Book Title: Agam 07 Ang 07 Upashak Dashang Sutra Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006335/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHANG TPASA SUTRAM upAsaka dazAMga sUtra Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja viracitayA AcAramaNimaJjUSAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam hindIgurjara bhASAnuvAdasahitam upAsakadazAGgasUtram UPASAKDASANGSUTRAM niyojaka: saMskRta - prAkRtajJa - jainAgama niSNAta- priyavyAkhyAni - paNDitamuni - zrIkanhaiyAlAlajI - mahArAjaH prakAzakaH zeTha zrI mIzrIlAla jevaMtarAja luNIA - caMDAvalavALA amadAvAda pradatta dravyasahAyyena zrI a. bhA0 0 sthA0 jainazAstroddhAra samiti - pramukhaH - zreSThi- zrIzAntilAla - maGgaladAsabhAI -mahodayaH mu0 rAjakoTa ( saurASTra ) tRtoyAvRttiH prati 1000 vIra saMvat 2487 vikrama saMvat 2017 svIsana 1961 mUlya rU. 11-00 Secseedsecccccccccceeeeeeeee Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prAptisthAna : zrI a. zA. ve. sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti throna leAja pAse, rAjakoTa, upAsaka dazAMga sUtra Published by Sree Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhar Samiti Garedia Kuva Road, RAJKOT. (S aur a s ht ra) W. Ry, India. khIjI AvRtti H prata 500 vIra savata ' 2482 vikrama savaMta H IsvI sana : 2012 1956 mudraka suNasthAna * jayatilAla devA' mahetA pre sa rADa, ja ya bhA 2 ta garUDI yA 3 vA zAka mArakITa pAse, rAjakoTa, Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAta:uSAkALa, sanyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) ulkApAta-moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (2) digdAha-koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava -vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta-AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya nA thAya. (5) vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. (6) cUpaka-zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene cUpaka kahevAya. A pramANe cUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathama 1 prahara svAdhyAya na karavo. (7) yakSAdIta-koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa-kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. (9) mahikAzveta-zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddaghAta-cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgandha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa--jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyudgata--najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana--koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra--upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAre mahotsava ane cAra pratipadA--ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sandhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAt sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya ke pramukha niyama (1) (3) isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai| prAta: USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI (48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA caahie| mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai| nIce likhe hue 32 asvAdhyAya-prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie(1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) ulkApAta-bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (2) digdAha--kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava-bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| nirghAta-AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta--bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie yUpaka-zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie (8) yakSAdIpta--yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa-kArtika se mAgha mAsa taka dhuMe ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) mahikAzveta-zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta-cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya DhaMka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA caahie| (2) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya-- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba-taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai| (14) mala-mUtra--sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai| zmazAna--isa bhUmi ke cAroM tarapha 100-100 hAtha taka asvAdhyAya hotA (16) candragrahaNa-jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (17) sUryagrahaNa-jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata-najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| patana-koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra-upAzraya ke andara athavA 100-100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA-ASAr3hI pUrNimA (bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA (skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAtaHkAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM taba taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // upAsakadazAGga sUtrakI viSayAnukramaNikA // anukramAGka viSaya pRSThAGka 1 maGgalAcaraNa 2 anuyoga zabda kA artha 3 caraNakaraNAnuyoga kA nirUpaNa 4 dharmakathAnuyogako nirUpaNa 5 gaNitAnuyoga kA nirUpaNa 6 dravyAnuyoga kA nirUpaNa sUtra paricaya 7 agasUtra (11) kA nirUpaNa 14-15 8 upAGgasUtra (12) kA nirUpaNa 16-18 9 mUlamUtra (4) ko nirUpaNa 10 chedasUtra [4] kA nirUpaNa 11 ovazyakasUtra kA varNana 12 agAradharma 22-23 pahalA adhyayana 13 samaya prarUpaNoM 24-28 14 campAnagarIkA varNana 29-52 15 mudharmA aura jambUsvAmIko praznottara 53-56 16 bhadanta zabdakA artha 57-58 17 bhaga zabdakA artha 59-60 18 cIra zabdakA artha 19 bAraha aGgoke nAma 62-64 20 sudharmA svAmI aura jambUsvAmI ke praznottara 65-66 21 vANijagrAma nagarAdikA varNana 67-69 22 Ananda gothApatiko varNana 70-82 23 zivAnandAkA varNana 83-89 upAsaka dazAMga sUtra Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 kollAkasannivezakA varNana 90-93 25 pariSada kA varNana 94-98 26 abhigamanakA varNana jitazatrU dvArA kI gai bhagavAna mahAvIrakI stuti 100-101 abhigamakA vicAra 102-104 29 samavasaraNakA aura Ananda gAthApati ke vicArakA varNana 105-110 30 bhagavAn se dhamakathAkA zravaNa . 111-112 / dharmakathA 31 lokAlokasvarUpakA varNana 113-116 32 jIvAjIvAdisvarUpakA varNana 117-118 33 saMvarAdike svarUpakA varNana 119-120 34 narakAdike svarUpakA varNana 121-122 35 prANAtipAtAdike svarUpakA varNana 123-124 36 rAgAdike svarUpakA varNana 125-126 37 mAyAmRSAdike sparUpakA varNana 127-128 38 sucIrNakarmAdike svarUpakA varNana 129-130 39 cArvAka matavicAra 40 nigraMtha pravacana mahimAkA varNana 135-138 41 narakAdi gatiprAptisthAnakA nirUpaNa 139-142 42 narakAdi gatike svarUpakA nirUpaNa 143-146 43 agAradharmake sparUpakA varNana 147-152 44 sAmAnya agAra [gahastha] dhamake svarUpakA varNana 153-160 45 vizeSAgAra [zrAvaka] dharmakA nirUpaNameM jIvAdike svarUpakA nirUpaNa 161-164 zrAvakadharma nirUpaNameM devasvarUpakA nirUpaNa 165-166 , nayoMkI prarUpaNA 167-178 ..... syAdvAdakI prarUpaNA 179-186 49 saptabhaGgI-sAtabhaMgokA nirUpaNa 187-193 50 devasvarUpakA varNanam 194-197 51 guru ke svarUpakA nirUpaNa 198-200 upAsaka dazAMga sUtra Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201-204 205-208 209-210 211-214 215-216 217 218-220 221-232 233-235 236-238 239-242 243 52 dharmake svarUpameM-ahiMsAvatakA varNana 53 dharmake svarUpameM satyavratakA varNana 54 dharmakathAmeM asteyavratakA varNana 55 dharmakathAmeM svadArasaMtoSavratakA varNana , icchApariNAmavratakA varNana 57 dharmakathAmeM anarthadaNDaviramaNavratakA varNana digvatakA varNana 59 upabhogaparibhogavratakA varNana sAmAyika vratakA varNana 61 dezAvakAzikavatakA varNana 62 poSadhopavAsakA varNana 63 atithisaMvibhAgavatakA varNana 64 saMlekhanA varNana 65 AnaMda zrAvakake vatakA aGgIkAra (svIkAra)kA varNana 66 AnaMdazrAvakake aNuvratakA varNana 67 AnaMdazrAvakake upabhoga paribhoga vratakA varNana 68 samyaktvAticArakA varNana 69 ahiMsAvatAticArakA varNana 70 satyavratAticArakA varNana 71 asteyavratAticArakA varNana 72 svadArasaMtoSavratAticArakA varNana 73 icchApariNAmavratAticArakA varNana 74 digvatAticAra kA nirUpaNa 75 upabhogaparibhogavratAticArakA varNana 76 anarthadaNDaviramaNavratAticArakA varNana 77. sAmAyikavatAticArakA varNana 78 dezAvakAzitavratAticArakA varNana - 79, poSadhopavAsavratAticArakA varNana 244-246 247-248 249-252 253-260 261-266 267-268 269-272 273--276 277--280 281-285 286.-288 289.-295 296.-298 299-300 301-302 303-304 upAsaka dazAMga sUtra Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305-309 310--311 312--316 317-332 333-335 340-342 343-344 345-359 80 atithi saMvibhAgavatAticArakA varNana 81 saMlekhanAticArakA varNana 82 AnandagAthApatike niyamakA varNana 83 "arihaMta ceiya" zabdakA varNana 84 zivAnandAkA dharmasvIkAra aura gautamako prazna 85 Ananda zrAvakakI dharmaprajJapti aura niyamakA varNana 86 Ananda pratimA (paDimA) kA nirUpaNa 87 Ananda zrAvaka kI saMlekhanA kA varNana 88 Ananda zrAvaka ko avadhijJAna kA varNana 89 aura Ananda gautama kA praznottara dvItIya adhyayana 90 kAmadeva zrAvaka kI Rddhi kA varNana 91 pizAca rUpadhArI deva kA varNana / 92 pizAca rUpadhArI deva ke upasargakA varNana 93 hastirUpa devakA varNana 94 hastirUpa devake upasargakA varNana 95 sarparUpadhArI deva aura unake upasarga kA varNana divya rUpadhArI deva kA varNana 97 devakRta kAmadeva zrAvaka kI prazaMsA kA varNana 98 bhagavAna ko vaMdanA ke liye kAmadeva kA gamana 99 bhagavAna ke dvArA kAmadeva kI prazaMsA kA varNana tIsarA adhyayana 100 culanIpitA gAthApati kA varNana 101 devakRta upasarga kA varNana 102 culanIpitA ke svargavAsa kA varNana cauthA adhyayana 103 devakRta upasarga kA varNana 360-361 362-370 371-372 373-374 375-377 378-381 382-383 384-386 387-388 389-394 395-396 397-408 409-410 411-417 upAsaka dazAMga sUtra Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418-423 424-426 427-436 437 438-441 pAMcamA adhyayana 105 devakRta upasarga kA varNana chaTTA adhyayana 106 kuNDakaulika zrAvaka aura deva ke praznottara kA varNana 107 bhAgya puruSArtha carcA 108 - parAjita devoM ke svargagamana kA nirUpaNam 109 bhagavAna dvArA kuNDakaulika kI prazaMsA kA varNana sAtavAM adhyayana 110 sadAlaputrakA varNana 111 devakA mAdurbhAva [prakaTa] varNana 112 sadAlaputrakA nirgamana 113 saddAlaputra aura bhagavAnakI vArtAlApakA varNana 114 puruSArtha viSayaka upadeza 115 sadAlaputrake vratadhAraNakA varNana 116 dhArmika rathakA varNana 117 agnimitrAkA paryupAsanAkA varNana 118 agnimitrAkA dharmazraddhAkA varNana 119 agnimitrA ke vratadhAraNakA varNana 120 sadAlaputra aura gozAlakakI vArtAlApakA varNana 121 saddAlaputrakI dharmadRDhatAkA varNana 122 sadAlaputrako devakRtaupasargakA varNana ___ AThavA adhyayana 123 mahAzataka zrAvakakA varNana 124 revatIke durbhAvakA varNana 125 revatIke duSkarmakA varNana 126 revatIke kAmonmattatAkA varNana 127 mahAzatakako avadhijJAnakA varNana 442-445 446-448 449 450-451 453-459 460-462 463 464-466 467-468 469-470 471-482 483-484 485-489 490-491 490-491 492-494 495-5.1 502 upAsaka dazAMga sUtra Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 503-504 505-506 507-510 511-514 128 revatIke kAmonmattatAkA punaH kathana 129 revatIko zApake svarUpakA nirUpaNa 130 gautama svAmI aura bhagavAnake vArtAlApakA varNana 131 mahAzatakakA prAyazcitta aura unakI gatikA varNana navamA adhyayana 132 nandinI pitA gAthApatikA varNana dasavAM adhyayana 133 zAleyikA pitAkA varNana 134 upAsaka dazAGga sUtrake pUrvAcAryapraNIta saMgRhagAthA 135 granthaprazasti 515-517 518-521 522-526 527-532 upAsaka dazAMga sUtra Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH // jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrIghAsIlAla-tiviracitayAagAradharmasaJjIvanyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM zrI upAsakadazAGasatram // maGgalAcaraNam // zrIsiddharAjaM sthirasiddhirAjya pradaM gataM siddhigatiM vizuddham / niraJjanaM zAzvatasaudhamadhye, virAjamAnaM satataM namAmi // 1 // namrIbhUtapurandarAdimukuTabhrAjanmaNicchAyayA, citrAnandakarI sadA bhagavato yasyADilakSmIH praa| sadvijJAnanirantasindhulaharImagnAH svakarmakSayaM, kRtvA'nantasukhasya dhAma bhavinaH prApuH zraye taM jinam // 2 // saMsArasindhusantApAvarttasaMpatitAn janAn / trAtA yo'nupamastasmai vIrAya mahate namaH // 3 // zrIsudharmA mahAvIra,-labdharatnojjvalo gaNI / nibabandha taduktArtha, namastasmai dayAlave // 4 // arthatatkaruNAlabdha,-vivekAmRtabindunA / upAsakadazAvyAkhyA, ghAsIlAlena tanyate // 5 // iha khalu bhagavatIrthaGkaropadiSTamartha rUpamAgamamupAdAya gaNadharAH sUtrarUpeNa jagranthuH / uktaJca "atthaM bhAsaha arihA, suttaM gaMthaMti gaNaharA NiuNA" ityaadi| upAsaka dazAMga sUtra Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre tatra pUrvAparavirodharahitAni svataHpramANabhUtAni dvAtriMzatsUtrANi samprati samupalabhyante, tatrA''cArAGgAdInyekAdazAGge mUtrANi (11), aupapAtikAdIni dvAda zopAGgamUtrANi (12), nandyAdIni catvAri mUlamUtrANi (4), bRhatkalpAdIni catvAri chedamUtrANi (4), AvazyakamtramekaM (1) ceti [32] / ___ etAni ca sUtrANi caturvidhe'nuyoge pravibhaktAnIti tAvad vineyabuddhivaizadyAya sabhedamanuyogaM nivedayAmaH hindI-bhASAnuvAda. tIrthakara bhagavAnane arthAgamakA upadeza kiyA thaa| gaNadharoMne usa Agamako sUtrarUpameM gUMthA (saMkalana kiyA) hai / kahA bhI hai 'ahanta arthAgama kA upadeza dete haiM aura nipuNa gaNadhara use sUtrarUpameM gUMtha dete hai / ' ityAdi / Ajakala, pUrvApara virodha se rahita svataH pramANabhUta battIsa mUtra upalabdha hai: AcArAMga Adi gyAraha aMga (11) aupapAtika Adi bAraha upAMga (12) nandI Adi cAra mUlamUtra (4) bRhatkalpa Adi cAra cheda sUtra (4) aura eka Avazyaka sUtra (1) [32] | gujarAtI bhASAnuvAda tIrthakara bhagavAne mULa arthAgamano upadeza karyo hate e Agamane gaNadharee sUtra rUpamAM gUccAM ( saMkalita karyA) che. kahyuM che ke-"ahaMnata arthAgamane upadeza kare che ane nipuNa gaNadhara tene sUtranA rUpamAM gUMthI de che." ItyAdi. AjakAla pUrvAparavirodhathI rahita tathA svataHpramANabhUta evA batrIsa sUtra upalabdha thAya che -AcArAMga Adi agIAra aMga (11), papAtika Adi 12 upAMga (12), nandI Adi cAra mULa sUtre (ka), baDa95 Adi cAra cheda sUtre (4) mane me mAvazya: sUtra (1) ye matrIsa thayAM. (1)-yadyapi pravacanaM dvAdazAGgaM tathA'pi dRSTivAdamUtrarUpasya dvAdazasyAGgasyA'nupalabhyamAnatayA'GgamUtrANyekAdazetyuktam / / yo to pravacana ke bAraha aMga haiM kintu bArahavAM dRSTivAda aMga Ajakala upalabdha nahIM haiM isIse yahA~ aMga gyAraha hI kahe haiM / pravacananAM te 12 aMga che, paraMtu bAramuM daSTivAda aMga AjakAla maLatuM nathI, tethI mahI-111 gayA cha, upAsaka dazAMga sUtra Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAtarait TIkA a. 1 anuyogazabdArthaH ayamatrAnuyogazabdArtha : - (1) yujyate = saMbadhyate bhagavaduktArthena saheti yogaH kathanalakSaNo vyApAraH, anurUpo'kUlo vA yogaH - anuyogaH / bhagavadbhApitArthato nyUnAdhikaviparItabhAvavailakSaNyamISadapi gaNadharoktasUtreSu nAstIti bhagavaduktArthAnurUpaH pratipAdanalakSaNo vyApAro'nuyoga iti niSkapaH / (2) athavA - anu = pazcAt yojana= sUtreNa saha sambandhanam = arthAnurUpapratipAdanam anuyogaH / ye battIsa sUtra cAra anuyogoM meM vibhakta (baTe hue) hai ataH pahalepahala pAThakoM ke vizeSa jJAna ke lie anuyogoM kA aura anuyoga ke bhedoM kA vyAkhyAna karate haiM anuyoga kA artha. (1) bhagavAn ne jo tattva kahA hai usa ke sAtha kathana ke saMbandha hone ko yoga kahate haiM / aura jo anu arthAt anukUla saMbandha ho use anuyoga kahate haiM / tAtparya yaha hai ki bhagavAnne tattvoMkA jaisA upadeza diyA thA vaisAhI upadeza gaNadharapraNIta sUtroM meM hai| gaNadharoM ne tatvoM ke usa svarUpa meM na kamI kI hai na adhikatA kI hai aura na usake tAtparya meM hI antara par3ane diyA hai, isa lie vaha anuyoga kahalAtA hai / (2) anu arthAt pazcAt, yoga arthAt sUtra ke sAtha saMbandha karanAanuyoga hai / isa vyutpatti kA yaha artha huA ki artha ke anukUla pratipAdana karaneko anuyoga kahate haiM / e batrIsa sUtra cAra anuyAgamAM vaheMcAelAM che, eTale sauthI pahelAM vAcakanA vazeSa jJAna mATe AnuyAgAnuM tathA anuyeganA bheddenu vyAkhyAna karavAnI AvazyakatA che. anuyAganA a (1) bhagavAne je tattva kahyu che, tenI sAthe kathananA saba Mdha thAya te yaMga kahevAya che; ane je anu arthAt anukULa saMbadha heAya te anuyAga kahevAya che. tAtparya e che ke bhagavAne tatvenA jevA upadeza ApyA hatA, teveja upadeza gaNadhara -praNIta sUtrAmAM rahelA che. gaNadharIe tAnA e svarUpamAM nathI kAiM nyUnatA karI ke nathI kAMi adhikatA karI, temaja tenA tApamAM paNa kazuM 'tara paDavA dIdhuM nathI, tethIja te anuyAga kahevAya che (2) anu meTale pazcAta, yoga meTale sUtranI sAthai saMbaMdha rakhe the pramANe anuyoga zabda siddha thAya che. A rIte vyutpattinI dRSTie tene a e anukUla pratipAdana karavuM tene anuyAga kahe che. thaye Sudh upAsaka dazAMga sUtra Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamUtre . ' (3) bhagavadupadiSTamartham anu lakSyIkRtya yogaH kathanam anuyogH| - (4) anu=bhagavadupadiSTamarthamartha prati yogaH kathanam anuyogH| ekamapyarthamaparityajya kthnmityrthH| jIvAdisakalapadArthAnAmanekAntarUpeNa nirUpaNamiti bhAvaH (5) anu itthambhAvena bhagavaduktArthaprakAreNa-"sabve pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA Na haMtavvA, Na ajjAveyavvA, Na parighetavvA Na paritAveyavvA, Na kilAmeyavvA Na uvaddaveyavA" ityAdirUpeNa yogaH . kthnm-anuyogH| 1 chAyA-sarve pANAH, sarva bhUtAH, sarve jIvAH, sarve saccAH, na hantavyAH, nAjJApayitavyAH, na parigrahItavyAH, na paritApayitavyAH,na klAmayitavyA, nopdrotvyaaH| __(3) bhagavAn arhanta dvArA kathita artha kA anu-khyAla rakhakara, yoga arthAt kathana karanA so anuyoga hai| (4) anu arthAt bhagavAn ke batAe hue pratyeka artha kA, yoga arthAt kathana karanA anuyoga hai| isa kA tAtparya yaha hai ki bhagavAnne jitane padArthoM kA upadeza diyA hai unameM se eka ko bhI na chor3akara jIvAdi samasta padArthoM kA anekAnta rUpa se kathana karanA anuyoga kahalAtA hai| . (5) anu arthAt bhagavAnne jaisA tatva pratipAdana kiyA hai ki"samasta prANiyoM ko, samasta bhUtoM ko, samasta jIvoM ko aura samasta sattvoM ko na mAranA cAhie, na daMDa kazAdi se tADanA cAhie, na dAsa dAsI ke samAna balAtkArase pakaDanA cAhie, na | (3) bhagavAna ahaMnta dvArA kathita arthane anu-khyAla rAkhIne, yoga arthAta 4thana 42j, te mnuthe| cha. . (4) anu arthAt bhagavAne darzAvelA pratyeka arthano yoga arthAt kathana karavuM te anuga che. enuM tAtparya e che ke bhagavAne jeTalA padArthone upadeza Ape che temAMthI eka paNa padArthane cheDayA vinA jIvAdi samasta padArthonuM manenta 35 4thana 42j, ye anuye| hepAya che. . (5) manu arthAt mAne tatvanu pratipAdana yu cha -"samasta prANione, samasta bhatene samasta jIvane ane samasta satve mAravA na joIe, temane daMDa AdithI tADana na karavuM joIe, dAsa-dAsInI peThe temane pakaDavA na joIe upAsaka dazAMga sUtra Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agarasaJjIvanI TIkA a. 1 anuyogazabdArthaH 5 (6) anu- bhagavaduktArthena saha yogaH = kathanam anuyogaH / iha sAhityaM cAvirodhitvarUpAnukUlatvameva / (7) anu = paripATayA - tIrthaGkaraparamparArItimanusRtya yoga := kathanam anuyogaH / anuzabdasya - sAdRzyaM, lakSaNaM, vIpsA, itthambhAvaH, saha, paripATI, ete'rthAH zabdakalpadrume pradarzitAH / yadvA - prAkRtabhASAnibaddhasya 'aNuoga' zabdasya 'anuyogaH' 'aNuyogaH ' ityubhayaM saMskRtaM bhavati, tatra prathamo vyAkhyAtaH, dvitIyo vyAkhyAyate - 1 sAhityaM - sahitasvam / zArIrika mAnasika kleza pahu~cAnA cAhie, na paritApa upajAnA cAhie, aura na prANoMse mukta karanA cAhie" vaisA hI yoga arthAt kathana karanA anuyoga hai / (3) anu- bhagavAn dvArA pratipAdita artha ke sAtha yoga-kathana karanA anuyoga hai / yahAM 'sAtha' kA artha avirodhI arthAta bhagavAn ke kathana ke anukUla, yaha samajhanA cAhie / (7) anu - tIrthakaroM kI paramparA kI rIti ke anusAra yoga-kathana karane ko anuyoga kahate haiM / ' zabdakalpadruma' koSa meM 'anu' zabda ke yahA~ batAye hue sAdRzya, lakSaNa, vIpsA, itthambhAva, saha aura pAripATIrUpa arthoM kA ullekha hai / prAkRta bhASA meM 'aNujo (o) ga' zabda hai / isa ke saMskRta bhASA meM do rUpa banate haiM - eka 'anuyoga' dusarA 'aNuyoga' / inameM zArIrika-mAnasika kaleza pahoMcADavA na joie, paritApa upajAvavA na joie, ane prANathI mukata karavAM na joie, "-evA yega arthAt kana karavuM, te anuyoga che. (6) anu-bhagavAn dvArA pratipAdita arthanI sAthe cega-kathana karavuM te anuyega che. ahIM * sAthe' nA artha avirAdhI arthAt bhagavAnA kathanane anukULa ema samajavuM joie. 6 (7) anu-tI karonI paraMparAnI rItine anusarIne yAgakathana karavuM, tene manuyAga kahe che. 6 'bha'manu' zahanA gar3IM matAvelA sAdRzya, lakSaNa, vIsA, itthabhAva, sahu ane paripATI rUpa athenA ullekha che. - prAkRta bhASAmAM aNune (e)ga' zabda che saMskRta bhASAmAM ke tenI be rUpa upAsaka dazAMga sUtra Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 upAsakadazAGgasUtre (1) aNunA = samIpena bhagavaduktArthasAmIpyena yogaH = sambandho yasya saH aNuyogaH / iha sAmIpyaM cAnuvAdakatvarUpam / (2) aNunA=svalpena=svalpAvayavena sUtreNa bRhato'rthasya yogo'Nuyoga : / zaGkA -- nanu kathaM svalpAvayavaM sUtraM yatra bRhato'rthasya samAvezo manyate / yatra hi maJjUSAyAM bahUni vastrAdIni nidhIyante na tasyA vastrAdyapekSayA'NutvaM yujyataM, iti cenmaitram, samAdhAnam - yathA maJjUSAnihitaikavasanamupAdAya prasAritena tenaivA'nekA maJjUSA bandhanIyAH paridRzyante, kutaH punastasyA vastrApekSayA bRhattvaM tathaiva sUtrApekSase pahale 'anuyoga' zabda kA sAta prakAra se vyAkhyAna kiyA hai / aba dUsare 'aNuyoga' zabda kA vyAkhyAna karate haiM (1) bhagavatkathita artha ke sAmIpya se yoga - jisa kA sambandha ho use aNuyoga kahate haiM / yahA~ sAmIpya kA artha anuvAda hai arthAt bhagavAn ne jo tatva kathana kiyA hai usI ko punaH kahanA aNuyoga hai / (2) aNu- alpa avayava vAle ( saMkSipta ) sUtra dvArA vistRta artha kA yoga hojAnA aNuyoga hai / zaGkA - jisa sandUka (peTI) meM bahuta se vastra Adi padArtha rakhejAte . haiM, vaha una padArthoM se choTA nahIM ho sktaa| isI prakAra jisa sUtrameM vistRta artha bharA ho vaha sUtra kaise choTA (saMkSipta ) ho sakatA hai ? | samAdhAna - aisA na kahie / sandUka meM rakhe hue eka vastra ko bAhara jane che. anuyoga ne mIle aNuyoga memAMnA paDela anuyoga zahanuM sAta prakAre vyAkhyAna karyuM che. have khIjA anuyoga zabdanuM vyAkhyAna karIe chIe :(1) bhagavAne kahelA arthanA sAmIpsathI yoga-sa MbaMdha) jenA hAya tene aNuyAga kahe che. ahIM sAmIpsane artha anuvAda che, arthAta bhagavAne je tattva kahyu che tene puna: kahevuM te aNuyAga kahevAya che, (2) Ayu-apa avayavavANA (saMkSipta, sUtra dvArA vistRta arthn| yoga thave te aNuyAga che. zaMkA...je peTImAM ghaNu! vajra Adi padArthA rAkhavAmAM Ave che, te, te padArthAMthI nAnI hAi zakatI nathI. e pramANe je sUtramAM vistRta artha bharyAM hAya, te sUtra ThevI rItenAno (saMkSipta) bodha zaDe ? samAdhAna ema kaheA. peTImAM rAkhelA eka vaane bahAra kADhIne je upAsaka dazAMga sUtra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aartaaraat TIkA a. 1 anuyogazabdArthaH aisa eva mahAntaH, ekaikena bhagavaduktArthena bahutaramUtrANAM sambandhAditi / athavA - (1) ena = arhatA, nuH = prastutaH kathitaH - anuH, ano: =arhasprastutArthasya yogo yatra so'nuyogaH- bhagavadupadiSTajIvAjIvAdinavatattvapratipAdaka ityarthaH / ( 2 ) asya = anantasya jIvAdyavasthitAnantadharmasya tuH = nirNetA yogaH kathanam anuyogaH / nikAla kara yadi phailA diyA jAya to vaha itanA vistRta ho jAyagA ki eka kI to bAta hI kyA aneka sandUka usase baMdha sakate haiM / kyA vaha sandUka usa kapar3e se bar3A hai ? nahIM / isI prakAra sUtra kI apekSA artha hI vizAla hotA hai, kyoMki sarvajJa kathita eka-eka arthake sAtha bahutere sUtroM kA saMbandha hotA hai| anuyoga zabda ke aura bhI aneka prakAra se artha hote haiM / jaise-- arhantadvArA (1) a nu yoga kathita [ arthakI ] vidyamAnatA honA (2) a - (ananta arthAt jIvAdimeM pAye jAnevAle ananta dharmoM nu- kA nirNaya karanevAlA yoga - kathana (1) a-marddhanta dvArA nu-thita (marthana ) yoga - vidyamAnatA hovI (ra) -ananta arthAt jIvAdimAM mAlUma paDatA anaMta dharmAnA 3-ni`ya karanArUM yoga - 4 na phelavavAmAM Ave te te eTalu vistRta thai jaze ke eka tA zuM paNa evI aneka peTIe e vastra vaDe bAMdhI lai zakAya, teA zuM e peTI e vastrathI meTI che ema kahevAya ? nA. evIja rIte sUtranI apekSAe aja vizALa thAya che, kAraNake sarvajJakathita eka eka arthanI sAthe aneka sUtreAnA saMbaMdha rahelA hAya che. anuyAga zabdanA khIjA paNa aneka prakAranAM a+ thAya che, jevA ke-- 7 upAsaka dazAMga sUtra jo bhagavadupadiSTa artha kA hI kathana kare / jisa kathana se jIvAdi ke ananta dharmoM kA nirNaya kiyA gayA ho / je, bhagavAne upadezelA anuMja kathana kare. g kathanathI jIvAdinA anaMta dharmAMnA nirNaya karavAmAM Avye hoya. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre (3) asya anukampAyA: jIvarakSAyA nuH stutiH-kIrtanaM yatra saH anuH= pravacanaM, tasya yoga: aakhyaanm-anuyogH| ayamanuyogazcaturdhA-(1) caraNakaraNAnuyogaH, (2) dharmakathAnuyogaH, (3) gaNitAnuyogaH, (4) drvyaanuyogH| atha (1) caraNakaraNAnuyogo vyAkhyAyatecaryate gamyate prApyate bhavodadheH paraM kUlaM caturdazaguNasthAnAvasthAsvarUpamaneneti caraNaM-mUlaguNarUpam / yadvA-caraNaM vratAdi, tacca saptatisaMkhyakam, uktaJca(3) a-anukampA (jIvarakSA) kI jisameM nu-stuti kI gaI ho use anu arthAt pravacana kahate haiM / usa anu-pravacana-kA yoga-kathana karanA, anuyoga kahalAtA hai| yaha anuyoga cAra prakAra kA hai(1) caraNakaraNAnuyoga. (2) dharmakathAnuyoga. (3) gaNitAnuyoga. (4) drvyaanuyog| (1) caraNakaraNAnuyoga. - jisase saMsArarUpI samudra kA dUsarA kinArA arthAt caudahavA guNasthAna prApta ho use caraNa ( mUlaguNa ) kahate haiM / brata Adiko bhI caraNa kahate haiN| vaha sattara (70) prakAra kA hai| kahA bhI hai| . (3) a-manu ( rakSA) nI, mA. 1-stuti karavAmAM AvI hoya, tene anu arthAt pravacana kahe che, e manu-avayana-rnu yoga-4thana 42, te mnuyo| upAya che. .. A anuga cAra prakArane che - [1] caraNakaraNanuga [2] dharmakathAnuga. [3] zitAnuyoga. [4] dravyAnuyosa. (1) y2426nnaanuyo|| jenA vaDe saMsAra rUpI samudrane bIje (sAme) kinAre arthAt caudamuM guNasthAna prApta thAya, tene caraNa ( mUlaguNa) kahe che. vrata Adine paNa caraNa kahe che. te sIra prakAra che, je ke- upAsaka dazAMga sUtra Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saMjIvanI TIkA a. 1 caraNakaraNAnuyogavarNanam 5 10 17 10 mUlam - " vaya samaNadhamma saMjama, vaiyAvaccaM ca bhaguttIo | 3 12 70 NANAitiyaM tava kohaniggahAdI caraNameyaM // 1 // " iti // chAyA - " vrata - zramaNadharmasaMyama - vaiyAvRSyaM ca brahmaguptayaH / jJAnAditrika tapaH krodhanigrahAdi caraNametat // 1 // " iti / kriyate caraNasya puSTiraneneti karaNam - uttaraguNarUpam, yadvA karaNaM-piNDavizuddhayAdi etadapi saptatisakhyakam / uktaJca 5 12 12 " piMDavisohI samiI, bhAvaNa paDimA ya iMdiyaniroho / 25 70 paDilehaNa guttIo, abhiggahA ceva karaNaM tu // 1 // " iti / chAyA - "piNDavizuddhaH, samitiH, bhAvanA, pratimA ca indriyanirodhaH / pratilekhanA guptayaH, abhigrahAcaiva karaNaM tu // 1 // " iti tayoranuyogaH=bhagavaduktArthAnurUpaM pratipAdanamiti caraNakaraNAnuyogaH / ( " 5, 10 zramaNadharma, 17saMyama, 10 vaiyAvRtya, ( veyAvacca ) 9 brahmacaryakI vAGa, 3samyagjJAna - darzana - cAritra, 12 tapa, 4krodha-mAnamAyA - lobhakA nigrh| yaha sattara prakAra kA caraNa hai " / caraNa kI jo puSTi kare usako arthAt uttara guNa ko karaNa kahate haiM / piNDavizuddhi Adi bhI karaNa kahalAte haiM, ve bhI sattara prakAra ke haiN| kahA hai "4 piNDavizuddhi, 5 samiti, 12 bhAvanA 12 paDimA, 5 indriyanigraha, 25 paDilehaNa, 3 guptiyA~, 4 abhigraha / ye karaNa ke sattara 70 bheda haiM 59 jisameM bhagavAn ke kathana ke anusAra ina donoM caraNa aura karaNa - kA pratipAdana kiyA jAtA hai vaha caraNakaraNAnuyoga hai / 66 vrata, 10 zramadharma, 17 saMyama, 10 vaiyAvRttya ( veyAvayya ), 8 brahmayaryAnIvADa, u sabhya jJAna -darzana- yAtri, 12 taya, 4 : hodha,-bhAna-bhAyA - soln| nigraha. me sattira prahArano thara che." caraNanI je puSTi kare te karaNa kahevAya che, arthAt uttaraguNu kahevAya che. piMDazuddhi Adi paNa karaNa kahevAya che. tenA paNa sIttara prakAra che, jevA ke "4 piMDavizuddhi, ya samiti, 12 bhAvanA, 12 paDimA padriyanigraha, 25 paDileDa, 3 guptiyo, 4 abhi : me pramANe 42nA 70 leho che. " jemAM bhagavAnanA kathanane anusarIne e beu-caraNa ane karaNanuM pratipAdana zvAmAM Ave che, te yarasya- 4raNAnuyoga che. upAsaka dazAMga sUtra Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGga sUtre atrA''cArAGgasUtraM praznavyAkaraNamUtraM ceti dve aGgasUtre, dazavakAlika-mUlamUtram 1, bRhatkalpAdIni catvAri chedamUtrANi 4, AvazyakamUtraM 1 cetyaSTau bhUtrANi bodhyAni / prAdhAnyatazcaraNakaraNabodhakatayaiteSAM caraNakaraNAnuyogatvaM sidhyati / caturvanuyogabhedeSu caraNakaraNAnuyogasyaiva prAdhAnyam , itareSAMtvetasparipoSakatayA tadaGgatvasiddheH, yathA-aguruvartikAyAM tadAzrayIbhUtavaMzadalazalAkAdyapekSayA'gurudravyasyaiva prAdhAnyam / ___ atha (2) dharmakathAnuyogaH prastUyate durgatau prapatantaM sattvasaGghAtaM dhArayatIti dharmaH, tasya kathanaM kathA dharmakathA-dharmadezanAdilakSaNavAkyaprabandharUpA / ukaJca isa anuyogameM ATha sUtra haiM-(1) AcArAMgasUtra, (2) praznavyAkaraNa sUtra, (3) dazavakAlika sUtra, (7) bRhatkalpa Adi cAra chedasUtra, (ba) AvazyakasUtra / ina AThoM sUtroMme mukhyarUpase caraNa aura karaNakA varNana hai isalie ye caraNakaraNAnuyogameM haiN| jaise agarabattI (dhUpakI battI) ke sAtha usakI AdhArabhUta yAMsakI eka khapaJca (salAka) bhI hotI hai para mukhyatA agarabattIkI hI hai, usI prakAra ina cAroM anuyogoMmeM isa caraNakaraNAnuyogakI mukhyatA hai| zeSa tIna anuyoga isIke poSaka haiM ataH isake hI aMga haiN| (2) dharmakathAnuyoga. durgatimeM girate hue jIvoM ko 'jo, dhAre ( uThAve ) use dharma kahate haiM, dharmake kathana karaneko dharmakathA kahate haiN| kahA bhI hai ____bhA manuyogamA mA: sUtra cha:-(1) maayaaraa| sUtra, (2) praznayA425 sUtra, (3) zAsi sUtra, (7) mRt465 mAhi yA2 chesUtra; (8) Avazya4sUtra. A AThe sUtromAM mukhyatve karIne caraNa ane karaNanuM varNana che jethI te caraNakaranuemamAM Ave che. jema agarabattInI sAthe tenI AdhArabhUta eka vAMsanI saLI paNa hoya che, paNa mukhyatA te agarabattInI ja che, tema A cAre anugamAM A caraNakaraNAnuMyoganIja mukhyatA che. bAkInA traNa anuga tenA peSAka che, tethI tenAja aMgarUpa che. (2) yathAnuyoga durgatimAM paDatA jIvane je dhAra-dhAraNa karI rAkhIne-uce dharI rAkhe (pAna), tana dharma De cha. yamana yana 42, te dharma yA upAya che. upAsaka dazAMga sUtra Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a. 1 dharmakathAnuyoga nirUpaNam "dayAdAnakSamAyeSu, dharmAGgeSu prtisstthitaa| dharmopAdeyatAgarbhA budhairdharmakathocyate // 1 // iti"| dharmakathAyA anuyogaH dharmakathAnuyogaH, atra jJAtAdharmakathAGgamatram , upAsakadazAGgamUtram , antakRddazAGgasUtram , anuttaropapAtikadazAGgasUtram , vipAkamutraM caitAni pazcA'GgasUtrANi 5. aupapAtikasUtraM, rAjapraznIyamatraM, nirayAvalikAdIni paJceti militvA saptopAGgamUtrANi 7, uttarAdhyayana-mUlasUtraM ceti sakalasaGkalanayA trayodazasUtrANi bodhyAni / atha (3) gaNitAnuyogo'bhidhIyategaNitasyAnuyogaH gaNitAnuyogaH, gaNitaM saMkhyAnaM viSayIkRtya bhagavaduktArthAgamAnurUpaM gaNadharANAM kathanalakSaNoM vyApAra ityarthaH / tatra jambUdvIpaprajJaptiH, candrapaJcaptiH, sUryapajJaptizcetyupAGgasUtratritayam // "jo kathana dayA dAna kSamA Adi dharmake mukhya aMgoMmeM vyApta ho aura jisameM dharmakI upAdeyatA chipI hI use vidvAn dharmakathA kahate haiN|" dharmakathA ke anuyogako karmakathAnuyoga kahate haiN| jJAtAdhakathAMga, 2upAsakadazAMga, 3antakRdazAMga, 4anuttaropapAtikadazAMga aura 5vipAkasUtra, ye pAca aMgasUtraH 6aupapAtikasUtra, 7rAjapaznIyasUtra, aura 12nirathAvalikA Adi pAca sUtra mila kara sAta upAMgasUtra, tathA 13 uttarAdhyaya mUlasUtra, ye saba teraha sUtra dharmakathAnuyogameM haiN| (3) gaNitAnuyoga. gaNita ke viSayameM bhagavAnne jisa arthAgamakA pratipAdana kiyA hai aura usake anusAra gaNadharone jo kathana kiyA hai usIko gaNi je kathana dayA dAna kSamA Adi dharmanAM mukhya aMgomAM vyApta hoya ane jemAM dharmanI upAdeyatA chupAI rahI hoya, tene vidvAne dharmakathA kahe che." dharmakathAnA anugane dharmakathAnuga kahe che. jJAtAdharmakathAga (1), in (2), santoza (3), mnuttre|5paatisain (4) bhane vipAsUtra (5), me pAya masUtra; mo55Ati sUtra (6) rApraznIya sUtra (7) ane nirayAvalikA Adi pAMca sUtra (12) maLIne sAta uttarAdhyayana mUlasUtra, (13) e tera sUe dharmakathAnuMyogamAM Ave che. (3) gaNitAnuyoga gaNitanA viSayamAM bhagavAne je athagamanuM pratipAdana karyuM che ane tene anusarIne gaNadhAroe je kathana karyuM che, tene gaNitAnuga kahe che. gaNitAnu S upAsaka dazAMga sUtra Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 upAsakadazAGgasUtre -(4) dravyAnuyoge tu-sUtrakRtAGgamUtraM, sthAnAGgasUtraM, samavAyAGgamatra, bhagavatIsUtraM ceti catvAryaGgasatrANi 4, jIvAjIvAbhigamamUtraM, prajJApanAsUtraM ceti dve upAGgasUtre 2, nandisUtram , anuyogadvArasUtraM ceti dve mUlamUtre ceti yogato'STau sUtrANi / atha prasaGgavazAtsaMkSepeNa dvAtriMzatsUtraviSayamupadarzayAmaH agasUtrANi (11) (1) AcArAGgasUtram-atra zramaNanigranthAnAmAcAragocarAdipratipAdanam / tAnuyoga kahate haiM / gaNitAnuyoga meM tIna upAMga sUtra haiM-eka jambUdvIpaprajJapti, dUsarI candraprajJapti aura tIsarA sUryaprajJapti / gauNarUpase aMgAdikoMmeM bhI isakA varNana pAyA jAtA hai / (4) dravyAnuyoga. jisameM jIva Adi chaha dravyoMkA athavA nava padArthoMkA tathA unake jJAnAdiguNoMkA vivecana bhagavAna ke arthAgamake anusAra ho use dravyAnuyoga kahate haiN| dravyAnuyogameM sUtrakRtAMga, sthAnAMga, samavAyAMga aura bhagavatIsUtra, ye cAra aMga hai| jIvAjIvAbhigamasUtra aura prajJApanAsatra, ye do upAMga haiM; nandisUtra, anuyogadvAra sUtra, ye do mUlasUtra haiN| isa prakAra dravyAnuyogameM mukhyatayA ATha sUtra haiN| aba yahA~ prasaMgavaza saMkSepase battIsa sUtroMkA viSaya kahate hai (gyAraha aMga) (1) AcArAMgasUtra-isameM zramaNa nirgranthoMkA AcAra-gocara batAyA gayA hai| gamAM traNa upAMga che--eka jambuddhipaprajJapti, bIjuM caMdrajJapti, ane trIjuM suryaprajJapti. gauNa rUpe aMgAdimAM paNa enuM varNana mAlUma paDe che. 4 dravyAnuyA jemAM jIva Adi cha dravyanuM athavA nava padArthonuM tathA tenA jJAnAdi guNanuM vivecana bhagavAnanA athagama anusAra hoya tene dravyAnuga kahe che. dravyAnuyogamAM sUtrakRtAMga sthAnAMga samavAyAMga ane bhagavatIsUtra e cAra aMga che; jIvA-jIvAbhi gamasUtra ane prajJApanAsUtra e be upAMge che nandisUtra, anugadvAra sUtra e be mUlasutra che. e pramANe dravyAnuyAgamAM mukhyatve karIne ATha sUtra che. have ahIM prasaMgavaza saMkSepamAM batrIsa sUtranA viSaye kahIe chIe: agIAra aMga (1) bArA sUtra-i-zrAva niyAno mAyAra-gAya2 4Avyo che. upAsaka dazAMga sUtra Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avArasaJjIvanI TIkA a. 1 aGgasUtranirUpaNam (2) sUtrakRtAGgam-atra lokAlokasvarUpapratipAdanapUrvakaM kriyAvAdiprabhRtInAM saMkSepato matanirAkaraNam / (3) sthAnAGgam-atrAkhilapadArthAnAM dazasu sthAneSu sthApanam / (4) samavAyaGgam-atra jIvAjIvAditattatsaMkhyAviziSTapadArthaprarUpaNam / (5) bhagavatIsUtram-atra jIvAjIvalokAloka-svasamaya-parasamayAdiviSaye SaTtriMzatsahasra (36000) praznavAkyAno samAdhAnam / asyaiva sUtrasya vivAhaprajJaptistathA vyAkhyAmajJaptirapi nAmAntaram / (6) jJAtAdharmakathAGgasUtram-atrA''khyAyikAdivarNanam / (2) sUtrakRtAMga-meM jIvAdike svarUpakA pratipAdanapUrvaka tInasau tihasaTha (363) ekAntakriyAvAdI Adiko unake matakA saMkSepase khaNDana karake svasamayameM sthApana kiyA hai| (3) sthAnAMga-meM AtmAdi padArthoM ko dasa sthAnoMmeM sthApita kiyA hai| (4) samavAyAMga-meM jIva ajIva AdikA svarUpa aura ekasaMkhyaka Adi padArthoM kA nirUpaNa hai| (5) bhagavatI-sUtra-meM jIva, ajIva, loka, aloka, svasamaya, paramasamaya, Adi ke viSayameM chattIsa hajAra praznokA samAdhAna kiyA gayA hai| bhagavatI-sUtrakA vivAhaprajJapti tathA vyAkhyAprajJApti bhI nAma haiN| (6) jJAtAdharmakathAMga-meM vividha-dhArmika zikSAprada kathAoMkA varNana hai| (2) sUtrakRtAMga-emAM jIvAdinA svarUpanA pratipAdanapUrvaka traNasene tresaTha (363) ekAntakriyAvAdI Adine-temanA matanA saMjJita khaMDanapUrvaka svasamayamAM sthApana karyA che. (3) sthAnAMga- mI mAmAhI pArthAne isa sthAnamA sthApita 4aa che. (4) samavAyAMga- mAM jIva ajIva AdinuM svarUpa ekasaMkhyaka Adi padArthonuM nirUpaNa che. (5) bhagavatI sUtra-sabhA , a so , ma , samaya, 52samaya, Adi viSayenA chatrIsa hajAra praznonuM samAdhAna karavAmAM AvyuM che. bhagavatI sUtranAM vivAhaprajJapti ane vyAkhyAprajJapti evAM paNa nAme che. (6) jJAtAdharmakathAMga-emAM vividha dhArmika zikSAprada kathAonuM varNana che. upAsaka dazAMga sUtra Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGga sUbe (7) upAsakadazAGgasUtram - atrA''nandAdInAM dazAnAM zramaNopAsakAnAmitivRttaprasaGgena zrAvakadharmanirUpaNam / 14 (8) antakRddazAGgasUtram - atra gautamAdInAM maharSINAM padmAvatIpramukhANAM mahAsatInAM ca zivAntAni sukRtAni prakaTitAni / (9) anuttaropapAtikadazAGgasUtram atra jAlimukhyAnAmRSINAM vijayAdhanuttaravimAnapaJcakaprAptivarNanam / (10) praznavyAkaraNasUtram atrAGguSThAdipraznavidyAprarUpaNam, AsravapaJcakasaMvarapaJcaka- prarUpaNaM cAsIt, parantu paJcamArakodbhavAnAM puSTAlambanaprati sevitvamavekSya pUrvAcAryaiH prathamAMzaH samuttArita iti tatra dvitIya evAMzo labhyate / (7) upAsakadazAMga meM Ananda Adi dasa zrAvakoMke itihAsa ke prasaMgase zrAvaka dharmakA vyAkhyAna kiyA gayA hai / (8) antakRddazAMga - meM gautama Adi mahAn RSiyoMke tathA padmA vatI Adi mahAsatiyoMke mokSagamana paryanta kAryoMkA varNana hai / (9) anuttaropapAtika dazAMga meM jAli Adi RSiyoMke vijaya Adi pA~ca anuttara vimAnokI prAptikA kathana hai / (10) praznavyAkaraNasUtra meM aMguSThAdi praznavidyAkA nirUpaNa tathA AsravapaMcaka aura saMvarapaMcakakA nirUpaNa thA parantu pAMcaveM Are ke jIvoMko adhIrane se puSTAsslambanake pratisevI samajha kara pahalA aMza nikAla diyA gayA hai / Ajakala dUsarAaMza hI upalabdha hai / (7) upAsakadazAMga--mAM AnaMda Adi dasa zrAvakAnA itihAsanA prasaMge dvArA dharmonuM vyAkhyAna karavAmAM Avyu che. (8) atakRddezAMga----mAM gautama Adi mahAna RSionAM padmAvatI Adi sahAsatInAM mekSagamana sudhInAM kAryAMnuM varNana che. R (9) anuttara papAMtikadazAMga--mAM jAli Adi RSinAM vijaya aDhi pAMca anuttara vimAnAnI prAptinuM kathana che. (10) praznavyAkaraNasUtra-mAM azudghi praznavidyAnuM nirUpaNu tathA AsavapaMcaka ane savarapa cakanuM nirUpaNu hatu, parantu pAMcamA ArAnA jIvane adhIrapaNAthI puSTAlambananA pratisevI samajIne temAMnA pahele bhAga kADhI nAMkhavAmA Avye che. hAlamAM bIjo bhAgaja upalabdha thAya che. upAsaka dazAMga sUtra Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 upAgamUtra nirUpaNam (11) vipAkasUtram-atra mRgAputra-subAhumabhRtInAM duHkhavipAkaH sukhavipAkazca prdrshitH| upAGgasUtrANi (12) (1) auSapAtikasUtram-idamAcArAgasyopAGgam , atra nArakotpAdavaicivyavarNavam / (2) rAjapraznIyam-idaM sUtrakRtAGgopAGgam , atra pradezinAmnA nRpeNA'kriyAvAdimatamAzritya kRtAnAM tajjIvataccharIraviSayapraznAnAM smaadhaanm| sUtraka tAGgaprakaTitamakriyAvAdimatakhaNDanaprakAramAlambyaiva tatsamAdhAnakaraNenAsmin sUtre sUtrakRtAGgagatavizeSaprakaTanAtsUtrakRtAGgopAGgatvam / (11) vipAkasUtra-meM mRgAputra AdikA duHkhavipAka aura subAhukumAra AdikA sukhavipAka darzAyA gayA hai| (bAraha upAGgasUtra) (1) aupapAtika mUtra-yaha AcArAMgakA upAMga hai aura isameM nArakoM ke utpAdakI vicitratAe~ batAI gaI hai| (2) rAjapraznIya sUtra-yaha mUtrakRtAMgakA upAMga hai| rAjA pradezIne akriyAvAdiyoMke matakA Azraya lekara kezI zramaNase tajjIvataccharIra viSayaka bahutere prazna kiye the| una sabakA isameM samAdhAna kiyA gayA hai| jisa DhaMgase sUtrakRtAMgameM akriyAvAdiyoMke matakA khaMDana hai prAyaH usI DhaMgase isameM rAjA pradezIke praznoMkA samAdhAna hai kintu isameM kucha vizeSatA hai, isa kAraNa yaha sUtrakRtAMgakA upAMga hai| (11) vipAkasutra-mAM mRgAputra Adine duHkhavipAka ane subAhukumAra Adine sukhavipAka darzAvavAmAM AvyuM che. mArapAMga satro. - (1) opapAtika sUtra-A AcArAMganuM upAMga che ane temAM nArakI jIvanA utpAdananI vicitratAo batAvavAmAM AvI che. (2) 2 prazrIya sUtra--sA sUtrakRtAMganu in che. pradezI 20 mtthiyaavadIonA matano Azraya laIne kezI zramaNane tajajIva-tacharIra vizenA prazno pUchayA hatA, e badhAnuM emAM samAdhAna karavAmAM AvyuM che. je prakAre sUtrakRtAMgamAM akriyAvAdIonA matanuM khaMDana karavAmAM AvyuM che, te prakAre AmAM rAjA pradezanA praznonuM samAdhAna karavAmAM AvyuM che, paraMtu AmAM kAMIka vizeSatA che, te kAraNathI A sUtrakRtAMganuM upAMga che. upAsaka dazAMga sUtra Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 upAsaka dazAGgasUtre (3) jIvAjIvAbhigamasUtram - idaM sthAnAGgasyopAGgam / atra jIvAjIvatavaprarUpaNam / (4) prajJApanAsUtram - idaM samavAyAGgopAGgam / patriMzatA padairjIvAjIvabhAvanirUpaNam / (5) jambUdvIpaprajJaptiH - iyaM bhagavatImUtrasyopAGgam / jambUdvIpa-varSa varSadharanadI - hadAdInAM svarUpavarNanam tathA''dijinajanmotsavacakravarni digvijayAdInAM varNanam / (6) sUryaprajJaptiH - iyaM jJAtAdharmakathAGgasyopAGgam / atra sUryacandravicAra - pratipAdam / (7) candraprajJaptiH- iyamupAsakadazAGgasyopAGgam / atrApi sarvamajJaptivatsarya (3) jIvAjIvAbhigamasUtra - yaha sthAnAMgakA upAMga hai / isameM jIva ajIva Adi tattvoMkA nirUpaNa hai / (4) prajJApanAsUtra - yaha samavAyAMgakA upAMga hai / isameM chattIsa padoM dvArA jIva ajIvake bhAvoMkA kathana hai / (5) jambUdvIpaprajJapti - yaha bhagavatIsUtrakA upAMga hai isameM jambUdvIpa, bharata Adi varSa, varSadhara (himavaMta Adi parvata), nadI, hRda AdikA varNana hai / bhagavAn AdinAtha ke janmotsavakA tathA cakravartI ke digvijayakA varNana hai / (6) sUryaprajJapti - yaha jJAtAdharmakathAMga kA upAMga hai| isameM sUrya aura candramA sambandhI vicAra kiyA gayA hai / (7) candraprajJapti - yaha upAsakadazAMgakA upAMga hai| isameM bhI suury(3) jIvAjIvAbhigamasUtra--A sthAnAMganuM upAMga che. emAM jIva ajIva Adi tattvanuM nirUpaNa che. (4) prajJApanasUtra--A samavAyAMganuM upAMga che. amAM chatrIsapade dvArA jIva ajIvanA bhAvenu kathana che. (4) 4bhyUdvIya ajJapti -- mA bhagavatI sUtra yAMga che. sabhAM bhyUhIya, larata Adi varSa, varSadhara (himavaMta Adi parvata ), nahI, eha mAhinu varNana che. bhagavAn AdinAthanA janmasavanuM tathA cakravartInA digvijayanuM varNana che. (6) sUryaprajJapti--A jJAtAdha kathAMganuM upAMga che. emAM sUrya ane caMdramA saMbaMdhI vicAra karavAmAM AvyeA che. (7) yandraprajJApta--the upAsa zAMga upAMga che, mAM pAzu sUrya prajJaptinI upAsaka dazAMga sUtra Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sUtraparicayaH candravikaratipAdanam / zabdato'rthatazca tatonAtibhedaH, kintvatra mukhyatazcandravicAraH prkttiikRtH| cittu 'iyamaGgabAhyaprakIrNakarUpA nopAGgapade vilasatI' tyAhuH / (8) nirayAvalikA-asyopAGgasya kalpiketi nAmAntaram / eSA cAntakR. dazAGgopAGgam / etasmAdupAGgAdArabhya vRSNidazopAGgaparyanteSu paJcasUpAGgapvAvalikA praviSTAdinarakAvAsAnA prasaGgatastadgAminAM naratirazcAM varNanam / (9) kalpAvataMsikA-iyamanuttaropapatikadazAGgasyopAGgam / (10) puSpikA-idamupAGgaM praznavyAkaraNamUtrasya / (11) puSpacUlikA-idamupAGgaM vipAkamUtramya / prajJaptikI bhAti candramA aura sUryasambandhI kathana hai ina donomeM zabda aura arthakA adhika bheda nahIM hai| kintu candraprajJaptimeM candramA sambandhI bicAra mukhya hai / kisIke matase yaha aMgabAhya prakIrNaka sUtra hai, upAMga nahIM / [8] nirayAvalikA-isa upAMgako kalpikA bhI kahate haiN| yaha antakRddazAMgakA upAMga hai / isa upAMgase lekara vRSNidazopAMga taka pAca upAMgoMmeM AvalikApraviSTa Adi narakAvAsoMkA prasaMga hai aura unameM jAnevAle manuSyoM tathA tiryacaukA bhI varNana hai| (9) kalpAvataMsikA-yaha anuttaropapAtikadazAMgakA upAMga hai| (10) puSpikA-yaha praznavyAkaraNasUtrakA upAMga hai| (11) puSpicUlikA-yaha vipAkasUtrakA upA~ga hai| paThe caMdramA tathA sUrya saMbaMdhI kathana che e beumAM zabda ane arthone vadhAre taphAvata nathI. paraMtu caMdraprajJaptimAM ca dramAM saMbaMdhI vicAra mukhya che. keI-meInA matAnusAra A aMgabAhya prakIrNaka sUtra che. upAMga nathI. .. (8) nirayAvala-mA apAMgane 465 55 De che. // bhatazAgarnu upAMga che. A upAMgathI laIne vRSNidazopAMga sudhInA pAMca upAMgomAM AlikApraviNa Adi nArakAvAsane prasaMga che ane temAM janArA manuSya tathA tiryacenuM paNa varNana che. le) pAvatasi-40 anutta5pAtigarnu Sin cha. (10) pulisa prazvavyA425sUtranu Sin che. (11) payUsimA visatra in cha... upAsaka dazAMga sUtra Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamatre (12) vRSNidazA-idamupAGgaM dRSTivAdAGgasya / asyopAGgasya 'vahnidazA' iti nAmAntaram / imAni nirayAvalikAdini paJcopAGgAni nirayAvalikAzabdenApyabhidhIyante / mUlasUtrANi (4) (1) nandimUtram-atra jJAnapaJcaka-tabhedavarNanam / (2) anuyogadvArasUtram-atropakramAdinirUpaNam / (3) dazavakAlikasUtram-atra hiMsAsaMyamataporUpANAM sAdhudharmANAM niruupnnm| (4) uttarAdhyayanamUtram-iha vinayazrutAdipratipAdanam / chedasUtrANi (4] (1) bRhatkalpamUtram -atra mUlaguNAparAdhaprAyazcittAnAmunaraguNAparAdhapAyazcittAnAM ca nirUpaNam / (12) vRSNidazA- yaha dRSTivAdakA upAMga hai| isakA dUsarA nAma 'vahnidazA' bhI hai| . ___ ina nirayAvalikA Adi pAMcoM upAgoMko eka 'nirayAvalikA' zabdase bhI kahate hai| (cAra mUlasUtra) (1) nandisUtra-isameM pAMca jJAnoMkA aura unake bheda-prabheda AdikA varNana hai| (2) anuyogadvArasUtra-isameM upakrama AdikA vivecana hai / (3) dazavakAlikasUtra-isameM ahiMsA saMyama aura tapa rUpa sAdhuke dharmokA kathana hai| (4) uttarAdhyayanasUtra-isameM vinayazruta AdikI prarUpaNA hai| (12) vRSNui-u-al TipAinu sin cha. menu mI nAma 'pahizA' A nirayAvalikA Adi pAMce upAMgone eka "nirayAvalikA' zabdathI paNa oLakhavAmAM Ave che. cAra bhUlasUtra, (1) nandisUtra-mebhA pAMya jJAnana bhane tenA meha-leha mAhirnu parthana che. (2) anuyogaddhArAsUtra-memA 54bha mAni viveyana che. (3) zavaitisUtra-memA aDisA, sayama bhane ta5 35ii sAdhanu. 4thana che. (4) uttarAdhyayanasUtra-memA vinayazruta mAnI 53palyA cha. upAsaka dazAMga sUtra Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 matraparicayaH (2) vyavahArasUtram-iha bRhatkalpoktamAyazcittAnAM dAnavidhirAlocanAvidhizca nirUpitaH / (3) nizIthamUtram-AcArAGgasya paJcamacUlAyAmukto viSayo'trApi nirUpitaH (4) dazAzrutaskandhamUtram-atra pratyAkhyAnapUrvataH samutAnAmasamAdhisthAnAdInAM nirUpaNam / itarAvayavAvanAya dravyato viSAdisaMdRSitAGgulyAdizarIrabhAgacchedanamitra pUrvaparyAyAMze dRSite sati tasyAvacchedo'vaziSTaparyAyarakSAnimittaM karaNIya iti catubhirebhiH sUtraiH pratipAdyate'ta imAni chedasUtrANi nigadyante / (cAra chedasUtra) (1) vRhatkalpasUtra-isameM sAdhu ke mUlaguNoM aura uttaraguNoMmeM lagehue doSoM ke prAyazcitta batalAe gae haiN| (2) vyavahAramatra-isameM bRhatkalpameM varNana kiye hue prAyazcittoMke dene aura AlocanA karanekI vidhi batAI gaI hai| (3) nizIthasUtra-isameM usI viSayakA prarUpaNa hai, jo AcArAMgakI pAcavIM cUlAmeM hai| (4) dazAzrutaskandhasUtra-isameM pratyAkhyAnanAmaka pUrvase uddhRta kiye hue samAdhisthAna AdikA nirUpaNa hai| dUsare avayavoMkI rakSAke lie jaise viSa Adise dUSita aMgulI Adi zarIrake avayavoMko kATa DAlanA Avazyaka hotAhai / usI prakAra cAra dasUtra, (1) bRhatka9pasUtra-emAM sAdhunA mUlaguNe tathA uttaraguNamAM lAgelA tenuM prAyazcitta darzAvyuM che. (2) vyavahArasUtra-emAM baDa995mAM varNavelAM prAyazcitto ApavAnI ane AlocanA karavAnI vidhi batAvavAmAM AvI che. (3) niyasUtra-mamA 222inii. pAMyamI yUvAmA mAsA viSayarnu prarUpaNa che. (4) dazAzrutaskaMdhasutra-emAM pratyAkhyAna nAmaka pUrvathI uddhata karelAM samAdhisthAna AdinuM nirUpaNa che, zarIranAM bIjA avayane rakSaNane mATe jema viSAdithI dUSita AMgaLI Adi avayanA kApI nAkhavAnI jarUra paDe che, te pramANe pUrvaparyarUpa aMza je zAsana upAsaka dazAMga sUtra Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre mUlasUtram (1) (1) AvazyakamUtram-atra zramaNazrAvakAdInAmubhayakAlAvazyakaraNIyakriyAkalApanirUpaNam / atheha dvAdazAGgAtmake pravacane caturvidhagatiparibhramaNalabdhAnekavidhaduHkhajAlakarAladAvAnalasantapyamAnamAnasAnAM bhavyAnAM bhavyAya bhagavatA sudhArasA'pArapArAvArasamAnAnantasukhadhAmanayanadharmo dharmo'bhidadhe / sa cAnagAradharmAgAradharmabhedena dvividhaH / uktaM caupapAtikasUtrepUrvaparyAyarUpa aMza yadi dUSita ho jAya to bAkI baco huI paryAyakI rakSAke lie usako cheda denA hI Avazyaka hai / ina cAra satroMmeM isI viSayakA varNana hai; ataH ye 'chedasUtra' kahalAte haiN| (eka AvazyakasUtra) . (1) AvazyakasUtra-isameM sAdhu aura zrAvakokI ubhayakAla (prAtaH aura sAyaM-kAla) meM avazya kI jAne yogya kriyAoM (AvazyakoM) kA varNana hai| karmodayake kAraNa jIva cAra gatirUpa saMsArameM bhramaNa karate haiM aura usase nAnA duHkhoMke tIvra dAvAnalase saMtapta hotA haiN| aise jovoM ke hitake lie bhagavAnne dvAdazAMga rUpa pravacanameM dharmakA upadeza diyA hai| vaha dharma amRta-rasake samudrakI taraha ananta sukhake sthAnameM (mokSameM) pahu~cAnevAlA hai| vaha dharma do prakArakA hai-(1) anagAradharma (2) agAra dharma-gRhastha dharma / aupapAtika sUtra meM kahA haidUSita thaI jAya te bAkI rahelI paryAyanA rakSaNa mATe te (pUrvaparyAyakApa nAkhavI e jarUranuM che. A cAra sUtramAM e viSayanuM varNana che, tethI tene chedasUtra kahevAmAM Ave che me mAvazya sUtra (1) Avazyaka sUtra-emAM sAdhu ane zrAvakenI beu kALe (savAra ane sara) 255zya 421 / yoga yAyo ( maavshy|) nuM varNana che. karmanA uye karIne jIva cAragatirUpa saMsAramAM bhramaNa kare che, ane tethI vividha duHkhanA tIvra dAvAnaLathI saMtapta thAya che. evA jInA hitane mATe bhagavAne dvAdazAMga rUpa pravacanamAM dharmano upadeza Ape che te dharma amRtarasanA samudranA je anaMta sukhanA sthAnamAM (mokSamAM) pahoMcADanAre cha. te dharma ke prA2ne cha. (1) nA2dharma, (2) 25 // - stha gha. aupayAtika sUtramAM kahyuM che ke upAsaka dazAMga sUtra Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arraf saJjIvanI TIkA a. 1 anagArAgAradharma nirUpaNam 21 "jaha ya parihINakammA siddhA siddhAlayamurviti, tameva dhammaM duvihaM Aikkhai, taMjahA- agAradhammaM, aNagAradhammaM ca / aNagAradhammo tAva iha khalu savvao savvattAe muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvayaha, savvAo pANAr3avAyAo veramaNa, savvAo musAvAyAo veramaNaM, savvAo adinnAdANAo veramaNaM, savvAo mehuNAo veramaNaM, savvAo pariggahAo veramaNaM, savvAo rAibhoyaNAo veramaNaM, ayamAusI ! aNagArasAmai dhamme paNNatte / eyassa dhammassa sikkhAe uTThie nigaMthe vA niggaMdhI vA viharamANe ANAe ArAhae bhavai / 1 chAyA-yathA ca parihINakarmANaH siddhAH siddhAlayamupayanti, tameva dharma dvividhamAkhyAti, tadyathA - agAradharmaH, anAgAradharmazca / anagAradharmastAvadihakhala sarvataH sarvatayA muNDo bhUtvA, agArAd anagAratAM pravrajati, sarvasmAt prANAtipAtAd viramaNam (1) sarvasmAnmRpAvAdAd viramaNam, (2) sarvasmAdadattAdAnAd viramaNam, (3) sarvasmAnmaithunAda viramaNam, (4) sarvasmAtparigrahAd viramaNam, (5) sarvamAd rAtribhojanAd viramaNam, (6) ayamAyuSman ! anagArasAmayiko dharmaH prajJaptaH / etasya dharmasya zikSAyAmupasthito nirgrantho vA nirgranthI vA viharana AjJAyA ArAdhako bhavati / "jisase samasta karmoM ko khapAkara siddha bhagavAn siddha gatiko prApta hote haiM vaha dharma do prakArakA hai - (1) agAradharma (2) anagAra dharma / (2) sampUrNa rUpa se (dravya bhAvase) muNDita hokara gRhakA tyAga kara anagAra - ( sAdhu ) paneko prApta honA, samasta prakAra ke prANAtipAta se virata ho jAnA, sarva prakAra ke mRSAvAda se virata ho jAnA, saba prakAra ke adattAdAnase virata ho jAnA, saba tarahake maithunoMse virata ho jAnA, samasta parigraha se virata ho jAnA, samasta rAtribhojana se virata ho jAnA * je vaDe samasta karmAMne khapAvIne siddha bhagavAna siddhagatine pAme che, te dharma meM ahAnA che: (1) agAradharma, (2) anagAradharma. (2) sa MpUrNa 3ye (dravya-lAvarthI) bhusti thAne gRhano tyAga urIne anagAra (sAdhu)paNAne prApta thavuM--sa prakAranA praNAtipAtathI virata thavuM, sarva prakAranA mRSAvAdathI virata thavuM, sarva prakAranAM adattAdAnathI vita thavuM, sarva prakAranAM maithunathI virata thavuM, samasta parigrahathI vita thavuM, samasta rAtri@AjayathI virata upAsaka dazAMga sUtra Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre agAradhamma duvAlasavihaM Aikkhai, taMjahA-paMca aNuvvayAI, tiNNi guNavvayAI, cattAri sikkhAvayAI / paMca aNuvvayAI, taMjahA-thUlAo pANAivAyAo veramaNaM, thUlAo musAvAyAo veramaNaM, thUlAo adinAMdANAo veramaNaM, sadArasaMtose, icchAparimANe / tiNi guNavvayAI, taMjahA -aNatthadaMDaveramaNaM, disivvayaM, uvabhogaparibhogaparimANaM / cattAri sikkhiAvayAI, taMjahA-sAmAiyaM, desAvagAsiyaM, posahovavAse, atihisaMvibhAve, apacchima-mAraNaMtiya-saMlehaNA-jhUsaNA-rAhaNA, ayamAuso ! agArasAmaie dhamme paNNatta, eyasma dhammasma sikkhAe uvaTTie samaNovAsae vA samaNoyAsiyA vA viharamANe ANAe ArA. hae bhavaI" iti / 1 chAyA-agAradharma dvAdazavidhamAkhyAti, tadyathA-paJcANuvratAni, trINi guNavratAni, catvAri zikSAtratAni / paJcANuvratAni, tadyathA-sthUlAtpANAtipAtAdviramaNam , sthUlAnmRpAvAdAdviramaNam , sthUlAdadattAdAnAdviramaNam , svadArasantoSaH, icchAparimANam / gINi guNavratAni, tadyathA-anarthadaNDaviramaNam , digvratam , upabhogaparibhogaparimANam / catvAri zikSAvatAni, tadyathA-sAmAanagAra dharma hai / he AyuSman ! isa dharmakA pAlana karanevAle nirgrantha aura nirgranthI (AryikA) bhagavAnkI AjJAke ArAdhaka hote haiN| (1) agAra dharma bhagavAnne bAraha prakArakA kahA hai| vaha isa prakArase hai-pAca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra shikssaavrt| pA~ca aNuvrata ye haiM-(1) sthUla prANAtipAtase viramaNa, (2) sthUla mRSAvAdase viramaNa, (3) sthUla adattAdAnase viramaNa, (4) svadArasantoSa, (5) icchAkA parimANa kara lenaa| tIna guNavrata ye haiM-(1) anarthadaNDakA tyAga karanA, (2) dishaathavuM e anagAradha che. he AyuSyan ! A dharmanuM pAlana karanArA ninya ane nircanthIo (AryAo) bhagavAnanI AjJAnA ArAdhaka che. (1) 25||2cm bhAvAne // 2 prrne| yo che; te sA prabhArI:-pAMya aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAvrata pAMca aNuvrata A pramANeH-(1) sthUla prANAtipAtathI viramaNa, (2) 2) bhUSApAithA vibhA], (3) sthUla mahattAhAnathI vibhA], (.) svA2satoSa, (5) chA53bhAya traNa zuzavata 21 pramANe:-(2) anartha nA tyAga vo, (2) hizAmomA / bharyA 4241, (3) upasAga-5rAganI bharyAhA 42vI.. upAsaka dazAMga sUtra Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmamaJjIvanI TIkA a. 1 avataraNA yikam , dezAvakAzikam , pauSadhopavAsaH, atithisaMvibhAgaH, apazcima-mAraNAntika-saMlekhanAjoSaNA''rAdhanA / ayamAyuSman ! agArasAmayiko dharmaH prajJaptaH, etamya dharmasya zikSAyAmupasthitaH zramaNopAsako vA zramaNopAsikA vA viharan AjJAyA ArAdhako bhavati" // iti / ____tA jJAtAdharmakathAnAmake SaSThe'Gge vividhajJAnadharmakathAsArthasArthena citritaM bhikSAcarAcaraNIyaM zrutacAritrAtmakamanagAradharma pratibodhayan bhagavAn sakalaviratisampadvibhUSitAH saMyatA nirastasamastabhavakleze punarAgamAnavakAze'nantasukhAspade mokSapade vilamantItyamumartha samarthayAmAsa / oMmeM jAnekI maryAdA karanA, (3) upabhoga-paribhogakA parimANa krnaa| cAra zikSAvrata ye haiM- (1) samAyika, (2) dezAvakAzika dizAoMmeM avAntara maryAdA karanA, (3) poSadhopavAsa (posA) karanA, (4) atithisaMvibhAga antima mAraNAntika saMlekhanA, jhUsaNA, aaraadhnaa| he AyuSman ! yaha agAra dharma hai aura jo zramaNopAsaka yA zramaNopAsikA isa dharmakA pAlana karate (hue vicarate ) haiM ve jinendra bhagavAnkI AjJAke ArAdhaka haiN|" jJAtAdharmakathAMga nAmaka chaThe aMgameM aneka prakArakI jJAna aura dharma kI kathAoM dvArA citrita kie hue sAdhuoMke zruta-cAritra rUpa dharmako samajhAte hue bhagavAnane yahI prarUpaNA kI hai ki sakalavirati rUpo sampattise zobhAyamAna saMyata (sAdhu) hI aise mokSa-padako prApta karate haiM ki jahA na sAMsArika duHkhoMkA lavaleza hai, na jahA~se phira yA zikSAprata mA prabha: (1) sAmAyi4 (2) he||14||4 ( himomA mavAntara bhyaah| 42vI), (3) poSadhopavAsa (pose) 42vI, (4) atithi vibhA. mantima-bhArayAnti-saMkhemanA, sayA, mArAdhanA. he AyuSyaman ! e agAra dharma che, ane je zrama pAsaka athavA zramaNe pAsikA e dharmanuM pAlana kare che (karatAM vicare che), te jinendra bhagavAnanI AjJAnAM ArAdhaka che. jJAtAdharmakathAMga nAmanA chaThThA aMgamAM aneka prakAranI jJAna ane dharmanI kathAo dvArA citrita karelA sAdhuonA kRta-cAritrarUpa dharmane samajAvatAM bhagavAne evI prarUpaNa karI che ke sakalaviratirUpI sampattithI zobhAyamAna saMyata (sAdhu)ja evA ekSapadane prApta kare che, ke jyAM sAMsArika dukAne upAsaka dazAMga sUtra Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 upAsakadazAGgamace ye tu khalu sakalaviratisAdhanA'kSamA bhavATavIbhramaNavelAkalitasantApakalApavyAkulitAtmAno bhavyAsteSAmupakArAyA'gAradharma bodhayitumane kazramaNopAsakacAritricitraNapurassaramidamupAsakadazAkhyaM saptamAGga vitanvannAha-'teNaMkAleNaM' ityAdi / ( malama )-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA nAmaM nayarI hotthA, vaNNao / puNNabhadde ceie, vaNNao // 1 // (chAyA)-tasmin kAle tasmin samaye campA nAma nagarI AsIt, varNakaH / pUrNabhadrazcaityaH, varNakaH / // 1 // (TIkA)-tasmin-caturthAskalakSaNe koNikabhUpazAsanAtmake, kAle-kalayanti'mAso'yaM saMvatsaro'ya'-mityAdirUpeNa nizcanvanti tattvajJAyamiti, kalanaM saMkhyAnaM 'pAkSiko'yaM mAsiko'ya'-mityAdirUpeNa nirUpaNaM kAlaH, so'smilauTanA paDatA hai aura jo ananta sukhoMkA dhAma hai,| kintu jo sakala viratikI sAdhanA karane meM samartha nahIM haiM aura saMsArarUpI vikaTa aTavImeM bhramaNa karanerUpa nAnA kaSToMse chaTa-paTA rahA haiM, una bhavya prANiyoMke upakAra ke lie zrAvaka dharmako samajhAne ke uddezyase aneka zrAvakoMke caritroMkA citraNa karate hue bhagavAn upAsakadazAnAmaka yaha sAtavA aMga prAraMbha karate haiM- 'teNaM kAleNe' ityAdi / ___ mahInA, varSa Adi rUpase jisakA kalana (nizcaya ) tattvajJAtA karate haiM use kAla kahate haiM / athavA 'yaha pakhavAr3ekA hai, mahInekA hai' isa prakArake kalana (ginatI-saMkhyA) ko kAla kahate haiN| athavA leza mAtra nathI, jyAMthI pharI janma le paDato nathI, ane je anaMta sukhanuM dhAma che. paranta jeo sakalaviratinI sAdhanA karavAmAM samartha nathI, ane saMsArarUpI vikaTa aTavI (vana)mAM bhramaNa karavA rUpa vividha kaSTathI taraphaDI rahyA che, e bhavya prANIonA upakArane mATe zrAvakadharma samajAvavAnA uddezyathI aneka zrAvakanAM caritranuM citraNa karatAM "upAsakadazA" nAmaka A sAtamA 25 gte| prA2la 42 cha:-'teNaM kAleNaM' tyAha. mahino, varSa, Adi rUpe jenuM kalana (nizcaya) tava kare che tene "kAla kahevAya che. athavA "A pakhavADIyAnuM che," "A mahinAnuM che, e pramANe kalana (gaNatrIsaMkhya)ne kALa kahevAmAM Ave che, athavA kalAo (samaye) nA upAsaka dazAMga sUtra Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 samayaprarUpaNA astIti, kalAnAM = samayAdInAM samUha iti vA kAlaH / vastutastu vaTTaNAlakkhaNo kAlo' iti bhagavadvacanAt kalayati = navajIrNAdirUpatayA pravarttayati vastuparyAya miti kAlastasmina / tasmin = hIyamAnalakSaNe samaye = sam = samyak ayate = gacchatIti samayo - Svasarastasmin / 25 atha samayaprarUpaNAM vyAcakSe, tathAhi prayogajJacheko dakSo javanaH karmapArago balatAruNyAdiviziSTaguNopetastantuvAyadArakaH paTazATikAdikaM gRhItvA'tisvaritamekahastapramANitaM yugapadiva sphATayati, tatra saMkhyAtatantUnAM samudaya samiti-samAgamena paTAdirniSpadyate, teSu ca kalAoM (samayoM) ke samUhako kAla kahate haiM, kintu bhagavAnane nizcaya - kAlakA varttanArUpa lakSaNa kahA hai| arthAt jo dravyakI paryAyako nayI purAnI karatA haiM vahI nizcaya kAla haiM / jo samyak prakAra se calA jA rahA haiM-bIta rahA hai use samaya kahate haiM / samayakI prarUpaNA isa prakAra hai prayogakA jAnakara, kAmako pUrA kara DAlanevAlA, balavAna javAna aura atyanta nipuNa taMtuvAya (julAhe ) kA lar3akA vastra yA sAr3I Adiko pakar3a kara itanA jaldI phAr3a DAlatA ki dekhanevAloMko aisA pratIta hotA hai mAno sArA kA sArA kapar3A ekahI sAtha phAr3a DAlA hai, kintu aisA nahIM hotA / saMkhyAta tantuoMse kapar3A banatA hai aura jaba samUhane kALa kahe che; parantu bhagavAne nizcaya-kALanuM vanArUpa lakSaNa kahyu` che arthAta je dravyanI paryAyAne navI junI kare che te nizcayakAla che je samyak prakAre cAlI rahyo che, tene samaya kahe che. samayanI prarUpaNA A pramANe che: prayAganA jANakAra, kAmane pUruM karI nAkhanAra, baLavAna, juvAna ane atyaMta nipuNa vaNakaranA chekarA vajra yA sADI Adine pakaDIne eTalI utAvaLathI phADI nAMkhe ke jonArAone ema ja pratIta thAya ke AkhuM ne AkhuM kapaDuM ekI sAthe phADI nAkhyu che, paraMtu ema thatu nathI. saMkhyAta taMtuonu kapaDu bane che, 1. ' tasya samUha:' ityaN, evaM ca " kAkAnAM samUhaH kAkam, bakAnAM samUho bAka" mityAdAviva napuMsakatvasyaucitye'pi rUDheH ziSTaprayogAcca lokataH puMssvam, tathAcoktam - " liGgamaziSyaM lokAzrayatvAlliGgasya" iti / 2. ' varttanAlakSaNaH kAlaH' iticchAyA / upAsaka dazAMga sUtra Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 upAsakadazAsUtre 5 tantuSUparitanatantucchedamantareNa tadadho'dhaH sthitatantucchedAsambhavAtparasparamastyeva tantucchede kAlabhedaH, yathA -zataM kamalAnAM patrANi kazcit sudRDho nipuNaH mrucyAdinA vidhyati, tatrA''pAtato lAghavAd yugapadvedhanasya pratItAtrapa vastuto na yugapadvedhanaM kintu krameNaiva yathA vA - adyatve tArayantramekatra sthezanAdAvAhanyamAnaM yugapadiva krozasahasramullaGghayat pratibhAti, vastutastu sUkSmatamaH kramastatrApi varttata eveti, tathA ca prakRte pratitantvapi saMkhyAtapakSmaNAM sattvena prathamapakSmatroTanaM vinA tadaparAparataka Upara ke tantu na phaTeM taba taka nIceke tantu phaTa nahIM sakate, ataH kapar3e phaTane meM kAlakA bheda avazya hotA hai| jaise eka dUsare se saTe hue kamalake sau pattoMko koI nipuNa aura balavAn vyakti eka dama suI Adi se cheda detA hai usasamaya bhI sahamA aisA pratIta hotA hai ki sau patte sAtha hI chida gae hai, parantu yaha bhI bhrama hI hai; kyoMki jisa samaya pahalA pattA chidA thA usa samaya dUsarA nahIM chidA, aura jaba dUsarA chidA taba tIsarA nahIM chidA thA, ataH vAstava meM saba pattoMkA chedana kramazaH huA hai / athavA jaise- Ajakala tAra-ghara yA sTezana AdimeM eka jagaha tAra khaTakhaTAte hI hajAroM kosa taka vaha ekahI samaya meM calA gayA pratIta hotA hai, kintu vahA~ bhI sUkSma krama avazya hai / isI prakAra kapaDe ke viSaya meM bhI samajhie / (yaha to kahahI cuke haiM ki kapaDA saMkhyAta tantuoMse banA hai kintu) eka eka tantumeM bhI sNane jyAMsudhI uparanA taMtue na tUTe tyAM sudhI nIcenA ta Mtue tUTI zakatA nathI. ethI kapaDuM phATavAmAM kALanA bheda avazya thAya che. jema eka bIjAne cuMTI rahelI kamaLanI se| pAMdaDIene keAi nipuNa ane balavAna vyakita ekadama seya AdithI chedI nAMkhe che, te vakhate paNa sahasA ema ja pratIta thAya che ke see pAMdaDI ekI sAthe chedAI gaI che, paraMtu e paNa bhrama ja che, kAraNa ke je samaye pahelI pAMdaDI chedAI hatI te samaye bIjI pAMdaDI chedAi nahotI; ane jyAre khIjI chedAI hatI tyAre trIjI chedAI nahotI, tethI vastutaH dhI pAMdaDIonuM chedana kramazaH thayuM che. ayavA jema AjakAla TelIgrAphika eDDIsa vageremAM eka jagyAe tAra khaTakhaTAvatAMja hajAro kesa dUra sudhI te avAja ekaja samaye cAlyA gayA ema pratIta thAya che, parantu temAM sUkSma krama avazya hoya che. eja pramANe kapaDAnI khAkhatamAM paNa samajavuM. (e teA kahevAmAM AvyuM che ke kapaDu sakhyAta taMtuonu khanelu che, parantu ) eka eka ta MtumAM paNa sa MkhyAta--sa MkhyAta pakSma (31) che. upAsaka dazAMga sUtra Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 samayamarUpaNA pakSmatroTanaM na saMbhavatIti pratyekamuparitanapakSmasu yo'nantaparamANanAM viziSTAkArapariNatirUpaH saMghAtaH, tAdRzAnantasaMghAtAnAM yaH samudayastAdRzAnantasamudayAnAM yA samitistAdRzInAmanantasamitInAM samAgamenaikasya vastunaH sampAdanAya militvoparitanapakSma (paTazATikAdeH) sampadyate, tasyaitasyoparitanapakSmaNazchedane yAvat kAlo lagati tasyAtyantaM sakSmoM'zaH 'samaya' ityucyate, itthamatra tAtparyam-sphATakapuruSaprayatnamyA'cintyazaktikatvena pratisamayamanantaparamANusaMghAtAnAM chedanaM bhavitumarhati, khyAta-saMkhyAta pakSma (rue~) haiN| una ruMoMmeM bhI UparakA ruoM pahale chidatA hai taba kahIM usake nIcekA ruA chidatA hai| ananta paramANu oMkI viziSTa prakArakI pariNati (eka sAtha milajAne) ko saMghAta kahate haiN| aise ananta saMghAtokA eka samudaya hotA hai / ananta samu. dayokI eka samiti hotI hai aura aisI ananta samitiyA jaba saMgaThita hotI haiM taba kahIM jAkara eka vastukA UparakA eka ruoM banatA hai| ina sabakA chedana kramazaH hotA hai / arthAt tantuke pahale rue~ [kI pahalI samitike pahale samudayake pahale saMghAta] ke chedanameM jitanA samaya lagatA hai usakA bhI atyantahI sUkSma aMza samaya kahalAtA hai| matalaba yaha hai ki phADanevAle meM acintya zakti hone ke kAraNa pratisamaya ananta paramANuoM ke saMghAtoM kA chedana ho sakatA hai, kintu una saba saMghAtoM ko eka sthUlatara saMghAta kahA jAtA hai| aise sthUlatara e rUvAmAM paNa uparanAM rUMvAM pahelAM chedAya che tyAra pachI tenI nIcenAM rUvAM chedAya che. anaMta paramANuonI viziSTa prakAranI pariNati (eka sAthe maLI javuM te) ne saMghAta kahe che. evA anaMta saMghatene eka samudaya thAya che. anaMta samu dayenI eka samiti thAya che, ane evI anaMta samitio jyAre saMgaThita thAya che, tyAre eka vastunuM uparanuM rUMvuM bane che. e badhAnuM chedana kramazaH thAya che. arthAtu taMtunA pahelA rUMvA(nI pahelI samitinA pahelA samudayana pahelA saMghAta)nuM chedana thavAmAM jeTalo samaya lAge che, tene paNa atyaMta sUma aMza e samaya kahevAya che. tAtparya e che ke vastra phADanAramAM aciya zakti hovAne kAraNe pratisamaye anaMta paramANuonA saMghAtenuM chedana thaI zake che, paraMtu e badhA saMghatene eka skUla saMghAta kahevAmAM Ave che, evA skUlatara saMghAta eka upAsaka dazAMga sUtra Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 upAsakadazAgasUtre evaM ca satyekasmin samaye yAvantaH saMghAtAzchidyante tairanantaiH saMghAtaiH sthUlatara eka eva saMghAto vivakSyate, etAdRzAzca sthUlatarAH saMghAtA ekaikasmin pakSmaNya saMkhyAtA eva bhavanti natvanantA iti teSAM krameNa chedane, asaMkhyAtasamayevevoparitanapakSamacchedo bhavatItyekasya pakSmaNazchedane yAvAn kAlo vyatyeti tadasaMkhyAtatamo'zaH samayaH / ityevaM coktarUpasya samayazabdArthasya sattve'pi prakRte tAdRze'timrakSme samaye campAnagaryAH sadbhAvasya, AryasudharmasvAmino'vataraNasya cA'sambhavAdana samayapadaM lakSaNayA hIyamAnatvabodhakaM, tatazca 'tasmin kAle tasmin samaye' ityasya 'caturthArake hIyamAne ' ityartho'ta eva 'samaye' ityasya na vaiyarthyamiti sUkSmadRzA'vadhAryam / campA-etannAmikA nAma-prasiddhau nagarI=na gacchantIti nagAH=vRkSAH saMghAta eka-eka rue~ meM asaMkhyAta hote haiM, ananta nahIM; ataH unheM krama se chedane para asaMkhyAta samayoM meM hI eka rue~ kA chedana hotA hai, ataH eka rue~ ke chedane meM jitanA kAla lagatA hai usakA asaMkhyAtavA~ hissA eka samaya kahalAtA hai / yadyapi 'samaya' zabdakA yahI artha hai tathApi itane sUkSmatama aMza meM campA nagarI kA astitva aura AryasudharmA svAmI kA padhAranA nahIM ho sakatA ataH yahA~ 'samaya' zabda kA artha 'hIyamAna' rUpa lenA cAhie, vaha samaya zabda yahA vyartha nahIM hai / astu / usa kAla arthAt cauthe Are meM, jabaki mahArAja koNika kA rAjya thA aura usa hIyamAnarUpa samayameM campA nAma kI prasiddha nagarI thI / eka ruMvAmAM asaMkhyAta hoya che, anaMta nahi, tethI e saMghAtAne kramaza chedavA jatAM asaMkhyAta samayamAMja eka rUMvAnuM chedana thAya che. tethI eka rUMvAnA chedanamAM jeTaluM kALa lAge che, tene asaMkhyAtame bhAga eka samaya kahevAya che. jo ke samaya zabdano artha A pramANe che, te paNa eTalA sUramatama aMzamAM caMpA nagarInuM astitva ane Arya sudharmA svAmInuM padhAravuM thaI zakatuM nathI, tethI ahIM 'samaya' zabdano artha hIyamAna rUpa le joIe; te samaya zabda ahIM vyartha nathI. e kALe arthAta cethA ArAmAM jyAre mahArAja keNikanuM rAjya hatuM ane e hIyamAnarUpa samayamAM caMpA nAmanI prasiddha nagarI hatI. upAsaka dazAMga sUtra Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 campAnagarIvarNanam parvatAca, tadvadacalatvAdunnatatvAcca prAsAdAdayo'pa, te santi yasyAM sA, iti niruktiH / yadvA "puNyapApakriyAvijJai,-dayAdAnapravartakaiH / kalAkalApakuzalaiH, sarvavarNaiH samAkulam // bhASAbhirvividhAbhizca yuktaM nagaramucyate // " ityuktalakSaNA nagarI / 'nakarI' iticchAyApakSe tu na vidyate karaH gomahidhyAdInAmaSTAdazavidho rAjagrAhyo bhAgo (jakAta) yatra setyarthaH, abhavat / varNakA varNanaM jJAtavya iti zeSaH / tadyathA jo na gamana kare use naga kahate haiM arthAt vRkSa aura parvata / parantu prAsAda (mahala) Adi bhI vRkSa aura parvatoMkI taraha U~ce aura acala hote haiM isa lie unheM bhI naga kahate haiN| ye naga (prAsAda Adi) jisameM pAe jAe~ use nagarI kahate haiN| ___ athavA-"puNya aura pApa kI kriyAoM ke jJAtA, dayA aura dAna kI pravRtti karanevAle, vividha kalAoM meM kuzala puruSa, tathA cAroM varNa vAle jisameM nivAsa karate ho aura jisameM bhauti-bhAtikI bhASAe~ bolI jAtI hoM use nagara kahate haiN|" yahI lakSaNa nagarI kA hai| 'nayarI' zabda kI chAyA 'nakarI' bhI ho sakatI hai| nakarI kA artha yaha hai ki jisa meM gAya bhaisa Adi para aThAraha prakArakA kara (jakAta) na lagatA ho| je gamana na kare tene naga kahe che, eTale ke vRkSa ane parvata. parantu prAsAda (mahela) Adi paNa vRkSa ane parvatanI peThe uMcA tathA acala heya che. tethI tene paNa naga kahevAmAM Ave che. e naga (prAsAda Adi) jemAM hoya che te nagarI kahevAya che. athavA, "puNya ane pApanI kriyAonA jJAtA, dayA ane dAnanI pravRtti karanArA, vividha kalAomAM kuzaLa purUSa, tathA cAre varNavALAo jemAM nivAsa karatA hoya ane jemAM bhAta-bhAtanI bhASAmAM bolAtI hoya, tene nagara kahe che " eja lakSaNa nagarInuM che. "nayarI" zabdanI chAyA "nakarI' paNa thaI zake che. nakarIne artha e che ke jemAM gAya bheMsa Adi upara aDhAra prakArane kara athavA jakAta na levAtI heya. 1 'nagapAMsupANDubhyoraH iti vArtikena 'naga'-zabdAnmatvarthIyoraH pratyayastataH 'SidgaurAdibhyazca' iti kii| upAsaka dazAMga sUtra Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaka dazAGgamutre AsIdasaMkhyAtadvIpasamudrAntaH sthitasya lakSayojanavitatasya jambUdvIpasya dakSiNabharatamadhyasthe aGganAmani janapade niyamitaprANimAtrAnukampA campA'bhidhAnA nagarI / yadudbhavAca bhAvukAH abhigatajIvAjIvAH upalabdha puNyapApaH, AsravasaMvaranirjarAkriyAdhikaraNabandhamokSakuzalAH, devAdisAhAyyanirapekSatayA nijanija karttavyamAtrAdhInatvenAdIna manobhAvAH, vRddhijIvikAdikalAntaravyA pAravattayA''yogaprayogasaMpravRttAvaracATalampaTAdInAmabhAvenA''tmazauyaudAryAtizayena vA nirbhayAH, dAnAya satatamuddhATitakapATagRhadvArAH nirgranthapravacane nizzaGkitAH, nirvicikitsAH, arthacampA nagarI kA varNana isa prakAra hai " 30 madhya loka meM asaMkhyAta dvIpa samudra haiM / una saba ke bIca meM eka lAkha yojana vistAra vAlA madhya jambUdvIpa hai / jambUdvIpa ke dakSiNa bharata meM aMga nAmaka deza hai / usa deza meM niyama se prANImAtra para anukampA karanevAlI campA nAma kI nagarI thI / yahA~ ke zrAvaka jIva - ajIva tattva ke jJAtA, puNya-pApa ko jAnane vAle, Asrava saMvara nirjarA kriyA adhikaraNa bandha mokSa meM kuzala, devAdi kI sahAyatA kI parvAha na karake apane karttavya meM juTe rahane ke kAraNa adIna mana vAle, vRddhijIvikA Adi kalAntara vyApAra vAle hone se lena-dena meM pravRtta, cora cATa lampaTa Adi kA abhAva hone ke kAraNa athavA apanI zUratA udAratA AdikI adhikatA ke kAraNa nirbhaya, tathA dAna dene ke lie sadA kivAr3a khule rakhanevAle, nirgrantha pravacana meM zaMkA caMpAnagarInuM varNana A pramANe che. madhya lekamAM asaMkhyAta dvIpasamudra che. e badhAnI vacce eka lAkha yeAjananA vistAravALe jamUdrIpa che. jammU dvIpanA dakSiNa bhAratamAM aMga nAmane deza che. e dezamAM niyamapUva ka prANImAtra para anukaMpA dhAraNa karanArI caMpA nAmanI nagarI hatI. tyAMnA zrAvake jIva-ajIva tattvanA jJAtA; puNya-pApanA jANavAvALA, Asatra savara nirjarA kriyA adhikaraNa aMdha mekSamA kuzaLa devAdinI sahAyatAnI paravA karyA vinA petAnAM kabyAmAM lAgI rahevAne kAraNe aDhIna manavALA, vRddhijIvikA Adi kalAntara vyApAravALA haivAne kAraNe levA devAmAM pravRtta thora. yAr3iyA, saMghaTa addinA abhAvane kAraNe athavA peAtAnI zUravIratA, udAratA AdinI adhikatAne kAraNe nirbhaya, dAna devAne mATe sadA peAtAnA upAsaka dazAMga sUtra Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 campAnagarIvarNanam zravaNAllabdhArthAH, arthAvadhAraNAdgRhItArthAH, sAMzayikArthapraznakaraNAtpRSTArthAH, praznArthAbhigamanAdabhigRhItArthAH, itthambhUnasyArthasyopalambhAdvinizcitArthAH, nirgranthapravacanato vibudhairapyanatibhedyAH, asthimajjAnugatajinapremANaH santaH putrakalAdIn pratyapi-"jaivAtRkAH ! idameva nirgranthapravacanaM paramArthaH zeSo'narthaH, yadapi ca dhanadhAnyaputrakanakakAntAbandhuprAjyarAjyavilAsAdikaM tadapi kSaNabhaGgaratayA, pariNAmanIrasatayA, nigrandhapravacanapathakaNTakatayA ca pariharaNIyameva, kaSAyakaluSitA''zayo hi naihiko nApyAmuSmika ityubhaya. lokaparibhraSTaH kaSTadapariNAmo'nuzocati, na ca svapne'pi kalpate'lpI yase'pi zreyase, tanmRtamanu, gRhadvAramAtramupayAntI ramaNI, citAsthalIkAMkSA aura jugupsA (duguMchA) rahita, artha ke zravaNa karanese labdhArtha, artha kI dhAraNA karanese gRhItArtha, sandigdha viSaya meM prazna karane se pRSTArtha, pUche hue artha ko samajha lenese abhigRhItArtha, 'itthambhUta' (yaha artha aisA hI hai) artha ko jAna lene ke kAraNa vinizcitArtha, aura devatAoM dvArA bhI nirgrantha-pravacanase calAyamAna na honevAle the| unakI haDDI-haDDI aura mijI-mijI meM jina bhagavAnakA prema ramA huA thaa| ve apane putra aura patnI Adiko bhI aisA samajhAte the - "jaivAtaka ! yaha nirgrantha pravacana hI paramArtha hai, zeSa saba anartha hai / dhana-dhAnya, suta-suvarNa, patnI-parivAra. prAjya-rAjya, yaha saba kSaNabhaMgura hai, pariNAmameM dukhadAI hai aura nigrantha pravacana ke pathakA kaNTaka hai, isalie yaha tyAgane yogya hai / jo kaSAyoM se kaluSita hRdaya gharanAM bAraNAM khullAM rAkhanArA, nigraMtha pravacanamAM zaMkA kAMkSA ane jugupsA (daguM chA)thI rahita, arthanuM zravaNa karavAthI labdhArtha, arthanI dhAraNA karavAthI gRhItArtha, saMdigdha viSayamAM prazna karavAthI pRSTArtha, pUchelA arthane samajI sevAyI abhiDItArtha, itthaMbhUta arthana onell sevAne 20 binizcitArtha, bhane devatAo dvArA paNa nirgastha-pravacanathI calAyamAna na thAya tevA hatA. emanAM hADehADamAM ane majajAe majajAmAM jina bhagavAnane prema ramaNuM thaI rahele hato. teo pitAnAM putra ane patnI Adine paNa ema samajAvatA hatA: he AyuSyamete e ninya pravacana ja paramArtha che, bAkI badhe anartha cha. dhana-dhAnya, suta-suvartha, pAnI-parivAra, prAya-ya, madhu kSamasura cha, pariNAme du:khadAyI che ane nigraMtha-pravacananA pathanA kaMTake che; tethI e badhuM tyajavAyegya che. kaSAyathI kaluSita je hadaya che te nathI ahIMnuM ke nathI. tahIMnuM-beha upAsaka dazAMga sUtra Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre mAtramupagacchataH putrAdoMzca sarvathA asArAnanubhUya bhavodbhUtaprabhUtabhItinirAsAyA'navaratamAzrayaNIya"-mityAdikamanizamupadizanto'bhayadAna supAtrAdAna-mriyamANapANiprANaparitrANaparAyaNAH, zIlavata-guNavrataviramaNaparipUrNAH, aSTamI-caturdazI-pAkSika-pauSadhopavAsakaraNazIlAH pauruSyAdimatyAkhyAnAsitA ADhayA yAvadaparibhUtAH zramaNopAsakA vyadyotiSata / / __ yatraca zrIvAsupUjyasya bhagavato dvAdazatIrthaGkarasya samabhUvan paJca kalyANAni, hai vaha na idharakA hai na udharakA hai-donoM loMkoMse bhraSTa hai, use svamameM bhI jarAsA zreya prApta nahIM honekA / ataH mRtyu honeke bAda gharakI dehalI taka sAtha denevAlI strI aura citA taka sAtha calanevAle putroMkI nissAratAkA anubhava karo aura saMsArase utpanna hue bhISaNa bhayako dUra karaneke lie usI nirgrantha pravacanakA Azraya lo / " ve zrAvaka abhayadAna, supAtradAna aura marate hue jIvako bacAne meM sadA tatpara rahate the, zIlavata, guNavrata aura vairAgyase yukta the, aSTamI caturdazI pakkhIko poSadhopavAsa (posA) kiyA karate the, 'porasI' AdikA pratyAkhyAna karate the, aura ADhaya yAvat aparibhUta the| ___ yaha vahI campA nagarI hai jisameM bArahaveM tIrthaMkara zrIvAsupUjya ke lekathI bhraSTa che, tethI svapnamAM paNa jarAe zreya prApta thavAnuM nathI. tethI mRtyu thayA pachI gharanI DahelI sudhI sAtha karanArI strI ane citA sudhI sAtha karanArA putronI nisAratAne anubhava karo ane saMsArathI utpanna thayelA bhISaNa bhayane dUra karavAne mATe e nigrantha-pravacanane Azraya le." e zrAvake abhayadAna, supAtradAna ane maratA jIvane bacAvavAmAM sadA tatpara rahetA hatA, zIlavrata, guNavrata ane vairAgyathI yukta hatA, AThama caudaza pAkhInA piSadhapavAsa (pisA) karanArA hatA, pirasI AdinAM pratyAkhyAna karanArA hatA ane ADhayathI mAMDI aparibhUta hatA. evI e caMpAnagarI che, jemAM bAramA tIrthakara zrI vAsupUjyanAM pAMca 1 'ADhaya' se 'aparibhUta' taka ke zabdoMkA spaSTArtha pAThakagaNa Ame AnevAle Ananda zrAvakake varNanameM dekha leveM / tra "ADhaya thI "aparibhUta' sudhInA zabdone spaSArtha vAcakoe AgaLa AvanArA AnaMda zrAvakanA varNanamAMthI vAMcI levo. upAsaka dazAMga sUtra Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 campAnagarIvarNanam tAni ca-cyavana(garbha)-janma-dIkSA-kevalajJAna-nirvANAkhyAni, tatra (1)cyavanasya mAsojyeSThaH,pakSo vadi (bahulaH),tithirnavamI,nakSatraM zatabhiSaka,rAziHkumbhaH,velA cArddharAtraH, cyavanaM ca prANatadazamadevalokataH / (2) janma ca jayA-vasurAjAbhyAM mAtApitRbhyAM, tasya (janmanaH) mAsaH phAlgunaH, pakSo vadi (bahulaH), tithizcaturdazI, nakSatrAdikaM garbhoktameva, gotraM caitasya bhagavataH kAzyapaM, vaMza ikssvaakuH| (3) dIkSAyA mAsAdirjanmokta eva, dIkSAyA velA divasasya caturthaH praharaH, dIkSAgrahaNasthalaM vihAravanIpasyAzokatarostalam / (4) kevalajJAnaprApteH sthAnaM pATalipakSasyAdhastAt , velA ca pUrvAhnaH, chadmasthAvasthAyAH kAlo nava mAsAH, pA~coM kalyANaka hue the| ve ye haiM-(1) garbha (2) janma (3) dIkSA (4) kevalajJAna (5) mokSa / garbha (cyavana) jeTha vadI navamIko, zatabhiSaka nakSatra, kumbha rAzimeM artha rAtrike samaya dazave devaloka prANatase huA thaa| (2) jayA mAtA aura vasurAja pitAse janma huA thaa| phAguna vadI caturdazI ke dina u nakSatra aura rAzimeM huA thaa| bhagavAn kA gotra kAzyapa ora vaMza ikSvAku thaa| (3) dIkSA kalyANaka kA mAsa, tithi vahI phAguna vadI caturdazI thii| dina ke cauthe paharameM dIkSA lI thii| vihAra-vanIpakake (vATikA) azoka vRkSa kA tala dIkSAsthAna hai| (4) pATali vRkSake nIce kevala jJAna prApta huaa| pUrvAhnakA samaya thaa| chadmastha avasthA nau mAsa rahI-jor3ane se ApahI mAlUma ho jaaygaa| 4kSyA thayAM utA. me 48yA 2aa pramANe :- (1) ma', (2) ne (3) dIkSA, (4) upasajJAna, (5) mokSa. (1) , (yavana), 24 16 nobhane hivase, zatabhiSA nakSatra, dula rAzimA, bha rAtrine samaye' sabhA devatA(prAta)mAMthA thayo to. (2) jayA mAtA ane vasurAja pitAthI janma thaye hate. phAgaNa vada caudazane divase ukta nakSatra ane rAzimAM janma thayo hate. lagavAnanuM gotra kAzyapa ane vaMza IkvAku hatuM. (3) dIkSA 48yAnA bhAsa, tithi, saya 16 yauhazanai sai. hivasanA yAthA pahoramAM dIkSA lIdhI hatI. vihAra-vanIpakanA azoka vRkSanuM taLa dIkSAsthAna hatuM. . (4) pATali vRkSanI nIce kevaLajJAna prApta thayuM hatuM. pUrvAhUNane samaya hate. chavAstha avasthA navamAsa rahI, te meLa meLavavAthI mAluma paDI Avaze. upAsaka dazAMga sUtra Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre saGkalanayA strymnubhvniiyH| (5) nirvANakalyANaM cA''SADhasudicaturdazyA aparAhe nakSatrAdaya ihApi mAgupAtA eveti / ___ yAmadhyAsInAzca sarvArthasiddhe muhUrta samutthAya namaskAramantrapAThapUrvakaM niyamacaturdazakaM manorathatrikaM vicintya svasvazarIrakRtyanivRttA mAtApitRpabhRtivinayotaraM gurusadezamAsAdya 'tikkhutto' pAThena kRtasavidhiguruvandanAstadvadanAnmAGgalika vyAkhyAnaM cA''karNayanti sma samayamatipAlakA bAlakA api / ___ yasyAM ca viziSTaprabhAvavato dvAdazatIrthakarasya devAdhidevasya zrIvAsupUjyasya tribhuvanAvataMsavaMzaparamparAyAM jAte bRhadvasau narapatau zAsati kadAcana devopaghAtasaMjAtamarakamahopadravadrutAnAM sarveSAM nAgarikANAM sanRpANAM tatraiva tadvarSIyacAturmA __ (5) nirvANa-kalyANaka aSAr3ha sudI caturdazI ke aparAhna samayameM huaa| nakSatra Adi pUkti hI the| vahAM siddhAntake anugamana karanevAle bAlaka sarvArthasiddha muhUrtameM uTha kara 'NamokAra' maMtrakA, pATha karake caudaha niyamoM aura tIna manorathoMkA cintavana karake zArIrika kRtya se nivRtta hokara mAtApitA Adi bar3okA vinaya karaneke bAda guruoMke pAsa Akara 'tikkhutto' ke pATha se unheM vandanA karate the, aura unake mukhase mAMgalika tathA vyAkhyAna sunate the| jisa nagarImeM viziSTa prabhAvavAle bArahaveM tIrthakara devAdhideva zrI vAsupUjya bhagavAna ke pavitra vaMzaparaMparAmeM utpanna bRhadvasu nAmaka rAjAke rAjyameM eka samaya devakRta marakIkA upasage huA thA, usa samaya cAtu (5) nirvANa-kalyANa aSADha sudI caudazanA madhyAhna pachInA (aparADaNa) samayamAM thayuM. najJatrAdi pUrva jaNAvyA te pramANe hatAM tyAM siddhAMtanuM anuzamana karanArA bALake sarvArthasidhdha muhUrtamAM uThIne NamakakAra' maMtrano pATha karI cauda niyama ane traNa manorathanuM ciMtana karI zArIrika kRtyathI nivRtta thaI mAtA-pitA Adi vaDIleno vinaya karyA pachI gurUonI pAse AvI "tiphakhuttanA pAThathI temane vaMdana karatA hatA, ane emanA mukhathI mAMgalika tathA vyAkhyAna sAMbhaLatA hatA. e nagaramAM viziSTa prabhAvavALA bAramA tIrthaMkara devAdhideva zrI vAsupUjya bhagavAnanA pavitra vaMzaparaMparAmAM utpanna thayelA bRhadvasu nAmanA rAjAnA rAjyamAM eka vakhata devakRta marakIne upasarga thaye hatuM te vakhate cAturmAsamAM virAjamAna jaya. upAsaka dazAMga sUtra Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmI TIkA a. 1 campAnagarIvarNanam 35 svasthajaya kIrttimunIzvaropadiSTenA''cAmAmlanAmnA vratenA''sthitema sapadyeva samajani saphalopadravanivRttiH, tadavRttAnto yathA " visipahAvavao bhagavao duvAlasatisthayarassa devAhidevassa sirivAsupujjassa tihuyaNa varDisa vaMsa paraMparAe bhaddavasuNAmaM rAyA havIa / so ya egayA anaMdacaMdaaaore rattI sapariyArasAmaMtacakoveo aTTAliyAe uvavisaMtI gagaNagaNe caMdA sohaM pAsamANo ahesi / akAMDammi eva tArApaDaNamAloka naditeNaM saMsArAsArayAmodhAraMto jhatti veragaM patto / etacchAyA caivama " viziSTama bhAvavato bhagavato dvAdazatIrthakarasya devAdhidevasya zrI vAsupUjyasya tribhuvanAvataMsavaMzaparamparAyAM bhadravasurnAma rAjA babhUva / sa caikadA'tandracandradhavalAyAM rAtrau saparivArasAmantacakropeto'TTAlikAyAmupavizana gaganAGgaNe candrAdizobhAM pazyannAsIt, akANDa eva tArApatanamAlokya tadddRSTAntena saMsArAsAratAmavadhArayan jhaTiti vairAgyaM prAptaH / mAMsa meM virAjamAna jayakIrtti munike batAe hue AyaMbila nAmaka vrata ke karane se vaha (upasarga) zIghra naSTa ho gayA, usakA vRttAnta isa prakAra hai "vizeSa prabhAvazAlI bArahaveM tIrthaMkara devAdhideva bhagavAn vAsupUjyakI tInoM lokoMmeM zreSTha vaMzaparaMparAmeM bhadravasu nAmaka eka rAjA ho gayA hai / vaha rAjA kisI samaya candramAke svaccha prakAza se prakAzamAna rAtrimeM apane sAmanta tathA parivArake logoM ke sAtha chata para baiThA huA candramAkI zobhA nirakha rahA thaa| dekhate-dekhate asamaya meM hI eka tArA TUTa gayA / rAjAko isa udAharaNase saMsArakI asAratAkA bhAna huA aura vaha tatkAla virakta ho gayA / kIrti munie batAveluM AyaMbilanAmanuM vrata karavAthI e upasarga zIghra naSTa thaI gayA hatA, enA vRttAMta A pramANe che vizeSa prabhAvazAlI khAramA tirthaMkara devAdhideva bhagavAn vAsupujyanI traNa lekamAM zreSTha vaMzaparaMparAmAM bhadraMsu nAmane eka rAjA thai gayA che. e rAjA eka samaye caMdramAnA svaccha prakAzathI prakAzamAna rAtrimAM peAtAnA sAmatA tathA parivAranA mANaso sAthe chata para besIne caMdramAnI zaiAbhA joI rahyo hatA te jotAM masamayamAM ja eka tArA tUTI paDayA. rAjyane e udAharaNathI saMsAranI asAratAnuM bhAna thayuM ane te tatkALa virakta thai gayuM. upAsaka dazAMga sUtra Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 upAsaka dazAGgasUtre aha kapi rAimaivAhiUNa jAe pabhAe jiTThaputtassa bahuvasave rajjabhAraM, kaNisa bhAusa caMdavasave ya siMdhudesaTThiyaM siddhAnAmaM nayarIM dAUNa sayaM dikkhaM gheNa tavaM tatri gao / siddhANayarIe ya putra pihUkittiNAmaM NaravaI bhaddavasRNA NagarIravarUddhaM tastha niutto AsI, jassa punvabhavamitteNaM dharaNiMda deveNaM pasajja aparAjiyaNAmagamatthaM diNNaM, jassa pabhAveNa amU pihUkittI sayA vijayavamasi / atha kathaJcidrAtrimativAhya jAte prabhAte jyeSThaputrAya bRhadvasave rAjyabhAraM, kaniSThAya bhrAtre candravasave ca sindhudezasthAM siddhAM nAma nagarIM dattvA svayaM ca dIkSAM gRhItvA kvacana tapastaptuM gataH / siddhAnagaryo ca pUrvataH pRthukIrtinAmA nRpatidravamunA nagarIrakSArthaM tatra niyukta AsIt, yasmai nijena pUrvabhavamitreNa dharaNendra devena prasadyA'parAjitanAmakamastraM dattam, yasya prabhAveNAsau pRthukIrtiH sadA vijayavAnAsIt / usane kisI taraha rAta bitAI, aura jyoMhI prAtaHkAla huA ki apane bar3e lar3ake bRhadvasuko rAjya sauMpa diyA, tathA apane choTe bhAI candravasuko sindhu dezakI siddhA nAmaka nagarI dedii| svayaM dIkSA grahaNa kara kahIM tapasyA karane calA gayA / siddhA nAmaka nagarIkA rAjya pahele se hI bhadravasune usakI rakSAke lie pRthukIrttiko sauMpa rakhA thA / pRthukIrttike pUrvabhava ke mitra dharaNendra devane usa para prasanna hokara use aparAjita nAmaka eka astra diyA thA usa divya astra ke prabhAva se pRthukIrti sadA vijayI rahatAthA -kabhI kisIse nahIM hAratA thA / teNe kei paNa rIte rAta vItADI, ane prAta:kALa thayA ke turata teNe potAnA moTA putra bRhadrasune rAjya sAMpI dIdhuM tathA peAtAnA nAnAbhAI cadravasune siMdhu dezanI siddhA nAmanI nagarI ApI dIdhI. pachI peAte dIkSA laIne kayAMka tapasyA karavA cAlye gaye. siddhA nAmanI nagarInuM rAjya pahelethIja bhadravasue tenA rakSaNa mATe pRthukIrtine soMpI dIdhuM hatuM. pRthukIrtinA pUrvabhavanA mitra dharaNendradeve tenA para prasanna thaine tene aparAjita nAmanuM eka astra Apyu' hatuM. e divya astranA prabhAvathI pRthukIrti sadA vijayI rahetA hatA. keAIvAra keAIthI hAratA nahi, upAsaka dazAMga sUtra Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 campAnagarIvarNanam aha ramno buhavasuNo sahAyayAe sadalabalaM taM nayariM ahikariuM samAgayammi caMdavamummi tappuNNappahAveNaM paNaTThA'parAjiyatthasattI saparivAro so pihukittI rAyA saMgAme parAjeUNa NAyaparibhaTTho payAparipaMthI pasumAraM mArio paMcattaM gacchI / caMdavam ya nikaMTayaM tIse nayarIe sAsaNaM kareumADhavI aha Niyasya cirassa mittassa vAvAdaNeNa airuTTho dharamiMdadevo vAvAdaNaniyANaM caMpAhIsamogacca sIyateobaleNa tIe caMpAe maragAijjuvasaggaM vikuNamANo taNayarIvAsiNo jaNe aIvovadryavaM, jabbhayeNa savve eva atha rAjJo bRhadvasoH sahAyatayA sadalabalaM tAM nagarImadhikartuM samAgate candravasau tatpuNyaprabhAvena praNaSTAparAjitAstrazaktiH saparivAraH sa pRthukIrtI rAjA saMgrAme parAjitya nyAyaparibhraSTaH prajAparipanthI pazumAraM mAritaH paJcatvamagAt / candravasuzca niSkaNTakaM tasyA nagaryA zAsanaM kutmaarebhe| atha nijamya cirasya mitrasya vyApAdanenAtiruSTo dharaNendradevo vyApAdananidAnaM campAdhIzamavagatya svIyatejobalena tasyAM campAyAM marakAzupasagai vikurvANastanagarIvAsino janAnatIvopadrutavAna, yaddhayena tanagarIsthAH 'hA hato'smi, gatA candravasu rAjA bRhadvasukI sahAyatA lekara nagarI para adhikAra jamAne ke lie dalabalake sAtha cala diyaa| candravasu bar3A puNyAtmA thaa| usake puNyake prabhAvase pRthukIrtike aparAjita astrakI sArI zakti naSTa ho gii| vaha yuddha meM hAra gyaa| prajAkA duzmana, nyAyase bhraSTa pRthukIrtiko pazuoMkIsI mAra mArI gaI ki mAra khAte-khAte usakA dama nikala gyaa| candravasune usa nagarI para niSkaMTaka rAjya-zAsana karanA AraMbha kara diyaa| dharaNendra deva apane cirakAlIna sakhAkI mRtyuse ati krodhita ho gyaa| usane caMpAke rAjA ko hI mitrakI mRtyukA kAraNa samajhA isa lie caMpAmeM mahAmArIkI bImArI phailA dii| prajAmeM trAhi-trAhi maca caMdravasu rAjA braDatasunI sahAya laIne siddha nagarI para adhikAra besADavA lAva-lazkaranI sAthe cAlI nIkaLe. caMdravasu bhAre puNyAtmA hatA. tenA puNyanA prabhAvathI pRthakIrtinA aparAjita astranI badhI zakti naSTa thaI gaI. te yuddhamAM hArI gaye. prajAnA duzmana ane nyAyathI bhraSTa pRthakIrtine pazuonI peTha mAra mAravAmAM AvyuM ane mAra khAtAM khAtAM-tene dama nIkaLI gaye. caMdravasue e nagarI para niSkaTaka rAjyazAsana AraMbha karI dIdhuM. dharaNendra deva pitAnA lAMbA samayanA mitrane mRtyu jANe krodhanI AgathI baLavA lAgyA. teNe caMpAnA rAjAne je mitranA mRtyune kAraNe mAnya, tethI caMpAmAM upAsaka dazAMga sUtra Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsUtre tannayariTA-"hA haomhi, gayA maha baMdhavA, hA deva ! kiM kuNemi, kahiM gacchemi, ko majjha saraNaM " iya sorAhoDaNamuccai akosaMtA NayarIo pavalajja jahogAsaM saM saM appANamArakkhiumio tao abaharIa / sahaparivAro saparicchao rAyAvi buhavasU sasaMbhamaM NayariM avahAya tabbAhiraM vsii| tIe ya caMpAe NANAladdhimaMtassa jayakittiNAmassa Ayarissa muNigaNaparivuDassa cAummAsamahesi / tassa sIsagaNo annayA bhikkhAe nayarImajjhaM gii| gihatthAbhAveNa apattabhikkho ThANayamu vAsio, tayA Ayario Aha-bho AusaMtA ! kA cintA bhikkhAe abhAve? me bAndhavAH, hA deva ! kiM karomi, ka gacchAmi, ko me zaraNa'-miti sorastADanamuccarA krozanto nagarItaHprapalAyya yathA'vakAzaM svaM svamAtmAnamArakSitumi tastato'gacchan / sahaparIvAraHsaparicchadazca rAjA'pi bRhavasuH sasambhrama nagarImapahAya tbhiruvaas| tasyAM ca campAyAM nAnalabdhimato jayakIrtinAmna AcAryasya munigaNaparivRtasya cAturmAsyamAsIta / tasya ziSyagaNo'nyadAbhikSAyai nagarImadhyaM gato gRhasthAbhAvenA'prAptabhikSaH sthAnakamupAzritastadA''cArya Aha-bho AyuSmantaH! kA cintA gii| usake Darake mAre loga cillAne lage-'hAya ! mare ! bandhu-jana cala base ! hAyare bhAgya !! kyA kareM, kahA~ jAe~, kisakA sahArAle ?' isa prakAra cillAte-bilabilAte hue nagarIke loga, idhara-udhara jahA jisakA sIMga samAyA vahIM apanI-apanI jAna bacAneke lie bhAga gaye! rAjA brahadvasu bhI apane kuTuMbI tathA anya paricchadoM ke sAtha nagarI chor3akara bAhara A vsaa| vividha labdhiyoMke dhAraka aneka sAdhuoMse yukta jayakIrti nAmaka AcAryakA caumAsA usa varSa campA nagarImeM hI thaa| eka bAra AcAryajI ke ziSya gocarike lie nagarImeM padhAre, parantu nagarI sUnI thI-eka mahAmArInI bimArI phelAvI dIdhI. prajAmAM "trAhi-trAhi" pikAra paDavA lAge. marakInA DarathI leke pikAra karavA lAgyA - "hAya! muA ! baMdhujane cAlyA gayA hAthare bhAgya ! zuM karavuM? kayAM javuM? kene Azraya le?' e pramANe pikAra ane vilApa karatA nagarIne leke ahIM-tahIM, jyAM jene phAvyuM tema pitA-pitAne jIva bacAvavAne nAsI gayA rAjA brahadrasu paNa pitAnA kuTuMbIo tathA bIjA parivAra sAthe nagarI cheDIne bahAra jaI vasyA. karI vividha lakidhaonA dhAraka aneka sAdhuothI yukta jayakIrti nAmaka AcAryanuM comAsuM e varSe caMpAnagarImAM ja hatuM. eka vAre AcAryanA ziSya becarIne mATe upAsaka dazAMga sUtra Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 campAnagarIvarNanam jao-"tavotti ahiyAsae" iccAiNA "bhikkhANavattIe sao eka tavo siddhamiya viciMtiUNa muNI chuhAparIsaha sammaM sahei" iya bhagavaMto uvadesI / iccevaM sIse sikvaMto sayaMpi chuhAparisaha jayamANo cattArivi ghAiyakammAiM viNAsiUNa kevalaNANaM pattavaM / ___ aha kevalamahocchavammi nahaduMdubhiNAyAiNA tattha samAgayaM devagaNaM vijANiUNaM ' kaha miha AgayA anja devA ? ' iya puTeMNa sAmaMteNa kevalivuttaM taM vutto| bhikSAyA abhAve ? yataH " tavotti AhiyAsae" ityAdinA, "bhikSA'navAptau svata eva tapaH siddhamiti vicintya muniH kSudhApariSadaM samyak sahate " iti bhagavAnupadidezetyevaM ziSyAn zikSayan svayamapi kSudhApariSadaM jayan catvAryapi ghAtikakarmANi vinAzya kevalajJAnaM prAptavAn / __ atha kevalamahotsave nabhodundubhinAdAdinA tatra samAgataM devagaNaM vijJAya 'kathamihAgatA adya devAH ?' iti pRSTena sAmantena kevalittAntamukto nijanagarIbhI gRhastha usameM nahIM thaa| Akhira ziSyoMko khAlI upAzrayameM lauTa AnA paDA / AcAryajI bole-he AyuSman ! bhikSAkA lAbha nahIM huA to cintAkI kyA bAta hai ? "tavotti ahiyAsae" arthAt yadi bhikSAkA lAbha nahIM huA to ApahI tapasyA ho gaI / isa prakAra AcArya mahArAjakA upadeza sunakara sAdhu tathA svayaM AcArya mahArAja kSudhA-parISahako sahana karate haiN| isa prakAra parISaha ko jItate jItate AcArya mahArAja ke cAroM ghana-ghAtiyA karma naSTa ho gae aura unheM kevalajJAnakI prApti huii| kevalajJAnakA mahotsava huA AkAzameM dundubhI bjii| rAjA bRhadvasune dundubhIkA bajanA sunakara devatAoMkA AnA jAna liyaa| usane nagarImAM padhAryA, paraMtu nagarI sunI hatI. eka paNa gRhastha nagaramAM nahotuM. chevaTe ziSyone ge carI lIdhA vagara upAzapamAM pAchA pharavuM paDyuM. AcArye kahyuM: re Ayumana nikSA na bhajI, to tabhA tire cha'tavotti ahiyAsae' arthAt le bhikSA na maLI te ApoApa tapasyA thaI gaI. e pramANe acArya mahArAjane upadeza sAMbhaLIne sAdhuo sudhA-parISahane sahana kare che. AcArya mahArAja paNa pite parISahane sahana kare che. ahIte parISahane jItatAM-jItatAM temanAM ghanaghAtI cAre karma naSTa thaI gayAM ane temane kevalajJAnanI prApti thaI. keyalajJAnane mahatsava thaye. AkAzamAM duMdubhi bajavA lAgyAM. rAjA bahAsue daline abaja sAMbhaLIne devatAo AvyA hovAnuM jANI lIdhuM. A upAsaka dazAMga sUtra Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre NiyaNayarImaragappasamakAmo rAyA buhavam saparivArasAmaMto tattha ahi yaccuiUNa bhagavaMtassa dhammadesaNaM Asucca NiyaNayarIvaTTamANamaragasaMkaDappasamovAyaM bhagavaMtaM pucchI, bhagavaMto vadIa-"jo bhavyo AsiNakiNhaThamIe AyaMbilaM NAma tavaM carai, jo ya pamajjiyAe bhUmi saMmajiya AsaNammi puvAhimuho uttarAhimuho vA samuvavissa sadoragaM muhabatthiyaM muhovari baMdhiUNa saMjaiMdio bhagavaMtaM vAsupujjaM sumarai tassa savve eva maragAdao upasaggiyA rogA Asu uvasAmaMti" tti / marakAzamakAmo rAjA bRhadvasuH saparivArasAmantastatrAgatya bhagavato dharmadezanAmAzrutya nijanagarIvartamAnamarakasaGkaTaprazamopAyaM bhagavantamapRcchat , bhagavAnavadat-"yo bhavya AzvinakRSNASTamyAmAcAmAmlaM nAma tapazcarati, yazca pramANikayA bhUmi sammAyA'''sane pUrvAbhimukha uttarAbhimukho vA samupavizya sadorakamukhavatrikAM mukhopari baddhvA saMyatendriyo bhagavantaM vAsupUjyaM smarati tasya sarva eva marakAdaya aupasargikA rogA AzUpazAmyantI"ti / sAmantase pUchA-'Aja yahA~ devatA kyoM Aye haiM ?' / sAmantane kevalIkA saba vRttAnta sunaayaa| nagarImeM zAntikA abhilASI rAjA parivAra aura sAmantoM ke sAtha kevalI bhagavAna ke pAsa aayaa| usane dharmadezanA sunakara nagarImeM phailI mahAmArIkI bImArI zAnta honekA upAya bhagavAnse puuchaa| ___ bhagavAnne pharamAyA-jo bhavya jIva Azvina kRSNA aSTamIke dina AMbila nAmaka tapasyA karatA hai, aura jo pUMjaNI se bhUmi pUMjakara pUrva yA uttara dizAkI ora muMha karake vaiTha kara tathA DorA sahita mukhavastrikA mu~ha para bA~dha kara, apanI indriyoMko vazameM karake bhagavAn vAsupUjyakA teNe sAmaMtane pUchyuM ke "Aje ahIM devatAo kema AvyA che?' sAmaMte kevalIne badhe vRttAMta rAjAne saMbhaLAvyA. nagarImAM zAnti thAya tevI abhilASAvALe rAjA parivAra ane sAmantonI sAthe kevalI bhagavAnanI pAse AvyuM. teNe dharmadezanA sAMbhaLIne nagarImAM phelAyelI mahAmArInI bimArI zAnta thavAne upAya bhagavAnane pUche bhagavAne kahyuM-je bhavya jIva Aso vada AThamane divase AMbIla nAmanI tapasyA kare che, ane je pUMjaNIthI jamIna pUMchane pUrva athavA uttara dizA tarapha moTuM karI besIne tathA derA sAthe mukhavArikA mukha para bAMdhI pitAnI iMddhine vaza upAsaka dazAMga sUtra Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamatre rAyANamAbhAsiUNa kevalI kAlakkameNaM siddhagaI gao rannA ya kevaliniddeseNa taM vayaM kayaM jaNavae kAriyaM ca / tavvayassa pabhAveNaM sajjo pasaMtasayalubaddavo duyameva sakuDuMbasAmaMto saporaMjaNo dhammANurAgaratto rAyA taM gayarI . jahapucamahicaTThI " iti / kevalI kAlakrameNa siddhagatiM gataH, rAjJA ca kevali nirdezena tadvataM svayaM kRtaM janapade kAritaM ca / tadnatasya prabhAveNa jhaTiti prazAntasakalopadravo drutameva sapaurajano dharmAnurAgarakto rAjA tAM nagarI ythaapuurvmdhitssttho"| ____ yAmadhiSThitasyAtipratiSThitasya zreSThajinadAsasya subhadrA nAmnI jinadharmaparAyaNA''sIdasImasaundaryasAramayI tanayA, yA hi sadorakamukhavastrikAnivaddhamukhI sapramA yadi mahAmArIke upasargakI zAnti cAhate ho to yahI AMbila tapa aura dhyAna, kala AnevAlI Azvina vadi aSTamIko sarasta nagarI nivAsiyoM se karAo aura tuma svayaMbhI kro| kevalI bhagavAn rAjAse itanA kaha kara kAlakramase mokSa padhAra gae / rAjAne kevalI bhagavAnakI AjJAnusAra ukta vrata svayaM kiyA aura janatAse bho krvaayaa| isa vratake prabhAvase samasta upadrava zIghra dUra ho gayA aura rAjA kuTumbIjanoM, mAmantoM tathA nagara-nivAsiyoM ke sAtha dharmakA anurAgI hokara pahalekI taraha campA nagarImeM nivAsa karane lgaa| ___yaha vahI caMpA hai jisameM nivAsa karanevAle pratiSThita seTha jinadAsakI subhadrA nAmaka anupama sundarI aura jinadharmaparAyaNa putrI thii| je mahAmArInA upasarganI zAnti IrachatA ho te e AMbIla tapa ane dhyAna, kAle AvatI Aso vada AThame badhA nagaranivAsIo pAse karAve, ane tame pite paNa kare kevalI bhagavAn rAjAne e pramANe kahIne kAlakrame mokSe padhAryA. rAjAe kevalI bhagavAnanI AjJAnusAra e vrata pite karyuM ane janatA pAse paNa karAvyuM. e vratanA prabhAvathI badhe upadrava zIdhra dUra thaI zake, ane rAjA kuTuMbIjane sAmanto tathA nagaranivAsIo sAthe dharmano anurAgI thaI pahelAMnI peThe caMpA nagarImAM nivAsa karavA lAgyA. A e caMpAnagarI che jemAM nivAsa karanArA pratiSThita zeTha jinadAsanI subhadrA nAmanI anupama suMdarI ane jinadharmaparAyaNa putrI hatI. te sukhapara derA sAthe upAsaka dazAMga sUtra Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 upAsakadazAGgamatre rAyANamAbhAsiUNa kevalI kAlakameNaM siddhagaI gao rannA ya kevaliniddeseNa taM vayaM kayaM jaNavae kAriyaM ca / tavvayassa pabhAveNaM sajjo pasaMtasayaluvaddavo duyameva sakuTuMbasAmaMto saporaMjaNo dhammANurAgarato rAyA taM gayarIM jahaputramahicaTThI " iti / haat kAlakrameNa siddhagatiM gataH rAjJA ca kevali nirdezena tadavataM svayaM kRtaM janapade kAritaM ca / tadvratasya prabhAveNa jhaTiti prazAntasakalopadravo drutameva sapaurajano dharmAnurAgarakto rAjA tAM nagarIM yathApUrvamadhitaSTho" / yAmadhiSThitasyAtipratiSThitasya zreSThajinadAsasya subhadrA nAmnI jinadharmaparAyaNAsssIdasImasaundaryasAramayI tanayA, yA hi sadoraka mukhavastrikA nibaddhamukhI samamA yadi mahAmArIke upasargakI zAnti cAhate ho to yahI AMbila tapa aura dhyAna, kala AnevAlI Azvina vadi aSTamIko sarasta nagarI nivAsiyoM se karAo aura tuma svayaMbhI karo / kevalI bhagavAn rAjAse itanA kaha kara kAlakramase mokSa padhAra gae / rAjAne kevalI bhagavAnakI AjJAnusAra ukta vrata svayaM kiyA aura janatA se bhI karavAyA / isa vrata ke prabhAva se samasta upadrava zIghra dUra ho gayA aura rAjA kuTumbIjanoM, sAmantoM tathA nagara-nivAsiyoMke sAtha dharmakA anurAgI hokara pahale kI taraha campA nagarImeM nivAsa karane lagA / yaha vahI caMpA hai jisameM nivAsa karanevAle pratiSThita seTha jinadAsakI subhadrA nAmaka anupama sundarI aura jinadharmaparAyaNa putrI thI / jo mahAmArInA upasanI zAnti IcchatA heA te e AMkhIla tapa ane dhyAna, kAle AvatI Aso vada AThame badhA nagaranivAsIe pAse karAve, ane tame pote paNa karA kevalI bhagavAna rAjAne e pramANe kahIne kAlakrame mekSe padhAryAM. rAjAe kevalI bhagavAnanI AjJAnusAra e ta Ate karyuM ane janatA pAse paNu karAvyuM. e vratanA prabhAvathI badhA upadrava zIghra dUra thai gayA, ane rAjA kuTubIjane sAmantA tathA nagaranivAsIo sAthe dhamanA anurAgI thai pahelAMnI peThe caMpA nagarImAM nivAsa karavA lAgyuM. A e caMpAnagarI che jemAM nivAsa karanArA pratiSThita zeTha jinadAsanI subhadrA nAmanI anupama suMdarI ane jinayama parAyaNa putrI hatI. te sukhapara dora sAthe upAsaka dazAMga sUtra Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 caMpAnagarIvarNanam 43 jainikAnamaskArAvalirubhayoH kAlayoH sAmAyikapratikramaNaM kurvANA niyamena bhagavantamantaM santatamanusmarantyAsIt / athedamIyarUpalAvaNyazIla yauvanAdisamastazastaguNa lubdhabuddhiradadhvago dhanArjanAgato'pi sopadhijinadharmadhvajI pratyahaM yathAsamayaM tathA sadorakamukhavastrikAnivaddhamukhaH sapramArjanIkaH sAmAyikapratikramaNAdiguruvandanAntAH kriyAH kartumArabhata yathA tadIyatadAnIMtanA''cAramAtraparimohitaH 66 kula- dhaNa-vaya-vijA, - dhamma - sIla - ssarUvaM, iya havara guNANaM jassa sattANa joo / sayalaguNavariTThA rUvalAvaNNapuNNA, savihi viyaraNijA tassa tAeNa kannA "kula- dhana-vayo -vidyA- dharma - zIla- strarUpam, iti bhavati guNAnAM yasya saptAnAM yogaH / sakalaguNavariSThA rUpalAvaNyapUrNA, r // 1 // "" vidhi vitaraNIyA tasmai tAtena kanyA // iticchAyA / vaha mukhapara DorAsahita mukhavastrikA bA~dhakara aura pUMjaNI lekara namaskArapUrvaka donoM samaya - subaha - sAma sAmAyika pratikramaNa karatI thI aura arhanta bhagavAnkA sadA smaraNa kiyA karatI thI / eka samaya eka pathika ( musAphara ) usake rUpa lAvaNya zIla aura yauvana Adi samasta sadguNoM para mohita ho gayA / yadyapi vaha dhana kamAne ke lie AyA thA, to bhI ADaMbara karakedharmakI nAka bana baiThA / vaha pratidina yathAkAla, tathA DorAsahita mukhavastrikA mu~ha para bA~dhakara pUMjaNIsahita sAmAyika pratikramaNa Adi guruvandanA takakI samasta kriyAe~ karane lgaa| nItimeM kahA hai upAsaka dazAMga sUtra " jo vara; kula dhana, vaya, vidyA, dharma, zIla, sundaratA, ina sAta mukhastikA bAMdhI, ane pUjaNI lai namaskArapUrvaka beu samayasavAra-sAMja sAmAyika pratikramaNa karatI hatI ane anta bhagavAnanuM sadA maraNu karyAM karatI hatI. eka vakhate eka musAphara tenAM rUpa lAvaNya zIla ane yauvana Adi sadguNA 52 mehita thai gaye.. joke te dhana kamAvAne mATe AvyA hatA, te paNa ADaMbara karIne dharmanA nAka jevA banI beThA, te rAja yathAkALe DhArA sahita mukhavastikA mukhapara bAMdhIne pUjaNI sAthe sAmAyika pratikramaNa Adi gurUvaMdanA sudhInI badhI kriyAe karavA lAgyA. nItiyAM uchene vara muNa, dhana, vaya, vidyA, dharma, zIla, suMdaratA me sAta Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 upAsakadazAGgasUtre __iti prAktanI vaivAhikanItipaddhati vismRtya sa nIticaturo'pi jinadAsastadIyavahiraGgajainadharmoDDAmarA''DambaroDDInacittavRttirapakaTakapaTajinadharmadhAriNe vastuto bauddhAya, antaraGgollasadasadvAdadhvastabuddhivaibhavAya mithyAvAdApanItA''tmamahimne yathArthanAmne buddhadAsAya sahajAtasarvabhadrAM tAM subhadrAM pariNayanavidhinA drAk pradAya nekavidharatnasuvarNahIrakAdibhUpAdAsIdAsA''sana-yAnAdiyautukaiH, pramArjanyA, sadora kamukhavastrikayA ca samalatAM yathAkulavyavahAraM sasammAnaM zvazurAlayaM preSitavAn / guNoM se yukta ho, usa varako pitA samasta guNoMse yukta rUpa aura lAvaNya (saundarya) se bharapUra kanyA deve // 1 // " lekina usake isa ADambarapUrNa AcaraNase jinadAsa usa para mohita hoge| unhoMne vivAhakI purAnI cAla bhulA dii| vaha usake dikhAU dharmAtmApanase AkRSTa hoge| unheM nahIM mAlUma thA ki buddhadAsa kapaTa kara rahA hai| unhoMne use jainadharmakA anuyAyI samajha liyaa| vaha vAstava meM bauddha, syAdvAdase zUnyahRdaya, buddhihIna, mithyAvAdase Atma-gauravako naSTa karanevAle aura yathAnAma tathAguNavAle usa buddhadAmako hI jinadAsane apanI, svabhAvase bhadrA subhadrA putrI vivAha-vidhise zIghra pradAna karadI aura vividha prakArake ratna, suvarNa, hIre Adike AbhUSaNa, dAsa, dAsI, Asana, yAna Adi, tathA pUMjaNI, DArAsahita mukhavastrikAse zobhAyamAna karake kulakI rItike anusAra sammAnake sAtha sasurAla bheja dii| guNethI yukta hoya te varane pitA badhA guNothI yukata rUpa ane lAvaNyathI bharapUra nyA sApe." paraMtu tenA A ADaMbarapUrNa AcaraNathI jinadAsa tenA para meDita thaI gaye, tethI te lagnanI jUnI cAla-rIti bhUlI gaye, ne tenA ADaMbarI dharmAtmApaNathI AkarSAI gaye. tene khabara nahotI ke buddhadAsa kapaTa karI rahyo che. teNe tene nayamAnI anuyAyI bhAnI bIpI. 52tutaH yoddha, syAhAthI zUnyAya, bhuddhihIna, mithyAvAdathI Atmagauravane naSTa karanAra ane yathAnAma tathA guNavALAe buddhadAsaneja jinadAse pitAnA svabhAvathI bhadrA evI subhadrA nAmanI putrIne lagnavidhithI zI 52NAvI DIdhI, bhane vividha prA2na 2llo, suvarNa, hI mAhina AbhUSaNe, hAsa-hAsI, Asana, vAhana Adi, tathA pUjaNI derAsahita mukhavastrikAthI zobhAyamAna karIne kuLanI rItine anusAra saMmAnapUrvaka sAsare mokalI dIdhI. upAsaka dazAMga sUtra Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aartaalaat TIkA a. 1 45 atha zvazurAlayamAgatA'pi janmasiddhAM sAmAyikapratikramaNAdikriyAM nAtyA kSIt, yaduktam - 46 sA tatthavi sAmAiya, - paDikkamaNamubhayakAlaNiya meNaM / rakkhaM jIvassAbhaya, - supattadANAiyaM ca kuNaimha || " iti / " sA tatrApi sAmAyika pratikramaNamubhayakAlaniyamena / rakSAM jIvasyAbhaya - supAtradAnAdikaM ca karoti sma / " iticchAyA / tathA coktam " te dhannA jialoe, je jiNa-dhammaM kuNaMti paJcakkhaM / dhannANavi te dhannA, kuNaMti desaMtaragayA vi // " iti / "te dhanyA jIvaloke, ye jinadharma kurvanti pratyakSam / caMpAnagarIvarNanam dhanyAnAmapi te dhanyAH, kurvanti dezAntaragatA api ||" iticchAyA / atha sadAcAriNImapi vastuta ubhayakulatAriNImapi ca nijakulaviruddhAcAriNIM matvA - " putri ! naivaM svakulapAramparyAgataM kartavyaM tanmAkArSostvameva " - miti subhadrA sasurAla Anepara bhI janma - siddha sAmAyika pratikramaNa Adi kriyA pUrvavat karatI thI / kahA bhI hai " vaha vahA~ para bhI sAmAyika pratikramaNa ubhaya kAla niyama- pUrvaka karatI thI, aura jIvarakSA, abhayadAna tathA supAtradAna bhI karatI thI // 1 // " aura bhI kahA hai "loka meM ve dhanya haiM jo jina dharmakA pAlana karate haiM kintu ve dhanyoM meM bhI dhanya haiM jo videza meM jAkara bhI dharmakA pAlana karate haiM // 1 // " subhadrA kI sAsUne samajhA ki subhadrA yadyapi sadAcAriNI hai aura vAstava meM ubhaya- kula tAriNI bhI hai tathApi apane kulase viruddha AcaraNa karatI hai / vaha bolI- "beTI ! apane ghara meM buddha-devakI upAsanA subhadrA sAsare AvyA pachI paNu janmasiddha sAmAyika-pratikramaNa Adi kriyA pUrvavat DaratI hutI. udhuM che - "te tyAM paNa sAmAyika-pratikramaNa ubhayakALa niyamapUrvaka karatI hatI, ane jIvarakSA, abhayadAna tathA supAtradAna paNa karatI hatI." ema paNa kahyuM che ke---- "lekamAM teo dhanya che ke jeo jinadhanuM pAlana kare che, parantu te dhanyAmAM paNa dhanya che ke jeo videza gayA chatAM paNa dharmanuM pAlana kare che." subhadrAnI sAsue ema mAnyuM ke jo ke subhadrA sadAcAriNI che ane vastutaH ubhayakulatAriNI che, te paNa peAtAnA kuLathI virUddha AcaraNa kare che. teNe kahyuM, upAsaka dazAMga sUtra Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 upAsaka dazAGgasUtre raat afratdhitA mAyAvino nijapatyuH sarvametra kApaTyamavagatya 'daivagatyA aghaTitaghaTanAyAM jAtAyAmapi svadharmo na hApanIyaH' iti nizcinvAnA lokayAtrAM gamayantyAsIt / idamIyA zrazrRdyapi kulavirudvA''caraNAnmanasA subhadrAyai ti sma tathApi niSkAraNaM kiJcidapakartumakSamA kSamAnvitaiva tUSNIkAmAste sma / " athaikadA kanaiko mahAna jinakalpI munirgocarIM grahItu tadgRhamAgatastamatralokya subhadrA yadA tasmai bhikSAM dAtumupetA tadaikAM kSudrazarkarAM tasya munezcakSUMSi praviSTAM cakSuH zaktyupaghAtikAM samIkSya 'pratikAro vidheya eve' ti ca nizvitya cAturyeNa jihvayA tanne trAttApanItavatI, kintu mitho mukhasambandhena subhadrAlalATaphalakAvasthitaM hotI hai, tuma bhI unhoMkI upAsanA kiyA karo / jaba sAsane use yaha pratibodha diyA to vaha apane patikA sArA kapaTa- pUrNa rahasya samajha gii| usane nizcaya kiyA- "deva - gati se yaha anahonI bhavitavyatA ho gaI hai to bhI apane dharmakA tyAga nahIM karanA cAhie / isa prakAra nizcaya karake vaha apanA samaya vyatIta karane lagI / apane kulase viruddha AcaraNa dekha kara sAsa, yadyapi subhadrA para kur3hatI thI tathApi vaha kisI kAraNa vinA kucha kara nahIM sakatI thI, isalie vaha cupa-cApa rahI / " eka samaya kI bAta hai - eka mahAn jinakalpI muni gocarI ke lie subhadrA ke ghara pdhaare| vaha jyoMhI bhikSA deneke lie samIpa AI tyoMhI usane dekhA ki - munirAjake netrameM rajakaNa par3a gayA hai| usase netrako hAni pahu~ca sakatI thI / socA- upAya avazya karanA cAhie / "putrI ! ApaNA gharamAM buddhadevanI upAsanA thAya che, mATe tuM paNa temanIja upAsanA karyAM kara." jyAre sAsue tene e pramANe kahyu tyAre te potAnA patinuM badhuM kapaTapUrNa rahasya samajI gai. teNe nizcaya karyAM ke daivatithI A na thavI joitI bhAvatavyatA thaI che, te paNa mAre mArA dharmanA tyAga na karavA joie." e pramANe nizcaya karIne te petAnA samaya vyatIta karavA lAgI. peAtAnA kuLathI virUddha AcaraNu joine tenI sAsu joke subhadrA upara cIDhAtI hatI, te paNa te kai kAraNa vinA kazuM kahI zakatI naheAtI; tethI te cUpa rahI. eka vAra eka mahAna jinakalpI muni gecarIne mATe subhadrAne ghera padhAryAM, te jyAM bhikSA ApavAne mATe muninI samIpe AvI, tyAM teNe joyuM ke muninI AMkhamAM kAMi raja--kachu paDayuM che, tethI emanI AMkhane ijA thavAnA saMbhava che. teNe vicAyuM ke-tene kAMi upAya jarUra karavA joie. subhadrAe caturAithI muninI upAsaka dazAMga sUtra Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 campAganarIvarNanam tilakaM tasya munelalATe saMlagnam , tadavalokya prAptAvasaratayA prakupitA tadIyazvazrUnijamAtmaja-buddhadAsamAhUyA'vocat-'pazyeyaM kuladaivamAcaryakulaM kalaGkitavatI-'ti zrutvaitatsA niraGkA subhadrA kAyotsargAya dhyAna sitA'bhavata , tadanu tadIyabhaktimasannayA zAsanadevyA 'samApaya kAyotsarga zvaste'sau kalaGko'payAte-'ti pratibodhyamAnA kAyotsargavyApArAdvayaraMsIt / atha jAte prabhAte daivAtkRtabahuprayatnenApi dvArapAlena nagaradvArakavATamanudghATanIyamAlokya sarve visimiyire / samAkaNi karNAkaNi rAjJA jitazatruNA'pi basa, usane bar3I caturAIse jIbhake dvArA vaha nikAla diyaa| usa samaya donoMke mastaka bhir3a gaye the isalie subhadrAke lalATameM lagA huA tilaka munike lalATameM bhI laga gayA / sAsUko mana-cAhA maukA mila gyaa| usane kupita hokara apane lar3akeko bulAyA aura kahA-'dekha isa kulaTAne yaha karatUta karake kula kalaMkita kiyA hai| subhadrAne jaba yaha sunA to vaha zAntike sAtha kAyotsarga karaneke lie dhyAna dharakara baiTha gaI / zAsanadevI subhadrAkI bhakti se prasanna hokara pragaTa huI aura bolI-'basa, kAyotsarga rahane do, tumhAre Upara lagA huA kalaMka kala dUra ho jAyagA / zAzanadevIke dvArA pratibodhita hone para subhadrAne kAyotsarga pAra diyaa| prabhAta huA / dvArapAla nagarake phATaka kholane gyaa| magara acAnaka yaha kyA ho gayA? dvArapAlake lAkha prayatna karane para bhI phATaka hile taka nhiiN| saba loga Azcaryacakita ho ge| rAjA jitazatruke AMkhamAMnuM kazuM pitAnI jIbha vaDe kADhI nAMkhyuM, e vakhate beunAM mastaka paraspara aDakI gayAM hatAM, tethI subhadrAnA kapALamAM cAMdale muninA kapALane cuMTI gaye. sAsune marajI mujabanI taka maLI gaI. teNe dRDha thaIne putrane bolAvyuM ane kahyuM bhaje, A kulaTAe AvuM karatUta karIne kuLane kalaMkti karyuM che." subhadrAe jyAre vAta sAMbhaLI tyAre te zAntipUrvaka kAryotsarga karavAne mATe dhyAna dharIne besI gaI. zAsanadevI subhadrAnI bhakitathI prasanna thaIne prakaTa thaI ane belI: "basa, kAyetsarga rahevA de, tArI upara lAgeluM kalaMka kAle dUra thaI jaze, zAsanadevI dvArA pratibaMdhita thatAM subhadrAe karyotsarga pA. - prabhAta thayuM. dvArapALa nagarane daravAjo ughADavA AvyuM, paNa acAnaka A zuM thaI gayuM ? dvArapALanA lAkhe prayatna chatAM paNa daravAje jarAe casake paNa nahIM ! badhA le ke Azcaryacakita thaI gayA. rAjA jIvazatrune kAne e vAta pahoMcI, upAsaka dazAMga sUtra Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 upAsakadazAGgasUtre vRttAnto'sau / tatazca tadAnImakasmAt "yadi kAcitpativratA zIlavatI yoSidAmasutreNa kUpAttitaunA'pa AhRtya kapATaM siJcettadaitadudghATaHsyAnnetarathe-"tyAkAzavAgudacarat , tAM nizamya tathA''carituM samAgatAsu satImmanyAsu bahISu niSphalAsu subhadA zvazraM prArthayata-'mAtarahametajjalamapahartumAjJApanIyA' iti, zvazrvA ca'mA kalaGki muhurasmAkamujjvalaM kula-miti pratyaSidhyata / ____tadanu zIlamahimnA-'zIlapAlini ! prativrate ! subhadre ! bhadraM te bhUyA,-dapahara tvaM tathA jalamabhiSicya codghATaya kapATa'-mityAkAzavacaH zrutvA sA tathA''masUtrasannaddhatitaunA kUpAjalamAdAya yadaiva kapATamabhiSiSeca tadaiva dvaartrymudghaatti| pAsa bhI kAnoMkAna khabara phuNcii| usI samaya AkAzavANI huI" yadi koI pativratA, zIlavatI strI kacce dhAgese cAlanImeM pAnI nikAla kara sIMce to phATaka khula sakate haiM anyathA nhiiN|" AkAzavANI suna kara apaneko satI samajhane vAlI bahuterI orateM AI, magara saba niSphala huii| taba subhadrAne apanI sAsase jala nikAla kara phATaka sIMcane kI AjJA maaNgii| sAsa bolI- hamAre pavitra kulako phira kalaMka na lagA' aura roka diyaa| isake bAda zIlake prabhAvase phira yaha AkAzavANI huI- " he zIlavatI pativratA subhadrA ! tU jala khIMca aura sIMcakara phATaka khola / " isa AkAzavANIko sunakara subhadrAne kacce dhAgemeM baMdhI huI cAlanIse jala nikAlakara jyoMhI phATaka para chir3akA tyoMhI nagarake tIna dvAra khula ge| e vakhate AkAzavANI thaI. "je kaI pativratA zIlavatI strI kAcA sUtaranA tAMtaNAthI cALaNImAM pANI kADhIne sIce te daravAjo ughaDI zakaze, anyathA nahIM AkAzavANI sAMbhaLIne pitAne satI samajanArI aneka strio AvI paNa badhI niSphaLa thaI, tyAre subhadrAe sAsu pAse AjJA mAMgI ke "mane kuvAmAMthI jaLa kADhIne daravAjA para chAMTavA de" sAsu bolIH amArA pavitra kuLane pharIthI kalaMka na lagADa ane teNe subhadrAne javA na dIdhI tyArabAda zIlanA prabhAvathI pharIthI evI AkAzavANI thaI ke "he zIlavatI pativratA subhadrA ! tuM jaLa kheMcIne daravAjAne chAMTa !" A AkAzavANI sAMbhaLIne subhadrAe kAcA sUtare bAMdhelI cALaNIthI kuvAmAMthI jaLa kADhayuM ane jyAM teNe te jaLa daravAjA para chAMTayuM. tyAM te sahasA nagaranA traNe daravAjA ughaDI gayA ! upAsaka dazAMga sUtra Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 1 campAnagarIvarNanam 49 atha''kAzavAcA zAsanadevyA'bhyadhAyi- yA kAcitsubhadrAto'nyAsatI varttate tayA'vaziSTaM dvAramudghATanIya-'miti, kintu subhadrAmantareNa na kayAciditarayA kapATamudghATayitumazakyata, tato-'dhanyA'si prativrate ! zIlazAlini ! bhadrakari ! subhadre !' ityAdibhirdhvanibhirgaganamaNDalamamaNDi / devaizca zIlamahimaivamagIyata (mAlinI ) " kuNasi duyamakamhA sIla ! sappaM sumAlaM, visamamiyamahariMga sIyalaM sIhameNaM / alamahiyagirAe jaM tavAlaMbagANaM, siraNihiaNiesA Nicamagge vayaMpi // " iti / " karoSi drutamakasmAt zIla ! sarpa sumAlAm / viSamamRtamathAgniM zItalaM siMhameNam // alamadhikagirA yattavA''lambakAnAM, zironihitanidezA nityamagre vayamapi // " iticchAyA / pazcAt zAsana-devIne AkAzavANImeM phira kahA-"subhadrA ke sivAya aura koI satI ho to vaha cauthA daravAjA khole / " lekina subhadrAke atirikta eka bhI strI daravAjA na khola skii| taba-"he subhadrA! he zIlavatI pativratA ! tU dhanya hai ! dhanya hai! kI dhvanise AkAza-maMDala gUMja uThA / devatAoMne zIlakI isa prakAra stuti kI__"he zIla! tuma anAyAsa hI sarpako mAlA, viSako amRta, agniko zItala aura zerako hariNa banA dete ho| adhika kyA kaheM jo tumhArA AlaMbana lete hai unakI AjJA hama loga (devatA) bhI zirodhArya karate haiN|" pachI zAsanadevIe AkAzavANImAM pharIthI kahyuM: "subhadrA sivAya bIjI koI satI hoya to te ethe daravAjo ughADe" paraMtu subhadrA sivAya eka paNa strI dara pAna na ghADI sii. tyAre " sukhadra ! 3 zIaad pativratA ! tane dhnyche, dhanya che ! evA dhvanithI AkAzamaMDaLa guMjI uThayuM. devatAoe zIlanI stutI A pramANe karI - "he zIla! tuM AnAyAseja sarpane maLA, viSane amRta, agnine zItala ane siMhane hariNa banAvI de che. vadhAre zuM kahIe ? jeo tAruM AlaMbana le che, temanI AjJA ame loko (devatAo) paNa zirodhArya karIe chIe. upAsaka dazAMga sUtra Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre yasyAM ca zreNikasuto'zokacandranAmA kUNikA'parAbhidhAnaH pituH zokAdAjagRhamapahAya nijarAjadhAnImakArSIt / sudarzanaH zreSThI ca svIyazIlaprabhAvena zUlaM siMhAsanaM vyavatta / caturdazapUrvadharaH zayyambhavaH svAmI ca yAmadhyAsya zrutajJAnabalena 'manaka'nAnno nijaputrasyA''yuH SaNmAsamAtrAvazeSaM parijJAya-'kathamayaM SaNmAsapariziSTenA''yuSAduSpAraM pravacana-sAgaraM kAtsnyena pAraye'-diti kAruNyarasA''plutastadadhya yanasaukaryAya paJcamA'svasthAnAM bhavyajIvAnAM paramopakArAya ca pUrvebhyo nissArya dazAdhyayanIsvarUpaM dazavakAlikaM nAma sUtraM vyarIracat / yaha vahI caMpA nagarI hai, jisameM nivAsa karanevAle mahArAja zreNika ke suputra azokacandra-apara nAma kUNika-ne pitRzokake kAraNa rAjagRha ko tyAgakara ise rAjadhAnI banAyA thaa| aura seTha sudarzanane apane zIlake prabhAva se zUlI ko siMhAsana banA diyA thaa| caudaha pUrvadhArI zayyaMbhava svAmIne zrutajJAnake balase, manaka nAmaka putrakI chaH mahIne kI Ayu zeSa samajha kara aura inhIM chaH mahInomeM apAra Agama-sAgara ko pAra karaneke lie, saralatApUrvaka adhyayana karane ke nimitta, aura pAMcave Are ke bhavya jIvoMke bhI hitArtha pUrvose chATa-chA~Ta kara daza adhyayanoMkA dazavaikAlika sUtra banAyA thaa| A eja caMpA nagarI che, jemAM nivAsa karanArA mahArAja zreNikanA suputra azokacaMdra athavA kRNike pitRzekane kAraNe rAjagRha nagarane tyAga karIne tene rAjadhAnI banAvI hatI, ane zeTha sudarzane pitAnA zIlanA prabhAvathI zaLIne siMhAsana banAvI dIdhuM hatuM. cauda-pUrva dhArI zayyabhava svAmIe zrutajJAnanA baLathI manaka nAmanA putranuM cha mAsanuM AyuSya bAkI rahyuM samajIne "bAlaka cha mAsamAM apAra Agama-sAgarane kevI rIte pAra karI zakaze." AvI karUNAthI tene saralatApUrvaka adhyayana karavAne arthe, ane pAMcamA ArAnA bhavya jInA paNa hitArthe, pUrvemAMthI tAraNa karIne daza adhyayananuM dazavaikAlika sUtra banAvyuM hatuM 1. AtmapravAdanAmnaH pUrvataH SaDjIvanikAdhyayanam / karmapravAdataH piNDaiSaNAdhyayanam / satyapravAdato vAkyazuddhinAmakamadhyayanam / pratyAkhyAnapUrvasya tRtIyAdvastuno'vaziSTAnyadhyayanAni nibaddhAni / 1. 'yAtmavAda' nAmake pUrvase 'SaDjIvanikA' 'adhyayana 'karmapravAda' pUrvase * 'mAmAprapA' nAmanA pUrva bhAyA 500pni|' adhyayana, 'bhapravAha' pUrva mAthA upAsaka dazAMga sUtra Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 1 campAnagarIvarNanam . 51 yasyAM ca vIro bhagavAn "mukhopari sadorakamukhavastrikAbandhanapurassaraM savidhi sAmAyikA''caraNenA'nantAnAM karmaNAM nirjarA bhavatI"-tyupadideza rAjJe kUNikAya ___ yasyAM ca meghadattanAmA zreSThI sAdhuveSanindayA mRtvA mAtaGgaputratAM prApya kSayAdirogaSoDazakA''krAnto munimAlokya labdhajAtismRtirdIkSAM gRhItvA mokSagatiM gtH| ___yAM cAdhitiSThan rAjA kUNikaH kadAcana prabhAtavAtasiSeviSayA yAnAdhirUDho bahirkImyan kacana bahubhirvadhakaiH sacatuzcaraNabandhaM bhUmau vinipAtya nirdayatayA khagamAdAya sakaruNamAkrozantamanAthaM kAtarekSaNamajamekaM vadhyamAnaM nirIkSya jisa nagarImeM bhagavAna mahAvIrane-'DorA sahita mukhavastrikA bAdha kara vidhi-pUrvaka sAmAyika karane se ananta karmoM kI nirjarA hotI hai| aisA upadeza mahArAja krUNika ko diyA thaa| aura meghadatta seTha sAdhuveSakI nindA karanese cAMDAlakA putra huA thA aura kSaya Adi solaha rogoMse eka hI sAtha AkrAnta ho gayA thaa| pazcAt muniko dekhakara, jAtismaraNa jJAna prApta kara aura dIkSA grahaNa karake mokSa gayA thaa| ___usI caMpA meM rahanevAle mahArAja kUNika ekabAra prAtaHkAlIna vAyu kA sevana karaneko savArI para savAra ho bAhara nikale the| eka jagaha bahutase kasAI eka.bakareke cAroM paira bAMdha jamIna para gIrA kara bar3I je nagarImAM bhagavAna mahAvIre "derAsahita mukhavastrikA bAMdhIne vidhipUrvaka sAmAyika karavAthI ananta karmonI nirjarA thAya che" e upadeza mahArAja kRNikane ApyuM hatuM, ane meghadatta zeTha sAdhuveSanI niMdA karavAthI cAMDAlano putra thaye hato, ane kSaya Adi seLa rogathI ekI sAthe AkrAnta thaye hate; pachI munine joIne jAtismaraNa jJAna prApta karI tathA dIkSA grahaNa karI mekSe gaye hato. e caMpAmAM rahetA mahArAja kuNika ekavAra prAtaHkALanA vAyunuM sevana karavAne gheDA para savAra thaI bahAra nIkaLyA hatA. eka sthaLe keTalAka kasAIo eka bakarAne cAre page bAMdhI jamIna para paTakI bahu nirdayatAthI tene mArI rahyA hatA. bicAre "piMDaiSaNA' adhyayana 'satyapavAda' pUrvase 'dAkyazuddhi' nAmaka adhyayana nikAlA aura 'pratyAkhyAna' pUrvakI tIsarI vastuse bAkIse saba adhyayana nikAle gaye. 'piMpa!' adhyayana, 'satyapravA' pUrva bhAthA vAyazuddhi' nAma adhyayana vAmAM mAvyu, ane "pratyAkhyAna' pUrvanI trIjI vastumAMthI bAkInAM badhAM adhyayane kADhavAmAM AvyAM. upAsaka dazAMga sUtra Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ upAsakadazAGgasUtre. makSu vikSubdhacetAstAnucitaM daNDayitvA karuNAvaruNAlayo rAjye rAjagRhe pita vatsarvatrAmArImudghoSya dInajIvAnarakSat / / ... ayameva campAyA varNako nAma, ito'dhikajijJAsubhiraupapAtike kaNehatyAvalokanIyam / 'puNNabhadde' iti, pUrNabhadro = dakSiNayakSanikAyAdhipatistatsvAmitvAttannAmakam , caityam parito nAnAkusumalatAmatAnaharitabharitodyAnavilasitaM sthAnam / 'vaNNao' iti varNakaH etadvarNanaM vistarabhayAdihAnupanyastamapyaupapAtikamatrato'vagantavyam / tatreti zeSaH // 1 // nirdayatA ke sAtha use mAra rahe the| becArA bakarA karuNa Akoza kara rahA thA aura kAyara dRSTise dekha rahA thaa| mahArAja to yaha dRzya dekha kara atyanta kSubdha hue aura unhoMne kasAiyoMko ucita danDa diyaa| unhoMne rAjagRhameM aura samasta rAjyameM ghoSaNA karAkara dIna-hIna prANiyoMkI rakSA kI thii| ___yahI caMpAkA varNana hai / vizeSa jijJAsuoMko aupapAtika sUtra meM acchI taraha dekha lenA caahie| ____ isa caMpA nagarI meM pUrNabhadra nAmaka caitya thA / pUrNabhadra dakSiNa yakSanikAya kA svAmI hai / vahI isa caityakA svAmI thA, isalie isa caitya kA nAma bhI pUrNabhadra par3a gayA thaa| cAroM ora vividha prakArake phUloM aura veloMse hare bhare udyAnase zobhita sthAnako caityakahate haiM / isa caityakA varNana vistAra-bhayase yahA nahIM karate ata : aupapAtika sUtrase samajha lenA cAhie // 1 // bakare karUNAjanaka cIso nAMkhate hatuM ane bhayabhIta dRSTithI joI rahyo hate. mahArAja to e dazya joIne atyaMta kSubdha thaI gayA ane temaNe kasAIone vAjabI zikSA karI. temaNe rAjagRhamAM ane AkhA rAjyamAM gheSaNa karAvIne dIna-hIna prANaenuM rakSaNa karyuM hatuM A caMpAnuM varNana che. vizeSa jijJAsuoe papAtika sUtramAM samyaka prakAre . e caMpA nagarImAM pUrNabhadra nAmanuM caitya hatuM. pUrNabhadra dakSiNa cakSanikAyane svAmI che. te A cetyane svAmI hatA, tethI te cityanuM nAma paNa pUrNabhadra paDI gayuM hatuM. cAre bAjue vividha prakAranAM phUla ane velIovALA lIlA chama udyAnathI zobhita sthAnane citya kahe che. tethI te paNa aupaMpAtika sUtramAMthI samajI levuM ke 1 | upAsaka dazAMga sUtra Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 2 sudharmajambUpraznottaraH 63 ___ (mUlam)-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ajasuhamme samosarie jAva jaMbU pajjuvAsamANe evaM vayAsI-jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM chaTussa aMgasta nAyAdhammakahANaM ayamaDhe pnnnntte| sattamassa NaM bhaMte ! aMgassa uvAsagadasANaM samaNeNaMjAva saMpatteNaM ke ahe paNNatte ? / evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM sattamassa aMgassa uvAsagadasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA taMjahA___ "ANaMde 1 kAmadeve 2 ya, gAhAvai-culaNIpiyA 3 |suraadeve 4 cullasayae 5, gAhAvai-kuMDakolie 6 / sadAlaputte 7 mahAsayae 8 naMdiNIpitA 9 sAlihIpiyA 10 / jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM sattamassa aMgassa uvAsagadasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA ! paDhamassa NaM bhaMte ! sa maNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte // sU. 2 // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye AryasudharmA samavasmRtaH yAvat jambUH paryupAsInaHevamavAdIt-yadi khalu bhadanta! