM tapasA gurukam, tRtIye dvAbhyAmapitapaHkAlAbhyAM gurukm| 'zeSANAM tu vRSabhopAdhyAyAcAryANAM yathAkramaM guruko mAsaH catvAro laghukAzcatvAro gurukAH caturvapibhaGgeSvevamevatapaH-kAlavizeSitAH prAyazcittam / eSatRtIyaAdezaH / atha caturthamAha[bhA.2191] ahavA cauguruga cciya, visesiyA hu~ti bhikkhumaaiinnN| mAsAi jAva gurugA, avisesA huMti svvesiN|| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-10, [bhA. 2591] vR-athavA caturgurukA eva bhikSuprabhRtInAM caturNAmapi tapaH-kAlavizeSitA bhavanti / tadyathAbhikSobhyAmapi tapaH-kAlAbhyAMlaghavaH, vRSabhasya tapolaghavaH kAlaguravaH, upAdhyAyasyatapogurukAH kAlalaghukAH, AcAryasya dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAMguravaH / eSacaturtha aadeshH|ydvaamaasaadaarbhy caturgurukaM yAvad bhikSu-vRSabhAdInAM prAyazcittAni / tadyathA-bhikSormAsalaghu, vRSabhasya mAsaguru, upAdhyAyasya caturlaghukam, AcAryasya cturgurukm| etAni ca prAyazcittAni sarveSAMbhaGgacatuSTaye'pi tapaH-kAlAbhyAmavizeSitAnIti paJcama AdezaH ||evNtaavtprveshprtyyNshuddhpde praayshcittmuktm| atha tatra praviSTAnAM ye doSAH sambhavanti tatpratyayaM prAyazcittamAha[bhA.2192] dihrobhAsa paDissuya, saMthAra tuaTTa calaNaukkheve / phaMsaNa paDisevaNayA, caulahugAI ujA crimN|| vR-evaM praviSTayoH saMyata-saMyatyoH parasparaM 'dRSTe' darzane sAte sati caturlaghavaH / saMyataH saMyatI vA yadyavabhASate tatazcatvAro guravaH / avabhASite sati yadi pratizra Noti tadA SaD laghavaH / saMstArake kRteSaDguravaH / tvagvartane kRtecchedaH |clnH-paadstsyotkssepemuulm|sprshne'nvsthaapym| pratisevane pArAJcikam ||evN praviSTAnAM prAyazcittamuktam / atha nirgamanaviSayamAha[bhA.2193] pavisaMte jA sohI, causu vi bhaMgesuvanniyA esA / nikkhamamANe sa ciya, savisesA hoi bhNgesu|| vR-saMyatI-saMyatayoH pravizatoryA zodhizcaturdhvapi bhaGgeSu 'eSA' anantarameva varNitA saiva zUnyagRhAderniSkAmatorapi savizeSAcaturdhvapi bhaGgeSu bhvti||evNtaavdgraamaaderntrvicaarbhuumau gacchantInAM bhikSAcaryAyAM ca doSAH pratipAditAH / adhunAgrAmAderbahirvicArabhuvaM gacchantInAM doSonupadarzayitumAha[bhA.2194] aMto viyAra asaI, aciyatta sagAra dujjanavate vaa| vAhiM tu vayaMtINaM, apatta-pattANime dosaa|| kR-'antaH' grAmAderabhyantarevicArabhUmerabhAve, aprItikaMvA 'sAgArikaH' zayyAtarastatravyutsarjane kuryAt, 'durjanavRtaMvA duHzIlajanaparivRtaMtatpurohaDaMtatogrAmAderbahivrajantInAMsthaNDilamaprAptAnAM prAptAnAM vA ime doSAH // [bhA.2195] vIyArAbhimuhIo, sAhuMdaTUNa snniyttaao| lahuo lahuyA gurugA, chammAsA cheda mUla dugN|| vR-vicArabhUmerabhimukhaM gacchantyaH sAdhuMtatra yAntaM dRSTvA yadi sannivartante tadA laghuko maasH| sanivRttAH satyaH saMjJAMdhArayantyo yadyanAgADhaM paritApyante tadA cturldhvH|aagddhpritaapnaayaaN caturguravaH / mahAduHkhe SaD laghavaH / mUtrachAyAM SaD guravaH / kRcchaprANe cchedaH / kRcchocchvAse bhuulm|smuddhaate'nvsthaapym| kAlagamane pArAJcikam ||enomev niyuktigAthAM vyAkhyAnayati[bhA.2196] eso vi tattha vaccai, niyattimo Agayammi gcchaamo| lahuo ya hoi mAso, paritAvaNamai jA carimaM // vR-'eSo'pi' saMyataH 'tatra' sthaNDile vrajati ato nivartAmahe vayam 'Agate' pratinivRtte sati gamipyAma iti kRtvA yadi saMyatyo nivartante tadA laghumAsaH / atha saMjJAnirodhanA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 nAgADhaparitApanAdikaM bhavati tatazracaturlaghukAdikamanantaragAthoktaM 'caramaM' pArAJjikaM yAvat praayshricttm|| [bhA.2197] gaDDA kuDaMga gahaNe, giridari ujANa aparibhoge vA / pavisaMte ya paviTe, nite ya imA bhave sohI / / vR- atha tAn sAdhUna dRSTvA yadi 'gaLyAM' pratItAyAM 'kuDaGge' vaMzajAlikAyAM 'gahane' bahuvRkSanikuJje 'giridA~' parvatakandarAyAM 'udyAnevA' aparibhogyesaMyatyaH pravizeSuHtataHpravizantISu praviSTAsu nirgacchantISu ceyaMzodhi sAdhUnAM bhavati / [bhA.2198] dUrammi diDhe lahuo, amuI amuo tti cauguru hoti / teceva sattabhaMgA, vIyAragae kuddNgmmi| vR-yadi dUre saMyatyA saMyataH saMyatena vA saMyatI dRSTA tato laghuko mAsaH / athAmukA saMyatI amuko vA ayaM jyeSThArya iti brUte tadA caturmukhaH / tatra ca kuDaGge yadi ko'pi saMyataH vicArArtha gataH-pUrvapraviSTo vartate tadA ta e sapta bhaGgAH, tadyathA-saMyataH pravizan dRSTo na saMyatI 1 saMyatI pravizantI dRSTA na saMyataH 2 dvAvapi dRSTau 3 dvAvapina dRSTau 4, evaM nirgamane'pi caturbhaGgI, navaraM caturtho bhaGgaHpraveza-nirgamayorubhayorapitulya iti kRtvA dvAbhyAmapyeka eva gaNyatiiti sapta bhaGgA bhavanti / eteSu ca prAyazricattaM prAgiva draSTavyam / / atha tatra grAme dvAre sthiteSu teSu yastAsAM saMyatInAM nirodhI bhavati tadutthadoSadarzanAya dRSTAntamAha[bhA.2199] AmIrANaM gAmo, gAmadAre ya deulaM rammaM / Agamana bhoiyassa ya, ThAi, puno bhoio tahiyaM / / vR-AbhIrANAM kazcid grAmaH, tasya ca grAmasya dvAre devakulaM ramyam, anyadAca 'bhogikasya' grAmasvAminastatrAgamanam,tataH 'tatra' devakule bhogikastiSThati / / / [bhA.2200] mahilAjano ya duhito, nikkhamaNa pavesaNaMca siMdukkhaM / sAmatthaNA ya tesiM, go-mAhisasannirodho y|| vR-tataH teSAm' AmIrANAM mahilAjano duHkhito'bhUt, niSkamaNaM pravezanaMca "siM" tAsAM vicArAdau gacchantInAM 'duHkha' duSkaramabhavat, tatasteSAM "sAmatthaNa" ttipAlocanamabhUt, yathAmahilAjanasyAtIvAbAdhA vartate, ata enaM bhogikamupAyenAnyatra sthApayAma iti / tatastairgomAhiSasya-go-mahiSIsamUhasya svasvavatsavijoyanasya grAmAd bahirnItvA grAmadvArabandhanena rAtrI sannirodhaH kRta iti ||idbhev sphuTataramAha[bhA.2201] vigurubviyaboMdINaM, kharakammINaM tu ljjmaannaao| bhaMjaMti aniMtIo, govADa-purohaDe mahilA / / vR-vikurvitA-vastrAdibhiralaGkRtA vondi-zarIraM yeSAM te vikurvitabondayasteSAmevaMvidhAnAM bhogikasambandhinAM kharakarmikANAM lajjamAnAHsatyo mahelA bahiranirgacchantyo govATaka-purohaDAni 'bhaJjanti' purISavyutsargAdinA vinaashyntiityrthH|| [bhA.2202] iti te goNIhiM samaM, dhiimalabhaMtA ubaMdhiuMdAraM / gAmasya vivacchAo, bAhiM ThAviMsu gaaviio|| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-18, [bhA. 2202] vR- iti' evaM vicArya 'te' AbhIrA dhRtimalabhamAnA gobhirAtmanA sArddha saJjAritAbhiH saha bahinirgatva grAmasya dvAraM baddhavA vivatsAH' vatsarahitAH kevalA eva gAH upalakSaNatvAd mahiSIzca grAmasya bahiH sthApitavantaH, tAzrava tatra sthitAH svavatsaviyojitA mahatA zabdena sakalAmapi rAtrivisvaramAraTitavasyaH, vatsakA apinAmAntaHsthitAstathaiva shbdaayitvntH| tataH kimabhUt? ityAha[bhA.2203] vacchaga-goNIsaddeNa asuvaNaM bhoie ahani pucchaa| sabmAve parikahie, annammi Thio niruvarohe / / vR-teSAM vatsakAnAM gavAMca yaH zabdaH-visvarAraTanalakSaNastena bhogikasya asvapana' nidrA na samAyAtetyarthaH / tataH 'ahani' divase udrate sati tena pRcchA kRtA, yathA-kimevaM rAtro go-mAhiSaM visvaramAraTat ? tairAbhIraistataH sarvo'pi sadbhAvaH parikathitaH / tato'sau bhogiko'nyasmin devakule 'nivyA_te gatvA sthita iti / / atropanayamAha[bhA.2204] evaM ciya niravikkhA, vaiNINa ThiyA niogapamuhammi / jAtAsi virAdhanayA, nirodhamAdI tamAvaje / / vR- 'evameva' bhogikavat kecid nirapekSAH saMyatA vatinInAM sambandhI yo niyogaH-grAmaH kSetramityarthaH tasya pramukhe-nirgama-pravezadvAre sthitAH tairyA tAsAM nirodhAdikA virAdhanA AdizabdAdanAgADhaparitApanAdikA tAmApadyante, tanniSpannaM teSAM prAyazricattaM bhavatIti bhaavH|| [bhA.2205] ahavaNa therA pattA, daTuM nikkAraNaTThiyaM tNtu| bhoiyanAyaM kAuM, AuTTi visohi nicchubhnnaa|| vR."ahavaNa" tiakhaNDamavyayapadamathavetsasyArthe / athavA 'sthavirAH kulasthavirAdayastatra kSetreprAptAstamAcAryAdikaM grAmadvAra evasthitaM dRSTvA pRcchanti-Arya! kimatra saMyatIkSetrebhavAnIze pradeze sthitaH ? iti / yadi niSkAraNikastato bhogikajJAtamanantaroktaM kurvanti, yathA tena mahilAjanena mahAn klezarAziranubabhUve, evametAmirapi saMyatIbhirbhavatA atra sthitena mahad duHkhamanubhavanIyam / evamukte yadi 'AvRttaH' pratinivRttastato 'vizodhi' prAyazricattaM dattvA tataH kSetrAniSkAzanA kartavyA / / [bhA.2206] evaM tA dappeNaM, puTTho va bhaNijna kAraNa Thio mi| tahiyaM tu isA jayaNA, kiM kajaM kA ya jynnaao| vR-evaM tAvad 'darpaNa' AkuTTikayA sthitAnAMdopA uktAH / atha kulAdisthaviraiH pRSTo bhaNetkAraNe sthito'smyaham / tataH puSTakAraNasadbhAve na prAyazricattaMna vA niSkAzanA / tatra tukAraNe sthitAnAm 'iyaM vakSyamANA ytnaa| ziSyaH prAha-kiM punaH 'kArya kAraNam ? kA vA ytnaaH?|| ucyate[bhA.2207] addhANaniggayAI, aggujANe bhave pvesoy| putro Uno va bhave, gamanaM khamaNaM ca svvaasiN|| vR-adhvano ye nirgatA vasimaM prAptAste'dhvanirgatAH, AdizabdAdazivAdikAraNepuvartamAnAH 1937 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 saMyatIkSetre prAptAH / tatra cAgrodyAne sthitvA gItArthA saMyatIpratizraye praheyAH / tezraca vidhinA tatra pravezaH kartavyaH / saMyatInAM ca mAsakalbaH pUrNa Uno vA bhavet / yadi pUrNastato gamanaM karttavyam / atha nyanastataH sarvAsAmapi kSapaNaM bhavatIti niyuktigAthAsamAsArthaH // atha vistarArthamAha[bhA.2208] uvvAyA velA vA, dUruTThiyamAiNo paragAme / iya thera'jjAsijjaM, visaMta'NaAvAhapucchA y|| vR-adhvanirgatAdayaH sAdhavaH saMyatIkSetre prAptAH santo yadi na tAvad bhikSAyA dezakAlastato yaH purovartI grAmastatra gatvA bhaikSaM gRhNantu / atha te 'udAtAH' atIva parizrAntaH, velA vA tadAnImatikrAmati, paragrAme vA durotthitAdayo doSAH-tatra duresa grAmo na tadAnIM gantuM zakyate, utthito vA-udvasIbhUto'sau,AdizabdAt kSullakovA abhinavAvAsito vA bhaTAkrAnto vA ityaadiprigrhH| 'iti' evaM vicintyAgrodyAne sthitvA yaHsthavirogItArthaH sa AtmadvitIyaH saMyatIpratizraye pressyte| saca tatra gatvA bahirekapAzrace sthitva naiSedhikIM karoti / yadi tAbhiH sundaram, atha na zrutaM tataH zayyAtarINAM nivedyate, tAbhirAryikANAM nivedite yadi sarvA apyAryikA vRndena nirgacchanti tatazracatvAro guravaH / tataH pravartinI prauDhAbhyAM vayaH pariNatAbhyAmAryikAbhyAM sahitA nirgatya anujAnIta' iti bhaNati / tatastau sAdhU AryAzayyAM' sAdhvIpratizrayaM prvishtH| tatazca tAbhiH kRtikarmaNi vihite sa gItArthasAdhuradhomukhamavalokamAna AcAryavacanena tAsAmanAbAdhapRcchAM karoti-kaccidutsarpanti saMyamayogA nirAbAdhaM bhavatInAm ? glAnA vA na kAcid vartate ? // evaM pRSTvA kiM kurvanti ? ityAha[bhA.2209] amugattha gamissAmo, puTThA'puTThA va Iya vottuunnN| - iha bhikkhaM kAhAmo, ThavaNAighare parikaheha / / vR-sthavirAgItArthA pRSTA apRSTA vA 'amukatravayaM gamiSyAmaH' ityuktvAidaM bhaNanti-vayamiha grAme bhikSAM kariSyAmaH, tataH sthApanAdigRhANi parikathata, aadishbdomaamaakaadikulsuuckH|| tatasteSu kathiteSu yo vidhi kartavyastamAha[bhA.2210] sAmAyArikaDA khalu, hoi avaDDeya egsaahiiy| sIuNhaM paDhamAdI, purato smgNvjynnaae|| vR-he AryA! kRtasAmAcArIkA yUyam ? utana? iti tAsAM samIpe praSTavyam / "avaDhe" tti ekasmingrAmA. saMyatAH paryaTanti dvitIyasminsaMyatyaH / "egasAhIya"ttiekasyAMsAhikAyAMgRhapaGtayAM sAdhavaH paryaTanti dvitIyasyAM sAdhvya iti / yadvA zItamuSNaM vA yathAyogaM gRhanti / tathA "paDhamAi"tiprathamAlikamAdizabdAt pAnakasya vApAnaMzUnyagRhAdisthAnAnivarjayitvA kurvanti / saMyatInAM 'purataH prathamaMsamakaM vA yatanayAparyaTanti / eva niyuktigaathaasmaasaarthH|| atha vistarArthaM pratipadamAha[bhA.2211] kaDamakaDa ttiya merA, kaDamerA bhitti bitijai putttthaa| tAhe bhaNaMtitherA, sAhaha kaha gihimo bhikkhaM // kR-sthaviraistAHpraSTavyAH-AryA! yuSmAbhiH 'maryAdA' sAmAcArI'kRtA zikSitA? utaakRtA? iti pRthA yadi bruvate-'kRtamaryAdA vayaM kRtasAmAcArIkAH, vidhiMjAnIma ityrthH| tataH sthavirA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 10, [bhA. 2211] bhaNanti- kathayata kathaM bhikSAM gRhNImo vayam ? // [bhA. 2212] tA beMti amha puNNo, mAso vaccAmu ahava khamaNaM Ne / saMpatthiyAu amhe, pavisaha vA jA bayaM nImo // vR-tA AryikA bruvate-pUrNo'smAkaM mAsakalpaH, ataH sUtrArthapauruSyo kRtvA vrajAmo vayam, sAdhavo yathAsukhaM paryaTantu / atha na kSapaNaM tatastA brUyuH- samprasthitA vayaM bhikSATanArtham, yUyaM pazcAt paryaTata / athavA-'pravizata' bhikSAmavatarata yUyaM yAvad vayaM nirgacchAma iti / / yadA ca tAsAM kSapaNaM bhavati tadA brUyuH[bhA. 2213] vicchinno ya purahaDo, aMto bhUmI ya ne viyArassa / 35 sAgArio va sannI, kuNai a sArakkhaNaM amhaM / / vR- vistIrNaM purohaDaM varttate, gAthAyAM prAkRtatvAt puMstvanirdezaH, "ne" asmAkam 'antaH' grAmamadhye vicArabhUmirasti, yazcAsmAkaM sAgArikaH saH 'saMjJI' zrAvakastataH saMrakSaNamasmAkaM karoti, bahirvicArabhuvaM gantuM na dadAtItyarthaH / evaM saMyatIbhirukte sAdhavastatra yathAsukhaM paryaTanti / atha tAbhiH pUrvaM kSapaNaM na kRtaM tato yadi subhikSaM varttate pracuraM ca prApyate tataH saMyatyaH kSapaNaM kurvantu / api ca yadyapi tAsAM sAdhubhyo bhakta pAnaM pradAtuM na kalpate tathApayevaM kurvantIbhistAbhi prAghuNyaM kRtaM bhavati / atha na zaknuvanti kSapaNaM kartuM tataH saMyatyaH prAgeva paryaTantyo doSAnnaM gRhNanti saMyatA bhikSAyA dezakAle uSNaM gRhNanti / atha saMyatInAM doSAnnamakAraM tataH saMyatA doSAnnamitarAH punaruSNaM gRhNanti // [bhA. 2214] ubhayassa' kAragammI, dosINe ahava tassa asaIe / saMtha bhaNati tumhe, aDiesu vayaM aDIhAmo // vR- 'ubhayasya' saMyatI-saMyatavargasya doSAnne doSAnne akArake athavA 'tasya' doSAnnasya 'asati' abhAve saMstaraNe sati saMyatyo bhaNanti-yUyaM tAvadaTata tato yuSmAsu aTiteSu vayamaTiSyAmaH // athaika eva tatradeza-kAlastataH krameNa paryaTane velAyA atikramo bhavati tataH kiM karttavyam? ityAha [bhA. 2215] tubhe bhikkhaM, imammi pauranna-pANa gAmaddhe / vADa sAhIe vA, amhe sesesu ghecchAmo // vR- saMyatyo bruvate - yUyaM gRhNIta bhikSAmasmin pracurAnnapAnasya grAmasyArthe, asmistu grAmArddhe vayaM grahISyAmaH; yadvA-asmin pATake'syAM vA sAhikAyAM yUyaM gRhNIta vaMya zeSeSu grahISyAma iti / / [bhA. 2216] olI nivesane vA, vajjettu aDaMti jattha va paviTThA / na ya vaMdanaM na namanaM, na ya saMbhAso na vi ya diTThI // - "oli tti grAmagRhANAmekA paGkti, nivezanaM ekaniSkramaNa-pravezAni dvyAdIni gRhANi, tato yasyAM paGktau nivezane vA saMyatyaH paryaTanti tAM varjayitvA anyasyAM paGktAvanyasmin vA nivezane saMyatAbhikSAmaTanti / atha laghutaro'sau grAmastataH paGktyAdivibhAgo na zakyate karttu tato yatra gRhAdau praviSTA rathyAyAM vA gacchanta ekatra milanti tatra 'na ca' naiva 'vandanaM' kRtikarma na vA 'namanaM' zira-praNAmamAtraM na ca 'sambhASaH' parasparAlApo nApi ca 'dRSTiH' sammukhamavalokanam, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 mA prApat pUrvoktazaGkAdidoSaprasaGga iti / / [bhA.2217] puvvabhaNie ya ThANe, sunnogAdI caraMti vajetA / paDhama-viiyAturAvA, jayamA Ainna dhuvakammI // vR- 'pUrvabhaNitAni ca' zaGkAviSayabhUtAni zUnyaukaH-zUnyagRhaM tadAdIni sthAnAni dUreNa varjayantazcaranti, prathama-dvitIyaparISahAturA vA yatanayA janAkIrNe 'dhruvakarmikA vA' kASThasUtradhArAdayo yatra pazyanti tatra prathamAlikAM dravapAnaM vA kurvanti / / evaM saMyatIkSetre sAdhUnAmAgatAnAM vidhiruktaH / athobhayeSu pUrvasthiteSUbhayeSAmevAgamane vidhimAha[bhA.2218] donni vi sasaMjaIyA, egaggAmammi kAraNeNa tthiyaa| tAsiMca tucchayAe, asaMkhaDaM tatthimA jayaNA // vR-'dvaye'pi' vastavyAAgantukAzca sAdhavo yadi sasaMyatIkA ekasmingrAme kAraNena sthitAH, 'tAsAMca' saMyatInAM tucchatayA yadyasaGkhaDamupajAyate tatra 'iyaM' vakSyamANA ytnaa|| Aha tiSThatu tAvad yatanA, kathaM punastAsAmasaGkhaDamutpannam ? iti tAvad vayaM jijJAsAmahe, ucyatetAbhivastivyasaMyatIbhirAgantukasaMyatyaH pRSTAH-AryA ! kiM yUyaM yacchayA bhakta-pAnaM labhadhve na vA? iti, tAH prAhu:[bhA.2219] cuNNAi-viMTalakae, garahiyasaMthavakae ya tubbhAhiM / tAi~ ajANaMtIo, phavvIhAmo kahaM amhe / / vR-cUrNaM-vazIkaraNAdiphalaM dravyasaMyogarUpaMtena AdizabdAdjyotiSa-nimittAdinAcaviNTalena kRte-bhAvite, tathA garhitaH-pUrva-pazcAtsambandharUpoyaH saMstavaH-paricayastena vA kRte-bhAviteyuSmAbhiH kSetre 'tAni' cUrNAdIni kartumajAnAnAH kathaM vayamatra "phavvIhAmo"tti yacchayA bhakta-pAnaM labhAmahe ? // vAstavyasaMyatyaH pratibruvate[bhA.2220] sesAmumAnena paraMjano'yaM, ThAvei dosesu guNesu ceva / pAvassa logo paDihAi pAvo, kallANakArissa ya sAhukArI // vR-'svena' svakIyenAnumAnena 'param' anyam Atmavyatiriktam 'ayaM' pratyakSopalabhyamAno jano doSeSu guNeSu ca sthApayati, avidyamAnAnAmapiteSAM tatrAdhyAropaMkarotIti bhAvaH / etadeva vyaktIkaroti-pApasya' pApakarmakAriNo janasyalokaH sarvo'pi pApaHpratibhAti, kalyANakAriNaH punaH sarvo'pi sAdhukArI // tatazca[bhA.2221] nUnaM na taM vaTTai jaMpurA bhe, imammi khette jaibhAviyammi / avayavaccANa jato karehA, amhAvavAyaM aipNddiyaao|| vR-'nUnaM nizcitaM yat kuNTala-viNTalaM purA "me" bhavatyaH kRtavatyastadatra kSetre yatibhAvitena vartate kartum / kuta etad jJAyate yad vayaM kuNTala-veNTalaM kRtavatyaH ? iti ced ata Aha'apetavAcyAnAM vacanIyatArahitAnAMyataevaM yUyam 'atipaNDitAH' atIvAdurvidagdhAasmAkam 'apavAdam' asaddoSoddhoSaNaM kurutha // itthamasaGkhaDe utpanne kiM kartavyam ? ityAha[bhA.2222] tattheva anuvasaMte, gaNiNIi kahiti taha vi hu atthNte| ___ gamahArINa kaheMtI, sagANa gaMtUNa gnninniio|| hal Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 10, [bhA. 2222] 37 bR- yadi tatraiva parasparamupazAntaM tadasaGghaDaM tataH sundarameva / adha nopazAntaM tataH 'gaNinyAH ' svasyAH svasyAH pravarttinyAH kathayanti / yadi na kathayanti tatazcaturguravaH / tataste pravarttinyau madhurayA girA prajJApyopazamayataH / tathApi 'atiSThati' anuparate 'dve api' gaNinyau gatvA sveSAM sveSAM gaNadhAriNAM kathayataH / yadi na kathayatastatazcatvAro gurukAH // tataH pravarttinyA kathite gaNadhareNa kiM vidheyam ? ityata Aha [bhA. 2223] uppanne ahigaraNe, gaNAhArinivedanaM tu kAyavvaM / jai appaNA bhaNejjA, cAummAsA bhave gurugA / / vR- 'adhikaraNe' asA De utpanne sati pravarttinImukhAdAkarNya tena gaNadhareNa dvitIyasya gaNadhAriNo nivedanaM karttavyam / yadi sa gaNadhara Atmanaiva gatvA dvitIyagaNadharasatkAM vratinIM 'bhaNet' upAlambheta tatazcaturmAsA gurukA bhaveyuH // [bhA.2224] vatiNI vatiNi vatiNI, va paraguruM paragurU va jai vaiNiM / jaMpa tI vi gurugA, tamhA sagurUNa sAhejjA // vR-yadi vratinI vratinIM 'jalpati' upAlabhate, vratinI vA yadi 'paragurum' anyasaMyatIgaNadharaM jalpati, paragururvA yadi vratinIM jalpati tata eteSu triSvapi caturgurukAH, tasmAt svagurUNAM kathayet, upalakSaNatvAt svavratinIM copAlambheta // atha paravratinImupAlambhamAnasya ko doSaH syAt ? ityatrocyate [ bhA. 2225] jANAmi dUmiyaM bhe, agaM aruyammi jattha akkaMtA / ko vA eaM na muNai, vArehiha kittiyA vA vi / / vR-sA paravratinI bhaNyamAnA brUyAt-jAnAmyahaM yad dUnaM bhavatAmaGgam, 'yatra' yasmin 'aruSi' vraNe yuSmadIyasaMyatIM pratibruvANayA mayA yUyamAkrAntA, ko vA enamarthaM na jAnAti ? kiyato vA bruvato nivArayiSyatha ? yadyahaMvAritA satI na jalpiSyAmi tarhyanye'pi jalpiSyantIti // api ca [ bhA. 2226] niggaMdhaM na vi vAyai, alAhi kiM vA vi teNa bhaNieNaM / chAeuM ca pabhAyaM, na vi sakkA paDasaeNAvi // vR- nahi nirgandhaM vAyurvAti, kintu yA zasya vanakhaNDAdermadhyena samAyAti tAddaggandhasahita eva, evaM bhavatAmapyasyA upari ya IzaH pakSapAtaH sana nisambandha iti bhAvaH / athavA "alAhi"tti alamanena vacanenAbhihitena, marmAnuvedhitvAt / kiM vA tena bhaNitena kAryam ? yataH prabhAtaM saJjAtaM sad na paTazatenApi cchAdayituM zakyam / itthaM tanmukhAd nirgate asadbhUtArthe'pi dUSaNe jale patite iva tailabindau sarvataH prasarpata sUrINAM mahAn chAyAghAto jAyate, sa ca tattvata AtmakRta eveti / atra dRSTAntamAha[bhA. 2227] majjhatthaM acchaMtaM, sIhaM gaMtUNa jo vibohei / appavahAe hoI, veyAlo ceva duz2utto vR- 'madhyastham' udIsInaM tiSThantaM siMhaM gatvA upetya yaH kazcid 'vibodhayati' vizeSeNapArSNiprahArAdinA bodhayati sa vibodhitaH san tasyAtmavadhAya bhavati / vetAla iva vA duSprayukto yathA sAdhakamevopahanti, evamiyamapyAcAryeNa prabodhitA satI tasyaiva cchAyAghAtamupajanayati // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 yatazcaivamataH[bhA.2228] uppanne ahigaraNe, gaNahAri pavattiNiM nivArei / aha tattha na vAreI, cAummAsA bhave gurugaa| vR-utpanne'dhikaraNe gaNadhArIpravartinI nivaaryti|ath tatragaNadhArInavArayati tatazcaturmAsA gurukA bhaveyuH / ato gaNadharau dvAvapi militvA saMyatIpratizrayaM gatvA pravartinI purataH kRtvA svasvasaMyatIrupazamataH // tatra vAstavyasaMyatya itthamupazAmyante[bhA.2229] pAhunnaM tANa kayaM, asaMkhaDaM deha to aljjaao| pavvaTThiya iya ajA, uvaalbhNtaa'nusaasNti|| vR-'prAghuNyam' AtithyaM 'tAsAm' AgantukasaMyatInAMzobhanaM kRtamyadevamalajjAH satyo'saGkhaDaM 'dattha' kurutha / pUrvasthitA AcAryA svakIyA AryA upAlabhamAnAH 'iti' evmnushaaste|| AgantukasaMyatInAmupazamanopAyaH punarayam[bhA.2230] egaMtAsiM khettaM, maleha biiyaM asaMkhaDaM deha / AgaMtU iya dosaM, jhavaMti tikkhAi-mahurehiM / / vR-ekaMtAvat 'tAsAM' vAstavyasaMyatInAM satkaM kSetraM malayatha' vinAzayatha, dvitIyaMpunarasaGkhaDaM 'datya guruth| AgantukA AcAryA iti' evaM 'doSam adhikaraNalakSaNaMtIkSNa-madhurAdibhirvacanaiH "jhavaMti"tti vidhyApayanti, upazamayantIti yAvat / tatazca[bhA.2231] avarAha tuleUNaM, puvvavaraddhaM ca gaNadharA miliyaa| bohittumasAgArie, diti visohiM khamAveuM / / vR-dvAvapigaNadharau militAvaparAdhaM 'tolayitvA' yasyA yAvAnaparAdhastaMparasparasaMvAdena samyag nizcityayA pUrvAparAddhA-pUrvamaparAddhaM yayA sA tathA tAm 'asAgArike' ekAnte bodhayitvA tato dvitIyAM tasyAH pAzravAt kSamApayataH / kSamApayitvA cobhayorapi yathocitAM 'vizodhi' prAyazcittaM prayacchata iti / gataH prathamo bhnggH| atha dvitIyaM bhaGgaM bibhAvayiSurAha[bhA.2232] abhiniduvAra'bhinikkhamaNapavese egavagaDi te cev| jaM itthaM nANattaM, tamahaM vocchaM samAseNaM // vR-dvitIyabhaGgo nAma yad grAmAdikam abhinidvaram-anekadvAram ata evAbhiniSkrama-pravezaM paramekavagaDaM tatrata eva doSA bhavantiyeprathamabhaGge proktAH / yat punaH 'atra' dvitIyabhaGge nAnAtvaM tadahaM vakSye samAsena // pratijJAtameva nirvAhayati[bhA.2233] taha ceva annahA vA, vi AgayA ThaMti sNjiikhette| bhoiyanAe bhayamA, sesaMtaMcevimaM ca'naM // vR-'tathaiva' "soUNayasamudANaMgacchaMAnittu deule tthaai|" ityAdinA prathamabhaGgoktaprakAreNava anyathA vA saMyatIkSetreAgatAH sntstisstthnti|ttrc sthitAnAM teSAM bhogikajJAte bhajanA kAryA, yadi saMyatInAM vicArabhUmyAdimArge sthitAstato bhavati bhogikajJAtam anyathA tu na bhavatIti bhAvaH / zeSaM' sarvamapi prAyazcittAdi 'tadeva' prathamabhaGgoktaM jJAtavyam / idaM ca 'anyad' abhyadhika-dvArakadambakamabhidhIyate // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 10, [bhA. 2234] [ bhA. 2234] egA va hoja sAhI, dArANi va hojja sapasihuttANi / pAse va maggao vA, ucce nIe va dhammakA // 39 vR-tatrAnekadvAre ekavagaDe grAmAdau sAdhu-sAdhvIpratizrayayorekA vA 'sAhikA' gRhpngktirbhvet| dvArANi vA parasparaM 'sapratimukhAni' abhimukhAni bhaveyuH / athavA sAdhvIpratizrayasya pArzvato vA mArgato vA ucce vA nIce vA sthAne sthitA bhaveyuH / tatra ca sthitAnAM dharmakathAM ko'pyazubhena bhAvena kuryAditi niyuktigAthAsaGkSepArthaH / atha vistarArthamAha [bhA. 2235] vaiaMtariyANaM khalu, doNha vi vaggANa garahio vAso / AlAve saMlAve, carittasaMbheiNI vikahA // vR- ekasyAM sAhikAyAM vRtyA antaritayoH saMyata-saMyatIrUpayordvayorapi vargayorekatra vAsaH 'garhitaH'ninditaH, tIrthakaraiH pratikruSTa ityarthaH / yatastatra saMyata-saMyatyoH kAyikyAdivyutsarjanArthaM nirgatayoH parasparam 'AlApe' sakRjjalpe 'saMlApe' punaH punaH sambhASaNe saJjAte sati cAritrasambhedinI vikathA vakSyamANarItyA bhavet / / athaikasAhikAyAmeva doSAnAhaubhayegayaraTThAe, va niggayA daTTu ekamekaM tu / saMkA nirohamAdI, pabaMdha AtobhayA vA''su / / [bhA.2236] vR- ubhayaM-saMjJA- kAyikIrUpaM tasya ekatarasya vA vyutsarjanArthaM nirgatayoH saMyatI-saMyatayorekaikaM dRSTvA zaGkA bhavati / tathAhi-saMyataH kAyikyAdivyutsarjanArthaM nirgataH saMyatIM dRSTvA pratinivRttaH, punarapi kAyikI -saMjJAbhyAmudbAdhyamAno nirgataH, tataH saMyatI taM dRSTvA zaGkA karoti nUnameSa mAM kAmayate; evaM saMyatasyApi saMyatIM pravizantIM paunaHpunyena pravizati nirgacchati ca tannUnamenAmenaM vA abhilaSatIti / nirodho vA kAyikI -saMjJayorbhavet / AdizabdAdanAgADhaparitApanAdiparigrahaH / kathAprabandho vA vakSyamANalakSaNo bhavet / tatazcAtmasamutthena ubhayasamutthena vA vAzabdAt parasamutthena vAdoSeNa 'Azu' kSipraM saMyamavirAdhanA bhavet // kumArapravrajitasya vA itthaM kautukamupajAyate[bhA. 2237] parasAmi tAva chiddaM, vanna pamANaM va tAva se dacchaM / iti chiDDehi kumArA, jhAyaMtI kouhalleNaM // vR- pazyAmi tAvat kimapi cchidram yena 'varNaM' gauratvAdikaM 'pramANaM vA' zarIrocchrayarUpaM "se" tasyAH-vivakSitasaMyatyAH satkaM tAvadahaM drakSyAmi iti kRtvA cchidraiH 'kumArAH' abhuktabhoginaH kutUhalena 'dhyAyanti' avalokante, tatasteSAM pratigamanAdayo doSAH // kathAprabandhaM vyAkhyAnayati[bhA. 2238 ] dubbalapucchegayare, khamaNaM kaM taM ti mohabhesajjaM / taha vi ya vAriyavAmo, baliyataraM bAhae moho / vR- 'ekataraH ' saMyataH saMyatI vA durbalo bhavet / tatra saMyataM saMyatI pRcchati-kimevaM durbalo'si ? sa brUte - kSapaNaM karomi / tatra saMyatI prAha- 'kiM' kimarthaM 'tat' kSapaNaM jyeSThAryeNa kriyate / saMyataH prAha- 'mohabhaiSajyaM' mohacikitsanArthamauSadhamidamAsevyate tathApyasau moho vAritaH san vAmaHpratikUlo vAritavAmaH 'balikataram' atizayena mAM bAdhate // saMyatI prativakti [bhA. 2239] mUlatigicchaM na kuNaha, na hu taNhA chijae vinA toyaM / amhe vi veyaNAo, khaiyA eA na vi pasaMto / / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram -2-1/10 vR- mUlacikitsAM yUyaM na kurutha, nahi tRSNA 'toyam' udakaM vinA chidyate, asmAbhirapi 'etAH ' evaMvidhAH kSapaNaprabhRtikA vedanAH 'khAditAH' asakRdAsevitAH paraM tathApyasau moho na prazAntaH // [bhA. 2240 ] mohaggiAhuinibhAhi Iya vAyAhi ahiyavAyAhiM / dhaMtaM pi dhaisamatthA, calaMti kimu dubbaladhiIyA || vR-mohAgneH 'AhutinibhAbhi' ghRtAdiprakSepakalpAbhi 'iti' etAdRgbhirvAgbhiH adhikam-atyartham ahite vA narakAdau pAtayantIti adhikapAtA ahitapAtA vA tAbhi evaMvidhAbhi "dhaMtaM pi"tti atizayenApi ye dhRtisamarthAste'pi 'calanti' kSubhyanti, kiM punaH 'dhRtidurbalAH' tathAvidhamAnasAvaSTambhavikalAH ? / evaM saMyatImapi durbalAM pratItyedameva vaktavyam // 40 gatamekA sAhiketi dvAram / atha sapratimukhAni dvArANIti dvAramAha[bhA. 2241] sapaDiduvAre uvassae, niggaMdhINaM na kappaI vAso / dahUNa ekamekaM carittabhAsuMDaNA sajjo // vR- 'sapratidvAre' abhimukhadvArayukte nirgranthInAmupAzraye vidyAmAne sAdhUnA na kalpate vAsaH / yadi vasanti tatastatrAbhimukhadvArayorupAzrayayoH 'ekaikam' anyo'nyaM dRSTvA cAritrabhraMzanA saMyatIsaMyatayoH 'sadyaH' tatkSaNAdevopajAyate / kiJca [bhA. 2242] ghammammi pavAyaTThA, nitAM daTTu paropraraM do vi / lajjA visaMti niMti ya, saMkA ya nirikkhaNe ahiyaM // vR- grISmakAle " dhammammi 'tti vibhaktivyatyayad gharmeNodbAdhyamAnaH saMyataH pravAtArthaM bahirnirgacchati, saMyatyevaM nirgacchati / tato dvAvapi parasparaM dRSTvA lajjayA bhUyaH pravizataH, tataH saMyataH praviSTa iti kRtvA saMyatI bhUyo'pi nirgacchati, evaM saMyato'pi / tata evaM dvitIyaM tRtIyaM vA vAraM nirgacchatoH pravizatozca zaGkA bhavati nUnameSa eSA vA mAmabhidhArayati / ekAgrayA ca dRSTyA nirIkSaNe'dhikaM zaGkA bhavet // [bhA. 2243] vIsattha'vAuDa'nnonnadaMsaNe hoi lajjavocchedo / te ceva tattha dosA, AlAvullAvamAdIyA // vR- abhimukhadvAraprayuktayorupAzrayayoH vizvastI santau saMyatI-saMyatau kadAcidapAvRtau bhavataH / tata evamanyonyadarzane lajjAyA vyavacchedo bhavati / tatazca tatrAlApollApAdayo doSAsta eva mantavyAH // gataM dvArANi vA sapratimukhAnIti dvAram / atha pArzvato vA mArgato veti dvAraM bhAvayati [ bhA. 2244] emeva ya ekkatare, ThiyANa pAsammi maggao vA vi / vaiaMtara eganivesaNe ya dosA u puvvuttA // vR- evameva saMyatIpratizrayasyaikatarasmin pArzve 'mArgato vA' pRSThato vRtyantare ekasmin nivezane vA sthitAnAM doSAH 'pUrvoktAH eva' AlApa-saMlApAdayo mantavyAH // athocca-nIcadvAraM bhAvayati [bhA. 2245 ] ucce nIe va ThiA, daTTU paropparaM duvaggA vi / saMkA va saIkaraNaM, caritabhAsuMDaNA cayaI / vR- ucce nIce vA sthAne sthitau 'dvAvapi vargoM' sAdhu-sAdhvIlakSaNau bhavetAm, tatra sAdhuH sAdhvI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 10, [bhA. 2245] vA parasparaM dRSTvA 'kimeSa mAmabhidhArayati ?' iti zaGkA vA kuryAt, smRtikaraNaM vA bhuktabhoginAm, cAritrasya vA bhraMzanA brahmavratavirAdhanayA bhavet, "cayai"tti sarvathaiva vA saMyamaM tyajati, avadhAvanaM kuryAdityarthaH / idamevocca-nIcapadadvayaM vyAcaSTe [bhA. 2246 ] mAle sabhAvao vA, uccammi Thio nirikkhaI heTTaM / beva nivannavA, tattha imaM hoi pacchittaM // vR- kadAcit te saMyatAH 'mAle' dvitIyabhUmikAdau svabhAvato vA ucce devakulAdau sthitA bhaveyuH, saMyatyastu tadviparIte nIce, tato'sau tatrorddhavasthita upaviSTo vA 'nipanno vA' tvagvarttita ityarthaH yadi saMyatImadhastAd nirIkSate, tatredaM prAyazcittaM bhavati // [bhA. 2247] saMtara niraMtaraM vA, nirikkhamANe saI pakAmaM vA / kAla- tavehi visiTTho, bhinno mAso tuyaTTammi // vR- 'sAntaraM nAma' yad viNTikayA hastAdinA vA ucco bhUtvA ziraH zarIraM vA uccaistaraM kRtvA pazyati / 'nirantaraM nAma' viNTikAdikaM vinA svabhAvastha eva prekSate / tatra tvagvarttitaH san nirantaraM 'sakRd' ekavAraM saMyatIM pazyati bhinnamAso dvAbhyAmapi tapaH- kAlAbhyAM laghuH / tvagvarttita eva nirantaraM 'prakrAmam' asakRtprekSate bhinno mAsaH kAlagurustapolaghuH / atha svabhAvasthaH prekSamANastAM na pazyati tataH 'sAntaraM' viNTikAmanyadvA kiJciducchIrSake kRtvA sakRt pazyati bhinno mAsastapoguru kAlalaghuH / sAntarameva prakrAmaM prekSate bhinno mAso dvAbhyAmapi tapaH kAlAbhyAM gurukaH / evaM tvagvarttanaM kurvANasya bhaNitam // [bhA.2248] eseva guru niviTTe, TThiyammi mAso lahU u bhikkhussa / ekkeka ThANa vuDDI, cauguruaMtaM ca Ayarie // 41 - vR- niviSTo nAma niSaNNastasyApi prekSamANasya eSa eva nirantara - sAntarAdiko'bhilApo vaktavyaH, navaraM prAyazcittaM sa eva bhinnamAso gurukazcaturSvapi sthAneSu tapaH kAlavizeSitastathaiva kaary| sthito nAma UrddhasthastasyApyevamevAbhilApaH, navaraM prAyazcittaM laghumAsastapaH kAlavizeSitaH / evaM bhikSoH prAyazcittamuktam, vRSabhopAdhyAyAcAryANAM yathAkramamekaikasthAnavRddhi karttavyA yAvadAcAryasya caturgurukam / tadyathA-vRSabhasya gurubhinnamAsAdArabdhaM gurumAse, upAdhyAyasya mAsalaghukAdArabdhaM caturlaghuke, AcAryasya gurumAsikAdArabdhaM caturguruke niSThAmupayAtIti / / eSa prathama AdezaH / atha dvitIyamAha [bhA. 2249] dohi vi riya sakAmaM, pakAma dohiM pi pekkhaI jo u / cauro ya anugghAyA, dohi vi carimassa dohi guru / / bR- "dohi vitti dvAbhyAmapi nayanAbhyAM yannirIkSate tadarahitam, rahitaM tu yadekena locanena nirIkSate / etadubhayamapi pratyekaM dvidhA - sakAmaM prakAmaM ca / tatra sakAmamekazaH prakAmamanekazaH / "dohiM pi pekkhaI jo u"tti dvAbhyAmapi rahitA -'rahitAbhyAM sakAma- prakAmAbhyAM vA yaH prekSate tasya catvAro mAsA anuddhAtAH 'dvAbhyAmapi ' tapaH- kAlAbhyAM vizeSitAH prAyazcittam / 'caramasya' caturthabhaGgavartinaH 'dvAbhyAmapi' tapaH- kAlAbhyAM gurukAH karttavyAH / eSa niyuktigAthAsamAsArthaH / / athAsyA eva bhASyakRd vyAkhyAnamAha Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 [bhA. 2250 ] pAyaThio dohi nayaNehi picchaIrahiya mottu ekkeNaM / taM puna saI sakAmaM, niraMtaraM hoi u pakAmaM / / bRhatkalpa - chedasUtram -2-1/10 vR- pAdAbhyAM bhuvi sthito dvAbhyAM nayanAbhyAM yat prekSate tadarahitam, yat punarekena nayanena 'muktvA ' parityajya nirIkSate tad rahitam / 'tat punaH' ubhayamapi 'sakRd' ekavAraM nirIkSaNaM sakAmam, 'nirantaram' anekazastadeva prakAmaM bhavati // [bhA.2251] ahavaNa samatalapAdo, dohi vi rahiaM tu aggapAehiM / iTTAlAdI virahaM, ekkekka sakAmaga pakAmaM // vR- "ahavaNa" tti athavA samatalapAdo yad nirIkSate tad arahitam, yat punaragrapAdAbhyAM dvAbhyAmapi sthito nirIkSate tad rahitam / athavA yadiTTAla-leSTukAdyArUDhaH pazyati tad arahitam, tadaparaM rahitam / etadarahitaM rahitaM ca ekaikaM sakAmaM prakAmaM ca mantavyam // ahavaNa uccAveuM, kara-viMTaya-pIDhagAdisuM kAuM / tAI vA vi pamottuM, rahiyaM viTTho puna nisijjaM // [bhA. 2252] bR- athavA yadi saMyatA nIcaiH pradeze sthitAH saMyatyastUcce tataH ziraH zarIraM vA 'uccayitvA' uccaiH kRtya yannirIkSate yadvA kare - haste viNTikAyAM pIThakAdiSu vA zIrSaM kRtvA yannirIkSate tad rahitam; athavA yatayaH ucce sthitA yatinyastu nIce tataH karAdiSu pUrvanyaste zirasi atyuccatvAdanavalokamAno yat 'tAni' kara - viNTikAdIni 'pramucya' utsArya pazyati tad rahitam / etat tvagvarttanaM kurvato rahitamuktam / "biTTo puna nisijjaM" ti upaviSTaH punarniSadyAM muktvA yat pazyati tad rahitam / tadviparItaM triSvapi sthAneSvarahitaM draSTavyam // " [bhA. 2253] diTThIsaMbaMdho vA, doNha vi rahiyaM tu annataragatte / appo doso rahieSa gurukataro ubhayasaMbaMdhe // vR- athavA 'dvayorapi' saMyata-saMyatyoryo dRSTeH dRSTezca sambandhastadarahitam / rahitaM punaranyataragAtre nirIkSaNam / atra cAlpataro doSaH 'rahite' ekataradRSTisambandhe, arahite tUbhayaddaSTisambandhe gurukataro doSaH // atra prAyazcittamAha [bhA. 2254] dohi vi arahiya rahie, ekkekka sakAmae pakAme ya / gurugA dohi vilahugA, lahu guruga taveNa dohiM pi // vR-dvAbhyAmapi nayanAbhyAM nirIkSaNamityAdikaM yadanekavidhamarahitaM bhaNitaM tatra sakAme catvAro guravaH 'dvAbhyAmapi ' tapaH- kAlAbhyAM laghavaH, tatraiva prakAme catvAro guravaH tapolaghukAH / rahite tu sakAme caturgurukAH tapasA guravaH, tatraiva prakAme caturguravo dvAbhyAmapi guravaH / yattu dRSTisambandharUpamarahitam anyataragAtranirIkSaNarUpaM tu rahitaM vyAkhyAtaM tatraivaM prAyazcittayojanA-rahite sakAme caturguru ubhayalaghukam, prakAme caturguru kAlagurukam, arahite sakAme caturguru tapogurukam, arahite prakAme caturguru ubhayagurukam // [bhA. 2255] ekkekkAu payAo, sAhImAIsu ThAyamANANaM / nikkAraNaTThiyANaM, savvattha vi avihie dosA / / vR- arahita-rahita-sakAma-prakAmanirIkSaNAnAmekaikasmAt padAt sAhikAyAm AdizabdAt Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-10, [bhA. 2255] sapratimukhadvAreSu purato vA mArgato vA ucce vA nIce vA sarvatrApi niSkAraNe tiSThatAM kAraNe vA 'avidhinA' ayatanayA sthitAnAmamI doSA bhaveyuH / / [bhA.2256] diTThA avAuDA haM, bhayalajjA thaddha hoja khittA vaa| paDigamaNAdI va kare, nicchakkAo va aaubhyaa|| vR-kAcit saMyatI vicArabhUmau prAptA saMyatamAgacchantaM dRSTavA cintayet-aho ! ahaM jyeSThAryeNApAvRtA dRSTA, tataH sA bhayena lajjayA vA stabdhA kSiptacittA vA bhavet / yadvA kAzcidapAvRtA dRSTAH satyaH 'kathamamISAMpurataH sthAsyAmaH?' iti kRtvA pratigamanAdIni kuryu| athavA 'dRSTaM yad draSTavyam' ityabhisandhAya 'nicchakkAH' nirlajjAH kAzcid bhveyuH| tatazcAtmasamutthAstadubhayasamutthAzca doSA bhavanti / yadi vA[bhA.2257] tAsiM kkkhNtr-gujjhdes-kuc-udr-uurumaadiie| niggahiyaiMdiyassa vi, daTuM moho samujjalati / / vR-'tAsAM' saMyatInAMkakSAntara-guhyadeza-kucodaroruprabhRtInavayavAndRSTvA nigRhItendriyasyApi mohaH samujjvalati kiM punaritarasya ? iti / tatazcAmI daza kAmavegA utpadyante[bhA.2258]ciMtA ya 1 daTuMmicchai 2, dIhaM nIsasai 3 taha jaro 4 dAho 5 / bhattaaroyaga 6mucchA 7, ummatto 8 na yANaI 9 maraNaM 10 // vR-'cintA nAma' zocannAste 1 draSTumicchati 2 dIrgha nizvAsiti 3 tathA jvaro 4 dAhaH 5 bhaktasyArocakaH-arucimUrchA7unmattaHsaJjAyate 8na jAnAti kiJcadapi 9 maraNamupajAyate 10 // enAmeva niyuktigAthAM vivRNoti[bhA.2259] paDhame soyai vege, dadrutaM icchaI biiyvege| nIsasai taiyavege, Aruhai jaro cautthammi / [bhA.2260] Dajjhai paMcamavege, chaTe bhattaM na royae vege| __sattamagammi ya mucchA, aTThamae hou ummtto|| [bhA.2261] navame na yANai kiMcI, dasame pANehi muccaI mnuuso| eesiM pacchittaM, vocchAmi ahAnupuvvIe / vR-prathamezocati vege-hA! kathaM taya saha sampattirbhaviSyati? iti vicintayatItyarthaH / draSTuM tAM pUrvadRSTAM punarapIcchati dvitIyavege 2 / nizvasiti tRtIyavege dIrghAnnizvAsAn muJcati 3 / Arohatijvarazcaturthe 4 / dahyate'GgaM paJcamavege 5 / SaSThe bhaktaM na rocate vege 6 / saptame vege mUrchA 7|assttme unmatto bhavati / navame na jAnAti kizcidapi, nizceSTo bhavatItyarthaH 9 / dazame vege prANairmucyate manuSyaH 10 / eteSAMdazAnAmapivegAnAM prAyazcittaMyathA''nupUrvyA vakSye abhidhaasye|| tadevAha[bhA.2262] mAso lahuo guruo, cauro mAsA havaMti lhu-gurugaa| chammAsA lahu-gurugA, chedo mUlaM taha dugNc|| prathame vege laghuko mAsaH / dvitIye guruko mAsaH / tRtIye catvAro mAsA laghukAH / caturthe catvAro mAsA gurukAH / paJcame SaNmAsA laghavaH / SaSThe SaNmAsA guravaH / saptame cchedaH / aSTame Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 mUlam / navame'navasthApyam / dazame SaNmAsA laghavaH / SaSThe SaNmAsA guravaH / saptamecchedaH / aSTame mUlam / navame'navasthApyam / dazame pArAJcikam // [bhA.2263] ekkammi dosu tIsuva, ohAvitesu tattha aayrio| mUlaM aNavaThThappo, pAvai pAraMciyaM ThANaM / / vR-atha mohodayenaikaH 'avadhAvati' utpravrajatitata AcAryo mUlaM prApnoti, dvayoravadhAvatoranavasthApyo bhavati, triSvavadhAvamAneSupArAJcikaM sthAnaM prApnoti // gatamuccanIcadvAram / atha dharmakathAdvAramAha[bhA.2264] dhammakahAsuNaNAe, anurAgo bhikkhasaMpayANe y| saMgAre paDisuNaNA, mokkha rahe ceva khNddiie|| vR-dharmakathAyAH zravaNena saMyatyA anurAgaH saJjAyate / tataH snigdha-madhurabhaikSasya sampradAnaM saMyatAya kArayati / tataH 'saGgArasya' saGketasya pratizravaNaM karoti / kaH punaH saGketaH ? ityAha"mokkha rahe ceva"ttiamuSmin divase ratho hiNDiSyate ttraasmaakNrkssymaannaanaaNmokssobhvissyti| "khaMDIe'tti khaNDI-chiNDikA tasyA vA dvAramuddhATaMrAtrau bhavitA, yadvA dIrghasyAlAkSaNikatvAt khaNDitaM-zrAmaNyasya khaNDanA tayoH pratisevamAnayorjAyate / eSa niyuktigAthAsamAsArthaH // athainAmeva vivarISurAha[bhA.2265] asubhena ahAbhAvena vA virattiM nisNtpddisNte| vattei kinnaro iva, koI pucchA pabhAyammi / vR-ko'pisAdhurazubhena vAbhAvena yathAbhAvenavA rAtrau nizAntapratizrAnte atyantabhramaNAduparate yadvAnizAnteSu-sveSu sveSugRheSuvizrAntejane kinnaraiva madhurayA girAdharmakathAMkAJcitparivartayati tad AkarNya saMyatyaH prabhAte pRcchanti ||ythaa[bhaa.2266] kataro so jena nisiM, kannA ne pUriyA va abhyss| so mi ahaM ajjAo!, Asi purA sussaro kiM vA / / vR-kataro'sau sAdhuryena 'nizi' rAtrI karNA "ne" asmAkamamRtasya pUritA iva kRtaaH?|s prAha-so'hamasmi AryA ! 'purA' pUrvamahaM susvara AsaM tadapekSayA kiM vA sausvaryamidAnIM mama vidyate? // yataH[bhA.2267] rukkhAsaNeNa bhaggo, kaMTho me uccasaddapaDhao ya / saMthuya kulammi neha, dAvemi kae puno pucchaa|| vR- rUkSAzanenoccazabdena paThatazca me kaNTho bhagnastato nedAnI tathA susvara iti / tatastadIyasausvaryeNAtIvAnuraJjitA kA'pisaMyatIprAha-saMstute' bhAvitekule 'snehaM' ghRtAdikamahaM dApayiSyAmi yena bhavatAM svarapATavamupajAyate / tatastathAkRte sati 'punaH' bhUyo'pi taM durbalaM dRSTvA pRcchA kRtA, yathA-jyeSThArya ! kimevaM durbalo dRzyase? // evaM ca kurvatostayoH kiM bhavati? ityAha[bhA.2268] saMdaMsanena pII, pIIuraI raIu viisNbho| vIsaMbhAo paNao,paMcavihaM vaDDae pimmaM // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-10, [bhA. 2268] vR-sandarzanenobhayorapi prathamataH prItirupajAyate / tataH prItyA 'rati' cittavizrAnti / ratezca 'vizrambhaH' vizvAsaH / vizvAsAcca mithaH kathAdi kurvatoH 'praNayaH' azubho rAgo jAyate / evaM 'paJcavidhaM' paJcabhi prakAraiH prema varddhate / tatazca sa tayA durbala iti pRSTo brUyAt[bhA.2269] jaha jaha karesa neha, taha taha neho me vaDDai tumammi / tena naDio mi baliyaM, jaMpacchasi dubbalataro tti / / vR-yathA yathA 'karoSi' sampAdayasi 'snehaM' ghRtaM tathA tathA mama tvayi sneho varddhate / tena ca' snehena 'naTitaH' viDambito'syaham / yattvaM pRcchasi durbalatara iti tadetena hetunaadurblo'hm|| evamukte sA brUyAt[bhA.2270] amugadine mukkha raho, hohii dAraM va vojjhihii rattiM / taiyA ne pUrissai, ubhayassa vi icchiyaM eyaM // vR-amuSmin dine 'rathaH' rathayAtrA bhavitA tasyAM sAdhu-sAdhvIjaneSu gateSvaSmAkaM rakSyamANAnAM mokSo bhaviSyati, dvAraM vA chiNDikAyA amukasyAM rAtrau 'vakSyate' vahamAnakaM bhaviSyati tadA "ne" AvayorubhayasyApi yathepsitametatpUriSyate ||evN saGketaMpratizrutya pratisevanAM kurvatostayoH zrAmaNyasya khaNDanaM bhavati, tatazca bhagnavrato'ham' iti kRtvA yadyavadhAvati tataH[bhA.2271] egammi dosu tIsuva, ohAvaMtesu tattha aayrio| mUlaM aNavaThThappo, pAvai pAraMciyaM tthaannN|| vR-ekasminnavadhAvatimUlam, dvayoranavasthApyam, triSvavadhAvamAneSupAraJcikamAcArya prApnoti, kasmAt tAze kSetre sthitaH ? iti kRtvA / dvitIyapade eteSvapi sthAneSu tiSThet / / katham ? ityAha[bhA.2272] addhANaniggayAI, tikkhutto maggiUNa paDilomaM / gIyatthA jayaNAe, vasaMti to abhiduvaaraae| vR-adhvano nirgatAHAdizabdAdazivAdiSuvartamAnAH sahasaivaikavagaDAkamanekadvAraM saMyatIkSetraM prAptAH / tatastatra 'trikRtvaH' trIn vArAn nirupahatAM vasatiM mArgayitvA yadi na prApnuvanti tataH 'pratilomaM' pratIpakrameNa gItArthA yatanayA 'abhidvAre' anekadvAre saMyatIkSetre vasanti / kaH punaH pratIpakramaH ? iti ced ucyate-yAni pUrvamekasAhikAdIni dharmakathAparyantAni dvArANyuktAni teSu prathamato yasyAM dharmakathAzabdaH sAdhvIbhi zrUyate tasyAM vasatau vastavyam / tatra ceyaM yatanA[bhA.2273] siMgAravaja bole, aha ego vijapADha'nuccaM ca / savAdInibbaMdhe, kahie vina te parikahiMti // vR-dharmakathAM parivartayantaH zRGgArarasavarja 'bolena ca' vRndena parivartayanti yathaikasya kasyApi vyaktaH svaro nopalakSyate / athAnyena saha guNayatastasya na saJcarati tata eko'pi vaidyapAThena guNayati, svaravarjitamiti bhAvaH, tadapi 'anuccaM' noccaistareNa zabdena / atha 'susvaro'yam' iti jJAtvA zrAddhAAdizabdAd yathAbhadrakAdayo vA nirbandhaM kuryutato yathAsvareNadharmaM kathayati / tataH kathite'pi madhurasvareNa dharme prabhAte saMyatInAM pRcchantInAM na 'te' sAdhavaH parikathayanti, yathAamukenetthaM dharma kathita iti / IzyA vasateralAbhe ucce vA nIce vA sthAtavyam // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 tatreyaM yatanA[bhA.2274] khaDhao va cilimilI vA, tatto therA ya uccanIe vaa| pAse tato na ubhayaM, mattaga jayaNA''ula sasaddA / / vR-pravizanto nirgacchanto vA yasmin pArve parasparaM pazyanti tataH kaTakaH vaMzAdimayo ghano dIyate / atha kaTakona prApyate tadA cilimilI vastramayI dAtavyA, sthavirAzca tatastasmin pArve tiSThanti, saMyatInAM tu kSullikAH / evamucca-nIce yatanA / athocca-nIcamapi na labhyate tato yatra pArzvato vA mArgato vA pratizrayastatra tiSThatAM yatanA-kAyikyAdivyutsarjanArthaM nirgacchanto yatra parasparaM pazyeyuH 'tataH' tasyAM dizi 'nobhayaM' na saMjJAM na vA kAyikI vyutsRjanti / tAzasya sthaNDilasyAprAptaumAtrakeSuyatante, athavAAkulAH sazabdAvAtatravrajanti, tadabhAvesapratimukhadvAre tiSThanti // tatra ceyaM yatanA[bhA.2275]pihadArakaraNa abhimuha, cilimili velA sasadda bahu niNti| sAhIe annadisiM, niMtI na ya kAiyaM ttto|| vR-yatradvArANiparasparamabhimukhAni tatrAnyasyAM dizipRthagadvAraM kurvnti|athn labhyate'nyasyAM dizi dvAraM kartuM tato dvAre cilimilI nityabaddhA sthApanIyA kaTako vA apAntarAle dAtavyaH, kAyikyAH saMjJAyAzca velAM parasparaM sthApayitvA asahazavelAyAM nirgacchanti, 'sazabdAzca' kAzitAdizabdasvAgamanasUcakaM kurvantobahavaH niryanti' nirgcchnti| yatraikA sAhikA tatrAnyasyAM diziyasya dvAraMtatra pratizrayetiSThanti / yatazca saMyatInAMpratizrayastataH kAyikyAna nirgacchanti, tAsAM vA kAyikIbhUmiM na vrajanti / evaM saMjJAbhUmyAmapi draSTavyam / / kiyadvA'tra maNiSyate?[bhA.2276] jattha'ppatarA dosA, jattha ya jayaNaM taraMti kaauNje| tattha vasaMti jayaMtA, anulomaM kiM pipddilomN|| vR-yatropAzraye'lpatarAH pUrvoktA doSA bhavanti, yatra ca 'yatanAM' yathoktAM kartuM 'taranti' zaknuvanti, "je" iti pAdapUraNe, tatrAnulomaM vA pratilomaM vA kimapyekasAhikAdikaM sthAnaM pratItya yathoktanItyAyatamAnA vasanti, nAtra ko'pipratiniyamaH kintugItArthenAlpabahutvavedinA bhavivyamiti bhaavH||kthN punaralpatarA doSA bhavanti? iti ucyate[bhA.2277] Aya-samaNINa nAuM, kiDhi kappaTThI samANayaM vaje / bahupADivesiyajanaM, ca khamayaraM erise hoi|| vR-AtmanaH zramaNInAMca svabhAvaM dRDhadharmatvAdikaM jJAtvA tathA yatitavyam / "kiDhi kappaTTi" tti sthavirazramaNyaH kSullakAzcobhayapArzvataH kartavyAH, vayasA samAnAM ca saMyatI sandarzanAdau dUratovarjayet / yacca gRhaM bahuprativezikajanamIdaze pratizraye'vasthAnaM 'kSamataram' atizayena yuktaM bhavati, vijanetu vizvastatayA bahaze doSA bhaveyuriti ||gto dvitIyabhaGgaH / atha tRtIyabhaGgamAha[bhA.2278] paumasara viyaragovA, vAghAto tammi abhinivgddaae| tammi viso ceva gamo, navaraM puna deule melo|| vR-tRtIyabhaGgonAmaanekavagaDAkamekaniSkramaNapravezaMca grAmAdi, tatraca 'abhinivagaDAke' Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-10, [bhA. 2278] 47 anekavagaDe ekadvAre ca kSetre padmasaro vA 'vidarako vA' gartA vyAghAtaH' vyAghAtakAraNaM bhaved yenAneke niSkramaNa-pravezA na bhavanti tasminnapi sa eva 'gamaH' prakAraH sarvo'pi jJAtavyaH / 'navaraM' kevalaM punardevakule 'mIlakaH' dRSTyAdibhiH kAraNaiH sAdhu-sAdhvInAM saGgamo bhavet / / katham ? ityata Aha[bhA.2279] aMto viyAra asaI, ajANa havijja taiyabhaMgammi / saMkiTThagavIyAre, va hojja dosA imaM nAyaM // vR- anekavagaDAke ekaniSkramaNa-praveze ca grAmAdau sthiteSu sAdhu-sAdhvIjaneSu AriyAkANAmantaH 'tRtIyabhaGge ApAtAsaMlokAkhyevicArabhUmerasattA bhavettatobahirnirgacchantInAM saMkliSTavicArabhUmardoSA bhaveyuH / saMkliSTavicArabhUmI nAma ekadvAratayA anyA saMjJAbhUmirna vidyate ataH saMyatA api tatraivAyAnti, Asanne vA parasparaM saMjJAbhUmI, tatazca nirgamane praveze vA devakule melako bhavet / idaM cAtra 'jJAta' dRSTAnta ucyte|| [bhA.2280] vAsassa ya AgamanaM, mahilA kuDa naMtageva rattaTThI / deulakoNe va tahAsaMpattI melaNaM hojaa|| vR-kasyAzcid mahelAyAH kusumbharaktavastrayugalanivasanAyAH prathamaprAvRSi ghaTaM gRhItvA jalAharaNArthaM nirgatAyAH 'varSasya' vRsstteraagmnm| tato'saumahelA raktArthinI' raJjanaMraktaMkusumbharAga ityarthaH tadarthinI 'mA varSodakena patatA kusumbharAgo vilIyatAm' iti kRtvA 'kuTe' ghaTe 'naMtake' vastre dveapiprakSipya svayamapAvRtIbhUya kvApidevakule praviSTA / tasya ca koNake yAvadasaupravizati tAvattatra kazcidagAraH pUrvapraviSTa AsIttena sA apAvRtA dRSTA, jAtazcatasya mohodayaH, tatastena sAyuktA, dRSTaM ca tadanyaiH purussaiH| evaM tathAsampattyA tathAvidhavarSapatanAdisamAyogenaikasyA eva vicArabhUmeH pratinivRttayoH saMyatI-saMyatayorekatra devakulAdau varSAvastrANi parityaktavatormIlanaM bhavediti ||ath tasyAgArasya kiM saMvRttam ? ityAha[bhA.2281] gahio aso varAo, baddho avaoDao dvdvss| saMpAvio rAyakulaM, uppattI ceva kajassa // -gRhItazcasavarAko rAjapuruSaiH, baddhazca avakoTakaH' adhonItakRkATikaH pazcAnmukhIkRtabAhuyugalaH, "davadavassa"tti zIghraM samprApitazca rAjakulamayam, tatra ca prastutakAryasyotpatti kAraNikaiH pRSTA, tena cAgAreNa yathAvasthitaM sarvamapi tatpurato vijJaptam / tatazca[bhA.2282] jANaMtA viya itthi, dosavaiM tIe naaivggss| paccayaheuMsacivA, karati Asena didrutaM / / vR-'nahi mahatyapi vRSTayAdhupadrave striyA nirAvaraNatvaM ziSTAnAmanumatam' iti kRtvA striyaM doSavatIMjAnanto'pitasyAH sambandhI yo jJAtivarga-svajanasamudAyastasya pratyayahetoH 'sacivAH' kAraNikA azvena ghaTAntaM kurvanti / tamevAha[bhA.2283] vammiya kavaiya valavA, aMganamajhe taheva aasoy| valavAe, avaMgunanaM, kajjassa ya chedanaM bhaNiyaM / / . vR-varNa-laghustanutrANavizeSaH, tadasyAH sAtamiti varmitA, evaM kavacitA'pi, navaraM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/10 kavacaMmahA~stanutrANavizeSaH, evaMvidhA yathA kAcid vaDavA kasyacid nRpatyAderaGgaNamadhye tiSThati, azvazca tathaiva, tatastAM dRSTavA pradhAvito'pi varmita-kavacitAM tAM na pratisevituM zaknoti / yadA tu tasyA vaDavAyA apAvaraNaM-varmAdirapanayanaM kriyate tadA sukhenaiva pratiseviSyata iti / ata iyamevAparAdhinIti taiH kAraNikaiH 'kAryasya' vyavahArasya 'chedanaM' paricchedakAri vaco bhaNitamiti / / [bhA. 2284 ] evaM khu loiyANaM, mahilA avarAhi na puna so puriso / iha puna doha vi doso, saviseso saMjae hoi // vR- 'evam' amunA prakAreNa 'khuH' avadhAraNe laukikAnAM mahilA aparAdhinI saMvRttA na punarasau puruSaH / ' iha punaH' asmAkaM lokottare vyavasthitAnAM 'dvayorapi' saMyatI - saMyatayordoSaH, api ca 'savizeSaH' samadhiko doSaH saMyate bhavati // kutaH ? iti ced ucyate 48 [bhA. 2285 ] purisuttario dhammo, purise ya dhiI sasattayA ceva / pelava parajjha itthI, phuMphuga-pesIe diTThato // vR- "puruSottaraH puruSapradhAno yataH pAramezvaro dharma, puruSe ca 'dhRti' mAnasasvAsthyalakSaNA 'sasattvatAca' sattvasampannatA bhavati, atastasya pratisevamAnasya savizeSo doSaH / strI tu 'pelavA' nisattvA '"parajjha'"tti paravazAca / atra ca phumphukena pezyA ca dRSTAntaH yathA phumphukaH - karISAgnicAlitaH sanuddIpyate evaM strIvedo'pi, yathA ca pezI sarvasyApyabhilaSaNIyA evamiyamapi / ato na tasyAH samadhiko doSa iti / Aha yadi saMyatInAmantastRtIyabhaGge vicArabhUmirbhavet tataH kiM na varttate sthAtum ? ucyate [bhA. 2286] jai vi ya hojja viyAro, aMto ajANa taiyabhaMgammi / tattha vi vikiMcaNAdIvigganANaM tu te dosA / / vR- yadyapyAryANAmantaH 'tRtIyabhaGge' ApAtAsaMlokalakSaNe vicAro bhaveta tathApi vivecanAuddharitabhakta-pAnAdipariSThApanikA tatprabhRtiSu kAryeSu vinirgatAnAM sAdhu-sAdhvInAM parasparamilitAnAmekadvAre kSetre 'ta eva' pUrvoktA doSA bhaveyuH, atastatrApi na varttate sthAtum // upasaMharannAha [bhA. 2287] ete tinni vi bhaMgA, paDhame suttammi je smkkhaayaa| jo puna carimo bhaMgo, so biie hoi suttammi / / vR- ekA vagaDA ekaM dvAram 1 ekA vagaDA anekAni dvArANi 2 anekA vagaDA ekaM dvAram 3 ete trayo'pi bhaGgA ye samAkhyAtAste prathame vagaDAsUtre pratyetavyAH / tacca prAgeva vyAkhyAtam / yaH punaH 'caramo bhaGgaH' saanekAvagaDA anekAni dvArANIti lakSaNaH sa dvitIye vagaDAsUtre draSTavyaH // taccedam mU. (11) se gAmaMsi vA jAvarAyahANiMsi vA abhinivvagaDAe abhiniduvArAe abhinikkhamaNappavesAe kappai niggaMthANa ya niggaMdhINa ya egayao vatthae / vR- atha grAme vA yAvad rAjadhAnyAM vA 'abhinivagaDAke' nipAtAnAmanekArthatvAd abhi itianekA ni iti-niyatA vagaDAH - parikSepAH yatra, yadvA 'abhi-ni' zabdau pRthagarthadyotakau draSTavya, tatazca pRthag- anekA vagaDA yatra tadabhinivagaDAkaM tatra / evamabhinidvArake'bhiniSkramaNa-pravezake Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-11, [bhA. 2287] ca kalpate nirgranthAnAM nirgranthInAM ca ekato vastumiti sUtrArthaH // [bhA.2288] eyaddosavimukke, vicchinna viyArathaMDilavisuddhe / ____ abhinivvagaDa-duvAre, vasaMti jayaNAegIyatthA // vR-etaiH-prathamasUtroktairdoSairvimuktevistIrNemahAkSetre 'vicAra-staNDilavizuddhe yatrabhikSAcaryA saMjJAbhUmizca parasparamapazyatAM bhavati tatraivaMvidhe'bhinivagaDAke'bhinidvAreca saMyatIkSetre yatanayA gItArthA vasanti / / katham? ityAha[bhA.2289] pihagoara-uccArA, je abmAse vi hoMti u nioyaa| vIsuMvIsuM vutto, vAso tatthobhayassAvi // vR- ye 'abhyAse' mUlakSetrapratyAsattau 'niyogAH' grAmA bhavanti te'pi sAdhu-sAdhvInAM pRthaggocaracaryAkAH pRthaguccArabhUmikAzca parasparaM bhavanti, AstAM mUlagrAma ityapizabdArthaH / 'ubhayasyApi ca saMyatAnAM saMyatInAM ca tatra 'viSvag viSvag' pRthakpRthagupAzraye vAsaH prokta iti ||atr nodakaH prerayannAha[bhA.2290] taM natthi gAma-nagaraM, jatthiyarIo na saMti iyare vaa| punaravi bhaNAmu ranne, vassau jai melaNe dosaa|| vR-grAmAzcanagarANiceti grAma-nagaram, tadnAsti grAma-nagaraM yatra 'itarAH' pArzvasthAdisaMyatyaH 'itarevA' pArzvasthAdayo na santi, tataHpunarapivayaMbhaNAmaH, yathA-araNye 'uSyatAM vAsaH kriyatAM yadi mIlanAyAmevaMvidhA doSAH // sUrirAha[bhA.2291] didruto purisapure, muruDadUtena hoi kaaydhvo| jaha tassa te asauNA, taha tassitarA muneyavvA / vR-dRSTAnto'tra puruSapure raktapaTadarzanAkIrNe muruNDadUtena bhavati kartavyaH / yathA 'tasya' muruNDadUtasya 'te' raktapaTA azakunA na bhavanti, tathA 'tasya' sAdhoH 'itarAH' pArzvasthyAdayo muNitavyAH, tA doSakAriNyo na bhavantItyarthaH / idameva bhAvayati[bhA.2292] pADali muruMDadUte, purisapure scivmelnnaa''vaaso| bhikkhU asauNa taie, dinammi ranno sacivapucchA // vR-pATaliputre nagare muruNDo nAma rAjA / tadIyadUtasya puruSapure nagare gmnm| tatra sacivena saha mIlanam / tena ca tasya AvAso dApitaH / tato rAjAnaM draSTumAgacchataH 'bhikSavaH' raktapaTA azakunA bhavanti iti kRtvA sa dUto na rAjabhavanaM pravizati / tatastRtIye dine rAjJaH sacivapArve pRcchA-kimiti dUto nAdyApi pravizati? // tatazca[bhA.2293] niggamanaM ca amacce, sabbhAvA''ikkhie bhaNai dUyaM / aMto bahiM ca racchA, na'rahiMti ihaM pvesnnyaa| vR-amAtyasya rAjabhavanAnnirgamanam / tato dUtasyAvAse gatvA sacivo militaH / pRSTazca tena dUtaH-kiM na pravizasi rAjabhavanam ? |s prAha-ahaM prathame divase prasthitaH paraM taccannikAn dRSTavA pratinivRttaH apazakunA ete' iti kRtvA, tato dvitIye tRtIye'pi divase prasthitaH tatrApi tathaiva | 19741 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/11 pratinivRttaH |evNsdbhaave AkhyAte' kathite sati dUtamamAtyobhaNati-eteiharathyAyAantarbahirvA naapshkuntvmrhnti|ttH pavezanAdUtasya rAjabhavane kRtA / evamasmAkamapi pAvasthAdayastadIyasaMyatyazca rathyAdau dRzyamAnA na doSakAriNyo bhavanti / api ca[bhA.2294] jaha ceva agArINaM, vivakkhabuddhI jiisupuvvuttaa| taha ceva ya iyarINaM, vivakkhabuddhI suvihiesu|| vR- yathaiva agArINAm' aviratikAnAM pUrvam "AgaMtugadavvavibhUsiyaM" ityAdinA yatiSu vipakSabuddhiruktA tathaiva itarAsAM' pArzvasthAdisaMyatInAMhasta-pAdadhAvanAdinA vibhUSitavigrahANAM suvihiteSu snAnAdivibhUSArahiteSu vipakSabuddhirbhavatIti draSTavyam // mU. (12) no kappai niggaMthINaM AvaNagihaMsi vA racchAmuhaMsi vA siMghADagaMsi vA caukkaMsi vA cacaraMsi vA aMtarAvaNaMsi vA vtthe| vR-athAsya sUtrasya sambandhamAha[bhA.2295] eyArisakhettesuM, niggaMthINaM tu saMvasaMtINaM / kerisayammina kappai, vasiUNa uvassae jogo // vR- etAdRzeSu-pRthagvagaDAkeSu pRthagdvAreSu ca kSetreSu nirgranthInAM saMvasantInAM kIze upAzraye vastuMna kalpate? itianena sUtreNa cintyate, eSaH 'yogaH' smbndhH||prkaaraantrenn sambandhamAha[bhA.2296] diTThamuvassayagahaNaM, tattha'jjANaM na kappai imehiN| vuttA sapakkhaovA, dosA parapakkhiyA innmo|| vR-dRSTamanantarasUtre upAzrayagrahaNam, tatrA''ryANAmamISu pratizrayeSu vastuMna kalpate ityanena sUtreNa prtipaadyte| uktA vA 'svapakSataH' svapakSamAzritya saMyatAnAM saMyatInAM ca parasparaM doSAH, idAnIM tu 'parapAkSikAH' gRhasthAkhyaparapakSaprabhavA doSA vyAvarNyante iti // evam anekaiH sambandhairAyAtasyAsya sUtrasya vyAkhyA-no kalpate 'nirgranthInAM' sAdhvInAmApaNagRhe vA rathyAmukhe vA zRGgATake vA catuSke vA catvare vA antarApaNe vA vastumiti sUtrasaGkepArthaH / / atha vistarArthaM pratipadamabhidhitsuH prAyazcittamAha[bhA.2297] AvaNagiha racchAe, tie caukkaMtarAvaNe tivihe / ThAyaMtigANa gurugA, tattha vi ANAiNo dosA / / vR- ApaNagRhe rathyAmukhe trike catuSke'ntarApaNe vA 'trividhe' triprakAre vakSyamANasvarUpe upalakSaNatvAt catvareca tiSThantInAM saMyatInAMpratyekaMcatvAro gurukAH praayshcittm|ttraapyaajnyaadyo doSA drssttvyaaH|| ApaNagRhAdInAM vyAkhyAnamAha[bhA.2298] jaM AvaNamajjhammI, jaMca gihaM AvaNA ya duhao vi / taM hoi AvaNagihaM, racchAmuha rcchpaasmmi|| vR-yad gRham 'ApaNamadhye' samantAdApaNaiH parikSiptam athavA madhyabhAge yad gRhaM dvAbhyAmapi ca pAzrvAbhyAM yasyApaNA bhavanti tad ApaNagRhaM bhavati / rathyAmukhaM rathyAyAH pArve bhavati / taca trividham[bhA.2299] taMpuna racchamuhaM vA, bAhimuhaM vA vi ubhayatomuhaM vA / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM- 12 [bhA. 2299] ahavA jatto pavahai, racchA racchAmuhaM taM tu // vR- 'tat punaH' gRhaM rathyAyAH pArzve varttamAnaM rathyAyA abhimukhaM vA bhaved 'bahirmukhaM vA' rathyA tasya pRSThato varttate ityarthaH, 'ubhayatomukhaM vA yasyaikaM dvAraM rathyAyAH parAGmukhamekaM tu rathyAyA abhimukhamityarthaH, athavA yato gRhAd rathyA pravahati tad rathyAmukhamucyate // [bhA. 2300] siMghADagaM tiyaM khalu, cauracchasamAgamo caukkaM tu / chahaM racchANa jahiM, pavaho taM caccaraM biMtI // 51 vR- zRGgATakaM nAma yat 'trikaM' rathyAtrayamIlanasthAnam / kvacit tu sUtrAdarze "tiyaMsi vA " ityapi padaM dRzyate, tatraivaM vyAkhyA- ' zRGgATakaM' siGghATakAkAraM trikoNaM sthAnam, 'trikaM' rathyAtrayamIlakaH / catuSkaM tu catasRNAM rathyAnAM samAgamaH / tathA yatra SaNNAM rathyAnAM 'pravaha: ' nirgamastat catvaraM bruvate tIrthakara - gaNadharAH // [bhA.2301] aha aMtarAvaNo puna, vIhI sA egao va duhao vA / tattha hi aMtarAvaNa, gihaM tu sayamAvaNo ceva / / 4 vR- 'atha' ityAnantarye / antarApaNo nAma 'vIthI' haTTamArga ityarthaH, sA 'ekato vA' ekapArzvena "duhao va "tti dvAbhyAM vA pArzvabhyAM bhavet tatra yad gRhaM tad antarApaNagRham / yad vA gRhaM svayamevApaNastadantarApaNaH / kimuktaM bhavati ? -yatraikena dvAreNa dvAreNa vyavahriyate dvitIyena tu gRhaM tadantarApaNagRham / eteSu pratizrayeSu saMyatInAM na kalpate sthAtum // athaiteSveva tiSThantInAM prAyazcittamAha [bhA. 2302] AvaNa racchagihe vA, tigAi sunnaMtarAvaNuJjANe / caugurugA challahugA, chaggurugA cheya mUlaM ca // vR- ApaNagRhe tiSThanti caturgurukAH / rathyAgRhe tiSThanti SaDlaghavaH / "tigAi "tti trikacatuSka- catvareSu tiSThantInAM SaDguravaH / "sunna"tti aparigRhIte zUnyagRhe antarApaNe vA cchedaH / udyAna tiSThantInAM mUlam / evaM bhikSuNIviSayamuktam / gaNAvacchedinyAH SaDlaghukAdArabdhaM navame tiSThati / pravarttinyAH SaDgurukAdArabdhaM prAyazcittaM dazame paryavasyati / etaccApattimaGgIkRtyoktam, anyathA sarvAsAmapi mUlameva bhavati, parataH saMyatInAM prAyazcittasyaivAbhAvAt // [bhA. 2303] savvesu vi caugurugA, bhikkhuNimAINa vA imA sohI / cauguruvisesiyA khalu, gurugAdi va chedaniTThavaNA / vR- athavA 'sarveSvapi' ApaNagRhAdiSu sthAneSu caturgurukA avizeSitaM prAyazcittam / ayaM ca prakAraH prAgukto'pi saGgrahArthamiha bhUyo'pyukta iti na punaruktatA / yadi vA bhikSuNIprabhRtInAmiyaM zodhirdraSTavyA, tadyathA-caturgurukAstapaH- kAlAbhyAM vizeSitAH / tatra bhikSuNyAzcaturgurukamubhayalaghu, abhiSekAyAstadeva tapasA laghu kAlena gurukam, gaNAvacchedinyAH kAlena laghu tapasA guru, pravarttinyAstapasA kAlena ca gurukm| yadi vA caturgurukAdArabhya cchede niSThApanA karttavyA, tadyathAbhikSuNyAH sarveSvapi sthAneSu caturgurukam, abhiSekAyAH SaDlaghukam, gaNAvacchedinyAH SaDgurukam, pravarttinyAzchedaH / / athAtraiva doSAnupadarzayituM dvAragAthAmAha [bhA. 2304] taruNe vesitthi vivAha rAyamAdIsu hoi saikaraNaM / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/12 icchamaNiche taruNA, tenA uvahiM va tAo vA / / vR-ApaNagRhAdiSu sthitAnAM sAdhvInAM taruNAn vezyAstrIH vivAhaM ca dRSTvA rAjAdInAM ca darzane bhuktabhogAnAM smRtikaraNaM bhavati, itarAsAM kautukm|trunnaaNshcpraarthymaanaanydiicchnti tataH saMyamavirAdhanA, atha necchantitata uDDAhadikaM kuryuH |stenaashc tatropadhiMvA 'tA vA' AryikA apahareyuriti dvaargaathaasmaasaarthH||ath vistarArthaM pratipadamAha[bhA.2305] cauhAlaMkAraviuvvie tahiM dissa salalie trunne| laDahapayaMpiya-pahasiya-vilAsagai-NegavihakiDDe // kRcaturddhA-vastra-puSpa-gandhA-''bharaNabhedAtcaturvidhoyo'laGkArastenavikurvitAn-alaGkRtAn taruNAn 'tatra' ApaNagRhAdiSu dRSTvA mohodayo bhavatItivAkyazeSaH / kathambhUtAn? "salalitAn' lalitaM nAma-hasta-pAdAGgavinyAsavizeSaH, uktaJca ___ hasta-pAdAGgavinyAso, bhruu-netrausstthpryojitH| sukumAro vidhAnena, lalitaM tat prakIrtitam // tena sahitAn / tathA laDabhaM-manojJaM prajalpitaM-prakRSTavacanaM prahasitaM-hAsyaM vilAsazca sthAnA-''sana-gamanAnAM, hasta-bhrU-netrakarmaNAM caiva / utpadyate vizeSo, yaH zliSTaH sa tu vilAsaH syAt // ityevaMlakSaNaH gatizca-sulalitapadanyAsarUpA anekavidhAzca-dyUtA-''ndolanAdikAH krIDA yeSAM te tathAvidhAstAn / / atha vezyAstrIdvAramAha[bhA.2306] daTuM viubviyAo, kulaDA dhuttehi sNprivuddaao| bibboya-pahasiyAo, AliMgaNamAiyA moho|| kRvikurvitAH' alaGkRtAH 'kulaTAH' svairiNyaH vezyAstriyaityarthaH 'dhUttaiH' SiGgaH samparivRtAH' samantato veSTitAH 'bibboka-prahasitAH' bibboko nAma iSTAnAmarthAnAM, praaptaavbhimaangrvsmbhuutH| strINAmanAdarakRto, bibboko nAma vijnyeyH|| -- prahasitaM nAma-hAsyAbhidhAno rasavizeSaH, asya ca lakSaNamidam hAsyo hAsaprakRti, hAso vikRtAGga-veSa-ceSTAbhyaH / bhavati parasthAbhyaH saca, bhUmnA strii-niic-baalgtH|| ete bibboka-prahasite vidyete yAsAM tA bibboka-prahasitavatyaH / gAthAyAM prAkRtatvAd matupratyayalopaH / evaMvidhAH paNAGganA dRSTavA tAsAM cAliGganAdikAzceSTAH kriyamANA nirIkSya mohaH smuddiipyte||ath vivAhadvAramAha[bhA.2307] tattha cauraMtamAdI, ibbhavivAhesu vittharA raiyA / bhUsiyasayaNasamAgama, raha-AsAdIya nivvhnnaa|| vR-'tatra' ApaNagRhAdau sthitAnAM saMyatInAmibhyavivAheSu ye caturantAdayo vistarA racitAH, caturantaM nAma caturikA, AdizabdAd dvandana-kalaza-toraNadivivAhavistaraparigrahaH, tathA yastatra bhUSitAnAM-vastrAdibhiralaGkRtAnAM svajanAnAM samAgamaH, yacca rathena vA'zvena vA AdizabdAta Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-12, [bhA. 2307] zibikayA vA 'nirvahaNaM' vadhvAH sarvadayA zvazuragRhe nayanaM taddarzane bhuktabhoginInAM smRtikaraNamabhUktabhoginInAMtukautukamupajAyate, ttHprtigmnaadyodossaaH|| atha rAjadvAramAha. [bhA.2308] balasamudayeNa mahayA, chattasiyA viynni-mNglpurogaa| dIsaMti rAyamAdI, tattha atitA ya niMtA y|| vR- mahatA balasamudayena 'atiyantaH pravizantaH "niryanto vA' nirgacchantaH 'rAjAdayaH' rAjezvaratalavaraprabhRtayastatra zyante / kathambhUtAH? "chattasiya"tti prAkRte pUrvAparanipAtasyAtantratvAt sitaM-zvetaM chatraM yeSAM te sitacchatrAH, tathA "viyaNi" tti vAlavIjanikA maGgalAnidarpaNapatAkAdIni etAnipurogANi-puratogAmIniyeSAM rAjAdInAMte tthaa||dvaargaathaayaaN "rAyamAdIsu" ti yad AdigrahaNaM kRtaM tallabdhamarthamAha[bhA.2309] te nakkhi-vAli-muhavAsi-jaMghiNo dissa atttthiyaa'nntttthii| hosuMne erisagA, na ya pattA erisA itarI / / vR- tAn puruSAn nakhi-vAli-mukhavAsi-jaTino dRSTvA bhuktabhoginyo'bhUvan "ne" asmAkamapIzAH pataya iti smRtim 'itarAstu' abhuktabhoginyo nAsmAbhirIddazAH pUrvaM prAptA ityevaM kautukaM kuryuH / tatra nakhAH-karajAH snigdhA-''tAmrottuGgatAdigumopetA yeSAM te nakhinaH, prazaMsAyAmatra matvarthIyaH, yathA rUpavatI kanyetyAdiSu / evaM vAlAH-kezAste zyAmala-nicitakuJcitAdiguNopetA yeSAM te vAlinaH / mukhavAsaH-karpUrAdibhirmukhasya saurabhyApAdanaM tadasti yeSAM te mukhavAsinaH / javinaH-vartula-sthUlajaGghAyugalakalitAH / ete 'arthinaH' maithunAbhilASiNaH 'anarthino vA' yathAbhAvena samAgaccheyuH, tA~zca dRSTavA bhuktA-'bhuktasamutthA doSA bhvnti| tAneva darzayati[bhA.2310] eyArisae mottuM, erisayavivAhitA ya sai bhutte / iyarINa kouhallaM, nidANa-gamaNAdayo sajjaM // -etAdRzAnmuktvA'smAbhirdIkSA gRhItAIzairvAsaha vivAhitA vayamapipUrvamitismRtikaraNaM bhuktabhoginInAm, 'itarAsAm' amuktabhoginInAMpunaH 'kautUhalaM kautukaMbhavet, tatazcobhayISAmapi sadyo nidAna-gamanAdayo doSAH / nidAnam-'asya tapo-niyamAdeH prabhAvAd bhavAntare Izameva puruSaM labheya' iti lakSaNam, gamanaM-svagRhaM prati bhUyaH pratyAvarttanam ||apic[bhaa.2311] AyANaniruddhAo, akmmsukumaalvigghdhriio| tesi pi hoi daTuM, vaiNIo samubbhavo mohe // vR-AdAnAni-indriyANi niruddhAni yAsAMtA niruddhAdAnAH, gAthAyAMvyatyAsena pUrvAparanipAtaH praakRttvaat|akrmnnaa-krmkrnnaabhaaven sukumAraM-komala vigraha-zarIraMdhArayantItyakarmasukumAravigrahadharAH / evambhUtA vratinIdRSTavA 'teSAmapi nakhi-vAliprabhRtInAM mohasya samudbhavo bhvti|| atha "icchamanicche taruNa" ti padaM vivRNoti[bhA.2312] saMjamavirAdhanA khalu, icchAe anicchayaM va vahi giNhe / tenovahinipphannA, sohI mUlAi jA carimaM / vR-yadi tatrApaNagRhAdau taruNAn avabhASamANAn icchati tataH sNymviraadhnaa|ath necchati Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/12 tato'nicchatI balAdapi saMyatI bahirgRhNIyuH / "tenA uvahiM vatAo vA" iti padaM vyAkhyAyate"tenovahiniSphannA" ityAdi / zUnyagRhAdiSu sthitAnAM sAdhvInAM stenA yadhupadhimapahareyuH tata upadhiniSpannA zodhiH / tadyathA-jaghanyamupimapaharanti paJcakam, madhyamapaharanti mAsikam, utkRSTamapaharanti caturlaghu / saMyatIharaNemUlAdikaMcaramaM yAvat prAyazcittamAcAryasya mantavyam, tadyathAekAM saMyatImapaharanti mUlam, dve apaharantyanavasthApyam, tisro'paharanti pArAJcikam / / athAtaraiva prakArAntareNa doSAn didarzayiSurAha niyuktikAraH[bhA.2313] obhAvanA kulare, ThANaM vesitthi-khaMDarakkhANaM / uddhaMsaNA pavayaNe, carittabhAsuMDaNA sajjo // vR-tatra sthitAnAmaprabhAjanA 'kulagRhe' kulagRhasya bhavati / vezyAstrINAM khaNDarakSANAM caArakSikANAM sthAnaM tdaapnngRhaadibhvet| uddharSaNA ca prvcne|tthaa sadyazcAritrAt paribhraMzanA copajAyate / / tatra kulagRhasyApabhrAjanA bhAvyate-ApaNagRhAdau sthitAstA dRSTvA kazcit tadIyajJAtInAmantike gatvA brUyAt[bhA.2314] sasipAyA vi sasaMkA, jAsiM gAyANi sanniseviMsu / kulaphusaNIu tA bhe, donni vipakkhe vidhaMsiti / / vR- yAsAM yuSmadIyasutA-snuSAdInAM prayatnena saMrakSyamANAnAM gAtrANi 'zazipAdA api' candramarIcayo'pi 'sazaGkAH' cakitA iva sanniSevitavantaH, tAzcedAnImevamApaNagRhAdo vasantyaH "bhe" bhavatAM 'kulaspRzinyaH' kulamAlinyakAriNyaH 'dvAvapi pakSI' paitRka-zvazurapakSalakSaNau 'vidharSayanti' vinAzayantItyarthaH / evaM kulagRhasyApabhrAjanA bhavati // atha "sthAnaM vezyAstrI-khaNDarakSANAm" iti padaM vivRNoti[bhA.2315] chinnAivAhirANaM, taM ThANaM jattha vA parivasaMti / iya souM dadrUNa va, sayaM tu tA gehmaanniNti|| vR-yatra 'tAH' zramaNyaH parivasantitatchinnAdibAhyAnAMsthAnam, chinnAH-chinnAlAH,AdizabdAd vezyA-khaNDarakSa-viTa-dyUtakArAdayo ye bAhyAH-viziSTajanabahirvartinaH, teSAM sthAne yadi tiSThanti tatastadIyAH saMjJAtakAH 'iti' evaMvRttAntaM zrutvA dRSTavAvA 'tAH' sambandhisaMyatIH svakaMgRhamAnayanti, alamanayA pravrajyayA yatraivaMvidhe sthAne vAso vidhIyate ||ath "uddharSaNA pravacane" iti padaM vyAkhyAti[bhA.2316] pecchaha garahiyavAsA, vaiNIu tavovaNaM kira siyaao| kiM manne erisao, dhammo'yaM satthagarihA y|| vR. tAstatrApaNagRhe dRSTavA kazcid brUyAt-pazyata bho lokAH ! yadevaM 'garhitavAsAH' ziSTajanajugupsitesthAne sthitA vatinyastapovanaMkila zritAH' AzritavatyaH, kiMmanye etattIrthakRtA Izo'yaM dharmo dRSTaH ? ityevaM zAstuH-tIrthakarasya gardA bhavati / [bhA.2317] sAhUNaM pi ya garihA, tappakkhINaM ca duJjaNo hsi| abhimuhapunarAvattI, vacaMti kulppsuuyaao|| vR-sAdhUnAmapica gardAjAyate-aho ! sadAcArabahirmukhAamI ye svakIyAH saMyatIritthamasthAne Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 12, [bhA. 2317] 55 sthApayanti / tathA tatpAkSikAH - sAdhupakSabahumAnino ye zrAvakAsteSAM ca purataH 'durjanaH ' mithyAdRMSTilokaH 'hasati' upahAsaM karoti / yAzca pravrajyAyAmabhimukhAstAsAM tAdhzasthAnAvasthAnenAbhAvitAH satyo bhUyaH svagRhANi vrajanti / / atha cAritrabhraMzanApadaM vivRNotitaruNAdIe dahuM, saikaraNasamubbhavehi dosehiM / paDigamanAdI va siyA, caritabhAsuMDaNA vA vi // [bhA. 2318] vR- ApaNe taruNAdIn dRSTavA smRtikaraNasamudbhavaiH upalakSaNatvAt kautukasamudbhavaizca doSaH 'pratigamanaM' gRhavAsagamanaM tadAdIni vA padAni syu' bhaveyuH, AdizabdAdanyatIrthikagamanAdiparigrahaH, svaliGge vA sthitAnAM taruNAdibhi pratisevanAyAM cAritrabhraMzanA bhavet // ete ApaNagRhe tiSThantInAM doSA draSTavyAH / atha rathyAmukhAdiSu tAnatidizannAha[bhA. 2319] ee ceva ya dosA, savisesatarA havaMti sesesu / racchAmuhamAdIsuM, thirA-thirehiM thire ahiyA / / vR- 'eta eva' anantaroktA doSAH 'zeSeSu' rathyAmukha- zRGgATaka-trikAdiSvapi bhavanti / navaraM savizeSatarA uttarottareSu draSTavyAH yAvadudyAnam / te ca taruNAdayo dvidhA - sthirA asthirAzca / sthirA nAma-yeSAM tatraiva gRhANi, asthirAH yeSAmanyatra gRhANi / atra ca sthireSvadhikatarA doSAH pratipattavyAH / dvitIyapade tiSTheyurapi / katham ? ityAha [bhA. 2320] addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asaIe / racchAmuhe caukke, AvaNa aMto duhiM bAhiM // vR- adhvanirgatAdayaH 'trikRtvaH' trIn vArAn nirdoSAM vasatiM mArgayitvA 'asatyAm' alabhyamAnAyAM viviktavasatau vRSabhAH prathamato rathyAmukhe saMyatIH sthApayanti, tatrApi prathamam 'antarmukhe' yasya pRSThato rathyA varttate ityarthaH, tasyAprAptau "duhiM" ti dvidhAmukhe' ubhayadvAre ityarthaH, tasyApyabhAve "bAhiM" ti 'bahirmukhe' rathyAbhimukhadvAre ityarthaH / "caukke AvaNa "tti upalakSaNatvAt zRGgATakAdInAmapi grahaNam, tato'yamartha - rathyAmukhasyAbhAve ApaNagRhe'pi saMyatIbhiH sthAtavyam, tadaprAptau zRGgATake trike vA, tasyApyasattve catuSke, tasyAlAbhe catvare, tadaprAptau antarApaNe'pi sthAtavyamiti // atha "aMto duhiM bAhiM "ti padatrayaM vyAcaSTe [bhA. 2321] aMtomuhassa asaI, ubhayamuhe tassa bAhiraM pihae / tassa' sai bAhiramuhe, sai Thaie theriyA bAhiM | vR- pUrvam 'antarmukhe' rathyAmukhagRhe sthAtavyam / antarmukhasyAsatyubhayamukhe / tasya ca yad bahirdvAraM rathyAbhimukhaM tat 'pidadhati' kaTAdinA sthagayanti dvitIyena dvAreNa nirgama-pravezau kurvanti / 'tasya' ubhayamukhasyAbhAve 'bahirmukhe' rathyAbhimukhadvAre tiSThanti, tatra ca dvAraM sadA sthagitameva kurvanti, sthavirasAdhvyazca tatra "bAhiM" ti 'bahi' dvArapratyAsattau tiSThanti // athAtraiva vidhimAha[bhA. 2322] jattha'ppayarA dosA, jattha ya jayaNaM taraMti kAuM je / niccamavi jaMtiyANaM, jaMtiyavAso tahiM vRtto / / vR-yatrAlpatarAH pUrvoktA doSAH, teSAM ca doSANAM pariharaNe yatra yatanAM kartuM zaknuvanti 'tatra' ApaNagRhAdau nityaM yantritAnAmapi yantritavAsaH prokta iti / kimuktaM bhavati ? - yadyapi Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/12 saMyatIprAyogyopakaraNa-prAvaraNAdinA tAH sarvadaiva suyantritAstathApi tatrApaNagRhAdau vizeSato yathoktayatanayA yantraNA krtvyaa||kaa punaryatanA? iti ced ucyate[bhA.2323] boleNa jhAyakaraNaM, ThANaM vatthuva pappa bhaiyaM tu| vaMdena iMti niti va,avinIyanihoDaNA ceva / / vR- 'bolena' samudAyazabdena svAdhyAyakaraNaM yena pUrvoktAH doSA na bhavanti / sthAnaM vA vastu vAprApya 'bhAjyaM svAdhyAyakaraNaMna kartavyamapItyarthaH |vRnden cakAyikIsaMjJAvyutsarjanArthamatiyanti niyntivaa| avinItAnAMca-duHzIlAnAMtaruNAdInAMniheThanAkartavyA, natatra prvessttuNdaatvymitibhaavH|| [bhA.2324] eesiM asaIe, sune bahi rakkhiyAu vasahehiM / tesa'satI gihinIsA, vaimAisu bhoie nAyaM // vR. 'eteSAm' ApaNagRhAdInAmasati adhvapratipannAdayo vratinyaH 'vRSabhaiH' samarthasAdhubhi'bahiH' samantato rakSitAH satyaH zUnye'pyupAzraye vseyuH| atha vRSabhAna bhavanti tatasteSAmabhAve gRhiNAm-agAriNAM nizrayA vRtyAdibhiH sugupte zanye'pi pratizraye vasanti / katham ? ityAha'bhojikasya' grAmasvAminaH 'jJAta' viditaM kRtvA, yathA-vayamatra bhavadIyabAhucchAyAparigRhItAH sthitAH smaH, ato bhavatA asmAkaM sArA karaNIyeti // sUtram mU. (13) kappai niggaMthANaM AvaNagihaMsi vA jAva aMtarAvarNasi vA vatthae / vR-asya vyAkhyA praagvt||ath bhASyam[bhA.2325] eseva kamo niyamA, niggaMthANaM pinavari culhugaa| suttanivAto aMtomuhammi taha ceva jynnaae| vR-eSa eva kramo niyamAd nirgranthAnAmapi bhavati, teSAmapyApaNagRhAdiSu vasatAM pUrvoktA doSA bhavantIti bhAvaH / navaraM caturlaghukAH prAyazcittam / Aha yadyevaM tarhi sUtraM nirarthakam, tatra sAdhUnAmApaNagRhAdiSu vastumanujJAtatva, naivam, kAraNikaM sUtram, yadyanya upAzrayo na prApyate tato'ntarmukhe rathyAgRhe sthAtavyam, atra 'sUtranipAtaH' prakRtasUtramavataratIti bhAvaH / tasyAbhAve zeSeSvapi tiSaThatAM tathaiva yatanA drssttvyaa| sUtram mU. (14) no kappai niggaMthINaM avaMguyaduvArie uvassae vatthae / egaM patthAraM aMto kiccA egaM patthAraM bAhiM kiccA ohADiyacilimiliyAgaMsi evaM NaM kappai vtthe| vR-asya sUtrasya sambandhamAha[bhA.2326] paDisiddhavivakkhesuM, uvassaehi u saMvasaMtINaM / baMbhavayagutti pagae, vAriMta'nesu vi aguttiM // vR- pUrvasUtre pratiSiddhAnAm-ApaNagRhAdInAM vipakSA ye upAzrayAH kalpanIyA ityarthaH, teSu saMvasantInAM vratinInAM brahmacaryagupti prakRtA, tadarthaM teSu tAbhirvastavyamiti bhAvaH / atastasyA prakRte prakrame 'anyeSvapi' apratiSiddheSu pratizrayeSvapAvRtadvAratArUpAmaguptiM vArayanti bhagavanto bhadrabAhusvAmina iti||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate 'nirgranthInAM vratinInAm 'apAvRtadvArake' udghATadvAre upAzraye vastum / sakapATopAzrayAlAbhe tu tatrApi vasantIbhiritthaM vidhividheyaH-ekaM 'prastAraM' kaTam 'antaH' pratizrayAbhyantare kRtvAekaM prastAraM bahi kRtvA tataH Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 uddezaka : 1, mUlaM-14, [bhA. 2326] 'avaghATitacilimilikAke avaghATitA-baddhA cilimilikA yatrasatathAIzeupAzraye 'evam' anantaroktena vidhinA "NaM" iti vAkyAlaGkAre kalpate vastumiti sUtrasaGkepArthaH / / vistarArthaM tu bhASyakRdAha[bhA.2327] dAre avaMguyammI, niggaMthINaM na kae vaaso| cauguru AyariyAI, tattha vi ANAiNo dosaa|| vR-'apAvRte' udghATite dvAre, uddhAraTadvAre upAzraye ityarthaH nirgranthInAMna kalpate vAsaH |atr caitat sUtramAcArya pravarttinyAna kathayati caturguru, pravartinI saMyatInAM nakathayati caturguru, AryikA yadi na pratizRNvatti tadA tAsAM mAsalaghu / tatrApi' akathane'zravaNe cAjJAdayo doSA drssttvyaaH|| [bhA.2328] dAre avaMguyammI, bhikkhuNimAdINa sNvsNtiinnN| gurugA dohi visiTThA, caugurugAdI va chedaMtA / / vR-upAzrayasambandhinidvAre'pAvRtesati bhikSuNyAdInAM saMvasantInAM dvAbhyAM tapaH-kAlAbhyAM viziSTAzcaturgurukAH prAyazcittam / tadyathA-bhikSuNyAzcaturgurukaM tapasA kAlena ca laghu, abhiSekAyAstadeva kAlagurutapolaghu, gaNAvacchedinyAstapoguru kAlalaghu, pravarttinyAdvAbhyAmapi gurukm| caturgurukAdayo vA chedAntAH prAyazcittavizeSA bhavanti, tadyathA-bhikSuNyA apAvRtadvAre vasantyAzcaturgurukam, abhiSekAyAH SaDlaghukam, gaNAvacchedinyAH paGgurukam, pravartinyAzcheda iti // atra doSAnAha[bhA.2329] taruNe vesitthIo, vivAhamAdIsu hoi saikaraNaM / icchamanicche taruNA, tenA tAo va uvahiM vA / / vR-asyA vyAkhyA anantarasUtravad drssttvyaa|| [bhA.2330] anne vi hoti dosA, sAvaya teNe ya mehuNaTThI y| vaiNIsu agArIsuya, doccaM sNchobhnnaadiiyaa|| vR- anye'pyabhyadhikA atradoSA bhavanti / tatrApAvRtadvAre upAzraye zvApado vA steno vA cazabdAt zvAno vA pravizeyuH, taizca yadvirAdhanAM prApnuvanti taniSpannaM prAyazcittam / 'maithunArthI bA' udrAmakaH pravizet sa balAdapyudArazarIrAMsaMyatIM gRhNIyAt |tiniissu vA madhye kAcidvatinI mohodbhavena kasyApi gRhiNo gRhI vA tasyAH saMyatyAH prasuptAsu zeSasAdhvISu rAtrau kAJcidagArI preSya dautyaM kArApayet / agArISu vA madhye kAcit saMchobhaNaM-parAvartta kuryAt, saMyatIsaMstArake sA agArI saMyatIsatkAni vastrANi prAvRtya sayIta saMyatI tu tadIyAni vastrANi prAvRtyAgArasya sakAzaMgacchedityarthaH / yasmAdevamAdayodoSAstasmAdapAvRtadvAre pratizraye sAdhvIbhirna sthaatvym|| dvitIyapade tiSThatAM (tiSThantInAM) vidhimAha[bhA.2331] patthAro aMto bahi, aMto baMdhAhiM cilimili uvriN| paDihAri dAramUle, mattaga suvaNaM ca jynnaae| vR-prastIryata iti prastAraH, saca dvidhA-antarbahizca / 'antaH' abhyantaraprastAre "baMdhAhi"nti 'badhAna' niyantraya cilimilImupariSTAt / tataH pratihArI dvAramUle tisstthti| 'mAtrakaM mokavyutsarjana svapanaM ca yatanayA kartavyamiti niyuktigAthAsamAsArthaH / atha vistarArthamAha Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/14 [bhA.2332] asaI yakavADassA, vidalakaDAdI ado kaDA ubho| pharamuTThiyassa sariso, bAhirakaDayammi baMdhou // vR-yadi dvAraM kapATasahitaM bhavati tataH sundarameva / atha kapATaM nAsti tataH kapATasyAsati prastAraH kriyate / prastAraH-kaTaH, sa ca dvidalakaTAdi dvidalaM-vaMzadalaM tanmayaH kaTo dvidalakaTaH, AdizabdAtzarakaTaH prigRhyte| Izau dvau kaTau dvArasyaubhayataH kriyete, eko'bhyantare dvitIyo bhirityrthH| tataHspharakasyayAmuSTi-grahaNasthAnaM tsyshshobndhobaahyktte'bhyntrtodaatvyH|| saca bandhaH kimmayaH karttavyaH ? ityAha[bhA.2333] suttAirajjubaMdho, duchiDDa abhitrillkddymmi| heTThA majjhe uvariM, tinni va do vA bhave bNdhaa|| vR-sUtrasya AdizabdAvalkasya vA UrNAyA vA yA rajju-davarakaH paristhUro heDhazca tasya bandho bAhyakaTe spharamuSTikasazodAtavyaH, abhyantarakaTeca dve chidre kartavye / katham? itiata Aha"heTThA majhe uvariM"ti 'madhye spharakamuSTeranuzreNyAmevAdhastAdupari cacchidradvayaM karttavyam, tato bAhyakaTasya spharakamuSTau davarako 6DhaM pravezya pazcAdabhyantarakaTasya dvayorapi cchidrayoH prakSipya tato'bhyantareNa niSkAzyanibiDaMbandhanIyaH, IzA dvauvaatryovaabndhaabdhynte|abhyntrprstaarsy copari cilimilI badhyate, sA ca tAn bandhAn gopyti| tathA ca te bandhA badhyante yathA pratihArI muktvA anyA kAcinna jaanaati||aah sA pratihArI kIgguNAnvitA sthApanIyA? iti ucyate[bhA.2334] kAeNa uvAcayA khalu, paDihArI saMjaINa giiytthaa| parinaya bhutta kulINA, abhIru vaayaamiysriiraa|| vR-kAyenopacitA na kRzazarIrA, 'gItArthAH' samyagadhigatasUtrArthA, pariNatA vayasA budhyA ca, "bhutta"tti bhuktabhoginI, 'kulInA' vizuddhakulotpannA, 'abhIru' na kutazcidapi stenodrAmakAdervividhAM bibhISikAM darzayato'pi bibheti, "vAyAmiyasarIra"tti vyAyAmaHkhedastatsahazarIrA samarthadahA ityarthaH, IzI khalu saMyatInAM pratihArI sthApayitavyA / sAca kiM karoti? ityAha[bhA.2335] AvAsagaMkarittA, paDihArI daMDahattha daarmmi| tinni u appaDicariuM, kAlaM ghettUNa ya pvee|| vR-'Avazyaka' pratikramaNaM kRtvA pratihArI daNDakahastA agradvAre tiSThati / tatazca "tinni u"tti tiH saMyatyaH kAlapratyupekSaNArthaM nirgacchanti / "appaDicariyaM"ti prAdoSikaM kAlaM yathA sAdhavaH pratijAgaritaM gRhNanti tAstathA na iti gRhItvA ca kAlaM tataH pravarttinyA nivedayanti / nivedya ca svAdhyAye prasthApite sarvA api svAdhyAyaM kurvanti // katham ? ityAha[bhA.2336] ohADiyadArAo, porisi kAUNa paDhamae jAme / paDihAri aggadAre, gaNiNI u uvassayamuhammi / vR-avaghATitaM-cilimilikayA pihitaM dvAram-agradvAraMyAsAMtA avaghATitadvArAH sarvA api prathameyAme sUtrapauruSIM kRtvA tato madhye pravizantIti vAkyazeSatra / pauruSIM kurvANAnAMcapratihArI agradvAre tiSThati, 'gaNinI tu' pravartinI upAzrayasya mukhe-mUladvAre sthitA svAdhyAyaM karoti / / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 14, [bhA. 2336 ] [bhA. 2337] ubhayavisuddhA iyarI, pavisaMtIo pavattiNI chivai / sIse gaMDe vacche, pucchara nAmaM ca kA si tti / / vR- ubhayaM saMjJA kAyikI ca tad vizuddhaM vyutsRSTaM yAbhistA ubhayavizuddhAH, AhitAgnyAdezakRtigaNatvAt pUrvAparanipAtavyatyayaH, 'itarAH saMyatyo yadA pravizanti tadA pravizantIreva tAH pravarttinI 'kimeSA saMyatI ? uta na ?' iti parijJAnArthaM 'zIrSe' zirasi 'gaNDe' kapole 'vakSasi' hRdaye evaM triSu sthAneSu parispRzati nAma ca pRcchati - 'kA?' kiM nAmAsi tvam ? iti // yA ca tatra pravezasamaye vilambate yA vA suptAnAmaprastAve nirgacchati sA vaktavyA[bhA. 2335 ] kiM tujjha ikkiyAe, ghammI dAraM na hoi itto u / na ya niDuraM pi bannai, mA jiyagaddattaNaM hujjA / / vR-kiM tavaikasyA eva gharmo yenaivaM nirgacchasi vilambase vA ? dvAramito na bhavati, evamanyavyapadezena madhuravacanaiH sA vaktavyA / na ca "niDuraM" kaThoraM sphuTameva bhaNyate, "mA jiyagaddattaNaM' ti 'jitalajjatvaM' nirlajjatA mA bhUditi hetoH / / tatazca [bhA. 2339] savvAsu paviTThAsuM, paDihAri pavissa baMdhae dAraM / majhe yaThAi gaNiNI, sesAo cakkavAleNaM // vR- sarvAsu saMyatISu praviSTAsu pratihArI pravizya dvAraM pUrvoktavidhinA baghnAti / 'madhye ca' madhyabhAge 'gaNinI' pravarttinI 'tiSThati' saMstArakaM prastRNAtItyarthaH, zeSAstu saMyatyaH 'cakravAlena' maNDalikayA pravarttinIM parivArya saMstRNanti yathA parasparaM suptAnAM na saGghaTTo bhavati / / Aha kimarthaM na saGghaTTaH kriyate ? ucyate [bhA. 2340] saikaraNa kouhallA, phAse kalaho ya tena taM muttuM / kiDhi taruNI kiDhi taruNI, abhikkha chivaNA ya jayaNAe / 59 vR- 'sparze' anyo'nyaM saGghaTTane bhuktA'bhuktAnAM smRtikaraNa-kautUhale bhavataH / 'kalahazca' asaGghaDaM ca parasparaM bhavati, yathA-ahaM tvayA hastena vA pAdena vA sngghttttitaa| tena hetunA 'taM' sparzaM muktvA 'kaDhI' sthavirA sA prathamataH saMstArakaM karoti, tatastadantaritA taruNI, punaH sthavirA, punastaruNI ityevaM saMstArakaprastaraNavidhiH / 'yatanayA ca' yathA tAsAM smRtikaraNAdinopajAyate tathA 'abhIkSNaM' punaH punaH sparzanA pravarttinyA karttavyA / pratihArI ca dvAramUle saMstArayati // katham ? iti ata Aha [ bhA. 2341 ] tanuniddA paDihArI, goviya ghettuM ca suvai taM dAraM / jaggaMti vAraeNa va, nAuM Amosa dussIle / / vR- tanvI stokA nidrA yasyAH sA tathA evaMvidhA pratihArI tad dvAraM baddhavA tathA granthiM gopayitvA svapiti yathA anyAH saMyatyo na jAnantyudghATayitum / hastena vA tad davarakaprAntaM gRhItvA svapiti / atha tatra AmoSAH stenA duHzIlA vA abhitanti tatastAn jJAtvA vArakeNa rAtrau jAgrati // atha mAtrakayatanAmAha / [bhA. 2342 ] kuDamuha Dagalesu va kAu mattagaM iTTagAiduruDhAo / lAla sarAva palAlaM, va choTu moyaM tu mA saddo // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/14 vR-'kuTamukhe ghaTakaNThake DagaleSuvA mAtrakaM kRtvA' sthApayitvAtasya mAtrakasyopari 'zarAvaM' mallakaM sthApyate, tasya ca bune cchidraM kriyate, tatra cchidre vastramayI 'lAlA' lambamAnA cIrikA palAlaM vA prakSipyate, 'mA mokaM vyutsRjantInAM zabdo bhavatu' iti kRtvA / tata ubhayapArvata iSTakAH kriyante, AdizabdAt pIThakAdiparigrahaH, tatrArUDhAH satyo raatraumaatrkemokNvyutsRjnti|| atha svapanayatanAmAha[bhA.2343] soUNa donni jAme, carime ujjhettu moymttNtu| kAlapaDileha jhAto, ohADiyacilimilI tmmi|| vR- suptavA dvau 'yAmau' praharau carame yAme utthAya mokamAtrakam 'ujjhitvA' pariSThApya tataH kAlaM-vairAtrikaM prAbhAtikaM ca pratyupekSya svAdhyAyo yatanayA kriyate / 'tasmizca' carame yAme 'avaghATitacilamilIkaM cilimilikApihitaM dvAraM bhavati,zeSaMtukaTadvayamapanIyata itibhaavH| tAzca kAlaM gRhItvA na pratijAgrati, kutaH? ityAha[bhA.2344] saMkApadaM taha bhayaM, duvihA teNA ya mehuNaTThI y| deha-dhiidubbalAo, kAlamao tA na jaggaMti // vR- yadi tAH pratizrayadvAre sthitvA kAlaM pratijAgRyuH tataH sAgArikasyAnyasya vA zaGkApadaM bhavati-kiM manye eSA kaJcidudramakaM pratIkSate yadevamatropaviSTA jAgarti? iti / 'tathA' iti kAraNAntarasamuccaye, bhayaM ca tAsAmalpasattvatayopajAyate / 'dvividhAzca stenAH' zarIrastenopadhistenabhedAstatrAgaccheyuH, te saMyatImupadhiM vA apahareyuH, maithunArthino vA saMyatomupasargayeyuH dehena-zarIreNadhRtyAca-mAnasAvaSTambhena durbalAstAataH saMyatyaH kAlaM najAgrati' na prticrntiiti|| [bhA.2345] kammehi mohiyANaM, abhiddavaMtANa ko ttijA bhnni| saMkApadaM va hojA, sAgAria tenae vA vi|| vR-yadi rAtrau 'karmabhirmohitAH' ghanakarmakarkazatayA samudIrNamohAH kecana pApIyAMsaH saMyatIH zIlAt cyAvayitumabhidraveyustataH ko vidhi? itiataAha-teSAmabhidravatAMyAsaMyatI ko'yam?' iti brUte tasyAzcaturgurukAH prAyazcittam, AjJAdayazca doSAH, zaGkApadaM vA sAgArikya stenakasya vA, apizabdAd maithunArthino vA bhavet // idameva bhAvayati- [bhA.2346] anno vi nUnamabhipaDai itthavIsatthayA tadaTThINaM / sAgAri segjhagAvA, saitthigAo va sNkejaa| vR- tadarthino nAma tad-vivakSitaM stainyaM maithunaM vA sevituM ye samAyAtAsteSAM saMyatImukhAt 'kaH?' iti vacanaM zrutvA zaGkApadamupajAyate-nUnamanyo'pi kazcidatrodrAmakaH steno vA'bhipatati yenaivameSA 'kaH?' itiprshnyti| tatazca teSAM tatra pravizatAM vizvastatA bhavati-na bhymutpdyte| yastu 'sAgArikaH' zayyAtaraH "sejjhagA vA" prAtivezmikAste ekakA vA sastrIkA vA zaGkAM kuryu-kiM manye etAsAM saMyatInAM dattasaGketaH ko'pyudrAmako'trAyAti? // [bhA.2347] teniyaraM va sagAro, giNhe mAreja so va sAgariyaM / paDiseha chobha jhAmaNa, kAhiMti padosato jaMca // vR-athavA 'kaH ?' iti vacanaM zrutvA sAgArika utthAya stenam 'itaraMvA' maithunArthinaM gRhNIyAd ww Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : : 1, mUlaM- 14, [bhA. 2347] 61 mArayedvA, 'savA' steno maithunArthI vA sAgArikaM mArayeta / sAgArike ca mArite sati tadIyAH saMjJAtakAH 'pratiSedhaM' tadravyA-'nyadravyavyavacchedaM kuryuH / stenAdayaH zayyAtareNa gRhItAH santaH saMyatInAM '"chobhaM"ti abhyAkhyAnaM dadyu- asmAkaM bhATiretAbhirgRhItA AsIt / "jhAmaNa" tti pradviSTA vA santaH zayyAtaragRhaM saMyatInAM vA pratizrayaM pradIpayeyuH / pradveSato vA yadanyadapi te kariSyanti tanniSpannamApadyate / tasmAt 'kaH ?' iti na vaktavyam // kathaM punastarhi vaktavyam ? ityAha [bhA. 2348] saMkiyamasaMkiyaM vA, ubhayaTThi nacca beMti ahilitaM / chutti haDi tti anAhA !, natthi te mAyA piyA vA vi // vR- ubhayaM stainyaM maithunaM ca tadarthinaM zaGkitamazaGkitaM vA 'jJAtvA' avagamya 'abhilIyamAnam' AyAntamevaM bruvate - "chutti haDi tti" anukaraNazabdAvetI, chuchuriti vA haDiriti vA vaktavyamityarthaH / yadvA 'he anAtha !' nisvAmika ! kiM te nAsti mAtA vA pitA vA yadevamasyAM velAyAM paryaTasi ? iti // [bhA. 2349] bhaMjaMtuvassayaM Ne, chinnAla jaraggagA sagorahagA / natthi ihaM tuha cArI, nassasu kiM khAhisi ahannA ! | vR- bhaJjanti' vidhvaMsante "ne" 'asmAkamupAzrayaM chinnAlAH' tathAvidhA duSTajAtIyAH 'jaradgavA'jIrNabalIvardA sagorathakAH ' kalhoDakayuktAH, ato nAstyatra tvadyogyA cAri, 'nazya' palAyasva, kimatra khAdiSyasi 'adhanya!' he nirbhAgya ! tvam ? / prAkRtatvAd gAthAyAM dIrghatvam / etenAnyavyapadezabhaGgayA tasya pravizataH pratiSedhaH kRto bhavati // dvitIyapadamAha [bhA. 2350] addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asaIe / davvassa va asaIe, tAo va apacchimA piMDI / / vR- adhvanirgatAdayaH saMyatyaH 'trikRtvaH' trIn vArAn vasatiM mArgayitvA 'asati' alabhyamAne guptadvAre upAzraye'pAvRtadvAre'pi vasanti / tatra yadi kapATamavApyate tataH sundarameva, atha na prApyate tataH 'dravyasya' kapATasyAsati kaNTikAdikamapyAnIya dvAraM pidhAtavyam / yAvad 'apazcimA' sarvAntimA yatanA "tAo va piMDi "tti tAH sarvA api piNDIbhUya parasparaM karabandhaM kRtvA daNDakavyagrahastAstiSThantIti / enAmeva niyuktigAthAM vyAcaSTe [bhA. 2351] annatta va kavADaM, kaMTiya daMDa cilimili bahiM kiDhiyA / piMDIbhavaMti sabhae, kAUNa'nnonnakarabaMdhaM // vR- kapATayuktasya dvArasyAbhAve'nyato'pi kapATaM yAcitvA dvAraM pidhAtavyam / atha yAcyamAnamapi tanna labdhaM tato vaMzakaTo yAcitavyaH / tasyAlAbhe 'kaNTikAH' kaNTakazAkhAH / tAsAmaprAptau daNDakaistirazcInaizcilimilikA kriyate / tAvatAM daNDakAnAmabhAve vastracilimilikA bdhyte| bahirdvAramUle 'kiDhikAH' sthavirAH kriyante / atha ko'pi tatra tAsAmabhidravaNaM karoti tatastAdhze 'samaye' sopasarge satyanyonyaM karabandhaM kRtvA piNDIbhavanti // kathaM punaH ? ityata AhaaMto havati taruNI, saddaM daMDehi te patAliMti / aha tattha hoMti vasabhA, vAriMti gihI va te houM // [bhA. 2352] Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/14 vR. 'antaH' madhye taruNyo gRhItadaNDakahastAstiSThanti, bahistu sthavirAH, tAzcomayyo'pi 'zabda' bRhaddhaninA bolaM kurvantiyena bhUyA~lloko milati, tA~zca stena-maithunArthina upadravato daNDakaiH pratADayanti / atha tatra vRSabhAH sannihitA bhavanti tataste gRhiNo bhUtvA tAn nivaarynti|| mU. (15) kappai niggaMthANaM avaMguyaduvArie uvassae vtthe| vR-kalpate nirgranthAnAmapAvRtadvAre upAzraye vastumiti sUtrArthaH ||ath bhASyavistaraH[bhA.2353] niggaMthadArapihaNe, lahuo mAso u dosa aannaadii| aigamaNe niggamaNe, saMghaTTaNamAi plimNtho|| vR-nirgranthA yadi dvArapidhAnaM kurvanti tato laghuko mAsaH prAyazcittam, AjJAdayazca doSAH / virAdhanA tviyam-ko'pi sAdhuH 'atigamanaM' pravezaM karoti, anyena ca sAdhunA dvArapidhAnAya kapATaM preritam, tena ca tasya ziraso'bhighAte paritApAdikA glAnAropaNA / evaM nirgamane'pi kenacibahi sthitenapazcAnmukhaMkapATepreritezIrSa bhidyet|tthaa trasajantUnAMsaTTanam, AdizabdAt paritApanamapadrAvaNaMvA dvAre pidhIyamAne'pAvriyamANe vA bhavet / 'parimanthazca' sUtrArthavyAghAto bhUyobhUyaH pidadhatAmapAvRNvatAM ca bhavati // enAmeva niyuktigAthAM vyAkhyAnayati[bhA.2354] gharakoiliyA sappe, saMcArAI ya hoti hittuvriN| . DhakiMta vaMgurite, abhighAto nit-iNtaannN|| vRdvArasyAdhastAduparivAgRhakokilA vA sarpovA saJcArimAvA' kITikA-kunthu-kaMsArikAdayo jIvA bhaveyuH, AdizabdAt kokilAdayovA sampAtamasattvAH, tato dvAraMDhakkayatAm 'apAvRNvatAM ca' udghATayatAM "nita-iMtANaM"ti nirgacchatAM pravizatAM vA gRhakokilAdiprANyabhighAto bhavet, sarpa-vRzcikAdibhirvA sAdhUnAmevAbhighAto bhavet / dvitIyapade dvAraM pidadhyAdapi // katham? ityAha[bhA.2355] siya kAraNe pihijjA, jiNa jAnaga gacchi icchimo nAuM / AgADhakAraNammi u, kappai jayaNAi u ThaeuM / vR. 'syAt' kadAcit 'kAraNe' puSTAlambane pidadhyAdapi dvAram / kiM punastat kAraNam ? ityAha-'jinAH' jinakalpikAH 'jJAyakAH tasya kAraNasya samyaga vettAraH paraM dvAraM na piddhti| ziSyaHprAha-'gacche' gacchavAsinAmicchAmo vayaM vidhiM jnyaatum| sUrirAhAgADhaM-pratyanIka-stenAdirUpaM yat kAraNaM tatra 'yatanayA' vakSyamANalakSaNayA gacchavAsinAM dvAraM sthagayituM kalpate / eSa niyuktigAthAsamAsArthaH / athainAbheva vivRNoti[bhA.2356] jANaMti jinA kajaM, patte vi utaM na te nisevNti| therA vi ujANaMti, anAgayaM kei pttNtu|| vR. 'jinAH' jinakalpikAstat kAryamanAgatameva jAnanti yena dvAraM pidhIyate, tacca pratyanIkastenAdikaM vakSyamANalakSaNam, tasmizraca prApte'pi tad' dvArapidhAnaM te bhagavanto na niSevante, nirapavAdAnuSThAnaparatvAt / 'sthavirA api ca' sthavirakalpikAH sAtizayazrutajJAnAthupayogavalena kecidanAgatabheva jAnanti, 'kecittu' niratizayAH prAptameva tat kArya jAnate, jJAtvA ca yatanayA tat prihrnti|| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-15, [bhA. 2356] 63 [bhA.2357] ahavA jinappamANA, kAraNasevI adosavaM hoI / therA vi jANaga cciya, kAraNa jayaNAe sevaMtA / / vR-athavA "jiNa jANaga" tti niyuktagAthApadamanyathA vyAruvAyate-jinaH-tIrthakarastasya prAmANyAt kAraNe dvArapidhAnasevI adoSavAn bhavati / jinAnAM hi bhagavatAmiyamAjJA-kAraNe yatanayA dvArapidhAnaM sevamAnAH sthavirakalpikA api 'jJAyakA eva' samyagvidhijJA eva // Aha kiM tatkAraNaM yena dvAraM pidhIyate? ucyate[bhA.2358] paDinIya tena sAvaya, ubbhAmaga goNa sANa'Nappajjhe / sIyaM ca duradhiyAsaM, dIhA pakkhI va saagrie|| kR-udghATitedvAre pratyanIkaH pravizyAhananamapaddAvaNaMvA kuryaat| 'stenAH' zarIrastenA upadhistenA vA pravizeyuH / evaM 'zravApadAH' siMha-vyAdhrAdayaH 'udbhAmakAH' pAradArikAH 'gauH' balIvarda 'zravAnaH' pratItAH etevaaprvisheyH| "aNappajjhe"tti anAtmavazaH' kSiptacittAdisadvAre'pihite sati nirgacchet / zIttaM vA duradhisahaM himakaNAnuSaktaM nipatet / 'dIrdhA vA' sarpA 'pakSiNo vA' kAka-kapotaprabhRtayaH pravizeyuH / sAgAriko vA kazricatpratizrayamuddhATadvAraM dRSTvA tatra pravizya zayIta vA vizrAmaM vA gRhNIyAt / / [bhA.2359] . ekekkammi u ThANe, cauromAsA havaMti ugdhaayaa| ANAiNo ya dosA, virAdhanA sNjmaa-''yaae|| vR-dvAramasthagayatAmanantarokte ekaikasmin' pratyanIkapravezAdausthAne catvAromAsAH uddhAtAH' laghavaH prAyazricattaM bhavati, AjJAdayazravAtra doSAH virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA bhAvanIyA yaduktam "catvAro mAsA uddhAtAH" iti tavad bAhulyamaGgIkRtya draSTavyam, ato'pavadannAha[bhA.2360] ahi-sAvaya-paccatthisu, gurugA sesesu hoti caulahugA / teNe gurugA lahugA, ANAi virAdhanA duvihaa|| vR-ahiSuzravApadeSu pratyarthiSuca-pratyanIkeSudvAre'pihite satyupAzrayaMpravizatsupratyekaM catvAro gurukaaH| zeSeSu' ubhAmakAdiSu sAgArikAnteSucaturlaghukAH / steneSu gurukA lghukaashrvbhvnti| tatra zarIrasteneSu caturgurukAH, upadhisteneSu caturlaghukAH / AjJAdayazraca doSAH / virAdhanA ca dvividhA-saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanA ca / tatra saMyamavirAdhanA stenairupadhAvapahRte tRNagrahaNamagnisevanaM vA kurvanti, sAgArikAdayo vA taptAyogolakalpAH praviSTAH santo niSadana-zayanAdi kurvANA bahUnAMprANajAtIyAnAmupama kuryu|aatmviraadhnaatuprytniikaadissuprisphuttaivetiaah jJAtamasmAbhirapidhAnakAraNaM paraM kA'tra yatanA? iti vAdyApi vayaM jAnImaH ucyate[bhA.2361] uvaogaM heTvariM, kAUNa Thakti'vaMgurate a| pehA jattha na sujjhai, pamajiuM tattha sAriti // vR-zrotrAdibhirindriyairadhastAduparicopayogaM kRtvA dvAraM sthagayanti vA apAvRNvanti vA / yatra cAndhakAre 'prekSA' cakSuSA nirIkSaNaM na zudhyati tatra rajoharaNena dArudaNDakena vA rajanyAM pramRjya 'sArayanti' dvAraM sthagayantItyarthaH, upalakSaNatvAduddhATayantItyapi draSTavyam // mU. (16) kappai niggaMthINaM aMto littaM ghaDimattayaMdhArittae vA pariharittae vA / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/16 vR-asya sUtrasya sambandhamAha[bhA.2362] ohADiyacilimilie, dukkhaM bahuso aIti niti viy| AraMbho SaDimatte, nisiM va vuttaM imaM tu divA // vR-cilimilikyA upalakSaNatvAt kaTadvayena ca 'avaghATite' pinaddhe sati dvAre rajanyAM mAtrakasantareNa bahi kAyikyAdivyutsarjanArthaM bahuzo nirgama-pravezeSu duHkhamAryikA nirgacchanti pravizanti ca, ato'yaM ghaTImAtrakasUtrasyArambhaH / yadvA 'nizAyAM' rAtrau mAtrake yathA kAyikI vyutsRjyate tathA anantarasUtre'rthataH proktam, idaM tusutraMdivA maatrkvidhimdhikRtyocytiti|| anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate 'nirgranthAnAM vratinInAmantarliptaM ghaTImAtrakaM' ghaTIsaMsthAnaM mRnmayabhAjanavizeSaMdhArayituMvAparihattuMvA / dhArayituMnAma' svasattAyAM sthaapyitum| 'parihata' paribhoktum / eva sUtrArthaH ||ath niyukti[bhA.2363] ghaDimattaMto littaM, niggaMthINaM agiNhamANIyaM / caugarugA''yariyAdi, tattha vi ANaAiNo dosaa| vR- 'antaH' madhye 'liptaM' lepenopadigdhaM ghaTImAtrakaM nirgranthInAmagRhNatInAM caturgurukAH / "AyariyAI" tti AcArya etat sUtraM pravarttinyA na kathayati caturguru, pravartinI AryikANAM na kathayati caturguru, AryikA na pratizRNvanti mAsalaghu / 'tatrApi' ghaTImAtrakasyAgrahaNe tadvidhipratipAdakasya ca prastutasUtrasya akathane'pratizravaNe cAjJAdayo doSAH Aha saghaTImAtrakaH kIzo bhavati? ityAha[bhA.2364] aparissAI masiNo, pagAsavadaNo samimmao lhuo| sui-siya-daddarapihaNo, ciTThai arahammi vshiie| vR-'saH' itighaTImAtrakaH pAnakenAtyantabhAvitatvAdavazyaMna parizravatItyaparizrAvI, masRNaH' sukumAraH, prakAzaM-prakaTaM vadanaM-mukhamasyeti prakAsavadanaH, 'mRnmayaH' mRttikAniSpannaH, 'laghukaH' svalpabhAraH,zuci-pavitraMcokSamityarthaH sitaM-zravetaMna kRSNavarNAdhupetaMdardarapidhAnaM-vastramayaMbandhanaM yasya sa zuci-sita-dardarapidhAnaH / evaMvidhaH 'arahasi' prakAzapradeze vasatyAM tiSThati mU. (17) no kappaI niggaMthANaM aMto littaM ghaDimattayaMdhArittae vA pariharittae vA / / [bhA.2365] sAhU giNhai lahugA, ANAi virAdhanA anuvahi tti| biiyaM gilANakAraNa, sAhUNa vi soavAdIsu // vR-yadi sAdhurghaTImAtrakaM gRhNAti tadA catvAro ladhukAH, AjJAdayazraca doSAH, virAdhanA ca sNyaa-''tmvissyaa| tatra "anuvahi" tti sAdhUnAmayamupadhina bhavati / kimuktaM bhavati? yat kila sAdhUnAmupakAre na vyApriyate tad nopakaraNaM kintvadhikaraNam, jaM jujai uvayAre, uvagaraNaM taM si hoi uvagaraNaM / ___ airegaM ahigaraNaM, (odhaniyukti gA0] iti vacanAd, yaccAdhikaraNaM tatra parisphuTaiva saMyamavirAdhanA / AtmavirAdhanA tvatiriktopadhibhAravahanAdanAgADhaparitApanAdikA / "biiyaM" ti dvitIyapadamatra bhavati / kiM punaH tat ? ityAha-glAnakAraNe samutpanne sAdhUnAmapighaTImAtrakagrahaNaMbhavet, athavA zaucavAdiSu Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 17, [ bhA. 2365 ] 65 ziSyeSu dezavizeSeSu vA / etaduttaratra bhAvayiSyate atha kimarthamatra caturlaghu prAyazcittamuktam ? atrocyate [bhA. 2366 ] duvihapamANatirege, suttAsena tena lahugA u / majjhimagaM puna uvahiM, paDucca mAso bhave lahuo // vR-dvividhaM-dviprakAraM gaNanA-pramANabhedAd yat pramANaM tato'tirikte upadhau sUtrAdezena caturlaghukA bhavanti / yataM uktaM nizIthasUtre je bhikkhU gaNanAirittaM vA pamANAirittaM vA uvahiM gharei se Avajjai cAummAsiyaM parihAraTThANaM ugdhAiyaM iti / ataH sUtrAdezena cturlghukm| yadA tUpadhiniSpannaM cintyate tadA ayaM ghaTImAtrako madhyamopadhibhedeSvavataratIti kRtvA madhyamaM punarupadhiM pratItya laghuko mAso bhavati / atha "dhArayituM vA parihartuM vA" iti padadvayavyAkhyAnamAha [bhA. 2367] dhAraNayA u abhogo, pariharaNA tassa hoI paribhogo / duvihena vi so kappaI, parihAreNaM tu paribhottuM // vR- iha dvidhA parihAraH, tadyathA-dhAraNA pariharaNA ca / tatra dhAraNA 'abhogaH' avyApAraNam, saMyamopabRMhaNArthaM svasattAyAM sthApamityarthaH / pariharaNA nAma 'tasya' ghaTImAtrakAderupakaraNasya 'paribhogaH' vyApAraNam / etena dvividhenApi parihAreNa sa ghaTImAtrako nirgranthInAM paribhoktuM kalpate / sa ca divasaM yAvat pAnakapUrNastiSThati / atha kimarthamayaM gRhyate ? ityAha [bhA. 2368] uDDAho vosiraNe, gilANaAropaNA ya dharaNammi / biiyapayaM asaIe, bhinno'vaha addhalitto vA / / vR-saMyatImirutsargato dravyapratibaddhAyAM vasatau sthAtavyam / tatra ghaTImAtrakAgrahaNe sAgArikANAM pazyatAM bahi kAyikIvyutsarjana 'uDDAhaH' pravacanalAghavamupajAyate / atha kAyikyA vegaM dhArayanti tato dharaNe 'glAnAropaNA' paritApa-mahAduHkhAdikA bhavati / yata evamato grahItavyo ghaTImAtrakaH saMyatIbhiH / dvitIyapadamatra- 'asati' avidyamAne ghaTImAtrake yadi vA vidyate ghaTImAtrakaH paraM 'bhinnaH' bhagna arddhalipto vA ata eva 'avahaH' avyApriyamANaH tato bahirgatvA kAyikI yatanayA vyutsarjanIyA / nirgranthAH punarapratibaddhopAzraye tiSThanti ataste ghaTImAtrakaM na gRhNanti, kAraNe tu gRhNantyapi / yata Aha [bhA.2369] lAuya asai sineho, ThAi tahiM puvvabhAviya kaDAho / sehe va soyavAyI, dharaMti desiM va te pappa // vR- alAbupAtrakasyAbhAve glAnArthaM ca snehe grahItavye pUrvabhAvitaM kaTAhakaM ghaTImAtrakaM vA grahItavyam / yatastatra gRhItaH 'snehaH' dhRtaM tiSThati' na parizravati / zaikSo vA kazcit sAdhUnAM madhye'tyantaM zaucavAdI sa zaucArthaM ghaTImAtrakaM gRhNIyAt / 'dezIM vA' dezavizeSaM zaucavAdibahulaM prApya ghaTImAtrakaM dhArayanti, yathA gollaviSaye / athAsyaiva grahaNe vidhimAha [bhA. 2370] gahaNaM tu ahAgaDae, tassa' saI hoi appaparikamme / tassa' sai kuMDigAdI, ghettuM nAlA viujjaMti // vR-prathamato yathAkRtasya ghaTImAtrakasya grahaNaM karttavyam / tasyAsatyalpaparikarmaNi grahaNaM bhavati 19 5 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/17 athAlpaparikarmApi na prApyate tataH 'kuNDikAM' kamaNDalum AdizabdAdaparamapi tathAvidhaM bahuparikarmayogyaM gRhItvA nAlAni viyojyante // mU. (18) kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA celacilimiliyaM dhArittae vA pariharittae vA // 66 vR- asya sambandhamAha [bhA. 2371] sAgAripaccayaTThA, jaha ghaDimatto tahA cilimilI vi / rattiM vaTTha'naMtara, imA u jayaNA ubhayakAle // vR- sAgArikaH- gRhastastasya pratyayArthaM yathA ghaTImAtrakastathA cilimilikA'pi dhArayitavyA / yadvA yadadhastAt sUtraM tataH 'anantarasmin' apAvRtadvAropAzrayasUtre rAtrau cilimilikAdipradAnalakSaNA yatanA bhaNitA, 'iyaM tu' prastutasUtropAttA yatanA asmin 'ubhayakAle' rAtrau divA ca karttavyA iti / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA kalpate nirnanthAnAM nirnanthInAM vA celacilimilikAM dhArayituM vA pariharttu vA / eSa sUtrAkSarArthaH / atha bhASyavistaraH [bhA. 2372] dhAraNayA u abhogo, pariharaNA tassa hoi paribhogo / celaM tu pahANayaraM, to gahaNaM tassa na'nnAsiM // vR-dhAraNatA nAma 'abhogaH' avyApAraNam, pariharaNAtu 'tasya' cilimilikAkhyasyopakaraNasya 'paribhogaH' vyApAraNamucyate / Aha vastra-rajju-kaTa-valka- daNDabhedAt paJcavidhA cilimilikA vakSyate tat kathaM sUtre celacilimilikAyA eva grahaNam ? ityAha- 'celaM tu' vastraM rajvAdInAM madhye bahutaropayogisvAt pradhAnataraM tatastasyaiva sUtre grahaNaM kRtam, na 'anyAsAM' rajjucilimilikAdInAm / atha cilimilikAyA eva bhedAdisvarupanirupaNAya dvAragAthAmAha [bhA. 2374] suttabhaI rajjubhaI, vAgabhaI daMDa-kaDagamayaI / paMcaviha cilimilI puna, uvaggahakarI bhave gacche / vR- sUtramayI rajjumayI valkamayI daNDakamayI kaTakamayI ceti paJcavidhA cilimili / eSA punaH 'gacche' gacchvAsinAmupagrahakarI bhavati / ukto bhedaH / atha prarUpaNA kriyate - sUtrasya vikAraH sUtramayI, sA ca vastramayI vA kramba - lamayI vA pratipattavyA / rajjorvikAro rajjumayI, UrNAdimayo davaraka ityarthaH / valkaM nAmazaNAdivRkSatvagrUpam, tena nirvRttA valkamayI / daNDakaH vaMza- vetrAdimayI vaSTistairnirvRttA daNDakamayI / kaTaH- vaMzakaTAdi, tanniSpannA kaTakamayI / / gatA prarUpaNA / athAsyAH paJcavidhAyA api cilimilikAyA yathAkramaM gAthAtrayeNa dvividhapramANamAhahatthapanagaM tu dIhA, tihattha ruMdonniyA asai khomaa| [bhA. 2375 ] eta ppamANa gaNaNekkamekka gacchaM va jA veDhe // vR- iha pramANa- gaNanAbhedAd dvividhaM pramANam / tatra pramANapramANamAzritya sUtramayI cilimilikA hastapaJcakaM dIrghA trIn hastAn 'rundA' vistIrNA bhavati / eSA cotsargatastAvadaurNikI / aurNikyAH 'asati' alAme kSaumikI grahItavyA / valkacilimilikAyA apyetadeva pramANam / gaNanApramANaM punaradhikRtyaikaikasya sAdhorekaikA, yAvatyo vA gacchaM veSTayanti tAvatyo bhavanti / yadvA yA prAtihArikI Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 18, [bhA. 2375] cchaM sakalamapi veSTayati sA gaNanayaikA, pramANena tvaniyatA // [bhA.2376 ] 67 asatoNNi khomirajjU, ekkapamANeNa jA u veDhei / kaDahUvAgAdIhiM, potta'sai bhae va vAgamaI // vR- rajjUcilimilikA pUrvamaurNikadavarakarupA / tasyA abhAve kSaumikadavarakAtmakA'pi krttvyaa| sA ca sarveSAmapi sAdhUnAM pratyeka gaNanayaikaikA, pramANena tu hastapaJcakadIrdhA bhavati; gaNAvacchedikahaste vA eka eva davarako bhavati yaH sakalamapi gaccha zItAdirakSAyai veSTayati / kaDahUrnAma-vRkSavizeSaH, tasya yad valkam AdizabdAt palAza-zaNAdisambandhIni valkAni, tairnirvRttA valkamayI, sAca "potta'saI" tti vastracilimilikAyA abhAve 'bhaye vA' stenAdisamutthe gRhyate // [bhA. 2377] deha'hio gaNaNekko, duvAraguttI bhaye va daMDamaI / saMcArimA ya cauro, bhaya mANe kaDamasaMcArI // vR- dehaM zarIraM tasya pramANAdadhiko yo daNDakaH sa dehAdhikaH, sa ca samayaparibhASayA dehAt caturaGgulAdhikapramANA nAlikA bhaNyate, etAvatA pramANapramANamuktaM draSTavyam / sa ca dehAdhiko daNDako gaNanayaikaikasya sAdhorakaiko bhavati / taizca daNDakaiH zvApadAdibhaye 'dvAragupti' dvArasya sthagataM kriyate / eSA damayI dRSTvA / etAzcAdimAzcatastrazcilimilikA vasatervasatiM kSetrAt kSetraM saJcarantIti saJcArimA ucyante / kaTakamayI tu asaJcArimA / 'mAne ca' pramANe dvividhe'pi tAM kaTakamarayIM cilimilI 'bhaja' vikalpaya, aniyatapramANetyarthaH / tatra pramANaGgIkRtya yAvatA vakSyAmANaM kAryaM pUryate tAvapramANA kaTakacilimilI, gaNanA tu yadyekaH kaTaH kAryaM na pratipUrayita tato dvivyAdayo'pi tAvatsaGkhyAkAH kaTA grahItavyA yAvadbhistat kAryaM pUryate tAvatpramANA kaTakacilimilI, gaNanayA tu yadyekaH kaTaH kAryaM na pratipUrayati tato dvivyAdayo'pi tAvatsaGkhyAkAH kaTA grahItavyA yAvadbhistat kAryaM pUryate // gataM dvividhapramANam / atha 'upabhogo dvipakSe' iti padaM vivRNoti [bhA. 2378 ] sAgAriya sajjhAe, pAnadaya gilANa sAvayabhae vA / addhANa-maraNa-vAsAsu ceva sA kappae gacche // vR- - sAgArike pazyati svAdhyAye vidhAtavye prANadayAyAM vidheyAyAM glAnArthaM zvApadabhaye vA utpanne'dhvani maraNe varSAsu caiva 'sA' cilimilikA kalapate 'gacche' gacchvAsinAM sAdhUnAM paribhoktum / eSa niryuktigAthAsamAsArthaH / athainAmeva pratipadaM vivRNoti [bhA. 2379] paDilehobhayamaMDali, itthI - sAgAriyaTTha sAgarie / ghANA - SS loga jjhAe, macchiya- DolAipAnesu // vR- pratilekhanAM kurvanto dvAre cilimilikAM kurvate, mA sAgArikA utkRSTopadhiM drAkSu mA vA uDuJcakAn kArSuriti kRtvA, "ubhayamaMDali"tti samuddezanamaNDalyAM svAdhyAyamaNDalyAM coDDAharakSaNArtham, 'itthIsAgAriyaTTha "tti strIrUpapratibaddhAyAM ca vasatau 'strIsAgArikAnAmAloko mA bhUt' ityetadarthaM cilimilI dIyate, "sAgArie "tti sAgArikadvAre cintyamAne etat kAraNajAtaM cilimilikAgrahaNe draSTavyam / "ghANA'' loga jjhAe "tti svAdhyAyadvAre yatra mUtrapurISAderazubhA prANirAgacchati, zoNita-carbikANAM vA yatrAlokaH, ceTarUpANi vA yatra kutUhalenAlokante tatra Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/18 cilimilIM dattvA svAdhyAyaH kriyate / makSikA-DolAdayo vA prANino yatra bahavaH pravizanti, DolA:-tiDDukA ucyante tatra prANadayArthametAsAmeva cilimilikAnAmupabhogaH karttavya iti // [bhA. 2380 ] ubhaosahakajje vA, desI vIsatthamAi gelane / addhANe channAsai, bhaovahI sAvae tene / vR- ubhayaM-saMjJA-kAyikIlakSaNaM cilimilikayA AvRto glAnaH sukhaM vyutsRjati, 'auSadhakArye vA' auSadhaM vA tasya pracchanne dAtavyam, 'mA mRgA avalokantAm' iti kRtvA, atazcilimilikA dAtavyA / evaM "desi "tti yatra deze zAkinyA upadravaH sambhavati tatra glAnaH pracchanne dhArayitavyaH / vizvasto vA glAnaH pracchanne sukhamapAvRtastiSThati / AdizabdAd dugdhAdikaM glAnArthameva gItArthena sthApitam, tacca dRSTvA glAno yadA tadA vA abhyavaharediti kRtvA tatrAntare cilimilikA dIyate yathA'sau tanna pazyati / evamAdiko glAnatve cilimilikAnAmupabhogaH / adhvani pracchannasthAnasyAbhAve cilimilikAM dattvA samuddizanti vA sAropadhiM vA pratyupekSante / zvApadebhyo vA yatra bhayaM stenebhyo vA yatropadherapaharaNazaGkA tatra daNDakacilimilikayA kaTakacilimilikayA vA DhaM dvAraM pidhAya sthIyate // 68 [bhA.2381] channa-vahaNaTTha maraNe, vAse ujjhakkhaNI ya kar3ao ya / ulluvahi viralliti va, aMto bahi kasiNa itaraM vA / / vR- 'maraNe' maraNadvAre yAvad mRtakaM na pariSThApyate tAvat pracchanne cilimilikayA AvRtaM dhriyte| tathA daNDakacilimilikayA mRtakamutkSipya vahanaM karttavyam / tathA varSAsu jImUte varSati yasyA dizaH sakAzAt "ujjhakkhaNIya "tti pavanapreritA udakakaNikAH samAgaccheyuH tasyAM kaTakacilimilI karttavyA, varSAsu vA bhikSAcaryAdau gatAnAM vRSTikAyenArdrIkRtamupadhiM rajjucilimilikAyAM 'virallayanti' vistArayantItyarthaH / tatra yaH kRtsnaH -sAropadhistam 'antaH' madhye vistArayanti, itaraH- akRtsnaH svalpamUlya upadhistaM bahirvistArayanti / enAM paJcavidhAM cilimilikAmagRhNato'dhArayatazcaturlaghukAH, yA ca tAbhirvinA saMyamA-''tmavirAdhanA tanniSpannamapi prAyazcittam / / tathA [bhA. 2382] baMbhavvayassa guttI, duhatyasaMghADie suhaM bhogo / vIsatthaciTThaNAdI, durahigamA duviha rakkhA ya / / vR- upAzraye varttamAnA AryikAzcilimilikayA nityakRtayA tiSThanti, yato brahmavratasya guptirevaM kRtA bhavati / dvihastavistarAyA api saGghATikAyAH sukhaM bhogo bhavati / kimuktaM bhavati ?pratizraye hi tiSThantyastA dvihastavistarAmeva saGghATikAM prAvRNvate na trihastAM na vA caturhastAm / tatazcilimilikAyAM bahirbaddhAyAM tayA'pi prAvRtayA vizvastAH - nizaGkAH satyaH sukhaM sthAnaniSadanatvagvarttanAdikAH kriyAH kurvanti / 'duradhigamAzca' duHzIlAnAmagamyA bhavanti / dvividhA ca rakSA kRtA bhavati, saMyama AtmA ca rakSito bhavatIti bhAvaH // mU. (19) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA dagatIraMsi ciTThittae vA nisIittae vA tuyaTTittae vA niddAittae vA payalAittae vA, asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA AhArittae, uccAraM vA pAsavaNaM vA khelaM vA siMghANaM vA pariTThavittae, sajjhAyaM vA karittae, dhammajAgariyaM vA jAgarittae, kAussaggaM vA ThANaM ThAittae // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-19, [bhA. 2382] vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.2383] mA maM ko icchii, dacchaMva ahaM ti cilimilI tenaM / dagatIre vi na ciTThai, tadAlayA mA husNkejjaa|| vR-mA mAM ko'pi' sAgAriko drakSyati, ahaMvA taMsAgArikaMmAdrAkSamiti kRtvA cilimilI kriyate / atrApi dakatIre'nenaiva kAraNena na tiSThati yat 'tadAlayAH' dakatIrAzritA jantavo mA zaGkantAmiti / / anena sambandhenAyAtasyAs vyAkhyA- no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'dakatIre' udakopakaNThe sthAtuMvA' UdhvaMsthitasyAsituM niSattuMvA' upaviSTasyasthAtuM tvagvartayituM vA' dIrgha kAyaM prasArayituM nidrAyituM vA' sukhapratibodhAvasthayA nidrayA zayituM 'pracalAyituM vA' sthitasya svaptum, azanaM vA pAnaM vA khAdimaM vA svAdimaM vA''hArayitum, uccAraMvA prazravaNaMvA khelaM vA siGghAnaM vA pariSThApayitum, 'svAdhyAyaM vA' vAcanAdikaM kartum, 'dharmajAgarikAM vA' dharmadhyAnalakSaNAM 'jAgarituM' kartum dhAtUnAmanekArthatvAt, atra pAThAntaram-"jhANaM vA jhAittae" dharmadhyAnamanusmatamiti, 'kAyotsarga vA' ceSTA-'bhibhavabhedAd dvividhakAyotsargalakSaNaM sthAnaM 'sthAtuM' kartumityarthaH / eSa sUtrArthaH // atha niyuktivistaraH[bhA.2384] dagatIra ciTThaNAdI, jUyaga AyAvaNA ya bodhavvA / . lahuo lahuyA lahuyA, tattha viANAiNo dosA // vR-dakatIre sthAnAdIni kurvataH pratyekaM laghuko mAsaH / 'yUpake vakSyamANalakSaNe vasatigRhNAti cturlghukaaH| 'AtApanAM' pratItAmapi dakatIre kurvatazcaturlaghukAH praayshcittNboddhvyaaH| tatrApi pratyekamAjJAdayo doSAH ||atr dakatIrasya pramANe bahava AdezAH santi tAneva darzayati[bhA.2385] nayane pUre diDhe, taDi siMcaNa vIimeva puDhe y| acchaMte AraNNA, gAma psu-mnnuss-itthiio|| vR-nodakaH prAha-"nayani"ti udakAkarAd yatrodakaM nIyate tad dakatIram, yadi vayAvanmAtraM nadIpUreNAkramyate tad dakatIram, yadvA yatra sthitairjalaM dRzyatetaddakatIram, athavA yAvannadyAstaTI bhavati, yadi vA yatra sthito jalasthitena zRGgakAdinA sicyate, athavA yAvantaM bhUbhAgaM vIcayaH spRzanti, yadi vAyAvAnpradezojalena spRSTa etddktiirm|suuriraah-yaanitvyaa dakatIralakSaNAni pratipAditAni tAnina bhavanti, kintvAraNyakA grAmeyakAvA pazavomanuSyAH striyo vAjalArthina AgacchantaH sAdhuMyatra sthitaM dRSTvA tiSThantinivartante vAtaddakatIramucyate // etadeva savizeSamAha[bhA.2386] siMcaNa-vII-puTThA, dagatIraM hoina puna tammattaM / otarittariumaNA, jahi daTuMtasaMti taM tIraM // kRnayana-pUraprabhRtInAMsaptAnAmAdezAnAMmadhyAccaramANitrINi siJcana-vIci-spRSTakSaNAnidakatIraM bhavanti, na punastAvanmAtrameva, kintvAraNyakA grAmeyakA vA tiryaG-manuSyA jalapAnAdyarthamavatarItumanasaH pItvA vA uttarItumanaso jalacarA vA yatra sthitaM sAdhuM dRSTavA 'trasyanti' bibhyati calanti vA tadavyabhicAri dakatIramucyate // tatra ca sthAna-niSadanAdikaraNe doSAn darzayati[bhA.2387] ahigaraNamaMtarAe, chedana UsAsa anahiyAse a| Ahanana siMca jalacara-khaha-thalapANANa vittaaso|| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/19 vR-dakatIre tiSThataH sAdhoH 'adhikaraNaM' vakSyamANalakSaNaM bahUnAM ca prANinAmantarAyaM bhavati / tathA sAdhoH sambandhinInAM pAdareNUnAM 'chedanakAH' sUkSmAvayavarUpA uDDIya pAnIye nipateyuH, yadvA 'chedanaM nAma' te prANinaH sAdhuM dRSTvA pratinivRttAH santo haritAdicchedanaM kurvanto vrajanti / "ussAse'ti ucchvAsavimuktAH pudgalA jale nipatanti tato apkAyavirAdhanA, yadi vA teSAM prANinAM tRSArttAnAm 'ucchvAsaH' cyavanaM bhavet maraNamityarthaH / "anahiyAseya'tti 'anadhisahAH' tRSAmasahiSNavaste'tIrthena jalamavatareyuH, sAdhurvA kazcid 'anadhisahaH' tRSArttAH pAnIyaM pibet / duSTagavA - 'zvAdinA vA tasyAhananaM bhavet / dakatIrasthitaM vA anukampayA pratyanIkatayA vA kazcid dRSTvA siJcanaM kuryAt / jalacara- khacara- sthalacaraprANinAM ca vitrAso bhavet // tatrAdhikaraNaM vyAcikhyAsurAha 70 [bhA. 2388] davaNa vA niyattaNa, abhihananaM vA vi annatUheNaM / gAmA-SS rannapasUNaM, jA jahi ArovaNA bhaNiyA || vR- sAdhuM dRSTvA''raNyakAdiprANinAM nivarttanaM bhavati, abhihananaM vA parasparaM teSAM bhavet, "annatUheNaM" ti anyatIrthena vA te jalamavatareyuH teSAM ca grAmA-S'raNyapazUnAM nivarttanAdau SaTkAyopamardasambhavAt "chakkAya causu lahugA" ityAdinA yA yatrAropaNA bhaNitA sA tatra drssttvyaa| eSa niryuktigAthAsamAsArthaH / athainAmeva vivRNoti [bhA. 2389] paDipahaniyattamANammi aMtarAyaM ca timaraNe carimaM / sigghagaitannimittaM, abhighAto kAya - AyAe / vR-AraNyakAH tiryaJcaH tiryakstiyo vA 'pAnIyaM pibAmaH' ityAzayA tIrthAbhimukhamAyAntaH sAdhuMdakatIrasthitaM dRSTvA pratipathena nivarttante, nivarttamAne ca tatrAraNyakaprANigaNe sAdhIradhikaraNaM bhavati / teSAM ca tRSArttAnAmantarAyaM cazabdAt paritApanA ca kRtA bhavati / tatraikasmin paritApite cchedaH, dvayostu mUlam, triSvanavasthApyam, caturSu paritApiteSu pArAJcikam, etenAntarAyapadaM vyAkhyAtam / "timaraNe carimaM" ti yadyekastRSArttomriyate tato mUlam, dvayorgrayamANayoranavasthApyam, triSu mriyamANeSu sAdhoH pArAJcikam, etenocchvAsapadaM vivRtam / tathA taM sAdhuM dRSTvA te tiryaJco bhItAH zIghragatyA palAyamAnA anyo'nyaM vA abhighAtayeyuH, SaTkAyAnAM vA tannimittaM zIghraM dhAvamAnA abhighAtaM vidadhyu, tatra "chakkAya causu lahugA' ityAdikaM kAyavirAdhanAniSpannaM prAyazcittam / haptA vA tiryaJcastasyaiva sAdhorAhananAdinA''tmavirAdhanAM kuryuH / anenAhananapadaM vyAkhyAtam // "anahiyAse annatUheNaM "ti padadvayaM bhAvayati [bhA.2390] ataDa-pavAto so ceva ya maggo aparibhutta hariyAdI / ovaga kUDe magarA, jai ghaMTe tase ya duhato vi // vR- atha tRSAmasahiSNavaste gavAdayo ataTena vA atIrthena anyatIrthena vA'vatareyuH chinnaTakke vA prapAtaM dadhu tataH paritApanAdyutthA saivAropaNA / athavA 'sa eva' abhinavo mArga pravarttate tatra cAparibhuktenAvakAzena gacchanto haritAdInAM chedanaM kuryu tatra tanniSpannaM prAyazcittam / etena cchedanapadaM vyAkhyAtam / "ovaga"tti garttA tasyAM vA atIrthenAvatIrNA santaH te prapateyuH, atIrthe vA kenacillubdhakena kUTaM sthApitaM bhavet tena kUTena baddhA vinAzamaznuvate, atIrthena vA jalamavatIrNA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 19, [bhA. 2390] makarAdibhiH kavalIkriyante, tathA "jai dhuMTe" tti anyatIrthenAtIrthena vA sAdhunimittamavatIrNAsirahite'kAye yAvato ghuNTAn kurvanti tAvanti caturlaghUni / " tase ya" tti acitte'kAye yadi dvIndriyamaznAti tataH SaDlaghukam, trIndriye SaDgurukam, caturindriye cchedaH, paJcendriye ekasmin mUlaM dvayoranavasthApyaM triSu paJcendriyeSu pArAJcikam / "duhao vitti yatrApkAyo'pi sacittaH dvIndriyAdayazca tatra trasAstatra dvAbhyAm apkAya-trasavirAdhanAbhyAM niSpannaM prAyazcittam / sarvatrApi ca dvIndriyeSu SaTsu trIndriyeSu paJcasu caturindriyeSu caturSu paJcendriyeSu triSu pArAJcikam / ete tAvadAraNyakatiryaksamutthA doSA uktAH / atha grAmeyakatiryaksamutthAn doSAnupadarzayati [bhA. 2391] gAmeya kucchiyA' kucchiyA ya ekkekka duTTha'duTThAya / duTThA jaha AraNNA, duchiya'duguMchiyA neyA / / 71 vR- te grAmeyakAstiryaJco dvividhAH 'kutsitAH' jugupsitAH 'akutsitAH' ajugupsitAH / jugupsitA gardamAdayaH, ajugupsitA gavAdayaH / punarekaike dvividhAH duSTA aduSTAzca / tatra ye jugupsitA vA duSTAste dvaye'pi yathA AraNyakAstathaiva doSAnAzritya jJeyAH / ye ajugupsitA aduSTAsteSvapi yathAsambhavaM doSA upayujya vaktavyAH // ye punarjugupsitA aduSTAsteSu doSAnAha [bhA. 2392 ] bhuttiyaradosa kucchiya, paDinIya cchobha giNhaNAdIyA / AraNNamanuya-thIsuvi, te ceva niyattaNAIyA // vR- yena sAdhunA mahAzabdikAdyA jugupsitA tirazcI gRhasthakAle bhuktA tasya tAM tatra dRSTavA smRti, itarasya kautukam evaM bhuktA'bhuktasamutthA doSA bhavanti / athavA tAsu jugupsitAsu tirazcISu pArzvavartinISu pratyanIkaH ko'pi "chobha "tti abhyAkhyAnaM dadyAt mayaiSa zramaNako mahAzabdikAM pratisevamAno dRSTa iti, tatra grahaNA-''karSaNaprabhRtayo doSAH / evaM grAmeyakaISSraNyakeSu tiryakSu doSA upadarzitAH / atha manuSyeSvabhidhIyante- "AraNNa" ityAdi, manuSyA dvividhAHAraNyakA grAmeyakAzca / tatrAraNyakeSu puruSeSu ta eva doSAH, strISvapyAraNyakAsuta eva nivarttanA'ntarAyAdayo doSA ye tiryakSu bhaNitAH / / ete cAnye'bhyadhikAHpAyaM avAuDAo, sabarAIo taheva nitthakkA / Ariyapurisa kutUhala, AubhayapuliMda Asuvaho / [mA. 2393] vR- 'prAyaH' bAhulyena zabarIprabhRtaya AraNyakA anAryastriyaH 'apAvRtAH' vastravirahitAH "nitthakkA" iti nirlajjAzca bhavanti, tataH sAdhuM dRSTvA Aryo'yaM puruSa iti kRtvA kautUhalena tatrAgaccheyuH, tAzca dRSTvA sAdhorAMtmobhayasamutthA doSA bhaveyuH, tadIyapulindazca tAM sAdhusamIpAyAtAM vilokya ISyArbhareNa preritaH sAdhoH pulindyA ubhayasya vA Azu zIghraM vadhaM kuryAt // [bhA. 2394 ] thI- purisaanAyAre, khobho sAgAriyaM ti vA pahaNe / gAmitthI purisehi vi, te cciya dosA ime anne / / vR- athavA sa pulindraH pulindyA sahAnAcAramAcaret tataH strIpuruSAnAcAre dRSTe cittakSobho bhavet, kSubhite ca citte pratigamanAdayo doSAH / yadvA sa pulindrastAM pratisevitukAmaH ' sAgArikaM ' vakSyamANalakSaNamiti kRtvA taM sAdhuM prahaNyAt / ete AraNyakeSu strI-puruSeSu doSA uktAH / grAmeyakastrI-puruSeSvapi ta eva doSAH / ete cAnye'dhikA bhavanti // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/19 [bhA.2395] caMkamaNaM nillevaNa, ciTThittA tammi ceva tUhammi / __acchaMte saMkApada, majjaNa daTuM satIkaraNaM // vR-cakramaNaM nirlepanaM vA tatra gRhasthaH kartukAmo'pi sAdhuM dRSTvA kazcidanyatra gatvA karoti, kazcicca tatraiva tIrthe sAdhusamIpe gatvA karoti / tathA "ciTThitta"tti kazcid gRhasthaH sAdhunA saha goSThInimittaM sthitvA pazcAdanyatra gacchati / evamadhikaraNaM bhavet / tathA dakatIre tiSThati sAdhau 'zaGkApadaM' vakSyamANalakSaNamagAriNAM jAyate / majjanaM ca vidhIyamAnaM dRSTvA smRtikaraNaM bhuktabhoginAm, upalakSaNatvAdamuktabhoginAM ca kautukmupjaayte|| athainAmeva niyuktigAthAM vivRNoti[bhA.2396] annatya va caMkamatI, AyamaNa'nnattha vA vi vosiri| . konAlI caMkamaNe, parakUlAo vittthei|| vR-kazcid 'dakatIrecaGkramaNaMkariSyAmi' ityabhiprAyeNAyAtaH sAdhuMdRSTvA tataH sthAnAdanyatra cakramyate, vAzabdAt kazcidanyatra caGkamyamANaH sAdhu vilokya tatrAgatya cakramyeta / evam 'AcamanaM' nirlepanaM tat kartukAmaH saMjJAM vA vyuSTukAmaH sAdhuM dRSTvA anyatra gatvA anyato vA tatrAgatya nirlepayati vyutsRjati vA / tathA kazcidagAro gantukAmaH parakUle cakrmyamANaM sAdhuM nirIkSya "konAli"tti goSThI tAMsAdhunA saha kariSyAmItimatvAtadarthaM caGkramaNakartuparakUlAdapi tatrAgacchati / sarvatra sAdhunimittamAgacchannAgatastiSThaMzca SaT kAyAn virAdhayet // "acchaMte saMkApayatti padaM vyAkhyAnayati[bhA.2397] daga-mehuNasaMkAe, lahugA gurugA u mUla nissNke| dagatUra koMcavIraga, paghaMsa kesaadlNkaare|| vR-sAdhuMdakatIre tiSThantaM dRSTvA kazcidagAraH zaGkAM kuryAt-kimeSa udakapAnArthaM tiSThati? uta maithune dattasaGketAM kAJcidAgacchantI pratIkSate? |ttrodkpaanshngkaayaaNcturlghu, nizaGkitecaturguru; maithunazaGkAyAM caturguru, nizaGkite mUlam / "majjaNa daTuM saIkaraNaM" ti padaM vyAkhyAyate-ko'pi majjanaM kurvan tathA kathaJcid jalamAsphAlayati yathA 'dakatUryam' udake mukhAditUryANAM zabdo bhvti|ydvaa ko'pikronycviirkennjlmaahinnddte|kronycviirko nAma pettaashshojlyaanvishessH| "paghaMsa"ttisnAtvA paTavAsAdibhi svazarIraM ko'pi pragharSayati / yadvA "kesAdalaMkAre"tti kezavastra-mAlyA-''bharaNA-'laGkArairAtmAnamalaGkaroti / etad majjanAdikaM dRSTvA bhuktA-'bhuktasamutthAH smRtyAdayo doSAH // evaM puruSeSu bhaNitam / atha strISu doSAn darzayati[bhA.2398] majaNavahaNaTThANesuacchate itthimaM ti ghnnaadii| emeva kucchitetara, itthi savisesa mihunesu // vR-saparigrahastrINAM vasantAdiparvaNyanyatra vAyAjalakrIDAyadvA sAmAnyatomala-dAhopazamanArthaM snAnaM tad majjanamucyate, tasya jalavahanasthAneSu strINAM sambandhiSu tiSThantaM sAdhuM haTavA tadIyo jJAtivargazcintayati-asmadIyastrINAMmajjanAdisthAne eSa zramaNaH paribhavena kAmayamAnovA tiSThati, tato duSTazIla iti kRtvA grahaNA-''karSaNAdIni kuryAt / yAH punaraparigrahastriyastAH 'kutsitAH' rajakyAdayaH 'itarAH' akutsitA brAhmaNyAdayaH tAsvapyevamevAtmaparobhayasamutthAdayo doSAH / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 19, [bhA. 2398] 'mithuneSu' strI-puruSayugmeSu maithunakrIDayA ramamANeSu savizeSatarA doSA bhavanti, ye ca caGkramaNAdayo doSAH pUrvamuktAsate'pyatra tathaiva draSTavyAH / yata ete doSA ato dakatIre'mUni sUtroktAnipadAni na kuryAt // [bhA. 2399] ciTThaNa nisIyaNe yA, tuyaTTa niddA ya payala sajjhAe / jhANA''hAra viyAre, kAussagge ya mAsalahU // vR-sthAne 1 niSadane 2 tvagvarttane 3 nidrAyAM 4 pracalAyAM 5 svAdhyAye 6 dhyAne 7 AhAre 8 vicAre 9 kAyotsarge 10 ceti dazasu padeSu dakatIre vidhIyamAneSu pratyekaM mAsalaghu, asAmAcArIniSpannamiti bhAvaH // atha nidrA-pracalayoH svarUpamAha 73 [bhA. 2400] suhapaDiboho niddA, duhapaDiboho u niddaniddA ya / payalA hoi ThiyassA, payalApayalA ya caMkamao // vR-sukhena-nakhacchoTikAmAtreNApi pratibodho yasmin sa sukhapratibodhaH, evaMvidhaH svApavizeSo nidretyucyate / yatra tu duHkhena mahatA prayatnena pratibodhaH sa nidrAnidrA / tathA sthito nAma-upaviSTa Urdhvasthito vA tasya yA svApAvasthA sA pracalA / yA tu 'caGkramataH' gatipariNatasya nidrA sA pracalApracalA / atra ca nidrA - pracalayoradhikAre yannidrAnidrA - pracalApracalayorvyAkhyAnaM tadanayorapyatraivAntarbhAvo draSTavya iti jJApanArtham / / atha vistarataH prAyazcittaM varNayitukAma Aha[bhA. 2401 ] saMpAme asaMpAime va diTTe taheva ahiDe / panagaM lahu guru lahugA, guruga ahAlaMda porusI ahiyA || vR-dakatIre 'sampAtime' sampAtime vA' ubhayasminnapi vakSyamANalakSaNe dRSTo'dRSTo vA tiSThati / kiyantaM punaH kAlam ? ityAha-yathAlandaM pauruSImadhikaM vA pauruSIm / tatra yathAlandaM tridhAjaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca / tatra striyA ArdraH karo yAvatA kAlena zuSyati tad jaghanyam, utkRSTaM pUrvakoTipramANam, tayorapAntAle sarvamapi madhyamam / atra jaghanyena yathAlandenAdhikAraH / evaM yathAlandAdibhedAt trividhaM kAlaM dakatIre tiSThataH paJcakaM laghuko guruko mAsaH laghukA gurukAzcatvAro mAsA prAyazcittam / etadupariSTAd vyaktIkariSyate // atha sampAtimA -' sampAtimapade vyAkhyAti [bhA. 2402] jalajA u asaMpAtI, saMpAtima sesagA u paMciMdI / ahavA muttu vihaMge, hoMti asaMpAtimA sesA / / vR-ye 'jalajAH' matsya-maNDUkAdayaste'sampAtimAH, tairyuktaM dakatIramapyasampAtimam / zeSAH 'paJcendriyAH' sthalacarAH khecarA vA ye sthAnAntarAdAgatya sampatanti te sampAtimAstairyad yuktaM tat sampAtimam / athavA 'vihaGgAH' pakSiNaste yatrAgatya sampatanti tat sampAtimam / tAn muktvA 'zeSAH ' sthalacarA jalacarA vA sarve'pyasampAtimAH, tadyuktaM dakatIramasampAtimam // atha pUrvoktaM prAyazcittaM vyaktIkurvannAha [bhA. 2403] asaMpAi ahAlaMde, addiTThe paMca diTTi mAso u / porisi adiTThi dine, lahu guru ahi guruo lahuA u // vR- asampAtime dakatIre jaghanyaM yathA tandamadhSTastiSThati paJca rAtrindivAni, dRSTastiSThati mAsalaghu, Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/19 asampAtime pauruSImadhSTastiSThati mAsalaghu, dRSTastiSThati mAsaguru, adhikAM pauruSIma dRSTastiSThati mAsaguru, dRSTastiSThati caturlaghu / evamasampAtime dakatIre bhaNitam // [bhA. 2404] saMpAime vi evaM mAsAdI navari ThAi caugurue / bhikkhU-vasabhA-''yarie, tava kAlavisesiyA ahavA / / - sampAtime'pyevamevArddhApakrAntyA prAyazcittaM draSTavyam / navaraM laghumAsAdArabdhaM caturguruke tiSThati, etadoghataH prAyazcittam / athavaitAnyeva bhikSu vRSabhA 'bhiSekA''cAryANAM tapaHkAlavizeSitAni bhavanti / tathAhi pUrvoktaM sarvamapi prAyazcittaM bhikSostapasA kAlena ca laghukam, vRSabhasya kAlaguru tapolaghu, abhiSekasya tapoguru kAlalaghu, AcAryasya tapasA kAlena ca gurukm| atra cAbhiSekapadaM gAthAyAmanuktamapi "tanmadhyapatitastadrahaNena gRhyate" iti nyAyAt pratipattavyam / eSa dvitIya AdezaH || [bhA. 2405] ahavA bhikkhusseyaM, vasabhe lahugAi ThAi challahue / abhise gurugAdI, chagguru lahu chedo Ayarie // vR- athavA yadetat prAzcittamuktaM tad bhikSordraSTavyam / vRSabhasya tu mAsalaghukAdArabdhaM SaDlaghuke tiSThati, tatrAsampAtime yathAlanda- pauruSI-samadhikapauruSISu dRSTA-dRSTayormAsalaghukAdArabdhaM caturguruke tiSThati / sampAtime eteSveva sthAneSu mAsagurukAdArabdhaM SaDlaghuke paryavasyati / 'abhiSekasya' upAdhyAyasyAsampAtime mAsagurukAdArabdhaM SaDlaghuke tiSThati, sampAtime caturlaghukAdArabdhaM SaDguruke tiSThati / AcAryasya caturlaghukAdArabdhamasampAtime SaDguruke sampAtime caturgurukAdArabdhaM chede niSThAmupagacchati / eSa tRtIya AdezaH / atha caturthamAdezamAha [bhA. 2406 ] ahavA paMcaNhaM saMjaINa samaNANa ceva paMcaNhaM / panagAdI AraddhaM, neyavvaM jAva carimapadaM // vR- athavA kSullikAdibhedAt paJcAnAM saMyatInAM zramaNAnAM caiva paJcAnAM paJcakAderArabdhaM prAyazcittaM tAvad netavyaM yAvat 'caramapadaM' pArAJcikam / / etadeva savizeSamAha [bhA. 2407] saMjai saMjaya taha saMpaS saMpa ahalaMda porisI ahiyA / ciTThAI addi, diTThe panagAi jA carimaM // vR- saMyatyaH kSullikA sthavirA bhikSuNI abhiSekA pravarttinI ceti paJcavidhAH, saMyatA api kSullaka-sthavira- bhikSuko-pAdhyAyA ''cAryabhedAt paJcadhA, "saMpa'saMpatti sUcakatvAt sUtrasya sampAtimamasampAtimaM vA dakatIram, yathAlanda-pauruSI-adhikapauruSIlakSaNaM kAlatrayam, sthAnaniSadanAdIni ca daza padAni, adRSTe dRSTe ceti padadvayam / eteSu padeSu paJcakAdikaM caramaM prAyazcittaM yAvad netavyam // kiyanti punaH prAyazcittasthAnAni bhavanti ? iti darzayati [bhA. 2408] paNa dasa panarasa vIsA, panavIsA mAsa caura cha ccaiva / lahu gurugA savvete, chedo mUlaM dugaM ceva // - paJcarAtrindivAni dazarAtrindivAni paJcadazarAtrindivAni viMzatirAtrindivAni paJcaviMzatirAtrindivAni mAsikaM catvAro mAsAH SaNmAsAzca, etAni sarvANi laghukAni gurukANi ca, tadyathA-laghupaJcarAtrindivAni gurupaJcarAtrindivAni ityAdi, etAni SoDaza saJjatAni, chedo Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-19, [bhA. 2408] 75 mUlaM 'dvikaM caiva' anavasthApya-pArAJcikayugam, evaM viMzati prAyazcittasthAnAni bhavanti / athAmISAmeva padAnAM cAraNikAM kurvannAha[bhA.2409] panagAi asaMpAima, saMpAima'TThimeva diDhe ya / caugurue ThAi khuDDI, sesANaM vuDDi ekkakkaM / / vR- asampAtime yathAlandamaSTA kSullikA tiSThati laghupaJcakam, dRSTA tiSThati gurupaJcakam, pauruSImaSTA tiSThati gurupaJcakam, dRSTA tiSThati laghudazakam, adhikaM pauruSImadRSTA tiSThati laghudazakam, dRSTAyAM gurudazakam / sampAtime yathAlandamaSTA tiSThati gurupaJcakam, dRSTA tiSThati laghudakam, pauruSImadRSTA tiSThati laghudazakam, dRSTAyAM gurudazakam, samadhikAM pauruSImadRSTAyAM tiSThantyAM gurudazakam, dRSTAyAM laghupaJcadazakam / evamUrddhavasthAnamAzrityoktam / niSIdantyAstu gurupaJcarAtrindivebhyaHprArabdhaM gurupaJcadazarAtrindiveSu, tvaravartanaM kurvatyA laghudazarAtrindivAdArabdhaM laghuviMzatirAtrindiveSu, evaM nidrAyamANAyA guruviMzatirAtrindiveSu, pracalAyamAnAyA laghupaJcaviMzatirAtrindiveSu, azanAdyAhAramAharantyA gurupaJcaviMzatirAtrindiveSu, uccAraprazravaNe AcarantyA laghumAse, svAdhyAyaM vidadhAnAyA mAsaguruke, dharmajAgarikayA jAgratyAzcaturlaghuke, kAyotsargaM kurvatyAzcaturguruke tiSThati / evaM kSullikAyAH prAyazcittamuktam / zeSANAM tu sthavirAdInAmekaikaM sthAnamupari varddhate adhastAccaikaikaM sthAnaM hIyate / tadyathA-sthavirAyA gurupaJcakAdArabdhaM SaDlaghukaM yAvad, bhikSuNyA laghudazakAdArabdhaM paGgurukAntam, abhiSekAyA gurudazakAdArabdhaMchedaparyantam, pravarttinyA lghupnycdshkaadaarbdhmuulaantmvsaatvym||etdevaah[bhaa.2410] challahue ThAi therI, bhikkhuNi chaggurue cheda gaNiNI u| mUle pavattinI puna, jaha bhikkhuNi khuDDae evaM / / vR-sthavirA SaDlaghuke, bhiSuNI SaDguruke, 'gaNinI' abhiSekA sA chede, pravartinI punarmUle tiSThatIti / yathA ca bhikSuNyAM evaM kSullake'pi draSTavyam, dazabhyo laghurAtrindivebhyaH SaDgurukAntamasampAtima-sampAtimAdiSu prAyazcitta bhavatItyarthaH // [bhA.2411]gaNiNisariso u thero, pavattiNivibhAgasarisao bhikkhuu| aDDokaMtI evaM, sapadaM sapadaM gaNi-gurUNaM // vR-gaNinI-abhiSekA tasyAH saddazaH sthaviraH, yathAabhiSekAyAgurudazakamAdau kRtvAcchedAntaM bhaNitaMtathA sthavirasyApi bhaNanIyamiti bhAvaH / pravarttinyAH prAyazcittavibhAgenasazobhikSurbhavati, laghupaJcadazakAt prabhRti mUlAntaM prAyazcittaM tasyApi jJeyamiti hRdayam / evam 'ardhApakrAntyA' adhastanaikapadahrAsoparitanapadaikavudhyAtmikayA gaNI upAdhyAyo guru-AcAryastayorapi svapadaM svapadaMyAvat prAyazcittaM netavyam tatropAdhyAyasya gurupaJcadazakamAdau kRtvA svapadamanavasthApyam, . AcAryasya laghuviMzatirAtrindivAdArabhya svapadaM pArAJcikaM yAvad draSTavyam / / [bhA.2412] evaM tu ciTThaNAdisu, savvesupadesu jAva ussggo| pacchitte AdesA, ikvikapayammi cttaari|| vR-'evam' amunA prakAreNa sthAna-nipadanAdiSu sarveSvapi padeSu kAyotsargaM yAvadekaikasmin pade prAyazcittaviSayAzcatvAra AdezA bhavanti / tadyathA-ekaM tAvadaudhikaM prAyazcittam, dvitIyaM Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/19 tadeva tapaH-kAlavizeSitam, tRtIyaM chedAntam, caturthaM caarnnikaapraayshcittm||gtN dktiirdvaarm| atha yUpakasyAvasaraH, tamevAbhidhitsurAha[bhA.2413] saMkama jUve acale, cale ya lahugo ya huMti lahugA ya / tammi viso ceva gamo, navari gilANe imaM hoi|| vR-yUpakaM nAma-beTakAkhyaM jalamadhyavarti taTam, tatra devakulikA vA gRhaM vA bhavet tatra vasatiM gRhNatazcaturlaghukAH / tacca yUpakaM saGkameNa vA gamyeta jalena vA / saGkramo dvividhaH- clo'clshc| acalena gacchato mAsalaghu / calo dvividhaH-sapratyapAyo niSpratyapAyazca / sapratyapAyena gacchatazcaturgurukam, niSpratyapAyena vrajatazcatvAro laghukAH / tasminnapi yUpake 'sa eva gamaH' saiva vaktavyatA yA dakatIre bhaNitA "adhikaraNamantarAyaH" ityArabhya yAvad "ekaikasmin pade catvAra AdezAH" iti / navagaM glAnaM pratItya idamabhyadhikaM doSajAlaM bhavati / [bhA.2414] daTUNa va saikaraNaM, obhAsaNa virahie ya AiyaNaM / paritAvaNa caugurugA, akappa paDiseva mUla dugN|| vR- glAnasya tadudakaM dRSTavA 'smRtikaraNam' IzI smRtirutpadyate-pibAmyahamudakam / tato'sAvavabhASaNaMkaroti, yadi dIyatetata-saMyamavirAdhanA, athana dIyatetatoglAnaH prityktH| virahitecakAraNataHsAdhubhipratizraye udakasya "AiyaNaM"tipAnaM kuryAt, yadi svaliGgenApibati ttshcturlghukm|ath "durga"tigRhiliGgamanyatIrthikaliGgaMcatena 'akalpam apkAyaMpratisevate tato mUlam, tena cApathyenAnAgADhaparitApanAdayo doSAH, tanniSpannamAcAryasya prAyazcittam / athavA "akappapaDiseva mUla dugaM"tiakalpaMpratisevya bhagnavrato'hamitikRtvA yadyeko glAno'vadhAvate tata AcAryasya mUlam, dvayoranavasthApyam, triSu pArAJcikam // [bhA.2415] AukkAe lahugA, pUyaragAdItasesu jA carimaM / je gelane dosA, dhiidubbale sehe te ceva // vR-apkAye pratisevite caturlaghukAH / pUtarakAditraseSu 'carama pArAJcikaM yAvannetavyam / tatra pUtarakAdiSudvIndriyeSu SaDlaghukam, trIndriyeSuSaDgurukam, caturindriyeSucchedaH paJcendriye matsyAdau udakena saha gilite ekasmin mUlam, dvayoranavasthApyam, triSupArAJcikam |yec glAnye glAnasya smRtikaraNA-pkAyapAnAdayo doSA uktAH 'dhRtidurbale' mandazraddhe zaikSe ta eva draSTavyAH / / gataM yUpakadvAram / athAtApanAdvAramAha niyuktikAraH[bhA.2416] AyAvaNa taha ceva u, navari imaM tattha hoi nANattaM / majjana siMcana pariNAma vitti taha devayA paMtA / / kR-yedakatIre'dhikaraNA-'ntarAyAdayodoSA uktAsteyathAsambhavaMdakatIreyUpakevAAtApanAM kurvatastathaiva gaNitavyAH, navaramidaM 'nAnAtvaM' vizeSobhavati-tatrAtApayato majjanaMvA siJcanaMvA kazcit kuryAt, pariNAmo vA tasya snAnAdiviSayo bhavet, 'vRttiA' AjIvikA marukANAM vyavacchidyeta, prAntA vA devatA lokenApUjyamAnA sAdhorupasargaM kuryaat|| tatra majjana-siJcana-pariNAmadvArANi vyAkhyAnayati-- [bhA.2417]. majati va siMcaMti va, paDinIya'nukaMpayA vaNaM keii| __ Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1,mUlaM-19, [bhA. 2417] 77 taNhuNhaparigayassa va, pariNAmo NhANa-piyaNesu // vR-"NaM" iti tamAtApakaM pratyanIkatayA anukampayA vA kecid 'majjayanti vA' snapayanti 'siJcanti vA' zRGgacchaTAdibhiraJjalIbhirvA nirvApayanti / yadvA tasyAtApakasya 'tRSito'ham' ityevaMtRSNAparigatasya 'dharmAbhibhUtagAtro'ham' ityevamuSNaparigatasyavA snAna-pAnayoH pariNAmaH saAyate / / vRttidvAraM prAntadevatAdvAraM cAha[bhA.2418] AuTTa jaNe marugANaadAne khri-tirikkhichobhaadii| paJcakkhadevapUyaNa, khariyA''varaNaM va khittAI // vR- tasyAtApanayA AvRttaH-Avarjito jano marukANAM dAnaM na dadAti, tatasteSAmadAne kharIdvyakSarikA tirazcI-mahAzabdikAprabhRtikA tadviSayaM chobham-abhyAkhyAnaM tadAdayo doSA bhaveyuH / tathA pratyakSadevatA'yam' iti kRtvA tasya sAdhoH pUjanaM devatAyAzcApUjanam, tataH "khariyA''varaNaM"tisaMyataveSamAvRtya tatpratirUpaM kRtvA vyakSarikAMpratisevamAnaMdevatA darzayet, kSiptacittAdikaM vA taM zramaNaM sA devatA kuryAditi ||athainaamev niyuktigAthAM spaSTayati[bhA.2419] AyAvaNa sAhussA, anukaMpaM tassa kuNai gAmo u| maruyANaMca paoso, paDinIyANaMca saMkA y|| kRtasya sAdhordakatIre AtApanAMkurvato grAmajanaH sarvo'pyAvRttaH, tatazcAnukampAMtasya karoti, pAraNakadivase bhaktAdikaMsavizeSaMdadAtItyarthaH, 'ayaMpratyakSadevaH, kimmAkamanyeSAM marukAdInAM dattena ? etasya dattaM bahuphalaM bhavati' iti kRtvA / tato marukANAmadIyamAne pradveSaH sAteH, tataste vyakSarikA-mahAzabdikAdiviSayamayazaH pradadhu, yathA-eSa saMyato'smAbhivyakSarikAM mahAzabdikAM vA pratisevamAno iSTa iti / tatra ye pratyanIkAsteSAM zaGkA bhavati tatra caturguru, nizaGkite mUlam; athavA yepratyanIkAstezante-kasmAdeSa tIrthasthAne AtApayati ? kiM stainyArthI? uta maithunArthI ? iti / gataM vRttidvAram / atha "paJcakkhadeva" ityAdi pazcAddhaM bhAvyate-yatrAsAvAtapayati tatrapratyAsanA devatA vartate tasyAlokaH sarvo'pipUrvaM pUjApara aasiit|tNc sAdhuM tatrAtApayantaM dRSTvA ayaM pratyakSadaivatamiti kRtvA lokastaM pUjayituM lagnaH / tataH sA devatA apUjyamAnA pradviSTA satI dvyakSarikAdyabhyAkhyAnaM dadyAt / athavA sAdhurUpamAvRtya tatpratirUpaM dvyakSarikAM tirazcI vA pratisevamAnaM darzayet, kSiptacittaM vA kuryAt, aparAM vA akalpapratisevanAdikAmakriyAdarzayet / yasmAdiyantodoSAstasmAddakatIreyUpake vAna sthAnAdIni padAni kuryAt, dvitIyapade kuryAdapi / katham ? ityAha[bhA.2420] paDhame gilANakAraNa, bIe vasahIe asaie vsi| rAyaNiyakajakAraNa, taie biiyapaya jynnaae| vR-prathama-dakatIraMtatra glAnakAraNAt tiSThet / dvitIyaM-yUpakaMtatra nirdoSAyA vasateH 'asati' abhAve 'vasati' tiSThati / 'tRtIyam' AtApanApadaM tatra rAtnikaH-rAjA tadAyattaM yat kula-gaNasaGghakAryaM tatkAraNe tiSThet / evaM triSvapi dakatIrAdiSu 'yatanayA' vakSyamANalakSaNayA 'dvitIyapadaM' tatrAvasthAnalakSaNaM seveta ||athainaamev niyuktigAthAM bhAvayati [bhA.2421] vija-daviyaTThayAe, nijaMto gilANo asati vshiie| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/19 jogAe vA asatI, ciTThe dagatIra'noyAre // vR-glAno vaidyasya samIpaM nIyamAno dravyam - auSadhaM tadarthaM vA'nyatra nIyamAno'nyatra vasaterabhAve dakatIre'pi tiSThet / athavA vidyate vasati paraM na glAnayogyA tato yogyAyA vasaterasati tatra vaset / athavA vizrAmaNArthaM dakatIre muhUrttamAtraM glAnastiSThet / tamapi manuSya-tirazcAm 'anavatAre' apravezamArge'vatArayet // tatra ca sthitAnAmiyaM yatanA [bhA.2422] udagaMteNa cilimiNI, paDiyarae mottu sesa annattha / paDiyara paDisaMlInA, karijja savvANi vi payANi // vR- udakaM yenAntena-pArzvena bhavati tatazcilimilI kaTako vA dIyate, ye ca glAnasya praticarakAstAn muktvA zeSAH sarve'pyanyatra tiSThanti / praticarakA api pratisaMlInAstathA tiSThanti yathA sampAtimA - S sampAtimasattvAnAM santrAso na bhavati / evaM sarvANyapi sthAna-niSadanAdIni padAni kuryAt / / gatA dakatIrayatanA / atha yUpakayatanAmAhaaddhANaniggayAdI, saMkama appAbahuM asunnaM ca / [bhA. 2423] - sehabhAvo, saMsasiNaM va nivvaviraM / / vR- adhvanirgatAdayaH sAdhavo'nyasyA vasaterabhAve yUpake tiSThanti / tatrAlpabahutvaM jJAtvA ya ekAGgiko'calo arizATI niSpratyapAyazca saGkramastena gantavyam / divA ca rAtrau ca vasatimazUnyAM kurvanti / tatra sthitAnAM glAnasya vA zaikSasya vA yadi 'pAnIyaM pibAmaH' ityazubho bhAva utpadyate tatastau prajJApyete / tathApyasthite bhAve tayoH saMsRSTapAnakamuSNodakaM vA 'nirvApya' suzItalaM kRtvA dAtavyam // athAtApanAyatanAmAha [ bhA. 2424] oloyaNa niggamaNe, sasahAo dagasamIve AyAve / ubhadaDho bhogajaDhe, kajje AuTTa pucchaNayA // vR-caityavinAza-tadravyavinAzAdiviSayaM kimapi kAryaM rAjAdhInaM tato rAjJa AvarjanArthaM dakasamIpe AtApayet / tacca dakatIraM rAjJo'valokanapathe nirgamanapathe vA bhvet| tatra cAtApayan 'sasahAyaH ' naikAkI 'ubhayadhDhaH' dhRtyA saMhananena ca balavAn "bhogajaDhe "tti grAmeyakA-''raNyakAnAM tiryaGmanuSyANAmavataraNamArgaM manujAnAM ca snAdibhogasthAnaM varjayitvA aparibhogye pradeze AtApayati / tataH sa rAjA taM mahAtapoyuktamAtApayantaM dRSTvA AvRttaH san kAryaM pRcchet-bhagavan ! kimevamAtApayasi ? AjJApaya, karomyahaM yuSmadabhipretaM kAryam, bhogAn vA bhagavatAM prayacchAmi / munirAha-mahArAja! na me kAryaM bhogAdibhirvaraiH, idaM saGghakAryaM caityavinAzanivarttanAdikaM vidadhAtu mahArAja iti / / atha tasya kIdRzaH sahAyo dIyate ? ityAha [bhA. 2425] bhAviya karaNo taruNo, uttara-siMcaNapahe ya muttUNaM / majjaNamAinivAraNa, na ya hiMDai puppha vArei // vR- 'bhAvito nAma' pariNatajinavacanaH tasya hyapkAyapAne pariNAmo na bhavati, "karaNu"tti iSuzAstre saMyame vA kRtakaraNaH, 'taruNaH' samartha, IdRzaH sahAyastasya nAtidUre vRkSacchAyAyAmupaviSTastiSThati / sa cAtApakastiryaG-manuSyANAmuttaraNapathaM siJcanapathaM ca muktvA AtApayati / tathApyAtApayantaM yadi ko'pi majjayati vA siJcayati vA tatastaM sahAyo nivArayati / sa Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 19, [bhA. 2425] 79 cAtApakastasmin grAme nagare vA bhikSAM na hiNDate, 'mA marukAdayaH pradviSTA abhyAkhyAnaM viSagarAdi vA dadyu' iti kRtvA / yazcAtApakasya puSpAdInyAlagayati tamapyasau sahAyo vArayati // sU. (20) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA sacittakamme uvassae vatthae // mU. (21) kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA acittakamme uvassae vatthae / vR- asya sUtrasya sambandhamAha [bhA.2426] paDhama-cautthavayANaM, aticAro hojja dagasamIvammi / iha vi ya huja caMutthe, sacittakammesa saMbaMdho // vR-prathama caturthavratayorapkAyapAna- strIpazasaMsargAdibhiraticAro dakasamIpe tiSThatAM bhavediti kRtvA tatra na tiSThatItyuktam / ihApi ca sacitrakarmaNi pratizraye tiSThatAM caturthavratasyAticAro bhavediti kRtvA tatra na tiSThatItyanena pratipAdyate / eSa sambandhaH // prakArAntareNa tamevAha[ bhA. 2427] no kappai jAgariyA, ciTThaNamAI payA ya dagatIre / cittagayamAnasANaM, jAgari-jhAyA kuto ahavA / / vR- anantarasUtre no kalpate 'jAgarikA' dharmadhyAnaM sthAnAdIni ca padAni dakatIre krtumityktm| iha tu citragatamAnasAnAM kuto jAgarikA-svAdhyAyau sambhavataH ? ityayam ' athavA ' dvitIyaH sambandhaH // anena sambandhadvayenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'sacitrakarmaNi' citrakarmaNA saMyukta upAzraye vastum / / kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA acitrakarmaNi upAzraye vastumiti sUtrArtha / / atha bhASyavistaraH [bhA. 2428] niddosa sadose vA, sacittakamme u dosa ANAdI / saikaraNaM vikahA vA, biiyaM asatIe vasahIe / vR- nirdoSe vA sadoSe vA sacitrakarmaNi pratizraye tiSThatAmAjJAdayo doSAH / ye ca tAze citrakarmakhacite vezmani pUrvaM bhogAn bubhujire teSAM smRtikaraNam, upalakSaNatvAditareSAM kautukamupajAyate, vikathA vA tatra vakSyamANalakSaNA bhavet / dvitIyapadaM cAtra - vasatAvasatyAM tatrApi vaset / / athainAmeva niryuktigAthAM vyAkhyAti [bhA.2429] taru giri nadI samuddo, bhavaNA vallI layAviyANA ya / niddosa cittakammaM, putrakalasa-sotthiyAI ya // vR- taravaH - sahakArAdayaH, girayaH - himavadAdayaH nadyaH - gaGgA - sindhuprabhRtayaH, samudra:lavaNodAdikaH, bhavanAni catuHzAlAdIni gRhANi, vallayaH - nAgavallayAdayaH, latAH - mAdhavI - campakalatAdayaH tAsAM vitAnaM nikurumbam, tathA pUrNakalaza-svastikAdayazca ye mAGgalikAH padArthA, eteSAM rUpANi yatrAlikhitAni taccitrakarma nirdoSaM jJAtavyam // atha sadoSamAha [bhA. 2430] tiriya-manuya-devINaM, jattha u dehA bhavaMti bhittikayA / savikAra nivvikArA, sadosa cittaM havai eyaM // vR- 'tiryaD-manuja- devInAm' iti tirazcInAM mAnuSINAM devInAM cetyarthaH, etAsAM dehAH savikArA nirvikArA vA yatra bhittau kRtAH- AlikhitA bhavanti etat citrakarma sadoSaM bhavati / athAtraiva tiSThatAM prAyazcittamAha Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/21 [bhA.2431] lahu guru cauNha mAso, visesito gurugo Adi chllhugaa| caulahugAdI chagguru, ubhayassa vi duvihcittmmi|| vR-nirdoSecitrakarmaNi tiSThatAM caturNAmapitapaH-kAlavizeSito lghumaasH| tadyathA-AcAryasya dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAM gurukaH, upAdhyAyasya tapogurukaH kAlalaghukaH, vRSabhasya kAlagurukastapolaghukaH, bhikSobhyAmapi laghukaH |nirgrnthiinaampinirdosscitrkrmnni tiSThantInAMpravartinIgaNAvacchedinI-abhiSekA-bhikSuNInAmevameva tapaH-kAlavizeSito guruko mAsaH / nirgranthAH sadoSacitrakarmaNi yadi tiSThanti tadA guruko mAsa Adau kriyate, SaDlaghukAzca paryante / tadyathAbhikSormAsagurukam, vRSabhasya caturlaghukam, upAdhyAyasya caturgurukam, AcAryasya SaDlaghukam / nirgranthInAMtusadoSecitrakarmaNi tiSThantInAMcaturlaghukamAdau kRtvAvagurukAntaMprAyazcittam / tadyathAbhikSuNyAzcaturlaghukam, abhiSekAyAzcaturgurukam, gaNAvacchedinyAH SaDlaghukam, pravartinyAH SaDgurukam / evam 'ubhayasyApi nirgrantha-nirgranthIvargasya dvividhecitrkrmnnipraayshcittNjnyaatvym|| atha vikathApadaM vyAkhyAnayati[bhA.2432] diTuM annattha mae, cittaM taM sobhaNaM na eaNti| iti vikahA palimaMtho, sajjhAyAdINa kalaho y|| vR-tatra citrakarma dRSTvA kazcit sAdhubUyAt-mayApUrvamanyatra citrakarma dRSTaM tacca 'zobhanaM' varNakarekhAdizudhdhA ramaNIyaM na punaH "etat' pratyakSopalabhyamAnam / tadAkarNya dvitIyaH sAdhurcyAtmugdhabuddhe! kiMjAnISetvam? idameva rmnniiymiti| evaM vikathA saayte|ttshc svAdhyAyAdInAM parimanthaH kalahazcobhayorapyuttarapratyuttarikAM kurvtorutpdyte| yataetedoSAstasmAnna sthaatvym|| dvitIyapada vasatAvasatyAmiti dvAraM bhAvayati[bhA.2433] addhANaniggayAI, tiparirayA asai annvshiie| taruNA kariti dUre, niccAvarie ya te ruuve|| vR-adhvanirgatAdayastrIn parirayAn-paribhramaNAni kRtvA yadyanyA nirupahatA vasatirna prApyate tataH sacitrakarmake'pyupAzraye tisstthnti| tatraca prathamaM nirdoSe pazcAt sdosse'pi|yec taruNAstAn citrakarmaNo dUrataH kurvnti|taani ca rUpANi nityAvRtAni' sadaiva cilimilikayA pracchAditAni kurvanti, nApAvRtAni sthApayantItyarthaH / / mU. (22) no kappai niggaMthINaM sAgAriyaanissAe vatthae / mU. (23) kappai niggaMthINaM sAgAriyanissAe vtthe| vR-asya sUtrasya sambandhamAha[bhA.2434] erisadosavimukkammi Alae saMjaINa niisaae| kappai jaINa bhaio, vAso aha suttasaMbaMdho / / vR-IzaiH-anantaroktairdoSairvimukto yaAlayaH-upAzrayastasmin saMyatInAM sAgArikanizrayA parigRhItAnAM vAsaH kalpate / yatInAM tu 'bhaktaH' vikalpitaH, nizrayA vA anizrayA vA teSAM vAsaH kalpata ityarthaH / etena dvitIyasUtrasyApi vakSyamANasya sambandhaH pratipAditaH / atha' eSa suutrsmbndhiti||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-nokalpate nirgranthInAM 'sAgArikAnizrayA' Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-23, [bhA. 2434] 81 shyyaatrennaaprigRhiitaanaaNvstum||klpte nirgranthInAM sAgArikanizrayA' zayyAtareNa parigRhItAnAM vastum / eSa sUtrasaGkepArthaH ||ath bhASyakAro vistarArtha bibhaNiSurAha[bhA.2435] sAgAriyaM anIsA, niggaMthINa na kappae vaaso| cauguru AyariyAdI, dosA te ceva taruNAdI / / vR-sAgArikaH-zayyAtarastam 'anizrAya' nizrAmakRtvA / kimuktaM bhavati?-zayyAtarasya yA nizrA-'mayA yuSmAkaM cintA karaNIyA, na bhavatIbhikuto'pi bhetavyam' ityabhyupagamaH, tAmantareNa nirgranthInAM na kalpate vAsaH / ata evaitat sUtramAcAryo yadi pravarttinyA na kathayati tatazcatvAro gurukAH / sAna pratizraNoti catvAro gurukAH / AcAryamukhAdAkarNya sA saMyatInAM na kathayati tadApi caturgurukAH / yadi tA na pratizra Nvanti tadA tAsAM laghuko mAsaH / tatra cAparigRhIte upAzraye vasantInAMtaeva taruNAdayaH' "taruNAvesitthi vivAha" ityAdayodoSAH ye ApaNagRhAdau tisstthntiinaamuktaaH|| [mA.2436] sAgAriyaM anissA, bhikkhuNimAdINa saMvasaMtINaM / gurugA dohi visiTThA, caugurugAI va chedNtaa|| kR-sAgArikam anizrAya' nizrAmakRtvA bhikSuNyAdInAMsaMvasantInAM dvAbhyAM tapaH-kAlAbhyAM viziSTAzcaturgurukAH / tatra bhikSuNyAstapasA kAlena ca laghukAH, abhiSekAyAH kAlena gurukAH, gaNAvacchedinyAstapasA gurukAH, pravarttinyAstapasA kAlena ca gurukAH / athavA caturgurukAdIni chedAntAni prAyazcittAni / tadyathA-bhikSuNyAzcaturgurukam, abhiSekAyAH SaDlaghukam, gaNAvacchedinyAH SaDgurukam, pravarttinyAzcheda iti / AjJAdayazca doSAH ||apic[bhaa.2437] kaMpaivAeNa layA, anissiyA nissiyA u akkhobhaa| iya samaNI akkhobhA, sagArinisseyarA bhaiyA / pR- 'latA' vallI 'anizritA' vRkSAdyAlambanarahitA vAtena preryamANA satI kampate, 'nizritA tu' sAlambanA 'akSobhyA' vAtena caalyitumshkyaa| "iya" evaM zramaNI sAgArikanizritA satI akSobhyA, 'itarA' anizritA 'bhaktA' vikalpitA, yadi sA svayaM dhRti-balayuktA tadA taruNAdInAmakSobhyA dhRtidurbalA tu kSobhaNIyeti bhAvaH // Aha zramaNI na khalvAcAryapravartinInizrAvirahitA kadApi bhavati, ataH kiM kAryaM tasyAH sAgArikanizrayA ? ityucyate[bhA.2438] dohi vipakkhehi susaMvuyANa taha vi gihiniismicchNti| bahusaMgahiyA ajjA, hoi thirA iMdalaThThI vaa|| vR-'dvAbhyAmapi' AcArya-pravartinIlakSaNAbhyAM pakSAbhyAM yadyapyAryA susaMvRtA vartante tathApi tAsAM gRhiNaH-sAgArikasya nizrAmicchanti bhagavantaH / kutaH? ityAha-'bahusaGga hItAH' bahubhiAcAryAdibhizcintakaiH parigRhItA AryA sthirA bhavati indrayaSTiriva / yathA khalvindrayaSTirbahvIbhiH indrakumArikAbhirbaddhA satI niSkampA bhavati evmiympi|| kiJca[bhA.2439] patthito viya saMkai, patthijaMto vi saMkatI blinno| seNA vahUya sobhai, balavaiguttA taha'jjA vi|| 1916 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/23 vR- prArthayannapyAryAM samarthasAgArikanizritAM taruNAdijanaH 'zaGkate' bibhetItyarthaH / tathA prArthyamAno'pi saMyatIjanaH 'balinaH' samarthasya zayyAtarasya zaGkate / api ca yathA senA balapatinAsenAnAyakena yathA vA vadhUrbalavatA zvazurapakSeNa pitRpakSeNa ca guptA rakSitA zobhate tathA AryA'pi balavatA zayyAtareNa parigRhItA satI virAjate / / amumevArthaM vyatirekabhaGgayA dRSTAntena draDhayati 82 [bhA. 2440] sunA pasusaMdhAyA, dubbalagovA ya kassa na vitkkaa| iya dubbalanissA' nissiyA va ajjA vitakkAo / / vR- 'zUnyAH' rakSApAlavirahitAH 'durbalagopA vA' asamartharakSapAlaparigRhItAH 'pazusaGgAtAH' gavAdipazuvargA kasya na 'vitakyA ' abhilaSaNIyA bhavanti ? | 'iti' amunA prakAreNa durbalazayyAtaranizritAH sarvathaivAnizritA vA AryA sarvasyApi 'vitakyA' prArthanIyA bhavanti / atraivArthe dRSTAntAntarANi darzayati [bhA. 2441] aiyA kulapattagabhoiyA u pakkannameva sunnammi / icchamanicche taruNA, teNA uvahiM va tAo vA / / vR- 'ajikA' chagalikA, kulaputrakANAM ca bhojikA mahilA, 'pakvAtra' modakA - 'zokavatyArdi, yathaitAni zUnye varttamAnAni sarvasyApi spRhaNIyAni bhavanti evaM zramaNyo'papi / tathA "icchamanicche taruNa" tti taruNAn prArthayamAnAn yadi tA icchanti tato brahmavratabhaGgaH, atha necchanti tataste balAdapi tAsAM grahaNaM kuryu / stenA upadhiM vA 'tA vA' saMyatIrapahareyuH // [bhA. 2442 ] ucchuya- ghaya-gula- gorasa- elAkuga- mAuliMgaphalamAdI / pupphavihI gaMdhavihI, AbharaNavihIM ya vatthavihI / / vR- ikSu-ghRta - guDa-gorasAH pratItAH, 'elAlukAni' cirmaTAni, 'mAtuliGgaphalAni' bIjapUrANi, AdizabdAdAprAdiparigrahaH, tathA 'puSpavidhiH ' campakAdikA puSpajAti, gandhAH - koSThapuTapAkAdayasteSAM vidhi- prakAro gandhavidhi, evamAbharaNavidhirvastravidhizca / ete ikSuprabhRtayaH zUnyA durbalaparigRhItA vA yathA sarvasyApi spRhaNIyAstathA saMyatyo'pyanizritA durbalasAgArikanizritA vA taruNAdInAM spRhaNIyAH / ato'nizrayA durbalanizrayA vA na sthAtavyam / bhavet kAraNaM yenAnizrayA'pi tiSTheyuH / katham ? iti ced uccate [bhA. 2443 ] addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asaIe / saMvaraNaM vasabhA vA, tAo va apacchimA piMDI || vR- adhvano nirgatA AdizabdAdadhvani vahamanakA adhvazISe prAptA vA trikRtvaH parigRhItAM vasatiM mArgayitvA yadi na prApyate tataH sAgArikasyAnizrayA'pi tiSTheyuH / tatra ca 'saMvaraNaM' kapATaM tadanyatoSpi mArgayitvA dAtavyam / atha kapATaM na prApyate tato vRSabhA gRhIbhUya yaH kazcit taruNAdi saMyatIrupadravati taM praharaNAdibhirnivArayanti / atha vRSabhA na santi tatastA eva saMyatyo daNDakavyagrahastAH piNDIbhUya tiSThanti, yastatropadravaM cikirSati taM daNDakamudyamya nivArayanti, bolaM ca mahatA zabdena kurvanti / eSA apazcimA yataneti athavAbhoiya- mahataragAI, samAgayaM vA bhaNaMti gAmaM tu / [bhA. 2444] Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM - 23, [bhA. 2444 ] nivaguttANaM vasahI, dijau dosA ubhe uvariM // vR-tatra grAmAdau yo bhogiko mahattaro vA AdizabdAdanyo vA pramANabhUtastam athavA grAmamekatra sabhAdau 'samAgataM' militaM dRSTvA sAdhavo bhaNanti-nRpaH -rAjA tena guptAH rakSitAH santo vayaM svavratAcAraM paripAlayAmaH, ato nRpaguptAnAmasmAkaM vasatirdIyatAm, anyathA ye zUnye pratizraye tiSThantInAM saMyatInAM taruNa- stenAdyupadravadoSA bhaveyuH te sarve'pi "bhe" yuSmAkamupari bhaviSyanti / evamukte te bhogikAdayaH saMyatIprAyogyaM parigRhItAM vasatiM dApayanti svayaM vA prayacchanti / atha ye vRSabhA bahi praharaNAdivyagrahastAstiSThanti te IzAH karttavyA iti darzayati [bhA. 2445 ] kayakaraNA thirasattA, gIyA saMbaMdhiNo thirasararA / jiyaniddidiya dakkhA, tabbhUmA parinayavayAya // vRkRtakaraNAH' dhanurvede kRtAbhyAsAH, 'sthirasattvAH' nizcalamAnasAvaSTambhAH, 'gItAH ' sUtrArthavedinaH, 'sambandhinaH' tAsAmeva saMyatInAM nAlabaddhA bhrAtrAdisambandhayuktA ityarthaH, 'sthirazarIrAH' zArIrabalopetAH, jitAH vazIkRtA nidrA indriyANi ca yaiste jitanidrendriyAH, 'dakSAH' kuzalAH, 'tadbhaumAH' tasyAbheva bhUmI bhavAstadbhUmivAstavyalokaparicitA ityarthaH, 'pariNatavayasazca' atikrAntayauvanA madhyamavayaH prAptAH, evaMvidhA vRSabhAstatra sthApayitavyA // mU. (24) kappai niggaMdhANaM sAgariyanissAe vA anissAe vA vatthae / vR-kalpate nirgranthAnAM sAgArikaM nizrAya vA anizrAya vA vastumiti / atra bhASyam[bhA. 2446] sAhU nissamanissA, kAraNa nissA akAraNi anissA / nikkAraNammi lahugA, kAraNe gurugA anissAe / vR- sAdhavaH sAgArikasya nizrayA anizrayA vA vasaMnti / tatra kAraNe nizrayA akAraNe tvanizrayA vastavyam / yadi niSkAraNe sAgArikanizrayA vasanti tatazcatvAro laghukAH / atha kAraNe'nizrayA vasanti tatazcatvAro gurukAH / atha niSkAraNe sAgArikanizrayA tiSThatAM doSAnAhauTTheta nivesiMte, bhojana- pehAsu sAri moe a / sujjhAya baMbhaguttI, asaMgatA tittha'vaNNo ya // [bhA. 2447] 83 - ko'pi sAdhuttiSThan vA nivizamAno vA apAvRtIbhavet taM dRSTvA puruSAH striyo vA haMsanti uDDuJcakAn vA kurvanti / bhojanaM samuddezanaM tatra maNDalyAM tumbakeSu vA samuddizato dRSTvA bravIn - aho ! amI azucaya iti / prekSA-pratyupekSaNA tasyAM vidhIyamAnAyAM "sAri" tti te sAgArikA uDDaJcakAn kuryuH / "moe" tti nizi mokenAcamane kAyikIvyutsarjane voDDAhaM kuryuH / 'svAdhyAyam' adhIyamAnaM parAvartyamAnaM vA zrutvA karNAhRtenAgamayanti / strINAM cAGgapratyaGgAdI vilokyamAne brahmacaryasyAgupti / tathA loko'pi brUyAt- "asaMgaya" tti yaiH kilAsatA pratipannA taiH strIrahite pratizraye sthAtavyamityetadapyete na jAnanti / tIrthasya cAvaNoM bhavati, sarve'pyete tAzA iti / ta ete doSA ata utsargataH sAgArikasyAnizrayA vastavyam / kAraNe tu nizrayA'pi kalpate vastum / tacedam [ bhA. 2448] tenA sAvaya masagA, kAraNa nikkAraNe ya ahigaraNaM / eehiM kAraNehiM, vasaMti nIsA anIsA vA // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/24 vR-stenAH zcApadA vA yatropadravanti tatra ye gRhasthAH paritrANaM kurvate tatra tannizrayA vstvym| mazakA vA'nyatrAbhidravanti tato nizrayA'pi vastavyam / niSkAraNe tu nizrayA vasatAmapkAyayantravAhanAdikamadhikaraNaM bhavet / etaiH kAraNairnizrayA vA anizrayA vA yathAyogaM vasantIti / / mU. (25) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA sAgArie uvassae vtthe| vR-asya sambandhamAha[bhA.249] nissa tti aipasaMgeNa mA hu sAgAriyammi u vasijjA / teceva nissadosA, sAgArie nivasato mA hu|| vR. 'nirgranthInAM sAgArikanikzrayaiva nirgranthAnAmapi kAraNe nizrayA vastuM kalpate' ityukte'tiprasaGgadoSeNa mA sAgArike'pi pratizraye vaseyuH / kutaH? ityAha-sAgArikopAzraye nivasato mA 'taeva utthAna-nivezanAdiviSayA nizrAdoSA bhaveyuH, agaHsAgArikasUtraM prArabhyata iti| anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAMvA 'sAgArike' sAgArikaM-dravyato bhAvatazca vakSyamANalakSaNaM tadatrAsti iti vyutpatteH abhrAditvAd apratyaye sAgArika Ize upAzraye vastumiti suutrsngksspaarthH||ath niyuktivistaraH[bhA.2450] sAgAriyanikkhevo, cauviho hoiaanupubiie| . nAmaMThavaNA davie, bhAve ya cauvviho bhedo|| . vR-sAgArikapadasya nikSepazcaturvidha AnupUrvyA bhavati, tadyathA-nAmni sthApanAyAM dravye bhAve ceti / eSa caturvidho bhedaH // tatra nAma-sthApane gatArthe, dravyatA noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyasAgArikamAha[bhA.2451] ruvaM AbharaNavihI, vatthAlaMkAra bhoyaNe gNdhe| Aujja naTTa nADaga, gIe sayaNe ydvvmmi|| vR-rupamAbharaNavidhirvastrAlaGkAro bhojanaM gandhA AtodyaM nRttaM nATakaM gItaM zayanIyaM ca, etad dravayasAgArikam // tatra rupapadaM vyAkhyAti[bhA.2452] jaMkaTThakammamAisu, ruvaMsaTThANetaM bhavedavvaM / jaMvA jIvavimukkaM, visarisaruvaM tu bhaavmmi|| vR-yat 'kASThakarmAdiSu kASThakarmaNivA citrakarmaNivAlepyakarmaNivAlepyakarmaNivApuruSarupaM strIrupaM vA nirmitaM tat svasthAne dravyasAgArikaM bhavet / svasthAnaM nAma-nirgranthAnAM puruSarupaM nirgranthInAM tu strIpuruSa / yattu visazarupaM tad bhAvasAgArikam, nirgranthAnAM strIrupaM nirgranthInAM tu puruSarupaM bhAvasAgArikamityarthaH / yad vA jIvavipramuktaM puruSazarIraM strIzarIraM vA tadapi svasthAne dravyasAgArikaM parasthAne tu bhAvasAgArikamiti // atha "AbharaNavihI" ityAdi vyAkhyAyate-AbharaNaM-kaTakAditasya vidhi bhedAAbharaNavidhiH / vastrabhevAkaGkArovastrAlaGkaraH; yadvA vastrANi cInAzukAdInI, alaGkAro dvidhA kezAlaGkAra-mAlyAlaGkArabhedAt / bhojanamazanapAna-khAdya-svAdyabhedAccaturvidham / gandhaH-koSThapuTapAkAdi / AtodyaM caturvidham-tataM vitataM ghanaM zuSiraM ca / tatra tataM vINAprabhRtikaM, vitataM murajAdikam / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-25, [bhA. 2452] ghanaM tu kAMsyatAlAdi, vaMzAdi zuSiraM matam // nRttamapi caturvidham, tadyathA-aJcitaM ribhitam ArabhaDaM bhasolam, ete catvAro'pi bhedA nATyazAstraprasiddhAH / nATakam - abhinayavizeSaH / athavA [ bhA. 2453] nahaM hoi agIyaM, gIyajuyaM nADayaM tu nAyavvaM / AbharaNAdI purisovabhoga davvaM tu saTThANe // vR- iha 'agItaM' gItavirahitaM nRttaM bhavati / yat punargItayuktaM tad nATakaM jJAtavyam / gItaM punazcaturddhA tInasamaM 1 tAlasamaM 2 grahasamaM 3 layasamaM 4 ceti / 'zayanaM' palyaGkAdi / etadAbharaNAdikaM yat puruSopabhogayogyaM tat svasthAne 'dravyaM' dravyasAgArikaM sAdhAraNatvAd dravyasAgArikameva, zeSANi tu sAdhu-sAdhvInAM svasthAnayogyAni dravyasAgArikaM parasthAnayogyAni tu bhAvasAgArikam / / eteSu prAyazcittamAha [ bhA. 2454 ] ekvikkammi ya ThANe, bhoaNavaje ya caulahU huMti / guru bho ammiM, tattha vi ANAiNo dosA / / vR- 'ekaikasmin' rupA SSbharaNAdau 'sthAne' dravyasAgArike bhojanavarje tiSThatAM caturlaghavaH, bhojanasAgArike caturguravaH / keSAJcinmatenAbharaNa-vastrayorapi caturguravaH / tatrApyAjJAdayo doSAH, tanniSpannaM pRthak prAyazcittamiti bhAvaH // tathA [ bhA. 2455 ] ko jANai ko kiriso, kassa va mAhappayA samatthatte / dhiidubbalA u keI, DeviMti tao agArijanaM / / vR- ko jAnAti nAnAdezIyAnAM sAdhUnAM madhye kaH kIdRzaH' kI dhkpariNAmaH ?, kasya vA kIzI 'mahAtmatA' mahAprabhAvatA 'samarthatve' sAmarthye lobhanigrahaM brahmavrataparipAlanaM vA pratItya vidyate ? paracetovRttInAM niratizayairanupalakSyatvAt / tato ye kecid dhRtidurbalAste tatra rupA''bharaNAdibhirakSiptacittAH parityaktasaMyamadhurA agArIjanaM 'DeviMti ' gacchanti, paribhuJjate ityarthaH // tathA[bhA. 2456 ] keittha bhuttabhogI, abhuttabhogI ya kei nikkhatA / ramaNija loiyaM ti ya, amhaM petArisA AsI // 85 vR- kecid 'atra' gacchamadhye bhuktabhogino niSkrAntAH kecittvabhuktabhoginaH, teSAM cobhayeSAmapyevaM bhAva samutpadyate - ramaNIyamidaM laukikaM caritaM yatraivaM vastrA''bharaNAni paridhIyante, vividhakhAdyakAdIni yathecchaM bhujyante, asmAkamapi gRhAzrame sthitAnAmetAddazA bhogA AsIran / idabheva vyanakti [bhA.2457] erisao uvabhogo, amha vi Asi Nha iNhi ujjalA / dukkara karemu bhutte, kougamiyarassa duNaM / / vR- Igeva gandhamAlya- tAmbUlAdyupabhogaH pUrvamasmAkamapyAsIt, "ha" iti nipAtaH pAdapUraNe, idAnIM tuvayaM 'ujjalAH' ut-prAbalyena malinazarIrA alabdhasukhAsvAdAzca 'duSkaraM' kezazmazrullaJcanabhUmizayanAdi kurmahe / itthaM bhuktabhogI cintayati / itaraH- abhuktabhogI tasya rupA - S'bharaNAdikaM dRSTvA kautukaM bhavet // tataH ko doSaH ? ityata Aha Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/25 [bhA.2458] sati-kougeNa dunni vi, parihijja laijja vA vi AbharaNaM / annesiM uvabhogaM, karijja vAeja vuDDAho // vR-smRtizca kautukaMceti dvandvaikavadbhAvaH, tena smRti-kautukena dvAvapi bhuktA-'bhuktabhoginI vastrANi vA paridadhIyAtAm, AbharaNaM vA svazarIre lagayetAm, 'anyeSAM vA gandha-zayanIyA''sanAdInAmupabhogaM kuryAtAm, AtodhaMvA vaadyetaam|asNyto vA saMyatamalaGkRtavibhUSitaM dRSTavA lokamadhye uDDAhaM kuryAt // [bhA.2559] taccittA tallesA, bhikkhaa-sjjhaaymukktttiiyaa| vikahA-visuttiyamaNA, gamanussuya ussuyabbhUyA // vRtadeva-strIrupAdicintanAtmakaMcittaMyeSAMtetaccittAH / lezyA nAma-tadaGgaparibhogAdhyavasAthaH, saiva lezyA yeSAM te tallezyAH / bhikSAH-svAdhyAyayormuktA tapti-vyApAro yaiste bhikSAsvAdhyAyamuktataptikAH / tathA saMyamArAdhanIyA vAgyogapravRtti sA kathA, tadvipakSabhUtA vikathA, vizrotasikA nAma-strIrUpAdismaraNajanitA cittavipluti, tayormano yeSAM te vikathAvizrotasikAmanasaH / evaMvidhAste kecidgamane-avadhAvane utsukIbhavanti, kecicca 'utsukIbhUtAH' upravrajitA ityarthaH // tatra vikathA kathaM bhavati? ityAha[bhA.2460] suTu kayaM AbharaNaM, vinAsiyaM na vi ya jANasi tumNpi| suDhuDDAho gaMdhe, visuttiyA giiysddesu|| vR- ekaH sAdhubravIti- suSTu' zobhanaM kRtamidamAbharaNam; dvitIyaH prAha-vinAzitametat, tvamapyavizeSajJo na jaanaasi| evamuttarapratyuttarikAM kurvatostayorasaGghaDamupajAyate, mUrchA vA tatra rUpAdau ko'pikuryAt, tayA cAsau saparigraho bhavati / "uDDAho gaMdhe"tticandanAdinA gandhenAtmAnaM yadi ko'pi vilimpatipaTavAsAdibhirvA vAsayatitata uDDAho bhavati, nUnaM kAmino'mIanyathA kathamitthamAtmAnaM maNDayanti? iti / Atodya-gItazabdeSu ca zrUyamANeSu vizrotasikA jAyate / anena vizrotasikApadamapi vyaakhyaatm||api ca[bhA.2461] niccaM pidavvakaraNaM, avahiyahiyayassa gIyasaddehiM paDilehaNa sajjhAe, AvAsaga bhuMja verttii|| vR-nityamapi' sarvakAlaMgItAdizabdairapahRtahRdayasya pratyupekSaNAyAMsvAdhyAye Avazyake bhojane vairAtrike upalakSaNatvAt prAbhAtikAdikAleSu ca dravyakaraNameva bhavati na bhAvakaraNam, manasahieNa u kAraNa kuNai vAyAe bhAsaI jaM ca / eaMtu bhAvakaraNaM, maNarahitaM davvakaraNaMtu / / iti vacanAt // [bhA.2462] te sIditumAraddhA, saMjamajogesu vasahidoseNaM / ___ galai jatuM tappaMtaM, eva carittaM muneyavvaM / / vR-'te' sAdhava evaMvidhena vasatidoSeNa 'saMyamayogeSu AvazyakavyApAreSu siiditumaarbdhaaH| tatazca 'jatu'lAkSA yathA tadagninAtapyamAnaMgalatievaMrAgAgninAtapyamAnaMcAritramapi parigalatIti jnyaatvym|| [bhA.2463] unniskhaMtA keI, puno vi sammelaNAe doseNaM / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-25, [bhA. 2463] 87 vacaMti saMraMtA, bhaMtUNa carittapAgAraM // kRtasyAMvasataustrIrUpAdisammelanAyAdoSeNa kecidmandabhAgyAH uniSkrAntAH' utpravrajitAH, tatazcAritrameva prAkAraH-jIvanagararakSAkSamatvAcAritraprAkArastaM bhaktvA tAnyevastrIrUpAdIni saMsmarantaH punarapi gRhavAsaM vrajanti // tataH kimabhUt ? ityAha[bhA.2464] egammi dosutIsu va, ohAvitesu tattha aayrio| mUlaM aNavaThThappo, pAvai pAraMciyaM tthaannN| vR-yadyekaunniSkAmati tato mUlam, dvayoravadhAvatoranavasthApyam, triSvavadhAvamAneSu tatrAcArya pArAJcikaMsthAnaM prApnoti, yasya vAvazena tatra sthitaastsyedNpraayshcittmiti||gtNdrvysaagaarikm| atha bhAvasAgArikamAha[bhA.2465] aTThArasaviha'baMbha, bhAvau orAliyaMca divvaM ca / mana-vayasa-kAyagacchaNa, bhAvammi ya rUva sNjuttN|| vR-aSTAdazavidhamabrahma bhvti|tsy caudArika-divyalakSaNau dvau mUlabhedautatraudArikaMnavavidhamaudArikAn kAmabhogAn manasA gacchati manasA gamayati gacchantamanyaM manasaivAnujAnIte evaM vAcA'pi trayo bhedAH prApyante, kayenApi trayaH, etaistribhistrikairnava bhedA bhavanti / evaM divye'pyabrahmaNi nava bhedA labhyante / evamedaSTAdazavidhamabrahma bhAvasAgArikaM bhavati / athavA rUpaM vA 'saMyuktaM vA' rUpasahagataM yadabrahmabhAvotpattikAraNaM tadapi bhAvasAgArikam // etadeva spaSTayati[bhA.2466] ahava abaMbhaMjatto, bhAvo rUvAu sahagayAo vA / bhUsaNa-jIvajuyaM vA, sahagaya tavvajjiyaM rUvaM / / vR-athavA yato rUpAdvA rUpasahagatAdvAabrahmarUpo bhAva utpadyate tadapikAraNe kAryopacArAd bhAvasAgArikam, yathA "naDvalodakaMpAdarogaH" iti|ttr yat strIzarIraMbhUSaNasaMyuktamabhUSitaM vA yad jIvayuktaM tad rUpasahagataM mantavyam / yat punaH strIzarIrameva 'tadvarjitaM' bhUSaNavirahitaM jIvaviyuktaM vA tad ruupmucyte|| : [bhA.2467] taMpuna rUvaM tivihaM, divvaM mAnussayaM tirikkhaM ca / pAyAvacca-kuDuMbiya-daMDiyapAriggahaM ceva // vR. 