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvatsaMprAptena SaSThasya aGgasya-jJAtAdharmakathAnAmayamarthaH prajJaptaH / saptamasya khalu bhadanta ! aGgasya ' teNaM kAleNaM.' ityAdi sUtra // 2 // (mUlakA artha ) usa kAla aura usa samayameM Arya sudharmAsvAmI (caMpAmeM) pdhaare| jambUsvAmIne unakI paryupAsanA karake kahA "bhagavan ! (yAvat) muktikoM prApta zramaNe bhagavAn mahAvIrane chaThe jJAtAdharmakathAMgakA yaha artha phara. 'teNaM kAleNaM.' tyAdi sUtra // 2 // mULane artha e kAle ane e samaye Arya sudharmAsvAmI (caMpAnagarImAM) padhAryA. jaMbUra svAbhIme temanI paryupAsanA uzane yu: "bhagavan ! (yAvata) bhutine prAta thaelA zramaNa bhagavAna mahAvIre chaThA jJAtAdharmakathAMgane e artha darzAvyuM che, paraMtu upAsaka dazAMga sUtra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre upAsakadazAnAM zramaNena yAvat saMprAptena kaH arthaH prajJaptaH ? / evaM khalu jambUH! zramaNena yAvat saMprAptena saptamasya aGgasya upAsakadazAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni, rAghathA "AnandaH (1) kAmadevazca (2), gAthApati-culanIpitA (3) surAdevaH (4) kSudrazatakaH (5) gAthApati-kuNDakaulikaH (6) saddAlaputraH (7) mahAzatakaH (8) nandinIpitA (9) zAleyikApitA (10) // " yadikhalu bhadanta ! zramaNena yAvat sampAplena saptamasya aGgasya upAsakadazAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni / prathamasya khalu bhadanta ! zramaNena yAvat sammAptena kaH arthaH prajJaptaH ? // 2 // mAyA hai| kintu he bhagavAn ! una (yAvat ) muktiko prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane sAtaveM upAsaka dazAMgakA kyA artha nirUpaNa kiyA hai?" Arya sudharmAsvAmI bole-he jambU ? muktiko prApta una zramaNa bhagavAna mahAvIrane sAtaveM aMga upAsakadazAke daza adhyayana pratipAdana kiye haiM, ve isa prakAra haiM-(1) Ananda, (2) kAmadeva, (3) gAthApati culanIpitA, (4) surAdeva, (5) kSudrazataka, (6) gAthApati kuNDakaulika, (7) saddAlaputra, (8) mahAzataka, (9) nandinIpitA, (10) shaaleyikaapitaa| - jambUsvAmIne kahA-bhagavan ! yadi muktiko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane sAtaveM aMga upAsakadazAke daza adhyayana nirUpaNa kiye haiM to he bhagavan ! una zramaNa bhagavAn mahAvIrane prathama adhyayanakA kyA artha nirUpaNa kiyA hai ? // 2 // he bhagavana ! e (yAvata) mukitane prApta thaelA zramaNa bhagavAna mahAvIre sAtamA upAsakadazAMgane zuM artha nirUpaNa karyo che?" AryasudharmAsvAmI bolyA-he jabba! (thAvata) mukitane pAmelA e zramaNa bhagavana mahAvIre sAtamAM aMga upAsaka dazAnAM 6za adhyayana pratipAdana yA cha, te mA pramANe:-(1) mAnanda, (2) bhiva, (3) mAyApati-yuvanApitA, (4) surAdeva, (5) kSudrazata, (6) thApati jIlira, (7) sadAsaputra, (8) bhAzata, (6) mahinApitA, (10) udispitA. jakhkha svAmIe kahyuM ke bhagavad je mukitane pAmelA mahAvIre sAtamA aMga upAsakadazAnA dasa adhyayana nirUpaNa karyA che, te he bhagavan e zravaNa bhagavAna mahAvIre prathama adhyayanane ke artha nirUpe che ? (2) upAsaka dazAMga sUtra Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIva TIkA a0 1 0 2 sudharmajambUpraznottaraH (TIkA)-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iti vyAkhyAtapUrvam / 'ajja' itiayaMte-pApyate yathAbhilaSitatatvajijJAsubhirityayaM Ayo vA svAmItyarthaH, yadvA samastebhyo heyadharmebhya ArAt-pRthak yAyate pApyate'rthAdguNairiti, athavA viSayadArukataikatvenA''rAsAdRzyAdArA-ratnatrayaM, tadyAtiprAmotIti niruktavRttyA''kAralope kRte AryaH-sarvathA sakalakalmaSarAzikaluSitavRttirahita ityarthaH,tathAcoktam "ajai bhavihiM ArA,-jAijai headhammao jo vA / rayaNattayarUvaM vA, AraM jAitti aja iya butto" // iti // 3-"aryate bhavibhiH, ArAta-yAyate heyadharmato yo vaa| ___ ratnatrayarUpaM vA, AraM yAtIti Arya ityukta // 1 // " iticchAya / TIkAkA artha-'ajja' zabdakI chAyA 'arya' aura 'Arya' donoM prakAra hotI hai| yathArtha tattvake jijJAsuoM dvArA jo prApta kiyA jAtA hai use 'arya' kahate haiN| aura 'Arya' kA artha svAmI hai| athavA jo tyAgane yogya samasta dharmoMse pRthak arthAt guNoMke dvArA jo prApta ho use 'Arya' kahate haiM / athavA pA~ca indriyoMke viSayarUpI kASTako kATa DAlanevAle 'ArA'ke samAna ratnatraya hai, aura usa ratnatraya kI jinha prApti ho gaI ho unheM 'Arya' kahate haiN| tAtparya yaha ki jinakI vRtti pUrNarUpa se nirdoSa ho unheM Arya' kahate haiN| kahA bhI haiM - "ajjai bhavihiM" ityAdi / isakA artha Uparake samAna hI hai| nAsatha-'ajja' zAhanI chAyA 'artha' mana 'Arya' sama meM prAranI thAya cha. yathArtha tatvanA jijJAsumo dvArA ne prApta 42vAmAM Ave che, tene 'arya' 4 cha. ane "mA" no artha svAmI che. athavA je tyAgavA gya badhA dharmothI prathaku arthAta guNe dvArA je prApta thAya tene Arya kahe che athavA pAMca IdriyonA viSayarUpI kASThane kApI nAkhanArA "ArA nA jevAM je traNa ratna che, te rananI jemane prApta thaI che tene "Arya' kahe che. tAtparya e che ke jenI vRtti pUrNarUpe nirdoSa hoya tene 'mAya' De cha. 4ghucha 4 ajjai bhavihiM 'ityAdi. 22 gAthAneartha 52nI peThe 4 che. 1 "R-gatau" asmAt 'aryaH svAmi-vaizyayo- riti yat, pakSe-'Rhaloya't ' iti Nyat / 2-taduktam-"varNAgamo varNaviparyayazca, dvau cAparau varNa-vikAranAzau dhAtostadarthAtizayena yogastaducyate paJcavidhaM niruktam // " iti upAsaka dazAMga sUtra Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre 4. suzobhanaH dharmaH jJAnadarzanacAritralakSaNaH, syAdvAdalakSaNaH, svabhAvalakSaNo vA yasyAsau sudharmA, AryazcAsau sudharmA cA''ryasudharmA, samavasRtaH avatIrNaH / jAva' yAvat sarvathetyarthaH, 'jambU:' jambUsvAmI / 'jaMbU jAva pajjuvAsamANe' iti pAThAntare tu yAvacchabdena-"tae NaM se ajajaMbUNAme(aNagAre)jAyasaDDe jAyasaMsae jAyakouhalle, saMjAyasaDDe saMjAyasaMsae saMjAyakouhalle, uppannasaDDhe uppanasaMsae uppannakouhalle, samuppannasaDDhe samuppannasaMsae samuppannakouhalle uThAe uTTeti uThAe uhittA jeNAmeva ajasuhamme there teNAmeva upAgacchati, upAgacchittA ajjamuhamma theraM tikkhutto AyAhiNa-payAhiNaM karei, karittA vaMdati namaMsati, vaMdittA namaMsittA anjasuhammassa therassa NacAsanne NAidure susmurugaNe NamaMsamANe abhimuhaM paMjaliuDe viNaeNaM"ete zabdA grAhyAH,etacchAyA ca-"tataHkhalu sa AryajambUnAmA (anagAraH) jAtazraddhaH jAtasaMzayaH jAtakutUhala:, saMjAtazraddhaH, saMjAtasaMzayaH saMjAtakutUhala:, utpannazraddhaH utpannasaMzayaH utpannakutUhalaH, samutpannazraddhaH samutpasaMzayaH samutpannakutUhala: utthayA uttiSThati, utthayA utthAya yenaiva (yatraiva) AryasudharmA sthavirastenaivopAgacchati, upAgatya AryasudharmANa sthaviraM trikRtvaHAdakSiNa-pradakSiNaM karoti, jinakA jJAna darzana cAritrarUpa dharma, syAdvAdarUpa dharma athavA svabhAvarUpa dharma, sundara (prazasta) ho unheM sudharmA kahate haiN| ve Arya sudharmAsvAmI (campAmeM) samosare-padhAre / 'yAvata'-yahAM 'yAvata' zabdase itanA samajhanA cAhie-'isake bAda Arya jambU anagAra, jinheM zraddhA thI, jo jijJAsu the, aura jinheM jijJAsAke kAraNa kautUhala huA thA, jinheM zraddhA utpanna huI, saMzaya (jijJAsA) utpanna huA aura kautUhala utpanna huA thA, jinheM bhalIbhA~ti zraddhA thI, bhalIbhA~ti saMzaya thA aura bhalImA~ti kautuhala thA, khaDe hae / khaDe hokara jahAM Arya sudharmAsvAmI the vahAM gye| vahAM jAkara Aye sudharmAko dakSiNa taraphase prAraMbha karake jene jJAna darzana cAritrarUpa dharma athavA svabhAvarUpa dharma suMdara (prazasta) khAya, mene sudharmA 4 che. me mAya sudhA svAmI (yAmA, payAryA. yAvat-maDI 'yAvata' 4thI mema samapArnu cha - "tyA25chI mAyabhU m||2, bhane zraddhA hatI, je jijJAsu hatA, ane jemane jijJAsAne kAraNe kautuhala ubhuM thayuM hatuM, jemane zraddhA utpanna thaI, saMzaya (jIjJAsA) utpanna thayuM hatuM, ane kotUhala utpanna thayuM hatuM, jemane sArI peThe zraddhA hatI, sArI peThe saMzaya hatA, sArI peThe kautuhala hatuM, te UbhA thayA. UbhA thaI jyAM AryasudhamAM svAmI hatA, tyAM gayA. tyAM jaIne Arya sudharmAne dakSiNa taraphathI prAraMbhIne traNavAra pradakSiNA upAsaka dazAMga sUtra Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 mU. 2 bhadantazabdArthaH kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasyitvA AryasudharmaNaH sthavirasya nAtyAsanne nAtidUre zuzrUSamANaHnamasyan abhimukhaM prAJjalipuTo vinayena"iti / paryupAsIna: =yathAvidhi sevamAnaH, atra 'ta'-miti zeSaH pUraNIyaH, evam anena vakSyamANena prakAreNa abAdIt / 'Na' iti vAkyAlaGkAre prAkRtamavyayapadam / 'bhaMte' bhadanta ! sambodhanametat, bhandate kalyANaM sukhaM vA prApayatIti bhadantaH, yadvA bhavaM saMsAramantayati dUrIkarotIti bhavantaH sa eva bhadantaH athavA bhavasya saMsArasya anto'vasAnaM yeneti vyadhikaraNapado bahuvrIhiH, apivA bhayasya-janma-jarA-maraNa-nimittakasyAnto nAzo yeneti bhayAntaH sa eva bhadantaH, Ahosvit-bhayaM dadatIti bhayadA bhogAstAnantayatIti bhayadAntaH sa eva bhadantaH, dAntaM bhayaM yena sa tIna bAra pradakSiNApUrvaka vandanA-namaskAra kiyA / vandanA-namaskAra karake Arya sudharmAse na adhika dUra na adhika pAsa zuzrUSA aura namaskAra karate hue sAmane donoM hAtha jor3akara vidhipUrvaka sevA karate hue isa prakAra bole 'bhaMte'-bhadanta-bhagavAn !, yahAM saMbodhana hai| isa (bhadanta) ke artha(1) jinase kalyANa-sukhakI prApti ho, (2) jo bhava (saMsAra) kA anta karanevAle ho, (3) jinase saMsAra kA anta ho, (4) janma jarA maraNa Adike nimittase utpanna honevAle bhayakA jinake dvArA nAza pUrvaka vaMdanA-namasakAra karyA, vaMdanA namaskAra karIne Arya sudharmAthI na vadhAre dUra tathA ne vadhAre najIka zuzruSA ane namaskAra karI sAme sAme beu hAtha joDI vidhipUrvaka" sevA karatA A pramANe bolyA :- mate-mahanta-bhAvAna ! samAdhana che. mA mahanta' naarthA:- (1) jenAthI kalyANa-sukhanI prApti thAya, (2) je bhava (saMsArane) aMta karanAra ya, (3) nAthI 2 // saMsAranA mata thAya. (4) mA 121, bha265 mahinA nimittathI utpanna thanAra bhayane jenI dvArA nAza thAya, (5) jemaNe bhaya utpanna 1.antarbhAvitaNyantAda bhadi kalyANe mukhece'-tyasmAddhAtoH bhandenelopazca'tyauNAdikasUtreNa jhan-dhAtunakAralopayoH jho'ntaH' iti jhasyAntAdezaH / 2.karmaNyaNa'ityaNa, zakanvAderAkRtigaNatvAtpararUpe pRSodarAditvAdvasya dH| 3 mAgvatpararUpadAdezau / ____4. pRSodarAditvAdantaghaTakasya pUrvAkArasya lopo yasya ca dH| 5. 'karmaNyaNa' itimUtravihitANantasya 'bhayadAnta' zabdasya pRSodarAditvAd bhadanta iti / upAsaka dazAMga sUtra Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre bhayadAntaH sa eva bhadanta iti vA, kiMvA bhAnti-dIpyante-samullasanti svasvaviSayeSviti bhAni-indriyANi, tAni dAntAni yena sa eva bhadantaH yadvA bhAti-samyagjJAnadarzanacAritrairdIpyata iti bhAntaH sa eva bhadantaH / evaM yathAmati vyutpacyantareSvapi niruktoktazAkaTAyanAdipratipAditarItyA sAdhanaprakriyAboddhavyA, he bhagavan ! ityarthaH / yadizramaNena zrAmyati-tapasyatIti zramaNastena-sArddhadvAdazavarSANi ghoratapazcaraNAcchamaNa iti prasiddhi labdhavatA, yadvA"zramaNena, zamanena, samanasA, samaNena" ityeteSAM prAkRte 'samaNeNaM' iti rUpaM hotA ho, (5) jinhoMne bhaya utpanna karanevAle bhogoMkA anta kara diyA ho, (6) jinhoMne bhayako jIta liyA ho, (7) jinhoMne indriyoM para bijaya prApta kara lI ho, athavA (8) jo samyagjJAna samyagdarzana aura samyaka cAritrase dedIpyamAna ho unheM bhadanta kahate haiN| ina vyutpattiyoMke atirikta nirukta aura zAkaTAyana AdimeM thatAI huI rItiyoMke anusAra aura aura vyutpattiyoM dvArAbhI 'bhadanta' kA artha kara lenA caahie| jo tapasyA karate haiM unheM zramaNa kahate haiN| bhagavAna mahAvIrane sADhe bAraha varSa paryanta tIvra tapazcaraNa kiyA thA, isa kAraNa ve 'zramaNa' vizeSaNase prasiddha hae haiN| prAkRtameM 'samaNeNaM' pada hai| isakI saMskRta chAyA 'zramaNena' 'zamanena' 'samanasA' aura 'samaNena' hotI hai / karanArA bhAgono aMta karI nAMkhyuM hoya, (6) jemaNe bhayane jItI lIdhA hoya, (7) jemaNe Idri para vijaya pAsa karI lIdhuM hoya, athavA (8) je samyagdarzana, ane samyaka cAritrathI dedIpyamAna heya temane "bhadanta kahe che A vyutpattio uparAMta, nirUkata ane zAkaTAyana AdimAM batAvelI rItiene anusarIne bIjI jUdI vyutpattio dvArA paNa bhadantane artha karI le. je tapasyA kare che temane "zramaNa kahe che. bhagavAna mahAvIre sADA bAra varSa sudhI tIvra tapazcaryA karI hatI, tethI te "zramaNa' vizeSaNathI suprasiddha thayA tA. prAkRtabhA samaNeNaM 54 cha. tenI saMskRta chAyA zramaNena zamanena, samanasA, bhane samaNena thAya cha samAthI 'zrama'nI lyAcyA 52 42vAmA mApI 6. niSThAntasya paranipAta AhitAgnyAdipAThAt, yalopahasvau pRssodraadipaatthkRtau| 7. niSThantaparanipAtaHmAgvat , pRSodarAditvAdAkArasya isvH| 8. 'bhA dIptau' asmAdauNAdiko'ntapratyayaH, siddhiH pRSodarAdipAThAdeva / upAsaka dazAMga sUtra Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 1 sU0 2 bhagazabdArthaH bhavati, tatra prathamakalpo vyAkhyAtapUrvaH, kalpAntaravyAkhyA yathA - zamayati=pavacanAmRtopadezena zAnti nayati bhavijIvAniti zamanastena samAnaM svapareSu tulyaM mano yasya, yadvA sam= samyagAnayati = ratnatrayadAnena jIvayati arthAjjAgararyAta prasuptamAramAnaM yaH sa samanAstena, athavA sam= samyaka aNati = mavacanamupadizatIti, samyagaNyate pravacana - mupadizyate'neneti vA samaNastena, bhagavatA bhagaH = jJAnaM sakalapadArthaviSayakaM (1), mAhAtmyam = anupama mahanIyamahimasampannatvaM (2), yazaH = vividhAtukUlapratikUla - parISahopasargasahanasamudbhUtA jagadrakSaNaprajJAsamutthA vA kItiH (3), 59 - inameM se 'zramaNa' kI vyAkhyA Upara kI jA cukI hai| jo pravacanarUpa pIyUSa kI varSA ( upadeza) karake bhavya jIvoMko zAnti prApta karAtA hai / jo sva aura para ke Upara samAna mana (bhAva) rakhatA hai athavA ratnatrayakA upadeza dekara [pramAda Adise mUrchita] AtmAko sAvadhAnajAgRta karatA hai use 'samanas ' kahate haiN| jo pravacanakA samyakU prakAra se upadeza detA hai use 'samaNa ' kahate haiM / 'bhagavaM' - bhagavAn - padameM jo 'bhaga' zabda hai usake aneka artha hote haiM / ve isa prakAra haiM bhaga - (1) jJAna- tIna loka aura tIna kAla saMbandhI samasta padArthoM ko jAnanA / (2) mAhAtmya - anupama aura mahanIya mahimAse yukta honaa| (3) yaza - anukUla-pratikUla parISahoM aura upasargoMko sahane se, tathA saMsArake pratyeka prANIkI rakSA karanekI prajJA che. je pravacanarUpI amRtanI vRSTi (upadeza karIne bhanya jIvAne zAnti pamADe che, tene 'zamana' kahe che, je peAtA para ane khIjA para samAna mana (bhAva) rAkhe che athavA ratnatrayanA upadeza ApIne (pramAda AdithI mUti) AtmAne sAvadhAna -jAgRta kare che, ene 'samanas kahe che, je samyak prakAre pravacananA upadeza chetene 'sabhA' he che. 'bhagava'-bhagavAn- paTumA ne 'laga' zabda che, tenA yAne artha thAya che; te A pramANe-- upAsaka dazAMga sUtra bhaga-- (1) jJAna--traNa leAka ane traNa kALa saMbaMdhI badhA padmArthAne jANavA te. (ra) mAhAtmya-anupama ane mahanIya mahimAthI mukata thavuM te. (3) yaza--anukULa--pratikULa pariSade ane upasargo sahevAthI tathA saMsAranA pratyeka prANInI rakSA karavAnI prajJA (bhAvanA) thI utpanna thanArI prIti. 1. dvitIyasmin 'samanAH' iti pakSe istra pRSodarAdisvAt / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 upAsakadazAGgasUtre vairAgyaM = krodhAdikaSAyanigrahalakSaNam (4), mukti: =sakalakarmakSayalakSaNo mokSaH (5), rUpaM=surAsuranaranikara hRdayahAri saundarya ( 6 ), vIryam = antarAyAntajanyamanantasAmarthya (7), zrIH =ghAtikakarmapaTalavighaTanajanitAnantacatuSTayalakSmIH (8), dharmaH =apavargadvArakapATodghATanasAdhanaM zrutAdirUpo yathAkhyAta cAritrarUpo yA (9), aizva= trailokyAdhipatyaM (10) cA'syAstIti bhagavAna, tena, mahAvIreNa=vIrayati= ( bhAvanA) se utpanna honevAlI kIrtti / (4) vairAgya-krodha Adi kaSAyoMko jItanA / (5) mukti - samasta karmoMkA atyanta kSaya ho jAnA / (6) rUpa - sura-asura - aura narake 'manako' harane vAlI sundaratA / (7) vIrya - antarAya karmake nAza honese utpanna honevAlA ananta sAmarthya | (8) zrI - cAra ghana ghAtiyA karmoMke kSayase utpanna honevAlI anantacatuSThayarUpa lakSmI / sabhI (9) dharma- muktirUpI dvArake kivADa kholane vAlA zrutarUpa aura yathAkhyAta cAritrarUpa dharma / (10) aizvarya - tIna lokakA svAmIpana / ye artha jisameM pAye jAte haiM use bhagavAn kahate haiM / (4) vairAgya-dha mAhi upayAne tavA te. (4) bhukti-mAMnA atyaMta kSaya tha bhavate. (6) rUpa-sura asura ane naranAM manane haranArI suMdaratA. (7) vIya aMtarAya kanA nAza thavAthI utpanna thatuM anaMta sAma (8) zrI-cAra ghanaghAtI karmonA kSayathI utpanna thanArI anaMta cartuSTaya rUpI (9) dharma -mukitarUpI daravAjAnAM kamADa ughADanAra zrRtarUpa ane yathAkhyAta cAritrarUpa dha`. (10) azrarya-dharma tra jhounu svAbhIpAzu e arthA jenAMmAM hAya che tene bhagavAna kahe che. 1. 'bhaga' zabdAt tadasyAstyasminniti matupU, ayaM ca matuppratyapte'tra nityayoge, tathoktam- "bhUma - nindA - prazaMsAsu nizyayoge'tizAyane / saMbandhe'stivivakSAyA, bhavanti matubAdayaH / iti spaSTamidaM manoramA - zabdaratnayoH / upAsaka dazAMga sUtra Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA sU. 2 vIrazabdArthaH parAkramate mokSAnuSThAne iti vIraH, yadvA vi=vizeSeNa Irayani-prakSipati dhanghAtikarmapaTalarUpamavakaramiti, vi=vizeSeNa Irayati-prerayati saMyamAdyanuSThAne prANina iti vA vIraH, mahAzcAsau vIrazca tena zrIvardhamAnasvAminetyarthaH / yAvat sAkalyenetyarthaH, etena-"AigareNaM titthayareNaM sayaMsaMbudreNaM purimuttameNaM purisasIheNaM purisavarapuMDarIeNaM purisavaragaMdhahatthiNa loguttameNaM loganAheNaM logahieNaM logapaIveNaM logapajjoyagareNaM abhayadaeNaM cakkhudayeNaM maggadayeNaM saraNadaeNaM jIvadaeNaM bohidaeNaM dhammadaeNaM dhammadesieNaM dhammanAyageNaM dhammasArahiNA dhammavaracAuraMtacakkavaTTiNA" ityAdivizeSaNasaMgraho boddhavyaH / eSAM padAnAM vyAkhyAnaM ca matkRtA___ mokSake anuSThAna (sAdhanA) meM jo parAkrama karatA hai athavA jo cAra ghana-ghAtiyA kamarUpI raja (kUr3A-kacarA) haTA detA hai, athavA jo prANiyoMko saMyama Adike anuSThAnameM vizeSarUpase prerita karatA hai, use 'vIra' kahate haiN| jo vIroM meM bhI vIra arthAt mahAn vIra ho use 'mahAvIra' kahate haiM, arthAt vardhamAna svAmI / ___'jAva' ( yAvat ) zabdase-'AigareNaM, titthayareNaM, sayaMsaMbuddheNaM, purisuttameNaM' purimasIheNaM, purisavarapuMDarIeNaM, purisavaragaMdhahatthiNA, loguttameNaM, loganAheNaM, logahiyeNaM, logapaIveNaM, logapajoyagareNaM, abhayadayeNaM, cakkhudayeNaM, maggadayeNaM, saraNadayeNaM, jIvadayeNaM, bohidayeNaM, dhammadayeNaM, dhammadesieNaM, dhammanAyageNaM, dhammasArahiNA, dhammavaracAuraMtacakkavahiNA' ityAdi vizeSaNoMkA saMgraha samajhanA caahie| ina padoMkA | mokSanA anuSThAna (sAdhanA) mAM je parAkrama kare che, athavA je cAra ghanaghAtI karmarU5 raja (kacaro) ne haThAvI de che, athavA je prANIone saMyamAdi anuSThAnamAM vizeSa rUpe prerita kare che, tene "vIra kahe che. je vIremAM vIra arthAt mahAna vIra hoya tene "mahAvIra' kahe che, arthAta vardhamAna svAmI. ' (yAvata) 206yI 'AigareMge, titthayareMge, sayaMsaMbuddheNa, purisuttameNaM, purisasIheNaM, purisavaragaMdhahatthiNA, loguttameNaM, loganAheNaM, abhayadayeNaM, cakkhudayeNaM, maggadayeNaM, saraNadayeNaM, jIvadayeNaM, bohidayeNaM, dhammadaeNaM, dhammadesiyeNaM, dhammanAyageNaM, dhammasArahiNA dhammavaracAuratacakakavaTTiNA' 2-, cIra-vikrAntI' asmAtpacAdhaca / 3-4-vyutsargakAta 'Ira gatau kampane ca' ityasmAt 'Ira kSepe' ityasmAdvA dhAtoH : pacAyaca / upAsaka dazAMga sUtra Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 upAsakadazAGgasUtre yAmAvazyakasUtrasya munitoSaNITIkAyAM draSTavyam / samprAptena nikhilAni karmANi kSapayitvA siddhagati gtenetyrthH| SaSThasya=SaNNAM pUraNaM SaSThaM tasya, aGgasyaajyate-vyaktIbhavati dIpyate prApyate vA bhagavadukto'rtho yairityaGgAni, tAni veha dvAdaza, tathAhi-tathA puruSasya dvo caraNau, dve jo, dvAvUrU, dvauM gAtrAddhau, dvau bAhU, grIvA, zirazcetyeteAdazabhiraGgarabhivyaktirdIptirupalabdhizca bhavati tathA'tra zrutarUpasya paramapuruSasya santyAcArAdIni dvAdazAGgAni tatra__ dakSiNacaraNasthAnIyamAcArAGgam (1), vAmacaraNasthAnIyaM sUtrakRtAGgam (2), [hindI] vyAkhyAna merI racI huI AvazyakasUtrakI munitoSiNI TIkA [ke artha meM dekhanA caahie| samasta karmoMko kSaya karake jo siddhi-gatiko prApta hue haiN| jinake dvArA bhagavAnakA nirUpaNa kiyA huA artha pragaTa yA prApta hotA hai use aMga kahate haiN| ve aMga bAraha haiM / jaise puruSake-do paira, do piMDI, do jAye, do pasavAr3e, do bhujAe~, eka grIvA (gardana) aura eka sira, ina bAraha aMgoMse usakI abhivyakti (pragaTapana) dIpti (prakAza) aura upalabdhi (prApti) hotI hai, isIprakAra zrutarUpI mahApuruSake AcArAMga Adi bAraha aMga haiN| inameMse pahalA AcArAMga dAhine paira ke samAna (1), dUsarA suutrkRityAdi vizeSaNano saMgraha samaja. e padanuM (gujarAtI) vyAkhyAna mArI racelI "Avazyaka sUtra nI muniteSiNI TIkA (nA arthamAM joI levuM badhAM karmone kSaya karIne je siddhigatine prApta thayA che. jenA dvArA, bhagavAne nirUpe artha, prakaTa athavA prApta thAya che tene aMga kahe che te aMga bAra che. jema purUSanI-be paga, be piDI, be jAMga, be paDakhAM, be bhujAo, eka garadana ane eka mastaka ema bAra aMgethI abhivyakita (54854), dIti (1) mane Salee (prApti) thAya cha, tama zrata3pI mahApuruSanA paNa AcArAMga Adi bAra aMga che. emAMnuM paheluM (1) AcArAMga jamaNu paganI samAna, bIjuM (2) sutra 1-'SaS' zabdAt 'tasya pUraNe DaT' iti Daha, tatazca tasmin 'SaTkatipayacaturAM dhuk' iti thugaagmH| 2-aJjU dhAtoH 'karaNAdhikaraNayozca' iti ghava , 'cajoH ku0, iti kutvam / upAsaka dazAMga sUtra Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 2 dvAdarzAGganIrUpaNam dakSiNajaGghAsthAnIyaM sthAnAGgam (3), vAmajaGghAsthAnIyaM samavAyAGgam (4) dakSiNorusthAnIyaM bhagavatIsUtram (5), vAmorusthAnIyaM jJAtAdharmakathAGgam (6) dakSiNapArthasthAnIyamupAsakadazAGgam (7), vAmapArzvasthAnIyamantakRdaGgam (8), dakSiNabAhusthAnIyamanuttaropapAtikam (9), vAmabAhusthAnIyaM praznavyAkaraNam (10) grIvAsthAnIyaM vipAkamUtram (11), mastakasthAnIyaM dRSTivAdanAmAGgam (12) / ___ ityeteSu dvAdazasvaGgeSu SaSThaM jJAtAdharmakathAGgaM, tsy-ttsmbndhiniinaamityrthH| jJAtAdharmakathAnAM=durgatau prapatato jantUna dhArayati durgateruddhRtya zubhe sthAne sthApayatIti dharmaH-ihAmutra ca sukhasAdhaka iti yAvat, tasya tatpradhAnA vA kathA: dezanAdilakSaNavAkyapavandharUpAH, jJAtAni=udAharaNAni tAni pradhAnAni yAsu tAMga bAMya pairake samAna (2), tIsarA sthAnAMgadAhinI piMDI ke samAna (3), cauthA samavAyAMga bAI piMDI ke samAna (4), pAcavA bhagavatI-aMga dAhinI jaMghAke samAna (5), chaThAjJAtAdharmakathAMga bAIM jAMghake samAna (6), mAtavAM upAsakadazAMga dAhine pasavAr3eke samAna (7), AThavA antakRddazAMga bAyeM pasavAr3eke samAna (8), nauvA aupapAtika-aMga dAhinI bhujAke samAna(9), dasavA praznavyAkaraNa-aMga bAI bhujAke samAna (10), gyArahavA vipAka sUtra grIvAke samAna(11), aura borahavA dRSTivAda sirake samAna(12) hai| durgati meM girate hue prANiyoM ko jo Azraya de, athavA durgati meM par3e hue jIvoMkA uddhAra karake jo zubha sthAnameM dhAraNa kare use 'dharma' kahate haiN| jina kathAoM meM dharmakI pradhAnatA rahatI hai unheM 'dharmakathA' kahate haiN| jJAtakA artha udAharaNa hai, ataH udAharaNoM kI drutain ! pAnA samAna, trI (3) sthAnain bhAvI pI samAna, vyAthu (4) samavAyAMga DAbI pIDI samAna, pAMcamuM (5) bhagavatI aMga jamaNI jAMga samAna, (6) jJAtAdharmakuthAMga DAbI jAMga samAna, sAtamuM (7) upAsakadazAMga jamaNA 57mA samAna, mAbhu (8) mataain // 57mA samAna, nabhu (6) opapAtika aMga jamaNI bhujA samAna, dasamuM (10)praznavyAkaraNa aMga DAbI bhujA samana, agIAramuM (11) vipAka sUtra garadana samAna ane bAramuM (12) dRSTivAda mastaka samAna che. - durgatimAM paDatAM prANuone je Azraya Ape. athavA durgatimAM paDelA jIne uddhAra karIne je zubha sthAnamAM dhAraNa kare tene "dharma kahe che. je kathAomAM dharmanI pradhAnatA hoya che. tene "dharma kathA kahe che, "jJAtAne artha udAharaNa che upAsaka dazAMga sUtra Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 64 upAsakadazAGgasUtre tathAbhUtAH, yadvA jJAtAni= prathamazrutaskandhoktAnyekonaviMzatisaGkhyakAnyadhyayanAni, dharmakathA dvitIyaskandhoktA dharmadezanAlakSaNavAkyaprabandharUpA yAsu paddhatiSu tA jnyaataadhrmkthaastaasaam| ayam=anupadaM prAguktasvarUpaH 'idamastu sanikRSTe' ityAdinyAyAt / arthyate prArthyate, yadvA aryate pApyate mokSakAtibhirityarthaH =zabdasamudAyAtmakavAkyatAtparyaviSayIbhUtaH, prajJaptaH prarUpitaH, yadvA prajJapitaH= sadevamanuSyapariSadi svayamupadiSTaH / saptamasya 'Na' khalvarthe pUrvavadvAkyAlaGkAre vA, bhadanta ! vyAkhyAtapUrvo'sau bhadantazabdaH, aGgasya mAguktaprakArasya 'upeti upAsakA sAdhUnAM sevakAH, atra upAsakAcopAsikAzcetyekazeSeNa zrAvakazrAvikA ityarthasteSAM dazA:=tadIyANuvratAdi kriyAsamudAyopanibaddhaM zAstraM tacca prakRte jisameM pradhAnatA ho use 'jJAtAdharmakathA' kahate haiM / athavA sAtaveM aMgake prathama zrataskandha meM kathita unnIsa adhyayanoMko 'jAtA' kahate haiM aura dUsare ataskandha meM jo kathAnaka hai unheM 'dharmakathA' kahate haiN| isa prakAra donoM zrutaskandhoMke samudAyakA 'jJAtAdharmakathA' nAma hai| (isake athe kA bhagavAnne nirUpaNe kiyaa)| sAdhuoM kI upAsanA (sevA) karanevAle upAsaka zrAvaka kahalAte haiN| yahA~ yadyapi 'upAsaka' pada hai tathApi ekazeSa samAsase upAsikA (zrAvikA) kAbhI grahaNa hotA hai| usa upAsaka [ aura upAsikA] kI dazA arthAt aNuvrata Adi pratipAdana karane ke lie race hue eTale jemAM udAharaNanI pradhAnatA hoya, tene "jJAtA-dharmakathAkahe che. athavA sAtamA aMganA prathama zrutasakandamAM kahelA ogaNIsa adhyayanene "jJAta" kahe che; ane bIjA sakaMdhamAM je kathAnaka che, tene "dharmakathA' kahe che. e pramANe beu zrutaskanA samudAyanuM jJAtAdharmakathA" evuM nAma che. (ene artha bhagavAne nirUpe che) sAdhuonI upAsanA (sevA) karanArA upAsaka kahevAya che. ahIM jeke upAsaka pada che, te paNa ekazeSa samAsathI upAsikA (zrAvikA) zabdanuM paNa prahaNa thAya che. e upAsaka (ane upAsikA)nI dazA arthAta aNuvrata Adi pratipAdana karavAne 1 pRssodraadignnpaatthaahiirghH| 2- artha upayAyAzcAyAm ' ityasmAdvAhula kAtkarmaNi ghan / 3 'R gatau' asmAt auNAdikaH karmaNi tham , gunnH| 4-upAsate=sevanta ityupAsakAH, kartari Nvul / 5-ekazeSazca 'pumAna striyA' ityanena / upAsaka dazAMga sUtra Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agArasaJjIvanI TIkA a.1 sU0 2 sudharma-jambUpraznottaraH dazAdhyayanAtmakamityadhyayanabAhulyatAtparyAddazA iti bahuvacanam , yadvopAsakasambadhinInAM dharmadazAnAM varNanAddazA iti, tAsAmupAsakadazAnAm , 'samaNeNaM jAva saMpattaNaM' vyAkhyAtAnImAni, kaH 'aTTha paNNatte iti padadvayamapi prAg vyAkhyAtameva / evaM jambUsvAminA savinayaM pRSTo mahAmuniH sudharmA svAmI prAha-'evaM' ityAdinA-evam anupadamagre vakSyamANaprakAreNa 'khalu' iti, ayaM zabdaH saMskRtaprAkRtayoH samAno'vyayo'tra ziSyAnunaye, nizcaye, vAkyAlaGkAre vA, jambUH he jambU: ! "samaNeNaM jAva saMpatteNaM sattamassa aMgassa uvAsagadasANaM' vyAkhyAteyaM SaTpadI, daza 'ajjha' iti, adhIyante-vinayAdikrameNa gurusamIpe paThayanta iti, adhIyante parijJAyante jIvAdayo'rthA yairiti, adhi=adhikaM maryAdayeti yAvat ayanaM tIrthakaragaNadharamarUpitAnAmarthAnAM prApaNaM yebhya iti, adhIyante sarvatobhAvena mokSArtha smaryante bhavyairiti, adhIyate-mokSArtha yathAvidhigurusakAzAtpaThanti ziSyA zAstrako upAsakadazA kahate haiM / isameM dasa adhyayana haiM / ina bahutase adhyayanoMke kAraNa hI isa zAstra ko 'dazAH' aisI bahuvacana vAlI saMjJA dIgaI hai| athavA upAsakoMkI dhArmika dazAoM (avasthAoM) kA isameM varNana kiyA gayA hai ataH 'dazA' kahate haiN| jo vinaya Adike kramase paDhe jAte haiM, athavA jinase jIva Adi padArthoMkA jJAna hotA hai, yA tIrthaGkara gaNadhara mahArAja Adi dvArA prarUpita arthakI jisase prApti hotI hai, yA jinako bhavya jIva muktikI kAmanApUrvaka paThana karate haiM, yA jinako ziSya-samudAya gurujIke samIpa mokSake lie vidhipUrvaka paDhate haiM unheM adhyayana kahate haiN| isa sUtra meM aise dasa adhyayana haiNmATe racelA zAstrane 'upAsakadazA" kahe che. AmAM dasa adhyayana che. e ghaNuM madhyayanAne 46 08 2 zAstrane 'dazA' sevA gahuyanavANI saMjJA mAyAmA AvI che. athavA upAsakonI dhArmika dazAo (avasthAo)nuM AmAM varNana karyuM. cha, tathA 'dazA' 49 che. - je vinaya Adina kramathI jaNAya che, athavA jenAthI jIva Adi padAthenuM jJAna thAya che. athavA tIrthakara gaNadhara mahArAja Adi dvArA prarUpita arthanI jenAthI prApti thAya che. athavA jene bhavya jIva mukitanI kAmanApUrvaka paThana kare che. athavA jene, ziSyasamudAya gurUdevanI samIpe mokSane arthe vidhipUrvaka bhaNe che. tene adhyayana kahe che. A sUtramAM evAM dasa adhyayana che - upAsaka dazAMga sUtra Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ____ upAsakadazAGgasUtre yAnIti vA adhyayanAni, prajJaptAni, prAgvyAkhyAtaH prajJaptapadArthaH,tadyathA-tadeva dayate "AnandaH (1), kAmadevaH (2), gAthApati-culanIpitA (3) surAdeva, (4), kSudrazatakaH (5), gAthApati-kuNDakaulikaH (6), saddAlaputraH (7), mahAzataka, (8), nandinIpitA (9), zAleyikA-pitA (10) / etannAmakAni tAni dazAdhyayanAniIti smbndhH| __ atha sudharmasvAminoktaM sarvamartha hRdi nidhAya kacidviSaye saMdihAno jambUsvAmI punaH pRcchati-'yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvatsaMprAptena saptamasya aGgasya upAsakadazAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni, prathamasya khalu bhadanta ! zramaNena yAvat saMpAptena kaH arthaH prajJaptaH ?' iti; prathamasyeti adhyayanasyeti gamyam , pariziSTAni prAgeva vyAkhyAtAni // 2 // uttarayati sudharmA svAmI-' evaM' ityAdi, mUlam-evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyagAme nAmaM nayare hotthA, vnnnno| tassa vANiyagAmassa naya "(1) Ananda, (2) kAmadeva, (3) gAthApati-culanIpitA, (4) surAdeva, (5) kSudrazataka, (6) gAthApati kuNDakolika, (7) saddAlaputra, (8) mahAzataka, (9) naMdinIpitA, (10) shaaleyikaapitaa|" Arya sudharmA svAmo ke uttara de dene para bhI kisI bAtameM jijJAsA honese zrI jambUsvAmIne phira pUchA-bhagavan! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIrane sotaveM aMga (upAsakadazA)ke dasa adhyayanoM kA nirUpaNa kiyA hai to unameM se prathama adhyayanakA kyA artha nirUpita kiyA hai ? // 2 // "1 mAna, (2) maheva, (3) pati-yusanA pitA, (4) surAhe (5) kSudrazata, (9) uthApati joti, (7) sadasaputra, (8) mAzata, (6) nahinApitA. 10) zAleya pitA, Arya sudhamAM svAmIe uttara ApyA pachI paNa kaI vAtamAM jijJAsA rahevAthI zrI jaMbusvAmIe pharIthI pUchyuM: "bhagavad ! je zramaNa bhagavAna mahAvIre sAtamA aMga (upAsakadazA)mAM dasa adhayane nirUpyAM che, te temanA prathama adhyynn| 3 // atha ni3.yo cha !" (2) .. 1-adhipUrvakAt ibdhAtoH, idhAtoH, aydhAtoH, 'iTa, kiTa, kaTI' ityatra pazliSTAt 'I' dhAtorvA karaNAdhikaraNayo hulakAt karmaNi ca lyuT pratyaya / upAsaka dazAMga sUtra Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasabjIvanI TIkA a0 1 0 3 vANijagrAmanagarAdivarNanam 67 rassa bahiyA uttarapurasthime disIbhAe duipalAsae nAma ceie / tattha NaM vANiyagAme nayare jiyasattUrAyA hotthA, vaNNao / tattha NaM vANiyagAme ANaMde nAma gAhovaI parivasai, aTTe jAva aparibhUe // 3 // __chAyA-evaM khalu jambUH? tasmin kAle tasmin samaye vANijagrAmaM nAma nagaramAsIt , vrnnkH| tasmAdvANijagrAmAnagarAdvahiruttarapaurastye digbhAge dutipalAzakaM nAma caityam / tatra khalu vANijagrAme nagare jitazatrU rAjA'bhavat varNakaH / tatra khalu vANijagrAme Anando nAma gAthApatiH parivasati, ADhayo yAvat apribhuutH||3|| TIkA-'evaM khalu jambUH ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' vyAkhyAteyaM saptapadI / 'vANiye-' ti vANijAnAM vaizyAnA vyApArakuzalAnAmiti yAvat, grAma iti Arya sudharmA svAmI 'evaM' ityAdi kahakara uttara dete haiM (mUla kA artha ) hejambU ! usa kAla aura usa samaya meM vANijagrAma nAmaka nagara thaa| (varNaka-usakA varNana anya sthAnase samajha lenA) usa vANijagrAma nagara ke bAhara, uttara pUrva dizA ke bhAga (IzAna-koNa) meM dRtipalAzaka nAma caitya thaa| usa vANijagrAma nagara meM jitazatra rAjA thaa| (varNaka-rAjA kA varNana anya sthAnase samajha lenA) usa vANijagrAma nagara meM Ananda nAmaka gAthApati nivAsa karatA thaa| vaha ADhaya (saMpanna ) aura ( yAvat ) aparibhUta (mAnanIya ). thaa| (TIkA kA artha ) hejambU ! usa kAlameM aura usa samayameM vANija-grAma nAmaka nagara mA sudhA svAmI uttara mApe che:- 'evaM' tyAhi. mULano artha-he jabU! te kALe ane te samaye vANijagrAma nAmanuM nagara hatuM. (vaNeka-enuM varNana anya sthAnethI samajavuM) e vaNijagrAma nagaranI bahAra uttara-pUrva dizAnA bhAgamAM (izAna keNamAM) dUti palAzaka nAmanuM citya hatuM. e vaNijagrAma nagaramAM jitazatru nAme rAjA hatA (varNaka-rAjAnuM varNana anya sthAnethI samajI levuM). e vaNijagrAma nagaramA AnaMda nAme gAthApati nivAsa 42te te. te mADhaya (sapanna) ane ( yAvat ) apirasUta ( bhAnanIya ) tA. TIkAno artha he jabba ! te kALe ane te samaye vaNijagrAma nAme nagara hatuM. kacchI tapurUSa samAsathI vANijo arthAta vaccenuM grAma-vANijArAma kahevAya che. paraMtu upAsaka dazAMga sUtra Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaMkadazAGgasUtre SaSThItatpuruSasamAse vANijagrAmaH, vastutastu 'vANijagrAma'-padasya nagaravizeSaNatvAdvANijAnAM vyApAriNAM grAma: saGgho yasminniti vyadhikaraNabahuvrIhiNA vANijagrAmamiti na sakaM vijJeyamiti vayam / nAma-prasiddhaM nagaram / etadvayAkhyAnaM ca pAguktanagarIzabde draSTavyam , abhavat / 'varNakaH' iti, etadvarNanamapi prAguktacampAvarNanavadeva kevalaM strIliGganagarIvizeSaNasthaleSu napuMsakaliGga nagaravizeSaNatayaucityAdavagantavyamityeva vishessH| 'tassa vANiyagAmassa nayarassa' ityatra bahioMge pazcamyA aucitye'pi prAkRtavyutpattecitryAtsaMbandhasAmAnye vA sssstthii| bahirityavyayaM bAhya'rthe, nagarAdvahiH, kutreti jijJAsAyAmAha-uttarapaurastya iti, uttarazabda uttaradizaH, puraHzabdazcAtra pUrvadizo vAcakastathAca-uttarazca purazcetyuttarapurastatra bhava thaa| SaSThItatpuruSa samAsase vANijoM arthAt vaizyoM vyApArIyoMkA grAma vANija-grAma kahalAtA hai| kintu yahAM vANija-grAma, nagarakA vizeSaNa hai isalie vyadhikaraNa-bahuvrIhi-samAsase usakA asalI artha yaha hai- jisameM vANijoM (vyApAriyoM) kA grAma-samUha-rahe use vANija-grAma kahate haiM, yaha hamArA mata hai| isa nAma kA nagara thaa| nagara zabda kI vyAkhyA pahale 'nagarI zabdameM kara cuke haiN| isakA varNana bhI campA nagarIke samAna hI hai| vizeSatA sirpha yaha hai ki 'nagarI' ke vizeSaNa strIliMga kahe gae haiM, para nagara ke napuMsakaliMga [aura hindImeM napuMsakaliMga nahIM hotA ata eva puMliMga] samajhane caahie| usa vANijagrAma nagara ke thAhara uttara- pUrva dizA ke ahIM vANija-grAma e nagaranuM vizeSa che, tethI vyadhikaraNabahuvrIhi samAsathI ene kharo artha e che ke-jemAM vANije (vyApArIo)ne grAma samUha rahe; tene vANijagrAma kahe che evo amAro mata che. e nAmanuM nagara hatuM. "nagara zabdanI vyAkhyA pahelAM "nagarI' zabdamAM karI gayA chIe enuM varNana paNa camyA nagarInA jevuM ja che. vizeSatA mAtra e che ke "nagarInA vazeSaNe nArI jAtImAM kahyA che, paraMtu nAnyatara jAti (napuMsaka 9 )ne zabda che ane hiMdImAM napuMsaka liMga nahi hovAthI narajAtimAM e zabda vaparAya che eTale [gujarAtImAM tene mATe nAnyatara jAtinAM vizeSaNe vAparyA che. e vaNijagAma nagaranI bahAra uttara . 1-paJcamyA aucityaM tu 'apa-pari-bahirazcavaH paJcamyAH' ityanena 'bahiHbhandayoge pazcamyantasamAsavidhAnasAmarthyAda'bahiyoge paJcamI'-ti bhaassykRtklpnaat| upAsaka dazAMga sUtra Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 3 AnandagAthApativarNanam 69 uttarapaurastyaH, yadvA puraHzabdo'gravAcaka eva, tatazca puro'ne bhavA paurastyA pUrva dika, uttarasyA; paurastyAyA (pUrvasyA) zca dizo'ntarAla uttara-paurastyastasmin digbhAge-dizo bhAgo digbhAgastasmin ,dUtipalAzakaM nAma caityam-udyAnamastIti shessH| ihaiva ca bhagavato mahAvIrasya samavasaraNavRttAntanirUpaNamanupadaM bhaviSyatItyata etadupAttatatrati dhyAtavyam / tatra khalu vaNijagrAme nagare jitazatra rAjA'bhavad / varNako varNanaM karttavyamiti bhAvaH / tatra khalu vaNijagrAme Anando nAma gAthApatiH =gIyatestUyate lokaidhana-dhAnya-samRddhayAdiyuktatayeti, yadvA gAdhate dhana-dhAnyapazuvaMza-samunnatyAdinA 'aho ! dhanyamidaM sakalasamRddhisampannaM gRha' mityevaM prazaMsitatvAtmatiSThitA bhavatIti gAthA-prazastatamaM gRhaM, tasyAH patiH adhyakSaH saH tathA kSetravastu-hiraNya-pazudAsa-pauruSa-samalaGkutaH sadgRhastha ityarthaH, parivasati-nityaM bhAgameM arthAt IzAna-koNameM dUtipalAzaka nAma udyAna thaa| isI udyAnameM bhagavAn mahAvIra svAmI ke samavasaraNa kA vRttAnta isase Age batAyA jAyagA, isa kAraNa yahA~ isa udyAna kA ullekha kiyA gayA hai / usa vANija-grAma nagarameM jitazatrU rAjA thaa| usakA varNana anya sthAnase samajhanA caahie| usa vANija-grAmameM Ananda nAmaka gAthApati rahatA thaa| dhana-dhAnya aura samRddhise yukta hone ke kAraNa loga jisakI prazaMsA karate haiM use gAthApati kahate haiN| athavA dhana-dhAnya aura pazu-vaMza kI samunnatise 'aho ! yaha ghara saba prakArakI samRddhise bharA-pUrA hai' isa prakAra prazaMsita honese jo pratiSThAyukta ho vaha gAthA (pratiSThita ghara) aura usake adhyakSako -pUrva dizAnA bhAgamAM arthAta IzAna keNamAM dUti palAzaka nAme udyAna hatuM e bhagavAna mahAvIra svAmInA samavasaraNane vrattAMta AgaLa ApavAmAM Avaze, tethI ahIM e udyAnano ullekha karavAmAM AvyuM che. e vaNijagrAma nagaramAM jitazatru rAjA hatA. tenuM varNana anya sthAnethI jANuM levuM e vaNijagrAmamAM AnaMda nAmane gAthApati hate. dhana-dhAnya samRddhithI yukata hovAne kAraNe leke jenI prazaMsA kare che tene gAthA pati kahe che. athavA dhana-dhAnya ane pazuvaMzanI samunnatithI aho ! A ghara sarva prakAranI samRddhithI bharapUra che " evI rIte prazasita thavAne lIdhe je pratiSThAyukta hoya, te gAthA (prati.41 ghara) ane tene je pati-adhyakSa, tene gAthApati kahe che. tAtparya e che 2- 'dakSiNApazcAtpurasassyak' iti puraHzabdAyakU / 3-atra 'dinAmAnyantarAle' ityanene bahuvrIhiH / upAsaka dazAMga sUtra Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamutre sarvatobhAvena vA nivasati smeti zeSaH / ADhayaH = mahAn RddhayAdipUrNo vA / 'jAva' yAvat- 'aDe' ityArabhya 'aparibhUe' ityetatparyantokta samastavizeSaNa viziSTa ityarthastena- 'ditte visthiNNaviula-bhavaNa-sayaNAsaNa- jANa - vAhaNA iNNe badudhaNa bahujAyarUtra- rayae AogapaogasaMpaune vicchaDDiyaviulabhattapANe bahudAsIdAsagomahi sagapela yappabhUe bahujaNassa' ityeSAM samantrayaH karttavyaH / 9 sa etacchAyA ca - dIpto vistIrNa- vipula- bhavana- zayanAzana- yAna- vAhanAsskIrNo bahudhana bahujAtarUparajata Ayoga-prayoga saMprayukto viccharditavipulabhakta pAno bahudA sagomahiSaga velakama bhUto bahujanasya' zakaTa iti, tatra - dIptaH = ujjvalo darpito vA, vistIrNAni=vistRtAni vipulAni=bahUni bhavanAni=gRhAH, zayanAni =yyAH AsanAni=pIThakAdIni yAnAni = gADIprabhRtIni vAhanAni=hayAdayastairAkIrNaH ==yAptaH samupeto vA bahu = vipulaM dhanaM= gaNimaprabhRti yasya bahudhanaH, bahuvipulaM jAtarUpaM=muvarNa, rajataM= rUpyaM yasya sa bahujAtarUparajataH, bahudhanazvAsau bahujAtarUparajatazceti bahudhanavahujAtarUparajataH, A= samantAd yojanaM dviguNAdilAbhArtha rUpyAdInAmadhamarNAdibhyo niyojanamA yogastasya, pra=prakarSeNa yojanam = upAyacintanaM, prayogaH, yadvA Ayogena = dviguNAdilipsayA prayogaH, = adhamarNAnAM savidhe dravyasya vitaraNamAyoga-prayogaH, sa saMprayuktaH = pratarttito yena, tasmin vA saMprayuktaH =saMlagna yaH sa Ayoga-prayoga-saMprayuktaH gAthApati kahate haiM / tAtparya yaha hai ki kSetra, vAstu, hiraNya, pazu, dAsa, paurUSa Adi se zobhita gRhasthako gAthApati kahate haiM / vaha Ananda gAthApati vizAla samRddhi se yukta thA / 'jAva' zabda se 'Adaya' se lekara 'aparibhUta' paryanta samasta vizeSaNa jor3ane caahie| arthAt tejasvI, vistRta aura vipula bhavana, zayana ( zayyA), Asana (takhta Adi) yAna (gADI Adi) vAhana (ghoDe Adi) se yukta bahuta dhana (gaNima-rUpaye paise Adi) vAlA, bahuta sAne vAlA, bahuta cAMdI vAlA, tathA nItipUrvaka vyApArase dhana kamAne vAlA thaa| jisake yahAM bhojana }-kSetra, vAstu, sonuM, pazu, hAsa, cau3Sa (parAIbha ) sAhithI zolita gRhasthane gAthApati kahe che. e Anada gAthApati vizALa samRddhithI yukata hate. jAva' zaNDathI ADhaya thI laI aparibhUta' sudhInAM madhAM vizeSaNeA joDavAM; arthAtatensvI, vistRta ane vipusa ( moTu ) bhavana, zayana, Asana (tachata vagere), thAna (gADI vagere) vAina (ghoDA vagere) thI yukta, ghANA dhana (gazubha ipiyA paisA vagere) vANI, dhaNA sonAvANI, dhAthA iyAvANI, tathA nItiyukta vepArathI dhana kamAnArA hatA. tene tyAM bhAjana thaI gayA khAda paNa ghaNuM upAsaka dazAMga sUtra Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgArasaJjIvanI TIkA a0 1 mU0 3 AnandagAthApativarNanam 71 =nItyA dravyopArjanavRtta ityarthaH bhaktaM ca pAnaM ca bhaktapAne' vipule ca te bhaktapAne vipulabhaktapAnaH, vi-vizeSeNa chardite bhojanAvaziSTe bhattapAne yasya sa vicchaditavipulabhaktapAnaH dAsyazca dAsAzca gAvazca mahiSAzca gavelakA (urabhrA) theti dAsIdAsagomahiSagavelakAste prazastAzca te dAsIdAsagomahiSagavelakA iti bahu dAsIdAsagomahiSagavelakAste prabhUtAH pracurA yasya sa bahudAsIdAsagomahiSagavelakamabhUtAH, atra gavAdipadaM strIgavyAdInAmapyupalakSakaM; yadvA gopadasya strIpuMgavayoravizeSeNa vAcakatvAdavirodha eva, mahiSa-gavelakazabdayozca 'pumAn striyA' ityekazeSAnmahiSyAdInAmapi grahaNam / bahujanasyeti jAtivivakSayaikavacanaM saMbandhasAmAnye ca SaSThI, tena 'bahujanai' rityarthoM bodhyaH, atra 'apI' tyasyAdhyAhArAddhahujanairapIti tattvam 'aparibhUtaH parAbhavarahitaH, yadvA ktapratyayArthasyAvivakSitatvAdaparibhavanIyaH-bahujanairapi parAbhavitumazakya ityarthaH / eSUktavizeSaNeSu "aDre ditte, aparibhUe" ebhitribhirvizaSaNairAnanda-gAthApatau pradIpadRSTAnto'bhipretastathAhi-yathA pradIpastaila-vatibhyAM zikhayA ca saMpanno nirvAte sthAne surakSitaH kara lene ke bAda bhI bahuta anna pAna bacatA thA, arthAt isa udAra buddhi se pAka banAyA jAtA thA ki saba parivArake jIma jAne para bace hue annAdise aneka garIboM kA poSaNa hotA thA, jisake ghara meM bahuta dAsa dAsI gAya baila bhaiseM pADe urabhra (bakare bakarI gADareM) Adi the| bahuta, se manuSya bhI usa (Ananda gAthApati) kA parAbhava nahIM kara sakate the, arthAt vaha bar3A zaktizAlI aura mAnanIya thaa| 'ADhaya dIpta aura aparibhUta' ina tIna vizeSaNoMse Ananda gAthApati meM dIpakakA dRSTAnta abhipreta hai| vaha isa prakAra-jaise dIpaka, tela battI aura zikhA(lo)se yukta hokara vAyurahita sthAnameM surakSita rahakara a-pAna vadhatuM hatuM, arthAt eTalI udAratAthI rasoI karavAmAM AvatI hatI ke badhe parivAra jamI rahyA pachI paNa ghaNI raI vadhatI hatI ane temAMthI aneka garIbanuM piSaNa thatuM hatuM. tenA gharamAM ghaNuM dAsa. dAsI, gAya, baLada bheMza pADA, 27 (1421, 54, 32) vagere tA. ghayA maannuse| 595 tenA, (bhAna gAthA patine) parAbhava karI zaktA nahIM, arthAta te ghaNe zakitazALI ane mAnanIya hate. : "ADhaya, dIpta ane aparibhUta" e traNa vizeSaNothI AnaMda gAthApatimAM dIpakanuM dRSTAMta abhipreta che; te A pramANe-jema dIpaka, tela, dIveTa ane zikhA (jhaLa)thI yukata thaIne vAyurahita sthAnamAM surakSita rahI prakAzita thAya che. 1 'vibhASA supo bahuca purastAttu' ityanena bahumatyayaH puurvpryuktH| upAsaka dazAMga sUtra Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 upAsakadazAGgasUtre - prakAzamAsAdayati, evamayamapi taila-vatti-sthAnIyayA ADhayatA'paraparyAyAddharyA, zikhA-sthAnIyayodAratA-gambhIratAdirUpayA dIptyA ca saMpanno nirvAtasthAnasthAnIyayA sadAcAramaryAdApAlanAdirUpayA'paribhUtatayA ca saMpannaH samujjvalatIti hetutA'vacchedakadharmasyA''DhayatA-dIptyaparibhUtataitastritayaniSThasyaikasya sattvAnna tRNAraNimaNinyAyena pratyakSAnumAnA''gamazabdeSu prAmANyamiva pratyekaM hetutA pradIpavadeva // 3 // mUlam-tassa NaM ANaMdassa gAhAvaissa cattAri hiraNNako DIo nihANapauttAo, cattAri hiraNNakoDIo vuDripauttAo, cattAri hiraNNakoDIo pavittharapauttAo, cattAra vayA dasagosAhassieNaM vaeNaM hotthA // 4 // chAyA-tasya khalu Anandasya gAthApatezcatasro hiraNyakoTayo nidhAnaprayuktAH, prakAzita hotA hai, vaise hI Ananda gAthApati, tela aura battIke samAna ADhayatA arthAt Rddhise, zikhA kI jagaha udAratA gaMbhIratA Adise aura dIptise yukta hokara, vAyurahita sthAnake samAna maryAdAkA pAlana AdirUpa sadAcAra se tathA parAbhavarahitapanase saMyukta hokara tejasvitA dhAraNa karatA thaa| ataH ADhayato dIpti aura aparibhUtatA, ina tInoMmeM rahanevAlA hetutA'vacchedaka dharma eka hai, isa kAraNa tRNAraNimaNi-nyAya se pratyakSa, anumAna aura Agama zabdoMmeM pramANatAke samAna pratyeka (sirpha ADhayatA, sirpha dIpta, yA kevala aparibhUtatA) ko hetu nahIM mAnanA cAhie // 3 // tema AnaMda gAthApati, tela ane dIveTanI peThe ADhayatA arthAt RddhithI, zikhAnI jagyAe udAratA gaMbhIratA AdithI, ane dItithI yukata thaIne vAyurahita sthAnanI samAna maryAdAnA pAlana adirUpa sadAcArathI tathA parAbhavarahitapaNe aparibhUtatA, e traNemAM rahele hetutAyachedaka dharma eka che te kAraNathI tRNuraNimaNi nyAye pratyakSa anumAna ane Agama zabdamAM pramANutAnI peThe pratyekane (mAtra ADhayatA, mAtra dIpti athavA kevaLa aparibhUtatA-e ekane) hetu mAna nahIM 3 che 1-ayam aanndgaathaaptiH| upAsaka dazAMga sUtra Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 5 Ananda gAthA pativarNanam 73 catasro hiraNyako yo vRddhimayuktAH, catasro hiraNyakoTayaH pravistaramayuktAH, ca tvAro vrajAH dazagosAhasrikeNa vrajenA Asana ||4|| TIkA- 'tasyeti tasya varNita prakArasya khalu nizvaye vAkyAlaGkAre vA, Anandasya = etannAmno gAthApateH catasraH = catuHsaMkhyopetAH, hiraNyakoTayaH =hiraNyAni dInArANi teSAM koTayaH =saGkhyAvizeSatayA prasiddhAH dInArakoTicatuSTayamiti yAvat nidhAnamayuktAH = nidhAne= koSAdau nikSepaNe prayuktAH = niyuktA arthA tenaiva gAthApatinA, evamagre'pi sambandhaH kAryaH / vRddhiprayuktA iti vRddhiH dhanavanecchayA draviNaprayogastadarthaM prayuktAH, zeSaM pUrvavat / pravistaraH = gRhopakaraNaM tasmai prayuktAH / dazagosAhasri ke aiti, gavAM dazasahasrasaMkhya kena vrajena catvAro gotrajAH, catvAriMzatsahasrANi gAtra iti tAtparyArthaH abhavan=Asan // 4 // , , mUlam - seNaM ANaMde gAvAhaI bahUNaM rAIsara jAva satthavAhANaM bahusu kajesu ya kAraNesu ya maMtesu ya kuTuMbesu ya gujjhesu ya rahassesu nicchasu ya vavahAresu ya ApucchaNijje paDipucchaNije samassavi ya NaM kuTuMbassa meDhI, pamANaM, AhAre, AlaMbaNaM, cakkhU, meDhIbhUe jA sajavAva yAvi hotthA // 5 // ( mUla aura TIkA kA artha ) 'tassa NaM' ityAdi / usa Ananda gAthApatike cAra karor3a dInAreM khajAne meM rakhI thIM, cAra karor3a dInAreM vyApAra meM lagI thIM, cAra karor3a dInAreM gRhasaMbandhI sAmAna meM lagI thIM aura dasa dasa hajAra gAyoMke cAra gokula the arthAt Ananda gAthApatike bAraha karor3a dInAreM aura cAlIsa hajAra govarga ke pazuokI saMkhyA thI // 4 // (bhUNa rAne TIano artha ) tassa NaM ityAdi-- e Anada gAthApatine cAra karoDa dInArA khajAnAmAM hatI; cAra karoDa dInAre teNe vepAramAM zakI hatI; cAra karoDa dInArA gharasAmagrImAM rAkI hatI ane dasa-dasa hajAra gAyAnAM cAra gAkulA hatAM, arthAt AnaMda gAthApati pAse khAra karoDa dInArA ane cAlIsa hajAra govarganA pazuonI saMkhyA hatI. / / 4 / 1 dInAra - usavaktakA eka sone kA sikkA ! 1 DInAra-e vakhate e prakAranA senAnA sikakA hateA. upAsaka dazAMga sUtra Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 upAsakadazAGgasUtre chAyA-sa khalu Anando gAthApatI rAjezvara-yAvatsArthavAhAnAM bahuSu kAryeSu ca kAraNeSu ca mantreSu ca kuTumbeSu ca guhyeSu ca rahasyeSu ca nizcayeSu ca vyavahAreSu ca ApacchanIyaH, paripracchanIyaH, svakasyApi ca khalu kuTumbasya medhiH, pramANa,mAdhAraH, AlambanaM, cakSuH medhibhUto, yAvatsarvakAryavarddhakazcA'pyabhavat / / 5 // TIkA-'sa' iti-rAjezvara-yAvaditi, atra 'jAva' zabdena-talavara-mADaMbiya-koDubiya-ibbha-seTThi-seNAvai" ityeSAM saMgrahastena rAjezvara talavara-maNDavika(mADambika) koTumbikebhya-zreSThi-senApati-sArthavAhAnAmitisaMvandhaH, tatra rAjAno =mANDalikA narapatayaH, IzvarAH aizvaryasampannAH, talavarAH santuSTabhUpAla-dattapaTTa mUlakA artha- se NaM ANaMde' ityAdi / vaha Ananda gAthApati, rAjA Izvara yAvat sArthavAhoM ke dvArA bahutase kAryomeM, kAraNoM (upAyoM) meM, mantra (salAha) meM, kuTUmboMmeM, guhyoMmeM, rahasyomeM, nizcayoMmeM aura vyavahAroMmeM ekavAra pUchA jAtA thA, vAra vAra pUchA jAtA thaa| aura vaha apane kuTumbakA bhI medhi, pramANa, AdhAra, Alambana, cakSu, medhibhUta yAvat samasta kAryoMko baDhAnevAlA thA // 2 // TIkA kA artha mUlameM 'rAIsara' ke Ageke 'jAva' zabdase rAjA Izvara, talavara, mANDavika yA mADambika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati aura sArthavAha, kA grahaNa hotA hai / mANDalika narezako rAjA aura aizvaryavAloMko Izvara kahate haiN| rAjA santuSTa hokara jinheM paTTabaMdha detA hai ve rAjAke samAna paTTabandhase vibhUSita loga talavara kahalAte haiN| jo vastI bhuuln| matha-se NaM ANaMde tyahi e AnaMda gAthApatine, rAjA Izvara yAvata sArthavAha taraphathI ghaNAM bhAM, rnne| (upAya)mai, maMtra (sasA)mAM, mAmA, guhyomAM, 27syobhA, nizcayemAM, ane vyavahAramAM ekavAra pUchavAmAM avAtuM hatuM, vAraMvAra paNa pUchavAmAM AvatuM hatuM. ane te pitAnA kuTuMbane paNa medhi, pramANa, AdhAra, mAna, yakSa, bhedhibhUta, yAvata mAM yani mAga dhaanaa2| utA. (5) anomartha-bhUgamA sa2' pachI 'n' wthI '2im, UPA2, tasa12, mAMDavika athavA mADaMbaka, kauTumbika, ibhya, zreSTI, senApati ane sArthavAha. eTalA zabdonuM grahaNa thAya che. mAMDalika narezane rAjA ane ezvaryavALAone - Izvara kahe che. rAjA saMtuSTa thaIne jene paTrabaMdha Ape che. te rAjAnA jevA padRbaMdhathI vibhUSita leke taravara kahevAya che. jenI vastI chinna bhinna hoya tene upAsaka dazAMga sUtra Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 5 AnandagAthApativarNanam 75 bandhaparibhUSitarAjakalpAH, mANDavikAH chinnabhinnajanAzrayavizeSo maNDavastatrAdhikRtAH, 'mADambikAH' iticchAyApakSe tu grAmapaJcazatIpataya ityarthaH, yavA sArddhakozadvayaparimitapAntarairvicchidya vicchidya sthitAnAM grAmANAmadhipatayaH, kauTumbikAH= kuTumbabharaNe tatparAH, yadvA bahukuTumbapratipAlakAH, ibhyAH ibho hastI tatpamANaM dravyamahantIti' tathA te ca jaghanyamadhyamotkRSTabhedAstriprakArAstatra-hastiparimitamaNi-muktA-pravAla-suvarNa-rajatAdidravyarAzisvAmino jaghanyAH, hastiparimitavajramaNi-mANikyarAzisvAmino madhyamAH, hastiparimitakevalavajrarAzisvAmina utkRSTA chinna-bhinna ho use maNDava aura usake adhikArIko nANDavika kahate haiN| 'mAiMbiya' kI chAyA yadi mADambika kI jAya to mADambikakA 'pAca so gA~voM kA svAmI, artha hotA hai / athavA DhAI-DhAI kosakI dUrI para jo alaga-alaga gAva base hoM unake svAmI ko mAimbika kahate haiM / jo kuTumbakA pAlana-poSaNa karate haiM yA jinake dvArA bahutase kuTumboM kA pAlana hotA hai unheM kauTumbika kahate haiN| ibha kA artha hai hAthI, aura hAthI ke barAbara dravya jisake pAsa ho use ibhya kahate haiN| jaghanya, madhyama aura utkRSTa ke bhedase ibhya tIna prakAra ke haiN| jo hAthoke barAbara maNi, muktA, pravAla (muMgA), sonA, cAdI AdI dravya-rAzike svAmI hoM ve jaghanya ibhya haiM / jo hAthI ke barAbara hIrA aura mANikakI rAzike svAmI hoM ve madhyama ibhya haiM / jo hAthIke barAbara kevala hIroMkI rAzike svAmI hoM ve utkRSTa ibhya haiN| lakSmIkI maMDava ane tenA adhikArIne mAMDavaka kahe che. "mADaMbiyaranI chAyA je "mADambika karavAmAM Ave te "mADambika"no artha "pAMcaso gAmano dhaNI" evo artha thAya che. athavA aDhI-aDhI gAune aMtare ne judAM-judAM gAme vasyAM hoya tenA dhaNIne mADambika kahe che. je kuTuonuM pAlana-poSaNa kare che athavA jenI dvArA ghaNAM kuTuMbanuM pAlana thAya che, tene koTumbika kahe che, "bha no artha bahAthI" che, ane hAthIna, jeTaluM dravya jenI pAse hoya, tene Iya kahe che. jaghanya, madhyama ane utkRSTanA bhede karIne Ibhya traNa prakAranA che. hAthInI barAbara maNi, motI, paravALAM, sonuM, cAMdI Adi dravyanA DhagalAnA je svAmI teo jaghanya Ijya che. hAthInI barAbara hIrA ane mANekanA DhagalAnA je svAmI hoya teo madhyama Ikya che. hAthInI barAbara kevaLa hIrAnA DhagalAnA je svAmI hoya teo utkRSTa ibhya che. jemanI upara lamIna upAsaka dazAMga sUtra Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 upAsakadazAGgasUtre zreSThino lakSmIkRpAkaTAkSapratyakSalakSyamANa-draviNalakSa-lakSaNavilakSaNahiraNyapaTTasamalaGkatamUrdhAno nagarapradhAnavyavahartAraH, senApatayaH caturaGgasenAnAyakAH, sArthavAhA: gaNima-dharima-meya-paricchedya-rUpakreya-vikreyavastujAtamAdAya lAbhecchayAdezAntarANi bajatAM sArtha vAhayanti-yoga-kSemAbhyAM paripAlayantIti, dInajanopakArAya mUladhanaM dattvA tAn samarddhayantoti tathA, tatra gaNimam =eka dvi-tri-caturAdisaMkhyAkrameNa gaNayitvA yaddIyate, yathA-nAlikera-pUgIphala-kadalIphalAdikam, dharimaM tulAsUtreNottolya yaddIyate, yathA brIhi-yava-lavaNa-mitAdi, meyaM zarAva-laghubhANDAdinojisa para pUrI-pUrI kRpA ho aura usa kRpAkora ke kAraNa jinake lAkhoMke khajAne ho tathA jinake sara para unhIMko sUcita karane vAlA cAMdIkA vilakSaNa paTTa zobhAyamAna ho rahA ho, jo nagara ke pradhAna vyApArI hoM unheM zreSThI kahate haiN| caturaMga senAke svAmIko senApati kahate haiM / jo gaNima, dharima, meya aura paricchedya rUpa kharIdane-becane yogya vastuoM ko lekara naphAke lie dezAntara jAnevAleko sAtha le jAte haiM, yoga (nayI vastu kI prApti) aura kSema (prApta vastu kI rakSA ke dvArA unakA pAlana karate haiM, garIboMkI bhalAIke lie unheM pU~jI dekara vyApAra dvArA dhanavAn banAte haiM unheM sArthavAha kahate haiN| eka, do, tIna, cAra Adi saMkhyAke hisAba se jinakA lena-dena hotA hai use gaNima kahate haiM, jaise-nAriyala. supArI, kelA Adi / tarAjU para tola kara jisakA lena-dena ho use dharima kahate haiM, jaise dhAna, pUrepUrI kRpA hoya ane e kRpAne kAraNe jemanI pAse lAkhano khajAne heya; tathA jemane mAthe tenuM sUcana karanAre cAMdIno vilakSaNa paTTa zobhAyamAna thaI rahyo hoya; je nagaranA mukhya vyApArI hoya, tene zreSThI kahe che catura ga senAnA svAmIne senApati kahe che. gaNima dharima maya ane paricchedya rUpa kharIdavA-vecavA yogya vastuo laIne naphAne mATe dezAMtara janArAone je sAthe laI jAya che. yoga (navI vastunI prApti) ane kSema (prApta vastunuM rakSaNa) nI dvArA temanuM pAlana kare che. garIbanA bhalA mATe temane pUcha ApIne vepAra dvArA dhanavAna banAve che, temane sArthavAha kahe che. eka, be. traNa, cAra Adi saMkhyAnA hisAbe jenI leNa-deNa thAya che tene gaNima kahe che, jemake nALIera, se pANI ityAdi, trAjavAthI telane jenI leNa-deNa karavAmAM Ave che tene dharima kahe che, jemake dhAnya. java, mIThuM, sAkara ItyAdi 1 alabdhasya lAbho yogaH, labdhasya paripAlanaM kssemH| upAsaka dazAMga sUtra Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 5 AnandagAthApativarNanam 77 tolya yadIyate, yathA dugdha-dhRta-taila-prabhRti, paricchecaM ca patyakSato nikapAdiparIkSayA yadIyate, yathA maNi-muktA prabAlA''bharaNAdi / 'sArthavAhAnA'-mityatra 'kRtyAnAM kartari ve' ti kartari SaSThI, agretanasya 'ApracchanIyaH parimacchanIyaH' ityanIyarapratyayasya yogAt , tatazca rAjabhirIzvaraistala parairmADambikaiH (mANDavikaiH) kauTumbikairibhyaiH zraSThibhiH senApatibhiH sArthavAhezcetyeva vyaakhyaatvym| bahuSupracureSu, amya sarvaireva saptamyantaiH sambandhaH / kAryeSu kartavyeSu prayojaneSviti yAvat , kAraNeSu kAryajAtasampAdakahetuSu / mantreSu vartavyanizcayArtha guptavicAreSu / kuTumbeSu-bAndhaveSu / guhyeSu lajjayA gopanIyeSu vyavahAreSu / rahasyeSu= hasi=ekAnte bhavA rahasyAsteSu pracchannavyavahAreSviti yAvat / nizcayeSu-pUrNaniNayeSu / vyatrahAreSu vyavahAramaSTavyeSu yadvA bAndhavAdisamAcaritalokaviparItAdikriyAprAyazciteSu, viSayasaptamyA 'eteSu viSaye' ityarthaH / Apat saditi yAvat ,pacchanIyaH jau, namaka, zakkara Adi / sarAvA choTe bartana Adise nApa kara jisakA lena-dena hotA hai use meya kahate haiM, jaise dUdha ghI taila Adi / sAmane kasauTI Adi para parIkSA karake jimakA lena-dena hotA hai use paricchedya kahate haiM, jaise maNi, motI, mUgA gahanA aadi| ___ Ananda gAthApati, ina rAjA, Izvara Adike dvArA bahutase kAryo meM, kArya ko siddha karaneke upAyoM meM, kartavyako nizcita karaneke gupta vicAroM meM, bAMdhavoM meM, lajAke kAraNa gupta rakhejAnevAle viSayoM meM, ekAnta meM honevAle kAryoM meM, pUrNa nizcayoM meM, vyavahAra ke lie pUchejAne yogya kAryoM meM,athavA bAndhavoM dvArA kiye gaye lokAcArase viparIta kAryoMke prAyazcittoM (daMDoM)meM, arthAt ullikhita saba mAmaloM meM ekabAra pAlI ke pavAluM jevAM mApanA vAsaNathI mApIne jenI leNa-deNa karavAmAM Ave che tene meya kahe che, jemake dUdha, ghI, tela vagere kasoTI AdithI parIkSA karIne jenI leNadeNe karavAmAM Ave che tene paricchedya kahe che, jemake maNi, bhAtI, 52114aa, ghaze vagere. AnaMda gAthApatine, e rAja, Izvara Adi taraphathI ghaNuM kAryomAM, kAryone siddha karavA mATenA upAmAM, kartavyane nizcita karavAnA gupta vicAromAM bAMdhamAM, lajajAne kAraNe gupta rAkhavAmAM AvatA viSayamAM, ekAMtamAM karavAmAM AvatAM kAryomAM, pUrNa nizcayamAM, vyahArane mATe pUchavA cagya kAryomAM, athavA bAMdha taraphathI karavAmAM AvatA lokAcArathI viparIta kAryonAM prAyazcitta (daMDa)mAM upAsaka dazAMga sUtra Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre praSTavyaH, pari sarvatobhAvena asakRditi yAvat pracchanIyaH praSTavyaH 'hotthA' - AsIdityagretanena smbndhH| Aha-nanu kAryakAraNayoranyatarasyaivopAdAnenetarAnyathAnupapattyA''kSepAdvodhaH sidhyediti 'kAryeSu' 'kAraNeSu' ityubhayopAdAnamakizci skaramiti tadatyantamasat , yataH kazcit kevalaM kAyasambandha eva praznaM karoti yathA, bhoH! mayA kiM dhandhraNaM vidheyaM ? kiM rAjAdisevA katrtavyA uta krayavikrayAdivyavahAraH karttavyaH ? ityAdi, kazciJca kevalaM kAraNasaMbandha eva praznaM karoti yathA ki bhoH !-mayA kena vidhinA rAjAdisevA kartavyA? kena vA vidhinA krayavikrayAdivyavahAraH kartavyaH ? ityAdIti sarvajanaprasiddhamidam / aura bAra-bAra pUchA jAtA thA-ina saba bAtoM meM rAjA Adi samasta bar3e-bar3e AdamI AnandakI sammati lete the| zaMkA-kA: aura kAraNa, ina donoM meM se ekakA grahaNa karane se hI donoMkA bodha ho jAtA hai, kyoMki kAraNa ke binA kArya nahIM hotA aura vinA kAryake kAraNoMkA anveSaNa karanekI AvazyakatA nahIM hai phira mUla-pATha meM 'kAryoM meM' 'kAraNoM meM, isa prakAra donoMko pRthakapRthak ginAnA vRthA hai| samAdhAna-yaha kathana bilakula ThIka nhiiN| kyoMki koI-koI kevala kAryake viSaya meM hI prazna karatA hai, jaise-'mahAzaya ! mujhe kyA dhaMdhA karanA cAhie! rAjA Adi kI naukarI karU~ yA lena-dena (vyApAra) karUM?' ityAdi / koI-koI kevala kAraNake viSayameM hI pUchatA hai, jaise-'kyoM jI, maiM rAjA Adi kI sevA kisa prakAra karU~ ? athavA lena-dena kA vyavahAra kisa DhaMga se karU~' ityAdi bAteM saMsAraprasiddha haiN| arthAt evAM badhAM prakaraNamAM eka vAra tathA vAraMvAra pUchavAmAM AvatuM hatuM.e badhI vAtamAM rAjA vagere meTA mANase paNa AnaMdanI saMmati letA hatA. zaMkA-kArya ane kAraNa. e beumAMthI ekanuM grahaNa karavAthI ja beuno bodha thaI jAya che, kAraNa ke kAraNa vinA kArya thatuM nathI, ane kArya vinA kAraNanuM zAdhana karavAnI jarUra hatI nathIte pachI mULa pAThamAM "kAmAM" "kAraNomAM e pramANe beune jUdA jUdA gaNAvavAM e vRthA che. samAdhAna-e kathana bIlakula barAbara nathI, kAraNa ke kaI kevaLa kAryanI bAbatamAM ja prazna kare che, jemake mahAzaya ! mAre kyA dhaMdhe kare joIe? rAjA vagerenI nekarI karuM ke leNadeNa (vepAra) karUM? vagere kaI kevaLa kAraNanI mAmatamA pUche cha:-bhaDe,-'bha sAsa mAhinI sevA ThevI rIte 43? athavA leNadeNane vyavahAra kevI rIte karUM ?, e badhI vAte jagatamAM jANItI che. upAsaka dazAMga sUtra Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a. 1 mU0 2 AnandagAthApativarNanam nanvevamapi-"mantreSu, guhyeSu, rahasyeSu" ityeSAM trayANAmapi vizeSaNAnAmekArthakatvAtpRthagupAdAnamanucitamiti cettava prazna evAnucito vizeSaNAnAmeSAM mitho bhinnArthakatvAttathAhi-dezahitacintArtha rAjyAdihitacintArtha vaikAntavicAro mantraH, parastrIgamanAdirUpanikRSTagRhacchidrapratIkAracintanArthamekAntavicAro guhyam , bhrUNahatyAdirUpanikRSTatamagRhacchidrapratIkAracintanArthamekAntavicAro rahasyamiti tejstimirvdggn-paataalvccaissaamtyntmntrmstiiti| iha sarve ckaaraaHsmuccyaarthaaH| zaMkA-acchA, mAna liyA' kArya-kAraNa ke viSayameM alagaalaga prazna ho sakate haiM, para 'maMtroMmeM, guhyoMmeM. rahasyoMmeM, ina tIna vizeSaNoMko grahaNa karanA to anucita hI hai, kyoMki inakA eka hI artha hai| samAdhAna-bhAI! tInoM vizeSaNoM kA artha judA-judA hai, isalie tumhArA prazna hI anucita hai, tInoMko alaga-alaga karanA anucita nahIM hai| dekho-deza athavA rAjyakA hita socane ke lie ekAntameM jo vicAra kiyA jAtA hai use maMtra kahate haiN| parastrIgamana Adi ghara ke kalaMkIko dUra karaneke lie ekAnta meM kiye jAne vAle vicAra ko guhya kahate haiM, bhrUNahatyA Adi gharake kalaMkoM ko dUra karane ke lie ekAntameM kiye jAne vAle parAmarzako rahasya kahate haiN| isa prakAra tInoM vizeSaNoM meM prakAza andhakAra athavo AkAza-pAtAla jitanA mahAn antara hai|muul-paatthmeN jitane 'ca' hai ve saba samuccayake bodhaka haiN| zaMkA-vArU, mAnI 9 ke kArya-kAraNanI bAbatamAM jUdA jUdA prazno thaI zake che; paraMtu "maMtramAM guhyomAM, rahasyamAM," e traNa vizeSaNone grahaNa karavAM e te anucita ja che, kAraNa ke tene artha eka ja thAya che. samAdhAna-bhAI e traNe vizeSaNenA artho jUdA jUdA che, tethI tamAro prazna ja anucita che. traNene jUdA jUdAM kahevA anucita nathI. juo, deza athavA rAjyanuM hita vicAravAne mATe ekAMtamAM je vicAra karavAmAM Ave che, tene maMtra kahe che. parastragamana Adi gharanAM kalaMka dUra karavAne mATe ekAMtamAM karavAmAM AvatA vicArane guhya kahe che. braNahatyA Adi gharanAM kalakone dUra karavAne mATe ekAMtamAM karavAmAM AvatA parAmazane rahasya kahe che. e pramANe traNe vizeSamAM prakAza aMdhakAra athavA AkAza pAtALa jeTaluM mahAnuM aMtara che. mULa pAThamAM jeTalA ja te che badhA samuccayanA mAyA cha. upAsaka dazAMga sUtra Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 upAsakadazAGgasUtre moktavizeSaNaviziSTatayA sarveSAM mahAmAnyatvaM paramavizvAsabhUmitvaM vizAlabuddhizAlitvaM yathocitasammatipradatvaM cAsya vyaktIkRtamiti vibhAvayantu vidvAMsaH / ____ svasyApi svakIyasyApi co=vissyaantrprigraarthH| khalunizcayena, kuTumbasya =parivArajanasya, medhiH trIhi-yava-godhUmAdimardanArtha khale nikhAya sthApito dAdimaya-pazuvandhanastambho yatra patizo baddhA balIvadiyo vrIhyAdimardanAya parito bhrAmyanti tatsAdRzyAdayamapi medhiH, arthAdetadavalambenaiva sarvasyApi kuTumbasyAvasthAnamiti / kuTumbasyApItyatrApizabdabalAna kevalaM svakuTumbasyaivApi tu sarvasyApi ina saba vizeSaNoMse satrakArane yaha prakaTa kiyA hai ki Ananda gAthApatiko sabhI loga mAnate the, vaha atyanta vizvAsa-pAtra thA, vizAla buddhizAlI thA aura sabako ucita sammati detA thaa| dhAna, jo, gehU Adi kI dAMya karane (lATA-dAne-nikAlane) ke lie gar3hA khoda kara eka lakar3I AdikA stambha gAr3A jAtA hai| usake cAroM ora eka paMkti meM lAMkako kucalaneke lie baila Adi ghUmate haiM usa stambhako medhi-meDhI-kahate haiN| baila Adi usa samaya usIpara nirbhara rahate haiM / yahi vaha stambha na ho to koI baila kahIM calA jAya koI kahIM-saba vyavasthA bhaMga ho jAya / gAthApati Ananda apane kuTumbakI medhi-mer3hoke samAna the, arthAt kuTumba unhIM ke sahAre thA-ve hI usake vyavasthApaka the| mUla-pATha meM 'vi' (api) zabda hai, usakA tAtparya yaha hai ki ve kevala kuTumbake hI Azraya na the varan e badhAM vizeSaNa vaDe sUtrakAre ema prakaTa karyuM che ke AnaMda gAthApatine badhA leke mAnatA hatA, te atyaMta vizvAsapAtra hato, vizALa buddhithI yuta hato ane badhAne vAjabI ja salAha-saMmati Apato hate. dhAnya, java, ghauM vagerene kAga salAmAMthI chUTAM karavAne eka khADo khodI temAM eka lAkaDAne khabhe kheDavAmAM Ave che ane pachI tenI cAre bAjue eka sAthe kaNasalAMne kacaravA mATe baLada vagere pharyA kare che; e khAMbhAne medhi kahe che. baLada vagere e vakhate e khAMbhAne AdhAre ja pharyA kare che. je e khAM na hoya te eka baLada eka bAjue cAlyuM jAya ane bIje e be bAjue phare, e rIte vyavasthAbhaMga thaI jAya gAthApati AnaMda pitAnA kuTumbanI medhi macastha sthaMbha jevo hato, arthAt kuTuMba ene AdhAre hatuM, terI mana vyavasthA54 hato bhUNa pAThamA vi ( api ) za6 cha; tenu 1 prAkRtake samAna hindImeM bhI medhikA artha meDhI hai| upAsaka dazAMga sUtra Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 5, AnandagAthApativarNanam 81 janasyetyavadheyamevamagre'pi / pramANam pratyakSAdipramANavaddheyopAdeyapravRttinivRttirUpatayA saMzayarAhityena padArthasArthapariccheda (prtyaay)kH| AdhAraH AdhAravatsarve ssaamaashrybhuutH| AlambanaM rajjustambhAdivadvipadAvaTapatajjanoddhArakatayA'valambanam / nanu ko'nayorbhedaH ? iti cet , yamadhiSThAya jana unnati gacchati svarUpAvastho vA varttate sa AdhAraH, yadavalambanena ca vipado vinivartate tadAlambanamini bhedaM gRhaann| samasta logoMke bhI AdhAra the, jaisAki Upara batAyA jA cukA hai| Age jahA~-jahA 'vi' (api-bhI) AyA hai vahAM sarvatra yahI tAtparya samajhanA caahie| Ananda gAthApati apane kuTumbake bhI pramANa the| arthAt jaise pratyakSa anumAna Adi pramANa saMdeha Adiko dUra karake heya (tyAgane yogya) padArthoM se nivRtti aura upAdeya (grahaNa karane yogya) padArthoM meM pravRtti karAte hue padArthoMko janAte haiM, usI prakAra Ananda bhI apane kuTumbiyoMko batAte the ki amuka kArya karane yogya hai, amuka kArya karane yogya nahIM hai, yaha padArtha grAhya hai, yaha agrAhya hai| Ananda apane kuTumbake bhI AdhAra (Azraya)the, tathA Alambana the, arthAt vipattimeM par3ane vAle manuSyako rassI yA staMbha ke samAna sahAre the| zaMkA-AdhAra aura Alambana meM kyA antara hai ? samAdhAna-jisa Azrayake kAraNa manuSya unnati karatA hai yA tAtparya e che ke te kevaLa kuTuMbanA ja AdhArarUpa nahato; paraMtu badhA lokonA paNa AzrarUpa hatuM, ke jema upara darzAvavAmAM Avela che. AgaLa paNa jyAM nyA vi (apI pA) mAyA cha, tyo tyo madhe se tAtparya sabhAvAnuM che. AnaMda gAthApati pitAnA kuTuMbanA paNa pramANa rUpa hatuM, arthAt jema pratyakSa anumAna Adi pramANa saMdeha Adine dUra karIne heya (tyajavAyegya) padArthothI nivRtti ane upAdeya (graDaNa karavAgya) padArthomAM pravRtti karAvatA te; padArthone darzAve che, tema AnaMda paNa pitAnA kuTuMbIone batAvate hato ke-amuka kArya karavuM egya che; amuka kArya karavuM egya nathI, amuka padArtha grAhya che amuka padArtha agrAhyA che, ItyAdi. - AnaMda pitAnA kuTuMbane paNa AdhAra (Azraya) ho, tathA AlaMbana hate, arthAt vipattimAM paDelA manuSyane deraDuM athavA thAMbhalAnA jevA AdhAra 35 tA. zaMkA-AdhAra ane AlaMbanamAM zuM aMtara che. samAdhAna-je azrayane kAraNe manuSya :unnati kare che, athavA je ne te upAsaka dazAMga sUtra Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre ___ caSTe-pazyatyaneneti cakSuH netraM tadvatsarveSAM sakalArthapradarzakaH yaduktam-"medhiH pramANa, modhAraH, AlambanaM, cakSu." riti, tadeva spaSTapatipattaye opamyavAci-bhUtazabdasammelanena punarAvartayati 'medhIbhUtaH' ityAdi, yAvaditi yAvacchabdena"pamANabhUe AhArabhUe AlaMbaNabhUe cakkhubhae" ityeSAM saMgraho bodhyastatra-'pramANabhUtaH, AdhArabhUtaH, AlambanabhUtaH, cakSurbhUtaH' iti cchAyA, paunarUktyavAraNaM tu medhirarthAnmedhIbhUto medhisadRza iti yAvat , pramANamarthAt pramANabhUtaH pramANasadRza itiyAvat , AdhAro'rthAdAdhArabhUta AdhAratulya iti yAvata , AlambanamaryAdAlambanabhUta AlambanasadRza iti yAvat , cakSurarthAccakSubhUtaH-cakSuHsadRza iti yAvaditta rItyA samanvayAdbhavatIti mUkSmacakSuSA'vekSaNIyam / ca-kizca sarvakAryavarddhakaH sarveSAM kAryANAM sampAdako'pi, AsIt abhUt // 5 / / jaisA kA taisA-jahAM kA tahAM-banA rahatA hai use AdhAra kahate haiM, aura jisa nimitta se manuSya vipatti se bacatA hai use Alambana kahate haiN| yaha ina donoMmeM antara hai| Ananda apane kuTumba ke cakSu the, arthAt jaise cakSu mArgako prakAzita karatA hai vaise hI Ananda, kuTumbiyoMke bhI samasta artho ke pradarzaka (sanmArgadarzaka) the| ___dUsarI vAra medhIbhUta Adi vizeSaNa spaSTa bodha ke lie die hai| 'jAva' zabdase pramANabhUta, AdhArabhUta, AlambanabhUta, cakSubhUta, inakA saMgraha hotA hai / yahAM spaSTatA ke lie 'bhUta' zabda adhika diyA hai| inakA tAtparya yaha hai ki Ananda meDho arthAt meDhIke sadRza the, pramANa arthAt pramANake sadRza the, AdhAra arthAt AdhArake sadRza the, ke jyAM ne tyAM banI rahe che tene AdhAra ane je nimittathI manuSya vipattimAMthI bace che tene AlaMbana kahe che. e beumAM ATaluM aMtara che. AnaMda pitAnA kuTumbanA cakSurUpa hatuM, arthAta jema cakSu mAgane prakAzita kare che. tema AnaMda svakuTuMbIonA paNa badhA arthone prakAzaka (sanmArgadarzaka hate. - bIjI vAra medhIbhUta Adi vizeSaNa spaSTa bedhane mATe ApelAM che. "jAva" zabdathI pramANabhUta, a dhArabhUta, AlaMbanabhUta, cakSubta, e badhAne saMgraha thAya che. ahIM spaSTatAne mATe "bhUta" zabda vadhAre Ave che. enuM tAtparya e che ke AnaMda madhi arthAta medhinI samAna hatuM. pramANa arthAta pramANunI samAna hate, AdhAra upAsaka dazAMga sUtra Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 zivAnandAvarNanam mUlama-tassaNaM ANaMdassa gAhAvaissa sivAnaMdA nAma bhAriyA hotthA, ahiinn-jaav-suruuvaa| ANaMdassa gAhAvaissa iTA, ANaMdeNaM gAhAvaiNA saddhiM aNurattA avirattA iTTA sadA jAva paMcavihe mANussae kAmabhoe paJcaNubbhavamANI viharai // 6 // chAyA-tasya khalu Anandasya gAthApateH zivAnandA nAma bhAryA'sIt / ahIna-yAvat-surUpA, Anandasya gAthApateriSTA, Anandena gAthApatinA sArddhamanuraktA, aviraktA, iSTA, zabda-yAvatpaJcavidhAn mAnuSyAn kAmabhogAn pratyanubhavantI viharati // 6 // ____TIkA-'tasye ti, tasyetyAdi-gAthApaterityantA vyAkhyAtapUrvAH, 'zive'ti zAntasvabhAvatayA''nandasvabhAvatayA ca zivAnandetyanvarthasajJAvatItyabhiprAyaH, Alambana arthAt Alambanake sadRza the aura cakSu arthAt cakSuke sadRza the| Ananda samasta kAryoM ke sampAdana karanevAle bhI the // 5 // mUlakA artha-'tassa NaM' ityAdi // 6 // pUrvokta Ananda gAthApati kI zivAnandA nAmakI patnI thii| vaha ahIna yAvat sundarI thii| Ananda gAthApatiko vaha iSTa (priya) thI aura vaha Ananda gAthApatimeM anurakta thI, tathA Ananda ke manonukUla vyavahAra karanevAlI thii| zabda yAvat pAMca prakAra ke manuSya-sambandhI kAmabhogoMko bhogatI huI (vicaratI rahatI) thI // 6 // TIkAkA arthaAnanda gAthApati kI zivAnandA patnI thii| vaha zAnta svabhAvavAlI arthAt AdhAranI samAna hatA, AlaMbana arthAtu AlaMbananI samAna hatuM ane cakSu arthAta cakSunI samAna hato. AnaMda badhAM kAryonuM saMpAdana karanAra paNa hatA. (5) bhUjana matha-' tassa NaM' tyA6 (6) pUrvokata AnaMda gAthApatinA zivAnaMdA nAmanI patnI hatI. te ahIna yAvata suMdarI hatI. AnaMda gAthApatine te priya hatI ane te AnaMda gAthApatimAM anurakata hatI ane patine mane nukUla vyavahAra karanArI hatI. zabda-jAvata pAMca prakAranAM manuSya saMbaMdhI kAmabhegene bhegavatI te vicaratI hatI. (6) anI matha AnaMda gAthApatinI zivAnaMda patnIhatI te zAntasvabhAvavALI ane upAsaka dazAMga sUtra Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 upAsaka dazAGgasUtre bhAryAM bharaNIyA strIti yAvat, 'ahIna yAva' diti, atra yAvacchabdavalena 'ahINapaMcidiyasarIrA lakkhNarvajaNaguNotraveyA mANummANappamANapaDipuNNa sRjAyasavaMgasundaraMgA sasisomAkArA kaMtA piyadaMsaNA sukhvA' ityevaM vizeSaNAnAmanyatroktAnAM samanvayo boddhavyastatra' - ahInapaJcendriyazarIrA lakSaNAvyaJjanaguNopapetA mAnonmAna pramANaparipUrNa sujAtasarvAGgasundarAGgA zazisaumyAkArA kAntA priyadarzanA surUpA' iti cchAyA / athaitAni vizeSaNAni pratipadaM vyAcakSmahe - ahInAni - lakSaNa - svarUpAbhyAM paripUrNAni paJca indriyANi yasmiMstAdRzaM zarIraM yasyAH sA ahInapaJcendriyazarIrA svasvavipayagrahaNasamarthapUrNAkAracakSurAdIndriyaviziSTetyarthaH, 'lakSaNe' - ti lakSyante =cihnayante yaistAni lakSaNAni=strIcihnAni hastasthavidyA dhana-jIvita rekhArUpANi aura Ananda svabhAvavAlI thI, isalie vaha 'yathAnAma tathA guNavAlI' thii| 'ahIna' ke Age jo 'jAva' zabda hai usase itanA saMgraha kiyA hai - "ahINapaMcidiyasarIrA lakkhaNavaMjaNaguNovaveyA, mANummANappamANapaDipuNNa sujAyasavvaMgasuMdaraMgA, sasisomAkArA, kaMtA, piyadaMsaNA surUvA / / ye vizeSaNa anyatra kahe gaye haiM, ata eva inhIMkA yahAM saMgraha hai, inakA artha -- ahINapaMcidiyasarIrA - lakSaNa aura svarUpa se paripUrNa ( pUrI) pAMca indriyA~ sahita zarIravAlI thI arthAt jisakI cakSu Adi pA~coM indriyAM apanA apanA viSaya grahaNa karanemeM pUrNa sAvadhAna tathA yathAyogya AkAravAlI thiiN| lakkhaNarvajaNaguNovavegrA - jinake dvArA pahicAna hotI hai unheM lakSaNa (cihna) kahate haiM, athavA hAtha Adi meM banI huI vidyA, tathA dhana, jIvana AdikI rekhAoMko lakSaNa kahate haiN| jinake dvArA abhivyakti mAnahaM svabhAvavANI hutI, tethI te 'yathAnAma - tathAguza' hutI. 'mAhIna' pachI ne 'lava yAvat zabda che tethI sATasAM zaNhono saMgraha che:- ahINapaMciMdiyasarIrA, lakjaNavajaNaguNAvaveyA, mANummANapamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdara raMgA, sasisomAkArA, katA, piyadasaNA, surUvA me vizeSa anyatra uDelAM che. tethI teneo mahIM saMgraha che. artha: ahINapaMcidiyasarIrA -lakSaNu ane svarUpathI paripUrNa pAMca iMdriya sahita zarIravALI hatI, arthAt jenI AMkhA vagere pAMce indriye potapotAne viSaya grahaNa karavAmAM pUrNa sAdhana tathA yathAyeAgya AkAravALI hatI. lakakhaNavauMjaNaguNAvaveyA-bhenI dvArA pichA kahe che, athavA hAtha vageremAMnI :vidyA, dhana upAsaka dazAMga sUtra thAya che. tene sakSAyu (sinha) jIvana AdinI rekhAmene lakSaNa Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 0 6 zivAnandAvarNanam vA, yajyante yaistAni vyaJjanAni-tilakAlakAdIni, guNAH-sauzIlya-pAtivratyAdayo,-yadvA pUrvoktaprakArairlakSaNairvyajyente iti lakSaNavyaJjanAste ca te guNAH, athavA proktasvarUpANAM lakSaNavyaJjanAnAM ye guNostaiH, upapetA-samanvitA, atra 'upa' 'apa' ityupasargayoH zakandhvAditvAtpararUpam / hastasthapradhAnarekhAlakSaNAni yathA___"jassa havai bahureho, hattho ahavA rahiyasayalareho / so appAU ahaNo, tahA duhI lakSaNannu-Ni diTho // 1 // egegaMgulimajjhe, hoI paNavIsa-baccharaM AU / jANaha jIviyarehaM, jA ya kaNiTaMgulImUlA // 2 // karahAo dhaNarehA, aNibaMdhattA taheba piurehA / eyA savvA puNNA, havaMti ce Au-gotta-dhaNa-lAho // 3 // iti / etacchAyA ca-"yasya bhavati bahurekho, hasto'thavA rahita-sakalarekhaH / so'lpAyuradhanastathA duHkhI lakSaNajJanirdiSTaH // 1 // (prakaTapana) hotI hai una tila aura masa Adiko vyaJjana kahate hai| suzIlatA pativratA Adi guNa haiN| ina tInoMse jo strI yukta ho use 'lakSaNavyaJjanaguNopapetA' kahate haiM / yA lakSaNoM ke dvArA vyakta honevAle guNoMko lakSaNavyaJjanaguNa kahate haiM, aura inase yukta strI ko 'lakSaNavyaJjanaguNopapetA' kahate haiN| athavA pUrvokta lakSaNoM aura vyaJjanoMke guNoMko lakSaNavyaJjanaguNa kahate haiM, aura inase yukta strI ko 'lakSaNavyaJjanaguNopapetA' kahate hai| hAtha kI pradhAna-pradhAna rekhAoM ke lakSaNa isa prakAra haijisake hAtha meM bahuta rekhAeM ho yA bilakula rekhAe~ na hoM vaha alpa AyuvAlA, nidhana aura duHkhI hotA hai, aisA lakSaNake jAnane vAloMne kahA hai // 1 // kahe che. jenI dvArA abhivyakita (prakaTatA) thAya che te tala ane masA Adine vyaMjana kahe che. suzIlatA, pativratya Adi guNa che. e traNethI yukta je strI hoya tene "lakSaNavyaMjanaguNe papeta' kahe che. athavA lakSaNo dvArA vyakata thanArA guNene lakSaNa-vyaMjana-guNa kahe che, ane tethI yukata strIne "lakSaNavyaMjanaguNepapetA kahe che. athavA pUrvAkata lakSaNe ane vyaMjanAnA guNane lakSaNavyaMjanaguNa kahe che ane tethI yukta strIne "lakSaNavyaMjanaguNapapetA kahe che. hAthanI mukhya mukhya rekhAe nAM lakSaNa A pramANe che - jenA hAthaNuM ghaNI rekhAo hoya yA bIlakula rekhAo na hoya te alpaAyuvALe, nirdhana ane duHkhI thAya che. ema lakSaNanA jANanArA vidvAnoe kahyuM che. 1 bAhulakArakarmaNi lyut / upAsaka dazAMga sUtra Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre ___ekaikAGgalImadhye, bhavati pnycviNshtivtsrmaayuH| jAnIta jIvitarekhAM, yA ca kaniSTAGgalImUlAt // 2 // karabhAddhanarekhA, maNibandhA, ttathaiva pitarekhA / etAH sarvAH pUrNA bhavanti cedAyurgotra-dhanalAbhaH // 3 // iti / 'mAne-ti, mIyate-paricchidyate padArtho'neneti mAnaM, tulAGgalI prasthAdinA tolanaM, yadvA-jalAdiparipUrNakuNDAdipraviSTe puruSAdau yadA droNaparimitaM jalAdi nirassarati tadA sa puruSAdirmAnavAnucyate tadeva, unmAnam Urdhva mAnaM, yadvA arddha jo rekhA kaniSTha aMgulIke mUlase nikalI hai vaha jIvana (Ayu) kI rekhA hai / eka-eka aMgulI meM paccIsa-paccIsa varSa kI Ayu hotI hai-arthAt yadi AyukI rekhA eka aMgulI taka hai to paccIsa varSakI Ayu, do aMguliyoM taka ho to pacAsa varSakI Aya, isI hisAba se Age samajhanA cAhie // 2 // dhana kI rekhA karabha (gudde) se nikalatI hai, aura maNibandhase pitRrekhA phUTatI hai| yadi ye saba rekhAe~ pUrNa hoM to Ayu, gotra aura dhana kA lAbha hotA hai 3 // " mANummANappamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgA-jisake dvArA padArtha mApA jAya use mAna kahate haiM arthAt tarAjU , uMgalI, sera, chaTAMka Adike dvArA tolnaa| athavA koI puruSa Adi jalase labAlaba bhare hue kuMDa AdimeM ghuse aura usake ghusanese yadi eka droNa (parimANa vizeSa) jala bAhara nikale to usa puruSa Adiko mAnavAn (mAnase yukta) kahate (1) je rekhA TacalI AMgaLInA mULathI nIkaLe che te AyuSyanI rekhA che. eka-eka AMgaLImAM 25-25 varSanuM AyuSya hoya che, arthAt je AyuSarekhA eka AMgaLI sudhI hoya che te pacIsa varSanuM AyuSya, be AMgaLI sudhI hoya te pacAsa varSanuM Ayu ya e hisAbe AgaLa samajI levuM (2) na dhananI rekhA 1karabhathI nIkaLe che ane maNibaMdhamAMthI pitRrekhA phUTe che. je medhA mAya DAya to AyuSya, gotra bhane dhananI sAma thAya che. (3)" mANummANapamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgA-nI dvArA pAne bhASAmA mAve tene bhAna 4 cha, arthAta-alrg, sAMgalI, 22, navaTA, Adi dvArA telavuM, athavA koI purUSa Adi jaLathI bharapUra bharelA kuMDa AdimAM pise ane tenA pisavAthI ja eka droNa (parimANavizeSa) jaLa bahAra nIkaLI jAya te e purUSa Adine mAnavAnuM (mAnathI yukata) kahe che. 1. maNi baMdhase lekara kaniSThikA paryaMta hAtha ke bAhya bhAgako 'karabha' kahate haiM / 1 maNibaMdhathI laIne TacalI AMgaLI sudhInA hAthanA bahAranA bhAgane "karabha" kahe che. upAsaka dazAMga sUtra Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 mU. 6 zivAnandAvarNanam bhArarUpaH parimANavizeSaH, pramANaM sarvato mAnaM, yadvA nijAGgalIbhiraSTottarazatAGguliparimitocchrAyaH, itthaM ca-mAnaM conmAnaM ca pramANaM cetyeSAM dvandve mAnonmAnapramANAni, taiH pratipUrNAni=sampannAni ata eva sujAtAni=yathocitAvayavasannivezavanti, sarvANi sakalAni aGgAni ajyate-vyajyate prANI yaistAni mastakAdArabhya caraNAntAni yasmi~stat , ata eva sundaramaGgaM vapuryasyAH sA tathoktA, 'zazI-ti zazo vidyate lakSmatayA'syeti zazI==candrastadvat saumyo ramaNIya AkAra:=svarUpaM yasyAH sA, kAntA kamanIyA, 'priye-ti-priyaM darzakajanamanohAdakaM darzahaiM / mAna zabdase yahAM isIkA grahaNa karanA cAhie / mAnase adhikako, athavA ardha bhAra (eka parimANa) ko unmAna kahate hai| sarvatomAnako athavA apanI uMgalose ekasau ATha uMgalI uMcAIko pramANa kahate haiN| ina mAna, unmAna aura pramANase yukta hone ke kAraNa yathAyogya avayavoMkI racanAvAlA samasta aMga sundara kahalAtA hai| aisA sundara zarIra jisa strI kA ho use 'manonmAnapramANapratipUrNasujAtasAgasundarA' kahate haiN| jisake dvArA prANI vyakta hotA haikisI zakala (AkRti) ke rUpa meM dikhAI detA hai use-arthAt pairoMse lekara mastaka takake avayavoM ko aMga (zarIra) kahate hai| sasisomAkArA-zaza (kharagoza) jisakA cinha ho use zazI (candramA) kahate haiN| candramAke samAna ramaNIya jisa strI kA svarUpa ho use 'zazisaumyAkArA' kahate haiN| kaMtA-jo kamanIya (sundarI) ho usa strI ko 'kAMtA' kahate haiM / mAna zabdathI ahIM e artha grahaNa karavAno che. mAnathI adhika hoya tene athavA ardhabhAra (eka parimANa)ne unmAna kahe che. sarvatemAnane athavA pitAnI AMgaLI 108 AMgaLI uMcAIne pramANa kahe che. e mAna, unmAna, ane pramANathI yukata hovAne kAraNa yathAyogya avayanI racanAvALuM AkhuM aMga suMdara kahevAya che. evuM suMdara zarIra je strInuM hoya tene "mAne mAnapramANapratipUrNa sujAta sarvAMgasuMdarI kahe che. jenI dvArA prANI vyakata thate heyakeI AkRtinA rUpamAM dekhAtuM hoya tene-arthAt pagathI mAMDIne mastaka sudhIne savayavone 25 (zarI2) 4 cha. sasisemAkArA za6 (sasa) thi- sAya tene 20 (yadramA) he che. caMdramAnA jevuM ramaNIya je strInuM svarUpa hoya tene zazisaumyAkArA kahe che. : kaMtA 2 bhanIya (surI) DAya te strIne ial 3 che. upAsaka dazAMga sUtra Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaka dazAGgasUtre namavalokanaM yasyAH sA priyadarzanA, yattu darzanaM rUpamiti vyAkhyAtaM tatpUrvottaropAtavizeSaNa paunarutayApatyA heyameva / yata evaM vizeSaNaviziSTAnta eva sUrUpA= sarvAtizAyirUyalAvaNyavatI, rUpeNa lAvaNyasyApyupalakSitatvAt Anandasya 'gAthe' ti - prAgvyAkhyAtaprakArasya iSTA = abhilaSaNIya mano'nukUlavyavahartrItvAdvallabhA Anandena gAthApatinA sArddha saha, anuraktA = sAtizayasnehapUrNA, taduktam"gharakammavAvaDA jA, savvasiNeha paDUNI dakkhA | chAyA va bhattaNugA, aNurattA, sA samakkhAyA // etacchAyA ca 77 88 iti / " gRhakarmavyApRtA yA sarva sneha - pravarddhanI dakSA | chAyeva bhanugA anuraktA sA samAkhyAtA // 97 dati / piyadaMsaNA - jisakI dRSTi (citavana- avalokana ) darzakoM ke mana darzana kI vyAkhyA 'rUpa' karanA ThIka nahIM, kyoMki aisA karane se punarukti doSa AtA hai, arthAt Ageke vizeSaNa meM aura isameM kucha bheda nahIM rahatA / suruvA -- zreSTha rUpa aura lAvaNya vAlIko 'surUpA' kahate haiN| zivAnandA pUrvokta samasta prazasta guNoMvAlI ata eva 'surUpA' thI vaha Ananda kI icchA ke anukUla vartAva karatI thI isalie usakI vallabhA ( priya) thI / vaha Ananda meM anurakta (atyantasnehavAlI) thI / kahA bhI hai- " jo strI gharake kAma-kAja meM lagI rahatI hai, sabakA sneha baDhAne vAlI hotI hai, catura hotI hai, parachAIkI nAI patikI anugAminI hotI hai, vaha 'anuraktA' kahI gaI hai || 1 ||" piyadaMsaNA -- bhenu darzana (avaDouna) lenA zonA bhanabhAM khAsA utpanna karatu hAya te strIne priyadarzInA kahe che. darzananI vyAkhyA 'rUpa'karavI e kharAkhara nathI. kAraNa ke tema karavAthI punarUkitadoSa Ave arthAt-bhAgaLanA vizeSaNamAM ane AmAM kAMI zeTha rahe nahi. suruvaa1-zreSTha rUpa ane lAvaNyavALI strIne kita adhA prazasta guNovALI hAjI surUpA hatI. surUpa kahe che. zivAnaMdA te Ana MdanI IcchAne anukULa vartAva karatI hatI tethI tenI vallabhA (pyArI) hutI. te yanaM bhAM anurakta (atyaMta snehavAjI) tI adhu che - " strI dharanA kAmakAjamAM lAgI rahe che. badhAnA sneha vadhAranArI hoya che, catura hoya che, paDachAyAnI peThe patinI anugAminI hoya che. tene bhAlutA vAmAM Ave che." upAsaka dazAMga sUtra Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 6 zivAnandAvarNanam aviraktA=prAtikUlyaM gate'pi patyau svayaM sadA prasannavadanA tadapyuktam" DiUlevi ya bhattari, kiMcivi ruTThA Na jA havai jAu / mi bhAsiNI ya NicaM, sA aviratati NiddiTThA " iti 89 etacchAyA ca 64deg 1 * pratikUle'pi ca bharttari, kiJcidapi ruSTA na yA bhavati yA tu / mRdubhASiNI ca nityaM sA avirakteti nirdiSTA // " iti / iSTA = indriyamanaHpramodakartrI, zabda- yAvatpaJcavidhAniti, - zabda-rUpa- gandha-rasasparzAtmakAn paJcavidhAn = pazca vidhAH = makArA yeSAM tAna, mAnuSyAn = manuSyANAmime mAnuSyAstAn manuSyasambandhina iti yAvat kAmabhogAn = kAmyante - abhilavyanta iti kAmAH = zabdarUpalakSaNAH, bhujyante sevyante'rthAtsukhAnubhavaviSayI kriyanta iti bhogAH, kAmAzca bhogAva kAmabhogAH, yadvA kAma icchA tadanukUlA bhogAH kAmabhogAH = yathecchaM bhogAstAn prati= pratyekaM pratidinaM vA anubhavantI = upabhuJjAnA viharati // 6 // mUlam tassa NaM vANiya- gAmassa bahiyA uttarapuratthime disIbhAe ettha kollAe nAmaM sannivese hotthA | riddha- tthimiya- jAva vaha avirakta thI- arthAt pati yadi pratikUla hojAya to bhI muMha nahIM phulAtI thI- prasannamukha rahatI thii| vaha bhI kahA hai-'paDiGale viya' ityAdi / 'pati ke pratikUla hojAne para bhI jo strI kabhI jarA bhI roSa nahIM karatI aura sadA madhura vANI bolatI hai vaha 'aviraktA' kahI gaI haiM |2| ' zivAnandA anurakta thI avirakta thI aura indriya-mana ko Ananda dene vAlI thI / vaha zabda rUpa gandha rasa aura sparza, ina pAMcoM manuSyasaMbandhI bhogoMko bhogatI huI vicaratI ( rahatI thI ||6 // te avarakata hatI. arthAt pati jo kadAca pratikULa thai jAya te paNa mho thaDAvatI nahi bhane sahA prasannamukha rahetI hutI. hyuM che - 'paDiUle vi ya' tyAhi "pati pratikULa thAya te paNa je strI kadI jarA paNu rASa karatI nathI ane sadA madhura vANI kheAle che tene virakatA kahe che. ane sadA madhura priya vANI khele che tene virakatA kahe che." (2) zivAnaMdA anurakata hatI, avirata hatI ane IMdriya-mana ne AnaMda ApanArI strI hatI. te zabda, rUpa, gaMdha rasa ane sparza, e pAMce. manuSyana sabaMdhI bhegone bhAgavatI vicaratA hatI. (6) upAsaka dazAMga sUtra Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamatre pAsAdIe darisaNijje abhirUve paDirUve // 7 // tattha NaM kollAe sannivese ANaMdassa gAhAvaissa bahue mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhiparijaNe parivasai, ar3e-jAva-aparibhUe // 8 // chAyA-tasmAtkhalu vANijagrAmAd bahiruttarapaurastye digbhAge'tra khalu kollAko nAma sannivezo'bhavat / Rddha-stimita-yAvatprAsAdIyodarzanIyo'bhirUpaH pratirUpaH // 7 // tatra khalu kaullAke sanniveze Anandasya gAthApatebahuko mitra-jJAti-nijakasvajana-saMbandhiparijanaH parivasati ADhayo yAvadaparibhUtaH // 8 // ____TIkA-'tasmA-' dityArabhya 'digbhAge'-ityanto vyAkhyAtapUrvaH, atra asmin kAle, yadvA pUrvaprakrAnte ityarthaH, idametadadaH-zabdAH prakrAntaprasiddhAnubhUtArthakA (mUlakA artha) 'tassa NaM vANiyagAmassa' ityAdi // 7 / 8 // usa vANijagrAma nagarake bAhara uttara-pUrvake digbhAga (IzAna koNa) meM kollAka nAmaka sanniveza thaa| vaha Rddha, stimita, yAvat prAsAdIya, darzanIya abhirUpa aura pratirUpa thaa| usa kollAka sanniveza meM Ananda gAthApatike bahutase mitra, jJAti (jAti), nijaka, svajana, sambandhI aura parijana nivAsa karate the| ve ADhaya yAvata aparibhUta the // 78 // __ (TIkAkA artha). 'tassa' se lekara 'disIbhAe' taka padoM kA vyAkhyAna pahale kiyA jA | cukA haiM / ettha' (atra)kA artha hai 'isa samaya meM' athavA 'pUrva prakaraNase mULane artha tassa Na vANiyagAmassa tyAta (7-8) te vANija grAma nagaranI bahAra uttara-pUrvanA digmAga (IzAna koNa)mAM kellAka nAme sanniveza hato. te Rddha, svimita, yAvat prAsAdIya, darzanIya abhirUpa, ane pratirUpaghaNAja suMdara hato te kalAka sannivezamAM AnaMda gAthApatinA ghaNA mitra jJAti (jAti), nijaka, vajana, saMbaMdhI ane parijane nivAsa 42t| tA, temA mADhaya yAvata aparibhUta tA. (7-8) anI ma 'tassa' thI bhAMDIne 'disIbhAe' sudhIna potu vyAdhyAna paDalA 421AmA mAyu . ettha (matrAno artha cha 'AL samayamAM' athavA 'pUrva pra429yA mAyAma, idam, etat bhane adasa za6 prata, prasiddha bhane anubhUta mAnA upAsaka dazAMga sUtra Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU.7-8 kollAkasannivezavarNanam 91 iti saMvatantrasammatatvAt , tatacca 'tasmAtkhalu vANijagrAmAd bahiH pUrvakrAnte uttara-paurastye digbhAge' ityevaM samanvito'rthaH, khalu-lokaprasiddhaH, prasidrazca vyakta sudharmaNorgaNadharayorjanmasthAnatvAdvIrajinendreNehasthasyaiva bahulabrAhmaNasya gRhAtprathamabhikSopalabdhezca, kollAko nAma kollAka ityetanAmakaH sannivezaH sannivizanti nivAsaM kurvanti janA yasmin sa grAmavizeSa iti yAvat , abhavat AsIt / RddhastimitayAva'diti-atra yAvacchabdabalena'RddhastimitasamRddhe'-tyAdhaupapAtikasUtroktaH kramo-'vaseyaH, iyAstu vizeSaH-yattatra nagarIvarNanatAtparyeNa strIliGgatayoktAni vizeAe hue meM' / idam , etat aura adas' zabda prakrAnta, prasiddha aura anubhUta artha ke vAcaka haiM, isa bAtako sabhI grantha mAnate haiN| isalie vANijagrAma nagarase bahAra prakAnta arthAt pUrvaprakaraNa nirdiSTa IzAna koNameM lokaprasiddha kollAka nAmaka sanniveza (grAma) thaa| khalu kA artha hai 'lokprsiddh'| kollAka sanniveza lokaprasiddha isalie thA ki yahI vyakta aura sudharmA gaNadhara kA janma sthAna thA, aura bhagavAn mahAvIra svAmI ko isI meM rahanevAle bahula brAmaNake gharase pahale-pahala bhikSAlAbha huA thaa| 'jAva' zabda 'Rddhase, stimita aura samRddha' ityAdikA aupapAtika sUtra meM kahA huA krama yahA samajhanA caahie| vizeSatA kevala itanIsI hai ki vahAM nagarI kA varNana hone se ina vizeSaNokA strIliMgameM vAcaka che, e vAtane badhA graMthax mAne che. tethI vANija grAma nagaranI bahAra, prakAnta arthAt pUrvaprakaraNa nirdiSTa IzAnakANamAM lokaprasiddha keTalAka nAme eka suMdara sanniveza (zrAma) chato. 'khalu' / artha 'soprasiddha cha. cam sanniveza prasiddha eTalA mATe hatuM ke e vyakata svAmI ane sudharmA svAmI gaNadharanuM janmasthAna hatuM, ane bhagavAna zrI mahAvIra svAmIne, tyAM rahenArA bahula brAhmaNanA gherathI pahelavahele bhikSAlAbha thaye hate. "jAva" zabdathI "baddha, stimita ane samRddha ItyAdine papAtika sUtromAM kahelo krama ahIM samaja. AmAM vizeSatA kevaLa eTalI ja che ke tyAM nagarInuM varNana hevAthI e vizeSaNane nArIjAtimAM upayoga karavAmAM AvyuM 1-sarva-' etacca jijJAsubhiH kAvyaprakAzasya saptame samullAse, sAhityadarpaNasya ca saptame paricchede, rasagaGgAdharAdau ca manohatyA'valokanIyam // 1. jijJAsuoM ko yaha viSaya kAvyaprakAza ke sAtaveM samullAsameM sAhityadarpaNake sAtaveM paricchedameM rasagaMgAdhara Adi granthomeM sAvadhAnIse dekhanA caahie| * jijJAsuoe A viSaya "kAvyaprakAzanA sAtamA samullAsamAM, sAhityadarpaNanA sAtamA paricchedamAM ane rasagaMgAdhara Adi graMthamAM sAvadhAnatAthI joI le. upAsaka dazAMga sUtra Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 upAsakadazAGgasUtre , paNAnIha saniveza varNanatAtparyeNa puMlliGgatayA yojyAnIti / tatra - RddhAH = dhanabhavanapaurajanaiH sAtizayaM vRddhimupagataH stimitaH = cATa taskara - durvRtta mahAsAhasika DamarAdisamutthamabhayasambandhazUnyaH, samRddhaH = dhanadhAnyAdisampannaH, ziSTAni vizeSaNAni svopapAtika sUtravyAkhyAto vyAkhyeyArthAni / prAsAdIyaH prasAdo manaHprasannatA tasmai hitaH, yadvA prasAdazcittAnandaH prayojanamasya sa tathA darzanIyaH = darzanAya hito, yadvA draSTuM yogyaH, abhirUpaH = abhimataM rUpaM yasya sa manojJa ityarthaH, ataeva pratirUpaH=prati=viziSTamasAdhAraNamiti yAvat, rUpaM yasya saH // 7 // ' tatra khalu kollA ke sanniveze Anandasya gAthApate' - rityantaH pATho nigadavyAkhyAtaH / ' bahi' -ti- bahureva bahukaH, svArthe kaH pracura ityarthaH, 'mitre' -tivyavahAra kiyA gayA hai para yahA~ sannivezakA varNana hai ataH puMliMga samajhanA cAhie / dhana jana bhavana Adi se jo atyanta vRddhiko prApta ho use Rddha kahate haiN| cATa (kapaTI), cora durAcArI, mahAsAhasika aura Damara (rAjaviplava) Adike bhayase jo sarvathA rahita ho use stimita kahate haiM / jo dhana dhAnyase yukta ho use samRddha kahate haiM / zeSa vizeSaNoMkI vyAkhyA aupapAtika sUtrakI TIkAse jAnanI cAhie / jisase manako prasannatA prApta ho use prAsAdIya kahate haiM / jise dekhane meM Ananda AtA ho-jo dekhane yogya ho use darzanIya kahate haiM / jo manojJa ho use abhirUpa aura jo ekadama asAdhAraNaanupama sundara ho use pratirUpa kahate haiM / tAtparya yaha hai ki kollAka saMniveza usa samaya, kyA dhana-jana meM, kyA sadAcAra meM, kyA sundaratA meM khUba hI bar3hA-car3hA thA // 7 // che, paNa ahI sannivezanuM varNana che tethI narajAti samajavAnI che. dhana jana bhavana AdithI je atyaMta vRddhine prApta ya tene zrRddha kahe che. kapaTI, cera, durAcArI, duSTa hiMsaka mahAsAhasika ane Damara-khaMDa (rAviplava) AdinA bhayathI je sathA rahita hoya tene slimita kahe che. bAkInAM vizeSaNeAnI vyAkhyA auSapAtika sUtranI pIyUSavaNI TIkAmAMthI jANI levI, jethI manane prasannatA prApta thAya, tene prAsAdIya kahe che jene jovAmAM AnaMda maLe ne jovA yeAgya hAya tene darzanIya kahe che, je maneAsa hoya tene abhirUpa ane je ekadama asAdhAraNu- anupama suMdara hoya tene pratirUpa kahe che. tAtpa e che ke kallAka sanniveza e samaye, dhana-manamA, sahAyAsbhA, suddaratAmA bhU bhAgaNa badheo itA. (7) upAsaka dazAMga sUtra Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU.7-8 kollAkasannivezavarNanam 93 mitraM sakhA sarvadA nirvyabhicArihitopadeSTetyarthaH, jJAtiH samAnAcAravicArasaMyuktasvajAtivargaH, nijakA mAtApitAputrakalatrAdiH, svajanaH bhrAtR-pitRvya-mAtulAdiH, sambandhI zvazura-jAmAta-zyAlAdiH, parijano'mAtya bhRtya-dAsa-dAsyAdiH mitrAdiparijanAntasya karmadhArayaH, jAtyabhiprAyeNa caikavacanam / mitrAdInAM lakSaNamuktaJca___"mittaM sayegakhvaM, hiyamuradisai ppiyaM ca vitaNoi / tullAyAraviyArI, sajAivaggo ya sammayA NAI // 1 // mAyA-piu-puttAI, Niyago, sayago piuvv-bhaayaaii| saMbaMdhI samurAI, dAsAI, parijaNo Neo // 2 // " iti / ___ etacchAyA ca-"mitraM sadaikarUpaM hitamupadizati priyaM ca vitanoti / tulyAcAravicArI, svajAtivargazca sammatA jJAtiH // 1 // mAtA-pitR-putrAdinijakaH, sva. janaH pitRvybhraatraadiH| saMbandhI zvazurAdisAdiH parijano jJeyaH // 2 // " iti // 8 // sadA sarvadA ekAnta hitakA upadeza denevAle sakhAko mitra kahate haiN| samAna AcAra-vicAra vAle jAti-samUhako jJAti kahate haiM, mAtA, pitA, putra, kalatra prabhRtiko nijaka kahate haiN| bhAI, kAkA, mAmA, Adiko svajana kahate haiM / sasura, jamAI (dAmAda), sAle, bahanoI bhAdiko sambandhI kahate haiN| maMtrI, naukara, dAsa, dAsI Adiko parijana kahate hai| mitra Adike lakSaNoM ke viSaya meM aura bhI kahA hai___ "mitra vaha hai jo sadA hitakI bAta batAtA hai aura sadA hita hI karatA hai / samAna AcAra-vicAra vAle svajAtivargako jJAti, mAtA pitA putra Adiko nijaka, kAkA bhAI Adiko svajana, sasura Adi ko sambandhI aura dAsa Adiko parijana kahate haiM // 1-2 // " sadA-sarvadA ekAMtahitane upadeza ApanAra sakhAne mitra kahe che. samAna AcAra-vicAravALA jAti-samUhane jJAti kahe che. mAtA, pitA, putra kalatra vagerene ni: 4 cha, mA., 11, bhAmA, mAhine svana che. sasa, bha. sANA, banevI vagerene saMbaMdhI kahe che. maMtrI. nekara, dAsa, dAsI vagerene parijana kahe che. mitra AdinAM lakSaNe viSe kahyuM che ke-- mitra e che ke je sadA hitanI vAta batAve che ane sadA hita ja kare che. samAna AcAravicAravALA svajAtivargane jJAti, mAtA pitA putra putrI Adine nijaka, kAkA bhAI Adine svajana, sasare sALe Adine saMbaMdhI ane dAsa Adine pani 49 che. (1-2) upAsaka dazAMga sUtra Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 upAsakadazAGgasUtre malam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva smosrie| parisA niggyaa| kUNie rAyA jahA tahA jiyasatta niggcchi| niggacchittA jAva pajjuvAsai // 9 // __chAyA-tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIro yaavtsmvsRtH| pariSanirgatA, kUNiko rAjA yathA tathA jitazatrunirgacchati / nirgatya yAvat paryupAste // 9 // TIkA-' tasmi' niti-'nasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahApIro yAvatsamatrasRtaH' eSAM vyAkhyA prAgvaddhodhyA / 'parI'-ti-pari-sarvatobhAvena sIdanti-upavizanti gacchanti vA janA yasyAM sA pariSat sabhA, yadyapi pariSa kollAka sanivezameM Ananda gAthApatike bahutase mitra Adi nivAsa karate the| ve saba ADhaca dIpta Adi pUrvokta vizeSaNoMse viziSTa the // 8 // mUla kA artha 'teNaM kAleNaM' ityAdi // 9 // usa kAla usa samayameM zramaNa bhagavAn mahAvIra padhAre / pariSad (sabhA) nikalI, rAjA kUNika kI taraha jitazatru rAjA niklaa| nikala kara yAvat paryupAsanA kI // 9 // (TIkAkA artha) 'samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosarie' ina padoMkA artha pahale kI taraha samajhanA cAhie / manuSya cAroM ora se jisameM upasthita hote haiM yA jAte haiM use pariSat (sabhA) kahate haiM / pariSad' zabdase 1-(pUrvokta) dekho Anandake vizeSaNa / kalAka sannivezamAM AnaMda gAthA patinA ghaNA mitre vagere vasatA hatA. te badhA ADhaya dIpta Adi pUrvokatA vizeSaNothI viziSTa hatA. (8) bhuujn| matha-teNa kAleNa tyAhi (6) e kALa e samaye zramaNa bhagavAn mahAvIra padhAryA. pariSad (sabhA) nIkaLI. rAjA kRNikanI peThe jitazatra rAjA nIkaLyA. nIkaLIne yAvata parya pAsanA karI (9). TIkAno artha 'samaNe bhagavaM mahAvore jAva samosarie se phon| ma posainI peThe samaja. jemAM cAre bAjuethI manuSya ekaThA thAya che athavA jAya che. tene pariSata (sabhA) kahe che. "pariSa' zabdathI je ke kaI sthAnane ja bedha * zubha mAnanA vizaSa. upAsaka dazAMga sUtra Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 0 9 pariSadvarNanam 95 tpadena sthAnavizaSa eva paryavasIyate, tannirgamanaM cA'jIvatvena niSkriyatvAdatyantamasambhavi tathA'pyAdhArAdheyayo- (sthAna-sthAnino)-rabhedopacArAtpariSatsthitAnAM sarveSAM nirgamanatAtparyeNaitAdRzaprayogANAM lokato'pi prasiddharadoSastathA ca bhavati vaktA-'pariSadeyaM vArtA'numodite'-tyAdi / iyaM ca pariSatriprakArA-'jJA, ajJA, durvidagdhA ce'-ti, tatra kutsitamatA'spRSTacittA guNa-doSavivekahaMsIsanibhA ca sAmAnyasyApi vakturvaktavyasAramantaHmavizyAzeSato grahItuM samartheti yAvat , etA. dRzI jJA, ISajjJAnasaMparphavatI jJApariSatto vibhinnasvabhAvA kintu sukhopadezanIyA yadyapi kisI sthAnakA hI bodha hotA hai aura sthAna ajIva honeke kAraNa niSkriya hai ata eva vaha nikala nahIM sakatA, tathApi yahA~ sthAna aura sthAnameM rahane vAle arthAt AdhAra aura AdheyameM upacAra se abheda hai isalie pariSadameM upasthita saba vyaktiyoMke nikalane kA abhiprAya hai / lokameM bhI sthAnako pariSad nahIM kahate kintu sthAnavizeSameM ikaTThe hue vyaktioMko pariSad kahate haiM, isalie yaha kathana. nirdoSa hai| lokameM kahate haiM-'pariSadane isa prastAvakA anumodana kiyA hai' aadi| pariSad tIna taraha kI hai--(1) jJA, (2) ajJA (3) durvidgdhaa| jisake cittameM nindanIya matakA sparza taka na ho, jo guNa-doSakA vicAra karane meM haMsinI jaisI ho, aura sAdhAraNa vaktAke bhI vaktavya (kathana) ke sAra ko gaMbhIra vicAra karake pUrI taraha grahaNa karane meM samartha ho vaha jJA (samajhadAra) pariSad kahalAtI haiN| jo thor3e jnyaanthAya, che ane sthAna ajIva hovAthI niSkriya che, tethI te nIkaLI zakatuM nathI, te paNa ahIM sthAna ane sthAnamAM rahenArA arthAt AdhAra AdheyamAM upacArathI abheda che, tethI pariSadamAM ekaThI thaelI badhI vyakitaonA nIkaLavAne abhiprAya che. lokomAM paNa sthAnane pariSad kahevAmAM AvatI nathI, paraMtu sthAnavizeSamAM ekaThI thayelI vyakitaone pariSad kahe che tethI A kathana nirdoSa che lekemAM kahevAya che ke-"pariSade A TharAvane anumodana ApyuM che vagere. pa6i56 1 42nI cha: (1) jJA, (2) mA, (3) duDhivA. jenA cittamAM niMdanIya matane sparza suddhAM na hoya, je guNa-deSane vicAra karavAmAM haMsI jevI hoya ane sAdhAraNa vakatAnA paNa kathananA sArane gaMbhIra vicAra karIne pUrI rIte grahaNa karavAmAM samartha hoya te jJA (samajadAra) upAsaka dazAMga sUtra Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... upAsakadazAGgasUtre ajJA, mithyA'haGkAragarvitA yatastataH parimitAni padavAkyAnyAdAyamAdAyamapi vijJammanyA vijJasamAjatarjitA'pi nistrapA loke nijayogyatAM khyApayituM citkRtya sarvato'gravAdinI sarveSvapi viSayeSu pallavamAtragrAhiNI kimapi manAka pRSTA pavanaparipUrNA bhasneva niHzvasantI samucitamapi paropadezamabhimAnAdanAsvAdayantI ca durvidagdhA, taduktam-- "akilesaM uvadissA nikkavaDA havaha jANiyA prisaa| aNNAvi evamevA,-NuvadissA duviaDDA u // 1 // " iti / etacchAyA ca-- " aklezamupadezyA, niSkapaTA bhavati jJA pariSat / ajJA'pyevamevAnupadezyA durvidagdhA tu // 1 // " iti| vAlI ho, jJA pariSat se bhinna svabhAva vAlI kintu sahaja hI upadeza mAna lene vAlI ho vaha ajJA pariSat hai / jo mithyA ahaMkArase garvita ho, idhara- udhara ke thoDe-bahuta pada-vAkyoMko raTakara apaneko bRhaspatikA avatAra samajhatI ho, vidvAnoM dvArA tiraskRta hone para bhI jise lajjA na Ati ho, saMsAra meM apanI yogyatAkA DhiDhorA pITaneke lie sabase pahale cillA-cillA kara bolatI ho, pratyeka viSaya meM pallavamAtra grAhiNI (UparI paMDitAIvAlI) ho, koI jarAsI bAta pUche to havAse bharI huI bhastrA (pha~vaNa) kI bhAMti sAseM lene lage, ghamaMr3akI mArI dUsare ke hitakArI upadezako bhI grahaNa na karatI ho vaha durvidagdhA pariSat hai / kahA bhI hai-- "jJA pariSad sahaja hI upadeza mAnane vAlI aura niSkapaTa hotI pariSada kahevAya che. je thoDA jJAna vALI hoya, jJA pariSathI bhinna svabhAvavALI parantu sahajamAM upadeza mAnI le tevI hoya, te ajJA pariSad kahevAya che. je mithyA ahaMkArathI gAvata hoya, ahIM tahIMnAM ceDAMghaNAM pada laika vAkyane belI batAvIne pitAne bahaspatine avatAra samajatI hoya, vidvAnothI tiraskRta thayA chatAM paNa jene jarA paNa lAja na AvatI hoya, jagatamAM potAnI yogyatAne Dhare pITAvavAne mATe saunI pahelAM bUmAbUma karIne belatI hoya, pratyeka viSayamAM palavamAtragrahiNI (upara-uparanI paMDitAivALI) hoya, keI geDIka vAta pUche te havAthI bharelI dhamaNanI peThe zvAsa levA lAgI jAya; ghamaMDanI mArI bIjAonA hitakArI upadezane paNa grahaNa na kare, te durvidagdhA pariSada kahevAya che. kahyuM che keH : "jJA pariSada sahajamAM upadeza mAnanArI ane niSkapaTI hoya che. ajJA upAsaka dazAMga sUtra Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradhamasaJjIvanI TIkA a. 1 sU0 9 pariSadvarNanam moktA triprakArA'dhyeSA punarvividhA-laukikI lokottarA ceti, tatra laukikIrASTra deza-saGgha-jAti-kula-nagara-prAmAdihitAhitacintanArthamAyojatA, lokottarAtu kevala-zruta-cAritrAdidharmazravaNamananogetA, tadapyuktam-- "jA rahAi-hiyaTuM, vihiyA sA loIyA mayA parisA / loguttariyA u puNo, suyacArittAicaciyA havai // " iti| etacchAyA ca-- " yA rASTradihitAthai vihitA sA laukikI matA pariSat / lokottarA tu punaH, zrutacAritrAdicarcitA bhavati // " iti / atra ca lokottarAyA eva pariSado grahaNaM prakaraNAditi vistarabhayAdviramyate / hai / ajJA pariSad bhI prAyaH aisI hotI haiM, para durvidagdhA pariSad lAkha upAya karane para bhI nahIM samajhatI // 1 // " ___ yaha ullikhita tIna prakArakI pariSad bhI pratyeka do prakAra kI hai--(1) laukikI aura (2) lokottarA, jisa pariSadkI yojanA rASTra, deza (prAnta), saMgha, jAti, kula, nagara, grAma Adike hita-ahita para vicAra karaneke lie kI gaI ho vaha laukikI pariSada hai| jisameM kevala zrutadharma aura cAritra-dharma kA zravaNa vA manana hotA ho vaha lokottara-pariSad hai| so bhI kahA hai-- "jo rASTra Adike hitake lie kI gaI ho vaha pariSad laukikI mAnI gaI haiM aura jo zruta-caritra dharmake nimitta ho vaha lokottarA hai // 1 // " prakaraNakA anusaraNa karate hue yahAM lokottara-pariSada grahaNa karanA caahie| vistArake Darase isa viSayako samApta karate haiM / pariSad paNa prAyaH evI ja hoya che, paraMtu duvidhA pariSa6 lAkha upAya karyo paNa sabhAtI nathI". (1) - e pramANe traNa prakAranI pariSad paNa punaH pratyeka be prakAranI che:-(1) alssii mane (2) sottarI, pariSaDnI yonA rASTra, heza (prAMta), saMgha jAti, kula, nagara, grAma AdinA hita-ahita saMbaMdhI vicAra karavA mATe karavAmAM AvI hoya te laukikI pariSadu che. jemAM kevaLa mRtadharma ane cAritryadharmanuM zravaNa ya manana thatuM hoya te lokottara pariSada che. kahyuM che ke je rASTraAdinA hitane mATe karavAmAM AvI hoya, te pariSada laukikI manAya che ane je mRta-caritra dharmane mATe pariSada hoya te lakattara manAya che." (1) prakaraNanuM anusaraNa karatAM ahIM lakattara-pariSada grahaNa karavI joIe. vistArabhayathA A viSayane sAmApta karIe chIe. upAsaka dazAMga sUtra Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 upAsaka dazAGgasUtre nirgatA = niragacchat / kUNiko rAjA yatheti yathA tathA zabdAvaupamyavAcinau, tena kuNiko rAjeva jitazatrunirgacchatIti vAkyArthasamanvayo vidheyaH / nirgatya yAvaditi, atra yAvacchabdena - "samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviNaM abhigameNaM abhigacchati, taMjahA - acittANaM davvANaM visaraNayAe, acittANaM davvANaM aviusaraNayAe, egasADiyauttarAsaMgakara NeNaM, cakkhuphA se aMjalipaggaheNaM, maNasoegattI-karaneNaM, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareti karitA baMdara NamaMsara, vaMdittA maMsittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa NaccAsanne gAidUre susmRsamANe NamaMsamANe paMjaliuDe abhimu viNaNaM" ityetAni saMgRhyante / etacchAyA ca - " zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM paJcavidhenAbhigabhenAbhigacchati, tadyathA- sacittAnAM dravyANAM vyutsarjanayA, acittagnAM dravyANAmavyutsarjanayA, ekazATakottarAsaGgakara Nena, cakSuHsparze'JjalipragraheNa, manasa ekatrIkaraNena, yenaiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastenaivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikutva AdakSiNaM pradakSiNaM karoti kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasthitvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya nAtyAsanne nAtidUre zuzrUSamANo namasyan prAJjalipuTo'bhimukho vinayena" iti eSAM ca 'paryupAste' ityagretanena sambandhaH, tatra zramaNaM bhagavantaM mahAvIra' - miti padatryArthaH prAgeva vyAkhyAtaH karmatvaM tvagrenyA abhigamanakriyAyA yogena, 'paMce' - ti paJca vidhA:=kArA yasya sa paJcavidhastena, abhigamena=maryAdayA abhigacchati=Abhimukhyenopasarpati, tadyathA=tadeva paJcavidhamabhigamaM darzayati- sacittAnAM tAmbUvaha pariSad niklii| jaise kUNika rAjA nikalA thA vaiseho, arthAt kUNika rAjA jisa rAjasI ThATa-bATa se bhagavAnko vaMdana karane ke lie nikalA usI taraha - jitazatru rAjA bhI nikalA | 'niggacchittA' ke Age 'jAva' zabda meM usase itanA saMgraha hotA haiM - " (vaha) zramaNa bhagavAn mahAvIrake nikaTa pAMca prakAra kA abhigama (maryAdA) karake gayA, vaha isa prakAra - (1) sacitta (pAna, ilAyacI, mAlA a padma pad nIkaLI. jevI rIte at jevA ThAThamAThathI kUNika mahArAjA bhagavAnane vaMdana karavA javAne mATe nIkaLye tevA ja ThAThamAThathI jitazatru rAjA yA nIjyo, 'nimgacchittA' zaNDanI pachI meM 'jAva' zabda che. tethA mATo ! saMgraha thAya che:-''(te) zravaNa bhagavAn mahAvIranI pAse pAMca usane gayo, te yA pramANe:- (3) sathitta ( pAnaM upAsaka dazAMga sUtra prakAranA abhigama (maryAdA) hasAyacI, bhASA mAhi ) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmI TIkA a0 1 sU0 9 abhigamanavarNanam , lailA mAlAprabhRtInAM vyutsarjanayA = parityAgena, acittAnAM = vastrAbharaNAdInAm, acyutsarjanayA= aparityAgena, 'eke 'ti - ekamAtramarthAdasyUtaM yacchATakaM tasya ya uttarAsaGgaH=bhASAniravadyasvArtha mukhopari sthApanaM, tasya karaNamAcaraNaM tena, cakSuH sparze = bhagavaddarzane jAte sati saptamIyam, aJjalipagraheNa = aJjalibandhanena, manasaH - cittasya ekatrIkaraNena - sthirIkaraNena, yenaiva = yasminneva 'digbhAge' iti zeSaH, zramaNo bhagavAna mahAvIraH, atra 'astItyadhyAhAryam tenaiva tasminneva digbhAge upAgacchati=sabhIpamAyAti, upAgatya =samIpamAgatya trikRtvaH = trivAram AdakSiNa = nijamukhasya dakSiNabhAgataH sampuTitamaJjalimArabhya pradakSiNaM= paribhrAntaMparivartitaM karoti, kRtvA = tathA pradakSiNIkRtya vandate = stauti stutitha"adya prabho ! tribhuvaneza ! madIyametad, " yAtaM januH saphalatAM tava darzanena / Adi) dravyoMko tyAga kara (2) acitta (vastra AbhUSaNa Adi) dravyoM ko na tyAga kara, (3) ekazATika ( vigara sAMdhekA pUrA eka vastra) kA uttarAsaMga karake arthAt bhASAkI niravadyatA ke lie eka mAtra vastra ko mukha para rakha kara, (4) bhagavAn ke dRSTigocara hote hI aMjalI bAMdha kara, (5) mana ko sthira karake / jisa ora zramaNa bhagavAn mahAvIra the usa ora gyaa| vahAM jAkara tIna bAra apane mukhake dAhine bhAgase AraMbha karake pradikSaNAe~ kiiN| pradakSiAe~ karake stuti kI, namaskAra kiyaa| rAjA jitazatrune zramaNa bhagavAn mahAvIra kI isa prakAra stuti kI thI dravyoMnetyane, (2) ati ( vastra AbhUSaNa Adi) dravyAne tyanyA vinA, (2) ekazATika ( vagara sAMdhAnuM mAtra eka vastra)nA uttarAsIMga karIne, arthAt niravadyatAne mATe eka mAtra vastrane mukhapara rAkhIne (4) bhagavAn dRSTie paDatAM ja jala khAMdhIne (hAtha joDIne), (5) manane sthira karIne, je khAjue zramaNuM bhagavAnUM mahAvIra hatA te bAjue te gayA tyAM jaine traNa vAra potAnA mukhanA jamaNA bhAgathI AraMbhIne pradakSiNAe karI. pradakSiNAo karIne stuti karI, namaskAra karyAM rAjA jitazatrue bhagavAnu mahAvIranI A pramANe stuti karI hatI. zramaN 1 atra maryAdArthako'bhividhyarthako vA AGa, tadyoge ca dvitIyA tena dakSiNa = dakSiNabhAga maryAdI kRtyAbhivyApya vetyarthastasphalitamevAsse - 'nije' --tyAdinA / upAsaka dazAMga sUtra Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadavAne dhanyo'smi deva ! bhavadAnanacandranirya dAcaryakAri-bacanAmRtapAnabhAga yaH // 1 // vindan prabho! bhavadudArapadAravinda,ni:SyandamAnamakarandacayaM mano'liH AnandaghRndamadhunA mama yAti yatsad , vaktuM na zaktiratha ko'stu tava stavastu // 2 // "tIna loka ke nAtha, deva ! darzana pA terA, ___Aja huA yaha janma, saphala bhagavAn ! hai meraa| Asya-sudhAnidhi-nirgata, pAvana parama manohara, vismayakara upadeza,-sudhA pInekA avasara // nAtha ! Aja mujhako milA, isIlie maiM dhanya huuN| bhAgyavAna kRtakRtya maiM, aura ahIna amanya // 1 // tava udAra pAdAra,-vindake rajako svAmI! lene meM mama mana,-milinda hai atizaya kaamii| usase jo Ananda mujhe milatA hai bhArI, usake varNanameM bhI, merI vANI hArI // nAtha ! vAka asamartha hai, usake varNanameM kho| kisa prakAra stuti karUM? nahIM sUjhatA kucha aho // 2 // he trilokanA nAtha ! pAmIne darzana tArU, saphaLa thayuM bhagavAna, Aja jIvatara mAruM; tava mukha kSIrasamudra thakI zubha parama manahara, vismayakara upadeza-sudhA pIvAne avasara; ma Aja mujane prabhu ! mAnuM jIvana dhanya chu, phanyA maratha mAharA. bhAgyavAna huM ananya chuM. 5 1 tava udAra padAraviMdanI raja che svAmI ! grahavAne mama mana-madhupa che atizaya kAmI, je niravadhei AnaMda maLe che mujane tethI, varNana tenuM zakuM karI nahI A mukhethI , nAtha! vaikharI vANI te, varNavavA asamartha che, nava sUjhe kayama huM stavuM, svAmI parama sarmathane che ra che upAsaka dazAMga sUtra Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 mU0 9 jitazatrukRtastuti adyApi tAvaka-padAmbujapotamata ___ mAsAdya hRdhamakhileza ! bhavAmburAzim / govatsapAdamiva kartumahaM samartho, nAtha ! tvadIyakaruNAvinivRttakA ||shaa" iti|| ityuktmkaaraa| namasyati-praNaMmati, vanditvetyAdayaH spaSTArthAH, nAtyAsamanAtinikaTe, nAtidUre nAtyantaM viprakRSTe, avagrahabhUmi parihAya samucite sthAne sthita ityarthaH, atyAsannAtidUyorubhayorapyAzAtanAdihetutvAditi bhAvaH / zuzrUSamANaH-pravacanaM zrotumicchan , namasyan muhurmuhuH praNaman prAJjalipuTaH prakRSTaM pabaddhaM vA'JjalipuTaM yasya saH, yadvA-aJjalipuTaM pragataH-sarvathA savidhi baddhAJjalirityarthaH, abhimukhaH sammukhaH, vinayena-namratayA paryupAste yathAvidhi sevate / tere caraNa-jahAja, Aja pAnese Iza!' __ pachar3eke khurake, samAna hai bhava-vArIza / koMko maiM zIghra, dUra aba kara pAU~gA, mukti-lAbha kara punaH,-lauTa kara kyoM aauuNgaa?|| mAca! manohara pada-yugala, taba taka nita manameM rhai| jaba taka inakA dosa yaha, parama mukti-padako gahaiM ||"||3||iti stuti aura namaskAra karake zramaNa bhagavAn mahAvIrase na adhika najadIka aura na adhika dUra zuzrUSA (pravacana sunane kI icchA) karatA huA, namaskAra karatA huA, aMjali bAMdhe hue sAmane vinaya-pUrvaka paryupAsanA (sevA) karane lgaa| tArAM caraNajahAja huM pAmyuM chuM A TANe A bhavasAgara mAnuM nAnuM khAciyuM jANe karmone huM zIgha vidArI nAkhIza Aje, mukita pAmIne pachI pharI huM AvuM zAne ! nAtha manahara padayugala, tyAM sudhI muja manamAM rahe, jyAM sudhI A dIna:dAsa e parama mukita padane grahe che 3 che stuti ane namaskAra karIne zramaNa bhagavAna mahAvIrathI na bahu najIka ane bahu dUra zuzruSA (pravacana sAMbhaLavAnI IcchA) karatAM, namaskAra karatAM, aMjali bAMdhIne sAme vinayapUrvaka parthapAsanA (sevA) karavA lAgyA. upAsaka dazAMga sUtra Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre abhigmvicaarH| etena praghaTTakasamudAyena vItarAgasya arUpiNo bhagavatohato mUrti parikalpya taduddezena sAkSAdbhagavatpratiSiddha-sacittapuSpajalailAlavalItAmbUladalaphalamAlAdrAkSekSudhRpAdisamarpaNaM durApAstam , viharamANatAvasthAyAmapi yasya kevalamabhimukhamAjigamiSan rAjA'pi jitazatruH paJcavidhAbhigamasaMpAdanena niravazeSaM sacittadravyANi vyutsasarja, tasya parityaktasamastaviSayAsaGgasya pravacanapIyUSA''sArAbhivarSaNena bhavijIvAn pratyapi sacinavastUni tyAgisadezamAnetuM pratiSedhataH siddhagatiM gatasya vItarAgasya kalpitAyA mUrtarupari sAkSAtsacittavastujAtopaDhaukanasyA'tyantamanau 'abhigamana' para vicAra isa saMgraha se vItarAga arUpI ahaMnta bhagavAn kI mUrti banAkara usa (bhagavAn) ke lie sAkSAt bhagavAn dvArA niSiddha sacitta puSpa, jala, ilAyacI, lavalI (latAvizeSa), tAmbUla, pattA phala, mAlA, dAkha, Ikha, dhUpa Adi samarpaNa karanA to svayaM hI niSiddha ho gyaa| jaba bhagavAn svayaM vihAra kara rahe the, usa samaya bhI unake sAmane jAte hue rAjA jitazatra ne pAMca prakAra kI maryAdA dhAraNa karake samasta sacitta dravyokA tyAga kara diyA thA, kyoMki saba viSayoMke tyAgI bhagavAnne upadeza rUpI pIyUSa (amRta) kI mUsala dhAra varSA karake bhavya jIvoMko bhI sacitta vastue~ tyAgI-janoMke pAsa lAnekA bhI niSedha kiyA thA, phira muktiko prApta vItarAgakI kalpita mUrti para sAkSAt sacitta padArtha caDhAnA ati sAhasakA aura anucita kAma hai| loka 'mama' 52 vidyAra. A saMgrathI vItarAga arUpI ahaMta bhagavAnanI mUrti banAvIne te ( bhagavAna )ne bhATe sAkSAta bhagavAna dvArA niSiddha, sayitta, 405, 11, ValyayI, pakSI ( satAvizeSa ), dipa, pAna, 31, mANA, drAkSa, dhUpa mAhi samaya karavAM te svayaM ja niSiddha thaI gayuM. jyAre bhagavAna pite vihAra karI rahyA hatA, tyAre paNa temanI sAme jatA rAjA jitazatrue pAMca prakAranI maryAdA dhAraNa karIne badhAM sacitta dravyane tyAga karyo hato, kAraNa ke sarva viSayonA tyAgI bhagavAne upadezarUpI amRtanI mUzaLadhAra vRSTi karIne bhavya jIvone paNa sacitta vastuo, tyAgI janenI pAse lAvavAno niSedha karyo hate; te pachI mukti pAmelA vItarAganI ka9ipata mUrtipara sAkSAt sacitta padArtho caDhAvavA e atisAhasanuM ane anucita kAma che. lokavyavahAramAM paNa ema ja mAluma upAsaka dazAMga sUtra Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 9 abhigamavicAraH " cityena dussAhasA''caraNarUpatvAt dRzyate hi loke'pi yadvastu yadantikamaNyAnetuM na kalpate tattasmai sAkSAtsutarAma kalpyaM, nahi zAstradUSitatvena dUrIkRtamadya sevana: safer madyamanavadyamidaM madarthamiti kazcidapi vipazcitsammanute / nanu'yathA samavasaraNe devAH puSpANi varSanti tathA vayamapi bhagavataH kalpitamUrupari puSpAdInyukanpayAmaH" iti cetadayuktaM devakarttakapuSpavarSaNA dera cittatva yogena dRSTAntavaiSamyAt / atha vayamapi na sacitAni kintvacittAnyeva dravyANi bhagavate bhaktibhAvodre ke NopaharAma iti brUdhve, tarhi yUyameva pRSTA niSpakSapAtaM kSaNamAkuJci 103 vyavahArameM bhI yahI bAta dekhI jAtI hai ki jo vastu jisake pAsa bhI lAnA akalpya hai vaha usake lie sAkSAt to svayaM hI akalpanIya hai / jisane zarAbako zAstrase niSiddha samajha kara Aja tyAga kara diyA ho vahI kisI bhakta dvArA, bhaktipUrvaka lAI huI zarAba ko nirdoSa samajha kara svIkAra kara le, aisA koI vivekI nahIM hai| zaMkA - jaise samavasaraNa meM devatA puSpoMkI varSA karate haiM, vaise hama bhI bhagavAn kI kalpita mUrti para puSpa Adi caDhAte haiM / samAdhAna - yaha kathana anucita hai| devatAoM dvArA kI jAnevAlI puSpavarSA acitta hone ke kAraNa ApakA udAharaNa viSama hai| zaMkA-- hama loga bhI sacitta nahIM kintu acitta dravya bhagavAnko bhakti bhAvake sAtha arpaNa kareM to kyA haraja hai ? samAdhAna -- yadi Apa yaha kahate haiM to pakSapAtakI bAta ko chor3a paDe che ke je vastu jenI pAse lAvavI akalpya che, te vastu tene pAtAne mATe kevaLa te akalpanIya che. jeNe dArUne zAstrathI niSiddha samajIne tyajI dIdhA hoya te kASTha bhakate bhakitapUrvaka tenI pAse AthelA dArU nirdoSa samajIne svIkArI le, evA tyAgI kei vivekI hoi zake nahi. zakA--jevI rIte samavasaraNamAM devatAo puSpanI vRSTi kare che, tevI rIte ame paNa bhagavAnanI kalpita mUrti para puSpa Adi caDAvIe chIe. samAdhAna--e kathana anucita che. devatAoe karelI puSpavRSTi acitta hAvAne kAraNe ApanuM udAharaNa viSama che. zakA--ame paNa sacitta nahi to acitta dravya bhagavAnane bhakita bhAvathI apaNuM karIe to thA vAMdhA che ? samAdhAna--jo Apa ema kaheA che te pakSapAtanI vAta cheDIne, AMkhA upAsaka dazAMga sUtra Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapakSamacakSuSaH bhAyogena sUkSmekSikayA samIkSa-yadi kazcanopAsako bhaktirasApluto'malenA'cittena jalena snapayitvA acittagandhA''dibhiyuSmAn samayet , svayamabhyAityAcittAni bhaktapAnAdIni vA yuSmabhyamupakalpayettatkimevaMvidhayA tadIyabhakyA yUyaM (tyAginaH) prasatsyathe ? ti, no cedvaiSamye bIjAbhAvaH, yUyaM caivaM. vidhAni sacittAnyacittAni vA dravyANi svArthamakalpitAni manyadhve, yazca siddhagatiM gataH paramatyAgI vItarAgo bhagavAstadarthaM ca kalpitAnyanumodayadhve, ityaho ! yuSmAkaM vyAmohaviz2ambhaNam / uktazca "jo sAvaja-sapajjaM, kuNai mahAcAvIyasagassa / so bhammai saMsAre, dIhaM kAlaM jahA jAo // 1 // " iti / etacchAyA ca "yaH sAvadhasapayA karoti mahAtyAgivItarAgasya / __sa bhrAmyati saMsAre, dIrgha kAlaM yathA jaatH|| 1 // " iti / tatkRtaM kapolakalpitAnalpAsArajalpitena // 9 // kara, netroMko jarA dera mUMda kara, buddhimattAke sAtha sUkSma-dRSTise vicAra kIjie-yadi koI bhakta, bhaktike rasa meM DUbA huA, nirmala acitta jala se snAna karAkara Apako acitta gandha Adi se pUje, aura svayaM lAe hue acitta bhakta-pAna Adi deve to kyA usa bhaktakI isa prakArakI bhakti se Apa (tyAgI) prasanna hoMge? yadi kaho-nahIM, to phira yaha donoM bAteM samAna hI huI / Apa isa prakAra ke sacitta aura acitta padArthoMko apane liye akalpanIya mAnate haiM, aura jo bhagavAna mukti lAbha kara cuke haiM, parama tyAgI haiM, vItarAga haiM, unake lie una padArthoM kI kalpanIyaviSayaka anumodanA karate ho !! vAha ! ApakI isa vyAmoha-viDambanA ko| kahA bhI haijarA baMdha karIne, buddhimattAnI sAthe sUkSmadaSTithI vicAra kare ke-je koI bhakata bhakita rasamAM DUbI jaIne nirmaLa acitta jaLathI snAna karAvIne Apane acitta gaMdha AdithI pUje, ane pite ANelAM acitta bhejana-pAna Adi Ape, to zuM e bhaktanI e prakAranI bhakitathI A5 (tyAgI) prasanna thaze? je nA kaho, to pachI e beu vAta sarakhI ja thaI. Apa A prakAranA sacitta ane acitta padArthone pitAne mATe kalpanIya mAne che, ane je bhagavAna mukitalAbha karI gayA che, paramatyAgI che, vItarAga che, evA bhagavAnane mATe te padArthonI kavAyanIyaviSayaka anumodanA 4 / ch| !!! vA! mApanI meM vyAmoha-vicanAne dhanya cha, 4 cha upAsaka dazAMga sUtra Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 10 AnandagAthApativarNanam 105 mUlamtae NaM se ANaMde gAhAvaI imIse kahAe laTresamANe, "evaM khalu samaNe jAva viharai, taM mahapphalaM gacchAmi gaM jAva pajjuvAsAmi" evaM saMpehei, saMpehittA pahAe, suddhappAvesAI maMgallAiM vatthAI pavaraparihie appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre sayAo gihAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA sakoreMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijamANeNaM maNussavaggurAparikkhitte pAyavihAracAreNaM vANiyagAmaM nayaraM majjJa-majjJeNaM nigacchai, nigacchittA jeNAmeva dUipalAse ceie, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, karittA vaMdai namasai jAva pajjuvAsai // 10 // chAyA-tataH khalu sa Anando gAthApatirasyAH kathAyAH labdhArthaH san,-"evaM khalu zramaNo yAvadviharati, tanmahatphalaM gacchAmi khalu yAvatparyupAse''evaM saMprekSate, "jo paramatyAgI vItarAgakI sAvadya pUjA karatA hai| vaha avivekI bahuta kAla taka saMsAra meM bhaTakatA hai // 1 // " ataH kapolakalpita isa atyanta nissAra kathana ko rahane dIjie |suu0||9|| mUla kA artha-'tae NaM se ANaMde' ityAdi // 10 // jaba Ananda gAthApatiko jJAta huA ki rAjA jitazatru bhagavAnako paryupAsanA kara rahA hai taba usane isa bAtako samajha kara socAzramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat vicara rahai haiM arthAt samavasta je paramatyAgI vItarAganI sAvadya pUjA kare che. te avivekI ghaNA kAla sudhI saMsAramAM bhaTake che" mATe te atyaMta niHsAra ane kapolakalipata kathanane rahevA de. (sU 9) bhuudn| matha-- tae NaM se ANaMde yAhi (10) jyAre AnaMda gAthApatine khabara paDI ke rAjA jitazatru bhagavAnanI paryApAsanA karI rahyo che, tyAre teNe manamAM e pramANe vicAryuM "zramaNa bhagavAna mahAvIra upAsaka dazAMga sUtra Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 - upAsakadazAGgamatre saMprekSya snAtaH zuddhAtmA vezyAni (zuddhapravezyAni ) maGgalyAni vastrANi prAraparihitaH alpamahAryA''bharaNAlaGatazarIraH svakato gRhataH pratiniSkrAmati pratiniSkramya sakoraNTamAlyadAmnA chatreNa dhriyamANena manuSyavAgurAparikSiptaH pAdavihAracAreNa vANijagrAmaM nagaraM madhya-madhyena-nirgacchati, nirgatya yatraiva dutipalAzaM caityaM, yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya trikRtva AdakSiNaM pradakSiNaM karoti, kRtvA vandate namasyati yAvatparyupAste 10 TIkA-'tae NaM se' ityAdi / tataH 'jitazatruNArAjJA bhagavatparyupAsanaM kriyate' iti vArtAzravaNAnantaraM, khaluprasiddhaH, saH pUrvavarNitasvarUpaH Anando gAthApatiH, hue haiM, yaha mahAn phala-prada hai, ataH maiM jAU~ yAvat paryupAsanA (sevA) karU / isa prakAra vicAra kara snAna karake, zuddha aura sabhAke yogya mAMgalika vastra dhAraNa karake, alpa kintu bahumUlya bhUSaNoMse zarIrako bhUSita karake apane gharase niklaa| nikala kara koraMTa (hajArA)ke puSpoMkI mAlAse yukta, dAsa Adi dvArA lagAe-hue chatrase sahita, janasamudAyase ghirA huA vaha (Ananda) paidala calate-calate vaNijagrAmake bIco-bIca hokara nikalA / nikala kara jahA~ dUtipalAza cetya thA, aura (usameM) jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the vahIM AyA / Akara tIna bAra apane mukhake dAhine bhAgase AraMbha karake pradakSiNApUrvaka vandanA namaskAra yAvat paryupAsanA (sevA) kii||10|| TIkAkA artha-jaya Ananda gAthApatine rAjA jitazatrukI paryupAsanA karanekI bAta sunI taba dUtipalAza caityameM bhagavAna ke padhAranekI yAvata vicarI rahyA che, arthAta samavastrata thayA che, e mahAna phaLaprada che, mATe huM 6 yApata 5yupAsanA (sevA) 43 me pramANe piyArIne, snAna prazane, zuddha mane sabhAne 5 mAMgalika vastra dhAraNa karIne, a9pa paratu mayavAna bhUSaNothI zarIrane bhUSita karIne pitAnA gherathI nIkaLe. nIkaLIne kuTanA puSpanI mALAthI yukata, dAsa Adie dharelA chatra sahita janasamudAyathI ghee AnaMda page cAlatA cAlate vANijagrAmanI vacce vacce thaIne nIkaLe. nIkaLIne jyAM hRtipalAza catya hatuM ane temAM) jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra hatA tyAM te AvyuM. AvIne traNavAra pitAnA sukhanA jamaNA bhAgathI AraMbhIne pradakSiNApUrvaka vaMdanA namaskAra yAvata parya pAsanA (sevA) 30. (10) TIkAne artha-jyAre Anada gAthA patie rAjA jitazatanI paryuM pAsanA karavAnI vAta sAMbhaLI tyAre dunipalAza caityamAM bhagavAna padhAryA hovAnI vAtane Azaya upAsaka dazAMga sUtra Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 su. 10 samavasaraNavArtA asyAM dUtipalAze bhagavatsamavasaraNasvarUpAyAM kathAyAM vArtAyAm ''imIse kahAe' ityatra 'dvitIyA-tRtIyayoHsaptamI' (hem08|3|135) itisUtrabalAttRtIyAsthAne saptamI, tena 'anayA kathayA' ityarthaH, labdhArthaH labdhaH dUtAdimukhAtmAptaH arthaH bhagavadAgamanarUpaH Azayo yena tAdRzaH san evam itthaM saMprekSate paryAlocayati, evaM katham ? iti jijJAsAyAmAha-'evaM khalu' iti, evaM vakSyamANarItyA, khalu-nizcayena zramaNaH, vyAkhyAtaH zramaNa-zabdArthaH, 'yAva'-diti-atra 'jAva' zabdena bhagavaM mahAvIre Aigare titthayare' ityArabhya-'saMpAviukAme ityantAni, puvANupuci caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe iha havyamAgae iha saMpatte iha samosaDhe iheva vANiyagAmassa nayarassa bAhiduipalAsae ceie ahApaDirUvaM uggahaM ugiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe' ityantAni ca vizeSaNAni saMgRhyante, tatra 'saMpAviukAme' ityantAnAM chAyA vyAkhyA ca zramaNAvazyakamUtrasya munItoSaNI-TIkAyAM matkRtAyAM draSTavyA, itareSAM chAyA ca-'pUrvAnupUrvI caran grAmAnugrAmaM dravan iha havyamAgataH iha saMprAptaH, iha samavasRtaH, ihaiva vANijagrAme nagare bahitipalAzake caitye yathApratirUpamavagrahamavagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan' iti vyAkhyA tu-pUrvAnupUrvI yathAkrama, yadvA pUrveSAM pUrvatIrthakarANAM yA AnupUrvI paripATI maryAdeti yAvat , tAM caran= Acaran paripAlayanityarthaH, grAmAnugrAmam ekaM grAmamanupazcAd yo grAmastam , arthAdanukrameNa grAmAdvAmAntaraM dravan-viharan , iha atra, havyam akasmAt , 'havya-' mityayaM zabdo'dyApi magadhe 'akasmA'-darthe prasiddhaH, AgataHnsamantAdvihRtyopasthitaH, na kevalamihAgata eva kintu iha saMprAptaH yathAvasaramavasthAtumimAmeva nagabAta kA Azaya dUta Adi se samajha kara vaha aisA vicAra karane lagA____"isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra, Adikara-dharmakI Adi karane vAle, tithaMkara-sAdhu-sAdhvI zrAvaka-zrAvikA rUpa cAra tIrtha ke karane vAle, ityAdi yAvat siddhigati nAmake sthAnako prApta honevAle pUrva tIrthaGkarokI paripATIkA paripAlana karate hue kramazaH ekake bAda dUsare grAmameM vicarate hue akasmAt hI isa nagara ke bAhara dUtipalAza caitya dUta AdithI samajIne te ema vicAra karavA lAgyuM ke : "A pramANe zramaNa bhagavAna mahAvIra, AdikaradharmanI Adi karanArA, tIrthaMkara-sAdhu| sAdhvI zrAvaka-zrAvikArUpa tIrthanA karanArA, ItyAdi thAvata siddhigati nAmanA sthAnane prApta thanArA, pUrva tIrthakaronI paripATInuM paripAlana karatAM, kramazaH eka pachI bIjA gAmamAM vicaratAM, akasmAt ja A nagaranI bahAra nipalAza maityamAM padhAryA che, eTaluM ja nahi, paNa tyAM teonI virAja upAsaka dazAMga sUtra Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 . upAsakadazAstre rImadhigatavAn , iha ihaivetyarthaH, samavamRtaH sadevamanuSyapariSadi bhavyAnupadeSTaM samupasthitaH, kutra samavasRtaH ? iti jijJAsAyAmAha-ihaiva vANijagrAme nagare, nagare'pi kutre !