'tat punaH' anantaroktaM rUpaM trividham-divyaM mAnuSyaM tairazcaM ca / punarekaikaM tridhAprAjApatyaparigRhItaM kauttumbikprigRhiitNdnnddikprigRhiitNceti|praajaaptyaaH prAkRtalokA ucynte| etat trividhamapi pratyekaMtridhA jghnymdhymotkRssttbhedaat|| tatra divyasya jaghanyAdibhedatrayamAha[bhA.2468] vANaMtariya jahannaM, bhavaNavaI joisaMca majjhimagaM / vemANiya ukkosaM, pagayaM puna tAna pddimaasu|| . vR- divyeSu yad vAnamantarikaM rUpaM tad jaghanyam, bhavanapita-jyotiSkayormadhyamam, vaimAnikarUpamutkRSTam / atra ca 'teSAM vAnamantarAdInAM yAH pratimAstAbhi 'prakRtam' adhikAraH, sAgArikopAzrayasya prastutatvAt, tatra ca pratimAnAmeva sadbhAvAt / / / prakArAntareNa divyapratimAnAM jaghanyAdibhedAnAha Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/25 [bhA.2469] kaDhe putthe citte, jahannayaM majjhimaMca dNtmmi| selammiya ukkosaM, jaMvA rUvAu niSphannaM / / dRyAdivyapratimAkASThakarmaNi vApustakarmaNivAcitrakarmaNivA kriytetdjghnyNdivyruupm| yA tu hastidante kriyate tamadhyamam |yaa punaH zaile cazabdAd maNiprabhRtiSu ca kriyate tdutkRssttm| yadvA rUpAd niSpannaM jaghanyAdikaM draSTavyam-yA divyapratimA virUpA tad jaghanyaM divyarUpam, yA tu madhyamarUpAtanmadhyamam, yApunaH surUpA tdutkRssttm|atrcaughtHprtimaayuteupaashryetisstthtshctvaaro laghukAH prAyazcittam / athaughavibhAgataH prAyazcittamAha[bhA.2470] ThANa-paDisevaNAe, tivihe vI duvihameva pacchittaM / lahugA tini visiTThA, aparigahe ThAyamANassa // vR-'trividhe'pi' jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinne divye pratimAyute tiSThato dvividhaM prAyazcittamsthAnaniSpanna pratisevanAniSpannaM ca / tatra sthAnaniSpannamidam-divye pratimAyute'parigRhIte tiSThatastrayazcaturlaghukAstapaH-kAlaviziSTAH, tadyathA-jaghanyecatvArolaghukAstapasAkAlenacalaghukAH, madhyame ta eva kAlagurukAH, utkRSTa ta eva tpogurukaaH||ath parigRhIte prAyazcittamAha[bhA.2471] cattAriya ugghAyA, paDhame biiyammite anugghaayaa| . chammAsA ugghAyA, ukkose tthaaymaannss| vR-prathama-jaghanyaM tatra tiSThatazcatvAraH 'uddhAtimAH' laghavo mAsAH / dvitIyaM-madhyamaM tatra 'ta eva' catvAromAsAH 'anuddhAtAH' gurukA ityarthaH / utkRSTetutiSThataH SaNmAsA uddhAtAH, SaDlaghava ityrthH|| [bhA.2472] pAyAvaccapariggahe, dohi vi laha hoti ete pacchittA / kAlagurU koDuMbe, daMDiyapAriggahe tvsaa|| vR-etAnicaprAyazcittAni prAjApatyaparigRhIte 'dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAM laghukAni draSTavyAni / kauTumbikaparigRhIte etAnyeva kaalgurukaanni| daNDikaparigRhIte etAnyeva tapasA gurukANi / / idaM ca yasmAjaghanyAdivibhAgena nirdiSTaM sannihitA-'sannihitabhedena na vizeSitaM tsmaadetdoghvibhaagpraayshcittmbhidhiiyte|ath vibhAgaprAyazcittaM nirUpayitavyam, tatra caitAnyeva jaghanyamadhyamotkRSTAni sannihitA-sannihitabhedAbhyAM vizeSyamANAniSaTsthAnAni bhavanti, eteSu prAyazcittamAha[bhA.2473] cattAri ya ugghAtA, paDhame biiyammi te anugghaayaa| taiyammi anugghAyA, cauttha chammAsa ugghaataa|| [bhA.2474] paMcamagammi vi evaM, chaTe chammAsa hot'nugghaayaa| asannihie sannihie, esa vihI ThAyamANassa / / vR-prathamaM nAma-jaghanyamasannihitaM dvitIyaM-jaghanyaM sannihitaM tRtIyaM-madhyamamasannihitaM caturthamadhyamaM sannihitaM paJcamam-utkRSTamasannihitaM SaSTham-utkRSTaM sannihitam / atrAyamuccAraNavidhijaghanyake'sannihite prAjApatyaparigRhIte tiSThati catvAra uddhAtA mAsAH, sannihite tiSThati 'ta eva' catvAromAsAanuddhAtAH, madhyamake'sannihite catvAromAsAanuddhAtAH, sannihiteSaNmAsA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM- 25, [bhA. 2474 ] uddhAtAH, utkRSTe'sannihite SaNmAsA uddhAtAH, sannihite SaNmAsA anuddhAtAH / eSo' sannihite sannihite ca tiSThataH prAyazcittavidhiruktaH / atha prAjApatyAdivizeSata enameva vizeSayati[bhA. 2475 ] paDhamillagammi ThANe, dohi vi lahugA taveNa kAleNaM / biiyammi a kAlagurU, tavagurugA hoMti taiyammi // vR- 'prathame sthAne' prAjApatyaparigRhIte etAni prAyazcittAni dvAbhyAmapi laghukAni, tadyathAtapasA kAlena ca / 'dvitIye' kauTumbikaparigRhIte tAnyeva kAlagurukANi / 'tRtIye' daNDikaparigRhIte etAnyeva tapogurukANi / / sthAnaprAyazcittameva prakArAntareNAha [bhA. 2476] ahavA bhikkhusseyaM, jahannagAimmi ThANapacchittaM / gaNiNo uvariM chedo, mUlAyarie padaM hasati // 89 vR- athavA yadetad jaghanyAdau caturlaghukAdArabhya SaDgurukAvasAnaM sthAnaprAyazcittamuktaM tad bhikSoreva drssttvym| gaNI-upAdhyAyastasya SaDgurukAdupari cchedAkhyaM prAyazcittapadaM varddhate, eka padaM caturlaghukAkhyamadho hasati, caturgurukAdArabhya cchede tiSThatItyarthaH / AcAryasya SaDlaghukAdArabdhaM mUlaM yAvat prAyazcittam, atrApyekaM padamuparivarddhate adhastAdekaM padaM hasatIti / / gataM sthAnaprAyazcittam / athapratisevanAprAyazcittamAha [bhA.2477] cattAri chacca lahu guru, chammAsito chedo lahuga gurugo ya / mUlaM jahannagammiM, sevaMti pasajaNaM mottuM // vR- prAjApatyaparigRhIte jaghanye'sannihite'dhSTe pratisevamAne catvAro laghavaH, dhSTe catvAro guravaH sannihite'dhSTe caturguravaH, dRSTe SaDlaghavaH / kauTambikaparigRhIte jaghanye' sannihite'dRSTe pratisevite SaDlaghavaH, dRSTe SaDguravaH, sannihite'dRSTe SaDguravaH, dRSTe laghuSANmAsikacchedaH / daNDikaparigRhItaM jaghanyakamasannihitamadhSTaMpratisevitaM laghuSANmAsikacchedaH, dRSTe guruSANmAsikacchedaH, sannihite'dhSTe guruSANNAsikachedaH, dRSTe mUlam / etad jaghanyaM divyapratimArUSaM sevamAnasya prAyazcittaM bhaNitam / prasajanA nAma-dhSTe sati zaGkA-bhojikA-ghATikAdInAM grahaNA-''karSaNaprabhRtInAM vA doSANAM paramparayA prasaGgaH tAM muktvA etad prAyazcittaM draSTavyam, tannippannaM tu pRthagApadyata ityarthaH // atha madhyame prAyazcittamAha [bhA.2478]cauguruga cha ca lahu guru, chammAsio chedo lahuo gurugo ya / mUlaM avaTuppo, majjhimae pasajjaNaM mottuM // vR- madhyame prAjApatyaparigRhIte'sannihite'dhSTe pratisevite caturguravaH, 6STe SaDlaghavaH, sannihite'dRSTe SaDlaghavaH, dRSTe SaDguravaH / kauTumbikaparigRhIte'sannihite'dRSTe SaDguravaH, dRSTe laghuSANmAsikacchedaH, sannihite'dRSTe laghuSANmAsikacchedaH, dRSTe guruSANmAsikacchedaH / daNDikaparigRhIte'sannihite'dRSTe guruSANmAsikacchedaH, dRSTe mUlam, sannihite'dRSTe mUlam, dRSTe'navasthApyam / etad madhyamake prasajanAM muktvA prAyazcittaM draSTavyam / / utkRSTaviSayamAha[bhA.2479] tava chedo lahu gurugo, chammAsito mUla sevamANassa / avaTuppo pAraMci, ukkose pasajaNaM mottuM // vR- utkRSTe prAkRtaparigRhIte' sannihite'dhSTe pratisevite laghuSANmAsikaM tapaH, dRSTe guruSANmA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/25 sikaM tapaH, sannihite'dRSTe guruSANmAsikaM tapaH, dRSTe laghuSANmAsikacchedaH / kauTumbikaparigRhIte'sannihite'STe laghuSANmAsikacchedaH, dRSTe guruSANmAsikacchedaH, sannihite'STe guruSANmAsikacchedaH, dRSTe mUlam / daNDikaparigRhIte'sannihite'dRSTe mUlam, dRSTe'navasthApyam, sannihite'STe'navasthyApyam, dRSTe pArAJcikam / evamutkRSTe divyapratimArUpe prasajanAM muktvA praayshcittmvsaatvym||ath yathA cAraNikAyA abhilApaH karttavyastathA bhASyakRdupadarzayati[bhA.2480] pAyAvaccapariggahe, jahanna sannihiyae asnnihie| diTThA'diDhe sevai, esA''lAvo u savvattha / / vR-prAjApatyaparigRhIte jaghanye'sannihite sannihite'STe dRSTeca sevate, gAthAyAmasannihitA'dRSTapadayorbandhAnulomyAt pazcAnirdezaH, "eSaH' IddazaH 'AlApaH' uccAraNavidhi 'sarvatra' kauTumbikaparigRhItAdau madhyamAdau ca kartavyaH / atra nodakaH prAha[bhA.2481] jamhA paDhame mUlaM, biie aNavaThTho taie paarNcii| tamhA ThAyaMtassA, mUlaM aNavaTTha paarNcii| vR-yasmAt 'prathame' jaghanye pratisevamAnasya caturlaghukAdArabdhaM mUlaM yAvat prAyazcittaM bhavati, 'dvitIye' madhyame catargurukamAdau kRtvA anavasthApyam, 'tRtIye utkRSTeSaDlaghukAdArabdhaM pArAJcikaM yAvadbhavati, tasmAtiSThataeva sthAnaniSpannAnijaghanyamadhyamotkRSTeSuyathAkramamUlA-'navasthApyapArAJcikAni bhavantu // sUrirAha[bhA.2482] paDisevaNAe evaM, pasajjaNA tattha hoi ekkakke / carimapade carimapadaM, taM piya ANAinipphana / vR-jaghanyAdipratisevanAyAm 'evaM muulaa-'nvsthaapy-paaraanycikaanidiiynte|ydi punaH sthitaH sannaiva pratisevate tataH kathaM tAni bhavantu? atha prasaGgamicchati tataekaikasminprAyazcittasthAne 'tatra' anantarokte prasajanA bhavati / tathAhi-taM sAdhuM tatra sthitaM dRSTvA kazcidaviratikaH zaGkAM kuryAt, nUnaM pratisevanAnimittamatraiSa sthita iti, tato bhojikA-ghATikAdidoSaprasaGga iti|tthaa caramapadaM nAma-aSTapadAddaSTapadaMtatra 'caramapadaM pArAJcikaMyAvad bhavati / yaccAjJAdidoSaniSpannaM caturgurukAdi tadapi draSTavyamiti saGgrahagAthA samAsArtha ||athenaamev vivarISurAha[bhA.2483] jai puna savavo vi Thito, sevijA hojja carimapacchittaM / tamhA pasaMgarahiyaM, jaM sevai taM na sesaaii|| vR-punaHzabdo vizeSaNe / kiM vizinaSTi ? yadyeSa niyamo bhavedyastiSThati sa sarvo'pi sthitaH sanpratisevate tato nodaka! bhavet tiSThata eva tvaduktaMcaramaprAyazcittam, taca nAsti, sarvasyApi sthitasya prtisevtvaabhaavaat| tasmAtprasaGgarahitaMyatsthAnaM sevate taniSpannamevaprAyazcittaM bhavati, na 'zeSANi' mUlAdIni ||ath "caramapade caramapada"miti paM bhAvayati[bhA.2484] addiTThAo diTuM, carimaM tahi saMkamAi jA carimaM / ahavaNa carimA''rovaNa, tato vi puna pAvae carimaM // kR-aSTapadAdddaSTapadaMcaramam, tatra caramapadezaGkA-bhojikA-ghATikAdikrameNacaramapadaMpArAJcikaM yAvatprApnoti / Aha yadi dRSTaM tataH kathaM zaGkA bhavati / athavA yA yatra 'caramA''ropaNA' yathA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM - 25, [bhA. 2484] jaghanye caramaMmUlaM madhyame caramamanavasthApyaM utkRSTe caramaM pArAcikaM tat tatra caramapadam / 'tato'pi ' caramapadAt zaGkAdibhiH padaiH 'caramaM' pArAzcikaM punaH prApnoti / / [ bhA. 2485 ] ahavA ANAivirAdhanAu ekvikkiyAu carimapadaM / pAvai tena u niyamo, pacchittiharA aipasaMgo / / vR- athavA AjJA - 'navasthA - mithyAtva - virAdhanApadAnAM madhye yad virAdhanApadaM taccaramam / sA ca virAdhanA dvidhA - Atmani saMyame ca / tasyA ekaikasyAH sakAzAt 'caramapadaM' pArAJcikaM prApnoti / tatra pratimAyA yaH svAmI tena dRSTvA pratApitasyAtmavirAdhanAyAM paritApanAdikrameNa pArAJcikam / saMyamavirAdhanAyAM tu tasyAH pratimAyA hastAdyavayave bhagne bhUyaH saMsthApyamAne sati "chakkAya causu lahugA" ityAdikrameNa pArAJcikam / yata evaM prasaGgato bahuvidhaM prAyazcittaM tenAyaM niyamaH- tiSThataH sthAnaprAyazcittameva na pratisevanAprAyazcittam, itarathA atiprasaGgo bhavati // katham? iti ced ucyate [ bhA. 2486 ] natthi khalu apacchittI, evaM na ya dANi koi muccijjA / kAri - akArIsamayA, evaM sai rAga-dosA ya // vR- yadyapratisevamAnasyApi mUlAdIni bhavanti tata evaM nAsti ko'pyaprAyazcittI, na cedAnIM kazcit karmabandhAnmucyeta, yaH pratisevate tasya kAriNo'kAriNazca samatA bhavati, evaM ca prAyazcittadAne sati rAga-dveSau prApnuta iti / tadapi cAjJAdiniSpannamiti / [bhA. 2487 ] muriyAdI ANAe, aNavattha paraMparAe thirikaraNaM / micchatte saMkAMdI, pasajaNA jAva carimapadaM // vR- aparAdhapade varttamAnastIrthakRtAmAjJAbhaGgaM karoti tatra caturguru / atra ca mauryaimayUrapoSakavaMzodbhavaiH AdizabdAdaparaizcAjJAsArai rAjabhirddaSTAntaH / tasmizca kAle'sAvanavasthAyAM varttate tatra caturlaghu / anavasthAtazca paramparayA 'sthirIkaraNaM' tadevAparAdhapadamanyo'pi karotItyarthaH, tadA cAsau dezato mithyAtvamAsevate tatra caturlaghu / aparAdhapade varttamAno virAdhanAyAM sAkSAdeva varttate, parasya ca zaGkAdikaM janayati-yathaitad mRSA tathA'nyadapi sarvamamISAM mRSaiva / prasajanA cAtra bhojikA - ghATikAdirUpA / tatra caramaM pArAJcikaM yAvat prAyazcittaM bhavati // atha nodakaH prAha 91 [bhA. 2488] avarAhe lahugayaro, kiM nu hu ANAe gurutaro daMDo / ANAe ciya caraNaM, tabbhaMge kiM na bhaggaM tu // vR- paraH prAha - jaghanyake 'parigRhIte parigRhIte vA tiSThati prAjApatyaparigRhItaM vA jaghanyamasannihitamadhSTaM pratisevate ubhayatrApi caturlaghu, evaM sthAnataH pratisevanatazcAparAdhe laghutarodaNDa uktaH, AjJAbhaGge caturgurukamiti, ataH 'kim' iti pariprazne, 'nuH' iti vitarke, 'hu:' iti gurvAmantraNe, kimevaM bhagavan ! AjJAyAM bhagnAyAM gurutaro daNDo dIyata ? / sUrirAhaAjJayaiva caraNaM vyavasthitam, tasyA bhaGge kRte sati kiM na bhagnaM caraNasya ? sarvamapi bhagnameveti bhAvaH, api ca laukikA apyAjJAyA bhaGge gurutaraM daNDaM pravarttayanti // tathA cAtra pUrvoddiSTaM mauryadhTAntamAha Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/25 [bhA. 2489] bhattamadAnamaDate, ANaTThavaNaMba chettu vaMsavatI / gavisaNa patta darisae, purisavai sabAlaDahaNaM ca // vR- pADaliputte nayare caMdagutto rAyA / so ya moraposagaputto tti je khattiyA abhijANaMti te tassa ANaM paribhavaMti / cANakkassa ciMtA jAyA- ANAhIno keriso rAyA ? tamhA jahA eyassa ANA tikkhA bhavai tahA karemi tti / tassa ya cANakkassa kappaDiyatte bikkhaM aDaMtassa egammi gAme bhattaM na laddhaM / tattha ya gAme bahU aMbA vaMsA ya atthi / tao tassa gAmassa paDiniviTTeNaM ANAThavaNanimittaM imeriso leho pesio-AmrAn chittvA vaMzAnAM vRti zIghraM kAryeti / tehi a gAme agehiM 'dullihiyaM' ti kAuM vaMse chttuM aMbANa vaI kayA / gavesAviyaM cANakkena kiM kayaM ti ? | tao tatthAgaMtUNa uvAladdhA te gAmeyagA- ete vaMsagA rohagAdisu uvaujjaMti, kIsa me chinna ? tti / daMsiyaM lehacIriyaM- anaM saMdiTTaM annaM ceva kareha tti / tao purisehiM adhosirehiM vaI kAuM so gAmo savvodaDDo // atha gAthAkSaragamanikA - cANakyasya bhikSAmaTataH kvApi grAme bhaktasya 'adAnaM' bhikSA na lbdhetyrthH| tata AjJAsthApanAnimittamayaM lekhaH preSita:- "aMba chettuM vaMsavai" tti AmrAn chittvA vaMzAnAM vRti karttavyA / tato gaveSaNe kRte grAmeNa ca patre darzite 'anyadAdiSTaM mayA anyadeva ca bhavadbhi kRtam' ityupAlabhya te puruSairvRtiM kArayitvA sabAla - vRddhasya grAmasya dahanaM kRtam // eSa dRSTAntaH / arthopanayastvevam [bhA. 2490 ] egamaraNaM tu loe, ANa'iAruttare anaMtAI / avarAharakkhaNaTThA, tenANA uttare baliyA // vRloke AjJAyA aticAre - atikrame ekameva maraNamavApyate, lokottare 'punarAjJAyA aticAre'nantAni janma-maraNAni prApyante / tena kAraNenAparAdharakSaNArthaM lokottare AjJA balIyasI // athAnavasthA- mithyAtva-virAdhanApadAni vyAcaSTe [ bhA. 2491] aNavatthAe pasaMgo, micchatte saMkamAiyA dosA / duvihA virAdhanA puna, tahiyaM puna saMjame iNamo // vR- 'yadyeSa bahuzruto'pyevaM sAgArike pratizraye sthitastataH kimahamapi na tiSThAmi ?' ityevamanavasthAyAmanyasyApi prasaGgo bhavati / mithyAtve zaGkAdayo doSAH, zaGkA nAma-kiM manye yathA vAdinastathA kAriNo'mI na bhavanti ?, AdizabdAd viratyAdidharmaM pratipadyamAnAnAM vipariNAma ityAdidoSaparigrahaH / virAdhanA punardvividhA-saMyame Atmani ca / tatra saMyamaviSayA tAvadiyam // [bhA. 2492] anaTThAdaMDo vikahA, vakkhevo visottiyAe saikaraNaM / AliMganAidosA, asannihie ThAyamANassa / / vR- artha-prayojanaM tadabhAvo'nartha tena daNDo'narthadaNDaH, sa ca dravyato yadakAraNe rAjakule daNDayate, bhAvatastu niSkAraNaM jJAnAdInAM hAni sAgArika pratizraye sthitAnAM bhavati / 'vikathA' vakSyamANarUpA / 'vyAkSepo nAma' tAM pratimAM prekSamANasya dvitIyasAdhunA sahollApaM kurvataH sUtrArthaparimanthaH / vizrotasikA dravya bhAvabhedAd dvidhA / dravyataH sAraNIpAnIyaM vahamAnaM tRNAdikacavareNa puraH sthitena niruddhaM yadanyataH kuzArAdiSu gacchati tatazca sasyahAnirupajAyate / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-25, [bhA. 2492] bhAvatastu jJAnAdijale jIvakulyAyAM vahAnatRNAdikacavarasthAnIyayA cittaviplutyA niruddha sati cAratrasasyavinAzo jAyate sA vizrotasiketyucyate / tayA smRtikaraNaM bhuktabhoginAm, abhuktabhoginAM tu kautukamAliGganAdayazca doSA bhavanti / ete'sannihite pratimArUpe tiSThato doSAH / / atha vikathApadamAliGganAdipadaM ca vivRNoti[bhA.2493]suTu kayA aha paDimA, vinAsiyA na vi ya jANasi tumNpi| iya vikahA ahigaraNaM, AliMgaNe bhaMge bhadditarA // vR-ekaH sAdhu vIti-suSTu kRteyaM pratimA, dvitIyaH prAha-vinAziteyaM nApica jAnAsi tvamapi ityevaM vikathA / tatazcottarapratyuttarikAM kurvatastayoradhikaraNaM bhavati / atha ko'pyudIrNamohastAM pratimAmAliGget tata AliGgane pratimAyA hasta-pAdAdibhaGgo bhavet / saparigrahAyAM ca pratimAyAM bhadraketaradoSAH-bhadrako hasta-pAdAdibhaGge saJjAte sati punaH saMsthApanaM vidadhyAt, prAntastugrahaNA''karSaNAdIni kuryAt / / ete'sannihite doSA uktAH / sannihite'pi ta eva vaktavyAH, ete cAbhyadhikAH[bhA.2494] vImaMsA paDinIyaTThayA va bhogasthiNI va sannihiyA / kANacchI ukkaMpaNa, AlAva nimaMtaNa palobhe / / vR-yA tatra sannihitA devatA sA tribhi kAraNaiH sAdhuM pralobhayet-vimarzAdvA pratyanIkArthatayA vA bhogArthitayA vA / vimarzo nAma-'kimeSa sAdhuH zakyaH kSobhayituMna vA?' iti jijJAsA tayA pratimAyAmanupravizya kANAkSikaM vA utkampanaM vA stanAdInAM vidadhIta, AlApaM vA kuryAtamukanAmadheya! kusalaM tava? ityAdi, nimantraNaMvA vidadhyAt-mayA saha svAmin! bhogAnupabhukSva, pralobhanaM vA kakSAntarorudarzanena kurvIta // [bhA.2495] kANacchimAiehiM, khobhiya uddhAiyassa bhaddA u / nAsai iyaro mohaM, suvaNNakAreNa diTuMto / / kRyadA kANAkSiprabhRtibhirAkAraiH kSobhitastadA 'gRhNAbhyenAm ityabhiprAyeNoddhA-vitastatastasya sA devatA yadi bhadrA tato nazyati / 'itaraH' sAdhustasyAmadarzanIbhUtAyAM mohaM gacchati, sammUDhazca tAM draSTumicchati, 'hA kutra gatA'si ? dehi sakRdAtmIyaM darzanam' ityAdipralApA~zca krot| atra ca 'suvarNakAreNa' campAnagarIvAstavyena anaGgasenAkhyena dRSTAntaH, sa ca Avazya-kAdigrantheSu suprasiddhaH / / atha pratyanIkArthatayeti vyAcaSTe[bhA.2496] vImaMsA paDinIyA, viddarisaNa-'kkhittamAdiNo dosA / asaMpattI saMpattI, laggassa ya kaDDaNAdINi / / vR-pratyanIkA'pi 'vimarzAt' kANAkSiprabhRtibhirAkAraiH kSobhayitvAyadA'sau udghAvitastadA "asaMpatti"ttiyAvadasa hastAdinA naiva gRhNAti tAvad 'vidarzana' vikRtaM rUpaM darzayati, athavA 'vidarzanaM nAma' alagnameva loko lagnaM pazyati / yadvA sA tasya sAdhoH kSiptacittAdidoSAn kuryAt / athavA paribhogasampattiM kRtvA tatraiva tasya sAgArikaMlApayet shvaanaadivt| lagnasya ca tasya lepyakasvAmI anyo vA dRSTvA grahaNA-''karSaNAdIni kuryAt / / etadeva vyAcaSTe [bhA.2497] paMtA u asaMpattIi ceva mArija khettamAdI vA / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/25 saMpattIi vi lAetu kaDDaNAdINi kArejjA / vR-prAntApunaH 'asampattyAmeva' yAvadyApyasau hastAdinAna gRhNAtitAvanmArayet 'vA' athavA kSiptacittam AdizabdAd yakSAviSTaM vA kuryAt / sampattyAmapi sAgArikaM lApayitvA grahaNA''karSaNAdIni kArayet / / atha bhogArthinIpadaM vivRNoti[bhA.2498] bhogatthI vigae kougammi khittAi dittacittaM vaa| dakhUNa va sevaMtaM, deulasAmI karejja imN|| vR-bhogArthinI devatA kANAkSikAdibhirAkarairupapralobhya kSubhitena sahabhogAn bhuktvA vigate bhogaviSaye kautuke 'mA aparayA saha bhogAn bhuGktAm' iti kRtvA taM kSiptacittaM vA' yakSAviSTaM vA daptacittaM vA kuryAt / athavA tAM devatAM sevamAnaM taM sAdhuM dRSTvA devakulasvAmI yathAbhAvenedaM kuryAt / / [bhA.2499] taMceva niTThaveI, baMdhana nicchubhaNa kaDagamadde a / Ayarie gacchammi ya, kula gaNa saMdhe ya ptthaaro|| vR-tameva sAdhu kruddhaH san devakulasvAmI 'niSThApayati' mArayatItyarthaH / yadi vA prabhurasau tataH svayamevataMsAdhu badhnIyAt, aprabhurapi prabhuNA bandhApayet / athavA vasateAmAd nagarAd dezAd rAjyAdvA nisskaashyet| kaTakaM-skandhAvAraHsayathA paraviSayamavatIrNakasyApyekasya rAjJaH pradveSaNa niraparAdhAnyapi grAma-nagarAdIni sarvANi mRdgAti, evamekena sAdhunA'kAryaM kRtaM dRSTvA yo yatra dRzyate sa tatra bAla-vRddhAdirapi sarvo mAryate evaMvidhaM kaTakamadaM kuryAt / yadvA yastasyAcAryo gacchaH kulaM gaNaH saGgho vA tasya 'prastAraH' vinAzaH kriyeta / tathA[bhA.2500] giNhaNe gurugA chammAsa kaDDaNe chedo hoi vvhaare| pacchAkaDammi mUlaM, uDDahaNa-viruMgaNe navamaM / / [bhA.2501] uddAvaNa nivvisae, egamaNegepadosa paarNcii| aNavaThThappo dosu u, dosu u pAraMcio hoi / / vR-sa sAdhuH pratisevamAno yadi devakulasvAminA gRhItaH tato grahaNe catvAro gurukAH / atha haste vA vastre vA gRhItvA rAjakulAbhimukhamAkRSTastata AkarSaNe SaDlaghavaH / tena sAdhunA sa pratyAkarSitastataH SaNmAsA guravaH / vyavahAreprArabdhe cchedaH / pazcAtkRte' parAjitemUlam / 'uDDahane' rAsabhAropaNAdike 'virUpaNe vA' nAsikAdikartanena virUpaNAkaraNe 'navamam' anavasthApyam / ekasminnanekeSu vA sAdhuSu pradUSato'padrAtaNe kRte nirviSaye vA''jJapte pratisevaka AcAryo vA pArAJcikaH / evaMca dvayoH uDDahana-virUpaNayoranavasthApyaH, 'dvayostu apadrAvaNanirviSayAjJapanayoH pArAJciko bhavatIti ||athvaa pradviSTaH sannidaM kuryAt[bhA.2502] eyassa natthi doso, aparikkhiyadikkhagassa aha doso| iti paMto nivdisae, uddavaNa virucaNaM va kre| vR- 'etasya' pratisevakasAdhosti doSaH kintvenamaparIkSitaM yo dIkSitavAn tasyaivAparIkSitadIkSakasyAcAryasya atha' ayaM doSa iti vicintyaprAnta AcArya nirviSayaM kuryAt apadrAvayedvA, karNa-nAsA-nayanAdyutpATena virumpanaM vA kuryAt / / athAsannihite ete doSAH Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 25, [bhA. 2503] [bhA. 2503] tatyeva ya paDibaMdho, adiTThagamaNAi vA aniMtIe / ee an ya tahiM, dosA puna hoMti sannihie / / 95 vR- 'tatraiva' tasyAmeva devatAyAM saMyatasya pratibandho bhavet, athavA sA vyantarI vigatakautukA satI nAgacchati tatastasyAmanAyAntyAM sa pratagamanAdIni kuryAt / ete'nye caivamAdayo doSA lepyakasvAminA'dRSTe'pi sannihite pratimArUpe bhavanti / / tAzca sannihitapratimA IdRzyo bhaveyuH[bhA. 2504] kaTThe putthe citte, daMtakamme ya selakamme ya / diTThipatte rUve, vi khittacittassa bhaMsaNayA / / vR- kASThamayI pustamayI citramayI dantakarmamayI zailakarmamayI pratimA bhavet / etAsAM rUpe'pi dRSTyA prApte AkSiptacittasya pramattatayA saMyamajIvitAd bhavajIvitAdvA paribhraMzanA bhavet, kiM punastAsAmAzrayasthAne pratisevane vA ? // tAsAM punaH sannihitadevatAnAmime prakArAH[bhA.2505] suhavinnavaNA suhamoyagA ya suhavinavaNA ya hoti duhamoyA / duhavinnappA ya suhA, duhavinnappA ya duhamoyA // vR- vijJapanA nAma-prArthanA pratisevanA vA sA sukhena yAsAM tAH sukhavijJapanAH sukhavijJapyA vA, tathA sukhena mocyanta iti sukhamocAH suparityajA ityarthaH, eSa prathamo bhaGgaH / sukhavijJapanA duHkhamocA iti dvitIyaH / duHkhavijJapyA sukhamocA iti tRtIyaH / duHkhavijJapyA duHkhamocA iti caturthaH // tatra prathamabhaGge dRSTAntamAha [bhA. 2506 ] sopArayammi nagare, rannA kira maggito u nigamakaro / akaroti maraNadhammA, bAlatave dhuttasaMjogo // [bhA.2507] paMca saya bhoi aganI, apariggahi sAlibhaMji siMdUre / tuha majjha dhutta puttAdi avanne vijjakhIlaNayA / / vR-sopArayaM nagaraM / tattha negamA akarA parivasanti / tANa ya paMca kuTuMbasayANi / tattha ya rAyA maMtiNA duggaahito| teNa te negamA karaM maggitA / te 'puttANuputtio karo esa bhavissai' tti kAuM na diMti / rannA bhaNiyA- jai na deha to imammi gehe aggipavesaM kareha / tato te savve aggiM paviTThA / tesiM negamANaM paMca mahilAsayAiM tAni vi aggiM paviTThANi / tAo a tIe akAmanijarAe paMca visayA apariggahiyAo vANamaMtariyAo jAyAo / tehi ya nigamehiM tammi ceva nagare devaulaM kAriyaM / atthi tattha paMca sAlibhaMjiyAsayA / te tAhiM devatAhiM pariggahiyA / tAoa devatAo na koi appiDDio vi devo icchai tAhe dhuttehiM samaM saMpalaggAo / te dhuttA tassaMbaMdheNa bhaMDaNaM kAumADhattA-esA majjhaM na tujjhaM / itaro vi bhaNai-majjhaM na tujjhaM / jA ya jena dhuttena saha acchii sA tassa savvaM puvvabhavaM sAhai / tato te bhaNaMti-hare amukanAmadheyA ! esA tujjhaM mAyA bhaginI vA idAniM amugeNa samaM saMpalaggA / tA ya egammi pIiMna baMdhaMti, jo jo paDihAi tena saha acchaMti / taMca souM tAsiM puvvabhaviehiM puttAIhiM 'amhaM esa ayaso tti kAuM vejAvAieNa khIlAviyAu tti // atha gAthAdvayasyApyakSarayojanA-sopArake nagare rAjJA kila mArgitaH 'nigamAnAM' vaNigvizeSANAM samIpe karaH / taizca 'akara iti' apUrva karo mA bhUditi kRtvA maraNadharmo vyavasitaH / tAsAM (teSAM ] ca 'bhojikAH ' mahelAH paJcApi zatAnyagnipravezalakSaNena bAlatapasA devatA aparigRhItAH Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/25 saataaH|dhuurteshcshsNyogH| katham? ityAha-'sindUra' sindUrAruNaMyadevakulaMtatrazAlabhaJjikAnAM paJca zatAni tAbhirdevatAbhiH prigRhiitaani|ttr sthitAzca dhUrte samaM sampralagnAH / "tuha majjhe"ti 'neyaMtava, mameyam' ityevaMtedhUrtA klhaayitvntH| tatastAsAMpUrvabhavavRttAntaM zrutvA avarNo'yamasmAkam' iti kRtvA putrAdibhirvidyAprayogeNa tAsAMkIlanA kaariteti||uktHprthmo bhnggH| atha zeSabhaGgatrayaM bhAvayati[bhA.2508] biiyammi rayaNadevaya, taie bhaMgammi suigvijjaao| gorI-gaMdhArAi, duhaviNNappA ya duhamoyA // vR-dvitIyabhaGge ratnadevatA nidarzanam, sA hyalparddhikatvAt kAmAturatvAcca sukhavijJapanA sarvasukhasampAdakatayA ca duHkhmocaa| tRtIye bhaGge zucayo vidyAdevyo nidarzanam, tA hizucitayA maharddhikatayAca duHkhavijJapanA ugratayA nityamatyantApramattairArAdhanIyatvAtparyante sApAyatvAcca sukhamocAH / caturthebhaGge gaurI-gAndhArIprabhRtayo mAtaGgavidyAdevatAdraSTavyAH, tathAhi-tAH sAdhanakAle lokagarhitatayA duHkhavijJapyA yatheSTakAmasamprApakatayA ca duHkhamocA iti|| bhAvitAzcatvAro bhaGgAH / atha prAjApatyAditrividhaparigRhIte gurulAghavamAha[bhA.2509] tiNha vikataro guruto, pAgai koDubi daMDie ceva / sAhasa aparikkha bhae, iyare paDipakkha pabhu raayaa| vR-ziSyaH pRcchati-'trayANAM' prAjApatya-kauTumbika-daNDikaparigRhItAnAM madhyAt katarada gurutaram ? / gAthAyAM prAkRtatvAt puMstvanirdezaH / ziSya evAha-ahaM tAvad bhaNAmi-prAjApatyaparigRhItaM gurukam, kauTumbika-daNDikaparigRhItaM laghutaram, yataH "sAhasa"tti prAkRtajano mUrkhatayA sAhasiko'parIkSitakArI ca bhavati, anIzcaratayA ca tasya tathAvidhaM bhayaM na bhavati, ato'sau maraNamapyadhyavasya taM sAdhuM mArayet, tenAsya gurutaro dossH| 'itarau nAma' kauttumbikdnnddikautaupraakRtiksyprtipkssbhuutau| kimuktaMbhavati?-tauna sAhasikau, nApyaparIkSitakAriNI, bhayaM ca tayorbhavati / atrAcArya prAha-daNDika-kauTumbikau gurutarau, prAkRto laghutaraH, yato rAjA upalakSaNatvAt kauTumbikazca prabhuH, prabhutvAcca sa ekasya ruSTaH saGghasya prastAraM kuryAditi ||ath kauTumbika-daNDikAnAM yad bhayamutpadyate tad darzayan paraH svapakSaM draDhayannAha[bhA.2510] IsariyattA rajjA va bhaMsae mannupaharaNA riso| teya samikkhiyakArI, annA vi ya siM bahU asthi|| vR-eta RSayaH 'manyupraharaNAH' zApAyudhA ataH kopitAH santo mAmaizvaryAda bhraMzayeyariti kauTumbikazcintayet, rAjA tu AmamI rAjyAd bhraMzayeyuriti cintayati / te ca' rAjAdayaH 'samIkSitakAriNaH' nAvimRzya kAryaM kurvanti / anyacca teSAmanyA api bahavaH pratimAH santi atastasyAmekasyAmeva teSAM naadrH||evN pareNa svapakSe bhAvite sati sUrirAha[bhA.2511] patthAradosakArI, nivAvarAho ya bahujane phusi| pAgaio puna tassava, nivassa va bhayA na paDikujjA // vR-prastAraH-kaTakamadaH, ekasya ruSTaH sarvamapi yatra vyApAdayatItyarthaH, taddoSakArI rAjA, nRpAparAdhazca 'bahujanAn spRzati' bahujanamadhye prakaTIbhavatIti bhAvaH / evaM kauTumbikasyApi Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 25, [bhA. 2511] 97 draSTavyam / ata etau dvAvapi gurutarau / prAkRtakAparAdhastu bahujanaM na spRzati / api ca prAkRtakaH 'tasya vA' saMyatasya nRpasyavA bhayAd 'na pratikuryAd' na pratyapakAraM karoti // [bhA. 2512] aviya hu kammaddanno, na ya guttI o si neva dAraTThA / tena kayaM pina najja, itarattha puno dhuvA dosA // vR- 'api ca ityabhyuccaye, prAkRtakaH kSetra-khalAdikarmabhi anna: - akSaNikaH tatastAsAM pratimAnAmudantaM na vahati, na ca tatsambandhinISu devadroNISu 'gupti' AtyantikI rakSA, na vA 'dvArasthAH' dvArapAlAH tataH kRtamapi pratimApratisevanaM na jJAyate / 'itaratra tu' daNDika-kauTumbikeSu punaH 'dhruvAH' avazyambhAvinaH prastArAdayo doSAH, dvArapAlAdirakSAsadbhAvAt // ata eva teSAM pratimA pUrva prabhUtataraM prAyazcittamuktam, na kevalaM pratimAsu kintu strISvapi tadIyAsu gurutaraM prAyazcittaM bhavatIti prasaGgato darzayitumAha [bhA. 2513] noya itthiyAe, saMpattIkAraNammi paarNcii| amI aNavaThappo, mUlaM puna pAgayajaNammi / / vR- 'rAjJaH striyAm' agramahiSyAM yad maithunasaMpattilakSaNaM kAraNaM tatra pArAzciko bhavati / amAtyAyAmanavasthApyaH / prAkRtajanastriyAM punarmUlam / ziSyaH prAha [bhA. 2514] tulle mehuNabhAve, nANattA'' rovaNAya kIsa kayA / jena nive patthAro, rAgo vi ya vatthumAsajja // vR- daNDikAdiparigRhItAsu pratimAsu strISu vA tulye maithunabhAve kasmAd 'AropaNAyAH' prAyazcittasya 'nAnAtA' visadhzatA kRtA ? / sUrirAha-yena kAraNena 'nRpe' rAjJi 'prastAraH' kaTakamardo bhavati, atsttraadhiktrNpraayshcittm| tadapekSayA kauTumbike prAkRte ca yathAkramaM svalpAH svalpatarA doSAstastayoH prAyazcittamapi hInaM hInataram / rAgo'pi ca vastu AsAdya bhavati, yAdhzaM jaghanyaM madhyamamutkRSTaM vA vastu rAgo'pi tatra tAddazo bhavatIti bhAvaH / / idameva bhAvayati [bhA. 2515] jaibhAgagayA mattA, rAgAdInaM tahA cao kamme / rAgAiviharayA vi hu, pAyaM vatthUNa vihurattA / / vR-rAgAdInAM 'mAtrA' jaghanyAdirUpA yatiSu yAvatsaGkhyAkeSu bhAgeSu gatA sthitA 'karmaNyapi ' jJAnAvaraNAdau 'cayaH' bandhastathaiva draSTavyaH / atha rAgAdInAM mAtrAnAnAtvaM kathaM bhavati ? ityAharAkAdInAM 'vidhuratA'pi' mAtrAvaiSabhyamapi prAyaH 'vastUnAM' strIprabhRtInAM 'vidhuratvAt' sundarasundaratara- sundaratamavibhAgAd bhavati / prAyograhaNaM kasyApi kadAcid vastuvaisadhzyamantareNApi rAgAdivaisa6zyaM bhavatIti jJApanArtham / yatazcaivamato yuktiyuktaM daNDikAdiparigRhItAsu strISu pratimAsu vA prAyazcittanAnAtvam / tadevamuktaM divyaM pratimAyutam / atha divyasyaiva dehayutasyAvasaraHtaccAcitataM na sambhavati, jIvacyutasya divyazarIrasya tatkSaNAdeva vidhvaMsanAt / yattu sacittadevIzarIrarUpaM dehayutaM tatra sthAnaprAyazcittaM yathA pratimAyute, pratisevanAprAyazcittaM tu yathA manuSyastrISu bhaNiSyate / gataM divyarUpam / atha mAnuSyarUpamAha [bhA. 2516 ] mAnussaM pi ya tivihaM, jahannagaM majjhimaM ca ukkosaM / 197 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/25 pAyAvacca-kuDuMbiya-daMDiyapArigahaM cev|| kR-mAnuSyamapi ruupNtrividhm-jghnyNmdhymmutkRssttNc|punrekaikN trividham-prAjApatyaparigRhItaM kauTumbikaparigRhItaM daNDikaparigRhItaM ceti / / tatrotkRSTAdivibhAgamAha[bhA.2517] ukkosa mAu-bhajjA, majhaMpuna bhagini-dhUtamAdIyaM / khariyAdI ya jahannaM, pagayaM sajitetare dehe // vR. iha gRhiNo mAtaraM bhAryAM vA nAnyasya kasyApi prayacchanti, ato mAtA bhAryA cotkRSTaM mAnuSyarUpam |yaastu bhaginIduhitR-pautryAdayo'nyasmai svAbhirucitAya dIyante tAH punrmdhymm| kharikA-dAsI tadAdaya itarAH striyo jaghanyam / etat trayamapi pratyekaM dvidhA-pratimAyutaM dehayutaM c|prtimaayutNdivyvdvktvym| dehayutena tusajIvena itareNavA-ajIvena 'prakRtam' adhikAraH, tadviSayaM prAyazcittamabhidhAsyata ityarthaH // tatra sthAnaprAyazcittaM tAvadAha[bhA.2518] paDhamillugammi ThANe, cauro mAsA hvNt'nugghaayaa| . chammAsA'nugghAyA, biie taie bhave chedo|| vR-prathamaM nAma-jaghanyaM mAnuSyarUpaM tatra prAjApatyaparigRhItAdau bhedatraye'pi tiSThatazcatvAro'nuddhAtA mAsAH, gurava ityarthaH / dvitIyaM-madhyaMtatrApi triSvapi bhedeSuSaNmAsA anuddhaataaH| tRtIyamutkRSTaM tatra bhedatraye'pi tiSThatazchedo bhavet // atha kIzazchedaH ? iti jJApanArthamAha[bhA.2519] . paDhamassa taiyaThANe, chammAsugghAio bhave chedo| caumAso chammAso, biie taie anugghaao|| vR-prathama-prAjApatyaparigRhItaM tasya yat tRtIya sthAnam-utkRSTamityarthaH tatra pANmAsika uddhaatikshchedH| dvitIyaM-kauTumbikaparigRhItaM tasya tRtIyasthAne caturgurukazchedaH / tRtIyaMdaNDikaparigRhItaM tatrApi yat tRtIya sthAnaM tatra pANmAsiko'nuddhAtazcedaH // tathA[bhA.2520] paDhamillugammitava'riha, dohi vilahu hoMti ete pcchittaa| biiyammiya kAlagurU, tavagurugA hoti tiymmi|| kRprathamillukaM prAjApatyaparigRhItaMtatrajaghanya-madhyamayoryetapo'rheprAyazcittecuturguru-SaDgururUpe ete dvAbhyAmapi' tapaH-kalAbhyAM lakhuke krtvye| 'dvitIye kauTumbikaparigRhIteteeva kaalguruke| 'tRtIye' daNDikaparigRhIte te eva tapasA guruke kAlena lghuke| uktaM sthAnaprAyazcittaM atha pratisevanAprAyazcittamAha[bhA.2521] caugurukA chaggurukA, chedo mUlaM jahannae hoi / chagguruka cheamUlaM, aNavaThThappo amjjhime| [bhA.2522] chedo mUlaM ca tahA, aNavaThThappo yahoi paarNcii| evaM diTThamadiTTe, sevaMte pasajjaNaM mottuN|| vR-prAjApatyaparigRhItaM jaghanyamadRSTaM pratisevate catvAro guravaH, ISTe SaNmAsA guravaH / kauTumbikaparigRhItaM jaghanyamaSTaMpratisevateSaNmAsAguravaH, dRSTechedaH / daNDikaparigRhItaMjaghanyamadhSTaM pratisevate chedaH, dRSTemUlam / prAjApatyaparigRhIte madhyame'STeSaNmAsA guravaH, dRSTechedaH / kauTumbiparigahItemadhyame'STe chedaH, dRSTe malama / daNDikaparigRhItemadhyame'dRSTe mUlam, dRsstte'nvsthaapym| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 uddezakaH 1, mUlaM-25, [bhA. 2522] prAjApatyaparigRhIte utkRSTe'STe chedaH, dRSTemUlam |kauttumbikprigRhiite utkRSTe'dRSTemUlam, Te'navasthApyam / daNDikaparigRhIte utkRSTe'STe'navasthApyam, dRSTepArAzcikam / evaM dRSTAdhTe pratisevamAnasya prasajanAM' zaGkA-bhojikAdilakSaNAMmuktvAprAyazcittaMmantavyam / atra nodakaH prAha[bhA.2523] jamhA paDhame mUlaM, biie aNavaThThao thaie paarNcii| tamhA ThAyaMtassA, mUlaM aNavaTTha paarNcii|| vR-atrAcArya parihAramAha[bhA.2524] paDisevaNAe evaM, pasajjaNA tattha hoi ikkikke / carimapade carimapadaM, taM piya ANAinipphannaM / / vR-anayovyArkhayA prAgvat [bhA.2525] teceva tattha dosA, moriyaANAe je bhaNiya puTviM / AliMgaNAi mottuM, mAnusse sevamANassa // kRtaeva' anavasthA-mithyAtvAdayaH 'tatra' mAnuSyakastrIrUpe doSAyepUrvaM "muriyAIANAe" ityAdigAthAyAM bhnnitaaH| navaraM divyapratimAyA AliGgane ye pratimAbhaGgadoSA bhadraka-prAntakRtA uktAstAn muktvA zeSAH sarve'pi mAnuSyakaM dehayutaM sevamAnasya bhnnitvyaaH|| idameva sphuTataramAha[bhA.2526] AliMgate hatthAibhaMjaNeje u pcchkmmaadii| te iha natthi ime puna, nakkhAdivicheaNe sUyA // vR-lepyapratimAmAliGgamAnasyatasyAH pratimAyA hasta-pAdAdyavayavabhaGgesatiyepazcAtkarmAdayo doSA uktAste 'iha' mAnuSyake dehayutena bhvnti|ime punardoSAatra bhavanti-sA strIkAmAturatayA taM sAdhuMnakhairvicchindyAt, AdizabdAd dantakSatAni vA kurvIta / taizca tasya zramaNakasya svapakSaNa vAparapakSeNa vAsUcA kriyeta-yadevamasya vapuSinakha-dantakSatAni zyantetadeSa nizcitaMpratisevaka iti ||ath mAnuSISu caturo vikalpAn darzayati[bhA.2527] suhavinnappA suhamoigA ya suhavinnappA yahoti duhmoyaa| duhavinnappAya suhA, duhavinappA ya duhmoyaa| vR-manuSyastriyazcaturvidhAH, tadyathA-sukhavijJapyAH sukhamocyAH 1 sukhavijJapyA duHkhamocyAH 2duHkhavijJapyAH sukhamocyAH 3 duHkhavijJapyA duHkhamocyAH 4ceti||cturvpi bhaGgeSuyathAkramamamUni nidarzanAni[bhA.2528] khariyA mahiDDigaNiyA, aMtepuriyA ya rAyamAyA y| ubhayaM suhavinavaNA, sumoya dohiM piya dumoyA / / kR'kharikA' vyakSarikAsAsarvajanasAmyatayAsukhavijJapyA,pariphalgusukhalavAsvAdanahetutvAcca sukhamocyA 1 / yA tu maharddhikA gaNikA sA'pi sAdhAraNastrItvenaiva sukhavijJapyA, yauvanarUpavibhramAdibhAvayuktatvena tuduHkhabhocyA yA purantaHpurikA sA varSadharAdirakSapAlakairduprApatayA duHkhavijJapyA, pratyapAyabahulatayAcasukhamocyA 3|yaa turAjJaH sambandhinI mAtA sA surakSitatayA sarvasyApi ca gurusthAne pUjanIyatayA ca duHkhavijJapyA, prAptA ca satI sarvasaukhyasampattikAriNI Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/25 pramANabhUtatvAca rAjJA vidhIyamAnAnpratyapAyAn kSituMzaknotItiduHkhamocyA 4 / "ubhaya"miti prathamA sukhavijJapyA sukhamocyA 1 "suhavitravaNa"tti dvitIyA sukhavijJapanA paraM duHkhamocyA 2 "sumoya"ti tRtIyA sumocA paraM duHkhavijJapanA 3 caturthI dvAbhyAmapi 'duHkhA' duHkhavijJapanA duHkhamocyA ceti // athAkSepa-parihArau prAha[bhA.2529] tiNha vi kayaro guruo, pAgaya koDubi daMDie cev| sAhasa asamikkha bhae, iyare paDipakkha pbhuraayaa|| [bhA.2530] IsariyattA rajjA, va bhaMsae mannupaharaNA riso| teya samikkhiyakArI, annA viya siMbahU asthi / / [bhA.2531] patthAradosakArI, nivAvarAhoya bahujane phusi| pAgaio puna tassa va, nivassa va bhayAna paDikujjA / / [bhA.2532] avi yahu kammaddaNNA, na ya guttIo si neva daartttthaa| tena kayaM pina najai, itarattha puno dhuvo doso|| [bhA.2533] tulle mehuNabhAve, nANattA''rovaNA u kIsa kyaa| jena nive patyAro, rAgo vi yavatthumAsajjA / vR-idaM gAthApaJcakamapi divyadvAravad draSTavyam |gtN mAnuSyakam / atha tairazcamAha[bhA.2534] tericchaM piya tivihaM, jahannayaM majjhimaMca ukkosN| pAyAvacca-kuDuMbiya-daMDiyapAriggahaM ceva // vRtairazcamapi rUpaM trividham-jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca / punarekaikaM tridhA-prAjApatyaparigRhItaM kauTumbikaparigRhItaM daNDikaparigRhItaM ceti / / tatra.. [bhA.2535]aiya amilA jahannA, khari mahisI majjhimA valavamAdI / goNi karenukkosA, pagayaM sajitetare dehe // vR-'ajikAH' chagalikAH 'amilAH' eDakAH etAH 'jaghanyAH' jaghanyaM tairazvarUpamityarthaH / evaM kharI-mahiSI-vaDavAdayomadhyamam / gAvaH-pratItAH kareNavaH-hastinyastAH 'utkRSTAH' utkRSTaM . tiryagrUpam / etat trayamapi dvidhA-pratimAyutaM dehyutNc|ih sajIvena 'itareNa' ajIvena dehayutena prakRtam, tadviSayaM prAyazcittamabhidhAsyata ityarthaH // tatra sthAnaprAyazcittamAha[bhA.2536] cattAri ya ugghAyA, jahannae majjhime anugghaayaa| chammAsA ugghAyA, ukkose tthaaymaannss| vR-prAjApatyaparigRhItAdaujaghanyaketirazcIdehayute tisstthti| catvAra uddhAtAH, madhyame tiSThati catvAro'nuddhAtAH, utkRSTe tiSThataH SaNmAsA uddhaataaH|| athaitadeva prAyazcittaM tapaH-kAlAbhyAM vizeSayati[bhA.2537] paDhamillugammi ThANe, dohi vilahugA taveNa kaalennN| biiyammi u kAlagurU, tavagurugA hoti tiymmi|| vR-'prathamilluke sthAne' prAjApatyaparigRhIte yAni prAyazcittAni tAni 'dvAbhyAmapi' tapasA kAlena ca laghukAni / 'dvitIye' kauTumbikaparigRhIte tAnyeva kAlagurukANi / 'tRtIye' Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 25, [bhA. 2537] [bhA. 2538] daNDikaparigRhIte tapogurukANi // gataM sthAnaprAyazcittam / athapratisevanAprAyazcittamAhacauro lahugA gurugA, chedo mUlaM jahannae hoi / cauguruga cheda mUlaM, aNavaTuppo ya majjhimae // chedo mUlaM ca tahA, aNavaTuppo ya hoi paarNcii| evaM diTThamadiTThe, sevaMte pasajaNaM mottuM // [bhA. 2539] vR- prAjApatyaparigRhItaM janyamadhSTaM pratisevate catvAro laghavaH, dhSTe catvAro guravaH / kauTumbikaparigRhIte jaghanye'dhSTe catvAro guravaH, dhSTe cchedaH / daNDikaparigRhIte jaghanye'dRSTe cchedaH, dRSTe mUlam / prAjApatyaparigRhIte madhyame'dhSTecatvAro guravaH, dRSTe cchedaH / kauTumbikaparigRhIte madhyame'STe cchedaH, STe mUlam / daNDikaparigRhIte madhyame'dhSTe mUlam, dhSTe'navasthApyam / prAjApatyaparigRhIte utkRSTe'dhSTe cchedaH, dRSTe mUlam / kauTumbikaparigRhIte utkRSTe'dhSTe mUlam, dRSTe'navasthApyam / daNDikaparigRhIte utkRSTe'dRSTe'navasthApyam, STe pArAzcikam / evaM dRSTAStSTayoH 'prasajanAM' zaGkA - bhojikAdirUpAM muktvA prAyazcittaM jJAtavyam // atra prAguktamevAkSepa - parihArabaddhaM gAthAdvayamAha [bhA. 2540 ] jamhA paDhame mUlaM, biie aNavaTTho taie pAraMcI / tamhA ThAyaMtassA, mUlaM aNavaTTha pAraMcI // paDisevaNAe evaM, pasajaNA tattha hoi ikke kke / carimapade carimapadaM, taMpi ya ANAinipphannaM / / [bhA. 2541] - gatArtham // [bhA. 2542 ] te caiva tattha dosA, moriyaANAe je bhaNiya puvi / AlAvaNAi mottuM, tericche sevamANassa // vR-mauryadhSTAntadvAreNa yA bhagavatAmAjJA balIyasI prasAdhitA tasyA bhaGgeya doSAH 'pUrva' divyadvAre manuSyadvAre ca bhaNitAH te'pi tathaivAtra draSTavyAH / paramAlApanAdIn muktvA zeSA atra tairazce dehayute sevamAnasya bhavanti / etadevAlApanAdipadaM vyAcaSTe [bhA. 2543 ] jaha hAsa- kheDa - AgAra- vibbhamA hoMti maNuyaitthIsu / AlAvA ya bahuvidhA, taha natthi tirikkhaitthIsu / / vR- yathA manuSyastrISu hAsya-krIDA- AkAra- vibhramA AlApAzca bahuvidhA bhavanti na tathA tiryakstISu / etAvAn manuSyastrIbhyastiryakstarINAM vizeSaH // atha caturbhaGgImAha [bhA.2544] suhaviNNappA suhamoigA ya, suhaviNNappA ya hoMti duhamoyA / duhaviNNappA ya suhA, duhaviNNappA ya duhamoyA // vR- gatArthA atrodAharaNAni - 101 [bhA. 2545] amilAI ubhayasuhA, arahaNNagamAimakkaDi dumoyA / goNAI taiyabhaMge, ubhayaduhA sIhi-vagghIo // vR- amilAH- eDakAH tA AdizabdAd ajA-svarikAdayazca tiryakstiya ubhayasukhAH, tatra niSpratyapAyatayA sukhavijJapyAH, lokagarhitatayA tucchasukhAsvAdamAtrahetutvAcca sukhamocyAH 1 / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/25 "arahannagamAimakaDi"tti arahannakasya bhrAtRjAyA tadanurAgAd mRtvA yA markaTI jAtA tadA dayastirazcayoduHkhamocyAH paraMsukhavijJapyAH, arahannakadRSTAntazcAvazyakAdavasAtavyaHtRtIyabhaGge tugo-mahiSyAdayaH, tAH svapakSe'piduHkhena saGgamaMkAryante kiMpunaH parapakSe manujeSu? atoduHkhavijJapanAH, lokajugupsitazcatAsusaGgamaiti kRtvaasukhmocyaaH3|yaastu siMhI-vyAghrIprabhRtayastA ubhayaduHkhAH, tatrajIvitAntakAriNItvAdduHkhavijJapanAH, anuraktAzca satyaHpratibandhabandhuratayA duHkhamocyAH / atra nodakaH praznayati-ko nAma prAkRto'pyetAstiyastriyo lokajugupsitAH pratiseveta? vizeSato jinavacanaparimalitamati? iti, atrocyate[bhA.2546] jaitA saNapphaIsuM, mehuNabhAvaMtu pAvae puriso| jIviyadoccA jahiyaM, kiM puna sesAsu jaaiisu|| vR-yadi tAvat 'sanakhapadISu siMhISu puruSo maithunabhAvaM prApnoti yatra "jIvitadocca"tti jIvitabhayaM prANasandeho yAsu bhavatItyarthaH, kiM punaH zeSAsu kharikAdijAtiSu? / tathA cAtra dRSTAntaH-ekkA sIhI riukAle mehuNatthI sajAipurisaM alabhamANI satthe vahaMte ikvaM purisaM cittuM guhaM paviThThA cATuM kAumADhattA / sA ya tena paDisevitA / tattha tesiM doNha vi saMsArAnubhAvato anuraagojaato|guhaapddiyss tassa sA dine dine poggalaM AneuM dei / so vitaM paDisevai |ji evaM jIvitaMtakarIsu vi saNapphaIsu puriso mehuNadhamma paDisevai kimaMga puna jAsu jIviyabhayaM natthi tAsu na paDisevissai ? ti // yaJcoktam "vizeSato jinavacanaparimalitabuddhi" iti tadapyayuktam, yataH kimeSo'piloko bhavato na karNakoTaramadhyamadhyAsiSTa ? - mAtrAsvasrA duhitrAvA, na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra muhyti|| uktaM tairazcaM rUpam, taduktau ca samarthitaM bhAvasAgArikam / evaM nirgranthAnAmuktam / atha nirgranthInAmetadevAtidizannAha [bhA.2547] eseva kamo niyamA, niggaMthINaM pi hoi naayvyo| . purisapaDimAu tAsiM, sANammi yajaMca anuraago|| vR- "eSa eva' dravya-bhAvasAgArikaviSayaH kramo niyamAd nirgranthInAmapi bhavati jJAtavyaH / navaraM divyadvAre tAsAM puruSapratimA draSTavyAH, mAnuSyadvAre manujapuruSAH, tairazcadvAre tiryakpuruSA iti|tairshcecshvaanvissyoydnuraagobbhuuv tad dRSTAnto bhvti|jhaa-egaaaviriyaaavaauddaa kAiyaM vosiraMtI virahe sANeNa ditttthaa| soya sANo pucchaM lolito cADUNi kareMto alliinno|saa agArI ciMtei-pecchAmitAvaiesa kiMkarei? tti|tsspurto sAgAriyaM abhimuhaMkAuMjAnuehiM hatthehi yaahomuhI tthiyaa| tena saapddiseviyaa| tIe agArIe tattheva sANe anurAgojAto / evaM mig-chgl-vaanraadiiviagaariNabhilsNti||ytetedossaasttH saagaarikeprtishryenvstvym| atha dvitIyapadamAha[bhA.2548] addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asiie| gIyatthA jayaNAe, vasaMti to dvvsaagrie|| vR- adhvanirgatAdayaH "trikRtvaH' trIn vArAnanyAM nirdoSAM vasatiM mArgayitvA yadi na labhante Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 25, [bhA. 2548] tato'nyasyAM vasatAvasatyAM gItArthA yatanayA dravyasAgArike'pyupAzraye vasanti / / yatanAmevAha[bhA. 2549 ] jahi appatarA dosA, AbharaNAdINa dUrato ya migA / cilimili nisi jAgaraNaM, gIe sajjhAya-jhANAdI // 103 vR- 'yatra' rUpA-''bharaNAdAvalpatarA doSAH tatra tiSThanti / mRgA iva mRgAH - ajJatvAdagItArthAstAnAbharaNAdInAM dUrataH kurvanti / cilimilikAM ca rUpAdInAmapAntarAle baghnanti / 'nizi' rAtrau tatra jAgaraNaM kartavyam, mA stenAdirAbharaNAdikamapaharediti kRtvA / gItazabde ca zrUyamANe mahatA zabdena svAdhyAyaM kurvanti, dhyAnalabdhisampanno vA dhyAnaM dhyAyati, AdizabdAd nRtte nATake vA vidhIyamAne tadabhimukhaM nAvalokante / / bhAvasAgArike dvitIyapadamAhaaddhAniggayAdI, vAse sAvayabhae va tenabhae / AvariyA tivihe vI, vasaMti jayaNAe gIyatthA // [bhA. 2550 ] vR- adhvanirgatAdayo grAmAdInAmantaH zuddhAM vasatimalabhamAnA bahirapyudyAnAdau vasanti / atha bahirvasatAmime doSAH-'"vAsa"tti varSaM nipatati, siMha- vyAghrAdInAM vA zvApadAnAM bhayam, stenAnAM vA zarIropadhiharANAM bhayam / tato grAmAderantarbhAvasAgArike jaghanyamadhyamotkRSTabhedAd prAjApatyAdiparigRhItabhedAdvA trividhe'pi vasanti / tatra ca pratimA vastrAdibhirAvRtAH kriyante / manuSya-tiryakstiyazca kaTakacilimilikAmapAntarAle dattvA yathA na vilokyanta tathA''vRtAH santo gItArthA yatanayA vasanti // sUtram mU. (26) no kappai niggaMthANaM itthisAgArie uvassae vatthae / mU. (27) kappai niggaMthANaM purisasAgArie uvassae vatthae / mU. (28) no kappai niggaMthINaM purisasAgArie uvassae vatthae // mU. (29) kappai niggaMthINaM itthisAgArie uvassae vatthae / vR- asya sUtracatuSTayasya sambandhamAha [bhA. 2551] avisihaM sAgariyaM, vRttaM taM puna vibhAgato iNamo / majjhe purisasagAraM, AdI aMte ya itthIsu // vR- pUrvasUtre 'aviziSTaM' strI-puruSavizeSarahitaM saagaarikmuktm| adhunA punaH tadeva sAgArikaM 'vibhAgataH' strI-puruSavizeSAdasmin sUtracatuSTaye'bhidhIyate / atra ca madhyavarttisUtradvaye puruSasAgArikamAdisUtre antyasUtre ca strIsAgArikamAzritya vidhirabhidhIyata iti // anena sambandhenAyAtasyAsya sUtracatuSTayasya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM strIsAgArike upAzraye vastum kalpate nirgranthAnAM puruSasAgArike upAzraye vastum / no kalpate nirgranthInAM puruSasAgArike upAzraye vastum / no kalpate nirgranthInAM puruSasAgArike upAzraye vastum / kalpate nirgranthInAM strIsAgArike upAzraye vastumiti sUtracatuSTayAkSarArthaH // atha bhASyakAro vistarArthaM bibhaNiSurAhaitthIsAgarie uvassayammi sa ceva itthiyA hoi| [ bhA. 2552 ] devI manuya tiricchI, sacceva pasajjaNA tattha // vR- strIsAgArike upAzraye vastuMna kalpate, sA cAnantarasUtre yA devI mAnuSI tirazcI ca pratipAditA saivAtrApi draSTavyA / saiva ca 'prasajanA' mithyAtva-zaGkA bhojikAdirUpA / tatra ca prAyazcittamapi Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/29 104 tadeva mantavyam / atra paraH prAha [bhA. 2553] jaisa ceva ya itthI, sohI ya pasajjaNA ya sa cceva / suttaM tu kimAraddhaM, codaga ! suNa kAraNaM itthaM // vR- yadi saiva strI saiva 'zodhiH' prAyazcittaM saiva ca prasajanA tarhi kimarthamidaM strIsAgArikasUtramArabdham? punaruktadoSaduSTatvAnnedamArabdhaM yujyata iti bhAvaH / sUrirAha-nodaka ! kAraNamatrAsti yenedaM sUtramArabdham, taccAvahitaH zRNu' nizamaya // [bhA. 2554] puvvabhaNiyaM tu punaravi, jaM-bhaNNai tattha kAraNaM atthi / paDiseo'NunnA kAraNaM visesovalaMbho vA // vR- tuzabdo'pizabdArthe / pUrvabhaNitamapi punarapi yad bhaNyate tatra kAraNamasti / kim ? ityAha- "paDiseho "tti ye pUrvamanujJAM kurvatA arthA uktAsta eva bhUyaH pratiSedhadvAreNa bhaNyante / "aNuna "tti ye'rthA pUrva pratiSedhaM kurvatA bhaNitAstAnevAnujJAM kurvan bhUyo'pi darzayati / tathA 'kAraNaM' nimittaM taddarzanArthaM bhUyo'pi sa evArtho bhaNanIyaH / athavA pUrvaM sAmAnyena yaH pratipAdito'rthastasyaiva vizeSopalambhArthaM prAg bhaNitamapi bhUyaH pratipAdanIyam / evaM prAguktabhaNane catvAri kAraNAni santIti / / Aha yadyevaM tataH prastute kimAyAtam ? ityAhaohe savvaniseho sarisANunnA vibhAgasuttesu / jAuM bhedo, taha majjhatthAdao vA vi // [bhA. 2555 ] vR- "no kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA sAgArie uvassae vatthae" ityasmin oghasUtre sarvasyApi sAgArikasya niSedhaH kRtaH, iha tu vibhAgasUtreSu sadhzAnujJA kriyate, yathA-puruSANAM puruSasAgArike strINAM strIsAgArike vastuM kalpate / tathA yatanA yathA puruSeSu strISu vA karttavyA taddarzanahetorvibhAgasUtrANAM bhedaH / madhyasthAdayo vA strI-puruSANAM bhedA arthato darzayiSyante iti vibhAgasUtrANAM pRthagArambhaH kriyate // atha dvitIyasUtre vizeSopalambhaM darzayannAha [bhA. 2556] purisasAgArie uvassayammi, cauro lahugA ya dosa ANAdI / vi ya purasA duvihA, savikArA nivvikArA ya / / vR- "kalpate nirgranthAnAM puruSasAgArike upAzraye vastum" ityevaM yadyapi sUtre'nujJAtaM tathApyutsargato na kalpate / yadi vasanti tatazcatvAro laghukAH prAyazcittam AjJAdayazca doSAH / te'pi ca puruSA dvividhAH savikArA nirvikArAzca / / tatra savikArAn vyAkhyAnayati[bhA. 2557 ] rUvaM AbharaNavihiM, vatthA - 'laMkAra - bhoyaNe gaMdhe / Aujja naTTa nADaga, gIe a manohare suNiyA / / vR- iha ye puruSAH rUpaM udvartana - snAna- nakhadantakezasaMsthApanAdinA svazarIre janayanti, 'AbharaNavidhi' maNi-kanakAdimayAnAbharaNabhedAn 'vastrANi vA' cInAMzukAdIni paridadhate, 'alaGkAreNa vA' keza- mAlyAdinA''tmAnamalaGkurvanti, bhojanaM vA mahatA vistareNabhuJjate, candanakarpUrAdibhiH koSThapuTavAkAdibhirvA gandhairAtmAnamAlimpanti vAsayanti vA, tata-vitatAdikaM vA caturvidhamAtodyaM vAdayanti, nRttaM vA kurvanti, nATakaM vA nATayanti, madhuradhvaninA vA gItamuccaranti, ete savikArA ucyante / eteSAM rUpAdIni manoharANi dRSTvA gItAdizabdAMzca 'zrutvA' nizamya Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM- 29, [bhA. 2557 ] bhuktA'bhuktasamutthA doSAH / eteSu tiSThataH prAyazcittamAha[bhA. 2558] 105 ekkkammi u ThANe, cauro mAsA havaMti ugghAyA / ANAiNo yadosA, virAdhanA saMjamA''yAe // vR- eteSu rupA-''bharaNAdipu ekaikasmin sthAne tiSThatazcatvAro mAsA uddhAtA bhavanti, laghava ityarthaH / AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyame Atmani ca draSTavyA / / evaM tA savikAre, nivvIkAre ime bhave dosA / saMsaddeNa vibuddhe, ahigaraNaM suttaparihANI // [bhA. 2559] vR- evaM tAvat savikArapuruSeSu doSA uktAH / nirvikArapuruSeSu tvamI doSA bhaveyuH sAdhUnAM svAdhyAyasatkenAvazyikI - naiSedhikIsambandhinA vA saMzabdena vibuddhAste puruSAH sAdhubhi saha 'adhikAraNam' asaGgraDaM kuryuH / tatrAtmavirAdhanA sUtraparihANizca bhavati // saMyamavirAdhanA tviyam[bhA. 2460] Au jovaNa vaNie, agaNi kuDuMbI kukamma kummarie / tene mAlAgAre, ubbhAmaga paMthie jaMte / / vR- sAdhUnAM gRhasthAnAMca sambandhinA asaGkhaDazabdena vibuddhAH striyaH "Au" tti apkAyAharaNArthaM vrajanti / "jovaNaM" ti rathakArAdayaH zakaTe gavAdIn yojayitvA kASThAdihetoraTavIM gaccheyuH / vaNijo dhRtakutupAdikaM gRhItvA grAmAntaraM vrajanti / "agani" tti lohakArAdaya utthAyAgniprajvAlanAdikarmaNi laganti / kuTumbino halAdIni gRhItvA kSetrANi gacchanti / 'kukarmANaH ' matsyabandha-vAgurikAdayo matsyAdyarthaM gacchanti / kutsitaH mAraNIyasattvasyAtIvavedanotpAdakatvAnnindyo yo mAraH-mAraNaM sa vidyate yeSAM te kumArikAH - saukarikA ityarthaH te'pi svakarmaNi laganti / stenaH prabhAtamiti kRtvA panthAnaM banduM gacchet / mAlAkAraH karaNDe gRhItvA''rAmaM gacchati / 'udbhrAmakaH' pAradArikaH sa dattasaGketa udbhrAmikAM gRhItvA palAyeta / pathiko bibuddhaH pathi pravarttate / yantrikA bibuddhAH santo yantrANi vAhayanti / yasmAdete doSAstasmAt puruSeSvapi na sthAtavyam / / nodakaH prAha[bhA. 2561] evaM suttaM aphalaM, suttanivAo u asai vasahIe / gIyatthA jayaNAe, vasaMti to davvasAgarie / vR- yadi 'evaM' puruSeSvapi nirgranthAnAM vastuM na kalpate tarhi sUtraM "kalpate puruSasAgArike vastum" ityevaMlakSaNamaphalaM prApnotiM / gururAha 'sUtranipAtaH ' sUtrasyAvasaro vizuddhAyAM vasatAvasatyAM mantavyaH, tathA ca yadyasAgArika vasatirna prApyate tato gItArthA yatanayA dravyasAgArike vasanti, puruSasAgArike ityarthaH / / [bhA. 2562] te viyapurisA duvihA, sannI assanniNo ya bodhavvA / majjhatthA''bharaNapiyA, kaMdappA kAhiyA ceva // vRte'pi ca puruSAdvividhAH saMjJino'saMjJinazca / saMjJA nAma deva-guru-dharmatattvAnAM yathAvat parijJAnaM sA vidyate yeSAM te saMjJitaH, zrAvakA ityarthaM / tadviparItA asaMjJinaH / ete pratyekaM caturvidhAHmadhyasthA AbharaNapriyA kAndarpikAH kAthikAzca // etAneva vyAcASTe [bhA. 2563 ] AbharaNapie ja. Nasu, alaMkarite u kesamAdINi / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/29 ___ sairahasiya-ppalaliyA, sarIrakuiNo ya kaMdappA // vR- kezAdIni mAlyAdibhiralaGkArairalaGkurvataH puruSAnAbharaNapriyAn jAnIhi / ye tu svairahasitapralakitAH svecchayA parasparamaTTahAsAdinA hasanti, dyUtAndolanAdinA ca krIDanti, ye ca 'zarIrakucayaH' vividhaSiGgaceSTAkAriNaH te kAdandarpikAH // [bhA.2564] akkhAiyAu akkhANagAIM gIyAIM chliykvvaaii| kahayaMtA ya kahAo, tisamutthA kAhipA hoti / / vR-tathA 'AkhyAyikAH' taraGgavatI-malayavatIprabhRtayaH, AkhyAnakAni' dhUrtAkhyAnakAdIni, 'gItAni dhruvakAdicchandonikddhAni gItapadAni, tathA 'chalitakAvyAni' zRGgArakAvyAni, 'kathAH' vasudevacarita-ceTakakathAdayaH, 'trisamutthAH' dharma-kAmA-'rthalakSaNapuruSArthatrayavaktavyatAprabhavAH saGkIrNakathA ityarthaH / etAnyAkhyAyikAdIni kathayantaH ucyante, kathayA carantIni vyutpatteH / / [bhA.2565] eesiM tiNhaMpI, je u vigArANa bAhirA purisA / ___ veraggaruI nihuyA, nisaggahirimaM tu majjhatthA / / vR-'eteSAm AbharaNapriyAdInAMtrayANAmapi sambandhinoye vikArAstebhyaH 'bAhyAH' bahirvattino ye puruSAH 'vairAgyarucayaH' kevalavairAgyazraddhAlavonazRGgArAdirasapriyAH 'nibhRtAH' karacaraNendriyeSu saMlInAH nisargeNa-khabhAvenaiva hImantaH-salajjAH IzA madhyasthA jJAtavyAH / / punarapyamISAM pratyekaM bhedAnAha[bhA.2566] ekkakAte tivihA, therA taha majjhimA ya taruNA ya / evaM sannI bArasa, bArasa assanniNo hoti|| vR-ekaikemadhyasthAdayastrividhAH-sthavirAstathA madhyamAJcataruNAzca / tatomadhyasthAdayazcatvAraH sthavirAdibhedatrayeNa guNyante jAtA dvAdaza bhedAH / evaM 'saMjJinaH' zrAvakAste dvAdazavidhAH / asaMjJino'pi dvAdazavidhA bhavanti // eteSveva prAyazcittamAha[bhA.2567] kAhIyAtaruNesaM, causu vicauguruga tthaaymaannss| sesesuMcaulahugA, samaNANaM purisvggmmi| vR-saMjJinAmasaMjJinAM ca yaH kAthikastaruNaH etau dvau bhedau, ye ca vakSyamANA napuMsakAH puruSanepathyAsteSAmapi saMjJinAmasaMjJinAM caikaikaH kAthikastaruNaH, ete catvAro bhedAH, eteSu caturSu tiSThataH pratyekaM catvAro gurukaaH| zeSeSu bhedeSu tiSThataH pratyekaM caturlaghu / etat prAyazcittaM zramaNAnAM puruSavarge bhaNitam / / kAraNe punastiSThatAM vidhimAha[bhA.2568] sannIsu paDhamavagge, asatI assnnipddh'mvggmmi| tena paraM sannIsuM, kameNa assannisuMceva / / vR-vasatau nirdoSAyAmasatyAM saMjJiSu yaH prathamavarga-madhyasthAH puruSAstatra tiSThanti / tatrApi prathamaMsthavireSu, teSAmabhAvemadhyameSu, tadalAbhetaruNeSu yathAkramaMtiSThanti / tataH paraM teSAmabhAve dvitIyAdivargeSukrameNatiSThanti / dvitIyavargonAmaAbharaNapriyAH / teSuprathamasaMjJiSusthaviramadhyamataruNeSu, ttetessvevaasNkssissu|tdbhaave saMjJinAM tRtIyavargekAndarpikapuruSeSu, teSAmalAbhe'saMjJinAM tRtIyavarge sthavirAdiSu yathAkramaM sthAtavyam / / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-29, [bhA. 2569] 107 [bhA.2569] evaM ekkakka tigaM, voccatthakameNa hoi nAyavvaM / mottUNa carima sannI, emeva napuMsaehiM pi|| vR-evaM madhyasthAdiSu ekaikasmin pade trikaM 'viparyastakrameNa' prathama sthavireSu tato madhyameSu tatastaruNeSu ityevaMlakSaNena vaiparItyavidhinA bhavati jJAtavyam, paraM muktavA caramaM saMjJinam / kimuktaM bhavati? -caramo bhedaH kAthikaH, tatra saMjJini prathamatastrikaMna cArayitavyaM kintu dvikam, tadyathA-yadA tRtIyAvargo na prApyate tadA caturthavarge prathamaM saMjJiSu kAthikasthavireSu, tadalAbhe kAthikamadhyameSu, tadaprAptAvasaMjJiSu kAthikasthavireSu, tadabhAve kAthikamadhyameSu tiSThanti, atha te'pi na prApyate tataH saMjJiSu kAthikataruNeSu, tadabhAve'saMziSvapi kAthikataruNeSu tiSThanti, te cobhaye'pi prajJApanIyA yathA kathAM na kathayanti / evaM puruSeSusthAtavye vidhiruktaH / evamevaca napuMsakeSvapi vaktavyaH / idameva bhAvayati[bhA.2570] emeva hoti vihA, purisanapuMsA vi sanni assannI / majjhatthA''bharaNapiyA, kaMdappA kAhiyA ceva / / vR-puruSasAgArikAlAbhe kadAcinapuMsakasAgArikaH pratizrayo labhyate tatropyevameva bhaidAH krtvyaaH| tatra napuMsakA dvi-strInepathyikAH puruSanepathyikAzca / ye puruSanepathyikAste dvidhApratisevino'pratisevinazca / ye tu strInepathyikAste niyamAt pratisevinaH / tatra puruSanapuMsakA api na kevalaM puruSA ityapizabdArthaH saMjJino'saMjJinazceti dvividhA bhavanti / ubhaye'pi pratyeka caturvidhAH-madhyasthA AbharaNapriyAH kAndarpikAH kAthikAzceti / / [bhA.2571] ekekkA te tivihA, therA taha majjhimA ya trunnaay| evaM sannI bArasa, bArasa assanniNo hoti / / vR. ekaikAH 'te' madhyasthAdayastrividhAH-sthavirA madhyamAstaruNAzca / evaM saMjJino dvAdaza asaMjJino'pi dvAdaza bhavanti / / eteSu prAyazcittamAha[bhA.2572] jaha ceva para purisesuM, sohI taha ceva purisavesesu / terAsiesusuvihiya!, pddisevg-apddiseviisu|| vR-yathaiva puruSeSuzodhirupavarNitA tathaiva puruSaveSeSvipi trairAzikeSu' napuMsakeSuhe suvihita! pratisevakeSu apratisevakeSu vA zodhiM jAnIhItyupaskAraH / sA ceyam-puruSanapuMsakAnAM ye kAthikAstaruNAsteSu catvAro guravaH, zeSeSu bhedeSu caturlaghukAH / kAraNe punaradhvanirgatAdInAM vasateralAbhe tiSThatAM tathaiva puruSanapuMsakeSvapi yatanAkramo yathA puruSeSu pratipAditaH / / [bhA.2573] jaha kAraNe purisesuM, taha kAraNe itthiyAsu vi basejjA / addhANa-vAsa-sAvaya-tenesu va kAraNe vstii|| vR-yathAkAraNepuruSeSupuruSeveSanapuMsakeSuvAvasanti tathA strISu strIveSadhAriSuvAnapuMsakeSu kAraNe vaseyuH / kiM punastat kAraNam ? ityAha-adhvAnaM pritapannAstato nirgatA vA zuddhAmalpataradoSaduSTAM vA vasatiM na labhante tata udyAnAdau tiSThanti |ath varSaM patati bahirvA zcApadabhayaM zarIropadhistenabhayaM vA tata IdRze kAraNe strIsAgArike tadabhAve strIveSadhAriSu vA napuMsakeSu pUrvoktakrameNa vasanti / / niSkAraNe tu tatra tiSThatAmidaM prAyazcittam Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/29 [bhA. 2574 ] kAhIyAtaruNIsuM, causu vi mUlaM tu ThAyamANANaM / sesAsu vicaugurugA, samaNANaM itthivaggammi // vR- strISu strIveSadhAriSu vA napuMsakeSu yAzcatastraH kAthikataruNyastAsu tiSThatAM nirgranthAnAM mUlam / zeSAsu saMjJinISu asaMjJinISu vA strISu caturgurukAH / evaM zramaNAnAM strIvarga tiSThatAM prAyazcittamuktam // [bhA. 2575 ] jaha caiva ya itthIsuM sohI taha ceva itthivesesu / terAsie suvihiya! te puna niyamA u paDisevI // vR- yathaiva zramaNAnAM strISu tiSThatAM zodhirabhihitA tathaiva strIveSeSu trairAzikeSu he suvihita ! zodhimavabudhyasvetyupaskAraH / 'te punaH' strInapuMsakA niyamAt 'pratisevinaH' pratisevanAkArASaNazIlA iti // atha kAraNe tiSThatAM yatanAmAha [bhA. 2576 ] emeva hoMti inthI, bArasa sannI taheva assannI / sannINa paDhamavagge, asai asannINa paDhamammi || kR- 'evameva' puruSavatstriyaH strIveSadhAriNazca napuMsakA madhyasthAdibhi sthavirAdibhizca bhedairdvAdaza saMjJinyo dvAdaza cA'saMjJinyaH pratyekaM bhavanti / tatra prathamaM saMjJinInAM 'prathamavarge' madhyasthastrIlakSaNe tadabhAve asaMjJinInAM prathamavarge sthavirAdikrameNa sthAtavyam // [bhA. 2577] evaM ekkka tigaM, voccatthakameNa hoi neyavvaM / mottUNa carima sanniM, emeva napuMsaehiM pi / / vR-evam 'ekaikasmin' AbharaNapriyAdI varge 'trikaM' taruNyAdibhedatrayaM viparyastakrameNa netavyamprathamaM sthavirAsu, tato madhyamAsu, tatastaruNISu, paraM muktvA 'caramAM' kAthikAkhyAM saMjJinIm / tatra hi prathamaM saMjJinISu sthavirAsu, tato madhyamAsu, tadalAbhe'saMjJinISu sthavirAmadhyamAsu, tataH saMjJinISu taruNISu, tadaprAptAvasaMjJinISu tiSThanti / evameva strIveSadhArISu, napuMsakeSvapi draSTavyam / / bhAvitaM nirgranthasUtradvayam / samprati nirgranthIsUtradvayaM bhAvayati [bhA. 2578] eseva kAmo niyamA, niggaMthINaM pi hoi nAyavvo / jaha tesi itthiyAo, taha tAsi pumA muNeyavvA // vR- eSa eva kramo niyamAnnirgranthInAmapi bhavati jJAtavyaH / paraM yathA 'teSAM' nirgranthAnAM striyo gurukatarAstathA nirgranthInAmapi pumAMso gurukatarA jJAtavyAH // [bhA.2579 ] kAhIyAtaruNIsuM, causu vi cauguruga ThAyamANINaM / sesAsu vicaulahugA, samaNINaM itthavaggammi / vR-strINAM strIveSanapuMsakAnAM ca madhye kAdhikataruNISu catasRSvapi tiSThantInAM caturgurukAH / 'zeSAsvapi' madhyasthAdiSu dvAviMzatisaGkhyAkAsu strISu dvAviMzatau ca strInapuMsakeSu caturlaghukAH / evaM zramaNInAM strIvarge prAyazcitaM jJAtavyam // [bhA. 2580 ] kAhIyAtaruNesu vi, causu vi mUlaM tu ThAyamANINaM / sesesu u caugurugA, samaNIyaM purisavaggammi // vR-puruSANAM puruSanapuMsakAnAM ca saMjJyasaMjJinAM ye pratyekaM catvAraH kAthikAstaruNAsteSu tiSThantInAM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 uddezaka : 1, mUlaM-29, [bhA. 2580] nirgranthInAM mUlam / 'zeSeSu' puruSeSu puruSanapuMsakeSu ca pratyekaM catvAro gurukAH / evaM zramaNInAM puruSavarge prAyazcittaM mantavyam / / athAparaM prAyazcittAdezamAha[bhA.2581] therAiesu ahavA, paMcaga pannarasa mAsalahuo y| chedo majjhatthAdisu, kAhiyataruNesu culhuo|| [bhA.2582] sannI-assannINaM, purisa-napuMsesu esa sAhUNaM / eesuM ciya thIsuM, guruo samaNINa vivriio|| vR-athavA sthavirAdiSu triSu padeSu paJcakaH paJcadazako mAsalaghukazca chedo dAtavyaH / tadyathAmadhyastheSu sthavireSu tiSThanti laghupaJcakazchedaH, madhyastheSu madhyameSu laghupaJcadazakaH, madhyastheSu taruNeSulaghumAsikacchedaH / evamAbharaNapriyeSu kAndarpikeSuca trividhessvpimntvym| kAthikA api yesthabirAmadhyamAzcatepyapyevamevAvasAtavyam / vizeSacUrNikRt punarAha-kAhIesaNNithere pannarasa rAiMdiyANi lahuo chedo, majjhime mAsalahuo chedo tti / ye tu kAthikAstaruNAsteSu caturlaghumAsikacchedaH / / evaM puruSAH puruSanapuMsakA vA ye saMjJinoye cAsaMjJinasteSAM samuditAnAM ye'STacatvAriMzatsaGkhyAkA bhedAsteSu yathoktakrameNa 'eSaH' paJcakAdikacchedaH sAdhUnAM bhavati / strISustrInapuMsakeSuca 'eteSveva' madhyasthasthavirAdibhedeSu sAdhUnAmeSa evacchedogurukaH kartavyaH, tadyathA-gurupaJcako gurupaJcadazako gurumAsiko gurucaturmAsikazceti / zramaNInAMpunareSaevacchedo viparItodAtavyaH, kimuktaM bhavati?-zramaNInAMstrIvargetiSThantInAM laghupaJcakAdikacchedaH,puruSavarge tu gurupaJcakAdikaH / zeSaM sarvamapi prAgvad draSTavyam / / mU. (30) no kappai niggaMthANaM paDibaddhasenjAe vtthe| [bhA.2583] iti oha-vibhAgenaM, sejjA sAgArikA smkkhaayaa| taMceva ya sAgariyaM jassa adUre sa paDibaddho / vR-'iti' evamodhena vibhAgena ca 'sAgArikA' sAgArikayuktA 'zayyA' pratizrayAparaparyAyA samAkhyAtA / tadeva ca sAgArikaM yasyopAzrayasya 'adUre' Asanne sa pratibaddha ucyate / tatra nirgranthAnAmavasthAnamanena prtissidhyte||anen sambandhenAyAtasyAsyavyAkhyA-nokalpate nirgranthAnAM 'pratibaddhazayyAyAM dravyo bhAvatazcapratibaddha upAzraye vastumiti suutraarthH||ath niyuktivistaraH[bhA.2584] nAmaM ThavaNA davie, bhAvammicauvviho u pddibddho| davammi paTThivaMso, bhAvammi cauvviho bhedo / / vR-nAma-sthApanA-dravya-bhAvabhedAccaturvidhaH pratibaddhaH / tatra nAma-sthApane gatArthe / dravyataH punarayam-'pRSThavaMzaH' balaharaNaM sa yatropAzraye gRhasthagRheNa saha sambaddhaH sa dravyapratibaddha ucyte| 'bhAve tu' bhAvapratibaddhe cintyamAne caturvidho bhedo bhavati / tadyathA[bhA.2585] pAsavaNa ThANa rUve, sadde ceva ya havaMti cttaari| davveNa ya bhAveNa ya, saMjogo hoi cubhNgo|| vR-prazravaNe sthAne rUpe zabde ceti catvAro bhedA bhAvapratibaddhe bhavanti / tatra yasmin sAdhUnAM strINAM ca kAyikIbhUmirekA saprazravaNapratibaddhaH / yatra sthitairbhASA-bhUSaNa-rahasyazabdAH zrUyante sazabdapratibaddhaH / atra ca dravyeNa ca bhAvena ca saMyoge caturbhaGgI bhavati / tadyathA-dravyo nAmaikaH Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 2- 1/30 pratibaddho na bhavataH, bhAvato nAmaikaH pratibaddho na dravyataH, ekodravyato'pi bhAvato'pi, ekona dravyato na bhAvataH / evaM caturbhaGgayAM viracitAyAM vidhimAha [bhA. 2586 ] 110 cautthapadaM tu vidinnaM, davve hugA ya dosa ANAdI / saMsaddeNa vibuddhe, ahikaraNaM suttaparihANI // vR- caturthapadamatra 'vitIrNam' anujJAtam, caturthabhaGgavartini pratizraye sthAtavyamityarthaH / dravyapratibaddhe tiSThatAM catvAro laghukAH, AjJAdayazca doSAH / sAdhUnAM sambandhinA AvazyakInaiSedhikIprabhRtinA saMzabdena vibuddheSu vibuddheSu gRhastheSvadhikaraNaM bhavati / athAdhikaraNabhayAnnissaJcArAstUSNIkAzcAsate tataH sUtrArthaparihANi // athAdhikaraNapadaM vyAkhyAnayati[bhA.2587] Au jovaNa vaNie, agani kuDuMbI kukamma kummarie / tene mAlAgAre, ubbhAmaga paMthie jaMte / / vR- asyA vyAkhyA prAgvat / / athAdhikaraNabhyAt tRSNIkAstiSThanti tata ete doSAH[bhA.2588] Asajja nisIhI vA, sajjhAya na kariti mA hu bujjhijjA / tenAsaMkA laggaNa, saMjama AyAe bhANAdI / / vR- mA gRhasthA vibudhyantAmiti kRtvA "Asajja" iti zabdaM noccaranti mAsalaghu / naiSedhikImAvazyikIM vA na kurvanti paJca rAtrindivAni / svAdhyAye sUtrapauruSIM na kurvanti maaslghu| arthapauruSIM na kurvanti paJca rAtrindivAni / svAdhyAye sUtrapauruSIM na kurvanti mAsalaghu / arthapauruSIM na kurvanti mAsaguru / sUtraM nAzayanti caturlaghu / arthaM nAzayanti caturguru / etena sUtraparihANiriti padaM vyAkhyAtam / tathA sAdhUnAmAvazyikIzabdaM padanipAtazabdaM vA zrutvA te gRhasthAH steno'yamityAzaGkayA sAdhunA samaM yuddhAya lageyuH / tatazca yudhyamAnayoH saMyamAtmabhAjanAnAM virAdhanAdayo doSAH / yata evamato dravyapratibaddhAyAM vasatau na sthAtavyaM / dvitIyapade tiSTheyurapi / / katham ? ityata Aha [bhA. 2589] addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asaIe / gIyatthA jayaNAe, vasaMta to davvapaDibaddhe / / vR-adhvanirgatAdayaH 'trikRtvaH' trIn vArA dravyato bhAvato'pi cApratibaddhamupAzrayaM mArgayitvA yadi na labhante tato gItArthA yatanayA dravyapratibaddha upAzraye vasanti // yatanAmevAha[bhA.2590] ApucchaNa AvAsiya, Asajja nisIhiyA ya jayaNAe / veratI AvAsaga, jo jAhe ciMdhana dugammi / / vR-yadA ko'pi sAdhuH kAyikIbhUmau gantumicchati tadA dvitIyaM sAdhumApRcchaya nirgacchati, sa ca dvitIyaH pRSTamAtra evotthAya daNDakahasto dvAre tiSThati yAvadasau pratyAgacchati, eSA aaprcchnytnaa| AvazyikImAsAdyazabdaM naiSedhikIM ca yatanayA yathA gRhasthA na zRNvanti tathA kurvanti / vairAtrikavelAyAmapi yaH pUrvamutthitastena dvitIyaH sAdhuryatanayA hastena spRSTvA pratibodhayitavyaH, sa ca spRSTamAtra eva tUSNImbhAvenottiSThati, tato dvAvapi kAlabhUmau gatvA vairAtrikaM kAlaM yatanayA gRhNItaH yathA pArzvasthito'pi na zRNoti / AvazyakaM yo yadA yatra sthito vibudhyate sa tadA tatra sthita eva karoti, vandanakaM stutIzca hRdayenaiva prayacchanti, yadvA yadA te gRhasthAH prabhAte svayamevotthitaH Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 30, [bhA. 2590] 111 tadA''vazyakaM kurvanti / "ciMdhana dugammi" tta pAravarttayatAM yatra sUtre'rthe vA rAtrau zaGkitaM bhavati tasya cihnam-abhijJAnakaraNam, yathA amukasmina zrutaskandhe'dhyayane uddezake vA idaM zaGkitamastIti, tat sarvaMdivA praznayitvA nizaGkitaM kurvanti // tathA [bhA. 2591] janarahie vujjANe, jayaNA bhAsAe kimuya paDibaddhe / DhaDDharasara'nuppehA, na ya saMghADeNa verattI // vR-yadi tAvajjanarahite'pyudyAne vasatAM rAtrau bhASAyAM yatanA 'mA catuSpada-pakSi- sarIsRpAdayo jantavo vibudhyantAm' iti kRtvA, tataH kiM punaH dravyapratibaddhe pratizraye ?, tatra sutarAM yatanA karttavyeti bhAvaH / yastu 'DhaDDharasvaraH' bRhatA zabdena bhASaNazIlaH sa vairAtrikaM svAdhyAyamanuprekSayA karoti, manasaivetyarthaH / ye'pi ca sAdhavo na DhaDDurasvarAste'pi saGghATakena na parivartayanti kintu pRthak pRthagiti // gataH prathamo bhaGgaH / atha dvitIyabhaGgaM bhAvataH pratibaddho na dravyata ityevaMlakSaNaM nirUpayati [bhA.2592] bhAvammi u paDibaddhe, cauro gurugA ya dosa ANAdI / te vi ya purisA duvihA, bhuttabhogI abhuttA ya // vR- 'bhAve' bhAvataH pratibaddhe pratizraye tiSThatAM caturgurukAH AjJAdayazca doSAH / ye punaste bhAvapratibaddhe vasanti 'te puruSAH' sAdhavo dvividhAH kecid 'bhuktabhoginaH' ye strIbhogAn bhuktvA pravrajitAH, kecittu 'abhuktabhoginaH ' kumArapravrajitAH / eSA purAtanA gAthA / / athAsyA eva vyAkhyAnamAha [bhA.2593] bhAvammi u paDibaddhe, panarasasu padesu caugurU hoMti / ekkkAu payAo, havaMti ANAiNo dosA / / vR- bhAvapratibaddhe caturbhi prazravaNAdibhiH padaiH SoDaza bhaGgAH karttavyAH / tadyathA-prazravaNapratibaddhaH sthAnapratibaddha rUpapratibaddhaH zabdapratibaddhazca 1 prazravaNapratibaddhaH sthAnapratibaddho rUpapratibaddho na zabdapratibaddhaH 2 ityAdi / atra prathamabhaGgAdArabhya paJcadazasu 'padeSu' bhaGgeSu caturguravaH praayshcittm| AdezAntareNa vA prathame bhaGge catvArazcaturguravaH, caturNAmapi padAnAM tatrAzuddhatvAt / dvitIye bhaGge trayazcaturguravaH, trayANAM padAnAM tatrAzuddhatvAt / evamanayA dizA yatra bhaGge yAvanti padAnyavizuddhAni tatra tAvantazcaturguravaH / ekaikasmAcca 'padAd' bhaGgakAdAjJAdayo doSA bhavanti, yastu SoDazo bhaGgaH sa caturSvapi padeSu zuddha iti na tatra prAyazcittam / / prazravaNAdInAmevAnyo'nyaM sambhavamAha[bhA. 2594] ThANe niyamA rUvaM, bhAsAsaddo ya bhUsaNe bhaio / kAya ThANaM natthI, sadde rUve ya bhaya sese // vR- yatra sAdhUnAM strINAM caikamevopavezanasthAnaM tatra niyamAt parasparaM rUpamavalokyate bhASAzabdazca zrUyate bhUSaNazabdastu bhAjyaH, sAbharaNAnAM strINAM bhavati itarAsAM na bhavatItyarthaH / 'kAyikI' prazravaNaM tatra sthAnaM nAsti, lokajugupsitatayA kAyikIbhUmAvupavezanAbhAvAt; bhASAbhUSaNazabdarUpANi tu bhavantyapIti bhAvaH / zabde rUpe ca 'zeSANi' prazravaNAdIni 'bhaja' vikalpaya / kimuktaM bhavati ? - zabde prazravaNa-sthAna-rUpAmi bhavanti vA na vA, rUpe'pi prazravaNa-sthAna- zabdA bhavanti vA na deti // eteSveva doSAnupadarzayati Por Private & Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 bRhatkalpa - chedasUtram - 2- 1/30 [ bhA. 2595 ] AyaparobhayadosA, kAiyabhUmI ya iccha'nicchaMte / saMkA egamanege, voccheda padosato jaM ca // vR-yatra saMyatAnAmaviratikAnAM caikA kAyikIbhUmistatrAtmaparobhayasamutthA doSAH / tatra saMyata evAviratikAM rahasi dRSTvA yadAtmanA kSubhyati eSa Atmasamuttho doSaH, yastu sA strI tasmin saMyate kSubhyati sa parasamutthaH, yastu sAdhuraviratikAyAmaviratikA'pi sAdhau kSobhamupagacchati sa ubhayasamuttho doSaH / "iccha'nicchaMte "tti yadi striyA prArthitaH sAdhustAM pratisevitumicchati tato vratabhaGgaH, atha necchati tataH sA uDDAhaM kuryAt / "saMka" tti aviratikA kAyikIbhUmau praviSTA pazcAt saMyatamapi tatra gacchantaM dRSTvA ko'pi zaGkAM kuryAt yadevamamU dve apyatra tvaritaM praviSTe tannUnaM maithunArthamiti / tata ekasyAnekeSAM vA sAdhUnAM vyavacchedaM kuryAt / "padosato jaM ca"tti tadIyAH pi-devarAdayaH pradveSato yad grahaNA-''karSaNAdikaM kariSyanti tanniSpannaM praayshcittm|| 'yatrAviratikAnAM sAdhUnAM caikamevopavezanasthAnaM tatra doSAnAha [bhA. 2596] duggUDhANaM channaMgadaMsaNe bhuttabhogi saikaraNaM / veuvvayamAIsu ya, paDibaMdhuhuMcayA''saMkA // vR- 'durgUDhAnAM' duSprAvRtAnAM strINAMyAni cchannAGgAni UrukucoraH prabhRtIni teSAM darzana bhuktabhoginAM smRtikaraNaM abhuktabhoginAM tu kautukamutpadyate / tathA vaikriyaM vAtAdivikriyAvizeSAd mahApramANaM sAgArikam, athavA vikurvitaM nAma - mahArASTraviSaye sAgArikaM viddhavA tatra viNTakaH prakSipyate, sA cAviratikA tAdhzenAGgAdAnena pratisevitapUrvI, tataH vaikriyaM vikurvitaM vA AdigrahaNAt paittikaM vA sAgArikaM dRSTvA sA strI tatra sAdhI pratibandhaM kuryAt, uDDuJcakaM vA kazcidagAraH kuryAt, AzaGkA vA lokasya bhavati ete zramaNakA na sundarA yenaivaM mahelAbhi samamAsate / / sarveSvapi prazravaNAdisthAneSu sAmAnyata ime doSAH[bhA. 2597 ] baMbhavayassa aguttI, lajjAnAso ya pIiparivuDDI / sAhu tavovanavAso, nivAraNaM titthaparihAnI / / vR- strIbhiH sahaikatra tiSThatAM sAdhUnAM brahmacaryasya 'agupti' bhaGgo jAyate, lajjAnAzacca parasparaM bhavati, abhIkSNaM sandarzanAdinA prItiparivRddhirupajAyate, lokazcopahAsoktibhaGgayA bravItiaho ! amI sAdhavastapovane vasanti, nivAraNaM ca rAjAdayaH kurvanti mA eteSAM madhye ko'pi pravrajyAM gRhNAtu, tatazca 'tIrthaparihAni' tIrthasya vyavacchedo bhavati // rUpapratibaddhe doSAnAha[ bhA. 2598 ] caMkammiyaM ThiyaM moDiyaM ca vippekkhiyaM ca savilAsaM / AgAre bahuvihe, daTuM bhutteyare dosA // vR- 'caGkramitaM' rAjahaMsIvat salIlaM padanyAsaH, 'sthitaM' kaTIstambhenorddhavasthAnam, 'moTitaM' gAtramoTanam, vividham-arddhAkSi- kaTAkSAdibhirbhedaiH prekSitaM viprekSitam, tacca 'savilAsaM' bhrUvikSepa sahitaMvismitamukhaMvA, evamAdInAkArAnbahuvidhAn dRSTvA bhuktAnAm 'itareSAMca' abhuktAnAMsmRtikaraNakautukAdayo doSAH // aviratikAnAM punarnAnAdezIyAn sAdhUn dhSTvetthamadhyupapAto bhavet [bhA. 2599] jalla-malapaMkiyANa vi, lAyannasirI jahesi dehANaM / sAmannamma suruvA, sayaguNiyA Asi gihavAse / / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 uddezakaH 1, mUlaM-30, [bhA. 2599] vR-jallaH-kaThinIbhUtaH, malaH-punarudvartitaH sannapagacchati, jallena malena ca paGkitAnAmapyeSAM sAdhUnAMdeheSu abhyaGgodvartana-snAnavirahiteSvapiyathA lAvaNyazrIH' kamanIyatAlakSmIH zrAmaNye'pi surUpA upalabhyatetathAjJAyate nUnamamISAMgRhavAsezataguNitA laavnnylkssmiiraasiit||shbdprtibddh doSAnAha[bhA.2600] gIyANiya paDhiyANi ya, hasiyANi ya maMjulA ya ullaavaa| bhUsaNasadde rAhassie asoUNa je dosaa|| vR. strINAM sambandhIni bhASA-zabda-rUpANi, yAni gItAni ca paDhitAni ca hasitAni ca, 'maJjulAzca' mAdhuryAdiguNopetA ullApAH, ye ca valaya-nUpurAdInAM bhUSaNAnAM zabdAH, ye ca rahasi bhavA rAhasikAH-puruSeNa paribhujyamAnAyAH striyAH stanitAdayaH zabdA ityarthaH, tAn zrutvA ye bhuktA-'bhuktasamutthA doSAstaniSpannaM prAyazcittamAcAryastatra bhAvapratibaddhe tiSThan praapnoti|| atha striyaH sAdhUnAM svAdhyAyazabdaM zrutvA yaccintayeyustad darzayati[bhA.2601] gaMbhIra-mahura-phuDa-visayagAhao sussaro sarojaha siN| sajjhAyassa manaharo, gIyassa nu keriso AsI / / vR-gambhIronAma-yataHpratizabda uttiSThate, madhura-komalaH, sphuTa:-vyaktAkSaraH, viSayagrAhakaHarthaparicchedapaTuH, sukharaH-mAlava-kauzikyAdisvarAnuJjitaH, evaMvidhaH svaroyathA 'eSAM' sAdhUnAM sambandhI svAdhyAyasyApi manoharaH zrUyate tathA jJAyate yadA gRhavAse vizvastAH santo gItamete vihitavantastadA gItasya kIddazo nAmazabda AsIt ? kinnrdhvnystdaaniimbhuuvnntibhaavH|| uktAzcaturvapi prazravaNAdipratibaddheSu doSAH / atha "te puna purisA duvihA" ityAdi pazcArddha vyAkhyAnayati[bhA.2602] purisA ya bhuttabhogI, abhuttabhogI ya kei nikkhtaa| koUhala-saikaranubbhavehi dosehimaM kujA / / vR-tepunaH saMyatapuruSA dvividhAH kecid bhuktabhoginaH kecittvamuktabhogino niSkrAntAH / teca tatropAzraye smRtikaraNa-kautUhalodbhavA doSA ye utpadyante tairidaM kuryuH / / [bhA.2603] paDigamanamannatisthiga, siddhI saMjai saliMga hatthe y|| addhANa-vAsa-savaya-tenesu va bhAvapaDibaddhe // vR-pratigamanaMnAma-tesAdhavobhUyo'pigRhavAsaMgaccheyuH, yadvA kazcitpAvasthAdibhyaH samAgataH sateSveva vrajet, anyatIrthikeSuvA gacchet, siddhaputrikAM vA saMyatIMvA svaliGgasthitaHpratiseveta, hastakarma vA kuryAt / yata ete doSA ato na bhAvapratibaddhe sthAtavyam / bhavedvAkAraNaM yena tatrApi sthAtavya bhavati / kiM punastat ? ityAha-"addhANa" ityAdi / adhvapnatipannAste sAdhavaH, na cAnyAM vasatiM labhante, varSa vA nirantaraM patati, zvApadAH stenA vA grAmAderbahirupadravanti / etaiH kAraNairbhAvapratibaddhe'pyupAzraye tiSThanti / etadeva vyAcaSTe[bhA.2604] vihaniggayA u jaiuM, rukkhe joi paDibaddha ussA vaa| ThAyaMti aha uvAsaM, sAvaya-tenAdao bhaave|| 1918 1918 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/30 kR-viham-adhvA, tato nigatAstaM pratipannA vA trikRtvaH zuddhAyA vasateranveSaNe yatitvA yadi na labhante tato vRkSasyAdhastAdvA jyotiryutAyAM vA dravyapratibaddhAyAM vA vasatau tiSThanti / "aha u"ttiatha punarvRkSasyAdhastAdavazyAyo vAvarSavA nipatati zvApada-stenAdayo vA tatropadravanti tato bhAvapratibaddhAyAM vasatau vasanti / / tatra ceyaM yatanA[bhA.2605] bhAvammi ThAyamANA, paDhamaMThAyaMtirUvapaDibaddhe / tahiyaMkaDaga cilimilI, tassa'satI ThaMti paasvnne|| vR-bhAvapratibaddhe upAzraye tiStaH prathamaM rUpapratibaddhe tiSThanti / tatra cApAntarAle kaTakaM cilimilikAMvA prayacchanti / tasya rUpapratibaddhasyAbhAveprazravaNapratibaddhe'pi tisstthnti|ttraapi kAyikI mAtrake vyutsRjyAnyatra prisstthaapynti| [bhA.2606] asaIyamattagassA, nisiraNabhUmIi vA vi asiie| vaMdena bolakaraNaM, tAsi velaMca vajjiti // -mAtrakasya 'asati' abhAve'nyasyA vA kAyikInisarjanabhUmerabhAve 'vRndena' tricatuH prabhRtisAdhusamUhenamahatAzabdena bolNkurvntstsyaamevaayikiibhuumauprvishnti| tAsAMca' agArINAM kAyikIvyutsarjanavelAM varjayanti / / prazravaNapratibaddhasyAbhAve zabdapratibaddhe'pi tiSThanti, tatra[bhA.2607] bhUsaNa-mAsAsaH, smjhaayjjhaannniccmuvogo| . uvagaraNeNa sayaMvA, pellaNa annattha vA tthaanne|| dR-prathamaM bhUSaNazabdapratibaddhe tadabhAve bhASAzabdapratibaddhe'pi tiSThanti / tatra cobhayatrApi mahatAzabdenasamuditAH santaHsvAdhyAyaM kurvanti, dhyAnalabdhimantovA 'dhyAnaM dharma-zuklabhedabhinnaM dhyAyanti, etayoreva svAdhyAya-dhyAnayornityamupayogaH kartavyaH / bhUSaNa-bhASAzabdapratibaddhAbhAve sthAnapratibaddhe tiSThanti / tatropakaraNena svayaM vA viprakIrNA santastathA mAlayanti yathA tAsAM preraNaM bhavati, avakAzo na bhavatIti bhAvaH / anyatra vA sthAne gatvA divase, tiSThanti / / sthAnapratibaddhasyAbhAve rahasyazabdapratibaddhe tisstthnti| tatra tiSThatAM yatanAMkramaMca darzayati[mA.2608] pariyArasaddajayaNA, sadda vae ceva tiviha tivihaay| uddANa-pauttha-sahINabhoiyA jA jassa vA gurugii|| kR-puruSeNa strI paribhuJjamAnA yaM zabdaM karoti sa paricArazabda ucyate, tatra 'yatanA' svAdhyAyaguNanAdikA krtvyaa| 'sadda vae ceva tiviha'tti zabdato vayasA ca sA strI trividhA, tadyathA-mandazabdAmadhyamazabdAtIvrazabdAca, vayasA tusthavirAmadhyamA taruNIceti trividhaa| "tivihAya"tti punarekaikA trividhA-apadrANamartRkA proSitamartRkA svAdhInabhoktRkA ceti / evaM bhedeSu viraciteSu yatanAkrama ucyate-tatra pUrvamapadrANabhartRkAyAM sthavirAyAM mandazabdAyAM sthAtavyam, tataHproSitabhartRkAyAMsthavirAyAMmandazabdAyAma, tadabhAve'padrANabhartRkAyAMsthavirAyAM madhyazabdAyAma, tadasambhave proSitabhartRkAyAMsthavirAyAMmandazabdAyAma, tadabhAve'padrANabhartRkAyAM sthavirAyAM mandazabdAyAM sthAtavyam, tataH proSitabhartRkAyAM sthavirAyAM mandazabdAyAm, tadabhAve'padrANabhatkAyAM sthavirAyAM madhyazabdAyAma, tadasammave proSitabhartRkAyAM sthavirAyAM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-30, [bhA. 2608] 115 madhyamazabdAyAm, tadalAbhe'padrANabhartRkAyAsthavirAyAMtIvrazabdAyAm, tadaprAptau proSitabhartRkAyAM sthavirAyAM tIvrazabdAyAM sthAtavyam / evameva madhyamAsu taruNISu ca apadrANa-proSitabhartRkAsu kramo drssttvyH| tataHsvAdhInabhartRkAyAmapiprathamasthavirAyAMtatomadhyamAyAMtatastaruNyAMyathAkrama manda-madhyama-tIvrazabdAyAM sthAvyam / athavA "jA jassa gurugi"tti yasya sAdhoryo mandAdikaH zabdorocate tena yAyuktA sAtasya gururAgahetutvAdgurukA, tena ca sarvaprayalenatayAgurukastriyA pratibaddhaH pratizrayaH parihartavyaH / athavA'yamaparaHkrama ucyate[bhA.2609] uddANa pariThThaviyA, pauttha kannA sabhoiyA ceva / therI majjhima taruNI, tivvakarI mNdshaay|| vR-kanyAzabdo bandhAnulomyAd madhye'bhihito'pyAdau kartavyaH, tataH pUrvaM 'kanyAyAm' apariNItastriyAm, tadabhAve'padrANabhartRkAyAm, tataH 'bhartRpariSThApitAyAM daurbhAgyAt patinA parityaktAyAma, tadalAbheproSitabhartRkAyAM sthviraayaaNsthaatvym|tdpraaptaavetaasvevprthmNmdhymaasu, tatastaruNISu, tataH sabhoktRkA-svAdhInabhartRkA tasyAmapi sthavirAdikrameNa stheyam / navaraM sA tIvrazabdakarI mandazabdA cazabdAd madhyamazabdA ceti trividhA / tatra pUrva mandazabdAyAM tato madhyamazabdAyAM tatastIvrazabdAyAmapisthAtavyam / / "sadda vaeceva tiviha" ti vyAkhyAnayati[bhA.2610] therI majjhima taruNI, vaeNa tivihitthi tattha ekekaa| tivvakarI majjhakarI, maMdakarIceva saddeNaM / / vR-sthavirA madhyamA taruNI ceti vayasA trividhA strI / tatraikaikA trividhA-tIvrazabdakarI madhyamazabdakarI mandazabdakarI cetizabdena trividhA ||ath prazravaNapratibaddhAdiSu caturvapi yA bhASyakRtA savistaraM yatanA proktA tAmeva niyuktikRdekagAthayA saGgha hyAha[mA.2611] pAsavama mattaeNaM, ThANe annattha cilimilI ruve / sajjhAe jhANe vA, AvaraNe saddakaraNevA / / vR-kAyikIpratibaddhe pratizraye prazravaNaM mAtrakeNa pariSThApayitavyam / sthAnapratibaddhe'nyatra gtvaasthaatvym| rUpapratibaddhe cilimilI dAtavyA zabdapratibaddhesvAdhyAyodhyAnaMvA 'AvaraNaM vA' karNayoH sthaganaM vidheyam / tathApi zabde zrUyamANe 'zabdakaraNaM tathA zabdaH karttavyo yathA tayorlajjitayormoha upazAmyati / / athAsyA eva pazcAvyAcaSTe[bhA.2612] veraggakaraMjavA, viparijiyaM bAhiraM va iarNvaa| so taMguNei sAhU, jhANasaladdhI ujhAejA // vR-'vairAgyakaram uttarAdhyayanAdi, yadvA'pi parijitaM' svabhyastaMparAvartayamAnamaskhalitamAgacchatIti bhAvaH, tacca 'aGgabAhyaM vA prajJApanAdi 'itaradvA' aGgapraviSTamAcArAdi yadyasya sAdhorAgacchati satat sUtraMtathA guNayatiyathA paricAraNAzabdona shruuyte| yastu dhyAnasalabdhiH' dhyAnalabdhisampannaH sadhyAnaM dhyaayti|| [bhA.2613] dosu vi aladdhi kaNNe, Thaei taha visavaNe kare sadaM / jaha lajjiyANa moho, nAsaijaNanAyakaraNaM vA / / -'dvayorapi svAdhyAya-dhyAnayorya sAdhuralabdhikaH sa kI sthagayati / tathApi zabdazravaNe Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/30 zabdaM tathA kuryAt yathA tayolajjitayormoho nazyati, yathA-kimevaM bhoH ! na pazyasi tvamasmAnatra sthitAn yadevaM lajjanIyAni ceSTitAni kuruSe / yadyevamapyukto na tiSThati tato janajJAtaM kurvanti, yathA-pazyata pazyata bhoindradatta ! yajJadatta ! somazarman ! ayaM vigupta itthamasmAkaMpurato'nAcAraM sevate ||gto dvitIyabhaGgaH / atha tRtIyabhaGgamAha[bhA.2614] ubhao paDibaddhAe, bhayaNA pannarasiyA u kAyavvA / davve pAsavaNammi ya, ThANe rUve ya sadde y|| vR-'ubhayataH' dravyato bhAvatazca yA pratibaddhA vasati tasyAM paJcadazakA 'bhajanA' bhaGgakaracanA krtvyaa| tadyathA-dravyataHpratibaddhAbhAvecaprazravaNa-sthAna-rUpazabdaiH pratibaddhA 1 dravyataHpratibaddhA bhAvatazca prazravaNa sthAna-rUpaiH pratibaddhAna zabdena 2 dravyataH pratibaddhA bhAvataH prazravaNa-sthAnazabdaiH pratibaddhA na rUpeNa 3 dravyataH pratibaddhA bhAve saca prazravaNa-sthAnAbhyAM pratibaddhA na rUpazabdAbhyAm 4 etecatvArobhaGgAH sthAnapratibaddhapadena labdhAH / evaM sthAnApratibaddhapadenApi catvAro labhyante jAtA aSTau bhaGgAH / ete prazravaNapratibaddhapadena labdhAH, evaM prazravaNApratibaddhapadenApyaSTau labhyante, jAtAH SoDaza bhnggaaH||atrc SoDazo bhaGgaH 'dravyataH pratibaddhA napunaH prazravaNAdibhi' ityevaMlakSaNo nAdhikriyate, ubhayataH pratibaddhAyA adhikArAt, atra ca bhaGge bhAvataH pratibaddhAyA abhAvAt / tato ye AdyAH paJcadaza bhaGgakAsteSu tiSThato doSAnAha[bhA.2615] ubhaopaDibaddhAeSa ThAyaMte ANamAiNo dosaa| teceva puvvabhaNiyA, taMceva yahoi biiyapayaM / / vR-ubhayataH pratibaddhAyAM vasatau tiSThata AjJAdayo doSAH / ye ca prathamadvitIyabhaGgayoH pUrvamadhikaraNAdaya AtmaparobhayasamutthAdayazca doSA bhaNitAsta evAtrApi samuditA vktvyaaH| yacca prathamadvitIyabhaGgayoddhitIyapadamuktaM tadevAtrApi jJAtavyam / gatastRtIyo bhaGgaH / caturthastu bhaGgo na dravyataH pratibaddhA nApi bhAvata ityevaMlakSaNaH sa cobhayathA'pi nirdoSa iti na kAcit tadIyA vicAraNA // sUtram mU. (31) kappai niggaMthINaM paDibaddhasijjAe vtthe| [bhA.2616] eseva kamo niyamA, niggaMthINaM pi nvriculhugaa| suttanivAo niddose, paDibaddhe asai u sadose / vR-'eSa eva kramaH' dravyabhAvobhayataHpratibaddhavyAkhyAparipATirUpo niyamAd nirgranthInAmapi vaktavyaH / navaraMpratibaddhe tiSThantInAMtAsAMcaturlaghukAH |nodkH prAha-yadyevaMtarhi sUraMnirarthakam, tatra nirgranthInAmavasthAnasyAnujJAtatvAt / AcArya prAha-sUtranipAto nirdoSapratibaddha pratizraye bhavati, prAyazcittaMtusadoSapratibaddhe drssttvym|ath nirdoSapratibaddhonaprApyate tatastasya 'asati' abhAve sadoSapratibaddhe sthaatvym|| [bhA.2617] AujjovaNamAdI, davvammi taheva saMjaINaM pi| nANattaMpuna itthI, na'ccAsanne na dUre y|| vR- dravyapratibaddhe saMyatInAmapyakAya-zakaTayojanAdayo doSAstathaiva bhavanti, paraM tAsAM sAgArikanizrayA tiSThantInAM na doSaH / "nANattaM puna itthi" tti sa punaH pratibaddhaH strIbhireva Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 31, [ bhA. 2617] 117 vasantIbhirjJAtavyo na puruSaiH / etad nirgranthebhyo nirgranthInAM nAnAtvam / sa ca saMyatInAM pratizrayaH sAgArikagRhasya nAtyAsanne na cAtidUre bhavati / / tadyathA [bhA. 2618] ajiyamAdI bhaginI, jA yanna sagAraabbharahiyAo / vihavA vasaMta sAgAriyassa pAse adUrammi // - AryikA - pitAmahI mAtAmahI vA, AdizabdAd jananyAdiparigrahaH bhaginI pratItA, yAzcAnyA api bhrAtRjAyAprabhRtayaH sAgArikasya - zayyAtarasyAbhyarhitAH pUjyA vidhavAH sAgArikagRhasya pArzve'dUre vasanti, tAbhirdravyataH pratibaddhe pratizraye vastavyamiti / / Aha caeyArisa gehammI, vasaMti vaiNIu davvapaDibaddhe / pAsavaNAdI ya payA, tAhi samaM hoMti jayaNAe / [ bhA. 2619] vR- etAddaze gehe strIbhirdravyataH pratibaddhe vratinyo vasanti / tatra ca sthitAH prazravaNAdIni padAni 'yatanayA' vArakagrahaNAdirUpayA tAbhi samaM kurvanti / etad nirdoSaM dravyapratibaddhamucyate // nodakaH prAha-yadyattApyapkAya-zakaTayojanAdInyadhikaraNAni bhavanti tataH kathaM nirdoSaM bhavati ? ityucyate [bhA. 2620 ] kAmaM ahigaraNAdI, dosA vaiNINa itthiyAsuM pi / te puna havaMti sajjhA, aNissiyANaM asajjhA u / / vR- 'kAmam' anumatamasmAkaM yadadhikaraNAdayo doSA vratinInAM 'strISvapi ' strIpratibaddhe bhavanti paraM te punardoSAH sAdhyAH, "ApucchaNa AvAsiya, Asajja nisIhiyA ya jayaNAe" ityAdigAthoktayA yatanayA teSAM parihartuM zakyatvAt / ye tu tAsAmanizritAnAM taruNAdisamutthA doSA bhavanti te'sAdhyAH, asAdhyadoSaparihAreNa ca sAdhyadoSAnAdriyamANAnAM yatanayA ca tatparihAraM kurvantInAM na kazciddoSa iti / ukto dravyapratibaddhe vidhiH / atha bhAvapratibaddhe vidhimAha[bhA.2621] pAsavaNa-ThANa-rUvA, saddo ya papuMsamassiyA je u / bhAvanibaMdho tAsiM, dosA te taM ca biiyapadaM / / vR- ye ca prazravaNa-sthAna-rUpa- zabdAH 'pumAMsaM' puruSamAzritAstaiH pratibaddhA yA zayyA tasyAM 'tAsAM' sAdhvInAM 'bhAvanibandhaH' sA bhAvapratibaddheti bhAvaH / atra ca doSAsta eva pUrvoktAH, dvitIyapadami tadeva mantavyam // yastu vizeSastamupadarzayati [bhA. 2622] biiyapaya kAraNammI, bhAve saddammi pUvaliyakhAo / tatto ThANe rUve, kAiya savikArasadde ya // vR-dvitIyapade 'kAraNe' adhvanirgamanAdau nirdoSopAzrayasyAprAptau bhAvapratibaddhe tiSThantyaH prathamaM pUpalikAkhAdasya-vakSyamANalakSaNasya zabdapratibaddhe tiSThanti, tatastasyaiva sthAnapratibaddhe, tato rUpapratibaddhe, tataH kAyikyA vAyukAyasya vA yo vyutsRjataH zabdo bhavati tena 'savikAre' sadoSe tasyaiva prazravaNapratibaddhe tiSThanti // pUpalikAkhAdakasya svarUpamAha [bhA. 2623] nauI -sayAugovA, khaTTAmallo ajaMgamothero / anne uTThavijai, bhoijai so ya anneNaM // vR- yaH sthaviro navativArSiko vA zatAyuSko vA sampannazatavarSa ityarthaH, 'khaTvAmallo Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/30 nAma'prabalajarAjarjaritadehatayA yaH khaTvAyA utthAtuM na zaknoti, ata evAsau 'ajaGgamaH' gamanakriyAsAmarthyavikalaH,khaTvAyAapicAnyena paricArakAdinotthApyateanyenacAsau bhojyate' bhojanaM kAryate eSa pUpalikAkhAdakaH / / asyaiva vyutpattimAha[bhA.2624] pUvaliyaM khAyaMto, cabbaccabasadda so paraM kuNai / erisaovA saddo, jArisao pUvabhakkhissa / / vR-pUpalikAM khAdan' bhakSayandantAnAmabhAvAdyasmAdasau paraM kevalaMcabbaccabAzabdaMkaroti tena pUpalikAkhAdakaH / yAzo vA pUpabhakSiNaH zabdo bhavati Izo yasya bhASamANasya zabdaH sa puuplikaakhaadkH|| [bhA.2625] soviya kuTuMtarito, khAhutthUbhAu kuNai jatteNaM / paridevai kicchAhi ya, avitakaMto vigNybhaavo|| vR- 'so'pi ca' pUpalikAkhAdakaH sthaviraH saMyatIpratizrayasya kuDyAntarito vartamAnaH "khAhuTUbhAu"tti kAzita-niSThIvanete dve api 'yalena kaSTena karoti, kRcchrAccAsau paridevate' karaNatIti bhAvaH, 'avitarkamAnaH' vitarkamakurvan "vigatabhAvaH' nirabhisandhihradayaH supta-mattamUrchitAdirivAvyaktacetanAka ityarthaH, Idazena pUpalikAkhAdakazabdena pratibaddhe nirgranthIbhiH prthmsthaatvym|tdbhaavetsyaivsthaanprtibddhe, tato rUpapratibaddhe tataH prshrvnnprtibddhe'pi|| Aha kimatra pUpalikAkhAdakapratibaddha rAgodbhavo na bhavati? ucyate[bhA.2626] avi hojja virAgakaro, saddo rUvaM ca tassa tadavatthaM / ThANaMcakucchamijaM, kiMpuna rAgomavo tmmi|| vR- 'api' ityabhyuccaye, 'tasya' pUpalikAkhAdakasya sthavirasya sambandhI yaH kAzitaparidevanAdikaHzabdaH, yacca 'tadavasthaM tasyAmavasthAyAM vartamAnaMvalI-palita-khalatyAdikaMrUpam, yacca tasya viNmUtra-zleSmAghazucipaGkilaM 'kutsanIyaM' jugupsAspadaM sthAnaM tAni pratyuta strINAM virAgakarANyeva, kutaHpunastatra rAgodbhavobhaviSyati? |atha pUpalikAkhAdakapratibaddhaMnAvApyate tatoyathA nirgranthAnAM kaTakacilimilikAdikA yatanA bhaNitA tathA nirgranthInAmapi draSTavyA // atra paraH prAhabha. (2627] eyArisammirUve, sadde vA sNjiinnji'nnunnaa| samaNANa kiMnimittaM, paDiseho erise bhnnio| vR-yadi 'etAze' pUpalikAkhAdakasambandhini rUpe zabde vA saMyatInAmanujJA kriyate tarhi zramaNAnAM kiMnimittam 'Ize' sthavirasatrIsaMzrite rUpAdipratibaddhe pratiSedho bhaNitaH? teSAmapi tatra vastuMyuktamiti bhAvaH / / sUrirAha[bhA.2628] mohodaeNai tA, jIvaviuttevi ithidehammi / diTThA dosapavittI, kiM puna sajie bhave dehe / / vR-yadi tAvadmohodayenajIvaviyukte'pistrIdehe puruSANAMpratisevanAdoSapravRttiSTA tarhi kiMpunaH sajIve dehe sthavirAyAH sambandhini? tatra sutarAMbhaviSyatIti bhAvaH, atasteSAM tatrApi pratiSedhaH kRtaH |nirgrnthiinaaNtu pUpalikAkhAdakapratibaddhesvalpaevadoSaHanizritAnAMtumahAniti Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-31, [bhA. 2628] 119 tAsAMtatra vstumnujnyaayte|| mU. (32) no kappai niggaMthANaM gAhAvaikulassa majhamajheNaM gaMtuM vtthe| [mA.2629] jaha ceva ya paDibaMdho, nivArio suvihiyANa gihiesu| tesiM ciya majjheNaM, gaMtUNana kappae jogo|| vR-yathaiva pUrvasUtre 'gRhiSu' gRhasthaviSayo dravyato bhAvatazca pratibandhaH "suvihitAnAM sAdhUnAM nivAritastathaivAtrApi 'teSAmeva' gRhiNAM madhyena gatvA yatra nirgama-pravezau kriyete tatra vastuMna kalpata itinivaaryte| eSaH 'yogaH' smbndhH||anen sambandhenAyAtasyAsyavyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM gRhapatikulasya madhyammadhyena gatvA yatra nirgama-pravezau kriyete tatropAzraye vastum / upalakSaNamidamtena gRhasthAyatrasaMyatopAzrayasya madhyammadhyena nirgacchantivApravizantivAtatrApi na kalpate vastumiti sUtrArthaH ||ath vistarArtha bhASyakRt pratipAdayati[bhA.2630] majjheNa tesi gaMtuM, gihI vagacchaMti tesi mjjhennN| pavisaMta nita dosA, tahiyaM vasahIe bhayaNA u|| vR-'teSAm' agAriNAMmadhyena gatvA yatrapravizyate nirgamyate vA, gRhiNovA 'teSAM saMyatAnAM madhyena yatra gacchanti tatra na kalpatevastum / kutaH ? ityAha-tatra tAze upAzraye saMyatAnAM gRhiNAMvA pravizatAM nirgacchatAMca doSA bhavanti,te coprissttaadbhidhaasynte|tthaavsrti praviSAnAM saMyatAnAM vasativiSayAH pUrvoktA doSAstatra bhaveyurvA na vetyevaM bhajanA kAryA-yadi pratibaddhA vasatistadA pratibaddhazayyAsUtroktA doSA bhavanti, atha na pratibaddhA tatastena bhavanti / / atha madhyapadaM vyAkhyAti[bhA.2631] sabmAvamasamAvaM, majjhamasabbhAvato upaasennN| nivvAhimanivvAhiM, okamaiMtesu sbmaavN| vR-madhyaM dvidhA-sadbhAvamadhyamasadbhAvamadhyaM ca / tatra sadbhAvamadhyaM nAma-yatra gRhapatigRhasya pArvenagamyateAgamyatevA chiNDikayetyarthaH, "okamaiMtesu"tigRhasthAnAmokaH-gRhaM saMyatAH saMyatAnAMcagRhasthAmadhyenayatra 'atiyanta pravizantiupalakSaNatvAnirgacchantivAtadetadubhayamapi sadbhAvataH-paramArthato madhyaM sadbhAvamadhyam / tacca pratyekaM dvidhA-nirvAhi / yatra punastayorekameva phalihakaM tadanirvAhi / / asya caturvidhasyApi trayaHprakArA bhavanti, tadyathA[bhA.2632] sAlA yamajjha chiMDI, niggaMthANaM na kappae vaaso| cauroya anugghAyA, tattha viANAiNo dosaa|| vR-zAlA 1 madhyaM 2 chiNDikA 3 ceti trayo bhedAH / eteSu triSvapi nirgranthAnAM na kalpate vAsaH |athvsnti tatazcatvAro'nuddhAtAmAsA bhvnti|ttraapyaajnyaadyodossaaH| tatrazAlApadaM vyAcikhyAsuH prathamatodvAragAthAmAha[bhA.2633] sAlAe paccavAyA, veubviya'vAuDe yadaae| kappaTTha bhatta puDhavI, udaga'ganI bIya avhnne| kR-zAlAyAMtiSThatAM pratyapAyAH' dossaavktvyaaH|tthaavaikriye'paavRtecaanggaadaane uDDaJcakAdayo doSAH / "adAe"ti sAdhumapAvRtaM dRSTvA gRhasthA Adarzo dRSTa ityamaGgalaM manyante / kalpasthAni Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 .. bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/32 vA tatra nirgama-pravezapathe bhaveyuH teSAM hasta-pAdAdyupaghAto bhavet / tathA bhaktaM-bhojanaM tatrAvaSvaSkaNAdayo doSAH / tathA pRthivyudakAgnibIjAnAM virAdhanA / "avahanne"tti udUkhalaM tatra bIjakArya kaNDayantyaH striyaH zraGgAragItAni gAyeyuH tadAkarNane vizrotasikA samutpadyate iti dvaargaathsmaasaarthH||ath vistarArthaM pratidvAramabhidhitsurAha[bhA.2634] sAlAe kammakarA, ghoDA pesA ya dAsa govaalaa| peha pavaMcuDuMcaya, asahaNa kalaho ya nicchubhaNaM / / vR- gRhapateH zAlAyAM ye 'karmakarAH' bhRtakAH, ye ca 'ghoTAH' caTTAH, 'preSyAH' preSaNayogyA AjJaptikarAityarthaH, 'dAsAH' gRhajAtakAHkrItAvA, gopAlAH' prtiitaaH| etezAlAyAM tiSThantaH zayAnA vA prekSAM pratyupekSaNAMkurvANAnAM sAdhUnAM prapaJcaM kurvanti, tathaiva pratyupekSante ityarthaH / yadvA prapaJco nAma-upahAsavacanam-aho ! bahavaH prANajAtIyA eteSu cIvareSu patitA ityAdi / sUtrArthaparAvartanAdau vA 'uDDaJcakAH' udveTakAstAn kurvanti, AlApakAn karNAghATakena paThitvA tathaivoccarantItyarthaH / tatra kazcidasahanaHsAdhustaiH karmakarAdibhisaha kalahaMkarotitatrAsthibhaGgAdayo doSAH / sacagRhapatistaiH karmakarAdibhiruttejitaHsAdhUna nisskaashyet|nisskaashitaanaaNcvstyrthN paryaTatAM loko brUyAt-yAdhzamamISAMceSTitaM tAgevAmISAM phalamupanatamityAdi / / kiJca[bhA.2635] AvAsaga sajjhAe, paDilehaNa bhuMjaNeya bhAsA y| uccAre pAsavaNe, gelane je bhave dosaa|| vR-AvazyakaMsvAdhyAyaMpratilekhanAMcayadi sAgArikAH pazyantItikRtvAna kurvanti avidhinA vA kurvanti tadA taniSpannaM prAyazcittam / bhojana-samuddezanaM tacca maNDalyAM tumbakeSu vA kriyamANaM dRSTvA sAgArikA jugupsAM kuryuH / "bhAsa"tti saMyatabhASAH zrutvA sAgArikA gRhNIyuH / uccAraM prazravaNaM vA kriyamANaM dRSTvA prapaJcAdikaM kurvanti / athatayonirodhaH kriyate tata aatmviraadhnaa| glAno vA kazcid bhavet sa sAgArikeSu pazyatsu mahatyA duHkhAsikayA tiSThati, tatastasya yA paritApanA taniSpanaM prAyazcittam / evamAvazyakAdiSu ye yatra doSAH sambhavanti te tatra vaktavyA iti zeSaH / tathA[bhA.2636] AhAre nIhAre, bhAsAdose ya codanamacode / kiDDAsuya vikahAsu ya, vAuliyANaM kao jhaao|| va. AhAre nIhAre ca doSavibhASA yathA'nantaragAthAyAm | "bhAsAdose ya"tti DhaDDarabhASAbhirbhASyamANAbhirapkAya-yojana-vaNijAdayo doSAH / "codaNaM"ti yadi sAdhUnAM sAmAcArISu sIdatAMnodanA kriyatetadA sAgArikAstathaivaprapaJcaM kuryuH / "acoe"ttianodayatAM tu sAmAcArIbhaGgo bhavet, AjJA-'navasthAdayazca doSAH / tathA te karmakarAdayastatra nAnAvidhAbhi krIDAbhiHkrIDanti, strIkAprabhRtikAzcavividhAH kathAH kathayanti, tAsuca yathAkramaM vilokyamAnAsu zrUyamANAsucavyAkulitAnAM sAdhUnAM kutaHsvAdhyAyo bhaviSyati? ||gtN pratyapAyadvAram / atha vaikriyadvAramapAvRtadvAraM cAha[bhA.2637] vaMdAmi uppalajjaM, akAlaparisaDiyapehuNakalAvaM / dhammaM kiha Nuna kAhii, kannA jassettiyA viddhA / / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-32, [bhA. 2637] 121 vR-kasyApi sAdhoH svabhAvato vikriyAto vA sAgArikaM tvacAvirahitaM bhavet, tatastadapAvRtaM dRSTvA karmakarAdayaH prapaJcena bruvate-vande'hamamumutpalAryaM sAdhum, akAle-anavasare parizaTitaH pehuNaM-picchaMtadevakalApoyasyasatathA tm|ydvaa kasyApi mahArASTrAdiviSayotpannasya sAdhoraGgAdAnaM veNTakaviddham, tatastad dRSTvA bruvate-kathaM nu nAmAsau sAdhurdharmaM na kariSyati yasyeyantaH karNA viddhAH ? ||evN cataiH prapaJcenokte sati kiM bhavati?. [bhA.2638] ahigaraNaM tehi samaM, ajjhovAyo ya hoi mahilANaM / takkammabhAvitANaM, kutUhalaM ceva itarINaM // vR-yaH kopanaH sAdhuH sa taH samamadhikaraNaM karoti, tatazcAsthibhaGgAdayo doSAH / tathA yA mahelAstAzena vikurvitAGgAdAnena yatkarma-pratisevanaMtena bhAvitAstAsAMtasmin sAdhAvadhyupapAto bhavati |itraasaaNkutuuhlmupjaayte||athaadrshdvaarNvyaakhyaayte|taansaadhuunpaavRtaanprtimaasthitaan dRSTvA karmakarAdayaH prapaJcena bravIran[bhA.2639] addAiya ne vayaNaM, vaccAmo rAulaM sabhaM vA vi| gose ciya adAe, pecchaMtANaM suhaM ktto|| vR-'Adarzitam' Adarzadarzanena pavitrIbhUtaM tAvadasmAkaM vadanam, ato vrajAmo rAjakulaM vA sabhAMvA / yadvA te prabhAta eva sAdhUnAM putAvapAvRtau dRSTavA prakupitAH santobruvate-aho ! "gose" prabhAta evAda pazyatAmasmAkamadya kutaH sukhaM bhaviSyati? / evaM tairukteta evAdhikaraNAdayo dossaaH||ath kalpasthadvAraM vyAcaSTe[bhA.2640] hatthAIakkamaNaM, upphusaNAdI va ohue kujjaa| gelanna maraNa Asiya, vinAsa garihaM diya nisiM vaa|| vR-tatrAgamana-nirgamanapatheceTarUpANi bhaveyuH teSAM sAdhubhirAgacchadbhirnirgacchadbhizca hastapAdAdyAkramaNaM bhvet|athaasau kalpasthaH sAdhunA kenApi 'avadhutaH' ullavita ityarthaH, tatasdIyA mAtA tasyApkAyenotsparzanam AdigrahaNAd lavaNottAraNaM vA kuryAt / yadi vA sa kalpastho glAnIbhavedvA mriyeta vA tadA tadIyA mAtA-pitrAdayaH svajanA bravIran manyeran vA-tena zramaNakenAsmadIya eSa dArakastadAnImallakhitaH tata itthaM glAnatvaM paJcatvaM vA prAptavAn / tataH pradviSTAste "Asiya" ti zAlAyAH sAdhUnAM nirghATanaM kuryuH / "vinAsa"tti yena sAdhunA sa kalpastha ullaGghitastasya 'vinAzaM' mAraNaM kuryuH, yadvA te sAdhavastena zayyAtareNa niSkAzitAH stenazvApadAdibhirvinAzamApnuyuH / "garihaM"ti lokato garhAmAsAdayeyuH-kimete(5)zobhanaiH karmabhirniSkAzitAH? iti / sarvamapyetad nirghATanAdikaM divA vA nizAyAM vA kuryuH / yadi divA niSkAzayanti tadA caturlaghu, rAtrau niSkAzayanti caturguru / / atha bhaktadvAramAha[bhA.2641] bhottavvadesakAle, osakka'hisakkaNaM va te kujjaa| darabhutte va'ciyattaM, Agaya niteya vaaghaao|| vR-bhoktavyaM-bhojanam, avivakSitakarmakatvena bhAvetavyapratyasya samAnItatvAt, tasyadezakAle 'te' gRhasthA avaSvaSkaNamabhiSvaSkaNaMvA kuryuH| tatrAvaSvaSkaNaMnAma-yAvanirgacchantisAdhavastAvad vayaM bhojanaM kurmahe, abhiSvaSkaNaM-nicchintu tAvad bhikSArthaM sAdhavastato bhokSyAmahe / atha te Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/32 'darabhuktAH ' arddhasamuddiSTAstataH sAdhuSu gamanA''gamanaM kurvANaSu mahadaprItikaM kurvanti / athAprItikabhayAd bhikSAyA AgatA bhikSAM nirgacchanto vA gRhasthAn samuddizataH pratIkSante tataH samuddeza-svAdhyAyAdInAM bhikSAyAzca vyAghAto bhavati / / atha pRthivyudakA-'gni-bIjA'vahanadvArANi vyAkhyAti[bhA.2642] kuDDAiliMpaNaTThA, puDhavI dagavArago ya uddittA / kayavikkayasaMvahaNe, dhannaM taha ukkhala taDe ya / / vR-kuDyasya bhUmyA vA limpanArthaM tatra 'pRthvI' mRttikA 'dakavArakazca' pAnIyaghaTaH sthApito bhavet tatra gacchatAmAgacchatAM vA pRthivyapkAyavirAdhanA / "udditta"tti agnikAyaH zItakAle uddIpito bhavet tatrApariNatAdayaH pratApayeyuH / "dhannaM"ti vibhaktivyatyayAd dhAnyasya vA krayavikrayArthaM tatra saMvahanaM bhavet tasya saGghaTTanAdiniSpannaM prAyazcittam / tathA tatrodUkhalaM 'taTe' pratyAsannapradezesthApitaM bhavet, tatracAviratikA bIjakAyaMkaNDayantyaH zRGgAragItAni gAyanti, teSuca zrUyamANeSu vizrotasikA samupajAyate // [bhA.2643] evaMtA pamuhammI, jA sAlA koTThato aliMdo vaa| bhUmIi vA mAlammiva, ThiyANa mAlammi savisesA / / vR-evaM tAvat 'pramukhe' gRhadvAre yAzAlAvAkoSThako vAalindako vAtatradoSA uktaaH| ete ca zAlA-koSThakA-'lindakA bhUmau vA mAlevA bhaveyuH / tatra bhUmau tiSThatAM doSA bhaNitAH / atha mAloparavarttiSu zAlAdiSu tiSThanti tata eta eva doSAH savizeSA draSTavyAH / / tathA ca tameva vizeSaM darzayati[bhA.2644] duruhaMta orubhaMte, hiTThaThiyANa aciyatta renU ya / saMkAya saMkuDaMte, paDaNA bhatte ya pAne y|| vR-tasminmAle yadA sAdhurArohati vAavarohati vA tadA tasya ye pAdareNavastairadhaHsthitAnAM gRhasthAnAmupari prptdbhistessaaNmhdpriitikmutpdyte|tthaasaasaadhuraarohnnvrohnvaaadhHsthitaanaaN gRhasthAnAm 'apAvRto darzanapathaM mA gamam' iti zajhyA dvAvapyUrU saGkacayan vastraM ca saMyamayan prapatet / patitasya ca pAdAdivirAdhanA, bhaktasya ca pAnasya ca bhUmI parigalanA bhvti|| gataM zAlAdvAram / atha madhyadvAramAha[bhA.2645] uvvarae valabhIi va, aMto annattha vA vasaMtANaM / teceva vattha dosA, savisesatarA ime anne / kRcatuHzAlAdigRhasyayad antaH' madhyaMtatrApavarakevAvalabhikAyAMvA anyatravA' avizeSite gRhamadhye vasatAMye zAlAyAMpratyapAyAdayodoSA uktAHtaevAtrApi draSTavyAH, prNsvishesstraaH| teca vizeSadoSAH 'ime' anantarameva vakSyamANAH / / tAnevAha[bhA.2646] aigamanamanAbhoge, obhAsaNa majjaNe hirnney| tecevatattha dosA, sAlAe chiMDimajhe y|| vR-guhamadhye tiSThatAmanAbhogenAnyasminnaparavarake 'atigamana' praveza bhavet / tatra praviSTasya cAviratikA avabhASaNaM kuryAt |mjnNcshyyaatraadinaa kriyamANaM dRSTvA smRti-kautukejaayete| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-32, [bhA. 2646] 123 hiraNyaM-rupyaMcazabdAbhojanAdica tatramandadharmaNaH kasyApyAkAGkSa bhavati / ete vizeSadoSAH / zeSAstu prastute madhyadvAre vakSyamANeca chiNDikAdvAre taeva mantavyA ye zAlAdvAre pUrvamuktAH / / athAtigamanamanAbhoge iti dvAraM vyAcaSTe[bhA.2647] ubhayaTThAya viniggae, aiMti saMpaiMti mnne'gaarii| anuciyagharappavese, paDaNA-''vaDaNe ya kuiyAdI / / vR-ko'pi saMyata ubhayaM-kAyikA-saMjJe tadyutsarjanArthaM rAtrau nirgataH, sa ca pratyAgacchan 'AtmIyo'yamapavarakaH' iti manyamAno'paramapavarakam 'atiyAt' pravizet, tatra cAgArI kAyikAdyarthanirgatabhartRkAtaMsaMyatamandhakAranikaraniruddhalocanA svaMpatimanyeta,tatazcapariSvajeta, sacabhartApraviSTastaMsaMyataMtatra sthitaM matvA grahaNA-''karSaNAdIni kArayet, yadvA tatszraNAdevataM tatraivApadrAvayet, sarveSAM vAsAdhUnAM niSkAzanaM kuryAt / 'anucite vA' ajJAte gRhe pravezaM kurvato rAtrau stambhAdiSvApatana-prapatanAdayodoSAH / yadvA tasyA agAryA patistatra na svAdhInaH, saca saMyataHpraviSTastasyAH zayanIyaMspRSTavAn, tayAca kUjitaM mahatAzabdena pUtkRtamityarthaH, tatastatra bhUyAn loko militaH, tayA ca vRttAnte nivedite bhavati mahAnuDDAhaH pravacanasya, AdizabdAd grahaNA-''karSaNAdayo doSAH ||athaavbhaassnndvaarmaah[bhaa.2648] aTThiIgamanahigI vA, uDDAhaM kuNai svvnicchumnnN| tenubbhAme mannai, gihiAvaDio va chikkovaa|| vR-yasyA aviratikAyAH patirna svAdhInaH sA yadi svayam 'arthikA' maithunArthinI tatastaM sAdhumavabhoSeta-mayA samamupabhuGkSavabhogAniti / yadIcchati tataH saMyamavirAdhanA, atha necchati tataHsA uDDAhaM kuryAt / athAsau svayaM nArthikA paraMsaMyataH kSubhitacittastAmavabhASatetato'pyaSA pravacanoDDohaM karoti, sarveSAvAsAdhUnAMniSkAzanaM kuryAt / yadvA aviratikastadAnIbhaviratikayA saha tiSThati, saMyatazca pravizya tasya gRhiNa upariSTAdApatito vA hastAdinA vA taM "chikko" ti spRSTavAntato'sau 'steno'yam, umdAmako vA'yam' iti manyate, tatazca taM sAdhuMparitApayedvA vinaashyedvaa|athaasaujnyaatoythaa saMyato'yam tataH zaGkAMkuryAt-kiMmanyepratisevanArthamAyAtaH? uta svopAzrayadvAramajAnAnAH?' ityevaM zaGkAyAMcaturguru, pratisevanArthabheveti nizaGkita muulm|| atha majjanadvAramAha[bhA.2649] majjanavihimajaMtaM, daTu sgaarNsiikrnnmaadii| sijjAyarIu amha vi, erisayA Asi gehesu|| [bhA.2650] tAsiM kucoru-jadhanAidaMsaNe khippa'ikkamo kiive| itthInAi-suhINa ya, aciyattaM chedmaaiiyaa|| vR-majanavidhirnama-snAnayogyAmahatIprakriyAtayAmajantaMsAgArikaMtatracatuHzAlAdigRhamadhye dRSTvA bhuktabhoginAM smRtikaraNamabhuktabhoginAM tu kautukamupajAyate / zayyAtarIrapi tathaiva majjantIdRSTvA bhuktabhoginAmIzyo'pi geheSu gRhavAse vasatAmAsannati smRtirutpadyate / / tathA 'tasAM' zayyAtarastrINAM majantInAM kucorujadhanAdidarzane 'klIbasya' dRSTiklIbAkhyasya 'kSipraM' zIdhram atikramaH' brahmavratavirAdhanA bhvti|ttshcyestriinnaaNjnyaatsyH-maataapitRprbhRtyH svajanA Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/32 ye ca suhRdaH-mitrANi te mahadaprItikaM tadravyAnyadravyavyavacchedaM vA kuryu AdizabdAd grahaNA''karSaNAdipratyapAyanikurambaM rAjapuruSaiH kaarpyessuH||apic[bhaa.2651] AsaMkito va vAso, dukkhaM taruNAya sanniyatteuM / dhaMtaM pidubbalAso, khumai valavANa mjjhmmi|| vR-tatra strIprabhRtipratyapAyAzaGkayA sadaivAzaGkito vAso bhavati / ye ca taruNAste zayyAtarINAM majjantInAmaGga-pratyaGganirIkSaNAdedukhena 'sanivartayitum' uparamayituM zakyante / tathA "dhaMtaM pi" tti atyantamapi durbalaH-kSINavapurazravo vaDavAnAM madhye vartamAnaH kSubhyati, evaM taruNA atyantataponiSTaptavapuSo'pi strINAM madhye tiSThantaH kSobhamugacchantIti / / gataM majjanadvAram / atha hiraNyadvAramAha[bhA.2652] tattha u hiraNNamAI, samaMtao duTu vippkinnaaii| lobhA hareja koI, anneNa hie va saMkejjA / / kR'tatracatuHzAlAdigRhamadhye hiraNyaM rupyamAdizabdAtsuvarNa-maNi-mauktikAdisamantato viprakIrNam-itastato vikSiptam AdizabdAdanyathA vA mutkalaM zUnyaM ca dRSTvA kazcid nirdharmA lobhAdapahareta, apahyatya copravrajediti bhAvaH / anyena vA kenacipadaste sa zayyAtaraH saMyatAn zaGketa / gataM madhyadvAram / atha chiNDikAdvAramAha[bhA.2653] chiMDIi paccavAto, taNapuMja-palAla-gumma-ukkuruDe / micchatte saMkAdI, pasajjaNA jAva carimapadaM / vR-iha yasyAzciNDikAyA madhyena gatvA purohaDe pravizyate tasyA dvAramUle yaH pratizrayaH, yadvA chiNDikA-purohaDaMtatra yasyAvasateritatra tiSThatAMpratyapAya utkuruTAvA iSTakA-kASThAdirAzirupA bhaveyuH tatra vakSyamANA doSAH / tatra copAzraye sthitAn sAdhUna dRSTvA kecidabhinavadharmANo mithyAtvamupagaccheyuH / athavA kiMmanye maithunArthanaete'tra sthitAH ?' evaMzaGkAyAmAdizabdAd bhojikA-ghATikAdiparamparayA nivedane ca 'caramapadaM' pArAJcikaM yAvat prAyazcittasya prasajanA prAgvad drssttvyaa|| tRNapujAdiSu doSAnAha[bhA.2654] ekatare puvvagate, Aubhae gabhIra gummmaadiisu| aha tattheva uvassao, niroha'sajjhAya uDDAho / / vR-"gummamAIsu" ti vibhaktivyatyayAd gulma-tRNapuJAdibhiH 'gupileTa' ta purohaDe saMyatA'viratikayorekatarasmin 'pUrvagate' pUrvameva praviSTe pazcAditarat pravizet tatrAtmobhayasamutthA upalakSaNatvAt parasamutthA vA doSA bhaveSuH / atha 'tatraiva' purohaDe upAzrayastato'viratikAnAM nirodho bhavati, sAdhUnAM lajjayA tatra tAH kAyikyAdikaM kartuM na zankuvantIti bhAvaH / tasyAM ca chiNDikAyAmAgacchantISu nirgacchantISu vA aviratikAsu taruNA dRSTIH pAtayanti, tatazca teSAM taabhirphRthdyaanaaNsvaadhyaayhaanirbhvti| yadi karNAghATakenagrahIpyantyamI' iti kRtvAnapaThanti tatastannippannaM prAyazcittam / atha paThanti tato lokasteSAM svAdhyAyazabdaM zrutvA brUyAt-aho! strI-pazu-SaNDakavivarjitaMviviktavAsamAsevantesAdhavaH / evamasUyayAbruvANeSuteSupravacanasyoDDAho bhavati ||athvaa tatreme doSA bhaveyuH Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 32, [bhA. 2655 ] [ bhA. 2655 ] chiMDIe avaMguyAe, ubmAmaga-tenagANa aigamaNaM / vasahIe vocchedo, uvagaraNaM rAule dosA // vR- saMyataiH rAtrau kAyikIvyutsarjanArthaM 'apAvRtAyAm udghATitAyAM jhiNDikAyAM kasyApyudbhAmakasya stenasya vA 'atigamanaM' pravezo bhavet / saca pravizya kiJcidapaharet agArIM vA pratiseveta tanniSpannaM sAdhUnAM prAyazcittam / zayyAtarazcintayet kuto ghananizchidre stenakaH praviSTaH ? nRnaM saMyatauzchiNDikA raatrvuddhaattitaa| tato'sau pradviSTo vasateryyavacchedaM kuryAt / yadvA sa stenakaH saMyatAnAM gRhasthAnAM vA 'upakaraNaM' vastrAdikamapaharet tataH sAgAriko rAjakule nivedayet, yathA-saMyatairuddhATitAyAM chiNDikAyAM stenakaH praviSTaH / tatazca grahaNA''karSaNAdayasta eva doSAH / / athavA zapyAtarabhrUNikA kenacidudbhrAmakeNa saha sampralagnA, tayA ca 'rAtrau bhavatA samAgantavyam' iti tasya saGketaH kRtaH, sa codbhAmaka AyAtaH saMyataizca chiNDikA sthagitA, tataH sA dvitIyadine taM praznayati [bhA. 2656 ] kiM nAgao si samaNehiM DhakkiyaM dosa kUyarA jaM tu / ete'vaMguNa va, aja paiTTho sairacArI // 125 vR- kalye kiM nAgato'si ? / sa prAha- Agato'haM paraM kiM karomi ? zramaNaiH sthagitaM chiNDikAdvAram / tataH "dosa kUyarA jaM tu" tti kutsitaM ziSTajanajugupsitaM carantIti kucarAH- udbhrAmakA udbhrAmikA vA, te yad 'dveSAt' pradveSataH sAdhUnAM prAntApanA - 'bhyAkhyAnadAnAdi kariSyanti tanniSpannaM prAyazcittam / athavA 'etaiH' zramaNaiH 'apAvRtena' udghATitena chiNDikAdvAreNa 'svairacArI' stena udbhrAmakovA adyAsmAkaM gRhe praviSTa iti sAgAriko yad vasatyAdivyavacchedaM kuryAt tanniSpam / / athavA stenaH praviSTaH sannidaM kuryAt[bhA. 2657] avahAre caubhaMgo, pasaMga eehiM saMpadinnaM tu / saMjayalakkheNa pare, harija tenA diya nisiM vA / / vR- apahAre caturbhaGgI / tadyathA-eke stenAH praviSTAH santaH saMyatAnAM haranti na gRhasthAnAm 1 apare gRhasthAnAM na saMyatAnAm 2 kecid gRhasthAnAmapi saMyatAnAmapi 3 kecinna gRhasthAnAM na saMyatAnAmityeSa caturtho bhaGgaH zUnyaH / tatra yatra saMyatAnAmapaharanti tatrotkRSTa-madhyama- jadhanyopadhiniSpannam / yatra tu gRhasthAnAmapaharanti tatra 'etaireva sAdhubhizchiNDikAmudghATayadbhismadIyaM suvarNAdi stenebhyaH sampradattam' iti vicintya te gRhasthA rAjakule grahaNA ''karSaNAdiprasaGga kArApayeSuH / tathA 'apare' kecid mAyAvinaH stenAH 'saMyatalakSyeNa' sAdhuveSavyAjena divA vA nizAyAM vA tatra pravizya kathaJcit pramattAnAmagAriNAM suvarNAdikamapahareyuH / tRtIyabhaGga tu prathamadvitIyabhaGgoktA doSA draSTavyAH / yata ete doSA ataH zAlAyAM vA madhye vA chiNDikAyAM vA na sthAtavyam / bhavet kAraNaM yena tatrApi tiSTheyuH // kiM punastat ? ityAhaaddhANaniggayAI, tikkhutto maggiUNa asaIe / sAlA majjhe chiMDI, vasaMti jayaNAe gIyatthA / / [bhA. 2658] vR- adhvanirgatAdayaH 'trikRtvaH' trIn vArAn zuddhAM vasatiM mArgayitvA yadi na labhante tataH prathamaM zAlAyAM tasyA alAbhe catuHzAlAdigRhamadhye tasyApyabhAve chiNDikAyAM yatanayA gItArthA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/32 vasanti / / tatra zAlAviSayAM yatanAM tAvadAha[bhA.2659] boleNa jhAyakaraNaM, tahA vighie'nushimaaiinni| veuvvi khaddha'vAuDi, chiDDA cole ya paDale y|| kRyatrasvAdhyAyaM kurvatAmAlApakAnkarNAghATayantitatra bolena' sarve'pisamuditAH svAdhyAyaM kurvantiyena tevyaktaM kimapyAlApakapadaMnazRNuyuH / atha tathApitetadekAgracittatayA zRNvanto dakSatvAdAlApakapadAni gRhNIyuH tatasteSAmanuziSTaH kartavyA-bho bhadrAH! na vartate yuSmAkamityaM karNAghATakenAlApangrahItum, itthaM gRhNatAmihaivonmAdAdayobahavo'nA bhvntiiti|aadigrhnnaad vidyAyA maneNa vA te tathA vazIkriyante yathA karNAghATakena grahaNAduparamante / tathA 'vikurvite' viNTakaviddhe 'khaddhe' mahApramANe 'apAvRte' vyapagatatvacisAgArike sati iyaM yatanA-paTalakAnAM cokapaTTakasya vA caturastrIkRtasyaikasmin puTe chidraM kRtvA sAgArikaM gopAyitavyam / / yatrAdarzadoSA bhavanti tatreyaM yatanA[bhA.2660] addAgadosasaMkI, jA paDhamA tAva pAuyA niti| uTThaNa-nivesanesuya, tatto piTuMna kuvvaMti // vR- AdarzadoSazaGkinaH santo yAvat prathanA pauruSI tAvat prAvRtA eva nirgacchanti / utthAnopavezanayozca tataH gRhasthAbhimukhapRSThaMna kurvanti,mAputau dhSTvA te'maGgalaMmanyantAmiti kRtvA / / yatra kalpasthakadoSAH samuddezadoSAzca bhavanti tatreyaM yatanA[bhA.2661] avaNAviMti'vaniti va, kappaDhe parirayassa asiie| appatte saikAle, bAhi viyaTTati niggNtuN|| vR-parirayo nAma-mArgAntareNagamanam, tatazcayadyanyasyamArgasyasambhavastataH kalpasthAdhiSThitaM mArgaM vihAya tena gantavyam / atha nAstyaparo mArgastataH kalpasthAni zayyAtarAdibhistato mArgAdapanAyayanti, vayaMbhikSAdau gamiSyAstata etadapatyabhANDaM nivyAbadhimanyatra nayata' ityevaM bhaNantItibhAvaH |athnttrko'pisnihitH tataHsvayameva ytnyaattomaargaattaanypnynti| teSAM ca gRhasthAnAM yadA samuddezanavelA tadA sAdhavo'prApte eva bhikSAsatkAle pAtrakANyudgrAhya nirgatya ca bahirgatvA 'vyAvarttayanti bhikSAvelAM pratIkSante, yenAvaSvaSkaNAdayo doSAH parihRtA bhavanti / / yatra saMyatAnAM bhujAnAnAM sAgArikaMtatreyaM yatanA[bhA.2662] nIuccA uccatarI, cilimili bhuMjaMta sesae bhynnaa| puDhavI-dagAiesaMsAraNa jayaNAekAyavvA / / vR-yadi sarve'pisAdhavaH 'bhuJjAnAH' bhaktArthinastadA tistrazcilimilikAdAtavyAH, tadyathAprathamA nIcA, dvitIyA tasyAH sakAzAduccA, tRtIyA tu tato'pyuccatarA / zeSA nAma-yadi kecidabhaktArthinastadA tisRNAM cilimilikAnAM bhajanA, kadAcidekA kadAcid dve kadAcit timro'pi dAtavyA iti bhAvaH / yatra ca pRthivI-dakA-'gni-bIjAnAM sambhavastatra gRhasthAnAM yatanayA 'sAraNA' anuziSTiH kartavyA, yathA sAdhUnAMpRthivyudakAgnibIjAnAMvirAdhanAna bhavati tathA yatitavyamiti ||ytr bIjakAyaMkaNDayantyo gAyanti tatreyaM yatanA [bhA.2663] jai kuTTaNIu gAyaMti vissaraM sAiyAu muslehiN| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 uddezaka : 1, mUlaM-32, [bhA. 2663] vilavaMtIsu sakaluNaM, hayahiyaya! kimAkulIbhavasi / / vR-bIjakAyaMkuTTayantIti kuTTanyaH-kaNDanakAriNya ityarthaH, tAsu gAyantISusAdhubhisvacetasi cintanIyam-yadi nAmaitaH kuTTanyomuzalairanavaratamukSipyamANa-nikSipyamANaiH 'sAditAH' kheditAH satyastaDhukhApanodArthamitthaM visvararudantya ivagAyanti tarhi paramArthato vilapitamevaitAH kurvanti, "sarvaM gItaM vilapitam" iti vacanAt tataH sakaruNaM vilapantISvetAsu he hatahRdaya ! kimevam 'AkulIbhavasi' vizrotasikAmupagacchasi? naivaM bhavato yujyata iti bhaavH| gatA zAlAviSayA catA / atha madhyaviSayAMyatanAmAha[bhA.2664] majjhe jaggaMti, sayA, niti sasadA ya AulA rattiM / phiDie yajayaNa sAraNa, ehehi io imaMdAraM // kR-yatracatuHzAlAdigRhamadhye vasantitatravRSabhArAtrau sadaiva' caturvapiyAmeSvityarthaHvArakeNa jAgrati / kAyikyAdivyutsarjanArthaM ca rAtrI 'sazabdAH' kAzitAdizabdaM kurvantaH 'AkulAzca' tvaramANAH 'niryanti' nirgacchanti yathA pUrvoktAH zaGkAdayo doSA na syu / yazca rAtrau 'sphiTitaH' mArgAt paribhraSTo bhavati tasya yatanayA yathA gRhasthA na vibudhyante tathA sAraNA kartavyA, yathA-ha hi ita idaM dvAraMvartate // [bhA.2665] avijANaMto paviTTho, bhaNai paviTTho ajANamANo mi| ehAmi vae ThaviuM, na pavattai asthi me icchA // vR-yatsatrAnyamapavaramavijAnan praviSTaH sa pRSTo'pRSTo vA zaGkApanodArtha bhaNati-'ajAnAnaH' mArgamanavabudhyamAno'hamatra praviSTaH / yadiaviratikA tamavabhASate-mayA samamupabhuva bhogAn anyathoDDAhaM kariSyAmIti, tato vaktavyam-yeSA gurUNAM samIpe mayA vratAni gRhItAni santi teSAmeva sannidhau sthAyitvAeSyAmi, mamApi tvadviSayAicchA'sti paraM kiM karomi? 'napravartate' nabudhyate (yujyate) gurUNAMsamIpevratAnyasthApayitvA evaM kartum ityabhidhAyatato nirgntvym|| yatra majana-hiraNye bhavatastatreyaM yatanA[bhA.2666] kaDao va cilimilI vA, majatisutheragA yatatto u| Ainnahiranesuya, thera ciya sikkhagA duure|| kR-zayyAtarastrISu majjantISu upalakSaNatvAt zayyAtare vA majati apAntarAle kaTako vA cilimilikA vA dAtavyA, tatazca tena pAi~na sthavirAH sthApayitavyAH / yena ca pArvena hiraNyAdInyAkIrNAni bhavanti tataH sthavirA eva karttavyAH / zikSakAstu tato dUre sthaapniiyaaH|| gatA madhyaviSayA yatanA / atha chiNDikAviSayAmAha[bhA.2667] dAramasutraM kAuM, niti aiMtI ThiyA u chiNddiie| kAiyajayaNA sacciya, vagaDAsuttammijA bhnniyaa|| kR-chiNDikAyAM sthitAH santodvAramazUnyaM kRtvA nirgacchanti vA pravizantivA yena stenAdayo doSA na bhavanti / 'kAyikIyatanA tu' mAtrakavyutsarjanAdikA saiva draSTavyA yA pUrvaM vagaDAsUtre bhaNitA // mU. (33) kappai niggaMdhINaM gAhAvaikulassa majjhamajjheNaM gaMtuM vtthe| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/33 vR-asya vyAkhyA praagvt|| atha bhASyam[bhA.2668] eseva kamo niyamA, niggaMthINaM pinvriculhugaa| navaraM puna nANattaM, sAlAe chiDi mjjhey|| vR-'eSa eva' nirgranthasUtroktaH kramo nirgranthInAmapi jJAtavyaH / navaraM tAsAM tatra tiSThantInAM caturlaghukAH prAyazcittam, vaikriyA-'prAvRtA-''darzaviSayAzca doSA na bhavanti / zeSaM sarvamapi prAgvad draSTavyam / navaraM punaH 'nAnAtvaM' vizeSaH zAlAyaM chiNDikAyAM madhye ca triSvapi sthAneSu vaktavyam / tatra zAlAyAM tAvadAha[bhA.2669] sAlAe kammakarA, uDDaMcaya gIyae ya ohsnnaa| ghara khAmaNaM ca dAnaM, bahuso gamanaM ca sNbNdho|| vR-zAlAyAM sthitAnAmAryikANAM karmakarAuDDaJcakAn kuryuH, yathA-yAzI iyamAryikA tAzI mama zyAlikA vA mAtuladuhitA vA vidyate / gItena vA te karmakarAdayaH prapaJcante, yathA-vaMdAmu khaMti ! paDapaMDurasuddhadaMti!, racchAe jaMti! taruNANa mnnNhrNti!|ityaadi| upahasanaM vA kazcit kroti|ttshc bhikSArthaMgRhaMgatAyAstasyAH kSAmaNam, dAnaMcavastra-pAtrAdeH, gamanaMcabahuzastasyAH samIpe karoti / tatazcaivaM 'sambandhaH' tayoH parasparaM ghaTanaM bhavati / athAmUnyevopahasanAdIni padAni gAthAtrayeNa bhAvayati[bhA.2670] pAnasamA tujjha mayA, imA yasarisI sarivvayA tiise| saMkhe khIraniseo, jujjai tate tattaM ca // [bhA.2671] so tattha tIe annAhi vA vi nibbhatthio gao gehaM / khAmiMto kila suDhio, akkhunnai aggahatthehiM / [bhA.2672] pAesuceDarUve, pADettU bhaNai esa bhe maataa| jaMicchai taM dijjaha, tumaM pi sAija jaayaaii|| vR-tatra zAlAdau kAJcidudArarUpAM saMyatI dRSTvA kazcit puruSaH svasuhRdaM vipannapatnIkaM sopahAsamitthaM bravIti-vayasya ! yA kila tava prANasamA patnI sA tAvanmRtA, aparAca tathAvidhA na vilokyate, 'iyaMtu' saMyatI 'tasyAH' tvatpalyAH 'sadhzI' sadhyUpA sadhvayAzca, atastavAnayA saha sambandho vidhIyamAnaHzaGke kSIraniSeka iva, taptaMca lohamapareNApitaptena saha saMyojyamAnamiva 'yujyate' suzliSTIbhavati / evaM bruvANo'sau tayA saMyatyA anyAbhirvA saMyatIbhiDhiM nirbhartsataH san savayasyo'pi svagehaM gataH / anyadA ca sa tadIyavayasyaH saMyatI bhikSArthaM svagRhamAgatAM zaThatayA "suDhito" ti suSTu-atIvAstaH-prayatnaparaH kila kSAmayanniva agrahastaiH 'AkSuNati' tasyAH pAdau vilikhatItyarthaH, ceTarUpANi ca prAktanapatyAH sambandhIni tasyAH saMyatyAH pAdayoH pAtayitvA bhaNati-eSA "bhe" bhavatAM mAtA, yatkimapIyamicchati tat sarvamAhArAdijAtamasyai dAtavyam / saMyatImapi bhaNati-etat tvadIyaM gRham, amUni ca bhavatyAH sambandhIni 'jAtAni apatyAni, atastvametAni 'sAtayeH" snggopaayeH| evamuktvA vastrA-'na-pAnAdIni bahuzastasyAH prycchti|saac strIsvabhAvatayA tucchenApyAhArAdinA vazIkriyata ityato bhUyo bhUyastadIyagRhe gamAnagamanaM kurvatyAstasyAstena saha sambandho bhavati / yata ete doSA ato na tatra sthaatvym|| anal Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 uddezaka H 1, mUlaM-33, [bhA. 2672] Aha yadyevaM tataH sUtramapArthakam ?, tatra sAdhvInAM vastumanujJAtatvAt / sUrirAha-naivam[bhA.2673] suttanivAo pAsena gaMtu biiyapaya kaarnnjjaae| sAlAe majhe chiMDI, sAgAriya niggahasamattho / / kR-yatra pArzvenagatvAnirgamana-pravezaukriyetetatra nirgranthIbhirddhitIpade'dhvanirgamanAdau kAraNajAte vastavyamityevamatra sUtranipAtaH / tatra ca zAlAyAM vA madhye vA chiNDikAyAM vA yadi sAgArikaH 'nigrahasamartha' jitendriyastaruNAdInAMvA saMyatIrupasargayatAMkharaNTanAdinA zikSAkaraNadakSo bhavati tatastatra sthAtavyam // etadeva vyAkhyAtumAha[bhA.2674] pAsena gaMtu pAse, va jaMtu tahiyaM na hoi pacchittaM / majjheNa va jaMgaMtuM, piha uccAraM gharaMguttaM // [bhA.2675] dujaNavajA sAlA, sAgAraavattabhUNagajuyA vaa| emeva majjha chiMDI, niya-sAvaga-sajjaNagihe vA / / vR-yatra pAi~na gatvA nirgamyate vA, yad vA gRhaM gRhapatikulasya pArve bhavati tatra tiSThatAM prAyazcittaM na bhavati / yad vA gRhaM gRhapatikulasya madhyena gatvA pravizyate tad yadi pRthaguccArakAyikIbhUmikaM 'guptaM ca' kuDya-kapATAdibhiH susaMvRtaM tatastatrApi prAyazcittaM na bhavati / tatra yadizAlAyAM sthAtavyaM syAt tadA sA 'durjanavarjA' duHzIlarahitA yadvA sAgArikasya sambandhino yeavyaktAH-adyApyapariNatavayasobhrUNakAH-bAlakAstairyutA yAzAlA tasyAM sthAtavyam / evameva catuHzAlakAdigRhamadhye chiNDikAyAMvAyatra nijakAH-tAsAmeva saMyatInAMnAlabaddhAHpitR-bhrAtrAdayaH zrAvakA vA-mAtA-pitRsamAnA jinavacanabhAvitA bhavanti yAni vA sajjanAnAM-svabhAvata eva suzIlAnAM yathAbhadrakANAM gRhANi tatra sthAtavyam / / mU. (34) bhikkhU ya ahigaraNaM kaTutaM ahigaraNaM viosavittA viosaviyapAhuDe, icchAe paro ADhAijA icchAe paro no ADhAijA, icchAe paro abbhuTejA icchAe paro no abbhuTejA, icchAe paro vaMdijjA icchAe paro no vaMdijjA, icchAe paro saMbhujejA icchAe paro no saMbhuMjejA, icchAe paro saMvasijjA icchAe paro no saMvasijjA, icchAe paro uvasamijA icchAe paro no uvasamijjA / jo uvasamai tassa atthi ArAdhanA, jo na uvasamai tassa natthi ArAdhanA, tamhA appaNA ceva uvasamiyavvaM / se kimAhubhaMte ! ? uvasamasAraM sAmanaM / / vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAzaGkAvyudAsAyAha[bhA.2676] egattha kahamakappaM, kappaM egattha icc'sddhto| paDisiddhe va vasaMte, nivAraNa vaikkame klho| vR- 'ekatra' gRhapatikulasya madhye kathaM nirgranthAnAmakalpyam ? nirgranthInAM tu katham 'ekatra' tatraiva kalpyam ? 'iti' evamazraddadhataH kalaha upajAyate / yadvA pratiSiddha pratizraye vasataH kenacinnivAraNaM kRtam, tataH pratiSiddhopAzrayasthAtA tadIyavacanasya vyatikrama-vikuTTanaM karoti evaM kalaho bhavet / utpanne ca kalahe jhagityeva vyavazamanaM kartavyamityatra sUtre pratipAdyata iti // anena samabandhenAyAtasyAsyavyAkhyA-'bhikSu sAmAnyaH sAdhuH, cazabdasyAnuktasamuccayArthatvA199 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/34 dAcAryopAdhyAyAvapigRhyete, adhikriyate-narakagatigamanayogyatAprApyateAtmAanenetyadhikaraNaM kalahaH prAbhRtamityeko'rthaH, tat 'kRtvA' tathAvidhadravya-kSetrAdisAcivyopabRMhitAtkaSAyamohanIyodayAdvitIyasAdhunA saha vidhAyatataH svayamanyopadezena vA paribhAvya tasyaihikAmuSmikApAyabahulatAMtadadhikaraNaM vividham-anekaiH prakAraiH svAparAdhapratipattipuraHsaraM mithyAduSkRtapradAnena 'avazamayya' upazamaM nItvA tato vizeSeNAvasAyitam-avasAnaM nItaM prAbhRtaM-kalaho yena sa vyavasAyitaprAbhRtaH-vyutsRSTakalaho bhavet / kimuktaM bhavati ?-gurusakAze svaduzcaritamAlocya tatpradattaprAyazcittaMca yathAvatpratipadya bhUyasdakaraNAyAbhyuttiSThet |aah yenasaha tadadhikaraNamutpannaM sayadhupazamyamAno'pinopazAmyati tataHko vidhiH? ityAha-"icchAe paroADhAejjA" ityAdi sUtram / 'icchayA' yathAsvarucyA paraH' anyo dvitIyaH sAdhurAdriyet icchayAparonAdriyeta,prAgiva sambhASaNAdibhirAdaraM kuryAdvA na veti bhAvaH / evamicchayA parastamabhyuttiSThet, icchayA paro nA'bhyuttiSThet / icchayA parastaM sAdhuMvandeta, icchayA paro na vandeta / icchayA parastena sAdhunA saha 'sambhuJjIta' ekamaNDalyAMbhojanaMdAnagrahaNasambhogaMvA kuryAt, icchayA parona sambhuJjIta / icchayA parastena sAdhunA saha 'saMvaset sam-ekIbhUyaikatropAzraye vaset, icchayA parona saMvaset / icchayA para upazAmyeta, icchayA paro nopazAmyeta / paraM yaH 'upazAmyati' kaSAyatApApagamena nivRto bhavati tasyAsti samyagdarzanAdInAmArAdhanA, yastu nopazAmyati tasya nAsti teSAmArAdhanA / 'tasmAt' evaM vicintya Atmanaiva 'upazAntavyam' upazamaH kartavyaH / ziSyaH prAha-"se kimAhu bhaMte !" atha kimatra kAraNamahuH 'bhadanta!' paramakalyANayogin ! tIrthakarAdayaH ? / sUrirAhaupazamasAraMzrAmaNyam, tdvihiinsytsynissphltyaa'bhidhaanaat| uktaJcadazavaikAlikaniyuktau sAmannamanucaraMtassa kasAyA jassa ukkaDA hoti| mannAmi ucchupuSphaM, va niSphalaM tassa sAmannaM // - iti sUtrArthaH / atha viSamapadAni bhASyakRd vivRNoti[bhA.2677] gheppaMti casaddeNaM, gaNi AyariyA ya bhikkhunniioy| ahavA bhikkhuggahaNA, gahaNaM khalu hoi savvesiM / vR-iha sUtre bhikSucceti yazcazabdastena 'gaNI' upAdhyAyastathA AcAryoM bhikSuNyazca gRhyante / athavA 'bhikSugrahaNAt' bhikSupadopAdAnAt sarveSAmapyAcAryAdInAM grahaNaM draSTavyam, "ekagrahaNe tajjAtIyAnAM sarveSAM grahaNam" iti vcnaat|| [bhA.2678] khAmiya vitosiya vinAsiyaMca jhaviyaM ca hoMti egtttthaa| pAhuDa paheNa paNayaNa, egaTThA te u nirayassa / / vRkSAmitaMvyavazamitaM vinAzitaM kSapitamiticaikArthAnipadAni bhvnti|tthaa prAbhRtaMpraheNakaM praNayanamiti vA trINyapyekArthAni / tAni tu prAbhRtAdIni 'nirayasya' narakasya mantavyAni, yata etadadhikaraNaM narakasya-sImantakAdeH prAmRtamiva prAbhRtamucyate, evaM praheNaka-praNayanapade api bhaavniiye|| [bhA.2679] icchA na jinAdeso, ADhA una Adaro jahA puTvi / bhuMjaNa vAsa maNutre, sesa maNune vaitare vA // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-34, [bhA. 2679] 131 vR-icchA nAma na 'jinAdezaH' tIrthakRtAmupadezo'yamiti kRtvA nAdarAdIni padAni karoti kintusvcchnden|tthaa ADhA nAma-AdarastaM yathApUrvamucitAlApAdibhi kRtavA~stathA kuryAdvAna vaa|shessaanni tvabhyutthAnAdIni sugamAnIti kRtvAbhASyakRtAna vyaakhyaataani|atrc sambhojanasaMvAsanapade 'manojJeSu' sambhAgikeSu 'itareSu vA' asAmbhogikeSu bhaveyuH / / kRtA bhASyakRtA viSamapadavyAkhyA / atha niyuktivistaraH[bhA.2680] nAmaM ThavaNA davie, bhAve ya cauvvihaM tu ahigaraNaM / davvammi jaMtamAdI, bhAve udao kasAyANaM / / vR-nAmAdhikaraNaMsthApanAdhikaraNaMdravyAdhikaraNaMbhAvAdhikaraNaMceti cturvidhmdhikrnnm| tatra nAma-sthApane gatArthe / dravyAdhikaraNamAgamato'dhikaraNazabdArthaM prarUpayannanupayukto vktaa| noAgamato jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM dravyAdhikaraNaM yantrAdikaM draSTavyam / yantraM nAma dalanayantrAdi / 'bhAve' bhAvAdhikaraNaM 'kaSAyANAM' krodhAdInAmudayo vijnyeyH|| tatra dravyAdhikaraNaM vyAkhyAnayati[bhA.2681] davvammi u ahigaraNaM, cauvvihaM hoi AnupuvvIe / nivvattaNa nikkhivaNe, saMjoyaNa nisiraNe ythaa|| vR- 'dravye' dravyaviSayamadhikaraNaM caturvidhaM bhavati 'AnupUrvyA' paripATyA, tadyathAnirvartanAdhikaraNaM nikSepaNAdhikaraNaM saMyojanAdhikaraNaM nisarjanAdhikaraNaM ceti / tatra yoniprAbhRtAdinA yadekendriyAdizarIrANi nivartayati, yathA siddhasenAcAryeNAzvA utpaaditaaH| jahA vA egenAyarieNa sIsassa jogo uvadiTTho jahA mahiso bhavati / taM ca sutaM AyariyANaM bhAinijena / so niddhammo unikkhaMto mahisaM uppAeuM soyariyANa hatthe vikkiNai / AyarieNa sutN|ttthgtobhnnei-kiN etenaM? ahaMterayaNajogaMpayacchAmi, davve aahraahi|teaaahriyaa| AyarieNa saMjoiyA egaMte nikkhittA bhaNito-ettieNa kAleNaukkhanijjAsi, ahaM gcchaami| tena ukkhatto / diTThIviso sappo jAto / so teNa mArito / evaM ahigaraNacchedo / so vi sappo aMtomuhutteNamao ti|| __ yadvA vaikriyA-''hArakazarIre api yanniSkAraNe nivartayati, parazu-kuntAdIni vA karoti tnirvrtnaadhikrnnmucyte| nikssepnnaadhikrnnNdvidhaa-laukikNlokottrikNc|ttrymtsygrhnnaarthN galanAmA lohakaNTakaH kUTaM vA mRgAdInAM grahaNAya jAlaM vA lAvakAdInAmarthAya nikSipyate, zatadhyAdIni gharaTTA-'raghaTTAdIni vA yantrANi sthApyante tadetad laukikaM nikSepaNAdhikaraNam / yattu lokottarikaM tat SaDvidham-yatra pAtrAdyupakaraNaM nikSipatitra na pratyupekSate na pramArjayati 1 napratyupekSatepramArjayati2pratyupekSatenapramArjayati 3; yattupratyupekSatepramArjayati 3; yattupratyupekSate pramArjayatica taduSpratyupekSitaMduHpramArjitaM4duHpratyupekSitaMsupramArjitaM 5supratyupekSitaMduSpramArjitaM 6 karoti; evamete SaGbhaGgA nikSepaNAdhikaraNam / yastu saptamo maGgaH supratyupekSitaM supramArjitaM karotitI lakSaNaH sa nAdhikaraNam, zuddhatvAt / yadvA yad bhaktaM pAnakaM vA'pAvRtaM sthApayati tnikssepnnaadhikrnnm|sNyojnaadhikrnnmpi dvidhA laukika-lokottarikabhedAt / tatra laukikaM rogAdyutpattikAraNaM viSa-garAdiniSpattinibandhanaM vA dravyasaMyojanam / lokottarikaM tu Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/34 bhaktopadhizayyAviSayasaMyojanam / nisarjanAdhikaraNamapi laukikaM zara-zakti-cakra-pASANAdInAM nisarjanam / lokottarikaM tu sahasAkArAdinA yat kaNTaka-karkarAdInAM bhaktapAnAntaH patitAnAM nisarjanam / gataM dravyAdhikaraNam / atha bhAvAdhikaraNamAha [bhA. 2682] aha- tiriya uDDakaraNe, baMdhaNa nivvattaNA ya nikkhivaNaM / uvasama-khaeNa uDDaM, udaeNa bhave ahegaraNaM // vR-iha krodhAdInAM kaSAyANAmudayo bhAvAdhikaraNamityuktam atasteSAmeva 'adhastiryagUrdhvakaraNe' adhogatinayanetiryaggatinayane Urdhvagatinayane ca svarUpaM vaktavyam / tathA 'bandhanaM nAma' saMyojanaM 1 nirvarttanA 2 nikSepaNaM 3 casabdasya vyavahitasambandhasyAtra yojanAd nisarjanA 4 ceti caturvidhaM dravyAdhikaraNam / Aha anantarapratipAditamidaM kimarthamidAnImabhidhIyate ? ucyateyat prAg gAthAyAM caturvidhaM dravyAdhikaraNamuktaM tad "davvammi jaMtamAdI" iti padaM vyAkhyAnayatA bhASyakRtA darzitam, idaM tu niryuktikAraH saGgrahagAthayA dvayorapi dravyabhavAdhikaraNayoH svarUpaM sUcayatIti / athAsyA eva prathamApAdaM pazcArddhena vyAcaSTe - "uvasama" ityAdi / kaSAyANAmupazamena kSayena cordhvagati-svargA 'pavargalakSaNA'vApyate / teSAmeva ca tIvrapariNAmAnAmudayena 'adhaH karaNaM bhavati' narakagatigamanaM bhavatIta bhAvaH / upalakSaNamidam, tena nAtitIvraiH kaSAyaistiryaggatirmadhyamaistu manuSyagatiravApyata iti purAtanagAthAsamAsArthaH // athAsyA eva bhASyakAro vyAkhyAnaM karoti[bhA. 2683 ] tivvakasAyasamudayA, gurukammudayA gatI bhave hiTThA / nAikiliTTha- miUhi ya, uvavajjai tiriya-manuesu // vR tIvrAH saGkilaSTapariNAmA ye kaSAyAH krodhAdayasteSAM sambandhI yaH sam-ekIbhAvenodayastena jIvA gurUNAM jJAnAvaraNIyAdikarmaNAmupacayaM kurvanti / gurukarmodayAcca teSAm 'adhaH ' saptamanarakapRthivyAdinarakeSu gatirbhavati / ye tu kaSAyA nAtikliSTAH- nAtIvAzubhapariNAmAstairnAtikliSTaH karmopacayo bhavati tatazca tiryakSUtpadyante / ye tu mRdavaH pratanupariNAmAstairmRduH karmopacayo bhavati tato manuSyeSUtpadyante // [ bhA. 2684 ] 132 khINehi u nivvANaM, uvasaMtehi u anuttarasuresu / jaha nigo taha lahU, samuvacao tena sesesu // vR- 'kSINaiH' abhAvatAM gataiH kaSAyairnirvANamAsAdayati / 'upazAntaiH' viSkambhitodayaiH tuzabdAt kSINopazAntaizcAnuttaravimAnavAsiSu sUreSUtpadyate / evaM yathA prakRSTaH prakRSTataraH kaSAyANAM nigrahaH tathA'yaM jIvaH 'laghuH' laghubhUto bhavati / atha na tathAvidha- kaSAyANAM nigrahaH kRtastataH karmaNAM samupacayo bhavati, tena 'zeSeSu' anuttaravimAnavAsivarjeSu deveSUtpadyate / Aha gurulaghukamagurulaghukaM vA dravyaM bhavati naikAntagurukaM na vA ekAntalaghukamityAgame'bhidhIyate tataH karmaNAM gurutayA jIvA adho gacchanti laghutayA tUrdhvamiti kathaM na virudhyate ? ucyate-iha hi yad Agame gurulaghukamagurulaghukaM vA dravyamuktaM tannizcayanayamatA zrayaNena, idaM tu karmaNAM gurutvaM laghutvaM ca vyavahAranayamatA zrayaNAd ucyate / tathA cAmumevArthaM jJApayitumidamAha [ bhA. 2685 ] guruyaM lahuyaM mIsaM, paDiseho ceva ubhayapakkhe vi / tattha puna paDhamabiiyA, payA u savvattha paDisiddhA // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM - 34, [bhA. 2685 ] 133 vR- gurukaM 9 laghukaM 2 'mizraM' gurulaghukamiti 3 'pratiSedhazcaivobhayapakSe'pi' na gurukaM nApi laghukamityarthaH 4, evaM vyavahAratazcaturddhA dravyam / 'tatra punaH' eteSAM madhye ye prathamadvitIye pade te 'sarvatrApi' nizcayanayamatAzriteSu sUtreSu pratiSiddhe / tathAhi sa nizcayanayo bravIti - nAstyekAntena gurusvabhAvaM kimapi vastu, parAbhiprAyeNa gurutvenAbhyupagatasyApi leSTavAdeH paraprayogAdUrdhvAdigamanadarzanAt; evamekAntena laghusvabhAvamapi nAsti, atilaghorapi bASpAdeH karatADanAdinA adhogamanAdidarzanAt; tasmAdiyaM vastunaH paribhASA - yatkimapyatra jagati bAdaraM vastu tat sarvaM gurulaghu, zeSaM tu sarvamapyagurulaghukamiti / / idameva vyaktIkurvannAhajAteyagaM sarIraM, gurulahu davvANi kAyajogo ya / [bhA. 2686 ] mana-bhAsA agurulahU, arUvidavvA ya savve vi / / vR- audArikazarIrAdArabhya taijasazarIraM yAvad yAni dravyANi, yazca teSAmeva sambandhI 'kAyayogaH ' zarIravyApAraH etat sarvaM gurulaghukamiti nirdezyam / yAni tu mano-bhASAprAyogyANi, upalakSaNatvAd AnapAna-kArmaNaprAyogyANi tadapAntarAlavartIni ca dravyANi, yAni ca sarvANyapi dharmA-dharmASSkAza - jIvAstikAyalakSaNAnyarUpidravyANi tadetat sarvamagurulaghukamiti paribhASyam // [bhA. 2687 ] ahavA bAyaraboMdI, kalevarA gurulahU bhave savve / suhumAnaMtapadesA, agurulahU jAva paramANU // vR- ' athavA ' iti prakArAntaradyotane / bAdarA bondi-zarIraM yeSAM te 'bAdarabondayaH' bAdaranAmakarmodayavarttino jIvA ityarthaH, teSAM sambandhIni yAni kaDevarANi, yAni cAparANyapi bAdarapariNAmapariNatAni bhU-bhUdharAdIni zakracApa- gandharvapuraprabhRtIni vA vastUni tAni sarvANyapi gurulaghUnyucyante / yAni tu sUkSmanAmakarmodayavarttinAM jantUnAM zarIrANi yAni ca sUkSmapariNAmapariNatAni anantaprAdezikAdIni paramANupudgalaM yAvad dravyANi tAni srvaannypygurulghuuni|| darzitaM nizcayanayamatam atha vyavahAranayamatamAha [bhA. 2688 ] vavahAranayaM pappa u, guruyA lahuyA ya mIsagA ceva / Duga padIva mAruya, evaM jIvANa kammAi // vR-vyavahAranayaM punaH 'prApya' aGgIkRtya trividhAni dravyANi bhavanti, tadyathA-gurukANi laghukAni 'mizrakANi ca ' gurulaghUnItyarthaH / tatra yAni tiryagUrdhvaM vA prakSiptAnyapi svabhAvAdevAdho nipatanti tAni gurukANi, yathA-leSTuprabhRtIni / yAni tUrdhvagatisvabhAvAni tAni laghukAni, yathApradIpakalikAdIni / yAni tu nAdhogatisvabhAvAni na vA UrdhvagatisvabhAvAni, kiM tarhi ? svabhAvAdeva tiryaggatidharmakANi tAni gurulaghUni, yathA- 'mArutaH' vAyusataprabhRtIni / evaM jIvAnAM karmANyapi tridhA bhavanti-gurUNi laghUni gurulaghUni ca / tatra yairamI jIvA adhogatiM nIyante tAni gurukANi, yaistu ta evordhvagatiM prApyante tAni laghukAni, yaiH punastiryagyonikeSuvA manuSyeSu vA gatiM kAryante tAni gurulaghukAnIti // tadevaM vyavahAranayAbhiprAyeNa samarthitaH karmaNAM gurutvalaghutvapariNAmaH / atha paraH prAha- nanu jIvAstAvat svavazA eva jJAnAvaraNAdikaM karmopacinvanti tato gatirapi teSAM svavazatayA kiM na pravarttate ? yadevaM karmodayabalAdUrdhvamadhastiryagvA nIyante ? ucyate Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/34 [bhA.2689] kammaM ciNaMti savasA, tassudayammi u paravvasA hoti / rukkhaM duruhai savaso, vigalaisa paravvaso ttto|| vR-jIvAH 'svavazAH' svatantrAeva mithyAtvA-'viratyAdibhiH karma 'cinvanti' badhnantItyarthaH, paraM 'tasya' karmaNa udaye tejIvAH paravazA bhavanti / dRSTAntamAha-yathA kazcit puruSo vRkSa mArohan 'svavazaH' svAbhiprAyAnukUlyenArohati, sa ca kutazcid duHpramAdAt tato vigalan 'paravazaH' svakAmamantareNaiva viglti| Aha yadyevaMtataH kiMsaMsAriNo jIvAH sarvathaiva karmaparavazA eva? ucyate-nAyamekAntaH, yata Aha[bhA.2690] kammavasA khalu jIvA, jIvavasAI kahiMci kmmaaiN| katthai dhaNio balavaM, dhAraNio katthaI blvN| vR-karmavazAH khalu prAyeNAmI saMsAriNo jIvAH, paraM 'kutracit' prabaladhRti-balAdisadbhAve karmANyapi jIvavazAni / amumevA) dRSTAntena draDhayati-yathA 'kutracit' janapadAdau 'dhanikaH' vyavahAriko balavAn, 'kutracit punaH' pratyantagrAmAdau 'dhAraNikaH' RNadhArako'pi balavAn / iyamatra bhAvanA-yadi janapadamadhyavartI vidyamAnavibhavo vA dhAraNikastadA dhaniko balIyAn, atha dhAraNikaH pratyantagrAme vA pallayAM vA gatvA sthitaH na vA tasya tathAvidhaM kimapi dravyamasti tato dhAraNiko balavAn bhavati // eSa dRSTAntaH / athArthopanayamAha[bhA.2691] dhaniyasarisaMtu kamma, dhAraNigasamA u kammiNo hiNti| saMtA'saMtadhanA jaha, dhAraNaga dhiI tanU evaM // vR-iha dhanikasaddazaM karma, dhAraNikasamAnAH 'karmiNaH' sakarmakA jIvA bhavanti, sukha-duHkho pabhogAdiRNadhArakatvAt teSAmiti bhAvaH / yathA ca 'saddhanAH' vidyamAnavibhavAH 'asaddhanAzca' avidyamAnavibhavA dhAraNikA bhavanti / tatra ca vidyamAnavibhave dhAraNike dhaniko yadi kArya bhavati tadA rAjakulabalenataMdhAraNikaMdhRtvA svalpaMdravyaMbalAdapi gRhNAti, sacadhAraNikastasmin dravye datte sati anRNIbhavati athAsAvavidyamAnavibhavastatastena dhanikena sa vazIkriyate, vazIkRtazca tatpAratantrayeNa vartamAno dussahaM daastvaadimhaaduHkhopnipaatmnubhvti| evamatrApi "dhii"tti dhRtibalaM "tanu"tti zArIraMca balaM vidymaanvibhvtaaklpmvseym| idamuktaMbhavatiyasyajIvasyavajrakuDyasamAnaM viziSTaM manaHpraNidhAnabalaM varSabhanArAcasaMhananalakSaNaMcazArIraMbalaM bhavati sa dhanikasazaM karma kSapayitvA sukhenaivAnRNIbhavati; yasya tu dhRtibalaM zArIrabalaM vA na bhavati sa tena karmaNA vazIkriyate, vazIkRtazca tatparatantratayA vartamAno vividhazArIramAnasaduHkhopanipAtamanubhavati // Aha dhRti-saMhananabalopeto yat karma kSapayati tat kimudIrNamanudIrNaM vA kSapayati? iti ucyate[bhA.2692] sahaNo'sahaNo kAlaM, jaha dhanio evameva kmmNtu| udiyA-'nudie khavaNA, hojja siyA aauvjjesu|| vR-dhaniko dvidhA-sahiSNusahiSNuzca / yaH sahiSNaH sa vivakSitaM kAlaM pratIkSate, itarastu na pratIkSate / evameva kamIpi kiJcitsvakAlapUrtI kiJcit punastAmantareNApi svvipaakNdrshytiiti| evamudIrNasyAnudIrNasya vAkarmaNaH kSapaNA dhRti-saMhananabalopetasya bhavet, "siya" tti 'syAt' Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 uddezaka : 1, mUlaM-34, [bhA. 2692] . kadAcit kasyApyevaM bhavati na sarvasya / yastu saMhanana-balavihInaH sa navaramanudIrNaM karma dezataH kSapayet na sarvataH "Auvajesu"ttiAyuHkarmavarjAnAM zeSakarmaNAmanudIrNAnAmapi kSapaNaMbhavati, AyuSaH punarudIrNasyaiva kSapaNamiti bhAvaH / tadevaM dhanika-dhAraNikadRSTAnte jIva-karmaNorubhayorapi tulyameva yathAyogaM balIyastvaM draSTavyam / uktaJca gniAzo brahmadatte bharatanRpajayaH sarvanAzazca kRSNe niicairgotraavtaarshcrmjinptermllinaathe'blaatvm| nirvANaM nArade'pi pazamapariNati sA cilAtIsute'pi itthaM karmA-''tmavIrye sphuTamiha jayatAM sparddhayA tulyruupe| uktaM saprapaJcaM bhAvAdhikaraNam / atha kathaM tadutpadyate ? ityAzaGkAvakAzamavalokya tadutthAnakAraNAni darzayati[bhA.2693] saccitte accitte, mIsa vaogaya parihAra deskhaa| sammamaNAuTTate, ahigaraNamao samuppaje // vR- 'sacitte' zaikSAdau 'acitte' vastra-pAtrAdau 'mizrake' sabhANDa-mAtrakopakaraNe zaikSAdAvanAbhAvye'pareNagRhyamANe, tathA 'vacogataM vyatyAneDitAditatra vA vidhIyamAne, parihAraHsthApanA tadupalakSitAniyAni kulAniteSAvApraveze kriyamANe, dezakathAyAMvA vidhIyamAnAyAm, eteSu sthAneSu pratinodito yadi samyag nAvarttate-na pratipadyate ato'dhikaraNamutpadyate iti niyuktigAthAsamAsArthaH / / athainAmeva vivRNoti[bhA.2694] AbhavvamademANe, giNhata taheva maggamANe ya / saccittetaramIse, vitahApaDivattio klho|| vR-'AbhAvyaM nAma' zaikSaHzaikSikA vA kasyApyAcAryasyopatasthe 'yuSmadantike pravrajyAM gRhNAmi' iti| tamupasthitaM matvA vipariNamayya paraH kazcidAcAryo gRhNAti tato maulAcAryobravIti-kimevaM madIyamAbhAvyaM gRhNAsi ?, pUrvagRhItaM vA zaikSAdikaM yAcitaH-madIyamAbhAvyaM kiM na prayacchasi ? iti| evamAbhAvyaM sacittam itarad' acittaM mizrRMvA tatkAlaM gRhyamANaMpUrvagRhItaMvAmAryamANamapi yadA vitathapratipattito na dadAti tadA kalaho bhavati / vitathapratipattirnAma-parasyAbhAvyamapi zaikSAdikamanAbhAvyatayA prtipdyte||vcogtdvaarmaah[bhaa.2695] viccAmelaNa sutte, desIbhAsA pavaMcane ceva / annammi ya vattavve, hInAhiya akkhare ceva / / vR- 'sUtre' sUtraviSayA yA 'vyatyAneDanA' aparAparoddezakA-'dhyayana-zrutaskandheSu ghaTamAnakAnAmAlApaka-zlokAdInAM yojanA, yathA-"savvajIvA viicchaMti, jIviuMnamarijiuM" ityatra idamapyAlApakapadaM ghaTate "savve pANA piyAuyA" ityAdi / tathAbhUtaM sUtraM parAvartayan 'kimevaM sUtraM vyatyAneDayasi ?' iti pratinodito yadi na pratipadyate tadA'dhikaraNaM bhavati / dezIbhASA nAma-maru-mAlava-mahArASTrAdidezAnAM bhASA tAmantrayatra dezAntare bhaSamANa upahasyate, upahasyamAnazvAsaGkhaDaM karoti / yadvA prapaJcanaM vacanAnukAreNa vA ceSTAnukAreNa vA ko'pi karoti tataH prapaJcayamAnasAdhunA shaadhikrnnmutpdyte|anysmin vA vaktavye ko'pynydvkti| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/34 yadvA hInAkSaramadhikAkSaraM vA padaM vakti / tatra hInAkSaram-bhAskara iti vaktavye bhAkara iti vakti, adhikAkSaram-suvarNamiti vaktavye susuvarNamiti brviiti||prihaarikdvaarmaah[bhaa.2696] parihAriyamaThaveMte, ThaviyamaNaTThAe nivvisNtevaa| kucchiyakule va pavisai, coiya'nAuTTaNe klho|| vR-guru-glAna-bAlAdInAM yatra prAyogyaM labhyate tAni kulAni parihArikANyucyante, ekaM gItArthasaGghATakaM muktvA zeSasaGghATakAnAM parihAramarhantIti vyutpatteH / tAni yadi na sthApayati, sthApitAni vA 'anartha' niSkAraNaM 'nirvizati' pravizatItyarthaH, yadvA 'parihArikANi nAma' kutsitAni jAtyAdijugupsitAnIti bhAvaH, teSu kuleSu pravizati / eteSu sthAneSu nodito yadi nAvarttate na vA teSu pravezAduparamate tataH kalaho bhavati / / dezakathAdvAramAha[bhA.2697] desakahAparikahaNe, ekke ekke va desraagmmi| mA kara desakahaM ti ya, coiya aThiyammi ahigaraNaM // vR-dezakathAyA upalakSaNatvAdbhakta-strI-rAjakathAnAMca parikathanaM kurvANo dvitIyena sAdhunA noditaH-mA dezAdikathAM kArSI, na vartate sAdhUnAmIzI kathAM kathayitum / sa prAha-ko'si tavaM yenaivaM mAM vArayasi? / tathApi asthite' anuparate satyadhikaraNaM bhavati / yadvA "ekke ekke va desarAgammi"tti ekaH sAdhuH surASTrAM varNayati, yathA-ramaNIyaH surASTrAviSayaH; dvitIyaH prAhakUpamaNDUkastvam, kiMjAnAsi? dakSiNApathaevapradhAnodezaH; evamekaikadezarAgeNottarapratyuttarikAM kurvANayostayoradhikaraNaM bhavati // evamutpanne'dhikaraNe kiM kartavyam ? ityAha[bhA.2698] jo jassa u uvasamaI, vijjhavaNaM tassa tena kAyavvaM / jo u uvehaM kujjA, Avajjai mAsiyaM lahugaM / vR-yaHsAdhuryasya sAdhoHprajJApanayopazAmyatitasyatena sAdhunA 'vidhyApana' krodhAgninirvApaNaM kartavyam / yaH punaH sAdhurupekSAM kuryAt sa Apadyate mAsika laghukam // [bhA.2699] lahuo u uvehAe, guruo so ceva uvahasaMtassa / uttuyamANe lahugA, sahAyagatte srisdoso|| vR- upekSAM kurvANasya laghuko mAsaH prAyazcittam / upahasataH sa eva mAso gurukaH / atha utprAbalyena tudati uttudati-adhikaraNaM kurvantaM vizeSata uttejayatItyarthaH tatazcatvAro lghukaaH| atha kalahaM kurvataH 'sahAyakatvaM' sAhAyyaM karoti tato'sAvadhikaraNakRtA saha sadhzadoSa iti kRtvA sadRzaM prAyazcittamApadyate, caturgurukamityarthaH // tathA cAha[bhA.2700] cauro cauguru ahavA, visesiyA hoti bhikkhumAINaM / ahavA caugurugAdI, havaMti U cheda nitttthvnnaa|| vR-bhikSu-vRSabhopAdhyAyA-''cArNAmadhikaraNaMkurvatAMpratyekaMcaturgurukam, tatazcatvArazcaturgurukA bhavanti |athvaat eva caturgurukAstapaH-kAlavizeSitA bhavanti, tadyathA-bhikSozcaturgurukaMtapasA kAlenaca laghukam, vRSabhasya tadeva kAlagurukam, upAdhyAyasya tapogurukam, AcAryasya tapasA kAlena ca gurukam / athavA caturgurukAdArabhya cchede niSThApanA kartavyA, tadyathA-bhikSuradhikaraNaM karoti caturgurukam, vRSabhasyaSaDlaghukam, upAdhyAyasyaSaDgurukam, AcAryasyAdhikaraNaMkurvANasya Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 34, [bhA. 2700 ] 137 ccheda iti / yathA cAdhikaraNakaraNe AdezatrayeNa prAyazcittamuktaM tathA sAhAyyakaraNe'pi draSTavyam, samAnadoSatvAt / / athopekSAvyAkhyAnamAha [bhA.2701] parapattiyA na kiriyA, mottu paraTuM ca jayasu AyaTThe / avayaveA vattA, guNo vi doso havai evaM // vR-ihAdhikaraNaM kurvato dRSTvA mAdhyasthyabhAvena tiSThan anyeSAmapyupadezaM prayacchati-parapratyayA yA 'kriyA' karmabandhaH sA asmAkaM na bhavati, parakRtasya karmaNa Atmani saGkramAbhAvAt / tathA yadyetAvadhikaraNakaraNAdupazAmyete tataH parArtha kRto bhavati / taM ca parArthaM muktvA yadi mokSArthinastadA 'AtmArtha eva' svAdhyAya-dhyAnAdike 'yatadhvaM' prayatnaM kuruta / api cetyabhyuccaye / odhaniyuktizAstre'pyupekSA saMyamAGgatayA proktA, "uvehittA saMjamo vutto" (pehettA saMjamo vutto, uvehittA vi saMjamo) / iti vacanAt / yadvA "maitrI- pramoda - kAruNya- mAdhyasthyAni sattvaguNAdhika-klizyamAnA-'vineyeSu" iti vacanAd avineyeSu mAdhyasthyAparaparyAyA upekSaiva proktA, tataH saiva sAdhUnAM kartumuciteti bhAvaH / atra sUrirAha "guNo vi doso havai evaM " ti yadidamavineyeSu mAdhyasthyamupadiSTaM tadasaMyatApekSayA na punaH saMyatAnaGgIkRtya; yasmAdasaMyateSviyamupekSA kriyamANA guNaH saMyateSu tu kriyamANA mahAn doSo bhavati / uktaJcaughaniryuktAvapi saMjayagihicoyaNa'coyaNe yavAvAra ovehA / atha " parapattiyA na kiriya" tti padaM bhAvayati [bhA. 2702] jai paropaDisevijjA, pAviyaM paDisevaNaM / majjha monaM caraMtarasa, ke aTThe parihAyaI // - yadi 'paraH' AtmavyatiriktaH 'pApikAm' akuzalakarmarUpAmadhikaraNAdikAM pratisevanAM pratiseveta tato mama maunamAcarataH ko nAma jJAnAdInAM madhyAdarthaH parihIyata ? na ko'pItyarthaH // atha "mottu paraTTaM va jayasu AyaTTe" iti padaM vyAcaSTe [bhA. 2703] Aya uvattA, mAya paraTThammi vAvaDA hoha / haMdi paraTThAuttA, AyaTThaviNAsagA hoMti // vR- AtmArtho nAma-jJAna-darzana- cAritrarUpaM pAramArthikaM svakAryaM tatropayuktA bhavata, mA ca 'parArthe' parakArye'dhikaramopazamanAdau vyApRtA bhavata / handIti hetUpadarzane / yasmAt parArthAyuktA 'AtmArthavinAzakAH' svAdhyAya-dyAnAdyAtmakAryaparimanthakAriNo bhavanti / / gatamupekSAdvAram / athopahasanottejanAdvAre yugapad vyAcaSTe [bhA. 2704] eso vi tAva dammau, hasai va tassomayAe ohasanA / uttaradAnaM mA osarAhi aha hoi uttuaNA / / vR- dvayoradhikaraNaM kurvatorekasmin sIdati AcAryo'nyo vA bravIti - eSo'pi tAvadadAntapUrvodamyatAmidAnImanena; yadi vA tasya 'avamatAyAM' pazcAtkaraNe ityarthaH svayamaTTaTTahAsairupahasati, etadupahasanamucyate / tathA tayormadhyAd yaH sIdati tasya 'uttaradAnaM ' amukamamukaM ca brUhi ityevaM zikSApaNam; yadvA-mA'muSmAdapasarastvam, dhDhIbhUya tathA laga yathA naitena parAjIyase, athaiSottejanA'bhidhIyate // atha sahAyakatvaM vyAkhyAnayati [bhA. 2705 ] vAyAe hatthe hi va, pAehi va daMta-lauDamAdIhiM / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/34 jo kuNai sahAyattaM, samAnadosaM tayaM beti|| / vR-dvayoH kalahAyamAnayormadhyAdekasya pakSe bhUtvA yaH ko'pi vAcA hastAbhyAM vA padbhyAM vA dantairvA laguDAdibhirvA 'sahAyatvaM' sAhAyyaM karoti taM tenAdhikaraNakAriNA saha samAnadoSaM tIrthakarAdayo bruvte||athaacaaryaannaamupekssaaN kurvANAnAM sAmAnyena vA'dhikaraNe'mupazAmyamAne doSadarzanArthamidamudAharaNamucyate-aranamajjhe egaM agAhajalaM savvato vaNasaMDamaMDiyaM mahaMtaM saraM asthi / tattha ya bahUNi jalacara-thalacara-svahacarasattANi acchaMti / tattha egaM mahallaM hasthijUhaM parivasai / annayA ya gimhakAle taM hatthijUhaM pAniyaM pAuM NhAuttinaM majjhaNha desakAle sIyalarukkhacchAyAe suhaMsuheNaM ciTThai / tattha yaadUradese do saraDA bhaMDiumAraddhA / vaNadevayAe ate daTuM savvesiM sabhAsAe AghosiyaM / kiM tat ? ityAha[bhA.2706] nAgA! jalavAsIyA!, suNeha ts-thaavraa!| saraDA jattha bhaMDaMti, abhAvo priyttii|| vR-'bho nAgAH!' hastinaH ! tathA jalavAsinaH!' matsya-kacchapAdayaH ! apara ca ye trasAH! mRga-pazu-pakSiprabhRtayaH! sthAvarAzca-sahakArAdayovRkSAH! ete sarve'piyUyaM zraNutamadIyaMvacanamyatra sarasi saraTau 'bhaNDataH' kalahaM kurutaH tasya 'abhAvaH parivarttate vinAzaH sambhAvyata iti bhaavH|taamaa ete saraDe bhaMDate uvekkhaha, vAreha tubbhe / evaM bhaNiyA vitejalacarAiNo ciMtaMtikiM amhaM ete saraDA bhaMDatA kAhiti? / tattha ya ego saraDo bhaMDato pillito / so dhADijaMto suhapasuttarasa egassa jUhahivassa hasthissa 'bilaM' ti kAuM nAsApuDaM paviTTho / biio vi tassa piTThao ce paviTTho / te sirakavAle juddhaM saMpalaggA / tassa hathissa mahaMtI araI jaayaa| tao deyaNaTTo mahaIe asamAhIe vaTTamANo uThettA taMvaNasaMDaM cUrei, bahave tattha vissaMtA sattA ghAiyA, jalaM ca ADohiteNa jalacarA ghAiyA, talAgapAlI ya bheiyA, talAgaM viNaTuM, tAhe jalacarA vi savve vinaTThA / / amumevArthamAha[bhA.2707] vanasaMDa sare jala-thala-khahacara vIsamaNa devayA khnnN| vAreha saraDuvekkhaNa, dhADaNa gayanAsa cUraNayA / / vR- vanakhaNDamaNDite sarasi jalacara-sthalacara-khacarANAM vizramaNam / tatra ca saraDabhaNDanaM dRSTvA vanadevatayA "nAgA ! jalavAsIyA !" ityAdi zlokakathanaM kRtvA "vArayata saraTau kalahAyamAnau" ityupadiSTam / tatazca tairnAgAdibhi saraTayorupekSaNaM kRtam / ekasya ca saraTasya dvitIyena ghATanam / tato'sau ghATyamAno gajanAsApuTaM prvissttvaan| tatpRSThato dvitIye'pi praviSTe tayozcayuddhelagnemahAvedanArtena hstinaavnkhnnddsycuurnnNkRtmiti| eSa dRSTAntaH,ayamarthopanayaHyathA teSAmupekSamANAnAM tat padmasaraH sarveSAmapyAzrayabhUtaM vinaSTam, tasmiMzca vinazyamAne te'pi vinaSTAH, evamatrApyAcAryAdInAmupekSamANAnAM mahAn doSa upajAyate / katham ? iti ced ucyateiha tAvadhikaraNakAriNAvupekSitau parasparaMmuSTAmuSTi vAdaNDAdaNDi vAyudhyetAm, tatazcaparamparayA rAjakulajJAte saJjAte sati sa rAjAdisteSAMsAdhUnAMbandhanaMvAgrAma-nagarAderniSkAzanaMvA kaTakamada vA kuryAt / / kiJcAnyat__ [bhA.2708] tAvo bhedo ayaso, hAnI daMsaNa-caritta-nANANaM / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-34, [bhA. 2708] sAhupadoso saMsAravaDaNo sAhikaraNassa // vR-tApo bhedo'yazo hAnirdarzana-jJAna-cAritrANAM tathA sAdhupradveSaH saMsAravarddhano bhavati / ete sAdhikaraNasya doSA bhavantIti niyuktigAthA samAsArthaH / / athainAmeva gAthAM vivRNoti[bhA.2709] aibhaNiya abhaNie vA, tAvo bhedo u jIva caraNe vaa| rUvasarisaM na nIlaM, jimhaM va mane ayasa evaM / / vR-tApo dvidhA-prazasto'prazastazca / tatrAtibhaNite sati cintayati-dhig mAM yena tadAnIM sa sAdhurbahuvidhairasadabhyAkhyAnairabhyAkhyAtaH itthamitthaM cAkruSTaH, eSaprazastastApa ucyte|athabhnnitNn tathAvidhaM kimapi tasya sammukhaM bhaNitaM tatazcintayati-hA! mandabhAgyo vismaraNazIlo'haM yad mayA tadIyaM jAtyAdimarmanikurumbaM na prakAzitam, eSa aprazastastApo mantavyaH / tathA 'bhedo nAma kalahaMkRtvAjIvitabhedaM caraNabhedaMvA kuryu, pazcAttApataptacetasovaihAyasAdimaraNamabhyupagaccheyu: uniSkramaNaM vA kuryuriti bhAvaH / tathA loko brUyAt-aho ! amISAM zramaNAnAM rUpasadhzaM' yAzaM bahiH prazAntAkAraM rUpamavalokyate tAzaM 'zIlaM' manaHpraNidhAnaM nAsti / yadvA-kiM manye 'jima' lajjanIyaM kimapyanena kRtaM yenaivaMpramlAnavadano dRzyate? |evmaadikmyshH smucchlti|| [bhA.2710] akkuTTa tAlie vA, pakkhApakkhi kalahammi gaNabhedo / egayara sUyaehiva, rAyAdIsiDhe ghnnaadii|| vR-jakAra-makArAdibhirvacanairAkruSTe 'tADite vA' capeTA-daNDAdibhirAhate sati 'pakSApakSi' parasparapakSaparigraheNasAdhUnAM klhejaatestignnbhedobhvti|tthaa tayoH pakSayormadhyAdekatarapakSaNa rAjakulaM gatvA 'ziSTe' kathite sati 'sUcakairvA' rAjapuruSavizeSai rAjAdInAM jJApite grahaNA''karSaNAdayo doSA bhavanti / [bhA.2711] vattakalaho vina paDhai, avacchalatte ya daMsaNe haanii| jaha kohAivivaDDI, taha hAnI hoi caraNe vi|| vR-'vRttakalaho'pi' kalahakaraNottarakAlamapi kaSAyakaluSitaH pazcAttApataptamAnasovA yanna paThati eSA jJAnaparihANiH / sAdhupradveSataH sAdharmikavAtsalyaM virAdhitaM bhavati, avAtsalyeca darzanaparihAniH / yathA cakrodhAdInAMkaSAyANAM vRddhistathA caraNe'pi' cAritrasya parihAnirbhavati, vizuddhasaMyamasthAnapratipAtenAvizuddhasaMyamasthAneSu gamanaM bhavatItyarthaH / / etacca vyavahAramAzrityoktam / nizcayatastu[bhA.2712] akasAyaM khucarittaM, kasAyasahito na saMjao hoi / sAhUNa padosena ya, saMsAraM so vivaDDhei / / vR-khuzabdasyaivakArArthatvAd 'akaSAyameva' kaSAyavirahitameva cAritraM bhagavadbhiH prajJaptam / atonizcayanayAbhiprAyeNa kaSAyasahitaHsaMyataevanabhavati, caaritrshuunytvaat|tthaasaadhuunaamupri yaH pradveSastenAsau sAdhikaraNaH san saMsAraM varddhayati, dIrghataraMkarotIti bhAvaH / yata ete doSAstata upekSA na vidheyA / / kiM punastarhi kartavyam ? ityAha[bhA.2713] AgADhe ahigaraNe, uvasama avakaDDaNA ya guruvayaNaM / ___ uvasamaha kuNaha jjhAyaM, chaDDaNayA sAgapattehiM // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/34 - vR- 'AgADhe' karkaze'dhikaraNe utpanne sati dvayorapyupazamaH karttavyaH / katham ? ityAhakalahAyamAnayostayoH pArzvasthitaiH sAdhubhiH 'apakarSaNam' apasAraNaM kartavyam / gurubhizcopazamanArthamidaM vacanamabhidhAtavyam-AryA ! upazAmyatopazAmyata, gAthAyAmanuktamapi dvivacanaM prakramAd dRzyam, anupazAntAnAM kutaH saMyamaH? kuto vA svAdhyAyaH ?, tasmAdupazamaM kRtvA svAdhyAyaM kuruta, kimevaM dramakavat kanakarasasya zAkapatraiH 'chardanAM' parityAgaM kurutha? // kaH punarayaM dramakaH ? ucyate- jahA ego parivvAyago damagapurisaM cintAsogasAgarAvagADhaM pAsatti, pucchati ya-kimevaM ciMtAparo? / tena se sabbhAvo kahito 'dAriddAbhibhUto mi'tti / tena bhaNitaM-issaraMtumaM karemi, jato nemitato gacchAhi, jaMcabhaNAmitaMsavvaM kAyavvaM / tAhe tesaMbalaM ghettuNpvvyniguNjNpvitthtthaa| parivvAyageNayabhaNito-esa kaNagaraso sIta-vAtA-''tava-parissamaM agaNintehiM tisA-khudhAveyaNaM sahaMtehiM baMbhacArIhiM acittakaMda-mUla-patta-puppha-phalAhArIhiM samIpattapuDaehiM bhAvato arussamANehiM ghettavyo, esa se uvacAro / tena damagena so kanagaraso uvacAreNa gahito, tuMbayaM bharitaM / tato niggatA / tena parivvAyageNa bhaNitaM-suruTeNa vi tume esa sAgapattena nchddddiyvvo|tto so parivvAyago gacchaMtotaMdamagapurisaMpuno puno bhaNai-mama pabhAveNa Isaro bhavissasi / so ya puno puno bhannamANo ruTTho bhaNati-jaMtujjha pasAeNa IsarattaNaM tena mena kajjAtaMkanagarasaMsAgapattena chddddeti| tAheparivvAyageNa bhannati-hAhAdurAtman! kimeyaM tumekayaM? / [bhA.2714] jaMajjiyaM samIkhallaehiM tava-niyama-baMbhamaiehiM / taM dAni paccha nAhisi, chaDDiMto sAgapattehiM / / vR-yadarjitaM zamIsambandhibhiH khallakaiH-patrapuTaistapo-niyama-brahmayuktaiH tadidAnIM zAkapatraiH parityajan 'pazcAt parityAgakAlAdUrdhvaMparitapyamAnojJAsyasi, yathA-duSThumayA kRtaMyaccirasaJcitaH kanakarasaH zAkapatrairutsicya parityaktaH / evaM parivrAjakeNa dramaka upAlabdhaH / athAcAryastAvadhikaraNakAriNAvupAlabhate-AryA ! yaccAritraM kanakarasasthAnIyaM tapo-niyama-brahmacaryamayaiH zamIkhallakairarjitaM parISahopasargAdizramamagaNayadbhizcirAt kathaM kathamapi mIlitaM tadidAnI zAkapatrasadRzaiH kaSAyaiH parityajantaH pazcAt paritapyamAnAH svayameva jJAsyatha / yathA-hA! bahukAlopArjitena saMyamakanakarasena tumbakasthAnIyaM svajIvaM bahupUrNaM kRtvA pazcAt kalahAyamAnaiH zAkavRkSapatrasthAnIyaiH kaSAyairutsicyotsicyAyamAtmA riktIkRtaH, zirastuNDhamuNDanAdizca pravrajyAprayAso mudhaiva vihita iti // Aha kathamekamuhUrtabhAvinA'pi krodhAdinA cirasaJcitaM cAritraM kSayamupanIyate? ucyate[bhA.2715] jaMajjiyaMcarittaM, desUnAe vi puvvkoddiie| taMpi kasAiyametto, nAsei naro muhutteNa / / vR-yadarjitaM cAritraM 'dezonayA'pi' aSTavarSanyUnayA'pi pUrvakoTyA tadapi, AstAmalpatarakAlopArjitamityapizabdArtha, 'kaSAyitamAtraH' udIrNamAtrakrodhAdikaSAya ityarthaH 'nAzayati' hArayati 'naraH' puruSaH 'muhUrtena' antarmuhUrteneti bhAvaH / yathA prabhUtakAlasaJcito'pi mahAn tRNarAzi sakRtprajvAlitenApyagninA sakalo'pi bhasmasAd bhavati, evaM krodhAnalenApi sakRdudIritena cirasaJcitaM cAritramapi bhasmIbhavatIti hRdayam / evamAcAryeNa sAmAnyatasta Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 34, [bhA. 2715] yoranuziSTirdAtavyA, na tvekameva kaJcana vizeSya bhaNanIyam / yata Aha[bhA. 2716] Ayariya egu na bhaNe, aha egu nivAri mAsiyaM lahugaM / rAga-ddosavimukke, sIyagharasamo u Ayario / / 141 vR- AcAryo naikamadhikaraNakAriNaM 'bhaNati' anuzAsti / athAcArya ekameva 'nivArayati' anuzAsti na dvitIyaM tato mAsikaM laghukamApadyate, asAmAcArIniSpannamiti bhAvaH / tasmAdAcAryo rAga-dveSavimuktaH zItagRhasamo bhavet / zItagRhaM nAma-varddhakiratnanirmitaM cakravartigRham, tacca varSAsu nivAtapravAtaM zakAle soSmaM grISmakAle zItalam / yathA ca taccakravartinaH sarvarttukSamaM tathA dramakAderapi prAkRtapuruSasya tat sarvartukSamameva bhavati, evamAcAryairapi nirvizeSairbhavitavyam / / atha vizeSaM karoti tata ime doSAH [bhA. 2717] vArei esa eyaM, mamaM na vArei pakkharAgeNaM / bAhirabhAvaM gADhataragaM ca maM pekkhasI ekkaM // vR-eSa AcAryaH 'AtmIyo'yam' iti budhyA amuM vArayati, mAM tu parabudhyA pazyanna vArayati, evaM pakSarAgeNa kriyamANena ananuziSyamANaH sAdhurbAhyabhAvaM gacchati / yadvA so'nanuziSyamANo gADhataramadhikaraNaM kuryAt / athavA tamAcAryaM parisphuTameva brUyAt-tvaM mAmevaikaM bAhyatayA prekSase / tatazcAtmAnamudvadhya yadi mArayati tata AcAryasya pArAJcikam / athonniSkrAmati tato mUlam / tasmAd dvAvapyanuzAsanIyau | anuziSTau ca yadyupazAntau tataH sundaram / athaika upazAnto na dvitIya:, tena copazAntena gatvA sa svAparAdhapratipattipurassaraM kSAmitaH paramasau nopazAmyati / Aha kathametadasau jAnAti yathA'yaM nopazAntaH ? ucyate yadA vandyamAno'pi na vandanakaM pratIcchati, yadi vA'vamaratnAdhiko'sau tatastaM ratnAdhikaM na vandate, AdriyamANo'pi vA nAdriyate / evaM tamanupazAntamupalakSya tato'sau kiM karoti ? ityAha [bhA. 2718] uvasaMto'nuvasaMtaM, tupAsiyA vinnavei AyariyaM / tassa upannavaNaTThA, nikkhevo pare imo hoi // vR-upazAntaH sAdhuranupazAntamaparaM dRSTvA''cAryaM vijJapayati-kSamAzramaNAH ! upazAnto'ham parameSa jyeSThAryo'muko vA nopazAmyati / tata AcAryAstasya prajJApanArthaM paranikSepaM kurvanti / sa ca paranikSepaH 'ayaM' vakSyamANo bhavati / / tamevAha [bhA. 2719] nAThavaNA davie, khette kAle tadannamanne a / Aesa kama bahu pahANa bhAvao u paro hoi // vR- nAmaparaH sthApanAparo dravyaparaH kSetraparaH kAlaparaH / ete ca dravyaparAdayaH pratyekaM dvidhA, tadyathA - " tadannamanne ya'tti taddravyAnyo'nyadravyAnyazca taddravyaparo'nyadravyaparazcetyarthaH / evaM tatkSetraparo'nyakSetraparazca, tatkAlaparo'nyakAlaparazca / tathA'' dezaparaH kramaparo bahuparaH pradhAnaparo bhAvaparazceti dazadhA mUlabhedApekSayA paranikSepo bhavatIti niyuktigAthAsamAsArthaH / athAsyA eva bhASyakAro vyAkhyAM kartukAmo nAma-sthApane kSuNNatvAdanAdhtya jJazarIra bhavyazarIravyatiriktaM dravyaparaM tAvadAha [bhA. 2720] paramANupuggalo khalu, taddavvaparo bhave anusseva / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/34 annaddavvaparo khalu, dupaesiyamAiNo tassa / / vR-dravyaparo dvidhA, tdythaa-tvypro'nydrvyprshc| tatra 'aNoH paramANu pudgalasyAparaH paramANupudgalaH paratayA cintyamAnastavyaparobhavati / tasyaiva paramANupudgalasyadvipradezikAdayaH skandhAH paratayA cintyamAnA anyadravyaparA bhvnti| [bhA.2721] emeva ya khaMdhANa vi, taddavvaparA u tullsNghaayaa| je u atulapaesA, aNU ya tassa'nnadavvaparA // vR-'evamevaca' paramANupudgalavavyaNukaprabhRtInAM skandhAnAmapiye 'tulyasaGghAtAH' parasparaM samAnapradezasaGkhyAkAH skandhAstetadravyaparAH, ye punaH 'atulyapradezAH'visaddazapradezasaGkhyAkAH skandhAH 'aNavazca ekANukAste sarve'pyanyadravyaparA bhavanti / tadyathA-vyaNukaskandho vyaNukaskandhasya tavyaparaH, tryaNukAdayastu skandhAH paramANavazca tasyAnyadravyaparAH; evaM tryaNukAdayo'pyanantANukaparyantAH skandhAH parasparaMtulyapradezasaGkhyAkAstavyaparAH, visadhzapradezasaGkhyAkAstvanyadravyaparA mantavyAH, yAvat sarvotkRSTANuko mahAskandhaH / atha kSetra-kAlaparau pratipAdayati[bhA.2722] egapaesogADhAdi khete emevajA asNkhejaa| egasamayAiThiiNo, kAlammi vijA asNkhejjaa| vR-'kSetre kSetraviSaye'piparadvAre cintyamAne 'evameva' tatkSetraparA-'nyakSetraparabhedena pudgalA ekprdeshaavgaaddhaadyo'sngkhyeyprdeshaavgaaddhNyaavdrssttvyaaH| tadyathA-ekapradezAvagADhaH paramANuH skandho vA ekapradezAvagADhasya tatkSetraparaH, dvitripradezAvagADhAdayaH punastasyAnyakSetraparAH; tathA dvipradezAvagADhaH skandho dvipradezAvagADhasya skandhasya takSetraparaH, ekatryAdipradezAvagADhAstu tasyAnyakSetraparAH; evaM vistareNa sarvA'vagAhanA draSTavyA / kAle'pyekasamayAdisthitayaH pudgalA yAvadasaGkhyeyasamayasthitayastAvat tatkAlaparA-'nyakAlaparabhedAdvaktavyAH-tatraikasamayasthitikAnAM pudgalAnAmekasamayasthitikAstatkAlaparAH, dvitryAdisamayasthitikAH punaranyakAlaparAH; evaM yAvadasayeyotsarpiNyavasarpiNIgatAsaGkhayeyasamayasthitikAnAM pudgalAnAM tAvatsaGkhyAkasamayasthitikAevatatkAlaparAH, zeSAstvekasamayasthitikAdayaH srve'pynykaalpraaavsaatvyaaH|| athAdezaparaM vyAcaSTe[bhA.2723] bhoaNa-pesaNamAdIsu egakhittaTThiyaM tujNpcchaa| Adisai muMja kuNasuva, Aesaparo havai es|| vR-bhojana-pratItaM preSaNaM-vyApAraNaM tadAdiSu kAryeSu kaJcana puruSamekasmin kSetre sthitamapi 'pazcAt paryante Adizati-yathA 'bhutva' bhojanaM videhi, 'kuru vA' kRSyAdikarma vidhehi, eSa Adezaparo bhavati, AdezaH-AjJapanaM tadAzritya paraH-pAzcAtya Adezapara iti vyutpatteH / / atha kramaparamAha[bhA.2724] davvAi kamo cauhA, dabbe paramANumAi jaa'nNtN| . eguttaravuDDIe, vivaDDiyANaM paro hoi|| kR-kramaH paripATIrityeko'rthaH,tamAzrityaparaHkramaparaH |scturdaa-drvy-kssetr kaal-bhaavbhedaat| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 uddezakaH 1, mUlaM-34, [bhA. 2724] tatra 'dravye' dravyataH paramANumAdau kRtvA anantapradezikaskandhaM yAvadekottarapradezavRdhyAvardhitAnAM pudgaladravyANAM yo yadapekSayA paraH sa tasmAd dravyakramaparo bhavati, tadyathA-paramANupudgalAd dvipradezikaskandhaH, dvipradezikaskandhAt tripradezikaskandhaH, evaM yAvadasaGkhyeyapradezikaskandhAdanantapradezikaskandho dravyakramaparaH / kSetrakramaparo'pyevameva; navaramekapradezAvagADhAd dvipradezAvagADhaH, dvipradezAvagADhAt tripradezAvagADhaH, evaM yAvat saGghayeyapradezAvagADhAdasaGkhayeyapradezAvagADhaH kssetrkrmprH| kAlakramaparastvevam-ekasamayasthitikAdvisamayasthitikaH, dvisamayasthitikA trisamayasthitikaH, evaMyAvat saGkhyeyasamayasthitikAdasaGkhyeyasamayasthitikaH kAlakramaparaH / bhAvakramaparaH punarevam-ekaguNakAlakAd dviguNakAlakaH, dviguNakAlakAt triguNakAlakaH, vaM yAvadasaddhyeyaguNakAlakAdanantaguNakAlako bhAvakramaparaH / evaM nIlalohitahAridra-zuklarUpeSu zeSeSvapi catuSu varNeSu, surabhi-durabhilakSaNe ca gandhadvaye, tikta-kaTukaSAyA'mla-madhurAtmakecarasapaJcake, guru-laghu-mRdu-kaThina-snigdha-rUkSa-zItoSNalakSaNecasparzASTake yathAkramaM bhAvakramaparatA bhAvanIyA ||ath bahuparaM bhAvayati[bhA.2725] jIvA 1 puggala 2 samayA 3, davva 4paesA ya 5 pajjavA 6cev| thovA 1 naMtA 2 naMtA 3, visesamahiyA 4 duve'naMtA 5-6 // ihpuurvaarddh-pshcaarddhpdaanaaNythaakrmNyojnaakaaryaa| tadyathA-'jIvAH' saMsAri-muktabhedabhinnAste sarvastokAH,jIvebhyaH pudgalA anantaguNAH, pudgalebhyaH samayAanantaguNAH, samayebhyo dravyANi vizeSAdhikAni, dravyebhyaH pradezA anantaguNAH, pradezebhyaH paryAyA anantaguNAH / uktaJca vyAkhyAprajJaptau-eesiNaM bhaMte! jIvANaM poggalANaM addhAsamayANaM addhAsamayANaM savvadavvANaM savvapaesANaM savvapaJjavANa ya kayare katarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA? goyamA! savvatthovAjIvA, poggalAanaMtaguNA, addhAsamayAanaMtaguNA, savvadavvA visesAhiyA, savvapaesAanaMtaguNA, savvapajjavAanaMtaguNA |atraamiissaamitthmlpbhutvehetubhaavnaa bhagavatITIkAyAM vRddhairupadarzitA''ste, atastadarthinA saivAvalokanIyA ||ath pradhAnaparamAha[bhA.2726] dabve sacittamAdI, sacittadupaesu hoi titthyro| sIho cauppaesuM, apayapahANA bhuvihaau|| vR-prdhaanevprHprdhaanprHscdvidhaa-drvytobhaavtshc| tatra 'dravye' dravyatastridhAsacittAdi, AdizabdAd mishro'cittshc| ttrscittprdhaanstriNdhaaHdvipd-ctusspdaa-'pdbhedaat|ttr dvipadeSu tIrthakaraH pradhAno bhavati, catuSpadeSu siMhaH pradhAno bhavati, apadeSu bahuvidhAH sudarzanAbhidhAnajambUvRkSaprabhRtayaH panasAdayo vApradhAnAH |acittH pradhAnaparo'nekadhA, tadyathA-dhAtuSu suvarNam, vastreSu cInAMzukam, gandhadravyeSu gozIrSacandanamityAdi / mizrapradhAnapArANi tusuvarNakaTakAdyalaGkRtavigrahANi tIrthakarAdidravyANyeva draSTavyAni / / bhAvapradhAnaparamAha[bhA.2727] vaNNa-rasa-gaMdha-phAsesu uttamA je u bhU-daga-vanesu / __ maNi-khIrodagamAdI, puSpha-phalAdI yrukhesu|| vR. "vaNNa-rasa-gaMdha-phAsesu"tti tRtIyArthe saptamI, tato varNena rasena gandhena sparzena vA varNAdilakSaNaibharvirityarthaH ye 'bhU-daka-vaneSu' pRthivIkAyA-'kAya-vanaspatikAyeSu uttamAste Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/34 bhAvapradhAnaparAH / tAneva pazcArddhenodAharati- "maNi-khIrodaga" ityAdi / pRthivIkAyeSu padmarAgavajra-vaiDUryAdimaNayaHpradhAnAH, apkAyeSu kSIrodakAdipAnIyAni 'vRkSeSu' vanaspatiSu puSpa - phalAdIni pradhAnAni / / gataH pradhAnaparaH / atha bhAvaparo vyAkhyAyate - bhAvaH - kSAyopazamikAdistadapekSayA paraH-bhAvAntaravartI bhAvaparaH / sa ca dahodayikamAvavartI gRhyate / tathA cAhaADhaNamabhuTThANaM, vaMdana saMbhuMjaNA ya saMvAso / eyAiM jo kuNaI, ArAdhana akuNao natthi ! [ bhA. 2729] akasAyaM nivvANaM, savvehi vi jinavarehi pannattaM / so labbhai bhAvaparo, jo uvasaMte anuvasaMto // [bhA. 2728] vR-Adaro abhyutthAnaM vandanaM sambhojanaM saMvAsazacetyetAni padAni ya upazAnto bhUtvA karoti tasyArAdhanA asti, yastvetAni na karoti tasyArAdhanA nAsti / etena "jo uvasamai tassa atthi ArAhaNA" ityAdikaH sUtrAvayavo vyAkhyAtaH / atha kimarthamAdarAdipadAnAmakaraNe ArAdhanA nAsti ? ityAha-'akaSAyaM' kaSAyAbhAvasambhavi 'nirvANaM' sakalakarmakSayalakSaNaM sarvairapi jinavaraiH prajJaptam / ato yaH kazcidupazAnte'pi sAdhAvanupazAnta AdarAdipadAnAmakaraNena sakaSAyaH sa bhAvaparo labhyate, audayikabhAvavarttitvAt // 144 athAcAryastamupazAntasAdhuM prajJApayan prastutayojanAM kurvannAha [bhA. 2730] so vaTTai odaie, bhAve taM puna khaovasamiyammi / jaha so tuha bhAvaparo, emeva ya saMjama-tavANaM / / vR- bho bhadra ! 