-tyAha-bahiriti bAhye ityayaH, nanu bAhye'pi kutra ? ityAha-dUtipalAzake caitye iti, yathApratirUpaM yathAsaMyamikalpam , avagraham AvAsArthamudyAnapAlasyA''jJAm akgRhya-AdAya sayamena-saptadazavidhena tapasA-dvAdazavidhena AtmAnaM bhAvayanyAsayan saMyojayanniti yAvaditi, evaM san kiM karotI ? tyAha-viharati virAjate / tat=tasmAt , mahat-vizAlaM,phaila-zubhapariNAmalakSaNam , atra' ata eva' iti zeSaH, gacchAmi-upasarpAmi 'Na' khalu-nizcayena yAvaditi atra 'jAva' meM padhAre haiM, itanA hI nahIM vahAM virAje (Thahare) bhI haiM aura deva manuSyoMkI pariSada meM bhavya jIvoM ko upadeza deneke lie samavasta hae (samosare) haiN| saMyamiyoMkI maryAdAke anusAra udyAnapAlase nivAsa karanekI AjJA lekara, satraha prakAra ke saMyama aura bAraha prakArake tapase AtmAko bhAte hue virAjamAna haiN| ataH usa prakArake arihanta bhagavAn ke nAma gotra sunanese bhI mahA phala hotA hai, to phira unake sAmane jAnekI tathA vandana namaskAra vArtAlApa aura sevA karane kI to bAta hI kyA ? isalie maiM bhI (vahAM) jAU~ aura 'yAvat' che, ane deva manuSyanI pariSadamAM bhavya jIne upadeza ApavAne mATe samavasRta thayA (samasa) che. saMyamIonI maryAdAne anusarIne udyAnapAla pAsethI nivAsa karavAnI AjJA laIne, sattara prakAranA saMyama ane bAra prakAranA tapathI AtmAne bhAvatA birAjamAna che. e prakAranA arihaMta bhagavAnananAM nAmagotra sAMbhaLavAthI paNa mahAphaLa thAya che te pachI temanI samakSa javAnI ane vaMdananamaskAra-vArtAlApa ane sevA karavAnI te vAta ja zI ? mATe huM paNa tyAM jAuM ane 1-saMyamikalpamaparityajyetyarthaH / 'yathApratirUpa-'mityatra 'yathA'sAdRzye' iti yathArthe 'avyayaM vibhaktIti vA'vyayIbhAvaH / 2-iha 'mahapphalaM' ityato'gre-'khalu tahAkhvANaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM NAmagoyassavi saraNayAe kimaMga puNa abhigamaNa-vaMdaNa-NamaMsaNa-paDipucchaNa-pajjuvAsaNayAe ekassavi Ariyassa muvayaNassa savaNayAe kimaMga puNa viulassa aTThassa gahaNayAe, taM0' iti pAThaH kvacidupalabhyate tatra-'khalu tathArUpANAmahatAM bhagavatAM nAma-gotrasyApi zravaNatayA kimaGga punarabhigamana-vandana-namasyana-pratipacchana-paryupAsanenaikasyApi Aryasya dhArmikasya suvacanasya zravaNatayA kimA punavipulasyArthasya grahaNatayA, tat' iti cchAyA, vyAkhyA tu svymuuhniiyaa| upAsaka dazAMga sUtra Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 10 AnandagAthApa te vicAravarNanam 109 zabdena - " samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi nama'sAmi sakkAremi sammANemi kallANaM maMgalaM deghayaM ceiyaM viNaNaM" ityeSAM saMgraho boddhavyaH, teSAM ca 'pajjuvAsAmi' ityanenAgretanena samanvayaH / etacchAyA ca-'bhramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vande namasyAmi kalyANaM maGgalaM daivataM caityaM vinayena' iti, tatra zramaNAdayo namasyAmItyantAH zabdA vyAkhyAta pUrvAH satkArayAmi = abhyutthAnAdiniravadyakriyAsampAdanenA''rA dhayAmi, sammAnayAmi=manoyogapUrva kamaI ducitavAkyaprayogAdinA''rAvayAmi, kalyANaM=karmabaddha sakalopAdhivyAdhivAdhAvidhuratvAt = kalyo = mokSastam, A = samantAt nayati = prApayatIti jJAnAdiratnatraya lakSaNamokSamArgopadezadAnadvArA bhavijanAn, kalyAn=janmajarAdirogamuktAn ANayati = dhAtUnAmanekArthavyAtsaMpAdayatIti vA kalyANastam, maGgalaM=sakalahitamApakatvAcchubhamayaM yadvA mA gAlayati = bhavAnvestArayatIti maGgalaH, athavA maGgate = ajarAmarasvaguNena bhavijanAn bhUSayatIti maGgo mokSastaM lAti=Adatta i|t maGgalastam, daivatam = ArAdhya devasvarUpam, atra devateva daivatamiti svArthe'Na caityaM = citte bhavaM tedasyAsyAstIti yadvA vittirviziSTajJAnaM arthAta- 'zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA namaskAra karU~, abhyutthAna ( uThanA) Adi niravadya kriyAe~ karake satkAra karU~, manoyoga-pUrvaka arhanta bhagavAn ke yogya vAkya-prayoga Adi dvArA sammAna karU~, karmajanya samasta upAdhiyoM - vyAdhiyoM - bAdhAoMse rahita honese kalya (mokSa) ko prApta karAne vAle, athavA jJAnAdi ratnatrayarUpa mokSa-mArgakA upadeza dekara saMsArI jIvoMko janma jarA Adi rogoM se mukta karane vAle (kallA) kalyANarUpa, samasta hita rUpa honese yA saMsAra sAgara se pAra utAranevAle honese athavA ajaratA amaratA Adi guNoMse bhUSita karanevAle mokSako denevAle honese (maMgalaM ) maMgalarUpa, (devayaM)'yAvata' arthAt- 'zrama bhagavAna mahAvIrane vaMdanA namaskAra karUM, abhyutthAna Adi tivadya kriyAe karIne satkAra karUM, manAyegapUrvaka anta bhagavAnanuM ceAgya vAkayaprayAga Adi vaDe samAna karU, karmAMjanya badhI upAdhie, vyAdhi, pIDAothI rahita hAine mekSane prApta karAvanAra, athavA jJAnAdi--ratnatrayarUpa mokSamArganA upadeza ApIne saMsArI jIvAne janma jarA Adi rAgothI mukata 1212 - (kallA ) udayAlu35, samasta hitarUpa DAvAthI saMsArasAgarathI pAra utAranAra hAvAthI athavA ajaratA amaratA Adi guNAthI bhUSita karanArA-mAkSane 1. caityazabdAn 'arza Adibhyo'c' iti pA0 sUtreNa matvarthIyo'camatyavastataH vyaJ / 2 citI saJjJAne' ityasmAt 'striyA~ kin iti stana pratyayastataH vyam / upAsaka dazAMga sUtra Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. upAsakadazAGgamatre - tayA yuktamiti sarvathAviziSTajJAnavantamityarthaH, etadvayAkhyA ca savistaramagre vakSyate, vinayena atipattivizeSeNa paryupAse seve, evam anayoktarItyA saMprekSate paryAlocayati, saMprekSya-paryAlocya snAtaH kRtasnAnaH, zuddhAtmA-nirmalAntaHkaraNaH, vezyAni prveshyogyaaniityrthH| 'zuddhapravezyAni' iticchAyApakSe tu zuddhAni ca tAni pravezyAni-praveza yogyAnItyarthaH, 'pAvesAI' ityatra dIrghastvA rSatvAt, maGgalAni-zubhabhUcakAni, vastrANi-vAsAMsi pravaraparihitaH pravaramutkRSTaM yathA syAttathA yathocitamiti yAvat parihitaH parihitavAn vasAna iti yAvat , yadvA prAkRte 'pavara' iti luptadvitIyAbahuvacanAntaM tasya pravarANi zreSThAnItyarthaH, atra ktaHpratyayo bAhulakArakatteri,alpamahA_bharaNAlaGkRtazarIraH adhpAni-stokabhAravanti, mahArdhANi=bahumUlyAni yAni AbharaNAni bhUSaNAni tairalpakRtaM bhUSitaM zarIraM yasya yena vA saH, svakataH svakIyAt , gRhataH gRhAt pratiniSkAmati nirgacchati, pratiniSkramya-nirgatya, sakuraNTamAlyadAnA=sakuraNTAni-pItavarNakuraNTasajJaka ( 'hajArA' iti prasiddha) puSpayuktAni mAlyadAmAni-mAlA yatra tena, chatreNa AtapatreNa,dhriyamANena bhRtyakarato gRhyamANena, atropalakSaNe tRtIyA,tasmAdu-ArAdhyadeva aura (ceiyaM)-viziSTa jJAnavAn (bhagavAn ) kI mai vinayapUrvaka paryupAsanA (sevA) kruuN|" - gAthApati Anandane isa prakAra kA vicAra kiyaa| vicAra karane ke bAda usane snAna kiyA aura nirmala antaHkaraNa hokara usane sabhA meM pahanane yogya zuddha, yathocita maMgala-sUcaka vastra dhAraNa kie| thor3e bhAra vAle kintu bahutamUlya bhUSaNoMse zarIrako bhUSita kiyA aura apane gRhase niklaa| nikala kara kuraNTa (hajArA) ke phUloMkI mAlA sahita aura naukarake hAtha meM thame hue chatrase yukta hokara, jana-samudAya mAyA DAvAthI (maMgala) bha35, (devayaM) mArAdhya va mane (ceiya)* viziSTa jJAnavAn (mAvAna) nI huM vinayapUrva paryupAsanA (sevA) 43." . gAthApati AnaMde A pramANe vicAra karyo. pachI teNe snAna karyuM ane sUcaka vastra dhAraNa karyA. thaDA bhAravALAM paratu mUlyavAn bhUSaNethI teNe zarIrane bhUSita karyuM ane pachI te pitAne gherathI nIkaLe. nIkaLIne kuTanAM phUlanI mAlA sahita ane nekaranA hAthamAM dhAraNa karAyelA chatrathI yukta thaI, 1 'tatra sAdhu'-riti yatpratyayaH / / caitya' zabdakI vistRta vyAkhyA Age-(annautthiyapariggahiyAI ariiMtaceiyAiM vA) isakI vyAkhyAmeM kI jaaygii| * yasa sanI vistRta vyAyA mANa (annautthivaparigahiyAI bharihaMsabaimAI vA) menI vyAyAmA 42vAmA mAvaze. di . aMtaHkaraNane nila nanimA parIne teNe samAmA pariNata snAna yu bhane upAsaka dazAMga sUtra Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 0 11 bhagavatAdharmakathAzravaNam 111 ktarUpacchatropalakSita ityarthaH,manuSyavAgurAparikSipta manuSyANAM vAgurayA samudAyena parikSiptaH sarvatovyAptaH, pAdavihAracAreNa pAdAbhyAM yo vihAro=viharaNaM tadrUpo yazcAraH saMcaraNa tena pAdacAreNetyarthaH, vANijagrAmavANijagrAmasya, madhyamadhyena= madhyabhAgataH / ziSTA nigadavyAkhyAtAH // 10 // ___malama-tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre ANaMdassa gAdAvaissa, tIse ya mahai-mahAliyAe parisAe jAva dhammakahA / parisA paDigayA, rAyA ya gae // 11 // __chAyA-tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIra AnandAya gAthApataye tasyAM ca mahAtimahatyAM pariSadi yAvaddharmakathA / pariSat pratigatA, rAjA ca gataH // 11 // se ghirA huA, paidala, vANijagrAma nagarake bIco-bIca hokara niklaa| nikalakara dutipalAza caityakI ora, jahAM bhagavAn virAjamAna the vahIM aayaa| Akara pradakSiNA Adi pUrvokta saba vidhi kI aura paryupAsanA (sevA) karane lgaa| // 10 // mUlakA artha-'tae NaM samaNe' ityAdi // 11 // isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra ne, Ananda gAthApatike lie usa ativizAla pariSad meM (yAvat) dharmakathA kii| pariSad lauTa gaI rAjA bhI lauTa gayA // 11 // janasamudAyathI gherAyele, pagapALe, vANijagrAma nagaranI vacce thaIne nIkaLe. nIkaLIne dUti palAza catyanI tarapha jyAM bhagavAna birAjamAna hatA tyAM te A AvIne pradikSaNA Adi pUrvokata badhe vidhi karyo ane parya pAsanA (sevA) 42. yo. (10) bhuujn| matha-tae Na samaNe tyAhi. (11) tyA2mA zramaNa bhagavAna mahAvIre AnaMda gAthA patine mATe e ati vizALa pariSadamAM (yAvata) dharmakathA kahI. pariSada pAchI pharI ane rAjA paNa pAcho pharyo. (11) 1 atra 'enapA dvitIyA' iti SaSThayarthe dvitIyA / nanu 'enabanyatarasyAmadUre pazcamyAH' ityatra pUrvasUtrAt 'uttarAdharadakSiNAt' ityanuvRttemadhyazabdAdenab durlabha iti cetsatyaH kintu matAntare pUrvamUtrAnanuvRtterdikchabdamAtrAdena pravRttistaduktaM sidAntakaumudyAm-'iha keciduttarAdInananuvartya dikchabdamAtrAdenapamAhuH--pUrveNaprAmam , apareNa grAmam' iti / upAsaka dazAMga sUtra Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsUtre TIkA- 'tae NaM samaNe' ityAdi / tataH tadanantaraM 'tara' zabdasya prAkRte 'tataH' ityarthakA yayastrAt, khalvAdayaH spaSTA vyAkhyAtAzca / tasyAM = prAgvarNita - svarUpAyAM, mahAtimahatyAm = ativizAlAyAM pariSadi sabhAyAm / 'yAva' diti, atra 'jAva' zabdavAcyAni 'majjhagae vicittaM dhammamAikkhai jahA jIvA bajjhaMti muccati jaha ya saMkilissaMti' ityetAni payAni, teSAM chAyA ca- madhyagato vicitraM dharmamAkhyAti yathA jIvA badhyante mucyante yathA ca saMklizyante' iti, tatra vicitram =adbhutaM dharma=mAgvyAkhyAtasvarUpam 'AkhyAti = satyamupadizati, kathaM samyag ? iti zaGkAyAmAha - ' yatheti yathA = yena prakAreNa jIvA badhyante, yathA mucyante yathA ca saMklizyante=mahadbhidukhe, paripIDayante tathetyarthaH / nanu katividho'sau dharmaH kisvarUpazca yaM bhagavAnupadizatI iti, yadvA nanu kIdRzI sA dharmakathA yA bhagavatopadiSTe ? ti jijJAyAmaupapAtikato vistareNa dharmavyAkhyA'vagantayeti saGketathitumAha-, dharmakathe' - ti, paripat= upasthitajanasamudAyaH pratagitA = pratyAvRttA, rAjA cetyAdi, spaSTa, / iha dharmakathA caupapAtikasUtrato jJAtatyetyarthaH, tathAhi- 112 t -- TIkAkA artha - tadanantara usa ativizAla pariSad ke bIca meM bhagavAn ne adbhuta (alaukika - azrutapUrva) samyak upadeza diyA / vaha samyak kaise thA ? so kahate haiM -- jisa prakAra jIva kamase baMdhate haiM, jisa prakAra mukta hote haiM aura jisa prakAra saMkleza pAte haiM / bhagavAnne yaha saba yathArtha nirUpaNa kiyA isalie unakA upadeza samyakU thA / jisakA bhagavAn upadeza dete hai vaha dharma kitane prakAra kA hai ? usakA kyA svarUpa hai ?, athavA bhagavAn dvArA upadiSTa dharmakathA kisa prakAra kI hai ? ina jijJAsAoM kA vistArapUrvaka samAdhAna aupapAtika sUtrase samajhanA cAhie / isI bAta kA saMketa karaneke lie mUlameM 'dharma TInA artha - pachI e ati vizALa pariSadnI vacce bhagavAne addabhuta (alaukika azrutapUrva) samyak upadeza ApyA te upadeza samyak zA mATe hatA ? tA kaheche je prakAre jIvA karyAMthI baMdhAya che, je prakAre mukata thAya che ane je prakAre sakaleza pAme che, te badhuM bhagavAne cAtha nirUpaNa karyuM' tethI temanA upadeza sampaka hatA. bhagavAna jene upadeza Ape che te dharma keTalA prakArane che ? enuM kevu svarUpa che. ? athavA bhagavAne upadezelI dharmakathA kevA prakAranI che ? e jijJAsA AnuM vistArapUrvaka samAdhAna auSatika sUtrathI saata karavAne mATe ja mULamAM dhakathA patra Apelu che, samajI levuM. e vAtanA upAsaka dazAMga sUtra Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 su. 11 dharmakathA dharmakathA. "asthi loe, atthi aloe / evaM jIvA, ajIvA, baMdhe, mokkhe, puNNe, etacchAyA ca"asti lokaH, astyalokaH / evaM jIvAH, ajIvAH, bandhaH, mokSaH, puNyaM, etadvayAkhyA caivam--asti vartate lokAlokyate yaH saH / nanu ko'yaM lokapayArthaH ? kiM yena kenacid yaH kazcideko grAmo'valokitastAvAneva lokaH? maivam , apareNa tato'pyadhikagrAmadarzanAt / kiM tarhi yAvadrAmAdikamasmAbhiravalokyate tAvAneva lokaH?, nahi, anantAjJanasaMpannena sarvajJena yo vilokyate loka ityAzayAt / nanvetenA'lokasyApi lokatvaprasaGgastasyApi sarvajJenAvalokitatvAt , kathA'pada diyA hai / aupapAtika sUtra meM dharmakathAkA varNana isa prakAra hai-- dharmakathA. loka hai| jo avalokana kiyA jAya use loka kahate hai| zaMkA-'loka' padakA kyA artha hai ! yadi kisIne koI eka gAMva kA avalokana kiyA (dekhA) to kyA utanA hI loka hai ? samAdhAna--aisA na kaho / kyoMki dUsarA usase bhI adhika grAma dekhatA hai| zaMkA--to kyA jitane gAMva Adi hama loga dekhate hai utanA hI loka hai? smaadhaan-nhiiN| kahanekA tAtparya yaha hai ki anantajJAnavAn bhagavAn sarvajJa dvArA jo dekhA jAtA hai vaha loka hai| >> dharmakathAnuM varNana auSapatika sUtramAM A pramANe che. ghamathA. leka che. je avalekI zakAya tene leka kahe che. zakA-leka padano artha zuM ? je keIe ke eka gAmane avaso'yu (nayu) to zu Taso so cha ? samAdhAna ema na kahe, kemake bIjo enAthI paNa vadhAre gAme jue che. zakAte zuM jeTalAM gAma Adi ApaNe joIe chIe tevaja leka che? adharmakathA saMskRtaTIkAmeM dekha leveN|| dharmakathA saMskRta TIkAmAM joI levI. upAsaka dazAMga sUtra Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 upAsakadazAGgasUtre tathA cA'loko'pi lokaH prasajyeteti cenna, yato lokyate dharmAstikAyAdyAdhArabhUtaAkAzavizeSo yaH sa loka hati hRdyam / sa ca kaTitaTobhayapArzvato nihitahastadvayo visphAritapAdayugalo'vasthitaH puruSa iva nRtyabhairavopAsakA''kRtiko vA UrdhvAdhastiryagbhedabhinnazcaturdazarajjuparimitA'saGkhyAtapadezAtmaka AkAzavizeSaH / alokaH lokvipriitH| nanvastu loko jIvapudgalAdInAmanAdhAratayA'vasthAnAsaMbhavAta, alokastu kathaM ? tasyA'mUrtatvenendriyAgocaratayA'stitvasAdhaka zaMkA-taba to aloka bhI loka ho gayA ! kyoMki sarvajJa bhagavAn use bhI dekhate haiN| smaadhaan-nhiiN| dharmAstikAya AdikA AdhAra-bhUta jo AkAzavizeSa sarvajJa dvArA dekhA jAtA hai vaha loka hai| hamAre kathanakA yahI tAtparya hai| vaha loka, dono hAtha kamara para rakhakara, tathA paira phailAkara khar3ehue puruSa ke samAna, athavA nAcate hue bhairava ke upAsaka (bhopA) kI AkRtike samAna hai| Urva, madhya aura adhaH ke bheda se usake tIna bheda haiM / caudaha rajju pramANa vAlA tathA asaMkhyAtapradezI hai| aloka, lokase viparIta hai| zaMkA--jIva pudgala Adi vinA AdhArake nahIM raha sakate, isa kAraNa unakA AdhArabhUta loka to ho sakatA hai, parantu aloka kA astitva nahIM svIkAra kiyA jA sakatA, kyoMki use Apa amUrta zakA-tyAre to aleka paNa loka thaI gaye ! kAraNa ke sarvasa bhagavAn tene paNa jue che. samAdhAna-nahIM, dharmAstikAya AdinA AdhArabhUta je AkAzavizeSane sarvajJa dekhe che te leka che. amArA kathananuM eja tAtparya che. e leka beu hAtha kamara para rAkhIne tathA paga pasArIne ubhelA purUSanI samAna athavA nAcatA lauravanA upAsaka (bhuvA)nI AkRtinI samAna che. urdhva, madhya ane adhaH (nIcenA)nA bhedathI tenA traNa bheda che. cauda rajaju pramANavALe tathA asaMkhyAta pradeza che. aleka, lokathI viparIta che. zaMkA-jIva pugala Adi AdhAra vinA rahI zakatA nathI, enuM kAraNa eno AdhArabhUta loka te heI zake che, paraMtu alakanuM astitva svIkArI zakAtuM nathI, kAraNa ke tene Apa ema mAne che, tethI te IdriyethI upAsaka dazAMga sUtra Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 11 lokAlokasvarUpavarNanam 115 pramANAbhAvat / indriyA'gocare cArthe manaHmavRtteH kadA'pyasambhavAditi tu nA''zaGkanIyam , indriya-noindriya-viSayatvAbhAvamAtradarzanena tadastitvanirAkaraNasyAzakyavaktavyatvAt , anyathA mRtAnAM prapitAmahAdInAmapyabhAvaprasakteH, evaM ca yathA 'Asan prapitAmahAdayo'smadAdizarIrANAmanyathA'nupapannatvAt ' ityanumAnena prapitAmahAdInAmastitvaM sAdhyate tathA lokAstitvasiddherapyanivAryatvAt , tathAhilokaH sapratipakSaH, vyutpattimacchuddhapadAbhidheyatvAt , yo hi putpattimacchuddhapadAbhidheyaH mAnate hai isalie vaha indriyoMse nahIM jAnA jA sktaa| ataH aloka ko siddha karane vAlA koI pramANa nahIM hai / rahA mana, so bAhya vastumeM mana kI pravRtti taba hotI hai jaba indriyoM dvArA padArthako jAna liyA jAya, aloka jaba indriyoM dvArA nahIM jAnA jA sakatA to mana dvArA bhI nahIM jAnA jA sakatA, phira Apa aloka kaise mAnate hai ? samAdhAna--yaha zaMkA ThIka nahIM hai| indriya aura manake dvArA na jAna sakaneke kAraNa alokake astitvakA khaMDana nahIM kiyA jA sktaa| nahIM to mRta pitAmaha, prapitAmaha, vRddha prapitAmaha AdikA bhI abhAvamAnanA paDegA, kyoMki unheM bhI indriyoMse nahIM jAna sakate, aura jaba indriyoM dvArA nahIM jAna sakate to Apake hI kathanAnusAra manase bhI nahIM jAna skte| kintu jaise pitAmaha AdikA astitva isa anumAnase siddha kiyA jAtA hai ki-pitAmaha Adi the, kyoMkI unake vinA hamArA zarIra utpanna nahIM ho sktaa|' isI prakAra "loka jANI zakAtuM nathI. mATe alakane siddha karanArUM kaI pramANa nathI. bAkI rahyuM mana, paNa bAhya vastumAM mananI pravRtti tyAre ja thAya che ke jyAre Idri dvArA padArthane jANI levAmAM Ave, alakane jyAre Idri dvArA nathI jANI zakAte, te manadvArA paNa nathI jANI zakAte; te pachI aleka kevI rIte mAne che ? samAdhAna-A zaMkA barAbara nathI. Idriya ane mananI dvArA na jANI zakavAne kAraNe alakanA astitvanuM khaMDana karI zakAtuM nathI, nahiM te maraNa pAmelA dAdA, vaDadAdA Adino paNa abhAva mAnavo paDaze, kAraNa ke temane paNa IdriyathI nathI jANI zakAtA, to ApanA kathanAnusAra manathI paNa nathI jANI zakAtA, paraMtu jema dAdA AdinuM astitva evA anumAnathI siddha karavAmAM Ave che ke "dAdA Adi pUrve hatA, kAraNa ke temanA vinA amAruM zarIra utpanna thaI zakata nahi; tema "leka sapratipakSa che, kAraNa ke upAsaka dazAMga sUtra Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 upAsaka dazAGgasUtre sa sapratipakSa eva bhavati yathA ghaTaH, yazca lokapratipakSaH sa eva sadbhUto'lokaH astitva eva pratikSitvAditi / sapratipakSa hai kyoMki vaha vyutpattivAle zuddha padakA vAcya hai, jo vyutpattivAle zuddha padakA vAcya hotA hai vaha sapratipakSa hotA hai, jaise ghaTa / " aura lokakA pratipakSa sattAvAn aloka hI hai, kyoMki pratipakSa vahI hotA hai jisameM sattA pAI jAtI hai| tAtparya yaha hai ki 'loka' zabdakI 'lokyate iti lokaH' aisI vyutpatti hai / isalie yaha 'loka' zabda vyutpattivAlA hai / tathA 'loka' zabda meM samAna nahIM hai-aneka padoMkoM milAne se 'loka' zabda nahIM banA hai kintu vaha svataMtra eka zabda hai, isalie vaha zuddha (ekahI) pada hai / aisA niyama hai ki jo padArtha vyutpattivAle zuddha pada kA vAcya hotA hai, usakA pratipakSa arthAt virodhI (ulaTA ) bhI avazya hotA hai, jaise ghaTakA virodhI aghaTa (ghaTase bhinna tatsadRza anya) padArtha bhI avazya hai / isa sarvasammata niyamake anusAra lokakA virodhI bhI tatsadRza koI padArtha avazya honA caahie| basa, usakA jo virodhI aura usake sadRzaAkAzavizeSa - hai vahI aloka hai / vaha aloka bhI astitvavAn hai, kyoMki vyutpattivAle zuddha padakA virodhI astitvavAn hotA hai / isa prakAra aloka siddha hotA hai / te vyutpattivALA zuddha padanA vAthya che je vyutpattivALA zuddha patrane vAcya hAya che te sapratipakSa hAya che, jema ke ghaTa" ane leAkanA pratipakSa sattAvAna alekaja che, kAraNa ke pratipakSa eja hAya che ke jenAmAM sattA rahelI hAya che. tAtparya me cheDe 'kho' zabdanI 'lokyate iti leokaH' khevI vyutpatti che. te mATe e 'leka' zabda vyutpattivALA che. vaLI 'leka' zabdamAM samAsa nathI-aneka padone meLavIne 'leAka' zabda anavye nathI para`tu te svataMtra eka zabda che. te mATe te zuddha ekaja pada che. evA niyama che ke je padArtha vyutpattivALA zuddha padanAM vAcya hoya che, tenA pratipakSa arthAt virodhI (ulaTe) paNa avazya hAya che, jema ke ghaTane vidhI aghaTa (ghaTathI bhinna tenA jevA bIjo kAI padArtha paNa avazya che, A sarva saMmata niyamAnusAra lekanA virAdhI paNa tenA jevA kAi padArtha avazya hAvA joIe. khasa, enA je vidhI ane enA jevA-AkAzavizeSa-che te ja alaika che. te aleAka paNa astitvavAna che, kAraNa kevyutpattivALA zuddha padanA virodhI astitvavAn nhAya che. e pramANe aleka siddha thAya che. upAsaka dazAMga sUtra Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU. 11 jIvAjIvAdisvarUpavarNanam 117 jIvAH ajIvan , jIvanti, jIviSyanti ceti tathA, saMsAritva-siddhatvAvasthAdvaye'pyupayogavanta ityarthaH, 'jIvo uvaogalakkhaNo, iti vacanAt / etadvivaraNaM ca matkRtAttattvapradIpAdavagantavyam ajIvAjIvaviparItasvarUpAH dharmAdharmA''kA shpudglaastikaayaaddhaasmylkssnnaaH| bandhaH badhyate paratantrIkriyata AtmA yena saH, abhISTasthAnaprApti-gatipratirodhalakSaNo jIva-karmaNorayogolakavahnayoriva tAdAsmyApattilakSaNo vaa| mokSA=mocanam AtmanaH pRthagbhavanaM, tacca dravyato bhAvatazca, tatra dravyato nigaDAditaH, bhAvato jnyaanaavrnniiyaadhssttvidhkrmpaashtH| puNyaM puNati= jo jIvita thA, jIvita hai aura jIvita rahegA, vaha jIva hai, arthAt saMsAra avasthA aura mukta avasthA donoM avasthAoMmeM (sadAsarvadA) jo upayoga se yukta rahe use jIva kahate haiN| kahA bhI hai-- "jIva, upayogasvabhAvavAlA hai|" ityAdi jIvatattvakA vizeSa kathana mere banAe hue 'tattvapradIpa' grantha meM dekhanA caahie| jIvase viparIta svabhAvavAlA ajIva hai, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya tathA kAla, ye saba ajIva haiN| jisake dvArA paratantra ho jAya-ba~dha jAya use baMdha kahate haiN| athavA abhISTa sthAna para pahu~cane meM bAdhA pahu~cAnevAlA, loheke gole aura agnike samAna AtmA aura karmako ekameka karadenevAlA baMdha hai| / AtmA kA mukta (svatantra ho jAnA mokSa hai| vaha do prakArakA hai-- (1) dravyase aura (2) bhAva se / ber3I Adise chUTa jAnA dravya-mokSa hai je jIvita hatA, jIvita che ane jIvita raheze, te jIva che; arthAta saMsAra avasthA ane mukata avasthA-beu avasthAomAM ( sadA sarvadA ) je upayogathI yukata rahe tene jIva kahe che. kahyuM che ke-"jIva upaga svabhAvavALe che." ItyAdi jIvatatvanuM vizeSa kathana mArA banAvelA "tatvapradIpa" graMthamAM joI levuM. jIvathI viparIta svabhAvavALo ajIva che ;-dharmAstikAya, adharmAstikAya AkAzAstikAya pudgalAstikAya tathA kAla e badhA ajIva che. ' jenI dvArA parataMtra thaI jAya-baMdhAya-tene baMdha kahe che. athavA abhISTa sthAna para pahoMcavAmAM badhA pahoMcADanAra, loDhAnA geLA ane agninI samAna AtmA ane kamane ekameka karI denAra baMdha che. AtmAnuM mukata-svataMtra-thaI javuM e mokSa che. te be prakAra che, (1) dravyathI, ane (2) bhAvathI beDI vagerethI chUTI javuM te dravyamekSa che ane 1--'puNa karmaNi zubhe ca' iti dhAto rUpamidam / upAsaka dazAMga sUtra Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 upAsaka dazAGgasUtre [ dharmakathAmUlam ] pAve, Asave, saMvare, veyaNA, NijjarA, arihaMtA, cakkavaTTI, baladevA, vAsudevA, [ dharmakathAchAyA ] pApam, AzravaH, saMvaraH, vedanA, nirjarA, arhantaH, cakrarttinaH, baladevAH, vAsudevAH, zubhayati, yadvA punAti = pavitrIkarotyAtmAnamiti, pUyate = pavitrIkriyate AtmAneneti vA tat, saMsArapArAvArocaraNa taraNibhUtamiti bhAvaH / pApaM pAtayati= zubhapariNAmAda dhvaMsayatyAtmAnamiti yadvA pAti = rakSasyAtmano'zubhaM sthAnamiti tad, AtmamAlinyakAraNamityarthaH / bandhAd puNyAntAnAM trayANAM vyAkhyA vistarastu matkRtAyAM dazavaikAlikaTIkAyAmAcAramaNimajjUSAyAM caturthe'dhyayane, pApapadArthasya aura jJAnAvaraNa Adi ATha karmoMse chUTa jAnA bhAva-mokSa hai jo bhalAI kare, athavA AtmAko pavitra banAve vaha puNya haiM athavA jisake nimittase AtmA pavitra ho, use puNya kahate haiM tAtparya yaha hai ki puNya, saMsArarUpI samudra se pAra utarane ke lie taraNi (naukA) ke samAna hai / jo AtmAko zubha pariNAmoMse dUra kara detA hai vaha pApa hai / athavA jo AtmA azubha sthAna (pariNAma) kI rakSA karatA haiM vaha pApa haiM, tAtparya yaha ki jo AtmAmeM malinatA utpanna karanekA kAraNa ho vaha pApa hai / bandhase lekara puNya paryanta tIna tatvoMkA vistArapUrvaka kathana merI banAI huI dazavaikAlikasUtrakI 'AcAramaNimaJjUSA' nAmakI TIkAke jJAnAvaraNu Adi ATha kamAMthI chaTI javuM e bhAvameAkSa che. je bhalu kare athavA AtmAne pavitra nimittathI AtmA pavitra thAya tene puNya sa'sArarUpI samudrathI pAra utaravAne mATe taraNa je AtmAne zubha pariNAmethI dUra karI nAkhe pApa che. athavA je AtmAne azubha sthAna (pariNAma)nI rakSA kare che te pApa tA e che ke je AtmAmAM malinatA utpanna karavAnuM kAraNa che te pApa che. aMdhathI laIne puNya sudhInAM traNa tatvanuM vistArapUrvaka kathana mArI banAvelI dazavaikAlika sUtranI 'AcAraNamaSA' nAmanI TIkAnA cethA adhyayanamA joi 2 ' putra pavane' iti dhAto rUpamidam / upAsaka dazAMga sUtra manAve te puNya che. athavA jenA kahe che. tAtparya e che ke puNya (nAga) nI samAna che. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 11 saMvarAdisvarUpavarNanam 119 ca zramaNamUtraTIkAyAM munitoSaNyAM drssttvyH| Asrava A-samantAt sravati= pravizatyarthAdAtmani jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhaM karma yena saH Azrava iticchAyApakSe tu AzrIyate=samupAya'te karma yena sa iti vyAkhyAbhedo'vagantavyaH, sarvathA jIvataDAge karmasalilapavezAya nAlikArUpa iti yAvat / saMvaraHsaMtriyate-nirudhyate Asravatkarma yena saH, eSa ca dravvabhAvabhedAbhyAM dvividhaH, tatra dravyatastathAvidhadravyeNa (cikkaNamRdAdinA) salilopari taraNyAderanaravaratamavizannIrANAM vivarANAM pidhAnam , bhAvataH samitiguptiprabhRtibhirAtmataraNyAM kSarakarmajalAnAM sthaganam , prakaraNAdiha bhAvasaMvarasyaiva grahaNaM bodhyam / vedanA=vedanaM-svAbhAvyAdudIraNAM cauthe adhyayanameM dekhanA caahie| aura pApa tattva kA kathana zramaNasUtrakI 'munitoSiNI' TIkAmeM dekhanA cAhie / jisake dvArA jJAnAvaraNa Adi ATha prakArake karma AtmAmeM saba orase praveza karate haiM use Asrava kahate haiN| 'Asave kI chAyA yadi 'AzravaH' kI jAya to usakA tAtparya yaha haiM vi jisake dvArA karmoMkA upArjana ho use Asrava kahate haiN| tAtparya yaha hai ki jIvarUpI tAlAba meM karmarUpI jalake pravezake lie jo nAlIke samAna ho vaha Asrava hai| jisake dvArA Ae hue karma ruka jAya~ use saMvara kahate haiN| yaha do prakArakA hai---(1) dravyasaMvara aura (2) bhAvasaMvara / cikanI miTTI Adi dvArA naukA Adike una chidroMkA banda ho jAnA jinase sadA jala praviSTa hotA rahatA hai, dravyasaMvara hai| AtmArUpI nokAmeM Ane (cUne) vAle karmoMkA samiti gupti Adike dvArA ruka jAnA bhAvasaMvara hai yahA~ bhAvasaMvarakA hI prakaraNa hai ataH usIkA grahaNa samajhanA caahie| levuM, ane pApa tatvanuM kathana zramaNusUtranI "muniteSaNa TIkAmAM joI levuM. jenI dvArA jJAnAvaraNAdi ATha prakAranAM karma AtmAmAM badhI bAjuethI pradeza 42 cha tene mAnava 49 cha. 'Asave' nI chAyAne 'AzravaH' 42vAmA Ave te tenuM tAtparya e che ke jenI dvArA karmonuM upArjana thAya tene asava kahe che. tAtparya e che ke jIvarUpI taLAvaNuM karmarUpI jaLanA pravezane mATe je naLInI samAna thAya te Asava che. jenI dvArA AvelAM karmo rekAI jAya tene saMvara kahe che. e be prakArane cheH (1) dravyasaMvara ane (2) bhAvasaMvara. cIkaNI mATI Adi dvArA nAva AdinAM chidranuM baMdha thaI javuM ke je chidra dvArA haMmezAM jaLa aMdara dAkhala thatuM rahetuM hoya, te dravyasaMvara che. AtmArUpI nAvamAM AvanArI karmonuM samiti gupti Adi dvArA rokAI javuM te bhAvasaMvara che, ahIM bhAvasaMvaranuM ja prakaraNa che, mATe tenuM grahaNa samajavuM. upAsaka dazAMga sUtra Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 upAsakadazAGgasUtre kRtvA vA ya udayAvalikAmanupaviSTasya karmaNo'nubhavasvarUpeti yAvat , sukhaduHkhAnubhavasvabhAvA vedyante'nayeti vedaneti kecit , iyaM ca vipAkaudayikI-pradezaudayikyAbhyupagamikyaupakramikyAdibhedAdanekaprakAretyanyatravistaraH / narjarA= niHzeSeNa jaraNamarthAdezata AtmapradezAtkarmaNAM parizaTanam , ayameva mokSa-nirjarayobhaidaH, mokSo hi sarvata eva karmaNAM parizaTanamucyate natu dezata iti / AvAdhA kAlakI sthiti pUrNa karake, athavA udIraNA karake, udayameM Aye hue karmoM kA anubhava karanA saMvedanA hai| kisI AcAryake matase sukha, duHkha, anubhava aura svabhAva jisake dvAroM vede (bhoge) jAe~ vaha vedanA hai |yh vipAkaudayikI, pradezodayikI, AbhyupagamikI, aupakramikI Adi aneka prakArakI hai| isakA vistAra anya granthose jAna lenA caahie| ___eka dezase arthAt kucha karmoMkA AtmAse kSINa ho jAnA nirjarA hai| nirjarA aura mokSameM yahI bheda hai ki-kucha kA~kA kSINa honA nirjarA hai aura samasta karmoMkA kSINa ho jAnA mokSa hai| AbAdhAkAlanI sthiti pUrNa karIne athavA udIraNA karIne, udayamAM AvelAM karmone anubhava karavo e vedanA che. keI AcAryanA matAnusAra sukha, duHkha, anubhava ane svabhAva jenI dvArA vedAya (bhagavAya) te vedanA che. e vedanA vipAkIdayikI, pradezaudayikI, abhyapagamikI, opakramikI Adi aneka prakAranI che, eno vistAra anya graMthamAM joI le. eka dezathI arthAta keI karmonuM AtmAthI kSINa thaI javuM te nirbhara che. nirjarA ane mekSamAM eTale bheda che ke-keTalAMka karmonuM kSINa thavuM e nirjarA che ane badhAM karmonuM kSINa thavuM e mekSa che. karmakA udaya do prakArase hotA hai |-(1)aabaadhaakaal (baMdha hovake pazcAt aura udaya honese pUrva taka kA samaya) pUrA hone para svayaM hI karma udayameM AtA hai| (2) AvAdhAkAlakI sthiti pUrNa hone se pahale hI tIvra tapazcaraNa Adi nimittause karma udayameM A jAtA hai use 'udIharaNA' kahate haiM / + kamene udaya be prakAre thAya che : (1) AbAdhAkAla (baMdha thayA pachI ane udaya thayA pUrva sudhIno samaya) pUrA thatAM karma pote ja udayamAM Ave che. (2) AbAdhAkAlanI sthiti pUrNa thayA pahelAM ja tIvra tapazcaraNa Adi nimittothI karma udayamAM Ave che, tene mahAra4 cha. upAsaka dazAMga sUtra Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11, dharma0 narakAdisvarUpavarNanam 121 [ dharmakathAmUlam ] ragA, raiyA, tirikkhajoNiyA, tirikkhajoNiNIo, mAyA, piyA, risao, [ dharmakathAchAyA ] narakAH, nairayikAH, tiryagyonikAH, tiryagyonayaH (striyaH), mAtA, pitA, RSayaH, arhantaH = arhanti siddhipadaM ye te, etadvistRtavyAkhyA ca matkRtAyAM zramaNasUtrasya munitoSaNyAM TIkAyAM kaNehatyAvalokanIyA / cakravarttinaH = paTkhaNDabharatasvAmino bharatAdayo dvAdaza / baladevAH prasiddhaH / vAsudevAH = trikhaNDabharatezvara prasiddhAH / narakA= narAn kAyanti = yAtanApradAnadvArA zabdayantIti, yadvA yAtanA mApannA narAH kAyanti = zabdAyante yatra todRzAH pApinAM yAtanAsthAnavizeSA ratnaprabhAdilakSaNAH / nairayikAH = nirgataH ayaH =zubhaphalaM yebhyaste nirayAstatra bhavA naraka nivAsina ityarthaH / tiryagyonikAH = tiryagyonibhavAH = devamanu jo siddhi pada prApta karaneko arha (yogya) ho gaye haiM ve arhanta haiM / 'arhanta' kI vistRta vyAkhyA merI banAI huI zramaNasUtrakI munitoSaNI TIkAmeM dekha lenA cAhie / jo cha khaNDa vAle bharata kSetra ke pUrNa svAmI hoM ve cakrata haiM / bharata Adi bAraha cakravartI [isa avasarpiNI kAlake ] hai / baladeva prasiddha hai bharata kSetrake tIna khaNDoMke svAmIko vAsudeva kahate haiN| vividha prakAra kI yAtanAe~ dekara jIvAMse jo cillAhaTa (hAhAkAra) macavAte haiM, athavA yAtanAoMkoM prApta jIva jahAM hAhAkAra macAte haiM, vaha naraka hai / arthAta pApI jIvokI yAtanAoMke sthAna - ratnaprabhA Adi ko naraka kahate haiM / je siddhipada prApta karavAne ahu` (yeAgya) thai gayA che te anta che. 'anta' nI vistRta vyAkhyA mArI khanAvelI zramaNusUtranI 'sunitASaNI' TIkAmAM pUrNa rIte leha sevA. je cha khaMDavALA bharata kSetranA pU` svAmI hoya te cakravatI che. bharata Adi khAra cakravatI (A avasarpiNI kALanA ) che. khaLadeva prasiddha che. bharatakSetranA traNa khaDAnA svAmIne vAsudeva kahe che. vividha prakAranI yAtanAo ApIne jIveA pAse je kaLATa ( hAhAkAra ) karAva che, athavA yAtAnA pAmelA jIvA jayAM hai'hAkAra macAve che, te naraka che. ArthAt pApI jIveAnI yAtanAonAM sthAna ratnaprabhA Adine naraka kahe che. upAsaka dazAMga sUtra Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre [dharmakathAmUlam ] devA, devaloyA, siddhI, siddhA, pariNivvANaM, pariNivvuyA, asthi pANAivAe, [dharmakathAchAyA ] devAH, devalokAH, siddhi siddhAH, parinirvANaM, parinitAH, / asti-pANAtidhyanArakavyatiriktA ekendriyaadyH| tiryagyonayaH tiryakatrItvena prsiddhaaH| mAtrAdayo'pi prasiddhA ev| RSayaH RSanti pazyanti SaGjIvanikAyamAtmatulyamiti, RSanti gacchanti mokSamArgamiti tathA / devAH dIvyanti-puNyajanitAmalaukikI krIDAmanubhavantIti tathA bhavanapatyAdaya ityrthH| devalokAH devAnAmuktaprakArANAM lokAH sthAnAni saudhrmaadiini| siddhiH sidhyanti=niSThitArthA bhavanti yasyAM saa| siddhAH asidhyan kRtakRtyA abhavanniti, yadvA asedhana apunarA__ jinameMse zubha phala nikala gayA ho unheM 'niraya' aura nirayomeM utpanna hone vAle jIvoMko nairayika (nArakI) kahate haiM / deva manuSya aura nArakase bhinna-ekendriya Adi jIvoMko tiryagyoMnika (tiryaMca) kahate haiM / jo tiryaMca strI hoM vaha tiryagyoni hai / mAtA aura pitA prasiddha haiN| jo SaDjIvanikAyako AtmAke samAna mAnate haiM, athavA jo mokSa-mAgameM vizeSa pravRtti karate haiM unheM RSi kahate haiN| puNyase prApta honevAlI alaukika krIDAko bhogane vAle bhavanapati Adi, deva (devatA) kahalAte haiM / devoMke saudharma aizAna Adi sthAnoMko devaloka kahate haiM / jise prApta karake siddha (kRtakRtya) hote haiM use siddhi kahate haiN| jo kRtakRtya ho cuke haiM unheM siddha kahate haiM, athavA punarAgamanase jemAMthI zubha phaLa nIkaLI gayuM hoya tene "niraya" ane niramAM utpanna ynaa| vona nairathi ( nADI ) che. deva manuSya ane nArakathI bhinna-ekeMdriya Adi chene tiryonika ( tiryaMca ) kahe che. je tiryaMca strI hoya te tiryani che. mAtA ane pitA prasiddha che. jeo SaDUjIvanikAyane AtmAnI samAna mAne che, athavA jeo mekSamArgamAM ( vizeSa) pravRtti kare che, temane aSi kahe che. puNyathI prApta thanArI alaukika kIDAne bhegavanArA bhavanapati Adi deva (devatA ) kahevAya che. devanAM saudharma azAna Adi sthAnene devaloka kahe che. jene prApta karIne siddha (kRtakRya) thAya che tene siddhi kahe che. jeo kRtakRtya thaI cUkyA che tene siddha kahe che, athavA punarAgamanathI rahita thaIne je lekena agra upAsaka dazAMga sUtra Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 mU.11 dharma0 prANAtipAtAdisvarUpavarNanam 123 [dharmakathAmUlam ] musAvAe, adiNAdANe, mehuNe, prigghe| atthi kohe, mANe, mAyA, [dharmakathAchAyA ] pAtaH, mRSAvAdaH, adattadAnaM, maithunaM, prigrhH| asti-krodhaH, mAnaM, mAyA, kyA'gacchan lokAgramiti, tathA caramazarIratastRtIyabhAganyUnA jaghanyato'STAGgalAdhikaratnipramANAH,madhyamatazcaturhastAdhikaSoDaparatnipramANAH, utkRSTato dvAtriMzadaGgalasamadhikatrayastriMzaduttarazatatrayadhanuH-parimitAH / parinirvANaM-niHzeSataH sakalakarmakSayajanyamAtyantikaM sukham / parinirvRtAH apunarAvRttyA sklsntaapklaapprivrjitaaH| prANAtipAtamANAH ucchavAsa-niHzvAsAdayasteSAmatipAta: mANibhyoH viyojanaMH prANihiMsanamiti yAvat , taduktam "paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchvaasniHshvaasmthaanydaayuH| prANA dazaitebhagavadbhiruktA-, steSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA // 1 // " iti rahita hokara jo lokake agra bhAgameM prApta ho cuke haiM unheM siddha kahate haiN| ve siddha carama zarIrase tRtIyabhAga-hIna, jaghanya ekahAthaATha aMgula adhika eka ratni avagAhanAvAle, tathA utkRSTa battIsa aMgula adhika tInasau tetIsa dhanuSa avagAhanAvAle hote hai / samasta karmoMke sarvathA kSayase utpanna honevAle AtyAntika sukhako parinirvANa kahate haiM / punarAgamanase tathA saMsAra sambandhI samasta saMtApake samUhase rahita jo hoM unheM parinivRta kahate hai // ___ ucchvAsa niHzvAsa Adi :prANoMkA atipAta-prANIse viyoga karanA-prANAtipAta yA hiMsA hai| kahA bhI haibhAgane prApta thaI cUkayA che tene siddha kahe che. e siddha carama zarIrathI tRtIya bhAgahIna, jaghanya ATha AMgaLa adhika eka patni avagAhanAvALA, tathA utkRSTa batrIsa AgaLa adhika traNase tetrIsa dhanuSa avagAhanAvALA hoya che. badhAM karmonA sarvathA kSayathI utpanna AtyaMtika sukhane parinirvANa kahe che. punarAgamanathI tathA saMsArasaMbaMdhI badhA saMtApanA samUhathI rahita je hoya tene parinivRta kahe che. ucchavAsa ni:zvAsa Adi praNene atipAta-prANIthI viyoga karavo e prANAtipAta athavA hiMsA che. kahyuM che ke upAsaka dazAMga sUtra Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 upAsakadazAstre mRSAvAdaH mRSA-mithyA vAdaH vadanamasatArthasaMbhASaNamiti yAvat / adasAdAnam-na dattamadatta deva-guru-bhUpa-gAthApati-sAdharmikairatanujJAtaM tasyA''dAnaMgrahaNam / maithunam mithunena trIpuMsAbhyAM nirvRttaM karma kaamkriiddetyrthH| parigrahaH =pari-sarvatobhAvena gRhyate janmajarAmaraNAdiduHkhairveSTayata AtmA'neneti, yahA parigRhyatesamUche svIkriyata iti / krodhaH krodhamohanIyaprakRtyudayena svaparacittavikRtijanaka AtmanaH prinnaamvishessH| mAnaH svApekSayA'nyaM hInaM manyate jano yena saH, mAnamohanIyodayasamuttho'nyahInatAmananalakSaNa AtmanaH pariNativizeSaH / "pAMca indriyA, tIna bala, (mana, vacana, kAya), uchavAsa-niHzvAsa (zvAsocchvAsa) aura vAyu, ye bhagavAnne dasa prANa nirUpaNa kiye hai, aura inakA viyoga karanA hiMsA kahA hai // 1 // " asatya bhASaNa karaneko mRSAvAda kahate haiN| deva, guru, rAjA, gAthApati aura sAdharmIkI AjJA vinA kisI vastuko grahaNa karanA adattA''dAna hai / mithuna (strI-puruSa) dvArA kiye jAne vAle karmako arthAt kAma krIDAko maithuna kahate haiN| jisake dvArA AtmA, janma jarA maraNa Adike duHkhoMse gRhIta (yukta) kI jotI hai athavA mamatArUpa pariNAmoMse grahaNa kiyA jAtA hai use parigraha kahate haiN| ___krodhamohanIya karmake udyase sva aura parake cittameM vikAra karanevAle AtmAke pariNAma vizeSako krodha kahate haiN| jisake honese manuSya, dusareko apanese hIna mAnatA hai, usa mAna-mohanIyake udayase utpanna honevAle pariNAma-vizeSako mAna kahate haiN| mAyA-mohanIyake ___ " pAMya diyo, RNa maNa ( bhana, kyana, ya) pAsa-nizvAsa (zvAsocchavAsa) ane Ayu, e pramANe dasa prANa bhagavAne nirUpyA che, ane ene viyoga 42vo tana DisA hI cha." (1) asatya bhASaNa karavuM tene mRSAvAda kahyo che. deva, gurU, rAja gAthA pati ane sAdhamInI AjJA vinA kaI vastune grahaNa karavI te adattAdAna che. mithuna (strI-purUSa) dvArA karAtA kamane arthAt kAmakrIDAne mithuna kahe che. jenA dvArA AtmAne, janma jarA maraNa AdinAM duHkhothI gRhIta (yukata) karavAmAM Ave che athavA mamatArUpa pariNAmethI grahaNa karavAmAM Ave che. tene parigraha kahe che. krodha-mehanIya karmanA udayathI sva ane paranA cittamAM vikAra karanArA AtmAnA pariNAmavizeSane kedha kahe che. jene lIdhe manuSya bIjAne pitA karatAM hIna-tuccha mAne che, te mAnahanIyanA udayathI utpanna thanArA pariNAmavizeSane mAna kahe che. mAyA-mehanIyanA udayathI utpanna thanArA vaMcanA (ThagAI) rU5 AtmAnA upAsaka dazAMga sUtra Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 rAgAdisvarUpavarNanam 125 mAyA = mAyAmohanIyo jIvasya vaJcanapariNativizeSaH - svaparavyAmohotpAdakamAcaraNamiti yAvat / lobhaH = lobhamakRtyudayavazAddravyAdyabhilASalakSaNo jIvasya pariNAmavizeSa: ' yAva - diti atratyena 'jAva' zabdena - "rAge, dose, kalahe, agbhakkhANe, pesuNNe, paraparivAra, raI, araI, mAyA mose, micchAdaMsaNa salle " eSAM saMgraho boddhavyastatra - ' rAgo, dveSaH, kalahaH, abhyAkhyAnaM paizunyaM, paraparivAdo, ratiraratirmAyAmRSA mithyAdarzanazalyamiticchAyA / etadvayAkhyA ca - rAga := rajyata AtmA'neneti, - putrakalatrAdyabhiSvaGgapariNAmavizeSaH, sa ca yadyapi dvividhaHprazasto'prazastaJca tatra prazasto devagurudharmaviSayakaH, anukampAdAnAdiviSayakazca, aprazastastu kalatrAdiviSayakaH, tathAcoktam- udayase utpanna honevAle vaJcanA ( ThagAI) rUpa AtmAke pariNAmako mAyA kahate haiM, arthAt sva parameM vyAmoha paidA karanevAlA AtmAkA AcaraNavizeSa mAyA kahalAtI hai / lobha-prakRti ke udayase honevAle dravya AdikI abhilASArUpa AtmapariNAmako lobha kahate haiM / yahAM jo 'jAva' ( yAvat ) zabda hai usase rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, rati-arati mAyA mRSA mithyAdarzanazatyakA grahaNa karanA cAhie / , AtmA jisase rakta-anuraJjita ho vaha rAga hai arthAt AtmAke mUrcchArUpI pariNAmako rAga kahate haiM / rAga do prakAra kA hai - eka prazasta dusarA aprazasta, deva, guru, dharmake viSaya meM athavA anukampAdAna Adi ke viSaya meM honevAlA rAga prazasta rAga hai, aura strIAdiviSayaka rAga aprazasta rAga hai / kahA bhI hai pariNAmane mAyA kahe che, arthAt sva-paramAM vyAmAha pedA karanArA AtmAnA AcaraNavizeSane mAyA kahe che. lAbhaprakRtinA udayathI thanArA dravya AdinI abhilASArUpa AtmapariNAmane lAbha kahe che. mAhIM ? 'lava' (yAvat) zabda che, tethI. rAga, dveSa, saha, makyAmyAna, zunya, paraparivAha rati-arati, bhAyA -bhUSA, mithyAdarzanazasyanuM aDalu 42vuM. AtmA jenAthI rakta--anurajita thAya, te rAga che. arthAt AtmAnA mUrchArUpa pariNAmane rAga kahe che H rAga e prakArane che : eka prazasta ane khI aprazasta deva, guru, dharmonA viSayamAM athavA anuka MpA--dAna AdinA viSayamAM thatA zaga prazasta rAga che, ane zrI Adi viSayaka rAga aprazasta rAga che, kahyu che ke upAsaka dazAMga sUtra Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaka dazAGgasUtre "rAo duhA pasatthA - pasastha - bheehiM satthaNiddiTTho / paDhamo devAigao, bIo thI - Aivisao ya // 1 // " iti / etacchAyA ca- 93 " rAgo dvidhAmazastA - pazasta - bhedAbhyAM zAstranirdiSTaH / prathamo devAdigato, dvitIyaH stryAdiviSayazca // 1 // iti / kintu prakaraNAdvepasAhacaryAcAtra tryAdiviSayasyaiva rAgasya grahaNaM vivikSatam / dveSaH=dveSaNam = Atmano'mItilakSaNaH pariNAmaH / kalahaH = kalaH - AnandastaM hantIti tathA vAcidvandvamityarthaH / abhyAkhyAnaM = samakaTamasaddoSA''ropaNam / paizunyaM - pizunabhAvaH- paraguNAsahiSNutayA tadoSodghATanam / paraparivAdaH - pareSAM parivadanaM - kAkAdibhirdoSAviSkaraNam / ratiH = ramaNaM - viSayAbhirucirityarthaH / a 126 " zAstra meM do prakAra ke rAgakA kathana kiyA gayA hai- eka prazasta, dUsarA aprazasta / deva Adi viSayaka prazasta aura strIAdi viSayaka aprazasta rAga hai // 1 // " lekina ina donoM bhedoMmeMse prakaraNavaza aura dveSa ke sAtha kahane ke kAraNa strIAdi viSayaka aprazasta rAgakA hI yahAM grahaNa samajhanA cAhie / kala AtmAke aprItirUpa pariNAmako dveSa kahate haiM / (Ananda) kI jo ha = hatyA ( nAza) kare usa vAgyuddhako kalaha kahate haiN| khullamakhullA jhUThA doSa lagAnA abhyAkhyAna hai / dUsare ke guNoMko na saha sakaneke kAraNa usake doSa pragaTa karanA paizunya haiM / kAku (vakrokti) arthAt TeDhI bolI Adike dvArA dUsaroMke doSa DhUMDhanA paraparivAda hai / viSayasambandhI abhiruciko rati kahate haiM / saMyama " zAstramAM be prakAranA rAga kahyo cheH eka prazasta ane bIjo aprazasta deva Adi viSayaka prazasta ane strIAdi viSayaka aprazasta rAga che." (1) paraMtu e beu bhemAMthI prakaraNavaza ane dveSanI sAthe rahevAne kAraNe strIAdi viSayaka aprazasta rAganuM ja ahIM grahaNa karavAnuM che. AtmAnA bhIti3ya parizAbhane dveSa he che. usa (mAna) nI ne huhutyA (nAza) kare te vAgyuddhane kalaha kahe che. khullI rIte jUThA deSa lagADavA te abhyAkhyAna che. khIjAnA cuNA na sahI zakavAne kAraNe enA deSa prakaTa karavA te maithunya che. kAku (vakrAkita) arthAt kaTAkSakathana Adi dvArA bIjAone doSa zeAdhavA e paraparivAda che. viSayasa khaMdhI abhirUcine rati kahe che. saMyama Adi viSayaka abhilASA upAsaka dazAMga sUtra Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU0 11 dharma mAyA mRSAdisvarUpavarNanam 127 [dharmakathAmUlam ] lobhejAva micchaadsnnslle| atthi pANAivAyaveramaNe, jAva micchaadsnnsllvivege| [dharmakathAchAyA] lobho yaavnmithyaadrshnshlym| asti-prANAtipAtaviramaNaM yAvanmithyAdarzana ratiH=rativiparItA-saMyamaviSayako'nabhilASa iti yAvat / vastutastu 'aratirati' ityekaM padaM, tatazcA'rati=bhohodayAJcittodvegastatpariNAmo, ratiSiyAbhirucirityarthaH / mAyAmRSA-mAyayA saha mRSeti, yadvA mAyA ca mRSA ceti tathA, skpttmithyaabhaassnnmityrthH| mithyAdarzanazalyaM mithyAdarzanameva zalyamiti, yadvA mithyAdarzanaM zalyamiveti tathA, zalyaM hi zarAgrAdi dukhadaM bhavati tadvanmithyAdarzanamiti bhAvaH / prANAtipAtaviramaNaM-prANAtipAtAtmAguktarUpAviramaNaM samyagjJAnazraddhAnapUrvakaM vinivRttiH / 'yAva'-diti-atra yAvacchabdasaMgRhItAH-mRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakrodhamAnamAyAlobharAgadveSakalahAbhyAkhyAnapaizunyaparapariAdi viSayaka abhilASA na honeko arati kahate haiN| vAstavameM 'aratirati' yaha eka hI pada hai| isalie mohake udayase honegale cittake udvegako arati aura viSayoMmeM honevAlI ruciko rati kahate haiN| mAyAsahita mRSA, athavA mAyA aura mRSako arthAt kapaTa-pUrvaka asatya bhASaNa karane ko mAyAmRSA kahate haiN| mithyAdarzana rUpa zalya - ko mithyAdarzanazalya kahate haiM / tIrakI noMka Adi zalya jaise dukhadAyI hotA hai usI prakAra mithyAdarzana bhI dukhadAyI hai isIse mithyAdarzanako zalya kahA hai // samyagjJAna aura samyak zraddhAnapUrvaka pUrvokta prANAtipAtakA tyAga karanA prANAtipAtaviramaNa hai, na hovI tene arata kahe che. vastutaH "arati rati eka ja pada . tethI mohanA udayathI thatA cittanA udvegane arati ane viSamAM thatI rUcine rati kahe che. mAyA sahita mRSA, athavA mAyA ane mRSAne arthAta kapaTapUrvaka asatya bhASaNane mAyAmRSA kahe che. mithyAdarzana rUpa zalyane mithyAdarzanazalya kahe che. tIranI aNi zalya jema duHkhadAyI hoya, tema mithyAdarzana paNa duHkhadAyI che. tethI mithyAdarzanane zalya kahyuM che. segyajJAna ane samyak zraddhApUrvaka pUrvokta prANAtipAtane tyAga kare e prANAtipAtaviramaNa che. manA one' ( yAvata ) za04thI-bhUSAvAda, mahattAhAna, bhaithuna, paziDa, upAsaka dazAMga sUtra Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 upAsakadazAGgasUtre [ dharmakathAmUlam ] savvaM asthibhAvaM asthitti vayati, savvaM NatthibhAvaM Natthitti vayati, suciSNA kammA [ dharmakathAmUlam ] zalyavivekaH / sarvamastibhAvamastIti vadati, sarva nAstibhAvaM nAstIti vadatei / vAdaratyaratimAyAmRSAparyantAstathAca 'mRSAvAdAdInArabhye ' - ti yAvacchabdArthaH, |mithyAdarzanazalyavivekaH = mithyAdarzanazalyAtmAguktalakSaNAdviveka: = pRthagbhavanam - evaM ca yAvacchandradyotitebhyo mRSAvAdAdibhyo midhyAdarzanazalyAcca pRthagbhavanamiti phalati / 'sarve ' =ti - sarve = sakalam astibhAvaM = sattArUpakriyAsahito bhAvo vastusavaM, jIvo'stya - jIvo'sti puNyamasti pApamasti' ityAdirUpeNa vastuyathArthasvarUpanirUpaNamiti yAvat tam -' asti' iti kRtvA vadati - yathA 'jIvatve " yahAM 'jAva' ( yAvat) zabdase mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, ratyarati mAyAmRSA paryanta saMgRhIta haiM, isalie 'jAva' zabda kA artha hai - 'mRSAvAda Adise AraMbha karake mithyAdarzanarUpa pUrvokta zalyase pRthak honA' usakA tyAga karanA mithyAdarzanazalyaviveka hai| isa prakAra 'yAvat' zabdase gRhIta mRSAvAda Adise tathA mithyAdarzanazalyase pRthak honA, yaha artha nikalatA hai / sattArUpa kriyA sahita bhAvako vastusattva kahate haiM arthAt "jIva hai, ajIva haiM, puNya hai, pApa hai" ityAdirUpase vastuke yathArtha svarUpakA nirUpaNa karanA astibhAva kahalAtA hai / isa 'asti' kI apekSA hI kahA jAtA hai ki - 'jIvatva hone para jIba hai, ajIvatva hAtha, bhAna, bhAyA, sola, rAga, dveSa, uADa, alyAmyAna, paizunya, paraparivAha, ratyarati, mAyA -bhUSA, sudhInoM saM re che. tethI 'lava' zahanA artha mA pramANe che:- "mRSAvAda AdithI laIne mithyAdarzanarUpa pUrNAMkata zalyathI pRthak (bhUhA) tharyu" tenA tyAga 42vo - bhithyAdarzana zasyaviveDa che, me abhAle 'yAvata' zabdathI gRhIta mRSAvAda AdithI tayA mithyAdarzanazalyathI pRthak thavuM (rahita thavuM) e atha nIkaLe che. sattArUpa kriyAthI sahita bhAvane vastusattva kahe che arthAta-jIva che, ajIva che, puNya che. pApa che" ityAdi rUpe vastunA yathArtha svarUpanuM nirUpaNa karavuM e astibhAva kahevAya che. A asti'nI apekSAe ja kahevAya che ke "jIvatva hAvAthI jIva che, ajIvatva hAvAthI ajIva che" ityAdi. upAsaka dazAMga sUtra Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 mU. 11 dharma0 sucIrNakarmAdisvarUpavarNanam 129 [ dharmakathAmUlam ] muciNNaphalA bhavaMti, duciNNA kammA duciNNaphalA bhvNti|phusi punnnnpaave| paJcAyaMti jIvA / saphale kallANa-pAvae / [ dharmakathAchAyA ] sucIrNAni karmANi sucIrNaphalAni bhavanti, dudhIrNAni karmANi duzcIrNaphalAni bhavanti spRzati punny-praape| pratyAyA(ya)nti jiivaaH| saphale kalyANa paapke| jIvo'jIvatve'jIvaH' ityAdi / sabai nAstIti- ajIvatve'jIvo'paTatve'paTaH / ityevaMrUpo bhAvo nAstibhAvastam / sucIrNAni=su-prazastatayA saMpAditAni, ka ANi dAnAdIni, sucIrNaphalAni sucIrNa phalaM yeSAM taani-sucritmuulktvaatpunnykrmbndhaadiphlvntiityrthH| duzcIrNAni-kutsitAnItyarthaH,duzvIrNaphalAni kutsitaphalavanti / spRzatibadhnAti / ke ? ityAha-puNya-pApe iti, puNyaM ca pApaM ceti te arthAcchubhataditarakriyAbhistatra zubhakriyAbhiH puNyamazubhakriyAbhizca pApaM badhnAtIti yathAsaMkhyaM samanvayo vidheyaH / ___ nanu jIvasya zarIreNa sahaiva nAzAtkaH puNya-pApe spRzatIti cettatrAha-pratyA-iti pratyAyAnti=punarudbhavanti jIvAH mAginaH, sarva eva jIvA mRtvA mRtvA punarutpadhante na tu bhasmAntameva sarvamiti bhAvaH etenahone para ajIva hai' ityAdi / ajovatve ajIvaH, apaTatve'paTaH' isa prakArake bhAvakoM nAstibhAva kahate haiN| prazasta rUpase saMpAdita karma arthAt dAna Adi zubhakarma zubha phala denevAle hote haiM aura duSkarma duSphala denevAle hote haiM / zubhakriyAoMse puNya baMdhatA hai aura azubhakriyAoMse pApakarma baMdhatA hai / zaMkA-zarIrake sAtha jIvakA bhI nAza ho jAtA haiM, phira puNya-pApakA kauna bAMdhatA hai ? samAdhAna-samasta jIva punaH-punaH janma-maraNa karate haiM, 'aovatve ajIvaH, apaTatve-apaTaH' se na sApane nAstabhAva cha. prazatarUpa sa pAdita kama arthAt dAna AAda zabhaka zubhaphaLa denArAM hoya che ane duSkarma duSkaLa denArAM hoya che. zukriyAothI puNya badhAya che ane azubhakiyAe pApakarma baMdhAya che. zaMkA-zarIranI sAthe jIvane paNa nAza thaI jAya che, to pachI puyapApa keNa bAMdhe che? samAdhAna-badhA ja punA punaH janma maraNa kare che, zarIranI sAthe upAsaka dazAMga sUtra Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaka dazAGgasUtre " yAvajjIvetsukhaM jIved RNaM kRtvA ghRtaM pibet / bhasmIbhUtasya dehasya, punarAgamanaM kutaH // 1 // taM tamAcaratA''nandaM, svacchandaM yaM ymicchth| AtmA dehAdisaMghAtAtpRthak ko'pi na tAtvikaH // 2 // svAccaitanyaM tu saMghAta, dharmoM nAnauSadhAdivat / " ityAdi cAkamatamapAstam, indriya-prANApAnanimeSonmeSajIvanAdimazvebhyaH sukhitvaduHkhitvAbhyAM ca zaizavazarIrasyApi zarIrAntarapUrvakatvena svapnAdidRSTAntena ca jIrNapaTa tyAgapUrvaka nUtanapaTagrahaNanyAyena ca punarjanmano nirvivAda siddhatvAt / 130 zarIra ke sAtha naSTa nahIM ho jAte / isa kathanase cArvAkakA yaha mata khaNDita ho jAtA hai ki- "jaba taka jInA hai, sukhase jiye ( gAMTha meM paisA na ho to) RNa lekara bhI ghI piye / kyoMki isa dehakI jaba khAkha ho jAyagI to vApasa AnA kaise hogA // 1 // jisakI jaisI icchA ho vaha vaisAhI svacchandatApUrvaka Ananda ke sAtha AcaraNa kare | deha Adi ke saMghAta se judA koI tAttvika AtmA nahIM hai // 2 // "jaise aneka auSadhoMke milane se eka viziSTa guNavAlA padArtha taiyAra ho jAtA haiM usI prakAra pRthivI jala Adike saMghAta se caitanya bana jAtA hai | " 9 indriya, prANa, apAna, nimeSa unmeSa, jIvana Adi guNoMse, sukha-duHkhayuktapane se, zizukA bhI zarIra kisI anya zarIrase hI utpanna hotA hai, isase svapna Adike dRSTAntase aura jIrNa vastrako tyAga kara nayA vastra dhAraNa karaneke nyAyase nirvivAda punarjanma siddha hai / naSTa thatA nathI. A kathanathI cArvAkanA e mata khaMDita thAya che ke-'jyAM sudhI jIvavuM che, tyAM sudhI sukhe jIvA, (gAMThe paisA na hAya te) devuM karIne paNa ghI pIo, kAraNake A dehanI jyAre bhasma thai jaze te pachI pAchA AvavAnuM kevI rIte khanaze ? (1) jenI jevI icchA thAya tema teNe svacchandatApUrNAMka AnaMdathI AcaraNa karavuM. deha AdithI jUdo koi tAttvika AtmA ja nathI (2) jema aneka auSadhAnA mizraNathI eka viziSTa guNuvALA padArtha taiyAra thAya che pRthivI tema jaLa AdinA mizraNathI zaitanya banI jAya che. (3)" indriya, prANu apAna, nibheSa, unbheSa bhavana Adi guNA thI, subhaduH mayutapaNA thI, khaLakanuM paNu zarIra kAi anya zarIrathI ja utpanna thAya che; tethI svapnaAdinA deSTAntathI ane jIrNa vastrane tyajIne navuM vastra dhAraNa karavAnA nyAyathI nirvivAda punarjanma siddha thAya che. 44 upAsaka dazAMga sUtra Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 11 dharmakathAcArvAkamatavi 131 cArvAka-nAstika mtvicaarH| cArvAkaH-yattu-"vilakSaNadharmArNA nAnauSadhInAmekatra melanena vilakSaNaguNospattivad , yadvA dadhigomayAdisamudAyAdbhamiSThAdacetanAcetano vRzcikAdiriva,dhAtakIpuSpaguDajalAdisamudAyAnmadyAdicca pRthivyAdibhUtapaJcakAjjIvazcetanaparyAyaH pratizarIramabhinavo'bhinavo jAyata eva, natu-eko jIvo janmabhedena nAnAzarIramAvizati,na ca vAcyam-'yeSAmavayave zaktirnAsti teSAM samudAye'pi sA na, yathaikA sika tA tailadAnA'samartheti kRtvA tatsamudAyaH khArIsahasraparimitopyasamartha'-miti nyAyena cArvAka-(nAstika) mata-vicAra / / cArvAka-jaise bhinna bhinna guNavAlI aneka oSadhiyoMko ikaTThA kara denese eka vilakSaNa hI guNa utpanna ho jAtA hai, athavA jamIna para paDe hue dahI aura gobara Adike acetana samUhase cetana-bicchU Adi kI utpatti ho jAtI hai, athavA dhAtakI puSpa, guDa aura jala Adike saMyogase madya bana jAtA hai, vaise hI pRthvI, jala, agni, vAyu aura AkAza ina pAMca bhUtoMse pratyeka zarIrameM nayA nayA cetana paryAya (caitanya) utpanna ho jAtA hai, kintu ekahI AtmA nAnA zarIroMmeM nahIM praveza karatA hai| tathA-"jina padArthoMke eka avayavameM jo zakti nahIM hotI vaha zakti unheM milAne para bhI utpanna nahIM ho sktii| jaise vAlUke eka kaNameM tela dene kI zakti nahIM hai, isa kAraNa usakA samUha hajAra khArI bhI tela dene meM asamartha hI haiM / isa nyAyase jaba ki yA (nAsti) mata-viyAra. cArvAka-jema bhinna bhinna guNavALI aneka auSadhione ekaThI karavAthI eka vilakSaNa ja guNa utpanna thAya che, athavA jamIna para paDelA dahIM ane chANa AdinA acetana samUhathI cetana-vIMchI AdinI utpatti thAya che, athavA dhAtakIpuSpa, gopI mane 11 mahinA sayogathI madha-63 ane cha, tebhA pRthvI, 17, ani vAyu ane AkAza e pAMca bhUtothI pratyeka zarIramAM navA navA cetanaparyAya cetanya) utpanna thAya che, paraMtu eka ja AtmA jUdA judA zarIramAM praveza karate nathI temaja, "je padArthonA eka avayavamAM je zakti nathI hotI, te zakita emanA mizraNathI paNa utpanna nathI thaI zakatI. jema veLunA eka kaNamAM tela ApavAnI zakita nathI, tethI veLunI hajAra khAMDIne samUha paNa tela ApavA asamartha upAsaka dazAMga sUtra Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 upAsaka dazAGgasUtre " pRthivyAdeH pratyekaM caitanyAnupalabdhestatsamudAye'pi tadanupalambha eveti viparItadRSTAntasyApi pratyakSata upalambhAttathAhi ekastilastailadAne samarthastatsamudAyazca khArIzataparimitopi samarthaeveti pratyekamapi pRthivyAdau sadeva nigRDhaM caitanyaM samudAye kalpyate ' pratyekAnatiriktaH samudAyaH' iti nyAyAditi nAstikAH ". - tadajJAnavijRmbhitamAtram dRSTAnta - dASTantikayoM vaiSamyAta caitanyasya pRthivyAdibhUtapaJcakadharmatve mRtazarIre'pi tadupalambhamasaGgAdbhatatvasya tatrApi tadavasthatvAt pratyuta mRtazarIradRSTAntena pRthivyAdau caitanyAnupalabdhereva draDhIyastamatvAt, yadi syAdupalabhyeta, alaga alaga pRthvI Adi bhUtoMmeM caitanya upalabdha nahIM hotA to unake samudAya meM bhI vaha upalabdha nahIM ho sktaa|" yaha kathana bhI ThIka nahIM hai, kyoMki isase viparIta dRSTAnta bhI pratyakSa se dekhA jAtA hai, vaha isa prakAra ki - jaise eka tilameM tela denekI zakti hai, ataeva usake samudAya sau khArImeM bhI tela denekI zakti hai / isIprakAra pratyeka pRthvI Adi bhUtameM caitanya avyakta rUpase maujUda rahatA hai, vahI (caitanya) unake samudAya meM vyakta ho jAtA hai, aisI hamArI mAnyatA hai / yaha kathana nAstikoMke ajJAnakA phala hai| kyoMki dRSTAnta aura dAntika kI samAnatA nahIM hai / yadi caitanyako pRthivI Adi pAMca bhUtoMkA dharma mAna liyA jAya to mRtazarIra (mudde) meM bhI caitanya mAnanA par3egA, kyoMki zaba (mRtaka ) meM bhI bhUtoMke guNa vidyamAna rahate haiM, lekina isase sarvathA viparIta, mRtazarIra ke dRSTAnta se pRthivI Adi meM caitanyakI gairamaujUdagIkA hI nizcaya hotA hai / yadi mRtazarIra meM caitanya hotA tela che, te nyAye jo alaga alaga pRthvI Adi bhUtAmAM caitanya upalabdha thatu nathI, te tenA samUhamAM paNu e upalabdha thai zakatu nathI," A kathana paNa kharAkhara nathI, kAraNake ethI viparIta dRSTAnta paNa pratyakSa jovAmAM Ave che, te e pramANe ke-jema eka talamAM tela ApavAnI zakti che tethI tenA se khAMDInA samUhamAM paNu ApavAnI zakita che; te pramANe pratyeka pRthvI Adi bhUtamAM caitanya avyakatarUpe mAnjIda rahe che. 4 ( yatanya) menA sabhUimAM vyasta thA laya che. sevI sabhArI mAnyatA che. A kathana nAstikAnA AjJAnanuM phaLa che, kAraNa ke dRSTAnta ane dAmpTantikanI samAnatA nathI jo catanyane pRthivI A pAMca bhUtAnA dharma mAnavAmAM Ave te mRta zarIra (muDadA)mAM paNa caitanya mAnavuM paDaze, kAraNa ke muDadAmAM paNa bhRtAnA guNa vidyamAna hoya che, paraMtu ethI sa`thA viparIta, muDadAnA dRSTAntathI pRthvI AdimAM caitanyanI mInamejUdagInA ja nizcaya thAya che. jo muDadAmAM caitanya hAya te avazya upAsaka dazAMga sUtra Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU. 11 dharma. cArvAkamatavicAraH 133 nopalabhyate cenAstyeva zazAzvAdiviSANavat , na ca mRtazarIre vAyu-tejasorasattvAdavyabhicAra iti vAcyam , nalikAdidvArakaphutkArAditaH pavanadAne vahnisaMyojaneca jAte'pi tatra caitanyAnupalambhasyaiva pratyakSasiddhatvAt , viziSTavAyu-tejasostadAnImasattvAdadoSa iti cedAgato madIyaH panthAH-vaiziSTayaM hi bhUtapazcakavyatiriktasyA''tmana eva saMbhavati netarasyeti / kiJca-vAsyAdikaraNAnAM loke chidAdikArya prati kartAramantareNAkizcitkaratvasyevendriyarUpANAmapi karaNAnAM zayanAsanabhojanAto avazya upalabdha hotA, kintu upalabdha hotA nahIM, isa kAraNa usakA vahAM abhAva hI siddha hotA hai, jaise kharagoza vA azvake sIMga / ___ "mRtazarIrameM vAyu aura teja vidyamAna nahIM rahate isalie caitanya bhI vidyamAna nahIM rahatA, ataeva ApakA diyA huA doSa ThIka nahIM" to yaha kathana bhI ThIka nahIM, kyoMki nalIke dvArA yA phuka mArakara vAyukA praveza karA denese aura agnikA bhI saMyoga karA denese caitanyakI upalabdhi nahIM hotI, yaha bAta pratyakSa siddha hai| yadi yaha kaho ki-"viziSTa vAyu aura tejakA usameM abhAva rahatA hai isalie murde meM caitanya nahIM pAyA jAtA" taba to hamArA hI mata siddha huA, kyoMki Apa jo viziSTatA kahate haiM vaha pAMca bhUtoMse bhinna AtmAkI hI ho sakatI hai, anyakI arthAt bhUtoMkI nahIM, kyoMki bhUta to maujUda hI hai| dUsarI bAta yaha hai ki jaise kartA (baDhaI) ke binA vamUlA Adi upalabdha thAta, paratu upalabdha thatuM nathI. tethI tene tyAM abhAva ja siddha thAya che, sasalA yA gheDAnAM ziMgaDAMnI piThe. muMDadAmAM vAyu ane teja vidyamAna hetuM nathI, tethI caitanya paNa vidyAmAna hetuM nathI tethI Ape batAvele doSa barAbara nathI" e kathana paNa barAbara nathI, kAraNake naLI dvArA yA phUMka mArIne vAyune praveza karAvavAthI ane agnine paNa saMga karAvavAthI rautanyanI upalabdhi nathI thatI, e vAta pratyakSa siddha che. je ema kahe ke -"viziSTa vAyu ane tejane temAM abhAva che, tethI muDadAmAM etanya mAluma paDatuM nathI. tethI te amAre ja mata siddha thaye, kAraNa ke Apa je viziSTatA kahe che, te paMca bhUtathI jUdI AtmAnI ja hoI zake che, bIjA kazAnI arthAt bhUtanI nahi, kAraNake bhUta te mejUda ja che. bIjI vAta e che ke-jema kartA ( kriyA karanArA-suthAra) vinA vAMsale ke upAsaka dazAMga sUtra Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 upAsakadazAGgasUtre dikAryANi pratyapi kartAraM zarIravyatiriktamAtmAnamantareNa tathaiva niSprayojanatvanu. mAnAt , tilatailadRSTAntastvazrutAdRSTAdhyAtmatattvavivekasya devAnAmpiyasya tavaiva zobhate pratyekaM jaDatvena pRthivyAdau caitanyAnupalambhasya sarvajanInatvAditi kRtamasAragranthasamIkSAvistareNa / prakRtamanusarAmaH-itthamuktarItyA jIvasyotpattau siddhAyAM, saphale kalyANapApa-puNyapApajanyazubhAzubhaphalayorjIve sattvAttasya cotpattimattvena janmAntarIyapuNya-pApayorjanmAntare'pi saubhAgya-taditaraphalajanakatayA tatphalabhoktustAdRzapuNyapApakatturAtmanaH satvena tatkRte puNya-pApe api saphale, phalasya kartRniSThatvAditi paramArthaH / karaNa kASThako chedana karanemeM akiJcitkara haiM, vaise hI zarIrase bhinna AtmArUpa kartAke vinA, indriyarUpa karaNa-zayana, Asana (baiThanA), bhojana Adi kAryoke karane meM sarvathA asamartha haiM / isa anumAnase bhI AtmAkI siddhi hotI hai / aura tila-taila kA dRSTAnta to tuma sarIkheko hI zobhA detA hai, jinhoMne adhyAtmatattva kA viveka na kabhI sunA hai na kabhI dekhA hai / saba loga yaha bhalI bhAMta jAnate haiM ki pRthvI Adi mahAbhUta jar3a haiM, isalie unameMse kisI meM bhI caitanya nahIM hai| astu| ina nissAra bAtoMko hama adhika nahIM baDhAnA cAhate / aba prastuta prakaraNa para Ate haiN| jaba ukta prakArase yaha siddha ho cukA ki jIva nayI-nayI paryAyoMmeM utpanna hotA hai to puNya aura pApa bhI saphala siddha ho gaye / tAtparya yaha hai ki puNya-pApakA zubha-azubha phala jIva bhogatA haiN| jIva janmAntarako dhAraNa karatA hai aura puurvkaravata Adi karaNa (sAdhana) kASThane chedavAmAM akicikara che, tema zarIrathI bhinna AmArUpa kartA IndrirUpI karaNa-zayana, Asana (besavuM), bhejana Adi kAryo karavAmAM sava thA asamartha che. e anumAnathI paNa AtmAnI siddhi thAya che. ane tala-telanuM dRSTAna te tamArA jevAne ja zebhe che, ke jemaNe adhyAtmatattvane viveka kadI sAMbhache ke je nathI. badhA mANase sArI peThe jANe che ke pRthvI Adi mahAbhUta jaDa che, tethI temAMnA ekakemAM paNa maitanya nathI. astu. e nisAra vAtane ame vadhAre laMbAvavA IcchatA nathI. - have prastuta prakaraNa para AvIe chIe. jyAre uta prakAre e siddha thaI cUkahyuM ke java navA navA paryAyamAM utpanna thAya che, te puNya ane pApa paNa saphaLa siddha thayAM. tAtparya e che ke puNya-pApanAM zubha-azubha phaLa jIva bhagave che. jIva upAsaka dazAMga sUtra Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 11 nirgranthamavacanamahimA [ dharmakathAmUlam ] dhammama ikkhar3a - iNameva nimgaMthe pAvaya Ne sacce aNuttare ke balie saMsRddhe paDipuNNe yAue sallattaNe siddhimagge sutimagge NivANamagge NijjANamagge ati[ dharmakathA chAyA ] 6 dharmamAkhyAti - idameva nairgranthyaM pravacanaM, satyamanuttaraM, kevalika, saMzuddha, pratipUrNa, naiyAyika, zalyakarttanaM siddhimArgoM, muktimArgo, nirvANamArgo, niryANamArgaH, dharmamAkhyAti - asyAdau punarvizeSataH ' iti zeSaH / idameva lokaprasiddhameva, yadvA yuSmAbhiryadidAnIM manmukhAdanubhUyate tadeva nairgranthyaM = bAhyAbhyantaragranthAniSkrAntAH, yadvA nirgato grantho vAhyAbhyantarasvarUpo yebhyaste nirgranthAsteSAmidaM, pravacanaM=pragataM prazastaM vA vacanam / satyaM = sadbhaH = prANibhyaH padArthebhyo munibhyazca hitaM yadvA yathAvasthita jIvAditavtrasvarUpacintanena satsu = muniprabhRtiSu sAdhu, kiMvA santaM = jIvAdilakSaNamarthamAyayati = pratyAyayati-svasvadravyaguNaparyAyarUpatayA 3 135 1 - ' tasmai hita' - miti yat / 2 - ' tatra sAdhu' riti yat / janmake puNya-pApa usa janmAntara meM bhI zubha-azubha phala dete haiM, ataH ve niSphala nahIM, saphala hI haiM / punaH vistArapUrvaka dharmakI vyAkhyA kahate haiM lokaprasiddha athavA abhI jo tumane mere mukha se sunA hai yaha bAhyAbhyantara parigrahase rahita nirgranthoMkA pravacana ( zreSTha vacana) satya haiarthAt prANiyoM ko padArthoko aura muniyoMko hitakAraka hai, athavA jIva Adi padArthoM kA yathArtha svarUpa cintana karanese muni Adike lie sAdhu (kalyANakArI) hai / athavA sat arthAt jIvAdike svarUpako dravya guNa aura paryAyarUpase yathArtha pratipAdana karane vAlA hai| yaha nirgrantha janmAntarane dhAraNa kare che ane pUrva janmanAM puNya--pApa e janmAMtamAM paNa zubha azubha phaLa Ape che; tethI te niSphaLa nathI, saphaLa ja che. punaH vistArapUrNAMka dharmanI vyakhyA karIe chIe:-- lokaprasiddha athavA hamaNAM tame mArA mukhathI je sAMbhaLyu che te khAdyAbhyantara parigraThuthI rahita nigranthAnuM pravacana ( zreSTha vacana) satya che-arthAta prANIone padAaMne ane munione hitakAraka che, athavA jIva Adi padArthAMnuM yathArtha svarUpa ciMtana karavAthI muni Adine mATe sAdhu (kalyANakArI ) che. athavA sat a rthAt jIvAdina svarUpane dravyaguNu ane paryAyarUpe yathA pratipAdana karanArU che. e nigrantha pravacana upAsaka dazAMga sUtra Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre [dharmakathAmUlamU] mavisaMdhi, savvadukkhappahINamagge, itthaM ThiyA jIvA sijhaMti bujhaMti muccati pariNivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kareMti / egacA puNa ege bhayaMtAro puvakammAvaseseNa [dharmakathAchAyA ] avitathamavisandhi, sarvaduHkhaprakSINamArgaH, itthaM sthitA jIvAH siddhayanti budhyante, mucyante, parinirvAnti, sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti / ekArcAH punare ke bhadantAH bodhayatIti / anuttaraM nAsti uttaram uccataraM yasmAttat sarvotkRSTamiti yAvat / kaivalika kevalinA bhagavatA moktam / saMzuddha-samsa myagrUpeNa zuddha-nirmalam / pratipUrNam-sarvathA samagraM-mUtrApekSayA mAtrAbindvAdibhirApekSayA cA''kAikSAdhyAhArAdibhirasaMspRSTam / naiyAyika-nyAyena caratIti, nyAyopetamityarthaH / zalyakattana-zalyAnAM mAyAdInAM karnana chedakaM, zalyazabdavyAkhyA ca vistarazo matkRtAyAM zramaNamUtraTIkAyAM munitoSaNyAM drssttvyaa| siddhimArgaH siddhaH-sAdhanasya hitArthaprApte riti yAvat , mArgaH upAyaH / muktimArgaH=mukteH jJAnAvaraNIyAdisarvakarmaviyogasya mArgaH hetuH| nirvANamArgaH nirvANasya-nirdRteH sakalakarmasamUlanAzajanyasya pAramArthikasya sukhasya mArgaH=sAdhanaM kAraNaM vA / niryANamArgaH 3-atra pakSe ca 'asteH sakAra'-mityAdiniruktoktarItyA pRssodraadipaatthaasaadhnprkriyaa'vgntvyaa| 4-bAhulakAtkari lyuTU tdrthmaahaagre-'chedk'-miti| pravacana sabase zreSTha hai, kevalI bhagavAna dvArA upadiSTa hai, nirmala haiM, pratipUrNa hai-arthAt na to sUtrameM mAtrA yA bindI lagAnekI AvazyakatA hai aura na arthameM kahIM AkAMkSA yA adhyAhArakI lezamAtra apekSA rakhatA hai| nyAyase yukta hai, mAyA Adi zalyoMko chedane vAlA hai, hitakI prAptikA sAdhana haiM, mokSakA mArga arthAt kAraNa hai, nirvANasamasta kauke samUla nAzase utpanna hone vAle pAramArthika sukhakA kAraNa hai, niryANa-sadAke liye saMsArase prasthAna karanekA mArga hai, 'zalya' zabda kI vistRta vyAkhyA zramaNamUtrakI munitoSaNI TokAmeM dekha leveN| savathI zreSTha che, kevaLI bhagavAne upadezeluM che, nirmaLa che, pratipUrNa che; arthAta sUtramAM mAtrA ke mIMDuM lagADavAnI jarUra nathI ane arthamAM kAMI AkAMkSA ke adhyAhAranI leza mAtra apekSA rahetI nathI nyAyathI yukata che, mAyA A che zAne chedanArUM che, hitanI prAptinuM sAdhana che, mekSane mArga athavA kAraNa che, nirvANa-badhAM karmonA samULAM nAzathI utpanna thanArA bAramathika sukhanuM kAraNa che, naryANa-sadAne mATe saMsAramAthI * "zalya' zabdanI vistRta vyAkhyA zramaNusUtranI muniteSaNa nAmanI TIkAmAM joI levI. upAsaka dazAMga sUtra Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU0 11 dharma nirgranthamavacanamahimA 17 [dharma kathAmUlam ] aNNataresu devaloemu devattAe uvavattAro bhavaMti mahiDDiemu jAva mahAmukkhesudUra 1 'jAva' zabdAt-'mahajjuiemu, mahAbalesu, mahAjasemu, mahANubhAema' iti dRzyam / [dharmakathAchAyA ] pUrva karmAvazeSeNAnyatareSu devalokeSu devatayA upapattAro bhavanti-mahardikeSu yAvat -niryANam apunarAvRtyAsaMsArAtmasthAnaM tasya maargH| avitatham-vitartha-mithyA tadviparItaM trikaalaabaadhitmityrthH| avisandhi vyavacchedazUnyam / sarvaduHkhaprakSINamArgaH sarvebhyo duHkhebhyaH prakSINo mokSastasya maargH| yataH siddhayAdimArgastatazca kim ? ityAha-ittham anena prakAreNa nirgranthapravacanoktaprakAreNetyarthaH, sthitAH, jIvAH pANinaH, sidhyanti mokSagatirUpAmaNimAdirUpAM vA siddhiM labhante / budhyante kevalajJAnayuktA bhavanti / mucyante=muktA bhavanti-bhavopagrAhibhyaH karmabhya ityarthAt / parinirvAnti=pAramArthikasukhayuktA bhavanti sakalakarmajanyasantApavinivRtteH / eta eva kiM kurvantI ? tyAha- sarve'-ti, sarveSAM duHkhAnAmantaM nAza kurvanti / 'eke'-tyAdi-ekA kevalamekaiva arcA bhaviSyantI manuSyatanuryeSAM te ekArcAH santaH punareke kecit , bhadantAH nirgranthapravacanArAdhakAH, pUrva karmAvazeSeNa trikAlameM avAdhita hai, kabhI vicchinna na honAvAlA hai, aura samasta duHkhoMke nAzakA mArga hai / isa-pravacanokta-prakArase rahane vAle arthAt isakA pAlana karane vAle prANI, aNimA Adi siddhiyoMko, athavA mokSagatirUpa siddhi ko prApta karate haiM / kevalajJAnI (sarvajJa) hote haiM, karmoMse mukta hote haiM / paramArthika sukhase saMpanna hote haiM, kyoMki unakA samasta karma-janya santApa dUra ho jAtA hai| isase kyA hotA hai ? samasta duHkhoMkA anta karate haiN| aura ekabhavAvatArI kitaneka bhadanta prasthAna karavAno mArga che. trikALamAM abAdhita che. kadI vichina na thanArUM che, ane badhAM duHkhenA nAzane mArga che. A-pravacanekta-prakAre rahenArA arthAt enuM pAlana karanArA prANa, aNimA Adi siddhione, athavA mokSagatirUpa siddhine prApta kare che, kevaLa jJAnI (sarvaza) thAya che, karmothI mukta thAya che, pAramArthika sukhathI saMpanna thAya che, kAraNake eno badhA karmajanya saMtApa dUra thaI jAya che. ethI zuM thAya che ? te badhAM dukhene aMta kare che. ane ekabhavAvatArI keTalAka bhadanta arthAta nigrantha pravacananA ArAdhaka upAsaka dazAMga sUtra Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAistre - [dharmakathAmUlam] gaiemu cirttiiem| te NaM tattha devA bhavaMti mahiDyA jAva ciraTiiyA hAra 2 'jAva' zabdAt-'mahajjuiyA, mahAbalA, mahAjasA, mahANubhAgA, dUragaiyA' iti dRzyam / [ dharmakathAchAyA ] mahAsaukhyeSu dUragatikeSu cirasthitikeSu / te khalu tatra devA bhavanti mahadikA yAvat pUrvAjitAnAM karmaNAM parizeSeNa, anyatareSu anyatameSu devalokeSu devabhaneSu, devatvena devabhAvena upapattAraH upapannAH bhavanti / kIdRzeSu devalokeSu ? ityAhamahaddhi keSu-mahatI-vimAnaparivArAdisaMpannatayA vizAlA RddhiH divyA sukhasampat yeSu tAdRzeSu / ' yAva'-diti-atratyena jAva'-zandena 'mahAdyutikeSu , mahAvaleSu, mahAyazassu, mahAnubhAgeSu, iti zabdA graahyaaH| vyAkhyA spaSTA / mahAsaukhyeSu mahat saukhyaM yeSu tAdRzeSu-upazAnta kaSAyatayA manaHsamAdhirUpavipulamukhasaMpanneSu / dUragatikeSu = anuttaravimAnAdiSu, cirasthitikeSu = cirA bahusAgaropamA sthitiyeSu teSu / te pUrvoktAH puNyaprakRtayo bhadantAH khalu-nizcayena tatra, kIdRzA bhavantI? syAha-'mahaddhikA' ityAdi / hAra- 1 mahardikAH 'mahAdyutikAH,mahAbalAH,mahAyazasaH,mahAnubhAgAH,dUragatikAH' iti jJeyam / arthAt nirgrantha pravacanake ArAdhaka mahApuruSa, pUrva bhavake upArjita kucha karmoMke avazeSa raha jAnese usI bhavameM mukta nahIM hote varan devalokameM jAkara tathAvidha vaimAnika deva hote haiM aura phira ekabAra manuSya janma dhAraNa karake mukta ho jAte haiM / isIko spaSTa karate haiM ki-ve vimAna parivAra Adise mahAna Rddhi vAle ('jAva'zabdase) mahAn dyati vAle, mahAn bala vAle, mahAn yaza vAle, aura mahAn anubhAga vAle, tathA jahA~ kaSAyoMke upazAnta ho jAne ke kAraNa manakI samAdhirUpa vipula sukhavAle, aura bahuta sAgaroMkI sthiti vAle, anuttara vimAna AdimeM utpanna hote haiN| ve, mahAn RddhivAle, mahApurUSa, pUrvabhavanAM upArjita karmo avazeSa rahI javAthI eja bhavamAM mukata nathI thatA, parantu devalekamAM jaIne vaimAnika deva thAya che. ane pachI eka vAra manuSyajanma dhAraNa karI mukata thaI jAya che. A vAtane have vizeSa spaSTa kare che ke-teo vimAna parivAra AdithI mahAna RddhivALA, ("jAva" zabdathI) mahAna zutivALA, mahAna baLavALA, mahAna yazavALA, ane mahAnU anubhAgavALA, tathA jyAM kaSAya -UpazAnta thaI javAne kAraNe mananI samAdhirUpa vipula sukhavALA ane ghaNuM sAgarAnI sthitivALA, anuttara vimAna AdimAM utpanna thAya che, eTale teo mahAna upAsaka dazAMga sUtra Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 mU. 11 dharma narakAdigatimAptisthAna 139 virAjitavakSasAhAraH = mauktikAdimAlAbhirvirAjitaM zobhitaM vakSaH = uraHsthalaM yeSAM te / 'yAva'diti-atratyena 'jAva' zabdena-"kaDagatuDiyarthabhiyabhuyA, aMgayakuMDalamaddhagaMDayAlakaNNaNipIDhadharA, vicittahatyAbharaNA, divveNaM saMghAeNaM, divveNaM saMThANeNaM, divvAe iDDhIe, divyAe pabhAe, divvAe chAyAe' divAe aJcIe, divveNaM teeNaM, divAe lesAe dasa disAo ujjovemANA" ityeSAM saMgrahaH, tacchAyA ca-" kaTakatruTitastambhitabhujA aGgadakuNDalArddhagaNDapAlakarNanipIDadharA vicitrahastAbharaNA divyena saGghAtena, divyena saMsthAnena, divyayA RdrayA, divyena tejasA, divyayA lezyayA daza diza udyotayantaH" iti, tatra 'kaTake'-ti-kaTakAH balayAH, truTitAnibAhurakSikAstaiH stambhitAH stabdhIkRtAH bhujA yeSAM te / 'aMgade'-ti-aGgadAni keyUrANi, kuNDalAni karNabhUSaNatayA prasiddhAni, arddhagaNDapAlAni-kuNDalAkArANi vistRtAni gokulAkhyAnyAbharaNAni, karNanipIDAni= kuNDalAdibhinnAni karNAsaktAnyAbharaNAni, teSAM dharAH dhaarkaaH| 'vicitre'-tivicitrANi nAnArUpANi hastAbharaNAni aGgalIyakAdIni yeSAM te| divyenaalaukikena / saMghAtena zarIraracanayA / saMsthAnena=avayavasanivezavizeSeNa / mahAdyutivAle, mahAbalavAle, mahAyazavAle, mahAnubhAga aura dUragatika (anuttara deva) hote haiM / unake vakSasthalameM motiyoM Adi kI mAlAe~ zobhAyamAna hotI haiM, unakI bhujAe~ kar3e aura truTita (bAhuoMkA eka gahanA) se staMbhita sI ho jAtI haiM, ve aMgada (bhujavandha), kuNDala, arddhagaNDapAla (gokula nAmaka AbhUSaNa-vizeSa) karNanipIra (kAnakA AbhUSaNa-karNaphUla) ko dhAraNa karate haiM, hAthoM meM citravicitra prakArake gahane pahanate haiM, divya saMghAta (zarIrakI racanA), divya saMsthAna (zarIrakI AkRti), divya Rddhi, divya kAnti, divya chAyA, divya dIpti, divya teja aura divya lezyAse dazoM dizAoMko RddhivALA, mahAtivALA, mahAbaLavALA, mahAyazavALA mahAnubhAga, ane pragatika (anuttaradeva) thAya che. emanA vakSasthaLamAM matI AdinI mALAe zobhe che, emanI bhujAo kaDAM ane bAhuba dha (bAha para bAMdhavAnAM ghareNu)thI khaMbhita sarakhI thaI che. to maga ( sudha), dusa, ma pAsa (gAja nAmamAsUSaNavizeSa), 4. 'nipaDa (kAnanuM ghareNuM-karNaphUla)ne dhAraNa kare che, hAthamAM citra-vicitra prakAranAM gharelA pare che, divya saMghAta (zarIranI zyanA), hiya saMsthAna (zarIranI mAti), divya trAddhi, divya kAnti, divya chAyA, divya dIpti divya sthAthI daze dizAone upAsaka dazAMga sUtra Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadAjapatra [ dharmakathAmUlam ] . virAiyavacchA jAva pabhAsemANA, kappovagA, gatikallANA, ThiikallANA, AgamesibhakSA jAva pddiruuvaa| tamAikkhai-evaM khalu cauhi ThANehiM jIvA jeraiyattAe kammaM pakareMti, 3 'jAva' zabdAt-'pAsAdIyA, darisaNijjA, abhiruvA' iti dRzyam / [ dharmakathAchAyA ] cirasthitikAH, hAravirAjitavakSasaH yAvatmabhAsayantaH, kalpopagA gatikalyANA: sthitikalyANA AgamiSyadbhadrA yaavtmtiruupaaH|| tamAkhyAti-evaM khalu caturbhiH sthAnarjIvA nairayikatAyAH karma prakurvanti, bhavaziSTAH prsiddhaarthkaaH| divyena saMghAtenetyAdiSu karaNArtha tRtIyA, karaNatvaM codyotnaadikriyaapekssyaa| udhotayantA prakAzayantaH, prabhAsayantaH prakarSaNa zobhayantaH / kalpopagA: kalpaH indrasAmAnikatrAyastriMzAdivyavahArasvarUpa AcArastamupagatAH prAptAH-saudharmAdidevalokavAsino vaimAnikA devAH / gatikalyANAH= gatirdevagatiH saiva tayA vA kalyANaM yeSAM te / sthinikalyANAH sthitistrayastrizatsAgaropamalakSaNA saiva kalyANaM yeSAM te| ata eva AgamiSyadbhadrA: AgamiSyati bhaviSyati kAle bhadraM-siddhiprAptilakSaNaM yeSAM te / 'yAva'-diti, atratya-'jAva' zabdavAcyAH prAsAdIyAdayaH praagvyaakhyaataaH| 1 'mAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAH / iti jJeyam / udyotita karate hue, prakAzita karate hue, prabhAsita (prabhAyukta) karate hue, iMdra sAmAnika trAyastriMza Adike vyavahAra ke anukUla AcaraNa karanevAle vaimAnika deva hote haiN| devagati hI kalyANarUpa hai, athavA devagatise unakA kalyANa hotA hai, ve anuttara vimAnoMmeM utkRSTa teMtIsa sAgara taka sthita raha sakate haiM isalie ve sthitikalyANa haiM, bhaviSya kAlameM muktirUpa bhadra (kalyANa) ko prApta karate hai| tathA prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hote hai| udyotayukta karanArA, prakAzita (prabhAyukta) karanArA, Idra sAmAnika trAyaaiMza AdinA vyavahArane anukULa AcaraNa karanArA vaimAnika deva thAya che. deva gati ja kalyANarUpa che, athavA devagatithI emanuM kalyANa thAya che. teo anuttara vimAnamAM utkRSTa tetrIsa sudhI sthita rahI zake che, tethI teo sthitikalyANa che, bhaviSya kALamAM bhadra (Healt)ne ta 2 cha, tathA prAsATIya, hanIya. mani35 bhane prati35 cha. . upAsaka dazAMga sUtra Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA a.1 sU.11 dharma0 narakAdigatiprAptisthAna (4) nirUpaNam 111 1 [dharmakathA mUlam ] NeraiyattAe kammaM pakarettA Neraiesu upayajjaMti, saMjahA-mahAraMbhayAe, mahAparigmayAe, paMciMdiyavaheNaM, kuNimAhAreNaM / evaM eeNaM abhilAveNaM tirikkhajoNiesa [ dharmakathAchAyA ] nairayikatAyAHkarma prakRtyanairayikeSu upapadyante, tadyathA-mahArambhatayA, mahAparigrahatayA, pazcendriyavadhena, kuNapAhAreNa / evametenAbhilApena tairyagyonikeSu mAyitayA punaH prakArAntareNa vaktumAha'ta'miti-taM-dharmam / eva-agre vkssymaannriityaa| khalu-nizcayena / sthaan:prkaaraiH| nairayikatAyAH nArakitvasya / prakurvantibadhnanti / prakRtyabaddhvA, nArakanAma-gotre karmaNI baddhvA mRtaH samityarthaH / evaM manuSyAdiSvapi saMgamanIyam / nairayikeSu-nirayabhaveSu nArakajIveSvityarthaH / upapadyante utpannA bhavanti / tadyathAtAnyeva catvAri sthAnAni darzayati-mahArambhatayA mahAn ArambhaH paJcendriyAdiva. dhabahulaH sara zoSaNoSTrAzvAdivAhanAdirUpo yeSAM, tadbhAvo mahArambhatA, tayA (1) / mahAparigrahata yA mahAn parigrahaH dhanadhAnyAdimamatvaM yeSAM tadbhAvo mahAparigrahatA tayA (2) / pazcandriyavadhena-manuSyatiryakaprANanAzanena (3) / kuNapAhAreNa mAMsabhakSaNena (4) / evametenAbhilApena itthamanenaiva krameNa-"evaM khalu caturbhiHsthAmaiM / dUsarI tarahase dharmakA vyAkhyAna karate haiM cAra sthAnoMse jIva narakakA Ayukarma bAMdhatA hai aura kAla karake nArakI meM utpanna hotA hai / ve cAra sthAna isa prakAra haiM(1) mahA AraMbha karanese-jisameM paMcendriya AdikA vadha hotA ho aise tAlAva sukhAne Adise, (2) mahAparigraha rakhanese arthAt dhanadhAnya AdimeM tIvratara lAlasA rakhanese, (3) manuSya tiyaMca Adi paMcendriya kA vadha karanese, (4) mAMsa-bhakSaNa karanese / isI prakAra cAra sthAnoMse jIva tiryaca-Ayukarma bodhatA hai have bIjI rIte dharmanuM vyAkhyAna karIe chIe - cAra sthAnethI chava narakanuM Ayukarma bAMdhe che ane kALa karIne nArakImAM utpanna thAya che. te cAra sthAna A pramANe -(1) mahAAraMbha karavAthI-jemAM paMcuMdviya Adine vadha thatuM hoya evAM talAva sukAvavAM vagerethI, (2) mahAparigraha rAkhavAthI arthAt dhana dhAnya AdimAM tIvratara lAlasA rAkhavAthI, (3) manuSya tiryaMca Adi paceMdriyane vadha karavAthI, (4) mAMsa bhakSaNa karavAthI A pramANe cAra sthAnethI jIva tiryaMca-Ayukarma bAMdhe che ane kALa karIne upAsaka dazAMga sUtra Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 . upAsakadazAGgasUtre [ dharma kathAmUlam ]. mAilyAe, NiyaDillayAe, aliyavayaNeNaM, ukaMcaNayAe, vaMcaNayAe / mANussesa [dharmakathAchAyA ] nikRtimattayA alIkavacanena, utkuzcanayA, vazcanayA / manuSyeSu prakRtibhadratayA, jIvAstairyagyonikatAyAH karma prakurvanti, tairyagyonikatAyAH karma prakRtya" ityevaM. rUpayA vaakypddhtyetyrthH| evamagre'pi yathocitazabdaparivartanayA vAkyapaddhatiH svayaM prakalpanIyA / tairyagyonikeSu-tiryagyonibhavajIveSu "upapadyante, tadyathA" iti padadvayaM sarvatrayojyam / mAyitayA mAyA parapratAraNabuddhiHsaiSAmastIti mAyinastadAvo mAyitA tayA, tadayuktayetyabhiprAyaH, asya nikRtimattayetyanena smbndhH| 'mAyAvitayA' 'mAyikatayA' iticchAyAdvayapakSe'pyayamevArthI jnyeyH| nikRtimattayA nikRti mAyAsaMvaraNArtha mAyAntaskaraNaM saiSAmastIti nikRtimantastadbhAvo nikRtimattA tayA (1) / alIkavacanena asatyabhASaNena (2) / utkuJcanayA utkuzcana= utkocaH (rizvata, ghUsa) itibhASAprasiddhati yAvat , tayA (3) / vaJcanayA sAkSAtmatAraNayA (4) / anyatra tu mAyitA, gRDhamAyitA-'lIkavacanaM, kUTataulanakUTapramANe cetyevaM sthAnacatuSTayamupalabhyate / manuSyajIveSu punaH kaizcaturbhiH sthAnaruptadhante ?, tadarzayitumAha-'manuSye'-SvityAdi, prakRtibhadratayA prakRtyA svabhAvena bhadrAH=saralAstadbhAvaH prakRtibhadratA tayA (1) / prakRtivinItatayA svabhAvato aura kAla karake tiryaca hotA hai| ve cAra sthAna isa prakAra hai(1) mAyAvI hokara arthAt dUsaroMko ThaganekI buddhi rakha kara eka mAyAko DhAkaneke lie punaH mAyAcAra karanese, (2) mRSAvAda volanese, (3) rizvata (ghUsa) lenese, (4) vaJcanA-sAkSAt ThagAI karanese / kahIM-kahIM-'mAyA, gUDhamAyA, asatya bolanA aura khoTA nApanAtolanA' isa prakAra bhI cAra sthAna pAye jAte haiN| ___ isI prakAra cAra sthAnoMse jIva manuSya-Ayukarma bAMdhatA hai tiryaMca thAya che. te cAra sthAna A pramANe che: (1) mAyAvI thaIne arthAta bIjA ene ThagavAnI buddhi rAkhIne mAyAne chupAvavAne punaH mAyAcAra karavAthI, (2) bhRpAvAda mAsAthI, (3) ain pAthI, (4) vayanA-chatarapI 42vAyA. us / 25Ne "mAyA, mUDha mAyA, asatya mosaj bhane morA ta-bhA5 421" me pramANe paNa cAra sthAna mAluma paDe che. e pramANe cAra sthAnethI jIva manuSya-Ayukarma bAMdhe che ane kALa karIne upAsaka dazAMga sUtra Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 narakAdigatisvarUpanirUpaNam 143 [ dharmakathAmUlam ] pagaibhakSyAe, pagaitriNIyayAe, sANukosayAe, amacchariyAe / devenusa rAgasaMjameNaM saMjamA saMjameNaM, akAmaNijjarAe, bAlatavokammeNaM / [ dharmakathAchAyA ] prakRtivinItatayA, sAnukrozatayA, amatsaritayA / deveSu sarAgasaMyamena, saMyamAsaMyamena, 'akAmanirjarayA, bALatapaH karmaNA / 'vinayavattayetyarthaH (2) / sAnukrozatayA = anukrozaH = kRpA-bhUtAnukampetyarthastatsahitAH sAnukrozAstadbhAvaH sAnukrozatA tayA (3) amatsaritayA = matsaro'nyazubhadveSastadabhA vo matsaraH paraguNagrAhitvaM so'styeSAmityamatsariNastadbhAvo'matsaritA tathA (4) / deveSu = devalokeSu | devasvaprAptihetubhUtAni catvAri sthAnAni darzayati- ' sarAge'tyAdi= sarAgasaMyamena = rAgeNa = AsaktyA sahitaH sarAgaH, sa cAsau saMyamazra sarAgasaMyamastena- kaSAya-saMpRktacAritreNetyarthaH (1) / saMyamAsaMyamena = saMyamayukto'saMyamastena (2) / akAmanirjarayA = akAmena = abhilASamantareNetyarthaH, nirjarA=kSudAdisahanaM tayA (3) / bAlatapaH karmaNA - bAlasAdRzyAndAlA mithyAdRzasteSAM tapaHkarma - bAlatapaHkarma tena (4) // aura kAla karake manuSya hotA hai / ve cAra sthAna batAte haiM- (1) svabhAvase bhadra (sarala) hone se, (2) svabhAvase hI vinIta honese, (3) prANiyoM para anukampAyukta hone se, (4) anyakI bhalAImeM dveSa na karane vAle honese aura dUsareke guNoMkA grAhI honese / isI prakAra cAra sthAnoMse jIva deva- Ayukarma bAMdhatA aura kAla karake deva - paryAya meM utpanna hotA hai / ve cAra sthAna isa prakAra haiM - ( 1 ) sarAga saMyamase arthAt Asakti ( kaSAya) yukta rise (2) dezavirati (zrAvakapane) se, (3) akAmanirjarAsevinA icchAke ( jabardastI) kSudhA Adiko sahana karane se, (4) bAla tapasyA se - mithyAtva yukta hokara tapasyA karanese // manuSya thAya che. te yAra sthAna yA pramANe:-stralAve bhadra ( sarasa ) raDevArthI, (2) svabhAvathI vinIta rahevAthI, (3) prANIo upara anuka MpAyukata rahevAthI, (4) khIjAnA bhalAmAM dveSa na karavAthI tathA bIjAnA guNNAnA grAhI thavAthI e pramANe cAra sthAnAthI jIva-Ayukama khAMdhe che ane kALa karIne devaparyAyamA utpanna thAya che. e cAra sthAna A pramANe cheH-(1) sarAga sayamathI arthAt mAsahita ( upAya ) yukta yastrithI, (2) deza-vizati ( zrAvazyAzA ) thI, upAsaka dazAMga sUtra Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazA [dharmakathAmUlam ] tamAikkhai-jaha NaragA gammaMti, je garagA jAtavedaNA Narae / sArIramANasAI, dukkhAI tirikkhajoNIe // 1 // mANussaM ca aNicca vAhijarAmaraNaveyaNApauraM / [dharmakathAchAyA ] tamAkhyAti-yathA narakA gamyante ye nArakA jAtavedanA nrke| zArIramAnasAni duHkhAni tiryagyonyAm // 1 // mAnuSyaM cAnityaM, vyAdhijarAmaraNavedanApracuram / tamAkhyAti-punaH prakArAntareNa dharmamAdizatItyarthaH, kathamAdizatI ? tyAha'yathe-'tyAdi, yathA yena prakAreNa narakAH narakasthAnAni, gamyante pApyante pANibhiriti zeSaH, yathA ca-ye nArakAHnarakanivAsanaH, yAta vedanA: yAtA:prAptA vedanAH zItoSNAdidavidhakSetrayAtanA yaiste, kutra yAta vedanAH? ityAha'narake' iti / yathA ca tiryagyonyAM zArIramAnasAni zarIrasambandhIni manaHsambandhIni ca duHkhAni bhavanti prANinAmiti zeSastathA bhagavAn parikathayati sadevamanuSyapariSatsUpadizati / evaM vyAdhayo-jvarAdayaH, jarA vArddhaka, maraNaM prasiddha, vedanAHmAguktasvarUpAH, pracurAH vizadA yasmaeNistAdRzam , ataeva anityaM-kSaNabhaGguraM, mAnuSyaM manuSyabhavaM parikathayati,-tathA devAn , ca-punaH devalokAn, deva punaH dharmakA kathana karate haiM nArakI jIva narakameM jisa prakAra sardI garmI AdikI dasa prakAra kI kSetravedanA bhogate haiM, tiyeca gatimeM tiyeca jisa prakArake zArIrika aura mAnasika kaSTa pAte haiM, una sabakA kathana bhagavAna deva aura manuSyokI pariSadbeM karate haiN| bhagavAn yaha bhI prarUpaNA karate haiM ki isa manuSya-paryAya meM bhI jo jvara Adi vyAdhiyAM, buDhApA, mRtyu, Adi vedanAye hotI hai ve spaSTa hI haiN| yaha manuSya paryAya kSaNavinAzI hai| (3) mama nithI -20 vinA (15262tIyA ) bhUpa mAna sahana 42vAthI, (4) mANa-tapasyAthI-mithyAtvayuta tha ne tapasyA 42vAthI. puna: dhabharnu 4thana 42 cha: naMrakI jIve narakamAM je pramANe zaradI-garamI AdinA dasa prakAranI kSetravedanA bhagave che, tiryaMca gatimAM tiryaMca je prakAranAM zArIrika ane mAnasika kaSTa pAme che, e badhAnuM kathana bhagavAn , deva ane manuSyanI pariSadUmAM kare che. bhagavAna evI paNa prarUpaNa kare che ke A manuSyaparyAyamAM paNa je javara Adi vyadhio, vRddhAvasthA, mRtyu, Adi vedanA thAya che te spaSTa ja che. e manuSyaparyAya kSaNavinAzI che. bhagavAna upAsaka dazAMga sUtra Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 narakAdigatistrarUpanirUpaNam 145 [ dharmakathAmUlam ] deve ya devaloMe, devaIi devasakhAiM ||2|| jaragaM tirikkhajoNi, mANusabhAvaM ca devalogaM ca / siddhe ya siddhavasahiM, chajjIvaNiyaM parikahe ||3|| jaha jIvA bacAMti, muzcaMti jaha ya parikilissaMti / jai dukkhANaM aMtaM, kareti kei ya apaDibaddhA ||4|| [ dharmakathAchAyA ] devair devalokAna, devaddhiM devasaukhyAni // 2 // narakaM tiryagyoniM mAnuSabhAvaM ca devalokaM ca / siddhAM siddhavasarti, SaDajIvanikAM parikathayati // 3 // yathA jInA badhya nte mucyante yathA ca pariklizyanti / yathA duHkhAnAmantaM kurvanti, kespi cApratibaddhA || 4 || , ddhiM devasamRddhiM devasaukhyAni deva sambadhIni sukhAni / etAnyeva narakAdIni saMgRddha brUte - narakaM = narakavAsaM, tiryagyoniM mAnuSabhAvaM= manuSyatvaM ca devalokaM ca / cakiJca siddhAn, siddhavasatiM = siddhakSetram api ca SaDjIvanikAM parikathayati / evaM yathA jIvA badhyante=bandhaM prApnuvanti, mucyante= muktA bhavanti, yathA ca pari= sarvathA klizyanti = viziSTaM klezamanubhavanti / ca= kizca ke'pi = katicit jIvA ityeva, apratibaddhAH = pratibandharahitAH santaH duHkhAnAM = zArIrAdInAm antaM nAzaM kurvanti / yathA ca jIvAH ArcadurghaTitacittAH = ArttAH pIDitAH ata eva durghaTitam bhagavAn deva, devaloka, devoMkI Rddhi, devoMke sukha, isI prakAra narakanarakAvAsa, manuSyabhava, devaloka, siddha siddhakSetra aura SaTUkAyake jIvoM kA bhI kathana karate haiM / jIva jisa prakAra karmoMse baMdhate hai, jisa prakAra karmAse mukta hote hai, jisa prakAra atyanta kleza pAte haiM, isakA kathana karate haiM / samasta jIva kitane hai, kitane jIva pratibandharahita hokara zArIrika Adi duHkhoMkA anta karate hai, yaha bhI nirUpaNa karate hai / jisa prakAra jIba duHkhI hokara caMcala hote hai athava dhyAna se khinna mana yA pIDAoMke kAraNa duHkhI aura vicalitacitta heva, devA, devAnI Rddhi, hevAnAM sukha, khela pramANe nara-narAvAsa, manuSyalava, devalA, siddha, siddhakSetra ane SaTUMkAyanA jIvAnuM paNa kathana kare che, je prakAra jIva kramathI baMdhAya che, je prakAre jIva karmAMthI mukta thAya che, je prakAre atyanta kaleza pAme che, enuM kathana kare che. badhA jIvA keTalA che, keTalA jIva pratimaMdharahita thaine zArIrika Adi duHkhAnA aMta kare che. je prakAre jIva du:khI thaine caMcaLa thAya che athavA Ata dhyAnathI khinna--mana, yA pIDAone kAraNe duHkhI ane vicalitacitta thAya che, je prakAre jIva duHkhAnA samudramAM DUbe che, je prakAre jIva vairAgya prApta karIne karmonA upAsaka dazAMga sUtra Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstre [dharmakathAmUlam ] bhaTTaduTTiyacittA jaha jIvA dukkhasAgaramurveti / jaha veraggamuvagayA, kammasamuggaM vihADeti // 5||jh rAgeNa kaDANaM, kammANaM pAvao phalavivAgo / jaha ya parihINakammA, siddhA siddhAlayamurviti // 6 // / tameva dhamma duvihaM Aikkhai, taMjahA-agAradhamma, aNagAradhammaM ca / anagAra [dharmakathAchAyA ] . "ArttadurghaTitacittA yathA jIvA duHkhasAgaramupayanti / yathA vairAgya mupagatAH karmasamudraM vighATayanti // 5 // yathA rAgeNa kRtAnAM karmaNAM pApakaH phalavipAkaH / yathA ca parihINakarmANaH siddhAH siddhAlayamupayanti // 6 // __ tameva dharma dvividhamAkhyAti, tadyathA-agAradharmaH, anagAradharmazca / anagAra anavasthitaM cittaM yeSAM tAdRzAH, 'aTTA aTTiyacittA' iti pAThAntarapakSe tu 'ArtAdArtitacittAH' iticchAyA, tatra-Atata AdhyAnAd AtitaM-pIDitaM cittaM yeSAM te, 'aniyaTTiyacittA' iti pAThAntarapakSe 'ArttanyaditacittAH' iticchAyA, tatra AtInAM pIDAnAM samUha AH tena nitarAmarditaM dukhitaM, yadvA vicalitaM cittaM yeSAM te, yathA ca jIvAH duHkhasAgaraM duHkharUpaM samudram upayanti prApnuvanti yathA ca vairAgyam upagatAH prAptAH karmasamugdaM karmaNAM samundaM maJjUSAM karmarAzimiti yAvat vighATayanti troTayanti-nAzayantIti yAvat / yathA ca rAgeNa AsaktyA kRtAnAM saMpAditAnAM karmaNAM phalaviSAkaH phalapariNAmaH pApaka:=pApamayaH / 1-AtiH saJjAtA'syeti-'ArtitaM'-tArakAditvAditaca / hote hai, jisa prakAra jIva duHkhoMke samudra meM DUbate haiM, jisa prakAra vairAgya prApta karake kameM ke samUhako naSTa kara DAlate haiM, jisa prakAra rAgase upArjita kiye hue karma pAparUpa phala dete haiM, jisa prakAra samasta kA~se rahita siddha bhagavAn siddhagatiko prApta hote haiM, bhagavAna ina saSakA varNana karate haiN| bhagavAn pUrvokta dharmako do prakAra se nirUpaNa karate haiM-eka agAradharma dUsarA anagAradharma / samUhane nAza karI nAMkhe che, je prakAre rAgathI upAjita kama pAparUpa phaLa Ape che. je prakAre badhAM karmothI rahita siddha bhagavAn siddhagatine prApta thAya che, bhagavAna e badhAnuM varNana kare che. bhagavAna pUrvokta dharmane be prakArane nirUpe che-eka agAra-dharma, bIje anA2-dhama. upAsaka dazAMga sUtra Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Prernadaari TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 anagAradharmasvarUpavarNanam 147 [ dharmakathAmUlam ] dhammo tAva - iha khalu savvao savvattAe muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavtrayaha [ dharmakathAchAyA ] dharmastAvat-iha khalu sarvataH sarvAtmanA muNDo bhUtvA agArato'nagAritAM mavrajati, yathAca=yena prakAreNa ca, parihINakarmANaH = parihIgAni = vinaSTAni karmANi yeSAM te, siddhAH=mAgvyAkhyAtastrarUpAH, siddhAlayaM = lokAntakSetralakSaNaM sthAnam, upayanti = prApnuvanti tathA bhagavAn parikathayatIti pUrveNAnvayaH || 6 || 'tameve 'ti - tameva = pUrvoktameva dharme dvividhaM dviprakAram AkhyAti = upadizati / tadyathAtat= dharmadvaividhyaM yathA yathA''khyAti tathocyate, - ityarthaH / agAradharmaH, na gacchantItyagAH=vRkSAstAnarthAt pusspitphlittv| disAmyAttattulanAmRcchati =pAtIti yadvA na gIryante nivAsasthAnapApsyA na nivAsAdikkezagrastA bhavanti manuSyA yasminnityagAraM = gRhaM tAtsthyAdagArA gRhasthAH - AdhArAdheyayorabhedopacArAt 'gRhA dArA' ityAdivat, yadvA-agAramastyepAmityarthe 'arza Adibhyo'ca' iti matvarthIyAcpratyayAntatvAt teSAM dharmaH = pUrvoktasvarUpaH / cakiJca - anagAradharma m / jo gamana na kare use aga (vRkSa) kahate haiM / aga (vRkSa) meM puSpitapanA phalitapanA Adi hote haiM, isa sadRzatAko lekara hI gharako agAra kahate haiM, athavA jisameM raha kara manuSya nivAsa Adike kaSToMko nahIM pAtA use agAra (ghara) kahate haiM / ghara AgAra hai aura usameM nivAsa karane vAlA hai / yahAM AdhAra aura AdheyakA upacAra se abheda hai, isalie agAra (ghara) meM rahane vAleko bhI agAra kahA gayA hai / jaise kahIM-kahIM strIko hI 'gRha' kaha diyA jAtA hai / athavA 'agAra (ghara) haiM jinake' aiso bhI vyutpatti ho sakatI haiN| astu / gRhasthoMke dharmako agAradharma kahate haiM / the gamana na dherai tene mAga (vRkSa) uDe che. vRkSamAM puSyitayazu, IkSitapazu, vagere hoya che, e sarakhApaNAne kAraNe ja gharane paNa agAra kare che; athavA jemAM rahIne manuSya nivAsa AdinAM kaSTAne pAmatA nathI, tene agAra (ghara) kahe che. ghara AdhAra che, ane temAM nivAsa karanAra Adheya che. ahIM AdhAra ane AdheyanA upacArathI abheda che, tethI agAra (ghara)mAM rahenArAne paNa agAra kahevAmAM AvyA che. jema kyAMya-kayAMya skrIna ja 'gRha' kahevAmAM Ave che athavA agAra (dhara) che jene'evI vyutpatti yaha he che. mastu gRhasthInA dharmane bhagAra-dharma he . upAsaka dazAMga sUtra Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 upAsakadazAGgasUtre [ dharmakathAmUlam ] savAo pANADyAo veramaNaM, savvAo musAvAyAo veramaNaM, sancAo adi [ dharmakathAchAyA ] sarvasmAt mANAtipAtAdviramaNaM, sarvasmAnmRSAvAdAdviramaNaM, sarvasmAdadattAdAnAdvina vidyate'gAraM gRhaM yeSAM te'nagArAH sAdhavasteSAM dhrmH| enayoragAradharmAnagAradharma yoralpatvAtsUcIkaTAhanyAyena prathamamanagAradharmameva dhyAcaSTe ( anagAradharmasvarUpam ) 'anagAre' ti, iha-jinazAsana ityarthaH, khalu-nizcayena, sarvataH sarvathA, sarvathAtvaM ca kevalaM dravyato'pi kevalaM vA bhavato'pi bhavitumarhatItyatastadvAraNArthamAha-'sarvAtmane'-ti-dravyato bhAvatazcetyarthaH, yadvA sarvataH dravyataH,sarvAtmanA bhAvataH, jinake agAra nahIM hai unhe anagAra kahate haiM, arthAt sAdhu / sAdhuoMke dharmako anagAradharma kahate haiN| ___'sUcI-kaTAha' nyAyase pahale anagAra dharma kA kathana karatehaiMkayoMki usakA varNana alpa hai| anagAradharmakA svarUpa mUlameM 'savvao' aura 'savvattAo' do pada hai| 'savvao' kA artha hai srvthaa| yadi kevala 'savvao' kahate to usakA artha-sirpha dravyase yA sirpha bhAvase sarvathA' liyA jA sakatA thA kintu yaha iSTa nahIM, isalie isa aniSTa arthako rokaneke lie dUsarA pada 'samvattAo' diyA gayA hai| 'savvattAo' kA artha haisaba rUpase arthAt dravyase bhI aura bhAvase bhii| arthAt 'sandhao' jene agAra nathI ene anagAra kahe che, arthAt sAdhu, sAdhuonA dharmane anabhaar-bhre. "sUcI-kaTAha" nyAye karIne pahelAM anagAra-dharmanuM kathana karIe chIe kAraNake enuM varNana thavuM che anagAra-dharmanuM svarUpa . bhUgamA sanco bhane sancattAo nevA me 54 . samvamonA na sA . ne kevaLa kaheta te artha "mAtra vyathI yA mAtra bhAvathI sArvathA ema karI zakAta, paraMtu e ISTa nathI. tethI e aniSTa arthane rAkavAne mATe bIjuM pa "savvattAno mAmA mA0 . sancatAo ne maya-sa350I- vyA upAsaka dazAMga sUtra Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maJjIvanI TIkA a. 1 mU. 11 anagAradharmasvarUpavarNanam [ dharmakathAmUlam ] bhAdANAo veramaNaM, savvAo mehuNAo veramaNaM, savvAo pariggahAo veramaNaM, [dharmakathAchAyA ] ramaNaM,sarvasmAnmethunAdviramaNaM, sarvasmAtparigrahAdviramaNaM, sarvasmAdrAtribhojanAdviramaNam maatmprinnaamenetyrthH| muNDamuNDanaMso'syAstIti muNDadharmayogAnmuNDita ityarthaH, tatra vyato muNDito mastakakezApanayanayuktoH bhAvataca rAgadveSApanayanayukto bhUtvA pagArAta gRhAt gRhaM parityajyetyarthaH, anagAritAM sAdhutvaM mavrajati prakarSaNa samastamamatvaparityAgapUrvakaM svIkaroti / matrajyottaraM ca yaH sAdhudharmastaM samAsenAha'sarve' tyAdi-sarvasmAt karaNatrika-yogatrikasvarUpAta mANAtipAtAtmANAHsparzanendriyAdayaHsantyeSAmitiprANA: ekendriyAdayo jIvAsteSAmatipAto-viyo manaM hiMsanamityarthastasmAdviramaNaM nivartanam / 1 / sarvasmAm=pAguktarUpAt (evamagre'pi) mRSAvAdAt-mithyAbhASaNAd viramaNamiti mAgvat , evamagre'pi / 2 / 1 'muDi khaNDane' asmAdbhAve gham / 2 'arza Adibhyo'ca' ityaca / 3 'lyabalope karmaNyadhikaraNe ca' iti paJcamI / / ___ 1 ihApi-arza AditvAdevAca / / kA artha 'dravyase' aisA lenA cAhie aura 'savvAttAo kA artha 'bhAvase aisA lenA caahie| dravyase mastakake kezoMko agala kara denA bhAvase rAgAveSako hara karanA muMDana kahalAtA hai| isa prakAra muNDita hokara gRhakA tyAga kara jo sAdhupanA svIkAra karatA hai-pravrajyA dhAraNa karatA hai, aura pravrajyAke pazcAta jisa dharmakA pAlana karatA hai usa sAdhu-dharmakA saMkSipta svarUpa satrakAra pratipAdana karate hai he AyuSman ! tIna karaNa, tIna yogase ekendriya Adi samasta mANiyoMkI hiMsAse nivRtta ho jAnA (1), tIna karaNa tIna yogase paNuM ane bhAvathI paNa athavA sadanane artha vyathI" ema karavuM joie. ane svvttaaon| artha 'mAyA' mema 72 me. 2 dravyathI mastakanA kezane dura karavA ane bhAvathI rAgadveSane dUra karavA, e muMDana 'kahevAya che. e pramANe muMDita thaine gharano tyAga karI je sAdhupaNuM svIkAre che-pravrajanA dhAraNa kare che ane praDhatyA pachI je dharmanuM pAlana kare che te sAdhudharmanuM saMkSipta svarUpe sUtrakAra pratipAdana kare che. hai Ayumana ! trA, karaNa, traNa yugathI ekendriya khAdi badhA prANIonI hiMsAthI nivRtta thaI javuM (1), traNa karavuM , ge mRSAvAdathI nivRtta thavuM (2), traNa karaNa upAsaka dazAMga sUtra Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsUtre [ dharmakathAmUlam ] savvAo rAibhoyaNAo vermnnN| ayamAuso ! aNagArasAmaie dhamme paNNate, eyasya dhammassa sikkhAe uvahie niggaMthe vA niggaMthI vA viharamANe ANAe ArAhae bhavati // [ dharmakathAchAyA ] ayamAyuSman ! anagArasAmayiko dharmaH, prajJaptaH, etasya dharmasya zikSAyAmupasthito nirgrantho vA nirgranthI vA viharamANa AjJAyA ArAdhako bhavati / adattAdAnAt=na dattamadattaM devaguru-bhUpa-gAthApati-sAdharmikerananujJAtaM tasyA''dAnaM grahaNaM tasmAt / 3 / maithunAt-mithunena=strIpuMsAbhyAM nivRttaM karma maithunaM-kAmakrIDAlakSaNaM tasmAt / 4 / parigrahAt=pari=sarvatobhAvena gRhyate=janmajarAmaraNAdijanitairduHkhairveSTayata AtmAneneti, parigRhya te=samUrcha ravIkriyata iti vA parigrahaH dharmopakaraNabhinnaM smityrthstrmaat|5| rAtribhojanAt rAtrau bhojanaM -rAtribhojanaM tasmAt / 6 // ayam uparyuktaH sarvavidhaprANAtipAtaviramaNAdilakSaNaH, AyuSman ! he cirajIvin ! anagArasAmayikaH anagArANAM sAdhUnAM samayesiddhAnte, yadvA AcAre bhavaH, dharmaH prajJaptaH praNItaH / etasya uktalakSaNasya dharmasya mRSAvAdase nivRtta ho jAnA (2), tIna karaNa tIna yogase deva, guru, rAjA, gAthApati aura sAdharmIke dvArA na diye hue padArthako grahaNa kara nerUpa adattAdAnase virata ho jAnA (3), tIna karaNa tIna yogase maithunase nivRtta ho jAnA (4), jisake nimittase AtmA janma jarA maraNAdi dukhoMse vyApta hotA hai, athavA jisako jIva mamatva-pariNAma ke dvArA grahaNa karatA hai use parigraha kahate hai| dharmake upakaraNoM ke atirikta saba padArtha parigraha hai| usa parigrahase tIna karaNa tIna yogase nivRtta ho jAnA (5), tIna karaNa tIna yogase rAtri bhojanase virata -- ho jAnA (6), yaha saba anagAradharma bhagavAnne pratipAdana kiyA hai| traNa vege deva, gurU, rAjA. gAthApAta ane sAdhamIMDhArA na apAyelA padArthanuM grahaNa karavuM evA adattAdAnathI virata thavuM (3) traNa karaNa traNa ge maithunathI nivRtta thavuM (4, jenA nimittathI AtmA janma jarA maraNAdi duHkhethI vyApta thAya che, athavA jene jIva mamatva-pariNAme karIne grahaNa kare che, tene parigraha kahe che. dharmanAM upa karaNe sivAyanA badhA padArtho parigraha che. e parigrahathI traNa kiraNa traNa ge nivR thaI javuM. (5), traNa karaNa traNa rAtribhojanathI virata thavuM (6), e badhe anagAra dhara. bhagavAne pratipAdana karyo che. je sAdhu yA sAdhvI e bhagavadbhaNata dharmanuM pAlana kara upAsaka dazAMga sUtra Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU. 11 dharma. agAradharmasvarUpavarNanam 151 [ dharmakathAmUlam ] bhagAradhamma duvAlasavihaM Aikkhai, taMjahA-paMca aNuvbayAI, tiNi guNabayAI, cattAri sikkhAbayAI ||pNc aNuvvayAI, taMjahA-thUlAo pANAivAyAmo veramaNaM, thUlAo musAvAyAo veramaNaM, thUlAo adibhAdANAo veramaNaM, sadArasaMtose, icchaaprimaanne| tiNi guNavvayAI, taMjahA-aNatyadaMDaveramaNaM, disibvayaM, uvabhogaparibhogaparimANaM / cattAri sikkhAvayAI, taMjahA-sAmAiyaM, desAvagAsiyaM, posahovAse, atihisaMvibhAge, apacchimA-mAraNaMtiyA-saMlehaNA-jhUsaNA-rAhaNA, ayamAuso ! agArasAmaie dhamme paNNatte, eyassa dhammassa sikkhAe uvahie samaNovAsae vA samaNovAsiyA vA viharamANe ANAe ArAhae bhavai // " / [ dharmakathAchAyA ] bhagAradharma dvAdazavidhamAkhyAti, tadyathA-pazcANuvratAni, trINi guNavratAni, basvAri zikSAvratAni / paJcANuvratAni, tadyathA sthUlAtmANAtipAtAdviramaNaM, sthUlAnmRSAvAdAdviramaNaM, sthUlAdadattAdAnAdviramaNaM, svadArasantoSaH, icchAparimANaH / trINi guNavratAni, tadyathA-anarthadaNDaviramaNaM,digvatam , upabhoga-paribhogaparimANam / catvAri zikSAvratAni, tadyathA-sAmAyikaM, dezAvakAzikaM, poSadhopavAsaH, atithisaMvibhAgaH, apazcimA mAraNAntikI saMlekhanA-joSaNA-rAdhanA, bhayamAmuSman ! bhagArasAmayiko dharmaH prajJaptaH, etasya dharmasya zikSAyAmupasthitaH, zramaNopAsako vA zramaNopAsikA vA viharamANa AjJAyA ArAdhako bhavati / " iticchAyA / zikSAyAm Asevane upasthitaH udyuktaH, nirganthaH sAdhuH, nirgranthI sAdhvI, " sAdhvIpakSe ca upasthitapadArthoM liGgavyatyayena sambandhanIyaH" viharamANaH-vivaran AjJAyA:sarvajJopadezasya ArAdhakaH=pAlako bhavatIti / itthamanagAradharmamabhidhAya saMpatyagAradharma darzayatijo sAdhu yA sAdhvI isa bhagavatpraNIta dharmake pAlana karane meM sadA udyogazIla rahatA huA vicaratA hai vahI (sAdhu-sAdhvI) sarvajJa bhagavAnkI AjJAkA ArAdhaka hotA hai| isa prakAra anagAradharmakA nirUpaNa karake aba agAradharma (zrAvaka-dharma) dikhalAte haivAmAM sadA udyogazIla rahIne vicAre che te sAdhu-sAdhvI) sarvajJa bhagavAnanI AjJAnAM ArAdhaka che. e pramANe anugAra dharmanuM nirUpaNa karIne have agAra dharma (zrAvaka dharma) matAva cha: upAsaka dazAMga sUtra Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - upAsakadazAzmane sAmAnyA'gAra-(ehastha)-dharmasvarUpam "muhUrte sarvArthasiddhe, namaskArasamanvitaH / nityaM prAtaH samutthAya, dharmajAgaraNAM caret // 1 // sA pa___ "aiNissAre visae, visovame mama kaI maNo jAi / mANusajammaM NiccA, mae kaDaM kiM ca kiM ca osiTuM // 1 // 'agAre'-ti agAradharmoM dvividhaH-sAmAnyarUpo vizeSarUpazca, tatra sAmAnyarUpaH sa yaH sarvasAdhAraNajanAnuSThAnocitaH, sa yathA bhAvArtha-sarvArthasiddha muhUrta nityamutthAya namaskAramantroccAraNapUrvakaM dharmamAgaraNAM kuryAt , sA ca __ " atinissAre viSaye, viSopame mama kathaM mano yAti / mAnuSajanmaM nItvA mayA kRtaM kiJca, kizcAvaziSTam // 1 // agAradharma do prakArakA hai-(1) sAmAnyarUpa (2) vizeSarUpa / sarvasAdhAraNa logoMke anuSThAna karane yogya dharmako sAmAnya dharma kahate haiM / vaha isa prakAra hai sAmAnya agAra (gRhastha) dharmakA svarUpa sarvArthasiddha muhUtta meM uThakara namaskAra-mantroccAraNa-pUrvaka dharmajAgaraNA kare vaha isa prakAra "ahA ! ye indriyoMke viSaya sarvathA nissAra haiM, viSake samAna haiN| merA mana inakI ora kyoM AkarSita hotA hai ? yaha manuSyajanma pAkara maiMne ise akAratha kho diyA / jitanA yaha zeSa rahA hai isameM kyA karanA cAhie ? // 1 // | 1 sUryodayake pUrva cAra ghaDImeMse pahalI do ghaDI 'sarvArthasiddha' muhUrta hai / magAra dharma re mrne| cha:- (1) sAmAnya 35 bhane (2) vize535. sarva sAdhAraNa lokone anuSThAna karavA yogya dharmane sAmAnya dharma kahe che. te mA pramANe : sAmAnya agAra (grahastha) dharmanuM svarUpa vasarvArthasiddha muhUrtamAM uThIne namaskAra mitreccAraNa-pUrvaka dharmajAgaraNa 1 mA pramANe___"mahA! diyonA viSaye saba yA nissAra cha viSa samA. bhAra mana tenI tarapha kema AkarSAya che? A manuSyajanma pAmIne meM tene vyartha gumAvI dIdhuM eTale e bAkI rahyo che temAM zuM karavuM joIe ! * saryodaya pahelAM cAra ghaDImAMthI pahelI be paDIne sarvArthasiddha maharta kahe che. upAsaka dazAMga sUtra Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 11 dharma0 sAmAnyAnagAradharmavarNanam 153 ahuNA kimaNuTTheyaM, eso kassocio tahA kAlo // NicaM maccU sahao aNudhAvara pudulaggo me // 2 // hi saha gacchara baMdhU, dhaNa-dhana- kalatta putta- milAI / Niyakayakamma dumaphalarasassa saMsAyao balA jIvo // 3 // tamhA ego appA, sacco Nicco ya savvasuharAsI / ciccA bAhira bhAve, dvanvo nAgadaMsaNAhAro // 4 // " iti / prAtaHkRtyaM samAsthAya, mAtApitrabhivandana / gurozca darzana kuryAdbhaktizraddhAdisaMyutaH // 2 // dharmopadezaM zRNuyAttathA zraddhAnavAn bhavet / deve gurau ca dharme ca sarvadA''lasyavarjitaH // 3 // 5 adhunA kimanuSTheyam eva kasyotistathA kAlaH / nityaM mRtyuH sahajo'nudhAvati pRSThalagna me // 2 // nahi saha gacchati bandhurdhana-dhAnya-kalatra-putra- mitrAdi / nijakRtakarmadra maphalarasasya saMsvAdako balAjjIvaH // 3 // tasmAdeka AtmA satyo nityazca sarva sukharAziH / tyaktvA bAhyabhAvAn draSTavyo jJAnadarzanAdhAraH || 4 ||" iti / 3 yaha samaya kisa karttavya meM lagAnA cAhie ? mRtyu anivArya hai aura vaha sadaiva parachAIkI nAI mere pIche-pIche lagI rahatI hai // 2 // bandhu bAndhava, dhana-dhAnya, kalatra-putra aura mitra, koI bhI sAtha jAnevAlA nahIM hai / jisane jaisA karmarUpI vRkSa lagAyA hai, use vaise hI vRkSake phalakA rasa (anubhAga ) bhoganA par3atA hai || 3 || isalie samasta bAhya vastuoM kA parityAga kara, satya, nitya, sarva sukhoM ke samUha, ananta jJAna-darzanake dhAraka kevala AtmAko sAkSAt karo || 4 || " (1) e samaya kayA kazyamAM gALavA joie ! mRtyu anivAya che ane te sadA paDachAyAnI peThe mArI pAchaLa pAchaLa lAgI rahyuM che. (2) ba-mAMdhava, dhanadhAnya, kalatra-putra ane mitra. keI paNa sAthe AvanArU nathI. jeNe jevuM krarUpI vRkSa vAvyu che, tene tevA ja vRkSanAM phaLanA rasa bhegavave paDe che. (3) mATe RSI bAdI vastuonA parityAga karIne mrutya, nitya, sarva sukhene samUha, anaMta jJAna-- dananA dhAraka kevaLa AtmAne sAkSAtkAra karo (4).' upAsaka dazAMga sUtra dd Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 upAsakazAstre dAnazIlo bhavettadvatsatAM saGgaM na hApayet / seveta vratinaH kizca, vRddhAn dInAMstu rakSayet // 4 // bhRtyAn sadbhAvayennityaM, supAtrAdipradAnavAn / AzritAnAtmavatpazyetsamAhitamatistathA // 5 // dravyAdibhAvAnAlokya pravatteta yathocitam / dharmazAlaM tathA nItigranthAMzca parilokayet // 6 // mahatAM puratastadvadvinayena samAcaret / vipattau dhairyazAlI syAtsampadyanabhimAnavAn // 7 // sukArya parasAhAyyaM, vidadhyAdvijitendriyaH / ___yadannAyupalabhyeta, tadadyAttuSTamAnasaH // 8 // ityevaM dharmajAgaraNAM samAcaret , prAtaHkRtyAnantaraM mAtApitRvandanaM, gurudarzanaM ca kuryAt , dharmopadezaM ca zrRNuyAt , devagurudharmANAmupari-zrIddadhIta,sarvadA yathAzakti dAnazIlo bhavet , satsaGgatiM kuryAt , vratadhAriNo vRddhAzca seveta, dInAn prANino rakSet, bhRtyAn sadbhAvena pazyet , abhayadAna-supAtradAna-karuNAdAnAni kuryAt , AzritAnAtmavatparipAlayet , dravya-kSetra-kAla-bhAvAn samIkSya pravRtti kuryAt , dharmazAstraM nItigranyAzca samavaloketa, mahatAM purato vinayena vyavaharet , vipadi dhairya isa prakArakI dharmajAgaraNA kare, mAtA-pitAke caraNomeM mastaka namAe, gurUoM-muniyoM kA darzana kare, dharmakA upadeza sune, deva guru aura dharma para parama pratIti rakhe, zaktike anusAra sadA dAnazIla rahe, satsaMgita kare vratadhAriyoM aura vRddha janoMkI sevA-zuzrUSA kareM, dInahIna prANiyoM kI rakSA kareM, naukara-cAkaroMseM premamaya vyavahAra kare, abhayadAna supAtradAna aura karUNAdAna de, Azrita janoMko nijakI nAI pAlana-poSaNa kareM, dravya kSetra kAla bhAvako dekhakara pravRtti kare, dharma-zAstroMkA svAdhyAya kare, nIti-zAstroMkA avalokana kare, guru e prakAranI dharmajAgaraNa kare, mAtApitAnAM caraNomAM mastaka namAve gurUo-munionuM darzana kare, dharmane upadeza sAMbhaLe, deva, gurU ane dharma para parama pratIti rAkhe, zakita pramANe sadA dAnazIla rahe, satsaMgati kare, vratadhArIe ane vRddha jananI sevA-zuzraSA kare, dIna-hIna prANIonI rakSA kare, nekara- cAkara sAthe premamaya vyavahAra kare, abhayadAna supAtradAna ane karUNAdAna de Azrita jananuM pitAnI peThe pAlanapoSaNa kare, dravya kSetrakALabhAvane joIne pravRtti kare, dharmazAstrane svAdhyAya kare, nItizAstranuM avalokana kare, gurUjananI sanmukha vinaya upAsaka dazAMga sUtra Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasavanI TIkA a0 1 0 11 dharma sAmAnyAnagAradharmavarNanam 155 purAdau sAdhavo vijJa,-zrAvakA yatra sNsthitaaH| tatraiva nivasenmArga, samAlokya vilavAyet // 9 // vihAyA''DambaraM veSaM, samanaskazcaretkRtim / sarvaiH saha sadA maitrI, vidadhIta vizeSataH // 10 // duHkhI syAtparaduHkhena, sukhena ca sukhI bhavet / kiM bhakSyaM kimabhakSyaM ca, tadviziSya vicArayet // 11 // dezasya dharma-jAtyozca, paarmprykrmaagto| veSA''cArau sadA rakSetsatkuryAca gRhAgatam // 12 // 1-'zrAvakAca' iti cakAraghaTito vyAkhyeyaH-'gAmazvaM paruSaM pazu'mityAdau tthaashrte| sampadi ca nirabhimAnatAM kuryAt , prazastakAryeSu parebhyaH sAhAyyaM dadyAt , jitendriyo bhavet , yAdRzamannAdikamupalabhyeta tadeva prasannamanA bhuJjIta, yatra purAdau sAdhavo vizeSajJazrAvakAca nivaseyustatra nivaset , dRSTvA'dhvAnaM gacchet , ADambaraveSaM parivarjayet , manoyogena kartavyamAcaret , sarvaiH saha maitrI vidadhIta, parasya duHkhena duHkhI mukhena ca sukhI bhavet , bhakSyAbhakSye vicArayet , dezasya dharmasya jAtezca pAramparyakrajanoMke sanmukha vinaya-pUrvaka vartAva kare, vipatti Ane para dhairya dhare, saMpatti hone para abhimAna na kare, zubhakAryoM meM dUsaroMko sahAyatA de, indriyoMko vazameM rakhe, jaisA bhojana-pAna prApta ho jAya usIko prasannacitta hokara khAve, jisa nagara AdimeM sAdhu yA vizeSajJa-vidvAn zrAvaka nivAsa karate hoM usI nagara AdimeM nivAsa kare, rAstA dekha kara cale, ADambarakA veSa (zokInoMkA ThATa-bATa) na rakhe, kartavyakA pAlana manase kare, sabake sAtha mitratA rakhe, dUsare ke duHkhameM duHkhI aura sukhameM sukhI ho, bhakSya-abhakSya kA vicAra rakhe, apane dezakA pUrvaka vartana kare, vipatti AvatAM haiye dhAraNa kare, saMpatti prApta thatAM abhimAna na kare, zubha kAryomAM bIjAone sahAyatA Ape, Idriyone vaza rAkhe, jevuM jana-pAna prApta thaI jAya tene prasannacitta thaIne khAya, je nagara AdimAM sAdhu yA vizeSajJa-vidvAna zrAvake nivAsa karatA hoya te nagara AdimAM nivAsa kare, raste joIne cAle, ADakharane veza (khInene ThAThamATha) na rAkhe, kartavyanuM pAlana manathI kare, saunI sAthe mitranA rAkhe, bIjAnA duHkhe duHkhI ane sure sukhI thAya. bhaya-abhayane vicAra rAkhe, pitAnA dezane dharmane ane patine upAsaka dazAMga sUtra Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 upAsakadazAmane anuvrajetsatyadharma, dadhyAjjIvadayAM tathA / pavitro mRdu bhASeta, kArpaNyaM ca parityajet // 13 // nizAyAM naiva bhoktavyaM, bhramAdapi kadAcana / na kenApi kathAM kuryAda, garhitAM ca tathA vRthA // 14 // nAmbhaH pibetpaTApUtaM, mRSAbhASAM ca vrjyet| Asanjeta na ca kApi, zayAnaM na prayodhayet // 15 // na yeta paronnatyA, nindha kAryANi nA''caret / akAle cAvubhukSAyAM na bhuJjIta pramAdataH // 16 / / vIyAnnAyAdhikaM dharma,-viruddhaM naa''crettthaa|| malamUtre nAvarundhyA, tatra te na samutsRjet // 17 // 1-viziSTakAraNaM vineti zeSaH / 2-tatra=malamUtropari / 3-te malamUtre / mAgataM veSamAdadIta, gRhA''gataM satkuryAt , satyaM dharmamanuyAyAt, sarveSAM jIvAnAM dayeta, pavitratayA parneta, sarvadA mRdu bhASeta, kArpaNyaM tyajet , rAtribhojanaM tathA vigarhitA vRthA ca kathAM na kuryAt , vastrApUtaM jalaM na piveta , mithyA na bhASeta, kasminnapi vastuni viziSTAmAsakti na kuryAt, viziSTa kAraNamantareNa zayAnaM na prabodhayet , paronnatimAlokya na yeta, nindyAni kAryANi dUrataH pariharet , akAle bubhukSA vinA ca bhuJjIta, AyAdadhikaM na bIyAt , dharmaviruddha nA''caret , malamUtre nAvadharmakA aura jAtikA prAcIna veSa dhAraNa kare, jo ghara para Ave usakA satkAra kare, satya dharmakA pAlana kare, prANI mAtra para anukampA rakhe, pavitratA-pUrvaka pravRtti kare, sadA komala vANI bole, kRpaNa (kaMjUsa) na ho, rAtri-bhojana na kare, vRthA bakavAda na kare, vinA chanA pAnI na pie, mithyA bhASaNa na kare, kisI vastumeM atyanta Asakta na ho, vizeSa kAraNa vinA soteko na jagAve, parakA abhyudaya dekha duHkhI na ho, nindanIya kAryoMse dUra rahe, asamayameM aura vinA bhUkha ke bhojana na kare, Ayase adhika vyaya na kare, dharma-viruddha AcaraNa na prAcIna veza dhAraNa kare, je ghera Ave tene satkAra kare, satya dharmanuM pAlana kare, prANImAtra para anukaMpA rAkhe, pavitratApUrvaka pravRtti kare, sadA komaLa vANI bele kaMjusa na bane, rAtribhojana na kare, vRthA bakavAda na kare, aNagaLa pANI na pIe madhya bhASaNuM na kare, kaI vastumAM Asakata na thAma, sUtelAne na jagADe, parane azrudaya joI duHkhI na thAya, niMdanIya kAryothI dUra rahe, asamaye ane vinAmUkhe bhejana na kare, AvakathI vadhAre kharca na kare, dharma vizva AcANa na kare, upAsaka dazAMga sUtra Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. vaarit TIkA a. 1 sU0 11 dharma0 sAmAnyAnagAradharmavarNanam 157 mitreNa saha kApaTyaM, na kuryAM bhAvicAritam / krodhAbhimAnarUkSatvAkarttavyAni vivarjayet // 18 // sadA nirasyedAlasyaM, svakarttavyeSu yatnavAn / bandhubhizca mahadbhizca virundhyAjjAtu na kacit // 19 // tyajedayogyamudvAha, mabhiyoga manAgapi / prajAhitecchunA tadvadvidrohaM ca mahIkSitA ||20|| dyUtaM mAM surAM caurya, vezyA''kheTa - parastriyaH / rasalolupatAmaha, svApaM nindAM parasya ca // 21 // tRSNAmakhyAtinA tadvatsambandhaM kularogiNAH / * 'sye jeta? iti viMzatitamazlokoktayA kriyayA sambandhaH / rundhyAt, malamUtropari malamUtre notsRjet, mitreNa saha kapaTaM nAcaret, viziSTavicAramantareNa kimapi kArye na kuryAt, krodhAbhimAnarUkSatA akarttavyaM ca dUrataH pariharet, karttavyeSvAlasyaM nirasyet, bandhuvargeNa mahatA ca saha na jAtu virundhyAt, ayogya vivAhamabhiyogaM rAjadrohaM, ghRta-mAMsa-murA caurya- vezyA- pApadvi- parastrIsevanarUpANi sapta vyasanAni, rasalolupatAM, divAsvApaM, kasyacinindAM paradhanatRSNAmaparicitena kaulika rogiNA ca saha vivAhAdisambandhaM ca parivarjayet, satyamAMpa samiyameva kare, mala-mUtrako na roke, malamUtra para mala-mUtratyAga nahIM kare, mitrake sAtha kapaTa na kareM, vizeSa vicAra kiye binA koI bhI kArya na kare, krodha, mAna, rukhAI aura akarttavya se dUra rahe, karane yogya kArya meM pramAda na kare, vandhu-varga tathA mahAn janA~se virodha na bAMdhe, ayogya vivAha, aparAdha, rAjadroha, juA - mAMsabhakSaNa-madirApAnacorI - vezyAgamana - pApaddhi (zikAra khelanA ) - parastrIsevana - rUpa sAta vyasana, caTorApana, dinameM nIMda lenA, parAI nindA, paradhanakI tRSNA, aparicita aura kaulika (kulaparamparAse Aye hue chUtake) raugIke sAtha vivAhAdi sambandhakA parityAga kare / priya hI satya bole, binA maLamUtrane na razake, maLamUtra para maLamUtranA tyAga na kare, mitranAM sAthe kapaTa na kare, vizeSa vicAra karyA vinA koi paNa kArya na kare, krodha, mAna, rUkSatA ane akavyathI dUra rahe, karavA ceAgya kAryamAM pramAda na kare, kha Mvarga tathA mahAn jano sAthe vera virAdha na bAMdhe, ayeAgya vivAha, aparAdha, rAjadroha jugAra-mAMsabhakSaNumadirApAna -yorI-vezyAgamana-pAyardhi (zikAra) - parastrIsevana-35 sAta vyasana, svAhI sAyazu, divase uMdha, paraniMdA, paradhananI tRSNA, aparicita ane kaulika (kulapara parAthI utarelA upAsaka dazAMga sUtra Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAisa priyameva vadetsatya,-mapRSTo nottaraM spRzet // 22 // madhye kasyApi vArtAyA, vicchedaM na samAcaret / na brUyAtsvagRhacchidraM, purato yasya kasyacit // 23 // naiva vastu vyavahAre-dajJAtamaparIkSitam / na kuryAtkasyacitkIrti,-khaNDaM vizvAsaghAtanam // 24 // __ yogakSemaccheda-bhedau, grAmAdInAM na sAdhayet / na bhuJjItAvaNTayitvA, vastu kizcidapi kacit // 25 // anItyA nArjayedravyaM, nijamUladhanApaham / tannA''carejjAtu yatsyAdihA'mutra ca garhitam // 26 // parastriyA sahakAkI, na gacchanna ca saMvadet / na vA tayA mahaikAntavAsamAsAdayedapi // 27 // 1 'satyaM ce' tyrthH| vadet , apRSTo nottaraM dadyAt , madhye kasyApi vA yAzchedaM na kuryAt , gRhacchidraM kasmaicidapi na kathayet , kimapi vastvaparIkSyAparijJAya ca na vyavaharet , kasyApi matipattau hastakSepaM, vizvAsaghAtaM, grAmAdeyoMga-kSemayozchedabhedIca na kuryAt , avaNTayitvA kizcidapi na jAtu bhuJjIta, anItivRtyA dravyaM nArjayet , ubhayalokaviruddhaM pUche uttara na de, koI bAta-cIta karatA ho to bIcameM na bole, gharakI burAI kisIse na kahe, vinA jAne aura parIkSA kiye kisI vastukA vyavahAra na kare, kisIko pratipattimeM hastakSepa na kare, vizvAsaghAta na kare, grAma nagara Adike yoga-kSema (alabdha vastuke lAbha karane aura labdhakI rakSA karane) meM vighna na DAle / vinA bAMTe (pAsameM baiThe huauko vinA diye) kabhI kisI vastuko na khAve, anyAyase dhanopAjana na kare, isaloka paralokase pratikUla na kare, parastrI ke sAtha yepanA) zegAnI sAtha vivAha-samadhanI prityaa|| 42, priya satya bole, vinA pUchaye uttara na de. kaI vAtacIta karatA hoya tenA vacce na bele, gharanA chidranI vAta koIne na kahe, oLakhyA vinA ane parIkSA karyA vinA keI vastune vyavahAra na kare, koinI pratipattimAM hAtha na ghAle, vizvAsaghAta na kare, grAma nagara AdinA cAgakSemamAM (alabdha vastuno lAbha karavAmAM ane labdha vastunI rakSA karavAmAM) vina na nAkhe, vaheMcyA vinA (pAse rahelAone bhAga apyA vinA) kadApi ke vastu na khAya, anyAyathI dhanapAna na kare, Ihaloka paralokathI pratikULa kArya na kare, parastrInI sAthe eka na jAya, na bele upAsaka dazAMga sUtra Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 mU. 11 dharma sAmAnyAnagAradharmavarNanam 159 na gRhoyAttathotkocaM, gRhAdIni pramArjayet / na vyApriyeta pramAdA,-dalpamUladhanena ca // 28 // nAnyAyamavalambeta, jAtucitlaGkaTe'pi san / mahAparigrahaM kiJca, mahorambhaM vivarjayet // 29 // anyAyino na pakSI syA, nAhetvanyasya vezmagaH / na vrajedurgama mArga,-mekalo mugdhamAnasaH // 30 // __ ma nadI nApi kAsAra,-prabhRti bAhutastaret / bAlaka-pravayo-glAna, garbhiNI-ceTakA-zritAn // 31 // asantoSya na bhuJjIta, na ca kazcitkalaGkayet / na druhad guru-devAya, dharmAya ca kathaJcana // 32 // viTI-tamAla-bhaGgAdi,-vyasanAni vivarjayet / ityevamuktaH sAmAnyo,-gAradharmoM jinezvaraiH // 33 // " iti / nA''caret , paravanitayA sahai kAkI na gacchenna saMbhASeta na caikAntavAsaM kuryAt , utkocana gRhoyAta, gRhAdIni dvisandhyaM parimAjayet , alpena mUladhanena nAdhika vyApriyetaH saGkaTApannaprANo'pi nAnItimavalambeta,mahArambha-mahAparigrahayo kartavya nAcaret , anyAyinaH pakSaM nAzrayet , niSprayojanaM kasyApi gRhaM na pravizet , vikaTaM mAgameko na gaccheta, bAhubhyAM nadIkAsArAdi na tareta , bAla-vRddha-glAna-garbhavatIbhRtyA''zritAdInaparitoSya na bhuJjIta, kamapi kalaGkitaM na kuryAt , gurave dharmAya akelA na jAve, nabole aura na ekAntameM nivAsa kare, dhUMsa (rizvata) na le, subaha sAma dharakI saphAI kare, thoDI pUjIse baDA vyApAra na kare, prANoM para saMkaTa Ane para bhI anItikA Azraya na le, mahA Arambha mahAparigraha vAlA kAma na kare, anyAyIkA pakSa na le, vinA prayojana kisI ke ghara meM praveza na kareM, vikaTa mArgameM akelA na jAve, bhujAoMse nadI tAlAva AdimeM na tere, bAlaka vRddha rogI garbhavatI bhRtya aura Azritako santuSTa kiye vinA bhojana na ane na ekAMtamAM nivAsa kare, lAMca na le, savAra-sAMja ghara sApha kare, thoDI pUchathI meTe vepAra na kheDe, prANa para saMkaTa AvatAM paNa anItine Azraya ne le, mahAAraMbha mahAparigrahavALuM kAma na kare, anyAyIne pakSa na le, prayajana vinA keInA gharamAM praveza na kare, vikaTa mArgamAM ekale na jAya, bhujAothI nadI-taLAva AdimAM na tare, bAlaka vRddha regI gabharvatI cAkara ane Azritane saMtuSTa karyA vinA bhajana na kare, keIne kalaMkita na kare, gurU ane dharmanI sAthe droha karavAnI IcchA paNa na kare, bIDI taMbAku ane bhAMga Adi vyasanane sarva thA tyAga kare-ityAdi. upAsaka dazAMga sUtra Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstra ca manasA'pi na druhyet , vITikA-tamAla-vijayAdivyasanAni ca sarvathA parityajet " ityAdi // vizeSogAra-(zrAvaka)-dharmasvarUpam. vizeSarUpastu-samyagdarzanANuvratAdilakSaNastatra samyagdarzana-prazama-saMvegAdi lakSaNa AtmapariNAmastatvArthazraddhAnaM vA-navAnAM jIvAditatvAnAM devagurudharmANAM ca yathArthasvarUpeSu buddhipUrvakaM zraddhAnamityarthaH, tatra-jIva: prAgvyAkhyAtasvarUpa / puNyAdayo mokSAntA api prAgeva vyAkhyAtAH / ajIvazca jIvavyatiriktaH dharmAstikAyA-'dharmAstikAyA''kAzAstikAya-kAla-pudgalAstikAyalakSaNastatra-dharmA 1-'agAradharmaH' iti bhUtapUrveNa (161 pRSTha gatena) sambandhaH / kare, kisI ko kalaGkita na kare, guru aura dharmake sAtha droha karanekI icchA taka na kare, bIDI, tamAkhu aura bhAMga Adi vyasano kA sarvathA tyAga kare, ityaadi| sAmAnyarUpa agAradharmakA bhagavAnne isa prakAra varNana kiyA hai| aba vizeSarUpa AgAra-dharmakA varNana karate haiM--- vizeSarUpa-agAra (zrAvaka) dharma. samyadgarzana aura aNuvrata Adiko vizeSa AgAra-dharma kahate haiN| prazama-saMvega-nirveda-anukampA-AstikyarUpa Atma-pariNAmako, athavA tattvArtha ke arthAt jIva Adi nau tattvoMke tathA sacce deva guru aura dharma ke yathArthabuddhipUrvaka zraddhAnako samyagdarzana ( samakita) kahate haiN| jIvanatattvakA vyAkhyAna pahale kara cuke haiM, aura puNyase lekara mokSa paryanta tattvoMkA svarUpa bhI pahale likhA jA cukA hai| rahA ajIvatattva, so, jIva na ho vaha ajIva hai| ajIva pAMca haiM-(1) sAmAnyarUpa agAradharmanuM bhagavAne e pramANe varNana karyuM che. have vizeparUpa agAradhama varNana kare che - vishess35-25||2 (zrAva) dharma " samyagdarzana ane aNuvrata Adine vizeSa agAradharma kahe che. prazama-saMveganirveda-anuka pA-AstikarUpa AtmapariNAmane athavA tattvArthanA arthAt jIva Adi nava tanA tathA sAcA deva gurU ane dharmanA yathArtha buddhipUrvaka zraddhAne samyagdarzana (samakita) kahe che. jIvatatvanuM vyAkhyAna pahelAM karI gayA chIe, ane puNyathI mokSa sudhInAM tattvanuM svarUpa paNa pahelAM lakhI gayA chIe, bAkI rahyuM ajIva tatva upAsaka dazAMga sUtra Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a01011dharma0 zrAvakadharmanirUpaNejivAdisva. 161 stikAyaH dharmadravyaM-vicarato matsyA delamiva gatimatAM jIvAnAM pudgalAnAM ca sAhAyyadAnenA''dhArabhUta ityarthaH, eSa hyamaurtikaH sarvalokavyApI jIvapudgalagatenimittakAraNam / adharmAstikAyaH adharmadravyaM-pathikAdInAM vRkSAdicchAyeva sthitimatAMjIvAnAM pudgalAnAM ca sAhAyyadAnenA''dhArabhUta ityarthaH, eSa hi nijazaktyA'vatiSThamAnAnAM jIvAnAM pudgalAnAM ca preraNAmantareNaivAvasthitinimittam / dharmadharmAstikAya, (2) adharmAstikAya, (3) AkAzAstikAya, (4) kAla aura (2) pudgalAstikAya / (1) dharmAstikAya-calanevAle jIvoM aura pudgaloMko jo calane meM sahAyatA pahu~cAtA hai use dharmAstikAya yA dharmadravya kahate hai, jaise jalameM calanevAlI machalIke calane-phirane meM jala sahAyaka hotA hai| dharmAstikAya-arUpI (amUrtika) aura samasta lokAkAzameM vyApaka hai, aura jIva-pudgalokI gatimeM nimitta-kAraNa hai| ____ (2) adharmAstikAya--jaise calatA huA musAphira yadi ThaharanA cAhe to vRkSakI chAyA usake Thaharane meM udAsIna kAraNa hotI hai usI prakAra sthitimAn jIvoM aura pudgaloMkI sthitimeM jo sahAyaka hotA hai use adharmAstikAya yA adharmadravya kahate haiN| adharmadravya Thaharate hue ko ThaharanemeM sahAyaka mAtra hotA hai, preraNA karake ThaharAtA nahIM hai| yaha bhI dharmAstikAyakI hI taraha arUpI aura samasta lokAkAzavyApI jemAM jIva na hoya te ajIva che ajIva pAMca prakAranA cheH (1) dharmAstikAya, (2) ayAmitIya, (3) mazastiya, (4) sa bhane (4) pudavAstiya.. (1) ghastiya-yAsanA cha bhane pugatAna re yAsAmai A1yatA kare che tene dhamastikAya athavA dharmadravya kahe che, jemake jaLamAM cAlanArI mAchalIne cAlavA-pharavAmAM jaLa sahAyaka thAya che. dharmAstikAyaarUpI (amUrtika) ane samasta kAkAzamAM vyApaka che, ane jIva-pudgalenI gatimAM nimitta-kAraNa che. adhamastikAya-jema calate musAphara je thobhavA irache te vRkSanI chAyA tenA thobhavAmAM udAsIna kAraNa bane che, tema sthitimAna che ane pudagalenI sthitimAM je sahAyaka bane che tene adharmAstikAya athavA adharma dravya kahe che. adhama dravya thobhanArane bhavAmAM sahAyakamAtra bane che. preraNA karIne thobhAvatu nathI. e paNa dhamastikAyanI peThe arUpI ane samasta kAzavyApI che. dharmadravya upAsaka dazAMga sUtra Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre dravyA'dharmadravye ca lokAlokamaryAdayorasAdhAraNe kAraNe staH, etadvayAbhAve cAlokasatteti yathAkramamanvayavyatirekAvatra boddhavyau / AkAzastikAyaH AkAzadravyaM -jIvAdisarvapadArthasyAvakAzadAnena nimittamananto'maurtiko lokAlokavyApI cetyrthH| kAla:-amaurtikaH san dravyAvasthAparivRttinidAnam-ekasminneva manudhyAdau bAla-yauvana-vArddhakAvasthApariNAmaheturnavyAni jIrNayan jIrNAni ca navyayanamauttiko'pradezI dravyavizeSa ityarthaH / pudgalAstikAyaH pudgaladravyam-paramANumArabhya yAvaddhaTapaTAdipadArthasArtha ityarthaH, etallakSaNaM ca varNasparzarasagandhavattvam , hai| dharmadravya aura adharmadravya, lokAkAza aura alokAkAza kI maryAdAke kAraNa haiN| jahAM ye dravya haiM vaha lokAkAza aura jahAM inakA sadbhAva nahIM hai vaha alokAkAza kahalAtA hai| (3) AkAzAstikAya--jIva Adi dravyoMko jo avakAza detA hai vaha AkAzAstikAya yA AkAzadravya, hai| AkAzadravya anantapradezI hai, amUrtika hai aura loka tathA aloka meM vyApta hai| (4) kAla-kAladravya amUrtika hai aura dravyakI paryAyoMkI parivartana kA kAraNa hai / manuSya AdimeM bAlaka, yuvA aura vRddha avasthA kAlahI ke prabhAvase hotI hai| yaha purAneko nayA aura naye ko purAnA karatA hai, aura apradezI dravya hai--isake pradeza nahIM hote| (5) pudgalAstikAya -paramANuse lekara ghaTa paTa Adi sabhI dikhAI dene vAlA padArtha pudgalAstikAya yA pudgaladravya hI hai| jisameM rUpa, ane adharmadravya, lekAkAza ane alekAkAzanI maryAdAnA kAraNa che. jyAM e dravya che, te lokakAza ane jyAM eno saddabhAva nathI te alakakAza kahevAya che. * (3) AkAzAstikAya-jIva Adi dravyane je avakAza Ape che te AkAzAstikAya athavA AkAza dravya che AkAzadravya anaMtapradeza che, amUrtika che ane loka tathA alekamAM vyApta che (4) kAla-kAladravya amUtika che ane dravyanI paryAyenA parivartananuM kAraNa che. manuSya AdimAM bALaka, yuvA ane vRddha avasthA kAlanA ja prabhAvathI thAya che. e jUnane navuM ane navAne jUnuM kare che, ane apradezI dravya che. enA pradeze thatA nathI. : (5) pudagalAstikAya-paramANuthI laIne ghaTa paTa Adi badhA dekhatA padAthe pudagalAstikAya athavA pudgala dravya ja che. jemAM rUpa, sparza rasa. gaMdha, upAsaka dazAMga sUtra Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 0 11 dharma0 zrAvakadharmanirUpaNe jIvAdisva0 163 ekasmAtsthAnAnirgatya (vighaTaya) sthAnAntarapUraNaM pudgalapadArthaH, pudgalasya niraMzo bhAgaH paramANuH; yAvadekaH paramANurapareNa paramANunA saha sammilito vartate tAvatsa 'pradeza'-iti vyavahiyate, dvitrAdibhiH paramANupadezaizca skandho bhavatIti / dharmA'dharmA''kAzajIvAnAM pradezAH pradezAntaravilakSaNA ghanIbhUtatayA svebhyaH sarvathaivA'pRthagbhUtA na tu paTAtpaTapradezavadbhinnAH / Aha-nanu kimidaM dharmAdInAmamtikAyatvaM ? kathaM ca kAlastacchUnyo vyavahiya te ? iti, ucyate-astayaH pradezAH, kAyaHsamudAyastatazcA'stInAMpradezAnAM kAyaH samudAyo'stikAyaH, evaM ca dharmarUpo'sparza, rasa, gaMdha pAye jAe~ vahI pudgala hai / eka padArthase vibhakta hokara dUsare padArthakI pUrti karanese ise pudgala kahate haiN| jisakA dUsarA aMza na ho sake aise, pudgalake sabase sUkSma aMza ko paramANu kahate haiN| eka paramANu jaba taka dUsare paramANuke sAtha milA rahatA hai, taba taka use pradeza kahate haiN| jaba vaha do, tIna, cAra Adi adhika paramANuoM yA pradezoMke sAtha mila jAtA hai taba skandha kahalAtA haiN| jaise paTake pradeza paTa (vastra) se pRthaka hote haiM vaise dharmadravya adharmadravya AkAzadravya aura jIvadravyake pradeza pRthaka nahIM kiye jA skte| ve atyanta ghanIbhUta-akhaNDapiNDarUpa-hokara rahate haiN| prazna-dharma Adike sAtha jo 'astikAya' lagAyA hai, usakA abhiprAya kyA hai ? aura kAlake sAtha 'astikAya' kyoM nahIM lagAyA gayA hai ? ___ uttara-'asti'kA artha hai pradeza aura 'kAya' kA artha hai samUha, mAluma paDe te pudagala che, eka padArthathI vibhakata thaIne bIjA padArthanI pUrti karatA hevAthI ene pugala kahe che. jene bIjo aMza na thaI zake evA, pudagalanA sauthI sUkSma aMzane paramANu kahe che. eka paramANu jyAM sudhI bIjA paramANunI sAthe maLI rahe che, tyAM sudhI tene pradeza kahe che. jyAre te be, traNa, cAra Adi adhika paramANuo yA pradezanI sAthe maLI jAya che, tyAre skandha kahevAya che. jema paTanA pradeza paTa (vastra)thI pRthapha hoya che, tema dharmadravya adharmadravya AkAzadraNa ane jIvadravyanA pradeza pRthapha karI zakAtA nathI te atyaMta ghanIbhUtaakhaMDapiMDarUpa thaIne rahe che. praznadharma AdinI sAthe je "astikAya lagADe che tene abhiprAya zuM che? ane kAlanI sAthe "astikAya kema nathI lagADa? uttara-"astine artha che pradeza, ane "kAya'ne artha che samUha upAsaka dazAMga sUtra Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 upAsakadazAGgamUtre stikAyo dharmadravyamiti phalati, evamadharmAstikAyAdiSvapi bodhyam , kAlasya tu bhUtasya naSTatvAd bhaviSyatazcedAnImasattvAdvartamAnatAmAtramavaziSyata iti naastystikaaytvvypdeshH| eSu dharmAdharmajIvA asaGkhyAtapradezAtmakAH, AkAzazvAnantapradezAtmakaH, iyAstu vizeSaH- yallokAkozo'saMkhyAtapradezAtmako'lokAkAzazcAnantapadezAtmaka iti ! devasvarUpam ! devaH sa yo doSavarjito jJAnAdhanantacatuSTayavAn , lokAlokayathAvasthitasvarUpopadezakaH, pramANa-naya-syAdvAda-prarUpako vItarAgastyAgI ca, isalie astikAya kA artha 'pradezoMkA samUha' aisA huaa| dharmAstikAyakA artha nikalA-dhamarUpa pradezoMkA samUha / isI prakAra adharmAstikAya Adike viSayameM bhI samajhanA caahie| kintu kAlake pradeza nahIM haiM, kyoMki atIta (bItA huA) kAla naSTa ho cukA hai aura bhaviSya kAla isa samaya vidyamAna nahIM hai| sirpha vartamAna kAla samayamAtra zeSa raha jAtA hai isalie use astikAya nahIM khte| inamese dharma adharma aura jIvadravya ye asaMkhyAta pradezavAle haiM, aura AkAza anantapradezI haiN| vizeSatA yaha hai ki AkAzameM bhI lokAkAza to asaMkhyAtapradezI hai para alokAkAza anantapradezI hai| devakA svarUpa / deva-jo doSoMse sarvathA mukta ho, ananta catuSTadase yukta ho loka alokake yathArtha svarUpakA upadezaka ho, pramANa naya syAdvAdakI tethI astikAyane artha "pradezane samUha e the. dharmAstikAyano artha nIkaLe dharmarUpa pradezane samUhe e pramANe adhamastikAya AdinA viSayamAM paNa samajI levuM. paraMtu kAlanA pradeza nathI, kAraNa ke atIta (vItI gaele) kAla naSTa thaI cUkyuM che ane bhaviSyakALa atyAre vidyamAna nathI. mAtra vartamAnakALa samayamAtra zeSa rahI jAya che, tethI tene astikAya nathI kahetA, emAMthI dhama, adharma ane eka chavadravya e asaMkhyAta pradezavALA che, ane AkAza anaMtapradezI che. vizeSatA e che ke AkAzamAM paNa kAkAza te asaMkhyAtapradezI che, paraMtu alakAkAza anaMtapradeza che. varnu 2535. deva--je dethI sarvathA mukata hoya, anaMta catuSTayathI yukata hoya, leka alakanA yathArtha svarUpane Ipadezaka hAya, pramANa naya syAdvAdanI prarUpaNa karanAre hoya upAsaka dazAMga sUtra Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arraferrett TIkA a. 1 sa. 11 dharma. zrAvakadharmanirUpaNedevasva. 165 taduktam "Niddoso saMjutto, cauhiM NANAihiM anaMtehiM / loyAloyajahaDiya - sarUvaNiddesago ya jo hoI // 1 // evaM pamANa - Naya- siyavAya- ppannAvago vigayarAo / avi jo paramaccAI so devo jeNasAsaNe vRtto ||2||" iti / etacchAyA ca- nirdoSaH saMyuktazcaturbhirjJAnAdibhiranantaiH / lokAlokayathAsthita, -svarUpanirdezakaJca yo bhavati // 1 // evaM pramANa-naya- syAdvAda - prajJApako vigatarAgaH / api yaH paramatyAgI, sa devo jainazAsane uktaH // 2 // " iti / 66 1 tatra - doSAH = dAnAntarAyAdayo'STAdaza matkRtA-tattvapradIpA - davaseyAH / jJAnAdhanantacatuSTayaM cAnantajJAnAnantadarzanAnantasukhAnantavIryarUpam / lokAlokau ca prA 1 antarAyA dAnalAbha, vIrya bhogopabhogagAH / hAsyaM ratyaratI bhIti, rjugupsA zoka eva ca // 1 // kAmo mithyAtvamajJAnaM, nidrA cAviratistathA / rAgadveSau prabhuproktA, doSA aSTAdaza svamI || 2 ||" iti / prarUpaNA karane vAlA ho, vItarAga aura tyAgI ho vahI saccA deva hai / kahA bhI hai " jo nirdoSa, ananta catuSTayase yukta, lokAlokake yathArtha svarUpa kA prarUpaka, pramANa naya syAdvAdakA upadezaka, vItarAga aura parama tyAgI ho, vahI jaina - zAsana meM deva mAnA gayA hai || 2 || " yahAM doSase dAnAntarAya Adi aThAraha doSoMkA grahaNa hai / unakA kathana mere dvArA nirmita 'tatvapradIpa' nAmaka grantha meM dekhanA cAhie / anantacatuSTayakA artha ananta jJAna, ananta darzana, ananta sukha aura ananta vIrya hai / loka aura alokakA svarUpa pahale batA cuke haiN| vItarAga ane tyAgI hAya te sAcA deva che. kahyuM che ke-- " nirdoSa, anaMta catuSTathI yukta, bojhounA yathArtha sva3panA 35, pramANa naya syAdvAdane upadezaka, vItarAga ane paramatyAgI tene jainazAsanamAM deva bhAnelo che. (1) ahIM doSathI dAnAntarAya Adi aDhAra doSAnuM grahaNa che. enuM kathana bhArA rathelA 'tatva pradIpa' nAmanA graMthamAM jovuM. anata catuSTayano artha anaMta jJAna, ana Mtadana, anata sukha ane anata zakita che. leAka ane alekanuM upAsaka dazAMga sUtra Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre gvyAkhyAtasvarUpau / pramANaM ca tada yena padArthAH pramIyante, saMzaya-viparyayAnadhyavasAyabhinnaM, samyagjJAnamiti yAvat, etacca mati zrutA'vadhi- manaH paryatra - kevalajJAnabhedAtpaJcavidham matyAdisvarUpaM ca matkRte tatrapradIpe prapaJcitam / 166 " [ nayaprarUpaNam ] nayati nAnAMzAtmakaM padArthamekAMzAvalambanena pratItiviSayaM prApayatIti yadvA nIyate = paricchidyate padArthoM yena yasmAdveti nayaH = nAnAdharmAtmakasya vastuna ekAMzapariccheda ityarthaH yadvA sarve ghaTa-paTa kaTa- karaTa- baraTAdayaH padArthoM nija- nija 2- pramA - ( jJAna ) - viSaya kriyante - bodhyanta ityarthaH / jisase padarthokA yathArtha jJAna ho use pramANa kahate haiM, arthAt saMzaya viparyaya aura anadhyavasAyase bhinna jJAna athavA samyagjJAna hI pramANa hai / samyagyajJAna (pramANa) mati, zruta, avadhi, manaHparyava aura kevala - jJAnake bhedase pAMca prakArakA hai / isakA vistRta varNana 'tattvapradIpa' meM kiyA gayA hai / (7) nayoMkA prarUpaNa / padArtha meM ananta dharma pAye jAte haiM una saba dharmo kA samudAya vaha padArtha hai / una ananta dharmoMmeM se kisI eka vivakSita dharmako mukhya karake aura zeSa dharmoko gauNa karake arthAt usa mukhya dharmakA AlaMbana lekara jo padArthakA jJAna karAve use naya kahate haiM / athavA jisake dvArA anantadharmAtmaka padArthakA eka dharma jAnA jAya use naya kahate haiM athavA ghaTa paTa Adi samasta padArtha apane-apane mUla dravya svarUpa pahelAM batAvI gayA chIe. jethI karIne parthInuM yathArtha jJAna thAya tene pramANa kahe che, arthAt saMzaya viSaya ane adhyavasAyathI bhinna jJAna athavA samyajJAna ja prabhANu che. sabhyagjJAna (pramANu) mati, zruta, avadhi, mana:pa`va ane kevaLajJAnanA bhez karIne pAMca prakAranuM che. enuM vistRtavarNana 'tattvapradI'mAM kareluM che. (7) nayonuM aiyAzu. padArthomAM anaMtadharma mAluma paDe che, e sarva dharmanA samudAya e paTTAtha che. e anaMta dharmomAMthI kei eka vivakSita dhama ne mukhyatve karIne ane zeSa dharmAMne gauNatve karIne arthAt e mukhya dhanuM AlaMbana laine je padmAnuM jJAna karAve tene 'naya' kahe che. athavA jenI dvArA ana tadharmAMtmaka padArthonA ekadha jANavAmAM Ave tene naya kahe che. athavA ghaTa paTa Adi badhA padArthar potapotAnA upAsaka dazAMga sUtra Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 TIkA a. 1 sU. 11 dharma0 zrAvakadharmenirUpaNe nayaprarUpaNam 167 mUladravyANyapekSya nityAH santo'pi tattaddhaTapaTAdyAkArapariNatimapekSyAnityA iti padArthamAtramaMzato nityamaMzatazcAnityaM yanmanyate so'yaM naya ucyate / ayaM ca tAvadvividhaH dravyArthika paryAyArthikatvAbhyAm / tatra tattatparyAyAnadudravati droNyati veti dravyaM, sa evArthe dravyArthaH, so'styasminniti dravyArthikaH 1 / kI apekSAse nitya haiM kintu ghaTa paTa Adi paryAyoMkI apekSA anitya bhI haiM / arthAt ghaTa (ghar3A) pudgalarUpa haiM / jaba ghaTake pudgala, ghaTa banane se pahale miTTI ke rUpameM the, taba bhI pudgala the, jaba ghaTakI AkRti ( zakala) meM Aye taba bhI pudgala hI haiM, agara koI ghaTako paTaka kara Tukar3e-Tukar3e kara DAle taba bhI ve TukaDe pudgala hI raheMge, yadi koI una Tukar3oMko pisakara miTTI meM milA kara phira unase ghaTa banAe taba bhI ve pudgala hI raheMge / isa prakAra una una pudagaloMkA pudgalapana kadApi naSTa nahIM hotA, isI kAraNa ve dravya-dRSTise nitya hai / parantu ve sadA eka hI avasthAmeM nahIM rahate - kabhI miTTIke rUpameM, kabhI ghaTake rUpa meM, kabhI TukaDe ke rUpameM aura kabhI sUkSma rajake rUpa meM Ate haiN| ye saba rUpa dravya ke paryAya - dRSTise padArtha anitya haiM / jo kisI apekSA nitya aura kisI apekSA anitya mAnatA hai usako naya kahate haiM / naya do prakArakA hai - (1) dravyArthika aura ( 2 ) paryAyArthika | jo bhUta kAlameM thA / vartamAna meM hai aura bhaviSya meM bhI rahegA mUdravyanI apekSAe nitya che, parantu ghaTapaTa Adi paryAyanI apekSAe anitya pazu che. arthAt ghaTa (ghaDA) yugasa3pa hai. nyAre ghaTanA puchgalo, ghaTa manyA paDelAM mATInA rUpamAM hatAM, tyAre paNa e pudgalA hatA. jyAre te ghaTanI AkRtimAM AvyA tyAre paNa pudgala ja che; agara jo koi ghaTane pachADIne TukaDe-TukaDA karI nAMkhe tyAre paNa te TukaDa pudgala ja raheze; jo koi e TukaDAne khAMDI-daLIne mATImAM meLavI dai phrI emAMthI ghaTa manAve tyAre paNa e pudgala ja raheze, e pramANe e puddagalAnuM puddagalapaNuM kadApi naSTa thatuM nathI, te kAraNathI te dravyadRSTie karIne nitya che. parantu te sadA eka ja avasthAmAM rahetA nathI-keivAra mATInA rUpamAM, koivAra ghaTanA rUpamAM kAivAra TukaDAnA rUpamAM ane koivAra sUkSma rajanA rUpamAM Ave che. e badhAM rUpa dravyanA paryAya-draSTie karIne padArtha anitya che. je kAI apekSAe nitya ane kai apekSAe anitya mAne che, tene naya kahe che naya e ahArano che: (1) dravyArthi mane (2) paryAyArthi4. je bhUtakALamAM hatuM, vartamAnamAM che ane bhaviSyamAM haze, tene dravya kahe upAsaka dazAMga sUtra Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 upAsakadazAsUtre paryeti-prApnotyutpatti-nAzAviti paryAyaH, sa evArthaH paryAyArthaH, so'styasminniti paryAyAthikaH (2) / / tayordravyArthikasya nayasya naigama-saMgraha-vyavahArarUpAstrayo bhedAstatra nake bahuvidhAH gamA: bodhamArgA yasya, yadvA ni=nitarAM sarva thetyarthaH gamA:= bodhA yasya sa nigamastatra bhavaH kuzalo vA naigamaH-sArvakAlika-vArtAvagamopAyabhUta ityarthaH, yathA kazcidbhUtakAlaM lakSyIkRtyocyate loke-'adyAmukasya janmotsavaH' ityAdi (1 ) / 1-ityAdi-evaM vartamAna-bhaviSyatorapi bodhyam / use dravya kahate haiM / jo naya dravyako artha (viSaya) kare use dravyArthika naya kahate hai| jo utpatti aura binAzako prApta hotA hai use paryAya kahate haiN| jo naya paryAyako viSaya karatA hai use paryAyAthika naya kahate haiM / dravyArthika nayake tIna bheda hai-(1) naigama, (2) saMgraha, (3) vyavahAra / jo aneka prakAroMse jJAna karAtA hai, athavA jo sarvadA (trikAlasambandhI) bAtako jAnane meM kuzala ho use naigama naya kahate haiN| jaise-yadyapi bhagavAna mahAvIrasvAmo nirmANako prApta ho cuke haiM tathApi yaha naya bhUtakI vivakSAse pratyeka varSa kI caitra zuklA trayodazI ko mahAvIra svAmIke janmako tithi mAnatA hai, aura isIko pradhAna karake loga kahate haiM ki-'Aja bhagavAnakI jayantI hai|' isI prakAra vartamAna aura bhaviSya kAlake udAharaNa svayaM samajha lene caahie| cha. 2 naya dayane ma (viSaya) 42 tene vyarthi naya he che. je utpatti ane vinAzane prApta thAya che tene paryAya kahe che. je naya paryAya yane viSaya kare che tene paryAyarthika naya kahe che. yA nayanA RNa leho cha:-(1) negama, (2) saha, (3) 25162. re aneka prakAre jJAna karAve che, athavA je sarvadA (trikALa saMbaMdhI) vAtane jANavAmAM kuzaLa hoya tene naigamana kahe che. jemake-je ke bhagavAna mahAvIra svAmI nirvANa pAmI cUkyA che tathApi e naya bhUtanI vivakSAe karIne pratyeka varSanI pautra suda teraze mahAvIra svAmInA janmanI tithi mAne che, ane tenA pradhAna karIne loke kahe che ke "Aje bhagavAnanI jayaMtI che. e ja rIte vartamAna ane bhaviSyakALanAM udAharaNe paNa samajI levAM. upAsaka dazAMga sUtra Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 mU. 11 zrAvakadharma* nayaparUpaNam 169 vizeSanarapekSyeNa sattva-dravyatvAdirUpaM sAmAnyamAnaM saMgRhNAti ekarUpatayA kroDIkarotIti saGgrahaH-sAmAnyoktyA taddharmAvacchimAnAM viziSTAnAM sarveSAM samyagrAhaka ityarthaH, yathA-'jIvazcetanAlakSaNa ityukte sarveSAM jIvAnAM prtiitirbhvtiiti(2)| __ sacca-dravyatvAdIna padArthAnuktasvarUpeNa saGgrahanayena gRhItvA yadavAntara-dharmAvacchinnatayA vibhajya vyavaharaNaM sa vyavahAraH, yathA-'jIvo dvividhaH-saMsArI muktazce-tyAdi (3) / ___jo naya vizeSa kI apekSA na kara sAmAnyako grahaNa karatA hai vaha saMgraha naya hai, arthAt sAmAnyake kathanase usa sAmAnya dharma vAle samasta padArthIkA samyak prakArase grahaNa karane vAlA saMgraha naya hai| jaise'jIvakA lakSaNa cetanA hai' aisA kahanese samasta jIvokA grahaNa hotA hai| ___ sattva, dravyatva Adi sAmAnya dharma ke kAraNa saMgraha nayake dvArA saMgraharUpase grahaNa kiye hue padArthoM meM vizeSa dharmoM ke dvArA vibhAga karake jo grahaNa karatA hai vaha vyavahAra naya hai| tAtparya yaha hai ki-padArtho meM sAmAnya dharma bhI hai aura vizeSa dharma bhI haiN| dUdha aura jala donoM meM dravatva (patalApana) samAna hai kintu unake anya guNomeM bheda hai / 'satva' guNa samasta padArthoM meM hai, ataH saMgraha naya isa guNakI apekSA samasta padArthoMko eka mAnatA hai| kintu vyavahAra naya kahatA hai-saba padArtha eka nahIM ho sakate, kyoMkI kisI-kisI meM jIvatva guNa hai| kisI-kisI meM jIvatva guNa je naya vizeSanI apekSA na karatAM sAmAnyane grahaNa kare che te saMgrahAya che, arthAt sAmAnyanA kathana karIne e sAmAnya dharmavALA badhA padArthonuM sabhya prakAre grahaNa karanAra saMgaThanaya che. jemake-jIvanuM lakSaNa cetanA che, ema kahevAthI badhA jInuM grahaNa thAya che. sattva, dravya Adi sAmAnya dharmone kAraNe saMgraha nayanI dvArA saMgraharUpe grahaNa karelA padArthomAM vizeSa dharmo dvArA vibhAga karIne je grahaNa kare che te vyavahA2naya che tAtparya e che ke padArthomAM sAmAnya dharma paNuM che, ane vizeSa dharma paNa che. dUdha ane jala beumAM dravatva (pravAhitya) samAna che, paraMtu tenA bIjA guNemAM bheda che. "sarva" guNa badhA padArthomAM che, tethI saMgraha naya e guNanI apekSAe badhA padArthone eka mAne che. paraMtu vyavahAra naya kahe che ke badhA padArtho eka nathI hoI zakatA, kAraNa ke kaI-kaImAM jIvatva guNa che, maI-kaImAM jIvatva upAsaka dazAMga sUtra Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 upAsakadazAGgasUtre nahIM hai, ataH donoM eka kaise ho sakate haiM? saMgraha kahatA hai-jIvatva guNa eka hai aura vaha guNa jina-jinameM pAyA jAtA hai ve saba eka dravya haiN| vyavahAra naya kahatA hai - koi jIva saMsArI hai, koi mukta hai, ataH donoM bhinna-bhinna haiN| saMgraha kahatA hai-- jina-jinameM saMsArIpana pAyA jAya ve saba eka haiM / vyavahAra kahatA hai-- koI sa hai koI sthAvara, donoM eka nahIM haiM / saMgraha kahatA hai - jina-jinameM sapana ho ve saba eka haiM / vyavahAra kahatA hai-- koI dvindriya, koI zrIndriya, koI caturindriya aura koI paMcendriya hote haiM, ataH bhinna-bhinna hai| tAtparya yaha hai ki saMgraha naya sAmAnya dharma para dRSTi rakhatA hai aura vyavahAra vizeSa (bhinna dharmoM para | eka naya dusare kA virodha nahIM karatA hai / naya, taba taka hI sunaya hai jaba taka ve dUsare nayakA virodha na karake dUsare nayako udAsInatApUrvaka dekhate hue apane viSayako jAnate hai| jaba koI naya anya nayakI apekSA na rakha svataMtra bana jAtA hai taba vaha anekAMtavAda se viparIta ekAnta-vAdako Azraya deneke kAraNa mithyA naya ho jAtA haiM / saugatoMkA anItyatAvAda RjusUtra nayase saMgata guNu nathI, teA meu eka kevI rIte hoi zake ? sagraha kahe che ke jIvatva guNu eka che ane e guNu jemAM jemAM mAlUma paDe te badhA eka dravya che. vyavahAra naya kahe che ke koi jIva saMsArI che, koi mukata che, mATe beu bhinna bhinna che. sa Mgraha kahe che ke jemAM jemAM saMsArIpaNuM mAlUma paDe te adhA eka che. vyavahAra kahe che ka koi trasa che kAi sthAvara che, mATe beu eka nathI. saMgraha kahe che ke jemAM jemAM trasapaNuM hAya te badhA eka che. vyavahAra kahe che ke koSa ei driya, koI trIndriya, koI caturindriya ane koI pa Mcendriya hoya che, mATe te bhinna che. tAtparya e che ke saMgrahanaya sAmAnya dharma para draSTi rAkhe che ana vyavahAra naya vizeSa (bhinna) dharmAM para draSTi rAkhe che. eka naya khIjAnA virodha nathI karatA. naya e tyAM sudhI ja sunaya che ke jyAM sudhI te khIjA nayanA virodha na karatA bIjA nayane udAsInatA pUrvaka joi rahI peAtAnA viSayane jANe che. jyAre kAi naca anya nayanI apekSA na rAkhatAM svataMtra anI jAya che tyAre te anekAMtavAdathI viparIta ekAntAvAdane Azraya ApavAne kAraNe mithyAnaya banI jAya che. saugatAnA anityatAvAda Rsutra naye karIne saMgata che, upAsaka dazAMga sUtra Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasajjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 zrAvakadharma0 nayaprarUpaNam 171 paryAyArthikasya ca nayasya RjusUtra-zabda-samabhirUr3ha-vambhUtarUpAzcatvAro bhedAstatrasadapi dravyaM guNIbhAvAdaparibodhayan Rju vartamAnakSaNasthAyiparyAyamAnaM pradhAnatayA mUtrayannabhiprAyavizeSa RjumUtranayaH, yathA-'saMpati sukhamastI'-tyAdi, hai kintu vaha bauddhasiddhAntameM anya nayoMse nirapekSa honeke kAraNa mithyARjusUtra ho gayA hai| yahI vAta anya nayoMke viSayameM bhI jAna lenI caahie| saMgraha aura vyavahArakI jo viSaya-vibhinnatA Upara dikhalAI gaI haiM vaha bhI isoke anusAra samajhanI cAhie, arthAt saMgraha naya sAmAnyakA pratipAdana karatA hai aura vizeSako gauNa karake usakI vivakSA nahIM karatA, kintu virodha bhI nahIM krtaa| isI prakAra vyavahAra naya apane viSayakA pratipAdana hI karatA hai saMgrahake viSayakA virodha nahIM karatA / saMkSepameM yaha kaha sakate haiM ki naya, saheliyoM kI taraha rahate haiM, IrSyAlu sautoM (sapatniyoM) kI taraha nahIM / paryAyArthika nayake cAra bheda haiM--(1) Rju-sUtra, (2) zabda, (3) samabhirUDha, (4) evaMbhUta / (1) dravya yathapi vidyamAna hai to bhI use gauNa (apradhAna) karake usakI vivakSA na karatA huA jo naya vartamAna kSaNameM vidyamAna paryAya ko hI pradhAnatAse bodha karatA hai, vaha Rju-sUtra naya hai / jaise-'isa samaya sukha hai'| isa prakAra yaha naya vidyamAna dravyako parantu e bauddha siddhAntamAM anya nAe karIne nirapekSa hovAne kAraNe mithyA trAjusUtra thaI gayuM che. eja vAta anya nAnI bAbatamAM paNa jANI levI. saMgraha ane vyavahAranI je viSaya-vibhinnatA upara batAvavAmAM AvI che te paNa e pramANe ja samajavI, arthAt saMgraha naya sAmAnyanuM prativAdana kare che ane vizeSane gauNa karIne enI virakSA karatuM nathI, paraMtu virodha paNa karato nathI, eja pramANe vyavahAra naya pitAnA viSayanuM prativAdana kare che, saMgrahanA viSayane virodha karato nathI. saMkSepamAM kahI zakAya ke naya sAhelIonI peThe rahe che, IrSyALu zokyanI peThe nahi. paryAyAthi nayanA yAra se cha:-(1) sUtra, (2) zaNTa, (3) samami30, (4) me bhUta. (1) dravya che ke vidyamAna che, te paNa tene gauNa (apradhAna) karIne enI vivekSA na karatAM je naya vartamAna kSaNamAM vidyamAna paryAyane ja pradhAnatAe karIne badha karAve che, trAjusUtra naya che. jemake A samaye sukha che." A pramANe A naya upAsaka dazAMga sUtra Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 upAsakadazAAsane evamAdibhirhi cAkyarAtmAdIni dravyANi guNIbhUtatvenAparibodhya kSaNAvasthAyisukhAtmakaM paryAyamA pradhAnatayA mRtritaM bhavatIti (1) / zandayate-uccAyeMta iti zabda:-liGga-saMkhyA-kAraka-kAla-puruSo-pasargabhedenArthA'bhedastatpradhAno nayaH-zabdanayA-paryAyanAnAtve'pyarthAbhedaka ityarthaH, yathAmunAsIra-vAsave-ndra-puruhUta-purandarAdibhiH paryAyai-rekasyaiva surapatirUpasyArthasya pratipattiriti (2) / prativAcakazabdamarthabheda iti yaH samabhirohati samAzrayati sa samabhiruDhaH, ayamabhimAyaH-yadA purandarAdirUpAM sajJAM vaktA vivakSati, tadA taditaravAsavAdigauNa kara detA hai-usakA bodha nahIM karAtA kintu kSaNasthAyi vartamAnakAlIna sukha-paryAyako hI pradhAna karake usakA sUcana karatA hai| __ (2) jo bolA jAtA hai use zabda kahate haiM / arthAt liMga, kAraka kAla, puruSa aura upasarga (pra, vi, Adi) AdikA bheda hone para bhI jo padArtha meM bheda nahIM mAnatA vaha zabda-naya hai| jaise-zunAsIra, vAsava, indra, puruhUta, purandara-ityAdi paryAyavAcI zabdoMse eka indra arthakA bodha hotA haiN| tAtparya yaha hai ki -cAhe zunAsIra kahie cAhe vAsava yA indra kaha lIjie- cAhe puruhUta bolie yA purandara bolie, zabda naya kI dRSTimeM inakA bhinna bhinna atha nahIM ha, kyoMki ina sabase indra artha hI pratIta hotA hai| (3) jo naya pratyeka zabda kA artha bhinna-bhinna mAnatA hai vaha samabhiruDha naya hai| tAtparya yaha ki zabda dhAtuse banate haiM aura vidyAmAna dravyane gauNa karI de che-tene baMdha nathI karAvate, paraMtu kSaNasthAyI vartamAnakAlIna sukha-paryAyane ja pradhAna karIne enuM sucata kare che. (2) je bolAvavAmAM Ave che ene zabda kahe che. arthAt liMga, kAraka, kAla, purUSa ane upasarga (pra, vi, Adi ) Adine bheda hovA chatAM paNa je padArthamAM maha nathI bhAnato ta naya cha. rebha, zunAsIra, pAsa1, , 53kRta, pur|2, ityAdi paryAyavAcaka zabda e karIne eka ja Idra arthane baMdha thAya che tAtparya e che ke cAhe zunAsIra kahe cAhe vAsana yA Idra kaho cAhe purUhUta bela ke puraMdara bele, zabdanayanI draSTimAM enA bhinna bhinna arthe nathI, kAraNa ke e badhA zabdathI I% artha ja pratIta thAya che. (3) je naya pratyeka zabdano artha bhinna bhinna mAne che te zamabhirUDha naya che. upAsaka dazAMga sUtra Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 11 zrAvakadharma nayamarUpaNam 173 sajJAnirapekSatvema kAdAcitka-puradAraNAdikriyAyogena tAmeva purandarAdirUpA sajJAmarthabodhakatayA viSayIkArayati yaH sa tattadarthasamabhirohaNakriyAbhisambandhAtsamabhirUDhaH, etasminnaye hi purandarAdizabdavAcyastatparyAya-vAsabAdizabdavAcyebhyo 'pi kAdAcitkatattadguNakriyAbhisambandhAdbhinna evAta eva ghaTapaTAdInAmarthAnAM para sparaM bhedaH, tathAca purandaratvAdipravRttinimittabhedAdbhinnArthakatvakalpanayA sa sa zabdaeka dhAtumeM eka hI guNake bodha karAnekI zakti hotI hai ataH usase banA huA zabda bhI eka hI guNakA pratipAdana karatA hai isalie zabdoM kA artha eka yahIM ho sktaa| jaise purandarakA artha hai-purako dAraNa karane vAlA, aura indrakA artha hai-parama aizvaryase dIpane vAlA / jaba koi vaktA purandararUpa saMjJAkI vivakSA karatA hai taba indra Adi saJjJAkI apekSA na rakha kara, kabhI-kabhI honevAlI puradAraNarUpa kriyAke yogase purandararUpa sajJAkA bodha karAtA hai, yahI samabhirUDa naya hai| isI nayakI apekSAse 'zabdabhedAdarthabhedo'rthabhedAcchabdabheda:' arthAt zabdake bhedase arthakA bheda aura arthake bhedase zabdakA bheda hotA hai, yaha niyama saMgata baiThatA hai| isa nayakI apekSA 'purandara' zabdakA vAcya purandarake paryAyavAcI 'indra' zabdake vAcyase bhinna hai / kyoMki zabdoMkA sambandha kabhI-kabhI honevAle guNa aura kriyAse hai| jaise purako dAraNa karaneke nimittase purandara kahalAtA hai| isI kAraNa ghaTa aura paTa Adi padArthoM meM paraspara bheda hotA hai| yadi guNa tAtparya e che ke-zabda dhAtumAMthI bane che ane eka dhAtumAM eka ja guNane bodha karAvavAnI zakti hoya che, tethI temAMthI banela zabda paNa eka ja guNanuM pratipAdana kare che, tethI karIne zabdano artha eka nathI thaI zakato, jemake puraMdarane artha che puranuM dAraNa karanAre, ane Idrano artha che parama ezvaryathI dIpAyamAna thanAre, jyAre kaI vakatA puraMdararUpa saMjJAnI vivakSA kare che, tyAre Idra Adi saMjJAnI apekSA na rAkhatA keI--koIvAra thanArI puradAraNarUpI kriyAnA vegathI puraMdararUpa saMjJAne baMdha 42rAve che. me samami30 naya che. nayanI apekSA zane zabdabhedAdarthedo'the bhedAcchabdabheda:' arthAta zahanA thA marthana me bhane arthanA sehathI zahanA na thAya che, e niyama saMgata bane che. A nayanI apekSAe "puraMdara zabdane vAgye puraMdaranA paryAyavAcaka 'I' zabdanA vAyathI bhinna che, kAraNake zabdane saMbaMdha kaI-kaIvAra thanArA guNa kriyAnI sAthe hoya che, jemake puratuM dhAraNa karavAnA nimitte karIne puraMdara kahevAya che, te ja kAraNe ghaTa ane paTa Adi padArthomAM paraspara prada upAsaka dazAMga sUtra Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 upAsakadazAGgasUtre staM tamevArthamabhidhatte netaramitaramiti na mitho ghaTa-paTAdiSu saMzayo, na vA viparyayonApi saMkramo, nApi caikatvamiti / pravRttinimittatvaM tu-'vAcyatve sati vAcyattitve ca sati vAcyopasthitIyaprakAratA''zrayatvam' bhavati ca purandaratvAdiviziSTe aura kriyAse padArthoM ke bhedakI kalpanA na kI jAya to padArthoM meM paraspara bheda na rahe / tAtparya yaha hai ki jala dhAraNa karane AdikI zakti jisameM hotI hai use ghaTa kahate haiM, aura zIta-nivAraNa AdikI zakti jisameM hotI hai use paTa kahate haiM / yadi ina donoM kI isa bhinna zakti (guNa) kA khyAla na kiyA jAya to donoM (ghaTa-paTa)meM bheda hI kyA rahegA ?, isIse guNa aura kriyAse bhedase vAcya padArthoM meM bhI bheda kiyA jAtA hai| basa, isI niyamake anusAra purandara zabda meM jo zakti hai aura usase jisa kriyAkA bhAna hotA hai, vaha zakti (guNa) aura kriyA jisameM pAI jAtI hai use purandara zabdakA vAcya kahate haiN| tathA indra zabda meM jo zakti pAI jAtI hai aura usase jisa kriyAkA bhAna hotA hai vaha zakti aura kriyA jisameM pAI jAtI hai use indra zabdakA vAcya kahate haiN| isase yaha mAlUma huA ki 'purandara' zabdakA vAcya aura indra zabdakA vAcya eka nahIM hai--alaga-alaga hai, kyoMki donoM zabdoMkI zaktI aura usase bhAsita honevAlI kriyA alaga-alaga hai, pravRttinimitta kA bheda hai| isI prakAra anya hoya che. je guNa ane kriyAo karIne padArthonAM bhedanI kalpanA na karavAmAM Ave te padArthomAM paraspara bheda na rahe. tAtparya e che ke jaLa dhAraNa karavuM AdinI zakita jemAM hoya che tene ghaTa kahe che, ane TADha nivAravA vagerenI zakti jemAM hoya che tene paTa kahe che. je e beunI A bhinna zakita (guNa) ne khyAla na karavAmAM Ave te ghaTa ane paTa e beumAM bheda ja ze rahe? tethI guNa ane kriyAnA bhede karIne vAcya padArthomAM paNa bheda karavAmAM Ave che. basa, eja niyamAnusAra puradara zabdamAM je zakita che ane tethI je kriyAnuM bhAna thAya che, te zakti (guNa) ane kriyA jemAM mAluma paDe che tene puraMdara zabdane vAca kahe che temaja, Idra zabdamAM je zakita mAluma paDe che ane tethI je kriyAnuM bhAna thAya che, te zakita ane kriyA jemAM mAluma paDe che tene Idra zabdane vacce kahe che. ethI ema mAluma paDe che ke 'pura 42' zahanI vAraya (artha)bhane ' ' zahanavA-ya me nathI-gaha nahA cha, 4 / 29 beu zabdonI zakita ane tethI bhAsita thanArI kriyA jUdI jUdI che, pravRttinimittane upAsaka dazAMga sUtra Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasajIvanI TIkA a0 1 0 11 zrAvakadharma nayanarUpaNam 175 purandarAdizabdavAcye puradAraNakartRrUpe'rthe purandaratvAdervAcyatvaM puradAraNakartarUpo yo vAcyastadvRttitvaM, tathA pugndaratvaviziSTe puradAraNarUpe vAcye yopasthitIyApakAratA puradAraNakattaniSThavizeSyatAnirUpitA tadAzrayatvam / evaM vAsavatvendratva-ghaTatvapaTatvAdInAmapi pravRttinimittatvaM saMgamanIyamiti sarvamavadAtam , etadudAharaNaM ca nirUDhatayopanyastam , turaga-vihaga-bhujaga-paGkaja-gavAdikaM svayamUhanIyam / 3 / zabdoM ko zAkta aura kriyAmeM bhI bheda hotA hai, isalie ve saba vAstava meM bhinna arthake bodhaka haiM / isa niyama ko svIkAra kara lenese na ghaTa-paTa Adi meM saMzaya hotA hai, na viparyaya hotA hai, na saMkrama hotA hai aura na donoM eka hote haiN| zabdoM kI pravRtti kA nimitta vaha hai jo vAcya (zabdArtha) ho aura usameM rahanevAlA ho, tathA pratyeka zabda ke apane-apane jitane artha hote haiM unameM vizeSaNa hoke rhe| ukta sthalameM purandara zabdakA artha hai 'purandaratva dharma vAlA' usameM purandaratva pravRttinimitta hai arthAt jisameM purandaratva dharma dekhA jAyagA usako kathana karane ke liye purandara zabdakI pravRtti hogI, kyoMki 'purandaratva' purandara zabdakA vAcya (artha) bhI hai aura 'purandaratva dharma vAlA' itanA jo vAcya (artha) usameM rahanevAlA bhI hai, tathA ukta zabdArtha meM vizeSaNarUpase bhI hai| isI prakAra se vAsava zabda meM vAsavatva, indra zabda meM undratva, ghaTameM ghaTatva, paTameM paTatva, Adiko pravRttinimitta samajhanA cAhie / ukta udAharaNa, adhika prasiddha honeke kAraNa bheda che. e pramANe bIjA zabdanI zakita ane kriyAomAM paNa bheda hoya che, tethI e badhA vastutaH bhinna arthanA bedhaka che. A niyamane svIkAra karavAthI ghaTa-paTa AdimAM saMzaya thatuM nathI, viparyaya thatuM nathI, saMkrama thato nathI ane beu eka thatA nathI. zabdonI pravRttinuM nimitta e che ke je vA (zabdArtha) hoya ane emAM rahenAra hoya tathA pratyeka zabdanA pitApitAnA jeTalA artho thatA hoya temAM vizeSaNa thaIne rahe. ukata sthaLe puraMdara zabdano artha che "puraMdaratva dharmavALA', temAM puraMdaratva pravRttinimitta che, arthAt jemAM puraMdaratva dharma jovAmAM Avaze tene kathana karavAne mATe puraMdara zabdanI pravRtti thaze, kAraNake "puraMdaratva puraMdara zabdane vAcya (artha) paNuM che, ane "puraMdaratva dharmavALa" eTale je vAcya (artha) emAM rahenAre paNa che, tathA ukata zabdArthamAM vizeSaNa rUpe karIne paNa che. A pramANe vAsava zabdamAM vAsavatva Idra zabdamAM Indrava, ghaTamAM ghaTatva, paTamAM paTatva, Adine pravRttinimitta samajavA upAsaka dazAMga sUtra Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 upAsakadazAGgasUtre diyA gayA hai aura turaga, vihaga, bhujaga, paMkaja, go Adi svayaM jAna lenA caahie| samabhirUDha naya ko ThIka-ThIka samajhane ke lie eka aura udAharaNa lIjie__ mahIruha aura pAdapa ina donoM zabdoMkA artha vRkSa samajhA jAtA hai, para samabhirUDha naya kahatA hai-mahIruha kA asalI artha haiM mahI (pRthvI) para ugane vAlA aura pAdapa kA artha hai pAda (pairoM arthAt jaDoM) se pAnI Adi apanA khurAka cUsane vaalaa| kahAM pRthvI para ugane vAlA aura kahAM apanI jaDoM se khurAka grahaNa karane vAlA ? yadi ina donoM zabdoMkA vAcya (artha) eka mAna liyA jAya to bar3A bhArI vaiSamya (ghoTAlA) ho jaaygaa| bhinna-bhinna bhASAomeM jitane bhI zabda upalabdha hote haiM una sabakA artha eka hI mAnanA pdd'egaa| aisI hAlata meM agara koI dIpaka mAMgegA to dUsarA turanta usake Age lekhanI (kalama) rakha degaa| aura koI lekhanI mAMgegA to dUsarA usake sAmane dIpaka rakha degaa| jaba pRthvI para uganA aura jar3ase khurAka lenA eka hI ho gayA to dIpaka aura lekhanI kA eka ho jAnA kyoM anucita hai ? ___ yadi AzaMkA uThAI jAya ki lekhanI ora dIpaka meM to aakaashjoIe. ukata udAharaNa khUba prasiddha hevAne kAraNe ApavAmAM AvyuM che, ane turaga vihaga, bhujaga, paMkaja, ge Adi pitAnI meLe jANI levA. samabhirUDha nayane barAbara samajavA mATe eka vadhu udAharaNa laIeH mahAgraha ane pAdapa e be zabdane artha vRkSa samajavAmAM Ave che. paraMtu samabhirUDha naya kahe che ke-mahIrahano kharo artha che mahI (pRthvI) para ugaranAruM ane pAdapane artha che pAda (paga arthAt mULa) thI pANI Adi pitAne kherAka cUmanArUM. kayAM pRthvI para uganAruM ane kayAM pitAnA mULadvArA khorAka grahama karanArUM! je A beu zabdane vAcya (artha) eka ja mAnI levAmAM Ave te mATe TALe (vaiSamya) thaI jAya. jUdI jUdI bhASAomAM jeTalA zabdo upalabdha thAya che te badhAne artha eka ja mAnave paDaze, evI sthitimAM je kaMI dIpaka mAMgaze te bIje tarata tenI pAse kalama lAvI mUkaze, ane kaI kalama mAMgaze bIjo tenI sAme dIve, lAvIne mUkaze. je pRthvI para UgavuM ane maLadvArA khorAka le e beu eka thaI jAya te 6.54 bhane 46manu me4. 24. rj | anuthita cha.! je. evI zaMkA uThAvavAmAM Ave ke kalama ane dIpamAM te AkAza pAtALa upAsaka dazAMga sUtra Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 mU0 11 dharma0 zrAvakadharma0 nayaprarUpaNam 177 pAtAlakA-sA antara hai| lekhanI likhane ke kAmameM AtI hai aura dIpaka prakAzake lie upayoga meM AtA hai| ataH donoM eka nahIM haiN| ___ samabhirUDha naya kahatA hai-bilakula tthiik| yahI to hama kahate haiMmahIruha pRthvI para ugatA hai aura pAdapa jar3oMse khurAka letA hai| donoM meM AkAza-pAtAlakA-sA antara hai, phira ina donoM zabdoM kA artha eka kaise ho sakatA hai ?, Akhira guNa aura kriyAse padArthoM (vAcyoM) meM bheda mAnanA hI par3egA, aura jaba aisA mAne binA chuTakArA nahIM to guNa aura kriyAke bhedako paryAyavAcI zabdoMke arthameM bhI lAgU karanA caahie| lekhanI aura dIpaka meM jaba gar3abar3I paDatI hai taba to guNa aura kriyAke Age le jAte ho, aura jaba paryAyavAcI zabdoM kI bArI AtI hai to guNa aura kiyAko chupA lete ho, yaha kahA~ kA nyAya hai ? jaba guNa-kriyAke bhedase zabdake vAcya meM bheda mAnA to paryAyavAcI zabdoM meM bhI guNa kriyAke bhedase bheda maanie| ___yahI samabhirUDha kA mata hai / vaha nahIM cAhatA ki-bhUpati (dharatI ke mAlika) aura narapati (manuSyoM ke mAlika) kA eka hI artha mAnA jAya / vaha kahatA hai yadi bhUpati aura narapati eka haiM to bhUpati, jeTaluM aMtara che. kalama lakhavAnA kAmamAM Ave che ane dIpaka prakAzane mATe upayegamAM Ave che, mATe te beu eka nathI. samAbhirUDha naya kahe che ke-ThIka kahe che. ame paNa eja kahIe chIemahIraha pRthvI para uge che ane pAdapa mULa vaDe kherAka le che, beumAM AkAzapAtAla jeTaluM aMtara che, te pachI e beu zabdano artha eka ja kevI rIte thaI zake ? chevaTe guNa ane kriyAe karIne padArtho (vAyo)mAM bheda mAna ja paDaze, ane je ema mAnyA vinA chUTake nathI, te guNa ane kriyAnA bhedane paryAyavAcaka zabdonA arthomAM paNa lAgu karavA jaze. kalama ane dIpakamAM jyAre garabaDa thAya che, tyAre te guNa ane kriyAne AgaLa laI Ave che, ane jyAre paryAyavAcaka zabdone vAre Ave che tyAre guNa ane kriyAne chupAvI de che, e kayAMne nyAya ? je guNa-kriyAnA bhede karIne zabdanA vayamAM bheda mAne, te paryAyavAcaka zabdamAM paNa guNa-kriyAnA bhede karIne bheda mAne. meva smmi38|| bhata cha. te nathI / -bhUti (pa.tIna mAlisa) ane narapati (manuSyane mAlika)ne ekaja artha manAya. te kahe che ke-e bhUpati upAsaka dazAMga sUtra Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 upAsakadazAsUtre - - - evam zakana-puradAraNA-''khaNDanAdi kriyAM vAsavatvAdi guNaM ca prakAramAtramiti yAvat , yadvA evm-ttkaaloplbhymaangunnkriyaanytrprkaarbdstubhuutHpraaptH-evmbhuutH| etanmayasyAyamAzayaH-zabdArthayA mitho'nvayavyatirekasadbhAvAd yatraiva zakanAdikriyAbhisambandhaH prayogakAla upalabhyamAno dRzyate tatraiva zakrAdizabdaprayogo netaratra / evaM prayogakAle jalAharaNa-vanitAziro'vasthityAdirUpaghaTana (ceSTana) kriyAderupalabhyamAnatve satyeva ghaTAdizabdaprayoga iti / etadudAharaNaM caitenevopalakSitamityanyatra prapazcitam // 4 // khagapati (garuDa), surapati (indra), pazupati (mahAdeva), lakhapati, karoDapati, sabake saba eka hI hone caahie| yadi ye saba eka nahIM to bhUpati aura narapati bhI eka nahIM / (4) evambhUta-zakana, puradAraNa aura AkhaNDana Adi kriyAoM tathA vAsavatva Adi guNoMko athavA vartamAna kSaNameM pAI jAnevAlI kriyA aura guNako jo prApta ho vaha evaMbhUta naya hai| isa nayakA Azaya isa prakAra hai-zabda kA aura arthakA paraspara anvaya-vyatireka hai, ataH 'zaka' Adi sabda bolaneke kAraNa jisa kSaNa jisa padArtha meM zakana kriyA pAI jAya usI kSaNa usako zakra zabda kA vAcya mAnanA cAhie, dUsare samaya nhiiN| ataeva isa nayakI apekSAse ghaTa jaba jalako dhAraNa kara rahA ho, panihArIke sira para rakhA ho-isa prakAra kI ghaTanA (ceSTA) se yukta ho taba hI vaha ghaTa kahA jA sakatA hai| isakA udAharaNa bhI yahI hai| ane narapati eka che te bhUpati, khagapati ( garUDa), surapati (I), pazupati (mahAdeva), lakhapati, karoDapati, e badhA eka ja hovA joIe. je e badhA eka nathI, te bhUpati ane narapati paNa eka nathI. (4) evabhUta-zakana, puradAraNa ane AkhaMDana A kriyAo tathA vAsatva Adi guNene, athavA vartamAna kSaNamAM mAluma paDatI kriyA ane guNane je prApta thAya, te evadbhuta naya che e nayane Azaya A pramANe che -zabdane ane arthane paraspara anvaya-vyatireka che, mATe zakra" Adi zabda balavAnI kSaNe je padArthamAM zakana kiyA mAluma paDe, e kSaNe ene zaka zabdane vAgye mAna joIe, bIje samaye nahIM. mATe A nayanI apekSAe karIne ghaTa jyAre jaLane dhAraNa karI rahyo hoya, paNahArInA mAthA para rahaye heya. e prakAranI ghaTanA (ceSTA)thI yukta hoya, tyAre ja ene ghaTa kahI zakAya che. enuM udAharaNa paNa eja che. upAsaka dazAMga sUtra Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - pagAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU. 11 dharma0 zrAvakadharma syAdvAya prarUpaNam 179 [syAbadaprarUpaNam / ] syAdvAdo'nekAntavAdaH-syAditi hyanekAntArthadyotakamavyayaM tena syAtanekAntasya-anekAntapakSasyeti yAvat , vAda: abhyupagamaH-syAdvAdaH,-pratyeka ghaTapaTAdirUpaM vastu nityatvAnityatvobhayadharmasamanvitaM na tvekAntato ___ tAtparya yaha hai-samabhirUDha naya ke mata se zakana kriyAse yukta padArtha ko zakra kaha sakate haiM, cAhe vaha usa kriyA se kisI samaya yukta ho yA kisI samaya rahita ho, donoM avasthAoM meM vaha zaka zabda kA vAcya hai, parantu evambhUta naya isase bhI adhika sUkSma hai| usake matase zakana zakti maujUda honese hI kisIko zakra nahIM kaha sakate balki jisa samaya zakana kriyAkA upayoga kara rahA ho usI samaya vaha zakra zabda kA vAcya hai-anya kSaNoM meM nhiiN| ataeva adhyApaka jisa samaya adhyApana kara rahA ho tabhI adhyApaka kahA jA sakatA hai| kRSakako kRSaka taba hI kaha sakate haiM jaba vaha khetI kara rahA ho, jisa kSaNameM vaha khetI nahIM kara rahA ho usa kSaNameM use kRSaka nahIM kaha skte| [syAdvAdakA nirUpaNa ] 'syAdvAda' zabdake do bhAga haiM--eka syAt dUsarA vAda / 'syAt avyaya hai aura anekAnta (kathaJcit ) arthakA dyotana karatA hai / 'bAda' kA artha svIkAra karanA yA khnaa| arthAt ghaTa-ghaTa Adi samasta tAtparya e che ke samabhirUDha nayane mate zakana kriyAthI yukata padArthane zaka kahI zakAya che, cAhe te e kriyAthI kaI samaye yukta hoya yA keI samaye rahita hoya, beu avasthAomAM eka zaka zabdane vAcya che, paraMtu evabhUta naya tethI paNa vadhAre sUkSama che. ene mate zakana zakita majUda hevAthI ja keIne paNa zaka na kahI zakAya, bake je samaye zakana kiyAne upayoga karI rahaye haya, te samaye e zaka zabdane vAya che. anya kSaNe nahIM mATe adhyApaka je samaye adhyApana karAvI rahyA hoya, tyAre ja tene adhyApaka kahI zakAya che. kheDUtane kheDUta tyAre ja kahI zakAya che ke jyAre te khetI karI rahI hoya, je kSaNe te khetI na karate heya te kSaNe tene kheDuta na kahI zakAya. [ syAhArnu ni35 ] syAha' zahanA me bhAga cha. ye syAt' bhane mAne 'vAha' syAt' a0yaya che ane anekAnta (kathaMcit ) arthane ghAtaka che. "vAdane artha svIkAra kare yA kahevuM. arthAta ghaTa-paTa Adi badhA padArtha dravya-paryAyarUpa hovAthI kathaMcit nitya upAsaka dazAMga sUtra Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 upAsakadazAGgasUtre nityamevA'nityamevetyevamanekAntapakSA''zrayaNamityarthaH / itthamatrAkUtam-sarvameva vastujAtaM dravya-paryAyAtmakatayA, dravyArthikanayApekSayA nityarUpaM, paryAyAthiMkanayApekSayA cAnityarUpamiti nityAnityobhayAtmakaM, tathAhi- suvarNarUpamekaM vastu pudgaladravyarUpatvena nityaM, kaTakakuNDalAdirUpaparyAyAtmakatvena cAnityamiti na 'sarvathA nityamevedaM suvarNa-' miti, na vA 'sarvathA'nityamevedaM suvarNa-' mityekAntato nityatvamanityatvaM vA suvarNaM, utpAda-vyaya-dhrauvyAtmakaM sat ' iti siddhAntAdvastumAtrasya paryAyAthikanyamapekSyotpAdavyayazIlatvena dravyArthikanayamapekSya dhrauvyazIlatvena ca pAka pradarzitatvAt , anyathA vastusvarUpAnupala dhyaaptteH| uktazcAnyatra-'suvarNa kAdacidAkRtyA yuktaM piNDo bhavati, piNDAkRti mupamadya rucakAH kriyante, rucakAkRtimupamargha svastikAH kriyante, svastikA''kR. padArtha, dravya-paryAya-rUpa hone se kathazcit nitya haiM, kathazcit anitya haiM, kathaJcit nityAnitya haiM, isa prakArake siddhAntako syAvAda kahate haiN| tAtparya yaha hai ki--pratyeka padArtha dravyarUpa bhI hai aura paryAyarUpa bhI hai / dravyarUpa honese pratyeka padArtha nitya hai, paryAyarUpa honese anitya hai, aura ubhayarUpa honese nityAnitya hai| padArtha kI nityatA aura anityatA ko nayake prakaraNameM udAharaNa dekara spaSTa kara cuke haiM tathApi ThIka-ThIka samajhAneke lie dUsarA udAharaNa isa prakAra hai, sonA pudgaladravya hai, vaha dravya rUpase sadA pudgala hI banA rahatA hai aura banA rahegA, isalie nitya hai parantu vaha sonA sadA samAna avasthA meM nahIM rahatA, kabhI vaha kaDArUpa paryAya dhAraNa karatA hai, kabhI kuNDalarUpa paryAya dhAraNa karatA hai isalie paryAya kI apekSA che. katha cit anitya che. kathaMcit nityaniya che, e prakAranA siddhAntane svAddha kahe che. tAtparya e che ke-pratyeka padAthe dravyarUpa paNa che ane paryAvarUpa paNa che. dravyarUpa hovAthI pratyeka padAtha nitya che, paryAyarUpa hovAthI anitya che ane UbhayarUpa hovAthI nityanitya te. padArthanI nityatA ane anityatAne nayanA prakaraNamAM udAharaNa ApIne spaSTa karI cUkayA chIe, te paNa barAbara samajAvavA mATe bIjI udAharaNa A pramANe che - senuM pudgala dravya che, e dravyarUpe sadA pudgala ja banI rahe che, ane banI raheze, mATe nitya che. paraMtu e senuM sadA samAna avasthAmAM rahetu nathI, keIvAra te kaDIrUpa paryAya dhAraNa kare che, keIvAra kuMDalarUpa paryAya dhAraNa kare che, mATe paryAyanI apekSAe te anitya paNa che. tethI ema nathI kahI upAsaka dazAMga sUtra Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 TIkA a.1 sU.11 dharma0 zrAvakadharmanirUpaNe syAdvAya prarUpaNam 181 timupamarya karNikAH kriyante, punaraparayA''kRtyA yuktaH suvarNApaNDaH khadirAGgArasavaNe kuNDale bhavato dravyaM punastadeva, AkRtiranyA cAnyA ca bhavati, AkRtyupamardaina dravyamevAvaziSyate' iti / Aha cavaha anitya bhI hai| ataH yaha nahIM kaha sakate ki yaha suvarNa-dravya sarvathA nitya hai, aura na yahI kahanA yukta hai ki vaha sarvathA anitya hai / siddhAnta yaha hai ki jo sat (astitvavAn ) hai vaha utpAda vyaya aura dhrauvya svarUpa avazya hotA hai| aura utpAda tathA vyaya paryAyadRSTise hote haiM, ataH usa dRSTise padArtha anitya hai, tathA dhrauvya dravyadRSTise hotA hai, ataH usa dRSTise padArtha nitya hai| yaha bAta pahale batA cuke haiN| anyatra bhI kahA hai ki-suvarNa pahale DalIke AkArameM rahatA hai, phira DalIke rUpase parivartita (vyaya) hokara rucaka (kaMThakA gahanA) ke rUpameM utpanna hotA hai, phira rucakase parivartita hokara svastikarUpameM utpanna hotA hai, svastikarUpase badala kara karNikA (karNaphUla) ke rUpameM utpanna hotA hai, phira vahI suvarNa anekAneka AkAroM ko dhAraNa karate-karate cama. kIle kuNDaloMke rUpameM A jAtA hai, kintu ina saba avasthAoMmeM suvarNa vaho rahatA hai jo pahale DalIke rUpameM thaa| sirpha AkAra hI AkAra badalate rahate haiN| yadi vaha suvarNa kisI bhI AkRtike rUpameM na dekhakara zuddharUpase dekhA jAya to vaha sirpha dravya hI hai / aura bhI kahA haizakatuM ke e suvarNa dravya sarvathA nitya che, ane ema kahevuM paNa yukata nathI ke e sarvathA anitya che, siddhAnta e che ke sat (astitvavAnI che te utpAda, vyaya ane dhrAvya svarUpa avazya thAya che. ane utpAda tathA vyaya paryAyaSTie karIne thAya che, mATe e dRSTie padArtha anitya tathA dhrauvya dravyadRSTie karIne thAya che, mATe e dRSTie padArtha nitya che. e vAta pahelAM batAvI cUkyA chIe. anyatra paNa kahyu che ke suvarNa pahelAM lagaDInA AkAramAM rahe che, pachI lagaDInA rUpamAMthI parivartita (vyaya) thaIne hAra (ka ThanA ghareNA)nA rUpamAM utpanna thAya che, pachI hAramAMthI parivartita thaIne svastikanA rUpamAM utpanna thAya che, svastika rUpamAMthI badalAIne te karNaphUlanA rUpamAM utpanna thAya che, pachI eja suvarNa anekAneka AkArene dhAraNa karatAM karatAM camakatAM kaMDalanA rUpamAM AvI jAya che, paraMtu e badhI avasthAmAM suvarNa eja rahe che ke je pahelAM lagaDInA rUpamAM hatuM. mAtra AkAra ja badalAtuM rahe che. jo e suvarNane keipaNa akRtinA rUpamAM na jotAM zuddha rUpathI jovAmAM Ave, te e mAtra dravya ja che. vaLI kahyuM che ke - upAsaka dazAMga sUtra Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 upAsakadazAGgasUtre "NiyaputtIkIDaNagaM, kaNagadhaDaM bhaMjiUNa naravAlo / Niyaputtagassa teNaM, tayatthio geMduyaM kuNAvei // 1 // puttI soyai, putto geMduyalAheNa hassio jAo / kaNagattarNa jahaTiya,-matthi tti Na harisa-vimhayA rnno',||2||iti / etacchAyA ca" nijaputrIkrIDanakaM, kanakaghaTaM bhaGktvA narapAlaH / nijaputrakAya tena tadarthito gendukaM kArayati // 1 // putrI zocati, putro gendukalAbhena harSito jAtaH kanakatvaM yathAsthitamastIti na harSa-vismayau rAjJaH" // 2 // iti / evaM ghaTapaTAkAzAdidravyAntareSvapi bodhyam / nanu kevaladhrauvyadharmakatveno "eka rAjA apanI putrIke khelaneke suvarNa-ghaTako tuDavA kara putra ke khelane ke lie geMda banavA detA hai / / yaha dekha kara putrI zoka karato haiM aura putra geMda milanese harSa manAtA hai| sonekA ghaDA miTA, geMda bana gaI, para sonA jyoM kA tyoM banA huA hai, yaha dekhakara rAjA ko na harSa hotA hai na viSAda // 2 // " yahI bAta ghaTAkAza paTAkAza Adi meM samajhanI cAhie / arthAta kala taka kisI sthAna para ghaTa rakhA thA, Aja ghaTa haTA liyA aura usa sthAna para paTa (vastra) rakha diyaa| jaba taka ghaTa rakhA thA taba taka vahAM kA AkAza ghaTAkAza thA, aba paTa rakha dene para paTAkAza ho gyaa| isa prakAra ghaTakAzakA nAza ho gayA, paTAkAzakA utpAda ho gayA para AkAza dhruva haiM (jyoM kA tyoM haiN|) "eka rAjA potAnI putrIne ramavAno suvarNane ghaDe teDAvIne putrane mATe ramavAne daDe banAvarAvI Ape che. e joIne putrI zeka kare che ane putra daDe malavAthI harSa pAme che. senAne ghaDo nAza pAme ane daDe banya, paNa senuM te jemanuM tema rahyuM che, te joIne rAjAne nathI harSa thatuM ke nathA viSAha thato. (2)" eja vAta ghaTAkAza-paTAkAza AdimAM samajavAnI che. arthAt kAla sudhI kaI sthAne ghaTa rAkhyo hato. Aje te sthaLethI ghaTa uThAvI lIdhuM ane e sthAne paTa (vastra) mUkI dIdhuM. jyAM sudhI ghaTa rAkhyuM hatuM tyAM sudhI tyAMnuM AkAza ghaTAza hatuM, have paTa rAkhavAthI paTAkAza banI gayuM. e pramANe ghaTAzane nAza thaI gayo, 5||shn pA6 gayo, 55 mA ava che. (bhanu tabhA che.) upAsaka dazAMga sUtra Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 TIkA a.1 mU. 11 dharma. zrAvakadharmanirUpaNe syAdvAya prarUpaNam 183 palabhyamAna AkAzAdirUpe vastunyutpAdavyayAbhAvAmityatvAnityatve kathaM saMgacche. tAm ? iti ceducyate-AkAzamavagAhamAnA jIvapudgalA yadaikasmAdAkAzasya pradezAtpadezAntaramupasaMkrAmanti tadAnIM prAkUpradezapavibhAgapUrvakamagrimapradezasaMyogotpatyA tasminnekasminnapyAkAze vibhAgasaMyogarUpasya mitho viruddhasya dharmadvayasyopalabdheH prAkpradezAdaparaH pradezo bhinna iti mantavyaM, 'bhedahetuviruddhadharmAdhyAsaH' iti bhavatA'pi svIkRtatvAt , tatazca prAsaMyogavinAzAdvinaSTamiti, uttarasaMyogo prazna-AkAza Adi padArtho meM dhrauvya hI upalabdha hotA hai-na to utpAda mAlUma hotA hai na vyaya hI / phira Apa pratyeka padArthako nitya aura anitya kaise kahate haiM ? uttara-suniye / jIva yA pugala AkAza meM rahate haiM / jaba koI jIva yA pudala eka AkAzapradezameM calakara dUsare AkAzapradeza meM calA gayA to pahale AkAzapradezase usakA vibhAga huA, aura dUsare AkAzapradeza se usakA saMyoga huA, arthAt aba taka jisa pradeza meM saMyoga thA usameM vibhAga hogayA, aura jisameM vibhAga thA usameM saMyoga ho gayA, isa prakAra donoM pradeza meM saMyoga-vibhAga hue| saMyoga aura vibhAga ApasameM virodhI dharma haiN| tAtparya yaha huA kisaMyoga-viziSTa AkAza naSTa ho gayA aura vibhAga-viziSTa AkAza utpanna huaa| isI prakAra dUsarA vibhAga-viziSTa AkAza naSTa huA aura saMyoga-viziSTa AkAza utpanna huaa| Apane svayaM mAnA hai ki virodhI dharmakA pAyA jAnA hI bheda kA kAraNa hai| haoN, AkAzarUpase prazna-AkAza Adi padArthomAM dhrauvya ja upalabdha thAya che-nathI utpAda mAluma paDate ke nathI vyaya paNa mAluma paDatuM. te pachI Apa pratyeka padArtha ne nitya ane anitya kema kahe che! uttara-sAMbhaLe jIva yA pudagala AkAzamAM rahe che, jyAre ke jIva yA pudgala eka AkAza-pradezathI nIkaLIne bIjA AkAza pradezamAM cAlyA gaye, tyAre pahelAM AkAza pradezathI tene vibhAga thaye, ane bIjA AkAza pradeza sAthe tene saMga thaye, arthAt atyAra sudhI je pradezamAM saMga hatA temAM vibhAga thaI gaye ane jemAM vibhAga have temAM saMga thaI gaye. e pramANe beu pradezamAM saMga-vibhAga thayA. saMga ane vibhAga Apasa-ApasamAM vidhI dharma che. tAtparya e che ke-saMga-viziSTa AkAza naSTa thayuM ane vibhAga-viziSTa AkAza utpanna thayuM. e pramANe bIjuM vibhAga-viziSTa AkAza naSTa thayuM ane saMga-viziSTa AkAza utpanna thayuM. Ape pote mAnyuM che ke virodhI dharmane prApta thavuM e ja bhedanuM upAsaka dazAMga sUtra Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 upAsakadazAGgasUtre tpatyA cotpannamityAkAzAdikamapyastyevotpAdavyayadharmavaditi nityatvAnityatve ihApyakSate, ataevAnityatvAbhiprAyeNocyate'pi loke-'ghaTAkAzaM paTAkAza'-misyAdi, AkAzadravyatvena tu nityatvamakSatameva, 'utpatti vinAzasatve'pyanvayitApacchedakasambandhenAvasthitatvaM nityatva'-miti tallakSagAt / na caikasmin dharmiNi mitho viruddhadharmadvayasamAvezo na kacidRSTa iti vAcyama , narasiMhAdau tathAdRSTatvAta / dhruva rahA-na naSTa huA na utpanna huA, ataH siddha huA ki AkAza Adi padArtha, utpAda, vyaya rUpa bhI haiM, isalie ve kathaJcit anitya bhI haiN| anityatAke abhiprAyase hI paTAkAza ghaTAkAza Adi lokavyavahAra hotA hai, aura AkAzakI dravyakI apekSA nityatA mAnanA nirdoSa hI hai, kyoMkI utpatti vinAza (avasthAoM meM) hote rahane para bhI anvitarUpase padArtha kA sthita rahanA nityatAkA lakSaNa hai, vaha AkAza-dravya meM ghaTatA hai| prazna-eka padArtha meM parasparavirodhI dharmoMkA honA kahIM nahIM dekhA gayA, phira Apa nityatA aura anityatA jaise virodhI dharmoM (guNoM) ko eka hI padArtha meM kaise ghaTAte haiM ? uttara-aisA na kahie / zerakA AkAra aura narakA AkAra donoM paraspara virodhI haiM, tathApi ve eka hI narasiMhameM dekhe jAte haiM / jaba eka jagaha virodhI dharma pAye jA sakate haiM to dUsarI jagaha kyoM na pAye Ae~ge? yadi kaho ki virodhI dharma ve hote hai jo eka kAraNa che. hA, AkAza rUpe karIne dhruva rahyuM, na naSTa thayuM ke na utpanna thayuM; tethI siddha thayuM ke AkAza Adi padArtha, utpAda, vyaya rUpa paNa che. tethI karIne te kathaMcita anitya paNa che. anityatAnA abhiprAye karIne ja paTAkAza ghaTAkAza Adi lekavyavahAra thAya che. ane dravyanI apekSAe AkAzanI nityatA mAnavI nirdoSa ja che, kAraNa ke utpatti vinAza (avasthAomAM) thatA rahevA chatAM paNa anvita rUpe padArthanuM sthita rahevuM e nityatAnuM lakSaNa che, te AkAza dravyamAM ghaTe che. prazna-eka padArthamAM paraspara-virodhI dharmonuM hovuM kayAMya jovAmAM AvyuM nathI, te pachI A5 nityatA ane anityatA jevA virodhI dharmo (guNe)ne ekaja padArthamAM kevI rIte ghaTADe che ? uttara-ema na kahe. siMhane AkAra ane narane AkAra beu paraspara virodhI che, te paNa te eka ja narasiMhamAM jovAmAM Ave che. je eka jagyAe vidhI dharma mAluma paDI zake che te bIjI jagyAe kema na mAluma paDe ? upAsaka dazAMga sUtra Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 TIkA a. 1 su. 11 dharma0 zrAvakadharmanirUpaNe syAdvAdaprarUpaNam 185 nanu yannityaM tatparamANurUpaM dravyaM yaccAnityaM tatkAryarUpaM dravyamiti paramANudravyastra kAryadravyatvabhedAbhyAM dharmibhedAdekasmin dharmiNi nityatvAnityatve vastuto na staH ? iti cetanmandam prAkpatipAditadizA suvarNasvAkAzatvAdinA dharmiNastatra tatraikasvena sphuTaM pratibhAsAt pUrvapUrvaparyAyanAzapUrvakottarottaraparyAyA , vastu meM na pAe jAe~ / 'anupalambhasAdhyo hi virodhaH' arthAt jinakI ekatra upalabdhi na ho ve hI virodhI samajhe jAte hai / nara aura siMha ke AkAra kI eka sthAna para upalabdhi hai ataH unameM virodha nahIM hai, to isakA samAdhAna yaha hai ki virodha ke isI lakSaNase nityatA- anityatA Adi vastugata dharmoM meM paraspara virodha nahIM ghaTatA, kyoMki ye dharma apekSAse eka hI vastu meM pAye jAte haiM / yadi inameM virodha hotA to ye ekatra upalabdha hI na hote / prazna- jo dravya nitya hotA hai vaha paramANurUpa hai aura jo anitya hotA hai vaha kAryarUpa dravya ( skandha) hai / arthAt paramANudravya meM nityatA aura kArya dravya meM anityatA pAI jAtI hai| donoM guNoMke AdhArabhUta dravya bhinna-bhinna haiM, phira Apa eka hI dravya (dharmI) meM nityatA aura anityatA kyoM kahate haiM ? uttara - pahale hama AkAza aura suvarNa kA udAharaNa dekara batA cuke haiM ki - bhinna-bhinna paryAyoMmeM eka hI dravya rahatA hai / yaha bAta spaSTa pratIta hotI hai / yadi pUrva2 paryAyake nAza aura uttara - uttara jo ema kaheA ke--virAdhI dhama e hoya che ke je eka vastumAM na hoya. 'anupalambhasAdhyo hi virodha : ' arthAt nenI putra upalabdhi na thAya te 4 virodhI gaNAya che. nara ane siMhanA AkAranI eka sthAne upalabdhi che mATe temAM vidha nathI, te enuM samAdhAna e che ke--virAdhanA e lakSaNe karIne nityatA--anityatA Adi vastugata dharmAMmAM paraspara virAdha ghaTatA nathI, kAraNake e dharmAM apekSAe karIne ekaja vastumAM mAlUma paDe che. jo emAM virodha hAtA e ekatra upalabdha ja na thAta. prazna--je drazya nitya hoya che te paramANurUpa che ane je anitya haiAya che te kArUpa dravya ( skaMdha ) che. arthAta-paramANudravyamAM nityatA ane kArya dravyamAM anityatA mAluma paDe che. beu guNeAnAM AdhArabhUta drazya bhinna bhinna che. teA pachI Apa ekaja dravya ( dhI)mAM nitya ane anityatA kema batAve che ? uttara--pahelAM ame AkAza ane suvarNanuM udAharaNa ApIne batAvI gayA chIe ke-bhinna bhinna paryAyAmAM eka ja dravya rahe che. e vAta spaSTa pratIta thAya che. jo pu pU paryAyanA nAza ane uttara uttara paryAyanA utpAdane kAraNe ja upAsaka dazAMga sUtra Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 upAsaka dazAGgasUtre pattimAtreNa dharmibhedAGgIkAre bAlya-yauvana- vArddhaka bhedAdekasmina puruSAdAvapi vyaktibhedA''pattedurnivAratvAdityAstAM vistaraH / etasya saptabhaGgI bhavati -- paryAya ke utpAdake kAraNa hI dravyameM bheda mAnoge to eka manuSya jaba bAlyAvasthAko tyAga kara yuvAvasthA meM AegA taba use bhI dUsarA manuSya mAnanA paDegA, aura jaba yuvAvasthAkA parityAga kara vRddhAvasthA meM AegA to use tIsarA hI manuSya mAnanA paDegA / aisA mAnane se samasta lokavyavahAra naSTa ho jAyagA / (yajJadattakA putra devadatta bAlaka avasthAko lA~gha kara jaba javAna hogA to vaha usakA putra nahIM rahegA - dUsarA hI ho jAyagA aura na yajJadanta, devadatta kA pitA rahegA / javAnI bhara naukarI karaneke bAda buDhApe meM jaba peMzana pAnekA avasara AegA to gavarnameMTa kahegI - naukarI karane vAlA dUsarA thA, tumhArI avasthA badala gaI hai, ataH tuma naukarI karanevAle nahIM rahe, aba tumheM peMzana kisa bAta kI deM ? becAre yajJadatta kI kaisI durdazA hogI ? idhara to usakA pitApana naSTa ho gayA aura udhara peMzana para ruka par3a gayA / - eka AdamI yuvAvasthAmeM lAkhoM kA RNa legA aura jaba buDhApemeM usa para koI nAliza karegA to nyAyAlaya meM jAkara kaha degA -- RNa lene vAlA dUsarA thA, maiM dUsarA huuN| merI avasthA badala gaI hai, isalie dravyamAM bheda mAnaze| tA eka manuSya jyAre khAlyAvasthAne tyajIne cuvAvasthAmAM Avaze, tyAre tene paNa bIjo manuSya mAnavA paDaze, ane jyAre yuvAvasthAnA parityAga karIne vRddhavasthAmAM Avaze, tyAre tene ja trIjo manuSya mAnavA paDaze. ema mAnavAthI badhA leAkavyavahAra naSTa thai jaze. (yajJadattanA putra devadatta khAlyAvasthAne ullaMdhIne jyAre juvAna thaze tyAre te tenA putra nahi rahe, khIjo ja thai jaze ane yajJadatta devadattanA pitA paNa raheze nahi. juvAnImAM nAkarI karyAM khAda ghaDapaNamAM jyAre penzana levAnA vakhata Avaze tyAre sarakAra kaheze ke nAkarI karanAra bIjo hatA, tamArI avasthA badalAi gai che, mATe tame neAkarI karanAra rahyA nathI, teA tamane penzana zA mATe ApIe ? bicArA yajJadattanI kevI durdazA thaze ? A khAjIe tenuM pitApazu naSTa thaI gayuM ane pelI bAjue penzana para dhADa AvI ! eka mANasa juvAnImAM lAkhAnuM karaja karaze ane jyAre ghaDapaNamAM tenI upara kAI dAvA karaze tyAre nyAyAlayamAM jaIne kahI deze ke karaja lenAra khIje hatA, huM bIjo chuM. mArI avasthA khadalAi gai che mATe karaja lenAra huM nathI. jeNe raja lIdhu upAsaka dazAMga sUtra Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 mU011 dharma0 saptabhaGgI0 187 [saptabhaGgI ] bhajyante=vibhidyante'rthA yaiste bhaGgoH vAkprakAraH, saptAnAM bhaGgAnAM samAhAraH saptabhaGgI-pratyakSAdibAdhAparihArapUrvakamekasminneva padArtha ekaikadharmaviSayaka-praznabana pRthagbhUtayorapRthagbhUtayozca vidhiniSedhayoH kalpanayA syAcchabdasahitaH saptabhiH prakAraikipayoga ityarthastadyathARNa lene vAlA maiM nahIM huuN| jisane RNa liyA ho usIse vasUla karo / tAtparya yaha hai ki avasthA (paryAya) ke parivarta mAtrase yadi avasthAvAn (dravya) meM parivartana honA svIkAra kiyA jAya to samasta vyavahAra naSTa ho jaaeNge| ataH paryAyoMke parivartana hone para bhI dravyameM parivartana mAnanA ayukta to hai hI, sAtha hI vyavahArakA lopaka bhI hai| [saptabhaMgI ] vastumeM jo ananta dharma pAye jAte haiM, una saba dharmoMkI ananta sapta-bhaMgiyAM banatI haiN| arthAt anekAta siddhAntake anusAra vastuke dhokA vizleSaNa karanese pratyeka dharmake sAta bhaMga hote haiN| una dharmoM meM pratyakSa Adi kisI pramANase bAdhA nahIM aatii| kahIM kevala vidhi hotI hai, kahIM kevala niSedha hotA hai, aura kahIM donoM kramazaH sammilita hote haiM, kahIM yugapat-eka sAtha sammilita hote haiN| una sAto bhaMgoMke pahale spaSTatAke lie 'syAt' avyaya lagAyA jAtA hai| astitva dharmake sAta bhaMga isa prakAra haiNhoya tenI pAsethI vasUla kare. tAtparya e che ke avasthA (paryAya )ne parivartanathI je avasthAvAna (dravya)mAM parivartana thavAnuM svIkAravAmAM Ave te badhe vyavahAra naSTa thaI jAya. mATe paryAnuM parivartana thavA chatAM paNa dravyamAM parivartana mAnavuM ayukta te che ja, te sAthe vyavahAranuM lepaka paNa che.) [satI ] vastumAM je ananta dharmo mAluma paDe che, e badhA dharmonI ananta saptabhaMgIo bane che. arthAt anekAnta siddhAntane anusarI vastunA dharmonuM vizleSaNa karavAthI pratyeka dharmanA sAta bhaMga (bhAMgA) thAya che. e dharmomAM pratyakSa Adi kaI pramANathI bAdhA AvatI nathI. kayAMka kevaLa vidhi thAya che, kayAMya kevaLa niSedha thAya cha, bhane dhyAya meM abhaza: samitita thAya che, jyAM yugapat (sahI sAthe) smilita thAya che. e sAte bhAMgAnI pahelAM, spaSTatAne mATe prAyaH "syA avyaya lagAhavAmAM Ave che. astitva dharmanA sAta bhAMgA A pramANe che - (1) smadastyeva sarvam-marthAta pratyepahAtha, svadravya, svakSetra, svata mane. * svabhAvanI apekSAe che. A bhAMgAmAM kevaLa vidhinI ka9panA karavAmAM AvI che. upAsaka dazAMga sUtra Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 upAsakadazAgasUtre ___ 'syAdastyeva sarva'-miti kevalaM vidhi prakalpya prathamaH (1) / 'syAnnAstyeva sarva-miti kevalaM niSedhaM prakalpya dvitIyaH (2) / 'syAdastyeva syAnnAstyeve' ti kramikau vidhiniSedhau prakalpya tRtIyaH (2) / 'syAdavaktatyameve'-ti yaugapadyena vidhi-niSedhau prakalpya caturthaH (4) / syAdastyeve '-ti kevalaM vidhi (1) 'syAdasyeva sarvam' arthAt pratyeka padArtha, svadravya, svakSetra, svakAla aura svabhAva kI apekSAse hai| isa bhaMgameM sirpha vidhikI kalpanA kI gaI hai| (2) 'syAnAstyeva sarvam'-arthAt pratyeka padArtha, para dravya, para kSetra, para kAla aura para bhAva kI apekSA nahIM hai / isa bhaMgameM sirpha niSedhakI kalpanA hai| . (3) 'syAdastyeva syAnnAstyeva sarvam'--arthAt pratyeka padArtha, svadravyAdicatuSTayakI apekSA hai, paradravyAdicatuSTayakI apekSA nahIM hai| isa bhaMgameM vidhi aura niSedha donoMkI kramazaH kalpanA kI gaI hai| (4) 'syAdavaktavyameva sarvam'--arthAt pratyeka padArtha kisI apekSA avaktavya (vacana ke agocara) hai| yahAM vidhi aura niSedhakI yugapat (ekahI sAtha) kalpanA hai| eka samayameM eka hI dharmakA kathana ho sakatA hai, aneka dharmoM kA nahIM ho sakatA / yahAM eka hI sAtha do dharmoM kI vivakSA hai, aura donoM kA yugapat kathana nahIM ho sakatA, ataH isa apekSA se padArtha avaktavya hai / (2) syAnAstyeva sarvam-arthAt pratye: yahAtha 52vya, 52kSetra, 524 ane parabhAvanI apekSAo nathI. A bhAMgAmAM mAtra niSedhanI kalpanA che. (3) syAdastyeva syAnAstyeva sarvam arthAt pratye: pahANa, svvyaacatuSTayanI apekSAe che, pa2dravyAdi-catuSTayanI apekSAo nathI. A bhAMgAmAM vidhi ane niSedha e beunI kramazaH kalpanA karI che. (4) syAdavakatyameva sarvam-arthAt pratye4 pahA apekSA avatavya ( vacanane agecara) che. ahIM vidhi ane niSedhanI ekI sAthe kalpanA karI che, eka samaye eka ja dharmanuM kathana thaI zake che, aneka dharmonuM nathI thaI zakatuM. ahIM ekI sAthe be dharmonI vivakSA che, ane beunu ekI sAthe kathana nathI thaI zakatuM, mATe e apekSAe padArtha avakatavya che. upAsaka dazAMga sUtra Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasajjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 saptabhaGgI 189 'syAdavaktatya meve ' - ti vidhi-niSedhau ca prakalpya paJcamaH (5) / 'syAnnAstyeve'ti kevalaM niSedhaM ' syAdavaktatyameve - ti yaugapadyena vidhiniSedhau ca prakalpya SaSThaH (6) / 'syAdastyeve' - ti kevalaM vidhi 'syAnnAstyeve' - ti kevalaM niSedhaM 'syAdavaktavyameve' - ti yaugapadyena vidhiniSedhau ca prakalpya saptamaH (7) / [ bhaGgAnAM spaSTIkaraNam ] tatra - syAt = kathaJcit parakIyadravya kSetra kAla-bhAvAnapekSatayA kevalaM svakIya(5) 'syAdastyavaktavyameva sarvam, - - arthAt pratyeka padArtha astitvavAn hotA huA avaktavya hai / yaha bhaMga, pahale aura cauthe bhaMgake sammelana se banA hai, isameM kevala vidhi aura yugapad vidhi-niSedha kI vivakSA hai / (6) 'syAnnAstya vaktavyameva sarvam'- arthAt pratyeka padArtha nAstitvavAn hotA huA avaktavya hai / yaha bhaMga, dUsare aura cauthe bhaMgake mizraNa se banA hai / isameM kevala niSedha aura yugapad vidhi-niSedha kI vivAkSA hai / (7) 'syAdasti nAsti- avaktavyameva sarvam'- pratyeka padArtha astisvavAn tathA nAstitvavAn hotA huA avaktavya hai / yaha bhaMga tIsare aura cauthe bhaMgako milAne se banA hai / isameM kramazaH vidhi - niSedha aura yugapad vidhi-niSedhako vivakSA hai / ( sAtoM bhaMgoM kA spaSTIkaraNa ) (1) jaba hama kahate haiM - 'ghar3A hai' to ghaTaviSayaka dravyAdicatuSTaya (4) syAdastyavaktavyameva sarvam arthAt pratyeka pahArtha astitvavAn hovA sAthe avakatavya che. A bhAMge pahelA ane cAthA bhAMgAnA saMmelanathI khanyA che, emAM kevaLa vidhi ane yugapat vidhi-niSedhanI vivakSA che. (9) syAnnAstyavaktavyameva sarvam--rthAt pratyeka pArtha nAstitvavAn DovA sAthe; avakatavya che. A bhAMgA khIjA ane ceAthA bhAMgAnA mizraNathI banyA che. emAM ... kevaLa niSedha ane yugapad vidhi-niSedhanI vivAkSA che. (7) syAdasti nAsti - avaktavyameva sarvam--rthAt pratyeka pahArtha astitvavAn tathA nAstitvavAn hAvA sAthe avakatavya che. A bhAMge trIjA ane cAthA bhAMgAnA mizraNathI banyA che. emAM kramazaH vidhi-niSedha ane yugapad vidhi-niSedhanI vivAkSA che. [ sAte sAMgA spaSTI42 ] ." (1) jyAre ApaNe kahIe chIe ke ' ghaDo che", tyAre ghaTaviSaya upAsaka dazAMga sUtra Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre dravyakSetrakAlabhAvApekSayA'styeva vartata eva sarva ghaTa-paTAdi tathAhi-ghaTaH-pArthivatvAvacchedena dravyataH, vArANaseyatvAvacchedena kSetrataH, grepmatvAvacchedena kAlataH, raktatvAvacchedena ca bhAvato vartate / tadetad ghaTasya vartana jalIyatva-pATaliputratvazAradatva-nIlatvAdirUpAM parakIyadravyakSetrakAlabhAvApekSAmantareNaivAsti / itarathA rUpAntarApAdanena svsvruupprcyprskteH| astyevetyevakArazca naastiitynyyogvyvcchedaarthH| iti prathamabhaGgozayaH (1) / syAt-kathaJcit-parakIyadravyakSetrakAlabhAvAnapekSya nAstyeva ghaTa ityApekSiko ghaTasatvAbhAvaH, evaM paTAdiSvapi yojyamiti dvItIyabhaGgA''zayaH (2) / kI apekSA hI kahate haiN| arthAt ghar3A yadi mRttikAdravya kA banA hai to vaha mRttikAdravyakI apekSAse hI hai| yadi banArasakA hai to banArasa kSetrakI apekSA hai| grISma Adi jisa kAla meM hai usI kAla kI apekSA hai| lalAI Adi jo-jo guNa usameM pAye jAte haiM, unhIM guNoM (bhAvoM)kI apekSA hai| tAtparya (matalaba) yaha hai ki 'ghar3A hai| isa kathana kA Azaya yahI hai ki ghar3A apane niyata dravya Adi kI apekSA hai| yadi apane dravya Adi catuSTayase ghar3ekA astitva na mAnA jAya to vaha gadheke sIMgakI nAI asata ho jAyagA, ataH svacatuSTayase pratyeka padArthameM astitva avazya mAnanA caahie| (2) jaba hama kahate haiM-'ghar3A nahIM hai to ghaTase bhinna dravya Adi kI apekSAse kahate haiM / arthAt / ghar3A yadi miTTI kA banA hai to vaha jala dravyakI apekSA nahIM hai, banArasameM hai to paTanA-kSetrakI apekSA dravyAdi-catuSTayanI apekSAe ja kahIe chIe. arthAta-je ghaDe mATIrUpa dravyane bane che te e mATIrUpa dravyanI apekSAe karIne ja che, je banArasane che te banArasa kSetranI apekSAe karIne che, grISma Adi je kALamAM che e kALanI apekSAe karIne che, lAlAza Adi je je guNa emAM mAlUma paDe che, e guNe (bhA)nI apekSAe karIne chetAtparya (matalaba) e che ke "ghaDe che" e kathanane Azaya e che ke ghaDo pitAnA niyata dravya AdinI apekSAe karIne che. je pitAnA dravyAdicatuSTaye karIne ghaDAnuM astitva na mAnavAmAM Ave te te gadheDAnAM zIMgaDAnI peThe asata thaI jaze, mATe svacatuSTaye karIne pratyeka padArthamAM astitva avazya mAnavuM joIe. (2) nyAre mApa DI chIme hai "ghaDI nathI', tyAre ghaTathI bhinna vya AdinI apekSAe karIne kahIe chIe. arthAt ghaDe je mATIne bane che te te jaladravyanI apekSAe karIne nathI, banArasamAM che te te paTaNAkSetranI apekSAe upAsaka dazAMga sUtra Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 11 dharma0 saptabhaGgI0 191 ghaTaH svadravyakSetrAdyapekSayA'sti, paradravyakSetrAdhapekSayA ca nAstItyastvevA''pesikaM ghaTe'stitvaM nAstitvaM ceti dharmadvadamityevaM yaH kramiko vacanaprakAraH sa tRtIyo bhaGgaH (3) / ____ ApekSikaM ghaTe'stitvaM nAstitvaM ca tRtIye bhaGge yadukta tatkramikarUpatayA vaktuM suzakaM, kramamapahAya tu yaugapadhenaikasmin ghaTAdAvastitvaM nAstitvaM cApekSAkRtaM nahIM hai, grISma Adi jisa kAlameM hai usase bhinna kAlameM nahIM hai, raktatA Adi guNa yadi usameM pAye jAte hai to nolatA Adi bhAvoMkI apekSA nahIM hai / yadi dUsare dravya AdikI bhI apekSA ghaTakA astitva mAnA jAya to ghaTakA niyata svarUpAdi nahIM bana sktaa| arthAt ghaTameM yadi anya svarUpAdise nAstitva na mAnA jAya to ghaTa-paTa Adi bheda hI padArthoMmeM na rahe / ataH ghaTameM paracatuSTayase nAstitva rahatA hai yaha dUsare bhaMgakA Azaya hai / ___(3) jaba hama kahate haiM-ghaTa hai bhI aura nahIM bhI hai, to ullikhita prathama aura dvitIya bhaMgameM batAye hue svadravya kSetra Adi, tathA para dravya Adi donoM kI kramazaH vivakSAse kahate haiM / yaha kramavAra vacanaprakAra tIsarA bhaMga hai| (4) jaisA ki pahale kaha cuke haiM, ki ghaTa meM ApekSika astitva nAstitvakA kathana kramika kara sakate haiM, paraMtu eka hI sAtha astitva nAstitva, karIne nathI. grISma Adi je kALamAM che te tethI bhinna kALamAM nathI, lAlAza Adi guNa jo emAM mAluma paDe che te lIlAza Adi bhAvanI apekSAe nathI. je bIjA dravya AdinI paNa apekSAe ghaTanuM astitva mAnavAmAM Ave te ghaTanuM niyata svarUpa nathI banI zakatuM. arthAt ghaTamAM je anya svarUpAdie karIne nAstitva na mAnavAmAM Ave te ghaTa-paTa Adi bheda ja padArthomAM na rahe. mATe ghaTamAM paracatuSTaye karIne nAstitva raheluM che. A bIjA bhAMgAne Azaya che. (3) jyAre ApaNe kahIe chIe ke ghaTa che paNa khare ane nathI paNa khare, tyAre upara kahelA pahelA ane bIjA bhAgamAM batAvelA svadravya kSetra Adi tathA padravya Adi beunI kramazaH vivAkSAe karIne kahIe chIe. e kramavAra vacanaprakAra trIjo bhAge che. (4) jemake pahelAM kahI gayA chIe ke, ghaTamAM ApekSika astitva nAstitvanuM kathana kramika thaI zake che. paraMtu ekI sAthe astitva nAstitva beu dharmo vacana dvArA upAsaka dazAMga sUtra Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre sadrUpamapi sarvathA vaktumazakyaM, vidhimukhena pratipAdane niSedhasya niSedhamukhena pratipAdane ca vidheravagamAbhAvamasaGgAttasmAdevaMvidhasthale 'avaktavya'-zabdaprayoga eva vRddhasiddhAnta ityataH 'kathaJcidavaktavya evAyaM ghaTaH' ityAdirUpo yo vacanaprakAraH sa caturtho bhaGgaH (4) / eSu caturyu bhaGgeSu mUlabhUto kevalavidhigarbhakevalaniSedhagauM prathama-dvitIyau, zeSau tu dvau tadubhayabhaGgasambandhAdeva staH, iyAstu vizeSaH-yattRtIyo bhaGgaH-prathamadvitIyabhaGgoktau vidhi-niSedhau krameNA''zritya pravarttate, caturthastu yaugpdyenaiveti|| svadravyakSetrakAlabhAvAvapekSya sadpaM (ghaTapaTAdirUpaM ) sarva vastu yogapadyena vidhi-niSedhau parikalpyAvaktavyamapItyevaM vAkaprayogaH paJcamo bhaGgaH (5) / donoM dharmoMko vacana dvArA nahIM kaha skte| 'haiM' kaheM to usase 'nahIM' kA kathana nahIM hotA, aura 'nahIM' kaheM to usase 'hai' kA kathana nahIM hotaa| isake atirikta aisA koI bhI zabda nahIM hai jisase aneka dharmoMkA eka sAtha pratipAdana kiyA jA sake, isa apekSAse ghaTako avaktavya kahA hai| yahAM astitva aura nAstitva dono dharmoMkI yugapat vivakSA hai| yahI cauthe bhaMgakA Azaya hai| ... ina cAra bhaMgoMmese kevala vidhi-pratipAdaka pahalA, aura kevala niSedha-pratipAdaka duusr| bhaMga hI mUla bhaMga hai| tIsarA aura cauthA bhaMga inhIM ko kramazaH aura yugapat milAne se banA hai| (5) sva-dravya kSetra kAla bhAvase vastu (ghaTa) sat aura yugapat vidhi-niSedha ke sAtha vivakSita hone para avaktavya rUpa hotI hai| yaha pAMcavA bhaMga hai| nathI hI zAdi. 'cha' hI to tathA nathI' nuM thana nathI tu. mane nathI' kahIe te tethI "che nuM kathana nathI thatuM. te sivAyane e kaI paNa zabda nathI ke jenAthI aneka dharmonuM ekI sAthe pratipAdana karI zakAya, e apekSAe ghaTane avakatavya kahyo che. ahIM astitva ane nAstitva e beu dharmanI yugapata vivakSA cha. se yathA mAMganA bhAzaya che. A cAra bhAMgAmAMthI kevaLa vidhi-pratipAdaka paTele ane kevaLa niSedha-pratipAdaka bIjo bhAga ja mULa bhAMgA che. trIje ane ethe bhAge e beune kramaza: ane yugapata meLavavAthI banyA che. (5) 21-0yakSetrAsAvI vastu (38) sata cha bhane yugapata vidhi-niSedhanI sAthe vivakSita thavAthI avakatavya rUpa thAya che. A pAMcame bhAMge che. upAsaka dazAMga sUtra Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 0 11 saptabhaGgI dvitIyabhaGgoktaM parakIyadravyAdapekSayA'sadrUpaM sarva (ghaTapaTAdirUpaM) vastu yaugapadyena vidhiniSedhau parikalpya, 'avaktavyamapI'-tyevaM yo vAkprakAraH sa paSTho bhaGgaH (6) / ___svadravyAdyapekSayA sadrUpaM parakIyadravyAdyapekSayA cAsadrUpaM sarva (ghaTapaTAdirUpaM) vastu yau gapadhenA'stitva nAstitvAbhyAmavaktavyamapItyevaMvidho vAkUpayogaH saptamo bhaGga iti dikU (7) ettpruupkH| punazca--- vItaH vinaSTaH, rAgaH Asaktiryasya sa vItarAgaH, rAgapadena dveSasyApyupalakSaNArksavathA rAgadveSarahita iyarthaH, devo bhavati / nanu yadi devo rAgadveSarahitamtadA (6) dvitIya bhaMgameM paradravyAdi-catuSTayakI apekSA padArthameM nAstitva kahA gayA hai, usake mAtha hI yugapat vidhi-niSedha ko kalpanA karanese avaktavyatA bhI pAI jAtI hai| yahI 'nAsti-avaktavya' rUpa chaThA bhaMga hai| (7) sva-davya Adi kI apekSA sat aura paradravyAdikI apekSA asat vastu yugapat vidhi-niSedhakI kalpanA karanese avaktavya bhI hai| yahI 'asti-nAsti-avaktavya rUpa sAtaveM bhaMga kA Azaya hai| yahAM dizAsUcana ke lie kevala 'astitva' dharmako udAharaNa banA kara sAta bhaMga ghaTAye hai| isI prakAra nityatva Adi pratyeka dharma para sAta-sAta bhaMga svayaM ghaTA lene cAhie / ina sabakI prarUpaNA karane vAle ko, tathA-jisakA rAga naSTa ho gayA ho arthAt vItarAga ho use deva kahate hai| 'rAga' pada 'dveSa' kA upalakSaNa hai, isase 'dveSa' kA nAza bhI samajhanA cAhie / (6) bIjA bhAgamAM para dravyAdicatuSTayanI apekSAe padArthamAM nAstava batAvyuM che, enI sAthe ja yuganU vidhi-niSedhanI kalpanA karavAthI avakatavyatA paNa meLavI zakAya che e nAsti-avakatavya" rUpa chaThTho bhAMge che. (7) sva-dravya AdinI apekSAe sata ane para-dravyAdinI apekSAe asata, vastu, yugapata vidhiniSedhanI kalpanA karavAthI avakatavya paNa che. e "astinAsti-avakatavya rUpa sAtamA bhAMgano Azaya che. ahIM dizAsUcanane mATe kevaLa "astitva dharmane ja udAharaNa banAvI sAta bhAMga ghaTAgyA che e pramANe nityasva Adi pratyeka dharma para sAta-sAta bhAMgA pitAnI meLe ghaTAvI levA A badhAMnI prarUpaNa karavAvALe, ane-jeno rAga naSTa thaI gayuM hoya eTale vItarAga hoya te deva kahevAya che. "rAga" pada daiSanuM upalakSaNa che, mATe te vaDe dveSane nAza paNa samajave. upAsaka dazAMga sUtra Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 upAsakadazAGgasUtre tadupAsanamakizcitkaraM, yato bhavaduktarItyA tasyopAsanArahitaM prati na dveSo na vAupAsInaM prati rAga ityupAsanAyAM kRtAyAmapi bhagavatkarttakaprasAdAsambhavAda vyathaiva sA ? iti ceda bhrAnto'si nahi vayaM prasAdayituM bhagavantamupAsmahe'pitu svasvAtmAnaM parizodhya niSkalaGkIkartumeva / AtmakalaGkazca mohAdijanitaM viSayabhogalolupatvaM, tacca rAgadveSaprahANamantareNopazamituM na saMbhavati, pratyuta-yathA-nIla-pIta-raktAdisambandhAtpaGkAdisambandhAdvA salilaM, nijaM svacchatvaguNamapahAya tattadguNAntaraM dhRtvottarottaraM mAlinyabAhulyamupayAti bhekopabhogayogyaM ca paryavasthati-tathA zaMkA-yadi deva, rAga ora dveSase rahita haiM to unakI upAsanA karanA vRthA hai-unakI upAsanA karanese koI prayojana nahIM siddha ho sktaa| kyoMki Apake kathanAnusAra ve (deva) apanI upAsanA karane vAle para rAga nahIM karege aura upAsanA na karanevAle para dveSa nahIM kreNge| aisI avasthA meM upAsanA karane para bhI unakI prasannatA prApta nahIM kI jA sakatI, ata eva aise devakI upAsanA karanA vyartha hai| ___ samAdhAna-yaha tumhArI bhUla hai| hamArI upAsanA bhagavAn ko prasanna (khuza) karane ke lIe nahI kintu apanI apanI AtmAko zuddha karake sarvathA nirvikAra banAne ke lie hai| moha Adise utpanna hone vAlI viSaya-bhogakI lolupatA hI AtmAkA vikAra (kalaMka) hai| usakA nAza rAga-dveSake nAza hue vinA nahIM ho sktaa| jala-nIla, pIta aura rakta Adi varNa ke saMyogase apane svacchatAguNako tyAga kara, nIlA pIlA yA lAla ho jAtA hai| dhIre-dhIre usakI malinatA zaMkAje deva, rAga ane dveSathI rahita che, te tenI upAsanA karavI vRthA che. tenI upAsanA karavAthI keI prayajana siddha thaI zakatuM nathI, kAraNake ApanA kathanAnusAra e (devI pitAnI upAsanA karanArAo para rAga nahIM kare ane upAsanA na karanAra para dveSa nahi kare. evI sthitimAM upAsanA karavAthI paNa tenI prasannatA prApta karI zakAtI nathI, mATe tenI upAsanA karavI vyartha che. samAdhAna-e tamArI bhUla che. amArI upAsanA bhagavAnane prasanna (khuza) karavAne mATe nathI paranta pitapotAnA AtmAne zuddha karIne sarvathA nivikAra banAvavA mATe che. meha AdithI utpanna thanArI viSayabheganI lelupatA ja AtmAne vikAra (kalaMka) che. tene nAza rAgadveSane nAza thayA vinA thaI zakatuM nathI. jaLa lIlA, pILA ane rAtA varNa Adina sagathI pitAnI svacchatAne guNa tyajIne lIluM paDyuM ke lAla thaI jAya che. dhIre dhIre enI malinatA eTalI vadhI jAya che ke te mAtra deDakAMonA kAmanuM ja rahe che, e pramANe rAga-dveSavALe AtmA, upAsaka dazAMga sUtra Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 su. 11 dharma. devasvarUpavarNanAm 195 rAgadveSavAnAtmA'pi sphaTikopamaM nijaM nairmalyaguNaM parityajya tattaduparaJjaka viSayasaMparka zAduttarottaraM malinIbhavatyantatazca durgatimAtraphalakaM bhavati tasmAtsarvadurgatimUlabhUtau rAga-dveSau bhavyena prayatnato'paneyau, tadapanayanArthamevAmau rAgadveSavinirmuyo deva upAsitavyaH / tathAhi dRzyate loke - yo rogAkrAntaH sa nIrogamagadaGkAraM, yo vaikRtaparAbhavApana durbalaH sa prabalaM rAjAdi, yo'lpadvikAnavAn sa mahAdvikAniMnaM zreSThiprabhRtiM, yazca zItArttaH sa tejomayaM sUryAdiM samupAsya kRtakRtyo bhavatIti / evaM cAnantazAntinidhAnasya sarvathA niSkalaGkasya bhagavato niravadyopAsanayA cittaiitanI baDha jAtI hai ki vaha sirpha meMDhakoke kAmakA raha jAtA hai / isI prakAra rAga-dveSa vAlI AtmA, apanI sphaTika ke samAna nirmalatAko tyAga kara malina banAne vAle viSayoMke saMsarga se kramazaH adhikAdhika malina hotI huI, antameM durgatikA pAtra banatI hai / isalie samasta durgati ke mUla kAraNa rAga-dveSa haiM / bhavya jIvako prayatna karake inheM dUra kara denA caahie| inheM dUra karane ( naSTa karane) ke hI lie rAga-dveSa rahita devakI upAsanA karanI cAhie / yahI bAta lokameM dekhI jAtI hai| rogI nIroga karane vAle vaidyakI upAsanA karatA hai, vairiyoM ke dvArA tiraskAra pAyA huA nirbala vyakti sabala rAjA AdikI upAsanA karatA hai, choTI dvikAna (dukAna) vAlA vaDI dukAna vAle seTha AdikA Azraya letA haiM, aura zItase ThiThurA huA manuSya sUrya Adi garma vastuoMkI zaraNa letA hai aura saphala hotA hai / isa prakAra ananta zaktike Agara, sarvathA niSkalaMka bhagavAn kI nirdoSa upAsanAMse cittameM ekAgratA utpanna hotI hai, aura usa potAnI sphaTika sarakhI nirmULatAne tyajIne malIna banAvanArA viSayeAnA sa sagathI kramazaH AdhikAdhika malIna thatAM chevaTe durgatinuM pAtra banI jAya che. mATe samasta kRtinAM mULa kAraNu rAga-dveSa che. bhavya jIvee prayatna karIne temane dUra karavAM joie. ene dUra (naSTa) karavAne mATe rAgadveSa rahita devanI upAsanA karavI joie. e vAta leAkamAM jovAmAM Ave che. rAgI nIraMga karanAra vaidyanI upAsanA kare che. zatruothI tiraskAra pAmanArI nirbaLa vyakita sabaLa rAjA AdinI upAsanA kare che, nAnI dukAnavALA meTI dukAnavALA zeTha Adine Azraya lai che, ane TADhathI tharatharatA mANusa sUrya Adi garama vastuenuM zaraNu le che ane saphaLa thAya che. e pramANe anata zakitanA Agara, sarvathA niSkalaMka bhagavAnUnI nirdoSa upAsanAthI cittamAM ekAgratA utpanna thAya che, ane e ekAgratAthI AtmAnuM upAsaka dazAMga sUtra Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 upAsakadazAGgasUtre kAgratotpadyate, nayA vItarAgatAyAmAtmapariNanaM tena rAgadveSaprahANaM, tatazca parizuddhiH, tayA cAsya svarUpe'vasthAnam / nahyAtmanaH mvarUpAvasthAnAtparaM kimapyakSayyaM sukhamastIti rAgadveSaprahANameva nityaniratizaya sukha nidAnam / tadarthaM ca vItarAgadevopAsanamatIvA''vazyakaM, kintu nAtra devasya rAgo navA dveSo'pitu yo rAga-dveSauprajihAsati sa enamupAsya phalitAbhilASo bhavati,-rathA'ndhakAramapanina SuH svayameva prakAzaM zaraNIkRtya pUrNakAmo bhavan dRzya te loke natu tatra prakAza upasaratIti / etena sAvadyopAsanA pratyuktA yata etayA jIvahiMsAyAmArambhastena karmabandhastasmAca saMsAraparibhramaNamiti, yathoktam-- ekAgratAse AtmAkA vItarAga avasthAmeM pariNamana hotA hai| jaba AtmA vItarAga avasthA meM AtA hai to rAga veSakA vinAza ho jAto hai| rAga-dveSakA vinAza honese zuddhi hotI hai| Atma zuddhi hone se vaha apane zuddha sahaja svabhAva meM sthira ho jAtA hai / AtmAkA zuddha svabhAvameM sthira ho jAnA hI sarvotkRSTa sukha hai / vaho sukha avinAzI hai| ataH rAga-dveSakA vinAza hI sarvazreSTha zAzvata sukhakA sAdhana hai, aura isI sukhako prApti ke lie vItarAga devakI upAsanA karanA nitAnta Avazyaka hai| yahA~ (isa upAsane meM ) devakA na to rAga hai aura na dveSa, kintu jo rAga-dveSakA tyAga karanA cAhatA hai vaha isakI upAsanA karake saphalaM-manoratha hotA hai / jaise-lokameM jo andhakArako dUra karanA cAhatA hai vaha svayaM prakAzakI zaraNa lenese hI saphala hotA hai, na ki prakAza svayaM hI usake pAsaM dauDA jAtA hai| vItarAga avasthAmAM pariNamana thAya che. jyAre mAtmA vItarAga avasthAmAM Ave che, tyAre rAgadveSane vinAza thaI jAya che. rAga dveSane vinAza thavAthI zuddhi thAya che. Atmazuddhi thavAthI te potAnA zuddha sahaja svabhAvamAM sthira thaI jAya che. AtmAnuM zuddha svabhAvamAM sthira thaI javuM eja sa kRSTa sukha che. eja sukha avinAzI che. mATe rAgadveSane vinAzaja sarvazreSTha zAzvata sukhanuM sAdhana che, ane e sukhanI prAptine mATe vItarAga devanI upAsanA karavI tAnta Avazyaka che. ahIM (A upAsanAmAM) devane rAga nathI ke dveSa nathI. paraMtu je rAgadveSane tyAga karavA che te enI upAsanA karIne saphaLa-anerathe thAya che. jemake-lekamAM je aMdhakArane dUra karavA Icche che te pite prakAzanuM zaraNu levAthI ja saphaLa thAya che, nahi ke prakAza pite tenI pAse deDI jAya che. ethI sAvadha upAsanAnuM khaMDana thaI upAsaka dazAMga sUtra Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 mU0 11, dharma0 gurusvarUpanirUpaNam 197 " sAvajjasapajAe, samunbhavai jiivhiNsnnaarNbho| tamhA bajjhai kammaM, teNa ya saMsAracakasaMpAo // 1 // " iti / etacchAyA-- " sAvadyasaparyayA samudbhavati jIvahiMsanA''raMbhaH / tasmAdbadhyate karma, tena ca saMsAracakrasampAtaH // 1 // " iti / doSAntarANi ca prAkpratipAditAnye vetyalamAneDitena // gurusvarUpam / gRNAtyupadizati mokSamArgamiti guruH, sa cAhiMsA-satyA'steya-brahmacaryA'parigraharUpamahAvratapaJcakadhArI, rAtribhojanaparihArI, paJcAnAmAsravANAM nivArakaH, saMvarapaJcakArAdhakaH, patrendriyanigrAhakaH, paJcAnAM samitInAM tisRNAM guptInAM ca isase sAvadya-upAsanAkA khaNDana ho gayA, kyoMki sAvadya upAsanA se jIvahiMsAmeM AraMbha hotA hai, AraMbhase karmabandha hotA hai aura karmabandhase saMsArameM paribhramaNa karanA par3atA hai| kahA bhI hai "sAvadha upAsanAse jIvahiMsArUpa AraMbha hotA hai, usase karmabandha hotA hai ora karmavandhase saMsArarUpo cakrameM ghUmanA paDatA hai // 1 // " anyAnya doSoMkA pahale pratipAdana kiyA jA cukA hai ataH yahA itanA kahanA hI basa (paryApta) hai / / gurukA svarUpa jo mokSamArga kA upadeza dete haiM ve guru haiM / ve ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha rUpa pAMca mahAvratoMke dhArI, rAtri. bhojanake tyAgI, pAMca AsravoMke nivAraka, pAMca saMvaroMke ArAdhaka, gayuM, kAraNake sAvadha upAsanAthI jIvahiMsArUpa Ara bha thAya che, a ra bhadI karmabaMdha thAya che ane karmabaMdhathI saMsAramAM paribhramaNa karavuM paDe che. kahyuM che ke sAvadya upAsanAthI jIvahiMsArUpa AraMbha thAya che, tethI karmabaMdha thAya che ane karmabaMdhathI saMsArarUpI cakramAM ghUmavuM paDe che" (1) - bIjA denuM pratipAdana pahelAM karavAmAM AvyuM che, eTale ahIM ATaluM kathana ja pUratuM che. guranuM svarUpa je kSamArgane upadeza Ape che te gurU che. e ahiMsA, satya, asteya, brahAcarya ane aparigraharUpa pAMca mahAvratanA dhAraNa karanArA, rAtriojananA tyAgI pAMca AnA nivAraka, pAMca saMvaronA ArAdhaka, pAMce Idriyene nigraha karanArA upAsaka dazAMga sUtra Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 upAsaka dazAGgasUtre dhArakaH, SaTkAyarakSakaH, vyasanasaptakasya madASTakasya ca parihAravAna, guptabrahmacArI, dazAnAM yatidharmANAM dhArakaH, tapaH- saMyamAdivividhaguNavAna, gaja-haya-gADI-pAlyaGkIvahniyAna- pAdayAna - muSTila - ( yAna ) vAyuyAna vidyudyAna tAmrayAna-zivikAdivAhanamAtrAnArohI, pAdavihArI, parityaktacchatra- pAdukopAnatpAdatrANazca bhavati, nirdoSAnAdigrAhakaH, sacittajalatyAgI svArtha saMpAdite sevArthe sAthai gacchato gRhasthasya cAnnapAne na gRhNAti, na vA te svArtha nirmApayate, ziraH kezAnnirluzcayati, vAyukAyAdirakSaNAyeM mukhopari sadA sadaramukhavatrika nibadhnAti, jIvarakSaNArthaM carajoharaNa pramArjike dhArayati, striyo na spRzati na vA tatsaMpRkto sthAne rAtriSu, 1 pAlakhI- rela-sAikila moTara havAIjahAja TrAmave tAmajAna khar3akhar3iyA(tA~gA - ghor3AgAr3I ) iti bhASA | 2 te = annapAne | pAMco indriyoMke nigraha karane vAle pAMca samiti tIna guptike pAlaka, SaTkA ke rakSaka, sapta vyasana aura ATha madoMke tyAgI, guptabrahmacArI, dasa yati-dharmo ke dhArI, tapa saMyama Adi vividha guNoMse yukta, hAthI ghoDA, gADI, pAlakI, rela, sAikila, moTara, havAijahAja, TrAmbe, tAmajAna Adi kisI bhI savArI para savAra na hone vAle, paidala vihAra karane vAle, chatra, pAdukA, jUtA, mojA Adi ke tyAgI, nirdoSa AhAra ke grAhaka, sacitta jalake tyAgI, bhakti-bhAva se sAtha calane vAle gRhastha kA tathA apane lie banAyA huA - AhAra na lenevAle hote haiN| ve apane lie bhojana nahIM banavAte, sirake kezoMkoM loMca karate haiM, vAyukAya Adi kI rakSA ke lie mukha para sadaiva DerA sahita mukhavatrika bAMdhe rahate haiM, jIvo kI rakSA ke lIe rajAharaNa aura pAMca samiti traNa guptinA pAlaka, SaTkAyanA rakSaka, sasa vyasana ane ATha madAnA tyAgI guptaprAcArI, dasa yatidharmAMnA dhAra, tapa saMyama Adi vividha zubheAthI yukta hAthI, ghoDA, gADI, pAhANI, rela, sAyamsa, bhoTara, havAI vimAna, dAve Adi kei paNa vAhanapara savAra na thanArA, pagapALA vihAra karanArA, chatra, pAdukA, leDA, bhola' vagerenA tyAgI, nirdoSa sAhAranA thAhue, sacitta bhajanA tyAgI, bhakitabhAve sAthe cAlanAkA gRhasthAnA ane peAtAne mATe banAvavAmAM Avele AhAra na lenArA hoya che. teo peAtAne mATe bhejana banAvarAvatA nathI, mAthA paranA kaizanA leAca kare che, vAyukAya AdinI rakSAne mATe sukhapara sadeva dvArA sAthenI upAsaka dazAMga sUtra Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 11 dharma gurusvarUpanirUpaNam 199 nApi vA strI-pazu-paNDakAkulAyAM vasatAvavatiSThate, nApi ca strIsabhe samupadizati, buddhastaca sanasAdharmamupadizati // etadviSayasaGgrAhikA gAthAzvemAH -- 12 17 22 jo garaha mokkhamaggaM, hoha samihaguptidhArao saMtA / saMtA daMtA cAI, saraNaM me so gurU hou // 1 // aTTamaya vippamukko, - SNAraMbho guttabaMbhayArI jo / sAvajjajogavirao, saraNaM me se gurU hou // 2 // jahadhammadhArao jo, tabasaMjamavaM parIsahaM jiNNU / sattAvisA guNavaM saraNaM me se gurU hou // 3 // jayaNaDuM muhapati, sadoragaM baMdhae muhe niccaM / jo mukkarAgadAso, saraNa me so guru hou // 4 // rayaharaNagoccha - parimiya- vatthApattAidhArao jo ya / chattopANahavajjI, saraNaM me se gurU hou // 5 // jiNavaNAmiyasiMdhU, pacaNavihArI thirA ya merucva / bhaviNakumuyasasI jo, saraNaM me so gurU hai|u // 6 // paMcamahavvayadhArI, jo uNa chakkAyarakkhao hoi / jo ya visruddhAhArI, saraNaM me so gurU hou // 7 // pajjumiya-takamIsiya-caNAiannaM ya mAyagaM jo u / samabhAveNa bhuMjai, saraNaM me se gurU hou // 8 // miyamANajIvarakkhA - vesge| dhammakaMjamataMDo / havaha ya pAyavihArI, saraNaM me so gurU hAu // 9 // 1 ' azAlA ca ' iti napuMsakamatra / pUMjanI rakhate haiM, strIyoMkA sparza nahIM karate, strIyoMke saMparka vAle sthAnameM rAtri ke samaya nivAsa nahIM karate, strI-pazu-paNDaka vAlI vasatimeM nahIM Thaharate, striyoMkI sabhA meM upadeza nahIM dete, bodhavAn aura tatvajJAtA hote hue ahiMsA-dharmakA upadeza dete haiM / isa viSaya kI saMgraha gAthAe~ isa prakAra hai mukhavastikA bAMdhI rAkhe che jIvAnI rakSAne mATe rajoharaNa ane pUjaNI rAkhe che, strIonA sparza karatA nathI, strIonA saMparka vALA sthAnamAM rAtrIne samaya nivAsa karatA nathI, strI-pazu-paDakavALI vastImAM rahetA nathI, strIonI sabhAmAM upadeza ApatA nathI, edhavAna ane tattvajJAtA thaine ahiMsA dharmanA upadeza Ape che. A viSayane saMgraha karavAvALI gAthAo A pramANe che upAsaka dazAMga sUtra Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 upAsaka dazAGgasUtre jhAgi appatta, ssaramala saMsohaNe gaNiNhAo / savvaSpabhAvapuNNo, saraNaM me so guru hou || 10 || jo visayajAlaveDhiya, bhaviyaNahatthAvalaMbaNaM niccaM / karuNAnihI saraNao, saraNaM me so gurU hou // 11 // vAittamuttamapi Na, jaha sohai vAyagaM viNA jAu / taha jaM viNA subhavvo, saraNaM me so gurU hou // 12 // chAyA - " yo gRNAti mokSamArge, bhavati samitiguptidhArakaH zAntaH / kSAnto dAntastyAgI, zaraNaM me sa gururbhavatu // 1 // aSTamadavimukto'nArambhI guptabrahmacArI yaH / sAvadyayogavirataH, zaraNaM me sa gururbhavatu // 2 // yatidharmadhArako yastapaHsaMyamavAn parISahajiSNuH / saptaviMzatiguNavAna, zaraNaM me sa gururbhavatu // 3 // yatanArtha mukhapatra, sadorakAM vadhnAti mukhe nityam / yo muktarAgadveSaH, zaraNa me sa gururbhavatu // 4 rajoharaNa-gocchaka parimita vastra pAtra dhArako yazca / chatropAnahavarjI, zaraNaM me sa gururbhavatu / / 5 / / jinavacanAmRtasindhuH pavanavihArI sthirazva meruvat / bhavijana kumudazazI yaH zaraNaM me sa gururbhavatu // 6 // paJca mahAvratadhArI, yaH punaH SaTkArakSako bhavati / yazva vizudvAhArI, zaraNaM me sa gururbhavatu // 7 // paryuSita-takramizrita, - caNakAnnaM ca modakaM yastu | samabhAvena bhuGkte zaraNaM me sa gururbhavatu // 8 // mriyamANajIvarakSopadezako dharmakaJjamArttaNDaH / bhavati ca pAdavihArI, zaraNaM me sa gururbhavatu // 9 // dhyAnAgnyAtma - kArttasvara-malasaMzodhanaika niSNAtaH / sarvAtmabhAvapUrNaH zaraNaM me sa gururbhavatu // 10 // yo viSayajAlaveSTita, bhavijana hastAvalambanaM nityam / karuNAnidhiH zaraNadaH, zaraNaM me sa gururbhavatu // 11 // vAditramuttamamapi na yathA zobhate vAdakaM vinA jAtu / tathA yaM vinA subhavyaH, zaraNaM me sa gururbhavatu // 12 // " iti / etadvayAkhyAca mAkapatipAditastrarUpaitra / inakA artha pUrvokta prakAra hI hai Ano artha pUrvokata pramANeja che. upAsaka dazAMga sUtra Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a0 1 0 11 ahiMsAvratavarNanam dhrmsvruupm| dharmaH bhAg-vyAkhyAtasvarUpaH pUrNadayAmayamapravRttirUpatvAdahiMsA muulstiirthkropdissttH|| dvAdazavatAni. (1-aNuvratam-sthUlamANAtipAtaviramaNam ) havae thUlappANAivAyao viramaNaM vayaM paDhamaM / duvihA thUlA hiMsA, saMkappA''raMbhayAbheyA // 1 // etacchAyA ca " bhavati sthUlamANAtipAtato viramaNaM vrataM prathamam / dvividhA sthUlA hiMsA, saMkalpA''rambhajAbhedAt // 1 // 'dvAdaze'-ti,-dvAdaza vidhAH prakArA yasya tam , tadeva darzayati-'tadyathe' -tyAdinA-viyate-mApyate sadgatiraneneti vrataM niyama ityarthaH, paJcatvAdatra vratAnIti bahuvacanam / aNUti laghUni ca tAni vratAnyaNuvratAni, aNutvaM ca mahAvratA dharmakA svarUpa. dharmakA pahale vyAkhyAna kara cuke haiM / jo pUrNa dayAmaya pravRttirUpa honese ahiMsA-mUlaka aura tIrthakara bhagavAn dvArA upadiSTa ho, vahI dharma hai| __vaha dharma bAraha prakAra kA hai| jisase sadgatikI prApti ho vaha vrata kahalAtA haiM / jo mahAvatoM se choTA vrata ho use aNuvrata kahate haiN| aNuvrata pAMca haiM, ve isa prakAra hai dhanu 2135 pahelAM dharmanuM vyAkhyAna karI gayA chIe. je pUrNa dayAmaya pravRttirUpa Ine ahiMsAmUlaka ane tIrthakara bhagavAna dvArA upadiSTa che, teja dharma che. e dharma bAra prakAranuM che. jethI sagatinI prApti thAya te vrata kahevAya che. je mahAvratothI nAnuM vrata heya tene aNuvrata kahe che. aNuvrate pAMca che, te A pramANe: upAsaka dazAMga sUtra Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre paDhamA maMsAikae, icchAe NiravarAhiNo hiNsaa| SIyA tasajIvANaM, puDhavIkhaNaNAihiM aNicchAe // 1 // prathamA mAMsAdikRte, icchayA niraparAdhino hiMsA / dvitIyA trasajIvAnAM, pRthivIkhananAdibhiranicchayA // 2 // pekssyaa| teSu prathamamAha-' sthUlA'-diti-prANAtipAtAt-mANiprANanAzanAd viramaNaM-nivRttiH itthamatrAzayaH-sthUla-sUkSmabhedAdvividhA jIvAH santi, tatra sthUlAH dvIndriya-trIndriya-caturindriya-pazcendriyarUpAH, sUkSmAH ekendriyA-kevalaM tatvadarzibhiH zAstramarmajJaizca sujJAnAH ata eva gRhasthaiH pariharnu duHzakatvAtsAdhubhireva pariharaNIyAsteSAM hiMsA / sthUlaH prANAMtipAto dvIndriyAdInAM hiMsanaM sUkSmazcaikendriyANAm / sthUlahisA ca saMkalpanA''rambhajAbhedAduvidhA, tatra mAMsa-nakha-danta (1) aNuvrata. (1) sthUlaprANAtipAtaviramaNa---sthUla hiMsAse nivRtta honA / tAtparya yaha ki--jIva do prakAra ke haiM--(1) sthUla (2) sUkSma / dIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriya jIva sthUla haiM, tathA ekendriya jIva sUkSma haiM / sUkSma jIvoMko tatvadarzI aura zAstramarmajJa hI jAna sakate haiM, ataH gRhastha unakI hiMsAkA tyAga nahIM kara skte| sUkSma jIvoM (ekendriyajIvoM) kI hiMsAkA tyAga sAdhu hI karate haiN| tAtparya yaha huA ki dvIndriya Adi jIvoMkI hiMsA sthUla hiMsA hai aura ekendriya jIvoM kI hiMsA sUkSma hiMsA hai| sthUla hiMsA do prakArakI hai--(1) saMkalpajA aura (2) AraMbhajA / mAMsa, nAkhUna, bAla, camar3A, (1) mAnata. (1) sthalaprANAtipAtaviramaNa-sthala hiMsAthI nivRtta thavuM te tAtparya mecha-01 me 2nA chaH (1) sthala mana (2) sUkSma. medriya. trIdriya, caturindriya ane paMcendriya jIva skUla che tathA ekendriya jIva sUkSama che. sUmijIne tattvadazI tathA zAstramarmA ja jANI zake che, tethI gRhastha e jInI hiMsAno tyAga karI zaktA nathI sUkama jIve (ekendriya jI) nI hiMsAne tyAgI sAdhu ja kare che. tAtparya e che ke beIdriya Adi jAnI hiMsA skUla hiMsA che ane ekendriya jIvonI hiMsA sUkSama hiMsA che sthUla hiMsA be prakAranI cha:-(1) 46401 mane (2) mA mata. bhAMsa, nama, vANa, yAmaDaM bhane sai upAsaka dazAMga sUtra Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU0 11 dharma ahiMsAvratavarNanam 203 chaDuti tattha paDhamaM, sar3A vIyA u dUsagA caiuM / icchAe kisiyA, kajai jeNaM nihatthehiM // 3 // " iti / tyajanti tatra prathamaM zrAddhAH, dvitIyA tu duHzakA tyaktum / icchayA kRSyAdi kriyate yena gRhasthaiH // 3 // " iti / roma-carmA-sthyAdikRte niraparAdhasya prANina icchayA hananaM saMkalpajA hiMsA, rathacakrAdibhramaNena hala-kuMdArAdikaraNabhUkhananAdinA ca krimi-matkoTakAderanicchApUrvakamagatyA hananaM caa''rmbhjaa| enayoH saMkalpajAM hiMsAmAjIvanaM zramaNopAsakAH parityajanti, karaNayogamaryAdA ceha yathecchamasti / ArambhajA hiMsA tu gRhasthaiH parihatta DhaHzakA, gRhanirmANa-kRSikarmAdi-sampAdanamantareNa gArhasthyasyAsambhavAteSu ca tasyA avazyambhAvAt / 1 'kudAlA' iti bhASA / aura haDDI Adike lie niraparAdha prANiyoMkA icchApUrvaka hanana karanA saMkalpajA hiMsA hai| rathake pahie athavA ratha aura cAka Adike calanese, aura hala tathA kudAla Adi dvArA jamIna khodanese, kIr3I makor3I AdikA vina icchA ke ghAta ho jAnA AraMbhajA hiMsA hai| zrAvaka donoM prakArakI hiMsAmeMse AjIvanake lie saMkalpI hiMsA kA tyAga karate haiM ? hA, karaNa aura yoga kI maryAdA unakI icchA para nirbhara hai, arthAt koI zrAvaka eka karaNa eka yogase, koI do karaNa do yoga se yA icchAke anusAra anya prakArakI maryAdAse tyAga karate haiM, kintu zrAvaka AraMbhajA hiMsAkA tyAga nahIM kara skte| ghara banAye aura khetI vAr3I Adi kArya kiye binA gRhastha jIvanakA Adine mATe niraparAdhI prANIone IcchApUrvaka ghAta kare e saMka95jA hiMsA che. rathanAM paiDAM athavA ratha ane cAka Adi cAlavAthI, ane haLa tathA kedALI Adi vaDe jamIna khedavAthI, kIDI-makeDI Adine IcchAvinA ghAta thaI jAya e AraMbhaka hisA che, zrAvake beu prakAranI hiMsAmAMthI AjIvanane mATe saMkalpajA hiMsAne tyAga kare che ? hA, karaNa ane caganI maryAdA enI IcchA para nirbhara che, arthAt kaI zrAvaka eka karaNa eka yogathI, keI be karaNu be vegathI athavA IrachAne anusarI anya prakAranI maryAdAe karIne tyAga kare che, paraMtu zrAvaka AraMbhanA hiMsAne tyAga karI zakatuM nathI. ghara banAvyA vinA ane khetIvADI AdI kArya karyA vinA gRhastha jIvana nirvAha tha asaMbhavita che ane e kAryomAM hiMsA anivArya che- avazya thAya che. upAsaka dazAMga sUtra Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstra ( 2-aNuvratam-sthUlamRSAvAdaviramaNam ) thUlamusAvAyAo, veramaNaM buccae vayaM bIyaM / eyapi suhuma-thUla-ppabheyao duppagAraM ca // 1 // payalAiovI puTTho, vayai-'Na payalAiomi' iya jaM taM / suhumaM thUlaM thUle, vatthummi asaccabhAsaNaM NeyaM // 2 // etacchAyA ca " sthUlamRSAvAdAdviramaNamucyate vrataM dvitIyam / etadapi sUkSma-sthUla-prabhedato dviprakAraM ca // 1 // nanvevaM saMkalpajahiMsAmAtraparityAgenA'hiMsakazcetsaMbhavati tadA kathamasau sthUlAnAmeva prANinAmahisakaH, na hyasAvicchayA sUkSmAnapi proNino hinasti tasmAdanena sarvaprANyahiMsakena bhAvyamitIha prathame vrate sthUlapadaM kimartham ? iti cecchRNugRhastho hIcchayaiva pRthivyAdInyupabhuGkte tasmAtsaMkalpajAyAH sUkSmahiMsAyA nistatrtuM na jAtu zaknotIti prAguktameveti prathamamaNuvratam // 1 // nirvAha honA asambhava hai aura ina kAryoM meM hiMsA anivArya haiavazya hotI hai| zaMkA-yadi saMkalpI hiMsAkA tyAga karanese hI hiMsAke tyAgI ho sakate haiM, to zrAvakako sthUla prANiyoMkI hiMsAkA tyAgI kyoM kahate hai ? vaha icchApUrvaka to sUkSma prANiyoMkI bhI hiMsA nahIM karatA, isalie sthUla-mUkSma sabhI prANiyoMkI hiMsAkA tyAgI mAnanA caahie| phira pahale vratameM 'sthUla' padakI kyA AvazyakatA thI ? __ samAdhAna-suno / gRhastha-pRthvIkAya, haritakAya Adiko icchApUrvaka hI bhogatA hai, isalie vaha sUkSma saMkalpI hiMsAse nahIM baca sakatA / yaha bAta pahale kaha cuke haiM // 1 // zaMkA-je saMkalpanA hiMsAno tyAga karavAthI ja hiMsAnA tyAgI thaI zakAya che, te zrAvakane sthala prANIonI hiMsAne tyAgI kema kahe che? te IcchApUrvaka sUkSama prANIonI paNa hiMsA nathI karate, mATe sthala sUkSama badhAM prANIonI hiMsAne tyAgI mAnave joIe. te pachI pahelA vratamAM "la" padanI zI jarUra hatI ? samAdhAna-sAbhaLo. guhastha-pRthvIkAya, haritakAya Adine IcchApUrvaka ja bhegave che, mATe te sUphama saMkalpajA hiMsAthI bacI zakatuM nathI. e vAta pahelAM kahI gayA chIe. / 1 che upAsaka dazAMga sUtra Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 11 satyavratavarNanam thUlAi~ paMca kannA-puDhavI-go-nAsa-kUDasakkhAI / tattha ya kannAlIya, kannAe dUsaNaM buttaM // 3 // puDhavI-alIyameyaM, puDhavIe jaM vayaNNahAkahaNaM / gogayahayAivisae, vivarIyaM khAvaNaM gavAlIyaM // 4 // pracalAyito'pi pRSTo, vadati na pracalAyito'smIti yattat / sUkSma, sthUlaM sthUle vastunyasatyabhASaNaM jJeyam // 2 // sthUlAni paJca kanyA-pRthivI-go-nyAsa-kUTasAkSyANi / tatra ca kanyAlIkaM, kanyAyA dUSaNamuktam // 3 // pRthivyalIkametatpRthivyA yattadanyathAkathanam / gogajahayAdiviSaye, viparItaM khyApanaM gavAlIkam // 4 // dvitIyaM vrataM brUte-'sthUlAmRSAvAdA'diti=mRSA mithyA vAda: bhASaNaM mRSAvAdastasmAt-anRtabhASaNAdityarthaH, virmnnN-nivRttiH| anRtabhASaNamapi dvividhasUkSma sthUlaM ca, tatra sUkSma-mitrAdinA saha saMlApAdau vinodAdyartha, yadvA divA nidrAluH kazcitsAvadhAnIkattu pRSTaH-kiM bhoH! anavasare'pi pracalAyase ?' iti, tadA taduttare-'nAhaM pracalAyito'smI'-tyAdirUpamasatyabhASaNaM prathamam / sthUle vastuni duradhyavasAyena asatyabhASaNaM dvitIyam / etacca kanyA-bhUmi-gonyAsa-kUTa (2) dvittIya vratakA varNana / sthUla mRSAvAdase viramaNa honA dvitIya aNuvrata hai / mRSAvAda bhI do prakArakA hai-(1) sUkSma aura (2) sthUla / mitra Adike sAtha manoraMjanake lie asatya bhASaNa karanA, athavA koI dinameM baiThA 2 nIMda le rahA ho aura dUsarA use sAvadhAna karane ke lie kahatA-" kyoM jI? bemauke bhI nIMda lete (U~ghate) ho ?" to vaha uttara detA hai-"nahIM, U~gha nahIM rahA hU~" isa prakArakA bhASaNa sUkSma mRSAvAda hai| sthUla vastu meM khoTe pariNAmoMse asatya bolanA sthUla mRSAvAda hai / yaha pAMca prakArakAM hai (2) bhI tanuM varNana sthUla mRSAvAdathI viramaNa thavuM e bIjuM aNuvrata che. mRSAvAda paNa be prakAra che: (1) sUkSma ane (2) sthala. mitra AdinI sAthe manaraMjanane mATe asatya bhASaNa karavuM athavA koI mANasa divase beThe beThe uMgha laI rahyo hoya ane bIjo tene sAvadhAna karavAne mATe kahe ke "kema bhAI ! kaveLAe paNa uche che ke ?" te e uttara Ape che "nA, uMghatA nathI.', e prakAranuM bhASaNa sUkSama mRSAvAda che, skUla vastumAM kheTAM pariNamethI asatya bolavuM e sthala upAsaka dazAMga sUtra Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstre hemAINaM nibhiyaTThavaNaM vIsAsapuvvagaM nAso / tassi jaM avalavaNaM, taM nAsAlIyamAgame bhaNiyaM // 5 // hemAdInAM nibhRtasthApanaM vizvAsapUrvakaM nyAsaH / tasmin yadapalapanaM. tannyAsAlIkamAgame bhaNitam // 5 // sAkSyANAM viSayANAM bhedAtpazcavidham, kulazIlarUpAdisaMpannAyAmadUSitAyAM kanyAyAM doSAropaNaM, kulAdivikalatvena ca dUSitAyAM tasyAM doSAbhAvakhyApanaM kanyAlIkam, kanyAzabdo'tra manuSyamAtropalakSaNaH / bhUmovurvarAyAmanurvarAtvasyAnurvarAyAM corAtvasya, tathA bahumUlyAyAmalpamUlyAtvasyAlpamUlyAyAM ca bahumUlyAsvasya khyApanaM bhUmyalIkam, bhUmipadenApyupalakSaNatvAtsacittAnAM phalAdInAmacitAnAM suvarNAdInAM ca grahaNaM bodhyam / gavAzvamahiSIbhRtiSu catuSyadeSu prazasteSva 1 gopadasyApyulakSaNatvAt / (1) kanyAsaMbandhI, (2) bhUmisaMbandhI, (3) gosaMbandhI, (4) nyAsa (dharohara) saMbandhI, (5) jhUThI sAkSI denaa| ___ (1) kula, zIla, rUpa Adise yukta nirdoSa kanyAko duSita ThaharAnA, aura kula Adise rahita dRSita kanyAkoM nirdoSa kahanA kanyAlIka hai| yahAM 'kanyA' zabdase manuSya mAtrakA, upalakSaNase grahaNa hotA hai| (2) upajAU jamInako anupajAU kahanA aura anupajAUko upajAU kahanA, kama-mUlyavAlIko bahumUlya kahanA aura bahumUlyako kama-mUlyavAlo kahanA bhUmi-alIka hai| yahAM bhUmi zabda bhI upalakSaNa hai, isalie bhUmi zabdase sacitta phala AdikA aura acitta suvarNa AdikA grahaNa karanA caahie| bhUSApAI cha. me pAya 2necheH (1) 4nyA-samAdhI, (2) bhUmi-samAdhI, (3) Aya vagere saMdhI, (4) thApay- dhI, (5) hI sAkSI mAvI. (1) pusa, zIta, 35, mAhIthI yuta niSi nyAne dUSita rAbavI, bhane pusa AdithI rahita dUSita kanyAne nirdoSa kahevI te kanyAlIka che. ahIM kanyA zabdathI manuSya mAtranuM, upalakSaNe karIne grahaNa thAya che. (2) kasadAra (sAre pAka ugI zake tevI ) jamInane kasa vinAnI kahevI ane bInakasadAra jamInane kasadAra kahevI, eAchA mUlyavALIne moMghA mUlyavALI kahevI ane meMghA mUlyavALIne ochA mUlyavALI kahevI, e bhUmi-alIka che. ahIM bhUmizabda paNa upalakSaNa che, mATe bhUmi zabdathI sacitta phaLa AdinuM ane acitta suvarNa AdinuM grahaNa karavuM. upAsaka dazAMga sUtra Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 su. 11 dharma. satyavatavarNanam jaM jamhA kamhAiya ghetaNukkoyamaNNahA bhaNai / taM havai kUDasakkhA, - lIyaM jiNasAsaNe samuvaiTuM // 6 // yadyasmAtkasmAccicca, gRhItvoskocamanyathA bhaNati / tadbhavati kUTasAkSyAlIkaM jinazAsane samupadiSTam // 6 // prazastatvasyAprazasteSu ca prazastatvasya, tathA prAgvadbahumUlye SvalpamUlyazvasyAlpamUlyeSu ca bahumUlyatvasya yadvA vasukSIrAsvalpakSIrAtvasyAtyakSIrAsu ca bahukSIrAsvasya khyApanaM gavAlIkam / niSka- rUpyaka- hiraNya-rajata-vastra- dhAnyAdInAM kasyacidvizvastasya puruSasya savidhe nibhRtaM sthApanaM nyAsastadviSaye yanmithyAbhASaNaMnAhaM jAnAmi tava vastu kadA tvaM mAmadAH ? kaH sAkSI ?' ityAdirUpaM tannyAsAlIkam / kasyacidapakArabuddhayA ca yasmAtkasmAccidupadAmAdAya - 'ahamatropa 4 207 (3) gAya, ghor3A, bhaiMsa Adi caupAyoM meM jo prazasta hoM unheM aprazasta kahanA aura jo aprazasta hoM unheM prazasta kahanA, tathA pahale kI taraha alpamUlyavAloMko bahumUlya aura bahumUlyoMko alpamUlya vAlA kahanA, athavA adhika dUdha denevAlI goko kama dUdha denevAlI kahanA, aura kama dUdha denevAlIko adhika dUdha denevAlI kahanA go-alIka hai| (4) kisI vizvavAsapAtra puruSake pAsa muhara, rupayA, sonA, cA~dI, vastra, dhAnya Adi rakha deneko nyAsa yA dharohara kahate haiM / usake viSayameM mithyAbhASaNa karanA nyAsa - alIka hai / jaise -- " maiM tumhArI vastu nahIM jAnatA, tumane mujhe kaba dI thI ? batAo kauna sAkSI - ( gavAha ) hai ?" ityAdi / (3) gAya, ghoDA, leMza mAhi zoSaNAmAM ne prazasta ( sAzaM ) hoya tebhane aprazasta ( naThArA) kahevAM ane je aprazasta hAya temane prazasta kahevAM, tathA pahelAM mujaba ochA mUlyavALAMne meAMdhA mUlyavALAM ane moMghA mUlyavALAMne AchA mUlyavALAM kahevAM, athavA vadhAre dUdha denArI gAyane ochuM dUdha denArI kahevI ane ochuM dUdha denArIne vadhu dUdha denArI kahevI e ge-alIka che. (4) o) vizvAsapAtra pu3SanI yAse bhaDorI, 3piyA, sonuM, 3yuM, vastra, dhAnya Adi anAmata mUkavAM e thApaNa kahevAya che. tenA sabaMdhamAM mithyAbhASaNa karavuM e nyAya-asIGa ( thAyastha bhoso ) che. bhaDe- "bhane tArI vastunI amara nathI, teM bhane myAre vyApI hutI ? uDe, Ayu ten| sAkSI che ? " ityAhi. upAsaka dazAMga sUtra Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 upAsakadazAstre evaM paMcavihassa ya, thUlamusAbhAsaNassa sNcaao| jo dohiM karaNehiM joehiM tIhiM taM vayaM bIyaM // 7 // iti / (3-aNuvratam-sthUlAdattAdAnaviramaNam ) duvihamadinnAdANA, veravaNaM pIha havai puvaM va / suhumaM dumbhAveNaM, haraNaM taNa-sakarAiyANaM jaM // 1 // evaM paJcavidhasya ca, sthUlamRSAbhASaNasya saMtyAgaH / yo dvAbhyAM karaNAbhyAM, yogaistribhistad brataM dvitIyam // 7 // " iti / etacchAyA ca " dvividhamadattAdAnAdviramaNapIha bhavati pUrvavat / sUkSma durbhAvena haraNaM tRNazarkarAdInAM yat // 1 // sthita AsaM mamAgre sarvamidaM jAtaM yuktamayaM vaktI'-tyAdirUpeNa, yadvA karimaeNzciniraparAdhe'pi-'ayamIdazo'parAdhI sarvametasya caritamahaM jAnAmi, enena tadAcaritaM yatsarvathaivAnAcaraNIyam ' ityAdirUpeNa mithyAbhASaNaM kUTasAkSyAlIkam / asya paJcavidhasya sthUlamRSAvAdasya dvAbhyAM karaNAbhyAM triIbhayogezca parityAgaH sthUlamRSAvAdaviramaNa-miti tu piNDito'rthaH // 2 // (5) "maiM usa vakta vahA~ maujUda thA, yaha saba bAteM saccI-saccI kaha rahA hai, mere sAmane ye saba bAteM huI thiiN|" isa prakAra kisIkA apakAra karaneke abhiprAyase yA ghusa lekara jhUThI gavAhI denA kUTasAkSI hai / athavA " yaha aisAhI aparAdhI hai, maiM isakI saba karatateM jAnatA hU~, isane aisA kAma kiyA jo kisIbhI taraha nahIM karanA caahie|" isa prakAra jhUTha bolanA kUTa-sAkSI hai| isa sthUla-mRSAvAdakA do karaNa tIna yogase tyAga karanA sthUlamRSAvAdaviramaNa-vrata kahalAtA hai // 2 // T (5) "huM e vakhate tyAM hAjara hate; e badhI vAta sAcI kahe che mArI sAme e badhI vAta thaI hatI" e pramANe keIne apakAra karavAnA hetuthI, athavA lAMca laIne jUThI jubAnI ApavI te jUThI sAkSI che. athavA "e e ja aparAdhI che, huM enAM badhAM karatUta jANuM chuM, eNe evuM kAma karyuM che ke je kaMI paNa rIte na karavuM joIe." e pramANe jUThuM bolavuM e kUTa-sAkSI (kaDI zAkha) che. A sthUla mRSAvAdane be karaNa ane traNa vege karIne tyAga kare e sthUla mRSAvAdavimaraNa vrata kahevAya che. je 2 | upAsaka dazAMga sUtra Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgAra saJjIvanI TIkA a. 1 sU. 11 dharma0 asteyanatavarNanam dhUlaM teyAharaNaM, hemAINaM paresiM jaM / palaM pi duSpagAra, vRttamacittaM sacitaM ca // 2 // paDhamaM vatthAINaM, sunnatthAINamavaharaNaM / bIyaM gavAiyANaM, sunnAtthaINamavaharaNaM // 3 // evaM duvihassassA, -'dinnAdANassa saMparicAo / jo dohiM karaNehiM, joehiM tIhiM taM vayaM toyaM // 4 // iti / sthaLaM steyAharaNaM hemAdInAM pareSAM yat / sthalamapi dviprakAramuktamacittaM sacitaM ca // 2 // prathamaM vastrAdInAM sunyastAdInAmapaharaNam / dvitIyaM gavAdInAM sunyastAdInAmapaharaNam // 3 // evaM dvividhasyAsyA'dattAdAnasya saMparityAgaH / yo dvAbhyAM karaNAbhyAM yogestribhistad vrataM tRtIyam ||4||" iti / atha tRtIyaM vratamAha - 'sthUlAdadattAdAnA' - diti, na dattamadattamarthAdvastusvAminA dattaM tasyA''dAnaM grahaNamadattA''dAnaM tasmAd viramaNamiti pUrvavat etadapi prAgvadadvidhA - tatrAsvAmikAnAM tRNazarkarAdInAmaduradhyavasAyapUrvakaM grahaNaM sUkSmam, yadgrahaNena cauryAparAdho lagituM zaknoti tAdRzasya kasyacitparakIyastha suvarNA devastuna AtmasAtkarttuM grahaNaM sthUlam / etacca sacittAcittabhedAdadvividhaM tayoH sacittA(3) tRtIya vratakA varNana. jisa vastukA jo svAmI hai usake dvArA diye vinAhI use grahaNa kara lenA adattAdAna hai, usase nivRtta honA adattAdAnaviramaNa vrata hai / adattAdAna bhI sUkSma aura sthUla ke bhedase do prakArakA hai| jinakA koI svAmI nahIM hai aise tRNa zarkarA (kaMkara) AdikA bure abhiprAya ke vinA grahaNa karanA sUkSma adattAdAna hai, aura jisake grahaNa karane se corIkA aparAdha laga sakatA hai, aise dUsare se suvarNa Adi padArthoM kA grahaNa karanA sthUla adattAdAna hai / yaha do prakArakA hai- (1) sa~bhAle hue trIjA vratanuM varNana je vastunA je mAlIka che, teNe ApyA vinA te vastu grahaNa karI levI e adattadAna che; tenAthI nivRtta thavuM e adattAdAnaviramaNa vrata che. adattAdAna paNa sUkSma ane sthUlanA bhede karIne be prakAranuM che. jene koi mAlIka nathI evuM zvAsa, kAMkarA; vagerene kharAba hetu vinA grahaNu karavAM e sUkSma adattAdAna che, ane je grahaNa karavAthI cArInA aparAdha lAge, evuM khIjA kArbanuM senu vage yahArthenuM zraddhaSu 42vu, me sthUla mahattAhAna che, yo me prabhAra che: (1) saMbhAjato, upAsaka dazAMga sUtra Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsUce (4-aNuvratam-sbadArasantoSaH) / piupabhiI pahajogA, sahasA dArAMti je khu te dArA / tehiM jo paritoso, bucaDa eso sadArasaMtoso // 1 // etacchAyA capitRprabhRti patiyogAtsahasA dArayanti ye khalu te daaraaH| tairyaH paritoSa ucyate eSa svadArasannoSaH // 1 // dattAdAna-parakIyANAM sunyasta-durvyasta-vistRta-saMghAtAgatAdigomahiSyAdInAM sacitAnAmapaharaNam / acittAdattAdAnaM ca-parakIyANAM munyasta-dunyasta-vismRtAnAM vAsorathasuvarNAdInAmacittAnAmapaharaNam / enayoH sacittAcittayorTAbhyAM karaNAbhyAM tribhiryogaizca parityAgaH-sthalAdattA''dAnaviramaNam // 3 // atha caturtha vratamAha-'svadArasantoSa' iti, dArayanti-patisaMbandhena pitRbhrAtrAdisnehaM bhindantIti dArAH, svasya AtmanaH dArAH yathAvidhipariNItAH yA na saMbhAle hue, vismRta, yA samUhameM Aye hue gAya, bhaisa Adi sacitta padArthoM kA apaharaNa karanA sacitta-adattAdAna hai| (2) saMbhAla kara rakhe hue, vinA sa~bhAlake rakhe hue yA vismRta vastra ratha suvarNa Adi acitta padArthoM kA apaharaNa karanA acitta-adattAdAna hai| ina sacitta aura acita adattAdAnakA do karaNa tIna yogase tyAga karanA sthUla adattAdAna-viramaNa vratta hai // // (4) caturthavratakA varNana patike sAtha saMbaMdha jor3akara, pitA, bhAI Adike saMbandhako jo dAraNa kara deti haiM-unhe dAra kahate hai / vidhipUrvaka vivAhita strIko yA na saMbhALatAM, bhUlAI (vAI) gaelAM ya TeLAmAM AvelAM gAya-bheMza Adi sacitta padArthonuM apaharaNa karavuM sacitta adattAdAna che. (2) saMbhALIne rAkhelAM ke saMbhALyA vinA rAkhelAM, khavAI gaelAM, vastra, ratha, suvarNa Adi acitta padArthonuM apaharaNa karavuM e acitta adattAdAna che. e sacitta ane acitta adattAdAnane be karaNa traNa cage karIne tyAga kare e sthUla-adattAdAnavimaraNuvrata che. je 3 che (4) yAthA pratarnu parjuna patinI sAthe saMbaMdha joDIne, pitA bhAI AdinA saMbaMdhane je dAraNa karI nAkhe che, tene dAra kahe che. vidhipUrvaka vivAhita strIne svadAra kahe che. svadAramAM ja upAsaka dazAMga sUtra Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pagAradharmasajIvanI TIkA a0 1 0 11, dharma0 svadArasantoSavratam 211 tamhA kannA-vessA,-paraitthINaM sayeva sNcaao| phalio parisaMkhAe, parapaDisehA sadArasaddeNaM // 2 // pariNIyA vihipunvaM, jA seva hi dArasaddao paccA / tatya ya 'sa'-payA cAo, kannA-vessA-paratthINaM // 3 // teNaM kayakIyANaM, sukukkoyAihiM NIyANaM / samvesiM paDiseho, viyakkhaNehiM sayaM vivitta vo // 4 // tasmAtkanyA-vezyA-parastrINAM sadaiva saMtyAgaH / phalitaH parisaMkhyayA parapratiSedhAtsvadArazabdena // 2 // pariNItA vidhipUrva yA saiva hi dArazabdato vAcyA / tatra ca 'sva'-padAtyAgaH kanyA-vezyA-parastrINAm // 3 // tena krayakrItAnAM, zulkotkocAdibhizca nItAnAm / / sarvAsAM pratiSedhI, vicakSaNaH svayaM vivektavyaH // 4 // svadArAstairAbhijapatnImAtreNa santoSaH svadArasantoSaH-parastrIvezyAditaH sarvathA viramaNamiti tu phalito'rthaH / nanu krayakrautA-vezyA-kanyakAdayo'pi svadArA eva svAdhInIkRtatvena pasnItvAvizeSAditi cedvanta vibhrAnto'si, gajanimIlikayA zRGgapucchayorekI-karaNasvadAra kahate hai / svadArameM hI santoSa honA svadAra-santoSa kahalAtA hai| arthAt parastrI-vezyA Adise sarvathA nivRtta honA aura dharmapatnImeM hI santoSa rakhanA svadAra-saMtoSa vrata hai| __ zaMkA-kImata dekara kharIdI huI vezyA kanyA AdibhI svadAra hai kyoMki unhe apane adhIna kara liyA hai, isaliye unhe bhI patnI mAnanA caahie| 'samAdhAna-- kheda hai, tumhe bhrama ho gyaa| tuma A~khe mIMcakara sIMga aura pUMchako eka kara rahe ho, bhagavAnake abhiprAyakA vicAra nahIM saMtoSa rAkhave e svadAra-sateSa kahevAya che. arthAt parastrI-vezyA thavuM ane dharmapatnImAM ja saMtoSa rAkhave, e svadArasaMtoSa vrata che. * zakA-kIMmata ApIne kharIdelI vezyA kanyA AdI paNa svadAra che. kAraNake tene potAne adhIna karI levAmAM AvI hoya che, mATe ene paNa patnI mAnavI joIe. samAdhAna-dilagIrInI vAta che ke tamane chama thaI gaye che. tame AMkha mIMcIne zIMgaDAM-pUchaDAne eka karI rahyA che ane bhagavAnanA abhiprAyane upAsaka dazAMga sUtra Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadaMzAgasUtre pavRttatvena bhagavatAtparyapAlocanavedhuryAt, dArazabdo hi mAguktavyutpattyA yathAvidhipariNItAyAmeva striyAM vartate, sakalakAvyakoSAbhidhAnAdiSu tathaivopalambhAt, kyA cA'mare "patnI pANigRhiItI ca, dvitIyA sahadharmiNI / bhAryA jAyA'dha puM-bhUmni. dArAH" iti, "dAreSu ca gRhAH" iti ca "tribhuvanajayalakSmImaithilI tasya dArAH" iti rAmAyaNe, " svadAraniratazcaiva" iti manusmRti-yAjJavalkyayozca, evaM zabdakalpadrumAdAvapi, tasmAdArapadena yadhAvidhiporaNItAyA grahaNAdvezyAkanyakAdInAM, svapadena ca yathAvidhipariNItAyA api svadharmapatnyA eva grahaNAtparastryAdInAM pratiSevo'vagantavyaH / iyameva parisaGkhyetyAhustathA coktam____ "vidhiratyantamaprAptau, niyamaH pAkSike sati / tatra cAnyatra ca prAptI, parisaMkhyA nigadyate // " iti / karate / pahale 'dAra' zabdakI jo vyutpattikI hai, usase siddha hai ki 'dAra' zabdakA prayoga vivAhitA stro ke lie hI hotA hai / saba kAvyoM tathA koSoM AdimeM bhI aisAhI prayogA pAyA jAtA hai| isalie 'dAra' zandase vidha-pUrvaka vivAhita patnIkA grahaNa hotA hai, ataH vezyA aura kanyAkA niSedha samajhanA cAhie / tathA 'sva' padase apanI patnIkA hI grahaNa hotA hai isaliye yathAvidhavivAhita hone para bhI parastrIkA niSedha siddha hotA hai / isIko parisaMkhyA kahate hai / kahA bhI hai "jo artha kisI vAkyase prApta na ho-arthAt jisakA kahIM pahale vidhAna na kiyA gayA ho taba vidhi hotI hai| jaba pakSameM (vikalpa 1. 