'saH' dvitIyaH sAdhuradyApyaudayike bhAve varttate, tvaM punaH kSAyopazamike bhAve varttase / ato yathA'sau 'tava' tvadapekSayA bhAvaparastathA saMyama - tapobhyAmapyayaM paraH- pRthagbhUta iti / atastvayA na kAcit tadIyA cintA vidheyA // dvitIyapade kuryAdapyadhikaraNam, yata Aha[ bhA. 2731] khettAda kovio vA analavigiMcaTTayA va jANaM pi / ahigaraNaM tu karettA, kareja savvANi vi payANi / / vR-kSiptacittaH AdizabdAd dhptacitto yakSAviSTadyevA anAtmavazatvAdadhikaraNaM kuryAt / 'akovido vA' adyApyapariNatajinavacanaH zaikSaH so'pyajJatvAdadhikaraNaM vidadhyAt / yadvA 'jAnannapi ' gItArtho'pItyarthaH analasya-pravrajyAyA ayogyasya napuMsakAdeH kAraNe dIkSitasya tatkAraNaparisamAptau vivecanArthaM- pariSThApanAya tena sahAdhikaraNaM karoti, kRtvA cAdhikaraNaM sarvANyapyanAdarAdIni padAni kuryAt // mU. (35) no kappai niggaMthANavA niggaMthINa vA vAsAvAsAsu cArae // [bhA. 2732] ahigaraNaM kAUNa va, gacchai taM vA vi uvasameuM je / puvvaM ca anuvasaMte, khAmessaM vayai saMbaMdho // vR- adhikaraNaM kRtvA vAzabdaH pakSAntaradyotakaH kaSAyAnubaddhamanA anyatra grAmAdau gacchati / yadvA 'tat' adhikaraNamutpannaM zrutvA kazcid dharmazraddhAvAn tadupazamayitumAgacchati / "je" zabdaH pAdapUraNe / yadi vA pUrvamanupazAntaH sannanyatra grAmAdau gataH, tatra ca svayamanyopadezena vA 'kSamayiSyAmyahaM taM sAdhum' itipariNAmamupagato bhUyastatraiva grAme vrajati / tacca gamanamanena sUtreNa Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 35, [bhA. 2732] varSAsu pratiSidhyata ityayaM pUrvasUtreNa sahAsya sUtrasya sambandhaH // amumeva tRtIyasambandhaprakAraM vyAkhyAti - 145 [bhA. 2733] ahavA akhAmiyammi tti koi gacchejja osavaNakAle / subhamavi tammi u gamaNaM, vAsAvAsAsu vArei // vR- athavA'nupazAnta evAnyatra gataH, tatra ca varSAsu paryuSaNAkAle samAyAte sati 'adhikaraNaM mayAna kSamitam, ataH kathaM me sAMvatsarikapratikramaNaM vidhIyamAnaM zuddhimeSyati ?' iti paribhAvya yatra dvitIyaH sAdhuzcaturmAsyAM sthito'sti tatrAdhikaraNaM kSamayituM kazcid gacchati, tacca tadIyaM tatra gamanaM zubhamapi varSavarSAsu anena sUtreNa vArayatIti / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyAno kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA varSopalakSitA varSA varSavarSAstAsu 'carituM' "cara gatibhakSaNayoH" iti dhAturatra gatyartho gRhyate, grAmAnugrAmaM paryaTitumityarthaH / yadvA bhakSaNArtho'pyatra gRhyate, tathAhi-bhakSaNaM-samuddezanaM tacca yathA Rtubaddhe sAdhUnAM tathA varSAsu kartuM na kalpate, tadAnIM hi caturthabhaktAdipratyAkhyAnaparAyaNairbhavitavyam, vikRtInAM cAbhIkSNaM grahaNaMna kartavyamiti sUtrArthaH // atha niyuktivistaraH [bhA.2734] vAsAvAso duviho, pAusa vAsA ya pAuse gurugA / vAsAsu hoMti lahugA, te cciya puNNe aniMtassa // vR - vasanti - ekatra grAmAdau tiSThanti lokAH prAyo 'sminniti vAsaH, varSA eva vAso varSAvAsaH / sadvidhA-prAvRD varSArAtrazca / tatra zrAvaNa-bhAdrapadamAsau prAvRDDucyate, azvina kArtikau tu varSArAtraH / Aha ca cUrNikRt - pAuso sAvaNo bhaddavao a, vAsArato assoo kattiyao atti / vizeSacUrNikRt punarAha - pAuso AsADho sAvaNo a, vAsAratto bhaddavao assoo atti / tatra yadi prAvRSi grAmAnugrAmaM caranti tadA caturgurukAH, varSAsu vicaratazcaturlaghukAH, 'ta eva' catvAro laghukAH pUrNe varSArAtre 'aniryataH' anirgacchataH prAyazcittam // tatra prAvRSi viharatastAvad doSAnAha[bhA. 2735] vAsAvAsavihAre, cauro mAsA havaMta'nugghAyA / ANAiNo ya dosA, virAdhanA saMjamA''yAe // vR-iha varSAvAsaH zrAvaNo bhAdrapadazcAbhidhIyate, tatra vihAraM kurvatazcatvAro mAsAH 'anuddhAtAH ' guravaH prAyazcittaM bhavati, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamAtmaviSayA // tAmeva bhAvayati[bhA. 2736 ] chakkAyANa virAdhana, AvaDaNaM visama - khANu-kaMTesu / vumaNa abhihaNa rukkholla, sAvaya tene gilANe ya // vR- varSAsu viharataH SaTkAyAnAM virAdhanA / tathA 'ApatanaM' varSe nipatati varSAkalpA"ditImanabhayAd vRkSAderadhastiSThatastadIyazAkhAdinA zirasyabhighAto bhavet yadvA 'ApatanaM' kardamapicchile pathi skhalanam / viSame vA bhUpradeze napatet / 'sthANuH' kIlakaH saH kardame jale vA'6zyamAnaH pAdayorAsphalet / kaNTakairvA pAdatale vidhyet / udakavAhena vA girinadyA vA 'vAhanam' utkSipyAnyatra nayanaM bhavet / tathA girinadItaTikayA mArge gacchato'bhighAto bhavet / "rukkholla" tti yadyArdrIkaraNabhayAd vRkSamAlIyate, sa ca vRkSaH prabalavAtapreritatayA patet tatrAtma 19 10 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2- 1/35 saMyamavirAdhanA / tathA yasya vRkSasyAdhastiSThati tasyopari citrakAdikaH zvApada ArUDho bhavet tenAnAgADhamAgADhaM vA paritApyeta / "tene" tti avahamAneSu mArgeSu dvividhAH stenA vizvastAH saJcareyuH, tairupadhervA tasya vA sAdhorapahAraH kriyeta; akAle vA vA paribhraman stenaka iti zaGkayeta / "gilANe" tti tImitenopadhinA prAvriyamANena bhakte'jIryamANe glAno bhavet / evamApatanAdiSvAtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA vA yA yatra sambhavati sA tatra yojanIyA // 146 atha SaTkAyavirAdhanAM vyAkhyAnayati [bhA. 2737] akkhunnesu pahesuM, puDhavI udagaM ca hoi duhao vi / ullapayAvaNa aganI, iharA panago hariya kuMthU // vR- akSuNNAH- amarditAH panthAnaH prAvRSi bhavanti, teSu viharan pRthvIkAyaM virAdhayati / tathA 'dvividhamapi' bhaumA - 'ntarikSabhedAd dviprakAramapyudakaM tadA sambhavati tato'pkAyavirAdhanA / varSeNa ArdrIbhUtamupadhiM yadyagninA pratApayati tadA'gnivirAdhanA / yatrAgnistatra vAyuravazyaM bhavatIti 'vAyuvirAdhanA'pi / 'itarathA' yadyupadhiM na pratApayati tadA panakaH sammUrcchati, tatsaMsaktaM copadhiM prAvRNyataH paridadhataH pratyupekSamANasya vA'nantakAyasaGghaTTanAdiniSpannaM prAyazcittam; 'haritAni vA' dUrvAdIni tadAnImacirodgatAni nirantarANi ca bhaveyuH tato vanaspativirAdhanA / apratyupekSamANo upadhau kunthuprabhRtayo jantavaH sammUrcchanti, mArge gacchatAmindragopazizunAga-kuttikAdayasaprANino bahavo bhavanti tatastrasakAyavirAdhanA / evaM SaNNAmapi kAyAnAM virAdhanA yataH prAvRSi viharatAM bhavati ato na viharttavyam / dvitIyapade viharedapi katham ? ityAha [bhA. 2738] asive omoyarie, rAyahuTTe bhae va gelane / AbAhAIesu va, paMcasu ThANesu rIijjA / / vR- 'azive' azivagRhIteSu prabhUteSu kuleSu asaMstarannanyatra gacchet / parapakSato vA avamodarye saJjAte sati asaMstaran gacchet / rAjadviSTe virAdhanAbhayAd gacchati / 'bhaye vA' bodhika- stenasamutthe 'yadyamI mAM drakSyanti tato'pahariSyanti' imi matvA gacchati / glAno vA kazcidanyatra saJjAtastasyapratacaraNArthaM gacchati / AbAdhAdiSu vA paJcasu sthAneSUtpanneSu prAvRSyaMpi 'rIyeta' grAmAntara gacchet / tAnyevAbAdhAdIni sthAnAni darzayati [bhA. 2739] AbAheva bhaye vA, dubmikkhe vAha vA daohaMsi / pavvahaNe va parehiM, paMcahi ThANehi rIijjA / / vR- AbAdhaM nAma - mAnasI pIDA, bhayaM stenAdisamuttham, durbhikSaM pratItam, eteSu samutpanneSu, athavA 'dakaudhe' pAnIyapravAheNa pratizraye grAmevA vyUDhe sati, 'parairvA' pratyanIkairdaNDikAdibhiH 'pravyathane' paribhave tADane vA vidhIyamAne, eteSu paJcasu sthAneSuprAvRSyapi rIyeta // [bhA. 2740] etaM tu pAusammI, bhaNiyaM vAsAsu navari caulahugA / te ceva tattha dosA, biiyapadaM taM cimaM va'nnaM // vR- 'etad' anantaroktaM prAyazcittaM doSajAlaM dvitIyapadaM ca prAvRSi bhaNitam / atha 'varSAsu' varSArAtre'zvina - kArtikarUpe carati tatazcaturlaghukAH prAyazcittam / 'ta eva ca' tatra viharataH SaTkAyavirAdhanAdayo doSAH, tadeva ca dvitIyapadam / idaM vA 'anyad' aparaM dvitIyapadamabhidhIyate // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 35, [bhA. 2741] [bhA. 2741] asive omoyarieSa rAyadduTTe bhae va gelane / nANAditigassa'TThA, vIsuMbhaNa pesaNeNaM vA // 147 vR- azive'vamaudarye rAjadviSTe bhaye vA glAnakAraNe vA samutpanne varSAsu grAmAntaraM gacchet, etAvat prAguktameva dvitIyapadam / athedamaparamucyate-jJAnAditrayasyArthAyAnyatra varSAsu gacchet / tatrApUrva ko'pi zrutaskandho'nyasyAcAryasya vidyate sa ca bhaktaM pratyAkhyAtukAmo varttate, saca zrutaskandhastata AcAryAdagRhyamANo vyavacchidyate, atastadadhyayanArthaM varSAsvapi gaccheta / evaM darzanaprabhAvakazAstrANApyadhyayanArthaM gacchet / cAritrArthaM nAma-tatra kSetre strIsamutthadoSaireSaNAdoSairvA cAritraM na zudhyatIti tannimittamanyatra varSAsu gacchet / "vIsuMbhaNa" tti 'viSkambhanaM nAma' kazciduttamArthapratipattukAmastasya vizodhikaraNArthaM gacchet / "pesaNeNaM va" tti kazcidAcAryeNAnyatarasmin autpattike kAraNe varSAsvapi preSito bhavet, sa ca tasmin kAraNe samApite bhUyo'pi gurUNAM samIpe samAgacchet // athavedaM dvitIyapadam [bhA. 2742] AU teU vAU, dubbala saMkAmie a omANe / pANAi sappa kuMthU, uTThaNa taha thaMDilassa'satI // vR- apkAyena vasati plAvitA bhavet sthaNDilAni vA vyUDhAni, agnikAyena vA pratizrayo grAmo vA dagdhaH, "vAU" itti vAtena vA tatra vasatirbhagnA, "dubbala' tti varSeNa tImyamAnA vasatiH 'durbalA' patitukAmA saJjAtA, "saMkAmie ya" tti sa grAmo dhigjAtIyAdeH kasyApi pratyanIkasya saGkrAmitaH-datta ityarthaH, athavA "saMkAmie ya'tti tAni zrAddhakulAnyanyatra grAme saGkrAmitAni, "omANe"tti indramahAdiSu bahavaH pANDurAGgaprabhRtaya AgatAstairavamAnaM saJjAtam, 'prANAdibhirvA' markoTakoddehikAdibhirvasati saMsaktA bhavet, sarpo vA vasatau samAgatya sthitaH, anuddharinAmakairvA kunthujIvairvasati saMsaktA samajAyata, grAmo vA sakalo'pi 'utthitaH ' udvasIbhUtaH, 'sthaNDilasya vA' vicArabhUmilakSaNasya haritakAyAdibhirabhAvaH samajani, evamAdikastatra vyAghAto bhavet / / ata eva te sAdhavaH prAgevAmuM vidhiM vidadhati [ bhA. 2743] mUlaggAMme tini u, paDivasamesuM pi tini vasahIo / ThAyaMtA pehiMti u, viyAra - vAghAyamaiTThA // vR-mUlagrAmo nAma-yatra sAdhavaH sthitAH santi tasmin tisro vasatIH pratyupekSante / prativRSabhagrAmA nAma-yeSu bhikSAcaryayA gamyate teSvapi pratyekaM tio vasatIstiSThanta eva pratyupekSante / kimartham ? ityAha-mUlagrAme yadi vicArabhUmervasatervA vyAghAto bhavati tatasteSu prativRSabhagrAmeSu tiSThanti // tatrApkAyAdivyAghAte samutpanne yatanAmAha [ bhA. 2744] udagA 'gani vAyAisu, annassa' satIi thaMbhanuddavane / saMkAmiyammi bhayaNA, uTThaNa thaMDilla annatya // vR- udakena vA agninA vA vAtena vA AdizabdAt trasaprANAdijantusaMsaktyA vA vyAghAte samutpanne'nyasyAM vasatau tiSThanti / atha nAstyanyA vasatistata udakA 'gni- vAtAn stambhanIvidyayA stananti / yatra ca sarpa samAgatya tiSThati tatra tasya sarpasya 'apadrAvaNaM' vidyayA'nyatra nayanaM kurvanti / yatra ca grAmasvAmI kulAni vA anyAni saGkrAntAni tatra bhajanA karttavyA - yadi sa Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/35 grAmasvAmI kulAni vA bhadrakANitatastatraivatiSThanti, atha prAntAna tato'nyatra gcchnti|athaasau grAma utthitaH sthaNDilAnAM vA vyAghAtaH samajAyata tato'nyatra grAme gacchanti / avamAnadurbalazayyayoryatanAmAha[bhA.2745] iMdamahAdI va samAgatesu parautthiesu ya jyNti| paDivasabhesu sakhitte, dubbalasejjAe desUnaM / / vR- indramahotsavAdI vA bahuSu paratIrthikeSu samAgateSu svakSetre ye prativRSabhagrAmAsteSu antarapallikAsu ca bhikSAgrahaNAya yatante / atha teSvapi na saMstaranti tato'nyatra gacchanti / 'durbalazayyAyAM' varSeNa tImyamAnatayA vasatau durbalAyAM sAtAyAM sthUNAM dadyAt / / atha vasatipramArjane vidhimAha[bhA.2746] doni u pamajaNAo, uDummi vAsAsu taiya mjjhnnhe| vasahiM bahuso pamajaNa, aisaMghaTTa'nnahiM gcche|| vR-vasateraSTasuRtubaddhamAseSudveprAmArjane kartavye, tdythaa-puurvaahne'praahnec|vrssaasupunstRtiiyaa pramArjanAmadhyAhNe vidheyaa|ath kunthuprabhRtibhistrasaprANaiH saMsaktAvasatistataRtubaddhe varSAvAse cayathoktapramANAdatiriktamapibahuzaH pramArjanaM kuryaat| atha bahuzaHpramArjane trasaprANAnAmatIva saTTo bhavati atibahavo vA trasAstato'nyatra grAme gaccheyuH // gacchatAM ca mArge yatanAmAha[bhA.2747] uttaNa sasAvayANiya, gaMbhIrAniya jalAni vajetA / taliyarahiyA divasao, abbhAsatare vae khette||| kR'uttaNAninAma' urvIbhUtAnitRNAni dIrdhANIti yAvattAniyatramArgebhavanti, 'sazcApadAni ca' siMha-vyAghrAdizcApadopetAni yatra tRNAni bhavanti, 'gammIrANi ca' astAdhAni jalAni yatra bhavanti, tAn mArgAn varjayantaH 'talikArahitAH' anupAnakA divasato gacchanti na rAtrau / yaJcAbhyAsataram-atipratyAsannaM kSetraM tatra vrjnti|| mU. (36) kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA hemaMta-gimhAsu cArae / [bhA.2748] dussaMcara bahupANAdi kAu vAsAsujaMna vihariMsu / tassa u vivajjayammI, caraMti aha suttasaMbaMdho / vR-varSAsu kardamAkulatayA duHsaJcaraM bahuprANa-haritAdisaGkhalaM vA medinItalaM bhavatIti kRtvA yat tadAnIM na vihRtavantaH, tata eva 'tasya' varSAvAsasya 'viparyaye' Rtubaddhe kAle susaJcaramalpaprANajAtIyaMvA matvA 'caranti' grAmAnugrAmaM viharanti / atha' eSapUrvasUtreNa sahAsya sUtrasya sambandha iti ||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA hemanta-grISmayoraSTasu RtubaddhapAseSu carituM' grAmAnugrAmaMparyaTitumiti suutraarthH|| atha niyuktivistaraH[bhA.2749] punne aniggame lahugA, dosA te ceva uggmaadiiyaa| dubbala-khamaga-gilANA, gorasa uvahiM pddicchNti|| - vR- yadi pUrNe varSAvAse tataH kSetrAnna nirgacchanti tatazcatvAro laghukAH ta eva codgamAzuddhistrIsamutthAdayo doSAye mAsakalpaprakRte darzitAH |aprecaamii doSAH- "dubbala" ityaadi| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 36, [bhA. 2749] 149 ye sAdhava AcAmlena 'durbalAH' kRzIbhUtazarIrAste 'kadA varSAvAsaH pUriSyate ?' ityeva nirgamanaM pratIkSamANA yat paritApanAdikamavApnuvanti tanniSpannaM prAyazcittam / kSapakA vA vikRSTataponiSTaptavapuSo nirgamanaM pratIkSante; glAno vA adhunotthito duHkhaM tatra tiSThati, caturmAsAdUrdhvamapya- bastAnena kSetrasya camaDhitatayA tathAvidhapathyAdyabhAvAt; gorasadhAtuko vA kazcit sindhudezIyaH pravrajitaH so'pi gorasAbhAvAnna tatra sthAtuM zaknoti; tatastena vinA yat paritApyante tanniSpannamanirgacchatAM prAyazcittam // atha nirgacchanti tataH kiM bhavati ? ityAha [bhA. 2750] ee na hoMti dosA, bahiyA sulabhaM ca bhikkha uvahI ya / bhavasiddhiyA u vANA, biiyapaya gilANamAdIsu // vR- varSAvAse pUrNe nirgacchatAm 'ete' anantaroktA doSA na bhavanti / 'bahizca' bahirgrAmeSu viharatAM bhaikSaM sulabhaM bhavati, tena ca durbala kSapakAdInAmApyAyanA syAt / upadhizca bahi prApyate / bhavasiddhikAzca sattvA bodhamAsAdayanti / kecidvA tadAnImAcAryANAM darzanamabhilaSanta teSAM sarvaviratyAdipratipatti / AjJA ca bhagavatAM tIrthakRtvAM kRtvA bhavati / yata evamato varSAvAsAnantaraM nirgantavyam / dvitIyapade glAnAdiSu kAraNeSu na nirgacchanti, AdizabdAdavamaudaryAdiparigrahaH / atra ca yatanA mAsakalpaprakRte "caubhAga tibhAga'ddhe, jayaMta'nicche alaMbhe vA / " ityAdinA darzitA tathaiva draSTavyA // [bhA. 2751] tamhA u vihariyavvaM, vihinA je mAsakappiyA gAmA / chaDDei vaMdaNAdI, tai lahugA maggaNA patthA // vR-yadi glAnAdikAraNaMna syAt tato'vazyaM vidhinA mAsakalpaprakRtoktena ye mAsakalpaprAyogyA grAmAsteSu viharttavyam / atha mAsakalpaprAyogyANi kSetrANi "caityavandanAdibhi" vakSyamANaiH kAraNaiH chardayati tadA yAvanti kSetrANi parityajya gacchati tAvanti catarlaghukAni / " maggaNA pattha" tti dvitIyapade mAsakalpaprAyogyakSetrANAmapi parityAge ye guNAsteSAM 'mArgaNA' anveSaNA 'pathyA' hitA // atha vandanAdInyeva kAraNAni pratipAdayati [bhA. 2752] * Ayariya sAhu vaMdana, ceiya nIyallae tahA sannI / gamanaM ca desadaMsaNa, vaigAsu ya evamAINi // vR- AcAryANAM sAdhUnAM caityAnAM vA vandanArthaM gacchati / 'nijakAH ' saMjJAtakAH 'saMjJinaH ' zrAvakAsteSAmubhayeSAmapi darzanArthaM dezadarzanArthaM vA gamanaM karoti / vrajikAsu vA 'kSIrAdikaM lapsye'ham' iti kRtvA gacchati / evamAdIni kAraNAni mAsakalpayogyakSetraM parityajannavalambate / / athAmUnyeva vyAkhyAnayati [bhA. 2753] appuvva vivitta bahussuyA ya pariyAravaM ca AyariyA / pariyAravajja sAhU, ceiya puvvA abhinavA vA // vR- 'apUrvA' adRSTapUrvA 'viviktAH ' niraticAracAritrAH 'bahuzrutA nAma' yugapradhAnAgamA vicitrazrutA vA 'parivAravantazca' bahusAdhusamUhaparivRtAH, evaMvidhA AcAryA amukatra nagarAdau tiSThanti tAnahaM vandiSye / sAdhavo'pyevaMvidhaguNopetA eva, navaraM parivAravarjAste bhavanti / caityAni 'pUrvANi vA' cirantanAni jIvantasvAmipratimAdIni 'abhinavAni vA' tatkAlakRtAni, 'etAni www.jainelibrary.org Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/36 mamASTapUrvANi' iti buddhA teSAM vandanAya gcchti|| - [bhA.2754] gAhissAmi va nIe, saNNI vA bhikkhumAi vuggAhe / bahuguNa apuvva desI, baigAisu khIramAdINi // vR-tathA 'nijakAnvA' saMjJAtakAn 'grAhayiSyAmi' bodhayiSyAmItyarthaH, saMjJinovA' zrAvakAn 'bhikSukAdi' taccannika-parivrAjakAdiparapASaNDI vyubhAhayati teSAM sthirIkaraNArtham, dezo vA 'bahuguNaH' sulabhabhaikSatAdiguNopeto'pUrvazca vartate, vajikAyAM-gokule AdizabdAt pracuradravyapatigrAmAdiSu vA kSIra-dadhi-dhRtA-'vagAhimAdIni labhyante, evamAdibhiH kAraNairmAsakalpaprAyobhyANi kSetrANi parityajati / / atra doSAn darzayati[bhA.2755] addhANe uvvAtA, bhikkhovahi sANa tena pddiniie| omANa abhoja ghare, thaMDila asatIi je jattha / / kRtesAdhavo'dhvanivrajantaH udvAtAH' parizrAntAH santazcintayanti-atragrAmeguravaH sthaasynti| AcAryAzca taM grAmaM vyatItyAgrato gatAH, tataste chinnAyAmAzAyAM vrajanto yadanAgADhamAgADhaM vA paritApyante tanniSpannaM sUrINAM prAyazcittam / maikSaM vA tatra sphiTitAyAM velAyAM na prApyeta, atyantaparizrAntA tAneva vA'pahareyuH, pratyanIko vA tadAnIM vijanaM matvA hanyAdvA mArayedvA, avamAnaM vA svapakSataH parapakSato vA bhavet, 'abhojyagRheSuvA' rajakAdisambandhiSubhikSAM gRhNIyuH tatraiya vA tiSTheyuH, tatazca pravacanavirAdhanA | sthaNDilAni vA tatra na bhaveyuH, teSAmabhAve saMyamAtmavirAdhanA / evaM ye yatra doSAH sambhavanti te tatra yojyitvyaaH|| atha dvitIyapadamAha[bhA.2756] biiyapae asivAI, uvahissa u kAraNA va levo vaa| . bahuguNataraM va gacche, AyariyAI va AgADhe // vR-dvitIyapade'zivAdIni kAraNAni vijJAya vyativrajeyurapi / tatra yadapAntarAle kSetraM tadazivagRhItam, AdizabdAdavabhaudarya-rAjadviSyAdidoSayuktaM svAdhyAyo vA tatra na zuddhatItyAdiparigrahaH / upadhi-vastra-pAtrAdirupastatra na labhyate, purovartinitu grAmAdau labhyate, atastasya kaarnnaat| lepovAagratovartini grAme labhyatena tatra / gacchasya vA bahuguNataraMtatkSetram, zvAnapratyanIkAdyabhAvAd bhikSAtrayavelAsadbhAvAJca / AcAryAdInAM vA prAyogyaM tatra vidyate, yadvA "AyariyAIva"ttisamyaktvaMgrahItukAmAH kecidAcAryANAMdarzanaMkAGkSanti; AdizabdAtparapravAdI vA kazciduddhoSaNAM kArayet, yathA-zUnyAH parapravAdA inyAdi; te cAcAryA vAdalabdhisampannAH atastannigrahArthaM gaccheyuH / "AgADhe" tti AgADhayogavAhinAM vA prAyogyamAMga na prApyate, parasmin grAme tuprApyate / yadvA AgADhaM saptadhA, tadyathA-dravyagADhaM kSetrAgADhaM kAlAgADhaM bhAvAgADhaM puruSAgADhaM cikitsAgADhaM sahAyAgADham / tatra dravyAgADheSaNIyaM dravyaM tatra na labhyate / kSetrAgADhaM nAma tadatIva khalu (khula) kSetram, svalpabhaikSadAyakamityarthaH / kAlAgADhaM tat kSetraM na RtukSamam / bhAvAgADhaM glAnAdiprAyogyaM tatra na labhyate / puruSAgADhamAcAryAdipuruSANAM tadakArakam / cikitsAgADhaM vaidyAstatra na prApyante / sahAyAgADhaM sahAyAstatra na sntiiti|| . [bhA.2757] eehiM kAraNehiM, ekka-dugaMtara tigaMtaraM vA vi / saMkamamANo khettaM, puTTho vijao na'ikkamai // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : :1, mUlaM- 36, [bhA. 2757] 151 vR- 'etaiH' azivAdibhiH kAraNairekaM vA dve trINi vA apAntarAlakSetrANyatikramyAparaM kSetraM saGkrAman pUrvoktairdoSaiH spRSTo'pi na doSavAn bhavati / 'yataH ' yasmAt tIrthakarAjJAmasInAtikrAmati, yadvA 'yato nAma' yatanAyuktaH // [ bhA. 2758] nikkAraNagamaNammiM, je ciya AlaMbaNA u paDikuTThA / kajjammi saMkamaMto, tehiM ciya sujjhaI jayaNA // vR- 'niSkAraNe' azivAdyabhAve yad gamanam - apAntarAlakSetraparityAgena kSetrAntarasaGkramaNaM tatra 'yAnyeva' AcArya sAdhu-caityavandanAdInyAlambanAni 'pratikuSTAni', 'kArye' dvitIyapade jJAnadarzanAdivizuddhinimittaM saGkrAman 'taireva' AcAryAdibhirAlambanaiH yatanAyuktaH 'zudhyati' adoSabhAga bhavati // mU. (37) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA verajja-vi-ruddharajjuMsi sajjaM gamaNaM sajjaM AgamanaM sajjaM gamanAgamanaM kritte| jo khalu niggaMtho vA niggaMdhI vA verajja-viruddharajjuMsi sajjaM gamaNaM sajjaM AgamanaM sajjaM gamanAgamanaM karei, karitaM vA sAijjai, se duhao viikkamamANe Avajjai cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugdhAiyaM // [bhA. 2759] cAro tti aipasaMgA, viruddharajje vi mA carijjAhi / iya eso uvadhAo, verajjaviruddhasuttasya // vR- anantarasUtre hemanta - grISmayogramAnugrAmaM 'cAraH' gamanaM kartta kalpate ityukte'tiprasaGgato viruddhArAjye'pi varttamAna mA cArIdityabhiprAyeNedaM sUtramArabhyate / eSa vairAjyaviruddharAjyasUtrasya 'upodghAtaH' sambandhaH / / anenAyAtasyAsya vyAkhyA -no kalpate nirgranthInAM vA vairAjya viruddha rAjye 'sadyaH' tatkAlaM gamanaM sadya AgamanaM sadyo gamanAgamanaM kartum / yaH khalu nirgrantho vA nirgranthI vA rAjya - viruddha rAjye sadyo gamanaM sadya AgamanaM sadyo gamanAgamanaM karoti, kurvantaM vA 'svAdayati' anubhodayati, saH 'dvidhA'pi' tIrthakRtAM rAjJazca sambandhinImAjJAmatikAman 'Apadyate prApnoti cAturmAsikaM parihArasthAnamanuddhAtikam, caturgurukamityarthaH / iti sUtrasaGkSepArthaH / / atha vistarArthaM bhASyakRdAha [bhA. 2760] veraM jattha u rajje, veraM jAyaM va verarajjuM vA / jaM ca virajjai rajaM, rajjeNaM vigayarAyaM vA // vR- yatra rAjye pUrvapuraSaparamparAgataM vairaM tad vairAjyamucyate, nairuktI zabdaniSpatti / yadvA na pUrvapuruSaparamparAgataM paraM samprati yayorAjyayorvairaM 'jAtam' utpannaM tad vairAjyam / athavA parakIyagrAmanagaradAhAdIni kurvan yatra rAjAdi vaire - virodhe rajyate tAdhzaM DamaraM vairAjyamucyate / yadi vA yad rAjyamamAtyAdipradhAnapuruSasamUharupaM "rajjeNaM" ti vivakSitena rAjJA saha 'virajyate' viraktIbhavati tad vairAjyam / iSTarupaniSpatti sarvatrApi niruktivazAt / yadvA vigataH mRtaH proSito vA rAjA yatra tad vigatarAjakama-arAjakamityarthaH, tadeva vairAjyam / yatra tu dvayorapi rAjJo rAjye parasparaM gamanAgamanaM viruddhaM tad viruddharAjyamucyate / / atha sadyaH prabhRtIni zeSapadAni vyAcaSTesajaggahaNA tIyaM, anAgayaM ceva vAriyaM veraM / pannaga paDuca gayaM, hojASS gamanaM va ubhayaM vA // [bhA. 2761] Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 bRhatkalpa-chedasUtram -2- 1/37 vR- sadyaH- vartamAnakAlabhAvi yad vairaM tatra gamanAdikaM na kalpate, evaM sadyograhaNAdatItamanAgataM ca vairaM nivAritaM bhavati, yatra vairaM pUrvotpannamasti yatra vA bhaviSyattayA sambhAvyamAnaM tatrApi kSetre gamanAdIni na karttavyAnIti bhAvaH / tathA prajJApakaM pratItya 'gataM' gamanamAgamanam 'ubhayaM vA' gamanAgamanamatra bhavati / tatra yatra prajJApakastiSThati tato yadanyatra gamyate tad gamanam, anyataH sthAnAt prajJApakasammukhaM yadAgamyate tadAgamanam, gatvA pratyAgamane vidhIyamAne gamanAgamanam // atha vairazabdasya nikSepamAha [bhA. 2762] nAmaM ThavaNA davie, khette kAle ya bhAvavere ya / taM mahisa-vasabha-vagghA -sIhA naraesu sijjhaNayA || vR- nAmavairaM sthApanAvairaM dravyavairaM kSetravairaM kAlavairaM bhAvavairaM ceti SaDvidhaM vairam / tatra nAmasthApanAvaire sugame / dravyavairaM tu yad dravyanimittaM gotrajAdInAM vairamutpadyate / kSetravairaM yasmin kSetre yasya vA kSetrasya hetorvairamutpadyate / kAlavairaM tu yasmin kAle vairamutpadyate, yAvantaM vA kAlaM vairaM varttate / bhAvavairaM tu pazcArddhenAha - "taM mahisa" ityAdi / tad' iti bhAvavairaM "mahiSa-vRSabha" ityAdinA tu dRSTAntasUcA / sa cAyam- egattha gAme gAvIo corehiM gahiyAo / tao jo gAmassa mahayarago so kuDheNa niggao / ammiyAo gAvIo / juddhaM saMpalaggaM / corAhivo senAvaI mahattareNa saha saMpalaggo / te ruddajjhANovagayA ekkamekkaM vaheuM mayA paDhamapuDhavIe nAragA uvavannA / tao uvvaTTA te do vi mahisA jAyA / annamannaM pAsittA AsurattA jjhujjhiuM mayA duccaM puDhaviM gayA / tao uvvaTTittA vasabhA jAyA / teneva vereNaM annamannaM mArittA puno ducaM puDhaviM gayA / o uvvaTTittA do vi vagghA jAyA / tattha vi annonnaM vahittA mayA taccaM puDhaviM gayA / tato uvvaTTittA do vi sIhA uvavannA / tattha vi ekka mekkaM vahittA mayA cautthapuDhavIe nAragA uvavannA / tato uvvaTTA do vi manuesu uvavannA / tattha jinasAsaNaM pavannA, siddhA ya // etad bhAvavairaM mantavyam / atra cAnenaivAdhikAra iti // vairAjyagrahaNAdete'pyarthA sUcitA bhavantIti darzayati [bhA. 2763] anarAe juvarA, tatto verajjae a veraje / etto ekvikvammiu, cAummAsA bhave gurugA / / vR- arAjake yauvarAjye tazca vairAjye dvairAjye ceti caturNAM bhedAnAmekaikasmin bhede gacchatastapaHkAlavizeSitAzcaturmAsA gurukA bhaveyuH / tatra prathame dvAbhyAmapi tapaH- kAlAbhyAM laghavaH dvitIye kAlaguravaH, tRtIye tapoguravaH, caturthe dvAbhyAmapi guravaH // arAjakAdInAmeva caturNAM vyAkhyAnamAha[bhA.2764] anarAyaM nivamaraNe, juvarAyA jAva docca na'bhisitto / verajaM tu parabalaM, dAiyakalaho u verajaM // vR-nRpasya prAknasya rAjJo bharaNe saJjate sati yAvadadyApi rAjA yuvarAjazcaitau dvAvapi nAbhiSiktau tAvadarAjakaM bhaNyate prAcInanRpatinA yo yauvarAjye'bhiSikta AsIt tenAdhiSThitaM rAjyam paramanena yAvannAdyApi dvitIyo yuvarAjo'bhiSiktaH tAvad yauvarAjyamucyate / yatra tu 'parabalaM' paracakramAgatya viDavaraM karoti tad vairAjyam / yatra tu dvayordAyakayoH-sagotrayorekarAjyAbhilASiNoH svasvakaTakasanniviSTayoH parasparaM kalahaH - vigrahastad dvairAjyamucyate // vyAkhyAtaM vairAjyam / atha viruddharAjyaMvyAkhAnayati Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 uddezakaH 1, mUlaM-37, [bhA. 2765] [bhA.2765] aviruddhA vANiyagA, gamanA-''gamanaM ca hoi aviruddhaM / nissaMcAra viruddhe, na kappae bNdhnnaaiiyaa|| vR-yatra vairAjye vANijakAH parasparaM gacchanto'viruddhAstatra sAdhUnAmapi gamAnagamanaM viruddhaM na bhavati, kalpate tatra gantumiti bhAvaH / yatra tu vaNijAM zeSajanapadasya ca nissaJcAraM kRtaMgamanAgamananiSedho vihitastad vairAjyaM nRpativihitAH bandhanAdayo doSAstatra bhavantIti // tata punargamanAgamanaM kathaM bhavati? ityAha[bhA.2766] attANa cora meyA, vA soNiya palAiNo phiyaa| paDicaragA ya sahAyA, gamanAgamanammi nAyavvA / / vR- iha viruddharAjye gacchatAmaneke prakArAH-tatra "attANa"tti saMyatA Atmanaiva caurAdisahAyavirahitA gacchanti, eSa cUrNyabhiprAyaH; nizIthacUrNyabhiprAyastu-"attANa"ttiatrANA nAma-skandhanyastalaguDadvitIyA ye dezAntaraMgacchanti kArpaTikAvAtaiH saha sAdhavo'pigacchantIti prathamaH prakAraH, evamuttaratrApi bhAvanA kAryA 1 tathA 'caurAH' gavAdihAriNaH 2, 'medA nAma' gRhItacApA divA rAtraucajIvahiMsAparAmlecchavizeSAH 3, 'vAgurikAH' pAzaprayogeNa mRgaghAtakAH 4, zaunikAH' zunikAdvitIyA lubdhakAH 5, 'palAyino nAma' ye bhaTAdayo rAjJaH pRcchAM vinA sakuTumbAH praNazya rAjyAntaraMgacchanti 6, pathikAH' nAnAvidhanagara-grAma-dezaparibhramaNakAriNaH7, 'pracicarakA nAma' ye pararASTrasvarUpaM pracchannacAritayA gaveSayanti, herikA ityarthaH 8 / ete aatmaadyo'traannaadyovaa'ssttaubhedaabhvnti| keSAJcidAcAryANAM vAgurikAH zaunikAzcadvaye'pyeka eva bhedastanmatenASTamA ahimarakA bhavanti / ahi-sarpastadvadakRte'pyapakAre paraM maaryntiityhimrkaaH| ete sahAyAH sAdhUnAM vairAjyagamanAgamane jJAtavyAH // eteSveva bhaGgopadarzanAyAha[bhA.2767] atatANamAiesu, diya paha diDhe ya aTThiyA bhayaNA / etto egayareNaM, gamanAgamanammi aannaaii| vR-AtmAdibhedeSu atrANAdiSuvA sahAyeSvekaikasmin divA-patha-dRSTapadaiH saparatipakSairaSTikA bhajanA bhavati, aSTAvaSTau bhaGgA bhavantItyarthaH / tathAhi-AtmanA sahAyavirahitA divA mArgeNa rAjapuruSaidRSTA gacchanti 1 AtmanA divA unmArgeNa rAjapuruSairadRSTAH 4AtmanA rAtrau mArgeNa dRSTAH 5 AtmanA rAtrau mArgeNAdRSTAH 6 AtmanA rAtrau unmArgeNa dRSTAH 7 AtmanA rAtrAvunmArgeNASTA gacchanti 8 / evaM caurAdibhi dvitIyavyAkhyAnApekSayA tvatrANAdibhi praticarakAntaiH sahAyairapi sArddhaM gacchatAM pratyekamaSTau bhaGgAH kartavyAH / "etto ega" ityAdi pazcArddham-eteSAmaSTAnAM bhedAnAM pratyekamaSTavidhAnAMmadhyAdekatareNApiprakAreNeyo gamanAgamanaM karoti tasyA''jJA-'navasthAdayo doSA bhvnti| prAyazcittaM cedam[bhA.2768] attANamAiesuM diya-paha-diDesu caulahU hoti| rAo apaha adiTe, cauguragA'ikkame mUlaM / / vR-AtmAdiSvatrANAdiSuvA padeSuyedivAviSayAH prathame catvAro bhaGgakAsteSupatha-dRSTapadAbhyAM sprtipkssaabhyaamuplkssitessutpH-kaalvishessitaashctvaarolghukaaH|yeturaatrivissyaaH pAzcAtyAzcatvAro bhaGgakAsteSu apthaa-'ssttpdaabhyaaNsprtipkssaabhyaamuplkssitessutpH-kaalvishessitaashctvaarogurukaaH| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 2-1 / 37 154 yato rAjyAt pradhAvitastasya 'atikrame' atilaGghane kRte sati mUlam // atha sarvabhaGgaparimANa - jJApanArthamAha [bhA. 2769] attANamAiyANaM, aTThaNha'TThahi pahi bhaiyANaM / causaTThie payANaM, virAdhanA hoimA duvihA // vR-AtmAdInAmatrANAdInAM vA aSTAnAM padAnAmaSTabhiH 'padaiH' bhaGgaiH pratyekaM 'bhaktAnAM' guNitAnAM catuHSaSTisaGkhyAni bhaGgakapadAni bhavanti / catuHSaSTezca padAnAmanyatareNa gacchata iyaM 'dvividhA' saMyamASStmalakSaNA virAdhanA bhavati // tAmevAha [bhA. 2770] chakkAya gahaNakaDDaNa, paMthaM bhittUNa ceva aigamanaM / sunnammiya aigamaNe, virAdhanA duNha vaggANaM // vR- apathe- azastropahatapRthivyAM gacchan pRthivIkAyam, nadyAdisantaraNe'vazyAyasambhave vA'pkAyam, davAnalasambhave sArthikaprajvAlitAgnipratApanevA tejaH kAyam, "yatrAgnistatra niyamAd vAyurbhavati" iti kRtvA vAyukAyam, haritAdimardane pralambAsevane vA vanaspatim, pRthivyudakavanaspatisamAzritatrasAnAM paritApanAdau trasakAyam, evaM SaTkAyAn virAdhayati iti saMyamavirAdhanA / tathA rAjapuruSA grahaNAkarSaNAdikaM vidadhyurityAtmavirAdhanA / atha te sAdhavaH 'panthAnaM' mArgaM bhitattvotpathena paranapade 'atigamanaM' pravezaM kurvanti tato gADhatare'parAdhe laganti / 'zUnye vA' sthAnapAlavirahite mArge'tigamane vidhIyamAne 'dvayorapi vargayoH saMyatAnAM sahAyAnAMca virAdhanA bhavatIti / / atha SaTkAyavirAdhanAyAM tAvat prAyazcittamAha [bhA. 2771] chakkAya causu lahugA, paritta lahugA ya guruga sAhAre / saMghaTTaNa ritAvaNa, lagu guruga'ivAyaNe mUlaM // vR- asyA vyAkhyA prAgvat / / atha grahaNAkarSaNApadaM vyAcaSTe [bhA.2772] saMjaya-gihi-tadubhayabhaddayA ya taha tadubhayassa vi ya paMtA / caubhaMga gommiehiM, saMjayabhaddA visajjeMti // vR- golmikA nAma ye rAjJaH puruSAH sthAnakaM baddhavA pthAnaM rakSayanti teSu caturbhaGgI-saMyatabhadrakA gRhasthaprAntAH 1, gRhiNAM bhadrakAH saMyataprAntAH 2, saMyatabhadrakA api gRhasthabhadrakA api 3, na saMyatabhadrakA na gRhasthabhadrakAH kintu tadubhayasyApi prAntAH 4 / atra ye saMyatabhadrakA gaulmikAH prathamatRtIyabhaGgavarttina ityarthaH te sAdhUn gacchato visarjayanti na nirundhate // [bhA. 2773] saMjayabhaddagamukke, bIyA ghettuM gihI vi giNhaMti / je puna saMjayapaMtA, giNhaMti jaI gihI muttuM // vR- saMyatabhadrakairmuktAnapi sAdhUn 'dvitIyAH' dvitIyabhaGgavarttinaH sthAnapAlakAste saMyataprAntatvAd gRhNanti, gRhItvA ca te 'gRhiNo'pi' prathamasthAnapAlakAn gRhNanti, yasmAd 'amIbhi samaM yUyaM gacchatetyato yUyamapyaparAdhinaH' iti kRtvA / ye punaH saMyataprAntAH, punaH zabdo vizeSaNe, kiM vizinaSTi ? ye gaulmikAH saMyatAnAmevAtIva pradviSTAste gRhiNo muktvA yatIn gRhNanti, gRhItvA ca bandhanAdikaM kuryuH / / [bhA. 2774] paDhama- taiyamukkANaM, rajje diTThANa doNha vi vinAso / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 uddezaka : 1, mUlaM-37, [bhA. 2774] pararajjapavesevaM, jao vi NitI tahiM pevaM / / vR-prathamatRtIyabhaGgayoH saMyatabhadrakairmuktAH santaH sAdhavaH pararAjye praviSTA dRSTAzca rAjapuruSaH, tataH pRSTAH-kimutpathenAyAtAH? utapathA? yadisAdhavo bhaNanti utpathena' tata unmArgagAmitvAt 'cArikA ete' iti kRtvA grahaNAkarSaNAdikaM prApnuvanti / atha bruvate 'pathA vayamAgatAH' tato dvayorapi vargayorvinAzo bhavati,saMyatAnAM sthAnapAlakAnAMceti bhAvaH / evaM pararAjyapraveze doSA abhihitAH / yato'pi rAjyAd nirgacchanti tatrApyeta eva doSA bhavanti // atha "paMthaM bhittUNa" ityAdipadaM vyAkhyAnayati[bhA.2775] rakkhijai vA paMtho, jai taM bhittUNa jnvymiNti| gADhataraM avarAho, sutte sune va doNhaM pi|| vR-atha caura-herikAdibhayAt panthA rakSyate, na vA kasyApi gamanAgamanaM kartuM sthAnapAlakAH prayacchanti, tatastaM panthAnaM bhittvA yadyutpathena paranRpaterjanapadam 'atiyanti' pravizanti tato gADhataramaparAdhobhavati, mahAndoSasteSAM lagatItibhAvaH |atr saadhuunaamevdossonsthaanpaalkaanaam| atha sthAnapAlakAH suptA bhavanti zUnyaM vA tat sthAnakaM vartate, sthAnapAlakAnAmanyatra kutrApi gamanAt, tatra yadi sAdhavo gacchanti tadA 'dvayorapi vargayoH' sthAnapAlakAnAM saMyatAnAM cetyarthaHgrahaNAkarSaNAdayo doSA bhavanti // tAneva saprAyazcittAn darzayati[bhA.2776] geNhaNe gurugA chammAsa kaDDaNe cheo hoi vavahAre / pacchAkaDe ya mUlaM, uDDahaNa viruMgaNe navamaM // [bhA.2777] uddAvaNa nivvisae, egamanege paosa paarNcii| aNavaThThappo dosuya, dosuya pAraMcio hoi / vR-gAthAdvayasyApi vyAkhyA prAgvat / / evamAtmanaivAsahAyAnAmanANasahAyAnAM vA gacchatAM doSA abhihitAH / atha caurAdisahAyayuktAnAM doSAnatidizannAha[bhA.2778] emeva sesaehi vi, corAIhi samagaMtu vccNte| savisesayarA dosA, patthAro jAva bhNsnnyaa| vR-evameva caura-praticarakAdisahAyaiHzeSairapivrajatAMdoSAstaeva grahaNAkarSaNAdayovaktavyAH, paraM savizeSatarAH / tathAhi-teSAM sAdhUnAM doSeNa yadanyeSAmapi tadgacchIyAnAM paragacchIyAnAM vA kulasya vAgaNasya vA saGghasya vA grahaNAkarSaNAdikam eSa prastAra ucyate / sa vA bhaved jIvitasya vA caraNasya vA bhraMzanaM syAt / yAvacchabdopAdAnAt zarIravikartanabhedA draSTavyAH / savizeSadoSadarzanArthamAha[bhA.2779] teNaTThammi pasajjaNa, nissaMkie mUla ahimare carimaM / jai tAva hoMti bhaddaya, dosA tetaM cimaMca'nnaM / / vR-stenAdibhiH sahagacchan stainyArthe prasajanaM karoti, stainyAdikaM karoti kArayatianumanyate vA ityarthaH |tthaa yadi 'steno'yam' iti zaGkayate tadA catvAro gurukAH / nizaGkite mUlam / 'abhimaro'yam' iti nizaGkite 'caramaM' pArAJcikam / api ca yadi tAvat te sthAnapAlakA bhadrakA bhavanti tathApi vairAjyaM saGkrAmataH sAdhUn dRSTvA cintayanti-ete'pi yadIdazAni kurvanti Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/37 tarhina kimapyamISAM madhye zobhanam, tIrthakareNa vA kiM na pratiSiddhaM vairAjyasaGkramaNam ? ityAdi / evaM ca te'pi prAntIbhavanti / athavA yadi ta sthAnapAlA bhadrakA bhavanti tadA tairvisarjitAnA parArASTraM praviSTAnAM ta eva doSAH, tadeva ca caturgurukAdikaM prAyazcittam, idaM cAnyat prAyazcittAvahaM doSajAlam / / tadeva darzayati [bhA. 2780 ] Ayariya uvajjhAyA, kula gaNa saMgho ya ceiyAiM ca / savve vi pariccattA, verajjaM saMkamaMteNaM // vR-'AcAryA' arthadAtAraH 'upAdhyAyAH' sUtrapradAH 'kulaM' nAgendrAdi 'gaNaH' parasparasApekSAnekakulasamudAyaH 'saGghaH' gaNasamudAyaH 'caityAni' bhagavadvimbAni jinabhavanAni vA / ete AcAryAdayaH sarve'pi vairAjyaM saGkAmatA parityaktAH / etadeva bhAvayati [bhA. 2781] kiM Agaya ttha te biMti saMti ne ittha AyariyamAdI / ughAma rukkhe, mA eMtu phalatthiNo sauNA / / vR- 'te' sAdhavo rAjapuruSaiH pRcchayante kimarthaM yUyamihAgatAH stha ? | sAdhavo bruvate - 'santi' vidyante '"ne" asmAkamihAcAryAdayaH ato vayamAgatAH / tato rAjapuruSA dRSTAntaM vadanti - ra - yasmAt phalArthinaH 'zakunAH' pakSiNo vRkSAnAgacchanti tasmAt tAneva vRkSAnuddhAtayAmaH, mA phalArthinaH zakunA Agacchantu / etena dRSTAntasAmadhyerna tAnevAcAryAdInuddhAtayAmo yena tadarthamiha ko'pi nAgacchati // yata ete doSA ataH [bhA. 2782] eyArise vihAro, na kappaI samaNasuvihiyANaM tu / do sIikka maI, jinasImaM rAyasImaM ca // vR- etAdRze vairAjye viruddharAjye vihAraH zramaNAnAM suvihitAnAM na kalpate / yastu karoti sa sImAnAvatikrAmati, tadyathA - 'jinasImAnaM' 'na kalpate vairAjyasaGkramaNaM kartum' iti lakSaNAM 'rAjasImAnaM ca ' ' na karttavyo madIyarAjyAt pararAjye gamAgamaH' iti rUpAm // kiJca - baMdhaM vahaM ca ghoraM, Avajjai erise viharamANo / tamhA u vivajjejjA, verajja-viruddhasaMkamaNaM // [bhA. 2783] vR- 'bandhaM' nigaDAdiniyantraNaM 'vadhaM ca ' kazAghAtAdikaM 'ghoraM' bhayAnakamIddaze viharamANo yata Apadyate tasmAd vairAjya viruddharAjyasaGkramaNaM vivarjayet / / atha dvitIyapadamAha[ bhA. 2784] daMsaNa nANe mAtA, bhattavisohI gilANamAyarie / adhikaraNa vAda rAya kulasaMgate kappaI gaMtuM // vR- darzanArthaM jJAnArthaM vairAjyasaGkramaNamapi kuryAt / "mAya" tti mAtApitarau kasyApi pravrajitukAmau zokena mriyete tayoH samAdhAnArthaM gcchet| "bhattavisohi "tti kazcit sAdhurbhaktaM pratyAkhyAtukAmaH savizodhim - AlocanAM dAtukAmo gItArthasyapArzve pArzve gacchet, ajaGgamasya vA tasya pArzve gItArthA gacchanti / "gilANa" tti glAnasya vA praticaraNArthaM prAyogyauSadhahetave vA gacchet / "Ayariya'tti AcAryasamIpe AcAryANAmAdezena vA gacchati / "adhikaraNa" tti kasyApi sAdhoH kenApi gRhiNA sahAdhikaraNamutapannam, sa ca gRhI nopazAmyati, tataH prajJApanAlabdhimAn tasyopazamanAya gacchati / "vAda" tti anyarAjye parapravAdI kazcidutthitaH tasya Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 37, [bhA. 2784 ] nirgrahArthaM vAdalabdhisampannena gantavyam / "rAya" tti rAjA vA kazcit pararASTrIyaH sAdhUnAmupari pradviSTastasyopazamanArthaM salabdhikena gantavyam / "kulasaMgaya'ttiupalakSaNatvAt kula-gaNasaGghasaGgataM kimapi kAryamutpannaM kulAdiviSayamityarthaH / athavA "rAyakulasaMgata "tti ekameva pam, rAjakulena saha saGgataM-sambaddhaM kenApi sAdhunA adhikaraNaM kRtaM tadupazamanAya gacchati / evamAdiSu kAryeSu vairAjye'pi gantuM kalpate // atha darzana-jJAnapadadvayaM bhASyakRd vyAkhyAnayati [bhA. 2785] sutta - 'ttha-tadubhayavisArayammi paDivanna uttimaTThammi / etArisamma kampai, verajja-viruddhasaMkamaNaM // 157 vR-darzanaprabhAvakazAstrANAmAcArAdizrutajJAnasya vA sambandhi yadanyatrAvidyamAnaM sUtrArthatadubhayaM tatravizAradaH kazcidAcArya sa cottamArthamanazanaM pratipannaH / yasmizca kSetre'sau sthitastatra apAntarAle vA vairAjyaM varttate, 'tau ca sUtrArthI mA vyavacchedaM prApatAm' iti kRtvA etAddaze kAraNe vairAjyaviruddhe saGkramaNaM karttuM kalpate // atha yena vidhinA tatra gantavyaM tamabhidhitsurAha [bhA. 2786 ] Apucchiya Arakkhiya-saTThi-senAvaI - amacca - rAINaM / aigamane niggamane, esa vihI hoi nAyavvo / vR- ApRcchayArakSikaM tataH zreSThinaM tataH senApatiM tato'mAtyaM tato rAjAnamapyApRcchya nirgantavyaM praveSTavyaM vA / eSa vidhi 'atigamane' pararAjyapraveze 'nirgamane ca' pUrvasmAd rAjyAd nirgamane ca jJAtavyo bhavati / / amumevArthaM prakaTayannAha [bhA.2787] Arakkhito visajjai, ahava bhaNijjA sa pucchaha tu seTThi / jAva nivo tA neyaM, muddA puriso va dUteNaM // vR- vairAjya viruddhaM gacchatA prathamata evArakSikaH praSTavyaH / yadyasau visarjayati tato laSTam / athAsau bhaNet-nAhaM jAnAmi, 'zreSThinaM' zrIdevatA'dhyAsitaziroveSTanavibhUSitottamAGgaM pRcchata / tataH zreSThI praSTavyaH, evaM yAvad 'nRpaH' rAjA tAvad 'neyaM' netavyaM vaktavyamityarthaH / taccaivam-zreSThI pRSTo yadi visarjayati tataH sundaram athAsau brUyAt - ahaM na jAnAmi, senApatiM praznayata / tataH senApati praznito yadyanujAnIte tataH zobhanam, athAsau brUyAt - amAtyaM pRcchata / tato'sAvamAtyaH pRSTo yadi visarjayati tato laSTam, atha brUyAt-rAjAnaM pRccht| tato rAjA'pi praSTavyaH / ete ca rAjAdayo yadivisarjayanti tadA mudrApaTTakaM dUtapuruSaM vA mArgayitavyAH, yena 'rAjAdinA visarjitA ete' iti sthAnapAlakAH pratyayataH prathamavatArayanti; yo vA dUtastatra rAjye vrajati tena sArddha gacchanti / / evaM tAvad yato rAjyAnnirgacchanti tatra vidhiruktaH / atha yatra rAjye gantukAmAstatra pravizatAM vidhimAha [bhA. 2788] jattha vi ya gaMtukAmA, tatthavi kAriti tesi nAyaM tu / ArakkhiyAi te vi ya, teneva kameNa pucchaMti // yatrApi rAjye gantukAmAstatrApi ye sAdhavo varttante teSAM lekhapreSaNena sandezakapreSaNena vA prAgeva jJAtaM kurvanti, yathA-vayamito rAjyAt tatrAgantukAmAH, ato bhavadbhistatrArakSikAdayaH praSTavyAH / tataste'pi 'tenaiva' pUrvoktena krameNa ArakSikAdIn pRcchanti / yadA tairanujJAtaM bhavati tadA tAn sAdhUn jJApayanti-ArakSikAdibhiratrAnujJAtamasti bhavadbhiratrAgantavyam // nirgamane Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/37 praveze ca vidhiruktaH / atha "Ayariya"tti padaM vizeSato bhAvayannAha[bhA.2789] rAINa doNha bhaMDaNa, Ayarie AsiyAvaNaM hoi| kayakaraNe karaNaM vA, niveda jayaNAe saMkamaNaM // vR-dvayo rAjJoH parasparaM 'bhaNDana' kalaho varttate, tatraikasya rAjJaH ko'pyAcAryo'tIva pUjAsatkArasthAnam, tatazca dvitIyo nRpatistat parijJAyA''tmIyadakSapuruSaiH "AsiAvaNaM" ti tasyAcAryasyApaharaNaM kArayati 'asmin hi gRhIte sapratipanthipArthivo gRhIta eva bhavati' iti| atracaya-'kRtakaraNaH' dhanurvedAdaugRhavAsekRtaparizramastasyatatra karaNaMbhavati, tenAcAryApahAriNA sahayuddhaMkartumupatiSThataityarthaH / atha nAstiko'pikRtakaraNastatoyasya rAjJaH sakAzAdapahatastasya nivedanaM kRtvA yatanayA zeSasAdhavaH saGkamaNaM kurvanti / / idameva sphuTataramAha[bhA.2790] abmarahiyassa haraNe, ujjANAIThiyassa gurunnou| uvvaTThaNAsamatthe, dUragae vA vi savi bolaM / / [bhA.2791] pesaviyammi adeMte, rannA jai viu visajjiyA jissaa| guruNo niveiyammi, hAritagarAiNo pulviM / / vR-'abhyarhitasya' rAjamAnyasya 'guroH' AcAryasyodyAna-sabhA-prapAdiSusthitasya hrnnNbhvti| yadicako'pi yuddhakaraNena vidyAprayogeNa vAtasyodvartanAyAH-vAlanAyAH samartho bhavati tataHsa taM nivAryAcArya pratyAharati / atha nAstyudvartanAsamartha tataH kSaNamAtraM sAdhavastUSNIkA aaste| yadAAcAryApahArI dUraMgatobhavati tadA "savi"tti sarve'pisAdhavobolaMkurvanti-asmAkamAcAryoM hRto hataH, dhAvata dhAvata lokAH ! iti / Asananasthite tu bolaM na kurvanti 'mA bhUt parasparaM bahujanakSayakArI yuddhaviplavaH' iti|ttshc rAjA sAdhubhirabhidhAtavyaH-anAthA vayamAcAryairvinA, ata AcAryA yathA'trAgacchanti tathA kuruta / evamukto'sau dvitIyasya rAjJo dUtaM visarjayatizIghramAcArya preSaNIya iti / yadi tena prasthApitastato laSTam / athAsau dUte preSite'pyAcArya na dadAti-na visarjayatItyarthaH tataHsAdhavodvetrINivAdinAni rAjAnaMSTvAbruvate-asmAnvisarjayata yena gurUNAmupakaNThaM gacchAmaH, kIzA vayaM guruvirahitAatra tiSThantaH? svAdhyAyAdikaMvA'tra nkimpinirvhtiityaadi| evamukteyadyapi teziSyA rAjJA visarjitAstathApigurUNAMsandezakapreSaNena nivedayanti-vayamAgacchantaH smaH / tato guravaH "hAritagarAiNo pudi"tiapahartRrAjJaH pUrvameva nivedayanti-ahaM ziSyAnapyAnayAmi, ataH sthAnapAlAnAmAdezaM prayacchata yena te tAnna gRhNanti / evaM nivedite sati yatanayA saGkramaNaM kurvanti // mU. (38) niggaMthaMcaNaMgAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAeaNuppavilu kei vatyeNa vApaDiggaheNa vA kaMbaleNa vA pAya-puMchaNeNa vA uvanimaMtijA, kappar3a se sAgArakaDaM gahAya AyariyapAyamUle ThavittA doccaM piuggahaM aNunnavittA parihAraM prihritte| [bhA.2792] aviruddhae bhikkhagataM, koi nimaMteja vtthmaaiihiN| kAraNa viruddhacArI, vigiMcito vA vigennhejaa| vR- 'aviruddha' viruddharAjyavirahite grAmAdau 'bhikSAgataM' bhikSAyAM praviSTaM sAdhu kazcidupAsakAdirvastrAdibhirnimantrayet, yadvA 'kAraNe' darzana-jJAnAdau viruddharAjyacArI stenAdibhiH Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 uddezaka : 1, mUlaM - 38, [ bhA. 2792] 'viviktaH' muSitaH san vastrANi gRhNIyAt, ato vastragrahaNavidhi pratipAdyate / / [bhA. 2793] ahavA loiyateNNaM, nivasIma aicchie imaM bhaNitaM / docamaNaNunnevauM, uttariyaM vatthabhogAdI // vR- atavA nRpasImAnamatikramyaviruddharAjyasaGkramaNe laukistainyam, idamanantarasUtre bhaNitam / atra tu sUtre dvitIyaM vAramavagrahamAcAryasamIpe'nanujJApya yadA vastraparibhogam AdizabdAd dhAraNaM vA karoti tadA lokottarikastainyaM bhavatIti pratipAdyate / ebhiH sambandhairAyAtasyAsya vyAkhyA'nirgranthaM' pUrvoktazabdArthaM ca zabdo'rthAntaropanyApatiM "Na" mitivAkyAlaGkAre gRhasya pati-svAmI gRhapatistasya kulaM - gRhaM 'piNDapAtapratijJayA piNDaH - odanAdistasya pAtaH-pAtre pravezastavpratijJayAtatpratyayamanupraviSTaM 'kazcid' upAsakAdirvastreNa vA pratigraheNa vA kambalena vA pAtra - proJchanena vA upanimantrayet / vastraM sautrikamihagRhyate, pratigrahaH-pAtrakam, kamlam - orNikaH kalpaH, pAtrazabdena tu pAtrabandha pAtrakesarikAprabhRtikaH pAtraniryogaH, proJchanazabdena tu rajoharaNamucyate, Aha ca cUrNikRt-pAyaggahaNeNaM pAyabhaMDayaM gahiyaM, puMchaNaM rayaharaNaM ti / tatazca pAtraM ca proJchanaM cetipAtra - proJchanam, samAhAradvandvaH, etaiH upa-sAmIpye Agatya nimantrayet / upanimantritasya ca "se" tasya nirgranthasya 'sAkArakRtaM' 'AcAryasatkametad vastraM na mama, ato yasmai te dAsyanti anyasmai vA mahyaM vA AtmanA vA paribhokSyante tasyaitad bhaviSyati' ityevaM savikalpavacanavyavasthApitaM sad gRhItvA tata AcAryapAdamUle tad vastraM sthApayitvA yadi te tasyaiva sAdhoH prayacchanti tadA 'dvitIyamapyavagraham' ekastAvad gRhasthAdavagraho'nujJApito dvitIyaM punarAcAryapAdamUlAdavagrahamanujJApya dhAraNA-paribhogarUpaM dvividhamapi parihAraM tasya vastrasya 'pariharttI' dhAtUnAmanekArthatvAd AcarituM kalpate iti sUtrasaGkSepArthaH / atha vistarArthaM bibhaNiSurAha[bhA. 2794] duvihaM ca hoi vatyaM, jAyaNavatthaM nimaMtaNAe ya / nimaMtaNavatthaM ThappaM, jAyaNavatthaM tu vocchAmi // vR- dvividhaM ca bhavati vastram - yAcJAvastraM nimantraNAvastraM ca / tatra nimantraNAvastraM 'sthApyaM' pazcAdabhidhAsyate ityarthaH / yAcJAvastraM punaH sAmpratameva vakSyAmi // yathApratijJAtameva nirvAhayatinAmaM ThavaNAvatthaM, davvavvatthaM ca bhAvavatthaM ca / 159 eso khalu vatthassA, nikkhevo cauvviho hoi / ityAdikAH / evaM tu gaviTThesuM, AyariyA deMti jassa jaM natthi / samabhAgesa kasu va, jaharAiNiyA bhave bIo / / iti paryantAH SaTcatvAriMzadgAthA yathA pIThikAyAM vastrakalpikadvAre tathaivAtra draSTavyAH // upasaMharannAha [bhA. 2795 ] eyaM jANavatthaM, bhaNiyaM etto nimaMtaNaM vocchaM / pucchAdugaparisuddhaM, punaravi pucchejimA merA // vR- etad yAcJAvastraM bhaNitam / ita UrdhvaM nimantrANAvastraM vakSyAmi / tacca yadA 'kasyaitad vastram ? kiMvA nityanisanIyAdikamidamAsIt ? ' iti pRcchAdvayana parizuddhaM bhavati tadA 'punarapi' tRtIyayA pRcchayA pRcchet / tatra ca 'iyaM' vakSyamANA 'maryAdA' sAmAcArI // tAmevAha Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 [ bhA. 2796] viusagga joga saMghAieNa bhoiyakule tiviha pucchA / kassa imaM kiM va imaM, kassa va kajje lahuga ANA // vR- 'vyutsargI nAma' upayogasambandhI kAyotsargastaM kRtvA, 'yasya ca yogaH' iti bhaNitvA, saGghATakena bhikSArthaM nirgataH / tato bhogikakule upalakSaNatvAdanyatrApi yathApradhAne kule praviSTaH kayAcidIzvarayA mahatA sambhrameNa bhakta pAnena pratilAbhya vastreNa nimantritaH, tatra trividhA pRcchA prayoktavyA / tadyathA- 'kasya satkamidaM vastram ? kiM vA idamAsIt ?' anena pRcchAdvayena parizuddhaM yadA bhavati tadA praSTavyam - kasyavA kAryasya hetoH prayacchasi ? iti / yadyevaM na pRcchati tatazcatvAro laghavaH AjJAdayazca doSAH // atha vizeSadoSAnabhidhitsurAha bRhatkalpa-chedasUtram -2- 1/38 [bhA. 2797] micchatta socca saMkA, virAdhanA bhoie tahi gae vA / carathaM va viMTalaM vA, veMTala dANaM ca vavahAro // vR- bhoginyA dIyamAnaM vastraM yadi 'kena kAryeNa prayacchasi ?' iti na pRcchayate tadA bhogiko mithyAtvaM gacchet / athAsau dezAntaraM gatastata Agatasya mahattarAdimukhAcchrutvA zaGkA bhavati / bhogike tatra sthite 'gate vA' desAntaraprApeta pazcAdAyAte sati 'virAdhanA' vakSyamANA bhavati sA cAviratikA 'caturthaM vA' maithunamavabhASeta 'veNTalaM vA' vazIkaraNAdiprayogaM pRcchet tatazca vaktavyamveNTalamahaM na jAnAmi, upalakSaNatvAt caturthaM ca pratisevituM na kalpate / tato yadi sA vastraM yAcate tadA dAnaM karttavyam, bhUyo'pi tad vastraM tasyA eva samarpaNIyamiti bhAvaH / atha tad vastraM chinnaM vA prAghurNakAdInAM dattaM vA bhavet sA ca tadeva vastraM mArgayet tadA rAjakulaM gatvA vyavahAraH karttavya iti dvAragAthAsamAsArthaH // athainAmeva vivarISurAha [bhA.2798] vatthammi nINiyammiM, kiM dalasi apucchiUNa jai gehe / annassa bhoyagassa va, saMkA ghaDiyA nu kiM puvi / / vR- vastre bhoginyA niSkAzite sati yadi 'kiM' kimarthaM dadAsi ? ityapRSTavaiva gRhNAti tadA 'bhoktuH' tadIyasyaiva bharttu 'anyasya vA' zvazura-devarAdeH zaGkA bhavet / nuriti vitarke, kiM manye etau parasparaM pUrvameva ghaTitau yadevaMtUSNIko dAna - grahaNe kurutaH ? athavA kimeSA maithunArthinI bhUtvA vastramasmai prayacchati ? uta veNTalArthinI ? iti // [bhA. 2799] micchattaM gacchejjA, dijaMtaM daTTu bhoyao tIse / voccheda paosaM vA, egamanegANa so kujjA // vR- tad vastraM dIyamAnaM dRSTvA tasyAH sambandhI 'bhojakaH ' bharttA mithyAtvaM gacchet, yathA- nissAraM pravacanamamISAmityAdi / pratipannamithyAtvazca tasya vaikasya sAdhoranekeSAM vA sAdhUnAM taddavyAnyadravyavyavacchedaM kuryAt pradveSaM vA gacchet // gataM mithyAtvadvAram / atha 'zrutvA zaGkA' dvAraM virAdhanAdvAraM cAha[bhA. 2800 ] emeva pautthe bhoiyammi tusinIyadAna- gahaNe tu / mahataragAdIkahie, egatara patosa vocchedo / / mehuNasaMkamasaMke, gurugA mUlaM ca veMTale lahugA / saMkamake gurugA, savisesatarA pautthammi // [ bhA. 2801 ] Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-38, [bhA. 2801] 161 vR-evameva proSite' dezAntaragate'pibhogike doSA vktvyaaH| tathAhi-tena bhogikenadezAntaraM gacchatA ye mahattarakAH sthApitAstaiH AdizabdAd mahattarikayA vyakSarikayA karmakareNa vA tayoraviratikA-saMyatayostUSNIkadAna-grahaNaM dRSTvA bhogikasyabhUyaH samAgatasya kthitm| tatazca saH "ekatarasya' saMyatasyAviratikAyA vA upari pradveSaM gacchet, pradviSTazcAviratikAM saMyataM vA hanyA niSkAzayedvA badhnIyAdvA nirundhyAdvA vimAnayedvA, vyavacchedaM vaikasyAnekeSAMvA kuryaat| atraca maithunazaGkAyAM catvAro gurukAH, nishngkitemuulm|vennttlshngkaayaaNctvaaro laghukAH,nizaGkite catvAro guravaH / savizeSatarAzca doSAH proSite bhogike bhavanti, te ca yathAsthAnaM praagevoktaaH|| [bhA.2802] evaM tA geNhate, gahie dosA puno ime hoti| gharagayamuvassae vA, obhAsai pucchae vA vi / / vR-evaM tAvad vastraM gRhNato doSA uktAH, gRhIte punarvastre 'ete' vakSyamANA doSA bhavantitasmin gRhe yadA sa eva sAdhuranyasmin divase gato bhavati sAvAaviratikA tasya sAdhorupAzraye AgatA bhavati tadA maithumavabhASate-tvaM mamodbhrAmako bhava / veNTalaMvA sA pRcchati-kathaya kimapi tAdRzaM vazIkaraNaM yena bhogiko me vazIbhavati // idameva spaSTayati[bhA.2803] pucchAhINaM gahiyaM, AgamanaM pucchaNA nimittassa / chinnaM pi hudAyavvaM, vavahAro labmae tattha // vR-grahaNakAle 'kena kAryeNa me prayacchasi ?' ityevaM pRcchayA hInaM vastraM gRhItam / gRhIte ca tasyAH saMyatapratizraye Agamanam, AgatA ca sA 'putro me bhavitA? na vA?' ityAdikaM nimittaM pRcchati, yena vA'haM bhogikasyAbhirucitA bhavAmitat kimapyupadiza / tataH sAdhunA vaktavyamna kalpate maithunaMpratisevituM sAdhUnAm, veNTalaM nimittaM vA nAhaM jAnAmi / evamukte yadi sA vastraM bhUyo'pi mArgayet tataH pratidAtavyam / atha tena vastreNa cchittvA pAtrabandhAdikaM kimapyaparaM kRtaM tatazchinnamapi tadeva dAtavyam / atha vyavahAradvAraM vyAkhyAyate- tatra yadi sA chinnaM na gRhNAti, brviitic-mmsklmevprycch|tto rAjakulaM gatvA vyavahAreprArabdhakAraNikAabhidhAtavyAH, yathA-kenacid vRkSasvAminA vRkSo vikrItaH, RyikeNa ca mUlyaM dattvA chittvA ca svagRhaM nItaH, tataH sa vikrayikaH pazcAttApito bhaNati-pratigRhANa mUlyam, pratyarpaya madIyaM vRkSam krayikaH prAha-mayA savRkSazchittvA pRthakkASThAni kRtaH, ataH kathaM tamevavRkSamakhaNDamahaM te samarpayAmi ?; evaM vivadamAnau tau rAjakulamupasthitI, tataH kathayata kAraNikAH / kiM sa krayiko yuSmAbhivRkSaM dApyate? atha dApyate tataH kASThAnyeva, na pUrvAvasthaM vRkSamiti vyavahAro lbhyte|| bhA.(2804] pAhuNaeNa'nneNa va, nIyaM va hiya va hoi darda vA / tahiyaM anusaTThAI, annaM vA daTTa mottuunnN|| vR-atha vastraM prAghuNakenAnyena vA sAdhunA'nyatra nItaM bhavet stenena vA hRtaM pradIpanena vA dagdhaM tatracAnuziSTayAdikaM krttvym|anushissttirnaam-sdbhaavkthnpurHsrNprjnyaapnaa|tthaa'pynuprtaayaaN dharmakathA kartavyA, vidyayA mantreNa vA nirAkaraNIyA / tadabhAve'nyad vastraM tasyA dAtavyam, paraM dagdhaM vastraM muktvA, dagdhe hRte vA na kiJcid dIyata iti bhAvaH / yadi sA rAjakulamupatiSThate [19 11 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/38 tatastatrApi vyavahAro labhyate, "dattvA dAnamanIzvaraH" iti ||ath dAnakAle sAdhunA pRSTam-kiM nimittaM dadAsi? tatra sA tUSNikA, sthitA, bahizceSTayA na tathAvidhaH ko'pi bhAva upadarzitaH, paraM grahaNAnantaraM kAcidupAzrayamAgatya veNTalaM pRcchati caturthamavabhASate vA tatrAbhidhAtavyambhA.2805] na vi jANAmo nimittaM, na ya ne kappai pauMjiuM gihinno| paradAradosakahaNaM, taM mama mAyA ya bhaginI y|| vR-vayaM nimittaM najAnImaH, na ca "ne" asmAkaM jAnatAmapi gRhiNaH purato nimittaM prayoktuM kalpate, tapaH-saMyamAdikSatiprasaGgAt / yA ca caturthamavabhASate tasyAHparadAradodhakaanaM kriyate, yathA-parapuruSa-paradAraprasaktayoH strI-puMsayorihaiva bhavedaNDana-muNDana-tarjana-tADanAdayaH, parabhave tu narakagatau gatAnAM taptAyaHputtalikAliGganAdayaH, tata udRttAnAM tiryagmanuSyabhavagrahaNeSu bhUyo bhUyo napuMsakatva-daurbhAgyaprabhRtoya bahavaH prtypaayaaH|apic tvaM mama mAtA vA bhaginI vA vartase ataH kRtamanayA vArtayeti // vastradAnasyaiva kAraNAntaramAha[bhA.2806] ekkassa va ekkassa va, kajje dijaMta giNhaI jo u / teceva tassa dosA, bAlammiya bhaavsNbNdho|| kR'ekasyavA' pUrvasambandhasya ekasya vA pazcAtsambandhasya kAryedIyamAna vastrayaH sAdhurgRhNAti tasya 'taeva' prAguktAH zaGkAdayo dossaaH| bAleca bAlaviSayobhAvasambandho vakSyamANo bhavatIti samAsArthaH / / athainAmeva gAthAM vivRNoti[bhA.2807] ahavaNa puTThA puveNa pacchabaMdheNa vA sarisamAha / saMkAiyA u tattha vi, kaDagA ya bahU mahiliyANaM // vR-athavA sA dAtrI pRSTA satI 'pUrvasambandhena' yAzo mama bhrAtA tAza eva tvaM vartase, 'pazcAtsambandhena tu' zvazurasya devarasya bharturvA sazastvaM vilokyase ato'haM bhavate vastraM prayacchAmItyAha, evamanyatareNa sambandhakAryeNa dIyamAna ydighaatitdaatevshngkaadyodossaaH| yadi ca tasyA aviratikAyA bAlamapatyaM kimapi vidyate tadAsa sAdhustayA bhrAtRbhAvena pratipannaH san cintayati-idaM me bhAgineyam; atha bhartRtayA pratipannastatazcintayati-idaM me putrabhANDam; evamAdiko bhAvasambandho bhavati, ttshcprtigmnaadyodossaaH|kinycmhelikaanaaNbhuuni 'kRtakAni kaitavAni bhavanti, tena devarAdigrahaNoSAyena sambandhamAnIya cAritrAt paribhrazayantIti bhaavH| yata evamataH.. [bhA.2808] eyaddosavimukkaM, vatthaggahaNaMtu hoi kAyavvaM / khamauttidubbalo ttiya, dhammotti yahoti niddosa / / * vR-etaiH-anantaroktairdoSairvimuktaM vastragrahaNaMsAdhunA kartavyaM bhvti| katham? ityAha- "khamau tti" ityaadi|ydi sAdAtrI pRSTA satIbrUyAt-'kSapakaH' tapasvI tvam, athavAdurbalo'sikSapakatayA svabhAvena vA tatasteprayacchAmi, yadvA tapasvinedIyamAne dharmobhavati' iti kRtvA dadAmIti, evaM bruvati dAyake tad vastraM labhyamAnaM nirdoSa bhavati / / kiJca[bhA.2809] AraMbhaniyattANaM, akiNaMtANaM akAraviMtANaM / ___dhammaTThA dAyavvaM, gihIhi dhamme kayamaNANaM // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 uddezaka : 1, mUlaM-38, [bhA. 2809] vR- ArambhaH-SaTkAyopamarda tasmAnivRttAnAM tathA 'akrINatA' vastrAdikrayamakurvANAnAm 'akArayatAM' Arambha-krayakaraNe paramavyApArayatAmevaMvidhAnAM dharme zruta-cAritrabhedabhinnekRtamanasAM sAdhUnAMgRhibhiH sarvArambhapravRttaiH 'dharmArtha kuzalAnubandhipuNyopArjanArthavastra-pAtrAdikaMyathAyogyaM dAtavyam iti budhyA ya upAsakAdirvastreNopanimantrayati tasya grahItavyamiti prakramaH / / tadevaM vastramutpannaM yAvad gurUNAM samIpe na gamyate tAvat kasyAvagrahe bhavaMti ? iti ucyate[bhA.2810] saMghADae paviTe, rAyaNie taha ya omarAyaNie / jaMlabbhai pAoggaM, rAyaNie uggaho hoi|| vR-upayogakAyotsargaMkRtvA bhikSArthasaGghATakaH praviSTaH, tatraikorAliko dvitiiyo'vmraalikH| tatracayat prAyogyaMsaGghATakena labhyatetadyAvadAcAryapAdamUlaMna gamyate tAvatsarvaM 'rAlinakasya' jyeSThAryasyAvagraho bhavati, jyeSThAryastasya svAmItibhAvaH ||ath yaduktam-"kappaise sAgArakaDaM gahAya doccaM pi uggahaM aNunavittA parihAraM pariharittae" tadetad yathA kecidAcAryadezIyAH svacchandabudhyA vyAcakSate tathA pratipAdayati[bhA.2811] doccaM piuggaho tti ya, kei gihatthesu doccamicchaMti / sAga! guruNo nayAmo, anicche pccaahrissaamo|| kR-'dvitIyamapivArAmavagraho'nujJApayitavyaH' itisUtreyaduktaMtat kecidAcAryA gRhasthaviSayaM dvitIyamavagrahamicchanti / katham? ityAha-"sAga" ityaadi|yH zrAvako vastraMdadAti sa vaktavyaHhe zrAvaka ! vayametadvastraM gRhItvA gurUNAM samIpe tAvannayAmaH, yadyAcAryA etad grahISyantitato bhUyo'pyAgamyabhavataH samIpe dvitIyaMvAramavagramanujJApayiSyAma iti,athAcAryAvastranagrahISyanti tatasteSAM vastrasyAnicchAyAM bhavata evedaM pratyAhariSyAmaH |amumev pakSaM paraH samarthayannAha[bhA.2812] iharA pariTThavaNiyA, tassa va paJcappiNaMti ahigaraNaM / gihigahaNe ahigaraNaM, so vA daTUNa vocchedaM / vR. 'itarathA' yadyevaM na vidhIyate tato darzitamapi vastraM yadA''cAryA na gRhNIyustadA pAriSThApanikAdoSaH / atha na pariSThApayanti tato'prAtihArikaM gRhItvA bhUyastasyaiva gRhsthsyprtyrpytaaNpribhog-dhaavnaadikmdhikrnnmupjaayte| atha tatpariSThApitaMvastraMko'pi gRhI gRhNAti tato'pyadhikaraNameva / savA' dAtA tad vastraM pariSThApitaM zrutvA anyagRhasthagRhItaM vAdRSTvA tdrvyaanydrvyvyvcchedmeksyaanekessaaNvaasaadhuunaaNkuryaat||ath sUriparoktaM dUSayatrAha[bhA.2813] coyaga! gurupaDisiddhe, tahiM pautthe dharita dinNtu| dharaNujjhaNe ahigaraNaM, geNheja sayaMvapaDiNIyaM / / vR-he nodaka ! evaM kriyamANe ta eva tvaduktA doSA bhavanti / tathAhi-tad vastramAnIya gurUNAmarpitam, tena cAcAryANAM na prayojanaM tatastaiH pratiSiddham, tacca vastraM yAvat tasya dAyakasyapratyaryate tAvadasau grAmAntaraM proSitaH, proSite ca tasmin yadi tad vastraM dhArayatiparibhuGkteityarthaH tadA adattAdAnam / atha tasya satkaM bhaNitvA dhArayati tadA'dhikaraNam / athAtmArthitaM kRtvA dhArayati tathApyadhikaraNam, atiriktopakaraNasyAparibhogyatayA adhikaraNatvAt / atha tad vastramujjhati-pariSThApayatItyarthaH tathApi gRhigRhIte'dhikaraNaM . Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRhatkalpa-chedasUtram - 2- 1/38 pariSThApanAdoSAzca / athavA pratinItaM tad vastraM 'svameva' AtmanA gRhNIyAd, napratidadyAditi bhAvaH / tasmAdeSa tvadukto dvitIyAvagraho na bhavati, kintu gRhasthahastAd vastraM gRhItvA gurumUlamAgamya teSAM samarpya yadi te tasyaiva prayacchanti tadA yat te bhUyo'pyavagrahamanujJApyante eSa dvitIyAvagrahaH / mU. (39) niggaMthaM ca NaM bahiyA viyArabUmiM vA vihArabhUmiM vA nikkhataM samANaM kei vattheNa vA paDiggaheNa vA kaMbaleNa vA pAyapuMchaNeNa vA uvanimaMtejjA, kaMppai se sAgArakaDaM gahAya AyariyapAyamUle ThavittA doghaM pi uggahamaNunnavettA parihAraM pariharittae / 164 vR- asya vyAkhyAprAgvat // atha bhASyam [bhA. 2814] bahiyA va niggayANaM, jAyaNavatathaM taheva jayaNAe / nimaMtaNavatthe taheva, suddhamasuddhaM ca khamagAdI // vR- 'bahi' vicArabhUmau vA vihArabhUmau vA nirgatAnAM yAcJAvastraM tathaiva yatanayA grahItuM kalpate yathA bhikSAcaryAyAmuktam / nimantraNAvastramapi tathaiva zuddhamazuddhaM ca vaktavyam / zuddhaM nAma-yat kSapaka iti vA dharma iti vA kRtvA dIyate / azuddhaM yat caturthaveNTalAdikAryeNa dIyate // mU. (40) niggaMthiM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuSpaviTTaM kei vattheNa vA paDiggaheNa vA kaMbaleNa vA payapuMchaNeNa vA uvanimaMtejjA, kappai se sAgArakaDaM gahAya pavattinipAyamUle ThavittA doghaM pi uggahamaNunnavittA parihAraM pariharittae // mU. (41) niggaMthiM ca NaM bahiyA viyArabhUmiM vA vihArabhUmiM vA nikkhatiM samANi kei vattheNa vA paDiggaheNa vA kaMbaleNa vA pAyapuMchaNeNa vA uvanimaMtejjA, kappai se sAgArakaDaM gahAya pavittiNipAyamUle ThavettA doccaM pi uggahamaNuNNavittA parihAraM pariharittae / vR- asya sUtradvayasyApi vyAkhyA prAgvat // atha bhASyavistaraH[bhA. 2815 ] niggaMthivatthagahaNe, cauro mAsA havaMta'nugdhAyA / micchatte saMkAI, pasajjaNA jAva carimapadaM // vR-nirgranthInAM gRhasthebhyo vastragrahaNaM kurvantInAM catvAro mAsA anuddhAtAH prAyazcittam / tAzca vastraM gRhNantIrhaSTvA kazcidaminavazrAddho mithyAtvaM gacchet-aho ! nirgranthyo'pi mATiM gRhNantIti / athavA zaGkAM kuryAt kiM manye dharmArthaM dattamiyaM gRhNAti ? uta bhATinimittam ? / evaM zaGkAyAM caturguru / nizaGkite mUlam / prasajanA nAma bhojikA ghATikAdiprasaGgaparamparA, tatra 'caramapadaM ' pArAJcikaM yAvat prAyazcittam / idameva bhAvayati [bhA. 2816] purisehiMto vatthaM, giNhaMtiM dissa saMkamAdIyA / obhAsaNA cautthe, paDisiddhe karejja uDDAhaM // vR- puruSebhyaH sakAzAd vastraM gRhNantIM nirgranthIM dRSTvA zaGkAdayo doSAH / zaGkA nAma - kimeSA TiM gRhNAti ? / evaM zaGkAyAM caturguru, bhojikAyAH kathite SaDlaghu, ghATikasya kathane SaDguru, jJAtInAM kathane cchedaH, ArakSikeNa zrute mUlam, zreSThi-sArthavAha-purohitaiH zrute'navasthApyam, amAtya - nRpatibhyAM zrute pArAJcikam / sa vA gRhastho vastrANi dattvA caturthaviSayAmavabhASaNAM kuryAt, tayA ca pratiSiddhe uDDAhaM kuryAt eSA madIyAM bhATaM gRhItvA samprati maduktaM na karotIti // kiJcAnyat Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-41, [bhA. 2817] 165 [bhA.2817] lobhea Abhioge, virAdhanA paTTaeNa dittuNto| dAyavva gaNahareNaM, taM piparicchittu jynnaae| vR. "lobheya"tti yena vA tena vA vastrAdinA strI sukhenaiva pralobhyate / "abhioge"tti ko'pyudArazarIrAM saMyatI dRSTvA tasyA vazIkaraNArthamabhiyogaM kuryAt / tatazcAritravirAdhanA / atraca paTTakena dRSTAntaH |yt evamataH saMyatInAM gaNadhareNa vastrANi dAtavyAni / 'tadapi vastradAnaM sapta divasAni 'parIkSya' parIkSAM kRtvA 'yatanayA' vakSyamANalakSaNayA karttavyamiti saGgrahagAthAsamAsArthaH ||ath vistarArthamAha[bhA.2818] pagaI pelavasattA, lobhijai jena tena vA itthii| avi yahu moho dippai, sairaM tAsiM sriiresu|| vR-'prakRtyA' svabhAvenaiva strIprAyaH 'pelavasattvA' tucchadhRtibalA tatoyenavAtena vAvastrAdinA lobhyate / api ca tAH svabhAvenaiva vahumohA bhavanti atastAsAMpuruSaiH saha saMlApaM kurvatInAM dAnaM ca gRhNatInAM 'svairaM' svecchayA zarIreSu moho dIpyate / abhiyogaM vA tasyA vidyAbhimantritavastrapradAnavyAjena kuryAt, abhiyogitA ca satI cAritraM virAdhayet ||tthaa cAtra paTTakadRSTAntamAha[bhA.2819] viyaraga samIvArAme, sasarakkhe pupphadAna paTTa kyaa| nisi vela dArapiTTaNa, pucchA gAmena nicchubhnnN|| vR-egatthagAme kUviyA, saayaaraamsmiive| tato ya ithijaNo pANiyaM vhi| tammi ArAme egosasarakkho / so kUviyAtaDe urAlaM aviraiyaMdaTuMtIe vijAbhimaMtiyANipupphANi dei / tIe gharaM gaMtuM nIsApaTTae tAni ThaviyANi / tato te pupphA paTTagaM AvisiuM aDDarattavelAe gharadAraM - piTeMti / tato agAro niggao pecchai paTTagaM sapuSphagaM / tena agArI pucchitA / tIe sabmAvo khio| tena vigAmassa kahiyaM / gAmena sosasarakkhonicchUDho / athAkSaragamanikA-vidarakaH' kUpikA, sA cArAmasya samIpe / tataH sarajaskaH kUpikAtaTe kAJcidaviratikAM dRSTvA vidyAbhimantritapuSpadAnaM karoti / tayA ca gRhe gatvA tAni paTTake kRtAni / tato 'nizi' rAtrau 'velAyAm' arddharAtre gRhadvArasya piTTanaM taiH kRtam / tatastena tasyAH pRcchA kRtaa| sadbhAvecakathite grAmasya kathayitvA tena niSkAzanaM sarajaskasya kRtam / yata ete doSA ato nirgranthIbhirAtmanA gRhasthebhyo vastrANinagrahItavyAni, kintugaNadhareNa tAsAMdAtavyAni ||kH punaratra vidhiH? iti ata Aha[bhA.2820] satta diyase ThavettA, theraparicchA'paricchaNe gurugaa| dei gaNI gaNiNIe, gurugA saya dAna atttthaanne|| vR-saMyatIprAyogyamupadhimutpAdya sapta divasAn sthApayati-parivAsayati / tataH sthApayitvA kalpaM ca kRtvA sthaviro dharmazraddhAvAn prAvAryate / yadi nAsti ko'pi vikAraH sundaram / evaM priikssaakrtvyaa| yadyaparIkSyaprayacchati ttshctvaarogurvH| evaMparIkSite 'gaNI gaNadharaH 'gaNinyAH' pravarttinyAH vastrANi prayacchati / sA'pi gaNinI saMyatInAM yathAkramaMdadAti / athAcAryaAtmanA prayacchati tatazcaturgurukam / kAcid mandadharmA brUyAt-etasyAH sundarataraM dattaM na mama, tannUnamiyamasyAbhISTA / evaM svayaMdAne vidhIyamAne AcAryasyAsthAne sthApanaM bhavati / yata evamato nAtmanA dAtavyaM kintu pravartinyA tAsAM dApayitavyam ||nodkH prAha-yadyevaMtarhi sUtraM nirarthakam, Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/41 tatra nirgranthyA vastragarahaNasyAnujJAtatvAt / AcArya prAha[bhA.2821] asai samaNANacoyaga! jAiya-nimaMtaNavattha taha ceva / jAyaMti theri asaI, vimissiyA mottime tthaanne|| vR-henodaka! sUtraM nirarthakaMna bhavati, kintu zramaNAnAmasati yadA sthavirA nirgranthyo vastrANi gRhNanti tadviSayametat sUtram / tatra yAcyAvastre nimantraNavastre ca tathaiva sarvo'pi vidhidraSTavyaH / tAzcaprathamataH sthavirA eva kevlaayaacnte|taasaamstitrunniivimishritaaH sthavirAH, parametAni sthAnAni muktvA / / tAnyeva darzayati- [bhA.2822] kAvAlie ya bhikkhU, suivAdI kubdie avesitthii| vANiyagataruNa saMsaThTha mehuNe bhoie cev|| [bhA.2823] mAtA piyA ya bhaginI, mAuga saMbaMdhie ya taha snii| bhAvitakulesu gahaNaM, asaI paDiloma jynnaae| vR-'kApAlikaH' asthisarajaskaH, bhikSukaH' saugataH, 'zucivAdI' dakasaukarikaH, 'kUrcikaH' kUrcandharaH, vezyAstrI vANijakAzca pratItAH, 'taruNaH' yuvA, 'saMsRSTaH' pUrvaparicita udrAmakaH, 'maithunaH' mAtulaputraH, "bhoktA' bhartA, mAtA pitA bhaginI bhrAtA ete catvAro'pi prasiddhAH, 'sambandhI sAmAnyataH sajJAtikaH, 'saMjJI' shraavkH| etAn kApAlikAdInmuktvA yAni bhAvitAniyathApradhAnAni madhyasthAni kulAni teSu saMyatIbhirvastragrahaNaM kartavyam / atha bhAvitakulAnina prApyante tatasteSAmabhAve 'pratilomaM pratIpakrameNa pratiSiddhasthAneSveva yatanayA yathA vakSyamANA doSA na bhavanti tathA gRhNIyuriti saGgrahagAthAdvayasamAsArthaH ||athaitdev pratipadaM bhAvayati[bhA.2824] aTThI vijjA kucchita, bhikkhu niruddhA u lajjae'nnattha / eva dagasoya kucciga, suigatti ya bNbhcaarittaa| vR"ahi"tti asthirasarajaskAH, te vidyayA mantreNa vA saMyatInAM vastradAnavyAjenAbhiyogaM kuryuH, apicate 'kutsitAH'jugupsitA bhvnti|yetu'bhikssukaaH' saugatAsteprAyoniruddhabastayaH 'anyatra ca' vyakSarikAdiSu gacchanto lajjante, gAthAyAM prAkRtatvAdekavacananirdezaH / evaM 'dakasaukarikAH' parivrAjakAH kUrcikAzca' kUrcandharA vaktavyAH, tecobhaye'pyevaM manyante- etAH zramaNyo brahmacAritvAdaprasavAH, aprasavatvAca 'zucayaH' pavitrA etA iti / / [bhA.2825] annaThavaNa? junnA, abhiogejA va rUviNI gnniyaa| bhoiga coriya dinnaM, daTuM samaNIsu uDDAho / / vR-yAjIrNA gaNikAsAsvayaM vivapayitumasamarthA rUpavatIM saMyatIM dRSTvA anyasthApanArtham' aparagaNikAsthApanArthamabhiyogayet / yA vA rUpavatI gaNikA sA'pyevamevAbhiyogaM kuryAt / tathA yo mAtulaputrastena svabhojikAyA vastraM caurikayA saMyatyAH dattam, tacca tayA prAvRtaM dRSTvA sA bhoginI bahujanamadhye uDDAhaM kuryAt-eSA me gRhabhaGgaM karoti // [bhA.2826] desiya vANiya lobhA, saI dine na u ciraM pi hohitti| taruNubbhAmaga bhoyaga, saMkA AtobhayasamutthA / / vR-'dezikaH' dezAntarAyAto vANijazcintayati-'sakRd' ekavAraM 'dattena' dAnenamameyaMciramapiM Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 - uddezakaH 1, mUlaM-41, [bhA. 2826] bhaviSyati iti vicintya lobhAdbhayAMsi vastrANidattvA pralobhayet / yastu taruNaH sa vikArabahula utkaTamohazca bhavati, saMsRSTaH pUrvobhdrAmakaH, 'bhoktA' prAktano bhartA, eteSAM hastAdAdIyamAne vastre zaGkAdaya AtmobhayasamutthAzca doSA bhavanti // [bhA.2827] dAhAmo NaM kassai, niyayA so hohiI sahAo ne| sannI vi saMjayANaM, dAhii iti vippriinnaame|| vR-mAtR-pitRprabhRtayaH 'nijakAH' svajanAzcintayanti-yasya ka syApyenAM vayaM dAsyAmaH saH asmAkaM sahAyo bhaviSyati; yastu saMjJI' zrAvakaH so'pi-eSA medharmasahAyA bhaviSyati, anyacca saMyatAnAmeSA vipulaM bhaktapAnaMmadIye gRhevartamAnA dAsyati; iti evaMcintayitvA vipariNAmayet, vipariNAmyaconniSkramaNaMkArayet / yata evamata etAni sthAnAni varjayitvAyAni bhAvitakalAni teSu grahItavyam / bhAvitakulAnAmabhAve pratiSiddhasyAneSveva pazcAnupUrvyA gRhNIyAt-prathamaM yaH sabhoginIkaH zrAvakassya sakAzAd grahItavyam, tasyAbhAve'bhoginIkazrAvakahastAdapi, evaM pratIpakrameNa tAvadvaktavyaMyAvadbhikSukANAmabhAvekApAlikAnAMsakAzAdapiyatanayA vastragrahaNaM kartavyam / / yatanAmevAha[bhA.2828] maggaMti theriyAo, laddhaM pi ya theriyAu gehaMti / AgAra da? taruNINa va deMte taM na giNhaMti // vR-yAH sthavirAdharmazraddhAlavo gItArthAzca tA vastrANimArgayanti / labdhamapica vastraM dAyakasakAzAt sthavirA eva gRhNanti / athAsau dAtA kANAkSiprabhRtInAkAran karoti, sthavirayAvA haste prasAritebhaNati-tavana dadAmi, etsyaastrunnyaaHprycchaamiiti| evamAkArAn dRSTvA taruNInAM vA dadataM dAyakaM vijJAya tada vastraM na gRhnnnti|| evamAdidoSavipramuktaM vastramutpAdya vasati prAptAnAmayaM vidhiH[bhA.2829] satta divase ThavittA, kappe kate theriyA paricchaMti / suddhassa hoi dharaNA, asuddha chettuMpariTThavaNA / / vR-saptadivasAn vastraM sthApayanti / yadyathApayitvA paribhuJjate tadA catvAro gurava AjJAdayazca doSAH / yata evaM tataH sthApayitva kalpaM-prakSAlanaM kurvanti / kRte ca kalpe sthavirAstad vastraM prAvRtya parIkSante / yadi zuddhaM tatastasya dhAraNam, atha 'azuddham' azuddhabhAvotpAdakaM tad vastraM tatastat chittvA pariSThApanaM karttavyam ||ath vastrotpAdanavinirgatAnAM nirgranthAnAM nirgranthInAM ca sAmAnyato lAbhA-'lAbhAdinimittaparijJAnopAyamAha[bhA.2830] jaMpuna paDhamaM vatthaM, caukoNA tassa hoti laabhaae| vitiricchaM'tA majjhe, ya garahiyA caugurU ANA // vR-yat punaH prathamaM vastraM labhyate tasya ye catvAro koNakAste vakSyamANAJjana-khaJjanalepAdicihnopalakSitA lAbhAya bhavanti, upalakSaNamidam, tena yau aJcalamadhyabhAgau tAvapi lAbhAya bhavataH / yau tu vitirazcInau karNapaTTikAyA antyau vibhAgau yazca tayormadhyavartI vibhAgaH ete trayo'pyaJjanalepAdicihnopalakSitAH 'garhitAH' aprazastAH / eteSu cAtmavirAdhanAsadbhAvAccaturgurukamAjJA ca bhagavatAM virAdhitA bhavati / ayamevArtho'nyAcAryaparipATyA'bhidhIyate ___ Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/41 [bhA.2831] navabhAgakae vatthe, causu vi koNesu hoi vatthassa / lAbho vinAsamanne, aMte majjhe ya jANAhi // kR-ihayatovastramAyataMtataHprathamatastrayobhAgAH kalpyante, bhUyo'pyekaiko bhAgastridhAvibhajyate, evaM navabhAgIkRte vastre ye catvAraH koNakA apisabdAt koNakamadhyavartinau ca dvau bhAgau teSu vastrasyAJjanalepAdisambhave lAbho bhavati / ye punaH 'anye' apare vastramadhyavartinastrayo bhAgAH, tadyathA-dvAvantyavibhAgau ekaH sarvamadhyavartI vibhAgaH, teSu 'vinAzaM' glAnatvAdikaM jAnIhi // atha yaizcikaisteSu vibhAgeSu lAbho vinAzo vA'numIyate tAnyevAha[bhA.2832] aMjana-khaMjana-kaddamalitte, mUsagabhakkhiya aggividaDDe / tunniya kuTTiya pajjavalIDhe, hoi vivAga suho asuho vA // vR- aJjanaM-sauvIrAjanAdi khaJjanaM-dIpamalaH kardamaH-paGkastairlipteHkharaNTite, tathA mUSakaiH upalakSaNatvAt kaMsArikAdibhizca bhakSite, agninA vA vizeSeNa dagdhe, tathA tunnakAreNa 'tunnite' svakalAkauzalataH pUritacchidre, 'kuTTite ca' rajakakuTTanena patitacchidre, paryavaiH-purANAdibhi paryAyaiDhe-yukte, atijIrNatayA kutsitavarNAntarAdisaMyukte sphaTite vA ityarthaH / evaMvidhe vastre gRhIte sati zubho'zubho vA vipAkaH pariNAmo bhvti| tatra ye zubhA vibhAgAsteSu zubho vipAko ye tvazubhAsteSvazubha iti ||ath navAnAmapi vibhAgAnAM svAminaH pratipAdayati[bhA.2833] cauro ya digviyA bhAgA, duve bhAgA ymaanusaa| AsurA yaduve bhAgA, majjhe vatthassa rkkhso|| vR- catvAraH koNakAH 'daivyAH' devasambandhino bhAgAH dvau' aJcalamadhyabhAgau 'mAnuSI' mnussysvaamikau| 'dvauca bhAgau' karNapaTTikAmadhyalakSaNau 'AsurI' asurasambandhinau / sarvamadhyagataH punareko bhAgaH 'rAkSasaH' rAkSasasvamika iti ||athaitessu vibhAgeSu zubhA-'zubhaphalamAha[bhA.2834] divvesu uttamo lAbho, mAnusesu ymjjhimo| Asuresuya gelannaM, majjhe maraNamAise // vR-daivyeSu bhAgeSu yadyaJjanAdibhirdUSitaM vastraM bhavati tadA tasmin gRhIte sAdhUnAmuttamo vastra- . pAtrAdInAM lAbho bhavet / mAnuSabhAgayoraJjanAdhupadUSite ca vastre madhyamo lAbho bhavati / AsurabhAgayoraJjanAdidUSitayogAnatvaM bhavati / rAkSasabhAge punaraJjanAdiyukte yatInAM maraNAdizediti / / athAkhaNDasyaiva vastrasya lakSaNamAha[bhA.2835] jaM kiMci hoivatthaM, pamANavaM sama ruiMthiraM niddhaM / paradose niruvahataM, tArisagaMkhU bhave dhannaM / / vR-yatkiJcid vastraM 'pramANavat' sUtroktapramANopetaM 'samaM nAma' nAnyatrasthUlamanyatra zlakSNaM 'ruci nAma' rucikArakaM 'sthiraM' dRDhaM 'snigdhaM' satejaH, ebhi paJcabhi padairvAtriMzad bhaGgA bhavanti, eSaprathamo bhaGgo gRhiitH| tathA paradoSAH-Asura-rAkSasabhAgeSvaJjana-khaJjanaprabhRtayastaiH 'nirupahataM' varjitam, yadvA paraH-dAyakastasyayedoSAH krIta-kRtAdayastairvivarjitaMtAzaM vastram, khuravadhAraNe, tAzameva 'dhanyaM' jnyaanaadidhnprpklkssnnopetmityrthH|| mU. (42) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA rAo vA viyAle vA asanaM vA pAnaM vA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 42, [bhA. 2835] khAimaM vA sAimaM vA paDigAhittae / vR- asya sambandhaM ghaTayannAha[bhA. 2836 ] vayaahigAre pagae, rAIbhattavayapAlaNA iNamo / sutaM udAhu therA, mA pIlA hoja savvesiM // " 169 vR-pUrvasUtre dvitIyAvagrAhAnujJAmantareNa vastraM na paribhoktavyamiti tRtIyavratasyAdhikAraH prakRtaH / tasmizca prakRte rAtribhaktavratapAlanArthamidaM sUtraM 'sthavirA:' zrIbhadrabAhusvAmina udAhRtavantA / kutaH ? ityAha- mA tasmin SaSThavrate bhagne 'sarveSAmapi ' mahAvratAnAM 'pIDA' virAdhanA bhavediti kRtvA / / prakArAntareNa sambandhamAha [bhA. 2837] ahavA piMDo bhaNio, na yAvi tassa bhaNio gahaNakAlo / tassa gahaNaM khapAe, vArei anaMtare sutte / / vR- athavA "niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe" ityAdiSu sUtreSu piNDo bhaNitaH / na ca tasya piNDasya apizabdAd vastrAdervA grahaNakAlo bhaNitaH 'kadA gRhyate ? kadA ca na ?' iti, ataH pUrvasUtrebhyo yadanantaramidameva sUtraM tatra 'tasya' piNDasya grahaNaM 'kSapAyAM' rAtrau nivArayatIti // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA rAtrau vA vikAle vA 'azanaM vA' odanAdi 'pAnaM vA' AyAmAdi 'khAdimaM vA' phalAdi 'svAdimaM vA ' zuNThayAdi pratigrahItumiti sUtrAkSarArthaH / atha bhASyavistaraH [bhA. 2838] rAto va viyAle vA, saMjjhA rAI u kesii vikAlo / cauro ya anugghAyA, codagapaDighAya ANAdI / / vR- " rAtrau vA vikAle vA" iti yaduktaM sUtre tatra sandhyA rAtrirucyate, rAjate-zobhate iti niruktivazAt / zeSA sarvA'pi rajanI vigataH sandhyAkAlo'treti kRtvA vikAla ucyate / keSAJcidAcAryANAM divasalakSaNakAlavigamAt sandhyA vikAlaH, zeSA tu rAtri, racaMti (raJjanti] stena-pAradArikAdayo'treti kRtvA / etayo rAtri-vikAlayoH sUtroktaM caturvidhamAhAraM gRhNato bhuJjAnasya ca catvAro'nuddhAtA mAsAH prAyazcittam / nodakaH prerayati - kimiti rAtribhojanaM parihiyate ? ucyate- bhudossdrshnaat| punarapi paraH prAha- yuSmAkaM dvAcatvAriMzaddoSaparizuddhaH piNDaH paribhujyate iti samayasthiti, teSu ca dvAcatvAriMzaddoSeSu rAtribhojanaM na kvApi pratiSiddham, apratiSiddhatvAccAvazyameva nirdoSamiti me mati / asya nodakavacanasya pratighAtaMpratiSedhamAcArya karoti-nodaka ! bhavata evaM bruvANasyAjJAbhaGgAdayo doSAH, tathAhi yat tvayA pratipAditaM 'rAtribhojanapratiSedhaH kvApyasmAbhirna dRSTaH' ityAdi tadetadajJAnapralapitamiva lakSyate // yataH [ bhA. 2839 ] jai viya na ppaDisiddhaM, bAyAlIsAe rAibhattaM tu / chaTThe mahavvayammI, paDiseho tassa nanu vutto // vR- yadyapi ca dvAcatvAriMzati doSeSu rAtribhaktaM na pratiSiddhaM tathApi SaSThe mahAvrate SaDjIvanikAyAM nanu tasyA pratiSedha ukta eva / tathA ca sUtram- ahAvare chaTTe bhaMte ! vae rAibhoyaNAo veramaNaM / ityAdi / api ca [bhA. 2840] jatA diyA na kappai, tamaM ti kAUNa koTTayAIsu / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/42 kiM puna tamassaIe, kappissai savvarIe u|| vR-yaditAvat 'tamaH' andhakAramitikRtvA nIcadvArakoSThakAdiSu divA'pi bhaktapAnaM grahItuM na kalpate, "nIyaduvAraM tamasaM, koTTagaM privje|" iti vacanAt tataH kiM punaH 'tamasvatyAM' bahalatamaHpaTalakalitAyAM 'zarvaryA rAtrau kalapiSyate? naiveti bhaavH||yccoktm-'raatribhkte doSAna santi' iti tadapyaparibhAvitabhASitam, yataH sAkSAdevAmI doSAstatropalabhyante[bhA.2841] micchattammI bhikkhU, virAdhanA hoi sNjmaayaae| pakkhalaNa khANu kaMTaga,visama darI vAla sANe y|| vR-bhagavatA pratiSiddhaMrAtribhojanaM kurvatAAjJAbhaGgaH kRto bhvti|tN dRSTavA'nye'pi rAtribhakte pravarttante itynvsthaa'pisyaat| mithyAtvetubhikSuddaSTAnto vaktavyaH-jahA-kAlodAI nAmabhikkhugo rayaNIe egassa mAhaNassa gihaM bhikkhttttaapvittttho| tao mAhaNI tassa bhikkhAnimittaMjAva majjhe pavisai tAva aMdhayArabahalayAe aggaokhIlao na dittttho| tatthAvaDiyAe tIse khIlaeNa kuchI phaaddio| sA ya gumviNI Asi / gabbho phuraphuraMto paDio mao ya / sA vi ya mayA / taM daTuM logeNa bhaNiyaM-adiTThadhamamANo ee tti / evaM sAdhurapi rAtrau bhikSAmaTan bhagavatyasarvajJatvazaGkAmutpAdayati / tathA virAdhanA dvividhA-saMyame Atmani ca / tatrAtmavirAdhanA bhAvyate-rAtrau mArgamapazyataH praskhalanaM bhavati, sthANu-kaNTakAbhyAM vA pAdayoH paritApyeta, viSama-nimnonnataM darI-gartA tayorvA prapatet, vyAlaH-sarpastena vA dazyeta, zvAno vA rAtrAvupadravaM kuryAt / / [bhA.2842] goNe ya teNamAdI, ubbhAmaga evamAi aayaae| saMjamavirAdhanAe, chakkAyA paanvhmaadii| vR. 'gauH' balIvardastena abhihanyeta, stenA AdizabdAdArakSikAdayo vA tamakAle paryaTantaM gRhNIyuH / yadvA sa eva sAdhurakAle paryaTana stena AdizabdAccAriko vA abhimarovA udbhrAmako vAArakSikapuruSaiH zaGkayeta, tatazca prAntApanAdayo dossaaH| evamAdayodoSAAtmavirAdhanAviSayA bhavanti / saMyamavirAdhanAyAM tu SaT kAyA nizi tamasyaddazyamAnAH sphuTameva virAdhyante, athavA prANavadhAdayo doSA rAtrau piNDaM gaveSayato bhavanti / / tAneva bhAvayati[bhA.2843] pANavaha pANagahaNe, kappaTThoddANae asaMkA u| bhaNio na ThAi ThANe, mosammi u saMkaNA sANe / / vR-divA bIjasaMsaktodakArdrAdIni supratyupekSatayA sukhenaiva sAdhuH parihartumISTe, rAtrau tu duHpratyupekSatayA teSAM parihAraH kartuM na zakyate, ataH prANigrahaNe prANavadho bhavati / kalpasthake cApadrANe'gAriNo vakSyamANanItyAzaGkA bhavet-nUnametenApadrAvita iti|tthaa ko'pisAdhuragAriNA bhaNitaH-rAtrau mA madIyaM gRhamAyAsIriti / tataH zvAnaste gRhamAyAsyanti' iti pratijJAM kRtvA gataH, paramasau 'sthAne svavacane na tiSThati tatazca mRSAvAdamasau brUta iti zaGkA gRhasthasya syAt / etaduttaratra bhAvayiSyate / / atha kalpasthake'padrANe yathA zaGkA bhavati tadetadupadarzayati[bhA.2840] haMtuM savittinisuyaM, paDiyaraI kaaum'ggdaarmmi| samaNeNa nolliyammI, pavedaNa jaNassa AsaMkA / / kAcidaviratikA rajanyAM sapatnIsutaM hatvA tatastamagradvAre kRtvA kapATasya pRSThatastamavaSTabhya Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 uddezaka : 1, mUlaM-42, [bhA. 2844] 'praticarati' pratijAgratI tiSThati / zramaNazca tadAnIM bhikSArthamAyAtaH tena kapATaM preritam, saca dArakaH sahasaiva bhUmau patitaH / tatastayA pravedanaM kRtaM pUtkRtamityarthaH, yathA-AH ! kaSTaM saMyatena dArako vyApAdita iti / tatazca janasyAzaGkA bhavati-kiM manye satyamevedam ? iti / tatra grahaNAkarSaNAdayo dossaaH||ath mRSAvAde virAdhanAmAzaGkAMcAha[bhA.2845] mA nisi mokaM ejasu, bhaNAi ehiMti te gihaM sunngaa| ___ punariMtaM saDipaI, bhaNAi suNao si kiM jaato|| [bhA.2846] evaM ciya me rattiM, kusaNaM dijAhi taMca sunnenn| khaiyaM ti ya bhaNamANe, bhaNAi jANAmi te suNae / vR-kAcidaviratikAkasyApi sAdhorupazAntA, sAtasya rAtrAvapyAgatasya bhakta-pAnaMprayacchati, tad dRSTvA tadIyena bhAsa sAdhurabhihitaH-mA 'nizi' rAtrau madIyam 'okaH' gRhmaayaasiiH| tataH sAdhuNati-eSyantitvadIyaM gRhaM shunkaaiti|ttHssaadhurjihvaadnndddossennaakRssymaannH punastadIyaM gRhamAgatavAn / taM punarAyAntaM sa zrAddhikApatirbhaNati-kimevaM tvaM zvA no jAtaH ? / evaM mRssaavaaddossmaapdyte|athvaa evameva kenacidagAriNA sAdhunizi samAgacchanpratiSiddhaH 'svAnaste gRhamAgamiSyanti' iti pratijJAM kRtavAn / anyadA ca tenAviratikena divA bhuAnena mahilA bhaNitA-manimittamadya kusaNaMsthApayeH, pazcAcca mama rAtrau bhuJAnasya 'dadyAH' pariveSayeH / tatastayA sthApitam / tacca zunakena bhakSitam / evaM bhaNantyAM tasyAM gAthAyAM puMstvanirdeza prAkRtatvAt sa prAha-jAnAbhyahaM 'te' tvadIyAn zunakAn / evaM mRSAvAdaviSayA zaGkA bhavet / / atha tRtIyacaturthavratayorvirAdhanAmAzaGkAM ca pratipAdayati[bhA.2847] sayameva koi luddho, avaharatI taM paDucca kammakarI / vANigiNI mehunnaM, bahuso va ciraMva saMkA yaa|| kR-kazcillubdho bhikSArthaM praviSTorajanyAmAkIrNaviprakIrNaM vstr-hirnnyaadidRssttvaasymevaaphret| athavAtaM saMyataMpratItya karmakarI kAcidapaharet, 'saMyatena hRtaM bhaviSyatItigRhapatiprabhRtayazcintayiSyanti' iti budhdyA sAsuvarNAdikaM corayediti bhAvaH / tathA kAcidvANijikA proSitabhartRkA maithunamavabhASeta, tadvacanAbhyupagamecaturthavratavirAdhanA |tthaa AhAranimittaMbahuzaHpraveza-nirgamau kurvANazciraM cAlApa-saMlApAdibhistiSThan maithunapratisevAyAM janaiHzaGkayeta // atha paJcamavrataviSaye virAdhanA-zaGke darzayati[bhA.2848] anabhogena bhaNa va, paDinIommIsa bhattapAnaM tu / dijA hiranamAdI, AvajaNa saMkaNA diddhe|| vR-kazcidanAbhogena bhakta-pAnonmizritaM hiraNyAdi dadyAd bhayena vA / yathA-kayAcid vyakSarikayA hiraNyAdikamapahRtam, sA ca taM na zaknoti saGgopayituMvA pratyarpiyituMvA, tataH saMyatasya bhakSe samaM dadyAt / pratyanIkatayA vA dadyAt, yathA kASThazreSThisAdhorvajAnAmikayA prAktanabhAryayA iti / evaM ca hiraNyAdike gRhIte sati kazcit tatraiva mUrchA kuryAt, mUrchayA caikAnte saGgopya dhArayataH parigrahadoSasyApattirbhavati / tathA tat suvarNAdikaM bhaktapAnasammizraM dIyamAnaM dattaM vA pratigrahe jAjvalyamAnaM kazcit pazyet, haSTe ca tasya zaGkA jAyeta-kiM manye'yaM Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/42 jAnAno lubdhatayA gRhNAti ? utAjAnAnaH pramAdAt ? ityAdi / yata ete doSA ato rAtrau na paryaTitavyam // atha rAtribhaktameva bhedataH prarUpayannAha - [bhA. 2849] taM piya cauvvihaM rAibhoyaNaM colapaTTamairege / pariyAvanna vigiMcaNa, daraguliyA rukkha sunnaghare // vR- tadapi ca rAtribhojanaM caturvidham, tadyathA - divA gRhItaM divA bhuktaM 9 divA gRhItaM rAtrI bhuktaM 2 rAtrau gRhItaM divA bhuktaM 3 rAtrau gRhItaM rAtrau bhuktaM ca 4 iti / eteSu caturSvapi bhaGgeSu yathAkramaM tapaHkAlalaghu 1 kAlaguru 2 tapoguruko 3 bhayagurukarUpAzcatvAro guravaH / tatra prathamabhaGgo bhAvyate- "colapaTTa" tti kasyApi saMyatasya saMjJAtakAnAM saGghaDirupasthitA, sa ca tasmin divase prAtarevA bhaktArthaM pratyAkhyAtavAn, tataH 'mA mAmete'bhaktArthinaM na jJAsyanti' iti kRtvA pAtrakairanudgrAhitaizcopalaTTakasihato gataH saMjJAtakagRhaM pRSThazca kiM bhavadbhirbhAjanAni nAnItAni? ; tatastenAnyena vA sAdhunA bhaNitam - adyAbhaktArthika iti; tataste saMjJAtakAH 'kalye vayaM dAsyAmaH' iti kRtvA yat tadarthaM sthApayanti dvitIyadine ca yadyasau tad gRhItvA bhuGkte tadA prathamabhaGgo bhavati / "airege" tti saGkhaDyAmanyatra vA kacidatiriktamavagAhamAdi labdham, tacca 'paryApannaM' pariSThApanAyogyatA prAptam, tatastasya 'vigiJcaNaM' pariSThApanaM tadarthaM nirgataH taccotkRSTavinAzi dravyaM matvA dvitIyadine samuddezanArthaM dara-gulikA- vRkSa- zUnyagRhe sathApayati / dara:- bilam, gulikA nAma-piTakaM busapuJja vA, vRkSakoTaramucyate, yadvA "guliyA rukkha "tti gulikAH - piNDakAstAn kRtvA vRkSakoTare sthApayati, zUnyagRhaM-pratItam / eteSu sthApayitvA dvitIyadivase bhuJjAnasya prathamabhaGgo bhavatIti niryukitagAthA samAsArthaH / / atha bhASyakAra evainAM vyAkhyAnayati 172 [bhA.2850] khamaNaM mohatigicchA, pacchittamajIramANa khamao vA / gacchai sacolapaTTo, puccha TThavaNaM paDhamabhaMgo // vR- ekena sAdhunA kSapaNaM kRtaM upavAsa ityarthaH tacca mohacikitsArthaM vA prAyazcittavizuddhihetorvA ajIryamANabhaktapariNatinimittaM vA, 'kSapako vA' ekAntaritAdikSapaNakarttA'sau; taddine ca tasya saMjJAtakAnAM saGghaDirupasthitA, taizca sAdhavo bhikSAgrahaNArthamAmantritAH, kSapakasAdhuzcAnudrAhitapAtrakaH 'sacolapaTTaH' colapaTTakadvitIyo 'mAmete'tra sthitamabhaktArthinaM na jJAsyanti, ajAnAnAzca na madarthaM saMvibhAgaM sthApayiSyanti' iti budhyA prasthitaH, AcAryAn pratibravIti ca te svabhAvata evAtiprAntA mAM vinA na paryAptaM pradAsyanti, na vA avagAhimAdInyutkRSTadravyANi DhaukayiSyanti, tato'haM gacchAmIti / sa ca tatra gataH sannanudrAhitapAtrako dRSTvA taiH pRSTaH- kimadyopavAsI jyeSThArya ? iti / sa prAha-Amam / tatastadarthamavagAhimAdisaMvibhAgamabhaNitA api te sthApayanti 'kalye pAraNakadivase dAsyAmaH' iti kRtvA / yadyapi te na sthApayanti tathApi kSapakasya catvAro gurukAH, bhAvatastena sannidhisthApanAyAH kAritatvAt / dvitIyadivase ca tad gRhItvA bhuJjanasya prathamabhaGgo bhavati / / athAtiriktAdipadAni vyAcaSTe [bhA.2851] kAraNagahiuvvariyaM, AvaliyavihIe pucchiUNa gao / bhakkhaM sue darAisu, Thavei sAbhiggaha'nno vA // vR- iha sAdhUnAM bhikSAmaTatAM kvacidatarkitaH prabhUtabhaktasya lAbho'bhavat saGkhaDyAM vA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 42, [bhA. 2851 ] 173 pracuramavagAhimAdi labdham, anupacitakSetre vA guru-glAnAdInAM prAyogyagrahaNAya sarvairapi saGghATakairmAtrakANi vyApAritAni, evamAdibhi kAraNaiH prAyogyadravyamatiriktaMgRhItaM taccaudvaritam / tata AvalikA - AcAmlikA-'bhaktArthikAdiparipATirUpAM vidhinA pratyAkhyAnaniryuktyAdizAstraprasiddhena prakAreNa 'pRSvA' nimantraya tathApyatiriktaM pariSThApanAya gata ekAntamanApAtaM bahuprAzukaM sthaNDilam / tatracaprApta utkRSTAvinAzidravyalobhena "sue "tti ' zvaH' kalye bhokSye'hamiti cintayitvA dare AdizabdAd gulikA - vRkSakoTara zUnyagRheSu sthApayati / sa ca sAbhigraho vA syAd'anyo vA' anabhigrahaH / sAbhigraho nAma 'yat kiJcidAhAropakAraNAdikaM pariSThApanAyogyaM bhavati tat sarvaM mayA pariSThApayitavyam' ityevaM pratipannAbhigrahaH, tadviparIto'nabhigraha iti // athaiteSu sthApayataH prAyazcittamAha [bhA. 2852] bile mUlaM gurugA vA, anaMte guru lahuga sesa jaM ca'nnaM / therIya u nikkhitte, pAhuNa-sANAikhaie vA / / [bhA. 2853 ] ArovaNA u tassA, baMdhassa parUvaNA ya kAyavvA / kula nAma'TThigamAuM, maMsA'jinnaM na jA''uTTo || vR-bile sthApayato mUlaM gurukA vA yadi vasime bile sthApayati tadA mUlam, udvase catvAro guravaH / anantavanaspatikoTare sthApayatazcaturguravaH / 'zeSeSu' pratyekavanaspatikoTara - gulikAzUnyagRheSu sthApayatazcaturlaghavaH, yacca 'anyad' Atma-saMyamavirAdhanAdikamApadyate tanniSpannaM prAyazcittam / atha sthavirAgRhe sthApayati tatastatra nikSipte catvAro laghavaH / atha tayA tat prAghuNakAya dattaM svayamevavA prAghuNakena bhuktaM zvAna - gavAdibhirvA bhakSitaM tadA 'tasya' sthApakasyAropaNA karttavyA, caturlaghukAdikaM yathAyogyaM prAyazcittaM dAtavyamiti bhAvaH / tatra caprAghuNakAdinA bhukte kiyantaM kAlaM yAvat karmabandho bhavati ? ityAzaGkAyAM bandhasya prarUpaNA karttavyA / sA ceyam-"kula" ityAdi / kecidAcAryadezIyAH bruvate yAvat tasya prAghuNakasya saptamaH kulavaMzaH tAvadanusamayaM tasya sthApakasya sAdhoH karmabandho mantavyaH / apare prAhuH yAvat tasya nAma-gotraM nAdyApi prakSINam / anye bhaNanti yAvat tasyAsthIni dhriyante / itare bruvate - yAvadasAvAyurdhArayati / tadapare kathayanti yAvat tasya tapratyayo mAMsopacayo dhriyate / anye pratipAdayanti yAvat tasya tad bhaktamadyApi na jIrNam / AcArya prAha-ete sarve'pyanAdezAH, siddhAntasadbhAvaH punarayam - yAvadasau sthApakasAdhuradyApi tasmAt sthAnAd 'nAvRttaH ' nAlocanApradAnAdinA pratikrAntaH tAvat tasya karmabandho na vyavacchidyate // gataH prathamo bhaGgaH / atha zeSabhaGgatrayIM bhAvayati [bhA. 2854 ] saMkhaDigamane bIo, vIyAragayassa taiyao hoi / sannAyagamaNa carimo tassa ime vanniyA bhedA // vR- aparAhNe yA saGghaDI tasyAM gamane 'divA gRhItaM rAtrau bhuktam' iti dvitIyabhaGgo bhavati / anudgate sUrye bahirvicArabhUmau gatasya balinA nimantritasya 'rAtrau gRhItaM divA bhuktam' iti tRtIyo bhaGgaH / saMjJAtakakulagamane saMjJAtakAnAmeva vacanenAtmIyalaulyena vA rAtrau gRhItvA rAtrAveva bhuJjAnasya 'caramaH' caturtho bhaGgaH / tasya ca caturthabhaGgasya 'ima' vakSyamANAH prAyazcittabhedA varNitA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 iti niyuktigAthAsamAsArthaH / / athainAmeva gAthAM vyAkhyAnayati[ bhA. 2855 ] girijannagamAIsu va, saMkhaDi ukkosalaMbhe biio u / aggiTThi maMgalaTThI, paMthiMga- vaigAisU taio // vR- girayajJo nAma-koGkaNAdidezeSu sAyAhnakAlabhAvI prakaraNavizeSaH / Aha ca cUrNikRtgiriyajJaH koGkaNAdiSu bhavati ussUre tati / vizeSacUrNikAraH punarAha - girijannau mattavAlasaMkhaDI bhannai, sA lADavisae varisAratte bhavai tti / girikaMjannatti bhUmidAho tti bhaNitaM hoi / tadAdiSu saGghaDiSu vA zabdAdanyatravA kvApi sUrye dhriyamANe utkRSTam - avagAhimAdi dravyaM labdhvA yAvat pratizrayamAgacchati tAvadastamupagato ravi tato rAtrau bhuGkata iti dvitIyo bhaGgaH / tathA dakSiNApathe kuDavArddhamAtrayA samitayA mahApramANo maNDakaH kriyate sa hemantakAle'ruNodayavelAyAM agniSTikAyAM paktvA dhUlIjaGghAya dIyate, taMgRhItvA bhuJjAnasya tRtIyo bhaGgaH / zrAddhovA prAtargantukAmaH sAdhuM vicArabhUmau gacchantaM dRSTvA maGgalArthI anudgate sUryenimantrayet, pathikA vA panthAnaM vyativrajanto nimantrayeyuH, vrajikAyAM vA'nudgate sUrye uccalitukAmAH sAdhuM pratilAbhayeyuH, evamAdiSu gRhItvA bhuJjAnasya tRtIyo bhaGgo bhavati // atha caturthabhaGgaM vyAkhyAnayati [bhA. 2856] chandiya - sayaMgayANa va, sannAyagasaMkhaDIi vIsaraNaM / bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/42 divase gate saMbharaNaM, khAmaNa kallaM na iNhi ti // vR- keSAJcit sAdhUnAM saMjJAtakagRhe saGghaDirupasthitA, tatra te chanditAH- nimantritAH svayaM vAanimantritA gtaaH| tataH saMjJAtakaiste saMyatA abhihitAH adya yUyaM mA bhikSAM paryaTata, vayameva paryAptaM pradAsyAma iti / te ca saMyatA bhojanakAle pariveSaNAdikRtyavyagrANAM teSAM vismaraNapathamupAgaman / tato yadA lokasya yad dAtavyaM taddattam, yacca karttavyaM tatkRtam, tataH kSaNikIbhUtaistairdivase 'gate' vyatIte sati saMyatAnAM saMsmaraNaM kRtam / tataste rAtrau prAJjalipuTAH pAdayoH patitvA kSAmaNAM kurvanti-pariveSaNavyagrairasmAbhiryayaM na saMsmRtAH, kSamadhvamasmadaparAdham gRhNIdhvamasmadanugrahAya bhaktapAnamiti / saMyatA bruvate - kalye grahISyAmaH, nedAnIM rAtrAviti // gRhasthAH praznayanti - kiM kAraNam ? / saMyatAH pratibruvate [bhA. 2857] saMsattAi na sujjhai, nanu joNhA vi ya do vi usiNAi / kAle amarae vA maNidIvuddittae beMti // vR-rAtrau bhaktapAnaM kITikAdibhi saMsaktamasaMsaktaM veti na zudhyati, AdizabdAd yUyamasmadarthaM bhikSAmAnayanto mArge kITikAdijantUnAmAkramaNaM kurutha tacca yUyaM vayaM ca na pazyAmaH / tadA ca candrajyotsnA varttate tataste gRhasthA bruvate - ninviyamIzI jyotsnA yA divasamapi vizeSayati, api ca 'dve api' kUra-kusaNe bhakta pAnakevA uSNe, nAsti saMsaktidoSa iti / atha 'kAlaH' kRSNo'sau pakSo varttate, zuklapakSe vA bhracchanno rajazchanno vA candrobhavet, tataste gRhasthAH "biMti" tti bruvate - asmAkaM maNiratnamasti tena divaso'pi viziSyate, pradIpo vA uddIptaM vA jyoti pUrvakRtaM vidyate tena parisphuTaH prakAzo bhavati / evamukte yadi gRhNanti bhuJjate vA tata idaM naisaMsthitaMprAyazcittam // tadeva darzayati [ bhA. 2858 ] joNhA maNI padIvA, udditta jahannAgAIM ThANAI / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM - 42, [bhA. 2858] 175 caugurugA chaggurugA, cheo mUlaM jahannammi // vR- jyotsnAyA udyote bhuJjAnasya catvAro gukhaH, maNiprakAze SaGguravaH, pradIpaprakAze cchedaH, uddIptodyote mUlam / amUni prAyazcittAni jyotsnanAdipadopalakSitAni yathAkramamadyo'dhaH sthApanIyAni / etAni jadhanyAni sthAnAni / kimuktaM bhavati ? - prasaGgamantareNa jadhanyato'pyetAni prAyazcittAni draSTavyAni || atha prasaGgato yat prAyazcittaM bhavati tad bibhaNiSurAha [bhA. 2859 ] bhottUNaya AgamanaM, gururhi vasabhehi kula gaNe saMghe / ArovaNa kAyavvA, biiyA ya abhikkhagahaNeNaM // vR- rAtrau jyotsnAprakAzAdiSu bhuktvA guruNAM samIpe teSAmAgamanam / AgataizcAlocanApariNatairanyathA vA guruNAM kathitam / tato gurubhiruktam- duSThu kRtaM bhavadbhiryanizAbhaktamAsevitam / ityukte yadi samyagAvRttAH 'mithyAduSkRtam, na bhUya evaM kariSyAmaH' iti tatazcaturguravaH / atha nAvRttAH kintu guruvacanAtikramaM kurvanti-'ko nAma doSo yadi jyotsnAprakAze divasasaGkAze bhuktam ? ' iti tataH SagurukAH / vRSabhairabhihitAH- AryA ! kibhevaM guruNAM vacanamatikrAmatha ?' yadi (iti) vRSabhavacane samyagAvRttAstataH SaDgurukA eva, atha vRSabhavacanAtikramaM kurvanti tatazchedaH / evaM kulena kulasthavirairvA noditA yadyAMvRttAstato mUlameva, atha nAvRttAstato'navasthApyam / saGkhena saGghasthavirairvA noditAH 'kimiti gaNaMgaNasthavirAn vA atikrAmatha ?' ityukte yadyAvarttante tato'navasthApyameva, anAvarttamAnAnAM pArAJcikam / eSA ca 'AropaNA' prAyazcittavRddhirguruvRSabhAdivacanAtikramanippannA prAguktajadhanyaprAyazcittasthAnebhyo dakSiNataH karttavyA / dvitIyA tu rAtribhaktasyaiva yad abhIkSNagrahaNaM-punaH punarAsevA tanniSpannA vAmapArzvataH karttavyA / tadyathAekaM vAraM jyotsnAprakAze bhuJcatazcatvAro gukhaH, dvitIyaM vAraM SaGguravaH, tRtIyaM vAraM chedaH, caturthaM vAraM mUlam, paJcamaM vAramanavasthApyam, SaSThaM vAraM bhuJcAnasya pArAJcikam, eSA jyotsnAprakAze prAyazcittavRddhiruktA / evaM maNiSkAze'pi, navaraM gurubhi pratinoditA yadyAvRttAstataH SaGgurukam, atha guruvacanamatikrAmanti tatazchedaH; evaM vRSabhavacanAtikrame mUlam, kulasthavirAtikrame'navasthApyam, gaNasthavira-saGghasthavirAtikrame pArAzcikam, abhIkSNasevAyAM tu paJcabhivariH pArAJcikam / evaM pradIpe'pi dakSiNato vAmatazcAropaNA, navaramAcAryAtikrame mUlam, vRSabhAtikrame'navasthApyam, kula-gaNa-saGghasthavirAtikrame pArAJcikam, abhIkSNasevAyAM tu caturbhivariH pArAJcikam / evamuddIptaprakAze'pi, navaramAcAryAtikrame'navasthApyam, vRSabha-kula-gaNa-saGghasthavirANAM caturNAmapyatikrame pArAJcikam, abhIkSNasevAyAM tu tribhivaraiiH pArAJcikama, eSA prathamA nauravasAtavyA / dvitIyAdayo'pi vakSyAmANA evameva sthApyAH // ziSyaH, prAha-kula-gaNa-saGgasthavira- vacanamatikrAmatAM yad gurutaraM prAyazcittamuktaM tadatra kiM kAraNAm ? atrocyate-ete trayo'pi sthavirA AcAryAdapi garIyAMso mantavyAH, pramANapuruSatayA sthApitatvAt / kathaM punarete pramANapuruSAH ? ucyate [ bhA. 2860] tihiM therehiM kayaM jaM, saTThANe taM tigaM na volei / heTThillA vi uvarime, uvarimatherA u bhaiyavvA // vR- 'tribhiH' kula-gaNa-saGghasthaviraiH yad AbhavadvyavahArAdiviSayaM kAryaM kRtaM tat kArya svasthAne Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/42 'trikaM' kula-gaNa-svalakSaNaM 'na volayati' na vyatikrAmatItyarthaH / kimuktaM bhavati ? - kulasthavireNa kRtaM kulaM nAtikrAmati, gaNasthavireNa kRtaM gaNonAtikrAmati, saGghasthavireNa kRtaM saGghaye nAtikrAmati' / "heTThillA vi uvarime" tti 'adhastanAH' kulasthavirAste'pyuparitanaiH - gaNastha - viraiH saGghasthaviraizca kRtaM nAtikrAmanti tathA gaNasthavirA: saGghasthavirebhyo'dhastanAstato yat saGghasthaviraiH kRtaM tad gaNasthavirA nAtikrAmanti / uparitanAstu sthavirA: 'bhaktavyAH' vikalpayitavyAH katham ? iti ced ucyate- kulasthavirairaraktadviSTairyat kRtaM tad gaNasthavirAH saGghasthavirAzca nAnyathA kurvanti, athAgamoktavidhimantareNa raktadviSTaiH kRtaM tatastanna pramANayanti / evaM gaNasthavirairapi yadaraktadviSTaiH kRtaM tat saGghasthavirA nAtikrAmanti, atha raktadviTaiH kRtaM tato na pramANayanti / ata eteSu gurutaraM prAyazcittam // atha dvitIyatRtIyacaturthanaudarzanArthamAhacaMdujjove ko doso, appappANe ya phAsue davve / bhikkhU vasabhA''yarie, gacchammi ya aTTha saMghADA | [bhA. 2861] vR- jyotsnAprakAze bhuktvA samAgatya guruNAmAlocayanti tato bhikSubhi pratinoditA yadi samyagAvarttante tatazcaturgurukameva / atha bruvate 'candrodyote ko nAma doSaH ? ko vA alpaprANe'vagAhimAdau prAzuke dravye ?' enaM bhaNatAM SaDlaghavaH / tato vRSabhairabhidhIyante- 'AryA ! bhikSUNAmatikramaM kurutta' yadyAvarttante tataH SaGgurukA eva, atha vRSabhAnatikrAmanti tataH ssnggurukaaH| tata AcAryairabhihitA yadyAvRttAstataH SaGgurukA eva, anAvRttAnAM chedaH / "gacchammiya" tti kula-guNa-saGghA iha gacchazabdenocyale, tataH kulena bhaNitA yadi samyaguparatAstataracheda eva, atha noparamante tato mUlam / gaNenApyabhihitA yadyAvRttAstato mUlam, atha nAvRttAstato'navasthApyam / tataH saGkhenAbhihitA yadyuparamante tato'navasthApyam, atha noparamante tataH pArAJcikam / eSA prAyazcittavRddhirdakSiNataH karttavyA / abhIkSNasevAyAm-dvitIyaM vAraM jyotyasanAprakAze bhuJcAnasya SaDlaghukam, tRtIyaM vAraM SaGgurukam, caturthaM chedaH, paJcamaM mUlam, SaSThamanavasthApyam, saptamaM vAraM pAJcikam eSA prAyazcittavRddhirvAmataH sthApayitavyA / evaM maNi-pradIpoddIptaprakAzeSvapi bhikSu-vRkSabhAdyatikramaniSpannA dakSiNato'bhIkSNasevAniSpannA tuvAmato yathAkramaM prAyazcittavRddhi sthApanIyA / eSA dvitIyA naurabhidhIyate / tRtIyA'pi naurevameva karttavyA, navaraM tasyAM jyotsnAdiprakAzeSu bhuktvA na kasyApyAcAryAdeH kathayanti kintu bhikSuprabhRtayasteSAM parasparaM saMlApaM zrutvA'nyasya vA zrAvakAdermukhAdAkarNya tAn pratinodayanti, zeSaM sarvamapi dvitIyanauvad draSTavyam / caturthI punariyam-bhikSUNAmatikrame caturguru, vRSabhANAmatikrame SaDlaghu, AcAryANAmatikra me SaGguru, gacchasya sAdhusamUharupasyAtikrame chedaH, kulasyAtikrame mUlam gaNasyAtikrame'navasthApyam, saGghasyAtikrame pArAJcikam, eSA dakSiNataH prAyazcittavRddhiH / dvitIyA tvabhIkSNasevAniSpannA caturgurukAdArabhya saptabhivariH pArAzJcikaM yAvad vAmataH sthApanIyA, evaM jyotsnaayaamuktm| maNi- pradIpoddIpteSvapi yathAkramaM SaDlaghuka-SaGgurukacchedAnAdau kRtvA pArAJcikAntA dakSiNato vAmatazcaivameva prAyazcittalate bhavataH, tadyathA-dakSiNapArzvavarttinI vAmapArzvavarttinIca; tatazcatasRSu nauSu sarvasaGkhyayA'STau latA labhyante, tAzcASTau saGghATakA mantavyAH / yata Aha cUrNikRt "aTTha saMghADa" tti jo joNhA-maNi-padIvuddittesu mUlapacchittapatthAro tassa Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-42, [bhA. 2861] 177 ito vicattAri pacchittalayAoito vicattAri, savveteaTTha sNghaaddgaa|sNghaadd tti vA layattivA pagAro ti vA egaTThati / atha jyotsnAdivivakSArahitaM sAmAnyataH prAyazcittamAha[bhA.2862] sannAyaga Agamane, saMkhaDi rAo abhoyaNe mUlaM / biie aNavaThThappo, taiyammiya hoi pAraMcI // vR-saMjJAtakakule AgamanaM kRtvA saGghaDyAvAgatvA rAtrau yadi bhuGkte tadA mUlavratavirAdhanAniSpannaM mUlaM nAma prAyazcittam, dvitIyaM vAraM rAtrau bhuJcAnasyAnavasthApyam, tRtIyaM vAraM pArAJcikam / athavA bhikSorAtrau bhuJcAnasya mUlam, dvitIyaH-upAdhyAyastasyAnavasthApyam, tRtIyaH-AcAryastasya rAtrI bhuJcAnasya paaraanycikm|| atha yaduktam 'alpaprANe prAzukadravye ko doSaH?' iti tadetat pariharannAha[bhA.2863] jai viyaphAsugadavvaM, kuMthU-panagAi taha viduSpassA / paccakkhanANiNo vihu, rAIbhattaM prihrNti|| vR- yadyapi tat prAzukadravyamavagAhimAdi tathApi 'kunthu-panakAdayaH' Agantuka-tadudbhavA jantavo rAtrau durdarzA bhavanti / kiJca ye'pi tAvat 'pratyakSajJAninaH' kevaliprabhRtayaste yadyapi jJAnAlokena tadudbhavA''gantukasattvavirahitaM bhaktapAnaM pazyanti tathApi hunizcitaM rAtribhaktaM pariharanti, mUlaguNavirAdhanAmAbhUditi kRtvA atha yaduktam 'candra-pradIpAdiprakAze ko doSaH?' iti tatra parihAramAha[bhA.2864] jai viya pipIliyAI, dIsaMti piiv-joiujjoe| taha vikhalu aNAinnaM, mUlavayavirAdhanA jeNaM // vR-yadyapi pradIpa-jyotiSoH upalakSaNatvAt candrasya codyote pipIlikAdayo jantavo dRzyante tathApi 'khalu' nizcayena anAcIrNamidaM rAtribhaktam / kRtaH ? ityAha-'mUlavratAnAM' prANAtipAtaviramaNAdInA mahAvratAnAMprAguktanItyA virAdhanA yena rAtribhakte bhavati ato rAtrI na bhoktavyam / / atha "gacchammiya" tti padaM vyAceSTa[bhA.2865] gacchagahaNeNa gaccho, bhaNAi ahavA kulAio gccho| gacchaggahaNe va kae, gahaNaM puna gacchavAsINaM // vR-gacchagrahaNena gaccha:' sAdhusamUharuporAtribhaktapratisevakAn 'bhaNati'nodayatItimantavyam, yathA caturthyA nAvi caturthe pade / athavA gacchagrahaNena 'kulAdikaH' kula-gaNa-saGghapo grahaNaM vijJeyam, taSAmevedaM prAyazcittanikurumbana jinakalpikAdInAm / / iha pUrvaM bhASyakAreNa prathamA nauH parispaSTamupadarzitA na dvitIyAdayaH, ato yathAkramaMtAsAM vyAkhyAnamAha[bhA.2866] biiyAdese bhikkhU, bhaNaMti duTu bhe kayaM ti voleNti| challahu vasabhe chagguru, chedo mUlAi jA carimaM / / vR-'dvitIyAdezo nAma' dvitIyanausaMsthitaH prAyazcittaprakAraH, tatra tathaiva rAtrau bhuktvA guruNAM nivedite bhikSavo bhaNanti-duSThu "bhe" bhavadbhiH kRtamiti / tacca vacanaM yadi te 'volayanti' na pratipadyante tadA SaDlaghukam, vRSabhavacanAtikrame SaDgurukam, AcAryANAmatikrame cchedaH, [19] 12 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/42 kulasthavirasyApramANIkaraNemUlam, gaNasthavirasyApramANane'navasthApyam, saGghasthavirasyAtikramaNe pArAJcikam / evaM maNiprakAzAdiSvapi mantavyam, navaraM maNiprakAze SaGgurukAt pradIpaprakAze chedAd uddIpte mUlAdArabdhavyam / abhIkSNasevAyAM tu saptabhivariH pArAJcikam / bhAvanA tuprAgeva kRteti // tRtIyA bhAvyate[bhA.2867] taiyAdese bhottUNa AgayA neva kassai karhiti / tesa'nnato va socA, khiMsaMta'ha bhikkhuNo teu|| vR- 'tRtIyadeze' tRtIyAyAM nAvi tathaiva bhuktavA samAgatAH santo naiva kasyApi kathayanti / navaraMbhikSavasteSAM parasparaM saMlApaM zrutvA, tairvA'nyasya kasyApi zrAvakAdeH kathitaM tato vA zrutvA bhikSavastAn 'atha' zravaNAnantaraM 'khisaMti' kharaNTayantItyarthaH / / kharaNTitAzca yadyatikrAmanti tata iyaM prAyazcittavRddhi[bhA.2868] bhikkhuNo atikkamaMte, challahugA vasabhe hoMti chggurugaa| guru-kula-gaNa-saMdhAikkame yachedAi jA crimN|| vR-bhikSUnatikrAmati SaDlaghukAH, vRSabhANAmatikrame SaDgurukAH, guruNAmatikrame chedaH kulasyAtikrame mUlam, gaNasyAtikrame'navasthApyam, saGghasyAtikrame pArAJcikam // atha caturthI nAvamupadarzayati[bhA.2869] bhikkhu vasabhA''yarie, vayaNaM gacchassa kula gaNe sNghe| gurugAda'ikkamaMte, jA sapada cauttha Adeso / vR-jyotsnAprakAzAdiSubhuktvA guruNAmAlocitebhikSubhinoditA ydyaavRttaasttshcturgurukaaH| artha bhikSUNAM vacanamatikAmanti tato'pi caturguru, vRSabhANAM vacanamatikrAmataH SaDlaghukAH, AcAryAnatikrAmataH SaDgurukAH, gacchamamanyamAnasyacchedaH, kulamaprabhANIkurvatomUlam, gaNamapramANayato'navasthApyam, saGgha vyatikrAmataH 'svapadaM' pArAJcikam |abhiikssnnsevaayaampiprthme dvitIye ca vAre caturgurukam, tRtIyAdiSvaSTamAnteSu vAreSu SaDlaghukAdi pArAJcikAntam / eSaH 'caturtha AdezaH' caturthI nauH ityarthaH / / atha pUrvoktAneva prAyazcittavRddhihetUna sandarzayati[bhA.2870] pecchaha u anAyAraM, rattiM bhuttuM na kassai kahati / evaM ekkevaniveyanena vuDDI u pcchitte|| vR-'pazyatAmamISAmanAcAraMyadevaMrAtrau bhuktvAna kasyApi kathayanti' evaM bhikSubhikharaNTitA yadi nAvartante tato bhikSavo vRSabhANAM kathayanti, vRSabhA gurUNAm, guravo'pi kulasyetyAdi / evamekaikasya-vRSabhAdernivedanena prAyazcittasya vRddhirbhvti|| [bhA.2871] ko doso ko doso, tti bhaNaMte laggaI biiytthaanne| . ahavA abhikkhagahaNe, ahavA vatthussa aiyaaro|| vR-candrodyotAdiSako doSaH? ko doSaH? ityuttarapradAnena dvitIyaM prAyazcittasthAnaM 'lagati' praapnoti|athvaa 'abhIkSNagrahaNe punaHpunarAsevAyAm, athavA vastunaH' AcAryopAdhyAyAdirUpasya yaH aticAraH' rAtribhaktalakSaNastasmAt praayshcittvRddhirbhvti|yt evaMprAyazcittajAlam ato na kalpate caturvidhamapi rAtribhaktam / kAraNasadbhAve punaH klpte||taanyev kAraNAnidarzayati Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 uddezakaH 1, mUlaM-42, [bhA. 2872] [bhA.2872] biiyapayaM gelane, paDhame biie ya aNahiyAsammi / phiTTaicaMdagavejhaM, samAhimaraNaM va addhaanne|| . * vR-'dvitIyapadaM nAma' 'divA gRhItaM divA bhuktam' ityAdicaturbhaGgIpratisevanAtmakaM tadAgADhe glaantveaasevitvym| prathamadvitIyaparISahAturatAyAMvA, "aNahiyAsammi"ttiasahiSNutAyAM vA, candrakavedhaM nAmAnazanaM tadasamAdhimupagatasya 'sphiTati' na nirvahatIti bhAvaH, atastasya yathA samAdhimaraNaMtathA cturbhnggyaa'piytitvym|adhvni vAcaturvapi bhaGgeSugrahaNaMkartavyamiti dvAragAthAsamAsArtha ||athainaamev vivarISuglAnatvadvAraM vyAkhyAnayati[bhA.2873] paidinamalabmamANe, visohi samaicchiuM paDhama bhNgo| dullabha divasaMte vA, ahi-sUlaruyAisuM biio|| . [bhA.2874] emeva taiyabhaMgo, Ai tamo aMtae pagAso u / duhao vi appagAso, emeva ya aMtimo bhNgo|| vR- yadA glAnasya pratidinaM vizuddhaM bhaktapAnaM na labhyate tadA paJcakaparihANyA ye vizodhikoTyAdayodoSAsteSu pratidivasaMgrahItavyam, yAvaccaturlaghukAHprAyazcittam; yadAtadapi samatikrAntastadA prathamabhaGgo bhavati, rAtrau parivAsya divA dAtavyamityarthaH / tathA 'durlabhaM' glAnaprAyozyamazanAdi dravyaM tacca gRhItvA yAvat pratizrayamAgacchati tAvadastamupagataH savitA ato divA gRhItvA rAtrau glAnasya dAtavyam; athavA kazcid divasAnte 'ahinA' sarpaNa khAgheta, zUlarug vA kasyApi tadAnImuddhAveta, AdigrahaNAd viSa-visUcikAdiSvAgADheSu samutpanneSu sarpaDakAdyupazamanalabdhapratyayamagadAdyauSadhamAnIyayAvaddIyate tAvadastaMgato raviatorAtrAvapi dAtavyam, eSadvitIyo bhaGgaH / evamevatRtIyobhaGgo vaktavyaH, yAniprathama-dvitIyabhaGgayoH kAraNAni tAni tRtIyabhaGge'pi bhavantIti bhAvaH / atra ca bhaGge Adau 'tamaH' andhakAraM rAtripadamityarthaH, anteca 'prakAzaH' divaapdm| antimaH' caturtho bhaGgaH so'pi evameva' ahidaSTAdAvAgaDhakAraNe pratisevitavyaH, navaramasau dvidhA'pyaprakAzo mantavya iti // gataM glAnadvAram / atha prathama-dvitIyA-'siSNupadAni vyAcaSTe[bhA.2875] paDhamabiiyAurassA, asahussa haveja ahava jualss| kAlammi durahiyAse, bhaMgacaukkeNa ghnnNtu|| . vR- prathamaH-kSudhAparISaho dvitIyaH-pipAsAparISahastAbhyAmAturasya, 'asahiSNorvA' sthUlabhadrasvAmilaghubhrAtRzrIyakakalpasya, yugalaM-bAla-vRddharUpaM tasya vA asahiSNoH, kAle vA 'duradhisahe' avamaudaryalakSaNe bhaGgacatuSkeNApigrahaNaM kartavyam // [bhA.2876] emeva uttimaDhe, caMdagavejjhasarise bhave bhNgaa| ubhayapagAso paDhamo, dhaI aMte ya svvtmo|| vR-candro nAma-cakrASTakoparivarttinyAH puttalikAyAvAmAkSigolakaH tasyavedhaH-tADanaMtatsadRzetadvaddurArAdhe 'uttamArthe' anazane pratipanne satiyadi kadAcidasamAdhirutpadyate tadA 'mA namaskAra nArAdhayiSyati, asamAdhimRtyunA vA mA mriyatAm' iti kRtvA catvAro'pi bhaGgAH prayoktavyA bhaveyuH / tatra ca prathamo bhaGga ubhayaprakAzaH, dvitIyo bhaGga Adau prakAzavAn ante tamasvAn, Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/42 tRtIyo ante prakAzavAn Adau tamasvAn, caturtho bhaGgaH 'sarvatamaH' ubhayathA'pi tamoyuktaH, rAtrau gRhItvA rAtrAveva bhogabhAvAditi ||athaadhvdvaarN savistaraM vyAcikhyAsurAha[bhA.2877] addhANambhiva hojjA, bhaMgA cauro utaMna kappai u / duvihAu hoMti udarA, poTTe taha dhannabhANe y|| vR-adhvani vA vartamAnAnAM catvAro'pi bhaGgA bhaveyuH, paraM 'tad' adhvagamanaM kartumUvaMdare sAdhUnAM na kalpate / te ca darA dvividhAH, tadyathA-poTTadarA dhAnyabhAjanadarAzca / tatra poTTam-udaraM tadrUpA darAH poTTadarAH, dhAnyabhAjanAni-kaTapalyAdayastAnyeva draadhaanybhaajdraaH| te darAUrdhvaM yatra pUryante tadUrdhvavadaramucyate / / amumevArthaM savizeSa bhaNan prAyazcittaM darzayannAha[bhA.2878] uddaddare subhikkhe, addhANapavajaNaM tu dappeNa / lahugA puNa suddhapae, jaMvA AvajaI jattha / / vR-uurdhvdrm-anntroktNsubhikss-sulbhbhaikssm|atrctvaarobhnggaaH-uurdhvdrmpi subhikSamapi 1vaMdaramasubhikSaM 2 subhikSanordhvadaraM3 nordhvdrNnsubhikssm4|atr dvitIyacaturthabhaGgayoradhvagamanaM kartavyam / atha prathamatRtIyabhaGgayoradhvapratipattiMdarpataH karotitadAzuddhapade'picatvAro lghukaaH| yadvA yatra saMyamavirAdhanAdikamApadyate tanniSpannaM tatra prAyazcittaM drssttvym|| prathamatRtIyabhaGgayorapyetaiH kalpata iti darzayati[bhA.2879] nANa? daMsaNaTThA, caritaTThA evamAi gaMtavvaM / uvagaraNapuSpaDilehieNa satyeNa gaMtavvaM / / vR-jJAnArthadarzanArthaMcAritrArthamevamAdibhi kaarnnairgntvym| gacchadbhizcatalikAdikamupakaraNaM grahItavyam / pUrvapranTupekSitena ca sArthena saha gantavyamiti niyuktigaathaasmaasaarthH|| athainAmeva vyAkhyAnayati[bhA.2880] saguru kula sadese vA, nANe gahie saI ya sAmatthe / vaccai u annadese, daMsaNajuttAiattho vA // vR-jJAnam-AcArAdizrutaMtadyAvatsvagurUNAMsamIpe sUtrato'rthatazcavidyate tAvatisampUrNe'pi gRhIte, yadyaparasyApi zrutasya grahaNe sAmarthyamasti tataH svadeze tathAvidhaH ko'pi bahuzruta AcAryastato'nyadezaM gacchati / tatrApi ye AsannatarA ekavAcanAkAzcAcAryAsteSAM samIper3avaziSyamANaM zrutaM gRhNAti / yadAca paripUrNamapi vivakSitayugasambhavi zrutaM gRhItaM tadA yadyAtmanaH pratibhAdikaMsAmarthyamastitataH "daMsaNajuttAiatthova"tidarzanavizuddhikAraNIyA govindaniyukti AdizabdAt sammantati-tattvArthaprabhRtIni ca zAstrANi tadartha-tatprayojanaH pramANazAstrakuzalAnImAcAryANAM samIpe gacchet / / atha cAritrArthamiti dvAramAha[bhA.2881] paDikuTTa desa kAraNa gayA u taduvarami niti caraNaTThA / asivAI va bhavissai, bhUe va vayaMti paradesaM // vR-sindhudezaprabhRtiko yo'saMyamaviSayaH sa bhagavatA 'pratikruSTaH' natatra vihartatavyam / paraMtaM pratiSiddhadezamazivAdibhiH kAraNairgatAH tato yadA teSAM kAraNAnAm 'uparamaH' parisamAptirbhavati tadA cAritrArthaM tato'saMyaviSayAd nirgacchanti, nirgatya ca saMyamaviSayaM gacchanti / yadvA tatra Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 uddezakaH 1, mUlaM-42, [bhA. 2881] kSetrevasatAM nimittabalena jJAtam, yathA-azivAdikamatra bhaviSyati, athavA 'bhUtam' utpanmatrAzivAdi, ataH paradezaM vrajanti / evamAdibhi kAraNairadhvAnaM gantavyatayA nizcitya gacchopagrahakaramidamupakaraNaM gRhNanti / / kiM punastat? iti ata Aha[bhA.2882] cammAilohagahaNaM, naMdIbhANe ya dhammakarae y| parautthiyauvakaraNe, guliyAo kholmaaiinni|| vR-carmazabdena carmamayaMtalikAdyupakaraNaMgRhyate, AdizabdAsikkakAdiparigrahaH / lohagrahaNena pippalakAdilohamayopakaraNAnAM ca grahaNamadhvAnaM gacchatA karttavyam, / nandImAjanaM dharmakarakazca tathA 'pararatIrthikopakaraNaM' vakSyamANarUpaM tathA 'gulikA nAma' tuvaravRkSacUrNaguTikAH kholAHgorasabhAvitAni potAni / evamAdInyupakaraNAni grahItavyAnIti dvaargaathaasmaasaarthH|| athAsyA evAdyapadaM vyAcikhyAsuH pratidvAragAthAmAha[bhA.2883] taliya paga vajjhe yA, kosaga kattI ya sikkAe kaae| ___ pippalaga sUi Ariya, nakkhaccaNi satthakose y|| vR-talikAH-upAnahaH, puTakAH-khallakAni, vanaH-pratItaH, kozakaH-nakhabhaGgarakSArthaMyatrAGgulyaH prakSipyante, kRtti-carma, sikkakaM-pratItam, kAyo nAma-kApotikA, piplakaHsUcI ArikA ca pratItAH, nakhArcanI-nakhaharaNikA, 'zastrakozaH' zirAvedhAdizastrasamudAya iti pratidvAragAthAsaGkepArthaH / / athainAmeva gAthAMpratipadaM vivRNoti[bhA.2884] taliyAu rattigamaNe, keMTuppahateNa sAvae ashuu| puDagA vivacci sIe, vajjhopuna chinnasaMghaThThA / / vR-talikA:-kramaNikAstAzca rAtrau gamane knnttkrkssnnaarthNpaadessubdhynte|saarthvshaadvaapnthaanN muktvotpathena gacchatAM stena-zvApadabhayena vA tvaritaM gamyamAne divA'pi badhyante / 'asahiSNuH' sukumArapAdaH sakaNTakasaMrakSaNArthaM kramaNikAH paadyorbjaati|taashcprthmmektlikaaH, tadaprAptau yAvaccatustalikA api gRhyante / 'puTakAni' khallakAni tAni zItena pAdayoH 'vivarcikAsu' vipAdikAsusphaTantISu badhyante / 'vanaH' punastalikAdInAM chinnAnAM-truTitAnAM sandhAna-saTTanaM tadarthaM gRhyate / / [bhA.2885] kosaga naharakkhaTTA, himA-'hi-kaMTAisu ukhpusaadii| kattI vi vikaraNaTThA, vivitta puDhavAirakkhaTThA / / vR-"kosaga"ttiaGgulIkozako nakhabhaGgarakSArthaMgRhyate, tatra pAdayoragulyo'GguSThakazca prkssipynte| tathA himaM-zItam ahi-kaNTakau-pratItautadAdipratyapAyarakSaNArthaM khapusA AdizabdAdarddhajadhikAjacikAdayazcagRhyante / 'kRtti' carmatat pralambAdivikaraNArthaM gRhyate, mAdhUlyA lolIbhAvamanubhUya malinAni bhavanniti kRtvA / tathA "vivitta"tti te sAdhavaH kadApi stenaiH 'viviktAH' muSitA bhveyusttovstraabhaavekRttiNpraavRnnvnti|ytrvaapRthiviikaayo bhavati tatra kRttiM prastIryasamuddizanti, evNpRthiviikaayrkssaa|aadishbdaatprtilomevndvetRnnrhitprdeshaabhaavekRttiNprstiiry tiSThantIti kRtvA tejaHkAyarakSA'pi kRtA syAt // __ gataM carmadvAram / athAdigrahaNalabdhe sikkaka-kApotike vyAkhyAnayati Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/42 [bhA.2886] tahi sikkaehi hiMDati, jattha vivittA va palligamanaM vA / paraliMgaggahaNammi vi, nikkhivaNaTThA va anattha // vR-yatra 'viviktAH' muSitAstatra pAtrabandhAbhAve caurapalyAM vA bhikSArthaM gamanaM vidadhAnA alAbukAni sikkeSu kRtvA hiNDante / cakracarAdisambandhiparaliGgena vA bhakta-pAnagrahaNe prApte sikkkenpryttitvym|adhvklpaadervaa sikkake nikSepaNaM kAryam |prlmbaadikNvaa sikkakeSvAnIya 'anyatra' sthavirAgRhAdau nikSipyate / tadarthaM sikkakaM grahItavyam / / [bhA.2887] je ceva kAraNA sikkagassa te ceva hoMti kAe vi| kappuvahI bAlAiva, vahati tehiM palaMbe vA / / vR-yAnyeva kAraNAni sikkakasyoktAni tAnyeva 'kAye'pi' kApotikAyAmapi bhavanti / yadvA sikkaka-kApotikayorayamupayogaH-'kalpam adhvakalpam upadhimAcAryA-'sahiSNuprabhRtInAM bAlAdInvA pralambAni vA upalakSaNatvAdAkasmikazUlaviddhaMvA 'tAbhyAM sikkaka-kApotikAbhyAM vahanti ||ath lohagrahaNadvAraM bhAvayati[bhA.2888] pippalao vikaraNaTThA, vivitta june va saMghaNaM suuii| AritalisaMghaNaTThA, nakkhaccaNa nkkh-kNttaaii|| vR-'pippalakaH' pralambavikaraNArthaM gRhyate / tathA 'viviktAnAM' muSitAnAM yadavaziSyamANaM vastraM yad vA svabhAvajIrNaM tasya sandhAnArthaM sIvanArthaM vA sUcI grahItavyA / truTitatalikAnAM sandhAnArthamArAgRhyate / 'nakhArcanaM nakhaharaNikA sA nakhacchedanArthaM kaNTakAdizalyoddharaNArthaM vA gRhyate // zastrakozaH punarayam-zirAvedhazastrakaM pacchaNazastrakaM kalpanazastrakaM lohakaNTikA sandaMzakaH / evamAdikasya zastrakozasyopayogaM darzayati[bhA.2889] kosA'hi-salla-kaMTaga, agadosahamAiyaM tu cgghnnaa| ahavA khette kAle, gacche purise yjNjoggN|| - "kosa" tti zastrakozenedaM prayojanam-ahi-sarpastena yAvanmAtramaGgaM daSTaM tAvacchidyate, zalyaM vA kaNTako vA nakhahariNakayA hartumazakyastenodriyate / iha pratidvAragAthAyAM "satyakose .ya" tti yazca zabdastadrahaNAdagadauSadhAdikaM grahItavyam / tatra yadanekadravyairniSpannaM tadagadam, yat punrekaanggikNttsrvmpyaussdhm|athvaacshbdopaadaanaat 'kSetre' dakSiNApathAdau yadyatra durlabham, 'kAle' grISmAdau yat saktuprabhRtikaM zItaladravyamupayogi, mahati gacche vA yat kevaiyAdikaM sAdhAraNam, 'puruSasya vA' AcAyadiryasya ya yogyaM tad yathAyogaM grahItavyam / / nandIbhAjana-dharmakarakayorupayogamAha[bhA.2890] ekkaM bharemi bhANaM, anukaMpA naMdibhANa darisaMti / niti vataM vaigAisu, gAliMti davaMtu karaeNaM / / vR. "anukaMpatti adhvapratipannAnaM ko'pyanukampayA brUyAt- ahaM yuSmabhyaM dine dine ekaM bhAjanaM 'bibharmi' pUrayAmi, ttsttrnndiibhaajnNdrshynti|athvaa 'tad' nandIbhAjanaMbhikSAcaryayA vajikAdiSu nayanti / tathA prAsukamaprAsukaMvA 'dravaM' pAnakaM karakeNa' dharmakarakeNagAlayanti / paratIrthikopakaraNamAha Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 uddezaka : 1, mUlaM-42, [bhA. 2891] [bhA.2891] parautthiyauvagaraNaM, khette kAle ya jaMtu aviruddhaM / tarayaNi-palaMbaTThA, paDinIe diyA va kottttaadii|| vR-parayUthikAH-tacannikAdayasteSAM sambandhi yad upakaraNaM yatra kSetre kAle vA 'aviruddham' arcitaM tadjanyAM bhakta-pAnagrahaNArthaM pralambAnayanArthaM vA karttavyam / yatra vA pratyanIkA bhavanti tatra paratIrthikaveSacchannAgacchanti bhaktapAnaM votpAdayanti |mlecchkottttNvaa gatAH paratIrthikaveSaNa divA pudgalAdikaM gRhNanti / AdizabdAt pratyantakoTTAdiparigrahaH / / atha gulikA-kholadvAre vyAkhyAnayati[bhA.2892] gorasabhAviya potte, puvvakaya davassa'saMbhave dhove / asaIya u guliya mie, sunne nvrNgdiyaadii|| vR-gorasabhAvitAni potAni' vastrANi kholAni bhaNyante / teSu pUrvakRteSvadhvAnaM praviSTAnAM yadA prAzukadravasyAsambhavastadA tAni potAni dhAveyuH' prakSAlayeyuH / agItArthapratyayotpAdanArthaM ca Alocyate-gokulAdidaM saMsRSTapAnakamAnItam / atha na santi khelAni tato gulikAHtuvaravRkSacUrNaguTikAstadbhAvanayA pAnakaM prAzukIkRtya 'mRgAH' agItArthAsteSAM cittarakSaNArthaM 'zUnye grAma pratisArthikAdInAM navaraGgatikAderidaM gRhItam' ityAlocayanti / vizeSacUrNI tu gulikA-kholapade itthaM vyAkhyAte-jattha pavvayakoTTAisupaMDaraMgAdI pujaMti saMjayANa te paDinIyA hoja tattha 'guliya' tti vakkalANi gheti / 'khola'tti sIsakholA, tIe siraM veDhiyavvaM jahA na najjai loyahayaM sIsaM, sIsasaMrakkhaNaTThAe vA / / athaiSAmupakaraNAnAM grahaNaM na karoti tataH[bhA.2893] ekkakkammi ya ThANe, cauro mAsA hvNt'nugghaayaa| ANAiNo ya dosA, virAdhanA sNjmaa''yaae|| vR-'ekaikasmin sthAne ekaikasyopakaraNasyAgrahaNe ityarthaHcatvAromAsAH 'anuddhAtAH' guravo bhavanti, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA / / amumevArthaM spaSTataramAha[bhA.2894] emAianAgayadosarakkhaNaTTA ageNhaNe gurugaa| anukUle niggamao, pattA satthassa sauNeNaM // vR-evamAdInAmupakaraNAnAmanAgatameva saMyamAtmavirAdhanAdidoSarakSaNArthaM grahaNaM krtvym| atha na gRhNAti tataH pratyekaM catvAro guravaH / gatamupakaraNadvAram / atha pUrvapratyupekSitena sArthena gantavyamiti vyAkhyAti-"anukUle" ityAdi / anukUlaM candrabalaM tArAbalaM vA yadA sUrINAM bhavati tadA 'nirgamakaH prasthAnaM kriyte| nirgatAzcopAzrayAdyAvatsArthaM na prApnuvanti tAvadAtmanaiva zakunaM gRhNanti / sArthaM prAptAstu sArthasatkena zakunena gacchanti / idameva savizeSamAha[bhA.2895] appattANa nimittaM, pattA satthammi tinni parisAo / suddhe tti patthiyANaM, addhANe bhikkhpddiseho|| vR-sArthe'prAptAnAM 'nimittaM' shkungrhnnNbhvti|praaptaanaaNtuyHsaarthsy zakunaH sasaMyatAnAmapi bhavati / sArthaM ca prAptAH / santastiH pariSadaH kurvanti, tadyathA-siMhaparSadaM vRSabhaparSadaM mRgprssdm| tathA sArtha 'zuddhaH' nirdoSa iti kRtvA prasthitAH paraM yadA 'adhvani' aTavIM prAptA bhavanti tadA ko'pipratyanIkobhikSAyAHpratiSedhaM kuryAditi niyuktigAthAsamAsArtha ||ath enAmeva vivarISuH Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/42 prathamapadavyAkhyAnaM sugamatvAdanAddatya siMhAdInAMparSadAM vyAkhyAnamAha[bhA.2896] kaDajogi sIhaparisA, gIyattha thirA ya vasabhaparisA u / suttakaDamagIyatthA, migaparisA hoi nAyavvA / / vR-kRtayogino nAma-gItArthA paraMna tathA samarthAste siMhaparSaducyante, ye tu gItArthA aparaMca 'sthirAH' balavantaste vRSabhaparSad, yetu 'kRtasUtrAH' sUtre'dhItinaH paramagItArthAste mRgaparSaditi jJAtavyA bhavati // atha "suddhi tti patthiyANaM"ti padaM vyAkhyAyate-sAdhubhi prathamata eva sArthAdhipatirabhidhAtavyaH-vayaM yuSmAbhiH samaM vrajAmo yadyasmAkamudantamudvahatha / evamukte yadyasAvabhyupagacchati tataH zuddhaH sArtha iti matvA prasthitAH, paramaTavIprAptAnAM ko'pyevaM kuryAt[bhA.2897] siddhatthaga pupphe vA, evaM vuttu pi nicchubhai pNto| bhattaM vA paDisehai, tiNha'NusaTTAi tatya imA / / vR-yathA 'siddhArthA' sarSapAzcampakapuSpANivA zirasisthApitAni kAJcidapipIDAMna kurvanti, evaM yUyamapimama kamapi bhAraMna kuruth| evamuktvA'pi kazcit 'prAntaH' bhikSUpAsakAdiraTavImadhye sArthAd niSkAzayati-mA yUyamasmAbhi sArddhamAgacchateti; bhaktapAnaM vA pratiSedhayati-mA'mISAM ko'pi kiJcidapi dadyAt tataH 'trayANAM' sArtha-sArthavAhA-''yattikAnAmanuziSTayAdikA idaM yatanA krtvyaa||taamevaah[bhaa.2898] anusaTThI dhammakahA, vija nimitte pabhuttakaraNaM vA / parautthigA va vasabhA, sayaMva therI va cubhNgo|| vR- yad ihalokApAyapradarzanaM kriyate sA'nuziSTirucyate, yat punariha paratra ca saparapaJcaM karmavipAkopadarzanaM sA dharmakathA, tayA'nuziSTayA dharmakathayA vA sArthasArthavAha AyattikA vA upazamayitavyAH, vidyayA mantreNa vAte vazIkartavyAH, nimittena vA AvartanIyAH |yo vA sAdhuH prabhuH-sahayodhI balavAnsasArthavAhaMbaddhavAsvayameva saarthmdhisstthaayprbhutvNkroti|essaa niSkAzane yatanA / bhikSApratiSedhe punariyam-sarvathA bhikSAyA alAbhe vRSabhAH parayUthikA bhUtvA bhaktapAnamutpAdayanti, sAtavAhaM vA prajJApayanti / yadi ca sarve'pi gItArthAstataH 'svayaM vA' svaliGgenaiva rAtribhaktaviSayayAcaturbhaGgayA ytnte|athaagiitaarthmishraasttH sthavirAyAgRhe nikSipanti // amumevAntyapAdaM vyAkhyAnayati[bhA.2899] paDiseha alaMbhe vA, gIyatthesu sayameva cubhNgo| therisagAsaMtumie, pese tatto va AnIyaM / / vR- sArthAdhipatinA bhaktapAnasya pratiSedhaH kRtaH, yadvA na kRtaH pratiSedhaH paraM stenaiH sArtha sarvo'pi vilulitaH ato bhaktapAnaM na labhyate, tato yadi sarve'pi gItArthAstadA 'svayameva' paraliGgamantareNa rAtribhaktacaturbhaGgI yatanayA pratisevitavyA / gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt / athAgItArthamizrAstato yadi tatra sArthe bhadrikA sthavirA vidyate tadA tasyAH samIpe nikSipanti / tataH sthavirAyAH sakAzaM mRgAn preSya teSAM pArvAdAnAyayet, 'tato vA' sthavirAsamIpAdAnItamityagItArthAnAM purato bhaNanti // athavA [bhA.2900] kuo eyaM pallIo, saDDA theri paDisatthigAo vaa| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-42, [bhA. 2900] 185 nAyammiya pannavaNA, na hu asarIro bhavai dhammo / / vR-vRSabhaiH sthavirAsamIpAdAnIte sati yadi te mRgAH praznayeyuH-kuta etadAnItam ?, tato vaktavyam-pallayAH sakAsAdidamAnItam, dAnAdizrAddhairvA dattam, sthavirayA vA vitIrNam, pratisArthikAd vA labdham / evamapi yadi taimUMgaitiM bhavati tatasteSAM prajJApanA kartavyA- bho bhadrAH ! nAsti azarIraH' zarIravirahito dharma ata idaM zarIraM sarvaprayatnena rakSaNIyam, uktaJca zarIraM dharmasaMyuktaM, rakSaNIyaM prytntH| zarIrAcchravate dharma, parvatAt salilaM yathA // ataH pratisevadhvamidam, pazcAdidaM cAnyacca prAyazcittena vizodhayiSyAma iti / / atha pUrvoktAnAM tisRNAmapi parSadAM gamanavidhimAha[bhA.2901] purato vaccaMti migA, majjhe vasabhA u maggao siihaa| piTThao vasabha'nnesiM, paDiyA'sahurakkhagA doNhaM / / adhvani gacchatAM purataH 'mRgAH' agItArthA madhye 'vRSabhAH' samartha-gItArthA 'mArgataH' pRSThataH 'siMhAH' gItArthA vrajanti / anyeSAmAcAryANAM matena-pRSThato vRssbhaavrjnti| kiM kAraNam ? iti ata Aha-'dvayAnAM' mRga-siMhAnAMbAla-vRddhAnAM vA ye 'patitAH' parizrAntA yeca 'asahiSNavaH' kSudhA-pipAsAparISahAbhyAM pIDitAsteSAM rakSakA vRSabhAH pRSThataH sthitA vrajanti ||athvaa[bhaa.2902] purato yapAsato piTThatoya vasabhA havaMti addhANe / gaNavaAse vasabhA, migamajhe niyama vsbhego|| vR-adhvani vrajatAM vRSabhAH purataH pArzvataH pRSThatazca vrajanti / tathA gaNapati-AcAryastasya pArve niyamAdeva vRSabhA bhavanti / mRgANAM ca madhye niyamAdeko vRSabho bhvti|| teca vRSabhAH kiM kurvanti? ityAha[bhA.2903] vasabhA sIhesu migesu ceva thAmAvahAravijaDhA u / jo jattha hoi asahU, tassa taha uvaggaha kuNaMti / / vR-vRSabhAH 'sthAmApahAravimuktAH' anigRhitabala-vIryAsantomRgeSusiMheSuvAyo yatra yeSAM madhye asahiSNurbhavati tasya tathopagrahaM kurvanti ||kthm? ityAha[bhA.2904] bhatte pAne vissAmaNeya uvagaraNa-dehavahaNe y| thAmAvahAravijaDhA, tinni vi uvagiNhae ksbhaa|| vR-mRgANAM siMhAnAMvRSabhANAMcamadhye yaH kssudhaato bhavati tasyabhaktaMprayacchanti, pipAsitasya pAnakaM dadati, parizrAntasya vizrAmamAM kurvanti / ya upakaraNaM dehaM vA voDhuM na zaknoti tasya tayorvahanaM kurvanti / evaM sthAmApahAravimuktA vRSabhAH 'trInapi' mRga-siMha-vRSabhAnupagRhNanti / / [bhA.2905] jo so uvagaraNagaNo, pavisaMtANaM anAgayaM bhnnio| saTTANe sahANe, tassuvaogo ihaM kmso|| vR- adhvani pravizatAM yo'sau talikAdirupakaraNagaNo'nAgataM grahItavyo bhaNitaH tasyeha svasthAne svasthAne acakSurviSaya svAdAvupasthite 'kramazaH' krameNopayogaH kartavyaH, yena yadA prayojanaM bhavati tat tadA tatra prayoktavyamiti bhaavH| jA Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/42 athAdhvani gacchatAmeva bhaktapAnAlAbhe vidhimAha[bhA.2906] asaI ya gammamANe, paDisatthe teNa-sunagAme vaa| rukkhAINa paloyaNa, asaI naMdI duviha davve // vR-tatrAdhvani gamyamAne bhaktapAnasya 'asati' alAbhe pratisAthai vAstenapallayAM vA zUnyagrAme vA bhaktapAnAdi gaveSayanti, vRkSAdInAM vA pralambAdinimittaM pralokanaM karttavyam / sarvathA vA saMstaraNasyAsati dvividha-parIttAnantAdibhedAdviprakAraM yadravyaMtenayathA 'nandi' tapaHsaMyamayogAnAM sphAtirbhavati tathA vidheyamiti niyuktigaathaasmaasaarthH|| athainAmeva vivarISurAha[bhA.2907] bhattena va pAnena va, nimaMtae'nuggae va atthmie| Aicco udittiya gahaNaM giiytthsNvigge|| vR-adhvAnaM gacchatAM yadi ko'pi pratisArtho militaH, tatra ca keci dAnarucayo bhaktena kA pAnena vA rAtrAvanudgate vA'stamitevA sUrye nimantrayeyuH tatoyadi sarve'pigItArthAsatdA gRhNanti; athAgItArthamizrAstato gItArthA bruvate-gacchata yUyam, vayamudita evAditye bhaktapAnaM gRhItvA pazcAdAgamiSyAma iti / tataH prasthiteSu mRgeSu gItAstatkSaNameva gRhItvA sArthamanugacchanti / sthite sArthe mRgANAM zRNvatAmAlocayanti-Aditya udita iti matvA vayaM grahaNaM kRtvA smaagtaaH| evaMvidhAM yatanAM gItArtha saMvignaH karoti / / atha kimarthaM gItArthasaMvignagrahaNam ? ityAha[bhA.2908] gIyatthaggahaNeNaM, sAmAe giNhae bhave giio| saMviggaggahaNeNaM, taMgeNhaMto visNviggo|| vR-gItArthagrahaNenedamAveditam-yogItArthobhavatisaeva 'zyAmAyAM rAtrau gRhNAti naagiitaarthH| saMvignagrahaNenatutad rAtribhaktaMgRhNannapyasau saMvigna eva, yathoktayatanAkAritvena mokSAbhilASyeva mantavya ityuktaM bhavati / / gataM pratisArthadvAram / atha stenapallIdvAram-tasyAM capizitaM sambhavati tatrAyaM vidhiH[bhA.2909] beiMdiyamAINaM, saMtharaNe caulahU u savisesA / teceva asaMtharaNe, vivirIya sabhAva saahaare|| vR-yadi 'saMstaraNe' itarabhaktapAnanivahi satidvIndriyAdInAMpudgalaM gRhNanti tadA caturlaghavaH 'savizeSAH' tpH-kaalvishessitaaH| tadyathA-dvIndriyapudgalaM gRhNAticatvAro laghavastapasAkAlena calaghukAH, trIndriyapudgaletaeva kAlena gurukAH tapasA laghukAH, caturindriyapudgale tapogurukAH kAlalaghukAH, paJcendriyapudgale dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAM gurukAH / athAsaMstaraNaM bhavati tato yadi dvIndriyAdikramamullaGgya 'viparItam' utkrameNa gRhNAti tatasta eva catvAro laghavaH / athApavAdasyApyapavAda ucyate-dvIndriyAdInAMpudgalamadhikatarendriyapudgalAdalpatarabalaMtato yat svabhAvenaiva sAdhAraNaM tad gRhNanti / / [bhA.2910] jattha visesaM jANaMti tattha liMgeNa caulahU pisie| annAeNa ugahaNaM, satthammi vihoi eseva // vR-yatra grAme vizeSaM jAnanti yathA "sAdhavaH pizitaM na bhuJjate' tatra yadi svaliGgena pizitaM gRhNanti tadA caturlaghavaH |ato'jnyaatenaivttr grahaNaMkAryam, paraliGgenetyarthaH / stenapallayAdInAmabhAve Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 42 [bhA. 2910] sArthe'pi pudgalagrahaNe eSa eva kramo vijJeyaH // atha zUnyagrAmadvAramAha[bhA. 2911] addhANAsaMtharaNe, sunne davvammi kappaI gahaNaM / lahuo lahuyA gurugA, jahannae majjhimukkose // vR- adhvapratipannAnAmasaMstaraNe jAte 'zUnyagrAme' taM sArthamAyAntaM dRSTvA 'caurasenA samAgacchati' iti zaGkayodvasite grAme jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnasya 'dravyasya' AhArAdergrahaNaM karttuM kalpate / atra "davvammi'"tti SaSThayarthe saptamI / atha saMstaraNe gRhNAti tata idamoghataH prAyazcittam- jaghanye mAsalaghu, madhyame catvAro laghavaH, utkRSTe catvAro guravaH // / Aha jaghanyamadhyamotkRSTAnyeva vayaM na jAnImaH ato nirUpyatAmetatsvarUpam, ucyate [bhA. 2912] ukkosaM vigaIo, majjhimagaM hoi krUramAINi / dosINAi jahannaM, giNhaMte AyariyamAdI // vR- utkRSTaM dravyaM 'vikRtayaH' dadhi- dugdha-ghRtAdayaH, madhyamaM dravyaM kUra-kusaNAdIni, jaghanyaM dravyaM doSAnnAdi / etAni gRhNatAmAcAryAdInAmAjJAdayo doSAH // atha puruSavibhAgena prAyazcittamAha[bhA. 2913] addhA saMtharaNe, sunne gAmammi jo u giNhejjA / chedAdI ArovaNa, nAyavvA jAva mAsalahU // vR-adhvani saMstaraNe zUnyagrAme vikRtyAdi dravyaM yo gRhNIyAt tasya cchedamAdau kRtvA mAsalaghukaM yAvadAropaNA jJAtavyA // idameva sphuTataramAha [bhA. 2914] chedo cagguru challahu, cauguru caulahu ya guru lahU mAso / Ayariya vasabha bhikkhU, ukkose majjhima jahanne // 187 vR- AcAryasya vikRtyAdikamutkRSTadravyaM zUnyagrAme'ntarddaSTaM gRhNatazchedaH, antarevAddaSTaM gRhNataH SaDgurukAH, bahiSTe SaDgurukAH, bahiraddaSTe SaDlaghukAH; 'madhyamam' odanAdidravyamantarddaSTaM gRhNataH SaDgurukAH, adRSTe SaDlaghukAH, bahirdRSTe SaDlaghukAH, adhSTe caturguravaH; jaghanyaM doSAnnAdikamantardRSTaM gRhNataH SaDlaghukAH, addaSTe caturguravaH, bahidhSTe caturguravaH, adhSTecaturlaghukAH evmaacaarysyoktm| vRSabhasyAnayaiva cAraNikayA SaDgurukAdArabdhaM mAsaguruke, bhikSostu SaDlaghukAdArabdhaM mAsalaghuke tiSThati / yata evamataH saMstaraNe na grahItavyam // asaMstaraNe gRhNatAM yatanAmAha [bhA. 2915] vilaolae va jAyai, ahavA kaDavAlae aNunnava / iyareNa va satyabhayA, annabhayA vuTThite koTTe // vR- '"vilaolaga'tti dezIpadatvAd luNTAkAH, yaiH sa grAmo muSita ityarthaH, tAn vA tatra zUnyagrAme vikRtyAdidravyaM yAcate / athavA kaTapAlakAH- ye tatra vRddhAdayo'jaGgamA gRhapAlakAH sthitA na naSTAstAnanujJApayet / "iyareNa va "tti svaliGgenAlabhyamAne 'itareNa' paraliGgenApi gRhNanti / tathA koTTaM nAma-yadaTavyAM caturvarNajanapadamizraM bhilladurgaM vasati tasminnapi sArthabhayAdvA 'anyabhayAdvA' paracakrAgamAdilakSaNAd 'utthite' udvasIbhUte sati jaghanyAdidravyasya grahaNaM kalpate // tatreyaM yatanA[bhA. 2916] uDhasesa bAhiM, aMtovI paMta giNhamaddinaM / bahi aMta tao diTTaM, evaM majjhe tadukkose // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/42 vR-"uDhUDha"ti dezIvacanatvAd muSitaM tasya yat zeSaM-luNTAkairmuktvA grAmAderbahi parityaktaM tad jaghanyamadRSTaM prathamato gRhNanti, tasyAsati grAmAderantaH prAntamevAdRSTam, tadabhAve grAmAdehi prAntaM dRSTam, tato grAmAderantarapi prAntaM dRSTaM gRhNanti / tadabhAve madhyamamapyevameva cAraNIyam / tdpraaptaavutkRssttmpynyaivcaarnnikyaagrhiitvym||athvaa kimanenajaghanyAdivikalpapradarzanena?. [bhA.2917] tullammi adattammI, taMgiNhasujeNa AvaiM tarasi / tullo tattha avAo, tucchabalaM vajae teNaM / / vR-jaghanyamadhyamotkRSTeSu 'tulye' samAne'dattadoSe sati 'tad' vikRtyAdikaM dravyaM gRhANa yena 'Apadam' asaMstaraNalakSaNAM 'tarasi' pAraM prApayasi, yatastulya eva tatra saMyamAtmavirAdhanArUpo'pAyaH tena hetunA 'tucchabalaM' doSAnnAdidravyaM varjayet // gataM zUnyagrAmadvAram / atha "rukkhAINa paloyaNa"tti padaM vyAkhyAnayati[bhA.2918] phAsugajoniparitte, egaTThi abaddha bhinna bhinne y| baddhaTThie vi evaM, emeva ya hoi bhubiie|| vR-'prAzukam' acittIbhUtam, parIttA yonirasyeti parIttayonikam, gAthAyAM prAkRtatvAd vyatyAsena pUrvAparanipAtaH, "ekAsthikam ekabIjam, 'abaddhAsthikaM nAma' adyApyabaddhabIjam aniSpannamityarthaH, bhinnaM' vidAritam, etena prathamo bhaGgaH sUcitaH, "abhinne ya"tti 'abhinnam' avidAritam, anena dvitIyo bhaGga upAttaH / uccAraNavidhi punarevam-prAzukaMparIttayonikamekAsthikamabaddhAsthikaM bhinnam 1, prAzukaM parIttayonikamekAsthikamabaddhAsthikamabhinma 2, evaM baddhAsthike'pi dvau bhanau vaktavyau 4 / ete ekAsthike catvAro bhaGgA labdhAH, bahubIje'pyevameva ctvaarolbhynte,jaataaassttaubhnggaaH| eteparIttayonipadamamuJcatA labdhAH, evamevAnantayonipadenApyaSTau bhaGgAHprApyante, jAtAH ssoddshbhnggaaH| eteprAzukapadena labdhAH, evamevAprAzukapadenApiSoDazAvApyante, sarvasaGkhyayAjAtAdvAtriMzad bhnggaaH|etecvRksssyaadhstaatptitNprlmbmdhikRtymntvyaaH|| [bhA.2919] emeva hoi uvariM, egaTThiya taha ya hoi bahubIe / sAhAraNaM sabhAvA, AdIe bahuguNaM jaMca // vR-evameva vRkSasyoparyapiekAsthikapadetathaiva bahubIjapade upalakSaNatvAtprAzukAdizeSapadeSu ca dvAtriMzad bhaGgAH karttavyAH / atra ca yo yaH pUrvo bhaGgakaH sa sa prathamamAsevitavyaH / sarvathA vA'dhastAt patitAnAM pralambAnAmaprAptau vRkSoparivartipralambaviSayA api dvAtriMzad bhaGgakA yathAkramamevAsevitavyAH / athApavAdasyApyapavAda ucyate-'svabhAvAt' prakRtyaiva 'sAdhAraNaM' zarIropaSTambhakArakaMdravyamekAsthikamanekAsthikaMvA baddhAsthikamabaddhAsthikaMvA parIttamanantaMvA tad utkrameNApi 'Adatte' gRhNAti, 'yad' yasmAt tasyAmavasthAyAM tadeva 'bahuguNaM' saMyamAdInAM bahUpakArakamiti // atha dvAragAthA'ntargataM nandipadaM vyAkhyAnayati[bhA.2920] naMdati jena tava-saMjamesu neva ya dara tti khijNti| jAyaMti na dInA vA, naMdi ato samayato sannA // vR- adhvani vartamAnAH sAdhavo yena dravyeNAbhyavahRtena tapaH-saMyamayoH 'nandanti' samAdhisamRddhimanubhavanti tad nandi / yadvA yena dravyeNopamuktena naiva "dara"tti drutaM 'kSIyante' na Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 uddezaka H 1, mUlaM-42, [bhA. 2920] kRzIbhavantItyarthaH tad nandi / athavA yenopayuktena na dInA jAyante tadapi niruktivazAd nandi / atra pAThAntaram-"jAyaMti naMdiyA va"tti nandyA-jJAna-darzana-cAritrAtmikayA samRdhyA yuktAHsAdhavo yatastenadravyeNajAyanteatastasya nandiriti samayataH saMjJA' AgamataH pribhaassaa|| tacca dravyaM dvividham, tadyathA[bhA.2921] pariniTThiya jIvajaDhaM, jalayaM thalayaM acittamiyaraMca / parittetaraM ca duvihaM, pAnagajayaNaM ato vocchN| vR-dvidhA dravyam-pariniSThitaM jIvavipramuktaM ca / pariniSThitaM nAma-yat parArthamacittIkRtam / jIvavipramuktaM tu-sAdhvarthamacittIkRtam, AdhAkarmeti hradayam / Aha ca cUrNikRt-pariniTTiyaM tijaMparakaDamacittaM, jIvajaDhaM ti AhAkammaM / yadvA dvividhaMdravyam-jalajaMsthalajaMceti |athvaa acittetarabhedAd dvidhA / tatrAcittaM nAma-yad na parArthamacittIkRtaM nApi saMyatArthaM kevalamAyuH kssyennaacittiibhuutm| tathAcAhacUrNikRt-acittaMtijanAviparaTThAe acittIbhUyaM, nAvisaMjayaTThAe, kevalaM AukkhaeNa acittaMti / yat punarAyurdhArayati tat sacittam / athavA 'parIttaM' pratyekam 'itarad' anantamiti vA dvividham / evamAdikaM dvividhaM dravyamasaMstaraNe grahItavyam / tadevamuktA tAvadAhArayatanA / atha pAnakayatanAmata Urddhava vakSye // yathApratijJAtameva nirvAhayati[bhA.2922] tuvare phale apatte, rukkha-silA-tuppa-maddanAIsu / pAsaMdaNe pavAe, Ayavatatte vahe avahe / / kR-adhvanivartamAnaiH kAlikAdiprAzukapAnakAprAptAvIzAnipAnakAni grhiitvyaani| tadyathAtuvaraphalAni-haritakIprabhRtInituvarapatrANi-palAzapatrAdInitaiH pariNAmitaMpAnakaMprathamato graahym| tathA 'rukkhe"tti vRkSakoTare kaTukaphala-patrAdipariNAmitam, evaMvidhasyAbhAve "sila''tti silAjatubhAvitam, tadabhAve "tuppa"tti mRtaka-kevara-vazA-ghRtAdibhi pariNAmitam, tadaprAptI "maddaNAIsu"ttihastyAdimardanenAkrAntam, tataH prapAtodakam, prapAto nAma-yatra parvatAt pAnIyaM nipatati, yathA ujjayantAdigirau, tadabhAve Atpena yat taptaM tat prathamam 'avahaM' avahamAnakaM pazcAt tadeva 'vahaM' vahamAnakaM grAhyam / gAthAyAM bandhAnulomyAd vahapadasyapUrvaM pATha iti / atha "maddaNAIsu"tti padaM vyAcaSTe[bhA.2923] jaDDe khagge mahise, goNe gavae ya sUyara mige ya / upparivADI gahaNe, cAummAsA bhave lahugA / / vR-'jaDDaH' hastI, khago nAma-ekazraGga ATavyatiryagvizeSaH, 'go-mahiSau' prasiddhau, gavayaH' gavAkRtirATavyajIvavizeSaH, sUkara-mRgau' prasiddhau / etairjaDDAdibhirmardanena pariNAmitaM pAnakaM yathAkramamadhvani grhiitvym| atha utparipATyA' yathoktakramamullaGghaya grahaNaM karoti tatazcatvAro mAsA laghukA bhveyuH|| mU. (43) na'nnattha egeNaM puvvapaDilehieNaM sejjA-saMthAraeNaM // vR"na kalpate rAtrau vA vikAle vA" iti yo'yaM pratiSedhaH sa ekasmAt pUrvapratyupekSitAt zayyA-saMstArakAdanyatra / ihAnyatrazabdaH parivarjanArtha, yathA-anyatra droNa-bhISmAbhyAM, sarveyodhAH praangmukhaaH| droNa-bhISmau varjayitvetyarthaH / tatazcaikaM zayyA-saMstArakaM vihAyAparaM kimapi rAtrau Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 190 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/43 grahItuMna kalpata iti suutrsngkepaarthH||ath niyuktivistaraH[bhA.2924] rAto sijjA-saMthAraggahaNe, cauro mAsA havaMti ugghaayaa| ANAiNo ya dosA, virAdhanA sNjmaa''yaae|| vR-zerate'syAmiti zayyA-vasati, saiva saMstArakaH zayyAsaMstArakaH; yadvA zayyA-vasatireva, saMstArako dvidhA-parizATI aparizATI ceti, tataH zayyopalakSitaH saMstArakaH zayyAsaMstArakaH, zayyA ca saMstArakazcetyarthaH / tasya ca yadyapi sUtre rAtrau grahaNamanujJAtaM thApyutsargato na klpte| yadi gRhNAti tatazcatvAro mAsA uddhAtAH prAyazcittam, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamAtmaviSayA / / tAmeva bhAvayati[bhA.2925] chakkAyANa virAdhana, pAsavanuccArameva sNthaare| pakkhalaNa khANu kaMTaga, visama darI vAla goNe y|| vR-rAtrAvapratyupekSitAyAMbhUmAvuccAraMprazravaNaMvAvyutsRjataH SaTkAyAnAM pRthivyaadiinaaNviraadhnaa| athaitaddoSabhayAna vyutsRjati ttaatmviraadhnaa|ytrvaavyutsRjtittr bilAnnirgatya dIrghajAtIyena bhakSyeta, evamapyAtmavirAdhanA / "saMthAre "tti apratuypekSitAyAM bhUmausaMstArakaMprakSipataH evameva' SaTkAyavirAdhanA, bilAdAvAtmavirAdhanA'pi / tathA 'sthANuH kIlakastat praskhalanaM bhavet, kaNTakaividhyeta, 'viSame nimnonnate 'darISuvAbileSupraskhaletprapatedvA, 'vyAlAH sastaiirdazyeta, 'gauH' balIvardastenAbhighAto bhavet / / kiJca[bhA.2926] eraMDaie sANe, gommiya Arakkhi tenagA duvihaa| ee havaMti hosA, vesitthi-npuNsesuNvaa|| vR- "eraMDaie sANe"tti haDakkayitaH zvA tena khAdyeta / 'gaulmikaiH' baddhasthAnakai rakSapAlaiH 'ArakSakairvA' cauragrAhaiguhyeta / stenakA dvividhAH-zarIrastenA upadhistenAzca, tairupadhipahriyeta sAdhavo vA hiyeran / ete doSA rAtrau zayyA:saMstArakagrahaNe bhavanti / tathA 'vezyAstrI-napuMsakeSu vA' vezyApATake napuMsakapATake vA sthitAnAM rAtrau parivartayatAM svAdhyAyazabdaM zrutvA lokaH pravacanAvarNavAdaM kuryAt-aho ! sAdhavastapovanamAsevante / yata ete doSAato na rAtrau zayyAsaMstArako grahItavya iti / / Aha yadyevaM tataH[bhA.2927] suttaM niratthagaM kAraNiyaM, iNamo addhANaniggayA saahuu| marugANa koTThagammI, puvvaddiTTammi saMjjhAe / vR-sUtraM nirarthakaM prApnoti / sUrirAha-na bhavati sUtraM nirarthakaM kintu kAraNikam / kiM punastat kAraNam ? ityAha-'idam' anantaramevocyamAnam-adhvanirgatAH kecana sAdhavo'stamanavelAyAM grAmaMprAptAH, tatra tairmarukANAM koSThakaH' adhyayanApavarako ISTaH paraM tadIyaH svAmI tatra sannihito navidyate, tatastesAdhavastaM marukakoSThakamucAra-prazravaNabhUmikAJcapratyupekSya svAminam-adhyApakaM samAgataM yAcante; yAcayitvA ca tatra koSThake pUrvadRSTe sandhyAyAM gRhyamANe sUtranipAto draSTavyaH / / evaM sandhyAlakSaNAM rAtrimaGgIkRtyoktam, na kevalaM sandhyAyAM kintu vikAle'pi zayyAsaMstArakasyAmIbhi kAraNairgrahaNaM kalpate- / [bhA.2928] dUreva annagAmo, uvvAyA tena sAvaya nadI vaa| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 - uddezakaH 1, mUlaM-43, [bhA. 2928] dullabha vasahi ggAme, rukkhAiThiyANa samudAnaM / / vR-yato grAmAt prasthitAH tato yatra gantumIpsitaM so'nyagrAmo dUre, athavA 'udvAtAH' parizrAntAstato vizrAmyantaH samAyAtAH, stena-zvApadabhayAdvA sArthamantareNAgantuM na zakyate sa casArthazcireNalabdhaH, nadI vApravyUDhA; etaiH kAraNairyasmingrAmeprasthitAstamasamprAptAapAntarAlagrAme bhikSAvelAyAM prAptAH, tatraca vasatidurlabhA, ato mArgayadbhirapi tatkSaNaMna labdhA, tatovRkSAdimUle bahiH sthitvA sarve'pi 'samudAnaM' bhaikSaM hinndditvntH|| taizca hiNDamAnairamUSAM vasatInAmekatarA dRSTA bhavati[bhA.2929] kammAra-naMta-dAraga-kalAya-sabha bhujamANi diya diTThA / tesugaesu visaMte, jahi diTThA ubhybhomaaii|| vRkarmArAH-lahakArAsteSAM zAlA kArazAlA, nantakAni-vastrANi tAni yatra vyUyante sA nantakazAlA, dArakAH-bAlakAste yatra divasataH paThantisAdArakazAlA lekhazAletyarthaH, kalAdAHsuvarNakArAsteSAM zAlA kalAdazAlA, sabhA-bahujanopavezanasthAnam / yadvA sabhAzabdaH zAlAparyAyo'taH pratyekamabhisambadhyate-karmArasabhA nantakasabhA ityAdi / etAsAmekatarA divA bhujyamAnASTA, tatovyatItAyAMsandhyAyAM teSu lohakArAdiSugateSutAnanujJApyatatra karmarArazAlAdau pravizanti / tatrApi yatra divasata eva 'ubhayabhUmike' uccAra-prazravaNabhUmikAlakSaNe AdizabdAt kAlabhUmizca yatra dRSTAH' pratyupekSitA bhavanti tatra rajanyAmapigantuMkalpate, atraca sUtranipAtaH / / evamApavAdike sUtre bhUyo'pyarthato dvitIyapadamucyate-pUrvamapratyupekSitAsvapi saMstArakoccAraprazravaNabhUmiSu tiSThanti / katham ? ityAha[bhA.2930] majjhe va deulAI, bAhiM va ThiyANa hoi aigamanaM / sAvaya makkoDaga tena vAla masayA'yagara sANe / / vR-'madhye vA' grAmAdemadhyabhAge yad devakulam AdigrahaNAt koSThakazAlA vA tatra divasato vidhinA sthitAH, athavA grAmAdeH 'bahi' devakulAdau sakalamapi divasaM sthitAH, tato lokastatra sthitAn dRSTavA brUyAt-"sAvaya" ityAdi, atradevakulAdau rAtrau zvApadaH-siMha-vyAghrAdistabhayaM bhavati atonAtra bhavatAM vastuM yujyate; athavA-markoTakA atra rAtrAvRttiSThante, stenA vA dvividhA atra rajanyAmabhipatanti, vyAlo vA sarpasa khAdati, mazakA vA nizAyAmatrAbhidravanti, ajagaro vA'trarAtrogilati,zvAnovAsamAgatyadazati; etaivyArghAtakaraNairAtrAvanyasyAMvasatau 'atigamanaM' pravezo bhavati // idameva sphuTataramAha[bhA.2931] divasaTThiyA virattiM, dose makkoDagAie nAuM / aMto vayaMti anna, vasahiM bahiyA va aMto u / kR-devakulAdaudivasataHsthitAapirAtraumarkoTakAdIndoSAn jJAtvAyadi antaH' grAmAbhyantare sthitAstato grAmAntavartinImevAnyAMvasativrajanti, tdpraaptaubaahirikaayaaNgcchnti|athdivsto bahirdevakulAdiSu sthitAH tatastatrApi rAtrau pUrvoktAn doSAn matvA 'bahi' bAhirikAyA antaH smaagcchnti||athoktmevaarthmnyaacaarypripaattyaa pratipAdayati [bhA.2932] puvaTTie ya rattiM, dahNa jano bhaNAi mA etthaM / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/43 nivasaha itthaMsAvaya-takkaramAi u ahiliNti|| vR-devakulAdau pUrvasthitAn sAdhUna rAtrau dRSTvA jano bhaNati, yathA-mA'tra nivasata, yato'tra rAtrau zvApada-taskarAdayaH 'abhilIyante smaagcchnti|| [bhA.2933] itthI napuMsao vA, khaMdhAroAgato tti aigamanaM / gAmAnugAmi ehi vi, hojja vigAlo imehiM tu // vR-loko brUyAt-atradevakulAdau rAtraustrIvA napuMsako vAsamAtyopasargaMkaroti, skandhAvAro vAAgataH, evamAdibhikAraNairbAhirikAyAH sakAzAdantaH 'atigamanaM pravezaM kuryugrAmAbhyantarAdvA bahirgaccheyuH / evaM tAvadadhvanirgatAnAM yatanoktA / atha viharatAM pratipAdyate- "gAmAnugAmi" ityAdi, ye mAsakalpavidhinA grAmAnugrAmaM viharanti teSAmapi 'ebhi' vakSyamANaiH kAraNairvikAlo bhavet ||taanyevaah[bhaa.2934] vitigiTTha tena sAvaya, phiDiya gilANe va dubbala naI vaa| paDinIya seha satthe, na u pattA pddhmbiiyaaii|| vR- yatra kSetre mAsakalpaH kRtastasmAd yamanyaM grAma prasthitAH saH 'vyatikRSTaH' dUradezavartI, stenA vA dvividhAH zvApadA vA pathi vartante tadbhayAt ciralabdhasArthena saha AgatAH, 'sphiTitA vA' sArthAtparibhraSTAstato yAvanmArgamavatIrNAstAvadutsUraMsamajani, yadvA sAdhuH ko'pisphiTitaH sa yAvadanveSitastAvaccirIbhUtam, glAno vA sAdhuradhunotthitaH zanaiH zanaiH samAgacchati, durbalo vA svabhAvenaiva kazcit so'pi na zIghraM gantuM zaknoti, nadI vA pUrNA yAvadavaricyate tAvat pratIkSamANAH sthitAH, yadvA nadI yAvatparirayagamanena parihiyatetAvadvilambolagnaH, pratyanIkairvA panthAH samantatoruddhaH tato yavadapareNa mArgeNAgamyatetAvadutsUraMjAtam, zaikSo vA kazcidutpannaHsa pathi pratIkSitaH, athavA tasya divA vrajataH sAgArikaM sArtho vA zanaiH zanairAgacchati, yadvA taM sArthaM. pratIkSamANAnAMvikAlaH snyjaatH| etaiH kAraNaiHprathamadvitIyapauruSyoHAdighaNAttRtIyacatuthyorapi pauruSyoH 'natu' naiva prAptA bhaveyuH, arthAdApannaM vikAle rAtrauprAptAH, tatazca tadAnIM prAptaistairvidhinA grAme praveSTavyaM nAvidhinA / / yata Aha[bhA.2935] aigamane avihIe, caugurugA puvvavanniyA dosaa| ANAiNo virAdhana, nAyavvA sNjmaa''yaae|| vR- yadyavidhinA 'atigamanaM' pravezaM kurvanti tatazcatvAro gurukAH 'pUrvavarNitAzca' SaTkAyavirAdhanA-praskhalana-prapatanAdayo doSAatrAvasAtavyAH,AjJAdayazca doSAH, virAdhanA . casaMyamAtmaviSayA jJAtavyA, yata evamato vidhinA praveSTavyam / / kaH punarvidhiH? iti ata Aha[bhA.2936] savve vA gIyatthA, mIsA vA ajayaNAe cugurugaa| ANAiNo virAdhana, puTviM pavisaMti gIyatthA / / kR-tesAdhavaH yadi srve'pigiitaarthaasttHsrvevprvishnti|athmishraasttoydi ayatanayA' vakSyamANayatanAmakRtvA pravizanti tadA caturgurukAH; AjJAdayo doSAH, virAdhanA ca sNymaa''tmvissyaa|kaapunrytnaa? itiataAha-'pUrva prathamaMtAvadgItArthApravizanti, pazcAdagItArthA iti saGgrahagAthAsaGkepArthaH / / athainAmeva vivRNoti Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-43, [bhA. 2937] 193 [bhA.2937] jai savve gIyatthA, savve pavisaMti te vasahimeva / vihi avihIe paveso, misse avihIi gurugA u / vR- yadi te sAdhavaH sarve gItArthAstataH sarve'pi te samakameva vasatiM pravizanti / athAgItArthamizrAste tato dvidhA pravezaH-vidhinA avidhinA ca / yadyavidhinA pravizanti tatazcaturgurukAH / avidhirnAma-yadyagatArthamizrAH sarve'pi pravizanti // kaH punastatra doSo bhavati? iti ucyate[bhA.2938] vippariNAmo appaccao yadukkhaM ca codaNA hoi / purato jayaNAkaraNe, akaraNe savve vi khalu cattA / / vR-yadi mRgANAMpuratojyotirAnayanAdikAM vakSyamANAM yatanAM kurvantitatasteSAM vipariNAmo bhavet-na vartate agnikAyasamArambhaH kartumityupadizya sampati tameva svayaM samArabhante iti / apratyayo'piteSAmupajAyeta yathaitadalIkaM tathA sarvamapyamISAmevaMvidhamiti; tatazca pratigamanAdayo doSAH / tathA teSAM mRgANAM pazcAdagnikAyasaGghaTTAdi kurvatAmaparAM vA samAcArI vitathAmAcaratAM duHkhaM nodanA bhavati, tadA svayamanyenavAagnikAyasamArambhaMkRtvA sampratyasmAnvArayata' ityAdi sammukhavalanataH samyak zikSAMnapratipadyanta ityarthaH / athaitaddoSabhayAdenAMjyotiryatanAM na kurvanti tataH 'sarve'pi' AcAryAdayaH prityktaabhvnti,tessaaNsrp-shvaanaadibhiraatmviraadhnaasdbhaavaat| tasmAd vidhinA praveSTavyam / tameva vidhimAha[bhA.2939] bAhiM kAUNa mie, gIyA pavisaMti puMchaNe ghettuM / deula sabha paribhutte, maggaMti sajoie ceva / / vR-mRgAn bahi 'kRtvA' sthApayitvA 'proJchanAni' dArudaNDakAni gRhItvA gItArthA prathamato grAmaMpravizanti / pravizya ca devakula-sabhAdIni 'parabhuktAni' paribhujyamAnAni 'sajyotISica' svyogenaivjyotishitaanimaargynti|ath pUrvakRtaMjyotistatranaprApyatetataH svayamevatadAnayanti AnAyayanti vA / evamuccArAdibhUmikAH pratyupekSya mRgaanaanynti|| [bhA.2940] paribhujjamANa asaI, sutrAgAre vasaMti saarvie| ahunuvvAsiya sakavADa nibbile niccale ceva / / vR- paribhujyamAnA vasatiryadi na labhyate tadA 'zUnyAgAraM zUnyagRhaM gaveSayanti / tacca 'adhunodvAsitaM' sAmpratamevodvasIbhUtaM sakapATaM kapATayuktaM 'nirbilaM' sAdibilarahitaM 'nizcalaM' TeDhaM napatitukAmam evaMvidhaM veSaNIyam / atra caturbhipadaiH SoDaza bhaGgAbhavanti / eSAMcamadhye yaH prathamo bhaGgastadupetezUnyagRhe 'sAravite' pramArjite vsnti||atrsrvessugiitaarthessutaavvidhimaah[bhaa.2941] jai nANayaMti joiM, gihiNo to gaMtu appaNA aanne| ... kAlobhayasaMthArANa bhUmio pehae tennN|| vR-yadi gRhiNaH preritA apijyoti nayanti tata AtmanA'pi gatvA gItArthA aanynti| tatastena jyotiSA kAlobhayasaMstArANAM bhUmIH pratyupekSeta, kAlabhUmI saMjJAbhUmI kAyikIbhUmI saMstArakabhUmIM cetyarthaH / / [19] 13 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/43 [bhA.2942] asaI ya paIvassA, govAlAkaMcu dArudaMDeNaM / vila puMchaNeNa DhakkaNa, maMteNa va jA pabhAyaM tu|| vR-atha pradIpona prApyate tataH pradIpasyAsatigopAlakaJcukaMparidhAya tena svazarIraM susthagitaM kRtvA dArudaNDakena vasatiMpramArjayanti |yaanic tatra bilAni teSAM pAdaproJchanena "DhakkaNaM"ti sthaganaM kurvanti, mantreNa vA tAnyabhimantrayanti yAvat prabhAtaM sAtam / prabhAte tu paadprojchnaadikmpnynti||evNsrvessaaN gItArthAnAM vidhiruktaH / atha gItArthamizrANAMtamevAtidizati[bhA.2943] emeva ya bhUmitie, hariyAI khaannu-kNtt-bilmaaii| dosadugavajaNaTThA, pehiya iyare pavesaMti // vR- yathA sarveSAM gItArthAnAM vidhiruktastathA agItArthamizrANAmapyevameva jJAtavyaH / navaraM tAnagItArthAn bahi sthApayitvA gItArthA pravizya vasatiMgRhItvA tatra 'bhUmitrike' saMjJAkAyikIkAlabhUmilakSaNeharita-bIjAdInjantUnu sthANu-kaNTaka-bilAdIMzcapratyapAyAn 'doSadvayavarjanArtha saMyamA-''tmavirAdhanAlakSaNadoSadvayaparihArArthaM pratyupekSyatataH 'itarAn mRgaanvstiNprveshynti|| [bhA.2944] ThANAsaI ya bAhiM, tenagadoccA va savve pavisaMti / gurugA u ajayaNAe, vippariNAmAite ceva / / vR-yadi bahi sthAnaM nAsti yatra mRgAH sthApyante "tenagadoccA va"ttistenakabhayaMvA bahirvartate tataH sarva eva pravizanti / praviSTAzca yadyayatanAM kurvanti tatazcaturgurukAH, ta eva ca vipariNAmA'pratyayAdayo dossaaH||ath yatanAmeva vayaM na jAnIma iti praznAvakAzamAzaGkaya tatsvarUpamAha[bhA.2945] avigIyavimissANaM, jayaNa imA tattha aNdhkaarmmi| Anana'nAbhogeNaM, aNAgayaM koi vaarei|| vR-aMgItArthamizrANAM 'tatra' vasatAvandhakAre iyaM yatanA-"ANaNa'NAbhogeNaM"ti yathA te mRgA nAbhogayanti-na jAnate tathApradIpasyAnyavyapadezenAnayanaM vidheyam / atha gRhastho'nyavyapadezenokto'pidIpaMgRhItvA nAgacchantitatastamanAgataM gRhamapigatvAprajJApayanti yathA dIpamAnayati / tathA taM cAnIyamAnaM yadi kazcid vArayati tatastasya zikSA pradAtavyA / vizeSacUrNau tu"annANaNe koi vArei"ttipAThaH, anyena-gRhasthenAgnerAnayane vidhIyamAne yadi ko'pyagItArtho vArayati tatastasya nodanA kartavyA / / idameva bhAvayati[bhA.2946] amhehi abhaNio appaNo nuAo nu amha atttthaae| Anei ihaM joiM, ayagolaM mA nivAreha // vR-yadA gRhIdakSatayAsvayamevajyotirAnayatitaMcako'pyagItArthovArayati tadAsa vaktavyaHasmAbhirabhaNitaH svayogena yadyeSagRhastha Atmano'rthaM 'nuH' iti saMzaye utAho nuasmadarthaM 'iha' asmin sthAne jyotirAnayati tataH kimasmAkametadIyayA cintayA? / ata enamayogolakalpaM mA nivaaryteti|| [bhA.2947] gihiNaMbhaNaMti purao, aitamasamiNaM na passimo kiMci / __ ANaMti jai avuttA, taheva jayaNA nivaarNte|| vR-atha te gRhasthAH svayaM nAnayanti tato gItArthA anyavyapadezena teSAMgRhiNAMpurato bhaNanti Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 uddezaka H 1, mUlaM-43, [bhA. 2947] 'atitamaH' atIvAndhakAramidam, na pazyAmo vayaM kiJcidapIti / yadyevam 'anuktAH' sAkSAdabhaNitAH santojyotirAnayantitataH sundarameva / yazcatatra nivArayati tasya 'yatanA'tathaiva nodanA kAryA ||ath te gRhasthA anyavyapadezenoktaM nAvabudhyante tataH kiM karttavyam ? ityAha[bhA.2948] gaMtUNa ya panavaNA, Anana taha ceva puvvbhnniyNtu| bhaNaNa adAyaNa asaI, pacchAyaNa mllgaaiisu|| vR-gItArthairgatvA cazabdAdagatvA'pi tatra sthitairgRhiNAM prajJApanA vidheyA, yathA-na pazyAmo vayamatra bilAdikaM sthANu-kaNTakAdikaM vA, ata udyoto yathA bhavati tathA kuruta / evaM parisphuTamabhihitAH santaste pradIpasyAnayanaM kurvanti / yazcAgItArtho nivArayati tasya tathaiva' nodanAyAm "ayagolaM mA nivAreha" ityAdikaM pUrvabhaNitameva draSTavyam / "bhaNaNa" ti gRhiSu 'pradIpamAnaya' iti prajJApyamAneSu yo bravIti 'kimeva sAvadhapravRttiM kArayasi ?' iti tasyAgre mithyAduSkRtabhaNanaM karttavyam / "asaI"tti atha gRhasthaH pradIpamAnetuM necchati tataH "adAyaNa pacchAyaNa mallagAIsu"tti mRgANAmadarzanAya mallakAdibhi pracchAdya pradIpaH svymaanetvyH|| athedamevottarArddhaM vivarISurAha[bhA.2949] gihi joiM maggaMto, migapurao bhaNai coio innmo| nAbhogeNa mauttaM, micchAkAraM bhaNAmi ahaM / / vR-gRhiNAMsamIpe 'jyoti' pradIpaM 'mRgapurataH' mRgANAMzraNvatAMmArgayanyadikenacinnoditaHkimevaM sAvadhaM kAyasi? iti; tato'sau gItArtha itthaM bhaNati-anAbhogena mayedamuktam, ato'haM mithyAkAraM bhaNAmi, mithyAduSkRtaM prayacchAmItyarthaH / / [bhA.2950] emeva jai parokkhaM, jANaMti migA jaheimA bhnnio| tattha vicoijjato, sahasA'nAbhogao bhnni|| vR-evameva yadi mRgANAM parokSaM gRhe gatvA gRhastho bhaNitaH tadA'pi yadi te mRgAH kathamapi jAnanti, yathA-etena sAdhunA gRhasthaH 'bhaNitaH' pradIpAnayanAya preritaH; tatrApyapareNa nodyamAnaH san bhaNati-sahasAkAreNAnAbhogato vA mayedamuktam, mithyA me dusskRtmiti|| [bhA.2951] gihigammi aNicchaMte, sayamevANei AvarittANaM / jattha dugAI dIvA, tatto mA pacchakammaM tu|| vR-atha gRhI pradIpamAnetuM necchati tataH svayameva mallakasampuTena vA kaparaNa vA kalpena vA pradIpamAvRtyAnayati / tatrApi yatra gRhe 'dvikAdayaH' dvitriprabhRtayaH dIpAH tato gRhAdAnayati / kutaH? ityAha-"mApacchakammaMtu"ttiyatraika eva dIpo bhavatitatrAparapradIpakaraNalakSaNaMpazcAtkarma mA bhUditi kRtvA tataH pradIpo nAnetavyaH / / tatazca[bhA.2952] ujjoviya Ayario, kimidaM ahagaM mijiiviytttthiio| Ayarie pannavaNA, naTTho yamao ya pvvio|| udyotitepratizrayesatiAcAryobhaNati-hanta! kimidaMbhavatA kRtam? |spraah-kssmaashrmnnaaH! ahamadyApi jIvItArthI ato bilAdiparijJAnArthaMmayetthaM kRtm| tata AcAryo mAtRsthAnena tasya prajJApanAM karoti-hanta! mRtaeva tvam, kuto bhavato jIvItam? yata evaM kurvanpravrajitaH 'naSTazca' Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/43 sanmArgaparibhraSTo 'mRtazca' saMyamajIvitavirahito bhavatIti // atha pUrvoktamevArthaM vizeSayannAha[bhA.2953] tasseva ya maggeNaM, vAraNalakkheNa niti vasabhA u / bhUmitiyammi u diDhe, paJcappiya mo imA merA // vR-'tasyaiva' jyotirAnetuH sAdhoH 'mArgeNa' pRSThataH 'vAraNAlakSyeNa' nivAraNavyAjena vRSabhA nirgcchnti| tataH 'bhUmitrike uccAra-prazravaNa kAlabhUmilakSaNe ddaSTe satipradIpe pratyarpite "mo" iti nipAtaH pAdapUraNe iyaM 'maryAdA' sAmAcArI // tAmevAha[bhA.2954)kharaMTaNa veMTiya bhAyaNa, gahie nikkhivaNa bAhi pddilehaa| vasabhehi gahiyacittA, iyare pasAiMti kllaannN|| vR-yena pradIpAnayanAyAviratakaHpreritoyenavApradIpaAnItaH tasya gurubhikharaNTanA krtvyaa| tato'sau veNTikAM bhAjanAnica gRhItvA "nikkhivaNa"tibahisthApyate, nirgacchAsmAkaMgacchAd ntvyaakaarymiti|tto'sau kaitavaniSkAzitobahisthitaHpratilekhayati pratikramaNaMca viddhaati| tatovRSabhairgRhItacittAH 'itare mRgA guruM 'prasAdayanti prasanna kurvnti|ttogurvstNbhuuyo'pyaanaayy paJcakalyANakaM prAyazcittaM prayacchanti ||ath kathaM vRSabhA mRgANAM cittagrahaNaM kurvanti? ityAha[bhA.2955] tumha ya amha ya aTThA, esamakAsI na kevalaM sbhyaa| khAmemuguruM pavisau, bahusuMdarakArao amhN|| vR-AryA! yuSmAkamasmAkaMcasadipratyapAyarakSaNArthameSaevamakArSIt, na kevalaMsvabhayAdeva, ata Agacchata yena sarve'pi 'guruM' kSamAzramaNaM kSamayAmaH, pravizatu 'bahusundarakArakaH' pratyapAyarakSakatayA bahukalyANakaro'smAkaMbhUyaH prtishrym| evamuktAmRgAvRSabhaiH saha samAgatya guruprasAdayanti tato guravaH kSAmyamAmA bruvate-AryA ! yUyamapi nirdhANaH sajAtAH? / / [bhA.2956] anne vi viddavehii, alamajo! ahava tuma marisemi / tesi pi hoi baliyaM, akajameyaM na ytudNti|| vR- eSa evaM kurvananyAnapi sAdhUna 'vidrAvayiSyati' vinAzayiSyati ata AryA ! 'alaM' pryaaptmsmaakmeten|saadhvo bruvate-kSamAzramaNAH!nabhUya evaM kariSyati, ekavAramaparAdhaM kSamayantu bhagavantaH |gurvobhnnnti-ydyevNtto'hN yuSmAkaMmarSayAmi, parametasya paJcakalyANakaMprAyazcittaM pradIyate / evamukte teSAmapi' agItArthAnAM balikam atyarthaMhRdaye bhavati, ythaa-nnuumkaarymetditi|nc pazcAdjyotisparzanAdaunodyamAnAstudanti,pratinodanayAna vythaamutpaadyntiityrthH|| [bhA.2957] eso vihI u ataM, bAhi niruddhe imo vihI hoi / sAvaya tenaya paDinIya devayAe vihI tthaannN|| vR- eSa vidhi 'antaH' grAmAbhyantare praviSTAnAmuktaH / atha bahistiSThatAM vidhirucyatetatrAdhvapratipannAste sAdhavo vikAle taM grAmaM prAptAH, paraM dvArANi tatra sthagitAni, tato 'niruddha' sthagitadvAre grAmAdau vikAle vA tatrApUrva pravezaM na labhate ityAdikAraNasambhave bahisthitAnAM yadi zvApadabhayaM stenakamayaM pratanIkabhayaM vA bhavati tadA vakSyamANo vidhi kartavyo bhavati, yAvad devatAyA AkampanArthaM vidhinA 'sthAnaM' kAyotsarlakSaNaM kSapeNa kartavyamiti / / yatanAmevAha[bhA.2958] bhUmighara deule vA, sahiyAvaraNe va rhiyaavrnne| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-43, [bhA. 2958] 197 rahie vijA accitta mIsa saccitta guru aannaa|| vR-bahistiSThatAM yadi zvApadAdibhayaM tadA bhUmigRhe devakule vA AvaraNaM-kapATaM tena sahite tiSThanti / gAthAyAM prAkRtvAd vyatyAsena pUrvAparanipAtaH / atha sakapATaM na prApyate tata AvaraNarahite'pi tiSThanti, tatra vidyayA dvAraM sthagayanti, dizAM vA vidyAprayogeNa bandhaM vidadhati yathA zvApadAdayonapravizanti / vidyAyAabhAve acittakaNTikAbhi, tadaprAptau mizrakaNTikAbhi, tadalAbhe sacittakaNTikAbhirapi sthagayanti / tadabhAve "guru ANa"tti guravo bhAgavatImAjJAM prarUpayanti, yathA-AcAryAdInAM mAraNAntike upasarge upasthite sati yaH samartho bhavati tena yathAsAmarthya tannivAraNe parAkramaNIyamiti niyuktigAthAsamAsArthaH ||athainaamev vivarISurAha[bhA.2959] sakavADammi u pusviM, tassa'saI ANaiMti u kvaaddN| _ vijAe kaMTiyAhi va, acitta-cittAhi vi tthyNti|| vR-pUrvaM sakapATe bhUmigRhe devakule vA sthAtavyam / tasyAsati akapATe tiSThantaH kapATamanyata aanynti|ath naastikpaattNttovidyyaadvaarsthgynti| tadabhAvekaNTikAbhiprathamamacittAbhiH tato mizrAbhiH tataH sacittAbhirapi sthagayanti / / [bhA.2960] eesiM asaIe, pAgAra vaI va rukkha niisaae| parikheva vijja accitta mIsa saccit guru ANA / / vR-'eteSAM' bhUmigRhAdInAmasati prAkaraM vA vRtiM vA vRkSaM vA 'nizrAya' nizrAM kRtvA tisstthnti| tatrApi vidyayAparikSepaM kurvnti| tadabhAve kaNTikAbhiryathAkramamacitta-mizra-sacittAbhiH parikSipanti / guravazcAjJAprarUpaNAM vakSyamANAM kurvanti / / [bhA.2961] giri-nai-talAgamAI, emevAgama ThaeMti vijaaii| ega duge tidisiM vA, ThaeMti asaIe svvtto|| vR-giriM vA nadI vA taDAgaM vA AdigrahaNAd gartAdikaM vA nizrAM kRtvA tiSThanti / teSAM ca yatraika eva pravezastatra prathamatastiSThanti, tadabhAve yatra dvayordizoH pravezaH, tadaprAptau yatra tisRSu dikSu pravezastatrApi tiSThanti / teSAM ca AgamaM pravezamukham 'evameva' vidyAdibhi sthagayanti / "asaIyasavvatto"ttiprAkArAdinizrAyAekapravezAdInAM vA giriprabhRtInAmaprAptAvAkAze vasantaH sarvatovidyAprayogeNa sthagayanti dizAM vA bandhaM kurvanti / vidyAyA abhAve kaNTikAbhiH sarvato vRtiM kurvanti / tadabhAve gurava AjJAprarUpaNAM kurvanti // kena vidhinA? iti ced ucyate[bhA.2962] nAumagIyaM baliNaM, avijANaMtA va tesi balasAraM / ghore bhayammi therA, bhaNaMti avigIyathejjatthaM / / vR-jJAtvA kamapyagItArthaM 'balinaM samartham, yadvA avijAnantaH 'teSAM' svasAdhUnAM 'balasAraM' parAkramamAhAsyam, kasya kIzaH parAkramo vidyateityevamajAnanta ityarthaH, ghore raudrezvApadAdibhaye 'sthavirAH' AcAryA avigItasthairyArtham' agItArthasthirIkaraNArtha bhaNanti ||kthm ? ityAha[bhA.2963] Ayarie gacchammiya, kula gaNa saMghe yaceiya vinAse / AloiyapaDikaMto, suddho jaM nijarA viulA / vR-SaSThIsaptamyorarthaM pratyabhedAd AcAryasya vA gacchasya vA kulasya vA gaNasya vA saGghasya vA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/4: caityasya vA vinAze upasthite sati sahayodhiprabhRtinAsvavIryamahApayatA tathA parAkramaNIyaM yathA teSAmAcAryAdInAM vinaashonopjaayte|sctthaa parAkramaNAmo yadyaparAdhamApannastatApyAlocitapratikrAntaH zuddhaH, gurusamakSamAlocya mithyAduSkRtapradAnamAtreNaivAsau zuddha iti bhAvaH / kutaH? ityAha-'yad' yasmAt kAraNAd 'vipulA' mahatI 'nirjarA' karmakSayalakSaNA tasya bhavati, puSTAlambanamavalambya bhagavadAjJayA pravartamAnatvAditi / / [bhA.2964] soUNa ya pannavaNaM, kayakaraNassA gayANo gahaNaM / sIhAI ceva tigaM, tavabalie devayaTThANaM / / vR evaMvidhAM prajJApanAM zrutvA yaH kRtakaraNaH-sahayodhiprabhRtikastasya gadAyA AdizabdAd laguDasya vA grahaNaM bhavati / gahItvA ca gadAdikamasau gurUn bravIti-bhagavan ! zeratAM vizvastAH sarve'pi sAdhavaH, ahaM siMhAdInAM nivAraNAM kariSyAmi / tataH suptAH sAdhavaH / sa punarekAkI gadAhastaH pratijAgradavatiSThate / tasya ca pratijAgrataH siMhatrikaM samAgacchet, AdizabdAd vyAghrAdiparigrahaH / tatra ca vRddhasampradAyaH-so sAhU gayAhattho paDiyaramANo ciTThai / navaraM sIho aagto| tena Isi tti Ahato nAidUra gNtuNmo| anno sIho aago| so ciMtei-soceva puNo aago| tao gADhataraM aaho|so nassaMto paDhamassa aaromo| anno vi sIho aago| so ciMtei-taiyaM pi vAraM so ceva pUNo aago| tAhe biiyAo baliyayaraM Ahao / nassaMto bIyassa aaromo| tao voliyA khemeNa rayaNi tti / / Izasya kRtakaraNasyAbhAve yaH 'tapobalikaH vikRSTatapasAbalIyAntrapakaHsadevatAyA AkampananimittaM sthAnaM' kAyotsargaM kroti| etadagrato bhAvayiSyate // atha tena kRtakaraNasAdhunA prAbhAtikapratikramaNavelAyAM yathA gurusamakSamAlocitaM tathA pratipAdayati[bhA.2965] haMta mmi purA sIhaM, khuDayAi idAni maMdathAmo mi / tinnA''vAe sIho, rattiM pahao mayA na mo|| vR-kSamAzramaNAH! 'purA' pUrvamahaM prabalazarIratayAkhuDukkAmAtreNaiva siMhaM hantA'smi, idAnIMtu mandasthAmA'smitataH "tinA''vAe"tivibhaktivyatyayAt triSvApAteSu AgamaneSugadAghAtena siMho rAtrau mayAprahataH paraM 'namRtaH' naapdraannH| evamAlocya mithyAduSkRtaM dattavAn / etAvataiva cAsau zuddhaH, aduSTapariNAmatvAt / / [bhA.2966] nitehi tini sIhA, Asanne nAidUra dUre y| niggayajIhA diTThA, sa cAvi puTTho imaM bhaNai / / vR-prabhAte nirgatya panthAnaM gacchadbhite trayaH siMhA nirgatajihvA dRSTAH / tatraika Asanne, dvitIyo nAtidUre, tRtIyastu duure| saca AcArye pRSTaH-Arya! kimevaM siMhatrayaM vipananamavalokyate? / tataH sa idaM bhnnti|| [bhA.2967] mA marihii tti gADhaM, na Ahao tena paDhamao duure| ___ gADhatara biiya taio, na ya me nAyaM jaha'nnanno / / vR-bhagavan ! yadAprathamaH siMha AyAtastadAmayA 'mA mariSyati' iti kRtvA gADhaM nAhatastenAsau dUre gatvA vipannaH / dvitIyastu 'sa evAyaM bhUyo'pyAyAtaH' iti budhyA gADhataramAhataH tenAsau Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-43, [bhA. 2967] 199 nAsanne nAtidUre / tRtIyastu dvitIyAdapi gADataramAhatastenAsau pratyAsanna eva bhUbhAge gatvA mRtH| na ca mayA jJAtam, yathA-ayamanyAnyaH siMhaH samAgato na sa eveti // Izasya kRtakaraNasyAbhAve devatAyAH kAyotsarga karttavyaH, sa ca kena kiyantaM vA kAlaM yAvat ? iti atrocyate[bhA.2968] khamao va devayAe, ussagga karei jAva aauttttaa| . rakkhAmi jA pabhAyaM, suvaMtu jaiNo suvIsatthA / / vR-kSapako vA devatAyA AkampananimittaM kAyotsargaM karoti yAvadasau 'AvRttA' ArAdhitA satI brUte-bhagavan ! pAraya kAyotsargam, yAvat prabhAtaM tAvadahaM zvApadAdhupasarga rakSAmi, svapantu yatayaH suvizvastA iti // mU. (44) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA rAto vA viyAle vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA pddigaahitte|| vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.2969] jaha sejjA'nAhAro, vatthAdademeva mA aipsNgaa| diyadiTThavatthagahaNaM, kujA u nisiM ato suttaM / / kRyathA zayyA-vasatianAhAraiti kRtvA rAtrau grahItuMkalpate, evameva vastrAdikamapikalpiSyate ityatiprasaGgAd divASTasya vastrasya 'nizi' rAtrau grahaNaMmA kuryAdityata idaM sUtramArabhyata iti / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA rAtrau vA vikAle vA vastraM vA pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA pratigrahItumiti sUtrAkSaragamanikA / / atha bhASyavistaraH[bhA.2970] rAto vatthaggahaNe, cauro mAsA havaMti ugghaayaa| ANAiNo ya dosA, AvajaNa saMkaNA jAva / vR-rAtrau vastragrahaNe catvAro mAsA uddhAtAH prAyazcitta AjJAdayazca doSAH / tathA yathA rAtrI bhaktagrahaNe mithyAtva-SaTkAyavirAdhanAdayo doSA uktAH yAvat paJcasvapiprANAtipAtAdiSvApattistadviSayA ca zaGkA etat sarvamapi doSajAlaM rAtrau vastragrahaNe'pi tathaiva vaktavyam / / yatazcaivamato na grahItavyaM rAtrau vastram, kAraNe tu gRhNIyAdapIti darzayati[bhA.2971] biiyaM vihe vivittA, paDisatthAI samicca rayaNIe / teya pae cciya satthA, calihiMtubhae va ikko vA // vR-dvitIyapadamatrocyate-'vihe' adhvani 'viviktAH' muSitAH santaHpratisAdikaM sametya' prApya rajanyAmapi vastra-pratigrahAdikaM gRhNanti / tatrApi katham ? ityAha-tAvubhAvapi sArthI prage' prAtarevAnudgate sUrye caliSyataH, "eko vA' anyataraH sArthapratisArthayormadhye caliSyatIti matvA rAtrAvapi grahaNaM kurvanti / ata eva cotsargapade'dhvA gantumeva na kalpate yatraite doSA utpadyante / tathA cAha[bhA.2972] uddaddare subhikkhe, addhANapavajaNaM tu dappeNa / lahugA puna suddhapade, jaM vA AvajaI jattha / / vR-iyaM rAtribhaktasUtre vyAkhyAtArthA / / dvitIyapadamAha Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 [bhA. 2973] vR- iyamapi gatArthA / [bhA. 2974 ] bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/44 nA daMsaNaTTA, carittaTThA evamAi gaMtavvaM / uvagaraNa puvvapaDilehieNa sattheNa gaMtavvaM // satye viviccamANe, asaMjae saMjae tadubhae ya / maggaMte jayaNa dAnaM, chinnaM pi hu kappaI ghettuM // vR-jJAnAdyarthamadhvAnaM pratipannAnAmapAntarAle caturvidhAH stenA bhaveyuH eke asaMyataprAntAH 1 anye saMyataprAntAH 2 apare tadubhayaprAntAH 3 anye tadubhayabhadrakAH 4 / tatrAsaMyataprAntaiH stenaiH sArthe ' vivicyamAne' muSyamANe'ta eva sAdhUnAM pAzarvAd vastrANi mArgayati yatanayA dAnaM karttavyam / pratyarpyamANaM ca cchinnamapi tadeva vastraM grahItuM kalpate nAnyaditi snggrhgaathaasmaasaarthH|| athainAmeva vivarISurAha[bhA. 2975] saMjayabhaddA gihibhaddagA ya paMtobhae ubhayabhaddA / tenA hoMti cauddhA, vigiMcaNA dosu tU jaiNaM // vR- eke stenAH saMyatabhadrakAH gRhasthathaprAntAH, apare gRhasthabhadrakAH paraM saMyataprAntAH, anye ubhayeSAmapi prAntAH, apare ubhayeSAmapi bhadrakAH, evaM stenAzcaturvidhA bhavanti / atra ca dvitIyatRtIyayordvayorbhaGgayoryatInAM 'vivecanaM' vastrebhyaH pRthakkaraNaM bhavati // atha yatra saMyatA na viviktAH gRhasthAstu viviktAH tatra vidhimAha [bhA. 2976] jai deta'jAiyA jAiyA va na vi deMti lahuga gurugA ya / sAgAra dAna gamaNaM, gahaNaM tasseva na'nnassa // vR- sAdhavo yadyayAcitAH santo vastrANi gRhiNAM prayacchanti tadA caturlaghu / atha yAcitAH santo na prayacchanti tadA catvAro guravaH / ataH 'sAkAraM ' prAtihAraMka bhaNitvA prayacchanti, yathAbhavadbhi pratyarpaNIyamidamasmAkaM yadyarvAgvirttamAnA gRhaM vA gatA anyad vastraM labhadhve / 'gamanaM nAma' yeSAM gRhasthAnAM tad vastraM pradattaM te yadyanyena pathA gacchanti tataH sAdhubhirapi tenaiva pathA gantavyam; yadyanyena vrajanti tatazcaturlaghu / yadA te'dhvano nirgatA bhavanti tadA chinnasyApi tasyaiva vastrasya grahaNaM karttavyaM nAnyasya / tataH punarvastraM kIdhzaM dAtavyam ? ityAhadaMDapaDihAravajjaM, cola - paDala-pattabaMdhavajraM ca / parijuNNANaM dAnaM, uDDAha-paosapariharaNA / / [bhA. 2977 ] vR - mahatI jIrNakambalikA daNDaparihAra ucyate, tadvarjam, colapaTTa - paDalaka- pAtrabandhavarjaM ca yAni zeSANi parijIrNa vastrANa teSAmuDDAha-pradveSapariharaNArthaM dAnaM karttavyam / uDDAho nAmaaho ! amISAmanukampA ye viviktAnAmapyasmAkaMcIvarANi na prayacchanti, pradveSo nAma- aprItikam; tadvazAcaca prAntApanAdayo doSAstatpariharaNArthaM dAtavyam // atha "chinnaM pi"tti yo'yama-pisabdastatsUcitamidamaparamAha [bhA.2978] dhoyassa va rattassa va, annassa va'giNhaNammi caulahugA / taM ceva ghattuM dhouM paribhuMje juNNamujjhejA // vR-yadi tairgRhasthaistad vastraM dhautaM vA raktaM vA tathApi tasyaiva grahaNaM karttavyam / athAsAdhuprAyogyaM Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-44, [bhA. 2978] 201 kRtamiti matvA na gRhNanti anyasya vA grahaNaM kurvanti tadA caturlaghavaH / atastadeva vastraM gRhItvA kSArAdinA dhItvA ca sAdhuprAyogyaM kRtvA paribhuJjate / athAtIva jIrNaM tataH 'ujjheyuH' pariSThApayeyurityarthaH ||gtHprthmo bhaGgaH / atha 'gRhasthabhadrakAH saMyataprAntAH' iti dvitIyo bhaGgo bhAvyate tatra bhUyazcaturbhaGgI-saMyatyo viviktA na saMyatAH 1 saMyatA viviktA na saMyatyaH 2 saMyatyo'pi viviktAH saMyatAapiviviktAH3nasaMyatyonApisaMyatA viviktaaH4|atr vidhimabhidhitsurAha[bhA.2979] saTThANe anukaMpA, saMjaya paDihArie nisiDhe y| asaIa tadubhae vA, jayaNA pddistthmaaiisu|| vR-yatra saMyatA gRhiNazca viviktA na saMyatyaH tatra saMyatInAM svasthAnaM sAdhavaH tatrAnukampA kartavyA, sAdhUnAMvastraM dAtavyamityarthaH, saadhubhirpittpraatihaarikNgraahym|ytrsNytyo gRhasthAzca muSitA na saMyatAH tatra sAdhUnAM saMtyaH svasthAnaM tAsAM vastradAnenAnukampA kartavyA, tacca 'nisRSTaM' nidejaM dAtavyaM na prAtihArikam / "asaIya"tti athAtmano'pyadhikamupakaraNaM nAsti tataH prAtihArikamapi tAsAM dAtavyam / tathA tadubhayaM-sAdhusAdhvIvarga tasya viviktasya vastrAbhAve pratisArthAdiSu yatanA' vastrAnveSaNaviSayAkarttavyeti sngghgaathaasmaasaarth||athainaamev vivRNoti[bhA.2980] na vivittA jattha munI, samaNIya gihI yajattha uddUDhA / saTThANa'nukaMpa tahiM, samaNuniyarAsu vitaheva / / vR-yatra munayo na viviktAH zramaNyazca gRhiNazca yatra "uddUDha"tti muSitAH tatra 'svasthAne' saMyatIvarge'nukampA krttvyaa| tAzca saMyatyo dvividhAH-saMvignA asaMvignAzca / yadi santi tataH sarvAsAmapi dAtavyAni / athana santi tAvanti vastrANi tataH saMvignasaMyatInAMdeyAni / tAapi dvividhAH-samanojJAH-sAmbhoginya itarAzca-asAmbhoginyaH / yadi pUryantetatodvayorapivargayostathaiva dAtavyAni / atha na pUryante tataH svasthAne dAtavyAni, samanojJAnAmityarthaH / apizabdAdyA dhRtidurbalAstAH saMvignA asaMvignA vA sthavirAstaruNyo vA bhavantu niyamAt tAsAM dAtavyam / yatra sAdhavo viviktAstatreyaM yatanA[bhA.2981] liMgaTTha bhikkha sIe, giNhaMtI pADihAriyamimesu / amaNunniyaragihIsuM, jaladdhaM tannibhaM diti // vR-liGgArthaM tAvadavazyaM rajoharaNa-mukhavastrike grahItavye, bhikSArthaM tu pAtrabandha-paTalakAdi, zItatrANArthaM tu prAvaraNAdi, etat sarvamapi prAtihArikameteSu gRhNanti / tadyathA-amanojJAHasAmbhogikAH itare-pArzvasthAdayaH gRhiNaH-pratItAH, eteSuyadi prApyatetataH sundarameva, arthateSu na prApyate tataH saMyatInAmapi hastAt prAtihArikaM grAhyam / tato adhyottIrNe yat colapaTTAdikaM yadA labdhaM bhavatitadA 'tannibhaM' tatsadRzaM prAtihArikam asAmbhogikAdInAM dadati' prtyrpynti| iha dvitIyabhaGge vyAkhyAyamAne prathama-tRtIya-caturthabhaGgA apilezataH spRSTA avgntvyaaH|| gato dvitIyabhaGgaH / atha tRtIyabhaGgaM vyAkhyAnayati[bhA.2982] uddUDhe va tadubhae, sapakkhaparapakkha tadubhayaM hoi / ahavA vi samaNa samana, samaNuniyaresu emev|| vRtadubhaye vA 'ajhuDhe' muSite satyevameva yatanA jJAtavyA / atha tadubhayamiti kimucyate? Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/44 ityAha-svapakSaH parapakSazceti tadubhayaM bhavati, svapakSaH-saMyatAH parapakSaH-gRhasthAH athavA tadubhayaM nAma zramaNAH zramaNyazca / yadva tadubhayaM samanojJAH 'itare' amanojJAzca / apizabdAd vyavahitasambandhAdatrayojitA yadi vA saMvignA asaMdhignAzceti tadubhayam / / tatra muSite satividhimAha[bhA.2983] amaNunnetara gihi-saMjaIsu asai pddistth-plliisu| tiNha'TThAe gahaNaM, parihAriya etare cev|| vR- amanojJAH-asAmbhogikAH itare-pArzvasthAdayaH, gRhiNaH saMyatyazca pratItAH, eteSu viviktatayA vastrAbhAve pratisArthe vA pallayAM vA paJcakaparihANyA vastraM mArgayitavyam / saMyatInAM tu nAsti paJcakaparihANi, yadaiva labhyate tadaiva gRhItvA gAtrAcchAdanaM tAbhi kartavyam / tacca vastraM 'trayANAM' liGga-bhikSA-zItatrANAnAmarthAya prAtihArikaM vA 'itarad vA' nisRSTaM grAhyam / / [bhA.2984] evaM tu diyA gahaNaM, ahavA rattiM mileja pddisttho| gIesuratti gahaNaM, mIsesuimA tahiM jayaNA // vRevaM divA grhnnmbhihitm|ath rAtraupratisArtho milet tatra ca yadi sarve'pigItAstato rAtrAveva gRhNanti / athAgItArthamizrAstatasteSu mizreSviyaM ytnaa|| tAmevAha[bhA.2985] vattheNa va pAeNa va, nimaMtae'nuggae va atthmie| Aico udiu ttiya, gahaNaM giiytthsNvigge|| vR-pratisArthekazciddAnazrAddhAdiranudgatevA'stamitevAsUryevastreNavA pAtreNavAnimantrayet, tatra ca yadi sArtho rAtrAveva calitukAmastadA gItArthA gurun bhaNanti-yUyaM vrajata, vayamudite Aditye gRhItvA samAgamiSyAmaH / tato rajanyAmeva gRhItvA sArthasya pRSThato nAtidUrAsanne smaagcchnti| sthiteca sArthe gurUNAmAlocayanti-udite sUrye vastragrahaNaM kRtvA samAyAtAH / evaM gItArthA saMvignA gRhnnnti|| atha pratisArthe pallayAM vA na labhyetana vA pratisAdikaM dRzyeta tataH kim ? ityAha[bhA.2986] khaMDe patte taha dabmacIvare taha ya htthpihnnNtu| addhANavivittANaM, AgADhaM ses'naagaaddhN| vR-carmakhaNDAni saMyatInAM viviktAnAM paridhAnAya dAtavyAni / tadabhAve zAkAdipatrANi / tadaprAptau darbhezcIvaraM ghanaM grathitvasamarpayanti / sarvathA paridhAnAbhAve hastenApi guhyadezasya pidhAnaM tAbhiH karttavyam / evamadhvani viviktAnAmAgADhaM kAraNaM mantavyam / zeSaM tu srvmpyupkrnnaabhaave'naagaaddhm|| [bhA.2987] asaIya niggayA khuDDagAi pesaMti causu vaggesu / appAhiti va'gAraM, sAhuM va viyAramAigayaM // vR-pratisArthapallayAdau vastrANAm 'asati' aprAptau adhvano nirgatA udyAnaM prAptAH santaH 'kSullakAdi' kSullakaM kSullikAMvA vivakSitaMgrAmanagaraMvAcatvAraH-saMyata-saMyatI-zrAvaka-zrAvikAlakSaNA ye vargAsteSu-teSAM samIpe preSayanti; yadvA sAmbhogikAH saMyatA eko varga, anyasAmbhogikA iti dvitIyaH, sAmbhogikAH saMyatya iti tRtIyaH, anyasAmbhogikAiti caturtha, eteSAM vA samIpe preSayanti / atha nAsti kSullakaH kSullikA vA tato yastato grAmAd nagarAdvA 'agAraH' gRhasthaH Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 uddezaka : 1, mUlaM-44, [bhA. 2987] samAyAtaH yovAsAdhurvicArabhUmyAdAvAgatastaM "appAhiti" sandizanti, yathA-sAdhu-sAdhvIprabhRtInAM sAmbhogikasaMyatAdInAM vA bhavatA kathayitavyam-sAdhavaH sAdhvyazca bahiragrodyAne sthitAH santi, te cAdhvani stenairviviktAH, atasteSAM yogyAnicIvarANi pressnniiyaani|atr cAyaM vidhi-saMyataiH saMyatAnAM vastrANi dAtavyAni, saMyatInAM tusaMyatIbhi / atha tatra saMyatAH saMyatyo vA na santi tadA zrAvakAH zrAvikA vA prayacchanti // yatra tu saMyatyaH saMyatAnAM saMyatA vA saMyatInAM prayacchanti tatra vidhimAha[bhA.2988] khuDDI therANa'ppe,AlogitarI Thavittu pavisaMti / te vi ya ghettumaigayA, samaNunajaghe jayaMtevaM / / vR-kSullikAudyAnaM gatvA sthavirasAdhUnAM vastrANyarpayanti;athana santi kSullikAH tataH 'itarAH' madhyamAstaruNyo vA gatvAsthavirANAmAloke sthAyayitvA bhUyo'pi grAmaMpravizanti / yatra saMyataiH saMyatInAMdAtavyaM tatra kSullakAH sthavirasAdhvInAmarpayanti; kSullakAbhAvezeSAapi sAdhavaH sthavirAyA aalokesthaapnsti| te'pica' saMyatAH saMyatIdattAni vastrANigRhItvA prAvRtya nagaram 'atigatAH' praviSTAH santa AtmayogyamupakaraNamutpAdya saMyatIsatkavastrANi pratyarpayanta / evaM samanojJeSu vidhiruktaH / "samaNunajaDhe jayaMtevaM"ti yatra samanojJAH-sAmbhogikA na bhavanti tatra 'evaM' vakSyamANanItyA ytnte|| [bhA.2989] addhANaniggayAI, saMviggA sanni duviha assnnnnii| ___saMjaI esaNamAI, asaMviggA donni vI vaggA / / vR- adhvano nirgatA yatra grAmAdau prAptAstatreme bhaveyuH-'saMvignAH' udyatavihAriNaH, te cehAnyasAmbhogikA gRhynte| 'saMjJinaH' zrAvakAste dvividhaaH-sNvignbhaavitaaasNvignbhaavitaashc| asaMjJino'pi dvividhAH-AbhigrahikA-'nAbhigrahikamithyAddaSTibhedAt / "saMjai"tti amanojJasaMyatyaH / asaMvignA api dvau vargoM, tadyathA-sAdhuvarga sAdhvIvargazca / atra vidhirucyate"esaNamAi"tti saMjJiprabhRtiSu zuddhaM vastramaprApnuvantaH paJcakaparihANikrameNaiSaNAdoSeSu yatanta iti ||athaitdev savistaraM vyAkhyAnayati[bhA.2990] saMviggetarabhAviya, sannI micchA u gADha'nAgADhe / asaMvigga migAharaNaM, abhiggahamicchesu visa hIlA / / vR-saMjJino dvividhAH-saMvignabhAvitA itarabhAvitAzca / mithyAddaSTayo'pi dvividhAH-AgADhA anAgADhAzca / tatra prathama saMvignabhAviteSu saMjJiSu, tadaprAptAvanAgADhamithyAISTiSu zuddhaM vastramanveSaNIyam / asaMvignabhAviteSvAgADhamithyASTiSu ca na gRhNanti, kutaH ? ityAhaasaMvignabhAvitAH 'mRgAharaNaM' lubdhakadRSTAntaM cetasi praNidhAya sAdhunAmakalpyaM prayacchanti / ye tvAbhigrahikamithyASTayaste sAdhudarzanapradveSato viSaM prayuJjIran hIlAMvA kuryu-aho ! adattadAnA amI varAkA itthaM klishyntiityaadi| athAnagADhamithyASTiSu zuddhaM na prApyate tataH kiM vidheyam? ityAha[bhA.2991] asaMviggabhAviesuM, AgADhesuMjayaMti pngaadii| __uvaeso saMghADaga, puvvaggahiyaM va annesu|| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/44 vR- asaMvignabhAviteSu yad udgamAdidoSavizuddhaM vastraM tad grahItavyam / tadabhAve AgADhamidhyAdRSTiSvapi yadyAtma-pravacanopaghAto na syAt / atha teSvapi zuddhaM na prApyate tataH saMvignabhAvitAdiSveva paJcakAdiparihANyA tAvad yatante yAvad bhinnamAsaM prAptA bhavanti / tato anyasAmbhogikairyeSu kuleSUpadezo dattaH teSu yAcitavyam / tathApyaprAptau teSAM saGghATakena / evamapyalAbhe teSAmeva yat pUrvagRhItaM vastrAdi tad grahItavyam // amumevArthaM savizeSajJApanAya punarapyAha[bhA. 2992] uvaeso saMghADaga, tesiM aTThAe puvvagahiyaM tu / abhinava purANa suddhaM, uttara mUle sayaM vA vi / / vR- anyasAmbhogikopadezena prathamataH prayaTanti / tatastadIyasaGghATakena / tathApyaprAptI teSAmarthAyAnyasAmbhogikAH paryaTanti / tathApi yadi na labhyate tatasteSAmeva yat pUrvagRhItaM vastraM tad grahItavyam / taccAbhinavaM vA syAt purANaM vA, pUrvamabhinavaM pazcAt purANamapi gRhyate / tadapi yadyutataraguNa-mUlaguNazuddhaM tata upAdeyaM nAnyathA / atha sarvathA'pi na prApyate tato yaH kRtakaraNo bhavati tena svayameva vyUtyam / etacca yathAvasaramuttaratra bhAvayiSyate / tademanyasAmbhogikAnAmapi pUrvagRhItaM yadA na prApyate tadA mAsalaghukAdArabhya tAvad yatante yAvat caturlaghukaM prAptAH / tataH kiM karttavyam ? ityAha[bhA. 2993] 204 uvaeso saMghADaga, puvvaggahiyaM va niiyamAINaM / abhinava purANa suddhaM, puvvamabhuttaM tato bhuttaM // vR- caturlaghuprAptAH santo nityavAsi-pArzvasthAdInAmupadezena vastramutpAdayanti / tadabhAve teSAmeva saGghATakena / tathA'pyalAbhe yat teSAM pUrvagRhItaM mUlottaraguNazuddhamabhinavamaparibhuktaM tat prathamato grahItavyam, tataH paribhuktamapi / tadaprAptau purANamapi mUlottaraguNazuddhamaparibhuktam, tataH paribhuktamapi grAhyam / iha nizIthacUrNyabhiprAyeNAsyaiva kalpasya vizeSacUrNyabhiprAyeNa cAnyasAmbhogikAn yAvannAsti paJcakaparihANi kintu tata UrdhvaM paJcakaparihANyA yatitvA yadA mAsalaghuprAptAH tadA pArzvasthAdInAmupadezAdinA gRhNantIti dvayorapi cUNyorabhiprAyaH parametaccUrNikRtA bhinnamAsaprAptA anyasAmbhogikAnAM caturlaghuprAptAzca pArzvasthAdInAmupadezAdinA vastragrahaNe yatanta iti pratipAditam atastadanurodhenAsmAbhirapi tathaiva vyAkhyAtamityavagantavyam // athoktamapyarthaM vizeSajJApanArthaM bhUyo'pyAha [bhA. 2994] uttaramUle suddhe, nave purANe caukka bhayaNevaM / parikammaNa paribhoge, na hoMti dosA abhinavammi / / vR- iha mUlottaraguNazuddhayozcaturbhaGgI, tadyathA mUlaguNazuddhamapyuttaraguNazuddhamapi 1 mUlaguNazuddhaM nottaraguNazuddham 2 na mUlaguNazuddhamuttaraguNazuddham 3 na mUlaguNazuddhaM nottaraguNazuddham 4 / eteSu caturSu bhaGgeSu pratyekaM nava-purANapadaviSayaM yad bhaGgacatuSkaM tasya bhajanA sevA yathAkramamevaM karttavyA / tathAhi yat tAvad mUlottaraguNavizuddhaM tat prathamato navamaparibhuktaM grahItavyam, tadabhAve navaM paribhuktam / tadaprAptI purANamaparibhuktam, tadalAbhae purANaM paribhuktam / evaM dvitIyatRtIyacaturtheSvapi bhaGgeSu catvArazcatvAro vikalpA bhavanti, yathAkramaM caite AsevitavyAH / kutaH ? ityAhaparikarmaNAdoSAH-avidhisIvanAdayaH paribhogadoSAzca-malinIbhUta-prakSita sugandhigandhabhAvitvA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , uddezaka : 1, mUlaM-44, [bhA. 2994] 205 dayo'bhinave'paribhukte ca vastre na bhavanti / atha pArzvasthAdiSvapi na prApyate tato'manojJasaMyatInAmapyupadezena gRhNAti teSAM vA arthAya tAH paryaTanti, pUrvagRhItaM vA tAsAM grahItavyam / tadabhAve'saMvignasaMyatInAmapyupadezAdinA gRhNanti / / athaivamapi na prApyate tataH kiM karttavyam ? ityAha[bhA. 2995 ] asaIya liMgakaraNaM, pannavaNaTThA sayaM va gahaNaTThA / AgADhe kAraNammI, jaheva haMsAiNo gahaNaM // vR- evamapi 'asati' alabhyamAne zAkyAdiveSeNa tadIyopAsakAnAM yatibhyo vastradApanAya prajJApanArthaM svayaM vA grahaNaM-vastrasyotpAdanaM tadarthaM paraliGgaM karttavyam / kiM bahunA ? Ize AgADhe kAraNe yathaiva haMsatailAdaranujJApitasyApi grahaNaM dRSTaM tathaiva vastrasyApi draSTavyam / tathApyalAbhe sUtraM mArgayitvA'nyairvAyayati / tadabhAve svayamevAlpasAgArike vayati // atha sUtraM na labhyate tataH ko vidhi ? ityAha [bhA. 2996 ] seDaya rUe piMjiya, pelu ggahaNe ya lahuga dappeNaM / tava kAlehi visiTThA, kAraNe akameNa te ceva // vR- 'seDugo nAma' karpAsaH, sa eva loDhitaH san bIjarahito rUtam, tadeva rUtaM piJjanikayA tADitaM picitam, tadeva pUNikayA valitaM peluriti bhaNyate / eteSAM yadi darpeNa grahaNaM karoti tadA catvAro laghukAstapaH-kAlAbhyAM viziSTAH / tatra seDuke ubhayagurukAH, rUte tapogurukAH, pijite kAlagurukAH, peluke dvAbhyAM laghukAH / kAraNe punaH prathamaM pelukaM pazcAt picitaM tato rUtaM tataH seDukamapi gRhNAti / athAkrameNa gRhNAti tatasta eva catvAro laghukAH / seDukaM ca trivarSAtItaM vidhvastayonikameva grahItuM kalpate na sacittam / / tatazca seDukAdIni gRhItvA kiM karoti ? ityAha[bhA. 2997] kaDajogi ekkao vA, vasaIe nAlabaddhasahio vA / nipphAe uvagaraNaM, ubhaopakkhassa pAoggaM // vR- kRtayogI nAma-yo gRhavAse karttanaM vayanaM vA kRtavAn / sa gacchasya vastrAbhAve ekako vA nAlabaddhasaMyatIsahito vA vijane bhUbhAge karttanaM vayanaMca kRtvA 'ubhayapakSasya 'saMyata-saMyatIlakSaNasya prAyogyamupakaraNaM niSpAdayati / tataH saMyatAH saMyatyazca yathAyogamupakaraNaM paribhuJjate // tataH kim ? ityAha [bhA.2998] agIyatthesu vigiMce, jahalAbhaM sulabhauvahikhettesu / pacchittaM ca vahaMti, alaMbhe taM ceva dhAreMti / / vR- yadyagItArthamizrAstataH sulabhopadhikSetreSu gatAH santaH 'yathAlAbhaM' yad yad vastraM labhante tattatsadRzamaparaM vyUtavastraM 'vivicanti' pariSThApayantItyarthaH, agItArthapratyayanimittaM ca yathAlaghu prAyazcittaM vahanti / athAparaM na labhyate tataH 'tadeva' svayaMvyUtaM vastraM vastraM dhArayanti / atha sarve'pi gItArthAstato'parasya lAbhe prAktanaM parityajanti vA na vA, na ko'pi niyamaH // atha "addhANaniggayAI" ityatra yo'yamAdizabdastasya phalamupadarzayannAha[bhA. 2999] emeva ya vasimammi vi, jhAmiya oma hiya vRDha parijune / puvvuTThieva satthe, samaicchaMtA va te vA vi // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/44 vR- na kevalamadhvani viviktAnAmeSa vidhi, kintu grAmAdauvasime'pi vasatAMyatropadhiragnikAryana 'dhyAmitaH' dagdhaH, avamaudarye vA vikrItaH, caurairvA hRtaH, varSAsu vA pAnIyapUreNa vyUDhaH, 'parijIrNo vA' purANatayA durbalIbhUto vivakSitaM kAryaM karttumasamartha, tatrApi 'evameva ' anantarokto vidhirmantavyaH / atra cAparo vizeSa upadarzyate yatra grAme sAdhavaH sthitA santi tatra sArtha kazcit prAptaH, cAdityodayAt pUrvamevotthitaH uccalitumArabdho varttate, yatra ca gatasya tasya ravirudeSyati tatra gacchatAmapAntarAle stenabhayam, "samaicchaMtA va te vA vi" tti 'te vA' sAdhavo dagdha-hRtAdyupadhayaH samatikrAmantaH- gacchantaH taM sArthaM rAtrau prAptaH, ato rAtrAveva tatra vastrAdikaM yatanayA gRhNanti // sa athedamevottarArddha vyAcaSTe [bhA. 3000] so vi ya nattaM patto, nattaM ciya caliumicchai bhayaM ca / te vA nattaM pattA, giNhijja pae caliukAmA // vR-'so'pica' sArtha 'naktaM' rAtrau tatra grAme prAptaH, naktameva ca tatazcalitumicchati, apAntarAle castenAdibhayam; 'te vA' sAdhavo dagdhAdyupadyayaH taM sArthaM 'naktaM' rAtrau prAptaH, 'prage' prabhAte'nudgata eva sUrye'gratazcalitukAmAH, ato rAtrAveva yathoktanItyA vastrAdi gRhNIyuH // mU. (45) na'nnattha egAe hariyAhaDiyAe / sA vi ya paribhuttA vA dhoyA vA rattA vA ghaTTA vA maTThA vA saMpadhUmiyA vA // [bhA. 3001] sutteNevaya jogo, hariyAhaDi kappae nisiM ghettuM / hariUNa ya AhaDiyA, chUDhA hariesu vA''haTTu // vR- 'sUtreNaiva' sUtrasya 'yogaH' sambandho'trAsti / anantarasUtre rAtrau vastrAdikaM grahItuM na kalpate ityuktam / atra tu yA hRtAhRtikA 'nizi' rAtrau grahItuM kalpate iti pratipAdyate / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- "na kalpate rAtrau vastraM grahItum" iti pratiSedhaH anyatraikasyA hRtAhRtikAyA haritAhatikAyA vA / tatra pUrvaM hRtaM pazcAdAhRtam - AnItaM vastraM hatAhatam, tadeva hatAhatikA, svArthe kapratyayaH, "ativarttante svArthikapratyayAH prakRti- liGga-vacanAni" iti vacanAd atra ruDhitaH strIliGganirdezaH / evaM hariteSa-vanaspatiSvAhRtaM haritAhRtaM vastram, tadeva haritAhRtikA / 'sA'pi ca' hRtAhRtikA 'paribhuktA' paridhAnAdau vyApAritA, 'dhautA' apkAyena prakSAlitA, 'raktA'vicitravarNakairuparaJcitA, 'ghRSTA' ghaTTakAdinA ghaTTitA, 'mRSTA' sukumArIkRtA, 'sampradhUmitA' dhUpadravyeNa samantataH prakarSeNa dhUpitA / vAzabdAH sarve'pi vikalpArthA / evaMvidhA'pi sA svIkartavyA, na punarasAdhuprAyogyA kRteti kRtvA pariharttavyeti sUtrArthaH / atha bhASyam - "hariUNaya" ityAdi pazcArddham / stenaiH purvaM hratvA pazcAd yad vastramAhRtam-AnItaM tadeva hRtAhRtiketyucyate / yadvA hatvA hariteSu prakSiptA yA sA haritAhRtikA // sA punaH kathaM bhavati ? ityAha [bhA.3002] addhANamanaddhAne, va trivittAnaM tu hojja AhaDiyA / avihe vasaMti kheme, vihaM na gacche sai guNesu // vR- adhvani anadhvani vA 'viviktAnAM' muSitAnAM hatAhatikA sambhavati / tatra 'avihe ' anadhvani mAsakalpena viharantaH 'kSeme' nirupadrave grAmAdau vasanti / aMtaH 'satsu' vidyamAneSu jJAnAdiguNeSu 'viham' adhvAnaM 'na gacchet' nAnupravizet // tathA cAha Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 45, [bhA. 3003] [bhA. 3003] [bhA. 3004] vR-gAthAdvayamapi prAg vyAkhyAtam / / tatrAdhvani pravizatAM vidhimAha[bhA. 3005 ] addhANa pavisamANA, guruM pavAdiMti te gatA purato / aha tattha na vAdeMtI, cAummAsA bhave gurugA // . vR-adhvAnaM pravizantaH prathamameva 'gurum' AcArya pravAdayanti, guroH pravAdamutthApayantItyarthaH / yathA- 'te' asmAkamAcAryA 'purataH ' pUrvamevAnyena sArthena saha gatAH ata eva vayaM tvarAmahe, kathaM nAma teSAM samIpaM kSiprameva prApnuyAma ? / atha tatrAdhvani pravizanta evaM na pravAdayanti tatazcaturmAsA gurukAH prAyazcittam // [bhA. 3006] uddaddare subhikkhe, addhANapavajjaNaM tu dappeNaM / lahugA puna suddhapae, jaMvA AvajjaI jattha // nATTha daMsaNaTTA, carittaTThA evamAi gaMtavvaM / uvagaraNa puvvapaDilehieNa sattheNa gaMtavvaM // 207 gurasArakkhaheuM, tamhA thero u gaNadharo hoi / viharai ya gaNAhivaI, addhANe bhikkhubhAveNaM // vR-tasmAd guruNAM saMrakSaNahetorya 'sthaviraH' vayovRddhaH sa gaNadharo bhavati, gaNadharAkAradhArakaH kriyata ityarthaH / yastu gaNAdhipati saH 'adhvani' mArge svayaM 'bhikSubhAvena' sAmAnyasAdhuveSeNa viharati // kutaH ? iti ced ucyate-kadAcidadhvani sAdhavaH stenakairviviktAH kriyeran tataste stenakAzcintayeyu:[bhA. 3007] hayanAyagA na kAhiMti uttaraM rAule gaNe vA vi / amhaM Ahipaissa va, nAyaga-mittAiehiM vA // vR- hato nAyakaH-AcAryo yeSAM te hatanAyakAstathAbhUtAH santa ete vratino rAjakule vA gaNe vAgatvA na kimapi 'uttaram' upakaraNApahArarAvAtmakaM kariSyanti, asvAmikatayA niraashiibhuuttvaat| tathA'smAkaM yo'dhipati tasya vA tadIyA vA ye jJAtakAH svajanA yAni ca tadIyAni mitrANi tadAdInAM tatprabhRtInAmantike gatAstaiH pRSTAH santo na kimapyuttaraM pradAsyanti AcAryasyaiva tatpradAnapragalbhatvAditi bhAvaH / tasmAdAcAryamevApadrAvayAma iti vicintya tathaiva kuryuH / tato yathoktanItyA guravaH pravAdayitavyAH / te ca stenAzcaturvidhAH [bhA. 3008] saMjayapaMtA ya tahA, gihibhuddA ceva sAhubhaddA ya / tadubhayabhaddA paMtA, saMjayabhaddesu AhaDiyA // vR- eke saMyataprAntA gRhasthabhadrakAH 1 anye sAdhUnAM bhadrakA gRhasthaprAntAH 2 apare tadubhayabhadrakAH 3 apare tadubhayaprAntAH 4 / atra ye saMyatabhadrakAstepu hRtAhRtikA bhavet, hRtvA'pi te bhUyo vastramarpayeyurityarthaH / idameva spaSTati - [bhA. 3009 ] satthe viviccamANe, AhipaI bhaddao va paMto vA / bhaddo daTThUNa nivAraNaM va gahiyaM va pesei // vR- sArthe stenaiH 'vivicyamAne' muSyamANe sAdhavo'pi vivicyeran / tatra ca yaH 'adhipati' caurasenAdhipati sa sAdhUnAM bhadrako vA syAt prAnto vA / yadi bhadrakastadA sAdhUn vivicyamAnAn Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/45 dRSTvA nivAraNaM karoti, maiteSAMvastrANyapaharata' iti / atha nAsau tatra sannihitastataH stenaigRhitaM sadupakaraNaM bhUyo'pi preSayati ||amumev gAthA'vayavaM vyAcaSTe[bhA.3010] nIyaM daTThaNa bahi, chinnadasaM sivvaNIhi vA nAuM / pese uvAlabhittANa takkare bhaddao ahivo|| vR- sa caurasenAdhipati sAdhUnAmupadhiM 'nItam' upaDhaukitaM dRSTvA chinnadazAkatvena sAdhusambandhinIbhiH sIvanIbhiH sIvitatvena vA 'sAdhUnAM satkametad vastram' iti jJAtvA tAn taskarAnupAlabhate-AHpApAH! vinaSTAH syUyaM yadevaM mahAtmanAMsAdhUnAM vstraannyphRtaaniityaadi| evamupAlabhya bhUyo'pi tasyopadheH sAdhUnAmarpaNArthaM tAneva taskarAn sAdhUnAmantike preSayati // [bhA.3011] vIsatthamappiNaMte, bhaeNachaDDittu kei vcNti| bahiyA pAsavaNa uvassae va diTThammijA jayaNA // vR-stenA dvividhAH-AkrAntikA anAkrAntikAzca / tatra ye AkrAntikAste kuto'pi na bibhyati, ataeva te caurasenApatinAvastrapratyarpaNArtha preSitAH santaH 'vizvastAH'nirbhayA divasata evaAnIyavastraM saMyatAnAmarpayanti / anAkrAntikAstubhayena 'mAkenApyArakSakAdinAgrahISyAmahe' itiparibhAvya rAtrAvAnIyopAzrayAbahi prazravaNabhUmAvupAzrayamadhye vAvastraMchardayitvA'vrajanti' plaaynte| tasmin vastre dRSTe sati yA vakSyamANA yatanA sA karaNIyA ||taamevaah[bhaa.3012] gIyamagIyA avigIyapaccayaTThA kariti viisuNtu| jai saMjaI vitahiyaM, vigiMciyA tAsi vi taheva / / vR-yadi sarve'pi gItAstitastadupakaraNaM maulopakaraNena saha mIlayitvA yathAsvaruci taM paribhuJjate / atha te kecid gItArthA kecitrAgItArthA tato gItArthA avigItapratyayArthaM hRtAhRtikopakaraNaM 'viSvak pRthksthaapynti| te hyagItArthA evaM cintayeyuH-eSastenapratyarpita upadhistAvadupahataH, upahatena ca saha mizrita itaro'pyupahata eva, atasteSAM pratyayArthaM hRtAhRtikopakaraNaM pRthak sthApayanti / atha saMyatyo'pi viviktAH tatastAsAmapyukaraNaM tathaiva pRthak kurvnti|| [bhA.3013] jo viya tesiM uvahI, ahAgaDa'ppo ya saparikammo y| taMpiya kariti vIsuM, mA avigIyAi bhaMDejjA / / vR-yo'pica teSAM sAdhUnAMyathAkRto'lpaparikarmAsaparikarmAcopadhistamapi viSvakparasparaM kurvanti / kutaH? ityAha-mA 'avigItAdayaH' agItArthAdayaH parasparaM 'bhaNDeyuH' kalahaM kuryuH, yathA-kimiti tvayA madIyo yathAkRtopadhi saparikarmaNA saha mIlitaH ? ityAdi / evaM tAvad bhadrakasenApatau vidhiramihitaH / atha prAntaviSayaM vidhimAha[bhA.3014] paMtovahimmiluddho, Ayarie icchae vivAdeuM / kayakaraNe karaNaM vA, AgADheM kiso sayaM bhaNai // vR-prAntazcaurasenApati 'upadhau' upakaraNe lubdhaH san AcAryAn vyApAdayitumicchati / tato yastatra 'kRtakaraNa' dharmakathAlabdhimAndhanurvedAdikRtAbhyAsovAsa tatra karaNaMkaroti, dharmakathAdinA svabhujabalaprakaTanena vA tamupazamayatItyarthaH / athavA Ize AgADhe kArye yaH 'kRzaH' durbaladehaH Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 uddezakaH 1, mUlaM-45, [bhA. 3014] saH 'svayam' AtmanaivAtmAnamAcArya bhaNati // enAmeva gAthAM bhAvayati[bhA.3015] ko tubhaM Ayarito, evaM paripucchiyammi addhANe / jo kahayai AyariyaM, laggai gurue caummAse / / vR-prAntaH senApati pRcchati-ko yuSmAkaMmadhye AcAryA ? / evamadhvani gacchatAM paripRSTe sati yaH kazcidAcArya nirdhArya kathayati saH 'lagati' prApnoti caturo mAsAn gurukAniti / / kiM tarhi vaktavyAm ? ityAha-. [bhA.3016] sattheNa'nneNa gayA, ehiMti va maggato guru amhN| sathillae va pucchaha, hayaM palAyaM va sAhiti / / vR-ye'smAkaM guravaste'nyena sArthena saha prAgeva gatAH, 'mArgato vA' pRSThataste eSyanti, yadi vA na pratItirbhavatAM tataH sArthikAn pRcchata, yadvA 'hato'sAvasmAkamAcArya palAyito vA, vayaM sAmpratamanAthA vattAmahe' evaM kathayanti / atraiva prakArAntaramAha[bhA.3017] jo vA dubbaladeho, juMgiyadeho asabmavakko vA / guru kila eesi ahaM, naya mi pagabmo guruguNehiM / / kR-athavAyodurbaladehoyovA 'juGgitadehaH' vikalAGgaHyovA asabhyavAkyaH' asamaJjasapralApI sa senApatiM prati vakti-ahaM kilaiteSAM sarveSAmapi guru paraM 'naca' naivAmyahaM 'pragalbhaH' sampUrNaH 'guruguNaiH' shriirsmpdaadibhiH|| [bhA.3018] vAhINa va abhibhUto, khaMja kuNI kAnao va haM jaato| mA me bAhaha sIse, jaM icchaha taM kuNaha majjhaM / vR-'vyAdhinA vA' rogeNAhamatIvAbhibhUtaH tathA 'khaJjaH' pAdavikalaH 'kuNiH' pANivikalaH 'kANaH' cakSurvikalaH Izo vA'haM jAto'smi, ato mA madIyAn ziSyAn bAdhadhvam, yad mAraNAdikaM kartumicchatha tad mamaiva kurudhvam / / [bhA.3019] iharA vimariumicchaM, saMtiM sissANa deha mNhnnh| mayamAragattaNamiNaM, jaM kIrai muMcaha sute me // -itarathA'pitAvadahamartumicchAmiatomadIyaziSyANAMzAntiprayacchata, mAMpunaH yathAsvaruci 'hata' vinAzayata; yato yadidaM mama mAraNaM bhavadbhiH kriyate tad mRtasyaiva mArakatvaM bhavati, ato muJcata madIyAn 'sutAn' ziSyAn / / api ca[bhA.3920] eyaM pitAva jANaha, risivajjhA jaha na suMdarI hoi / iha ya parattha ya loe, muMcaMta'nulomiyA evaM / / vR-bho bhadrAH! etadapitAvadyUyaM jAnItha, yathA-RSihatyA vidhIyamAnAiha ca paratra ca loke sundarAna bhvti| evam anulomitAH' prajJApitAH santaste taskarAH sAdhUna muJcanti ||athaivmpi na mucyeran tataH kiM karttavyam ? ityAha[bhA.3021] dhammakahA cuNNehi va, maMta nimitteNa vA vi vijaae| nitthArei baleNa va, appANaM ceva gacchaM ca / / | 19/14 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/45 vR-yo dharmakathAlabdhimAn sadharmakathayAtaM senApatimupazamayati, caNairvA mantreNa vAnimittena vAvidyayAvA tamAvartayet |yo vA dhanurvedAdau kRtaparizramaH sa bhujabalenataMsenApatiM nirjityAtmAnaM gacchaMca nistArayati / athaiSAmekamapi na vidyate tataH[bhA.3022] vIsajjiyA va teNaM, paMthaM phiDiyA va hiMDamANA vaa| gaMtUNa tenapalliM, dhammakahAIhiM pnnvnnaa|| vR- 'tena' prAntena senApatinopadhimapahatya sAdhavaH 'visarjitAH' muktA ityarthaH, muktAzca yadyupadhiM na gaveSayanti tatazcaturlaghukAH / tataH stenapallI gatvA gaveSayitavya upadhi / gacchatAM cApAntarAle yadiko'pipraznayet-kuto bhavantaihAgatAH? tato vaktavyam-'pathaH'mArgAt paribhraSTAH 'hiNDamAnAvA' vihArakrameNaviharantaeva vayamiha smpraaptH| tatazcastenapallIM gatvAdharmakathAdibhiH senApateH prajJApanA krtvyaa|| athedabheva bhAvayati[bhA.3023] bhaddamabhadde ahivaM, nAuM bhadde visaMtitaM palliM / phiDiyA muttiyapaMthaM, bhaNaMti puTThA kahiM palliM / vRstenapallIM gacchadbhiH prathamata evaitad jJAtavyam-kimatra senApatirbhadrako'bhadrako vaa?| yadi bhadrakastatastAM pallI pravizanti / athAbhadrakastataH 'mA prAntApanA-'padrAvaNAdIni kArSId' iti kRtvA na tatra gantavyam / atha gacchanti tatazcatvAro guravaH / atha ko'pyupazamanAyotsahate tatastaM gRhItvA gantavyam / gacchantazca kRtaH kimarthaM bhavanta ihAyAtAH ? kutra vA vrajiSyatha?' iti pRSTA bhaNanti-pathaH 'sphiTitAH' paribhraSTA vayamiha pallayAmAhArAnveSaNaM kurmahe / / [bhA.3024] musiya tti pucchamANaM, ko pucchai kiM va amha musiyavvaM / ahivaM bhaNaMti puTviM, anicche snnaaygaadiihiN|| vR-'kiM muSitA yUyam ?' pRcchantaM bruvate-ko nAmAsmAn pRcchati? kiMvA nirgranthAnAmasmAkaM muSitavyam ? iti / tatazca stenapallIM gatvA yastatra senAyA adhipastaM 'pUrva prathamataH 'bhaNanti' dharmakathAdinA prajJApayanti / prajJApitazca yadyAvRttastato vaktavyama-asmAkamupadhiM prayaccheti / yadi prayacchati tataH sundrm|ath necchati pradAtuMtatoyetasya saMjJAtakAH-svajanAHAdizabdAd mitrAdayazca te tathaiva dharmakathAdinA prjnyaapyitvyaaH| tatastaddUreNa sa senaaptirupshmyitvyH|| [bhA.3025] uvasaMto senAvai, uvagaraNaM dei vA dvaavei| gIyatthehi ya gahaNaM, vIsuMca se krnnN|| vR-upazAntaH san senApati svayamevopakaraNaM dadAti, svamAnuSairvA dApayati, tato yadi te sarve'pigItArthAstata upakaraNaM mizrayanti vAnavA athAgItArthamizrAstatogItArthastasyopaktaraNasya grhnnNkrtvym|ynyc saMyata-saMyatInAmupakaraNaMtad 'viSvagviSvak pRthkpRthgvidheym|| atha senApatidryAt[bhA.3026] satyo bahU vivitto, giNhaha jaMjattha pecchaha addtaa| ihaiM paDipallIsuya, ruseha biijjao haM bhe|| vR-sArtho'smanmAnuSaiH 'bahuH' prabhUto viviktaH ato na jJAyate kasya kutra vastrAdikamasti? iti, tato gRhNIta yUyaM svakIyamupakaraNaM yad yatra paryaTantaH pazyatha / tataH sAdhubhirvaktavyam ___ Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-45, [bhA. 3026] 211 yadyevaMtataH svamAnuSamasmAbhi saha visarjayata / tatastadIyamAnuSeNa saha gcchnti|tnyc brUte-'iha' asyAbheva pallayAM pratipallISu vA yad yad bhavatAbhupakaraNaM tat tad "ruseha" tti dezIvacanatvAd . gaveSayata, ahaM bhavatAM dvitIyo'smIti / tato yad yatra pazyanti tat tatra senAnuziSTayAdibhi prajJApya gRhNanti // [bhA.3027] amhaM tAva na jAto, jaha eesiM pi pAvai na hatthaM / taha kuNimo mosamiNaM, chubhaMti pAvA aha imesu|| vR- asmAkaM tAvadayaM 'moSaH' muSitavastrAdilakSaNo na jAtaH, ato yathaiteSAmapi hastaM na prApnotitathA vayamenaMmoSaM kurmahe itivicintya kecit 'pApAH' stenakAH atha' iticintAnantarameteSu prkssipnti|| tadyathA[bhA.3028] puDhavI AukkAe, agaDa-vaNassai-tasesu saahrii| suttatthajANaeNaM, appAbahuyaM tu nAyavvaM / / vR-pRthivIkAye vA apkAyevAagaDe vA-gayAmityarthaH vanaspatiSuvAtraseSuvA 'saMharanti' nikSipantItiyAvat, gAthAyAmekavacananirdezaHprAkRtatvAt, eteSunikSiptamamISAMgrahItuMna kalpata iti buddhA / atra va 'sUtrArthajJena' gItArthena 'pRthivyAdinikSipte tatropakaraNe gRhyamANe svalpataramevAdhikaraNam, agRhyamANetu bahutaramasaMtaparibhogA-'pkAyaprakSAlanAdikam iti evamalpabahutvaM jJAtavyam, jJAtvA ca grahItavyaM tad vastram / atha na gRhyAti tatazcaturlaghukAH, anavasthA caivaM bhavati, bhUyo'pi hRtvA te vA anye vA evamema pRthivyAdiSu nikSipantIti bhaavH|| atha "sA viya paribhuttA vA" ityAdi sUtrAvayavaM vivRNoti[bhA.3029] hariyAhaDiyA suvihiya!, paMcavannA vi kappaI ghettuN| paribhuttamaparibhuttA, appAbahugaM viyaannitaa|| vR-he suvihita ! hatAhRtikA yadyapi taiH stenakaiH paJcavarNA kRtA tathApi grahItuMkalpate / tathA paribhuktA aparibhuktA vA, upalakSaNatvAddhautA ghRSTA mRSTA sampradhUmitAvAbhavatuparaMtathApyalpabahutvaM vijJAya svIkartavyaiva, na pariharttavyA ||atraiv vizeSamAha[bhA.3030] Adhatte vikkIe, paribhutte tassa ceva ghnnNtu| annassa giNhaNaM tassa ceva jayaNAe hiNddNti|| vR-stenakaistad vastraM 'AdhattaM' grahaNake muktaM bhaved vikrItaM vA paribhuktaM vA tataste brUyuHvayamanyadvastraM prayacchAma iti|ttovktvym-tdevaasmaakNpryccht nAnyena kenApiprayojanamiti bhaNitvA tadeva grahItavyam / yadi na labhyate tato'navasthAprasaGganivAraNArthamanyasyApi grahaNaM kurvnti|tnycydi saMstarati tataH pariSThApayitavyam, asNstrnnetupribhoktvym|tthaa tasyaiva' senApatermAnuSaiH saha vastrAnveSaNAya yatanayA 'hiNDante' paryaTanti / / idabheva bhAvayati[bhA.3031] annaM ca dei uvahiM, so viyanAto taheva atraato| suddhassa hoi gahaNaM, asuddhi dhettuM pritttthvnnaa|| vR-athAsau senApatiH 'anyam' anya sAdhusambandhinamupadhiM dadAtitataH so'pica' upadhiH - 'jJAtovAsyAt' saMvignA' saMvigna sambandhitayopalakSitaH 'ajJAtovA' tadviparItaH tatrayaHzuddhiH Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/45 vidhiparikarmito yathokta pramANopetazca sa saMvigna sambandhI te gRhItvA teSAmeva saMvignAnAmaparyanti / atha te dezAndaraM gatAstato yadi saMstarati tataH pariSThApayanti / atha na saMstarati tataH paribhuJjato yaH punaH 'azuddhaH' etad viparItaH so'saMvignAnAM sambandhI tamapyana vasthA'dhikaraNa pariharaNArthaM gRhItvA pazcAt pariSThApayanti // idameva vyAcaSTe[bhA.3032] taM sivvaNIhi nAuM, pamANa hInAhiyaM viraMgaM vA / ittarovahiM pi giNhai, mA ahigaraNaM pasaMgo vA / / 'tad' upakaraNamavidhisIvanikAbhiH sIvitaM pramANatazca hInAdhikaM tathA 'viraGga' vicitravarNakaraktam evaMvidhaM dRSTvA jJAtavyam, yathA-eSa itareSAm-asaMvignAnAmupadhi, tamapi jJAtvA gRhNAtyeva / kRtaH ? ityAha-mA tasminnagRhyamANe'dhikaraNamasaMyataparibhogAdinA 'prasaGgo vA' bhUyo'pyupakaraNaharaNalakSaNo bhavatviti kRtvA / / [bhA.3033] anassa va pallIe, jayaNA gamanaM tu gahaNa taha ceva / gAmAnugAmiyammi ya, gahie gahaNe ya jaM bhaNiyaM / / vR- athAnyasya senApateH pallyAM hRtopakaraNasyArddha nItaM bhaveta tatastatrApi yatanayA gamanaM grahaNaM ca 'tathaiva' anuziSTi-dharmakathAdinA vidheyam / evamadhvani viviktAnAM vidhiruktaH / athAnadhvanitamevAtidizati- "gAmAnugAmi" ityAdi,grAmAnugrAmike'pi vihAremAsakalpavidhi kurvanto yadA viviktA bhavanti tadA 'gRhIte' svahasta caTite "gahaNe" ti gRhyamANe copakaraNe upadhipRthakkaraNAdikaM dharmakathAdikaM ca yat pUrvaM bhaNitaM tadevAtrApi draSTavyam // idabheva vyAcikhyAsurAha[bhA.3034] tattheva ANavAvei taM tu pesei vA jahiM bhaddo / satyeNa kappiyAraM, va dei jo NaM tahiM nei / vR-yadhupakaraNamanyasyAMpallayAMnItaMtadA yadi mUlapallIpatirbhadrakastataupakaraNaM tatraiva' Atmano mUle tatpallIvAstavyamAnuSairAnAyayati |athvaa 'tam' ityAtmIyamanuSyaMtatrapreSayati yatrAsAvanyasya senApateH pallayAmupadhirvartate / athAsau na samartha-svasamIpe AnAyayituMtataH sArthena saha tasyAM pallayAM gntvym|ath sArtho na prApyate tato mUlapallIpatirmAnuSaM mArgayitavyaH / saca kalpitAraM' mArgadarzayitAraM svamanuSyaM dadAti yaH 'tatra' pallyAM "Na" miti tAn sAdhUna nayati / / [bhA.3035] anusaTThAI tattha vi, kAu sapalli itarIsuvA ghettuN| sattheNeva janavayaM, uviMti aha bhaddae jayaNA / / vR- 'tatrApi' pallayAmanuziSTi-dharmakathAdiprayogaM kRtvA gRhItvA ca svakIyamupakaraNajAtam, yadi tataH sArtho na labhyate tatastenaiva manuSyeNa saha svapallayAmAgacchanti, mUlapallayAmityarthaH / tatra cAgatya sArthena saha janapadamupayAnti / atha tasyAH pallayAH sakAzAditarAsAMjanapadapratyantapallInAM sArtho labhyate tAsu copakaraNaM nItaM bhavet,tatastadarthe tatra gatvA tacca gRhItvA tata eva sArthena sArddha janapadamupayAnti / 'atha' eSA bhadrake'nyapallIpatau yatanA bhanitA // atha prAntaviSayAM tAmevAha[bhA.3030] phaDDagapaie paMte, naMti senAvaI tahiM pNte| Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM- 45, [ bhA. 3036 ] 213 uttarauttara mADaMbiyAI jA pacchimo rAyA // / - iha mUlapallI muktvA yA anyAH pallUyastAsAmadhipatayo mUlapallIpativazavarttinaH sparddhakaSataya ucynte| teSAmekatareNa sAdhavo viviktAH, sa ca prakRtyaiva prAntaH, tatastasmin prAnte bahuzo'pi mArgite upakaraNamaprayacchati mUlasenApatiM 'bhaNanti' dharmakathAdinA parajJApayanti, sa ca prajJApitaH san dApayati / atha so'pi prAntaH tato yaH ko'pi mADambikaH- chinnamaDambAdhipati sa prajJApyate / tata uttarottaraM tAvannetavyaM yAvad 'apazcimaH' sarvAntimo rAjA, tamapi prajJApyopakaraNaM grahItavyamiti bhAvaH / atha prAmAdAdyupahato na mArgayati na vA ghauta-raktAdikamasaMyataprAyogyamiti kRtvA gRhNAti tatazcaturlaghavaH // [bhA.3037] vasime vi vivittANaM, emeva ya vIsukaraNamAdIyA / vosiraNe caulahugA, jaM ahigaraNaM ca hAnI jA / / vR- na kevalamadhvani viviktAnAM kintu 'vasime'pi janapade viviktAnAmupakaraNaviSvakkaraNAdIni kAryANyevameva mantavyAni / yastu svopakaraNaM vyutsRjati, 'ko nAmAtmAnamAyAsayiSyati ?' iti kRtvA na gaveSayatIti bhAvaH, tasya catvAro laghavaH / yacca 'adhikaraNam' apkAyaprakSAlanAdikaM yA ca tenopakaraNena vinA sUtrArthayoH saMyamayogAnAMvA parihANistanniSpannamapi prAyazcittam / yata evamataH sarvaprayatnena gaveSaNIyam / / mU. (46) no kappai niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA rAo vA viyAle vA addhANagamaNaM ettae / vR- athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha [bhA. 3038] hariyAhahiyaTThAe, hojja vihemAiyaM na vAremo / jaM puna rattiM gamaNaM, tadaTTha annaTTha vA suttaM // vR-vihe-adhvani gacchatAM hatAhatikArtham 'evamAdikaM' pallIgamanaprabhRtikaM bhaved na vayaM tad vArayAmaH / yatpunA rAtrAvadhvani gamanaM 'tadarthaM' hatAhatikAnimittam athavA 'anyArtham' anyeSAMjJAnAdikAraNAnAmarthAya tatra sUtramavatarati, tad na kalpata iti bhAvaH // [bhA. 3039] ahavA tattha avAyA, vaccaMte hojja ratticArassa / jai tA vihaM pi rattiM, vAreta' vihaM kimaMga puNo // vR- athavA 'tatra' adhvani vrajatAM yo rAtricArI - rAtrau gamanazIlastasya saMyamA-''tmapravacanaviSayA bahavaH pratyapAyA bhaveyuriti rAtrau gamanaM vArye / yadi ca 'vihamapi' adhvAnamapi rAtrau gantuM vArayati tataH kimaGga punaH 'aviham' anadhvAnam ? janapade sutarAM rAtrau gantuM vArayati iti bhAvaH / / anena sambandhenAyAtasyAsyavyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA rAtrau vA vikAle vA'dhvagamanaM 'etuM' gantumiti sUtrArtha // atha bhASyavistaraH [bhA. 3040] iharA vitA na kappai, addhANaM kiM tu rAivisayammi / atthAvattI saMsai, kappai kajje diyA nUnaM // vR- itarathA'pi tAvanna kalpate'dhvAnaM gantuM 'kintu' kiM punA rAtriviSaye ? tatra sutarAM na kalpate / yatazca sUtraM rAtriviSayaM pratiSedhaM vidhatte ataH 'arthApatti' sAmarthyagamyatA saiva 'zaMsati' kathayati-nUnaM jJAyate divA 'kArye' jJAnAdau samutpanne'dhvAnamapi gantuM kalpate // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/46 athAdhyAnameva bhedataH pararUpayannAha[bhA.3041] addhANaM pi ya duvihaM, paMtho maggo ya hoi nAyavyo / paMthammi natthi kiMcI, maggo saggAmo guru aannaa|| vR-"addhANaM"ti napuMsakanirdezaH prAkRtatvAt, tato adhvA dvividhaH, tadyathA-panthA mArgazca / panthA nAma-yatra grAma-nagara-pallI-vajikAnAM kiJcid' ekataramapi nAsti / yatra punAmAnugrAmaparamparayA vasimaM bhavati sa sagrAmo mArga ucyte| dvayorapi rAtrau gacchatazcatvAro gurukAH; divA tu pathi caturguravaH, mArge caturlaghavaH, AjJAdayazca doSAH / / [bhA.3042] tuMpuna gambhijja divA, rattiM vA paMtha gamana magge vA / rattiM AesadugaM, dosu vigurugAya ANAdI / vR-sa punaradhvA divA gamyeta rAtrau vA, taccobhayamapi gamanaM pathi vA mArge vA syAt / tatra rAtrizabde Adezadvayam / kecidAcAryA bruvate-sandhyA yato rAjate-zobhate tena niruktizailyA rAtrirucyate, yastu sandhyAyA apagamaH sa vikAlaH / anye tubruvate-yataH sanyAyA apagame caurapAradArikAdayo ramante tato'sau rAtririti paribhASyate, sandhyAyAM tu yata ete viramanta tataH sA vikAlaH panthAnaMvAmArgavAyadirAtrau vikAle vA gacchatitadA dvayorapi catvAroguravaH AjJAdayazca dossaaH| iyamanyAcAryaparipATyA gAthA ttonpauruktym||ttrmaargetaavddossaanupdidrshyissuraah[bhaa.3043] micchatte uDDAho, virAdhanA hoi sNjmaa-''yaae| rIyAi saMjamammI, chakkAya acakkhuvisayammi / / vR-rAtraumArgegacchataHsAdhUnuddaSTavAkazcidabhinavadharmA mithyAtvaM gacchet / uDDAhovApravacanasya bhavati / virAdhanA vAsaMyamA-''tmaviSayA bhvet| tatrasaMyamavirAdhanAyAmIryAsamitiprabhRtikAH samitInaM zodhayati, rAtrau vA'cakSurviSaye SaTkAyA virAdhyante / eSa dvAragAthAsaGgrepArthaM // sAmpratamenAmeva savistaraM vivRNoti[bhA.3044] kiM manne nisi gamanaM, jatINa sohiMti vA kahaM iriyaM / jaivesena va tenA, aDaMti gahaNAi uDDAho // vR-amISAM paralokakAryodhatAnAM yatInAM kimarthaM nizi' rAtrau gamanam ? kiM manye duSTacittA amI? kathaMvA rAtrAvaTanto'mI IryAMzodhayanti? yathA caitadasatyaMtathAsarvamapyamISAmasatyamiti mithyAtvaM sthirIkRtamutpAditaM vA bhavati / tathA 'yativeSeNa nUnamamI stenAH paryaTanti' iti kRtvA grahaNA-''karSaNAdiSupadeSu vidhIyamAneSu mahAn pravacanasyoDDAho bhavet / / [bhA.3045] saMjamavirAdhanAe, mahavvayA tattha pddhmchkkaayaa| biie ateNa tenaM, taie adinnaM tu kNdaaii| vR-saMyamavirAdhanA dvividhA-mUlaguNaviSayA uttaraguNaviSayA ca / 'tatra' mUlaguNaviSayAyAM mahAvratAni virAdhyante / tatra prathame mahAvrate rAtrAvacakSurviSayatayA 'SaTkAyAH' pRthivyAdayo vinAzamaznuvate, dvitIye rajanyAmastenamapi stenamiti bhASeta, tRtIye kandamUlAdikam 'adattaM' svAminA avitIrNaM gRhNIyAt / / athavA [bhA.3046] diyadine vi sacitte, jinatenaM kimuya svvriivise| Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 46, [bhA. 3046] 215 jesiM vate sarIrA, avidinnA tehi jIvehiM / / vR- yadyapi kandAdikaM svAminA dattaM gRhNAti tathApi sacittamiti kRtvA 'jinaiH ' tIrthakarairnAnujJAtamiti divA'pi stainyaM bhavati kiM punaH zarvarI-rAtristadviSaye tadgocare gRhNataH ? yeSAM vA jIvAnAM tAni kandAdIni zarIrANi tairavitIrNAni gRhNatastRtIyavratabhaGgo bhavati // [bhA. 3047] paMcame anesaNAdI, chaTThe kappo va paDhama biiyA vA / bhaggavau tti ya jAto, apariNato mehuNaM pi vae / vR- paJcame mahAvrate aneSaNIyam, AdizabdAdAkIrNavikIrNaM hiraNyAdikaM ca gRhNataH parigraho bhavati / 'SaSThe' rAtribhaktavrate "kappo va" tti vibhaktivyatyayAd adhvakalpaM bhuJjIta, "paDhama bIyA va "tti prathama-dvitIyaparISahAturo vA rajanyAM bhuJjIta vA pibedvA, evaM SaSThavratavirAdhanA / tatazca 'bhagnavrato'ham' iti budhyA maithunamapi 'vrajet' seveta, yadvA yo'dyApyapariNataH sa sArthe vrajati sati kAyikyadinimittamapasRtaH san kAJcidaviratikAmapyapasRtAM vilakyAlpasAgArike pratiseveta / / bhAvitA mUlaguNavirAdhanA / athottaraguNavirAdhanAM bhAvayatiyAdaS sohi rattiM, bhAsAe uccasaddavAharaNaM / naya AdANussagge, sohae kAyAi ThANAI // [bhA. 3048] vR-rAtrAvIryAdInAM samitInAm 'azodhi' zodhirna bhavati / tatrAcakSurviSayatveneryAsamitim, patho vipraNaSTAnAM sAdhUnAmuccazabdena vyAharaNaM kurvan bhASAsamitim upalakSaNatvAdudakArdrAdikamapazyantreSaNAsamitim tathA'pratyupekSite bhUbhage "ThANAi "tti sthAna-niSadanAdIni kurvannAdAnanikSepasamitim, asthaNDile "kAyAi "tti kAyikyAdi vyutsRjan utsargasamitiM ca na zodhayati / eSA sarvA saMyamavirAdhanA / athAtmavirAdhanAmupadarzayati [bhA. 3049] vAle tene taha sAvae ya visame ya khANu kaMTe ya / akamahAbhayaM AyasamutthaM, rattiM magge bhave dosA // - rAtrau mArge gacchata ete doSAH 'vyAlena' sarpAdinA dazyeta, stenairupakaraNaM saMyato vA hiyeta, siMhAdibhirvA zvApadairupadrUyeta, 'viSame vA' nimnonnate prapatet, sthANunA vA kaNTakairvA vidhyeta, athavA 'AtmasamutthaM' stenAdibAhyahetuviraheNa khacittakalpanoThaprekSitamakasmAdbhayaM rAtrI mArge gacchato bhavet // athAtraiva dvitIyapadamAha [bhA. 3050] kappai gilANagaTThA, rattiM maggo taheva saMjhAe / paMthIya puvvadiTTho, Arakkhio puvvabhaNio ya // vR- atha glAH- rogArttaH sa ekasmAd grAmAd grAmAntaraM netavyaH, yadvA glAnaH kazcidaparatra grAmAdau saJjAtaH tadarthaM tatra gantavyam, evaM glAnArthaM rAtrau vA sandhyAyAM vA mArge gantuM kalpate / yena ca pathA gantavyaM sa pUrvameva-arvAgdine dRSTaH-pratyupekSito yathA bhavati tathA karttavyam / ArakSikazca pUrvameva bhaNito vidheyaH, yathA-vayaM glAnakAraNena rAtrau gamiSyAmaH bhavadbhirna kimapi cchalaM grahItavyam / evamukte tenAnujJAte sati gacchanti / / gataM mArgadvAram / atha pathidvAramAha [bhA. 3051] duviho ya hoi paMtho, chinnaddhAnaMtaraM achinnaM ca / chinnammi natthi kiMcI, achinna pallIhi vaigAhiM / / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/46 vR- dvividhazca bhavati panthAH, tadyathA - chinnAdhvAntaramacchinnAdhvAntaraM ca / chinnaM-grAmAdirahitamadhvalakSaNaM yadantaram - apAntarAlaM yat chinnAdhvAntaram, tadviparItamacchinnAdhvAntaram / tatra cchinne pathi grAma-nagara-pallI-vrajikAnAM kiJcidekataramapi nAsti, sarvathaiva zUnyatvAt / yaH punaracchinnaH panthAH sa pallIbhirvrajikAbhirvA yukto bhavati // [bhA. 3052] chintreNa achitreNa va, rattiM gurugA ya divasato lahugA / uddaddare pavajjaNa, suddhapade sevatI jaMca // vR- anantaroktena cchinnenAcchinnena vA pathA vrajato rAtrau caturgurukAH, divA gacchatazcaturlaghukAH / ata eva yatrordhvadarAH pUryante tatra yadyadhvAnaM pratipadyante tadA zuddhapade'pyetat prAyazcittam, yaccAkalpanIyAdikaM kimapi sevate tanniSpannaM pRthak prAyazcittamApadyate / / idameva sphuTataramAhauddaddare subhikkhe, kheme naruvaddave suhavihAre / jai paDivajati paMthaM, dappeNa paraM na anneNaM // [bhA. 3053] vR- 'Urdhvadare' anantarokte 'subhikSe' sulabhabhaikSe 'kSeme' stena-paracakrAdibhayarahite 'nirupadrave' AzivAdyupadravavarjite 'sukhavihAre' sukhenaiva mAsakalpavidhinA vihartuM zakye, evaMvidhe janapade sati yadi panthAnaM chinnamacchinnaM vA pratipadyate / katham ? ityAha- 'paraM' kevalaM 'darpeNa' dezadarzanAdinimittaM na 'anyena' jJAnAdinA puSTAlambanena / tataH kiM bhavati ? ityAha[bhA. 3054] ANA na kappai tti ya, aNavattha pasaMgatAe gaNaNAso / vasaNAdisabhAvamNe, micchattArAdhanA bhaNiyA / vR- 'AjJA' 'na kalpate'dhvAnaM gantum' iti la7NA bhagavatAM virAdhitA bhavati / 'anavasthA' 'yadyeSa bahuzrota'pyevamadhvAnaM pratipadyate tataH kimahaM na pratipadye ? ' evamanavasthA / ataH ''prasaGgena' paramparayA sarvasyApi gaNasya 'nAzaH ' cAritravyavacchedaH prApnoti / tathA'dhvAnaM pratipannaH san yadA 'vyasanaM' dravyAdyApadam AdizabdAdaparaM vA kamapi pratyapAyaM samApannaH - prApta bhavati tadA mithyAtvasyArAdhanA- anusajanA bhaNitA / tathAhi sAdhUnadhvani vyasanAdisamApannAn dRSTavA loko brUyAt- aho ! amISAM tIrthakareNaitadapi na dRSTam, yadevaMvidho bahupratyapAyaH panthA na pratipattavyaH // atha virAdhanA bhAvyate, sA ca dvidhA- Atmani saMyame ca / tatrAtmavirAdhanAmAha [bhA. 3055 ] vAya khalu vAya kaMDaga, AvaDaNaM visama-khANu-kaMTesu / vAle sAvaya teNe, emAi havaMti AyAe / vR-adhvAnaM gacchataH 'khalukAH' jAnukAdisandhayo vAtena gRhyante, "vAya kaMDaya" tti jaGghAyAM vAtena kaNDakAnyuttiSThante, viSame vA sthANau vA 'ApatanaM' praskhalanaM bavati, kaNTakA vA pAdayorlageyuH, vyAlA vA zvApadA vA stenA vA upadraveyuH / evamAdikA AtmavirAdhanA mantavyA // saMyamavirAdhanAmAha [bhA. 3056 ] chakkAyANa virAdhana, uvagaraNaM bAla- vuDDha - sehA ya / paDhameNa va biiNava, sAvaya tene ya micchA ya // vR- asthaNDile sthAna-niSadanAdi kurvan pRthivyAdInAM SaNNAM kAyAnAM virAdhanAM karoti / 'upakaraNam' adhvaprAyogyaM nandIpratigrahAdi yadi gRhNanti tato mAreNa vedanAdayo doSAH / atha na Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : : 1, mUlaM - 46, [bhA. 3056] 217 gRhNanti tata upakaraNena vinA yat prApnuvanti tanniSpannaM prAyazcittam / bAla-vRddha-zaikSAzca prathamena vA dvitIyena vA parISaNa paritApyante / sAdhavo vA zvApadairbhakSyante / stenairupakaraNamapahiyate / mlecchA vA kSullakAdInapahareyurjIvitAdvA vyaparopayeyuH / / athopakaraNapadaM vizeSato vyAkhyAnayati[bhA. 3057] uvagaraNageNhaNe bhAravedaNA tena gummi ahigaraNaM / rIyAdi anuvaogo, gommiya bhAravAha uDDAho / vR-upakaraNaM-nandIpratigrahA -'dhvakalpa-gulikAdi yadi gRhNanti tato bhAreNa mahatI vedanA jAyate / bahUpakaraNAzca stenAnAM gaulmikAnAM vA gamyA bhavanti / hRteSu copakaraNeSvasaMyatena paribhujyamAneSvadhikaraNam / bhArAkrAntAnAM ceryAdAvanupayogo bhavati / bahUpakaraNAn vAdhSTvA 'gaulmikAH' sthAnapAlA upadraveyuH / loko vA brUyAt - aho ! bahulobhA bhAravAhAzcaite evamuDDAho bhavati / athaitaddoSabhayAdupakaraNamujjhanti tato yat tena vinA prApnuvanti tanniSpannam // [bhA. 3058] cammakaraga satthAdI, duliMga kappe a cilimiNiagahaNe / tasa vipariNamuDDAho, kaMdAivadho ya kucchA ya // vR-iha pUrvArddha-pazcArddhapadAnAM yathAsaGghayena yojanA kAryA / tadyathA carmakarakaM yadi na gRhNanti tataH 'trasAnAM' pUtarakAdInAM virAdhanA bhavati / zastrakozasya AdizabdAd gulikAkholAdInAmagrahaNe kaNTakAdizalyaviddhAnAM zaikSAdInAM ca vipariNAmo bhavati / "duliMga "tti liGgadvayaM-gRhiliGga anyapASaNDikaliGgaM ca tayorupakaraNe'gRhyamANe svaliGgenaiva rAtrI bhaktagrahaNe pizitAdigrahaNe vA uDDAhaH syAt / adhvakalpaM vinA kandamUlAdInAM vadho bhavati / cilimilikAyA agrahaNe maNDalyA bhuJjAnAn vilokya janaH 'kutsAM' jugupsAM kuryAt // [bhA. 3059 ] appariNAmagamaraNaM, aipariNAmA ya hoMti nityakkA / niggaya gahaNe coiya, bhAMti taiyA kahaM kappe // vR-tatrAdhvani gacchatAmeSaNIyAlAbhe paJcakAdiyatanayA'neSaNIyamapi gRhyate taccApariNAmako na gRhNAti, agRhNAnasya ca tasya bharaNaM bhavet / ye punaratipiNAmakAste'kalpanIyagrahaNaM dRSTvA 'nitthakkAH' nirlajjA bhavanti, tatazcAdhvano nirgatAH santo' kalpyagrahaNaM kurvANA gItArthaiH pratinoditAH-'AryA! mA gRhNIdhvamakalyam' tataste bruvate tadA'dhvani varttamAnAnAM 'kathamakalpyata ?' kathaM kalpanIyamAsIt ? // [bhA. 3060] tenabhayodakakajje, rattiM sigghagati dUragamane ya / vahaNAvahaNe dosA, bAlAdI sallaviddheya // vR- stenabhaye daNDakacilimilikAM vinA, udakakArye carmakarakaM gulikAM kholakAni vA vinA yatprApnuvanti tanniSpannaMprAyazcittam / rAtrau sArthavazena zIghragatau dUragamane vopasthite talikAbhirvinA bala-vRddhAdayaH prapatanti tAn yadi kApotikayA vahanti tadA svayaM paritApyante atha kApotikAyA abhAvAnna vahanti tataste paritApyante / zalyaviddhAH zastrakozakena vinA zalye'nudriyamANe yat paritApanAdikaM prApnuvanti tanniSpannam // yata evamato niSkAraNe'dhvA na pratipattavyaH / kAraNe tu pratipadyamAnAnAmayaM kramaH [bhA. 3061] biiyapaya gammamANe, magge asatIya paMthe jataNAe / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/46 paripucchiUNa gamanaM, achinne pallIhi vaigAhiM / vR-dvitIyapade adhvani gamyamAne prathamaM mArgeNa, mArgasyAsati pathA'pi yatanayA gantavyam / tatra ca janaM paripRcchaya yaH pallIbhijikAbhirvA acchinaH panthAstena gamanaM vidheyam / tadabhAve chinnenApi ||ath yaiH kAraNairgantuMkalpate tAni darzayati[bhA.3062] asive omodarie, rAyaDuDhe bhaye vaagaaddhe| gelana uttimaDhe, nANe taha daMsaNa caritte / / vR-AgADhazabdaHprayekamabhisambadhyate-AgADhe'zive'vamaudaryerAjadviSTebodhika-stenAdibhaye vA; yadvA AgADhaM nAma-zaikSa-sAgArikAdikamanyatarakAraNam, tathA glAna uttamArthapratipanno vA kvaciddezAntare zruto'pAntarAle catatra cchinnaH panthA atastapraticaraNArthaM gantavyam, uttamArthaM vA pratipitsuH saMvignagItArthasamIpe chinenApi pathA gacchati / 'jJAnam' AcArAdi 'darzana' darzanavizuddhikArakANi zAstrANi tadathamadhvAnaM gacchet / cAritrArthaM nAma-yatra deze strIdoSA eSaNAdoSA vA bhavanti taM parityajya dezAntaraM gantavyam / / [bhA.3053] eehi kAraNehiM, AgADhehiM tu gammamANehiM / uvagaraNapuvapaDilehieNa satyeNa gaMtavvaM // vR-'etaiH' azivAdibhiH kAraNairAgADhareva 'gamyamAnaiH' prApyamANairupakaraNamadhvaprAyogyaMgRhItvA pUrva-gamanAt prAk pratyupekSitaH-samyak zuddhAzuddhatayA nirUpito yaH sArthastena saha gantavyam // athedameva spaSTayati[bhA.3064] asive agammamANe, gurugA niyamA virAdhanA duvihA / tamhA khalu gaMtavvaM, vihiNA jo vannio hiTThA / / vR-azive samutpanne sati yadinagamyate tatazcatvAro guravaH / tatraca tiSThatAM niyamAd 'dvividhA' saMyamA-''tmanoH athavA''tmanaH parasya ceti virAdhanA / yata evaM tasmAt 'khalu' nizcitaM vidhinA gantavyam / kaH punarvidhiH ? ityAha-yaH 'adhastAd' oghaniryuktI- "saMvaccharabArasaeNa, hohI asivaM ti te tao niti|" ityaadigaathaabhirvrnnitH| zeSANyapyavamaudaryAdIni padAni yathaivIdhaniyuktau tathaiva vktvyaaniiti|| [bhA.3065] uvagaraNa puvvabhaNiyaM, appaDilehiMte caugurU aannaa| omANa paMta satthiya, atiyattiya appapatthayaNo / vR- upakaraNaM 'pUrvabhaNitaM' rAtribhaktasUtroktaM nandIbhAjana- carmakarakAdikaM tadagRhNAnasya caturgurukAH / sArthaM vA yadi na pratyupekSante tadApi caturguravaH AjJAdayazca doSAH / tathA sArthaM kadAcidavamAnena svapakSa-parapakSakRtenAtIvodvejito bhavet, yadvA sArthikAH 'AtiyAtrikA vA' sArthacintakAHprAntA bhaveyuH, 'alpapathyadanovA' svlpshmblHssaarth||at etaddoSaparihArArthaM sArtha pratyupekSitavyaH / kathaM punaH? iti atrocyate[bhA.3066] rAga-ddosavimukko, satthaM paDilehe so u paMcaviho / bhaMDI bahilaga bharavaha, odariyA kappaDiya sattho / vR-'rAga-dveSavimukto nAma' yasya gantavye na rAgona vA dveSaH sa sArthaM pratyupekSate / sa ca sArthaH Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 46, [ bhA. 3066 ] paJcavidhaH, tadyathA-bhaNDI - gantrI tadupalakSitaH prathamaH sArtha / bahilakAH karabhI- vesara- balIvardaprabhRtayaH tadupalakSito dvitIyaH / bhAravahAH - poTTalikAvAhakAsteSAM sArtha tRtIyaH / audarikA nAma-yatra gatAH tatra rUpakAdikaM prakSipya samuddizanti, samuddezanAnantaraM bhUyo'pyagrato gacchanti, eSa caturthaH / kArpaTikAH- bhikSAcarAste bhikSAM bhramanto vrajanti teSAM sArtha paJcamaH // athainAmeva gAthAM vivRNoti[bhA. 3067 ] gaMtavvadesarAgI, asattha satthaM pi kuNati je dosA / iaro satthamasatyaM, karei acchaMti je dosA / / 219 vR- yo gantavye deze rAgI sa sArthapratyupekSakaH kRto'sArthamapi sArthaM karoti, tataH kusArthena gacchatAM ye doSAstAnApadyante, tanniSpannaM prAyazcittaM sUrayaH prApnuvantIti bhAvaH / 'itaro nAma' gantavyadezadveSavAn sa sArthamapyasArthaM karoti, tatastatrAzivAdiSu santiSThamAnAnAM ye doSAstAn prApnuvanti / tasmAd rAga-dveSavimuktaH sArthapratyupekSakaH sUribhi prasthApanIyaH / / atha sArthapaJcake'pi gamanakramaM guNAguNavibhAgaM ca darzayati [bhA. 3068 ] upparivADI gurugA, tisu kaMjiyamAdisaMbhavo hojjA / parivahamaM dosu bhave, bAlAdI salla gelane // vR- 'utparipATyA' yathoktakramamullaGghaya yadi sArthena saha gacchanti tadA caturgurukAH / kimuktaM bhavati ? -bhaNDIsArthe vidyamAne yadi bahilakasArthena gacchanti tadA caturgurukAH, atha bhaNDIsArtho na prApyate tato bahilakasArthenApi gantavyam, tatra vidyamAne bhAravahasArthena gacchanti tadApi caturguravaH, evaM bhAravahAdisArtheSvapi bhAvanIyam / atra cAdyeSu triSu' bhaNDI - bahilakabhAravahasArtheSu kAJcikAdipAnakAnAM sambhavo bhavet, 'dvayosta' bhaNDI - bahilakasArthayorbAlAnAm AdizabdAd vRddhAnaM durbalAnAM zalyaviddhAnAM glAnAnAM ca parivahanaM bhavet // kiM punaH sArthe pratyupekSaNIyam ? ityAha[bhA. 3069 ] satyaM ca satyavAhaM, satthavihANaM ca AdiyattaM ca / davvaM khettaM kAlaM bhAvomAnaM ca paDilehe // vR-sArthaM sArthavAhaM sArthavidhAnam AtiyAtrikaM dravyaM kSetraM kAlaM bhAvam avamAnaM ca pratyupekSeta iti dvAragAthAsaGkSepArthaM // sAmpratamenAmeva vivRNoti [bhA. 3070] satthi tti paMca bheyA, satthAhA aTTha AiyattIyA / satthassa vihANaM puna, gaNimAI cauvvihaM hoi // vR- sArtha iti padena bhaNDIsArthAdayaH pUrvoktAH paJca bhedA gRhItAH / sArthavAhAH punaraSTau, AtiyAtrikA apyaSTI, ubhaye'pyuttaratra vakSyante / sArthavidhAnaM punargaNimAdibhedAccaturvidhaM bhavati / tatra gaNimaM-yadekadvyAdisaGghayayA gaNayitvA dIyate, yathA - harItakI - pUgaphalAdi / dharimaM yat tulAyAM dhRtvA dIyate, yathA-khaNDa-zarkarAdi / bheyaM yat palAdinA setikAdinA vA mIyate, yathAghRtAdikaM tandulAdikaM vA / pAricchedyaM nAma yaccakSuSA parIkSyate, yathA- vastra - ratna mauktikAdi / etaccaturvidhamapi dravyaM bhaNDIsArthAdiSu pratyupekSaNIyam / tathA dravaya-kSetrakAla - bhAvairapi sArthaH pratyupekSaNIyaH // tatra dravyataH pratyupekSaNAM tAvadAha [bhA. 3071] anuraMgAI jANe, guMThAI vAhaNe aNunnavaNA / dhammutti vA bhaI va bAlAdi anicche paDikuTThA / / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/46 vR-anuraGgA nAma-dhaMsikAstadAdIni yAnAnigaveSaNIyAni, AdizabdAt shkttaadiprigrhH| vAhanAni 'guNThAdIni' guNTho nAma-ghoTako mahiSo vA, AdizabdAt karabha-vRSabhAdiparigrahaH / eteSAMyAnAnAM vAhanAnAMcAnujJApanA kartavyA, yathA-asmAkaM ko'pi bAlo vRddho durbalo glAnaH zalyaviddho vA gantuM na zaknuyAt sa yuSmAbhiranuraGgAdau vA turaGgAdau vA ArohayitavyaH / yadi "evam, dharma' iti kRtvA'nujAnanti tataH sundaram / atha nAnujAnanti tataH 'bhRtyA' mUlyenApi yathA''rohayanti tathA prajJApayitavyAH / atha mUlyenApi bAlAdInAmArohaNaM necchanti tataH 'pratikruSTAH' pratiSiddhAH, taiH saha na gantavyamityarthaH / apica[bhA.3072] daMtika-gora-tilla-gula-sappiemAdibhaMDabhariesu / ____aMtaravAghAtammiva, taM ditiharA u kiM deti|| vR-modaka-maNDakA-'zokavatayAdikaM yad bahuvidhaM dantakhAdyakaM tad dantikam, "gora"tti godhUmAH, 'taila-guDau' pratIto, 'sarpi' ghRtam, evamAdInAM bhakSyabhANDAnAM yatra zakaTAni bhRtAni prApyante sa sArtho dravyataH zuddhaH / yata evamAdibhANDabhRteSu zakaTAdiSu satsu yadyapi antarAapAntarAle vyAghAtaH-varSA-nadIpUrAdika utpadyate tathApi tad'dantikAdikaM te sArthikAH svayamapi bhakSayanti sAdhUnAmapi ca prayacchanti / 'itarathA' teSAmabhAve kiM dadati?, kimpiityrthH|| vyAghAtakAraNAnyeva darzayati[bhA.3073] vAseNa nadIpUreNa vA vi tenabhaya hasthi rodhe y| khobhe va jattha gammati, asivaM vemAdi vaaghaataa| kR-sArthasyagacchato'pAntarAleAgADhavarSeNavAnadIpUreNavAbahutaradivasAnvyAghAta upasthitaH, agrato vA stenAnAM bhayamutpannam, duSTahastinA vA mArgo niruddhaH, 'yatra vA' nagarAdau 'gamyate' gantumiSyate tatra rodhako vA rAjyakSobho vA azivaM vA utpannam, evamAdayo gamanasya vyAghAtA bhvnti| teSUpasthiteSu yadyapAntarAle sArthaH sannivezaM kRtvA tiSThatitathApidantikkAdibahuvidhakhAdyadravyabhRtAsugantrISu sukhenaiva sAdhavaH saMstaranti / atastena saha gantavyam / / na punarIzena[bhA.3074] kuMkuma aguruMpattaM, coyaM katthUriyA ya hiMguM ca / saMkhaga-loNabhariteNa, na tena sattheNa gaMtavvaM / / vR-kuGkumaM aguru tagarapatraM "coyaM"titvak kastUrikA hiGgurevamAdikamakhAdyadravyaM yatra bhavati, yazca zaGkhana lavaNena vA bhRtaH-pUrNa, tatrAntarA vyAghAte samutpanne niSThitazambalAH sArthikAH kiM prayacchantu ? yata evamataH tena' tAddazena sArthena saha na gantavyam // gatA dravyataH pratyupekSaNA / atha kSetra-kAla-bhAvaistAmAha[bhA.3075] khettejaMbAlAdI, aparissaMtA vayaMti addhANaM / kAle jo puvvaNhe, bhAve sapakkhAdaNomANaM / / vR-yAvanmAtramadhvAnaM bAla-vRddhAdaya'parizrAntAH 'vrajanti' gantuM zaknuvanti tAvanmAtraM yadi sArtho vrajati tadAsa sArtha kSetre' kSetrataH zuddhaH / tathA yaH sUryodayavelAyAMprasthitaH pUrvAhne tiSThati sakAlataH zuddhaH / yatra tu svapakSa-parapakSibhikSAcarairanavamAnaM sa bhAvataH zuddhaH / / [bhA.3076] ekkiko so duviho, suddho omAnapellito ceva / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 uddezaka : 1, mUlaM-46, [bhA. 3076] micchattapariggahito, gamanA''diyaNe ya ThANe a|| vR- bhaNDIsArtha-bahilakasArthayormadhyAdekaiko dvividhaH-zuddho'zuddhazca / zuddho nAma-yo nAvamAnapreritaH, avamAnaprerito'zuddhaH / tathA sArthavAha AdiyAtriko vA yovA tatra pradhAnaHsa yadi mithyApTistadAsa sArtho mithyAtvaparigRhIta iti kRtvA nAnugantavyaH / "gamanA''iyaNe ya ThANeya"ttigamane yaHsArthamRdugati acchinnena vA pathAvrajati, AdanaM-bhojanaM tavelAyAMyastiSThati, 'sthAneca' sthaNDile yo nivezaM karoti IzaH zuddhaH / / atha svapakSa-parapakSAvamAnaM vyAkhyAnayati[bhA.3077] samaNA samaNi sapakkho, parapakkho liMgiNo gihatthA y| AyA-saMjamadosA, asaIya sapakkhavajeNa // vR-svapakSaHzramaNAH zramaNyazca drssttvyaaH|prpksso liGgino gRhasthAzca / iha liGgino'nyatIrthikA draSTavyAHIzena bhikssaacrvrgennaakiirnnepryaaptmlbhmaanaanaamaatm-sNydossaabhvnti| tatrAtmadoSAH paritApanAdinA, saMyamadoSAstu kandAdigrahaNeneti / athAnavamAnaM sarvathaiva na prApyate tato'navamAnasyAsati 'svapakSavarjena' svapakSAvamAnaM varjayitvA ya parapakSAvamAnaM bhavati tena gantavyam / tatra jano bhikSAgrahaNe vizeSaM jAnAti-ime zramaNAH, ete tu taccannikAdaya iti // "gamanA''diyaNe ya ThANe ya"tti padatrayaM vyAcaSTe[bhA.3078] gamanaM jo juttagatI, vaigA-pallIhiM vA achinnenaM / thaMDillaM tattha bhave, bhikkhaggahaNe ya vasahI y| [bhA.3079] AdiyaNe bhottUNaM, na calati avaraNhe tena gaMtavvaM / tena paraM bhayaNA U, ThANe thaMDillaThAI u / / vR-gamanazuddho nAma yaH sArtha 'yuktagati' mandagamanaH, na zIghraM gacchatItyarthaH; yo vA vrajikApallIbhiracchinnaH panthAstena gacchati, yatastatrAcchinne pathi sthaNDilaM bhavati,jikAdau ca sukhenaiva bhikSAgrahaNaM vasatizca prApyate / / AdanaM-bhojanaM tadvelAyAM yastiSThati, bhuktvA cAparAhNena calati tena saha gantavyam / "tena paraM bhayaNA utti prAkRtatvAt paJcamyarthe tRtIyA, 'tataH paraM bhojanAdanantaramaparAhne yazcalati tatra bhajanA kartavyA-yadi sarve'pi sAdhavaH samarthAstadAnIM gantuM tataH zuddhaH, atha na zaknuvanti tato'zuddha iti / sthAnaM nAma-gamanAduparamya nivezaM kRtvA kacit pradeze'vasthAnam, tatra yaH sthaNDilasthAyI sazuddhaH, asthaNDile tiSThantrazuddha iti ||athyduktm 'aSTau sArthavAhA AdiyAtrikAca' iti tadetad vyAkhyAnayati[bhA.3080] purANa sAvaga sammaddichi ahAbhadda dAnasaDDhe ya / anabhiggahie micche, abhiggahe annatitthI ya / / vR-'purANaH' pazcAtkRtaH 1 zrAvakaH' pratipannANuvrataH 2 'samyagdRSTiH' aviratasamyagdarzanI 3 'yathAbhadrakaH' sAmAnyataH sAdhudarzanapakSapAtI 4 'dAnazrAddhaH' prakRtyaiva dAnarucimAna 5 anabhigRhItamithyASTiH 6 abhigRhItamithyASTiH 7anyatIrthikaH 8 ete trayo'pi prtiitaaH| evamaSTau sArthAdhipatayaH / AdiyAtrikA apyevamevASTau bhavanti // sAmpratamadhvAnaM pratItya bhaGgAnupadarzayati[bhA.3081] satthapaNae ya suddhe, ya pellio kaal'kaalgm-bhogii| Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/46 kAlamakAlaTThA, satthAha'TThA''diyattIyA // vR- sArthapaJcake bhaNDIsArtho bahilakasArthazcAvamAne zuddho vA syAt prerito vA yaH zuddhastena gantavyam / tathA kAlagAmino'kAlagAmino vA kAlabhojino'kAlabhojino vA kAlanivezino'kAlanivezino vA sthaNDilasthAyino'sthaNDilasthAyino vA te paJcApi sArthA bhaveyuH / tathA aSTau sArthavAhA aSTau cA''diyAtrikAH // ebhi padaiH kiyanto bhaGgA uttiSThante ? ityAha[bhA. 3082] etesiM tu payANaM, bhayaNAe sayAI ekka pannaM tu / vIsaM ca gamA neyA, etto ya sayaggaso jayaNA // vR-eteSAM padAnAM saMyogena 'bhajanayAM' bhaGgaracanAyAM vidhIyamAnAyAmekapaJcAzatsaGkhyAni zatAni viMzatizca 'gamAH' bhaGgakA jJeyAH / "etto ya sayaggaso jayaNa' tti ArSatvAd 'eSu' sArtheSu zuddhA'zuddheSu sArthavAhA '' diyAtrikeSuca bhadraka- prAnteSu alpabahutvacintAyAM 'zatAgrazaH' zatasaGkhyabhedA yatanA bhavati / / amumevArthaM bhASyakAraH prakaTayannAha [bhA. 3083] kAluTThAI kAlanivesI, ThANaTThAtI ya kAlabhogI ya / uggata'natthami thaMDila, majjhaNha dharaMta sUre ya // vR-iha pUrvArddha-pazcArddhapadAnAM yathAsaGkhyaM yojanA, tadyathA- kAlotthAyI nAma sA sArtho ya udgate sUrye uttiSThate, calatItyarthaH / kAlanivezI yo'nastamite ravau prathamAyAM vA pauruSyAM nivezaM kRtva tiSThati / sthAnasthAyI yaH sthaNDile vrajikAdau tiSThati / kAlabhojI yo madhyAhne sUrye vA dhriyamANe bhuGkte // [bhA. 3084] etesiM tu payANaM, bhayaNA solasavihA u kAyavvA / satthapaNaeNa guNiyA, asitI bhaMgA tu nAyavvA / / vR- 'eteSAM ' caturNAM padAnAM SoDazavidhA bhajanA karttavyA, tadyathA - kAlotthAyI kAlanivezI sthAnasthAyI kAlabhojI 1 kAlotthAyI kAlanivezI sthAnasthAyI akAlabhojI 2 kAlotthAyI kAlanivezI asthAnasthAyI kAlabhojI 3 kAlotthAyI kAlanivezI asthAnasthAyI akAlabhojI 4 / evamakAlanivezipadenApi catvAro bhaGgA avApyante, labdhA aSTau bhaGgAH / ete'kAlotthAyipadenApyaSTau prApyante, jAtAH SoDaza bhaGgAH / ete ca sArthapaJcake'pi prApyanta iti paJcabhirguNyante, guNitAzcAzItirbhaGgakA bhavanti // [bhA. 3085 ] satthAha aTThaguNiyA, asIti cattAla chassatA hoMti / te AiyattiguNiyA, sata ekkAvanna vIsahiyA vR-pUrvalabdhA azItirbhaGgakAH pratisArthavAhaM prApyante iti kRtvA azItiraSTabhi sArthavAhairguNitAH SaT zatAni catvAriMzAni bhavanti / etAni cASTabhirAdiyAtrikairguNyante jAtAni bhaGgakAnAmekapaJcAzacchatAni viMzatyadhikAni / eSAmanyatarasmin sArthe yathAyogamalpabahutvaM paribhAvya yatra bahutarA guNA bhavanti tamabhirocya gurupAdamUlamAgatya sArthapratyupekSakA Alocayanti // atha sArthavAhasyAnujJApanAyAM vidhimAha [bhA. 3086] doNha vi ciyatta gamaNaM, egassa'ciyatta hoti bhayaNA u / appattANa nimittaM, patte satyammi parisAo / / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-46, [bhA. 3086] . 223 . vR-yatraikaH sArthavAhastatra tamanujJApayanti, yevA pradhAnapuruSAste'nujJApayitavyAH / atha dvau sArthAdhipatI tatodvAvapyanujJApayitavyau, yadi prItikaM tatogamanaM kartavyam / athaikasyAprItikam aparasya prItikaMtatobhajanA bhavati, yastayoHprerakaH pramANabhUtastasya prItikegantavyam aprItike na gntvym|saarthN cAprAptAnAM 'nimittaM' zakunagrahaNaM bhavati / sArthaM prAptAH punaHsArthasyaiva zakunena gacchanti / sArthaprAptAzca tiH pariSadaH kurvanti, tadyathA-purato mRgapariSadaM madhye siMhapariSadaM pRSThato vRSabhapariSadam / / atha "doNha vi"tti padaM vivRNoti[bhA.3087] doni vi samAgayA satthigo ya jassa va vaseNa vaccati tu / aNanunnavite gurugA, emeva ya egatarapaMte / / vR-sArthavAha AdiyAtrikazca dvaavpimilitosmaagtausmkmnujnyaapynti|athvaa 'sArthikaH' sArtho vidyate yasyeti vyutpattyA sArthavAha eka evAnujJApyate / yasya vA vazena sArtho vrajati so'nujJApyaH |athaannujnyaapite sArthavAhAdau vrajanti tadA catvArogurukAH / atha dvau sArthAvekatra militau syAtAm, tatra ca dvau sArthAdhipatI, dvAvapyanujJApayitavyau / athaikamanujJApayanti tatra 'evameva' caturgurukAH |athaiktrH prAntaH tatazcintanIyam-sa prerako vA syAd aprerako vA / yadi prerakastato na gantavyam / atha gacchanti tataH evameva' cturgurukaaH|| ' kathaM tahiM gantavyam ? ityAha[bhA.3088] jo hoi pellato taM, bhaNaMti tuha baahuchaaysNghiyaa| vaccAma'nuggaho ttiya, gamanaM iharA uguru ANA / / vR- yastatra 'prerakaH' pramAmabhUto bhavati taM dharmalAbhayitvA bhaNanti-yadyanujAnIta tato vayaM yuSmAbhiH samaM yussmdbaahucchaayaasngghiitaavrjaamH| evamukteyadyasau brUyAt-bhamavan! anugraho'yaM me, ahaM sarvamapi bhagavatAmudantamudvahAmIti; evamanujJAte gamanaM vidyeyam / 'itarathA' yadyasau tUSNIkastiSThatibravIti vA 'mA samAgacchata' iti tatoyadi gacchantitatazcatvArogukha AjJAdayazca doSAH / / yadi sArthavAhasyAparasyavA prerakasyAprItike gamyate tata ete doSAH. [bhA.3089] paDisehaNa nicchubhaNaM, uvakaraNaM bAlamAdi vA haare| atiyatta gummiehi va, uDDubhaMte na vaareti|| vR-sa sArthavAhAdiH prAntaH sannaTavImadhyaprAptAnAMsAdhUnAMbhakta-pAnapratiSedhaMsArthAdvA niSkAzanaM vidadhyAt, upakaraNaM vA bAlAdIn vA anyena stenAdinA 'hArayet' apaharaNaM kArayedityarthaH, AdiyAtrikairvA' sArthArakSakaiH 'gaulpikairvA' sthAnarakSapAlaiH 'uddahyamAnAn' muSyamANAn sAdhUna 'na vArayati' udAsIna Aste ityarthaH / yata evaM tataH kiM kartavyam ? ityAha[bhA.3090] bhaddagavayaNe gamanaM, bhikkhe bhattaTThaNAe vsdhiie| thaMDilla asati mattaga, vasabhA ya padesa vosiraNaM / / vR-sArthavAhAdirbhadrako brUyAt yayUyamAdizata tadahaMsarvamapi sampAdayiSyAmi, siddhArthakavat campakapuSpavadvA zirasi sthitA api me bhAraM na kurutha / evaM vacane bhaNite sapti gamanaM krtvym| gacchadbhizcAdhvani bhaikSaviSayA bhaktArthanA-samuddezanaM tadviSayA vasativiSayA ca yatanA krttvy| saMjJAMkAyikI vA sthnnddilevyutsRjeyuH| sthaNDilasyAsatimAtrake vyutsujya tAvad vahanti yAvat ____ Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/46 sthaNDika prApnuvanti, evaM vRSabhAyatante, yadvA vRSabhAH purato gatvA yatra sthaNDilaM tatra prathamata eva tisstthnti|athsrvthaiv sthaNDilaM na prApyate tato dharmA-'dharmA''kAzAstikAyapradezeSvapivyutsRjanti ||amumevaarthmtideshdvaarennaah[bhaa.3091] puvvaM bhaNiyA jayaNA, bhikkhe bhattaTTa vasahi thaMDille / sAceva ya hoti ihaM, nANattaM navari kppmmi|| vR-bhikSA-bhaktArtha-vasati-staNDilaviSayA yatanA yA pUrvam' adhastanasUtreSu oghaniyuktI vA bhaNitA saivehAdhvani vartamAnAnAM mantavyA, sthAnAzUnyArthaM tu kiJcidatrApi vakSyate / tatra bhaikSadvAre 'navaraM' kevalamiha 'kalpe' adhvakalpaviSayaM nAnAtvam / / tadevAha[bhA.3092] aggahaNe kappassa u, gurugA duvidhA virAdhanA niymaa| purisa'ddhANaM satthaM, nAuMvA vI na giNhijjA / / vR-chinne'cchinnevApathiyadyadhvakalpaM nagRhNanti tadAcaturguravaH, 'dvividhAca' Atma-saMyamabhedAd virAdhanA niyamAd mantavyA / tatrAtmavirAdhanA bhaktAdyalAbhe kSudhAtasya paritApanAdinA, saMyamavirAdhanA tukSudhAtaH sannadhvakalpaM vinA kandAdigrahaNaM kuryAt / ato grhiitvyo'dhvklpH| ebhiH kAraNairna gRhNIyAdapi-yadi puruSAH sarve'pi saMhanana-dhRtibalavantaH,adhvA'pyekadaivasiko dvidaivasiko vA, sArthe'pi prabhUtabhaikSamavApyate tadapi dhruvalAbham, sArthazca bhadrakaH kAlabhojI kAlasthAyI ca / evamAdIni kAraNAni jJAtvA cchinnapathe'pyadhvakalpaM na gRhNIyAt / / sa punaradhvakalpaH kIzo grahItavyaH? ityucyate[bhA.3093] sakkara-ghata-gulamIsA, agaMThimA khajjUrA va tammIsA / sattU pinnAgovA, ghata-gulamisso khareNaM vaa|| vR-zarkarayA dhRtena ca mizrANi 'agranthimAni' kadalIphalAni khaNDIkRtAni gRhyante / atha zarkarA na prApyate tato guDena dhRtena ca mizritAni / teSAmabhAve khajUrANi dhRtaguDamizrANi / tadaprAptau saktukAn dhRta-guDamizrAn / tadalAbhe piNyAko'pi dhRta-guDamizro grahItavya / atha dhRtaM na prApyate tataH kharasaMjJakena tailena mizritaH pinnyaakH|| eteSAM grahaNe guNamupadarzayati[bhA.3094] thovA vi haNaMti khuhaM, na ya taha kareMti ete khjNtaa| sukkhodaNaM va'laMbhe, samitima daMtikka cuNNaM vA // vR- "etAni' agranthimAdIni khAdyamAnAni stokAnyapi kSudhaM ghnanti, na caitAni bhuktAni santi tRSNAM kurvanti, ata Izo'dhvakalpo gRhyate / IzasyAlAbhe 'zuSkaudanaH' zuSkakUraH, tadalAbhe 'samitimAH' zuSkamaNDakAH, tadaprAptau 'dantikkacUrNa tandulaloTTaH, yadvA dantikvaM-tandulacUrNaH, cUrNaM tu-modakAdikhAdhakacUri; etat sarvamapi dhRta-guDena mizrayitvA sthApanIyam / yadi zuddhaM bhaktaM labhante tato nAdhvakalpaM bhujate, yAvanmAtreNa vA nyUnaM zuddhaM labhante tAvanmAtramadhvakalpAt parimuate, anupasthApitebhyo vA prycchnti| adhvAnaM pravizadbhiraparamapi yad grahItavyaM tad darzagati[bhA.3095] tivihA''bhayabhesajje, vaNabhesajje ya sappi-muha-paTTe / suddhA'sati tiparirae, jA kammaM naaubddhaannN|| Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-46; [bhA. 3095] 225 vR-trividhAH-triprakAzavAtaja pittaja-zleSmajabhedAyeAmayAH-rogAsteSAM yAni bhaiSajyAni, yAnica vraNasya bhaiSajyAni sarpimizrANi madhumimANi vAvraNeSu dattvA paTTaidhyante tAni gRhnnnti| sarvamapyetadadhvakalpAdikaMprathamataH punaradhvAnaM stokaMvA bahuMvA jJAtvA tadanusAreNAdhvakalpo'pi grahItavyaH / evaM yadA sarvamapyutpAditaM bhavati tadA kiM vidheyam ? ityAha[bhA.3096] addhANa pavisamANo, jANaganIsAe gAhae gcchN| aha tattha na gAhijja, cAumAsA bhave gurugaa|| vR-adhvAnaM pravizan sUri prathamata eva jJasya-gItArthasya nizrayA-taM puraskRtya gacchamadhvakalpaM grAhayati / atha 'tatra' adhvapraveze gacchaMna grAhayati tatazcaturmAsA gurukA bhaveyuH / ato gItArthaM puraskRtyAgItArthapratyayanimittamantarA'ntarA kAnicidrarthapadAni parityajan sUrirgacchamadhvakalpaM grAhayet / / evaMvidhena vidhinA nirgatAnAmayaM vidhiH[bhA.3097] sabhae sarabhedAdI, liMgaviogaMca kAu giiytthaa| kharakammiyA va houM, kareMti guttiM ubhyvgge|| vR-yatra sabhayaMtatra vRSabhAH svarabheda-varNabhedakAriNIbhirgulIkAbhiranyAzaM svaraM varNaca kRtvA gacchanti / athavA yathA 'ete saMyatAH' iti na jJAyate tathA liGgaviyogaMkRtvA gItArthA gacchanti / kharakarmikAvAsanaddhaparikarA yathAsambhavaMgRhItAyudhAbhUtvA vRSabhAH 'ubhayavarge sAdhu-sAdhvIlakSaNe 'guptiM rakSAM kurvanti / / kiJca[bhA.3098] je puTviM uvakaraNA, gahiyA addhANa pvismaannehiN| jaMjaMjoggaMjattha u, addhANe tassa pribhogo|| . vR-yAni pUrvadharmakarakAdInyupakaraNAniadhvAnaM pravizadbhirgRhItAni teSAMmadhye yadyasmin kAle yogyaM tasya tadA adhvani paribhogaH karttavyaH ||athaadhvklpbhoge vidhimAha[bhA.3099] sukkhodaNo samitimA, kaMjusiNodehi uNhaviya muNje| mUluttare vibhAsA, jatiUNaM niggate vivego|| vR-"kaMjusiNodehi"ttiiha calATadeze'zrAvaNaM kaanyjikNbhnnyte|ydaah cUrNikRtavasAvaNaM lADANaMjiyaM bhnnnnitti|tto'vshraavnnenossnnodkenvaashusskaudnNshussksmitimaaNshc uNayitvA' mRdubhavanArthamuSNIkRtya bhuJjIta / "jaiUNaM niggae vivego" tti evamAdikayA yatanayA yatitvA yadAadhvano nirgatAstadA tamadhvakalpamabhuktaM bhuktodvaritaMvA vivicanti, prisstthaapyntiityrthH| "mUluttarevibhAsa"ttimUlottaraguNaviSayA vibhaassaakrtvyaa| tadyathA-ziSyaH pRcchati-yoadhvakalpa AdhAkarmikaH parivAsitazca sa tAvadAdhAkarmikatvenottaraguNopaghAtI parivAsitatvena tu mUlaguNopaghAtI tataH kimeSa bhujyatAm ? uta pratidivasaM labhyamAnamAdhAkarma ? atrocyateadhvakalpo bhujyatAM nAdhAkarma // nanu doSadvayaduSTo'sau ? sUrirAha* [bhA.3100] kAmaM kammuMtu so kappo, nisiM ca privaasito| tahA vikhalu so seo, na ya kammaM dine dine|| kR'kAmam anumatam-yadasAvadhvakalpa ekatAvadAdhAkarmaaparaMca 'nizi' rAtrauparivAsitaH, [1915 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/46 tathApi 'khalu' nizcitaM 'sa eva' adhvakalpaH zreyAn, na cAdhAkarma dine dine labhyamAnaM varam / / kutaH? iti ced ucyate[mA.3101] AdhAkammA'satiM ghAto, saI puvvahate ttiy| je u te kammamicchaMti, nigdhiNA tena me matA // vR-yadAdhAkarma dine dine labhyate tatra 'asakRd' anekavAraM jIvopaghAtaH, adhvakalpe tu yadAdhAkarma tatra 'sakRd' ekameva vAraM jIvopaghAtaH, pUrvahatAzca te jIvA na dine dine hanyante, ato'dhvakalpa eva varaM nAdhAkarma / ye punaH 'te' aviditapravacanarahasyA adhvakalpaM mUlottaraguNopaghAtinaM matvAna bhuJjate, AdhAkarma tu kevalottaraguNopaghAtakamiti matvA dine dine bhoktumicchanti, te'tyantanighRNAH sattveSu, ata eva na te mama sammatA iti // bhaikSadvAra evaM vizeSaM darzayati[bhA.3102] kAluTThAImAdisu, maMgesujataMti bitiybhNgaadii| liMgavivegokate, cuDalIe maggato abhe| kR-kAlotthAyiprabhRtiSu bhnggessudvitiiybhnggmaadiikRtvaaytnte|tthaahi-kaalotyaayiikaalniveshii sthAnasthAyI kAlabhojI ityatra prathamabhaGge nAsti yatanA, sarvathA'pi zuddhatvAta; dvitIyAdiSu tu smbhvti|ttr dvitIyamaGge akAlabhojItikRtvAkhaliGgavivekaMvidhAya rAtrauparaliGgena gRhnnnti| tRtIyacaturthabhaGgayorasthAyIti kRtvA yad gavAdibhirAkrAntaMsthAnaMtatra tiSThantiApajamAdiSucaturSa bhaGgeSvakAlanivezIti kRtvA kAlikAyAM tiSThantazcaDalikayA saMstArakabhUmyAdiSu bilAdikaM gaveSayanti / navamAdiSu SoDazAnteSTasu bhaGgeSu akAlotthAyIti kRtvA rAtrau gantavye upasthite 'mArgataH' pRSThataH sthitA gacchanti / kvasati? ityAha-'abhaye yadi pRSThato gacchatAMstenAdibhayaM na bhavet / bhaktArthanaMtu yaH sArtho'kAlasthAyI tatra nirbhaye purato gatvA samuddizanti yathA samuddiSTe sArthastatra prApnoti, vasatiM ca madhye gRhnti||tthaa[bhaa.3103] sAvaya annaTThakaDe, aTThAsukkhe saya joijtnnaae| tene vayaNacaDagaraM, tatto va avAuDA hoti // -zravApadabhaye'nyaiH-sArthikairAtmArtha yo vRtiparikSepaH kRtastatra tisstthnti| tadabhAve "aTTa" tti sAdhUnAmarthAya kRte vRtiparikSepe tiSThanti / tadabhAve "sukkhe saya" tti zuSkakaNTikAbhiH svayameva vRtiparikSepaM kurvanti / "joi jayaNAe" ti yadizvApadabhayejyotiSA-agninA kArya tataH prkRtmgnisevnte|athtetNsevituNnprycchnti tataH parakRtamevAgniMgRhItvAprAzukadArubhiH prajvAlayanti / yatra tu stenabhayaM tatra tathA 'vacanacaTakara' vAgADambaraM kurvanti yathA te stenA bhayAdeva zIghraM nazyanti / athavA yataH-yasyA dizaste samAgacchanti tadabhimukhIbhUya aprAvRtA bhavanti ||evNvidhN vidhiM kurvANA adhvano nistaranti / athAyaM vyAghAto bhavetU[bhA.3104] sAvaya-tenaparaddhe, satye phiDiyA tato jati hvejaa| aMtimavaigA viMTiya, niyaTTanaya goulaM khnnaa|| mahATavyAMsiMhAdibhiHzvApadaiH stenairvAsArthaprArabdhaHsandizodizivipraNaSTaH, sAdhavo'pyekAM dizaMgRhItvA vipraNaSTAH 'tataH' sAryAsphiTitAyadibhaveyuH, tatodigbhAgamajAnantovanadevatAyAH Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM- 46, [bhA. 3104] kAyotsargaM kurvanti sA ca vrajikA vikurvati, antimAyAM ca vrajikAyAmupakaraNaviNTikAM vismAyati, tasyA grahaNArthaM sAdhUnAM nivartanam, yAvat tatrAgatAH tAvad gokulaM na pazyanti, tato guruNAM samIpe kathanam, yathA-nAsti sA vrajiketi / idabheva spaSTayatiaddhANammi mahaMte, vaTTaMto aMtarA tu aDavIe / sattha tenaparaddho, jo jatto so tato naTThI // [bhA. 3105 ] vR- adhvani mahati varttamAnaH sArtha sarvo'pyantarA mahATavyAM stenaiH prArabdhaH, tatazva yo yatra vattete sa tata eva 'naSTaH' palAyitaH // [bhA. 3106 ] saMjayajaNo ya savvo, kaMcI satthilluyaM alabhamANo / paMthaM ajANamANo, paviseja mahADaviM bhImaM // 227 vR-saMyatajanazca sarva kaJcidapi sArthikamalabhamAnaH panthAnaM cAjAnan bhImAM mahATarvI prviset|| tataH kiM karttavyam ? ityAha [ bhA. 3107] savvatthAmeNa tato vi savvakajjujjayA purisasIhA / vasabhA gaNIpurogA, gacchaM dhAriti jataNAe // vR- tataH 'sarvasthAmnA' sarvAdareNa vRSabhAH 'sarvakAryodyatAH' sakalagacchakAryaikabaddhakakSAH 'puruSasiMhAH' sAtizayaparAkramatayA puruSANaM madhye siMhakalpAH 'gaNipurogAH' AcAryapurassasa IdRzyAM viSamadazAyAM prapatantaM gacchaM yatanayA dhArayanti // tAmevAha [bhA. 3108] jai tattha disAmUDho, havejja gaccho sabAla - vuDDo u / vanadevayAe tAhe, niyamapagaMpaM taha kareti // vR-yadi 'tatra' aTavyAM sabAla-vRddho'pi gaccho diGgUDho bhavet tato niyamena-nizcayena prakampaHdevatAyA Akampo yasmAditi niyamaprakampaH- kAyotsargastaM vanadevatAyA AkampanArthaM tathA kurvanti yathA sA AkampitA satI digbhAgaM vA panthAnaM vA kathayati // yataH [mA. 3109] sammaddiTThI devA, veyAvaccaM kareti sAhUNaM / gokulavauvvaNAe, AsAsa paraMparA suddhA // vR-ye samyagdRSTayo devAste sAdhUnAM 'vaiyAvRttyaM' bhaktapAnoSTambhAdinA dravyApadAdyuddharaNAtmakaM kurvantIti sthiti / tataH samyagdhaSTidevatA kAcid gokulaM vikurvati / sAdhUnAM taddarzanenAzvAsaH / tatastayA devatayA sAdhavo gokulaparamparayA tAvad nItA yAvajjanapadaM prAptAH / tayA evaM nItA api te 'zuddhAH' nirdoSAH // amumevArthaM savizeSamAha [ bhA. 3110] sAvaya-tenaparaddhe, satye phiDiyA to jai havijjA / aMtimavaIgA viMTiya, niyaTTaNaya goulaM kahaNA // bR- zvApadaiH stenaizva prArabdhe naSTe ca sArthe 'tataH ' sArthAt sphiTitA yadi bhaveyuH tataH kAyotsargeNa devatAkampayet / AkampitA ca kAcit panthAnaM kathayet, kAcid vrajikAH paramparayA vikurvya janapadaM prApayet / antimAyAM ca vrajikAyAmupakaraNaviNTikAmupadhiM (vA) vismArayet / tadarthaM sAdhUnAM nivarttanA / yAvat tatrAgatAstAvad gokulaM na pazyanti / tato guruNAM samIpe kathanam, yathA-nAsti sA vrajiketi / gurubhizca jJAtam, yathA- etat sarvaM devatAkRtamiti // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/46 [bhA. 3111] bhaMDI bahilaga-bharavAhigesu esA tu vaNNiyA jataNA / odariya vivitsu ya, jayaNa imA tattha nAtavvA // vR-bhaNDI - bahilaka - bhAravAhisArtheSu 'eSA' anantaroktA yatanA varNitA / athaudarikeSu 'vivikteSu ca ' kArpaTikeSviyaM yatanA jJAtavyA / / tAmevAha[ bhA. 3112] odaripatthayaNA'sai, patthayaNaM tesi kaMda-mUla-phalA / aggahaNammiya rajjU, valiMti gahaNaM ca jayaNAe / vR- AgADhe rAjadviSTAdikArye audarikAdibhiH saha gamyamAne 'pathyadanasya' zambalasyA'bhAve yadi teSAm' audarikAdInAM kanda-mUla-phalAnyAharo bhavet tataH sAdhUnAmapi tamevAhAraM svayaM prayacchanti / ye ca tatrApariNatAste kandAdi na gRhNanti / agrahaNe ca te sArthikA apariNatAnAM bhISaNArthaM rajjurvalayanti, tato yatanayA grahaNaM kurvanti // idameva spaSTayatikaMdAi abhuMjaMte, apariNae satdhigANa kahayaMti / [bhA. 3113] pucchA vedhAse puna, dukkhiharA khAiuM purato / / vR- apariNate kandAdikamabhuJjane vRSabhAH sArthikAnAM kathayanti etAn tathA bhApayata yathA khAdanti / tataste sArthikA rajjuvalanaM kurvanti / tato gItArthA kRtasaGketAH pRcchanti - kathayata, kimetAbhI rajjubhi prayojanam ? / sArthikA bhaNanti - vayamekanAcArUDhAH, ato yo'smAkaM kandAdInI na bhakSayati taM vayametAbhirvihAyasi lambayAmaH, 'itarathA' tasya bubhukSArttasya purataH khAdituM 'duHkha' duSkaram, na vayaM bhakSayituM zaknuma iti bhAvaH // [bhA. 3114] iharA vi bharati eso, amhe khAyAmo so vi tu bhaena / kaMdAdi jagahaNe, imA u jataNA tahiM hoti / / vR- kandAdInyabhakSayannitarathA'pyasyAmaTavyAmavazyameSa mriyate ato vihAyasi lambanena taM mArayitvA sukhenaiva vayaM bhakSayAmaH ityukte 'so'pi ' apariNato bhayena kandAdibhakSaNaM karoti / evamAdipu kAryeSu kandAdigrahaNe prApte iyaM yatanA bhavati // tAmevAha [bhA. 3115] phAsuga joniparitte, egaTThiga'baddha bhinna bhinne a / baddhaTThie vi evaM emeva ya hoi bahubIe // emeva hoi uvariM, egaTThiya taha ya hoi bahubIe / sAhAraNarasabhAvA, AIe bahuguNaM jaMca // [mA. 3116] vR-dve api vyAkhyAtArthe / / pAnakayatanAmAha [bhA. 3117] tuvare phale ya patte, rukkha-silA-tuppa-maddaNAdIsu / pAsaMdaNe pavAte, Atavatatte vahe avahe // vR- eSA'pi gatArthA / / gatA azivaviSayA yatanA / athAvamaudaryaviSayAM yatanAmAha[bhA. 3118] ome esaNasohiM, pajahati paritAvito digiMcchAe / alabhaMte vi ya maraNe, asamAhI titthavocchedo // vR- avamaudarikaM vijJAyAnAgatameva dvAdazabhirvarSe nirgantavyam / atha na nirgacchanti tatazcaturguru AjJAdayazca doSAH / tatra ca tiSThan 'digiJchayA' kSudhA paritApitaH sanneSaNAzuddhiM prejahAti, Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 46, [bhA. 3118] athavA bhakta pAnamalabhamAno maraNamApnoti / asamAdhinA ca mriyamANo devadurgatiM durlabhabodhikatvaM ca prApnoti / evaM cAnyA'nyasAdhuSu mriyamANeSu tIrthasya vyavacchedo bhavati / / yata evamataH[bhA. 3119] omodariyAgamane, magge asatI ya paMthe jayaNAe / paripucchiUNa gamanaM, caubvihaM rAyaduduM ca // 229 vR- avamaudarikAyAM gamane prApte pUrvaM mArgeNa gntvym| mArgasyAbhAve pathA'pi 'kiM chinno'cchinno vA'yaM panthAH ?' iti paripRcchya 'yatanayA' azivadvAroktayA gamanaM vidheyam / atha rAjadviSTadvAramtacca nirviSayAdibhirvakSyamANabhedaizcaturvidham / / tatra sa rAjA kathaM pradveSamApannaH ? ityAzaGkAvakAzamavalokyedamAha [ bhA. 3120] orohadharisaNAe, abbharahitasehadikkhaNAe vA / ahimara aniTThadarisaNa, vuggAhaNayA anAyAre // vR- avarodhaH - antaHpuraM tasya liGgasthena kenApyAgharSaNA kRtA, rAjJo vA'bhyarhitaH - gauraviko rAjA - 'mAtyAdiputraH zaikSo dIkSito bhavet, sAdhuveSeNa vA kecidabhimarAH praviSTAH, aniSTaM vA sAdhudarzanaM svayameva purohitaprabhRtibhirvA vyudgrAhito manyate, saMyato vA kayAcidaviratikayA samamanAcAraM pratisevamAno dRSTaH / evamAdibhi kAraNaiH pradviSTa itthaM caturvidhaM daNDaM prayuJjIta // [ bhA. 3121] nivvisau tti ya paDhamo, bitio mA deha bhatta - pAnaM se / tatito uvakaraNaharo, jIya carittassa vA bheto // vR- prathamo rAjadaNDo nirviSayA''jJApanalakSaNaH / dvitIyo mA bhaktapAnamamISAM prayacchatetyevaMlakSaNaH / tRtIyaH punarupakaraNaharaH / caturtho jIvitasya cAritrasya vA bhedaH karttavyaH // evaMvidhe caturvidhe rAjadviSTe AjJAtikramaM kurvANAnAM prAyazcittamAha [ bhA. 3122] gurugA ANAlove, baliyataraM kuppe paDhamae doso / giNhaMta-deMtadosA, bitiya - tie carime duviha bheto // vR-yena rAjJA nirviSayA AjJaptAstadAjJAlopaM vidhAya tiSThatAM catvAro gurukAH / anyaccAjJAtikrame rAjA 'balikataraM' gADhataraM kupayati, eSa prathamabhede doSo'bhihitaH / dvitIyatRtIyabhedayoryena rAjJA grAma-nagarAdiSu bhakta-pAnamupakaraNaM vA vAritaM tatra ye sAdhavo gRhNanti ye ca gRhasthAsteSAM prayacchanti teSAmubhayeSAmapi doSAH - grahaNA - SSkarSaNAdayo bhavanti / caramaH caturtho bhedaH tatra dvividho bhedo bhavati, jIvitabhedazcAritrabhedazcetyarthaH // atha nirviSayAjJaptAnAM gamanavidhimAha[bhA. 3123] sacchaMdeNa ya gamanaM, bhikkhe bhattaTThaNe ya vasahIe / dAre va Thito saMbhati, egaTTha Thito va ANAve // vR-yatra rAjJA bhaNitAH - svacchandaM gacchantu bhavantaH, nAhaM gacchatAM kamapi nirodhaM kurve; tatra bhaikSe bhaktArthane vasativiSayAM ca sAmAcArIM na parihApayanti / atha 'dvAre' grAmAdipravezamukhe sthito rAjapuruSavarga sAdhUn bhikSAgatAn niruNaddhi 'ekatra vA' sabhA-devakulAdau sthitaH sAdhUn bhoktumAtmasamIpe AnAyayati tato vakSyamANAM yatanAM kurvantIti niryuktigAthAsamAsArthaH // sAmpratamidameva vyaktIkurvannAha [bhA. 3124] sacchaMdeNa u gamanaM, sayaM va sattheNa vA vipuvyuttaM / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 230 vRhatkalpa-chedasUtram -2-1/46 tatthuggamAdisuddhaM, asaMthare vA panagahAnI / / vR-yatra rAjJA svacchanedana gamanamanujJAtaM tatra svayaM vA sArthena vA sahitA gacchantaH 'pUrvoktam' ihaivaashivdvaareoghniyuktiivaabhnnitNbhaikss-ssttkaayytnaadikNkrttvym|nvrNttrsvcchndgmne udgamAdizuddhaM bhaktapAnaM grAhyam / asaMstaraNe paJcakaparihANyA gRhNanti / atha rAjA 'mA atraiva janapade kacit pradeze nilIya sthAsyanti' iti budhyA puruSAn sahAyAn prayacchati, tataste puruSA bhaNanti-yUyaM grAmaM pravizya tatra bhikSAmaTitvA bhuktvA ca pratyAgacchata, vayamihaiva grAdvAre sthitAH pratIkSAmahe; tataste tatra sthitA yo ya sAdhuH samAgacchati taM tathA nirundhate yAvatA sarve'pi militAH / athavA te rAjapuruSAH sabhAyAM devakule vA sthitA bruvate-yUyaM bhikSAmaTitvA gRhItvA ceha samAgacchata, asmAkaM samIpe samuddizateti / tatazca[bhA.3125] tiNhegayare gamane, esaNamAdIsu hoti jatiyavvaM / bhattaTTaNa thaMDille, asatI vasahIe jaM jattha / / vR-trayANAMprakArANAmekatarasmingamane essnnaayaamaadishbdaadudgmotpaadnyoshcytitvym| bhaktArthanaM tu dvayorAdhagamanayormaNDalyAdividhinaiva kurvanti, tRtIye tu gamane rAjapuruSasamIpe bhunyaanaanaaNnmnnddlyaadiniymH| sthaNDilasAmAcArItutriSvapinahApayanti, rAjapuruSasamIpasthitA vaakurukucaaNkurvnti|ydite bravIran-'asmatsamIpevastavyam'tatovasatAvasatyAMyadyatrAlpadoSataraM kAryaM tat tatra kartavyam // atha prakAratrayameva vyaktIkurvanAha[bhA.3126] sacchaMdao ya ektaM, bitiyaM annattha bhottihaM eha / tatie bhikkhaM ghettuM, iha bhuMjaha tIsuvI jtnnaa|| vR-ekaM svacchandatagamanam, dvitIyaM punaranyatrabhuktveha samAgacchata, tRtIyaM bhikSAM gRhItvA iha samAgatya bhojanaM kuruta, eSu triSvipa bhaikSAdiyatanA kartavyA ||atraiv vizeSaM darzayati[bhA.3127] sabiijjae va muMcati, ANAvettuM vacollae deti / amhuggamAisuddhaM, anusaTThi anicche jaM aMtaM // vR- vAzabdAH prakArAntaropanyAse / kazcidatiprAntaH sadvitIyAn sAdhUna muJcati / kimuktaM bhavati?-sAdhUnAM bhikSAmaTatAM rAjapuruSAn pRSThataH sthitAn hiNDApayati, teca yadhutsukAyamAnA aneSaNIyaM grAhayanti; yadi vAsa rAjapuruSa ekatrasthAne sAdhUna nirudhya 'collakaM bhojanamAnAyya dadAti, yathA-sarve'pyetadAhArayata; tato'sau vaktavyaH-asmAkamudgamAdizuddhaMgrahItuM kalpate / evamukto yadhussaGkalayati tato bhikSAM hiNDante / atha notsaGkalayati tato'nuziSTi krtvyaa| tathApi moktumanicchati yat colakaM 'anta' piNyAka-doSAnnAdi tad gRhnnnti|| [bhA.3128] puvvaM va uvakkhaDiyaM, khIrAdI vA anicche jaM diti| kamaDhaga bhutte saNNA, kurukuya duviheNa vi daveNa // vR-athavA collake AnIte tanmadhyAd pUrvamAtmArthaM taiH 'upaskRtaM' rAddhaM kSIra-dadhyAdi vA tad bhuJjate / yadi pUrvarAddhaM necchita pradAtum, bravIti ca-yadahaM bhojayAmi bhaNAmi vA tat samuddizata; tataHzuddhamazuddhaM vAyatte prycchntitdbhunyjte|ttrceyNytnaa-kmddhkessuprsprNsaantrmupvissttaaH santo bhuJjate, bhuktottarakAlaM saMjJAvyutsarjanAnantaraM ca prAzukamRttikayA dravemaca 'dvividhenApi' Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ an uddezakaH 1, mUlaM-46, [bhA. 3128] 231 sacittA-'cittabhedabhinnena saMjJAvyutsarjanAnantaraM ca prAzukamRttikayA draveNa ca 'dvividhenApi' sacittA-'cittabhedabhinnena kurukucaaNkurvnti|ttrpuurvmcitten, pazcAt sacittenApi; pUrvamizreNa, pazcAd vyavahArasacitteneti (vA) ||gtN nirviSayAjJapanadvAram / atha bhakta-pAnanivAraNAdvAraM vyAcaSTe[bhA.3129] biie vi hoi jayaNA, bhatte pAne almmaannmmi| dosINa-takka-piMDI, esaNamAdIsu jatitavvaM // vR-dvitIye'pi rAjadviSTe bhakta-pAne'labhyamAneiyaMyatanAbhavati-yAvadadyApijanonasaJcarati tAvat pratyUSevelAyAM doSAnnaM tavaM ca gRhNanti, piNyAkapiNDikAM vAyasapiNDikAM vA gRhNanti, tataH paJcakaparihANikrameNaeSaNAdiSu yatitavyam // keSu punastad gRhyate ? ityAha[bhA.3130] purANAdiM pannaveDe, nisi pi gItatthe hoti ghnnNtu| aggIte divA gahaNaM, suNNaghare vA imehiM vA / / vR-purANaM vA zrAvakaMvA sAdhusAmAcArIkuzalaM prajJApya yadi sarve'pigItArthAstataH 'nizyapi' rAtrAvapigrahaNaM kurvnti| agItArthamizreSutupurANAdiprajJApitaH sanzUnyagRhe vAzabdAdavakulAdau balinivedanalakSyeNa paudgalikAdikaM sthApayati tasya divA grahaNaM kartavyam / eteSu vA sthAneSu sthApitaM gRhNanti // tAnyevAha[bhA.3131] uMbara koTiMbesu va, devaule vA nivedanaM rnno| katakaraNe karaNaM vA, asatI naMdI duvihadavve // vR-devakulAdiSuye udumbarAsteSvanikAlakSyeNopaDhaukitaM kuuraadikNgRhnnnti|kottttimbaanaamytr gobhaktaM dIyate tatra gobhaktalakSyeNa sthApitaM gRhNanti / araNye vA yad devakulaM tatra balinivedanaM gRhaNanti / rAjAnaM ca sadaiva svayaM pareNa vA bhaNanto bhANayantazca tiSThati (nti), yadi rAjA bahubhirapyupAyairupazamyamAno'pi nopazAmyati tato yaH saMyataH 'kRtakaraNaH' iSuzAstrekRtAbhyAsaH sahayodhI vAsa karaNaMkaroti, taMrAjAnaMbaddhavA shaastiityrthH| vidyAbalena vA vaikriyalabdhisampanno vaavissnnukumaaraadirivtsyshikssaaNkroti| "asaI"ttiyadA kRtakaraNAdayonaprApyante tadA'dhvAnaM gacchabhi nandi' pramodoyenadravyeNa gRhItena syAtta dvividhamapigrahItavyamtadyathA-prAzukamaprAzukaM vA, parIttamanantaM vA, parivAsitamaparivAsitaM vA, eSaNIyamaneSaNIyaM veti // gataM bhaktapAnapratiSedhadvAram / athopakaraNaharadvAraM vyAkhyAnayati[bhA.3132] taie vihoti jataNa, vatthepAde albbhmaannmmi| ucchuddha vippaiNNe, esaNamAdIsu jatitavvaM / / vR-'tRtIyaM rAjadviSTaM nAma' yatra rAjJA pratiSiddham-'mA'mISAM vastraM pAtraM vA ko'pi dadyAd apaharttavyaM vA; tatra vastre vA pAtre vAalabhyamAne yatanA krtvyaa| katham? ityAha-devakulAdiSu kArpaTikairyad vastrAdikam 'ucchuddhaM' parityaktaM yacca 'viprakIrNam' utkuruTikAdisthApitaM tad gRhNanti / eSamAdidoSeSu vA yatitavyam, vastragrahaNe paJcakaparihANyA yatanA kartavyeti // [bhA.3133] hiyasesagANa asatI, taNa aganI sikkagA va vaagaavaa| pehuNa-cammaragahaNaM, bhattaM tu palAsa pANisuvA / / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/46 vR- rAjJA sAdhUnAmupakaraNAni hRtAni, tataH taccheSANAM-taduddharitAnAmabhAvaH saMvRttaH kiJcidapyavaziSyamANaM nAstIti bhAvaH / tataH zItAbhibhUtAH santastRNAni gRhNanti agni vA sevante / pAtrakabandhAbhAve sikkekAni, prAvaraNAbhAve tu zaNAdivalkAni gRhNanti / "pehuNaM" ti mayUrAGgamayI picchikA rajoharaNasthAne kartavyA / carmaNo vA prastaraNa-prAvaraNArthaM grahaNa kaarym| bhaktaM tu palAzapatrAdiSu, teSAmabhAve pANiSvapi gRhNIyAdvA bhuzIta vA / / [bhA.3134] asaI yaliMgakaraNaM, pannavaNaTThA sayaMva ghnntttthaa| AgADhe kAraNammiM, jaheva haMsAdiNaM gahaNaM / / vR-yadi rAjA khaliGgenopazAmyamAno'pi nopazAmyati, upakaraNaM vAsvaliGgena mRgyamANaM na labhyate, tataH paraliGgaM kurvanti / kimartham ? ityAha-prajJApanArthaM svayaM vA grahaNArtham / kimuktaM bhavati ? -bauddhAdinA rAjJo'numatena paraliGgena sthitAH svasamaya-parasamayavedino vRSabhAyuktiyuktairvacobhistaM rAjAnaM prajJApayanti, tena vA paraliGgena sthitA upakaraNaM svayamevotpAdayanti / IzeAgADhekAraNeyathaiva haMsatailAdInAMgrahaNaMtathAvastra-pAtrAderapyavasvApana-tAlodghATanAdiprayogaH kartavyamiti / / gatamupakaraNaharadvAram / atha jIvita-cAritrabhedadvAraM bhAvayati[bhA.3135] duvihammi bheravammiM, vija nimitte ya cuNNa devI y| seDimmi amaccammi ya, esaNamAdIsu jatitavvaM // vR-'dvividhe' jIvita-cAritravyaparopaNAtmake bhairave samutpanne taM rAjAnaM vidyayA nimittena vA cUrNairmA vazIkuryAt, yA vA devI tasya rAjJA iSTA sA vidyAbhirAvartayate / evamapyanupazAntau zreSThinamamAtyaM vA upalakSaNatvAtpASaNDigaNaM vA prajJApayanti, tatastadAreNopazamayanti / athavA yAvad nRpatimupazamayanti tAvat zreSThino'mAtyasya vAavagrahe tiSThanti / eSaNAdiSuca prAgvadeva yatitavyam // [bhA.3136] AgADhe annaliMgaM, kAlakkhevo va hoti gamanaM vaa| kayakaraNe karaNaM vA, pacchAdaNa thAvarAdIsu / / vR-AgADhe rAjadviSTe'nyaliGga vidhAyAjJAyamAnastatraiva kAlakSepaH karttavyaH viSayAntaragamanaM vA krtvym|yovaa kRtakaraNaHsa karaNaM karoti, viSNukumArAdiriva nRpateH shikssaaNkrotiityrthH| atha tadapi nAsti tataH sthAvarAH-vRkSAsteSAM gahaneSu AdizabdAt padmasaraHprabhRtiSu vA AtmAnaM pracchAdya divA nilInA Asate rAtrau ca vrajanti / gataM rAjadviSTadvAram / atha bhayAdidvArANi yugapadAha[bhA.3137] bohiya-micchAdibhae, emeva ya gammamANa jtnnaae| doNha'TThA va gilANe, nANAdaTThA va gmmte|| vR-bodhikAH-mAlavastenAH, mlecchAH-pArasIkAdayaH, tadAdInAMbhaye samupasthitezIghraM dezAntaraM gantavyam / tatra ca gamyamAne 'evameva' azivAdidvAravad bhaikSAdikaM yatanayA kartavam / AgADhaM gantavyam |glaantvevaa dvayorAya gamyate, vaidysyaussdhaanaaNchetorityrthH| uttamArthe tuniryApaNArthaM praticarako gacchet / uttamArthaM pratipitsu vizodhikaraNArthaM gItArthasamIpaM gacchet / jJAna-darzana Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM - 46, [bhA. 3137] 233 cAritrArthaM vA gantavyam / etaiH kAraNairgamyamAne pUrvaM mArgeNa pazcAdacchinnena cchinnena vA pathA'pi gantavyam / atra yatanAmAha [bhA. 3138] epAgannaM ca satA, vIsaM ca'ddhANaniggamA neyA / etto ekkkammiya, sataggaso hoi jataNAo // vR-sArthapaJcakena kAlotthAyiprabhRtimizcaturbhiH sArthavAhairaSTabhizcAdiyAtrikairekapaJcAzacchatAni viMzatyadhikAni adhvanirgamaprakArA bhavanti / ete ca prAk saprapaJcaM bhAvitAH / eteSu bhaGgakeSvekaikasmin bhaGgake' zivAdikAraNe'dhvani gacchatAM zatAgrazaH prAguktanItyA yatanA bhavanti // mU. (47) saMkhaDiM vA saMkhaDiyapaDiyA ittae / vR- athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha [ bhA. 3139] duvihA'vAtA u vihe, vuttA te hojja saMkhaDIe tu / tattha diyA vina kappati, kimu rAtiM esa saMbaMdho // vR- 'vihe' adhvani gacchatAM saMyamA-''tmavirAdhanAbhedAd dvividhAH pratyapAyA uktAH / saGghaDyAmapi gacchatAMta eva pratyapAyA bhaveyuH / atastatra divA'pi gantuM na kalpate kimuta rAtrau ? eSa sambandhaH / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - "saMkhaDiM vA " iti vAzabdAd "na kalpate" ityAdipadAnyanuvarttanIyAni / tadyathA- na kevalamadhvAnaM rAtrau vA vikAle vA gantuM na kalpate, kintu saGghaDimapi rAtrI vA vikAle vA saGghaDipratijJayA 'etuM' gantuM na kalpate / eSa sUtrasaGkSepArthaH // atha bhASyakAro vistarArthaM bibhaNiSurAha [bhA. 3140] saMkhaMDijaMti jahiM, AUNi jiyANa saMkhaDI sa khalu / tappaDitA na kappati, annattha gate siyA gamaNaM / vR- sam-iti sAmastyena khaNDayante - troTayante, 'jIvAnAM' vanaspatiprabhRtInAmAyUMSi prAcuryeNa 'yatra' prakaraNavizeSe sA khalu saGghaDirityucyate, "svarebhya iH" ityauNAdika ipratyayaH, pRSodarAditvAdanusvAralopaH, tAM saGghaDiM 'tatpratijJayA' 'saGghaDimahaM gamiSyAmi ityevaMlakSaNayA gantuM na klpte| evaM bruvatA sUtreNedaM sUcitam -'anyArtham' aparakAryanimittaM saGghaDigrAmaM gatasya saGghaDyAmapi gamanaM syAditi / athAtraiva prAyazcittamAha [ bhA. 3141 ] rAo va divasato vA, saMkhaDigamaNe havaMta'nugghAyA / saMkhaDa egamanegA, divasehi taheva purisehiM // vR-rAtrau vA divasato vA saGghaDyAM saGghaDigrAmamuddizya gamane catvAro'nuddhAtAH prAyazcittam / sA ca saGghaDI divasaiH puruSaizcaikA anekA ca bhavati // idameva spaSTayatiego egadivasiyaM, ego 'negAhiyaM va kujjAhi / negA va egadivasiM, negA va anegadivasaM tu // [bhA. 3142 ] vR- ekapuruSa ekadaivasikIM saGkhaDIM kuryAt, ekaH 'anekAhikAm' anekadaivasikIm, aneke puruSAH sambhUyaikadaivasikIm, aneke puruSA anekadaivasikIM saGghaDIM kurvanti // ekkekkA sA duvihA, purasaMkhaDi pacchasaMkhaDI ceva / puvvA 'varasUrammiM, ahavA vi disAvibhAgeNaM // [bhA. 3143] Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/47 vR-'ekaikA' ekadaivasikI anekadaivasikIca 'sA' saGkhaDi pratyekaMdvidhA-puraHsaGkhaDIpazcAtsaGkhaDI cIyA pUrvasUrye pUrvadigvibhAgamadhyAsIneravaukriyatesApuraHsaGkhaDI, yA punaraparasUryesA pshcaatsngghddii| athavA digvibhAgenAnayoH puraH-pazcAdvibhAgo vijJeyaH-yA vivakSitagrAmAdeH sakAzAt pUrvasyAM dizi bhavati sA pUrvasaGkhaDI, yA tu tasyaivAparasyAM dizi sA pazcAtsaGkhaDI / atra prAyazcittamAha[bhA.3144] duvihAe vicaugurU, visesiyA bhikkhumAdiNaM gmne| gurugAdi va jA sapadaM, purisegaa-'neg-din-raato|| vR-dvividhAyAmapyanantaroktAyAM saGkhaDyAM gamane caturgurukAH / ete ca bhikSuprabhRtInAM tapaHkAlavizeSitAH-bhikSostapasA kAlena ca laghavaH, vRSabhasya tapasA laghavaH, upAdhyAyasya kAlena laghavaH, AcAryasya tapasA kAlena ca guravaH / athavA caturgurukamAdau kRtvA ekAnekapuruSakRtaikAnekadaivasikasaGkhaDISurAtrI gacchataH svapadaM chedAdikaMyAvannetavyam / tadyathA-bhikSurekapuruSakRtAmekadaivasikI saGkhaDI vrajati caturguravaH, ekapuruSakRtAnekadaivasikyAM SaDlaghavaH, anekapuruSakRtAyAmekadaivasikyAM SaDguravaH, anekapuruSakRtAnekadaivasikyAM chedaH / evaM bhikSuviSayamuktam / vRSabhasya SaDlaghukAdArabdhaM mUle, upAdhyAyasya SaDgurukAdArabdhamanavasthApye, AcAryasya cchedAdArabdhaM pArAJcike niSThAmupayAti / / prakArAntareNa prAyazcittamevAha[bhA.3145] Ayariyagamane gurugA, vasabhANa avAraNammi culhugaa| doNha vidonni vi gurugA, vasabha balA tetare suddhA / / vR-AcAryasya "saGkhaDyAM gacchAmaH' iti bruvANasya catvAro guravaH / tamevaMbruvANaM vRSabhA na vArayanti caturlaghukAH / athAcAryeNa saGghaDIM vrajAmaH' ityukte vRSabhA api 'vrajAmaH' iti bhaNanti tataH 'dvayorapi vRSabhA-''cAryayorye catvAro mAsAste dvaye'pi gurukAH kartavyAH, vRSabhANAmapi caturgurukA bhavantIti bhAvaH / atha vRSabhaiAritA apyAcAryA balAmoTikayA gacchanti tataH 'te' AcAryA prAyazcitte lagnAH, 'itare' vRSabhAste 'zuddhAH' na prAyazcittabhAja iti|| [bhA.3146] savvesi gamane gurugA, AyariyaavAraNe bhave gurugaa| . vasabhe gItA-'gIe, lahugA gurugoylhugoy|| vR-yadi sarve'pi sAdhavo bhaNanti "saGkhaDyAM gacchAmaH' iti tatasteSAM catvAro gurukAH / AcAryAstAna vArayati caturguravaH / vRSabho na vArayati caturlaghavaH / gItArtho bhikSurna vArayati guruko maasH| agItArtho na vArayati laghuko maasH||| [bhA.3147] egassa anegANava, chaMdena pahAviyA tu te sNtaa| vattamavattaM socA, niyattaNe hoMti cugurugaa| vR- 'ekasya' AcAyadiH 'anekeSAM vA' bahUnAM 'chandena' abhiprAyeNa 'te' saGkhaDyA upari pradhAvitAH santovRttAmavRttAM vA saGkhaDIM zrutvA yadi nivartante tatazcaturgurukA bhavanti // idameva bhAvayati[bhA.3148] velAe divasehi va, vattamavattaM nisamma paJceti / hohii amugaM divasaM, sA puna annammi pkkhmmi| vR-velayA divasairvA pratiniyatAM saGghaDIM zrutvA prasthitAH, gacchadbhizcApAntarAle zrutam, yathA Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-47, [bhA. 3148 ] 235 sAsavaDI 'vRttA' samAptA 'avRttAvA' anyasyAM velAyAmanyasmin divase bhAvinI; evaM vRttAmavRttAM vA 'nizamya' zrutvA 'pratyAyAnti' pratinivarttante / tatra velAmaGgIkRtya yathA kaizcidapi sAdhubhiH zrutam - adyAmukagRhe pUrvAhNavelAyAM saGghaDI bhaviSyati; tataste pAtrANyudgrAhya tasyAM gantuM prasthitAH, apAntarAle ca taiH zrutam, yathA - atikrAntA sA saGghaDI / evamaparAhNavelAbhAvinIM saGghaDIM zrutvA prasthitAH, apAntarAle cAkarNitam, yathA- nAdyApi tatra velA; evaM zrutvA pratinivarttante / divasamadhikRtya punarittham- "hohii" ityAdi pazcArddham / kacid grAme sthitaiH zrutam-amukagrAme 'amukadivase' paJcamIprabhRtike saGghaDirbhaviSyati; ityAkarNya te taM grAmaM prasthitAH, tatra ca gacchadbhirantarA zrutam, yathA-vRttA sA savaDI bhaviSyati vA / katham ? ityAha-"sA puna annammi pakkhammi' ti yasyAM paJcamyAM bhAvinI saGghaDI sAdhubhiH zrutA sA punaH 'anyasmin' atIte'nAgate vA pakSe bhatA vA bhaviSyati vA, na tatpakSavartinIti bhAvaH // atha saGghaDI kathaM kutra vA bhavati ? ityucyate [bhA. 3149] Adeso selapure, AdAna'TThAhiyAe mahimAe / tosalivisae vinnavaNaTThA taha hoti gamaNaM vA // vR- 'AdezaH' saGghaDiviSaye dRSTAnto'yam-tosaliviSaye zailapure nagare R SitaDAgaM nAma saraH / varSe varSe bhUyAn loko'STAhikAmahimAM karoti / tatrotkRSTAvagAhimAdidravyasyAdAnaM grahaNaM tadarthaM ko'pi lubdho gantumicchati / tataH sa gurUNAM vijJapanAM saGghaDigamanArthaM karoti / AcAryA vArayanti / tathApi yadi gamanaM karoti tatastasya prAyazcittaM doSAzca vaktavyA iti purAtanagAthAsamAsArthaH // athainAmeva vivaNoti [bhA. 3150 ] selapure isitalAgammi hoti aTThAhiyA mahAmahimA / koMDalameMDha pabhAse, abbuya pAdINavAhammi || 'vR-tosalideze zailapure nagare RSitaDAge sarasi prativarSaM mahatA vicchardenA'STAhiMkAmahAmahimA bhavati / tathA kuNDalameNThanAmno vAnamantarasya yAtrAyAM bharukacchaparisaravartI bhUyAn lokaH saGghaDiM karoti / prabhAse vA tIrthe arbude vA parvate yAtrAyAM saGghaDi kriyate / 'prAcInavAhaH' sarasvatyAH sambandhIpUrvadigabhimukhaH pravAhaH, tatrA''nandapuravAstavyo loko gatvA yathAvibhavaM zaradi saGghaDiM karoti / / evamAdiSu saGghaDISu ko'pyutkRSTadravyalubdho gurUn saGghaDigamanArthaM vijJapayati / guravo bruvate - Arya! na kalpate saGghaDiM gantum, tato'sau mAyayA bravIti [bhA. 3151] atthiya meM puvvadiTThA, ciradiTThA te avassa daTThavvA / mAyAgamane gurugo, taheva gAmANugAmammi // vR- santi me tatra grAme 'pUrvaSTAH' pUrvaparicitAH suhRdAdayaH, te ca 'ciraddaSTAH' prabhUtakAlasteSAM militAnamabhavaditi bhAvaH, ata idAnImavazyaM draSTavyAste mayA / evaM mAyayA gurUnApRcchaya yadi gacchati tadA guruko mAsaH / grAmAnugrAme'pi viharatAM saGghaDiM zrutvA gacchatAM tathaiva maasgurukm|| idameva vyAcaSTe[bhA. 3152] gAmAnugAmiyaM vA, rIyaMtA sou saMkhaDiM turiyaM / chaDeMti va sati kAle, gAmaM tesiM pi dosA u / / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/47 vR- grAmAnugrAmikaM vA 'rIyamANAH' viharantaH kvApi grAme saGghaDiM zrutvA ye tvaritaM gacchanti; sati vA bhikSAkAle taM grAmaM parityajanti, parityajya ca saGghaDigrAmaM gacchanti, teSAmapi 'doSAH' vakSyamANA bhavanti // [ bhA. 3153 ] gaMtumaNA annadisiM, annadisi vayaMti saMkhaDinimittaM / mUlaggAme va aDaM, paDivasabhaM gacchati tadaTThA // vR- bhikSAcaryAyAmanyasyAM dizi gantumanasaH saGghaDiM zrutvA tannimittamanyasyAM dizi vrajanti / mUlagrAme vA aTan saGghaDimAkarNya prativRSabhagrAme 'tadarthaM' saGghaDihetorgacchati / / eteSu sarveSvapi gamanaprakAreSu doSAnupadidarzayiSurAha [bhA. 3154 ] egAhi anegAhiM, diyA va rAto va gaMtu paDisiddhaM / ANAdi ya dosA, virAdhanA paMthi patte ya // vR- ekAhikImanekAhikIM vA tAM savaDIM gantuM divA rAtrau vA pratiSiddhAM yadi gacchati tata AjJAdayo doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA pathi varttamAnAnAM tatra prAptAnAM ca bhavati // tatra pathi varttamAnAnAM tAvad doSAnabhidhitsurAha bhA (3155 ] micchatte uDDAho, virAdhanA hoti saMjamA''yAe / rIyAdi saMjamammiya, chakkAya acakkhuvisayammi / / vR- saGghaDiM gacchataH sAdhUn dhSTvA yathAbhadrakAdayo mithyAtve sthiratarIbhaveyuH, uDDAho vA bhvet| tathA saMyamA-''tmavirAdhanA bhavati / tatra saMyamavirAdhanA bhAvyate-'mA saGghaDidivaso vyatikrAmatu' iti kRtvA rAtrau gacchan IryAdisamitIrna zodhayati / acakSurviSaye ca gacchatAM SaTkAyavirAdhanA / AtmavirAdhanA tu purastAd vakSyate // atha mithyAtvoDDAhadvAre vyAcaSTe - jIhAdosaniyattA, vayaMti lahehi tajjiyA bhoje / [bhA. 3156 ] thirakaraNaM micchatte, tappakkhiyakhobhaNA caiva // vR-loko brUyAt- aho ! amI zramaNAH 'jihvAdaSanivRttAH' rasagRddhirahitA api 'rUkSaiH' vallacaNakAdibhirAhAraistarjitAH santaH samprati 'bhojyArthaM ' saGghaDihetorgacchanti ityuDDAho bhavet / tathA yathaitadamISAmasatyaM tathA anyadapi mithyA pralapitamiti mithyAtve sthirIkaraNaM bhavati / ye ca tatpAkSikAH-sAdhupakSabahumAninaH zrAvakAsteSAM kSobhanA-mithyAdRSTibhiH samyaktvAccAlanA bhavati / / athA''tmavirAdhanAmAha [bhA. 3157] vAle tene taha sAvate ya visame ya khANu kaMTe ya / akamahAbhayaM AtasamutthaM rattemAdI bhave dosA / / vR- rAtrau saGghaDigamane 'vyAlaH' sarpastena dazyeta, stenairupakaraNamapahiyeta, 'zvApadaiH ' siMhAdibhirupadrUyet, 'viSameca' nimnonnate prapatet, sthANunA vA kaNTakena vA vidhyeta, akasmAdbhayaM cAtmasamutthaM bhavati / rAtrAvevamAdayo doSA bhaveyuH // evaM tAvat pathi gacchatAM doSA abhihitAH / atha tatra prAptAnAmAha[bhA. 3158] vasahIe je dosA, parautthiyatajjaNA ya biladhammo / Atojja-gItasadde, itthIsadde ya savikAre // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-47, [bhA. 3158] 237 vR-vasateH sambandhino ye AdhAkarmAdayo doSAsteSu laganti / paratIrthikAzca tatra gatAnAM tarjanAM kurvanti / 'biladharmo nAma' ekasyAmeva vasatau gRhasthaiH samaM saMvarttayaikatrAvasthAnam, tatrAsabaDaM syAt / tatra ca saGkhaDyAmAtodya-gItazabdAdyAn strIzabdAMzca savikArAn zrutvA cazabdAdaviratikA alaGkRtA dRSTvA smRtikaraNAdayo doSA iti dvAragAthAsamAsArthaH // sAmpratamenAmeva vivRNoti[ mA. 3159 ] AhAkammiyamAdI, maMDavamAdIsu hoti aNumannA / rukkhe amAvAse, uvariM dose parUvessaM // vR saGkhaDIkartA dAnazrAddho yathAbhadrako vA sAdhUnAM nimittamAdhAkarmikAn maNDapAn kArayet, AdizabdAd yAvantikAdiparigrahaH / teSu maNDapeSu AdizabdAt paTakuTIprabhRtiSu ca tiSThatAmanumatidoSaH prApnoti / athaitaddoSabhayAna tatra tiSThanti tato'nyatra vasatimalabhamAnA vRkSa mUle'bhrAvakAze vA vasanti / tatra ca vasatAM ye doSAstAnupariSTAdasminneva sUtre prarUpayiSyAmi // paratIrthikatarjanAdvAramAha [bhA. 3160] iMdiyamuMDe mA kiMci beha mA ne ihejja sAvegaM / hA- soyAdIsu ya, asaMkhaDaM heuvAdo ya // vR-ye tatra saGghaDIM zrutvA zAkya-bhauta-bhAgavatAdayaH paratIrthikAH samAyAtAste sAdhUn tarjayanta itthaM bruvate - indriyamuNDA amI saGghaDiprAptAH zramaNAH, 'mA kiJcidamUn brUta' na kimapyamISAM sammukhaM virUpakaM bhASaNIyam, mA "ne" yuSmAn amI tapasvina AkruSTAH santaH zApena daheyuH / evaM tarjanAmasahamAnA apariNatAstaiH sahAsaGghaDaM kuryuH / tathA prekSA - pratyupekSaNA tAM kurvato dRSTvA zaucaM vA svalpakaluSAdinA pAnakena vidhIyamAnaM dRSTvA AdizabdAt saMyatabhASayA bhASamANAn zrutvA paratIrthikA uDDaJcakAn kurvanti, tatra tathaivAsaGghaDaM bhavet / hetunA vA te paratIrthikA vAdaM mArgayeyuH / yadi dIyate tatasteSAmAtmano vA parAjaye yathAkramaM pradveSagamana-pravacanalAghavAdayo doSAH / atha na dIyate tataste lokasamakSavarNavAdaM kuryu-baTharaziraH zikharA ete na kimapi jAnantItyAdi // biladharmadvAramAha [ bhA. 3161] bhiMgAreNa na dinnA, na ya tujjhaM petigI sabhA esA / atibahuo ovAso, gahito Nu tue kalaho evaM // vR- sAdhAraNe sabhAdau piNDIbhUya sAdhavo gRhasthAzca yadekatrAvatiSThante sa biladharmaH / tena vasatAM sAdhubhiH parabhUte'vakAze mAlite sati gRhasthA bruvate bho zramaNa ! eSA sabhA tubhyaM na bhRGgAreNa dattA, udakena na kalpiteti bhAvaH; na ca taveyaM 'paitRkI' pitRparamparAgatA, ataH kinnu nAma atibahuko'vakAzastvayA gRhItaH ? evaM kalaho bhavati // [ bhA. 3162] tattha ya atiMta neto, saMviTTho vA chivejja itthiio| icchamanicche dosA, bhuttamabhutte ya phAsAdI // vR- 'tatra ca ' sabhAdau ko'pi sAdhuratigacchan nirgacchan vA samupaviSTo vA strIH spRzet tata AtmaparobhayasamutthA doSAH / tatra ca yadi tAmaviratikAM pratisevitumicchati tadA saMyamavirAdhanA / atha necchati tataH sA uDDAhaM kuryAt / strINAMca sparzAdiSu tathA Atodya-gItazabdAn strIsambandhinazca hasita - kUjitAdizabdAn zrutvA bhuktA-bhuktasamutthA doSAH / bhUyo'pi doSadarzanArthamAha Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/47 238 [bhA. 3163 ] AvAsaga sajjhAe, paDilehaNa bhuMjaNe ya bhAsAe / vIyAre gelaNe, jA jahi ArovaNA bhaNiyA || vR- Avazyake 9 svAdhyAye 2 pratyupekSaNAyAM 3 bhojane 4 ca bhASAyAM 5 vicAre 6 glAnatve ca 7 yA yatrAropaNA bhaNitA sA tatra jJAtavyeti dvAragAthAsamAsArthaH // sAmpratamenAmeva pratipadaM vivRNoti [bhA. 3164 ] AvAsagaM tattha kareMti dosA, sajjhAya emeva ya pehaNammi / uDuMca vAreMtamavAraNe ya, ArovaNA tAni akuvvao jA // vR- 'tatra' sabhAdau gRhasthaiH saha vasanto yadyAvazyakaM svAdhyAyaM vA kurvanti tadA te karNAghATakenAgamayanti uDDuJcakAn vA kurvanti, evamAdayo doSAH / pratyupekSaNAyAmapi 'evameva' uDDuJcakAn kurvanti / yadi vAryante tadA sAdhubhi sahAsaGghaDaM kuryu / athana vAryante tato bhagavatpravacanasya bhakti kRtA na syAt / athaitaddoSabhayAdAvazyakAdIni na kurvanti tatastAnyakurvato yA kAcidAropaNA sA draSTavyA / tadyathA-kAyotsargaM na karoti, vandanakaM na dadAti, stutipradAnaM na karoti, sUtrapauruSIM na karoti, sarveSvapi mAsalaghu / arthapauruSIM na karoti mAsaguru / jaghanyamupadhiM na pratyupekSate rAtrindivapaJcak / madhyamaM na pratyupekSate mAsalaghu / utkRSTaMna pratyupekSate caturlaghu / / vyAkhyAtamAvazyakasvAdhyAya-pratyupekSaNAlakSaNaM dvAratrayam / atha bhojanabhASAdvAre vivRNoti [bhA.3165] jaM maMDaliM bhaMjaI tattha mAso, gAratthibhAsAsu ya evameva / cattAri mAsA khalu maMDalIe, uDDAho bhAsAsamie vi evaM // vR- bhojanaM kurvan sAgArikamiti matvA yad maNDalIM bhanakti tatra mAsalaghu / agArasthabhASAsu ca bhASyamANAsu 'evameva' mAsalaghu / athaitavprAyazcittabhayAd maNDalyAM samuddizanti tadA catvAro mAsA laghavaH, 'uDDAhazca' pravacopaghAto maNDalyAM samuddezane bhavati / evaM bhASAsamite'pi mantavyam, saMyatabhASayA bhASamANasya catvAro laghumAsA bhavantIti bhAvaH // atha vicAradvAraM vivRNoti [bhA. 3166] thove ghaNe gaMdhajute abhAve, davassa vIyAragatANa dosA / vAyasaMlogagayA ya dosA kareMta'kuvvaM paritAvaNAdI // vR-vicArabhUmau gatAnAM 'stoke' svalpe 'ghane' kaluSe 'gandhayute' durgandhini drave'bhAve vA sarvathaiva dravasya 'doSAH' avarNavAda - bhaktapAnapratiSedhAdayo bhavanti / tathA puruSAdInAmApAte saMloke vA saMjJAM kAyikIM vA kurvanti tadA tadgatA doSA yathAM pIThikAyAM vicArakalpikadvAre uktAstathA draSTavyAH / athaitaddoSabhayAt kAyikIM vA saMjJAM vA na karoti kintu dhArayati tadA paritApanAmahAduHkha-mUrcchAdayo doSAH / / atha glAnadvAraM vyAkhyAti [bhA.3167] gilANato tattha'tibhuMjaNeNa, uccAramAdINa vA sannirodhA / aguttasijjA va sannivAsA, uDDAha kuvvaMtimakuvvato ya // vR- 'tatra' saGghaDyAtkRSTadravyalobhAdatimAtrabhojanena yadvA sAgArikAkIrNatayA tatroccArAdInAM sannirodhAd glAno bhavet / athavA aguptAH - asaMvRtA yAH zayyAH vasatayastAsu sannivAsAd glAnatvamupajAyate, pratizrayazItalayA bhaktasthAjIryamANatvAt / sa caglAnoyadi tatroccAraprazravaNAdi karoti tadA sAgArikA uDDAhaMkuryuH / atha na karoti tataH paritApanAdayo doSAH // athaitaddoSabhayAd Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 uddezaka H 1, mUlaM-47, [bhA. 3167] grAmAd bahirvasanti tataH ko doSaH syAt ? iti praznAvakAzamAzaGkayAha[bhA.3168] bahiyA ya rukkhamUle, chakkAyA saann-ten-pddiniie| matummatta viuvvaNa, vAhaNa jANe stiikrnnN|| kRgrAmAderbahirvakSamUleAkAzevApRthivIkAyaH sacittarajaHprabhRtikaH, apkAyaH snehakaNikAdi, tejaHkAyo vidyudAdi, vAyukAyo mahAvAtAdi, vanaspatikAyo vivakSitavRkSasatkapuSpa-phalAdi, trasakAyo vRkSanizritadvIndriyAdirUpaH sambhavati; eteSaTakAyAstatra tiSThatAM virAdhyante, asaMvRte catatra zvAnobhAjanamapaharet, stenAvA upadraveyuH, pratyanIko vA vijanaM matvA hanyAdvA maaryedvaa| tathA 'mattAH' madirAmadabhAvitAH 'unmattAH' manmathonmAdayuktA viTA ityarthaH te 'vikurvaNAM' bhUSaNAdibhiralaGkaraNaMvidhAyatatrAgacchanti, vAhanAni hastyazvAdIni yAnAni zibikA-rathAdIni, tAni dRSTvA bhuktabhoginAM smRtikaraNamabhuktabhoginAM tu kautukamupajAyata iti niyuktigAthAsamAsArthaH ||athainaamev bhASyakAro vivRNoti[bhA.3169]mA hojja aMto iti dosajAlaM, to jAti dUraM bahi rukkhmuule| abhuJjamANe tahiyaM tu kAyA, avAute tena suNA ya nege|| vR-'antaH' grAmAbhyantare sabhAdau vasatAm 'iti' anantaroktaM doSajAlaMmA bhUdityabhisandhAya 'tataH' grAmAd bahidUre vRkSamUle yaati|ttrc abhujyamAne' avyApriyamANe pradeze pUrvoktanItyA SaDapi kAyA virAdhyante / apAvRteca tatra stenAH zvAnazvAneke upadravaM vidadhati / / [bhA.3170]ummattagA tattha vicittavesA, paDhaMti cittA'bhinayA bahUni / kIlaMti mattA ya amattagAya, tatthitthi-puMsA sutalaMkitA y|| vR-'tatra' udyAne unmattAH'viTAH 'vicitraveSAH' vividhavastrAdinepathyadhAriNaH 'citrAbhinayAH' nAnAprakArahastAghabhinayA bahUni zRGgArakAvyAni paThanti / tathA mattA amattA vA tatra strIpuruSAH suSThu-vastrA-''bharaNairalaGkRtAH santaH krIDanti // [bhA.3171] Ase rahe gorahageya citte, tatthAbhirUDhADagaNe ya kei| vicittarUvA purisA lalaMtA, haraMti cittANa'vikovitANaM // vR-'tatra' udyAne kecit puruSAazvAnaparerathAntadanye 'gorathakAn kalhoDakAn kecit 'citrANi' nAnAprakArANi yugyAdIni yAnAni 'DagaNAni ca' yAnavizeSarUpANyadhirUDhAH santo vicitrarUpAH puruSAH zreSThiputrAdayaH lalantaH krIDanto avikovidAnAm agItArthAnAM cittAni haranti / tatazca bhuktA-'muktasamutthA dossaaH|| [bhA.3172] sAmiddhisaMdasaNavAvaDena, vipassatA tesi paresi mokne / tatthotapotammi samaMtateNaM, bhikkhaa-viyaaraadisuduppyaarN|| vR-samRdhyAH-vastrA-''bharaNAdirUpAyAH sam-iti sAmastyena yad darzanam-avalokanaM tatra vyApRtena-'idaM pazyAmi, idaM vA pazyAmi' iti vyAkSiptacetasA, tathA teSAMpareSAM' zreSThiprabhRtInAM yAna-vAhanAdIni 'mukhyAni' pradhAnAni vividham-anekaprakAraM pazyatA sUtrArthayoH parimanthaH kRtaH syAditi zeSaH / tatra ca strI-puruSaiH samantataH 'uapote' dezIpadatvAd AkIrNe bhikSAyAM vicArabhUmau AdizabdAd vihArabhUmyAdau ca duSpracAraM bhavati / yata ete doSA ataH saGghaDyAM na Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 gantavyam // atha paraH prAha[bhA. 3173] bRhatkalpa - chedasUtram -2-1/47 dosehi ettiehiM, ageNhaMtA ceva laggimo amhe / gehAmu ya bhuMjAmu ya na ya dosa jahA tahA suNasu / - saGghaDigamane yAvanta ete bhavadbhirdoSA uktA etAvadbhirvayaM saGghaDibhaktamagRhNAnA eva lagAmaH, tato na kAryamasmAkaM grAmAdimadhyAdhyAsanena / sUrirAha vayaM saGghaDibhaktaM gRhNImo vA bhumahe vA na ca 'doSAH ' pUrvoktA yathA bhavanti tathA'bhidhIyamAnaM zRNu / iyaM purAtanA gAthA // athainAmeva vyAkhyAnayati [bhA. 3174] hohiMti na vA dosA, te jANa jino na ceva chaumattho / pANiyasaddeNa uvAhaNAu nAvibbhalo muyati // vR- he nodaka ! nAyaM niyamo yat saGghaDiM gacchatAmavazyamanantaroktA doSA bhavanti, kAraNe yatanayA gacchatasteSAmasambhavAt; tataH 'te doSA bhaviSyanti vA' ityevaM jino jAnAti naiva chadmastho bhavAdRzaH / ato yaduktaM bhavatA- "itthaM gate suvihitA araNye gatvA vasantu tadetadajJAnavijRmbhitam, yataH pAnIyazabdenopAnahau na 'avihvalaH' amUrkho muJcati, yo mUrkho bhavati sa eva muJcatIti bhAvaH; evaM bhavAnapi saGghaDigamanamAtre doSopapradarzanaM zrutvA yadevaM grAmAdIn parityajyAraNyavAsamabhayupagacchati tad nUnamabudhacakravartIti hRdayam / / api ca [bhA. 3176 ] dose ceva vimaggaha, guNadesittena niccamujuttA / nahu hoti sappaloddhI, jIviukAmassa seyAe / vR-he nodaka ! yadyapi kAraNe vakSyamANayatanayA saGghaDigamane pratyuta bahavo guNA bhavanti tathApi guNadveSitvena yUyaM nityamudyuktAH santo guNAnveSaNabudhyA doSAneva vimArgayatha na guNAn; bhavanti cedhzA api kecidasmin jagati ye doSAneva kevalAn pazyanti na guNanivaham / uktaJcaguNaye satyapi suprabhUte doSeSu yatnaH sumahAn khalAnAm / kramelakaH kelivanaM pravizya, nirIkSate kaNTakajAlameva // yataH 'na hi' naiva 'sarpalubdhiH' sarpagrAhakatvaM jIvitukAmasya puruSasya zreyase bhavati, kintu pratyuta maraNAya evaM bhavato'pi saMyamaguNAnveSaNabudhyA araNyavasanaM tatra zreyase sampadyate, pratyutAhArAbhAvenArttadhyAnAdipariNAmasambhavAt kanda-mUla-phalAdibhakSaNAdvA tasyaiva saMyamasyopaghAtaM janayati / / Aha yadyevaM tato nirUpyatAM kathamatra doSA bhavanti ? kathaM vA na bhavanti ? iti ucyate[bhA. 3177] bhaNNati uvecca gamane, iti dosA dappado ya jahi gaMtuM / kama gahaNa bhuMjaNe yA, na hoMti dosA adappeNaM / / vR- bhaNyate'tra prativacanam - yadi 'upetya' AkuTTikayA sADyAM gacchati, 'darpatazca' guruglAnAdikAraNAbhAvena yatra gatvA gRhNAti bhuGkte vA tatrAnantaroktA doSA mantavyAH / atha 'krameNa' gRhaparipATyA saGghaDigRhaM prAptaH tatastatra grahaNaM bhojanaM vA kurvANasya na doSA bhavanti / 'adarpeNa vA' puSTAlambanena saGghaDipratijJayA'pi gacchato na doSA bhavanti / idameva bhAvayati[bhA. 3178 ] paDilehiyaM ca khettaM, paMthe gAme va bhikkhavelAe / gAmAnugAmiyammiya, jahi pAyoggaM tahiM labhate // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-47, [bhA. 3178 ] 241 vR-mAsakalpasya varSAvAsasya vA yogyaM kSetraM pratyupekSitam, tatra ca gantuM prasthitAnAM 'pathi mArge varttamAnAnAM yadvA tasminneva grAme prAptAnAM saGghaDirupasthitA, ubhayatrApi yadi bhikSAvelAyAM bhaktapAnaM prApyate tadA kalpate gantum / grAmAnugrAmike'pyaniyatavihAre viharatAM yatra bhikSAvelAyAM prAyogyaM prApyate tatra grahItuM labhate nAnyatreti // athainAmeva gAthAM vyAcaSTevAsAvihArakhettaM vaccaMtA'naMtarA jahiM bhojaM / attaThitANa tahiM bhakkhamaDaMtANa kappejjA / / [bhA. 3179] vR-varSAvihAro nAma-varSAvAsastavyAyogyaM kSetraM vrajatAm 'antarA' pathi yatra 'bhojyaM' saGkhaDI bhavati / Aha ca cUrNikRt-bhojaM ti vA saMkhaDi tti vA egaDaM / 'tatra' grAmAdau 'AtmArthasthitAnAM' svArthamavasthitAnAM na tu saGghaDinimittaM gRhaparipATyA ca bhikSAmaTatAM saGghaDiM gatvA bhakta-pAnaM grahItuM kalpate / kutaH ? iti ced ucyate [bhA. 3180 ] natthi pavattaNadoso, parivADIpaDita mo na yA''innA / parasaMsakaM avilaMbiyaM ca geNhaMti anisannA / / vR- nAsti tatra saGkhaDyAM gamane pravarttanAdoSaH, 'paripATyApatitaM' prAptAbasaraM yatastatra bhaktapAnaM gRhNAti, na tadevaikaM gRhamuddizya gatveti / "mo" iti pAdapUraNe / na ca sA saGghaDI 'AkIrNA' janAkulA, 'parasaMsRSTaM ca' gRhasthAdipariveSaNanimittaM hasto vA mAtrakaM vA saMsRSTam, avilambitaM catatrAniSaNNAH santo gRhNanti, bhikSAvelAyAM gamanAttatkSaNAdeva bhakta-pAnaM labhante, napunarupaviSTAH pratIkSante iti bhAvaH // kiJca [bhA. 3181] saMta'nane va'varAdhA, kajjammi jato na dosavaM jesu / jo puna jatanArahito, guNo vi dosAyate tassa / / vR- 'santi' vidyante 'anye'pi' aneSaNIyagrahaNAdayo'parAdhA yeSu 'kArye' jJAnAdau yataH ' prayatnaM kurvan pratisevamAno'pi na doSavAn bhavati, yaH punaryatanArahitaH pravarttate tasya guNo'pi 'doSAyate' doSa iva mantavya ityarthaH / idameva savizeSamAha [bhA. 3182 ] asaDhassa' ppaDikAre, atthe jatato na koI avarAdho / - sappaDikAra ajato, dappeNa va dosu vI doso // vR- 'azaThasya' rAga-dveSarahitasya 'apratikAre' pratisevanAM binA nAstyanyo yasya pratikAra ityevaMlakSaNe 'arthe' saGghaDigamanAdau ' yatamAnasya' yatanAM kurvato na ko'pyaparAdho bhavati / yastu 'supratikAre' pariharttu zakye'rthe 'ayataH' na yatanAM karoti darpeNa vA pratisevate tasya 'dvayorapi' ayatanA-darpayordoSo bhavati, karmabandha ityarthaH // yata evamataH [bhA. 3183] niddosA AdinnA, dosavatI saMkhaDI aNAinnA / suttamaNAinnAte, tassa vihANA ime hoMti / vR- 'nirdoSA' vakSyamANadoSarahitA saGghaDI 'AcIrNA' sAdhUnAM gantuM kalpanIyA / yA tu doSavatI sA anAcIrNA / tatra sUtramanAcIrNAyAmavatarati, na tatra saGghaDipratijJayA rAtrau vA vikAle vA gantavyam / 'tasyAzca' anAcIrNAyA amUni ' vidhAnAni' bhedA bhavanti // tAnevAha 19 16 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/47 [bhA. 3184] jAvaMtiyA pagaNiyA, sakkhittA'khitta bAhirA''iNNA / avisuddhapaMthagamanA, sapaccavAtA ya medAya // vR- 'yAvanto bhikSAcarA AgamiSyanti tAvatAM dAtavyam' evamAdigaNanayA yatra dIyate sA yAvantikA / 'daza zAkyA daza parivrAjakA daza zvetapaTAH' evamAdigaNanayA yatra dIyate sA pragaNitA / "sakkhette 'ti sakrozayojanakSetrAbhyantaravartinI / "akkhette 'ti sacittapRthivyAdAvakSetreasthaNDile sthitA / " bAhira "tti sakrozayojanakSetrabahirvarttinI / 'AkIrNA nAma' carakaparivrAjakAdibhirAkulA / avizuddhena pRthivyapkAyAdisaMsaktena pathA gamanaM yasyAM sA' vizuddhapathagamanA / tathA yatra stena zvApadAdayo darzanAdiviSayAzca pratyapAyA bhavanti sA sapratyapAyA / sAca jIvitabhedAya caraNabhedAya vA bhavediti dvAragAthAsamAsArthaH / / athainAmeva pratipadaM vivRNoti[bhA. 3185 ] AcaMDAlA paDhamA, bitiyA pAsaMDajAti - nAmehiM / sakkhette jA sakosa, akkhitte puDhavimAIsu / / vR- 'prathamA' yAvantikI sA 'AcaNDAlA' yAvantaH kecana taTikA- kArpaTikAdayo bhikSAcarA yAvadapazcimazcANDAlastAvatAM dAtavyamiti lakSaNA / 'dvitIyA' pragaNitA prakarSeNa pASaNDino nAmnA vA gaNayitvA yatra dIyate / tatrajAtiM pratItya gaNanA yathA-daza bhautA daza bhAgavatA daza zvetAmbarA ityAdi / nAma pratItya gaNanA yathA-amukaH zvetapaTo'mukazca raktapaTa ityAdi / svakSetrasaGghaDI nAma yA sakrozayojanakSetrAbhyantare bhavati / akSetrasaGghaDI tu yA sacittapRthivIvanaspatikAyAdiSvanantaraM paramparaM vA pratiSThitA / / etAsu gacchataH prAyazcittamAha [bhA. 3186] jAvaMtigAe lahugA, cauguru pagaNIe lahuga sakkhette / mIsaga - sacitta - SnaMtara - paraMpare kAyapacchittaM // vR- yAvantikAyAM caturlaghavaH / pragaNitAyAM caturguravaH / svakSetrasaGkhaDyAM gacchatazcaturlaghu / akSetrasaGkhaDyAM mizra- sacittA - 'nantara- paramparapratiSThitAyAM kAyaprAyazcittam / tatra pRthivyAdiSu pratyekavanaspatiparyanteSu mizreSu paramparapratiSThitAyAM laghupaJcakam, anantarapratiSThitAyAM mAsalaghuH eteSveva sacitteSu paramparapratiSThitAyAM mAsalaghu, anantarapratiSThitAyAM caturlaghuH anantavanaspatiSvetAnyeva prAyazcittAni gurukANi karttavyAni // atha sakrozayojanabahirvarttinIprabhRtiSu saGghaDISu prAyazcittamAha [bhA. 3187 ] bahi vuDDi addhajoyaNa, gurugAdI sattahiM bhave sapadaM / caragAdI AiNNA, cauguru hatthAibhaMgo ya // vR- kSetrAd bahi saGkhaDyAM gacchatazcaturlaghu, tataH paramarddhayojanavRdhyA caturgurukamAdau kRtvA saptabhirvRddhibhiH 'svapadaM' pArAJcikaM bhavet / tadyathA- kSetrAd bahirarddhayojane caturguru, yojane SaDlaghu, sArddhayojane SaDguru, dvayoryojanayozchedaH, arddhatRtIyayojaneSu mUlam, triSu yojaneSu navamam, arddhacaturthayojaneSu paaraanycikm| tathA yA caraka parivrAjaka kArpaTikAdibhirAkulAsA AkIrNA tAM gacchatazcaturgurukam / tatra cAtisammardena hasta-pAda-pAtrAdibhaGgo bhavet // athAvizuddhapathagamanAdIni dvArANi vyAkhyAti [bhA. 3188 ] kAeha'visuddhapahA, sAvaya-tenA pahe avAyA u / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-47, [bhA. 3188] 243 saNa-baMbhavatA-''tA, tividhA puna hoti pattassa // vR-'kAyaiH' pRthivyAdibhiravizuddhaH panthAH-mArgoyasyAH saGkhaDeH sAtathA, asyAMcakAyaniSpannaM prAyazcittam / pratyapAyAzca dvividhAH- pathi vartamAnasya tatra prApyasya ca / tatra pathi vartamAnasya zvApada-stena-kaNTakAdayaH / tatra prAptasya tu trividhAH pratyapAyA bhavanti-darzana-brahmavratA''tmApAyabhedAt / tatra saGghaDiM gatasya caraka-zAkyAdibhiryudvAhaNA darzanApAyaH / carikAtApasIprabhRtibhiranyAbhirvA mattapramattAbhi strIbhirbrahmavratApAyaH / AtmApAyastu pUrvokta eva hastabhaGgAdikaH / evaMvidhApAyasahitA sprtypaayaa|| [bhA.3189] saNavAde lahugA, sesAvAdesu caugurU hoti| jIviya-carittabhedA, visa-carigAdIhi gurukA u|| vR-atrcdrshnaapaayecturlghukaaH| zeSeSu-stena-zcApadAdiSubrahmavratA-''tmaviSayeSu pratyapAyeSu caturgaravo bhavanti / tathA saugatopAsakAdisaGghaDikartA viSaMvA garaMvAprahadyAt, evaM jiivitbhedH| carikAdibhizcAritrabhedaH / etayorjIvita-cAritrabhedayoHpratyekaMcaturguravaH / eSAyAvantikAdidoSaduSTA saGkhaDiranAcIrNA / etadviparItA AcINeti // dvitIye pade etaiH kAraNaiH saGghaDimapi gacchet[bhA.3190] kappai gilANagaTThA, saMkhaDigamaNaM diyA va rAto vaa| davvammi labbhamANe, guruuvadesI tti vattavvaM // vR-glAnArtha saGkhaDigamanaMdivA rAtrau vA klpte|ttrc dravye glAnaprAyogyelabhyamAne yAvanmAtraM glAnasyopayujyate tAvati pramANaprApte sati prtissedhynti| yadyasaudAtA brUyAt-kimitina gRhNItha? tataH 'vaktavyaM' bhaNanIyam-guru-vaidyastasyopadezo'yam-yadetAvataHpramANAdUrdhvaglAnasya pathyAdikaM na dAtavyam / idameva bhAvayati[bhA.3191] puTviM tA sakkhette, asaMkhaDI saMkhaDIsuvI jatati / paDivasabhamalabbhaMte, tA vaccati saMkhaDI jattha // vR-glAnasya prAyogyaM pUrvaM tAvat 'svakSetre svagrAme'saGkhaDayAM gaveSayitavyam / yadyasaGghayAM na prApyatetataH svagrAma eva yAH saGghaDyastAsuglAnaprAyogyagrahaNAya ytte|tdbhaaveprtivRssbhgraamessvpi prathamamasaGkhaDyAMtataH saGkhaDyAmapi / atha tatrApi na labhyate tato yatra grAmAdau saGkhaDI bhavati tatra vrjnti||taashc saGghaDayo dvidhA-samyagdarzanabhAvitatIrthaviSayA mithyaadrshnbhaavittiirthvissyaashc| tatra prathamamAdyAsugantavyam, yata Aha[bhA.3192] ujjeta nAyasaMDe, siddhisilAdInaceva jttaasu| sammattabhAviesuM, na huMti micchattadosA u|| vR-ujjayantejJAtakhaNDe siddhazilAyAmevamAdiSusamyaktvabhAviteSutIrtheSuyAH prativarSa yAtrAHsaGkhaDayo bhavanti tAsu gacchate mithyAtvasthirIkaraNAdayo doSA na bhavanti / / [bhA.3193] etesiM asaIe, itarIu vayaMti tatthimA jtnnaa| __puTTho atikkamissaM, kuNati va annaavdesNtu|| vR- 'eteSAM' samyasaktvabhAvitAnAmabhAve 'itarA api' mithyAsvabhAvitatIrthaviSayAH sADIvrajanti / tatra ca gacchata iyaM yatanA-yadi kenApi pRcchayate kiM saGkhaDIM gamiSyatha?' iti / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/47 tataH pRSTaH sannevaMbrUyAt-atikramiSyAmyahaM saGghaDIm, agratogamiSyAmItyarthaH; athavA anyAyapadezaM karoti, anyat kimapi prativacanaM brUta iti bhaavH|| [bhA.3194] tahiyaM puvvaM gaMtuM, appovAsAsu ThAti vshiisu| jeya avipakkadosA, na neti te tattha agilaanne|| vR-'tatra' saGkhaDigrAme pUrvamevagatvAyAalpAvakAzAvasatayastAsu tiSThanti |gaathaayaaN "ThAi" tti ekavacananirdezaH prAkRtatvAt, evamanyatrApi vacanavyatyayo yathAyogaM draSTavya iti / vistIrNAvakAzAsu punaH sthitAnAM gRhasthAdibhiH pazcAdAgataiH saha ta evAsaGkhaDAdayo doSAH / ye ca tatra 'avipakvadoSAH' indriya-kaSAyAn nigrahItumasamarthA avikovidA vA sAdhavaH, Aha ca cUrNikRt- avipakvadosA nAma je asamatthA nigihiuM iMdiya-kasAe avikoviyA vA / te tatrAlaGkRtastrIdarzanAdisamutthadoSaparijihIrSayA 'aglAne' glAnakAryAbhAve na nirgcchnti|| atha glAnsaya prAyogyagrahaNe vidhimAha[bhA.3195]vinA u obhAsita-saMthavehi, jaMlabmatI tattha u joggadavvaM / gilANabhuttuvariyaM tagaMtu, na bhuMjamANA vi atikkmNti|| vR-avabhASaNamavabhASitaM-yAcanamityarthaH, saMstavanaM saMstavaH-dAturguNavikatyanaM tena sahAtmanaH sambandhavikatthanaM vA, tAbhyAM vinA'pi 'tatra' saGkhaDyAM yat prAyogyadravyaM labhyate tat prathamato glAnasya dAtavyam / tato glAnena tanmadhyAd yad bhuktaM tata udvaritaM bhujAnA api sAdhavaH 'nAtikrAmanti' na bhagavadAjJAM vilmpnti| [bhA.3196] obhAsiyaM jaMtu gilANagaTThA, taMmAnapattaMtu nivArayati / tujhe va anne va jayA tuti, muMjettha to kappati na'nnahA tU // kR-'yattu yatpunaHprAyogyadravyaMglAnArthamavabhASitaMtadyadA'mAnaprApta vaidyopadiSTapathyamAtrAprApta bhavati tadA 'nivArayanti' paryAptamAyuSman / etAvatA ataH paraM glAnasya nopayokSyate / evamukte yadAtegRhasthAevaMbrUvate-'yUyaM vAanyevAsAdhavobhuJjIdhvam tadAglAnaprAyogyapramANAdadhikamapi grahItuMkalpate naanythaa|tuH pAdapUraNe // idameva sphuTataramAha[bhA.3197]dine dine dAhisi thova thovaM, dIhA ruyA tena na ginnhimo'mhe| ... na hAvayissAmo gilANagassA, tubbhevatA giNhaha giNhaNevaM // vR-bhoH zrAvaka ! glAnasya 'dIrdhA' cirakalasthAyinI 'rug' rogaH samasti, ato dine dine stokaM stokamida glAnayogyaM dravyaM dAsyasi, tena kAraNena vayamidaM na gRhNImaH / tato yadi te gRhasthA brUveta-vayaM pratidinaM glAnasya prAyogyaM na hApayiSyAmaH, yUyamapi ca tAvat prasAdaM kRtvA gRhNIta / evamuktepramANaprApta dadhikasyApi grahaNaM krttvym||evNtaavtsaadhuunaaNprveshe labhyamAne vidhiruktaH / atha yatra sAdhavaH pravezaM na labhante nadviSayaM vidhimAha[bhA.3198] na vilabbhaI paveso, sAdhUNaM labbhaettha ajjANaM / vAvAraNa parikiraNA, paDicchaNA ceva ajANaM // vR- yatrAntaHpurAdau 'nApi' naiva sAdhUnAM pravezo labhyate kintu labhyate tatrAryikANAM pravezaH, * karmakartaryayaM prayogaH tataH SaSThI vibhAktiraduSTA, tatrAryikANAM vyApAraNA vidheyaa| tatastA antaH Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 47, [bhA. 3198 ] 245 purAdau pravizya prajJApayanti / tathApi cenna pravezo labhyate tataH "parikiraNa" tti tA ArthikA glAnaprAyogyaM gRhItvA sAdhUnAM pAtreSu cetra parikiranti prakSipanti / tata AryikANA hastAd glAnaprAyogyaM pratIcchanti / / idameva spaSTayati [bhA. 3199] alabbhamANe jatiNaM pavese, aMtepure ibmadharesu vA vi / ujjANAI va saMThiyANaM, ujjAu kAriMti jatippavesaM // vR- rAjAdinAmantaHpure vA ibhyagRheSu vA yatInAM praveze'labhyamAne udyAnAdiSu vA saMsthitAnAM sAdhUnAmanAgantukAnAmityarthaH, AryAstatra yatIn pravezaM kArayanti / katham ? iti ced ucyatetA AryikA antaHpurAdau gatvA prajJApayanti yathaite bhagavanto mahAtapasvino nispRhAH, etebhyo dattaM bahuphalaM bhavati / evamAdiprajJApanayA yadA tAni kulAni bhAvitAni bhavanti tadA sAdhavaH pravizanti / / atha tathApi pravezo na labhyate tataH kiM kattuvyam ? ityAha [bhA. 3200 ] purANamAIsu va nINaveMti, gihatthabhANesu sayaM va tAo / aMgArikAe jaticcaehI, hiTThovabhogehi a AnaveMtI // vR- AryikA gRhastabhAjaneSu glAnaprAyogyaM gRhItvA purANAdibhirgRhasthaiH sAdhusamIpaM 'nAyayanti' prApayantItyarthaH / atha tAzo gRhastho na prApyate tataH svayameva tA AryikA gRhibhAjaneSu gRhItvA sAdhusamIpaM nayanti / athAgAriNaH zaGkAM kuryuH - 'nUnametA gRhasthabhAjaneSvevaMvidhamutkRSTadravyaM gRhItvA keSAJcidaviratikAnAM prayacchanti' tato yatInAM satkAni yAni adhastAdupabhogyAni - asambhogyAni bhAjanAni upahatAnItyarthaH teSu gRhItvA sAdhUnAM samIpamAnAyayanti Anayanti vA // atha na santi sAdhUnAmasambhogyAni mAjanAni tataH [bhA.3201] tesAmabhAvA ahavA vi saMkA, giNhaMti mAnesu saesu tAo / bhomAsu u tassa bhogo, gAratthi teseva ya bhogisU vA // vR- 'teSAM' saMyatabhAjanAnAmabhAvAt, athavA teSu gRhyamANe guhasthAnAM 'zaGkA bhavet' 'etAni saMyatabhAjanAni, tadavazyametAH saMyatAnAM prayacchanti' tataH 'tAH' AryikA svakeSu bhAjaneSu gRhNanti / tataH sAdhavo'sambhogyabhAjaneSu gRhItvA 'tasya' prAyogyadravyasya mogaM kurvate / asambhogyabhAjanAbhAve gRhasthabhAjaneSu / atha tAnyapi na santi tataH 'teSveva' saMyatIbhAjaneSu bhuJjate / atha saMyatInAM tairbhAjanaiH zIghraM prayojanaM tataH sAmbhogikeSvapi bhAjaneSu pratipyate / evaM tAvad glAnanimittaM yathA gRhyate tathA bhaNitam // atha saGghaDIgamane kAraNAntarANyAha[bhA. 3202 ] addhANaniggayAdI, pavisaMtA vA vi ahava omammi / uvadhissa gahaNa liMpaNa, bhAvammi ya taM pi jayaNAe / vR- adhvano nirgatAH AdizabdAdazivAdinirgatA vA, adhvani vA pravizantaH, athavA 'avame' durbhikSe varttamAnAH saGghaDiM gaccheyuH / athavA yatra grAmodau saGghaDistatra 'upadhiH' vastrapAtrAdikaH sulabhastasya grahaNArthaM gantavyam; pAtrakANi vA lepanIyAni santi, tatra ca lepaH pracuraH suprApazca; bhAvo vA zaikSasya saGghaDigamane samutpannaH; etaiH kAraNaiH 'tadapi ' saGghaDigamanaM yatanayA karttavyamiti saGgrahagAthAsamAsArthaH / / sAmpratamenAbheva vivRNoti [bhA.3203] pavidrukAmA va vihaM mahaMtaM, viniggayA vA vi tato'dhavome / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/47 appAyaNaTThAya sarIragANaM, attA vayaMtI khalu saMkhaDIo / / vR- 'viham' adhvAnaM 'mahAntaM' viprakRSTaM praveSTukAmAH, 'tato vA' adhvano nirgatA janapadaM prAptAH, athavA 'ava durbhikSe ciramaTanto'pi na paryAptaM labhante, ataste zarIrANyeva durbalAhAradagdhAntratayA kutsitatvAt zarIrakANi teSAmApyAyanArtham 'AttA' prathama dvitIyaparISahapIDitAH, athavA 'AptAH' rAga-dveSarahitAH, yadvA "bhImo bhImasenaH" iti nyAyat AttaH - gRhItaH sUtrArtho yaiste AttA :- gItArthA saGghIrvrajanti // [bhA. 3204] vatthaM va pattaM va tahiM sulaMbhaM, nANAdisiM piMDiyavANiesu / pavatti tattha kulAdikajje, lecaM va ghecchAmo ato vayaMti // vR- 'tatra' kSetre nAnAprakArAbhyo dakSiNApathAdirupAbhyo digbhyo vastrAdivikrayArthaM samAgatya piNDitAH- militA ye vaNijasteSu vastraM vA pAtraM vA sulabham / athavA tatra kSetre prAptAH 'kulAdikAryANi' kula-gaNa-saGghaprayojanAni pravarttayiSyAmaH, lepaM vA tatra prAptAH santo grhiissyaamH| ata evaMvidhaM puSTAlambanamavalambya saGghaDIM vrajanti // atha "zaikSasya saGghaDigamane bhAvaH samutpanna" iti padaM vivRNoti - [bhA. 3205] sehaM vidittA atitivvabhAvaM, gIyA guruM vinnavayaMti tattha / je tattha dosA abhAviMsu puvviM, divettu te tassa hitA vayaMti // vR- 'zaikSam' abhinavapravrajitam 'atitIvrabhAvaM' saGghaDigrAme gamane'tIvatIvrAbhilASaM viditvA gItArthA guruM vijJapayanti, tata AcAryAstaM zaikSaM bhaNanti ete vRSabhAste sahAyAH samarpitAH, etaiH samaM bhavatA saGghaDyAM gantavyamiti / tataste vRSabhAH 'tatra' saGkhaDyAM gacchatAM pathi varttamAnAnAM tatra prAptAnAM ca doSAH pUrvamabhavan abhihitA iti bhAvaH tAn 'tasya' zaikSasya 'hitAH' mAtRvadanukulAH santo dIpayanti / dIpayitvA ca tatastaM gRhItvA vrajanti // [bhA. 3206 ] puvvoditaM dosagaNaM ca taM tU, vajjeMti sejjAijutaM jatAe / puNamevaM tu bhave gaNittaM, jaM kaMkhiyANaM paviNeti kaMkhaM // vR-'pUrvoditaM' prAgbhaNitaM zayyA vasati tadAdibhiryutaM sambaddhaM doSagaNaM 'yatanayA' prAguktalakSaNayA varjayanti / Aha kimevaM zaikSasyAnuvarttanAM kRtvA saGghaDigamanamAcAryA anujAnanti ? ityAha'sampUrNam' akhaNDamevaMvidadhAnasyAcAryasya 'gaNitvam' AcAryakaM bhavati, yat 'kAGkSatAnAM' saGghaDigamanAdyabhilASavatAM ziSyANAM kAGkSa prakarSeNa-tadIpsitasampAdanalakSaNena vinayati-spheTayati / uktaJca dazAzrutaskandhe gaNisampadvarNanAprakra me - kaMkhiyassa kaMkhaM paviNittA bhavai tti / mU. (48) no kappai niggaMthassa egAniyassa rAo vA viyAle vA bahiyA viyArabhUmiM vA bihArabhUmiM vA nikkhamittae vA pavisittae vA / kappai se appabiiyassa vA appataiyassa vA rAo vA viyAle vA bahiyA viyArabhUmiM vA vihArabhUmiM vA nikkhamittae vA pavisittae vA // vR- athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha[bhA. 3207] AhArA nIhAro, avassameso tu suttsNbNdho| tuM puna na ppaDisiddhaM, vAre egassa nikkhamaNaM // vR- pUrvasUtre saGghaDiprarupaNAdvAreNAhAra uktaH, tasmAccAharAdavazyambhAva nIhAra ityatastadviSayo Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-48, [bhA. 3207] 247 vidhirnensuutrennopvaayte| katham? ityAha-'tatpunaH' nIhArakaraNamAhArAnantaramavazyambhAvitvAnna pratiSiddhame, kintu tadarthaM yad 'ekasya' ekAkino niSkramaNaM tadatra sUtre vArayatIti / eSa suutrsmbndhH| anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate 'nirgranthasya' sAdhorekAkino rAtrI vA vikAle vA bahirvicArabhUmiM vA vihArabhUmi vA uddizya pratizrayAd niSkamituM vA praveSTuM vA / kalpate "se" tasya nirgranthasyAtmadvitIyasya vAAtmatRtIyasya vA rAtrauvA bikAlevA bahirvicArabhUmi vA vihArabhUmiM vA niSkamituM vA praveSTuM vA iti sUtrasamAsArtha ||ath niyuktivistaraH[bhA.3208] rattiM viyArabhUmI, niggaMthegANiyassa pddikutttthaa| lahugo ya hoti mAso, tattha vi ANAiNo dosaa|| vR-rAtrau upalakSaNatvA vikAle vA vicArabhUmI nirgranthasyaikAkino gantavye pratikuSTA / sAca dvividhA-kAyikIbhUmi uccArabhUmizca / kAyikIbhUmiM yadi rAtrAvekAkI gacchati tato laghumAsaH prAyazcittam, tatrApyAjJAdayo doSAH / / tathA[bhA.3209] tenA-''rakikhaya-sAvaya-paDinIe thii-npuNs-tericch| ohANapehi vehAnase ya vAle ya mucchA y|| vR-stenairupadhi saMyato vA hiyate / ArakSikA ekAkinaM dRSTvA caura iti buddhA grahaNA''karSaNAdikaM kuryuH / zcApadA vA-siMha-vyA-dayo bhakSayeyuH / pratyanIko vA tamekAkinaM matvA prAntApanAdikaM kuryAt / strI vA napuMsako vA tamekAkinamudArazarIraM dRSTvA balAdapi gRhnniiyaat| tiryaJco vA duSTagavAdayastamabhighAtayeyuH, tiryagyonikAM vA sa ekAkI pratiseveta / yo vA avadhAvanaprekSI sa ekAkI nirgataH santata eva palAyeta / striyA vA paNDakena vA pratiskhalitaH san 'bhagnavrato'haM jAtaH' iti buddhyA 'vaihAyasam' udvandhanaM kuryAt / 'vyAlena vA' sarpaNa vA dshyet| mUcchA vAtatra gatasya bhavet, tadvazena bhUmau prapatitasyaparitApa-mahAduHkhaprabhRtayo dossaaH| asyA eva gAthAyA lezato vyAkhyAnamAha[bhA.3210] thI paMDe tirigIsu va, khalito vehAnasaM va odhaave| sesovadhI-sarIre, gahaNAdI maarnnNjoe|| vR-striyAM paNDake tiryagyonikAyAM vA 'skhalitaH' maithunapratisevanayA aparAdhamApannaH san 'bhagnavratasya kiM me jIvitena ?' iti buddhayA vaihAyasamabhyupagacchet / yo vA avadhAvanaprekSI sa ttevaavdhaavet| zeSANi' sapta dvArANiteSu yathAkramabhete dossaaH| tadyathA-steneSUpadhi-zarIraharaNam, ArakSikeSu grahaNA-''karSaNAdi, zeSeSu tu zcApadAdiSu 'mAraNam' upaghAtaH saMyatasya bhavatIti 'yajayet' yojanaM kuryAt / / yata evamataH[bhA.3211] duppabhiI u agammA, na ya sahasA sAhasaM smaayrti| vAreti ca NaM vitio. paMca ya sakkhI udhammassa // vR-dviprabhutayaH sAdhavo rAtrau kAyikIbhUmau gacchantaH stenA-''rakSikAdInAmagamyA bhvnti| na ca dvitIye sAdhau taTasthe sati sahasA 'sAhasaM' maithunapratisevana-vaihAyasAdi samAcarati / samAcaritukAmamapica "NaM" enaM dvitIyaH saadhurvaaryti| yataH 'dharmasya' paJcamahAvratarupasyapaJca sAkSiNo bhavanti, tadyathA-arhantaH siddhAH sAdhavaH samyagdRSTyo devA AsmA ceti / ataH sAdhau Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/48 tRtIyasAkSiNi pArzvavarttini na sahasA sAhasaM samAcarati / evaM tAvat kAyikIbhUmimaGgIkRtyoktam / athoccArabhUmimadhikRtyAha[bhA. 3212] 248 ee ceva ya dosA, savisesuccAramAyaraMtassa / sabitijjaganikkhamaNe, parihariyA te bhave dosA // vR- 'eta eva' stenA -''rakSikAdayo doSAH saprAyazcittAH 'savizeSAH' samadhikA rajanyAmekAkinamuJcAramAcarato mantavyAH / yadA tu vicArabhUmo gacchan sadvitIyaH pratizrayAd niSkramaNaM karoti tadA 'te' stenAdayo doSAH parihyatA bhaveyuH // katham ? ityAha [bhA.3213] jati donni to nivedittu neti tenabhae ThAti dArekko / sAvayabhayammi ekko, nisirati taM rakkhatI vitio // vR-yadi dvau saMyatI kAyikI bhUmau nirgacchataH tadA yastatra jAgartti tasya nivedya dvAvapi nirgcchtH| stenabhaye tu tayordvayormadhyAdeko dvAre tiSThati dvitIyaH kAyikIM vyutsRjati / atha zvApadabhayaM ta ekastatra kAyiyIM nisRjati, dvitIyo daNDakahastaH 'taM' kAyikIM vyutsRjantamAtmAnaM ca rakSati // athaikAkino yatanA pratipAdyate [bhA. 3214] sabhayA'sati mattassa u, ekko upaoga DaMDao hatthe / vati kuDateNa kaDI, kuNati ya dAre vi upayogaM / / vR-yadi sabhayaM dvitIyasya ca saMyatasya tatrAbhAvastato mAtrake vyutsarjanIyam / atha mAtrakaM na vidyate tata upayogaM kRtvA daNDakaM haste gRhItvA vRtervA kuDayasya vA anteta- pArzvena kaTIM kRtvA kAyikIM vyutsRjati / dvAre'pi ca stenAdipravezaviSayamupayogaM karoti // [bhA. 3215] bitiyapade u gilANassa kAraNA ahava hoja egAgI / puvva TThiya niddose, jataNAe nivediuccAre // vR- dvitIyapadena tu glAnasya kAraNAdeko'pi nirgacchet, athavA sa sAdhurazivAdibhi kAraNairekAkI bhavet, yadvA tatra pUrvaM nirdoSa-nirbhayamiti matvA sthitAH pazcAt sabhayaM saJjAtaM tatrApi yatanayA nivedya tathaivoccArabhUmau prazravaNabhUmau vA gacchanti // atha "glAnasya kAraNAt" iti padaM vyAkhyAnayati [bhA. 3216 ] ego gilANapAse, bitio ApucchiUNa taM nIti / ciragate gilANamitaro, jaggaMtaM pucchiuM nIti // vR- iha te trayo janAH, teSAM ca madhye eko glAno vidyate, ekazca tasya glAnasya pArzve tiSThati, dvitIyastamApRcchaya kAyikyAdibhUmau nirgacchati / sa ca yadi ciragato bhavati tataH 'itaraH ' glAnapArzvasthito glAnaM jAgratamApRcchaya nirgacchati // evaM stenAdInAM sambhave vidhiruktaH / atha tadambhave vidhimAha [bhA. 3217] jahitaM puna te dosA, tenAdIyA na hoja puvvuttA / ekko vi nivedetuM, niMto vi tahiM na'tikkamati / / vR-yatra punaH 'te' pUrvoktAH stenAdayo doSA na bhavanti tatraiko'pi zeSasAdhUnAM jAgratAM nivedya nirgacchat na bhagavadAjJAmatikrAmati // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 uddezaka H 1, mUlaM-48, [bhA. 3217] evaM vicArabhUmiviSayo vidhiruktaH / atha vihArabhUmiviSayamAha[bhA.3218] bahiyA viyArabhUmI, dosA te ceva adhiya chkkaayaa| puvaddiDhe kappai, bitiyaM AgADha sNviggo|| vR- pratizrayAd bahi 'vihArabhUmau' svAdhyAyabhUmau rAtrAvekAkino gacchataH 'ta eva' stenA''rakSikAdayo dopA bhavanti, 'adhikAzca' atiriktAH SaTkAyavirAdhanAniSpannAH / 'dvitIyam' apavAdapadamatrocyate-kalpate rAtrAvapisvAdhyAyabhUmau 'pUrvadRSTAyAM' divApratyupekSitAyAM gantum / gAthAyAMpustvanirdezaHprAkRtatvAt, evamanyatrApiliGgavyatyayo draSTavya iti / tatrApyAgADhe kAraNe yaH 'saMvignaH' mokSAbhilASIata eva vakSyamANajitendriyAdaguNopetaH sAdhuH sa gcchti|| athAgADhapadaM vyAcaSTe[bhA.3219]te tinni donnI aha vikkato u, navaMca suttaM sapagAsamassa / sajjhAtiyaM natthi rahaM ca suttaM, na yAvi pehAkusalo sa sAhU // vR. 'te' sAdhavo rAtrau vihArabhUmau gacchanta utsargatayo janA gacchanti / trayANAmabhAve dvau gcchtH| atha glAnAdikAryavyApRtatayAdvitIyo'pinaprApyate evamekAkyapi gacchet / kimartham? ityAha-'asya' vivakSitasAdhoH 'navam' adhunA'dhItaM 'saprakAzaM' sUtrasparzikaniyuktirUpeNArthena sahitaMparAvartanIyaMvartate, svAdhyAyikaMca vasatau tadAnIM naasti|athvaa rahasyasUtra' nizIthAdikaM tad yathA dvitIyo na zra Noti tathA parAvartayitavyam, na cAsau sAdhuranuprekSAkuzalaH / etenAgADhakAraNena rAtrAvapi vihArabhUmau gantuM kalpate // tatra kIze gRhe kIzena vA sAdhunA gantavyam ? iti darzayati[bhA.3220] Asannagehe diyadiTThabhomme, ghettUNa kAlaM tahi jAi dosN| vasidio dosavivajjito ya, niddA-vikArA-''lasavajjitappA / / vR- kAlaM gRhItvA "dosaM"ti prAdoSikaM svAdhyAyaM kartumAsannagehe 'divAdRSTabhaume' divApratyupekSitoccAra-prazravaNabhUmike 'yAti' gacchati / sa ca 'vazyendriyaH' iSTA-'niSTaviSayeSu vartamAnAnAmindriyANAM nigrahItA, doSAH-krodhAdayastairvivarjitaH, tathA nidrayA vikAreNa cahAsyAdinA Alasyena ca varjita AtmA yasya sa tathA evaMvidhastatra gantumarhati naaniishH| [bhA.3221] tabbhAviyaM taM tu kulaM adUre, kiccANa jhAyaM nisimeva eti| vAghAtato vA ahavA vidUre, soUNa tattheva uvei paado|| vR-yasmin zrAvakAdikulesagacchatitattasyAM velAyAMpravizadbhisAdhubhirbhAvitaMtadbhAvitam, tadapi 'adUre' na dUradezavarti, evaMvidhe gRhe prAdoSikaM svAdhyAyaM kRtvA' parivarttaya nizAyAmeva pratizrayamAgacchati / atha rajanyAmAgacchato'pAntarAle duSTazvAna-gavAdibhistenAdibhirvA vyAghAtaH athavA 'dUre' dUradezavartinI sA vihArabhUmi tatastatraivagRhe suptavA 'prAtaH'prabhAte prtishrymupaiti|| mU. (49) no kappai niggaMthIe egANiyAe rAo vA viyAle vA bahiyA viyArabhUmiM vA vihArabhUmiM vA nikkhamittae vA pavisittae vA / kappai se appabiiyAe vA appataiyAe vA appacautthIe vA rAo vA viyAle vA bahiyA viyArabhUmiM vA vihArabhUmiM vA nikkhamittae vA pavisittae vaa|| Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/49 vR-asya vyAkhyA praagvt||ath bhASyam[bhA.3222] socevaya saMbaMdho, navaripamANammi hoi nANattaM / . je yajatINaM dosA, savisesatarA u ajANaM // vR-'sa eva' nirgranthasUtroktaH sambandha ihApisUtre jJAtavyaH / 'navaraM' kevalaMpramANe nirgranthebhyo nirgranthInAM nAnAtvam, nirgranthAnAM dvayostrayANAM vA nirgantuM kalpate, nirgranthInAM tu dvayostisRNAM catasRNAM vA ityayaM saGkhyAkRto vizeSa iti bhAvaH / 'ye ca' stenA-''rakSikAdayo yatInAmekAkinirgamane doSAH pUrvasUtre uktAH AryANAmapi ta eva savizeSatarA mantavyAH, taruNAdhupadravasahitA iti bhAvaH // [bhA.3223] bahiyA viyArabhUmI, niggaMthegANiyAe pddisiddhaa| caugurugA''yariyAdI, dosA te ceva aannaadii| vR-rAtrau bahirvicArabhUmau gamanamekAkinyA nirgranthyAH pratiSiddham / ata evaitat sUtramAcArya pravarttinyA na kathayati caturguravaH / pravartinI bhikSuNInAM na kathayati caturguravaH / bhikSuNyo na prtishRnnvntimaaslghu| pravartinIvacanamatikramya bhikSuNyo balAmoTikayA ekAkinyo gacchanti caturguravaH / doSAzca ta evAjJAdayo draSTavyAH // [bhA.3224]bhIrU pakicceva'balA calAya, AsaMkitegA samaNI u raato| mA pupphabhUyassa bhave vinAso, sIlassa thovANa na deMti gNtuN|| vR-iha strI prakRtyaiva' svabhAvenaiva bhIru' alpasattvA, puruSaMcaprApyasA abalA' akiJcitkarI, ata eva tasyA abaleti nAma, abalA casvabhAvAdeva caJcalA, ata eva ekAkinI zramaNI rAtrI vicArabhUmau gacchantI AzaGkitA syAt-avazyameSA vyabhicAriNIti / ato ma 'puSpabhUtasya' zirISapuSpasukumArasya zIlasya vinAzo bhavediti kRtvA stokAnAmAryANAM rAtrau vicArabhUmau gantuMbhagavantaH 'na dadati' nAnujAnantItyarthaH ||upaashrye'pi tAbhirIze vastavyamiti darzayati[bhA.3225] gutte guttaduvAre, kulaputte itthimajjhe nidose| bhItaparisa maddavide, ajjA sijjAyare bhaNie / / vR-'guptonAma' vRtyAdiparikSiptaH, 'guptadvAraH' sakapATaH, iisheupaashryesthaatvym|shyyaatrshc tAsAM kulaputrako gvessnniiyH| tasyaiva zayyAtarasyayA bhaginIprabhRtayaH striyastAsAM sambandhi yad gRhaM tanmadhyavartI saMyatInAmupAzrayo bhavati / so'pi 'nirdoSaH' puruSasAgArikAdidoSarahitaH / kulaputrakazca bhItaparSad mArdavikazcAnveSaNIyaH / bhItaparSad nAma-yadbhayAt tadIyaH parivArona kamapyanAcAraM krtumutshte|maardviko nAma-madhuravacanaH / IzaAryAyAH zayyAtaro bhnnitH|| rAtrau ca pratizraye tAbhiriyaM yatanA kartavyA[bhA.3226] patthAro aMto bahi, aMto baMdhAhi cilimilI uvriN| taMtaha baMdhati dAraM, jahaNaM annA na yaannaaii|| vR-'prastAraH' kaTaH sa ekaH pratizrayAbhyantare dvitIyastu pratizrayA bahi kartavyaH / 'antazca' abhyantare kaTasyopari cilimilikAM 'badhAna' niyantraya / tatra ca pratihArI tathA baghnAti dvAraM yathA "NaM" iti 'tAn' bandhAn nAnyA saMyatI moktuM jAnAti / / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-49, [bhA. 3227] 251 [bhA.3227] saMthAregaMtariyA, abhikkhaNA''ujjaNA ya taruNINaM / paDihAri dAramUle, majjhe apavattinI hoti / / vR-'saMstArakaH' prastaraNamekAntaritAnAMtaruNI-vRddhAnAM bhvti|abhiikssnnNctrunniinaaNytnyaa pravarttinyA pratihArikayA ca 'upayojanA' saGghaTanA krtvyaa| pratihArI ca dvAramUle svapiti / 'madhye' sarvamadhyavartini pradeze pravartinI bhvti|| [bhA.3228] nikkhamaNa piMDiyANaM, aggaddAre ya hoi pddihaarii| dAre pavattiNI sAraNA ya phiDitANa jynnaae|| kR-rAtrau vicArabhUmau niSkramaNaM 'piNDitAnAM samuditAnAM tri-catuHprabhRtInAmityarthaH / pratihArI dvAramuddhATya prathamata evAgradvAre tiSThati / pravartinI punadvari sthitA saMyatI yA yadA pravizati tAM zirasi kapolayorvakSasi ca spRSTavA pravezayati / yAzca tatra sphiTitAH-dvAravipranaSTA itastataH paribhramantitAsAMyatanayA yathA aprItikaM na bhavati tathA smAraNA kartavyA, yathA-Arye! ihAgaccha, ito na bhavati dvAram / / atha dvitIyapadamAha[bhA.3229] biiyapada gilANAe, tukAraNA ahava hoja egaagii| AgADhe kAraNammiM, gihinIsAe vasaMtINaM / / vR-dvitIyapade glAnAyA-saMyatyAH kAraNAdekAkinyapi vicArabhUmau gacchet / katham ? iti ced ucyate-iha pravartinI yadA AtmatRtIyA bhavati, tatrApyekA glAnA tata ekA glAnAyAH pArve tiSThati, dvitIyA tu nivedya nirgacchati / athavA sA azivAdibhiH kAraNairekAkinI bhavet / tatra ca 'AgADhe' Atyantike kAraNe gRhinizrayA vasantInAmekAkinInAM saMyatInAM vidhirbhidhiiyte|| [bhA.3230] egA u kAraNa ThiyA, avikArakulesu isthibahulesu / tubbhavasIhaM nIsA, ajjA sejAtaraM bhaNati // vR. ekA AryikA 'kAraNena' puSTAlambanena 'avikArakuleSu hAsyAdivikAravirahiteSu strIbahuleSu kuleSu sthitA satI zayyAtaramitthaM bhaNati-ahaMyuSmannizrayAvasAmi, yacca mama kiJcit sUNamAyAti tatrAhaM bhavadbhi smAraNIyA // idameva sphuTataramAha[bhA.3231] apuvvapuMse avi pehamANI, vAresi dhUtAdi jaheva bhjN| ... tahA'varAhesu mamaM pi pekkhe, jIvo pamAdI kimu jo'blaannN|| vR-bhoH zrAvaka ! yathA tvam 'apUrvapuMsaH' aSTapUrvapuruSAn pazyantImapi, AstAM taiH saha sambhASaNAdi kurvANAmityapizabdArthaH, duhitaram AdizabdAd bhaginIprabhRtikAM bhAryAM vA yathA vArayasi; tathA 'aparAdheSu' skhaliteSvanucitasandarzanAdiSu 'mAmapi prekSasva' ahamapi tathaiva vAraNIyA, yato jIvaH sarvo'pi prAyaH 'pramAdI' anAdibhavAbhyastapramAdabahulaH, kiM punaryaH 'abalAnAM' strINAM sambandhI ? sa capalasvabhAvatayA sutarAMpramAdIti bhAvaH / kiJca[bhA.3232] pAyaM sakajaggahaNAlaseyaM, buddhI paratthesu ujaagruukaa| ___ tamAuro passati neha kattA, dosaM udAsInajano jgNtu|| vR- yeyaM pratiprANi svasaMvedanapratyakSA buddhi sA prAyaH svaM-svakIyaM yat kArya-hitA'hitapravRttinivRttirUpaM tadrahaNe-tatparicchede'lasA-jaDA, parArtheSutu' paraprayojaneSu 'jAgarUkA' Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/49 jAgaraNazIlA, ata eva 'taM' doSam 'udAsInajanaH ' madhyasthalokaH taTasthaH pazyati / ato'haM bhavatAM pArvAdAtmanamahiteSu pravarttamAnaM nivArayAmIti prakramaH // 252 [bhA.3233] tenicchie tassa jahiM agammA, vasaMti nArIto tahiM vasejjA / tA beti rattiM saha tubbha nIhaM, anicchamANIsu bibhemi beti // vR- evamukte sati yadyasau zrAvaka icchati taduktaM pratipadyate tadA 'tasya' zayyAtarasya yatra 'agamyAH' mAtA-bhaginIprabhRtayo nAryo vasanti tatra sA ekAkinI saMyatI vaset / tAzca striyo brUte rAtrau yuSmAbhiH sahAhaM kAyikyAdyarthaM nirgamiSyAmi, ato yadA bhavatya uttiSThante tadA mAmapyutthApayata / yadi tA icchanti tato laSTam, atha necchanti tataH 'ahaM rAtrAvekAkinI nirgacchantI bibhemi' ityevaM bravIti / / evamapyuktA yadi tA dvitIyA nAgacchanti tadA kiM karttavyam ? ityAha[bhA. 3234] mattAsaIe apavattaNe vA, sAgArie vA nisi nikkhamaMtI / tAsiM nivedetu sasadda-daMDA, atIti vA nIti va sAdhudhammA // vR - rAtrI mAtrake kAyikI vyutsarjanIyA, tata udgate sUrye sA mAtrakakAyikI bahizchardanIyA / atha mAtrakaM nAsti, yadvA tasyA mAtrake kAyikyAH pravartanam AgamanaM na bhavati, sAgArikabahulaM vA tad gRham, etaiH kAraNaiH 'nizi' rAtrAvekAkinI niSkrAmantI 'tAsAM' zayyAtarINAM nivedya sazabdA-kAsitAdizabdaM kurvatI daNDakaM haste kRtvA 'sAdhudharmA' zobhanasamAcArA 'atyeti vA' pravizati vA 'nireti vA' nirgacchati vA // evaM tAvad vicArabhUmiviSayo vidhiruktaH / atha vihArabhUmiviSayamAha [bhA. 3235 ] egAhi anegAhi va, diyA va rAto va gaMtu paDisiddhaM / cauguru AyariyAdI, dosA te ceva je bhaNiyA // vR- ekAkinInAm 'anekAkinInAM vA' bahvInAmapi, gAthAyAM SaSThayarthe tRtIyA, divA vA rAtrI vA vihArabhUmau saMyatInAM gantuM 'pratiSiddhaM' na kalpate / ata eva yadyenamarthamAcAryA pravarttinyA na kathayanti tadA caturguravaH / pravarttinI bhikSuNInAM na kathayati caturguravaH / bhikSuNyo na pratizra Nvanti laghumAsaH / doSAzca ta eva draSTavyA ye pUrvaM vicArabhUmau bhaNitAH // dvitIyapade gantavyamapIti darzayati [bhA. 3236] guttaduvAra, duNavanivesaNassaMto / saMbaMdhi nisaNI, bitiyaM AgADha saMvigge / / vR- gupte guptadvAre 'durjanavarje' duHzIlajanarahite gRhe svAdhyAyakaraNArthaM gantavyam, tacca gRhaM yadi 'nivezanasya' pATakasya 'antaH' abhyantaravartti bhavati / atha nivezanAntarna prApyate tato'nyasminnapi pATake yaH saMyatInAM pitR-bhrAtrAdirazaGkanIyaH sambandhI, yo vA zayyAtarasya 'nijaH' suhRdAdi, yo vA 'saMjJI' zrAvako mAtA- pitRsamAnastasya gRhe gantavyam / etacca dvitIyapadamAgADhe saMvignAyA AryikAyA mantavyam / kimuktaM bhavati ? - vyAkhyAprajJaptiprabhRtizrutasambandhinamAgADhayogaM kAcidAryikA pratipannA, sAca yadi 'saMvignA' hAsyAdivikAravarjitA, tatastasyA AtmatRtIyAyA AtmacaturthAyA AtmapaJcamAyA vA pUrvoktaguNopetaM gRhaM gatvA svAdhyAyaH karttu kalpate // tatraiva gamane vidhiM darzayati Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-49, [bhA. 3237] 253 [bhA.3237] paDivattikusala ajjA, sjjhaayjjhaannkaarnnujjuttaa| motUNa abbharahitaM, ajANa na kappatI gNtuN|| vR-pratipatti-uttarapradAnaM tatra kuzalA-nipuNA yA kAcidAryA sA tasyAH sahAyA smrpnniiyaa| tathAyAsA AgADhayogaM pratipannA sA svAdhyAyasya yaddhyAnam-ekAgratayA karaNaMtatreze kAraNe udyuktA bhvet| "mottUNaabmarahiyaM"ti yeSukuleSu yathAbhadrakAdiSusaMyatInAmAgamanam abhyarhita' gauravAha~ tAni muktvA'nyatra kule AryikANAM na kalpate gantum / / evaMvidhe kule gatvA svAdhyAyaM kurvatInAM yadyasau gRhapati praznayet-kimarthaM bhavatya ihAgatAH? tataH pratipattikuzalayA vaktavyam[bhA.3238]sajjhAiyaM natthi uvassae'mhaM, AgADhajogaMca imA pvnnnnaa| tareNa sohaddamidaM ca tubbhaM, saMbhAvaNijAto na annahA te / / vR-he zrAvaka ! yo'yamasmAkamupAzrayaH tatra svAdhyAyikaM nAsti / iyaM ca saMyatI AgADhayogaM pratipannA vartate / "tareNa"tti zayyAtareNa saha yuSmAkam 'idam' IzaM sakalajanapratItaM sauhArda tad matvA vayamatra samAgatAH / ato nAnyathA tvayA vayaM smbhaavniiyaaH||api ca[bhA.3239]khuddo jano natthi na yAvidUre, pacchaNNabhUmI ya ihaM pkaamaa| tubbhehi loeNaya cittametaM, sajjhAya-sIlesujahojjamo ne|| vR- 'kSudro janaH' durjanaloka iha nAsti, na cedaM yuSmaddhahaM 'dUre' asmapratizrayAd dUravarti, pracchannabhUmizca 'iha' yuSmadgRhe 'prakAmA vistRtA, ato'trAsmAkaMsvAdhyAyo nivyArghAtaM nirvhti| kizca yuSmAkaMlokasyaca 'cittaM' pratItametata, yathA-"ne"asmAkaM svAdhyAya-zIlayorgADhataraH 'udyamaH' prayatno bhavati // mU. (50) kappainiggaMdhANa vA niggaMthINa vA purasthimeNaMjAvaaMga-magahAoetae, dakkhiNeNaM jAva kosaMbIo, paJcatthimeNaM jAva thUNAvisayAo, uttareNaM jAva kuNAlAvisayAo ette| etAva tAva kappai / etAva tAva Arie khete / no se kappai etto bAhiM / tena paraM jattha nANadaMsaNa-carittAI ussappaMti tti bemi // vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.3240] iti kAle paDiseho, parUvito aha idAni khettmmi| caudisi samaNunnAyaM, mottUNa pareNa pddiseho| vR-'iti' amunA prakAreNa rAtrilakSaNo yaH kAlastadviSayaH pratiSedhaH pUrvasUtreprarUpitaH, atha' antaramidAnI kSetraviSayaHprarUpyate / katham ? ityAha-catasRSu dikSuyAvat kSetramatrasUtre samanujJAtaM tAvad muktvA 'pareNa' bahi-kSetreSu vihArasya pratiSedho mantavyaH / kiJca[bhA.3241] heTThA vi ya paDiseho, davvAdI davve AdisuttaM tu| ghaDimatta cilimiNIe, vatthAdI ceva cattAri // [bhA.3242] vagaDA racchA dagatIragaM ca viha caramagaMca khittmmi| . sAriya pAhuDa bhAve, sesA kAle ya bhAve y|| : vR.adhastanasUtreSvapi 'dravyAdi' dravya-kSetra-kAla-bhAvaviSayaH pratiSedho mantavyaH / tatra dravyapratiSedhaparam 'AdisUtra' pralambaprakRtamityarthaH tathA ghaTImAtrasUtraM cilimilikAsUtraM ca / ___ Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/50 vastrAdipratiSedhakAni ca catvAri sUtrANi-ekaMtAvat "niggaMthaM caNaMgAhAvaikulaM0 anuppavilu keivattheNa vA pAeNa vA0" ityAdilakSaNam, dvitIyamidameva "bahiyA viyArabhUmiM vA vihArabhUmi vA0" iti vizeSitam, tRtIya-caturthe tvevameva nirgranthIviSaye, etAnyapi dravyapratiSedhaparANi / tathA vagaDAsUtraM rathyAmukhA''paNagRhAdisUtraM dakatIrasUtraM 'vihaM' adhvA tadviSayaM sUtraM etadeva ca prastutaM caramasUtraM etAni kSetrapratiSedhaparANi / tathA yAnyoghato vibhAgatazca sAgArikasUtrANi yacca 'prAbhRtam' adhikaraNaM tadviSayaM sUtraM etAni bhAvapratiSedhaparANi / 'zeSANi tu' mAsakalpaprakRtaprabhRtIni sarvANyapi sUtrANi 'kAle ca bhAve ca ubhayorapi pratiSedhakAni bhavanti / [bhA.3243] ahavaNa sutte sutte, davvAdINaM cunnhmoaaro| soya adhIno vattari, sotariya ato aniyamo'yaM // vR- athavA na pRthag dravyAdiviSayANi sUtrANi, kintu sUtre sUtre 'caturNA' dravya-kSetrakAlabhAvAnAmavatAraH pradarzayitavyaH / 'saca' avatAro vaktari zrotari ca 'adhInaH' AyattaH, yadi vaktA tathAvidhapratipAdanazaktisamanvitaH zrotAca grahaNa-dhAraNAlabdhisampannaH tadA bhavati sUtre sUtre caturNA dravyAdInAmavatAraH, anyadAtuneti bhAvaH / ato nAyaM niyamo yadavazyaM pratisUtraM drvyaadictussttymvtaarnniiymiti||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAMvA pUrvasyAM diziyAvadaGga-magadhAn 'etuM' vihrtum|anggaa naam-cmpaaprtibddhojnpdH| magadhA-rAjagRhapratibaddhodezaH / dakSiNasyAMdiziyAvat kaushaambiimetum|prtiicyaaN dizisthUNAviSayaM yAvadetum / uttarasyAM dizi kuNAlAviSayaM yAvadetum / sUtre pUrva-dakSiNAdipadebhyastRtIyAnirdezo liGgavyatyayazca prAkRtatvAt / etAvat tAvat kSetramavadhIkRtya vihartuM kalpate / kutaH ? ityAhaetAvattAvadyasmAdAya kssetrm| no "se" tasya nirgranthasya nirgranthyAvAkalpate 'ataH' evaMvidhAt AryakSetrAbahirvihartum / tataH paraM' bahirdezeSu api sampratinRpatikAlAdArabhya yatra jJAna-darzanacAritrANi 'utsarpanti' sphAtimAsAdayanti tatra viharttavyam / 'iti' parisamAptau / bravImi iti tIrthakara-gaNadharopadezena, na tu svamanISikayeti sUtrArthaH // atha niyuktivistaraH[bhA.3244] jo etaM na vijANai, paDhamuddesassa aMtimaM suttaM / ahavaNa savva'jjhayaNaM, tattha u nAyaM imaM hoi|| vR- 'yaH' AcArya 'etat' prastutaM prathamoddezakasyAntyaM sUtraM na jAnAti, athavA sarvamapIdaM kalpAdhyayanaM yo na jAnAti, 'tatra' AcAryetadviSayamityarthaH 'idaM vakSyamANaM 'jJAtam' udAharaNaM bhavati ||aah kimarthaM prathamoddezakasyAntyaM sUtraM na jAnAtItyuktam ? ucyate[bhA.3245] ujjAlito padIvo, caaussaalssmjjhyaarmmi| pamuhe vAtaM savvaM, cAussAlaM pgaaseti|| vR-'catuHzAlasya gRhasya madhyAre' madhyabhAge 'pramukhevA' praveza-nirgamamukhe pradIpa ujjvAlitaH san 'tat' catuHzAlaM sarvamapi prakAzayati; evamatrApi sakalAdhyayanamadhyavartini prastutasUtre yadidaM prathamoddezakasyAntyasUtraM na jAnAtItyuktaM tad madhyadIpakamavagantavyam / yadvA yasmAdatra prathamoddezake samAsataH sarvA'pi sAmAcArI samarthitA tatazcatuHzAlapramukhojvAlitapradIpa ivedamantyadIpakamavasAtyam / tatazcedamuktaM bhavati ?-ya etat kalpAdhyayanaM prathamoddezakaM vA na Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 50, [bhA. 3245] jAnAti sa gaNaparivartI bhagavadbhirnAnujJAtaH // idameva pracikaTayiSuH "tatrAcArye jJAtamidaM bhavati' iti padaM vyAkhyAnayati [bhA. 3246 ] jo gaNaharo na yANati, jANaMto vA na desatI maggaM / so sappasIsagaM piva, vinassatI vijaputto vA // vR-yaH kazcid gaNadharaH 'mArgaM' yathoktasAmAcArIrUpaM na jAnAti, jAnAti vA paraM na ziSyANAM taM mArgamupadizati sa sarpazIrSakamiba vaidyaputra iva vA vinazyati // tattha imaM kappiyaM udAharaNaMego sappo nicaM paloeMto appaNo jahAsuhaM viharai / tAhe se puMchaDA bhaNati tumaM nidyameva purato gacchasi / anyacca 255 [bhA.3247]sI-uNha-vAse ya tamaMdhakAre, niccaM pi gacchAmi jato mi nesI / gaMtavvae sIsaga ! kaMci kAlaM, ahaM pi tA hoja purassarA te // vR- bhoH zIrSaka ! nityamapyahaM bhavatpRSThalagnA satI yato yato mAM nayasi tatra tatra zIte vA uSNe vA varSe vA nipatati 'tamo'ndhakAre vA' bahalatamaHpaTalavilupte pradeze gacchAmi, kiM karomi ? paraM sAmprataM kaJcit kAlaM 'gantavye' gamane'hamapi tAvat 'te' tava purassarA bhaveyam // zIrSakaM prAha[bhA. 3248] sasakkare kaMTaile ya magge, vajjemi more naulAdie ya / bile ya jANAmi aduTTha duTThe, mA tA visUrAhi ajANi evaM // - pucchike ! ahaM purassaraM gacchan san 'sazarkarAn' karkarayuktAn kaNTakAkulA~zca mArgAn varjayAmi / yatra ca mayUrAn nakulAdI~zcAtmopadravakAriNaH pazyAmi tatra na gacchAmi / bilAni cAmUni aduSTAni amUni ca duSTAni ityevamahaM samyag jAnAmi / tvaM punareteSAM madhyAdekamapi na jAnAsi / atastvamevamajJA satI mA tAvat " visUrAhi" tti "khiderjUra - visUrau" iti prAkRtalakSaNabalAd mA khedamanubhavetyarthaH / / pucchikA prAha [bhA.3249] taM jANagaM hohi ajANigA haM, purassaraM tAva bhavAhi ajja / esA ahaM naMgalipAsaeNaM, laggA duaM sIsaga ! vacca vacca // vR- zIrSaka ! tvaM jJAyakaM bhava, ahamajJAyikA'pi sthAsyAmi, 'purassaram' agragAmukaM tAvat tvamadya bhava, ahaM punareSA naGgalipAzakena lagnA atraiva sthitA, tvaM punaH 'drutaM' zIghraM vraja vrajeti // zIrSakamAha [bhA.3250] akovie ! hohi purassarA me, alaM viroheNa apaMDitehiM / vaMsassa chedaM amune ! imassa, daTTu jatiM gacchasi to gatA si / / bR- 'akovide !' mUrkhe ! bhava 'me' mama purassarA, alamapaNDitaiH saha virodhena calitena, paraM 'he amune!' ajJe ! asya madIyavaMzasya cchedamapi dRSTvA yadi gacchasi tatastvamapi 'gatA'si ' vinaSTA'sItyarthaH, asya kAryasya paryavasAnaM pazcAt tvamapi drakSyasIti bhAvaH / api ca [bhA. 3251] kulaM vinAsei sayaM payAtA, nadIva kulaM kulaDA u nArI / nibbaMdha eso nahi sobhano te, jahA siyAlassa va gAitavve // vR-'svayam' Atmacchandena 'prayAtA' pravRttA 'kulaTA' svairiNI nArI 'kulaM' pitRkulaM zvazurakulaM ca vinAzayati / keva kim ? ityAha- nadIva kulam, yathA nadI svairaM mahApUrapravRttA satI kulamubhayamapi Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/50 pAtayati tathaiSA'pi kuladvayamityarthaH / na cAyamIzaH 'nirbandhaH' kadAgrahaH 'te' tava 'zobhanaH' pariNAmasundaro bhavitA / yathA zra gAlasya 'gAtavye' unnaditavye nirbandho na zobhanaH saJjAta iti| atrakhasadrumAkhyAnakam-ekkosiyAlo rttiNghrNpvittttho| ghrmaanusehicetitonicchubhumaaddhtto| so suNagAIhiM pAraddho nIlIrAgaraMjane paDito, kiha vi tato uttiNNo, nIlavaNNo jAto / taM anenasarabhatarakkha-siyAlAIpAsiuMbhaNaMti-ko tumaMeriso? |sobhnni-ahNsvvaahi migajAIhiM khasahumo nAma migarAyA kato, tato ahaM etthamAgato, pAsAmi tAva ko maM na namati ? / te jANaMti-apuvvoeyassavaNNo, avassaMesa devehi annugghito|tobhnnNti-amhe tava kiMkarA, saMdisaha, kiM karemo? , khasaDhumo bhaNati-hatthivAhaNaM deha / dinno, vilaggo viyarati / annayA siyAlehiM uNNaIyaM / tAhe khasahumeNaM taM siyAlasahAvamasahamANeNa uNNaIyaM / tato hatthiNA 'so siyAlo tinaauNsoNddaaeghettuNmaarito|jhaa so siyAlo unnaIyaM souM unnaIe vinaTTho evaM tumaMpi vinassihisi tti / kiJca[bhA.3252] ullattiyA bho! mama kiM karesI, thAmaM sayaM suTu ajaannmaannii| __sutaM tayA kiNNa katAi mUDhe !, jaM vANaro kAsi sugehiyaae|| vR-he pucchike ! yadi nAmatvaM 'ullattitA' mama sammukhaM valitA tataH svakaM 'sthAma' vIryamajAnatI mama kiM kariSyasi? na kimapIti bhaavH| paraM mUDhe ! tvayA kiM na kadAcidapyetat saMvidhAnakaM zrutaM yadvAnaraH sugehikAyAH zakunikAyAH sammukhamAvRtaH san kRtavAn ? / atra kathAnakam vAseNa jhaDijaMtaM, rukkhagge vAnaraM thrthreNtN| sugharA nAma sauNiyA, bhaNati tayaM niDDae sNtii|| chettUNa me taNAi, AneUNaMca rukkhsihrmmi| vasahI katA nivAtA, tattha vasAmi nirubbiggA // etthahasAmi ramAmi ya, vAsAratteya na vi ya ullaami| ___ aMdolayAmi vAnara!, vasaMtamAsaM vilNbemi|| hatthA tava mAnusagassa jArisA hidayae ya vinnANaM / hatthA vinnANaM jIvitaMca mohapphalaM tujjh|| visahasi dhArapahAre, na ya icchasi gehamappaNo kaauN| vAnara ! tume asuhite, amhe vi ratiM na viNdaamo|| taha doccaM taha taccaM, rosavito tIe vAnaro paavo| roseNa dhamadhameMto, upphiDito taMgato sAlaM / / AkaMpitammi to pAdavammi phiraDi tti niggatA sugharA / annammi dumammi ThitA, jhaDijjate siit-vaatennN|| itaro viyataM nehuM, ghettUNaM pAdavassa sihraao| taNaya ekkakkaM aMchiUNa to ujjhatI kuvito|| bhUmIgatammi to niDDayammi aha bhaNati vaanropaavo| sughare ! avahitahidae!, suNa tAva jahA ahiriyA si|| Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-50, [bhA. 3252] 207 vasi mamaMmayahariyA, na vasi mamaM sohiyA va niddhA vaa| . sughare! acchasu vigharA, jA vaTTasi logtttiisu|| jahA so vAnaro sugharAe paDicoio samANo tIse ceva paDinIUbhUo, evaM tumaM pi mae hitovaesenAnusAsiyAvimama cevopari bhUyatti / ata evoktam upadezo na dAtavyo, yAze tAzejane / pazya vAnaramUrkhaNa, sugRhI nigRhI kRtA / / -kiJcAnyat[bhA.3253] na cittakammassa visesamaMdho, saMjANate nAvimaMyakakaMti / kiM pIDhasappI kaha dUtakammaM, aMdho kahiM kattha ya desiyattaM // vR-yathAandhazcitrakarmaNaH 'vizeSa' rAmaNIyakaMnajAnIte, nApi mRgAGkasya-candramasaH kAntim, evaM tvamapi cakSUrahitatayA mArge gantuMnajAnAsIti bhAvaH / tathAkapIThena sarpituM-gantuMzIlamasyeti pIThasI-paGgu? kva ca 'dUtakarma' sandezahArakatvam?, kvacAndhaH? kva ca 'dezakatvaM mArgadarzakatvam ?, yathA sarvathaivAghaTamAnakamidaM tathA bhavatyA api niSpratyahaM gamanamiti bhaavH|| . evaM zIrSakeNokte sati vA bravIti[bhA.3254] vuddhIbalaM hInabalA vayaMti, kiM sattajuttassa karei buddhI / ___ kiM te kahA neva sutA katAyI, vasuMdhareyaM jaha vIrabhojjA // vR-buddhilakSaNaM yad balaM tad 'hInabalAH' nisattvA eva vadanti / yataH sattvayuktasya buddhi kiM karoti ? sattvenaiva sarvakAryasiddheH / kiM vA tvayA kadAcidiyaM kathA naiva zrutA-yathA vasundhareyaM viirbhojyaa| taduktam neyaM kulakramAyAtA, zAsane likhitA na vaa| khaGgenAkramya bhuJjIta, vIrabhojyA vasundharA // -atha zIrSakamAha[bhA.3255] asaMsayaMtaM amuNANa maggaM, gatA vidhAne durtikkmmmi| imaM tu me bAhati vAmasIle!, anne vijaM kAhisi ekkghaatN|| vR-'asaMzayaM nissaMdehaM tvam ajJAnAM mUrkhANAM 'mArgam AtmopaghAtarUpaMgatA / kva sati? ityAha-vidhAne duratikrame sati / vidhAnaM nAma-yad yena yadA prAptavyaM tad duratikramam, nAnyathA kartuM zakyate / uktaJca ___ buddhirutpadyate tAga, vyavasAyazca tAdRzaH / sahAyAstAzA jJeyAH, yAzI bhvitvytaa|| ata eva tad avazyambhAvitayA nAsmanmato dunoti, paraM 'vAmazIle!' pratikUlapathagAmini ! mAmidameva bAdhate yad 'anyAnapi' AtmavyatiriktAnasmAdhzAnekaghAtaM kariSyasi, AtmanA saha mArayasIti bhaavH|| [bhA.3256] sA maMdabuddhI aha sIsakassa, sacchaMda maMdA vayaNaM akaauN| [1917 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/50 purassarA hotu muhuttamettaM, apeyacakkhU sagaDeNa khuNNA // vR- 'sA' pucchikA 'mandabuddhi' sadbuddhivikalA 'atha' anantaraM zIrSakasya vacanamakRtvA 'svacchandA' svamatipravRttA 'mandA' gamanakriyAyAmalasA balAmoTikayA purassarA bhUtvA gantuM pravRttA / tataH kimabhUt ? ityAha- 'apetacakSu' locanarahitA sA puro gacchantI muhUrtamAtreNa zakaTena 'kSuNNA' AkrAn vipattimupAgatA / eSa dhSTAntaH, ayamarthopanayaH [bhA. 3257] je majjhadese khalu desa gAmA, atipapitaM tesu bhayaMtu ! tujjhaM / lakkhaNa-hiMDIhi sutAviyA mo, amhaM pi tA saMpai hou chaMdo // vR- 'ye' agItArthA ziSyAste AcAryAn bhaNanti-bhadanta ! ye khalu 'madhyadeze' AryakSetre dezAHmagadhAdayo grAmAzca tavpratibaddhAsteSu bhagavatAm 'atipriyam' atIva viharttu rocate, paraM vayameSu divaseSu rUkSAnnamAtralAbhena hiNDyA ca itastataH paribhramaNarUpayA suSThu atizayena tApitAHdagdhAntradehAH saJjAtAH, ato'smAkamapi tAvat samprati cchando bhavatu, svacchandena yatra yatra rocate tatra tatra vihariSyAma iti / / guravo bruvate [bhA. 3258 ] dehovahIteNaga-sAvatehiM, paduTThamecchehi ya tattha tattha / jatA paribbhassadha aMtadese, tadA vijAnissaha me visesaM // vR- bho bhadrAH ! yUyaM pratyantadeze viharanto yadA dehastenaiH - zarIraharaiH upadhistenaiH - upakaraNaharaiH zvApadaiH-siMha-vyAghrAdibhiH pradviSTamlecchaizca tatratatropahRtAH santaH saMyamA-''tmavirAdhanAdinA paribhraMzamApsyatha tadA vijJAsyatha 'me' madIyaM vizeSam, yathA- hA ! na zobhanaM kRtamasmAbhi yadevaM gurUNAM vacanamavagaNayya svacchandasA vihAraH kRta iti / yastu gaNadharo na jAnAti, jAnAno vA ziSyANAM mArgaM nopadizati, sa teSAmanuvRttyA sanmArgamatikramyAnAryadeze viharan taireva ziSyaiH saha vinAzamAvizati; yathA sarpazIrSakaM pucchikAsahitaM vinaSTamiti / atha vaidyaputradRSTAntamAha[bhA.3259] vejjassa egassa ahesi putto, matammi tAte anadhIyabijjo / gaMtuM videsaM aha so silogaM, ghettUNamegaM sagadesameti // vR- ekasya vaidyasya putra AsIt / sa ca 'tAte' pitari mRte sati anadhItavidya iti kRtvA rAjJaH 'sakAzAd vRttiM na labhate / tato vaidyakazAstrapaThanArthaM videzaM gatvA tatra kasyApi vaidyasya pArzve ekaM zlokaM zRNoti sma pUrvAhNe vamanaM dadyAdaparAhne virecanam / vAtikeSvapi rogeSu, pathamAhurvizoSaNam // tatastena cintitam-huMjJAtaM vaidyakarahasyam, ataH kimarthamatra tiSThAmi ? iti / 'atha' anantaramasau zlokaM gRhItvA 'svakam' AtmIyaM dezamupaiti // [bhA.3260] ahA''gato so u sayammi dese, laddhUNa taM caiva purANavittiM / ranno niyogeNa sute tigicchaM, kuvvaMtu teneva samaM vinaTTho // vR- 'atha' anantaraM 'saH' vaidyaputraH svake deze samAgataH saMn rAjJaH samIpe tAmeva purANAM vRttiM labdhvA anyadA rAjJo niyogena 'sutasya' rAjJaH putrasya pUrvokta zlokapramANena cikitsAM krttumaarbdhvaan| tato'sau rAjaputrastadIyayA apaprayogakriyayA vinaSTaH / rAjJA cApare vaidyAH pRSTAH - kimetena Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 uddezaka : 1, mUlaM-50, [bhA. 3260] samyakprayogeNa kriyAkRtA? utApaprayogeNa? / tairuktm-appryogenneti| tato'sau tena rAjJA zArIreNa daNDena dnndditH| evamasAvapi 'tena' rAjaputreNa samaM vinaSTa iti uktam / eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-yathA'sau vaidyaputra ekabhavikaM maraNamanuprAptaH evaM ya AcArya idaM kalpAdhyayanaMna jAnAti ekadezaM vAjAnan gaNaM parivartayati sa gambhIrasaMsArasAgaraMparibhramannanekAnijanitavyamartavyAni prApnoti / / athedaM sUtraM bhagavatA yatra kSetre yaMca kAlaM pratItya prajJaptaM tadevAha[bhA.3261] sAeyammi puravare, sabhUmimAgammi vaddhamANeNa / . suttamiNaM pannattaM, paDucca taM ceva kaalNtu|| vR-sAkete puravare sabhUmibhAge udyAne samavasRtena bhagavatA varddhamAnasvAminA sUtramidaM tameva' vartamAnaM kAlaM pratItya nirgrantha-nirgranthInAM purataH prajJaptam // katham ? ityAha[bhA.3262] magahA kosaMbI yA, thUNAvisao kuNAlavisao y| esA vihArabhUmI, etAvaMtA''riyaM khetaM // vR-pUrvasyAM dizi magadhAn dakSiNasyAM dizi kauzAmbI aparasyAM dizi sthUNAviSayaM uttarasyAM dizi kuNAlAviSayaM yAvaddye dezA etAvadAryakSetramantavyam / ata eva sAdhUnAmeSA vihaarbhuumii| itaH paraM nirgrantha-nirgranthInAM vihartuna kalpate ||athaarypdsy nikSepanirUpaNAyAha[bhA.3263] nAmaM ThavaNA davie, khette jAtI kule ya kamme ya / bhAsAriya sippAriya, nANe taha daMsaNa crite|| vR-nAmAryA sthApanAryA dravyAryA kSetrAryA jAtyAryAkulAryA kAryA bhASAryA zilpAryA jJAnAryA darsanAryAzcAritrAyazceiti / tatra nAma-sthApane supratIte / dravyAryAnAmanAdiyogyAH tinishvRkssvRtyH| kSetrAryA arddhaSaDvizatirjanapadAH tadvAsino vA |tecjnpdaaraajgRhaadingroplkssitaa magadhAdayaH / uktaJca rAyagiha magaha 1 caMpA, aMgA 2 taha tAmalitti vaMgA y3| kaMcanapuraM kaliMgA 4, vANArasi ceva kAsI ya 5 // sAketa kosalA 6 gayapuraM ca kuru 7soriyaM kusaTTA ya 8 / kaMpillaM paMcAlA 9, ahichattA jaMgalA ceva 10 // bAravaIya suraTThA 11, videha mihilA ya 12 vaccha kosaMbI 13 / naMdipuraM saMDibbhA 14, bhaddilapurameva malayA ya 15 // verADa vaccha 16 varaNA, acchA 17 taha mattiyAvai dasannA 18 / . suttIvaI ya cedI 19, pAva bhaMgI ya 22, mAsa purivaTTA 23 / sAvatthI ya kuNAlA 24, koDIvarisaMca lADhA ya 25 // seyaviyA viya nagarI, kegaiaddhaM ca AriyaM bhaNiyaM / jatthuppatti jiNANaM, cakkINaM raam-knnhaannN|| -samprati jAtyAnAha[bhA.3264] aMbaTThA ya kalaMdA, videhA vidakA ti ya / hAriyA tuMtuNA ceva, cha etA ibbhjaatio|| ___ Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/50 -ihayadyapyAcArAdiSuzAstrAntareSubahavojAtibhedAupagyantetathApilokeetA evAmbaSThakalinda-vaideha-vidaka-hArita-tuntuNarUpAH 'ibhyajAtayaH' abhyarcanIyA jAtayaH prasiddhAH / tata etAbhirjAtibhirupetA jAtyAryA, na zeSajAtimiriti ||ath kulAryAn nirUpayati[bhA.3265] uggA bhogA rAiNNa khattiyA taha ya nAta korvvaa| ikkhAgA viyachaTThA, kulAriyA hoMti nAyavvA // . 'ugrAH' ugradaNDakAritvAdArakSikAH / bhogaaH'gurusthaaniiyaaH| rAjanyAH' vysyaaH| kSatriyAH' sAmAnyato rAjopajIvinaH / 'jJAtAH' udArakSatriyAH, 'kauravAH' kuruvaMzodbhavAH, ete dvaye'pyeka eva bhedaH / 'ikSvAkavaH' RSabhanAthavaMsajAH SaSThAH / ete kulAryA jJAtavyAH // 'bhASA' ardhmaagdhbhaassaabhaassinnH| zilpAryA tuNNAka-tantuvAyAdayaH / jJAnAryApaJcadhA-AbhinibodhikazrutA-'vadhi-manaH paryaya-kevalajJAnAryabhedAt / darzanAryA dvidhA sarAgavItarAgadarzanAryabhedAt / tatra sarAgadarzanAryA kSAyopazamikaupazamikasamyagdRSTibhedAd dvidhA / vItarAgadarzanAryA upazAntamohAdayaH / cAritrAryA paJcavidhAH-sAmAyika-cchedopasthApya-parihAravizuddhikasUkSmasamparAya-yathAkhyAtabhedAt / atra ca kssetraaryairdhikaarH||athaarykssetrvihaare kAraNamAha[bhA.3266] jammaNa-nikkhamaNesu ya, titthakarANaM kareMti mhimaao| bhavaNavai-vANamaMtara-joisa-vemANiyA devaa|| vR- ihAryakSetre bhagavatAM tIrthakRtAM janma niSkramaNayoH cazabdAd jJAnotpattau ca bhavanapativAnamantara-jyotiSka-vaimAnikA devAH 'mahimAH' sAtizayapUjAH kurvanti / tAzca dRSTvA bahavo bhavyA vibudhyante, pravrajyAM ca pratipadyante, cirapravrajitA api sthiratarA bhvnti|| [bhA.3267] uppanne nANavare, tammi anaMte pahINakammANo / to uvadisaMtidhamma, jagajIvahiyAya titthkraa|| vR-'tasmin' taddeze 'anante' aparyavasite 'jJAnavare mati-zrutAdizeSajJAnapradhAne kevalAkhye 'utpanne tadAvArakakarmakSayAdAvirbhUte sati 'prahINakarmANaH' prakSINaghAtikAzAstIrthakarAH 'tataH' jJAnotpattyanantaraM 'dharma' shrut-caaritrruupNjgjiivhitaayopdishnti|| [bhA.3268] logaccherayabhUtaM, ovayaNaM nivayaNaM ca devANaM / saMsayavAkaraNANi ya, pucchaMti tahiM jinvride|| vR-lokasya-manuSyalokasyaAzcaryabhUtaM-vismayakAridevAnAmutpatanaM nipatanaMca dRSTvA bahavo jIvAHpratibudhyante / tathA deva-manuSya-tiryagrUpAasaGkhayeyAH saMjJinaHsvasvasaMzayAnAMvyAkaraNAninirvacanAni jinavarendrAn 'tatra' Aryajanapade pRcchanti / bhagavanto'pi ca sAtizayatvAt teSAmasaGghayeyAnAmapi yugapadeva saMzayAnunmUlayanti |apic[bhaa.3269] samaNaguNavidu'ttha jano, sulabho uvadhI stNtmviruddho| Ariyavisayammi guNA, nANa-caraNa-gacchavuDDI y|| vR. zramaNaguNAH-mUlottaraguNarUpAH, tatra paJca mahAvratAni mUlaguNAH, udgamotpAdanaiSaNAdoSavizuddhi aSTAdaza zIlAGgasahasrANi cottaraguNAH, tAn vetti-jAnAtIti zramaNaguNavid, IzaH 'atra' Aryajanapade 'janaH' lokaH / atra ca 'upadhi' audhika aupagrahikazca 'svatantreNa' Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 uddezaka : 1, mUlaM-50, [bhA. 3269] svasiddhAntoktena prakAreNa 'aviruddhaH' adUSitaH 'sulabhaH' sukhenaiva labhyate / ete AryaviSaye viharatAM guNA bhavanti / tathA jJAnasya caraNasya upalakSaNatvAd darzanasya cAtra vRddhirbhavati, vyAghAtAbhAvAdjJAna-darzana-cAritrANi sphAtimupagacchantItibhAvaH gacchasya cAtravRddhirbhavati, bahUnAM bhavyajantUnAM pravrajyApratipatti (teH)|| [bhA.3270] etthakira saNNi sAvaga, jANaMti abhiggahe suvihiyaannN| etehi kAraNehiM, bahigamane hoti'nugghaayaa|| vR-'atra kila' AryakSetre saMjJAnaM saMjJA-deva-guru-dharmaparijJAnaM sA vidyate yeSAM te saMjJinaHaviratasamyagdRSTayaH, 'zrAvakAH' pratipannANuvratAH, ete suvihitAnAM saadhuunaambhigrhaanjaannti| abhigrahA nAma-yathetthamAhArAdikamamISAM kalpateitthaMcana kalpate, athavA abhigrahAH-dravyakSetrakAlabhAvaviSayAH prAguktasvarUpAH tAn jJAtvA te saMjJi-zrAvakAstathaiva pratipUrayanti / etaiH kAraNairAryajanapade vihAraH kartavya itivaakyshessH| yadyAryakSetrAbahirgacchati tatazcatvAroanuddhAtA mAsAH praayshcittm|| [bhA.3271] ANAdiNo ya dosA, virAdhanA khaMdaeNa dittuNto| eteNa kAraNeNaM, paDuca kAlaM tu pnnvnnaa|| vR-AjJAdayazca doSAH / virAdhanA cAtma-saMyamaviSayA / tatra ca skandakAcAryeNa dRSTAntaH kartavayaH / ata etena kAraNena bahirna gantavyam / etad bhagavadvardhamAnasvAmikAlaM prtiityoktm| idAnIM tu sampratinRpatikAlaM pratItya prajJApanA kriyate-yatra yatra jJAna-darzana-cAritrANyutsarpanti tatra tatra vihartavyam / / atha skandakAcAryadRSTAntamAha[bhA.3272] docceNa Agato khaMdaeNa vAde parAjito kuvito| khaMdagadikkhA pucchA, nivAraNA''rAdha tavvajA / / [bhA.3273] ujjANA''yudha nUmaNa, nivakahaNaM kova jaMtayaM puvvaM / baMdha cirikka nidAne, kaMbaladAne rthohrnnN|| [bhA.3274] aggikumAruvavAto, citA devIya ciNha rayaharaNaM / khijaNa saparisadikkhA, jina sAhara vAta ddaahoy|| vR-sAvatthI nayarI / jiyasattU raayaa| dhAriNI devI / tesiM putto khaMdato kumAro juvraayaa| bhagiNI se puraMdarajasA / soya khaMdato sAvato abhigto| ioya uttarAvahe paccaMte kuMbhakArakaDaM nagaraM / daMDatI raayaa| tassa purohito pAlato / sA puraMdarajasA daMDatissa ranno dinnA / annayA pAlao duutoaagto|khNdykumaarenn rAyaparisAevAe parAjio paduTTho savisayaM gto|khNdto paMcahiM saehiM saddhiM pavvatio munisuvvayasAmiNo aMtie / tasseva te sIsA jAyA / annayA titthayaraMApucchati-paMcahiMsaehiM saddhiM kuMbhakArakaDaM vaccAmi? |bhagavayA vArito sovsggN'ti| puno pucchati-ArAhayA ? virAhayA ? / tuma mottuM sesA aaraahyaa| evaM so gato kuMbhakArakaDaM / tassaaggujANe tthito|paalgennydittttho|taahetenNpuvvverennNdNddtiivuggaahito-es parIsahaparAtito paMcahiM saehiM saddhiM tava rajaM ghecchihiti / so ya na pattiyAi / tAhe nena AuhANi aggujANe ThaviyANi daMseUNa vuggAhito / tao bhaNati-tumaMceva se jaMjAnasitaM karehi / tena purisajaMtaM pAnAmAha. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/50 kayaM / savve AraddhA pilliuM / khaMdaeNa bhaNiyaM mamaM paDhamaM mArehi / tAhe so bhaNati tumaM picchAhi tAva sIse vahijjuMte / evaM te savve vahiyA siddhA ya / pacchA khaMdayassa baddhassa ruhiracirikkAhi ya sicyamANassa sIsesu ya khaMDijjaMtesu asuho pariNAmo jaato| tena niyANaM kayaM / aggikumAresu uvavanno / bhaginIya se kaMbalarayaNaM dinnayaM, tatohiMto rayaharaNaM kayaM / taM ruhirAvalittaM seNAya 'maMsaM'ti kAuM gahiyaM / devIe aggato paDiyaM / 'kato eyaM rayaharaNaM ? kiM mama bhAyA mAriu ?' tti tAe rAyA bhaNito- aho ! vinaTTho si / tAhe so aggikumAresu pajatto jAto / tAhe nagarassa savvato joyaNaparimaMDale jaM kiMci taNaM vA kaTTaM vA taM sAhariDaM daDuM sajaNavayaM nagaraM / soya pAlao anena saputta-dArao saha suNaeNaM kuMbhIe pakko / puraMdarajasA ya munisuvvayatitthayarapAyamUle sAhariyA saparisA // atha gAthAtrayasyAkSarayojanA -zrAvastyAM pAlako dautyenAgataH / sa ca vAde skandakena parAjitaH / tato'sau tasyopari kupitaH / itazca skandakasya suvratasvAmipArzve dIkSA / adhItasUtrArthasya ca tasyAnyadA bhagavataH samIpe pRcchA-vrajAmyahaM kumbhakArakRtaM nagaram / bhagavatA tu 'sopasargam' iti bhaNitvA nivAraNA kRtA, tathA 'tvadvarjA sarve'pyArAdhakAH' iti ca bhaNitam / tatastaM kumbhakArakRtapuramAgacchantaM pAlakena zrutvA yatrodyAne'sau sthitaH tatrAyudhAnAM "nUmana "tti pracchannaM sthApanA / tato nRpasya kathanA, yathA- eSa parISahaparAjitastvAM mArayitvA tvadIyaM rAjyamadhiSThAsyatItyAdi / tato rAjJaH kopo'bhavat, bhaNitaM ca yat te rocate tadamISAM kuruSveti / tatastena puruSayannatraM kRtvA pIDayitumArabdhAH sAdhavaH / skandakenoktam pUrvaM mAM yantramadhye prakSipa / tatastena pApAtmanA skandakasya stambhe gADhataraM bandhanam / tato niSpIDyamAnasAdhusambandhinIbhiH zoNitacirakkAbhiH siktena skandakena nidAnaM kRtam / bhaginyA ca tasya kambalaratnadAnaM kRtamAsIt, tena ca rajoharaNaM kRtam / skandakasya vipadyAgnikumAreSUpapAtaH / tato rajoharaNaM zoNitaliptaM cihnamavalokya devyAzcintA - nUnamapadrAvitAH sAdhavaH pApAtmaneti / tataH prabhUtaM rAjJaH purataH khedanam / tataH 'sapariSadaH' saparivArAyAstasyA dIkSAdApanArthaM jinasamIpe 'saMharaNaM' nayanam / saMvarttakavAtaM vikurvya sakalasyApi purasya 'dAhaH' dahanam / yata evamAdayo doSAstato nAnAryakSetre viharttavyam / atha "yatra jJAna-darzana- cAritrANyutsarpanti tatra viharttavyam" iti yaduktaM tadviSayamabhidhitsuH sampratinRpatidhSTAntamAha [bhA. 3275 ] kosaMbA''hArakate, aJjasuhatthINa damagapavvajjA / avvatteNaM sAmAieNa ranno ghare jAto // vR - kauzAmbyAmAhArakRte AryasuhastinAmantike dramakeNa pravrajyA gRhItA / sa tenA'vyaktena sAmAyikena mRtvA rAjJo gRhe jAta ityakSarArthaH / bhAvArthastu kathAnakagamyaH / taccedam-kosaMbIe nayarIe ajjasuhatthI samosaDhA / tayA ya aNcitkaalo| sAdhujaNo ya hiMDamANo phavvati / tattha egena damaeNa te ditttthaa| tAhe so bhattaM jAyati / tehiM bhaNiyaM amhaM AyariyA jANaMti / tAhe so gato AyariyasagAsaM / AyariyA uvauttA / tehiM nAyaM-esa pavayaNauvaggahe vaTTihiti / tAhe bhaNio-jati pavvayasi to dijae bhattaM / so bhaNai-pavvayAmi tti / tAhe pavvAito, sAmAiyaM kArio / tena atisamuddiTThaM, tao kAlagato / tassa avvattasAmAiyassa pabhAveNa kuNAlakumArassa Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 uddezaka H 1, mUlaM-50, [bhA. 3275] aMdhassa rannoputto jAto ||ko kuNAlo? kahiM vA aMdho? tti-pADaliputte asogasirI raayaa| tassaputto kuNAlo / tassa kumArabhuttIe ujjenI dinnA |soy atttthvriso|rnnaaleho visajjitozIghramadhIyatAM kumAraH / asaMvattie lehe ranno udvitassa mAisavattIe kataM-andhIyatAM kumAraH / sayameva tattasalAgAe acchINi aMjiyANi / sutaMrannA / gAmo se dinno / gNdhvvklaasikkhnnN| puttassa rajjatthI Agato paaddliputtN|asogsirinnojvniyNtrio gaMdhavvaM krei|aautttto rAyA bhaNai-maggasujaM te abhiruiyaM ti| teNa bhaniyaM[bhA.3276] caMdaguttapaputtoya,biMdusArassa nttuo| asogasiriNo putto, aMdho jAyati kAkaNiM / / vR-candraguptasya rAjJaHprapautrobindusArasya nRpateH 'naptA' pautro'zokazriyonRpasyaputraHkuNAlanAmA andhaH 'kAkaNIM' rAjyaM yAcate // tao rAiNA bhaNito-kiM te aMdhassa rajjeNaM? / tena bhaNiyaMputtassa me kajjaMti / rAiNA bhaNiyaM-kahiM te putto? tti|ten AnittA dAio-imo me saMpaijAo putto tti / taM ceva nAmaM kayaM / tao sNvddio| dinaM rajjaM / tena saMparAiNA ujjeniM AI kArDa dakkhiNAvaho savvo tattha TThieNaM oavio| savve paccaMtarAyANo vasIkayA / tao so viulaM rajjasiriM bhuMjai / kiJca[bhA.3277] ajjahatthA''gamaNaM, daTuM saraNaM ca pucchaNA khnnaa| pAvayaNammi ya bhattI, to jAtA saMpatIranno / / vR-jIvantasvAmipratimAvandanArthamujayinyAmAryasuhastina Agamanam / tatra ca rathayAtrAyAM rAjAGgaNapradeze rathapurataH sthitAnAryasuhastigurUn dRSTvA nRpateAtismaraNam / tatastatra gatvA gurupadakamalamabhivadya pRcchA kRtA-bhagavan ! avyaktasya sAmAyikasya kiM phalam ? / sUrirAharAjyAdikam / tato'sau sambhrAntaH pragRhItAJjalirAnandodakapUrapUritanayanayugaH prAha-bhagavan ! evamevedam, paramahaM bhavadbhi kutrApi dRSTapUrvo na vA ? iti / tataH sUraya upayujya kathayantimahArAja! dRSTapUrva, tvaMpUrvabhavemadIyaH ziSya AsIdityAdi / tato'sau paramaMsaMvegamApanastadantike samyagdarzanamUMpaJcANuvratamayaM shraavkdhrmNprpnnvaan|ttshcaivNprvcnesmprtiraajsy bhakti sjaataa|| kiJca [bhA.3278] javamajjha muriyavaMse, dAne vaNi-vivaNi daarsNloe| tasajIvapaDikkamao, pabhAvao samaNasaMghassa / / vR-yathA yavo madhyabhAge pRthula AdAvante ca hInaH evaM mauryvNsho'pi| tathAhi-candraguptastAvad bala-vAhanAdivimUtyA hIna AsIt, tato bindusAro bRhattaraH, tato'pyazokazrIbRhattamaH, tataH sampratisarvotkRSTaH, tatobhUyo'pitathaiva hAnivasAtavyA, evaM yavamadhyakalpaH smprtinRptiraasiit| tena ca rAjJA 'dvArasaMloke' caturvapi nagaradvAreSu dAnaM pravartitam / "vaNi-vivaNi"tti iha ye bRhattarAApaNAstepaNaya ityucyante, yetudaridrApaNAste vipaNayaH; yadvAye ApaNasthitA vyavaharanti te vaNijaH, ye punarApaNena vinA'pyasthitA vANijyaM kurvanti te vivaNijaH / eteSu tena rAjJA sAdhUnAM vastrAdikaM dApitam / sa ca rAjA vakSyamANanItyA trasajIvapratikrAmakaH prabhavakazca zramaNasaGkhasyAsIt // atha "dAne vaNi-vivaNidArasaMloe" iti bhAvayati Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/50 [bhA. 3279] odariyamao dAresuM pi mahAnase sa kAreti / nitA''niMte bhoyaNa, pucchA sese abhutte ya // vR- audarakaH-dramakaH pUrvabhave'haM bhUtvA mRtaH san ihAyAta ityAtmIyaM vRttAntamanusmaran nagarasya caturSvapi dvAreSu sa rAjA satrakAramahAnasAni kArayati / tato dInA - 'nAthAdipathikaloko yastatra nirgacchan vA pravizan vA bhoktumicchati sa sarvo'pi bhojanaM kAryate / yat taccheSamuddharati tad mahAnasikAnAmAbhavati, / tatorAjJA te mahAnasikAH pRSTAH yad yuSmAkaM dInAdibhyo dadatAmavaziSyate tena yUyaM kiM kurutha ? / te bruvate - asmAkaM gRhe upayujyate / nRpatirAha-yad dInAdibhirabhuktaM tad bhavadbhi sAdhUnAM dAtavyam / etadevAha - [bhA. 3280 ] sAhUNa deha eyaM, ahaM bhe dAhAmi tattiyaM mollaM / cchaMti ghare ghettuM samaNA mama rAyapiMDo tti // vR- sAdhUnAmetad bhaktapAnaM prayacchata, ahaM "me" bhavatAM tAvanmAtraM mUlyaM dAsyAmi, yato mama zramaNA rAjapiNDa iti kRtvA grahItuM necchanti // [bhA. 3281] emeva telli goliya-pUviya- moraMDa - dussie ceva / deha tassamollaM, dalAmi pucchA ya mahagiriNo // vR-evameva tailikAstailam, golikAH - gathitavikrAyikAstakrAdikam, paupikA apUpAdikam, moraNDakAH- tilAdimodakAH tadvikrAyikAstilAdimodakAn, dauSyikA vastrANi ca dApitAH / katham? ityAha-yattaila-takrAdi yUyaM sAdhUnAM dattha tasya mUlyamahaM bhavatAM prayacchAmIti / tatazcAhAravastrAdau kimIpsite labhyamAne zrImahAgirirAryasuhastinaM pRcchati-Arya ! pracuramAhAra-vastrAdikaM prApyate tato jAnISva mA rAjJA lokaH pravarttito bhavet // [bhA. 3282 ] aJjasuhatthi mamatte, anurAyAdhammato jaNo detI / saMbhoga bIsukaraNaM, takkhaNa AuTTaNe niyattI // vR- AryasuhastI jAnAno'pyaneSaNAmAtmIyaziSyamamatvena bhaNati kSamAzramaNAH / 'anurAjadharmataH ' rAjadharmamanuvartamAna eSa jana evaM yathepsitamAhArAdikaM prayacchati / tata AryamahAgiriNA bhaNitam-Arya ! tvamapIdRzo bahuzruto bhUtvA yadyevamAtmIyaziSyamamatvenetthaM bravIpi, tato mama tava cAdyaprabhRti viSvakasambhogaH- naikatra maNDalyAM samuddezanAdivyavahAra iti; evaM sambhogasya viSvakakaraNamabhavat / tata AryasuhastI cintayati 'bhayA tAvadekamaneSaNIyamAhAraM jAnatA'pi sAdhavo grAhitAH, svayamapi cAneSaNIyaM bhuktam, aparaM cedAnImahamitthamapalapAmi, tadetad mama dvitIyaM bAlasya mandatvamityApannam; athavA nAdyApi kimapi vinaSTaM bhUyo'pyahametasmAdarthAt pratikramAmi' iti vicintya tatkSaNAdevAvarttanamabhavat / tato yathAvadAcanA dattvA svAparAdhaM samyak kSAmayitvA tasyA akalpapratisevanAyAstasya nivRttirabhUt / tato bhUyo'pi tayoH sAmbhogikatvamabhavat // atha "trasajIvratikrAmakaH" itthasya bhAvArthamAha [bhA. 3283] so rAyA'vaMtivatI, samaNANaM sAvato suvihitANaM / paccaMtiyarAyANo, savve saddAviyA teNaM // vR- 'saH' sampratinAmA rAjA avantIpati zramaNAnAM 'zrAvakaH' upAsakaH paJcANuvratadhArI Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-50, [bhA. 3283] 265 abhavaditizeSaH / teca zAkyAdayo'pi bhavantItyata Aha-suvihitAnAM' zobhanAnuSThAnAnAm / tatastena rAjJA ye kecit prAtyantikAH-pratyantadezAdhipatayo rAjAnaste sarve'pi 'zabdApitAH' aakaaritaaH|| tataH kiM kRtam ? ityAha[bhA.3284] kahio ya tesi dhammo, vittharato gAhitA ya sammattaM / appAhitA ya bahuso, samaNANaM bhaddagA hoh|| vR-kathitazca teSAM' prAtyantikarAjAnAM tena vistarato dharma / grAhitAzca te samyaktvam / tataH svadezaM gatA ipe ta bahuzastena rAjJA sandiSTAH, yathA-zramaNAnAM 'bhadrakAH' bhaktimanto bhavata // atha kathamasau zramaNasaGkhaprabhAvako jAtaH ? ityAha[bhA.3285] anujAne anujAtI, pupphAruhaNAi ukkirnngaaii| pUyaM ca ceiyANaM, te visarajjesu kAriMti // vR-anuyAnaM-rathayAtrA tatrAsau nRpati 'anuyAti' daNDa-bhaTa-mojikAdisahito rathena saha hiNDate / tatra ca puSpAropaNam AdizabdAd mAlya-gandha-cUrNA-''bharaNAropaNaM ca karoti / 'ukkiraNagAI"ti rathapurato vividhaphalAni khAdyakAni kapardaka-vastraprabhRtIni cotkiraNAni karoti / Aha ca nizIthacUrNikRt- rahaggato ya vivihaphale khajjage ya kavaDDaga-vatthamAdI ya okiraNekarei tti||anyessaaNccaitygRhsthitaanaaN caityAnAM' bhagavadvimbAnAM pUjAMmahatA vicchardaina karoti / te'pi ca rAjAna evameva svarAjyeSu rathayAtrAmahotsavAdikaM kArayanti / idaM ca te rAjAnaH sampratinRpatinA bhnnitaaH|| [bhA.3286] jati maMjANaha sAmi, samaNANaM paNamahA suvihiyANaM / davveNa me na kajjaM, eyaMkhu piyaM kuNaha majjhaM / / vR-yadi mAM svAminaM yUyaM 'jAnItha' manyadhve tataH zramaNebhyaH suvihitebhyaH 'pranamata' praNatA bhavata / 'dravyeNa' daNDadAtavyenArthena me na kAryam, kintvetadeva zramaNapraNamanAdikaM mama priyam, tadetad yUyaM kurut|| [bhA.3287] vIsajjiyA ya tenaM, gamanaM ghosAvaNaM sarajjesu / sAhUNa suhavihArA, jAtA paJcaMtiyA desaa|| vR-evaM 'tena' rAjJA zikSAM dattvA visarjitAH / tatasteSAM svarAjyeSu gamanam / tatra ca taiH svadezeSu sarvatrApyamAghAtaghoSaNaM kAritam, caityagRhANi ca kAritAni / tathA prAtyantikA dezAH sAdhUnAMsukhavihArAH sjaataaH| katham? iticeducyate-tenasampratinA sAdhavobhaNitAH-bhagavantaH! etAnpratyantadezAngatvA dharmakathayApratibodhya pryttt|saadhubhiruktm-raajn! etesAdhUnAmAhAravastra-pAtrAdeH kalpyA-'kalpyavibhAgaMna jAnantitataH kathaM vayameteSu viharAmaH? |ttH sampratinA sAdhuveSeNa svabhaTAH zikSAM dattvA teSupratyantadezeSu visrjitaaH|| tataH kimabhUt ? ityAha[bhA.3288] samaNabhaDabhAviesuM, tesU rajjesu esnnaadiisu| sAhU suhaM vihariyA, tenaM ciya bhaddagA te u|| vR-zramaNaveSadhAribhirbaTaireSaNAdibhiH zuddhamAhArAdigrahaNaM kurvANaiH sAdhuvidhinA bhAviteSu teSu rAjyeSu sAdhavaH sukhaM vihRtAH / tata eva ca sampratinRpatikAlAt 'te' pratyantadezA bhadrakAH Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 bRhatkalpa-chedasUtram -2-1/50 saataaH|| idameva spaSTayati[bhA.3289] udinnajohAulasiddhaseNo, sa patthivo nijjiysttuseno| samaMtato sAhusuhappayAre, akAsi aMdhe damile ya ghore / vR-udIrNA-prabalA ye yodhAstairAkulA-saGkIrNA siddhA-pratiSThitA sarvatrApyapratihatA senA yasya sa tathA, ata eva ca 'nirjitazatrusenaH' svavazIkRtavipakSanRpatisainyaH evaMvidhaH sa sampratinAmA pArthivaH andhAn draviDAn cazabdAd mahArASTra-kuDukkAdInpratyantadezAn 'ghorAn pratyapAyabahulAn samantataH 'sAdhusukhapracArAn' sAdhUnAM sukhaviharaNAn 'akArSIt kRtavAn / / kalpe mANikyakoze jinapatinRpateH suuribhistniyuktaistsyaivaahktaanairnypthnipunnaishcintymaanaadhikaare| peTA uddezakAH syuH SaDiha gahanatAmudritA artharanaiH, pUrNAstatrA''dyapeTA prakaTanavidhaye kuJcikaiSA'stu TIkA // uddezakaH-1 samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bRhatakalpasUtre prathamoddezakasya (bhadrabAhusvAmi racitA niyukti yukta) saMghadAsagaNiviracitaM bhASyaM evaM malayagiri kSemakIrti AcAryAbhyAM viracitA TIkA prismaataa| (uddezakaH-2) vR-vyAkhyAtaH prathama uddezakaH, samaprati dvitIyaH prArabhyate, tasya cedamAdisUtram ma. (51) uvassayassa aMtovagaDAe sAlINi vA vIhINi vA muggANi vA mAsANi ghA tilANi vA kulatthANi vA gohUmANi vA javANi vA javajavANi vA ukkhittANi vA vikkhittANi viikinANi vA vipakinnANi vA, no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahAlaMdabhavi vtthe| vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha[bhA.3290] erisae khettammI, uvassae kerisammi vasitavvaM / puvvuttadosarahite, bIyAdijaDhesa sNbNdho|| vR-'Ize prathamoddezakAntyasUtravarNite AryakSetre viharabhirupAzraye kIze vastavyam ? iti cintAyAmanena sUtreNopavarNyate / pUrvam-Adyoddezake ye upAzrayasya doSAH-sAgArikatvAdaya uktAH taiH rahito bIjAdiparityaktazca ya upAzrayastatra vastavyamiti / eSa pUrvasUtreNa sahAsya smbndhH|| [bhA.3291] ahavA paDhame suttammi palaMbA vaniyA na bhottavvA / tesiM ciya rakkhaDA, tassahavAsaM nivAreti // vR-'athavA' iti sambandhasya prkaashntrtaadyotkH| prathamoddezake 'prathame pralambasUtre savistaraM pralambAnyupavarNitAni, tAni ca na bhoktavyAnIti pratiSiddhAni; ato dvitIyoddezake'pi prathamasUtre 'teSAmeva' pralambAnAM rakSArthaM taiH-bIjAkhyaiH pralambaiH saha vAsam-avasthAnaM nivArayati / / [bhA.3292] avi ya anaMtarasutte, uvassato adhikato nisiM jattha / samaNANa na niggaMtuM, kappati aha tena jogo u|| Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 2, mUlaM-51, (bhA. 3292] 267 vR. 