1 kAvya koSa Adike nAma saMskRta TIkAmeM dekhale ve vicAra karatA nathI. pahelAM dAra zabdanI je vyutpatti karI che, tethI siddha thAya che ke dAra zabdano prayoga vidhipUrvaka vivAhitA strIne mATe ja thAya che. badhAM kAvyo tathA ka AdimAM paNa evo ja prayoga mAlUma paDe che. mATe dAra' zabda karIne vidhipUrvaka vivAhita patnInuM grahaNa thAya che, tethI vezyA ane kanyAne niSedha samajavuM joIe. vaLI "sva" zabdathI potAnI patnInuM ja grahaNa thAya che, mATe yathAvidhi vivAhita thayA chatAM paNa parastrIne niSedha siddha thAya che. ene parisaMkhyA kahe che. * 2 a kaI vAkyamAMthI prApta na thatuM hoya arthAt jenuM kayAMya pahelAM vidhAna na karavAmAM AvyuM hoya tyAre vidhi thAya che. je pakSamAM (vika rUpe karIne) 1 + ya oSa sAhina nAma saMta sevai. upAsaka dazAMga sUtra Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMgArasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 svadArasantoSavratam 213 "ekasyAnekatra prasaktasyAnyato nivRttyarthamekatra punarvidhAnaM parisaMkhye" vi. hi talakSaNamityevaM caikasya = viSayabhogasyAnekatra = svastrI - parastryAdau rAgataH masakasya=prAptasyAnyataH=parastryAdito nivRtyartham, ekatra vyathAvidhi pariNItAyAM svapanyAM punarvidhAnaM='svadAra' padena pratipAdanamastIti prasphuTaM ghaTate / parisaMkhyA, yathA"sevanIyo vItarAgo, darzanIyaM ca tatpadam / saMpAdanIyaM jJAnAdi, zravaNIyaM ca tadvacaH // " iti / etayotayA hi vItarAgavyatiriktasya sevanAderniSedhaH paryavasIyata ityalamatiprasaGgana, prakRtamanusarAmaH 99 66 rUpa se ) prApta ho taba niyama hotA hai / jo eka sthAna para prApta ho aura sAtha hI anyatra bhI prApta ho taba parisaMkhyA hotI hai // jaba eka artha aneka sthaloM para pApta ho to aneka sthaloMse nivRtta karake phira eka sthala parahI usakA vidhAna karanA parisaMkhyA hai, yaha isakA lakSaNa hai / prakaraNa meM isa prakAra samajhanA - eka viSaya bhoga, svastrI - parastrI Adi aneka sthaloMmeM prApta thA, ataH dUsare - parastrI Adi sthaloMse nivRtta karaneke lie eka sthAna arthAt vidhipUrvaka vivAhita svadharmapatnI meM 'svadAra' pada se vidhAna karanA, yahIparisaMkhyA hai| jaise-- " vItarAga bhagavAna kI bhakti karane cAhie, unakA darzana karanA caahie| jJAna Adi prApta karanA cAhie aura unake vacana sunane cAhie / " re vAkyameM vItarAgaki bhakti AdikA vidhAna hai isalie unase prApta thAya tA niyama thAya che. jo eka sthAnapara prApta thAya ane te sAthe anyatra prApta thAya teA parisaMkhyA thAya che." * jo eka artho aneka sthaLoe prApta thAya tA aneka sthaLeAthI nivRtta karIne pachI eka sthaLe ja enuM vidhAna karavuM e parisakhyA che.' e enuM lakSaNa che. prakaraNamAM A pramANe samajavuM:-eka viSaya-bhAga, svasrI-parastrI Adi aneka sthaLAmAM prApta hoya, mATe khIjAM parastrI Adi sthaLethI nivRtta karavAne mATe eka sthAna arthAt vidhipUrvaka vivAhita svadharma patnImAM 'svadAra' pade karIne vidhAna karavuM, e parisajyA che. ma} -- " vItarAga bhagavAnanI bhakita karavI joie. emanuM darzana karavuM joie, jJAna Adi prApta karavAM joie ane emanAM vacanA sAMbhaLavA joie." A vAkayamAM vItarAganI bhakita AdinuM vidhAna che, mATe tenAthI bhinna sarAgInI bhakitanA niSedhanuM tAtpa prakaTa thAya che. have mULa vAta e che ke-- upAsaka dazAMga sUtra -2 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 upAsakadavAra orAliyassarUvA, evamaNorAliyassasvA y| iya duvihA paraitthI, Agamasiddhasthi tasya paDhamA u // 5 // mANusa-tiriyasarIrA, devasarIrA u ghuccae bIyA / vittharao eesi, vutto annattha pavivego // 6 // " iti / (5-aNuvratam-icchAparimANaH / ) dhaNadhannAimaNoraha,-visae jaM puvvaNicchiyAe vi / majjAyAe 'cAo, taM ghucai paMcamaM vayaM satthe // 1 // jahasatti ca jahicchaM, pariggahassoiyeha majjAyA / jaha tiNhappIbhAvo, havai tahA kiM tu karaNijjaM // 2 // iti audArikatvarUpA evamanaudArikasvarUpAca / / iti dvividhA parastrI, AgamasiddhA'sti natra prathamA tu // 5 // mAnuSatiryakcharIrA, devazarIrA tUcyate dvitIyA / vistarata enayorukto'nyatra pravivekaH // 6 // " iti / etacchAyA ca" dhanadhAnyAdimanorathaviSaye yatpUrvanizcitAyA api / maryAdAyAstyAgaH, taducyate paJcamaM vrata zAstre // 1 // parastrI dvividhA-audArikAnaudArikazarIraviziSTatvabhedAta, tatra manuSyatiryazarIraghAriNya audArikazarIriNyaH devazarIradhAriNyazca vaikriyikazarIriNyaH, AsAM sarvAsAmapi parivarjanena kevalaM yathAvidhipANigRhItImAtreNa santoSa iti bhAvaH / bhinna sarAgIkI bhaktike niSedhakA tAtparya pragaTa hotA hai| astu / mUla bAta yaha hai parastrI do prakArakI hai-(1) audArika zarIravAlI aura (2) audA rikazarIravAlIse bhinna / manuSya aura tiryacauke zarIrako dhAraNa karanevAlI audArika zarIradhAriNI haiM aura deva-zarIrako dhAraNa karanevAlI vaikriyikazarIradhAraNI haiN| bhAvArtha yaha hai ki ina sabakA parityAga karake kevala svapatnImeM santoSa karanA svadArasantoSa-paradAraviramaNa-vrata hai // parI be prakAranI che. (1) audArika zarIravALI ane (2) audArika zarIra vALIthI bhinna. manuSya ane tiyAnAM zarIrane dhAraNa karanArI audArikazarIradhAriNI che ane devazarIrane dhAraNa karanArI vakriyazarIradhAriNI che. bhAvArtha e che ke e badhAne parityAga karIne kevaLa svapatnImAM saMteSa rAkhave e svadArasantaSa-paradAraviramaNavrata che upAsaka dazAMga sUtra Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - magAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU0 11 dharma* icchApariNAmavratam 215 yathAzakti ca yathecchaM, parigrahasyociteha maryAdA / ___ yathA tRNNAlpIbhAvo bhavati tathA kintu karaNIyam // 2 // " iti / atha paJcamaM vratamAha'icchAparimANe' ti, icchA dhanadhAnyAdinavavidhaparigrahaviSayakamiyattAniyamanamityarthaH, manuSyagajAzvagomihaSyAdin sacetanAn , cAsoratnahiraNyAdIMzcAcetanAn padArthAn mamatvabhAvapUrvakaM nijAyatte rakSitum"etAvanta eva manuSyagajAzvAdayaH, etAvantyeva ca vAso ratnahiraNyAdIni mayA saMgrahItavyAni nAto'dhikAnI"-tyevaM maryAdAvidhAnamiti bhAvaH / atra ca maryAdA karaNaM zrAvakANAmicchAdhInamiti sadhairyathAzakti yathecchaM ca nijanijagrahamaryAdA kartuM zakyate, kintu tRSNAlpIkaraNArthameva maryAdAvalambanamiti yathA tRSNAlpatvaM bhavettathA yatanIyaM, tauvAsya vratasya tAtparyAt / uktazca (5) pAMcaveM vratakA varNana. dhana dhAnya Adi nau prakArake parigrahakI maryAdA kara lenA icchAparimANa brata hai| manuSya, hAthI, gAya, ghor3A, bhaiMsa Adi macetana, aura vastra, ratna, sonA-cAMdI Adi acetana padArthoM ko mamatvabhAvapUrvaka grahaNa karane para unakI rakSA ke lie isa prakAra kI maryAdA kara lenA icchAparimANa haiM, jaise-~-"maiM itane manuSya gaja azva Adi rakhUgA, inase adhika nahIM, itane vastra ratna hiraNya Adi rakhUgA, inase jyAdA nhiiN|" kitanI maryAdA karanA yaha zrAvaNakoMkI icchA para nirbhara hai, isalie saba, zakti aura ruci ke anusAra maryAdA kara sakate haiM, kintu yaha dhyAna meM rakhanA cAhie ki maryAdA kA prayojana tRSNA ko kama karanA hai, isalie aisI maryAdA karanI cAhie jisase sRSNA kama ho / yahI isa vrata kA tAtparya hai, kahA bhI hai-- (5) pAMyamA pratavANuna dhanadhAnya Adi nava prakAranA parigrahonI maryAdA karavI e IcchAparimANa vrata 7. manuSya, DAthI, Aya, gha, neza mA sayetana, ane vakha, 2lna, sonu, 35. vagere aceta padArthone mamatvabhAvapUrvaka grahaNa karIne tene rakSaNa mATe e prakAranI maryAdA karavI e IcchA-parimANa che, jemake- "huM ATalA manuSya gaja azva Adi rAkhIza, tethI vadhAre nahi, ATalAM vastra ratna hiraNya Adi rAkhIza, ethI vadhAre nahIM." keTalI maryAdA karavI e zrAvakenI IcchA para AdhAra rAkhe che, eTale sau koI pitAnI zakita ane rUcine anusarIne maryAdA karI zake che, paraMtu eTaluM dhyAnamAM rAkhavAnuM che ke maryAdAnuM prajane tRSNAne ochI karavAnuM che, mATe evI maryAdA karavI joIe ke jethI tRSNA ochI thAya evuM A vratanuM tAtparya che. kahyuM che ke upAsaka dazAMga sUtra Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstra "jaha jaha loho appo, jaha jaha'ppo prigghaarNbho| taha taha suhassa lAho, NijjaraNaM cAvi kammANaM // 1 // bhaNahamUlaM savvaM, cahaUNaM NaM pariggahaM bhaavaa| lalie dhammArAme, ramaMti je te jaNA dhannA // 2 // iti guNavatAni (3) ( 6 anarthadaNDaviramaNavratam ) " NIheu jIvapIDAyaraNaM jaM so aNadaMDo y| .... cattAri assa bheyA, avajhANAyariyaNAmago paDhamAH // 1 // etacchAyA ca " yathA yathA lobho'lpo yathA yathA'lpaH prigrhaarmbhH| ----- tathA tathA sukhasya lAbho nirjaraNaM cApi karmaNAm // 1 // anarthamUlaM sarva, tyaktvemaM parigrahaM bhAvAt / lalite dharmArAme, ramante ye te janA dhanyAH // 2 // " iti / "nirhetu jIvapIDAcaraNaM yatso'narthadaNDazca / / catvAro'sya bhedA apadhyAnAcaritanAmakaH prathamaH // 1 // - "lobha jyoM-jyoM alpa hotA jAtA hai, tyoM-tyoM parigraha aura bhArambha kama hote jAte haiM, sukha baDhatA jAtA hai aura koMkI nirjarA hotI haiM saba anarthoMkA mUla parigraha haiN| jo ise bhAvoMke sAtha tyAga kara dharmarUpI sundara udyAna meM ramaNa karate haiM ve mahApuruSa dhanya haiM // 2 // " guNa-vrata (3) (6) (chaThe vratakA varNana ) anya vratoMke pAlana karane meM jo sahAyatA pahuMcAte haiM, unheM guNavrata lebha jema jema ocho thato jAya che, tema tema parigraha ane Ara. ochA thatA jAya che, sukha vadhatuM jAya che ane karmonI nirja rA thAya che. (1) badhA anarthonuM mULa parigraha che. je ene bhAvapUrvaka tyAga karIne dharmarUpI aMdara udyAnamAM bhara 42 che, mahApuruSane dhanya che." (2). guNunata (3) (1) / tanu vANuna- (pahe guNavata) anya vratanuM pAlana karavAmAM je sahAya kare che tene guNavrata kahe che. guNavata upAsaka dazAMga sUtra Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU0 11 dharma0 anarthadaNDaviramaNavratam 217 avi ya pamAyArio, bIo hiMsApayANamaha tIo / cotho taheva butto, jiNasatthe pAvakamma-uvaeso // 2 // aptAijjhANehiM, parakheyavihI niradvayaM paDhamo / bIo pamAyao ava, bhAsA tellAi bhAyaNugghADo // 3 // chAyA - api ca pramAdAcarito dvitIyo hiMsAmadAnamatha tRtIyaH / caturthastathaivoktaH, jinazAstre pApakarmopadezaH // 2 // ArttAdidhyAnaiH parakhedavidhirnirarthakaM prathamaH / dvitIyaH pramAdato'pabhASA tailAdibhAjanodghATaH // 3 // , atha guNavatAnyAha - ' trINI' - syAdi; vratAntaraparipAlanena sAdhakatamAni vratAni guNavatAnyucyante tAni trINyopapAtikakrameNa vaktumAha - ' tadyathe, -tiupAsaka dazAGge tu prathamaM dikhataM, tata upabhoga paribhogaparimANaM, tato'narthadaNDaviramaNamityevaM kramaH / 'anarthe 'ti-arthaH=prayojanaM tadarthamarthAt kSetra dhana-gRha-zarIra-kula- dAsI dAsa-dArAdyartha yo daNDaH so'rthadaNDastadbhinno'narthadaNDaH niSprayojanaM kasyacitprANinaH saMklezanavyApAra ityarthaH / eSo'padhyAnA''carita pramAdA''carita-hiMsApradAna- pApakarmopadeza-bhedAccakahate haiM / guNavata tIna haiM / 'aupapAtikasUtra ke kramake anusAra unakA varNana karate haiM (1) anarthadaNDaviramaNavrata - kSetra, dhana, gRha, zarIra, kula, dAsI dAsa, dvArA (strI) Adike lie arthAt prayojana ke lie jo daMDa kiyA jAtA hai vaha artha-daNDa hai aura niSprayojana daNDako anarthadaNDa kahate haiM, arthAt vinA prayojana hI kisI jIvako saMkleza pahu~cAnA anarthadaNDa hai / yaha anarthadaNDa cAra prakArakA hai - (1) apadhyAnAcarita, traNa che. aupapAtika sUtranA kramAnusAra tenuM vana karIe chIe. (1) anartha :uvirabhaNu - vrata - kSetra, dhana, zRDU, zarIra, guNa, hAsI, hAsa, dArA, (strI) Adine mATe arthAt prayeAjanane mATe je daDa devAmAM Ave che te che te aMdaDa che ane niSprayeAjana daMDane anadaMDa kahe che; arthAt prayAjana vinA ja koi jIvane sakleza pahoMcADavA e anaDe che. e anaDa cAra prakAranA 1. upAsakadazAMga meM pahalA dikhata, dUsarA / upabhogaparibhoga parimANa, aura tIsarA anarthadaNDaviramaNa hai / x upAsakadazAMgamAM paheluM digdata, khIjuM upabhrAgaparAmaparamANu, ane trIjuM ana daM viramaNu che. upAsaka dazAMga sUtra Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 upAsakadazAGgasatre kassavi Niyevi hatthe, vihalaM khaggAidhAraNaM tIo / cottho so sAvajjo,-vaesadANaM bhaNijjae jamiha // 4 eesi savvesiM, pu-dhuttANaM cauNhamiha satthe / vihipuvvaM saMcAo, akkhAyamaNatthadaMDaveramaNaM // 5 // " iti / turdhA, tatrApadhyAnenA''caritamapathyAnA''caritamAtaraudradhyAnavazatayA niSprayojana pANisaMklezanamityarthaH / pramAdenA''caritaMpramAdA''caritaM-pramAdato niSpayojanamapabhASaNAdikaraNaM, ghRtatailAdibhAjanAnyudghATaya rakSaNaM cetyrthH| hiMsAsAdhanasvAhiMsA=taravAri-zula-bhalla gaNAzAdizastraM tasya pradAnaM-hiMsApradAna-niSpayojanaM kasyaciddhaste zastrAdInAM samarpaNamityarthaH / upalakSametaniSprayojanaM svahaste dhAraNasyApi / pApapradhAnaM yadvA pApajanakaM karma-pApakarma tasyopadezaH pApakarmopadezaH-niSprayojanaM sAvadyopadezadAnamityarthaH / ebhyazcaturyo'narthadaNDebhyo viramaNamanarthadaNDaviramaNam / (2) pramAdAcarita, (3) hiMsApradAna, aura (4) paapkrmopdesh| ArtadhyAna aura raudradhyAnake vaza hokara prANIko saMkleza pahu~cAnA apadhyAnAcarita hai (1), pramAdake vaza hokara vyartha bure (kaSTaprada) vacana bolanA Adi, athavA pramAda-vaza ghI tela Adike vartanoMko ughADA (khulA) rakhanA pramAdAcarita hai (2), vinA prayojana, talavAra, zUla, bhAlA, gaMDAzA Adi hiMsAke sAdhanabhUta zastrAMko kisIke hAthameM denA upalakSaNase apane hAthameM rakhanA bhI hiMsA-pradAna anarthadaNDa hai (3), pApakI pradhAnatA bAlA athavA pApako paidA karane vAlA arthAt sAvadha upadeza denApApakarmopadeza anartha-daNDa hai (4) / ina cAroM prakArake anarthadaNDoM se virata ho jAnA anartha-daNDa-viramaNa vrata hai / cha (1) apacyA nAyazti, (2) prabhAhAyarita. (3) sAhAna, (4) pA54 pahe. ArtadhyAna ane raudradhyAnane vaza thaIne prANIne niprojana saMkaleza pahoMcADe e apadhyAnAcarita che. (1) prasAdane vaza thaIne vyartha kharAba (kaSTaprada) vacane be lavAM vagere, athavA pramAdavaza ghI tela AdinAM vAsaNone ughADAM rAkhavAM e pramAdA carita che. (2) prayajana vinA talavAra,zULI, bhAlA, Adi hiMsAnAM sAdhanabhUta zastrane kaeNInA hAthamAM ApavAM, upalakSaNe karIne pitAnA hAthamAM rAkhavAM e paNa hiMsApradAna anarthadaMDa che. (3) pApanI pradhAnatAvALo athavA pApane pedA karanAra arthAt sAvadha-upadeza Apa e pApakarmopadeza anarthadaMDa che. (4) e cAre prakAranA anarthadaMDathI virata thaI javuM te anarthadaMDaviramaNa vrata che. upAsaka dazAMga sUtra Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 agAradharmasaJjIvanI TIkA dharma0 sU0 11 digvatam (7-digvatam ) majjAyA gamaNe hoi, puvAisu disAsu jA / eyaM siyA disivayaM, tivihaM taM ca kittiyaM // 1 // aTTAhotiriyavANaM, bheyA tatthAimaM tu taM / pavayAisamArohe, jo majjAyAviNicchao // 2 // kasyApi nije'pi haste, viphalaM khaGgAdidhAraNaM tRtiiyH| caturthaH sa sAvadhopadezadAna bhaNyate yadiha // 4 // eteSAM sarveSAM pUrvoktAGgAM caturNAmiha zAkhe / vidhipUrva saMtyAga AkhyAtamanarthadaNDaviramaNam // 5 // " iti| "maryAdA gama ne bhavati, pUrvAdiSu dikSu yaa| etatsyAdigvataM, trividhaM tacca kIrtitam // 1 // UrdhvAstirazcAM bhedAt , tatrA''dimaM tu tat / parvatAdisamArohe, yo maryAdAvinizcaya : // 2 // atha guNavateSu dvitIyamAha-'digi'-ti-dizAM dikSu vA vrataM dignatama, pUrvAdiSu dikSu viSaye yad-'asyAM dizyetAvatyeva dUre mayA gantavyaM nAto'adhikatara'-ityevaM dikasambandhitaM tadityarthaH,ettayyodhistiryagbhedAstrividham, tatrobhaMyAM dizi-parvatAdhArohaNaviSaye yat-'etAvatyeva parvatAdibhAge mayA''rohAva (7) sAtaveM vratakA varNana (dasarA guNavata,) (2) divrata-pUrva pazcima Adi dizAoMmeM, maiM itanA dUra takahI jAU~gA, isase Age nahIM jaauuNgaa|" isa prakAra dizAoMkI yA dizAoMmeM maryAdA kara lenA divrata hai| yaha vrata tIna prakArakA hai-(1) UvaM (2) adhaH aura (3) tirydishaasNbndhii| Urdhva dizAmeM isa prakArakI maryAdA kara lenA ki 'parvatake isa bhAga takahI maiM cahU~gA, isase upara nahIM' yaha UdhvaMdigvrata hai| bAvaDI, sAtamA vratanuM varNana-(bIjuM guNavata) (ra) diggata-"pUrva pazcima Adi dizAomAM, huM ATale dUra sudhI ja jaIza, ethI AgaLa nahi jauM' e pramANe dizAonI ya dizAomAM maryAdA 4za sevA sahita cha. me vrata traya prA2nu chaH (1) a, (2) adhaH, bhane (3) tiya hizAsamadhI. Urdhva dizAmAM A prakAranI maryAdA karI levI ke parvatanA amuka bhAga sudhI DhIya, methI padhAre 52 nahIM' se 4- hitale. pApa, puvA, upAsaka dazAMga sUtra Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. upAsakadazAsUtre , 2 // bIyaM vAvI - kUba - bhumi - gharAivisara tahA / vAyavvAisu koNesu, puvbAisa disAsu ya // 3 // majjAyAe niyamaNaM, vakkhAyaM tiriyavvayaM / ' iti / ( 8 - upabhoga - paribhoga- parimANavratam uvabhogAi hoi, majjAyA-niyamo u jo / guNanvayesu taM tIyaM, vayamettha jiNAgame // 1 // bhoyaNA kammao ceva, tameyaM duvihaM mayaM / tattha bhoyaNao mAva, bemi egegaso kamA // taMja ho - luNiyA deta, varNa ceva phalaM tahA / anbhaM gaNuvvahaNAi~, majjaNaM vatthameva ya // 3 // dvitIyaM vApI-kUpa-bhUmi-gRhAdiviSaye tathA / vAyavyAdiSu koNeSu, pUrvAdiSu dikSu ca // 3 maryAdAyA niyamanaM, vyAkhyAtaM tiryagvratam / " upabhogAdiSu bhavati maryAdA - niyamastu yaH guNavateSu tattatIyaM vratamatra jinAgame // 1 // bhojanAtkarmatazcaiva tadetadvividhaM matam / tatra bhojanatastAvadavImyekaikazaH kramAt // 2 // // / 3 11 iti / tadyathA - ''rdra nayanikA dantadhAvanaM caiva phalaM tathA / abhyaJjanodvarttane, majjanaM lakhameva ca // 3 // rohau vidhAtavya' ityevaM maryAdAkaraNaM tadRdhvaM digvatam / vApI-kUpa-taDAga-bhUmigrahAthArohaNAvarohaNaviSaye yanmaryAdAyA niyamana tadadhoditama / pUrvapazcimA didikSu vAyasthAdividikSu ca viSaye yanmaryAdAnipamanaM tittiryagdivatam / dinatadhAraNena maryAditadigvyatiriktadigAzritAnAM jIvAnAM hiMsAdidaNDo na bhavatIti hi vratasyAsya phalamavagantavyam / upAsaka dazAMga sUtra kuMA, tAlAva, bhUmigRha ( bhauharA) AdimeM praveza karanekI maryAdAkA niyama karanA adhodigvata hai / pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, dizAoMmeM tathA vAyavya, nairRtya, IzAna ora Agneya koNa meM maryAdAkA niyama karanA ki- 'amuka dizAmeM isase Age nahIM jAU~gA' yaha tiryagdigbata hai| taLAva, bhoMyarAM AdimAM praveza karavAnI maryAdAnA niyama karavA e adhAdigdata che, pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa dizAmA tathA vAyavya, naiRtya IzAna, ane Agneya khuNAomAM maryAdgAnA niyama karavA ke 'amuka ziAmAM ethI AgaLa nahi na ' me tiryaya himata cha G Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magArasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 11 dharma0 upabhoga paribhogavratam vilevaNaM tahA puSphA - SSbharaNaM caiva dhUvaNaM / evaM jaM loyavikkhAyaM, peyaM bhakkhaNamoyaNo // 4 // sUbo vigaha- sAgA ya, mAhuraM jemaNaM tahA / pANIya muhavAseA ya, vAhaNo- pAhaNA puNo // 5 // ' 9 99 vilepanaM tathA puSpaiss bharaNaM cauva dhUpanam / / 93 14 12 evaM lokavikhyAtaM, peyaM bhakSaNamodanaH // 4 // 15 sUpo " vikRti-zAkau ca mAdhuraM jemanaM tathA / 221 21 pAnIcaM " mukhavAsazca, vAhanoM - pAnahI punaH // 5 // " athAtra guNavateSu tRtIyaM brUte- 'upe' ti upabhoga - paribhogau prAgvyAkhyAta svarUpau tayo: parimANa= maryAdAniyamanamupabhoga- parimANam / etad dviH vidham-bhojanata : karmatazca tatra - Ardra nayanikA - dantadhAvana-phalA -'bhyaJjanadarzana - majjana-vastra-vilepana- puruSA- ''bharaNa dhUpa-peya- bhakSaNau-dana - sUpa - vikRti a 9 8 9 10 11 12 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 - zAka - mAdhukara-jemana - pAnIya- mukhavAsa vAhano - pAna- cchayana sacitta dravyeSupabhoga paribhogayogyeSu padArtheSu parimANa (maryAdA) karaNaM bhojanatastathAhi AThaveM vrattakA varNana ( tIsarA guNavrata ) (3) upabhoga - paribhoga- parimANa vrata-upabhoga aura paribhogakI vyAkhyA pahale kara cuke hai / unakI maryAdA karanA upabhoga- paribhogaparimANa vrata hai / yaha vrata do prakArakA hai - (1) bhojanase aura (2) karmase / AnayanikA, dantadhAvana, phala, abhyaJjana, uddharttana majjana, 2. 3 Y 8 99 92 93 15 da 18 19 20 21 22 23 vastra, vilepana, puSpa, AbharaNa, dhUpa, peya, bhakSaNa, odana, sUpa, vikRti, zoka, mAdhuraka, jemana, pAnIya, mukhavAsa, vAhana, upAnat, zayana, sacita, aura ror, ina upabhoga - paribhoga yogya padArthoMmeM maryAdA karanA, bhojana se - upabhoga - paribhoga- parimANa vrata hai / vaha isa prakAra 25 26 AThamA vratanu varNana-(trIjI guNavrata) (3) upayoga- paribhoga - paribhAga vrata-upaloga mane pariloganI vyAyyA pahelAM karI gayA chIe. enI maryAdA karavI e upabhega-parikSega parimANa vrata che, me vrata prabhAranu che; (1) loka nathI bhane (2) mathI 1 Anayani, 2 tughAvana, 3 ija 4 saya, uddhartana, manana, 7 vastra, 8 vileyana, puSya, 10 khAbharaNa 11 dhU5, 12 peya, 13 akSaya, 14 me!hana, 15 sUpa, 16 vidruti, 17, 18 madhuraka, 19 jamaNuM, 20 pAnI, 21 mukhavAsa, 22 vAhana, 23 upAnat 24 zAyana, 25 sacina, 26 dravya, e upabhAga-paribhega yogya padArthoMmAM maryAdA karavI, te lobhanathI--upaloga - pariyoga - paribhASya vrata che. te bhApramANe: upAsaka dazAMga sUtra Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ___ upAsakadazAGgasUtre [bhojanata upabhogaparibhogaparimANa-vratam ] ___ snAnA'' zarIraM progchituM yadvastramaryAdAkAraNaM tadA nayanikAvidhiparimANakaraNam (1) dantamalApanodanAya dantakASThAdermaryAdAkaraNaM-dantadhAvanavidhiparimANakaraNam (2) snAnAtpUrva ziraAdivilepanArthamAmalakyAdiphalAnAM viSaye maryAdAniyamanaM-phalavidhiparimANakaraNam (3) / snAnAtpUrva zarIramardanArtha zatapAkasahasrapAkAdInAM tailAnAM viSaye maryAdAniyamanamabhyaJjanavidhi parimANakaraNam (4) / snAnAtpUrva zarIramalApanodanArtha piSTakAdimaryAdAkaraNamudvartanavidhiparimANakaraNam (5) / snAnArtha jalaviSaye maryAdAniyamo majanavidhiparimANakaraNam (6) / paridhAnAdyartha vastraviSaye maryAdAniyamo vastravidhiparimANakaraNam (7) / candanakuGkumakezarAdiviSaye maryAdAniyamo -zAka-mAdhukara-jemana-pAnIya-mukhavAsa-vAhano-pAna-cchayana-sacita-dravyeSUpamogaparibhogayogyeSu padArtheSu parimANa-(maryAdA)-karaNaM bhojanatastathAhi (1) snAna karanese bhIge hue zarIra poMchane ke lie vastro (aMgoche) kI maryAdA karanA AdranayanikAvidhiparimANa hai| (2) dAtoMkA maila dUra karane ke lie dAtona AdikA maryAdA karanA dantadhAvanavidhiparimANa hai / (3) snAna karanese pahele mastaka Adi para lepa karaneke lie Avale Adi phaloMkI maryAdA karaneko phalavidhiparimANa kahate haiM / (4) snAnase pUrva zarIra para mAlisa karane ke lie zatapAka sahasrapAka Adi tailoMkI maryAdA karanA abhyaJjanavidhiparimANa hai / (5) snAnase pahale zarIrakA maila haTAne ke lie pIThI AdikI maryAdA karanA udvartanavidhiparimANa hai| (6) snAnake lie jalakI maryAdA karanA majanavidhiparimANa hai| (7) pahanane or3hane Adike lie vastroMkI maryAdA karanA vastravidhiparimANa hai| (8) candana, kuMkuma, kezara AdikI maryAdA (1) sapAna karavAthI bhIMjAyeluM zarIra luchavAne mATe vastro (aMgUTho) nI maryAdA karavI te AdranayanikAvidhiparimANa che. (2) dAMtane mela dUra karavAne dAtaNa AdinI maryAdA karavI e daMtadhAvanavidhiparimANa che. (3) snAna karyA pahelAM mastaka Adi para lepa karavAne AMbaLAM Adi phaLanI maryAdA karavI te phalavidhiparimANa che. (4) snAna pahelAM zarIra para mAlIsa karavAne zatapAka sahastrapAka Adi telanI maryAdA karavI e abhaMjanavidhiparimANuM che. (5) snAna pahelAM zarIrane mela dUra karavAne pIThI AdinI maryAdA karavI e uddhanavidhiparimANa che. (6) snAnane mATe jaLanI maryAdA karavI e majajanavidhiparimANa che. (7) paheravA oDhavA vagerene mATe vastronI maryAdA karavI be vastravidhiparimANa che (8) caMdana, kaMkuma, kesara AdinI maryAdA karavI e upAsaka dazAMga sUtra Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU. 11 dharma0 upabhogaparibhogavratam 223. vilepanavidhiparimANakaraNam (8) / zarIrAdiSu dhAraNArtha puSpaviSaye maryAdA. niyamaH puSpavidhiparimANakaraNam [9] / zarIrazobhArtha kaTaka-kuNDala-keyUrAghAbhUSaNaviSaye maryAdAniyamanamAbharaNavidhiparimANakaraNam [10] / vastrazarIrAdikaM suvAsayituM dhUpanayogyAnAM padArthAnAM maryAdAniyamo dhUpavidhiparimANakaraNam (11) / pAnayogyAnAM kAauSadhapAna(Na)kAdInAM viSaye maryAdAnivamanaM peyavidhiparimANakaraNam (12) / pakAnAnAM viSaye maryAdAniyamanaM bhakSaNavidhiparimANakaraNam (13) / kalamAdirUpe zAlau maryAdAkaraNamodanavidhiparimANakaraNam (14) / odanAdau sammelya khAdyAnAM dAlAnAM viSaye maryAdAniyamaH sUpavidhiparimANakaraNam / (15) ghRtadugdhAdiviSaye karanA vilepanavidhiparimANa hai| (9) zarIra para dhAraNa karane ke lie puSpoMkI maryAdA karanA puSpavidhi-parimANa hai| (10) zarIrakI zobhA ghar3hAne ke lie kar3A, kuMDala, keyUra Adi AbhUSaNoMko maryAdA karanA AbharaNavidhiparimANa hai / (11) vastra aura zarIrako sugandhita karaneke lie dhUpa diye jAne yogya padArthoM kI maryAdA karanA dhUpavidhiparimANa hai| (12) pIne yogya kAtha ( kAr3hA) auSadha tathA prapANaka (zarbata ) Adi vastuoMkI maryAdA karanA peyavidhiparimANa hai| (13) pakavAnoMkI maryAdA karanA bhakSaNavidhi parimANa hai| (14) kalama Adi jAtike zAli (cAvala )kI maryAdA karanA odanavidhiparimANa hai| (15) cAvala AdimeM milAkara khAne yogya dAla AdikI maryAdA karanA sUpavidhiparimANa hai| (16) ghI dUdha AdikI maryAdA karanA vikRtividhivilepanavidhiparimANa che. (9) zarIra para dhAraNa karavAne puSpanI maryAdA karavI e puSpavidhiparimANa che. (10) zarIranI zobhA vadhAravAne kaDAM, kuMDala, keyUra Adi AbhUSaNanI maryAdA karavI e AbharaNavidhiparimANa che. (11) vastra ane zarIrane sugaMdhita karavAne dhUpa devAnA padArthonI maryAdA karavI e dhUpavidhiparimANa che. (12) pIvA yogya kavAtha, (kAThA) auSadha tathA zarabata Adi vastuonI maryAdA karavI e pathavidhiparimANa che. (13) pakavAnonI maryAdA karapI e bhakSaNavidhiparimANa che. (14) kammada Adi jAtinA cekhAnI maryAdA karavI e edanavidha parimANa che. (15) cekhA AdimAM meLavIne khAvA mATenI dALanI maryAdA karavI e sUvidhiparimANa che. (16) ghI dUdha AdinI maryAdA karavI e vikRtividhiparimANa che. upAsaka dazAMga sUtra Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 upAsakazAstre sayaNaM sacittaM dadhvaM, icce savvavatthusuM / majjAyAe NiyamaNaM, mayaM, bhoyaNao vayaM // 6 // iti / zayana sacina dravyam , ityevaM, sarvavastuSu / maryAdAyA niyamanaM, mataM bhojanato vratam // 6 ||"iti / maryAdAniyamo vikRtividhiparimANakaraNam (16) / vAstUkAdInAM zAkAnAM viSaye maryAdAniyamaH zAkavidhiparimANakaraNam (17) / khAdyAnAM pakkasvAdha miSTa-kadalI-rasAla-panasAdInAM phanAnAM viSaye maryAdAniyamomAdhukavidhipariNAmakaraNam (18) / seva-pUpa-pakavaTI-prabhRtInAM viSaye maryAdAniyamo jemanavidhiparimANakaraNam (19) / jalaviSaye maryAdAniyamaH pAnIyavidhiparimANakaraNam (20) / mukhaM vAsayituM lavaGgakarpUrAdInAM viSaye maryAdAniyamo mukhavAsavIdhiparimANakaraNam (21) / vahanAthai hastyazvapravahaNAdiviSaye maryAdAniyamanaM-vAhanavidhiparimANakaraNam (22) / pAdarakSArthamupAnanmoparimANa hai| (17) yathuA Adi zAkoMkI maryAdA karanA zAkavidhiparimANa hai| (18) pake hue, kelA, Ama, panasa Adi phaloMkI maryAdA karanA mAdhurakavidhiparimANa hai| (19) seva, pUA, bar3A, pakaur3I AdikI maryAdA karanA jemanavidhiparimANa hai / (20) pIne ke jalakI maryAdA karanA pAnIyavidhiparimANa hai| (21) mukhako suvAsita karane ke lie lauMga kapUra Adi vastuokI maryAdA karanA mukhavAsavidhiparimANa hai| (22) vAhana cAra prakArake hote haiM-(1) calanevAleghoDA, U~Ta, hAthI, balada Adi, (2) phiranevAle-gADI, moTara, TrAma, sAIkala, ratha Adi, (3) tairanevAle-sTImara, DoMgI Adi, (4) uDanevAle-havAIvimAna, baluna Adi, ina cAra prakArake vAhanoMkI | (17) bhAjI Adi zAkanI maryAdA karavI e zAkavidhiparimANa che. (18) pAkAM, svAdiSTa, mIThAM keLAM, kerI, phaNasa Adi phaLenI maryAdA karavI e mAdhurakavidhikaravI e mAdhurakavidhiparimANa che. (1) seva, pUDA, bhajIyAM, pakaDI AdinI maryAdA karavI e jamaNuvidhiparimANa che. mukhane suvAsita karavAne lavaMga, kapura maryAda vastuonI maryAdA karavI e mukhavAsavidhiparimANa che. (22) vAhana yAra prAranA matAcyA cha- (1) lAvaNA-yA, a, hAthI, ma vigere. (2) 12vAvANa-DI, moTara, manI TrAma, sAsa, 25 vigere. (7) tApaNAsTImara, 199]3DI vigere. (4) Sali-Sats Rir, mayuna vimere. A cAra prakAranA vAhanenI javA - AvavA ke pharavA mATe mayadA karavI e upAsaka dazAMga sUtra Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 12 101 13 14 agAradharmasajjIvanI TIkA mU0 11 dharma0 upabhoga pari0 cakAdiSu maryAdAniyama upAnadvidhiparimANakaraNam (23) / zayanAthai maJcakAdiviSaye maryAdAniyamanaM zayanavidhiparimANakaraNam (24) / sacitteelAdisacittavastuviSaye maryAdAniyamaH sacittavidhiparimANakaraNam (25) / dravyANAM khAdyAsvAdyAdInAmekadvayAdisaMkhyAviSaye maryAdAniyamanaM dravyavidhiparimANakaraNa(26) miti / atredamavadheyam-- yastUtkRSTatratadhArI tena caturvidhaAhAraH prAsuka eva grahItavyaH tadabhAve'prA. suko'pi sacittavarjaH, tadabhAve cAnantakAyabahuvIjavarjaH // ___ sarvA'sAmarthya tu-" sacitta-vya-vigai-vANaha taMyola-vattha-kusu. mesu / vAhaNa-sayaNa-vilevaNa-bha-disi-pahANa-bhattesu // 1 // " ityuktaprakArANAM caturdazAnAM sacitta-dravya-vikra-tyupAnattAmbUla-vastra-kusuma-vAhana-zayanaghUmane dhirane Adike lie maryAdA karanA vAhanavidhiparimANa hai| (23) pairoM kI rakSAke lie jUte (pagarakhI), mauje AdikI maryAdA karanA upAnadvidhiparimANa hai / (24) soneke lie khATa palaMga AdikI maryAdA karanA zayanavidhiparimANa hai| (25) ilAyacI tAmbUla Adi sacitta vastuoMkI maryAdA karanA sacittavidhiparimANa hai| (26) khAdima svAdima Adi dravyoMke viSayameM eka do Adi saMkhyAkI maryAdA karanA dravyavidhiparimANa hai| tAtparya yaha hai ki jo utkRSTa vratadhArI hai use cAroM prakArakA prAsuka hI AhAra grahaNa karanA cAhie, yadi prAsuka na grahaNa kare to sacittakA tyAga karanA cAhie, yadi sacittakA bhI tyAga na kare to anantakAya aura bahubIjakA tyAga to karanA hI caahie| uparokta saba na kara sake to kamase kama-sacitta 1, dravya (khAdyapadArthoM kI saMkhyA)2, vikRti (vigaI-dUdha Adi) 3, upAnat (pagarakhI mauje Adi) 4, vAhanavidhiparimANa che. (3) paganI rakSAne mATe pagarakhAM nejA vagerenI maryAdA karavI e upAnavidhiparimANa che. (24) sUvAne mATe khATa khATalA AdinI maryAdA karavI e zayanavidhiparimANa che. (5) IlAyacI, tAMbUla, Adi sacitta vastuonI maryAdA karavI e sacittavidhiparimANa che. (26) khAdima vAdima Adi dravyonI bAbatamAM eka be Adi saMkhyAnI maryAdA karavI e drathavidhiparimANa che. tAtparya e che ke-je utkRSTa vratadhArI che teNe cAre prakAranA prAsuka AhAra ja grahaNa karavA joIe, je prAsuka na grahaNa kare te sacittane tyAga kara joIe, je sacittane paNa tyAga na kare te anaMtakAya ane bahubIjane tyAga te karavuM ja joIe. e badhuM na karI zake te 1 sacitta, 2 dravya (khAdya padArthonI saMkhyA), 3 vikRti (vigaI-dUdha vigere) 4 upAnataH upAsaka dazAMga sUtra Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 upAsakadazAgasUtre // karmata-upabhogaparibhoga-parimANavatam // uvabhogAisu sAhaNa,-davvANamuvajjaNAya vaavaaro| tassi jaM parimANaM, caiUNa'caMtasAvajjaM // 1 // iNamuvabhogAINaM, kammA vayamAgame samakkhAyaM / iti / etacchAyA ca-- " upabhogAdiSu sAdhana-dravyANAmupArjanAya vyaapaarH| tasmit yatparimANaM, tyaktvA'tyantasAvadham // 1 // idamupabhogAdInAM karmato vratamAgame samAkhyAtam / " iti / vilepana-brahmacarya-dizA-snAna-bhaktAno viSaye pratidinaM yathAzakti niyamo'vazyaM kartavyaH // atha karmata-upabhoga-paribhoga-parimANavataM vyAkhyAsyAmaH upabhogaparibhogasAdhanIbhUtadravyopArjanArtha yo vyApAraH so'pyupacArAdupabhogaparibhogazabdenocyate, ityevaM ca karmataH vyApArata ityarthastasmAdupabhogaparibhogayoH prAptyarthamatyantasAvadhavyApAraparityAgapUrvakaM yanmaryAdAkaraNaM tatkarmata upabhogaparibhogaparimANavratamiti bhAvaH // tAmbUla 5, vastra 6, puSpa 7, vAhana 8, zayana (khATa-palaMga Adi) 9, vilepana (candanAdi) 10, brahmacarya 11, dizA 12, snAna 13 aura bhakta (bhojana) 14, inake viSayameM maryAdA karane rUpa caudaha niyama to zrAvakako yathAzakti pritidina avazya citArane (karane) caahie| aba karmase upabhoga-paribhoga-parimANavatakA vyAkhyAna karate haiM upabhoMga-paribhogake yogya padArthoM kI prAptikA sAdhana dravya hai| ataH usa dravyako upArjana karane ke lie kiyA jAne vAlA vyApAra bhI upabhoga-paribhoga zabdase kahA jAtA hai, isalie isakA artha yaha huA ki upabhoga-paribhogako prAptike lie atyanta sAvadha vyapArakA (52mA bhAga), 5 tAsa, 12, 7 pu05, 8 pAna, 8 zayana (paatt5|| 12), 10 vivecana (yahanAhi), 11 prAyarya, 12 hiza, 13 snAna ane 14 bhakata (bhajana), eTalI bAbatamAM maryAdA karavA rUpa cauda niyamo te zrAvake yathAzakita pratidina avazya karavA joIe. have karmathI upabhega-pariga-parimANavratanuM vyAkhyAna karIe chIe: upabhega-paribhegane padArthonI prAptinuM sAdhana dravya che. eTale e dravyane upArjana karavAne mATe karavAmAM Avate vyApAra paNa upaga - paribhega zabdathI ja kahevAmAM Ave che, tethI ene artha e thaye ke upabhega-paribheganI upAsaka dazAMga sUtra Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 11 dharma0 upabhogapari0 zikSAtratAni ( 4 ) iha saMbuttA sikkhA, paramapayappattisAhiyA kiriyA / tabbahulAe~ vayAI, jAI sikkhAvayAi~ eyAi~ // 1 // sAmAi ca desAvagAsiyaM posahovavAso ya / aihINa saMvibhAgo, iccevaM tANi cattAri // 2 // etacchAyA ca - " iha samuktA zikSA, paramapadaprAptisAdhikA kriyA / tabahulAni vratAni yAni zikSAvratAnyetAni // 1 // sAmAyikaM ca dezAvakAzikaM poSadhopavAsazca / atithInAM saMvibhAgaH, ityevaM tAni catvAri // 2 // 227 atha zikSAvratAnyAha- 6 ' catvAri zikSe 'ti -- zikSaNaM zikSA=paramapadaprAptisAdhanIbhUtA kriyA tasyai, yadvA tatpradhAnAni vratAni - zikSAvatAni punaH punarAsevanANItyarthaH / etAni catvAri yathA - sAmAyikaM, dezAvakA zikaM, poSadhopavAso'tithisaMvibhAgazceti / tatraparityAga karake (vyApArakI) maryAdA kara lenA karma se upabhoga-paribhogaparimANa vrata hai / zikSAvata ( 4 ) parama padako prApta karanekI kAraNabhUta kriyAko zikSA kahate haiM / zikSA ke lie vrata yA zikSA pradhAna vrata zikSAvata kahalAte haiM, arthAt zikSAvrata ve haiM jinheM bArambAra sevana karanA par3atA hai| zikSAvrata cAra - (1) sAmAyika, (2) dezAvakAzika, (3) poSadhopavAsa aura (4) atithisaMvibhAga / prAptine mATe atyaM ta sAvadya vyApArane parityAga karIne (vyapAranI) maryAdA karI hovI me ubhathI-upaloga - pariloga - parimANu vrata che. zikSAvrata (4) parama padane prApta karavAnI kAraNabhUta kriyAne zikSA kahe che. zikSAne mATe vrata yA zikSApradhAna trata e zikSAvrata kahevAya che. arthAt zikSAvrata e che ke jene vAravAra sevana karavuM paDe che. zikSAvrata cAra che: dezAvAziGa, (3) poSadhopavAsa, bhane (4) atithisa vibhAga. (1) sAmAyika, (2) upAsaka dazAMga sUtra Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 upAsakadazAGgasUtre (9sAmAyikavatam )jo savvajIvesu samANabhAvo, arAgadoseNa samo iheso| eyassa Ayo kahio samAyo, sAmAiyaM hoi vayaM tayatthaM // 3 // cAo sAvajjajogANaM, NiravajjANa sevaNaM / AvassagaM vaye assi,-mubhayaM kiMti buccai // 4 // yaH sarvajIveSu samAnabhAvaH, arAgadoSeNa sama iheSaH / etasyA''yaH kathitaH samAyaH, sAmAyikaM bhavati vrataM tadartham // 3 // tyAgaH sAvadhayogAnAM niravadyAnAM sevanam / AvazyakaM vrate'sminnubhayaM kimityucyate // 4 // sAmAyikam-samaH-samatvaM rAgadveSarahitatvena sarveSu jIveSu svAtmasAmyavatvaM, sama-zabdasyAtra bhAvapradhAnanirdiSTatvAt, tasya''yaH prAptiH samAyaH pravarddha mAnazAradacandrakalAvatpatikSaNavilakSaNajJAnAdilAbhaH, sa prayojanamasya sAmAyika, yadvA samasyA''yo yasmAttatsamAyaM tadela sAmAyikaM, taca tadvataM ca sAmAyikavratam / etaddhi sarvasukhanidAnabhUtAyAH sarveSu jIveSu svAtmatulyadarzanarUpAyAH samatAyAH prAptaye'nuSThIyate / atra ca sAvadhayogaparivarjana niravadhayogapratisevanaM cA''vazyakaM, tatra pApotpAdakAnAM kAyika-vAcika-mAnasikAnAM vyApA (9veM vratakA varNana.) (1) sAmAyika-sama bhAvakA Aya (prApti) honA samAya hai, aura samAyake lie kI jAnevAlI kriyAko sAmAyika kahate haiN| samasta sukhoMke sAdhana aura prANImAtrako apane samAna dekhanevAle aise samatA-bhAvakI prAptike lie sAmAyika vratakA anuSThAna kiyA jAtA hai / isameM sAvadyayogakA tyAga aura niravadyayogakA sevana karanA Avazyaka hai / mana vacana aura kAyAke pApa-janaka vyapArokA kAlakI maryAdA karake tyAga kara denA (-navamA tanu vAna) (1) sAmAyi-samamAnI mAya (prati) thavI me samAya cha, bhane samAyane mATe karavAmAM AvatI kriyAne sAmAyika kahe che. badhAM sukhanA sAdhanabhUta ane prANI mAtrane pitAnI samAna jenArA evA samatAbhAvanI prApti mATe sAmAyika vratanuM anuSThAna karavAmAM Ave che. emAM sAvadya-gane tyAga ane niravadya-roganuM sevana karavuM Avazyaka che. mana, vacana ane kAyAnA pApajanaka 1--'tadasya prayojanam ' iti Thak / 2-vinayAditsvArthe Thak / upAsaka dazAMga sUtra Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA mU0 11 dharma0 upabhogapari0 kammANaM pAvaheUNaM, kAlao parivajjaNaM / sAvajajogasaMcAo, Neo ettha jiNAgame // 5 // suddhANaM kiriyANaM jaM, savvahA paripAlaNa / / tameyaM Niravajjakkha,-jogasevaNamIriyaM // 6 // samattApattaye ca'sso,-bhayassAvassagattaNaM / tamhA eyaM dugaM tullaM, jayaNeNa samAyare // 7 // vocchaM sAmAiyassAssa, vayassAyaraNe vihiM / samaNassaMtie gaccA, kujjA sAmAiyavyayaM // 8 // jaM vA posahasAlAe, ujjANe vA gihevi vA / suvivitta thale ThiccA, aNuciTTe jahiM-kahiM // 9 // karmaNAM pApa hetUnAM, kAlataH parivarjanam / sAvadhayogasaMtyAgo jJeyo'tra jinAgame // 5 // zuddhAnAM kriyANAM yatsarvathA paripAlanam tadetanniravadyAkhya yogasevanamIritam // 6 // samatvApattaye cAsyobhayasyAvazyakatvam / tasmAdetadvikaM tulyaM, yatanena samAcaret // 7 // vakSye sAmAyikasyAsya, vratasyAcaraNe vidhim / zramaNasyAnti ke gatvA, kuryAtsAmAyikavratam // 8 // yadvA poSadhazAlAyAmudyAne vA gRhe'pi vA / suvivikta sthale sthitvA,-'nutiSThed yatra kutra // 9 // rANAM (doSANAM) kAlamaryAdayA parityAgaH-sAvadyayogaparivarjanam // 5 // zuddhAnAM kriyANAmAcaraNaM-niravadyayogapratisevanam, sAmyabhAvaprAptaye cainayostulyaM prayojanamasti tasmAt sAvadhayogaparivarjanavaniravadyayogaparise vane'pi saprayatnena bhaavym| sAvadhayoga parityAga hai aura zuddha kriyAoMmeM pravRtti karanA niravadyayogakA pratisevana hai| samatAbhAvakI prApti karaneke lie ye donoM samAna rUpase upayogI haiM, ataH sAvadha yogake tyAga karanekI taraha niravadya yogameM pravRtti karanekA bhI prayatna karanA cAhie / vyApAranI kALanI maryAdA karIne tyAga karavo e sAvadyaga-parityAga che ane zuddha kriyAomAM pravRtti karavI e niravadya-ganuM pratisevana che. samatAbhAvanI prApti karavAne e beu sarakhI rIte upayegI che, mATe sAvadyogane tyAga karavAnI peThe niravadya-gamAM pravRtti karavAne paNa prayatna kare jaIe. upAsaka dazAMga sUtra Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 upAsakadazAsatre dhaottarIo parihANavatthaM, taheva muttegadasaM vasANo / baddha sadoraM muhavattimAse, pamaTThabhUsaMthariyAsaNaTTho // 10 // saNamukkaraNo rasA tayANiM, samaNaM vA jiNameva vadiUNa / iriyAvahiyAvihANajutto, samaNANAa care ya kAusaggaM // 11 // dhRtottarIyaH paridhAnavastraM, tathaiva mukkaikadazaM vasAnaH / baddhvA sadorAM mukhavastrImAsye, pramRSTabhUsaMstRtAsanamthaH // 10 // sanamaskaraNo rasAttadAnIM zramaNaM vA jinameva vanditvA / airyApathikI vidhAnayuktaH zramaNAjJayA carecca kAyotsargam // 11 // etavratAcaraNavidhiryathA zramaNopAzraye, poSadhazAlAyAmuyAne svaparagRhe vA, arthAd yatra nirvyApAratA cittasthiratA ca sarvathA syAdetAdRze vivikta sthale yatra kAyi-uttarIyaM muktakadazaM paridhAnavAsazca vasAnaH pramArjanyA pramRSTAyAM bhUmAvAstRtaAsane samupaviSTaH samatilekhanaM sadorakamukhavastrikA mukhe vaddhvA namaskAramantramuccArya zramagasattve taM, tasatve zrI-vamAnasvAminaM vanditvA sAmAyikAthai tatsakAzAdAjJAmAdAya zrAvakaH 1 zramaNopAzraye- "samaNobassae" iti bhagavatI 8. u. 5 / isa vratake AcAraNakI vidhi isa prakAra hai munike samIpa, pauSadhazAlAmeM, udyAna meM yA sva parake gRhameM arthAta jahA~ manameM saMkalpa-vikalpa na uTheM aura citta sthira rahe, aise kisI bhI ekAnta sthAnameM muktaikadaza hokara arthAt dhotIkI eka laoNga khulI rakhakara uttarAsaNa (dupaTTA) or3hakara pU~jaNIse pU~jI huI bhUmimeM biche hue Asana para baiTha kara, paDilehaNa karake DorAsahita mukhavastrikA mukha para bAdha kara, 'NamokAra' maMtra bola kara yadi sAdhujI ho to unheM vandanA karake, aura yadi na ho to zrI vardhamAna svAmIko vandanA karake unase sAmAyikako AjJA lekara zrAvaka, kramase airyApathika kAyotsarga vratanA AcaraNanI vidhi A pramANe che - muninI samIpe, pauSadhazALAmAM, udyAnamAM yA pArakA ke pitAnAM gharamAM arthAt jyAM manamAM saMkalpa-vikalpa na uThe ane citta sthira rahe, evA koI paNa ekAnta sthAnamAM mukakidaza thaIne arthAt tIyAnI pATalI TI karIne uttarAsaNa (khesa) oDhIne pUjaNIthI pUjelI bhUmimAM bichAvelA Asana para besIne, paDilehaNa karIne, derAsahita mukhavastrikA mukha para bAMdhIne, "NamakkAra maMtra bolIne je sAdhujI hoya te temane vaMdanA karIne ane na hoya te zrI vardhamAna svAmIne vaMdanA karIne ane temanI pAsethI sAmAyikanI AjJA laIne zrAvaka, upAsaka dazAMga sUtra Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasajIvanI TIkA sU0 11 dharma0 upabhoga pari0 tao paDhiya 'logassa,' pADhaM sar3o samAhio / samaNassa mahA vinna - sAvagassa mahAvi vA // 12 // tayabhAve sayaM vAvi, pasannappA viyakkhaNo / 'karemi bhaMte' iccassa, pADhaM kiccA jiiMdio // 13 // dohiM karaNao tIhiM joehiM ca jahicchiyaM / gihijjA samaNovAsI, vayaM sAmAiyaM sayA // 14 // 'nimotthu Na' - ti tappacchA, duvAraM papaDhe suhI / samaNaM vaddhamANaM vA, vaMdiUNa tahA puNo // 15 // 231 tataH paThitvA 'lokasya' - pAThaM zrAddhaH samAhitaH / zramaNasya mukhAdvijJazrAvakasya mukhAdapi vA // 12 // tadabhAve svayaM vA'pi, prasannAtmA vicakSaNaH / 'karemi ' bhaMte' ityasya, pAThaM kRtvA jitendriyaH // 13 // dvAbhyAM karaNAbhyAM tribhiryogaizca yathecchitam / gRhNIyAcchramaNopAsI, vrataM sAmAyikaM sadA // 14 // 'namotthu NaM' - iti tatpazcAdvivAraM prapaThetsudhIH / zramaNaM varddhamAnaM vA, vanditvA tathA punaH || 15 // krameNairyApathikyAH kAyotsarge pAlayettato 'logassa' iti paThitvA zramaNamukhAd vijJasya zramaNopAsakasya mukhAtsvayamapi vA 'karemi bhaMte' pAThena dvAbhyAM karaNAbhyAM tribhiyogaizca yathecchamekahUyAdikrameNa sAmAyikaM gRhNIyAt, tadanu dviH 'namotthu NaM' paThet punaH zramaNaM zrIvarddhamAnasvAminaM vA vanditvA'dhastanoktavidhinA pazca pAlana kare / isake pazcAt 'logassa' kA pATha kre| phira sAdhujIse yA vidvAn zrAvakase athavA apane hI mukhase 'karemi bhaMte, ke pATha dvArA do karaNa tIna yogoM se icchAnusAra eka do tIna Adi sAmAyika le leve / isake pazcAt ' namotthu NaM' kA do bAra pATha kre| phira zramaNa (sAdhu) yA zrI mahAvIra svAmIko vandanA karake, nIce likhI huI vidhike krame karIne arpApathika kAyetsa` pAlana kare, pachI ' lAgasa 'nA pATha kare, pachI sAdhu pAthI yA vidvAn zrAva pAthI athavA potAnA 4 bhubhavaDe 'karomi aMte'nA pATha dvArA e karaNa traNa cege karIne icchAnusAra eka be traNa Adi sAmAyika saha se. tyArapachI ' namotthu NaM 'no me vAra pATha kare. pachI zramaNa (sAdhu) cA zrI mahAvIra svAmIne va MdanA karIne, nIce lakhelI vidhi pramANe upAsaka dazAMga sUtra Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 upAsakadazAGgasUtre samiipaMcaga-guttitigAsio, vavahare ya muNIva smaahio| pavayaNAmiyasAyavasaMgao, NiyasarUvaviciMtaNatapparo // 16 // sajjhAya-jjhANao dhamma-caccAe ya muha-muha / aNuciTTe vayaM sAmA, iyaM dosavivajjiye // 17 // " iti / samitipazcakaguptikAzrito vyavaharecca muniriva samAhitaH / pravacanAmRtasvAdavasaMgato nijasvarUpavicintanatatparaH // 16 // svAdhyAya-dhyAnato dharmacarcayA ca muhurmuhuH / / anutiSThed vrataM sAmAyikaM doSavivarjitam // 17 // " iti / samitIstistro guptIcA''rAdhayana munivadapramatto vyavaharet, svAdhyAya-dhyAna-dharmacacAbhirdoSarahitaM-doSai-manovAkAyasambandhibhidvAtriMzaddhI rahitaM varjitaM muhurmuhuH sAmAyikamanutiSThet, tatra manaso daza, vacaso daza, kAyasya dvAdazetyevaM sarve dvAtriMzaddoSA bhavanti, tatra manaso daza doSA yathA" avivega jaso-kittI-lAbhatthI gavva-bhaya-niyANatthI / saMsarorsa aviNao abahumAe ya bhaNiyavvA" // 1 // anusAra pAca samiti tIna guptikI ArAdhanA karatA huA munikI taraha apramAdI hokara vicare / arthAt-svAdhyAya, dhyAna, dharmacarcA Adi karatA huA bArambAra nirdoSa sAmAyikameM rahe / sAmAyikameM mana-vacana-kAyA-sambandhI battIsa doSa hote haiM ve isa prakAra sAmAyikameM manake dasa doSa(1) viveka vinA sAmAyika kare to 'aviveka' doSa / (2) yazakIrttike liye sAmAyika kare to ' yazovAMchA' doSa / pAMcasamiti traNa guptinI ArAdhanA karatAM muninI peThe apramAdI thaIne vicare. arthA-svAdhyAya, dhyAna, dharmAcaryA Adi karatAM vAraMvAra nirdoSa sAmAyikamAM rahe. ' sAmAyikamAM mana-vacana-kAyA-saMbaMdhI batrIsa deSa hoya che te mA pramANe sAmAyikamAM mananA dasa deSa(1) vive vinA sAmAyi 42 tA 'maviva' DoSa (2) yazItana mATe sAmAyi 43 to 'yaqinoSa.. upAsaka dazAMga sUtra Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pagAradharmasajIvanI TIkA sUtra 11 dharma0 zrAvakadharma sAmAyikam 233 vacaso daza doSa yathA"kuvayaNa sahasAkAre sacchaMdasaMkheva kalahaM ca / vigahA vihAso'suddha, niravekkho muNamuNA dosA (dasa) // 2 // (3) dhanAdikake lAbhakI icchAse sAmAyika kare to 'lAbhavAMchA' doss| (4) garva-ahaMkAra (ghamanDa) sahita sAmAyika kare to 'garva' doss| (5) rAjAdikake bhayase sAmAyika kare to 'bhaya' doSa / (6) sAmAyikameM niyANo (nidAna) kare to 'nidAna' doss| (7) phalameM sandeha rakhakara sAmAyika kare to "saMzaya' doSa / (8) sAmAyikameM krodha, mAna, mAyA, lobha kare to 'roSa' doss| (9) vinayapUrvaka sAmAyika na kare, tathA sAmAyikameM deva, guru, dharmakI avinaya-AzAtanA kare to ' avinaya' doSa / bahumAna-bhaktibhAvapUrvaka sAmAyika na karake begAra (veTha) samajha kara sAmAyika kare to 'abahumAna' doSa / vacanake daza doSa(1) kutsita vacana bole to 'kuvacana' doSa / (2) vinA vicAre bole to sahasAkAra' doSa / (3) sAmAyikameM rAga utpanna karanevAle saMsArasaMbandhI gIta khyAla Adi gAne gAve to 'svacchanda ' doSa / (3) dhanAni mAthI sAmAyi 42 to 'email' rASa. (4) ga-mA2 sahita sAmAyi: 42 te 4' dvaSa. (5) rAnA ayathA sAmAyi re to 'laya' dvaSa. (6) sAmAyimA niyA (nihAna) 3re to 'nihAna' hoSa. (7) mA sahe bhAna sAmAthi: 3re to 'saMzaya' dvaSa. (8) sAmAyibhA hoya, mAna, mAyA, soma 42 te "zaSa' haSa. (9) vinayapUrvaka sAmAyika na kare, tathA sAmAyikamAM deva guru dharmane mavinaya-mazatanA re to 'mavinaya' hoSa, (1) bahamAna-bhakti bhAvapUrvaka sAmAyika na karatAM veTha samajI sAmAyika 4re to 'mamamAna' hoSa. vayanana sa hoSa(1) sita payana yo ta 'zupayana' doSa. (2) vinA vidhAye bole to 'sasA' hoSa, (3) sAmAyikamAM rAga utpanna karanArAM saMsArasaMbaMdhI gIta khyAla Adi gANAM gAya te "svachaMda doSa. upAsaka dazAMga sUtra Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyasya dvAdaza doSA yathA"kuAsaNaM calAsa] caladiDI, sAvajjakiriyA-laMSaNAkuMcaNa-pasAraNa / (4) sAmAyikameM pATha aura vAkyako TUkA karake ghole to 'saMkSepa' doss| (5) sAmAyikameM klezakArI vacana bole to 'kalaha' doSa / (6) 'rAjakathA, dezakathA, strIkathA, bhojanakathA' ina cAra kathAomase ___ koI kathA kare to 'vikathA' doSa / / (7) sAmAyikameM ha~sI, masakharI, ThaTTA, rola kare to 'hAsya ' doSa / (8) sAmAyikameM gar3abar3a karake utAvalAra bole, aura azuddha pATha bole to 'azuddha' doSa / (9) sAmAyikameM upayoga vinA bole to nirapekSa' doSa / (10) sAmAyikameM spaSTa uccAraNa na karake guNa 2 bole to 'muNamuNa' doss| kAyAke bAraha doSa(1) sAmAyikameM ayogya Asanase baiThe, jaiseki-ThAMsaNI mArake baiThe, pAMva para pAMva rakha kara baiThe, UMcA Asana palAThI mAra kara baiThe, ityAdi abhimAnake Asanase baiThe to 'kuAsaNa' doSa / (4) sAmAyikamAM pATha ane vAkayane TuMkA karIne bole te "saMkSepa Sa. -- (5) sAmAyibhA sezana vayana move to usa hoSa. (6) '2044thA, deza4thA, sIthA, mAna thA' se yAra thApAmAthI 5 4thA re to viyA' hoSa. (7) sAmAyibhai isI, bha243rI, ho, yA 42 to 'hAsya' hApa. (8) sAmAyikamAM garabaDa karIne utAvaLe-utAvaLe bele ane azuddha bele to 'zuddha' hoSa. (e) sAmAyibhA upayoga vinA mokhe to 'nirapekSA hoSa. (10) sAmAyikamAM spaSTa uccAraNa na karatAM guNa-guNa bele te 'bhulabhu hoSa ayAna -mAropa (1) sAmAyikamAM agya Asane bese jemake paga bAMdhIne bese, paga para paga caDAvIne bese, uMcA Asane palAMThI mArIne bese, ItyAdi abhimAnanA Asane bese te "AsaNa zeSa, upAsaka dazAMga sUtra Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magAravargasaJjIvanI TIkA sU0 11 dharma0 sAmAyikam 8 9 10 Alasa moDaNa mala vimAsaMrNa, 99 12 nidA veyAvacatti bArasa kAyadosA // 3 // " iti / (2) sAmAyika meM sthira Asana na rakhe ( eka aura ekahI jagaha Asana na rakhe, Asana badale, capalAI kare ) to ' calAsana ' doSa / (3) sAmAyika meM dRSTi sthira na rakhe idhara-udhara dRSTi kare to caladRSTi ' doSa | C 235. ( 4 ) sAmAyika meM zarIra se kuchabhI sAvadya kriyA kare, gharakI rakhavAlI kare, zarIra se izArA kare to 'sAvadhakriyA' doSa, kintu koI jIva jalatA ho giratA ho ityAdi kaSTameM par3A ho usa para dayA karake use bacAne meM doSa nahIM hai kyoMki yahAM sAvadha kriyAkA niSedha hai niravadyakA nahIM / (5) sAmAyika meM bhIMta AdikA AdhAra leve to 'AlaMbana' doSa / (6) sAmAyika meM vinA prayojana hAtha pagako saMkoce pasAre to 'AkuMcana-pasAraNa' doSa | (7) sAmAyika meM aMga mor3e to ' Alasa ' doSa / (8) sAmAyika meM hAtha pairako mor3e-kar3akA kADhe to 'moTana' doSa / (2) sAmAyikamAM sthira Asana na rAkhe (ekane eka jagyAe Asana na rAje, bhAsana mahale, vyapasatA 42 ) to 'yasAsana' hoSa. (3) sAmAMyikamAM dRSTi sthira na rAkhe, Ama tema dRSTi pherave te 'yasadRSTi' hoSa. (4) sAmAyikamAM zarIre kAMIpaNa sAvadya kriyA kare, gharanuM rakhavALu kare, zarIrathI izArA kare teA 'sAvadha kriyA' doSa. paNa kAI jIva khaLate hoya, paDate hAya, ityAdi kaSTamAM paDayA hoya tenI para dayA karIne tene khacAvavAmAM doSa nathI, kAraNa ke temAM sAvajJakriyAne niSedha che, niravadyanA nahi. (4) sAmAyibhAM lIMta mAhino AdhAra se to 'mAsa'mana' hoSa (6) sAmayikamAM pratyeAjana vinA hAtha-pagane sAce pasAre te A cana pasArAzu' doSa. (7) sAmAyibhAM aMga bharaDe to 'sAhasa' hoSa (8) sAmiyakamAM hAthapaganA TAcakA phoDe tA mATana kroSa, upAsaka dazAMga sUtra Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 upAsakamAnasUtre (10-dezAvakAzikavatam ) parimANa disivae, gAhiyaM jArisaM purA / dezAvagAso tassegadesAvaTThANamIrio // 1 // etacchAyA ca " parimANaM dikhate, gRhItaM yAdRza purA / dezAvakAzastasyaika-dezavasthAnamIritaH // 1 // atredamavadheyam-gArhasthyakAryanirvAhakaiH zrAvakairanumodanayA sarveSAM sAvadhakarmaNAM parityAgo duHzakaH kartumiti sAmAyikAnuSThAnavelAyAM munitulyatve'pi kevalaM dvAbhyAM karaNAbhyAM tribhiryogaizcaiva sAvadhayogaparityAgaH kriyata iti / ekasya sAmA(9) sAmAyikameM meMla utAre to 'mala' doss| (10) galemeM tathA gAla para hAtha lagAkara zokAsanase baiThe to 'vimA saNa' doss| (11) sAmAyikameM nIMda leve to 'nidrA' doSa / (12) sAmAyikameM vinA khAsa kAraNa dUsareke pAsa vaiyAvacca karAve to 'vaiyAvRttya ' doss| ..ye 32 doSa sAmAyikake haiM ina battIsa doSoMko TAlakara zuddhanirdoSa sAmAyika karanA cAhiye / iti / yahA~ yaha tAtparya samajhanA cAhie- gRdasthIke kAma karanevAle zrAvakoMse anumodanA dvArA samasta sAvadya kAryoMkA parityAga honA kaThina haiM, isalie sAmAyikake samaya sAdhuoMke samAna hone para bhI ve do (8) sAmAyibhA me tAre to 'bha' hoSa. (10) gaLAmAM tathA gAla para hAtha lagADIne zekAsane bese te vibhAsa hoSa. (11) sAmAyima se to nidra' hoSa. (12) sAmAyikamAM khAsa kAraNa vinA bIjA pAse vaiyAvacca karAve te __ 'vaiyAvRtya' hoSa. e batrIsa deSa sAmAyikanA che, te TALIne zuddha nirdoSa sAmAyika karavI joIe. ahIM e tAtparya samajavAnuM che ke-gRhasthAzramanuM kAma karanArA zrAvakothI anumodanadvArA badhAM sAvadya-kamene parityAga karavAnuM kaThaNa che, eTale sAmayikane amaye sAdhuonI samAna rahevA chatAM paNa te be karaNa traNa ge karIne sAvadya upAsaka dazAMga sUtra Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 11 dharma0 dezAvakAzika nivyuttaM jaM vayaM teNameyaM desAvagAsiyaM / AjIvaNaTThamaghaTTa, comAsaTTamahAvi vA // 2 // disAsu kiyamajjAo, kujjA ege diNe puNo / jaM majjAyAvihiM desAvagAsiyamiNaM mayaM // 3 // nivRttaM yadvataM tenaitaddezAvakAzikam / AjIvanArthamabdArtha cAturmAsyArthamathApivA // 2 // dikSu kRtamaryAdaH, kuryAdekasmin dine punaH / yanmaryAdAvidhi, dezAvakAzikamidaM matam // 3 // yikasya kAlastu muhUrta' yAvat // gataM sAmAyikaM vratam / atha taduttarasthamAha-'deze-ti-dikhate gRhItaM yaddikaparimANaM tasyaikadezo dezastatrAvakAza gamanAdyavasthAnaM-dezAvakAzastena nittaM dezAvakAzikam-digvatagRhItasya dikparimANasya pratidinaM saMkSepakaraNamityarthaH / kecittu prAguktasarvavratasaMkSepalakSaNaM dezAvakAzikamityAhuH / kazcidAjIvanArthaM vatsarArthaM cAturmAsyArthaM vA gamanAgamanayoH "etAvatyeva pradeze mayA 1 muhUrta (ghaTIdvayaM) viMzatyuttarazatapalaparimitaH 'ar3atAlIsa (48) minTa' iti bhASAprasiddhaH kAla iti / karaNa tIna yogase sAvadya yogakA tyAga karate haiN| eka sAmAyikakA kAla eka muhUrta do ghar3I-arthAt ar3atAlIsa minTakA hotA hai / (10) dasaveM vratakA varNana.). (2) dezAvakAzika vrata-digvatameM jo dizAoMkI maryAdA kI hai usa maryAdAko bhI pratidina kama kara lenA-dezAvakAzika vrata hai| kisI-kisIkA mata yaha hai ki pahele ke samasta vratoMmeM kI huI maryAdAkA saMkoca karanA dezAvakAzika vrata hai| tAtparya yaha ki jisane AjIvana, varSa yA caumAsemeM yaha maryAdA kara lI hai ki-'maiM itanI dUra rogane tyAga kare che. eka sAmAyikane kAla eka muhUrta-be ghaDI-athavA aDatALIsa miniTane che. (10) samApratarnu na. (2) dezAvakAzika vata-digavratamAM je dizAonI maryAdA karI che, e maryAdAne paNa pratidina ochI karI levI e dezAvakAzika vrata che. keI keIne e mata che ke-pahelAnAM badhAM vratamAM karelI maryAdAno saMkeca kare e dezAvakAzika trata che. tAtparya e che ke-jeNe AjIvana, varSa yA mAsAmAM evI maryAdA karI upAsaka dazAMga sUtra Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM vayANaM sabvesi, vuttANamuvalakSaNaM / tamhA saMkhevaNaM kajjaM, savvatyevaM suSuddhiNA // 4 // " iti / evaM vratAnAM sarveSAmuktAnAmupalakSaNam / tasmAtsaMkSepaNaM kArya, sarvathaivaM subuddhinA // 4 // " iti / gantanyaM nAto'dhike " ityevaM sarvadigviSaye kRtamaryAdastenaikasmin dine paJcapaharArtha tayostathAvidhaM pratyahaM maryAdAkaraNamiti bhaavH| upalakSaNamidaM prAguktAnAM sarveSAmeva vratAnAM saMkSepakaraNasya, tena divatabhinneSu sthUlapANAtipAtaviramaNAdidhvapyevameva saMkSepaH svayamUhanIyaH, yathA-kasyacidaparAdhino'tADanArthamapratijJAtavatA kenacit praharAdyartha pratijJAtamityAdi / etebatAGgIkArasyA'yamAzayaH-yanmaryAditAdvahiHsthale gamanAgamanapratirodhena prANyupamardAbhAve'pi paradvArA bAhyakAryasampAdane samyagvatarakSaNaM bhavituM nArhati taka ho jAU~gA, isase Age nahIM isa dizAkI maryAdAmeM eka dina yA pAca pahara Adike lie aura bhI kama kara lenA dezAvakAzika vrata hai| pUrvokta samasta vratoMkA yaha upalakSaNa hai, isalie digvatake sivAya sthUla-prANAtipAtaviramaNa Adi vratoMmeM saMkSepa karanA bhI dezAvakAzika vrata hai, yaha bAta svayaM vicAra lenI caahie| jaise ki pahale jisane aparAdhIko tADana na karanekI pratijJA nahIM lI hai aura vaha eka dIna yA paharake liye aparAdhIko bhI tADana na karanekI pratijJA lele to vaha bhI dezAvakAzika vrata hai| ityAdi / - isa vratakA Azaya yaha hai-maryAdA kiye hue sthAnase bAhara gamanA. gamanakI nivRtti ho jAtI hai, ataH vahAM prANiyoMkA upamardana nahIM hotA, tathApi dUsareke dvArA bAharake kAma karAnese vratakI bhalI-bhAti sIdhA DAya- "mATo 62 sudhIza, tathA mAna-" ta e dizAnI maryAdAmAM eka dina yA pAMca pahara Adine mATe vadhAre ghaTADe karI le e dezAvakAzika vrata che. pUrvokta badhAM vratanuM e upalakSaNa che, eTale divrata uparAMta sthUla prANAtipAta viramaNa Adi vratamAM saMkSepa kare e paNa dezAvakAzita vrata che, e vAta pite dhArI levI joIe, jemake, jeNe aparAdhIne na mAravAnI prAtajJA lIdhI na hoya ane te eka dina ke paherane mATe aparAdhIne paNa tADana na karavAnI pratijJA le, te te paNa dezAvakAzika vrata che, ityAdi. A vratane Azaya e che ke-maryAdA karelA sthAnathI bahAra gamanAgamananI nivRtti thaI jAya che, eTale tyAM prANIonuM upamardana thatuM nathI, tathApi bIjA upAsaka dazAMga sUtra Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma sIvanI TIkA su. 11 dharma0 pauSadhopavAsatratavarNanam (11 - pauSadhopavAsavratam ) puTTI poso taM jo, dhAi havai posaho eso / so eva vA tahiM jo, yAo posahovavAso so // 1 // pavvakkhA cauro je te, aTThamI pamuhA tihI / fare ettha bIe u, gejjhA posahasahaoH // 2 // etacchAyA ca "puSTiH poSastaM yo dadhAti poSadha eSaH / sa eva vA tatra ca tyAgastuH poSadhopavAsaH saH // 1 // pakhyAtvAro ye dsSTamIpramukhAstithayaH / vigrahe'tra dvitIye tu grAhyAH poSadhazabdataH // 2 // 239 tatra tAdRzasyA''kArasyAsambhavAt / dignatasaMkSepaNe preSyaprayogAdayo, - vratAntarANAM prANAtipAtAdInAM saMkSepaNe ca badhabandhAdaya eva bhavantyatIcArA iti digbatasaMkSepakaraNameva sAkSAduktaM dezAvakAzikaM netaradityavadheyam / gataM dezAkAzikam / athaikAdazaM vratamAha - 'poSadhe' - ti-poSaNaM poSaH puSTirityarthastaM dhatte=gRhNAtIti poSadhaH, sa cAsAvupavAsazceti yadvoktayaiva vyutpacyA SoSadhamaSTamyAdirUpANi parvadinAni, tatra AhArAdityAgarUpaM guNamupetya vAsaH= rakSA nahIM ho sakatI, kyoMki vahA~ aise AgArakA abhAva hai / divratako saMkucita karane para preSyaprayoga Adi, tathA prANAtipAtaviramaNa Adiko saMkocanese vadha-bandha Adi aticAra hI hote haiN| isa prakAra divratakA saMkSepa karanA hI sAkSAt dezAvakAzika vrata hai, bhinna nahIM / ( 11 gyArahaveM vratakA varNana. > (3) poSadhopavAsa vrata jo poSaNako dhAraNa kare arthAt poSaNa kare use poSadha kahate haiM, aura poSadha X upavAsako poSadhopavAsa kahate mANusa dvArA bahAranAM kAma karAvavAthI vratanI rakSA sArI rIte thatI nathI. kAraNa ke tyAM evA AgAranA abhAva che. digvatane saMkucita karIne preSya--prayAga Adi, tathA prANAtipataviramaNu Adine saMkucita pharIne vadhakhanya Adi aticAra ja thAya che. e pramANe digdatane sa MkSepa karavA e sAkSAt dezAvakAzika vrata che, tethI bhinna nathI. (11) abhIbhAra vrata (3) pASacApavAsa vrata--je pASaNane bAraNu kare, arthAta pASaNa kare tene SaSa vrata kahe che, ane poSa-upavAsane poSadhApavAsa kahe che. athavA e upAsaka dazAMga sUtra Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsge AhAro gattasakAro, baMbhaceraM tahA puNo / avvAcArotti tabbheyA cauro parikittiyA // 3 // eievi duvihA dhuttA, desao savvao tahA / kahemi lakkhaNaM esiM, sabvesiM ca pihU pihU // 4 // AhAro gAtrasatkAro brahmacarya tathA punaH / avyApAra iti tadvedAcatvAraH parikIrtitAH // 3 // ete'pi dvividhA uktA dezataH sarvatastathA / kathayAmi lakSaNameSAM sarveSAM ca pRthak pRthak // 4 // nivasanamupavAsa iti possdhopvaasH| etattu vyutpattimAtramasya pravRttinimittatvaM tvAhArAdicatuSTayaparityAga eveti dhyeyam / aSTamIcaturdazyamAvAsyApUrNimAmu parvatithiSu vratA''caraNAdvaizayena dharmapuSTiH saMpadyate ityAsu tithiSu yadupavasanaM tadityarthaH / ayaM ca-AhAra-zarIrasatkAratyAga-brahmacaryA'vyApArabhedAcaturdA, ete catvAro dvidhA-dezataH sarvatazca, tatra-AcAmAmlAdikaraNaM dezata AhAraH, cturvihaiN| athavA isI vyutpattike anusAra aSTamI Adi parvatithiyoMko bhI poSadha kahate haiM / unameM AhAra AdikA tyAgarUpa guNako dhAraNa karake nivAsa karanA poSadhopavAsa hai / yaha artha to vyutpattijanya hai, isakA pravRtti-artha hai AhAra-Adi-catuSTayakA parityAga karanA / tAtparya yaha ki aSTamI, caturdazI, amAvAsyA aura pUrNamAsI, ina parva-dinoM meM isa vratakA AcaraNa karanese dharmakI adhika puSTi hotI hai, isalie ina dinoMmeM upavAsa karanA poSadhopavAsa hai / yaha cAra prakArakA hai-(1) AhAra tyAga,(2)zarIra-satkAra-tyAga,(3) brahmacarya aura (4) avyApAra / ina cAroMke do-do bheda haiM-ekadezase aura sarvadezase / (1) AMpila vyutpattine anusarIne AThama Adi parvatithine paNa piSadha kahe che. e tithiomAM AhAra AdinA tyAgarUpa guNane dhAraNa karIne nivAsa karavo e piSadhapavAsa che. e artha te vyutpattijanya che, ene pravRtti-artha che AhAra-Adi-catuSTayane parityAga kare che. tAtparya e che ke AThama, caudaza, amAsa ane pUnama, e parvadinemAM e vratanuM AcaraNa karavAthI dharmanI adhika puSTi thAya che, mATe e divasemAM upavAsa kare e piSadhapavAsa che. e cAra prakAra che:- (1) AhAratyaan, (2) zarIra-sA2-tyAga, (3) prAyayaM mana (4) avyApA2. me thAnA punaH babbe bheda che -ekadeze karIne ane sarva karIne. (1) AyaMbila Adi upAsaka dazAMga sUtra Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA mU0 11 dharma. poSadhopavIsavratavarNanam 21 AyaMbilAikaraNamAhAro desao mao / ahorattaTThamAhAraparicAo ya savao // 5 // evamubbaTThaNAINaM, cAo kassavi desao / Neo sarIrasakAro, savvesiM savvao tahA // 6 // rattIe diyase vAvi, kusIlassa vivajjaNaM / desao sacao baMbha'ceraM savvatthaM vajjaNaM // 7 // AcAmAmlAdikaraNamAhAro dezato mataH / ahorAtrAthemAhAparityAgazca sarvataH // 5 // evamudvartanAdInAM tyAgaH kasyApi dezataH / jJeyaH zarIrasatkAraH sarveSAM sarvatastathA // 6 // rAtrau divase vA'pi, kuzIlasya vivarjanam / dezataH sarvato brahmacarya sarvatra varjanam // 7 // dhasyApyAhArasyAhorAtrArtha sarvathA parityAgastu sarvataH (1), udvarttanAbhyaGgasnAnAnulepagandhatAmbUlAdInAM padArthAnAmanyatamasya parityAgo dezataH zarIrasatkAratyAgaH, sarveSAM caiSAmahorAtrArtha sarvathA parityAgazca sarvataH (2), evaM kevalaM rAtri divA vA yAvatkuzIlaparityAgo dezato brahmacaryam / ahorAtraM sarvathA parityAgastu 1 savvattha-ahorAtramityarthaH / Adi karanA deza-AhAra-tyAga-poSadhopavAsa hai, aura eka dina-rAtake lie cAro prakArake AhArakA sarvathA tyAga karanA sarva-AhAra-tyAga poSadhopavAsa hai / (2) udvartana, abhyaMgana, snAna, anulepana, gandha,tAmbUla Adi padArthoM meM se kisI ekakA yA adhikakA tyAga karanA dezataH zarIrasatkAratyAgapoSadhopavAsa hai, aura ahorAtrake lie ina sabakA sarvathA tyAga karanA sarvataH-zarIrasatkAratyAgapoSadhopavAsa hai| (3) isI prakAra kevala rAtrimeM yA kevala dinameM kuzIlakA tyAga karanA karavuM e deza-AhAra-tyAga-piSadhapavAsa che, ane eka divasa-rAtane mATe cAra prakAranA AhArane sarvathA tyAga kare e sarva-AhAra-tyAga-paSadhepavAsa che. (2) tana, madhyagana, snAna, manukhepana. gandha, tabhUsa, pApihAbhAthI nAM yA adhikane tyAga kare e dezataH zarIra-sakAra-tyAga-piSadhapavAsa che, ane ahorAtrane mATe e badhAne sarvathA tyAga kare e sarvataH-zarIra-satkAra-tyAga piSadhapavAsa che. (3) e pramANe kevaLa rAtrimAM yA kevaLa divasamAM kuzIlane tyAga upAsaka dazAMga sUtra Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 upAsakadazAGgasUtre evameyAa rIIe, jiNasatthANusArao / avvAcArovi vinneo, desao sabvao sayaM // 8 // iti / evametayA rItyA, jinazAstrAnusArataH / .. avyApAro'pi vijJeyo, dezataH sarvataH svayam // 8 // " iti / sarvataH (3), tathA'mukaM vyApAraM kariSyAmi nAmukamityevaM vyApArANAmanyantamasya tyAgo dezato'vyApAraH, ahorAtrAthe sarveSAM teSAM sarvathA tyAgastu sarvataH (4) / upalakSaNamidaM poSadhavratasyApi, tacca sadharmabandhumitrAdIbhiH saha vipulAzanAdiM kurva to'STamyAditithiSvekakaraNakayogAdinA sAvadhavyApAratyAgapUrvakamahorAtrayApanaM 'dayA' athavA 'chakkAyA' iti bhASAprasiddham / etadvatasya grahaNavidhiH sAmAyikavratokta eva, natvatiricyate / / dezataHbrahmacaryapoSadhopavAsa hai / aura dina-rAtake lie sarvathA kuzIlakA tyAga karanA sarvataH brahmacaryapoSadhopavAsa hai| (4) tathA 'amuka vyApAra karU~gA, amuka nahIM karU~gA' isa prakAra vyApAroMmeM se kisI-kisIkA tyAga karanA dezataH avyApAra poSadhopavAsa hai, aura samasta vyApAroMkA ahorAtra ke lie sarvathA tyAga karanA sarvataHavyApAra poSadhopavAsa hai| upalakSaNase-sAdharmI, bandhu, mitra Adike sAtha vipula azanAdi karake aSTamI Adi tithiyoM meM eka karaNa eka yoga Adise sAvadha vyApArakA tyAga karake ahorAtra vyatIta karanA bhI poSadhatrata kahalAtA hai, jo ki 'dayA' yA 'chakkAyA' ke nAmase prasiddha hai| isake grahaNa karanekI vidhi vahI hai jo sAmAyikakI vidhi haikucha vizeSatA nahIM hai| kare e dezataH brahmacarya--paSadhopavAsa che, ane divasa-rAtane mATe sarvathA kuzIlane tyAga kare e sarvataH brahmacarya--paSadhopavAsa che. (4) amuka vyApAra karIza. amuka nahi karuM" e pramANe vyApAromAMthI keI keIne tyAga kare e dezataH avyApAra-paSadhe pavAsa che, ane badhA vyApArane aherAtrane mATe sarvathA tyAga kare e sarvata avyApAra-paSadhopavAsa vrata che. upalakSaNathI-sAdhama, badhu, mitra AdinI sAthe khUba azanAdi karIne AThama Adi tithiomAM eka karaNa eka pega Adie karIne sAvadha vyApArane tyAga karI ahorAtra vyatIta karavI e paNa piSadhavrata kahevAya che, je ke "dayA' yA 'yA'nA nAmathI te prasiddha che. e grahaNa karavAnI vidhi evI ja che ke-jevI sAmAyikanI vidhi che, kAMI vizeSatA nathI. upAsaka dazAMga sUtra Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 11 dharma0 atithisaMvibhAgavatam 243 (12-atithisaMvibhAgavatam) atihI samaNo tassa,-nnaprANAimamappaNaM / sakArajjehi-maihi,-saMvibhAgo pakittio // 1 // iti / etacchAyA ca " atithiH zramaNastasyAnapAnAdisamarpaNam / satkArAdyairatithisaMvibhAgaH prakIrtitaH // 1 // iti / gataM poSadhopavAsavratam / atha dvAdazamAha-'atithI'-ti-avidhamAnastithiyasyAsAvatithi:-sAdhuH-prAkRtajanavattithyAdyapekSArAhityena bhojanavelAyAM gRhasthagRhe samupasthAnAttasmai, samsaGgato'rthAnnItyupArjitAnAM kalpanIyAnAM cApapAnAdInAM dezakAlazraddhAsatkArakramairviziSTo bhAgaH-svAtmakalyANabhAvanayA samarpaNamatithisaMvibhAgaH / / iti dvAdaza vratAni samAptAni / [saMlekhanA] saMpAiUNa vArasa, vayAiM evaM pavuttarIIe / NikkhamaNija kajo, tayasattIe ya saMthAro // 1 // (12 bArahaveM vratakA varNana.) / (4) atithisaMvibhAga vrata-jisakI tithi nizcita na ho use atithi arthAt sAdhu kahate haiN| prAkRta janake samAna tithi AdikI apekSA na rakha kara, bhojanake samaya gRhasthake ghara pahu~canevAle sAdhukonyAyase upArjita kalpanIya anna-pAna Adi, deza, kAla, zraddhA aura satkAra Adike sAtha Atma-kalyANakI bhAvanAse samarpaNa karanA atithisaMvibhAga vrata hai / / iti zrAvakake bAraha vrata samApta // 12 // (12) mArabhuta (4) atithi saMvibhAga vrata-unI tithi nizcita na hoya tene atithi arthAt sAdhu kahe che. prAkRta jananI piThe tithi AdinI apekSA na rAkhatAM bhajanane samaye gRhasthane ghera pahoMcanArA sAdhune nyAyathI upArjita kapanIya anna-pAna Adi, deza, kAla, zraddhA ane satkAra Adie karIne AtmakalyANanI bhAvanAthI samarpaNa karavAM e atithisaMvibhAgavata che. Iti zrAvakanA bAra vrata samApta upAsaka dazAMga sUtra Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 upAsakadazAGgamage chammAse vArasadde vA, kasAe gattameva ya / sAvago dubbalIkujjA, tappacchA ya samAhio // 2 // etacchAyA ca " sampAdya dvAdazavatAni evaM proktirItyA / niSkramaNIyaM, kAryastadazakau ca saMstAraH // 1 // SaNmAsAn dvAdazAbdAn vA kaSAyAn gAtrameva ca / bhAvako dubelIkuryAt, tatpazcAcca samAhitaH // 1 // ityamuktAni dvAdaza vratAni yathAvidhi sampAdya zrAvakeNa niSkramitavyaM tadazaktI maraNAsattivelAyAM saMstArazramaNatvamavalambitavyaM tadAha___'apazcime'-tyAdi, na vidyate pazcimaH (kAlo) yasyAH sA'pazcimA, maraNamantaH avadhiryasya sa maraNAntaH (kAlaH) tatra bhavA mAraNAntikI, saMlikhyate kazIkriyate zarIra-kaSAyAdikamanayeti saMlegvanA, apazcimA cAsau mAraNAntikI ca saMlekhanetyapazcimamAraNAntikasaMlekhanA-tapovizeSasvarUpA tasyA joSaNA-sevA-apazcimamAraNAntika-saMle svanAjoSaNA tasyA ArAdhanA-niravacchinnatayA sampAdanamapazcimamAraNAntikasaMlekhanAjoSaNA''rAdhanA kartavyeti zeSaH / ayamAzayaH-zrAvako hi prathamataH svazarIraM kaSAyAzca jaghanyatayA SaNmAsAnutkRSTatayA ca dvAdaza varSANi saMlekhanAdvArA dubalIkurvAta, tadanu poSadhazAlAyAmudyAne gRhe vA isa prakAra pUrvokta bAraha vratoMko vidhipUrvaka dhAraNa karake zrAvakako dIbhita ho jAnA caahie| yadi itanI sAmathrya na ho to mRtya-kAlameM 'saMstAra-zramaNatva' kA avalambana karanA caahie| usIko batAte hai saMlekhanA-vidhi. jisakA koI niyata samaya nahIM ho, jo mRtyakAlameM kI jAtI ho aisI saMlekhanAko 'apazcimamAraNAntikI saMlekhanA' kahate haiN| usake sevana karaneko joSaNA kahate haiN| tAtparya yaha hai ki-pahale-pahala zrAvaka apane zarIrako aura kaSAyoko jaghanya chaha mAsa aura utkRSTa bAraha varSa e pramANe pUrvokata bAra vratane vidhipUrvaka dhAraNa karIne zrAvake dIkSita thaI javuM joIe. je eTaluM sAmarthya na hoya to mRtyakALe "saMstAra-zravaNatvanuM avalaMbana karavuM joIe. e have darzAvIe chIe - saMlekhanA vidhi jene koI niyata samaya na hoya, je mRtyakALe karavAmAM AvatI hoya evI sa lekhanAne "apazcima-maraNAntikI saMlekhanA" kahe che. enuM sevana karavuM 'ta jeSaNa kahevAya che. tAtparya e che ke-sauthI pahelAM zrAvaka potAnA zarIrane ane kaSAyane janya cha mAsa ane utkRSTa bAra varSa durbaLa kare, pachI upAsaka dazAMga sUtra Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA dharma saMlekhanAvratavarNanam 245 gacA posahasAlAe, ujANe vA gihevi vaa| pamajiUNa vihiNA, bhUmi sappaDilehaNaM // 3 // dabhAiAsaNAsINo tao puvyuttarAmuho / baMdhiUNa muhe saDo, sadoraM muhavatthiyaM // 4 // namiUNa jiNaM siddhaM, dhammAyariyameva ya / karaNehiM ca joehiM, tAhiM cattAri savvahA // 5 // AhAre paDiyAikkhe, pAvaTThArahagaM tahA / samAhipuvvagaM sesaM, kAlaM ca khavae suhI // 6 // uvasagge u saMthAro, sAgaro pasamAvahI / appasaMte u eyasmi, dharijjo jIvaNAvahI // 7 // iti / .. gatvA poSadhazAlAyA,-mudyAne vA gRhe'pi vaa| pramRjya vidhinA bhUmi samatilekhanam // 3 // darbhAdhAsanAsInastataH pUrvottarAmukha H / baddhvA mukhe zrAddhaH, sadorAM mukhavatrikAm // 4 // natvA jinaM siddhaM, dharmAcAryameva ca / karaNaizca yogaistribhizcaturaH sarvathA // 5 // AhArAna pratyAcakSIta, pApASTAdazakaM tthaa| samAdhipUrvakaM zeSaM; kAlaM ca kSapayet sudhIH // 6 // upasarge tu saMstAraH, sAkAraH prazamAvadhiH aprazAnte tvetasmin dharaNIyo jIvitAvadhiH // 7 // " iti / yatra kApyekAnte sthale gatvA tatsthAnaM savidhipratilekhya pramAya' ca darbhAsanAdiSu pUrvAbhimukha uttarAAbhamukho vA mukhabaddhasadorakamukhavastrikaH padmAsanAdinopavizya bhagavantaM siddhamahantaM dharmAcArya ca savidhi namaskRtya tribhiH karaNaitribhiryogaizca durbala kare, isake pazcAt poSadhazAlA, udyAna, gRha yA anya kisI ekAnta sthAna meM jAkara, usa sthAnako vidhipUrvaka paDileha kara tathA pUMja kara, kuza Adike Asana paha pUrvadizA yA uttaradizAkI ora muMha karake, DorA sahita mukhavastrikA mu~ha para bAMdha kara, padmAsana Adise paSadhazALA, udyAna graha, yA anya kaI ekAnta sthaLe jaIne e sthAnane vidhipUrvaka paDilehaNa kare tathA pUje, kuza AdinA Asana para pUrva dizA yA uttara dizAnI tarapha moM karI derAsahita mukhavastrikA mAM para bAMdhIne padmAsana Adi upAsaka dazAMga sUtra Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 upAsakadazAstre caturvidhamAhAramaSTAdaza pApAni ca pratyAcakSIta, tadgatazeSakAlaMca samAdhipUrvakaM apaveta upasargopasthitau saMstAradhAraNArthamayaM vidhiHpramRSTAyAM bhUmau padmAghAsanena pUrvAbhimukha uttarAbhimukho vA samupavizya bhagavantamarhantaM siddhaM dharmAcArya ca namaskRtyA''hAracatuSTayaM, pApASTAdazakaM zarIrAdimamatvaM ca sAkAraM parityajet / eSa parityAga upasargopazamanaparyanta ev| upasargAnupazame tu yAvajjIvanAtha evetyavadheyam / ____ itthaM gRhasthadharma yathAvadabhidhAya ziSyamavadhAnayannupasaMharati-'aya eva'-miti, 1 sAkAraM-savikalyaM, savizeSa, sabhedaM, sApavodamityekArthAH / arjunamAlA| kArakRtopasarge sudarzanodAharaNaM jJeyam, antakRtsUtre 6-varge / baiTha kara, bhagavAn siddha, arhanta, aura dharmAcAryako namaskAra karake, tIna karaNa tIna yogase cAra prakArake AhArakA tathA aThAraha pApokA parityAga kre| zeSa samaya dhyAnameM vyatIta kre| yadi bIcameM koI upasarga A jAe tosAgAra saMthArA kara lenA caahie| usakI vidhi yaha hai pUMjI huI bhUmimeM padmAsana Adi kisI sukhAsanase baiTha kara, pUrva yA uttaradizAkI ora muMha karake, bhagavAn, siddha arhanta aura dharmAcAryako namaskAra karake, cAra prakArakA AhAra, aThAraha pApa, aura zarIra-Adi-viSayaka mamatvakA, sAgAra (AgAra sahita) tyAga kre| jaba taka upasaga banA rahatA hai tabhI taka yaha tyAga rahatA hai| yadi upasagakI zAnti nahIM hove to AjIvana tyAga ho jAtA hai| gRhastha dharmakA yathArtha vyAkhyAna karake ziSyako sAvadhAna karate | Asane bese, bhagavAn siddha, ahaMnta, ane dharmAcAryane namaskAra karI, traNa karaNa traNa vege cAra prakAranA AhArane tathA aDhAra pApane parityAga kare. bAkIne samaya cAnamAM vyatIta kare. je vacce kAMI upasarga Ave te sAgAra saMthAro karI levuM joIe. enI vidhi A pramANe che - pUjelI bhUmimAM padmAsana Adi koI sukhAsane besI. pUrva yA uttara dizAnI tarapha mahA karI. bhagavAn ahaMnta, siddha ane dharmAcAryane namaskAra karI cAra prakArane AhAra, aDhAra, pApa, ane zarIra Adi viSayaka mamatvane agAra rAkhI tyAga kare. jyAM sudhI upasarga rahe, tyAM sudhI e tyAga rahe che. je upasarganI zAnti nahi thAya te AjIvana tyAga thaI jAya che. gRhastha dharmanuM yathArtha vyAkhyAna karIne ziSyane sAvadhAna karatAM kahe che - upAsaka dazAMga sUtra Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanI TIkA a0 1 0 12 AnaMda vratAGgIkAra pratIjJA 247 mUlam- tae NaM se ANaMde gAhAvaI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nisamma haTtuha jAva evaM vayAsIsadahAmi NaM bhaMte! niggaMthaM pAvayaNaM, pattiyAmi NaM bhaMte! niggaMthaM pAvayaNaM, roemi NabhaMte! niggaMthaM pAvayaNaM, evameyaM bhaMte! tahameyaM bhaMte !avitahameyaM bhaMte! icchiyameyaM bhaMte ! paDicchiyameyaM bhaMte ! icchiyapaDicchiyameyaM bhaMte ! se jaheyaM tubbhe vayahatti kaTu, jahA NaM devANuppiyANaM aMtie bahave rAI-sara-talavaramADaMbiya-koDuMbiya-seTri-seNAvai-satthavAha-ppabhiiyA muMDA bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiyA, no khalu ahaM tahA saMcAemi muMDe jAva pavvaittae / ahaNaNaM devANuppiyANaM aMtie paMcAagAradharmaH gRhsthdhrmH| zramaNopAsakaH zrAvakaH, zramaNopAsikA shraavikaa| ziSTA anagAradharmanirUpaNapakaraNe vyAkhyAtAH // iti sUtrArthaH // 11 // / iti sNlekhnaa|| / iti sAmAnyabizeSAtmako'gAradharmaH / |iti dhrmkthaa| hue kahate haiM-basa, yahI gRhastha dharma hai, isameM udyamavAn zrAvaka yA zrAvikA bhagavAnakI AjJAkA ArAdhaka hotA hai| sU0 // 11 // / iti sNlekhnaa| / iti sAmAnya vizeSAtmaka agAradharma samApta / iti dharmakathA. basa eja prahasthane dharma che. emAM udyamavAna zrAvaka yA zrAvikA bhagavAnanI ajJAnAM ArAdhaka thAya che. (sU) 11) Iti saMlekhanA. Iti sAmAnya-vizeSAtmaka agAradharma samApta. Iti dharmakathA. upAsaka dazAMga sUtra Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 upAsakadazAGgasUtre NuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma pddivjissaami| ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdha kareha // 12 // ___ chAyA-tataH khalu sa Anando gAthApatiH zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike dharma zrutvA nizamya iSTa-tuSTa-yAvadevamavAdIt-zraddadhAmi khalu bhadanta ! nainthyaM pravacanaM, pratyemi khalu bhadanta ! nainthyaM pravacanaM, rocayAmi khalu bhadanta ! nairgrandhyaM pravacanam / evametad bhadanta !, tathyametad bhadanta ! avitathametad bhadanta !, iSTametad bhadanta ! pratISTametad bhadanta ! iSTapratISTametad bhadanta ! tad yathaitad yUyaM vadatheti kRtvA, yathA khalu devAnupriyANAmanti ke bahavo rAjezvara-talavara-mADambikakauTumbika-zreSThi-senApati-sArthavAha-prabhRtayo muNDA bhUtvA agArAdanagAritAM pravajitaH, no khalvahaM tathA zaknomi muNDo yavatpatrajitum ahaM khalu devAnupriyANAmantike pazcANuvratikaM saptazikSApratikaM dvAdazavidhaM gRhidharma patipatsye / yathAsukhaM devAnupriya ! mA pratibandhaM kuru // 12 // ____TIkA 'tae NaM'-iti / pratyemi-vizvasimi-vizvAsaviSayaM kromiityrthH| rocayAmi ruciviSayaM karomi / samarthayitumAha-eva'-miti-yathoktaM bhavatA tthetyrthH| avitathamiti-yadyapi tathyA'vitathazabdAvekArthako tathApi deshnaashrvnnsukhsNjaathrssotkrssvshaadviruktiH| iSTam iipsitm| pratISTam atyntmiipsitm| __ 'tae NaM se ANaMde ' ityAdi tatpazcAt gAthApati Ananda, zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpa dharma (kA vyAkhyAna) suna kara hRSTa-tuSTa ho kara isa prakAra bolA-"he bhadanta ! nigrantha pravacana para maiM zraddhA karatA huuN| he bhadanta ! maiM nigrantha pravacana para pratyaya (vizvAsa ) karatA huuN| he bhadanta ! maiM nirgrantha pravacana para ruci karatA huuN| he bhadanta ! yaha pravacana vaisA hI jaisA Apane kahA hai| he bhadanta ! yaha tathya hai, avitatha hai| he bhadanta ! yaha iSTa hai aura atyanta teNaM se ANaMde' tyAhi te pachI thApati mAna, zrama bhagavAn mahAvIranI samIpe dharmanuM (vyAkhyAna) sAMbhaLIne hRSTa-tuSTa thaI A pramANe bolyAH "he bhadanta ! ninya pravacana para huM zraddhA karuM chuM. he bharanta ! nircanja pravacana para pratyaya (vizvAsa) karuM chuM. he bhadanta ! huM nircanja pravacana para rUci karUM chuM. he bhadanta! e pracavana jevuM Ape ayuM te che. mahanta ! me tathya cha, bhavitatha che. 3 mahanta ! upAsaka dazAMga sUtra Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sUtra 13-16 AnandANuvrata0 249 mUlam-tae NaM se ANaMde gAhAvaI samaNassa bhagavao mahAvIrassA aMtie tappaDhamayAe thUlagaM pANAivAyaM paJcakkhAi, jAvajIvAe duvihaM tiviheNaM na karemi na kAravemi maNasAvayasA kAyasA // 13 // tayANaMtaraM ca NaM thUlagaM musAvAyaM paJcAkkhAi, jAvajjIvAe duvihaM tiviheNaM na karemi na kAravemi maNasA vayasA kAyasA // 14 // tayANaMtaraM ca NaM thUlagaM adiNNAdANaM paJcakkhAi, jAvajjIvAe duvihaM tiviheNaM na karemi na kAravemi maNasA vayasA icchitamiti pAThe tu-icchAsaMjAtA'syeti vyutpattirarthastu prAgukta eva / iSTa pratI Tama-IpsitepsitatamobhayasvarUpam / pratipatsye svIkariSyAmi / itthamAnandagAthApaterabhyarthanAM zrutvA bhagavAnAha-yatheti-sukhamanatikramya-yathAsukha-yathecchasi tathetyarthaH / pratibandha-vilambam / ziSTAH spaSTAH // 12 // 1-"tadasya saJjAta tArakAdibhya itac" itItaca / iSTa hai / he bhadanta ! yaha iSTa ati-iSTa hai| yaha Apake kathanAnusAra hI hai| Apa devAnupriyake samIpa bahutase rAjA, Izvara, talavAra, mADaMbika, kauTuMbika, zreSThI, senApati, sArthavAha Adi muMDita ho kara gRhasthase sAdhu bane hai, kintu mujhameM aisI zakti nahIM hai ki maiM muMDita ho kara sAdhu-dIkSA dhAraNa kruuN| maiM Apa devAnupriyake samIpa pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvrata-isa prakAra bAraha taraha ke gRhastha-dharmako svIkAra karU~gA" isa prakAra AnandakI prArthanA suna kara bhagavAn bole-" he devAnupiya ? tumheM jisase sukha prApta ho, aisA hI karo, vilamba na karo" // 12 // e ISTa che ane atyaMta ISTa che. he bhadanta! e ISTa-ati-ISTa che. e ApanA kathAnAnusAra ja che. Apa devAnupriyanI samIpe ghaNA rAjAo. Izvara. talavara, mAMDuMbika, kauTuMbika, zreSThI. senApati, sArthavAha Adi muMDita thaIne gRhasthamAMthI sAdhu banyA che, paraMtu mArAmAM evI zakita nathI ke jethI huM muMDita thaI sAdhu-dIkSA dhAraNa karUM. huM Apa devAnupriyanI samIpe pAMca aNuvrata ane sAta zikSAvrata e pramANe bAra prakAranA gRhastha-dharmane svIkAra karIza." e. pramANe AnaMdanI prArthanA sAMbhaLI bhagavAn belyAH "he devAnupriya! tamane jethI subha prApta thAya, tabha04 42, vina ." (12) upAsaka dazAMga sUtra Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 upAsaka dazAGgasUtre kAyasA // 15 // tayANaMtaraM ca NaM sadArasaMtosie parimANaM karei / nannattha ekkAe sivAnaMdAe bhAriyAe, avasesaM savaM mehuNavihi paJcAmi // 16 // chAyA - tataH khalu sa Anando gAthApatiH zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike tatprathamatayA sthUlakaM prANAtipAtaM pratyAkhyAti / yAvajjIvaM dvividhaM trividhena na karomi na kArayAmi manasA vacasA kAyena || 13 || tadanantaraM ca khalu sthUlakaM mRSAvAdaM pratyAkhyAti yAvajjIvaM dvividhaM trividhena na karomi na kArayAmi manasA vacasA kAyena // 14 // tadanantaraM ca khalu sthUlakamadattAdAnaM pratyAkhyAti yAvajjIvaM dvividhaM trividhena na karomi na kArayAmi manasA vacasA kAyena // 15 // tadanantaraM ca khalu svadArasantoSike parimANaM karoti / nAnyatraikasyAH zivAnandAyAH bhAryAyAH, avazeSaM sarva maithunavidhiM pratyAkhyAmi // 16 // TIkA- tatprathameti teSu = aNuvratAdiSu prathamaH = mukhyastatprathamastadbhAvastatmathamatA tayA sarveSAmaNuvratAdInAmAdibhUtatvAdityarthaH / svadArasantoSa eva TIkArtha- 'tae NaM se AnaMde' ityAdi isake bAda Ananda gAthApatine zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samopa, saba vratoMmeM pradhAna honeke kAraNa prathama sthUla- prANAtipAtakA do karaNa tIna yogase pratyAkhyAna kiyA ki yAvajjIvana ( jAvajIva) mana vacana kAyAse ( sthUla prANAtipAta ) na karUMgA, na karAU~gA || 13 | isake bAda usane do karaNa tIna yogase sthUla- mRSAvAdakA pratyAkhyAna kiyA ki mana vacana kAyase sthUla mRSAnAda na karU~gA na karAU~gA // 14 // isake bAda usane do karaNa tIna yogase sthUla adattAdAnakA pratyAkhyAna kiyA ki do karaNa tIna yogase sthUla adattAdAna na karU~gA, na karAU~gA // 15 // isake TIkArtha- 'tae NaM se AnaMde' ityAhi tyAraNAha mAnaha gAthAyatiye zrama bhagavAna mahAvIranI samIpe, badhAM vratamAM pradhAna hAvAne kAraNe pahelAM evA sthUla-prANAtipa tanuM e karaNa traNa cege karIne pratyAkhyAna karyu ke yAvajIvana (jAvajI) na vacana kAyAe karIne sthUla prANAtipAta karIza nahIM, karavIza nahIM (13). tyArAda teNe e karaNu traNa ge karIne sthUla mRSAvAdanuM pratyAkhyAna karyuM ke-mana vacana kAyAe karIne sthUla mRSAvAda karIza nahIM, karAvIza nahIM. (14) tyArapachI teNe be karaNa traNa yoge karIne sthUla adattAdAnanuM pratyAkhyAna karyuM. keme karaNa traNa yoge karIne sthUla adattAdAna karIza upAsaka dazAMga sUtra Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a. 1 mU. 17-21 ANaMdANuvrata0 251 mUlam-tayANaMtaraM ca NaM icchAvihiparimANaM karemANe hiraNasuvaNNavihiparimANaM karei / nannattha cauhi hiraNNakoDihiM nihANapauttAhiM, cauhi buDDipauttAhiM, cauhi pavittharapauttAhiM avasesa savaM hiraNNasuvaNNavihiM paccakkhAmi // 17 // tayANaMtaraM ca NaM cauppayavihiparimANaM karei, nannattha cauhi vaehiM dasagosAhassieNaM, vaeNaM, avasesaM savaM cauppayavihiM paJcakkhAmi // 18 // tayANaMtaraM ca NaM khettavavihiparimANaM krei| nannattha paMcahiM halasaehiM niyattaNasaieNaM haleNaM, avasesaM savaM khettavatthuvihi pnyckkhaami||19|| tayANaMtaraM caNaM sagaDavihiparimANaM karei / nannatthapaMcahiM sagaDasaehiM disAyattiehiM, paMcahiM sagaDasaehiM saMvAhaNiehi, avasesaM savaM sagaDavihiM paJcakkhAmi // 20 // tayA NaMtaraM ca NaM vAhaNavihiparimANaM karei / nannattha cauhi vAhaNehi svadArasantoSiko vratavizeSastasmin , parimANaM=maryAdAm / kIdRzI-? mityAha neti-anyatra anyasyAm , anyasyAM maithunaM nA''cariSyAmItyabhisandhiH, kimapekSayA'nyasyAm ? ityAha-'ekasyAH zivAnandAyAH' iti, nanvetanAmikAyAH kiM parastriyAH ? netyAha-'bhAryAyAH' iti, yathAvidhipariNItAyA ityarthaH / etadevasphorayitumAha-avazeSamityAdi-avaziSyata ityavazeSa-zivAnandAtiriktasvadAraviSayakamapItyarthaH / zeSA nigadavyAkhyAtAH // 13-16 // bAda usane svadArasantoSa vratakI maryAdA kI ki-vidhipUrvakA vivAhita zivAnandA bhAryAke sivAya, anyatra vivAhitA bhI dUsarI strI sambandhI Adi samasta maithunavidhikA pratyAkhyAna karatA huuN||13-16 // nahIM karAvIza nahIM (15) tyAra pachI teNe svadarateSa vratanI maryAdA karI kevidhipUrvaka vivAhita zivAnaMda bhAryA sivAya, anya (vivAhita paNa bIjI strI saMbaMdhI Adi) samasta maithunavidhinuM pratyAkhyAna karuM chuM. (16) upAsaka dazAMga sUtra Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 upAsakadazAGgasUtre disAyattiehi, cauhi vAhaNehi saMvAhaNiehi, avasesaM savaM vAha Navihi paccakkhAmi // 21 // chAyA-tadanantaraMca khalu icchAvidhiparimANaM kurvana hiraNya-suvarNavidhiparimANaM karoti / nAnyatra catasRbhyo hiraNyakoTibhyo nidhAnaprayuktAbhyaH, catasRbhyo vRddhimayuktabhyaH, catasRbhyaH pravistaraprayuktAbhyaH, avazeSaM sarva hiraNyasuvarNavidhiM pratyAkhyAmi // 17 // tadanantaraM ca khalu catuSpadavidhiparimANaM karoti / nAnyatra catubhyauM vrajebhyo dazagosAhasrikeNa, vrajeNa, avazeSa sarva catuSpadavidhiM pratyAkhyAmi // 18 // tadanantaraM ca khalu catuSpadavidhiparimANaM karoti / nAnyatra paJcabhyo halazatebhyo nivartanazatikena halena, avazeSaM sarva kSetravastuvidhi pratyAkhyAmi // 19 // tadanantaraM ca khalu zakaTavidhiparimANaM karoti / nAnyatra pazcabhyaH zakaTazatebhyo digyAtrikebhyaH, paJcabhyaH zakaTazatebhyaH, sAMvAhanikebhyaH, avazeSaM sarva zakaTavidhi pratyAkhyAmi // 20 // tadanantaraM ca khalu vAhanavidhiparimANaM karoti / nAnyatra catubhyau~ vAhanebhyo digyAtrikebhyaH, catubhyoM vAhanebhyaH sAMvAhanikebhyaH, avazeSa sarva vAhana vidhi pratyAkhyAmi // 21 // TIkA-kSetreti-anyatra anyat-bhUmyantaramiti shessH| nivarttaneti-dazahastamitena TIkArtha 'tayANaMtaraMce'tyAdi isake anantara[AnandagAthApatine]icchAvidhikA parimANa karate hue hiraNya suvarNakA parimANa kiyA ki koSa [khajAne] meM rakhI huI cAra karoMDa hiraNyoM muharoM ke, aura vyApAra meM lagI huI cA karAMDa hiraNyoM [muharoM] ke, gharasaMbaMdhI upakaraNoM meM lagI huI cAra karoDa hiraNyoM (muharoM)ke, sivAya anya sabakA pratyAkhyAna karatA hu~ // 17 // isake bAda usane caupAyoMkA parimANa kiyA ki daza hajAra gAyoMke eka-eka gokulake hisAbase cAra gokuloM [4000 govarga] ke sivAya anya caupAyoMkA pratyAkhyAna karatA hU~ / 18 / isake bAda TI ' tayANaMtaraM ca' tyA tyA25chI (mAna yApatima) -chAvidhinu parimANa karatAM hiraNyasuvarNanuM parimANa karyuM ke khajAnAmAM rAkhelI cAra karoDa hira (mahere), vyApAramAM rekelI cAra karoDa mahAre, ghara saMbaMdhI upakaraNamAM kAyalI cAra karoDa mahAre, sivAya (nA karatAM vadhAre) bIjA badhA (suvarNa)nuM pratyAkhyAna karUM chuM (17) pachI teNe cepagAM jAnavaronuM parimANa karyuM ke- dasa hajAra gAyanA eka eka gokuLane hisAbe cAra zekaLe (40000 gANI na21) sivAya anya yAtuM pratyAbhyAna 43chuH (18). upAsaka dazAMga sUtra Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanI TIkA a0 1 su0 22-23 ANando bhogaparibhoga. 253 malam-tayANaMtaraM ca Na uvabhaugaparibhogavihiM paccakkhAemANe, ullaNiyAvihiparimANaM karei / nannattha egAe gaMdhakAsAIe,avasesaM savaM ullaNiyAvihiM paccakkhAmi3 // 22 // tayANataraM ca NaM daMtavaNavihiparimANaM karei / nannattha egeNaM allalaTTImahueNaM, avasesaM vaMzadaNDena caturasraviMzativaMzadaNDaparimitA bhUminivartana, loke 'vIghA' iti prasiddhaM, nivartanAnAM zataM nivartanazataM, tadasyAstIti nivartanazatikaM tena-tAzahalasaMkhyayetyarthastatazca nivarttana-(bIghA)zatikahalasaMkhyayA pazcazatebhyo halebhyo'nyadbhUmyantaraM pratyAkhyAmIti nirgalito'rthaH / yAtrA-prasthAna-sA prayojanaM yeSAM tAni yAtrikANi dikSu yAtrikANi-digyAtrikANi tebhyaH, / saMvAhanaMtRNadhAnyAdInAmuDaukanaM tatprayojanameSAmiti sAMvAhanikAni tebhyaH / phalitamAha-avazeSamiti / evamagre'pi / ziSTAH spaSTAH // 17-21 // usane kSetra-vAstukA parimANa kiyA ki eka halase sau vIghA dazahAtha vAMsake daMDase corasa vIsavAMsa parimANabhUmiko vIghA kahate hai / bhUmike hisAbase pAMcaso halokI arthAt pAca hajAra vIghA bhUmike sivAya, anya samasta bhUmikA pratyAkhyAta karatA hu // 19 // isake bAda usane zakaTakA parimANa kiyA ki-pAcaso yAtrAsaMbandhI aura pAMcasau gRhopa karaNAdi [mAla-AsabAva] Dhone ke zakaToMke sivAya anya samasta zakaToM [gAr3iyo] kA pratyAkhyAna karatA hU~ // 20 // isake bAda usane vAhanakA parimANa kiyA ki-cAra yAtrAke vAhana [savArI] aura cAra mAla DhonevAle vAhanoMke sivAya anya samasta vAhanoMkA maiM pratyAkhyAna karatA hU~ // 21 // pachI teNe kSetra-vAstunuM parimANa karyuM ke eka haLathI so vIghA (dasa hAtha vAMsanA daMDathI cirasa vIsa vAMsa mApavALI bhUmIne vIghuM kahe che.) bhUmine hisAbe pAMcase haLanI athata pAMca hajAra vIghA jamIna sivAya bIjI badhI bhUminuM pratyAkhyAna karuM chuM. (19). pachI teNe zakaTanuM gADAM vagerenuM) parimANa karyuM ke- yAtrA saMbaMdhI ane pAMcaso grahapakaraNAdi (mAla-sAmagrI) vahevA ( lAvavA laI javA)nAM zaka sivAya bIjAM badhAM zaTenuM pratyAkhyAna karUM chuM. (20). tyArapachI teNe vAhananuM parimANa karyuM kecari yAtrAnAM vAhana ane cAra mAla laI javAnAM vAhana sivAya bIjAM badhAM vAhanAnu pratyAbhyAna 43 chu. (21). upAsaka dazAMga sUtra Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 upAsakadazAsUtre daMtavaNavihiM pcckkhaami3||23||tyaannNtrN ca NaM phalavihiparimANaM krei| nannattha egeNaM khIrAmalaeNaM,avasesaM phalavihiM paJcakkhAmi3 // 24 // tayANaMtaraM ca NaM abbhaMgaNavihiparimANaM karei / nannattha sayapAga-sahassapAgehi tellehi,avasesaM abbhaMgaNavihiM paJcakkhAmi3 // 25 // tayANaMttaraM ca NaM ubaTTavihiparimANaM karei / nannattha egeNaM surahiNA gaMdhaTTaeNaM, avasesaM ubaTTaNavihiM paJcakkhAmi3 // 26 // tayANaMtaraM ca NaM majaNavihiMparimANaM karei / nannattha aTrahiM uTTiehi udagassa ghaDaehi, avasesaM majaNavihiM paccakkhAmi3 // 27 // tayANaMtaraM ca NaM vatthavihiparimANaM karei / nannattha egeNaM khomajuyaleNaM, avasesaM vatthavihi paJcakkhAmi // 28 // tayANaMtaraM ca NaM vilevaNavihiparimANaM karei / nannattha agurukuMkumacaMdaNamAiehi, chAyA-tadanantaraM ca khalu upabhogaparibhogavidhiM pratyAkhyan ArdranayanikAvidhiparimANa karoti / nAnyatra ekasyA gandhakASAyyA;, avazeSaM sarvamAnayani kAvidhi prtyaakhyaami3|| 22 // tadanantaraM ca khallu dantadhAvanavidhiparimANaM karoti / nAnyatraikasmAd ArdrayaSTimadhoH, avazeSa dantadhAvanavidhi pratyAkhyAmi 3 // 23 // tadanantaraM ca khalu phalavidhiparimANaM karoti / nAnyatraikasmAtkSIrAmalakAd, avazeSaM phalavidhi pratyAkhyAmi3 // 24 // tadantaraM ca khalu abhyaJjanavidhiparimANaM karoti / nAnyatra zatapAka-sahasrapAkebhyastailebhyaH avazeSamabhyaJjanavidhi pratyAkhyAmi3 // 25 // tadantaraM ca khalu udvartanavidhiparimANaM karoti / nAnyatraikasmAtsurabhergandhATTakAd, avazeSamudvarttanavidhi pratyAkhyAmi3 // 26 // tadanantaraM ca khalu majjanavidhiparimANaM kroti| nAnyatrASTAbhya uSTrikebhya udakasya ghaTebhyaH, avazeSaM majanavidhi pratyAkhyAmi // 27 // tadanantaraM ca khalu vastravidhiparimANaM karoti / nAnyatraikasmAt kSaumayugalAd , avazeSaM vastravidhi pratyAkhyAmi3 // 28 // tadanantaraM ca khalu vilepanavidhiparimANaM karoti / nAnyatrAguru kuGkumacandanAdibhyaH, upAsaka dazAMga sUtra Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aircraft TIkA a0 1 sU0 29-35 Anandopabhogaparibhogavratam 255 avasesaM vilevaNavihiM paJcakkhAmi3 // 29 // tayANaMtaraM ca NaM pupphavihiparimANaM kares | nannattha egeNaM suddhapaumeNaM mAlaikusumadAmeNaM vA, avasesaM pupphavihiM paJcakakhAmi3 // 30 // tayAnaMtaraM ca NaM AbharaNavihimANaM karei / nannattha maTukaNNaijaehiM nAmamuddAe ya, avasesaM AbharaNavihiM paJcakhAmi3 // 31 // tayANaMtaraM ca NaM dhUvaNavihiparimANaM karei / nannattha aguruturukkadhUvamAiehiM, avasesaM dhUvaNavihiM paJcakkhAmi3 // 32 // tayAnaMtara caNaM bhoyaNavihiparimANaM karemANe peja vihiparimANaM karei nannattha egAe kaTupe - jAe, avasesaM pejjavihiM pakkhAmi ||33|| tayANaMtaraM caNaMbhakkhavihiparimANaM karei / nannattha egehiM ghayapuNNehiM khaMDakhajjae hiM vA avasesaM bhakkhavihiM paJcakavAmi3 ||34|| tayANaMtaraM caNaM oyavihiparimANaM karei | nannattha kalama sAlioyaNeNaM, avasesaM o avazeSaM vilepanavidhiM pratyAkhyAmi 3 ||29|| tadanantaraM ca khalu puSpavidhiparimANaM karoti / nAnyatraikasmAcchuddhapadmAt mAlatI kusumadAno vA avazeSaM puSpavidhiM pratyAkhyAmi3 ||30|| tadanantaraM ca khalu AbharaNavidhiparimANaM karoti / nAnyatra mRSTakAyakebhyo nAmamudrAyAzca avazeSamAbharaNavidhiM pratyAkhyA mi3 // 31 // tadanantaraM ca khalu dhUpanavidhiparimANaM karoti / nAnyatrAguruturuSka dhUpAdikebhyaH, abazeSaM dhUpanavidhiM pratyAkhyAmi3 // 32 // tadanantaraM ca khalu bhojanavidhiparimANaM kurvan peyavidhiparimANaM karoti / nAnyatraikasyAH, kASThapeyAyAH, avazeSaM peyavidhi pratyAkhyAmi3 ||33|| tadanantaraM ca khalu bhakSyavidhiparimANaM karoti / nAnyatrai kebhyaH ghRtapUrNebhyaH khaNDakhAdyebhyo bA, avazeSaM bhakSyavidhiM pratyAkhyAmi 3 ||34|| tadanantaraM ca khalu odanavidhiparimANaM karoti / nAnyatra kalamazAlyodanAt, avazeSamodanavidhiM pratyAkhyAmi3 ||35|| tadanantaraM ca khalu sUpavidhiparimANaM karoti / nAnyatra upAsaka dazAMga sUtra Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 upAsakadazAGgasUtre yaNavihiM paJcakkhAmi3 // 35 // tayANaMtaraM ca NaM sUvavihiparimANaM krei| nannattha kalAyasUveNa vA muggamAsasUveNa vA, avasesaM sUvavihiM pnyckkhaami3||36|| tayANaMtaraM ca NaM ghayavihiparimANaM krei| nannattha sAraieNaM goghayamaMDeNaM, avasesaM ghayavihiM paccakkhAmi3 // 37 tayANaMtaraM ca NaM sAgavihiparimANaM karei / nannattha vatthusAeNa vAcUccusAeNa vA tubasAeNa vA sutthiyasAeNa vA muMDukiyasAeNa vA, avasesaM sAgavihiM paccakkhAmi ||38||tyaannNtr ca NaM mAhurayavihiparimANaM krei| nannattha egeNaM pAlaMgAmAhuraeNaM, a vasesaM mAharayavihiM paccakkhAmi3 // 39 // tayANaMtaraM ca NaM jemaNavi hiparimANaM karei / nannattha sehaMbadaliyaMbehi, avasesa jemaNavihiM paccakkhAbhi3 // 40 // tayANaMtaraM ca NaM pANiyavihiparimANaM karei / nannattha aigeNaM aMtalikkhodaeNaM,avasesaM pANiyavihiM paJcakkhAmi3 ||41||tyaannNtrN ca NaM muhavAsavihiparimANaM krei| nannattha paMcasogaMdhieNaM taMboleNa, avasesaM muhavAsavihiM paccakkhAmi // 42 // kalAyampAdvA mudgamASampAdvA, avazeSaM sUpavidhi pratyAkhyAmi3 // 36 // tadanantaraM ca khalu ghRtavidhiparimANaM karoti / nAnyatra zAradikAd goghRtamaNDAt , avazeSa ghRtavidhi pratyAkhyAmi3 // 37 // tadanantaraM ca khalu zAkavidhiparimANaM karoti / nAnyatra vAstuzAkAdvA cUcuzAkAhA tumbazAkAdvA sauvastikazAkAdvA maNDUkikAzAkAhA, avazeSaM zAkavidhi pratyAkhyAmi3 // 38 // tadanantaraM ca khalu mAdhurakavidhiparimANaM karoti, nAnyatraikasmAt pAlaGgamAdhurakAt, adhazeSaM mAdhurakavidhi pratyAkhyAmi3 // 39 // tadanantaraM ca khalu jemanavidhiparimANaM karoti / nAnyatra sedhAmla-dAlikAmlebhyaH, avazeSaM jemanavidhi pratyAkhyAmi // 40 // tadanantaraM ca khalu pAnIyavidhiparimANaM karoti / nAnyatraikasmAdantarikSodakAt, avazeSa pAnIyavidhi prtyaakhyaami||41|| tadanantaraMca khalu mukhavAsavidhiparimANaM kroti| nAnyatra paJcasaugandhikAttAmbUlAt , avazeSaM mukhavAsavidhi pratyAkhyAmi3 // 42 // upAsaka dazAMga sUtra Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sa0 42 (6) Anandopabhogaparibhoga0 257 TIkA-'gandhe'-ti kaSAyeNa raktA zATIkASAyI, gandhamadhAnA gandhayuktA vA zATI gandhakApAyI tasyAH, sAI zarIraM moJchituM suravAsitAyAH kaSAyarAgaraktAyA ArdranayanikAyA ityarthaH, anyatra anyat, na ' vyavahariSyAmI'ti zeSaH, phalitamAha-avazeSamityAdi, evmgre'pi| 'ArdrayaSTI'-ti-Abo-harito yo yaSTimadhureta bhAmnA prasiddhI vanaspativizeSastasmAt / 'kSIre' ti-kSIraM ca tadAmalakaMzrIgamanakam-anamlaM dhAtrIphalaM tasmAdekasmAdanyatphalAntaraM na vyavahariSyAmi / 'surabhe'-riti-murabheH ramaNIyAt, gandhATakAt gandhayukto'TTo godhUmAdicU sa eva gandhATakastasmA t| 'uSTri ke'-ti-uSTra iva pratikRtiruSTrikA-bRhadAkAraM tailA. dimRdbhANDaM, tatpUraNaM prayojanaM yeSAM te ghaTA apyupacArAduSTrikAstatazcoSTrikA 1-'tena raktaM rAgAt' ityaNa, TiDDeti DIp / 2-'ive pratikRtau' iti kan, strItvaM tu lokAt praakRtgrvaicitryaadvaa| 'tayANaMtaraM ca NaM uvabhoge0 ' -tyAdi // 22-42 // TIkArtha-isake anantara Ananda gAthApAtane upabhoga-paribhoga vidhikA pratyAkhyAna karate hue ArdranayanikA (zarIra pochaneke kapar3e-aMgauche )kA pratyAkhyAna kiyA ki-bhIge hue zarIrako poMchane ke lie eka sugandhita aura kASAya ArdranayanikA (aMgoche)ke sivAya anya sabakA pratyAkhyAna karatA hU~ / / 22 / isake bAda dAtaunakA parimANa kiyA ki-harI yaSThiyadhu (jeThImadha-mulaiThI)ke atirikta aura saba dAtaunoMkA pratyAkhyAna karatA hU~ // 23 // isake bAda phalavidhikA parimANa kiyA ki eka kSIra Amalaka (mIThe Amale )ke sivAya anyaphaloMkA parityAga karatA huuN||24|| isake bAda abhyaJjanavidhikA parimANa kiyA ki-zatapAka-sahastrapAka teloMke sivAya aura saba abhyaJjanakA pratyAkhyAna karatA huuN|| 25 // TIkArtha- " tayANaMtaraM ca NaM upabhoge - tyAdi" tyA2pachI mAna gAthA patie upabhega - paribhega. vidhinuM pratyAvana karatAM aniyamikA (zarIra lUchavAna. aMgUcha nuM pratyAkhyAna karyuM ke- bhIMjAyelA zarIrane lUchavA mATe eka sugaMdhita ane kASAya AdranayanikA sivAya bIjA badhanuM pratyAkhyAna karUM chuM. (22). pachI dAtaNanuM parimANa karyuM ke-lIlI yaSTimadhuM (jeThImadhanI sAMThI) sivAya bIjA badhA dAtaNanuM pratyAkhyAna karU chuM. (23). pachI phaLavidhinuM parimANa karyuM ke eka mIThAM AMbaLA sivAya bIjA phaLano parityAga karuM chuM. (24). pachI ajayaMjana vidhinuM parimANa karyuM ke-zataSiAka tathA sahasapAka te sivAya bIjAM badhAM atyaMjananuM pratyAkhyAna karUM chuM. (25). pachI udvartana vidhinuM parimANa karyuM ke-ramaNIya ghauM AdinA eka ATA sivAya bIjA upAsaka dazAMga sUtra Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 upAsakadazAstre (mATA) bharaNayogyenyo'STAbhyo ghaTebhya ityrthH| 'kSaumeti-kSumA atasI tayA nirmite vasne kSome, tailAdizabdavadupacArAtkAAsike api, tayoyugalaM-paridhAnottarIyarUpaM tasmAt / 'mRSTe'ti-mRSTAni-samujjvalAni yAni kANeyakAni=(karNikAH) kuNDalAbhidhAnAni karNAbharaNAni tebhyaH, nAmAGkitA mudrA-nAmamudrA, tsyaaHnaamaangkitaadngguliiykaadityrthH|aagurumsiddhH,turusskaa silaH'lovAna' itiloka 1-prAkRtapAThAnurUpatvAcchAyAmAtramidaM, zabdastu 'kaNikA' ityeva tasyaiva karNAbharaNaparyAyatvenopalabhyamAnatvAtsAdhutvAcca / / isake bAda udvartanavidhikA parimANa kiyA ki-ramaNIya gehU~ Adike eka ATeke sivAya anya saba udvartanoM (ubaTanI)kA pratyAkhyAna karatA hU~ // 26 // isake pazcAt usane majanavidhikA parimANa kiyA ki-U~Take * AkArakI arthAt arahaTakI ghar3Ike AkArakI laMbI yAnI jisase var3A ghar3A bharA jAya aisI bar3e loTeke AkAravAlI choTI ATha kalaziyA bhara jalake sivAya aura sabakA pratyAkhyAna karatA hU~ // 27 // tadanantara vastravidhikA parimANa kiyA ki-pahanane-auDhaneke lie eka jor3A kSauma (alasIke ) vastrake sivAya, aura upacArase kaSAsa Adi vastrake jor3eke sivAya anya saba vastroMko pratyAkhyAna karatA hU~ // 28 // isake bAda vilepanavidhikA parimANa kiyA ki-agara kuMkuma aura candana Adike atirikta saba vilepanAvidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ // 29 // isake bAda puSpavidhikA parimANa kiyA ki-eka zuddha kamalako aura mAlatIke puSpoMkI mAlAko chor3akara aura saba puSpoMkA pratyAkhyAna badhA udvartanane (uvaTaNAM-pIThI) nuM pratyAkhyAna karUM chuM. (26). pachI teNe majajana vidhinuM parimANa karyuM ke uMTanA AkAranI arthAt raheMTanI ghaDInA AkAranI lAMbI ghaDI ke jemAMnA pANIthI maTe ghaDo bharAI jAya, evA moTA leTAnA AkAranA nAnA ATha kaLazIyA bharAya teTalA pANI sivAya bAkI badhAnuM pratyAkhyAna karUM chuM. (27) pachI vastra vidhinuM parimANa karyuM ke paheravA-oDhavA mATe eka joDI kSauma vastra sivAya ane upacAra karIne kapAsa Adi vastranA jeTA sivAya bIjAM badhAM vastronuM pratyAkhyAna karUM chuM'. (28). pachI vilepana vidhinuM prakhya khyAna karyuM ke-agara, kukama ane caMdana Adi sivAya bIjA badhAM vilepana vidhinuM pratyAkhyAya karuM chuM. (ra9). pachI apavidhinuM parimANa karyuM ke eka vRddha kamaLa ane mAlatInAM puSpanI mALA sivAya bIjAM badhAM puSpa upAsaka dazAMga sUtra Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU. 22-42 Anandopabhogaparibhogavatam 259 prtiitH| kurvana-cikIrSan / 'kASTha'ti--kAnThaceyAyA=mudgAdeyUSAt , ghRtatalivasya taNDulasya kAJjikAdvA, dezIyo'yaM 'kASThapeyA' shbdH| ekebhyaH ekaprakArebhyaH, ghRtapU(rAH)rNAH='dhevara'-iti prasiddhAstebhyaH, 'khaNDe-ti-khaNDaM zarkarAbhedaH, khAdhaM bahukhaNDasaMpAditatvAdheSAM, yavA khaNDena (khaNDayogena) khAdyAni khaNDakhAdyAni tebhyaH-'khAjA' iti lokaprasiddhebhyaH / 'kalame -ti-odaneSu, 'kalama' nAmako yaH zAlistadrUpo yaodanastasmAt / zaradikAt-zaradi bhavAt, goghRtamaNDAt ghRtasahitaM maNDaM-dadhitarka-ghRtamaNDaM, yadvA maNDaM-sArabhUtaM sphItamityarthaH, ghRtaMghRtamaNDaM, goghRttamaNDa goghRtamaNDaM tsmaat| 'zAkA'-diti-cUccvAdayo maNDUki 1-AhitAgnyArerAkRtigaNatvAnmaNDazabdasya paranipAtaH, pUrvanipAtaprakaraNasyAnityatvAdvA / karatA hU~ // 30 // isake bAda AbharaNavidhikA parimANa kiyA kiujjvala kuNDaloM aura apane nAmakI mudrikA (aMgUThI)ke sivAya anya saba AbharaNoMkA pratyAkhyAna karatA hU~ // 31 // isake pazcat dhUpanavidhikA parimANa kiyA ki-agara, lobAna aura dhUpa Adike sivAya aura saba dhRpanavidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ // 32 // isake bAda bhojana-vidhikA parimANa karate hue peyavidhikA parimANa kiyA ki-eka mUMga Adike yUSa (osAmaNa-kaTa) athavA ghImeM bhune hue cAvaloMkI kAjIke atirikta aura saba peya padArthoM kA pratyAkhyAna karatA huuN||33|| pazcAt bhakSyavidhikA parimANa kiyA ki-eka ghevara athavA khAjeke sivAya anya bhakSya vidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ // 34 // phira odanavidhikA parimANa kiyA ki-kalama nAmaka cAvala ke odanake sivAya aura saba pratyAkhyAna karUM chuM. (30). pachI AbharaNavidhinuM parimANa karyuM ke- ujajavaLa kuMDele ane pitAnA nAmanI vIMTI sivAya bIjA badhAM AbharaNenuM pratyAkhyAna karuM chuM. (31). pachI dhUpana vidhinuM parimANa karyuM ke agara lebAna ane dhUpa Adi sivAyanA bAkI badhA dhUpana vidhinuM pratyAkhyAna karUM chuM. (32). pachI bhajanavidhinuM parimANa karatAM piya-vidhinuM parimANa karyuM ke- eka maga AdinuM osAmaNa athavA ghImAM bhujelA (sekelA) cokhAnI kAMjI sivAya bAkInA badhAM piya padArthonuM pratyAkhyAna karUM chuM. (33). pachI bhaThya vidhinuM parimANa karyuM ke eka ghevara athavA khAjA sivAya bAkInA bhavidhinuM pratyAkhyAta karuM chuM. (34). pachI edana-vidhinuM parimANa karyuM ke-kalama nAmanA cokhAnI bhAta sivAya bIjA upAsaka dazAMga sUtra Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre kAntA lokamatItaH / 'pAlaGge -ti-pAlagaM-pUrvadezamasido latAphalavizeSa AnaM yA taca tanmAdhurakaM ca pAlaGgamAdhurakaM tasmAt / 'seghe-ti sedhanaM sedhaH siddhistasmin sati, amlapacuravesavArasaMskRtatvAdamlAni, sedhAmlAni, dAlikayA mudgAdirUpayA sampAditAni tathaivAmlAni dAlikAmlAni, sedhAmlAni ca dAlikAmlAni ca sedhAmla-dAlikAmlAni,-tebhyaH-talitvA takradadhikAJjikAdiSvamla padAyaSu klimAnAM, yadvA-amlavesavArasaMskRtAnAM mudga-caNakAdInAM caTakAdibhya ityrthH| 'antarikSe'-ti-kAMsyAdibhAjanoparyAkAzAtpatitaM jalamantarikSodakaM tasmAt / 'paJca' tikakolelAlabaGgajAtIphalakarpUrarUpaiH paJcabhiH sugandhi-dravyaiH saMskRtaM pazcasaugandhikaM tasmAt // 22-42 // odanoMkA pratyAkhyAna karatA hU~ // 35 // phira sUpavidhikA parimANa kIyA kI-kalAya (maTara), mUMga aura mASa (ur3ada)ko dAlake sivAya aura saba dAloMkA pratyAkhyAna karatA hU~ // 36 // phira ghRtavidhikA parimANe kiyA ki-zarad RtumeM hone vAle goghRtamaNDa (gAya ke ghI sahita dahIchAcha athavA ghI) ke atirikta saba ghRta-vidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ // 37 // phira zAkavidhikA parimANa kIyA kI-vAstuka (vathuA) cUccu, tUSA, sauvastika zAkavizeSa aura maNDU kika zAkake sivAya saba zAkoMkA pratyAkhyAna karatA hU~ // 38 // isake bAda mAdhurakavidhikA parimANa kiyA ki-pAlaGga (pUrvadezameM prasiddha, velameM lagane vAlA phala athavA Ama) mAdhurakake sivAya aura saba mAdhurakavidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ // 39 // phira jemanavidhikA parimANa kiyA ki dAlake bane hue aura adhika khaTAImeM DAle hue padArtha (jaise dahI var3A)ke atirikta aura saba jemanavidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ // 40 // phira badhA bhAtanuM pratyAkhyAna karUM chuM. (35). pachI sUpa-vidhinuM parimANa karyuM ke vaTANA, maga ane aDadanI dALa sivAya bAkI badhI dALanuM pratyAkhyAna karUM chuM. (36) pachI dhRtavidhinuM parimANa karyuM ke zara6 RtumAM thatAM gadyutamaMDa (gAyanA ghI sAthe dahIM-chAza athavA tAvelA ghI) sivAya bIjI kRta-vidhinuM pratyAkhyAna karUM chuM. (3) pachI zAka-vidhinuM parimANa karyuM ke vAstuka (vadhu), cUracu, dUdhi, sauvastika ane maMDUkika zAka sivAyanA bAkInAM badhAM za kAnuM pratyAkhyAna karUM chuM (38). pachI mAdhuraka-vidhinuM parimANa karyuM ke-palaMga (pUrvadezamAM jANItAM, vele thatAM phaLa athavA kerI) mAdhuraka sivAya bAkI badhA mAraka-vidhinuM pratyAkhyAna karuM chuM. (39) pachI jamaNa-vidhinuM paramANu karyuM ke dALanAM banAvelAM ane khUba khaTazamAM nAkhelAM (jevAM ke dahIMvaDAM) padArtha sivAya bIjA badhA jamaNavidhinuM pratyAkhyAna upAsaka dazAMga sUtra Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArasaJjIvanI TIkA a0 150 43-44 samyaktvAticAra0 261 mUlam-tayANaMtaraM ca NaM cauvihaM aNaTrAdaMDaM paJcakkhAmi, taMjahAavajjhANAyariyaM,pamAyAyariya,hiMsappayANaM, pAvakammovaesa // 43 // ____ mUlamU-iha khallu ANaMdAi samaNe bhagavaM mahAvIre ANaMda samaNovAsagaM evaM vayAsI evaM khalu ANaMdA ! samaNovAsaeNaM abhigayajIvAjIveNaM jAva aNaikkamaNijeNaM sammatssa paMca ai. yArA peyAlA jANiyavvA, na samAyariyavvA,taMjahA saMkA, kaMkhA, viigicchA, parapAsaMDapasaMsA, parapAsaMDasaMthave // 44 // ... chAyA-tadanantaraM ca khalu caturvidhamanarthadaNDaM pratyAkhyAmi, tadyathA-apadhyAnAcaritaM, pramAdAcaritaM, hiMsApadAnaM, pApakarmopadezam // 43 // .. TIkA-'tadanantara'mityAdi - prAgvyAkhyAtAnI sarvANi padAni // 43 // pAnIyavidhi parimANa kiyA ki-AkAzase vartana AdimeM gire hue jalake sivAya aura saba paaniik| pratyAkhyAna karatA huuN||41|| isake pazcAt mukhavAsa vidhikA parimaNa kiyA ki-pAca sugandhiyukta tAmbUloM ke sivAya saSa mukhavAsa vidhikA pratyAkhyAna karatA hU~ // 42 // . - TIkArtha-'tayANaMtaraM' ityAdi pazcat Ananda gAthApatine kahA-bhadanta ! maiM apadhyAnacarita, pramAdAcarita, hiMsApradAna, aura pApakarmopadeza, ina cAroM prakArake anartha-daMDakA pratyAkhyAna karatA hai / anartha daMDoMke svarUpakA pahale vyAkhyAna kiyA jA cukA hai / / 43 // karUM chuM (40). pachI pAnIya-vidhinuM parimANa karyuM ke- AkAzamAMthI vAsaNa vageremAM paDelA pANI sivAya bAkI badhA pANInuM pratyAkhyAna karUM chuM. (41). pachI sukhavAsa-vidhinuM parimANa karyuM ke-pAMca sugaMdhiyukta tAMbu sivAyanA badhA. mukhavAsavidhinuM pratyAkhyAna karUM chuM. (42). " TIkArtha-'tayANaMtara' tyAha pachI bhAna yApatithe yu- mahanta ! apadhyAnAcarita, pramAdA- carita, hiMsApradAna ane pApakarmopadeza, e cAre prakAranA anarthadaMDanuM pratyAkhyAna karUM chuM. anarthadaMDanA svarUpanuM vyAkhyAna pahelAM 42vAbhA yAvI yu cha. (43). upAsaka dazAMga sUtra Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 - upAsanAne chAyA-iha khalu he Ananda ! zramaNo bhagavAna mahAvIra AnandaM zramaNopAsakamevamavAdI-evaM khalu Ananda ! zramaNopAsakenAbhigatajIvAjIvena yAvadanatikramaNIyena samyaktvasya pazcAtIcArAH pradhAnA jJAtavyA na samAcaritavyAH tadyathAzaGkA, kAGkSA, vicikitsA, parapASaNDaprazaMsA, parapASaNDasaMstavaH // 44 // TIkA-samyaktvasya mAnirdiSTasvarUpasya / 'peyAla' iti pradhAnavAcako dezI shbdH| tadyathA-tAneva paJcAtIcArAn darzayati-zaGkA ahaMdupadiSTeSu tattveSu sarvato'zato vA asatyatayA saMzayakaraNam / kADUkSA sarvato dezatazca mithyAdarzanasyAbhilASaH / vicikitsA etasya mahanastapodAnAdiprayAsasya phalaM bhaviSyati na TIkArtha-'iha khalu' ityAdi zramaNa bhagavAna mahAvIra, Ananda zrAvakase isa prakAra bole-" he Ananda ! jIva ajIvake svarUpako jAnanevAle yAvat anatikramaNIya zrAvakako pUrvokta samyaktvake pA~ca pradhAna aticAra jAnane cAhie, kintu unakA AcaraNa na karanA caahie| ve aticAra isa prakAra haiM- (1) zaGkA, [2] kAGkSA, [3] vicikitsA, [4] parapASaNDaprazaMsA, [pa] parapASaNDasaMstava / sarvajJa bhagavAna dvArA kathita tatvoMmeM thor3I yA pUrI asatyatAkI zaMkA karanA zaMkA-aticAra hai 1 / eka dezase yA sarva-dezase mithyAdarzanakI abhilASA karanA kAMkSAaticAra hai 2 / ' isa mahAn dAna yA tapakA phala milegA yA nahIM' ityAdi saMzayaM karanA vicikitsA-aticAra hai 3 / sarvajJa dvArA na kahe hue dharmakI prazaMsA karanA parapASaNDaprazaMsA'aticAra hai 4 / sarvajJadvArA na kahe hue dharmakA paricaya karanA parapASaNDa-saMstava aticAra hai 5 / TIkAthai-"iha khalu" tyall zramaNa bhagavAna mahAvIre mAna zrA54ne mA prabhArI kahyuM: "he AnaMda jIva-ajIvanAM svarUpane jANanArA yAvatu anatikramaNIya zrAvake pUta samyaktvanA pAMca pradhAna aticAre jANavA joIe, paNa AcaravA na joIe te matiyA2 mA prabhArI cha:- (1) At, (2) ikSA, (3) viyitsiA , (4) parapAkhaMDaprazaMsA, (5) parapAkhaMDasa stava. sarvajJa bhagavAne kahelAM tattvamAM cheDI ke vadhu asatyatAnI zaMkA karavI e zaMkA - aticAra che. (1) eka deze karIne athavA sarva deze karIne mithyAdarzananI abhilASA karavI e kAMkSA aticAra che. (2). "A mahAnuM dAna athavA tapanuM phaLa maLaze ke nahi" e pramANe saMzaya kare e vicikitsA aticAra che. (3). sarva na karelA dharmanI prazaMsA karavI e parapAkhaMDaprazaMsA-aticAra che. (4). sarva na karelA dharmane paricaya kare e 525 // sastava-matiyAra cha. (5). upAsaka dazAMga sUtra Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pagAraparmasaJjIvanI TIkA a. 1 mU0 44 samktvAticAranirUpaNam 263 ve' tyAdirUpaM saMzayakaraNam / parapASaNDaprazaMsA-sarvajJAnupadiSTasya dharmasya prshNsnm| parapASaNDasaMstavaH sarvajJAnupadiSTasya dharmasya pricyH| uktAni ca zaGkAdinAM svarUpANi yathA " jiNovatattesu, savvao asaovi vaa| asaccattaNasasII, satthe saMkA NiruviyA // 1 // savvao desao evaM, micchAdasaNakekhaNaM / sammattassAiyAresu, bIo kaMkhatti kittio // 2 // tavodANAiyANaM me, payAseNa phalaM siya / Na vatti saMsao jo sA, vitigicchA pakittiyA // 3 // savvannANuvaissa, dhammassa ya pasaMsaNaM / viNNeyA parapAkhaMDa, -ppasaMsA jiNasAsaNe // 4 // taheva jo paricao, savannANuttadhammago / paMcamo aiyArI so, parapAkhaMDasaMthavo // 5 // iti / etacchAyA ca" jinopadiSTatattveSu, sarvato'zato'pi vA / asatyatvasaMzItiH, zAsne zaGkA nirUpitA // 1 // sarvato dezata evaM, mithyAdarzanakAkSaNam / samyaktvasyAticAreSu dvitIyaH kAGkSati kIrtitaH // 2 // tapodAnAdikAnAM me prayAsena phalaM syAt / na veti saMzayo yaH sA vicikitsA prakIciMtA // 3 // sarvajJAnupadiSTasya, dharmasya ca prazaMsanam / vijJeyA parapASaNDaprazaMsA jinazAsane // 4 // tathaiva yaH paricayaH, sarvajJAnuktadharmagaH / paJcamo'tIcAraH sa, parapASaNDasaMstavaH // 5 // " iti / iti sUtrArthaH // 44 // zaMkA AdikA svarUpa aura bhI kahA hai-[gaa01-5]| ina gAthAoMkA artha Upara AcukA hai // 44 // zaMkA AdinuM svarUpa bIjI rIte paNa kaheluM che.-(gA. 1-5) e gAthAone artha upara AvI gaye che. (4). upAsaka dazAMga sUtra Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 . upAsakadamAsatre ke mUlam-tayANaMtaraM Sa NaM thUlagassa pANAivAyaveramaNassa samaNovAsaeNaM paMca aiyArA peyAlA jANiyabA na samAyariyavvA, taMjahA-baMdhe, vahe, chavicchee, atibhAre, bhattapANavocchee 1 // 45 // __ chAyA-tadanantaraM ca khalu sthUlakasya prANAtipAtaviramaNasya zramaNopAsakena pazcAtIcArAH pradhAnA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-bandhaH, badhaH, chavicchedaH, atibhAraH, bhaktapAnavyavacchedaH 1 // 45 // TIkA-'bandhe'-ti-bandhanaM pANino rajjvAdinA saMyojana,vadha:kazAdinA paripIDanaM, chavicchedaH zastrAdinA'vayavakartanam , atibhAraH mANiskandhapRSThAghupari parimANAdhikabhArApeNaM, bhaktapAnavyavaccheda: annapAnAdhadAnaM tahAnodhatasya cA'ntarAyakaraNam / atrAhuH prAzca AcAryAH-bandho dvividhaH-chipadabandhazcatuSpadabandhazceti, TIkArtha-tayANaMtaraM cetyaadi| isake anantara zrAvakako sthUla-prANAtipAtaviramaNa vratake pAMca pradhAna aticAra jAnanA cAhie para AcaraNa na karanA caahie| ve isa prakAra hai-[1] bandha, [2] vadha, [3] chaviccheda, [4] atibhAra aura [5] bhaktapAnavyavaccheda / kisI jIvako rassI Adise bAdhanA bandha hai| kor3A Adise mAranA vadha hai| zastra Adise usake avayavoM (aMgoM)ko kATanA chaviccheda hai| kandhe yA pITha para parimANase adhika bhAra lAdanA atibhAra hai, aura annapAnI na denA, athavA dUsarA detA ho to antarAya karanA bhakta-pAnavyavaccheda aticAra hai| prAcIna AcAryoMke matase bandha do prakArakA hai-dvipadabandha aura TIkArtha-tayANaMtaraM cetyAdi tyA2pachI zrApa syUsAtipAtAvarama vratanA pAMya pradhAna aticAra jANavA joIe paNa AcaravA na joIe, te A pramANe cheH (1) baMdha, (2) 15, (3) chavicche8, (4) matimA2 bhane (4) mAnavyaparache. . keI jIvane deraDA vagerethI bAMdhe te baMdha che. keraDA vagerethI mAre e vadha che. zastra AdithI tenAM aveyane kApavAM te chavicacheda che. khAMdha athavA pITha para - parimANathI vadhu bhAra lAdave e atibhAra che, ane anna pANI na ApavAM athavA -bIje detA hoya temAM antarAya kare e bhakata-pAna vyavacheda aticAra che. prAcIna AcAryane mate baMdha be prakAranuM che. dvipadabaMdha ane catuSpadabaMdha. upAsaka dazAMga sUtra Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharma saJjIvanI TIkA a0 1 sU0 45 samyaktvavicAravarNanam 265 tatra dvipadabandho manuSyAdivandhazcatuSpadabandhazca pazubandhaH / prakArAntareNa punarayaM dvividhaH-arthavandho'narthabandhazceti-prayojanakzAbdandhanam , anarthabandhoniSprayojanabandhanam / arthavandho'pi dvividhaH-sApekSa-nirapekSabhedAt, tatra sApekSo-rajjvAdibhirmaJjulapadArthaH sampAdito, yo hi vahayAdibhaye samupasthite sukhacchedyo bhavituM zaknoti, nAyamatIcAraH kintu yaH prANI bandhanamantareNa yatho. citaM nAvatiSThate tnmaatraarthH| adhyayanAdiviSayikAmAjJAmapAlayatAM zizuprabhRtInA manyAparAdhinAM dAsIdAsacaurAdInAM cAgnyAdibhayasaMrakSaNagarbhaH zikSArtha yo bandhaH sa sApekSa iti yAvat / yatta nirdayatayA manuSya-pazcAdInAM bandhanaM sa nirapekSo bandhaH catuSpadvandha / manuSya Adiko bAMdhanA dvipada-bandha hai aura pazuoMko bAMdhanA catuSpada bandha hai| dUsarI tarahase bhI baMdhake do bheda haiM-[1] arthavandha aura (2) anarthavandha / prayojanase bAMdhanA arthavandha hai aura vinA prayojanahI bAMdha denA anarthabandha hai| artha-bandha bhI do prakArakA hai-[1] sApekSabandha aura [2] nirapekSabandha / komala rassI Adise aisA bAMdhanA ki-agni lagane AdikA bhaya hone para zIghra hI saralatAse chor3A jA sake use sApekSa-bandha kahate haiM yaha aticAra nahIM hai, kevala vinA bAMdhe ThIka na rahanevAle prANiyoM ke lie hai / tAtparya yaha hai ki paDhAI Adi saMbandhI AjJA na mAnane vAle bAlakoMko, anya aparAdhiyoMko tathA dAsI dAsa cora Adiko, agni Adike bhayase unakI rakSAkA lakSa rakhate hue kevala zikSA dene ke lie bAMdhanA sApekSa bandha hai / manuSya manuSya Adine bAMdhavA te dvipadabaMdha che ane pazuone bAMdhavA te catuSpadabaMdha che. bIjI rIte paNa baMdhanA be bheda cheH (1) arthabaMdha (2) anarthabaMdha, prajana mATe bAMdhavA te arthabaMdha che ane vinAprajane bAMdhavA te anarthabaMdha che. arthabaMdha paNa be prakAranA cheH (1) sApekSabaMdha ane (2) bIje nirapekSAbaMdha. kamaLa deraDA vagerethI evI rIte bAMdhavA ke Aga lAgavA vagerene bhaya upasthita thatAM temane jhaDapathI ane sahelAIthI cheDI daI zakAya te sApekSabaMdha che. e aticAra nathI, kevaLa bAMdhyA vinA barAbara na rahe tevA prANIone mATe te che tAtparya e che ke bhaNatara Adi sambandhI AjJA na mAnatAM hoya tevAM bALakane, anya aparAdhIone tathA dAsa-dAsI-cera Adine. agni AdinA bhayathI temanI rakSAnuM lakSa rAkhIne kevaLa zikSA karavA mATe bAMdhavA e sApekSAbaMdha che. manuSya pazu Adine nirdayatApUrvaka upAsaka dazAMga sUtra Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAmane ayamatIcArarUpatvAcchAvakaiH sarvathA parityAjyaH / 1 / vadhAdInAM svarUpa-vidhi bandhanavadeva / ihApi nirapekSatayA sanirdayaM ksycittaaddnmtiicaarH| satyavasare prANinaH prANarakSaNamapekSya marmasthAnatyAgapUrvakaM sApekSaM tADanamanatIcAraH / 2 / evaM chavicchede'pi karNanAsAhastapAdAdInAM nirdayatayA chednmtiicaarH| prANinakhANArtha vraNa visphoTakAdicchedanamanatIcAraH / 3 / atibhAre ca vAhakAnAM zaktimanapekSya parimANAdhikabhArArpaNaM cirakAlaparyantaM hala-zakaTAdiSu yojanaM cAtIcArastadbhinno'natIcAraH, kintu saMbhavati gatyantare bhArodvahanena jIbIkAgrahaNaM garhitamepazu Adiko nirdayatA ke sAtha bAMdhanA nirapekSa bandha hai| yaha bandha aticAra rUpa hai, zrAvakoMko isakA sarvathA tyAga avazya karanA caahie| vadha AdikA svarUpa aura vidhi bandhanake hI samAna haiM / yahA~ bhI nirdayatApUrvaka kisIko tAr3ana karanA aticAra hai aura avasara hone para prANoMkI rakSAkA dhyAna rakhate hue marmasthAnoM meM coTa na pahu~cA kara sApekSa tADana karanA aticAra nahIM hai 2 / isI prakAra kAna nAka hAtha paira Adi aMgoMko nirdayatAse chedanA (kATanA) chaviccheda aticAra hai, aura prANIkI rakSAke lie ghAva yA phor3e Adiko cIranA-kATanA aticAra nahIM hai 3 / atibhArameM, jutane vAle baila AdikI zaktikI paravAha na karake parimANase adhika bojha lAda denA, athavA gAr3I AdimeM lagAtAra bahuta samaya taka jote ragvanA aticAra hai| zaktike anusAra yA thor3e samaya taka jotanA aticAra nahIM hai| hA~, yaha smAraka bAMdhavAM che nirapekSabaMdha che. e baMdha aticArarUpa che, zrAvakoe tene sarvathA tyAga kare joIe. vadha AdinuM svarUpa ane vidhi baMdhananI peThe ja che. emAM paNa nirdayatApUrvaka koIne tADana karavuM e aticAra che ane avasara Avye prANanI rakSAnuM dhyAna rAkhIne marmasthAno para ceTa na lAge evI rIte sApekSa tADana karavuM e aticAra nathI. (2). eja prakAre kAne nAka hAtha paga Adi aMgene nirdayatApUrvaka kApavAM e chaviccheda aticAra che. prANInI rakSAne mATe ghA athavA phelA vagerene cIravA-kApavA e aticAra nathI. (3). atibhAramAM, gADe jeDAnArA baLada AdinI zakitanI darakAra rAkhyA vinA parimANathI vadhAre be lAda, athavA gADA sAthe saLaMga vadhu vakhata sudhI temane joDI rAkhavA e aticAra che. zakti pramANe athavA thoDo vakhata joDavA e aticAra nathI. hAM, e dhyAnamAM - upAsaka dazAMga sUtra Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgArasaJjIvanI TIkA a0 1 sU0 45 (1) ahiMsAvrataticAravarNanam 267 beti tu smaraNIyam(4)bhaktapAnavyavacchede'pi niSkAraNaM kasyacibubhukSA-pipAsA' 'turasyopavAsanamatIcAraH,rogAdeH kasyacidvopadravasya prazamArtha tUpavAsanamanatIcAraH 15 / eSu bandhanAdiSu kecitu-krodhA''viSTena kasyApi bandhAdIni na kartabyAnItyAhuriti atremAH saGgrahagAthAH- " baMdhaNa-vaha-chavicheyA- ibhAramaha bhttpaannbuccheo| ee paMca'iyArA, havaMti eyassa tattha paDhamaM tu // 1 // paggahajogo jIve, kasAihiM pIDaNaM vaho nneo| tIo avayavakattaNa,-maibhAro bahulabhArasaMThavaNaM // 2 // annAINamadANaM, paDiseho bhtt-paannbuccheo| kesiMci mae baMdho, duviho dupayANa copayANaM ca // 3 // chAyA-" bandhana-vadha-cchavicchedA'tibhAramatha bhaktapAnavyavacchedaH / ete pazcAtIcArA bhavanti etasya, tatra prathamaM tu // 1 // pragrahayogo jIve kazAdibhiH pIDanaM vadho jJeyaH / tRtIyo'vayavakartana, matibhAro bahulabhArasaMsthApanam // 2 // annAdInAmadAnaM, pratiSedho bhaktapAnavyavacchedaH / keSAzcinmate bandho, dvividho dvipadAnAM catuSpadAnAM ca // 3 // rakhanA cAhie ki AjIvikAkA dUsarA upAya hone para zrAvakako bojha lAdanekI AjIvikA karanA nindanIya hai 4 / bhaktapAnavyavacchedameM kisI bhUkhe pyAseko vinA kAraNa hI bhakta-pAna ( anna-jala ) na denA aticAra hai, kintu roga Adi kAAraNase yA anya kisI upadravase bhakta-pAna na denA aticAra nahIM hai 6 / bandhana Adi aticAroMke viSayameM koI-koI AcArya aisA kahate haiM ki krodhita hokara bandhana Adi na karane caahie| saMgraha gAthAoMkA artha bhI yahI hai // 45 // rAkhavuM joIe ke- AjIvikAnuM bIjuM sAdhana hovA chatAM zrAvake be lAdavAne dhaMdhe karI AjIvikA calAvavI e nIMdanIya che. (4) bhakata pAnabaeNvacchedamAM kaI bhUkhyA-tarasyAne vinA kAraNe annapANI na ApavAM te aticAra che, paraMtu rega Adi kAraNe athavA bIjA koI upadravane lIdhe anna-pANI na ApavAM e aticAra nathI. (5). baMdhana Adi aticArAnA viSayamAM kaI kaI AcArya ema kahe che ke kedhita thaIne baMdhana Adi na karavAM joIe. saMgraha gAthAone artha pa ra che. (45). upAsaka dazAMga sUtra Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . upAsakadavAisane [saMgrahagAthAH] paDhamo dAsAINaM, bIo o tahA pasUNaM, ca / eso puNovi duviho, aTThANaTappabheeNa // 4 // aTThovi duppagAro, sAvekkho havai kiMca Niravekkho / sAvekkho miulehi, baMdho rassippabhiihiM bhaNio // 5 // aggippabhiIo jo, bhaevi saMjAyae suhaccheno / paDiUlAyariyANaM, sisudAsIdAsacoragAINaM // 6 // NiddayatAe mANusa, pasubaMdho estha hoi Niravekkho / aiyArarUvatAe, eso saddehiM cayaNijjo // 7 // jahAMdhaNaM vahAissarUvavihiNo sayaM muNeyavvA / NIdIsai jaha bheo, tahA u agge visesarUveNaM // 8 // jiravekkhAe tAlaNa, maiyAro NiddayattaNeNa vahe / eyavvivarIo puNa, satthe vutto aNaiyAro // 9 // NiyatAe kaNNA,-INaM cheo tahatthi aiyAro / chavicheevi vaNAi,-pphoDaNemevaM aNaiyAro // 10 // chAyA. prathamo dAsAdInAM, dvitIyo jJeyastathA pazUnAM ca / eSa punarapi dvividhaH, arthAnarthaprabhedena // 4 // arthA'pi dvividhaH, sApekSo bhavati kiJca nirapekSaH / sApekSo mRdulaibandho razmiprabhRtibhirbhaNitaH // 5 // agniprabhRtito yo bhaye'pi saMjAyate sukhacchedyaH / pratikUlAcaritAnAM, zizudAsIdAsacorakAdInAm // 6 // nirdayatayA mAnuSapazubandho'tra bhavati nirapekSaH / aticArarUpatayA, eSa zrAddhestyAjyaH // 7 // yathAvandhanaM vadhAdisvarUpavidhayaH svayaM jJAtavyAH / nirdizyate yathA bhedastathA tvagre vizeSarUpeNa // 8 // nirapekSatayA tADana-maticAro nirdayatvena vadhe / etadviparItaH punaH zAstre ukto'naticAraH // 9 // nirdayatayA karNAdInAM chedstthaa'stytiicaarH| . chavicchede'pi vraNAdisphoTanamevamanaticAraH // 10 // upAsaka dazAMga sUtra Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - magArasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 46 satyavratAticAravarNanam [ saMgrahagAthAH] aibhArevi ya vAhaga, satti aNavekkha bhArasaMThavaNaM / aiyAro, tanbhinno NiruvAe aNahayAro ya // 11 // evaM paMcamabhee, chuhApivAsAulassa NIheDaM / uvavAsaNamaiyAro, havae rogAisuM aNaiyAro // 12 // kohA''vesA kassavi, baMdhAI jAu Naiva karaNijjaM / baMdhAINaM visae, kesiMci mayaM tu emeva // 13 // chAyA-atibhAre'pi ca vAhakazaktimanapekSya bhArasaMsthApanam // aticAraH, tadbhino nirupAye'naticArazca // 11 // evaM paJcamabhee kSudhA-pipAsAkulasya niheM tu / upavAsanamaticAroM bhavati rogAdiSvanaticAraH // 12 // krodhA''vezAtkasyApi bandhAdi jAtu naiva karaNIyam / bandhAdinAM viSaye, keSAzcinmataM tu evameva // 13 // " iti / iti sUtrArthaH // 4 // mUlam-tayANaMtaraM ca NaM thUlagassa musAvAyaveramaNassa paMca aiyArA jANiyavAna samAyariyavvA,taMjahA-sahasA abbhakkhANe, rahasA abbhakkhANe, sadAramaMtabhee, mosovaese kuuddlehkrnne||46|| chAyA-tadanantaraM ca khalu sthUlakasya mRSAvAdaviramaNasya pazcAtIcArA jJAtanyA na samAcarivyAH, tadyathA-sahasA'bhyAkhyAnaM, raho'bhyAkhyAnaM, svadAramantrabhedaH, mRSopadezaH, kUTalekhakaraNam // 46 // TIkA-'sahase -ti-sahasA vicAramakRtvaivA''vezavazAjjhaTiti, abhyAkhyAnaM kasyacidupari mithyAdoSA''ropaNaM sahasAbhyAkhyAnam 'tvaM cauro'si, TIkArtha-tayANaMtaraM cetyAdi isake anantara sthUlamRSAvAdaviramaNa vratake pAMca aticAra jAnanA cAhie kintu AcaraNa nahIM karanA caahie| ve isa prakAra haiM-(1) sahasA'bhyAkhyAna, (2) raho'bhyAkhyAna, (3) svadAramantrabheda, (4) mRSopadeza, (5) kUTalekhakaraNa / vicAra kiye binA hI AvezameM Akara jhaTa kisI para mithyA Aropa TIkArtha-tayANataraM cetyAdi tyA25chI sthalabhUSApAvi2bhae vratanA pAMya matiyAra sayan naye, 5 mAyA me nahi prabhAra:- (1) sasAyAsyAna, (2) zyAmyAna, 212-bhatrale, (4) bhUSApaheza, (5) Tama420ya. vicAra karyA vinA ja AvezamAM AvI jaIne jhaTapaTa keInI upara mithyA upAsaka dazAMga sUtra Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 .....: upAsakadazAsUce tvaM jArajanmA'si, iyaM ca DAkanIva pratibhAtI'-tyAdirUpam / 1 / rahasi= ekAnte bhavaM-rahasyaM tasminnabhyAkhyAna-mithyAbhiyogo rahasyAbhyAkhyAnam-ekAnte samupavizya kasmiMzcidvicAre guhyaM mantrayato janAnavalokya- ete rAjAdiviruddhaM mitha AmantrayantI'-tyAdirUpam / ete sahasAbhyAkhyAnarahasyAbhyAkhyAne vratamagaNayitvA buddhipUrvakaM kriyamANe anAcAratAM bhajataH, asAvadhAnatayA kriyamANe cAtIcArarUpatAm / 2 / svasya dArAH patnI svadArAsteSAM mantro-visrambhabhASaNaM tasya bhedaH parasmai kathanaM-nijayA palyA sahakAnte kRtasya kAmavilAsAdiviSayakasya gopanIyasya saMlapanAderanyaM prati samudghATanamityarthaH, svadArapadamatra svamitrAdInAmapyupalakSakam / nanu svadAramantrabhedako yathAsthitavastupratipAdakatvAnna mithyAlagA denA sahasA'bhyAkhyAna hai| jaise-" tU cora hai, jAraputra hai-golA hai, yaha to DAkinasI mAlUma hotI hai|" ityAdi // 1 // loga ekAntameM baiTha kara kucha gupta parAmarza kara rahe hoM to una para mithyA doSa lagA denA raho'bhyAkhyAna hai| jaise "ye loga ApasameM rAjAke viruddha salAha kara rahe the" ityAdi // ... ye sahasAbhyAkhyAna ora rahobhyAkhyAna, yadi vratakI paravAha na karake jAna-bUjha kara sevana kiye jAveM to anAcAra ho jAte haiM, aura yadi asAvadhAnIse inakA sevana ho jAya to aticAra hote haiM // 2 // ___ apanI patnI ke sAtha ekAntameM kiye hue kAmavilAsa Adi tathA gupta vArtAlApa Adi dUsarese kaha denA svadAramantrabheda hai| 'svadAra' pada yahAM para upalakSaNa hai, usase apane mitra AdikA bhI grahaNa hotA Aropa lagADI de e sahasAyAkhyAna che. jemake-"tuM cora che, jAraputra-gele che, e te DAkaNa jevI jaNAya che" ItyAdi. (1). leke ekAMtamAM besIne kAMI gupta parAmarza karI rahyA hoya te temanI upara mithyAdeSa lagADe e rahezyAkhyAna che. jemake "e leke mAMhomAMhe rAjAnI viruddha salAha karI rahyA hatA" ItyAdi. je vratanI darakAra rAkhyA vinA e sahasAbhyAkhyAna ane rahezyAkhyAna jANa bUjIne sevavAmAM Ave te anAcAra (tratabhaMga) thAya che ane je asAva- dhAnatAthI e denuM sevana thaI jAya te te aticAra thAya che. (2). pitAnI patnInI sAthe ekAntamAM karelAM kAmavilAsa Adi tathA gupta vArtAlApa Adi bIjAne kahI devAM e svadAra-maMtrabheda che. "svadAra" zabda ahIM upalakSaNa che, tethI pitAnA mitra AdinuM paNa prahaNa thAya che, arthAta mitra Adie upAsaka dazAMga sUtra Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jagArasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 46 (2) satyavratAticAravarNanam 275 bhASIti kathamidamatIcAreSu parigaNitamiti cetsatyamukta, kintu guptavArtAyAM prakaTitAyAM lajAdipAravazyAdroSA''vezAdvA syAdiH svaparamANAghAtAdhana) kattuM zaknoti tasmAdayamapyatIcAra iti / 3 / mRSA=mithyA tasya, sa cAsau vopadeza:aihikAmuSmikAbhyudayaniHzreyasaviSaye sandihAnajanapRSThena tatvArthamajAnatA hiMsAdisampRktaM tdvipriitopdeshdaanN-mRssopdeshH| ayamapyAbhogatazcedanAcAro'nAbhogatazcAticAra iti svayaM vivektavyam / 4 / kUTam-asadudbhUtaM vastu tasya lekhaH= hai, arthAt mitra Adine jo gupta bAta ekAntameM kahI ho use prakaTa karadenA bhI aticAra haiM // __ zaMkA-apanI patnIkI gupta bAta kahanevAlA yathArtha (saccA) bolatA hai, phira vaha mRSAvAdI kaise huA ? aura aisI bAta kahanA aticAroMmeM kyoM zAmila kiyA gayA hai| samAdhAna-ThIka hai / para gupta bAta pragaTa ho jAnese, lajjA Adike kAraNa krodha aura Aveza A jAtA hai| isase strI Adi, sva-parake prA. NoMkAghAta Adi anartha kara baiThatI hai, isalie ise aticAra kahA hai // 3 // mithyAtvakA yA mithyA upadeza denA mRSopadeza hai, iha-parake lokasambandhI unnati ke viSayameM kisIko sandeha ho aura vaha dUsarese pUche, kintu vaha vAstavikatAko na jAnatA huA hiMsA Adise yukta ulaTA upadeza deve to vaha upadeza mRSopadeza hai| agara jAna-bUjhakara jhUThA upadeza de to anAcAra hai aura vinA jAne de to aticAra hai, isameM utanA bheda svayaM kara lenA cAhie // 4 // jhUTha lekha likhanA arthAt je gupta vAta ekAntamAM kahI hoya te prakaTa karI devI e paNa aticAra che. zakA-pitAnI patnInI gupta vAta kahenAra yathArtha (sAcuM) bole che, te pachI mRSAvAdI kayI rIte thaye? ane evI vAta kahevI e aticAromAM kema dAkhala karI. samAdhAna-ThIka che; paraMtu gupta vAta prakaTa thaI javAthI lajajA Adine kAraNe kodha ane Aveza AvI jAya che. tethI strI Adi, sva-paranA prANene ghAta mA anartha za se che, tethI tene matiyAra yo cha. (3) mithyAtvane yA mithyA upadeza de e mRSapadeza che. Iha-paralekasaMbaMdhI unnatinA viSayamAM keIne saMdeha hoya ane bIjAne pUche, parantu te vAstavikatA na jANatA hovAthI hiMsA AdithI yukta ulaTe upadeza Ape che te upadeza mRdeza che. agara jANIbUjIne jUThe upadeza Ape che te anAcAra che ane ajANatAM Ape te aticAra che emAM eTale bheda pitAnI meLe karI levo(4) upAsaka dazAMga sUtra Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 upAsakramAvaNe lekhana, sadrUpA kriyA kUTalekhakiyA-anyadIyAM mudrAghaGkitoM lipi hastAdikauzalakzA dakSarazoranukRtya paravaJcanArtha sarvathA tadAkAratayA lekhanamityarthaH, anAcArAtIcArau tu maagvdevaa''bhogaanaabhogaabhyaamvgntvyo| 5 / itthamatra saGgahagAthA: " estha ya paMcaiyAro, dhucaMte lakkha-lakSaNoveyA / sahasabhakkhANaM taha, abhakkhANaM rahassassa // 1 // NiyadAramaMtabheo, musovaeso ya kUDaleho y| eesi paMcaNhaM, kamaso rUvaM bhaNijae agge // 2 // aviyAraM jo micchA,-dosA''rovo parattha-- tuM coro| tuM NIo' iccevaM, sahasabbhakkhANamAgame vRttaM // 3 // egate mittehiM, gujjhaM jaM kiMpi mNtyNtesuN| micchAdosA''rovo, abbhakkhANaM rahassamakkhAyaM // 4 // Niya-thI-mittAINaM, saMbheo gujjhamaMtapabhiissa / NiyadAramaMtabheo, NAyavvo aha musovaeso so // 5 // etacchAyA ca-- " atra ca pazcAtIcArA ucyante lakSyalakSaNopetAH / sahasAbhyAkhyAnaM tathA, abhyAkhyAna rahasyasya // 1 // nijadAramantrabhedo mRSopadezazca kUTalekhazca / eteSAM paJcAnAM kramazo rUpaM bhaNyate'gre // 2 // avicAraM yo mithyA-doSAropaH paratra 'tvaM cauraH / tvaM nIcaH' ityevaM, sahasAbhyAkhyAnamAgame uktam // 3 // ekAnte mitraguhyaM, yatkimapi mantrayatsu / mithyAdoSAropo'bhyAkhyAnaM rahasyamAkhyAtam // 4 // nijastrImitrAdInAM, saMbhedo guhyamantraprabhRteH / nijadAramantrabhedo, jJAnavyo'tha mRSopadezaH saH // 5 // dUsarekI muhara bhAdi lagAkara, hAthakI saphAIse dUsareke akSaroMkI hUbahU nakala karake usIke DhaMgase likha denA kUTalekha kriyA hai| yahabhI pahalekI taraha hI yadi buddhipUrvaka ho to anAcAra hai aura buddhipUrvaka na ho to aticAra hai| saMgraha gAthAoMkA artha bhI yahI hai / / 46 // jUTho lekha lakhave arthAta bIjAne sahI - sIkko kare, hAthanI saphAithI bIjAnA akSaranI hubahu nakala karavI ane enI Dhabe lakhANa karavuM, e kUTalekhakriyA che. e paNa pahelAMnI peThe buddhipUrvaka thAya te anAcAra che ane buddhipUrvaka 14 DAya to matiyAra che. (5) saM yAtrAmA ma ne che. 46). upAsaka dazAMga sUtra Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 47 asteyavratAticAranirUpaNam jaM abbhuyae NIseyase ya saMdehaghatthacitteNa / puTTho micchovaisai, tattatthassAparinnANA // 6 // yadabhyudaye niHzreyase ca sandehagrastacittena / pRSTo mithyopadizati, tatvArthasyA'parijJAnAt // 6 // [ saMgrahagAthA ] hatthAikosaleNaM, aNugaraNa jaM parakkharAINaM / paravaMcabuddhIe, vinneyA kUDalehakiriyA sA // 7 // " iti / chAyA-hastAdikauzalenAnukaraNaM yatparAkSarAdInAm / paravazcanabuddhayA, vijJeyo kUTalekhakriyA sA // 7 // " iti / iti sUtrArtha // 46 // malam-tayANaMtaraM ca NaM thalagassa adiNNAdANaveramaNassa paMca aiyArA jANiyavA na smaayrivaa| taMjahA-teNAhaDe, takkarappaoge, viruddharajjAikame, kUDatulla (lA) kUDamANe, tappaDirUvagavavAhAre 3 // 47 // chAyA-tadanantaraM ca khalu sthUlakasyA'dattAdAnaviramaNasya pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-stenAhRtaM, taskaraprayogaH, viruddharAjyAtikramaH kUTatulya (lA) kUTapAnaM, tatpatirUpakavyavahAraH 3 // 47 // TIkA-'stene'-ti-stenAH caurAstaizcauryavRtyA samAnItaM hiraNyadhAnyAdi stenA''hRtam-coritasya vastuno lobhapAravazyAdalpamUlyavyayena grahaNamityarthaH / 1 / TIkArtha-tayANaMtaraM cetyAdi isake anantara sthUla adattAdAnaviramaNa vratake pAMca aticAra jAnanA cAhie para AcaraNa na karanA cAhie / ve aticAra ye haiM- (1) stenAhRta, (2) taskara-prayoga, (3) viruddha-rAjyAtikrama, (4) kUTatulA kUTamAna, (5) tatpratirUpaka vyavahAra / stena arthAt coradvArA Ahata arthAt corI karake lAI-huI sonA 2014-'tayANaMtaraM cetyAdi' tyA254 25-2mahattahAna-vi2bha batanA pAMca aticAra jANavA joIe, paNa AcaravA na joIe. e aticAra A pramANe che - (1) stenAta, (2) ta242prayoga, (3) (13 nyAtibha, (4) dUTa-tumA-phUTa bhAna, (5) tatprati354 05192. stana arthAt ciradvAra Ahata arthAta corI karIne lAvelA senA-cAMdI upAsaka dazAMga sUtra Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 upAsakazAGgasUtre , taskarANAM caurAgAM prayoga := 'harata paradhanAni yUtha' - mityAdivAkyaiH preraNaMtaskaramayogaH - cauryArtha caurAyotsAhapradAnamityarthaH | 2 | viruddhasya yadvA viruddhaM yadrAjyaM tadviruddharAjyaM tasya tasmin vA atikrama = mitrarAjyatyAgapUrvakaM sammAptiHviruddharAjyAtikramaH - yasya rAjye nivAsaH syAttadIyAjJAmantareNa tadvirodhino rAjye pravezAdikaraNaM rAjadeyabhAgasyApaharaNaM vetyarthaH / 3 / kUTatulA kUTamAnakaraNam- tulA = tulA sUtratvena prasiddhA, mAnaM vitasti- kuDavAdi, kuTatvaM nyUnAdhikabhAvastazca kUTayA:= nyUnAdhikarUpAyAstulAyAH, kUTasya = nyUnAdhikarUpasya mAnasya ca kAraNa= sampAdanamityarthaH, kApaTacena tulAGgulIvitastimasthAdidvArA nyUnasya vastuno dAnamadhikasya ca grahaNamiti yAvat / 4 / tasya pratirUpakaM = sadRzaM tatpratirUpakaM, tasya vyavahAraH - vyavaharaNaM prakSepa ityarthastaspratirUpaka vyavahAraH- bahumUlyaM yatkimapi vastu svarUpAdito yAdRzaM tasmistAcAMdI Adi vastuko lobhavaza alpa-mUlya meM grahaNa kara lenA stenAhRta aticAra hai // 1 // coroMko corI karanekI preraNA karanA yA utsAha denA taskaraprayoga aticAra hai| jaise- 'hA~ tuma paradhanako curAo' Adi || 2 || jisa rAjAke rAjya meM nivAsa karate haiM usakI AjJA ke vinA usake virodhI rAjya meM praveza Adi karanA, arthAt zatru rAjya meM ghusanA, rAjyakara (DANa) AdikI corI karanA Adi virUddharAjyAtikrama hai || 3 || khoTA tolanA khoTA mApanA arthAt kapaTa karake tarAjU, aMgulI yA hathelI vATa Adi dvArA thoDI vastu denA aura adhika lenA kUTatulA- kUTamAna aticAra hai // 4 // kisI vastumeM usIke samAna dUsarI vastu milAkara asalI vastuke rUpameM vyavahAra karanA arthAt Adi padArthAne lebha vaza thai alpamUlyamAM levAM e sTenadbhuta ati cArAne cArI karavAnI preraNA karavI cA utsAha ApavA te taskara cega aticAra che, jemake " hA tame paradhana cArI jAe'" ityAdi (ra). je rAjAnA rAjyamAM nivAsa karatA hoie tenI AjJA vinA tenA virodhI rAjyamAM praveza Adi karave, arthAt zatru rAjyamAM pesI javuM. rAjyakara arthAt dANanI caiArI karavI, e virUddharAjyAtikrama che. (3). kheDu telavuM ane khATuM mApavuM arthAt kapaTa karIne trAjavuM namAvavuM athavA AMgaLI ke hatheLI vaDe chUpI rIte cAlAkI karI chu ApavuM ane vadhAre levuM, e chUTatulA-phUTamAna aticAra che. (4). koi vastumAM enA jevA khIjI vastu meLavavI ane asala vastunA rUpamAM tene vyavahAra karave, 1 upAsaka dazAMga sUtra Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 47 asteyavratAticAranirUpaNam 275 dazasyaivAlpamUlyasya vastuna, sammizraNena vyavaharaNamiti bhAvaH / etadvividhamsvalpamUlyakasadRzA'sadRzavastvantarasammizraNabhedAt , tatra varNa-snehanAdinA ghRtAditulyarUpaM bheda-AlUkAdi ghRtAdau sammelya ghRtAdimUlyena tadvayavaharaNaM prathamam (1) varNAditaH kizcidbhede'pi bahumUlya ke sajAtIye zAlyAdAvalpamUlyakaM zAlyantarAdikaM sammelya tadvayavaharaNaM dvitIyam (2) // 5 // atretthaM saMgrahagAthAH "etthavi paMcaiyArA, teNAhaDa-takkarappaogA y| viruddharajAikkame, kUDatulAkUDamANe ya // 1 // evaM tappaDirUvaga, vavahAro AgamA Neo / agge kamaso vuccai, lakkhaNamegegaseesiM // 2 // etacchAyA ca " atrApi pazcAticArAH stenAhUta-taskarapayogau ca / viruddharAjyAtikramaH, kUTatulA-kUTamAnaM ca // 1 // evaM tatpatirUpaka-vyahAra AgamAda jJeyaH agre kramaza ucyate, lakSaNamekaikameteSAm // 2 // bahumUlyavAlI vastuke samAna alpamUlyakI vastu isameM milAkara bahumUlya vastuke bhAvameM use becanA Adi tatpratirUpaka vyavahAra hai / yaha aticAra do prakArakA hai-(1) alpamUlyako samAna vastu milAnA aura (2) alpamUlyakI asamAna vastu milAnA / raMga rUpa aura cikanAI meM ghIke samAna meda aura AlU Adi milAkara pIkI kImatameM use vyavahAra karanA (vecanA) pahalA bheda hai, aura rUpa raMga AdimeM kucha bhinnatA hone parabhI bahumUlya zAli (cAvala) AdimeM kama kImatI zAli Adi milA kara bahumUlyakI kImata lenA dUsarA bheda hai / saMgraha gAthAoMkA artha yahI hai // 47 // arthAtu bahumUlyavALI vastunA jevI a5 mUlyavALI vastu temAM meLavIne bahumUlyavALI vastune bhAve tene vecavI te tapratirUpaka vyavahAra che. (5). e aticAra be prakAra che. (1) alpamUlyanI ekasarakhI vastu meLavavI ane (2) a5mUlyanI bIjI jAtanI vastu meLavavI. raMgarUpa ane rakAzamAM ghIne jevI carabI, baTATA Adi meLavavA ane ghInI kIMmate te vecavAM e pahele bheda cheH ane raMgarUpamAM koI pheraphAra hoya paNa uMcI kIMmatanA cekhA AdimAM ochI kIMmatanA cekhA meLavI uMcI kIMmata levI e bIjo bheda che. (5). saMgraha gAthAone paNa mera ma che. (47). upAsaka dazAMga sUtra Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre [ saMgrahagAthA: ] "paDhamo lohavasA jaM, coriya-pArakA vatthuNo gahaNaM / so takarappaogo, corasssusAhadANaM jaM // 3 // NiyarAyappayiUle, rajje samatikamo bhave tIo / kavaDAyAro tolaNa-mANesuM jo cauttho so // 4 // ghayataMdalAhae jaM, sarisAsarisappamulavatthuNaM / saMmelo chalabhAvA, aiyAro paMcamI esI // 5 // " iti / chAyA-prathamo lobhavazAda yacorita-parakIyavastuno grahaNam / sa taskaraprayogazcaurasyotsAhadAnaM yat / // 3 // nijarAjapratikUle, rAjye samatikramo bhavettRtIyaH / kapaTAcArastolana-mAnayoyazcaturthaH saH // 4 // ghRtatandulAdike yat , sadRzA'sadRzAlpamUlyavastunom / saMmelazchalabhAvAdaticAraH pazcama eSaH // 5 // iti / iti mUtrArthaH // 47 // malam-tayANaMtaraM ca NaMsadArasaMtosIe paMca aiyArA jANiyahA na samAyariyavA, taMjahA-ittariyapariggahiyAgamaNe, apariggahiyAgamaNe, aNaMgakIDA, paravivAhakaraNe, kAmabhogativAbhilAse 4 // 48 // __chAyA-tadanaMtaraM ca khalu svadArasantoSikasya (svadArasantuSTeH) pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-itvarikaparigRhotAgamanam , aparigRhItA gamanan , anaGgakrIDA, paravivAhakaraNaM, kAmabhogatIvrAbhilASaH 4 // 48 // TIkA-itvarike'ti-eti-parapuruSa prApnotItItvarI-kulaTA, sA cAsau TIkArtha ' tayANaMtaraMce '-tyAdi isake anantara svadArasantoSa vratake pAMca aticAra jAnanA cAhie kintu AcaraNa nahIM karanA caahie| ve isa prakAra haiM-(1) itvarika-parigRhItAgamana, (2) aparigRhItAgamana, (3) anaGgakrIDA, (4) paravivAhakaraNa, (6) kAmabhogatIvrAbhilASa / sAtha-' tayANaMtaraM ce-tyAhi pachI spahArasatoSa pratanA pAMca matiyAra navA joIe paNa AcaravA na joIe. te A pramANe che:-(1) IvakiparigrahItAgamana,(2) (3) manIsa, (4) 52vivA426, (5) manogatImitApa. upAsaka dazAMga sUtra Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 48 svadArasaMtoSavratAticAranirUpaNam 277 parigRhItA ceti, yadvA itvarazabdo'lpArthako'pi, tathA ca-itvaram itvarakAlamapakAlArthamiti yAvat, parigRhItA-svIkRtArthAbhATakotkocadAnAdidvArA tadanyathAvA,tasyAM gamanaM parastriyA saha maithunasevanam ,vastutastu itvarazabdo'lpakAlArthako'lpakAlikArthakazca,tatazca-itvaram svalpakAlaM yAvat, yadvA itvarI-svalpakAlikI cAsau parigRhItA cetItvaraparigRhItA vAgdattetyarthastasyAM gamanamitvaraparigRhItAgamanam, ata evAparigRhItetyasya na vaiyarthyamiti sUkSmekSikayA'vekSaNIyam / ayaM cA'tikrama-vyatikramA'tIcAraparyantarastho'tIcArastaduparigatazcAnAcAra ucyate,tatra (1) parapuruSagAminI strIko itvarikA kahate haiM, athavA 'itvara 'kA artha hai thor3A samaya, ataH thor3e samayake lie svIkAra kI huI strI itvarikaparigRhItA kahalAtI hai| tAtparya yaha hai ki-bhAr3A yA ghUsa dekara parastrIkA sevana karanA-itvarikaparigRhItAgamana hai| kintu vAstava meM 'itvara' zabda alpa aura alpakAlIna arthakA vAcaka hai, ataeva itvarikaparigRhItAkA artha yaha huA ki-alpa kAla taka athavA alpakAlavAlA svIkAra kI huI arthAt vAgadattA (jisake sAtha vAgdAnasagAI-hogayA ho), usa vAgdattA ke sAtha gamana karanA itvarikaparigRhItAgamana aticAra hai| isase 'aparigRhItA' vizeSaNa bhI sArthaka siddha ho jAtA hai| yaha itvarikaparigRhItAgamana jaba atikrama, vyaktikrama aura aticAra kI sImA taka rahatA hai taba taka vaha aticAra hai, isake Upara anAcAra ho jAtA haiN| kisI dUSita kArya ko karanekA saMkalpa honA atikrama hai / saMkalpa (1) parapuruSagAminI strIne IrikA kahe che, athavA "Ivarane artha che thoDA samaya, eTale thoDA samayane mATe svIkAra karelI strI irika pariNItA kahevAya che. tAtparya e che ke-bhADuM yA bakSIsa ApIne parastrInuM sevana karavuM e Irika parigRhitAgamana che. paraMtu vastutaH "Ivara' zabda a5 ane alpakAlIna ane vAcaka che, eTale itvarika parigrahItAne artha e thayo ke alpakALa sudhI athavA alpakALavALI svIkAra karelI arthAt vAgdattA (jenI sAthe vAjhAna-sagAI thaI hoya), e vAgdattAnI sAthe gamana karavuM e itvarika parigrahItAgamana aticAra che. ethI "aparigrahItA" vizeSaNa paNa sArthaka siddha thAya che. e irika parigRhItagamana jyAre atikrama, vyatikrama ane aticAranI sImA sudhI rahe che tyAM sudhI te aticAra che, tethI upara jatAM te anAcAra thaI jAya che. koI dUSita kArya karavAne saMka9pa thAya te atikrama che. saMka9pa karelA upAsaka dazAMga sUtra Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 upAsakadazAstre kasyacidUSitasya kAryasya saGkalpamAtramatikramaH, saMkalpitasya cAsya kAryasya siddhayarthaM tatsAdhana saGgagraho vyatikramaH, sAdhanasaGgrahe jAte tasya saGkalpitasya dUSitakAryasyAssrambho'tIcAro'ntato nirvahaNaM cA'nAcAraH / 1 / aparigRhItA = pANigRhItIbhinnA vidhavA ca tatra pANigRhItIbhinnA vezyA kanyake, tathA cAparigRhItAsu = vezyAkanyakA- vidhavAsu gamanama parigRhItAgamanam / kecittu aparigRhItezya ne naiva vAgdattAyA grahaNamityAhuH / atrApyatikramAdayaH pUrvavadeva | 2 | na aGgamanaGgaM tasminnarthAdviSayabhogAya prAkRtaM yadaGgaM yoniriti, tadbhinne dArucarmAdinirmita kRtrima yonyAdau mukhAdau vA krIDA = kAmAndhatayA viSayabhogo'naGgakrIDA | 3| pareSAM nijApatyabhinnAnAM kie hue kAryakI siddhike lie sAdhana juTAnA vyatikrama hai / sAdhana juTa jAne para usa dUSita kArya ko AraMbha karanA aticAra hai, aura usa kArya ko pUrA karadenA anAcAra hai / (2) pANigrahaNa kI huI patnI se bhinna vezyA, kanyA, vidhavA Adi ke sAtha gamana karanA aparigRhItAgamana hai / koI-koI aparigRhItA kA artha vAgdattA mAnate haiN| yahAM para bhI atikrama, vyatikrama, aura aticAra paryanta aticAra hai, aura isase Age anAcAra ho jAtA hai / [3] viSayabhoga ke lie jo svAbhAvika aMga haiM, unase bhinna lakaDI, camar3A yA rabara AdikI banI huI kRtrima yoni Adi athavA mukha AdimeM kAmAndha hokara viSaya-bhoga karanA anaGgakrIDA atihai / [4] apanI santAnase bhinna kA, sneha Adike vaza hokara kAryanI siddhane mATe sAdhana yAjavuM e vyatikrama che. sAdhana ceAyA pachI e dUSita kAryano AraMbha karavA e aticAra che ane e kAryane pUruM karavuM e anAcAra che. (2) pANigrahaNa karelI patnIthI jUdI vezyA, kanyA, vidhavA AdinI sAthe gamana karavuM e aparitAgRhItAgamana che. kaI kaI aparigRhItAnA a vAgdattA mAne che. emAM paNa atikrama, vyatikrama ane aticAra sudhI aticAra che, ane tethI AgaLa jatAM anAcAra thaI jAya che. (3) viSayasegane mATe je svAbhAvika aMga che yA rabbaranI banAvelI kRtrima ceAni Adi athavA mukha viSayabhAga karavA e anagakrIDA aticAra che. tethI bhinna kASTha, cAmaDuM AphrimAM kAmAnya banIne (4) potAnA saMtAno sivAya anyane, sneha mAhithI vaza thAne, vivAha. upAsaka dazAMga sUtra Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA mU0 48 svadArasaMtoSavratatAticAranirUpaNam 259 snehAdinA yatA svApekSayA parasyAM jAtau vivAhakaraNaM =pariNayanasampAdanaM-paravivAhakaraNam / 4 / kAmA-zabdo rUpaM ca, bhogaH gandho rasaH sparzazva, tayoHzabdarUpagandharasasparzAnAmityarthaH, tIvraH atyutkaTaH, abhilASaH =icchA kAmabhogatIvrAbhilASaH, ayaM hi svadAreSvapi nirantarasukhabhogecchArUpaH, sa ca kAmodvejakavAjIkaraNAdipariSevaNena kSatasya kSAramiva bhRzaM kAmasyopajananenA''tmanomAlinyasampAdakatvAdatIcAraH / 5 / itthamatra saMgrahagAthA: [saMgrahagAthA ] " assavi paMca'iyArA, vayassa ittarapariggahiyA / apariggahiyeyAsuM, gamaNaM paDhamo tahA bIo // 1 // tIo aNaMgakIDA, avi tujo paravivAhakaraNaM c| evaM kAme bhoe, tivvahilAso ya paMcamo Neo // 2 // sukkukoyAivasA, jA NIyA hoi kiMci kaalttuN| ahabA vayadinnA jA, sA cuttettarapariggahiyAM // 3 // tIe gamaNaM paDhamo, apariggahiyA u kannagA vessA / paraitthI ya imAsu, gamaNaM bIo iha'tthi aiyAro // 4 // kesiMci mae apariggahiyeva viNicchieha vydinaa| ettha ya sUIdoragaNAyA gamaNaM aNAyAro // 5 // joNivibhinnaMge jA, kIlA visayasa siddhivivriiyaa| kAmaMdhabuddhivasao, vineyA'NaMgakIlA sA // 6 // vivAha karAnA paravivAhakaraNa aticAra hai| 5] zabda rUpa gandha rasa sparza Adi viSayoM kI atyanta tIvra lAlasA rakhanA, kAma-bhoga-tIvrAbhilASa aticAra hai| svapatnI ke sAtha bhI sadaiva sukha bhogakI icchA rakhanA isI aticArameM zAmila hai| yaha kAmake vegako bar3hAne vAle vAjIkaraNa Adike sevanase, ghAvapara namaka chir3akaneke samAna kAmavarddhaka honeke kAraNa AtmAkI malinatA kA kAraNa hai||48|| karAva e paravivAhakaraNa aticAra che. (5) zabda rUpa gaMdha rasa sparza Adi viSayenI atyaMta tIvra lAlasA rAkhavI, e kAmaga tIvrabhilASa aticAra che. svapatninI sAthe paNa sadeva sukha-bheganI IrachA rAkhavI e A aticAramAM gaNAya che. kAmanA vegane vadhAranArA vAjIkaraNa AdinA sevanathI ghA upara mIThuM chAMTavAnI peThe kAmavardhaka thavAnuM kAraNa hovAthI AtmAnI malInatAnuM kAraNa che. (48). upAsaka dazAMga sUtra Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. upAsakadazAsUtre siNehaicchAe jo ya, parassa jaM vA sabhinnajAimmi / uvvahaNaM jaM sahasA, NAyavvaM paravivAhakaraNaM taM // 7 // kAmAsado ruvaM, gejjhA bhoeNa gaMdha-rasa-phAsA / tesiM tivvA vaMchA, adhyAro paMcamoM vutto // 8 // kAmugveyaga-vAIkaraNAiNisevaNA hi kAmassa / aibuDDI khArA viva, khayassa teNappamaliNattaM // 9 // tamhA tivvahilAso, kAme bhoe ya jo havaha sovi| aiyAro maMtavvo, jiNasAsaNatattavinnehiM // 10 // " iti / etacchAyA ca " asyApi pazcAtIcArA vratasya, itvaraparigrahItA / aparigRhItA, etayorgamanaM prathamastathA dvitIyaH // 1 // tRtIyo'naGgakrIDA, api turyaH paravivAhakaraNaM ca / evaM kAme bhoge tIvrAbhilASazca paJcamo jJeyaH // 2 // zulkotkocAdivazAd yA nItA bhavati kizcitkAlArtham / athavA vAgdattA yA, sA uktatvaraparigRhItA // 3 // tasyAM gamanaM prathamaH, aparigRhItA tu kanyakA vezyA / parastrI ca imAmu gamanaM dvitIyaM ihAstyatIcAraH // 4 // keSAzcinmate-aparigRhItaiva vinizciteha bAgdattA / atra ca sUcidavarakanyAyAdgamanamanAcAraH // 5 // yonibibhinnAGge yA, viSayasya sRSTiviparItA / kAmAndhabuddhivazato, vijJeyA'naGgakrIDA sA // 6 // snehecchayA yazca parasya, yadvA svabhinnajAtau / udvahanaM yatsahasA, jJAtavyaM paravivAhakaraNaM tat // 7 // kAmAta-zabdo rUpaM grAhyA bhogena gandha-rasa-sparzAH / teSAM tIvA vAnchA, aticAra paJcama uktaH // 8 // kAmodvejaka-vAjIkaraNAdiniSevaNAdi kAmasya / ativRddhiH kSArAdiva kSatasya tenA''tmamalinatvam // 9 // tasmAttIvAbhilASaH kAme bhoge ca yo bhavati so'pi / aticAro mantavyo jinazAsanatatvavijJaiH // 10 // " iti / iti sUtrArthaH // 48 // upAsaka dazAMga sUtra Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA mU0 50 icchAparimANa vratAticAranirUpaNam 281 malama-tayANaMtaraM ca NaM icchAparimANassa samaNovAsaeNaM paMca aiyArA jANiyavA na samAyariyavA, taMjahA-khettavatthupamANAikame, hiraNasuvaNNapamANAikame, dhaNadhannapamANAikame, dupayaJcauppayapamANAikkame, kuviyadhAtupamANAikkame 5 // 49 // chAyA- tadanantaraM ca khalu icchAparimANasya zramaNopAsakena pazcAtIcArA jJAtavyA na samacaritavyAH tadyathA-kSetravAstupramANAtikramaH, hiraNyasuvarNapramANAtikramaH, dhanadhAnyapramANAtikramaH, vipadacatuSpadapramANAtikramaH, kupyadhAtupramANAtikrama // 5 // 49 // TIkA kSetre'-ti-vRSTinadyAdijalasekena sasyotpAdanasamA bhUmiH kSetrI, bhUmigRhoparigRhatadubhayagRhasvarUpaM ca vAstu, enayoryatpramANaM-maryAdA tadatikramaH tadullavanaM prathamaH (1) / dInArAlaGkaraNAdirUpe ghaTitasyAghaTisya vA rajatasya, TIkArtha-'tayANaMtaraM ce'-tyAdi isake anantara zramaNopAsakako icchAparimANa vrata ke pAMca aticAra jAnanA cAhie, kintu sevana na karanA caahie| ve isa prakAra haiM-(1) kSetravAstupramANAtikrama, (3) dhanadhAnyapramANAtikrama, (4) dvipadacatuSpadapramANAtikama, (5) kupyadhAtupramANAtikrama / (1) varSA yA nadI Adike jalase sIMce jAne para dhAnyako utpanna karanevAlI bhUmiko kSetra kahate haiN| eka maMjila vAle aura aneka maMjila vAle-donoM prakAra ke gRhoM ko vAstu kahate haiM / inakI jitanI maryAdA kI ho usakA ullaMghana karanA kSetravAstumamANAtikama hai| (2) dInAra (muhara-sikA) tathA AbhUSaNa rUpa arthAt ghar3I huI yA TIkArtha-'tayANaMtaraM ce'-tyAdi pachI zramAsa 4275zmiA tanA pAya patiyAra pAsa, 55 sevA na ye. te 41 pramAle cha:-(1) kSetravAstuprabhAtima, (2) hiraNyasuvA pramANatibha, (6) dhanadhAnyapramAtibha, (4) dvi56yatu056prabhAtibha, (5) 'yapramAtima. varasAda ke nadI AdinuM pANI sIMcIne dhAnyane utpanna karanArI bhUmine kSetra kahe che. eka majalAvALA ane aneka majalAvALA-beu prakAranAM gRhAne vAstu kahe che. enI jeTalI maryAdA karI hoya tenuM ulaMghana karavuM e kSetra-vAstupramANAtikama che. (2) senA. mahera tathA AbhUSaNarUpa arthAt ghaDelAM ke nahIM ghaDelAM sonA upAsaka dazAMga sUtra Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 upAsakadazAGgasUtre sambandhe yA svanizcitA maryAdA, tadullaGghanaM dvitIyaH (2) ghRta dugdha-dadhi-guDa-zarkarAdikaM dhanaM, zAli-godhUma-mudga-mASa-yava-makAdikaM ca dhAnyam, etadubhayaviSaye yA svAnizcitA maryAdA tadullaGghanaM tRtIya: (3) / dAsIdAsAdayo manuSyA haMsamayUrAdayaH pakSiNazca dvipadAH, tathA gaja gavA-zva-mahiSyAdayazcatuSpadAH, etadviSaye yA svanizcitA maryAdA, tadullakanaM caturthaH (4) / zayyAsanavastrabhAjanAdi kupyaM, tadviye yA stranizcitA maryAdA, tadullaGghanaM paJcamaH (5) / AsAM sarvAsAM mAguktAnAM maryAdAnAmanAbhogata ullaGghanamatIcAra AbhogatastvanAcAraH / atretthaM sagrahagAthA:-- "etthavi paMca'iyArA, khettAipamANalaMghaNaM paDhamo / bIo hiraNapabhii,ppamANaparilaMghaNaM ceva // 1 // chAyA-" atrApi pazcAtIcArAH, kSetrAdipramANalaGghanaM prathamaH / dvitIyo hiraNyaprabhRti, pramANaparilacanaM caiva // 1 // vinA ghaDI huI rajata (cAMdi-sone) kI nizcita maryAdA kA ullaMghana karanA dusarA aticAra hai| (3) ghI, dUdha, dahI, gur3a, zakara Adi dhana, aura cAvala, gehU~, mUMga, ur3ada, jau, makkA ,-Adi dhAnya kahe jAte haiN| ina donoM ke viSaya meM jo maryAdA kI ho usakA ullaMghana karanA tIsarA aticAra hai| (4) dAsI, dAsa Adi manuSya aura haMsa mora AdI pakSI dvipada, tathA hAthI, ghor3A, gAya, baila, bhaisa Adi catuSpada kahalAte haiN| inake sambandhameM kI huI maryAdAko ullaMghana karanA cauthA aticAra hai| . (5) zayyA, Asana, vastra, bartana Adi kupyadhAtu haiN| unakA saMbandha meM kI huI maryAdAko ullaMghana karanA pAcavA aticAra hai / saMgraha gAthAoMkA artha bhI yahI hai / / 49 // cAMdInI nizcita maryAdAnuM ullaMghana karavuM e bIje aticAre che. (3) ghI, dUdha, dahI , sA72 mA dhana sana 2 mA, gha, bhaga, ma, java, makAI Adi dhAnya kahevAya che. e beunI jeTalI maryAdA karI hoya tenuM ulaMghana karavuM e trIjo aticAra che. (4) hAsI, hAsa, mAha manuSya tathA sa, bhA2 mA pakSI dvipada, bhane hAthI, ghoDA, gAya, baLada, bheMsa Adi catuSada kahevAya che. e saMbaMdhe karelI maryAdAnuM ullaMghana karavuM e ce aticAra che. (5) zayyA, bhAsana, 12tra, 41 mAha pya vAya che. ye saMgadhA karelI maryAdAnuM ullaMghana karavuM e pAMcame aticAra che. saMgraha gAthAone paNa meza martha che. (48). upAsaka dazAMga sUtra Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 50 icchAparimANavratAticAravarNanam 283 tIo dhaNAivisaya,-ppamANalaMgho aha cauttho u / dupayAiNo pamANu,-llaMgho kuppassa paMcamo Neo // 2 // khettaM sassuppAyaNa, sattA bhUmIgihAi~ taha vatthu / esi jA majAyA, tAe ullaMghaNaM havaha pddhmo||3|| dINArAisu ghaDiyA,'ghaDiyANaM jaM suvaNNANaM / ruppAisu rayayANaM, taha majAyAvaikkamo bIo // 4 // guDa-ghaya-dugdhAINaM, taha java-gohuma-sAlipabhiINa / jo daDhamajjAyAe, aikkamo havai so tIo // 5 // dosIdAsAisu taha, haMsAilu kiMca gAya-hayAisu jaM / tArisamajAyAe, samaikamaNaM cauttho so // 6 // evaM majAyAe sejA''saNavattha-bhAyaNAisu jN| ullaMghaNamiha butto, aiyAro paMcamo eso // 7 // " iti / etacchAyA ca-- tRtIyo dhanAdiviSayapramANalaGghaH, atha caturthastu / dvipadAdeH pramANollaGghaH kupyasya paJcamo jnyeyH|| 2 // kSetraM zasyotpAdanasattA bhUmigRhAdi tathA vAstu / eSAM yA maryAdA, tasyA ullaGghanaM bhavati prathamaH // 3 // dInArAdiSu ghaTitA'ghaTitAnAM yatsuvarNAnAm / / rUpyAdiSu rajatAnAM, tathA maryAdAvyatikramo dvitIyaH // 4 // guDa-ghRta-dugdhAdInAM tathA yava-godhUma-zAliprabhRtInAm / yo dRDhamaryAdAyAH atikramo bhavati sa tRtIyaH // 5 // dAsIdAsAdiSu tathA, haMsAdiSu kiJca gaja hayAdiSu yat / tAdRzamaryAdAyAH samatikramaNaM caturthaH saH // 6 // evaM maryAdAyAH zayyA''sanavastrabhAjanAdiSu yat / ullaGghanamihoktaH, aticAraH paJcama eSaH // 7 // ' iti / iti sUtrArthaH // 49 // mUlam-tayANaMtaraM ca NaM disivayassa paMca aiyArA jANiyabA na samAyariyAvA, taMjahA-udisipamANAikame, ahodisipamANAikkame, tiriyadisipamANAikkame, khettavuDDI, saiaMtarAddhA6 // 50 // upAsaka dazAMga sUtra Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 upAsakadazAGgasUtre chAyA-tadanantaraM ca khalu divratasya pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyA tadyathA-urdhvadipramANAtikramaH, adhodimamANAtikramaH, tiryagdikapramANAtikramaH kSetraddhiH smRtyantardhAnam 6 // 50 // TIkA--'Urbe'ti-yathAkramamUrdhAdidiGmaryAdAyA atikramaH prathamo dvitIyastRtIyazca / ete tryo'naabhogto'tiicaaraaH|3|puurvaadidikssu gamanA''gamanAthai niyatasya kSetrasya kAryAvazyakatvavazAdekasyA dizaH sakAzAtkazcidaMzamapahRtyA''vazyakatAnusAraM digantare saMyojya parivarddhanaM-kSetraddhiH / ayaM ca vratamapekSya smaacrittvaadtiicaarH|4| smRteH smaraNasya antardhA vyavadhAnaM smRtyantardhA-smaraNApabhraMza ityarthaH, yasyAM dizi yAdRzI niyatAmaryAdA tasyA vismaraNamiti bhaavH|5|atremaaHsnggrhgaathaa: [ saMgrahagAthA ] " vayassassavi paMceva, aiyArA pakittiyA / uDDhe heDhe tirikkhammi, majjAyAe aikamA // 1 // puvvAisu tahA majjAiyakkhettavivaDaNaM / majjAyA-Niyamo jesi, disAe jAriso kao // 2 // eyavisaraNaM ceva, kameNeha nnidNsiyaa|" iti / TIkArtha-'tayANaMtaraM ce'-tyAdi isake anantara digvata ke pAMca aticAra jAnanA cAhie kintu sevana nahIM karanA caahie| ve ye haiM-(1) UrdhvadikapramANAtikrama-UMcI dizAke pramANako ullaMghana karanA, (2) adhodikpramANAtikrama-nIcI dizAkI sImAko bhaMga karanA (3) tiyaMgdi pramANAtikrama-tirachIpUrva Adi dizAoMkI maryAdAkA ullaMghana karanA, (4) kSetravRddhi-pUrvAdi dizAoMmeM gamana-Agamana ke lie niyata kiye hue kSetrako AvazyakatA hone para dUsarI dizAke kucha aMzako milA kara baDhA lenA, (5) mRtyantardhAna-niyatamaryAdAko bhUla jaanaa| inameM se paheleke tIna aticAra buddhipUrvaka na hoM taba aticAra kahalAte haiM, TIkArtha-'tayANaMtaraM' ce-tyA tyA2pachI dina pAMya matiyAra Meght at paNa sevavA na joIe. te A pramANeH- (1) UrdhvaripramANu tikrama-uMcI dizAnA pramANanuM ullaMghana karavuM, (2) adhedikrapramANatikama-nAcI dizAnI sImAne bhaMga kara, (3) tiryAbdipramANatikrama-tikI pUrva Adi dizAonI maryAdAnuM ullaMghana karavuM, (4) kSetravRddhi-pUrvAdi dizAomAM javA-AvavAne mATe nakkI karelA kSetramAM kAMIka bhAga jarura paDatAM bIjI dizAmAM meLavIne vadhAro karI le, (5) RtyantardhAna -niyata maryAdAne bhUlI javI te. emAMnA pahelA traNa aticAra buddhipUrvaka na hoya upAsaka dazAMga sUtra Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA mU0 50 icchAparimANavratAticAranirUpaNam 285 etacchAyA ca " vratasyAsyApi paJcaivAtIcArAH prakIrtitAH / udye'dhastirazci maryAdAyA atikramAH // 1 // pUrvAdiSu tathA maryAditakSetravivardanam / maryAdAniyamo yeSAM dizo yAdRzaH kRtaH // 2 // etadvismaraNaM caiva, krameNeha nidarzitAH // " iti / // iti mUtrArthaH // 50 // mUlam-tayANaMtaraM ja NaM uvabhogaparibhoge duvihe paNNatte, taM jahA-bhoyaNao kammao ya / tattha Na bhoyaNao samaNovAsaeNaM paMca aiyArA jANiyavA na samAyariyavA, taMjahAHsacittAhAre, sacittapaDibaddhAhAre, appauliosahibhakkhaNayA,duppauliosahi bhakkhaNayA, tucchosahibhakkhaNayA / kammaoNaM samaNovAsaeNaM paNarasa kammAdANAiM jANiyavvAiM, na samAyariyavvAiM, taM jahA (1) iMgAlakamme, (2) vaNakamme, (3) sADIkamme, (4) bhADIkamme, (5) phoDIkamme, (6) daMtavANije, (7) lakkhavANijje, (8) rasavANijje, (9) visavANijje, (10)kesavANijje,(11) jaMta jAna-bUjhakara koI Urdhva Adi kisI dizAke pramANakA ullaMghana kare to anAcAra hogaa| cauthA aticAra bhI taba taka hI rahatA hai, ' jaba taka ki vratakI apekSA rakhatA ho, Age vaha bhI anAcAra ho jAtA hai| saMgraha gAthAe~ gatArtha haiM / / 50 // te aticAra kahevAya che; jANI-bUjhIne keI Urdhva Adi dizAnuM ulaMghana karyuM hoya te te anAcAra thAya che. je aticAra paNa jyAM sudhI vratanI apekSA rAkhate hoya tyAM sudhI ja te aticAra rahe che, AgaLa jatAM te paNa anAcAra thaI jAya che. saDa gAthAmA tArtha cha. (50). upAsaka dazAMga sUtra Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 upAsakadazAGgasUtre pIlaNakamme, (12) nilaMchaNakamme, (13) davaggidAvaNayA, (14) saradahatalAyasosaNayA,(15)asaIjaNaposaNayA 7||suu.51|| chAyA-tadanantaraM ca khalu upabhogaparibhogo dvividhaH prajJaptaH, tadyathAbhojanataH karmatazca / tatra khalu bhojanataH zramaNopAsakena pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-sacittAhAraH, sacittapratibaddhAhAraH, apakauSadhibhakSaNatA, duSpakvauSadhibhakSaNatA, tucchauSadhibhakSaNatA / karmataH khalu zramaNopAsakena paJcadaza karmAdAnAni jJAtavyAni na samAcaritavyAni, tadyathA-(1) iGgAlakama, (2) banakarma, (3) zAkaTikakarma, (4) bhATIkarma, (5) sphoTIkarma (6) dantabANijyaM, (7) lAkSAvANijyaM, (8) rasavANijyaM, (9) viSavANijyaM, (10) kezavANijyaM, (11) yantrapIDanakarma, (12) nirlAJchanakarma, (13) davAgnidApana,(14) sarohradataDAgazoSaNaM,(15) asatIjanapoSaNam 7 // 51 // TIkArtha-'tayANaMtaraM ce'-tyAdi isake anantara upabhogaparibhogaparimANa vrata hai, vaha do prakAra kA hai-(1) bhojanase aura (2) krmse| pahale bhojanase zramaNopAsakako pAMca aticAra jAnanA cAhie, sevana nahIM karanA caahie| ve isa prakAra haiM-(1) sacittAhAra, (2) sacittapratibaddhAhAra, (3) apaka oSadhi (vanaspati) kA khAnA, (4) adhakacI (muzkilase pakanevAlI ) oSadhi khAnA, (5) tuccha oSadhikA khaanaa| karmase zrAvakako pandraha karmAdAna jAnanA cAhie parantu unakA sevana nahIM karanA caahie| ve ye haiM-(1) iMgAlakarma, (2) vanakarma, (3) zAkaTikakarma, (4) bhATIkarma, (5) sphoTokarma, (6) dantavANijya, (7) lAkSAvANijya, (8) rasavANijya, (9) viSavANijya, (10) keza TIkArtha-' tayANaMtaraM' ce-tyA tyaa25ch| a zlioparibhAta cha,2 re 4Anu cha- (1) sonathI bhane (2) bhathI. paDasA mAnathI zrabhAsa pAMya aticAra jANavA joIe, sevavA na joIe; te A pramANe che-(1) sacittAhAra, (2) sathittapratimA 2, (3) 5541 auSadhi (vanaspati) bhAvI te, (4) mAyA (bhuzTIyA pAnA2) moSadhI bhAvI te (5) tuccha auSadhI bhAvI te. karmathI zrAvake paMdara karmAdAna jANavAM joIe paNa sevavAM na joIe, te A pramANe:-(1) bha', (2) 118', (3) Tibha, (4) bhATI (5) 23TI4, (6) ardayari, (7) sAkSAvAlya, (8) 2savANijya, :(e) viSavANijya, upAsaka dazAMga sUtra Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 51 divatAticAranirUpaNam 287 TokA-atha prathamaM bhojanata upabhogaparibhogaparimANavratasyAtIcArAnAha 'sacitte'ti-sacittapadArthaparihAriNA sacittasya tadviSaye parimANavatA vA tadadhikasya sacittasya khAdanaM prathamaH / 1 / sacitte-sacetane vRkSAdAvityarthaH, pratibaddhaM sambaddhaM yad gundrAdi pakkaphalAdi vA tasyA''hAro, yadvA 'sacittatvadaSThiM nissAya kSepsyAmi kevalaM rasAdimAtraM cUSiSyAmI'ti buddhayA''mrAdiphalAnAmAhAro dvitIyaH / 2 / IpatpakA: apakAH, alpArthako'tra na 'anudarA kanye'-tyAdivat, taduktam" tatsAdRzyabhAvazca, tadanyatvaM tadalpatA / aprAzastyaM virodhazca, nArthAH SaT prakIrtitAH // 1 // " iti / vANijya, (11) yantrapIDanakarma, (12) nilAJchanakarma, (13) davAgnidApana, (14) sarohRdataDAgazoSaNa, (15) asatIjanapoSaNa / pahale bhojanase upabhogaparibhogaparimANa vratake aticAra kahate haiM (1) sacittAhAra--macitta padArthoM ke tyAgI, athavA maryAdA karalene vAle dvArA parimANase adhika sacita AhArakA khAyA jAnA / (2) sacittapratibaddhAhAra-sacitta vRkSa Adike sAtha mile hue goMda, pake phala Adiko bhojana karanA, athavA "guThalI sacitta hai use pheMka dUMgA aura rasa-rasa cUsa lU~gA" aisA vicAra kara Ama AdikA khAnA dUsarA aticAra hai| (3) apakauSadhibhakSaNatA-apakka arthAt alpa (thor3I) pakI huI vanaspatikA bhakSaNa karanA tIsarA atIcAra hai / dono rUpa mile rahaneke (10) zaqilarya, (11) yapIunama, (12) nichinama, (13) 4AnahAyana, (14) sarAhatAzASa], (15) masatInapoSaya. prathama bhajanathI upabhegaparibhegaparimANavratanA aticAra kahe che (1) sacittAha ra-sacitta padArthonA tyAgI athavA maryAdA karanArA dvArA parimANathI vadhAre sacitta AhAra khavAI ja te. (2) sacittapratibaddhahAra-sacita vRkSa AdinI sAthe maLelo guMdara, pAkAM phaLa, AdinuM bhajana karavuM te, athavA "geTalI sacitta che te pheMkI daIza ane rasa-rasa cUmI laIza" ema vicArIne kerI Adi khAvI te bIje aticAra che. (3) apakavauSadhibhakSaNatA-apakava arthAta cheDI pAkelI vanaspatinuM bhakSaNa karavuM te trIje aticAra che. beu (kAcAM-pAka) rUpa maLelAM hovAthI pAkelAne saMdeha thata upAsaka dazAMga sUtra Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 upAsakadazAsUce tathA cApakAyA: ISatpakkAyA oSadherbhakSaNamityarthaH,mizrarUpatvena pakatvasandehAtsaMbhavati bhakSaNamityasyAtIcAratvam, eSa tRtIyaH / 3 / duSpakauSadhiH cirAgnitApaparipAkasAdhito'lAbU-capalaphalIprabhRtistasyA bhakSaNaM caturthaH, asyA''rambhabAhulyAnmizravasandehAcAtIcAratvam / 4 |tucchaa=viraadhnaabhulaa'lptRptikaarikaa yauSadhiH sA tucchauSadhiH-yathAvatparipako'pi bhUzimbIsItAphalAdistasyA bhakSaNaM pnycmH|5| ete'pyanAbhogato'tikramAdinA'tIcArA AbhogatastvanAcArA eveti bodhyam / / ittAmatra saGgrAhakAH zlokAH [saMgrahagAthA " aiyArA u paMceva, eyassavi NirUviyA / sacittaccAyasaMkappe, kaye jaM tassa bhakkhaNaM // 1 // majAiyasacittaNAhiyassa'havA''hamo / guMda-pakka-phalAINaM jaM vA'NaTTiphalassa jo // 2 // kAraNa pake huekA sandeha honese ISatpakakA bhI bhakSaNa ho sakatA hai, isalie isa aticArakI saMbhAvanA hai| (4) duSpakvauSadhibhakSaNatA-cirakAlase agnikI A~ca dvArA sijhanevAlI tUMbI, cavalekI phalo AdikA bhakSaNa karanA / isameM AraMbha adhika hai aura mizra honekA sandeha rahatA hai, ataH yaha aticAra hai| . (5) tucchauSadhibhakSaNatA-jisameM virAdhanA adhika aura tRpti kama ho aisI vanaspatiko tuccha vanaspati kahate haiM / jaise-muMgaphalI sItAphala Adi / usakA bhakSaNa karanA tucchauSadhibhakSaNa hai| - ye bhI abuddhipUrvaka hoM to aticAra hai, aura yadi buddhipUrvaka hoM to anAcAra hai| saMgraha gAthAoMkA artha bhI yahI hai| ISatpakavanuM paNa bhakSaNa thaI zake che, te mATe A aticAranI saMbhAvanA che. (4) dupakavISadhabhakSaNatA-lA be vakhate agninI AMcathI raMdhAtI dUdhI (tbI), ceLAnI zIMga AdinuM bhakSaNa karavuM te. emAM AraMbha adhika che ane mizra hovAne saMdeha rahe che, tethI te aticAra che. (5) tucchauSadhibhakSaNatA-jemAM virAdhanA vadhAre ane tRpti ochI hoya tevI vanaspatine tuccha vanaspati kahe che, jemake magaphaLI, sItAphaLa vagere, tenuM bhakSaNa karavuM e tucchauSadhibhakSaNa che. e paNa je abuddhipUrvaka thAya te aticAra che, ane je buddhipUrvaka thAya te anAcAra che. saMgraha gAthAone artha eja che. upAsaka dazAMga sUtra Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a01 mU051 upabhogaparibhogavrataticAravarNanam 289 AhAro so mao pIo, aiyAro dhaye iha / osahIesipakkAe bhakkhaNaM ceva tIyago // 3 // dugpakosihi-AhAro, aiyAro cautthago / bhUsiMbippabhiIA ya, mucchAe osahIa o // 4 // AhAro aiyAro so, vae etthatthi pNcmo|" iti etacchAyA ca-" atIcArAstu paJcaivaitasyApi nirUpitAH / avittatyAgasaMkalpe kRte yattasya bhakSaNam // 1 // maryAditasacittenAdhikasyAsyAthavA''dimaH / gundrapakaphalAdInAM, yaddvA'naSThiphalasya yaH // 2 // AhAraH sa mato dvitIyo'tIcAro vrata iha / oSadherISatpakAyA bhakSaNaM caiva tRtIyakaH // 3 // duSpakauSadhyAhAro'tIcArazcaturthakaH / bhUzimbIprabhRtezca tucchAyA oSadheyaH // 4 // AhAro'tIcAraH sa vrata ihAsti paJcamaH // " iti // atha karmata upabhogaparibhogaparimANavratasyA'tIcArAn (paJcadaza karmAdAnani) pradarzayannAha-'iMgAle'-ti-iGgAlai-(koyalApadAbhidhai)-vANijyAcaraNamiGgAlakarma, etena hi prabhUtAnAM SaTkAyAnAmupamardanaM bhavatItyasyAtIcAratvam , evamagre'pyanuktasthale pUhanIyam(1) / vanaM chittvA kASThavikrayaNaM banakarma(2) / zakaTa nirmANavyApA 1 'osahIa, ' IsipakkAe, iti padacchedaH / aba karmase upabhogaparibhogaparimANavatake aticAra (pandraha karmAdAna ) kahate haiM___(1) iMgAlakarma-lakaDiyA jalAkara unake koyaloMkA vyApAra krnaa| isase SaTkAyakI bahuta hiMsA hotI hai isalie yaha aticAra hai| Age bhI isI kAraNa aticAra samajhanA caahie| .. (2) vanakarma-jaMgala kATa kara lakaDiyA becnaa| have karmathI upabhogaparibhegaparimANuvratanA aticAra (paMdara karmadAna) kahe che (1) IgAlakarma-lAkaDAM bALIne tenA banAvelA koyalAne vepAra karI temAM SakAyanI bahu hiMsA thAya che, tethI te aticAra che, AgaLa paNa eja aticAra samajavA, (2) vanabha-via cIna elsi Aai.. upAsaka dazAMga sUtra Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. upAsakadazAsUne rato jIvikAnirvahaNaM zAkATikakarma (3) / bhATakA''dAnena pazvAdidvArA jIvikAnirvahaNaM bhATIkarma (4) bhUkhanana prastarAdividAraNavyApAreNa jIvikA nirvahaNaM sphoTIkarma (5) / dantakrayavikrayavyApAreNa jIvikAnirvahaNaM dantavANijyam, evaM satilobhAkulAHkirAtA hastyAdijIvavadhamAcaritamutsahante-ityasyAtIcAratvam (6) jatukayavikrayavyApAreNa jIvikAnirvahaNaM-lAkSAvANijyam, lAkSApadenopalakSaNasvAnmanaHzilA-sAbU-kSAra-TaGkaNAdayo'pi grAhyAH, etena hi lAkSAdisadRzavarNAdimatAM kunthuprabhRtInAM jIvAnAmupamardanasambhavAdatIcAratvamasya (7) rasAnAM mayAdInAM (3) zAkaTika karma-zakaTa (gar3I) banA-banAkara jIvikA calAnA / (4) bhATIkarma-bhAr3A lekara pazuoM Adike dvArA jIvikA nirvAha krnaa| (5) sphoTIkarma-jamIna khodakara aura patthara Adi phoDakara jIvikA claanaa| (6) dantavANijya-dAtoM kA lena-dena (vyApAra ) karake jIvikA krnaa| aisA karanese lobhI kirAta Adi hAthI Adiko mArane ke lie utsAhita hote haiM, isalie ise aticAra kahA hai| (7) lAkSAvANijya-lAkhakA vyApAra karake jIvikAnirvAha krnaa| lAkha upalakSaNa hai| isalie menasila, sAbU , kSAra (sajoAdi), TaMkaNakhAra AdikA bhI grahaNa karanA cAhie / isameM lAkha Adike varNavAle kuMthuvA Adi jIvoMkI hiMsA hotI hai isa kAraNa ise aticAra kahA hai| (3) zA4i-DIsI manApI-manAvIna te 52 mAvi yAvI. (4) bhATIkama-bhADuM laIne pazuo Adi dvArA AjIvikAne nirvAha kare. (5) skeTIkarma-jamIna khedIne ane patthara Adi pheDIne AjIvikA calAvavI (6) daMtavANijya-dAMtane vepAra karIne AjIvikA calAvavI. ema karavAthI lebhI bhIlevagere hAthI Adine mAravAmAM utsAhita thAya che, tethI tene aticAra udyo che. (7) lAkSAvANijya-lAkhane vepAra karIne AjIvikA calAvavI. lAkha upalakSaNa che, tethI manasIla, sAbu, sAjIkhAra, TaMkaNakhAra, vagere paNa temAM ja gaNavAM. lAkha vagerenA varNavALA kaMthavA Adi jInI hiMsA thAya che, tethI tene aticAra kahyo che. upAsaka dazAMga sUtra Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1sU0 51 upabhogaparibhogavratAticAravarNanam 291 krayavikrayavyApAreNa jIvikA nirvahaNaM rasavANijyam, asya vadhabandhAdi. janakatvAdatIcAratvam (8) / viSANAM zRGgakasomalAdInAM krayavikrayavyApAreNa jIvikA nirvahaNaM-viSavANijyam, asya pratyakSataH prANavyaparopaNahetutvAdatIcAra. tvam (9) / kezapadena teti lakSaNayA dAsIdAsAdInAM dvipadAnAM grahaNAtteSAM krayavikrayavyApAraH kezavANijyam , asya dAsyAdipAravazyabandhahiMsAdihetutvAdatIcAratvam (10) / yantradvArA tilasarSapAdiniSpIDanavyApAro yantrapIDanakarma(11) 1 anena gomahiSyAdayaH pazavo,mayUrAdi pakSiNazca graahyaaH| (bhagavatIsUtra za.8u.5) (8) rasavANijya-madirA Adi rasoMkA vyApAra karake jIvikA kamAnA rasavANijya hai| yaha vadha-bandha Adi anarthoM ko utpanna karatA hai, ataH aticAra hai| (9) viSavANijya-zRgala somala Adi viSoMkA vyApAra karake jIvikA nirvAha karanA / yaha sAkSAt hI prANa-nAzakA kAraNa hai, ata eva ise aticAra kahA hai| (10) kezavANijya-kezakA artha hai keshvaalaa| lakSaNAse dAsadAsI Adi dvipadoMkA grahaNa hotA hai, unakA vyApAra karanA kezavANijya hai / isameM camarI gAya Adi pazuoMke bAloMke tathA mora Adi pakSIyokI pIchoMke vyApArakA samAveza hotA hai, dAsI AdikI parAdhI. natA pandha aura hiMsA AdikA hetu honese ise aticAra kahA hai| (11) yantrapIr3anakarma-yaMtra (kohalU Adi) dvArA tila sarasoM Adi pairanekA vyApAra krnaa| (8) rasavANijya-dArU Adi rasonA vepAra karIne AjIvikA calAvavI te rasavANijya che, e vadha baMdha Adi anarthone utpanna kare che, tethI aticAra che (9) viSavANijya-zugaka somala Adi viSene vepAra karIne AjIvikA calAvavI te, e sAkSAt prANunAzanuM kAraNa che, tethI tene aticAra ko che. (10) kezavANijya-kezane artha che kezavALA lakSaNAe karIne dAsa-dAsa Adi be pagane temAM samAveza thAya che, tene vepAra kare e kezavANijya che. AmAM camarIgAya Adi pazuonA vALa, mera Adi pakSionA pIMchA vigerenA vyApArane paNa samAveza thAya che. dAsI AdinI parAdhInatA baMdha ane hiMsA Adine hetu hovAthI tene aticAra kahe che. . (11) caMdrapInakarma--yaMtra (kelU ghANI vagere) dvArA tala, sarasava Adi pilavAne vepAra kare. upAsaka dazAMga sUtra Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakadazAsUtre tRpamahiSAjAdinAM SaNDhakaraNavyApAro nirlAgchanakarma, tRSAdInAM pracurasaMklezahetutvAdasyAtIcAratvam (2) / bhUmerAsvazaktyutpAdanAya davAgnijvalanavidhidevAmidApanam, trasasthAvarANAmupamarda janakatvAdayamatIcAra : (13) / dhAnyAdivapanArthamuptAnAM vA dhAnyAdInAM paripoSaNArthe yaH maro-hada-taDAgAdInAmudarAjjalaM nissArya teSAM zoSaNa vidhistatsarohada taDAgazoSaNam asya pratyakSata sasthAvaropamardakatvAdatIcAratvaM prasphuTameva (14) / asatIrnA = kulaTAvezyAprabhRtInAM janaH = gaNo'satIjanastasya poSaNaM bhATakagrahaNena taddvArA jIvikAnirvahaNArtha parirakSaNamasatIjanapoSaNam- sarvAnarthamUlasya brahmacaryanAzasya nidAnatvAdayamatIcAraH (15) / " 292 etAni paJcadaza karmAdAnapadavAcyAni, kaThorANi karmANyAdIyante = gRhyante, yadva (12) nilaJchanakarma-baila, bhaiMsa, bakarA Adiko napuMsaka banAna ( badhiyA banAnA) / isase baila Adiko atyanta pIr3A hotI hai isa lie yaha aticAra hai / (13) davAgnidApana - bhUmiko urvarA ( upajAU ) banAneke lie davAri prajvalita karanA / trasa sthAvara jIvoMkI hiMsAkA kAraNa honese ise aticAra kahA hai / (14) sarohadataDAgazoSaNa - dhAnya Adi boneke lie, yA boye hue dhAnyako puSTa karaneke lie sara hada taDAga AdimeMse jala nikAla kara unheM sukhA denaa| yaha sAkSAt hI trasa - sthAvara jIvAMkI hiMsAkA kAraNa hai isase ise aticAra kahA hai / (15) asatI janapoSaNa - jIvikAnirvAha karaneke lie kulaTA striyoMko bhAr3A dekara rkhnaa| yaha saba anathakA mUla aura brahmacaryakA nAzaka hai, isalie ise aticAra kahA hai / (12) nirsA chanarma - jajaha, pADA, jarA mahine napuMsau manAvavA (asI karavA) te tethI baLada vagerene atyaMta pIDA thAya che tethI te atiyAra che. (13) davAgmidApana--jamInane kasavALI banAvavA mATe dAgni saLagAvavA trasa-sthAvara jIvAnI hiMsAnuM kAraNa hevAthI tene aticAra kahyo che. (14) sarahadataDAgazeASaNa-- dhAnya Adi vAvavAne mATe, cA vAvelAM dhAnyAne puSTa karavAna mATe sarevara, dharA, taLAva vageremAMthI jaLa kADhI ne tene sukavI devAM te e sAkSAt trasa-sthAvara jIvAnI hiMsAnuM kAraNa che, tethI tema * atiyAra uhyo che. (15) asatIjanapASaNa--AjIvikAnA nirvAha karavAne kulaTA strIone A gAyIne zamavI me adhA manathenuM bhRNa bhane prAtharyanuM nAza che, tethI tene aticAra kahyo che. upAsaka dazAMga sUtra Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU. 51 upabhogaparibhoga vratAticAravarNanam 293 kaThorANAM karmaNAmAdAnaM grahaNaM yairiti vyutpatteH / etAni paJcadaza karmAdAnAni zramaNopAsakA na svayaM kurvanti, nAnyadvArA kArayanti, kurvantaM vA'nyaM nAnujAnantitathA coktaM bhagavatyAm__ "je ime samaNovAsagA bhavaMti tersi no kappaMti imAiM paNNarasa kammAdANAI saMyaM karettae vA kareMtaM vA annaM smnnujaannette|" iti / bhanetthaM sahagAthAH assa'iyArA paNarasa, havaMti agge kameNa daTThavvA / dahiUNa kaTThajAyaM, tassigAlehiM jIviyAyaNaM // 1 // iMgAlakammaNAmA, paDhamo assa'sthi aiyAro / vaNakammamvo bIo, chittA jaM kaTThavikkayAyaraNaM // 2 // sagaDaviNimmiikajja, sADIkammAbhiho tIo / pasupAbhaihiM ca bhADaga, gahaNA jaM jIviyAsamAyaraNaM // 3 // so aiyAro cottho, bhADIkammAbhiho nneo| pattharadAraNapuDhavI,-khaNaNavvAvArajIviyAyaraNaM // 4 // phoDIkammakkho iha, aiyAro paMcamo butto / chaTTho gayAidaMta,-vvAvAro havai daMtavANijjaM // 5 // tayaNu ya jaukayavikkaya-vAvAro lakkhavANijja / majAikkayavikaya,-vAvarA jIviyA NivvAho // 6 // etacchAyA ca" asyAticArAH paJcadaza bhavanti, agre krameNa draSTavyAH / dagdhvA kASThajAtaM, tasyeGgAlaijIvikA''caraNam // 1 // iGgAlakanAmA, prathamo'syAstyaticAraH / / vanakarmAkhyo dvitIyazchitvA yatkASThavikrayAcaraNam // 2 // zakaTavinimmitikArya, zAkaTikakarmAbhidhastRtIyaH / pazuprabhRtibhizca bhATakagrahaNAyajjIvikAsamAcaraNam // 3 // so'ticArazcaturthoM bhATIkarmAbhidho jJeyaH / / mastaradAraNa-pRthivIkhanana-vyApArajovikAcaraNam // 4 // sphoTIkarmAkhya ihAtIcAraH paJcama uktH| SaSTho gajAdidantabyApAro bhavati dantavANijyam // 5 // tadanu ca jatukrayavikraya-vyApAro lAkSAvANijyam / madyAdikrayavikrayavyApArAjIvikAyA nirvAhaH // 6 // upAsaka dazAMga sUtra Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakazAiste [saMgrahagAthA] rasavANijjayakkho, aiyAro aTThamo viNihiTTho / ghAvAro ya visANaM, jo siMgayasomalAINaM // 7 // so eso aiyAro, visavANijjAbhiho Navamo / aha dasamo aiyAro, iha budhai kesabANijjaM // 8 // kayavikkayavAvAro, dAsIdAsAiyANaM jo / tilasarisavAipIlaNa,-vAvAro jaMtapAlaNaM kammaM // 9 // ettha vae aiyAro, kahio egAraso evaM / aja-vasa-mahisAINaM, jo saMDhIkaraNarUvavAvAro // 10 // nilaMchaNakammakkho, aiyAro pAraso eso / jaM ca davANaladANaM bhUmIe uvvarattaNaM kariDaM // 11 // so terasAiyAro, davaggidAvaNapayakkhAo / dhannAivavaNaposaNa, kae ya saradahatalAyANaM // 12 // jo soso so saradaha, talAyasosaNaIyAro / kulaDA-vesAINaM, poso bhADeNa jIviyaTuM jo // 13 // so asaIjaNaposaNa, mahayAro paNaraso Neo // " iti / ye pandraha karmAdAna kahalAte haiM / jinake dvArA kaThina koMkA bandha hotA hai, yA kaThora karmoMkA jinake dvArA AdAna-grahaNa hotA ho uneM karmAdAna kahate haiN| ina karmAdAnoMko zrAvaka na svayaM karate haiM, na dUsarese karAte haiM, na karate hue kI anumodanA karate haiN| bhagavatI sUtra meM kahA hai___"jo zrAvaka haiM unheM pandraha karmAdAna svayaM karanA, karAnA, yA dUsare karate hue ko bhalA jAnanA nahIM kalpatA hai||" gAthAe~ gatArtha haiM // 51 // A paMdara karmadAna kahevAya che, jeNe karIne kaThIna karmone baMdha thAya che, yA kaThora karmonuM AdAna-prahaNa thAya che, tene karmadAna kahe che. e karmadAne Avaka pote karatA nathI, bIjA pAse karAvatA nathI ane karanAranI anumodana karatA nathI. bhagavatI sUtramAM kahyuM che ke je zrAvaka che tene paMdara kamAna pote karavAM, karAvavAM, ke bIje karate hoya tene bhalAM jANavAM hatAM nathI." gAthAone artha beja che. (51). upAsaka dazAMga sUtra Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1sU051 upabhogaparibhogavratAticAravarNanam 295 chAyA-rasavANijyapadAkhyo'ticAro'STamo vinirdiSTaH / vyApArazca viSANAM, yaH zrRGgakasomalAdInAm // 7 // sa eSo'ticAro viSavANijyAbhidho navamaH / atha dazamo'ticAra ihocyate kezavANijyam // 8 // krayavikrayavyApAro, dAsIdAsAdInAM yaH / tilasarSapAdipIDana,-vyApAro yantrapIDanaM karma // 9 // atra vrate'ticAraH, kathita ekAdaza evam / aja-vRSa-mahiSAdInAM yaH SaNDhIkaraNarUpavyApAraH // 10 // nirlAnchanakarmAkhyo'ticAro dvAdaza eSaH / yacca davAnaladAnaM, bhUmyA uberAtvaM kattum // 11 // sa trayodazAticAro, davAgnidApanapadAkhyAtaH / dhAnyAdivapanapoSaNakRte ca sarohadataDAgAnAm // 12 // yaH zoSaH sa sarohRdataDAgazoSaNamatIcAraH / kulaTAvezyAdInAM poSo bhATena jIvikAthai yaH // 13 // so'satIjanapoSaNamaticAraH paJcadazo jJeyaH " iti / iti sUtrArthaH // 51 // ___ mUlam-tayANaMtaraM ca Ne aNadaMDaveramaNassa samaNovAsaeNaM paMca aiyArA jANiyavAna samAyariyavA taM jahA-kaMdappe, kukkaie moharie, saMjuttAhigaraNe, uvabhogaparibhogAiritte 8 // 52 // chAyA-tadanantaraM ca khalu anarthadaNDaviramaNasya zramaNopAsakena pazcAtIcArA hAta yA na samAcaritanyAH, tadyathA-kandarpaH, kaukucyaM, maukharya, saMyuktAdhikaraNam , upabhogaparibhogAtiriktam 8 // 52 // TIkA-'kaMda'.ti-kaM-mukhaM, tena dRSyatIti, yadvA kutsito darpo'syAstIti kandarpaH kAmastaduddIpako vAkaprayogo'pyupacArAt kandarpaH kAmodvegaparavazatayA ____TIkArya ' tayANaMtaraM ce'-tyAdi isake pazcAt zramaNopAsakako anarthadaNDaviramaNa vratake pAMca atIcAra jAnane cAhie parantu sevana nahIM karane caahie| ve isa prakAra haiM-(1) kandarpa, (2) kokacya, (3) maukharya, (4) saMyuktAdhikaraNa, (5) upabhogaparibhogAtireka / Al-'tayANaMtara' ce-tyAhi pachI zramapAsa anavirama vratanA pAya aticAra jANavA joIe paNa sevavA na joIe; te A pramANe che- (1) kanda, (2) hoya, (3) bhomaH, (4) saMtAdhi429], (5) Gurukutire. upAsaka dazAMga sUtra Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 upAsakadazAmapaNe tatmavarddhakavacanodiraNetyarthaH / eSa pramAdAcaritasyAnarthadaNDasyAtIcAraH 1 / kutsitaH kucaH kukucastasya bhAvaH karma vA kaukucyaM. bhANaceSTitavanmukha-nAsA-bhranetrAdInAM vairUpyakaraNena hAsyopAdanamityarthaH / ayamapi dvitIyabhedasyaiva, yadvA-apadhyAnA''caritasyAtIcAraH 2 // mukharaH bahuvidhA'sambaddhabhASI, tasya bhAva karma vA maukhayam-aprAsaGgikamasambaddhaM kutsitaM ca yadvA bhASamANesu bahuSu nijavApalena satvaramavicAritaM bhubhaassnnmityrthH| eSa ca pApakarmopadezasyAtIcAraH 3 / adhikriyate-sambadhyate durgatiSvAtmA'neneti-adhika (1) kandarpa-kandarpa kAmako kahate haiN| kAmakA uddIpaka vacana bhI upacArase kandarpa kahalAtA hai| tAtparya yaha kI-kAmake vegase paravaza hokara kAmavarddhaka vacana bolanA kandarpa aticAra hai / yaha pramAdAcarita anarthadaMDaviramaNakA aticAra hai| (2) kaukucya-bhANoMkI ceSTAke samAna muMha, nAka, bhAha, Akha Adi aMgoM ko bigAr3a-vigAr3a kara haMsanA kaukucya hai| yaha bhI dUsare bheda (pramAdAcarita )ko, athavA apadhyAnAcaritakA aticAra hai| (3) maukharya-UTapaTAMga, kutsita, athavA capalatA ke kAraNa zIghra vinA vicAre bolanevAlA mukhara, aura aisA bolanA maukharya kahalAtA hai| yaha pApakarmopadezakA aticAra hai|| - (4) saMyuktAdhikaraNa-jisase AtmA durgatikA adhikArI bane use adhikaraNa kahate haiM, arthAt Ukhala, mUsala, ghara, vasUlA, kulhAr3I (1) kandarpa-kandarpa kAmane kahe che. kAmanuM uddIpaka vacana paNa upacAre karIne kaMdarpa kahevAya che, tAtparya e che ke--kAmanA vegathI paravaza thaIne kAmavardhaka vacana belavuM e karyuM aticAra che e pramAdAcarita anarthadaMDaviramaNane matiyAra che. (2) zya-nAMDAnI yeNTAnI peThe jhaDo, nA, amara, main maahiaMgene bagADI (vAMkAcUMkA karI) hasAvavuM e kaumutrya che. e paNa bIjA bheda (pramAdAcarita)ne athavA apayAnAcaritane aticAra che. (3) bhIma-TapaTAMga, asita, mayA paNatAne raNe satAvaNe-vinA vicAre bolanAra mukhara ane evuM belivuM te maukharya kahevAya che. e pApakarmopadezano aticAra che. . (4) saMyuktAdhikaraNa-jethI AtmA durgatine adhikArI ane tene adhi4291 4 cha, arthAt sia (wised) bhUta, paival, Yii vagerene data upAsaka dazAMga sUtra Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma sajIvanITIkA a01052 anaryadaNDaviramaNavratAticAravarNanam 217 raNam-udUkhala-musala-gharaTTa-vAsI-kuThArAdi, saMyukaM ca tadadhikaraNaM saMyuktAdhikakaraNam-udUkhalAdikaM hi naikalaM kizcidapi kArya kartuM kSamamapitu musalAdinA mithaH saMyogenaiva,evaM vAsyAdyapi daNDAdisaMyogenaiva chidAdikArya sampAdayitumalaM na tvekalamiti bhavati saMyuktaM bhUtvA'dhikaraNamiti nirgali'torthaH / saMyuktasyAdhikaraNasya hiMsAhetutvenopacArAdatIcAratvamavagantavyam / ayaM ca hiNsaapdaansyaatiicaarH4| upabhujyanta ityupabhogaHkhAna-pAnAdayaH padArthAMsteSAM pari=samantAdbhogastasya tasmAdvA'tirekaH,yadvA-upabhogaH sadbhogayogyamanapAnasakacandanAdi, paribhogaHpunaH punarbhogayogyaM bhavanA''sanAdi, tayostAbhyAM vA'tirekA Adhikyam-upa 1-'vAsI'-'bamulA' iti bhASA / 2-'zAmbhavI zaktirekalA' -ityamarapIyUSavyAkhyA / AdiH inako saMyukta (milA) karake rakhanA / akelA Ukhala Adi kuchabhI kArya karane meM samartha nahIM hai kintu mUsala Adike saMyogase hI kArya kara sakatA hai| isI prakAra akelA vasUlA, kulhADIbhI kArya nahIM kara sakate, ye bhI DaMDA Adike saMyogase kArya karate haiM, isalie vaha saMyuktAdhikaraNa hai| isI prakAra golI Adi bharakara bandUka AdikA rakhanA bhI saMyuktAdhikaraNa haiN| yaha saMyukta adhikaraNa hiMsAkA kAraNa hai, ataH upacArase aticAra hai| yaha hiMsApradAnakA aticAra hai| (5) upabhogaparibhogAtireka-khAna-pAna Adi padArthoMke bhoganekI adhikatAko, athavA eka bAra bhogameM AnevAle anna-pAna mAlA candana Adi padArtha upabhoga kahalAte haiM, aura bArambAra bhogameM Ane yogya makAna Asana Adi paribhoga kahalAte haiM, ina donoM kI adhikatAko rAkhavAM. ekalA ukhala Adi kAMI paNa kAma karI zakatA nathI paraMtu mUzaLa AdinA saMyogathI ja karI zake che, eja rIte ekalo vAMsale ke kuhADI paNa kAma karI zakatAM nathI, te paNa dAMDA-hAthA AdinA sAgathI kAma karI zake che, tethI te saMyuktAdhikaraNa che. eja rIte gaLI Adi bharIne baMdUka vagere rAkhavAM e paNa saMyukatAdhikaraNa che. e saMyukata adhikaraNa hiMsAnuM kAraNa che, tethI upacAra karIne aticAra che. e hiMsApradAnane aticAra che. (5) 64parilAgAti24- mAna - pAna ll pahAna sAgavAnI adhikatAne, athavA ekavAra bhegavavAmAM upayogI thAya tevAM anna-pAna mALA caMdana Adi padArtho upaga kahevAya che; ane vAraMvAra bhegavavAmAM upayogI thAya tevAM makAna Asana vagere paribhega kahevAya che, e beunI adhikatAne upa upAsaka dazAMga sUtra Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 - upAsakazAstre bhoga-paribhogAtirekaH-svasya svasambandhinAM cA''vazyakatA'dhikavastUnA. mupayojanamityarthaH / 5 / atretthaM sagrahagAthA: [saMgrahagAthA] " assavi paMca'hayArA, kaMdappo kukkuyaM ca mohariyaM / taha saMjuttahigaraNaM, uvabhogAippamANavairego // 1 // kAmugveyagavayaNo-dIraNameesu ghucae pddhmo| muhabhamuyAivigArA, hAsavihANaM tahA bIo // 2 // kucchiyamappAsaMgiya, maviyAriyamavagayaTThasaMbaMdhaM / bahubhAsiNamiha tIo, aiyAro jeNasAsaNe bhnnio||3|| vAsikuDhAragharaho, kkhalamusalappabhiisaMjuyaM tujjo / hiMsAheuttaNao, assaiyArattaNaM muNeyavvaM // 4 // caMdaNamAlA-bhavaNAsaNAiyANaM tahovaogo jo / ahio so aiyAro, ettha vae paMcamo vutto // 5 // " iti / etacchAyA ca " asyApi pazcAtIcArAH, kandarpaH kaukucyaM ca maukharyam / tathA saMyuktAdhikaraNam , upabhogAdipramANavyatirekaH // 1 // kAmodvejakavacanodIraNameteSu ucyate prathamaH / mukhadhUvAdivikArAd hAsyavidhAnaM tathA dvitIyaH // 2 // kutsitamaprAsaGgika,-mavicAritamapagatArthasambandham / bahubhASaNamiha tRtIyaH, atIcAro janazAsane bhaNitaH // 3 // vAsI kuThAra-gharaTTo-dRkhala-musala-prabhRtisaMyutaM tRtIyaH / hiMsAhetutvato'syA'tIcAratvaM jJAtavyam // 4 // candana-mAlA-bhavanA''sanAdikAnAM tathopayogo yaH / adhika: so'tIcAro'tra vrate pazcama uktaH // 5 // " iti / iti sUtrArthaH // 52 // upabhogaparibhogAtireka kahate haiM / tAtparya yaha ki apanI aura apane sambandhiyoMkI vastuoMko AvazyakatAse adhika bhoganA upabhogaparibhogAtireka hai|| saMgrahagAthAe~ sugama haiM // 52 // paribhegAtireka kaha che. tAtparya e che ke pitAnI ane potAnA saMbadhIonI vastuone jarUrIyAta karatAM vadhAre bhegavavI e upabhega-paribhe gatireka che. saMgraha thaa| sugama che. (52). upAsaka dazAMga sUtra Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU0 53 sAmAyikavatAcAravarNanam 299 mUlam-tayANaMtaraM ca NaM sAmAiyassa samaNovAsaeNaM paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyacA, taMjahA-maNaduppaDihANe, vayaduppaDihANe, kAyaduppaDihANe, sAmAiyassa saiakaraNayA, sAmAiyassa aNavaTTiyassa karaNayA 9 // 53 // ___ chAyA-tadanantaraM ca khalu sAmAyikasya zramaNopAsakena pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-manoduSpaNidhAna, vacoduSpaNidhAnaM kAyaduSpaNidhAnaM, sAmAyikasya smRtyakaraNaM, sAmAyikasyAnavasthitasya karaNam / 9 // 53 // ___TIkA--'mano'-iti-manasaH cittasya duSTaM sAvadhaM praNidhAnaM pravartanaMmanoduSpraNidhAna - sAmAyikAnuSThAnasamaye gRhsmbndhisuktdusskRtpricintnmityrthH|1| vacaso duSpaNidhAnaM vacoduSpraNidhAnaM sAmAyikasamaye niSThurasAvadyabhASodIraNamityarthaH / 2 / kAyasya-zarIrasya duSpaNidhAna-kAyaduSpraNidhAnamapramArjitAnirIkSitabhUmau hastapAdAdiprasAraNamityarthaH / 3 / sAmAyikasamba TIkArtha-' tayANaMtaraM ce'-tyAdi isake anantara zrAvakako sAmAskike pAca aticAra jAnane cAhie, kintu sevana nahIM karane caahie| ve ye haiM-(1) manoduSpraNidhAna, (2) vacoduSpraNidhAna, (3) kAyaduSpraNidhAna, (4) sAmAyikakA smRtyakaraNa, (5) anavasthita saamaayikkrnn| / ___(1) manoduSpraNidhAna-manakI khoTI pravRtti karanA, arthAt sAmAyikake samaya gRhasthI saMbandhI bhalA burA vicAranA / (2) vacoduSpaNidhAna-sAmAyikake samaya kaThora aura sAvadya bhASA bolnaa| (3) kAyaduSpraNidhAna-kAyakI khoTI pravRtti karanA, arthAt vinA pU~jI vinA dekhI jagahameM hAtha-paira pasAranA / (4) sAmAyikakA smRtyakaraNa-'amuka TIkArtha- 'tayANaMtaraM cetyAdi tyA2pachI zrI sAmAyinA pAya matiyAra jANavA joIe paNa sevavA na joIe. te A pramANe che:-(1) manadupraNidhAna, (2) kyA prAdhAna. (3) 4Aya praNidhAna, (4) sAmAyina smRtya426], (5) anavasthitasAmAyikakaraNa. (1) mane dupraNidhAna-mananI khetI pravRtti karavI arthAta sAmAyikane samaye gRhasthI saMbaMdhI sArUM-mAThuM vicAravuM. (2) vAdupraNidhAna-sAmAyikane samaye kaThera ane sAvadha bhASA balavI. (3) kAyadupraNidhAna-kAyAnI khoTI pravRtti karavI arthAta pUjyA vinAnI ke joyA vinAnI jagyAmAM hAtha-paga pasAravA. (4) upAsaka dazAMga sUtra Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAhavarga dhimI yA smRtim smaraNaM tasyA akaraNam anAzrayaNaM-smRtyakaraNam-"amukasamaye mayA sAmAyikaM kRtaM, karttavyaM, kariSyamANaM ve" tyevaM nizcita-sAmAyikasamayasya vismaraNamityarthaH / 4 / anavasthitiH anavasthA-vyavasthAyA abhAva ityarthastasyAH karaNa-manavasthitikaraNam-sAmAyikasya kadAcidAcaraNaM kadAcidanAcaraNaM, kadAcica samayamasamApyevotthAnamityarthaH / 5 / atremAH saGgrahagAthA: [saMgrahagAthA] " maNavAyAkAyANaM, duppaDihANANi tinni eyss| sahaakaraNaM cauttho, aNavaThThA''pAyaNaM ca paMcamago // 1 // aiyArA ime paMca, sarUvaM dakkhavAmi siM / payamo tattha sAvajjaM, mANasassa pavaTaNaM // 2 // bIo NihurasAvajja,-bhAsodIraNamIriyaM / tIo thale appama?, hatthAINaM pasAraNaM // 3 // "sAmAiyaM vayaM kaja,- mamue smeme| iccAiNo visaraNaM, cauttho parikittio // 4 // vayassAyaraNe jAu, jAu nAyaraNaM thaa| asamappeva vA jAu, uTThANa hoi paMcamo // 5 // iti| chAyA-" manovAkAyAnAM duSpaNidhAnAni traya etasya / smRtyakaraNaM caturtho'navasthA''pAdanaM ca pazcamakaH // 1 // aticArA ime pazca, svarUpaM darzayAmyeSAm / prathamastatra sAdha, mAnasasya pravattenam // 2 // dvitIyo niSThurasAvadhabhASodIraNamIritam / tRtIyaH sthale apramRSTe, hastAdInAM prasAraNam // 3 // sAmAyikaM vrataM kArya, mamuke samaye mayA / ityAdevismaraNaM caturtheH parikIrtitaH // 4 // vratasyA'caraNaM jAtu, jAtu nA''caraNaM tathA / asamApyaiva vA jAtu, utthAnaM bhavati paJcamaH // 5 // " iti / iti mUtrArthaH // 53 // samaya maine sAmAyika kI thI, amuka samaya karanA cAhie, amuka samaya karU~gA' isa prakAra sAmAyikake nizcita samayako bhUla jAnA / (5) sAmAyikanuM mRtyakaraNa- amuka samaye meM sAmAyika karI hatI, amuka samaye karavI joIe, amuka samaye karIza. e pramANe sAmAyikane nizcita samaya bhUlI upAsaka dazAMga sUtra Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU054 dezAvakAzika vratAticAravarNanam 301 mUlam-tayANaMtaraM ca NaM desAvagAsissa samaNovAsaeNaM paMca aiyArA jANiyacA na samAyarivvA, taMjahA-ANavaNappaoge, pesvnnppoge,sdaannuvaae,ruuvaannuvaae;bhiyaapogglpkkheve||10||54|| chAyA-tadanantaraM ca khalu dezAvakAzikasya zramaNopAsakena pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-AnayanaprayogaH, preSyaprayogaH, zabdAnupAtaH, rUpAnupAtaH, bahiHpudgalaprakSepaH / 10 // 54 // TIkA-"Anayane'ti-svagamanAgamanArtha niyatAtkSetrAbAhyAnAM padArthAnA manyadvArA svasamIpe prApaNaM prathamaH / 1 / niyatArakSetrAbAhyAnAM kAryANAM sampAdanArtha bhRtyAdibheSaNaM dvitiiyH|2| niyatArakSetrAbahiH kAryopasthitau chikkokAsIprabhRtibhiH zabdaiH prAtivezikAdiM pratibodhya tatkArya sampAdanaceSTanaM tRtIyaH // 3 // anavasthitasAmAyikakaraNa-sAmAyikasaMbandhI vyavasthA na rakhanA, arthAt kabhI karanA, kabhI na karanA, aura kabhI samaya pUrA honese pahale hI sAmAyika pAra lenA // saMgrahagAthAe~ gatArtha haiM // 53 // TIkArtha-tayANaMtaraM cetyAdi isake anantara zrAvakako dezAvakAzika vratake pAMca aticAra jAnane cAhie kintu sevana na karane caahie| pA~ca aticAra isa prakAra haiM-(1) Anayanaprayoga, (2) preSyaprayoga, (3) zabdAnupAta, (4) rUpAnupAta, (5) bahiHpudgalaprakSepa / [1] Anayanaprayoga-apane gamanAgamanake lie maryAdA kiye hue kSetrase bAhArake padArthoMko dUsarese apane pAsa mNgaanaa| [2] preSyaprayogamaryAdA kie hue kSetrase bAharake kAryoM ko saMpAdana karane ke lie naukara ja. (5) anavasthita sAmAyikakaraNa- sAmAyika saMbaMdhI vyavasthA na rAkhavI, arthAta keIvAra karavI, keIvAra na karavI, ane kaIvAra samaya pUro thayA pahelAM sAmAyika pArI levI. saMgraha gAthAono eja artha che. (53). TIkArtha- 'tayANaMtaraM ce'-tyAhi pachI zrI ziva zi: vratanA pAya aticAra jANavA joIe paNa sevavA na joIe, te pAMca aticAra A pramANe che(1) mAnayanaprayAga, (2) peyaprayoga, (3) zahAnupAta, (4) 3pAnupAta, (5) mahiSAsaprakSepa. (1) Anayanapraga-pitAnA gamanAgamana mATe maryAdita karelA kSetranI bahAranA padArtho bIjAnI mAraphate pitA pAse maMgAvavA. (2) predhyapraga-maryAdita kSetranI bahAranAM kAryone saMpAdana karavA mATe nokara-cAkara mekalavA, (3) zabdAnupAta upAsaka dazAMga sUtra Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 upAsakadazAGgasUtre niyatArakSetrAdavahiH sthitakAryasampAdanArtha parasmai svahastAdi darzayitvA ceSTanam, AMglabhASAmasiddha 'TelIphona, TelIgrApha' prabhaterupalakSaNaM ca caturthaH // 4 / niyatAtkSetrAdvAhye prayojanasadbhAve tatsaMpAdanArthe pudgalAnAM - choSTa zilAputrakAdInAM prakSe peNa taTasthaM prati saMketIkaraNaM yadvA TelIphonayantradvArA svapratikRtipreSaNasyApyupalakSaNam / tadyantreNa saMbhASaNakarttRrAkRtirapi nirdiSTe sthaLe prakaTI bhavatItyarthaH / iti paJcamaH | 5 || atretthaM saGgrahagAthAH 66 dasamassa'hayAra paMcagaM se, paugo ANavaNassa pesaNassa / avi sahaga- ruvagANuvAo, bahiyA puggalakhevaNaM taheva // 1 // pareNa vajhavatthUNaM, pAvaNaM jaM niyaMtige / paDhamo so evameva, bIo bhicAipesaNaM // 2 // tIo chikkAicehAhiM, tahevAyaraNaM mao / tahA cattho hatthAha, ceTThaNaM parikittio // 3 // sakkarAiviNikkhevA, cehaNaM hor3a paMcamo / pareNa bajjhakajjANaM, saMpAe Netra tArisaM // 4 // vayassa rakkhaNaM tamhA, satthaM desAvagAsiyaM / " iti // etacchAyA ca - " dazamasyAticArapaJcakamasya, prayoga Anayanasya preSaNasya / api zabdaka-rUpakAnupAto bahiH pudgalakSepaNaM tathaiva // 1 // pareNa bAhyavastUnAM prApaNaM yannijAntike / prathamaH sa evameva dvitIyo bhRtyAdipreSaNam // 2 // tRtIyazchikAdiceSTAbhistathaivA''caraNaM mataH / tathA caturthI hastAdiceSTanaM parikIrttitaH // 3 // zarkarAdivinikSepAcceSTanaM bhavati paJcamaH / pareNa bAhyakAryANAM sampAde naiva tAdRzam // 4 // vratasya rakSaNaM tasmAtsArtha dezAvakAzikam // " iti / iti sUtrArthaH // 54 // cAroM ko bhejnaa| [3] zabdAnupAta - niyatakSetra se bAhArakA kArya A pAr3ane para chIMka kara, khAMsa kara yA anya koI zabda karake, par3ausI Adiko izArA karake kArya karAne kA prayatna karanA / upalakSaNase TelIphona -niyata kSetrathI bahAranuM kAryAM AvI paDatAM chIMkIne, khAMkhArIne cA khIjA keAi zabda karIne pADezI Adine izArA karI kArya karAvavA prayatna karavA, upalakSaNe karIne upAsaka dazAMga sUtra Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 sU0 55 poSadhopavAsa vratAticAravarNanam 3.3 mUlam-tayANaMtaraM ca NaM posahovavAsassa samaNovAsaeNaM paMca aiyArA jANiyavA na samAyariyavA,taMjahA-appaDilehiya-duppaDilehiyasijjAsaMthAre, appamajjiya duppamajjiyasijjAsaMthAre, appaDileyi duppaDilehiyauccArapAsavaNabhUmI, appamajjiya-duppamajji yauccArapAsavaNabhUmi,posahovavAsassa sammaM annnnupaalnnyaa11155| chAyA-tadanantaraM ca khalu poSadhopavAsasya zramaNopAsakena pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-apratilekhita-dupatilekhitazayyAsastAraH, apramArjitaduSpramArjitazayyAsaMstAraH, apratilekhitaduSpatilekhitoccAraprasravaNabhUmiH, apamAjitaduSpramANitoccAraprasravaNabhUmiH, SoSadhopavAsasya samyagananupAlanam 11 // 55 TIkA-'apratilekhite' -ti-zayyA-saMstArakANAM sarvathA na pratilekhana manyamanaskatayA pratilekhanaM ca prathamaH // 1 // teSAmeva sarvathA pramArjanAbhAvo'nyatAra AdibhI samajhanA caahie| [4] rUpAnupAta-niyata kSetrase bAharakA kAma karaneke lie dUsareko hAtha Adi dikhAkara usa kAmako siddha karanekI ceSTA krnaa| upalakSaNase TelIphonadvArA svarUpa preSaNako bhI samajhanA cAhiye, kyoMki Ajakala TelIphonadvArA bAtacIta karanevAlekA phoTUbhI sAmane khIMca jAtA hai| [6] bahiHpudgalaprakSepa-niyatakSetrase bAharakA prayojana hone para use siddha karane ke lie kaMkara patthara Adi pheMkakara dUsareko saMketa (izArA) karanA / gAthAoMkA artha yahI hai // 54 // TIkArtha-' tayANaMtaraM ce'-tyAdi tatpazcAt zramaNopAsakako poSadhopavAsa vratake pA~ca aticAra jAnane cAhie kintu sevana na karane tAra-TelIphena vagere paNa samajI levAM. (4) rUpAnupAta-niyata kSetranI bahAranuM kAma karavAne bIjAne hAtha vagere batAvIne te kAma siddha karavAnI ceSTA karavI, upalakSaNe karIne TelIphena dvArA svarUpa preSaNane paNa samajI levuM. kAraNa ke AjakAla TelIphena dvArA vAtacIta karanArane pheTa paNa sAmethI kheMcI zakAya che. (5) bahi:pudagala prakSepa-niyata kSetrathI bahAranuM prayojana upasthita thatAM tene siddha karavA mATe kAMkaro, patthara, vagere pheMkIne bIjAne saMketa IzAro)kara. saMgraha gAthAone artha eja che(54). TIkArtha-'tayANaMtaraM cetyAdi te pachI zrabhapAsa poSadhopacAsa vratanA pAMca aticAra jANavA paratu sevavA nahi. te A pramANe -(1) apratilekhita upAsaka dazAMga sUtra Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 upAsakazAstre manaskatayA pramArjanaM ca dvitayaH | 2 | evamevoccArasravaNabhUmau krameNa prakAradvaye tRtIya- caturthI | 3 |4| pravacanokta vidhyanusAreNa poSadhavratasya samyaganupAlanAbhAvo,vratasamaya AhAra - zarIrasatkArA'brahmAdivitridhavyApArANAmanucintanaM ca paJcamaH // 5 // atretthaM saGgrahagAthAH - " sijjAsaMthAragANaM jaM, savvahA'paDilehaNaM / pamAyappaDileho vA aiyAro ihAimo // 1 // appamajjaNameNasi, maNNahA vA pamajjaNaM / vutto ettha lae bIo, aiyAro jahAgamaM // 2 // uccAra- pAsavaNabhU, visae kamaso iNaM / ce pagAradugaM tIo cauttho saMmao tathA // 3 // paMcamo pAlaNAbhAvo, posahassa jahAvihi / vayassessa gahaNe, vihI sAmAie jahA // 4 // 19 etacchAyA ca " zayyAsaMstArakANAM yatsarvathA'pratilekhanam / pramAdamatilekho vA, aticAra ihA''dimaH // 1 // apamArjanameteSA, manyathA vA pramArjanam / ukto'tra vrate dvitIyo'ticAro yathA''gamam // 2 // iti / caahie| ve ye haiM- (1) aprati lekhita duSprati lekhitazayyAsaMstAra, (2) apramArjitaduSpramArjita zayyAsaMstAra, (3) aprati lekhita duSprati lekhitauccArasravaNabhUmi, (4) apramArjitaduSpramArjita uccAprasravaNabhUmi, poSadhopavAsakA samyakU ananupAlana | (1) zayyAsaMdhAre AdikI paDilehanA na karanA yA asAvadhAnIse 'paDilehaNA karanA prathama aticAra hai / (2) zayyA saMdhAre Adiko na pUMjanA yA asAvadhAnI se pUMjanA dUsarA aticAra hai / duSpratibejita zayyAsaMstAra (2) aprabhArtita duSprabhAnita - zayyAsaMstAra, (3) apratikSejita - duSpratilekhita - uccAra - pravAsa - lUmi, (4) aprabhAvita - duSprabhAnitayyAra -prakhavaNu-bhUmi, (4) ghoSadhopavAsanuM sabhya ananupAsana, 1 zayyA saMthArA AdinI paDilehaNA na karavI, yA asAvadhAnIthI DilehaNA karavI e prathama aticAra che. (2) zayyA saMthArA Adine na pUjavA yA asAvadhAnIthI pUjavAM e bIjo aticAra che. 3 uccAra prasravaNa (malamutra) nI upAsaka dazAMga sUtra Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sUtra 56 atithisaMvibhAgavatAticAra0 305 uccArasravaNabhUviSaye kramaza idam / cetprakAradvikaM, tRtIyazcaturthaH saMmatastadA || 3 | paJcamaH pAlanAbhAvaH, poSadhasya yathAvidhi / vratasyaitasya grahaNe, vidhiH sAmAyike yathA ||4||" iti / iti sUtrArthaH // 55 // mUlam-- tayAnaMtara vaNaM atihisaMvibhAgassa samaNovAsa eNaM paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, taMjahA sacittanive vaNayA, sacitta pehaNayA, kAlAikkama, paravavae se, macchariyA | 12 // 56 // chAyA - tadanantaraM ca khalu atithisaMvibhAgasya zramaNopAsakena pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA - sacitta nikSepaNaM, sacittapidhAnaM, kAlAtikramaH paravyapadezaH, matsaritA / 12 // 56 // TIkA- 'sacinte' -ti- saciteSu dhAnyAdiSvadAnabuddhayA nikSepaNaM sammelanaM, yadvA sacittAnAM nikSepaNamarthAtkalpanIyeSvaciteSviti sacita nikSepaNaM- saciSu (3) uccAra-prasravaNa ( mala-mUtra ) kI bhUmikI paDilehanA na karanA yA ducittA hokara paDilehanA karanA tIsarA aticAra hai / (4) uccArapravaNakI bhUmiko na pUMjanA yA asAvadhAnI se pUMjanA cauthA aticAra hai / (5) zAstrokta vidhise poSadhopavAsakA samyakrUpase pAlana va karanA aura pose meM rahakara AhAra, zarIrasatkAra, maithuna Adi aneka prakArake vyApArauMkA vicAranA pAMcavA aticAra hai | gAthAe~ gatArtha hai // 55 // TIkArtha- ' tayAnaMtaraM ce 'tyAdi tadanantara zrAvakako atithisaMvibhAga vratake pAMca aticAra jAnane cAhie kintu sevana na karane cAhie / bhUminI paDilehaNA na karavI e trIjo aticAra che. (4) uccAra-prasavaNanI bhUmine na pUMjavI yA asAvadhAnIthI pUMjavI e ceAthe aticAra che. (5) zAstrokata-vidhithI pASadhapavAsanuM sakhyarUpe pAlana na karavuM ane pAsAmAM rahIne, AhAra, zarIrasatkAra, mathuna Adi aneka prakAranA vyApArIne vicAra karavA pAMcamA aticAra che. gAthAone artha spaSTa che. (55). TIkArtha- 'tayANaMtaraM ve' - syAdi pachI zrAvaDe atithisa vibhAga vratanA pAMga aticAra jaNavA joIe parantu sevavA na joIe. te A pramANe (1) sacitta upAsaka dazAMga sUtra Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre zAlyAdiSu sammilitamacittamannAdikaM, yadvA-acitteSyanAdiSu nikSiptaM sacitte zAlyAdi cettadA 'akalpitatvAtsAdhuna grahISyatIti bhAvanayA sacitteSvacittasyA'citteSu vA sacittasya sammelanamirthaH, eSa prathamaH // 1 // evaM sacittenA'cittasyA'cittena vA sacittasya pidhAna-sacittapidhAnaM nAma dvitiyaH / 2 / kAla: saadhobhojnsmystsyaatikrmH=ullngghn-kaalaatikrmH- 'sAdhuHsatkRto'pi bhavedojanIyamapi na vIyA' diti buddhyA sAdhubhojanasamayamatikramya bhikSAdAnArtha prastutIbhavanamityarthaH, eSa tRtIyaH / 3 / parasya vyapadezaH vyAhAra:ke isa prakAra haiM-(1) sacitta-nikSepaNa, (2) sacittapidhAna, [3] kAlAtikrama, [4] paravyapadeza, [5] mtsritaa| _ (1) sacittanikSepaNa-dAna na deneke abhiprAyase acitta vastuoMko sacittadhAnya AdimeM milA denA, athavA kalpanIya vastuoMmeM sacitta vastu milA denA sacittanikSepaNa hai / tAtparya yaha hai ki-" sacitta zAli AdimeM agara acitta milA deMge, yA acitta anna AdimeM sacitta zAli Adi milA deMge to sAdhu grahaNa nahIM kareMge" aisI bhAvanA karake sacittameM acitta aura acittameM sacitta milA denA sacittanikSepaNa aticAra hai| [2] sacittapidhAna-isI prakAra pUrvokta bhAvanAse sacitta vastuse acittako aura acittase sacittako DhAka denA sacittapidhAna aticAra hai| [3] kAlAtikrama-arthAt samayakA ullaMghana krnaa| 'sAdhukA satkAra bhI ho jAya aura AhAra bhI na denA par3e' aisI bhAvanAse sAdhuke bhojana ni55), (2) sAyattapidhAna, (3) alltabha, (4) 520yapaheza. (5) bhatsaritA. (1) sacittanikSepaNu-dAna na devAnA hetuthI acitta vastuone sacitta dhAnya Adima meLavI devI, athavA akalpanIya vastuomAM sacitta vastuo meLavI devI e sicittanikSepaNa che. tAtparya e che ke "sacitta zAli AdimAM je acitta meiLavI daIzuM, yA acitta anAdimAM saMcitta zAli Adi meLavI daIzuM, te sAdhu te grahaNa nahi kare" evI bhAvanAo karIne sacittamAM acitta ane acittamAM sacitta padArtho meLavI devA, meM sacittanikSepaNa aticAra che. (2) sacittapidhAna-eja pramANe pUrvokta bhAvanAthI sacitta vastuthI aMcittine ane cittathI sacittane DhAMkI devI e "sacitapidhAna aticAra che () kAlatikrama-arthAta samayanuM ulitha karavuM. "sAdhune satkAra paNa thaI jAya upAsaka dazAMga sUtra Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magArasaJjIvanI TIkA a. 1 mU. 56 atithisaMvibhAgavatAticAra0 307 paravyapadezaH adAnabuddhayA-'parakIyamidamannAdikaM na mame'-tyAdervAkyasya sAdhusamIpe bhASaNamityarthaH, svayaM susthito'pi dAtuM parasya kathanaM vA, eSa caturthaH / 4 / matsaraH parazubhadveSaH, atratUpacArAdIA , yavo matsaraH kRpaNastasya bhAvo mAtsarya, tatazca-'anena sAdhave idaM dattaM kimahamasmAddIno yantra dAsye' ityevamIyA'vatvaM, dAne kArpaNyAcaraNaM vetyrthH| kecittu'-matsaraH kopaH sa eva mAtsarya-kopapurassaraM sAdhave bhikSAdAnamityarthaH' iti vadanti, eSa paJcamaH / 5 / eteSu paJcasu yathAkathaJcidapi dAnasya sadbhAvAdatIcAratvameva na tu bhaGgatvam , samayako TAlakara bhikSA deneko taiyAra honA kAlAtikrama aticAra hai| [4] paravyapadeza-arthAt dusarekA kaha denA / bhikSA na deneke abhiprAyase yaha AhAra Adi dUsarekA hai merA nahIM' aisA kahanA athavA Apa [svayaM] sUjhatA [zuddha-AhArAdi dene yogya hone parabhI AhArAdi deneke lie dUsareko kahanA paravyapadeza aticAra hai| [5] matsaritA-dUsareke bhalemeM dveSa karanA matsara hai / yahA upacArase matsarakA artha IrSyA hai / ' isane sAdhuko yaha diyA hai, maiM kyA isase kama hU~ ki maiM yaha padArtha na dUM' isa prakAra IrSyA karanA mAtsarya hai| athavA dAna dene meM kaMjUsI karanA mAtsarya aticAra hai| koI-koI 'matsarakA artha krodha hai| aisA kahate haiM, unake matase krodha-pUrvaka sAdhuko bhikSA denA mAtsarya aticAra hai| . ye pAMcoM aticAra hI haiM, kyoMki sabhImeM kisI na kisI rUpameM ane AhAra paNa na deve paDe' evI bhAvanAthI sAdhunA bhajananA samayane TALIne bhikSA devAne taiyAra thavuM e kAlAtikrama che. (4) paravyapadeza-arthAt bIjAne kahI devuM bhikSA na ApavAnA hetuthI "A AhAra Adi bIjAno che-mAro nathI ema kahevuM, athavA pite sUjhate (AhAradi verAvI zake teva) hevA chatAM paNa AhAra devA mATe bIjAne kahevuM, e paravyapadeza bhatiyAra che. (5) matsaritA-bIjAnA bhalAmAM dveSa kare e matsara che. ahIM upacAra karIne matsarane artha ISya che. eNe sAdhune A ApyuM che, huM zuM tenAthI kama chuM ke e padArtha na ApuM ? e pramANe IrSyA karavI e mAtsarya che. athavA dAna ApavAmAM kaMjUsAI karavI e mAtsarya aticAra che. keI kaI kahe che ke "matsarane + artha ke che. temane mate krodhapUrvaka sAdhune bhikSA ApavI e mAtsarya aticAra che. e pAMce aticAra ja che, kemake e badhAmAM keI ne kaI rUpamAM dAna devAne upAsaka dazAMga sUtra Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 upAsaka dazAGgasUtre yaduktam 66 yadi sarvathA na dadyAdadataM pratiSedheddane vA paridudyeta tadA tu bhaGgatvaM, Na deha vAreha ya dijjamArNa, taheva dine paritapya ya / iriso jo kivaNassa bhAvo, bhaMgo vaye bArasage iheso // 1 // " iti chAyA - " na dadAti vArayati ca dIyamAnam, tathaiva datte paritapyate ca / ityetAdRzo yaH kRpaNasya bhAvaH, bhaGgoH vrate dvAdaza ke eSaH || 1 || iti / 'yathA' - padaM cAtrAbhyAgatAdInAmapyupalakSaNaM, tathaiva zAstrAdiSu sarvatropalambhAt / atretthaM saGgrahagAthA: - " assavi paMcaiyArA, sacittanikkhevaNAvihANAI | evaM kAlAikama paravavaesA ya macchariyaM // 1 // dhannAisu sacitte, macittapari melaNaM / eyassa vivarathaM vA, paDhamo parikittio // 2 // acittassa sacittaNa, pihANaM vukkamovi vA / bhoyaNAipayatthesu, jo so bIo udAhio // 3 // --- etacchAyA ca 66 asyApi paJcAtIcArAH, sacittanikSepaNApidhAnAdi / evaM kAlAtikrama, paravyapadezau ca mAtsaryam // 1 // dhAnyAdiSu saciteSu, acitta parimelanam / etasya viparItaM vA, prathamaH parikIrttitaH // 2 // acittasya sacittena, pidhAnaM vyutkramo'pivA / bhojanAdipadArtheSu yaH sa dvitIya udAhRtaH // 3 // dAna denekA sadbhAva pAyA jAtA hai / ataH inake hone para bhI vrata bhaMga nahIM hotA / yadi AhArAdi deve hI nahIM, yA dete hue ko roke, athavA dekara pazcAttApa kare to vratabhaMga samajhanA caahie| kahA bhI hai " svayaM na deve, dete hue dUsareko niSedha kare, athavA dekara pazcAtApa kare, aisA jo kRpaNakA bhAva hotA hai usase yaha bArahavA~ vrata khaNDita hotA hai || " sadbhAva mAluma paDe che. tethI e hAvA chatAM vratabhaMga thatA nathI. jo dAna Ape nahi ane ApanArane ke, athavA ApIne pazcAttApa kare te vratabhaMga samajavA adhuM che. "pAte na de, bIjo Ape tene niSedha kare, athavA ApIne pazcAttApa kare, evA je kRpaNanA bhAva thAya che tethI A khAramA vratanA bhaMga thAya che." upAsaka dazAMga sUtra Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 mU0 57 saMlekhanAticAravarNanam 309 [ saMgrahagAthAH ] 'Na bhoyaNIyaMpi mae payeyaM, have jaheso samaNovi tuTTo' / iIva kAlappaDijAvaNaM jaM, so ettha kAlAikamo pagIo // 4 // annAiyaM sanvamiNaM parassa, na mAmaINaM ti adANabhAvA / sakArasaddhAivihANapuvvaM, jaM bhAsaNaM so kahio cauttho // 5 // imeNa dinnaM kimahaM na tAriso, iccevamIsAyararNa taheva / payANakAvaNNavihI ya jaM vA, koveNa dANaM camao thNto||6|| iti / chAyA. na bhojanIyamapi mayA pradeyaM bhaved yathaiva zramaNo'pi tussttH| itIva kAlapatiyApanaM yat , so'tra kAlAtikramaH pragItaH // 4 // anAdikaM sarvamidaM parasya, na mAmakInamityadAnabhAvAt // satkArazraddhAdividhAnapUrva, yad bhASaNaM sa kathitazcaturthaH // 5 // anena dattaM kimahaM na tAdRzaH ?, ityevamIAcaraNaM tathaiva / pradAnakArpaNyavidhizca yadvA, kopena dAnaM ca matastathA'ntaH 6"iti / iti sUtrArthaH // 56 // mUlam-tayANaMtaraM ca NaM apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNArAhaNAe paMcaahiyArA jANiyabA na samAyariyavA, taMjahAihalogAsaMsappaoge, paralogAsaMsappaoge, jIviyAsaMsappaoge, maraNAsaMsappaoge, kAmabhogAsaMsappaoge / 13 // 57 // chAyA-tadanantaraM ca khalu apazcimamAraNAntikasaMlekhanAjoSaNA''rAdhanAyAH pazcAtIcArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-ihalokAzaMsAprayogaH, paralokAzaMsAprayogaH, jIvItAzaMsAprayogaH, maraNAzaMsAprayogaH, kAmabhogAzaMsAmayogaH // 13 // 57 // TIkA- 'ihe'-ti-saMstAragrahaNottaram-ihaloke manuSyaloke AzaMsAmayogaH='mRtvA cakravatto vA rAjA vA tanmantrI vA bhUyAsa '-mityAdirUpAmilA yahA~ * yathA' pada abhyAgata hIna dIna AdikA bhI upalakSaNa hai| zAstroMmeM sarvatra aisAhI dekhA jAtA hai / gAthAoMkA artha yahI hai // 56 // TIkArtha-' tayANaMtaraM ce'-tyAdi isake anantara apazcimamAraNA ahIM thA, pada abhyAgata dIna hAna AdinuM paNa upalakSaNa che. zAstromAM satra bharavAmAM Ave che. (59). TIkArtha-'tayANaMraM ce'-tyA tyA2 pachI apazcima-bhArati-sanA upAsaka dazAMga sUtra Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakaraNam / 1 / evaM paralokA''zaMsAprayogaH' devo bhUyAsa '-mityAdirUpAmilApakaraNam / 2 / sammAnAdilobhena jIvItasya mANadhAraNasyA''zaMsAmayogaH abhilASakaraNaM-jIvitA''zaMsAprayogaH / 3 / karkazakSetrAdinivAsabhayuktakSudAghupahatatayA sammAnAdhabhAvena 'kadA'haM mriyeya' ityAdirUpaM maraNasyAbhilApakaraNaM maraNA''zaMsAprayogaH / 4 / kAmau zabdarUpe bhogA-gandharasasparzAstatrA''zaMsAprayogaH abhilApakaraNaM kAmabhogA''zaMsAprayogaH rUciraviSayaspRhayAlutetyarthaH / 5 / atretthaM saGagrahagAthAH "paMcAiyArA assAvi, te viseseNa bajae / .. tesiM sarUvamegega,-magge ettha niSajjhai // 1 // 'rAyAI homu maccAha '-miccAsaMsaNamAimo / evaM devAivisayA,-''saMsA bIo pakittio // 2 // tIo sammANAilohA, jIvadhAraNakaMkhaNaM / / 'kayA marissa'-miccAI, ahilAso cautthao // 3 // sadarUvAivisayA,-''saMsA jA vayadhAriNo / paMcamo aiyAro so, Neo estha jahAgamaM // 4 // " iti| ntikasaMlekhanA-joSaNA-ArAdhanAke pAca aticAra jAnane cAhie kintu unakA AcaraNa na karanA cAhie / ve ye haiM-[1] ihalokAzaMsAprayoga, (2) paralokAzaMsAprayoga, (3) jIvitAzaMsAprayoga, (4) maraNAzaMsAprayoga, (5) kaambhogaashNsaapryog| - (1) ihalokAzaMsAprayoga-saMthArA (anazana) grahaNa karaneke pazcAt - 'marakara maiM manuSyalokameM cakravartI hoU~, rAjA hoU~, rAjamaMtrI hoU~' ityAdi abhilASA krnaa|| __ (2) paralokAzaMsAprayoga-'mRtyu ke bAda indra hoU~, devatA hoU~' ityAdi paraloka saMbandhI abhilASA krnaa| jeSaNa-ArAdhananA pAMca aticAra jANavA joIe. te A pramANe - (1) sazasA-prayoga, (2) 52sA -prayoga, (3) vitAsa-prayoga, (4) bharaNAsA-prayoga, (5) 4AmAlAgAsA-prayesa. (1) UssA -pryog-sthaa| (manazana) 1 . pachI bharI manuSyalekamAM cakravatI thauM, rAjA thaI, rAjamaMtrI thauM" ItyAdi abhilASA karavI. (2) 524-prayoga-'bhRtyu pachI 46 26, patA 26' yA paraleka saMbaMdhI abhilASA karavI. upAsaka dazAMga sUtra Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 0 57 saMThekhanAticAravarNanam etacchAyA ca" pazcAtIcArA asyApi, tAna vizeSeNa varjayet / teSAM svarUpamekamagre'tra nibadhyate // 1 // 'rAjAdirbhaveyaM mRtvA'ham ' ityAzaMsanamAdimaH / evaM devAdiviSayA''zaMsA dvitIyaH prakIrtitaH // 2 // tRtIyaH sammAnAdilobhAjjIvadhAraNakAGkSaNam / ." 'kadA mariSyAmI'-tyAdhabhilASazcaturthakaH // 3 // zabda-rUpAdiviSayA''zaMsA yA vratadhAriNaH / paJcamo'ticAraH sa jJeyo'tra yathA''gamam // 4 // " iti / ... iti bhUtrArthaH // 57 // malama-tae NaM se ANaMde gAhAvaI samaNassa bhagavaomahAvIrassa aMtie paMcANuvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM sAvayadhamma paDivajai, paDivajjitA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI (3) jIvitAzaMsAprayoga-'maiM jItA raha jAU~ merI prazaMsA hogI' isa prakAra icchA karanA / ... (4) maraNAzaMsAprayoga-karkaza kSetra AdimeM nivAsa dvArA honevAle kaSTase,bhUkha AdikI pIr3Ase pIDita hokara aura sammAna na honese "maiM kaba mara jAU~' ityAdi maranekI icchA krnaa| (5) kAmabhogAzaMsAprayoga-kAma [zabda aura rUpa] tathA bhoga [gandha, rasa, sparza] meM abhilASA karanA, arthAt managamate viSayoMkI 'lAlasA rkhnaa| gAthAe~ gatArtha haiM / saMgraha gAthAoMkA artha yahI haiM // 7 // .. (3) vitasa-prayo pa to hI 8''bhArI H ya.' evI IrachA karavI. (4) bhAsA-ye-445 kSetra wilhi nivAsa bA2yA 4thI, kha AdinI pIDAthI pIDita thavAthI ane saMmAna na thavAthI "huM have kayAre marI jauM' e pramANe maravAnI IcchA karavI. (4) uktimate-prayAga-415 (za bhane 35) tathA (14, 2sa, sparzanI abhilASA karavI. arthAtu managamatA viSayenI lAlasA rAkhavI. saMgraha gAvAbAno ma 2. (57).. - upAsaka dazAMga sUtra Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 upAsakadazAkya "no khalu me bhaMte! kampai ajjappabhiI annautthie vA annautthiyadevayANi vA annautthiyapariggahiyANiarihaMtaceiyAI vA vaMdittae vA namaMsittae vA puci aNAlatteNaM Avittae vA saMlavittae vA, tesi asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA dAuM vA aNuppadAuM vA, nannattha rAyAbhiogeNaM gaNAbhiogeNaM balAbhiogeNaM devayAbhiogeNaM guruniggaheNaM vittikaMtAreNaM kappaha mesamaNe niggaMthe phAsueNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNa patthakaMbala paDiggahapAyapuMchaNeNaM pIDhaphalagasijjAsaMthAraeNaM osahamesajjeNaM ya paDilAbhemANassa viharittae" -tti kaTu imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai, abhigiNhittA pasiNAI pucchai, pucchittA aTThAI Adiyai, AdiittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto vaMdai, vaMdittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo duipalAsAo ceiyAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva vANiyaggAme nayare, jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sivAnaMdaM bhAriyaM evaM vayAsI-"evaM khallu devANuppiyA! mae samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM nisaMte, sevi ya dhamme me icchie paDicchie abhiruie, taM gacchaNNaM tumaM devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAhi jAva pajjuvAsAhi, samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma paDipajjAhi" // 58 // upAsaka dazAMga sUtra Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sUtra 58 AnandagAthApateH pratijJAvarNanam 313 chAyA -- tataH sa Anando gAthApatiH zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike paJcANutratikaM saptazikSAvatikaM dvAdazavidhaM zrAvakadharme pratipadyate, pratipadya zrama bhagavantaM mahAvIraM vadante namasyati, vanditvA namasthitvA evamavAdIt "no khalu me bhadanta ! kalpate adyaprabhRti anyayUthikAna vA anyayUthiSadaivatAni vA anyayUthikaparigRhItAn arhaccaisyAna vA vandituM vA namasthituM vA, pUrvamanAlApakairAlapituM vA saMlapituM vA teSAmazanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAyaM vA dAtuM vA anupradAtuM vA nAnyatra rAjAbhiyogAt, gaNAbhiyogAt balAbhiyogAt, devatAbhiyogAt, gurunigrahAd, vRttikAntArAt / kalpate me zramaNAn nirgranthAn mAsu ke naiSaNIyenA'zana-pAna-khAdya-svAdyena vastrakambalapatadgraha ( pratigraha) pAdamovchanena, pIThaphalaka zayyA saMstArakeNa, auSadhabhaiSajyeNa ca pratilAbhayato vihartum " iti kRtvA, imametadrUpamabhigRhAti, abhigRhya praznAna pRcchati, pRSTA'thanAdadAti, AdAya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM trikRtvo vandate, vanditvA zramaNasya * bhagavato mahAvIrasyAntikAd dUtipalAzAcaityAtmatiniSkrAmati, pratiniSkramya yatraiva vaNiggrAmaM nagaraM, yatraiva svakaM gRhaM tatraivopAgacchati, upAgatya zivAnandAM bhAyamevamavAdIt - "evaM khalu devAnupriye ! mayA zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike dharmo nizAntaH so'pi ca dharmo mameSTaH pratISTo 'bhirucitaH, tad gaccha khalu tvaM devAnupriye ! zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandasva yAvat paryupAssva, zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAnti ke pazcANutratikaM saptazikSAvratikaM - dvAdazavidhaM gRhidharma pratipadyasva // 58 // TIkA- 'anye 'ti - anyatu = tIrthakarasaMghApekSayA bhinnaM yad yUthaM = saMghastadanyayUthaM tadassyeSAmityanyayUthikAH = zAkyAdibhikSavastAna, anyayUthikAnAM devatAni TIkArtha- 'tae NaM se' ityAdi - isake anantara Ananda gAthApati zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa pA~ca aNuvrata, sAta zikSAvata, isa prakAra bAraha tarahake zrAvaka dharmako svIkAra karatA hai, zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA namaskAra karatA hai, vandanA namaskAra kara ke isa prakAra kahatA hai TIkArtha- 'tae NaM se' chatyAhi tyArapachI mAnaMha gAthAyati zramaSNu bhagavAna mahAvIranI samIpe pAMca aNuvrata, sati zikSAvrata e pramANe khAra prakArane zrAvaka dharmAM svIkAre che, zramaNu bhagavAna mahAvIrane vadanA--namaskAra kare che, vaMdanA namaskAra karIne A pramANe kahe che: upAsaka dazAMga sUtra Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 314 upAsakadazAGgasUtre anyayUthikadevatAni-arhadbhinnAni, anyayUthikaiH parigRhItAH svIkRtAH-anyayathikaparigRhItAH yathAkathaJcittaithikAntarasammilitA ityarthaH,upalakSaNametadavasammapArzvasthAdInAmapi,arhataH vItarAgasya caityA:-cityaM jJAnaM tadastyeSAmityahacaityAH -jinasAdhavastAn-taithikAntarasAdhUna-vA taithikAntaradevAn vA yathAkathaJcittaithikAntarasammilitAn jinasAdhUna veti piNDito'rthaH, vandituM vA namasyituM vA 'mena kalpate' iti smbndhH| 'annautthiyapariggahiyANi arihaMtaceiyAI' iti mUle napuMsakanirdezastu prAkRtatvAt , tathAcoktam- "liGgamatantram " (445) iti, api ca" suptiApagrahaliGganarANAM, kAlahalacUsvarakattayAM ca / vyatyamicchati zAstrakRdeSAM,so'pi ca sidhyati bAhulakena ||"iti| " liGgamatantraM, lokAzrayatvAlliGgasya" iti ca / " bhagavAn ! Ajase mujhe, vItarAga-saMghase bhinna saMghavAleko, vItarAga-saMghase bhinna devako, anyayUthiko dvArA svIkRta arthAt anyatIrthika sAdhuoMmeM mile hue arihaMtacaitya-[ jinasAdhuoM] ko, tathA upalakSaNase avasanna pArzvastha Adiko bhI vandanA namaskAra karanA nahIM kalpatA hai| pahale unake vinA bole unake sAtha bolanA yA punaH punaH vArtAlApa karanA, unheM gurubuddhise azana pAna khAdya svodya Adi eka vAra denA yA vAra-vAra denA nahIM kalpatA hai ina AgAroMke sivAya rAjAke abhiyoga [ Agraha ]se, gaNa [ saMgha ]ke abhiyogase, balavAnake abhiyogase, devatAke abhiyogase, guru arthAt mAtApitA Adike nigraha [paravazatA] se aura vRttikAntAra [AjIvikA nirvAhake abhAva] se arthAt ina kAraNoMke hone para denA ka patA hai|| bhagavad AjathI, vItarAga saMghathI bhinna saMghavALAone, vItarAga saMghathI bhinna devane, anya yuthike e svIkArelA arthata anyatIthika sAdhuomAM maLelA arihaMta citya (jina sAdhuo)ne tathA upalakSaNe karIne avasAna pArzvastha Adine paNa vaMdanA-namaskAra karavAnuM mane ka9patuM nathI. pahelAM teo belyA vinA temanI sAthe bolavAnuM yA punaH punaH vAtacIta karavAnuM, temane gurubuddhithI azana pAna khAdya svAda Adi ekavAra yA vAraMvAra devAnuM ka9patuM nathI. paraMtu temAM e agAra che ke-rAjAnA abhiga (Agraha)thI, gaNa (saMgha)nA abhiyegathI, baLavAnanA abhiyegathI, devatAnA abhiyogathI, gurU arthata mAtApitA AdinA nigraha (paravazatA)thI ane vRttikAntAra (AjIvikanirvAhanA abhAva)thI arthAta e kAraNe hoya te devanuM kalpe che. upAsaka dazAMga sUtra Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA mU058 AnandagAzapateH pratijJAvarNanam 315 nirgantha zramaNoMko prAsuka eSaNoya azana, pAna, khAdya, svAdya, vastra, kambala, pratigraha [pAtra ] pAdapoMchana, pITha, phalaka, zayyA, saMstAra, auSadha, bhaiSaja pratilAbha karAte hue vicAranA mujhe kalpatA hai|" ___isa prakAra kahakara usane usakA abhigraha liyA, phira prazna pUche, prazna pUcha kara arthako grahaNa kiyA, phira zramaNa bhagavAn mahAvIrako tIna-vAra vandanA kii| vandanA karaneke bAda zramaNa bhagavAna mahAvIrake samIpase, dUtipalAza caityake bAhara nikalA, nikala kara jahA~ vANijagrAma nagara aura jahA~ usakA ghara thA vahIM aayaa| Akara apanI patnI zivAnandAse isaprakAra kahane lagA-"he devAnupriye maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpa dharma sunA aura vaha dharma mujhe iSTa hai, bahuta hI iSTa hai, mujhe rucA hai| he devAnupriye ! isalie tuma bhI jAo, zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA karo yAvat paryupAsanA karo aura zramaNa bhagavAna mahAvIrase pAca aNuvrata aura sAta zikSAvata, isa prakAra bAraha tarahakA gRhastha dharma svIkAra karo / " 'annautthiyapariggahiyANi arihaMtaceiyAI' isa mUla vAkyameM napuMsaka liMga hai so prAkRta hone ke kAraNa aisA huA hai| kahA bhI hai nirgastha zramaNane prAsuka eSaNIya azana, pAna, khAdya, svAdya, vastra, kaMbaLa, pratiyaDa (pAtra), pAtrAMchana, pI8, 344, zayyA, saMstAra, moSadha, meSa-4, pratimA karAvatAM vicaravuM mane kahepe che." e pramANe karIne teNe tene abhigraha lIdhe, pharIthI prazno pUchyA, prazna pUchIne artha grahaNa karyo, pachI zramaNa bhagavAna mahAvIrane traNavAra vaMdanA karI. vaMdanA karyA pachI zramaNa bhagavAn mahAvIranI samIpethI dUti palAza caMtyanI bahAra nIkaLe. nikaLIne jyAM vANijagrAma nagara ane jyAM tenuM ghara hatuM tyAM te AvyuM. AvIne pitAnI patnI zivAnaMdAne kahevA lAgeH "he devAnupriye! meM zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpe dharma sAMbhaLe ane e dharma mane ISTa che, bahuja ISTa che, mane rUe che. he devAnupriye! tethI tame paNa jAo, zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdanA kare yAvat pa pAsanA karo ane zramaNa bhagavAna mahAvIra pAsethI pAMca aNuvrata ane sAta zikSAvrata, e pramANe bAra prakAranA gRhasthadharmane svii||2 13." _ 'anausthiyapariggahiyANi arihaMtaceiyAI' ye bhA 14yamA napusa * liMga che, te prAkRta hovAne kAraNe ema thayuM che. kahyuM che ke "liMga svataMtra hoya upAsaka dazAMga sUtra Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakazAgasUtre 'caitya sAdhu'-rityuktaM bRhatkalpabhASye SaSThoddeze, tathAhi tatra"AhA Adhayakamme, AyAhamme ya attakamme ya / taM puNa AhAkamma, kappavi Na va kappai tassa // " iti gAthAvyAkhyAyAM kSemakIrtimUriNoktam-'tyoddezikasya-sAdhUnudizya kRtasya' iti / 'arihaMtaceiya'-zabdasyArthaH yattu 'arihaMtacejhyAI' ityasyAhatmatimetyarthastadapavyAkhyAnaM prakaraNabhaGgamasaGgAt , tathAhi-AnandagAthApatikartRkaM prathamaM dharmasvIkAramabhidhAya sampatyavasara"liMga svatantra hotA hai, vaha loka vyavahAra para nirbhara hai|" arthAt pratyeka bhASAke dhurandhara vidvAn jisa2 zabdako jisara jagaha jisa2 liMgameM vyavahAra karate Aye hai usa2 zabdameM usa jagaha usI2 liMgakA vyavahAra karanA cAhie, ataH yahAMpara usa samayake prAkRta vyavahArake mutAbika napuMsaka liMga hai // ___'caitya' zabdakA artha sAdhu hotA hai, bRhatkalpa bhASyake chaThe uddezake bhandara-' AhA Adhayakamme0'-gAthAko vyAkhyAmeM zemakItisUrine 'caityoddezikasya'kA "sAdhuoMko uddeza karake banAyA huA azanAdi" yaha artha kiyA hai / isase siddha hotA hai ki caityakA artha sAdhu hai / 'arihaMtaceiya' zabdakA artha. 'arihaMtaceiyAiM kA 'arhantakI pratimA' artha karanA asaMgata haiM, kyoMki prakaraNa ThIka nahIM baitthtaa| usakA spaSTIkaraNa isa prakAra haiche. te loka vyavahAra para nirbhara che." arthAta pratyeka bhASAnA dhuraMdhara vidvAne je je zabdane je je jagyAe je liMgamAM vyavahAra karatA AvyA che, te te rAdamAM te te jagyAe te te liMgane vyavahAra kare joIe; eTale ahIM te samayanA prAkRta vyavahAra mujaba napuMsaka liMga che. citya' zabdano artha "sAdhu thAya cha. DA465 mAyanA ch| zAma 'AhA Adhayakamme0' gAthAnI vyAyAbhAM mIti sUriya 'caityoddezikasya'nA "sAdhumAne azI manAve Aug" e pramANe artha karyo che. tethI siddha thAya che ke caityane artha "sAdhu che. ___ matiyeya' zannomartha 'arihaMtaceimAI na tanI pratibhA' ma 42 Kalad, baraNa ke prANa bAbara dha besatuM nathI. pachI A pramANe che - upAsaka dazAMga sUtra Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA mU0 58 arihaMtaceiya-zabdArthaH 317 prAptaM devagurporeva pratijJAnamiti, tayozca vandana-namaskaraNaviSaye krameNAnyayUthikavA nyathikaparigRhItatve bAdhakatvenopadarzite ityarthAdApatati yatsvayUthikAni daivatAni svayathikaparigRhItAnazithilAcArAdIn vA'rhatsAghuzca vandituMvA namasyituM vA majha kalpata iti bhavatyAnandasya gAthApateHsaMkalpapUrtiH, yaditvatra caityapadena pratimA'bhipreSyata tadA 'anyayUthikadaivatAni' ityanena saha paunaruktyaM vajralepAyitamabhavidhyat,pratimAyA hi vandana-namaskArau devatvabhAvanayaiva bhavanA kattuM zakyate netaratheti pahale yaha bAta batAI gaI hai ki Ananda gAthApatine zrAvakadharmako svIkAra kiyaa| aba avasara prApta deva aura gurU saMbandhI pratijJA batAI hai| inhIM donoMko vandanA-namaskAra karaneke viSayameM kramase anyayUthika aura anyayUthika-parigRhIta, ye donoM niSiddha kahe haiM, isase svayaM siddha ho gayA ki svayUthika deva tathA svayUthikaparigRhIta zAstroktAcArI arhantake sAdhuoMko vandanA namaskAra karanA mujhe kalpatA hai| isIse Ananda gAthApatikI pratijJA pUrI hotI hai| yadi yahA~ 'caitya' padakA pratimA artha mAnA jAya to 'anyayUrthikadaivatAni' isa padase punarukti doSa anivArya hogaa| kyoMki pratimAko vandanA aura namaskAra Apa devakI 1 samakita dete samaya- 'deva arihaMta, guru nirgrantha, dharma kevalibhASita dayAmaya kA zraddhAna karanA' ityAdi samajhAyA jAtA hai ataH Ananda zrAvakane prathama dharmakoM samajhakara svIkAra kiyA yaha bAta batalAI, aba 'deva guru kisa prakArake mAnane cAhiye' so yahAM zAstrakArane batAyA hai| - pahelAM e vAta batAvI che ke AnaMda gAthApatie zrAvakadharmane svIkAra karyo. have avasarathI prApta thatAM deva ane gurU saMbaMdhI pratijJA batAvI che. e beune vaMdanA namaskAra karavAnI bAbatamAM krame karIne "anyamUrthika ane anyamUthikaparigrahIta" e beune niSiddha batAvyA che, tethI svayaMsiddha thAya che ke svayuthika deva tathA svayuthika parigrahIna zAstroktAcArI ahatanA sAdhuone vaMdanA namaskAra karavAM mane kape che. tethI AnaMda gAthApatinI pratijJA pUrI thAya che. je ahIM tya' zabdano artha pratimA mAnavAmAM Ave te 'anyamayikadevatAni' se 54: zane puna3tiSa manipAya 40; 126 pratibhAne + samakita ApatI vakhate deva arihaMta, gurU nigraMtha, dharma kevaribhASita dayAmaya, enuM pradAna karavuM ItyAdi samajAvavAmAM Ave che; eTale AnaMda zrAvake pahelAM dharmane samajIne svIkAryo e vAta batAvI, have deva gurU kevA prakAranA mAnavA joine te ahI AIMER myu upAsaka dazAMga sUtra Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 . agAradhamarsaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 58 arihaMta caiiyazabdArthaH asari' ityasyaiva grahaNAt, anyatairthikaiH sahAlApAdiniSedhastvArthikArtha iti sUkSmekSikayA'vadhAraNIyam / 6 kicAtra caityazabdena sAdhoragrahaNe tairthikAntaraparigRhItAnAmavasannapArzva - sthAdInAM ca sAdhUnAM vandana - namaskaraNe atiprasajjetAM taccAniSTamityubhayataH pAzArajjustasmAt arhacaityAni ' ityasya arhaspratimAlakSaNAni ' ityarthakalpanaM pUrvAparamakaraNasyAnanusandhAnapUrvakatvena prAmAdikameva prakaraNasyAbhidhAlatte - 0" ityAdikA sambandha sirpha " anna utthie " ke sAtha hI hai auroMke sAtha nahIM, to aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai, kyoMki samudita vAkyake zeSa (avasAna ) meM rahaneke kAraNa " puvvi aNAlattaNaM - 0 " AdikA 'arihaMtaceiyAI 'ke sAtha sambandha honA nitAnta Avazyaka hai aura sUtrakArakA Azaya bhI yahI hai, anyathA 'arihaMtaceiyAI 'kA prayoga antameM na karake sUtrakAra usa jagaha para 'anautthie ' kA hI prayoga karate / taba rahA anyatairthikoMkA niSedhaH so to anyatairthikaparigRhIta arhatsAdhuoMke sAtha pahile AlApAdikA niSedha kiyA hai to khAsa anyatairthikoMkA to kahanA hI kyA hai, isa prakAra unakA to arthApatti se hI niSedha ho jAyagA / ataeva Age par3e hue 'tesiM ' padake sAtha bhI virodha nahIM par3atA kyoMki ' tat ' zabda avyavahita pUrvako hI pakar3anevAlA hai, vyavahitako nahIM, so avyavahita jo hai 'arihaMta cehayAI' usakA artha Apa mUtti loge to unakA azana pAna Adike sAtha sambandha asaMbhava ho jAyagA / nI "anna utthie "nI sAthai 4 che, mIlayonI sAthai nathI to mema ahevaM me pAzu jarAmara nathI, AraeNu samuhita vAbhyanA zeSa (aMta) mAM rahevAne rANe "purvivaM aNAlaNaM - 0" mAhinA "arihaMtaceiyAI" sAthai saMbaMdha thv| yo nitAnta Avazyaka che bhane sUtrAne bhAzaya yAgu che; anyathA "arihaMta ceiyAI" ne prayoga tamA na 42tAM sUtradvAra me bhagyA "annautthie" no prayoga naM 42. have rahyo anyothiMkAnA niSedha, te te jo anyarthika parigRhIta a sAdhuenI sAthe pahelAM AlApAdinA niSedha karyAM che, to pachI khAsa anyanairthikenuM te kahevuM ja zuM? e rIte temanA tA arthAMpattithI ja viSedha thai jaze. eTale AgaLa AvelA 'tesiM' pahanI sAthai pazu vizeSa bhAvato nathI rAya ke 'tat' zabda avyavahita pUrvane 4 pakaDanAze che vyavahitane nahi. te avyavahita ? 'arihaMtaceimAI' che, tenA artha Apa mUrti karaze te teneA azana pAna AdinI sAthe sabaMdha asabha vita banI jaze. upAsaka dazAMga sUtra Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 . upAsakadazAsatre niyAmakatvena nyAyavyAkaraNAdiSu vistareNopapAditatvAt , tathA coktam" zaktigrahaM vyAkaraNopamAna koSA''ptavAkyAvyavahAratazca / vAkyasya zeSAdvivRtervadanti, sAnnidhyataH siddhapadasya vRddhAH // 1 // " 'arthaH prakaraNaM liGgam ' ityAdi / ata eva savistarazrAvakaMdhamakathopadezaprasaGge bhagavatA''nandAya pratimApUjAviSaye na kimapyupadiSTaM na vA samyaktvatratAtIcAravatpratimApUjAviSayakA'ticAro drshitH| tIsarI bAta yaha hai ki yahA~ yadi 'caitya' zabdakA sAdhu artha na liyA jAya to anyayUthiko (anyamata ke sAdhuoM)meM sammilita hue jaina sAdhu tathA pAsatthA Adiko bandanA-namaskAra karanekA niSedha nahIM siddha hogA;-ataH unheM bhI vandanA Adi karaneko prasaMga hogA, aura aisA karanA iSTa nahIM hai / isa prakAra 'idhara ku~A idhara khAI' vAlI kahAvata caritArtha hotI hai| ata eva ahaccautyAni ,kA 'arhantapratimA' artha karanA Age-pIchekA saMbandha nahIM baiThaneke kAraNa ThIka nahIM hai| zabdArthakA niyama karanevAlA prakaraNa hotA hai| yaha viSaya nyAya vyAkaraNa AdimeM vistArase kahA gayA hai / kahA bhI hai- "zaktigrahaM vyAkaraNo0" ityAdi, tathA " arthaH prakaraNaM liGgam" ityAdi / isIse bhagavAnne vistArapUrvaka zrAvaka dharmake kathanameM na pratimApUjanakA upadeza diyA hai aura na samyaktva yA vratoMke atIcAroMkI taraha pratimA-pUjanake aticAra hI batAe haiN| - trIjI vAta e che ke ahIM je "cetya' zabdano artha sAdhu na levAmAM Ave te anyamUthike (anya matanA sAdhue)mAM saMmilita thaelA jaina sAdhu tathA pAsasthA Adine vaMdanA-namaskAra karavAno niSedha siddha nahi thAya,-eTale temane paNa vaMdanA karavAne prasaMga Avaze, ane ema karavuM ISTa nathI. te rIte "A bAjue ch| bhane so mAgapura mAjI 4Davata yaritArtha thAya che. meTo accaityAni' n| arhanta-pratimA' meve| matha 23 te 200100-57 saya mesatA jApAna kAraNe barAbara nathI. zabdArthane niyama karanArUM prakaraNa hoya che. e viSaya nyAya vyAkaraNa AdimAM vistAthI bhAyu cha. 4yu cha ?-"zaktigrahaM vyAkaraNo-" tyAdi, tathA "arthaH prakaraNaM liGgam" tyA . e rIte bhagavAne vistArapUrvaka zravakadharmanA kathanamAM pratimApUjanane upadeza upAsaka dazAMga sUtra Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 mU. 58 arihaMtaceiya-zabdArthaH kizca caityazabdena pratimArthasya kacidapi zAstrA-'bhidhAna-koSa kAvyAdiSvanupalambha eva, tathAhi pramANAni 'caityoddezikasya sAdhUnudizya kRtasya' iti prAguktabRhatkalpabhASyavyAkhyAyAM kSemakIrtirabhidhAnarAjendrazca, 'caityaM' vyantarAyatana'miti mUtrakRtAGga-sthAnAGga-samavAyAGga-bhagavatI-jJAtAdharmakatho-pAzakadazA-'ntakRdazA-'nuttaropapAtikadazA praznavyAkaraNa-vipAkeSu, 'caityamudyAna' miti, 'puNNabhadde cehae' 'guNasilae ceie' 'chattapalAsae ceie' 'pupphaceie' 'duipalAsae ceie' 'bahusAlae ceie' 'kohae ceie' ityAdinaupapAtikAdizAstreSu, 'caityaM sAkSAjinaM suprazastamanohetutvA'diti rAjapraznIyavyAkhyAyAM malayagiriH / __isake atirikta 'caitya' zabdakA pratimA artha kisIbhI zAstra, vyAkaraNa, koza, kAvya AdimeM nahIM pAyA jaataa| pramANa isa prakAra haiM pUrvokta bRhatkalpa bhASyakI TIkAmeM kSemakIrtine kahA hai-"caityoddezikasya" arthAt sAdhuke lie kiye hue azana AdikA / yahI abhidhAna rAjendra koSameM bhI kahA hai / sUtrakRtAMga, sthAnAMga, samavAyAMga, bhagavatI, jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRdazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa aura vipAkasUtra meM caityakA artha vyantarAyatana kiyA hai / 'puNNabhade ceie, guNasilae ceie, chattapalAsae cehae, pupphaceie, dUipalAsae ceie, bahusAlae ceie, koTThae ceie' ityAdi padoMmeM caityakA artha udyAna kiyA haiN| rAjapraznIya sUtrakI vyAkhyAmeM Ape nathI, temaja samyakatva yA vratanA aticAnI peThe pratimA pUjananA aticAre paNa batAvyA nathI. me uparAMta "thaitya" zaNTana artha "pratimA" pazu zAsa. vyA426, aza, avya mAhimA vAma bhAvato nathI. prabhAya mA 2:- . __ pUrvAdhata sc485 mAyanI Ni matime 4 cha / caityoddezikasya' arthAt sAdhune mATe taiyAra karelA azanAdine. emaja abhidhAna rAjendra keSamAM paNa 4. cha. sUtranain, sthAnAMta, samavAyail, bhApatI, zAma 45 upAsa4-4, aMtakUdazA, anuttare pAsika dazA, prazna-vyAkaraNa, ane vipAka-sUtramAM cityane artha vyantarAyatana rezo cha. "puNyamadde ceie, guNasilae ceie, chattapalAsae ceie, pupphaceie, duipalAsae ceie, bahusAlae ceie, koTThae ceie" ityAdi padArthomAM caityano artha udyAna karyo che, rAjapakSIya sUtranI vyAkhyAmAM malayargirie catyano artha sAkSAta jina bhagavAna kahyo che, ane kAraNa evuM upAsaka dazAMga sUtra Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 322 upAsakadazAGgasUtre anyamatapramANAni yathA'cIyate saJcIyata iticityaH agnistasyedaM-caityaM-yajJasthAnaM, yadvA''yatanaM, buddhaH, vimbaH,bilvavRkSaH iti bharataH / 'zeSaH, devataruH, karabhaH, kuJjaraH' iti trikaannddshessH| 'gRhaM, yajJazAlA, nagara-grAmAdisamIpasthamudyAnam, azvatthavRkSaH, bilvavRkSaH, bhikSuH, bauddhasannyAsinAM maThavihAraH, Adibuddhamuddisya nirmitaM gRhaM, citA sambandhi stUpavRkSAdiH, grAmAdiSu prasiddho vRkSaH' iti hinduvishvkossH| cityAyA idam-'Ayatane' amaraH, 'mukharahite sacitye (sAgnike) acitye (niranike) vA ajJA''yatane, bhrtH| vimbe, udezyale, grAmAdiSu pasiddhe mahAvRkSe, jinatarau-yasyAdhastAsthitasya bhagavataH kevalajJAnalIbhaH, yajJa-bhede, iti malayagirine caityakA artha sAkSAt jina bhagavAna kiyA hai, aura kAraNa yaha kahA hai ki-ve (bhagavAn) suprazasta mana (bhAvanA) ke kAraNa haiM isalie bhagavAn caitya haiM / phira anyamatake granthoMkA pramANa bhI lIjiecaitya-yajJasthAna, Ayatana, buddha, bimba, bilvavRkSa, [bharata], zeSa, devavRkSa, karabha, kuJjara, [trikANDazeSa], gRha, yajJa-zAlA, nagara-grAma Adike nikaTakA bAga, pIpalakA vRkSa, bhikSu, bauddha-sannAsiyoMkA maTha-vihAra Adi buddha ke nimitta banA huA ghara, citA sambandhI stUpavRkSAdi chatrI Adi, grAmake prasiddha vRkSa, hIndI-vizvakoSa] (hIndIzabdapadAma catyako aba cinma kabAjehI rAjapraznalayaH sUtrakA vyAhezyAma Ape nathI, temaja samyakata yA vratanA aticArenI peThe pratimA pUjananA aticAre paNa batAvyA nathI. se pasaMta "yaitya" zaNTana artha "pratimA" / pay zAsa. vyA4251, - keza, kAvya AdimAM jovAmAM Avato nathI. pramANa A rahyAM pUta 465 mAyanI Aswi mahIti ghucha 3 caityoddezikasya' arthAt sAdhune mATe taiyAra karelA azanAdine. emaja abhidhAna rAjendra kelamAM paNa che. sUtranain, sthAnAMta, sabhAyAMga, bhagavatI, zAtAdhama4yA SI4-4aa, aMtakRdazA, anuttare papAsika dazA, prazna-vyAkaraNa, ane vipAka-sUtramAM cityano artha vya-tarAyatana 3re cha. "puNyamadde ceie, guNasilae ceie, chattapalAsae ceie, pupphaceie, dUipalAsae ceie, bahusAlae ceie, koTThae ceie" ityAdi padArthomAM ramaityane artha udyAna karyo che, rAjazrIya sUtranI vyAkhyAmAM malayagirie catyane artha sAkSAta jina bhagavAna kahyo che, ane kAraNa evuM upAsaka dazAMga sUtra Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agarasaJjIvanI TIkA a. 1 58 'arihaMtaceiya' zabdArthanirUpaNam 323 vAcaspatyabRhadabhidhAnaM zabdakalpadupamazca / 'cityAyA idamityarthe'Na, grAmAdiSu prasiddho vRkSaH, devAvAsavRkSaH citAcihna, janasabhA,yajJasthAnaM,janavizrAmagRhaM vimbazca iti lvpuriiy(laahaurke)pdmcndrkosse| citA-stUpe yathA-'yatra yUdhA maNimayAzce tyAzcApi hiraNmayAH, iti(2|3|12), 'vRkSAH patanti caityAzca grAmeSu nagareSu ca' iti (6 // 3 // 40) ca mahAbhArate / azvatthakSe yathA-'anekazAkhazcaityazca nipapAta mahItale' iti bANotpAtaprakaraNe hrivNshe| catuppathasthe vRkSe yathA vedikAtraityasaMzrayAH' iti, Ayatane yathA-'caityaprAsAdo na vinAzitaH' iti ca vAlmIkIye sundarakANDe, 'vabhaJja 'caityaprAsAdam' ityadhyAtmarAmAyaNe'pi / paramAsmani yathA-"athAsya hRdayaM bhinnaM, hRdayAnmanautthitam / manasazcandramA jAto buddhi buddhegiraamptiH||1|| ahaGkArastato rudrazcittaM caityastato'bhavat" iti bhAgavate (3 / 26) / iha prakaraNe matAntaragranthAnAM pramANatvenopanyAsasyAyamAzaya:-yadi 'caitya' zabdasya pratimArthaHsaMskRtagrantheSvabhaviSyattadA teSAM dharmagrantheSvapyupAlapsyata na copalabhyate nApa ca pravacaneSu kuhacaneti sarvathA kAlpaniko'yamarthoM yaccaityA pratimetIti / gAmakA prasiddha vRkSa, vyantara devake nivAsakA vRkSa, citAkA cihna, jana-sabhA, yajJa-sthAna, manuSyoMke ThaharanekA sthAna (dharmazAlA sarAya Adi ), bimba [ lAhaurakA padmacandra koza ]. citAstUpa [ mahAbhArata 2 / 3 / 12 tathA 6 / 3 / 40] pIpalakA vRkSa [harivaMza-bANotpAta ], Ayatana tathA corAhekA vRkSa [ vAlmIkIya tathA adhyAtma rAmAyaNa sundara kANDa ], paramAtmA [bhAgavata 3 / 26 / / yahA para anya matake granthoMkA pramANa denekA tAtparya yaha hai kiagara 'caitya' zabdakA 'pratimA' artha saMskRta granthoM meM hotA to unake dharmagranthoM meM avazya milatA kintu aisA unameM kahIM nahIM milatA aura nivAsanuM vRkSa, citAnuM cinha, jana-sabhA, yajJasthAna, manuSyae bhavAnuM sthAna (dharmazA sarA mAdi), mi [ hADArana yamaya Ru], yitA stU5 [ mahAbhArata 2-3-12 tathA 6-3-40 ], pIpaNA vRkSa [ harivaMza bApAta ]; Ayatana tathA cekamAMnuM vRkSa [vAlamIkIya tathA madhyAtma rAmAyaNa-suM12 is ]; paramAtmA [ 3-26]. ahIM anya matanA graMthanuM pramANa ApavAnuM tAtparya e che ke je nitya zabdane "pratimA" artha saMskRta graMthamAM hatA te tenA dharmagraMthomAMthI avazya upAsaka dazAMga sUtra Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 upAsakadazAGgasUtre nanu koSAdiSu caityasya bimbo'rthoM labhyate,bimbazca pratimaiveti cedaho vyAmohaH, 'bimbo'strI maNDalam' ityAdikoSAdiSu bimbazabdena sAkSAtsvarUparUpasya maNDalasyaiva gRhItatayA pratimArthagrahaNAsambhavAt , pratimArthe hi 'pratibimba' zabdo na tu bimbastathA cAmaraH-'pratimAnaM pratibimba pratimA pratiyAtanA praticchAyA pratikRtiH iti, tasmAd dhvani-pratidhvanyoriva, pAnapratimAnayoriva, mA-pratimayoriva, yAtanApratiyAtanayoriva, chAyA-paticchAyayoriva, kRti-pratikRtyoriva ca bimba-pratibimbayorapi mitho bhinnArthakatvameva, upalabhyate'pi ca bimbazabdaH sarvatra vastuyathArthasvarUpa eva, tathAhina kahIM zAstroMmeM hI milatA hai, ata eva 'caitya' kA 'pratimA' artha karanA ThIka nhiiN| __ zaMkA-koSa AdimeM bimba artha to milatA hai aura bimba hI pratimA hai, isalie caityakA artha pratimA huA / ___ samAdhAna-yaha ThIka nahIM hai, kyoMkI koSa AdimeM 'bimba' vastuke yathArtha svarUpako kahate haiM, na ki pratimAko / pratimA arthameM to pratibimba zabdakA prayoga hotA hai, bimba zabdakA nhiiN| amarakoza zUdra varga zloka 36 meM kahA hai-" pratimAnaM, pratibimba, pratimA, pratiyAtanA, praticchAyA, pratikRti " ye pratikRtike nAma haiM, ataH jaise dhvani aura pratidhvani, mAna aura pratimAna, mA aura pratimA, yAtanA aura pratiyAtanA chAyA aura praticchAyA, kRti aura pratikRtike arthameM bheda hai, usI prakAra bimba aura pratibimbake arthameM bhI antara hai| vastuke yathArtha maLata, paraMtu e artha temAM kayAMyathI maLatuM nathI ane zAstromAMthI paNa maLatuM nathI, meTale yety"n| artha "pratimA" 42v| me 12 / 12 nathI. ( zakA-koSa AdimAM bimba artha te maLe che, ane bimba ja pratimA che, tethI cityane artha pratimA thaye. samAdhAnae barAbara nathI, kAraNa ke koSa AdimA "bimba vastunA yathArtha svarUpane kahe che, pratimAne nahi. pratimA arthamAM te pratibimba zabdane proga thAya che, bimba zabdane nahi. amarakeza zUdra varga kaleka 36mAM kahyuM che 3-"pratimAna, pratimina, pratimA, pratiyAtanA, pratichAyA, pratikRti" se mAM pratikRtinAM nAma che. eTale jema vani ane pratidhvani, mAna ane pratimAna, mA ane pratimA, yAtanA ane pratiyAtanA, chAyA ane pratichAyA, kRti ane pratikRtinA arthamAM bheda che, tema bimba ane pratibimbanA arthamAM paNa aMtara che. vastunA upAsaka dazAMga sUtra Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA sU0 58 'arihaMtayeiya' zabdArthanirUpaNam 325 (2) 'bimba babhAse vidhoH' iti paNDitarAjo jagannAthaH / (2) 'etadvibhAti caramAcalacUDacumbi, (Di) hiNDIrapiNDarucizItamarIcibimbam' iti vizvanAthaH / (3) 'ravibimbamivAmbarAt' iti ca mArkaNDeyapurANam evamanyatrApi / ataevAlaGkArikANAM dRSTAntAlaGkAraH saMgacchatte, sa hi nirapekSavAkyAntaropAttena prakRtena vastunA saha nirapekSavAkyAntaropAttasya tattulyadharmavato'prakRtasya vastuno bimba-pratibimbabhAvaH, yathAsvarUpa meM hI vimba zabdakA prayoga sarvatra dekhA jAtA hai| vaha isa prakAra 'candrakA bimba prakAzita huA' [ paNDitarAja-jagannAtha ] / 'samudra ke phenakI chaTAse yukta, astAcalakI coTI para yaha candra-vimba virAjatA hai' [vizvanAtha kavi ] / '(vaha zUla) sUryake bimbakI taraha camakatA huA AkAzase girA' [mArkaNDeya purANa ] / isI prakAra aura aura granthoMmeM bhI samajha lenaa| asalI sUrya candramAko hI 'sUrga-bimba' aura 'candrabimba' kahA hai| aisA mAnanese hI alaGkArazAstriyoMkA mAnA huA dRSTAntA'laGkAra bana sakatA hai| nirapekSa vAkyAntarase gRhIta prakRta vastuke sAtha, nirapekSa vAkyAntarase gRhIta usake samAna dharma (guNa )vAlI vastukA, vimba-pratibimba bhAva honA ( dRSTAntarUpase jor3anA) dRSTAntAlaGkAra hai| jaiseyathArtha svarUpamAM ja bimba zabda prayoga sarvatra jovAmAM paNa Ave che. te mA pramANe: "ii fr prajAzita thayu" [5Dita gannAtha ]; " samudranA pINanI chaTAthI yukata, astAcalanA zikhara para e caMdrabiMba virAje che" [vizvanAtha vi.]. ( zusa ) sUryanA minI peThe yamAtA mAzAthI paDo' [mArkaya purANa ]. e pramANe bIjA graMthamAM paNa samajI levuM. yathArtha sUrya yaMdane / 'sumi' mane 'ri' 4AmA mA che. ema mAnavAthI ja alaMkArazAstrIoe mAnele duSTatAlaMkAra banI zake che. nirapekSa vAkayAMtare karIne grahIta prakRta vastunI sAthe, nirapekSa vAkayAMtare karIne gRhIta tenA samAna dharma (guNavALI vastune, biMba-pratibiMbhAva he (dachanArUpe asat) me el-dia'st2 cha, rebha . upAsaka dazAMga sUtra Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 " aviditaguNA'pi satkavi - bhaNitiH karNeSu vamati madhudhArAm / anadhigataparimalA'pi hi harati dRzaM mAlatImAlA // 1 // " iti sAhityadarpaNe / yathA vA" tavAhave sAhasakarmazarmaNaH, karaM kRpANAntikamAninISataH / bhaTAH pareSAM vizarArutAmagu, - dhatvAte sthiratAM hi pAMsavaH // 1 // 17 iti kAvyaprakAzAdau / atra kAvyaprakAzoktAM dRSTAntaH punareteSAM sarveSAM prativimbanam" iti kArikAM prakRtya taTTIkayoH sArabodhinI sudhAsAgarayorvimba upAsaka dazAGgasUtre 66 uttama kaviyoMkI vANIke guNako koi bhalehI na jAne para vaha kAnoM meM to madhukI dhArA ur3ela hI detI hai| jaise koI mAlatImAlA kI sugandha ko na jAne; para netroM ko to haraNa karahI letI hai // " [ sAhitya darpaNa ] athavA jaise (koI kavi kisI rAjAse kahatA hai ki ) " he rAjan ! Apa sAhasa bA~dha kara jyoM hI hAthase talavAra uThAnA cAhatA haiM itanehI meM Apake saba zatru titara-bitara ho jAte haiM, ThIka hai, kyoMki havAke bahane para bhalA dhUla Thahara sakatI hai ? kadApi nahIM ||" [ kAvya - prakAza ] yahAM kAvyaprakAzakI " dRSTAntaH punareteSAM sarveSAM pratibimbanam " isa kArikAko Azrita karake, usakI sArabodhinI aura sudhAsAgara uttama kavienI vANInA guNeAne koi bhale na jANe, paraMtu te kAnamAM tA madhunI dhArA vahAve che ja. jema koi mAlatImAlAnI sugaMdhane na jANe, paNa netrAne te te harI va che 4. " [ sAhityahI athavA prema ( DA avi rAmane use che } ) sAhasa karIne jyAM hAthe talavAra pakaDavA jAe che, tyAM te vIkharAI jAya che; kharAkhara che, kAraNa ke pavana vahevA lAge sthira rahI zake che bhalA? kapi nahi." 66 "he rAnU ! mAya ApanA badhA zatruo che tyAre dhULa mAMdha kharDI bhavyaprakAzanI "dRSTAntaH punareteSAM sarveSAM kArikAne anusarIne, tenI sArayeAdhinI ane sudhAsAgara upAsaka dazAMga sUtra [ zrAvyaprakAza ] pratibimbanam " me TIkAmAM 66 bhiMga Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 1 mU0 58 'arihaMta ceiya' zabdArthanirUpaNam 327 pratibimbabhAvasvarUpaM kuvalayAnandakRnmatenopadarzitaM-" vastuto bhinnayorapyupamAnopameyadharmayoH parasparasAdRzyAdabhinnayoH pRthagupAdAnaM-bimbapatibimbabhAvaH' ityappayadIkSitAH" iti, atraiva ca kAvyaprakAzoktaM 'prativimbana '-miti pratIkamupAdAyokta vAmanAcAryeNa-pratibimbanavimbapratibimbabhAvo na tvekatva. miti 'bimba zarIraM pratibimba-tatpacchAyA tayorbhAvaH' iti ca / tasmAdalamatidUradhAvanena yatsiddhaM vimbo vastuyathArthasvarUpaM pratibimbazca tadAkArAnukaraNamiti / ata eva 'taM gacchAmi NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi maMsAmi sakkAremi sammANemi kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM0' iti rAjapraznIyavyAkhyAyAM TIkAoMmeM 'bimba pratibimba bhAva' zabdakI vyAkhyA, pramANarUpase kuvalayAnandakAra appaya dIkSitake siddhAntako lekara kI hai ki-"vAstava meM bhinna bhinna upamAnatva aura upameyatvakA, parasparakI tulanAke kAraNa abhinna mAnakara alaga-alaga kathana karanA bimba-prativimba bhAva hai // " isake atirikta kAvyaprakAzakI uparyukta kArikAmeM jo 'pratibimbana' zabda AyA hai usa pratIka ( aMza )ko lekara vAmanAcAryane kahA hai-'prativimbanakA artha bimba-pratibimba bhAva hai, donoMkI ekatA nahIM / bimba zarIra hai aura pratibimba zarIrakI pracchAyA hai, vahI donoM bimba-pratibimba hote haiN| astu / bahuta dUra jAnese kyA lAbha ? yaha siddha to ho hI cukA ki vastukA yathArtha svarUpa bimba hai aura vastuke AkArakI nakala pratibimba hai| isIlie AcArya malayagirine rAyapaseNI sUtrakI TIkAmeM "taM gacchAmi gaM" ityAdi padoMkI vyAkhyA karate pratibiMbabhAva" zabdanI vyAkhyA, pramANarUpe kuvalayAnandakAra apayadIkSitanA siddhAntane laIne karI che ke "vastutaH bhinna bhinna upamAnatva ane upameyatvanuM, parasparanI tulanAne kAraNe abhinna mAnIne alaga-alaga kathana karavuM-e biMbapratibiMbabhAva che." me ta 40yaprAzanI 52 hekSI vibhA 2 'pratibimbana' zabda AvyuM che e pratika (aMza)ne laIne vAmanAcArye kahyuM che ke- pratibiMbanane artha biba-pratibiMba bhAva , e beunI ekatA nahi. biba zarIra che ane pratibiMba zarIranI pratiSThAyA che; e beu biMba-pratibiba bane che. astu. bahu dUra javAthI zuM lAbha? e te siddha thaI cUkayuM ja che ke vastunuM yathArtha svarUpa biMba che ane vastunA AkAranI nakala e pratibiMba che. ethI AcArya bhayanizmi rAyapasehI sUtranI Aswi "taM gacchAmi gaM-." tyA paTAnI upAsaka dazAMga sUtra Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 upAsakadazAGgasUtre 'kalyANaM kalyANakAritvAt, maGgalaM duritopazamakAritvAta, daivataM devaM trailokyA. dhipatitvAta, caityaM suprazastamanohetutvA,-dityuktyA 'caityaH sAkSAjinabhagavAna tu tatpatite'-ti spaSTamabhihitamAcAryamalayagiriNApi / nanu caityo jinaH sa iva pratikRtizcaityo mUrtiH ' ive pratikRtau' (5 / 3 / 96) iti vihitasya kanaH 'jIvikArthe cApaNye' (5 / 3 / 99) ityanena luptatvAt , yathA vAsudevasya pratikRtirvAsudevaH' ityAdIti ceddhanta praskhalito bhavAnabhimAyAta, jIvikArthe cApaNye' ityasya hi' jIvikAthai yadavikrIyamANaM tasmin vAcye kanoM hue kahA hai-" kalyANakArI honese kalyANa, pApoMke nAzaka honese maMgala, tIna lokake svAmI honese deva aura suprazasta manake kAraNa honese bhagavAna caitya haiN|" isa kathanase spaSTa siddha hotA hai ki-malayagiri AcAryane bhI sAkSAt bhagavAnko hI caitya kahA hai-unakI prati mAko nahIM khaa| __ zaMkA-basa, caityakA artha huA jinendra, aura jinendrake samAna unakI pratikRtiko bhI caitya kaha sakate haiN| kyoMki vyAkaraNake niyamase 'ive pratikRtI' (5 / 3 / 96), isa sUtrase vidhAna kiye hue 'kan' pratyayakA 'jIvikArthe cApaNye' (5 / 3 / 99) sUtrase lopa hokara 'caitya' bana jAyagA / jaise-vAsudevakI pratikRtiko vAsudeva kahate haiN| samAdhAna-Apa asalI abhiprAyako bhUla gaye haiM / 'jIvikAthai cApaNye ' isa sUtrase jo pratimA jIvikAke lie hoM, parantu becanekI vyAkhyA karatAM kahyuM che ke "kalyANakArI hovAthI kalyANa, pApono nAzaka hovAthI maMgala. traNa lekanA svAmI hovAthI deva ane suprazasta mananA kAraNa hovAthI bhagavAna caitya che" A kathanathI spaSTa siddha thAya che ke-malayagiri AcAryuM paNa sAkSAta bhagavAnane ja citya kahRAA che, emanI pratimAne nathI kahyA. zaMkA-basa, caityane artha thaye jinendra, ane jinendranI samAna temanI pratikRtine paNa caitya kahI zakAya che, kAraNa ke vyAkaraNanA niyamAnusAra 'ive pratikRtau' ( 5-3-66), me sUtrathA vidhAna 42 'kan' prtyyne| 'jIvikArthe cApaNye' (5-3-4), sUtrathI soya tha ne caitya manI se. bh3vAsudevanI pratikRtine vAsudeva kahe che. samAdhAna-mA5 52! maniprAyana bhUlI mayA cha. 