'api ca' ityabhyucaye, na kevalaM pUrvoktaM sambandhadvayam, tRtIyo'pi sambandho'stIti bhAvaH / pUrvasUtrasyAdhastAd 'anantarasUtre' "no kappai niggaMthamsa egAniyasya rAo vA viyAle vA" ityAdilakSaNe upAzrayo'dhikRtaH, yatraikAkinAM zramaNAnAM nizi' rAtrau vicArabhUgyAdyarthaM na nirgantuM kalpate / 'atha' ayaM tena sUtreNa saha 'yogaH' sambandhaH / / ityanekaiH sambandhairAyAtasyAsya vyAkhyA-upAzrayasya yA 'antarvagaDA' vagaDAyA abhyantaram, tacca pratizrayamadhyaM vA syAt prAGgaNaM vA / tatra "sAlINi va" ti zAlivIjAni vA "vIhINi va" tti vrIhivIjAni vA, evaM mudbha-bhASa-tila-kulattha-godhUma-(yava) yavayavairapi tattadvIjAnyucyante,yavayavAH-yavavizeSAstadvIjAni vaa| etAni bIjAni yatropAzraye utkSiptAni vA vikSiptAni vA vyatikIrNAni vA viprakIrNAni vA tatra no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA yathAlandamapi vastum / iha yathAlandraM tridhA-jadhanyaM madhyamamutkRSTaM ca / yAvatA kAlenodakArDo hastaH zuSyati tad jadhanyam, paJcarAtrindivAnyutkRSTama, tayorapAntarAle sarvamapi madhyam / atra jaghanya-madhyamayoH suutraavtaarH| apizabdaH sambhAvanAyAm / jadhanyamapi madhyamamapi vA yathAlandaM no kalpate vastum, kiM punarutkRSTam ? iti bhAvaH / atra cokSiptAdIni padAni bhASyagAthayaiva vyAkhyAsyanta ityabhiprAyeNAtra na vyAkhyAtAnIti sUtrajhepArthaH // atha niyuktivistaraH[bhA.3293] nAmaM ThavaNA davie, bhAve ya uvassao muneyavyo / eesiM nANattaM, vocchAmi ahAnupuvvIe / vR-nAmopAzrayaH sthApanopAzrayo dravyopAzrayo bhAvopAzrayazceti upAzrayazcaturddhA mantavyaH / eteSAmupAzrayANAM 'nAnAtvaM' vizeSamahamAnupUvyI vakSyAmi // tatra nAma-sthApane kSunnatvAdanAdhtya dravya-bhAvopAzrayau pratipAdayati[bhA.3294] davammi U uvassao, kIrai kaDa cutthameva sunnmmi| bhAvammi nisiDhe saMjaesu davvammi iyresu|| vR-'dravye tu' dravyaviSayaH punarupAzrayo yaH saMyatArthaM kriyate' kriyagANo vartate, kRtvo vA paramadyApina saMyatebhyo vitIryate, athavA yo gRhasthairAtmArthaM niSpAditaH paraMtatra saMyatA mAsakalpa varSAkalpaM vA "vRtya" tti uSitvA anyatra gatAH, sAmprataM sa upAzrayaH zUnyastiSThati eSa dravyopAzrayaH / bhAvopAzrayo nAya yaH saMyatebhyaH 'nisRSTaH' pradattaH, taiH paribhujyamAna ityarthaH / yaH punaH 'itareSAM' pArzvasthAdInAM nisRSTaH so'pi dravyopAzrayo vijJeyaH / Aha ca bRhadbhASyakRt jo samaNaTThAe kato, butthA vA Asi jattha samaNA u| ahavA davvauvassao, paastyaadiiprigghio| athopAzrayasyaikArthikAnyAha[bhA.3295] uvasaga paDisa sejjA, Alaya vasadhI nisIhiyA ThANe / egaTTha vaMjaNAI, uvasaga vagaDAya nikkhevo / / vR-upetya-Agatya sAdhubhirAzrIyata ityupAzrayaH / evaM pratizrIyata iti pratizrayaH / zerate sAdhavo'syAmiti shyyaa| AlIyante sAdhavo'tretyAlayaH / vasanti sAdhavo'syAmiti vsti| niSedhaH-gamanAdivyApAraparihAraH saprayojanamasyAH tamarhatIti vA naissedhikii| tiSThanti sAdhavo'treti Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/51 sthAnam / etAnyekArthAni nAnAvyaJjanAni' pRthagakSarANyupAzrayasya nAmAni / athavagaDAyA nikSepaH krtvyH|| tamevAtidezenAha[bhA.3296] emeva hoti vagaDA, cauvvihA sA u vatiparikkhevo / davvammi tippagArA, bhAve samaNehi bhujaMtI // vR. 'evameva' upAzrayavad vagaDA api nAmAdibhedAt caturvidhA bhavati / tatra dravyavagaDA gRhasambandhI vRtiparikSepo mantavyaH / sa ca triprakArA, tadyathA-sacittA acittA mizrA ca / iyaM triprakArA'pi yathA mAsakalpaprakRte dravyaparikSepaH uktastathaiva vaktavyA / 'bhAve' bhAvavagaDA 'zramaNaiH' sAdhubhiryo vRtiparikSepaH paribhujyate sA mntvyaa|| atha ko'sAvupAzrayo yasyaiSA vagaDA varNitA ? ucyate[bhA.3297] valayA koTThAgArA, heTThA bhUmI ya hoi ramaNijjA / vIehiM viSpamukko, uvassao eriso hoi|| vR-'valayAni' kaTapalyAdIni 'koSThAgArANi ca' supratItAni yatra bhavanti, adhastAcca tatra bhUmirbhavati 'ramaNIyA' bIjAyabhAvena prazasyA, Iddaza upAzrayo bIjaiviprabhukto bhavati / idameva vyAkhyAnayati[bhA.3298] kaDapallANaM sannA, taNapallANaM ca desito vlyaa| nipparisADimabhujaMtagA ya kayabhUmikammaMtA // vR- 'dezIta' dezIbhASAmAzritya kaTapalyAnAM tRNapalyAnAMca valayAnIti saMjJA / teSAM mAleSu baddheSu dhAnyAni kriyante / tAni ca yatra 'niparizATIni' parizATirahitAnI, 'abhujyamAnAni' avyApAryamANAni, tathA kRtaM bhUmikarma-chagaNalepanAdikam anteSu-prAntapradezeSu yeSAM tAni kRtabhUmikarmAntAni, adhastAcca bhUmikA bIjAdiviprabhuktA, Ize pratizraye vastuM kalpate / / atha koSThAgArANi vyAcaSTe[bhA.3299] cAussAlagharesuva, jatthobvara-koTThaesu dhnnaaii| nicaTThaitamabhogA, tesu nivAsaM na vaarei|| kR-athavA catuHzAlAdigRheSu yatropAzraye'pavarakeSuvAiSTakAdimayeSu koSThakeSuvA mRttikAmayeSu dhAnyAni 'nityasthagitAni' sadApihitAnI 'abhogyAni' paribhogarahitAnI tiSThanti tatra ye zeSA apavarakAH koSThakA vA teSu nivAsaM na vArayati ||kv punastarhi vastuM na kalpate? ityAha[bhA.3300] sAlIhiM vIhIhiM, tila-kulatthehiM vippakinnehiM / Adinne vitikinne, ahalaMda na kappatI vaaso|| vR- zAlibhi/hibhistilaiH kulatthaiH upalakSaNatvAd mudga-mASAdibhizca viprakIrNairAkIrNairvyatikIrNe upalakSaNatvAd vikIrNaizca saGkhale upAzraye nirgranthAnAM nirgranthInAMca yathAlandamapi kAla na kalpate vAsaH / eSA zrIbhadrabAhusvAmikRtA gAthA / anayA sUtrapadAni saMgRhItAniAkIrNagrahaNena ca utkSiptapadaM vikIrNagrahaNe tu vikSiptapadaM gRhItaM mantavyam / / atra paraH prAhananujAtivAcakAH zabdAH 'sampannaH zAli' ityAdivadekavacananirdezena vyavahiyamANA upalabhyante, tataH kimarthamatra "zAlibhi/hibhiH" ityAdI bahuvacanena nirdezaH kRtaH ucyate Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 uddezakaH 2, mUlaM-51, [bhA. 3301] [bhA.3301] sAlIhiM va vIhIhiM va, iti utte hoti etadutte tu / sAlImAdIyANaM, hoti pagArA bahuvihAu / vR-zAlibhirvA vrIhibhirvA 'ityukte' evaM bahuvacananirdeze kRte etad 'uktam' abhihitaM bhavatizAlyAdInAMdhAnyAnAM bahuvidhAH prakAza bhavanti / tadyathA-kalamazAli rktshaalimhaashaalirityaadi| utkSiptAdipadAnAM vyAkhyAnamAha- [bhA.3302] ukkhitta bhinnarAsI, vikikkhatte tesi hoti sNbNdho| vitikine sammelo, vipainne saMthaDaM jANe // vRutkSiptAni nAma yeSAM dhAnyAnAM rAzayo bhinnAH / vikSiptAni nAma ta eva dhAnyarAzayo bhinnAH paramekataH sambaddhAH, ata evAha-vikSiptapade vyAkhyAyamAne 'teSAM' bhinnarAzInAM sambandho bhavati / vyatikIrNAni tu tAni sarvANyapidhAnyAnyekataH sammilitAni, Aha ca-vyatikIrNapade teSAM dhAnyAnAMsammIlako bhvti| vyatikIrNAni tu tAni sarvANyapidhAnyAnyekataH sammilitAni, Aha ca-vyatikIrNapade teSAM dhAnyAnAM sammIlako bhavati / viprakIrNAni tu sarvataH saMstRtAni puSpaprakaravat, ata evAha-viprakIrNapade 'saMstRta' viprakiraNaM jAnIyAt // atha yathAlandapadaM vyAcaSTe[bhA.3303] tivihaM ca ahAlaMdaM, jahannayaM majjhimaM ca akkosaM / udaullaM ca jahannaM, panagaM puna hoi ukkosN|| vR-'trividhaM ca triprakAraM yathAlandam, tadyathA-jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca / tatrodakAH karo yAvata kAlena zuSyati tAvanmAtraMjadhanyam / paJcakaM paJcarAtrindivAnipunarutkRSTam / arthAdApanaM tayorapAntarAlavarti sarvamapi madhyamam / / athAtra bIjAkIrNe pratizraye tiSThatAM prAyazcittamAha[bhA.3304] bIyAIAinne, lahuo mAso uThAyamANassa / ANAdiNo adosA, virAdhanA saMjamA''tAe / vR- "bIyAI" tti AdizabdaH svagatAnekabhedasUcakaH / tatazca bIjaiH- zAlyAdibhedAdanaikaprakArairAkIrNe upAzraye tiSThata AcAyadilaghuko mAsaH prAyazcittam, ayNctpH-kaalvishessitH| tadyathA-AcAryasya tapasA kAlenacagurukaH, upAdhyAyasya tapasA gurukaH, vRSabhasya kAlena gurukaH, bhikSostapasA kAlena ca laghukAH / etat pratyekabIjaviSayaM praayshcittmuktm| anantabIjeSvapyevabheva / navaraM mAsalaghusthAne mAsagurukam / saMyatInAmapi pravartinI-gaNAvacchedinyabhiSekAbhikSuNInAbhevameva vaktavyam / AjJAdayazca doSA atra bhavanti / tathA virAdhanA saMyame Atmani ca mantavyA / iyaM dvidhA'pi purastAdabhidhAsyate // prakArAntareNa prAyazcittamevAha[bhA.3305] ukkhittamAiesuM, thirA-'thiresuMtu ThAyamANassa / panagAdI jA bhinno, visesito bhikkhumAINaM // vR-utkSiptAdiSupadeSu sthirA-'sthirabhedabhinneSu tiSThatAMbhikSuprabhRtInAM paJcakAdArabhya bhinnamAsaM yAvat tapaH-kAlivazeSitaM prAyazcittam / tadyathAM-utkSipekSu sthirasaMhananiSu bIjeSu tiSThati laghudazarAtrindivAni, asthirasaMhananiSu laghu dazarAtrindivAni; vikSipteSu sthireSu tiSThati laghudazarAtrindivAni, asthireSu laghupaJcadazarAtrindivAni; vyatikIrNeSu sthireSu tiSThati Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/51 laghupaJcadazarAtrindivAni, asthireSu laghuviMzatirAtrindivAni; viprakIrNeSu sthirepu tiSThati laghuviMzatirAtrindivAni, asthireSu laghupaJcaviMzatirAtrindivAni / etat sarvamapi prAyazcittaM bhikSostapasA kAlenacalaghukam, vRSabhasya kAlena gurukam, upAdhyAyasya tapasA gurukam, AcAryasya tapasA kAlena ca gurukam / etat pratyekabIjaviSayaM prAyazcittamuktam / / [bhA.3306] sAhAraNammi gurugA, dasAdigaM mAse ThAti samaNINaM / mAso visesio vA, lahuo sAhAraNe gurugo|| vR-sAdhAraNabIjeSutvetadeva gurukaM kartavyam, gurupaJcakAdArabhya gurupnycviNshtikaantiimityrthH| zramaNInAM tu laghudazarAtrindivebhyaH prArabdhaM laghumAse tiSThati / tatrApi bhikSuNyA ubhayaghukam, abhiSekAyAH kAlagurukam, gaNAvacchedinyAstapogurukam, pravarttinyA ubhayagurukam / evaMpratyekabIjaviyamuktam / anantabIjeSu tvevabheva gurudazarAtrindivebhyaH prArabdhaMgurumAsAntaM vktvym| athavA bhikSuprabhRtInAMcaturNAmapyavizeSeNotkIrNAdiSu caturvapitapaH-kAlavizeSitomAsaladhukaH, tadyathA-utkIrNeSu tapasA kAlena ca laghukaH, vikIrNeSu kAlena gurukaH,vyatikIrNeSu tapasA gurukaH, viprakIrNeSu tapasA kAlena ca gurukaH / anantabIjeSvapyutkIrNAdiSvevameva tapaH-kAlavizeSitaM mAsagurukam / dvividhA ca virAdhanA saMyamA-''tmaviSayA'tra mantavyA / tatra saMyamavirAdhanA nirgacchan vA pravizan vA bIjAnAM saTTanaM paritApanamapadrAvaNaM vA kuryAt, ye ca tadAzcitAH prANinasteSAmapi saTTanAdikaM kuryAt tannippannaM prAyazcittam / athAtmavirAdhanAM bhAvayati[bhA.3307] sAli-java acchi sAluga, nissaraNaM maas-muggmaadiisu| sassU gujjha kutUhala, vippairaNa mAsa nissaraNaM // vR-tatra sthitAnAM sAdhUnAM zAli-yavAnAM zAlukAnyakSNoH pravizanti / taizca praviSTaizcakSupI anAgADhamAgADhaM vA pritaassyete| tathA mudbha-mASAdiSu viprakIrNeSugamanA-''gamane vidadhAnAnAM 'nissaraNaM' praskhalanaM bhavati, tatazca hastabhaGgAdayo doSAH / atra zvazrUdRSTAntaH-egoagAro ciMteijai sassugAe gujjhorugAi pecchAmi / tAhe mAsA aiggamananiggamaNapahe vippakinA / sA tattha vaJcaMtI phillasiyA galiyavasaNA uttAniyApaDiyA ||idmevaah-"sssuu" ityAdi / zvazvAH sambandhi yad guhyaM tadavalokane yat kutUhalaM tadvazA mASANAM viprakiraNam, tatastasyAHzcazvAH nissaraNaM' praskhalanamabhavat / evaM tatra sthitAnAM sAdhUnAmapyAtmavirAdhanA bhavet // dvitIyapadamAha[bhA.3308] biiyapaya kAraNammiM, puTviM vasabhA pamajja jtnnaae| vikkhiraNammi vi lahuo, tattha vi ANAdiNo dosA / / vR-dvitIyapade 'kAraNe' adhvanirgamanAdau zuddhaupAzrayAlAbhe bIjAkIrNe'pyupAzraye tisstthnti| katham ? ityAha-pUrvaM vRSabhA daNDaprojchanakaM gRhItvA tatra gatvA yatanayA yathA teSAM bIjAnAM paritApanAdi na bhavati tathA pramRjya tataH sabAla-vRddhamapi gacchamAnIya yathAlandaM kAlaM tisstthnti| yadi pramArjanAM vidadhAnA bIjAnAM vikiraNam-itastato vikSapeNaM kurvatai tadA laghumAsaH praayshcittm| tatrApyavidhipramArjane AjJAdayo doSAH / athaitadeva spaSTayati[bhA.3309]gIyA purA gaMtu samikkhikhayammi, thire pamajjittumahAthire vaa| sAhaTTamegaMti vasaMti laMda, ukkosayaM jANiya kAraNaM vA // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 2, mUlaM-51, [bhA. 3309] 271 vR-kecidadhvanirgatAdayaH sAdhavo vivakSitaM grAmaMprAptAH, tatra ca gItArthA purato gatvA trikRtvaH zuddhAM vasatiM samIkSante-pratyupekSante / yadi tathAsamIkSitena prApyate tadA zAlyAdibIjeSUtkIrNeSu prathamaM sthirasaMhananiSu tiSThanti, tadabhAve'sthirasaMhananiSvapi / tAnica bIjAni yatanayA pramRjya tata ekAnte saMharanti-saMsthApayanti / saMhtya ca tatra jadhanyaM vA madhyamaM vA yathAlandaM vasanti / 'kAraNaM vA' adhvaparizramAdikaM jJAtvotkRSTamapi yathAlandaM vasanti / atra pAThAntaram-"sAhaTTamegaM tu" ti tAni bIjAni saMhRtya tataH 'ekam' iti jaghanyaM yathAlandaM vasanti, zeSaM prAgvat / utkIrNAnAmabhAve vikIrNeSu, teSAmabhAvevyatikIrNeSutadaprAptau viprakIrNeSvapi tiSThanti / tatrApi prathamaM pratyekeSu, tataH sAdhAraNeSvapi / athokrameNa tiSThanti tato mAsalaghu / saMyatInAmapyevameva dvitIyapadaM mantavyam // ma. (52) aha puna evaMjANijA-no ukkhittAiM no vikkhittAIno viikinnAiM no vipakinnAI rAsikaDANi vA puMjakaDANi vA bhittikaDANi vA kuliyAkaDANi vA laMchiyANi vA muddiyANi vA pihitANi vA kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA hemaMtagimhAsu vtthe| vR-atha punarevaMjAnIyAt-tAni zAlyAdIni bIjAni tatropAzraye noutkSiptAni no vikSiptAni no vikIrNAni no viprakIrNAni, kintu rAzIkRtvAnI vA pujIkRtAni vA bhittikRtAni vA kulikAkRtAni vA lAJchitAni vA mudritAni vA pihitAni vA, tata evaM kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA hemanta-grISmeSu vastumiti sUtrAkSarArthaH / / atra bhASyam[bhA.3310] rAsIkaDA ya puMje-kuliyakaDA pihita muddite ceva / ThAyaMtagANa lahugA, kAsa agItattha suttaM tu // vR. yatropAzraye rAzIkRtAni puJjIkRtAni pihitAni mudritAnI cazabdArda bhittikRtAni lAJchitAni ca bIjAnitatra tiSThatAM cturlghukaaH| kasya punaretat prAyazcittam ? ucyte-agiitaarthsy| 'sUtraMtu' sUtraM punargItArthaviSayaM draSTavyamiti vaakyshessH||ath rAzIkRtAdipadAnAM vyAkhyAnamAha- [bhA.3311] puMjo ya hoti vaTTo, so ceva ya IsiAyato raasii| kuliyA kuDDallINA, bhittikaDA saMsiyA bhittii|| vR-'vRttaH' vRttAkAro dhAnyotkaraH puJja ityucyate / sa eva 'ISadAyataH' manAga dIrtho rAziH / apuJjaH punaH kRtAnIti vyutpattyA pujIkRtAni, evaM raashiikRtaaniitypi| tathA kulikA kuDyamucyate, tataH kulikAkRtAni nAma kuDyAlInAni kRtvA sthApitAni / bhittikRtAni tu mittau saMzritAni, bhittinizrayA sthApitAnItyarthaH / atha kuDya-bhittyoH kaH prativizeSaH? ucyate-iSTakAdiracitA bhittiH, mRtpiNDAdinirmitaM kuDyam / / [mA.3312] chAreNa laMchitA, muddA puna chANapAniyaM dinnaM / parikallAI karettA, kiliMjakaDaehi pihitaaii| vR-lAJchitAni nAma 'kSAreNa 'bhasmanA cihnitAni / tathA mudrA punaH chagaNapAnIyaM tad yatra pradattaM tAni mudritAni / "parikallAiM" ti yAni nApi lAJchitAni nApi mudritAni tAni pihitAnyucyante / evaMvidheSu bIjeSu hemanta-grISmayorgItArthasya vastuM kalpate nAgItArthasyeti / / paraHprerayati Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/52 [bhA.3313] natthi agItattho vA, sutte gIto va vanito koi| jA puna egANunA, sA secchA kAraNaM kiM vA / / vR-sUtre agItArtho vA gItArtho vA na kazcid nirdhArya 'varNitaH' nirdiSTo'sti, ato yeyaM bhavadbhiH ekasya-gItArthapakSasyAnujJA aparasyAgItArthapakSasya pratiSedhaH kriyate saiSA yuSmAkaM vyAkhyAtRRNAM svecchA, napunarbhagavaduktamiti bhAvaH / atha kAraNaM kimapyatrAsti tto'bhidhiiytaam|| sUrirAha[bhA.3314] eyArisammi vAso, na kappatI jati vi sutt'nnunnaato| avvokaDo u bhaNito, Ayario uvehatI atyaM / / vR- 'etAze' upAzrayevAso yadyapi sUtre'nujJAtastathApi na kalpate, yataH 'avyAkRtaH' avizeSita evArtha sUtre bhaNitaH, paramAcAryastamartham utprekSate vissyvibhaagprkttnenonmiilyti| yathA kilaikasmAd mRtpiNDAt kulAlo'nekAni ghaTa-zarAvAdirUpANi niSpAdayati, evamAcAryo'pyekasmAt sUtrapadAdabhyahyAnekeSAmarthavikalpAnAmupadarzanaM karoti / yathA vA sAndhakAre gRhAdau vidyamAnA api ghaTAdayaH padArthA pradIpaM vinA na vilokyante, tathA sUtre'pyarthavizeSA AcAryeNAprakAzitAH santo'pi nopalabhyante // kiJca[bhA.3315] jaMjaha sutte bhaNitaM, taheva taM jai viyAlaNA ntthi| kiM kAliyAnuogo, dihro diTippahANehiM // vR. 'yad' vastu 'yathA' yena vidhirUpeNa pratiSedharUpeNa vA prakAreNa sUtre bhaNitaM tat tathaiva yadi pratipattavyaM 'vicAraNA' viSayavibhAgavyavasthApanA yuktA-'yuktavimarzo vA 'nAsti' na kriyate tataH kiM' kena hetunA kAlikazrutasyAnuyogaH 'dRSTaH' vidheyatayopalabdhaH dRSTipradhAnaiH' kevalajJAna-zrutajJAnarUpalocanapravaraistIrthakara-gaNadharaiH?; athavA 'STipradhAnaiH' naigamAdinayamatavizAradaiH zrIbhadrabAhusvAmibhi kimiti niyuktikaraNadvAreNa kAlikazrutAnuyogo 'dRSTaH' pratipAditaH? // api ca[bhA.3316] ussaggasutaM kiMcI, kiMcI avavAtiyaM bhave suttaM / tadubhayasuttaM kiMcI, suttassa gamA muneyavvA / / vR-kiJcidutsargasUtram 1, kiJcit punarApavAdikaM sUtram 2, kiJcit tadubhayasUtram, tacca dvidhAutsargApavAdikam apavAdautsargikam 3-4 / ete sUtrasya 'gamAH' prakArAzcatvAro jJAtavyAH / athavA 'gamA nAma' dvirucAraNIyAni padAni / tadyathA-utsargItsargikam 5 apavAdApavAdikam 6 evametau dvau bhedau catvArazca prAguktA ityevaM sUtrasya SaD bhedAH sAtAH / ete ca purastAdadAhariSyante / anye'pi ca sUtrasya bhedA bhavantIti darzayati[bhA.3317] negesu egagahaNaM, saloma nilloma akasiNe ainne| vihibhinnassa ya gahaNaM, avavAussaggiyaM suttaM // 'anekeSu' kaSAyendriyA-''zravAdiSvartheSu kvApi sUtre ekasya-anyatarasya grahaNaM bhavet, yathAyatra sUtre krodhanigrahaH sAkSAdupadiSTastatra mAnanigrahAdayo'pyarthata uktA draSTavyAH / evamindriyA''zravAdiSvapi bhAvanIyam / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 2, mUlaM-52, [bhA.3317] 273 / kAnicittu sUtrANi sAdhUnAM sAdhvInAM ca pratyekaviSayANi / yathehaiva kalpAdhyayane salomasUtraM nirlomasUtraM vA / tadyathA-"no kappai niggaMthANaM alomAiM cammAiMdhArittae / kappai niggaMthANaM salomAiMcammAiMdhArittae / no kappai niggaMthINaM salomAiMcammAiMdhArittae / kappai niggaMthINaM alomaaiNcmmaaiNdhaaritte|kaanicittu sAmAnyasUtrANi bhavanti, yathA akRtsnAjinaviSayaM suutrm| taccedam-"kappainiggaMthANa vA niggNthiinnvaaaksinnaaiNcmmaaiNdhaaritte"|ath "anAnupUrvyapi vyAkhyAGgam" iti nyAyopadarzanArthaM prAguktasUtraSaTkamadhyAt caturthabhedamudAharati-"vihibhinnassa ya" ityAdi / ihaiva granthe yad vidhibhinnasya grahaNamuktaM tadapavAdautsargikaM sUtram / taccaidam-"kappai niggaMthINaM pakve tAlapalaMbe bhinne paDigAhittae, se viya vihibhinne no ceva naM avihibhinne"| Aha yadyapavAdenAnujJAtaM tarhi bhUyaH kathaM pratiSidhyate ? ityAha[bhA.3318] ussaggaThiI suddhaM, jamhA davvaM vivajjayaM labhati / nayataM hoi viruddhaM, emeva imaM pi pAsAmo / vR-'utsargasthitau' utsargapade 'zuddham'udgamAdidoSarahitaM yat bhakta-pAnAdidravyaM grahItuMkalpate tadevApavAdapade yasmAd 'viparyayaM' vaiparItyaM labhate, azuddhamapyupAdAtuM kalpate ityarthaH / 'na ca' naiva tat tathA gRhyamANaM viruddhaM bhavati, jJAnAdiguNopakArakatvAdaviruddhameveti bhAvaH / evameva 'amumapi prakRtamarthaM "kalpate nirgranthInAM pakvaM tAlapralambaM bhinna pratigrahItum" ityapavAdenAnujJAtasyApyavidhibhinnapratiSedharUpamaviruddhameva pazyAmaH / / athotsargasUtrAdInAmudAharaNAnyAha[bhA.3319] ussagga goyarammI, nisejja kappA'vavAdato tinnhN| maMsaM dala mA aTThI, avavAdussaggiyaM suttaM // vR-utsargasUtraM gocaraMparyaTataH sAdhorgRhadvayApAntarAle yA 'niSadyA' niSadanaM tadviSayam / taccedam"no kappai niggaMdhANa vA niggaMthINa vA aMtaragihaMsi Asaittae vA jAva kAussaggaMvA ThANaM vaatthaaittetti|" yattu 'trayANAM jarAbhibhUtAdInAM niSadyA kalpate ityevaMlakSaNaM suutrNtdaapvaadikm| tantredam- "aha puna evaM jANijjA jarAjune 1 vAhie 2 tavassI 3 mucchinna vA pavaDijja vA evaNThaM kappaiaMtaragihaMsi aasitte|" idaM punarapavAdautsargikam-"maMsaMdalamA ahi"tti pudgalaM prayaccha mA asthiiniiti|| [bhA.3320] no kappati va abhinnaM, avavAtenaM tu kappatI bhinnaM / kappati pakkaM bhinnaM, vidhIya avavAyaussaggaM / "no kalpate'bhinnamAmapralambapratigrahItum" etadvA utsrgsuutrm|ytpunH 'apavAdapadena' adhvA-'vamaudaryAdiSu bhinnaM pratigrahItuMkalpate ityevaMrUpaM tadApavAdikam / yat punaH "nirgranthInAM kalpate pakvaMpralambaM vidhibhinnaM nAvidhibhinnam" iti sUtraMtadapavAdautsargikam / etatprAguktamapi spaSTIkaraNArthamihAbhihitam / idaM tvautsargApavAdikam-"no kappai0 rAovA viyAle vA sejAsaMthArayaMpaDigAhittae / na'nnattha egeNaMpuvvapaDilehieNaMsijjA-saMthAraeNaM / idaMpunarutsargautsargikam"no kappai0 asaNaM vA eka paDhamAe porisIe paDigAhittA pacchimaM porisiM uvAiNAvettae / se yaAhacca uvAiNAviesiyA, jotaMbhuMjai jaMtaMvA sAijaise AvajaicAummAsiyaMparihAraTThANaM [19/181 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/52 ugghaaiyN| tathA yeSu sUtreSvapavAdo bhaNitasteSvevArthataH puranujJA pravartate taanypvaadaapvaadikaani|| kiJcAnyat[bhA.3321] katthai desaggahaNaM, katthati bhannati nirvsesaaii| ukkama-kamajuttAI, kAraNavasato nijuttaaii| vR-kvacit sUtre'bhidheyapadAnAM dezato grahaNaM kriyate, kutrApica niravazeSANyabhidheyapadAni bhaNyante, tathA kAnicit sUtrANyukramayuktAni, kAnicittuM kramayuktAni 'kAraNavazataH' kAraNavizeSamAzritya 'niyuktAni' gaNadharAdibhi zrutadharairviracitAni // etadeva vivRNoti[bhA.3322] desaggahaNe vIehi sUyiyA mUlamAdiNo huMti / kohAdianiggahiyA, siMcaMti bhavaM niravasesaM // vR-dezagrahaNe kRte sati tajjAtIyAnAM sarveSAmapi grahaNaM bhavati, yathA-"sAlINi vA vIhINi vA" ityAdAvasminneva sUtre bIjaigRhItairmUlAdayo'pi bhedAH sUcitA bhavanti / kutrApi ca sUtre niravazeSANyabhidheyapadAni gRhyante, yathA dazavaikAlike krodhAdayo'nigRhItAH santaH bhavaM' saMsAraM 'niravazeSa' caturgatikamapi siJcantItyuktam / tathA ca tatsUtram koho ya mAno ya aniggahIyA, mAyA ya lobho apvddddmaannaa| ___cattAri ee kasiNA kasAyA, siMcaMti mUlAI punabbhavassa / / athokrama-kramayuktAni sUtrANi darzayati[bhA.3323] satyaparinAdukkame, goyara piMDesaNA kameNaM tu / jaMpi ya ukkamakaraNaM, tamabhinavadhammamAda'TThA / vR-zastraparijJAdhyayane tejaHkAyoddezakAnantaraM vAyukAyoddezakaH kramaprApto'pi noktaH, kintu vanaspati-trasakAyoddozakau prarUpyaparyante'sau bhaNitaH, evmaadikmukrmyuktNsuutrmucyte| kvacitu sUtre krameNaivArthapadAni bhavanti, yathA-aSTau gocarabhUmayaH, tadyathA-"paiDA addhapeDA gomuttiyA pataMgavIhiyA aMtosaMvukkA bAhisaMvukkA ujjugI gaMtuMpaJcAgatA / " tathA saptapiNDaiSaNAsUtramapi kramanibaddhaM mantavyam / tadyathA-"asaMsaTThA saMsaTThA uddhaDA appalevA uggahitA paggahitA ujjhitadhammiyA // ' athavA 'piNDaiSaNA' itiprathamaMpiNDapadaMtata eSaNApadaMyatraoghaniryuktyAdI sUtre yathAkramaM prarUpyate tat kramanibaddham / yadapi cokramakaraNaM zastraparijJAdAvadhyayane tadabhinavadharmAdyartham / kimuktaM bhavati ?. abhinavadharmA zaikSaH, sa hyadyApyapariNatajinavacanatayA vAyukAyaM parisphuTamanupalabhyamAnatayA prathamataH prarUpyamANaM na samyakpratipadyate, ato vanaspati-trasAnprarUpya yadA teSu samyagjIvatvaM pratipannastadA vAyukAyaM jIvatvena prarUpyamANaM sukhenaiva zraddhatte, evamAdibhi kAraNairukramakaraNaM mantavyam / / atha "bIehi sUiyA mUlamAiNo" ti padaM vyAcaSTe[bhA.3324] bIehi kaMdamAdI, vi sUyiyA tehiM savva vnnkaao| . bhommAdigA vaNeNa tu, sabheda sArovaNA bhaNitA / / vR- ihaiva sUtrai bIjairgRhItaiH kanda-mUlAdayo'pi bhedAH sUcitAH, teSvapi tiSThataH prAyazcittaM bhavatIti bhAvaH / 'taizca' kandAdibhiH sarvo'pi vanaspatikAyaH' parIttA-'nantabhedabhinnaH suucitH| Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 2, mUlaM-52, [bhA. 3324] 275 'vanena tu vanaspatinA 'bhaumAdayaH' pRthivyapkAyAdayaH kAyAH sUcitAH / evaM sabhedAH' bhedaprabhedasahitAH SaDapi kAyAH 'sAropaNAH' saprAyazcittA bhaNitA avasAtavyAH // [bhA.3325] jattha u desaggahaNaM, tattha'vasesAI sUiyavaseNaM / mottUNaM ahigAraM, anuyogadharA pabhAsaMti // vR- evamatrApi yatra dezagrahaNaM tatrAvazeSANyArthapadAni, sUcitaM sUcA, bhAve ktapratyayaH, tadvazenAvagantavyAni / tathA kutrApi sUtre'nuyogadharAH 'adhikAra' prastutArthaM muktvA sUtrAnupAti prasaGgAgatamarthaM prathamataH prabhASante, yathA piNDAdhikAre prastute _ "puDhavI AukkAe, teU vAU vaNassaI ceva / bii tiya cauro paMciMdiyA ya levo dasamao a||" ityAdinaudhaniyuktau savistaraM kAyaprarUpaNA kRtA / evaM vicitrANi sUtrANi bhavanti, ata eva yAvadamISAmartha sUriNA na vyaktIkRtastAvanna smygvgmpthmupgcchti|| athautsargikA-''pavAdikasUtrayorviSayavibhAgamAha[bhA.3326] ussaggeNaM bhaNiyANi jAni avavAdato tu jAni bhave / kAraNajAtena munI!, savvANi vi jANitavvANi / / vR-utsargeNa yAni sUtrANi bhaNitAni yAni cApavAdataH sUtrANi tAni he mune! kAraNajAtena sarvANyapi jJAtavyAni / kimuktaM bhavati?-pratiSiddhasya AcaraNahetuH kAraNam, tacca jJAnAdi, tatra cotsargasUtreSu sAkSAdutsargaviSayo nibandhaH, arthatastu kAraNajAte tatrApyanujJA mantavyA; apavAdasUtreSupunaH kAraNajAtamuddizya sAkSAdapavAdaviSayo nibandhaH, arthtstuttraapyutsrgodrssttvyH| evaMsarvasUtreSutattva utsargA-'pavAdAvubhAvapinibaddhAvavagantavyau ||ath kiM punaranayoH svasthAnam? ityAha[bhA.3327] ussaggeNa nisiddhAiM jAI davvAiM saMthare muNiNo / kAraNajAte jAte, savvANi vini kappaMti // vR-'utsargeNa' saMstaraNamAzritya yAni 'dravyANi' pralambAdIni 'muneH' saMyatasya pratiSiddhAni tAnyeva 'kAraNajAte' vizuddhAlambanaprakAre 'jAte' samutpanne sati sarvANyapi kalpante // atra paraH praznayati[bhA.3328] jaM ciya pae nisiddhaM, taM ciya jati bhUto kappatI tss| evaM hota'navatthA, na ya tityaM neva saccaM tu|| vR-'yadeva' pralambAdikaM prAk' pUrvaM niSiddhaM tadeva yadi 'bhUyaH punarapi tasya' sAdhoH kalpate, tata evaM sUtrArthasya yadRcchApravRttau caraNa-karaNasyAnavasthA bhvti| tatazca na tIrthamanusa(Sa]jati, naiva ca pratiSiddhaM samAcarataH 'satya' saMyamo bhavati, tadabhAve dIkSA nirarthikA, tannirarthakatAyAM mokSasyApyabhAvaH prApnoti // api ca[bhA.3329] ummattavAyasarisaM, khudaMsaNaM na vi ya kappa'kappaM tu| adha te evaM siddhI, na hoja siddhI u kassevaM // ___ vR-AcArya! pUrvamekatra sUtre pratiSidhya punastadevAnujAnata idaM bhavato darzanamunnattavAkyasazaM Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/52 prApnoti, tathA nApi ca 'idaM kalpyam, idamakalpyam' iti vyavasthA bhavati, yadi caivamapi bruvatastavAbhipretArthasiddhirbhavati tarhi kasya na sA bhavet ? caraka parivrAjakAdInAmapyasamaJjasa pralApinAM sA bhaviSyatIti bhAvaH / sUrirAha [bhA. 3330] na vi kiMci anunnAyaM, paDisiddhaM vA vi jinavaridehiM / esA tesiM ANA, kaje sacceNa hotavvaM // vR- he nodaka ! yadetad bhavatA pralapitaM tat pravacanarahasyAnabhijJatAsUcakam, yato jinavarendraistathAvidhakAraNAbhAve nApi 'kiJcid' akalpanIyamanujJAtam, kAraNe ca samutpanne nApi kiJcit pratiSiddham, kintu eSA 'teSAM' tIrthakRtAM nizcaya-vyavahAranayadvayAzritA samyagAjJA mantavyAyaduta 'kArye' jJAnAdAvAlambane 'satyena' sadbhAvasAreNa sAdhunA bhavitavyam, na mAtRsthAnato yatkiJcidAlambanIyamityarthaH / athavA satyaM nAma-saMyamaH tena kArye samutpanne bhavitavyam, yathA yathA saMyama utsarpati tathA tathA karttavyamiti bhAvaH / Aha ca bRhadbhASyakAraH ka nANAdIyaM, saccaM puna hoi saMjamo niyamA / jaha jaha so hoi thiro, taha taha kAyavvayaM hoi || idameva bhAvayati [bhA. 3331] dosA jena nirubbhaMti jena khijjati puvvakammAI / so so mokkhovAo, rogAvatthAsu samaNaM vA // vR- 'yena' anuSThAnavizeSeNa 'doSAH' rAgAdayo nirudhyante, pUrvopacitAni ca karmANi yena kSIyante, 'sa saH' anuSThAnavizeSo mokSopAyo jJAtavyaH / 'rogAvasthAsu' jvarAdirogaprakAreSu 'zamanamiva' ucitauSadhapradAnApathyaparihArAdyanuSThAnamiva; yathA tena vidhIyamAnena jvarAdirogaH kSayamupagacchati, evamutsarge utsargamapavAde'pavAdaM samAcarato rAgAdayo doSA nirudhyante pUrvakarmANi cakSIyante / athavA yathA kasyApi rogiNaH pathyauSadhAdikaM pratiSidhyate kasyApi punastadevAnujJAyate, evagatrApi yaH samarthastasyAkalpyaM pratiSidhyate' samarthasya tu tadevAnujJAyate / uktaJca bhiSagvarazAstreutpadyeta hi sA'vasthA, deza - kAlA SSmayAn prati / yasyAmakAryaM kAryaM syAt, karma kAryaM ca varjayet // evaMvidhaM cotsargA 'pavAdavibhAgamagItArtho na jAnAti / ataH [bhA.3332] aggIyassa na kappai, tivihaM jayaNaM tu so na jANAi / anunnavaNAe jayaNaM, sapakkha- parapakkhajayaNaM ca // vR- agItArthasaya prastutasUtraviSayabhUtaM vastuM na kalpate, yato'sau trividhAM yatanAM na jaaniite| tadyathA-anujJApanAyatanAM svapakSayatanAM parapakSayatanAM ceti / tisra'pyetA vakSyamANasvarUpAH / paraH prAha-agItArthenApi tAvat sUtramadhItam ataH kathamasa na jAnIte ? ucyate - iha sarveSAmapyAgamAnAmarthaparijJAnamAcAryasahAyakAdevopajAyate, na yathAkathaJcit / uktaJca - satsvapi phaleSu yadvanna dadAtiphalAnyakampito vRkSaH / tadvat sUtramapi budhairakampitaM nArthavad bhavati // idamevAha Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 2, mUlaM-52, [bhA. 3333] 277 [bhA.3333] niuNo khalu suttattho, na hu sakko upaDibodhito nAuM / te suNaha tattha dosA, je tesiM tahi vasaMtANaM // vR-'nipuNaH' sUkSmaH khalu sUtrasyArtho bhavati, ata eva na zakyo'savAcAryeNApratibodhitaH samyak parijJAtum ato'gItArtha sUtramAtreNa paThitena na yatanAmavabudhyate, ataH 'teSAm' agItArthAnAM 'tatra' bIjAkIrNopAzraye vasatAM ye doSA bhavanti tAn zRNuta // [bhA.3334] agIyatthA khalu sAhU, navariM dose guNe ajANaMtA / ramaNijjabhikkha gAmo, ThAyaMta'ha dhnnsaalaae|| vR-agItArthAH khalu, ke ? 'sAdhavaH' sAdhukriyAsu udyatAH 'navaraM kevalaM sadoSAyA nirdoSAyA vA vasateranujJApane doSAn guNA~zcAjAnantaH kvApi grAme bhaikSaM prabhUtaM labdhvA bhikSayA ramaNIyo'yaM grAmaH' iti kRtvA 'atha' anantaraM dhAnyazAlAyAM tiSThanti // idameva spaSTataramAha[bhA.3335] ramaNijjabhikkha gAmo, ThAyAmo iheva vasahi jhoseha / dhannadharANunnavaNA, jati rakkhaha demu to bhaMte ! // vR-kazcidagItArthagaccho grAmAnugrAmikaM viharan kamapi grAmaM samprAptaH / tatra bahirdevakulAdau sthitvA bhikSAM paryaTan prabhUtam iSTaM ca bhaikSaM labdhavAn / tatastaiH sAdhubhi parasparamuktam-ramaNIyo'yaM grAmaH ata ihaiva mAsakalpaM tiSThAmaH, paraM vasatiradyApi na gaveSitA atastAM "jhoseha"tti dezIvacanatvAd gaveSayata / tatastairvasatiM pratyupekSamANaiH kasyApyagAriNo dhAnyagRhaM dRSTam, tatastasyAnujJApanA kRtA / gRhapati prAha-yadi bhadanta ! madIyaM dhAnyagRhaM taskara-gavAdibhirupadrUyamANaM * rakSata tato'haM prayacchAmi nAnyathA // api ca[bhA.3336] vasahIrakkhaNadaggA, kammaM na karemo neva pavasAmo / nicciMto hohi tumaM, amhe rattiM pi jaggAmo // vR-vayamasyA vasateH-dhAnyazAlArUpAyA rakSaNe vyagrAH santaH kRpyAdikaM karmApi na kurmahe, na ca suhRdAdibhirAmantritAH kvApi vivAhAdau kArye grAmAntare pravasAmaH / tataste'gItArthA vasatyanujJApanAvidhimajAnanto bruvate-nizcintastvamatrArthe bhava, vayaM rAtrimapi praharakeNa jaagrissyaamH|| [bhA.3337] jotisa-nimittamAdI, chaMdaM gaNiyaM va amha sAdhetthA / akkharamAdI DiMbhe, gAdhessaha ajataNA suNaNe // vR-jyotiSa nimittam AdizabdAdanyadapi gandharvavidyAdikaM tathA chandaHzAstraM gaNitazAstraM vA yadyasmAkaM kathayiSyatha, akSarANi nAma-lipivijJAnaM tad AdizabdAd vyAkaraNAdikaM vA yadyasmAkaM 'DimbhAni' bAlakAni grAhayiSyatha tatastiSThantu bhavanta iti / evaM vasatisvAminokte sati yadi te'gItArthAstat pratizRNvanti' 'Amam, kathayiSyAmo grAhayiSyAmovA' ityanumanyante tato'nujJApanAyA ayatanA kRtA bhavati / / tatra cAmI doSAH[bhA.3338] anunnavaNa ajataNAe, pauttha sAgArie ghare ceva / tesi pi ya cIyattaM, sAgAriyavajjiyaM jAtaM / / vR-evamayatanAnujJApanayA tatra teSu sthiteSu sAgArikazcintayati-'ete sAdhavastAvad madIyaM dhAnyagRha rakSanti ataH kasmAdahaM svajanAdikArye na gacchAmi?' iti paribhAvya kutracid grAmAdau ____ Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/52 pravasati |prossitec tasmin gRha eva vA nizcintatayA dhAnyAnAM vyApAramavahamAne teSAmapi saMyatAnAM prItikaM bhavati-sAdhu sAdhu sAgArikavarjitaM jAtam // asyA eva gAthAyAH pUrvArddha vyAcaSTe[bhA.3339] tesu Thiesu pauttho, acchaMto vA vi na vahatI tattiM / jati vi ya pavisitukAmo, taha vi ya na caeti atigNtuN|| vR-'teSu' saMyateSu tatra sthiteSu sa sAgAriko nizcintatayA proSito gRhe vA tiSThan dhAnyAnAM 'tapti' vyApAraM na vahati / yadvA dhAnyaM sambhAlayituM yadyapyasau tatra praveSTukAmaH tathApi 'nAtigantuM' na praveSTuM zaknoti // kutaH ? iti ced ucyate[bhA.3340] saMthAraehi ya tahiM, samaMtato Atikinna viikinna / sAgArito na etI, dose ya tahiM na jaannaatii|| vR-saMstArakaiH 'tatra' upAzraye samantataH 'atikIrNa' paripATyA prasRtairmAlitaM 'vyatikIrNaM' tairevAnAnupUrvyA prasRtaivyAptaM dRSTvA sAgArikaH 'naiti' nAgacchati, tato ye tatra dhAnyaparizaTanAdayo dossaastaansaunjaaniite||gtaa anujnyaapnaayaaaytnaa|ath saMyatalakSaNasvapakSaviSayAMyatanAmAha[bhA.3341] te tattha sanniviTThA, gahiyA saMthAragA jdhicchaae| nAnAdesI sAdhU, kAsai ciMtA samuppannA / / kR'te' agItArthA tatra' upAzraye sanniviSTAH' sthitAH, yadRcchayA cataistatra saMstArakA gRhItAH, na gaNAvacchedikena yathAranAdhikaM pradattA iti bhAvaH, nAnAdezIyAzca tatra sAdhavaH, teSAM madhye "kAsaI"tti kasyacid mandadharmaNazcintA samutpannA // yathA[bhA.3342] anuhUyA dhannarasA, navaraM mottUNa seDagatilANaM / kAhAmi kouhallaM, pAsuttesu samAraddho / vR-anubhUtAstAvadapareSAM dhAnyAnAM rasAH, 'navaraM' kevalaM "seDagatilANaM"ti zvetakatilAnAM rasaM muktvA, ata etadviSayaM 'kautukam' abhilASaM kariSyAmi' pUrayiSyAmItyarthaH / evaM vicintya zeSasAdhuSu rAtrau prasupteSu samArabdhastAn tilAn bhakSayitum / tatazca[bhA.3343] vigayammi kouhalle, chaTThavatavirAdhana tti paDigamanaM / vehAnasa ohANe, gilANa sedheNa vA dittttho|| vR-'vigate' vyatIte sati kautuke SaSThavratasya virAdhanA mamAbhUt, ekavratabhaGge ca sarvavratabhaGgaH' iti kRtvA 'pratigamanaM' bhUyo'pi gRhavAsAzrayaNaM kuryAt, vaihAyasaM vA maraNamabhyupagacchet, 'avadhAvanaM vA' saMvignavihAraM kurvIta, pArzvasthAdivihAramAdriyeta ityarthaH / athavA sa saMyatastilabhakSaNaM vidadhAno glAnena vA zaikSeNa vA dRSTo bhavet / tatazca[bhA.3344] daTUNa vA gilANo, khudhito bhuMjeja jA virAdhanata / eNeva sedhamAdI, bhuMje appaccayo vA siM // vR- taM sAdhuM tilAn bhakSayantaM dRSTvA glAnaH kSudhitaH san tAMstilAn bhuJjIt, tatazcApathyapratisevanena yA tasya paritApanAdikA virAdhanA tanniSpannaM prAyazcittam / evameva zaikSAdayo'pi taM tilAn bhuJjAnaM dRSTvA tathaiva bhuJjIran, apratyayo vA teSAM bhavet-yathaitad mRSA tathA'nyadapyamISAmevaMvidhamiti // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 uddezakaH 2, mUlaM-52, [bhA. 3345] [bhA.3345] uDDAhaM va karejA, vippariNAmo va hojja sehss| geNhatena va tenaM, savvo puMjo smaarddho|| vR-sa zaikSastaM tilAn bhakSayantaM vilokyAparAparajanebhyaH kathayannuDDAhaM vA kuryAt, vipariNAmo vA zaikSasya bhavet, vipariNatazca samyaktvaM cAritraM liGgaM vA parityajet / tena ca sAdhunA 'gRhNatA' bhakSayatA sarvo'pi tilapuJjaH khAdituM samArabdhaH // tatazca[bhA.3346] pheDiya muddA tenaM, kajje sAgAriyassa atigamanaM / kena imaM tenehi, tenANaM Agamo ktto|| kRtilapuJjasya yA chagaNapAnIyAdinA mudrA kRtA''sIt sA tena tilAn bhakSayatA 'spheTitA' apniitaa| tatra ca kvacit kArye 'sAgArikasya' zayyAtarasya 'atigamanaM' pravezo bhavet / dRSTazca tena khaNDitastilapujaH / tataH pRSTAH-kenedaM dhAnyaM viluptam ? / sAdhavo bhaNanti-stenaiH / sAgArikaH prAha-stenAnAmAgamaH kuto nAmAsmadgRhe saJjAto yenAsmAbhirna jJAtaH ? iti / tataH sAgArikeNa cetasi nizcitam-nUnametaireva bhakSitamidaM dhAnyamiti / sa ca bhadrako vA syAt prAnto vA / bhadrakastAvadidaM brUyAt[bhA.3347] iharA vi tAva amhaM, bhikkhaM va baliM va giNhaha na kiMci / eNhi khu tArito mI, giNhaha chaMdena jA aTTho / vR-itarathA'pi tAvadasmAkaM gRhe bhikSAM vA 'baliM vA' devatAnivedanamudvaritaM gRhNItha, ata idAnIM saMsArasAgarAt tArato'samyaham, anyenApi yena bhavatAm 'artha' prayojanaM tad bhagavantaH 'chandena' svecchayA gRhNIdhvam // [bhA.3348] lahugA anuggahammI, appattiMga dhammakaMcue gurugA / kaDuga-pharusaM bhayaMte, chammAsA karabhare chedo / vR-yadyevaM bhadrako'nugrahaM manyate tadA caturlaghavaH / atha prAnto'sau tato'prItikaM kuryAt-ete dharmakaJcukapraviSTA lokaM muSNanti; evamaprItike caturguravaH / athAsau 'kaTuka-paruSaM' 'caurastvam, dhig muNDa !, durAtman !' ityAdi vacanaM bhaNati tadA SaDguravaH / athaivaM brUyAt-aho ! rAjakarabharabhagnairasmAbhiridAnIM zramaNakaro voDhavyaH; tadA chedaH prAyazcittam / / [bhA.3349] mUlaM saejjhaesuM, anavaTThappo tie caukke ya / racchA-mahApathesu ya, pAvati pAraMciyaM ThANaM // vR- saijjhakA nAma-sahavAsinaH, prAtivezmikA ityarthaH, taiH parijJAtam yathA-zramaNairdhAnyaM stainyena bhkssitm| tato mUlam / atha trike catuSke va sAdhUnAM stenavAdaH prasaramupagataH tato'navasthApyam / atha rathyAsu mahApatheSu vA stainyApayazaH samucchalitaM tataH pArAJcikaM sthAnamAcAryAdi prApnoti ||ath kaTuka-paruSa-karabharapadAni vyAcaSTe[bhA.3350] coru tti kaDuya dubboDito tti pharusaM hato si pavvAvI ! / samaNakaro voDhavvo, jAto ne krbhrhtaannN|| vR- 'caurastvam' ityAdi vacanaM kaTukam / yattu 'durmuNDaH' iti vA 'hato'si pravrajita !' iti vA vacanaM tat paruSa mantavyam / tathA sa zayyAtaro brUyAt-asmAkaMkarabharahatAnAM samprati zramaNAnAM Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 bRhatkalpa-chedasUtram - 2-2/52 karo voDhavyaH saJjAtaH / eSA svapakSaviSayA ayatanA'bhihitA / atha parapakSaviSayAmayatanAmAha[bhA. 3351] parapakkhammi ajayaNA, dAre u avaMgutammi caulahugA / pihaNe vi hoMti lahugA, jaMte tasapANaghAto ya // vR- manuSya- gavAdayo ye'saMyatAste parapakSaH tadviSayA ayatanA bhAvyate - iha kolikAdijIvavirAdhanAbhayAd yadi dvAramapAvRtaM karoti-na sthagayatItyarthaH tatazcaturlaghavaH / atha dvArasya pidhAnaM kurvanti tadApi caturlaghavaH / 'yantre' cacuiArakAkhye saJcArimAnAmuddehikAdInAM trasaprANinAM ghAto bhavatIti tanniSpannaM prAyazcittam // [bhA. 3352] goNe ya sANamAdI, vAraNa lahugA ya jaM ca adhikaraNaM / kharae tena yA, gurugA ya padosao jaM ca // vR- apihite dvAre gauH praviSTo dhAnyaM bhakSayet, zvAno vA AdizabdAd mArjAro vA pravizya dhAnyaM vikiret khAdedvA, te ca yadi vAryante tadA caturlaghavaH / te ca vAritAH pratinivRtya vrajanto haritamardanAdirUpaM yadadhikaraNaM kurvanti tanniSpannam; cazabdAdantarAyaM ca teSAM kRtaM bhavati / tatha zayyAtarasya yad vyakSarakaM-dAsa-dAsIrUpaM ye ca stenakAste dhAnyaM hartukAmA yadi vAryante tadA caturgurukAH / te ca vAritAH pradveSato yadabhyAkhyAna- paritApanAdikaM kariSyanti tanniSpannaM prAyazcittam [bhA. 3353] tesi avAraNe lahugA, gose sAgAriyassa siTThammi / lahugA ya jaM ca jatto, asiTTe saMkApadaM jaMca // vR- athaitaddoSabhayAt 'teSAM ' vyakSarakAdInAM vAraNaM na karoti tadA caturlaghavaH / te cAvAritAH santaH pravizya dhAnyaM bhakSayeyurapahareyurvA tato yadi 'gose' pratyUSe sAgArikasya kathayanti yathA 'amukenAmukena ca rAtrau dhAnyamapahRtam' tatazcaturlaghukAH / 'ziSTe' kathite sati sa ruSTaH san yad dvyakSarakAdInAM paritApanAdi 'yataH' bandhana- ghAtanavizeSataH kariSyati tanniSpannaM prAyazcittam / atha na kathayanti tato'pi caturlaghukAH / yacca sAdhUnAmupari zaGkApadaM zayyAtaraH karoti - 'nUnametairapahRtaM yadevaM na kathayanti' tatra caturlaghu / nizaGkite caturguru // gavAdInAM vAraNe doSAnupadarzayati [bhA. 3354] tiriyanivAraNa abhihanana mAraNaM jIvaghAto naasNte| khariyA chobha visA'gaNi, kharae paMtAvaNAdIyA // vR-gavAdInAM tirazcAM nivAraNe zRGgAdinA saMyatAnAmabhighAto mAraNaM vA bhavet / te ca nivAritA nazyanta jIvaghAtaM kuryuH / dvyakSarikA ca nivAritA saMyatAnA 'chobham' abhyAkhyAnaM dadyAt eSa zramaNo mAM prArthayate; viSaM vA dadyAt, vasatiM vA'gninA prajvAlayet / dvyakSarako vA pradviSTaH prAntApanAdikaM kuryAt / / atha stenakA yena kAraNena dhAnyamapaharanti tat pratipAdayati[bhA. 3355 ] Asanno ya chanUsavo, kajaM pi ya tAriseNa dhaneNaM / tenANa ya AgamanaM, acchaha tuNDikkakA tenA // vR- kSaNaH - ekadaivasikaH, utsavaH - bahudaivasikaH, kSaNayukta utsavaH kSaNotsavaH, zAkapArthi'vAdivad madhyapadalopI samAsaH, kSaNa utsavo vA ityarthaH / sa stenAnAM pratyAsanno varttate, tatra ca teSAM tAdhzena dhAnyena kAryamasti tataH stenAnAmAgamanam, tatazcAgItArthA bhaNanti-bhadanta ! stenAH Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 uddezaka H 2, mUlaM-52, [bhA. 3355] samAyAtAH santi atastUSNIkAstiSThatha / na kalpate sAdhUnAmevamAkhyAtum-ayaM stenaH, ayaM copacaraka iti / athavA saMyataiH 'stenA AyAtAH santi' ityukte stenA bruvate- saMyatAH ! tUSNIkAstiSThatha, anyathA yuSmAnapadrAvayiSyAmaH // evamuktvA taiH kiM kRtam ? ityAha[bhA.3356] gahiyaM ca nehi dhanaM, ghettUNa gatA jahiM si gaMtavvaM / sAgArio ya bhaNatI, sauNI vi ya rakhae neDDe / / vR- gRhItaM ca 'taiH' stenakairdhAnyam, gRhItvA ca te gatAstatra svasthAne yatra teSAM gantavyam / sAgArikazcAtmIyakAryeNa prabhAte samAgato mudrAbhedaM dRSTvA bhaNati-bhagavan ! 'zakunikA'pi' pakSiNyapi tAvadAtmanaH 'nIDam' AzrayaM rakSati, bhavadbhi punaretadapi na rakSitamiti bhAvaH // [bhA.3357] rAsI Une duTuM, savvaM nItaM va dhannakheriM vA / kena imaM tenehi, asiDhe bhaddetara imaM tu // vR-sa sAgArikastatra dhAnyarAzIn 'UnAn' tucchAn dRSTvA, sarvaM vA dhAnyaM 'nItam' apahRtaM vilokya, yadvA dhAnyasya kheriM-parizATiM dRSTvA pRcchati-kenedamapahRtam ? / sAdhavo bruvte-stenaiH| sa bhUyaH pRcchati-ke punaH stenAH ? / tato yadi nAmnA varNena vayasA vA nirdizya kathayanti tataH stenAnAM grahaNA-''karSaNAdayo doSAH / 'aziSTe' akathite 'etaireva hRtam' iti zaGkA syAt tatra bhadraketaradoSA bhavanti / yadyasau sAgAriko bhadrakastadA anugrahaM manyeta / atha 'itaraH' prAntastato'prItikAdayo doSAH / / teSu ca bhadraka-prAntadoSeSvidaM prAyazcittam[bhA.3358] lahugA anuggahammi, gurugA appattiyammi kAyavvA / . kaDuga-pharusaM bhaNaMte, chammAsA karabhare chedo // [bhA.3359] mUlaM saejjhaesuM, aNavaThThappo tie caukke ya / racchA-mahApahesu ya, pAvati pAraMciyaM ThANaM // vR-gAthAdvayasya vyAkhyA prAgvat / [bhA.3360] egamanege chedo, diya rAto vinaas-grhmaadiiyaa| jaM pAvihiMti vihaniggatAdi vasadhiM albhmaannaa| vR-sAgArikaH pradviSTaH san ekeSAM teSAmeva anekeSAM vA-sarvasAdhUnAm, yadvA ekasya-tadravyasya anekeSAM vA-tadravyA-'nyadravyANAM vyavacchedaM vidadhyAt / athavA divA niSkAzayati caturlaghu, rAtrau niSkAzayati caturguru / niSkAzitAzca stena-zvApadAdibhirvinAzaM lokAdvA garhAmAsAdayanti, 'ete stenAH' iti kRtvA niSkAzitAH, AdigrahaNena grahaNA-''karSaNAdayo doSAH / yacca vidhaMadhvA tato nirgatA AdizabdAdazivAdinirgatA vA tadIyadoSeNa vasatimalabhamAnA AtmavirAdhanAdikaM prApsyanti taniSpannam / ete'gItArthAnAM doSA uktAH / atha gItArthAnadhikRtya vidhimAha[bhA.3361] gIyatthesu vi evaM, nikAraNa kAraNe ajtnnaae| kAraNe kaDajogissA, kappati tivihAe jataNAe / vR-gItArthA api yadi niSkAraNe dhAnyazAlAyAM tiSThanti, kAraNe vA sthitA yatanAM na kurvanti tatasteSvapyevameva doSAH / atha 'kRtayogI' gItArtha kAraNe tiSThati tadA tasya 'trividhayA yatanayA' anujJApanAdiviSayayA vakSyamANayA tantra sthAtuM kalpate / / idameva spaSTataramAha Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/52 [bhA.3362] nikAraNammi dosA, paDibaddhe kAraNammi niddosA / te ceva ajataNAe, puno vi so laggatI dose // vR-dhAnyapratibaddhe gRhe niSkAraNe tiSThatAmete doSA mantavyAH / kAraNe tu yatanayA tiSThanto nirdoSAH / atha kAraNe sthito yatanAM na karoti tadA 'tAneva' pUrvoktAn doSAn 'lagati' praapnoti| kiM punastat kAraNam ? ityAha[bhA.3363] addhANaniggatAdI, tikkhutto maggiUNa asatIe / gItatthA jataNAe, vasaMti to dhnnsaalaae|| adhvanirgatAdayaH 'trikRtvaH' trIn vArAn vizuddhAM vasatiM mArgayitvA yadi na prApnuvanti tadA gItArthA yatanayA dhAnyazAlAyAM vasanti / / tAmeva yatanAmAha[bhA.3364] tusa-dhannAI jahiyaM, nipparisADa-parisADagAiM vaa| tesu paDhamaM tu ThAyati, tesa'satI daMtakhajjesu // vR-yeSUpAzrayeSu 'tuSadhAnyAni' vrIhi-yavAdIni niSparizATIni parizATIni vA bhavanti teSu prathamatastiSThanti / taSAmabhAve yatra 'dantakhAdyAni' tilAdIni dhAnyAni tatra tiSThanti // tiSThatAM ca yadi vasatisvAmI brUyAt-yadyasmAkam asmadvAlakAnAM vA jyotiSAdikamakSarAdivijJAnaM vA kathayiSyatha gRhAdikaM vA rakSiSyatha tato vasatiM prayacchAma iti / tatra sAdhubhirvaktavyam[bhA.3365]na vi joisaM na gaNiyaM, na akkhare na vi ya kiMci rakkhAmo / ___appassagA asuNagA, bhAtaNakhaMbhovamA vsimo|| vR-vayaM nApi jyotiSaM na gaNitaM nAkSarANi vA zikSayAmo na vA jAnImaH, nApi ca kiJcid gRhAdikaM rakSAmaH, kintu bhAjanastambhopamA vasAmaH / yathA bhavatAMbhAjana-stambha-kuDyAdIni sausthyadauHsthyavyApAraM na vahanti, evaM vayamapi bhavadbhirmantavyAH / ata eva bhavadhe kasyApi kAryasya vipattiM pazyanto'pyapazyakAH / yadA ca ko'pi brUyAt-idaM zayyAtarasya kathayata tadA vayaM zRNvanto'pyazrotAro mantavyAH / yadeyavamabhyupagacchati tadA sthAtavyam / / ata evAha[bhA.3366] nikAraNammi evaM, kAraNe dulabhe bhaNaMtimaM vsbhaa| amhe Thitellaga cciya, adhApavattaM vahaha tubbhe // vR-'niSkAraNe' kAraNAbhAve evaM tiSThanti / athAzivAdau kAraNe zuddhA vasatirdurlabhA tato dhAnyazAlAyAM tiSThanta itthaM sAdhAraNavacanaM vRSabhA bhaNanti-vayaM tAvadatra sthitA eva, yUyamapi yathApravRttaM divasadaivasikaM vyApAra vahathaiva / / gatA anujJApanAyatanA / atha svapakSayatanAmAha[bhA.3267] AmaMti abbhuvagate, bhikkha-viyArAdi niggata miesu / bhaNati gurU sAgAriya, nAuM je kattha kiM dhannaM / / vR-'Amam' ityanumatArthadyotakamavyayam / yadi sAgArikeNAnumatam-mama niSpratyupakAriNo bhUtvA yUyaM tiSThata; tatastatra sthAtavyam / sthitAnAMca tatrAyaM vidhi-yadA sarve'pi mRgAH-agItArthA bhikSAyAM vicArabhUmyAdau vA nirgatA bhavanti tadA 'guru' AcArya sAgArikamanyavyapadezena bhnnti| kimartham ? ityAha-kutra kiM dhAnyaM vartate ? iti jJAtum / "je'' iti pAdapUraNe / / [bhA.3368] sAlINaM vIhINaM, tila-kulatthANa mugga-mAsANaM / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 uddezaka : 2, mUlaM-52, [bhA. 3368] diTTha mae sannicayA, anne dese kuTuMbINaM // ' vR-zAlInAM vrIhINAM tila-kulatthAnAM mudgAnAM mASANAM ca sannicayA anyasmin deze kuTumbinAM gRheSu mayA dRSTAH // [bhA.3369] evaM ca bhaNitamittammi kAraNe so bhaNAti AyariyaM / asthi mahaM sannicayA, pecchaha nAnAvihe dhanne / vR-evaM cAcAryeNa bhaNitamAtre'pisa sAgArikaH kathanakAraNe kramaprApte sati AcArya bhaNatibhagavan ! santi me bahavaH sannicayAH, pazyata nAnAvidhAni dhAnyAni / evaM bruvan hastasaMjJayA nirdizati, yathA-atra zAlayaH santi, atra godhUmAH, atra tilA ityAdi / [bhA.3370] uvalakkhiyA ya dhannA, saMthArANaM jahAvidhi ggahaNaM / jo jassa u pAuggo, so tassa tahiM tu daayvvo|| vR-AcAryeNopalakSitAni tAni dhAnyAni, tataH saMstArakANAM 'yathAvidhi' yathAratnAdhikaM grahaNe prApte'pi tatra sUraya autpattikI sAmAcArI sthApayanti / katham ? ityAha-yaH 'yasya' zaikSaglAnAdegItAthadirvAdhAnyasya dUre'dUrevA yatra saMstArakaH prAyogyaH sa tasya ttraavkaashedaatvyH|| [bhA.3371] nikkhama-pavesavajjaNa, dUreNa abhAviyA tu dhannANaM / dhanaMtena pariNatA, cilimiNi divaratta'sunnaM tu // vR- yatra sAgAriko dhAnyagrahaNArthaM niSkAmati pravizati vA tamavakAzaM varjayitvA sAdhubhirAsitavyaM zayitavyaM vA / ye punaH 'abhAvitAH' agItArthAsta dhAnyAnAM dUreNa sthApyante / ye tu pariNatAH' dharmazraddhAlavaH sthiracetasazca te dhAnyAnAm antena-pArzvena kriyante / dhAnyAnAM cApAntarAle cilimilikA dAtavyA / gItArthapariNAmakaizca divA ca rAtrau cAzUnyaM kartavyam / / [bhA.3372] te tattha sanniviTThA, gahiyA saMthAragA vihIpuvvaM / jaramANa vasaMtI, sapakkhajataNAe gIyatthA / vR-'te' sAdhavaH 'tatra' upAzraye sanniviSTAH santaH svAdhyAyAdikaM kurvantIti vAkyazeSaH / taizca saMstArakAH 'vidhipUrvaM yathA pUrvoktA doSA na bhavanti tathA gRhItAH / tatra ca gItArthA 'svapakSayatanAyai' svapakSaviSayarakSArthaM 'jAgrataH' sajAgarAH 'vasanti' svapanti // [bhA.3373] ThANaM vA ThAyaMtI, nisijja ahavA sajAgara suvNti| bahuso abhiddaveMte, vayaNamiNaM vAyaNaM demi // vR-ye vA DhisaMhananAste 'sthAnaM tiSThanti' kAyotsargaM kurvantItyarthaH / athavA "nisijja"tti niSannAH te sUtrArthamanuprekSamANAsthiSThanti / yazca zaikSAdirapariNatasteSAM dhAnyarAzInAM samIpe vrajati tatra guravo vRSabhA vA sajAgarAH svapantastathA kAzitAdisabdaM kurvanti yathA'sau pratinivartate / athAsau 'bahuzaH' bhUyo bhUyo'bhidravati tato gurubhi sAmAnyata idaM vacanaM vaktavyam-AryA ! uttiSThata yena yuSmabhyaM vAcanAM prayacchAmi / yadvA tameva sAdhu bhaNanti- Arya ! tubhyamahaM vAcanAM prayacchAmi? // [bhA.3374] phiDiyaM dhannadraM vA, jataNA vAreMti na u phuDaM beMti / . mA naM sohI anno, nitthakko lajja gamanAdI / / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/52 vR-'sphiTitaM' diGmUDhatayA dvArAt paribhraSTaM dhAnyArthinaM vA' dhAnyabhakSaNAbhilASiNaM sAdhuM yatanayA vArayanti, na punastasya sammukhaM 'sphuTaM' rUkSavacanaM bruvate / kutaH ? ityAha-mA sphuTamabhidhIyamAnamanyaH zroSyati, sa ca zrutvA anyeSAM kathayet, tatazca paramparayA sarvairapi sAdhubhijJati nitthakkaH' nirlajjo bhvet| yadvA jJAto'syaham' iti lajjayApratigamana-vaihAyasAdIni vidadhyAt / / kathaM punarvArayanti? ityAha[bhA.3375] dAraM na hoi etto, niddAmattANi puMcha acchINi / bhaNa jaM va saMkiyaM te, giNhaha verattiyaM bhNte!|| vR- yaH sphiTito dhAnyArthI vA sAdhuH sa vaktavyaH-Arya ! yatra bhavAn gacchati ito dvAraM na bhavati, nidrApramatte vA'kSiNI 'proJcha' hastena parispRzyonmIlayetyarthaH, yacca kimapi te sUtre'rthe vA zaGkitaM tadasmAkamagre bhaNa yaena niHzaGkitaM kumrahe / yadvA sAdhavo vaktavyAH-'bhadantAH!' AryA! gRhIdhvaM vairAtrikaM kAlaM yena svAdhyAyaH kriyate ||gtaa svapakSayatanA / atha parapakSayatanAmAha[bhA.3376] parapakkhammi vi dAraM, pihaMti jataNAe do vi vAreti / taha vi ya aThAyamANe, uveha puTThA va sAhiti // kR'parapakSe go-zvAna-mArjArAdau pratizrayaM pravizati yatanayA dvaarNpiddhti|ath dvAraMpidhAtavyaM na bhavati tataH 'dvAvapi' tiryaG-manuSyau dAsI-dAsau vA strI-puruSau vA AkrAntikA'nAkrAntikastenau vA pravizantau nivArayanti / yadi tathApi na tiSThanti' dhAnyagrahaNAd noparamante tata upekSAM kurvanti, tUSNIkAstiSThantIti bhAvaH / sAgArikeNa ca 'kenedaM dhAnyaM nItam ?' iti pRSTAH santaH kathayanti-amukenAmukayA vA iti saGgrahagAthAsamAsArthaH // athainAmeva vivarISurAha[bhA.3377] pehiya pamajjiyA naM, uvaogaM kAuMsaNiya Dhakketi / tiriya nara donni ete, khara-khari puM-thI nisiDitare // vR-cakSuSA pratyupekSya rajoharaNena pramRjya zanairyathA jIvAnAM virAdhanA na syAt tathA 'taM' dvAraM 'Dhakkayanti' sthagayanti / atha tadAnImacakSurviSayaM tataH zrotrAdibhirindriyairupayogaMkRtvA dvArapidhAnaM kurvanti / tathA dvau nAma-tiryaG-narau, athavA kharaH-dAsaHkharikA-dAsI etau, yadvA puruSa-strIrUpau, athavA nisRSTaH itarazca-anisRSTaH / nisRSTo nAma-yasya zayyAtareNa pravezo'nujJAtaH, anisRSTastadviparItaH / athavA nisRSTAH-AkrAntikAH stenAH, anisRSTAH anAkrAntikAH / ete dhAnyagrahaNaM kurvanto vAraNIyAH / katham ? ityAha[bhA.3378] geNhatesu ya dosu vi, vayaNamiNaM tattha biMti gIyatthA / bahugaM ca nesi dhannaM, kiM pagataM hohitI kallaM // vR-strI-puruSAdirUpayordvayorapi dhAnyaM gRhNAnayorgItArthA idaM vacanaM bruvate-bho bhadra ! bahvidaM dhAnyamadya nayasi kiM kalye 'prakRtaM' prakaraNaM bhaviSyati ? // __ [bhA.3379] nIsaDhesu uvehaM, sattheNa va tAsitA u tuhikkA / bahuso bhaNAti mahilaM, jaha taM vayaNaM suNati anno / vR- nisRSTAH-AkrAntikastenAH ye balAdapi haranti teSu samAgateSu upekSAM kurvantitUSNIkAstiSThanti / athavA khaDgAdinA zastreNa trAsitAH santa itareSvapyanAkrAntikeSu tUSNIkA Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 2, mUlaM - 52, [ bhA. 3379] 285 bhavanti / atha mahilA kAcit tatra dhAnyaM nayati tatastAM mahilAM tathA bhaNanti yathA tad vacanamanyaH zRNoti // idameva vyaktIkaroti [bhA. 3380 ] sAhUNaM vasahIe, rattiM mahilA na kappatI eMtI / bahugaM ca nesi dhannaM, kiM pAhuNagA vikAlo ya // vR- sAdhUnAM vasatau rAtrau 'mahilA' strI na kalpate "eMtI" AgacchantI, tvaM ca bahnidaM dhAnyaM gRhNAsi kiM prAghuNakAH samAyAtAH ? vikAlazca samprati varttate tato nedAnIM te grahItumavasara iti / / [bhA. 3381] tenesu nisaTTesuM, puvvA 'vararattimalliyaMtesu / tenabiyarakkhaNaTThA, vayaNamiNaM beMti gItatthA / / vR- 'nisRSTeSu' AkrAntikeSu steneSu pUrvarAtramapararAtraM vA tatrA''lIyamAneSu stenebhyaH sakAzAd bIjAnAM rakSaNArthaM gItArthA uccazabdenedaM vacanaM bruvate // kiM tat ? ityAhajAgaraha narA ! niccaM, jAgaramANassa vaDhate buddhI / jo suvati na so dhanno, jo jaggati so sayA dhanno // [bhA. 3382 ] vR- bho narAH ! nityaM 'jAgRta' jAgratastiSThata, yato jAgrato buddhi sUtrA 'rthAnuprekSAdinA varddhate, ata eva yaH svapiti nAsau 'dhanyaH' jJAnAdidhanArhaH, yastu jAgartti sa sadA dhanyaH // [bhA. 3383 ] sItaMti suvaMtANaM, atthA purisANa logasAratthA / tamhA jAgaramANA, vidhunaya porANayaM kammaM // vR-svapatAM puruSANAm 'arthA' jJAnAdayaH 'lokasArArthA' trailokyapradhAnaprayojanabhUtAH 'sIdanti' hAnimupagacchanti / yata evaM tasmAd jAgrataH santaH purAtanaM karma vidhUnayata // [bhA. 3384] suvati suvaMtassa sutaM, saMkita khaliyaM bhave pamattassa / jAgaramANassa sutaM, thira-paricitamappamattassa / / vR- 'svapataH' nidrAyamANasya 'zrutam' AcArAdikaM 'svapiti' vismarati / 'pramattasya' vikathAdipramAdanimagnasya 'zaGkitaM' 'kimatra pradeze idamAlApakapadamarthapadaM vA bhavati ? uta na?' iti saMzayakroDIkRtam; skhalitaM vA bhavati, na parAvarttayataH zIghramAgacchati kintu saMsmaraNeneti bhAvaH / 'jAgratastu' vikathAdipramAdenApramattasya zrutaM sthira-paricitaM bhavati / sthiraM nAma-nizaGkitam avismaraNadharmakaM vA, paricitaM nAma-parAvarttayamAnaM krameNotkrameNa vA samAgacchati drutaM vA samAptiM yAti // [bhA. 3385] nAlasseNa samaM sukkhaM, na vijjA saha niddayA / na veraggaM mamatteNaM, nAraMbheNa dayAluyA // vR- nAlasyena samaM saukhyaM, na vidyA saha nidrayA / na vairAgyaM mamatvena, nArambheNa dayAlutA / / iti / / api ca[bhA. 3386 ] jAgariyA dhammINaM, AhammINaM ca suttayA seyA / vacchAhiva bhagiNIe, akahiMsu jino jayaMtIe / vR- dhArmikANAM jAgarikA zreyasI, adhArmikANAM tu suptatA zreyasI, evaM vacchAdhipasyazatAnIkanRpaterbhaginyAH jayantInAmikAyAH 'jinaH' varddhamAnasvAmI kathitavAn / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/52 atra kathAnakam-vacchAjanavae kosaMbI nayarI / sayAnio raayaa|tss jayaMtI nAma bhaginI paramasAviyA / annayA tattha bhagavaM vaddhamANasAmI samosaDho / yaMtI haTTha-tuTThA niggayA bhagavaMtaM vaMdittA pucchai-suttayA bhaMte ! seyA ? jAgariyA seyA ? / bhagavayA vAgariyaM-jayaMtI ! dhammiyANaM jAgariyA seyA na suttayA, adhammiyANaM suttayA seyAna jAgariyA / evaM pannattIe AlAvagA bhANiyavva / kiJca[bhA.3387] suvai ya ayagarabhUo suyaM ca se nAsaI amayabhUyaM / hohii goNabbhUo, naTThammi sue amayabhUe / vR-yaH khalu ajagarabhUtaH sa nizcintaH nirbharaM svapiti nAnyaH / tasya ca evaMsvapataH zrutamapi 'amRtabhUtaM' sAdhuryAdiguNaiH sudhAsahodaraM nazyati |nssttec zrute'mRtabhUte gobhUtaH balIvardakalpo'sau bhaviSyati / evamAdIni vAkyAni gItArthAstatra mahatA zabdenoddhoSayanti / yadyevamuparatAH stenAstato laSTam, atha noparatAstataH kiM kartavyam ? ityAha[mA.3388] tAseUNa avahie, aceiya hie va gosi sAhati / jANaMtA vi ya tenaM, sAhati na vanna-rUvehiM / / kha-yadyAkrAntikastenaiH sAdhanakhaDgAdizastreNa trAsayitvAdhAnyamapahRtam, anAkrAntikastenA vA samAgacchantaH saMyataiH na cetitAH-na jJAtAH evaM tairapyapahvate gose parabhAtezayyAtarasya kathayanti, yathA-stenairdhAnyamapahRtam / athAsau bhUyaH praznayet-ke punaH stenAH ? / tato yadyapi tAn varNarUpAdibhirjAnanti tathApi na kathayanti, mA bhUvan grahaNA-''karSaNAdayasteSAmupadravAH / atha varNAdibhirakathiteSu teSu sAdhavaH stainyArthakAritayA zaGkayante tato yatanayA kthyitvyaaH|| idameva bhAvayati[bhA.3389] suna sAvaga ! jaM vattaM, tenANaM saMjayANa iha ajja / tenehi paviTehiM, jAhe nIekkasiM dhanaM // [bhA.3390] tAhe uvagaraNANiM, bhinnANi hiyANi ceva annANi / hariovahI vi jAhe, temA na labhaMti te pasaraM // [mA.3391] gahiyA''uha-ppaharaNA, jAdhe vadhAe samur3hiyA amhaM / natthi akammaM ti tato, etesi ThitA mutuNhikkA // vR-he zrAvaka! zRNustenAnAM saMyatAnAM ca iha adya yad vRttam-yadA kila stenaiH praviSTerekazo dhAnyaM 'nItaM' bahirniSkAzitaM tata upakaraNAnyapyasmatsambandhIni taiH kAnici bhinnAni, anyAni punarapahRtAni / tato hRtopadhayo'pi testenA yadA dvitIyaM vAraM dhAnyaM hartukAmA apyasmAkaM pArzvataH prasaraM na labhante tadA gRhItAyudha-praharaNAasmAkaM vadhAya te smutthitaaH|abhihitN ca taiH-zramaNAH! tUSNImbhAvamAsthAyApasarata yUyam, anyathA sarvAnapadrAvayiSyAma iti / tatazcintitamasmAbhinAstyamISAM pApakarmakAriNAmakarmeti / tato vayameteSu tUSNIkAH sthitAH // evamAcAryeNokte sati zayyAtaraH kimuktavAn ? ityAha[bhA.3392] sejjAyaro ya bhaNatI, annaM dhannaM puno vi hohiti ne / eso anuggaho me, jaM sAdhu na dukkhavio ko vi // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 2, mUlaM-52, [bhA. 3392] 287 * vR-zayyAtaraH sUrIn bhaNati-bhagavan ! asmAkamanyadapi dhAnyaM punarapi bhaviSyati, parameSa mahAnanugraho me saMvRttaH, yat ko'pi yuSmadIyaH sAdhuH stenairna duHkhApita iti // mU. (53)aha puna evaMjANijjA norAsikaDAiMno puMjakaDAiMno bhittikaDAiMno kuliyakaDAI koTThAuttANi vA pallAuttANi vA maMcAuttANi vA mAlAuttANi vA olittANi vA littANi vA pihiyANi vA laMchiyANi vA muddiyANi vA, kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA vAsAvAsaM vtthe|| -atha punarevaMjAnIyAt-no rAzIkRtAnino pujIkRtAni no bhittikRtAni no kulikAkRtAni koSThAguptAni vA palyAguptAni vA maJcAguptAni vA mAlAguptAni vA avaliptAni vA liptAni vA pihitAni vA lAJchitAni vA mudritAni vA / tatra koSThe-kuzUle AguptAni-prakSipya rakSitAni koSThAguptAni / evamuttaratrApi bhAvanIyam / navaraM palyaM-vaMzakaTakAdikRto dhAnyAdhAravizeSaH, maJca-sthUNAnAmuparisthApitavaMzakAdimayo lokaprasiddhaH, mAlakaH-gRhasyoparitano bhAgaH, 'avaliptAni nAma' dvAradeze pidhAnena saha gomayAdinA kRtopalepAni, 'liptAni' mRttikayA sarvataH kharaNTitAni, 'pihitAni' sthagitAni, 'lAJchitAni' rekhA-'kSarAdibhiH kRtalAJchanAni, 'mudritAni' mRttikAdimudrAyuktAni / evaMvidheSu dhAnyeSu kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA varSAvAsaM vastumiti sUtrArtha / / atha bhASyam[bhA.3393] koTThAuttA ya jahiM, palle mAle tadheva maMce ya / olitta pihiya muddiya, erisae na kappatI vAso / vR-yatropAzraye koSThAguptAni palyAguptAni mAlAguptAni maJcAguptAni avaliptAni pihitAni mudritAni, upalakSaNatvAd liptAni lAJchitAni vA dhAnyAni sambhavanti, Ize na kalpate vAsaH / atha sUtrasyaiva viSamapadAni vyAcaSTe[bhA.3394] chagaNAdI olisA, littA maTTiyakatA u te ceva / koTThiyamAdI pihitA, littA vA palla-kaDapallA // [bhA.3395] oliMpiUNa jahi akkharA kayA laMchiyaM tayaM biNti| jahiyaM muddA paDiyA, hoti tagaM muddiyaM dhannaM / / dvAradeze yAnichagaNAdinA liptAni tAnyavaliptAni / yAtitumRttikayA kRtAni-kharaNTitAni tAni liptAni / koSThikAdIni yAni dvAradeze sthagitAni tAni pihitAni / palyakaTapalyAnitu liptAni bhavanti / iha palyAtkaTapalyamuccataraM bhavatIti vishessH||avlipy 'yatra' dhAnye'kSarANi kRtAni tad lAJchitamiti bruvate / yatra tu dhAnye mudrA patitA tad mudritaM bhavati / / [bhA.3396] uDubaddhammi atIe, vAsAvAse uvahitai sNte| ___ThAyaMtagANa lahugA, kAsa agIyastha suttaM tu|| vR-Rtubaddhe kAle'tIte varSAvAse upasthite sati yadi koSThAguptAdidhAnyakuktepratizraye tiSThanti tadA caturlaghavaH / kasya punaretat prAyazcittam ? / sUrirAha-agItArthasya 'sUtraM tu' "kalpate koSThAguptAdidhAnyeSu varSAvAse vastum" itilakSaNaM gItArthaviSayaM mantavyamiti vAkyazeSaH / ita Urdhvam- "nathi agIyattho vA, gIto vA ko'pi vannio sutte|" pAdikA gAthAH pUrvoktA eva tAvadadhyetavyAH yAvat Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/53 te tattha sanniviTThA, gahitA saMthAragA jhicchaae| nAnAdesI sAdhU, kAsai icchA samuppannA / / kIzI punaricchA tasya samudbhUtA ? ityucyate[bhA.3397] anubhUtA dhannarasA, navaraM muttUNa gaMdhasAlINaM / kAhAmi kouhallaM, therIe paraMdhanaM bhaNiyaM // vR-anubhUtAstAvat sarveSAmapi dhAnyAnAM rasAH, navaraM gandhazAlInAM rasaM muktvA, te'dyApi nAsvAditA iti bhaavH| ataH 'kariSyAmi' pUrayiSyAmi kautUhalamiti vicintya tena koSThapalyAdeH zAlInAkRSya sthavirAyA agre 'prarandhana' 'pAkaM kuruSva' iti vaco bhaNitam // idameva spaSTayati[bhA.3398] iharA kahAsu suNimo, ime hu te kalamasAliNo surbhii| thove vi natthi tittI, ko ya raso annamannANaM // vR- 'itarathA' adyadinAt pUrvaM vayaM gandhazAlIn 'kathAsu' vArtAntareSu zRNumaH, ime tu pratyakSamupalabhyamAnAH 'te' kathAntarazrutAH kalamazAlayaH surabhayaH, tathA stoke'pyatra kalamazAlau nAsti tRptiH, kazca 'rasaH' AsvAdo'nyo'nyamizritAnAmamISAm ? / itthaM vicintya palyAt tAna zAlInAkRSya sthavirAyAH samarpayati / sA'pyupaskRtya tasya saMyatasya dattvA zeSamAtmanA bhuGkte / tato'sau labdhAsvAdo divase divase evameva vidadhAti // tataH kimabhUd ? ityAha[bhA.3399] niggholiyaM ca pallaM, kajje sAgAriyassa atigamanaM / sAgArio visanno, bhIto puna pAsae kuurN|| vRtena saMyatenaivaM zAlInapaharatA tat palyaM 'nirgholitaM' riktiikRtm| tataH kacidAtmIyakArye sAgArikasya tatra 'atigamana' pravezo'bhavat / tataH sAgArikaH palyaM riktIkRta dRSTvA 'viSannaH' viSAdamupagatavAn / bhItazca 'mA stenAdayo'tra praviSTA bhaveyuH' iti zaGyA tatra paribhraman zAlikUramAnItaM pshyti|| [bhA.3400] so bhaNai kao laddho, eso amhaM khu laddhisaMpanno / obhAvaNaM va kujA, dhiratyu te eriso lAbho // ksaH' sAgAriko bhaNati-kataeSa shaalikrolbdhH?|ttH sAdhavastadIyaM vRttAntamajAnAnA bruvate-eSa sAdhurasmAkaMlabdhisampanno'taH pratidinamIzaM zAlikUramAnayati / tataH sAgArikastaM sAdhvAbhAsaM brUte-dhigastu muNDa ! tavezaM lAbhaM yena pratidivasaM zAlInapahRtyAsmAkaM palyaM riktIkRtamiti / apabhrAjanAM vA'sau lokamadhye kuryAt, yathA-stenakA amI / atra ca bhadrakaprAntakRtA doSA bhavanti // bhadrakastAvadidamabhidadhyAt[bhA.3401]iharaha vi tAva amhaM, bhikkhaM va baliM va giNhaha na kiMci / iNhi khu tArio mi, Thavemi anne vijA dhanne / kR-uktArthA ||ystupraanto bhavati sabrUyAt-aho! dharmakaJcukapraviSTA amI lokaM mussnnntiityaadi| atra- "lahugA anuggahammI, appattiya dhammakaMcue gurugaa|" ityArabhya ___ "sejjAyaro pabhaNaI, annaM dhannaM puno vi hohii ne / eso anuggaho me, jA sAhu na dukkhavio koi // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 2, mUlaM-53, [bhA. 3401] iti paryantA gAthAstadavasthA evAtra draSTavyAH // mU. (54) uvassayassa aMtovagaDAe surAviyaDakuMbhe vA sovIrakaviyaDakuMbhe vA uvanikkhitte siyA, no kappai niggaMthAMNa vA niggaMthINa vA ahAlaMdamavi vtthe| huratthA ya uvassayaM paDilehamAne no labhejA, evaM se kappai egarAyaM vA durAyaM vA vtthe| je tattha egarAyAo vA durAyAo vA paraM vasai se saMtarA chee vA parihAre vA / / vR- evamudakAdisUtrANyapyuccAraNIyAni / athAmISAM kaH sambandhaH ? ityAha[bhA. 3402] pagayaM uvassaehiM, vAghAyA tesi hoMti annonnA / sAhAraNa pattegA, jA piMDo esa saMbaMdho // 289 vR- ihopAzrayaiH 'prakRtam' adhikAro varttate / 'teSAM ca ' upAzrayANAM 'vyAghAtAH' doSAH 'anyo'nye' aparApare bIja-vikaTodakapratibaddhatAdayo bhavanti / teSu ca yatrAlpatarA doSAH bhavanti tatra sthAtavyam iti jJApanArthaM sAdhAraNasUtra- pratyekasUtrANAmArambhaH kriyate "jA piMDo "tti "uvassayassa aMtovagaDAe piMDae vA loyae vA0" ityAdikaM vakSyamANaM piNDasUtraM yAvad eSa sambandho mantavyaH / sAdhAraNasUtrANi nAma-yatraikasUtre dvyAdiprabhRtIni bahUni padAni bhavanti / pratyekasUtrANi tu yatraikasUtre ekameva padam / tatazcAtra vikaTasUtramudakasUtraM piNDasUtramityetAni trINi sAdhAraNasUtrANi, pradIpasUtraM jyotisUtraM ca pratyekasUtre / / eSa paJcAnAmapi sUtrANAM sambandhaH sAmAnyata uktaH / atha vizeSataH sambandhamAha [bhA. 3403] sAlucchUhi va kIrati, vigaDaM bhutta tisitodayaM pibati / AhArimammi dosA, jaha taha pijje vi jogo'yaM // vR-zAlibhirikSubhirvA vikaTaM kriyate, ato dhAnyasUtrAnantaramidaM vikaTasUtramArabhyate / zAlikUrAdikamAhAraM bhuktvA tRSito bhavet, tRSitazcodakaM pibatIti udakasUtraM nirUpaNIyam / yadvA 'AhArime' tilAdau bhukte sati yathA doSA bhavanti tathA 'peye'pi ' madyAdau pIyamAne doSA bhavantyeveti tavpratibaddhe pratizraye'pi na sthAtavyamiti / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-surAvikaTaM piSTaniSpannam, sauvIrakavikaTaM tu piSTavarjerguDAdidravyairniSpannam / tataH surAvikaTakumbhovA sauvIrakavikaTakumbha vA yatropAzrayasyAntarvagaDAyAmupanikSiptaH syAt tatra no kalte nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA yathAlandamapi kAlaM vastum / "huratthA ya'tti dezIpadaM bahirarthAbhidhAyakam, cazabdo vAkyabhedadyotakaH, tato'yamarthaH atha bahiranyopAzrayaM pratyupekSamANo'pi no labheta tata evaM "se" tasya sAdhoH kalpate ekarAtraM vA dvirAtraM vA tatra vastum / yastatraikarAtrAdvA dvirAtrAdvA 'param' UrdhvaM vasati "se" tasya saMyatasya 'khAntarAt' svasvakRtaM yadantaraM - trirAtracatUrAtrAdikAlAvasthAnarUpaM tasmAt 'chedo vA' paJcarAtrindivAdi 'parihAro vA' mAsalaghukAdistapovizepo bhavatIti sUtrArthaH // atha vistarArthaM bhASyakRd bibhaNiSurAha[bhA. 3404] desIbhAsAI kayaM, jA bahiyA sA bhave huratthA u / baMdha'nulobheNa kathaM, parihAro hoi puvvaM tu / / vR- "huratthA" iti yat padaM tad dezIbhASayA 'kRtaM' nibaddhaM bahirarthAbhidhAyakam / tato yA 19 19 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/54 vivakSitopAzrayAd vahirvartinI vagaDA sA "huratthA" iti zabdenocyate / atha paraH prAhaparihArastAvat tapovizeSa uyate, chedastu paryAyacchedarUpaH, tataH sUtre " se saMtarA parihAre vA chee vA " iti paThitumucitam, kimarthaM vyatyAsena pAThaH ? ityAzaGkayAha-bandhAnulobhyena sUtre parihArapadAt pUrvaM chedapadaM kRtam / kimuktaM bhavati ? - evaMvidho hi pAThaH sulalitapadavinyAsatayA suzcilaSTo bhavatIti kRtvA sUtrakRtA prathamaM chedapadamupanyastam // [ bhA. 3405 ] ahavaNa vArijaMto, nikkAraNao va tiNha va pareNaM / cheyaM ciya Avajje, cheyamao puvvamAhaMsu // vR- athavA yadi tatra vikaTayuktopAzraye gurvAdinA vAryamANaH 'niSkAraNato vA' darpatastiSThati, trayaNAM vA'horAtrANAM paratastiSThati, tadA chedAkhyameva prAyazcitamasAvApadyate, atazcedapadaM 'pUrva' prathamamuktavanto bhagavanto bhadrabAhukhAminaH / atha surA-sauvIrakapade vyAcaSTepiTTheNa surA hotI, sovIraM piTThavajjiyaM jANe / [ bhA. 3406 ] 290 ThAyaMtagANa lahugA, kAsa agIyattha suttaM tu // vR-. vrIhyAdisambandhinA piSTena yad vikaTaM bhavati sA surA / yattu piSTavarjitaM drAkSAkharjUrAdibhirdravyairniSpAdyate tad madyaM sauvIrakavikaTaM jAnIyAt / etad dvividhamapi yatropanikSiptaM bhavati tatropAzraye tiSThatAM caturladhukAH / kasya punaretat prAyazcittam ? ityAha- agItArthasya / 'sUtraM tu' "kappai egarAyaM vA durAyaM vA vatthae" ityAdilakSaNaM gItArthaviSayaM mantavyam // ita UrdhvaM "natthi agIyattho vA0" ityAdikAH "kAsai icchA samuppannA" itiparyantA gAthAstadavasthA evAtra draSTavyAH / atha kIdRzI tasyecchA samutpannA ? ityAha [bhA. 3407] anubhUA majjarasA, navariM muttUnimesi majjanaM / kAhAmi kouhalaM, pAsuttesuM samAraddho // vR- anubhUtA mayA bahavo madyarasAH paramamISAM madyAnAM rasAn muktvA, ataH 'kariSyAmi' pUrayiSyAmi kautUhalamiti vicintya prasupteSu zeSasAdhuSu samArabdho'sau tadbhAjanamudghATya vikaTapAnaM kartum // tatazca [bhA. 3408] iharA kahAsu suNibho, imaM khu taM kAvisAyaNaM majjaM / pIte vi jAyati satI, tajusitANaM kimu apIte / / vR- 'itarathA' adyadinAt pUrvaM kathAsveva zRNumaH, paramidaM 'tat' kathAntarazrutaM kApizAyanaM nAma madyam / evaM tad-madya juSitaM-sevitaM yaiste tajjuSitAH, gRhavAse vikaTapAyina ityarthaH, teSAM pIte'pi vikaTe smRtirupajAyate, kiM punarapIte ? // [ bhA. 3409 ] vigayammi kouhalle, chaTTavayavirAdhana tti paDigamanaM / vehAnasa ohANe, gilANaseheNa vA diTTho // gatArthA // bhA34301 uDDAhaM va karijjA, viSpariNAmo va hujja sehassa / giNhaMtena va tenaM, khaMDiya viddhe va bhinne vA // ajhastaM saMyataM vikaTapAnaM kurvANaM dRSTvA lokasya purata uDDAhaM kuryAt, vipariNAmo vA Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 2, mUlaM- 54, [bhA. 3410] 291 zaikSasya bhavet, vipariNatazca samyagdarzanaM cAritraM liGgaM vA parityajet / tathA 'tena' saMyatena vikaTabhAjanaM gRhNatA vAzabdAd muJjatA vA tad bhAjanaM 'khaNDitam' ekadezabhagnaM 'viddhaM vA' pAtitacchidraM 'bhinnaM vA' dvidhAkRtaM bhavet // ita UrdhvaM "pheDiya muddA tenaM" ityArabhya "amhe Thiellama cciya, ahApavattaM vahaha tubhe" itiparyantaM gAthAkadambakaM tathaivAdhyetavyam / navaraM madyAbhilApaH karttavyaH / tatazca [bhA. 3411] AmaMti abbhuvagae, bhikkha-viyArAiniggayamiesu / bhai guru sAgAriya, kahi majjaM jANaNaTThAe / vR-yadi zayyAtareNa 'Amam' ityabhyupagataM 'yUyaM nizcintAstiSThatha, vayaM yathApravRttaM vyApAraM cintayiSyAmaH' iti tataH 'guru' AcAryo bhikSAcaryA vicArabhUmyAdinirgateSu mRgeSu-agItArthasAdhuSu sAgArikaM bhaNati 'kutra madyamasti ?' ityevaM parijJAnArtham / kiM bhaNati ? ityAhagoDI piTThINaM, vaMsINaM ceva phalasurANaM ca / diTTha mae sannicayA, anne dese kuTuMbINaM // [ bhA. 3412] vR- 'gauDInAM' guDaniSpannAnAM 'paiSTInAM' vrIhyAdidhAnyakSodaniSpannAnAM 'vAMzInAM' vaMzakarIlakaniSpannAnAM 'phalasurANAM ca' tAlaphala drAkSA-kharjUrAdiniSpannAnAm evaMvidhAnAM surANAM sannicayA anyasmin deze mayA kuTumbinAM gRheSu dRSTAH / / " evaM ca bhaNiyamittammi kAraNe so bhanAi AyariyaM / atthi mahaM sannicayA, picchaha nAnAvihe maje // " ityAdikAH " dAraM na hoi itto 0 " itiparyantA gAthAH prAgvadatra savyAkhyAnA draSTavyAH / athAtraiva yA vizeSato yatanA karttavyA tAmabhidhitsurAha [ bhA. 3413] gahiyammi va jA jayaNA, gelane adhava tena gaMdhenaM / sAgAriyAdigahaNaM, neyavvaM liMgabheyAI // vR- zaikSakeNa vikaTe 'gRhIta' pIte sati yA yatanA karttavyA sA vaktavyA / glAnatve vA vaidyopadezena vikaTaM grahItavyam, athavA 'tena' vikaTasambandhinA gandhena kasyApi gRhavAse vikaTabhAvitasyAdhyupapAto bhavet, tataH sAgArikaH zayyAtaraH sa AdizabdAt zrAvako vA yo mAtApitRsamAnastato vikaTasya grahaNaM karttavyam / yadi khaliGgena na prApyate uDDAho vA bhavati tato liGgabhedAdikamapi 'netavyaM' karttavyamiti yAvat / eSa niryuktigAthAsamAsArthaH / athainAmeva vivarISurAha[bhA. 3414] pIyaM jayA hoja' vigovieNaM, tatthA''naittANa rasaM chubhaMti / bhanne u goNAdipae kareMti, tesiM pavesassa u saMbhavammi // vR- yadA kila 'avikovidena' zaikSakeNa zeSasAdhuSu prasupteSu tad vikaTaM pItaM bhavet tadA gItArthA 'tatra' vikaTabhAjane 'rasam' ikSurasAdikamAnIya prakSipanti / atha kathamapi tad bhojanaM gRhyamANaM mucyamAnaM vA bhinnaM tato bhinne sati tasmin gavAdInAM padAni pratizrayaprAGgaNe pravizanti nirgacchanti ca 'kurvanti' AlikhantityarthaH, yena sAgArikA jAnIte, yathA- gavAdinA pravizya bhagnamidaM bhAjanamiti / paraM yadi 'teSAM' gavAdInAM tatra pravezaH sambhavati; anyathA hi sAgArikaH pradveSaM yAyAt ekaM tAvadamI itthaM stenakarmakAriNaH aparaM ca tadapahnavanAyetthaM prapaJcamuparacayanti, Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/54 292 dhigamISAM pASaNDinAM dharmamiti // [bhA. 3415 ] baMdhittu pIe jayaNA ThaveMti, muddA jahA ciTThai akkhuyA se / UNammi diTThammi bharNeti puTThA, nUnaM parissaMdati bhANameyaM // vR- vikaTe pIte tad bhAjanaM dvAradeze vastrAdinA baddhaghA 'jatunA' lAkSayA sthagayanti, yathA "se" tasya bhAjanasya mudrA akSatA tiSThati / atha sAgArikaH tad bhAjanamUnaM dRSTvA pRcchatikimarthamidaM nyUnamavalokyate ? / evaM pRSTAH santo bhaNanti nUnaM bhAjanamidaM parisyandati / / [bhA. 3416] savvammi pIe ahavA bahummi, saMjogapaDhI va ThayaMti annaM / annaM va maggittuM chuhaMti tatthA, kIyaMkayaM vA gihiliMgamAI // vR- sarvasmin athavA bahuke vikaTe pIte sati ye 'saMyogapAThitaH ' vikaTaniSpattiyogyadravyasaMyogavedinaste tathAvidhAni dravyANi saMyojya anyad vikaTaM sthApayanti / atha na santi saMyogapAThinastato'nyad vikaTaM mArgayitvA tatra prakSipanti / tacca prathamataH zuddham, tadabhAve paJcakaparihANyA caturlaghukaM prAptena krItakRtamapi grahItavyam / yadi svaliGgena gRhNatAmuDDAho bhavati, na vA tena prApyate tato gRhiliGgam AdizabdAdanyatIrthikaliGga vA karttavyam / / atha "gelane ahava tena gaMdhenaM" ityAdipadAni vyAkhyAti [bhA. 3417] tabbhAviyaTThA va gilANae vA, purANa sAgAriya sAvae vA / saMbhaNINa kulAbhAvA, giNhaMti ruvassa vivajjaeNaM // vRtena - vikaTena pUrvaM bhAvitastadbhAvitaH sa tatra vikaTenAdhyupapanno bhavati; glAno vA kazcit tanaivopayuktena praguNIbhavati nAnyathA; tatastadarthaM 'purANasya' pazcAtkRtasya sakAzAt, tadabhAve mAtA- pitRsamAno yaH sAgArikastasya hastAt, tadaprAptau pratipannANuvratasya mAtA- pitRsamAnasya zrAvakasya pArzvAd grahItavyam / amISAmabhAve yathAbhadrakANyapi yAni vizrambhaNIyAni kulAni, noDDAhakArINItyarthaH teSu grahItavyam / teSAmabhAve yadi khaliGgenagRhyate tataH pravacanopaghAto bhavet tato rUpasya viparyayeNa gRhNanti, liGgavivekaM kRtvA vikaTamutpAdayantIti bhAvaH // [bhA. 3418] aJccAuraM vA vi samikkhiUNaM, khippaM tao ghettu dalittu tassa / annaM rasaM vA vi tahiM chubhaMtI, saMgaM ca se taM havayaMti tatto // vR- atyAturaM vA taM glAnaM samIkSya 'kSipraM ' zIghraM 'tataH pratizrayavartino vikaTabhAjanAd gRhItvA 'tasya' glAnasya dattvA gItArthAstatrAnyaM vA rasaM prakSipanti tatazca "se" tasya glAnasya 'taM' vikaTaviSayaM saGga hApayanti, kArye niSThite sati vikaTaprasaGgaM nivArayantIti bhAvaH / gatA svapakSayatanA / atha parapakSayatanAmAha " parapakkhammi vidAraM, pihaMti jayaNAe do vi vAriti / taha vi ya aThAyamANe, uveha puTThA va sAhati // " ityAdikA madyAbhilApavizeSitA gAthAH sarvA api tathaivAtra vaktavyAH // mU. (55) uvassayassa aMto vagaDAe sIodagaviyaDakuMbhe vA usiNodagaviyaDakuMbhe vA uvanikkhitte siyA, no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahAlaMdamavi vatthae / huratthA ya uvassayaM paDilehamANe no labhejjA, evaM se kappai egarAyaM vA durAyaM vA vatthae / je tattha paraM Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 2, mUlaM-55, [bhA. 3418] 293 egarAyAo vA durAyAo vA vasai se saMtarA chee vA parihAra vA // vR-athAsya sambandhamAha[bhA.3419] choDhUNa davaM pijjai, gAliMti davaM va choduNaM taM tu / pAtuM muhaM va thovai, tena'hikAro sajIvaM vA / / vR-yataH 'dravaM' pAnIyaM prakSipaya vikaTaM pIyate, ato vikaTasUtrAnantaramudakasUtram / yadvA dravaM prakSipya 'tad' vikaTaM gAlayanti, athavA vikaTaM pItvA tajjanitadaurgandhavyapagamArthamudakena mukhaM dhAvati tena kAraNena vikaTAnantaramudakAdhikAraH prArabhyate / yadvA tad vikaTaM nirjIvam idaM tu sajIvaM nijIMva vA bhaveditira ||anekaiH sambandhairAyAtasyAsya vyAkhyA prAgvat / navaraM vikRtazItoSNAdizastreNa vikAraM prApitam, prAzukIkRtamityarthaH, zItodakaM ca tad vikRtaM ca zItodakavikRtaM tasya kumbhaH-ghaTaH / evamuSNodakavikRtakumbho'pi ||ath bhASyam[bhA.3420] sItode usiNode, phAsugamapphAsuge ya cubhNgo| ThAyaMtagANa lahugA, kAsa agItattha suttaM tu|| vR-zItodakoSNodaka-prAzukA-'prAzukapadaizcaturbhaGgI bhvti| gAthAyAM prAkRtatvAt puNstvnirdeshH| tadyathA-zItodakaMprAzukaM 1 zItodakamaprAzukam 2 uSNodakaM prAzukam 3 uSNodakamaprAzukam 4 / tatra prathamabhaGge uSNodakameva zItIbhUtaM tanduladhAvanAdikaM vA, dvitIyabhaGge zItodakameva svabhAvastham, tRtIyabhane uSNodakamudva ttatridaNDam, caturthabhaGge tApodakAdikaM mantavyam / evaMvidhodakapratibaddha pratizraye tiSThatAM caturlaghukAH / evamavizeSeNoktAvapyayaM vizeSaHprathamatRtIyabhaGgayormAsalaghu / dvItIyacaturthabhaGgayozcaturlaghavaH Aha ca nizIthacUrNikRt-paDhamataiyabhaMga ThAyaMtassa mAsalahuM / bIyacautthesucaulahuM / Aha kasyapunaretatprAyazcittam? gururaah-agiitaarthsy| sUtraM punaranujJAviSayaM gItArthamadhikRtya pravRttamityupaskAraH / ita urdhvam "nathi agIyattho vA0" ityArabhya "kAsai icchA samuppannA" itiparyantaM bhASyamudakAbhilApavizeSitaM vaktavyam // kIzI punaricchA tasya samutpannA ? ucyate[bhA.3421] anubhUyA udagarasA, navaraM mottuM imesi udagANaM / kAhAmi kouhallaM, pAsuttesuM smaarddho|| vR. 'anubhUtA mayA udakAnAM rasAH, navaraM muktvA amISAmudakAnAM rasAn, ataH kariSyAmyahametadviSayaM kutUhalaM saphalam' iti vicintya prasupteSu zeSasAdhupu samArabdha udakapAnaM kartum // kAni punastAnyudakAni ? ityAha[bhA.3422] dharodae mahAsalilajale saMbhArite vva davvehiM / taNhAtiyassa va satI, diyA va rAo va uppajje / / vR-'dhArodakaM nAma' girinirjharajalam, yathA ujjayantAdau, AntarikSaM vA dhArodakam / tathA mahAsalilAH-gaGgA-sindhuprabhRtayo mahAnadyaH tAsAM jalaM mahAsalilAjalam / 'dravyaiH' karpUrapATalAdibhiH 'sambhAritaM' vAsitaM dravyasambhAritam / eSu pAnIyeSu tRSNAyitasyAbhilASo bhvti| pUrvAnubhUteSu tu divA vA rAtrau vA 'smRti' saMsmaraNamutpadyate / / tatazcodakamApibannAtmano hRdayasya pratyukSamidamAha Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 [ bhA. 3423] iharA kahAsu suNimo, imaM khu taM vimalasItalaM toyaM / vigayassa vi natthi raso, iti seve dhAratoyAdI | bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/55 bR- itarathA kathAntareSu zRNumaH, paramidamadya vimalazItalaM 'tat' kathAntarazrutaM toymaasvaaditm| yaccoSNodakAdikaM vikRtaM vyapagatajIvamudakamApibAmaH tasyApi zastropahatatvenAnyathAbhUtasya raso nAstIti matvA dhArAtoyAdikaM jalaM sevate // [ bhA. 3424] vigayammi kouyammI, chaTThavayavirAdhana tti paDigamanaM / vehAnasa ohANe, gilANaseheNa vA diTTho // vR- vigate udakapAnakautuke sa saMyataH ' SaSThavratavirAdhanA mayA kRtA' iti matvA pratigamanaM vA vaihAyasaM vA maraNaM saMvignavihArAdvA avadhAvanaM kurvIta / glAnena vA zaikSeNa vA sa dRSTo bhvet|| tatazca [bhA. 3425 ] taNhAio gilANo, taM daTTu pieja jA virAdhanayA / emeva sehamAdI, piyaMti appaccao vA siM // vR- glAnastRSNAyitaH 'taM' saMyatamudakamApibantaM dRSTvA pAnIyaM pibet / tena cApadhyena yA tasyAnAgADhaparitApanAdikA virAdhanA tanniSpannaM prAyazcittam / evameva ca zaikSAdayo'pyapariNatAstadudakamApibanti, apratyayo vA amIsAM bhavet yathaitad mRSA tathA'nyadapi sarvamamISAmunmattapralapitamiti // "uDDAhaM va karijjA, vippariNAmo va hujja sehassa / giNhaMtena va tenaM, khaMDiya vidve va bhinne vA // " itiparyantA gAthA gatArthA / atha yaiH kAraNaiH stenA udakamapaharanti tAni darzayati[bhA. 3426] Usava chaNesu saMbhAriyaM dagaM tisiya- rogiyaTThAe / dohala kutUhaleNa va, haraMti paDivesayAIyA || vR- utsavAH kSaNAzca pUrvoktAH, teSu pratyAsanneSu stenA udakamapahareyuH / yadvA tRSitAH santaH svayaM pAnArthaM 'sambhAritaM' karpUra-pATalAdivAsitaM caturmUlaM paJcamUlakRtaM vA tad udakamapaharanti / yadvA rogI kazcit teSAmasti tasya tat pAnIyaM pathyaM tadartham, athavA gurviNyAstAddazamudakamApAtuM dohadaH samutpannaH, yadi vA kutUhalaM teSAmudapAdi 'kIzo'sya pAnIyasya rasaH ?' / evamebhiH kAraNaiH prativezmikAdayaH stenA apahareyuH // [bhA. 3427] gahiyaM ca terhi udagaM, dhittUNa gayA jahiM si gaMtavvaM / sAgArio va bhaNaI, sauNI vi ya rakkhaI niDDuM || uktArthA / [ bhA. 3428 ] dagabhAnUne daTTu, sajalaM va hiyaM dagaM ca parisaDiyaM / kena imaM tenehiM, asiTTe bhaddeyara ime u / vR- sAgAriko dakabhAjanAni nyUnAni sajalaM vA bhAjanamapahRtaM dakaM vA parizaTitaM dRSTvA pRcchati-kenedaM jalamapahRtam ? / sAdhavo bruvate - stenaiH / tato'sau bhUyaH praznayati ke punaH stenAH ? / tato yadi nAmnA varNena vA tAn kathayanti tatasteSAM bandhanAdayo doSAH / atha na kathayanti tataH Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH2, mUlaM-55, [bhA. 3428] 'aziSTe' akathite bhadraka-prAntakRtA ime doSAH "lahugA anuggahammI, gurugA appattiyammi kAyavvA / kaDuga-pharusaM bhaNaMte, chammAsA karabhare cheo|" ita Urdhvam"AmaM ti abbhuvagae, bhikkha-viyArAi niggymiesuN| bhaNai gurU sAgariyaM, kattha dagaM jANaNaTThAe // " itiparyantaM gAthakadambakaM prAgvat // kathaM punaH sUrayaH sAgArikaM praznayanti? ityAha[bhA.3429] caumUla paMcamUlaM, tAlodAnaM ca tAvatayANaM / diTTha mae sanicayA, anne dese kuDuMbINaM // vR-'caturmUlaM nAma' caturbhiH surabhimUlairbhAvitam / evaM yat paJcabhiH surabhimUlai vitaM tat pnycmuulm| tAlodakAni yathA tosaliviSaye / tApatoyAni rAjagRhAdau / evaMvidhAnAmudakAnAM sannicayA mayA'nyasmin deze kuTumbinAM geheSu dRSTAH // "evaM ca bhaNiyamettammi kAraNe so bhaNAi aayrie| asthi mahaM sannicayA, pecchaha nAnAvihe udae // " ita Arabhya "jANaMtA viyatenaM, na vana-rUveNa saahti|" itiparyantaMbhASyaM tathaivAtra vktvym| navaramudakAbhilApaH kartavyaH // mU. (56) uvassayassa aMto vagaDAe savvarAIe joI jhiyAejjA, no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahAlaMdamavi vatthae / huracchA ya uvassayaM paDilehamAne no labhejA, evaM se kappai egarAyaM vA durAyaM vA vatthae / je tattha egarAyAo vA durAyAo vA paraM vasai se saMtarA chee vA parihAre vaa|| . vR-evaM pradIpasUtramapyuccAraNIyam / athAsya sUtradvayasya kaH sambandhaH ? ityAha[bhA.3430] udagAnaMtaramaggI, so u paIvo va hojja joI vaa| paDivakkhaNaM va gayaM, samAgamo esa suttANaM / / vR- pravacane hyapkAyaprarUpaNAnantaramagnikAyaH prarUpyate, ato'trApyudakasUtrAnantaramagnisUtramArabhyate / 'sa ca' agni pradIpo vA syAd jyotirvA / "paDivakkheNaM va gayaM" ti bhAvapradhAnatvAnirdezasya pratipakSatayA vA idaM sUtramAgatam / kimuktaM bhavati? -akAyasyAgnikAyaH zastram, agnikAyasyApyapkAyaH, ata etau parasparaM pratipakSau, pratipakSatvena cApkAyAnantaraM sAmpratamagnikAyaH prarUpaNIyaH / eSaH 'samAgamaH' sambandho dvayorapi sUtrayormantavya iti ||anen sambandhenAyAtasyAsya prathamasUtrasya tAvad vyAkhyA-sA ca prAgvat / navaraM sArvarAtrikaM 'jyoti' agniryatropAzraye 'dhyAyet' dhAtUnAmanekArthatvAtprajvalet tatra sAdhu-sAdhvInAM vastuMna klpte|| atha bhASyavistaraH[bhA.3431] desIbhAsAe kayaM, jA bahiyA sA bhave huracchA u / ___ baMdha'nulomeNa kayaM, chee parihAra puvvaM tu|| [bhA.3432] ahavaNa vArijaMto, nikAraNao va tiNha va pareNaM / cheyaM ciya Avaje, cheyamao puvvamAhaMsu / / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/56 vR-gAthAdvayamapi gatArtham ||jyotisvruupN nirUpayati[bhA.3433] duviho ya hoi joI, asavvarAI ya savvarAI ya / ThAyaMtagANa lahugA, kAsa agIyattha suttaM tu|| vR. 'jyoti' agnikAyoddIptaM tad dvividhaM bhavati-'asArvarAtrikaM' kiyatImapi rAtriM yat prajvalati, tadviparItaM sArvarAtrikam / ubhayorapi tiSThatAM caturlaghukAH / Aha kasya punaretat prAyazcittam ? ucyate-agItArthasya / sUtraM tu gItArthamadhikRtya pravRttam // ipta Urdhvam-"nathi agIyattho vA0" itiparyantaM bhASyaM tathaivAtra vaktavyam ||ath tatra sthitAnAM doSAnupadarzayati[bhA.3434] uvagaraNe paDilehA, pamajaNA''vAsa porisi mane y| nikkhamaNe ya pavese, AvaDaNe ceva paDaNe y|| vR- sajyotiSi vasatau sthitAnAmupakaraNapratyupekSaNe, vasateH pramArjane, Avazyakasya sUtrArthapauruSyorvA karaNe, "mane ya"tti manasA rAga-dveSagamane, niSkramaNe ca praveze ca krameNa naiSedhikyAvazyakyoH karaNe, 'Apatane ca' gacchatAmulmukAdiSu praskhalane, 'patane ca' pratIte, eteSu yA teja-kAyasya Atmano vA virAdhanA tanniSpannaM prAyazcittam / athaitaddoSabhayAt pratilekhanApramArjanAdi na karoti tato'pi prAyazcittam / / kiM punastad ? ityata Aha[bhA.3435] panagaM lahuo lahuyA, cauro lahugA ya causu ThANesu / lahugA gurugA ya mane, sesesu vi hoMti caulahugA // vR-yadi jyotizAlAyAM sthitAH 'agnisaGghaTTo mA bhUt' iti kRtvA vastrAdhupakaraNaMna pratyupekSante tato jaghanye paJcakaM madhyame mAsalaghu utkRSTe catvAro laghavaH / vasatina pramArjayanti yadvA nirgacchantaH pravizanto vA'gneivirAdhanAbhayAna pramArjayanti ubhayatrApi maaslghu|aavshykNn kurvanti cturlghu| sUtrapauruSIM na kurvantimAsalaghu |arthpaurussiiN na kurvntimaasguru|athaitddossbhyaadupkrnnprtyupekssnnaaN vasatipramArjanAmAvazyakaM sUtrArthapauruSyau ca kurvanti tata eteSu caturvapisthAneSu pratyekaM catvAro mAsA laghavaH / yastu 'zobhanaM samajani yadevaM saprakAze sthAne sthitAH' ityevaM rAgaM karoti, yasya vA saprakAze nidrA nAgacchati sa yadi tatra dveSaM karoti, tata evaM manasA rAga-dveSakaraNe yathAkrama caturguravazcaturlaghavazca / zeSeSvapi AvazyakI-naSedhikIkaramAdiSu sthAneSu pratyekamagnivirAdhanAniSpannaM caturlaghu / amumevArthaM sphuTataramAha[bhA.3436]peha pamajjaNa vAsaga aggI, tAni akuvvao jA parihAnI / porisibhaMge abhigaM sajoI, hoti mane u ratI va'raI vA // vR-upakaraNapratyupekSAM vasatipramArjanAM "vAsaya"tti AkAralopAdAvAsakaM ca yadi karoti tadA'gnivirAdhanAniSpannaM caturlaghu / athaitaddoSabhayAdetAni na karoti tato yA sNymprihaanistnnisspnnm| sUtrapauruSIbhaGge mAsalaghu, arthapauruSIbhaGge mAsaguru / "abhaMgi"tti tayoH karaNe'gnivirAdhanA / atha 'sajyotirupAzrayaH' iti manasi ratirbhavati tadA caturguru, aratirbhavati cturldhu|| [bhA.3437] jai ussagge na kuNai, tai mAsA savva akaraNe lahugA / vaMdaNa-thuIakaraNe, mAso sNddaaskaaiisN|| vR- Avazyake 'yati' yAvataH kAyotsargAn na karoti 'tati' tAvanto laghumAsAH / atha Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 uddezaka H 2, mUlaM-56, [bhA. 3437] sarvamapyAvazyakaM na karoti tatazcaturlaghu / atha vandanakaM na dadAti stutimaGgalaM vA na karoti tato yAvanti vandanakAni yAvatIH stutIrvA na prayacchati tAvanti mAsalaghUni / atha dadAti ttshcturlghu| upavizan sandazakaM na pramArjayati mAsalaghu, atha pramArjayati ttshcturlghu|| atha niSkramaNAdipadeSu prAyazcittamAha[bhA.3438] AvassigA-nisIhiga-pamajja-AsajjaakaraNe imaM tu / panagaM panagaM lahu lahu, AvaDaNe lagu jaMca'naM // vR-niSkrAmanto yadyAvazyikIM na kurvanti paJcakam / pravizanto naiSedhikIM na kurvanti pnyckm| nirgama-pravezau kurvANAna pramArjayanti mAsalaghu / aasjjshbdsyaakrnnemaaslghu| ApatanaM nAmayad bhUmimasamprAptasya prAptasya vA jAnu-kUparAbhyAM praskhalanam, patanaM-sarvagAtreNa bhUmau prapAtaH, dvayorapi catvAro laghumAsAH / yaccApatitaH patito vA AtmavirAdhanAdikamApadyate tnnisspnnm| athavA yaccAnyadagnau pratApanAdi karoti tadatra draSTavyam / / tadeva darzayati[bhA.3439] sehassa visIyaNayA, osakka'tisakka annahiM nayanaM / vijjhaviUNa tuaTTaNa, ahavA vi bhave palIvaNayA / vR-zaikSasya zItArtasya vizItanA syAt, agnau pratApya sa vigatazItamAtmAnaM kuryAditi bhaavH| atraca yAvato vArAn hasta pAdau vA pratApayanparAvarttayati tAvanti caturlaghUni / tathA 'avaSvaSkaNaM' zIghravidhyApanArthaM jvltaamulmukaanaampkrssnnm| 'atiSvaSkaNaMtu teSAmeva prjvaalnaarthmudiirnnm| 'anyatra nayanaM nAma' zayanasthAnabhAvAdagneH sthAnAntarasaGkramaNam / tathA pradIpanakabhayAdagni kSAreNa dhUlyA vA vidhyApya tvagvartanam / eteSu pratyekaM cturlghukm||athvaa pratApayataH pramAdataH pradIpanaka bhavet tatredaM prAyazcittam[bhA.3440] gAua dugumAduguNaM, battIsaM joyaNAI carimapadaM / cattAri chaca lahu guru, cheo mUlaM taha dugaM ca // vR-gavyUtAdArabhya dviguNAdviguNavRdhyA dvAtriMzadyojanalakSaNaM caramapadaM yAvadidaM prAyazcittamyadyekaM gavyUtaM tahyate tatazcatvAro laghumAsAH, arddhayojanaM dahyate catvAro gurumAsAH, yojanaM dahyate SaNmAsA laghavaH, yojanadvaye SaNmAsA guravaH, caturSu yojaneSu cchedaH, aSTasu mUlam, SoDazasu anavasthApyam, dvAtriMzadyojaneSu dagdheSu pArAJcikam / tathA[bhA.3441] goNe ya sANamAI, vAraNe lahugA yajaM ca ahigaraNaM / lahugA avAraNammiM, khaMbha-taNAI palIvejjA / / vR-tatra pravizato go-zvAnAdIn yadi vArayati tadA caturlaghukAH, yacca te vAritAH santo haritakAyAdivirAdhanArUpamadhikaraNaM kurvanti tanniSpannam / atha na vArayati tato'pi cturlghvH| praviSTAzca prajvaladindhanacAlanena stambha-tRNAdIni pradIpayeyuH tatrApi gavyUtAdArabhya dviguNadviguNavRdhyA dvAtriMzadyojaneSupArAJcikam / yata ete doSAatonajyotizAlAyAM sthaatvym| bhavet kAraNaM yena tatrApi tiSTheyuH // kiM punastat ? iti ced ucyate[bhA.3442] addhANaniggayAI, tikkhutto maggiUNa asatIe / gIyatthA jayAe, vasaMti to aganisAlAe / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/56 vR-adhvA-mahadaraNyaM tato nirgatA AdizabdAdazivA-'vamaudaryAdiSu vartamAnA vikAlavelAyAM taM grAmaM prAptAH 'trikRtvaH' trIn vArAn zuddhAM vasatiM mArgayanti / yadi na prApyate tato gItArthA yatanayA agnizAlAyAM vasanti // etadeva spaSTayati[bhA.3443] addhAMNaniggayAI, tiNhaM asaIe pharusasAlAe / gIyatthA jayaNAe, vasaMti to pynnsaalaae|| . vR-adhvanirgatAdayaH 'tisRNAM' paNitazAlA-bhANDazAlA-karmazAlAnAmanyatarasyAH 'paruSazAlAyAH' kumbhakArazAlAyA abhAve tato gItArthA yatanayA pacanazAlAyAM' bhAjanapAkazAlAyAM vsnti|ih zAlAtrayagrahaNAdanyA api kumbhakArazAlAH suucitaaH||taasaaN svarUpamupadarzayitumAha[bhA.3444] paNie ya bhaMDasAlA, kamme payaNe ya vagdharaNasAlA / iMdhanasAlA gurugA, sesAsu vi hoMti caulahugA // vR-paNitazAlA bhANDazAlA karmazAlA pacanazAlA vyAgharaNazAlA indhanazAlA ceti / atra niSkAraNe indhanazAlAyAM tiSThatAM caturgurukAH / 'zeSAsu' paNitazAlAprabhRtiSu caturlaghukAH // athaitAsAmeva vyAkhyAnamAha[bhA.3445] kolAliyAvaNo khalu, paNisAlA bhaMDasAla jahi bhaMDaM / kuMbhArakuDI kamme, payaNe vAsAsu aavaao|| vR-kaulAlikAH-kulAlakraya-vikrayiNasteSAmApaNaH paNitazAlA mantavyA / kimuktaMbhavati?yatra kumbhakArA bhAjanAni vikrINate, vaNijo vA kumbhakArahastAd bhAjanAni krItvA yatrApaNe vikrINanti sA paNitazAlA / bhANDazAlA yatra ghaTa-karakAdibhANDajAtaM snggopitmaaste|krmshaalaa kumbhakArakuTI, yatra kumbhakAroghaTAdibhAjanAni karotItyarthaH / pacanazAlA nAma yatrApAkasthAne varSAsu bhAjanAni pacyante / indhanazAlA tu yatra tRNa-karISa-kacavarAstiSThanti / [bhA.3446] tosalie vaggharaNA, aggIkuMDaM tahiM jalati nicaM / tattha sayaMvaraheDaM, ceDA ceDI ya chubbhaMti // vR- vyAgharaNazAlA nAma tosaliviSaye grAmamadhye zAlA kriyate, tatrAgnikuNDaM svayaMvarahetornityameva prajvalati, tatra ca bahavazceTakAH ekA ca svayaM varA ceTikA 'prakSipyante' pravezyante ityarthaH / yatseSAM madhye tasyai pratibhAti tamasau vRNIte, eSA vyAgharaNazAlA / etAsu tiSThatAM catvAro laghukAH / / navaram[bhA.3447] iMdhanasAlA gurugA, Aditte tattha nAsiuMdukkhaM / duviha virAdhana jhusire, sesA aganI ya sAgarie / / vR-indhanazAlAyAM tiSThatAM catvAro gurukAH / kutaH ? ityAha-tatra tRNa-karISAdau 'AdIpte' pradIpte sati naMSTuM 'duHkhaM' duSkaram / zuSiraM ca tat tRNAdi bhavati, tatastatra 'dvividhA virAdhanA' sNymaa-''tmvissyaa| 'zeSAsu' paNitazAlAdiSu bhAjanavikrayika-krayikAdinA jnsaagaarikm| pacanazAlAyAM punaragnidoSo bhavati / / etAsu dvitIyapade tiSThatAM vidhimAha[bhA.3448] paDhamaM tu bhaMDasAlA, tahi sAgari natthi ubhayakAlaM pi| kammA''paNi nisi natthI, sesa kameneMdhanI jAva / / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 2, mUlaM-56, [bhA. 3448] 299 vR-zuddhopAzrayAlAbhe prathamaM bhANDazAlAyAM tiSThanti, yatastatra 'ubhayakAle'pi' divA rAtrau ca sAgArikaM nAsti / tadabhAve karmazAlAyAm / tadaprAptau ApaNazAlAyAmapi, yatastatra 'nizi' rAtrau sAgArikaM nAsti / tadabhAve 'zeSAsu' pacanazAlAdiSu krameNa sthAtavyaM yaavdindhnshaalaa| tadyathA-prathamaM pacanazAlAyAm, tato vyAgharaNazAlAyAm, gata indhanazAlAyAmapi // tatra sthitAnAM yatanAmAha[bhA.3449] te tattha sanniviTThA, gahiyA saMthAragA vihIpuvvaM / jAgaramANa vasaMtI, sapakkhajayaNAe giittthaa|| vR-'te' sAdhavaH 'tatra' upAzraye sanniviSTAH santaH svAdhyAyaM kurvanti / vidhipUrvaM yathAratnAdhikaM saMstArakAstaistatra gRhItAH / tatazca gItArthAH svapakSayatanAM kurvANA jAgrataH santaH 'vasanti' tiSThantItyarthaH // katham ? ityAha[bhA.3450] pAse taNANa sAhaNa, ahisakkosakka annahiM nayanaM / saMvaraNA liMpaNayA, chukkAraNa vAraNA''gaTThI // vR- agneH pArve yadi tRNAni bhavanti tatasteSAM zodhanA kartavyA / zvApadabhaye'nAkrAnkastenasambhave vA agnerabhiSvaSkaNaM kurvanti / yadi tatra AkrAntikastenAnAM sambhavastadA tamagnimavaSvaSkayanti, svaptukAmA vA tamanyatra nayanti, bahiH saGkrAmayantItyarthaH / kRte kArye kSAreNa mallakena vA tasyAgneH 'saMvaraNam' AcchAdanaM karttavyam / tato yathA''yuSkamanupAlya svayameva vidhyAyati / pradIpanakabhayAt tatra stambhasya cchagaNAdinA lepanaM kartavyam / zvAno vA gaurvA yadi tatra pravizati steno vA Dhaukate tadA "chukkAraNa"tti chichikkAraH kartavyaH / atha tathApi na tiSThanti tato nivAraNA teSAM karttavyA / sahasA ca pradIpanake lagne kaTAderAkarSaNaM karttavyam / yadvA tatpradIpanakaMdhUlyAdinA vidhyaapyitvym||athopkrnnprtyupekssnnaadissu dvAreSuyatanAmAha[bhA.3451]kaDao va cilimINI vA, asatI sabhae va bAhi jaM aMtaM / ThANA'sati ya bhayammi va, vijjhAya'gaNimmi pehiti // vR- agnerantare-vaMzamayaH kaTo vastramayI vA cilamilikA dAtavyA / tataH pratyupekSaNApramArjanAdIni sarvANyapi padAni kurvanti / kaTaka-cilimilikayorabhAve pratizrayA bahirupakaraNaM pratyupekSaNIyam / atha bahi 'sabhayaM' stenabhayayuktaM tato yadantyaM parijIrNamupakaraNaM tad bahiH pratyupekSante, sAropakaraNaM tu vidhyAte jyotiSi pratyupekSitavyam / atha bahiH sthAnaM nAsti yadvA'ntyopakaraNasyApi tatrApaharaNabhayaM tataH sarvamapyupadhiM vidhyAte'gnau pratyupekSante // [bhA.3452] niMtA na pamajjaMtI, mUgA''vAsaM tu vaMdanagahINaM / porisi bAhi manena va, sehANa ya diti anusaddhiM // vR-nirgacchantaH pravizanto vAtantra bhuvaM na pramArjayanti, vasatimapina pramArjayanti, Avazyakamapi 'mUkaM vAgyogavirahitaM vandanakahInaM ca kurvanti, sUtrArthapauruSyau bahirvidadhati, bahi sthAnAbhAve manasaiva sUtramarthaM vA'nuprekSante, ye ca zaikSAH jyoti prakAze rAgamupagacchanti teSAM gItArthA anuziSTiM prayacchanti / / katham ? ityAha- . [bhA.3453] nANujoyA sAhU, davvujovammi mA hu sajjitthA / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/56 jassa vi na ei niddA, sa pAuya nimIlio gimhe // . vR-'jJAnodyotAH' sakalajIvAdipadArthasArthaprakAzakajJAnalakSaNabhAvodyotakalitAH sAdhavo bhavanti, ataH 'dravyodyote' katipayapadArthaparakAzake jyotiprabhRtike 'mA sajata' mA raagmupgccht| yasya vA sAdhoH saprakAze nidrA nAgacchati sa kalpena prAvRtaH svapiti / atha grISmakAle prAvRtasya dharmo bhavati tato nimIlitalocanaH svapiti // atha "mUkAvazyakaM vandanakahInam iti padaM vyAcaSTe[bhA.3454] AvAsa bAhi asaI, Thiya vaMdana vigaDa jayaNa thuihInaM / suttattha bAhi aMto cilimiNi kAUNa va jharaMti // vR-AvazyakaM bahiH kurvanti / atha bahi sthAnaM nAsti tato yo yatra sthitaH sa tatraiva sthito manasaiva karoti / dvAdazAvarttavandanakaM na prayacchanti / 'vikaTanAm' AlocanAM yatanayA varSAkalpaprAvRtA nizceSTA eva kurvanti / 'stutihInaM nAma' stutimaGgalaM manasaiva kurvanti / atha "porisi bAhi" tti padaMvyAkhyAyate-sUtrArthapauruSyau bahi kurvanti / atha bahi sthAnaM nAsti tataH pratizrayasyAbhyantare'pi cilimilikAM kRtvA 'jharanti' svAdhyAyaM kurvnti| vA vikalpopadarzane, cilimilikAyA abhAve manasaiva sUtramarthaM vA'nuprekSante ityrthH|| [pA.3455] mUgA visaMti niMti va, ummugamAI kao vi achivNtaa| sehA ya joi dUre, jaggaMti ya jA dharai joii|| vR-'mUkAH' tUSNIkAH pravizanti nirgacchanti vA, naiSedhikImAvazyikIM camanasaiva kurvntiityrthH| 'ulmukam' alAtam AdizabdAdagnizakaTikAMvA kacidapyaspRzantaH tathA nirgacchanti vA pravizanti vA yathA''patana-prapatane na bhavataH / ye ca zaikSA agItArthAzca nirdharmANaste jyotiSo dUre sthApayitavyAH / gItArthavRSabhAzca tAvad jAgrati yAvad 'jyoti' agnirdhayate, na vidhyAyatIti bhAvaH, mA zaikSAdayaH pratApayeyuriti kRtvA // [bhA.3456] addhANAI ainiddapillio gIosakkiuM suvai / sAvayabhaya ussake, tenabhae hoi bhayaNA u|| kR-adhvAdiparizrAnto'tinidrAprerito vA gItArthastamagnimapasarmya svpiti|siNh-vyaaghraadishvaapdbhye yatanayA tAnyulmakAnyutsarpayati / stenabhaye tu bhajanA bhavati-yadyAkrAntikastenAstataH 'mA jyoti prajvaladavalokyAgamana kArDa' iti kRtvA tamagnimapasarpayati, athAnA-krAntikAstato jvalantamagniM dRSTvA 'jAgratyamI' iti budhyA te nAbhidravanti atasteSu tamagnimutsarpayatIti // [bhA.3457] addhANavivittA vA, parakaDa asatI yaM tu jAleMti / sUlAI va taveuM, kayakajjA chAra akkamaNaM // vR-adhvani viviktAH-muSitAH 'parakRtam' anyaprajvAlitamagni sevnte| atha parakRto vahnirna prApyate taH 'svayam' Atmanaiva jvAlayanti, shiitaasti|ndhnN prakSipantItyuktaM bhavati / zUlam AdizabdAd visUcikAM vA tApayituM parakRtAbhAve svayaM jvAlayanti, 'kRtakAryA' niSThite kArye kSAreNAkramaNaM kurvanti, mA pradIpanakaM bhaviSyatIti kRtvA / / [bhA.3458] sAvayabhaya AniMti va, soumaNA vA vi bAhi nIniMti / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH2, mUlaM-56, [bhA. 3458] 301 bAhiM palIvaNabhayA, chAre tassa'sati nivvAve / / vR-zvApadabhaye'nyataH sthAnAdagnimAnayanti / svaptumanaso vA tasmAt sthAnAd bhirnynti| atha bahiH pradIpanakabhayAnna nayanti / tatastatra sthitameva kSAreNa chaadynti| 'tasya' kSArasyAbhAve 'nirvApayanti vidhyaapyntiityrthH|| mU. (57) uvassayassa aMto vagaDAe savvarAIe paIve dippejjA, no kappai niggaMdhANa vA niggaMthINa vA ahAlaMdamavi vatthae / huracchA ya uvassayaM paDilehamAne no labhejA, evaM se kappai egarAyaM vA durAyaM vA vatthae / je tattha paraM egarAyAo vA durAyAo vA vasai se saMtarA chee vA parihAre vA // vR-asya vyAkhyAnaM jyotisUtravad mantavyam // atha bhASyam[bhA.3459] desIbhAsAya kayaM, jA bahiyA sA bhave huracchA u / baMdha'nulomena kayaM, cheyA parihAra puvvaM tu|| [bhA.3460] ahavana vArijaMto, nikkAraNao va tiNha va pareNaM / cheyaM ciya Avaje, cheyamao puvvamAhaMsu // vR-gAthAdvayamapi gatArtham // . [bhA.3461] duviho ya hoi dIvo, asavvarAI ya savvarAI ya / ThAyaMte lahu lahugA, kAsa agIyattha suttNtu|| vR-dvividhazca bhavati dIpaH, tadyathA-asArvarAtrikazca sArvarAtrikazca / tatrAsAvarAtrikapradIpayuktAyAM vasatau tiSThatAM mAsalaghu, sArvarAtrikapradIpayuktAyAM tu catvAro laghavaH / kasya punaretata prAyazcittam ? / sUrirAha-agItArthasya / / ita Urdhvam-"nathi agIyatyo vA-" ityArabhya "ThAyaMti paIvasA lAe" itiparyantaM bhASyaM prAgvadana vaktavyam ||ath tatra sthitAnAM doSAnAha[bhA.3462] uvagaraNe paDilehA, pamajjaNA''vAsa porisi mane ya / nikkhamaNe ya pavese, AvaDaNe ceva paDaNe y|| [bhA.3463] panagaM lahuo lahugA, cauro lahugA ya causu ThANesu / lahugA gurugA ya mane, sesesu vi hoti caulahugA // vR-dve api prAga vyAkhyAte // manodvAre vizeSamAha[bhA.3464] gurugA ya pagAsammi u, lahugA te ceva appgaasmmi| sAyammi hoti gurugA, assAe hoMti culhugaa|| vR- pradIpasya prakAze'bhirocyamAne catvAro gurukAH / aprakAze catvAro laghukAH / etadevottarArddhana vyAcaSTe-sAtaM sukhaM ratirityeko'rtha, yadi prakAze ratiM manyate tadA catvAro gurvH| atha asAtam-aratiM manyate tatazcatvAro laghukAH // tathA[bhA.3465] paDimAe jhAmiyAe, laDDAho taNANi vA bhave heTThA / sANAi cAlaNA lAla, mUsae khaMbha taNAiM palIvejjA / / vR- devakulAdau pradIpazAlAyAM yA skanda-mukundAdipratimA tasyAM pradIpena 'dhyAmitAyAM' . dagdhAyAmuDDAho bhavet-amIbhi zramaNakaiH pratyanIkatayAska ndAdipratimA dagdheti / 'adhastAdvA' Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/57 saMstArakAdau tRNAni bhaveyuH tAni dahyeran / zvAnAdinA vA pradIpasya cAlanA bhavet, mUSako vA 'lAlAM' varttimapaharet tataH stambhaH pradIpyeta tRNAni vA pradIpyeran // tatazca [bhA. 3466 ] gAuya duguNAdguNaM, battIsaM joyaNAiM carimapadaM / cattAri cha cha lahu guru chedo mUlaM taha dugaM ca // vR- uktArthA / dvitIyapade pradIpazAlAyAmapi vaseyuH / katham ? ityAha[bhA. 3467 ] addhANaniggayAI, tikkhatto maggiUNa asaIe / yathA jaNA, vasaMta to dIvasAlAe / vR- adhvanirgatAdayastrikRtvaH zuddhAM vasatiM mArgayanti / yadi na prApyate tato gItArthA yatanayA pradIpazAlAyAM vasanti / / kathaM punaryatanA karttavyA ? ityAha [bhA. 3468 ] te tattha sanniviTThA, gahiyA saMdhAragA vihIpuvvaM / jAgaramANa vasaMtI, sapakkhajayaNAe gItatthA / / prAgvat // vizeSayatanAmAha [bhA. 3469 ] paDimAjhAmaNa orubhaNa, liMpaNA dIvagassa orubhaNaM / osakkaNa ussakkaNa, chukkAraNa vAraNokaTThI // vR-yatra pratimAdhyApanabhayaM tatra tasmAdavakAzAt pratimAyAH 'avarohaNam' anyatra saGkrAmaNaM karttavyam / atha pratimA saGkrAmayituM na zakyate tataH stambha - kuDyAdInAM limpanaM pradIpasya ca tataH sthAnAd 'avarohaNaM' saGkrAmaNaM vidheyam / atha zRGkhalAdIpo'sau na tataH sthAnAdavatArayituM zakyate tato lAlAyA avasarpaNamutsarpaNaM vA kuryAt / zvAna gavAdInAM ca 'chukkAraNaM chichiriti pratiSedhakaraNena, vAraNaM vA daNDAdidarzanena, apakarSaNaM vA vatteH karttavyam // athotsarpaNamavasarpaNaM ca vyAkhyAnayati [bhA. 3470 ] saMkaladIve vattiM, uvvatte pIlae va mA Dajjhe / rUNa va taM nehaM ghettUNa divA vigiMciMti // vR- 'zRGkhalAdIpe' sthAnAntaraM saGkrAmayitumazakye varttimudvarttayedvA niSpIDayedvA, 'mA' dahyatAM' mA pradIpyatAmiti kRtvA / rUtena vA 'taM' pradIpavarttinaM 'sneha' tailaM gRhItvA tato divA "vigiMcaMte" pariSThApayanti // [bhA. 3471] heTThA taNANa sohaNa, osakka'bhisakka anahiM nayanaM / AgADhe kAraNammiM, osakka' hisakkaNaM kujjA / / vR- pradIpasyAdhastAt tRNAnAM zodhanaM karttavyam / yadvA taM pradIpamavasarpayati vA abhisarpayati vA anyatra vA nayati saGkrAmayatItyarthaH / etaccAvasarpaNamabhisarpaNaM vA AgADhe kAraNe samutpanne gItArthaH kuryAt, nAnAgaDhe // [bhA. 3472] majjhe va deulAI, bAhiM va ThiyANa hoi atigamanaM / je tattha sehadosA, te iha AgADhe jayaNAe / vR- te sAdhavo vikAle samprAptAH santaH sapradIpe devakule sthitA bhaveyuH / yadvA grAmAdermadhye devakulam, AdizabdAt prapA-sabhAdikaM vA, taccaM divA sAgArikAkulaM tatra prabhAte'pi samAgatA Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 2, mUlaM-57, [bhA. 3472] 303 divA bahiH sthitvA sandhyAyAM tatra pravizanti / yadvA bahiH sthitAnAM 'stena-zvApadAdibhayamatra rAtrau bhavati' iti zrutvA grAmamadhye 'atigamanaM pravezo bhavati, tatra ca sapradIpAyAM vasatau sthitairye pUrvaM zaikSaviSayAH pratApanAdayo doSA uktAH te ihAgADhe kAraNe yatanayA parihartavyAH // yadi pramAdataH pradIpanakaM bhavet tataH ko vidhi ? ityAha[bhA.3473] annAe tusiNIyA, nAe dahNa karaNa saviulaM / bAhiM deula saddo, samAgayANaM kharaMTo y|| vR-yadi kenApi na jJAtam yathA-'atra saMyatAH sthitAH santi' tatastUSNIkA bhUtvA plaaynte| atha jJAtam-'saMyatA atra sthitAH santi' iti tataH pradIptaM dRSTvA mahatA zabdena 'saviulaM' bolaM kurvanti yAvad bhUyAn jano militaH / tato bahujanasya purato bhaNanti-pazyata pazyata kenApi pApena pradIpanakaM kRtamiti / yadvA devakulA bahirnirgatya tathaiva zabdaH' bolaH kriyate, samAgatAnAM lokAnAM kharaNTanA kartavyA-nUnaM yuSmAbhirevaitatpradIpitaM yenaite zramaNA dahyante, asmAkaMcopakaraNaM sarvamapyatra dagdham / evaM kharaNTitAH santo na kinycidullpnti|| mU. (58) uvassagassa aMto vagaDAe piMDae vA loyae vA kIre vA dahiM vA navanIe vA sappiM vA telle vA phANie vA pUrva vA sakkulIvAsihariNI vA ukkhittANivA vikkhittANivA viikinnANi vA vippainnANi vA, no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahAlaMdamavi vatthae / vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha[bhA.3474] dehovahINa DAho, tadannasaMghaTTaNAya jotimmi / saMgAla caraNaDAho, eso piNddssuvgghaao|| vRtena-zaikSeNa anyena vA-zvAna-gavAdinA jyotiSaH saGghaTTane kRte dehasya vA upadhervA dAho bhavati iti pUrvasUtre uktam / atrApi piNDAdiyuktopAzraye sthitasya 'sAGgAraM' sarAgaM "rAgeNa saiMgAlaM" ti vacanAt piNDAdikaM samuddizatazcaraNasya dAho bhavatIti / eSa piNDasUtrasya pUrvasUtreNa saha 'upoddhAtaH' sambandhaH ||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-upAzrayasyAntarvagaDAyAMpiNDako vA locakaM vA kSIraM vA dadhi vA navanItaM vA sarpitaiilaM vA phANitaM vA pUpo vA zaSkulikA vA zikhariNI vA, etAnyutkSiptAni vA vikSiptAni vA vyatikIrNAni vA viprakIrNAni vA bhaveyuH, no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA yathAlandamapi vastumiti sUtrArthaH ||ath bhASyam[bhA.3475] piMDo jaM saMpannaM, piMDagejhaM va piMDavigaI vaa| jaMtu sabhAvA luttaM, taM jANasu loyagaM nAma / / vR-piNDo nAma-yadazanAdikaM 'sampannaM viziSTAhAraguNayuktaM SaDarasopetamiti yAvat, yadvA yat 'piNDagrAhyaM' piNDarUpatayA haste grahItuM zakyate, 'piNDavikRtirvA' guDAdighanavikRtirUpA piNDo'bhidhIyate / 'yattu' yat punarazanAdi svabhAvAdeva 'luptam' AhAraguNairanupetaM tad locakaM nAma jAnIhi kSIra-dadhi-navanIta-sarpi-tailAdIni suprasiddhAnIti // [bhA.3476] pUvo u ullakhajaM, chuTTagulo phANiyaM tu davio vA / sakkuligAI sukkaM, tu khajjagaM sUyiaMsavvaM // vR. 'pUpaH' ArdrakhAdyakavizeSaH, tadgrahaNena lapanazrIprabhRtikaM sarvamapyAkhAdyakaM gRhItam / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/58 "chuTTagulo"tti Ardo guDaH, 'dravikaH piNDaguDa evapAnIyena drAvitaH, etdubhympiphaannitmucyte| zaSkulikAgrahaNena zaSkulikA-modakAdikaM sarvamapi zuSkakhAdyakaM sUcitam // [bhA.3477] jA dahisarammi gAliyaguleNa cujaaysugysNbhaaraa| kUrammi chubbhamANI, baMdhati siharaM sihariNI u|| vR-danaH zare gAlitena guDena yA niSpannA, aparaM ca 'caturjAtakasukRtasambhArA' elAtvaktamAlapatra-nAgakesarAkhyaizcaturbhirgandhadravyairAdhikyenopajanitavAsA, kUramadhye prakSipyamANA zikharaM badhnAti sA zikhariNI ucyate / utkSipta-vikSiptAdipadavyAkhyA prAgvat / / arthateSu tiSThatAM prAyazcittamAha[bhA.3478] piMDAIAinne, niggaMthANaM na kappaI vAso / cauro ya anugghAyA, tattha vi ANAiNo dosA // vR-piNDAdibhiH zikhariNIparyantairAkIrNe pratizraye nirgranthAnAm upalakSaNatvAd nirgranthInAM cana kalpate vAsaH / atha tiSThanti tatazcatvAro'nuddhAtA maasaaH| tatrApyAjJAdayo doSA mntvyaaH| [bhA.3479] cauro visesiyA vA, doNha vi vaggANa ThAyamANANaM / ahavA caugurugAI, nAyavvA cheypjNtaa|| vR-athavA 'dvayorapi' nirgrantha-nirgranthIvargayostatra tisstthtoshcturgurukaastpH-kaalvishessitaaH| tadyathA-bhikSozcaturgurukaMtapasA kAlena calaghu, vRSabhasya kAlaguru, upAdhyAyasya tapoguru, AcAryasya tapasA kAlena ca gurukam / evaM bhikSuNIprabhRtInAmapi mantavyam / athavA caturgurukamAdau kRtvA chedaparyantA caturNAmapi yathAkramaM zodhitivyA // mU. (59) aha puna evaMjANejA-no ukkhittAIno vikkhittAIno viikintrAiMno vipakinnAI rasikaDANi vA puMjakaDANi vA kuliyAkaDANi vA bhittikaDANi vA laMchiyANivA muddiyANi vA pihiyANi vA kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA hemaMta-gimhAsu vatthae / vR-asya vyAkhyA prAgvat / navaraM yatra piNDAdIni rAzIkRtAdirUpANi tatra gItArthAnAM kalpate Rtubaddhe vastumiti sUtrahRdayam / atra- "puMjo u hoi vaTTo, so ceva ya Isi Ayao raasii|" ityAdibhASyagAthAH piNDAghabhilApena prAgvad mantavyAH yAvat "kAsaya icchA samuSpanna" iti| kIzI punaricchA samutpannA? ityucyate[bhA.3480] anubhUyA piMDarasA, navaraM muttUnimesi piMDANaM / kAhAmo kouhallaM, taheva sesA vi bhaNiyavvA // vR-anubhUtAstAvadanyeSAM piNDAnAM rasAH paramamISAM piNDAnAM rasAn muktvA, ataH 'kariSyAmaH' pUrayiSyAmaH kautUhalamiti vicintya prasupteSu zeSasAdhuSu tAni bhojyAni bhuGkte / 'zeSANyapi' kSIrAdIni "anubhUyA khIrarasA" ityAdyabhilApena tathaiva bhaNitavyAni yAvad dvitIyapade tatrApi pratizraye sthitA agItArthasAdhuSu bhikSAcaryAdinirgateSu sUrayaH sAgArikamitthaM bruvate / / [bhA.3481] tella-guDa-khaMDa-macchaMDiyANa mahu-pAna-sakkarAINaM / diTTha mae sannicayA, anne dese kuDuMbINaM // vR- taila-guDa-khaNDa-matsyaNDikAnAM madhu-pAna-zakarAdInAM ca sannicayA ma'nyasmin deze Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 2, mUlaM - 59, [ bhA. 3481 ] kuTumbinAM gRheSu dRSTAH / zeSaM sarvamapi piNDAbhilApena prAgvadavasAtavyam // mU. (60) aha puna evaM jANijjA - no rAsikaDAI jAva no bhittikaDAI koTThAuttANi vA pallAuttANi vA maMcAuttANi vA mAlAuttANi vA kuMbhiuttANi vA karabhiuttANi vA olittANi vA vilittANi vA laMchiyANi vA muddiyANi vA pihiyANi vA kappai niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA vAsAvAsaM vatthae / vR- asya vyAkhyA prAgvat / navaraM kumbhI - mukhAkArA koSThikA, karabhI- ghaTasaMsthAnasaMsthitA, tayorAguptAni prakSipya rakSitAni kumbhyAguptAni karabhyAguptAni vA / / atra bhASyam[bhA. 3482 ] kuMbhI karahI tahA, palle mAle taheva maMce ya / olitta pahiya muddiya, erisae na kappatI vAso // vR-yatropAzraye kumbhyAM vA karabhyAM vA palye vA mAle vA maJce vA cazabdAt koSThe vA prakSiptAni piNDaprabhRtIni bhavanti, tAni cAvaliptAni pihitAni mudritAni vA bhaveyuH, Ize na kalpate vastum // tathA cAha[bhA. 3483] 305 uDubaddhamma aIte, vAsAvAse uvaTThie saMte / ThAyaMtagANa guruyA, kAsa agItattha suttaM tu // vR-Rtubaddhe kAle vyatIte varSAvAse copasthite yadyapi sUtreNa tatropAzraye sthAtumanujJAtaM tathApi na kalpate, yadi tiSThanti tatazcaturgurukAH / ziSyaH pRcchati kasya punaretat prAyazcittam ? | sUrirAhaagItArthasya / sUtraM punargItArthamadhikRtya pravRttam / zeSaM piNDAbhilApena tathaiva vaktavyam // mU. (61) no kappai niggaMdhINaM Ahe AgamanagihaMsi vA viyaDagihaMsi vA vaMsImUlaMsi vA rukkhamUlaMsi vA abbhAvagAsiyaMsi vA vatthaMe / ' vR- iha nirgrantha-nirgranthInAM sAmAnyataH sadoSA upAzrayA uktAH, atha kevalAnAmeva nirgranthInAmabhidhIyanta ityanena sambandhenAvAtasya asya vyAkhyA- adhaH zabda iha avazabdArthe / pathikAdInAmAgamanenopetaM tadarthaM vA gRhamAgamanagRham / vivRtam - anAvRtaM gRhaM vivRtagRham / vaMsImUlaM nAma-gRhAd bahisthitamalandakAdikam / vRkSamUlaM tu vRkSasya - sahakArAdeH mUlam - adhobhAgaH / abhrAvakAzamAkAzamucyate / eteSu pratizrayeSu nirgranthInAM vastuM na kalpate iti sUtrasaGkSepArthaH // atra bhASyavistaraH [bhA. 3484 ] Agamane viyaDagihe, vaMsImUle ya rukkhamabbhAse / ThAyaMtikANa gurugA, tattha vi ANAdiNo dosA | . vR- AgamanagRhe vivRtagRhe vaMsImUle vRkSamUle'bhrAvakAze ca tiSThantInAM nirgranthInAM catvAro gurukAH / tatrApyAjJAdayo doSA mantavyAH // athavA [ bhA. 3485 ] AgamagihAdiesuM, bhikkhuNimAdINa ThAyamANINaM / gurugAdI jA chedo, visesitaM caugurU vA siM // vR- AgamanagRhAdiSu bhikSuNyAdInAM tiSThantInAM caturgurukamAdI kRtvA chedaM yAvat praayshcittm| tadyathA- bhikSuNyAzcaturgurukam, abhiSekAyAH SaDlaghukam, gaNAvacchedinyAH SaDgurukam, 19 20 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/61 pravarttinyAzchedaH / yadvA "siM" AsAM catasRNAmapi tapaH-kAlavizeSitaM caturgurukaM bhavati / tatra bhikSuNyAstapasA / kAlena ca laghukam, abhiSekAyAH kAlena gurukam, gaNAvacchedinyAstapasA gurukam, pravartinyAstapasA kAlena ca gurukam / / athAgamanagRhaM vyAcaSTe[bhA.3486]AgaMtugAratthiMjaNo jahiM tu, saMThAti jaM cA''gamanammi tesiM / taM AgamogaM tu viU vadaMti, sabhA pavA deulamAdiyaM vaa|| vR-AgantukaH-pathikAdiragArasthajano yatrAgatya santiSThate, yacca 'teSAM' pathikAdInAmAgamane vartate, tad 'AgamaukaH' AgamanagRhaM 'vidvAMsaH' zrutadharA vdnti| tacca sabhAvAprapAvA devakulAdikaM / vA mantavyam / tatra tiSThantInAM doSAnAha[bhA.3487] Agamanagihe ajjA, janena parivAriyA anajeNa daTuM kulappasUtA, saMjamakAmA virjNti|| vR- AgamanagRhe sthitA AryA anAryena janena parivAritA dRSTvA kulaprasUtAH striyaH . 'saMyamakAmAH' pravrajyAM grahItumanaso virajyante // katham ? ityAha[bhA.3488] uvassae erisae ThiyANaM, na sIlabhArA sagalA bhvNti| ko dAni haMseNa kiNeja kAkaM, evaM niyattaMti kulappasUyA // vR-Ize upAzraye sthitAnAmAryikANAM zIlaM-brahmacaryaM tapradhAnA bhArAH-saMyamayogadhurAlakSaNAH 'sakalAH' sampUrNA na bhavanti, kintu khaNDita-virAdhitAH; asmAkaM ca susaMvRtagRhamadhyamadhyAvasantInAM pratyapAyAbhAvAd niSkalaGgaM zIlamanupAlayantInAM haMsakalpo gRhavAsaH, evaMvidhe tu taruNAdipratyapAyabahule pratizraye tiSThantInAM yA pravrajyA sA bahudoSamalImasatayA kAkakalpA, ataH ka idAnIM haMsena kAkaM krINIyAt ? / evaM vicintya kulaprasUtAH striyaH pravrajyAgrahaNAd nivartante ||athaatraiv vizeSadoSAnabhidhitsurAha[bhA.3489] kAiya paDileha sajjhAe, muMjaNe vIyArameva gelanne / sANAdI uvagaraNe, taruNAI je bhaNiya dosaa|| vR-kAyikyAM pratyupekSaNAyAM svAdhyAye bhojane vicAre glAnatve ca doSA bhavanti / zvAnAdinA copakaraNamapahiyate / taruNAdayazca doSA ye prathamoddezake bhaNitAste'tra mantavyA iti niyuktigAthAsamAsArthaH ||ath vyAsArthaM pratidvAraM bibhaNiSurAha[bhA.3490] moyassa vAyassa ya sannirohe, gelanna nIsaTThamasannirohe / paloTTaNA ghANa sasadda matte, AtobhayA tattha bhavaMti kiive|| vR-yadyAgamanagRhe sthitAH sAgArikamiti kRtvA mokasya vAtasya vA sannirodhaM kurvanti tato 'glAnyaM' glAnatvaM bhavati / atha tayoH sannirodhaM na kurvate tato 'nisRSTAH' nirlajjA bhaveyuH / atha mAtrake kAyikI vyutsRjanti tato mAtrakasya praloTanAyAM dubhigandhadhrANi samucchalati / mAtrake ca sazabdaM prazravaNamAgacchati, taM ca zrutvA sAgArikA uDDAhaM kurvanti / Atma-parobhayasamutthAzca tatra doSA bhavanti / tatrAtsamutthadoSA nAma-sA saMyatI svayaM kSubhyeta / parasamutthastu "kIve" tti zabdaklIvaH saMyatyAH kAyikIzabdaM zrutvA kSubhyeta / ubhayasamutthastu dvAvapi kSubhyetAm / [mA.3491] pehiMti uDDAha pavaMca tenA, apehaNe sohi tihovahissA / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 2, mUlaM-61, [bhA. 3491] 307 kIraMta'kIraMta sute ya dosA, na niti bhikkhassa niruddhmggaa|| vR-yadi saMyatyaH sAgArike pazyati svakIyamupakaraNaM pratyupekSante tata uDDAho bhavati, prapaJcaM vAsa sAgArikaH kurvIta, tathaiva svakIyaMvastraM pratyupekSeta ityarthaH / stenA vAtaMsAropadhiM pratyupekSyamANaM dRSTvA hareyuH / athaitaddoSabhayAd na pratyupekSante tatastrividhopadheH 'zodhi' prAyazcittam / tadyathAjaghanye paJcakam, madhyame mAsalaghu, utkRSTa caturlaghu / 'zrute' svAdhyAye kriyamANe sAgArikA AlApakAnAgamayya tathaiva uddhaTTayeyuH / atha svAdhyAyo na kriyate tataH sUtrArthanAzAdayo dossaaH| tathA sAgArikairniSkramaNa-pravezasthAnopaviSTairniruddhamArgA satyo na bhaikSAya 'nirgacchanti' nirgantuM zaknuvantIti bhAvaH // [bhA.3492]dukkhaM ca muMjaMti sati dvitaisu, takkiMti deMte ya ati dosaa| bhuMjaMti guttA adhikAriyA u, kuluggayA kiM puna jA atoyA / / vR-sAgArikeSu tatra 'sadA' nityameva sthiteSu saMyatyo duHkhaM bhunyjte|ath teSAM madhyAt kazcid dramakaprAyaH 'tarkayati' AhArayAcyAM karoti tato yadi dIyate tadA asaMyatapoSaNAdadhikaraNam; atha na dIyate tato'sau pradveSaM gacchet, pradviSTazca prAntApanam uDDAham abhyAkhyAnapradAnaM vA kuryAt; evamubhayathA'pi doSAH / kiJca kulodgatAH striyaH 'guptAH' ekAntesthitA adhikAriNyazca bhuJjate, kiM punaryA 'atoyAH' zItodakavirahitAH saMyatyaH kAlikenAcamanakAriNya ityarthaH ? tAbhiH sutarAmekAnte bhUtvA bhoktavyamiti // [bhA.3493]vIyArabhome bahi dosajAlaM, nisaTTa-bIbhacchakayA ya aNto| kIraMta kicce ya gilANa dosA, kAlAdivattI ya tahosahassa // kRyadi sAgArikamiti matvA vicArabhUmau bahirgacchanti tataH 'doSajAlaM mAsakalpaprakRtAbhihitaM dUSaNanikurumba Dhaukate / athaitaddoSabhayAdantaH saMjJAM vyutsRjeyuH tataH sAgArikAloke vyutsRjantyo nisRSTAH-nirlajjA bIbhatsAzca gaNyante, tatkRtAzcoDDAhAdayo doSAH / glAnAyAzca saMyatyAH 'kRtye' akalpyapathyauSadhapradAnAdau kriyamANe sAgArikA vadeyuH-etadamUSAmakalpanIyaM parametadapi pratisevante, nUnaM sarvamapyalIkamamUSAmityAdayo doSAH / atha sAgArikamiti matvA na kriyate tata auSadhasya kAlAtipatti syAt, kAlAtikrameNa cauSadhe dIyamAne glAnA pritaapmshnuyaat|| [bhA.3494)haraMti bhANAi suNAdiyA ya, sayaMti bhIyA va vasaMti nincha / - niccAule tattha niruddhacAre, negaggayA hoti kao si jhaao|| vR-tatrAgamanagRhe zunakAdayaH pravizya bhAjanAdikaM haranti / tataH 'nityam' ahorAtramapi tatra zvAnAdibhayabhItAH zerate vA vasanti vA / 'nityAkule ca' sadaiva sAgArikairAkIrNe'ta eva 'niruddhacAre' gamA-''gamarahitetatraikAgratA na bhavati, kutaH svAdhyAyaH "siM" amUSAM bhaviSyati? [bhA.3495] taruNA-vesisthi-vivAha-rAyamAdIsu hoti stikrnnN| __icchamanicche taruNA, tenA tAo va uvahiM vA / vR-tatrAgamanagRhe bahavastaruNA vezyAyio vA kAmukavRndaparivRtAH, vivAho vA mahatA vicchardaina vidhIyamAnaH, rAjAdayo vA nirgacchantaH pravizanto vilokyante tataH smRtikaraNa-kotuke bhuktA'bhuktAnAM jaayete| tathA yadi taruNAn avabhASamANAn icchati tato vratavirAdhanA, atha necchati Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/61 tataste uDDAhaM kuryuH / stenA vA tAH saMyatIrapahareyuH 'upadhiM vA' vastrAdikaM vA hareyuH // tadevaM vyAkhyAtA "kAiya paDileha" ityAdikA niryuktigAthA / athAgamanagRha eva doSAntarANyAha[bhA. 3496 ] obhAvaNA kulaghare, ThANaM vesitthi khaMDarakkhANaM / uddhaMsaNA pavayaNe, carittabhAsuMDaNA sajjo // vR-dhUtaiH parivAritAsu tAsu kulagRhasyApabhrAjanA syAt, anyacca tad AgamanagRhaM vezyAstrINAM 'khaNDarakSANAM ca ' hiNDikAnAM sthAnaM varttate, tatra sthitAnAm 'uddharSaNA' pravacanaviSayA hIlA cAritrasya ca bhraMzanA 'sadyaH' zIghraM bhavati / tathA taruNAdIn dRSTvA kasyAzcid daza kAmavegA bhaveyuH / te ca saprAyazcittA amI [bhA. 3497] ciMtAi daTTumicchai, dIhaM nIsasati taha jare DAhe / bhattAroyaga mucchA, ummatto na yANatI maraNaM // [bhA. 3498] mAso lahuo guruo, cauro lahugA ya hoMti gurugA ya / chammAsA lahu-gurugA, chedo mUlaM taha dugaM ca // vR- dve api prAg vyAkhyAte / uktA AgamanagRhe doSAH, atha vivRtagRha-vaMzImUlayordoSAnAha[bhA. 3499] ee ceva ya dosA, savisesatarA havaMti vigaDagihe / vasImUlaTThANe, paDibaddhe je bhaNiya dosA / / vR- 'eta eva' AgAmanagRhoktA doSAH savizeSatarA vivRtagRhe tiSThantInAM bhavanti / vasImUlasthAne tu te doSA draSTavyAH ye dravyato bhAvatazca pratibaddhe pratizraye'pkAyayantrayojanAdaya AtmaparobhayasamutthAzca doSAH prathamoddezake bhaNitAH // athainAmeva gAthAM vyAkhyAnayati[bhA. 3500 ] avAuDaM jaM tu cauddisiM pi, tIsuM dusuM vA vi tahekkato vA / ahe bhave taM viyaDaM gihaM tu, uDDuM amAlaM ca achannagaM vA // vR-vivRtagRhaM dvidhA-adhovivRtam UrdhvavivRtaM ca / yat pArzvatazcatasRSu tisRSu vA dikSu dvayorvA dizorekasyAM vA dizi 'apAvRtaM' kuDyarahitaM paramupari cchannaM tadadhovivRtagRhaM bhavet / yat punaH 'amAlaM' mAlarahitam acchannaM vA chAdyarahitaM paraM pArzvataH kuDyayuktaM tadUrdhvavivRtaM bhavati // [bhA. 3501] ajaMtiyA tena suNA uveMti, goNAdi nissaMkamabhiddavaMti / tenAdiyA tattha cilIya dosA, kaDAdikammaM tu sajIvaghAtaM // vR- 'tatra' brivRtagRhe 'ayantritAH ' kuDyAdyabhAvAdaniruddhapracArAH stena zunakA upAyAnti, tatazcopakaraNaharaNAdayo doSAH / gavAdayazca zRGgAdyabhidhAtena nizaGkramabhidravanti / atha tatra pArzvatazcilimilikA dIyate tataH "cilIe "tti "sUcanAt sUtram" iti kRtvA cilimilikAyAH stenAdayo doSAH, te tAmapahRtya gaccheyuriti bhAvaH / "kaDAi "tti atha kaTaM kiliJcaM vA kArayitvA tatra sthApayanti tata AdhAkarmadoSaniSpannaM prAyazcittaM 'sajIvaghAtam' iti kaTAdau niSpAdyamAne yeSAM jIvAnAmupaghAto bhavati tanniSpannaM pRthak prAyazcittam // atha vaMzImUlaM vyAcaSTe[bhA.3502]jAo (jo A] vane vI ya bahiM gharassa, aliMdao vA avasArigA vA / gehassa pAse pura piTThaovA, taM vaMsimUlaMkusalA vadaMti // * vR-yo gRhAd bahirdvArAgravarttisthaDikArUpa alindakaH, yA vA 'apasArikA' paTAlikA, kutra? Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 2, mUlaM - 61, [bhA. 3504] 309 ityAha-gehasya pArzve vA puratovA pRSThato vA tad vaMzImUlaM nAma gRhaM 'kuzalAH' tIrthakarAdayo vadanti / atra tiSThantInAM pratibaddhasUtroktA doSAH // atha vRkSamUlA-'bhrAvakAzayordoSAnAha [ bhA. 3505] aTThi va dArugAdI, sauNagaparihAra puppha-phalamAdI / evaM tu rukkhamUle, abbhAvAsammi sinhAI // vR- asthi vA dArukaM vA AdizabdAd leSTukAdikaM vA vAtena cAlitaM sat prapatet, zakunAHpakSiNasteSAM sambandhI parihAraH- purISamupari nipatet, puSpANi vA phalAni vA AdizabdAd patrANi vA pateyuH, eSu yathAyogamAtma-saMyamavirAdhanA mantavyA / evaM vRkSamUle vRkSasyAdhovarttini vA gRhe tiSThantInAM doSAH / abhrAvakAze tu sinhA - avazyAyo bhavet, AdizabdAt sacitaM rajaH prapatedityAdiparigrahaH / avazyAyenArdrIbhUtAnAM visUcikAdibhirAtmavirAdhanA mantavyA / yata ete doSA ato na AgamanagRhAdiSu sthAtavyam / bhavet kAraNaM yena tatrApi sthIyate / kim ? ityAha[bhA. 3504 ] addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asatIye / vADagaAgamaNagihe, iyarammi ya niggahasamatthe || vR- adhvanirgatAdayastrikRtvo nirdoSAM vasatiM mArgayitvA yadi na prApnuvanti tato vATakasya madhyavartti yad AgamanagRhaM devakulAdikaM tatra vasanti / katham ? ityAha- itaraH- zayyAtaraH sa yadi nigrahasamartha-jitendriyaH pratyanIkanivAraNakSamazca bhavati tatastatra vastavyam, nAnyathA // athedameva sphuTataramAha [bhA. 3505] jaM deulAdI u nivesaNassA, majjhammi guttaM supurohaDaM ca / aTThagammaM na yaduTThamajjhe, adUragehaM tuhiyaM vasaMti / / vR- 'nivezanasya' vATakasya madhye yad devakulAdi 'guptaM' vRtyA phalihakena vA AvRtam, 'supurohaDaM' ramaNIyasaMyatIprAyogyavicArabhUmikam, aduSTAnAM ziSTajanAnAM gamyam-AzrayaH, na ca duSTajanamadhye tad varttate, 'adUragehaM' pratyAsannaprAtivezmikagRhaM tatra prathamato vasanti // [bhA. 3506] juvANagA je savigAragA ya, puttAdao tujjha ihaM vasaMti / mA. vi amhaM iha saMvayaMtu, icchaMta satte ya vasaMti tattha // vR-tatra yaH sAgArikastaM bruvate ye yuvAnaH savikArAH putrAdayastvatsambandhinaH 'iha' asmin gRhe vasanti mA te'pyasmAkaM pratizraye samprati 'saMvrajantu' samAyAntu / evamukte yadyasau 'icchati' pratizRNoti, yadi ca svayaM 'zaktaH' tannivAraNakSamaH tatastatra vasanti // [bhA. 3507] bhoiyakule va gutte, dujjaNavajje vasaMta u pautthe / mahataragAdisugutte, vaMsImUlammi ThAyaMti // vR- atheddazamAgamanagRhaM na prApyate tato bhojikasya- grAmasvAminaH kale-gRhe 'gupte' vRtyA phalihakena vA susaMvRte 'durjanavarje' duHzIlajanapravezarahite yadalindakAdi tatra vasanti / sa ca bhojiko yadi proSitastadA mahattarakAdibhi pradhAnapuruSaistad gRhaM yadi suguptaM surakSitaM bhavati tata evaMvidhe vaMzImUlagRhe tiSThanti // [bhA. 3508] tassa'sai uDDaviyaDe, vasaMti kaDagAdi choduNaM uvariM / tassa'sati pAsaviyaDe, kaDagAdI paMtavatthehiM // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/61 vR-'tasya' yathoktaguNopetasya vaMzImUlagRhasyAbhAve UrdhvavivRtagRhe upari kaTAdikaM prakSipya tiSThanti, AdizabdAvastracilimilikayA vA''cchAdanaM kurvanti / tasyAbhAve pArzvavivRte'pi tiSThanti, adhovivRte ityarthaH / tatraca kaTa-kiliJcAdibhizcilimilikAM kRtvA pArzvataH pddyaat| atha kaTAdayo na prApyante tataH 'prAntavastraiH' parijIrNacIvaraiH pAni chAdayitavyAni // [bhA.3509]vihaM pavannA ghanarukkhaheDhe, vasaMti ussaa-'vnnirkkhnntttthaa| tassA'satI abbhagavAsie vi, suvaMti ciTThati va unnichannA / / vR-atha 'vihaM' adhvAnaM prapannAstAH saMyatyastatra cAdhovivRtamapi gRhaM na prApyate tato ghanaHbahalo nizchidro yo vRkSaH-vaTAdistasyAdhastAd avazyAyasya-antarikSasUkSmApkAyasya avanezvasacittapRthivIkAyasya rakSaNArthaM vasanti / tasyApyabhAve 'abhrAvakAzake'pi' AkAze aurNikakalpacchannAH svapanti vA tiSThanti vA / / mU. (62) kappai niggaMthANaM ahe AgamanagihaMsi vA viyaDagihaMsi vA vaMsImUlaMsi vA rukkhamUlaMsi vA abbhAvagAsaMsi vA vatthae / vR-asya vyAkhyA prAgvat // atha bhASyam[bhA.3510] eseva gamo niyamA, niggaMthANaM pi navari culhugaa| . navaraM puna nANattaM, abbhAvAsammi vatigAdI / vR-'eSa eva' nirgranthIsUtrokto gamaH AgamanagRhAdiviSayo niyamA nirgranthAnAmapi bhavati, navaraM prAyazcittaM caturlaghukAH, zeSaM tu sarvamapi doSajAlaM tathaiva vaktavyam / navaraM punaratra dvitIyapade tiSThatAM nAnAtvam / kim ? ityAha-vajikA-gokulaM tasyAM glAnArthaM gatAH santa AdizabdAdadhvani vA vartamAnA abhAvakAze vaseyuH / utsargatastu nirgranthAnAmapyAgamanagRhAdiSu sthAtuMna klpte|| Aha sUtreNAnujJAtamavasthAnamatastena saha virodhaH prApnoti? sUrirAha[bhA.3511] suttanivAo porANa Agame bhoie va rkhte| ArAma ahevigaDe, vaMsImUle va nidose // kR-purANaM-cirantanaM yadAgamanagRhaM tatra sAgArikaH samprati ko'pi nAgacchati, yadvA yatrAgamanagRhe sthitAnAM bhojikaH-grAmasvAmI janamupAgacchantaMrakSati, Ize sUtranipAtaH' suutraavtaaromntvyH| tathA ya ArAmo navamAlikAgulmAdibhirguptastatrAdhovivRte suutrmktrti| vaMzImUlamapi yad nirdoSa tatrasUtrAvatAraH / / athainAmeva niyuktigAthAM bhASyakAraH spaSTayati[bhA.3512]abhujamANI u sabhA pavA vA, gAmegapAsammi na yaa'nupNthe| pabhU va vAreti janaM uveMtaM, na kuppatI so ya tahiM tu ThaMti / / vR-sabhA vA prapA vA yA aparibhujyamAnA grAmasyaikapArve bhavati, 'na ca' naiva 'anupathe' mArgAbhyarNeyadvA bhujyamAnAyAmapi yatra sthitAnAM 'prabhuH' grAmasvAmI samyagdRSTibhadrako vAjanamupayAntaM nivArayati, 'saca' jano vAryamANaH sAdhUnAMgrAmasvAmino vA na kupyati tatra' IzeAgamanagRhe'pi tiSThanti // [bhA.3513] gummehi ArAmagharammi gutte, vaIya tuMgAya va egadAre / ____ ahe agutte chaitammi ThaMtI, na jattha logo bahu snnileti|| -For-Privated-Personal use-orily www.jalmelloraly.org Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 2, mUlaM-62, [bhA. 3513] 311 -'gulmaiH' navamAlikA-koriNTakAdibhigupte, vRtyA vA 'tuGgayA' uccaistarayA parikSipte, ekadvAre ArAmagRhe adho'gupte'pyupari 'chAdite' sthagite tiSThanti, paraM yatra 'bahuH' bhUyAn loko na 'sannilIyate' na smaayaati|| [bhA.3514] jaM vaMsimUla'nnamuhaM ca tenaM, pihaDhuvAraM na tao u chiNddii| suNeti sadaM na paropparassa, na kAiyaM neva ya dihivaato|| vR-yad 'vaMzImUlam' alindakAdi tena' mUlagRhena sahAnyatomukhaM pRthagdvAraMca, ata eva tataH' tadabhimukhA chiNDikA na bhavati, yatra ca parasparaM saMyatA aviratikAzca zabdaM na zRNvanti, na caikatra kAyikI kurvate, naiva ca parasparaM dRSTipAtaH, kevalaM mUlagRheNa saha dravyataH pratibaddham, na cAkAyayojanAdayo doSAH, evaMvidhe kalpate vastum // [bhA.3515] asaI ya rukkhamUle, jo dosA tehi vajjie ThaMti / addhANamabbhavAse, gelanAgADha vigaadii|| eteSAmAgamanagRhAdInAmabhAve gre pUrvamasthi-dArukAdayo doSA uktAstairvarjite vRkSamUle tisstthnti| tathA adhvAnaM pratipannA aparapratizrayAbhAve AgADhe vA glAnatve vrajikAdau samprAptA abhrAvakAze vasanti / / atha vRkSamUle tiSThatAM vizeSamupadarzayati[bhA.3516]kaDaM kuNaMte'sati maMDavassA, kaDA'satI pottimtengmmi| .. saddovaogo dhanutAsaNA ya, soTTAdi pADiMti ya puvvlgge|| kha-yatra vRkSamUle'dhastAd maNDapo bhavati tatra prathamataH sthAtavyam / tadabhAve kaTaM kurvanti, kaTacilimilikAM dadatIti bhAvaH / atha kaTona prApyate tataH potaM-vastraM taizcilimilikAH kurvanti yadi 'astenakaM' stenabhayaM na syAt / atha stenabhayaM tatra vartate sAgArikA vA bruvate 'zramaNakAH paTamaNDapaM kurvanti' tataH zabdaH kartavyaH, pakSiNAM 'chichikA ityAdinAzabdena nivAraNaM kAryamiti bhAvaH / upayogovA dAtavyaH / dhanuSA vA pASANairvA pakSiNAM trAsanAM kurvanti, bhymupjnyntiityrthH| soTTA nAma-zuSkakASThAni tAni AdizabdAd leSTukAdAni ca pUrvalagnAnipAtayanti / eSA vRkSamUle tiSThatAM yatanA bhaNitA / athAbhAvakAze tiSThatAM pratipAdyate-AgADhe glAnatve dugdhAdinA prayojanaM bhavet tatrAbhrAvakAze vasanaM sambhavet / / katham ? ityAha[bhA.3517] visohikoDiM havaittu gAme, ciraM va kajaM ti vayaMti ghosN| abbhAsagAmA'sati tattha gaMtuM, paDAli-rukkhA'satie achanne / vR- yadA svagrAme zuddhaM dugdhAdi na prApyate tadA svagrAma eva ye vizodhikoTidoSAstAn paJcakAdiprAyazcittakrameNa hApayitvA dugdhAdikaM gRhNanti / atha tathApi na labhyate 'ciraM vA' prabhUtadivasAn tena glAnasya kAryamiti kRtvA 'ghoSaM' gokulaM vrajanti / katham ? ityAha-'abhyAse' gokulapratyAsanne grAme sthitvA gokulAd dugdhAdikamAnetavyam / atha nAsti pratyAsannagrAmastataH 'tatra' jikAyAM gatvA paTAlikAyAM tiSThanti / tasyA abhAve vRkSamUle / tasyApyabhAve'cchanne'bhrAvakAze'pi tiSThanti / / mU. (63) ege sAgArie pArihArie, do tinni cattAri paMca sAgAriyA pArihAriyA, egaM tattha kappAgaM ThavayittA avasese nivvisejjA / / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/63 vR- athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha[bhA.3518] jahuttadosehiM vivajjiyA je, uvassagA tesu jatI vasaMtA / egaM anege va anunnavittA, vasaMti sAmiM aha suttajogo // vR-yathoktaiH - bIja- vikaTAdibhirabhrAvakAzatAparyantairdoSairvivarjitAH ye upAzrayAsteSu yatayo vasanta ekaM vA anekAn vA gRhasvAmino'nujJApya vasantItyanena sUtreNa pratipAdyate / 'atha' ayaM pUrvasUtraiH sahAsya sUtrasya yoga-sambandhaH / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- ekaH 'sAgArikaH' vasatisvAmI parihAraM-parityAgamarhatIti vyutpattyA 'pArihArikaH' bhikSAgrahaNe pariharttavya ityarthaH / yathA caikaH sAgArikaH pArihArikaH tathA dvau trayazcatvAraH paJ sAgArikAH pArihArikAH, na teSAM bahUnAmapi gRheSu praveSTavyamiti bhAvaH / atha sUtreNaiva sUtramapavadati -"egaM tattha kappAgaM" ityAdi / bahujanasAdhAraNe devakulAdau sthitAH 'tatra' teSu bahuSu sAgArikeSu madhye yena sAgArikatayA sthApitena zeSagRheSu praveSTuM kalpate tamekaM kalpakaM sthApayitvA zeSeSu sAgArikakuleSu 'nirvizeyuH' pravizeyuriti sUtrasaGkSepArthaH / vistarArthaM bhASyakRd bibhaNiSurAha [ bhA. 3519] sAgAriu ko puna, kAhe vA kativiho va se piMDo / asijjAyaro va kAhe, parihariyavvo va so kassA // [ bhA. 3520] dosA vA ke tassA, kAraNajAe va kappatI kammi / jayA vA kAe, egamanegesu ghettavvo / vR- sAgArika iti padamekArthikanAmabhi prarUpaNIyam / kaH punaH sAgAriko bhavati ? iti cintanIyam / kadA vA sa zayyAtaro bhavati ? / katividho vA "se" tasya piNDaH ? / azayyAtaro vA kadA bhavati ? / kasya vA saMyatasya sambandhI 'saH' sAgArikaH pariharttavyaH ? / ke vA 'tasya' sAgArikapiNDasya grahaNe doSAH ? / kasmin vA kAraNajAte'sau kalpate ? / kayA vA yatanayA sapiNDa ekasmin vA sAgArike 'anekeSu vA' dviSyAdiSu sAgArikeSu grahItavyaH ? iti dvAragAthAdvayasamAsArthaH // atha vyAsArthaM pratidvAramabhidhitsurAha [bhA. 3521] sAgAriyasa nAmA, egaTThA nANavaMjaNA paMca | sAgAriya sejAyara, dAtA ya tare ghare ceva // vR-sAgArikasya nAmAni zakrendra- purandarAdivadekArthAni 'nAnAvyaJjanAni' pRthagakSarANi paJca bhavanti / tadyathA-sAgArikaH 1 zayyAkaraH 2 zayyAdAtA 3 zayyAtaraH 4 zayyAdharaH 5 ceti / athaiteSAmeva vyAkhyAnamAha[bhA. 3522] agamakaraNAdagAraM, tassahajogena hoi sAgArI / sejjAkaraNe sejjAkaro u dAtA tu taddAnA // [bhA. 3523] govAiUNa vasahiM, tattha vi te yAvi rakkhiuM taraha / taddAnena bhavoghaM, ca tarati sejjAtaro tamhA // jahA dhArai sijaM, paDamANiM chajja-lepamAIhiM / jaM vA tIe dharetI, naragA AyaM dharo tamhA // [bhA. 3524] vR- na gacchantItyagamAH-vRkSAstaiH kRtamagAram, pRSodarAditvAdiSTarupaniSpatti, tena - agArena Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 2, mUlaM-63, [bhA. 3524] 313 saha yasya yogo vidyate sa sAgArikaH, sarvadhanAderAkRtigaNatvAd matvarthIya ikpratyayaH / yatazcAsau zayyAM-pratizrayaM karoti ataH zayyAkaraH / tasyAH-zayyAyA dAnAJca zayyAdAtA bhaNyate / yatazcAsau vasatiM 'gopAsiyatuM' saMrakSituM 'tarati' zaknoti tataH zayyAtaraH; yadvA 'tatra' tasyAM-zayyAyAM sthitAn sAdhUna stenAdipratyapAyebhyo rakSituM tarati tato'sau zayyAtaraH; athavA tasyAH-zayyAyA dAnena 'bhavaughaM' saMsArapravAha tarati ataH zayyAtara ucyate / yasmAcca zayyAM patantI chAdanalepanAbhyAm AdizabdAt sthUNAdAnAdibhizca dhArayati ataH zayyAdharaH; yadvA tayA-zayyAyA sAdhUnAM vitIrNayA narakAdAtmAna dhArayatIti zayyAdharaH / gataM sAgArikadvAram / atha 'kaH punaH sAgAriko bhavati?' iti praznasya nirvacanamAha[bhA.3525] sejAyaro pabhU vA, pabhusaMdiTTho va hoi kAyavyo / egamanege va pabhU, pabhusaMdiTTe vi emeva / / vR-zayyAtaraH prabhurvA prabhusandiSTo vA kartavyo bhvti| tatra prbhuH-upaashrysvaamii| prabhusandiSTastu tenaiva prabhuNA yat kRtapramANatayA nirdiSTaH / yaH prabhuH sa eko vA syAdaneko vA, prabhusandiSTo'pi 'evameva'.eko'neko vo bhavati / / amumevArthaM vizeSata Aha[bhA.3526] sAgAriya saMdiTe, egamaNege caukkabhayaNA tu / egamanegA vajA, negesu u vajjae ekkaM / / vR-sAgArike sandiSTe ca ekAnekapadaniSpannA catuSkabhajanA kartavyA / sA ceyam-ekaH prabhurekaM sandizati eSa prathamo bhaGgaH 1 ekaH prabhuranekAn sandizati iti dvitIyaH 2 aneke prabhava ekaM sandizanti iti tRtIya 3aneke prabhavo'nekAn sandizanti iti caturtha 4 / atra caiko vA aneke vA zayyAtarA varSyAH / apavAdapade punaranekeSu zayyAtareSvekaM sAgArikaM sthApayitvA varjayet, zeSeSu tu pravizet / etadupariSTAd vyaktIkariSyate // atha 'kadA sAgAriko bhavati ?' iti praznasya prativacanamAha[bhA.3527] anunaviya uggahaMgaNa, pAyoggANunna atigate tthvite| sajjhAya bhikkha bhutte, nikkhittA''vAe ekko / vR-atra naigamanayAzritA bahava AdezAH / tatraikA AcAryadezIyo brUte-kSetre pratyupekSite sati yadA pratizrayo'nujJApitastadA sAgAriko bhavati / aparo bhaNati-yadA sAgArikasyAvagrahaM praviSTAH 2 / anyo brUte-yadA tasya gRhasyAGgaNaM praviSTAH 3 / aparaH prAha-yadA tRNaDagalAdikaM prAyogyamanujJApitam 4 / anyo bhaNati-yadA vasatim 'atigatAH' praviSTAH 5 / aparo brUtedaNDakAdhupakaraNe sthApitedAnazrAddhAdikulAnAM vA sthApena sthApite 6|tdprH prAha-yadA svAdhyAyaH karttamArabdhaH 7 / anyo bhaNati-yadA garuNAM pArthe upayogaM kRtvA bhikSAM paryaTituM lagnAH / / aparo brUte-yadA bhoktumArabdhAH 9 / anyo bhaNati-bhAjaneSu nikSipteSu 10 / eko brUte-yadA daivasikamAvazyakaM kRtam 11 // [bhA.3528] paDhame bitie tatie, cauttha jAme va hojja vaadhaato| nivvAghAe bhayaNA, so vA itaro va ubhayaM vA / / ... vR-aparo bhaNati-rAtrau prathama yAme gate sati zayyAtaro bhavati 12 / tadaparaH-dvitIyayAme Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/63 gate 13 / anyaH prAha-ete sarve'pyanAdezAH / kutaH ? ityAha- anujJApitAvagrahAdiSu nikSiptAnteSu divasata eva vyAghAto bhavet, vyAghAtAccAnyAM vasatimanyadvA kSetraM gatAH tataH kasyAsau zayyAtaro bhavatu ? | AvazyakAdiSu ca bhavitumarhati ? / AdezaH punarayam- 'nivyArghAte' vyAghAtAbhAve yadyanyAM vasatiM na gatAH tatraiva rAtrAvuSitAstato bhajanA karttavyA / sa vA zayyAtaro bhavet 'itaro vA' anya ubhayaM vA // idameva bhAvayati [bhA. 3529] jai jaggaMti suvihiyA, kareMti AvAsagaM ca annattha / sejjAtaro na hotI, sutte va kae va so hotI // vR- 'yadi' ityabhyupagame, rAtrezcaturo'pi prahAran 'suvihitAH' zobhanAnuSThAnAH sAdhavo yadi jAgrati prAbhAtikaM cAvazyakamanyatra gatvA kurvanti tadA sa mUlopAzrayasvAmI zayyAtaro na bhavati, kintu 'supte vA' zayite kRte sati kRte vA prAbhAtikAvazyake sa zayyAtaro bhavati / atha zayyAtaragRhe rAtra suptvA prAbhAtikapratikramaNaM tatraiva kurvanti tadA parisphuTaM sa eva zayyAtara iti // annattha va seUNaM, AvAsaga caramamannahiM tu kare / donni vi tarA bhavaMtI, satyAdisu idharadhA bhayaNA || [ bhA. 3530] vR- anyatra sthAne suptavA 'caramaM' prAbhAtikamAvazyakamanyaMtra kurvanti tadA yasyAvagrahe rAtrau suptA yadavagrahe ca prAbhAtikapratikramaNaM kRtaM tau dvAvapi zayyAtarau bhavataH / idaM prAyaH sArthAdiSu sambhavati, AdizabdAt caurAvaskandabhayAdiparigrahaH / ' itarathA tu' grAmAdiSu vasatAM 'bhajanA' vikalpanA || tAmevAha [bhA. 3531] asai vasahIya vIsuM vasamANANaM tarA tu bhayitavva / tattha'nnattha va vAse, chattacchAyaM tu vajreti // vR- yatra saGkIrNAyAM vasatau sarve'pi sAdhavo na mAnti tatra 'viSvag' anyasyAM vasatau vasatAM sAdhUnAM zayyAtarA bhaktavyAH / tatra hi yadi sAdhavaH pRthagvasatAvuStvA dvitIyadine sUtrapaururSI kRtvA samAgacchanti tato dvAvapi zayyAtarau / atha mUlavasatimAgamya sUtrapaururSI kurvanti tata eka eva mUlavasatidAtA zayyAtaraH / lATAcAryAbhiprAyaH punarayam - zeSAH sAdhavaH 'tatra vA' mUlavasatau 'anyatra vA' prativasatau vasantu, na teSAM sambandhinA sAgArikeNehAdhikAraH, kintu sakalagacchasya cchatrakalpatvAt chatraH-AcAryastasya cchAyAM varjayanti, maulazayyAtaragRhamityarthaH iti vizeSacUrNiHnizIthacUNyorabhiprAyaH / mUlacUrNyabhiprAyaH punarayam - vistIrNAyA vasaterabhAve viSvagvasatau vasatAM zayyAtarA bhajanIyAH, yadi saMstarati tataH sarve'pi zayyAtarAH parihiyantAm, atha na saMstarati tata ekaM zayyAtarakulaM nirvizanti zeSaNi pariharanti / tathA'SyasaMstaraNe dvitryAdikrameNa tAvad vaktavyaM yAvad yasya vasatAvAcAryA sa eko varjanIyaH, zeSAH sarve'pa nirvezanIyAH / tathA "tattha'nnattha va vAse" ityAdi / kilaikasyAcAryasya bahava AcAryA zrutArthamupasampannAH, te caikasyAM vasatAvamAntaH pRthakpRthagvasatiSu sthitAH santaH 'tatra' mUlAcAryasamIpe 'anyatra vA' AtmIyAsu vasatiSu vasantu sarveSAmapi zayyAtarAH pariharttavyAH / asaMstaraNe tu pUrvoktakrameNa tAvad vaktavyaM yAvat chatracchAyAM varjayanti, maulAcArya zayyAtaragRhamityarthaH // gataM 'kadA sAgArikaH ?' iti dvAram / atha 'katividhaH zayyAtarapiNDaH ?' iti dvAramAha Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 2, mUlaM- 63, [bhA. 3532] [bhA. 3532] duviha caubviha, aTThaviho hoti bArasaviho ya / sejjAtarassa piMDo, tavvivarIo apiMDo u / / 315 vR-dvividho vA caturvidho vA SaDvidho vA aSTavidho vA dvAdazavidho vA zayyAtarasya piNDo bhavati / tadviparItaH punaH 'apiNDaH' zayyAtarapiNDo na bhavati / athainAmeva gAthAM vivRNoti[bhA. 3533] AhArovahi duviho, bidu anne pAna ohuvaggahie / asanAdicaura ohe, uvaggahe chavviho esa // vR- dvividhaH zayyAtarapiNDo bhavati, tadyathA AhAra upadhizca / "bidu" tti dviguNitau dvau catvAro bhavantIti kRtvA caturvidhaH zayyAtarapiNDaH punarayam-annaM pAnaM audhikopakaraNaM aupagrahikopakaraNaM ceti / tathA azanAdayazcatvAra audhikopadhi aupagrahikopadhizceti SaDvidhaH / / [bhA. 3534] anne pAne vatthe, pAde sUyAdiyA ya cauraTTha / asanAdI vatthAdI, sUcAdi caukkakA tini // vR- annaM pAnaM vastraM pAtraM 'zUcyAdayaH' zUcI -piSpalaka -nakharadanikA karNazodhanarupAzcatvAra ityaSTavidhaH / tathA'zanAdIni vastrAdIni sUcyAdIni ceti trINi catuSkAni dvAdaza bhavanti / tadyathA-azanaM 1 pAnaM 2 khAdimaM 3 svAdimaM 4 vastraM 5 pAtraM 6 kambalaM 7 pAdaproJchanaM 8 sUcI 9 piSpalako 10 nakhacchedanakaM 11 karNazodhanakaM 12 ceti // [ bhA. 3535 ] taNa- Dagala-chAra- mallaga - sejjA-saMthAra-pIDha-levAdI / sejAtarapiMDo so, na hoti seho ya sovahio / / vR- tRNa- Dagala-kSAra-mallaka- zayyA-saMstAraka- pITha-lepA AdizabdAt kuTamukhAdikaM ca eSa zayyAtarapiNDo na bhavati / yadi ca zayyAtarasya putrAdi zaikSo vastra pAtrasahitaH pravrajitumupatiSThate tadA sa sAgArikapiNDo na bhavati, ataH kalpate sopadhirapyasau pravrAjayitum / gataM 'katividhaH sAgArikapiNDa ?' iti dvAram / atha ' (a] zayyAtaraH kadA bhavati ? ' iti dvAraM nirupayitumAha[bhA. 3536 ] Apucchiya uggAhiya, vasahIto niggatoggahe ege / paDhamAdi jAva divasaM, vutthe vajrejja'horattaM // vR - atra naigamanayAzritAni bahUni matAntarANi / tatraiko brUte sUribhiH zayyAtaro yadA "ucchU voliMti vaI' ityAdivacobhirApRSTastadA'sAvazayyAtaro bhavati / aparaH prAha-yadA nirgantukAmaiH pAtrAdyupakaraNamudvAhitaM tadA azayyAtaraH / anyo brUte yadA vasaternirgatA bhavanti / tadaparo bhaNatiyadA sAgArikasyAvagrahAd nirgatAH / eko brUte sUryodgame nirgatAnAM prathamapauruSyAmatItAyAmazayyAtaraH / anyo'bhidhatte dvitIyasyA pauruSyAM gatAyAm / aparo brUte- tRtIyasyAm / tadanyaH prAha-'yAvad divasaM' divasasatkAzcatastraH pauruSyaH tAvataH kAlAdUrdhvamazayyAtaraH / ete sarve'pyanAdezAH / siddhAntaH punarayam-"vRtthe vajjejja' horattaM" ti yasyAM vasatAvuSitAstato yasyAM velAyAM nirgatAH tata UrdhvamahorAtraM yAvat tadagiM he'zanAdikaM varjayeyuH, tataH paraM tu kalpate / ApRSTAdiSu tu sAgArikAvagrahanirgatAnteSvAdezeSu yadi kathamapi gamanavighnamutpannaM tato bhUyo'pi tasyAmeva vasatau sthiteSu kathamazayyAtaro bhavitumarhati ? | ye punaH prathamAdipraharavibhAgenA* zayyAtaramicchanti teSAM sUryAstamananirgatAnAM rAtrau prathamAdipauruSIvibhAgenAzayyAtaraH prApnoti Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/63 tacca na yujyate / / kutaH ? iti ced ucyate[bhA.3537] aggahaNaM jena nisiM, anaMtaregaMtaraM duhiM ca tto| gahaNaM tu porisIhiM, codaga! ete anAdesA // vR-'yena' hetunA 'nizi' rajanyAmasmAkaM bhakta-pAnAderagrahaNaM tato yatkiJcidanantaramekAntaradyantarAbhirvA pauruSIbhi zayyAtarapiNDasya grahaNamicchanti, he nodaka! ta ete srve'pynaadeshaaH| AdezaH punarayam-sandhyAyAM divA nirgatAnAM rajanyAzcaturo yAmAn zayyAtaraH, tataH paraM suuryoddhe'shyyaatrH|| evaM jadhanyata uktam / utkarSataH punarittham[bhA.3538] sUratthamaNammi u niggayANa doNha rayaNINa aTTa bhave / devasiya majjha cau dinaniggati bitiyammi sA velA // vR-'sUryAstamanasamaye rAtrau nirgatAnAM tAmeva rAtrimapara cAhorAtraM zayyAtaro bhavati / tato dvayorajanyoraSTau yAmAH daivasikAzca rajanIdvayamadhyavartinazcatvAroyAmAH evaMdvAdazAnAMyAmAnAmante utkarSato'zayyAtaro bhavati, eSa eka AdezaH / dvitIyaH punarayam-"dinaniggae biiyammi sA vela" tti sUryodaye divA yadi nirgatAstadA dvitIye dine tasyAmeva velAyAmazayyAtaraH, evamahorAtraM varjitaM bhvti||gtm 'azayyAtarovA kadA?' iti dvAram / atha zayyAtaraH kasya parihartavyaH?' iti dvAranirupaNAyAha[bhA.3539] liMgatthassa u vajo, taM pariharato va bhuMjato vA vi| - juttassa ajuttassa va, rasAvaNo tattha dittuNto|| vR- 'liGgasthasya' sAdhuliGgadhAriNaH 'taM' zayyAtarapiNDaM pariharato vA bhuJAnasya vA sAdhuguNairyuktasya vAM ayuktasya vA zayyAtaraH 'vajyaH' varjanIyaH / atra 'rasApaNaH' madhahaTTho dRSTAntaH / yathA-mahArASTadeze rasApaNe madyaM bhavatu vA mA vA tathApitatparijJAnArthaMtatradhvajo badhyate, taM dhvajaM dRSTvA sarve nikSAcarAdayaH pariharanti / evamasmAkamapi sAdhuguNairyukto'yukto vA bhavatu paraM rajoharaNadhvajo dRzyate iti katvA liGgasthasyApi zayyAtaraH parihiyate // atha 'ke doSAH ?' iti dvAramAha[bhA.3540] titthaMkarapaDikuTTho, ANA annAya uggamo na sujjhe / avimutti alAghavatA, dullabha sejjA ya vocchedo // vR-tIrthakaraiH pratikruSTaH-niSiddhaH zayyAtarapiNDo'tastaM gRhNatA teSAmAjJA na kRtA bhavati / "annAya" ti ajJAtoJcham' AsannanivAsavazAd jJAtasvarupatayA na zudhyati / pratyAsannatayA tatraiva punaH punaH bhaikSa-pAnAdinimittaM pravizata udgamo'pi na zudhyati / 'avimuktirnAma' svAdhyAyazravaNAdinA AvarjitaH zayyAtaro dugdha-dadhyAdi praNItadravyaM dadAti, tadgrahaNalolupatayA tadgRhaM na vimuJcati / 'alAghavatA tu' viziSTAhAralAbhena upacitagala-kapolatayA zarIralAghavaM pracuravastrAdilAbhena upakaraNalAghavaM ca na bhavet / durlabhA ca zayyA bhavati, yena kila zayyA dattA tenAhAradyapi deyamiti bhayAd bhUyaH zayyAmagAriNo na prayacchantIti bhAvaH / 'vyavacchedazca' vinAzaH zayyAyAH kriyeta, athavA bhakta-pAnAdipratiSedha iha vyavacchedazabdenocyate / eSa niyuktigAthAsamAsArthaH / / athainAmeva pratipadaM vivRNoti Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 2, mUlaM - 63, [bhA. 3541] [ bhA. 3541 ] pura- pacchimavajehiM, avi kammaM jinavarehiM leseNaM / bhuttaM videhaehi ya, na ya sAgariyassa piMDo u // - pUrvastIrthakara :- RSabhasvAmI pazcimaH zrImanmahAvIraH etadvarjerajitAdibhirmadhyamajinavarairvidehajaizca tIrthakarairAdhAkarmApi 'lezena' sUtrAdezataH 'bhuktaM ' bhoktumanujJAtamiti bhAvaH, 'na ca' naiva sAgArikasya piNDaH / iyamatra bhAvanA-madhyamatIrthakRtAM videhatIrthakRtAM ca ye sAdhavasteSAM yasyaiva yogyamAdhAkarma kRtaM tasyaiva na kalpate zeSANAM tu kalpate iti tairAdhArmIbhojanamapi kathaJcidanujJAtam, na punaH zayyAtarapiNDaH, 317 sejjAyarapiMDammI, cAujjAme ya purisajiTThe ya / kiikammassa ya karaNe, catAri avaTThiyA kappA // iti vacanAt / / athAjJAdvAramajJAtoJchadvAraM cAha - [bhA. 3542 ] savvesi tesi ANA, tapparihArINa geNhatA na katA / annAyaM ca na jujjati, jahiM Thito geNhato tattha // vR- sarveSAmapi 'teSAM' tIrthakRtAM 'tatparihAriNAM zayyAtarapiNDapratiSedhakAriNAmAjJA tatpiNDaM gRhNatA na kRtA bhavati / tathA yatraiva gRhe sthitastatraiva bhikSAM gRhNato'jJAtoJchaM 'na yujyate' na ghaTate, na zudhyatItyarthaH, ajJAtasya- aviditasya yad uJchaM bhaikSagrahaNaM tadajJAtoJchamiti vyutpatteH // udgamAzuddhidvAramAha [ bhA. 3543] bAhullA gacchassa u, paThamAliya-pAnagAdikajjesu / sajjhAyakaraNaAuTThitA kare uggamegatare // vR- gacchasya yad bAhulyaM sAdhUnAM prAcuryaM tasmAddhetoH prathamAlikA- pAnAkauSadhAdikAryeSu punaH punaH pravizatAM tathA svAdhyAyazravaNena karaNena ca yathoktakriyAkalApAnuSThAnena AvarttitAHAvArjitA udmamadoSANAmekatarAn kuryuH / avimuktidvAramAha [bhA. 3544] davve bhAva'vimuttI, davve vIralla hArubaMdhanatA / sauNaggahaNe kaDDaNa, paiddha mukko vi Anei // vR- avimuktirddhidhA-dravyato bhAvatazca / dravyAvimuktau 'vIrallaH' olAyakaH pakSI dhSTAntaH / sa snAyuH tantrI tadbandhanena pAde baddhavA yatra tittiriprabhRtikaH pakSI dhzyate tatra mucyate, tatastena yadA tasya zakunakasya grahaNaM kRtaM syAt tadA bhUyo'pi tayaiva tantrayA tasya karSaNaM kriyate, tata Agatasya hastatale mAMsaM dIyate, tato mAMse 'pragRddhaH' AsaktaH san mukto'pi snAyubandhanamantareNApi zakunimAnayati, AnIya ca tatraivAvatiSThate / eSA dravyAvimukti / atha bhAvAvimuktimAha[bhA. 3545 ] bhAve ukkosa-panIyagehito taM kulaM na chaDDeti / hANAdI kajjeva, gato vi dUraM puno eti // vR- 'bhAve' bhAvAvimukti punariyam-utkRSTadravyaM-zAlyodanAdi praNItaM ghRtAdi tayoryA gRddhilaulyaM tataH 'tat kulaM' zayyAtarasambandhi na parityajati / athavA snAna rathayAtrAdau parvaNi kAryeSu ca-kula- gaNa - saGghaprayojaneSu dUramapi gato bhUyaH tat kulamAgacchati / / athAlAghavatAM vyAcaSTe[bhA. 3546] uvahi sarImalAghava, de he niddhAiviMdhiyasarIro / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/63 saMghaMsaga-sAsabhayA, na viharai vihArakAmo vi|| vR-'atyaghavaM' gauravaMtaca dvighA-upaghau zarIra ca / tatra 'dehe' dehaviSayamalAghavamidam-snigdhaMdhRtAdi tena AdizabdAd guDa-zarkarAdimadhuradravyaiH pratidinamabhyavahiyamANaibRhitazarIraH sanmArge gacchatAMzarIrajADyasamutthoyo gAtrasaGgharSo yazca zvAsaH tadbhayA viharayaNakAmo'pi na vihrti|| athopakaraNAlAghavamAha[bhA.3547] sAgAri-putta-bhAuga-nattuga dAna atikhaddha bhaarbhyaa| na viharati oma sAvaya, niyaDA'gaNi bhANa eja tti // vR-sAgArikeNa-zayyAtareNa tadIyaizca putraitRbhinata bhizca-pautraiH kasyApi sAghoratikhaddhasyaatIvaprabhUtasya kambalAdhupakaraNasya dAnamakAri, saca sAdhustadbhArabhayAtrA viharati / anyadA ca tatra 'avamaM' durbhikSaM sAtam, sa ca tadApi na viharati / "sAvaya" ti zrAvakeNa cintitameSa sAdhuH kimadyApi na viharati ? nUnaM bahUpakaraNapratibaddho'yam / tatastena zrAvakeNa tasya saMyatasya bhikSAdyarthaM vinirgatasya sarvamapyupakaraNaM niSkAzyAnyatra saGgopya 'nikRtyA mAyayA tadIya upAzrayaH sarvo'pi "agani" tti agninA pradIpitaH / tataH samAyAtaH saMyataH, dRSTaH pratizrayo dagdhaH, kRtavAn 'hA kaSTam ! hA hA kaSTam !! bahUpakaraNaM dagdham !!!' iti parikhedam / pRSTazca zrAvakaH-kiJcidupakaraNaM niSkAzitaM na vA? iti / sa prAha-na zaktaM kimapi niSkAzayitum paraM "bhANa" tti bhAjanadvayaM mahatA kaSTena niSkAzitam / tataH sAdhunA bhaNitam-viharAmi samprati yasyAM dizi subhikSam / zrAvakaH prAha-"eja" tti subhikSIbhUte bhUyo'pyAgacchet / tataH pratipannaM sAdhunA tadvacanam / samAgataH kAlAntareNa punarapi tatraivAsau / niveditaH zrAvakeNa yathAvasthito vyatikaraH,kSamayitvA ca dattaM sarvamapi tdiiymupkrnn| evamAdayo doSA upakaraNAlAghave bhvnti|| atha durlabhazayyAdvAramAha[bhA.3548] bhikkhA payaraNagahaNaM, dogaccaM annaAgame na demo / payaraNa natthina kappati, asAhu tucche ya pannavaNA / / vR. kasyApi zreSThino gRhe paJcazatiko gaccho varSAsu sthitaH / sa ca zayyAtaro gRhamAnuSANyAdizati-yadi sAdhavo gRhAt tucchai janairnirgacchanti tato mahadamaGgalaM syAt, ato dine dine'mISAMprathamameva bhikSA dAtavyA / tataste sAdhavaH sarve'pi tasmin gRhe pratidinaM prathamataH prataraNabhizrAM gRhNanti / tatazca zayyAtarasya kAlAntareNa 'daurgatyaM' daridratA / anyeSAM ca sAdhUnAM ttraagmnm|tectN zreSThinaMvasatiM yaacnte|spraah-vidyte vasatiparaMna prayacchAmaH |saadhubhiruktHkiN kAraNaM na prayacchasi ? / sa prAha-'prataraNaM prathamadAtavyabhikSArupaM nAsti / sAdhavo bruvate-na kalapate'smAkaM prataraNaM grahItum / sa pratibrUte-'asAdhu' amaDgalamidaM yad mama gRhAt tucchairbhAjanairnirgacchanti / tatastasya sAdhubhiprajJApanA kRtA-AyuSman ! idameva bhavataH paramaM maGgalaM yadevaMsAdhUnAMvasatirupayujyate, anayA hi dattayA bhavatA sarvamapi bhakta-pAnAdikaMdattameva bhvti| itthaM prajJApitaH sa teSAM vasatiM pradattavAn / evaM durlabhA zayyA bhvti||ath vyavacchedadvAramAha[bhA.3549] thala deuliyA ThANaM, satikAlaM dagu daTTu tahiM gmnN| . . niggae vasahIbhaMjana, anne ubbhAmagA''uTTA / / Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 2, mUlaM - 63, [bhA. 3549 ] 319 vR- kasyApi grAmasya madhye sthalam / tatra ca grAmeNa militvA devakulikA kAritA / tatra sAdhavaH sthitAH / te ca tatroccatare devakule sthitAH 'satkAlaM' bhikSAyA dezakAlaM dRSTvA dRSTvA 'tatra' teSu kuleSu bhikSArthaM gacchanti, na caikamapi kulaM teSAM bhikSAM gRhNatAmuddharati / evaM ca nirvinnAH sarve'pi gRhasthAH / tato nirgateSu sAdhuSu 'vasateH' devakulikAyAstairbhaJjanam 'mA anyo'pyevamAgatya sthAsyati' iti / itazcAnyasminnIdhze sthalagrAme'nye kecana sAdhavo devakulikAyAM sthitAH / te ca bhagavanto nispRhAH bahirgrAmeSUdrAmakabhikSAcaryayA gacchanti svAdhyAyaparAzca tiSThanti / tataste gRhasthA AvRttAH sambhUya tAn sAdhUn nimantrayanti / sAdhavo bruvate -bAla-vRddhAdInAM kArye grahISyAmaH / evaM ghRtAdi durlabhadravyamapi sulabhaM bhavati, na ca zayyAyA vyavacchedo jAyate / gataM 'doSA vA ke tasya ?' iti dvAram / atha 'kAraNajAte kasmin kalpate ?' iti dvAramAha [ bhA. 3550 ] duvihe gelannammI, nimaMtaNe davvadullabhe asive / omodariya paose, bhae va gahaNaM anunnAyaM // vR- 'dvividhe' AgADhe anAgADhe ca glAnatve 1 tathA nimantraNe 2 durlabhadvaye 3 azive 4 avamaudarye 5 'pradveSe vA' rAjadviSTe 6 'bhaye vA' bodhikastenAdisamutthe 7, sAmpratamenAmeva vivRNoti[bhA. 3551] tiparirayamanAgaDhe, AgADhe khippameva gahaNaM tu / kajjammi chaMdiyA ghecchimo tti na ya beMti u akappaM // kR- 'triparirayaM' trIn vArAn paribhramaNaM tadanAgADhe glAnatve karttavyam / yadi tathApi glAnaprAyogyaM na labhyate tataH paJcakaparihANyA mAsalaghuprAptAH zayyAtarapiNDaM gRhNanti / AgADhe tu glAnatve kSiprameva grahaNaM kAryam / tathA zayyAtareNa 'bhakta-pAnamasmadRhe gRhNIta' evaM 'chanditAH' nimantritAH santa bhaNanti kArye samutpanne grahISyAma iti / na ca bruvate yuSmadIyaM bhaktapAnamasmAkaM na klpte|| [bhA. 3552] jaM vA asahINaM taM bhaNati taM deha tena je kajjaM / nibbaMdhe ceva saI, ghettUNa pasaMga vAreMti // vR- yad vA dravyaM tasya gRhe 'asvAdhInaM' nAstItyarthaH tad 'bhaNanti' yAcante ityarthaH / yathAamukaM dravyaM prayacchata tenAsmAkaM gurutaraM kAryam / atha zayyAtaro nirbandham atIvAgrahaM karoti tataH sakRd' ekavAraM gRhItvA bhUyaH prasaGgaM nivArayanti // [bhA. 3553 ] dullabhadavvaM va siyA, saMbhAraghayAdi gheppatI taM tu / oma'sive panagAdisu, jatiUNamasaMthare gahaNaM // vR-durlabhadravyaM vA sambhAraghRtAdikaM zayyAtaragRhe syAt, sambhAraH - bahudravyasaMyogastaThapradhAnaM ghRtaM sambhAraghRtam, AdizabdAt zatapAkatailAdi, tacca glAnAdinimittaM zayyAtaragRhe gRhyate / avamaudaryA'zivayorasaMstaraNe paJcakahAnyA yatitvA mAsalaghuprAptAH zayyAtarakule grahaNaM kurvanti // uvasamaNa paTTe, satyo vA jA na labbhate. tAva / [bhA. 3554] acchaMtA pacchannaM, geNhaMti bhae vi emeva // vR- pradviSTasya rAjJa upazamanArthaM tiSThantaH, yadvA rAjJA nirviSayA AjJaptAH santo yAvat tatra sArtho na labhyate tAvat pracchannaM tiSThantaH zayyAtarakule bhakta - pAnaM gRhNanti, mA paryaTato rAjA vA rAjapuruSA vA drAkSanniti kRtvA / bhayaM-bodhikastenAdiprabhavaM tatra bahirgrAmeSu bhikSAM gantuM na zakyate Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/63 svagrAme ca na labhyate ataH 'evameva' zayyAtarakule gRhNanti // atha 'kayA yatanayA grahItavyaH ?' iti dvAramAha'[bhA.3555] dikkhutto sakkhette, cauddisiM maggiUNa kddyogii| davvassa ya dullabhayA, sAgAriyasevaNA davve / / vR- 'svakSetre' sakrozayojanAbhyantare svagrAma-paragrAmayoH 'trikRtvaH' trIn vArAn catasRSvapi dikSu zuddhaM bhaikSaM durlabhadravyaM vA mArgayitvA yadi na prApnoti tataH 'kRtayogI' gItArtha 'dravyasya' zuddhabharakta-pAnAderdurlabhatAM matvA sAgArikadravyasya-zayyAtara piNDasya patisevanAM karoti ||ukt ekazayyAtara viSayo vidhiH / athAnekazayyAtaraviSayaM vidhimAha-- [bhA.3556] negesu piyA-puttA, savatti vaNie ghaDA vae ceva / eesiM nANattaM, vocchAmi ahaanupuvviie|| vR-anekeSu zayyAtareSvamI bhedAH-pitA-putrau sapalyo vA vaNijo vA ghaTA vA-goSThI vrajo vA-gokulam / eteSAM dvArANAM 'nAnAtvaM' vibhAgaM 'vakSyAmi' prarUpayiSyAmi yathAnupUrvyA // pratijJAtameva nirvAhayati[bhA.3557] pita-putta therae yA, appabhu dosA ya tammi u pautthe / . jehAtianunnavaNA, pAhuNae jaM vidhiggahaNaM // vR-yadi pitA putrazca dvAvapi prabhU tata ubhAvapi anujJApayitavyau / atha pitA sthavira iti kRtvA cazabdAt putro'pyatibAla iti kRtvA yadyaprabhustadA nAnujJApanIyaH / doSAzcAnujJApanAyAM niSkAzanAdayaH prabhukRtA bhavanti / atha sa prabhuH proSitastatastasyaiva yo jyeSThaH putra AdizabdAdanujyeSThAdayo vA teSAmanujJApanA kartavyA, prAghuNako vA yastasyAbhyarhitaH so'nujJApanIyaH / sarvatra yad vidhinA grahaNaM tadevAnujJAtaM bhagavadbhiAvidhineti // athainAmeva vyAkhyAnayati[bhA.3558] duppabhii piyA-puttA, jahi hoti pabhU tato bhaNai sabve / nAtikkamaMtijaM vA, apa va pa va taM puvvaM // vR-dviprabhRtayo'niyatAH pitAputrA yatra prabhavo bhavanti tatra sarvAnapi tAn militAn 'bhaNati' anujJApayati / yaM vA prabhumaprabhuM vA 'nAtikAmanti' nApramANayanti taM puurvmnujnyaapyti|| [bhA.3559] appabhu lahuo diya nisi, pabhunicchUDhe vinAsa garahA ya / asahINammi pabhummi u, shiinnjetttthaad'nnunvnnaa|| vR- yadyaprabhumanujJApayanti tato mAsalaghu / prabhuzca samAgato divA niSkAzayati caturlaghu / nizAyAM niSkAzayaticaturguru / rAtrau niSkAzitAH stena-zvApadAdibhirvinAzaM prApnuvanti / anyatra vasatimalabhamAnA lokato garhAmAsAdayanti, yathA-kiM yUyaM zobhanaiH karmabhirnirghATitAH ? vayamapi na prayacchAma iti / atha 'prabhuH' pitA na svAdhInaH kintu proSitaH tato yaH svAdhInaH jyeSThAdi putra AdizabdAdanujyeSThAdiko'pi yaH prabhuH so'nujJApayitavyaH / atha sarve'pi prabhavaH tato yugapat te sarve'pyanujJApanIyAH // [bhA.3560] pAhuNayaM ca pautthe, bhaNaMti mettaM va nAtagaM vA se| Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 2, mUlaM - 63, [bhA. 3560] taM piya AgatamettaM, bhAMti amueNa ne dinaM // - prabhau proSite sati prAghuNako yastasyAbhyarhitaH samAyAtaH taM vA mitraM vA tadIyaM 'jJAtakaM vA' svajanaM 'bhaNanti' anujJApayanti / 'taMca' prabhumAgatamAtrameva bhaNanti- 'amukena' yuSmanmitrAdinA asmAkamidaM gRhaM pradattam / sa cAmISTanAmagrahaNe kRte na nirghATayati // apramuviSayaM vidhimAha[ bhA. 3561] appabhuNA u vidine, bhAMti acchAmu jA pabhU etI / patte u tassa kahaNaM, so u pamANaM na te itare // vR- aprabhuranujJApito bhaNati ahaM na jAnAmi / tataH sAdhavo bhaNanti yAvat prabhurAgacchati' tAvad vayaM tiSThAmaH / evamanujJApitenAprabhuNA pratizraye yadA prabhuH prApto bhavati tadA tasyAgre yathAbhUtaM kathayitavyam / kathite ca sa dadAti vA niSkAzayati vA sa eva tatra pramANam, na 'te' pUrvAnujJApitAH'itare' aprabhavaH / evamuktena vidhinA yad vasatergrahaNaM tadevAnujJAtamiti // [bhA. 3562] iya esA'NutravaNAjataNA piMDo pabhussa U vajjo / sesANaM tu apiMDo, so vi ya vajjo duvihadosA // vR- 'iti' evamuktaprakAreNa eSA pratizrayAnujJApanAyAM yatanA proktA / atha zayyAtarapiNDapariharaNe yatanA'bhidhIyate yaH prabhuH sa zayyAtara iti kRtvA tadgRhe piNDo vaya: / 'zeSANAm' aprabhUNAm 'apiNDaH ' zayyAtarapiNDo na bhavati, paraM so'pi dvividhadoSAt' bhadrakaprAntakRtadoSaparihArArthaM varjanIyaH // gataM pitAputradvAram / atha sapatnIdvAram [bhA. 3563 ] ege mahAnasammI, ekkato ukkhitte sesapaDinIe / jeTThA anunnavaNA, pautthe suya jeTTha jAva pabhU / 11 321 vR- zayyAtare proSite sati yAstadIyAH palyastAsAM yad bhojanaM tatra caturbhaGgI-ekatra rAddhamekatra bhuktaM 1 ekatra rAddhaM viSvag bhuktaM 2 viSvag rAddhamekatra bhuktaM 3 viSvag rAddhaM viSvag bhuktam 4 / tatra "ege mahAnasammI enato' tti ekasmin mahAnase rAddhamekato bhuktamiti prathamabhaGgo gRhItaH / "ukkhittaM"ti ekata iti padamanuvarttate, ekataH- ekasmin sthAne 'utkSiptaM' mojanabhUmikAM nItaM bhuktamiti yAvat arthAdApannaM viSvag rAddham, etena tRtIyabhaGga upAttaH / dvitIya-caturthabhaGagau punaravarjanIyAviti kRtvA na gRhItau / "sesapaDinIe "tti yad ekatra rAddhamekatra bhuktaM tatra bhutazeSaM yadyapi zeSasapatnIbhi svagRhaM pratyAnItaM tathApi bhadraka-prAntadoSaparihArArthaM varjanIyam / tathA prabhau proSite tadIyA jyeSThabhAryA vasatimanujJApyate / atha sA na sutamAtA tato'nuSThA'pi yA putravatI / dvayorvA putravatyoryA jyeSThaputrA, yatputro vA prabhuH, yA vA svayaM gRhe 'prabhuH' pramANabhUtA sA anujJApanIyA / eSA cirantanagAthA | athainAmeva vivRNoti - [mA. 3564] tammi asAhI jeTThaputtamAyA va jA va se iTThA / aha puttamAya savvA, jIse jeTTho pabhU vA vi // vR- 'tasmin' gRhasvAmini 'asvAdhIne' asannihite jyeSThA bhAryA putramAtA vA yA vA "se" tasya gRhapateH 'iSTA' vallabhA sA vasatimanujJApanIyA / atha sarvA api putramAtaro'bhISTAzca tato yasyAH putro jyeSThastAmanujJApayanti / atha jyeSThaH putro na prabhuH tataH kaniSTho'pi yasyAH putraH 19 21 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 prabhuH sA anujJApayitavyA // piNDagrahaNe vidhimAha[bhA. 3565 ] bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/63 asahINe pabhupiMDaM, vajraMtI sesae tu bhaddAdI / sAhI jahi bhuMjai, sese vi u bhadda paMtehiM // vR- asvAdhIne gRhasvAmini yA tatpatnI prabhustasyAH piNDaM sAdhavo varjayanti / zeSasapatnIgRheSu zayyAtarapiNDaH paraM bhadraka-prAntakRtA doSA bhavanti atastAsAmapi piNDaH pariharttavyaH / atha svAdhInaH zayyAtaraH tato yasyA gRhe bhuGkte tatra zayyAtarapiNDa iti kRtvA varjayanti / zeSANyapi patnIgRhANi bhadraka-prAntadoSaparihArArthaM varjayanti // [bhA. 3566] ettha raMdhaNe bhuMjaNe ya vajreti bhuttasesaM pi / emeva vIsu raddhe, bhuMjaMti jahiM tu egatthA // vR- ekatra rAddhamekatra bhuktamityAdicaturbhaGgayAM yatraikatra randhanaM bhojanaM vA tatra bhuktazeSamapi varjayanti, prathamabhaGge ityarthaH / evameva viSvag rAddhe'pi yatraikatra bhuJjate tatra bhuktazeSamapi na gRhNanti, tRtIyabhaGge iti bhAvaH / evamasvAdhInabhartRkANAM vidhiruktaH / atha svAdhInabhartRkANAM yo vidhistamAha [bhA. 3567 ] niyayaM va aniyayaM vA, jahiM taro bhuMjatI tu taM vajjaM / sAsu vinaya giNhati mA chobhagamAdi bhaddAI // vR- niyataM vA aniyataM vA yatra zayyAtaro bhukke tad gRhaM varjanIyam / niyataM nAma-yadekasyA eva gRhe pratidinaM bhuGkte / aniyataM tu-vArakeNa sarvAsAmapi gRhe bhuGkte / zeSapatnIgRheSu yadyapi zayyAtarapiNDo na bhavati tathApi gRhNAti mA bhadraka-prAntakRtA chobhakAdayo doSA bhaveyuH / chobhakaHprakSepakaH taM zeSapatnIgRhe bhadrakaH zayyAtaraH kuryAt 'mama gRhe tAvadamI na gRhNanti aMta evamapi dattvA puNyamupArjayAmi' iti budhyA / yastu prAntaH sa dveSaM yAyAt- aho ! durddaSTadharmANo'mI, yadi bhadIyagRhe na kalpate tata etAsAM maddattopajIvinInAM gRhe kathaM kalpate ? iti pradviSTazca pratizrayAnniSkAzayet / / gataM sapatnIdvAram / atha vaNigdvAramAha [bhA. 3568 ] dosu vi avvocchinne, savvaM jaMtammi jaM ca pAuggaM / khaMdhe saMkhaDi aDavI, asatI ya dharammi so ceva // vR- ko'pi zayyAtarI dezAntaraM gantukAmo nagarAderbahi sthito varttate, tasya ca 'dvayorapi gRhayoH ' antargRhAd bahirgRha bahirgRhAccAbhyantaragRhe bhaktAdikamavyavacchinnaM yad AnIyate tanna kalpate / athAsau zayyAtarastataH sthAnAt prasthitaH tataH 'yAti' gacchati tasmin 'sarvaM' taddivasanItamanyadivasanItaM ca bhakta-pAnaM na kalpate / sarvamityukte mA bhUdatiprasaGga ityAzakuyAha yacca 'prAyogyaM' yatijanayogyam, eSaNIyaM prAsukaM cetyarthaH, "khaMdhe "tti skandhapradeze moTTAM kRtvA bahigrameSu vyavaharan zayyAtaraH sAdhUnAM dadhi- dugdhAdikaM dadyAt, "saMkhaDitti saGghaDI kurvan sAdhUnAmapi dadyAt, "aDavi"tti aTavIM vA kASThacchedanAdinimittaM gRhItazambalo gacchan sAdhUn dRSTvA tanmadhyAt teSAmapi dadyAt, eteSu triSvapi na kalpate / "asaI ya gharammi so ceva" tti yadi zayyAtaraH saputra-pazu- bAndhavo gRhe nAsti kintu dezAntaraM proSitaH tadA dezAntarasthito'pi sa eva zayyAtaro nAnya iti niyuktigAthAsamAsArthaH / athainAmeva virvarISurAha Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 2, mUlaM-63, [bhA. 3569] 323 [bhA.3569] niggamagAi bahi Thie, aMto khettassa vajae savvaM / bAhiM taddinanIe, sesesupasaMgadoseNa // vR-zayyAtaro vANijyena dezAntaraM gantukAmo nirgamakaH-prasthAnaM sa zubhamuhUrte kriyate ityAdikAraNena nagarAderbahirgatvA sakrozayojanakSetrasyAbhyantare bahirvA sthito bhavet / yadi 'antaH' kSetrAbhyantare sthitaH tadA 'sarvaM tadivasA-'nyadivasanItaM zayyAtarapiNDa iti kRtvA varjayet / athAsau kSetrA bahi sthitastatastaddivasanItaM zayyAtarapiNDaH, zeSadivasanItaMtuyat parivAsitaM yadvA tatraivopaskRtaM tanna zayyAtarapiNDaH, paraM tadapi 'prasaGgadoSeNa' 'mA bhadraka-prAntakRtadoSANAM prasaGgo bhavet' iti kRtvA na grahItavyam // [mA.3570]Thito jayA khettabahiM sagAro, bhattAdiyaM tassa dine dine y| - acchinnamANijjati nijjatI ya, gihA tadA hoti tahiM vi vaje // vR-yadA sAgArikaH kSetrAd bahi sthitastadA tasya bhaktAdikamavyavacchinnaM dine dine gRhAd bahirAnIyate bahisthAnAcca gRhaM nIyate tat sarvamapi tatra sthitasya tasya varjayet // [bhA.3571] bAhiM Thiya paThiyassa u, sayaM va saMpatthiyA u geNhati / tattha u bhaddagadosA, na hoti na ya paMtadosA u|| vR-zayyAtaraH kSetrAd bahi sthito yasyAM velAyAmagrato gantuMprasthitaH, svayaM vA sAdhavaH pUrNe mAsakalpe samprasthitAH tadA taddivasA-'nyadivasAnItaM sarvamapi prAyogyaM bhakta-pAnaM gRhNanti / kutaH ? ityAha-'tatra' tasyAM velAyAM gRhyamANe bhadrakadoSAH prAntadoSAzca na bhavanti, punargrahaNAbhAvAditi bhAvaH / / atha skandhapadaM saGghaDipadamaDavIpadaM ca vyAkhyAti- [bhA.3572] aMto bahi kacchauDiyAdi vavaharaMte pasaMgadosA u / deula-jannagamAdI, kaTThAda'DaviM va vcNte|| . vR-kSetrasyAntarbahirvA zayyAtaraH 'kakSApuTikAdi' kakSApradeze puTA yasya la kakSApuTikaHgRhItobhayamoTTAka ityarthaH, AdizabdAt kautupikAdibihiAmeSu vyavaharansAdhUnAM dadhidugdhAdikaM dApayati / tatra kSetrasyAntastaddinanItamanyadinanItaM ca zayyAtarapiNDaH / bahi punastaddivasanItaM zayyAtarapiNDaH, zeSadivasanItaM na zayyAtarapiNDaH, paraM bhUyaH prasaGgadoSAnna gRhyate / evaM devakulataDAga-yajJAdikAM saGkhaDIM kurvatA kASThAdinimittaM ca zambakaMgRhItvA'TavIM vrajatA kSetrAntardIyamAnaM zayyAtarapiNDaH / kSetrabahistaddivasanItaM zayyAtarapiNDaH, na dvitIyAdidivasanItam, paraM tadapi na grahItavyam, mA bhUyaH saGghaDikaraNamaTavIgamanaM vA sAdhUnAM dAnArthaM kArSIditi kRtvA / / atha 'gRhe asan sa eva zayyAtaraH' iti padaM vyAcaSTe[bhA.3573] muttUNa gehaM tu saputta-dAro, vANijamAdI jati kAraNehiM / sayaM va annaM va vaeja desaM, sejAtaro tattha sa eva hoti // kR-'muktvA' parityajya gehaM sAdhUnarpayitvetyarthaH saputra-dAraH zayyAtaro vANijyAdibhikAraNairyadi svakamanyaM vA dezaM vrajati tatrApi sa eva zayyAtaro bhavati, na punardUradezAntarasthitatvAt tasya zayyAtaratvamapagacchatIti / / gataM vaNigdvAram / ghaTAdvAramAha [bhA.3574] mahatara anumahatarae, laliyAsaNa kaDuadaMDapatie y| Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/63 etehi pariggahiyA, hoMti ghaDAto tadA kAle || vR- mahattaro'numahattarako lalitAsanikaH kaTuko daNDapatikazceti, etaiH paJcabhi parigRhItAstadA pUrvakAle 'ghaTAH' goSThayaH 'bhavanti' babhUvurityarthaH / / athAmUneva mahattarAdIn vyAkhyAnayati[ bhA. 3575 ] savvattha pucchaNijjo, tu mahataro jeTThamAsaNa dhure ya / tahiyaM tu asannihie, anumahatarato dhure ThAti // vR- yaH 'sarvatra' sarveSu goSThikAryeSUtpadyamAneSu sarvairapi goSThipuruSaiH pracchanIyaH, yasya ca jyeSThaM bRhattaramAsanam, 'dhuri ca ' sarveSAmAdau sthApyate sa mahattaraH / tataH 'tasmin' mUlamahattare' sannihite yastatra sarvairapi pracchanIyaH 'dhuri ca' prathamaM tiSThati so'numahattaraH // [bhA. 3576 ] bhoyaNamAsaNamiTTaM, lalie parivesiyA duguNabhAgo / kaDuo u daMDakArI, daMDapatI uggame taM tu // vR-yasya bhojanamAsanaM ca 'iSTam' manobhirucitaM kriyate, pariveSikA ca strI tasyAbhISTA kriyate, bhojanasya dviguNo bhAgo dIyate sa lalitamazanamAsanaM vA'syeti vyutpattyA tvalitAzaniko lalitAsaniko vA / aparAdhApannasya goSThikasya yo daNTaparicchedakArI sa kaTuko bhaNyate / yaH punastaM daNDamudgamayati sa daNDapati / eteSAM mahattarAdInAM yad devakula- sabhAdikaM tasya kathamanujJApanA vidheyA ? ityAha [bhA. 3577] ullomA'NutravaNA, appabhudosA ya ekkao paDhamaM / TThAdi anunnavaNA, pAhuNae jaM vihiggahaNaM // bR- mahattarAdikramamullaGghya yadi ullomaM pratIpakrameNAnujJApanAM karoti tadA mAsalaghu, 'aprabhudoSAzca' niSkAzanAdayo bhaveyuH, ataH sarve'pyekato militAH prathamamanujJApanIyAH / atha sarve militA nAvApyante tato jyeSThamahattarasya, tadabhAve yathAkramamanumahattarAdInAmanujJApanA vidheyA / atha mahattarAdInAmeko'pi gRhe na prApyate tato yasteSAmabhyarhitaH prAghuNakastamanujJApayanti / evaMvidhena vidhinA yadupAzrayasya grahaNaM tadevAnujJAtam, nAvidhigrahaNam // amumevArthaM sphuTataramAha[bhA. 3578 ] ulloma lahU diya nisi, tenekkahi piMDie anunnavaNA / asahINe jeTThAdi va, jai va samANA mahataraM vA // vR-yadi 'ullomaM' mahattarAdikramavyatyAsenAnujJApayanti tadA mAsalaghu / tenaikatra 'piNDitAnAM militAnAM paJcAnAmapyanujJApanA karttavyA / atha sarve'pi militA asvAdhInAH na prApyante ityarthaH tato jyeSTha - mahattarAdigRheSu gatvA anujJApanA vidheyA / 'yati vA' yAvataH triprabhRtIn tatra sataHsvAdhInAn pazyanti tAvatAmanujJApanAM kurvanti / mahattaraM vA ekamapyanujJApayanti, tasya pramANabhUtatayA sarveSAmanatikramaNIyatvAt / / gataM ghaTAdvAram, vrajadvAramAha - [bhA. 3579 ] bAhiM dohaNavADaga, duddha-dahI-sappi-takka-navanIte / Asannammi na kappati, paMca para upparaM vocchaM // vR- kasyApi zayyAtarasya sambandhI grAmAd bahirgavAM dohanavATako bhavet, tasmin dugdhadadhisarpistakra-navanItAkhyAni paJca 'padAni' dravyANi bhavanti / etacca dravyapaJcakam 'Asanne' kSetrAbhyantare dIyamAnaM na kalpate, zayyAtarapiNDatvAt / athaitAni dugdhAdIni kSetrasya 'upari' Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 uddezaka : 2, mUlaM-63, [bhA. 3579] bahirvartante tatastadviSayaM grahaNavidhimahaM vakSyAmi // pratijJAtameva nirvAhayati[bhA.3580] nijaMtaM mottUNaM, vAraga bhati divasae bhave gahaNaM / chinnaM bhatIya kappati, asatI ya dharammi so ceva // vR-gokulAd dugdhAdipaJcakaM zayyAtaragRhe yad nIyate sa zayyAtarapiNDo bhavati, atastad dugdhAdikaM nIyamAnaM muktvA yadanyat tatraiva gokule paribhujyate tanna bhavati zayyAtarapiNDaH, paraM tadapi bhadraka-prAntadoSaparihArArthaMna gRhyate / yasmin punardivase 'bhRtakasya gopAlasya vArakastasmin dugdhAdikaM zayyAtarapiNDo na bhavati,paraM zayyAtarasyApazyato grahaNaM bhaved na pazyataH / tathA bhRtirnAma-gopAlakasya dugdhacaturthabhAgAdi paribhASitA divasadaivasikI vRtti tayA chinnaM vibhaktaM yad dugdhAdikaM tad gopAlasatkamiti kRtvA kalpate grahItuM yadi zayyAtaro na pazyati / tathA yadi sAdhUnAM zayyAM samarpya zayyAtaraH saputra-dAro vajikAyAM gacchet tato gRhe|vidymaano'pi sa eva zayyAtaro bhavati // athAsyA eva viSamapadAni vivRNoti[bhA.3581] bAhirakhette chinne, vAragadivase bhatIya chinne y| so una sAgaripiMDo, vajjo puna diDhi bhaddAdi / / vR-sakrozayojanakSetrasya bahiryazchinno vibhAgaH zayyAtaragRhe na nIyate, gopAlakavArakadivase vA yaH sarvo'pi doho gopasatkaH, pratidivasalabhyo vA bhRtyA chinno yo dugdhacaturthabhAgAdirUpo vibhAgaH sa eSa sarvo'pi sAgArikapiNDo na bhavati, paraM 'bhadraka-prAntakRtA doSA dRSTe sati mA bhUvan' iti kRtvA zayyAtarasya pazyataH so'pi vrjniiyH||ath yaduktaM sUtre-"egaMtattha kappAgaM ThavaittA avasese nimvisijjA" tadetad vibhAvayiSurAha[bhA.3582] egaM Thave nivisae, dosA puna bhaddae ya paMte ya / nissAe vA chubhaNaM, vinAsa garahaM va paavNti|| vR-yadyanekeSu zayyAtareSu niSkAraNe ekaM sAgArikaM sthApayanti zeSAn 'nirvizanti' upabhuJjate tato bhadraka-prAntaviSayA doSA bhavanti / bhadrako nirvizyamAnazayyAtarasya nizrayA tadIya-bhaktapAnamadhye prakSepaM kuryAt, 'mama gRhe tAvadamI na gRhNanti ato madIyamidaM bhavadbhi saMyatAnAM dAtavyam' iti kRtvA / yastu prAntaH sa eka eva sthApyamAnaH pradveSaM yAyAt, pradviSTazca vasaterniSkAzanaM kuryAt, niSkAzitAzca stena-zvApadAdibhirvinAzaM lokAd vA garhAmAsAdayanti / kAraNe punarekamapi sthApayanto nirdoSAH / / katham ? ityAha[bhA.3583] saDDehi vA vi bhaNiyA, ega ThavettANa nivise sese / gaNadeulamAdIsu va, dukkhaM khu vivajiuM bhugaa|| . vR- vAzabda utsargapade tAvanna kalpate ekaH sAgArikaH sthApayitum, dvitIyapade tu kalpate'pItyasyArthasya sUcanArthaH / ye zrAddhAH-sAdhusAmAcArIkovidAstaiH sAdhavo bhaNitAHAryA ! ekaM zayyAtaraM sthApayitvA zeSAn nirvizata, mA sarvAnapi pariharata / evamuktA ekaM sthApayitvA zeSAn nirvizanti / athavA gaNasya-bahujanasamUhasya sAmAnye devakula-sabhAdau sthitA anuktA apyekaM sthApayitvA zeSAn nirvizanti / kutaH ? ityAha-'duHkhaM' duSkaraM tatra bahUn varjayitum / / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 [ bhA. 3584 ] giNhaMti vAraeNaM, anuggahatthIsu jaha ruI tesiM / pakkanaparImANaM, saMtamasaMteyare davve // vR- yadvA te sarve'pi zayyAtarA anugrahArthinaH tato yathA teSaM rucirupajAyate tathA vArakeNa gRhNanti / tatra ca pakke - upaskRte anne parimANaM jJAtavyam - kiM parimitAnAmupaskriyate ? utAparimitAnAm ? iti / tadapi dravyaM tasya gRhe tatra deze vA 'sad' vidyamAnam ? uta 'asad' avidyamAnam ? / yadi pUrvapariNAmena sad dravyamupaskurvanti tadA kalpate, anyathA bhajanIyam / evaM tasya zayyAtarasya dravye samyagupayogo dAtavyaH // mU. (64) no kappai niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA sAgAriyapiMDa bahiyA anIhaDaM saTTha paDiggAhittae / bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/63 mU. (65) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA sAgariya piMDa bahiyA anIhaDaM asaMsaThThe paDiggAhettA // [bhA. 3585 ] aMto nUna na kappai, kappai nikkhAmivo hu mA evaM / patteya vimissaM vA, piMDaM geNhejja' to suttaM // vR- nUnam ' antaH' gRhAbhyantare zayyAtarapiNDo na kalpate, gRhAd bahirniSkrAmitastu klpte| evaM vicintya mA 'pratyekam' asaMsRSTaM 'vimizraM vA' saMsRSTaM piNDaM gRhNIyAt, ata etat sUtramArabhyate / vakSyamANasUtradvayasyApyayameva sambandho draSTavyaH // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA sAgArikapiNDaM bahirvATakAd 'anirhatam' aniSkAmitam 'asaMsRSTaM vA' anyadIyapiNDaiH sahAmIlitaM 'saMsRSTaMcA ' anyadIyapiNDaiH samaM mIlitaM pratigrahItumiti sUtrArthaH / / atha bhASyavistaraH [bhA. 3586 ] vADagadeuliyAe, icchA deMtammi gahaNa taha ceva / nIsamaNIsaTTe, gahaNA - SgahaNe ime dosA // vR-zayyAtaravATakasya madhye kAcid devakulikA tasyA yad vAnamantaraM tadarthaM vATakavAstavyA agAriNaH saGghaDIM kurvanti / tatra ca bhikSAcarebhyo dAtuM teSAmicchA samajani / tato vATakavAstavyajane 'dadati' dAtumupasthite grahaNaM tathaiva mantavyaM yathA pUrvasUtre abhihitam / tathA nisRSTaM nAma-yad valyAdikaM vAnamantarasya niveditam, anisRSTaM tu tadviparItam, tayorgrahaNe'grahaNe ca 'amI' vakSyamANA doSA bhavantIti saGgrahagAthAsamAsArthaH / / athainAmeva vivRNoti - [bhA. 3587] uppattiyaM vA vi dhuvaM va bhojaM, tasseva majjhammi u vADagassa / amissite sAgaricollagammi, annehiM so ceva u tassa piMDo // vR- 'tasyaiva' sAgArikasatkasya vATakasya madhye vAnamantaramuddizya 'bhojyaM' saGghaDirbhavet, taccautvattikaM yA svAd dhruvaM vA / autpattikaM nAma-parvatithimantareNAkasmikam / dhruvaM tu-parvatithibhAvi, yathA navamyAM dazamyAM vA / tatrAnyaizcollakaiH samamamizrito yaH sAgArikacollakastasmin saGghavyAM dIyamAne sa eva tasya zayyAtarasya piNDo bhavati // asya niveditasyAniveditasya vA grahaNe tAvadime doSAHbhaddo tannIsAe, paMto gheppaMte davaNaM bhaNai / [bhA. 3588] Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 2, mUlaM- 65, [bhA. 3588 ] 327 aMtoghare na icchaha, iha gahaNaM duTThadhammo tti / / vR- yaH sAgAriko bhadrakaH saH 'tannizrayA' vAnamantaranivedanAvyAjenAnyadapyAtmIyamAhArajAtaM tatra prakSipet / yastu prAntaH sa tathA gRhyamANaM dRSTvA bhaNati 'antargRhe' gRhAbhyantare dIyamAnaM madIyaM piNDaM necchatha, iha punarevaM dIyamAnasya grahaNaM kurutha, aho ! duSTadharmANo yUyamiti / tathaitaddoSabhayAnna gRhNanti tataH kiM bhavati ? ityAha [bhA. 3589] tesu agiNhaMtesu ya, tIse parisAe evamuppaje / kojAi kiM ete, sAhU ghettuM na icchaMti // vR- 'teSu' sAdhuSu taM zayyAtarasatkaM nivedanApiNDamagRhNAneSu 'tasyAH' saGghaDikAriNyAH parSada evaM cintA samutpadyate, yathA-'ko jAnAti' ko nAmAmumarthaM samyag vetti kim 'ete' sAdhava idaM zayyAtarasatkamAhArajAtaM grahItuM necchanti ? | [bhA. 3590 ] nUnaM se jAti kulaMva gottaM, AgaMtuo so ya tahiM sagAro / bhUNagha'soyaM va tato evi, jaM amha icchaMti na sejadAtuM // vR- nUnaM "se" tasya zayyAsvAmino jAnantyamI kulaM vA gotraM vA, yathA'yaM nIcakulotpanno hInagotro veti / sa ca sAgArikaH 'tatra' grAmAdAvAgantukaH ato na tadIyaM kulAdi tatra ko'pi vetti / yadvA te gRhasthAzcintayeyuH - 'bhrUNaghnaH' bAlamArako'yaM zaucaM vA zucisamAcAratArUpamasya nAsti, tata etadIyaM piNDaM tyaktvA yadamI asmAkaM collakaM grahItumicchanti, na zayyAdAtuH sambandhinam / / tataH sAgArika itthaM cintayet [bhA. 3591] obhAmio nehi savAsamajjhe, caMDAlabhUto ya kato imehiM / gehe vi nicchaMti asAdhudhammA, ato paraM kiM va karejja annaM // vR- apabhrAjito'ham 'amIbhi' zramaNakaiH 'svavAsamadhye' svakIyasahavAsijanamadhye, cANDAlabhUtazca kRto'hamamIbhirmuNDaiH, gehe'pi ca madIye necchantyamI asAdhudharmANaH piNDaM grahItum, ataH paraM kiM vA mama 'anyad' aparaM kuryu ? yat karttu yogyaM tadamIbhi kRtamiti bhAvaH // tatazca[bhA. 3592]rAo diyAvA vi hu necchubhejjA, egassa' NegANa va sejjachedaM / advANa niMtA va alaMbhe jaMtU, pAveja taM vA vi agiNhamANA || vR- rAtrau vA divA vA sAdhUn pratizrayAd niSkAzayet / 'ekasya vA' tasyaiva gacchasya 'anekeSAM vA' bahUnAM gacchAnAM zayyAdAnavyavacchedaM kuryAt / tato'dhvani vahamAnA nirgacchantovA sAdhavastadIyadoSeNa vasatimalabhamAnA yatparitApanAdikaM prApnuyuH tat te zayyAtaracollakamagRhNAnAH prApnuvanti, tanniSpannaM teSAM prAyazcittamiti bhAvaH / / evamasaMsRSTapiNDaviSayA doSA uktAH / atha saMsRSTapiNDaviSayAnAha [bhA. 3593] saMsassa u gahaNe, tahiyaM dosA ime pasajaMti / tannIsAe abhikkhaM, saMkhaDikArAvaNaM hojjA / / vR- yadyanyadIyacollakaiH saMsRSTaM sAgArikapiNDaM gRhNanti tadA tatraite doSAH prasajanti-'tannizrayA' 'yadyanyadIyapiNDasaMsRSTo madIyaH piNDo amISAM kalpate tata itthaM kRtvA bhUyo bhUyo dApayiSyAmi' ityAlambanena vATakavAstavyajanairabhIkSNaM saGghaDIkArApaNaM bhavet // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/65 [bhA.3594]ala'mha piMDeNa imeNa ajjo !, bhujo na Aneti jahesa itthaM / sAhU na icchaMti imassa dosA, amhe vi vajjemuna ko vi esa // vR-atha bhUyo yathaiSa sAgAriko'tra piNDaM nAnayatItyevamarthaM sAdhavo gRhasthAn bruvate-AryA! alamasmAkamanena saMsRSTapiNDeneti / tataste'gAriNazcintayeyuH-asya sAgArikasya doSAd yadi sAdhavo'muM piNDaM necchanti tato vayamapi dAna-grahaNAdivyavahAramanena saha varjayAmaH, yato na ko'pyeSa vizeSato jJAyate, AgantukatvAt // [bhA.3595]agammagAmI kilibo|'haa'yN, boTTI va hujjA se suNAdiNA vaa| dosA bahU tena jahiM sagAro, piMDaM nae tattha u nAbhigache / vR-athavA'yamagamyagAmI 'klIbo vA' napuMsakaH kila bhaviSyati, 'boTTI vA' viTTAlanA "se" tasya zayyAtarapiNDasya zunakAdinA kRtA bhavet / evamAdayo bahavo doSA yato bhavanti tena yatra saGkhaDIkaraNe sAgArikaH svakIyaM piNDaM nayati tatra prathamata eva naivAbhigacchet / / mU. (66) no kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA sAgArayapiMDaM bahiyA nIhaDaM asaMsarlDa pddiggaahitte| mU. (67) kappainiggaMthANa vA niggaMthINa vA sAgAriyapiMDaMbahiyA nIhaDaM saMsaddhaM pddiggaahitte|| vR-asya vyAkhyA prAgvat / navaraM sAgArikapiNDo vATakAd bahirniSkAmito'pi 'asaMsRSTaH' anyapiNDaiH samamamIlito na kalpate, saMsRSTastu kalpate iti // atha bhASyam[bhA.3596] bahiyA u asaMsaTTe, dosA te ceva mottu saMsaha / saMsaThThamaNunnAyaM, pecchau sAgArito mA vA // vR-sAgArikavATakAd bahirniSkAmite asaMsRSTe gRhyamANe 'ta eva' pUrvasUtroktA bhadrakaprAntadoSAH, paraM muktvA saMsRSTam, tatra doSA na bhavantIti bhAvaH / ata eva yad vATakAd bahirniSkrAmitaM saMsRSTaM tadatra sUtre'nujJAtam, sAgArikaH pazyatu vA mA vA / idaM purastAd vyaktIkariSyate // [bhA.3597] nIsaTTamasaMsaTTho, vi apiMDo kimu parehiM sNsttttho| appattiyaparihArI, sagAradiTuM pariharaMti // vR- nisRSTo nAma-bahirniSkAzya vAnamantarasya niveditaH, yasya vA yAcakAderAya niSkAzitastasmai pradattaH, sa yadyapyanyaizcollakairasaMsRSTastathApi 'apiNDaH' na sAgArikapiNDaH, kiM punaH 'paraiH' anyaizcollakaiH samaM saMsRSTaH ? sa sutarAM sAgArikapiNDo na bhavatItyarthaH, paramaprItikaparihAriNaH santaH sAgArikadRSTaM tamapi pariharanti // idameva sApavAdamAha[bhA.3598] addiTThassa u gahaNaM, asatI tavvajitena diTThassa / diDhe va patthiyANaM, gahaNaM aMto va bAhiM vA // vR-prathamaM sAgArikeNa sakuTumbenAddaSTasya, tataH "asai"tti saMstaraNAbhAve 'tadvirjitena' tamekaM sAgArikaM varjayitvA zeSakuTumbena ddaSTasya saMsRSTapiNDasya grahaNamanujJAtam / atha te sAdhavo grAmAntaraM prasthitAH tataH sAgArikeNApi ddaSTasya saMsRSTasya vA asaMsRSTasya vA vATakasyAntarvA bahirvA sarvatra grahaNamanujJAtam, punargrahaNAbhAvena bhadraka-prAntadoSANAmabhAvAt / / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 uddezaka H 2, mUlaM-67, [bhA. 3599] [bhA.3599] pAhuNagA vA bAhiM, ghettumasaMsaTTagaM ca vaccaMti / aMto vA ubhayaM pI, tattha pasaMgAdao natthi / / vR-athavA prAghuNakAH sAdhavaH kecit tatra samAyAtAH, teca taMgrAmaM vyatItyAgrato gantukAmAH vATakAd bahirniSkrAmitaM nisRSTamanisRSTamapi gRhItvA samuddizya ca vrajanti / tadabhAve 'antaH' vATakAbhyantare vartamAnamubhayamapi prAghuNakAH sAdhavo gRhNanti, prathamaM saMsRSTaM tdpraaptaavsNsRssttmpiityrthH| kutaH ? ityAha-'tatra' evaMvidhe prAghuNakAnAM grahaNe prasaGgAdayo doSAH bhadraka-prAntakRtAH punargrahaNAbhAvAnna santi / prasaGgo nAma-tannizrayA bhUyaH saGkhaDIkArApaNam, AdizabdAd niSkAsanAdiparigrahaH / / atha "saMsaTThamaNunnAyaM" ityAdipadAnAM bhAvArthaM gAthAtrayeNAha[mA.3600] jo u mahAjanapiMDena melito bAhi saagriypiNddo| tassa tahiM apabhuttA, na hoti diDhe vi aciyattaM // vR-yastu sAgArikapiNDo mahAjanapiNDena saha vATakAd bahirmIlitaH sa sAdhUnAM kalpate / kutaH? ityAha-'tasya' sAgArikasya tatrAprabhutvAd mahAjanasyaiva ca prabhutvAd ddaSTe'pi sAgArikasya nAprItikaM bhvti|| [bhA.3601] jaMpuna tesiM ciya bhAyaNesu avimissiyaM bhave davvaM / taM dissamANa gahiyaM, karejja appattiyaM pbhunno|| . vR- yat punardravyaM 'teSAmeva' zayyAtaramAnuSANAM bhAjaneSu 'avimizritam' asaMsRSTaM bhavati tad dRzyamAnaM gRhItaM sat 'prabhoH' zayyAtarasyAprItikaM kuryAd ato na grAhyam // [bhA.3602] jaMpuna tena adiDhe, dughANa gahaNaM tu hota'saMsaTTe / tahiyaM tAni kadhijjA, na yAvi na ya AyarA tattha // vR-yat punaH 'tena' sAgArikeNASTasyAsaMsRSTasyApi "dughANe" durbhikSe saMstaraNAbhAvAd grahaNaM kriyate tatra 'tAni' zayyAtaramAnuSANi gatvA zayyAtarasya kathayeyurna vA; kathite'pi na ca' naiva 'tatra' durbhikSe zayyAnarasya tathAvidha Adaze bhavati, yena bhUyaH saGkhaDIM kuryAditi bhAvaH / / mU. (68) khalu niggaMtho vA niggaMthI vA sAgAriyapiMDaM bahiyA nIhaDaM asaMsaTTha saMsarTa karei, kareMtaM vA sAijai, se duhao vIikkamamANe Avajjai cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugghAiyaM / / vR-yaH khalu nirgrantho nirgranthI vA sAgArikapiNDaM bahirnirgatamasaMsRSTaM saMsRSTaM karoti, kurvantaM vA khAdayati' kArayati kurvantamanumanyatevetyarthaH, saH 'dvidhA' laukika-lokottarikabhedA dviprakArAM maryAdAM vyatikrAman Apadyate cAturmAsikaMparihArasthAnamanuddhAtikam, caturo gurumaasaanityrthH| eSa sUtrasaGkepArthaH / / atha bhASyavistaraH[bhA.3603] saMsaTThassa u karaNe, cauro mAsA havaMta'nugdhAtA / ANAdiNo ya dosA, virAdhanA saMjamA-''dAe / vR- asaMsRSTamasmAkaM grahItuM na kalpate iti kRtvA yadi saMsRSTaM karoti, tuzabdasyAnuktasamuccayArthatvAt kArayati vA kurvantamanumodayati vA, tatazcatvAro mAsA anuddhAtAH prAyazcittaM bhavati, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA / / - [bhA.3604] sayameva u karaNagmI, udagapphusa bhaMDaNuNhavaNa paMte / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/68 tenA cArabhaDA vA, kammabaMdhe psjjnnyaa|| vR-svayameva karaNetAvadime doSAH-'saMyatenAzucinA spRSTamidaM bhAjanam' iti vicintya udakena sparzanaM-prakSAlanam, tathA 'kimasmadIyAni bhAjanAni spRzasi ?' iti bhaNDanaM' kalaham, "uNhavaNa" tti teSAM bhAjanAnAmagnikAyenAGgAraNam,etAni prAntaH saGkhaDikAriNaH kurvanti / tathA 'stenAH' caurAH 'cArabhaTAH' rAjapuruSAete tatrAgatya taM saMyatasaMsRSTaM piNDaM apahareSuH, tatazca karmabandhasya prasajanA bhavati yAvadasau saMyato bhUyo nAvartate / kiJca[bhA.3605]bhiMdejja bhANaM daviyaM va ujjhe, Dajjhejja uNheNa kaDI va bhujje / saMsattagaM taM va jahiM va chubbhe, virohi davvaM va jahiM va chaDDe / / vR-saMyataH sAgArikapiNDamanyatra prakSipan tad bAjanaM pramAdato bhindyAt, tatra pazcAtkarmA'nyapravAhanAdayo doSAH / yadvA tatra bhAjane yad 'dravyaM' zAli-dAlyAdi tad anyatra saJcArayan 'ujjhet' parityajet / athavA tadravyamatIvoSNaM tenAsau dahyeta, kaTI vA tathAkurvato 'bhujyeta' vakrIbhavet / yatra vA'sau sAgArikapiNDaM prakSipati 'tad' dravyaM 'saMsaktaM' jantusaMsaktiyuktam, tataH saMyamavirAdhanA / virodhI vA tad dravyam, prakSepaNIyadravyeNa saha bhujyamAnaM rogAdivikArakArakamityarthaH, tatrAtmavirAdhanA / 'yatra vA' bhUbhAge tad dravyaM prakSipan pramAdataH chardayati tatra SaTkAyavirAdhanA // atha "tenA cArabhaDA vA, kammabaMdhe psjjnnyaa||" iti vyAcaSTe- . [bhA.3606]taM tena chUDhe tahigaM ca pattA, tenA bhaDA ghoDa kukammigA ya / Asatta nAma'hita Au maMsA, na jinna'nAdesa na jA viuTTe // vR. 'tad' dravyaM tena' saMyatena 'tatra' bhAjane prakSiptam, tatra ca prAptAH 'stenAH' caurAH 'bhaTAH' rAjapuruSAH 'ghoTAH' paJcAlacaTTAH 'kukarmiNazca' kukarmakAriNaH ete tad bhAjanamutkRSTazAlidAlyAdidravyabhUtamapahatya gaccheyuH / tatra kecidAcAryadezIyA bruvate-yAvat teSAmAsaptamaM kulamanuvartate tAvat tasya saMyatasya karmabandhaH / apare-teSAM yAvad nAma-gotramanuvartate / anye-yAvat teSAmasthIni santi / apare punarAhuH-yAvat te AyurdhArayanti / eka bhaNanti-yAvat teSAM tadravyAbhyavahArapratyayo mAMsopacayaH / anye tu bruvate-yAvat teSAM tad bhaktaM bhuktaM sad nAdyapi jIrNaM tAvat pratisamayaM tasya karmabandhaH / sUrirAha-ete sarve'pyanAdezAH / siddhAntapakSaH punarayam-yAvadasau saMyataH 'na vyAvarttate' na tasmAt sthAnAdAlocanApradAnAdinA pratikrAmati tAvat karmabandho mntvyH||kinyc[bhaa.3607] nicchaMti va marugAdI, obhAvaNa jaMca aMtarAyaM tu| kujjA va pacchakamma, pavattaNaM ghAya baMdhaM vA // vR-saMyatena spRSTamiti kRtvA tad bhaktaM marukAdayo bhoktuM necchanti / tatazca 'aho ! amI azucayo yaiH spRSTamanamucchiSTamiti kRtvA brAhmaNAdayo na bhuJjate' iti mahatI sAdhUnAmapabhrAjanA syAt / yaJca marukAdInAM tadbhaktamabhuJjAnAnAmantarAyaM tanniSpannaM prAyazcittam / pazcAtkarma vA sa gRhapati kuryAt, marukAdibhojanArthaM bhUyo'pyabhinavaM bhaktapAkaM kArayediti bhAvaH / yadvA 'sAdhubhiridaM pavitrIkRtam' iti matvA bhadrakAstasyAnnAdeH svagRhe pravartanaM kuryu / atha te prAntAstato ghAtaM vA bandhaM vA kupitAH santaH saMyatAnAM kuryuH / / ete tAvat svayaM karaNe doSA abhihitAH / atha svayaM saMsRSTaM kurtumasamarthI anyaiH kArayanti yo vA ko'pyanyaH prakSipati tamanumodayanti tata ime doSA Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 2, mUlaM-68, [bhA. 3608] 331 [bhA.3608] kArAvaNamannehiM, anumodana umhamAdiNo dosaa| duvihe vatikkammiM, pAyacchittaM bhave tivihaM / / vR-anyaiH kArApaNe kurvato vA anumodane uSmAdayo doSA bhvnti| uSmA nAma-tenAtyuSNadravyeNa tasya agAriNo hastAdau paritApaH, AdizabdAd yadIyaM dravyamasau tatra prakSipati sa tena sahAsaGgharDa kuryAt-kasmAnmadIyaM spRzasi? iti / evamAdayo doSAH / atraca 'dvividhe vyatikrama' laukikalokottarikamaryAdAtikramarupe prAyazcittaM trividhaM bhavati / tatraikaM svayaM karaNe, dvitIyaMkArApaNe, tRtIyamanumatAviti / / idamevottarArddha vyAcaSTe[bhA.3609] louttaraM ca meraM, aticaraI loiyaM ca melNto| ahavA sayaM parehi ya, duviho tu vatikkamo hoti // vR-sAgArikacollakamitareSAM collakaiH samaM mIlayan 'lokottarikI maryAdAM' "na kalpate sAgArikapiNDo'saMsRSTaH saMsRSTaH kartum" iti bhagavadAjJAlakSaNAM "laukikI ca' 'na mIlanIyA asmAkaM collakAH' ityevaMrupAM maryAdAm 'aticarati' atikrAmatItyarthaH / athavA svayaM karaNaM paraizca kriyamANasya khAdanamityevaM dvividho vyatikramo bhavati / / [bhA.3610] paThamillugammi ThANe, dohi vi gurugA taveNa kAleNa / . bitiyammi ya tavagurugA, kAlaguru hoti tatiyammi / vR-tatra 'prathamasthAne' svayaMkaraNalakSaNe catvAro guravo dvAmabhyAmapi gurukAH, tadyathA-tapasA kAlena ca / 'dvitIye' kArApaNe ta eva catvAro guravastapogurukAH / 'tRtIye' anumodanAlakSaNe sthAne ta eva caturgurukAH kAlaguravo bhavanti // kiJca[bhA.3611] amhaccayaM chUDhamiNaM kimaTThA, taM kena utte kahite jtiihiN| . te ceva toyAdi pavattaNA ya, asiTTha tene va asaMkhaDAdI / vR-asmadIyaM tadidaM kimartha kenAnyatra prakSiptam ?, ityaM samaDikaribhi sAkSepamukte rakSapAlo bravItI-yatibhiridamekatra mIlitam / evaM kathite sati ta eva toyAdayaH' udakasparzana-bhaNDanAdayo doSAH / atha te bhadrakAstataH 'sAdhuhastena pavitrIbhUtamidam' iti matvA pravartanaM kuryu / athAsau rakSapAlo na kathayati tataH 'aziSTe' akathite 'tenaiva' rakSapAlena samamasaGkhaDaM kuryu, AdizabdAd vadhaM vA bandhaM vA te tasya kurvanti / yata ete doSA ato nAsaMsRSTaM saMsRSTaM kartavyaM kArayitavyaM kriyamANamanumodayitavyaM ceti // atha dvitIyapadamAha[bhA.3612] addhANaniggayAdI, pavisaMtA vA vi ahava omammi / anumodaNa kArAvaNa, pabhunikkhaMtassa vA karaNaM // vR-adhvano nirgatA AdizabdAd azivAdivinirgatA adhvani vA pravizanto'thavA'vamaudarye vartamAnAH saMsRSTaM piNDaM kurvantaH prathamamanumodanaM tataH kArApaNamapi pratisevante / yo vo prabhuHbalavAn rAja-gaNasammato vA niSkAntaH-pratipannadIkSastasya svayamapi karaNaM bhavatIti saGgrahagAthAsamAsArthaH / atha vistarArtho'bhidhIyate-te sAdhavo viprakRSTAdadhvano nirgatAstaM vA pravizanto'kmaudarye vA anyatra paryAptamalabhamAnAstat sAgArikasatkaM dravyaM strigdhaM zarIropaSTambhakaM matvA prathamaMtAvadanyaM saMsRSTaM kurvantamanumodayanti / athAnyaH saMsRSTaM kurvanna prApyate tataH kaaryeyurpi|| Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/68 katham ? ityAha[bhA.3613] purANa sAgaM ca mahattaraM vA, annaM va goheMti tahiM ca choDhuM / sAgArio vA vi vigovito jo, sa piMDamannesu tu sNddhaati|| vR- 'purANaM' pazcAtkRtam, tadaprAptau pratipannANuvrataM zrAvakam, tadabhAve yastatra mahattarastam, 'anyaM vA' pramANabhUtaM tatra' anyapiNDeSu sAgArikapiNDaM prakSeptuM 'grAhayanti' prajJApayantItyarthaH / yo vA sAgArikaH 'vikovidaH' vizeSeNa sAdhusAmAcArIkuzalaH sa khakIyaM piNDamanyeSu piNDeSu 'sandadhAti' mizrayatItyarthaH // [bhA.3614]sammissiyaM vA vi amissiyaM vA, giNhaMti gItA itarehiM missaM / kAreMta'diTuM ce'vigovitesU, diTuM ca tappaJcayakAri gItA // vR-yadi sarve'pi gItArthAstataH sammizritaM vA amizritaM vA sAgArikapiNDaM gRhNanti / atha 'itaraiH' agItArthairyuktAstataH 'mizra' saMsRSTaM gRhNanti nAsaMsRSTam / athAsaMsRSTaM (atha saMsRSTaM) na prApyate avikovidAzca-agItAstatra santi tataH 'adRSTaM' yathA te na pazyanti tathA purANAdinA saMsRSTaM kArayanti |athaasstte kAryamANe teSAmapratyaya utpadyate, yathA-etaiH sAgArikapiNDa evAsaMsRSTaM AnItaH; tatastapratyayakAriNo gItArthAstaidRSTamapi saMsRSTaM kArayanti / atha "pabhunikkhaMtassa vA karaNaM" iti padaM vyAkhyAnayati[bhA.3615]jo ujio AsI pabhU va puvvaM, tappakkhio rAya-gaNaccio vA / savIrio pakkhivatI imaM tu, vottUNa kiM acchai esa viisuN|| vR-yastatra grAme pUrvam 'UrjitaH' balavAn 'prabhurvA' adhipatirAsIt, 'tatpAkSiko vA' tasya grAmasya hitaiSI rAja-gaNAJcito vA' rAjasammato mallAdigaNasammato vA AsIt, evaMvidho'pi yaH 'savIrya' zaktimAna, bhAjanabhedAdayo doSA yasya na bhavantIti bhAvaH; saH 'enaM sAgArikapiNDamanyapiNDeSu prakSipati, paramidaM vacanamuktvA, yathA-kimeSaH 'viSvak' pRthak tiSThatIti / mU. (69) sAgAriyassa AhaDiyA sAgArieNa paDiggAhiyA, tamhA dAvae no se kappai pddiggaahitte| mU. (70) sAgAriyassa AhaDiyA sAgArieNa appaDiggAhiyA, tamhA dAvae evaM se kappai pddiggaahitte|| vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.3616] nIhaDasAgAripiMDassa vivakkho AhaDo aha u jogo / nIhaDasutte punaravi, jogo saMdaTThao nAma / vR- pUrvasUtre nirhataH sAgArikapiNDa uktaH, iha tu tadvipakSa Ahata ucyate / 'atha' eSa prastutasUtrasya 'yogaH' sambandhaH / tathA itaH sUtrAdanantaraM punarapi nihatasUtraM bhaviSyati tato'yaM sUtratrayasya 'yogaH' sambandhaH sandaSTako nAma mantavyaH / kimuktaM bhavati ?-Adau nirhatasUtram, madhye AhRtasUtram, avasAne tu bhUyo'pi nihRtasUtram ; eSa IzaH sambandhaH sazapUrvAparasUtradvayena sandaMzakeneva gRhItatvAt sandaSTaka ityabhidhIyate / anena vakSyamANasUtrasyApyatraiva sambandho'bhihita iti||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-'AhRtikA' praheNakaM sA sAgArikasya gRhe kuto'pi Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 2, mUlaM-70, [bhA. 3616] 333 gRhAntarAdAgatA, sA ca sAgArikeNa 'pratigRhItA' svIkRtA, 'tataH' tasyA madhyAd dadyAdno "se" tasya sAdhoH kalpate pratigrahItum / sAgArikasyAhRtikA sAgArikeNa 'apratigRhItA' na svIkRtA tasyA madhyAd dadyAdevaM "se" tasya sAdhoH kalpate pratigrahItumiti sUtrasaGkepArthaH / sAmprataM niyuktivistaraH[bhA.3617] AhaDiyA u abhidharA, kulaputtarA bhagini maTTigAlitte / davve khete kAle, bhAvammiya hoi AhaDiyA // vR-abhizabdo'tra pRthagarthavAcakaH / tatazca 'abhigRhAd' aparasmAd vezmano yad viziSTaM svAdyakadravyamAgataM sA AhRtikA bhaNyate / sA caivaM sambhavati-kazcid kulaputrakaH kacid grAme parivasati, tasya cAnyadA prAdhUrNakaH samAyAtaH tadarthaM vividhamatizAyi dravyamupaskRtam, kulaputrasya ca bhaginI tatraiva grAme pariNItA tadarthaM svakIyabhAryAhaste dhRtapUrAdikaM preSayati, sA ca bhaginI tadAnIM mRttikAliptahastA tatastAM grAtRjAyAM bravIti-sthApaya tvamidamamukatra pradeze, ahamidAnImakSaNikA tiSThAmIti / sA cAhRtikA ceti ||athainaabhev niyuktigAthAM vivarISurAha[bhA.3618] AesaTTa visesa, sati kAle bhagini sNbhrittaannN| bhajjiM bhajjAhatthe, kulao peseti bhginiie|| kR-AdezaH-prAdhUrNakastadarzadhRtapUra-lapanazrIprabhRteH svAdyakadravyasya vizeSe sajAte sati 'kAle' bhojanadezakAle bhaginI saMsmRtya bhAryAhaste 'marjikA praheNakaM kulajaH' kulaputrako bhaginInimittaM preSayati eSA AhRtikocyate / asyAM ca catvAro bhaGgAH, tadyathA-dravyataH pratigRhItA na bhAvataH 1 bhAvataH pratigRhItA na dravyataH 2 dravyato'pi bhAvato'pi pratigRhItA 3 nApidravyato nApi bhAvataH pratigRhItA 4 // eSAM yathAkramaM bhAvanAmAha[bhA.3619] ucchaMge anicchAe, ThaviyA davvagahiyA na puna bhAve / ettha puna bhadda-paMtA, aciyattaM ceva ghete|| vR-yadarthaM sA bharjikA preSitA sA bhaginI taMbhrAtaraM prati kenApi kAraNena ruSTA satI bhrAtRjAyayA samarpyamANAmapitAM na gRhNati, tatastayA nanAndurutsaGge'nicchayA'pi sA bharjikA sthApitA, eSA dravyataH pratigRhItA na punarbhAvataH / iyaM ca zayyAtarapiNDo na bhavati, bhAvato'gRhItatvAt / paramatra punarbhadraka-prAntadoSA bhavanti, bhadrakastannizrayA prakSepaM prAntastu niSkAzanavasativyavacchedAdikaM kuryAditi bhAvaH / aprItikaM caivaM gRhNamANe bhavati-kimeSa madIyaH piNDo na bhavati yenaivamamI idaM gRhNanti ? // [bhA.3620] vAvAra maTTiyA-asuilittahatthA u biiyao bhNgo| dosu vi gahie taio, cautthabhaMge u paDiseho // vR-tathA sA bhaginI yadA kamapi dalana-peSaNAdivyApAraM kurvANA mRttikayA vA azucyA vA liptahastA bhavati tadA bravIti-sthApaya tvamamukatra pradeza, eSA bhAvataH pratigRhItA na dravyata iti dvitIyo bhaGgaH 'dvAbhyAmapi' dravya bhAvAbhyAM pratigRhItA / caturthabhaGge 'dvAbhyAmapi' dravya-bhAvAbhyAM pratiSedhaH / kimuktaM bhavati?-sA bhaginI ruSTA satI balAdaryamANAmapi tAM bharjikAM hastAbhyAmapi . na spRzatIti / sA cAhRtikA dravya kSetra-kAla-bhAvabhedAt caturvidhA / punarekaikA dvividhA-chinnA Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/70 acchinnA ca / / arthatA eva bhAvayati[bhA.3621] saMkappiyaM va davvaM, diTThA khetteNa kAlato chinnaM / dosu u pasaMgadosA, sAgArie bhAvato duviho // vR-yad dravyaM saGkalpitam yathA-amukaM dhRtapUrAdikaM tatra gRhe netavyam, vAzabdasyAnuktaprakArAntaradyotakatvAd yad vA tatra gRhe nayanArthaM pRthak sthApitam, tadubhayamapi dravyatazchinnam / yA pRtarAhRtikA svagRhamAnIyamAnA sAgArikeNa dRSTA sA kSetratazchinnA / tathA 'amukasyAM velAyAMnetavyam' iti nirdiSTaM dravyaM kAlatazchinnam / upalakSaNamidam, tena 'na neSyAmi' iti yatra bhAvo nivRttstbhaavtshchinnm|acchinnaa tvAhRtikA cturddhaa'pyetdvipriitaa| tathA 'dvayorbhaGgayoH' 'dravyataH pratigRhItA na bhAvataH, nApi dravyato nApi bhAvataH pratigRhItA na dravyataH' ityevaMrupo yo bhaGgaH, yazca 'dravyato'pi bhAvato'pi pratigRhItA' ityevaMlakSaNo dvividhaH pratigRhIto bhaGgaH, etayoH sAgArikapiNDa iti kRtvA na kalpate // athainAmeva niyuktigAthAM vyAcaSTe[bhA.3622] saMkappiyaM vA ahavegapAse, sagAridiLaM amugaMtu velN| . niyaTTa bhAve na'mugaM adiTThA, kAle na niddesa achinna bhAve / / vR-yad ghRtapUrAdi tatra gRhe nayanAya saGgalpitam, athavA yadekapArthe vizvak sthApitaM tadetad dravyatazchinnam / sAgArikeNa svagRhamAnIyamAnaM yad dRSTaM tat kSetratazchinnam / 'amukasyAM' madhyAhlAdilakSaNAyAM velAyAM netavyamiti nirdiSTaM kAlatazchinnam / yatratu 'na neSyAmi' iti bhAvo nivRttastadbhAvatazchinnam / evaM caturddhA'pi chinnaM vyAkhyAtam / athAcchinnaM vyAkhyAti-"na'mugaM" ityAdi / yad dravyamamukaM netavyamiti na saGkalpitaM na vA pRthak sthApitaM tad dravyato'cchinnam / yA vA AhRtikA sAgArikeNAnIyamAnA na ddaSTA tat kSetrato'cchinnam / kAle'cchinnaM yatra pratiniyatAyA velAyA nirdezo naasti| bhAve'cchinnaM tu yatrAdyApi neSyAmi' itibhAvo'vyavacchinnaH, na nivarttate ityarthaH ||athaatraiv grahaNavidhimAha[bhA.3623] bhAvo jAva na chijjai, vippariNaya geNha mottu khettaM tu| khete vi hoti gahaNaM, addiDhe viprinntmmi|| vR-bhAvo yAvadadyApi na vyavacchidyate tAvanna kalpate / yadA tu 'na neSyAmi' iti bhAvaH 'vipariNataH' vyavacchinnastadA kSetracchinnaM muktvA yadanyat kSetrato'cchinnaM yaJca dravyataH kAlatazca chinnamacchinnaM vA tadgrahItuMkalpate, kSetracchinnasyApi grahaNaM bhavati yadi sa tadravyaM nayanapAntarAle 'na neSyAmi' iti vipariNato bhavati, taJca sAgArikeNa aSTam-azyamAnaM grahItavyam / yataH[bhA.3624] purato pasaMga-paMtA, aciyattaM ceva puvvabhaNiyaM tu / bitiya-tatiyA u piMDo, paDhama-cautthA pasaMgehiM / vR-atha sAgArikasya purato gRhNanti tato bhadrakaH prasaGgaH tannizrayA tatra prakSepam, prAntazca niSkAzanAdikaM kuryAt, aprItikaMca pUrvabhaNitaM tasya tathApazyato gRhyamANe bhavati, tataH purato na grahItavyam / tathA dvitIya-tRtIyau bhaGgau zayyAtarapiNDa iti kRtvA parihattavyau / prathama caturthI tu na zayyAtarapiNDaH, paraM prasaGgadoSabhayAt tAvapi parihartavyau // athAcAryo vineyavargavyutpAdanArthamAkSepa-parihArau nirupayitukAma idasAha For Private & Personal Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 2, mUlaM-70, [bhA. 3625] 335 [bhA.3625] kappai apariggahiyA, nikkheve cau dugaM ajaannNtaa| jANaMtA vi ya keI, sammohaM kAu lobhA vA // vR-kecidAcAryA nikSepacatuSkasya-'dravyataH pratigRhItAna bhAvataH' ityAdilakSaNabhaGgacatuSTayasya 'dvikaM prathama-caturthabhaGgadvayamAzcityedaM sUtraM pravRttamityevaMvidhamarthamajAnantaH, yadvA jAnanto'pi tadarthaM kecidagItArthAnAM sammohaM kRtvA lobhAdbruvate-kalpate sAgArikeNAparigRhItA aahRtikaa|| idameva spaSTayati[bhA.3626] jaM AiDaM hoi parassa hatthe, jaM nIhaDaM vA vi parassa dinna / taM suttachaMdeNa vayaMti keI, kapaMna ce suttamasuttamevaM // vR- yad 'AhRtaka' praheNakaM zayyAtaragRhamAnIyamAnaM parasya haste bhavati, etena prastutameva sUtraM gRhItam; yacca 'nihRtaM' sAgArikagRhAd niSkAzitaM parasya dattam, anena ca vakSyamANaM sUtramupAttam, tadevaMvidhaM dravya 'sUtracchandena' sUtrAbhiprAyeNa 'kalpyaM' kalpanIyam 'na' naiva 'ced' yadi AcArya! evamasmaduktaM manyase tataH sUtramasUtrameva prApnoti, apramANamityarthaH / evaM kecidAcAryadezIyA vadanti / atra sUri prativacanamAha[bhA.3627]suttaM pamANaM jati icchitaM te, na suttamatthaM atiricca jaatii| attho jahA passati bhUtamatthaM, taM suttakArIhiM tahA nibaddhaM / / vR-yadi 'te' tava sUtraM pramANatvena 'iSTam' anumataM tata idamapyakSiNI nimIlya vicArayatu devAnAMpriyaH-sUtraM tAvad 'artha' vyAkhyAnamatiricya 'na yAti' na pravartate, nAvabudhyate ityarthaH; ata eva 'artha' niyukti-bhASyAdirupaH 'yathA' yena prakAreNa 'bhUta' sadbhUtam 'artham' abhidheyaM pazyati sUtrakAribhirapi' gaNadhara-sthaviraiH tat sUtram 'tathA' tenaivAbhiprAyeNa nibddhmvsaatvym|| amubhevArthaM draDhayati[mA.3628]chAyA jahA chAyavato nibaddhA, saMpatthie jAti Thite ya tthaati| atyo tahA gaccati pajjavesU, suttaM pi atthAnucaraM taheva / / vR-'chAyA' pratItA, sA yathA 'chAyAvataH' puruSAdeH 'nibaddhA' paratannA satI tasmin samprasthite yAti, sthite ca tasmin sA'pi tiSThati; tathA'trApi chAyAvatpuruSasthAnIyo'rtho yeSu 'paryAyeSu' bhaGgakAdiviSayeSu prakAreSu gacchati sUtramapi chAyAsthAnIyaM tasyaivArthasyAnucaraM sat 'tathaiva' teSu teSu paryAyeSu gacchati // idameva spaSTataramAha. [bhA.3629] jaM keNaI icchai pajjaveNa, atyo na sesehi u pajjavehi / vihI va sutte tahi vAraNA vA , ubhayaM va icchaMti vikovaNaTThA // vR- 'artha' vyAkhyAnavidhiryena kenacit paryAyeNa yat sUtraM grahItumicchati na 'zeSaiH' aparaiH paryAyaiH, tatra sa eva pramANayitavyo na zeSA iti vAkyazeSaH |ythehaiv sUtre yathAbhAvena vipariNate Anetari yadi sAgAriko na pazyati tataH kalpate pratigrahItuM tad dravyam / etena paryAyeNa artha AhRtikAmicchati, na zeSairavipariNata-kSetracchinnatAdibhi paryAyaiH / evamarthenepsite'nIpsite vA vastuni sUtrakAraH kathaM sUtraM baghnIyAt ? ityAha-vidhirvA taMtra sUtre vaktavyaH, yathA atraivA''hatikAsUtre dvitIye AlApake; 'vAraNA vA pratiSedhaH, yathehaiva prathame AlApake; 'ubhayaM vA' Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/70 vidhi-pratiSedharUpaM kacidekatrApi sUtre ziSyamativikopanArthaM sUraya icchanti, yathA "kappai niggaMthANaM pakke tAlapalaMbe bhinne paDiggAhittae, se vi ya vihibhinne no ceva naM avihibhinne / " / / api ca[bhA.3530]ussaggao neva sutaM pamANaM, na vA'pamANaM kusalA vyNti| aMdho ya paMguM vahate sa cAvi, kaheti doNhaM pi hitAya paMthaM / / vR-'utsargataH' sAmAnyena 'zrutaM' sUtraM naiva pramANaM na vA apramANam, kintu pUrvAparAviruddhavRddhasampradAyAgatenArthena yuktaMpramANam, anyathA punarapramANam, ityevaM kuzalAH' tIrthakaragaNadharA vadanti / tathAhi-yathA kila kazcidandho dezAntaraM gantumanAH svayaM mArgamapazyan paGgu gantumazaktaM cakSuSmattayA skandhe vinyasya vahati, 'sa cApi' paGgu 'dvayorapi' Atmanastasya ca hitAya' gartAprapAtAdhupadravarakSaNAya 'panthAnaM' mArga kathayati / evamarthenAprabodhitaM sad andhasthAnIyaM sUtram, tad yadA paGgusthAnIyamarthamAtmana uparikRtaM bahati tadA so'pyartha sUtranizrayA gacchan samyagviSayavibhAgadarzitayA niSpratyapAyaM muktimArgamupadizatIti, ato'rthasavyapekSameva sUtraM pramANamiti sthitm||ath "jANaMtA viya keI, sammohaM kAu lobhA vaa|" iti pazcArddha vyAcaSTe[bhA.3331]appassuyA je avikovitA vA, te mohaittA imiNA sueNa / tesiM pagAso vi tamaMtameti nisAvihaMgesu va sUrapAdA // . vR-ye 'alpazrutAH' adhItasvalpasUtrA ye vA avikovidAH' agItArthAstAn anena sUtreNa mohayitvA vijAnanto'pi lobhabahulatayA sAgArikasyAhnatikApiNDaM grAhayantIti vaakyshessH| 'teSAMca' evaM mohitAnAM prakAzaH' prastutasUtrasyArthakathyamAno'pi 'tamastamAyate' prabalAndhakAratayA pariNamate / yathA 'nizAvihaGgAH' ulUhAkAdyAsteSu sUryasya pAdAH-kiraNAH prakAzarUpA api mahAndhakArIbhavanti // Aha-yadyevaM tataH "kalpate sAgArikeNAparigRhItA AhvatikA" iti prastutasUtraM kathaM nIyate ? atrocyate[bhA.3632] ahabhAvavippariNae, addiTTa suyaM tu tammi u putthe| . nIhaDiyAe purao, saMchobhagamAdiNo dosA / / vR-yastAmAhRtikAM prahiNoti nayati vA tasmin yathAbhAvaM-svayameva vipariNate-na praheSyAmi na neSyAmIti vA vipariNAmamApanne kalpate / yadvA tena tatrAgacchatA zrutam-yasya sakAzamahamidaM nayAmi sa proSitaH-grAmAntaraM gataH, tatastasminproSite sati sa netA 'na nayAmi' iti vipariNataH, atrAntare sAdhavaH samAyAtAH tataH sAgArikeNAddaSTaM kalpate pratigrahItum, atra sUtranipAtaH / tathA vakSyamANasUtre bhaNiSyamANAyAM nirratikAyAM sAgArikasya purato gRhyamANAyAM saMchobhakaHprakSepaka AdizabdAd niSkAzana-zayyAvyavacchedAdayazca doSA bhavanti, ataH sAgArikasya purataH sA na grahItavyA // atra kathaM sa tatrAhRtikAM nayan vipariNamati ? ityucyate[bhA.3633] nIyaM pi me na ghecchati, dhammo va jatINa hoti deMtassa / vasaNa'bbhudao vA siM, bhaMDaNakamme va annA // vR- mayA tatra nItamapyetad ghRtapUrAdikaM sa na grahISyati, yadvA yatInAmevaMvidhaM dravyaM dadato mama dharmo mahAn bhavati, athavA yeSAM samIpe tad nIyate teSAM svajanamaraNa-dhanaharaNAdikaM vyasanaM zokakAraNamajaniSTa, 'abhyudayo vA' ko'pyutsavizeSasteSAM vartate, 'bhaNDanaM vA' kalahastadAnIM Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 2, mUlaM-70, [bhA. 3633] 337 mahatA bhareNa vartate, 'karmaNi vA' kRSyAdau te 'annAH' akSaNikAH santi tato nItamapi nAmI grahISyanti // [bhA.3634] iti bhAvammi niyatte, tehi adiTThassa kappatI gahaNaM / chettAdiniggatesu va, kappati gahaNaM jahiM suttaM // vR- 'iti' anantaroktaprakAreNa bhAve nivRtte sati yeSAM samIpe tad nIyate 'taiH' zayyAtaramAnuSairaSTasya kalpate grahaNam / yadvA kSetra-khalAda nirgateSu teSu grahaNaM kalpate / evaM yatra sUtramavatarati sa eSa viSaya ukta iti // mU. (71) sAgAriyassanIhaDiyA pareNa apaDiggAhitA,tamhA dAvae no se kappai pddiggaahitte| mU. (72) sAgAriyassa nIhaDiyA sapareNa paDiggAhiyA, tamhA dAvae evaM se kappai pddiggaahitte|| vR-asya sambandhaH prAgevoktaH / vyAkhyA'pi prAgvat / navaraM sAgArikadravyaM yadanyatra nIyate sA nirhatiketyucyate / sA yasya samIpepreSitA tenApratigRhItAna kalpate, pratigRhItA tu klpte|| atha bhASyam[bhA.3635]paDhama-cautthA piMDo, bitio tatio ya hoti u apiNddo| ___ purato te vi vivajje, bhaddaga-paMtehi dosehiM // kRnirhatikAyAmapidravyataH pratigRhItAna bhAvata ityAdayazcatvArobhaGgAH / navaramatra prathamacaturthI bhaGgau zayyAtarapiNDaH, ekatra bhAvato'paratra tu dravyato bhAvatazca pareNApratigRhItatvAt / dvitIyastRtIyazca bhaGgo nabavatizayyAtarapiNDaH, paraMsAgArikasya purataH 'tAvapi' dvitIyatRtIyabhanau bhadraka-prAntadoSabhayAd vivrjyeyuH|| tatra bhadrakastannizrayA prakSepaM kuryAt, yastu prAntaH sa idaM brUyAt[bhA.3636] kenAvi abhippAeNa dijjamANaM pi necchiuM puTviM / amhe obhAveMtA, purao cciya ne paDicchaMti // vR- amI zramaNakAH kenApyabhiprAyeNa pUrvamasmAbhirdIyamAnamapi 'anIpsitvA' apratigRhya sAmprataM bahujanamadhye'smAnapabhrAjayanta ityamasmAkameva purata idameva dravyaM prtiicchnti|| [bhA.3637] kiM taM na hoti amhaM, khettaMtariyaM va kiM visamadosaM / suvvatta sottigAdiva, careMti jatiNo vi ddNbhennN|| vR-kimetad dravyamidAnImasmAkaM satkaM na bhavati?, atha 'kSetrAntaramAgatam' iti kRtvA kalpate tadapyasaGgatam, yataH kSetrAntaritaM viSaM kimadoSaM bhavati? tadamI suvyaktaM zrotriyA iva' dhigjAtIyA ivayatayo'pi santo dambhena caranti / kimuktaMbhavati? -dhigjAtIyAH 'azUdrAtrikA vayam' iti kRtvA zUdragRhe na samuddizanti paraM tandulAdIni gRhNanti; yathA teSAmazUdrAnnavrataM dambha evamamISAmapi zayyAtarapiNDaparihArAdivrataM dambha iva lakSyate ||athaahRtikaa nirhRtikA vA yeSu kAraNeSu gRhyate tAnyAha___ [bhA.3638] duvihe gelannammI, nimaMtaNe davvadullabhe asive / [19/22 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/72 omodariya paose, bhae ya gahaNaM anunnAyaM // asya vyAkhyA prAgvat ||atr nimantraNApadaM vizeSato bhAvayati[bhA.3639] nibbaMdhanimaMteMte, bhaNaMti bhajiM dalAhi jA esA / taMpuna avigItesuM, gIyA itaraM pi geNhaMti // vR-zayyAtaraM mahatA nirbandhena nimantrayamANaM sAdhavo bhaNanti-yA tavaiSA bharjikA-praheNakaM AhRtikA nirhatikA vA tAM prycch| 'tat punaH' AhRtikAyA nirhatikAyA vA grahaNamagItArtheSu kurvanti / ye tu gItArthAste 'itaramapi' sAgArikapiNDamapi gRhNanti // [bhA.3640] necchaMtamagItaM etineva sutteNa pattiyati / sacchaMdena na bhaNimo, phuDa-viyaDamiNaM bhaNati suttaM // vR-athAgItArtha ArhatikAM nirhatikA vA necchati grahItuM tata etenaiva sUtreNa pratyAyayanti, yathA-AryA ! vayaM 'svacchandena' svAbhiprAyeNa na bhaNAmaH, kintu 'sphuTa-vikaTam' atIvavyaktAkSaramidameva sUtraM bhaNati, yathA-kalpate sAgArikeNApratigRhItA AhRtikA pareNa ca pratigRhItA nirhtiketi||api ca[bhA.3641] jo taM jagappadIvehi paNIyaM savvabhAvapannavaNaM / na kuNati sutaM pamANaM, na so pamANaM pavayaNami // vR. 'tat' sakalatrilokIprasiddhaM 'jagapradIpaiH' bhagavadbhistIrthakaraiH praNItaM sarveSAmutsargA'pavAda-nizcaya-vyavahArAdInAM bhAvAnAM prajJApanA-prarUpaNA yatra tat tathAvidhaM zrutaM yaH kazcit pramAmaM na karoti nAsau 'pravacane' caturvarNasaGghamadhye pramANaM bhavati // amumevArthamanyoktibhaGgayA draDhayati[bhA.3642] jasseva pabhAvummillitAiM taM ceva hayakatagghAI / kumudAI appasaMbhAviyAiM caMdaM uvahasaMti // . vR- yasyaiva prabhAveNonmIlitAni-prabuddhAni tameva candraM kumudAnyupahasantIti saNTaGgaH / kathambhatAni? ityAha-hatakRtaghnAni,hatazabdo nindAvAcakaH, kRtaghnatayA paapaaniityrthH| AtmAnaM sambhAvayanti-'vayameva zobhanAni' ityabhimanyante tacchIlAni ca yAni tAnyAtmasambhAvIni, kutsitAnyAtmasambhAvIni AtmasambhAvikAni / evaMvidhAni paramopakAriNamapi candraM 'vAmatIvAvadAtAni, bhavAstu sakalakatvAnna tathA' iti svakIyazvetaprabhApaTalenopahasantIvopahasantItyucyate / evamAryA! bhavanto'piyasyaiva prabhAveNonmIlitavivekalocanAH sAtAH tadeva zrutaM sAmpratamapramANayanto hatakRtaghnA iva lakSyante / evaM prajJApitAH santaH pratipadyante sUtrAzAtanApAtakamayAdagItArthA apyAhavati kAdigrahaNam // mU. (73) sAgAriyassa aMsiyAoavibhattAo abbocchinnAo abbogaDAo anijUDhAo, tamhA dAvae no se kappai pddiggaahitte| mU. (74) sAgAriyassa aMsiyAo vibhattAo vocchinnAo vogaDAo nijUDhAo, tamhA dAvae evaM se kappai pddiggaahitte|| [bhA.3643] chinnamamatto kapati, acchinno na kappatI aha tu jogo| Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 2, mUlaM-74, [bhA. 3643] 339 - pattegaM vA bhaNito, iyANi sAhAraNaM bhnnimo|| vR-AhRtikA-nirhatikApiNDavadaMzikApiNDo'pi sAgArikeNa chinnamamatvaH' 'mamAyam' iti bhAvAnivartitaH kalpate, acchinnamamatvastuna klpte|athaissH 'yogaH' sambandhaH / yadvA pratyekam' ekasyaiva sAgArikasya satkaMpiNDamAzritya vidhirbhaNitaH / idAnIM tu sAgArikasyAnyeSAMca sAdhAraNaM piNDamadhikRtya vidhiM bhnnaamH||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyAHsAgArikasya yA aMzikA tasyAanyeSAmaMzikAbhyo'vibhaktAyAavyavacchinnAyA avyAkRtAyAanigUDhAyA madhyAtkazcid bhakta-pAnaM dadyAt, no "se" tasya sAdhoH kalpate pratigrahItum / sAgArikasyAMzikA vibhaktA vyavacchinnA vyAkRtA nigUDhA ca yasmAd rAzerbhavati tasmAd dadyAt, evaM "se" tasya kalpate pratigrahItumiti sUtrasa pArtha // atha niyuktivistaraH[bhA.364] sAgAriyassa aMsiya, avibhattA kheta-jaMta-bhojjesu / khIre mAlAkAre, sagArAdidvaM pariharaMti // vR-sAgArikasyAMzikA avibhaktA na kalpate / sA ca kSetre vA yantre vA bhojyeSu vA kSIre vA mAlAkAre vA sambhavati / atra ca sAgArikaddaSTaM sarvatrApi pariharantIti niyuktigaathaasmaasaarthH|| athainAmeva vivarISuH sUtrasya viSamapadAni tAvad vivRNoti[bhA.3645] aMso ti va bhAgo ti va, egaTThA puMja eva avibhttaa| katabhAgo vina savvo, vocchijati sA avocchinnA // vR-aMza iti vA bhAga iti vA ekArthe pade / aMza evAMzikA, svArthe kaH pratyayaH / tatra yAvAn sAgArikAdInAM sAdhAraNazcollaka upaskRtastAvAnadyApyakhaNDaH puJja eva yadA''ste na bhAgAdivivakSA kRtA sA aMzikA avibhaktetyucyate / yatra tu bhAgAH kRtAH paraM mUlarAziH kRtabhAgo'pi na sarvo vyavacchidyate sA avyavacchinnA // [bhA.3646] abbogaDA u tujhaM, mamaM tu vA jA na tAva nidisati / tatyeva acchamANI, hoti anihiyA aNsii|| vR-sarveSAmapi samA bhAgAH sthApitAH param 'eSa bhAgastava, eSa punarmama ityevaM yA na tAvad nirdizati sA'vyAkRtA'bhidhIyate / yA tunirdiSTA paramadyApina tato'nyatra nIyate sA aMzikA tatraiva tiSThantI anigUDhA bhavati / evaMvidhA na kalpate prtigrhiitumiti||ath kSetradvAraM vyAcaSTe[bhA.3647]sItAi janno pahugAdigAvA, je kappaNijjA jatiNo bhavaMti / sAlI-phalAdINa va nikkayammi, paDeja tellaM lavaNaM gulo vA // vR-sAgArikasyAnyeSAM ca sAdhAraNe kSetre 'sItAyAH' halapaddhatidevatAyAH 'yajJaH' pUjA bhavet tatra sAlyAdidravyaM yad upaskRtam, pRthukAdayo vA ye tatra kSetre yatInAM kalpanIyA bhavanti, yad vA tatra zAlInAM-kalamAdInAM phalAnAM-cirbhaTAdInAm AdizabdAd yovAriprabhRtInAM dhAnyAnAM vikrIyamANAnAM niSkaye tailaM vAlavaNaM vA guDo vA patet, eSA sarvA'pi kSetraviSayA sAgArikAMzikA / / yantradvAramAha[bhA.3648] jate rasa gulo vA, tellaM cakkammi tesu vA jNtuu| vikkejate paDitaM, pavattaNaMte ya pagayaM vA / / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/74 vR-yantramapi sAgArikasyAnyaiH saha sAdhAraNaM syAt / tacca dvidhA-ikSuyantraM tilayantraM ca / tatrekSuyantre kolhukAkhye raso guDo vA bhavet / tilayantraM tu cakramucyate, tatra tailaM tilA'tasIsarpapAdInAM bhavet / 'teSu vA' rasAdiSu vikrIyamANeSu 'yat tu' tandula-ghRtavastrAdikamApatitam, athavA yantrasya pravartane-prathamaprArambhe 'ante vA parisamAptau yat te sambhUya 'prakRtaM' prakaraNaM kurvanti, eSA yantraviSayA aMzikA / / atha bhojya-kSIradvAre vyAkhyAnayati[bhA.3649] gaNa-gohimAdi bhojjA, bhuttuvariyaM va tattha jaM kiMci / bhAugamAdIna pao, avibhattaM jaM va govennN|| vR-gaNaH-mallAdigaNarUpaH goSThI-mahattarAdipuruSapaJcakarigRhItA tayoH, AdizabdAdanyasyApi mahAjanasya sAdhAraNAni yAni bhojyAni-saGkhaDayaH yad vA kiJcid modakacUriprabhRtikaM tatra muktodvaritaM dravyam, eSA bhojyaviSayA sAgArikAMzikA / tathA sAgArikasambandhinAM bhrAtRbhrAtRvyAdInAM payaH' dugdhaM yAvadadyApi sAgArikeNa sahAvibhaktam, yad vA dugdhaM vRtticchinnaM sAgArikadugdhamadhyAdadyApi gopenAvibhaktam, eSA kSIraviSayA sAgArikAMzikA // mAlAkAradvAramAha[bhA.3650] pupphapaNiNa ArAmigANa paDiyaM na jAva u virikkaM / pakkhevagAdi samuhaM, aciyattAdI ya puvvuttA / vR-puSpANAM paNitena-vikrayeNa yad 'ArAmikANAM' mAlikAnAM ghRtAdikaM patitaM tad ArAmasvAminA sAgArikeNa yAvadadyApi na viraktaM vibhaktaM tAvadeSA'pi saagaarikaaNshikaa| atha ca kSetrAdiSu mAlAkArAnteSu dvAreSu yadi sAgArikasya sammukha pazyatastadIyAyAmazikAyAmavibhaktAyAM sAdhavo bhaktAdikaM gRhNanti tadA bhadrakakRtAH prakSepakAdayaH prAntakRtAH punaraprItikAdayaH pUrvoktA doSA mantavyAH // mAlAkAradvAraM prakArAntareNAha[bhA.3651] ahavA vimAlakArassa aMsiyaM avanayaMti bhujesu| soya sagAro tesiM, taM pina icchaMti avibhattaM // vR-athavA mAlAkArasya puSpAvacayanAdinirviSTAmaMzikAM bhojyeSu' zAli-dAlyAdiSu yAvat tasya AbhAvyaM tAvanmAtrAmagAriNaH prAgevApayanti, saca mAlAkAraH 'teSAM' sAdhUnAM sAgArikaH, ato yAvadasau mAlAkArAMzikA avibhaktA tAvat tAmapi grahItuM necchanti / / dvitIyapadamAha[bhA.3652] gelanamAIsu u kAraNesU, mA'dippasaMgo na ya savve giitaa| giNhaMti puMjA avireDiyAto, tassa'nato vA vi vireddiyaao|| vR- glAnatvA-'vamaudaryAdiSu kAraNeSu saMstaraNAbhAve 'mA prathamata eva zayyAtarapiNDagrahaNe'tiprasaGgo bhavatu' iti kRtvA, na ca te sarve'pi gItArthA ataH prathamam 'aviriktAd' anyaiH samaM sAdhAraNAt pujAt, tataH 'anyasmAdapi' viriktAt 'tasya' sAgArikasya satkAt puJjAd gRhnnnti|| mU. (75) sAgAriyassa pUyAbhatte uddesie ceie pAhuDiyAe, sAgAriyassa uvagaraNajAe nihie nisaTTe pADihArie, taM sAgArio dei sAgAriyassa parijaNo dei, tamhA dAvae no se kappai paDigAhittae / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka :2, mUlaM-75, bhA.3652] 341 vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.3653] davve chinnamachinnaM, na kappatI kappae ya iti vuttaM / idamannaM puna bhAve, avvocchinnammi paDisiddhaM / / vR-dravyataH 'chinnaM vibhaktaM sad aMzikAdravyaM kalpate, tadeva 'acchinnaM' 'avibhaktaM na kalpate iti proktam / idaM punaranyad asmin sUtre sAgArikasyAvyavacchinne bhAve pratiSiddham, na kalpate ityarthaH // [bhA.3654] avisesio va piMDo, heDimasuttesu esmkkhaato| iha puna tassa vibhAgo, so puna uvakaraNa bhatte vA // vR-athavA adhastanasUtreSu 'avizeSitaH' vibhAgarahitaH 'eSaH' sAgArikapiNDa aakhyaatH| 'iha punaH' prastutasUtre 'tasya' sAgArikapiNDasya vibhAga ucyate / katham ? ityAha-'sa punaH' piNDa upakaraNaM vA bhaved bhaktaM vA iti ||anen sambandhenAyAtasyAsyavyAkhyA-sAgArikasya ye pUjyAH-svAmi-kalAcAryAdayastadarthaM bhaktam-azanAdi pUjyabhaktam, taccoddezaH-saGkalpastena nivRttamauddezikam, tAneva pUjyAnuddizya kRtamityarthaH / tatasteSAmeva prAbhRtikAyAM 'cetitaM' DhaukanIkRtam, upanItamiti bhAvaH / tathA sAgArikasya upakaraNajAtaM-vastra-kambalAdikaM pUjyAnAmarthAya 'niSThitaM' niSpAditam, tataH 'nisRSTaM pUjyebhyaH pradattam / tacca' bhaktamupakaraNaM vA tebhyaH prAtihArikaM dattam, bhuktAvazeSaM sadidaM bhUyo'pyasmAkaM pratyarpaNIyamiti bhAvaH / tad evaMprakAraM saMyatAnAM sAgAriko vA dadyAt sAgArikasya parijano vA dadyAt kiM kalpate ? na vA? ityAha- 'tasmAt pUjyabhaktAt pUjyopakaraNAdvA prAtihArikAddadyAt paraMna kalpatepratigrahItumiti sUtrArthaH // atha bhASyam- [bhA.3655] saMbaMdhI sAmi gurU pAsaMDI vA vi taM samuddissa / . pUyA ukkhittaM ti ya, paTTagamattaM ca egaTThA / vR-sAgArikasyaiva yaH 'sambandhI' pitRvya-mAtulAdiryovA tasya svAmI prabhuH gururvA' kalAcArya yasya vA pApaNDino bhaktaiH sa pUjya ucyate taM samuddizya kRtaM pUjyabhaktamucyate / "tattva-bhedaparyAyaivyArkhayA" iti vacanAdekArthikAnyAha-pUjyabhaktam utkSiptabhaktaM paTTakabhaktam, etAnyekArthAni padAni // [bhA.3656] ceiyakaDamegaTuM, pAhuDiya paheNagaM ca egtttthaa| uvagaraNaM vatthAdI, jAva vibhAgo va joggaM vA / / vR-cetitaM kRtaM cetyekArtham / prAbhRtikA praheNakamiti ca ekArthe / upakaraNaM vastrAdikam / vastraM ceha kSaumikaM gRhyate, tacca paridhAnaM pAvaraNaM vA pUjyAnAM dAtavyam, AdigrahaNAt pASaNDinaH pratigraho vA kambalaM vA ekAdazapratimAM pratipitsorvA rajoharaNaM dAtavyam, evamAdiko yAvAn vibhAgo'tra ghaTate yad vA yasyopakaraNaM yogyaM tad vaktavyam / / [bhA.3657] niTThiya kaDaM ca ukkosakaM ca dinnaM tu jANasu nisaTuM / - bhuttuvvariyaM paDihAriyaM tu iyaraM puno cattaM // kR-niSThitaMkRtamityeko'rthaH / yadvA yad utkRSTaM vastrAdita niSThAM prAptamiti kRtvA nisstthitmucyte| ____ Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/75 yattu dattaM tad nisRSTaM jAnIhi / bhuktodvaritaM bhUyo'smAkaM pratyarpaNIyamiti yat pratijJAtaM tat prAtihArikam / itaratpunaH' aprAtihArikaMsAgArikeNa bhaktamupakaraNaMvA yat 'tyaktaM' nirdeyatayA dattamityarthaH / evaMvidhaM prAtihArikadattaM zayyAtarapiNDa iti kRtvA na grahItavyam // mU. (76) sAgAriyassa pUyAbhatte uddesie ceie jAva pADihArie, taM no sAgArio dei no sAgAriyassa parijaNo dejjA, sAgAriyassa pUyA dei, tamhA dAvae no se kappai pddiggaahitte| pR.asya vyAkhyA prAgvat / navaram-atra na sAgAriko na vA sAgArikasya parijano dadyAt kintu sAgArikasya pUjyaH' sambandhi-svAbhyAdirdadyAttathApina kalpate, prAtihArikatayA dattamiti kRtvA sAgArikapiNDatvAt // mU. (77) sAgAriyassa pUyAbhatte uddesie ceie pAhuDiyAe sAgAriyassa uvagaraNajAe nihie nisaTTe apADihArie, taM sAgArio dei sAgAriyassa parijano dei, tamhA dAvae no se kappai paDiggAhittae / -ayamaprAtihArikatayA sAgArikapiNDo na bhavati, paraM sAgArikastatparijano vA dadAtIti kRtvA prakSepakAdidoSasadbhAvAd na kalpate / mU. (78) sAgAriyassa pUyAbhatte jAva apADihArie, taM no sAgArio dei, no sAgAriyassa parijaNo dei, sAgAriyassa pUyA dei, tamhA dAvae evaM se kappai paDigAhittae / vR.atra sAgArikeNAddaSTaM tatpUjyo'prAtihArikaM dadAtIti kRtvA kalpate, paraM dvitIyapade, notsrgtH||yt Aha[bhA.3658] pUyAbhatte cetie, uvakaraNe nihitai nisaTTe ya / taM pina kappati ghettuM, pakkhevagamAdino dosaa|| vR- pUjyAnAmarthAya yad bhaktaM 'cetitaM' kRtam, yacopakaraNaM niSThitaM tat tebhyaH 'nisRSTam' aprAtihArikatayA pradattaM tadapina kalpate pratigrahItum, prakSepakAdayo doSA bhadraka-prAntakRtAmA bhUvanniti // mU. (79) kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA imAiM paMca vatthAiMdhArittae vA pariharittae vA, taMjahA- jaMgie bhaMgie sANae potae tirIDapaTTe nAmaM paMcame // vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha[bhA.3659]uvagaraNaM ciya pamayaM, tassa vibhAgo u bitiya-carimammi / vAhAro vA vutto, idANi uvadhissa adhikaaro|| vR-pUrvasUtre tAvadupakaraNameva prakRtam, ataH 'tasya' upakaraNasya 'vibhAgaH' vizeSaprarUpaNaM dvitIyoddezakasya carame antye sUtradvaye kriyate / athavA pUrvasUtreSu saprapaJcamAhAra uktaH, idAnIM tvasmin sUtre 'upadhi (dhe) radhikAraH' yAdhza upadhigrahItuM kalpate tAik pratipAdyate iti bhAvaH // [bhA.3660] tAI virUvarUvAiM dei vatthAni tAni vA ghettuN| sesa jatINaM dejjA, tattha ime paMca kappaMti / / vR- athavA 'tAni' paridhAna-prAvaraNa-kambalAdIni virUparupANi vastrANi yadA sAgAriko'prAtihArikatayA dadAti tadA tAni gRhItvA pUjyaH kalAcAryAdi 'zeSANi' pAtA Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 2, mUlaM-79, [bhA. 3660] 343 bhuktodvaritAni yatInAM dadyAt, 'tatra' teSu dIyamAneSvamUni paJca vastrANi kalpante / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate nirgranthAnAMvA nirgranthInAM vA imAni paJca vastrANi dhArayituM vA' parigrahe dhartuM parihartuM vA paribhoktum / tadyathA-jaGgamAH-trasAH tadavayavaniSpannaMjAmikam, sUtre prAkRtatavAd makAralopaH, bhaGgA-atasI tanmayaM bhAGgikam, sanasUtramayaM sAnakam, 'potakaM' kAsikam, tirITaH-vRkSavizeSastasya yaH paTTo valkalakSaNastanniSpanaM tirITapaTTakaM nAma pnycmm| eSa sUtrasa pArthaH // atha vistarArthaM bhASyakRd bibhaNiSurAha[bhA.3661] jaMgamajAyaM jaMgiya, taM puna vigaliMdiyaM ca pNciNdii| ekekaM pi ya etto, hoti vibhAgena'negavihaM / vR-jaGgamebhyo jAtaMjaGgikam, tat punarvikalendriyaniSpanna paJcendriyaniSpannaM vA / anayormadhye ekaikamapi vibhAgena cintyamAnamanekavidhaM bhavati // tadyathA[bhA.3662] paTTa suvanne malae, aMsuga cINaMsuke ca vigleNdii| unnoTTiya miyalome, kutave kiTTe ca pNceNdii|| vR-"paTTa"tti paTTasUtrajam, "suvane"tti suvarNavarNaM sUtra keSAJcit kRmINAM bhavati tanniSpanna suvarNasUtrajam, malayo nAma-dezastatsambhavaM malayajam, aMzukaH-lakSNapaTTaH taniSpannamaMzukam, cInAMzuko nAma-kozikArAkhyaH kRmi tasmAd jAtaM cInAMzukam, yadvA cInA nAma janapadaH tatra yaH zlakSNataraH paTTastasmAd jAtaMcInAMzukam, etAni viklendriynisspnnaani|tthaa aurNikamauSTrikaM mRgaromajaM ceti pratItAni, paJcendriyaniSpannAni draSTavyAni // atha bhAGgikAdIni catvAryapyekagAthayA vyAcaSTe[bhA.3663] atasI-vaMsImAdI, u bhaMgiyaM sANiyaM ca saNavakke / pottaya kappAsamayaM, tirIDarukkhA tiriDapaTTo / kR-atasImayaM vA "vaMsi"tti vaMzakarIlasya madhyAdyaniSpadyatetadvA, evmaadikNbhaanggikm| yat punaH sanavRkSavalkAd jAtaM tad vastraM sAnakam / potakaM kasamayam / tirITavRkSavalkAd jAtaM tirITapaTTakam // [bhA.3664] paMca paruveUNaM, patteyaM geNhamANa sNtmmi|| kappAsigA ya donni u, unniya ekko ya paribhogo / / vR evaM paJca vastrANi prastrapya samprati grahaNavidhirabhidhIyate-'pratyekam' ekaikasya sAdhoH prAyogyANi vastrANi gRhNatA 'sati' vidyamAne lAbhe dvau kalpau kAsikau ekacaurNika ityevaM trayaH kalpA grhiitvyaaH| paribhogazcAmISAM vakSyamANavidhinA vidhAtavyaH / eSA purAtanA gaathaa|| athainAmeva vivRNoti[bhA.3665] ekonni sotti donnI, tinni vi geNhijja utrie lhuo| pAuramANe cevaM, aMto majjhe va jati unnii|| vR-eka aurNikaH kalpo dvau vA sautriko pratyekaM grahItavyau / atha trInapi kalpAn sautrikAn aurNikAn vA gRhNAti tato mAsalaghu / prAvRNvannapi yadyekamaurNikaM prAvRNoti tataH 'evameva' mAsalaghu / 'antarvA' zarIrAnantaritaM 'madhye vA' dvayoH sautrikayormadhyabhAge yadyaurNikaM prAvRNoti Jain Education International Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/79 tadA'pi mAsalaghu / idameva bhAvayati[bhA.3666] amitaraM va bAhiM, bAhiM abhitaraM karemANe / paribhogavivaccAse, Avajai mAsiyaM lhuaN|| kR-abhyantaraparibhogyaM-sautrikaMkalpaM bahi kurvan' prAvRNvan bahiparibhogyaM vA-aurNikamabhyantaraM kurvan paribhogavyatyAsaM karoti, tatra cApadyatelaghukam / yataevamataH sautrikaMkalpamantaH prAvRNuyAt, aurNikaM tu bahi / eSa vidhiparibhoga ucyate / atra vidhIyamAne guNAnupadarzayati[pA.3667] chappaiya-panagarakkhA, bhUsA ujjhAyaNA ya prihriyaa| sItattANaM ca kataM, khommiya amitare tene // vR-aurNike hyantaH paribhujyamAneSaTpadikAH saMsajyeran, tAH sautrikamantaH prAvRNvatA rakSitA bhavanti / aurNikaM cAntaH paribhujyamAnaM malImasaM bhavati, tatra ca panakaH saMsajyate, ato vidhiparibhoge panakasyApi rakSA kRtA bhavati / sautrikeNa ca bahi prAvRtena vibhUSA bhavet / tathAvastramaharnizamapi paribhujyamAnaM malakSama-na malImasaM bhavati, kambalI tu paribhujyamAnA malImasAjAyate, malImasatayA ca durgandhA, ato vidhiparibhoge "ujjhAyaNA" durgandhatA sA'pi parihatA / sautrikakalpagarbhayA ca kambalikayA prAbriyamANayA zItatrANaM kRtaM syAt / etena kAraNakalApena kSaumikaM' na prApyate tataH kiM kartavyam ? ityAha[bhA.3668] kappAsiyassa asatI, vAgaya paTTe ya kosiyAre y| asatI ya unnayassA, vAgata kosejja paTTe y|| vR- kAsikasvAbhAve valkajam, tasyAbhAve paTTavastram, tadaprAptau kauzikAravastramapi grahItavyam / athaurNikaMna prApyate tata aurNikasya sthAne prathamavalkajaMtataH kauzeyaMtataH paTTajamapi grAhyam / yadvA paTTazabdenAtra tirITapaTTakamucyate / cazabdAdatasI-vaMzIyamayamapi grahItavyam / / atha prAvaraNe gaNanAvidhimAha[bhA.3669]na unniyaM pAurate tu ekaM, donnI jatA khommiya unniyaM ca / do sutti aMto bahi unnitIsu, dugAdi unnI vi bahiM pareNaM // vR- aurNikaM kalpamekaM na prAvRNute, arthAdApannaM sautrikamekamapi prAvRNuyAt / yadA tu dvau kalpau prAvRNoti tadA 'kSaumikaM sautrikamantaH dvitIyaM punaraurNikaM bahi praavRnnuyaat| triSu kalpeSu prAvarItumiSTeSu dvau sautrikAvantaH ekaM tvaurNikaM bahi prAvRNuyAt / arthaurNikAn dvyAdInapi prAvarItumicchati tato dvitriprabhRtayo'pyaurNikA bahi sautrikAt parataH prAvaraNIyAH // atha vastragrahaNe vidhimAha[bhA.3670] paMcaNhaM vatthANaM, parivADIgAe hoi gahaNaM tu / uparivADI gahaNe, pacchitte maggaNA hoi / vR- 'paJcAnAM' jaGgikAdInAM vastrANAM paripATyA grahaNaM karttavyam / paripATimi-pUrvaM kAAsikaurNikaM ca, tadabhAve valkaja-paTTajAdikamityAdiranantaroktaH kramaH / tAmullaGghaya utparipATyA grahaNe prAyazcittasya mArgaNA bhavati / tadyathA-jaghanyamupadhimutparipATyA gRhNAti paJcarAtrindivAni, madhyame mAsalaghu, utkRSTa caturlaghavaH // etadeva bhAvayati Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 345 uddezaka H 2, mUlaM-79, [bhA. 3671] [bhA.3671]alaMbha'hADassa u appakammaM, alaMbhe tassAvi ujaM sakammaM / etaM akAuM cauro u mAsA, bhavaMti vatthe parivADihINe // vR-iha chedana-sIvana-sandhAnAderekamapi parikarma yatra na bhavati, yad vA bahudhA sIvitavyaM tvstrNbhuprikrmocyte| tatraprathamaM yathAkRtaM mArgayitavyam, tasyAlAbhe'lpaparikarma, tasyApyabhAve yat 'sakarma' bahuparikarmakam / athaivaMvidhaM yogamakRtvA prathamamevAlpaparikarmabahuparikarma vA gRhNAti tatazcatvAro mAsA laghavaH / tuzabdo vizeSaNe, tallabdhazcAyamartha-utkRSTasya vastrasya yathAkRtAdiviparyAsagrahaNe caturlaghavaH, madhyamasya viparyAse mAsikam, jaghanyasya vyatyAse paJcakam / evaM 'paripATIhIna' yathoktagrahaNakramarahite vastre gRhyamANe prAyazcittam / / atha dvitIyapadamAha[bhA.3672]addhANamAIsu u kAraNesuM, kujjA alaMbhammi u ukkama pi| gelannamAdIsu vivajjayaM vA, asatIya kujA khalu khummiyassa / / vR-adhvA-viprakRSTo mArgastaM prapannAnAM tato vA nirgatAnAM durlabhaM vastraM bhavet, evamAdiSu kAraNeSu vastrasyAlAbhe utkramamapi kuryAt, yathAkRtAdikramavyatyAsenApi gRhNIyAditi bhAvaH / tathA glAnatvA'nAtmavazatAdiSu kAraNeSu 'viparyayamapi' paribhogaviparyAsamapi kuryAt, antaHparibhogyaM bahi bahi parobhogyaM cAntaH prAvRNuyAditi bhAvaH / kSaumikasya vA kalpasyAbhAve khalvekamapyaurNikaM prAvRNuyAt // ma. (80) kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA imAiM paMca rayaharaNAiMdhArittae vA pariharittae vA, taMjahA- utrie uTTie sANae vaccAcippae muMjacippae nAma paMcame / / vR-athAsya sambandhamAha[bhA.3673] udito khalu ukkoso, uvahI majjhimamidANi vocchAmi / saMkhA va esa sarisI, pAuMchaNa suttsNbNdho|| vR- 'uditaH' bhaNitaH khalvanantarasUtre 'utkRSTaH' aurNika-sautrikakalparUpa upadhi / idAnIM tu 'madhyamamupadhiM' rajoharaNamahamasmin sUtre vakSye / yadvA anayoH sUtrayoryA paJcalakSaNA saGkhyA eSA 'sahazI' vastrANAM rajoharaNAnAM ca tulyA, ata idaM 'pAdaproJchanaM' rajoharaNaM tadviSayaM sUtramArabhyate / eSa sambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA imAni paJcarajoharaNAni dhArayituMvA parihartuvA / tadyathA' iti upapradarzanArtha / 'aurNikam' UraNikAnAmUrNAbhinivRttam, 'auSTrika' uSTraromabhirnirvRttam, 'sAnakaM' sanavRkSavalkAd jAtam, vaccakaH-tRNavizeSastasya cippakaH kuTTitaH tvagrUpaH tena niSpannaM vaccakacippakam, muJjaH-zarastambastasya cippakAd jAtaM muJjacippakaM nAma paJcamamiti sUtrArthaH / / atha bhASyavistaraH[bhA.3674] abhitaraM ca bajhaM, harati rayaM tena hoi rayaharaNaM / taM unni uTTi saNayaM, vaccaMyacippaM ca muMjaM ca // kR-yasmAdAbhyantaraM bAhyaMca rajo harati tena rajoharaNaM bhvti| tatra bAhya rajo haratIti supratItam, AbhyantaraM kathaM punarapaharati? iti ucyate-rajoharaNena pramArjite bhUbhAge ye AdAnanikSepAdayaH saMyamavyApArA vidhIyante te tadaSTakarmarUpamAbhyantaraM rajo'paharanti, ataH kAraNe kAryAdhyAropaM vidhAya tadapyAbhyantararajoharaNamucyate / uktaM ca Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 bRhatkalpa-chedasUtram -2-2/80 saMjamajogA etthaM, raoharA tesi kAraNaM jeNaM / rayaharaNaM uvayArA, tenaM bhannai rao kammaM // tacca paJcavidham-aurNikamauSTrikaM zanakaM vaccakacippakaM muJjacippakaM ceti / tatrAdyAni trINi suprasiddhAni antyadvayaM vyAkhyAnayati [ bhA. 3675 ] vaccaka muMjaM kattaMti cippiuM tehi vUyae goNI / pAuraNa'tthuraNANi ya, kareti desiM samAsajja // vR- kvaciddharmacakrabhUmikAdau dezae 'vaccakaM' darbhAkAraM tRNavizeSaM 'bhuJjaM ca' zarastambaM prathamaM 'cippitvA' kuTTayitvA tadIyo yaH kSodastaM karttayanti / tataH 'taiH' vaccakasUtrairmuasUtraizca 'goNI' borako vyUyate, prAvaraNA - SSstaraNAni ca 'dezIM' dezavizeSaM samAsAdya kurvanti / atastanniSpannaM rajoharaNaM vaccakacippakaM muacippakaM vA bhaNyate / / [bhA. 3676 ] rayaharaNapaMcagassA, parivADIyAe hoti gahaNaM tu / upparivADI gahaNe, Avajjati mAsiyaM lahuaM / / vR- 'rajoharaNapaJcakasya' anantaroktasya paripATikayA grahaNaM bhavati / utparipATyA tu grahaNe Apadyate mAsikaM laghukam // kA punaH paripATi ? ityAha [bhA. 3677] tivihonnaya asatIe, uTTiyamAdINa gahaNa dharaNaM tu / upparavADI gahaNe, tattha vi saTThANapacchettaM // vR- yathAkRtAdibhedAt trividhaM yadaurNikaM tat prathamato grahItavyam / yathAkRtAdilAbhacarca prAgvad draSTavyaH / athaurNikaM na prApyate tata auSTrikAdInAmapi caturNAM yathAkramaM grahaNaM dhAraNaM vA karttavyam / atha 'uparipATyA' yathoktakramavyatyAsena grahaNaM karoti tatastatrApi svasthAnaprAyazcittam, madhyamopadhiniSpannaM laghumAsikamiti bhAvaH / Aha-kimarthaM prathamamaurNikaM gRhyate ? ucyate [bhA. 3678] uTTa-saNA kucchaMtI, ullA iyaresu maddavaM natthi / . tenonniyaM pasatthaM, asatIya u ukkamaM kujA // vR- "uTTa - saNa "tti auSTrikazanaje rajoharaNe varSAkAle varSAkAle vyAghAritavRSTikAyenArdrIbhUte satI kudhyataH / tatazca panakasammUrcchanAdayo doSAH pramArjanAkAryaM ca na bhavati / athArdreNApi pramArjayanti tato dazikAnteSu golakAH pratibadhyante, malinIbhUte ca tatrApkAyavirAdhanA / tathA 'itarayoH' vaccaka-muJjacippakAkhyayo rajoharaNayormArdavaM nAsti, svabhAvata eva kaThinatvAt / tena kAraNenaurNikarajoharaNamauSTrikAdibhyaH prazastam / aurNikasya 'asati' abhAve utkramaM kuryAt, auSTrikAdInyapi yathAlAbhaM gRhNIyAditi bhAvaH / / dvaitIyIkoddezako'yaM mayA'pi spaSTIcakre sadgurUpAM prasAdAt / sUte nAmbhobindunisyandamindugrAvA candrajyotsnayA cumbitaH kim ? // uddezakaH-2 samAptaH munidIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bRhatakalpasUtre dvitIyodezakasya bhadrabAhu svAmi racita niyuktiyuktaM saMghadAsagaNi viracitaM bhASyaM evaM malayagiri kSemakIrti AcAryAbhyAM viracitA TIkA parisamAptA / Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-81, [bhA. 3679] 347 (uddezakaH-3) vyAkhyAto dvitIya uddezakaH, atha tRtIyaH prArabhyate, asya cedamAdisUtram mU. (81) no kappai niggaMdhANaM niggaMthINaM uvassayaMsi ciTTittae vA nisIittae vA tuyaTTittae vA nidAittae vA payalAittae vA, asanaM vA 4 AhAraM AhArittae, uccAraM vA pAsavaNaM vA khelaM vA siMghANaM vA pariTThavittae, sajjhAyaM vA karittae, jhANaM vA jhAittae, kAussaggaMvA ThANaM tthaaitte| vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha[bhA.3679] vatthANi evamAdINi gaNaharo geNhiuM sayaM ceva / vaccati vatiNIvasahi, pavattinIe paNAmeuM / / vR- 'evamAdIni' dvitIyoddezakacaramasUtradvayoktAni nirgranthIprAyogyANi vastrANi gRhItvA 'gaNadharaH' nirgranthIvartApakaH pravarttinyAstAni vastrANi svayameva "paNAme" tiarpayituM vratinInAM vasatiM vrajati, atastadviSayo vidhiranena sUtreNa pratipAdyate // prakArAntareNa sambandhamAha[bhA.3680] bIehi u saMsatto, bitiyassAtimmi iha u itthiihiN| bitie uvassagA vA, pagatA ihaI pi so ceva // vR-dvitIyoddezakasyAdisUtre bIjaiH saMsakta upAzrayo bhaNitaH, 'iha tu' tRtIyoddezakasyAdisUtre strIbhiH saMsakta ucyate / yadvA dvitIye uddezake bahuSu sUtreSUpAzrayAH prakRtA yeSu sAdhUnAM vastuMna kalpate, ata ihApyAdisUtre sa evopAzrayaH procyate // [bhA.3681] tattha akAraNa gamanaM, paDucca suttaM imaM samudiyaM tu| kajjeNa vA gate tU, tuvaTTamAdINi vAreti // vR. 'tatra' nirgranthInAmupAzraye'kAraNa-vakSyamANakAraNakalApaM vinA yad gamanaM tat pratItya idaM sUtraM 'samuditaM' samAyAtam, tadanena pratiSidhyate iti bhAvaH / atha kAryeNa tatra gatAH tataH 'gate tu' gamane punaH saJjAte tvagvartanAdIni krtuvaaryti||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyAno kalpate nirgranthAnAM nirgranthInAmupAzraye sthAtuM vA niSattuM vA tvagvartayituM vA nidrAyituM vA pracalAyituM vA, azanaM vA pAnaM vA khAdimaM vA svAdimaM vA caturvidhamapyAhAramAhartum, uccAraMvA prazravaNaM vA khelaM vA siMghANaM vA pariSThApayitum, svAdhyAyaM vA kartum, dhyAnaM vAdhyAtum, kAyotsarga vA sthAnaM sthAtumiti sUtrasajhepArthaH // atha vistarArthaM bhASyakRd bibhaNiSurAha[bhA.3682] . ApucchamanApucchA, va akajje cauguruM tu vaccaMte / Apucchiya paDisiddhe, suddhA laggA uvehaMtA // vR-sthavirANAmApRcchayA'nApRcchayA vA yadi akArye nirgranthInAmupAzrayaM vrajati ttshcturgurukm| sthavirA ApRSTAH santo yadi pratiSedhaM kurvanti-'mAvraja, na vartate niSkAraNaM nirgranthInAmupAzrayaM gantum' evaM pratiSiddhe sthavirAH 'zuddhAH' na prAyazcittabhAjaH / ata sthavirA upekSante tataste'pi lagnAH, caturgurukamApannA ityarthaH / / athavA[bhA.3683] cauro gurugA lahugA, mAso gurugo ya hoti lahugo y| . Ayarie abhisege, bhikkhummi ya gIta'gItatthe / Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/81 vR-AcAryo yadi niSkAraNaM nirgranthIpratizrayaM gacchati tatazcatvAro guravaH / abhiSeko vrajati catvAro laghavaH / gItArthabhikSuvrajati guruko mAsaH |agiitaarthbhikssuvrjti laghuko mAsaH |ydvaa[bhaa.3684] gamane dUre saMkiya, nissaMka'bhilAva kakkha satikaraNaM / obhAsaNa paDisuNaNe, saMpattA''rovaNA bhaNitA // vR-niSkAraNaM saMyatInAmupAzraye gacchati 1 tatra gato dUre sthitaH saMyatIH pazyati etAstA iti 2 katarA katarA punariyam ? ityevaM zaGkAM karoti 3 amukA amukAvA iyamiti nizaGkitaM jAnAti 4 saMyatIbhi samam 'abhilApaM' saMlApaM karoti 5 kakSAntarAdIni vilokayati 6 'smRtikaraNam' 'IzI mamApyAsIt' iti lakSaNaM karoti 7 tAmavabhASate 8 avabhASitA satI sA pratizRNoti 9 sampattiM tayA saha karoti 10, eteSu dazasu sthAneSu AropaNA vakSyamANA bhaNitA / / athAtra smRtikaraNapadaM vyAcaSTe[bhA.3685] bhAvammi u saMbaMdho, satikaraNaM erisA va sA aasi| ahavA naM iNamaTuM, paNaemi satI bhavati esA / / vR-'bhAve' bhAvataH-pratisevanAbhiprAyeNa tayA saha yaH sambandhaH kriyate, yAzI tvaM IzI 'sA' madbhAryA AsIt, etat smRtikaraNamucyate / athavA 'etAM' saMyatImaham 'amumarthaM' pratisevanAlakSaNaM 'praNayAmi' prArthayAmItyeSAM smRtirucyate // athAnantarokteSu dazasu sthAneSu prAyazcittamAha[bhA.3686] cauro ya anugghAyA, lahugo lahugA ya hoti gurugA ya / chammAsA lahu-gurugA, chedo mUlaM taha dugaM ca // vR-saMyatIpratizrayagamane catvAro'nuddhAtA mAsAH / dUradarzane mAsalaghu / zaGkAyAM cturlghvH| nizaGkite caturguravaH / AlApeSaNmAsA laghavaH / kakSAntarAdyavalokaneSaNmAsA guravaH / smRtikaraNe chedaH / avabhASaNe mUlam / pratizravaNe'navasthApyam / sampattyAM pArAJcikam // evaM tAvadoghataH prAyazcittamuktam / atha vibhAgatastadeva darzayitumAha[bhA.3687] - nikkAraNagamaNammiM, bahave dosA ya paJcavAtA ya / jina-therapaDikuTThA, tesiM cA''rovaNA innmo|| vR-niSkAraNagamane bahavo doSAzca pratyapAyAzca bhavanti / tatra doSA Atma-parobhayasamutthAH pAralaukikAH, pratyapAyAzca bhoginI-ghATikAdaya aihalaukikAH / te cobhaye'pijinaiH-tIrthakRbhiH svaviraizca-gaNadharAdibhiH paratikruSTAH, yathA'mI bhavanti tathA na vidheyamityupadiSTamiti bhAvaH / teSAM ca doSANAm 'iyaM' vakSyamANA 'AropaNA' prAyazcitam // tacaiteSu sUtroktapadeSu bhavati[bhA.3688] ciThThitta misIittA, tuyaTTa niddA ya payala sjjhaae| . jhANA-''hAra-vihAre, pacchitte maggaNA hoi / vR-sthAtuM niSattuM tvagvartanaM nidrAM pracalAM svAdhyAyaM dhyAnamAhAraM vA kartu vihAraM-cakramaNam upalakSaNatvAd uccAra-prazravaNe kAyotsarga vA kartuM na kalpate / atha karoti tataH prAyazcittasya mArgaNA bhavati / / idameva prakaTayati [bhA.3689] etesiM tu payANaM, patteya vibhAgo ya / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 uddezaka : 3, mUlaM-81, [bhA. 3689] jo etthaM Avanno'NAvatro vA vi jo etthaM // vR-'eteSAM sthAnAdInAM padAnAM pratyekaM prarUpaNA vibhAgazca doSANAM vibhASAlakSaNaH krtvyH| katham? ityAha-yaH 'atra' doSajAle prAyazcittajAte vA''panno yo vA'nApannaH tadetad vktvym|| yathApratijJAtameva nirvAhayati[bhA.3690] nikkAraNamavihIe, nikAraNao taheva ya vihIe / kAraNao avihIe, kAraNato ceva ya vihiie|| [bhA.3691] AdibhayaNANa tiNhaM, anatarIe u saMjatIsejjaM / je bhikkhU pavisejjA, so pAvati ANamAdINi // vR-sAdhvIpratizraye pravizatAM catvAro bhaGgAH, tadyathA-niSkAraNe'vidhinA sAdhvIpratizraye 1 niSkAraNaM vidhinA 2 kAraNato'vidhinA 3 kAraNato vidhinA pravizati 4 // atra 'AdibhajanAnAm' AdyAnAM trayANAM bhaGgAnAm anyatarayA bhajanayA-bhaGgakena saMyatInAM zayyAMvasatiM yo bhikSu pravizati sa AjJAdIni dUSaNAni prApnoti // tatra prathamabhaGgavyAkhyAnArthamAha[mA.3692] nikAraNammi gurugA, tIsu vi ThANesu mAsiyaM gurugN| lahugA ya dAramUle, atigayamette gurU pucchaa|| vR-niSkAraNe saMyatIvasatiM gacchatazcaturgurukAH / avidhinA ca pravizatastriSvapi sthAneSu mAsikaM gurukam / trINi sthAnAni nAma-agradvAra-madhyA-''sannalakSaNAni, eteSu naiSedhikImakurvatastrINi mAsagurukANi bhavanti / yadi dvAramUle' mUladvArasamIpe bahistiSThati ttHcturlghvH| athaikamapi padamupAzrayamadhye'tigataH-praviSTastadA atigatamAtre caturguru / "pucchi"tti nodakaH pRcchAM karoti // katham ? ityAha[bhA.3693] pANAivAyamAdI, asevato kena hoti gurugA u / kIsa va bAhiM lahugA, aMto guru cotaga! suNehiM / kR-prANAtipAtAdikamaparAdhamasevamAnasya kena kAraNena caturgurukA bhavanti? kasmAdvA bahi': dvAramUle caturlaghukAH ? kasmAccAntaHpraviSTamAtrasya caturgurukam ? / AcArya prAha-he nodaka ! 'zRNu' nizamayAtra kAraNa yenaivaM prAyazcittaM dIyate // kiM tat ? ityAha[bhA.3694] vIsatthA ya gilANA, khamiya viyAre ya bhikkha sjjhaae| pAlIya hoi bhedo, appANa pare tadubhae y|| vR-kAcidAryikA tatra 'vizvastA' apAvRtazarIrA bhavet sA saMkSobhamupayAyAt / glAnA vA kSapikA vA saMyatasaMkSobheNa na bhuJjIta / vicArabhUmau bhikSAyAM svAdhyAyabhUmau vA prasthitAnAM tAsAM vyAghAto bhvet| pAlI nAma-saMyamamahAtaDAgasyAnatikramalakSaNaH setuH tasyA Atma-parobhayasamuttho bhedo bhavati; yadvA "pAli"tti vasatipAlikA bhaNyate, tayA sArddhamAlApAdi kurvata AtmasamutthaH parasamuttha ubhayasamuttho vA bhedo bhavatIti dvAragAthAsamAsArthaH // sAmpratamenAmeva vivRNoti[bhA.3695] kAI suhavIsatthA, darajimiya avAuDA ya pylaati| . atigatamette ya tahiM, saMkiya papalAiyA thaddhA / / vR- kAcidAryikA vasaterantaHsthitA 'sukhavizvastA' AtmasukhenApAvRtazarIrA tiSThati, Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram -2-3/81 darajimitA vA ardhabhuktA daranivasitA kAcidAste, apAvRtaniSannA vA kAcit pracalAyate / tataH 'tasmin ' saMyate'kasmAd 'atigatamAtre' praviSTamAtra va 'ddaSTA'hamanenApAvRtA' iti 'zaGkitA' zaGkAkulA satI prapalAyate, sahasaiva nazyatItyarthaH / prapalAyitA ca satI saMkSobhataH stabdhagAtrA sA bhavet / / athedameva vyAcaSTe [bhA. 3696 ] 350 vIrallasauNavittAsiyaM jahA sauNivaMdayaM vunnaM / vaccati nirAvayakkhaM disi - vidisAo vibhajjaMtaM // vR- vIrallazakunaH- hulAyaka:, tena samAgacchatA vitrAsitaM sad yathA zakunikAnA-pakSiNInAM vRndaM " vunnaM" viSannaM sad 'nirapekSaM' putrabhANDAdyapekSArahitaM dizo vidizazca 'vibhajyamAnaM' viyujyamAnaM 'vrajati' sahasaiva palAyate / eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH [bhA. 3397] tammiya atigatamitte, vittatthAo jaheva tA sauNI / haMti ya saMghADiM, rayaharaNe yAvi maggati / / vR- 'tasmin saMyate'tigatamAtra eLa yathaiva tAH zakunikAstathaiva tA api saMyatyo vitrastA bhavanti / tatazca kAcidapAvRtagAtrA tvaritaM prAvRNoti, anyAH kAzcana saGghATikA gRhNanti, yAstu saMyataM sahasA samAgataM dRSTvA rajoharaNaM muktvA naSTAH tAH pazcAt susthIbhUtAH satyo rajoharaNAni mArgayantIti / yacca nodakenoktam "prANAtipAtAdikamasevamAnasya kasmAJccaturgurukaM dIyate ?" tadetat pariharannAha [bhA. 3698] chakkAyANa virAdhana, pakkhulaNaM khANu kaMTae viliyA / thaddhA ya pecchiuM bhAvabheo dosA u vIsatthe // vRtAH saMyatyaH kumbhakArazAlAdau sthitA bhaveyuH, tatra ca nirapekSA nazyantyo mRttikAmardanena pRthivIkAyam, udakakumbhapraloTanenApkAyam, ulmukaghaTTanenAgnikAyam, "yatrAgnistatra niyamAd vAyuH" iti kRtvA vAyukAyam, bIja- haritamardanena vanaspatim, kunthu-kITikAdimardanena trasakArya ca virAdhayeyuH; eSaA SaTkAyadirAdhanA, sA ca tattvatastenaiva sAdhunA kRtA / praskhalanaM nAmaadhastAdupari vA AsphAlanaM yad vA tAsAM nazyantInAM bhavet / sthANunA kaNTakena vA pAdayorapaghAtaH syAt / "viliyA" 'vrIDitA' akasmAt taddarzanAd lajjitA satI kAcid vaihAyasodbandhanAdi kuryAt / bhayAtirekato vA stabdhA bhavet / tAM ca tathAbhUtAM dRSTvA bhAvabhedo bhavati, 'sAttvikabhAvaprabhavo'yamasya zarIre stambhaH' ityevamitarAH saMyatyazcintayeyuriti bhAvaH / evamAdayo doSA vizvastArthikAviSayA mantavyAH // gataM vizvastAdvAram / atha glAnAdvAramAha[bhA. 3699] kAlAikkamadAne, gADhataraM hojja neva pauNejjA / saMkhobheNa nirodho, mucchA maraNaM va asamAhI / / vR - glAnA saMyatI tasya saMyatasya saGkSobheNa na bhuGkte, praticarikA vA tadarthaM bhikSAM na gacchati / tataH kAlAtikmeNa tasyA bhakta - pAnapradAne gADhataraM glAnatvaM bhavet, na vA sA praguNIbhavet / athavA tadIyasaGkSobheNa tasyA vAtakarmaNaH kAyikyA: saMjJAyA vA nirodho bhavet, tatastadvAdhayA mUrcchA saJjayeta, nirodhena vA maraNamApnuyAt, asamAdhirvA tasyA bhavet, tatrAnAgADhaparitApanAdiniSpannaM prAyazcittam / / atha kSapikAdvAramAha Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 uddezakaH 3, mUlaM-81, [bhA. 3700] [bhA.3700] pAraNagapaTThiyA AniyaM ca avigaDiya'daMsiya na bhuMje / aciyatta aMtarAe, paritAva asabbhavayaNe y|| vR-kSapikA caturthAditapaHkarmakAriNI pAraNakArthaM prasthitA'pi jyeSThArya AgataH' iti matvA nivartate / pravartinI vA tasya samIpe niviSTA vartate, tayA ca kSapikayA pAraNakamAnItam, param 'avikaTitam' anAlocitam 'arzitaM vA' anAlokitaM sA na bhuGktaM iti kRtvA pravartinI pratipAlayantI tiSThati / tatazca tasyA aprItikamantarAyo'nAgADhamAgADhaM vA paritApo bhavet / asabhyavacanaM vA sA brUyAt-aho ! ayamasmatkAryANAM kIlaka iva sAmpratamupasthita iti // vicAradvAramAha[bhA.3701] nolleUNa na sakkA, aMto vA hoja natthi vIyAro / saMte vA na pavattati, nicchubhaNa vinAsa garihA y|| vR-sa sAdhurimUle upaviSTatvAd 'nodayituM' laGadhyituM na zakyate, tAsAM ca saMyatInAmantaH vicArabhUminAsti, astivA paraM tasyAM saMjJA na pravartate, zayyAtareNa vA sA nAnujJAtA, tasyAM vyutsarjane niSkAzanamasau kuryAt, niSkAzitAzca zvApadAbhirvinAzaM lokAcca garhAmAsAdayanti, taniSpannaM tasya saMyatasya prAyazcittam / / atha bhikSAdvAramAha[bhA.3702] saikAlapheDaNe esaNAdipellaMta'pellaNe haanii| saMkAya'bhAviesu ya, kulesu dosA caraMtINaM // vR-saMyatyo bhikSAyAM prasthitAH, sa ca sAdhuH samAyAtaH, tatastasya dAkSiNyena tAvat sthitA yAvad bhikSAyAH satkAlaH-dezakAlaH sphiTitaH / tato'velAyAM bhikSAmaTantya eSaNAzuddheH AdizabdAd udgamotpAdanAzuddhezca preraNaM kuryuH / atha na prerayeyuH tatastAsAmAtmanohAni paritApamahAduHkhAdinA bhavet / abhAvitakuleSu vA'kAle carantInAM zaGkAdayo doSA bhaveyuH / zaGkA maithunArthaviSayA, AdizabdAd bhojikA-ghATikAdidoSaparigrahaH // atha svAdhyAyadvAramAha[bhA.3703] sajjhAe vAghAto, vihArabhUmiva patthiya niyttaa| __akaraNa nAsA''rovaNa, sutta'ttha vinA ya je dosaa|| vR-'jyoSThArya AgataH' iti kRtvA tAH paThanaM parAvartanaM vA na kurvanti, evaM svAdhyAyavyAghAto bhavet / vasatau vA asvAdhyAyike jAte 'vihArabhUmi' svAdhyAyamuvaM prasthitAH bhUyastaM samAgataM dRSTvA nivRttAH, tataH "akaraNe"ti sUtrapauruSIM na kurvanti mAsalaghu, arthapauruSIM na kurvanti mAsaguru / sUtrA-'rthanAzaniSpannA cAropaNA, sA ceyam-sUtraM nAzayati caturlaghu, artha nAzayati caturguru / sUtrA-'rthAbhyAM ca vinA ye 'doSAH' caraNa-karaNahAnyAdayastanniSpannaM sarvamapi saMyatasya prAyazcittam // pAlIbhedadvAramAha[bhA.3704] saMjamamahAtalAgassa naannverggsupddipunss| suddhapariNAmajutto, tassa u aNaikkamo pAlI // vR. saMyamaH-paJcAzravAdiviramaNAtmakaH sa eva mahad-vistIrNaM yat taDAgaM tasya, 'jJAnavairAgyasupratipUrNasya' jJAnam-AcArAdizrutaM tatsamutthaM yad vairAgyaM pratisamayavizuddhayamAno bhavanirvedaH tena jalasthAnIyena suSTu-atIva pratipUrNasya, yaH zuddhapariNAmayuktastasyAnatikramaH www.jainelibrary:org Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/81 sapa ucyata sa pAlirityucyate // tasya bhedaH kathaM bhavati? ityAha[bhA.3705] saMjamaabhimuhassa vi, visuddhapariNAmabhAvajuttassa / vikahAdisamuppanno, tassa u bhedo munneyvvo|| vR-saMyamAbhimukhasyApi tasya vizuddhipariNAmabhAvayuktasya pAlisthAnIyasyAnatikramasya yaH 'vikathAdisamutpannaH' mithaHkathAdikaraNasamadbhUtaH 'bhedaH' vinAzaH sa iha pAlIbhedo jJAtavyaH / sa cA''tma-parobhayasamustho bhavet // [bhA.3706] ahavA pAlayatIti, uvassayaM tena hoti sA paalii| tIse jAyati bhedo, appaann-probhysmuttho|| vR-athavA yA tatropAzrayaM pAlayati sA "satyabhAmA bhAmA" iti nyAyat pAlI bhaNyate / tasyA ekAkinyAstaM saMyataM dRSTvA AtmasamutthaH parasamuttha ubhayasamuttho vA bhedo jaayte|| katham ? iti ced ucyate[bhA.3707] mohatigicchA khamaNaM, karemi ahamavi ya bohi pucchA ya / * maraNaM vA aciyattA, ahamavi emeva sNbNdho|| vR-sa saMyatastaM saMyatIpratizrayaM gato yAvadekA vasatipAlikA tiSThati, tatastena sA pRSTAArye ! kimiti bhavati bhikSAMnAvatIrNA ? / sA pratibrUte-mohacikitsArtham / tayA'pi sa saMyata evameva pRSTo bravIti- ahamapi mohacikitsA) kSapaNaM karomi / tatastena pRcchA kRtA-Arye ! bhavatyA kathaM bodhirAsAditA ? / sA prAha-maraNaM madIyamaturajaniSTa, tasya vA aham 'aprItikA' dveSyA pUrvamabhuvaM ataH pravrajitA / tatastayA so'pyemeva pRSTaH prAha-ahamapi 'evameva' abhISTakalatraviyogAdinA prAvrAjiyam / evaM bhinnakathAsadbhAvakathanairbhAvasambandho bhavati / idabheva sphuTataramAha[bhA.3708] omAnassa va dosA, tassa va gamanena sgglogss| mahatariyapabhAveNa ya, laddhA me saMjame bohii|| vR-apamAnaM nAma-sasApalyatAyAM yadbhartAmAm avamatayA pazyati sma tasya doSAdahaM prvvraaj| athavA madIyo bhartAmayyekAntAnuraktaAsIt, atastasya khargalokasya gamanena tathA mahattarikayA yad mamAnavarataM dharmAkhyAnakAni kathitAni tatpabhAveNa ca labdhA mayA saMyame bodhi, saMyama pratipannavatItyarthaH / yadvA[bhA.3709] padUbhitA mi gharAse, tena hatAsena to ThitA dhambhe / siTuM dAi rahassaM, na kahijai jaM anattassa / / vR-'pradumitA' prakarSeNa klezitA'smi ahaM "gharAse" gRhavAse, prAkRtatvAd vAzabdalopaH, tena 'hatAzena' kupatinA, tataH sthitA'hamevaMvidhe dharme / idaM ca rahasyamidAnIM mayA bhavatAM 'ziSTaM' kathitam, yad 'anAptasya' bhavadvyatiriktasya kasyApi purato na kthyte|| [bhA.3710] rikkhassa vA vi dosA, alakkhaNo so abhAgadhijjo nu / naya nigguNA mi ajo ! tume vi ya nAhiha visesaM // vR-mama pANigrahaNadivase yad RkSa-nakSatraM tasya vA ko'pi doSa AsIt, tena sa tAzo Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : : 3, mUlaM - 81, [bhA. 3710] 353 nisneho'lakSaNo'bhAgadheyazca mama bharttA abhavat, na cAhaM 'nirguNA' guNavikalA, yadvA Arya ! yUyamapi jJAsyatha madIyaM 'vizeSa' saguNa-nirguNatAvibhAgam // evamukte saMyato brUyAt[bhA. 3711] iTThakalattavioge, annammi ya tArise avijaMte / mahatarayapabhAveNa ya, ahamavi emeva saMbaMdho // vR- iSTakalatrasya viyoge saJjate'nyasmizca tAddaze kalatre'vidyamAne mahattaraH- AcAryo mama dharmamAkhyAti sma, tatastatprabhAveNAhamapi pravrajitaH / "emeva" tti yathA tayA savikAramAtmIyaM caritAmAkhyAtaM tathA saMyato'pyevameva kathayati / evaM tayoH parasparaM bhAvasambandhoM bhavati // kiJcAnyat [bhA. 3712] kiM picchaha sArikkhaM, moha meM neti majjha vi taheva / ucchaMgagatA mimatA, iharA na vi pattiyaMto mi // vR- saMyatastAM saMyatIM nizcalayA dRSTyA nirIkSate, tataH sA bravIti - kibhevaM pazyatha ? / sa prAha-madIyabhoginyA saha yad bhavatyAH sarvathaiva sAdhzyaM tad mAM mohaM nayati, kimeSA saiva ? ita vibhramaM janayatItyarthaH / sA bravIti mamApi tvaM tathaiva mohaM janayasi / sa prAha-kiM karomi ? mamotsa gatA-sthitA satI sA mRtA, 'itarathA' yadi parokSaM sA mRtA'bhaviSyat tato devAnAmi vacanena pratyayaM nAgamiSyam, yathA-tvaM sA mama patnI na bhavasIti // [bhA. 3713] iya saMdaMsana-saMbhAsaNehiM bhinnakadha-virahajoehiM / sejjAtarAdipAsaNa, voccheda dudiTThadhamma tti // vR- "iya" evaM yat parasparaM sandarzanaM yaJca sambhASaNaM- 'kimiti tvamadya bhikSAM na gRtA ?" ityAdipRcchArUpaM tAbhyAm, tathA yAstayA saha bhinnakathAH, yazca virahe- ekAnte yogaH, etaizcAritrasya bheda upajAyate / tathA zayyAtara AdizabdAdanyo vA yaH tatparijanAdistayostathAvidhaM ceSTitaM pazyati sa tadravyA'nyadravyovrayavacchedaM kuryAt / 'durddaSTadharmANa ete' ityevaM viprinnaammupgcchet| athAsau tayA saha sampattiM gacchati tato narakAyurbandhAti, tIrthaMkRtAM saGghasya ca mahatImAzAtanAM vidhAya bodhilAbhapratibandhakaM karmajAlamupacinoti / uktaM ca liMgena liMginIe, saMpattiM jai nigacchaI mUDho / nirayAuyaM nibaMdha, AsAyaNayA abohI ya // etat sarvaM sthAnaM niSadanaM cAzcityoktam / atha tvagvarttanAdIni padAnyaGgIkRtyAha[bhA. 3714] payalA nidda tuaTTe, acchi diTThammi camaDhaNe mUlaM / pAsavaNe saccitte, saMkA vacchAmi uDDAho || vR- pracalAyanaM nAma- niSannasya suptajAgarAvasthA, nidrAyaNaM tu-niSannasyaiva svapanam tvagvarttanaMsaMstArakaM prastIrya zayanam, akSicamaDhanaM cakSuSormalinam / etAni kurvANo yadyapi sAgArikAdinA na dRSTastathApi caturgaru, dRSTe tu zuGkAyAM caturguru, nizaGkite mUlam, prazravaNaM saMyatInAM kAyikAbhUmau karoti caturlaghu / "saccitte" tti saMyatvAH kAyikA vyutsRjatyA yonau saMyatanisRSTaM zukrabIjamavagAheta tato mUlam / "saMkA vucchammi" tti taM saMyataM tatra kAyikAM vyutsRjantaM dRSTvA sAgArikAdi zaGkAM 19 23 Jain Education Intemational Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/81 kuryAt-kiM manye eSa zramaNako rajanyAmatraivoSitaH ?, tato mahAnuDDAhaH pravacanasya bhavatIti / eSA purAtanA gaathaa|| athAssA eva vyAkhyAnamAha[bhA.3715] payalA nidda tuaTTe, acchINaM camaDhaNammi cugurugaa| diDhe vi ya saMkAe, gurugA sesesu vipadesu // vR-bacalAM nidrAM tvagvartanamakSicamaDhanaM ca kurvANaM yadiparo na pazyati tatazcaturgurukAH, dRSTe'pi pracalAdau zaGkAyAMcaturgurukAH, nishngkitemuulm| zeSeSvapi' azanAdisamuddezana-svAdhyAyakaraNAdiSu sUtroktapadeSu pareNAddaSTeSu catvAro guravaH, dRSTeSvapi zaGkayAM caturguru, nizaGkite mUlam // kA punaH zaGkA bhavet ? iti ced ucyate[bhA.3716] sajjhAeNa nu khinno, AuM annena jena pylaati| saMkAe huMti gurugA, mUlaM puna hoti nissNke| vR-'nuH' iti vitarke, kimeSa saMyataH svAdhyAyajAgareNa khinnaH? Ahozcidanyena sAgArikaprasaGgena rAtrau khinnaH ? yenaivaM pracalAyate, evaM zaGkAyAM caturgurukAH, nizaktei tu mUlaM bhavati // [bhA.3717] annattha bhoya guruo, saMjativosiraNabhUmie gurugaa| joNogAhaNa bIe, keyI dhArAe mUlaM tu|| vR-saMyatIkAyitakAbhUmiM vimucyAnyatra mokasya vyutsarjane mAsaguru / atha saMyatIvyutsarjanabhUmau vyutsRjati tatazcaturguru / tatra ca kadAcid STiklIbasyAnyasya vA bIjanisargo bhavet, taca bIjaM saMyatIdhArAhataM sad UrdhvamukhamuddhAvitaM yonAvavagAheta tatra saMyatasya mUlam, vAhADitAyAM ca tasyAmuDDAhAdayo doSAH / kecidAcAryA bruvate-dhArayA spRSTamAtra eva bIje mUlaM bhavati / yata ete doSA ato niSkAraNe saMyatIvasatimavidhinA na pravizet / gataH prathamo maGgaH / dvitIyabhaGgamAha[bhA.3718] nikkAraNe vidhIya vi, dosA te ceva je bhaNiya puTviM / vIsatthAI muttuM, gelanAI uvarimA u|| vR-niSkAraNe vidhinA'pi' naiSedhikItrayakaraNarupeNa pravezeta eva doSAH ye 'pUrva prathamabhaGge saprapaJcamuktAH / navaraM vizvastAviSayA ye doSA uktAH, AdizabdasteSAmevAnekabhedasUcakaH, tAn muktvA ye glAnyAdiviSayA uparitanA doSAste dvitIyabhaGge sambhavanti, vizvastAdoSAstu naiSedhikItrayakaraNena na sambhavantIti bhAvaH // [bhA.3719] nikkAraNe vidhIya vi, tiTThANe gurugo jena pddikuttuN| kAraNagamane suddho, navariM avidhIya mAsatiyaM // vR-niSkAraNevidhinA'pi pravizan yastriSu sthAneSu naiSedhikIM prayuGkte tasyApi maasgurukm| kutaH ? ityAha-yena pratikruSTaM bhagavatA niSkAraNamAryikAvasatau gamanam / atha tRtIyabhaGgamAha"kAraNa" ityAdi / kAraNe yaHsaMyatIvasatau gacchatisa zuddhaH / navaram 'avidhinA' asAmAcAryA pravezaniSpannaM triSu sthAneSu yadi naiSedhikItrayaM na karoti tato mAsalaghutrayam, dvayoH sthAnayorna karoti mAsalaghudvayam, ekasmin sthAne na karoti ekaM maaslghukm|| [bhA.3720] kAraNato avidhIe, dosA te ceva je bhaNiya pudi / kAraNe vidhIya suddho, icchaM taM kAraNaM kinnu // Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 uddezaka H 3, mUlaM-81, [bhA. 3720] vR-kAraNato'vidhinA pravizato doSAsta eva bhavanti ye vizvastAdiviSayAH pUrvaM bhaNitA iti / kAraNe tu 'vidhinA' triSu sthAneSu naiSedhikItrayaM kRtvA pravizan zuddhaH / ziSyaH pRcchatiicchAmyahaM jJAtum kiM tat kAraNam ? yena tatra gamyate // sUrirAha[bhA.3721] gammai kAraNajAe, pAhuNae gaNahare mhiddddiie| pacchAdaNA ya sehe, asahussa caukkabhayaNA u|| vR-gamyate saMyatInAM pratizraye 'kAraNajAte' upAzraya-saMstArakapradAnAdike / / prAghuNako vA sAdhuH saMyatInAmanAbAdhapRcchAnimittaM gacchet / gaNadharovA mUrchA-visUcikAdau saMyatInAmAgADhe kAraNe samutpanne divA rAtrau vA gacchet / 'maharddhiko vA rAjA-'mAtyAdipravrajitaH saMyatInAM tejogauravAdijananArthaM yAyAt / "sehi" tti zaikSasya rAjaputrapravrajitAderamAtyAdibhirunniSkrAmayitumArabdhasya pracchAdanA saMyatIpratizraye nItvA kartavyA / kAcidvA saMyatI glAnA tasyAzcikitsA kartavyA, tatrAsahiSNoH sAdhoH sAdhvyA (ca] zcatuSkabhajanA bhavati, caturmaGgItyarthaH / sAceyamsAdhvI sahiSNaH sAdhurapi sahiSNuH 1 sAdhvI sahiSNuH sAdhurasahiSNuH 2 sAdhvI asahiSNuH sAdhuH sahiSNuH 3 sAdhvI asahiSNuH sAdhuH sahiSNuH 3 sAdhvI sAdhuzca dvAvapyasahiSNU 4 / eSa dvAragAthAsaGkepArthaH // atha vistarArthamabhidhitsuH prathamadvAramaGgIkatyAha[bhA.3722] udassae ya saMthAre, uvahI sNghpaahunne| sehaTThavaNuddese, anunnA bhaMDaNe gnne|| [bhA.3723] aNappajjha agaNi AU, vIAra putta sNgme| saMlehaNa vosiraNe, vosaTTe niTTie tihN|| vR-upAzrayasya saMstArakasyopadhervA pradAnArthaM saMyatIpratizrayaM gacchet / kAzcidvA saMyatyaH parISahaparAjitA avadhAvanAbhimukhyo vartante tAsAMsthirIkaraNArthaM saGghaprAghuNo gacchet / iha kulasthaviro gaNasthaviraH saGghasthaviro vA sthApanAM kurtuM tatra vrajet / vasatAvasvAdhyAyike zrutasyoddezamanujJAM vA kartutatra gacchet / bhaNDanaM kalahaH taddvA tAsAM parasparamutpannaM tadupazamanArthaM gantavyam / "gaNe" tti pravarttinyAM kAlagatAyAM gaNacintArthaM gacchet // "aNappajjha" ti dezIpadamanAtmavazavAcakam, tatazcAnAtmavazAyAH- yakSAviSTAdirupAyA AryikAyA mantra-tantradiprayogeNAtmavazatAM kurtuM gacchet / agninA vA saMyatIvasatirdagdhA, aSkAyapUreNa vA plAvitA, vicArabhUmau vA gacchantInAM tAsAM sopasargam, "pUtte" tti putraH upalakSaNatvAt pitA bhrAtA vA tAsAM kAlagato bhavet, "saMgame" tti putra-bhrAtrAdireva tAsAM sajJAtakazcirAdAgato bhavet tasya yaH saGgamaH-mIlakastadartham, tathA 'saMlekhana' bhaktapratyAkhyAnAya parikarmaNAM kAcidAryikA karoti, 'vyutsarjanaM vA' bhaktapratyAruyAnaM kartukAmA kAcid vidyate, 'vyutsRSTaM vA' kayAcid bhaktaM pratyAkhyAtam anazanaM pratipannamityarthaH, eteSu kAraNeSu gacchet / atha kAcid 'niSThitA' kAlagatA tataH zeSasaMyatInAM zokApadanayanArthaM 'vyahaM' trIn divasAn yAvaduparyupari sUriNA gantavyamiti zralokadvayasa pArthaH / / athaitadeva pratipadaM bibhAvayiSurAha* [bhA.3724] ajANaM paDikuTuM, vasahI-saMthAragANa gahaNaM tu / __ obhAsiu dAuM vA, vaccejjA gaNaharo tenaM // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/81 vR-AryANaM svayaM vasateH saMstArakANAM ca grahaNaM bhagavatA 'pratikruSTaM' pratiSiddham, ato vasatimavabhASituMgaNadharo gacchati / saMstArakAMzca tAsAMprAyogyAnutpAdya tAn pradAtuMgaNadharastatra vrajet / / athopadhidvAramAha[bhA.3725] paDiyaM pamhuTuM vA, palAviyaM avahiyaM va uggamiyaM / uvahiM bhAetuMje, dAeuM vA vi vojjA // vR-bhikSAdau paryaTantInAMtAsAmupadhipatitaH, svAdhyAyabhUmau vAgatAnAM "pamhuTuM" ti vismRtaH, udakena vA plAvitaH, stenairvA'pahRtaH, sa ca bhUyo'pi sAdhubhirlabdhaH; apUrvo vA upadhistaiH 'udgamitaH' utpAditaH, atastamupidhaM bhAjayituM vA dAtuM vA gaNadharo vrajet / tatra patitavismRtAderupakaraNasya yad yasyAH satkaM tasya eva yad vibhajya samarpaNaM tad bhAjanamucyate, yat punarapUrva upadhirutpAdya tAsAM dIyate tad dAnam / athavA bhAjanaM pravarttinyA abhAve zeSasaMyatInAM vibhajya samarpaNam, yattu pravarttinyA haste samarpyate tad dAnam // atha saGghaprAdhuNadvAramAha[bhA.3726] ohANAbhimuhINaM, thirakaraNaM kAu ajjiyANaM tu| gacchejjA pAhuNao, sNgh-kulther-gnnthero|| vR-avadhAvanAbhimukhInAM parISahaparAjitAnAmAryikANAM sthirIkaraNaM kartuprAdhuNako gcchet| kaH punaH prAdhuNakaH ? ityAha-saGghasthaviraH kulasthaviro gaNasthaviro vA, upalakSaNamidam, tenAnyo'pi yaH sthirIkaraNalabdhisampannaH sa gacchati / atha zaikSadvAramAha[bhA.3727] annatya appasatthA, hojja pasatthA ya ajjigovse| eeNa kAraNeNaM, gacchejja uvaTThaveuM je|| kRanyatra vidhIyamAnA upasthApanA kSArA-'GgAra-kacavarAdhaprazastadravyayuktatvAdaprazastA bhavet, AryikopAzrayetu prazastA, etena kAraNena zaikSamupasthApayituM "je" iti pAdapUraNe AryikAvasatiM gacchet // sthApanAdvAramAha[bhA.3728] ThavaNakulAi ThaveDaM, tAsiM ThaviyANivA niveeuM / parihariuM ThaviyANiM, ThavaNA''diyaNaM va vottuM je // vR-dAnazrAddhAdIni sthApanAkulAnitAsAMsamakSa sthApayitum, yadvA tAni svavasatau sthApitAni paraM tAsAM 'nivedayitum' 'amukamamukaM ca kulaM sthApitam' ityevaM jJApayitum, idAnI vA tAni kulAni sthApitAnI tataH 'parihartu' 'na nirveSTavyAni' ityevaM nivArAyitum, yeSu janmasUtakamRtasUtakAdiyukteSu kuleSu pUrvamitvarasthApanA kRtA teSu vivakSitAvadhiparipUrtayanantaraM bhUyo'pi 'AdAnaM' grahaNaM kurutetyanujJAvacanaM vaktuMgantavyam / / athoddezA-'nujJAdvAradvayamAha[bhA.3729] vasahIe asajjhAe, gorava bhaya saddha maMgale ceva / uddesAdI kAuM, vAdeuM vA vi gacchejjA // vR-vasatAvasvAdhyAyike jAte saMyatIvasatimuddezamanujJAM vA kartuM gacchet / athavA yadyAcArya svayaM tAsAmuddezAdikaM karoti tatastA AcAryaviSayaM yad gauravaM yacca tadIyaM bhayaM tAbhyAM zIdhaM tadaGga-zrutaskandhAdikamadhIyate, AcAryeNa vasvayamuddiSTe tAsAM mahatI zraddhopajAyate, prazastadravyAdiguNaktatvAcca tatroddezAdau vidhIyamAne bhaGgalaM bhavet etaiH kAraNairuddezAdikaM kartuM Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 81, [bhA. 3729] 357 tatra gacchet / pravarttinyAM vA kAlagatAyAmanyA kAcit tAsAM vAcanAdAtrI na vidyate tato gaNadharo vAcayituM gacchet / bhaNDanadvAramAha [bhA. 3730] appanne ahigaraNe, viosaveuM tahiM pasatthaM tu / accheti khauriyAo, saMjamasAraM ThaveuM je // vR- saMyatIvasatau gaNadharasyAnyasya vA tathA vidhopazamanAlabdhisampannasya gamanaM prazastaM bhvti|| gaNadharadvAramAha [bhA. 3731] jai kAlagayA gaNiNI, natthi u annA u gaNaharasamatthA / etena kAraNeNaM, gaNaciMtAe vi gacchejjA / / vR- yadi 'gaNinI' pravarttinI kAlagatA, nAsti cAnyA saMyatI gaNabharodvahanasamarthA, ata etena kAraNena gaNacintAkaraNArthamapi gacchet // athAnAtmavazAdvAramAha [bhA. 3732] ajaM jakkhAiDaM, (va) khittacittaM va dittacittaM vA / ummAyaM pattaM vA, kAuM gaccheja appajjhaM // - vR- yakSeNa AviSTA - gRhItA yakSAviSTA / apamAnanayA kSiptaM naSTaM citaM yasyAH sA kSiptacitA / yA tu harSAtirekeNApahRtacittA sA dIptacitA bhaNyate / yA tu mohanIyakarmodayena cittazunyatAmupagatA sA unmAdaprAptA / IddazAmAryAM vijJAyAcAryo mantreNa vA tantreNa vA "appajjhaM" ti 'AtmavazAM' svasthacittAM kartuM saMyatIvasatiM gacchet / / agnidvAramAha [bhA. 3733] jai aganinA u vasahI, daDDhA Dajjhai va Dajjhihiti va tti / nAUNa va soUNa va, uvaghettuM je va jAejA // vR- yadyagninA saMyatIvasatirdagdhA, dahyate vA sampratikAle, athavA pratyasannAgnipradIpanadarzanena dhakSyate iti jJAtvA vA svayaM 'zrutvA vA' paramukhenAkarNya tAM vasatim 'upagrahItuM' saMsthApayituM nirvApayituM vA "je" iti pAdapUraNe saMyatIvasatiM 'yAyAt' gacchet / / athApkAyadvAramAha[bhA. 3734] naipUreNa va vasahI, vujjhai vUDhA va vujjhihiti va tti / udagabhariyaM va soccA, uvadhettuM taM tuvaccejjA vR- nadIpUreNa prasaratA vasati sAmpratam 'uhyate' nIyate, 'vyUDhA vA' nItA, 'vakSyate vA' neSyate, udakena vA vasatirdhRtA, evaM zrutvA 'tAM' vasatim 'upagrahItum' ulliJcanAdikaM kartuM vrajet // vicAradvAramAha [mA. 3735] ghoDehi va dhuttehi va, ahavA vi jatIviyArabhUmIe / jayaNAe va kareDaM, saMThavaNAe va vaccejjA / / vR- ghoDA :- caTTAH dhUrtA dyUtakArAdayaH, tairvasatyAH purohaDe gacchantyastA upasargyante tatasteSAM sAnunayanivAraNArthaM gacchet / athavA yatInAM vicArabhUmau tAH samAgacchanti tannivAraNArthaM gacchati / athavA yatanayA tAsAM kAyikAbhUmiM vicArabhUmiM vA karttuM pUrvakRtAyA vA saMsthApanAnimittaM vrajet / / putradvAramAha [bhA. 3736 ] putto vA bhAyA vA, bhaginI vA hojja tAna kAlagayA / ajjAe dukkhiyAe, anusaThThIe vi gacchejjA / / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/8: kRputro vA bhrAtA vA bhagini vA tAsAMkAlagatA bhavettatoyA tatrAryikA 'duHkhitA' zokasAgarAvagADhA bhavati tasyA anuziSTayarthamapi sUri svayameva gacchet // tasyAzceyamanuziSTiAtavyA[bhA.3737] telokkadevamihayA, titthayarA nIrayA gayA siddhiM / therA vi gayA keI, caraNaguNapabhAvayA dhIrA // kRye'pitAvat trailokyadevamahitAH' bhuvanatrayavAsibhi surA-'surairabhyarcitAstIrthakarAste'pi bhagavantaH 'nIrajasaH sakalakarmanirmuktAH 'gatAH' prAptAH siddhim, tathA sthavirA api RSabhasenagautamAdayaH kecit caramadehadhAriNo gatAH siddhim / kathambhUtAH? caraguNAnAM-mUlotta-raguNarupANAM svayameva caraNenAnyeSAMcopadezadvAreNa prabhAvakAH-prakarSaNa sphAti netArazcaraNaguNaprabhAvakAH, 'dhIrAH' parISahopasargarakSobhyAH, yadyevaMvidhA apimahApuruSAH kAlagatAstataH zeSajanamaraNe kimAzcaryam? iti bhAvaH / tathA[bhA.3738] baMbhI ya suMdarI yA, annA vi ya jAu logjetttthaao| tAo vi ya kAlagayA, kiM puna sesAu ajjAu // -brAhmI ca sundarI ca anyA api ca yA lokajyeSThA AryacandanA-mRgApatIprabhRtaya AryikAstA api kAlagatAH, kiM punaH zeSA AryikAH ? // tataH- [bhA.3739] na hu hoi soiyavvo, jo kAlagao daDho carittammi / so hoi sotiyavvo, jo saMjamadubbalo vihare // vR-'na hu' naivAsau sAdhu-sAdhvIjanaH zocitavyo bhavati, yazcAritre 'dRDhaH' niprakampaH san bhaktapratyAkhyAnAdividhinA kAlagataH; kintu sa varAkaH zocanIyo bhavati yaH pRthivyAdhupamardanamanaiSaNIyapiNDAdigrahaNaM vA kurvan saMyamena durbalo viharati // api ca[bhA.3740] babhrUNa mAnusattaM, saMjamasAraM ca dullabhaM jIvA / ANAi pamAeNaM, doggaibhayavaDDaNA hoti // vR-'labdhvA' prApya mAnuSatvaM tathA saMyama eva sAraH-pradhAnaM mokSAGgaM taM ca 'durlabhaM' mahAnIradhinimagnAna_ratnamiva duHprApaM labdhvA ye jIvA bhAgavatyAH 'AjJAyAH' vidhi-pratiSedharUpAyAH pramAdena kAlaMgamayanti te durgatibhayavardhanA bhavanti, Atmano devAdidurgatiparibhramaNajanitaM bhayaM varddhayantIti bhAvaH / evamanuziSTistAsAM dAtavyA / atha saGgamadvAramAha[bhA.3741] putto piyA va bhAyA, ajANaM Agao tahiM koii| ghittUNa gaNaharo taM, vaccati to saMjatIvasahiM / / vR-putraH pitA vA bhrAtA vA AryANAM sambandhI ciraproSitastatra kazcidAgato bhavet, tatastaM gRhItvA gaNadharaH saMyatIvasatiM vrajati, yena tAsAM tasmin saMjJAtakasAdhau dRSTe smaadhirupjaayte|| atha saMlekhana-vyutsarjana-vyutsRSTa-niSThitadvArANi yugapadAha[bhA.3742] saMlihiyaM pi ya tavihaM, vosiriyavvaM ca tiviha vosaDheM / gAkalagaya tti ya socA, sarIramahimAi gacchejjA / vR-iha saMlekhitam apizabdAt saMlekhyamAnaM vastu tridhA-AhAraH zarIramupakaraNaMca, yadvopadhiH zarIraM kaSAyAzceti / vyutSTavyamapyevameva trividham, anazanapratipattikAle etadeva trayaM Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359 uddezaka : 3, mUlaM-81, [bhA. 3742] vyutsarjanIyamiti bhAvaH / evaM vyutsRSTamapi trividham / eSu triSvapi tasyAH sthirIkaraNArthaM sUriNA gantavyam / yAvat 'kAlagatA sA saMyatI' iti vArtA zrutA, tAM ca zrutvA tasyAH zarIramahimA) gaNadharaH svayameva gacchet // [bhA.3743] jAhe vi ya kAlagayA, tehA vi ya dunni tinni vA divase / gacchejja saMjaINaM, anusaddhiM gaNaharo daauN|| vR-yadApi ca pravartinIprabhRtikA mahAninAdasaMyatI kAlagatA bhavati tadA dvau trIn vA divasAn saMyatInAmanuziSTiM pradAtuM gaNadharo gacchet / / gataM "gamyate kAraNajAte" iti mUladvAram / atha prAghuNakadvAramAha[bhA.3744] appabiti appatitiyA, pAhuNayA AgayA sauvacArA / sijjAyara mAmAe, paDikuTudesie pucchA // vR-prAghurNakAH sAdhava AtmadvitIyA AtmatRtIyA vA tatrAgatAH, taizca tatra zrutam, yathAatra saMyatyastiSThanti tataste tAsAM vasatiM sopacArAH pravizanti / sopacArA nAma-triSu sthAneSu / prayuktanaiSedhikIzabdAH, yadvA saMyatIbhiryeSAM vakSyamANa upacAraH prayuktaste sopacArA ucynte| teSusamAgateSupravartinI yadi sthavirA tata AtmadvitIyA nirgacchati, atha taruNI ttaatmtRtiiyaa| yA ca tatra sthavirA sA puratastiSThata / tataH sAdhavaH zayyAtarakulaM mAmAkakulaM pratikuSTakulAni ca-rajakAdisambandhIni auddezikaM ca yeSu kuleSu kriyate tAni pravarttinyAH samIpe pRcchanti / athopacAraM vyAkhyAti[bhA.3745] AsaMdaga kaTThamao, misiyA vA pIDhagaM va kaTThamayaM / takkhaNalaMbhe asaI, paDihAriga peha'bhoga'nne / vR-yadi sAdhuSu samAgateSu takSazraNAdeva kASThamaya Asandako'zuSirAdiguNopetaH prApyate, vRSikA va kASThamayaM vApIThakalabhyate tatastadAnImeva tad grahItavyam / atha tatkSaNAdevAsandakAdi na labhyate tato'nAgataM prAtihArikaM gRhItvA sthApayanti / "peha"tti taccobhayasandhyaM prtyupekssnte| "bhoga'nne"tti akAraprazleSAdayo nAma-saMyatIjanastasya prAtihArikasya bhogaMna karoti / tataste tatropaviSTAH saMyatInAM nirAbAdhAdivArtA pRSTavA zayyAtarakulAdIni pRcchanti ||ath kena vidhinA te pRcchanti ? kena vA vidhinA tAsteSAM darzayanti? ityucyate[bhA.3746] bAhAi aMgulIi va, laTThIi va ujjuaM Thio saMto / na pucchejja na dAejA, paccAvAyA bhave tattha // vR-zayyAtarAdikulaM pRcchan darzayan vA 'bAhayA' bAhuM prasArya, evamaGgulyA vA yaSTayA vA gRhasya 'RjukaM' sammukhaM sthitaH san na pRcched na vA darzayet / kutaH? ityAha-yatastatraivaM pRcchayamAne daryamAne vA pratyapAyA bahavo bhavanti / / tAnevAha[bhA.3747] tenehi aganinA vA, jIviyavavarovaNaM va paDinIe / kharae khariyA suNhA, naDhe vaTTakkhure sNkaa|| vR- bAhvAdikaM prasArya sAdhunA yad gRhaM pRSTam saMyatyA vA darzitam tataH stenaiH kiJcidapahRtaM bhavet, agninA vA tad gRhaMdagdham, pratyanIkena vA tasmin gRhe kasyApi jIvitavyaparopaNaM kRtam, Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 bRhatkalpa-chedasUtram - 2-3/81 dvyakSarako vA vyakSarikA vA kenacidapahnatA, snuSA vA kenacid dhUrtena saha palAyitA, 'vRttakhuro vA' pradhAnasturaGgamo naSTo bhavet tataH sAdhu-sAdhvIviSayA zaGkA bhavet - nUnametairevApahRtam dagdhamityAdi; tato nAvidhinA pRcchet na vA darzayet / tatra cA'' sInAste sAdhavo na hasanti na vA kandarpaM kurvanti, kintu - [bhA. 378] sejjAyarANa dhammaM, kahiMti ajANa deMti anusaTThi / dhammammiya kahiyammiya, savve saMvegamAvannA // vR- zayyAtarANAM dharmaM kathayanti, AryANAM codyatAnAM sthirIkaraNArthaM sIdantInAM punarudyamanArthamanuziSTiM prayacchanti / dharme ca kathite 'sarve' zrAddhAH saMyatyazca saMvegamApannA bhavanti, Atmanazca nirjarA bhavati / / prAghuNakadvArameva prakArAntareNa vyAcaSTe [bhA. 3749] anno vi a Aeso, pAhuNaga abhAsiyA u tenabhae / cilimiNiaMtariyA khalu, cAussAle vasejjA naM / / vR- ayam 'anyaH' apara AdezaH prAghuNakadvAre samasti te prAghuNakAH 'abhASikAH' draviDAdidezodbhavAH, tatastatra teSAmupAzrayo durlabhaH, atastadarthaM saMyatyo vasatiM mArgayanti / yadi tAbhirapi gaveSayantIbhirna labdhA tato vRkSamUlAdiSu bahirvasanti / atha bahi stenabhayaM tato yatrAryA sthitAH santi tat catuHzAlaM bhavet, tatrAnyasyAM zAlAyAM sAdhavazcilimilikayA antaritA vaseyuH / / catuHzAlasyAbhAve vidhimAha [bhA. 3750 ] kuDuMtarassa asatI, kaDao puttI va aMtare therA / tetariyA khuDDA samaNINa vi maggaNA evaM // vR- anyasyA vasaterabhAve saMyatAH sayatyazcekasmin gRha vasantaH kuDyAntarite vasanti / kuDyAntarasyAbhAve kaTako'pAntarAle dIyate / kaTakasyAbhAve potaM vastraM tanmayI cilimilikA / atha cilimilikAyAH stenabhayaM tato yasmin pArzve saMyatyastataH prathamaM sthavirAH, tairantaritAH kSullakAH, tato madhyamAH, tatastaruNA iti / evaM zramaNInAmapi mArgaNA karttavyA, tadyathA - sthavirasAdhUnAmAsanne kSullikAH, tataH sthavirAH, tato madhyamAH, tato dhDhakuDyAsanne taruNyaH sthApyante // tatrasthitAnAM vidhimAha[bhA. 3751] annAe AbhogaM, nAe sasaddaM kareMti sajjhAyaM / accuvvAyA va suve, acchaMti va annahiM divasaM // vR- yadi tatra janenAjJAtAH sthitAstato rAtrau 'Abhogam' upayogaM kurvate, tRSNIkA Asate ityarthaH / atha jJAtAstataH 'sazabdaM' mahatA zabdena yuktaM svAdhyAyaM kurvanti / athAtIvodvAtAHparizrAntAstataH svapanti / kAraNatazcaikaM dvau trIn vA divasAn tatraiva yadi sthAsnavaH tato divasam 'anyatra' udyAnAdiSu sthitvA rAtrau tatra vasanti / kAraNAbhAve tu tatraikarAtramuSitvA prabhAte vrjnti| [bhA. 3752] samaNI samaNa paviTThe, nisaMta ullAva'kAraNe gurugA / payalA nidda tuvaTTe, acchImalaNe gihI mUlaM // vR- zramaNIjane zramaNajane ca kAyikAM kRtvA praviSTe sati yadyeko vA'neke vA ekayA vA'nekAbhirvA saMyatIbhiH samaM 'nizAnte' nisaMcaravelAyAmullApam 'akAraNe' AgADhakAraNAbhAve Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 uddezakaH 3, mUlaM-81, [bhA. 3752] kurvanti tatazcaturgurukam / tathA'nyatrodyAnAdiSu zvApada-stenAdibhayAd divA'pi tatraiva tiSThanto yadi pracalAyante nidrAyante tvagvarttayanti vA akSiNI vA malayanti tatra caturgurukam / atha gRhI pracalAdi vidadhAnaM taM dRSTvA zaGkAM karito-kimeSa svAdhyAyajAgareNa khinnaH pracalAyate ? uta sAgArikajAgareNa? ityAdi tatazcaturguru / nizaGkite mUlam / / [bhA.3753] uccAraM pAsavaNaM, va annahiM mattaesu va jayaMti / addiDha paviTThA vA, adiTTha nitedharA bhayitA / / vR-uccAraM prazravaNaM vA saMyatIkAyikAbhUmiM vimucyAnyatra kurvanti, mAtrakeSu vA kRtvA bahiH pariSThApanAyAM yatante / tatra ca yadi gRhibhiraSTAH praviSTAstato'STiA eva nirgacchanti, atha dRSTAH praviSTAstataH 'bhaktAH' vikalpitAH, dRSTA aSTA vA nirgacchantIti bhAvaH / / [bhA.3754] tattha'nnattha va divasaM, acchaMtA pariharaMti niddaaii| jayaNAe va suviMtI, ubhayaM pi ya maggae vasahiM / / vR-tatra rajanyAmuSitvA divasataH 'tatra vA' saMyatIvasatau 'anyatra vA' udyAnAdiSu tiSThanto nidrA-pracalAdikaMpariharanti, yavanikAntaritA vA yatanayA svapanti yathA sAgAriko na pshyti| yadi tetatra kiyantamapikAlaM sthAtukAmAstataH 'ubhayamapi' sAdhavaH saadhyshcaanyaaNvstimaargynti| labdhAyAM ca tatra sAdhavastiSThanti / / gataM prAghuNakadvAram / atha gaNadharadvAramAha[bhA.3755] ahiNA visUikA vA, sahasA DAho va hoja sAso vA / jati AgADhaM ajANa hoi gamanaM gaNaharassa // vR- 'ahinA' sarpaNa kAcidAryikA daSTA atimAtre vA bhukte vizUcikA kasyAzcidajaniSTa, sahasA pittenAgninA vA 'dAhaH' dAhaJcaro vA'bhavat, zvAso vA kasyAzcidakasmAdajani, evamAdikaM yadi AgADhaM kAryamAryANAM bhavati tato divA rAtrau vA gaNadharasya gamanamanujJAtam / / athavA[bhA.3756] paDinIya meccha mAlava, gaya goNA mahisa tenagAI vaa| Asanne uvasagge, kappai gamanaM gaNaharassa // kR-pratyanIka mleccha-mAlavastena-gaja-go-mahiSa-stenakAdayo vA saMyatInAmupasarga kartumArabdhAH, yadvA na tAvat te upasargayanti paraM teSAmAsanna upasargo vartate tatkSaNAdeva bhAvItyarthaH, tataH kalpate gaNadharasyAnyasya vA samarthasya tannivAraNArthaM gmnm|gtN gaNadharadvAram / atha maharddhikadvAramAha[bhA.3757] rAyA'macce seTThI, purohie satthavAha putte ya / gAmauDe raTThauDe, je ya gaNahare mahiDDIe / vR- 'rAjA' pRthivIpati / 'amAtyaH' mantrI / aSTAdazAnAM prakRtInAM mahattaraH zreSThI / paurajanapadayuktasya rAjJo homAdinA'zivAyupadravaprazamanaH purohitaH / yastu krayANakajAtaM gRhItvA lAbhArthamanyadezaM vrajan sArthavAhayati-yoga-kSemacintayA pAlayati sa sArthavAhaH / putrazabdaH pratyekamabhisambadhyate, yathA-rAjA rAjaputra ityAdi / tathA 'grAmakUTaH' grAmamahattaraH, 'rAjakUTaH' rASTramahattaraH, ete pravrajitA iha gRhyante / yazca gaNadharo rAjAdibahumato vidyAtizayasampanno vA, ete sarve'pi maharddhikA ucyante / / eteSAM saMyatIvasatiM gacchatAmamI guNA bhavanti [bhA.3758] ajANa teyajananaM, dujana sacamakkArayA ya goravayA / Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/81 tamhA samaNunnAyaM, gaNahara gamanaM mahiDDIe // vR- AryANAM 'tejojananaM' mahAtmyotpAdanam / durjanAnAM ca 'sacamatkAratA' sAzaGkatA bhavati, na kiJcit pratyanIkatvaM kurvantItyarthaH / loke ca AryANAM gauravamupajAyate / tasmAd gaNadharasya 'maharddhikasya ca' rAjapravrajitAdergamanamAryikAprati zraye samanujJAtam / tAzcAryikAstAn rAjAdidIkSitAn dRSTvA itthaM cintayanti [bhA. 3759] saMtavibhavA jai tavaM, kareMti avaijjhiUNa iDDIo / sIyaMtathirIkaraNaM, titthavivaDDI ya vanno ya / / vR- sadvibhavA apyamI yadi 'RddhIH' rAjyAdisampadaH 'apojjhya' parityajya tapaH kurvanti tato vayamasatI sampadaM prArthayamAnAH kimevaM pramAdamagnAstiSThAmaH ityevaM sIdantInAmAryikANAM sthirIkaraNaM kRtaM bhavati / sthirIkaraNe ca kriyamANe tIrthasya vivRddhi / tIrthavRddhau ca pravacanasya 'varNa' yaza-pravAdaH prabhAvito bhavati / / gataM maharddhikadvAram / atha 'pracchAdanA ca zaikSe' iti dvAramAha[bhA. 3760] vIsuMbhio ya rAyA, lakkhaNajutto na vijjatI kumaro / paDinIehi va kahie, AhAvaMtI davadavassa / / vR- kasyApi nRpatestrayaH putrAH samyagdarzanalabdhabuddhayo dIkSAM kakSIkRtavantaH / kAlAntareNa ca sa rAjA 'vizvagbhUtaH ' zarIrAt pRthagbhUtaH, kAlagata ityarthaH / tato'mAtyAdayaH 'vayamarAjakAH santo'nAthAH' iti paribhAvya rAjyalakSaNopetaM kumAraM prayalena gaveSitavantaH, paraM na vidyate ko'pi lakSaNayuktaH kumAraH / tataH kathitaM 'pratyanIkaiH' taccannikAdibhi, yathA-yeSAM madhye'syaiva nRpateH putrAH pravrajitAH santi te sAdhavo viharamANA ihaivodyAne samprAptAH / tataste'mAtyAdayaH samyag jJAtvA chatra-cAmara-khaDgAdikaM rAjArhaM vastu gRhItvA drutadrutam 'AdhAvanti' sAdhUnAM samIpamAgacchanti / / atha pratyanIkAH kena kAraNena kathayanti ? ityucyate [bhA. 3761] ai siM janammi vanno, ya Ayati iDDimaMtapUyA ya / rAyasuyadikkhiNaM, titthavivaDDI ya laddhI ya // vR- amunA rAjasutena dIkSitena 'siM' amISAM zramaNAnAm 'ati' atIva 'jane' loke 'varNaH' yazaH pravAdo vijRmbhate, yathA- aho ! amISAmeva dharma pratapati yatredhzAH pravrajanti / 'Ayatizca' santatiramISAmanenAvyavacchinnA bhaviSyati / Rddhimantazca zreSThayAdaya etatprabhAveNAmISAMpUjAM kurvanti / tathA 'rAjasuto'tra pravrajitaH' iti kRtvA'nye'pi bahava ibhyaputrAdayaH pravrajantIti tIrthavRddhiH / labdhizcAhAra - vastrAdInAM pracurA bhavati / utpravrajitena punaramunA varNAdayo na bhaviSyantIti budhyA pratyanIkAH kathayanti / / tatastAnamAtyAdInupravrAjanArthamAgacchataH zrutvA te rAjaputarAH kiM kurvanti ? ityAha [bhA. 3762] davaNa ya rAiDiM, parIsahaparAito tahiM koi / Apucchai Ayarie, sammatte appamAo hu / vR- tAM rAjasamRddhimAgacchantIM dRSTvA tatra ko'pi rAjaputraH parISahaparAjitaH sannAcAryAnApRcchatebhagavan ! azakto'haM pravrajyAmanupAlayitum / tata AcAryA bhaNanti-saumya ! samyaktve bhavatA 'huH' nizcitamapramAdaH karttavyaH // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 uddezaka : 3, mUlaM-81, [bhA. 3763] [bhA.3763] nAUNa ya mAnussaM, sudullabhaM jIviyaM ca nissAraM / saMghassa cetiyANa ya, vacchallataM krejaahi|| vR-jJAtvA 'mAnuSyaM manuSyabhavaM sudurlabhaMjIvitaM ca nissAraM matvA saGghasya caityAnAMca 'vatsalatvaM' bhaktiM kuryA iti / / dvitIyaH punarAha[bhA.3764] kiM kAhiMti mamete, paDalaggataNaM va me jaDhA iddii| ___ko vA'niTThaphalesuM, vibhavesu calesu rajjejjA / vR-kiM kariSyanti mama 'ete' amAtyAdayaH ? paTalagnatRNamiva mayA rAjyaRddhi "jaDhA" parityaktA, api ca rAjyAdivibhavAnAM bhuktAnAM dhruvaM narakapAtaH phalam, calAzcAmI sandhyAbhrarAgavat, ataH ko vA'niSTaphaleSu ca vibhaveSu 'rajyeta' rAgamanubadhnIyAt ? / evamuktvA prakaTa eva pradeze sthitaH sarvAnupasargAnabhibhUya sa saMyamamanupAlayati / / yastu tRtIyaH sa kiM karoti? ityAha[bhA.3765] taio saMjamaaTThI, Ayarie paNamiUNa tiviheNaM / gelannaM niyaDIe, ajANa uvassagamatIti / vR-tRtIyo rAjaputraH saMyamArthI sa gurubhirabhihitaH-Arya ! saMyatIpratizraye nilIyasva / sa prAha-icchAmyahaM bhagavadvacanam, nistArayata mAM yena kenApi prkaarennaaspaadupsrgsmudraat| evamuktvA sa AcAryAn 'trividhena' mano-vAk-kAyakarmaNA praNamya nikRtyA glAnatvaM kRtvA''ryANAmupAzrayaM pravizati // [bhA.3766] aMtaddhANA asaI, jai maMsU loya aNbiliibiie| pIsittA deMti muhe, apagAse ThaveMti ya virego / vR-yadyantardhAnakAraNamaJjana-mantrAdi vidyate tataH so'ntarhitaH kRtvA tatraiva sthApyate / atha nAstyantardhAnakaraNaM tataH saMyatInepathyaM kArayitvA tadvasatiM netavyaH / yadi tasya 'zmazru' kUrca vidyate tato locaH kriyate / amlinIbIjAni ca piSTvA tasya mukhe dadati, tairmukhmaalimpntiityrthH| aprakAze ca pradeze saMyatIvasatau taM sthApayanti / virekazca virecanakArakauSadhaprayogeNa kriyte|| [bhA.3767] saMthAra kusaMghADI, amaNunne pAnae ya priseo| ghaMsaNa pIsaNa osaha, addhiti kharakammi mA bolaM // vR-saMstArake sa saMyaH zAyyate / malinAM truTitAM ca kusaGghATIM sa prAvaraNaM kAryate / 'amanojJa' durgandhi pAnakaM tena tasya pariSekaH kriyate / tathA kAzcana saMyatyastatra candanasya gharSaNam anyAstu peSaNaM auSadhasya kurvanti / aparAH punaH karatalaparyastamukhA bhUmigatadRSTyo'dhRtiM kurvANAstiSThanti, 'kharakarmikeSu ca rAjapuruSeSu samAgateSubhaNanti-mA bolaM kuruta, eSA pravartinI glAnA na yuSmadIyaM bolaM sahate / evamasau tatra saMyatIveSeNa tiSThan sarvANyapi sthAnaniSadanAdIni padAni kuryAt / / gataM 'pracchAdanA ca zaikSe' iti dvAram / atha 'asahiSNozcatuSkabhajanA' iti dvAraM bibhAvayiSurAha[bhA.3768] donni vi sahU bhavaMtI, so va'sahU sA va hojja U asahU / doNhaM pi u asahUNaM, tigiccha jayaNAya kAyavvA / / vR-yasyA glAnasAvyAzcikitsA kriyate yazca tasyAH praticarakaH tau dvAvapi sahiSNU bhavataH, Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/81 eSaprathamo bhaGgaH / "so va'sahu"tti sAdhvI sahiSNuH 'sa ca' sAdhurasahiSNuriti dvitIyaH / "sA va hojja U asahu"tti 'sA' sAdhvI asahiSNuH sAdhuH sahiSNuH, eSa tRtIyaH / sAdhvI sAdhuzca dvAvagyasahiSNU iti caturthaH / eteSu caturyu bhaGgeSu yatanayA cikitsA kartavyA / tatra prathamabhaGgaM tAvad bhAvayati[bhA.3769] soUNa U gilANaM, paMthe gAme va bhikkhavelAe / jai turiyaM nAgacchai, laggai gurue caummAse / vR-zrutvA glAnAM saMyatI pathi vA paribhraman grAme vA tiSThan bhikSAvelAyAM vA paryaTan yadi tvaritaM glAnAsamIpaM nAgacchati tatazcaturo mAsAn gurukAn 'lagati' prApnoti, ato glAnAM zrutvA nirjarAmabhilaSatA sarveNApyakSepeNaiva tasyAH samIpaM gantavyam / / kathaM punastasyAH zravaNaM bhavati? ucyate-yatra grAme glAnA vidyate tasya bahiradUrasamIpe vyativrajantaM saMyataM gRhasthaH ko'pi brUteyuSmAkaM glAnAyAH pratijAgaraNaM kriyate ? na kriyate ? / sAdhurAha-suSchu kriyate? / gRhI bravItiyadyevaM tataH[bhA.3770] lolaMtI chaga-mutte, souM ghettuM davaM tu aagcche| tUraMto taM vasahiM, niveyaNaM chaaynn'jjaae|| vR- ekAkinI saMyatI 'chagaNa-sUtre' AtmIya eva purISa-prazravaNe 'lolantI' viluThantI atra grAme tiSThati / evaM zrutvA tata eva 'dravaM' pAnakaM gRhItvA tvaramANaH sNytiivstimaagcchti| tato bahiH sthitvA zayyAtarIpAdAryikAyA nivedanaM kArayati, yathA-bahi sAdhurAgato'stIti / sA ca zayyAtarI tasyA AryikAyA durnivasitagAtrANAM chAdanaM kuryAt / atha sA na karoti tata AtmanA'pi yatanayA tAM chAdayati // tataH sa sAdhustasyA itthaM sthirIkaraNaM karoti[bhA.3771] AsAso vIsAso, mA bhAhi iti thirIkaraNa tiise| dhuviuM cIra'tthuraNaM, tIse'ppaNa bAhi kappo y|| vR-'AzvAso nAma' dhIrA bhava, ahaM te sarvamapi vaiyAvRttyaM kariSye / 'vizvAsastu' tvaM mama mAtA bhaginI duhitA vA ato mA maiSIH, evaM vayo'nurUpamaviruddhaM vacanaM bravIti / itthaM tasyAH sthirIkaraNaM kRtvA chagaNa-mUtralulitAM tAM dhAvitvA tasyA evaupagrahikANi cIvarANi teSAmabhAve AtmIyAnyapi saMstArake AstRNAti tAM vA paridhApayati / tataH kharaNTitacIvarANAM pratizrayAd bahi kalpo dAtavyaH / bhUmerapi tasyA upalepanaM kartavyam / atha pravezavidhiM vizeSata Aha[bhA.3772] eehi kAraNehiM, pavisaMte U nisIhiyA tinni / ThicANaM kAyavvA, aMtara dUre pavese y|| vR-'etaiH' glAnatvAdibhiH kAraNaiH saMyatIvasatau pravizatA tiI naiSedhikyaH kartavyAH / katham? ityAha-'sthitvA' prathamanaSedhikIkaraNAnantaraM kiyantamapi kAlaM pratIkSya dvitIyA naiSedhikI, tato dvitIyAnantaraM tRtIyA'pyevameva karttavyA / tathA prathamA naiSedhikI 'dUre' agradvAre, dvitIyA 'antare' madhyabhAge, tRtIyA 'praveze' mUladvAre vidhAtavyA // tataH[bhA.3773] paDihArie paveso, takkajasamANaNA ya jynnaae| gelanne ciTThaNAdI, pariharamANo jato khippaM / / Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 3, mUlaM - 81, [bhA. 3773 ] 365 vR- zayyAtarIbhiH 'pratihArite' AryAyA jJApite sati pravezaH karttavyaH / praviSTena ca tasyavivakSitasya glAnakAryasya pUrvoktayA vakSyamANayA ca yatanayA samApanA karttavyA / evaM glAnatve tatra sthAnAdIni padAni kuryAt / tathA glAnakRtyAnyutsargato'zuddhaM pariharan karoti / atha zuddhaM na prApyate tataH "u"tti anAgADhe paJcakahAnyA 'yataH ' yatamAnaH karoti, "khiSpaM "ti AgADhe kSiprameva karoti / athavA''tma-parobhayasamutthadoSAn pariharamANo glAnakRtyaM karoti, kutaH ? ityAha-'"jato khippaM'ti yata AtmasamutthAdidoSAn apariharataH kSiprameva saMyamavirAdhanA bhavati / / kIdRzaH punastAM pratijAgarti ? ityucyate [ bhA. 3774] piyadhammo daDhadhammo, miyavAdI appakotuhallo ya / ajaM gilANiyaM khalu, paDijaggati eriso sAhU | vR- priyaH- iSTa dharmo yasya sa priyadharmA / dharme yaH dRDhaH - nizcalo dRDhadharmA, rAjadantAditvAd Dhazabdasya pUrvanipAtaH / mitaM parimitAkSaraM vadituM zIlamasyeti mitavAdI / alpazabdasya iha abhAvavacanatvAd alpam-avidyamAnaM kautUhalaM strIrUpadarzanAdiSu yasya so'lpakautUhalaH / IzaH sAdhurAyAM glAnAM pratijAgarttiH // [bhA. 3775 ] so pariNAmavihinnU, iMdiyadArehi saMvariyadAro / jaM kiMci dubbhigaMdhaM, sayameva vigiMcaNaM kuNati // vR- 'saH' vaiyAvRttayakaraH 'varNa- gandhAdibhiH zubhA api bhAvA bhUyo'pyazubhA bhavanti, azubhA api ca saMskAravizeSato vizvasayA vA zubhA jAyante' ityevaM pudgalAnAM pariNAmavidhiM jAnAtIti pariNAmavidhijJaH / tathA indriyadvArebhyaH saMvRtadvAraH, iha "gamyyapaH karmAdhAre" ityanena paJcamI, tato'yamartha-indriyarUpANi dvArANyadhikRtya saMvRtadvAraH, na punarbAhyadvArANi / IzaH sAdhuryat kiJcidAyikAyAH saMjJAdikaM durabhigandhaM tasya svayameva 'vivecanaM' spheTanaM pariSThApanaM vA karoti / / saMvRtadvArapadasya saphalIkaraNArthamAha [bhA. 3776 ] gujjhaMga- vadana- kakkhoruaMtare taha thaNaMtare daGkaM / sAharati tato diTThi, na ya baMdhati diTThie diTThi // vR- guhyAGgasya vadanasya kakSAyA Urvozca yAnyantarANi - avakAzAstAni tathA stanAntarANi ca dRSTvA 'saMharati' bhAskarAdiva tato dRSTiM nivarttayati, 'na ca' naiva AryikAyA dRSTau dRSTiM 'badhnAti ' mIlayatItyarthaH // atha 'yat kiJcid durabhigandham' ityAdi vyAcaSTe - [bhA. 3777] uccAre pAsavaNe, khele siMghANae vigiMcaNayA / uvvattaNa pariyattaNa, naMtaga nillevaNa sarIre // vR- uccArasya prazravaNasya khelasya siGghAnasya ca vivecanaM karoti / udvarttanaM nAma-tasyA uttAnAyAH pArzvataH karaNam, tata itarasyAM dizi sthApanaM parivarttanam, te api karoti / 'nantakaM' vastraM tathA zarIraM ca yadi saMjJayA mUtreNa vA liptaM tatastadapi nirlepayitavyam // kiriyAtItaM nAuM, jaM icchati esaNAe jaM tattha / [bhA. 3778] saddhAvaNA parinnA, paDiyaraNa kahA namokkAro || vR- kriyAyAM kriyamANAyAmapi yA na praguNIbhavati sA kriyAtItA, tAM jJAtvA sA praSTavyA Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/81 kena bhavatyAH samAdhirutpadyate? |tto yadravyamicchati tadeSaNayA zuddhaM zuddhasyAlAbhe paJcakahAni yatanayA'pi gRhItvA dAtavyam / tataH sA tathA zraddhApyate yathA parijJAm' anazanaM pratipadyate / anazanapratipannAyAzca sarvaprayatnena praticaraNam / dharmakathA ca tathA kartavyA yathA samyaguttamAtamArAdhayati |nmskaarshc tasyA maraNavelAyAM dAtavya it|| kriyAsAdhyAyA vidhimAha[bhA.3779] davvaM tu jANiyavvaM, samAdhikAraM tu jassa jaM hoti / nAyammi ya davvammiM, gavasaNA tassa kAyavvA / / kRyasya rogasya yad dravyaM pathyaM yasyA vA glAnAyA yat samAdhikArakaMtatprathamata eva jnyaatvym| jJAte ca tasmin dravye sarvaprayatnena tasya gaveSaNA kartavyA // [mA.3780] sayameva diThThapADhI, kareti pucchati ajANao vejaM / dIvana davvAdimmi ya, uvadese ThAti jA laMbho // vR-vaidyakazAstrarUpo dRSTaH pATho yena sa evaMvidhaH svayameva cikitsAM karoti / atha 'ajJaH' vaidyakazAstrAbhiprAyaM na jAnAti tato vaidyaM pRcchati / tasya ca vaidyasya dIpanaM karoti, yathA-ahaM kAraNata ekAkI sAtaH, atomA apazakunaM gRhNadhvam / tato vaidyena dravya-kSetra-kAla-bhAvamedAt caturvidhe upadeze datte sati bravIti-yadi vayametatra labhAmahe tataH kiM prayacchAmaH ? / evaM pRSTe bhUyo dravyAntare upadiSTe brUte-yadyetadapi na labhAmahe tataH kiM kartavyam ? / evaM tAvat pRcchati yAvad yasya dravyasya dhruvo lAbhaH / tadupadeze ca pRcchA tiSThati' uparamata ityarthaH / atha rAtrau vidhimAha[bhA.3781] abmAse va vasejA, saMbaddha uvassagassa vA daare| AgADhe gelaMnne, uvassae cilimiNivibhatte // vR- saMyatIpratizrayasya 'abhyAse' samIpe yadasambaddhamanyagRhaM tatra vaset, tasyAbhAve sambaddhe'pyanyagRhe, tadabhAve upAzrayasya vA dvaare|athaagaaddhN glAnakAryaM bhavati tata upAzraye'pi cilimilikAvibhakte vasati // kimarthaM punarupAzrayasyAntarvasati? ityAha[bhA.3782] uvvattaNa pariyattaNa, ubhayavigiMcaTTha pAnagaTThA vaa| takkarabhaya bhIrU adha, namokAraTThA vase tattha // vRtasyA udvartanaM parivartanaM vA kartum, ubhayasya vA-kAyikI-saMjJAlakSaNasya vivecanArtham, tRSNA"yA vA rAtrau pAnakadAnArtham, yadvA tatra taskarabhayaM sA ca saMyatI svAbhAvenaiva bhIru tato bhayarakSaNArtham, 'atha' iti athavA maraNavelAyAH pratyAtratvAd namaskAradAnArthaM vA tatra rAtrI vaset // . [bhA.3783] dhii-balajutto vi munI, sejjaatr-snni-sijhgaadijuto| vasati parapaJcayaTThA, salAhaNaTTA avarANaM // 1- yadyapi sa muni sahiSNutvAd dhRti-balayuktastathApi zayyAtareNa saMjJinA vA-zrAvakeNa sijjhakena vA-sahavAsinA yutaH-sahitaH saMyatIpratizraye vsti|tNc zayyAtarAdikamitthaMbhaNatina vartate mamaikAkinaH saMyatIpratizraye rAtrau vastum, ato mama dvitIyena bhavatA bhavitavyam / atha kimarthamevaM karoti? iti ced ityAha-'parapratyayArthaM pareSAm-agAriNAMpratItyutpAdananimittam, ___ Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 81, [bhA. 3783] 367 yathA-naiSa viruddhAbhiprAyeNAtra vasati / 'apareSAM ca' sAdhUnAM zlAghanArtham, dhanayA amI yeSAmevaMvidhaH suTo dharma iti // [ bhA. 3784] so nijarAe vaTTati, kuNati ya ANaM anaMtanANINaM / sa bitijao kahetI, pariyaTTegAgi vasamANo // vR- 'saH' sAdhurevaM kurvan vipulAyAM nirjarAyAM varttate, AjJAM ca 'anantajJAninAM' tIrthakRtAM karoti / sa ca sadvitIyo vasan tasya dvitIyasya dharmaM kathayati, athaikAkI vasati tataH sarvAmapi rAtriM parivarttayati // [bhA.3785] paDijaggiyA ya khippaM, doNha sahUNaM tigiccha jataNAe / tattheva gaNaharo annahiM va jayaNAe to nei // vR- evaM tena sAdhunA pratijAgaritA sA 'kSipraM ' zIghraM praguNIbhavet / itthaM dvayoH sahiSNvoryatanayA cikitsAkaraNamuktam / tAM ca praguNIbhUtAM gRhItvA yadi tasyA gaNadhara H 'tatraiva' Asanne samasti tatastaM gADhaM kharaNTayitvA tasya samarpayati / atha 'anyatra' dUradeze tataH sArthena saha tAM tatra prasthApayati, svayaM vA yatanayA tatra nayati // katham ? ityAha [ bhA. 3786 ] nikkAraNigi camaDhaNa, kAraNigiM neti ahava appAhe / gamaNitthi missa saMbaMdhi vajjite asati egAgI // vR- yadi sA glAnA saMyatI niSkAraNaM gaNAd niSkramyaikAkinI bhUtA tatastAM 'camaDhayati' nirbhartsayatItyarthaH / atha kAraNikA tatastAM svayaM nayati, yeSAM vA AcAryANAM sA saMyatI teSAM sandizati, yathA-yuSmAkaM saMyatI sAmpratamatra tiSThati, asyA AnayanakRte saGghATakaH praheyaH / yadA punaH sa svayaM nayati tadA iyaM yatanA- "gamaNitthi " ityAdi / strIsArthena sambandhinA samaM prathamato nayati, tataH strIsArthenaivasambandhimizreNa, tataH strIsArthenaivAsambandhinA / tataH puruSamizrAbhirapi strIbhiH prathamaM sambandhipuruSayuktAbhi, tato'sambandhimizrapuruSayuktAbhiH, tato'sambandhibhirapi / tataH puruSaireva kevalaiH prathamaM sambandhibhi, tato'sambandhimizraH, tato'sambandhibhirapi samaM nayati / eSAM prakArANAmabhAve sa sAdhurekAkyapi tAM nayati, tatra cAtmanA purato gacchati, saMyatI tu nAsanne nAtidUre pRSThataH sthitA Agacchati / / gataH prathamo bhaGgaH / atha dvitIyaM bhaGgaM bibhAvayiSurAha [bhA. 3787] na viya samatyo savvo, haveja etArisammi kajjammi / kAyavvo purisakAro, samAhisaMdhANaNaTThAe / vR- 'sAdhvI sahiSNuH sAdhurasahiSNuH' ityayaM bhaGgo bhAvyate- 'nApi ca ' naiva sarvo'pi sAdhuH 'etAze' striyAH sparzAdAvapi manonigrahAtmake kArye samartho bhavet tataH ki sA glAnA satI tena parityaktavyA ? na ityAha-jJAna-darzana- cAritrANAM yaH samAdhi- anyo'nyAvirodhenaikatrAvasthAnaM tasya sandhAnArthaM tathA sAdhunA puruSakAraH karttavyaH yathA tasyAzcikitsA kriyate Atmanazca zIlakhaNDanA na bhavati / / sa punaH sAdhuH kathamasahiSNurbhavati ? ityucyate [bhA. 3788] soUNa ya pAsittA, saMlAveNaM taheva phAseNaM / etehi asahamANe, tigiccha jayaNAi kAyavvA // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/81 vR-striyAH zabdaM zrutvA rUpaM vA tadIyaM dRSTvA tayA sAddhaM vA yaH saMlApo yo vA tasyAH sparzastena vA tasya mohodbhavaH samullasati / etaiH prakAraiH 'asahamAnaH' indriyanigrahaM kartumakSamo yastena yatanayA cikitsA kartavyA / tadyathA-prathamaM sA glAnA praSTavyA-Arye ! bhavatI kiM sahiSNuH ? utAsahiSNuH ? / sA ca gItArthA vA bhavedagItArthA vA // tatra[bhA.3789] avikoviyA u puTThA, bhaNAi kiM maM na pAsasI niye| chaga-mutte lolaMtiM, to pucchasi kiM sahU asahU // vR-'avikovidA' agItArthA pRSTA idaM bhaNati-kiMmAMnapazyasi nijake chagaNa-mUtre lolantIm? tata evaM pRcchasi kiM sahiSNuH ? asahiSNuH ? iti // sAdhurAha[bhA.3790] pAsAmi nAma etaM, dehAvatthaM tu bhagini ! jA tujhN| pucchAmi dhitibalaM te, mA baMbhavirAdhanA hojjaa| vR-'nAma' iti komalAmantraNe, bhagini ! pazyAmyahamenAM dehAvasthAM yA sAmprataM tava varttate, paramahaM 'te' tava ghRtibalaM pRcchAmi, mA mama tava ca brahmavratavirAdhanA bhavediti kRtvA / / tataH sAdhvI brUte[bhA.3791] iharA vi tAva sadde, rUvANiya bahuvihANi purisANaM / soUNa va daLUNa va, na manakkhobho mahaM koti|| vR- 'itarathA'pi nIrogAyA api mama tAvat puruSANAM gItAdIn zabdAn zrutvA rUpANi ca 'bahuvidhAni' viziSTanepathyAlaGkRtAni dRSTvA 'ko'pi' manAgapina manaHkSobho bhavati ||kinyc[bhaa.3792] saMlavamANI vi ahaM, na yAmi vigatiM na sNphusittaannN| haTThA vi kiMtu eNhi, taM puna niyagaM dhiMti jANa // vR-ahaM sakalamapi divasaM puruSeNa saha saMlapantI 'vikRti vikAraM na yAmi, na vA puruSasya hastAghavayavaM saMspRzyApi vikAraM gacchAmi / tadevaM haSTA'pi' nIrogA'pyahamevaM sahiSNuH, kiM punaH 'idAnIM' glAnAdvasthAM prAptA? tvaM punaH 'nijakAm' AtmIyAM ghRti jAnIhi // evamukte sa kiM karoti ? ityAha[bhA.3793] so maggati sAhammiM,sanni ahAbhaddigaM va sUiMvA / deti ya se vedanagaM, bhattaM pAnaM va pAuggaM // vR- 'saH' asahiSNuH sAdhustatrAnyatra vA grAme 'sAdharmikI' saMyatI mArgayati, tatra ca prathama saMvignAM gItArthAm, tadabhAve saMvignAmagItArthAm, tadalAbhe pArzvasthAM gItArthAma, tadaprAptau pArzvasthAmevAgItArthAm / atha saMyatI na prApyate tataH 'saMjJinI' zrAvikAm, tAmapi prathama gRhItANuvratAm, tato darzanazrAvikAmapi; tadaprAptau yathAbhadrikAmapi gaveSayati / tadalAbhe 'sUtikAM' navaprasutastrIsUtikarmakAriNI mArgayati / sA ca dharmakathayA prajJApyate yathA mudhikayaiva saMyatyA vaiyAvRttyaM kroti|athaasau mudhikayA necchati tato vetanamapi tasyai bhaktaMpAnaM vA prAyogyaM ddaati|| [bhA.3794] eyAsiM asatIe, na kaheti jahA ahaM khu miM asahU / .. saddAdIjayaNaM puna, karemo esA khalu jinANA / / vR- 'etAsAm' anantaroktastrINAmabhAve sa sAdhustasyAH purato naivaM kathayati, yathA Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-81, [bhA. 3794] 369 ahamasahiSNurasmi; paramevaM svacetasi nizcinoti, yathA-zabdAdiviSayAMyatanAM kurmaH / eSA 'khalu' nizcitaM jinAnAmAjJA / / yatanAmevAha[mA.3795] saddammi hattha-vatthAdiehi diTThimmi ciliminNtrio| saMlAvammi parammuho, govAlagakaMcuto phAse / / vR- yadyasau sAdhuH zabde'sahiSNustatastAM glAnAM bhaNati-mA vacanena mAM vyApArayaH, kintu hastena vA vastreNa vA aGgulyA vA saMjJAM kuryAH / yastu dRSTiklIbaH sa sarvamapi vaiyAvRttyaM cilimilikayA antaritaH karoti / athAsau saMlApaklIbastato'vazyasaMlapanIye parAGmukhaH saMlApaM karoti / sparzaklIvastu gopAlakakaJcakamAtmanA prAvRtya tasyAH sarvamapyudvartanAdikRtyaM karoti / / gato dvitIyabhaGgaH / atha tRtIya-caturthabhaGgayoratidezamAha[bhA.3796] eseva gamo niyamA, niggaMthIe vi.hoti asahUe / doNhaM pi hu asahUNaM, tigiccha jayaNAe kAyavvA / / dR- 'eSa eva' dvitIyabhoktaH 'gamaH' prakAro niyamAd ninthyAmapyasahiSNau kartavyaH / navaraM yAM zabdAdiyatamAmasAvAtmanA kRtavAntAM sA saMyatI kaaryitvyaa| 'dvayorapica' saMyatIsaMyatayorasahiSNvoH 'yatanayA' dvitIya-tRtIyabhaGgoktyA cikitsA krtvyaa|| praguNIbhUtA ca kAcididaM brUyAt[bhA.3797] AyaMkavippamukkA, haTThA baliyA ya nibbuyA saMtI / ajjA bhaNeja kAI, jeThThajjA ! vIsamAmo taa|| kRAtaGkena-rogeNa vipramuktA satI haSTA sajAtA, tathA balikA-upacitamAMsa-zoNitA, nirvRtAsvasthIbhUtandriyA, evaMvidhA satI kAcidAryikA brUyAt-jyeSThArya! ciraM saMyamabhArAkrAntAvAvAm ata enaM bhAraMparityajya yathAsukhaM kiJcit kAlaM tAvad 'vizrAmyAvaH' vizrAmagRhIvaH / / kiJca[bhA.3798] diTuM ca parAmu, ca rahassaM gujjha ekkmekkss| taM vIsamAmo amhe, pacchA vi tavaM crissaamo|| vR. 'rahasyam' ekAntayogyaM yad guhyaM tad madIyaM bhavAta mayA'pi bhavadIyamudvartanaparivartanAdikriyAsu bahuza ekaikasya dRSTaM parAmRSTaM ca, 'tat' tasmAd vizrAmyAvaH kiJcit kAlaM 'pazcAt' pazcime kAle tpshcrissyaavH|| [bhA.3799] taM socA so bhagavaM, saMviggo'vajabhIru daDhadhammo / aparimiyasattajutto,nikaMpo maMdaro ceva // vR-'tat tasyA AryikAyA vacanaM zrutvA sa bhagavAn 'saMvignaH' mokSAbhilASI, avayaM-pApaM tato bhIru-cakitaH, 'dRDhadharmA cAritre sthiraH, aparimitam-iyattArahitaM yat sattvaM-dhRtibalaM tena yuktaH, ata eva niSkampaH 'mandara iva' merugirikhi / yathA hi mandaro vAyunA na kampyate evaM paribhoganimantraNavAyunA sa bhagavAnna kampitavAn / kintu[bhA.3800] uddhaMsiyA ya tenaM, suTu vi jANAviyA ya appANaM / carasu tavaM nissaMkA, u sAsiyaM so u cetei // . | 19 24 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 ... bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/81 - 'uddharSitA' kharaNTitA gADhaM tena bhagavatA sA saMyatI, yathA-nirdharme ! IzaMduHkhamanubhUya bhavatyA vairAgyamapina saAtam, mayA'pi sAdharmiketi kRtvA bhavatI cikitsAkaraNena praguNIkRtA, itarathA mRtA abhvissyt| evaM 'suSTuatIva jJApitA sA 'AtmAnaM Atmano nirbhilaasstaamityrthH| tatazca cara samprati nizaGkA tapaHkarma, evaM zAsitvA 'saH' sAdhuH AvazyakI 'cetayati' gamanaM karotItyarthaH ||ath dvitIyapadamAha[bhA.3801] biiyapayamaNappajjhe, pavise avikovie va appajjhe / tena-'gani-AusaMbhama, bohiktenesujaannmvi|| kR-dvitIyapade saMyatIvasatau 'anAtmavazaH' kSiptacittAdiko naiSedhikItrayakaraNamantareNApi pravizet / Atmazo vA yaH 'avikovidaH' zaikSaH so'pyavidhinA pravizet / yadvA stenA'gnyakAyasambhrameSubodhikasteneSu vA 'jAnanapi' gItArtho'pi sahasA pravizet // mU. (82) no kappai niggaMthaNaM niggaMthauvassayaMsi ciTTittae vA jAva kAussaggaM vA ThANaM * tthaaitte|| vR-asya sambandhamAha[bhA.3802] paDivakheNaM jogo, tAsiM pina kappaMtI jatINilayaM / nikAraNagamaNAdI, jaM juJjati tattha taM neyaM // vR. "paDivakkheNaM" ti bhAvapradhAnatvAd nirdezasya pratipakSatayA 'yogaH' sambandhaH kriyateyathA nirgranthAnAM nirgranthyupAzraye gamanAdikaM kartuna kalpate tathA 'tAsAmapi' nirgranthInAM 'yatinilaye nirgranthopAzraye niSkAraNe gamanAdikaM kartuM na kalpate / etarthapratipAdanArthamidaM sUtramArabhyate / atra va yat' prAyazcitta-doSajAlAdi pUrvasUtroktaM yatra niSkAraNagamanAdau yujyate tatra tad 'jJeyaM' svabuddhayA'bhyUhya jJAtavyam / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA prAgvat / / atha bhASyam[mA.3803] eseva gamo niyamA, panavaNa-paruvaNAsu ajANaM / paDijaggatI gilANaM, sAhuM jataNAe ajjA vi // 'eSa evaM pUrvasUtrokto gamoniyamAtprajJApanA-prarupaNayorAryANAmapi mantavyaH / prajJApanA nAma-niSkAraNe'vidhinA pravizatItyAdhulekhena caturbhaGgayAH sAmAnyataH kathanam / prarupaNApRthagekaikabhaGgakasya svrupnirupnnm| tathA sAdhuglAnamAryA'piyatanayA tathaiva prtijaagtiH|| navaram[bhA.3804] sA maggaisAdhammiM, sanni ahAbhadda saMvarAdI vA / deti ya se vedanayaM, bhattaM pAnaM ca paayoggN|| dR-dvitIya-tRtIya-caturthabhaGgeSu 'sA' saMyatI sAdharmikaM sAdhumArgayati, tadaprAptau 'saMjJinaM' zrAvakam, tadalAbhe yathAbhadrakam, tadabhAve saMvaraM snAnikAzodhakam, AdizabdAdanyamapi tathAvidhaM mArgayati / yadi cAsau mudhikayA nechati tatastasya vetanakamapi dadAti / bhaktaM pAnaM ca tasya glAnasya praayogymutpaadyti|| mU. (83) no kappai niggaMthINaM salomAiM cammAiM ahiDittae / -athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 uddezaka : 3, mUlaM-83, [bhA. 3805] [bhA.3805] baMbhavayapAlaNaTThA, annonnauvassayaM na gcchNti| uvakaraNaM pi na icchati, jahiM pIlA tassa jogo'yN|| vR-brahmavratapAlanArthaM nirgranthyazcAnyo'nyopAzrayaM na gcchnti| ata upakaraNamapi tAzaMsAdhuH sAdhvI vA necchati grahItum, yatra gRhIte tasya' brahmacaryasya pIDA bhavati / ayaM yogaH' smbndhH|| [bhA.3806] satikaraNAdI dosA, annonnaupassagAbhigamanena / satikaraNa-kouhallA, mA hojjA salomae ahavA // vR-smRtikaraNa-kautukAdayo doSA anyo'nyopAzrayAbhigamanena bhavanti / ataH salobhani carmaNi gRhIte saMyatInAM smRtikaraNa-kautUhale mA bhUtAmiti prakRtaM sUtramArabhyate / 'athavA' ityayamaparaH sambandhaH ||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthInAM salomAni carmANi adhiSThAtuM' niSadanAdinA paribhoktumiti sUtrArthaH // atha bhASyavistaraH[bhA.3807] cammammi salomammi, niggaMthINaM uvesmaanniinnN| caugurugA''yariyAdI, tattha vi ANAdiNo dosA // kRsalomani carmaNi nirgranthInAmupavizantInAM caturgurukAH / ata evAcArya etat sUtrapravarttinyA na kathayati caturguravaH pravartinI zramaNInAM na kathayati caturgurukAH, zramaNyo na pratizuNvanti mAsalaghu / tatrApi' akathane'zravaNe salomacarmopavezane cAjJAdayo dossaaH|| athAnantaroktameva prAyazcittaM vizeSayannAha[bhA.3808] gahaNe ciTTha nisIyaNa, tuyaTTaNe ya gurugA salomammi / nillome caulahugA, samaNInaNArovaNA camme / vR-salomacarmaNo grahaNaM kurvanti caturgurukAH tapasA kAlena ca laghavaH / gRhItvA tatra sthAnam UrdhvasthAnarupaM kurvanti caturgurukAH tapasA laghavaH kAlena guravaH, niSadanaM kurvanti caturgurukAH tapasA guravaH kAlena laghavaH tvagvartanaM kurvanti tapasA kAlena ca guravaH / nirlomacarmaNi tucturlghukaaH| evameva caturtAsthAneSu tapaH-kAlavizeSitA eSA zramaNInAM 'camaNi' carmaviSayA''ropaNA mntvyaa|| atra doSAn darSayati[bhA.3809] kuMthu-paNagAi saMjame, kaMTaga-ahi-vicchugAi aayaae| bhAro bhayabhuttiyare, paDigamaNAI slommmi|| kRsalomacarmaNi kunthu-panakAdayo varSAsusampUcheyuH, teSu sthAna-niSadanAdinA virAdhyamAneSu saMyamavirAdhanA / kaNTakena ahinA vRzcikAdinA vA tatropaviSTAH suptA vA yad upaghAtamApnuvanti sA AtmavirAdhanA / bhArazca mArge gacchantAnAM tasya mahAn bhavati / mayaM ca stenAdibhyastadviSayaM bhavati |muktbhoginiinaaNcsmRtikrnnm itarAsAMtu kautukmupjaayte| tatazca pratigamanaM-bhUyo'pi gRhavAsAzrayaNam, AdizabdAdanyatIrthikagamanAdi vA kuryuH / / athainAmeva niyuktigAthAM vyAkhyAnayati[bhA.3810] tasapAnavirAdhanayA, camma salome u hoti ahikrnnN| nilleme tasapANA, saMkuyamANe ya karaNaM vA // vR- salomani carmaNi saMsaktAnAM kunthuprabhRtInAM trasaprANinAM virAdhanA bhavati / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/83 tantrAtiriktopakaraNatvAdadhikaraNaM bhavati / nirlomanyapi carmaNi paribhujyamAne trasaprANino virAdhyante / saGghacati ca tasmin 'karaNaM' pAdakarma saMyatI kuryAt / / [bhA.3811]avidinovadhi pAnA, paDilehA vi ya na sujjhati salome / vAsAsu ya saMsajjati, patAvamapatAvaNe dosA // vR-tIrthakaraiH avitIrNa-adatto'yaM salomacarmalakSaNa upadhiH / zuSiratayA ca tatra romAntareSu prANinaH sammUrcchanti, pratyupekSaNA'pica na shudhyti| varSAsuca kunthu-pnkaadibhisttcrmsNsjyte| yadi saMsajanabhayAtpratApayatitato'gnivirAdhanA, atha na pratApayati tatastrasaprANinaH saMsajanti, evamubhayathA'pi doSA bhavanti // [bhA.3812] AgaMtu tadubbhUyA, sattA'zusire vi giNhituM dukkhaM / aha ujjhati to maraNaM, saloma-nillomacammeyaM // vR-'AgantukAstadudbhUtAzca' kunthu-panakAdayaH sattvA azuSire'pi grahItuMduHkhena zakyante kiM punaH zuSire salomacarmaNi? / tato yat teSAM bhUyobhUyaH saghaTyamAnAnAM paritApanaM tanniSpannaM praayshcittm|ath tadudbhavAn jantUnujjhati tatasteSAM maraNaM bhvet| etatsaloma crmaashrityoktm| atha saloma-nirlomnorubhayorapi doSA ucyante // [bhA.3813] bhAro bhaya paritAvaNa, mAraNa ahikaraNameva avidine / titthakara-gaNaharehi, satikaraNaM bhuttabhogINaM / / vR-salomnA nirlomnA vA carmaNA mArge gacchantInAM bhAro bhayaMcotpadyate / kuntha-panakAdijIvAnAM paritApanamAraNaMvA bhavati / athaitaddoSabhayAt prityjtitto'sNytairgRhiite'dhikrnnm| tIrthakaragaNadharaizca avitIrNa adatto'yamupadhi / salomani ca paribhujyamAne smRtikaraNaM bhuktabhoginInAm, itarAsAM kautukamupajAyate / / katham ? ityAha[bhA.3814] jai tA acetanammi, ayiNe phariso u eriso hoti / kimayA sacetanammi, purise phariso u gamanAdI // vR-yadi tAvadacetane 'ajine' carmaNi IzaH sparzo bhavati tataH kiM punaH sacetanasya puruSasya sparzo bhavati ? / evaM vicintya kAcidAryikA 'gamanam' avadhAvanaM kuryAt, AdizabdAd vaihAyasamaraNaM vA pratipadyate / dvitIyadamAha[bhA.3815] biiyapaya kAraNammiM, cammuvvalaNaM tu hoti nillomaM / AgADha kAraNammiM, camma salomaM pi jtnnaae|| vR. dvitIyapade kAraNe carmApi gRhNIyAt / katham ? ityAha-'udvalanam' abhyaGganaM kasyAzcidAryikAyAH kartavyaM tadarthaM nirlomacarma gRhyte| athAgADhaM kAraNaMtataH salomacarmaNo'pi yatanayA paribhogaH karttavya iti // athainAmeva niyuktigAthAM vivRNoti[bhA.3816]uDammi vAtammi dhaNuggahe vA, arisAsu sUle va vimoite vaa| 'egaMga-savvaMgagae va vAte, abbhaMgitA ciTThati camma'lome // vR- yasyAH saMyatyAH prAcuryeNorddhavavAta ucchalati, 'dhanurgraho'pi' vAtavizeSo yaH zarIraM kubjIkaroti sa vA yasyA ajaniSTa, asi vA sajjAtAni, zUlaM vA abhIkSNamuddhAvati, Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 uddezaka : 3, mUlaM-83, [bhA. 3816] pANipAdAdyaGgaM vA 'vimocitaM' svasthAnAt calitam, ekAGgato vA sarvAGgagato vA kasyAzcid vAtaH samutpannaH sA nirlomacarmaNi abhyaGgitA tiSThati // atha salomaviSayaM vidhimAha[bhA.3817] taracchacammaM anilAmaissa, kaDiM va veati jahiM va vaato| . eraMDa-'neraMDasuNeNa DakkaM, veDheMti soviMti va dIvicamme / / vR-'anilAmayI'vAtarogiNI tasyAH kaTIM tarakSacarmaNA veSTayanti / 'yatra vA' hastAdau vAto bhavati taM veSTayanti / eraNDena vA-haDakkitena aneraNDena vA zunA yA daSTA tAM vA carmaNA veSTayanti, dvIpicarmaNi vA tAM svaapynti|| [bhA.3818]puyA va ghassaMti aNatyuyammi, pAsA va ghassaMti va theriyaae| lohAramAdIdivasovabhutte, lomANi kAuM aha sNpihNti|| vRsthavirAyAH saMyatvAanAstRte pradeze upavizantyAH putau ghRSyete, suptAyA vA pArthI ghRSyete, tataH saloma carmApi yad divasato lohArAdibhirupavizadbhipabhuktaM tat prAtihArikaM dine dine mArgayitvA lomAnyadyaH kRtvA 'sampidadhati' paribhuate ityarthaH // [bhA.3819] divase divase ca dullabhe, uccatA ghettuM tamAiNaM / lomehiM una saMvijoae, mauaTThA va na te samuddhare // vR-atha prAtihArikaM divase divase gaveSyamANaM durlabhaM-na labhyate ityarthaH, tataH 'uccatayA' nidejatvena "NaM" iti tadajinaM gRhItvA romabhi 'saMviyojayet' romANyutkhanediti bhAvaH / atha teSUtkhAteSu tadajinaM paruSasparzaM bhavati mRdutArthaM na 'tAni' romANi samuddharet // mU. (84) kappai niggaMthANaM salomAiMcammAiMahiTTittae, seviya paribhutteno cevaNaMaparibhutte, se vi ya paDihArie no cevaNaM appaDihArie, se vi ya egarAIe no ceva NaM anegraaiie|| vR-kalpate nirgranthAnAMsalomAni carmANi adhiSThAtuM' pribhoktum| tatrApi yat carma paribhuktaM tadeva grAhyaM nAparimuktam / tadapi ca prAtihArikaM nAprAtihArikam / tadapi caikarAtrikaM naivAnekarAtrikamiti sUtrArthaH / etad nirgranthAnAmapavAdasUtram / / atra ziSyaH prAha-nirgranthInAM kiM kAraNaM na kalpate? sUrirAha[bhA.3820]dosA tu je hoti tavassiNINaM, lomAiNe te na jatINa tammi / taM kappatI tesi sutovadesA, jaM kappatI tAsi na taM jatINaM // vR-ye 'doSAH' smRtikaraNAdayastapakhinInAM lomayukto'jine-carmaNi bhavanti te yatInAM 'tasmin' salomacarmaNi na bhavanti / atastat kalpate teSAM 'zrutopadezAta' prastutasUtravacanAt / yacca nirloma carma tAsAM kalpate na tad yatInAm, smRtikrnnaadidossprsnggaaditi|| salomApi carma nirgranthAnAmutsargato na kalpate, yata Aha[bhA.3821] niggaMthANa salomaM, na kappatI jhusira taM tu paMcavihaM / potthaga-taNapaNa dUsaM, duvihaM cammammi panagaM ca // vR- saloma carma nirgranthAnAM na kalpate, zuSiraM jIvAzrayasthAnamiti kRtvA / atha katividhaM zuSiram? iti prazranAvakAzamAzaGkayAha-'tattu' zuSiraM paJcavidham, tadyathA-pustakapaJcakaM tRNapaJcakaM duSyaM-vastraM tatpaJcakaM dvividhaM' apratyupekSyadUSyapaJcakaM duHpratyupezrayadUSyapaJcakaM ca carmapaJcakaM ceti|| Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/84 etAnyeva yathAkramaM vyAcaSTe[bhA.3822] gaMDI kacchati muTThI, chivADi saMpuDaga potthagA pNc| tiNa sAli-vIhi-koddava-rAlaga-AranagataNaM ca // vR-gaNDIpustakaH kacchaSIpustakaH muSTipustakaH sampuTaphalakapustakaHchedapATIpustakazceti paJca pustakAH / eteSAM ca svarupamitthamuktaM pUrvasUribhiH bAhulla-puhattehiM, gaMDIpotyo u tullago dIho / kacchavi aMte tanuo, majhe pihulo muneyvyo| cauraMguladIho vA, vaTTAgii muTThiputthago ahvaa| cauraMguladIho ciya, cauraMso hoi vinneo| saMpuDago dugamAI, phalagA vocchaM chivADimettAhe / tanupattUsiyarUvo, hoi chivADI buhA biMti // dIho vA hasso vA, jo pihalo hoi appabAhullo / taM muniyasamayasArA, chivADipotthaM bhaNaMtIha // tathA zAlInAM 1 vrIhINAM9 kodravasya 3 rAlakasya ca 4 yAni palAlaprAyANi tRNAni paJca 'AraNyakatRNaM' zyAmAkAdi, etat tRNapaJcakam / / atha dUSyapaJcakadvayaM carmapaJcakaM cAha[bhA.3823] koyava pAvAraga dADhiAli pUrI tadheva viralI ya / eyaM dupehapaNayaM, iNamannaM apaDilehANaM // [bhA.3824] uvahANa tUli AliMgaNI u gaMDovahANa ya msuuraa| go-mAhisa-aya-elaga-ratramiyANaM ca cammaM tu // vR. 'koyavinAma' rutapUritaH paTaH, yA loke 'mANikI' iti prasiddhA / 'prAvArakaH' nepAlAdirulvaNaromA bRhatkambalaH / "dADhigAli" ti yathA mukhamadhye yamalitobhayadantapaGktirupA dADhikAli-dantAvalinirIkSyate evaM dhautapotikA'pidvijasatkasadazavastraparidhAnarupA dRzyamAnA dADhikAliriva pratibhAtIti kRtvA dADhikAlikhi pratibhAtIti kRtvA dADhikAlirucyate / pUryatestokairapi tantubhiH pUrNIbhavatIti pUrikA-sthUlazaNaguNamayapaTAtmikA, yayAdhAnyagoNikAH kriyante hastyAdyAstaraNAni vA / viralikA nAma-dvisarasUtrapATI / etAni paJcApi samyak pratyupekSituM na zakyanta iti duHpratyupekSyadUSyapaJcakamucyate / idamanyad 'apratyupekSyANAM' sarvathA'pi pratyupekSitumazakyAnAM dUSyANAM paJcakaM bhavati // tadyathA upadhAnaM haMsaromAdipUrNamucchIrSakam / 'tUlI' saMskRtarutAdibhRtA arkatUlAdibhRtA vA pratItA / AliGganikA puruSapramANA, yAzayAnairjAnukUparAdiSu dIyate / gaNDopadhAna' gallamasUrikA / masUrakaM nAma carmakRtaM vastrakRtaMvAvRttaM vUyAdipUrNa cakkala-gaddikAdi / carmapaJcakaM punaridam-gocarma, mAhiSacarma, ajAH-chagalikAstAsAM carma, eDakAHajavizeSAstaccarma, AraNyakAzca ye mRgAH- hariNa-zazakAdayaH teSAM carma paJcamaM jJAtavyam / / athAtraiva prAyazcittamAha[bhA.3825] jahiM gurAga tahiM lahugA, jahiM lahugA cauguru tahiM ThANe / dohi~ lahu kAlaguru, tavagurugA dohi vI gurugaa| Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 uddezakaH3, mUlaM-84, [bhA. 3825] vR- 'yatra' salomacarmaNi puruSatulyasparzatvAd nirgranthInAM caturgurukAH prAyAzcittamuktaM tatra nirgrnthaanaaNcturlghukaaH| yatratu' nirlomacarmaNi nirgranthInAM caturlaghukAH tatra nirgranthAnAM caturgurukAH, strItulyasparzatvAt / paramubhaye'piprathame grahaNAkhye sthAne dvAbhyAM laghavaH, tapasA kAlena cetyrthH| UrdhvasthAne kAlaguruvaH / niSadane tapoguravaH / tvagvartane 'dvAbhyAmapi' tapaH-kAlAbhyAM guravaH / pustakapaJcake tRNapaJcake dUSyapaJcakadvayeca nirgranthAnAM nirgranthInAMca cturlghvH|aah ca cUrNikRt"potthaga-taNa-dUsesu caulahugA / " atha pustakapaJcake tAvad doSAnupadarzayati[bhA.3826] saMghasa apaDilehA, bhAro ahikaraNameva avidinna / saMkAmaNa palimaMtho, pamAya parikammaNA lihaNA // kRpustakAdikaMgrAmAntaraMnayataH skandhe saGgharSa syAt, tatazca vraNotpattyAdayo doSAH / zuSiratvAcca tatra pratyupekSaNA na zudhyati / bhAro mArge gacchatAM bhvet| adhikaraNaMca kunthupanakAdisaMsaktilakSaNaM bhavati; yadvA tat pustakaM stenairapahiyeta tato'dhikaraNam / tIrthakarairadattazcAyamupadhi / sthAnAntare ca pustakaM saGkrAmayataH palimanthaH / 'pramAdo nAma' pustake likhitamastIti kRtvA na guNayati, aguNanAcca sUtranAzAdayo doSAH / parikarmaNAyAM ca sUtrArthaparimantho bhavati / akSaralekhanaM ca kurvataH kunthuprabhutitrasaprANavyaparopaNena kRkATikAdibAdhayA ca saMyamA-''tmavirAdhanA ||kinyc[bhaa.3827] potthaga jina diluto, vaggura leve ya jAla cakke ya / lohita lahugA ANAdi muyaNa saMghaTTaNA baMdhe // vR-pustake zuSiratayA yo jantUnAmupaghAtastatra 'jinaiH' tIrthakRdbhirvAgurayA lepena jAlena cakreNa ca dRSTAntaH kRtaH / "lohiya"tti yadi teSAM pustakAntargatAnAM jantUnAM 'lohitaM' rudhiraM bhavet tataH pustakabandhanAle'kSarANi parispRzya tad rudhiraM bhavet tataH pustakabandhanakAle'kSarANi parispRzya taddhiraMparigalet / "lahuga"tti yAvato vArAMstat pustakaMbadhnAti muJcati vA akSarANi vA likhati tAvanti caturlaghUni, AjJAdayazca doSAH / pustakasya mocane bandhe ca saGghaTTanam, upalakSaNatvAt paritApanamapadrAvaNaM vA yad Apadyate tanniSpannaM prAyazcittamiti niyuktigAthAsamAsArthaH / sAmpratamenAmeva vivRNoti[bhA.3828] cauraMgavaggurAparivuDo vi phiTTeja avi migo ranne / chIra khaura leve vA, paDio sauNo palAejjA / / vR-caturaGgasenArUpA yA vAgurA tayA parivRto'pi-samantAd veSTito'pi mRgaH, 'api' iti sambhAvanAyAm, sambhAvyate ayamartha-yat tathAvidhadakSatAdiguNopeto mRgo'raNye tAzAdapAyAt sphiTet, na punaH pustakapatrAntarapraviSTA jIvAH sphiTeyuH / tathA 'zakunaH' pakSI, saceha makSikAdi, 'kSIre vA' dugdhe 'khapure vA' cikkaNadravye 'lepe vA' avazrAvaNAdau patito'pi palAyeta, na punaH pustakajIvAstataH palAyituM zaknuyuH / / [bhA.3829] siddhatthagajAleNa va, gahito maccho vi niSphiDejA hi / tilakIDagA va cakke, tilA va na ya te tato jIvA // vR-siddhArthakAH-sarSapAste'pi yena jAlena gRhyante tat siddhArthakajAlam tenApi gRhIto matsyaH kadAcid nisphiTet / tathA 'cakre tilapIDanayantre praviSTAstilakITakA vA tilA vA nirgaccheyuH, Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/84 na ca te jIvAH 'tataH' pustakAd nirgantuM zaknuyuH // [bhA.3830] jai tesiM jIvANaM, tattha gayANaM tu lohiyaM hojjA / pIlijaMte dhaniyaM, galeja taM akkhare phusitaM / / vR-yadi teSAM 'tatragatAnAM pustaka-patrAntarasthitAnAM 'jIvAnAM' kunthuprabhRtInAM lohitaM bhavet tataH pustakabandhanakAle teSAM dhaniyaM' gADhataraM pIDyamAnAnAM tad anantaroktaM rudhiramakSarANi spRSTvA bahi parigalet / ata eva[bhA.3831] jattiyamettA vArA, u muMcaI baMdhaI va jati vaaraa| jati akkharANi lihati va, tati lahugA jaMca Avaje / / vR-yAvanmAtrAn vArAn pustakaM 'muJcati' choTayi, yati vArAMzca badhnAti, 'yati vA' yAvanti akSarANi likhati 'tati' tAvanti caturlaghUni / yacca kunthu-panakAdInAM saGghaTTanaM paritApanamapadrAvaNaM vA Apadyata taniSpannaM prAyazcittam / / atha tRNapaJcakAdiSu doSAnAha[bhA.3832] taNapanagammi vi dosA, virAdhanA hoti sNjmaa-''taae| sesesu vi panagesuM, virAdhanA saMjame hoti|| vR-tRNapaJcake'pi 'doSAH' AjJAbhaGgAdayo bhavanti, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA / 'zeSeSvapi' dUSyapaJcakAdiSu saMyamaviSayA virAdhanA bhavati // idameva bhAvayati[bhA.3833] ahi-viccuga-visakaMDagamAdIhi khayaM va hojja aayaae| - kuMthAdi saMjamammiM, jati uvvattAdi tati lahugA / / vR- tRNAdiSu zuSiratvAdahirvA vRzciko vA vaniSakaNTako vA bhaved etaiH AdizabdAt matkoTakAdibhizca tatra zayAna AsIno vopadrUyeta, kSataM vA darbhAdiSu suptasya bhavet, eSA''tmavirAdhanA / kunthu-panakAdiprANivyaparopaNaMtu saMyamavirAdhanA |tRnnessu ca prasuptaH 'yati' yApato vArAnudvarttanaM parivartanamAkuJcanaM prasAraNaM vA karoti 'tati' taavntshcturlghukaaH|| atra paraH prAha- . [bhA.3834] diTTha salome dosA, nillomaM nAma kappatI ghettuN| giNhaNe gurugA paDileha panaga tasapAna satikaraNaM // vR-salomacarmaNi yato doSA dRSTAH ato nirgranthAnAM nirloma carma 'nAma' iti sambhAvayAmaH kalpate grahItum / sUrirAha-yadi nirlomacarmaNo grahaNaM karoti tatazcaturgurukAH, yatastatra pratyupekSaNA na zudhyati, panakasaprANino vA sammUrcchanti, sukumAratayA bhuktabhoginaH smRtikaraNaM bhavati abhuktabhoginastu kautukam / idameva spaSTayati[bhA.3835] bhuttassa satIkaraNaM, sarisaM itthINa eyaphAseNaM / ___ jati tA aceyaNammiM, phAso kimu ceyaNe itare / vR-bhuktabhoginaH smRtikaraNaM bhavati-aho ! strINAM sambandhI yaH sparzo'smAbhiranubhUtapUrva tena sadhzametat crmaanubhuuyte| abhuktabhoginaH kautukam, yathA-yadi tAvadacetane'picarmaNyetAhezaH sukhasparzo'nubhUyate kiM punaH sacetane 'itarasmin' strIzarIre bhavitA ? / evaM vicintya pratigamanAdIni kuryuH / yata ete doSA ato nirlomApi na grahItavyam ||aah yadi nirloma grahItuM Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 84, [bhA. 3835 ] 377 na kalpate tarhi mA kalpatAm, yattu salomakaM tat tAvat sUtreNAnujJAtam, bhavadbhistu tadapi pratiSiddham tadetat katham ? iti atrocyate [bhA. 3836 ] suttanivAo vuDDe, gilANa taddivasa bhutta jataNAe / AgADha gilANe makkhaNaTTha, ghaTTe bhinne va arisAu || vR-sUtranipAto vRddhe glAne vA bhavati, vRddhasya glAnasya vA paruSasparzamasahiSNorAstaraNArthaM saloma carma grAhyamiti bhAvaH / tacca 'taddivasabhuktaM' kumbhakArAdibhistasminneva divase paribhuktam, tatra hi trasAdayaH prANino na bhavanti, tacca gRhItvA 'yatanayA' romANyupari kRtvA paribhoktavyam / AgADhe ca glAnatve yat tailena prakSaNaM tadartham, yasya vA gudAdipAzrvANi ghRSTAni, yo vA sAdhurbhinnakuSThI, yasya vA arzAsi samudbhUtAni tadarthaM vA nirloma carma grahItavyamiti saGgrahagAthAsamAsArthaH // athainAmeva vivRNoti [bhA. 3837] saMthAraTTa gilANe, amilAdIcamma gheppati salomaM / vuDDA-'sahu-bAlANa va, acchuraNaTThA vi emeva // vR- glAnasya saMstArakArthamamilAdisambandhi saloma carma gRhyate / vRddhA-sahiSNu-bAlAnAmapyAstaraNArtham 'evameva' saloma carma grAhyam // tacca kI zam ? ityAha [bhA. 3838] kumbhAra- lohakArehi divasamaliyaM tu taM tasavihUNaM / uvariM lome kAuM, sottuM gose samapyeti // vR- kumbhakAra-lohakArAdibhi svasvakarma kurvANairyad divasato 'malitaM' paribhuktaM tat trasavihInaM bhavati / ataH sandhyAsamaye teSu utthiteSu tat prAtihArikaM gRhItvA lomAnyupari kRtvA rAtrau tatra suptavA 'gose' prabhAte pratyarpayanti // [bhA. 3839] avatANagAdi nilloma tella vammaTTha gheppatI cammaM / ghaTThA va jassa pAsA, galaMtakoDhe'risAsuM vA // vR- avayANAditailena vA glAnasyAbhyaGge vidhAtavye nirloma carma grahItavyam / adhvAnAdau vA varmArtham, yasya vA pArzvANi ghRSTAni tasyAstaraNArtham, yo vA galatkuSThaH sAdhustasya paridhAnArthamAstaraNArthaM vA, arzAMsi vA yasya samutpannAni tasyopavezanArthaM nirloma carma gRhyate // [ bhA. 3840] soNiya-pUyAlitte, dukkhaM dhuvaNA dine dine cIre / kacchulle kiDibhille, chappatigille va nillomaM // vR- zoNitena pUyena vA Aliptasya cIvarasya dine dine dhAvanA duSkarA, ataH kacchUvataH kiTibhavatazca nirloma carma kalpate / kacchUH-pAmA, kiTibhaM zarIraikadezabhAvI kuSThabhedaH / tathA yasya SaTpadikAH prAcuryeNa sammUrcchanti sa SaTpadikAvAn nirlomacarmaparidhAnaM gRhNAti // [ bhA. 3841] jaha kAraNe nillomaM, tu kappatI taha bhaveja iyaraM pi / AgADhi saloma AdikAu jA potthae gahaNaM || vR-yathA kAraNe nirloma carma kalpate tathA 'itaradapi' zuSiramapi grahItuM kalpate / kiM bahunA ? AgADhe kAraNe saloma carma Adau katvA pazcAnupUrvyA tAvad netavyaM yAvat pustakasyApi grahaNaM karttavyam // etadeva spaSTayati Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/84 [bhA.3842] bhattaparinna gilANe, kusamAi kharA'satI tujhusirA vi / appaDilehiyadUsA'satI ya pacchA taNA hotii|| vR- 'bhaktaparijJAvataH' pratipannAnazanasya tathA glAnasyAstaraNArthaM kuzAdInyazuSiratRNAni gRhyante / atha tAni 'kharANi' karkazAnina vA tAni prApyante tataH zuSirANyapitRNAni grhiitvyaani| athavA bhaktapratyAkhyAnino glAnasya vA sukhazayanArthaM tataH zuSirANyapi tRNAni grahItavyAni / athavA bhaktapratyAkhyAnino glAnasya vA sukhazayanArthaM prathamataH 'apratyupekSyadUSyam' upadhAnatUlyAdi grahItavyam, tadabhAve yathAkramamazuSira-zuSirANi pazcAt tRNAni bhavanti, tAni prastIryanta ityrthH|| [bhA.3843] duppaDilehiyadUse, addhANAdI vivitta geNhaMti / gheppati potthagapaNagaM, kAliya-nihuttikosaTTA // vR-adhvAdau 'viviktAH' muSitAH santo yathoktamupadhimalabhamAnAH 'duSpratyupekSyadUSyANi' koyavi-prAvAraprabhRtIni gRhnnnti| tathA mati-meghAdiparihANiM vijJAya kAlikazrutasya upalakSaNatvAd utkAlikazrutasya vA niyuktInAM cA''vazyakAdipratibaddhAnAM dAna-grahaNAdau koza ivabhANDAgAramivedaM bhaviSyatItyevamarthaM pustakapaJcakamapi gRhyate // mU. (85) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA kasiNAiMcammAiMdhArittae vA pariharittae vaa|| vR-asya sambandhamAha[bhA.3844] cammaM cevAhikayaM, tassa pamANamiha missie sutte| apamANaM paDisijjhati, na u gahaNaM esa saMbaMdho / vR-iha pUrvasUtre carmaiva tAvadadhikRtam ataH 'tasya' carmaNaH pramANamiha 'mizrite' nirgranthanirgranthIpratibaddhe sUtre pralapyate, 'apramANaM' pramANAtiriktaM tatpratiSidhyate, na punaH sarvathA carmaNo grahaNam / eSa sambandhaH // [mA.3845] ahavA acchuraNaTThA, taM vuttamidaM tu pAdarakkhaTThA / tassa vi ya vannamAdI, paDisehetI ihaM sutte|| vR-athavA 'tat pUrvasUtroktaM carma AstaraNArthamuktam, 'idaMtu' prastutasUtre paadrkssaarthmucyte| 'tasyApi ca' carmaNo ye varNAdayo guNAstadyuktamiha sUtre pratiSedhayatIti / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'kRtsnAni' varNapramANAdibhiH pratipUrNAni carmANi dhArayituM vA parihartu veti sUtrArthaH / / atha bhASyavistaraH[bhA.3846] sagala ppamANa vanne, baMdhakasiNe ya hoi nAyavve / akasiNamaTThArasagaM, dosu vi pAsesu khNddaaii|| vR-kRtsnaM caturdhA-sakalakRtsnaM 1 pramANakRtsnaM 2 varNakRtsnaM 3 bandhanakRtsnaM 4 ceti bhavati jJAtavyam / etaccaturvidhamapi na kalpate pratigrahItum / paraH prAha-yadyevaM tato yad akRtsnaM carma tad 'aSTAdazakam' aSTAdazabhiH khaNDaiH karttavyamityarthaH / tAni ca khaNDAni dvayorapi pArzvayoH paridhAtavyAni iti saGgrahagAthAsamAsArthaH / athainAmeva vivarISurAha- [bhA.3847] egapuDa sakakasiNaM, dupuDAdIyaM pamANato kasiNaM / Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 85, [ bhA. 3847 ] khallaga khausA vagguri, kosaga jaMghaDa jaMghA ya // vR- 'ekapuTam' ekatalaM carma sklkRtsnmucyte| 'dvipuTAdikaM dvi-triprabhRtitalaM tu pramANataH kRtsnam / tathA khallakA dvidhA-ardhakhallakA samastakhallakA ca / yA pAdArddha chAdayati sA'rdhakhallakA, yA punarupAnat sampUrNaM pAdaM sthagayati sA samastakhallakA / yA tu ghuNTakaM pidadhAti sA khapusA / yA punaraGgulIzchAdayitvA pAdAvapyupari cchAdayati sA vAgurA / yatra tu 'pAANAdiSu pratisphalitAH pAdanakhAH mA bhajyantAm' iti budhyA aGgulyo'GguSTho vA prakSipyante sa kozakaH / yA tu sampUrNA jaGghAM pidadhAti sA jaGghA / jaGghArdhapidhayinI saivArdhajaGghA / etAnyapi pramANakRtsnAni // athaitadeva spaSTayati 379 [bhA. 3848] pAyassa jaM pamANaM, tena pamANena jA bhave kamaNI / majjhammi tu akkhaMDA, annattha va sakalakasiNaM tu // vR- pAdasyayat pramANaM tena pramANena yA yuktA kramaNikA madhyapradeze'nyatra vA'khaNDA bhavati tadetat sakalakRtsnamucyate // [bhA. 3849] dupuDAdi addhakhallA, samattakhallA ya vaggurI khapusA / addhajaMgha samattA ya, pamANakasiNaM muneyavvaM // vR- 'dvipuTAdikA' dvi-triprabhRtitalopetA yA upAnad yA vA'rdhakhallA samastakhallA vAgurA khapusA ardhajaGghA samastajaGghA ceti sarvamapyetat pramANakRtsnaM jJAtavyam // tatraiva kAnicid viSamapadAni vyAcaSTe [bhA. 3850 ] uvariM tu aMgulIo, jA chAe sA tu vaggurI hoti / khapusA ya khalugamettaM, addhaM savvaM ca do iyare // vR-yA pAdayoraGgulIzchAdayitvoparyapi chAdayati sA vAgurA bhavati / khalukaH ghuNTakaH tanmAtraM yAvadAcchAdayantI khapusA / 'itare tu dve' jaGghA -'rdhajaGghAlakSaNe ardhAM sarvAM ca jaGghAM yathAsvaM chAdayata iti // gataM pramANakRtsnam, atha varNakRtsna-bandhanakRtsne pratipAdayati [bhA. 3851] vannaDDa vannakasiNaM, taM paMcavihaM tu hoi nAyavvaM / bahubaMdhanakasiNaM puna, pareNa jaM tiNha baMdhANaM / / vR-yat carma varNena ADhyam-ujvalamityarthaH tad varNakRtsnam / tacca kRSNAdivarNabhedAt paJcavidhaM jJAtavyam / yattu trayANAM bandhAnAM 'parataH ' bahubhirbandhairbaddhaM tad bandhanakRtsnamucyate // athaiteSveva prAyazcittamAha [bhA. 3852 ] lahuo lahugA dupuDAdie gurugA ya khallagAdIsu / ANAdiNo ya dosA, virAdhanA saMjamA - S'dAe / vR- sakalakRtsnaM gRhNatAM laghumAsaH / dvipuTAdiSu catvAro laghavaH / 'khallakAdiSu' samastA'rdhakhallakAkhapusA-vAgurA-jaGghA -'rdhajaGghAsu catvAro gurukAH / AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA bhavati / tatra kramaNikAdibhi pinaddhAbhiH kITikAdivyaparopaNAt saMyamavirAdhanA, AtmavirAdhanA tu bandhe chinne sati praskhalanaM bhavet pramattaM vA devatA chalayet // [bhA. 3853 ] aMgulikose panagaM, sagale sukke ya khallage lahuo / Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/85 baMdhaNa vanna pamANe, lahugA taha pUrapunne y|| vR-aGgulikoze aGguSThakozake ca paJcakam / sakalakRtsne 'zuSkeca pUrapUraNavirahite khallake mAsalaghu / bandhanakRtsne varNakRtsne 'pramANakRtsne ca' dvipuTAdirUpe vUrapUrNeca khallake cturlghvH|| ardhakhallakAdiSu yat pUrvaM caturgurukamuktaM tadeva vizeSayannAha[bhA.3854] addhe samatta khallaga, vagguri khapusA ya addhajaMghA ya / ___ gurugA dohi visiTThA, vaggurie annataraeNaM // vR- 'arddhakhallakAyAm' upAnahi yaccaturguru tat tapasA kAlena ca laghukam / samastakhallakAyAM kAlagurukam / vAgurikAyAm 'anyatareNa tapasA kAlena vA gurukam / khapusAyAM tapogurukam / ardhajaGghAyAM samastajaGghAyAM ca tapasA kAlena ca gurukam // kiJca[bhA.3855] jattiyamittA vArA, tu baMdhate va jati vaaraa| saTThANaM tati vAre, hoti vivaDDI ya pacchitte // vR-yAvanmAtrAn vArAn aGgulIkoza-sakalakRtsnAdikaM badhnAti, muJcati vA 'yati' yAvato vArAntati tAvanto vArAH svasthAnaM mantavyam / "svasthAnaM nAma' yad yatra paJcakAdicaturgurukAntaM prAyazcittamuktam / tathA''jJAbhaGge caturguru, anavasthAyAM caturlaghu, mithyAtve caturlaghu, AtmavirAdhanAyAMcaturguru, saMyamavirAdhanAyAM kAyaniSpannam, evamAjJAdibhi padairabhIkSNasevAniSpannA vA prAyazcittasya vivRddhirbhavati / athopAnahordoSapradarzanArthamidamAha[bhA.3856] gabbo nimmaddavatA, niravekkho niddato niraMtaratA / bhUtANaM uvadhAo, kasiNe cammammi chddosaa|| vR. upAnahoH pinaddhayorgarvo nirdivatA ca bhavet, jIveSu nirapekSo nirdayazcAsau bhavati, 'nirantaratA' nirantarabhUmisparzitA, 'bhUtAnAMtu' prANinAmupaghAtazyopajAyate / evaM kRtsne carmaNi SaD doSA bhavantIti dvAragAthAsaGkepArthaH / / sAmpratamenAmeva pratipadaM vivRNoti[bhA.3857] AsagatA hatthigato, gavijjai bhUmito ya kamanillo / pAdo u samAukko, kamaNIu kharA avi ya bhaaro|| vR'azvagatAd' azvArUDhAd hastigataH puruSo yathA garvAyate evaM bhUmigatAt kramaNikAvAn garvaM karoti-aho! ahaM sopAnako vrjaamiiti| tathA pAdaH svabhAvenaiva samArdavastataH sana tathA jIvopaghAtaM karoti yathA kramaNikAH 'kharAH' karkasparzA jIvopaghAtaM kurvnti|api ca bhArastAsAM mahAn bhavati, tatastadAkrAntA bahavo jIvA vinAzamaznuvate / nirapekSadvAramAha[bhA.3858] kaMTAI dehaMto, jIve vi hu so taheva dehijjA / atthi mahaM ti ya kamaNI, nAvekkhai kaMTaeNa jie / vR-anupAnatko gacchan kaNTakAdIn mArge prekSate, tatastAn prekSamANo jIvAnapi tathaivAsau prekSeta / sopAnatkastu gacchan vidyete mama kramaNike iti kRtvA nirapAyatvAdAtmano na kaNTakAdikamapekSate, tatazcAsau jIveSvapi nirapekSo bhavati // atha nirdayadvAramAha[bhA.3859] : puTviM adayA bhUesu hoti baMdhati kamesu to kmnnii| jAyati hu tadabbhAsA, sudayAlussAvi niddayayA // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-85, [bhA. 3859] 381 vR-pUrvatAvad 'AdayA' nirdayatvaM bhUteSumanasi sajAtaM bhavati, tataH kramayoH kramaNike bdhnaati| tadabhyAsAcca sudayAlorapi prAyo nirdayataiva bhavati / / nirantaradvAramAha[bhA.3860] avi yaM'vakhujapAdeNa pellito aMtaraMgulagato vA / mucceja kuliMgAdI, na ya kamaNIpellito jiyatI / / vR-kuzabdasyeSadarthavAcakatayA asampUrNAni liGgAni indriyANi yasyAsau kuliGgI-vikalendriyaH sa AdizabdAd maNDUkyAdizca anupAnatkasya pAdena preritaH, 'api' iti sambhAvanAyAm, sambhAvyate'yamartha-yadAmrakubdaM pAdatalamadhyaMtatra tathA antarAGgulam-aGgulInAmaGguSThasya cApAntarAlaM tatra vA gataH san 'mucyeta' na mriyeta, sopAnatkasya tu nirantarabhUmisparzinIbhikramaNIbhi preritaHAkrAnto na jIvati, avazyaM maraNamApnotItyarthaH // bhUtopaghAtadvAramAha[bhA.3861] kiha bhUyAnuvaghAto, na hohitI pagatipelavatanUNaM / sabharAhi pelliyANaM, kakkhaDaphAsAhi kmnniihiN|| vR-'kathaM' kena prakAreNa 'bhUtAnAM prANinAM prakRtyA-svabhAvenaiva pelavatanUnAm-adhDhazarIrANAM 'sabhArAmi' puruSabhArAkrAntAbhi karkazasparzAbhiH kramaNIbhiH preritAnAmupaghAto na bhaviSyati? bhaviSyatyevetyarthaH / yata ete doSAataH kramaNikA na prighaatvyaaH| kAraNe tuprApte priddhyaadpi| kiM punastat kAraNam ? ityAha[bhA.3862] viha atarA'sahu saMbhama, koTThA'risa cakkhudubbale bAle / ajjA kAraNajAte, kasiNaggahaNaM anunnAyaM / / vR-vihaM-adhvA, ataraH-glAnaH, asahiSNunAma-rAjAdidIkSitaH sukumArapAdaH, sambhramaH-caurazvApadAdisaMkSobhaH, kuSTharogI arzorogI cakSuSA vA durbalaH kazcid bhavati, bAlo vA yadi yatra tatra pAdau nikSipati, AryA vA adhvAnaM nIyante, kAraNajAtaM vaa-kul-gnn-sngghvissymupsthitm| eteSu kRtsnasya carmaNo grahaNamanujJAtamiti dvAragAthAsamAsArthaH // athainAmeva vivRNoti[bhA.3863] kaMTA-'hi-sIyarakkhaTTatA vihe khavusamAdi jA gahaNaM / osahapAna gilANe, ahuNuTTiyabhesayaTThA vA / / / vR-'vihe' adhvani pratipadyamAne kaNTakasya aheH zItasya ca rakSArthamaGgulikozakaM khallakAdi vA gRhNanti / kiM bahunA ? khapusAmAdau kRtvA yAvadardhajalA-samastajaGghayorapi grahaNam / tathA glAna auSadhapAnaM kRtvA vaidyopadezena pRthivyAM pAdau na sthApayati / adhunotthito vA glAnaH kramayoH kramaNike Avidhyati, mA zItAnubhAvena bhaktaM na jariSyatIti kRtvA / glAnasya vA bheSajArthaM tvaritaM grAmAntaraM gantavyam tataH kramaNikAH pinddhvyaaH|| [bhA.3864] arisillassa va arisA, mA khubbhe tena baMdhate kmnnii| asahumavaMtAharaNaM, pAdo ghaTTho tu giridese / / vR- arzovataH pAdataladaurbalyAdarzAsi mA kSubhyeraniti kRtvA kramaNike asau badhnAti / asahiSNurnAma-mArge gacchatrupAnadbhirvinA gantuM na zaknoti yadi gacchati tataH pAdAbhyAM rudhiraM parigalati; atra avantIsukumArodAharaNaM bhavati, tacA''vazyakAd vijJeyam; sa kramaNike badhnIyAt / udakA-'gnistena-zvApadAdau vA sambhrame kramaNikAH paribhoktavyAH / girideze vA Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/85 paryaTataH kasyApi pAdatalaM ghRSTaM tata upAnahI pinahya pryttti|| [bhA.3865] kuTThissa sakkarAdIhi vA vi bhinno kamo madhUlA vaa| bAlo asaMpharo puna, ajjA vihi docca pAsAdI / / vRkuSThinaH sambandhI zoNita-pUyena 'bhinnaH' sphaTitaH kramaH zarkarA-kaNTakAdibhirAkrAnto mahatI pIDAmupajanayati, 'madhUlA vA' pAdagaNDaM kasyApi samajani tataH kramaNike badhnAti / bAlo vA kazcid 'asaMspharaH' asaMvRto yatra tatra pAdaM muJcan kaNTakAdibhirupayet, ato'sau kramaNike paridhApyate / AryA vA 'vidham' adhvAnaM netavyAH, tatra ca "docca"tti caurAdibhayam, tato vRSabhAH kramaNikAH pinahya panthAnaM muktvA pArzvasthitA gacchanti, AdizabdAt sarvANi vA tatrotpathena vrajanti / yo vA cakSuSA durbalaH sa vaidyopadezenopAnahI pinAti, yataH pAdayorabhyaganopAnadvandhanAdiparikarma yat kriyate tat cakSuSa upakArAya prinnmte| yata uktam dantAnAmaanaM zreSTha, karNAnAM dantadhAvanam / ziro'bhyaGgazca pAdAnAM, pAdAbhyaGgazca ckssussoH|| kAraNajAtadvAramAha[bhA.3866] kulamAikaja daMDiya, pAsAdI turiyadhAvaNaTThA vA / kAraNajAte va'nne, sAgAramasAgare jatanA / / vR-kulAdiSu-kula-gaNa-sacaviSayeSu kAryeSu daNDikAvalaganArtham, pAvasthitaiH AdizabdAt puraH pRSThato vA gacchadbhiH , tvaritaM vA dhAvanArtham, kAraNajAte vA anyasmin' AgADhe samutpanne upAnahaH paribhoktavyAH / tatra ca sAgArikA-'sAgArikaviSayA yatanA, yatra sAgArikadoSo nAsti tatra nAsti yatanAkramaH, yatra punaH sAgArikA uDDAhaM kurvanti tatra grAmAdiSu kramaNikA apanIya pravizantIti bhAvaH // evamadhvAdiSu kAraNeSu kRtsnacarmaNo grahaNe prApte vidhimAha[bhA.3867] paMcavihammi vikasiNe, kiNhaggahaNaM tu paDhamato kujaa| kiNhammi asaMtammi, vivanakasiNaM tahiM kujA / / kRpaJcavidhe varNakRtsne prathamataH kRSNavarNakRtsnagrahaNaM kuryAt / tataH kRSNe varNakRtsne asati' alabhyamAne lohitAdivarNakRtsnamapi gRhNIyAt / tacca kRtsnamUSa-tailAdibhiH 'vivaNa virUpavarNa kuryAd yathA loko noDDAhaM kurute Atmano vA na tatra rAgo bhavati / [bhA.3868] kiNhaM pi geNhamANo, jhusiraggahaNaM tu vajae saahuu| bahubaMdhanakasiNaM puna, vajjeyavvaM payatteNaM // -kRSNavarNamapi gRhan zuSiragrahaNaM sAdhuH prayalato varjayet / atra pAThAntaram-"kasiNaM pigiNhamANo "tti, kRtsnaM sakalakRtsnaMpramANakRtsnaMvA dvitIyapadegRhanzuSiragrahaNaM saadhurvrjyet| yattu bahubandhanakRtsnaM tat prayatlato varjayitavyam / / atha kiM tad bandhanam ? ityAzajhyAha[bhA.3869] dorehi va vajhehi va, duvihaM tivihaM va baMdhaNaM tss| anumodana kArAvaNa, puvakatammiM adhiikaaro|| vR-davakairvA vadhaiA dvividhaM trividhaM vA bandhanaM tasya carmaNo bhavati, dvau vA trayo vA bandhA dAtavyA ityarthaH / evaMvidhaMbandhanakRtsnamanujJAtam, na caturAdibahubandhanabaddham / tathA kRtsnamakRtsnaM . Ara Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-85, [bhA. 3869] 383 vA carma sAdhunA svayaM na karttavyam, anyena na kArApayitavyam, anyasya kurvato nAnumodanA kartavyA, kintu yatpUrvameva gRhasthairyathAbhAvena kRtaM tasmin 'adhikAraH' prayojanam, tasya grahaNaM kartavyamiti bhAvaH // atha dvau trayo vA bandhAH kutra bhavanti? iti ucyate[bhA.3870] khulae ego baMdho, ego paMcaMgulassa donete / khulae ego aMguTTha bitiya cauraMgule ttito|| vR- 'khulake' ghuNTake eko vadhrabandho bhavati, 'ekastu' dvitIyo bandhaH 'paJcAGgulasya' catasRNAmaGgulInAmaGguSThasya cetyarthaH, etau dvau bandhau mantavyau / yadA tu trayo bandhA bhavanti tadA khulake ekaH aGguSThe dvitIyaH catasRNAmaGgulInAM tRtIyaH / / atha svayaGkaraNAdiSu prAyazcittamAha[bhA.3871] sayakaraNe caulahugA, parakaraNe mAsiyaM anugghAyaM / anumodane vi lahuo, tattha vi ANAdiNo dosA // vR-svayaM yadi carma karoti tadA caturlaghavaH / atha pareNa kArayati tadA mAsikamanuddhAtam, mAsagurukamityarthaH / anumodanAyAM mAsalaghu / tatrApi svayaGkaraNAdAvAjJAdayo / tatrApi svayaGkaraNAdAvAjJAdayo doSA uDDAhazca bhavati, tathAhi-taM saMyataM svayameva carma kurvANaM dRSTvA loko bravIti-aho ! carmakaro'yamiti / atha pUrvakRtaM na labhyate tato'numodanayA gRhNIyAt / katham? iti ced ucyate-yadi ko'pibrUyAt-ahaM te upAnahI karomi? tataH pratizRNuyAt tUSNIko vA tiSThet / athAnumodanayA na prApyate tato'nyena kArayet / evamapyalAbhe AtmanA'pi yatanayA kuryAt // mU. (86) kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA akasiNAI cammAiMdhArittae vA pariharittae vaa|| vR-kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA (akRtsnAni) carmANi dhArayituM vA parihartuM vA iti suutraarthH||ath bhASyam[bhA.3872] akasiNacammaggahaNe, lahuo mAso u dosa aannaadii| bitiyapada gheppamANe, aTThArasa jAva ukkosaa| kRyadyapi sUtre'nujJAtaM tathApi na kalpate akRtsnacarma pratigrahItum / yadi gRhNAti tato laghuko mAsaH prAyazcittam, AjJAdayazca dossaaH| dvitIyapade tu' pUrvoktairadhvAdibhi kAraNairakRtsne gRhyamANe vidhirbhidhiiyte| tatra nodakaH prAha-yadyakRtsnaM grahItuMkalpate tato dvayorupAnahorutkarSato'STAdaza khaNDAni yAvat kartavyAni // idameva vyAcaSTe[mA.3873] akasiNamaTThArasagaM, egapuDa vivanna egabaMdhaM ca / taM kAraNammi kappati, nikAraNa dhAraNe lhuo|| -akRtsnaM nAma aSTAdazakam aSTAdazabhiH khaNDaiH kRtam 1 tadapi 'ekapuTam' ekatalaM 2 'vivaNa' na varNAnyaM 3 'ekabandhaM ca' na vyAdibandhanopetam 3, ebhizcaturmi padairyathAkrama sakalapramANa-varNa-bandhanaiH kRtsnatA parihRtA / tadevaMvidhamakRtsnaM carma kAraNe dhArayituM kalpate / atha niSkAraNe dhArayati tato laghumAsaH / eSA purAtanA gAthA // athainA vyAkhyAti[bhA.3874] jai akasiNassa gahaNaM, bhAe kAuM kameNa aTThadasa / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 bRhatkalpa-chedasUtram - 2-3/86 ays - vivannehiya, tahiM tahiM baMdhate kaje // vR- yadyakRtsnasya carmaNo grahaNaM karttavyaM tata upAnahAvaSTAdaza bhAgAn vakSyamANakrameNa kRtvA taiH khaNDairekapuTairvivarNai cazabdAdekabandhaizca yatra yatra pAdapradeze AbAdhA tatra tatra kArye samutpanne badhnIyAt / / kathaM punaraSTAdaza khaNDAni bhavanti ? ityucyate [bhA. 3875 ] paMcaMgula patteyaM, aMguTThamajjhe ya chaTTha khaNDaM tu / sattamamaggatalammI, majjha'TThama pahiyA navamaM // vR- ihaikya pAdasya paJcAnAmaGgulInAM bandhanAya pratyekamekaikaM khaNDaM karttavyam, aGguSThasya cAdhaH SaSThaM khaNDam, agratale saptamam, madhyatale'STamam, pArSNikAyAM navamam, evaM dvitIyasyApyupAnaho nava khaNDAni sarvANyaSyevamaSTAdaza khaNDAni bhavanti / evaM pareNokte sati sUrirAha[bhA. 3876 ] evaiyANaM gahaNe, mAso mucdyaMti hoti palimaMtho / bitiyapade gheppamANe do khaMDA majjhapaDibaMdhA // vR- etAvatAM khaNDAnAM grahaNe mAsalaghu prAyazcittam, asAmAcArIniSpannamityarthaH / mucyamAneSu caitAvatsu khaNDeSu mahAn sUtrA - 'rthayoH parimantho bhavati / Aha-yadyevaM tataH kiyanti khaNDAni kriyante ? ityAha-dvitIyapade yadA carma gRhyate tadA madhyapratibaddhe dve khaNDe karttavye, madhyabhAgAt troTayitvA khaNDadvayaM vidhAya madhye vardhAdinA bandhanIyamityarthaH / atra pUrvArddhasyedaM pAThAntaram"mucaMte palimaMtho, jattiyamittaM tu tattie gahaNaM / " aSTAdaza khaNDAni muJcati sAdhormahAnU palimanthaH, tato yAvanmAtraparimanthAya bhavati tAvanmAtraM grahItavyam / uttarArddhaM prAgvat // athASTAdazAnAM khaNDAnAM karaNe kIdRzaH parimantho bhavati ? ityAhapaDilehA palimaMtho, nadimAdudae ya muMca baMdhate / [bhA. 3877] / satthaphiDanena tenA, aMtaravedho ya DaMkaNatA / / vR- yAvadaSTAdaza khaNDAni dvisandhyaM pratyupekSate tAvat sUtrArthayoH parimantho bhavati / nadyAdyudakamavatitIrSuzca yAvadaSTAdaza khaNDAni muJcati uttIrNazca yAvat tAni bhUyo'pi badhnAti tAvat sArthAt sphiTati, sphiTitazca stenAnAM gamyo bhavati / bahUnAM khaNDAnAmantareSu ca kaNTakairvidhyeta / bahubandhagharSeNa vA pAdayorDako bhavet / yata evamataH pUrvoktanItyA khaNDadvayaM vidheyam / / kathaM punastad bandhanIyam ? ityAha [bhA. 3878 ] tajjAyamatajjAyaM, duvihaM va baMdhanaM tassa / tajjAyammi vi lahuo, tatthavi ANAdiNo dosA / / " bR- 'tasya' carmakhaNDadvayasya tajjAtaM vA bandhanaM bhavati atajjAtaM vA bandhanaM bhavati / tajjAtaM nAma tasmin carmaNi jAtam vardhAdibandhanamityarthaH tadviparItaM davarakAdikamatajjAtam / etacca dvividhaM trividhaM vA bhavati, dvau vA trayo vA bandhA dAtavyA iti bhAvaH / atra prathamamatajjAtena davarakAdinA bandhanIyam / yadi tajjAtena vardhAdinA badhnAti tato mAsalaghu, tatrApyAjJAdayo doSA bhavanti // -sU. (87) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA kasiNAiM vatthAiM dhArittaevA pariharittae vA / kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA akasiNAiM vatthAiM dhArittae vApariharittae vA / / Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : : 3, mUlaM - 87, [bhA. 3879] [bhA. 3879] paDisiddhaM khalu kasiNaM, cammaM vatthakasiNaM pi necchAmo / avavAdiyaM tu cammaM, na vatthamiti joganANattaM / / vR-pratiSiddhaM khalvanantarasUtre carmakRtsnaMm, yathA ca tanna kalpate tathA vastrakRtsanamapi necchAmaH pratigrahItum / yadvA pUrvasUtre carma ApavAdikamuktam, idaM tu vastra nApavAdikaM kintu sadaiva sAdhubhiH paribhujyamAnatvenautsargikam, ata idaM pratipakSatayA sUtramArabhyate iti yogasya-sambandhasya nAnAtvaMprakArAntaratetyarthaH // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA "no kappai"tti ArSatvAdekavacanam, no kalpante nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'kRtsnAni' sakalakRtsnAdirUpANi vastraNi 'dhArayituM vA' parigrahe dharttu 'parihartu vA' paribhoktum, akRtsnAni tu kalpanta iti sUtrasaGkSepArthaH // atha niyukti-bhASyavistaraH [bhA. 3880 ] kasiNassa u vatthassA, nikkhevo chavviho tu kAtavvo / nAThavaNA davie, khette kAle ya bhAve ya // 385 vR- kRtsnasya vastrasya nikSepaH SaDvidhaH karttavyaH / tadyathA - nAmakRtsnaM 1 sthApanAkRtsnaM 2 dravyakRtsnaM 3 kSetrakRtsnaM 4 bhAvakRtsnaM 6 ceti / tatra nAma-sthApane gatArthe / / dravyakRtsnamAha[ bhA. 3881] duvihaM tu davvakasiNaM, sakalakkasiNaM pamANakasiNaM ca / etesiMdohaM pI, patteya parUvaNaM vocchaM // vR- 'dvividhaM' dviprakAraM dravyakRtsnam, tadyathA-sakalakRtsnaM pramANakRtsnaM ceti / etayordvayorapi 'pratyekaM' pRthak prarUpaNAM vakSye / pratijJAtameva nirvAhayati [bhA. 3882 ] ghana masiNaM niravahayaM, jaM vatthaM labbhate sadasiyAgaM / etaM tu sakalakasiNaM, jahannagaM majjhimukkosaM // / vR- 'ghanaM' tantubhiH sAndraM 'masRNaM' sukumArasparza 'nirupahatam' aJjana- khaJjanAdidoSarahitam, evaMvidhaM yad vastra sadazAkaM labhyate etat sakalakRtsnamucyate / taca jaghanyaM madhyamamutkRSTaM vA jJAtavyam / jaghanyaM mukhapotikAdi, madhyamaM paTakAdi, utkRSTaM kalpAdi // vitthArA-''yAmeNaM, jaM vatthaM labbhae samatiregaM / [ bhA. 3883] eyaM pamANakasiNaM, jahannayaM majjhimukkosaM // vR-vistArazca pRthutvaM AyAmazca dairdhya vistArA ''yAmam, dvandvaikavadbhAvaH, tena, yad vastra yathoktapramANataH samatiriktaM labhyate etat pramANakRtsnaM bhaNyate / tacca jaghanya-madhyamotkRSTabhedAt trividhaM prAgvad draSTavyam || kSetra kRtsnamAha [bhA. 3884] vattha jammi sammi dullahaM acciyaM va jaM jattha / taM khityaM kasiNaM, jahannayaM majjhimukkosaM // vR- yad vastra yasmin deze durlabham, yatra vA yad 'arcitaM' sumahArdham, yathA- pUrvadezajaM vastra lATaviSayaM prApya mahArghyam, tat kSetrayutaM kRtsnamucyate, kSetrakRtsnamityarthaH / tadapi jaghanyamadhyamotkRSTabhedAt trividham // kAlakRtsnamAha [bhA. 3885] jaM vattha jammi kAlammi agghitaM dullabhaM va jaM jattha / 19 25 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/87 taM kAlajutaM kasiNaM, jahannayaM majjhimukkosaM / / vR-yad vastra yasmin kAle 'arpitaM' bahumUlyam, yacca yatra durlabham, yathA-grISme kASAyikAdi, zizireprAvArAdi, varSAsukumakhacitAdi, tdettkaalkRsnm| etadapijaghanyamadhyamotkRSTabhedAt trividham ||bhaavkRtsnmaah[bhaa.3886] duvihaM ca bhAvakasiNaM, vanajutaM ceva hoti mollajuyaM / vanajuyaM paMcavihaM, tivihaM puna hoi molljutN|| vR-dvividhaMcabhAvakRtsnam, tadyathA-varNayutaM mUlyayutaMca, varNato muulytshcetyrthH| tatra varNayutaM 'paJcavidhaM kRSNAdivarNabhedAt pnycprkaarm|muulyyutNpunH 'trividhaM jaghanyAdibhedA triprkaarm|| idameva spaSTayati[bhA.3887] paMcaNhaM vannANaM, annatarAeNajaMtu vnnnnhuuN| taMvaNNajuyaM kasiNaM, jahannayaM mjjhimukkosN|| kRpaJcAnAM kRSNAdInAMvarNAnAmanyatareNavarNena yadADhyaM smRddhNtdetdvrnnyutNkRsnmucyte| idamapi jaghanyaM madhyamutkRSTaM ceti / mUlyayutaM sabhedamapyupari vkssyte|| athAnantaroktakRtsneSu prAyazcittamAha[bhA.3888] cAummAsukkose, mAso majjhe yapaMca ya jhnne| tivihammi vi vatthammi, tividhA ArovaNA bhnniyaa| kR'utkRSTaM kalpAdau kRtsne cturlghvH| madhyameM paTalakAdaulaghumAsaH / 'jaghanye mukhavastrikAdau paJcarAtrindivAni / evaM trividhe'pi kRtsnavastra yathAkramaM trividhA AropaNA maNitA // [bhA.3889] davAitivahakasiNe, esA ArovaNA bhave tivihaa| eseva vanakasiNe, caurolahugA va tividhe vi|| vR-eSAcatrividhA'pyAropaNAdravyAdau trividhakRsne bhavati, dravyakRtsne kSetrakRtsnekAlakRsne cetyarthaH / eSaiva ca varNakRtsne'pi mantavyA / athavA varNakRtsne jaghanyAdibhedAt trividhe'pi caturlaghukameva / navaraM tapaH-kAlavizeSo'tra kriyate-utkRSTe yat caturlaghu tat tapasA kAlena ca gurukam, madhyame tadeva tapogurukam, jaghanya kAlagurukam; yadvA utkRSTe dvAbhyAM gurukam, madhyame'nyataragurukam, jaghanye dvAbhyAmapi lghukm||ath mUlyayutaM vyAkhyAnayati- [bhA.3890] mullajuyaM pi yativihaM, jahannagaM majjhimaMca ukkosN| jahanneNa'TThArasagaM, satasAhassaMca ukkosN|| I-mUlyayutamapi kRtsnaM trividham-jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca / yasya rUpakANAmaSTAdazakaM mUlyaM tad jaghanyam, zatasahasrarUpakamUlyamutkRSTam, zeSamaSTAdazakAdUrddhava zatasahasrAdarvAgmUlyalabhyaM sarvamapi mdhymm||ath katamena rUpakeNedaM pramANaM nirUpyate? ityAha[bhA.3891] do sAmaragA dIvicagA tu so uttarApathe eko| . do uttarApahA puna, pADaliputto havati ekko|| kR. 'dvIpaM nAma' surASTrAyA dakSiNasyAM dizi samudramavagAhya yad vartate tadIyau dhau 'sAbharakau' rUpakau sa uttarApathe eko rUpako bhavati / dvau ca uttarApatharUpako pATaliputraka eko rUpako Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-87, [bhA. 3891] bhavati / / athavA bhA. (3892] do dakkhiNAvahA tu, kaMcIe nelao sa duguNo ya / ego kusurmanagarago, tena pamANaM imaM hoti // 387 vR-dakSiNApathI dvI rUpakau kAJcIpuryA draviDaviSayapratibaddhAyA ekaH 'nelakaH' rUpako bhavati / 'saH' kAJcIpurIrUpako dviguNitaH san kusumanagarasatka eko rUpako bhavati / kusumapuraM pATaliputramabhidhIyate / 'tena ca' rUpakeNedamanantaroktamaSTAdazakAdipramANaM pratipattavyaM bhavati / / atha mUlyavRdhyA prAyazcittavRddhimupadarzayati [bhA. 3893] aTThArasa vIsA yA, aguNApannA ya paMca ya sayAI / egUnagaM sahassaM, dasa pannAsaM satasahassaM // [bhA. 3894] cattAri chacca lahu guru, chedo mUlaM ca hoi boddhavvaM / avappo yatA, pAti pAraMciyaM ThANaM // vR- aSTAdazarUpakamUlyaM vastra gRhNAti catvAro laghavaH / viMzatirUpakamUlye catvAro guravaH / ekonapaJcAzanmUlye SaDlaghavaH / paJcazatamUlye SaDguravaH / ekonasahasramUlye chedaH / dazasahasramUlye mUlam / paJcAzatsahasramUlye'navasthApyam / zatasahasnamUlye pArAJcikaM sthAnaM prApnoti / / prakArAntareNAtraiva prAyazcittamAha [ bhA. 3895 ] aTThArasa vIsA yA, sayamaDDAija paMca ya sayAiM / sahasaM ca dasasahassA, pannAsa tathA satasahassaM / [bhA. 3896 ] lahugo lahugA gurugA, chammAsA hoti lahuga gurugA ya / chedo mUlaM ca tahA, aNavaTTappo ya pAraMcI // dR- aSTAdazarUpakamUlye vastra gRhyamANe laghumAsaH / viMzatimUlye caturlaghavaH / zatamUlye caturguravaH / ardhatRtIyazatamUlye SaDlaghavaH / paJcazatamUlye SaDguravaH / sahasramUlye chedaH / dazasahasramUlye mUlam / paJcAzatsahanamUlye'navasthApyam / zatasahasramUlye pArAJcikam / / athavA [bhA. 3897] aTThArasa vIsA yA, pannAsa tathA sayaM sahassaM ca / pannAsaM ca sahassA, tatto ya bhave sayasahassaM // [ bhA. 3898 ] cauguruga chacca lahu guru, chedo mUlaM ca hoti boddhavvaM / aNavaTuppo ya tahA, pAvati pAraMciyaM ThANaM // vR- aSTAdazarUpakamUlye caturguravaH / viMzatimUlye SaDlaghavaH / paJcAzanmUlye SaDguravaH / zatamUlye chedaH / sahasramUlye mUlam / paJcAzatsahasramUlye'navasthApyam / zatasahasramUlye pArAJcikam // prakArAntareNa bhAvakRtsnamupadarzayati [bhA. 3899 ] ahavA rAgasahagato, vatthaM dhAreti dosasahito vA / evaM tu bhAvakasiNaM, tivihaM pariNAmaniSphannaM / / vR- athavA 'aho ! ramaNIyaM vastram' ityevaM rAgasahagato yadvA 'aho ! me malinaM kuthitaM vastram' ityevaM dveSasahito yad vastra dhArayati tadetad bhAvakRtsnaM mantavyam / idaM ca pariNAmaniSpannaM trividham, tadyathA - jaghanyena rAga-dveSapariNAmena jaghanyam, madhyamena madhyamam, utkRSTenotkRSTam // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/87 atha dravyAdikRtsneSu doSAnAha[bhA.3900] bhAro bhaya pariyAvaNa, mAraNa ahigaraNa dvvksinnmmi| paDilehA''nAlovo, manasaMtAvo uvaayaannN|| vR-pramANAtiriktaM vastra vahata Atmana eva bhAro bhavati, adhvaprapannAnAM saMkalakRtsnAdau stenebhyo bhayaM bhaveta, teca sAdhUnAMbandhanAdirUpaM paritApanaM mAraNaMvA kRtvAtAzaM vastramapahareyuH, aviratakaizcagRhIte'dhikaraNaM bhavet, ete dravyakRtsne gRhymaannedossaaH| tathA kSetra-kAla kRtsnopadhiM mA sAgAriko drAkSIt' iti kRtvA yadi na pratyupekSante tata upadhiniSpannaM tIrthakRtAM cAjJAlopaH kRto bhavati / atha pratyupekSante tataH stenAstAddazaM vastra dRSTvA hareyuH, panthAnaM vA baddhavA tissttheyuH| hRtecatasminmahAn manaHsantApobhavati |ydvaa tatkRtsnaMvastra zaikSasyoavajitukAmasyopAdAnaM bhavati, tdphRtyoprvrjedityrthH|| [bhA.3901] gahaNaMca gommiehiM, paritAvaNa dhova kmmbNdhoy| anne vi tattha ruMbhai, tenakatevA ahava anne // -kRtsnavastranimittaM gaulmikaiH' zulkapAlairgrahaNaMprApnuvanti, 'kuto'mISAmIddazAnivastrANi? nUnaM kasyApi gRhAdapahRtAniitikatvA |tec gRhItvA bandhanAdibhiH paritApanAM kurvanti, tatastAni vastraNyapahRtya prAvRNvanti, malinIbhUtAni ca tAni dhAvanti / tatra karmabandhastAvad bhavati yAvat tasmAt sthAnAnna prtikraamti|ydvaa "paritAvaNa dhovva kammabaMdhoya"ttipramANAtiriktavastrANi dhAvanakAle mahatA prayAsena dhAvyante, tatra paritApanAdayo doSAH / prabhUtena ca pAnakena vastradhAvane'nupadezakAritayA karmabandho bhavati / tathA gaulmikA anyAnapi sAdhUna nirundhanti, sarveSAmapIddazAni vastraNi santIti kRtvA / 'ta eva ca' gaulmikA apareNa mArgeNa gatvA stenakA bhavanti, athavA taiH preritAH santo'nye'paharanti / / [bhA.3902] bhAvakasiNammi dosA, te ceva unavari tendittuNto| desI gilANa jAvoggaho u davammi bitiyapayaM // kR-'bhAvakRtsne'pi' varNayuta-mUlyayutalakSaNe 'taeva' bhAra-bhaya-paritApanAdayodoSAH / 'navaraM' kevalamatra stenadRSTAnto bhavati, sa cAnantarameva vakSyate / kAraNe tu prApte kRtsnamapi gRhNIyAt / katham ? ityAha-"desI" ityAdi / dezavizeSaM glAnaM vA pratItya sakalakRtsnaM pramANakRtsnaM vA gRhNIyAt / AcAryA vA kulAdikAryeSu nirgatAH tataH "jAvoggaho" ti yAvat teSAM samIpe vastrasyAvagraho nAnujJApitastAvat tasya dazikA na vi (chi)dyante ityevamatra dravyakRtsne dvitIyapadaM mantavyamiti saGgahagAthAsamAsArthaH ||athainaamev vivarISuH stenaSTAntamAha[bhA.3903] uvasAmio nariMdo, kaMbalarayaNehi chaMdae gcchN| nibbaMdha egagahaNaM, nivavayaNe pAuto nIti // [bhA.3904] tenA''loga nisijjA, rattiM tenAgamo guruggahaNaM / darisaNamapattiyaMte, sivvAvaNayA ya roseNaM / / vR-egeNaM AyarieNaMdhammakahAladdhisaMpanneNaMrAyA uvsaamio|so savvaMgacchaM kaMbalarayaNehiM paDilAbhiu uvaDio AyariehiM nisiddho-na vaTTai eyArisaM mullakasiNaM gihiuM ti| tahA vi Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-87, [bhA. 3904] 389 atinibaMdheNaMegaMgahiyaM / rAyA bhaNai-pAuyA haTTamaggeNaM gacchaha |thaa kayaM / tenagena diTThA / tehiM vasahiM AgaMtuM nisijjAo kyaao| so tenao rattiM AgaMtuMAyariyANaM uvariM churiyaM kaDDiUNa bhaNai-dehi me taM vatthaM, annahA mArissAmi / te bhaNaMti-imANi khaMDANi asthi / so bhaNAisivvittA me deha, annahA te uddavissAmi / tehiM sivvittA dinnaM // ___ atha gAthAdvayasyAkSarArthaH-kenacidAcAryeNopazAmito narendraH kambalaratnairgacchaM 'chandayati' nimantrayate / tata AcAryo mahati nirbandhe ekasya kambalaralasya grahaNaM kRtvA nRpavacanAt tena praavRtonirgcchti|ttHstenen 'AlokaH' avalokanaM kRtm|aacaaryshc vasatimAgamyakambalaralena niSadyAH kRtAH / rAtrau stenasyAgamaH / gurozca tena churikAmAkRSya grahaNaM kRtvA bhaNitam-prayacchata mamatat kmblrtnm|suuribhiruktm-khnndditNtdsmaabhi |spaah-drshyt / tatastatra 'apratyayati' pratyayamakurvANe khaNDAnAM darzanam / roSAcca tena bhUyaH sIvanaM kArayitvA kambalaralaM gRhItam / yatha evamAdayaH kRtsne doSAH atodravyataH sthUramadazAkaMyathoktapramANopetaM kSetrataHkAlatazcasarvajanabhogyaM bhAvato varNahInamalpamUlyaM ca vastra grahItavyam / / atha dvitIyapadaM bibhAvayiSuH saGgrahagAthoktaM dezIpadaM vyAkhyAnayati[bhA.3905] na pAradoccA garihA va loe, thUNAiesuM viharija evaM / bhogA'irittA''rabhaDA vibhUsA, kappejjaminneva dasAu tattha / / vR-"pAradocca" tti caurabhayaM tad yatra nAsti, yatra ca tathAvidhe vastra prAvriyamANe loke gardA nopajAyate tatra sthUNAdiviSayeSu evaM sakalakRtsnamapi vastra prAvRtya viharet, paraMtasya dazAzchettavyAH / kutaH ? ityAha-"bhoga"tti tAsAM dazAnAM zuSiratayA paribhogaH kartuMna kalpate, atiriktazcopadhirbhavati, pratyupekSyamANe ca dazikAbhirArabhaDAdoSAH, vibhUSA ca sadazAke vastra prAbriyamANe bhavati / 'ityevam' ebhi kAraNaistatra dazAH 'kalpayet' chindyAt // kAraNato na chindyAdapIti darzayati[bhA.3906] pAsagaMtesubaddhesu, daDhaM hohiti tena tu / nAtidigghadasaMvA vi, nataM chiMdija desio|| vR- kizcid vastra prathamata eva durbalam tataH pAvA-'nteSu dazikAbhirbaddheSu dRDhaM' cirakAlavahanakSama bhaviSyatIti kRtvA tena kAraNena dazikAstasya na kalpayet / yadvA 'dezItaH' sindhvAdidezamAzritya yannAtidIrghadazAkaM vastra tanna chindyAt, tasya dazikA na kalpayitavyA iti bhAvaH / / atha glAnadvAraM vyAcaSTe[bhA.3907] asaMphuragilANaTThA, tena mAnAdhiyaM siyaa| sadasaM vejjakajje vA, visakuMbhaTThayAti vA // vR-asaMspharonAma-glAno yaH kSINabalatayA saGkucitapAdaH svaptuMna zaknoti, tasya pramANayuktaM vastra prAvriyamANaM hrasati, tena tadarthaM 'mAnAdhikamapi' pramANAtiriktamapi vastra syAt / yadvA glAnacikitsako yo vaidyaH 'tatkArye' tasya dAnArtham,athavA dIrdhajAtIyena kazcid daSTo bhayet tatastasya vidyAkArye' vidyAyAMprayujyamAnAyAmapamArjanAya sadazaM vastramupayujyate / viSakumbhaHsphoTikAvizeSastasyApamArjanAya vA sadazaM vastra grahItavyam ||ath yAvadavagrahadvAramAha Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/87 [bhA.3908] avibhattA na chijjaMti, lAbho chijija mA khalu / pAradoccAvavAdassa, paDipakkhova hoja u|| vR-AcAryA kulAdikAryeSu nirgatAstato yAvadadyApi taiH pratinivRtya vastraNi na vibhaktAni tAvat tAni pramANAtiriktAnyapinachidyante, 'mAkhalu lAbhazlidyet' mA bhUyovastralAbhavyavacchedo bhavediti bhAvaH / tathA "na pAradukhA" ityuktam eSa tasya pAradoccApavAdasya pratipakSa ucyatesa cAtra yAvadavagrahadvAre bhavet, avibhaktAnAmapi teSAM vastraNAM dazikAzlettavyA iti bhAvaH / / [bhA.3909] avavAyAvavAdo vA; ettha jujjai kaarnne| saTThANaM va tamabmeti, acchijaM jaM udaahddN|| vR-apavAdApavAdo vAatra kAraNe yujyate / kimuktaM bhavati?- sthUNAviSayAdi pratItya yat kRtsnaM vastra kalpate' eSa tAvadapavAdaH, yattu tatra 'dazikAzlettavyAH' ityuktam eSa bhUyo'pi tatrApavAde utsargomantavyaH, ayamapyapodyate yadA tatpAzrvAnteSudazikAbhirbaddheSu dRDhaM bhaviSyati' iti matvA sindhuviSayevA nAtidIrghadazAkasya vastrasya yadazA apina chidyante, etanApavAdeya utsargAso'pyapodita iti kRtvA apavAdApavAda ucyate, so'pyatra ghaTate / evaMca 'svAsthAnaMvA' kRtsnatvameva tad' vastram 'abhyeti prApnoti yad 'acchedyam acchedanIyam 'udAhRtam' uktm| iyamatra bhAvanA-pramANAtiriktaMdazikAzca yasya na chidyate tatkRtsnameva jnyaatvyNnaakRtsnmiti|| gataM dravyakRtsne dvitIyapadam / atha bhAvakRtsne dvitIyapadamAha[bhA.3910] desI gilANa jAvoggaho u bhAvammi hoti bitiypdN| tebmAvite ya tatto, omAdiuvaggahaTThA vaa|| vR-dezI-glAna-yAvadavagrahaviSayaM bhAvakRtsne dvitIyapadaM bhavati / 'tataH' tadanantaraM taiH-bhAvakRtsnaihavAse bhAvitastadbhAvitastadviSayaM dvitIyapadam, so'pi bhAvakRtsnAni pribhunyjiitetyrthH| avamaudaryAdiSuvA gacchesyopagrahArthatAnidhArayeditisaGgrahagAthAsamAsArthaH ||athainaamev vivRNoti[bhA.3911] desI gilANa jAvoggaho u davvakasiNammijaM vuttaM / taha ceva hoti bhAve, taMpuna sadasaM va adsNvaa|| vR-dezI-glAna-yAvadavagrahadvAreSu yadeva dravyakRtsne dvitIyapadamuktaM tadeva 'bhAvakRtsne'pi' varNADhaye bahumUlye vA vastra mntvym| navaraM tatpunaH sadazamadazaMvA bhavet, ubhayamapyapavAdapade grAhyamiti bhAvaH ||ath kSetrakRtsnamapavadati[bhA.3912] nemAli tAmalittIya, siNdhuusoviirmaadisuu| savvalokavabhojjA, dharija kasiNAi vaa|| vR- nepAlaviSaye tAmraliptayAM nagaryAM sindhusauvIrAdiSu ca viSayeSu sarvalokomabhojyAni kRtsnAnyapi vastraNi dhArayet // kutaH ? ityAha[bhA.3913] AinnatA na corAdI, bhayaM neva ya gaarvo| ___ ujjhAivatthavaM ceva, siNdhuumaadiisugrhito|| vR-nepAlAdau deze sarvalokenApi tAgvastraNAmAcIrNatA, na ca taMtra caurAdibhayam, naiva ca 'gauravam 'aho! ahamIzAnI vastraNi prAvRNomi' ityevaMlakSaNam, api ca ujjhAitaM-virupaM * Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-87, [bhA. 3913] 391 yad vastra tadvAn sindhusauvIrakAdiSu garhito bhavati, atastatra kRtsnAnyapi paribhoktavyAni / / atha kAlakRtsnamapavadati[bhA.3914] nIlakaMbalamAdI tu, unniyaM hoti acciyaM / sisire taM pidhArejjA, sItaM na'nneNa rubbhti|| vR-nIlakambalAdikamaurNikaMmahArASTraviSaye arcitaM' mahAdhrayaM bhavati, tadapitatra prAptaH 'zizire' zItakAle 'dhArayet' prAvRNuyAdityarthaH, zItaM yato nAnyena vastraNa nirudhyte|| atha tadbhAvitapadaM vyAkhyAti[bhA.3915] na labhai kharerhi nihaM, arattiM ca kariti se divasato vi| ujjhAigaMva mannati, thUlerhi abhAvito jaav|| vR-'svaraiH' sthUlatayA kaThinaspazciIvarai rAjAdiprabrajitaH kazcid nidrAM na labhate, tAni ca tasya divasato'pyaratiM kurvanti, "ujjhAiyaM vA" jugupsAM manyate taiH, tataH sthUlairyAvadadyApyabhAvitastAvat tasya bhAvakRtsnavastramanujJAtam / / 'avamAdiSu gacchopagrahArtham' iti bhAvayati[bhA.3916] omA-'siva-duDhesU, sImaDheUNa taM asaMtharaNe / gaccho nitthArijjati, jAva puno hoti saMtharaNaM / / vR-avamaudaryA-'ziva-rAjadviSTeSubhukta-pAnAlAbhegacchasyAsaMstaraNaMbhavet, tataH zatasahastramUlyaM vastra "sImaDheUNa" ticUrNikAravacanAd vikrIya gaccho nistAryate yAvat punarapi saMstaraNa bhavati / vizeSacUrNI tu-"sImaDheUNa" ityasya sthAne "uvakkamaTThA va" tti pAThaH, tatropakramaHkAlagamanaMtadartham / kimuktaMbhavati? -kasyApi sAdhoratArkitaMkAlagamanaM bhavettasyAcchAdanArthaM 'bhAvakRtsnaM' varNADhayaM vastra prAgeva grahItavyam ||athvaa dravyakRtsnaM bhAvakRtsnaM ceti dvividhameveha kRtsnam / katham ? iti ced ucyate[bhA.3917] mAnAhiyaM dasAdhiya, etAi paDaMti dvvksinnmmi| tasseva ya jo vanno, muluMca guNo yataM bhAve / / vR-kSetrakRtsne kAlakRtsne ca yad 'mAnAdhikaM' yathoktapramANAtiriktam, yacca 'dazAdhikaM' sadazAkaM vastram, ete dve api dravyakRtsne nipatataH / yastu tasyaiva vastrasya 'varNa kRSNatvAdikaH, yacca 'mUlyam' aSTAdazarupakAdi, yazca 'guNaH' mRdutvAdi, tadetatsarvamapi bhaavkRtsne'vtrti|| mU. (88) no kappai niggaMdhANa vA niggaMthINa vA abhinnAiM vatthAiMdhArittae vA pariharittae vA kappai niggaMthANaM vA niggaMthINa vA minnAiM vanyAiMdhArittaevA prihrittevaa|| vR-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'abhinnAni' acchinnAni vastraNi dhArayituMvA parihartuM veti ||ath bhASyam[bhA.3918] akasiNa bhinnamabhinnaM, hoja bhinnaM tu akasiNe bhitN| kasiNA-'kasiNe ya tadA, bhinnamabhinne ya cubhNgo|| vR- yat pUrvasUtre'ka-tsnamuktaM tad bhinnaM vA syAd abhinnaM vA / bhinnamapi akRtsne 'bhakta' * vikalpitam, akRtsnaMvA kRtsnaMvA bhavatItyarthaH / ataeva kRtsnA-'kRtsnapadena dravya-kSetrAdyaviziSTaM sAmAnyataH kRtsnaM gRhItam, abhinnapadena tu sakalam / Aha ca bRhadbhASyakRt Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 davvaI avisihaM, kasiNaggahaNeNa hoi gahiyaM tu / gahana abhinnassa u, sagalaggahaNaM kayaM hoi // eva dvitIyabhaGge dravya-kSetrAdikRtsnamasakalaM gRhItam / tRtIyabhaGge tu kSetra kAla-bhAvairakRtsnaM paraM sakalam / caturthabhaGge kSetrAdibhirakRtsnamasakalam // atra vidhimatidizannAha[bhA. 3919] tammi vi so ceva gamo, ussagga-'vavAdato jahA kasiNe / bhinnaggahaNaM tamhA, asatI ya sayaM pi bhiMdijjA / / vR- 'tasminnapi' abhine sa eva utsargato'pavAdaMtazca 'gamaH' prakAro yathA kRtsne bhaNitaH / tathAhi kRtsnavad dravyA (dya ] bhinnamapi caturdhA, tatra dravyAbhinnaM gaNanayA pramANazcAtiriktam, kSetrAbhinnaM yad yasmin kSetre mahArghyam, kAlAbhinnaM yad yasmin kAle'rcitam bhAvAbhinnaM tathaiva varNayutaM mUlyayutaM ca; yA ca kRtsne AropaNA saivAbhinne'pi draSTavyA, paramidaM caturSvapi dravyAdiSu sakalameva pratipattavyam / yata evaM tasmAd bhinnasya vastrasya grahaNaM karttavyam / atha bhinnaM na prApyate tataH svayamapi bhindyAt, yAvatA pramANenAtiriktaM tAvat chittvA pramANayuktaM kuryAditi bhAva // paraH prAha-yadi purvasUtrokta eva gama ihApi sUtre vaktavyaH tataHpunaruttadoso evaM, piTThassa va pIsaNaM niratthaM tu / kAraNamavekkhati sutaM, duvihapamANaM ihaM sutte // [bhA. 3920] vR-punaruktadoSa evaM prApnoti etacca punarbhaNanaM piSTasyeva peSaNaM 'nirarthakaM' pariphalguprAyameva pazyAmaH, ato nedaM sUtramArambhaNIyamiti bhAvaH / sUrirAha-sUtramidaM kAraNamapekSate / kiM punastat kAraNam ? ityAha- iha sUtre vastraNAM 'dvividhapramANaM' gaNanAlakSaNaM 1 pramANalakSaNaM 2 niyamyate, kiyanti kiMpramANAni vA tAniM grahItavyAni ? ityevaM nirUpyata ityarthaH // [ bhA. 3921] tamhA u bhiMdiyavvaM, keI pamhehi aha va taha ceva / logaMte pANAdIvirAdhanA tesi paDighAto // vR-yasmAdabhinnasya dhAraNe pUrvasUtroktA doSAstasmAt pramANAtiriktaM vastra 'bhettavyaM' chedanIyam, na tadavasthaM dhArayitavyam / athavA'tra 'kecid' nodakAH prerayanti vastra chidyamAne yAni pakSmANyuDDayante tairlokAntaM yAvad gacchadbhirbahUnAM prANAdInAM trasaprANiprabhRtInAM sUkSmajantUnAM virAdhanA bhavati, ataH "taha ceva" tti yathA labdhaM tathaivAdhitiSThet / evaM vadatAM 'teSAM ' nodakAnAM 'pratighAtaH' nirAkaraNaM vidheyamiti purAtanagAthAsamAsArthaH // athainAmeva vivarISuH parapreryameva prayaJcayannAha [bhA. 3922] saddo tahiM mucchati chedaNA vA, dhAvaMti te do vi u jAva logo / vatthassa dehassa ya jo vikaMpo, tato vi vAdAdi bhariti logaM // vR- bho AcArya ! 'tatra' vastra chidyamAne zabdaH sammUrchati, 'chedanakA vA' sUkSmapakSmAvayavA uDDIyante, ete ca dvaye'pi tato nirgatA lokAntaM yAvad 'dhAvanti' prApnuvanti / tathA vasyasya dehasya ca yaH 'vikampaH' calanaM tato'pi vinirgatA vAtAdayaH prasarantaH sakalamapi lokamApUrayanti / / [bhA. 3923] ahicchase jaMti na te u dUraM, saMkhobhiyA teha' vare vayaMti / uDDuM adhe yAvi cauddisiM pi, pUriti logaM tu khaNeNa savvaM // Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 88, [bhA. 3923] vR-atha AcArya ! tvam 'icchasi' manyase 'teca' vastracchedanasamutthAH zabda-pakSma-vAtAdipudgalA na 'dUraM' lokAntaM yAnti tarhi taiH 'saMkSobhitAH' cAlitAH santo'pare vrajanti, evamaparA'parapudgalapreritAH pudgalAH prasarantaH kSaNenorddhamadhastiryak catasRSvapi dikSu sarvamapi lokamApUrayanti / / yata evamataH [bhA. 3924] vinnAya AraMbhamiNaM sadosaM, tamhA jahAladdhamadhiTThihijjA / vuttaM saeyo khalu jAva dehI, na hoti so aMtakarI tu vAva // vR- 'imam' anantaroktaM sarvalokapuraNAtmakamArambhaM 'sadoSaM' sUkSmajIvavirAdhanayA sAvadyaM vijJAya 'tasmAt ' kAraNAd yathAlabdhaM vastramadhitiSThet, na chedanAdikaM kuryAt / yataH 'uktaM' bhaNitaM vyAkhyAprajJaptau-yAvadayaM 'dehI' jIvaH 'saijaH' sakampaH ceSTAvAnityarthaH tAvadasau karmaNo bhavasya vA antakArI na bhavati / tathA ca tadAlApaka:-jAva naM esa jIve sayA samiyaM eyai veyai calai phaMdaha ghaTTai khubbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai tAva naM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA na bhavati / athetthaM bhaNiSyatha evaM tarhi bhikSAdinimittamapi ceSTA na vidheyA iti, naivam, yataH[bhA. 3925] jA yAvi ciTThA iriyAiAo, saMpassahetAhiM vinA na deho / saMciTThae nevamachijamANe, vatthammi saMjAyai dehanAso // 393 vR-yAzcApi ceSTA IryAdikAH sampazyata, tatreraNamIryA bhikSA-saMjJAbhUmyAdau gamanam, AdizabdAd bhojana-zayanAdayo gRhyante, etAbhirvinA dehaH paudgalikatvAt 'na santiSThate' na nirvahati, dehamantareNa ca saMyamasyApi vyavacchedaH prApnoti, vastra punaracchidyamAne naivaM dehanAzaH sajjAyate, ato na tat chedanIyam // kiJca [bhA. 3926] jahA jahA appataro se jogo, tahA tahA appataro se baMdho / niruddhajogissa va se na hoti achiddapotassa va aMbunAdhe // vR-yathA yathA "se" rAsya jIvasyAlpataro yogastathA tathA "se" tasyAlpataro bandho bhavati, yo vA niruddhayogI - zailezyavasthAyAM sarvathA manovAkkAyavyApAravirahati tasya 'saH' karmabandhona bhavati / dRSTAntamAha-acchidrapotasyeva 'ambunAthe' samudre / yathA kila nizchidrapravahaNaM salilasaJcayasampUrNa'pi jaladhau varttamAnaM svalpamapi jalaM nAzravati, evaM niruddhayogyapi jantuH karmavargaNApudgalairaJjana cUrNasamudgakavad nirantaranicite'pi loke varttamAnaH svalpIyo'pi karma nopAdatte / ataH karmabandhasya yogAnvaya-vyatirekAnuvidhAyitayA tatparijihIrSuNA vastracchedanAdivyApAro na vidheyaH / / ityathaM pareNa svapakSe sthApite sati sUrirAha [bhA. 3927]AraMbhamiTTho jati AsavAya, guttIya seAya tadhA tu sAdhU ! / mA phaMda vArehi va chijamANaM, patinnahANI va ato'nnahA te / / vR- "AraMbhamiTThI' tti makAro'lAbhaNikaH, henodaka! yadyArambhastava 'AzravAya' karmopAdAnAya 'iSTaH' abhiprateH 'guptizca' tatparihArarupA 'zreyase' karmAnupAdAnAyAmipretA, tathA ca sati he sAdho ! mA spanda mA vA vastra chidyamAnaM vAraya / kimuktaM bhavati ? - yadi vastracchedanamArammatayA bhavatA karmabandhanibandhanamabhyupagamyate tato yeyaM vastracchedanapratiSedhAyA hastaspandanAdikA ceSTA kriyate yo vA tatpratiSedhako dhvaniruccAryate tAvapyArambhatayA bhavatA na karttavyau / 'ataH ' Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram -2-3/88 maduktAdupadezAdanyathA cet karoSi tataste 'pratijJAhAni' svavacanavirodhalakSaNaM dUSaNamApadyate ityarthaH // atha brIvIthAH yo'yaM mayA vastracchedanapratiSedhako dhvaniruccAryate sa ArambhapratidhakatvAnnirdoSa iti atrocyate-. [bhA. 3928] adosavaM te jati saddo, anno vi kamhA na bheva adoso / adhicchayA tujjha sadosa ekko, evaM satI kassa bhave na siddhI // vR- yadyeSa tvadIyaH zabdo'doSavAn tataH 'anyo'pi' vastracchedanAdisamutthaH zabdaH kasmAdadoSo na bhavet ? tasyApi pramANAtiriktaparibhoga-vibhUSAdidoSaparihArahetutvAt / atha 'icchayA ' svAbhiprAyeNa tava 'ekaH' vastracchedanazabdaH sadoSaH aparastu nirdoSaH evaM sati kasya na svapakSasiddhirbhavet ? sarvasyApi vAgADambaramAtreNa bhavata iva svAbhipretArthasiddhirbhavediti bhAvaH / tatazcAsmAbhirapyevaM vaktu zakyam-yo'yaM vastracchedanasamutthaH zabdaH sa nirdoSaH zabdatvAt, bhavatparikalpitanirdoSazabdavaditi / kiJca 394 [bhA. 3929] taM chiMdao hojja satiM tu doso, khobhAdi taM caiva jato kareti / jaM pehato hoMti dine dine tu, saMpAuNaMte ya nibujjha te vI // 1 vR-yataH 'tadeva' vastra chidyamAnaM pudgalAnAM kSobhAdi karoti ataH 'tad' vastra chindataH 'sakRd' ekavAraM doSo bhavet / acchidyamAne tu vastra pramANAtiriktaM tat pratyupekSamANasya ye bhUmilolanAdayaH pratyupekSaNAdoSA dine dine bhavanti ye ca tad vastra samprAvRNvato vibhUSAdayo bahavo doSAH, tAnapi 'nibudhyasva' akSiNI nimIlya samyag nirupayeti bhAvaH / Aha-yadi vastracchedane yuSmanmatenApi sakRd doSaH sambhavati tataH parihiyatAmasau, gRhasthaiH svayogenaiva yad bhinnaM vastraM tadeva gRhyatAm, ucyate [bhA.3930]ghettavvagaM bhinnamahicchitaM te, jA maggate hAni sutAdi tAva / appesa doso guNabhUtijutto, pamANamevaM tu jato kariti // vR- atha 'te' tava 'iSTaM' mataM yathA ciramapi gaveSya bhinnaM grahItavyam tata ucyate-yAvata tad bhinnaM vastraM mArgayati tAvat tasya 'zrutAdau ' sUtrA - 'rthapaurupyAdau hAnirbhavati / api ca ya eSa vastracchedanalakSaNo doSaH sa pratyupekSaNAzuddhi-vibhUSAparihAraprabhRtInAM guNAnAM bhUtyA- sampadA yuktaH, bahuguNakalita iti bhAvaH / kutaH ? ityAha-yataH pramANameva vastrasya tadAnIM sAdhavaH kurvanti, na punastatrAdhikaM kimapi sUtrA 'rthavyAdhAtAdikaM dUSaNamastIti / / atha "jA yAvi ciTThA iriyAiyAo" ityAdi paroktaM pariharannAha- [bhA. 3931] AhAra- nIhAravihIsu jogo, savvo adosAya jahA jatassa / hiyAya sassammi va sassiyassa, bhaMDassa eyaM parikammaNaM tu // vR- yathA 'yatasya' prayatnaparasya sAdhorAhAra- nIhArAdividhiSayaH sarvo'pi yogo bhavanmatenASyadoSAya bhavati tathA 'bhANDasya' upakaraNasya 'parikarmaNamapi' chedanAdikam 'evameva' yatanayA kriyamANaM nirdoSa draSTavyam / dRSTAntamAha- "hiyAya sassammi va sassiyassa" tti sasyena caratIti sAsyikaH - kRpIvalastasya yathA sasyaviSayaM parikarmaNaM-niddiNanAdikaM hitAya bhavati tathedamapi bhANDaparikarmaNam / tathA coktam Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 3, mUlaM - 88, [bhA. 3931] yadvat sasyahitArthaM, sasyAkIrNe'pi vicarataH kSetre / yA bhavati sasyapIDA, yatnavataH sA'lpadoSAya / tadvajjIvahitArthaM, jIvAkIrNe'pi vicarato loke / yA bhavati, jIvapIDA, yanavataH sA'lpadoSAya // 395 [bhA. 3932] appeva siddhaMtamajANamANo, taM hiMsagaM bhAsasi jogavaMtaM / davveNa bhAveNa ya saMvibhattA, cattAri bhaMgA khalu hiMsagatte // vR- 'api' ityabyuccaye, astyanyadapi vaktavyamiti bhAvaH, yadevaM 'yogavantaM ' vastracchedanAdivyApAravantaM jIvaM hiMsakaM tvaM bhASase tad nizcIyate samyak siddhAntamajAnAna evaM pralapasi / nahi siddhAnte yogamAtrapratyayAdeva hiMsopavarNyate, apramattasaMyatAdInAM sayogikevaliparyantAnAM yogavatAmapi tadabhAvAt / kathaM tarhi sA pravacane prarupyate ? ityAha-dravyeNa bhAvena ca saMvibhaktAzcatvAro bhaGgAH khalu hiMsakatvaM bhavanti / tathAhi dravyato nAmaikA hiMsA na bhAvataH 1 bhAvato nAmaikA hiMsA na dravyataH 2 ekA dravyato'pi bhAvato'pi 3 ekA na dravyato nApi bhAvataH 4 / / athaiSAmeva yathAkramaM bhAvatAM kurvannAha [bhA. 3933] Ahacca hiMsA samitassa jA tU, sA davvato hoti na bhAvato u / bhAvena hiMsA tu asaMjatassA, je vA vi satte davvato hoti na bhAvato u / / [bhA. 3934 ] saMpatti tasseva jadA bhavijjA, sA davvahiMsA khalu bhAvato ya / ajjhatyasuddhassa jadA na hojjA, vadhena jogo duhato va'hiMsA / / vR- 'samitasya' IryAsamitAvupayuktasya yA "Aha" kadAcidapi hiMsA bhavet sA dravyato hiMsA, iyaM ca pramAdayogAbhAvAt tattvato'hiMsaiva mantavyA, "pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA" iti vacanAt;na bhAvata iti / 'bhAvena' bhAvato yA hiMsA na tu dravyataH sA 'asaMyatasya' prANAtipAtAderanivRttasya upalakSaNatvAt saMyatasya vA anupayuktagamanA - SSgamanAdi kurvato yAnapi sattvAnasau sadaiva na hanti tAnapyAzcitya mantavyA, "je vi na vAvijaMtI, niyamA tesiM pi hiMsao so u" iti vacanAt / yadA tu tasyaiva prANivyaparopaNasamprAptirbhavati tadA sA dravyato bhAvato'pi hiMsA pratipattavyA / yaH punaradhyAtmanA cetaH praNidhAnena zuddhaH - upayuktagamanA-''gamanAdikriyAkArItyarthaH tasya yadA 'vadhena' prANivyaparopaNena saha 'yogaH' sambandhona na bhavati tadA 'dvidhA'pi ' dravyato bhAvato'pi ca ahiMsA, hiMsA na bhavatIti bhAvaH / tadevaM bhagavatpraNIte pravacane hiMsAviSayAzcatvAro bhaGgA upavarNyante / atra cAdyabhaGge hiMsAyAM vyApriyamANakAyayogo'pi bhAvata upayuktatayA bhagavadbhirahiMsaka evoktaH / tato yaduktaM bhavatA- 'vastracchedanavyApAraM kurvato hiMsA bhavati' iti tat pravacanarahasyAnabhijJatAsUcakamiti / kiJca [bhA. 3935] rAgo ya doso ya taheva moho, te baMdhahetU tu tao vi jANe / nANattagaM tesi jadhA ya hoti, jANAhi baMdhassa tahA visesaM // vR- 'rAgazca' abhiSvaGgalakSaNaH 'dveSazca' aprItikarUpaH tathaiva 'moha:' ajJAnalakSaNaH, etAn trInapi bandhahetUn jAnIhi / 'nAnAtvaM' vizeSo yathA 'teSAM' rAgAdInAM bhavati tathA karmabandhasyApi vizeSaM jAnIhi / / idameva bibhAvayiSurdvAragAthAmAha Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 [bhA.3936] tivve maMde nAtamaNAe bhAvAdhikaraNa virie y| ___jaha dIsati nAmattaM, taha jANasu kammabaMdhe vi // vR-hiMsAdikaM pApaM kurvato rAgAdipariNAmastIvro vA bhaved mando vA / "nAyamanAe"ttieko hiMsAdiphalavipAke vyApAghevA jIvejIvatayAjJAte hiMsA karoti, aparastunajAnAtiyaramevameva jantUn hinsti|tthaa bhAvaH-audayikAdi, adhikaraNaM-nivartanAdirUpaMprAguktam, 'vIrya' dehabalaM baal-pnndditaadisaamrthyvaa| evaM tIvra-mandAdikaM nAnAtvaM yathA rAgAdiSuzyatetathA karmabandhe'pi nAnAtvaM jAnIhi iti dvAragAthAsamAsArthaH / / athainAmeva vivarISurAha[bhA.3937] tivvehi hoti tivyo, rAgAdIehi uvacao kamme / maMdehi hoti maMdo, majjhimapariNAmato mjjho|| vR- pApaM vidadhAnasya yadi 'tIvrAH' saGkrimapariNAmA rAgAdayo bhavanti tatastaistIvraH karmaNAmupacayo bhavati / yadAtuta eva mandAH-pratanupariNAmAH tadA karmopacayo'pimando bhvti| yadA teSAM madhyamaH pariNAmaH-nAtitIvro nacAtimanda ityarthaH tadA madhyamaH karmopacayo bhvti|| atha jJAtAjJAtadvAramAha[bhA.3938] jANaM kareti ekko, hiMsamajANamaparo avirato y| . tattha vibaMdhaviseso, mahaMtaraM desito sme|| va-iha dvAvaviratau, tatraikastayorjAnana hiMsA karoti, vicintyetyarthaH; aparaHpunarajAnan / 'tatrApi' tayorapi bandhavizeSaH "mahaMtaraM"timahatA antareNa dezitaH 'samaye' siddhaante|tthaahiyo jAnan jIvihaMsAM karoti sa tIvrAnubhAvaM bahutaraM pApakarmopacinoti, itarastu mandataravipAkamalpataraM tdevopaadtte|| [bhA.3939] virato puna jo jANaM, kuNati ajANaM va appamatto vaa| tattha vi ajjhatthasamA, saMjAyati nijarA na cyo|| vR-yaH punaH 'virataH' prANAtipAtAdernivRttaH saH 'jAnAno'pi' sadoSamityavabudhyamAno'pi gItArthatayA dravya-kSetrAdyAgADheSu pralambAdigrahaNena hiMsAkaroti, yadvAna jAnAti param 'apramattaH' vikathAdipramAdarahita upayuktaH san yat kadAcit prANyupaghAtaM karoti tatrApi adhyAtmasamA' cittapraNidhAnatulyA nirjarA saJjAyate, yasya yAddazastIvro mando madhyamo vA zubhAdhyavasAyastasya tAddazyeva karmanirjarA bhavatIti bhAvaH / "nacau"ttina punaH 'cayaH' karmabandhaH sUkSmo'pi bhavati, prathamasya bhagavadAjJayA yatanayA pravarttamAnatvAt, dvitIyasya tu pramAdarahitasyAjAnataH kathaJcid prANyupaghAtasambhave'pyaduSTatvAt ||ath bhAvadvAramAha[bhA.3940] ego khaovasamie, vaTTati bhAve'varo u odie| tattha vi baMdhaviseso, saMjAyati bhAvanANatA // vR- 'ekaH' ko'pikSAyopazamike bhAve vartateSaaparazcaudayike, tatrApibandhavizeSaH saJjAyate, bhaavnaanaatvaat| tathAhi-ya audayike bhAve vartate sa tIvrataraM karmopacinoti, yastu kSAyopazamike smndtrmiti|| [bhA.3941] emeva ovasamie, khaovasamie taheva khaie y| Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 88, [bhA. 3941] baMdhA baMdhaviseso, na tullabaMdhA ya je baMdhI // vR-evamevaupazamike kSAyopazamike tathaiva kSAyike ca bhAve bandhA -'bandhavizeSaH samyagupayujya vaktavyaH / ye'pi 'bandhinaH' karmabandhakA jIvAste'pi na tulyabandhakAH, kintu prakRti- sthityanubhAvapradezaiH parasparavisadhzakarmabandhakAH // athAdhikaraNadvAramAha-. [bhA. 3942] ahikaraNaM puvvuttaM, cauvvihaM taM samAsao duvihaM / nivvattaNatA vA, saMjoge ceva'negavidhaM // 397 vR- adhikaraNaM pUrvaM prathamoddezake yathA nirvarttanA-nikSepaNA-saMyojanA-nisarjanAbhedAt caturvidha muktaM tathaiva jJAtavyam / navaraM 'tad' adhikaraNaM samasato dvividhaM bhavati / tadyathA-nirvarttanAyAM 'saMyoge caiva' saMyojanAyAM ca / punarekaikamanekavidhaM bhavati / / tatra nirvarttanAdhikaraNamanekavidhamupadarzayati [bhA. 3943 ] ego kareti parasuM, nivvatteti nakhachedanaM avaro / kuMta-kaNage ya vejjhe, Ariya sUI a avaro u / / vR- 'ekaH' lohakAraH 'parzu' kuThAraM karoti / aparastu nakhacchedanam, tathA kuntaH pratItaH kaNakaHbANavizeSaH, tau, cakArAdaparANyapi zakti-zUlaprabhRtIni 'vedhakAni' parazarIravedhakArINi zastrANi karoti / aparastu lohakAra ArikAM sUcIM vA karoti / tatra yaH kuThAra- kuntakaNakAdIni karoti sa tIvrakarmabandhabhAk yastu nakhacchedanA-S'rikA-sUcyAdi nirvarttayati sa svalpakarmabandhaka iti / / [bhA. 3944] sUIsuM pi viseso, kAraNasUIsu sivvaNIsuM ca / saMgAmiya pariyANiya, emeva ya jANamAdIsu // vR-sUcISvapi vizeSo vidyate - ekAH kAraNasUcyo'parAH sIvanasUcyaH / tatra yAH paravyaparopaNAdikAraNamuddizya kArayitvA parasya nakhamUlAdau kuTyante tAH kAraNasUcya ucyante, tAsu vidhIyamAnAsu mahAn karmabandho vati / yAstu vastrasIvanArthaM kriyante tAsu svalpataraH karmabandhaH / evameva ca yAnAdiSvapi vaktavyam / tathAhi - kimapi yAnaM sAGgrAmikaM bhavati, yatrArUDhaiH saGgrAmaH kriyate; aparaM tu 'pAriyAnika' pariyAnaM gamanaM tat prayojanamasyeti pAriyAnikam, udyAnAdI yasminnArUDhairgamyate / tatra sAGgrAmikayAnAdIni kurvato mahAn karmabandhaH, pAriyAnikAni tu kurvANasyAlpataraH / / Aha yadi nAma adhikaraNamanekavidham tatastannimittaH karmabandhavizeSaH kathamupapadyate ? yAvatA pariNAmavaicitryapratyaya evAsAviSyata ityAha [bhA. 3945] kAragakareMtagANaM, adhikaraNaM ceva taM tahA kuNati / jaha pariNAmaviseso, saMjAyati tesu vatthUsu // vR- kArApaka-kurvatostadadhikaraNameva 'tathA' tena rUpeNa 'karoti' buddhimupajanayati yathA 'teSu' parza-nakhacchedanAdiSu vastuSu kAryamANeSu kriyamANeSu ca 'pariNAmavizeSaH ' saGkilaSTASsaGikalaSTarUpamadhyavasAyavaicitryaM saJjAyate, yathA- kArayAmyahamidaM parzu - kunta- kaNakAdikam, tato'nena vairiNaM vyApAdya AtmanaH sukhamutpAdayiSyAmItyAdi / atastattvataH pariNAmavaicitryapratyaya evAtrApi karmabandhavizeSa iti na kiJcidanupapannam // uktaM nirvrttnaadhikrnnm| atha saMyojanAdhikaraNamAha Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 [bhA.3946] saMjoyayate kUDaM, halaM paDaM osahe ya annonne| bhoyaNavihiM ca anne, tattha vi naannttgNbhuhaa|| vR-kazcid lubdhako mRgAdInAM bandhanAya kUTaM rajvAdinA saMyojayati, aparo hAlikAdi kSetrakarSaNAya halaM yugAdinA yojayati, anyastu paTaM paTAntareNa saha sIvanaprayogeNa saMyunakti, kazcittuvaidyAdi auSadhAni' harItakI-pippalIprabhRtInyanyAnyAniparasparamekataramIlayati, anyastu 'bhojanavidhi' zAli-dAli-ghRta-zAlanakAdikaM saMyunakti, tatrApi karmabandhavizeSasya bahudhA naanaatvNprtipttvym|tthaahinyH kUTaM saMyojayatitasya saGakliSTapariNAmatayA tIvrataraHkarmabandhaH, tadapekSayAhalaM saMyojayataHsvalpataraH, paTaMsaMyojayataH svalpatamaityAdi taraH karmabandhaH, tadapekSayA halaMsaMyojayataH svalpataraH, paTaMsaMyojayataH svalpatama ityAdi svabudhyA samyagupayujya vktvym| atha nirvartanA-saMyojane dve api yatra masbhavataH tAnyupadarzayati[mA.3947] nivvattaNA ya saMyojaNAya sagaDAiesu abhvNti| AsajjuttarakaraNaM, nivvattI muulkrnnNtu|| vR-nirvartanA ca saMyojanA ca zakaTAdiSu dve api bhavataH / tathAhi-zakaTAGgAnAmuddhicakraprabhRtInAMyAprathamatoghaTanA sA nirvartanA, yApunasteSAmeva nirvatitAnAmekatra saGghAtanA sA saMyojanA / atra ca 'uttarakaraNaM' saMyojanArUpAmuttarakriyAm 'AsAdya' pratItya 'nivRttiH' prathamato nirvartanA mUlakaraNaM pratipattavyam / / gatamadhikaraNadvAram / atha vIryadvAramAha[bhA.3948] dehabalaM khalu viriyaM, lasariso ceva hoti prinnaamo| Asajja dehaviriyaM, chaTThANagayA tu svvtto|| vR-yad 'dehabalaM' saMhananajanitaM zarIrasAmarthyatat khalu vIrya mntvym| tasya ca balasya saza evaprANinAM pariNAmo bhvti|tthaahi-yH sevArtasaMhananIjaghanyabalojIvastasya pariNAmo'pi zubho'zubho vA manda eva bhavati na tIvraH, tataH zubhA-'zubhakarmabandho'pi tasya svalpatara eva, ata evAsyorddhagatau kalpacatuSTayAdUrddham adhogatau narakapRthvIdvayAdadha upapAto na bhavatIti pravacane pratipAdyate / evaM kIlikAdisaMhananiSvapi bhAvanA kAryA / idaM ca dehavIryam 'AsAdya' prApyaSaTsthAnagatAH 'sarvata-' sarveSvapisaMhananeSuprANinaH paparaM bhvnti|tthaahi-sevaartsNhnnissu ye sarvajaghanyabalAstadapekSayA apnare'nantabhAgavRdhyA asajhyAtamAgavRdhyA saGkhyAtabhAgavRdhyA saGkhyAtaguNavRdhyA asaGkhyAtaguNavRdhyA anantaguNavRdhyA vA bhavanti, evaM kIlikAdiSvapi / yataH SaTsthAnapatitAH prANino'to debalavaicitryeNa pariNAmavaicivyAt karmabandho'pi vicitro bhavatIti sthitam ||bldvaarmev prakArAntena vyAcaSTe[bhA.3949] ahavA bAlAdIyaM, tivihaM viriyaM samAsato hoti| baMdhaviseso tiNha ni, paMDiya baMdhI abaMdhI y|| vR-athavA vIryabAlAdibhedAt trividham |ttr bAlasya-asaMyatasya prANAtipAtAdyasaMyamakaraNe yad vIryaM tad bAlavIryam, bAlapaNDitasya-dezaviratasya saMyamA-'saMyamaviSayaM vIryaM bAlapaNDitavIryam, paNDitasya-sarvaviratasya sarvasaMyamaviSayaMvIryapaNDitavIryam / etatrividhaMvIryasamAsato bhvti| eSAMtrayANAmapibandhavizeSaH, tadyathA-bAlavIryavAnprabhUtataraMkarmabadhnAti, bAlapaNDita Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399. uddezaka H 3, mUlaM-88, [bhA. 3949] vIryavAn alpataram, paNDitavIryavAn alpatamam / sa ca paNDito dvidhA-bandhI abandhI ca / pramAdAdInAM karmabandhahetUnAM kApi kiyatAM sadbhAvAdavazyaM baghnAtIti bandhI, "Nin cAvazyakAdhamarye" iti NinpratyayaH, tadviparIto abandhI / tatra pramattasaMyatamAdau kRtvA saMyogikevalinaM yAvad bandhakaH, ayogikevalI tu niymaadbndhkH|| gataM vIryadvAram / athopasaMharanAha[bhA.3950] tamhA na savvajIvA, u baMdhagA nevabaMdhanA tullA / adhikicca saMparAgaM, iriyAvahibaMdhagA tullA // vR-yata evaMtasmAnna sarve'pijIvA bndhkaaH|ye'pibndhkaastessaampi sAmparAyaM kaSAyapratyayaM karmAdhikRtya bandhanaM naivatulyam, rAgAdivaicitryataH karmabandhavizeSasyAnantarameva prsaadhittvaat| ye tUpazAntamoha-kSINamoha-sayogikevalina eryApathasya-yogamAtrapratyayasya karmaNo bandhakAste parasparaM tulyAH, ekasyaiva sAtavedanIyasya dvisamayasthitikasya sarveSAmapi bandhanAt / tadevaM na yogapratyayaH karmabandhasyAlpabahutvavizeSaH, kintu rAgAditIvra-mandatApratyayaH, tato vastracchedanaM kurvatAM na kazcidoSaH ||api ca[bhA.3951] saMjamaheU jogo, paujjamANo adosavaM hoi| jaha ArogganimittaM, gaMDacchedo va vijassa // kRsaMyamaH-pratyupekSaNAdizuddhirUpastaddhetuH yogaH' vastracchedanAdivyApAraH prayujyamAno'doSavAn bhavati / yathA 'ArogyanimittaM' rogiNo rogavyapagamArthaM vaidyasya gaNDaccha'duSTa iti / paraH prAhayadyevaMtato yathA'haM bhaNAmi tathA vastra chidyatAm / katham? iti ceda ucyate[bhA.3952] bhinnammi mAugaMtammi kei ahikaraNa gahiya pddiseho| evaM khubhijamANaM, alakkhaNaM hoi uhuNc|| vR-iha vastra yato vyUyate tadAdibhUtatvAd mAtRkevamAtRkA, antazceha dazAnta ucyate, mAtRkA cAntazca mAtRkAntam, dvandvaikavadbhAvaH, tasmin bhinne sati vastra yadyapi stenairapahiyeta tathApi tairgRhIte sati nAdhikaraNaM bhavati, ubhayapArzvayozchinnatvena paribhogAbhAvAdityabhiprAyaH / evaM kecidAcAryadezIyA bhaNanti teSAmevaM vadatAMpratiSedhaH kartavyaH / katham? ityAha-'evam' amunA prakAreNa 'khuH' avadhRtArthe, avadhArito'yamartha, paramevaM bhidyamAnaM vastramalakSaNaM bhavati / bhUyo'pi paraH prAha-yadyevaMtata UrddhavaM kRtvA tad vastra dvidhA chidyatAm / sUrirAha-evamapyalakSaNadoSAzcApare bahavo bhavanti, ato naivaM chedanIyamiti saGgrahagAthAsamAsArthaH / athainAmeva vivRNoti[bhA.3953] ubhao pAsiM chijjau, mA dasiyA ukkirija egtto| . ahikaraNaM nevaM khalu, uddho phAlo va mjjhmmi|| vR- paraH prAha-ubhayapArzvayorvastra chidyatAm / kiM kAraNam ? iti ced ata AhayadyekapArzvatazchidyate tadA kadAcit stenairapahiyeta, tataste tatraikatazchinne dazikA utkireyuH, utkIrya ca tad vastra vikrINantaH sadazAkatayA prabhUtaM mUlyaM prApnuyuH, svayaM yA tat paribhuJjIran, tato dvayorapi pArzvayozchedanIyam, evaMvidhIyamAne'dhikaraNaM na bhavati / atha naivaM bhavatAM vicAracaryAyAM saGgacchate tato madhye gRhItvordhvaH phAlo vidhIyatAm, urdhvaM dvidhA phAlyatAmiti Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 bhAvaH / / atha sUri prathamaM paroktamAdyaprakAraM dUSayatrAha[bhA.3954] bhannai duhato chinne, ubhato dasiyAI kinna jaayNti| kuppAsae kareMti va, adasANi va kiM na bhuNjNti|| vR-bhaNyate atrottaram-tvaduktanItyA dvidhA chinne vastra kimutkIryamANA ubhayato dazikA na jAyante ya jAyanta eva / athavA tenobhayatazchinnena vAsasA te stenAH 'kUpasikAn' kaJcakAn kurvanti / athavA te kimadazAkAni vastraNi na bhuJjate? yenaivamucyate-ubhayatazchettavyamiti // atha dvitIyaM prakAramaGgIkRtya pariharanAha[bhA.3955] uddhapphAlANi kareMti aNihuA dubbalaM ca taM hoti| kajaM taM ca na pussati, asivv-sivvNtdosaay|| vR-iha 'anibhRtA nAma' tridaNDinaH, ta eva praya UrddhavaphAlAni vastraNi vasituMprAvarItuMvA kurvanti nAnye / tathA 'tad' UrdhvaphAlitaM vastra durbalaM bhavati / durbalatvAdeva ca 'tad' vivakSitaM 'kArya' prAvaraNAdikaM 'napuSyati' na pUrayati, paribhujyamAnamacirAdeva sphaTatIti bhAvaH / sphaTitaM cayadi nasIvyate tato bahutaraM sphaTati, tatazca vastrabhAve yetRNagrahaNAdayo dossaastaanpraapnuvnti| atha sIvyate tataH sUtrA-'rthaparimanthAdayo doSAH ||apic[bhaa.3956] chinnammi mAugaMte, alakkhaNaM majjhaphAliyaM ceva / guNabuddhA jaMgahiyaM, na kareti guNaM alaM tenaM // vR. 'mAtRkAnte' ubhayapArzvarUpe chinne sati vastramalakSaNaM bhavati / madhyasphATitamapi tadalakSaNamevopajAyate / alakSaNe ca vastra pratyuta jJAnAdInAmupadhAto bhavati, na punaH ko'pi guNaH / ato guNabudhyA yad vastra gRhItaM sat tameva guNaM na karoti alaM tena' vastreNa, na tad grahItumucitamiti bhAvaH ||ath bhUyo'pi paraH prerayati[bhA.3957] kiM lakkhaNeNa amhaM, savvaNiyattANa paavviryaannN| lakkhaNamicchaMti gihI, dhaNa-dhane-kosaparivuDDI / / vR-asmAkaM sarvasmAd-dhana-dhAnyAdiparigrahAnivRttAnAMpApAt-prANAtipAtAderviratAnAM kiM vastradilakSaNenAnveSitena? na kiJcidityarthaH / ye tu gRhiNaH sArambhAH saparigrahAste dhana-dhAnyakozaparivRddhinimittaM lakSaNamicchanti, asmAkaM tu dhana-dhAnyAdyabhAvAna kimapi vRddhiM prApaNIyamastIti prsyaabhipraayH|| sUrirAha[bhA.3958] lakkhaNahIno uvahI, uvahaNatI nANa-daMsaNa-carite / tamhA lakkhaNajutto, gaccha damaema dittuNto|| vR-lakSaNaiH-prazastavarNa-saMsthAnAdibhirhAna upadhi sAdhUnAM jJAna-darzana-cAritrANyupahanti, tasmAd lakSaNayukto'sau dhArayitavyaH / tena hi dhAryamANena gacche mahatI jnyaanaadisphaatirupjaayte| tathA cAtra dramakeNa dRSTAntaH kriyate // tamevAha[bhA.3959] thAiNi valavA varisaM, damao pAleti tassa bhaaennN| ceDIghaDaNa nikAyaNa, uviTTha duma camma bhesnnyaa|| [bhA.3960] duNha vi tesiM gahaNaM, alaM miassehi assigaM bhaNai / Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 3, mUlaM - 88, [bhA. 3960 ] vaDai bhai dhUyApayANa kulaeNa ovammaM // vR- iha pArasaviSaye kasyacid gRhe prabhUtAH prativarSaprasavinyo vaDavAH santi / tata eva ca turaGgamA api tasya bahavaH samajAyanta / tena cAzvasvAminA 'etAvadazvasamUhamadhye tvayA varSAnte azvadvayaM bhRtau grAhyam' ityuktvA kazcid dramako'zva- vaDavArakSaNArthaM dhRtaH / tasya ca tatputryA sArdhaM saGgatirabhUt / bhRtikAle ca samAyAte tenAzvarakSakeNa sA tadduhitA pRSTA kathaya, amISAM madhye kimapi lakSaNayuktamazvadvayaM yena tad gRhNAmi / tatastayA'bhihito'sau - sarveSvazveSvaraNye vRkSacchAyAyAM vizrabdhamupaviSTeSu carmamayaM kutapaM pASANakhaNDAnAM bhRtvA vRkSazikharamAruhya tataH sa carmakutapaH khaDakhaDAravaM kurvantradhastAd moktavyaH, paTahazca tadagrato vAdanIyaH evaMkRte yau na samutrasyataH tathA khurukhurakeNa carmamayeNa pASANakhaNDabhRtena pRSThato vAdyamAnena sarvAnapi vAhaya, yau zeSAzvavAhanikAto'dhikaM nirvahataH tau dvAvapi gRhANeti / tena sarvaM tathaiva kRtam / mUlyakAle ca tenAzvasvAmI yAcitaH-mamAmukamamukaM cAzvaM dehi / turaGgamasvAmI tu 'samastalakSaNayuktAvimAvazvau' iti kRtvA bravIti-zeSAn dvau trIn sarvAn vA gRhANa, kimetAbhyAM kariSyasi ? / so'pi tadazvadvayavarjamaparaM kathamapi necchati / tatazcAzvasvAminA svabhAryA'bhihitA- pradIyatAmasmai svaputrikAyena gRhajAmAtRtvaM pratipanno nasalakSaNA vazvau gRhItvA'nyatra vrajati / sA ca 'hIno'sau ' iti necchatyamumartham / tato'zvasvAmI bhAryAvabodhAya varddhakisutaM dRSTAntIkaroti, yathA 401 kenApi varddhakinA bhAgineyaH svasutAM dattvA gRhajAmAtA kRtaH / sa ca kamapi vyavasAyaM na karoti tato varddhakiduhitryA preritaH kimiti puruSavratarahitaH paradattamupajIvaMstiSThasi ? vidhehi kiJcit karmAntaramiti / tataH kuThAraM gRhItvA kASThakarttanArthamaTavIM gataH / svAbhilaSitakASThaprAptayabhAvAcca pratidivasaM riktaM eva nivarttate / SaSThe ca mAse labdhaM kRSNacitrakakASTham / ghaTitastatra kulakaH- kalasikAcaturthAzarUpo dhAnyamAnavizeSaH / tataH preSita svabhAryA 'dravyalakSeNa yo gRhNAti tasmai pradAtavyaH' ityuktvA haTTamArge vikrayArtham / sA ca tanmUlye lakSaM yAcamAnA lokairupahasyate / samAyAtazca tatra kazcid buddhimAn vaNik, paribhAvitaM ca tena svacetasi - nUnamatra kAraNena bhavitavyam, yadevamiyamasya kASThasya mUlye lakSaM yAcate / tato yAvat tena dhAnyaM mimIte tAvanna kathaJcit kSIyate / ato dhAnyAdyakSayanimittaM lakSamapi dattvA gRhItastena kulakaH / tataH prabhRti tena salakSaNajAmAtRkeNa gRhe dhRtena sarvamapi varddhakikuTumbaM dhana-dhAnyAdInA vRddhimupayayau // tathA tvamapi nijaduhitaraM yadyasmai prayacchasi tato'nenAsmadgRhe tiSThatA samastalakSaNopetamadvayamapi tiSThati / tato'zvadvayamAhAlyena ca sarvA sampadaH karasthA evAsmAkaM bhavanti ityAdi bahuvidhamuktvA dApitA tasmai duhitA // atha gAthAdvayasyAkSarArtha-sthAyinyo nAma vaDavAstA ucyante yA varSe varSe vijAyante / tAzca varSamekaM kazcid dramakaH pAlayati, upalakSaNamidam, tenAzvAnapi pAlayatItyAdi draSTavyam / kathaM pAlayati ? ityAha-'tasya' azvAdhipateH 'bhAgena' vetanabhUtAzvadvayalakSaNena / tatazca tasya tatrAzvaDavaM pAlayatazceTikayA samaM ghaTanA / tayA ca sa nikAcanAM kAritaH evaMvidhalakSaNopetamevAzvadvayaM grahItavyaM samaM ghaTanA / tayA ca sanikAcanAM kAritaH - evaMdhalakSaNopetamevAzvadvayaM grahItavyaM 19 26 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 nAnyaditi / kiM punastallakSaNam ? ityAha-upaviSTeSvazveSu drumamAruhya carmakutapasya pASANabhRtasya bhUmau pAtanena bheSaNA karttavyA, yau na trasyatastau lakSaNayuktau / tato bhRtikAle 'dvayorapi tayoH ' salakSaNayorazcayorasau grahaNaM karoti / 'alaM me parairazcaiH, idamevAzvadvayaM samarpaNa' ityevam 'Azcikam' azvasvAminaM bhaNati / sa ca svabhAryAvabodhAya 'varddhake:' rathakAsya 'bhaccaka:' bhAgineyastasya yad varddhakinA duhituH pradAnaM tataH svabhAryayA preritena tena kRSNacitrakASThamAnIya yat kulako ghaTitastenopalakSitam 'aupamyaM' dRSTAntaM kRtavAn / evaM gacche'pi lakSaNayukte nopadhinA jJAnAdInAM vRddhirupajAyate / tatazca sthitametat-vidhinaiva tathA vastra chedanIyaM yathA pramANayuktaM bhavati // atha pramANAdisvarupanirupaNAya dvAragAthAmAha 402 [bhA. 3961 ]davvappamANa atirega hIna, parikamma vibhUsaNA ya mucchA ya / uvahissa ya ppamANaM, jina thera ahakkamaM vocchaM / vR- iha dravyaM vastra tasya pramANaM gaNanayA pramANena ca dvividhaM vaktavyam / atirikte hIne vA vastra doSA abhidhAtavyAH / parikarmaNaM sIvanamityeko'rtha, tannirupayitavyam / "vibhUsaNA ya" tti vibhUSArthaM yadi vastra kSAlayati vA rajati vA gharSati vA sampramArSTi vA tadA prAyazcittaM bhavatIti vaktavyam / "mucchAya" tti mUrcchayA yadi vastra na paribhuGkte tadA'pi prAyazcittaM vaktavyam / tatra prathamadvAre tAvadupadheH pramANaM jinakalpika sthavirakalpikAnaGgIkRtya yathAkramamahaM vakSye // pratijJAtameva nirvAhayituM jinakalpikAnAmupadhiM gaNanApramANato nirupayati[bhA. 3962] pattaM pattAbaMdho, pAyaThThavaNaM ca pAyakesariyA / paDalAI raittANaM, ca gocchao pAyanijogo // vR- 'pAtraM ' pratigrahaH, 'pAtrabandhaH' yena vastrakhaNDeva caturastraNa pAtrakaM dhAryate, 'pAtrasthApanaM' kambalamayaM yatra pAtrakaM sthApyate, 'pAtrakesarikA' yayA pAtraM pratyupekSyate, 'paTalakAni' yAni bhikSAM paryaTabhiH pAtropari sthApyante, 'rajastrANaM' pAtraveSTakam, 'gocchakaH' kambalamayoyaH pAtrakopari dIyate / eSa saptavidhaH 'pAtraniryogaH' pAtraparikarabhUta upakaraNakalApa ityarthaH // tinneva ya pacchAgA, rayaharaNaM ceva hoi muhapottI / eso vuvAlasaviho, uvahI jinakappiyANaM tu / / [bhA. 3963] vR-tathA-'traya eva' na catuH - paJcaprabhRtayaH, ka ete ? ityAha- 'pracchAdakAH ' prAvaraNarUpAH kalpAH, sautrikAkazca rNAmayaityarthaH / 'rajoharaNaM' pratItam / 'caH' samuccaye / eva zabdaH pAdapUraNe / 'mukhapotikA' prasiddhA / eSa dvAdazavidha upadhirjinakalpikAnAM mantavyaH / tuzabdo vizeSaNe, sa caitad vizinaSTi-jinakalpikA dvividhAH pANipAtrAH pratigrahadhAriNazca / punarekaike dvividhAHaprAvaraNAH saprAvaraNAnAM tu trividho vA caturvigho vA paJcavidhau vA tatra trividho rajoharaNaM mukhavastrikA ekaH sautrikaH kalpaH, caturvidhaH sa evIrNikakalpasahitaH, paJcavidhazcaturvidha eva dvitIyasItrikakalpena sahitaH / pratigrahadhAriNAM prAvaraNavarjitAnAM ca navavidha upadhi, tadyathApAtraM 1 pAtrakabandhaH 2 pAtrasthApanaM 3 pAtrakesarikA 4 paTakalAni 5 rajastrANaM 6 gocchakaH 7 rajoharaNaM 8 mukhavastrakA 9 ceti / ye tu prAvaraNasahitAsteSAmatraiva navavidhe ekakalpaprakSepe zavidhaH, kalpadvayaprakSepe ekAdazabhedaH, kalpatrayaprakSepe tu dvAdazavidhaH / tadevamutkarSato jina Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 3, mUlaM-88, [bhA. 3965] 403 kalpikAnAM dvAdazavidhaupadhisambhavati, eSatuzabdasUcito vizeSArthaH / "ekagrahaNetajjAtIyAnAM sarveSAM grahaNam" iti nyAyAd anye'pi ye gacchanirgatAsteSAM yathAyogamidamevopakaraNapramANamavasAtavyam / / atha sthavirakalpikAnakIkRtyAha[bhA.3964] ee ceva duvAlasa, mataga airega colpttttoy| eso u caudasaviho, uvahI puna therkppmmi|| vR-"eta eva' anantaroktA dvAdazopadhibhedA aparaM cAtiriktaM mAtrakaM colapaTTakazca, eSa caturdazavidha upadhiH sthavirakalpe bhavati ||anntroktmevaarthmupsNhrnaah[bhaa.3965] jinA bArasaruvAiM, therA cudsruvinno| oheNa uvahimicchaMti, ao uddhaM uvggho|| vR-'jinAH' jinakalpikA upakaraNAnAM dvAdazarupANidhArayantIti zeSaH / sthavirAstu 'catudazarupiNaH' upkrnncturdshkdhaarinnityrthH| evam odhena' sAmAnyenopadhimicchantitIrthakarAH, aughopadhimityarthaH / 'ata Urdhvam' atirikto daNDaka-cilimilikAdi sthavirakalpikAnAM srvo'pyupgrhopdhirmntvyH||ath jinakalpikAnAmupadherutkRSTAdivibhAga pramANapramANaM cAha[bhA.3966] cattAriya ukkosA, majjhimaga-jahannagA vi cttaari| kappANaM tu pamANaM, saMDAso do ya rynniio|| vR-jinakalpikAnAM catvAryupakaraNAnyutkRSTAni bhavanti, trayaH kalpAH pratigrahazceti / madhyamajaghanyAnyapipratyekaM catvAri-tatrapaTalakAnirajasatraNaMrajoharaNaMpAtrakabandhazcetimadhyamAni, mukhavastrikA pAtrakesarikA pAtrasthApanaM gocchakazceti jaghanyAni / eteSAM ca ye kalpAsteSAM 'sandaMzakaH' kuraNTako dvauca ratnI' hastaudIrdhatvena pramANe bhavati, vistaratastu saadhuhstmekm|| athavA[bhA. 3967] anno vi ya Aeso, saMDAsau satthie nuvanneya / jaMkhaMDiyaM dadaM taM, chammAse dubbalaM iyaraM / / / vR- anyo'pi ca 'AdezaH' prakAro'sti / kaH ? ityAha-sandaMzaH svastikazca / tatra jinakalpikasyotkaTukaniviSyasyajAnusandaMzakAdArabhyaputau pRSThaMcachAdayitvAskandhopariyAvatA prApyate etAvat tadIyakalpasya dairghyapramANam, ayaM ca sandaMzaka ucyate / tathA tasyaiva kalpasya dvAvapi pRthutkarNI hastAbhyAM gRhItvA dve api bAhuzIrSe yAvat prApyate, tadyathA-dakSiNena hastena vAmaMbAhuzIrSavAmena dakSiNam, eSadvayorapi kalAcikayorhRdayeyovinyAsavizeSaH sasvastikAkAra iti kRtvA svastika ucyate, etat pRthutvapramANamavasAtavyam / "nuvanne ya"ti nipannaH-tvagvati'tastadviSayaM sthavirakalpikAnAmAdezadvayaM tanAgre vakSyate / jinakalpikazca yadvastra 'khaNDitam' ekasmAt pArzvatazchinaMpramANayuktaMcayadicatatparibhujyamAnaMSaNmAsAn yAva mriyatetadIzaM 6Dhamiti jJAtvA gRhNAti, 'itaradnAma' SaNmAsAnapi yAvatra nirvAhakSamaM tad durbalamiti kRtvAna gRhNAti ||ath kimarthamasau khastikaM karoti? ityAha[bhA.3968]saMDAsachiDDeNa himAdI eti, guttA va'guttA viya tassa sejaa| hatyehi sau sosthikaDehi ghettuM, vatthassa koNe suvaI va jhaati|| Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 vR- 'tasya' jinakalpikasya zayyA 'guptA vA' ghanakuDaya- kapATayuktA aguptA vA bhavet, ataH sandaMzakacchidreNa 'himAdikaM' zIta-vAta-sarpAdikam 'eti' Agacchati, tatastasya rakSaNArthaM 'svastikakRtAbhyAM' svastikAkAranivezitAbhyAM hastAbhyAM dvAvapi vastrasya koNau gRhItvA utkuTaka eva sa svapiti vA dhyAyati vA / tatra prAyeNa dharma jAgarikayA jAgartti paraM kecidAcAryA bruvateutkuTaka eva tRtIye yAme kSaNamAtraM svapitIti // atha gacchvAsinAM kalpapramANamAha[bhA. 3969 ] kappA AyapamANA, aDDAijjA u vitthaDA hatthA / eyaM majjhima mAnaM, ukkosaM hoMti cattAri // 404 vR- kalpAH 'AtmapramANAH' sArdhahastatrayapramANAyAmAH, ardhatRtIyAMzca hastAn 'vistRtAH' pRthulA vidheyAH, etad madhyamaM 'mAnaM' pramANaM bhavati / utkarSato dairghyeNa catvAro hastAH / etadAdezadvayaM mantavyam // atraiva kAraNamAha [bhA. 3970] saMkuciya taruNa AyappamANa suyaNe na sIyasaMphAso / duhao pellaNa there, anuciya pANAirakkhA''yA / / vR-yo bhikSustaruNo balavAn sa saGkucitapAda svaptuM zaknoti, tasya tathA svapane zItasparzona bhavati, atastasya AtmapramANAH kalpA anujJAtAH / yastu sthaviro vayasA vRddhaH sa kSINabalatvAnna zakroti saGkucitapAdaH zayitum, atastasyAnugrahArthaM daidhyerNAtmapramANAdUrddhava SaDaGgulAni vistarato'pyardhatRtIyahastapramANAdabhyadhikAni SaDaGgulAni / evaM vidhIyamAne guNamupadarzayati"duhao pellaNa" tti ziraH pAdAntalakSaNayordvayorapi pArzvayoryat kalpasya 'preraNam' AkramaNaM tena sthavirasya zItaM na bhavati / 'anucitaH' abhAvitaH zaikSa ityarthaH, tasyApi svapanavidhAvanabhijJasya kalpapramANamevameva jJAtavyam / api ca evaM prANinAM rakSA kRtA bhavati, na maNDUkaplutyA kITikAdayaH prANinaH pravizantIti bhAvaH, AdizabdAd dIrghajAtIyAdayo'pi na pravizanti, tenAtmano'pi rakSA kRtA bhavati // [bhA. 3971] pattAbaMdhapamANa, bhANapamANena hoi kAyavvaM / cauraMgulaM kamaMtA, pattAbaMdhassa koNA u // vR- pAtrakabandhapramANaM bhAjanapramANena karttavyaM bhavati / yadi madhyamaM jaghanyaM vA pAtraM bhavati tadA pAtrakabandho'pi tadanusAreNa karaNIyaH, athotkRSTapramANaM pAtraM tadA so'pi gurutaraH kAryaH / kiM bahunA ? yathA granthau kRte sati pAtrakabandhasya koNAzcaturaGgulamUrddhava krAmanto bhavanti, grantheratiriktAzcaturaGgulA aJcalA yathA bhavantIti bhAvaH, tathA pAtrakabandhapramANaM vidheyan / / [bhA. 3972] rayatANassa pamANaM, bhANapamANena hoti kAyavvaM / pAyAhinaM kariMtiM, majjhe cauraMgulaM kamati // vR- rajastrANasya pramANaM bhAjanapramANena karttavyaM bhavati / katham ? ityAha-prAdakSiNyena veSTanaM kurvat pAtrasya madhye 'caturaGgalaM' catvAryaGgulAni yathA rajastraNamatikrAmati tathA rajastrANapramANaM vidheyam / / paTalakAnAM pramANamAha [bhA. 3973] tivihammi kAlaSThee, tivihA paDalA u hoMti pAyassa / gimha - sisira- vAsAsuM, ukkosA majjhima jahannA / / Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 3, mUlaM-88, [bhA. 3973] 405 vR-trividhe 'kAlacchede' kAlavibhAge trividhAni paTalakAni pAtrasya bhvnti|idmev vyAceSTagrISma-zizira-varSAsu pratyekamutkRSTAni madhyamAni jadhanyAni ca / tatra yAni atyantaddaDhAni tAnyutkRSTAni, TeDha-durbalAni madhyamAni, durbalAnijadhanyAni // idameva bhAvayati[bhA.3974] gimhAsu tinni paDalA, cauro hemaMte paMca vAsAsu / ukkosagA u ee, etto vocchAmi mjjhime|| vR-'grISmeSu caturkhapyuSNartumAseSutrINi paDalAni bhavanti, kAlasyAtyantarukSatayA tvaritameva pRthavIrajaHprabhRtInAM paritaNatestaiH paTalakAnAM bhaidaasmbhvaat| catvAripaTalakAni hemante' zItakAle bhavanti, kAlasya snigdhatayA vimardaina pRthivIrajaHprabhRtInAM pariNateH / paJca paTalakAni varSAsu bhavanti, kAlasyAtyantastragdhatvAt / etAnyutkRSTAni mantavyAni / ata Urdhva madhyamAni vakSye / pratijJAtamevAha[bhA.3975] gimhAsu hoti cauro, paMca ya hemaMte chacca vaasaasu| majjhimagA khalu ee, etto u jahannae vocchN|| vR-grISmeSu catvAri paTalakAni, hemante paJca, varSAsu SaT, manAg jIrNatayA prabhUtatarANAmeva svakAryasAdhanAn / etAni khalu madhyamakAni mantavyAni / ata Urdhva jaghanyAni vakSye // [bhA.3976] gimhAsupaMca paDalA, hemaMte chacca satta vAsAsu / tivihammi kAlachee, tivihA paDalA upaayss|| vR-grISmeSupaJcapaTalakAni, hemante paT, varSAsusapta / etAnijaghanyAni |evN trividhe kAlacchede trividhAni paTalakAni pAtrasya bhavanti ||uktNpttlkaanaaN gaNanApramANam, athapramANapramANamtatra cavizeSacUrNi-gacchaniggayANaM cauraMsApaDalA, jaMbhANe majjhe kae hetttthaaatttthaNgulaaiNlNbNti| gacchavAsINaMjaM uggAhie samANe cauhiM aMgulehiM jannuena pAvati; ahavA dIhattaNeNa aDDAijjA hatthA, ruMdattaNeNa divaDDo hattho ||rjohrnnprmaannmaah[bhaa.3977] ghanaM mUle thiraM majhe, agge mddvjuttyaa| egaMgiyaM ajhusiraM, porAyAma tipAsiyaM // vR-'mUle hastagrahaNapradeze rajoharaNaM 'ghana' niviDaveSTitam, 'madhye' madhyabhAge 'sthiraM' dRDham, 'agre' dazikAparyante 'mArdavayuktatA' dazikA mRdusparzA vidheyA ityarthaH / "ekAGgika nAma' tajjAtadazikaMna vA byAdikhaNDaniSpannam, 'azuSiraM' na romabahulaM na vA granthilam, "porAyAma" tiparvAyAmaMaGguSThaparvaNi pratiSThitAyAH pradezinyA yAvadapAntarAlaMtAvapramANAyAmam, "tipAsiyaM" ti tribhirdavarakaveSTakaiH pAzitaM-baddham, evaMvidhaM rajoharaNaM karttavyam / idameva spaSTataramAha[bhA.3978] appollu midupamhaMca, paDipunnaM htthbuurimN| tipariyallamaNIsaTuM, rayaharaNaM dhArae munii|| vR. 'appollaM' 6DhaveSTanAdazuSiramazuSiradaNDaM vA, tathA mRdUni-komalAni pakSmANi-dazikAromAgrabhAgarupANi yasya tad mRdupakSmakam, 'pratipUrNa' bAhyena niSadyAdvayena yuktaMsad 'hastapUrimaM' yathA hastaM pUrayati tathA kartavyamityarthaH, 'triparivarta' trIn vArAn veSTanIyam 'anisRSTaM nAma' hastapramANAdavagrahAdaspheTitam, evaMvidhaM rajoharaNaM munirdhArayet // Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 [bhA.3979] unniyaM uTTiyaM ceva, kaMbalaM pAyapuMchaNaM / rayaNIpamAmittaM, kujA porapariggahaM / / vR-'aurNikam' UrNAmayaM auSTrikaM vA' uSTraromamayaM yat kambalaM tat 'pAdaproJchanaM rajoharaNaM kartavyam / 'ralipramANamAtraM' hastapramANAyAmadaNDakaM 'parvaparigraham' aGguSThaparvalagnapradezinIzuSirapUrakamevaMvidhaMrajoharaNaMkuryAt ||aupgrhikopdhivishessbhuutaanaaNsNstaarkaadiinaaNprmaannmaah- [bhA.3980] saMthAruttarapaTTA, aDDAijjA u AyayA htthe| tesiM vikkhaMbho puna, hatyaM caturaMgulaM ceva / / vR-saMstArakottarapaTTakAvardhatRtIyAn hastAn 'Ayatau dIrdhIbhavataH,tayoH 'viSkammaH' vistAraH punarekaM hastaM caturaGgulaM ca bhavati, caturbhiraGgulairadhiko hasta ityrthH||. [bhA.3981] duguNo catugguNo vA, hatyo caturaMso colapaTTo u / egaguNA unisejjA, hatthapamANA spcchaayaa|| vR-dviguNazcaturguNo vA kRtaH san yathA hastapramANazcaturastra bhavati tathA colapaTTakaH krttvyH| tatra dviguNaH sthavirANAm, cturgunnstrunnaanaam|tthaarjohrnnpttttsyaurnnikii niSadyA ekaguNA' guNanayA ekatvasaGkhyAyuktA pramANena ca hastapramANA 'sapracchAdakA' tAvapramANayaiva sautrikayA pracchAdakaniSadyayA sahitA bhavati ||mukhvstrikaaprmaannmaah[bhaa.3982] cauraMgulaM vihatthI, eyaM muhaNaMtagassa u pamANaM / bitiyaM pi ya ppamANaM, muhappamANeNa kAyavvaM // vR-'caturaGgulaM' catvAryaGgulAni vitastizcaikA etad 'mukhAnantakasya' mukhavastrakAyAH prmaannm| dvitIyamapyatra pramANaM bhavati, kim ? ityAha-mukhapramANena mukhAnantakaM kartavyam / kimuktaM bhavati ? -vasatiM pramArjayan rajaHpravezarakSaNArthaM koNadvaye gRhItvA nAsikAM mukhaM ca pracchAdya kRkATikAyAM yAvatA granthiM dAtuM zakroti tAvapramANA mukhavastrakA kartavyA // [bhA.3983] gocchaka paDilehaNiyA, pAyaTThavaNaMca hoi taha cev| tiNhaM piya ppamANaM, vihatthi cauraMgulaM ceva // vR-gocchakaH pAtrapratyupekSaNikA pAtrakasthApanaM ca tathaivAtra pramANato nirupaNIyaM bhavati / katham ? ityAha-'trayANAmapi' gocchakAdInAM pramANaM vitastizcaturaGgulaM ca bhavati, SoDazAGgulapramANAnicaturastrANitrINyapi bhvntiitibhaavH|| tadevamuktaMpAtra-mAtrakavarjitAnAMzeSopakaraNAnAM pramANam, pAtra mAtrakayostuvastradhikArAdatrana kriyate, purastAd vidyaasyte|ih sthavirakalpikAnAM trayaH pracchAdakA bhavantIti pUrvamuktaM tadidAnIM draDhyannAha[bhA.3984] jo vi tivattha duvattho, egena acelago vsNthri| nahu te khiMsaMti paraM, savveNa vi tinni ghettavvA // vR-yo'pi sAdhuH trivastra dvivastra vA saMstarati, tribhibhyiAM vA kalpairityarthaH, satrIn dvau vA kalpAn paribhuGktAm, yo'pyekena kalpena saMstarati sa ekameva paribhutAm, yo vA jinakalpikAdiracelakaH saMstarati sa ekamapikalpaMmA gRhNAtu, paraM 'nahi' naiva 'te' svalpataravastra acelakA vA 'param' anyamadhikataravastra khiMsanti / kRtaH ? iti ced ucyate-sarveNApi Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-88, [bhA. 3984] 407 sthavirakalpikenatrayaH kalpA niymaadgrhiitvyaaH| yadyapi zItaparISahasahiSNutayAkazcidekenApi kalpenAprAvRtaH saMstarati tathApi bhAgavatImAjJAmanuvartamAnaH so'pi trIn kalpAn gRhNAti // kimarthaM punarIzI bhagavatAmAjJA? iti ucyate[bhA.3985] appA asaMtharaMto, nivArio hoi tIhi vatthehiM / giNhati guruvidinne, pagAsapaDilehaNe stt|| vR- 'AtmA' zarIraM sa zItAdinA 'asaMstaran tribhirvastrarnivArito bhavati / tathA cAtra vizeSacUrNilikhito bhAvArtha- ussaggeNaM na ceva pAuriyavvaM / jAhe na saMtharai tAhe ekaMpAuNai / jAhe tena vina saMtharejjA tAhe biiyaM pi unniyaM pAuNeyaM pAuNejA / jAhe tena vina saMtharejjA tAhe taiyaM pi pAuNijjA / jai nAma taha vina saMtharejjA tAhe tinni vi chaDDeUNa bAhiM paDimAe ThAi, tAva acchai jAva sIeNaM nIsaTuM drAvito, pacchA tammi ceva nivesai / jai tattha na saMtharejA tAhe aMto paDimaMThAi, tattha jhANovagao citttthi|jin saMtharai tAhe biiyaM, tato taiyaM, tattha se aIva sAyaM bhavai / evaM appA tihiM vatthehiM nivArio havaiti / atha tAni parijIrNAni tato na tribhiH zItaM nivArayituM pAryate tata Aha-gurubhiH- AcAryairvitIrNAni 'prakAzapratyupekSaNAni' jIrNatvAdacauraharaNIyAni sapta vastraNyutkarSato gRhNAti idameva spaSTayati[bhA.3986] tinni kasiNe jahanne, paMca ya dddhdubblaaiNgennhejaa| satta ya parijunnA, eyaM ukkosagaM gahaNaM // vR-kRtsnAni nAma-ghanamasRNAni yairantaritaH savitAna:zyate IzAni trINivastraNijaghanyato gRhNIyAt, yAni tu dRDhadurbalAni tAni paJca gRhNIyAt, yAni parijIrNAni tAni sapta / etadutkRSTaM grahaNaM mantavyam / / kIdRzaM punarupadhi bhikSurdhArayati? ityAha[bhA.3987] bhinnaM gaNanAjuttaM, pamANa iMgAla-dhUmaparisaddhaM / uvahiM dhArae bhikkhU, jo gaNaciMttaM na ciMtei // vR-'bhinnaM nAma' sadazaM sakalaM vA yannabhavati, 'gaNanAyuktaM' gaNanApramANopetam, pramANena cayathoktadaiy-vistaraviSayamAnena yuktamityanuvartute, tathA aGgAra-dhUmAbhyAM rAga-dveSapariNAmAbhyAM pari-samantAt zuddhaM-virahitam, evaMvidhamupadhiM sa bhikSurdhArayet, yo gaNacintAM na cintayati, sAmAnyasAdhuriti bhAvaH / yastu gaNacintakastasya na pratiniyatamupadhipramANam // tathA cAha[bhA.3988] gaNaciMtagassa etto, ukkoso majjhimo jahanno ya / savvo vi hoI uvahI, uvaggahakaro mahAnassa / / vR-gaNacintakaH-gaNAvacchedikAdistasya sattAyAmataUrddhautkRSTomadhyamojaghanyazca sarvo'pi' audhika-aupagrahikazcopadhirmahAjanasyopagrahakaro bhavati / / idameva bhAvayati[bhA.3989] AlaMbane visuddhe, duguNo tiguNo caugguNo vA vi / savvo vi hoi uvahI, uvvaggahakaro mhaanss| vR-AlambanaM dvidhA-dravyatogartAdau nimajjatorajavAdi, bhAvataH sNsaargrtaayaaNnipttaaNjnyaanaadi| iha punaryatra kSetre kAle vA durlagaM vastra tadAdikamAlambanaM gRhyate, tatra 'vizuddhe' prazaste sati dviguNo vA triguNo vA caturguNo vA audhika aupagrahikazcopadhi sarvo'pi 'mahAjanasya' Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 gacchasyopagrahakaro bhaviSyatIti kRtvA gaNacintakasya parigrahe bhavatIti // gataM pramANadvAram, athAtirikta- hInadvAramAha[bhA. 3990] pehA-pehAdosA, bhAro ahikaraNameva atiritte / ee bhavaMti dosA, kajjavivattIya hInammi // vR- atiriktamupadhiM yadi pratyupekSate tadA sUtrA - 'rthayormahAn parimanthaH, atha na pratyupekSate tata upadhiniSpannam, evaM prekSA - S prekSayorubhayorapi doSAH / bhArazca mahAn mArge gacchatAM bhavati / aparibhogyasya copadherdhAraNe adhikaraNam / ete'tirikte doSA bhavanti / atha 'hInaM' yathoktapramANAd nyunamupakaraNaM bhavati tataH kAryasya vipatti, yat tena kalpAdinA kAryaM tanna sidhyatIti bhAvaH / / atha parikarmaNidvAhamAha [bhA.3991] parikammaNi caubhaMgo, kAraNe vihi bitioM kAraNe avihi / nikkAraNammi u vihi, cauttho nikkAraNe avihi // vR- parikarmaNAyAM caturbhaGgI, gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt / sA ceyam - kAraNe vidhinA parikarmaNamityeko bhaGgI, kAraNe' vidhineti dvitIyaH, niSkAraNe vidhineti tRtIyaH, niSkAraNe'vidhineti caturthaH // [ bhA. 3992] kAraNe aNuna vihinA, suddho sesesu mAsikA tinni / tava kAlesu visiTThA, aMte gurugA ya dohiM pi // vR- kAraNe vidhinA parikarmaNamanujJAtam, ata evAyaM prathamo bhaGgaH zuddhaH / 'zeSeSu' triSu bhaGgeSu trINi mAsikAni bhavanti, navaraM tapaH kAlayorviziSTAni-tatra dvitIyabhaGge kAlagurukam, tRtIye tapogurukam, 'antye' caturthabhaGge 'dvAbhyAmapi ' tapaH - kAlAbhyAM gurukam / atra ca gargarasIvanAdikam avidhiparikarmaNaM mantavyam / ekasarA dvisarA RSakaNTakAca sIvanikA vidhiparikarmaNaM samanujJAtam / / vibhUSAdvAramAha [bhA. 3993] udAhaDA je hariyAhaDie, parehi dhoyAipayA u vatthe / bhUsAnimittaM khalu te kariMti, ugghAtimA vatthe savittharA u // vR- prathamoddezake hRtAhRtikAsUtre 'paraiH' stenaiH kRtAni dhautAdipadAni yAni vastre udAhRtAni tAni yadyAtmano vibhUSAnimittaM karoti tadA savista rAzcatvAra uddhAtimA mAsA bhavanti / iyamatra bhAvanA-vibhUSAnimittaM yadyAtmIyaM vastraM prakSAlayati rajati ghRSTaM mRSTaM vA karoti paTavAsAdinA vA vAsayati tadA caturlaghukam / savistaragrahaNAd dhautAdipadAni kurvato yA AtmavirAdhanA tanniSpannamapi prAyazcittam // kimarthaM punarvibhUSAmAsevate ? ityAha [bhA. 3994] malena ghatthaM bahunA u vatthaM, ujjhAigo haM cimiNA bhavAmi / haM tassa dhovvammi karemi tattiM varaM na jogo malinAna jogo / vR- idaM madIyaM vastra bahunA malena 'grastam' ApUritam, ato'nenAhaM " ujjhAio' virupo bhavAmi / yatazcAhaM virupa upalabhye tataH 'tasya' vastrasya dhautavye taptimahaM karomi, yena gomUtrAdinA zudhyati tadAnayAmItyarthaH / kutaH ? ityAha- varaM me vastreNa saha na yogaH, paraM malinavastreNaM yogo na varam, malinavastraprAvaraNAdaprAvaraNameva zreya iti bhAvaH / kAraNe tu vastra dhAvannapi zuddhaH // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 uddezaka : 3, mUlaM-88, [bhA. 3994] paraH prAha-nanuvastraghAvane vibhUSA bhavati, sAca sAdhUnAM kartuMna kalpate, "vimRsA itthisaMsaggI" ityAdivacanAt; sUrirAha[bhA.3995]kAmaM vibhUjA khalu lobhadoso, tahA vitaM pAuNao na doso| mAhIlaNijjo imiNA bhavissaM, puviDDimAI iya saMjaI vi|| vR-'kAmam' anumatametat, 'khaluH' avadhAraNe, yaiSA vibhUSAsA lobhadoSa eva, tathApi tad' vastraM zuci bhUtaM kAraNe kRtvA praavRnnvtondossH| kasya? ityAha-yaHpUrvarAjAdika RddhimAnAsIt satAzImRddhiM vihAya pravrajitaH san cintayati-mA'munA malaklinnavAsasA abudhajanasyehalokapratibaddhasya hIlanIyo bhaviSyAmi, yathA-nUnaM kenApi devAdinA zApazapto'yam, yadevaM tAzI vibhUtiM vihAya sAmpratamIzImavasthAM prAptaH / AdizabdAdAcAryAdirapyevameva zucibhUtaM vastraM prAvRNoti / saMyatyapi RddhimatpravrajitA nityaM pANDurapaTaprAvRtA tiSThati paryaTati vA / / zucibhUtaM vastra prAvRNvatastasya kathaM rAgo bhavati? ityAha[bhA.3996] na tassa vatthAisu koi saMgo, rajjaM taNaM ceva jaDhaM tu tenN| jo so u ujjhAiya vatthajogo, taM gAravA so na caeti mottuN|| vR-yo'sau RddhimAn pravrajitastasya vastradiSu 'ko'pi' svalpo'pi "saGgaH' rAgo nAsti, yataH 'tena' mahAtmanA rAjyaM tRNamiva parityaktam: yaH punarasau "ujjhAio" virupo'hamamunA malavilInena vAsasA ityevamabhiprAyeNa dhautAdiguNopetasya vastrasya yogastamasau vibhUSApriyaH saMyataH "gArava" tti RddhigauravAnna moktuM zakroti, atastasya prAyazcittamuktamiti bhaavH|| gataM vibhUSAdvAram / atha mUrchAdvAramAha[bhA.3997] mahaddhane appadhane va vatthe, mucchijjatI jo avivittabhAvo / . sataM pino bhuMjati mA hu jhijjhe, vAreti ca'naM kasiNA dugA do| kR'mahAdhane' mAhamUlye alpadhanevA' alpamUlyevastra yaH 'aviviktabhAvaH' vivekavikalAzayaH 'mUrcchati' mUrchA karoti; kathametad jJAyate? ityAha-svayamapi tatpradhAnaM vastra na paribhuGkte 'mA kSIyatA' mA paribhujyamAnaM sat parijIryatAmiti kRtvA, 'anya' paribhuJAnaM ca vArayati, tasya prAyazcittam 'kRtvAH' sampUrNA "dugA do" ti catvAro mAsAH, caturgurukamityarthaH / / atha kimarthaM vastra mUrchA karoti? ityAha[bhA.3998] desillagaM vannajuyaM maNunnaM, cirAdanaM dAiM sinehao vaa| labbhaM ca annaM pi imappabhAvA, mucchijjaI Iya bhisaM kusatto / / vR- "desillagaM" dezavizeSodbhavam, 'varNayutaM' varNADhyam, svadezIyaM paradezIyaM vA zlekSNaM sthUlaM vA yad manaso rucyate tad manojJam, 'cirantanaM nAma' yadAcAryaparamparAgatam, "dAI" ti nipAto vikalpArthe, yena vA tatpradattaM tasyopari mahAn snehaH, yadvA'munA vastreNa tiSThatA'hamanyadapi vastrametataprabhAvAdeva lapsye, evamebhiH kAraNaiH 'bhRzam' atyarthaM 'kusattvaH' tucchadhRtibalo mUrcchati, mUtizca na vivakSitaM vastra paribhuGkte // ukto vastraviSayo vidhiH, atha pAtraviSayaM tamevAbhidhitsurAha[bhA.3999] davvappamANaatiregahInadosA taheva avvaae| Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 lakkhaNamalakkhaNaM tiviha uvahi voccattha aannaadii|| [bhA.4000] ko porusI ya kAlo, Agara cAula jahanna jynnaae| codagaasatI asiva, ppamANa uvaoga cheyaNa muhe y|| vR-dravyamiha-pAtraMtasya yad vakSyamANaM pramANaM tato'tirikte hIne ca pAtre doSA vaktavyAH vA alakSaNam? 3 / trividhaH' utkRSTAdibhedAdyathAkRtAdibhedAdvA triprakAra upadhiryathA gRhyate / / yathoktakramAcca viparyastena grahaNe prAyazcittamAjJAdayazca doSAH 5 // tathA "ko" ti kaH pAtraM gRhNAti? 6 / "porisi"ttibahubandhanabaddhaM pAtraMdhArayatAsUtrA'rthapauruSyau dve api hApayitvA'paraM pAtraM gaveSaNIyam7 / "kAlo" ti tasya ca gaveSaNe kiyAn kAlaH? iti 8 'AkaraH' kutrikApaNAdiyatrapAtraMgaveSyamANaMlabhyate 9|"caaul" titanduladhAvanena upalakSaNatvAduSNodakAdinA vA bhAvitaM kiM kalpate ? na vA? iti 10 / "jahanna jayaNa" tti jaghanyaM paJcakaprAyazcittam, jaghanyAni vA-sarSapAdIni bIjAni tadyuktamapi pAtraM yatanayA grahItavyam 11|nodkH prerayatikathaM bIjabhRtamapi pAtramanujJAyate ? 12 / sUrirAha-yadetad bIjayuktapAtragrahaNamanujJAtaM tad 'asattAyAM' pAtrakasyAbhAve, yatra vA bhAjanAni labhyante tatra apAntarAle vA azivam 13 / "pamANa uvaoga cheyaNa"tti yadi pramANayuktaM pAtraM na labhyate tata upayogapUrvakaM pAtrasyacchedanaM vidhAya pramANaM vidheyam 14 / "muhe" tti alpaparikarma-saparikarmakayormukhakaraNaM sambhavati na yathAkRte 15 / evametAni dvArANi prarupaNIyAnIti dvAragAthAdvayasaGkepArthaH / / sAmpratametadeva vivarISurAha[bhA.4001] pamANAtiregadharaNe, cauro mAsA havaMti ugghaayaa| AgAiNo ya dosA, virAdhanA sNjmaa-''yaae|| vR-pramANAtiriktapAtrakasya dhAraNe catvAro mAsA udghAtikA bhavanti, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA va saMyamA-''tmaviSayA / / idameva bhAvayati[bhA.4002] gaNanAe pamANeNa ya, gaNanAe samattao pddiggho| palimaMtha bheruTuMDDaga, atippamANe ime dosaa|| vR-gaNanayA pramAmena ca pAtrakasya pramANaM dvividham / tatra gaNanAyAM samAtrakaH' mAtrakasahitaH pratigrahomantavyaH / atha itaUrdhvatRtIyAdikaMpAtraMdhArayatitataH parikarmaNa-raGganAdaupratyupekSaNAdiSu ca mahAn parimantho bhavati, adhvani bahUni pAtrANi bahamAnasya bhAraH, bahUpakaraNazca 'uDuNDukaH' janopahAsyo bhavati, aho ! bhAravAhako'yamiti / tatra ca 'atipramANe' pramANadvayAtirikte pAtre ete doSAH / tadyathA[bhA.4003] bhAreNa veyaNA vA, abhihaNamAI na pehae dosA / rIyAi saMjamammi ya, chakkAyA bhANabheo y|| vR-prabhUtapAtravahane bhAreNAkrAntasya vedanA, tayA'dito go-hasti-turaGgamAdInamighAtaM-prahAraM prayacchati, na pazyati, AdizabdAt sthANu-kaNTakAdIni na prekSate, evamAtmavirAdhanAyAM dossaaH| saMyamavirAdhanAyAm IryAdikaMna zodhayati, tatazcaSaTkAyavirAdhanA, anupayukto vA praskhalito bhAjanabhedamapi vidadhyAt / / ete gaNanAtirikte doSA uktAH, pramANAtirikte tupAtre imedoSAH F Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-88, [bhA. 4004] 411 [bhA.4004] bhANa'ppamANagahaNe, bhuMjaNe gelana'bhuMja ujjhimigaa| esaNapelaNa bheo, hAni aDate duviha dosaa|| vR. "bhANa'ppamANa' tti akAraprazleSAd 'apramANasya' atibRhattarapramANasya bhAjanasya, grahaNe ime doSAH-tadatibRhattaraM bhAjanaM paripUrNamapi bhRtvA yadi sarvamapi bhuGkate tato jvarAdikaM glAnatvaM bhavet / atha na bhuGkte tataH 'ujjhimikA' pariSThApanikA bhavati / atibRhattaraM ca pAtraM yadA cireNApi na pUryate tadA eSaNApreraNaM kRtvA'pi bibhRyAt / bharitaM cAtibhAreNa pratiskhalya bhedamupagacchet / tato bhAjanena vinA yA AtmanaH kAryaparihANistanniSpannaM prAyazcittam / gurutvena cAtma-saMyamavirAdhAnAlakSaNA dvividhA doSAbhavanti-tatrAtmavirAdhanAyAMparyaTato'tibhAreNa kaTIskandhAdikaM paritApyeta, saMyamavirAdhanAyAmIryAmazodhayan SaTkAyAn virAdhayet // gatamatiriktadvAram / atha hInadvAramAha[bhA.4005] hInappamANadharaNe, cauro mAsA havaMti ugdhaayaa| - ANAdiyo ya dosA, virAdhanA sNjmaa-''yaae|| vR-yat pratigrahasya mAtrakasya vA pramANaM vakSyate tato hInaM yadi dhArayati tadA catvAro mAsA uddhAtimA bhavanti, etacca pratigrahe mantavyam / mAtrake tu mAsalaghu / Aha ca nizIthacUrNikRtepaDiggahage caulahuM, mattage mAsalahuM / AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA / / idameva bhAvayati[bhA.4006] Unena na pUrissaM, AkaMThA tena giNhatI ubhayaM / mA levakaDaM ti puno, tatthuvaogo na bhuumiie|| -anena pramANahInena 'Unena' abharitena nAhamAtmAnaM pUrayiSye, tata AkaNThAttatra bhAjane 'ubhayamapi' kUraM kusaNaM ca gRhNAti / tato mA pAtrabandho lepakRto bhavatviti kRtvA 'tatraiva' pAtrakabandhakharaNTane upayogo bhavati, na punabhUmau // anupayuktasya ceme doSAH[bhA.4007] khANU kaMTaga visame, abhihaNamAI na pehae dose / rIyA pagaliya tenaga, bhAyaNamee ya chkkaayaa|| vR- IryAyAmanupayuktaH sthANunA kaNTakena vA vidhyate, viSame vA bhUbhAge nipatet, gavAdikRtAbhighAtAdIMzca doSAn na prekSate, iymaatmviraadhnaa|sNymviraadhnaa tvevam-anupayukta IryAM na zodhayate, bhAjanAcca bhaktaM pAnakaM vA parigaleta, tacca pragalitaM vilokya stenAH 'paripUrNa bhRtamidaM bhAjanamasti' iti paribhAvyApahareyuH / atha kutrApi praskhalitastato bhAjanabhedaH SaTkAyavirAdhanA vA bhvet|| [bhA.4008] guru pAhuNa ama dubbala, bAle vuDDe gilANa sehe ya / lAbhA''lAbha'ddhANe, anukaMpA laabhvocchedo| kR-pramANahInaMbhAjanaMdhArayatA guru-prAdhuNaka-kSapaka-durbalA bAlovRddho glAnaH zaikSazcaparityaktA mntvyaaH| tathA kSetrapratyupekSaNArthaMpreSitastena laghIyasA bhAjanena kathaM lAbhA-'lAbhaparIkSAMkarotu? chinnAdhvani vA kazcid dAnazraddhAluranukampayA yad yadupasthApyate tat tad bhAjanaM bharati, tatra gacchasAdhAraNaM bhAjanamupasthApayitavyam / hInabhAjane punarupasthApyamAnetasya lAbhasya vyavacchedo Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 bhavati, nirjarAyAzca lAbho na bhavatIti sngkssphgaathaasmaasaarthH|| athainAmeva vivarISuH prathamataH prAyazcittamAha[bhA.4009] gurugA ya guru-gilANe, pAhuNa-khamae ya caulahU hoti / sehassa hoi guruo, dubbala juyale ya maaslhu|| vR-guruNAM glAnasya copaSTambhamakurvatazcaturgurukAH / prAghuNakasya kSapakasya copaSTambhAkaraNe caturlaghavo bhavanti / zaikSasyAdAne maasgurukH| durbalasya 'yugalasya ca' bAla-vRddhalakSaNasyAdAne mAsalaghu // [mA.4010] appa-parapariccAo, gurumAINaM adeNt-deNtss| aparicchie ya dosA, voccheo nijArA'lAbhe // vR-laghutarabhAjanagRhItaM gurvAdInAM yadi dadAti tata AtmaparityAgaH, atha stokamiti kRtvA na dadAti tato gurvAdInAM pareSAM parityAgaH kRto bhavati / tathA pramANahInaM bhAjanaM gRhItvA kSetrapratyupekSaNArthaMgataH kathaM lAbhA-'lAbhaMparIkSatAm ? tato'parIkSita kSetreyedoSAstemandaparIkSite mantavyAH / adhvani prapannAnAM ca saGkhaDirbhavet, dAnazrAddho vA kazcidanukampayA prabhUtaM bhakta-pAnaM dadyAt yadvA svasthAne'pi dhRtAdi sAdhAraNadravyaM labhyeta tatra laghutarabhAjane bhakta-pAna-lAbhasya nirjarAyAzca vyavacchedo bhavati ||ath kSullakabhAjanasyaiva doSAntarAbhidhAnAyAha[bhA.4011] levakaDe vosaTTe, sukkhe lagge ya koDite sihre| ee havaMti dosA, Dahare bhANe ya uDDAho // vR-takrAdinA tadavamapramANaM bhAjanamAkaNThamApUritaM tato "vosa?" tti praluThite takrAdau tad bhAjanaMlepakRtaMkrayate / athapAtralepanabhayAt tatrazuSkameva bhaktaMgRhNAti tatastadbhaktaMbhuJAnasya galake udare vA laget, lagne ca tatrAjIrNa bhavet / "koDiyaM" ti gADhacampitaM campyamAnaM vA pAtrakaM bhajyeta / 'zikharaM vA' pAtrasyopari bhaktasya zikhAM kurvantaM dRSTavA loko brUyAt-aho ! asantuSTA bahubhakSakA amI; evamuDDAho bhavet / ete Dahare bhAjane doSAH / / athainAmeva bhAvayati[bhA.4012] dhuvaNA-'dhuvaNe dosA, vosaTuMte ya kAya AusiNe / sukkhe laggA'jIraga, koDiya sihare ya uDDAho / vR- atibhRtatvena takra-tImanAdInI praloThyatA yat pAtrakaM lepakRtIkRtaM tasya ghAvanA'dhAvanayorubhayorapi dossaaH| tatra dhAvane plAvanAdayaH, adhAvaneturAtribhojanavratabhaGgaH / "vosaTuMte ya" parigalati bhakta-pAne SannAM kAyAnAM virAdhanA / athavA tenoSNena parigalatA digdhshriirsyaatmviraadhnaa|shusskec bhakte'timAtraM bhujyamAne galake udarevA lagne'jIrNaM bhavet, tatra ca glaanaaropnnaa|"kodditN" gADhaMcappitaM santat pAtrakaM bhjyet| 'zikhareca' bhaktasyopari zikhAyAM vidhIyamAnAyAM uDDAho bhavati / yata evamAdayo doSAstataHpramANayuktameva grhiitvym|| kIzaM punastat pramANam ? ityAzaGkaya pramANamAha[bhA.4013] tinni vihatthI cauraMgulaM ca bhANassa majjhimapamANaM / - etto hIna jahannaM, atiregayaraMtu ukkosN|| vR- pAtrasya paridhirdavarakeNa bhIyate, tatra ca mite yadA sa mAnadavarakastistra vitasta Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-88, [bhA. 4013] - 413 yazcatvAryaGgalAni ca bhavantitadA tasya 'bhAjanasya pAtrakasyatad mdhymprmaannm| itaH' madhyamapramANAd hInaM yat pAtraM tad jadhanyam / 'atiriktataraM tu' madhyamapramANAd bRhattaramutkRSTam / / athavA [bhA.4014] ukkosatisAmAse, dugAuaddhANamAgao sAhU / cauraMgulavajaM bhatta-pAna pajjattiyaM heTThA // vR-utkRSTastRDmAsaH sa ucyate yasmin atIvaprabalA pipAsA samullasati, sacajyeSTha ASADho vA; tasmin kAle dvigavyUtapramANAdadhvana Agato yaH sAdhuH tasyezakAlA-'dhvakhinnamya yat 'caturaGgulavarjam' uparitanaizcaturbhiraDalainyUnamadhastAdbhakta-pAnasya bhRtaMparyAptaM bhavati tadityambhUtaM pAtrakasya pramANaM mantavyam // [bhA.4015] eyaM ceva pamANaM, savisesayaraM anuggahapavattaM / kaMtAre dubhikkhe, rohagamAIsu bhaiyavvaM // .. vR- etadeva pramANaM 'savizeSataraM' samadhikataraM yasya bhAjanasya bhavati tad 'anugrahapravRttaM' gacchasyAnugrahArthaM pravartate / katham? ityAha-'kAntAre' mahatyAmaTavyAM vartamAnasya taduttIrNasya vA gacchasyAnugrahArthaM tad gRhItvA vaiyAvRtyakaraH paryaTati, durbhikSe'pyalabhyamAnayAM bhikSAyAM tadgRhItvA ciramaTitvA bAlAdibhyo dadAti, evaM nagarasya rodhake sAte AdizabdAdapareSu vA bhayavizeSeSu kazcid dAnazraddhAluryAvadekasmin bhAjane mAti tAvat pracurataramapi bhakta-pAnaM dadyAt, tatra tad atiriktabhAjanaM bhaktavyaM sevanIyam ||athaapvaaddvaarmmidhitsuryai kAraNairadhikaM hInaM vAdhArayati tAni tAvadarzayati[bhA.4016] annANe gArave luddhe, asaMpattI ya jaanne|| lahuo lahuyA gurugA, cauttho suddho u jANao kR-yadi ajJAnena hIna-'dhikapramANaM bhAjanaMdhArayati tato laghumAsaH / gauraveNadhArayatazcatvAro laghavaH / lobhanaM-lubdhaM lobha ityarthaH, tena dhArayatazcatvAro guravaH |asmpraaptimi-prmaann-yuktsy pAtrasyAprAptistasyAM yo hInA-'tiriktaM dhArayati saH 'caturtha' asamprAptidhArakaH zuddhaH / tathA jJAyako nAma-pAtralakSaNA-'lakSaNavedI sa lakSaNayuktaM hInA-'dhikapramANamapi dhArayan zuddha iti dvaarshloksmaasaarthH||athainmev vivRNoti[bhA.4017] hInA-'diregadose, ajANao so dharija hIna-'hiyaM / pagaIya thovabhogI, sati lAbhe vA karetomaM / / vR- pAtrasya ye hInA-'tiriktaviSayA doSAH pUrvamuktAstAn yo yatirna jAnIte sa hiinaa'dhikprmaannNdhaaryet|tthaa kazciRddhigauravagurukaH satyapi bhakta-pAnalAbheprakRtyaiva stokabhojI 'svalpAhAro'yaM mahAtmA' iti khyApanArtham 'navamaM hInapramANaM bhAjanaM karoti / / kiM punastasya Rddhigauravam ? ityAha[bhA.4018] IsaranikkhaMto vA, Ayario vA viesa ddhrennN| , iti gAraveNa omaM, aippamANaM cimehiM tu / / vR-'IzvaraniSkrAnto vA' rAjAdimaharddhikapravrajitaH, AcAryo vA eSa sAdhuryadevaM 'DahareNa' Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 laghunA bhAjanena bhikSAM paryaTati, 'iti' evaM 'gauraveNa' yazaHpravAdalipsAlakSaNenAvamaM bhAjanaM karoti / atipramANaM punaH pAtramamunA kAraNena karoti // [bhA.4019] anigUhiyabala-virio, veyAvaccaM kareti aho! smnno| mamatullo na ya koyI, pasaMsakAmI mhllennN|| vR-'artha' ityupanyAse / aho! ayaM zramaNaH puNyAtmA anigRhitabala-vIryo mahatA bhAjanena sakalasyApi gacchasya vaiyAvRtyaM karoti, evaM prazaMsAkAmI nAsti ko'pi mama bAhubalamagIkRtya 'tulyaH' sadhza iti khyApanArthamatiriktaM bhAjanaM karoti // atha lubdhapadaM vyAceSTa[bhA.4020] aMtaM na hoi deyaM, thovAsI esa deha se suddhaM / ukkosassa va laMbhe, kahi gheccha mahalla lobheNaM // vR-kSullakabhAjanena gRhAGgaNasthitaM sAdhuM dRSTvA gRhasvAmI bhaNati-'stokAzI' stokAhAro'yaM muni ato'syAntaprAntaMbhaktaMnadeyam, kintu 'zuddham' utkRSTadravyam asya prayacchatha, evaM vicintya lubdhatayA hInapramANaM karoti / tathA 'utkRSTasya' zAli-mudradAlyodevyasya prabhUtasya lAbhe sati cintayati-anena pramANopetabhAjanena pUrvasAmAnyabhaktasya bhRtena pazcAdutkRSTadravyaM labhyamAnaM kutra grahISyAmi? iti vicintya lobhena mhttrNbhaajnNgRhnnaati||athaasmpraapti-jnyaaykpde vyAkhyAti[bhA.4021] juttapamANassa'satI, hIna-'tirittaM cauttho dhaareti| lakkhaNajuya hIna-'hiyaM, naMdI gaccha? vA crimo|| vR-yuktapramANaM-yathoktapramANopetaM tadanekazo gaveSyamANamapina prApyate, atastasyAbhAve hInaM vA'tiriktaM vA pAtraM caturthaH saGgraha gAthokta kamaprAmANyAdasamprAptimAn dhArayati / tathA yad lakSaNayuktaM tad lakSaNA ' lakSaNavedI hInAdhika pramANAmapi jJAnAdivRddhinimittaM dhaaryti| yadvA gacchasyopagrahakaraM yad nandI bhAjanaM tad gacchArthaM caramaH' caramadvAravartI-jJAyako dhaaryti|| gatamapavAda dvAram, atha lakSaNA' lakSaNa dvAramoha[bhA.4022] varlDa samacauraMsaM, hoi thiraM thAvaraMca vnddN| huMDaM vAyAiddhaM, bhinnaM ca adhaarnnijjaaiN|| vR-'vRttaM vartulaM tadapi 'samacaturasra' ucchyaparidhinAkukSiparidhinAcatulyaM sthiraM supratiSThAnaM dRDhaM vA sthAvaram' aprAtihArikaM varNADhyaM snigadhavarNopetaMpAThAntareNa "dhanaMtu"ttietairguNairyuktaM 'dhanya evaMvidhaM lkssnnyuktmucyte| tathA 'huNDaM viSamasaMsthitaM kvacinimnaMkvacidunnatamityarthaH, 'vAtAviddhaM' niSpattikAlamantareNAgipizuSkamataeva saGkucitaMvalibhRtaM ca sAtam, 'bhinnaM nAma' sacchidraM rAjiyuktaM vA, etaanylkssnntyaa'dhaarnniiyaani|| atha lakSaNA-'lakSaNayuktayoreva guNa-doSAnAha[bhA.4023] saMThiyammi bhave lAbho, patiTThA suptittttie| nivvaNe kittimAroggaM, vannahe naannsNpyaa| kR-'saMsthite' vRtta-samacaturastrapAtredhAryamANe vipulobhakta-pAnAdilAbho bhavati / 'supratiSThite' sthire pAtre cAritre gaNe AcAryAdipade vA pratiSThA' sthiratA saJjAyate / 'nivraNe' vraNavikale kIrtirArogyaM ca bhavati / 'varNADhye snigdhavarNapite 'jJAnasampat prbhuutsuutraa-'rthlaabhrupaabhvti|| Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 88, [bhA. 4024] [ bhA. 4024] huNDe carittabheo, sabalammi ya cittavibbhamaM jANe / duppute khIlasaMThANe, natthi TTANaM ti niddise // vR- 'huNDe' viSamasaMsthite 'cAritrasya bhedaH ' mUlottaraguNaviSayAzcAritrAticArA ityarthaH / zabalaMvicitravarNaM tatra 'cittavibhramaM' kSiptavittatAdirupaM sambhavantaM jaaniiyaat| duppuyaM nAmapuSpakamUle na pratiSThitam, kIlakasaMsthAnaM tu-karparAkAraM kIlakavad dIrdham, Ize pAtre gaNe caraNe vA sthAnaM nAstIti nirdizet // [bhA. 4025] paumuppale akusalaM, savvaNe vnnmaaise| aMto bahiM va daDDhe, maraNaM tattha niddise // 415 vR- 'padmotpale' adhaH padmotpalAkArapuSpakayukte sAdhUnAmakuzalaM bhavati / savraNe vraNamAdizet, pAtrakasvAmino vraNo bhavatIti bhAvaH / antarbahirvA dagdhe sati pAtrake maraNaM nirdizet // atraiva prAyazcittamAha [bhA. 4026] daDDhe pupphagabhinne, paumuppala savvaNe ya caugurugA / segabhinne lahugA, huMDAdIesu mAsalahu // vR- antarbahirvA dagdhe pAtre tathA puSkaM pAtrakasya nAbhi tatra yad bhinnaM tasmin tathA padmotpalAkArapuSpakayukte savraNeca pratyekaM caturgurukAH / zeSeSu-puSpakavyatirikteSu kukSyAdisthAneSu bhinne caturlaghukAH / huNDe AdizabdAd vAtAviddhe duSpute kIlakasasthAne avarNADhye zabale ca mAsalaghu / / gataM lakSaNA-'lakSaNadvAram, atha trividhopadhidvAramAha [bhA. 4027] tivihaM ca hoi pAyaM, ahAkaDaM appa - saparikammaM ca / puvvamahAkaDagahaNaM, tassa'sati kameNa donniyare / / vR- trividhaM ca bhavati pAtram - alAbumayaM dArumayaM mRttikAmayam / punarekaikaM trividhamyathAkRtamalpaparikarma saparikarma ca / pUrvaM yathAkRtasya grahaNam, tasyAbhAve krameNetare dve pAtrake grahItavye, prathamamalpaparikarma tadaprAptau bahuparikarmApItyarthaH / / viparyastadvAramAha [bhA. 4028] tivihe parUviyammiM, vocatthe gahaNe lahugA ANAdI / chedana-bhedanakaraNe, jA jahi ArovaNA bhaNitA // vR-yathAkRtAdibhedAt trividhe pAtre prarUpite sati tato viparyastagrahaNe caturlaghukAkhyaM prAyazcittam, AjJAdayazca doSA vaktavyAH / tatra yathAkRtAdiprarUpaNaM tAvad vidhIyate yathAkRtaM nAmapUrvakRtamukhaMpradattalepaM ca sarvathA parikarmarahitam, alpaparikarma tu pAtraM taducyate yadardhAGgulaM yAvat chidyate, ardhAGgulAt paratizchidyamAnaM bhuprikrmkm| punarekaikaM tridhA utkRSTa-madhyama- jaghanyabhedAt / tatrotkRSTasya yathAkRtasyotpAdanAya nirgatastasya yogamakRtvA'lpaparikarma gRhNAti caturlaghavaH, bahuparikarma gRhNAti caturlaghavaH / yadA yathAkRtaM yoge kRte'pi na prApyate tadA'lpaparikarmaNo yogamakRtvA bahuparikarma gRhNAti caturlaghava AjJAdayazca doSAH, evaM madhyama- jaghanyayorapi bhAvanA karttavyA / navaraM madhyamasya viparyAsena grahaNe mAsalaghu, jaghanyasya viparyAsagrahaNe paJcakam / api ca saparikarmaNi pAtre chedana-bhedanAdi kurvato yA yatrAropaNA pIThikAyAM pAtrakalpikadvAre bhaNitA saivehApi mantavyA // atha 'ka:' iti dvAraM vivRNoti - Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 [ bhA. 4029] ko gehati gIyattho, asatIe pAyakappio jo u / ussagga- SavAehiM, kahijjatI pAyagahaNaM se | bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 vR- kaH saMyataH pAtraM gRhNAti ? sUrirAha - 'gItArthaH ' parijJAtasakalacchedazrutArtha pAtrakaM gRhNAti / atha nAsti gItArthastato yaH 'pAtrakalpikaH' gRhItapAtraiSaNAsUtrArtha sa gRhNAti / tasyApyabhAve yo medhAvI tasya pAtragrahaNutsargato'pavAdatazca kathyate tato'sau pAtraM gRhNIyAt // atha pauruSIdvAramAha[bhA. 4030] huMDAdi ekabaMdhe, suttatthe kareMte maggaNaM kujjA / duga-tigabaMdhe suttaM, tiNDuvariM do vi vajrejjA / / vR- yat pAtraM huNDam, AdizabdAd duSputaM kIlakasaMsthitaM zabalaM ca yacaikabandham, etAni paribhuJjAnaH sUtrA - 'rthapauruSyau dve api kurvan yathAkRtAdeH pAtrasya mArgaNAM kuryAt / atha dvividhaM trividhaM (dvibandhaMtribandhaM] vA pAtaraM paribhujyamAnamasti tataH sUtrapauruSIM kRtvA'rthapauruSIM hApayitvA mArgayati / atha trayANAM bandhAnAmupari catuHprabhRtisthAneSu tat pAtraM baddhamasti tataH sUtrArthapauruSyau dve api varjayet, sUryodayAdArabhyaivAparaM pAtrakaM mArgayatIti // atha kAladvAramAhacattAri ahAkaDae, do mAsA hoMti appaparimme / [ bhA. 4031] tena para maggiyammi ya, asati ggahaNaM saparikamme // vR-huNDa-zabalatAdyalakSaNayuktaM pAtraM dhArayatA caturo mAsAn yathAkRtaM mArgayitavyam / caturSu mAseSu pUrNeSvapi yadA yathAkRtaM na prApyate tadA dauva mAsAvalpaparikarmagaveSaNe bhavataH / tataH paraM mArgite'pyatpararikarmaNyaprApte SaNmAsyAM pUrNAyAM saparikarmaNo grahaNaM karoti // taca kiyantaM kAlaM gaveSaNIyam ? ityAha [bhA. 4032] paNayAlIsaM divase, maggittA jA na labbhae tatiyaM / tena pareNa na giNhai, nA pakkheNaM na rajjejjA / / vR- paJcacatvAriMzataM divasAn 'tRtIyaM' bahuparikarma mArgayitvA yadi na labhyate tataH kim ? ityAha- " tena pareNa "tti prAkRtatvAt paJcamyarthe tRtIyA, tataH paJcacatvAriMzato divasebhyaH paraM bahuparikarma na gRhNAti / kutaH ? iti ced ucyate yathAkRtagaveSaNakAlAdArabhya sArthasaptasu mAseSu gateSu paJcadazabhirdivasairvarSArAtrau bhavati, tena ca pakSamAtreNa kAlena mA tat pAtrakaM 'na rajyeta' mA liptaM sat praguNIbhavet / kiMmuktaM bhavati ? - varSAkAle pAtrasya parikarma kartuM na labhyate, bahuparikarmaNi ca pAtre chedana-bhedanAdi prabhUtaM parikarma vidheyam, tacca pakSamAtreNa na karttuM pAryate, ataH paJcacatvAriMzaddivasebhyaH parato na grahItavyamiti / / gataM kAladvAram, athAkaradvAramAha[bhA. 4033] kuttIya siddha-niNhaga-pavaMca-paDimAuvAsagAIs / kuttiyava bitiyaM, AgaramAIsu vA do vi // vR-yathAkRtaM pAtrakaM kutrikApaNe mArgayitavyam / siddhaputrakasya vA nihnavasya vA prapaJcazramaNasya vA ekAdazI pratimAM pUrayitvA vA zramaNopAsako gRhaM pratyAgatastadAdervA pArzve yathAkRtaM pAtraM prApyate / 'kutrikApaNavarjaM' zeSeSu siddhaputrakAdiSu 'dvitIyam' alpaparikarma prApyate / athavA AkarAdiSu 'dve api' alpaparikarma-saparikarmaNI prApyete // tadyathA Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 uddezakaH 3, mUlaM-88, [bhA. 4034] [bhA.4034] Agara naI kuDaMge, vAhe tene ya bhikkha jaMta vihii| kaya kAriyaM vakItaM, jai kappai gheppatU ajo!| vR-'AkaraH' bhillapallayAdi yatrAlAbUni prApyante, nadyo yAstumbakaistIryante, 'kuDaGga nAma' yatra vanakhaNDe tamukAni jAyante, "vAhe tene ya"tti vyAdhapallayAM stenapallayAM vA'lAbUni yatra vanakhaNDe tumbakAni jAyante, "vAhe tene ya"tti vyAdhapallayAM stanapallayAM vA'lAbUni labhyante, "bhikkha"tti ye bhikSAcA alAbukAni gRhItvA bhikSAM paryaTanti, "jaMta"tti yantrazAlAsu guDAdInAmutsecanArthamalAbUni dhAryante, eteSu sthAneSu "vihi"tti vidhinA pAtrakaM grahItavyam / kaH punarvidhi ? iti ced ucyate-tatrAkarAdiSu gatvA'vabhASaNe kRte dAyakena ca pAtrake darzite praSTavyam-kasyArthametat kRtam ? / tataste'bhidadhyu-yuSmAkamarthAya kRtaM kAritaM krItaM vA, yadi kalpate tata Arya! gRhyatAm / evamukte sati gRhNAtIti saGgrahagAthAsamAsArthaH / / athainAmeva gAthAdvayena vivRNoti[bhA.4035] Agara pallImAI, nicudaga nadI kuDaMgamussaraNaM / vAhe tene bhikkhe, jaMte paribhoga'saMsattaM / vR-Akaro nAma bhillapalalI bhillakoTTaM vA, tatra prAyo'lAbUni prabhUtAni prApyante / tathA nityodakAH-agAdhajalA mahAnadyo yatra grAmAdau alAbubhistIryante tatra paatraannipraapynte| 'kuDaGgaM vRkSagahanaMtatratumbikAnAm 'utsaraNaM vApanaM kriyate, yadvA tAsAmeva nadInAMkUleSuye vRkSakuDaGgAsteSu tumbikA vApyante / vyAdhapallayAM stenapallayAM ca tumbakeSu kAJjika-pAnIyAdIni prakSipyante, tatra kaulAlabhAjanAbhAvAt / bhikSAcarA bhikSArthamalAbUni gRhNanti / yantrazAlAdiSu ca guDotsecanAdihetoralAbUni gRhyante / eteSvAkarAdiSu yasya pratidivasaM paribhogaH kriyamANo vidyate tat pAtrakaM jantubhirasaMsaktaM bhavatIti kRtvA grahItavyam // [bhA.4036] tuma'TThAe kayamiNaM, annesa'TThAe ahavaNa satttthaa| ___ jo ghecchati va tadaTThA, emeva ykiiy-paamich|| vR-pAtre ca darzite kasyArthametat kRtam ya iti pRSTo dAtA brUyAt-yuSmAkamarthAya kRtamidaM kAritaM vA, athavA'nyeSAM sAdhUnAmaryAta kRtam, "ahavaNa"tti nipAto'thavArthe, 'svArtham' Atmano'rthAya kRtamidamasmAbhi, yadvA ya eva bhikSAcaro grahISyati tasyArthAya kRtamidam yAvantikamityarthaH / evameva ca krIta-prAmityAdikamapi vaktavyam / yaccAtrAtmArtha kRtAdikaM tat kalpate, AdhAkarmikAdikaM tuna kalpate // gatamAkaradvAram / atha cAuladvAramAha[bhA.4037] cAula uNhodaga tuyare kusaNe taheva takke y| jaM hoi bhAbiyaM taM, kappati bhaiyavvagaM sesaM // vR. "cAula"tti tanduladhAvanam, 'uSNodakaM pratItam, 'tuvaraM' kusumbhodakAdi, 'kusaNaM' mudgadAlyAditasya yadudakaM tadapi kusaNam, takrapratItam, etairyabhAvitaM tat klpte| zeSam' etadviparItajalabhAvitaM 'bhaktavyaM' vikalpanIyam / bhajanAmevopadarzayati__ [bhA.4038] sItajalabhAviyaM avigate tu sItodae na givhaMti / [1927 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 majja-vasa-tella-sappI-mahumAdIbhAviyaM bhayitaM / / vR-zItajalabhAvitaM yat pAtraM tad 'avigate' apariNate zItodake na gRhNanti / madya-vasAtaila-sarpirmadhvAdibhistu bhAvitaM bhaktaM viklpitm|tthaahi-ydi teSAMmadyAdInAmavayavA nizeSA apyapanetuMzakyante tato gRhyate, itarathA na gRhyate; athavA vikaTAdibhAvitaM yatra jugupsitaM tatrana gRhyate, ajgupsitaM tu gRhyte||paatrgrhnn eva vidhimAha[bhA.4039] obhAsaNA ya pucchA, diTTe rikke muhaM vahaMte y| saMsaTTe nikkhitte, sukkhe ya pagAsa daNaM // [bhA.4040] omaMtha pANamAI, pucchA mUlaguNa uttaraguNe y| tiTThANe tikkhutto, suddho ssinniddhmaadiisu|| [bhA.4041] dAhiNakareNa koNaM, ghettuttANeNa vaammnnibNdhe| ghaTTei tinni vAre, tinni tale tinni bhUmIya // [bhA.4042] tasa bIyammi vi diDhe, na geNhatI geNhatI tu addiDhe / gahaNammi u parisuddhe, kappati dikhehi vi bhuuhiN|| vR:etAzcatasro'pi gAthAH pIThikAyAM savistaraM vyAkhyAtAH iti neha bhUyo vyaakhyaaynte|| gataM cAuladvAram / atha ghanyayatanAdvAramAha[mA.4043] pacchitta paNa jahannaM, tena u tabbuhie ya jynnaae| jahannA va sAsavAdI, tehi u jayaNeyara klaadii|| vR- jaghanyaM prAyazcittaM paJcakam tena yatanA jaghanyayatanA / katham ? ityAha-'taadhyA' paJcakAdivRddhirUpayA yatanayA pAtrakAsattAyAM ytnte| athavA sarSapAdIni bIjAni 'jaghanyAni sUkSmANItyarthaH, tairyuktaMpAtrakaMvakSyamANayA SaDbhAgakaravRddhiyatanayAgRhNanti, 'itarAnitu' bAdarANi bIjAni kalAH-ghaNakAstadAdIni, AdizabdAd masUrAdIni ca ||amumevaarthN vivarISurAha[bhA.404] chabbhAgakae hatthe, suhamesU paDhamapavva panagaM tuu| dasa bitie rAidinA, aMgulimUlesu pannarasa // [mA.4045] vIsaMtuAulehA, aMguTuMto ya hoi pnnuviisaa| . pasayammi hoi mAso, cAummAsA bhave cusu|| - iha hastaH SaD bhAgAH kriyate-tatra prathamaparvANyeko bhAgaH, dvitIyaparvaNi dvitIyaH, aGgulimUlAnitRtIyaH, AyuSo rekhAcaturthaH, aGguSThabudhnaMpaJcamaH, aGguSThamatikramya seSaHsarvo'pi SaSTho bhAgaH / evaM SaDbhAgIkRte haste prathamaparvamAtreSu sUkSmabIjeSu 'paJcakaM paJcarAtrindivAni prAyazcittam, dvitIyaparvamAtreSu dazarAtrindivAni, aGgulimUleSu paJcadazarAtrindivAni // AyUreSAmAtreSuviMzatirAtrindivAni, aGguSThabudhnamAtreSupaJcaviMsatirAtrindivAni, prasUtipramANeSu mAsalaghu, catuHprasRtipramANeSu catvAro mAsA laghavaH / evaM sUkSmabIjeSu prAyazcittamuktam, atha bAdarabIjeSu tadevAtidizannAha[bhA.4046] eseva kamo niyamA, thUlesu vibiiypvvmaarddho| aMjali caukka lahugA, te ciya gurugA anaMtesu // Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-88, [bhA. 4046] 419 kR-eSa eva kramo niyamAt 'sthUleSvapi' caNakAdibIjeSu mantavyaH / navaraM dvitIyaparvANyAdau kRtvA'traprAyazcittakramaH prArabhyate, tadyathA-dvitIyaparvamAtreSubAdarabIjeSupaJcakam, aGgulimUlamAtreSu dazakam, AyUreSAmAtreSu paJcadazakam, aGguSThamUlamAtreSu viMzati, prasRtipramANeSu bhinnamAsaH, aJjilimAtreSu mAsalaghu, aJjalIcatuSkaparimANeSu caturlaghu, etat pratyekabIjaviSayaMbhaNitam / anantabIjeSu sUkSma-sthUreSu yathAkramametAnyeva prAyazcittAni gurukANi kartavyAni // [bhA.4047] nikAraNammi ee, pacchittA vanniyA u biiesu| nAyavvA anupubbI, eseva u kAraNe jayaNA // vR-etAni prAyazcittAni niSkAraNe 'bIjeSu' bIjayuktepAtrake gRhyamANe vrnnitaani| 'kAraNe tu' pAtrakasyAsattAlakSaNe 'AnupUrvyA prathamaparvAdirUpayA 'eSaiva' paJcakAdikA yatanA krtvyaa|| atha yathAkRteprathamaparvapramANAni bIjAnyalpaparikarmakaMcazuddhaM prApyate'nayoH kataradgrahItavyam? ucyate-yathAkRtaM grAhaMya nAlpaparikarma / evaM dvitIyaparvAdiSvapi vaktavyam, yAvad bIjairAkaNThamRtamapi yathAkRtaM grAhyam / tathA cAha[bhA.4048] vosahUM pihu kappai, bIyAINaM adhAkaDaM paayN| naya appa-saparikammA, taheva appaM saparikammA // vR- AgantukAnAM bIjAdInAM 'vosaTTamapi' AkaNTamRtamapi yathAkRtaM pAtraM kalpate na cAlpaparikarma-saparikarmaNI zuddhe api / tathaiva evamevAlpaparikarmakamAgantukabIjAnAM bhRtamapi kalpate, na ca saparikarmakaM zuddhamapi ||atraivaidmprymaah[bhaa.4049] thUlA vA suhumA vA, avahaMte vA asNthrNtmmi| AgaMtuasaMkAmiya, appabahu asaMtharaMtammi / / vR-yathAkRte 'sthUlAni vA' caNakAdIni bIjAni bhavantu 'sUkSmANi vA' sarSapAdIni, yadi tasya prAktanaM bhAjanaM navaraGgatvAdavahamAnakam, tena vA bhAjanena na saMstarati, sarvathA vA mAjanaM tasyana nAsti, evamasaMstarato'lpabutvaM tolayitvA bahuguNakaramitikRtvAyathAkRtamAgantukabIjAnAM bhRtamapi bIjAni yatanayA'nyatra sakramayya grhiituNklpte|| gataMjaghanyayatanAdvAram / atha "coyaga asaI asiva" ti dvAradvayamAha- . [bhA.4050] thUla suhumesu vuttaM, pacchittaM tesu ceva bhario vi| . jaMkappaitti bhaNiaM, na juJjaI puvvmvrennN|| vR- sthUla-sUkSmeSu jeSu pUrvaM saprapaJcaM prAyazcitamuktam, samprati 'taireva' bIjaibhRtau'pi yathAkRtapratigraho grahItuM kalpate, 'iti' evaM yad bhaNitaM tadetad yuSmAkaM pUrvamapareNa na yujyte|| gururAha[bhA.4051] coyaga! duvihA asaI, saMtA'saMtA ya saMta asivaadii| iyarA u jhAmiyAI, saMte bhaNiyA u sA sohii| vRhe nodaka! dvividhA asat-sadasattA asdsttaac| tatra sadasattA nAma yatra grAme nagare vA bhAjanAni santi tatra apAntarAle vA vidyante, athavA asti bhAjanaM paraM navaraGgatvAd na tAvad vahati, yadvAta bhAjanamatilaghutaramato natena sNstiiryte| 'itarA' asadasattAsApunariyam-pAtraM Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 'dhyAmitaM' pradIpakena dagdham, AdizabdAt stenairvA'pahRtaM bhagnaM vA / evaMvidhayoyorapyasattayoryathAkRtamAgantukabIjAnAM bhRtamapi kalpate, npunHshuddhmlpprikrm| yat punarasmAbhi 'zodhi' prAyazcittamuktaMsA dvividhAyA asattAyAabhAvesati pAtre yo gRhNAti tadviSayAmantavyA ||kinyc[bhaa.4052] jo uguNo dosakaro, na so guNo dosameva taM jaanne| aguNo vi hoti uguNo, vinicchayo suMdaro jassa // vR- 'yastu' yaH punarguNaH 'doSakaraH' AtmopaghAtAdidoSajanakaH sa paramArthato guNa eva na bhavati kintu doSameva taM jAnIyAt, doSakAraNatvAt; yasya tu vinizcayaH' nirvAhaH sundaraH sa kathaJcidaguNo'pi pariNAsundaratayA guNa eva bhavati, guNakAraNatvAt; evamihApi yathAkRte yadyapitAnyAgantukabIjAniyatanayA'nyatra saGkAmayataHsvalpaH saTTanadoSastathApinatatrasUtrArthayoH parimanthaH, na ca chedana-bhedanAdinA AtmopaghAtaH, api ca tad gRhItaM sat tasyAmeva velAyAM bhakta-pAnagrahaNe upayujyate, evaM sadoSamapi tad bahuguNam / alpaparikarmAdau tu parikarnAmANe sUtrArthaparimanthaH,chedanAdinA''tmopaghAtaityAdayobahavodaSAH, ataH sgunnmpitbhudosstrm|| atha "pamANa uvaogacheyaNa';'tti dvAramAha[bhA.4053] asai tige puna jutte, joge ohovahI uvgghie| cheyaNa-bheyaNakaraNe, suddhojaM nijarA viulaa|| vR-yathAkRtaMtrInvArAnmArgitaM paraMnalabdham, tato vAratrikaM yoge' vyApAre yukte' kRte'pi yathAkRtasya 'asati' aprAptI, 'punaHzabdaH' avadhaAraNe, sa caitadavadhArayati-vAratrayAt parato'lpaparikarmakameva grahItavyam / atha tadapi na prApyate tato bahuparikarmApi grAhyam / eSa odhopadhau aupagrahikopadhau ca sarvasminnapi vidhiravasAtavyaH / evaM ca kramAgatamalpaparikarmAdi gRhItvA tatropayukto yaH chedana-bhedane karoti saH 'zuddhaH' na prAyazcittabhAga, kutaH? ityAha yad' yasmAd yathoktakramAgataM vidhiM vidadhAnasya nirjarA vipulA bhavati / / nanu cAlpaparikarmAdau chedanAdiparikarmasammavAdAtma-saMyamavirAdhanA bhavati tataH kathaM tasya grahaNamanujJAyate ? ucyate[bhA.4054] coyaga! etAe ciya, asaIya ahAkaDassa do iyare / kappaMti cheyaNe puna, uvaogaMmA duve dosA // vR-he nodaka ! yA pUrvaM dvividhA asattA prarUpitA 'etayaiva' yathAkRtasyAsattayA 'dve itare' alpaparikarma-saparikarmaNI kalpetepratigrahItum, paraMtayozchedanAdau mahatA prayatnenopayogaM karoti, mA 'dvau' saMyamA-''tmavirAdhanAlakSaNau doSau bhUtAmiti kRtvaa|| [bhA.4055] ahavA vikato nenaM, uvaogo na viya labbhatI paDhamaM / hINAhIyaM valabmati, sapamANA tena do iyre|| vR-athavA kRtaH anena' sAdhunA 'upayogaH' mArgaNavyApAraH paraM na labhyate 'prathama' yathAkRtaM pAtram, athavAlabhyate paraMsvapramANatohInAdhikaMtena kAraNena dveitare alpaparikarma-saparikarmaNI yathAkramaM gRhNAti // kutaH? iti ced ucyate[bhA.4056] jaha saparikammalaMbhe, maggaMte ahAkaDaM bhave vipulA / nijaramevamalaMbhe, bitiyassiyare bhave viulaa|| Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-88, [bhA. 4056] 421 vR-yathA 'saparikarmaNaH' alpaparikarmapAtrakasaya lAbhe'pi yathAkRtaM mArgayo vipulA nirjarA bhavati, tathAyathAkRtAlAbhe 'itarasmin bahuparikarmaNi labhyamAne'pi dvitIyasya' alpaparikarmaNo mArgaNe upalakSaNatvAdalpaparikarmaNo'pyalAbhe bahuparikarmamArgaNe vipulaiva nirjraadrssttvyaa|| athavA* [bhA.4057] asive omodarie, rAyaDuDhe bhae va gelanne / sehe caritta sAvayabhae yatatiyaM pi giNhijjA // vR-yatra yathAkRtamalpaparikarmavA bhAjanaM prApyate tatraapAntarAle vA'zivamavamaudaryaM rAjadviSTaM 'bhayaM vA' bodhikastenAdisamutthaM vartate, glAnatvaM vA kasyApi sAdhoH saJjAtaM tatpratibandhena na zakyate tatra gantum, zaikSasya vA tatra sAgArikam, cAritrasya vA carikAdhupasargasamuttho bhedaH, zvApadAH-siMhAdayasteSAM vA bhayam, evamAdibhi kAraNaiH 'tRtIyamapi' bahuparikarma pAtraM svasthAne gRhNIyAt / / uktamevArthaM siMhAvalokitenAha[bhA.4058] AgaMtugANi tAni ya, ciraparikamme ya suttprihaannii| eeNa kAraNeNaM, ahAkaDe hoti gahaNaM tu / / vR-yathAkRteyAni bIjAnitAnyAgantukAni, cirakAlaparikarmaNica kriyamANesUtrArthaparihANi, etena kAraNena yathAkRtasya grahaNa kAryam, nAlpaparikamadiH ||ath mukhadvAramAha[bhA.4059] bitiya-tatiesu niyamA, muhakaraNaM hojja tassimaM mAnaM / taMciya tivihaM pAyaM, karaMDagaM dIha varlDa ca // . vR-'dvitIya-tRtIyayoH' alpaparikarma-saparikarmaNoniryamAd mukhakaraNaM bhavet / 'tasya ca' mukhasya 'idaM vakSyamANaM mAnam / tatra yasya pAtrasya mukhaM vicArayitavyaM tat trividham-karaNDakaM dIrghavRttaM ca / 'karaNDaka' karaNDakAkAraM bahupRthatvamalpocchrayam, 'dIrgham alpapRthutvaM bahUcchrayam, 'vRttaM caturasram // eteSAM mukhapramANamAha[bhA.4060] akaraMDagammi bhANe, hattho uTuMjahA naghaTTeti / evaM jahannagamuhaM, vatthu pappA visaaltrN|| vR- 'akaraNDake' karaNDakAkArarahite dIrdhe samacaturastra vA bhAjane hastaH pravizan nirgacchat vA yathA 'oSThaM' karNaM 'na ghaTTayati' na spRzati etat sarvajaghanyaM mukhapramANam / ataH paraM 'vastu' bRhattarapAtrAdikaM prApya' pratItya vizAlataraM mukhaM kriyate / yat punaH karaNDakAkAraM pAtraM tasya vizAlameva mukhaM kartavyam, anyathA tad duHpratyupekSaM bhavati / eSa pratigrahavidhiruktaH / idAnIM mAtrakavidhi, tatra paraHprerayati-nanutIrthakaraistAvamAtrakaM nAnujJAtam, katham? iticed ucyate[bhA.4061] dave egaM pAyaM, bhaNio taruNo ya egapAo u / appovahI pasattho, coeti na mattato tmhaa|| vR- upakaraNadravyAvamaudarikAyAmekameva pAtramuktam / tathA cAgamaH ege vatthe ege pAe ciyttovgrnnsaaijnnyaa| tathA yo bhikSustaruNo yugavAn balavAn sa ekapAtro bhvet| tathA ca AcArasUtram-je bhikkhUtaruNejugavaMbalavaM0 se egaM pAyaMdhArejjA |arupopdhishc prshstH| tathA ca dazavaikAlikasUtram-appovahI kalahavivajjaNAya, vihAracariyA isiNaM pstthaa| yata evamato na mAtrakaM grahItavyam, gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAd iti paraH prerayati ||ath sUrirAha Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 bRhatkalpa - chedasUtram -2-3/88 [bhA. 4062] jinakappe taM suttaM, sapaDiggahakassa tassa taM egaM / niyamA therANa puno, bitijAo mattao hoi / / vR- he nodaka ! yadekapAtrAdipratipAdakaM sUnnaM tad jinakalpaviSayaM mantavyam / tathAhi-yaH sapratigraho jinakalpikastasya 'tat' pratigrahalakSaNamekaM pAtraM bhavati, sthavirANAM punarniyamAd dvitIyaM mAtrakaM bhavati, "egaM pAyaM jiNakappiyANa therANa mattao bIo / " iti vacanAt // [bhA. 4063 ] nanu davvomoyariyA, taruNAivisesao ya matto vi / appovahI dupatto, jenaM tippamiti bahusaddo // vR-yacca dravyAvamaudarikAyAmekaM pAtramuktaM tatra dvayoH pAtrayordhAraNe nanu dravyAvamaudarikA kiM na bhavati ? triprabhRtInAmagrahaNAd bhavatyeveti bhAvaH / yaccAbhihitam "je bhikkhU taruNe" ityAdi tatra yadi sarveNApi sAdhunaikameva pAtrakaM dhArayitavyaM tataH kiM taruNAdibhirvizeSaNairabhihitaiH ? ato jJAyate taruNAdivizeSaNAbhidhAnAd mAtrakamapi sAmadhyArdanujJAtam / yadyapi "appovahI" ityAdI abhihitaM tatra tu 'dvipAtraH' pAtradvayopeto'lpopadhireva bhavati, yatastraprabhRtiSveva padArtheSu bahuzabdo varttate, ato grahItavyaM mAtrakam / / atha na gRhNAti tata ime doSAH [bhA. 4064 ] aggahaNe vArattaga, pamANa hInA'dhi sohi avavAe / paribhoga gahaNa - bitiyapaya-lakkhaNAI muhaM jAva // vR-mAtrakasyAgrahaNe doSA vaktavyAH / vArattagadhSTAntazcAtra bhavati / pramANam hInA-'dhikapramANe ca doSAH / 'zodhiH' mAtrakaparibhoge prAyazcittam / 'apavAdaH ' hInA 'dhikadhAraNAlakSaNaH / paribhogaH kAraNe mAtrakasya yathA vidhIyate / grahaNa-dvitIyapada-lakSaNAdIni mukhaM yAvad yAni pratigrahadvArANyabhihitAni tadetat sarvaM vaktavyamiti dvAragAthAsaGkSepArtha // athainAmeva vivarISurAha[ bhA. 4065 ] mattaagevhaNe gurugA, micchatte appa paraparicAo / saMsattagrahaNammiM, saMjamadosA savitthArA // - mAtrakaM yadi na gRhNAti tatazcaturgurukAH / ye'bhinavazrAddhAste tenaiva pratigraheNa bhojanaM punarnirlepanaM ca kurvANaM dRSTvA 'durddaSTadharmANo'mI' iti mithyAtvaM gaccheyuH / yadi pratigrahe AcAryAdInAmarthAya gRhNAti tata AtmaparityAgaH / athAtmano gRhNAti tataH pareSAm AcAryAdInAM parityAgaH kRto bhavati / saMsaktabhakta pAnaM cApratyupekSitaM yadi pratigrahe gRhNAti tataH saMyamadoSAH savistarAH "chakkAya causu lahugA" ityAdivistarasahitA vaktavyAH / / atha vArattagadRSTAntamAha[bhA. 4066 ] vArattaga pavvajjA, putto tappaDima devathali sAhU / paDiyaraNegapaDiggaha, AyamanuvvAlaNA cheo / / vR- vArattagapura nagaraM / tattha ya abhayaseno rAyA / tassa amaco vArattago nAma, so pattegabuddho gharasAraM puttassa nisiriyaM pavvaio / tassa putteNa piubhattIe devakulaM kArettA rayaharaNa-muhapottiyapaDiggahadhAriNI piu paDimA ThAviyA, tattha ya sattAgAro pavattio / tattha ya ego sAhU egapaDiggahadhArI paDiggaha bhikkhaM ghettuM taM bhottuM tattheva paDiggahe puno pAnagaM ghettuM sannaM vosiriuM teneva DiggaNaM nillevei / tesiM sattAkAraniuttANaM ciMtA jAyA- 'kahaM nillevei ?' tti paDiyario / diTTho tehiM, nicchUDho / tassa annesiM ca sAhUNaM voccheo tattha jAo // Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 88, [ bhA. 4066 ] 423 atha gAthAkSarArthaH- vArattakena pravrajyAyAM gRhItAyAM putrastasya - vArattakasya pratimAM devakule'cIkarat / tatra ca sthalI pravarttitA / sAdhuzcaikena pratigraheNa bhikSArthamAyAtaH / praticaraNaM ca karvANaistenaiva pratigraheNa 'AcamanaM ' nirlepanaM kurvANaM dRSTvA tasya 'udvAlanA' niSkAzanA kRtA / tasyAnyeSAM ca sAdhUnAM vyavacchedaH kRtaH / evaM mAtrakasyAgrahaNe uDDAho bhavet // atha pramANadvAramAha[ bhA. 4067 ] jo mAgahao pattho, savisesataraM tu mattagapamANaM / dosu vi davvaggahaNaM, vAsAvAsAsu ahikAro // vR-yo 'mAgadhaH' magadhadezodbhavaH 'prasthaH ' "do asaIo pasaI, do pasaIo ya seiyA hoti / causeiyAhi pattho" iti kramaniSpannaH, tato mAgadhaprasthAt savizeSataraM mAtrakapramANaM bhavati / tena ca mAtrakeNa 'dvayorapi' Rtubaddha-varSAvAsayorguru-glAnAdiyogyasya bhakta-pAnadravyasya grahaNaM kriyate / anye tu vyAcakSate - " dosu vi" tti pratigrahe bhaktaM mAtrake pAnakaM gRhyate / varSAvAse tu vizeSato mAtrakeNAdhikAraH, yato varSAsu prathamameva yatra dharmalAbhayati tatra pAnakaM gRhNAti, yataH kadAcid vyAdhAritaM varSaM nipated yena gRhAd gRhaM saJcarituM na zakyate tataH pAnakena vinA pratigraho lepakRto bhavati / athavA varSAvAse bhakta pAnaM saMsajyata iti kRtvA mAtrakeNa tasya zodhanaM kAryam // prakArAntareNa mAtrakapramANamAha [bhA. 4068 ] sukkholluodaNassA, dugAutaddhANamAgao sAhU / bhuMjati egaTThANe, etaM khalu mattagapamANaM // vR- zuSkaidanasyAnyabhAjanagRhItena tImanenArdrasya bhRtaM yad 'ekasthAne' ekavAraM dvigavyUtamAtrAdadhvana AgataH sAdhurbhuGkte etat khalu mAtrakapramANaM mantavyam // yadi vA[bhA. 4069 ] bhattassaM va pAnassa va, egatarAgassa jo bhave bhario / patto sAhussa u, bitiyaM pi ya mattayapamANaM / / vR-bhaktasya vA pAnakasya vA'nayorekatarasya yad bhRtaM sad ekasya sAdhoH paryAptaM bhavati etad dvitIyamapi mAtrakapramANamavagantvayam // atha hInadvAramAha [bhA. 4070] Daharassese dosA, obhAvaNa khiMsaNA galaMte ya / chahaM virAdhanA bhANabhedo jaM vA gilANassa / / vR-'Daharasya' yathoktapramANAd laghutarasya mAtrakasyeme doSAH, tadyathA- 'apabhrAjanA' tad laghutaraM mAtrakamatIva bhriyamANaM dRSTvA loko brUyAt-aho ! amI bubhukSAduHkhabhagnAH pravrajanti / athavA bhakta - pAnaM parigalad vilokya 'aho ! amI asantuSTA evaM sicyamAnA api na gaNayanti' iti khiMsAM kuryAt / atibhUte ca galati SaTkAyAnAM virAdhanA / atha parigalanabhayAt tatraivopayogaM dadAti tataH sthANvAdau praskhalitasya bhAjanabhedo bhavet / yadvA glAnasya upalakSaNatvAd bAlavRddhAdInAM ca tena DaharamAtrakeNAparyAptaM bhavati tanniSpannaM prAyazcittam // tathA [ bhA. 4071] paDaNaM avaMgutammiM, puDhavI-tasapAna-tarugaNAdINaM / Anite gAmaMtarA galaNe ya chakkAyA // vR- DaharamAtrake AkaNThabhRte lepakRtIkaraNabhayAd 'apAvRte' udghATite pRthivIrajaHtrasaprANitarugaNAdInAM patanaM bhavet / athavA grAmAntarAdatibhRte tasmin AnIyamAne parigalati " Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 SaTkAyA virAdhyante // athAdhikadvAramAha [bhA. 4072] ahiyassa ime dosA, egatarassoggahammi bharitammi / sahasA mattagabharaNe, bhArAdi vigiMcaNiyamAdI || bRhatkalpa - chedasUtram - 2-3/88 vR- pramANAdhikasya mAtrakasyeme doSAH - 'ekatarasya' bhaktasya vA pAnakasya vA pratigrahe bhRte sati pazcAd mAtrake grahaNaM kuryAt / sahasA vA tasya mAtrakasya bharaNe kRte bhAreNa sthANu-kaSTakAdIni na prekSate tatrAtmavirAdhanA, IryAyA azodhane saMyamavirAdhanA / anyacca dvayorapi pratigrahamAtrakayorbhutayoH 'vivecanaM' pariSThApanaM bhavet tatra SaTkAyavirAdhanA / atha n2a pariSThApayati tato'tipracureNa bhakSitena glAnatvaM bhavet / yata evamAdayo doSAH ataH pramANayuktaM grahItavyam // atha zodhidvAramAha [bhA. 4073] jai boyaNamAvahatI, divaseNaM tattiyA caummAsA / divase divase tassa u, bitieNArovaNA bhaNiyA / vR- 'yati' yAvato vArAn ekadivasena mAtrake 'bhojanaM' bhakta-pAnam Atmano yogyam 'Avahita' AnayatItyarthaH tAvanti caturlaghUni / atha divase mAtrakaM paribhuGkte tato dvitIyaprAyazcittenAropaNA bhaNitA / kimuktaM bhavati ? - dvitIyadivase mAtrakaM yAvato vArAn paribhuGkte tAvanti caturgurukANi, evaM tRtIye SaDladhvu, caturthe SaDguru, paJcame chedaH SaSThe mUlam, saptame'navasthApyam, aSTame pArAJcikam / / gataM zodhidvAram / athApavAdadvAramAha[bhA. 4074] annANe gArave luddhe, asaMpattI ya jANae / lahugo lahugA gurugA, cauttho suddho u jANao // vR- iyaM yathA pratigrahe tathA mAtrake'pi vaktavyA // paribhogadvAramAha[bhA. 4075 ] bAle vuTTe sehe, Ayariya gilANa khamaga pAhuNae / dullabha saMsatta asaMtharaMta addhANakappammi // vR- bAlasya vRddhasya zaikSasyAcAryasya glAnasya kSapakasya prAghuNakasya ca prAyogyaM mAtrake gRhyate / yadvA bAla-vRddhAdayaH pratigrahaM hiNDApayituM na zaknuvanti ataste mAtrake bhakte - pAnamAnayeyuH bhuJjIran vA / gacchasAdhAraNaM vA durlabhadravyaM dhRtAdikaM mAtrake gRhNIyAt / yatra vA bhakta - pAnaM saMsajyate tatra mAtra gRhyate, taddhi saMsaktaM mAtrake zodhayitvA pazcAt pratigrahe prakSipyate / avamarAjadviSTAdiSu vA asaMstaraNe pratigrahe bhRte'nyasmin labhyamAne mAtrake gRhyate / adhvani kalpo'dhvakalpaH, kalpagrahaNaM kAraNe vidhinA adhvA pratipanna iti khyApanArtham, tatrAsaMstaraNe pratigrahe bhRte sati mAtrake'pi gRhyate // atha grahaNa-dvitIyapadadvAre vyAkhyAyete - grahaNaM nAma ko mAtrakaM gRhyati? tatra nirvacanaM yathA pratigrahe / dvitIyapadaM punarazivAdibhi kAraNaiH yathAkRtamAtrakasya yatra sammavastatra gantumazaktau svasthAna evAlpaparikarma - bahuparikarmaNI grahItavye / lakSaNAdIni dvArANi pratigraha iva mantavyAni / / alpaparikarmaNi saparikarmaNi ca pAtre lepapradAnaM sambhavati / atastadviSayaM vidhimAha [bhA. 4076 ] harie bIe cale jutte, vacche sANe jalaTThie / puDhavI saMpAtimA sAmA, mahAvAe mahiyA'mite // Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-88, [bhA.4077] 425 [bhA.4077] puvaNhe levadAnaM, levaggahaNaM susaMvaraM kaauN| levassa ANaNA liMpaNAnya jataNAya kAyavvA // va-gAthAdvayamapi pIThikAyAM saprapaJcaM vyaakhyaatmiti|| -"kappai niggaMthANaM" sUtrArdham ucyate[bhA.4078] abbogaDo u bhaNito, uvadhivibhAgo u Adisuttesu / sopuna vibhajjamANo, uvarisue vogaDo hoti // vR- 'avyAkRtaH' 'ayaM jinakalpikAnAm, ayaM sthavirakalpikAnAm, ayamAryikANAm' ityevamavizeSita evopadhivibhAgaH 'AdisUtreSu anantarokteSubhaNitaH, sapunaH' upadhivibhAgo jinakalpikAdivibhAgairvibhajyamAno'smin prastute uparisUtre 'vyAkRtaH sphuTo bhavati, ata idaM suutrmaarbhyte|| tamevopadhivibhAgaM pracikaTayiSurAha[bhA.4079] coddasaga pannavIso, ohovadhuvaggaho anegvidho| saMthArapaTTamAdI, ubhayopakkhammi neyvvo|| vR-iha jinakalpikAnAmaudhika evopadhirbhavati naupagrahikaH, sthavirakalpikAnAMtudvividho'pi bhavati / tatraughopadhirdvidhA-caturdazavidhaH paJcaviMzatividhazca / caturdazavidhaH sAdhUnAm, paJcaviMzatividhastu saadhviinaam| upagrahopadhipunaranekavidhaH, saca saMstArapaTTAdirupaH 'ubhayapakSe' sAdhu-sAdhvIjanalakSaNe jnyaatvyH||ttr sthavirakalpikAnAMcaturdazavidha oghopadhiH prAganantarasUtra evoktaH, athAryANAM paJcaviMzatividhaM tamevAha[bhA.4080] pattaM pattAbaMdho, pAyaTThavaNaM ca paaykesriyaa| paDalAiM rayattANaM, ca gocchao pAyanijjogo / [bhA.4081] tinneva ya pacchAyA, rayaharaNaM ceva hoi muhpottii| tattoya mattae khalu, coddasame kamaDhae hoti|| [bhA.4082] uggahanaMtaga paTTo, aDDoruacalaNiyAya bodhavvA / abhitara-bAhiniyaMsaNI ya taha kaMcue ceva // [bhA.4083] ukkacchiya vekacchiya, saMghADI ceva khNdhkrnniiy| ohovahimmi ete, ajjANaM pnnviisNtu|| vR- pAtrakAdIni trayodazopakaraNAni sAdhUnAmiva draSTavyAni / caturdazaM tu colapaTTakasthAne tAsAM kamaThakaM bhavati, tanASTakamayamekaikaM saMyatInAM nijodarapramANena vijJeyam 14 / tathA'vagrahAnantakaM 15 paTTaH 16ajhairukaM 17 calanikA ca boddhavyA 18, abhyantaranivasanI 19 bahirnivasanI 20 tathA kaJcukazcaiva 21 aupakakSikA 22 vaikakSikI 23 saGghATI 24 skandhakaraNI 25 / evametAnyoghopadhau AryikANAM paJcaviMzatirupakaraNAni bhvntiiti|| athaitAnyeva vivRNoti[bhA.4084] nAvanibho uggahanaMtao u so gujjhedesrkkhtttthaa| soya pamANeNeko, ghana-masiNo dehamAsajja / / vR. iha 'avagrahaH' iti yonidvArasya sAmayikI saMjJA, tasyAnantakaM-vastramavagrahAnantakam, Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 gAthAyAM puMstvaMprAkRtatvAt, tacca 'naunibhaM' madhyabhAge vizAlaM paryantabhAgayostutanukaMguhyadezarakSArthaM kriyate / tacca gaNanayA ekam, Artava-bIjapAtasaMrakSaNArthaM ca dhana-dhanavastreNa, puruSasamAnakakazasparzapariharaNArthaM ca masRNaM-masRNavastraNa kriyate / pramANena ca 'dehaM' strazarIramAsAdya tad vidhIyate, deho hi kasyAzcittanuH kasyAzcittu sthUlaH tatastadanusAreNa vidheyamityarthaH / / [bhA.4085] paTTo vi hoi ekko, dehapamANeNa so u bhiyvvo| chAdatoggahaNaMtaM, kaDibaddho mallukacchA vA // vR-paTTA'pi gaNanayako bhvti|sc paryantabhAgavarttivITakabandhabaddhaH, pRthutvena caturaGgulapramANaH samatirikto vA, dairyeNa tu strakaTIpramANaH / sa ca dehapramANena bhaktavyaH, pRthulakaTIbhAgAyA dIrdha saGkIrNakaTIbhAgAyAstuhasva ityarthaH / sa cAvagrahAnantakamubhayAntayorAcchAdayan kaTIbaddhaH san mallakakSAvad jnyaayte|| [bhA.4086] aDDhorugo vi te do, vi gihiuMchAdae kaDIbhAgaM / jAnuppamANA calaNI, asivviyA laMkhiyAe va / / vR- ardhAruko'pi 'tau dvAvapi' avagrahAnantaka-paTTAvupariSTAd gRhItvA sarvaM kaTIbhAgamAcchAdayati, saca mallacalanAkRti kevalamUrvorantare Urudvayeca kasAbaddhaH / calanikA'pyevameva, navaramadho jAnupramANA asyatA laDikAparidhAnavat-vaMzAgranartakIcalanakavadasau mntvyaa|| [bhA.4087] aMtoniyaMsaNI puna, lInatarA jAva addhjNghaato| bAhira khulagapamANA, kaDIya doreNa paDibaddhA // vR-antrnivsniipunruprikttiibhaagaadaarbhyaadho'rdhjjaayaavdbhvti|saac paridhAnakAle lInatarA paridhIyate, mA bhUdanAvRtA jnophaasyeti| bahirnivasanI punarupari kaTIbhAgAdArabhyAdhaH 'khulakapramANA' caraNagulpha yAvadityartha, kaTyAM ca davarakeNa pratibaddhA / / idamadhaHzarIrasya SaDvidhamupakaraNamuktam / athordhvakAyopayogi kaJcukAdikaM vyAkhyAti[bhA.4088] chAdeti anukkuyite, uroruhe kaMcuo asivvito| emeva ya ukkacchI, sA navaraM dAhiNe pAse / / vR-darghAmAzritya svahastenArdhatRtIyahastapramANaH pRthutvena tu hastamAnaH 'azIvitaH' ubhayataH kaTIdeze kasAvabaddhaH kaJcukaH kriyte| saca uroruhau chAdayati, kimbhUtau ? 'anutkucitau' (a) zlathau; gADhaparidhAne hi viviktavibhAgau bhavetAm / kakSAyAH samIpamupakakSam, tatra bhavA aupakakSikI, adhyAtmAditvAdikaNapratyayaH, "evameva ca' kaJcukavat tasyA api svarupaM vaktavyam / sA navaraMdakSiNepAca~samacaturasra svahastena sArdhahastapramANA urobhAgaMpRSThaMca pracchAdayantIvAmaskandhe vAmapArthe ca vITakabaddhA pridhiiyte|| [bhA.4089] vegacchiyA u paTTo, kaMcukamukkacchiyaM ca chAdeti / saMdhADIo cauro, tattha duhatthA u vasadhIe / vR-aupakakSikIviparIto vaikakSikInAmakaH paTTaH kaJcakamaupakakSikI ca chAdayan vAmapArthe paridhIyate / tathopari paribhAgyAH saGghATikAzcatastra bhavanti-ekA dvihastA, dve trihaste, ekA ca . caturhastA; dairyeNa catasro'pi sArdhahastatrayapramANAzcaturhastA vA mantavyAH / tatra 'dvihastA' Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 88, [bhA. 4079] dvihastavistRtA saGghATikA vasatyAM paridhIyate, na tAM vihAya prakaTadehayA kadAcidAsitavyamiti bhAvaH // [bhA. 4090 ] duni tihatthAyAmA, bhikkhaTThA ega ega uccAre / osaraNe cauhatthA'nisannapacchAiNI masiNA / / 427 ekA vR- ye ca dve 'trihastAyAme' trihastavistRte tayormadhye ekA bhikSArthaM gacchantyA prAvriyate, uccArabhUmiM vrajantyA / tathA 'samavasaraNe' vyAkhyAna zravaNAdau gacchantI caturhastAM prAvRNota, sAca prAktanasaGghATabhyo bRhattarapramANA aniSannapracchAdanArthaM kriyate; yato na tatra saMyatIbhirupaveSTavyam, kinturdhvasthitAbhiranuyogazravaNAdi vidheyam, tatastayA skandhAdArabhya pAdau yAvad vapuH pracchAdya tiSThanti / etAzca pUrvaprAvRtaveSapracchAdanArtha pravacanavarNaprabhAvanArthaca masRNAH kriyante / catasro'pi ca gaNanApramANenaikameya rupaM gaNyate, yugapat paribhogAbhAvAt // [bhA. 4091] khaMdhakaraNI u cauhatthavittharA vAyavihutarakkhaTThA / khujakaraNI ukIrati, ruvavatINaM kuDDuhaheuM // vR-skandhakaraNI caturhastavistarA samacaturasro prAvaraNasya vAtavidhutarakSaNArthaM catuSphalA skandhe kRtvA prAvriyate / rupavatInAM ca saMyatInAM kuTubhahetoH kubjakaraNyapi kriyate, pRSThadeze saMvarttitayA aupakakSikI-vaikakSikInibaddhayA tayA virupatApAdanAya kuTubhaM vidhIyata iti bhAvaH / / upasaMharannAha[ bhA. 4092] saMghAtimetaro vA, savvo'veso samAsao uvadhI / pAsagabaddhamasiro, jaM cA''innaM tagaM neyaM // vR- sarvo'pi 'eSaH ' anantarokta upadhi samAsato dvidhA-saGghAtima itarazca / dvitryAdikhaNDAnAM mIlanena niSpannaH saGghAtimaH, 'itaraH' tadviparIto'saGghAtimaH / ayaM ca 'pAzakabaddhaH' kasAbaddhaH tathA 'azuSiraH' gRhisIvanikArahitaH pratithiggalavarjito vA / yaccAtra dravya kSetrakAla- bhAveSu saMvignagItArthai pUrvasUribhirAcIrNaM tat sarvamapi 'jJeyaM' samyagupAdeyatayA mantavyam // jinakalpikAdInAmupadherutkRSTAdivibhAgamAha atha [bhA. 4093] ukkosao jinANaM, cauvviho majjhimo vi ya taheva / jahanno cauvviho khalu, etto therANa vocchAmi / / vR- trayaH kalpAH pratigrahazceti jinakalpikAnAmutkRSTa upadhizcaturvidhaH / evaM madhyamo'pi rajoharaNa-paTalaka-pAtrabandha- rajastrANabhedAt caturvidhaH / jaghanyo'pi mukhapotikA - pAdakesarikAgocchaka pAtrasthApanamedAt caturvidhaH / ita UrdhvaM sthavirakalpikAnAM vakSyAmi // [ mA. 4094] ukkoso therANaM, cauvviho chavviho ya majjhimao / jahanno cauvviho khalu, etto ajANa vocchAmi // vR-utkRSTo jadhanyazca jinakalpikAnAmiva draSTavyaH / navaraM madhyamaH SaDvidha ittham-rajoharaNaM paTalakAni pAtrakabandho rajastrANaM mAtrakaM colapaTTakazceti / (ita UrdhvamAryANAM vakSyAmi) / / [bhA. 4095] ukkoso aTTaviho, majjhimao hoi terasaviho u / jahanno cauvviho khalu, etto u uvaggahaM vocchaM / vR- AryANAmutkRSTa upadhiraSTavidhaH trayaH kalpAH 3 pratigrahaH 4 abhyantaranivasanI 4 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/88 bahirnivasanI 6 saGghATikA 7 skandhakaraNI 8 ceti / madhyamastrayodazavidho bhavati, tadyathArajoharaNaM 1 paTalakAni 2 pAtrakabandhaH 3 rajastrANaM 4 mAtrakaM 4 kamaThakam 6 avagrahAnantakaM 7 paTTaH 8 ardhorukaH 9 kaJcukaH 10 calanikA 11 aupakakSikI 12 vaikakSikI 13 ceti / jadhanyazcaturvidhaH-mukhapotikA pAtrakesirakA gocchakaH pAtrasthApanaM ceti / ita Urdhvamatirikto ya upadhiH sa upagrahopadhirucyate, tamapi jaghanyAdivibhAganirupaNenAhaM vakSye // tatra jaghanyaM tAvadAha[bhA. 4096] pIDhaga nisijja daMDagapamajaNI ghaTTae DagalamAdI / pippalaga sUyi naharaNi, sohaNagadugaM jahanno u // vR- pIThakaM kASThamayaM chagaNamayaM vA / niSadyA rajoharaNasya sautrikI aurNikI ceti dvividhA / 'daNDakapramArjanI nAma' yayA vasati pramArjyate / 'ghaTTakaH' liptapAtramasRNatAkArakaH pASANaH / DagalagAH-putaproJchanopayogino leSTavAH, AdizabdAt kuTamukha- kSArAdiparigrahaH / 'piSpalakaH' kSurapraH / 'sUcI' yayA vastraM sIvyate / 'nakhaharaNI' yayA nakhA uddhiyante / 'zodhanakadvikaM tu' karNazodhanaM dantazodhanaM ceti / eSa jaghanya aupagrahikopadhi / / atha madhyamamAha 428 [bhA. 4097] vAsattANe panagaM, cilimiNipanagaM dugaM ca saMthAre / daMDAdIpanagaM puna, mattagatiga pAdaleNiyA / / - varSAtrANAnAM paJcakam-vAlamayaM sUtramayaM sUcImayaM kuTazIrSakaM chatrakaM ceti / tatra vAlamayaM sUtramayaM ca pratItam, sUcI - tADapatrasUcyAdikhumpakaH, kuTazIrSakaM palAzapatramayam, chatrakaM vaMzamayam / cilamilipaJcakam-vAlamayI sUtramayI valkamayI kaTamayI daNDamayI ceti, paJcApi prathamoddezake vikhyAtAH / saMstArakadvikaM zuSirA - 'zuSirabhedAt / zuSirastuNAdimayaH, azuSiraH kASThamayaH / daNDAdipaJcakam daNDako vidaNDako yaSTirviyaSTirnAlikA ceti / mAtrakatrikaM tu khela- prazravaNoccAramAtrakamedAt / pAdalekhanikA vaTodumbaraplakSA-'malikAkASThamayI varSAsu kardamApanayanI // [bhA. 4098] cammatigaM paTTadugaM, nAyavo majjhimovahI eso / ajANa vArae puna, majjhimae hoti atiritto / / vR- carmatrikaM punaridam- AstaraNaM prAvaraNamupavezanaM ca / davAnalAdibhaye yad bhUmAvAstIryate pralambAdivikaraNAya vA tadAstaraNam, SaTpadikAbhaye yat pArvrayate tat prAvaraNam, yatrArzorogAdibhi karaNairupavizyate tadupavezanam / athavA kRtti tali vaddhazceti carmatrikam / paTTadvikam-saMstArapaTTa uttarapaTTazca, athavA paryastikApaTTaH sannAhapaTTazceti / tatra paryastikApaTTI yogapaTTa ucyate, sannAhapaTTastu vihAreupadheH zarIreNa saha bandhanArthaH / eSa madhyama upagrahopadhi sAdhUnAM jJAtavyaH / AryANAmapyevameva, navaram-tAsAM janamadhya evopAzrayasyAnujJAtatvAt sasAgArike vasantInAM prazravaNavyutsarjanAnantaramudakasparzanArthaM vArako madhyamopadhAvatirikto bhavati / / athotkRSTamAha [bhA. 4099] saMthAro yA, duviho egaMgietaro ceva / potthagapanagaM phalagaM, bitiyapade hoti ukkoso|| vR- 'atrAH' anuyogadAne gurUNAM bhaGgacAraNikArthamupakaraNam / saMstArako dvividhaH ekAGgika itarazca / tatraikAGgikaH- tinizAdikASThapaTTarUpaH, itaraH- davarakAvabaddhakambikAmayaH / prathamapadamutsarga tadapekSayA dvitIyapadam - apavAdastatra prAguktasvarUpaM pustakapaJcakaM gRhyate, 'phalakaM nAma' paTTikA Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 3, mUlaM-88, [bhA. 4099] 429 yasyAM likhitvA paThyate / eSa utkRSTa aupgrhikopdhirmntvyH|| mU. (89) no kappai niggaMthANaM uggahanaMtagaMvA uggahapaTTagaMvAdhArittae vA pariharittae vaa| vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.4100] ubhayammi vi avisiTuM, vatthaggahaNaM tu vanniyaM eyaM / jaM jassa hoti joggaM, idAnitaM taM parikaheti // vR-ubhayaM-bhinnA-'bhinnasUtradvayam etasmin 'aviziSTam' 'idaM sAdhUnAM kalpate na kalpate vA' ityAdivizeSarahitam 'idam' 'etat' anantaroktaM vastragrahaNaM varNitam / idAnIM tu yad yasya saMyatasya saMyatyAvA yogyaMtattat sUtreNaiva saakssaatprikthytiiti| anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAm 'avagrAhanantakaM vA' guhyadezapidhAnavastram 'avagrahapaTTakaM vA' tasyavAcchAdakapaTTa dhArayituMvA parihatuvA iti sUtrasa pArthaH ||ath niyuktivistaraH[bhA.4101] niggaMthoggahadharaNe, cauro lahugAya dosa aannaadii| atiregauvahi taha ligaMbheda bitiyaM arisamAdI / vR-nirgranthAnAmavagrAhanantaka-paTTayordhAraNe catvAro laghumAsAH AjJAdayazca doSAH, atiriktopidhitvAdadhikaraNaM bhavet / tathA liGgabhedaH kRto bhavati, sAdhvInAM liGgamAzritaM bhavatItyarthaH / dvitIyapadaviSayam arthorogAdikaM tatrAvagrahAnantakaM paTTakaM vA dhArayet // dvitIyapadameva bhAvayati[bhA.4102]bhagaMdalaM jassa'risA va niccaM, lagaMti pUrya lasi soNiyaM vaa| uDDAha-sajjhAya-dayAnimittaM, so uggahaM baMdhati paTTagaM ca // vR-'bhagandaraH' putasandhau vraNavizeSo'si vA yasya nityaM pUyaM vA rasikAM vA zoNitaM vA galanti saH 'uDDAha-svAdhyAya-dayAnimittam' 'aho! amI IzA evapApopahatA rogAbhibhUtavapuSaH pravrajyAMpratipadyante' ityAdika uDDAhomA bhUta, tathA zoNite parigalati svAdhyAyaH kartuMna kalpate, pUya-rasikA-zoNitagandhAdhrANAcca kITikAdiprANinAmabhilIyamAnAnAmupavAto bhavet, ato'vagrahAnantakaM paTTakaM vA badhnAti // tatra ca baddhe pUyAdibhirupalipte dhAvanavidhimAha[bhA.4103] pUya-lasigA uvassae, dhovvati asahussa paTTo ruhiraM ca / uggaha paTTaM ca sahU, vIyAre lohiyaM dhuvti|| vR-pUya-rasike asvAdhyAyikaMna bhavatIti kRtvAteupAzraya evdhaavyete|yo bhagandarAdirogavAn bahirgantumasahiSNustasya paTTo rudhiraM copAzraye kacid mAtrake dhAvyate, tatastaddhAvanaM hastazatAd bahiH prisstthaapyte| athAsau bahirgantuMsahiSNustato vicArabhUmau gaH svayamevAvagrahapaTTakaM rudhiraMca dhAvati / / paTTabandhane vidhimAha[bhA.4104] te puna hoti dugAdI, divasaMtariehi bajjhae tehiM / arugaMiharA kucchai, te viya kucchaMti nicolA // vR-'tepunaH' avagrahAntaka-paTTAH 'dvikAdayaH' dvi-triprabhRtisaGkhyAkAH kartavyAH, tairdivasAnta. ritairRNo bdhyte| kimuktaM bhavati?-yenAvagrahAnantakena paTTakena vA adyavraNo baddhaH dvitIyadine sa unmocya prakSAlya cAparibhogya vidheyaH, yaH punarAdhadine na paribhuktaH tena tasmin dine vraNo Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 bRhatkalpa-chedasUtram - 2-3/89 bandhanIyaH / 'itarathA' pratidinaM tenaiva paTTena bandhe dIyamAne 'arukaM' vraNaH 'kudhyati ' pUtibhAvamupagacchati, 'te'pi ca ' paTTAH pratidinaM badhyamAnatayA nityaM sadaivAdrAH santaH kudhyanti, ato dvyAdayaH paTTAH kartavyAH // mU. (90) kappai niggaMthINaM uggahaNaMtagaM vA uggahapaTTagaM vA dhArittae vA pariharittae vA // vR- asya vyAkhyA prAgvat // atra bhASyavistaraH [bhA. 4105 ] niggaMthINa agiNhaNe, cauro gurugA ya AyariyamAdI / taccanniya ogAhaNa, nivAraNa'nnesi ohasaNaM / / vR-nirgranthInAmavagrahAnantakasya paTTakasya vA agrahaNe caturgurukAH / idaM sUtramAcArya pravarttinyA na kathayati catvAro guravaH / pravarttinI sayatInAM na kathayati catvAro guravaH / AryikA na pratizRNvanti mAsalaghu / bhikSAdau gacchantI yadayavagrahAnantakaM paTTakaM vA na gRhNAti tata ete doSAH taccannikasyarudhirasya bhikSAM gacchantyAH 'avagAhanaM' prasaraNam anyeSu divaseSvavagrahAnantaka-paTTAbhyAM nivAritamAsIt paraM taddivasamagRhItyostayo rudhiramavagADham, tato lokastad dRSTvA upahasanaM kuryAt // katham ? iti ced ucyate [bhA. 4106]bhikkhAi gayAe niggayaM, ruhiraM daTTumasaMjatA vade / fast! bata! khaNa'yaM jano, dosamiNaM asamikkha dikkhio / / vR- bhikSAyAM gatAyAstasyA rudhiraM nirgataM dRSTvA asaMyatA vadeyuH - 'bata !' ityAmantraNe, bho bho lokAH ! dhigaho ! kaSTam, kenAyaM strIlakSaNo jano'muM doSamasamIkSya dIkSitaH / api ca[bhA. 4107] chakkAyANa virAdhana, paDigamanAdINi jANi ThANANi / tabbhAva picchiUNaM, bitiyaM asatI ahava junnA / / vR- zoNite parigalati SaTkAyAnAM virAdhanA bhavati / sA ca 'yad draSTavyaM tad dRSTam' iti kRtvA pratigamanA 'nyatIrtikagamanAdIni yAni sthAnAni kuryAt tanniSpannaM pravarttinyAH prAyazcittam / sa. cAsau zoNitaparigalanalakSaNo bhAvazca tadbhAvastaM 'prekSya' vilokya taruNA upasargayeyuriti vAkyazeSaH / dvitIyapadamaMtrAbhidhIyate - "asai "tti nAstyavagrahAnantakam, athavA jIrNA sthavirA sA saMyatI ato vidyamAnamapi na gRhNIyAdapi / athedameva bhAvayati [bhA. 4108] diTTha adiTThavva mahaM janenaM, lajjAe kujjA gamanAigAI / lajjAe bhaMgo va haveja tIse, lajjAvinAse va sa kiM na kujjA / / bR- 'yad mamAdraSTavyaM tad dRSTaM tAvad janena, ato nAhamatra sthAtuM zaknomi' iti kRtvA lajjayA 'gamanAdIni' gRhavAsAzrayaNAdIni kuryAt, yadvA 'tasyAH saMyatyA lajjAyA bhaGgo bhavet, lajjAvinAze casA kiM nAmAkRtyaM na kuryAt ? // tathA [bhA. 4109] taM pAsiuM bhAvamudinnakammA, pelleja sajjejja va sA vi tattha / taM lohiyaM vA vi sarakkhamAdI, vijjA samAlabbha' bhijoyayaMti // - 'taM' rudhiraparigalanarUpaM bhAvaM dRSTvA kecit taruNA udIrNakarmANazcaturthapratisevanArthaM prerayeyuH / 'sA'pi ca ' saMyatI tatra 'sajet' saGgaM kuryAt / yadvA yad lohitaM 'sarajaskAdayaH' kApAlikaprabhRtayaH 'samAlabhya' gRhItvA vidyAprayogeNa 'abhiyojayanti' vazIkuMrvanti // yata evamataH Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 uddezakaH 3, mUlaM-90, [bhA. 4110] [bhA.4110] aMto gharasseva jataM karetI, jahA naDI rNgmuveukaamaa| lajjApahINA aha sA jaNoghaM, saMpappate te pakareti haave|| vR-yathA 'naTI' raGganartakI 'raGgaM nATyasthAnamupaitukAmA gRhasyaiva antaH' madhye 'jayaM' lajjAyA abhibhavaM karoti, 'atha' anantaraM sA lajjApahINA satI 'janaudhaM janasamudAyaM samprApya 'tAn tAnbhAvAn aGgavikSepAdInprakaroti; evaMsaMyatyapibhikSAM gantumanAH pratizrayamadhya evAvagrahAnantakAdibhirupakaramairAtmAnaMsuprAvRtaMkaroti, tato bhikSAMparyaTantItaruNAdiSvalokamAneSvapisukhenaiva lajjAM parAjayate // atha dvitIyapadamAha[bhA.4111] asaIya naMtagassa u, paNavannuttinnigA va na u ginnhe| niggamanaM puna duvihaM, vidhi avihI tatthimA avihii|| vR-avagrahAnantakasyAbhAve paJcapaJcAzadvarSebhya uttIrNA vA saMyatI pramlAnayonikatayA na .. gRhNIyAdapi / iha ca bhikSAyA nirgamanaM dvividham-vidhinA avidhinA ca / tatra taavdymvidhiH| [bhA.4112] uggahamAdIhi vinA, duniyatthA vA vi ukkhulnniytthaa| ekkAdave ya avihI,caugaru ANAya annvtthaa| vR-avagrahAnantakAdibhirvinA bhikSAM nirgacchati, durnivasitA vA ukhulanivasitA vA bhikSAM paryaTati, ekA vA dve vA bhikSAyAM gacchataH, eSa sarvo'pyavidhirucyate / atra ca caturgurukAH, AjJAca bhagavatAM virAdhitA syAt, 'anavasthA ca' ekAmavidhinA nirgacachantIM dRSTvA anyA'pi nirgacchatItyevaMlakSaNA bhavati / / tathA[bhA.4113] micchatta pavaDiyAe, vAeNa va uddhyammi paaurnne| goyaragayA va gahiyA, dharisaNadose imeM lhti|| vR-avagrahAnantakAdibhirvinA bhikSAMgatAsahasA mUrchAdinA prptet| tataHprapatitAyA vAtena vA prAvaraNe samudbhUte'prAvRtatvaM dRSTvA loko mithyAtvaM gacchet, yathA-nAstyamISAmamuSya doSasya pratiSedhaH, kathamanyatheyamitthaM nirgacchet ? / gocaragatA vA kAcidavidhinirgatA kenacid viTena gRhItA gharSaNadoSAn 'amUn' vakSyamANAn labhate / te copari drshyissynte| atha vidhinirgame guNamAha[bhA.4114]aDDorugA-dIhaNiyAsaNAdI, sArakkhiyA hoti pade vijAva / tiNhaM pi boleNa jano'bhijAto, ekaMbarA khippamuveti naasN|| kR-yA'|ruka-dIrghanivasanyAdibhisuprAvRtA nirgatA sAkenacidgharSitumArabdhA'pi padAvapi yAvat saMrakSitA bhavati, tisRNAM ca saMyatInAM bolena 'abhijAtaH' ziSTo jano bhUyAn milatIti zeSaH / yA punarekAmbarA nirgacchati sA 'kSipraM' zIghraM vinAzaM' saMyamaparibhraMzamupaiti // [bhA.4115] uvvellie gujjhamapassato se, hAhakkitasseva mahAjanenaM / dhiddhi tti othukti-tAliyassA, patto samaM rannadavo va vedo| vR-vidhinirgatAyAH kenacit pratyanIkena 'udvellite' utsArite'pi bAhyopakaraNe yAvadasau guhyaM na pazyati tAvad mahAjanena hAhAkRto dhigadhigiti bhaNanapUrvakaM ca othukkitaH-gADhaM jugupsitastADitazcAsau, tatastasyaivaMvidhAM viDambanAM prApitasya 'vedaH' mohodayo'raNyadava iva . Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 sadyaH zamaM prAptaH // athAvidhinirgamane doSAnAha [ bhA. 4116] tattheva ya paDibaMdho, paDigamanAdIni jAni ThANAni / DiMDI ya baMbhacere, vidhiniggamaNe puno vocchaM // bRhatkalpa-chedasUtram - 2-3/90 vR- yena sA avidhinirgatA dharSitA tatraiva 'pratibandhaH' anurAgo bhavet / tadanuraktA ca satI pratigamanAdIni yAni sthAnAni karoti tanniSpannaM pravarttinyAH prAyazcittam / RtusamayagRhItAyAzca kasyAzcid DiNDimabandho bhavet, tatazca mahatI pravacanApabhrAjanA / brahmacaryavirAdhanA ca parisphuTaiva tasyAH saJjAyate / vidhinirgamane ca punaH ' bhUyo'pi guNAtan vakSye / / etacca sAMnyAsikIkRtya prathamamavidhinirgamane doSazeSamAha [bhA. 4 117]na kevalaM jA u vihammiA satI, savaccatAmeti madhUmuhe jane / uveti annA vi u vaccapattataM, apAutA jA aniyaMsiyA ya // vR- na kevalaM yaiva 'satI' sAdhvI 'vidharmitA' zIladharmAt cyAvitA saiva 'madhumukhe jane' durjanaloke 'savAcyatAM' sakalaGkatAmupagacchati, 'anyA'pi etavyariktA'pi 'vAcyapAtratAM' vacanIyayogyatAmupaiti yA 'aprAvRtA' aupakakSikyAdhuparitanopakaraNarahitA 'anivasitAca' avagrahAnantakAdyadhastopakaraNavarjitA bhavati / kiJca [bhA. 4118] na bhUsaNaM bhUsayate sarIraM, vibhUsaNaM sIla hirI ya ithie / girA hi saMkhArajuyA vi saMsatI, apesalA hoi asAhuvAdinI // vR- 'bhUSaNaM' hArAdikaM pinahyamAnaM zarIraM na bhUSayati, kintu 'zIlaM ' brahmacaryaM ' hrIzca' lajjA etadeva dvayaM strayA vibhUSaNam / amumevArthaM prativastUpamayA draDhayati- 'gIH ' vANI sA saMskArayuktA'pi 'saMsadi' sabhAyAM yadi 'asAdhuvAdinI' jakAra-makArAdyasabhyapralApinI tadA 'apezalA' ziSTajanajugupsanIyatayA na zobhanA bhavati, evamiyamapi strI hArAdivibhUSitA'pi yadi zIlalajjAvikalA tadA ziSTajanasya jugupsanIyA bhavati, ataH striyAH zIlaM lajjA ca vibhUSaNam / etacca zIla- lajjAdvayaM saMyatyA vidhiprAvaraNe bhavati / atastadevAbhidhitsurAha [bhA. 4119] paTTa'DDoruya calaNI, aMto taha bAhirA niyaMsaNiyA / saMghADi khujakaraNI, anAgate caiva satikAle // vR- paTTako'rdhorukazcalanikA antarnivasanI bahirnivasanI saGghATikA kubjakaraNI upalakSaNatvAdavagrahAnantakaM kaJcuka aupakakSikI vaikakSikI cAnAgata eva 'satkAle' bhikSAsamaye dhDhatarametAnyupakaraNAni sAdhvyA prAvaraNIyAni / / idameva bibhAvayiSurAha [bhA.4120] uggahaNamAdiehiM, ajjAo aturiyAu bhikkhassa / joho vva laMkhiyA vA, agiNhaNe guruga ANAdI // bR- avagrahAnantakAdibhirupakaraNaiH 'AryA' saMyatyo bhikSA'tvaritA AtmAnaM bhAvayanti / ka iva ? ityAha-yodha iva laGghikeva vA / yathA yodhaH saGgrAmazirasi / praveSTumanAH sannAhaM pinahyati, yathA ca latikA raGgabhuvaM pravizantI pUrvaM calanikAdinA guDApinaddhamivAtmAnaM karoti, evamAryA'pyavagrahAnantakAdisuprAvRtA nirgacchati / athaitAnyupakaraNAni na gRhNAti tatazcaturgurukA AjJAdayazca doSAH // atha vizeSajJApanArthamidamAha Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 433 uddezakaH 3, mUlaM-90, [bhA. 4121] [bhA.4121] joho maruMDajaDDo, nADaiNI laMkhiyA katalikhaMbho / ___ajjAbhikkhaggahaNe, AharaNA hoMti nAyavvA // vR- AryAyA bhikSAgrahaNe yad upakaraNaprAvaraNaM tatraitAnyudAharaNAni jJAtavyAni / tadyathA'yodhaH' pratItaH 1 'maruNDajaDDo' maruNDasya rAjJo hastI 2 'nATakinI' nartakI 3 'lajhikA' vaMzAgranartakI 4'kadalIstambhaH' pratItaH 5 // tatrayodhaSTAntamAha[bhA.4122] vaNio parAjito mArio va saMkhe avammito joho| sAvaraNe paDipakkho, bhayaM ca kurute vivakkhassa // . vR-yodhaH saGkhye' saGgrAme avarmitaH pravizan vraNitaH parAjito mArito vA jAyate / 'vraNito nAma paraiH prahArajarjarIkRtaH, 'parAjitaH' parAbhagnaH, 'mAritaH pnyctvNpraapitH|ystusaavrnnstsy pratipakSo vaktavyaH / kimuktaM bhavati?-yaH sannAhaM pinahya raNazirasi pravizatisa na prahArairjarjarIbhavati, na vA parAjIyate, na vA maraNamAsAdayati, pratyuta vipakSasya bhayaM kurute; evamAryA'pi yathoktopakaraNaprAvaraNamantareNa bhikSAM praviSTA taruNairupadrUyate, suprAvRtAtu sarvathaiva teSAmagamyA bhavati / / ukto yodhaSTAntaH / samprati muruNDajaDDadRSTAn gAthAcatuSTayenAha[bhA.4123] vihavasasA u muruMDaM, Apucchati pavvayAma'haM kattha / pAsaMDe ya parikkhati, vesaggahaNeNa so raayaa|| [bhA.4124] DoMbehiM ca dharisamA, mAuggAmassa hoi kusumapure / ubbhAvaNA pavayaNe, nivAraNA paavkmmaannN|| [bhA.4125] ujjhasucIre sA yAvi nivapahe muyatije jhaabaahiN| ucchUriyA naDI viva, dIsati kuppaasgaadiihiN|| [bhA.4126] dhidvikato yahAhakato ya loeNa tajjato meMTho / olopaNahitaina ya, nivArito raaysiihenn|| - vR-kusumapure nagare maruNDo rAyA / tassa bhaginI vihavA / sA annayA rAyaM pucchai- ahaM pavvaiukAmA, to Aisaha kattha pavvayAmi? tti / tao rAyA pAsaMDINaM vesaggahaNeNa parikkhaM karei / hasthimiThA saMdiTThA, jahA-pAsaMDimAuggAmesu hatthiM sannijAha, bhaNijAha ya-pottaM muyAhi, anahAimiNA hithaNA uvaddavessAmitti, ekkammi yamukkemA ThAhiha, tAva gahaggahAveha jAvasabve mukkA / tao egeNa miMTheNa cariyAe rAyapahe tahA kayaM jAva nggiibhuuyaa| rannA savvaM diTuM / navaraM ajjA vihIe paviThThA / rAyapahottinnAe hatthI sanio- muyasu puttaM ti / tIe paDhamaM muhapottiyA mukkA, tato nisijjA, evaM jAni jAni bAhirillANi cIvarANi tAni tAni paDhamaM muyai, jAva bahUhiM vi mukkehiM naDI viva kaMcukAdIhiM suppAuyA dIsai tAhe goleNa akaMdo kao-hA pAva ! kimevaM mahAsaitavassiNiM abhiddavesi? tti / rannA violoyaNaTThieNa vArio, ciMtiyaMca-esa dhammo savvatrudihro / anneNa ya bahujanena kayA sAsanassa psNsaa|| __ athAkSarArthaH-vidhavA svasA muruNDaM rAjAnamApRcchati-kutrAhaM pravrajAmi? iti| tataH sa rAjA veSagrahaNena pASaNDinaH parIkSate / parIkSArthameva ca 'DombaiH' hastimiNThaiH kusumapure 'mAtRgrAmasya' 1928 Jain Education, International Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/90 pASaNDistrIjanasyagharSaNA bhavati, vrtmaannirdeshsttkaalaapekssyaa|tdaaniiNcprvcnsy udbhAvanA' prabhAvanA samajani / ye ca pApakarmANaH saMyatIrabhidravitumicchanti teSAM nivAraNA jAtA, 'nazakyante amUrevaMvidhena veSeNa chalayitum' iti kRtvA / kathaM punaretat saMvRttam ? ityAha-"ujjhasu cIre" ityAdi, vidhinirgatAsaMyatImiNThenAbhihitA-'ujjha' parityajacIvarANi / sA'pyevamabhihitA 'nRpapathe' rAjamArge yAni yathAbahirupakaraNAni tAni tathA muJcati / evaM bahuSu vastreSu mukteSvapi yadA sAnaTIvat 'kUsikAdibhiH' kaJcakAdibhirvastraiH 'ucchUritA' suprAvRtA dRzyate tadA lokena samiNTho ghigdhikkatacahAhAkRtazca tathA tarjitaH' gADhaM nirmirsitH| tatazca ovalokanasthitena' gavAkSopaviSTena rAjasiMhenAsau nivaaritH| sarvajJahaSTazcAyaM dharma' iti kRtvAsAdhUnAMsamIpe bhaginI pravrajyAgrahaNArthaM visrjiteti||uktomrunnddjdddddRssttaantH| atha nartakI-lajikASTAntadvayamAha[bhA.4127] pAe vi ukkhivaMtI, na lajjatI naTTiyA sunnevtthaa| . ucchUriyA va raMgammi laMkhiyA uppayaMtI vi|| kR-yathA nartakI sunepathyAsatI pAdAvapyukSipantInalajjate, lasikAvAraNabhUmau 'utpatantyapi' karaNazatAnyapi kurvatI yathA 'ucchUritA' suprAvRtA satI na lajjate, evaM saMyatyapi suprAvRtA na lajjata ityupanayaH ||ath kadalIstammadRSTAntamAha[bhA.4128] kayalIkhaMbho va jahA, uvvelleuM sudukkara hoti / iya ajAuvasagge, sIlassa virAdhanA dukkhaM // vR- kadalIstambho vA yathA paTalabahalatvAd 'udvellayitum' udveSTayituM suduSkaro bhavati, evamAryikA'pi bhuupkrnnpraavRtaanodvessttyituNshkyaa| "iya" evaMyodhAdibhirddaSTAntairvidhinirgatAyA AryAyAH kenacidupasarge kriyamANe'pi zIlasya virAdhanA 'duHkhaM duSkarA mntvyaa||kinyc[bhaa.4129]ekkaa mukkA ekkA yadharisiyA nivedana jataNAya hoti kAyavvA / bAhADa na jahitavyA, sejatarAdI sayaM vA vi|| vR-'ekA kAcidvidhinirgatA gRhItA'pimuktA, ekAca' aparAgharSitA, tataH 'yatanayA' yathA zeSasaMyata-saMyatIjano na jAnAti tathA gurUNAM nivedanA kartavyA / atha sA bAhADitA tato naparityaktavyAkintu shyyaatraadinaasvyNvaatsyaavpinNvidheymitiniyuktigaathaasmaasaarthH| athainAmeva vivRNoti[bhA.4130] vihiniggatA u ekkA, goyariyAe gahitA gihtyehi| saMvariyapabhAveNa ya, phiDiyA avirAhiyacarittA // kR. 'ekA' kAcid vidhinirgatA gocaracyAM paryayantI gRhasthairgRhItA, paraM 'saMvRtaprabhAvena' suprAvaraNamAhAsyena sA avirAdhitacAritrA sphittitaa|| [bhA.4131] loeNa vAritovA, darNa sayaM vataMsuNevatthaM / suddiDhaM tuvasaMto, savimhao khAmayati pcchaa| kRyenasA dharSitumArabdhAsa lokenavAdhikArapurassaraMvAritaH, svayaMvA 'to' saMyatI sunepathyAM suprAvRtAM dRSTvA 'sudRSTamamISAM dharmarahasyam' iti kRtvopazAntaH san savismayaH pazcAttAM saMyatIM kssaamyti|| Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 uddezaka H 3, mUlaM-90, [bhA.4132] [bhA.4132] nAbhoga pamAdeNa va, asatI paTTassa niggayA ghnne| vihiNiggatamAhacca va, bAhADitadhADaNe gurugaa| vR-sA kadAcid 'anAbhogena' atyantavismRtyA 'pramAdena vA' vikathA-nidrAdipramattatayA avagrahapaTTasyavAabhAveevameva bhikSArthanirgatA, evam vidhinirgatA kenacidgharSitA, vidhinirgatA vA "Ahancha" kadAcit pracchanne'vakAze gRhItA tato gurUNAM yatanayA nivedanIyam / atha sA kadAcidbAhADitA tatoyastAMghATayati-niSkAzayatItyarthaH tasya cturgurukaaH||kutH? ityAha[bhA.4133] nijUDha paduThA sA, bhaNei etehi ceva katametaM / rAya-gihIhi sayaM vA, taMcapasAsaMti mA bitiyN|| vR-sA 'niyUDhA' niSkAzitA satI sAdhUnAmupari pradveSaM yAyAt, pradviSTA ca bhaNati-etaireva zramaNairitthaM mamaitat kRtamiti, tato na parityaktavyA / yena ca dharSitA tamanavasthAprasaGgavAraNArthaM rAjJA prazAsayanti, gRhibhirvA zikSayanti / yadi prabhavastataH svayamapizAsante, 'mAdvitIyaMvAramityaM pravartatAmayam iti kRtvA / / atha tasyAH sAraNavidhimAha[bhA.4134] duvihA nAyamaNAyA, agIyaannAya snnimaadiisu| samAve siMkahite, sAritI jA thaNaM piytii|| vR-yA bAhADitA sA dvividhA-jJAtA ajJAtA ja, jJAtagarbhA ajJAtagarbhA cetyarthaH / tatra yA ajJAtAsAagItArthAyathAna jAnantitathAsaMjJI-zrAvakastadAdikuleSusthApyate, teSAMsaMjJiprabhRtInAM sadbhAvaH prathamameva kathayitavyaH, kathiteca sadbhAve temAtA-pitRsamAnatayA tAMtAvat 'sArayanti' prAzukena pratyavatAreNa pAlayantiyAvat tadIyaMkalpasthabhANDaM stanyaM pibati, stanyapAnAna nivartata ityrthH|| [bhA.4135] jattha u janena nAtaM, uvassae ceva tattha na ya bhikkhaM / kiM sakkA uDDeuM, beti agIte asati saDhe / vR-yatratujanena jJAtamyathA-eSAbAhADitA, tatropAzraya eva sthApyate, na shraavkaadikulessu| nacasA bhikSAM hiNDApayitavyA, kintuzeSasAdhvIbhi sAdhubhirvAtasyAH prAyogyaM bhakta-pAnamAnIya dAtavyam / yadyagItArthA bhaNanti-kimevamIzyAH saGgrahaH kriyate?; tataH sUrayo bruvate yadi nAma na sAhyate tataH kathayata kiM sAmpratameSA zakyA parityuktum ? / athaivaM prajJApitaM api te na pratipadyante tataH zrAddhAn prajJApayanti // yathA- .. [bhA.4136]duratikkamaMkhuvidhiyaM, aviya akAmA tavassiNI ghitaa| ___ ko jAnati anassa vi, haveja taM sAravemonaM / / -khuravadhAraNe, 'duratikramameva' pratikartumazakyameva, kenApyanAryeNedamakAryavihitam ataH / kiM kriyate?, apica 'akAmA anicchantI balAdeva tena pApAtmanA tapasvinI gRhItA, tataH ko jAnAtianyasyAapyevaMvidhovRttAntaH paravazatayA bhavet, tadenAMsamprati sArayAmaH' paripAlayAma ityrthH|| [bhA.4137] mA ya avanaM kAhiha, kiM na sutaM kesi-saccaINaM bhe| .. ___ jammaM na ya vayabhaMgo, saMjAto tAsi ajaannN|| Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/90 vR- 'huM huM vidhvastazIleyam' ityevamasyAH 'avarNam' avajJAM vA mA kArSu, kiM na zrutaM bhavadbhiH kezi- satyakinorjanma ? yathA - tI AryikAbhyAM puruSasaMvAsamanantareNApi kathaJcidupAttabIjapudgalAbhyAM prasuSuvAte, na ca 'tayoH' AryikayorvratabhaGgaH saJjAtaH, vizuddhapariNAmatvAt / anayoH kathAnake yathAkramaM paJcakalpA-SSvazyakaTIkAbhyAmavasAtavye // [ bhA. 4138] aviya hu imehi paMcahi, ThANehiM thI asaMvasaMtI vi| purisena labhati gabdhaM, loeNa vi gAiyaM eyaM / / vR- api cetyabhyuccaye, 'huH' nizcitametat-etaiH paJcabhi sthAnaiH strI puruSeNa samamasaMvasantyapi garbhaM labhate / na kevalamasamAbhirevaitaducyate kintu lokenApi 'gItaM ' saMzabditametat // tAnyevopadarzayati [bhA. 4139] duvviyaDa - dunnisannA, sayaM paro vA si poggale chubhati / vatthe vA saMsaTTe, dagaAyamanena vA pavise // vR- vivRtA - anAvRtA, sA cottarIyApekSayA'pi syAd ato duHzabdena vizeSyate-duSThu vivRtA durvivRtA-paridhAnavajitetyarthaH, evaM durvivRtA satI durniSannA duSThu - virUpatayopaviSTA durvivRta-durniSannA sA zukrapudgalAn kathaJcit puruSanisRSTAn AsannasthAn saGgrahNIyAt 1, svayaM vA putrArthitayA zIlarakSakatayA ca zukrapudgalAn yonAvanupravezayet 2, 'paro vA' zvazrUprabhRtikaH putrArthameva "se" tasyA yonau prakSipet 3, vastraM vA zukrapudgalasaMsRSTam upalakSaNatvAt tathAvidhamanyadapi kezimAtuH kezavat kaNDUyanArthaM raktanirodhArthaM vA tayA prayuktaM tada anupravizet, anAbhogena vA tathAvidhaM vastraM parihitaM sad yonimanupravizet 4, dakaM pAnIyaM tena vA tasyA AcamantyAH pUrvapatitA udakamadhyavartinaH zukrapudgalA anupravizeyuH 5 / evaM puruSasaMvAsamantareNApi garbhasambhave bhavanto nAsyA avajJAM karttumarhanti / evaM prajJApya teSAM zrAddhAnAM gRhe tAM sthApayanti / gatA jJAtaviSayA yatanA / athAjJAtaviSayAM tAmAha [bhA. 4140] avidiya jana gabbhammi ya, sannImAdIsu tattha va'nnatthA / lADheMti phAsueNaM, liMgavivego ya jA pibati // vR- janenAvidito yo garbhastatra ye mAtA- pitRsamAnAH saMjJinaH AdizabdAd yathAbhadrakA vA teSAM gRheSu tatra vA anyatravA grAme sthApayanti / te ca saMjJiprabhRtayastAM prAzukena pratyavatAreNa 'lADhayanti' yApayantItyarthaH / yAvaccApatyabhANDaM stanyaM pibati tAvat tayA liGgavivekaH kartavyaH / [bhA. 4141] eesiM asatIe, sannAyaga- nAlabaddhakiDha phAsuM / anno vi jo pariNato, sa siddhavesetarI gArI // vR- 'eteSAM ' saMjJiprabhRtInAmabhAve ye tasyAH saMyatyAH saMjJAtakAsteSAM gRheSu sthApyate / saMjJAtakagRhANAm abhAve yaH saMyato nAlabaddhaH so'pi yadi kiDhaH - vRddhastadA'sau zrAddhaveSaM kAryate, itarA'pi gRhiliGgaM karoti, tatastau prAzukAhAreNa yApayantau tiSThataH / nAlabaddhasyAbhAve anyo'pi yo vayasA pariNataH sa siddhaputraveSaM kAryate, itarA agArIveSaM karoti // atreyaM prAyazcittamArgaNA [bhA. 4142 ] mUlaM vA jAva thaNA, chedo chagguruga jaM ca'dhAlahuaM / Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM 90, [bhA. 4142 ] bitiyapade asatIe, uvassae vA ahava junnA // vR- yadi tayA pratisevyamAnayA svAditaM tato mUlam / vAzabda uttarApekSayA vikalpArthaH / "jAva thaNa'' tti pazcAd vyAkhyAsyate / garbhamAhUtaM dRSTvA svAdayati cchedaH / apatyaM jAtaM dRSTvA 'sahAyakaM me bhaviSyati' iti svAdayantyAH SaDguravaH / yayA tu na svAditaM tasyAH parapratyayanimittaM yat kimapi yathAlaghu prAyazcittaM dAtuM yujyate tad dAtavyam / "jAva thaNa" tti yAvat tasyA apatyaM stanyapAnopajIvi bhavati tAvat taporhaM prAyazcitataM na dAtavyam / dvitIyapade avagrahAnantakasyAbhAve upAzraye vA tiSThantI athavA 'jIrNA' sthavirA sA saMyatI ato'vagrahAnantakaM na gRhNAtyapi // athAsyA eva pUrvArdhaM vyAkhyAti [bhA. 4143] 437 sevite anumae, mUlaM cheo tu DiMDimaM dissa / hohiti sahAtagaM me, jAtaM daGkaNa chaggurugA / / vR-sevyamAnayA yadyanumataM tato mUlam / atha 'DiNDimaM' garbhaM dRSTvA harSamudvahati chedaH / putrabhANDaM dRSTvA 'sahAyakaM me bhaviSyati' ityanumanyate SaDguravaH // [mA. 4144 ] tena paraM caugurugA, chammAsA jA na tAva pUriti / jA tu tavAriha sohI, aNavatthaNite na taM deMtI / / vR- 'tataH paraM' janmAnantaraM yAvat SaNmAsA na pUryante tAvad yatra yatra svAdayati tatra tatra caturguravaH / yAca tasyAH taporhA zodhiruktA tAm 'anapastanite' stanyapAnAdanuparate apatyabhANDe na dadati, mA stanyaM na bhaviSyatIti kRtvA / / [bhA. 4145 ] mega Ahiteya sAtijjiyaM jati na tIe / parapaccayA lahusagaM, tahA vi se diMti pacchittaM // vR- maithune pratisevyamAne garbhe ca AhUte yadyapi tayA na svAditaM tathApi 'parapratyayArthaM mA bhUdagItArthAnAmapratyaya ityarthaH yathAlaghukaM prAyazcittaM tasyAH sUrayaH prayacchanti // 1 atha yastasyAH khiMsAM karoti tasya prAyazcittamAha [bhA. 4146 ] khisAe hoMti gurugA, lajjA nicchakkato ya gamanAdI / dappakate vA''uTTe, jati khiMsati tatthavi taheva // vR-yastasyAH 'khiMsAM' 'vidhvastazIlatvAd malinA iyam' ityevaM karoti tasya saMyatasya saMyatyA. vA caturgurukAH prAyazcittam / sA ca khiMsitA satI lajjayA pratigamanAdIni kuryAt, nicchakkA vAnirlajjA vA bhavet, tata eva sarvajanaprakaTamAtmAnaM pratisevayet / atha darpatastayA maithunaM pratisevitaM paraM pazcAd AvRttA-AlocanA- prAyazcittapratipattyAdinA pratinivRttA tAmapi yaH khiMsati tasyApi tathaiva caturguru // kiM kAraNam ? iti ced ata Aha [ bhA. 4147 ] ummaggena vi gaMtuM, na hoti kiM sotavAhiNI salilA / kANa phuMphugA viya, vilIyate hasahaseUNaM // vR- unmArgeNApi gatvA 'salilA' nadI pazcAt kiM 'zrotovAhinI' mArgagAminI na bhavati ? bhavatyeveti bhaavH| 'phumphukA' karISAgni so'pi ca "hasahaseUNaM" ti jAjvalitvA bhRzamuddIpto bhUtvetyarthaH kAlena gacchatA 'vilIyate' vilayaM yAti / upanayayojanA sugamA // Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 bRhatkalpa-chedasUtram - 2-3/95 mU. (91) niggaMthIe a gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe anuSpaviTThAe celaTThe samuppajejA, no se kappai appaNI nIsAe celaM paDiggAhittae, kappai se pavattininIsAe celaM paDiggAhittae / no ya se tattha pavattinI sAmANA siyA je se tattha sAmANe Ayarie vA uvajjhAe vA pavittI vA there vAgaNI vA gaNadhare vA gaNAvaccheie vA jaM ca'nnaM kaTTu purato viharai kappai se tannIsAe celaM paDiggAhittae / vR- athAsya sUtrasyakaH sambandhaH ? ityAha [ bhA. 4148] niyamA casecala itthI, cAlijjati saMjamA vinA tenaM / uggahamAdIcelANa gehaNe tena jogo'yaM // vR- 'niyamAd' avasyantayA 'strI' nirgranthI sacelA bhavati / yataH 'tena' celena vinA sA saMyamAt cAlyate ityanantarasUtre uktam / tena kAraNenAvagrahAnantakAdInAM celAnAM grahaNe vidhirabhidhIyate / ayaM 'yogaH' prakRtasUtrasya sambandhaH / athavA [bhA. 4149] celehi vinA dosaM, nAuM mAtAni appaNA geho tattha vi tecciya dosA tavvAraNakAraNA suttaM // vR- celairvinA bhikSAmaTantyA saMyatyA mahAn doSo bhavatIti jJAtvA mA 'tAni' celAnyAtmanA gRhNIyAt / kutaH ? ityAha- 'tatrApi' AtmanA celagrahaNe'pi ta eva doSA bhavanti ye pUrvaM celasyAgrahaNe proktAH / ataH 'tadvAraNakAraNAt' svayagrahaNapratiSedhArthamidaM sUtramArabhyate // idameva sopapattikamAha [ bhA. 4150 ] sayagahaNaM paDisehati, celaggahaNaM na savvaso tAsiM / saMDAsatiro vaNhI, na Dahati kurue ya kiccAI // vR-svayagrahaNamatra sUtre sUtrakRt pratiSedhayati, na punaH sarvathA 'tAsAM' saMyatInAM celagrahaNam / yataH sandaMzakena tirohito vahnirgRhyamANo na dahati 'kRtyAni ca' dhAnyapAkAdIni kAryANi kurute; evaM saMyatInAmapi sAdhubhistirohitaM celagrahaNaM na duSyati, kAryaM ca saMyamapAlanAtmakaM karoti ata idamArabhyate / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-nirgrandhyA gRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA anupraviSTAyAzcailenArthaH-prayojanaM celArthaH sa samutpadyeta / no "se" tasyAH kalpate Atmano nizrayA celaM pratigrahItum, kintu kalpate "se" tasyAH pravartinInizrayA celaM pratigrahItum / atha na tatra pravartinI "sAmANA" sannihitA tato yastatrAcAryo vA upAdhyAyo vA pravarttI vA sthaviro vAgaNI vA gaNadharao vA gaNAvacchedako vA sannihito bhavet / 'gaNI' gaNAdhipatirAcAryaH, 'gaNadharaH ' saMyatIparivartakaH, zeSAH sarve'pi pratItAH / eteSAM nizrayA yaM vA 'anyaM' gItArthaM sAdhuM purataH kRtvA viharati tannizrayA kalpate "se" tasyAzcelaM pratigrahItumiti sUtrasaGkSepArthaH / / atha vistarArthaM bhASyakAro bibhaNiSurAha [ bhA. 4151] celaTThe puvva bhaNite, paDiseho kAraNe jahA gahaNaM / navaraM puna nANattaM, nIsAgahaNaM na u anIsA // vR-celArthaH 'pUrvaH' prathamoddezake "niggaMthiM ca naM kei vatyeNa vA pAeNa vA nimaMtijjA" ityAdisUtre yathA bhaNitaH, yathA ca tatra saMyatInAM svayaM vastragrahaNapratiSedhaH, yathA ca kAraNe grahaNamuktaM tathaivAtrApi Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-91, [bhA. 4151] 439 vktvym| 'navaraM kevalaMpunaratra nAnAtvaM' vizeSovastragrahaNaMtAbhirnizrayA krtvymnpunrnishryaa| nizrA nAma-saMjJAtakAdinA vastra dIyamAnaM pravartinyA nivedayati, pravartinI gaNadharasya nivedayati, tato gaNadharaH svayamAgatya parIkSAzuddhaM kRtvA gRhNAti / atha nAsti tatra pravartinI tatastad vastra varNena rUpeNa cihnena copalakSya gaNadharasya kathayati, sacAgatya svayaM gRhnnaati| etnnishraagrhnnmucye|| [bhA.4152] Ayario gaNiNIe, pavattiNI bhikkhuNINa na kdheti| gurugA lahugA lahugo, tAsiM appddisunnNtiinnN|| vR-AcArya etat sUtraM gaNinyA na kathayati catvAro guravaH / pravartinI bhikSuNInAM na kathayati catvAro laghavaH / 'tAsAM' bhikSuNInAmapratizRNvatInAM maaslghu||ath svayaM vastragrahaNedoSAnAha[bhA.4153] micchatte saMkAdI, virAdhanA lobhe Abhiyoge y| tucchA na sahati gArava, bhaMDaNa atttthaanntthvnnNc|| vR-puruSeNasaMyatyAHvastradIyamAnaM dRSTvA abhinavadharmANomithyAtvaMgaccheyuH 'duISTadharmANo'mI' iti| zaGkAdayazrava doSA bhavanti / 'virAdhanAca' sNymaa-''tmvissyaa| "lobhe' tti stokenApi vastrAdipradAnena strI pralobhyate / "Abhiyoge" ti AbhiyogikavastrapradAnena kazcit kArmaNaM kuryAt / strI ca prAyeNa tucchA bhavati, tucchatvena ca "gauravaM" labdhimAhAtmyaM na sahate, tatazca 'bhaNDanaM kalaho asthAnasthApanaM ca bhavatIti snggrhgaathaasmaasaarthH|| athainAmeva vivarIpurAha[bhA.4154] itthI vitAva deMtI, saMkijjai kiM kenati payuttA / kiM puna puriso deto, parijunnAI pi junaae| vR. 'strI' aviratikA sA'pi vastraM saMyatvAH prayacchantI zaGkayate- kiM kenacit kAmukena prayuktA satI prayacchati? uta svayameva dharmArtham? iti; kiM punaH puruSaH parijIrNAnyapi vastraNi jIrNAyA api ArthikAyAH prayacchan ? sa sutarAM zakyate iti bhAvaH / tatra zakyAM caturguru / caturyArthabheveti nizaGkitemUlam / evaM mithyAtvaM zaGkAdayazca doSA bhveyuH| virAdhanA ca saMyamA''tmaviSayA abhyuhya vktvyaa|| lobhadvAramabhiyogadvAraM cAha[bhA.4155] nAmijjai thoveNaM, jaccasuvannaM va sAraNI vA vi / abhiyogiyavattheNa va, kaDDijai paTTae nAtaM // vR-yathA jAtyaM suvarNaM sAraNI vA' kulyA stokenApi prayatnena nAmyate tathAsaMyatyapistokenApi vastrAdipradAnena naabhyte|ydvaatdvstr kenApi vidyA-mannAdibalenAbhiyogikaM-vazI-karaNakarmakSama kRtamasti tatastena sA 'kRSyate' yena kArmaNa kRtaM tadabhimukhaM nIyate / paTTakena cAtra 'jJAtaM dRSTAnto bhavati, sa ca yathA prathamoddezake // atha gauravAdidvAratrayaM yugapadAha- . [bhA.4156] vatyehi vaccANI, dAeMtI vA vi uyadha vatthe me / macchariyAo beMtI, dhiratyu vatthANa to tujhN|| . [bhA.4157] hiMDAmo sacchaMdA, neva sayaM geNhimo ya pavayAmo / nayajaMjano viyANati, kammaMjANAmo taM kaauN|| vR-kAcidAryikA tucchatayA gauravamasahiSNurvastrabhyovrajantI AtmAnaMkhyApayati-ahamIzAni IzAni vastrANi gRhItvAsamAgamiSyAmi; yadvA svayamAnItAnivastraNidarzayantIbrUyAt-"uyaha" Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/91 pazyata madIyAni vastrANi iti|tt itarAH saMyatyo matsaritA bruvate-dhigastu bhavadIyAni vastrANi bhavatIMcayadevamAtmAnaM vikatthayasi; apica yathA yUyaM svacchandAH paryaTathana tathA vayaM hiNDAmaH, naivaca svayaM gRhNImaH, na vA''tmAnaM 'pravadAmaH' prakarSeNa zlAdhAmahe, naca yat kuNTalAdikaM karma kartuyuSmAzo jano jAnAti tad vayaM krtuNjaaniimH|| - [bhA.4158] jamhA ya evamAdI, dosA tAsiM tu giNhamANINaM / tamhA tAsi nisiddhaM, vatthaggahaNaM aniisaae|| vR-yasmAdevamAdayo doSAstAsAMgRhyatInAM bhavanti tasmAttAsAmanizrayA vastragrahaNaM nissiddhm|| paraH prAha[bhA.4159] suttaM niratthagaM khalu, kAraNiyaMtaM ca kaarnnminnNtu| asati pAugge vA, mannakkho vA imA jatanA // vR- yadi saMyatInAmanizrayA vastragrahaNaM na kalpate tataH sUtraM nirarthakaM prApnoti / sUrirAhakAraNikaM sUtram / tacca kAraNamidam-na santi saMyatInAM vastraNi, santi vA paraM na prAyobhyANa, "mannakkho vA" mahad daurbhanasyaM saMjJAtakAdInAM saMyatIbharvastra'gRhyamANe bhavati tatreyaM ytnaa|| tAmevAbhidhitsurAha[bhA.4160] taruNINa ya pavvajjA, niyaehi nimaMtaNA ya vtthehiN| paDisehaNa nibbaMdha, lakkhaNa guruNo nivedejjA // vR-kasyApyAcAryasya pArvemaharddhikAnAMbahujanapAkSikANAMtaruNInAMpravajyA samajani, tAzva kiyantamapi kAlamanyasmin deze vihRtya sUribhiH sArdhaM tatraiva samAyAtAH, tataH 'nijakaiH' sajJAtakaistAsAM vastranimantraNA kRtA, tataH "na kalpate asmAkaM vastragrahaNaM kartum' iti pratiSedhaH kartavyaH / atha gADhataraM nirbandhaM kurvanti tata idaM vaktavyam-asmAkaM gurava eva vastrasya lakSaNaM jAnate tato guruNAM nivedayAma iti, anujJAte teSAM nivedayeyuH / / idameva vyAkhyAti[bhA.4161]therA paricchaMti kadhemu tesiM, nAheti te dissa ajogga joggaM / picchAmu tA tassa pamANa-vanne, to naM kadhessAmo tahA gurunnN|| [bhA.4162] sAgAra'kaDe lahugo, gurugo puna hoti ciNdh'krnnmmi| gaNiNIasiDhe lahugA, gurugA puna aayniisaae|| vR-'sthavirAH' AcAryA asmatyAyogyaM vastra parIkSante ataH kathayAmasteSAm, jJAsyanti te dRSTavaiva vastramayogyaM yogyaM vA, paraM vayaM tAvadidAnIM tasya vastrasya pramANaM varNaM ca pazyAmaH, tataH "Na" miti tadvastra tathA' tena pramANa-varNAdinA prakAreNa guruNAM kathayiSyAmaH; evaM yad vastra sAkAratvena vyavasthApitaM tat sAkArakRtam / tacca yadi na kurvanti tato mAsalaghu / sAkArakRtaM kRtvApramANa-varNAbhyAM cihaM na kurvntimaasguru| yadigaNinyA agre etadvasyapramANAdina kathayanti tatazcaturlaghavaH / athAsmanizrayA svayameva gRhNanti caturguravaH ||ath gRhasthA evaM brUyuH[bhA.4163] jai me royati giNhadha, na vayaM gaNiNiM guruM va jaannaamo| ___ iya vi bhaNiyA vi gaNiNo, kaNi na yataM pddicchNti|| vR-yadi "bhe' bhavatInAM rocate tato gRhNIdhvametadvastram, na vayaM gaNinI' pravartinIM 'guruMvA' Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 91, [bhA. 4163 ] AcAryaM jAnImaH, ityapi bhaNitAH saMyatyaH 'gaNinaH' sUreH kathayanti, na punaH 'tad' vastraM pratIcchanti / / sUribhizca saMyatImukhAd vastravRttAntaM zrutvA itthaM vaktavyam [bhA. 4164 ] kataro bhe natthuvadhI, jo dijjau bhaNaha mA visUritthI / puvvuppanno dijati, tassa' satIe imA jayaNA // vR-'bhaNata' pratipAdayata varSAkalpA-'ntarakalpAdInAM madhyAt kataraH "bhe" bhavatInAM nAstyupadhi yaH sAmprataM dIyatAm, mA yUyamupadhinA vinA 'visUrayatha' khedamudvahatha, ityukte yasyopagherabhAvastaM nivedayanti / sa yadi pUrvotpanno vartate tato dIyate / atha pUrvotpanno nAsti tatastasyAbhAve iyaM yatanA // 441 [bhA. 4165 ] nAUNa yA parIttaM, vAvAre tattha laddhisaMpanne / gaMdha paribhutte, kappakate dAna gahaNaM vA // vR- "parIttaM" stokam, abhAvopalakSaNaM cedam, tato'yamartha parIttaM nAma na santi saMyatInAM vastrANi iti jJAtvA ye tatra labdhisampannAH sAdhavastAn vyApArayet, yathA- AryA ! saMyatInAM prAyobhyANi vastrANi gaveSayata / tataste vastrANi gRhItvA guruNAM samarpayanti, tAni ca gandhADhyAni paribhuktAni vA bhaveyuH tataH kalpe kRte sati dAnaM grahaNaM vA kartavyam / kimuktaM bhavati ? - tAni vastrANi prakSAlya sapta divasAni sthApayitvA yadi nAsti ko'pi vikArastato gaNadharena pravartinyA dAtavyAni / pravartinIhastAcca saMyatIbhirgrahItavyAni iti saGgrahagAthAsamAsArthaH // sAmpratamenAmeva vivRNoti [bhA. 4166 ] gurussa ANAe gavesiUNaM, vAvAritA te ahachaMdiyA vA / dudhApamANeNa jahodiyAI, guruNa pAesu nivedayaMti // vR-ye 'vyApAritAH' gurubhirvastragrahaNAya pravartitAH, ye vA 'yathAcchandikAH' avyApAritA eva guruNAM purato bhaNanti vayaM vastrANi gaveSayiSyAmaH, AbhigrahikA iti bhAvaH; te dvaye'pi gurorAjJayA vastrANi 'dvidhApramANena' gaNanApramANena pramANapramANena ca yathA bhagadbhistIrthakaraiH 'uditAni' bhaNitAni tathA gaveSayitvA guruNAM 'pAdayoH' puratastAni nivedayanti' nikSipantItyarthaH // tatazca [bhA. 4167 ] gaMdhaDDa aparibhutte, vi dhoviuM deti kimua pddipkkhe| gaNiNIe nivedejjA, catuguru saya dAna aTThANe // vR- yAni gandhADhyAni tAni yadyapi aparibhuktAni tathApi 'dhAvitvA' prakSAlya saMyatInAM dadAti 'kimuta' kiM punaH patipakSAn' paribhuktAn ? ityarthaH tAni sutarAM prakSAlanIyAnIti bhAvaH / upalakSaNamidam, tena yadyapi tAni na gandhADhyAni tathApi dhAvanIyAnyeva, dhAvitvA ca tAni sapta divasAni sthApayitvA sthaviraH prAvaraNaM kAryate / yadi nAsti ko'pyabhiyogavikArastato gaNadharaH 'gaNinyAH' pravartinyAstAni 'nivedayed' arpayedityarthaH / sA ca saMyatInAM dadAti / atha gaNadharaH svayaM tAsAM dadAti tatazcaturguru, asthAne ca zeSasaMyatIbhi sthApyeta / zuddhabhAvenApi hi yadi kAcidAryikA vizeSya Alapyate tathApi kAcidaparA saMyatI tatra virupakAbhiprAyatayA zaGkAM karoti, kiM punaH svayaM vastrapradAne ? | Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 bRhatkalpa-chedasUtram - 2-3/91 api ca [bhA. 4168] iharaha vi tAva mehA, mANaM bhaMjaMti paNaiNijanassa / kiM puna balAga suracAva-vijjupajjoviyA saMtA / / vR- 'itarathA'pi ca ' balAkA- suracApAdivizeSamantareNApi tAvad meghA gaganamaNDalamApUrya garjayantaH 'praNayinIjanasya' mAnavatIlokasya mAnaM bhajjanti, kiM punaH balAkA- suracApa-vidyutpradyotitAH santaH ?, evaMvidhAH sutarAM mAnamunmUlayanti; evamiyamapi 'atiprauDhA samarthA cAham' iti kRtvA asmAkaM mAnabhaGgaM purA'pi karoti, sAmprataM tu gurubhi svayaM pUjita - satkAritA vizeSataH kariSyatIti zeSasAdhvyAzcintayeyuH // [ bhA. 4169] dullabhavatthe va siyA, AsannaniyANa vA vi nibbaMdhe / pucchaMta'jjaM therA, vatthapamANaM ca vaNNaM ca // vR- atha sa dezo durlabhavastra bhavet tato ye vyApAritAstairapi na labdhAni vastrANi, athavA yaiH 'nijaiH' sajJAtakaistA nimAntritAste tAsAm 'AsannAH' atIvapratyAsannasambandhAstato na tannirbandho apramANIkartuM zakyate, evamAdau kAraNe samutpanne 'sthavirA:' AcAryA 'AryA' pravartinIM vastrasya pramANaM varNaM ca pRcchanti-kI zairvastraryayaM nimantritAH ? kiM vA teSAM pramANam ? tataH saMyatyo bruvate[bhA. 4170 ] seyaM va siMdhavanaM, ahavA mailaM ca tatiyagaM vatthaM / tasseva hoti gahaNaM, vivajjae bhAva jANittA / / vR- ekaM vastra 'zvetaM' zaradindu - kundAvadAtam, dvitIyaM 'saindhavavarNaM' pANDuram, athavAzabdo varNaprakArAntaratAdyotakaH, tRtIyaM parimalitatvAd malinam pramANamapi ca tasya vastrasya IdhzamastIti tAbhirukte gurubhistatra gatvA tasyaiva vastrasya grahaNaM kartavyam / atha te gRhasthAstatra gatAnAmAcAryANAmanyAni vastrANi darzayanti tata evaM viparyaye 'bhAvaM' bhadraka-prAntagatamabhiprAyaM jJAtvA grahaNaM kartavyaM na vA / / idameva spaSTayannAha [bhA. 4171] puvvagatA bhe paDicchaha, amhe vi ya emutA tahiM gaMtuM / guru Agamana kadhettA, nInAveMtA''gate tammi // vR- sUrayaH pravartinIM bhaNanti-yUyaM tatra pUrvagatAH pratIkSata, vayamapi yuSmAkamanumArgIta evaagcchaamH| tatastAH saMyatyaH 'tatra' gRhasthakule gatvA guruNAmAgamanaM kathayanti / tataH 'tasmin ' gurAvAgate saMyatyo bhaNanti-niSkAzayata tAni vastrANi yairvayaM nimantritAH / evamukte yadi tAnyeva darzayanti tato gRhNanti / / athAnyAni tataH sUribhiridaM vaktavyam [bhA. 4172 ] annaM idaM ti puTThA, bhAMti kiha tumbha tArisaM debho / iti bhadde paMtesu tu, dhuNaMti sIsaM na taM etaM / vR- yena bhavadbhiH saMyatyo nimantritA nedaM tad vastram kintu pramANena varNena vA anyAdhzatvenAnyadidamiti pRSTAH santaste gRhasthA yadi bhadrakAstata idaM bhaNanti kathaM vayaM yuSmAkaM svayamevAgatAnAM 'tAdhzaM' sAmAnyavarNAdiyuktaM prayacchAmaH ? idaM tu tato viziSTataravarNAdiguNopetam, idaM gRhNIta iti bhadrakA brUyuH / ye tu prAntAsteSu sUrayaH zIrSaM dhUnayanti, idaM ca vacanaM brUvate-yena Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 443 uddezaka H 3, mUlaM-91, [bhA. 4172] saMyatyo nimantritAstadidaM vastraM na bhavati // evamukte te cintayeyuH[bhA.4173] bahu jANiyA na sakkA, vaMceuM tesi jANiuM bhaavN| necchaMti bhaddaesutu, pahabhAvesu geNhaMti // vR-aye ! amIbhirAcAryaiH 'bahu' prabhUtaM 'jJAtAH' upalakSitA vayam-yadete AbhiyogikAnI vastrANi prayacchantIti, ato na zakya abhI vaJcayitum ? ityAdikaM teSAM bhAvam' abhiprAyaM mukhavikArAdibhirAkAraitviA necchanti / bhadrakeSu tu prahRSTabhAveSu gRhnnnti|| bhadrakeSveva vizeSamupadarzayati[bhA.4174] na vi evaM taM vatthaM, jaMtaM ajANa nINiyaM bhe tti / . tubbhe imaM paDicchadha, taM ciya etANa dAhAmo / / vR-nApyetat tad vastra yat tad AryikANAmarthAya niSkAzitaM bhavadbhi; ityukte yadi gRhasthA bruvate-yUyaM tAvadidaM vastra pratIcchata, etAsAMtu vayaM tadeva daasyaamH|| tato vaktavyam[bhA.4175] anneNa ne na kajaM, etaTThA ceva geNhimo amhe| jati tAni viiti vutte, nINeti due vi giNhaMti // vR-anyena vastreNa "ne" asmAkaM na kAryam, etAsAmevArthAya vayaM samprati gRhNImaH; ityukte yadi 'tAnyapi prAktanAni vastraNi Anayanti tataH 'dvayAnyapi prAktana-pazcAttanAni gRhNanti // [bhA.4176] tAni vi uvassayammiM, satta dine Thaviya kappa kAUNaM / therA paricchiUNaM, vihinA ati teneva / / vR- tAnyapi vastrANi gRhItvA upAzraye AnIya sapta dinAni sthApayitvA kalpaM kRtvA sthaviraprAvaraNadvAreNa parIkSya yadi nAsti ko'pyabhiyogavikArastataH 'sthavirAH' AcAryAstenaiva vidhinA sNytiinaamrpynti|| evamAcAryanizrayA grahaNamuktam / athopAdhyAyadinizrayA tadevAha[bhA.4177] Ayarie uvajjhAe, pavatti there gaNI gaNadhare y| . gaNavaccheiyaNIsA, pavittinI tattha Aneti // vR-AcAryasyAbhAve upAdhyayasya pravartinaH sthavirasya gaNino gaNadharasya gaNAvacchedino vA nizrayA vastragrahaNaM kartavyam / eteSAmabhAve pravartinI 'tatra' gRhasthakule gatvA svayamAnayati // idameva vyAkhyAnayati[bhA.4178] Ayarie asadhINe, sAhINe vA vivAula gilaanne| ___ ekkekkagaparihANI, emAdIkAraNehiM tu|| vR-yadi tatrAcAryo asvAdhInaH svAdhIno vA paraM 'vyAkulaH' kulAdikAryeSu vyApRtaH glAno vA tata upAdhyAyanizrayA grahaNaM vidheyam / tatrApi sa eva vidhi / athopAdhyAyo'svAdhIno vyAkulovA, tataekaikaparihANyA tAvadneyaM yAvat pravartinInizrayA'pigrahItavyam / evamAdibhiH kAraNaiH saMyatInAM vastragrahaNaM bhavatIti / / [bhA.4179] suttanivAto therI, gahaNaM tu pavattinIya nIsAe / taruNINa ya aggahaNaM, pavattiNI tattha aaneti|| Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/91 . vR-atra punaH sUtranipAta itthaM mantavyaH-AcAryAdInAM gaNAvacchedikAntAnAmabhove pravartinyA nizrayA sthavirAArthikAH svayaMvastragrahaNaM kurvnti|trunniinaaNtusrvthaiv vastrasyAgrahaNamutsargataH, pravartinI svayaM tatra gatvA Anayati // idameva bhAvayati[bhA.4180]sAhU jayA tattha na hoja koI, chaMdejja nIyA taruNI jayA y| pavattinI gaMtu sayaM tu geNhe, AsaMkabhIyA taruNI na neti // vR- yadA tatrAcAryAdInAM madhyAt ko'pi gItArthaH sAdhurna bhavati, yadA ca 'nijakAH' saMjJAtakAstaruNIH 'chandayeSuH' nimantrayeran tadA pravartinI svayaMtatra gatvA gRhnnaati| 'AzaGkAbhItA ca' pratyapAyazaGkayA cakiyA taruNIrAtmanA sArdhaMna nyti|| [bhA.4181] asatI pavattinIe, AyariyAdI vva jaM vniisaae| AgADhakAraNammi u, gihinIsAe vasaMtINaM // vR-atha nAstipravartinI tataAcAryopAdhyAyAdIn 'yaMvA' sAmAnyasAdhumapi nizrAya' nizrAM kRtvA viharati tannizrayA grahaNaM kartavyam / AgADhe tu kAraNe gRhinizrayA vasantInAM svayamapi grahaNaM bhavatIti vAkyazeSaH // idameva savizeSamAha[bhA.4182] asatI pavattinIe, abhisegAdI vivajjae nIsA / . geNhaMti theriyA puna, dugamAdI doNha vI asatI / / vR-pravartinyA abhAve abhiSekA-gaNAvacchedinIprabhRtayo yA gItArthA saMyatyastAH svayaM gatvA gRhNanti / "vivajae nIsa" tti viparyayo nAma-abhiSekAdayo'pina santi tataH parasparanizrayA sthavirA AryikA gRhNanti / tAzca 'dvikAdayaH' dvi-triprabhRtisaGkhyAkAH pryttnti|ath dve apina bhavatastato vakSyamANavidhinA grahItavyam / / kathaM punarbayorapyabhAvaH ? ityAzaGkayAha[bhA.4183] dubbhUimAIsu u kAraNasuM, gihatthaNIsA vaiNI vsNtii| je nAlabaddhA taha bhAviyA vA, nidosa sannI va tahiM vsejjaa|| vR-'dubhUtiH' azivam, AdizabdAdavamaudaryAdiparigrahaH, teSukAraNeSugRhasthanizrayAekAkinI vratinI vasantI ye 'nAlabaddhAH' tasyA eva sajJAtakAH, ye vA 'anAlabaddhA api bhAvitAH . sAdhusAmAcArI parikarmitamatayo yathAbhadrakAH ye vA nirdoSAH' hAsya-kandAdidUSaNarahitAH saMjJinasteSAM gRhe vaset // tatra ca sthitAM bhikSAM paryaTantIM yadA ko'pi vastreNa nimantrayet tadA vaktavyam[bhA.4184] sejjAyaro va sannI, va jANati vatthalakkhaNaM amhN| tena paricchiyametaM, tadanunnAtaM prigdhecchN| vR-zayyAtaro vA saMjJI vA asmAkaM prAyogyasya vastrasya lakSaNaM jAnAti, atastena parIkSitaM tadanujJAtaM ca sad ahamidaM parigrahISyAmi / / [bhA.4185] paMto dahNa taMga, saMkAe avanayaM karejAhi / ____annAsiM vA dinnaM, vaitaM nIyaM va hasitA va // kR-tataH saMyatvA samAnInaM 'takaM zayyAtaraMsaMjJinaMvA dRSTvAprAntaH zaGkayA apanayaM vastrasyaikAnte sthApanaM kuryAt; yadvA brUyAt-anyAsAM saMyatInAM dattaM vajikAM vA nItaM hasedvA / / athavA HEELLEHEbhA Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 3, mUlaM - 91, [bhA. 4186 ] [bhA. 4186 ] tubbhe vi kahaM vimuhe, kAhAmo tena demo se annaM / iti paMte vajraNatA, bhaddesu tadheva geNhaMtI // 445 vR-yuSmAnapi kathaM vimukhAn kariSyAmaH ? ataH 'tasyAH' aparasyAH saMyatvA anyad vastra dAsyAmaH, idaM tu yUyaM gRhNIta, iti bruvANe prAnte varjanaM kartavyam, na tadIyaM vastra grahItavyamiti bhAvaH / bhadreSu tu 'tathaiva' pUrvoktaprakAreNa gRhNanti // [bhA. 4187] aMbA vi hoMti sittA, piyaro vi ya tappiyA vade bhaddo / dhammo ya ne bhavissati, tumaM ca piyaM ato annaM / / vR- bhadraka itthaM vadet- AmrA api siktA bhavanti, pitaro'pi ca tarpitA bhavanti; evaM "ne" asmAkaM dharmo bhaviSyati, yuSmAkaM ca priyam, ato anyad vastra dAsyAma ityukte gRhyate // atha ye caturthAvabhASaNanimittaM prayacchanti te kathaM jJAtavyAH ? ityAha [bhA. 4188] vevahu calA ya diTThI, annonnanirikkhiyaM khalati vAyA / denaM muhavevanaM, na yAnurAgo u kAraNaM // vR- ye kAriNaH caturthanimittaM vastradAyinasteSAM zarIra 'vepathuH' kampazcalA ca dRSTirbhavati, 'anyAnyanirIkSitaM' 'kasko nAma mAM janAti ?' iti buddhayA anyasyAnyasya ca sammukhaM nirIkSanta iti bhAvaH, vAk ca teSAM skhalati, jJAte ca tadabhiprAye teSAM dainyaM mukhavaivarNya copajAyate, na ca teSAM vastra dadAnAnAm 'anurAga' hRSTaprahRSTatAlakSaNo bhavati // mU. (92) niggaMthassa tappaDhamayAe saMpavvayamANassa kappai rayaharaNa-goccha-paDiggahamAyAe tihiM kasiNohiM vatthehiM AyAe sNpvvitte| se a puvvovaTThie siyA evaM se no kappai rayaharaNapaDiMggaha- gocchya- mAyAe tihi ya kasiNehiM vatthehiM AyAe saMpavvaittae / kappai se ahApariggahiyAiM vatthAI gahAya AyAe saMpavvaittae / dR- athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha [ bhA. 4189 ] niggaMthicelagahaNaM, bhaNiyaM samaNANidAni vocchAmi / nikkhate vA vRttaM, nikkhamamANe imaM suttaM // vR-nirgranthIviSayaM celagrahaNaM bhaNitam, idAnI zramaNAnAM yathA vastraM grahItuM kalpate tathA'bhidhIyate / yadvA 'niSkrAntaH' dIkSitastadviSayaM vastragrahaNamuktam, idaM tu 'niSkrAmati' dIkSAmAdadAne vastragrahaNAbhidhAyakaM sUtramArabhyate / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-nirgranthasya tatprathamatayA sam-iti samyak prakarSeNapunaranaGgIkAralakSaNena vrajataH gRhavAsAd nirgacchataH sampravrajataH kalpate rajoharaNa-gocchaka-pratigrahamAdAya tribhi kRtsnairvastrarAtmanA sampravrajitum / iha rajoharaNagrahaNena madhyamopadhi gocchakagrahaNena jadhanyopadhi pratigrahaNenotkRSTopadhi sarvo gRhItaH, tato'yamarthaHjadhanya-madhyamotkRSTopadhaniSpannA ye trayaH kRtsnAH pratipUrNA vastra- pAtrapratyavatArAstairAtmanA sahitaiH pravrajyA grahItuM kalpate / "se ya" tti cazabdo athazabdArthaH, athAsau pravrajyApratipattA pUrvam upasthitaH- dIkSitaH syAt tato no kalpate "se" tasya pUrvopasthitasya rajoharaNa-gocchakapratigrahamAdAya tribhaH kRtsnairvastrairAtmanA sampravrajitum; kintu kalpate "se" tasya 'yathAparigRhItAni' krItakRtAdidoSarahitAni vastrANi gRhItvA AtmanA sampravrajitum iti sUtrasaGkSepArthaH // Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 bRhatkalpa-chedasUtram - 2-3/92 atha vistarArtho'bhidhIyate - Aha-na tAvadadyApyayaM pravrajitaH tataH kathaM nirgrantho bhavati ? iti ucyate [bhA. 4190] davvammiya bhAvammi ya, pavvaie ettha hoti caubhaMgo / davveNa liMgasahito, ohAvati jo unIsaMko / / [bhA. 4191] pavajjae abhimuho, paraliMge kAraNena vA bitio / tatito u ubhayasahito, ubhaovijaDhe carima bhaMgo // vR- dravye ca bhAve ca pravrajita ityatra caturbhaGgI bhavati / tadyathA-dravyato nirgrantho na bhAvataH 1 bhAvato nirgrantho na dravyataH 2 eko dravyato'pi bhAvato'pi 3 aparo na dravyato na bhAvataH 4 / tatra dravyato nirgranthaH sa ucyate yaH 'liGgasahitaH' dravyaliGgayukto nizaGkaH san 'avadhAvati' uThaprajatItyarthaH / yastu pravrajyAyAmabhimukho na tAvadadyApi pravrajati kAraNena vA yaH sAdhuH paraliGge vartate saH 'dvitIyaH' dvitIyabhaGgavartI / yastu 'ubhayavimukte tu ' dravya-bhAvaliGgarahite gRhasthAdau 'caramaH' caturtho bhaGgo bhavati // atrAcAryo devasya mAnuSyA saha saMvAsalakSaNaM dRSTAntaM kartukAmaH prathamataH siddhAntaM prajJApayati[bhA. 4192 ] caudhA khalu saMvAso, devA'sura rakkhase manusse ya / anonakAmaNeNa ya, saMjogA solasa havaMti // vR- devasaMvAsaH asurasaMvAso rAkSasasaMvAso manujasaMvAsazceti saMvAsazcaturdhA / atra cAnyonyakAmyayA SoDaza saMyogA bhavanti, tadyathA devo devyA sArdhaM saMvasati 1 devo asuryA sArdham 2 devo manuSyA sArdham 3 devo rAkSasyA sArdham 4, asuro devyA samaM saMvasati 5 asuro'suryA 6 asuro manuSyA 7 asuro rAkSasyA 8, rAkSaso devyA 9 rAkSaso'suryA 10 rAkSaso manuSyA 11 rAkSaso rAkSasyA 12, manuSyo devyA 13 manuSyo'suryA 14 manuSyo rAkSasyA 15 manuSyo manuSyA 16 ceti / atra devazabdena vaimAniko jyotiSko vA, asurazabdena bhavanavAsI, rAkSasazabdena tu sAmAnyato vyantaraH parigRhyate // athamUneva SoDaza bhaGgAn caturSu bhaGgeSvatArayannAha - [bhA. 4193/1] adhavaNa deva chavINaM, saMvAse ettha hoti caubhaMgo / vR- "ahavaNa" tti prakArAntaradyotakaH / deva-cchavimatoH saMvAse caturbhaGgI bhavati devo devyA sArdhaM saMvasati 1 devaH chavimatyA sArdhaMm 2 chavimAn devyA sArdham 3 chavimAn chavimatyA 4 / atra devazabdena sAmAnyato bhavanapatyAdinikAyacatuSTayAbhyantaravartI gRhyate, chavimAMzca manuSya ucyate / ata eteSu caturSu bhaGgeSu pUrvoktAH SoDazApi bhaGgA antarbhUtAH // evaM siddhAntaM prajJApya prastutArthasAdhakaM dRSTAntamAha [bhA. 4193/2] pavvajjAbhimuhaMtara, gujjhaga ubmAmiyA vAso // [bhA. 4194] bitiyanisAe pucchA, etya jatI Asi tena mina Ato / jativeso'yaM coro, jo ajja tuhaM vasati dAre // vR- "pavvajjA" ityAdi / ekaH kazcit taruNaH pravrajyAbhimukho guruNAM pArzve prasthitaH / antarA ca kasmiMzcid grAme ekasyA varataruNyA gRhe vAsArthamupagamya dvAramUla suptaH / sAca taruNI 'udbhrAmikA' kuzIlA | 'guhyakazca' kazcid yakSaH tayA udbhrAmikayA saha rAtrau vAsaM kRtvA prabhAte svasthAnaM . Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-92, [bhA. 4194] 447 gacchati / evaM divase divase karoti / tasmiMzca divase sa yakSo nopAgamat / dvitIye ca divase ko'pi saliGgAvadhAvI cauryaM kartukAmastasminneva grAme tasyA eva taruNyA gRhe tathaiva dvAramUle prasuptaH, yakSazca taddivasamAgataH / yasmin divase yakSo nAyAtaH tato yo dvitIyo divasastatra * nizAyAmAgatasya yakSasya pArthe pRcchA kRtA-kalpe kiM nAgato'si ? / yakSaH prAha-atra kalye yatirAsIt tena kAraNena ahamatra nAyAtaH, api ca sAdhusambandhinA tejasaiva tamullAGya gantuMna zakyate / sA prAha-kimevaM mRSA bhASase ? ayamapi tAvadanyaH sAdhurimUle suptastiSThati ata enamulakSya kathamadyAgato'si? iti / yakSaH prAha-eSa cAritraM prati vipariNatazcauryaM kartukAmaH, ato yativeSeNa cauro'yaM mantavyaH yastava adya dvAre vasatIti // tadevamanena dRSTAntena pravrajyAyAmabhimukhaH prvrjitevocyte| uktaMcanaizcayikanayavaktavyatAmaGgIkRtya bhagavatyAm-neraIe naMmaMte! neraIesuuvavajjai ? aneraIe neraIesu uvavajjai? goyamA! neraIe neraIesu uvavajjai, no aneraIe neraIesu uvavajai / atha rajoharaNAdipadAni vyAcaSTe[bhA.4195] rayaharaNeNa vimajjho, gucchagagahaNe jhnnghnnNtu| bhavati paDiggahaNe, gahaNaM ukkosauvadhissa // vR- rajoharaNagrahaNena vimadhyamopadhirgrahItaH, gocchakagrahaNena jadhanyopadhigrahaNaM bhavati, pratigrahagrahaNena cotkRSTasyopadhergrahaNaM mantavyam // [bhA.196] paDipunnA paDukArA, kasiNaggahaNeNa appaNo tinni| . puTviM uvahitopuna, jo puvvaM dikkhito aasii|| vR-kutsnavastragrahaNenedamuktaM bhavati-tenapravrajatA Atmano yogyAstrayaH pratyavatArAH pratipUrNA grahItavyAH / pUrvamupasthitaH punaH sa ucyate yaH pUrvaM dIkSita AsIt // eSa sUtrArthaH / atha niyuktivistaraH[bhA.4197] soUNa koi dhammaM, uvasaMto pariNaoya pavvajaM / pucchati pUyaM Ayariya uvajjhAe, pavatti saMghADae ceva // vR-iha kazcittathArupANAM sthavirANAmantike dharmaM zrutvA 'upazAntaH prvrjyaayaaNcprinntH| tataHsaAcAryAn pRcchati-Adizata kSamAzramaNAH! kiMmayAkartavyam? |suurystsy sArasambhavaM jJAtvAbruvate-"pUrya" ti caityAnAM vipulAM pUjAM kuru zramaNasaGghasya ca vastradibhipratilAbhanaM kuru| evamukte sa tathaiva caityAnAM zramaNasaGghasya ca pUjAM karoti / atha zramaNasaGghana pUjayitumIzastata AcAryasyopAdhyAyasya pravartinaH saGghATakasAdhozca vastrAdibhiH pUjA vidhAtavyA / / idameva bhAvayati[bhA.4198] naMtaga-ghata-gula-gorasa, phAsuga paDilAbhaNaM smnnsNdhe| asati gaNi-vAyagANaM, tadasati savvassa gcchss|| vR-sapravivrajiSuH zramaNasavasya sakalasyApi 'prAzukaiH' zuddhairvastra-ghRta-guDa-gorasAdibhirdravyaiH prtilaabhnaaNkroti| atha nAstyetAvatsAraMtatoyegaNinaH-AcAryAyevAvAcakAH-upAdhyAyAsteSAM sarveSAmapi karoti / atha nAstyetAvAtI zaktistato yasmin gacche asau pravrajiSyati tasya sarvasyApi pratilAbhanAM vidytte|| Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/92 [bhA. 4199 ] tadasati puvvuttANaM, cauNha sIsati ya tesi vAvAro / hAnI jAtinni sayaM, tadabhAveM guru u savvaM pi / / vR- tasyA api-sakalagacchapUjAbhamAyAH sAmagyarA abhAve ye pUrvamAcAryopAdhyAya pravartisaGghATakasAdhulakSaNAzcatvAra uktAsteSAM pUjA karoti / 'teSAM ca ' AcAryAdInAM 'vyApAraH ' arthakathanAdistasya purataH 'ziSyate' kathyate, yathA - AcAryo'rthaM vyAkhyAnayati, upAdhyAyaH sUtraM vAcayati, pravartI tapaH saMyamAdI pravRttiM kArayati, saGghATakasAdhurbhikSA- vicArabhUmyAdau gacchatAM sAhAyyaM vidhatte, ata eteSAM pUjAM vidhehIti / atha nAstyetAvatI zaktistato yathAkramaM hAnyA prathamamAcAryopAdhyAya pravarttinAm, tadabhAve AcAryopAdhyAyayoH, tathApyazaktau kevalasyaivAcAryasya pUjAM karoti / evamapyazaktau svayamAtmano yogyAn trIn pratyavatArAn, tadabhave dvau dvayorabhAve ekamapi pratyavatAramAdAya pravrajati / atha nAsti tasyaiko'pi pratyavatArastataH sarvamapi pAtraniryogAdikaM tasya guravaH prayacchanti // 1 athAsya vidyamAnavibhavasyodramakoTidoSairvizodhikoTi-doSairvA avizuddhAni vastraNi prayacchato grahItuM kalpante na vA ? iti cintAM cikIrSurAha [ bhA. 4200 ] appaNo kItakaDaM vA, AhAkammaM va ghettu AgamanaM / saMjoe ceva tadhA, anidiTThe maggaNA hoti / / vR- sa gRhastha zaikSa Atmano yogyaM vastra - pAtrAdi krItakRtaM vA AdhAkarma vA gRhItvA guruNAmantike dIkSAgrahaNAyAgamanaM kuryAt / atra krItakRtagrahaNena vizodhikoTidoSA gRhItAH, AdhAkarmagrahaNena cAvizodhikoTidoSA gRhItAH / amISAMca doSANAmanirdiSTe upalakSaNatvAd nirdiSTe ca ye saMyogAHbhaGgakAsteSAM mArgaNA kartavyA bhavatIti dvAragAthAsamAsArthaH // sAmpratamenAmeva vivRNoti [bhA. 4201 ] kIyammi aniddddiTThe, tenoggahiyammi sesagA kappe / niTThimmina kappati, ahava viseso imo tattha // vR- krItakRtaM dvidhA - nirdiSTam anirdiSTaM ca / nirdiSTaM nAma-vastra- pAtrAdikaM krINAna itthaM nirdezaM karoti-amUni mama bhaviSyanti amUni sAdhUnAM dAsyAmi / tdvipriitmnirdissttm| evamanyeSvapi doSeSu bhAvanA kartavyA / tatra yAni vastraNi tenAnirdiSTAni krItAni teSAM madhye yat tasyAbhirucitaM tatra vastrajAte tenAvagRhIte sati zeSANi sAdhUnAM kalpante / 'nirdiSTe tu' sAdhUnAmarthAya yat krItaM tat kimapi na kalpate / athavA 'tatra' nirdiSTe'yuM vizeSo'bhidhIyate // [bhA. 4202 ] majjhAMtigAmi giNhaha, ahagaM tujjhaccae parigdhicchaM / sehe diti va vatthaM, tadabhAve vA vigiMcaMti / / vR- 'madIyAni' mayA AtmArthaM krItAni vastraNi yUyaM gRhNItha, ahaM tu 'yuSmadIyAni' yuSmadarthaM mayaiva krItAni vastrANi parigrahISye / evaM tenokte tAnyAtmArthakrItAni kalpante / athavA sa brUyAt-mayA tAvad yuSmadarthametAni krItAni, ita UrdhvaM yad jAnItha tat kurutha / tataH tad nirdiSTaM 'vastra' vastrapratyavatAraM 'zaikSe' zaikSasyAnupasthApitasya prayacchanti / atha nAsti zaikSaH, asti vA paraM 'kimahaM sAdhurna bhavAmi yadevametAni mama dIyante ? ' iti kRtvA necchati tatastAni "vigiMcaMti" pariSThApayanti / / evaM pariSThApyamAneSu sa zaikSo brUyAt Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM- 92, [bhA. 4203] [bhA. 4203 ] etaM pi mA ujjhaha deha majjhaM, majjhaccagA geNhaha ekka do vA / attaTThie hoti kadAyi savve, savve vi kappaMti visodhi esA / / vR- 'enamapi' vastrapratyavatAramakalpanIyatayA mA yUyamujjhata kintu mahyaM prayacchata, madIyapratyavatArAt caikaM dvo vA yUyaM gRhNIta / atha tena bahavaH pratyavatArAH krItAstataH ko vidhiH? ityAha-yAn pratyavatArAn ekaM vA dvau vA trIn vA sa dAtA AtmArthayati sarvAMn vA kadAcidAtmArthaM karoti tadA sarve'pi kalpante / eSa vizodhikoTiviSayo vidhiruktaH // athAvizodhikoTiviSayaM tamevAha [ mA. 4204] uggamakoDIe vi hu, saMchobho taheva hota'nihiDe / iyarammi vi saMchobho, jai so seho sayaM bhaNai // vR-udgamakoTirnAma-AdhAkarmAdayo avizodhikoTayo doSAH teSvapi yad 'anirdiSTam' 'idaM sAdhUnAM dAsyAmi idaM mama bhaviSyati' iti nirdezamantareNa vastradi kRtaM tat kalpate / "saMchobha taheva hoaniddiTThi" tti anirdiSTe'pi yadyasau dAtA brUyAt-yairvastraryayaM nimantritA yadi tAni necchratha tata imAni matparigRhItAni gRhNIta, yAni yuSmAbhi pratiSiddhAni tAni mama bhaviSyanti / evamasau "saMchobhaM prakSepakaM kRtvA yadi dadAti tarhi sarvANyapi kalpante / "itarammi vi saMchobho" tti itarad nAma-nirdiSTaM tatrApi saMchobho yadi syAt tataH kalpate / saMchobhaH punarayam - yadyasau gRhasthazaikSaH 'svayam' anyenAnupadiSTa AtmanaivetthaM bhaNati // [bhA. 4205 ] ukkosagA va dukkhaM, vuvajjiyA kesito'haM mi vidheva / iti saMchobhaM tahiyaM, vadaMti niddiTThagesuM pi // vR- yAni vastrANi mayA yuSmadarthaM kAritAni tAni 'utkRSTAni ' bahumUlyAni tataH kathaM parityajyante ? ; 'duHkhaM vA' mahatA prayAsena vA (vyA) yitAni ataH 'klezitaH' klezaM prApito'haM vRthaivAmIbhiH, yuSmAkamanupakaraNAt; ato madIyAni yUyaM gRhNItha yuSmadIyAni ca mama bhavantu, 'iti' evaM tatra 'nirdiSTeSvapi ' saMyatanimittaM nirdizya kRteSvepi saMchobhaM kalpanIyatAkAraNaM vadanti tIrthakarAdayaH, saMyatanirdiSTAnyapi kalpanta iti bhAvaH // atra matAntaramupanyasya dUSayannAha [bhA. 4206] jaha attaTThA kammaM, paribhuttaM kappate u itaresiM / iya tena pariggahiyaM, kappai iyaraM pi iyaresiM // 1929 449 vR-yA avizodhikoTi 'saMyatanirdiSTA' sAdhUn nirdizya kRtA sA saMchobhe kRte'pi na kalpate; evaM kecidAcAryA brUvate tat tu na yujyate / yasmAt 'zaikSasya' anupasthApitasya 'avizuddham' aneSaNIyaM vastra- pAtrAdi dIyate iti atraiva caturthoddezake vakSyati / tatra zaikSayogyamavizuddhaM sAdhubhiH parigRhItaM bhavati, ato jJAyate-avizodhikoTidoSaduSTamapi vastrAdikaM saMchobhe kRte kalpate / / kiJcAnyat[bhA. 4207] jaya attaTThA kammaM, paribhuttaM kappate u itaresiM / iya tena pariggahiyaM, kappai iyaraM pi iyaresiM // Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/92 - yathA gRhasthenAtmano'rthAya AdhAkarma kRtaM tad 'itareSAM' sayaMtAnAM paribhoktuM kalpate, 'iti' amunaiva jJApakena asmAkamapi sa zaikSo gRhastha eveti kRtvA 'tena parigRhItaM' mamedamiti buddhayA svIkRtam 'itaradapi saMyatanirdiSTamapi kalpate 'itareSAM' sAdhUnAm / ye punarAcAryA avizodhikoTinirdiSTaM saMchobhe'pi kRte necchanti te idaM kAraNamupavarNayanti [bhA. 4208] sahasAnuvAdinAtena kei nidiTThake na icchaMti / anidiTThe puna chobhaM, vadaMti pariphaggumetaM pi // vR- yathA sahasrAnupAti viSaM bhakSyamANaM sahasrAntaritamapi puruSaM mArayati, evamAdhAkarmASpyupabhujyamAnaM sahasrantaritamapi sAdhuM saMyamajIvitAd vyaparopayatIti sahasrAnupAtivipajJAtena kecidAcAryA sAdhunimittaM nirdiSTe saMchome'pi kRte necchanti, anirdiSTe punaH chobhaM kRtvA dadAnasya kalpanIyaM vadanti etadapi 'pariphalgu' nissAraM mantavyam // katham ? ityAhaevaM pi sagharamIseNa sarisagaM tena phaggumicchAmo / duvidhaM pitato gahiyaM, kappati rataNuccao nAtaM / / [bhA. 4209] vR-yat te AcAryadezIyA anirdiSTaM saMchobhe kRte kalpanIyaM bruvate etadapi svagRhayatimizreNa sadhzam, tena kAraNena pariphalgu vayamicchAmaH / tvadIyAbhiprAyeNa hyetadapi svagRhayatimizramiti kRtvA akalpanIyaM prApnoti, taccaniSTam; tataH 'dvividhamapi' nirdiSTA 'nirdiSTabhedAd dviprakAramapi tena zaikSeNa saMchobhakaraNena 'avagRhItam' AtmIkRtaM sat kalpate / tathA cAtra 'raloccayaH' merumahIdharaH 'jJAtaM' dRSTAntaH / yathA hi tatra prakSiptaM tRNAdikamapi suvarNIbhavati, evaM zaikSagRhasthena parigRhItaM sarvamapi kalpanIyaM bhavati / api ca [bhA. 4210] jaha u kaDaM carimANaM, paDisiddhaM taM hi majjhimoggahipaM / paDivannapaMcajAme, kappati tesiM taha'nnesiM // vR-yathA 'caramANAM' varamatIrthakRrtIrthavartinAM paJcayAmikAnAM sAdhUnAmarghAya kimapi vastraM vA pAtra vA kRtaM tacca taiH 'pratiSiddhaM na gRhItam, 'madhyamaizca' zrI pArzvanAthatIrthavartisAdhubhizcaturyAmikaistat pratigRhItam / te ca caturyAmikAH paJcayAmadharmaM pratipannAH tatastadvastrAdikaM teSAmanyeSAmapi pazyAmikAnAM paribhoktuM yathA kalpate, evamatrApi sAdhUnAmarthAya kRtaM taiH pratiSiddhaM zaikSagRhasthenAtmArthIkRtaM sad dIyamAnaM kalpate / atha saMyogadvAraM vyAkhyAti [bhA. 4211] uggama-visodhikoDI, dugAdisaMjogao bahU etthaM / pattega-mIsigAsu ya, niddiSTTha tadhA aniddiTThA / / vR- iha udramakoTibhedAH- AdhAkarma- mizrajAtAdayasteSAM 'dvikAdisaMyogataH' dvikatrikacatuSkAdisaMyoganiSpannA bahavo'tra bhaGgakA bhavanti, te ca sugamatayA svayamabhyuhya mantavyAH; evaM vizodhikoTibhedAnAmapi krItakRtAdInAM dvikAdisaMyoganiSpannAstathaiva bahavo bhaGgakAH; ete ca pratyekabhaGgakA ucyante / eteSAmevodramakoTibhedAnAM vizodhikoTibhedAnAM ca parasparaM dvikAdisaMyoganiSpannA evameva bahavo bhaGgakA bhavanti, teca mizrabhaGgakA bhaNyante / sarve'pyete dvidhA - nirdiSTA anirdiSTAzca / etAsu pratyeka-mizrAsu bhaGgapaGiSu kalpyA-'kalpyavibhAgaH prAguktaprakAreNAvasAtavyaH // atha vakSyamANArthasambandhanAya prastAvanAM karoti Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 451 uddezakaH 3, mUlaM-92, [bhA. 4212] [bhA.4212]vatthA vA pattA va ghare vi hujA, daTuMpi kujA niuNo sayaM pi / nijuttabhaMDaM va rayoharAdI, koIka kiNe kuttiyaavnnaato|| . vR-vastrANivApAtrANi vA prAyo gRhe'pi bhaveyuH / yattu niryuktabhANDaM' pAtraniryogopakaraNaM vAzabdasya vyavahitasambandhatayA rajoharaNAdikaM vAyadanyatra durlabhamupakaraNaMtat kazcid 'nipuNaH' buddhimAn sAdhUnAM samIpe dRSTvA tadanusAreNa svayamapi kuryAt, kazcit tu tadeva kutrikApaNAt krINIyAt / / anena sambandhena kutrikApaNavaktavyatAmabhidhitsurAha[bhA.4213] kuttIyaparUvaNayA, ukkos-jhnn-mjjhimtttthaannaa| kuttiya bhaMDakkiNaNA, ukkosaM huMti satteva // vR-prathamataH kutrikApaNasya prarUpaNA kartavyA / tata utkRSTa-jaghanya-madhyamAni mUlyasthAnAni vaktavyAni / etAvatA mUlyena kutrikApaNe bhANDasya-upakaraNasya krayaNaM bhavatIti niruupnniiym| "ukkosaM" ti utkarSataH sakalasyApi zramaNasaGghasya yogyA vastra-pAtrapratyavatArA grahItavyAH / "hotisatteva"ttisaptaniryogAstena grahItavyA bhavanti, jaghanyataiti vaakyshessH|esscuunnybhipraayH| vizeSacUrNyabhiprAyeNa tu-jaghanyata eka Atmano yogyo niryogo grahItavyaH / utkarSatastu sapta niryogAH, teSAM ca traya Atmano yogyAH catvAra AcAryaprabhRtInAM pUjanIyAnAM pUjAyogyAH / eSa dvAragAthAsamAsArthaH ||athainaamev vivRNoti[bhA.4214] kutti puDhavIya sannA, jaM vijJati tattha cedanamaceyaM / gahaNuvabhoge ya khamaM, na taM tahiM AvaNe natthi // vR-'kuH' iti pRthivyAH saMjJA, tasyAH trikaM kutrikaM-svarga-martya-pAtAlalakSaNaM tasyApaNaH-haTTaH kutrikApaNaH kimuktaM bhavati? ityAha-'tatra' pRthivItraye yat kimapi cetanamacetanaM vA dravyaM sarvasyApi lokasya grahaNopabhogakSama vidyate tat 'tatra' ApaNe na nAsti, "dvau nau prakRtyarthaM gamayataH" iti vacanAd astyeveti bhaavH|| athotkRSTa-madhyama-jaghanyamUlyasthAnAni pratipAdayati[bhA.4215] panato pAgatiyANaM, sAhasso hoti ibbhmaadiinnN| ukkosa satasahassaM, uttamapurisANa uvadhI u|| vR-prAkRtapuruSANAM pravrajatamupadhi kutrikApaNasatkaH 'paJcakaH' paJcarUpakamUlyo bhavati / 'ibhyAdInAM' ibhya-zreSThi-sArthavAhAdInAM madhyamapuruSANAM 'sAhanaH' sahasaHmUlya upadhiH / 'uttamapuruSANAM' cakravarti-mANDalikaprabhRtInAmupadhi zatasahasramUlyo bhvti| etacca mUlyamAnaM jaghanyato mantavyam, utkarSataH punasrayANAmapyaniyatam / atra capaJcakaMjaghanyam, sahasramadhyamam, zatasahasramutkRSTam // kathApunarekasyApi rajoharaNAdivastuna itthaM vicitraM mUlyaM bhavati? ityucyate[bhA.4216] vikiMtagaMjaghA pappa hoi rayaNassa tavihaM mullN| kAyagamAsajja tahA, kuttiyamullassa nikaM ti|| vR-yathA 'ratnasya' marakata-padmarAgAdervikretAraM 'prApya' pratItya tvidhaM mUlyaM bhavati, yAzo mugdhaHprabuddhovA vikretA tAzamevasvalpaMbahuvAmUlyaM bhavatIti bhAvaH; evaM krAyakaM grAhakamAsAdya Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 bRhatkalpa - chedasUtram - 2-3/92 kutrikApaNe bhANDamUlyasya 'niSkaM' parimANaM bhavati, na pratiniyataM kimapIti bhAvaH / itizabdaH svarUpopadarzane // [bhA. 4217] evaM tA tiviha jaNe, mollaM icchAe dijja bahuyaM pi / siddhamidaM logammivi, samaNassa vi paMcagaM bhaMDaM // vR- evaM tAvat 'trividhe' prAkRta-madhyamottamabhedabhinne jane 'mUlyaM' paJcakAdirUpakaparimANaM jaghanyato mantavyam / icchyA tu 'bahvapi' yathoktaparimANAdadhikamapi prAkRtAdayo dadyuH, na ko'pyatra pratiniyamaH / na caitadatraivocyate, kintu loke'pi 'siddhaM' pratatamidam, yathA- zramaNasyApi 'paJcakaM' paJcarUpakamUlyaM bhANDaM bhavati / iha ca rUpako yasmin deze yad nANakaM vyavahriyate tena pramANena pratipattavyaH // atha kutrikApaNaH kathamutpadyate ? ityAha [ bhA. 4218 ] puvvabhavigA u devA, manuyANa kariMti pADiherAI / logaccherayabUyA, jaha cakkINaM mahAnihayo // vR- 'pUrvabhavikAH ' bhavAntarasaGgatikA devAH puNyavatAM manujAnAM 'prAtihAryANi' yathAbhilaSitArthopaDhaukanalakSaNAni kurvanti / yathA lokAzcaryabhUtAH 'mahAnidhayaH' naisarpaprabhRtayaH 'cakriNAM' bharatAdInAM prAtihAryANi kurvanti / vartamAnanirdezastatkAlamaGgIkRtyAviruddhaH / evaM kutrikApaNA utpadyante / te caiteSu sthAneSu purA babhUvuH iti darzayati [bhA. 4219] ujjenI rAyagihaM, tosalinagare isI ya isivAlo / dikkhA ya sAlibhadde, uvakaraNaM sayasahassehiM / vR- ujjayinI rAjagRhaM ca nagaraM kutrikApaNayuktamAsIt / tosalinagavAstavyena ca vaNijA RSipAlo nAma vAnamantara ujjayinIkutrikApaNAt krItvA svabuddhimAhAtmyena samyagArAdhitaH, tatastena RSitaDAgaM nAma saraH kRtam / tathA rAjagRhe zreNike rAjyamanuzAsati zAlibhadrasya suprasiddhacaritasya dIkSAyAM zatasahasrAbhyAm 'upakaraNaM' rajoharaNa- pratigrahalakSaNamAnIt, ato jJAyate yathA rAjagRhe kutrikApaNa AsIditi purAtanagAthAsamAsArthaH // sAmpratamenAmeva vivRNoti - [bhA. 4220] [bhA. 4221] pajjoe narasIhe, nava ujjenIya kuttiyA AsI / bharuyacchavaNiya' saddaha, bhUya'TThama sayasahasseNaM // kammammi adijjaMte, ruTTho mArei so ya taM ghettuM / 'bharuyacchA''gama, vAvAradAna khippaM ca so kuNati // [ bhA. 4222 ] bhIeNa khaMbhakaraNaM, etthussara jA na demi vAvAraM / nijjita bhUtatalAgaM, Asena na pehasI jAva // cU- caNDapradyotanAmni narasiMhe avantijanapadAdhipatyamanubhavati na kutrikApaNA ujjayinyA mAsIran / tadA kila bharuyacchAo ego vANiyao asaddahaMto ujjenIe AgaMtUna kuttiyAvaNAo bhUyaM maggai / tena kuttiyAvaNavANieNa ciMtiyaM - 'esa tAva maM pavaMcei tA eyaM molleNa vAremi' tti bhaNiyaM - jai sayasahasse desi to demi bhUyaM / tena taM pi paDivannaM tAhe tena bhannai- paMcarattaM udikkhAhi tao dAhAmi / tena aTThamaM kAUNa devo pucchio / so bhaNai dehi, imaM ca bhaNihijja - jai kammaM na Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 3, mUlaM- 92, [bhA. 4222] 453 desi to bhUo tumaM ucchAehii / 'evaM bhavau' tti bhaNittA gahio tena bhUo bhaNai-kammaM me dehi / dinaM taM khippameva kayaM / puno maggai, annaM dinaM / evaM savvammi kamme niTThi puno bhaNai - dehi kammaM / tena bhannai - etthaM khaMbhe caDuttaraM karehi jAva annaM kiMci kammaM na demi / bhUo bhaNai alAhi, parAjito mi, ciMdhaM te karemi - jAva nAvaloesi tattha talAgaM bhavissai / tena asse vilaggiUNa bArasa joyaNAI gaMtUNa paloiyaM jAva takkhaNameva kayaM tena bharuyacchassa uttare pAse bhUyatalAgaM nAma talAgaM / / amumevArthamabhidhitsurAha "bharuyaccha" ityAdi / bharukacchavaNijA azraddadhatA 'bhUtaH ' pizAcivazeSaH kutrikApaNe mArgitaH / tato'STamaM kRtvA zatasahasreNa bhUtaH pradattaH, idaM ca bhaNitamkarmaNyadIyamAne ayaM 'ruSTaH ' kupito mArayatIti / sa ca bhUtaM gRhItvA bharukacche AgamanaM kRtvA vyApAradAnaM tasya kRtavAn / sa bhUtastaM vyApAraM kSiprameva karoti / tataH sarvakarmaparisamAptau vaNijA bhItena bhUtasya pArthyAt stambha ekaH kArayAJcakre / tatastaM bhUtamabhihitavAn- yAvada paraM vyApAraM na dadAmi tAvad 'atra' stambhe 'utsara' ArohA 'varohakriyAM kuru iti bhAvaH / tataH sabhUta uktavAnnirjito'haM bhavatA, ata AtmanaH parAjayacihnaM karomi / azvena gacchan yAvad 'na prekSase' na pazcAdavalokase tatra pradeze taDAgaM kariSyAmi iti bhaNitvA tathaiva kRte bhUtataDAgaM kRtavAn // emeva tosalIe, isivAlo vANamaMtaro tattha / nijita isItalAge, rAyagihe sAlibhaddassa / / [bhA. 4223] bu- 'evameva ' tosalinagaravAstavyena vaNijA ujjayinImAgamya kutrikApaNAd RSipAlo nAma vAnamantaraH krItaH / tenApi tathaiva nirjitena RSitaDAgaM nAma sarazcakre / tathA rAjagRhe zAlibhadrasya rajoharaNaM pratigrahazca kutrikApaNAt pratyekaM zatasahasreNa krItaH // atha sapta niryogAn vyAcaSTe[bhA. 4224] tinniya attadvaitI, cattAri ya pUyaNArihe deti / diMtassa ya ghittavvo, sehassa viviMcaNaM vA vi // vR- sapta niryogAn gRhItvA pravrajato'yaM guNaH- teSAM saptAnAM niryogANAM madhyAt trIn sa zaikSaH 'AtmArthayati' Atmano'rthAya gRhNAtItyarthaH; caturazca niryogAn 'pUjanArhANAm' AcAryopAdhyAyapravarti-saGghATakasAdhUnAM prayacchati / tasya caivaM prayacchato yadyasau niryogaH zuddhaH tato grahItavyaH / athAzuddhastataH zaikSasya dAtavyaH / zaikSasyAbhAve 'vivecanaM' pariSThApanaM tasya kriyate // evaM tasya trIn niryogAn gRhItvA pravrajitasya yad bhavati tad darzayati[bhA. 4225 ] sajjhAe palimaMtho, paDilehaNiyAe so havai siggo / egaM ca deti tahitaM; donniya se appaNI huMti // vR-tasya trIn niryogAn ubhayakAlaM pratyupekSamANasya mahAn svAdhyAyaviSayaH parimantho bhavati / tayA ca mahatyA pratyupekSaNayA saH 'siggaH' parizrAnto bhavati / tata evaM nirvinnaH san sa ekaM niryogaM sUrINAM dadAti / pradatte ca tasmin tasya dvau niryogAvAtmanaH sattAyAM bhavataH // evamapyasau dvAbhyAM niryogAbhyAM zeSasAdhubhyo anyAddaza iva dRzyate tataH [ bhA. 4226 ] niggamane bahubhaMDo, katto kataro va vANio ei / bitiyaM pi deti tahiyaM, mA bhaMte ! dullahaM hojjA // vR- mAsakalpe pUrNe tataH kSetrAd nirgacchatAM sa evaikaH 'bahubhANDaH' bahUpakaraNo dRzyate tato Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/9: lokastamuddizya bravIti-aho! kutaHkatarovAayaMvANijaevamupaskarasambhArabhAritaH samupaiti? evamupahAsamAkarNya sadvitIyamapi niryogaM gurUNAM ddaati|ttr ca gurubhirvaktavyam-'he bhadanta!' Arya ! mA 'te' tava bhUyo durlabhamupakaraNaM bhaved ata AtmapArve eva tAvaddhAraya / / sa prAha[bhA.4227] bhAreNa khaMdhaM ca kaDI ya bAhA, pIlijjae nissasae ya uccaM / tenA ya uvadhINamabhiddavejA, na ittiyA iMti mmovbhogN|| dR-mama mArgaM gacchato dvayoH pratyavatArayormahAnbhArobhavati, tena skandhaHkaTIbAhA ca gADhataraM pIDyate, tatazca 'uccam' UrdhvaM nizvasImyaham, nizvAsenAkulo bhavAmItyarthaH / stenAzca mAmupakaraNamAlitaM dRSTvA upidhakAraNAdabhidraveyuH / etAvanti ca vastra-pAtrANi mamopabhogaM naayaanti||ycc bhagavadbhiruktam-'mA bhUyo durlabhaM bhavet tatrocyate[bhA.4228] jaMhohiti bahugANaM, imammi dhammacaraNaM pavannANaM / taM hohiti amhaM pI, tumhehi samaM pvnnaannN|| vR-yad yuSmAkaM bahUnAm 'asmin' bhAgavate zAsane dharmacaraNaM prapannAnAmupakaraNaM bhaviSyati tadasmAkamapi yuSmAbhi samaM hiNDamAnAnAM cAritraM prapannAnAM bhaviSyati // eSa taprathamatayA pravrajato vidhiruktaH / atha pUrvopasthitaviSayaM tamevAha[bhA.4229] siddhI vIraNasaDhae, abbhuTThANaM puno ajaannte| kata kAritaM ca kItaM, jANate adhaaprigghite|| vR-yazcAritraM parityajya gRhavAsamupagatastasya kathaM punarapipravrajyAyAmabhyutthAnasiddhi sAtA? atra vIraNasar3hakaSTAnto vaktavyaH, evaMtasyapunarabhyutthAnaM bhvti|scdvidhaa-jaanaanoajaanaanshc| yaH kalpA-'kalpivabhAgaM jAnAti sa jAnAnaH, tadviparIto ajAnAnaH, agItArthaH ityarthaH / ajAnati bhUyaH pravrajyAyAmabhyuttiSThamAne kRtaM vA kAritaM vA krItaM vA dIyamAnaM pUrvoktavidhinA klpte| yastujAnAnastasya 'yathAparigRhItAni' zuddhAnyeva grahItuMkalpante, na kRt-kaaritaadiini|| atha vIraNasaDhakaSTAntamAha[bhA.4230] jaha so vIraNasaDhao, naitIraruho jalassa vegeNaM / thovaM thovaM khaNatA, chUDho soyaM tato buuddho|| vR-yathA 'saH' kazcid vivakSitaH 'vIraNasaDhakaH' vIraNAnAM-tRNavizeSANAM stambo nadyAstIre rohati sma-jAyate smeti nadItIraruhaH, nadyAH pratyAsannatayA jalasya vegena stokastokena khanatA bhUmikAnihitamUlajAlo'pyacirAdevasrotasi prakSiptaH / tatazca srotasA 'vyUDhaH' vAhayitvA samudraM prApita iti bhAvaH / eSa dRSTAntaH / ayamarthopanayaH[bhA.4231] Thiya-gamiya-diThTha-'diTehi sAdhuhiM aharihaM samaNusahro / uNhehuNhatarehi ya, cAlijjati baddhamUlo vi|| vR- kazcit pazcAtkRtaH siddhaputrakAdivizeSeNa, sAdhUnAmAgamanamArgabhUte kvacid grAme gRhavAsamadhyAsya tiSThan ye tatra mAsakalpaM varSAkalpaM vA sthitAH sAdhavaH, ye ca "gami"tti tatra gacchanta Agacchanto vA dvitrANi dinAni tiSThanti, taiSTairaSTaizca sAdhubhiH 'yathArha' yathAyogyaM 'samanuziSTaH san' uSNairuSNataraizcavacanairudakavegasthAnIyairanekazaHpreryamANaH kalatrAdiparigrahapravi Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 3, mUlaM-92, [bhA. 4231] 455 stAreNa baddhamUlo'pi cAlyate, gRhavAsaM tyAjayitvA saMyamarUpe srotasi prakSipya gaccharatnAkara prApyata iti bhAvaH // atha jAnAnA-'jAnAnaviSayaM vidhivibhAgamAha[bhA.4232] kappA-'kappavisese, aNadhIe jo u saMjamA clio| puvvagamo tassa bhave, jANate jAinaM suddhaaii| vR- vastra-pAtrAdiviSaye kalpA-kalpavizeSe anadhIte sati yaH saMyamAt calitastasya pUrvaprAktano gamaH-prakAro bhavati yathA zaikSagRhasthasyoktaH / yastu kalpA-'kalpavidhiM jAnAti tasya sarvANi zuddhAnyeva grahItuM kalpante, na krItAdidoSaduSTAni // mU. (93) niggaMthIeNaMtappaDhamayAe saMpavvayamANIe kappairayaharaNa-goccha-paDiggahamAyAe cauhi~ kasiNehiM vatthehiM AyAe saMpavvaittae / sA ya pubbovaTThiyA siyA evaM se no kappai rayaharaNa-goccha-paDiggahamAyAe cauhiM kasiNehiM vatthehiM AyAe saMpavvaittae / kappai se ahApariggahiehiM vatthehiM AyAe sNpvvitte| vR-asya vyAkhyA prAgvat / navaraM nirgranthyAzcaturbhi pratyavatAraiH sahitAyAH pravrajituM kalpate iti vizeSaH / / atha bhASyam[bhA.4233] eseva gamo niyamA, nigaMthINaM pi hoi nAyavyo / jANaMtINaM kappati, ghettuMje adhaaprigghite|| vR-eSa eva gamo nirgranthInAmapi bhavati jJAtavyaH / sA ca pUrvopasthitA syAditi atra sUtre tAsAM kalpA-'kalpavibhAgaMjAnatInAM yAni 'yathAparigRhItAni' zuddhAni tAni kalpante grhiitum| "je" iti vAkyAlaGkAre // [bhA.4234] samaNINaM nANattaM, nijogA tAsi appaNo curo| cauro paMca va sesA, AyarigAdINa atttthaae| vR-nirgranthebhyaH sakAzAt zramaNInAmidaM 'nAnAtvaM' vizeSa ucyate-'tAsAM pravrajantInAmAtmano yogyAzcatvAro niryogA bhavanti, zeSAstu AcAryAdInAmarthAya catvAro vA paJca vA / tatra yadA catvArastadA ekamAcAryasya dvitIyaM pravartinyAH tRtIyaM gaNAvacchedinyAH caturthaM saGghATakasAdhvyAH prayacchati / yadA tu paJca tadA catvArastathaivAcAryAdInAM paJcamaH punarupAdhyAyasya yogya iti cUrNyabhiprAyaH / bRhadbhASyakAraH punarAha cattAri appaNo se, cauro paMca'hava sesagA huNti| Ayariya uvajjhAe, pavattini'bhiseya saMghADe / / paMcee nijogA, abhisegA vaJja huMti cattAri / ti|| mU. (94) nokappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA pddhmsmosrnnuddespttaaiicelaaiNpddigghitte| kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA doccasamosaraNuddesapattAI celAiM pddigghitte| vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.4235] diLaM vatthaggahaNaM, na pavutto tassa gahaNakAlo u| osaraNammi agejhaM, tena samosaraNasuttaM tu / / vR-parvasUtre vastragrahaNaM dRSTam, na ca tasya' vastrasya grahaNakAla uktaH,kadA kalpate kadAca na? Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 bRhatkalpa-chedasUtram - 2-3/94 iti / ato varSAkAlAkhye prathame 'osaraNe' samavasaraNe agrAhyaM tad vastram, dvitIye tu RtabaddhAkhye grAhyamiti nirUpaNAya idaM samavasaraNasUtramArabhyate // [bhA.4236 ] ahavA vi sauvadhIo, seho davvaM tu eyamakkhAyaM / taM kAle khittammiya, gajjhaM kahiyaM agajjhaM vA // vR- athavA pUrvasUtre sopadhikazaikSalakSaNaM dravyametadAkhyAtam / 'tad' dravyaM kutra kAle kSetre vA grAhyam ? kutra vA agrAhyama ? ityadhunA pratipAdyate / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- "no kappai "tti ArSatvAdekavacanam / no kalpante nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA prathamasamavasaraNevarSAkAle uddeza : - kSetra - kAlavibhAgastaM prAptAni prathamasamavasaraNoddezaprAptAni 'celAni' vastrANi pratigrahItum / kimuktaM bhavati ? - iha sAdhavo yatra varSAvAsaM cikIrSavastat kSetraM yAvad nAdyApi prApnuvanti prAptA vA paraM nAdyApyASADhapUrNimA lagati tAvat kalpante vastrANi pratigrahItum / atha varSAvAsaprAyogyaM kSetraM prAptAH ASADhapUrNimA ca saJjAtA tata iyantaM kSetra- kAlivabhAgaM prAptAni vastrANi na kalpante / dvitIyasamosaraNoddezaprAptAni tu kalpante / iti sUtrasaGkSepArthaH // sAmprataM vistarArthamabhidhitsuH preryamutthApayannAha [bhA. 4237] paDhamammi samosaraNe, uddesakaDaM na kappatI jassa / tassa u kiM kappaMtI, uggamadosA u avasesA / / sUriparamparAyAtamanantaroktamarthamanavabudhyamAnaH prerayati-nanu ca vR- iha paraH prastutasUtrasya sUtre "uddesapattAiM" ti yat padaM tasyAyamartha uddezanamuddezaH - auddezikAkhyo dvitIya udgamadoSastaM prAptAni vastrANi na kalpante, etacca na yujyate, yato yasya sAdhoH prathamasamavasaraNe uddezakRtaM vastrAdi na kalpate tasya avazeSAH AdhAkarmAdayaH paJcadazodgamadoSAH kiM kalpante ? yadevamuddezakRtameva pratiSidhyate / / para eva sUrINAmabhiprAyamAzaGkaya pariharati [bhA. 4238] uddesaggahaNeNa va, uggamadosA u savve jati gahitA / uppAdanAdi sesA, tamhA kappaMti kiM dosA / / vR- atha 'ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNam" iti nyAyAd uddezagrahaNena sarve'pyudgamadoSA gRhItAH; eva tarhi utpAdanAdayaH zeSA doSAH kiM kalpante ? yenodgamadoSA eva gRhyante // para evAcAryasyAzayamAzaGkamAna idamAha [bhA. 4239] ahavA uddissa katA, esaNadosA vi hoMti gahitA tu / AdI aMtaragahaNe, gahiyA uppAdanA vi tahiM // vR- athavA yasmAdeSaNAdoSA api sAdhUn 'uddizya' praNidhAya kRtAH ata uddezagrahaNena te'pi gRhItAH / evaM ca Adyasya - udgamadoSakalApasya antyasya ca eSaNAdoSajAlasya grahaNe utpAdanAdoSA api gRhItA atra mantavyAH, "AdyantagrahaNe madhyasyapi grahaNam" iti nyAyAt / ato dvAcatvAriMzadapi doSA na kalpante iti siddham / evamAcAryasyAkUtamAzaGkaya dUSaNAntaramAha[bhA. 4240 ] ee a tassa dosA, uDubaddhe jaM ca kappate ghittuM / koI bhaNija do vi, na kappati sutaM tu sUeti / / vR-yadyevaM sAmathyArkaSaptA dvAcatvAriMzadapi doSAH prathamasamavasaraNe pratiSiddhAstarhi RtubaddhAkhye Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 3, mUlaM-94, [bhA. 4240] 457 dvitIyasamavasaraNe ete sarve'pidoSAstasya sAdhoH kalpante; yathA atraivasUtre'bhihitam-"kalpante dvitIyasamavasaraNe uddezaprAptAni celAni pratigrahItum" ato'pi jJAyate dvitIyasamavasaraNe dvAcatvAriMzaddoSaduSTamapi kalpate / evaM kazcit paro bhaNet tatra sUrirAha-dvayorapi samavasaraNayorna kalpante / bhUyo'pi paraH prAha-yad yUyaM dvitIye'pi samavasaraNe pratiSedhayatha tanna yujyate, yataH 'zrutaM' sUtrameva "kalpate" iti bruvANamanujJAM sUcayati ||api ca[bhA.4241] evaM suttavirodho, doccammiM kappati tti jaM bhaNitaM / suttanivAto jammita, taM suNa vocchaM samAseNaM / / vR-evaM bhavatAM sUtreNa samaM virodhaH prApnoti, yataH sUtre "dvitIye samavasaraNe kalpate" iti bhaNitam / atha gururAha-sarvamapyetadAkAzaromanthanamiva lakSyate, sUtrAbhiprAyamanavabudhyaiva yathAtathApralapanAt / kaH punaH sUtrAbhiprAyaH ? iti ced ata Aha-yasminnarthe sUtrasya nipAtaHavatArastaM zRNu 'samAsena' saGkepeNa vakSye'ham // [bhA.4242] samosaraNe uddese, chavvidhe pattANa doNha pddisedho| . appattANa u gahaNaM, uvadhissA sAtiregassa // vR-prathamasamavasaraNaM jyeSThAvagraho varSAvAsa iti caikArtham / dvitIyasamavasaraNam Rtubaddha iti caikArtham / tatra uddezastadviSayaH SaDvidho nikSepaH kartavyaH / "pattANa duNha paDiseho" tti ArSatvA vibhaktivyatyaye 'dvAbhyAM' kSetra-kAlAbhyAM prAptAnAM vastradigrahaNepratiSedhobhavati, aprAptAnAM tusAtirekasyopadhergrahaNaM bhavati iti niyuktigAthAsamAsArthaH ||ath vistarArtha ucyate-tatroddezaH SoDhA-nAmoddezaHsthApanoddezaH dravyoddezaH kSetroddezaH kAloddezo bhaavoddeshshceti|naamoddeshoysyoddesh iti nAma kriyate / sthApanoddeza uddezavataH puruSAdeHsthApanA / dravyoddezaM jJa-bhavyazarIravyatiriktaM svayameva bhASyakRdAha[mA.4243] davveNaM uddeso, uddissati jo vajena dvvennN| davvaM vA uddisate, davvabhUo tadaTThI vA // vR- 'dravyeNa' rajoharaNAdinA yad uddezaH kriyate sa dravyoddezaH / yo vA 'yena' sacittAdinA dravyeNoddizyate, tatra sacittena yathA-gobhirgomAn, turagaisturagapati, gajairgajapatiriti; acittena yathA-daNDena daNDI, chatreNa chatrI, kapAlena kapAlItyAdi; mizreNa yathA- zakaTena zAkaTikaH, rathena rathika ityAdi / dravyaMvA vyAdhiprazamanaM yaduddizati, amukamauSadhadravyaMbhavatA grhiitvymiti| 'dravyabhUtovA' jJAtA anupayukto yad aGga-zrutaskandhAdikamuddizati / 'dravyArthI vA' dravyanimittaM dhanurvedAdikaM yaduddizati eSa sarvo'pi drvyoddeshH|| [bhA.4244] khittammi jammi khitte, uddissati jo vajena khettena / emeva ya kAlassa vi, bhAvo u pasasthamapasattho / vR-kSetroddeze cintyamAne yasmin kSetre aGga-zrutaskandhAderuddezaH kriyate vyAvaNyate vA; yo vA yena kSetreNoddizyate-abhidhIyate, yathA-bharate bhavo bhArataH, surASTrAyAM bhavaH saurASTraH, magadheSu bhavo mAgadha ityAdi / evameva ca yasmin kAle aGgAdikamuddizyate, yena vA kAlenoddizyate, yathAsuSamAyAM bhavaH sauSamaH, zaradi jAtaH zArada ityAdi; eSa kAloddezaH / bhAvoddezo dvidhA Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/94 prazasto'prazastazca / / ubhayamapi darzayati[bhA.4245] kohAI apasattho, nANAmAdI ya hoi upasattho / udao vi khalu pasattho, titthkraa-''haarudyaadii|| vR-krodha-mAnAdiraudayiko bhAvo aprazasto bhAvoddezaH / jJAna-darzanAdi kSAyopazamika aupazamikaH kSAyiko vA bhAvaH prazasto bhAvoddezo bhavati / 'udayo'pi' audayikabhAvo'pi tIrthakarA-''hAraka-yazaHkItyAdinAmakarmodayarupaH prazasto bhavati / Adizabdasya gAthAyAM vyatyayena nirdezo bandhAnulobhyAt / atra kSetroddezena kAloddezena cAdhikAraH, zeSAstu vineyavyutpAdanArthamuccaritArthasadhzAitikRtvAprarupitAH / tadatrapareNa yadudgamauddezikaMpratipAditaM tad nAdhikRtamiti sthitam ||ath "prAptAnAm" iti padaM vyAkhyAti[bhA.4246] khitteNaya kAleNa ya, pattA-'pattANa hoti cubhNgo| dohi vi patto tatio, paDhamo bitio ya ekkennN|| vR-kSetreNa kAlena ca prAptA-'prAptAnAM caturbhaGgI bhavati-kSetreNa prAptA na kAlena 1 kAle prAptA na kSetreNa 2 kAlena ca prAptAH 3 nApi kSetreNa nApi kAlena 4 / atra tRtIyo bhaGgo dvAbhyAmapi kSetrakAlAbhyAM prAptaH, caturtha punarubhAbhyAmapyaprAptaH / athAmUneva bhaGgAn bhAvayati[bhA.4247] vAsAkhitta purokha, uDubaddha ThiyANa khettao ptto| addhANamAdiehiM, dullabhakhitte va bIo u / / vR-varSAkSetre 'puraskRtaM' prathamata RtubaddhakAle sthitAnAM kSetrataH prAptAH' iti prathamo bhaGgo bhavati / iyamatra bhAvanA-Rtubaddhe caramo mAsakalpo yatra kRtaH anyacca varSAvAsaprAyogyaM kSetra nAsti tatastatraiva varSAvAsaM kartRkAmA ASADhapUrNimAmadyApyaprApnuvantaH kSetrataH prAptA na kAlata ityAdyo bhaGgo bhavati / adhvapratipannatAdibhi kAraNairdurlabhe vA varSAvAsaprAyogye kSetre'pAntarAla eva ASADhapUrNimA sAtA evaM dvitIyo bhaGgo bhavati // [bhA.4248] AsADhapunimAe, ThiyA u dohiM pihoti pattA u / tattheva ya paDisijjhai, gahaNaM na u.sesabhaMgesu // vR- varSAkSetre ASADhapUrNimAyAM ye sthitAste dvAbhyAmapi kSetra-kAlAbhyAM prAptA bhavanti / ASADhapUrNimAmaprAptAnAmantarA adhvanivartamAnAnAMRtubaddhe mAsakalpena vAanyatra kSetre sthitAnAM caturtho bhaGgo bhavati / atra ca 'tatraiva' tRtIyabhaGga eva vastradInAM grahaNaM pratiSidhyate, na 'zeSeSu' prathama-dvitIya-caturthabhaGgeSu, ekatareNa dvAbhyAM vA aprAptatvAt / / etena "doNha paDiseho' tti vyAkhyAtam / atha "appattANa tu gahaNaM, uvahissA sAiregassa" tti pazcA) vyAcikhyAsurAha[bhA.4249] duNha jao egassA, niSphajjati jaM va hoti vaasaasu| aggahaNammi vilahugA, tastha vi ANAdiNo dosA // vR-iha varSAkAle kSetra-kAlAbhyAmaprAptaireva sAtireka upadhigrahItavyaH / kiyapramANaH ? iti ceducyate-dvayorjanayoH sambandhinA yAvatopakaraNenaikasyasAdhoryogyaH paripUrNapratyavatAro'tirikto niSpadyate, yacca varSAsu varSAkalpAdikamupayujyate tadAtmano yogyaM dviguNaM bhavati, iyapramANaM grahItavyam / idamuktaM bhavati-ekaikaH sAdhurardhatRtIyAn pratyavatArAn gRhNAti / kiM kAraNam ? Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 459 uddezaka H 3, mUlaM-94, [bhA. 4249] kadAcidadhvanirgatAH sAdhavo viviktAAgaccheyuH tato dvau sAdhU ekasya sAdhoH samparNapratyavatAraM prayacchataH, tayozcAtmanaH pratyekaM dviguNAH pratyavatArAstiSThanti / yadyevaM na gRhNanti tatazcaturlaghukAH, tatrApyAjJAdayo doSA bhvnti| varSAsvatiriktopakaraNagrahaNe kAraNamupadarzayituM dRSTAntamAha[bhA.4250] davvovakkhara-NehAdiyANa taha khAra-kaDuya-bhaMDANaM / vAsaratta kuDuMvI, atiregaM saMcayaM kuNai / / vR-dravyaM-hiraNyAdi, upaskaraH-sUryAdi, khehaH-ghRtaM tailaM vA, AdizabdAderaNDAditailaparigrahaH, kSAraH-vastulAdilavaNaM vA, kaTukaM-zuNThIvippalyAdi, bhANDAni-ghaTa-piTharAdIni, athavA kaTubhANDaMvesaNa-marica-hiDaprabhRtidravyajAtam / eteSAM dravyopaskarAdInAM kuTumbyapi varSArAtre'tiriktaM saJcayaM karoti // kiM kAraNam ? iti ced ucyate-- [bhA.4251] vaNiyA na saMcaraMtI, haTTA na vahaMti kammaparihAnI / gelanA''esesuva, kiM kAhiti agahite puTviM / / vR-varSAkAle vaNijo grAmeSu krayavikrayArthaM na saJcaranti, pattaneSvapi varSa-vardalavasena haTTa na vahanti, api ca yadi kuTumbI dravyopaskarAdInAmatirikta saJcayaM na kuryAt tata utpanne prayojane qayavikrayArthatenaApaNavIthyAMgantavyam, tatazcahalakarSaNaprabhRtInAMkarmasaMyogAnAMparihAnirbhavati, glAnatvevA saJcAte 'AdezeSuvA' prAghUrNakeSvAgateSvatiriktasaJcaye pUrvamagRhIte kiM pathyabhojanaprAghUrNakabhaktyAdikaM kariSyati? // [bhA.4252] taha annatitthagA vi ya, jo joriso tassa saMcayaM kuNati / iha puna chaNha virAdhana, paDhamammi ya je bhaNiya dosaa|| vR-'tathA' iti dRSTAntAntaropanyAse / 'anyatIrthikA api' sarajaskAdayaH 'yo yAdRzaH' yasya yenopakaraNena prayojanamityarthaH sa tasyAtirikta saJcayaM varSAsu karoti, yathA-sarajaskA rakSAyAH, dakasaukarikA mRttikAyAH, bottikaashchgnn-lvnnyorityaadi| 'iha' iti asmin punarjanazAsane yadyatiriktamupakaraNaM na gRhNanti tataH SaNNAM jIvanikAyAnAM virAdhanA bhavati / athAtiriktopakaraNAbhAvAdvarSAsUpadhiMgRhNantitatoyeprathame samavasaraNeupakaraNaM gRhNato doSA bhaNitAstAn prApnuvanti / / kathaM punaH SannAM kAyAnAM virAdhanA bhavati? iti ucyate[bhA.4253] rayaharaNenolleNaM, pamajaNe pharusasAla puddhviie| gAmaMtarita galane, puDhavI udagaM ca duvihaM tu|| vR. "pharusasAla" tti kumbhakArazAlA tasyAM varSAsu sthitAnAM dvitIyarajoharaNAbhAve yad varSeNArTIbhUtaM rajoharaNaM tenaiva pramArjane pRthivIkAyasya virAdhanA / grAmAntaraM vA bhikSAcaryAdikAryeNa "iMta" ti gacchata Agacchato vA antarA gADhataraM varSitumArabdhe malinarajoharaNe parigalati pRthivIM 'dvividhaM ca' bhImA-''ntarikSabhedAd dviprakAramudakaM virAdhayati // [bhA.4254] ahavA aMvIbhUe, udagaM paNao ya tAvaNe aganI / ullaMDagabaMdha tasA, ThANAisukeNa va maje // vR-athavA dvitIyarajohaNAbhAve yadA''rdra rajoharaNaM zoSayati tato'vagrahAt sphiTati / Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/94 atha na zoSyate tato'mlIbhavati / evamamlIbhUte tasminnudakaM virAdhyate, panakazca sammUrcchati / athaitaddoSaparihArArthamagnau tApayati tato'gnivirAdhanA / athAdreNapramArjayatitatodazikAnteSu ullaNDakAH-mRdrolakAH pratibadhyante / teSu pratibaddheSu yadi pramArjanaM karoti tatastrasavirAdhanA, atha na pramArjayati tataH saMyamavirAdhanA / sthAna-niSadanAdiSu vA kena prmaarjytu?|| [bhA.4255] emeva sesagammi, saMjamadosA u bhikkhnnijjoe| cola-nisijjA ulle, ajIra gelnnmaayaae|| vR-evamevavarSAkalpAdAvapizeSopakaraNe bhikSAniryogeca paTalaka-pAtrabandharupedviguNe'gRhIte 'saMyamadoSAH' SaTkAyavirAdhanAlakSaNA rajoharaNavad vaktavyAH / colapaTTe rajoharaNaniSadyAyAM ca dviguNAyAmagRhyamANAyAM bahirgatAnAM varSeNArdIbhAve sAte nityaparibhogena bhaktaMna jIryate, ajIryamANe ca bhakte glAnatvaM bhavati, tatazca 'AtmavirAdhanA' paritApa-mahAduHkhAdikA / / kiJca[bhA.4256] addhANaniggatAdi, paritA vA ahava naTTha gahaNammi / jaMca samosaraNammiM, ageNhaNe jaMca pribhogo|| vR-chinnAdacchinnAdvA adhvano nirgatAH AdizabdAdazivAdikAraNavinirgatA vA ye parIttAH' parimitopakaraNAHathavA "naTTha"tti naSTopakaraNAhAritopadyaya ityarthaH "gahaNammi"ttipratyanIkena vA upadhergrahaNe kRte viviktA aagccheyuH| eteSAmAgatAnAmatiriktopakaraNAbhAvAdyadhupagrahaM na karotitata upadhiniSpannaprAyazcittam / atha tadarthaM nUtanamupadhiM gRhNanti tato'pyupadhiniSpannam, yacca prathame samavasaraNe upakaraNagrahaNe dopajAlaM tat prApnuvanti / atha gRhNanti tata upakaraNaM vinA yat tRNAdiparibhoge dUSaNakadambakaM tad aasaadynti| amubhevArthaM vyAkhyAgranthena spaSTayati[bhA.4257] addhANaniggayAdInamadeMte hoti uvadhiniSphanna / jaMte anesaNa'ggiM, seve deta'ppaNA jaMca // vR-adhvanirgatAdInAmatiriktAbhAve upakaraNaM yadi na prayacchanti tata upadhiniSpannaM bhavati, prAyazcittamiti shessH| taca jaghanye paJcakam, madhyame mAsalaghukam, utkRSTa caturlaghavaH / te ca' adhvAdinirgatA aneSaNIyopakaraNamagniM vA yad Asevante tanniSpannamaprayacchatAM prAyazcittam / athAtmIyamupakaraNaM teSAM prayacchanti tata AtmanaH parihANi, yaccAtmanA tRNAdisevanaM kurvanti tanniSpannam // ke punaH prathamasamavasaraNe vastragrahaNe doSAH ? ityAha[bhA.4258] attaTTa paraTThA vA, osaraNe geNhamANe pannarasa / dAu paribhoga chappati, DauraM ulle ya gelanaM / / vR- athAtmano vA pareSAM vA-adhvanirgatAdInAmarthAya prathamasamavasaraNe upadhiM gRhNanti tata AghAkarmAdayaH paJcadazodgamadoSA bhvnti|aatmopdhimdhvnirgtaadiinaaN dattvA tamevaikaMpratyavatAraM nityaM paribhujAnasya SaTpadikAH smmuurcchnti| tAsucAnna-pAnamadhye patitAsubhakSitAsuca "DauraM" tijalodaraM bhavati / ekapratyavatAreNa cATTaiNa rAtrau prAvRtena suptasya bhaktaM najIryati, ajIryatica Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 461 uddezakaH 3, mUlaM-94, [bhA. 4258] glaantvmupjaayte|| [bhA.4259] tamhA u geNhiyavvaM, bitiyapadammiM jahA na geNhejjA / addhANe gelanne, ahavA vi bhaveja astiie|| . vR-yata evaM tasmAt kAraNAdAtmano dviguNapratyavatArAdatiriktaMgrahItavyam / dvitIyapade yathA na gRhNIyustathA'bhidhIyate-adhvani vahamAnAnAM glAnatve vA dvividhAyAmasattAyAM vA vartamAnAnAmagrahaNaM bhvet| idameva vyAkhyAti[bhA.4260] kAlenevadieNaM, pAvissAmaMtareNa vAghAto / gelanne vA''ta-pare, duvidhA puna hoti asatI u / / vR-grISmasya carame mAsi kecidadhvAnaM pratipannAzcintitavantazca-yAvadASADhapUrNimA nopaiti tAvadetAvatA kAlena varSAkSetraM prApsyAmaH,antarAca nadyAdivyAghAto bhavedata ASADhapUrNimAkAle atikrAnte prAptAH tato dviguNo'tirikto vA upadhirna gRhItaH / __ athavA Atmano glAnatvena parasya vA-glAnasya vyAvRtatayA nAtirikto gRhItaH / asattA punardvividhA bhavati-sadasattA asadasattAca |sdsttaayaamnessnniiyN labhyate, athavA bahavaH sAdhavo vastragrahaNasyAkalpikA ekaH kalpikaH ataH sarveSAM yogyo'tiriktopadhigRhIte'pi shuddhH|| [bhA.4261] gahie va agahie vA, appattANaMtu hoti atigamanaM / uvahI-saMthAraga-pAdapuMchaNAdINa gahaNaTThA / / vR-evaM gRhIte'gRhItevA varSAvAsaprAyogye upadhau kAlato'prAptonAmASADhapUrNimAyAarvAk paJcabhirdivasairvapakSeitre 'atigamanaM' pravezo bhavati / kimartham ? ityAha-upadhiH-varSAkalpAdikaH saMstArakaH-kASThamayaHkambikAmayovA pAdaproJchanaM-rajoharaNamAdizabdAttRNa-DagalAdiparigrahaH, eteSAM grahaNArthamaprApte kAle praveSTavyam / / idameva vyaktikaroti[bhA.4262] kAleNa apattANaM, pattA-'pattANa khettao gahaNaM / vAsAjogovadhiNo, khettammi tuDagalamAdIni // vR- kAlato niyamAdaprAptAnAM kSetrataH prAptAnAmaprAptAnAM vA varSAvAsayogyapaTalakapAtrabandhAderupadhergrahaNaM bhavati, etena prathama-caramabhaGgau sUcitau / kAlataH prAptairaprAptairvA kSetrato niyamAt prAptairDagalAdIni grahItavyAni, anena tu dvitIya-tRtIyabhaGgau gRhItAviti // tAnyeva DagalAdIni darzayati[bhA.4263] Dagala-sasarakkha-kuDamuha-mattagatiga-leva-pAdalehaniyA / saMthAra-pIDha-phalagA, nijjogo ceva duguNo tu|| . vR- iSTakA-cIrAdimayAni DagalAni putaproJchanArthaM gRhyante / sarajaskaH-kSAraH, sa saMtrAkhelAdinisarjanArtham / kuTamukhaM-ghaTakaNThakaH, tatra glAnayogyamauSadhaMkAyikImAtrakaM vaasthaapyte| mAtrakatrikaM-khelamAtrakaM kAyikImAtrakaM saMjJAmAtrakaM ceti / lepaH-pratItaH, sa vinaSTabhAjana* saMsthApanArtham / pAdalekhanikA varSAsu kardamAnarlekhanArtham / saMstArakaH parizATI aparizATI Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 bRhatkalpa - chedasUtram -2-3/94 ceti dvividhaH, ubhayo'pi zayanArthaM jIvAdirakSaNArthaM ca gRhyte| pIThaM chagaNAdimayam, upavezanArtham / phalakaH-campakapaTTAdimayaH, zayanopayogI / pAtrasatkazca 'niryogaH ' pratyavatAro dviguNaH / etAni sarvANyapi tadAnIM gRhyante / atha ziSyaH prazranayati [bhA. 4264 ] cattAri samosaraNe, mAsA kiM kappatI na kappati vA / kAraNiga paMca rattA, savvesiM mallagAdINaM // vR- ASADhapUrNimAnantaraM ye catvAraH prathamasamavasaraNe mAsAsteSu grahItuM kalpate vA na vA ? / sUrirAha- utsargato na kalpate, dvitIyapade kSetrasyAprAptau adhvanirgatA vA ASADhapUrNimAyAM prAptAstataH saMstArAdyupadhiM DagalAdInI ca paJca rAtrindivAni gRhNanti, paryuSaNAkalpaM ca rajanyAmAkarSanti, tataH paJcamyAM paryuSaNaM kurvanti / atha pUrvoktakAraNAt paJcamyAmeva te prAptAH tataH paJcarAtraM tathaiva saMstAraka- DagalAdIni gRhNanti, dazamyAM paryuSaNayanti / vizeSacUrNikRt punarAha te khettANaM alaMbhe AsADhapunnimAe ceva ThiyA, tehi ya uvahI na gahio saMthAragAI tAhe jAva paMcarattaM tAva geNhaMti, pacchA paMca divase pajjosavaNAkappaM kahaMti, dasamIe pajjosaveMti, eeNa kAraNeNaM kappai paMcarattaM, aha paMcamIe pattA tAhe taheva paMca rattagA vaDDhaMti (jAva bhaddavayasuddhapaMcamI) tti / evaM sarveSAM mallakAdInAmupakaraNAnAmarthAya kAraNikAni paJca rAtrindivAni pravardhamAnAni tAvad mantavyAni yAvad bhAdrapada zuddhapaJcamyAM gRhIte'gRhIte vA Dagala-mallakAdau niyamAt paryuSaNaM vidheyam // [bhA. 4265 ] tesiM tattha ThitANaM, paDilehucchuddha cAraNAdisu / vAINa agahaNo, lahugA puvviM amahite vA / / vR- 'teSAM' sAdhUnAM 'tatra' varSAkSetre sthitAnAmiyaM sAmAcArI- sabhAprapA - SS rAma devakula- zUnyagRhAdiSu yad vastram 'utsuddhaM' padhikAdibhiH parityaktaM tat pratyupekSante, yadA kila kAryamutpatsyate tadA grahISyate / tadabhAve cAraNAdiSu pratyupekSante / varSAsu yadi lepam AdizabdAt pAtraM vA vastra vA gRhNanti tatazcaturlaghukAH / pUrva vA lepAdIni yadi na gRhItAni tadA'pi caturlaghu // idameva vyAkhyAti [bhA. 4266 ] vAsANa esa kappo, ThAyaMtA ceva jAva u sakosaM / paribhutta vippannaM, vAghAtaTThA nirikkhati // bR- " vAsANa'' ttivibhaktivyatyayAd varSAsu tiSThatAmeSaH 'kalpaH' sAmAcArI- sarvataH sakrozaM yojanaM yAvad yat kArpaTikaiH paribhuktaM 'viprakIrNaM' pUrvaM paribhujya tato' kiJcitkaramiti matvA pariSThApitaM tat tiSThanta eva vyAghAtArthaM nirIkSante // kaH punarvyAghAH ? iti ced ucyate[bhA.4267] addhANaniggatAdi, jhAmiya vUDhe va seha parijunne / AgaMtu bAhi puvviM, diTTha assanni sannIsu vR- adhvanirgatAdayaH sAdhava AgaccheyuH, yo vA upadhi 'dhyAmitaH' dagdho bhavet, udakena vA vyUDhaH, "zaikSo vA" avazyapravrAjanIyaH purANAdirupasthitaH, parijIrNo vA upadhi, etaiH kAraNai Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 94 [bhA. 4267 ] 463 rAgantukeSu tAlAcarAdiSu pUrvaM mArgayanti / tataH kSetrabahirasaMjJiSu pUrvaSTam, tataH saMjJiSu pUrvadRSTaM gRhNanti // athedameva vibhAvayiSurAgantukAn vyAkhyAti[bhA. 4268 ] tAlAyare ya dhAre, vANiya khaMdhAra seNa saMvaTTe / lAuliga vaiga- sevaga jAmAuga-paMthigAdIsuM // vR- 'tAlAcarAH' naTa-narttaka- caTTAdayaH, "dhAre" tti devacchatradhArakAH, 'vaNijaH' vAliJjukAH, rAjabimbasahitaM svacakraM paracakraM vA skandhAvAra ucyate, rAjabimbavirahitA senA, cauradhATIbhayena bahavo grAmA nAyakAdhiSThitA ekatra sthitAH saMvarttaH, lAkuTikAH - DaGgarAH, vrajikAH- gokulikAH, sevakAH-cArabhaTTakAH, jAmAtRkAH prasiddhAH, pathikAH- ye bahuvastra dezaM prati prasthitAH / evamAdiSu pUrvaM mArgayanti // katham ? ityAha[bhA. 4269] AgaMtugesu puvvaM, gavesatI cAraNAdisU bAhiM / pacchA je saggAmaM, tAlAyaramAdiNo eMti // vR- '"bAhiM'" ti sakrozayojanAntarvattiSvantarapallikAsahiteSu bAhyagrAmeSu ye 'AgantukAH' cAraNAdayasteSu pUrvaM gaveSayanti / 'pazcAd' bAhyagrAmeSu cAraNAdInAmabhAve ye tAlAcarAdayaHsvagrAmamAyAnti teSu gaveSayitavyam // kathameteSu vastrasambhavaH ? ityAha[bhA. 4270] baddhUNa nave itare, samaNANaM dekha seva-jAmAdI / cAraNa-dhAra-vaNINaM, paDaMti iyare u saDDitagA / / vR- sevaka - jAmAtRkA navAni vastraNi labdhvA 'itarANi' purANAni zramaNAnAM dadyuH / cAraNAnAM "dhAra" tti devacchatradhArANAM rAjAdayaH prasAdato vastraNi prayacchanti tAni purANAni vA te sAdhunAM daghu / "vaNINaM" ti vAliJjukavaNijAM valace vastraNi patanti / 'itare tu' pathikAdayaH 'zrAddhAH ' zrAvakA bhaveyuH // bahirgrAma-svagrAmeSu cAraNAdInAmabhAve vidhimAha[ bhA. 4271] bahiM- aMta-sannisu, jaM diTTaM tesu caiva jamadiTThe / keyi duhao va'sannisu, gahite sannIsu diTThitare // vR- "bahiH" tti kSetrAbhyantare prativRSabhagrAmeSu ye'saMjJinasteSu pUrvadRSTaM vastraM mArgayanti, tadabhAve bahirgrAmeSveva saMjJiSu pUrvadRSTam, tadaprAptau bAhyagrAmeSvevAsaMjJiSu pUrvadRSTam, tadasattve mUlagrAma eva saMjJiSu pUrvadRSTam; tadabhAve antaH - mUlagrAme'saMjJiSu pUrvaSTam, tadasattve mUlagrAma eva saMjJiSu pUrvadRSTam, tadasambhave mUlagrAma evAsaMjJiSu yat pUrvamadhSTam, tadabhAve mUlagrAma eva saMjJiSu pUrvamadRSTaM vastraM mArgayanti / kecidAcAryA itthaM bruvate 'dvayorapi' bahirantarlakSaNayoH sthAnayoH prathamasaMjJiSu gRhIte si tato bahirantarvarttiSveva saMjJiSu yathAkramaM dRSTam itaracca - adhSTaM gRhNantIti / kiM punaH kAraNaM pUrvadRSTaM prathamaM gRhyate ? ucyate-tatra hi pUrvapratyupekSitatvenAdhAkarmAdaya utkSepa-nikSepAdayazca doSAH parihnatA bhavanti // Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/94 [bhA.4272] koI tattha bhaNejjA, bAhiM khettassa kappatI gahaNaM / gaMtuMtA paDisiddhaM, kAraNa gamane bahuguNaM tu|| vR-kazcid nodakaH tatra' iti anantaroktavyAkhyAne idaM bhaNet-yadi pUrvaM prativRSabhagrAmeSu grahItavyaM tato mUlagrAme, evaM tarhi dUratvAt kSetrAd bahirgrahaNaM sutarAM kalpate / gururAha- kSetrAd bahirvarSAsu gantumapi tAv pratiSiddhaM kiM punarvastragrahaNam ? / atha kAraNe varSAsu kSetrabahirgamanaM karoti tatragatazca varSAkalpAdinA nimantrayate tadA saMyamasya bahuguNamitikRtvA tadapi grhiitvym|| idameva vyAcikhyAsuH prathamataH paravacanaM vyAkhyAti[bhA.4273] evaM nAmaM kappati, jaM dUre tena bAhi ginnhNtu| evaM bhaNaMti gurugA, gamane gurugA va lahugAvA // vR-yad 'dUre grAmAbahirvastra tayadi prathamaM kalpate tata evaM nAma kSetrA bahi sutarAMprathamataraM gRhnnntu| sUrirAha-evaM bhaNato bhvtshcturgurukaaH| atha kSetrA bahirgacchati tato gurukA vA laghukA vA prAyazcittam / tatra navaprAvRSi catvAro guravaH, zeSe varSAkAle catvAro laghavaH / / "kAraNa gamane bahuguNa"miti padaM vyAcaSTe[bhA.4274] saMbaddha-bhAviesU, kapatijA paMca joyaNe kajje / june va vAsakappaM, geNhatijaM bahuguNaM ca'nnaM / / vR-yAni sAdharmikasambandhena sambaddhAni parasparaM gamanA-''gamanabhAvitAni ca kSetrANi teSu varSAsukalpate sAdharmikANAmudantavahanArthaM catvAri paJca yojanAni vA yAvad gantuMvastuMvA / evaM kArye gatasya tasyApAntarAle varSAtrANena kazcid nimantraNAM kuryAt, tasya ca prAktano varSAkalpaH parijIrNa, tacca varSAMtrANaMghana-masRNamabhinavaMca, tato varSAsubahuguNamiti kRtvA gRhnnaati|kaarnntH 'anyadapi' paTalakAdikaMghana-masRNAdiguNopetamAcAryaprAyogyaM vAyadvastra labhyate tadapi bhUyAn guNo'tragRhItebhaviSyati' iti kRtvA gRhyte|evN kAraNegamanaMgrahaNaMcobhayamapi dRSTam, kAraNAbhAve tuna kalpate gntuNgrhiituNvaa|| atha gRhNAti tato'mUn SoDaza doSAn prApnoti[bhA.4275] AhAkammuddesiya, pUtIkamme ya mIsajAe y| ThavaNA pAhuDiyAe, pAdokara kIta pAmicce / / [bhA.4276] pariyaTTie abhihaDe, ubminne mAlohaDe iy| acchijje aNisiDhe, dhote ratte ya ghaTe y|| vR-AdhAkarma 1 auddezikaM 2 pUtikarma 3mizrajAtaM 4sthApanA 5prAbhRtikA 6prAduSkaraNaM7 krItaM 8 prAmityaM 9 parivartitam 10 abhyAhnatam 11 udbhinaM 12 mAlApahRtam 13Acchedyam 14 anisRSTaM ceti 15 paJcadaza doSAH / "dhoe ratte ya ghaTe ya" tti sAdhUnAmarthAya malinavastra 'dhautaM caukhaMkRtamityarthaH, evaM raktaM pradattarAgam, 'ghRSTaM masRNapASANAdinottejitam, etetrayo'pyeka eva doSa iti|| [bhA.4277] ete savve dosA, paDhamosaraNe na vajjitA hoNti| jinadiTehi agahite, jo geNhati tehi so puTTho / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-94, [bhA. 4277] vR-ete sarve'pyAdhAkarmAdayo doSAH prathame samavasaraNe vastrAdikaM gRhNatAna varjitA bhavanti / atha pUrvaM darpato na grahItamupakaraNaM tataH prathame samavasaraNe yo gRhNAti so'pi jinaiH-tIrthakarairye dRSTAH karmabandhadoSAstaiH spRSTo mantavyaH, bhAvatastena doSANAmaGgIkRtatvAt / / [bhA.4278] paDhamammi samosaraNe, jAvatiyaM patta-cIvaraM gahiyaM / savvaM vosiriyavvaM, pAyacchittaM ca voDhavvaM // vR-prathame samavasaraNe darpato yAvat pAtra-cIvaraM gRhItaM tAvatsarvamapi vyusraSTavyam, prAyazcittaM ca gurupradattaM yathoktaM voDhavyam / athavA kArye samutpanne yat pAtraM vA cIvaraMvA-cAraNAdiSu gRhItaM , tatsarvaM kRte kAryepariSThApanIyam, aprinnaamkprtyynimittNcythaalghiiyHpraayshcittNvoddhvym|| [bhA.4279] sajjhAyaTThA dappeNa vA vi jANaMtae vipacchittaM / kAraNa gahiyaM tu vidU, dhareta'gIesu ujjhNti|| vR-svAdhyAyArtha darpaNa vA yadi "bahi-aMta-'sanni-sannisu, jaM diDhaM tesu ceva jmdittuN|" ityAdikaM kramamulAya gRhItaM tatra 'jAnato'pi' gItArthasyApi prAyazcittam / yattu kAraNe krameNa vidhinA gRhItaM tad yadi sarve'pi 'vidaH' gItArthAstadA dhArayanti / athAgItArthamizrAstato'nyasminnupakaraNe labdhe tad ujjhnti|| atha yasmin kAle varSAvAse sthAtavyaM yAvantaM vA kAlaM yena vA vidhinA tadetadupadarzayati[bhA.4280] * AsADhapunnimAe, vAsAvAsAsu hoti atigamanaM / maggasirabahuladasamI, ujAva ekkammi khettammi // kR-ASADhapUrNimAyAMvarSAvAsaprAyogye kSetre atigamanaM pravezaHkartavyo bhvti|ttrcaapvaadto mArgazIrSabahuladazamI yAvadekatra kSetre vastavyam / etacca cikkhalla-varSAdikaM vakSyamANaM kAraNamaGgIkRtyoktam / utsargatastu kArtikapUrNimAyAM nirgantavyam // idameva bhAvayati[bhA.4281] bAhi ThiyA vasabhehiM, khettaM gAhettu vaaspaaugN| kapaM kadhettu ThavaNA, sAvaNabahulassa paMcAhe // vR-yatrASADhamAsakalpaH kRtastatraanyatra vApratyAsanagrAmesthitA varSAkSetraMvRSabhaiH sAdhusAmAcArI graahynti|tec vRSabhA varSAprAyogyaM sNstaark-tRnn-ddgl-kssaar-mllkaadikmupdhiNgRhnnnti|tt ASADhapUrNimAyAM praviSTAH pratipada Arabhya paJcabhirahobhi paryuSaNAkalpaM kathayitvA zrAvaNa bahulapaJcamyAM varSAkAlasAmAcAryA sthApanAM kurvanti, pryussnnyntiityrthH|| [bhA.4282] ettha ya anabhiggahiyaM, vIsatirAyaM savIsagaM mAsaM / tena paramabhiggahiyaM, gihiNAyaM kattio jAva // vR- 'atra' iti zrAvaNabahulapaJcamyAdAvAtmanA paryuSite'pi 'anabhigRhItam' anvadhAritaM gRhasthAnAMpurataH kartavyam / kimuktaM bhavati? -yadi gRhasthAH pRccheyuH-ArayAH! yUyamatra sthitA vA? navA? iti; evaM pRSTe sati sthitA vayamatra' iti sAvadhAraNaMna vaktavyam, kintu sAkAram, yathA-nAdyApiko'pi nizcayaHsthitAasthitA veti| itthamanabhigRhItaM kiyantaM kAlaM vaktavyam? [19301 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/94 ucyate yadyabhivardhito'sau saMvatsarastato viMzatirAtrindivAni, atha cAndro'sautataH saviMzatirAtraM mAsaM yAvadanabhigRhItaM krtvym| ___ "tenaM"ti vibhaktivyatyayAt 'tataH paraM' viMzatirAtrAt saviMzatirAtramAsAcca Urdhvam 'abhigRhItaM' nizcitaM kartavyam 'gRhijJAtaMca' gRhasthAnAM pRcchatAM jJApanA kartavyA, yatA-vayamatra varSAkAlaM sthitAH / etacca gRhijJAtaM kArtikamAsaM yAvat krtvym||| kiM punaH kAraNam iyati kAle vyatIta eva gRhijJAtaM kriyate ? nArvAg? iti atrocyate[bhA.4283] asivAikAraNehiM, ahavaNa vAsaM na suTu AraddhaM / abhivaDiyammi vIsA, iyaresu savIsatI mAse // i-kAcit tatra kSetre'zivaM bhavet, AdizabdAdrAjadviSTAdikaMvA bhayamupajAyeta, evamAdibhiH kAraNaiH; athavA tatra kSetre nA suSThuvarSa varSitumArabdhayenadhAnyaniSpattirupajAyate, tatazcaprathamameva 'sthitA vayam' ityukte pazcAdazivAdikAraNe samupasthate yadi gacchanti tato loko brUyAt-aho! ete AtmAnaM sarvajJaputratayA khyApayanti paraM na kimapinate, mRSAvAdaM vA bhASante, 'sthitAH smaH' iti bhaNitvA samprati gacchanti iti kRtvA / ___ athAzivAdikAraNeSu sAteSvapi tiSThanti tata AjJAdayo doSAH / api ca 'sthitAH smaH' ityuktegRhasthAzcintayeyuH-avazyaMvarSabhaviSyati yenaite varSArAtramatra sthitAH; tatodhAnyaM vikrINIyuH gRhaM vA chAdayeyuH halAdIni vA sasthApayeyuH / yata evamato'bhivardhitavarSe viMzatirAtre gate 'itareSu ca' triSu candrasaMvatsareSu saviMzatirAtre mAse gate gRhijJAtaM kurvanti // [mA.4284] ettha u panagaMpanagaM, kAraNigaMjA savIsatI maaso| . . suddhadasamIThiyANa va, AsADhIpunimosaraNaM / vR-'atra' iti ASADhapUrNimAyAM sthitAH paJcAhaM yAvad divA saMstAraka-DagalAdi gRhNanti, rAtrau ca paryuSaNAkalpaM kathayanti, tataH zrAvaNabahulapaJcamyAMparyuSaNaM kurvanti |athaassaaddhpuurnnimaayaaN kSetraM na prAptAstata evameva paJcarAtraM varSAvAsaprAyogyamupadhiM gRhItvA paryuSaNAkalpaM ca kathayitvA dazamyAM pryussnnynti| evaM kAraNikaM rAtrindivAnAM paJcakaM paJcakaMca varSayatA tAvad neyaM yAvat saviMzatirAtromAsaH puurnnH| __ athavA te ASADhazuddhadazamyAmeva varSAkSetre sthitAstatasteSAM paJcarAtreNa DagalAdau gRhIte paryuSaNAkalpeca kathite ASADhapUrNimAyAM samavasaraNaM paryuSaNaM bhavati, eSa utsrgH| zeSaM kAlaM paryuSaNamanutiSThatAM sarvo'pyapavAdaH / apavAde'pi saviMzatirAtrA mAsAt parato nAtikramayituM kalpate / yadyetAvatyapi gate varSAkSetraM na labhyate tato vRkSamUle'pi paryuSaNayi-tavyam // atha paJcakaparihaNimadhikRtya jyeSThakalpAvagrahapramANamAha[bhA.4285] iya sattarI jahannA, asitI nauI dasuttara sayaM ca / jati vAsati maggasire, dasa rAyA tinni ukkosaa|| vR-'iti' upprdrshne|ye kila ASADhapUrNimAyAH saviMzatirAtre mAse gateparyuSaNayanti teSAM saptatidivasAnijaghanyo varSAvAsAvagraho bhavati bhAdrapadazuddhapaJcamyAanantaraMkArtikapUrNimAyAM Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-94, [bhA. 4286] 467 saptatidinasadbhAvAt / evaM ye bhAdrapadabahuladazamyAM paryuSaNayanti teSAmazItirdivasA madhyamo varSAkAlAvagrahaH, zrAvaNapUrNimAyAM navatirdivasAH, zrAvaNazuddhapaJcamyAM divasazatam, zrAvaNabahuladazamyAM dazottaraM divasazataM madhyama evavarSAkAlAvagraho bhavati / zeSAntareSu divasaparimANaM gAthAyAmanuktamapi itthaM vaktavyam-bhAdrapadAmAvAsyAM paryuSaNe kriyamANe paJcasasaptatirdivasAH, bhAdrapadabahulapaJcamyAM paJcadazottaraM zatam, ASADhapUrNimAyAM tu paryuSite viMzatyuttaraM divasazataM bhavati / evameteSAM prakArANAmanyatareNa varSAvAsamekakSetre sthitvA kArtikacAturmAsikapratipadi nirgantavyam / atha mArgazIrSe gADhaM varSaM varSati kardamajalAkulAzca panthAnaH tato'pavAdenaikaM dazarAtramavatiSThante, atha tathApi varSa noparamatetato dvitIyaM dazarAtraM tatrAsate, athaivamapi varSana tiSThati tatastRtIyamapi dazarAtramAsate, evaM trINi dazarAtrANyutkarSatastatra kSetre Asitavyam, mArgaziraHpaurNamAsI yAvadityarthaH / tataUrdhvaM yadayapi kardamAkulAH panthAnaH, varSaMcAgADhamanuparataM varSati, yadyapica pAnIye plavamAnastadAnIM gamyate tathApyavazyaM nirgantavyam / evaM pAzcamAsiko jyeSThakalpAvagrahaH sampannaH / / atha tameva pANmAsikamAha[bhA.4286] kAUNa mAsakappaM, tatva ThitANa'tIte maggasire / sAlaMbaNANa chammAsio ujeTToggaho hoti // vR-yasmin kSetre ASADhamAsakalpaH kRtastad varSAvAsayogyam anyacca tathAvidhaM kSetraM nAsti tatomAsakalpaM kRtvA tatraiva varSAvAsaMsthitAnAMtatazcaturmAsAnantaraMkardama-varSAdibhiHkAraNairatIte mArgazIrSamAse nirgacchatAM 'sAlambanAnAm' evaMvidhAlambanasahitAnAM pANmAsiko jyeSThAvagraho bhavati, ekakSetre'vasthAnamityarthaH // [bhA.4287] aha asthi padaviyAro, caupADivayammi hoti niggamanaM / ahavA vi anitANaM, ArovaNa pubaniddiTTA // vR-athAsti kardama-varSAdikAraNAbhAvAt padavicAraH tatazcaturNA mAsAnAM paryante yA pratipat tsyaaNnirgmnkrtvym| athatepadapracAramasammave'pina nirgacchantitato'nirgacchatAM pUrvanirdiSTA' mAsakalpaprakRte prAgabhihitA caturlaghukAkhyA AropaNA mntvyaa|| atha nirgatAnAM sAmAcArImupadarzayati[bhA.4288] punammi niggayANaM, sAhammiyakhettavajite gahaNaM / saMviggANa sakosaM, iyare gahiyammi gehaMti // -pUrNe varSAvAsAvagrahe nirgatAnAM yatra sAdharmikaivarSAvAsaH kRtastat kSetraM varjayitvA anyeSu grAma-nagarAdiSUpakaraNasya grahaNaM bhavati / ye saMvignAH sAmbhogikA asAmbhogikA vA teSAM yad varSAkSetraM tat sakrozayojanaM parihatya gRhanti / itare-pAvasthAdayasteSAM yad varSAvAsakSetraM tatra tairgRhIte upakaraNe pazcAt saMvignA gRhNanti, teSAM ca kSetraM mAsadvayaM na prihiyte|| kutaH ? iti ced ucyate[bhA.4289] vAsAsu vigiNhaMtI, neva ya niyameNa itare viharatI / tahiiMsuddhamasuddhe, gahie giNhaMti jaM sesaM // Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/94 vR- 'itare' pArzvasthAdayo varSAsvapi vastraNi gRhNanti, na ca niyamenaiva caturmAsAnantaraMte viharanti, atastaiH zuddhe azudhe vA upakaraNe gRhIte yat zeSaM vastradikaM zrAddhAH prayacchanti tad mAsadvayamadhye'pi gRhNanti // [bhA. 4290] sakkhette parakhette vA, do mAsA pariharettu geNhaMti / jaM kAraNaM na niggaya, taM pi bahiMjhosiyaM jANe // vR- svakSetraM yatrAtmanA varSAkalpaH kRtaH parakSetraM yatrApare saMvignA varSAkalpaM sthitAstatra svakSetre parakSetre vA dvau mAsau parihRtya tRtIyamAsi gRhNanti / atha caturmAsAnantaraM kardamAdibhi kAraNairna nirgatAstataH 'yaM' yAvantaM kAlaM kAraNamapekSya na nirgatAstamapi kAlaM 'bahirjISitaM ' bahikSiptaM 'jAnIyAd' gaNayet, tAvantamapi kAlaM bahirnirgatA iva mantavyA iti bhAvaH // -kaiH punaH kAraNairna nirgatAH ? ityAha [bhA. 4291] cikkhalla-vAsa - asivAdiesu jahi kAraNesu u na niMti / diMte paDisedhettA, geNhaMti u dosu punneSu // vR- cikkhalla:- kardamastadAkulAH panthAnaH, varSaM vA noparamate, aziva-durbhikSAdIni vA bahirupasthitAni, evamAdibhi kAraNairyatra na nirgacchanti tatra yadi kecid vastrAdinA nimantrayanti tadA tAn dadataH pratiSidhya dvayostu mAsayoH pUrNayorvastradikaM gRhNanti // kutaH ? ityAha [bhA. 4292] bhAvou niggatehiM, vocchijjai deMti tAI annassa / attaTTheti va tAI, emeva ya kAraNamaniMte // vR- 'ye sAdhava iha kSetre varSAvAsa sthitAsteSAM vastraNi dAsyAmaH' ityevaM yaH zrAddhAnAM bhAvaH sa nirgateSu sAdhuSu vyavacchidyate, yAni vA vastrANi dAtuM saGkalpitAni tAni 'anyasya' pArzvasthAdeH prayacchanti svayameva vA 'AtmArthayanti' paribhuJjata ityarthaH / atha caturmAsAnantaraM kAraNamapekSya na nirgacchanti tato mAsadvayamadhye zrAddhAnAmabhyarthanAyAmapyagRhNAneSvevameva bhAvo vyavacchidyate, ato mAsa parihRtya grahItavyam / kAraNe tu mAsadvayamadhye'pi gRhNIyAt // tadeva darzayati [bhA. 4293] gacche sabAla - vuDe, asatI parihara divaDDamAsaM tu / paNatIsA paNuvIsA, pannarasa daseva ekkaM ca // vR- sabAla-vRddhe gacche vastrabhAve zItaM soDhumasamarthe sArdhaM mAsaM 'parihara' varjaya, parihRtya ca tata UrdhvaM gRhNIyAt / atha sArdhamAsamapi parihartuM na zaktastataH paJcatriMzataM dinAni parihara, athaivamapi gaccho na saMstarati tataH paJcaviMzatidinAni, tathApyasaMstaraNe paJcadaza dinAni, tathApyazaktau daza divasAn, tathApyasAmarthya ekamapi dinaM pariharediti saGgrahagAthAsamAsArthaH / / athainAmeva vivRNoti [ bhA. 4294] bAla- Ssahu-vuDDa-ataraMta-khamaga- sehAulammi gacchammi / sItaM avisahamANe, gehaMti imAe jayaNAe / vR- tathAvidhavastrAbhAvAd bAlA'sahiSNu-vRddha-glAna-kSapaka- zaikSAkule gacche zItam Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : : 3, mUlaM - 94, [bhA. 4294] 469 'aviSahamANe' soDhumazakte sAdhavo'nayA yatanayA svakSetre parakSetre vA vastrANi gRhNanti // paMcUne do mAse, dasadivasUne divaDDamAsaM vA / dasa-paMca'dhiyaM mAsaM, paNuvIsadine va vIsaM vA // [bhA. 4295 ] [ bhA. 4296 ] patrarasa dasa ya paMca va dinAni parihariya geNha egaM vA / ahavA ekkekkadiNaM, aunaTThidiNAI Arambha // vR-AgADhe kAraNe paJcabhirdivasairUnau dvau mAsau parihRtya vastra grahItavyam / atha tAvantaM kAlaM yAvad bAla-vRddhAdayaH zItena paritApyamAnA na saMstaranti tato dazadivasonau dvau mAsau parihRtya vastraM grAhyam / evaM sArdhamAsaM dazadivasAdhikaM vA paJcadivasAdhikaM vA anyUnAdhikaM vA mAsaM paJcaviMzatidinAni viMzatidinAni paJcadazadinAni dazadinAni paJca vA dinAni yathAkramaM parihRtya vastra gRhNIyAt / atha paJca divasAnapi vastrabhAve bAla-vRddhAdayo nAtmAnaM nirvAhayitumIzAstatazcatvAri trINi dve yAvadekamapi dinaM parihRtya grahItavyam / athavA ekaikadinahAniratra draSTavyA, tadyathA-yatra varSAvAsaM sthitAstatra SaSTidinAni parihRtya utsargato vastragrahaNaM karttavyam, kAraNe punarekonaSaSTidinAnyArabhyaikaikadinaM hApayatA tAvad vaktavyaM yAvadekamapi dinaM parihvatya vastragrahaNaM kAryam // vyAkhyAtaM prathamasamavasaraNasUtram, samprati dvitIyasamavasaraNasUtraM vyAkhyAti[bhA. 4297 ] biiyammi samosaraNe, mAsA ukkosagA duve hoMti / omatthagaparihANIya paMca paMceva ya jahane // vR- dvitIyaM samavasaraNaM nAma - RtubaddhakAlaH, tatra mAsakalpena sthitA vastrAdikamupakaraNamutpAdayanti, mAsakalpAnantaraM ca tatra dvau mAsAvutkarSataH pariharttavyau bhavataH / kAraNe tu tathaivAvAGmukhaparihANyA paJca paJca dinAni hApayatA tAvad neyaM yAvad jaghanyata ekaMdinaM parihartta-vyam / / amumevArthaM sphuTataramAha[bhA. 4298] apariharaMtassete, dosA te ccaiva kAraNe gahaNaM / bAla-vuDDAule gacche, asatI dasa paMca ekko ya / / vR- yatra kSetre mAsakalpaH kRtastatra dvau mAsAvapariharatasta eva doSA mantavyA ye varSAvAsamAsadvayamapariharata uktAH / kAraNe tu grahaNaM karttavyam, katham ? ityAha-bAla-vRddhAkule gacche vastrAbhAve paJcakaparihANyA ekaikaparihANyA vA tAvad vaktavyaM yAvad daza vA paJca vA eko vA divasaH pariharttavyaH / yatra saMvignairmAsakalpo varSAkalpo vA kRtastatra mAsadvayAdupari paJcasu divaseSvapUrNeSvanyeSAM na kalpate kiJcidapi grahItum / / yo gRhNAti tasya doSAnupadarzayati [bhA. 4299 ] karaNAnupAlayANaM, bhagavato ANaM paDicchamANANaM / jo aMtarA u Nhati taTThANArovaNamadattaM // vR- karaNasya - piNDavizudhyAdeH anu-pazcAt pUrvaRSiparamparAkrameNa pAlakAH karaNAnupAlakAsteSAm, karaNasya ca caraNAvinAbhAvitvAt caraNAnupAlakAnAmityapi draSTavyam, etena Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/94 zItalavihAritAdoSasteSAM parito bhavati; 'bhagavataH' varddhamAnasvAmino yA AjJA tAM tatheti pratipattyA pratIcchatAm, anena yathAcchandatAdoSasteSAM nAstItyuktaM bhavati; evaMvidhAnAMsAdhanAM kSetra antarA' tairagRhIte upakaraNeyovastradi gRhNAti tasya 'tatsthAnAropaNA' svasthAnaprAyazcittam, tadyathA-utkRSTa caturlaghavaH, madhyamemAsikam, jaghanye paJcakam; sUtrAdezena vA sAdharmikastainyamiti kRtvA'navasthApyam / "adattaM"ti bhagavatA nAnujJAtamiti kRtvA tIrthakaradattamapi bhavati / [bhA.4300] uvariM paMcamapunne, gahaNamadattaM gata tigennhNti| anapuccha dupucchA vA, ta pugne gata tti gehaMti // vR-parakSetre dvayormAsayorupari paJcasu dineSvapUrNe, yadi grahaNaM karoti tadA adattAdAnadoSaH prasajyate / atha jAnanti gatA anyadezaM kSetrasvAminastato'pUrNeSvapi paJcarAtrindiveSu gRhNanti / atha zaGkitaM tato na gRhNanti / atha te paradezaM na gatAstato yadyanApRcchayA duHpRcchayA vA vastraM gRhNanti tatastathaivAdattAdAnadoSaM prApnuvanti / yata evamataH 'tad' vastradikamupakaraNaM 'gatA nizikatamanyadezaMkSetrikAH' iti vijJAya puurnnemaasdvyegRhnnnti|atraanaapRcchaa nAma-kSetrikairvastragrahaNaM kRtaM na vA' iti na pRcchati, duHpRcchA punaH-avidhinA prcchnN|| sA ceyam[bhA.4301] govAla-vacchavAlA-kAsaga-Adesa-bAlava-vuDDAI / avidhI vihI usAvaga-mahatara-dhuvakammi-liMgatthA / / vR-ye gopAla-vacchapAla-karSakAH prabhAte nirgatAH santo bhUyaH pradoSe grAmaM pravizanti, ye vA tatrAMdezAH-prAghUrNakA anyagrAmAdAyAtAH, ye vA bAla-vRddhAyo'tyantamugdhA vismaraNazIlAzca tAnpRcchati-kiM zramaNaiH kRtaM vastragrahaNaMnavA? iti; eSAavidhipRcchA / vidhipRcchApunariyamzrAvakA grAmamahattarA vA pracchanIyA yeSu sAdhUnAM vastragrahaNasambhavo bhavati, ye vA dhruvakarmikAHlohakAra-rathakArAdayaH ye vA liGgasthAH-liGgadhArimastAn pRcchati 'vastrAdigrahaNaM sAdhubhiH kRtaM na vA?' iti|| parakSetre vastragrahaNavidhimabhidhitsurAha[bhA.4302] gaMtUNa pucchiUNa ya, tesiM vayaNe gavesaNA hoti| tesA''gatesu suddhesu jattiyaM sesa aggahaNaM / / vR-kSetrasvAminAM samIpe gatvA vidhivad ApRcchaya teSAMsAdhUnAM vacane' anujJAyAM tadIye kSetre vastragaveSaNA kartavyA bhvti| atha na jJAyante te kutrApi gatAamIbhizca sAdhubhistatra vastragrahaNaM kiyadapi kRtaM te ca kSetrasvAmina AgatAH tatasteSu 'zuddheSu' vidhinA AgateSu yAvad vastrAdi gRhItaM tAvat teSAM pratyarpayitavyam, zeSasya copakaraNasya grahaNaM na kartavyam / idameva savizeSamAha[bhA.4303] uppanna kAraNA''gaMtu pucchiuM tehi dinna geNhaMti / tesA''gayesu suddhesu jattiyaM sesa agghnnN|| vR-bAla-vRddha-zaikSAdInAMzItaparitApanAlakSaNe vastragrahaNakAraNe utpanne svakSetre vastradurlabhatAM Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-94, [bhA. 4303] 471 samyaga nizcitya parakSetre vastragrahaNaM kartukAmAH kSetrasvAminAmantike gatvA pRSTavA ca taiH "dattam' abhyanujJAtaM yAvatpramANaM vastrAdi tAvadeva gRhNanti, nAtiriktam / atha na jJAyante te kutrApi gatAstato vidhipRcchayA upakaraNe gRhIteyadi te kSetrikAH zuddhA AgaccheyuH tataH zuddheSuteSvAgateSu tato yAvad gRhItaM tAvat teSAM pratyarpayanti, zeSasya cAgrahaNam / / kathaM punaste kSetrikA AgatAH zaddhA azuddhA vA bhavanti? iti ucyate[bhA.4304] paDijaggaMti gilANaM, osahaheUhi ahava kajehiM / etehi hoti suddhA, aha saMkhaDimAdi taha ceva // vR-kSetrikA mAsadvaye pUrNe'piamIbhi kAraNairnasamAgantuM zaknuyuH-glAnaM pratijAgrataH sthitAH, glAnasya vA auSadham-agadaMtanmIlanahetoH sthitAH, kula-gaNa-saGghakAryeSuvAvyApRtAH; evamAdibhiH kAraNairanAgacchantaH zuddhAH / atha saGkhaDinimittaM sthitA vrajikAdiSu vA pratibadhyamAnA AgatAH tataH 'tathaiva' mAsadvayaM yAvat tadIyaM kSetram, upari tu paJcarAtraM na te prabhavaH, tato yat taistatra kSetre gRhItaM tad gRhItameva, na kSetrikANAM prycchnti|| amuni tu vizuddhakaraNAni[bhA.4305] tenabhaya sAvayabhayA, vAseNa nadIya vA vini]ruddhaannN| dAyavvamadetANaM, caugurutivihaM ca navamaM vaa|| vR-stenabhayAdvA zvApadabhayAdvA varSeNa vA nadyA vA niruddhAnAM cirAdAgamanamabhUt tato yad gRhItaMtat teSAmAgatAnAM dAtavyam / atha na dadati tatazcaturgurukam, upakaraNanippannavA (trividhaM] paJcaka-mAsika-caturlaghukalakSaNam, 'navamaM vA' sUtrAdezenAnavasthApyam // [bhA.4306] paradesagate nAuM, sayaM va sejjAtaraM va pucchittA / gehaMti asaDhabhAvA, punesu tu doSu mAsesu // vR-svayamapi kSetrikAn paradezagatAn jJAtvA zayyAtaraM vA pRSTavA paradezagatAn nizcitya dvayormAsayoH pUrNayoH 'azaThabhAvAH' zuddhapariNAmA gRhNanti / / [bhA.4307] biiyapadamaNAbhoge, suddhA deMtA adeMte te ceva / AuTTiyA gilANAdi jattiyaM sesa agghnnN|| vR-dvitIyapadamatrocyate-'anAbhogo nAma' 'kimatra sAdhavo varSAkalpaM mAsakalpaM vA kRtavanto navA?' iti na samyak parijJAtaM tataH parakSetre'pi gRhNIyuH, pazcAd jJAte kSetrikANAM prayacchantaH zuddhAH, aprayacchatAM ta eva doSAH / atha 'AkuTTikayA' Abhogena gRhItaM paraM glAnAdInAmarthe tato yAvat teSAmupayujyate tAvad gRhNanti, 'zeSam' atiriktaMna ghnnnti|| mU. (95) kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA ahArAiNiyAe celAiM pddiggaahiNtte| [bhA.4308] diTuM vatthaggahaNaM, tesiM paribhAyaNe imaM sutaM / avinaya asaMvibhAgA, adhikaraNAdI ya nevaM tu // vR-dvitIyasamavasaraNe dRSTaM tAvad vastragrahaNam / samprati teSAM vastraNAM paribhAjane' vibhajya pradAne yo vidhistadabhidhAyakamidaM sUtramArabhyate / itthaM vibhajya pradAne kiM prayojanam ? iti ced ata Aha-'evaM' yathAranAdhikaM vastrANAM vibhajya dAne'vinayo'saMvibhAgo'dhikaraNAdayazca Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/95 doSA na bhavantIti / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'yathArAlikaM' yoyo rAtnikaH- bhAvaralairadhikastadanatikrameNacelAnipratigrahItumiti suutraarthH|| atha niyuktivistaraH[bhA.4309] saMghA'eNa ekkato, hiMDaMtI vaMdaena jynnaae| sAdhAraNa'nApucchA, u adattaM ekkao bhaagaa|| vR-saGghATakena 'ekataH' ekasyAM dizi sAdhavo vastragrahaNArthaM hiNDante / atha saGghATakena na prApyate tato vRndenApi yatanayA paryaTanti / atha 'sAdhAraNaM' bahUnAmAcAryANAM sAmAnyaM tat kSetraM tato yadi tatrApareSAmAcAryANAmanApRcchayA gRhanti tavA "adattaM" ti sAdharmikastainyaM bhavati, atastAnApRcchaya grahItavyAni, gRhItvA ca teSAM vastraNAm 'ekataH' ekasahazA bhAgAHkartavyAna visahazA iti snggrhgaathaasmaasaarthH|| sAmpratamenAmeva vivRNoti[bhA.4310] nissAdhAraNa khette, hiMDaMto ceva giitsNghaaddo| uppAdayate vatthe, asatI tigamAdivaMdenaM / / vR-'nissAdhAraNe ekAcAryapratibaddha kSetre gItArthasaGghATako bhikSAM hiNDamAnaevavasatraNyutpAdayati |ath saGghATakena hiNDamAnAna prApnuvanti tataH 'trikAdivRndena' tricatuHpaJcAdisAdhusamUhena paryaTanta utpAdayanti // sAdhAraNakSetre punarayaM vidhiH[mA.4311] dugamAdIsAmanne, aNapucchA tiviha sodhi navamaM vaa| saMbhoiyasAmanne, taha ceva jahekkagacchammi / kR-dvikAdInAM-dvitriprabhRtInAmAcAryANAMsAmAnya kSetreteSAmanApRcchayA gRhNatastrividhA 'zodhiH' prAyazcittam-jadhanye paJcakam, madhyame mAsikam, utkRSTeH; 'navamaMvA' sUtrAdezenAnavasthApyam / te cAcAryA parasparaM sAmbhogikA asAmbhogikA vA / tatra sAmbhogikasAmAnya kSetre vastragrahaNe tathaiva vidhyavasAtavyo yathA ekasmin gacche saGghATakAdikrameNa anntrgaathaayaamuktH|| asAmbhogikeSu vidhimAha[bhA.4312] amaNunakulavirege, sAhI paDivasabha-mUlagAme y| ahavA jo jaM lAbhI, tthaayNtijdhaasmaadhiie|| vR-amanojJAH-asAmbhogikAstaiH saha yat kSetraM sAdhAraNaM tatra kulAdInAM virekaH- vibhajanaM kartavyam, yathA-eteSu kuleSuyuSmAbhirvastraNigrahItavyAni, eteSupunarasmAbhi, yadvA'syAMsAhikAyAMgRhapaGktirupAyAM bhavadbhiH, asyAM punarasmAbhi; athavA prativRSabhagrAmeSu yUyaM grahISyatha, vayaM mUlagrAme grahISyAmaH; mUlagrAmevA yUyaM, vayaMprativRSabhagrAmeSu; athavA yo yadvastra kulAdau paryaTan "lAbhI' lapsyate tena tasya grahaNaM kartavyam / eteSAmanyatamena prakAreNa vyavasthA sthApayitvA yathAsamAdhinA tatra tiSThanti / / evamasAdhAraNe vA kSetre vastrANi gRhItvA kiM kartavyam ? ityAha - [bhA.4313] vatthehi AnitohiM, deti ahArAtiNiM tahiM vsbhaa| Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-95, [bhA.4313] 473 adANe guruNo lahugA, sese lahuo ime hoti // vR-vastreSu samAnIteSu ye vRSabhAste yathAratnAdhikaM tatra vastraNi prayacchanti / yadi tatra guruNAM prathamato vastradAnaM na kurvanti tadA caturlaghukAH / zeSANAM yathAratnAdhikaM vibhajya na prayacchanti laghumAsaH / teca ratnAdhikAH 'ime' vakSyamANA bhavanti / tatra guruNAM yAzAni vastrANi dIyante tadetat pratipAdayati[bhA.4314] vidu kkhamA je ya manAnukUlA, je yovajujaMti asNthrte| gurussa sAnuggahamappiNattA, bhAeMta sesANi u jhaMjhahINA / / vR-sAdhubhiryathAvidhi gRhItvA bhUyAMsi vAsAMsi vRSabhANAM samarpitAni, tato vRSabhA "vidu" tti 'viditvA' sundarA-'sundaratAvibhAgaM vijJAya yAni 'kSamANi' heDhAni yAni ca 'mano'nukUlAni' guruNAM manaso'bhirucitAniyAni cA'saMstarati gaccheguruparibhuktAnyapizeSasAdhUnAmupayujyante tAni guroH 'sAnugraha' savizeSaM yathA bhavati evamapayitvA zeSANi vastrANi jhaJjhA-kalahastena hInAH-virahitAH santo yathAratnAdhikaM paribhAjayanti / atha tAneva ratnAdhikAnAha[bhA.4315] uvasaMpajja gilANe, paritta suta soavvae ya jaatiiy| tava bhAsA laddhIe, ome duvihassa arihA u|| vR. "uvasaMpajja" ti yaH tatprathamatayA upasampadaM pratipadyate / 'glAnaH' mandaH, sa ca dvidhAAgADho'nAgADhazca / 'parIttaH' parimitopadhi / "suta" tti bahuzrutaH / "soavvae" tti yo vyAkhyAnamaNDalyA utthitAnAM sUtrArthe zrotavye jyeSThatayA vyavahriyate / "jAi"ttijAtisthaviraH SaSTivarSaparyAyaH / "tava" tti tapasvI / "bhAsa" tti yaH abhASikaH-taddezabhASAyAmanabhijJaH / "laddhIe" tti yasya labdhvA vastrANi lbhynte| eteSAmupasampadyamAnAdInAM yathAkramaMdatvA tato yo yaH paryAparatnAdhikaH sa saprathamaM gRhNAti, "omi" tti avamarAlikaH pazcAd gRhNAti / ete yathAkramaM 'dvividhasya' oghopadheraupagrahikopadhezca grahaNe 'arhA' yogyA mntvyaaH|| [bhA.4316] eesi paruvaNayA, jA ya vinA tehiM hoti parihAnI / ahavA ekkekassa u, aDDokaMtIkkamo hoti // vR-eteSAm' upasampadyamAnAdInAM prarupaNA' vyAkhyAkartavyA, sA cAnantarameva kRtA / yadyeteSAM yathAkramaM vRSabhA na prayacchanti tato yA teSAM 'taiH' vastrairvinA 'parihAni' saMyamavirAdhanAdikA bhavati tanniSpanna prAyazcittam / athavA 'ekaikasya' upasampadyamAnAdeH pratyekaM glAnAdiviSayo'yamardhApakrAntikramo bhavati // tadyathA[bhA.4317] uvasaMpajja gilANo, agilANo vA vi donni vi gilaannaa| tattha viya jo paritto, esa gamo sesagesuM pi / - upasampadyamAno dvividhaH-glAno'glAnazca / tatra yo glAnastasya dAtavyam / atha dvAvapi glAnAvaglAnau vA tato yastatra parIttopadhistasmai dAtavyam / evameSaH 'gamaH' prakAraH 'zeSeSvapi' bahuzrutAdipadeSu mantavyaH, tadyathA-dvAvapi parIttopadhI aparIttopadhI vA tato yo bahuzrutastasmai Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/95 deyam / atha dvAvapi bahuzrutau tato yazcintanikAkArakastasya dAtavyam / atha dvAvapi cintanikAkArakau tato yastatra jAtisthavirastasya dAtavyam / atha dvAvapi jAtisthavirau tato yastapasvI tasya dAtavyam / athobhAvapi tapasvinau tato yo'bhASikastasmai dAtavyam / atha dvAvapyabhASiko bhASikau vA tato yo labdhimAn tasmai pradAtavyam / prakArAntareNa yathAratnAdhikaparipATImAha[bhA.4318] Ayarie ya gilANe, paritta pUyA pavatti thera gnnii| suta bhAsA laddhIe, ome pariyAgarAtinie / vR-AcAryasya pUrvaM viziSTAni vastrANi datvA tato glAnasya dAtavyAni / tataH parIttopadheH, tataH "pUya"tti cUrNyabhiprAyeNa pUjanArhasya' upAdhyAyasya bRhadbhASyAbhiprAyeNa tu pUjanArhasya' gurusambandhipitR-pitRvyAdeH, tataH pravartinaH, tadanantaraM sthavirasya, tataH "gaNi" tti gaNAvacchedikasya, tataH zrutasampannasya, tato'bhASikasya, tato labdhimatoyathAkramaMdAtavyam / ardhApakrAnticAraNikAprAgvat kartavyA / tadanantaraM yo yaH paryAyarAlikastasya tasya prathamam, avamarAlikasya tu pazcAd yathAkramaM daatvym|| evaM tAvat saGghATakenAnItAnAM vidhiruktaH / atha vRndenAnItAnAM yo vidhistamabhitsurAha[bhA.4319] negehiM AniyANaM, paritta pariyAga khubhiya piNddettaa| AvaliyA maMDaliyA, luddhassa ya sammatA akkhA // vR-anekaiH sAdhubhirAnItAnAMvastrANAMparibhAjanevidhirucyate-AcAryAdikrameNa parIttopadhInAM yAvad dattvA tatoye paryAyarAlikAsteSAmahiNDamAnAnAmapi prathamato dAtavyam |ttr ca yaistAni vastrANi samAnItAni te 'piNDitvA' sambhUya 'kSubhitaM' kSobhaM kurvIran, kalahamiti yAvat / kazcitu brUyAt-AvalikayA maNDalikayA vA vibhajanaM vidhIyatAm / "luddhassa ya sammatA akkha" tti kasyApi punarlubdhasyAkSAn pAtayitvA vastravibhajanamabhimatam / eSa snggrhgaathaasngkepaarthH|| sAmpratamenAmeva vivarIpurAha[bhA.4320] geNhaMtu pUyA guravo jadiTuM, saccaM bhaNAma'mha vi eydittuN| aNuNhasaMvaTTiya'kakkasaMgA, giNhaMtijaM ani na taM shaamo|| vR-ahiNDamAnAnAM vastraSu dIyamAneSu ye vastraNAmAnetAraste bravIran-yad 'iSTaM' mano'nukUlaM vastra guravo gRhNanti tat te sakalagacchasvAmitayA pUjyA iti kRtvA gRhNantu, yad guruNAmutkRSTaM vastu dIyate tat 'satyam' avitathamiti vayamapi bhaNAmaH, na kevalaM vacasaiva bhaNAmaH kintu manasA'pyasmAkametadiSTameva, paramanuSNena-bhikSAparibhramaNAbhAvAduSNalaganAbhAvenasaMvartitAnivartulIbhUtAni ataevAkarkazAniaGgAni-pANi-pAda-pRSThodaraprabhRtIniyeSAM te'nuSNasaMvarttitAkakazAGgA evaMvidhAH santo yad 'anye' ahiNDamAnAHprathamaM gRhNanti na tad vayaM sahAmahe / / [bhA.4321] AgaMtugamAdInaM, jai dAyavvaI to kiNA amhe / kammArabhikkhuyANaM, gAhijjAmo gaimasagdhaM / vR-AgantukAH-upasampattArasteSAm AdizabdAd glAnAdInAM ca yadi dAtavyAni vastrANi tataH "kiNa" tti kena kAraNena vayaM karmakArabhikSukANAM' devadroNIvAhakabhikSuvizeSANAM gatim Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 475 uddezakaH 3, mUlaM-95, [bhA. 4321] 'azlAdhyAM' nindanIyAM grahyAmahe ? / kibhuktaM bhavati ? -'yadi nAmAsmadAnItAnAM vastrANAmete AgantukAdayaH svAmibhAvaM bhajante tataH kimevaM vayaM devadroNIvAhakabhikSukavad mudhaiva vastrAdyAnayanakarma kAryAmahe ?' iti vastrANyAnetArazcintayeSuH / [bhA.4322] viricamANe ahavA virikke, khobhaM vidittA bahugANa tattha / omeNa kAriti guru viregaM, vimajjhimo jova tahiM paDU y|| vR-evaM viricyamAne' vibhajyamAne'thavA 'virikte vibhakte upakaraNe bahUnAmanantaroktaM kSobhaM viditvA yastatra 'avamaH' sarveSAmapi paryAyalaghuH yo vA vimadhyamo'pi tatra vastravibhajane 'paTuH' kuzalastena guravo vibhajanaM kArayanti / atha ko'pi lubdha evamapyaparituSyan brUyAt-AvalikayA maNDalikayA vA vastrANi vibhajyantAm tataH ko vidhiH? ityAha[bhA.4323] AvaliyAe jatiTuM, taM dAUNaM guruNa to sesN| geNhaMti kameNeva u, upparivADI na puuyeti|| vR-AvalikA nAma-RjvAyatazraNyA vastrANAM vyavasthApanam, tathA samabhAgIkRtya vastreSu sthApiteSu yad iSTaM vastraM tad guruNAM dattvA zeSANi yathAratnAdhikaM gRhNanti yAvadAvalikA nisstthaamupgcchti| utparipATyA tu grahaNaM na pUjayanti' na prazaMsanti, tIrthakarAdaya iti gamyate // [bhA.4324] maMDaliyAe viseso, gurugahite sesagA jahAvuTuM / bhAe same karettA, gehaMti anaMtara ubho|| vR-maNDalikAyAmapyevameva, navaraM tasyAM vizeSo'yamupadarzyate-pUrvaM gurubhirgRhIte tataH zeSAH 'yathAvRddhaM' yoyaH paryAyavRddhastadanatikrameNa samAn bhAgAn kRtvA 'ubhayorapi' AdyantalakSaNayoH pArzvayoH 'anantaram' avyavahitaM vastrANi gRhnnnti| iyamatra bhAvanA-maNDalikayA vastreSu sthApiteSu prathamamAcAryeNa gRhIte tato yaH zeSANAM madhye ratnAdhikaH sa maNDalikayAdhuri sthApitaMvastraMgRhNAti, avamarAlikastuparyantasthApitaM-sarvAntikam, tato'piyo'vamaparyAyaH sa dhuri sthApitAdanantaraMgRhNAti, tadapekSayA laghutaraH paryantapArthAdupAntyaM gRhNAti; evaM tAvad gRhNanti yAvad maNDalikA niSThitA bhavati / / evamapi vibhajyamAne ko'pi lobhAbhibhUtamAnaso brUyAt-akSAn pAtayitvA yad yasya bhAge samAyAti tat tasya dIyatAm; evaM bruvANo'sau prjnyaapyitvyH| katham ? iti ced ucyate[bhA.4325] jai tAva dalaMta'gAliNo, dhammA-'dhammavisesabAhilA / bahusaMjayaviMdamajjhake, uvakalaNe si kimeva muchito|| vR-yadi tAvadagAriNodharmA-'dharmavizeSabAhyA api mUrchA parityajya sAdhUnAmitthamAtmIyAni vastrANi "dalaMti" prayacchanti, taMtaH 'bahusaMyatavRndamadhyake' prabhUtasAdhujanamadhyabhAge tvamevaika upakaraNe krimevaM samyakparijJAtajinavacano'pi mUrchito'si? naitadbhavato yujyata iti bhaavH|| evamapyukto yadyasau nopazAmyati tato vaktavyam[bhA.4326] ajo! tumaM ceva karehi bhAge, tato nughecchAmo jahakkameNaM / Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/95 giNhAhi vA jaMtuha ettha iTTa, vinAsadhammIsu hi kiM mamattaM // vR-Arya ! tvameva samAna bhAgAna kuru, tato yathAkrameNa vayaM grahISyAmaH / yadvA gRhANa yat tavAmISAM vastrANAMmadhye 'iSTam' abhirucitam, vinAzadharmINi hi-vinazcarasvabhAvAnivastrAdIni vastUni, ataH kiM nAma teSu mamatvaM vidhIyate? // avamapyukto yadi noparamate tataH ko vidhiH? ityAha[bhA.4327] taha vi aThiyassa dAuM, vigicaNovahie khrNttnnyaa| akkhesu hoti gurugA, lahugA sesesu ThANesu // vR-tathApyasthitasyatasya tadabhISTaM vastra dattvA vivecanaM karttavyam, 'nirgaccha madIyAdgacchAt' iti bhaNanIyamiti bhAvaH / tato yadibhUyo'pyupati-mithyAme duSkRtam, napunarevaMvidhAsayAmIti; tataH 'kharaNTa nA' vakSyamANA kartavyA, prAyazcittaM ca dAtavyam / kim ? ityAha-'akSeSu gurukA bhavanti' yobravIti akSAn pAtayitvA vibhajata' tasya cturgurukm| 'zeSeSusthAneSu kSotrakaraNA''valikA-maNDalikAvibhAjanalakSaNeSu caturlaghukam // atha kharaNTanAmupadarzayati[bhA.4328] hirana-dAraM pasu-pesavaggaM, jadA va ujjhittu dabhe Thito si| kilesaladdhesu imesu gehI, juttA na kattuM tava khiMsaNevaM / / vR- hiraNyaM ca-suvarNaM dArAzca-kalatraM hiraNya-dAram, pazavazca-go-mahiSIprabhRtayaH preSyAzcakarmakarAsteSAM varga-samUhaH, tamevamAdikaM parigrahaM 'ujjhitvA' tRNavat parityajya yadA kila tvamevaMvidhe 'dame' saMyame sthito'si tadA sAmpratameSu vastraSu 'klezalabdheSu' prabhUtagRhaparibhramaNAdiprayAsaprApteSu tava gRddhi kartuM na yuktA / evaM khiMsanA tasya krtvyaa|| [bhA.4329] sammaM vidittA samuvaTThiyaM tu, therA si taM ceva kadAi dejjA / anesi gAhe bahudosale vA, choTUNa tattheva kariti bhaae|| vR-'samyag' apunaH karaNena samupasthitaM viditvA 'sthavirAH' sUrayaH kadAcit tasyaiva tad' vastraM dadhuH / athAnyeSAmapi bahUnAM tadvastragrahaNe 'grAhaH' mahAn nirbandhaH, "bahudosale vA' prabhUtadoSavAnasau saMyato bahubhiH saha dveSavAn-virodhavidhAyI yaH sa bahudveSavAniti vA, tatastasya dIyamAne'nyeSAM mahadaprItikamupajAyate; evaMvidhaM kAraNaM vicintya 'tatraiva' teSu vastraSu madhye prakSipya ekasahazAn bhAgAn kurvanti, tato yathAratnAdhikaM gRhNanti // ___ evaM tAvadanekairAnItAnAM vastrANAM paribhAjane vidhiruktaH, atha kSapakeNAnItAnAM teSAmeva vidhimabhidhitsurAha[bhA.4330] khamae labhrUNa aMbale, dAu gulUNa ya so valiTThae / bei gulu emeva sesae, deha jaINa gulUhiM vuccii| [bhA.4331] sayameva ya dehi aMbale, tavaje loyai ittha sNje| ii chaMdiya-pesio tahiM, khamao dei lisINa aMbale // vR.ko'pi kSapakaH kutrApi bhAvitakulAdau 'ambarANi' vastrANi labdhvA yAni 'variSThAni' sarvapradhAnAni vAsAMti tAni guruNAM dattvA tato guruM bravIti-evameva zeSANyapi madAnItAni Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM- 95, [bhA. 4331] vastrANi yatInAM prayacchata / tato gurubhirasAvucyate svayameva tvamabhUni ambarANi dehi yastavAtra saMyataH 'rocate' vastradAnayogyatayA rucigocarIbhavati / 'iti' amunA prakAreNa 'chandita-preSitaH ' pUrvaM chanditaH yasya rocate tasmai dAtavyAnItyevamanujJAtacchandaH tataH preSitaH mutkalitaH san sa kSapakastatrAvasare RSINAmambarANi prayacchati / iha sarvatrApi rakArasya lakArAdezaH 'ra-sorla-zau' iti mAgadhamASAlakSaNavazAt // tatazca [bhA. 4332] khamaeNa AniyANaM, dijjaMtegassa vAraNAvayaNaM / gahaNaM tumaM na yANasi, vaMdiya pucchA tao kahaNaM // vR-kSapakeNAnItAnAM tenaiva dIyamAnAnAM vastrANam 'ekasya' kasyacid lubdhasya vAraNAvacanam, 'evamamISAM ratnAdhikAnAM dIyamAnAni mAM yAvad na samAgamiSyanti' iti buddhyA vastragrAhakasAdhUn 'mA AryAH ! gRhNIdhvam' ityevaM ko'pi nivAritavAniti bhAvaH / tataH kSapakaH prAha-kiM madIyAni vastrANi na gRhyante ? itaraH prAha-grahaNameva tAvat tvaM na jAnISe / kSapako bravIta - jAnAmi / itaro bhaNati yadyevaM tataH kIdRzam ? / kSapaka Aha-vanditvA vinayena pRccha yenAhaM kathayAmi / tatastena kSapako vanditvA pRSTaH san kathayitumArabdhavAn / / [bhA. 4333] tivihaM ca hoi gahaNaM, saccittA'citta mIsagaM ceva / eesiM nANattaM vocchAmi ahAnupubbIe // vR-trividhaM ca bhavati grahaNam, tadyathA-sacittagrahaNamacittagrahaNaM mizragrahaNaM ceti / eteSAM trayANAmapi nAnAtvaM yathA''nupUrvyA vakSyAmi // tatra saccittagrahaNaM tAvadAha 477 [bhA. 4334] saccittaM puna duvihaM, purisANaM ceva taha ya itthINaM / ekkekaM pi ya itto, paMcavihaM hoi nAyavvaM // vR- sacittagrahaNaM punardvividham, tadyathA - 'puruSANAM ca ' AcAryAdInAM 'strINAM ca' pravarttinIprabhRtInAm / ekaikamapi 'itaH' mUlabhedApekSayA 'paJcavidhaM' vakSyamANanItyA paJcaprakAraM bhavati jJAtavyam // kutaH punasteSAM puruSANAM strINAM vA grahaNaM kriyate ? ityAha [bhA. 4335 ] udagA'gani tenome, addhANa gilANa sAvaya paduTThe / titthAnusajjaNAe, aisesigamuddhare vihiNA / / vR- udake vAhakena AcAryAdayo netumArabdhAH, "agani" tti mahAnagarapradIpanake vA dAhastaiSAM samupasthitaH, "tena" tti zarIrastenA AcAryAdIn vyaparopayitumicchanti, avamaM- durbhikSaM tatra bhakta-pAnalAbhAbhAvAt prANasaMzayasteSAmupatasthe, adhvA nAma-chinnApAtaM mahadaraNyaM taM prapannAnAmapAntarAle bubhukSA-parizramAdibhiragrato gantumazaknuvatAM jIvitaM saMzayatulAmadhiruDham, "gilANa " ttizUla - viSa - vizucikAdikamAgADhaglAnatvamudapAdi, zcApadAH siMhavyAghrAdayastairupadrotumArabdhoH, pradviSTaH pradveSamApanno rAjA sAdhUnAM prANApahAraM krtumbhilssti| eteSvAgADhakAraNeSu 'tIrthAnuSajanAyai' tIrthasyAvyavacchedenAnuvarttanAya yo'tizAnI - viziSTapAtrabhUtaH pravacanAdhAraH puruSastaM 'vidhinA' vakSyamANanItyA samuddharet // Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/95 atha yaduktam-'ekaikaM paJcavidhaM grahaNaM bhavati' tatra puruSaviSayaM tAvadAha[bhA.4336] Ayarie abhisege, bhikkhU khuDhe taheva there y| gahaNaM tesiM iNamo, saMjogagamaMtu vocchAmi // vR-'AcArya' gacchAdhipati abhiSekaH' sUtrA-'rtha-tadubhayopetaAcAryapadasthApanAha 'bhikSuH' pratItaH kSullakaH' bAlaH 'sthaviraH' vRddhaH, eteSAMpaJcAnAmapi grahaNam idam anantarameva vakSyamANaM 'saMyogagama' saMyogato gamAH-prakArA yasya tat tathA vkssyaami|| pratijJAtameva nirvAhayati[bhA.4337] sabve vitAraNijjA, saMdehAo parakkame sNte| - ekekaM avaNijjA, jAva gurU tatthimo bhedo|| vR- 'parAkrame' zaktI satyAM 'sarve'pi' AcAryAdayaH tAzAt 'sandehAd' nadhyAdhudakanimajjanalakSaNA tat taarnniiyaaH| atha nAsti tAzaH parAkramastataH sthaviravarjAzcatvArastAraNIyAH, tatrApyazaktI kSullaka-sthaviravarjAstrayaH, tatrApyasAmarthya AcAryA-abhiSekau dvau, tatrApyazaktI eka eva aacaarystaaryitvyH| Aha ca-"ekekaM" ityAdi, sarvAn tArayitumazaktau sthavirAdika-mekaikamapanayed yAvad 'guru' AcArya / tatra cAyaM vakSyamANo bhedo bhvti|| [bhA.4338] taruNe niSpanna parivAre, saladdhie je yahoti abmaase| . amisegammiya cauro, sesANaM paMcaceva gmaa|| vR-iha dvAvAcAryo-ekastaruNo'paraH sthaviraH / yadyastizaktistato dvAvapi tAraNIyau / atha nAstitatastaruNo nistAraNIyaH / atha dvAvapitaruNautatoyastayoH niSpannaH samyaksUtrArthakuzalaH sa tArayitavyaH / atha dvAvapi niSpannAvaniSpannau vA tato yaH saparivAraH sa tAraNIyaH / atha dvAvapisaparivArAvaparivArauvA tatoyAtatra 'salabdhikaH' lbdhismpnnstNtaaryet| atha dvAvapi salabdhikAvalabdhiko vA tato yaH 'abhyAse' Asanne sthitaH sa nistAraNIyaH / atrAyaM vizeSasampradAyaH-dvayorabhyAsasthitayoryastarItumazaktaH sa tAraNIyaH / evamete AcAryasya paJca gamA abhihitAH / abhiSekastu niyamAd niSpanno bhavati, anyathA tattvata AcAryapadasthApanAyogyatvAnupapatteH / tatastasminnabhiSeke niSpannA-'niSpannagamAbhAvAt zeSAzcatvArogamAevameva vktvyaaH| zeSANAM bhikSu-kSalaka-sthavirANAM paJcApigamA bhavanti, te cAcAryavada vktvyaaH| navaraM bAlasya niSpannatA zrI vajrasvAmina iva bhAvanIyA, taruNatA tu prathamakumAratve vartamAnasyAvasAtavyA / evaM sthavirasyApijaghanyavRddhatve vartamAnasyataruNatA, shesssytuvRddhtaamntvyaa| trayANAmapica bhikSuprabhRtInAMparivArogurupradattomAtA-pitR-bhAtR-bhaginIprabhRtipravrajitasvajanavargo vA drssttvyH|| atha strIviSayaM paJcavidhaM grahaNamupadarzayati[bhA.4339] pavattini abhisegapattA, therI taha bhikkhuNI ykhuddddiiy| gahaNaMtAsiM iNamo, sNjogk(k)mNtuvocchaami|| vR-'pravartinI' sakalasAdhvInAM nAyikA, 'abhiSekaprAptA' pravartinIpadayogyA, 'sthavirA' Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-95, [bhA. 4339] 479 vRddhA, "bhikSuNI' pratItA, 'kSullIkA' bAlA / etAsAM paJcAnAmapi grahaNam idam' anantarameva 'saMyogagamaM' saMyogato'nekaprakAraM vkssyaami| yathApratijJAtamevAha[bhA.4340] savvA vi tAraNijjA, saMdehAo parakkame sNte| ekkevaM avaNijjA, jA gaNiNI tatthimo bhedo| [bhA.4341] taru niSphana parivArA, saladdhiyA jA yahoi abmAse / abhisegAe cauro, sesANaM paMca ceva gmaa|| vR-idaMgAthAdvayaM sAdhugatagAthAdvayamiva vyAkhyeyam / / paraHprerayannAha[bhA.4342] bAlA ya vuDDA ya ajaMgamA ya, loge vi ete anukaMpaNijjA / savvAnukaMpAe samujjaehiM, vivajao'yaM kahamIhito me| kR-bAlAzca vRddhAzcAjaGgamAzceti loke'pi tAvadete'nukampanIyA iSyante, ataH sarveSAmapi nirvizeSamanukampAyAMsamudyataiH kathamayaM "bhe" bhavadbhiH viparyayaH' vaiparItyam Ihitam' aGgakRtam? yadevaMbAla-sthavirIparityajya AcAryAdayo nistAryante, vRddhavA'jakamamAcAryavimucya taruNastAyate / / para eva pratyuttaramAzaya pariharanAha[bhA.4344] jai buddhI cirajIvI, taruNo thero ya appasesAU / sovakkamammi dehe, evaM pina jujjae vottaM // vR-'yadi' itiathazabdArthe, athaiva bhavatAMbuddhi syAt-'cirajIvI' prabhUtavarSajIvitastaruNaH, sthaviraH punaH 'alpazeSAyuH' stokAvazeSAyuSkaH, ataH sthaviraM vimucya taruNaM tArayAmaH, etadapyasamIcInam / kutaH? ityAha-'sopakrame adhyavasAna-nimittAdibhirAyuSkopakramakAraNaiH sapratyapAye dehe sati "etadapi' cirajIvitAdikaM vaktuM na yujyte|| [bhA.434] avi yahuasahU thero, payarejiyaro kadAi saMdehaM / orAlamidaM balavaM, jaMghepai muccaI ablo| vR-'apica' ityabhyuccaye, 'huH' nishcye|sthvirovRddhtvaadev 'asahiSNuH' natarItuMzaknoti, 'itarastu' taruNaH samarthatayA kadAcitsyameva 'sandeham' udakavAhakaharaNarUpaMprANasandehakAraNaM prataret, ataH 'udAraM paristhUram idaM' bhavadIyaMvacanam-yad balavAn' taruNo gRhyate 'abalastu' sthaviro mucyte|| itthaM pareNokte sUrirAha[bhA.4345] Aya-pare uvagiNhaii, taruNo thero u tattha bhynnijo| anuvakkame vi thevo, ciTThai kAlo utherss|| - taruNa AcAryAdarapUrvasUtrA-'rthagrahaNa-tapaHkarmakaraNAdinA vastra-pAtrAdisampAdanasUtrArthapradAnAdinA vA''tmAnaM praaNshcopgRhnnaati|sthvirstuttraa''tm-propgrhkrnnebhjniiyH, kadAcittaMkartusamarthakadAcica neti bhAvaH / tathA 'anupakrame'pi' AyuSa upakramamantareNApi sthavirasya stoka eva kAlo'vazeSastiSThati, taruNasya tu sopakramAyuSo'pi stoko vA bhaved drAdhIyAn vA, tataH "sovakkamammi dehe" ityAdi tvaduktaM yatkiJci dett|| Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 2-3/95 atha yaduktam 'bAla-vRddhAdayo loke'pyanukampanIyAH' ti tatparihArAya laukikameva dRSTAntamAha[ bhA. 4346] dugdhAse khIravatI, gAvI pussai kuTuMbabharaNaTThA / motu phaladaM ca rukkhaM, ko maMdaphalA - Sphale pose // 480 vR-durgrAsaM durbhikSaM tatra yathA 'kSIravatI' bhUgni matupratyayavidhAnAd bahukSIrA gauH kuTumbabharaNArthaM 'poSyate' cArIpradAnAdinA puSTiM nIyate, evamasmAkamapi ya AcAryAdistaruNAdiguNopetatayA''tmanaH pareSAM copagrahaM kartuM samartha sa nistAryate / tannistAraNe hi bahUnAM bAla-vRddhAdInAmapi tadAzritAnAmanukampA kRtA bhavati / atha taM parityajya kSullaka- sthavirAdistasyA ApadastAryate tato bahavo bAlAdayastadAzritAH parityaktA bhavanti / api ca- 'phaladaM' prabhUtaphaladAyinaM vRkSaM muktvA ko nAma mandaphalAn aphalAn vA vRkSAn 'puSNIyAt ' sAraNIsalilasecanAdinA puSTiM prApayet ? na ko'pItyarthaH / upanayayojanA prAgvad draSTavyA // uktaM sacittagrahaNam / atha mizragrahaNamAha [bhA. 4347] emeva mIsae vI, neyavvaM hoi AnupuvvIe / voccatthe caugurugA, tattha vi ANAiNo dosA / / vR- evameva mizraviSayamapi grahaNam ' AnupUrvyA' AcArya - pravarttinyAdiparipATyA jJAtavyaM bhavati / atha yathoktakramamullAya viparyAsena puruSANAM strINAM vA grahaNaM karoti tatazcaturgurukAH / tatrApi cAjJAdayo doSA bhavanti // atha mizragrahaNaM kIzaM pratipattavyam ? iti ucyate [bhA. 4348] mIsagagahaNaM tattha u, vinivAo jo sabhaMDa- mattANaM / ahavA vimIyaM khalu, ubhaokkha'ccao ghoro // vR- iha yaH 'sabhANDa - mAtrANAM' pAtra mAtrakAdyupakaraNasahitAnAM sAdhUnAM sAdhvInAM vA 'vinipAtaH' udakavAhake nimajjanaM 'tatra' tadviSayaM yad grahaNaM tad mizragrahaNamucyate / athavA yad ubhayorapisAdhu-sAdhvIlakSaNayoH pakSayoH 'ghoraH' raudro yugapadudakavAhakenApaharaNalakSaNaH 'atyayaH' pratyapAyastato yad grahaNaM tad mizragrahaNamiti mantavyam // athAmumeva dvitIyavyAkhyAnapakSamaGgIkRtya nistAraNavidhimAha[bhA. 4349 ] savvattha vi Ayario, AyariyAo pavattinI hoi / to abhisegappatto, sesesu tu itthiyA paDhamaM // vR- dvayorapi pakSayorudakena hriyamANayoryadyasti zaktistato yugapad nistAraNaM kAryam / atha nAsti yugapad nistAraNasAmarthya tataH sarvatrApi prathamamAcAryo nistAraNIyaH / AcAryAnantaraM pravarttinI tArayitavyA bhavati / 'tataH' pravarttinyA anantaramabhiSekapadaprAptaH / tataH 'zeSeSu tu' bhikSuprabhRtiSu padeSu prathamaM strI nistArayitavyA, tataH puruSaH / tathAhi bhikSu bhikSuNyormadhye prathamaM bhikSuNI tato bhikSustAraNIyaH, kSullaka - kSullikayormadhye prathamaM kSullikA tataH kSullakaH, sthavira - sthavirayoH prathamaM sthavirA tataH sthavira iti // atha kimarthameSu prathamaM stra nistAryate ? ityAha[ bhA. 4350 ] annassa vi saMdehaM daddhuM kaMpaMti jA layAo vA / 1 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 481 - uddezaka : 3, mUlaM-95, [bhA. 4350] abalAo pagaibhayAlugAu rakkhA ato itthii| -'anyasyApi' puruSAdeH 'sandeham' ApadaM dRSTvAyAH strayaH pavanasamparkatolatAiva kampante, yAzcAbalAH prakRtyA-svabhAvenaivaca "bhayAluyAu"ttibhayabahulAH,atastAH strayaH prthmNrkssnniiyaaH|| Aha-sAdhu-sAdhvInAM nistAraNe kimeSa evAcArya-pravarttinyAdikaHkramaH? utAnyathA'pyasti? ucyate-astIti bruumH| tathA cAha[bhA.4351] jaM puna saMbhAvemo, bhAviNamahiyamamukAto vtyuuo| tatthukkama pi kuNimo, cheodaie vaNiyabhUyA // - 'yaM punaH' kSullakAdikamapi 'amukAd' AcAyadirvastunaH sakAzAt pravacanaprabhAvanAdibhirguNaiH 'adhikaM' sAtizayaM 'bhAvinaM' bhaviSyantaM sambhAvayAmaH tatra vayam 'ukramamapi' yathoktakramollakanamapi kurmaha, kSullakAdikamapi prathamaM tArayAma ityarthaH / kathambhUtAH ? ityAhachedazca-vyaya audayikazca-lAbhaHchedaudayikaMtatra vaNigbhUtAH santaH / kimuktaMbhavati?-yathAvaNig yadeva prabhUtalAbhamalpavyayaM vastu tasya grahaNaM karoti, evaM vayamapi yatra viziSTapAtrabhUte vastuni gRhItepravacanaprabhAvanA-tIrthAvyavacchedAdiko bhUyAnlAbhaH samujjambhate svalpazcetaraparityAgalakSaNo vyayaH taM kSullakAdikamapi gRhNIma iti // evaM tAtadudakaviSayaM grahaNamabhihitam, athAgni-stenAdiviSayaM tadevAtidizannAha- . [bhA.4352] aganI sarIratene, oma'ddhANe gilANamasive ya / .. sAvayabhaya rAbhae, jaheva Aummi gahaNaM tu|| vR-agnisambhrame zarIrastenabhaye avame adhvani glAnatve azive zvApadabhaye rAjabhaye ca yathaivApkAye grahaNamabhihitaM tathaivaiteSvapi sacitta-mizrabhedAd dvividhamapi vaktavyam / / athAcittagrahaNamabhidhitsurAha[bhA.4353] acittassa u gahaNaM, abhinvghnnNpuraannmhnnNc| uvaThAvaNAe gahaNaM, taha ya uvaThThAvie gahaNaM / / vR-acitta-vastra-pAtrAdikamupakaraNaM tasya grahaNaM dvidhA-abhinavagrahaNaM purANagrahaNaM ca / tatrAbhinavaM-prathamameva yad vastrAdegrahaNaMtadabhinavagrahaNam, purANasya-prAggRhItasya colapaTTakAdeH kUparAdinA grahaNaM purANagrahaNam / tacca dvidhA-upasthApanAyAM grahaNam upasthApite grahaNaM ca / tatropasthApanAyAM vidhIyamAnAyAM hastidantonnavakArahastAdibhiryad rajoharaNAdi gRhyate tad upasthApanAgrahaNam / upasthApitasya-chedapasthApanIyacAritraM prApitasya yad upadherdhAraNaM paribhogo vA tad uphsthaapitgrhnnm|| enAmeva gAthAM vyAkhyAnayati[bhA.4354] ohe uvaggahammiya, abhinavagahaNaMtu hoi accitte| _ iyarassa vi hoi duhA, gahaNaMtupurANauvahissa / / dR-acittasya vastra-pAtrAderabhinavagrahaNaM dvidhA-oghopadhiviSayam aupagrahikopadhiviSayaM ca / 'itarasyApi' purANopadhergrahaNaM dvidhA, upasthApanAgrahaNamupasthApitagrahaNaM cetyarthaH / / 1931 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 . bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/95 athavA abhinavagrahaNamidamanekavidham[bhA.4355] jAyaNa nimaMtaNuvassaya, pariyAvannaM pariDhaviya nttuN| pamhaTTa paDiya gahiyaM, abhinavagahaNaM anegvihN|| vR-yAcyA-avabhASaNam, nimantraNA-gRhasthAnAmabhyarthanA, tatpurassaraM yad vastrAdergrahaNam, yacopAzraye 'paryApannasya' pathikAdibhirvismRtyAparityaktasya vastrAdegrahaNam, yacca pariSThApitasya bhUyaH kAraNe grahaNam, evaM 'naSTaM' hAritaM "pamhuTuM" vismRtaM 'patitaM' hastAt paribhraSTaM 'gRhItaM' pratyanIkena balAdAcchidya sviikRtm| eteSAMpunarlabdhAnAM yad grahaNamevamAdikamanekavidhamabhinavagrahaNaM mntvym|| atha yAcyA-nimantraNAgrahaNayorvidhimatidizannAha[bhA.4356] jo ceva gamo heTThA, ussaggAI vanio ghnne| duvihovahimmi so ciya, kAsa tti ya kiM ti kIsa tti // vR-ya eva 'gamaH' prakAraH 'adhastAt' pIThIkAyAm utsargAdiko vastragrahaNaviSayo varNitaH sa evAtra dvividhopadheH' odhikaupagrahikalakSaNasya grahaNe 'kasya satkametad vastra-pAtrAdikaM pUrvamAsId ? bhaviSyati vA? kasmAdvA prayacchasi?' iti pRcchAtrayaparizuddhodraSTavyaH / upAzrayaparyAyapannavastrAdigrahaNaviSayastu vidhirihaivoddezake purastAdabhidhAsyate / pariSThApitAdestu yathA kAraNato bhUyo'pi grahaNaM kriyate tathA vyavahArAdhyayane mnnissyte|| gtmbhinvgrhnnm|ath purANagrahaNam, tacca dvidhaa-upsthaapnaagrhnnNupsthaapitgrhnnNc| tatrAdyaM tAvadAha[bhA.4358] kopparapaTTagagahaNaM, vAmakarANAmiyAe muhpottii| rayaharaNa hatthidaMtunnaehi htthehvutttthaannN|| vR-kUparAbhyAM colapaTTakasya grahaNaM kRtvA vAmakarasatkayA'nAmikayA mukhapotikAM gRhItvA rajoharaNaM hastidantonnatAbhyAMhastAbhyAmAdAyopasthApanakartavyam, zaikSasyavratasthApanA vidheyetyrthH|| athopasthApitagrahaNamAha[bhA.4358] uvaThAviyassa gahaNaM, ahabhAve ceva taha ya pribhoge| ekakaM pAyAdI, neyavvaM aanupuviie|| ' -upasthApitasya yadupakaraNagrahaNaMtadvidhA-yathAbhAvaH pribhogshc| anena cadvividhenApi grahaNenaikaikaM pAtrAdikam 'AnupU' paripATyA netvayaM grahItavya // idameva bhAvayati[bhA.4351] paDisAmiyaM tu acchai, pAyAIesa hot'haabhaave| . sahavva pANa bhikkhA nillevaNa pAya pribhogo|| iyat pAtrAdikaM 'pratisvAmita' vivakSitasAdhulakSaNena svAminA pratigRhItaM sad Aste na tadAnIM paribhujyateeSayathAbhAvo bhavati, svprigrhedhaarnnmityrthH|pribhogonaamyt pAtrAdi yasyAM velAyAM paribhujyate tatra sat-zobhanamAcAryAdiprAyogyaM yad dravyaM yacca pAnakaM maikSaM cAtmano yogyaMtatpAtregRhyatenirlepanaMca-AcamanaMca tena vidhIyateeSapAtrasyaparibhogaH |ihcpaatrshbden Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 483 uddezakaH 3, mUlaM-95, [bhA. 4359] pratigraho mAtrakaM vA gRhItam / tathA[bhA.4360]pANadaya sIyamatyuya, pamajja cilimili nisija kaalgte| __. gelanna lajja asahU, cheaNa sAgArie bhogo|| dR-varSAkalpAdikaM 'prANidayArtham' akAyAdijIvarakSAnimittaM paribhoktavyam / kalpatrayaM zItarakSArtham / saMstArakottarapaTTako AstaraNamAstRtaM tadartham / rajoharaNaMcapramArjanArthaM gRhyte| cilimilikA jyotishaalaa-dktiiraadaavupyujyte|rjohrnnsynissdyaadvyNnissdnaarthmaadiiyte| "kAlagae"tti kAlagatasyAccAdanArthaM nantakAdikaM gRhyate / glAnatvaM vA kasyApi sajAtaM saH aprAvRtaH sukhenAstAmiti kRtvA tasyAgre cilimilikA dIyate / "lajja"tti lajjAvyapagamArtha colapaTTakaH paribhujyate / "asahu"tti rAjAdipravrajitA asahiSNavaH te kalpAdikaM praavRnniiyuH| "chedana"ttinakhaharaNikA-pippalakAdinAnakhapralambAdInAM chedanaM kriyte| "sAgArie"tti zaikSasya tti nakhaharaNikA-pippalakAdinA nakhapralambAdInAM chedanaM kriyate / "sAgArie"tti zaikSasya sajJAtakAnAM sAgArikaM tataH kalpAdikaM prAvArya pracchanne sthApyate / evamAdikaH sarvo'pi yathAyogamaudhikasyaupagrahikasya copadheH paribhogo mantavyaH / / uktaM puraanngrhnnm|tduktau ca samarthitamacittagrahaNam / evaM kSapakeNa trividhe grahaNe prarUpite sati itaraH prAha[bhA.4361] uvariM kahesi hiTThA, na yANasI vayaNaM na hoi evaM tu / caturo gurugA pucchA, nAsehisitaM jahA vejo| vR- yad upari kathayituM yogyaM tat tvam 'adhastAt' pUrvaM kathayasi / iyamatra bhAvanA-yad bhavatA prathamamevAcAryAdiviSayaM purANasacittagrahaNamabhihitaM tadazaikSalakSaNAbhinavasacittagrahaNaprarUpaNAdUrdhva prarUpayituM yogyamAsIt, abhinava-purANaparyAyayoH pUrva-pazcAtkAlabhAvitvena bhAvAta; tasya cAbhinavasacittagarhaNasya bhavatAprarUpaNaivanakRtA, ata evanajAnAsi grhnnsvruupm| yathA ca "vanditvA vinayena pRccha' ityevamahakAradUSitaM vacanaM tvayoktam evamabhidhiyamAnaM na bhavati, satAM pUjanIyamiti vaakyshessH| evaMcabruvANasya bhvtshctvaarogurukaaH|ksspkH pRcchatikimatra mama jhUNamApatitaM yenaivaM prAyazcittaM ? / itaraH prAha-tvaM pallavagrAhitayA samyak siddhAntAbhiprAyamavijJAya jalpasi / evaM ca prajJApayan tvamAtmanA naSTo'nyAnapi nAzayiSyasi, yathA sa prathamoddezakamaNito vaidyaH pUrvAhne vamanaM dadyAdaparAhne virecanam / vAtikeSvapi rogeSu, ptymaahrvishossnnm|| iti zlokamAtraM gRhItvA cikitsAM kurvan vinaSTaH evaM bhavAnapIti ciranatanagAthAsamAsArthaH / athainAmeva kizcid vivRNoti[bhA.4362] vayaNaM na vi gavvamAliyaM, elisayaM kulasehi puujiyN| ahavA na vi ettha lUsimo, pagaI esa ajAnue jane // vR. itaraH kSapakaM brUte-'IzaM' 'mAM vanditvA vinayena pRccha' ityevaMrUpaM 'garvabhAritam' / ahaGkArabhAragurukaM vacanaM 'kuzalaiH' vidvadbhiH 'na pUjitaM' nazlAdhitam, ato naiva bhavato vaktuM yujyate / athavA nApyatra vayaM 'ruSyAmaH' roSaM kartumarhAmaH / kutaH ? ityAha-'ajJe' mUrkhe jane Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 - - bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/95 prakRtireSA yat tathAvidhajJAnavikalo'pyeSa auddhatyamudvahati ||ksspkH prAha[bhA.4363] mUleNa vinA hu kelise, talu pavale ya ghane ya sobhii| na ya mulavibhinnae ghaDe, jalamAdINi dhalei kunnhuii| kR-mUlena vinA 'taru' vRkSaH cazabdAvapizabdArtho, 'pravaro'pi pradhAno'pisahakArAdirapItyarthaH, 'ghano'pi' patrabahalo'pikIzaHzobhate? nakIddagapItibhAvaH; evaM vinayamUlavikalodharmo'pi na zobhAM bibharti / tathA 'na ca' naiva mUle-budhne vibhinno ghaTo jalAdIni vastani kvacidapi dhArayati, evaM dharmaghaTo'pi vinayamUle sAtachidro na kimapi jJAnAdijalaM dhArayitumiSTe / ato'haM vinayaM kArayAmIti prkrmH|| [bhA.4364] kiMvA mae na nAyaM, duvihe gahaNammijaM jahiM kmtii| bhannai abhinavagahaNaM, saccittaM tena na vinnaayN|| vR-sacittA-'cittabhedAd dvividhe'pi grahaNe yad yatrAbhinavaMpurANaM vA krAmati tat tatra mayA kiM vA na jJAtaM yenaivaM 'na jAnAsi grahaNasvarUpam' ityAdhabhidhIyate? / itaraH pratibrUte-bhaNyate atrottaram-abhinavaM sacittagrahaNaM tvayA na vijJAtam // taccedam- . [bhA.4365] aTThArasa purisesuM, vIsaM itthIsu dasa napuMsesu / pavAvaNAanarihA, analA eettiyA vuttA // [bhA.4366] aDayAlIsaM ete, vajjittA sesagANa tiNhaM pi| abhinavagahaNaM eyaM, saccittaM te na vinAyaM // vR- 'puruSeSu' puruSaviSayAH "bAle vuDDhe napuMse ya0" ityAdigAthAdvayoktA aSTAdaza bhedAH, strISuta eva gurviNI-bAlavatsAsahitAviMzatirbhedAH, napuMsakeSutu"paMDae vAiekIve." ityAdayo daza bhedAH pravrAjanAyA anarhA-ayogyAH / ata eva "eettiya"tti ete etAvanto bhedAanalA iti nizIthAdhyayane uktAH, "alI bhUSaNa-paryApti-vAraNeSu" iti dhAtupAThAd aparyAptAH, pravrajyAparipAlane'samarthA ityarthaH // etAn sarvasaGkhyayA aSTAcatvAriMzataM bhedAn varjayitvA zeSANAM trayANAmapi' puruSa-strI-napuMsakAnAMpravrAjanaM kartuM kalpate / etadabhinavagrahaNaM sacittaM "te" tvayA na vijJAtam / evaM tenokte sati kSapakaH 'satI nodanA' ityabhidhAya pravRttastathaiva yathAratnAdikaM vastrapradAnaM krtumiti|| mU. (96) kappai niggaMthANavA niggaMdhINavAAhArAyaNiyAe sejjaasNthaarepddiggaahitte| vR-athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.4367] ghettaM jahakkameNaM, uvahI saMthAraesu tthvyNti| tesi pi jadA gahaNaM, taM pihu emeva sNbNdho|| vR-yathAralAdhikakrameNopadhiM gRhItvA tataste svasvasaMstArakabhUmISu sthApayanti / teSAmapi ca' saMstArakANAM yadA grahaNaM tadA tadapi 'evameva' yathAratnAdhikaM kartavyam / eSa pUrvasUtreNa saha smbndhH|| __anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA yathAralAdhikaM zayyAsaMstArakAn pratigrahItumiti suutrsngkepaarthH|| Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 3, mUlaM- 96, [bhA. 4367 ] athedameva sUtraM vivarISurAha[bhA. 4368] sejjAsaMthAro yA, sejjA vasahI u thANa saMthAro / puvvahammi u gahaNaM, ageNhaNe lahugo ANAdI || vR- zayyAsaMstAro nAma zayyA - vasatistasyAM yat 'sthAnaM' zayanayogyAvakAzalakSaNaM sa zayyAsaMstAraka ucyate / tasya ca zayyAsaMstArakasyopAzrayaM prAptaiH pUrvAhNavelAyAmeva grahaNaM karttavyam / agrahaNe mAsalaghu prAyazcittam, AjJAdayazca doSAH // [ bhA. 4369] coyagapUcchA dosA, maMDalibaMdhammi hoi AgamanaM / saMjama - AyavirAdhana, viyAlagahaNe ya je dosA // vR- atra nodakaH pRcchAM karoti-yadi pUrvAhna eva grAmaM prAptAstatastadaiva zayyAsaMstArakamapi gRhNantu, vayamapyetat pratipadyAmahe; paraM yadi bhaktavelAyAM prAptAstadA prathamaM bhikSAM paryaTantu, tato bahireva samuddizya caramapauruSIpratyupekSaNAM kRtvA svAdhyAyaM ca vidhAya vikAlavelAyAM grAmaM pravizantu / sUrirAha - "dosa'' tti bahirbhuJjanAnAM bahavo doSAH / kathama ? ityAha- 'maNDalIbandhe' cilimilikAM dattvA maNDalIracanayA bhojane vidhIyamAne kutUhalena sAgArikANAmAgamanaM bhavati, taiH sahAsaGghaDe kriyamANe saMyamASStmavirAdhanA / vikAle ca vasatergrahaNe ye doSA bhavanti tanniSpannaM prAyazcittaM bhavatIti dvArAgAthAsamAsArthaH // sampratamenAmeva vivarISurAha [bhA. 4370] 485 aibhAreNa va iriyaM, na sohae kaMTagAi AyAe / * bhattaTThiya-vosiriyA, atiMtu evaM jaDhA dosA / / vR-paraH prAha-bhaktavelAyAM prAptaistAvat prathamato bhaktaM grahItavyam, anyathA velAtikrame bhaktapAnalAbho na bhavet / tato bhakta - pAnaM gRhItvA vasatiM gaveSayitvA yadi tadAnImeva tatra pravezaH kriyate tadA bhakta-pAnopakaraNasatko yo atibhArastena vAzabdasyAnuktasamuccayArthatayA bubhukSayA tRSparitApanayA copayogamaprayacchantaH saMyame IryAM na zodhayeyu-, Atmani kaNTakAdikaM na pazyeyuH, evaM ca yathAkramaM saMyamA-''tmanorvirAdhanA / tataH 'bhaktArthi-vyutsRSTAH' pUrvaM bhaktArthitAH - bahireva samuddiSTAstato vyutsRSTAH kRtapurISa-prazravaNotsargA santo grAmam 'atiyantu' pravizantu, evaM hi 'doSAH ' saMyamA - ''tmavirAdhanAlakSaNAH parityaktA bhavanti // athAcArya pratyuttarayati [bhA. 4371] AyariyavayaNa dosA, duvihA niyamA u saMjamA - SSyAe / aas ko vA sAmI, asaMkaDaM maMDalIe vA / / vR- AcAryasya vacanamidam-tvaduktanItyA bahirbhuJjAnAnAM niyamAd 'dvividhAH' saMyamAsstmavirAdhanA (lakSaNAH) doSA bhavanti / tathAhi taistatra bhakta - pAnamAnItaM sAgArikAzca kutUhalavazAt taddarzanArthamAgatAH, tato yadi tAvantaM kAlaM bhakta - pAnaM dhArayantastiSThanti tadA bhAreNa mahatI paritApanA bhavet sUtrArthayozca parihANirupajAyeta / atha sAgArikAn bruvate - 'vrajatayUyam' tato'dhikaraNaM bhavati / athavA te sAgArikA evamucyamAnA bravIran-ko'sya vRkSasya devakulasya vA svAmI ye cAsmAkaM sammukhaM 'vrajata' iti bhaNata ? / evamasaGghaDe taiH saha saJjAte Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 486 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/96 tatazcabhAjanabhedAdayo doSAH / atha maNDalyAMracitAyAMsAgArikAH samAgacchantitatomahAntamuDDAhaM kuryuH / / amumevArthaM savizeSamAha[bhA.4372] bhattaTThaNa sajjhAe, paDilehaNa rattigeNhaNe jNc| puvvaNhammi u gahaNe, parihariyA te bhave dosaa|| - "bhaktArthana' maNDalyA bhojanaM svAdhyAyaM pratyupekSaNAM vA kriyamANAM vilokya te uDDAhaM uDDaJcakAn vA kurvIran, tatrApi tathaivAsADadoSaH / atha te sAgArikAH pradviSTAH santo vasatiM na prayacchanti tato'paraM grAmaM gaccheyuH, tatra ca vikAle prAptAH santo rAtrau vasatigrahaNaM kurvanto yad doSajAlamApadyante taniSpatraM prAyazcittam, ataH pUrvAhna eva vasategrahaNaM kartavyam / tatazca 'te' pUrvoktA doSAH parihRtA bhavanti // kiJca[bhA.4373] kotUhala AgamanaM, saMkhoheNaM akNtthgmnnaadii| ..teceva'saMkhaDAdI, vasahiM ca na detiM jaMca'nnaM / / vR-maNDalyAMsAgArikAH kautUhalenAgamanaM kuryutatra kasyApi saMyatasya saMkSobheNa bhakta-pAnasya 'akaNThagamanAdikam' azrotogamanaprabhRtikaM bhavet / athavA ko'pyasahiSNui~yAt-kimevaM pralokayatha?; tatasta evAsaGkhaDAdayo doSAH |ath 'sAgArikam' iti kRtvAabhuktA eva bhaktapAnavyagrahastA grAmaM pravizanti tatra ca yaiH samamasaGkhaDaM kRtaM te vasatiM na prayaccheyuH, anyAnapica ddtonivaaryeyuH| "jaMca'naM" tivasatAvaprApyamANAyAMyadanyadoSajAtamApadyante tnnisspnnm|| atha vasatyabhAvadakRtabhojanA evAnyaM grAmaM gaccheyuH tata ime doSAH[bhA.4374] bhAreNa veyaNAe, na pehaI khANumAie dose / iriyAi saMjamammI, parigalamANe ya chakkAyA / / vR-bhakta-pAnasyopakaraNasya ca sambandhinA bhAreNavedanA yA bhavettayAcasthANu-kaNTakAdIn doSAn na prekSate, tatazcAtmadirAdhanA / yat punarIyA azodhanaM sA saMyamavirAdhanA / parigalati ca bhakta-pAne SaTkAyavirAdhanA // tatraprAptAnAM doSAnabhidhitsurAha[bhA.4375] pavisaNa maggaNa ThANe, vesitthi dugaMchie ya sunne ya / sajjhAe saMthAre, uccAre ceva pAsavaNe // vR-anyasmin grAme vikAlavelAyAM praveze kRte vasatergiNe parasparasphiTitAnAmAkAraNena mahAnadhikaraNadoSo bhavati / vezyAstrapATake carmakarAdisthAne vA jugupsite tiSThatAM vakSyamANaM doSajAtaM 'zUnyagRhAdau ca' apratyupekSitAyAM vasatau svAdhyAyaM saMstArakamuccAraM prazravaNaM ca kurvatAmakurvatAM ca bahavo doSA bhavantIti dvaargaathaasmaasaarthH|| athainAmeva vivRNoti[bhA.4376] sAvaya tenA duvihA, virAdhanA jA ya uvahiNA u vinA / . gummiya gahaNA-''haNaNA, goNAdI camaDhaNA rttiN|| vR-vikaaleprvishtaaNshvaapdbhyNbhvti| 'stenA dvividhAH' zarIrApahAriNa upakaraNApahariNazca, te tadAnImabhidravanti / upaghAtapahRte yA tena vinA tRNagrahaNA-'gnisevanAdikA saMyamavirAdhanA Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 487 uddezaka : 3, mUlaM-96, [bhA. 4376] tnisspnnm|athvaa sapratyantapradezavartI grAmaH tatastatrabaddhasthAnakAH 'gaulmikAH' ArakSikapuruSAH stenAdInabhilIyamAnAn rakSanti, te vikAlavelAyAM prAptAnAM 'stenA amI' iti budhdhA grahaNA''hananAdikaM kuryuH| athavA vikAle pravizanto gavAdibhi pAdaprahArAdikAM camaDhanAmAsAdayanti / ete rAtrI prAptAnAM dossaaH|| kizca[bhA.4377] phiDiya'nonnA''gAraNa, tenaya rattiM diyA va pNthmmi| sANAivesa kucchiya, tavovanaM mUsigAjaMca / / vR-vikAle vasatigaveSaNArthaM pRthak pRthag gatAH, tataH 'sphiTitAH' parasparaparibhraSTAH santo'nyo'nyam AkAraNaM-vyAhAraNaM kuryuH / stenakAstadvacanaM zrutvA rAtrau muSitamabhilaSeyuH, divAvAdvitIyedivase pathi' mArge gacchatastAnstenakA muSeyuH / zvAnAdayovArAtrI vasatigaveSaNArthaM paryaTatastAn upadraveyuH / "vesa kucchiya"tti rAtrau ca vasatamanveSayanto na jAnanti kimetad gRhaM vezyApATakasya pratyAsannam? utana? iti, yadvAkimetat carmakAra-rajakAdijugupsitakulAsannam? Ahozcid na ? iti / evaM cAjAnAnAste vezyApATakAsanne pratizraye vaseyuH tato loko brUyAtaho ! tapovanamadhyAsate jitendriyA amI maharSaya iti / atha jugupsitasthAnAsanne sthitAstato loko bravIta-svasthAnaM mUSikAH samAgatAH, ete'pyevaMjAtIyA iti bhAvaH / . ___ "jaMca"tti yacca rAtrAvanyo'nyAlapane'pkAyAnayanAdikamadhikaraNaM tanniSpannaM praayshcittm| tathA tatropAzraye rAtrau prAptAH santaH 'kAlabhUmI na pratyupekSitA' iti kRtvA yadi svAdhyAyaM na kurvanti tataH sUtrA-'rthanAzAdayo doSAH / atha kurvanti tataH sAmAcArIvirAdhanA // atha saMstArakadvAraM vyAkhyAti[bhA.4378] appaDilehiya kaMTA, bilaM va saMthAragammi aayaae| chakkAyANa virAdhana, vilINa seha'nahAbhAvo / vR-apratyupekSitAyAMvasatau kaNTakA bhaveyuH, bilaM vAsadisambandhi, tataH saMstArakeprastIryANe Atmani virAdhanA bhavet / pRthivyAdayovA SaDkAyAstatrabhaveyuH,teSAM saMstArakeNAkramyamANAnAM virAdhanA bhvti| vilInaMvA' jugupsitaM sajJA-kAyikyAdikaMtatrabhavet, tataHzaikSasya jugupsayA 'anyathAbhAvaH' unniSkramaNAbhiprAyo bhvet|| athoccAra-prazravaNadvAradvayaM yugapadAha[bhA.4379] khANuga-kaMTaga-vAlA bilammi jai vosirijja aayaae| saMjamao chakkAyA, gamane patte aiMte y|| vR-apratyupekSite pratizraye sthANu-kaNTaka-vyAlA bhaveyuH, tadAkule bilasamAkule vA pradeze yadi vyutsRjati tata AtmavirAdhanA / atha pRthivyAdiSaTkAyavati bhUbhAge vyutsRjati tataH saMyamavirAdhanA / ete dve api virAdhane "gamane"ttisaMjJA-kAyikIvyutsarjanArthaM gacchataH "patte"ti saMjJAbhuvaM kAyikIbhuvaM vA prAptasya "aiMte atti saMjJAM kAyikI vA vyutsRjya bhUyo'pi vasatiM pravizato yathAsambhavaM mntvye|| ___atha virAdhanAbhayAd na vyutsRjati tata ime doSAH Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/96 [bhA.4380] muttanirohe cakkhaM, vaJcanirohema jIviyaM cayai uDanirohe koDeM, gelannaM vA bhave tisuvi|| vR-mUtrasya nirodhe vidhIyamAne ckssuruphnyte|vrc-puriisstsy nirodhena jIvitaM parityajati, acirAdeva maraNaM bhavatItyarthaH / Urdhva-vamanaM tasyana nirodhe kuSThaM bhavati / 'glAnyaM vA' sAmAnyato mAndhaM triSvapi' mUtra-purISa-vamaneSu nirudhyamAneSu bhvet|| yata ete doSA ataH[mA.4381] paDhama-biiyAe tamhA, gamanaM paDilehaNA paveso ya / puvvaThiyA'sai gacchaM, Thavettu bAhiM ime tinni / kRtasmAtprathamAyAM dvitIyasyAM vApauruSyAM vivakSitagrAme gamanaM kRtvA tato vasateHpratyupekSaNA pravezazca tasyAM kartavyaH / katham ? ityAha-yadi tatra ke'pi sAdhavaH pUrvasthitAH santi tadA sarve'pi pravizanti / atha na santi pUrvasthitAH tato gacchaM kacid vRkSAderadho bahi sthApayitvA 'ime' IzAstrayaH sAdhavo grAmaM prvishnti|| [bhA.4382] pariNayavaya gIyatthA, hayasaMkA puMcha cilimilI dore / tinni duve ekko vA, vasahIpehaTThayA pavise // -ye gItArthA pariNatavayasoataeva 'hatazaGkAH' azaGkhanIyAH tegurumApRcchaya daNDaprojchanakaM cilimilIMdavarakAMzca gRhItvA trayojanAstadabhAve dvau janau tadaprAptAveko vA vasatipratyupekSaNArthaM grAmaM pravizanti / tato vasatiM gRhItvA pramRjya ca cilimilikAM ca dattvA sabAlavRddhamapi gacchaM tatra pravezayanti // atha 'vikAlavelAyAM na praveSTavyam' iti yaduktaM tadapavadanAha[bhA.4383] biiyaM tAhe pattA, pae va pattA uvassayaM na labhe / sunnaghara deule vA, ujjAne vA apribhoge| vR-dvitIyapadamatrAbhidhIyate-'tadAnIM vikAlavelAyAmeva prAptAH, yadvA 'prage' prabhAte prAptAH paramupAzrayaM na labhante tato vikAle'pi pravizeyuH / prabhAtaprAptAzca divA zUnyagRhe devakule vA udyAne vA 'aparibhogye' janopabhogarahite tiSThanti, tatraiva ca samuddezanaM kurvanti // [bhA.4384] AvAya cilimiNIe, ranne vA nibhaye samuddisaNaM / sabhae pacchannA'sai, kamaDhaga kuruyA ya sNtriyaa| vR-atha zUnyagRhAdau sAgArikANAmApAto bhavati tatazcilimilikAM dattvA samuddeSTavyam / araNyaM va yadi nirbhayaM tatastatra gatvA samuddizanti / athAraNyaM sabhayaM tato vasimasamIpe eva yaH pracchannaH prdeshsttrsmuddeshnkrttvym| athapracchannasthAnaM nAsti tatastatraivazUnyagRhAdau 'kamaThakeSu' zuklalepena sabAhyAbhyantaraMlipteSu kAMsyakaroTakAkAreSusamuddizanti, kurukucAca samuddezanAnantaraM pAdaprakSAlanAdikA bahunA draveNa kartavyA, samuddizantazca "sAntarAH' sAvakAzA bRhadantarAlA upavizanti / evaM bhuktvA bahirevasaMjJAdi vyutsRjya tato grAmaM pravizanti / praviSTAzca yApUrvaMbhikSAM hiNDamAnairvasati pratyupekSitA tasyAM vasanti / katham ? ityAha Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 96, [ bhA. 4385 ] [bhA. 4385 ] koTThaga sabhA va puvvaM, kAla-viyArAibhUmipaDilehA / pacchA atiMti ratti, ahavaNa pattA nisiM ceva / / vR- 'koSThakaH ' AvAsavizeSaH 'sabhA' pratItA, evamAdikaM yat 'pUrvaM' bhikSAM paryaTabhi pratyupekSitaM tatra kAlagrahaNayogyAM bhUmiM vicArasya ca saMjJAyA AdizabdAt kAyikyAzca bhUmiM sUrye dhriyamANa eva pratyupekSante / tataH pazcAt sarve'pi vasatau 'rAtrI' pradoSasamaye 'atiyanti' pravizanti / "ahavaNa"tti athavA te sAdhavastatra nizAyAmeva prAptA bhaveyuH // tataH ko vidhiH? ityAha [bhA. 4386] gommiya bhesaNa samaNA, nibbhaya bahi ThANa vasahipaDilehA / sunnaghara puvvabhaNie, kaMcaga taha dArudaMDe ya // vR-gulmena-samudAyena carantIti 'gaulmikAH' sthAnarakSapAlAH te yadi 'bheSaNaM' vitrAsanaM kurvanti tato vaktavyam - zramaNA vayaM na stenAH / yadi ca sa sannivezo nirbhayo bhavati tadA "bahi ThANa' ti bahireva gacchastAvadavasthAnaM karoti, vRSabhAstu vasatipratyupekSaNArthaM grAmaM pravizanti / tatra ca zUnyagRhaM pUrvabhaNitena vidhinA pratyupekSya sarpAdipatanabhayAd gopAlakaJcukaM paridhAya 'dArudaNDena' daNDaproJchanakena vasatimupari prasphoTayanti, tato gacchaH pravizati / / atha saMstArakagrahaNavidhimAha [bhA. 4387 ] 489 saMthAragabhUmitigaM, Ayarie sesagANa ekkekaM / ruMdAe pupphakinnA, maMDaliyA AvalI itare // vR- " Ayarie "tti SaSThI - saptamyorarthaM pratyabhedAdAcAryasya yogya saMstArakabhUmitrayaM prathamato nirUpaNIyam tatraikA nivAtA saMstArakabhUmi, aparA pravAtA, anyA nivAta- prvaataa| zeSANAM sAdhUnAM yogyAmekaikAM sNstaarbhuumimnvessyet| iha ca vasatistridhA vistIrNA kSullikA pramANayuktA ca / tatra rundA nAma-vistIrNA ghaGgazAlAdirityarthaH tasyAM 'puSpAvakIrNA' puSpaprakaravadavakIrNAaniyatakramA ayathAyathaM svapanti yena sAgArikANAmavakAzo na bhavati / atha kSullikA tato madhye pAtrakANi kRtvA maNDalikAkAreNa pArzvataH zerate / 'itarA nAma' pramANayuktA tasyAm 'AvalyA' paGktyA svapanti // atraiva vidhiviparyAse prAyazcittamAha [bhA. 4388 ] sIsaM ito ya pAdA, ihaM ca me veMTiyA ihaM majjhaM / jai agahiyasaMthAro, bhaNAi lahugo'hikaraNAdI || vR- ito me zIrSaM bhaviSyati, iha me pAdau bhaviSyataH, iha ca me veNTikA bhAjanAni vA sthAsyanti, evaM yadyagRhItasaMstArako AtmIyayA icchayA bhaNati viNTikAdikaM ca sthApayati tadA laghumAsaH prAyazcittam; adhikaraNAdayazca doSA bhavanti / adhikaraNaM nAma-dvitIyo'pi sAdhurevameva brUyAtmamApyatraiva zIrSAdi bhaviSyatIti; tatazcAsthibhaGgAdayo doSAH // yata evamataH[bhA. 4389] saMthAragahaNIe veMTiyaukkhevaNaM tu kAyavvaM / saMthAro ghettavvo, mAyA-mayavipyamukkeNaM // Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 bRhatkalpa-chedasUtram - 2-3/96 vR- "saMdhAraggahaNIe "tti ArSatvAt strItvam, saMstArakagrahaNakAle veNTikAyA utkSepaNaM karttavyaM yena sukhenaiva dRSTAyAM bhuvi saMstArakA vibhaktuM zakyante / sa ca saMstArako yo yasmai sAdhave dIyate sa tena mAyA - madavipramuktena grahItavyaH / mAyA nAma 'ahaM vAtArthI, mamAtrAvakAzaM prayacchata' ityAdikA sundaratarAvakAzalo bhenAsadbhUtakAraNanivedanalakSaNA, madaH - ahaGkAraH 'aho ! kimarthaM saMstArakagrahaNakAle veNTikA utkSipyante ? ucyate [bhA. 4390] sama-visamAI na pAsai, dukkhaM ca Thiyammi ThAyaI anno / neva ya asaMkhaDAdI, vinayo amamijayA ceva || khU - viNTikA yadi notkSipyante tadA gaNAvacchedikAdisaMstArakAn vibhajamAnaH sama-viSamANi sthAnAni na pazyati, avakAzAnityarthaH / tathA ekasmin sAdhau viNTikAsahite pUrvasthite sati anyo na tiSThati, sthAtuM na zaknotIti bhAvaH / api ca veNTikAsUtkSiptAsu asaGkhaDAdayo doSA naiva bhavanti / yatharatnAdhikaM ca saMstArakagrahaNe vinayaH kRto bhavati / 'amamatA ca' mamatvaM saMstArakabhUmiviSayaM parihRtaM bhavati / ataH sAdhubhi svasvopakaraNe pratyekSite upAzraye ca pramArjite sati sUribhirvaktavyam - AryA ! utkSipata svA svA viNTikAH / evamukte yo notkSipati tasya mAsalaghu // atha veNTikAsUkSipyamANAsu kazcidimAM mAyAM kuryAt[bhA. 4391] saMthAraggahaNIe, kaMTaga vIyAra pAsavaNa dhamme / paNe mAso guruo, sesesu vi mAsiyaM lahugaM / / vR- saMstAragrahaNakAle sama-sundarabhUmilobhena kaNTakoddharaNamahaM samprati kariSyAmi, 'vicAraM vA' saMjJAM vA vyuSTuM prazravaNaM vA kartuM bahirgamiSyAmi, dharmaM vA zayyAtarAderagre kathayiSyAmi ityAdi brUyAt, pracalAyanaM vA tadAnIM vidadhyAt, evaM mAyAyAH karaNe AjJAdayo doSAH / atra ca pracalAyane mAsaguru / 'zeSeSu' kaNTakAdiSu mAyAbhedeSu mAsalaghukam // atha kaNTakAdipadAni vivRNoti [bhA. 4392] dukkhaM Thio va nijjai, na yAnuvAeNa pelliuM sakkA / jo vi ya ne avanehii, taM pi ya nAhAmi iti maMtA / / [bhA. 4393] saMthArabhUmiddho, bhanAi chaMdeNa bhaMte! giNhitto / saMthAragabhUmIo, kaMTagamahamuddharAmeNaM // vR- ko'pi sama-sundare avakAze saMstArakaM kartukAmaH, tatra cAparaH ko'pi sAdhuH sthita upaviSTo vartate, saca 'duHkhaM'duHkhena 'nIyate' anyatra sthApyate, na ca 'anupAyena' kaNTakoddharaNAdi vyAjamantareNa prerayituM zakyaH, yo'pi ca " Ne" iti madIyaM kaNTakamapaneSyati tamapyahaM jJAsyAmIti matvA saMstArakabhUmilubdho bhaNati - bhadanta ! itaH saMstArakabhUmIta utthAya 'chandena' svAbhiprAyeNa 'gRhNIta' saMstArakam, ahaM punaratra kaNTakamenamuddharAmIti / evaM mAyAkaraNe mAsalaghu praayshcittm|| atha sadbhAvAdeva kaNTako lagnaH tataH kim ? iti ata Aha [ bhA. 4394] lagge va anahiyAsammi kaMTae ukkhivAve anneNaM / Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 491 uddezaka : 3, mUlaM-96, [bhA. 4394] majjhaccagamavaNettA, kamAgayaM geNhaha mamaM pi / vR. 'vA' ityathavA sadbhAvenaiva tasya kaNTako lagnaH sa ca anadhisahyaH-soThumazakyaH tato vennttikaamnyenotkssepyet| utkSepya cabrUyAt-madIyaMkaNTakamapanIya kramAgataMmamApi yogyaM saMstArakaM gRhNIta; eSa shuddhH|| atha vicArAdidvArANyatidizannAha[bhA.4395] emeva ya vIyAre, ujju anujjU taheva paasvnne| dhammakahAlakkheNa va, Avajai mAsiyaM mAdI / / vR- evameva vicAraviSaye'pi RjuranRjuzca vaktavyaH, mAyI amAyI cetyarthaH / tathaiva prazravaNadvAre'pivibhASA krtvyaa| dharmakathAyAvAlakSyeNa-vyAjena kazcitkramAgatasaMstArakavyatyAsaMkaroti so'pi 'mAyI' mAyAvAniti kRtvA mAsikaM laghukamApadyate / atha sadbhAvato dharmakathAM karoti tataH zuddha eva // api ca-tadAnIM sadbhAvato dharmakathAyAM vidhIyamAnAyAmamI guNAH[bhA.4396] duviyaDDabuddhimalaNaM, saDDA sejjAyareyarANaM ca / titthavivaDDi pabhAvaNa, asAriyaM ceva khyNte|| vR-zrotRNAM yA durvidagdhA-viparItazAstrapallavagrAhiNI buddhistasyA malana-mardanaM kRtaM bhavati / zayyAtaraya'itareSAM ca-zrAddhAnAM zraddhA vardhitA bhvti| dharmazravaNAnantaraMca bahuSu bhavyeSupravrajyAM pratipadyamAneSu tIrthasya vivRddhi kRtA bhavati, prabhAvanA ca pravacanasya jAyate-aho ! vijayate jainendrazAsanaM ytreshaadhrmkthaalbdhismpnnaaiti|api ca-sAgArikA bahidharmazravaNavyAkSiptAH santaH pratizrayamadhye na pravizeyuH, tatazca sAdhUnAmupakaraNaM pratyupekSamANAnAmasAgArikaM bhavati / evamete guNA dharma kathayati bhvnti|| atha pracalAyanadvAraM bhAvayati[bhA.4397] mA payala giNha saMthAragaM ti payalAi iya vijai vutto| ko nAma na niggiNhai, khaNamittaM tena guruo se / vR-gaNAvacchedikAnA kazcit pracalAyamAno bhaNitaH-mA pracalAya, gRhANa saMstArakam iti ukto'piyadyasau pracalAyate tato jJAtavyam-zaTha essH| kutaH? ityAha-'ko nAma' mahAnidrAlurapi 'kSaNamAtraM' yAvatA saMstArako gRhyate tAvanmAnaM kAlaM nidrAM na nigRhNAti? sa tu tAvantamapi kAlaM nidrAnirodhamakurvANaH parisphuTaM mAyAvAneva mantavyaH / ata eva "se" tasya tIvrataramAyAvino mAsaguru prAyazcittam / / atha saMstArakagrahaNe vidhimAha[bhA.4398] vicchinna koTTimatale, DaharAe visamae aghepNti| hoi AhArAiNiyaM, rAiNiyA te ime hoti|| vR-vistIrNAyAM vA 'DaharAyAMvA' saGkIrNAyAM vasatau kuTTimatale vAviSame vA bhUbhAgeyathAratnAdhikaM saMstArakA gRhyante / te ca ratnAdhikA ime bhavanti // [bhA.4399] uvasaMpajja gilANe, paritta khamae avAuDiya there| Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 bRhatkalpa - chedasUtram -2-3/96 tena paraM vicchinne, pariyAe mottime tinni / / vR- prathamato gurUNAM saMstArakatrayaM dattvA tato yo jJAnAdyarthamupasampadaM pratipannastasya saMstArako dAtavyaH / tato glAnasya, tataH parIttopadheH, tataH kSapakasya, tato 'apAvRtikasya' 'apAvRtena mayA sakalA'pi rajanI gamanIyA' ityevaM pratipannAbhigrahasya, tadanantaraM 'sthavirasya' zrutena vayasA vA vRddhasya, tataH paraM vistIrNe pratizraya paryAyaratnAdhikakrameNa saMstArakA grahItavyAH, paraM muktvA 'amUn trIn ' kSullaka-zaikSa- vaiyAvRtyakarAn vakSyamANagAthAyAmabhidhAsyamAnAn / / Aha upasampanna-glAnAdInAM kriyatAM prathamaM saMstArakapradAnenAnugrahaH, yastu tapasvI vipulAM nirjarAmabhilaSan svayameva 'apAvRtena mayA sthAtavyam' ityevamabhigrahaM gRhNAti tasya kimarthaM sthavirAdibhyaH prathamaM saMstArako dIyate ? ucyate [bhA. 4400 ] kAmaM sakAmakiyo, abhiggaho na u balAbhiogeNaM / tanusAhAraNahetuM, taha vi nivAeNhi ThAveMti / vR- 'kAmam' anumatamidam-svakAmena svakIyayaiva icchayA kRtyaH- kartavyo abhigraho na tu balAbhiyogena, paraM tathApi ' tanusAdhAraNahetoH' zarIrasya zItopadravasaMrakSaNanimittaM nivAte pradeze taM sthApayanti // kutaH ? iti ced ityAha [bhA.4401] annonnakAreNa vinijjarA jA, na sA bhave tassa vivajjayeNaM / hA tavassI dhuNate taveNaM, kammaM tahA jANa tavo'numaMtA // vR- anyonyakAro nAma - parasparaM vaiyAvRtyakaraNaM tena yA 'vinirjarA' viziSTakarmakSayarUpA sA 'tasya' anyonyakArasya 'viparyayeNa' vyatirekeNa na bhavati / yathA kila tapasvI tapasA 'kama jJAnAvaraNAdi dhunoti tathA yastasya sAhAyyakaraNena tadIyatapaso anumantA tamapi tathaiva karmakSayakAriNaM jAnIhi / akato yuktamevApAvRtAbhigrahikasyAnugrahavidhAnam // atha yaduktam- 'amUn trIn muktvA iti tasya vyAkhyAnArthamAha[ bhA. 4402 ] bIbheMta eva khuDDe, veyAvaccakare sehe jassa pAsammi / visama'ppe tinni guruNo, itare gahiyammi giNhaMti // vR- kSullakaH svabhAvAdeva bibhyan bhavati, tato bahi sthApyamAnaH kUjita - ruditAdi kuryAt, ato yastaM parivartayati tasya samIpe sthApyate / 'vaiyAvRtyakaraH' glAnasya praticarakaH sa glAnasvaiya pArzve kriyate / zaikSo yasya pArzve zikSAM gRhNAti tasyAntike sthApanIyaH / tathA viSame vA 'alpe vA' saGkIrNe pratizraye trIn saMstArakAn gurUNAM dvA tataH 'itare' upasampannAdayo gurubhirgRhIte sati saMstArakatraye yathoktakrameNa gRhNanti / eSa saGgrahagAthAsamAsArthaH / / athAsyA eva pUrvArdhaM bibhAvayiSurAha [bhA.4403 ] bIbheja bAhiM Thavito u khuDDo, tenAigammo ya ajaggiro ya / sArei jo taM ubhayaM ca neI, tasseva pAsammi kareMti taM tU // vRkSullako bahi sthApitaH san bibhiyAt, stenAdigamyo vA bhavet, 'ajAgaraNazIlazca' asau bahi suptaH saran kenApyanutthApitaH pratikramaNavelAyAmapi najAgRyAt, tato yaH 'taM' kSullakaM 'sArayati' Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-96, [bhA. 4403] 493 zikSAM grAhayati 'ubhayaMca' saMjJA-kAyikIlakSaNaM tadIyaM yaH 'nayati' pariSThApayati tasyaiva pArzvetaM kurvnti|| [bhA.4404] saMthAragaMjo itaraM va mattaM, uvvattamAdI va karei tassa / gAhei sehaM khalu jo va meraM, kareMti tasseva u taM sagAse / / vR-glAnasya saMstArakaM yaH karoti, 'itaradvA' saMjJAdyutsarjanAM yo glAnaM kArayati, mAtrakaM vA pariSThApayati, udvartana-parAvartanAdIni vA 'tasya' glAnasya yaH karoti taM vaiyAvRtyakaraM tasyaiva pArve sthApayanti / yo vA zaikSaM 'merAM' sAmAcArI grAhayati taM tasyaiva sakAze kurvanti / evaM vistIrNAyAM vasatau tAvad vidhiruktaH, atha saGkIrNAyAM vidhimabhidhitsurAha[bhA.4405] sama-visamA therANaM, AvaliyA tattha appaNo icchaa| khela pavAya nivAe, pAhuNae jaM vihigghnnN|| vR-saGkIrNAyAM vasatau sarvatrApi saMstAraNIyam, na punarviSama iti kRtvA kazcidapyavakAzaH zUnyo moktavyaH / tataH 'AvalikayA' paGktyA yathAralAdhikaM vibhajyamAnA saMstArakabhUmi 'sthavirANAM' vRddhAnAM samA vA samAgacched viSamA vA / 'tatra' viSamAyA teSAmAtmIyA icchA, ko'rthaH ? yadi sahiSNutayA viSame'pi saMstArayituM zaknuvanti tatastatraiva saMstArayanti, athAsahiSNavastatastaruNAn samAM bhUmimanujJApayanti / "khela"ti yasya kelaH spandate tasya madhye'vakAzaH samAyAtaH, tatastena vivikte'vakAze yasya saMstArakaH so'nujJApanIyaH / yaH pittalaH sa pravAte sthAtumabhilaSati, yastu vAtalaH sa nivAte, etayoH parasparaM saMstArakaparAvarto bhavati / 'prAdhuNakaH' AcAryAdi samAgatastasyApi yad vidhinA vakSyamANena saMstArakagrahaNaM tadanujJAtamiti purAtanagAthAsamAsArthaH / / athainAmeva bibhAvayiSurAha[bhA.4406] visamo me saMthAro, gADhaM pAsA mi ettha bhajaMti / ko deja majjha ThANaM, samaM ti taruNA sayaM beti|| vR-saMstArakabhUmi sthavirANAM viSamA taruNAnAM samA samAyAtA, tato yaH sthaviro'sahiSNuH sabrUyAt-viSamaH 'me' madIyaH saMstArakaH, pAzrvANica 'atra' viSame zayAnasya gADhaMmama bhajyante, ataH ko nAma mahyaM samaM sthAnaM dadyAt ? iti / tato ye taruNAste svayameva gurubhiranuktA bruvateasmAkamavakAze yUyaM sNstaaryteti|| [mA.407] jai puna asthijjaMtA, na deti ThANaM balA na dAveti / deti tahi puMchaNAdI, bahibhAvA'saMkhaDaM mA vaa|| 1- yadi punastaruNAH samaM bhUmAgamarthyamAnA api na prayacchanti tato vRSabhAH sUrayo vA na tairbalAd dApayanti, mA balAd dApyamAnAste bahirbhAvaM gaccheyuH asaGkhaDaM vA kuryuH / sthavirAzca 'tatra' viSame'vakAze pAdaproJchanAdikaM dadati yena sukhenaiva saMstArayituM shkyte|| . kheladvAramAha[bhA.4408]majjhammi ThAo mama esa jAto, pAsaMdae nicca mamaM ca khelo| ___ThAo sarAvassa ya natthi etthaM, siMcija kheleNa ya mA hu sutte|| Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 bRhatkalpa-chedasUtram - 2-3/96 vR- zleSmalo brUyAt-mama tAvadeSaH 'sthAyaH' avakAzo madhye saJjAtaH, mama ca 'khela' zleSmA nityaM praspandate, atra cobhayato'pi pArzvavarttisaMstArakAkIrNe 'zarAvasya' khelamallakasya ntyavakAzaH, atra ca saMstArayannahaM pratyAsannasuptAn zeSasAdhUnapi mA zleSmaNA siJceyamiti / tato tasya vivikte pradeze saMstArakaH sa tasyAtmIyamavakAzaM prayacchati // pravAtanivAtadvAramAha [bhA.4409] niddaM na viMdAmiha uvvareNaM, ko me pavAyammi daeja bhUmiM / sIeNa vANaya majjha bAhiM, na paccae annamaha'nna Aha / / vR- pittalo brUyAt- aham 'iha' nivAte saMstArayan 'udvareNa' dharmopatApena nidrAM 'na vindAmi' labhe, ataH ko nAma me pravAte bhUmikAM dadyAt ? ; 'atha' anantaram 'anyaH' vAtalaH saH 'Aha' brUyAt - zItena vAtena ca pIDyamAnasya mama bahi prasuptasyAnnaM 'na pacyate' nI jIryate; tata etau parasparaM saMstArakaM parivarttayataH / / iha saGgagAthAyAM khela-pravAta-nivAtagrahaNamupalakSaNaM tenadamabhidhIyate [bhA. 4410] joiMti pakkaM na u pakkaleNaM, ThAveMti taM sUrahagassa pAse / ekkammi khaMbhammi na mattahatthI, bajjhaMti vagghA na ya paMjare do // vR- yaH 'pakvaH' asaGghaDikaH kalahanazIla ityarthaH taM pakkena saha na yojayanti, kintu yaH 'zUrahakaH' kalahAdikurvatAM zikSAM karttuM samarthastasya pArzve taM sthApayanti / yata ekasminnAlAna stambhe dvau mattahastinau na badhyete, parasparaM bhaNDanasambhavAt; evamekasman paJcare dvau vyAghrau na prakSipyete // atha 'pAhuNae jaM vihiggahaNaM" ti padaM vyAkhyAtumAha [bhA. 4411] rAyaNio Ayario, Ayariyasseva akkamai ThAgaM / itaro vasabhaTThAe, ThAyai je te va do ThAgA // vR- yadi prAdhUrNaka AcAryai ratnAdhikastato'sAvAcAryasyaiva 'sthAnam' avakAzamAkrAmati, vAstavyAcAryasthAne saMstArayatItyarthaH / 'itaraH' vAstavyAcArya 'vRSabhasya' upAdhyAyasya 'sthAne' avakAze 'tiSThati' saMstArayati; athavA yad AcAryasatkaM saMstArakatrayaM tanmadhyAdekasmin prAdhuNakAcArya prasuptaH, "je te va do Thaga' tti tato yau tau dvAvaziSyamANa saMstArakau tayorekasmin vAstavyAcArya saMstArayati // [ bhA. 4412] omo puna Ayario, vasabhogAse anaMtare vasabho / saMchobhaparaMparao, carimaM sehaM ca mottUNaM // vR- athAsau prAghuNaka AcArya 'avamaH' paryAyalaghustato'sau vRSabhasyAvakAze saMstArayati / vRSabhastu tadanantare - avamarAlikasthAne svapiti / evaM saMstArakANAM 'saMchobhaparamparakaH' paramparayA sthAnAntarasaGkramaNarUpaH tAvad mantavyo yAvad dvicaramaH sAdhuH / yastu caramaH sarvapAzcAtyAvakAzazAyI taM zaikSaM ca muktvA, tayoH saMstArako nAnyatra saGkrAmayitavya iti bhAvaH // idamevavyAcaSTe [bhA. 4413] carimo bahiM na kIrai, sehaM na sahAyagA vijuyaleti / Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-96, [bhA. 4413] 495 raMgiddhipurisanAyaM, sabve tattheva maaveti|| vR-'caramaH' paryantavartI bahirna kriyate, zaikSamapi sahAyakAt' zikSAgrAhakAnna 'viyugalayanti' yugalAna spheTayanti, bahirniSkAzyamAnauhitau bahirbhAvaMgacchetAm, bahirbhAvagamanataHpratigamanAdIni kuryAtAm, ataH saMstArakAH saMkSipya tathA prastaraNIyAH yathA 'tayorapi caramazaikSayoH saMstArako pratizrayamadhya eva pUryate / tathA cAtra raGge ye RddhimantaH puruSAstaiAtam- dRSTAntaH kartavyaH-yathA raGgabhUmau pUrvaprAkRtajanairAkIrNAyAmapiye rAjA-'mAtya zreSThiprabhRtayaH pradhAnapuruSAH pazcAdAgacchanti teSAmupavezanayogyAnavakAzAndattvA saMkSiptatarAvakAzasthApanenaprAgupaviSTAapitatraiva mApyante; evamasmAkamapi prAghUrNakAH pradhAnapuruSakalpAH, tatasteSAM yathAyogyamavakAzAn dattvA vRSabhAH saMstArakabhUmIH saMkSipya prayacchantaH sarvAnapi sAdhUn tatraiva mApayanti // . -- -- X - - - - -X - - -- muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA vRhatkalpasUtre tRtIyogrezakasya mUlaM-96 paryantA (bhadrabAhusvAminA svopajJaniyukti yukta) satyadAsagaNi viracitaM bhASyaM evaM malyagiri-kSemakIrti AcAryAbhyAM viracitA vRttiH smaapt|| | 35/2 | dvitIyaM chedasUtraM-'bRhatkalpa' apUrNaH | Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 bRhatkalpa-chedasUtram -2-3/96 bhAgaH18 pIThikA evaM mUlaM-7- paryantaH uddezaka : 1 bhAga : 19 (2) uddezaka : 1 - mUlaM- 8...50, uddezaka H 2, uddezaka H 3 mUla 96 paryantaH bhAgaH20 uddezaka : 3 - mUlaM-97.....uddezakaH 6 sampUrNaH Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ''AgamasAhitya''mAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri devavAcaka gaNi devardrigaNi kSamAzramaNa saMghadAsaNi jinadAsa gaNi mahattara zIlAMkAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jina vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasurijI bAbu dhanapatasiMha 50 bhagavAnadAsa cauda pUrvadhara zrI bhadbAhu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavI maharSio zrI zyAmAcArya vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri - sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri abhayadevasUri kSemakIrtisUri punyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali AryarakSita sUri (?) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijaya vimalagaNi 50 becaradAsa 50 rUpendrakumAra zveta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMpaka sAgarajI 50 jIvarAjabhAI 50 hIrAlAla Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 [2] (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) krama | AgamasUtranAma - vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa AcAra 2554 zIlAGkAcArya 12000 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 4. | samavAya 1667 | abhayadevasUri 3575 5. bhagavatI 15751 | abhayadevasUri 18616 6. jJAtAdharmakathA | 5450 | abhayadevasUri 3800 7. upAsakadazA 812 | abhayadevasUri 8. antakRddazA 900 abhayadevasUri 400 / 9. anuttaropapAtikadazA | 192 abhayadevasUri 100 10. |praznavyAkaraNa | 1300 abhayadevasari 5630 11. vipAkazruta 1250 abhayadevasUri 900 12. aupapAtika 1167 | abhayadevasUri 3125 13. rAjaprazniya 2120 | malayagirisUri 3700 14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 | malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 | 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 |23. (paJca upAGga) | 24. catuHzaraNa 80 | vijayavimalayagaNi | (?) 200 Atura pratyAkhyAna 100 guNaratlasUri (avacUri) 1(?) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 176 | 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 28. tandula vaicArika |vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNarala sUri (avacUri) 110 |30. gacchAcAra 175 vijayavimalagaNi 1560 |31. gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) / 105 18000 25. 215 500 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] * mUla * vRtti 375 krama AgamasUtranAma vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa 32. | devendrastava 375 | AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 33. | maraNasamAdhi meM 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 34. nizItha 821 jinadAsagaNi (cUNi) 28000 | saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 35. bRhatkalpa 473 malayagiri+kSemakIrti 42600 saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 36. vyavahAra 373 / malayagiri |34000 | saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 |37. dazAzrutaskandha 896 - ? - (cUNi) 2225 38. jItakalpa * 130 siddhasenagaNi (cUNi) 1000 | 39. | mahAnizItha 4548 | |40. Avazyaka 130 haribhadrasUri 22000 41. oghaniyukti ni.1355 droNAcArya (?)7500 piNDaniyukti * ni. 835 malayagirisUri 7000 |42. dazavaikAlika 835 haribhadrasUri 43. | uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 44. nandI 700 malayagirisUri 7732 45. | anuyogadvAra 2000 maladhArIhemacandrasUri | 5900 nodha:(1) 631 45 bhAgama sUtromA vartamAna rANe paDela 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI. 38 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtronA nAme DA prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2parapa evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 6 vRtti-hinoMche te ma 38 saMpAhana panIcha. te sivAyanI 44 vRtti-cUrNi mAhisAhitya bhudrita amudrita avasthAmA 59 che 4. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi navise caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka bhAve cha. ma "AgamasuttANi" mAM bhUNa 35 bhane "bhAmahIpa''bhA kSaraza: gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja vItattva jenA vikalpa rUpe che e 7000 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] paMcakalpanu bhASya abhe "AgamasuttANi"bhA saMpAhIta thucha. (5) ogha bhane piNDa bane niyukti vilcha . yasa. mULasUtra 35 prasidhdha cha.4 baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM bhASyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (5) ra prakIrNaka sUtro bhane mahAnizItha me pAya mAgamanI 5 vRtti mA 5805 yavAno lepa bhagato nathI. prakIrNaka nI saMskRta chAyA 65805 cha tethI bhUpIche. nizItha-dazA-jitakalpa meganI cUrNi mApIche. ma dazA ane jItakalpa bhe baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha 652 to mAtra vIsabhA uddezakaHnI 4 vRtti no 8 bhaNe cha. vartamAna ANe 45||raammaa 565 niyuktiH / 450 krama | niyukti zlokapramANa | krama niyukti zlokapramANa| 1. AcAra-niyukti / 6. Avazyaka-niyukti 2500 sUtrakRta-niyukti 265 7. oghaniyukti 1355 bRhatkalpa-niyukti * 8. piNDaniyukti 835 vyavahAra-niyukti * 9.| dazavaikAlika-niyukti 5. dazAzruta0-niyukti | 180 10. | uttarAdhyayana-niyukti. 500 700 noMdha:(1) mA mApera zloka pramANa me yA saMdhyA nathI. "32 12no me als" se prabhArI nodhAyeda zloka pramANa cha. (2) bRhatkalpa bhane vyavahAra meM bane sUtronI niyukti ra bhASya mA maNI che. no yathAsaMbhava 85 vRttikAra maharSi bhe bhASya 752nI vRttimA yo hoya tevU jovA maLela che. (3) ogha bhane piNDa niyukti svataMtra mUlaAgama sva35 sthAna pAmela cha tethI tenu svataMtra saMpAdana Agama-41 35 thara che. (tama4 // saMpAnamA 59che.) (4) DIna niyuktimAthI dazAzrutaskandha niyukti 652 cUrNi bhane anya pAMya niyukti 52nI vRtti abhe sabhAsaMpAnamA zIta cha. yA mAcha niyukti spaSTa samaya . (5) niyuktistA tarI bhadrabAhusvAmI no 85.4 vA bhaNe che. Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama 9. 2. 3. 4. 5. [5] vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha mAthuM bhASya nizISabhASya bRhatkalpabhASya vyavahArabhASya paJcakalpabhASya jItakalpabhASya zlokapramANa krama 7500 6. 7600 7. 6400 8. 3185 9. 3125 10. bhASya AvazyakabhASya oghaniyuktibhASya piNDaniyukti bhASya - dazavaikAlikabhASya uttarAdhyayanabhASya (?) noMdha : (1) nizISa, bRhatkalpa jane vyavahArabhASya nA rtA saGghadAsagaNi hovAnuM bhagAya che. abhArA saMpAdRnabhAM nizISa bhASya tenI cUrNi sAdhe jane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthai samAviSTa dhayuM che. (2) paJcakalpabhASya bhabhArA AgamasuttANi bhAga-38 mAM prAzIta thayuM. (3) AvazyakabhASya bhAM gAthA prabhASA 483 sakhyuM mAM 183 gAthA mULabhASya 3ye che ane 300 gAthA anya bheDa bhASyanI che. bheno samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM bhAM aryo che. [bhe } vizeSAvazyaka bhASya bhUSaNa prasidhdha thayuM che bhAgate samaya Avazyaka sUtra- 52nuM bhASya nathI bhane adhyayano anusAranI alaga alaga vRtti Adi peTA vivaraNo to Avazya ane nItattva e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] gAthApramANa 483 322 (4) oghaniryukti, piNDaniryukti, dazavaikAlikabhASya no sabhAveza tenI tenI vRtti bhAM thayo 4 che. paae| teno chartA vizeno ullekha amone bhajela nathI. [ oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa bhASyano ullekha paNa jovA maLela che.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI gAthA niryuktibhAM lagI gayAnuM saMbhajAya che (?) (5) khArIte aMga - upAMga - prakIrNaka cUlikA bhe 35 Agama sUtro (52no DoI mANano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva3ye bhASyagAthA bhevA bhaNe che. (7) bhASyakartA tarI mukhya nAbha saGghadAsagaNi bhevA bhaNesa che. tebha4 jinabhadragaNikSamAzramaNa ne siddhasena gaNi nopA ullekha bhaNe che. DeTalAMDa bhASyanA DartA ajJAta ja che. 46 63 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] vartamAna aNe 45 jAgabhabhAM upalabdha cUrNiH zlokapramANa krama 8300 9. 9900 krama cUrNi 1. AcAra- cUrNi 2. sUtrakRta-cUrNi 3. bhagavatI - cUrNi 4. jIvAbhigama-cUrNi 5. jaMbUdvIpaprajJapti - cUrNi 6. nizIthacUrNi 7. vRhatkalpacUrNi 8. vyavahAracUrNi cUrNi zacUrNa 10. paJcakalpacUrNi 11. jItakalpacUrNi 12. | AvazyakacUrNi 13. dazavaikAlikacUrNi 14. uttarAdhyayanacUrNi 3114 1500 1879 28000 16000 15. nandIcUrNi 1200 16. anuyogadAracUrNi noMdha : (1) (31 18 cUrNimAMthI nizItha, dazAzrutaskandha, jItakalpa se bharA cUrNi abhArA bhA saMpAdanamAM samAvAI gayela che. zlokapramANa 2225 3275 9000 18500 7000 5850 1500 2265 (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta vRtti pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI jI se cUrNi 4 agatsyasiMhasUrikRta che tenuM prakAzana pUbhya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize hIrAsAsa AyaDIyA azrArthayita utsuM kure che.. bhagavatI cUrNi to bhaje che, pAsa eka prAzIta tharma nathI. tebha4 vRhatkalpa, vyavahAra, padmavattva e traNa hastaprato ame joI che paNa prakAzIta thayAnuM jANamAM nathI. (5) cUrNikAra tarI} jinadAsagaNimahattarantuM nAbha mukhyatve saMbhaNAya che. DeTalAinA bhate amuka pUrNinA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "bhAgama-paMthAMgI" kheDa yintya jAjata " 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAto DeTasI vintya che. aMga- upAMga- prakIrNaka-cUlikA ye upa bhAgabho (para mASya nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niryukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. khArIte jyAMDa bhASya, DyAMDa niyukti bhane DyAMDa cUrNina / khabhAve vartamAna aNe suvyavasthita paMcAMgI bheDa bhAtra Avazyaka sUtra nI gAzAya . 2 naMdIsUtra bhAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipatti kho vagerenA pazu ullekha che. Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ... ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA - ame saMpAdita karela kuttA-dIva mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/14 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake savAramAM prathama aMka kRtaz2azvano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka jUnI che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mUna gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTu lakhANa che ane mAthA/padya ne padyanI sTAIlathI II - || goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (1) pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (9) nAvAra - zrutaskrantha:/vRttA/adhyaya/uddeza:/mUkta pUrA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandamAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (3) sthAna - sthAna/adhyayana/mUlaM (4) naveya - samavAya:/mUne (6) bhAvatI - zata/va:-maMtarazata/udeza6:/mUrta ahIM zatakranA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) 4. (2) saMtazatava kemake zata 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma : jaNAvela che. zataka - rU3,34,31,36,40 nA peTA vibhAgane aMtarazata athavA zatazata nAmathI oLakhAvAya che. jJAtAdharmakathA- zrutaskandhaH/varga:/adhyayana/mUlaM pahelA zrutajyamAM adhyayana ja che. bIjA bhRtabdha no peTAvibhAga nAme che ane te ya nA peTA vibhAgamAM vadhyA che. upAsakadazA- adhyayanaM/mUlaM antakRddazA- vargaH/adhyayana/mUlaM anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayana/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM kAkA ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene AzravadAra ane saMvAda kahyA che. (koIka ne badale zruta zabda prayoga paNa kare che) (9) vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) aupapAtika- mUlaM (13) gIra- mUi Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/mUlaM A AgamamAM ukta traNa vibhAgo karyA che to paNa samajaNa mATe pratittiH pachI eka peTAvibhAga nodhanIya che. 343 pratipatti -3-mAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva mevA // 2 peTavilA 54 cha. tathA tipatti/(neraiyaAdi)/uddezakaH/mUlaM merIta spaSTa pAche, me04 za bhI pratipatti nA uddezakaH navanayI 5 te peTavibhAga pratipattiH nA 4 che. (15) prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/mUlaM padanA peTa qiuunwi suis uddezakaH cha, siis dvAra cha 59 58-28na vinAma uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM je paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM mArAma 16-17mA prAbhRtaprAbhRta n| 59 pratipattiH nAma peTavila cha. 595 uddezakaH // mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayanaM/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayana/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayana/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM mArAma 18 thI 23 nirayAvalikAdi nAmathI sAthe sevAbhaNe 3 tene 64in1 pAya l tarI sUtra bhogAve . bhaial-1, nirayAvalikA, 4-2 kalpavataMsikA... 123 441 (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizIya - uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizItha - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayanaM/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM / (43) uttarAdhyayana - adhyayanaM//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] 4.. 73 12 82 10. 47 amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama | AgamasUtra / mUlaM | gAthA | krama | AgamasUtra | mUlaM | gAthA AcAra / 552 147 | 24. | catuHzaraNa 63 / 63 sUtrakRta 806 723 25. AturapratyAkhyAna 71 / 70 sthAna 1010 169 26. mahApratyAkhyAnaM 142 142 samavAya | 383 / 93 / 27. | bhaktaparijJA / 172 | 172 bhagavatI 1087 114 / 2 taMdulavaicArika 161 139 jJAtAdharmakathA 241 57 / 29. | saMstAraka 133 133 upAsaka dazA 13 / | 30. gacchAcAra 137 | 137 8. | antakRddazA 62 | 31. gaNividyA 82 anuttaropapAtika devendrastava 307 | 307 praznavyAkaraNa 14 | 33. maraNasamAdhi 664 664 11./ vipAkazruta 47 3 | 34. / nizISa 1420 12. aupapAtika / 77 / 30 | 35. | bRhatkalpa '215 13. rAjaprazniya | 36. vyavahAra 285 14. jIvAbhigama 398 | 93 | 37. dazAzrutaskandha / 114 15. prajJApanA 622 231 / 38. jItakalpa 103 | 103 16. sUryaprajJapti 214 103 | 39. mahAnizItha 1528 17. candraprajJapti 218 107 / 40. | Avazyaka 92 / 21 18.| jambUdIpaprajJapti | 365 | 131 | 41. | oghaniyukti / 1165 1165 19.| nirayAvalikA 21 41. piNDaniyukti 712 712 20. kalpavataMsikA 1 | 42. dazavaikAlika 540 515 21. puSpitA 2 / 43. uttarAdhyayana 1731 1640 22. puSpacUlikA nandI 168 93 5 / 1/45. | anuyogadvAra 350 141 23. vaNhidazA noM5 :- 651 gAthA saMjyAno samAveza mUlaM bhAM 45 deg4 015. te mUla sivAyanI asA gAthA samAvI nahIM. mUla zabda me abhI sUtra bhane gAthA jane bhATeno sApelo. saMyukta bhanuma cha. gAthA Mix saMpAnImA sAmAnya gharAvatI hovAthI tenI malA Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [10]. - amArA prakAzano - abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhimaraNa [vidhi - sUtra-padya- ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha) caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1) tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI [AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be]. zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra]. abhinava jaina paMcAMga - 2042 sirvaprathama 13 vibhAgomAM zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA (AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAyatatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-4 [18] [19]. [20] [21] [2] [3] [24] [5] [2] [27]. [28] [29] [30] [31] [32] [33] [34] [35] Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [37] tatvAghigama sUtra mabhinava -adhyAya-5 [38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [39] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvApigama sUtra abhinava 21st - HdhyAya-9 41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazrata prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautyaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThe aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] ekkArasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12 ] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13 ] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14 ] taiyaM uvaMgasuttaM [56] panavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautyaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17 ] chaThaM uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aTThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasama uvaMgasuttaM [63] puSphacUliyANaM [AgamasuttANi-22 ] eksarasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaJcakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27 ] cautyaM paINNagaM Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaThu paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] aThThamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNaga-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhadhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamattANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasutaM [85] ohanijjutti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDaninutti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasuttaM [88] utaraljhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM . [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. [1] mAyAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sUyagaDa gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [8] - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [4] samavAya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [5] vivAhapannatti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [es] nayAdhammA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chachuM aMgasUtra uvA sagadasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [c8] maMtarAsA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] vA29- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13]. [101] vivAgasUya - [12] uvavAIya [13] rAyapraseNiya - [10] jIvAjIvAbhigama - [15] pannavaNAsura [10] sUrapatti - [10] caMdapannati - [108] jaMbudivapannati - [19] nirayAvaliyA - [117] kapUvaDisiyA - [111] puSkriyA - [112] pucUliyA - [113] vaNihadasA - [14] causaraNa - [115 AurappaccakhANa - [11] mahApaccakmANa - [117] bhattapariSNA - [118] taMduveyAliya - [11] saMthAraga - [12] gacchAyAra - [121] caMdAbeljaya[122 gaNivijjA - [13] deviMdatyao - [12] vIratyava - [1rapa nisIha[12] buhatakapya[17] vavahAra - . [128] dasAsuyaphakhaMdha - [12] jIyakaSpo - [13mahAnisIha[131] Avasmaya - [132] oniSutti[133] piMDanistutti - [134] dasayAliya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] chaThTha upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pahelo patro gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] bIjo paDyo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjo payagno gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cotho paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTho paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payagno-1 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payagno-2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] AThamo payajJo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] navamo paDyo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] dazamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] paheluM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] bIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] trIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cothuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTha chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7trIjuM mulasUtra Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [135] utta24jaya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [13] naMdIsutta - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [17] anuyogadvAra- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [13] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM 'saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167 ] taMdulavaicArika prakIrNakasUtraM saTIkaM [168 ] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM [ 170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 15-16-17 AgamasuttANi saTIkaM - 18-19-20 Agagama suttANi saTIkaM - 21-22 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIka - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 24-25 Agama suttAmi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 27 AgamasuttANi saTIkaM - 28-29 AgamasuttANi saTIkaM - 30 AgamasuttANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. [ 172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM [173 ] nizIthachedasUtraM saTIkaM [174 ] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM [176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM [178 ] mahAnizIthasUtraM (mUlaM ) [179 ] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM [180 ] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM [181] piNDaniryuktimUlasUtraM saTIkaM [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184 ] nandI - cUlikAsUtraM saTIkaM [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 -: saMparDa sthaNa :'AAgabha ArAdhanA Dendra' zItasanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, ise naM -13, 4the bhAje zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, nhAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasuttANi bhAga-1 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 bhAga-5-6 bhAga-7 [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI 30 nuM vivarA samAviSTA AgamAH bhAga-8 bhAga-9 bhAga-10-11 bhAga- 12 bhAga - 13 bhAga-14 AyAra sUtrakRta sthAna samavAya bhagavatI ( aparanAma vyAkhyAprajJapti) jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya jIvAjIvAbhigama prajJApanA sUryaprajJapti, candraprajJapti jambUdvIpaprajJapti niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga- 15-16-17 nIzItha bhAga - 18-19-20 bRhatkalpa bhAga - 21-22 vyavahAra bhAga - 23 bhAga - 24-25 bhAga - 26 bhAga-27 bhAga - 28-29 bhAga - 30 | dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha Avazyaka oghaniryukti, piNDaniryukti dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI, anuyogadvAra Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rivale & Personal Use Only