'jIvikArthe cApaNye' e sUtrathI je pratimAM jIvikAne mATe hoya, paraMtu vecavAnI na hoya, e arthamAM upAsaka dazAMga sUtra Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sUtra 58 'arihaMtaceiya' zabdArthanirUpaNam 329 lup' ityarthastatazca yatra pratimayA jIvikAnirvAho na tu mUrtivikrayastatraiva kan pratyayasya lubU-nAnyatra,taduktamatraiva sUtre siddhAntakaumudyAm-"devalakAnAM jIvikAsu devapratikRtivida"miti, taki jIvikAnirvAhahetuH kalpate mRttibhavate / nanu yeSu yeSu sAkSAt paramparayA vA cayanakriyAyogasteSAmeva yajJasthAnAdInAM caityazabdena grahaNaM saMbhavati na tu bhavaduktarItyA sAdhoriti cetpatimAyAH kathamiti vibhAvayatu bhavAn ,mAgdarzitAni ca pramANAni kroDIkRtya vyAkaraNamanusaMdhattAM yato na ho, usa arthameM kan pratyayakA lopa hotA hai / anya kisI bhI arthameM lopa nahIM hogaa| isa bAtako isI sUtrakI TIkAmeM siddhAntakaumudIkArane spaSTa kara dI hai ki-" devalakAnAM jIvikArthAsu devapratikRtividam " arthAt yaha sUtra devalakoM ( devalake pUjAriyoM )ko jIvikAke lie banAI gaI devapratimAoMke saMbandhameM hai, anyathA ('caityakI pratimA' isa arthameM ) 'caityaka' hogA kintu 'caitya' nhiiN| isa avasthAmeM kyA yaha pratimA jIvikAnirvAhake lie mAnI jAtI hai, jisase 'kan ' pratyayakA lopa karate ho ? / zaMkA-jina-jinameM sAkSAt yA paramparAse cayana kriyAkA yoga hai una saba yajJasthAna AdikA 'caitya' zabdase grahaNa hotA hai, kintu Apake kathanAnusAra sAdhukA grahaNa nahIM ho sktaa| samAdhAna-to pratimAkA grahaNa kaise hotA hai ? yaha Apa vicAriye aura pahale die hue pramANoMko lakSyameM lekara vyAkaraNakI tarpha dhyAna vana pratyayane lepa thAya che. bIjA keI paNa arthamAM lapa nahi thAya. e vAta me sUtranI mA siddhAntahI hIre 258 // cha hai-"devalakAnAM mIvikAryAsa devapratikRtiSvidam" arthAt- Ba? (vajana riyA)nI qi4Ane bhAre banAvelI devapratimAonA saMbaMdhamAM che. anyathA (caityanI pratimA" e arthamAM) "tyaka thaze, parantu "tya" nahi. e sthitimAM zuM e pratimA chavikAnivane mATe mAnavAmAM Ave che, ke jethI jana pratyayane lepa karI che? zobhA mA sAkSAta y|| 52 52rAthI yayana jiyaane| yoga che, me -sarva yajJa-sthAna AdinuM catya zabdathI grahaNa thAya che, paraMtu ApanA kathanAnusAra sAdhu" zabdanuM grahaNa nathI thaI zakatuM. samAdhAna-te pratimAnuM grahaNa kevI rIte thAya che, te Apa vicArI juo; ane pahelAM ApelAM pramANane layamAM laIne vyAkaraNanI tarapha dhyAna upAsaka dazAMga sUtra Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasatre na kevalaM 'citra cayane' ityasmAdeva dhAtozcaityazabdasiddhirapitu 'citI saMjJAne' ityasmAdapi, tatazca 'yathArtha zabdavyutpattiH'ityabhiyuktoktararthamanurudhyaiva vyutpattiranusaraNIyetIha 'citI saMjJAne' ityasmAdeva dhAtonirvacanamakAro natu 'citra cayane' ityasmAt, saMjJAnaM ca samyagjJAnaM caitanyaM vA, astu vA 'cikSa cayane' ityetanmUlikeva niruktizcIyante jJAnAdayo guNA anenetyarthAt, vyutpattirhi zabdAnAM yathAkalpanaM bhidyate, nAnArthakAnAM tu pravRttinimittamapi, tathA cAtra jJAnavattvaM mavRttinimittamAdAya sAdhau caityazabdamavRttiH, yadvA nirUDhazabdAnAmarthapratyAyane dIjie ki 'caitya' zabda na kevala 'ciJ cayane' dhAtuse hI banatA hai, kintu 'citI sajJAne' dhAtuse bhI dhanatA hai / "zabdokI vyutpatti, arthake anusAra honI cAhie" isa mAnyatAke anusAra arthako dhyAnameM rakha kara vyutpatti karanI cAhie, ataH yahA~ 'citI saMjJAne' isa dhAtuse hI 'caitya' zabda banAnA cAhie 'cibU cayane ' dhAtuse nahIM kyoMki saMjJAnakA artha samyagjJAna yA caitanya hotA hai / athavA 'ciJ cayane' dhAtuse bhI banA sakate haiM, vahAM isakA artha yaha hogA ki 'jisake dvArA jJAnAdi guNoMkA cayana hotA hai use caitya kahate haiN| kalpanAke anusAra vyutpattimeM bheda ho jAyA karatA hai, aura anekArthakoMkA pravRtti-nimitta bhI bhinna-bhinna hotA hai / ata eva yahA~ 'jJAnavatva' isa pravRttinimittako lekara 'sAdhu' artha meM 'caitya' zabdakI pravRtti hotI hai| athavA jo rUDha zabdokI zAstra AdimeM jisa arthameM prasiddhi hai mA . "yatya" 556 417 "ci cayane" pAtu mana nathI, 524 "citI sajJAne" dhAtathA 5 2. "nTonI vyutpatti jayane manusarIna thavI joIe." e mAnyatAnusAra arthane dhyAnamAM rAkhIne vyutpatti karavI joIe, meTale mI "citI sajJAne" me dhAtumAthI - 2 24" un mnaa| naye, "cibU cayane" dhAtumA nala, 25 jAnana me -yajJAna !! zaitanya yAya . mayA cinU cayane" pAtamAthI para manApI tatanA bhaya e thaze ke jenI dvArA jJAnAdi guNonuM cayana thAya che tene cItya kahe che." kalpanAne anusarIne vyutpattimAM bheda thayA kare che, ane anekArthaka pravRttinimitta paNa jUduM juduM hoya che. eTale ahIM jJAnavatva' e pravRtti-nimittane laIne "sAdhu arthamAM maitya zabdanI pravRtti thAya che, athavA je rUDha zabdanI sAsnAdimAM je arthamAM prasiddhi che te prasiddhi enuM pravRtti-nimitta che. je ema na upAsaka dazAMga sUtra Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 1 sU058 'arihaMtaceiya' zabdArtha nirUpaNam 33-1 zAstrAbhidhAnAdiprasiddhireva pravRttinimittamitarathA go- gavaya- kuzala- zaGkha-zaNDhA dizabde varthavyabhicAro bhavatA kAlatraye'pi durnivAraH prasajjeta, na hyeteSu vyutpatyopalakSyamA NAgamana. gomApti - kuzagrahaNa- zamanAdayaH kriyAH pravRttinimittatayA ghaTante zayanAdikAle'pi sAsnAdimatvamAtramarthamabhipretya gavAdizabdAnAM pravRtterdarzanAt kiJcaivaM sati caityo dezikasya = sAdhUnuddizya kRtasya " iti prAguktaM bRhatkalpabhASyamapyasAmaJjasyamApadyetetyAstAM vistaraH // " vahI prasiddhi unakA pravRtti - nimitta hai / yadi aisA na mAnA jAya to 'go, gavaya, kuzaka, zaMkha, zaMDha, Adi zabdoMmeM artha ulaTa-palaTa hogA aura use Apa tIna kAlameM roka nahIM sakeMge / 'go' kA artha haiM jo gamana kare, 'gavaya' kA artha hai 'go' kI prApti, 'kuzala' kA artha hai kuza ( DAma ) ko lAnevAlA, 'zaMkha' aura 'zaMDha' kA artha hai zamana karanevAlA / inameM pravRttinimitta nahIM ghaTatA hai / yadi pravRttinimittase hI vyavahAra mAnA jAya to gAya jisa samaya gamana na kara raho ho sotI ho usa samaya use go nahIM kahanA cAhie | parantu sAsnAdimattva ( gale meM laTakatI huI kambala Adi ) ke kAraNa use usa samaya bhI go kahate haiM, isa lie zAstra, koSa AdimeM jo artha prasiddha ho gayA hai vahI rUDha zabdoMkA pravRtti-nimitta mAnanA caahie| eka bAta aura hai. aisA mAnane se hI pUrvokta bRhatkalpa bhASya bhI ThIka baiThatA hai, jisameM likhA hai ki 'caityako uddeza karake ' arthAt sAdhuoMke lie kiye gaye azana AdikA / yadi caityakA artha sAdhu nahIM mAnoge to yaha bhASya bhAnavAmAM Ave to "go, javaya, kuzala, zaMbha, zaMde" Adi zabdormA artha sttpAlaTa thai jaze ane Apa tene traNa kALamAM rokI nahi zake. ge' nA artha je mana urete, gavayana artha che gonI prApti, 'zava' no artha he kuza (ala) ne lAvanAra, 'za'a' mane 'zaMda'nA artha he zamana puranAra; memAM pravRtti-nimitta ghtttukhaMdha besatuM nathI. e pravRti-nimittathI ja vyavahAra mAnavAmAM Ave te gAya je samaye gamana na karatI hAya-sUtI hAya, te samaye tene 'geTa' na kahevI joie, paraMtu sAsnAdimatva (gaLAmAM laTakatI kambala Adi)ne kAraNe tene te samaye paNa ge kaheche, tethI zAstra, keSa AdimAM je artha prasiddha thai gayA che. teja rUDha zabdonuM pravRtti-- nimitta mAnavuM joie. eka bIjI vAta paNa e che ema mAnavAthI pUrvakata bRhatkalpa bhASya paNa kharAkhara baMdha bese che, jemAM lakhyuM che ke zaityane uddeza karIne" arthAta-sAdhuone mATe taiyAra karavAmAM AvelA azanAdinuM. caityanA artha sAdhu jo upAsaka dazAMga sUtra Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 upAsaka dazAGgasUtre pUrva = prathamam anAlApakaiH = mayA saha bhASaNamakurvadbhiH, 'sahArthe tRtIyA. ' AlapituM sakRdbhASituM saMlapituM punaH punarbhASitam, 'aNAlatteNaM ityatra pratyayaikavacane svArthatvAt / 'teSAM' miti tacchando'trAvyavahitapUrvanirdiSTatvAvacchedakatvopalakSitadharmAvacchinnArthavAcakaH, sambandhasAmAnye ca SaSThI, tatazca teSAmityasya anyayU thika parigRhItebhyo'vasanapArzva sthAdibhyazca sAdhubhya ityarthaH / azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAyaM vA dAtuM = sakRdvitarItum, anumadAtum = asakRdvitarItuM 'mena kalpate' iti pUrvoktanaiva sambandhaH, "tairthikAntaraparigRhItatvAdikAraNena jinasAdhubhyo dAtuM kalpata ityasya tu kathaiva ketyarthApacyA'nyUthikAnAM vyAvRttiH / gurubuddhayA dAnasyaivaiSa niSedhastena karuNAbhAvena tu yatheSTaM tebhyopi dadyAdeva, karuNAdAnasya pAtrApAtrasAdhAraNamANiviSayakatvAt, yaduktam - " parautthiyAidANaM, gurubuddhIe NisehiyaM hoI / aNukampAdANaM puNa jiNehi kasthavi No NisiddhaM // 1 // chAyA - parayadhikAdidAnaM, gurubuddhayA niSedhitaM bhavati / anukampAdAnaM punarjinaiH kutrApi no niSiddham // 1 // kiM sarvatra na kalpate ? netyAha- 'nAnyatreti rAjakRto'bhiyogaH=abhibhavaH = (pAravazyaM ) rAjAbhiyogastasmAdanyatra na kalpate ityartha: / gaNAbhiyogAt = saGghAbhibhavAt balAbhiyogAt = balavadabhibhavAt devatAbhiyogAt = devatAbhibhavAt, 'gurvi '-ti-gurabo= mAtApitRprabhRtayasteSAM nigrahaH = pAravazyaM gurunigrahasvasmAt 'vRttI 'ti vRttiH AjIvikA tasyAH kAntAraM = durgamArgaH - jIvana - nirvAeAbhAvastasmAt / 9 asaMgata ho jAyagA / basa aba adhika vistAra nahIM karate / yahAM mUla pATha meM anyayRthikoko anna-pAnakA dAna niSiddha kahA hai, isakA kAraNa yaha hai ki yahA~ lokottara dharmakA vyAkhyAna hai, ataH gurubuddhike abhiprAyase hI yahAM niSedha haiM, karuNA bhAvase dAnakA niSedha nahIM hai / karuNA-dAna meM pAtra-apAtrakA vicAra nahIM hotA, vaha saba prANiyoM ko dene yogya hai / kahA bhI hai nahiM mAnA teH e bhASya asaMga thai jaze. khasa, have vadhu vistAra karatA nathI. ahIM mULa pAThamAM anyayUthakAne anna-pAnanA dAnane niSiddha batAveluM che, tenuM kAraNu e che ke ahIM leAkeAttara dharmanuM vyAkhyAna che. eTale gurUbuddhinA abhiprAye karIne ja ahI niSedha che. karUNAbhAvathI dAnanA niSedha nathI. karUNAdAnamAM pAtraapAtranA vicAra nathI thatA, te badhAM prANIone ApavA yogya che. kahyu che ke upAsaka dazAMga sUtra Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a01mU059 zivAnaMndAdharmasvIkRti gautamapraznazca 333 rAjAbhibhava gaNAbhibhava-balabadabhibhava-devatAbhibhava gurunigraha vRttikAntAreSu tu taiH sahApi vandanAdiH kalpata eveti samudito'rthaH / eSu prAkRte tRtIyA tu paJcamyarthe // 58 // malama-tae NaM sA sivAnaMdAbhAriyA ANaMdeNaM samaNovAsaeNaM evaMvuttA samANA haTTatuTU koDuMbiyapurise sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI khippAmeva lahukaraNa jAva pajjuvAptai // 59 // tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre sivAnaMdAe tIse ya mahaI jAva dhammaM kahei // 60 // tae NaM sA sivAnaMdA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma haTa jAva gihidhamma paDivajjai, paDivajittA tameva dhammiyaM jANappavaraM duruhai, duruhittA jAmeva disaM pAunbhUyA tAmeva disaM paDigayA // 61 // ___chAyA-tataH sA zivAnandA bhAryA Anandena zramaNopAsakena evamuktA satI dRSTatuSTA kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvaivamavAdI--kSiprameva laghukaraNa yAvat paryupAste // 59 // ___ tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH zivAnandAya tasyAM ca mahati-yAvad dharma kthyti||6||ttH khalu sA zivAnandA zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike dharma zrutvA nizamya hRSTa-yAvad gRhidharma pratipadyate, pratipadya tadeva dhAmmikaM yAnapravaramArohati, Aruhya yasyA eva dizaH prAdurbhUtA tAmeva dizaM pratigatA // 61 // " anukampA dAnako jinendra bhagavAnne kahA~ kabhI niSiddha nahIM batAyA hai // 1 // " bAkI saba sUtrakA artha pahale A cukA hai // 58 // TIkArtha-'tae NaM sA' ityAdi Ananda zrAvakakA kathana sunakara bhAryA zivAnandA hRSTa-tuSTa huI aura kauTuMbika puruSoMko bulAyA aura "anukaMpAdAnane jinendra bhagavAne kayAMya kayAre paNa niSiddha nathI batAvyu" (1) bAkI badhAM sUtrane artha pahelAM AvI gayela che. (58), TIkArtha-'tae NaM sA' tyAhi bhAna zrAvana 4thana sAMmajIna bhAryA zivAnaMdA hRSTapuSTa thaI ane kauTuMbika purUSane bolAvIne kahyuM - laghukaraNa - halakAM upAsaka dazAMga sUtra Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAma TIkA-zabdayati Ahayati / 'yAva'-diti-atratya-yAvacchabdavAcyAzca saptamAdhyayane sphuTIbhaviSyanti // 59 // TIkA-'tasyA'-miti-vyAkhyAto'yaM pAThaH praagaanndoddeshykdhrmkthopdeshprkrnne| nizamya hRdi nidhAya / dhArmika-dharmaH prayojanamasya tad / yAnamavaram uttamaM ratham / prAdurbhUtA=AgatA / spaSTAH ziSTAH // 60 // 61 // mUlam-bhaMte-tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-"paha NaM bhate! ANaMde samaNovAsae devANuppiyANaM aMtie muMDe jAva pavvaittae ?" / "no iNaDe samaDe, goyamA! ANaMde NaM samaNovAsae bahuiM vAsAI samaNovAsagapariyAyaM pAuNihii, pAuNittA jAva sohamme kappe aruNAbhe vimANe devattAe uvvjihii|" tattha NaM atthegaiyANaM devANaM cattAri paliovamAiM ThiI paNNattA, tattha NaM ANaMdassavi samaNovAsagassa cattAri paliovamAiM ThiI paNNattA // 62 // bulAkara kahA-laghukaraNa-halake upakaraNoMvAlA (ratha) yAvat payupAsanA kii| yahA 'jAva' ( yAvat ) zabdase jitanA artha saMgRhIta kiyA hai vaha sAtaveM adhyayana meM spaSTa kiyA jAyagA // 59 / / - TIkArtha--'tae NaM samaNe' ityAdi isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIrane zivAnandAke lie bar3I pariSadameM yAvat dharmakA kathana kiyA // 60 // taba zivAnandA zramaNa bhAvAna mahAvIrake samIpa dharma zravaNa karake aura hRdaya meM dhAraNa karake hRSTa tuSTa huI yAvat usane gRhastha upakaraNovALe (ra) yAvat pa pAsanA karI. "jAva (vAva) zabdathI jeTalA artha saMgRhIta karyo che te sAtamA adhyayanamAM spaSTa karavAmAM Avaze. (59). TIkAthe- 'tae NaM samaNetyA tyA25chI zramA bhagavAn mahAvIre zivAnaMdAne mATe meTI pariSadamAM yAvatu dharmanuM kathana karyuM (60). eTale zivAnaMdA zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpe dharmane zravaNa karIne ane hRdayamAM dhAraNa karIne haetuSTa thaI yAvat eNe gRhastha dharmane svIkAra karyo. gRhasthadharma svIkArIne te upAsaka dazAMga sUtra Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bagAradharmasaJjIvanI TIkA sU0 62 zivAnandAdharmasvIkRti gautamapraznazca 335 chAyA - bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namastvaiivamavAdIt - "prabhuH khalu bhadanta ! AnandaH zramaNopAsako devAnupriyANAmantike muNDo yAvatmatrajitum?" " nAyamarthaH samarthaH, gautama ! AnandaH khalu zramaNopAsako bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayivyati, pAlayitvA yAvatsaudharme kalpe'ruNAme vimAne devatayotpatsyate / tatra khalu astyekakeSAM devAnAM catrAri palyopamAni sthitiH prajJaptA, tatra cA''nandasyApi zramaNopAsakasya catvAri palyopamAni sthitiH prajJaptA " || 62 // TIkA - 'aya' - miti svayoktaH / samarthaH = yuktaH / zramaNopAsakaparyAyaM= zramaNopAsakam / / 62 // dharmako svIkAra kiyA / gRhastha dharma svIkAra karake usI dhArmika uttama ratha para savAra huI / savAra hokara jisa ora se AI thI usI ora calI gaI // 61 // TIkArtha - ' bhaMte tti ' ityAdi ' bhagavan ! , isa prakAra bhagavAn gautamane zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA kI namaskAra kiyA, aura vandanA - namaskAra karake isa prakAra kahane lage " hai bhagavAn ? kyA Ananda zrAvaka devAnupriyake samIpa pravrajita honeko samartha hai ? " ( bhagavAn ne kahA ) - " he gautama ? aisA nahIM hai, Ananda zrAvaka bahuta varSoM paryanta zrAvakapana pAlana karegA, aura pAlana karake saudharmakalpake aruNAbha vimAna meM devatArUpase utpanna hogaa| vahA~ kitaneka devatAoMkI sthiti cAra palyopamakI kahI gaI hai, tadanusAra Ananda zrAvakakI bhI cAra palyopamakI sthiti kahI gaI hai ( hogI ) | ||62 // dhArmika uttama rathamAM beThI. besIne je bAjuethI AvI hatI te khAjue yAsI gaI. (11). TIkArtha- 'bhaMte tti' chatyAhi 'bhagavan !' me pramANe : bhagavAn gautame zrabha bhagavAna mahAvIrane vaMdanA karI, namaskAra karyAM ane vaMdanA namaskAra karIne A pramANe kahevA lAgyAH- 'he bhagavan ! AnaMda zrAvaka devAnupriyanI samIpe pratrajita thavAne zuM samartha che ?" (lagavAne dhu:-) "De gautama ! prema nathI, mAnaha zrAva ghaNAM varSo sudhI zrAvakapaNu pALaze ane pALIne saudha kalpanA arUNAbha ivamAnamAM devatArUpe utpanna thaze. tyAM keTalAeka devatAonI sthiti cAra palyApamanI kahI che, taddanusAra AnaMda zrAvakanI paNa cAra paDyeApamanI sthiti kahI che (thaze) (12). upAsaka dazAMga sUtra Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaka dazAGgasUtre mUlam-tapa NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kathAi bahiyA jAva viharai // 63 // tae NaM se ANaMde samaNovAsae jAe abhi gayajIvAjIve jAva paDilA bhemANe viharai // 64 // tae NaM sA sivAnaMdA bhAriyA samaNovAsiyA jAyA jAva paDilA bhemANI viharai // 65 // tae NaM tassa ANaMdassa samaNovAsagassa uccAvahi sIlavya-guNa-veramaNa-paccakkhANaposahovavAsehiM appANaM bhAvemANassa codasa saMvaccharAI vaikaMtAI / paNNasamassa saMvaccharassa aMtarA vaTTamANassa annayA kayAi puvarattAvarata kAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhatthie ciMtie kappie patthie maNogae saMkalpe samuppajjitthA - "evaM khalu ahaMvANiyagAme nayare bahUNaM rAIsara jAva sayassavi ya NaM kuTuMbassa jAva AdhAre / taM eeNaM vakkheveNaM ahaM no saMcAemi samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammapaNNattiM uvasaMpajjittANaM viharittae / taM seyaM khalu mamaM kalaM jAva jalate viulaM asaNaM4 jahA pUraNo jAva jehaputtaM kuTuMbe ThavettA taM mitta jAva jeTTaputtaM ca ApucchittA, kollAe sanni vese nAyakulaMsi posahasAlaM paDilehittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammapaNNattiM uvasaMpajittANaM viharita" / evaM saMpees, saMpehittA kalaM viulaM taheva jimiyabhutnuttarAgae taM mitta jAva viuleNaM puSpha05 sakkArei sammANei, sakkAritA sammANittA tasseva mitta jAva purao jeThaputtaM sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI 336 upAsaka dazAMga sUtra Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magAradharmasaJjIvanI TIkA mU0 66-68 AnandadharmaprajJaptipatijJAnirUpaNam 337 "evaM khalu puttA ! ahaM vANiyagAme bahUNaM rAIsara jahAciMtiyaM jAva viharittae / taM seyaM khallu mama idANiM tumaM sayassa kuDaMbassa AlaMvarNa4 ThavettA jAva viharittae" // 66 // tae NaM jeDaputte ANaMdassa samaNovAsagassa tahatti eyamaDheMviNaeNaM pddisunnei||67|| taeNaM se ANaMde samaNovAsae tasseva mitta jAva purao jeTraputtaM kuDuMbe Thavei ThavittA evaM bayAsI-"mA NaM devANuppiyA! tubbhe ajjappabhiI kei mama bahasu kajjesu jAva pucchau vA paDipucchauvA, mamaM aTAe asaNaM vA4 uvakkhaDeu vA uvakareu vA // 68 // ___ chAyA-tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro'nyadA kadApi bahiryAvad viharati // 63 // tataH khalu sa AnandaH zramaNopAsako jAto'bhigatajIvAjIvo yAvaspatilambhayan vihrti||64|| tataHkhalu sA zivAnandA bhAryA zramaNopAsikA jAtA yAvatmatilambhayantI viharati // 65 // tataH khalu tasyA''nandasya zramaNopAsakasyoccAvacaiH zIlavataguNaviramaNapratyAkhyAnapoSadhopavAsairAtmAnaM bhAvayatazcaturdaza saMvatsarA vyutkraantaaH| paJcadazesaMvatsaramantarA vartamAnasyAnyadA kadApi pUrvarAtrAparatrakAlasamaye dharmajAgarikAM jAgrato'yametadrUpa AdhyAtmikazcintitaH kalpitaH prArthito manogataH saMkalpaH samudapadhata-"evaM khalvahaM vANijagrAme nagare bahUnAM rAjezvara-yAvatsvakasyApi ca khalu kuTumbasya yAvadAdhAraH, tadetena vyAkSepeNAI no zaknomi zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmaprajJaptimupasaMpadya vihartum, taccheyaH khalu mama kalyaM yAvajjvalati (sati)vipulamazanaM4 yathA pUraNo yAvajjyeSThaputraM kuTumbe sthApayitvA taM mitra-yAvajjyeSThaputraM cA''pRngya kollAke sabhiveze jJAtakule poSadhazAlAM matilikhya zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmaprajJaptimupasampadha vihrtum|"evN samprekSate, samaprekSya kalyaM vipulaM tathaiva jimitasuktottarAgatastaM mitra-yAvad vipulena puSpa-vastra-gandha-mAlyA-'laGkAreNa ca satkaroti sammAnayati, satkRtya sammAnya tasyaiva mitra yAvatpurato jyeSThaputraM zabdAyate, zabdAyitvA evamavAdIt-"evaM khalu putra ! ahaM vANijagrAme bahUnAM rAjezvara-yathAcintitaM yAvadvihartum tacchreyaHkhalu mamedAnIM tvAM svakasya kuTumbasyA''lambanaM4 sthApayitvA yAvadvihartum" // 66 // tataH khalu jyeSThaputra Anandasya zramaNopAsakasya 'tatheti' upAsaka dazAMga sUtra Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 .............................: upAsakadazAgasUtre etamayaM vinayena pratizRNoti // 67 // tataH khalu sa AnandaH zramaNopAsakastasyaiva mitrayAvatpurato jyeSThaputraMTumbe sthApayati,sthApayitvaivagavAdIt-mA khalu devAnumiyAH ! yUyamadyaprabhRti kepi mama bahuSu kAryeSu yAvatpRcchata kA pratipRcchata vA, mamAyA'zanaM vA pAnaM vA khAdhaM vA svAdhaM vA upaskuruta vA upakuruta vaa||68|| TIkA-uccAvacaiH-anekaprakAraiH / zIlavratAni aNuvratAni, guNA:-guNavratAni,viramaNa rAgAdivinivRttiH,pratyAkhyAnAti-pauruSyAdIni,poSadhopavAsa:mAgvyAkhyAtasvarUpastaiH-zIlavratAdidvAretyarthaH / antraa=mdhye| 'pUrve"-ti-rAtra pUrva-pUrvarAtra-rAtraiH pUrvI bhAgaH, tasmAdapara: aparo bhAgaH-pUrvarAtrAparastasminpUrvarAtrAparatraH= jAgrataH dhAtUnAmanekArthatvAdanutiSThata ityarthaH, ata eva 'dharmajA. garikAm' ityatra dvitiiyaa| AdhyAtmika: Atmani samutthitaH, cintitaH cintA 1 antarAzabdayoge nityadvitIyAmAptAvapi 'saMvaccharassa' iti mUle SaSThI svArSaprayogAt / TIkArtha-'tae NaM samaNe' ityAdi tadanantara kisI samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra pahi ( bAhira ) yAvat vihAra kara rahe the // 63 // vaha Ananda, zrAvaka ho gayA thA, jIva ajIvako jAnanevAlA yAvat pratilAbha (dAna) karatA huA rahatA thA // 64 // usakI bhAryA zivA. nandA bhI zrAvikA ho gaI thI jIva ajIvako jAnanevAlI yAvat pratilAbha (dAna) karatI huI rahatI thI // 65 // Ananda zrAvakako aneka prakAra-zIlavata, guNavrata, viramaNa (vairAgya), pratyAkhyAna, poSadhopavAsase AtmAko saMskAra yukta karate hue caudaha varSa vyatIta ho gye| pandrahavA varSa jaba cala rahA thA to eka samaya pUrvarAtrike apara (uttarArdha ) samayameM dharmakA anuSThAna karate-karate isa prakArakA mAnasika saMkalpa AtmAke viSayameM utpanna huA-"maiM vANijagrAma nagarameM bahutase TIkArthe- 'tae NaM samaNe-tyAdi pachI 4 samaye abhaya bhagavAna mahAvIra 8 (4812) yAvat vihAra 30 26 tA. (43). bhAna zrI ya gayo / jIva aMjIvane jANanAre yAvata pratilAbha (dAna) karI rahyo hato (64). tenI bhAya zivAnaMda paNa zrAvikA thaI gaI hatI. jIva-ajIvane jANanArI yAvata pratilAbha (11) 42tI 2tI tI. (65). mAna zrAvane bhane prAre zAsavrata, gurAvata, viramaNa (vairAgya), pratyAkhyAna, piSadhopavAsathI AtmAne saMskArayukata karatAM cauda varSa vyatIta thaI gayAM. jyAre paMdaramuM varSa cAlatuM hatuM tyAre eka samaye pUrva rAtrinA uttarArdha samayamAM dharmanuM anuSThAna karatAM karatAM AtmAnA viSayamAM e prakArane mAnasika saMkalpa utpanna thayA ke "huM vANijagrAma nagaramAM ghaNA rAjA, upAsaka dazAMga sUtra Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarasaJjIvanI TIkA a.1 sU.66-68 AnandadharmajJaptipatijJAnirUpaNam 339 vivayIkatA, kalpitaH kalpanArUpeNa vyavasthitaH, pArthitaH pArthanAviSayIkRtaH, manogata:manasyevAvasthito na tu vacanena prakAzitaH, samudapadyata=abhavat / vyAkSepeNa vyagratayA / AntikIm anti ke nikaTe bhavA AntikI tAm-bhagavataH pAvasthAbhityarthaH upaskuruta-randhayata, upakuruta mama samIpe samAnayata / avaziSTAH suspaSTAH // 63-68 // rAjA, Izvara yAvat AtmIya janoMkA bhI AdhAra hU~, isa vyagratAke kAraNa maiM zramaNa bhagavAna mahAvIrake samIpakI dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicarane meM samartha nahIM huuN| isalie yaha acchA hogA ki sUryodaya hone para vipula azana, pAna, khAdya, svAdha (sagA-saMbandhI Adiko jimA kara) pUraNa zrAvakakI taraha yAvat jyeSTha putrako kuTumbameM sthApita karake mitroM yAvat jyeSTha putrase pUchakara kollAka sannivezameM jJAtakulakI poSadhazAlAkA pratilekhana kara zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpakI dharmaprajJapti svIkAra kara vicarU~ !" usane aisA vicAra kiyA, vicAra kara dUsare dina mitra Adiko vipula azana pAna khAdya svAdya jimAneke SAda puSpa, vastra, gandha, mAlA aura alaMkAroMse unakA satkAra kiyA, sanmAna kiyaa| satkAra-saMmAna karake una mitroM Adike samakSa apane jyeSTha putrako bulavAyA, bulavAkara kahA-" beTe ! maiM vANijagrAma nagarameM bahutase rAjA Izvara AdikA AdhAra, yAvat maiM aisA vicAra kara rahanA cAhatA huuN| ataH mere lie yahI acchA hai ki maiM aba tumheM Izvara yAvata AtmIya janene paNa AdhAra chuM, e vyagratAne kAraNe huM zrama bhagavAna mahAvIra samIpenI dharmaprajJaptine svIkArIne vicaravAmAM samartha nathI. tethI eja sAruM che ke-sUryodaya thatAM khUba azana, pAna, khAdya, svAdya (saMbaMdhI vagerene jamADIne) pUraNa zrAvakanI peThe yAvata yeSTha putrane kuTuMbamAM sthApita karI mitra thAvat yeSTha putrane pUchI kalAka saMnivezamAM jJAnakulanI piSadhazALAnuM pratilekhana karI zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpanI dharmaprajJapti svIkArI huM vicarU teNe e vicAra karyo. vicArIne bIje divase mitra Adine khUba azana pAna khAdya svAdya jamADI puSpa, vastra, gaMdha, mAlA ane alaMkArothI emane satkAra karyo, sanmAna karyuM. satkAra-sanmAna karIne e mitra AdinI samakSa pitAnA jyeSTha putrane bolAvyo ane kahyuM : "putra! huM :vANijagrAma nagaramAM ghaNuM rAjA Izvara | Adine AdhAra chuM, yAvat huM A vicAra karI rahevA cAhuM chuM. mATe mAre mATe e ja sAruM che ke huM have tamane ApaNA kuTuMbane :bhAra eNpIne vicarUM" (26). upAsaka dazAMga sUtra Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. upAsakadacAGgasUtre mUlam - tara NaM se ANaMde samaNovAsae jeTThaputtaM mittaNAI Apucchara, ApucchittA sayAo gihAo paNikkhamai, paDiNikkhamittA vANiyagAmaM nayaraM majjhaM-majjheNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva kollAe sannivese, jeNeva nAyakule jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA posahasAlaM pamajjai, pamajittA uccArapAsavaNabhUmiM paDilehei, paDile hittA dabbhasaMthArayaM saMthara, saMtharitA dabbhasaMthArayaM duruhai, duruhittA posahasAlAe posahie dabhasaMthArova gae samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammapaNNatti uvasaMpajittANaM viharai // 69 // tae NaM se AnaMde samaNovAsa uvAsagapaDimAo uvasaMpajittANaM viharai / paDhamaM uvAsa - gapaDimaM ahAsutaM ahAkappaM ahAmaggaM ahAtacaM sammaM kAraNaM phAsei pAlei soheiM tIrei kiTTei ArAhe // 70 // tae NaM se " apane kuTumbakA bhAra dekara vicarU~ || 66 // taba Ananda zramaNopAsaka ke isa kathanako bar3e beTene ' tatheti ' ( jaisI ApakI icchA ) kaha kara vinayake sAtha svIkAra kiyA / / 67 // tadanantara Ananda zrAvakane una mitra Adike samakSa hI apane bar3e lar3akeko kuTumbameM sthApita kiyA aura sthApita karake sabase isa prakAra kahA- he devAnupriyoM ! Ajase tuma loga kisIbhI kArya meM mujhase eka vAra yA bAra-bAra mata pUchanA, aura na mere lie azana, pAna, khAdya, svAdya banAnA, na unheM mere vAste mere pAsa lAnA // 68 // " tyAre AnaMda zramaNopAsakanA e kathanane vaDA putra 'thati ' (jevI ApanI icchA) ema kahIne vinayapUrvaka svIkArI lIdhuM. (67) pachI AnaMda zrAvake e mitra AdinI samakSa ja pAtAnA vaDA putrane kuTukhamAM sthApita karyAM ane badhAne e pramANe kahyu ke--hai deva tupriya ! AjathI tame badhA koi paNa kAryoMmAM mane eka vAra ke vAravAra na pUchaze, ane mAre mATe azana, pAna, khAdya, svAdya paNa na khanAvaze ke na tene , bhAre bhATe bhArI pAse bAvazI, (18) upAsaka dazAMga sUtra Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagAradharmasajIvanI TIkA a.1.69-71 AnandapratimA(paDimA)nirUpaNam 341 ANaMde samaNovAsae doccaM uvAsagapaDimaM, evaM tacaM, cautthaM,paMcama chaThaM, sattama, aTumaM, navamaM, dasamaM ekArasamaM jAva aaraahei||71|| - chAyA-tataH khalu sa AnandaH zramaNopAsako jyeSThaputraM mitrajJAtimApRcchati, AgRcchaya svakAd gRhAt 'pratiniSkAmati, pratiniSkramya vANigrAmaM nagara madhyamadhyena nirgacchati, nirgatya yenaiva kollAkaH sanivezaH, yenaiva jJAtakulaM, yenaiva pauSadhazAlA te naivopAgacchati, upAgatya poSadhazAlA pramArjayati,pramAryocAraprasravaNabhUmi pratilekhayati, pratilekhya darbhasaMstArakaM saMstRNAti, saMstIrya darmasaMstArakaM dUrohati, duruhya poSadhazAlAyAM pauSadhiko darbhasaMstAropagataH zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmaprajJaptimupasaMpadya viharati // 69 // tataH khalu sa AnandaH zramaNopAsaka upAsakapratimA upasaMpadya viharati, prathamAmupAsakapratimAM yathAsUtraM yathAkalpaM yathAmArga yathAtatvaM samyaka kAyena spRzati, pAlayati, zodhayati, sIrayati, kIrtayati, ArAdhayati // 70 // tataH khalu sa AnandaH zramaNopAsako dvitIyAmupAsakapatimAm , evaM tRtIyAM, caturthI, paJcamI, saptamI, aSTamI, navamI, dazamIm , ekAdazIm , yAvadArAdhayati // 71 // TIkA-'upAsake'-ti-upAsakAH zrAvakAsteSAM pratimAH prtijnyaaH-abhigrhvishesslkssnnaastaaH| AsAmekAdazAnAM vyAkhyAvistaro matkRtAyAH zramaNamUtrasya TIkArtha-'tae NaM se ANaMde' ityAdi isake anantara Ananda zrAvakane jyeSThaputrase, mitroMse aura jJAtise AjJA lI AjJA lekara apane gharase niklaa| nikalakara vANijagrAma nagarake bIco-bIca hokara niklaa| nikala kara jisa ora kaullAka sanniveza, jisa ora jJAtakula aura jisa ora poSadhazAlA thI usI ora phuNcaa| pahu~ca kara poSadhazAlAko pUMjA, pUMjakara uccAra-prasravaNa bhUmi (TaTTI-pezAbakI jagaha )kI paDilehaNA kii| paDilehaNA karake darbha ( DAbha )ke saMthAre (Asana)ko vichAyA / TIkArtha-'tae NaM se ANaMde' tyA tyA25chI mAna zrApa 431 putra pAsethI, mitro pAsethI ane jJAti pAsethI AjJA lIdhI. ane pitAnA gherathI nIkaLe gherathI nIkaLIne vANijagrAma nagaranI vacce vacce thaI nIkaLe. nIkaLIne je bAjue kalAka saMnaveza, je bAjue jJAnakula ane je bAjue piSadhazALA hatI te bAjue game tyAM pahoMcIne piSadhazALAne paMjI, paMjIne uccAraprasavaNa bhUmi (maLa-mUtra karavAnuM sthAna)nI paDilehaNa karI. pachI (darbha) DAbhane saMthAra (Asana) bIchA , ane saMthArApara beThe. besIne piSadhazALAmAM piSadha upAsaka dazAMga sUtra Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 .. upAsakadavAiyo munItoSaNITIkAyAH sakAzAdavagantavyaH / yathAsUtraM bhUtrANyanatikramya-sUtrANyanusatyetyarthaH / yathAkalpa-zrAvakapatimAcAramanulladhya / 'yathAmArga-miti-mArgaH= kSAyopazamiko bhAvastamanullaGghya / 'yathAtatva' miti-tatvaM drshnprtimaashndsyaanugto'rthstmnullnggy| spRzati gRhNAti, dhAtUnAmanekArthatvAt / pAlayati upayogabhAvanayA sAvadhAno rakSati / zodhayati atIcAraparityAgena nirmalIkaroti / tIrayati-pratyAkhyAnakAlAvadhau pUrNa'pi kizcidadhikakAlAvasthAnena tIraM nayati / vichAkara darbhake saMthAre para baitthaa| baiThakara poSadhazAlAmeM poSadhayukta hokara darbhake saMthAre para baiThA huA hI zramaNa bhagavAn mahAvIrake pAsakI dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicarane (rahane) lagA // 69 // tadanantara Ananda zrAvakane prAvakakI gyAraha pratimAoM (paDimAoM )ko svIkAra kiyA, unameMse pahalI paDimAko sUtrake anusAra, paDimAsaMbandhI kalpake anusAra, mArga (kSAyopazamika bhAva )ke anusAra, tatva (darzanapratimA zabdake artha )ke anusAra-samyakU rUpase kAyadvArA grahaNa kiyA / upayogapUrvaka rakSaNa kiyaa| aticArokA tyAga karake vizuddha kiyaa| pratyAkhyAnakA samaya samApta hone para bhI kucha adhika samaya sthita rahakara pUrA kiyaa| 'jo karane yogya tho use maiMne kramazaH kiyA hai| aisA vicAra kiyA aura khUba acchI taraha ArAdhita kiyA // 70 // isake bAda Ananda zramaNopAsakane dUsarI, tIsarI, cauthI, pAcavIM, chaThI, sAtavI, AThavIM, nauvIM, dazavIM aura gyArahavoM paDimAko yAvat ArAdhita kiyA // yukta thaI DAbhanA saMthArA para beThAM beThAM ja zramaNa bhagavAna mahAvIranI dharmaprajJaptine svArI viyr| (21) sAyA. (66). pachI AnaMda zrAvake zrAvakanI agIAra pratimAo (paDimAo) ne svIkAra karyo. emAMnI pahelI paDimAne sUtronusAra, paDimA saMbaMdhI kalpane anusAra, mArca (kSayopazama bhAva) anusAra, tatva (zana pratibhA zahanA a )ne anusaarsamyarUpe kAyadvArA grahaNa karI, upagapUrvaka rakSaNa karI, aticArano tyAga karIne vizrAddha karI, pratyAkhyAnane samaya samApta thatAM paNa cheDe vadhu samaya sthita rahIne pUrI karI. "je karavA ye hatuM te meM kamazaH karyuM che" e teNe vicAra karyo ane sArI rIte adhita karyo (70). tyArabAda AnaMda zramaNopAsake bIjI, zrIla, yAcI, pAMyamI, chI, sAtabhI, bhAbhI, navabhI, sabhI ane sImAbhA piDimAne yAvat ArAdhita karI. upAsaka dazAMga sUtra Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 freefeat TIkA a. 1 sU0 72-73 AnandasaMlekhanAnirUpaNam kIrttayati = 'iha ya karttavyaM tanmayA'nukramazaH sampAdita ' - mityAdyudIrayati / ArApayati = samantAt sevate // 69-71 // mUlam - tae NaM se AnaMde samaNovAsae imeNaM eyArUveNaM urAleNaM viuleNaM payatteNaM paggahieNaM tavokammeNaM sukke jAva kise dhamaNisaMta jANa // 72 // tapa NaM tassa ANaMdassa samaNovAsagassa annayA kayAi puvaratA jAva dhammajAgariyaM jAgaramANasla ayaM ajjhatthie 5- " evaM khalu ahaM imeNaM jAva dharmANisaMtae jAe, taM asthi tA me uTTA kamme bale vIrie purisakkAra- parakkame saddhAdhiisaMvege / taM jAva tA me atthi uTTANe6 saddhAdhiisaMvege, jAva ya me dhammAyarie dhammovaesae samaNe bhagavaM mahAvIre jiNe suhatthI viharai tAva tA me seyaM kallaM jAva jalate apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNAjhUsiyassa bhattapANapaDiyAikkhiyassa kAlaM aNavakaM khamANassa viharittae" / evaM saMpehii, saMpehittA kallaM pAu jAva apacchimamAraNaMtiya jAva kAlaM aNavakaMkhamANe viharai // 73 // chAyA - tataH khalu sa AnandaH zramaNopAsako'nenaitadrapeNodAreNa vipulena prayanena pragRhItena tapaHkarmaNA zuSko yAvatkRzo dhamanisantato jAtaH // 72 // tataH svalla tasyA''nandasya zramaNopAsakasyAnyadA kadAcit pUrva rAtrA yAvaddharmajAgarikat jAgrato'yamAdhyAtmikaH 5. " evaM khalvahamanena yAvaddhamanisantato jAtaH, tadasti tAvanme utthAnaM karma balaM vIrya puruSakAraparAkramaM zraddhASTatisaMvegam / tad yAvattAbanme'sti utthAnaM6 zraddhA dhRti saMvegaM yAvacca me dharmAcAryo dharmopadezakaH zramaNo bhagavAn mahAvIro jinaH suhastI viharati, tAvattAvanme zreyaH kalyaM yAvajjvalati 9 zrAvakakI gyAraha paDimAoMkI vistArapUrvaka vyAkhyA mero banAIhuI zramaNasUtra kI munitoSiNI TIkAse jAnanA cAhie // 71 // zrAvakanI agIAra paDimAonI vistArapUrvaka vyAkhyA mArI banAvelI zramasUtranI sunitASiNI TIkAmAMthI jANI levI. (71). upAsaka dazAMga sUtra Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 upAsakadazAk apadhimamAraNAntika saMlekhanAjoSaNAjoSitasya bhaktapAnapratyAkhyAtasya kAlamanabakAGkSato vihartum / evaM saMprekSate, saMprekSa kalpaM prAduryAvadapazcimamAsmAntika yAvatkAlamanavakAn viharati // 73 // TIkA- 'dhamanI' vi - dhamanibhiH = nADIbhiH santataH vyAptaH - prakSINamAMsatayA lakSyamA nADIka ityarthaH / utthAnaM = zarIraceSTanaM, karma = gamanAdi kriyA, balaM zarIrasAmarthya, vIryam = AtmatejaH, puruSakAra parAkramaM - tatra puruSakAraH = utsAhaH, parAkramaH chaSTasAdhanazaktiH, ubhayo samAhAradvandvaH, 'zraddhe' ti zraddhA-vizuddhacittapariNatiH, dhRtiH =zokabhayAdijanitakSobhanivAraka cittavRttivizeSaH, saMvegaH = viSaya triratiH, zraddhA ca dhRtizvasaMvegazcetidvandvaH, mUle puMsatvamekavacanatvaM ca prAkRtasvAt / / 72-73 // 1 mUle puMstvaM prAkRtatvAt yadvA puruSakAreNa sahitaH parAkrama iti madhyamapadalopI samAso'tra / TIkArtha- ' tara NaM se ANaMde ' - ityAdi tadanantara Ananda zrAvaka isa udAra aura vipula prayatna ( karttavya) kA pAlana karanese, tathA tapasyA karaneke kAraNa sUkha gayA yAvat usakI nasa-nasa dikhAI dene lagI // 72 // pazcAt Ananda zrAvakako kisI samaya pUrvarAtrike apara samaya meM yAvat dharmajAgaraNA karate hue yaha AdhyAtmika Adi (vicAra) utpanna huA- " maiM isa karttavyame haDDiyoMkA piMjarA mAtra raha gayA hU~, to bhI hAla mujhameM utthAna ( zarIrakI ceSTA karanA ), karma (gamanAdi kriyA), bala (zArIrika zakti), vIrya (Atmateja), puruSakAra (utsAha), parAkrama (icchita kArya karanekI zakti), zraddhA (cittakA zuddha pariNAma), TIkArtha- 'tara gaM se ANaMde' tyAhi pachI yAnaM zrAva meM hAra bhane vipula prayatna (nyane pAlana karavAthI, tathA tapasyA karavAne kAraNe sukAi gaye. cAvatu enA zarIranI nasenasa dekhAvA lAgI (72). pachI AnaMda zrAvakane kaI samaye pUrAtrinA uttarArdha bhAgamAM yAvata dhajAgaraNa karatAM A AdhyAtmika Adi (vicAra) utpanna thayA:- huM A kanyathI hADakAnuM pAMjarU mAtra rahyo chu, tApaNu atyAre mArAmAM utthAna (zarIranI ceSTA karavI) ka (gamanAdi kriyA), Aja (zArIrika zakti), vIrya (Atmate), 3Sara (utsAha), parAI (harichata hArya azvAnI zakti), zraddhA (cittano zubha pariNAma), dhRti (dhairya) mane saMvega upAsaka dazAMga sUtra Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gArasaJjIvanI TIkA a. 1 sU074 anandAvadhijJAnanirUpaNam 345 mUlam-tae NaM tassa ANaMdasta samaNovAsagassa annayA kayAi subheNaM ajjhavasANeNaM, subheNaM pariNAmeNaM, lesAhi visujjhamANIhi tadAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM ohinANe smuppnne| puratthime NaM lavaNasamudde paMca joyaNasayAI khettaM jANai pAsai, evaM dakkhiNeNaM paJcatthimeNaM ya / uttare NaM jAva cullahimavaMtaM vAsadharapavvayaM jANai pAsai / uDUM jAva sohammaM kappaM jANai paasi| ahe jAva imIse rayaNappabhAe puDhavIe loluyaJcayaM narayaM caurAsIivAsasahassaTiiyaM jANai pAsai // 74 // chAyA-tataH khalu tasyA''nandasya zramaNopAsakasyAnyadA kadAcita zubhenAdhyavasAyena, zubhena pariNAmena, lezyAbhirvizuddhayantIbhistadAvaraNIyAnAM karmaNAM dhRti (dhairya) ora saMvega (viSayoMkI udAsInatA) hai; ataH jaba taka kiye usthAna Adi meremeM haiM, aura jabataka mere dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra jina suhastI vicarate haiM, taba taka (utthAna AdikI tathA bhagavAnkI maujUdagI meM hI) kala sUryodaya hone para apazcimamAraNAntika saMlekhanAkI joSaNA (sevanA)se joSita (yukta) hokara bhaktapAnakA pratyAkhyAna karake mRtyukI AkAMkSA na karate hue vicaranA (rahanA) hI mere lie zreyaskara hai // 73 // (viSayenI udAsinatA) che, eTale jyAM sudhI e utthAna Adi mArAmAM che ane jyAM sudhI mArA dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa bhagavAna mahAvIra jina suhastI dharAve che, tyAMsudhI (utthAna AdinI tathA bhagavAnanI upasthitimAM ja) kAla sUryodaya thatAM apazcima mAraNatika salekhanA jeSaNa (sevana)thI joSita (yukata) thaIne bhakata pAnanuM pratyAkhyAna karIne mRtyunI AkAMkSA na karatAM vicaravuM (2hevuM) eja mAre mATe zreya:42 7. (73). upAsaka dazAMga sUtra Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAye mUlam teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvAre samosarie / parisA niggayA jAva paDigayA // 75 // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdabhUI kSayopazamenAvadhijJAnaM samutpannam / paurastye khalu lavaNasamudre pazca yojanazatAni kSetraM jAnAti pazyati, evaM dakSiNAtye pAzcAtye ca / auttare khalu yAvat kSullahimavantaM varSeraparyaMta jAnAti pazyati, UrdhvaM yAvatsaudharma kalpaM jAnAti pazyati / bhadho yAvad asthA ratnamabhAyAH pRthivyA lolupAcyutanAmakaM narakAvAsaM caturazIta varSasahasrasthitikaM jAnAti pazyati // 74 // TIkA - zubhena=prazastena, adhyavasAyena=prAthamikena manobhAvavizeSeNa, pariNAmena= taduttarakAlikena manobhAvavizeSeNa, lezyAbhiH = caramamanobhAvasvarUpAbhiH // 74 || 346 TIkArtha- ' tae NaM tassa ' - ityAdi pazcAt Ananda zrAvakako kisI samaya zubha adhyavasAya ( pahalekA mAnasika vicAra ) se, zubha pariNAma ( bAda ke mAnasika vicAra ) se aura vizuddha hotI huI lezyAoM ( antima manobhAvoM) se avadhijJAnako AvaraNa karane ( Dhakane vAle kamakA kSayopazama ho jAnese avadhijJAna utpanna huA, ( usase vaha Ananda ) pUrva dizAmeM lavaNasamudrake andara pAMcasau yojana kSetra jAnane aura dekhane lagA, isI prakAra dakSiNa pazcimameM / uttara dizA meM kSullahimavanta varSadhara parvatako jAnane aura dekhane lagA, Urdhva dizA meM saudharmakalpa taka jAnane aura dekhane lgaa| adhodizAmeM caurAsI hajAra sthitivAle lolupAcyuta narakAvAsa taka jAnane aura dekhane lagA || 74 // TIkArtha- 'tae NaM tassa' yachI mAnaMda zrAvane adha samaye zubha adhyavasAya (pahelAMnA mAnasika vicA)thI, zubha pariNAma (pachIneA mAnasika vicAra)thI ane vizuddha thatI lezyAe (a Mtima manAbhAveA)thI, avadhijJAnane AvaNu karanAra (DhAMDanAra) bhani kSayopazama thavAthI avadhijJAna utpanna thayuM (tethI te--mAnaMha) pUrva dizAmAM lavaNusamudranI aMdara pAMcase yAjana kSetra jANavA ane jova lAgyA; eja pramANe dakSiNa pazcimamAM paNa jovA lAgyA. uttara dizAmAM kSulla himava'ta vadhara parvatane jANavA ane jovA lAgyA. Urdhva dizAmAM saudharmAMka5 sudhI jANavA ane jovA lAgyA. adhedizAmAM cerAsI hajAra sthitivALA lAlupAcyuta naraka sudhI jANavA ane jovA lAgyA. (74). upAsaka dazAMga sUtra Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a. 1 sU. 76-77 AnandagautamapraznottaranirUpaNam 347 nAma aNayAre goyamagote NaM sattussehe, samacauraMsasaMThANasaMThie, vajjarisahanArAyasaMghayaNe, kaNagapulaganighasapamhagore, uggatave, dittatave, ghoratave, mahAtave, urAle, ghoraguNe, ghoratavassI, ghorabaMbhaceravAsI. ucchRDhasarIre, saMkhittaviulateulesse chaTuM-chaTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNa saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai // 76 // tae NaM se bhagavaM goyame chaTrakkhamaNapAraNagaMsi paDhamAe porisIe sajjhAyaM karei, biiyAe porisIe jhANaM jhiyAi, taiyANa porisIe aturiyaM acavalaM asaMbhate muhapattiM paDilehei, paDilehitA bhAyaNavatthAI paDilehei paDilehitA bhAyaNavatthAI pamajjai, pamajjittA bhAyaNAI uggAhei,uggAhittAjeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNa bhagavaM mahAvIra vaMdai namasai, vaMdittA namaMsitA evaM vayAsI-"icchAmi Na bhaMte! tumbhehiM abhaYNNAesamANe chaTrakkhamaNapAraNagaMsi vANiyagAme nayare chAyA-tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIraH samavasRtaH / pariSanirgatA yAvatmatigatA // 75 // tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya jyeSTho'ntevAsI indrabhUti mA'nagAro gautamagotraH khalu saptotsedhaH, samacaturasrasaMsthAnasaMsthitaH, vajrarSabhanArAcasaMhananaH, kanakapulakanikapapadmagauraH, ugratapAH, dIptatapAH, ghoratapAH, mahAtapAH, udAraH, ghoraguNaH,ghoratapasvI, ghorabrahmacaryavAsI, utkSiptazarIraH saMkSiptavipulatejolezyaH, SaSThaSaSThenA'nikSiptena tapaHkarmaNA saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharati // 76 // tataH khalu sa bhagavAn gautamaHSaSThakSapaNapAraNa ke prathamAyAM pauruSyAM svAdhyAyaM karoti, dvitIyAyAM pauruSyAM dhyAnaM dhyAyati, tRtIyAyAM pauruSyAmatvaritamacapalamasambhrAnto mukhavastrIM pratilekhayati, pratilekhya bhAjanavastrANi pratilekhayati, pratilekhya bhAjanavastrANi pramArjayati, pramAya' bhAjanAnyudgRhNAti, udgRhya yenaiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastenaivaupAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA evamavAdIt-"icchAmi khalu bhadanta ! yuSmAbhibhyanujJAta: upAsaka dazAMga sUtra Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 upAsakadazAstre uccanIyamajjhimAI kulAiM gharasamudANassa bhikkhAyariyAe additte|" ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdhaM kareha // 77 // tae gaMbhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abhaNuNNAe samANe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAodUipalAsAo ceiyAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA aturiyamacavalamasaMbhaMte jugaMtarapariloyaNAe diTrIe purao iriyaM sohemANe jeNeva vANiyagAme nayare teNeva uvAgacchai uvAgacchittA vANiyagAme nayare uccanIyamajjhimAiM kulAiM gharasamudANassa bhikkhAyariyAe addi||78|| tae NaM se bhagavaM goyame vANiyagAme nayare, jahA paNNattIe tahA jAva bhikjAyariyAe aDamANe ahApajjataM bhattapANaM samma paDiggAhei, paDiggAhittA vANiyagAmAo paDiNiggacchai, paDiNiggacchittA kollAyassa sannivesassa adUrasAmaMteNaM vIIvayamANe bahujaNasaI nisAmei / bahujaNo annamannassa evamAikkhai3-"evaM khalu devANuppiyA ! samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI SaSThakSapaNa pAraNa ke vANijagrAme nagare ucca-nIca-madhyamAni kulAni gRhasamudAnasya bhikSAcaryAyai attitum"| (bha0) "yathAsukhaM devAnupriya ! mA pratibandhaM kuru // 77 // tataH khalu bhagavAn gautamaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNAbhyanujJAtaH sana zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntikAd datipalAzAcaityAtmatiniSkrAmati, pratiniSkramyAtvaritamacapalamasambhrAnto yugAntaraparilokanayA dRSTayA purata IrSyA zodhayana yenaiva vANijagrAma nagaraM tenaivopAgacchati, upAgatya vANijagrAme nagare ucca-nica-madhya. mAni kulAni gRhasamudAnasya bhikSAcaryAya aTati // 78 // tataH khalu sa bhagavAn gautamo vANijagrAme nagare yathAprajJaptyAM tathA yAvadbhikSAcaryAyai aTana yathAparyApta bhaktapAnaM samyak pratigRhNAti, pratigRhya vANijagrAmAtpatinirgacchati, pratinirgatya kollAkastha sanivezasyA'darasAmante yativrajan bahujanazabdaM nizAmyati / bahujano'nyonyasmai evamAkhyAti4-"evaM khalu devAnumiyaH zramaNasya bhagavato mahA upAsaka dazAMga sUtra Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU. 79-81 AnandagautamapraznottaranirUpaNam 349 ANaMde nAma samaNovAsae posahasAlAe apacchima-jAva-aNavakaMkhamANe viharae" // 79 // tae NaM tassa goyamassa bahujaNassa aMtie eyaM socA nisamma ayameyArUve ajjhathie 5"taM gacchAmi NaM ANaMdaM samaNovAsayaM pAsAmi" / evaM saMpehei, saMpehitA jeNeva kollAe sannivese jeNeva ANaMde samaNovAsae, jeNeva posahasAlA teNeva ugAvacchai // 80 // tae NaM se ANaMde samaNovAsae bhagavaM goyamaM ejjamANaM pAsai, pAsittA haTTa jAva hiyae bhagavaM goyamaM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-" evaM khalu bhaMte ! ahaM imeNaM urAleNaM jAva dhamaNisaMtae jAe, no saMcAemi devANuppiyassa aMtiyaM pAubhavittANaM tikkhutto muddhANeNaM pAe abhivNditte| tumbhe Na bhaMte ! icchAkAreNaM aNabhiogeNaM io ceva eha, jANaMdevANuppiyANaM tikkhutto muddhANeNaM pAesu vaMdAminamaMsAmi"81 tae NaM se bhagavaM goyame jeNeva ANaMde samaNovAsae vIrasyAntevAsI Anando nAma zramaNopAsakaH poSadhazAlAyAmapazcimayAvat-anakakAGkSana viharati"||79||tataH khalu tasya gautamasya bahujanasyAntike etacchutvA nizamyAyametadrUpa AdhyAtmikaH 5-tad gacchAmi khalu AnandaM zramaNopAsakaM pazyAmi" / evaM saMmekSate, saMprekSya yenaiva kollAkaH zanivezo yenaivA''nandaH zramaNopAsakaH, yenaiva poSadhazAlA tenaivopAgacchati // 80 // tataH khalu sa AnandaH zramaNopAsako bhagavantaM gautamamejamAnaM pazyati, dRSTvA hRSTa-yAvahRdayo bhagavantaM gautamaM vadante namasyati, vanditvA namasyitvaivamavAdIt- "evaM khalu bhadanta ! ahamanenodAreNa yAvat-dhamanisantato jAto no zaknomi devAnupriyasyAntikaM pAdu. 'yatrikRtvo mUrdhA paadaavbhivnditum| yUyaM khalu bhadanta! icchAkAreNA'nabhiyogenetazcaitra-eta, yasmAtkhalu devAnupriyANAM trikRtvo mUrdhA pAdayorvande namasyAmi" 81 . tataH khalu sa bhagavAn gautamo yenaivA''nandaH zramaNopAsakastenevopAna upAsaka dazAMga sUtra Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ upAsakadazAgasUtre teNeva uvAgacchai // 82 // tae NaM se ANaMde bhagavao goyamassa tikkhutto muddhANeNaM pAesu vaMdai namasai, vaMdittA nama sittA evaM vayAsI-"asthi NaM bhaMte ! hiNogihamajjhAvasaMtassa ohinANaM samuppajjai ?" / "haMtA asthi"| jaiNaMbhaMte ! gihiNo jAva samuppajjai, evaM khalu bhaMte! mama vi gihiNo gihamajjhAva saMtassa ohinANe samuppanne-purasthime NaM lavaNasamudde paMcajoyaNasayAiM jAva loluyaya narayaM jANAmi pAsAmi" // 83 // taeNaM se bhagavaM goyame ANaMdaM samaNovAsayaM evaM vayAsI -" asthi NaM ANaMdA! gihiNo jAva samuppajjai, no ceva NaM aymhaale| taMNaM tuma ANaMdA! eyassa ThANassa Aloehi jAva tavokamma paDivajAhi // 4 // tae NaM se ANaMde bhagavaM goyamaM evaM vayAsI" ati NaM bhaMte ! jiNavayaNe saMtANaM taccANaM tahiyANaM sambhUyANaM bhAvA, Aloijjai jAva paDivajjijjai ?" (go0) "no iNa? snnhe"| cchati // 82 // tataH khalu sa Anando bhagavato gautamasya trikRtvo mUnoM pAdayorvandate namasyati, vanditvA namasyitvaivamavAdIta-"asti khalu bhadanta ! gRhiNo gRhamadhyAvasato'vadhijJAnaM samutpadyate ?" (gau0) "hanta ! asti" ! (A0) . "yadi khalu bhadanta ! gRhiNo yAvatsamutpadyate, evaM khalu bhadanta ! mamApi gRhiNo gRhamadhyAvasato'vadhijJAnaM samutpannam-paurastye khalu lavaNasamudre paJcayojanazatAni yAvat-lolupAcyutaM narakaM jAnAmi pazyAmi // 83 // tataH khalu sa bhagavAn gautama AnandaM zramaNopAsakamevamavAdIt-"asti khalu Ananda ! gRhiNo yAbassamutpadyate, no caiva khalu etanmahAlayaM, tatkhalu svamAnanda ! etasya sthAnasya (viSaye ) Alocaya yAvattapaHkarmaH pratipadyasva " // 84 // tataH khalu sa Anando bhagavantaM gautamamevamavAdIta-" asti khalu bhadanta ! jinavacane satAM tatvAnAM tathyAnAM sadbhUtAnAM bhAvAnAM (viSaye) Alocyate yAvatpatipadyate"? upAsaka dazAMga sUtra Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 sU0 86 AnandagautamapraznottaranirUpaNam 352 (AnandaH) " jai NaM bhaMte ! jiNavayaNe saMtANaM jAva bhAvANaM no Aloijjai jAva tavokammaM no paDivajjijai.taM gaM bhaMte ! tubhaM ceva eyarasa ThANassa Aloeha jAva paDivajjaha" // 86 // tae NaM se bhagavaM goyame ANaMdeNaM samaNovAsaeNaM evaM vutte samANe saMkie kaMkhie viigicchAsamAvanne ANaMdassa aMtiyAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva duipalAse ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte gamaNAgamaNAe paDikkamai, paDikkamittA esaNamaNesaNe Aloei AloittA bhatta-pANaM paDidaMsei, paDidaMsittA samaNaM bhagavai mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-"evaM khalu bhaMte ! ahaM tubbhehiM abbhaNuNNAe taM ceva savaM kahei jAva tae NaM ahaM saMkie 3 ANaMdassa samaNovAsagassa aMtiyAo paDiNikkhamAmi, paDiNikkhamittA (gau0) " nAyamarthaH smrthH"| (A0) "yadi khalu bhadanta ! jinavacane satAM yAvadbhAvAnAM (viSaye) no Alocyate yAvattapaHkarma no pratipadyate, tatkhalu bhadanta ! yUyamevaitasya sthAnasya (viSaye) Alocyate yAvatpatipadyadhvam" // 8 // tataH khalu sa bhagavAn gautama Anandena zramaNopAsaka naivamuktaHsan zaGkitaHkAkSito vicikitsAsamApanna AnandasyAntikAtmatiniSkrAmati, pratiniSkramya yenaiva dUtipalAzazcaityo yenaiva zramaNo bhagavAna mahAvIrastenaivopAgacchati, upAgatya zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAdUrasAmante gamanAgamanasya pratikrAmati, pratikramya eSaNamaneSaNamAlocayati, Alocya bhakta-pAnaM pratidarzayati, pratidarya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvaivamavAdIt-evaM khalu bhadanta ! ahaM yuSmAbhirabhyanujJAtaH, tadeva sarva kathayati yAvat tataH khalvahaM zaGkitaH3 Anandasya zramaNopAsakasyAntikAtmatiniSkrAmAmi, pratiniSkramya upAsaka dazAMga sUtra Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 upAsakadazAma jeNeva ihaM teNeva havvamAgae, taM gaM bhaMte ! kiM ANaMdeNaM samaNovAsaeNaM tassa ThANassa AloeyavaMjAva paDivajeyatvaM udAhumae?" goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-goyamA! tumaM ceva NaM tassa ThANassa Aloehi jAva paDivajjAhi, ANaMdaM ca samaNovAsayaM eyamaha khAmehi " // 86 // tae NaM se bhagavaM goyame samaNassa bhagavao mahAvIrassa " tahatti" eyama, viNaeNaM paDisuNei, paDisuNittA tassa ThANassa Aloei jAva paDivajjai,ANaMda ca samaNovAsayaM eyamaDheM khaamei||87|| tae NaM saMmaNaM bhagavaM mahAvIre annayA kayAi bahiyA jaNavaryAvahAraM viharai // 88 // tae NaM se ANaMde samaNovAsae bahurhi sIlavvaehiM jAva appANaM bhAvettA vIsaM vAsAiM samaNovAsagapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhusittA sahi bhattAiM aNasaNAe chedettA AloiyapaDikate samAhipataM kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe sohammavarDisagassa yenaiveha tenaiva havyamAgataH, tatkhalu bhadanta ! kimAnandena zramaNopAsakena tasya sthAnasyA''locitavyaM yAvatpatipattavyamutAho ! mayA ?" gautama ! iti zramaNo bhagavAna mahAvIro bhagavantaM gautamamevamavAdita-"gautama ! tvameva khalu tasya sthAnasyA''locaya yAvatpatipadyasva, AnandaM ca zramaNopAsakametamartha kSAmaya" // 86 // tataH khalu sa bhagavAna gautamaH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya "tatheti" etamartha vinayena pratizRNoti, pratizrutya tastha sthAnasyA''locayati yAvatpatipadyate, AnandaM ca zramaNopAsakametamartha kSAmayati // 87 // tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro'nyadA kadAci bahirjanapadavihAraM viharati // 88 // tataH khalu sa AnandaH zramaNopAsako bahubhiH zIlavatairyAvadAtmAnaM bhAvayitvA viMzati varSANi zramaNopAsakaparyAya pAlayitvA, ekAdaza copAsakamatimAH samyak kAyena spRSTvA mAsikyA saMlekhanayA''tmAnaM joSayitvA SaSTiM bhannAnyanazanena chittvA, AlocitamatikrAntaH upAsaka dazAMga sUtra Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a. 1 mU. 89-90 AnandagautamapraznottaranirUpaNam 353 mahAvimANassa uttarapurasthime NaM aruNe vimANe devattAe uvavanne / tattha NaM atthegaiyANaM devANaM cattAri palioMvamAiM ThiI papNattA, tattha NaM ANaMdassa vi devassa cattAri paliovamAiM ThiI paNNattA // 8 // " ANaMde NaM bhaMte ! deve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA karhi gacchihii ? kahiM uvavajihii ?" (bha0)"goyamA!mahAvidehe vAse sijjhihiha" // nikvevo // 9 // samAdhiprAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA saudharmAvataMsakasya mahAbimAnasyottarapaurastye khalu aruNe vimAne devatvenopapannaH, tatra khalu astyekakeSAM devAnAM catvAri palyopamAni sthitiH prajJaptA / tatra khalu AnandasyApi devasya catvAri palyopamAni sthitiH prajJaptA // 89 // AnandaH khalu bhadanta ! devastasmAddevalokAdAyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNA''nantaraM cayaM cyutvA kutra gamiSyati ? kutrotpatsyate ? / gautama ! mahAvidehe varSe setsyati // nikSepaH 90 // // saptamasyAGgasyopAsakadazAnAM prathamamadhyayanaM samAptam // 1 // TIkA:-'nikSepa' iti-nigamanaM yathA-"evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva uvAsagadasANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaTTe paNNattetti bemi" iti, "evaM khalu jambUH ! zramaNena yAvat-upAdakadazAnAM prathamasyA'dhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH, iti bravImi" iticchAyA / anyatspaSTam // 75-90 itizrI-vizvavikhyAta-jagaDhallama-pasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhuchatrapati kolhApurarAjapradatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacArI-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI-ghAsIlAla prati-viracitAyAmupAsakadazAGgasUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyAkhyAyAM vyAkhyAyAM prathama-mAnandAkhyamadhyayana samAptam // 1 // upAsaka dazAMga sUtra Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaka dazAGgasUtre TIkArtha- ' teNaM kAleNaM ' ityAdi usa kAlameM aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra samosare, pariSad nikalI yAvat vApasa calI gaI / / 75 / / usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIrake gautama gotrIya jyeSTha ziSya indrabhUti sAta hAthakI avagAhanAvAle, samacaturasra saMsthAnavAle, vajrarSabhanArAca saMghayaNavAle, suvarNa, pulaka, nikaSa aura padmake samAna gore, ugratapasvI, dIpta tapavAle, ghora tapavAle, mahAtapasvI, udAra, bahuta guNavAna, ghora tapasvI, ghora brahmacArI, utsRSTa zarIravAle arthAt zarIrasaMskAra na karanevAle, saMkSipta vipula tejo lezyAdhArI, SaSTha 2 bhakta ( belA Adi ) ke nirantara tapaH karmase, saMyama aura anazanAdi bAraha prakArakI tapasyAse AtmAko bhAvita kara hue vicarate the / 76 || taba bhagavAn gautamane chaTTa khamaNake pAraNe dina pahalI porasI meM svAdhyAya kiyA, dUsarI porasImeM dhyAna kiyA aura tIsarI porasImeM dhIre dhIre capalatA na karate hue asaMbhrAnta hokara (ekAgratA se ) sadoraka mukha vastrikAkI paDilehaNA kI, pAtroM aura vastroM kI paDilehaNA kI, paDilehaNA karake vastra pAtroMkI pramArjanA kI, pramArjanA karake pAtroMkA grahaNa kiyA, grahaNa karake jisa ora zramaNa bhagavAn mahAvIra 354 TIkArtha- 'teNaM kAleNaM' tyAhi me aNe ramane me samaye zramaya bhagavAna mahAvIra same saryAM. pariSad nIkaLI yAvat pachI cAlI gai(75). e kALe e samaye zramaNa bhagavAna mahAvIranA gautama-gAtrIya jyeSTha ziSya iMdrabhUti sAta hAthanI avagAhanA vAjA, sabhayaturakha saMsthAnavAjA, varSa anArAyasaMdhyaNuvANA, suvartha, pusa, nikaSa ane padmanI samAna gorA, atha tapasvI, hIsa tapavAjA, ghora tapavAjA, mahA tapasvI, ghera brahmacArI, utkruSTa zarIravALA arthAt zarIrasaMskAra na karanArA, saMkSipta vipula telebezyAdhArI, 73-74 auta (mesu) mahinA niraMtara tayambhathI, saMyabhathI bhane anazanAdi bAra prakAranI tapasyAthI AtmAne bhAvita karatA vicaratA hatA (76), tyAre bhagavAna gautame chaThThuM khamaNanA pAraNAne krine pahelI pArasImAM svAdhyAya karyAM, khIjI pArasImAM dhyAna yu ane trIjI perasImAM dhIre dhIre; capaLatA na karatAM asaMbhrAnta thaIne (ekAgratAthI) mukhavaSikAnI paDilehaNA karI, pAtro ane vasronI paDilehaNA karI, vastra pAtronI pramAnA karI, pAtrAnI pramArjanA karI, pAtrAne grahaNa karyAM, ane je sthaLe zramaNa bhagavAna mahAvIra hatA te sthaLe pahoMcyA. pachI zramaNu bhagavAna mahAvIrane vaMdanA namaskAra karyAM, ane A pramANe kahevA upAsaka dazAMga sUtra Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.1 mU. 77 AnandagautamapraznottaranirUpaNam . 355 the usI ora pahu~ce / pahu~cakara zramaNa bhagavAna mahAvIrako vandanA namaskAra karake isa prakAra kahane lage-" bhagavAn ! ApakI AjJA milane para SaSTha khamaNake pAraNeke lie vANijagrAma nagarameM dhanavAn garIba aura sAdhAraNa-saba gharoM meM samudAnI ( kramase jAte hue kisI gharako na chor3a kara kI jAnevAlI) bhikSAcaryA ke lie jAnA cAhatA huuN|" bhagavAnne kahA-" jisameM sukha ho vaisA karo, vilamba na karo" // 77 // taba bhagavAn gautama zramaNa bhagavAna mahAvIrase AjJAlekara zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpase aura dRtipalAza caityase bAhara nikale / nikalakara dhIre-dhIre capalatA na karate hue sAvadhAnIse, jhUsarapramANa pRthvIko dekhate hue-sAmane IryA sodhate hue jahA~ vANijagrAma nagara thA vaho ge| jAkara vANijagrAma nagarameM uMcanIca aura madhyama kuloMmeM yathAkrama bhikSAcaryAke lie bhramaNa karane lage // 78 // taba bhagavAn gautamane vANijagrAma nagarameM kalpa ke anusAra bhikSAcaryA ke lie bhramaNa karate hue yathA prApta ho bhakta-pAna grahaNa kiyaa| grahaNa karake vANijagrAma nagarase nikale, nikala kara kollAka sannivezake samIpa jaba A rahe the to bahutase manuSyoMkA zabda sunaa| bahutase manuSya ApasameM yoM kaha rahe the-" devAnupriyoM ! zramaNa lAgyAH "bhagavana! ApanI AjJA maLe te chaTha khamaNanA pAraNAne mATe vANijagrAma nagaramAM dhanavAna, garIba ane sAdhAraNa badhAM gharamAM samudAnI (krame AvatAM ke gharane na choDatAM karavAmAM AvatI) bhikSAcaryAne mATe javA IcchuM chuM" bhagavAne kahyuM: "jema sukha thAya tema kare." (77). eTale bhagavAna gautama zramaNa bhagavAna mahAvIranI AjJA laIne zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpethI dUti palAza tyamAMthI bahAra nIkaLyuM ane dhIre dhIre capaLatA na karatAM sAvadhAnIthI dhUsarA pramANa pRthvIne jotA jotA, sAme IryA zodhatA zodhatA jyAM vANijagrAma nagara hatuM tyAM gayA, jaIne vANijagrAma nagaramAM pratiSThita, apratiSThita ane madhyama kuLamAM yathAkrama bhikSAcayane mATe bramaNa karavA lAgyA (78). bhagavAna gautame vANijagrAma nagaramAM ka9pane anusarIne bhikSAcaryAne mATe bhramaNa karatAM jeTaluM paryApta thAya teTaluM bhakata-pAna grahaNa karyuM. pachI vANijagrAma nagaramAMthI nIkaLIne keTalAka sannivezanI samIpe jyAre te jaI rahyA hatA, tyAre ghaNA mANasone zabda temaNe sAMbhaLyo. ghaNA mANaso mahAmahe eka bIjAne kahI rahyA hatA ke upAsaka dazAMga sUtra Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamane bhagavAn mahAvIrake ziSya Ananda zrAvaka poSadhazAlAmeM apazcima yAvat mRtyukI AkAMkSA na karate hue vicarate haiM " // 79 // bahuta janoMse aisA sunakara aura manameM socakara gautamako isa prakArakA AdhyAtmika Adi (vicAra) utpanna huA-"jAU~ aura Ananda zrAvakako dekha aauN|" aisA vicAra kara kollAka sAMniveza, Ananda zrAvaka aura poSadhazAlA jahAM thI vahA~ pahu~ce // 80 // taba Ananda zrAvakane bhagavAn gautamako Ate dekha kara hRSTa-tuSTa (jAva) hRdaya hokara bhagavAn gautamako vandanA kI, namaskAra kiyA aura vandanA-namaskAra kara isa taraha kahA-" bhagavan ?maiM isa vizAla prayatnase yAvat nasa-nasa hI raha gayA hU~, ataH devAnupriya ke samIpa Akara tIna bAra mastaka namAkara caraNoM meM vandanA karane meM asamartha hU~, he bhagavan ! ApahI icchAkAra aura anabhiyogase yahAM padhAriye, jisase maiM devAnupriyako tIna cAra mastaka namAkara caraNoMmeM vandanA-namaskAra karU~" / / 81 // taba bhagavAn gautama Ananda zrAvakake samIpa gaye / / 82 // Anandane bhagavAn gautamako tIna vAra mastaka jhukA kara caraNoMmeM vandanA-namaskAra kiyA, vandanA-namaskAra kara bolA -" bhagavan ! gharameM rahate hue gRhasthako kyA avadhijJAna utpanna ho sakatA hai ? " gautama-"hA, ho sakatA hai|" Ananda-" bhagavan ! yadi "devAnupriye ! zramaNa bhagavAna mahAvIranA ziSya AnaMda zrAvaka piSazALAmAM apazcima yAvatuM mRtyunI AkAMkSA na karatAM vithare che (79) ghaNA mANasanuM evuM bolavuM sAMbhaLIne ane manamAM vicArIne gautamane A prakArane AdhyAtmika Adi (viyA) Surna thA: " mane mAna zrAvana mA." ma viyArIne kellAka saMniveza, AnaMda zrAvaka ane piSadhazALA je bAjue hatAM e bAjue te pahAya! (80). mAna zrApa bhagavAna gautamane mAvatA (14) -tuTa hRdaya thaIne bhagavAna gautamane vaMdanA karI, namaskAra karyo. ane A pramANe kahyuM "bhagavan! huM A vizALa prayatna karIne cAvatuM nasenasa rahI gayela chuM, eTale devAnupriyanI samIpe AvIne traNa vAra mastaka namAvI caraNomAM vaMdanA karavA asamartha chuM. he bhagavAna! Apaja IrachAkAra ane ane anabhige ahIM padhAre, jethI huM devAnupriyane traNa vAra mastaka namAvI caraNomAM vaMdanA namaskAra karUM."81 eTale bhagavAna gautama AnaMda zrAvakanI samIpe gayA. (82). AnaMde bhagavAna gautamane traNa vAra mastaka namAvI caraNomAM vaMdana-namaskAra karyo ane kahyuM upAsaka dazAMga sUtra Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITokA a.1 sU083-86 AnandagautamapraznottaranirUpaNam 357 gRhasthako ho sakatA hai to he bhagavan ! mujha-gharameM rahanevAle gRhasthako bhIavadhi jJAna utpanna huA hai, usase pUrva dizAkI tarapha lavaNasamudrameM pAMcasau yojana taka yAvat lolupAcyuta naraka taka maiM jAnatA aura dekhatA hU~" 83 / / taba bhagavan gautama Ananda zrAvakase kahane lage-"gRhasthako gharameM rahate hue avadhijJAna ho sakatA hai parantu itane adhika kSetra meM nahIM, isalie he Ananda ! tuma isa sthAnakI AlocanA niMdanA karake yAvat tapasyA svIkAra karo" // 84 // taba vaha Ananda bhagavAn gautamase bolA-" bhagavan ! kyA jina-pravacanameM satya, tAttvika, tathya aura sadbhUta bhAvoMke viSayameM bhI AlocanA kI jAtI hai yAvat tapaHkarma svIkAra kiyA jAtA hai ?" gautama-"nahIM, aisA nahIM hai|" Ananda"bhagavan ! yadi jina-vacanameM satya yAvat bhAvoMke viSayameM AlocanA nahIM kI jAtI, aura yAvat tapaHkarma nahIM svIkAra kiyA jAtA to he bhagavan ! ApahI isa sthAnakI AlocanA kIjie yAvat tapaHkarma svIkAra kIjie" // 85 // tadanantara bhagavAn gautama, Ananda zrAvakake itanA kahane para zaMkA, kAMkSA, aura vicikitsAko prApta hokara Ananda ke pAsase nikale / nikala kara jahAM dUtipalAza caitya aura zramaNa bhagavAna ! gharamAM rahetA gRhasthane zuM avadhijJAya utpanna thaI zake ?" gautame kahyuM " 1, za." mAna he dhu: "bhagavana ! 2 sthane 2 to bhane-gharamA rahenArA gRhasthane paNa avadhijJAna utpanna thayuM che, tethI pUrva dizAnI bAjue lavaNasamudramAM pAMcaso jana sudhI yAvat lAlu pAmyuta naraka sudhI huM jANuM-dekhuM chuM" (83). eTale bhagavAna gautama AnaMda zrAvakane kahevA lAgyA: "gRhasthane gharamAM rahetA avadhijJAna thaI zake che, paraMtu ATalA moTA kSetramAM nahi; tethI hiM AnaMdatame A sthAnanI AlocanA karI ane cAvatu tapasyA svIkAre." tyAre AnAde bhagavAna gautamane kahyuM: "bhagavana! zuM jina-pravacanamAM satya, tAvika, tathya ane sadbhUta bhAvenA viSayamAM paNa AlecanA karavAmAM Ave che yAvata ta54 svImA mAve cha ?" gautame 4hyu: "nA, sama nathI." sAno kahyuM - "bhagavAna ! je jina vacanamAM satya yAvatu bhAvenA viSayamAM AlocanA nathI karavAmAM AvatI ane yAvata tapakama nathI svIkAravAmAM AvatuM, te he bhagavana! Apa ja A sthAnanI Ale thanA kare yAvata tA:kamane svIkAra kare 85 pachI bhagavAna gautama, AnaMda zrAvakanA ATalA kathanathI zaMkA, kAMkSA, ane vicikitsAne prApta thaI AnaMdanI pAsethI nIkaLyA, ane je bAjue upAsaka dazAMga sUtra Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 upAsaka dazAGga sUtre bhagavAna mahAvIra the vahA~ gye| jAkara zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpa baiTha kara gamanAgamanakA pratikramaNa kiyA, pratikramaNa karake eSaNIya aura aneSaNIyakI alocanA kI / AlocanA karake bhakta pAna dikhalAyA aura dikhalA kara zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA kI, namaskAra kiyA, vandanA - namaskAra karake kahane lage- " bhagavAn ! maiM ApakI AjJA prApta karake - ( ityAdi gautamane sArA vRttAnta kahA zaMkita, kA~kSita aura vicikitsAyukta hone taka ) maiM Ananda zrAvakake yahA~se nikalA / nikala kara yahA~ zIghra AyA hU~ / 66 bhagavan ! usa sthAnakI AlocanA Anandako karanI cAhie yA mujhe ?" " gautama ! " isa AmantraNa se zramaNa bhagavAn mahAvIrane gautamase kahA - " he gautama! tumhIM usa sthAnake viSayameM AlocanA karo yAvata tapaHkarma svIkAra karo, aura isake lie Ananda zrAvakako khamAo " // 86 // gautamane " tahanti " kahakara zramaNa bhagavAn mahAvIrakA kathana vinayake sAtha svIkAra kiyA, svIkAra karake usa sthAnakI AlocanA kI yAvat tapaH rma svIkAra kiyA aura isa bAta ke lie Ananda zrAvakako khamAyA // 87 // isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra kisI dUsare samaya dezoM dezo meM vicara rahe the // 88 // taba Ananda zrAvaka bahuta se zIla-vrata Adise AtmAko bhAvita ( saMskArayukta) karake, vIsa varSa paryanta zrAvakapanA krUtipalAza caitya tathA zramaNa bhagavAna mahAvIra hatA te bAjue gayA, pachI gautame zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpe besIne gamanAgamananuM pratikramaNa karyuM, ane eSIya tathA anaeSaNIyanI AlAcanA karI. AlecanA karIne bhakatapAna batAvyAM ane zramaNu bhagavAna mahAvIrane vadanA-namaskAra karI kahevA lAgyA: "bhagavana! huM ApanI AjJA laIne ( ityAdi gautame badhA vRttAnta kahyo-zakita, kAMkSita ane vicikitsAyukata thavA sudhInA ) huM AnaMda zrAvakanI pAsethI nIkaLIne zIghra ahIM Avyo chu. bhagavana ! e sthAnanI AlAcanA Anadai karavI joie ke mAre ?" 66 gautama " evA Ama traNe karIne zramaNa bhagavAn mahAvIr gautamane kahyuM: " he gautama ! tame e sthAnanI AlecanA karA yAvata tapakama svIkAre, ane tene mATe AnaMda zrAvakane khamAve." (86). gautame " tahatti " kahIne zramaNu bhagavAna mahAvIranuM kathana vinayapUrvaka svIkAryuM ane e sthAnanI AleAMcanA karI cAvata tapakema svIkAryu. ane e vAtane mATe Anada zrAvakane khamAbyA. (87). tyAramAda zramaNa bhagavAna mahAvIra keAi khIje samaye dezadeza vicarI rahyA hatA. (88). te vakhate AnaMda zrAvaka zIlavrata AdithI AtmAne bhAvita (sa MskArayukrata) karIne, vIsa varSa sudhI zrAvakapaNuM pALIne, zrAvakanI agIAra upAsaka dazAMga sUtra Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA sU. 89-90 adhyayanasamApti 359 pAla kara, zrAvakakI gyAraha paDimAoMkA bhalI bhAti kAyase pAlana kara, eka mAsakI saMlekhanAse AtmAko jUSita (sevita-yukta) kara, anazana dvArA sATha bhaktoM ( sATha dinoM-do mahIneke bhojana) kAtyAga kara, AlocanA-pratikramaNa karake samAdhiko prApta hokara kAla mAsameM kAla karake saudharma kalpameM saudharmAvataMsaka mahAvimAnake IzAnakoNameM sthita aruNa vimAnameM deva-paryAyase utpanna huaa| vahAM kisI-kisI devakI cAra-cAra palyopamakI sthiti kahI gaI hai, ataH vahAM Ananda devakI bhI cAra palyopamakI sthiti kahI hai // 89 // (gautama bole) " bhagavan ! Ananda deva usa devalokase, Ayu, bhava, aura sthitikA kSaya hone para tadanantara cava kara kahAM jAyagA? kahAM utpanna hogA?" bhagavAnane kahA-"gautama! mahAvideha kSetrameM siddha hogaa|" nikSepa-"sudharmA svAmI bole-he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIrane yAvat upAsakadazAMgake prathama adhyayanakA yahI artha kahA hai, vaisA hI meM tujhase kahatA huuN|" // 90 // iti zrI upAsakadazAGgasUtrake prathama adhyayanakI agArasaMjIvanI nAma vyAkhyAkA hindI-bhASAnuvAda samApta // 1 // paDimAone sArI rIte kAyAthI pALIne, eka mAsanI saMkhanAthI AtmAne jUSita (sevita-yuta) 3rIne, anazanadvArA sA mata (A18 hisa-re mahinAnAM sapana) ne tyAga karIne, AlecanA-pratikramaNa karIne, samAdhine prApta thaI kALamAsamAM kALa karI saudharma-ka95mAM saudharmAvalaMsaka mahAvimAnanA IzAnakezumAM sthita arUNa vimAnamAM devaparyAye utpanna thayuM. tyAM kaI-kaI devanI cAra-cAra palyopamanI sthiti kahevAmAM AvI che, eTale tyAM AnaMdadevanI paNa cAra popamanI sthiti kahI che. (8). gautame yu: "bhagavana! mAnava sevA thI, mAyu, 11 manasthitimA kSaya thAya pachI 2cavIne kayAM jaze? kyAM utpanna thaze?" bhagavAne kahyuM: "gautama mahAvideha kSetramAM siddha thaze." nikSepa-"sudharmA svAmI bolyAH he jaMbU! zramaNa bhagavAna mahAvI yAvata upAsakadIganA prathama adhyayanane eja artha kahyo che, ane te ja tane chu." (60). Ita zrI upAsakedazAMga sUtranA prathama adhyayananI agAra saMjIvanI nAmaka vyAkhyAna gujarAtI anuvAda samApta. (1) upAsaka dazAMga sUtra Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre // dvitIyAdhyayanam // atha dvitIyaM kAmadevAkhyamadhyayanamArabhyate 'jai NaM bhaMte' iti / malama-jai NaM bhaMte! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM sattamassa aMgassa uvAsagadasANaM paDhamasta ajjhayaNassa ayama? paNNatte / doccassa NaMbhaMte ! ajjhayaNassa ke aTe paNNatte ? // 91 // evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA nAmaM nayarI hotthA / puNNabhadde ceie / jiyasattU rAyA / kAmadeve gAhAvaI / bhaddA bhaariyaa| cha hiraNNakoDIo nihANapauttAo, cha buDripauttAo, cha pavittharapauttAo, cha vvayA dasa gosAhassieNaM vaeNaM / samosaraNaM / jahA ANaMde tahA nigge| taheva sAvayadhamma paDivajjai / sA ceva vattavayA jAva jeTTaputtaM mittanAiM ApucchittA jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA jahAANaMde jAva samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammapaNNati uvasaMpajjittANaM vihri||92|| tae NaM tassa kAmadevassa samaNovAsagassa puvvarattAvarattakAlasamayaMsi .ege deve mAyI micchadiTrI aMtiyaM pAubbhUe // 93 // 4: chAyA-yadi khalu bhadanta ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat samprAptena "saptamasyAGgasyopAsakadazAnAM prathamAdhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH,dvitIyasya khalu bhadanta ! 'adhyayanasya ko'rthaH prjnyptH?||91|| evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye campA nAma nagaryAsIt / puurnnbhdrshcaityH| jitazatrU rAjA / kAmadevo gaathaaptiH| bhadrA bhAryA / SaD hiraNyakoTayo nidhAnapayuktAH,SaD vRddhimayuktAH, SaT pravistarapayuktAH, SaD vajA dazagosAhasikeNa vrajena / samavasaraNam / yathA''nandastathA nirgtH| tathaiva zrAvakadharma pratipadyate / sA caiva vaktavyatA yAvajjyeSThaputraM mitra-jJAtimApUcchaya yenaiva poSadhazAlA tenaivopAgacchati, upAgatya yathA''nando yAvat zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmamajJaptimupasampadya viharati // 92 // tataH khalu tasya kAmadevasya zramaNopAsakasya pUrvarAtrAparatrakAlasamaye eko devo mAyI mithyAdRSTirantikaM prArdubhUtaH // 93 // upAsaka dazAMga sUtra Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a. 2 mU0 91-93 kAmadevaRddhivarNanam . 361 TIkA-itthaM bhagavatopadarzitatattvatayA saJjAtAnurAgo jambUddhitIyAdhyayanaviSayamavaboddha muhurbhagavantamApRcchati-'yadi khalvi'-tyAdi / bhagavA-(sudharmAsvAmI) nAdizati-"evaM khalvi'-ti / mAyI-mAyAvI / zeSAzchAyAvyAkhyAtAH // 91-93 // aba dUsarA kAmadeva adhyayana prArambha kiyA jAtA hai TIkArtha-' evaM khalu' ityAdi (jambU svAmIne pUcho) bhagavan ? yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra yAvat muktiko prAptane sAtaveM aMga upAsaka dazAke prathama adhyayanakA yaha artha prarUpita kiyA hai, to bhagavan ! dUsare adhyayanakA kyA artha batAyA hai ? // 91 // (sudharmA svAmIne uttara diyA) he jambU ! usa kAla usa samayameM campA nAmakI nagarI thii| pUrNabhadra caitya thaa| jitazatru rAjA thaa| kAmadeva gAthApati thaa| bhadrA nAmakI usakI bhAryA thii| chaha karor3a sonaye usake khajAnemeM the, chaha karor3a vyApArameM lage the, chaha karor3a pravistara (lena-dena )meM the, aura dasa hajAra gAyoMke eka vrajake hisAbase chaha vraja the-arthAt sATha hajAra govarga thaa| vaha AnandakI taraha nikalA zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpa AyA, usI prakAra Avaka dharmako svIkAra kiyaa| yahAM saba vRttAnta pUrvokta hI samajhanA cAhie ki have bIjA kAmadeva adhyayanane prAraMbha karavAmAM Ave che; TIkArtha-'evaM khalu' tyA (mu svAbhIme pUchayu:-) bhagavana ! zramaNa bhagavAna mahAvIra yAvata muktine pAmelAe sAtamA aMga upAsaka dazAnA pahelA adhyanamAM e artha prarUpita karyo che, te bhagavana! bIjA adhyayanamAM zo matha matAnyA che. (81). (sudhama svAmIe uttara ApyaH-) he jabU! e kALe e samaye caMpA nAmanI nagarI hatI. pUrNa bhadra citya hatuM. jitazatru rAjA hate. kAmadeva gAthApati hate. bhadrA nAmanI temanI strI hatI. cha kareDa senaiyA ene khajAnAmAM hatA, cha karoDa vepAramAM rokAyA hatA, cha karoDa pravistara (leNa-deNa)mAM guMthAyA hatA, ane dasa hajAra gAyanA eka vrajane hisAbe cha vraja hatAM, arthAta sATha hajAra varganAM pazuo tenI pAse hatAM. te AnaMdanI peThe nIkaLe. zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpe Ave. eja prakAre teNe zrAvaka dharmane svIkAra karyo. ahIM badhe vRttAMta pUrvokta prakArane ja samajI levuM ke- kAmadeva yAvat vaDA putrane, upAsaka dazAMga sUtra Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre mulam-tae NaM se deve egaM mahaM pisAyarUvaM viubi| tassaNaM devassa pisAyarUvassa ime eyArUve vaNNAvAsepaNNatte-sIsaM segokaliMjasaMThANasaMThiyaM, sAlibhasellasarisA se kesA kavilateeNaM dippamANA, mahallauTriyAkabhallasaMThANasaMThiyaM niDAlaM, muguMsapuMchaM va sassa bhumagAo phuggaphuggAo vigayabIbhacchadaMsaNAo, sIsaghaDiviNiggayAiM acchINi vigayabIbhacchadaMsaNAI, kaNNA jaha suppakattaraM ceva vigayabIbhacchadaMsaNijjA, urabbhapuDasannibhA se nAsAjhusirA, jamalacullIsaMThANasaMThiyA dovi tassa nAsApuDayA, ghoDayapuMcha va tassa maMsUiM kivalakavilAI vigayabIbhacchadaMsaNAI, uTrA udRssa ceva laMbA, phAlasarisA se daMtA, jibbhA jaha suppakattaraM chAyAH-tataH khalu sa deva ekaM mahAntaM pizAcarUpaM vikurute, tasya khalu devasya pizAcarUpasyAyametadrUpo varNakavyAsaH prajJaptaH-zIrSa tasya gokaliJjasaMsthAnasaMsthitaM, zAlibhasellasadRzAstasya kezAH kapilatejasA dIpyamAnAH, mahoSTikAkabhallasaMsthAnasaMsthitaM lalATaM, muguMsapucchavattasya bhravau phuggaphuggau vikRtabIbhatsadarzanau, zIrSaghaTIvinirgate akSiNi vikRtabIbhatsadarzane, kaNau~ yathA zUrpakartare eva vikRtabIbhatsadarzanIyo, urabhrapuTasannibhA tasya nAsA zuSirA, yamalacullI saMsthAnamaMsthite dve api tasya nAsApuTe, ghoTakapucchavattasya zmazrUNi kApalakapilAni vikRtabIbhatsadarzanAni, oSThau uSTrasyeva lambau, kAmadeva yAvat jyeSTha putrase mitroMse aura jJAtise pUchakara jahAM poSadhazAlA thI vahA~ gyaa| vahA jAkara AnandakI taraha zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpakI dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicarane lagA // 92 // isake bAda usa kAmadeva zrAvakake pAsa pUrvarAtrike dUsare samaya (pichalI rAtri )meM eka kapaTI mithyAdRSTi deva AyA // 93 // mitrane ane jJAtine pUchIne jyAM piSadhazALA hatI tyAM gaye. tyAM jaIne AnaMdanI peThe zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpanI dharmaprajJaptine svIkAra karI vicAravA lAge (2) tyArabAda e kAmadeva zrAvakanI pAse pUrva rAtrine bIje samaye (bhapAtra) 458 mithyATi deva maa0ye| (63). upAsaka dazAMga sUtra Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 2 mU0 94 pizAcarUpadhAridevavarNanam 363 ceva vigayabIbhacchadaMsaNijA, halakuddAlasaMThiyA se haNuyA, gallakaDilla ca tassa khaDDaM phuTuM kavilaM pharusaM mahallaM, muiMgAkArovame se khaMdhe, puravarakavADovame se vacche, koTriyAsaMThANasaMThiyA dovi tassa bAvA nisApAhANasaMThANasaMThiyA dovi tassa aggahatthA, nisAloDhasaMThANasaMThiyAo hatthesu aMgulIo, sippipuDagasaMThiyA se nakkhA, NAviyapasevao va uraMsi laMbaMti dovi tassa thaNayA, poha ayakoTaovva vaDhe, pANakalaMdasaritA se nAhI, sikagasaMThANasaMThie se nette, kiNNapuDasaMThANasaMThiyA dovi tassa vaNasA, jamalakoTriyAsaMThANasaMThiyA dovi tassa UrU, ajjuNagucchaM va tassa jANUI kuDilakuDaliI vigayabIbhacchadaMsaNAI, jaMghAo karakaDIo lomehi uvaciyAo, aharIsaMThANasaMThiyA dovi tassa pAyA, aharoloDhasaMThANasaMThiyAo pAesu aMgulIo sippipuDasaMThiyA se nakkhA // 94 // phAlasadRzAstasya dantAH, jihA yathA mUrpakartarameva vikRtabIbhatsadarzanIyA, halakudA. lasaMsthitA tasya hanukA, gallakaDillaM ca tasya garta sphuTaM kapilaM paruSaM mahat, mRdaGgAkAropamau tasya skandhau, puravarakapATopamaM tasya vakSaH, koSThikAsaMsthAnasaMsthitau dvAvapi bAhU,nizApASANa-saMsthAnasaMsthitau dvAvapi tasyAgrahastau, nizAloSTasaMsthAnasaMsthitA hastayoragulyaH, zuktipuTakasaMsthitAstasya nakhAH, nApitaprasevakAvivo rasi lambete dvAvapi stanakau, udaramayaHkoSThakavadvRttaM, pAnakalandasadRzI tasya nAmiH, zikyakasaMsthAnasaMsthite tasya netre, kiNvaputrasaMsthAnasaMsthitau dvAvapi tasya vRSaNau, yamalakoSThikAsaMsthAnasaMsthitau dvAvapi tasyorU, arjunagucchamiva tasya jAnunI kuTilakuTile vikRtabIbhatsadarzane, jo karakaTI romabhirupacite, adharIsaMsthAnasaMsthitau dvAvapi tasya pAdau, adharIloSTasaMsthAnasaMsthitAH pAdeSvaGgulyaH, zuktipuTasaMsthitAstasya nakhAH // 94 // upAsaka dazAMga sUtra Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 upAsaka dazAGgasUtre TIkA - varNaka - vyAsaH = svarUpaprakAraH / zIrSa = ziraH / 'gokalije'-tigavAderbhakSaNa saukaryAya nirmitaM vaMzamayaM bhAjanaM- gokalikhaM tasya yatsaMsthAnaM svarUpamaryAdadhomukhIkRtasya tasyeti tadvatsaMsthitamavasthitam / 'zAlI' - ti - ' bhasella ityayaM zabdo dezIyaH kaNiza-zukArthe, tatazca zAlibhasellasadRzA ityasya zAlInAM ye bhallAH = kaNiza - zukAH = maJjarIkizAravastatsadRzA ityarthaH / kapilatejasA= piGgavarNakAntyA | 'mahe'- ti mahatI cAsAvuSTikA ca mahoSTikA = vipulamRdbhAjanaM 'mATA' iti prasiddhA, tasyAH kabha= kapAlaM tasya saMsthAnamAkArastadvatsaMsthitam / 'muguMse'-ti- muguMsaH = nakulastasya pucchavat, phugga-phuggo = vikIrNaromANI, / 'muguMse'-ti-muguMsaH vikRtamata eva bIbhatsaM, yadvA vikRtaM bIbhatsaM ca darzanaM yayoste / ' zIrSe' tizIrSa = mastakaM tadeva ghaTIvaGgolA''kRtisvAt tasyA vinirgate= viniSkrAntezIrSaghaTI vinirgate ghaTayAkAramastakamatikramyA'vasthite ityarthaH, akSiNI = netre, vikRtetyAdi mAravat / zUrpakarttare = zUrpakhaNDe, vikRteti vikRtaM bIbhatsaM ca yathA syAttathA TIkArtha- 'tae NaM se deve ' ityAdi usa devane eka mahAna pizAcake rUpakI vikriyA kI / usa pizAcakA aisA svarUpa thA - " gAya Adi pazuoM ke ghAsa saralatA se khAye jAne ke lie jo gokaliMja nAmaka eka bAMsa AdikA pAtra ( voiyATopalA ) banAyA jAtA hai, usake samAna usakA mastaka thA / zAlibhasella arthAt cAvala AdikI maMjarI ke zukake samAna rUkhe aura moTe bhUre raMgakI kAMtise dedIpyamAna usake keza the / usakA lalATa bar3e miTTIke mATeke kapAla jaisA lambA-caur3A thA / usakI bhauMhe naulekI pUMchake samAna bikhare hue bAloMse vikRta aura bIbhatsa ( bhayAnaka ) dIkha par3atI thIM / usakI A~kheM zIrSaghaTImastakarUpa gola-maTola ghaTI ( choTA ghar3A ) se bAhara nikalI huI ( uMcI 66 TIkArtha- 'tae of se deve' tyAhi me deveo mahAna pizAyanA 3panI vikriyA karI. e pizAcanuM AvuM svarUpa hatu. gAya Adi pazue sahelAithI ghAsa khAI zake te mATe je gAlija nAmanA aka vAMsane TopalA banAvavAmAM Ave che, tenA jeva u tenuM mastaka hatuM. zAlibhasela eTale cekhA AdinI maMjarInA zUkanA jevA sukA ane meTA bhUrA raMganI kAntithI deDhInyamAna tenA keza hatA. moTAM mATInA mATalAnA kapALa jevuM lAMbu--paheALuM tenuM lalATa hatuM. tenI bhammarI nALIyAnI pUchaDInI peThe vIkharAyalA vALathI vikRta ane bhayAnaka jovAmAM AvatI hatI. tenI AMkheA zISa ghaTI-mastakarUpa gALa maTeALa ghaDI (nAnA ghaDA)mAMthI bahAra nIkaLelI (ucI uThI AvelI) hAvAthI vikRta ane atyaMta kharAba dekhAtI upAsaka dazAMga sUtra Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 2 mU0 94 pizAcarUpadhAridevavarNanam 365 darzanIyau / urabhrapuTasanimA meSanAsApuTatulyA, zuSirAmzuSiraM vivaraM tayuktA ghraakaarrndhrvtiityrthH| 'yamale'-ti-yamale saMyute ye cullyau tayoH saMsthAnam AkArastadvatsaMsthite / kapilakapilAni atipiGgalAni / 'halakudAle'.ti-halakudAlaM halasya mukhaM yena bhUmirdAyate tadvatsaMsthAnayuktA, hanukA-hanuH kapolAdhobhAgaH / 'galle-ti-gallaH kapolakaDillami-bhojanavizeSa iva, etadeva vizinaSTi'garta'-mityAdi-garta=zvabhravanimnamadhyaM, sphuTaM vidIrNasvarUpam, idamevAbhipretya gaDillamityuktam, kapilaM-piGgalaM, paruSaM kaThorasparzam / mRdaGge-ti-mRdaGgaH svanAmaprasiddho vAdhavizeSastasya ya AkAraH svarUpaM tenopamA sAdRzyaM yayaustau, skandhau -bhujmuulbhaago| pureti-pureSu varaM-puravaraM-pradhAnanagaraM tasya yatkapATamarthAda dvArasthitamativizAlaM tenopamA sAdRzyaM yasya tat-ativizAlamityarthaH,vakSaH uraHsthauThI huI ) honese vikRta aura atyanta burI dIkhatI thiiN| kAna usake TUTe hue sUpar3e ke samAna bar3A hI vicitra aura dekhane meM bhayaMkara the| nAka usakI meDhekI nAka jaisI thI, gaDDhe sarIkhe cheda usameM bane hue the| nAkake donoM cheda aise the mAnoM juDe hue do cUlhe ho / usakI muche ghor3ekI pU~cha jaisI aura atyanta bhUrI honese vikRta durdarzanIya thIM / donoM hoTha U~Take hoThoMke samAna laMbe the / phAla (lohekI halavANI) ke samAna usake tIkhe tIkhe dAta the / jIbha sUpar3e ke Tukar3e ke samAna vikRta aura dekhane meM bIbhatsa thii| usakI har3abacI halake agrabhAgake samAna bAhAra nikalI huI thii| usake gAla kaDilla bartana (UMDe pAtra) ke samAna gahare tathA phaTe hue dIkhate the, aura bhUre raMgake atyanta krksh(ktthor)the| usake kaMdhe mRdaMgoMke samAna the| kisI pradhAna nagarake phATakake samAna caur3I usakI chAtI thii| usakI donoM bhujAe~ koSThikA hatI. tenA kAna tUTelA supaDAnA jevA atyaMta vicitra ane jovAmAM bhayaMkara lAgatA hatA. tenuM nAka gheTAnA nAka jevuM hatuM. temAM khADA jevA cheda hatA. nakinA beu cheda evA hatA ke jANe eka bIjAthI joDAyelA be cUlA hoya. tenI mUcho gheDAnA pUMcha jevI ane atyaMta bhUrI hovAthI vikRta durdazanIya hatI. beu heTha UMTanA hoThanA jevA lAMbA hatA haLanA leDhAnA phaLA (je vaDe jamIna khodAya che haLanI aMdara beselI leDhAnI keza) jevA tenA aNIdAra dAMta hatA. jIbha sUpaDAnA TukaDA jevI vikRta ane jovAmAM bhayAnaka hatI tenI haDapacI haLanA agrabhAganI peThe bahAra nIkaLelI hatI, tenA gAla kaDia (GDuM vAsaNa) jevA uMDA ane phATelA dekhAtA hatA ane bhUrA raMganA atyaMta kaThera hatA. tenI khAMdhe mRdaMge jevI hatI. ke meTA nagaranA daravAjA jevI paheLI tenI chAtI hatI. tenI beu bhujAo. upAsaka dazAMga sUtra Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre lam / koSThiketi-koSThikA-pavanasaMvaraNArtha bhatrAyA mukhAgre sthApitA mRnmayI kumalikA tasyA yatsaMsthAnamAkArastadasthitau paruSau vipulau cetyarthaH, bAhU= bhujau / nizeti nizApASANaH gharaTTastatsaMsthAnavatpRthulatayA saMsthitau, agrahasto hastAgrabhAgau karatale ityarthaH / nizAloSTeti-nizAloSTaM zilAputrakastatulyA:-zilAkhaNDavaJcipiTA ityrthH| zukti puTakasaMsthitA:-zukti puTatulyAH / nApiteti-nApitasya prasevako kSuranakhalvAdinidhAnapAtre (rachadhAnI-rachAnI) tAviva ursi-vkssHsthle| ayaHkoSThakavat, lohakumUlavat, vRttaM vartulam / pAneti pAna-tantuvAyaivakheSu dIyamAnaM dhAnyarasasampAditaM jalaM tasya kalandaM kuNDaM tatsadRzI gmbhiiretyrthH| zikyaketi zikyaka-zikyaM davyAdisaMrakSArtha rajjunirmitaM loke prasiddhaM tttulyaakaare| kiNveti-kiNvamatropacArAttaNDulAdinidhAnI goNI 'borI' iti prasiddhaM tasya yatpuTaM bhAgadvayamarthAttaNDulAdisaMbhRtatayA vipulAkRti tattulyAkArau (havA rokane-ikaTThI karane ke lie bhastrA-phUMkanI ke muMhake sAmane banI huI miTTIkI koThI )ke samAna thiiN| usakI hatheliyA ghaTTI ( cakkI )ke pATake samAna moTI thiiN| usake donoM hAthoMkI aMguliyA zilAputraka (pattharakI laur3hI) ke samAna capaTI thiiN| usake nAkhUna sIpake saMpuToMke samAna the| usake donoM stana chAtI para khUba lambe laTaka rahe the, jaise nAIkI rachaniyA-(Ustare Adi rakhanekI camar3ekI theliyA) ho / usakA peTa loheke kusUla ( koThe )ke samAna gola thaa| nAbhi aisI gaharI thI jaise julAho dvArA vastrameM lagAye jAnevAle ATeke jala (mAr3a) kA kuNDa ho| netra chIMke ke samAna the| donoM aNDakoSa bhare hue pAsapAsa par3e do theloM (boriyoM ke samAna lambe-caur3e the| usakI jaMghAe~ samAna AkAravAlI do koThiyoM ke samAna thiiN| donoM ghuTane arjuna kaThI (havA rokavA mATe dhamaNanA mahenI sAme banAvavAmAM AvatI mATInI koThI)nA jevI hatI. tenI hatheLIo ghaTInA patthara jema jADI hatI. tenA beu hAthanI AMgaLIe zilApatraka (dALa vATavAnA lAMbA patthara) jevI hatI. tenA nakha sIpanA saMpuTa jevA hatAM. tenA beu stana chAtI para khUba lAMbA laTakI rahyA hatA, jANe hajAmanA hathIyAro rAkhavAnI kothaLIo hoya. tenuM peTa leDhAnA keDa jevuM gaLa hatuM. nAbhi evI uMDI hatI ke jANe vaNakarane kapaDAMne lagAvavAnI meLa-kAMjIna-kaMDa heya netra sIMkAM jevAM hatAM. beu aMDakoSa bharelA ane pAse pAse paDelA be thelA (berIo) jevA lAMbA-pahoLA hatA. tenI jAMghe samAna AkAravALI be kaThIonA jevI hatI. beu ghUMTaNe arjuna vRkSanA gucchA jevA upAsaka dazAMga sUtra Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a0 2 sU0 94-95 pizAcarUpadhArIdevavarNanam 367 mUlam-laDahamaDahajANue, vigayabhaggabhuggabhumae, avadAliya vayaNavivaranillAliyaggajIhe, saraDakayamAliyAe, uMduramAlApari NaddhasukayaciMdhe, naulakayajaNNapUre, sappakayavegacche, apphoDate, abhigajjate,bhImamukkaTTahAse,nANAvihapaMcavaNNahi lomehiM uvacie ega mahaM nIluppalagavalaguliyaayasikusumappagAsaM asi khuradhAraM gahAya jeNeva posahasAlA jeNeva kAmadeve samaNovAsae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA Asuratte ruThe kuvie caMDikie misamisImANe kAmadevaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-"haMbho kAmadevA! samaNovAsayA ! appatthiyapatthayA ! duraMtapaMtalakkhaNA! hINapuNNacAuddasiyA! sirihiridhiikittiparivajjiyA! dhammakAmayA! puNNa vRSaNau aNDakoSau / yamaleti-yamale samAnAkArayugmarUpe ye koSThike kumUlIdvayaM tadAkAreNa saMsthitau uruu-skthinii| 'arjune ni-arjunaH indravRkSastasya guccha:= stavakaH, yadvA arjuna=NaM-dhAnyAdirUpaM tasya guccha: stambastadvat jAnunI-uruparvadvayam ,tadeva vizinaSTi-kuTileti-kuTila-kuTile atikuTile, vikRteti prAgvat / jaDejAnvadhobhAgau, karakaTI kaThine, upacite cyaate| adhariti adharI-peSaNI zilA tatsaMsthAnasaMsthitau tattulyau / agharIloSTa zilAkhaNDam / zuktipuTetipAgvyAkhyAtam // 14 // vRkSake guccheke samAna bila-kila Ter3he vikRta aura bIbhatsa darzanavAle the| piNDaliyo kaThora aura bAloMse bharI huI thiiN| donoM paira dAla pIsanekI zilAkI taraha the| pairoMkI aMguliyA zilA para pIsaneke pattharakI AkRtivAlI thiiN| pairoMke nakha bhI sippIsaMpuTake samAna the| // 94 // taddana vAMkA, vikRta ane bIbhatsa darzanavALA hatA. pIMDIo kaThora ane vALathI bharelI hatI. beu paga dALa vaTavAnA patthara (eksIyA) jevA hatA. paganI AMgaLIo dALa vATavAnI silA uparanA lAMbA pattharanI AkRtivALI hatI, paganA nakha paNa sIpanA saMpuTa jevA hatA (94). upAsaka dazAMga sUtra Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - upAsakadazAGgasUtre kAmayA! saggakAmayA ? mokkhakAmayA! dhammakaMkhiyA! dhamma pivAsiyA4 ! no khallu kappai tava devANuppiyA! jaM sIlAI vayAI veramaNAiM paJcakkhANAI posahovavAsAiM cAlittae vA khobhittae vA khaMDittae vA bhaMjittae vA ujjhittae vA pari caittae vA, taM jai NaM tumaM ajja sIlAI jAva posahovavAsAi na chaMDasi na bhaMjesi to te ahaM aja imeNaM nIluppala jAva asiNA khaMDAkhaMDiM karemi, jahA NaM tumaM devANuppiyA! aTTaH duhavasaTe akAle va jIviyAo vavarovijasi" // 95 // chAyA-laDahamaDahajAnukaH, vikRtabhamabhunabhUH, avadAritavadanavivaranirlolitAajihaH,saraTakRtamAlikA, undurumAlApariNaddhasukRtacihnaH, nakulakRtakarNapUraH,sarpakRtavaikakSaH,AsphoTayan ,abhigarjana ,bhImamuktAhATTahAsaH,nAnAvidhapaJcavarNairomabhirupacita ekaM mahAntaM nIlotpalagavalagulikA'tasIkusumaprakAzamasiM kSuradhAraM gRhItvA yenaiva poSadhazAlA ye va kAmadevaH zramaNopAsakastenaivopAgacchati, upAgatya, Azurakto ruSTaH kupitazcANDikyito misamisAyamAnaH kAmadevaM zramaNopAsakamevamavAdIta-"haM bhoH kAmadeva ! zramaNopAsaka !, aprArthitapArthaka !, durantaprAntalakSaNa !, pInapuNNacAturdazika !, zrIhIdhRtikIrtiparivarjita !, dharmakAma!, puNyakAma!, svargakAma!, mokSakAma!, dharmakAkSite! 4, dharmapipAsita!4no khalu kalpate tava devAnupriya! yat zilAni vratAni viramaNAni pratyAkhyAnAni poSadhopavAsAn cAlayituM vA, kSobhayituM vA, khaNDayituM vA, bhaGktuM vA, ujjhituM, parityaktuM vA, tadyadi khalu tvamadha zIlAni yAvatpoSadhopavAsAn na tyakSyasi na bhakSyasi tarhi te'hamadhAnena nIlotpala yAvadasinA khaNDAkhaNDi karomi, yathA khalu tvaM devAnupriya ! AtaMduHkhArtavazA'ikAla eva jIvitAd vyaparopyase" // 95 // ___TIkA-laDaheti-laDahelambAne, maDahe=kampamAne ca jAnunI vasya saH / vikRteti-vikRte varUpyaM prApte bhagne khaNDite, bhugne kuTile ca bhruvau yasya mH| 1 dharmakAGakSA saMjAtAM'syetyarthe tArakAditvAditaca, evaM dhrmpipaasitetytraapi| upAsaka dazAMga sUtra Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharmasaJjIvanI TIkA a.2 mU0 94-95 pizAcarUpadhAridevavarNanam 369 avadAriteti-avadArita-vyAtaM vadanameva vivaraM yena saH, tathA nirlAlitA-mukhAnissAritA-agrajihA=jihAgrabhAgo yena saH, avadAritavadanavivarazvAsau niAlitAgrajivazveti,yadvA avadArita-vyAttaM-yadvadanarUpaM vivaraMvasmAnniAlitA vahini ssAritA agrajihA=jihayA agro bhAgo yena saH, saraTeti-saraTA: kRkalAsAstaikRtA-saMpAditAH mAlikAH laghusrajo (mastakAdiSu) yena sH| undarvitiunduravo mUSikAsteSAM mAlayA sajA pariNaddhaM-veSTitamata eva sukRtaM samyaktayA racitaM cihna-svakIyaM lakSaNaM yena, yadvA undurUNAM mAlayA pariNaddhaH ataeva sukRtaM samyagracitaM cinhaM yenetyubhayoH krmdhaaryH| nakuleti-nakulAbhyAM nevalA' iti lokaprasiddhAbhyAM bhujaparisarpajantuvizeSAbhyAM kRtaH sampAditaH karNapUraH karNAbharaNaM yena saH sarpati-saH kRtaM sampAditaM vaikakSam uraHsthaloparitiryakakSiptamAlA vizeSo yena saH, 'baiMkakSamuttarAsaGga' iti vyAkhyAnaM tu gajanimIlikayaiva koSAdhanavalokanAt / AsphoTayana bAhukarasphoTaM kurvan / abhigarjan-ghoraM ninadan bhImeti-bhIma bhayaGkaraM yathA syAttatheti kriyAvizeSaNamidaM, muktaH kRtaH aTTATahAsA-mahAhAso yena sH| nAneti-ekaikasminnapi varNe nAnArUpatvAnnAnAvidhatvam TIkArtha- laDaha-maDahe '-tyAdi usake jAnue~ (ghuTane ) lambe the aura kAMpa rahe the| khaMDita Ter3hI bhauMheM vikRta ho gaI thiiN| usane muMha phAr3a rakhA thA aura jihavAkA agalA bhAga bAhAra nikAla rakhA thaa| vaha saraToM (giradhonA-kirakAMTiyA) kI mAlA mastaka Adi para pahane hue thaa| cUhoMkI mAlAoMse vaha sajA thaa| kAnoMke gahanekI jagaha vaha nevale pahane hue thaa| soMse usane vakSasthala sajAyA thaa| usa pizAcane bhujAoM para hAtha Thoka kara ghana-ghora bhayaMkara garjanA karate hue aTTahAsa kiyA (khila khilaayaa)| eka hote hue bhI anekarUpa pAMca varNavAle romoMse yukta, bar3I bhArI nIla kamala, bhaisa TIkArtha-'laDahamaDa he'-tyAdi tenA nume| (dhura) aian gtA bhane 4aa rahyA hatA khaMDita vAMkI bhramare vikRta thaI gaI hatI. teNe moM phADI rAkhyuM hatuM ane jahAno Agale bhAga bahAra kADhI rAkhyuM hatuM. teNe saraDA (kAcIMDA)nI mALA mastaka adi para paherI hatI, udaranI mALA dhAraNa karI hatI. kAnanAM ghareNunI jagyAe teNe neLIyA paheryA hatA.. sApathI teNe potAnA vakSasthaLane zaNagAryuM hatuM. te pizAce bhujAo para hAtha lagAvI lagAvIne ghara bhayaMkara garjanA karatA aTTahAsya karyuM (khaDakhaDATa hasyo. eka hovA chatAM anekarUpa pAMca upAsaka dazAMga sUtra Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre upacitaH vyAptaH, nIlotpaleti-nIlotpalaM-prasiddhaM, gavalaM-mahiSazRGga, gulikAnIlI, atasI'tissI'iti alasI'iti ca prasiddhau dhAnyavizeSastasyAH kusuma puSpamityeSAM dvandve-nIlotpala-gavala-gulikA'tasIkusumAnI, teSAM prakAza Dava-varNa iva prakAzo yasya tamatizyAmamityarthaH, asiM-taravAri, kSureti-kSurasya dhAreva (tIkSNA) dhArA yasya tm| AzuraktaH zIghraM krodhAvezaM gataH, Azuraka-kupita caNDikyita-pisamisAyamAna-zabdA-ekArthA api pizAcasyAtimAtroddhataM krodhamivyaktumupAttAH / apreti-aprArthitasya kenApyamanorathIkRtasya (mRtyoH) prArthaka != kAmuka ! / duranteti-duSTaH antaH=avasAnaM yasya tAdRzaM, prAntam-asamyaka, lakSaNaM cinhaM yasya tathAbhUta ? hI neti-hInaM puNyaM yasyAsau hInapuNyaH, caturdazyAM jAnazcAturdazika:, hInapuNyazcAsau cAturdazikazceti - hInapuNyacAturdazika:pApAtmetyarthaH, tatsambodhane / dharmeti- dharma kAmayata iti dharmakAmastatsambodhane, ke sIMga, nIla aura alasIke phUlake samAna zyAma raMgakI, kSurAkI dhArake samAna tIkhI talavAra lekara jidhara poSadhazAlA thI, aura jidhara kAmadeva zrAvaka thA udhara hI AyA / Akara lAla,pIlA hokara kupita aura bhayaMkara krodhAviSTa hokara dAMta kiDakir3AtA huA, tAtparya yaha ki carama sImA para kruddha (Aga-babUlA) hokara kAmadeva zrAvakase isa prakAra kahane lagA-"are kAmadeva zrAvaka! tU mautakI icchA kara rahA hai, tere AkhirI dhure honeke lakSaNa haiN| tU abhAgI caturdazImeM paidA huA hai| tU zrI (kAnti) hI (lajjA) dhRti (dhIraja) aura kIrtise korA hai ! ahAhAhA !!! tU dharmakI kAmanA karatA hai ? puNyakI kAmanA karatA hai ? svargakI kAmanA karatA hai ? mokSakI kAmanA karatA hai ? dharma puNya svarga aura mokSakI varNavALA methI yukta, bahuja bhAre, nIlakamala, bheMzanAM zIMgaDAM, nIla ane aLasInAM phUlana jevI zyAma raMganI tIkhI talavAra laIne, jyAM piSadhazALA hatI ane jyAM kAmadeva zrAvaka hato tyAM te AvyuM. AvIne lAla-pILe thaI, kupita ane bhayaMkara krodhAviSTa thaI; dAMta kacakacAvate, tAtparya e ke chelI hada sudhI dodhodha thaIne te kAmadeva zrAvakane A pramANe kahevA lAgeH "are kAmadeva zrAvaka! tuM matanI IcchA karI rahyo che. chevaTanuM bhuMDu thavAnAM tArA lakSaNa che. tuM mAsI yohaye pahA thayo . zrI (sila); DI (aeron), dhRti (dhIra) bhane kriItithI hIna che. ahAhAhA !!! tuM dharmanI kAmanA kare che? puNyanI kAmanA kare che? svarganI kAmanA kare che? dharma puya varga ane mokSanI kAMkSA kare che? upAsaka dazAMga sUtra Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a. 2 96-98 pizAcarUpadhAridevopasargavarNanam 371 mUlam - tae NaM se kAmadeve samaNovAsae teNaM deveNaM pisAya rUveNa evaM te samANe abhIe, attatthe, aNuvigge, akkhubhie, acalie, asaMbhaMte, tusiNIe dhammajjhANovagae viharai // 96 // tae NaM se deve pisAyarUve kAmadevaM samaNovAsayaM abhIyaM jAva dhammajjhANovagayaM viharamANaM posaI, pAsittA dopi taccapi evaM puNyakAmAdyapi, parihAsadyotakAnImAni sambodhanAni / no khalviti - ita arabhya 'parityaktuM vA' ityantoktyA vastusthitiH pradarzitA / khaNDAkhaNDikhaNDaM khaNDamityarthaH / vyaparoSya se pRthaka kriyase // 95 // 1 avyayamidamicapratyayAntam / tatra tenedamiti sarUpe' bahuvrIhiH' 'ic karmavyatIhAre' itI ca tiSThadguprabhRtiSu icaH pAThAdavyayIbhAvasvAdavyayatvam, 'tatra teneda' - miti sUtre praharaNaviSayatA ca vivakSitA, tena 'prahatyedaM yuddhaM pravRtta' - mityarthAbhAve'pIha pravRttiH, yathA 'karNAkarNi' ityAdAvityuktaM vistareNa prayogadarpaNAdau // AkAMkSA karatA hai ? tu dharma puNya svarga aura mokSakA pipAsa hai ? devoke dulAre ! apane zIla, vrata, viramaNa, pratyAkhyAna aura poSadhopavAsase DiganA, kSubdha honA, unako khaNDita karanA, bhaMga karanA, tyAga yA parityAga karanA tujhe nahIM kalpatA hai ! so tU Aja agara zIla Adi yAvat poSadhopavAsoMko na chor3egA-na bhA~gegA, to dekha, isa nIlakamala Adike samAna zyAma raMgakI tIkhI talavAra se isa prakAra tere Tukar3e 2 kara DAlUMgA jisase tU he bhale mAnuSa ! ativikaTa duHkha bhogatA huA akAla (asamaya ) meM hI isa jindagI ( jIvana ) se hAtha dho baiThegA // 95 // tu dharma puNya svarga ane mekSanA pipAsu che ? devAnA priya ! potAnAM zIla, vrata virabhANu, pratyAkhyAna bhane yoSadhavAsathI ugavuM, kSubdha thayuM, tene maMDita kha lagna karavAM, tyAga yA parityAga karavAM, e kai tane nathI kalpatuM ? paNa tuM bAje zIla Adi cAvatu pauSadhApavAsane nahi cheDe, nahiM bhAMge, te jo, A nIla kamaLa AdinA jevI zyAma raMganI tIkhI taLvArathI A pramANe tArA TukaDe TukaDA karI nAMkhIza, tethI tuM hai bhalA mANasa ! ati vikaTa du:kha bhogavatA akALe (asamaye) ja A jIMdagIthI hAtha dheAi besIza." (95). upAsaka dazAMga sUtra Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 upAsakadazAGgasUtre kAmadevaM evaM vayAsI - "haM bho kAmadevA ! samaNovAsayA ! appatthiyapatthayA ! jai NaM tumaM ajja jAva vavarovijasi // 97 // taNaM se kAmadeve samaNovAsae teNaM deveNaM doccaMpi taccapi evaM vRtte samANe abhIe jAva dhammajjhANovagae viharai // 98 // chAyA - tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsakastena devena pizArUpeNaivamuktaH san- abhIto'trasto'nudvigno'kSubdho'calito'sambhrAntastUSNIko dharmedhyAnopagato viharati // 96 // tataH khalu sa devaH pizAcarUpaH kAmadevaM zramaNopAsakamabhItaM yAvaddharmadhyAnopagataM viharamANaM pazyati dRSTvA dvitIyamapi tRtIyamapi kAmadevamevamavAdIva - ' bhoH ! kAmadeva ! zramaNopAsaka ! amArthitamArthaka ! yadi khalu tvamadya yAvad vyaparodhyase " / / 97 / / tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsakastena devena dvitIyamapi tRtIyamapyevamuktaH san-abhIto yAvaddharmadhyAnopagatoviharati / / 98 / / TIkA - dvitIyaM = dvitIyavAramevaM tRtIyam / 'haMbhoH' iti sambodhanam // 96-98 // TIkArtha- 'tae NaM se' - ityAdi pizAcarUpadhArI devatAke aisA kahane para bhI zrAvaka kAmadevako na bhaya huA, na trAsa huA, na udvega huA, na kSobha huA, na caMcalatA huI, aura na saMbhrama huaa| vaha cupa-cApa dharmadhyAna meM sthira rahA // 96 // pizAcarUpadhArI devane zrAvaka kAmadevako nirbhaya yAvat dharmadhyAna meM sthita dekhA to dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI bolA - " are mRtyukAmI zrAvaka kAmadeva ! yadi Aja tU zIla AdikA parityAga nahIM karegA to yAvat tU mArA jAyagA // 97 // zrAvaka kAmadeva dUsarI aura tIsarI bAra kahane para bhI nirbhaya yAvat dharmadhyAnameM sthita hI rahatA hai // 98 // 19 TIkArtha- 'tae NaM se' - ityAddi pizAcarUpadhArI devatAnA evA kathanathI paNa zrAvaka kAmadevane na bhaya lAgyA, na trAsa thaye, na udvega thaye, na kSeAbha thayA, na caMcaLatA thai, ane na sa Mbhrama thaye. te cUpacApa dharmadhyAnamAM sthira rahyo. (96), pizAcarUpadhArI deve zrAvaka kAmadevane nirbhaya yAvat dharmadhyAnamAM sthita joye, eTale khIjIvAra ane trIjIvAra paNa te elye: "are mRtyukAmI zrAvaka kAmadeva | jo tuM Aja zIla Adine parityAga nahi kare, tA yAvata tu mAryA jaze" (97), bIjI ane trIjI vAra kahyA chatAM zrAvaka kAmadeva yAvat dharmadhyAnamAM sthita ja rahe che. (48). upAsaka dazAMga sUtra Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 2 ma. 99-102 hastirUpadevavarNanam 373 mUlam tae NaM se deve pisAyarUve kAmadevaM samaNovAsayaM abhIyaM jAva viharamANaM pAsai,pAsittA Asurute4 tivaliyaM bhiurDi niDAle sAhahu kAmadevaM samaNovAsayaM nIluppala jAva asiAM khaMDAkhaMDiM karei // 99 // tae NaM se kAmadeve samaNovAsae taM ujjalaM jAva durahiyAsaM veyaNaM sammaM sahai jAva ahiyAsei // 10 // tae NaM se deve pisAyarUve kAmadevaM samaNovAsayaM abhIyaM jAva viharamANaM pAsai, pAsittA jAhe no saMcAei kAmadevaM samaNovAsayaM niggaMthAo pAvayaNAo cAlittae vA khobhittae vA vipariNAmittae vA tAhe saMte taMte paritaMte saNiyaM2 paccosakara, paJcosakittA posahasAlAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA divvaM pisAyarUvaM vippajahai, vippajahittA ege mahaM divaM hatthirUvaM viuvvai // 101 // sattagapaiDiyaM samma saMThiyaM sujAyaM, purao udaggaM, piTTao varAhaM,ayAkucchi,alaMbakucchi,palaMbalaMbodarAdharakara, abbhu : chAyA-tataHkhalu sa devaHpizAcarUpaHkAmadevaM zramaNopAsakamabhItaM yovadviharamANaM pazyati, dRSTvA, AzuraktaH4 trivalikAM bhRkuTi saMhRtya kAmadevaM zramaNopAsakaM nIlotpala-yAvadasikA khaNDAgvaNDi karoti // 99 // tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsakastAmujjvalAM duradhyAsAM vedanAM samyak sahate yAvadadhyAste // 10 // ___ chAyA-tataH khalu sa devaH pizAcarUpaH kAmadevaM zramaNoSAsakamabhItaM yAvadviiramANaM pazyati, dRSTvA yadAno zaknoti kAmadevaM zramaNopAsakaM nairgranthyAtmavacanAcAlayituM vA kSobhayituM vA vipariNamayituM vA tadA zAntastAntaH paritAntaH zanaiH zanaiH pratyavaSvaSkate, pratyavavaSkya poSadhazAlAtaH pratiniSkrAmati, pratiniSkramya divyaM pizAcarUpaM vimajahAti, vimahAyaikaM mahada divyaM hastirUpaM vikurute // 101 // samAgamatiSThitaM samyaksaMsthitaM mujAtaM purata udagraM, pRSTato varAham, ajAkukSi, upAsaka dazAMga sUtra Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 upAsakadazAGgasUtre ggayamaulamalliyAvimaladhavaladaMtaM,kaMcaNakosIpaviTradaMtaM,ANAmiyacAvalaliyasaMvelliyaggasoMDe, kummapaDipuNNacalaNaM, vIsainakkhaM, allINapamANajuttapucchaM, mattaM mehamiva gulaguleMtaM,maNapavaNajaiNavegaM, divaM hatthirUvaM viuvai,viuvittA jeNeva posahasAlA jeNeva kAmadeve samaNovAsae teNeva uvAgacchai,uvAgacchittA kAmadevaMsamaNovAsayaM evaM vayAsI-haMbho kAmadevA! taheva bhaNai jAva na bhaMjesi to te ajja ahaM soMDAe giNhAmi, giNhittA posahasAlAo nINemi, nINittA uDu vehAsaM uThivahAmi, uvvi hittA, tikkhehi daMtamusalehi paDicchAmi, paDicchittA ahe dharaNitalaMsi tikkhutto pAesu lolemi,jahANaM tumaM adRduhavasaTTe akAle ceva jIviyAo vavarovijjasi // 102 // avalambakukSi, pralambalambodarAdharakaram, abhyudgatamukulamallikAvimaladhavaladantaM, kAzcanakozIpraviSTadantam, AnAmitacApalalitasaMvellitAgrazuNDa, kUrmapratipUrNacaraNaM, viMzatinakham, AlInapramANayuktapucchaM, mattaM meghamiva guDaguDAyamAnaM, manaHpavanajayi vegaM. divyaM hastirUpaM vikurute, vikRtya yenaiva poSadhazAlA yenaiva kAmadeva: zramaNopAsakastenaivopAgacchati, upAgatya kAmadevaM zramaNopAsakamevamavAdIt-haMbhoH ! kAmadeva ! zramaNopAsaka ! tathaiva bhaNati yAvanna bhanakSi tarhi te'dyAhaM zuNDayA gRhNAmi, gRhItvA poSadhazAlAto nayAmi, nItvAce vihAya samudrahAmi, uduhya tIkSNairdantamusalaiH pratIcchAmi, patISyAdho dharaNitale trikRtvaH pAdayorlolayAmi, yathA khalu tvmaatduHkhaartvshaatto'kaal eva jIvitAdvayaparopyase // 102 // TIkA-ujjvalAM tIvrAm, duradhyAsAM soDumazakyAm / kSobhayituM vikSipta cittaM kattum, vipariNamayituM pavitayitum / zAntaH pUrvoktAta krodhA''vegAnivRttaH, na kevalaM zAnta evApitu tAntaH glAnimAptaH, paritAntaH nitAntaM glAna:kIdRzena garveNa samAgato' mAgatya ca kIdRzo hatagoM jAta iti / pratyavaSvaSkate= TIkArtha-' nae NaM se '-ityAdi pizAca-rUpadhArI devane zrAvaka kAmadevako nirbhaya yAvat dharmadhyAna-niSTha vicarate dekhA / dekha kara kruddha 4 TIkArtha-'tae NaM se' tyA pizAya35dhArI heve zrApa bhavana nimaya yAvat dharmadhyAnaniSTha vicarate je, tethI kRddhi thaIne lalATa para traNa vAMkI bhrakuTi upAsaka dazAMga sUtra Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a.2 sU. 99-102 hastirUpadhAridevopasargavarNanam 375 praavrtte| pratyavadhvaSkya poSadhazAlAtaH pratiniSkrAmati=nissarati, pratiniSkramya divyaM pizAcarUpaM viprajahAti-parityajati, viprahAya ekaM mahada-vizAlaM divyaM hastirUpaM vikurute / kathaM vikurute ? ityAha-sapteti-caraNacatuSTaya-zuNDAdaNDa-ziznalAgRlarUpaiHsaptabhiraGgaiH pratiSThitam upetam yadvA etAni saptAnyaGgAni pratiSThitAniatisthUlAni yasya, athavA saptAGgapratiSThA-saptaGgavizAlatA saJjAtA yasya tt| purata:hokara lalATa para tIna Ter3hI bhrukuTiyAM car3hAkara nIla kamalake samAna yAvat talavArase kAmadeva zrAvakake Tukar3e-Tukar3e karane lagA // 99 / / kAmadeva zrAvaka usa tIvra aura asahya vedanAko samyak prakAra sahana karane lagA aura dharma-dhyAnameM sthira banA rahA // 10 // pizAcarUpI devane taba bhI zrAvaka kAmadevako niDara evaM dhyAnaniSTha dekhA, aura jaba zrAvaka kAmadevako nirgrantha pravacanase calAyamAna, vikSipta cittavAlA karanemeM tathA usake manobhAvoMko palaTAne meM samartha na huA to zAnta (ThaMDA) ho gayA, aura na kevala zAnta huvA balki glAni aura atyanta glAniko prApta huA ki-dekho maiM kaisA ghamaNDa karake AyA thA para yahAM sArA ghamaNDa cakanAcUra ho gyaa| vaha dhIre-dhIre pichale pairoMse hI lauTA, lauTa kara poSadhazAlAse bAhara nikalA aura divya pizAcake rUpako tyAga diyaa| yaha rUpa tyAga kara usane divya hAthIke rUpakI vikriyA kI // 101 // cAra paira, sUMr3a, liMga aura pUMcha, ina sAtoM atyanta sthUla aMgAMse yukta, samyaka prakArase saMsthita, sujAta, Agese caDAvIne te nIla kamaLanA jevI yAvata talavArathI kAmadeva zrAvakanA TukaDe TukaDA karavA lAgyA. (9) kAmadeva zrAvaka e tIvra ane asahya vedanAne samyapha prakAre sahana karavA lAgyA ane dharmadhyAnamAM sthira rahyo. (100) pizAcarUpI deve tyAre paNa zrAvaka kAmadevane niDara ane dhyAnaniSTha je, ane jyAre zrAvaka kAmadevane nigraMtha pravacanathI calAyamAna, vikSipta cittavALe karavAmAM tathA tenA manabhAvene palaTAvavAmAM samarthana thaye, tyAre zAnta (ThaDe) thaI gaye, eTaluM ja nahi paNa glAni ane atyaMta glAnine prApta thaye ke-juo, huM ke ghamaMDa karIne AvyuM hatuM, paNa ahIM mArA ghamaMDanA zUrA thaI gayA. te dhIre dhIre pAche page pAchA pha, piSadhazALAmAMthI bahAra nIkaLe ane divya pizAcanA rUpane teNe tyAga karyo. e rUpa tyajIne teNe divya hAthInA rUpanI vikriyA karI (101). cAra paga, suMTha, liMga ane pUchaDuM, e sAte atyaMta sthala agethI yukta, samyaka prakAra upAsaka dazAMga sUtra Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 upAsakadazAGgamane zirobhAgataH, udagram-ucchritam, pRSThataHpazcAddhAgataH varAhaM mUkarA''kAram / ajeti-ajA chAgI tasyAH kukSiH jaTharaM tadvatkukSiryasya tat, AyAmatAyAmupamAnamidam / avalambakukSi adholambamAnodaram / pralambeti-pralambaH dIrghaHlambodarasyevagaNezasyeva adharaH adharoSThaH, karaHzuNDA ca yasya tat / abhyudgatetiabhyudgatau mukhAbhirgatau mukulabhUtamallikApuSpavadvimalo dhavalau ca dantau yasya, yadvA abhyudgataH nissRtaH mukula:=kuDmalo yasyAstAdRzI yA mallikA-puSpavizeSaH, tadvadvimalau=manoharau dhavalau-svacchau ca dantau yasya, athavA mallikAmukulabadabhyudgatau vimalau dhavalau ca dantau yasya tam, atra pakSe samAsastu praakRtgtevaicitryaadvgntvyH| kAzcaneti-kAzcanasya suvarNasya kozyau=khaGgAdipidhAnIvadantapramANena nirmitI nAtipRthU rdIdhauM ca sampuTau tayoH praviSTau-tadArachannAvityarthaH, dantau yasya tat / AnAmiteti-A ISat nAmitaH mamrIkRto yazcApaH dhanustadvallalitA sundarI saMvellinA=tirthaksaJcAlito ca agrazuNDA-zuNDAgrabhAgo yasya tat / kUrmetikUrmaH kamaThastadvat pratipUrNAH sthUlacipiTAzcaraNA yasya tat / viMzatIti-viMzati 1 vyAkhyAsvarUpamAtramidam, samAsastu-adharazca karazcAdharakaraM-(pANyaGgasvAdekavadbhAvaH-) lambodarasyevAdharakaraM-lambodarAdharakaram-palambaM lambodarAdharakaraM yasya taditi / U~cA aura pIchese suarake AkArakA rUpa bnaayaa| usakA peTa bakarIke peTake samAna lambA aura nIce laTakatA huA thaa| usakI sUMDa aura hoTha khUba moTe aura gaNezajIkI raoNDa tathA hoThake samAna the| usake dAta mUMhake bAhara nikale hue mukulita mallikA-puSpako bhAti nirmala aura sapheda the, aura mAnoM sonekI myAnameM rakhe hue hoM, usI prakAra dAMtoM ke ThIka barAbara suvarNake veSTanase yukta the| usakI muMDakA agrabhAga kucha-kucha mur3e hue dhanuSake samAna mur3A huA thaa| usake paira kachue ke samAna sthUla aura capaTe the| usake vIsa nakha the| usakI saMsthita, sujAta, AgaLathI uMcu ane pAchaLathI suaranA AkAranuM rUpa banAvyuM, enuM peTa bakarInA paTanI piThe lAMbuM ane nIce laTakatuM hatuM. tenI sUMDha ane hoTha khUba moTAM ane gaNezanI sUMDha tatha, haThanAM jevAM hatAM, tenA dAMta nI bahAra nIkaLelA ane khIlelA mahilakApuSpanA jevA nirmaLa tathA sapheda hatA, ane jANe senAnA sthAnamAM rAkhelA hoya e pramANe dAMta sArI rIte sonAnA veNanathI yukta hatA. tenI suMDhane agrabhAga jarAtarA maraDAelA dhanuSyanI peThe maraDAya hate. upAsaka dazAMga sUtra Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA ma. 99-102 hastirUpadharidevopasargavarNanam 377 nakhA yasya tat / AlIneti-A kizcit lIna lagnaM pramANayuktaMpramANopetaM pucchaM lAgalaM yasya tat / mattaM madonmattaM,meghamiva guDaguDAyamAnaM=guDa-guDa'dhvani kurvat / mana iti-manazca pavanazca manaH-pavanau tau jetuM zIlamasya manaHpavanajayI tAdRzo vego yasya tt-mnHpvnaadhikvegvdityrthH| prAguktameva smArayannupasaMharatidivyamityAdi / te tvAm, 'mUle dvitIyArthe SaSThI prAkRtatvAt' / vihAyasam=AkAze, dvitIyA tu vahadhAtokimakatvAt, udvahAmiutkSipAmi / danta-musalaiH dantarUpairmusalaiH, pratIcchAmi-AkAzAtpatantaM gRhNAmi-bhaviSyatve'pi kAlAsattibodhanAya vartamAnaprayogaH-ayamAgacchAmI'tyAdivat, evamagre'pi / pAdayoH caraNAbhyAm 'tRtIyArthe saptamI' lolayAmi=mardayAmi // 99-102 // 1 tathA coktaM-tathA syAnIhaSvahAm' iti spaSTa siddhAntakaumudyAm / 2 uktaJca-vattemAnasAmIpye vartamAnavadvA' (pA. 3 / 3 / 131 ) iti / pUMcha kucha cipakI huIsI aura pramANopeta-jitanI honI cAhie utanI thii| vaha madonmatta thaa| meghake samAna 'guDa-guDa' dhvati kara rahA thaa| usakA vega mana aura pavanase bhI tIvra thaa| devatAne aise divya hAthIke rUpakI vikrayA kii| vikriyA karake jidhara poSadhazAlA aura kAmadeva zrAvaka thA, udhara phuNcaa| pahuca kara kAmadeva zrAvakase isa prakAra bolA-"abe o kAmadeva zrAvaka ! jaisA kahatA hU~ vaisA tU na karegA to maiM tujhe apanI suMDameM pakaDUMgA, aura pakar3a kara poSadhazAlAse le jaauuNgaa| le jAkara Upara AkAzameM uchAla daMgA, aura uchAla kara apane paine (tIkhe) dAtarUpI mUsalopara jhela lUMgA (grahaNa kara lUMgA) jhelakara tIna vAra nIce-pRthvItala para rakha kara pairoMse masala dagA, jisase ta atyanta duHkhase Arta hokara asamaya meM hI jIvanase hAtha dho baitthegaa"||102|| tene vIsa nakha hatA. tenuM pUchaDuM jarA cAMTI gaeluM ane pramANapata jeTaluM lAMbu hevuM joIe teTaluM lAMbuM hatuM. te madenmatta hate. meghanI peThe "guDa guDa dhvani karI rahyo hato. tene vega mana ane pavana karatAM paNa tIvra ha. devatAe evA divya hAthInA rUpanI vikriyA karI. pachI jyAM piSadhazALA ane kAmadeva zrAvaka hatuM, tyAM te pahae. pahoMcIne kAmadeva zrAvakane A pramANe kahevA lAge "are e kAmadeva zrAvaka ! huM jema kahuM chuM tema tuM nahi kare, te huM tane mArI sUDhamAM pakaDIza, ane pakaDIne piSadhazALAmAMthI laI jaIza, uchALIne mArA tIkhA dAMtarUpI mUzaLe para jhIlI laIrA, jhIlIne traNavAra nIce-pRthvI para mUkI pagathI kacaDI nAMkhIza; ethI tuM atyaMta dukhathI Atta thaIne asamayeja jIvanathI hAtha cha mesIza' (102). upAsaka dazAMga sUtra Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 upAsakadazAGgasatre mUlam-tae NaM se kAmadeve samaNovAsae teNaM deveNaM hatthirUveNaM evaM vutte samANe abhIe jAva viharai // 103 // tae NaM se deve hatthirUve kAmadeve samaNovAsayaM abhIyaM jAva viharamANaM pAsai,pAsittA doccapi tacaMpi kAmadevaM samaNovAsayaM evaM vayAsI haMbho kAmadevA ! taheva jAva so viharai // 104 // tae NaM se deve hatthirUve kAmadevaM samaNovAsayaM abhIyaM jAva viharamANaM pAsai, pAsittA Asurute4 kAmadevaM samaNovAsayaM soMDAe giNhei, giNhittA ur3a vehAsaM ubihai, uvihittA tikkhehi daMtamusalehiM paDicchai, paDicchittA ahe dharaNitalaMsi tikkhutto pAesu lolei // 105 // tae NaM se kAmadeve samaNovAsae taM ujjalaM jAva ahi yAsei // 106 // tae NaM se deve hatthirUve kAmadevaM samaNovAsayaM jAhe no saMcAei jAva saNiyaM2 paccosakai, paJcosakittA posahasAlAo paDiNikkhamai,paDiNikkhamittA divaM hatthirUvaM vippajahai, vippajahittA egaM mahaM divaM sapparUvaM viuvai-uggavisaM caMDavisaM chAyA-tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsakastena devena hastirUpeNaivamuktaH sanabhIto yAvadviharati // 103 // tataH khalu sa devo hastirUpaH kAmadevaM zramaNopAsakamabhItaM yAvadviharamANaM pazyati, dRSTvA dvitIyamapi tRtIyamapi kAmadevaM zramaNopAsakamevamavAdIta-"haMbhoH kAmadeva !" tathaiva yAvatsa viharati // 104 // tataH khalu sa devo hastirUpaH kAmadevaM zramaNopAsakabhItaM yAvadviharamANaM pazyati, dRSTvA AzuraktaH4 kAmadevaM zramaNopAsakaM zuNDayA gRhNAti, gRhItvA Udha vihAyasamudvahati, uduhya tIkSNairdantamusalaiH pratIcchati, pratISyAdho dharaNitale trikRtvaH pAdayorlolayati // 105 // tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsakastAmujjvalAM yAvadadhyAste // 106 // tataH khalu sa devo hastirUpaH kAmadevaM zramaNopAsakaM yadA no zaknoti yAvat-zanaiH2 pratyavaSyaSkate, pratyavaSvaSkya poSadhazAlAtaH pratiniSkrAmati, pratiniSkamya divyaM hastirUpaM viprajahAti, viprahAyakaM mahad divyaM sarparUpaM vikurute--ugraviSaM caNDaviSaM ghoraviSaM upAsaka dazAMga sUtra Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 2 mU0 103. 107 sarparUpadhAridevavarNanam 379 ghoravisaM mahAkAyaM masImUsAkAlagaM nayaNavisarosapuNNaM aMjaNapuMjanigarappagAsaM rattacchaM lohiyaloyaNaM jamalajuyalacaMcalajIhaM dharaNIyalaveNibhUyaM ukuDaphuDakuDilajaDilakakasaviyaDaphuDADovakaraNadacchaM lohAgaradhammamANadhamadhataghosaM aNAgaliyativacaMDarosaM sapparUvaM viubai,viuvittA jeNeva posahasAlA jeNeva kAmadeve samaNovAsae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA kAmadevaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-haMbho kAmadevA ! samaNovAsayA ! jAva na bhaMjesi to te ajeva ahaM sarasarassa kAyaM duruhAmi, duruhittA pacchimeNaM bhAeNaM tikkhutto gIvaM veDemi, veDhittA tikkhAhiM visaparigayAhiM dADhAhiM uraMsi ceva nikuThemi, jahA NaM tumaM aTTaduhavasatte akAle ceva jIviyAo vavarovijjasi // 107 // mahAkAyaM maSImUSAkAlakaM nayanaviSaroSapUrNam aJjanapuJjanikaraprakAzaM raktAkSaM lohitalocanaM yamalayugalacaJcalajiha dharaNItalaveNibhUtam utkaTasphuTakuTilajaTilakarkazavikaTasphaTATopakaraNadakSaM ,lohAkaradhmAyamAnadhamadhamadghoSam anAkalitatIvracaNDaropaM sarparUpaM vikurute, vikRtya yenaiva pauSadhazAlA yenaiva kAmadevaH zramaNopAsakastenaivopAgacchati, upAgatya kAmadevaM zramaNopAsakamevamavAdI-"haMbhoH kAmadeva ! zramaNopAsaka ! yAvat na bhanakSi tarhi te'dyaivAhaM sarasareti kAyaM dRrohAmi, duruhya pazcimena bhAgena trikRtvo grIvAM veSTayAmi, veSTayitvA tIkSNAbhirviSaparigatAbhidaMSTrAbhirurasyeva nikuTAmi yathA khalu tvmaarttduHkhaartvshaalo'kaal eva jIvitAda vyaparopyase // 107 // TIkA-ugreti-upaviSAdayaHzabdA ekArthA api viSA''tizayyadyotanAyoktAH, vyAkhyAntaraM tu kaSTakalpanAsiddhatvAddheyameva / maSI-masI-kajjalAdiH' mUSA mUSikI ___TIkArtha-'tae NaM se' ityAdi / hAthIrUpadhArI devatAke aisA kahane para bhI zrAvaka kAmadeva bhayabhIta na huA yAvat dhyAnaniSTha TIkArtha-'tae NaM se' yA hAthI35dhArIvatAnA sevA thanathI 574 zrA kAmadeva bhayabhIta na thayo, yAvat dhyAnaniSTha vicArI rahyo.(103)hAthIrUpadhArI devatAe upAsaka dazAMga sUtra Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 upAsakadazAGgasUtre tadvatkAla kaM = zyAmam / nayaneti nayanayoH netrayorviSaM nayanaviSaM roSo'marSastAbhyAM pUrNam / aJjaneti aJjanAnAM = kajjalAnAM puJjAH aJjanapuJjAsteSAM nikaraH = rAziH kajjalamahApuJja ityarthaH, sa iva prakAzate, yadvA tadvatmakAzo yasya tat, raktAkSaM lohitavicaratA rahA ||103|| hAthIrUpadhArI devatAne kAmadeva zrAvakako nirbhaya yAvat vicarate dekhA | dekhakara dUsarI bAra aura tosarI bAra usane kAmadeva zrAvase vahI kahA parantu vaha jaisA kA taisA yAvat vicaratA rahA ||104 || phira bhI hAthIrUpadhArI devane kAmadeva zrAvaka ko nirbhaya yAvat vicarate dekhA / dekhakara lAla pIlA Adi 4 hokara kAmadeva zrAvakako muMDase pakaDA | pakaDakara Upara AkAzameM uchAla diyA aura uchAla kara tIkhe dAMto para jhela liyA / jhelakara nIce jamIna para rakhakara tInavAra pairause masalA // 105 // taba bhI kAmadeva zrAvakane usa asahya yAvat vedanAko sahA || 106 || jaba hAthIrUpadhArI devatA kAmadeva zrAvakako DigA na sakA to yAvata dhIredhIre lauTa gayA / lauTa kara poSadhazAlAse bAhara nikalA, aura nikala kara divya hAthIke rUpako tyAga diyA / tyAga kara abakI bAra usane eka divya mahAna sarpakA rUpa dhAraNa kiyA / vaha sarpa ugraviSavAlA, caMDa viSavAlA, ghoraviSavAlA mahAkAya ( bahuta lambA cauDA ) thA / maSI (syAhI) aura mRSI ( cUhI ) ke samAna kAlA thA / usake netra viSa aura roSase paripUrNa the / kAjalake mahApuMja (Dhera ) ke samAna usakA kAmadeva zrAvakane nirbhaya yAvat vicaratA joIne bIjI vAra ane trIjI vAra teNe kAmadeva zrAvakane eja pramANe kahyuM, parantu te te! jemane temaja vicarI rahyo. (104). pharIthI paNa hAthIrUpadhArI devatAe kAmadeva zrAvakane niya yAvat vicaratA joke, eTale teNe lAla pILA vagere thaIna kAmadeva zrAvakane sUMDhathI pakaDayA, upara AkAzamAM uchALye, uchALIne tIkhA dAMtA para jhIlI lIdhe, pachI nIce jamIna para mUkIne traNa vAra pagathI kacaDayA (105), tyAre paNu kAmadeva zrAvake e asahya vedanAne sahana karI. (106). jyAre hAthIrUpadhArI devatA kAmadeva zrAvakane DagAvI na zakaye tyAre yAvatuM dhIre dhIre te pAchA pharyAM pAchA pharIne peSadhazALAmAMthI nIkaLye ane divya hAthInA rUpanA teNe tyAga karyAM. pachI teNe eka divya mahAn sanuM rUpa dhAraNa karyuM. e sarpa ugra viSavALA, caMDaviSavALA, ghera vizvavaaje, mahADAya (sUma sI paDoNI) hato. zAhI bhane ajI haraDI leve te kALA hatA tenAM netrA viSa ane rASathI paripUrNa hatAM. kAjaLanA DhagalA jevA tene upAsaka dazAMga sUtra Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharmasaJjIvanI TIkA a. 2 mU0 103-107 sarparUpadhAridevopasargavarNanam 381 locanamityAbhyAM vishessnnaabhyaamtirktnetrtvmbhivyjyte| yamaleti yamalA-saMsaktA yugalarUpA caJcalA capalA (lalantI) ca jihA yasya tat, yatazca maSImUSAkAlakamaJjanapuJjanikaraprakAzaM cAta eva dharaNitalaveNibhUtaM bhUtalasya kezabandhavatpatIyamAnam / utkaTeti-utkaTaH anabhibhavanIyatayA tIvrataraH, sphuTa:-prakAzamAnatayA vyaktaH, kuTilaH ardracandrAkAratayA bhugnaH, jaTila:=pRthulaH, karkazaH=mArdavAbhAvena kaThoraH,vikaTa: ativizAlatayA bhayaGkaraH, itthambhUto yaH sphaTATopaH phaNAmaNDalaM, tasya karaNe=vidhAne dakSa samartham / loheti-dhmAyamAnaH zabdAyamAno yo lohAkara lohatApanasthAnaM (bhastrAmukhamiti tu pratibhAti) tasyeva dhamadhaman='dhama-dhama' ityAkArakaH (upalakSaNametat 'phUphU' ityAkArakasyApi) ghoSaHzabdo yasya tat / anAkaliteti-anAkalitaH aparimitatvena niroddhamazaktaH,ataevatIvraH nitAntaH pracaNDaH dAruNaH roSaH krodho yasya tat / sarasareti-sarasara' iti kRtvA-jhaTi 1. pUrvanipAtaprakaraNasyAnityatvAtmAkRtatvAdvA 'lohAyara' ityasya puurvnipaatH| prakAza (varNa) thaa| 'rakta' aura 'lohita' ina do vizeSaNoMse yaha prakaTa hotA hai ki usake netra atyanta lAla the| usakI juDI huI donoM jImeM lapalapA rahI thIM / cUMki vaha atyanta kAlA thA isase aisA pratIta hotA thA jaise vasundharA-sundarIkA kezapAza (kezabandha-jaDA) ho / vaha utkaTa (tIvra ), pragaTarUpa, kuTila (TeDhe ), jaTila (moTe), kaThora tathA bhayaMkara phaNa phailAne meM samartha thaa| loheko tapAne ke sthAna (sabhavataH bhastrA ke mukha )ke samAna 'dhamadhama' upalakSaNase 'phU-phU' zabda karatA thaa| asIma honeke kAraNa rokA na jA sakane yogya tIvratara bhayaMkara usakA krodha thaa| usa devatAne aisA sAMpakA rUpa banAyA / banA kara jidhara poSadhazAlA aura kAmadeva thA udhara pahu~cA / pahu~ca kara kAmadeva varNa hate. "rakata' ane lehita" e be vizeSaNothI ema prakaTa thAya che ke tenAM ne atyaMta lAla hatAM. tenI joDAyelI be jIbhe lapalapa karI rahI hatI. te atyaMta kALa hato tethI ema pratIta thatuM hatuM jANe vasuMdharA suMdarIne kezapAza (auni gulch|) DAya. te 4e (ila), 54835, duTisa (4il), rlte (ansl), kaThora tathA bhayaMkara phaNA phelAvavA samartha hate leDhAne tapAvavAnA sthAna (jemake bhaThThInuM mahe) nI paDe "dhama dhama" upalakSaNe karIne "kuM' zabda te karate hate. asIma hevAne kAraNe rekI na zakAya te tIvratara bhayaMkara tene krodha hate. e devatAe evuM sApanuM rUpa dhAraNa karyuM, ane jyAM piSadhazALA ane kAmadeva upAsaka dazAMga sUtra Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre mUlam - tae NaM se kAmadeve samaNovAsae teNaM deveNaM sapparUveNaM evaM butte samANe abhIe jAva viharai / sovi doccapi taccapi bhai, kAmadevI va jAva viharai // 108 // tae Na se deve saparUve kAmadevaM samaNovAsayaM abhIyaM jAva pAsaI pAsittA AsutItyarthaH, dUrohAmi = ArohAmi - ArokSyAmIti yAvat-lakAraH prAgvat / viSapari gatAbhiH = viSapUrNAbhiH nikuTTAmi=sAtizayaM dazAmi // 103 - 107 // chAyA-tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsakastena devena sarparUpeNaivamuktaH san abhIto yAvadviharati / so'pi dvivAramapi trivAramapi bhaNati, kAmadevo'pi yAvadviharati ||108|| tataH khalu sa devaH sarparUpaH kAmadevaM zramaNopAsakamabhItaM yAva - zrAvaka se isa prakAra bolA- " are kAmadeva zrAvaka ! tU zIla Adiko bhaMga nahIM karatA to maiM zIghra hI tere zarIra para ' sara sara ' karatA huA car3hatA hU~ / car3hakara pIchese tIna bAra galeko lapeTa lUMgA, jisase tU atyanta duHkha se behosa hokara asamaya meM hI jIvana se hAtha dho legA / " yahA~ ' ugraviSa, caMDaviSa ' Adi padoM kA prAyaH ekasA artha hai kintu atyanta hI viSailA batAne ke lie aneka padoMkA prayoga kiyA hai // 107 // TIkArtha - ' tae NaM se' ityAdi sarparUpa dhArI devatA ke aisA kahane para bhI kAmadeva zrAvaka nirbhaya yAvat vicaratA rahA / usane dUsarI bAra kahA, tIsarI bAra kahA, magara kAmadeva jaisA kA taisA vicaratA rahA || 108 || taba sarparUpa devane kAmadeva zrAvakako nirbhaya yAvat dekhA, hatA tyAM te pahoMcyA. pachI kAmadeva zrAvakane A pramANe kahevA lAgyA; kAmadeva zrAvaka ! tuM zIla AdinA bha Mga nahIM kare te huM zIghra tArA zarIra para saDasaDATa karate caDhIza, pachI traNavAra gaLAne lapeTA laIza, ane tIvra jherIlI dADhAthI tArI chAtImAM DaMkha daiza, jethI tuM atyaMta duHkhathI behAza thaine asamayeja jIvana gumAvI esIza." "mare sahIM 'ugraviSa' 'gaDaviSa' Ahi honA prAya; saratheo artha che, paraMtu atyaMta jherIlai| batAvavAne mATe aneka padenA prayoga karavAmAM Avye che. 107 TIkArtha- 'tara NaM se' ityAhi sarpa3padhArI devatA zrAvaka nirbhaya yAvat vicarI rahyo. teNe khIjI vAra kahyuM, kAmadeva jemanA tema vicarI rahyo. (108). tyAre sarUpa 382 upAsaka dazAMga sUtra bhebha udyA chatAM amadeva trIjI vAra kahyuM, paraMtu :devatAe kAmadeva zrAvakane Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a. dharma. TokA a. 2 mU. 108-111 divyarUpadhAridevadarzanam 383 rutte 4 kAmadevassa sarasarassa kAyaM duruhai, duruhittA pacchimabhAeNaM tikkhutto gIvaM veDhei, veDhittA tikvAhi visaparigayAhi dADhAhiM uraMsi ceva nikuDei // 109 // tae NaM se kAmadeve samaNovAlae taM ujjalaM jAva ahiyAsei // 110 // tae NaM se deve sapparUve kAmadevaM samaNovAsayaM abhIyaM jAva pAsai, pAsittA jAhe no saMcAei kAmadevaM samaNovAsayaM niggaMthAopAvayaNAo cAlittae vA khobhittae vA vipariNAmittae vA tAhe saMte taMte paritaMte saNiyaM2 paccosakAi, paccosakittA posahalAlAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA divaM sapparUvaM vippajahai,vippajahittA ega mahaM divaM devarUvaM viuvi||111|| tpazyati, dRSTvA AzuraktaH4 kAmadevasya sarasareti kAyaM dUrohati, duruhya pazcimabhAgena trikRtvo grIvAM veSTayati, veSTIyatvA tIkSNAbhirviSaparigatAbhirdaSTrAbhirurasyeva nikuTTati // 109 / / tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsakastAmujjvalAM yAvadadhyAste // 110 // tataH khalu sa devaH sarparUpaH kAmadevaM zramaNopAsakamabhItaM yAvatpazyati, dRSTvA yadA no zaknoti kAmadevaM zramaNopAsakaM nairgranthyAtpravacanAcAlayituM vA kSoyituM vA vipariNamayituM vA tadA zAntaH, tAntaH, paritAntaH aura dekhakara yAvat lAla pIlA Adi 4 hokara sarasarAtA huA zarIra para savAra ho gyaa| pIchekI orase tIna bAra gardanakoM lapeTa lI aura viSailI tIkSNa dAr3hose usake vakSasthalameM Dasane lagA // 109 // taba bhI kAmadeva zrAvakane usa asahya vedanAko sahana kiyA // 11 // taba sarparUpa devatAne kAmadeva zrAvakako nirbhaya (yAvat ) dekhA / dekhakara jaba kAmadeva zramaNopAsakako nigrantha pravacanase calAyamAna nirbhaya yAvat je, ane joine yAvata lAla-pILA Adi thaIne saDasaDATa karate zarIra para savAra thaI gaye, pAchaLanI bAjuethI traNa vAra gardanane lapeTA lIdhA ane jherIlI tINa dADhethI tenI chAtImAM DaMkha mAryA. (109). te paNa kAmadeva zrAvake e asahI vedanAne sahana karI. (110). sarparUpa devatAe kAmadeva zrAvakane nirbhaya (kAvata) je ane jyAre kAmadeva zramaNopAsakane nircanya pravacanathI upAsaka dazAMga sUtra Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 384 upAsakadazAGgasUtre mUlam hAravirAiyavacchaM jAva dasa disAo ujjovemANaM pAsAIyaM darisaNijja abhirUvaM paDirUvaM divaM devarUMva viuvai, viuvattA kAmadevassa samaNovAsayassa posahasAlaM aNuppavisai, aNuppavisittA aMtalikkhapaDivanne sakhikhiNiyAiM paMcavaNNAI vatthAI pavaraparihie kAmadevaM samaNovAsayaM evaM vayAsI haMbho kAmadevA ! samaNovAsayA! dhannesiNaM tumaM devANuppiyA! saMpuNNe kayatthe kayalakkhaNe,sulahe NaM tavadevANuppiyA!mANussae jammajIviyaphale, jassa NaM tava niggaMthe pAvayaNe imeyArUvA paDivattI laddhA pattA zanaiH2 pratyavaSvaSkate, pratyavadhvaSkya poSadhazAlAtaH pratiniSkramati, pratiniSkramya divyaM sarparUpaM vipajahAti, viprahAyakaM mahadivyaM devarUpaM vikurute // 111 // TIkA-vyAkhyA chAyayA gatArthA // 108-111 // chAyA- hAravirAjitavakSo yAvat-daza dizA udyotayat prAsAdIyaM darzanIyama bhirUpaM pratirUpaM divyaM devarUpaM vikurute, vikRtya kAmadevasya zramaNopAsakasya poSadhazAlAmanupravizati, anupavizyAntarikSamatipannaH sakiGkiNIkAni paJcavarNAni vastrANi pravaraparihitaH kAmadevaM zramaNopAsakamevamavAdIta-"habho kAmadeva ! zramaNopAsaka ! dhanyo'si khalu tvaM devAnupriya ! sampUrNaH kRtArthaH, kRtalakSaNaH sulabhaM khalu tava * devAnupiya! mAnuSyakaM janmajIvitaphalaM,yasya khalu tava nai granthye pravacane iyametadrUpA 1 'kiGgiNyaH kSudraghaNTikAstAbhiH sahitAni ' iti vyaakhyaa| na kara sakA, usakA citta caMcala na kara sakA, evaM usake pariNAmoMko Sadala na sakA to zAnta, glAniyukta aura atyanta glAniyukta-lajitahokara dhIre-dhIre lauTa gayA / lauTa kara poSadhazAlAse niklaa| nikala kara divya sarpa rUpako tyaagaa| tyAga kara devatAke divya rUpako dhAraNa kiyA // 111 // calAyamAna na karI zakyA, tenA cittane caMcaLa na karI zakaze, temaja tenA pariNAmane na badalAvI zakaye, tyAre te zAnta, glAniyukta ane atyaMta glAniyuktalajita thaIne dhIre-dhIre pAchA cAlyA gayA. pAchA pharIne te piSadhazALAmAMthI bahAra nIkaLe, divya sarparUpane teNe tyAga karyo ane devatAnA divya rUpane bA25 yu. (111). upAsaka dazAMga sUtra Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagAradharmasaJjIvanI TIkA a. 2 sU. 112 devakRtakAmadevaprazaMsAvarNanam 385 abhismnnaagyaa| evaM khalu devANupiyA ! sake deviMde devarAyA jAva sakasi sIhAsaNaMsi caurAsIIe sAmANiyasAhassINaM jAva annesi ca bahUNaM devANa ya devINa ya majjhagae evamAikkhai 4"evaM khalu devANuppiyA! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse capAe nayarIe pratipattilabdhA, prAptA, abhisamanvAgatA / evaM khalu devAnupriya ! zakro devendro devarAjo yAvat zAke siMhAsane caturazIte sAmAnikasAhasrINAM yAvadanyeSAMca bahUnAM devAnAM ca devInAM ca madhyagata evamAkhyAti4-'evaM khalu devAnupriyAH! jambUdvIpe TIkArtha--' hAravirAiye '-tyAdi usakA vakSasthala hArase vibhUSita thaa| yAvat apanI kAntise dasoM dizAoMko prakAzamaya karate hue usane prAsAdIya,darzanIya, abhirUpa, pratirUpadivya devarUpakI vikriyA kii| vikriyA karake kAmadeva zramaNopAsakakI poSadhazAlAmeM praveza kiyaa| praveza karake AkAzameM sthitavahachoTI-choTI ghaMTiyoM vAle uttama pAMca varNa ke vastroMko dhAraNa kara kAmadeva zrAvakase isa prakAra kahane lagA" he kAmadeva zramaNopAsaka ! tuma dhanya ho, devAnupriya ! tuma kRtArtha ho, kRtalakSaNa ho / devAnupriya ! manuSya-janmakA phala tumhAre lie sulabha hai, kyoMki tumheM nirgrantha pravacanameM isa prakArakI yaha pratipatti (jAnakArI) labdha huI, prApta huI aura sAmane AI hai| devAnupriya ! devendra devarAja zakra mahArAjane apane zakra-siMhAsana parase caurAsI hajAra sAmAnika tathA anya bahutase devoM tathA deviyoMke bIca aisA TIkArtha- 'hAravirAiye-tyAhi tenuM pakSaHsthala rathI vibhUSita tu. te yAvat pitAnI kAtithI daze dizAone prakAzamaya karato hato. tene prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, pratirUpa divya devarUpanI vikriyA karI. pachI teNe kAmadeva zramaNe pAkanI piSadhazALAmAM praveza karyo. AkAzamAM rahIne ane nAnI nAnI ghaMTaDIovALAM uttama pAMca varNanAM vastro dhAraNa karIne te kAmadeva zrAvakane A pramANe kahevA lAgyAH "he kAmadeva zramaNopAsaka! tuM dhanya che, devAnupriya! tuM kRtArtha che, kRtalakSaNa che, devAnupriyA manuSyajanmanuM phaLa tAre mATe sulabha che, kAraNake tane nigraMtha pravacanamAM A prakAranI pratipatti (jANavApaNuM) labdha thaI che, prApta thaI che ane sAme AvI che. devAnupriya! devendra devarAja zakramahArAje potAnA zaruM siMhAsana parathI corAzI hajAra sAmAnika tathA bIjA ghaNA de tathA devIonI vacce evuM kahyuM: "devAnupriye! jaMbudvIpanA upAsaka dazAMga sUtra Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 .. .... .... upAsakadazAsUtre kAmadeve samaNovAsae posahasAlAe posahie dabbhasaMthArovagae samaNassa bhagavao mahAvIrassaaMtiyaM dhammapapattiM uvasaMpajjittANaM viharai |no khalu se sakA keNai deveNa vA jAva gaMdhavveNa vA niggaMthAo pAvayaNAo cAlittae vA khobhittae vA vipariNAmittae vA / tae NaM ahaM sakassa deviMdassa devaraNo eyamaDhe asadahamANe3 ihaM hvmaage| taM aho NaM devANuppiyA! iDDI 6 laddha 3, taM divANaM devANuppiyA ! iDI jAva abhisamannAgayA, taM khAmemi NaM devANuppiyA! khamaMtu majjha devANuppiyA! khaMtumarihaMti NaM devANuppiyA! nAiM bhujo karaNayAe" ti kaTTha pAyavaDie paMjaliuDe eyamaTuM bhujo bhujjo khAmei, khAmittA jAmeva disaM pAunbhUe tAmeva disaM paDigae // 112 // dvIpe bhArate varSe campAyAM nagayA kAmadevaH zramaNopAsakaH poSadhazAlAyAM poSadhiko darbhasaMstAropagataH zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmaprajJaptimupasaMpadya viharati / no khalu sa zakyaH kenApi devena vA yAvad gandharveNa vA nairgranthyAtmavacanAcAlayituM vA kSobhayituM vA vipariNAmayituM vA tataH khalu ahaM zakrasya devendrasya devarAjasyaitamarthamazraddadhat3 iha havyamAgatastadaho ! khalu devAnupriya ! RddhiH6 kahA 4-"devAnupriyoM ! jambUdvIpake bharatakSetrakI campAnagarImeM kAmadeva zrAvaka poSadhazAlAmeM poSadha lekara DAbha ke saMthAre para baiThA huA zramaNa bhagavAna mahAvIrake samIpakI dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicaratA hai| kisI deva athavA yAvata gaMdharvameM aisA sAmarthya nahIM hai ki vaha usa kAmadeva zrAvakako nirgrantha pravacanase DigA sake, usakA citta caMcala kara sake yA pariNAma palaTA ske|" devendra devarAja zakrakI bharatakSetranI caMpAnagarImAM kAmadeva zrAvaka piSadhazALAmAM piSadha laIne DAbhaDAnA saMthArA para besI zramaNa bhagavAn mahAvIranI samIpanI dharmaprajJaptine svIkAra karI vicare che. keI deva athavA cAvat gaMdharvamAM evuM sAmarthya nathI ke je e kAmadeva zrAvakane nitha pravacanathI DagAvI zake, enuM citta caMcaLa karI zake, yA pariNAma palaTAvI zake deveMdra devarAja zakranI A vAta para mane vizvAsa na AvyuM. huM turataja upAsaka dazAMga sUtra Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a0 2 mU0 113-115 bhagavadvandanArthakAmadevagamanavarNanam 387 malama-tae NaM se kAmadeve samaNovAsae 'niruvasaggaM' ii kaTTha paDimaM pArei // 113 // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva viharai // 114 // tae NaM se kAmadeve samaNovAsae imIse kahAe laddhaDhe samANe-"evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre jAva viharai, taM seyaM khalu mama samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA namaMsittA tao paDiNiyattassa posaha pArittae" tti kaha evaM saMpehei, saMpehittA posahasAlAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA ya caMpaM nagari majjhaM-majjheNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva puNNabhadde ceie jahA saMkho jAva pajjuvAsai // 115 // labdhA 3, tad dRSTA khalu devAnupriyAH ! RddhiryAvadabhisamanvAgatA, tat kSAmayAmi khalu devAnupiyAH !, kSamantAM mama devAnupiyAH ! kSantumarhanti khalu devAnupiyAH / na bhUyaH karaNatayA" iti kRtvA pAdapatitaH pAJjalipuTa etamartha bhUyo bhUyaH kSAma. yati, kSAmayitvA yAmeva dizaM (adhikRtya) prAdurbhUtastAmeva dizaM prtigtH||112|| ___TIkA chAyAgamyA // 112 // isa bAta para mujhe vizvAsa na huA 3 / maiM phauranahI yahAM AyA / aho devAnupriya ! aisI Rddhi 6 tUne pAI vaha Rddhi he devAnupiya ! dekhI yAvat sAmane aaii| ataH devAnupriya ! maiM kSamAkI prArthanA karatA hU~, mujhe kSamA kIjie, devAnupiya ! Apa kSamA karaneke yogya haiM, aba phira kabhI aisA kAma nahIM kiyA jaaygaa|" itanA kahakara donoM hAtha jor3a pairoM para gira par3A aura bArambAra isa bAtako khmaayaa| qhamAkara-kSamA karAkara-jisa dizAse AyA thA usI dizAmeM calA gayA // 112 // ahIM AvyuM. aho devAnupriya! AvI Rddhi tame prApta karI, e Rddhi, he devAnupriya! meM joI yAvat sAme AvI. tethI devAnupriya! huM kSamAnI prArthanA karuM chuM, mane kSamA kare, devAnupriya! tame kSamA karavA che. have pharIthI huM kadI AvuM kAma nahi karuM." ATaluM kahIne beu hAtha joDI te page paDaye ane vAraMvAra e mATe khamAvavA lAgyA. khamAvIne-kSamA karAvIne, je dizAmAMthI te AvyuM hatuM te dizAmAM cAlyA gaye. (112). - upAsaka dazAMga sUtra Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 upAsakadazAmo chAyA-tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsakoH 'nirupasargam ' iti kRtvA pratimAM pArayati // 113 // tasmin kAle tasmin samaye samaNo bhagavAna mahAvIro yAvat-viharati // 114 // tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsako'syoM kathAyAM labdhArthaH san-"evaM khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro yAvad viharati, taccheyaH khalu mama zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vanditvA namasyitvA tataH pratinivRttasya poSadhaM pArayitu" miti kRtvA evaM samprekSate, samprekSya pauSadhazAlAtaH pratiniSkrAmati, tiniSkramyaca campAM nagarI madhyamadhyena nirgacchati, nirgatya yatraiva pUrNabhadrazcaityo yathA zaGko yAvatparyupAste // 115 // 1-upasargasya upadravasyA'bhAvo nirupasargam-'avyaya-miti sUtreNAvyayIbhAvasvAnapuMsakatvaM, jAtamiti zeSaH / 2-tRtIyArthe saptamI, tena 'anayA kathaye' tyarthaH / TIkA-poSadhamityAhArapoSadhamityarthaH zaGkhaH zaGkhanAmA zrAvakaH bha. za. 12 u. 1 sa yathA pauSadhikastathaivetyarthaH = 113-115 // TIkArtha-'tae NaM se' ityAdi tadanantara usa kAmadeva zrAvakane upasargarahita ho kara paDimA pArI // 113 // usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra (yAvat) vicarate haiM // 114 // kAmadeva zrAvakane yaha bAta sunakara socA-"acchA hogA zramaNa bhagavAna mahAvIra jaba vicarate haiM to zramaNa bhagavAna mahAvIrako vandanA-namaskAra karake vahAMse vApasa lauTa kara AhAra-poSadhako pArU~" aisA vicAra kara vaha pauSadhazAlAse nikalA / nikalakara campA nagarIke bIcoM-bIca hokara pUrNabhadra caityameM jAkara zaMkha zrAvakakI taraha yAvat pryupaasnaakii||115|| TIkArtha-'tae NaM se'-JyA pachI ma zrAva? upasahita ne paribhA pArI. (113). me ANe me samaye zrama bhagavAna mahAvI2 (yAvata) viyarI 26 // cha. (114). kAmadeva zrAvake e vAta sAMbhaLIne vicAryuM. "zramaNa bhagavAna mahAvIra jyAre vicArI rahyA che, te zramaNa-bhagavAna mahAvIrane vaMdanA-namaskAra karIne tyAMthI pAchA pharI AhArapaSadhane pArUM to bahu sAruM." ema vicArIne te piSadhazALAthI nIkaLe ane caMpAnagarInI vaccevacce thaIne pUrNabhadra cetyamAM jaI zaMkha zrAvakanI peThe teNe yAvata 'paryupAsanA 431. (115). upAsaka dazAMga sUtra Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a. 2 0 116-124 bhagavatkRtakApadevaprazaMsAvarNanam 389 mUlam-tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre kAmadevassa samaNovAsa yassa tIse ya jAvadhammakahA sammattA // 116 // kAmadevA i samaNe bhagavaM mahAvIre kAmadevaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-se nUNaM kAmadevA! tumaM puvarattAvaratta kAlasamayaMsi ege deve aMtiepAubbhUe / tae NaM se deve egaMmahaM divaM pisAyarUvaM viuvai,viuvittA Asuratte4 egaM mahaM nIluppala jAva asiM gahAya tumaM evaM vayAsIhaMbho kAmadevA! jAva jIviyAo vvrovijjsi| taM tuma teNaM deveNaM ___ chAyA-tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH kAmadevasya zramaNopAsakasya tasyAM ca yAvaddharmakathA samastA // 116 // kAmadeva ! iti zramaNo bhagavAna mahAvIraH kAmadevaM zramaNopAsakamevamavAdIt-atha nUnaM kAmadeva ! tava pUrvarAtrAparatrakAlasamaye eko devo'ntike praadurbhuutH| tataH khalu sa deva ekaM mahadivyaM pizAcarUpaM vikurute, vikRtya AzuraktaH 4 ekaM mahAntaM nIlotpala-yAvadasiM gRhItvA tvAmevamavAdI 1-iti iti smbodhyetyrthH| TIkArtha- tae NaM samaNe ' ityAdi / zramaNa bhagavAn mahAvIrane kAmadevako usa Sar3I pariSadameM yAvat dharmakathA saMpUrNa kahI // 116 // 'he kAmadeva !' isa prakAra sambodhana karake zramaNa bhagavAn mahAvIra kAmadeva zrAvakako kahane lage "he kAmadeva ? pUrvarAtrike apara (dUsare) samaya meM eka devatA tumhAre sAmane pragaTa huA thA / usa devatAne eka vizAla mahAn divya pizAca ke rUpakI vikriyA kI thii| vikriyA karake krodhita hotA huA eka bar3I nIla kamalake samAna zyAma varNakI yAvat talavAra lekara tujhe yoM kahane lagA-" are kAmadeva ! TIkArtha-'tae NaM samaNe' tyAdi zrabha bhAvAna mahAvIre Amahepane bhATI pariSadamAM yAvat dhakathA saMpUrNa kahI. (116). " he kAmadeva" e pramANe saMbodhana karIne zramaNa bhagavAna mahAvIra kAmadeva zrAvakane kahevA lAgyA-"kAmadeva ! pUrvarAtrinA bIjA samayamAM eka devatA tamArI sAme prakaTa thaye hate. e devatAe eka vizALa mahAna divya pizAcanA rUpanI vikriyA karI hatI. vikriyA karIne krodhita thatAM eka mATI nIla kamaLa jevI zyAmavarNanI yAvat talavAra laIne temane ema upAsaka dazAMga sUtra Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 upAsakadazAGgasane evaM vutte samANe abhIe jAva viharasi / evaM vaNNagarahiyA tiNNi vi uvasaggA taheva paDiuccAreyavA jAva devo pddigo| se nUNaM kAmadevA ! ahe samaTe ? haMtA asthi // 117 // ajo i samaNe bhagavaM mahAvIre bahave samaNe niggaMthe ya niggaMthIo ya AmaMtettA evaM vayAsI-jai tAva ajo! samaNovAsagA gihiNo gihamajjhAvasaMtA divamANusatirikkhajoNie uvasagge samma sahati jAva ahiyAseMti, sakA puNAI ajo ! samaNehi niggaMthehiM duvAlasaMgaM bho kAmadeva ! yAvat jIvitAd vyaparopyase / tatastvaM tena devenaivamuktaH san abhIto yAvad viharasi / evaM varNakarahitAstrayo'pyupasargAstathaivoccArayitavyA yAvat-devaH prtigtH| sa nUnaM kAmadeva ! arthaH samarthaH ? hanta asti / / 117 / / he AryAH ! iti zramaNo bhagavAn mahAvIro bahUn zramaNAn nirgranyAzca nirgranthIzvA''manvyaivamavAdIva-yadi tAvadAryAH ! zramaNopAsakA gRhiNo gRhamabhyA''vasanto divyamAnuSyatairyagyonikAnupasargAna samyak sahante yAvadadhyAsate, zakyAHpunarAryAH ! yAvat jIvanase naSTa ho jaaygaa|" taba tuma devake yoM kahane para bhI niDara hokara yAvat vicarate rhe| isI prakAra tInoM upasarga varNana rahita samajha lene cAhie, yAvat deva lauTa gyaa| kyoM kAmadeva ! yaha bAta ThIka haina ? / " kAmadeva-hA bhagavAn ! ThIka hai // 117 // 'AyauM !' isa prakAra bahutase zramaNa nigrantha aura nigrethiyoMko saMbodhana karake bhagavAna mahAvIra kahane lage-"AryoM ! gharameM rahane vAle gRhastha zrAvaka divya, mAnuSa aura tiyeca saMbandhI upasargoMko samyaka prakAra sahana karate haiM yAvat dhyAnaniSTha vicarate hai| he Arya dvAdazAMga kahevA lAgyuM -"are kAmadeva ! yAvat jIvanane naSTa karI nAMkhIza" tyAre tame devanA evA kathana chatAM paNa niDara thaI yAvat vicArI rahyA. e pramANe traNe upasarga varNana rahita samajI levuM. pachI deva pAcho cAlyA gaye. kema kAmadeva ! e vAta 52 / 12 chene ?" maheve 4hyu; "I, bhagavAna ! te 22 che." (117). Aye !" e pramANe ghaNu zramaNa nirgatha ane nircathIone saMbodhana karIne bhagavAna mahAvIra kahevA lAgyA, "Arya ! gharamAM rahenArA gRhastha zrAvaka divya; mAnuSa ane tiryaMca saMbaMdhI upasargone samyaka prakAre sahana kare che, yAvata upAsaka dazAMga sUtra Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a. 2 mU. 116-124 bhagavatkRtakAmadevapazaMsAvarNanam 396 gaNipigaM ahijamANehi divamANusatirikkhajoNiyA(uvasaggA) sahittae jAva ahiyAsittae // 118 // tao te samaNassa bhagavA mahAvIrassa tahatti eyamaDheM viNaeNaM paDisuNaMti // 119 // tae NaM se kAmadeve samaNovAsae haTa jAva samaNaM bhagavaM mahAvIraM pasiNAI pucchai, pucchittA aTTamAdiyai aTThamAdiittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM paDigae // 120 // tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAi caMpAo paDiNizramaNairnigranthairdAzAGgaM gaNipiTakaM adhIyAnaiH, divyamAnuSataryagyonikAH (upasargAH) soDhuM yAvadadhyAsitum // 118 // tataste zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'tatheti' etamartha vinayena pratizRNvanti // 119 // tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsako hRSTa-yAvat-zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM praznAn pRcchati, pRSTvA-arthamAdadAti, arthamAdAya yAmevadizaM prAdUrbhUtastAmeva dizaM pratigataH // 120 ||ttH khalu zramaNo bhagavAn gaNipiTaka (bAraha aMgarUpI AcAryakI peTI)ke dhAraka zramaNa nirgranthIko to aise upasarga sahana karane meM hamezAM samartha(majabUta)rahanA hI caahie| zramaNa bhagavAn mahAvIrakI yaha bAta unhoMne vinaya ke sAtha 'tahatti (tatheti) kaha kara svIkAra kI // 119 // isake bAda kAmadeva zrAvakane harSita hokara yAvat zramaNa bhagavAna mahAvIra se prazna pUche, aura prazna pUchakara unakA artha grahaNa kiyA, artha grahaNa karake jidharase AyA thA udhara hI calA gayA // 120 / isake bAda kisI samaya zramaNa bhagavAn dhyAnaniSTha vicare che. he Arya! dvAdazAMga gaNipiTaka bAra aMgarUpI AcAryanI peTI) ne dhAraka zramaNa nigraMthae te evA upasarga sahana karavAmAM haMmezAM samartha (bhabhUta) he dhye." (118) zramaNa bhagavAna mahAvIranI me pAta te vinayapUrva tahatti' (tatheti) kahIne svIkArI. (119) pachI kAmadeva zrAvake harSita thaIne yAvata zramaNa bhagavAna mahAvIrane prazna pUchayA ane prazno pUchIne eno artha grahaNa karyo. atha grahaNa karIne jyAMthI AvyA hatA tyAM cAlyA gaye. (120) pachI koI samaye zramaNa upAsaka dazAMga sUtra Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 upAsakadazAsU kkhamai, paDiNikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai // 121 // taNaM se kAmadeve samaNovAsae paDhamaM uvAsagapaDimaM uvasaMpajjitANaM virai // 122 // tae NaM se kAmadeve samaNovAsae bahUhiM jAva bhAvettA vIsaM vAsAI samaNovAsagapariyAgaM pAuNittA, ekkArasa uvAsagapaDimAo sammaM kAraNaM phAsettA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA, saTTiM bhattAiM aNasaNAe chedettA AloiyapaDikkate samAhipattekAlamAse kAlaM kiccA sohamme mahAvIro'nyadA kadAciccampAtaH pratiniSkrAmati, pratiniSkramya bahirjanapadavihAraM viharati // 121 // tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsakaH prathamAmupAsakapratimAmupasampadya viharati / / 122 // tataH khalu sa kAmadevaH zramaNopAsako bahubhiryAvad bhAvayitvA viMzatiM varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayitvA, ekAdazopAsakapratimAH samyak kAyena spRSTvA mAsikyA saMlekhanayA''tmAnaM joSayitvA SaSTiM bhakkAni anazanena chiyA, AlocitamatikrAntaH samAdhimAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA saudharme mahAvIra campAse bAhara padhAre / padhAra kara deza-deza meM vihAra karane lage // 121 // kAmadeva zrAvaka, zrAvakakI pahalI paDimA aMgIkAra karake vicarane lagA // 122 // phira kAmadeva zrAvaka bahuta se zIla, vrata Adi se AtmAko bhAvita (saMskAra yukta) karake bIsa varSa taka zrAvaka paryAya pAlakara, gyArahoM pratimAoMko bhalI bhAMti kAyase sparza karake mAsikI (eka mAsakI) saMlekhanAse AtmAko jUSita (sevita) karake sATha bhakta (bhojana) anazana dvArA tyAga kara, AlocanA pratikramaNa karake, samAdhiko prApta hotA huA kAla samayameM kAla karake saudharma kalpameM, " bhagavAna mahAvIra caMpAthI bahAra padhAryAM ane dezedeza vihAra karavA lAgyA. (121) kAmadeva zrAvaka pahelI paDimA aMgIkAra karIne vicaravA lAgyuM. (122). pachI kAmadeva zrAvaka ghaNAM zIla, vrata, AdithI AtmAne bhAvita (saMskArayukata) karIne vIsa varSa sudhI zrAvaka paryAya pALI, agIAre DimAone sArI rIte kAyAthI sparza urI, bhAssiDI ( bhAsanI) somanAthI mAtmAne bhUSita (sevita) 4rI, sATha bhakata (lejana) anazana dvArA tyAga karI, AlecanA pratikramaNa karI, upAsaka dazAMga sUtra Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 2 mU. 116-124 adhyayanasamAptiH 393 kappe sohammavaDiMsayassa mahAvimANassa uttarapurathimeNaM aruNAbhe vimANe devattAe uvavanne / tattha NaM atthegaiyANaM devANaM cattAri paliovamAiM ThiI paNNattA // 123 // "se NaM bhaMte ! kAmadeve deve tAo devalogAo aukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA kahiM gamihii ? kahiM uvavajihii ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihii" // nikkhevo // 14 // sattamassa aMgassa uvAsagadasA bIyaM ___ajjhayaNaM samattaM // 2 // kalpe saudharmAvataMsakasya mahAvimAnasyottarapaurastye'ruNAbhe vimAne devtyoppnnH| tatra khalu astyekakeSAM devAnAM catvAri palyopamAni sthitiH prajJaptA // 123 / / sa khalu bhadanta ! kAmadevo devastasmAddevalokAdAyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNAnantaraM cayaM cyutvA kutra gamiSyati? kutrotpatsyate ? gautama! mahAvidehe varSe setsyati ! nikSepaH // 124 // saptamasyAGgasyopAsakadazAnAM dvitIya __ madhyayanaM samAptam // 2 // TIkA-cayaM devazarIram / cyutvA dhAtUnAmanekArthatvAt tyaktvetyarthaH // // 116-124 // itizrI-vizvavikhyAta-jagaDhallama-pasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhuchatrapati kolhApurarAjapradatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacArI-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI-ghAsIlAlavati-viracitAyAmupAsakadazAGgamUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyAkhyAyAM vyAkhyAyAM dvitIya-kAmadevAkhyamadhyayanaM samAptam // 2 // saudharmAvataMsaka mahAvimAnake uttara-pUrvabhAga (IzAna koNa)ke aruNAbha nAmaka vimAnameM devarUpase utpanna huaa| vahAM kisI-kisI devakI cAra palyopamakI sthiti kahI gaI hai, so kAmadeva deva kI bhI cAra samAdhine prApta thate kALa samaye kALa karI saudharma ka5mAM, saudharmAvalaMka mahA vimAnanA uttara-pUrva bhAga (IzAna koNa) nA arUNAbha nAmaka vimAnamAM devarUpe utpanna thaye. tyAM koI koI devanI cAra pApamanI sthiti batAvI che. kAmadeva upAsaka dazAMga sUtra Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // tRtIyamadhyayanam // atha tRtIyamadhyayanamArabhyate-'ukkhevo taiyassa' ityAdi / mUlam-ukkhevo taiyassa ajjhayaNassa / evaM khallu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANArasI nAmaM nyrii| koTue ceie / jiyasatta rAyA // 125 // tattha NaM vANArasIe nayarIe culaNIpiyA nAma gAhAvaI parivasai aDDe jAva apribhuue| sAmA bhaariyaa| aTTha hiraNNakoDIo nihANapauttAo, aTTa buDDipauttAo, aTTha pavittharapauttAo, aTra vayA dasagosAhassieNaM vennN| jahA ANaMdorAIsara jAvasabakajjavaDAvae yaavihotthaa|saamii smosddhe| parisA niggayA, culaNIpiyA vi jahA ANaMdo tahA niggo| ____ chaayaa-utkssepstRtiiysyaadhyynsy| evaM khalu jambUH ? tasmin kAle tasmin samaye vArANasI nAma ngrii| koSThakaM caityam / jitazatrU rAjA // 115 // tatra khalu vArANasyAM nagaryA culanIpitA nAma gAthApatiH parivasati, ADhyo yaavdpribhuutH| zyAmA bhAryA / aSTa hiraNyakovyo nidhAnaprayuktAH, aSTa vRddhiprayuktAH, aSTa pravistaraprayuktAH, aSTa bajA dazagosAhasikeNa vrajena / yathA Anando rAjezvara-yAvatsarvakAryavardhApakazcAsIt / svAmI smvstH| pariSanirgatA, culanIpitA'pi yathA''napalyopamakI sthiti hai // 123 // gautama svAmI- "bhagavan ! kAmadeva devatA usa devalokase Ayu, bhava aura sthitikAkSaya karake anantara deva-paryAya chor3akara kahA jAyagA ? kahA~ utpanna hogA ? " / bhagavAn-" gautama ! mahAvideha kSetra meM siddha hogA // 124 / / sAtaveM aMga upAsakadazAMgamUtrake dUsare kAmadeva adhyayanakA hindI bhASAnuvAda samApta // 2 // devanI paNa tyAM cAra pAmanI sthiti che (123). gautama svAmI belyAH "bhagavan! kAmadeva devatA e devalethI Ayu, bhava ane sthitino kSaya karIne pachI deva paya choDI kayAM jaze ? kayAM utpana thaze?" bhagavAna nayA: " gotama mahAvita kSetramA siddha thaze." (124). sAtamA upAsakadazAMgasUtranA bIjA kAmadeva adhyayanano gujarAtI bhASAnuvAda samAsa. (2) upAsaka dazAMga sUtra Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0dharma0 TIkA a. 3 sU. 125 - 127 culanIpitR gAthApativarNanam 395 taheva gihidhammaM paDivajjai / goyamapucchA taheva sesaM jahA kAmadevassa jAva posahasAlAe posahie baMbhayArI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammapaNNattiM uvasaMpajjittANaM viharai // 126 // tae NaM tassa culaNIpiyassa samaNovAsayassa puvarattAvarata kAlasamayaMsi ege deve aMtiyaM pAubbhUe // 127 // ndastathA nirgataH / tathaiva gRhidharma pratipadyate / gautamapRcchA tathaiva zeSaM yathA kAmadevasya yAvat poSadhazAlAyAM pauSadhiko brahmacArI zramaNasya bhagavato mahAvIraspAssntika dharmaprajJaptimupasampadya viharati // 126 // tataH khalu tasya culanI pituH zramaNopAsakasya pUrvarAtrAparatra kAlasamaye eko devo'ntikaM prAdurbhUtaH // 127 // TIkA - utkSepaH = mArambhavAkyamarthAd yathA prathama dvitIyayoradhyayanayoH sudhasvAminaM prati jambUsvAminA manaH kRtastAdRza evAsyApyadhyayanasyArambhe svayamUhanIya iti / zeSaM sarva spaSTam / / 125-127 // aba tIsarA adhyayana kahate haiM TIkArtha- ' ukkhevo taiyassa ityAdi prathama dvitIya adhyayanakI nAI tIsarekA bhI prArambha sudharmA svAmIke prati jambU svAmIke prazna karanese huA hai / hai jambU ! usa kAla usa samaya meM vArANasI (banArasa) nagarI, koSThaka caitya aura jitazatrU rAjA thA // 125 // usa banArasa nagarI meM culanIpitA nAmaka gAthApati rahatA thaa| vaha saba prakAra sampanna yAvat aparibhUta ( ajeya ) thA / zyAmA usakI bhAryA thI / ATha karor3a sonaiyA nidhAna (khajAne) meM rakhe the, ATha karor3a vyApArameM trIjuM adhyayana. have trIjuM adhyayana kahIe chIe.-- TIkArtha - " ukkhevo taiyassa" - 4tyAhi prathama - dvitIya adhyayananI peThe zrIma adhyayananA paNa prAraMbha sudharmAMsvAmI pratye jammUsvAmInA praznathI thayA che. he bhyU ! me aNe, me samaye vArAsaNI ( manArasa ) nagarI, oSTha saityAne jitazatru rAjA hate. (125) e banArasa nagarImAM culanIti! nAmaka gAthApati rahetA hatA. e sarva prakAre sa Mpanna yAvat aparibhUta (ajeya) hateA. zyAmA tenI bhAryA hutI. ATha karoDa sAnaiyA nidhAna (khajAnAmAM) rAkhyA hatA, ATha karoDa upAsaka dazAMga sUtra Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___upAsakadazAstra chAyA-tataH khalu sa deva ekaM mahAntaM nIlotpala yAvadasiM gRhItvA culanIpitaraM zramaNopAsakamevamavAdIta-haMbhoH! culanIpitaH ! zramaNopAsaka ! yathA kAmadevo yAvanna bhanakSi tarhi te'hamadya jyeSThaM putraM svakato gRhato nayAmi, nItvA tavAgrato ghAtayAmi, ghAtayitvA, trINi mAMsazUlyakAni karomi, kRtvA, AdahanabhRte kaTAhe lage the, aura ATha karor3a pravistara (lena-dena)meM lage hue the| dasa hajAra gAyoMke eka gokulake hisAbase ATha gokula the, arthAt assI hajArakA govarga thaa| vaha AnandakI taraha rAjA Izvara AdikA AdhAra yAvat saba kAryoMkA varddhaka thaa| mahAvIra svAmI pdhaare| pariSad niklii| culanIpitA bhI Ananda zrAvakakI bhAti nikalA, aura usI taraha gRhastha dharmakA svIkAra kiyaa| gautamane puuchaa| aura zeSa saba kathana kAmadevake samAna samajhatA, yAvat poSadhazAlAmeM brahmacArI rahakara zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpakI dharmaprajJapti svIkAra kara vicaratA thaH // 126 / / taba culanIpitA zrAvakake mAmane rAtrike pichale samayameM eka deva pragaTa huA // 127 // vyApAramAM lagADayA hatA, ane ATha karoDa vistara (leNa-deNa) mAM rokelA hatA. dasa hajAra gAyonuM eka gekuLanA hisAbe ATha gokuLa hatAM, arthAt eMzI hajAra govarganAM pazuo hatAM. te AnaMdanI peThe rAjA Izvara Adine AdhAra yAvata sarva karmane vardhaka hatuM. mahAvIra svAmI padhAryA, pariSada nIkaLI. culanI pitA paNa AnaMda zrAvakanI peThe nIkaLyo ane eja rIte teNe gRhastha dharmane svIkAra karyo. gautame pUchyuM. bAkInuM badhuM kathana kAmadevanI peThe samajavuM. yAvata piSadhazALAmAM brahmacArI rahIne zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpanI dharmaprajJapti svIkArI vicarate hate. (126). pachI culanI pitA zrAvakanI sAme rAtrinA pAchalA samayamAM eka deva 48 cyA. (127). . ....... . .. .. upAsaka dazAMga sUtra Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasaJjIvanI TIkA a. 3 su. 128- 147 devakRtopasargavarNanam 397 " mUlam-ta NaM se deve egaM mahaM nIluppala jAva asiM gahAya culaNIpiyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI- haMbho culaNIpiyA ! samaNovAsayA ! jahA kAmadevo jAva na bhaMjesi to te ahaM aja jeI puttaM sAo gihAo niNemi nINittA tava aggao ghAe mi ghAittA tao maMsasolae karemi karitA AdANabhariyaMsi kaDAhayaMsi ahemi, adahittA tava gAyaM maMseNa ya soNieNa ya AiMcAmi, jahA NaM tumaM aTTaduhaTTavasaTTe akAle caiva jIviyAo vavarovijasi || 128|| tae NaM se culaNIpiyA samaNovAsae teNaM deveNaM evaM vRtte samANe abhIe jAva viharai // 129 // tae NaM se deve culaNIpiyaM samaNovAsayaM abhIyaM jAva pAsai, pAsittA doccapi taccapi culaNIpiyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI- haMbho culaNIpiyA ! samaNovAsayA ! taM cetra bhaNai so jAva viharai // 130 // tae NaM se deve culaNIpiyaM samaNoMvAsayaM abhIyaM jAva pAsittA Asurate culaNIpiyassa samaNovA sayassa jeTuM puttaM gihAo nINei, nINittA aggao ghAei, ghAittA tao maMsasollae karei, karitA AdANa AdahAmi, AdA tatra gAtraM mAMsena ca zoNitena cA''sizcAmi yathA khalu svamAduHkhArttavazAtakAla evaM jIvitAdvayaparopyase || 128 // tataH khalu sa ''culanIpitA zramaNopAsakastena devenaivamuktaH san abhIto yAvad viharati // 129 // tataH khalu sa devaculanI pitaraM zramaNopAsakamabhItaM yAvat pazyati, dRSTvA dvitIyamapi tRtIyamapi culanIpitaraM zramaNopAsakamevamavAdIt " haMbho culanIpitaH ! zramaNopAsaka !" tadeva bhaNati sa yAvadviharati // 130 // tataH khalu sa 'devalanIpitaraM zramaNopAsakamabhItaM yAvad dRSTrA, Azurakta zulanIpituH zramaNopAsakasya jyeSThaM putraM gRhAbhayati, nIsvA'grato ghAtayati, ghAtayitvA trINi upAsaka dazAMga sUtra Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 upAsakadazAGgasUtre bhariyaMsi kaDAhayaMsi aihei, adahitA culaNIpiyassa samaNobAsayassa gAyaM maMseNa ya soNieNa ya AiMcai // 131 // tae NaM se calaNIpiyA samaNovAsae taM ujjalaM jAva ahiyAsei // 132 // tae NaM se deve culaNIpiyaM samaNovAsayaM abhIyaM jAva pAsai,pAsittA docaMpi taccapi culaNIpiyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-haMbho culaNI piyA ! samaNovAsayA! apatthiyapatthayA! jAva na bhaMjesi tote ahaM aja majjhimaM puttaM sAo gihAo nINemi, nINittA tava aggao ghAemi jahA jeTaM puttaM taheva bhaNai,taheva karei ! evaM taJcaMpikaNIyasaM jAva ahiyAsei // 133 // tae NaM se deveculaNIpiyaM samaNovAsayaM abhIyaM jAva pAsai, pAsittA cautthaMpi culaNI. piyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-haMbho culaNIpiyA! samaNovAsayA! apatthiyapatthayA! jai NaM tumaM jAva na bhaMjesi tao ahaM aja jA imA tava mAyA bhaddA satthavAhI devayagurujaNaNI dukaradukarakAriyA mAMsazUlyakAni karoti, kRtvA AdahanabhRte kaTAhe Adahati, Adahya culanIpituH zramaNopAsakasya gAtraM mAMsena ca zoNitena cA''siJcati // 131 / / tataH khalu sa culanIpitA zramaNopAsakastAmujjvalAM yAvadadhyAste // 132 // tataH khalu sa devaculanIpitaraM zramaNopAsakabhItaM yAvat pazyati, dRSTvA dvitIyamapi tRtIyamapi culanIpitaraM zramaNopAsakamevamavAdIta-" haMbhoH culanIpitaH zramaNopAsaka ! amArthitapArthaka ! yAvana bhanakSi tarhi te'hamadya madhyamaM putraM svasmAd gRhAnnayAmi, nItvA tavA'grato ghAtayAmi" yathA jyeSThaM putraM tathaiva bhaNati, tathaiva karoti / evaM tRtIyamapi kanIyAMsaM yAvadadhyAste // 133 / / tataH khalu sa devaculanIpitaraM zramaNopAsakamabhItaM yAvatpazyati, dRSTvA caturthamapi cuvanIpitaraM zramaNopAsakamevamavAdIta-"haMbhoH culanIpitaH ? zramaNopAsaka ? amArthitamArthaka ? yadi khalu tvaM yAvana bhanakSi tato'hamadha yeyaM tava mAtA bhadrA sArthavAhI daivatagurujananI duSkaraduSkarakArikA upAsaka dazAMga sUtra Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 3 0 128-147 devakRtopasargavarNanam 399 taM te sAo gihAo nINebhi, nINittA tava aggao ghAemi, ghAittA tao maMsasollae karemi karitA AdANabhariyaMsi kaDAhayaMsi adahemi, avahittA tava gAyaM maMseNa ya soNieNa ya AiMcAmi, jahA NaM tumaM avasaTTe akAle ceva jIviyAo vavarovijasi // 134 // tae NaM se culaNIpiyA samaNovAsae teNaM deveNaM evaM butte samANe abhIe jAva viharai // 195 // tae NaM se deve calaNI piyaM samaNovAsayaM abhIyaM jAva viharamANaM pAsai, pAsittA calaNI piyaM samaNovAsayaM doccaMpi taccapi evaM vayAsI- haMbho culaNIpiyA ! samaNovAsayA ! taheva jAva vavarovijasi // 136 // tae NaM tassa culaNIpiyassa samaNAvAsayassa teNaM deveNaM doccaMpi taccapi evaM vRttassa samANassa imeyArUve ajjhatthie0 - "aho NaM ime purise aNArie aNAriyabuddhI aNAriyAI pAvAI kammAI samAyarai, jeNaM mama jehUM puttaM sAo gihAo nINei, nINittA mama aggao ghAei, ghAittA jahA kayaM tahA ciMtei jAva gAya AiMcai, jeNaM 19 tAM te svasmAd gRhAnnayAmi, nItvA tavAgrato ghAtayAmi, ghAtayitvA trINi mAMsazulyakAni karomi, kRtvA''dahanabhRte kaTAhe AdahAmi, AdA tava gAtraM mAMsena ca zoNitena cA''sizcAmi yathA khalu svamArttaduHkhArttavazAtakAla eva jIvitAparopyase // 134 // tataH khalu sa culanIpitA zramaNopAsakastena devenaivamuktaH sannabhIto yAvadviharati // 135 // tataH khalu sa devaculanIpitaraM zramaNopAsakamabhItaM yAvada viharamANaM pazyati, dRSTvA culanIpitaraM zramaNopAsakaM dvitIyamapi tRtIyamapyevamavAdIt -"haMbho: culanISitaH ! zramaNopAsaka yAvad vyaparopyase " / / 136 / / tataH khalu tasya culanIpituH zramaNopAsakasya tena devena dvitIyamapi tRtIyamapyevamuktasya sato'yametadrUpa AdhyAtmikaH -" aho ! khalu ayaM puruSosnAryaH anAryabuddhiranAryANi pApAni karmANi samAcarati, yaH khalu mama jyeSThaM putraM svasmAd gRhAnnayati, nItvA mamAgrato ghAtayati, ghAtayitvA ' yathA kRtaM 01 upAsaka dazAMga sUtra Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - upAsakadazAsUtre mama majjhimaM puttaM sAo gihAo jAva sANieNa ya AiMcai, jeNaM mama kaNIyasaM puttaM sAo gihAo taheva jAva AiMcai, jAvi yaNaMimA mama mAyA bhaddA satthavAhI devagurujaNaNI dukkara-dukkarakAriyA taMpi ya NaM icchai sAo gihAo nINettA mama aggao ghAittae,taM seyaM khalu mama eyaM purisaMgiNihattae"-tti kaTu uhAie, sevi ya AgAse uppaie, teNe ca khaMbhe AsAie, mahayA mahayA sadeNaM kolAhale kae // 137 // tae NaM sA bhadA satthavAhI taM kolAhalasaMda socA nisamma jeNeva culaNIpiyA samaNovAsae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA culaNIpiyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-"kiNNaM puttA! tuma mahayA2 saddeNaM kolAhale kae ?" // 138 // tae NaM se culaNIpiyA samaNovAsae ammayaM bhaI satthavAhiM evaM vayAsI-"evaM khallu ammo! na jANAmi kevi purise Asuratte 5 egaM mahaM nIluppala0 asiM gahAya mama evaM vayosI tathA cintayati yAvadgAtramAsiJcati, yaH khalu mama madhyamaM putraM svasmAd gRhAd yAvatzoNitena cA''siJcati, yena mama kanIyAMsaM putraM svasmAd gRhAttathaiva yAvad-Asizvati, yA'pi ca khalu-iyaM mama mAtA bhadrA sArthavAhI daivatagurujananI duSkaraduSkarakArikA tAmapi ca khalu icchati svasmAd gRhAnnItvA mamAgrato ghAtayitum , tacchreyaH khalu mamaitaM puruSaM grahItum ,, iti kRtvotthitaH, so'pi cAkAze utpatitaH, tena ca stambha AsAditaH, mahatA mahatA zabdena kolAhalaH kRtaH // 137 // tataH khalu sA bhadrA sArthavAhI taM kolAhalazabdaM zrutvA nizamya yenaiva culanIpitA zramaNo'pAsakastenaivopAgacchati, upAgalya culanIpitaraM zramaNopAsakamevamavAdI." ki khalu putra ! tvayA mahatA mahatA zabdena kolAhalaH kRtaH?" // 138 // tataH khalu sa culanIpitA zramaNopAsako'mbikAM bhadrAM sArthavAhImevamavAdIta-"evaM khalu amba ! na jAnAmi ko'pi puruSa AzuraktaH 5 ekaM mahAntaM upAsaka dazAMga sUtra Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a. 3 sU. 139 - 147 devakRtopasargavarNanam 401 bho culaNIpiyA ! samaNovAsayA! apatthiyapatthayA ! jAva vajjiyA ! jai NaM tumaM javA vavarovijjasi // 139 // tae NaM ahaM teNaM puriseNaM evaM vRtte samANe abhIe jAva viharAmi // 140 // tae NaM se purise mamaM abhIyaM jAva viharamANaM pAsai, pAsittA mama doccaMpi taccaMpi evaM vayAsI - haMbho culaNIpiyA ! samaNovAsayA ! taheva jAva gAyaM AIca // 141 // tae NaM ahaM taM ujjalaM jAva - ahiyAsemi / evaM taheva uccAreyavaM savaM jAva kaNIyasaM jAva AiMcai | ahaM taM ujjalaM jAva ahiyAmi // 142 // tae NaM se purise mamaM abhIyaM jAva pAsai, pAsittA mama cautthaMpi evaM vayAsI - haMbho calaNIpiyA ! samaNovAsayA ! apatthiyapatthayA ! jAva na bhaMjesi to te aja jA imA mAyA devayaguru jAva vavarovijasi // 143 // tae NaM ahaM teNaM puriseNaM evaM vRtte samANe abhIe jAva viharAmi // 144 // tae NaM se purise doccaMpi tacaMpi mama evaM vayAsI - haMbho culaNIpiyA ! nIlotpala0 asiM gRhItvA mamaivamavAdIt -"haMbhoH culanIpitaH ! zramaNopAsaka ! prArthitArthaka ! yAvadu varjita ! yadi khalu tvaM yAvadvaya paropya se" // 139 // tataH khalvahaM tena puruSeNaivamuktaH sannabhIto yAvadviharAmi // 140 // tataH khalu sa puruSo mAm abhItaM yAvad viharamANaM pazyati, dRSTvA mama dvitIyamapi tRtIyamapyezramavAdIt - "bhoH culanIpitaH ! zramaNopAsaka 1" tathaiva yAvad gAtramAsiJcati // 141 // tataH khalvahaM tAmujjvalAM yAvad adhyAse / evaM tathaivoccArayitavyaM sarve yAvatkanIyAMsaM yAvad AsiJcati / ahaM tAmujjvalAM yAvad adhyAse // 142 // tataH khallusa puruSo mAmabhItaM yAvatpazyati, dRSTvA mama caturthamapyevamavAdIt- haMbhoH culanIpitaH ! zramaNopAsaka ! aprArthitaprArthaka ! yAvanna bhanakSi tarhi te'dya yA iyaM mAtA daivata- guru yAvad vyaparopyase // 143 // tataH khalvahaM tena puruSeNaivamuktaH samabhIto yAvad viharAmi // 144 // tataH khalu sa puruSo dvitIyamapi tRtIyamapi upAsaka dazAMga sUtra Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 upAsakadazAGgasUtre samaNovAsayA ! aja jAva vavarovijasi // 145 // tae NaM teNaM puriseNaM doccaMpi taccapi mama evaM vuttassa samANassa imeyArUve ajjhathie0 aho NaM ime purise aNArie jAva samAyarai, je NaM mama jeTuM puttaM sAo gihAo taheva jAva kaNIyasaM jAva AiMcai, tubbhevi ya NaM icchai sAo gihAo nINettA mama aggao ghAitae, taM seyaM khalu mama evaM purisaM giNhittaeti kaTTha uTThAie, sevi ya AgAse uppaie, maevi ya khaMbhe AsAie,mahayA mahayA sadeNaM kolAhale kae // 146 // tae NaM sA bhadA satthavAhI culaNIpiyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-no khalu kei purise tava jAva kaNIyasaM puttaM sAo gihAo nINei, nINittA tava aggao ghAei / esa NaM kei purise tava uvasaggaM karei / esa NaM tume vidarisaNe dihe ! taM gaM tuma iyANi bhagganiyame bhaggaposahe viharasi / taMNaM tumaM puttA ! eyassa ThANassa Aloehi jAva pddivjaahi||147|| mamaivamavAdIt-haMbhoH culanIpitaH ! zramaNopAsaka ! agha yAvad vyaparopyase ||145||ttH khalu tena puruSeNa dvitIyamapi tRtIyamapi mamaivamuktasya sato'yametadrUpa AdhyAtmikaH0-aho ! khalvayaM puruSo'nAyoM yAvatsamAcarati yaH khalu mama jyeSThaM putraM svasmAd gRhAttathaiva yAvatkanIyAMsaM yAvadAsivati,yuSmAnapi ca khalvicchati svasmAd gRhAnItvA mamAgrato ghAtayituM, tacchreyaH khalu mamataM puruSaM grahItumiti kRtvotthitaH, so'pi cA''kAze utpatitaH mayA'pi ca stambha AsAditaH, mahatAra zabdena kolAhalaH kRtaH // 146 // tataH khalu sA bhadrA sArthavAhI culanIpitaraM zramaNopAsakamevamavAdI-no khalu ko'pi puruSastava yAvatkanIyAMsaM putraM svasmAd gRhAnayati, nItvA tavAgrato ghAtayati, eSa khallu ko'pi puruSastavopasarga karoti, etatkhalu tvayA vidarzanaM dRSTaM, tatkhalu tvamidAnIM bhagnaniyamo bhagnapoSadho viharasi / tarakhallu tvaM putra ! etasya sthAnasya Alocaya yAvatmatipadyasva // 147 // upAsaka dazAMga sUtra Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 3 sU0 139-147 devakRtopasargavarNanam 403 TIkA-'mAMse'-ti-zUle grathitvA pacanIyAni zUlyAni tAnyeva zulyakAni, mAMsazUlyakAni-mAMsakhaNDAni / Adahaneti-AdahanamatipakvaM tailAdi 'adahana' iti lokamasiddhaM tena bhRte pUrNe,AdahAmi utkAlayAmi / kanIyAMsaM kaniSTham / bhadrA= TIkArtha-'tae NaM se ' ityAdi vaha deva nIla kamalake samAna yAvat talavAra lekara ghulanIpitA zrAvakase bolA-"he ghulanIpitA zrAvaka ! 'kAmadevakI taraha kahanA' yAvat zIla Adiko bhaMga nahIM karegA to tumhAre bar3e lankeko gharase lAtA hU~ aura lAkara tumhAre sAmane usakA ghAta kruuNgaa| use ghAta kara maiM zUla (sUyA) meM piro kara pacAneke yogya tIna, mAMsake khaNDa karaDAlUMgA, aura khaNDa karake adahana (Adhana) bharI huI kaDhAI meM ukaaluuNgaa| ukAla kara mAMsa aura raktase tumhArA zarIra isa prakAra sIMcaMgA ki jisase tU atyanta duHkhakI pIDita hokara akAlameM hI jIvitase alaga ho jAyagA arthAt mara jAyagA // 128 // culanIpitA zramaNopAsaka devatA ke aisA kahane para nirbhaya yAvat vicaratA rahA / / 129 // taba devane culanIpitA zrAvakako nirbhaya yAvat dekhA aura dekhakara dUsarI bAra aura tIsarI bAra culanIpitAse isI prakAra kahane lagA-" he zrAvaka culanIpitA!" ityAdi saba pUrvokta prakAra dhamakI dI, magara culanIpitA nirbhaya hI banA rhaa| devane dekhA aba bhI culanIpitA zrAvaka TIkArtha-'tee NaM se-tyA se deva nIlama 2vI yAta tapAra laIne culanIpitA zrAvaka prati belyo : "ha culanI pitA zrAvaka! (kAmadevanI peThe samajI levuM ) yAvata zIla Adine bhaMga nahiM kare, te tArA moTA putrane gherathI lAvIza ane tArI sAme tene ghAta karIza. tene ghAta karIne huM zULImAM parevI pathAvavAne yeca mAMsanA traNa khaMDa karIza, ane khaMDa karI AMdhaNabharI kaDhAimAM ukALIza. pachI mAMsa ane lohI tArA zarIra para e pramANe sIMcIza ke jethI tuM atyaMta du:khanI pIDAthI pIDita thaIne akALe ja maraNa pAmIza." (128). culanI pitA zramaNopAsaka devatAnuM AvuM kathana sAMbhaLIne paNa nirbhaya yAvatuM vicArI rahyo. (12). pachI deve culanI pitA zrAvakane nirbhaya yAvata joyo ane bIjIvAra tathA trIjIvAra tene A pramANe kahevA lAgeH "he zrAvaka calanIpitA !" ItyAdi pUrvokata prakAre dhamakI ApI, paNa culanI pitA zrAvaka bhayabhIta thaye nahi, yAvata ema ne ema vicArI rahyo. (130). eTale deva krodhita thaIne culanIpitA upAsaka dazAMga sUtra Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4.4 upAsakadazAmane bhadrAnAmnI, daivatagurujananI-pUjyatvAdevatasvarUpA,hitacintakatva-sadupadezadAtrItvA bhyAM gurusvarUpA, janmadAtrItvAcca jnnii| duSkareti-duSkara-duSkarANAm atiduSkarANAM garbhasthApana-janmadAna-pAlanAdInAM karmaNAM kArikA sampAdikA / anAryANi bhayabhIta nahIM huA yAvat vaisAhI vicaratA rahA // 130 // to vaha krodhita hokara culanIpitA zrAvakake bar3e lar3akeko gharase le aayaa| lAkara usake sAmane ghAta karane lgaa| ghAta kara tIna mAMsake Tukar3e kiye| Tukar3e karake adahana car3he hue kar3hAhemeM ukAlA, ukAla kara culanIpitA zrAvakakA zarIra mAMsa aura khUnase sIMcane lagA // 131 // culanIpitA zrAvakane usa asahya vedanAko sahana kiyA // 132 // taba bhI devane culanIpitA zrAvakako nirbhaya yAvat dekhA to dUsarI bAra aura tIsarI vAra bhI culanIpitA zrAvakase kahA-haMbho culanIpitA zrAvaka ! are aniSTake kAmI ! yAvat tU zIla Adiko bhaMga nahIM karatA to maiM Aja tumhAre ma~jhale laDakeko gharase lAtA hU~ aura tere sAmane ghAta karatA huuN| jyeSTha putrake lie jaisA kahA thA vaisA hI kahA aura kiyaa| isI prakAra tIsare choTe lar3ake ke lie bhI kahA aura vaisA hI kiyaa| taba bhI culanIpitA zrAvakane yAvat asahya vedanAko sahana kiyA // 133 // taba usane cauthI bAra culanIpitA zrAvakase kahA"o culanIpitA zramaNopAsaka / aniSTake kAmI ! yadi tU yAvat zrAvakanA moTA putrane gherathI laI Avyo, ane tenI samIpe ja tenA putrane ghAta karavA lAgyo. ghAta karIne mAMsanA traNa TukaDA karyA, AMdhaNa caDAvelI kaDAImAM ukALyA ane pachI culanI pitA zrAvakanA zarIra para mAMsa ane lehI sIMcavA (chAMTa) sAzyA. (131). yusanIpitA se masarA vahanA sahana 43za. (132). tyAre paNa deve culanIpitAne nirbhaya yAvata joyo, eTale bIjI ane trIjIvAra paNa culanI pitA zrAvakane kahyuM: he culanI pitA zrAvaka! are aniSTanA kAmI! yAvat tuM zIla Adine bhaMga nahi kare te huM Aja tArA madhyama (vacceTa) putrane gherathI laI AvIza ane tArI sAme tene ghAta karIza. meTA putranA saMbaMdhamAM jevuM kahyuM hatuM tevuM ja kahyuM ane karyuM. e ja pramANe trIjA nAnA chokarAnA saMbaMdhamAM paNa kahyuM ane karyuM te paNa culanIpitA zrAvake thAvata asahyA vedanA sahana karI. (133). eTale deve jethI vAra culanI pitAne kahyuM: "he culanI pitA zramaNopAsaka! aniSTanA kAmI ! je tuM yAvata bhaMga nahi kare te upAsaka dazAMga sUtra Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 3 mU0 139-147 devakRtopasargavarNanam 405 atigarhitAni / AsAditaH gRhiitH| vidarzanaM viparItaM yadvA virUpAkAraMdarzanam / bhagneti-bhagnaH vinaSTaH niyamaH sthUlamANAtipAtaviranaNarUpaM vrataM yasya saH, kaSAyodayena vicalitacittatvAt / nanu sAparAdhArtha tathA''caraNaM yuktameva vratasya bhaMga nahIM karatA to yaha jo terI pUjya honese devatAsvarUpa, sadupadeza denevAlI aura hitacintaka honeke kAraNa guru aura janma denevAlI honese jananI, garbhadhAraNa lAlana-pAlana Adi duSkarase duSkara kArya karanevAlI mAtA bhadrA sArthavAhI hai use gharase lAtA hU~ aura lAkara tere sAmane hI usake prANa letA huuN| prANa lekara usake mAMsake tIna Tukar3e karake adahana bhare kar3hAhemeM ukAlatA huuN| ukAla kara tere zarIrako usake mAMsa aura lohUse sIMcatA hU~, jisase tU atyanta duHkhI hokara akAla hI kAlake gAlameM calA jAyagA arthAt mrjaaygaa||134|| culanIpitA zrAvaka devake aisA kahane para bhI nirbhaya yAvat vicaratA rhaa||135|| devatAne use nirbhaya vicaratA dekhA to usase dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI aisA hI kahA-"aho culanIpitA zrAvaka ! usI prakAra yAvat mArA jAyagA" // 136 // devake dUsarI tIsarI bAra aisA kahane para culanIpitA zrAvaka isa prakAra vicArane lagA-"aho yaha puruSa anArya hai, isakI buddhi anArya hai, yaha anArga-pApa-karmoMkA AcaraNa karatA hai, isane mere baDe putrako gharase uThA lAyA aura mere sAmane use mAra DAlA 'isa prakAra Aje tArI pUjya heIne devatAsvarUpa, sadupadeza ApanArI ane hitaciMtaka heIne gurU tthA janma denArI hoIne jananI, garbha dhAraNa lAlana-pAlana Adi duSkaramAM duSkara kArya karanArI mAtA bhadrA sArthavAhI che, tene tArA gherathI lAvuM chuM ane tArI sAme ja tenA prANa lauM chuM. prANuM laIne tenA mAMsanA traNa TukaDA karI AMdhaNabharI kaDhAImAM ukALIza ane tArA zarIra para te mAMsa ane lehI chAMTIza. jethI tuM atyaMta duHkhI thaIne akALe ja mRtyune pAmIza (134). deve ema kahA chatAM culanIpitA zrAvaka nirbhaya yAvata vicarI rahyo. (135). devatAe tene nirbhaya rahele joIne bIjIvAra ane trIjIvAra paNa emaja kahyuM ke "aha culanI pitA zrAvaka ! e pramANe yAvata tuM mA jaze" (136). deve bIjIvAra ane trIjIvAra paNa kahyuM eTale culanIpitA zrAvaka e pramANe vicAravA lAgyuM ke "aho ! A purUSa anArya che, tenI buddhi anArya che, e anArya-pApa-karmonuM AcaraNa kare che. teNe mArA moTA putrane gherathI upADI lAvI mArI sAme tene mArI nAkhe. (e upAsaka dazAMga sUtra Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre niraparAdhamAtraviSayakatvAdoti cenna, anena culanIpitrA sAparAdhaniraparAdhobhayaviSayakavatasyAGgIkaraNAt / bhagnapoSadhaH-vicalitacittatvAdeva / etasyeti-atra 'viSaye' ityasya zeSaH,yadvA 'prAkRtatvAd dvitIyAthai SaSThI-'etatsthAna'-mityarthaH,Alocaya= devane jo jo kiyA so saba socane lagA' phira mere zarIrako mAMsa lohase sIMcA, bAda mere ma~jhale laDakeko lAyA yAvata mere zarIrako mAMsa aura lohUse sIMcA, phira mere choTe lar3akeko gharase le AyA yAvat khUnase mere zarIrako siiNcaa| itane para bhI ise santoSa nahIM huA, aba yaha jo merI devatA aura guru svarUpa jananI, mere lie kaThorase kaThora kaSTa sahane vAlI mAtA bhadrA sArthavAhI hai use bhI gharase lAkara mere sAmanemAra DAlanA cAhatA hai, aba isa puruSako pakar3a lenAhI acchA hai|" aisA vicAra kara vaha uThA kintu vaha devatA AkAzameM uchala gayA, culanIpitAne eka khaMbhA pakar3a liyA aura jora jora se cillAyA // 137 // bhadrA sArthavAhIne usa cillAhaTako suna kara samajha kara jisa ora culanIpitA zrAvaka thA usI ora AI aura Akara culanIpitA zrAvakase bolI-"beTA ! tuma aise jora-jorase kyoM cillAe ?" // 138 / / culanIpitA zrAvaka apanI mAtA bhadrA sArthavAhIse kahane lagA-"he mA ! na jAne kauna puruSa krodhita hokara eka bar3I nIlI talavAra lekara mujhase bolA-" he culanIpitA zrAvaka ! aniSTake kAmI ! yadi zIlAdikA tyAga na karegA to yAvat mAra DAla~gA" 539 // usake aisA pramANe deve je je karyuM te badhuM te vicAravA lAgyA) pachI mArA zarIra para mAMsalehI chAMTayAM, te pachI mArA vacceTa putrane te lAvyo yAvat mArA zarIra para mAMsa ane lehIM chAMTayAM, te pachI mArA nAnA putrane gherathI lAvI cAvatu lehI mArA zarIre chAMTayuM. eTalAthI paNa tene saMtoSa na thayA. have te mArI devatAsvarUpa ane gurUsvarUpa jananA, mAre mATe kaTheramAM kaThera kaTa sahana karanArI mAtA bhadrA sArthavAhI che tene paNa gherathI lAvI mArI samIpe mArI nAMkhavA Icche che, have mAre e purUSane pakaDI le eja ThIka che." ema vicAra karIne te uTha, paraMtu te devatA AkAzamAM uDI gaye, culanIpitAe eka thAMbhalAne pakaDI lIdhuM ane jorathI cIsa nAMkhI. (137). bhadrA sArthavAhI e cIsa sAMbhaLI samajIne je bAjue culanI pitA zrAvaka hatuM te bAjue AvI ane culanI pitA zrAvakane kahevA lAgI. "beTA! teM ema jorathI kema cIsa pADI?" (138). culanI pitA zrAvaka pitAnI mAtA bhadrA sArthavAhIne kahevA lAge he mA zI khabara, keI purUSa krodhita thaIne eka moTI nIlI talavAra laIne mane kahevA lAgyuH "he calana pitA zrAvaka! aniSTanA kAmI! je tuM zIlAdine tyAga nahi kare te yAvata mArI nAMkhIza." (139). tenA evA kathanathI huM bhayabhIta na thatAM upAsaka dazAMga sUtra Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 3 sU. 139-147 devakatopasargavarNanam 407 kahane para mai bhaya bhIta na hotA huA vicaratA hU~ // 140 // taba usane mujhe nirbhaya vicarate dekha, dusarI tIsarI bAra phira aisA hI kahA-"he culanIpitA zramaNopAsaka ! "'pahalekI taraha ' yAvat zarIrako sIMcA // 141 // maiMne usa asahya vedanAko saha liyaa| isI prakAra saba kahanA cAhie yAvat choTe lar3akeko mAra DAlA aura mere zarIrako mAMsa ora sunase sIMcA / maiMne usa asahya vedanAko bhI saha liyA // 142 // usane mujhe nirbhaya dekhA to cauthI bAra phira bolA-" he culanIpitA zrAvaka ! aniSTake kAmI ! yAvad tU vratabhaMga nahIM karatA to jo yaha terI mAtA deva-guru-svarUpa hai yAvat taM mara jaaygaa"||143|| taba usake aisA kahane para bhI maiM nirbhaya vicaratA rahA // 144 // taba vaha dUsarI tIsarI vAra bhI mujhe aisA hI bolA ki-"culanIpitA zrAvaka! Aja yAvata mArA jAyagA" // 145 // usake dUsarI tIsarI vAra aisA kahane para mujhe aisA vicAra AyA-" yaha anAyeM puruSa hai, isakI buddhi bhI anArya hai ataH anArya AcaraNa karatA hai, isane mere bar3e maMjhale aura choTe lar3akeko mAra DAlA aura merA zarIra khUnase sIMcA, aba yaha mAko (tumheM) bhI mere sAmane lAkara mAra DAlanekI icchA karatA hai, ataH ise pakar3a lenA hI acchA hai"| aisA vicAra kara jyoM hI maiM uThA ki vaha AkAzameM ur3a gayA, maineM khaMbhA pakaDa liyA aura jora-jorase cillAyA" // 146 // viyarI rahyo chu. (140). mema bhane nirNaya viyarata na, to bhI-trIvAra pharIthI ema kahyuM he "he culanI pitA zramaNopAsaka! (pahelAMnI peThe) yAvata zarIra para mAMsa-lehI chAMTayAM (141). meM e asahya vedanAne sahI lIdhI. e pramANe badhuM kahyuM yAvata nAnA putrane mArI nAMkhyuM ane mArA zarIra para lehI ane mAMsa chAMTayuM. meM e asahya vedanAne sahI lIdhI. (142) teNe mane nirbhaya je eTale cethIvAra beH "he culanI pitA zrAvaka! aniSTanA kAmI yAvata tuM zilAdine bhaMga nathI karate te je A tArI mAtA deva-gurU svarUpa che yAvatuM tuM marI 45A. (143). te sama yu chata para nirbhaya raho. (144). pachI te bIjI-trIjIvAra paNa mane emaja kahyuM ke "culanI pitA zrAvaka! Aja yAvata mAryo jaIza." (145). eNe bIjI-gIjIvAra evuM kahetAM mane e vicAra AvyuM ke "A anArya purUSa che, tenI buddhi paNa anArya che, tethI te anArya AcaraNa kare che, eNe mArA meTA, vacceTa ane nAnA putrane mArI nAMkhyA, temanAM mAMsa-lehI mArA zarIra chAMTayAM, have te mAtAne (tamane) paNa mArI sAme lAvI mArI nAkhavAnI IcchA kare che, mATe ene pakaDI le e ja ThIka che, ema vicArIne huM uThaye, tyAM te AkAzamAM uDI gaye, meM thAMbhale pakaDI lIdhe ane jorathI cIsa pADI. (146). pachI bhadrA sArthavAhI culanI pitAne kahevA lAgI ? upAsaka dazAMga sUtra Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 upAsakadazAGgasUtre gurusamakSaM prakaTaya / yAvaditi-atra yAvaccha-dena paDikamAhi niMdAhi garihAhi viuhAhi fause or ahArihaM tavokammaM pAyacchittaM paDivajjAhi' ityeSAM grahaNam, tacchAyA ca- 'pratikrAma, ninda, garhasva, vitroTaya, vizodhaya, abhyuttiSThasva, yathAI tapaHkarma prAyazcittaM pratipadyasva' iti, tatra pratikrAma= nivarttasvAsmAdakaraNAt, nindasvasAkSikAM kutsAM kuru, garhasva = gurusamakSaM kutsAM kuru, vitroTaya=tadbhAvAtubandhaM chindhi vizodhaya=aticAramalama panodayetyarthaH spaSTamanyat / atra 'yathAI tapaHkarma prAyazcittaM pratipadyastra' ityabhidhAnAjjItavyavahAreNa zrAvakamAyacittasyApi nizIthAdau gamyamAnatvaM pratIyate / / 128 - 147 // taba bhadrA sArthavAhI culanIpitA zravakase bolI- koI bhI puruSa kisI bhI putrako gharase nahIM lAyA, na tere sAmane mArA hai / kisI puruSane tujhe yaha upasarga kiyA hai / tune yaha bhayaMkara ghaTanA dekhI hai / aba kaSAyake udayase calitacitta hokara usa puruSako mArane kI pravRtti terI huI, usa ghAtakI pravRttise sthUla prANAtipAtaviramANavrata aura poSadhavratakA bhaMga huaa| agara kaheM ki zrAvakako to niraparAdha prANIkI hiMsAkA tyAga hotA hai aura vaha to sAparAdhI thA, so yaha kahanA ThIka nahIM, kyoMki zrAvakako poSadhavratameM sAparAdha aura niraparAdha donoMke mAranekA tyAga hotA hai, isalie beTA ! isa sthAna ( viSaya ) kI tuma AlocanA karo, pratikramaNa karo, apanI aura gurukI sAkSIse nindA ga karo, tadviSayaka pariNAmoMke anubandhoM kAToM, aticAra ke malako dUra karake AtmAko zuddha karo, sanmukha UTho aura yathAyogya tapaHkarmarUpa prAyazcittako svIkAra karo // 147 // - kAIpaNa puruSa ekake putrane gherathI lALyeA nathI, tArI samIpe ekakene mAryAM nathI; keAi purUSa tane A upasarga karyAM che. te eka bhayaMkara ghaTanA joI che. have kaSAyanA uyathI calitacitta thaine e purUSane mAravAnI pravRtti thai. e ghAtanI pravRttithI sthUla-prANAtipAta-viramaNa vrata ane peASadhavratanA bhaga thaye. agara jo kAi ema kahe ke zrAvakane te niraparAdhI prANInI hiMsAnA tyAga hoya che, ane te tA sAparAdhI hatA, te e kahevuM kharAkhara nathI, kAraNake zrAvakane te pASadhavratamAM sAMparAdhI ane niraparAdhI beune mAravAnA tyAga DrAya che, eTalA mATe, he putra! A sthAna (viSaya) nI tuM AleAcanA kara, pratikramaNa kara peAtAnI ane gurUnI sAkSIthI nindA-gA~ kara, tadviSayaka pariNAmenA anubaMdhane kApa, aticAranA melane dUra karIne, AtmAne zuddha kara, sanmukha uThe ane yathAyegya tapaHka rUpa prAyazcittanA svI42 42." (147). upAsaka dazAMga sUtra Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adharma0 TIkA a. 3 mU. 144-150 culanIpitRsvargAvAsavarNanam 409 ___mUlam-tae NaM se culaNIpiyA samaNovAsae ammagAe tahatti eyamaDhaM viNaeNaM paDisuNei, paDisuNittA tassa ThANassa Aloei, jAva paDivajai // 148 // tae NaM se culaNIpiyA samaNovAsae paDhama uvAsagapaDimaM uvasaMpajittANaM viharai / paDhamaM uvAsagapaDima ahAsuttaM jahA ANaMdo jAva ekArasamaMpi // 149 // tae NaM se culaNIpiyA samaNovAsae seNaM urAleNaM jahA kAmadevo jAva sohamme kappe sohammavaDisagasta uttarapurasthimeNaM aruNAbhe vimANe devattAe uvavanne / cattari paliovamAiM ThiI pnnnnttaa| mahAvidehe vAse sinjhihii // 150 // nikkhevo // sattamassa aMgassa uvAsagadasANaM taiyaM ajjhayaNaM samattaM // 3 // chAyA-tataH khalu sa culanIpitA zramaNopAsako'mbikAyAH 'tatheti etamartha vinayena pratizrRNoti, pratizrutya tasya sthAnasya (viSaye) Alocayati yAvatpatipadyate // 148 // tataH khalu sa culanIpitA zramaNopAsakaH prathamAmupAsakamatimA mupasampadya viharati / prathamAmupAsakapratimAM yathAsUtraM yathA''nandazrAvako yAvadekAdazImapi // 149 // TIkArtha-'tae NaM se culaNI'-tyAdi taba culanIpitA zrAvakane mAtAkI bAta 'tahatti' ( ThIka hai ) kaha kara vinayapUrvaka svIkAra kI, phira usa viSayakI AlocanA kI yAvat tapAkarma svIkAra kiyA // 148 // phira culanIpitA zrAvaka, zrAvakakI pahalI paDimAko svIkAra kara bicarane lgaa| pahalI upAsaka paDimAko yathAsUtra (sUtrokta vidhise) AnandakI taraha yAvat gyArahoM pratimAoMkA pAlana kiyA // 149 // TIkArtha-'tae NaM se culaNI' yaile pachI yutanIpitA zrAva? mAtAnI pAta 'tahatti' (12152 cha) mebha 4Ina vinaya svArI. pachI me viSayanI AlecanA karI yAvata tapakarmane svIkAra karyo (148). pachI culanIpitA zrAvaka, zrAvakanI pahelI DimAne svIkAra karIne vicAravA lAgyA. pahelI upAsakapaDimAne yathAsUtra (sutrokatavidhipUrvaka) AnaMdanI peThe cAvaMta agIAre pratimAonuM pAlana upAsaka dazAMga sUtra Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamUtre tataH khalu sa culanIpitA zramaNopAsakastenodAreNa yathA kAmadevo yAvatsaudharme kalpe saudharmAvataMsakasyottadapaurastye'ruNAbhe vimAne devatayopapamaH / casvAri palyopamAni sthitiH prajJaptA / mahAvidehe varSe setsyati // 150 // nikssepH|| saptamasyAGgasyopAsakadazAnAM tRtIyamadhyayanaM samAptam // 3 // TIkA-vyAkhyA tu chAyayaiva gatArthA // 148-150 // itizrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadhapayanaikagranthanirmApaka-cAdimAnamadaka-zrIzAhachatrapatikolhApurarAjamadatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI-ghAsIlAlabati-viracitAyAmupAsakadazAGgasUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyAkhyAyAM vyAkhyAyAM tRtIya culanIpitrAkhyamadhyayanaM samAptam // 3 // isa udAra kRtyase culanIpitA kAmadevako bhAti saudharmakalpameM saudharmAvataMsakake uttarapUrva (IzAnakoNa)ke aruNAbha vimAnameM devarUpase utpanna huaa| vahAM usakI cAra palyopamakIsthiti kahI gaI hai| vaha (culanIpitA deva) mahAvideha kSetrameM siddha hogA nikSepa-upasaMhAra pUrvavat // .148-150 // sAtavA aMga upAsakadazAke tIsare adhyayanakI agArasaJjIvanI TIkAkA hindI-bhASAnuvAda samApta // 3 // karyuM. (149). e udAra kRtyathI culanIpitA kAmadevanI peThe saudharma ka5mAM saudharmavartasakanA uttarapUrva (IzAna koNa)nA arUNAbha vimAnamAM devarUpe utpanna | thayA. tyAM cAra popamanI tenI sthiti kahI che e (yulanI pitAdeva) mahAvideha kSetramA siddha thaze. nikSa5-52 pUvata. (150). iti zrI upAsakadazAMgasUtranA trIjA adhyayananI agAsaMjIvanI yANyAne gutI -bhASAnuvAda samArata (3). upAsaka dazAMga sUtra Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // caturthAdhyayanam // sampati caturthAdhyayanamArabhyate-'ukkhevao cautthase'tyAdi / mUlam-ukkhevao cautthassa ajjhayaNasta / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANArasI nAmaM nayarI, kohae ceie, jiyasattU rAyA, surAdeve gAhAvaI aDDe / cha hiraNNakoDIo jAva chavvayA dasagosAhassieNaM vaeNaM, dhannA bhAriyA, sAmI samosaDhe, jahA ANaMdo taheva paDivajjai gihidhammaM, jahA kAmadevo jAva samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammapaNNati uvasaMpajitANaM viharai // 151 // tae NaM tassa surAdevassa samaNovAsayassa putvarattAvaratta kAlasamayasi ege deve aMtiyaM pAubbhavitthA / se deve egaM mahaM nIluppala jAva asiM gahAya surAdevaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-"haMbho surAdevA samaNovAsayA! apatthiyapatthayA! jaiNaM tumaM sIlAiM jAva na bhaMjasi to te jeTaM puttaM sAo gihAo nINemi, nINittA tava aggaoghAemi, ghAittA paMca sollae karemi, karittA AdANabhariyaMsi kaDAhayaMsi adahemi, addahittA tava gAyaM ___ chAyA-utkSepakazcaturthasyAdhyayanasya / evaM khalu jambUH! tasmin kAle tasmin samaye vArANasI nAma nagarI, koSThakaM caityaM, jitazatrU rAjA,surAdevo gAthApatiH, ADhaya0 / pai hiraNyakoTayo yAvat SaD bajA dazagosAhasrikeNa vrajena, dhanyA bhAryA, svAmI samavasRtaH, yathA''nandastathaiva pratipadyate gRhidharma, yathA kAmadevo yAvat zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmaprajJaptimupasampadha vihrti||151|| tataH khalu tasya surAdevasya zramaNopAsakasya pUrvarAtrAparatrakAlasamaye eko devo'ntikaM prAdurAsIt, sa deva ekaM mahAntaM nIlotpala-yAvad asiM gRhItvA murAdevaM zramaNopAsakamevamavAdIt-hambhoH murAdeva zramaNopAsaka ! aprArthitamArthaka ! yadi khalu tvaM zIlAni yAvanna bhanakSi tarhi te jyeSTha putraM svasmAdgRhAnayAmi, nIsvA tavAgrato ghAtayAmi, ghAtayitvA pazca zUlyakAni karomi, kRtvA AdahanabhRte kaTAhe upAsaka dazAMga sUtra Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 upAsakadazAGgamo maMseNa ya soNieNa ya AiMcAmi, jahA gaM tumaM akAle ceva jIviyAo vvrovijjsi| evaM majjhamayaM, kaNIyasaM, ekeke paMca sollayA taheva karei jahA culaNIpiyassa,navaraM ekkekke paMca sollayA // 152 // tae NaM se deve surAdevaM samaNovAsayaM cautthaMpi evaM vayAsI-haMbho surAdevA ! samaNovAsayA ! apatthiyapatthayA! jAva na pariccayasi to te aja sarIraMsijamagasamagameva solasa rogAyaMke pakkhivAmi, taMjahA-sAse kAse jAva koDhe, jahA NaM tumaM aTTaduhaTTa-jAva vavarovijjasi // 153 // tae NaM se surAdeve samaNovAsae jAva vihri| evaM devo doccaMpi taccapi bhaNai jAva vavarovijasi // 154 // tae NaM tassa surAdevassa samaNovAsayassa teNaM deveNaM doccaMpi taccapi evaMvuttassa samANassa imeyArUve ajjhathie0 chAyA-AdahAmi, Adahya tava gAtraM mAMsena ca zoNitena cA''siJcAmi, yathA khalu tvamakAla eva jIvitAdvayaparopyase / evaM madhyamakaM, kanIyAMsam , ekaikasmin pazca zUlyakAni tathava karoti yathA culanIpatuH, navaramekaikasmin paJcazUlyakAni // 152 // tataH khalu sa devaH surAdevaM. zramaNopAsakaM caturthamapyevamavAdIhaMbhoH murAdeva! zramaNopAsaka! amArthitapArthaka ! yAvana parityajasi tarhi te'dha zarIre yamakasamakamevaRSoDaza rogAtaGkAn prakSipAmi, tadyathA-zvAsaH kAsA-yAvatkuSTham, yathA khalu tvamAtaduHkhAta yAvadvayaparopyase // 153 / / tataH khalu sa murAdevaH zramaNopAsako yAvadviharati / evaM devo dvitIyamapi tRtIyamapi bhaNati yAvad vyaparopyase // 154 // tataH khalu tasya murAdevasya zramaNopAsakasya tena devena dvitIyamapi tRtIyamapyevamukta sato'yametadrUpa AdhyA *TIkA-yamakasamakam yugapat / rogAtaGkAn rogAzcA''taGkAti dvandvastAntatra rogA-jvaradAhAdayaH, AtaGkA:-zulAdayaH / 'zvAsa' -iti-zvAsa kAsI jvaro dAIH kukSizelaM bhagandaro''ijIrNa dRSTirogo mastakazUlamarocako'kSivedanA karNavedanA kaNDUrudararoge': kuSTaM ceti ssoddsh| (153) // upAsaka dazAMga sUtra Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agArasaJjIvanI TIkA a. 4 mU. 151-157 devakRtopasargavarNanam 413 aho NaM ime purise aNArie jAva samAyarai, je NaM mamaM jeTTaM puttaM jAva kaNIyasaM jAva AiMcai, jevi ya ime solasa rogAyaMkA tevi ya icchai mama sarIragaMsi pakkhivittae, taM seyaM khalu mamaM evaM purisaM giNhitaetti kaTu uTThAie, sevi ya AgAse uppaie, teNa ya khaMbhe AsAie, mahayA mahayA saddeNaM kolAhale kae // 155 // tae NaM sA dhannA bhAriyA kolAhalaM soccA nisamma jeNeva surAdeve samaNovAsae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA evaM vayAsI-kiNaM devANuppiyA! tubbhehi mahayA mahayA sadeNaM kolAhale kae ? // 156 // tae NaM se surAdeve samaNovAsae ghanaM bhAriyaM evaM vayAsIevaM khalu devANuppie ! kevi purise taheva kahei jahA culaNIpiyA! dhannAvi paDibhaNai jAva kaNIyasaM, no khallu devANuppiyA! tubbhe kevi purise sarIraMsi jamagasamagaM solasa rogAyake pakkhivai, esa NaM kevi curise tubhaM uvasaggaM karei / sesaM jahA culaNIpi ___ chAyA-tmikaH 0-aho! khalvayaM puruSo'nAryoM yAvatsamAcarati, yaH khalu mama jyeSTha putra yAvatkanIyAMsaM yAvadAsiJcati, ye'pi ceme SoDaza rogAtaGkAstAnapicecchati mama zarIre prakSeptuM, tacchreyaH khalu mamaitaM puruSaM grahItum-iti kRtvotthitaH,so'pi cA''kAze utpatitaH, tena ca stambha AsAditaH, mahatA mahatAzabdena kolAhalAkRtaH // 155 // tataH khalu sA dhanyA bhAryA kolAhalaM zrutvA nizamya yenaiva surAdevaH apaNopAsakastenaivopAgacchati,upAgatyaivamavAdIt-kiM khalu devAnumiyAH! yuSmAbhiitA mahatA zabdena kolAhalaH kRtaH? // 156 // tataH khalu sa surAdevaH zramaNoko dhanyA bhAryAmevamavAdIt-evaM khalu devAnupiye ! ko'pi purUSastathaivakathayati culanIpitA / dhanyApi pratibhaNati yAvatkanIyAMsaM, no khalu devAnupiyAH! ko'pi puruSaH zarIre yamakasamakaM SoDaza rogAtaGkAn prakSipati, eSa khalu puruSo yuSmAkamupasaMgai karoti, zeSaM yathA culanIpitre bhadrA bhaNati / evaM upAsaka dazAMga sUtra Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 upAsakadazAstre yassa bhaddA bhaNai evaM niravasesaM jAva sohamme kappe aruNakaMte vimANe uvavanne / cattAri paliovamAI ThiI mahAvidehe vAse sijjhihii // 157 // nikkhevo // sattamassa aMgassa-uvAsagadasANaM cautthaM ajjhayaNaM samattaM // 4 // niravazeSaM yAvatsaudharme kalpe'ruNakAnte vimAne upapannaH / catvAri palyopamAni sthitiH| mahAvidehe varSe setsyati // 157 // nikssepH|| saptamasyAGgasyopAsakadazAnAM caturthamadhyayanaM samAptam // 4 // TIkA sugamaiva // 151-157 // itizrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanakagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUSita-kolhApuragajaguru' bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI-ghAsIlAlavrati viracitAyAmupAsakadazAGgamUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyA khyAyAM vyAkhyAyAM caturthaM surAdevAkhyamadhyayanaM samAptam // 4 // cauthA adhyayana / aba cauthe adhyayanakA prArambha karate haiMTokArtha--' ukkhevo cautthassa' ityAdi utkSepa-jambUsvAmIne kahA"bhagavan ! zramaNe bhagavAn mahAvIrane cauthe adhyayanakA kyA artha kahA hai ?" sudharmA svAmIne uttara diyA-jambU ! usa kAla usa samaya banArasa nAmakI nagarI thii| koSThaka caitya thaa| jitazatrU rAjA thaa| surAdeva cethuM adhyayana. have cethA adhyayanane prAraMbha karIe chIe: TIkArtha- 'ukkhevao cautthassa' tyAha (151 thI 157) ullepa-jaMbU svAmIe kahyuM: "bhagavana! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe cothA adhyayanane zo artha kahyo che?" sudharmA svAmIe uttara ApyaH - jaMbu e kALe. e samaye banArasa nAmanI nagarI hatI. keThaka citya hatuM. jitazatra rAjA hatuM. suradeva gAthA pati upAsaka dazAMga sUtra Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasaJjIvanI TIkA a. 4 sU0 151-157 devakRtopasargavarNanam 415 gAthApati thA / vaha saba prakAra pana yAvat ajeya thaa| chaha karor3a sonaiyA usake khajAne meM the, chaha karor3a vyApAra meM lage the, aura chaha karor3a pravistara ( lena-dena ) meM lage hue the| usake chaha gokula arthAt sATha hajArakA govarga thA / dhanyA nAmakI bhAryA thI / zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI samosare / surAdeva AnandakI taraha gayA aura gRhastha dharmako svIkAra kiyA / vaha kAmadeva ke samAna yAvat zramaNa bhagavAn mahAvIrake nikaTakI dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicarane lagA // 151 // isake anantara surAdeva zrAvakake sAmane pUrvarAtri ke apara samaya meM eka devatA pragaTa huaa| vaha devatA nIla kamala ke samAna yAvat talavAra lekara surAdeva zramaNopAsaka se bolA - "are surAdeva zrAvaka ! o mRtyu ke kAmI ! yadi tU zIla Adiko yAvat bhaMga nahIM karatA to tere bar3e lar3akeko gharase lAtA hU~, aura lAkara terehI sAmane usakA ghAta karatA hU~ / use mAra DAlane ke bAda usIke mAMsake pAMca TukaDe karU~gA aura adahanase bhare hue kaDhAha meM ukAluMgA / akAla kara tere zarIrako mAMsa se aura lohuse sIMcUMgA, jisame tU akAla hI jIvanase hAtha dho baiThegA " / isI prakAra ma~jhale aura sabase choTe laDake ke liye kahA / jaba surAdeva nirbhaya banA rahA to kramazaH usake putroMko lAyA aura mAra DAlA / pratyekake mAMsake hatA. te sad prakAre saMpanna yAvat ajeya hatA. cha karoDa sAnaiyA tenA khajAnAmAM hatA, cha karoDa vyApAramAM rayA hatA ane cha 4 Avastara (beluheza) bhAM lagADayA hatA, tenI pAse cha geAkuLa arthAta 60 sAiTha hajAra gAvanA pazuo hatAM. dhanyA nAmanI bhAryAM hatI. zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI samAsamAM. surAdeva AnaMdanI peThe gayA ane teNe gRhasthayane svIkAra karyAM. te kAmadevanI peThe yAvata zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpanI dharmaprajJapti svIkArI vicaravA lAgyA. (151) tyArapachI surAdeva zrAvakanI sAme pUrAtrinA apara samayamAM eka devatA prakaTa thayA. e devatA nIlakamalanA jevI cAvatu tavAra laIne surAdeva zramaNeApAsakane kahevA lAgyeH "are surAdeva zrAvaka! he mRtyunA kAmI! jo tu zIla Adine yAvata bhaMga nahi kare teA tArA meATA putrane gherathI lAvuM chuM ane tArI samIpe ja tenA ghAta karUM chuM. tene mArIne tenA mAMsanA pAMca TukaDA karIza ane AMdhaLuthI bharelI kaDAimAM ukALIza; pachI tArA zarIra para e mAMsa ane leAhI chAMTIza, jethI tu akALe ja jIvana gumAvI besIza." e pramANe vaceTa ane sauthI nAnA putrane mATe paNa kahyuM. surAdeva niyaja rahyo eTale kramazaH te deva tenA putrAne lALye, temane upAsaka dazAMga sUtra Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre pAca-pAca Tukar3e kara pratyekase surAdevake zarIrako sIMcA // 152 // devatAne jaba dekhA ki surAdeva aba bhI bhaya-bhIta nahIM huA to cauthI bAra bolA-"are surAdeva zrAvaka ! mRtyu ke kAmI ! yadi tU yAvat zIla AdikA parityAga nahIM karatA to tere zarIra meM eka sAtha hI-zvAsa kAsa, jvara, dAha, kukSizUla, bhagandaraM, arza (bavAsIra), ajIrNa, dRSTiroga, mastakazUla, aruci, akSivedanoM, karNavedanA, khujalI peTakA roga aura kor3e, ye solaha roga (jvarAdi) aura AtaMka (zUla-Adi) DAlatA hU~, jisase tU tar3apa-tar3apa kara prANa chor3egA" // 153 // surAdeva phirabhI bhaya-bhIta na ho vicaratA rahA / devatAne isI taraha dUsarI aura tIsarI bAra bhI kahA // 154 // isa prakAra devatAke do tIna bAra kahane para surAdeva zrAvakake manameM yaha vicAra AyA-"yaha anArya puruSa hai, anArya buddhivAlA hai ataH AcaraNa bhI anArya karatA hai, isane mere bar3e maMjhale aura choTe lar3akeko mAra DAlA, unake mAMsa lohase mere zarIrako sIMcA, aba mere zarIrameM solaha rogAtaMka DAlanA cAhatA hai, ise pakar3a lenoM hI ThIka hai|" aisA vicAra kara surAdeva uThA, aura devatA mArI nAMkhyA ane pratyekanA mAMsanA pAMca TukaDA karI pratyekanA lehI-mAMsane suradevanA zarIra para chAMTayAM, (152) devatAe jyAre joyuM ke suradeva hajI paNa bhayabhIta nathI thaye, tyAre cothIvAra te bebheH- "are suradeva zrAvaka! mRtyunA kAmI! je tuM yAvata zIla Adine parityAga nahiM kare te tArA zarIramAM eka sAthe (1) vAsa, (2) 4Asa, (3) 412, (4) hADa, (5) ikSizusa (6) magara (7) maza (72sa-bhasA), (8) 17, (4) 6STa, (10) bharata zusa, (11) 23thi, (12) makSivehanA, (23) 4 vahanA, (14) masa--suvI , (15) 12 / 1, bhane (16) aDha, bhe soNa ze (12) bhane mAta (zusa-24) nobhIza, rathI tu taraphaDIne prANa choDIza. (153). tethI paNa surAdeva bhayabhIta na thatAM vicarI rahyo. devatAe e pramANe bIjI ane trIjIvAra paNa kahyuM. (154). e pramANe devatAe be traNa vAra kahetAM suradeva zrAvakanA manamAM e vicAra Avyo ke " A anArya purUSa che, anArya buddhivALe che, eTale te AcaraNa paNa anArya ja kare che, teNe mArA meTA, vacceTa ane nAnA putrane mArI nAMkhyAM, tenAM mAMsa-lehI mArA zarIra chAMTayAM, have mArA zarIramAM soLa rega te nAMkhavA Icche che, mATe tene pakaDI le eja ThIka che." ema vicArI surAdeva uTha, ane devatA AkAzamAM vilIna upAsaka dazAMga sUtra Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a0 4 sU0 151-157 devakRtopasargavarNanam 417 AkAzameM vilIna ho gyaa| surAdevake hAtha eka khaMbhA A gyaa| vaha use pakar3a kara kar3e jorase kolAhala macAne lagA // 155 // usakI patnI ghanyAne kolAhala sunA to vaha daur3a kara surAdeva zravakake samIpa AI, vahA~ Akara bolI "devAnupriya ! Apane itane z2orase kolAhala kyo kiyA ? // 156 // surAdeva zrAvaka dhanyAse kahane lagA-"devAnupriye ! koI anArya puruSa" ityAdi vahI saba bAta kahI jaise ghulanIpitAne apanI mAtAse kahI thii| dhanyA bolI-devAnupriya ! kucha bhI nahIM huA, na bar3A lar3akA mArA gayA, na maeNjhalA aura na choTA, na koI Apake zarIrameM rogAtaMka hI DAlatA hai, kintu koI puruSa Apako upasarga kara rahA hai|" isake bAda vahI saba bAta kahI jo bhadrAne culanIpitAse kahI thii| bAkI saba pUrvakI nAI yAvat antameM surAdeva saudharma kalpameM aruNakAnta vimAnameM utpanna huaa| vahA~ usakI cAra palyopamakI sthiti hai| vaha mahAvideha kSetrase siddha hogA // 157 // nikSepa-anta meM zrI sudharmAsvAmI kahane lage-"he jambU ! maiMne zrI mahAvIrasvAmIse jaisA sunA hai vaisA ho tumheM kahA hai" // zrI upAsakadazAMga sUtrake cauthe adhyayanakI agArasaJjIvanI TIkAkA hindIbhASAnuvAda samApta huA // 4 // thaI gaye. suradevanA hAthamAM eka thAMbhale AvI gaye. te ene pakaDIne moTA jorathI bUma pADavA lAge. (155). tenI patnI dhanyA te sAMbhaLIne suradeva zrAvakanI samIpe doDI AvI ane belI: "devAnupriya tame ATalA jorathI bUma kema pADI?" (156). suradeva zrAvaka dhanyAne kahevA lAgyuH "devAnupriye! kaI anArya purUSa ItyAdi." badhI vAta kahI ke je pramANe culanI pitAe pitAnI mAtAne kahI hatI, dhanya belI - "devAnupriya! kazuMya thayuM nathI; meTA vacceTa ke nAnA putrane koIe mArI nAMkhyA nathI. temaja ApanA zarIramAM ke rogAtaMka paNa nAMkhatuM nathI, parantu kaI purUSa Apane upasarga karI rahyo che." pachI teNe tene badhI vAta kahI ke je bhadrAe culanI pitAne kahI hatI. bAkI badhuM pUrvavat yAvat chevaTe suradeva saudharma kalpamAM arUNakAnta vimAnamAM utpanna thaye tyAM tenI cAra palyopamanI sthiti che. te mahAvideha kSetramAM siddha thaze. (157). nikSe5-chevaTe zrI sudharmAsvAmIe kahyuM: "he jabU! meM zrI mahAvIra svAmI pAsethI je pramANe sAMbhaLyuM che te pramANe meM tane kahyuM che." iti zrI upAsaka dazAMga satranA cothA adhyayananI agArasaMjIvanI TIkAne gujarAtI-bhASAnuvAda samApta, (4) - upAsaka dazAMga sUtra Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // paJcamamadhyayanam // 1 atha paJcamamadhyayanamArabhyate - ' ukkhevo paMcamassa ' ityAdi / mUlam - ukkhevA paMcamassa / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaparNa AlabhiyA nAmaM nayarI, saMkhavaNe ujjANe, jiyasatta rAyA, culla gAhAvaI aDDe jAva cha hiraNNakoDIo jAva cha vayA dasa gosAhassieNaM vaeNaM / bahulA bhAriyA, sAmI samosaDhe, jahA ANaMdo tahA gihidhammaM paDivajjai / sesaM jahA kAmadevo jAva chAyA - utkSepaH paJcamasya / evaM khalu jambUH / tasmin kAle tasmin samaye AlabhikA nAma nagarI, zaGkhavanamudyAnaM, jitazatrU rAjA kSudrazatako gAthApatirADhyo yAvat SaD hiraNyako yo yAvat-paDU vrajA dasagosAhastrikeNa vrajena / bahulA bhAryA / svAmI samatrasRto yathA''nandastathA gRhidharma pratipadyate / zeSaM yathA pAMcavA adhyayana / aba pA~caveM adhyayanakA prAraMbha karate haiM ' ukkhevo paMcamassa' ityAdi // 158 - 165 // utkSepa - jambUsvAmI kahate haiM- bhagavAn ! pAMcaveM adhyayanakA artha kyA hai ? / sudharmAsvAmI kahate haiM usa kAla usa samaya AlabhikA nAma nagarI thii| zaMkhaMvana udyAna, jitazatru rAjA aura kSudrazataka gAthApati thaa| vaha ADhya yAvat chaha chaha karor3a sonaiye khajAne AdimeM rakhe hue the / usake chaha gokula arthAt sATha hajAra govarga thA bahulA usakI bhAryAM thI / zramaNa bhagavAn mahAvIra samosare / kSudrazatakane AnandakI taraha gRhastha dharmako svIkAra pAMcamuM adhyayana, have pAMcamA adhyayananA prAraMbha karIe chIe: TIkAtha - " ukkhevo paMcamassa" ityAhi (158 thI 115) utsepa--jammU svAmI kahe che:- bhagavana! pAMcamA adhyayananA atha zA che ? sudharmAMsvAmI kahe che. e kALe e samaye AbhikA nAmanI nagarI hatI. zaMkhavana, udyAna jitazatru rAjA ane kSudrazataka gAthApati hate. te Atmya yAvat cha-cha karoDa sAnaiyA khajAnA AdimAM rAkhatA hatA. tene cha gokuLa arthAta 60 hajAra gAvanAM pazue hatAM. bahulA nAmanI bhAryAM hatI. zramaNa bhagavAna mahAvIra samAsaryA. kSuthataka upAsaka dazAMga sUtra Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a0 5 devakRtopasargavarNanam dhammapaNNattiM uvasaMpajittANaM viharai // 158 // tae NaM tassa cullasayagassa samaNovAsayassa puvarattAvarattakAlasamayaMsi ege deve aMtiyaM jAva asiM gahAya evaM vayAsI-"haMbho cullasayagA ! samaNovAsagA! jAva na bhaMjesi to te aja jeheM puttaM sAo gihAo nINemi, evaM jahA culaNIpiyaM, navaraM eka satta maMsasollayA jAva kaNIyasaM jAva AiMcAmi" // 159 // tae NaM se cullasayae samaNovAsae jAva viharai // 160 // tae NaM se deve cullasayagaM samaNokAmadevo yAvaddharmaprajJaptimupasampadya viharati // 158 // tataH khalu tasya kSudrazatakasya zramaNopAsakasya pUrvarAtrAparatrakAlasamaye eko devo'ntikaM yAvadasiM gRhItvaivamavAdIta-haMbhoH kSudrazataka! zramaNopAsaka ! yAvanna bhanakSi tarhi te'dha jyeSThaM putraM svasmAdagRhAnayAmi, evaM yathA culanIpitaraM, navaramekaikasmin sapta mAMsazUlyakAni yAvatkanIyAMsaM yAvadAsiJcAmi // 159 // tataH khalu kSudrazatakaH zramaNopAsako yAvaviharati // 160 // tataH khaluH sadeva kSudrazatakaM zramaNopAsakaM kiyaa| zeSa kathA kAmadevake samAna hai, yAvat dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicarane lagA // 158 // taba kSudrazataka zrAvakake sAmane, pUrvarAtrike prathama praharameM apara rAtra yAne rAtrike pichale samayameM eka devatA yAvat talavAra lekara pragaTa huA aura bolA- "he kSudrazataka zrAvaka ! yadi tU zIla Adiko bhaMga nahIM karatA to tere bar3e lar3akeko Aja gharase lAtA huuN| isake atirikta aura saba nahI bAta kahI jo culanIpitAse kahI thii| hA vizeSatA itanIsI hai ki pratyeka lar3akeke mAMsake sAta-sAta khaNDa karake zarIrako sIMcanekA kahA // 159 // vaha kSudrazataka AnaMdanI piThe gRhastha dharmane svIkAra karyo. zeSa kathA kAmadevanI samAna che, yAvata dharmaprajJaptine svIkAra karI vicAravA lAge. (158). pachI mudrazataka zrAvakanI sAme, pUrvarAtrinA prathama praharamAM ane aparAtrInA pAchalA praharamAM apara samayamAM eka devatA yAvatuM talavAra laI prakaTa thaye ane beH "he zuddhazataka zrAvaka! je tuM zIla Adine bhaMga nahi kare, te tArA moTA putrane Aja gherathI lAvuM chuM, e uparAMta je vAta culanI pitAne kahI hatI te badhI vAta deve kSudrazatakane kahI vizeSatA eTalI che ke pratyeka putranA mAMsanA. sAta-sAta khaMDa karIne tene zarIre temanAM lehI-mAMsa upAsaka dazAMga sUtra Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 upAsakadazAGgamUtre vAsayaM cautthaMpi evaM vayAsI-"haMbho cullasayagA! samaNovAsayA! jAva na bhaMjasi to te aja jAo imAo cha hiraNNakoDIo nihANapauttAo,cha vuDipauttAo,cha pavittharapauttAo,tAosAo gihAo nINemi, nINittA AlabhiyAe nayarIe siMghADaga jAva pahesu savao samaMtA vippairAmi jahA NaM tumaM adRduhavasaTTe akAle ceva jIviyAo vavarovijjasi // 161 // tae NaM se cullasayae samaNovAsae teNaM deveNaM evaM vutte samANe abhIe jAva viharai caturthamapyevamavAdIt-bhoH kSudrazataka ! zramaNopAsaka ! yAvana bhanakSi tarhi te'dha yA imAH SaD hiraNyakoTayo nidhAnaprayuktAH SaDU vRddhimayuktAH SaT mavisvaraprayuktAstAH svasmAdgRhAnayAmi, nItvA''labhikAyA nagaryAH saGghATakayAvatpadeSu sarvatraH samantAd vipakirAmi yathA khalu tvmaatduHkhaavshaattto'kaal eba jIvitAdvayaparoppase // 161 // tataH khalu sa kSudrazatakaH zramaNopAsakastena devenavamuktaH sannabhIto yAvadviharati // 162 // tataH khalu sa devaH kSudrazatakaM zramaNopAsazrAvaka yAvat jaisekA taisA vicaratA rahA // 160 // taba deva kSudrazataka zrAvakase cauthI bAra yoM kahane lagA-"he kSudrazataka zrAvaka! yadi tU zIla vrata Adiko bhaMga nahIM karatA to yaha jo tere chaha karor3a sonaiyA khaz2AnemeM rakhe hue haiM, chaha karoDa vyApArameM lage hue haiM, chaha karor3a lena-denameM lage hue haiM, una sabako gharase lAU~gA aura AlabhikA nagarIke saMghATaka tathA catuSpatha (caurAhoM) para saba jagaha vikhera daMgA, jisase tU atyanta dukhita hokara akAlameM hI kAlake gAlameM calA jAyagA-mara jAyagA" // 161 // devatA ke itanA kahane para bhI kSudrazataka nirbhaya yAvat vicaratA rahA / / 162 // devatAne kSudrazataka chAMTavAnuM kahyuM. (159) e suzataka zrAvaka yAvata jemane tema vicarI rahyA. (16) pachI deva zuddhazataka zrAvakane cothI vAra kahevA lAgyaH-"he zuddhazataka zrAvaka! je tuM zIla vrataAdino bhaga nahi kare, te je tArA cha karoDa senaiyA khajAnAmAM rAkhelA che, cha karoDa vepAramAM rAkhyA che ane cha karoDa leNa-deNamAM kayA che, te badhA gharamAMthI laiza ane AlalikA nagarInA saMghATaka tathA catuSpatha (ka) para badhI jagyAe varI nAMkhIza, jethI te atyaMta dukakhita thaIne akALe ja mRtyu pAmIza" (11). devatAe eTaluM kahyuM te paNa zuddhazataka nirbhaya yAvata vicarI rahyo (162). upAsaka dazAMga sUtra Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agArasaJjIvanI TIkA a. 5 su. 163-165 devakRtopasargavarNanam 421 // 162 // tae NaM se deve cullasayagaM samaNovAsayaM abhIyaM jAva pAsittA docaMpi tacaMpi taheva bhaNai jAva vavarovijasi // 163 // tae NaM tassa cullasayagassa samaNovAsayassa teNaM deveNaM doccaMpi taccapi evaM vRttassa samANassa ayameyArUve ajjhatthie0 - "aho NaM ime purise aNArie jahA culaNIpiyA tahA ciMtei jAva kaNIyasaM jAva AiMcai, jAovi ya NaM imAo mama cha hiraNNakoDIo nihANapauttAo cha buDipattAo cha pavittharapauttAo, tAovi yaNaM icchai mama sAo gihAo nINettA Ala bhiyAe nayarIe kamabhItaM yAvad dRSTvA dvitIyamapi tRtIyami tathaiva bhaNati yAvadvayaparopyase // 163 // tataH khalu tasya kSudrazatakasya zramaNopAsakasya tena devena dvitIyamapi tRtIyamapyevamuktasya sato'yamedrUpa AdhyAtmikaH 0 " aho / khalvayaM puruSosnAryo yathA culanIpitA tathA cintayati yAvatkanIyAsaM yAvadAsizcati, yA api ca khalu imA maNa SaD hilayako yo nidhAnamayuktAH, SaT vRddhiprayuktAH pravistaraprayuktAH, tA api ca khalu icchati mama strasmAdgRhAnnItvA''labhikAyA nagaryAH saGghATaka yAvadzrAvakako nirbhaya yAvat dekhakara dUsarI aura tIsarI bAra aisAhI kahA yAvat mara jAyagA || 163 || do tInavAra kahane para kSudrazataka zrAvaka ke manameM isa prakArakA vicAra AyA- " aho ! yaha Arya puruSa hai - ityAdi culanIpitAkI taraha vicAra karane lagA, - yAvat isane choTe lar3ake takako mAra DAlA, merA zarIra mAMsa lohase sIMcA, aura isase bhI ise zAnti na huI to aba chaha karor3a khaz2AnemeM rakhe hue, chaha karor3a vyApArameM aura chaha karor3alena-dena meM lage hue sonaiyoMko devatAe kSudrazatakane nirbhaya yAvat joine khIjI ane trIjIvAra evuM kahyuM, cAvat marI jaiza. (163). be traNa vAra kahetAM kSudrazataka zrAvakanA manamAM A pramANe vicAra AvyA: " aheA ! A anA` purUSa che." ityAdi culanIpitAnI peThe vicAra karavA lAgyA, yAvata ' teNe nAnA putra suddhAMtane mArI nAMkhyA, mArA zarIre mAMsaleAhI chAMTayuM, ane tethI paNa tene zAnti na thaI eTale have cha karoDa khajAnAmAM rAkhelA, cha karoDa vepAramAM lagADelA ane cha karADa tejI-dezamAM rAdhelA 66 upAsaka dazAMga sUtra Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 422 upAsakadazAGgasUtre siMghADaga jAvaH vippairittae, taM seyaM khalu mamaM eyaM purisaM gihittae"-tti kaTu uTTAie jahA suraadevo| taheva bhAriyA pucchai, taheva kahei // 164 // sesaM jahA culaNIpiyassa jAva sohamme kappe aruNasiddhe vimANe uvavanne / cattAri paliovamAiM tthiii| sesaM taheva jAva videhe vAse sijjhihii // 165 // nikkhevo // sattamassa aMgassa uvAsagadasANaM paMcamaM ajjhayaNaM samattaM // 5 // viprakirituM, tacchreyaH khalu mamaitaM puruSaM gRhItu" miti kRtvotthito surAdevaH / tathaiva bhAryApRcchati tathaiva kathayati // 164 // zeSaM yathA culanIpituryAvatsaudharme kalpe'ruNasiddhe vimAne uppnnH| catvAri palyopamAni sthitiH| zeSaM tathaiva yAvanmahAvidehe varSe setsyati // 165 // nikSepaH / / saptamasyAGgasyopAsakadazAnAM pazcamamadhyayanaM samAptam // 5 // gharase lAkara AlabhikA nagarIke saMghATaka yAvat catuSpatha (caurAhe) , AdimeM vikhera denA cAhatA hai| ataH isa puruSako pakar3a lenA hI acchA hai|" aisA soca kara vaha surAdevakI taraha utthaa| usI prakAra usakI bhAryAne cillAnekA kAraNa puuchaa| usI prakAra kSudrazatakane saba vRttAnta kahA // 164 // zeSa saba culanIpitAke samAna yAvat vaha saudharma kalpameM aruNasiddha vimAnameM utpanna huaa| vahAM usakI cAra palyopamakI sthiti hai| zeSa pUrvavat yAvat mahAvideha kSetrameM siddha hogA // 165 / / senA gharamAMthI laI jaIne AlAbhakA nagarInA saMghATaka yAvat ceka AdimAM verI nAMkhavA Icche che, mATe A purUSane pakaDI le eja ThIka che." ema vicArIne te surAdevanI peThe uTha. pUrvokta rIte tenI strIe tene bUma pADavAnuM kAraNa pUchayuM ane e pramANe sudrazatake badhe vRttAMta kahyo. (164) zeSa badhuM culanI pitAnI peThe javuM, yAvat e sodhamAM kalpamAM arUNasiddha vimAnamAM utpanna thaye. tyAM tenI cAra pa5manI sthiti che. zeSa pUrvavata, yAvata mahAvideha kSetramAM siddhathaze (195). upAsaka dazAMga sUtra Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 5 mU0 158-165 devakRtopasargavarNanam 423 TIkA-asya sarvasyApi paJcamAdhyayanalya TIkA-chAyAgamyaiva // 158 // -165 // itizrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApA lApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhU chatrapati... kolhApurarAjamadatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUSita-kolhApurarAjamuru bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI-ghAsIlAlabrati-viracitAyAmupAsakadazAGgasUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyAkhyAyAM vyAkhyAyAM paJcamaM culanIpitrAkhyamadhyayanaM samAptam // 5 // - - nikSepa-antameM zrI sudharmAsvAmI bole-he jambU ! maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIrase jaisA sunA vaise tumheM sunAyA hai // sAtave aMga zrI upAsakadazAke pAMcaveM adhyayanakA hindI bhASAnuvAda samApta huA // 5 // nikSepa--aMtamAM zrI sudharmA svAmI belyA--he jabU meM zramaNa bhagavAna mahAvIra pAsethI jevuM sAMbhaLyuM tevuM tane saMbhaLAvyuM che. sAtamA aMga zrI upAsaka dazAnA pAMcamA adhyayanano gujarAtI-bhASAnuvAda samApta (5) upAsaka dazAMga sUtra Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // SaSThamaNyayanam // atha SaSThamadhyayanamArabhyate-'chahassa' ityAdi // malama-chaTrassa ukkhevo / evaM khalla jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samapaNaM kaMpillapure nayare,sahassaMbavaNe ujANe,jiyasattU rAyA, kuMDakolie gAhAvaI, pUsA bhAriyA, cha hiraNNakoDIo nihANapauttAo0, cha bayA dasa gosAhassieNaM vaeNaM, sAmI samosaDhe / jahA kAmadevo tahA sAvayadhamma paDivajai / sacceva vattavayA jAva paDilAbhemANe viharai // 166 // tae NaM se kuMDakolie samaNovAsae annayA kayAipuvAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva asogavaNiyA chaayaa-sssstthsyorkssepkH| evaM khalu jmbuuH| tasmin kAle tasmin samaye kAmpilyapuraM nagaraM, sahasrAmravaNamudyAnaM, jitazatrU rAjA, kuNDakauliko gAthApatiH, pUSA bhAyo, Sacha hiraNyakovyo nidhAnaprayuktAH0, Sad vrajA dazagosAhasrikeNa vrajena / svAmI samayamRtaH / yathA kAmadevastathA zrAvakadharma pratipadyate / sA caiva vaktavyatA yAvat pratilAbhayan viharati // 166 // tataH khalu sa kuNDakaulikaH zramaNopAsako'nyadA kadAcitpUrvAparAhakAlasamaye yenevA'zokavanikA TIkA-pUrveti-pUrvAparAhnakAlasamaye-madhyAhnakAle / chaThA abhyayana. aba chaThA adhyayana kahate haiM TokArtha-' chaTThasse '-tyAdi utkSepa pUrvavat / he jambU / usa kAla usa samaya kAmpilyapura nagara, sahasrAmravana udyAna, jitazatru rAjA, kuNDakaulika gAthApati, pUSA bhAryA thii| kuNDakaulika gAthApatike chaha karor3a sonayA khajAnemeM the| chaha karoDa vyApArameM aura chaha 4 madhyayana. have chaThuM adhyayana kahIe chIe. . TIkArtha-'chaTThasse' tyAhi (166 thI 199) ullepa-pUrvavata he jaMbU! e kALe e samaye kapilyapura nagara, sahaAmravana udyAna, jitazatru rAjA, kaMDakaulika gAthApati, pUNA bhAya hatI. kaMDakaulika gAthApati upAsaka dazAMga sUtra Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a. 6 mU. 116-169 kuNDakaulika-devapraznottA 425 jeNeva puDhavisilApaTTae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA nAmamuddagaM ca uttarijagaM ca puDhavisilApaTTae Thavei, ThavittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammapaNNattiM uvasaMpajittANaM viharai // 167 // tae NaM tassa kuMDakoliyassa samaNovAsayassa ege deve aMtiyaM pAubbhavitthA // 168 // tae NaM se deve nAmamudaM ca uttarijaM ca puDhavisilApaTTayAo geNhai, giNhittA sakhikhiNika aMtalikkhapaDivanne kuMDakoliyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-haMbho kuMDakoliyA ! samaNovAsayA ! suMdarINaM devANuppiyA! gosAlassa maMkhaliputassa dhammapaNNattI, nathi uThANe i vA kamme i vA bale i vA vIrie i vA purisakAraparakkame i vA, niyayA svbhaavaa| maMgulI NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa dhammapaNNattI, asthi uhANe i vA jAva parakkame i vA, aNiyayA savabhAvA // 169 // yenaiva pRthivIzilApaTTakastenaivopAgacchati, upAgatya nAmamudrikAM cottarIyakaM ca pRthivIzilApaTTake sthApayati, sthApayitvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikI dharmaprajJaptimupasampadya viharati // 167 // tataH khalu tasya kuNDakaulikasya zramaNopAsakasyaiko devo'ntike prAdurAsIt // 168 // tataH khalu sa devo nAmamudrAM cottarIyaM ca pRthivIzilApaTTakAd gRhNAti, gRhItvA sakiGkiNi antarikSapatipannaH kuNDakaulikaM zramaNopAsakamevamavAdIt-haMbhoH kuNDakaulika ! zramaNopAsaka ! sundarI khalu devAnupiya ! gozAlasya maGkhaliputrasya dharmaprajJaptiH, nAstikautthAnamiti vA, karmeti vA,balamiti vA, vIryamiti vA, puruSakAraparAkrama iti vA, niyatAH srvbhaavaaH| maGgulI khalu zramaNasya bhagavato mahAvIrasya dharmaprajJaptiH, asti-utthAnamiti vA yAvatparAkrama iti vA, aniyatAH sarvabhAvAH // 169 // *TIkA-utthAnamityAdi-utthAnam-upaviSTasyo/bhavanaM, karma-gamanAdi, balaM zarIrajanyA zaktiH vIryam=AtmatejaH, puruSakAra:=paurupam, parAkramaH pauruSAti upAsaka dazAMga sUtra Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . upAsakadazAGgasUtre zayaH puruSazaktivizeSarUpaH / atra sarvatra vA zabdo vikalpArthaH, iti zabdazca pUrvoktAnAmutthAnAdInI saMgrahArthastatazcAyamarthaH-jIvAnAmutthAnAdIni na puruSArthaprasAdhakAni anvayavyatirekAnanuvidhAyitvAt, tasmAt niyatAH niyatikRtAH sarvabhAvAH sarve sukhaduHkhAdirUpAH bhAvA: padArthAH / karoDa dena-lenameM lagA rakhe the| usake chaha gokula the| mahAvIra svAmI pdhaare| AnandakI taraha kuNDakaulikane gRhastha dharmako svIkAra kiyA yAvat zramaNa nigranthoMko bhaktapAnakA pratilAbha karAtA huA vicaratA thA // 166 // eka samayakI bAta hai ki pUrvAparAhna ( dopahara )ke samaya azokavanImeM pRthivIzilApaTTakakI ora kuNDakolika zrAvaka AyA, Akara usane apane nAmakI muhara (aMgUThI) aura uttarAsaNa vastra (dupaTTA) utAra zilA para rakhA / rakha kara zramaNa bhagavAna mahAvIrake samIpakI dharmaprajJapti svIkAra kara vicarane lagA // 167 // taba usake samIpa eka deva pragaTa huA // 168 // usane nAmakI mudrikA uttarIya vastrako zilA parase uThA liyA aura choTI-choTI ghaMTiyoMvAle uttama vastra dhAraNa karake AkAzameM rahA huA kuNDakaulika zrAvakase bolA-"are kuNDakolika zrAvaka ! he devAnupriya ! maMkhaliputra gozAlakI dharmaprajJapti sundara hitakara hai| vahA~ utthAna ( uThanA), karma (gamanAdi kriyAe~ ), bala (zArIrika zakti ), vIrya (AtmAkA teja ), puruSakAra ( pauruSa), pAse cha kareDa senaiyA khajAnAmAM hatA, cha karoDa vepAramAM ane cha karoDa leNadeNamAM reyA hatA. tenI pAse cha gekuLa hatA. mahAvIra svAmI padhAryA. AnaMdanI peThe kaMDakaulike gRhastha dharmane svIkAra karyo, yAvat zramaNa nigraMthane bhakata pAnane pratilAbha karAvate vicarate hato (166). eka samayanI vAta che ke jyAre pUrvoparAha (bAra)ne samaye azokavanarAjimAM pRthivIzilA paTTakanI tarapha kuMDakaulika zrAvaka A ane teNe pitAnA nAmavALI vIMTI tathA uttarAsaNa vastra (khesa utArI zilApara mUkayAM. pachI zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpanI dharmaprajJapti svIkArIne vicaravA vAyo. (197). pachI tanI sabhI me he 548 thayo. (168). to nAmavANI vITI ane khesa zilA parathI uThAvI lIdhA ane nAnI nAnI ghaMTaDIovALI uttama vastra dhAraNa karIne AkAzamAM rahI kuMDakaulika zrAvaka prati beH "are kaMDakaulika zrAvaka ! he devAnupriya ! maMkhaliputra gazALanI dharmaprajJapti suMdara hitakara che. temAM GthAna (4) bha (gamanAgamanAhi jiyAme), ma (zAza: zata) vIrya (mAtmAnu. te5), 5354 // 2 (pau35), 52|bh (praya 53SA), amAnI 0 paNa upAsaka dazAMga sUtra Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITIkA a. 6 bhAgyapuruSArthacarcA 427 ayamAzayaH-jIvAnAM sukhaduHkhAdi sarva niyatikRtaM natu puruSakArakRtaM vyabhicArAta, tathAhi-dRzyate loke kasyacitpuruSavyApArAbhAve'pi tattatphalamAptiH, kasyacicca puruSavyApArasattve'pi tattatphalAnupalambha iti / kizca yadi puruSakArakRtaM sukhaduHkhAdikamamaMsyata tadA AgopAlavAlahAlikaM sarveSAM sukhaM vA duHkhaM vA samAnamevopApassyata, sukhaduHkhakAraNatayA bhavadabhimatasya puruSakArasya sarvatrAvizeSAda, nacaiparAkrama (pracaNDa puruSArtha ), inameMse koI bhI nahIM hai, sarva padArtha niyata ( bhAgyake bharose) haiN| aura zramaNa bhagavAn mahAvIrakI dharmaprajJapti acchI (saccI) nahIM hai, kyoMki usameM utthAna yAvat parAkraNa hai, aura saba (koIbhI) padArtha bhAgyakRta nahIM haiN| mUla pAThameM utthAna Adi pratyekake sAtha 'vA' zabda hai vaha vikalpArtha hai, aura 'iti' zabda pUrvokta utthAnAdike saMgrahake lie hai, arthAt ina sabhIkA astitva nahIM hai / tAtparya yaha ki utthAna Adi jIvake kAryake sAdhaka nahIM haiM; kyoMki utthAna Adike hone para bhI kabhI-kabhI kArya siddha nahIM hotA aura kabhI kabhI inake na hone parabhI kArya siddha ho jAtA hai| isalie kyA sukha, kyA duHkha, sabhI padArtha bhAgyake adhIna haiN| isalie sukha-duHkha AdikA kAraNa utthAna Adi na mAnakara honahAra hI mAnanA caahie| yadi utthAna Adise kArya siddha hote to sabhI puruSArtha karanevAloMko saphalatA prApta hotI, kintu vastu nathI, sarva padArtha niyata (bhAgyane bharese) che. ane zramaNa bhagavAna mahAvIranI dharmaprajJapti sAcI nathI, kAraNa ke temAM utthAna yAvata parAkrama che ane thA (37524) pahA mAyakRta nathI. - mULa pAThamAM utthAna Adi pratyekanI sAthe "vA'' zabda che te vikalpAthe che. ane "tti zabda pakata utthAnAdinA saMgrahane mATe che, arthAt e badhAnuM astitva nathI. tAtparya e che ke uthAna Adi, jIvane kAryanAM sAdhaka nathI hotA, kAraNa ke utthAna Adi hovA chatAM paNa koI kaI kArya siddha nathI thatAM ane keI ke vAra e na hovA chatAM paNa kArya siddha thaI jAya che teTalA mATe sukha dukha badhA padArtho bhAgyane adhIna che. mATe sukha-duHkhanuM kAraNa uthAna Adi na mAnatAM niyati (thavA kALa hatuM mATe thayuM, ema)ja mAnavI joIe je uthAna AdithI kAryo siddha thatAM hatA te badhAya purUSArtha karanArAone saphaLatA prApta thatI heta, paraMtu ema upAsaka dazAMga sUtra Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 upAsakadazAGgasUtre tadupapadyate; rAjasevAdivyApRtasyApi kasyacittatphalabhUtadhanAdiprAptyadarzanAt, kasyacicca tatsevAdyabhAve'pi pracuradhanAdimAptidarzanAta; yatazcaiva vyabhicAro vaisAdRzyaM ca tato na puruSavyApArajanyaM sukhaduHkhAdi saMbhavati / nanvastu tarhi kAla eva sukhAdikAraNaM natu niyatiriti cenna, kAlasya kAraNatAGgIkAre tasyaikarUpatayA pratyakSadRzyamAnasya jagatphalavaicitryasyAsAGgatyApatteH,kAraNaaisAnahIM dekhA jaataa| kisIko pravRtti na karane para bhI phala mila jAtA hai aura kisIko pravRtti karane para bhI phala nahIM miltaa| dUsarI bAta aura suniye / Apa kahate haiM ki puruSArthase phala milatA hai| agara yaha bAta saca hai to gvAle halavAle bAlaka Adi pratyekako eka samAna sukha yA duHkhakI prApti honI cAhie, kyoMki sabameM samAna rUpase puruSArtha vidyamAna hai, magara aisA nahIM hotA-sayako samAna phala nahIM prApta hotaa| rAjAko sevA AdimeM lage hue bhI kisI puruSako dhanAdikI prApti nahIM dekhI jAtI, aura koI-koI sevA Adi kucha bhI nahIM karate to bhI khUba dhana pA lete haiN| isa prakAra isa pakSameM visadRzatA (vaiSamya) honese yahI siddhAnta samIcIna hai ki sukha-duHkha AdipuruSArthase paidA nahIM hote| zaMkA-acchA, agara sukha-duHkhakA kAraNa puruSArtha nahIM to kAlako hI kyoM nahIM mAna lete ? niyati (honahAra)kA kyoM mAnate ho?| jevAmAM AvatuM nathI. keI keIne pravRtti na karavA chatAM paNa phaLa maLI jAya che ane kaI ne pravRtti karavA chatAM paNa phaLa nathI maLatuM. have bIjI vAta sAMbhaLe. Apa kahe che ke puruSArthathI phaLa maLe che. je e vAta sAcI hoya te govALa, haLavALA, bALaka Adi pratyekane samAna sukha yA duHkhanI prApti thavI joIe, kAraNake badhAmAM samAnarUpe purUSArtha vidyamAna che; paraMtu ema nathI thatuM, badhAne sarakhuM phaLa nathI prApta thatuM. rAjAnI sevA vageremAM lAgelA evA keI purUSane dhanAdinI prApti thatI nathI jovAmAM AvatI, te kaI kaI sevA Adi kazuM na karatA hovA chatAM paNa khUba dhana prApta kare che. e pramANe A pakSamAM visadaza viSamatA) hovAthI, eja siddhAnta samIcIna che ke sukha duHkha Adi purUSArthathI pedA thatAM nathI. zakA-vArU, je sukha-duHkhanuM kAraNa purUSArtha nathI, te kALane kema nathI mAnI letA ? niyatine kema mAne che ? upAsaka dazAMga sUtra Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAra saJjIvanI TIkA a. 6 0 966 - 969 bhAgyapuruSArthacarcA 429 bhedAbhAve kArya bhedasyApyabhAvAt, yaduktamAkare- 'ayameva bhedo bhedaheturvA yadviruddhadharmAdhyAsaH kAraNabhedazva' iti / na cezvaraH sukhAdikarttA, tasya mUrttatve prAkRtapuruSasyeva samagrajagatphalakarttRtvAsambhavAt, amUrttatve cAkAzasyeva niSkriyatayA kartRtvAsaGgateH, evaM svabhAvo'pi na kAraNaM, sa hi puruSAdbhinnaH san puruSagataM sukhAdi 1 Akare - bhASye, ityarthaH / 2 adhyAsaH = Aropo jJAnaM vA / samAdhAna- nahIM, kAla bhI kAraNa nahIM ho sakatA / kAla eka hai / agara ise kAraNa mAna leM to usase eka hI kArya sukha yA duHkha utpanna hogA, kintu saMsAra meM bhinna-bhinna taraha ke kArya pratyakSa se dekhe jAte hai / jaba kAraNa eka hI hotA hai usameM bheda nahIM hotA to kAryameM bhI bheda nahIM hotA / Akara (bhASya ) meM kahA hai - "viruddha dharmokA pAyA jAnA aura kAraNa meM bheda honA hI bheda aura bhedakA kAraNa hai" arthAt viruddha dharmoke hone ko hI bheda kahate haiM aura usake kAraNoMmeM bheda honA usa padArthake bhedakA kAraNa hai / astu / kAla eka hai, agara vaha kAraNa hotA ho to kAryameM bheda nahIM hotA / kAryoMmeM bheda pAyA jAtA hai; ataH kAla kAraNa nahIM hai / Izvara bhI sukha-duHkha Adike karttA nahIM hai| agara karttA mAnate ho to Izvarako mUrta mAnoge yA amUrtta ? | agara mUrta mAno to sAdhAraNa puruSoMke samAna vaha bhI samasta saMsAra ke kAryoMkA karttA nahIM ho samAdhAna--nahi, kALa paNa kAraNa nathI thaI zakatu. kALa eka che. jo tene kAraNu mAnI laIe, teA tethI ekaja kArya-sukha yA duHkha utpanna thaze, paraMtu jagatamAM jUdI jUdI jAtanAM kAryo pratyakSa jovAmAM Ave che. jo kAraNa ekaja hoya che-temAM leha nathI hoto-to aryamA leha nathI hoto. mAura (bhAgyamAM) udhuM che } "virUddha dharmanuM prApta thavuM ane kAraNamAM bheda hAvA eja bheda ane bhenuM kAraNa che." arthAt virUddha dharmAM hAvA eja bheda kahevAya che ane tenA kAraNemAM bheda hAve eja e pArthInA bhekane kAraNa che. astu. kALa eka che, jo te kAraNu heta te kAryomAM bheda na hAta, kArTamAM bheda che; eTale kALa e kAraNa nathI. izvara pazu sukha duHkha AdinA kartA nathI. agara jo tene kartA mAnatA hA tA izvarane mRtta mAnazeA ke amUtta? jo murtta mAne te sAdhAraNa purUSanI peThe e paNa samasta jagatanAM kAryAMnA kartA nathI hAi zakatA. jo izvarane amU mAnA te te AzanI peThe niSkriya hAvAthI kai paNa kArya karI zake ja nahi upAsaka dazAMga sUtra Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430....... . . . upAsakadazAstre sAdhayituM na prabhavati, puruSarUpazcetsamagrajagatphalakartA svata eva na saMbhavati, evamanyadapi tasmAniyatireva sukhaduHkhAdikAraNaM nAnyataH uktazca "nAbhAvyaM kacidapi joyate janAnAM, bhAvyaM vA na vigalati prayatnato'pi / labhyante niyatibalAtphalAni sarve, yApAro bhavatu na vA zubhAzubhAni // 1 // bhAvyaM prayatnarahito'pyupayAtyavazyaM, nAbhAvyameti zatazaH kRtacAruyatnaH / tasmAdidaM niyatireva sukhAdi sarva, sUte janasya sahasA hatapauruSasya" // 2 // ityAdi / iti / maGgalI-asamIcInA // 166-169 // sakatA / agara Izvarako amUrta svIkAra karo to vaha AkAzakI taraha niSkriya honese koI kArya kara hI nahIM sktaa| ___isI prakAra svabhAva bhI kAraNa nhiiN| kyoMki svabhAvako yadi puruSase bhinna mAnoge to vaha puruSa ke antargata sukha-duHkha paidA nahIM kara skegaa| agara svabhAvako puruSarUpa hI mAnoge to puruSa samasta saMsArake kAryoMkA kartA nahIM ho sktaa| isI prakAra auroMkA bhI vicAra kara lenaa| isalie yahI mAnyatA ThIka hai ki bhAgya hI sukha-duHkhakA kAraNa hai, anya nahIM / kahA bhI hai "kitanA hI prayatna karo, jo nahIM honevAlA hai, vaha kadApi nahIM hogA, aura jo honevAlA hai vaha kadApi nahIM ttlegaa| koI pravRtti kare yA na kare,niyatikI zaktise sabako zubha azubha phala prApta ho jAtA hai"||1|| eja pramANe svabhAva paNa kAraNa nathI, kemake svabhAvane je purUSathI bhinna mAnaze te te purUSanA aMtargata sukhaduHkhane pida nahi karI zake. je svabhAvane purUSarUpa ja mAnaze te puruSa samasta jagatanAM karmone kartA nahi thaI zake. e pramANe bIjAone paNa vicAra karI le. eTalA mATe e mAnyatA barAbara che ke bhAgyeja suma-du:manuM // 265 cha, jItu nahi. hyu cha hai " game teTale prayatna kare, je nathI thavAnuM te kadApi nahi thAya, ane je thavAnuM che te kadApi nahi TaLe. kaI pravRtti kare yA na kare, niyatinI zakitathI sone zubha zubha prApta yAya che. (1)... upAsaka dazAMga sUtra Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgAradharmasaJjIvanI TIkA a. 6 mU. 170 bhAgyapuruSArthacarcA 431 - mUlam-tae NaM se kuMDakolie samaNovAsae taM devaM evaM vayAsI jai NaM devA ! suMdarI gosAlassa maMkhaliputtassa dhammapaNNattI-natthi uTrANe i vA jAva niyayA savabhAvA, maMgulI NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa dhammapaNNattI atthi uTANe i vA jAva aNiyayA savabhAvA / tume NaM devA ! imA eyArUvA divA deviDDI, divA devajjuI, dive devANubhAve kiNA laddhe ? kiNA patte ? kiNA abhisamannAgae ? kiM uTANeNaM jAva purisakkAraparakameNaM ? udAhu ! aNuTANeNaM akammeNaM jAva apurisakkAraparakkameNaM // 17 // : chAyA-tataH khalu sa kuSDakaulikaH zramaNopAsakastaM devamevamavAdIt yadi khalu deva ! sundarI gozAlasya makhaliputrasya dharmaprajJaptiH-nAstyutthAnamiti vA yAvanniyatAH sarvabhAvAH, maGgulI khalu zramaNasya bhagavato mahAvIrasya dharmaprajJaptiH astyutthAnamiti vA yAvadaniyatAH sarvabhAvAH / tvayA khalu devAnupriya ! iyametadrUpA divyA devarddhiH, divyA devadyutiH, divyo devAnubhAvaH kena labdhaH? kena prAptaH ? kenAbhisamanvAgataH ?, kimutthAnena yAvatpuruSakAraparAkrameNa ? * utAho ! anutthAnenA'karmaNA yAvadapuruSakAraparAkrameNa ? // 170 // TIkA-tata iti-tataH itthaM gaganagatena devenopanyastasya gozAlakamatasya ___ jo honahAra hai vaha vinA prayatna hI ho jAtA hai| jo honahAra nahIM, usake lie cAhe jitanI caturAIse prayatna karo, vaha nahIM hogaa| isalie yaha bhAgya hI pauruSahIna bhI manuSyoMke sukhAdi phaloMko utpanna karatA hai // 2 // " ityAdi // 169 // TIkArtha-' tae NaM se'-ityAdi taba kuMDakaulika zrAvaka ne devase kahA-deva ! yadi maMkhaliputra gozAla kI dharmaprajJapti samIcIna hai ki " is vArnu cha ta vinAprayatna yanaya cha ra yathArnu (niyata) nathI, tene mATe game teTalI caturAIthI prayatna karo, tepaNa te nahi thAye. eTalA mATe e bhAgye ja paurUSahIna manuSyane paNa sukhAdi phaLa prApta karAve che. (2) tyAhi (198). TIkArtha-'tae NaM se' yA pachI DIlas zrApa hevana 4yu-! me saMkhaliputra gozAlanI dharmaprajJapti samIcIna che ke- utthAna nathI yAvata sarva upAsaka dazAMga sUtra Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaka dazAGgasUtre mUlam - tae NaM se deve kuMDakoliyaM samaNovAsayaM evaM vayAsIevaM khalu devANuppiyA ! mae imeyArUvA divA deviDI aNuTTANeNaM jAva apurisakkAraparakkameNaM laddhA pattA abhisamannAgayA // 171 // tae NaM se kuMDakIlie samaNovAsae taM devaM evaM vayAsIjai NaM devA ! tume imA eyAruvA divA deviDDI aNuTuANeNaM jAva apurisakkAra parakkameNaM laddhA pattA abhisamannAgayA, jesi NaM jIvANa 432 zravaNottaram / keneti - hetAveSA tRtIyA - 'kena hetune' - tyarthaH, evamagre'pi / utAho = athavetyarthaH // 170 // chAyA -- tataH khalu sa devaH kuNDakaulikaM zramaNopAsakamevamavAdIta evaM khalu devAnupriya ! mayeyametadrUpA divyA devarddhiranutthAnena yAvad apuruSakAraparAkrameNa labdhA prAptA abhisamanvAgatA // 171 // tataH khalu sa kuNDakaulikaH zramaNopAsakastaM devamevamavAdIt-yadi khalu deva svayeyametadrUpA divyA devarddhiranutthAnena yAvad apuruSakAra parAkrameNa labdhA prAptA abhisamanvAgatA, (tadA) yeSAM khalu utthAna nahIM hai yAvat saba padArtha bhAgyakRta haiM, aura zramaNa bhagavAn mahAvIra kI dharmaprajJapti samIcIna nahIM hai ki utthAna hai yAvata samasta padArtha bhAgyakRta nahIM haiM, to he deva ! tumhArI yaha divya deva Rddhi, divya deva yuti, divya devAnubhAva ( alaukika prabhAva ) kahAMse AyA hai ? kaise tumheM prApta huA hai ? kisa prakAra sAmane upasthita huA hai ? utthAna yAvat puruSakAra parAkramase yaha saba prApta huA hai yA anutthAnase akarmase yAvat apuruSakAra parAkrama se prApta huA hai ? // 170 // padArtho bhAgyakRta che, ane zramaNa bhagavAna mahAvIranI dhajJapti samIcIna nathI ke utthAna che yAvata badhA padArthaM bhAgyakRta nathI, te he deva ! tamArI e divya deva-Rddhi, hivya deva-dhuti, hivya hevAnubhAva ( aloDiGa alAva ) yAMthI mAyA ? tamane kema prApta thayAM ? kevI rIte sAme upasthita thayAM ? utthAna cAvatA purUSakAra parAkramathI e badhuM prApta thayuM che yA anutthAnathI akama thI yAvarta purUSakArapraabhthii prApta thayuM che ? (170) upAsaka dazAMga sUtra Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 6 sa. 171-172 puruSArthacarcAvarNatram 433 natthi uTANe i vA jAva parakame i vA te kiM na devA ? / aha NaM devA! tume imA eyArUvA divA deviDDI uTThANeNaM jAva parakkameNaM laddhA pattA abhisamannAgayA, to jaM vadasi suMdarI NaM gosAlassa maMkhali. puttassa dhammapaNNattI-natthi uTTANe i vA jAva niyayA savvabhAvA, maMgulI NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa dhammapaNNattI asthi uhANe i vA jAva aNiyayA savabhAvA taM te micchA // 172 // jIvAnAM nAstyutthAnamiti vA yAvat parAkrama iti vA te kiM na devAH ? / atha khalu deva ! tdhayeyametadrUpAdivyA devarddhirutthAnena yAvatparAkrameNa labdhA prAptA abhisamanvAgatA, tato yadvadasi sundarI khalu gozAlasya maliputrasya dharmaprajJaptiH-nAstyusthAnamiti vA yAvaniyatAH sarvabhAvAH, maGgalA khalu zramaNasya bhagavato mahAvIrasya dharmaprajJaptiH-astyutthAnamiti vA yAvadaniyatAH sarvabhAvAstatte mithyA // 172 // TIkA-yeSAmiti-atra 'tadA' ityasya zeSaH / tetarUpASANAdayaH / devA iti-bhatra 'jAyante' iti kriyApadamadhyAhAryam / atha yadi / taditi-tat sarvam, ___TIkArtha-'tae NaM se' ityAdi deva bolA-he devAnupriya ! maiMne yaha isa prakAra kI divya deva-Rddhi, anutthAna se yAvat apuruSakAraparAkrama se pAI hai yAvat sAmane AI hai| 171 // kuNDakaulika kahatA hai. he deva ! acchA, agara tumane yaha deva-Rdri Adi vinA puruSArtha parAkrama ke pAI hai to jina jIvoMmeM " utthAna Adi nahIM pAye jAte, aise vRkSa pASANa Adi deva kyoM nahIM ho jAte ! arthAt jaba devaRddhi prApta karaneke lie puruSArthakI AvazyakatA nahIM hai to ekendriya Adi samasta jIvoM ko deva-Rddhi prApta ho jAnI caahie| yadi yaha TIkArtha-'tae NaM se' tyAhi va mAlyo- vAnupriya! meM mA prakAranI divya devaRddhi, anutthAnathI yAvata apuruSakAraparAkramathI prApta karI che yAvata sAme upasthita thaI che. (171). kuMDakalika kahe che--he deva! bahu sAruM che teM e divya deva-ddhi Adi purUSArtha parAkrama vinA prApta karI che, te je jImAM utthAna Adi nathI jovAmAM AvatAM, evAM vRkSa pASANa Adi deva kema nathI banI jatAM? athata je deva-addhi prApta karavA mATe puruSArthanI jarUra nathI te ekendriya Adi badhA jIne deva-Rddhi prApta thaI javI joIe. je e hi upAsaka dazAMga sUtra Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre mithyeti prAguktarItyA phalaM pratyutthAnAdInAM kAraNatvAt, ayaM bhAvaH-phalamAtra pratikriyAyA nimittatvAtkriyAyAzcotthAnAdirUpatvAtsaiva sukhAdinimittaM na tu niyatistathA coktam-" anuyogena tailAni tilebhyo nAptumarhati" iti / yatrApi ca daivajAtaM sukhAdhupalabhyamAnaM dRzyate tatrApyantata utthAnAdayaH kAraNam, tadapyuktam "ghathA dhekena cakreNa na rathasya gatirbhavet / tathA puruSakAreNa vinA daivaM na sidhyati // " iti, Rddhi tumheM puruSArtha Adi se prApta huI hai to phira gozAlaka maMkhaliputra kI " utthAna Adi nahIM haiM, samasta padArtha bhAgyakRta haiM" yaha dharmaprajJapti acchI hai, aura " utthAna Adi haiM yAvat padArtha bhAgyakRta nahIM haiM" yaha zramaNa bhagavAn mahAvIra kI dharma-prarUpaNA ThIka nahIM hai, tumhArA aisA kathana mithyA hai / kyoM ki utthAna Adi phalakI prAptimeM kAraNa haiM, yaha batAcuke hai| tAtparya yaha hai-pratyeka phala kI prAti ke lie kriyA kI AvazyakatA hai, aura vahI kriyA utthAna Adi haiM, ataH utthAna Adi hI sukhAdike prati nimitta haiM, bhAgya nhiiN| kahA bhI hai "vinA udyoga kiye (pile vinA) tiloMse tela nahIM nikala sktaa|" jahAM kahIM sukha Adi bhAgyase mile mAlUma hote haiM vahAM bhI anta meM utthAna Adi hI kAraNa haiN| kahA bhI hai___"jaise eka cakke se ratha nahIM cala sktaa| isI prakAra puruSArtha ke vinA deva (bhAgya) siddha nahIM hotA // 1 // " tane puruSArtha AdithI prApta thaI che, te pachI gozAlaka makhaliputranI " utthAna Adi nathI, badhA padArtha bhAgyakRta che" e dharmaprajJapti sAcI che, ane "utthAna Adi che yAvat padArtha bhAgyakRta nathI" e zramaNa bhagavAna mahAvIranI dharmaprarUpaNA barAbara nathI, evuM tAruM kathana mithyA che, kAraNake utthAna Adi phaLanI prAptimAM kAraNa che e huM batAvI cUkyo chuM. tAtparya e che ke pratyeka phaLanI prAptine mATe kriyAnI AvazyakatA che, ane e kriyA utthAna Adi che, eTale utthAna Adi ja sukhAdinAM prati nimitta che, bhAgya nathI. kahyuM che ke- "udyoga karyA vinA talamAMthI tela nIkaLI zakatuM nathI. jyAM kAMI sukha Adi bhAgyathI maLelAM mAlUma paDe che, tyAM paNa chevaTe utthAna Adija kAraNa hoya che. kahyuM che ke jema eka paiDAthI ratha nathI cAlI zakato, tema puruSArtha vinA deva (bhAgya) siddha yatuM nathI. (1)" . upAsaka dazAMga sUtra Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - agAradharmasaJjIvanITIkA a. 6 ma. 171-172 bhAgyapuruSArthacarcA 435 " kAkatAlIyavatprAptaM, dRSTvA'pi nidhimagrataH / na svayaM devamAdatte, puruSArthamapekSate // " iti ca / kriyA ca pratikattabhedenAvazyaM bhinneti phalavaicitryamapi yuktameva, kAraNamede sati kAryabhedasya kluptatvAt / yattu kacitkattRvyApAre jAte'pi phalAnupalambhastatrApi yathocita-kartRprayanAbhAvo'vagantavyaH, yadvA kartRvyApArasahakRtA niyatirapyasmAkaM kAraNatvenA. bhimatA, tasyAzca tatrAbhAvAnna phalodgamaH / __ "kAkatAlIya nyAya se (saMyogavaza-acAnaka hI) sAmane rakhe hue khajAneko bhI daiva apane-Apa nahIM le sakatA hai| use grahaNa karane meM bhI puruSArtha kI AvazyakatA hotI hai // 2 // kriyA pratyeka manuSyako jUdI-jUdI hotI hai, isalie phalakI vicitratA ThIka taraha saMgata ho jAtI hai| kyoMki kAraNake bheda se kArya meM avazya bheda ho jAtA hai| kahIM-kahIM manuSya pravRtti to karatA hai parantu phala nahIM prApta kara paataa| isakA kAraNa yaha nahIM ki pravRtti phala meM kAraNa nahIM, balki isakA kAraNa yaha hai ki usa kArya ko siddha karane ke lie jaise aura jitane prayatna kI AvazyakatA hai utanA aura vaisA prayatna nahIM kiyA gyaa| athavA kartA ke vyApArase sahakRta (yukta) niyatiko bhI hama kAraNa mAnate haiM, ataH usakA abhAva honese phalakI prApti nahIM hotii| kAkatAlIya nyAyathI (saMga vaza-acAnaka ja) sAme rAkhelA khajAnAne paNa deva pitAnI meLe nathI laI zakata. tene grahaNa karavAmAM paNa puruSArthanI 132 54 che. (2)" kriyA pratyeka manuSyanI judI judI hoya che, eTale phaLanI vicitratA barAbara rIte saMgata thaI jAya che, kAraNa ke kAraNanA bhedathI kAryamAM jarUra bheda paDI kayAMka kayAMka mANasa pravRtti te kare che, paraMtu phaLa prApta karI zakatA nathI, tenuM kAraNa e nathI ke pravRtti phaLamAM kAraNa nathI, balake enuM kAraNa e che kee kAyane siddha karavAne mATe jevA ane jeTalA prayatnanI jarUra hoya che te ane teTalA prayatna karavAmAM AvyuM hatuM nathI. athavA kartAnA vyApArathI yukata niyatine paNa ame kAraNa mAnIe chIe, eTale tene abhAve hovAthI phaLanI prApti thatI nathI, upAsaka dazAMga sUtra Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGga evaM kAla ekAntato'kAraNaM sannapi sahakAritayA'vazyamasti kAraNamitarathA campaka-bakula-pATalAdInAM puSpANAM panasA''mrasevAdInAM phalAnAM ca tasmistasminiyatakAla evodgmaanupptteH| sahakArImAtratvAdeva ca jagadvaicitryaM nAsaGgatam / tathezvarasyApi kartRtvamastyeva yata Izvaro na kazcidapUrvoAtmA'tiriktaH api tu Atmaiva tatra tatrotpadyamAnatayA samastajagadvanyApanena " AmotivyAmoti sarva jaga"-diti vyutpatteH sughaTatvAt, tasya ca sukhAdikatatvamavisaMvAdameva, amUnatvAdikaM tvevaM sati svata eva darApetam / evaM svabhAvo'pi yathAkathazcitsahakAritayA kartA saMbhavatyeva yata Atmana upayogalakSaNamasaGkhyeyapradezatvaM, pudgalAnAM mUtatvaM, dharmAstikAyAdInAmamUttatvAdikaM ca svabhAvAkrAntameveti kRtamativistareNa // 171-172 // ___ isI prakAra kAla ekAntase kAraNa na hone para bhI sahakArI rUpase kAraNa hai hii| campA, bakula, pATala (gulAba) Adi puSpa, tathA panasa, Ama, seva Adi phala, niyata-niyata kAlameM hote haiN| yadi kAlako kAraNa na mAnA jAya to yaha vyavasthA nahIM bana sakatI / sahakArI mAtra mAnanese saMsArakI vicitratA bhI yukti-yukta banatI hai| Izvara bhI kartA hai, kyoMki AtmA ke atirikta aura koI vicitra Izvara nahIM hai / AtmA saMsArameM sarvatra utpanna huA-ho rahA hai, isalie vaha vyApaka hai, isa prakAra vyutpatti bhI asaMgata nahIM hai| usa AtmAko sukha AdikA kartA mAnane meM kucha vivAda nahIM hai / haa| aisA mAnanese amUrtatva Adi guNa to dUra hI rahate haiN| svabhAva bhI kathaJcit kartA hai| kyoMki AtmAkA upayoga (jJAnadarzana) tathA asaMkhyAtapradezitA-svabhAva, pudgalokA mUtatva-svabhAva je rIte kALa ekAnta kAraNa na hovA chatAM paNa sahakArI rUpe kAraNuja che. caMpa, bakula, gulAba Adi puSpa tathA phaNasa, kerI, Adi phaLa niyata-niyata kALamAM thAya che. je kALane kAraNe na mAnavAmAM Ave te e vyavasthA na banI zake. sahakArI mAtra mAnavAthI jagatanI vicitratA paNa yukitayukata bane che. Izvara paNa karyA che, kAraNa ke AtmA sivAya bIjo koI vicitra Izvara nathI. AtmA jagatamAM sarvatra utpanna thaye-thaI rahyo che, tethI te vyApaka che, e prakAranI vyutpatti paNa asaMgata nathI. e AtmAne sukha Adine kartA mAnavAmAM kaze vivAda nathI. hA, e mAnavAthI amUrtava Adi guNa te dUraja rahe che. svabhAva paNa kathaMcita karyA che, kAraNa ke AtmAne upaga (jJAnadarzana upAsaka dazAMga sUtra Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjAvanI TIkA a. 6 mU0 173 parAjitadevasyasvargagamanam 437 ... mUlam-tae NaM deve kuMDakolieNaM evaM vutte samANe saMkie jAva kalusasamAvanne no saMcAei kuMDakoliyassa samaNovAsayassa kiMci pAmokkhamAikkhittae, nAmamuddayaM ca uttarijayaM ca puDhavisilApaTTae Thavei, ThavittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM paDigae // 173 // chAyA-tataH khalu sa devaH kuNDakaulikenaivamuktaH san zaGkito yAvatkaluSasamApanno no zaknoti kuNDakaulikasya zramaNopAsakasya kizcitpramokSamAkhyAtum / nAmamudrikAM cottarIyakaM ca pRthivI zilApaTTake sthApayati, sthApayitvA yAmeva dizaM prAdurbhUtastAmeva dizaM pratigataH ___TIkA-zaGki iti-'mahAvIrasyApi matametena yuktitaH samarthitamiti kiM gozAlakasya mataM satyamuta mahAvIrasyeti zaGkA''krAnto jAta ityarthaH / kaluSeti-'aho gozAlakamatamavicAreNopanyasyAhamanena parAjitaH' iti glAnimApana ityarthaH / pramokSam uttaram // 173 / / dharmAstikAya AdikA amRtatva-svabhAva, una-unameM svabhAvase hI rahatA hai| kisI anya kAraNase vaha utpanna nahIM huaa| basa adhika vistAra anyatra dekhaleve // 172 // TIkArtha-'tae NaM se' ityAdi isake anantara kuNDakaulikakA kathana sunakara devatAko zaMkA huI ki mahAvIra svAmIkA mata yukta hai yA goshaalkkaa?| aura apane parAjita honese glAni bhI huii| vaha aba kuMDakaulikako kucha bhI uttara denemeM samartha nahIM ho sakA, ataH usane nAma mudrA aura uttarIya vastra zilApaTTaka para rakha diye / rakhakara jidharase AyA thA udhara hI calA gayA // 173 // tathA asaMkhyAta-pradezitA-svabhAva, pudgalene mUrtava-svabhAva, dhamastikAya Adine amUltatva-vabhAva, te-temAM svabhAvathI ja rahelA che. keI anya kAraNathI te utpanna thayA nathI. sa, ve vadhu vistAra 42tA nathI." (172). TIkArtha-'tae NaM se-tyA tyaa25ch| huDausinu 4thana samajAna devatAne zaMkA thaI ke mahAvIra svAmIne mata yukta che ke gozAlakane ? ane pote parAjita thavAthI tene glAni paNa utpanna thaI. have te kaMDakaulikane kAMI paNa uttara ApavAne samartha na thaI zakaye, eTale eNe nAmamudrA ane uttarIya vastra zilApaTTaka para pAchAM mUkI dIdhAM, ane jyAMthI AvyuM hatuM tyAM cAlyA gaye. (173) upAsaka dazAMga sUtra Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 upAsakadazAstro mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe // 174 // taeNaM se kuMDakolie samaNovAsae imIse kahAe laTTha0 haTe jahA kAmadevo tahA niggacchai jAva pjjuvaapti| dhammakahA // 175 // chakuMDakoliyA isamaNe bhagavaM mahAvIre kuMDakoliyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-se nUNaM kuMDakoliyA ! kallaM tumbha putvAvaraNhakAlasamayaMsi asogavaNiyAe ege deve aMtiyaM paaubbhvitthaa| tae NaM se deve nAmamudaM ca taheva jAva pddige|se nUNaM kuMDako___ chAyA-tasmin kAle tasmin samaye svAmI samavasRtaH // 174 // tataH khalu sa kuNDakaulikaH zramaNopAsako'syAM kathAyAM labdhArthaH ( san ) hRSTo yathA kAmadeva. stathA nirgacchati yAvatparyupAste / dharmakathA // 175 / / 'kuNDakaulika!' iti zramaNo bhagavAn mahAvIraHkuNDakaulikaM zramaNopAsakamevamavAdIt-atha nUnaM kuNDakaulika ! kalye tava pUrvAparAhnakAlasamaye azokavanikAyAmeko devo'ntike prAdurAsIt / aTIkA-'kuNDakaulika'iti' iti-'hekuNDakaulika !' iti kRtvetyarthaH / kalye gtdivse| TIkArtha-' teNaM kAleNaM' ityAdi usa kAla usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAre // 174 / / kuNDakaulika bhagavAnake AnekI bAta sunakara prasannacitta hokara kAmadevakI taraha nikalA aura yAvat vahA~ pahu~ca kara paryupAsanA kii| dharmopadeza huaa|| 175 // 'kuNDakaulika !' isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIrane kuNDakaulikase kahA-" he kuNDakaulika ! kala azokavanI meM pUrvAparAhna (dopahara)ke samaya eka deva tumhAre sAmane pragaTa huA thaa| taba vaha deva nAmakI mudrA yAvat TIkArtha-'teNaM kAleNaM' tyAhi me ||nne me sabhaye zrama mApAna mahAvIra padhAryA. (174) kuMDakaulika bhagavAna AvyAnI vAta sAMbhaLIne prasannacitta thaI kAmadevanI peThe nIkaLyo ane yAvata tyAM paherIne parthapAsanA karI. dharmopadeza tha. (175) zramaNa bhagavAna mahAvIre kaMDakaulikane A pramANe kahyuMH "he kaMDakaulika! kAle azekavanarAjimAM baporane samaye eka deva tamArI sAme prakaTa thaye hato. te deve nAmavALI vIMTI lIdhI yAvata te pAcho cAlyA gaye. he upAsaka dazAMga sUtra Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.6 bhagavatkRtakuNDakaulikaprazaMsA 439 liyA ! aha samajhe ? haMtA asthi / taM dhannesi NaM tumaM kuMDakoliyA ! jahA kAmadevo / ajjo i samaNe bhagavaM mahAvIre samaNe niggaMthe ya niggaMthIo ya AmaMtittA evaM vayAsI-jai tAva ajo! gihiNo gihimajjhAvasaMtA NaM annautthie x ahehi ya heUhi ya pasiNehi ya kAraNehi ya vAgaraNehi ya nippaTrapasiNavAgaraNe kAti, sakA puNAi ajo! samaNehi niggaMthehiM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM tataH khalu sa devo nAmamudrAM ca tathaiva yAvatpatigataH / sa nUnaM kuNDakaulika arthaH samarthaH ? / hantAsti / taddhanyo'si khalu tvaM kuSDakaulika ? yathA kAmadevaH / 'AryAH !' iti zramaNo bhagavAn mahAvIraH zramaNAninthAMzca nirgranthIzvA''manyaibamavAdI-yadi tAvadAryAH ! gRhiNo gRhamadhyAvasantaH khalu anyayUthikAn arthazca hetubhizca praznaizca kAraNaizca vyAkaraNaizca niHspaSTa(niHSpiSTa)praznavyAkaraNAna kurvanti, ____ *Amantrya-sambodhya / X arthaiH mUtrAbhidheyairjIvAdibhirvA, hetubhiH= anyathAnupapattirUpaiH, praznaH pracchanaiH, kAraNeH yuktibhiH, vyAkaraNaiH pRSTottarasvarUpaiH / niHspaSTati-niHspaSTAni=niHzeSeNa vyaktAni nissArANItyarthaH, niSpiSTeti cchAyApakSe-niSpiSTAni=niruttarIkRtAni praznavyAkaraNAni yeSAM tAn / lauTa gyaa| he kuNDakaulika ! kyA yaha bAta ThIka hai ? " kuNDakaulikane kahA-" hA bhagavAn ! ThIka hai|" mahAvIrasvAmI-" kuNDakaulika ! tuma dhanya ho|" ityAdi kathana kAmadevakI taraha samajhanA / "Arya" isa prakAra se saMbodhana kara zramaNa bhagavAna mahAvIra, zramaNa nigranthoM tathA nirgranthioM-AryikAoMko bulAkara kahane lage " he AyagaNa ! yadi gRhameM rahanevAle gRhastha bho anyayUthikoMko, arthose, hetuoMse, praznoMse, yuktiyoMse aura uttaroMse niruttara kara sakate haiM, to he AryagaNa ! kuMDakolika? e vAta zuM barAbara che?" kuMDakaulike kahyuM "hA bhagavAna! te barAbara che. mahAvIra svAmIe kahyuM: "kaMDakaulika tuM dhanya che" ItyAdi kathana kAmadevanI peThe samajavuM. zramaNa bhagavAna mahAvIra zramaNa nircantha tathA nircathIo-arthikAene belAvIne kahevA lAgyAH "he AryagaNa! je gRhamAM rahenArA gRhastha paNa anya yuthikane, arthothI, hetuothI, praznothI, yukitaothI ane uttarethI nirUttara upAsaka dazAMga sUtra Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 upAsakadazAGgasUtre ahijamANehiM annautthiyA aThe hi ya jAva nippaTrapasiNA karittae // 176 // tae NaM samaNA niggaMthA ya niggaMthio ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahatti eyama viNaeNapaDisuNaMti // 177 // mUlam-tae NaM kuMDakolie samaNovAsae samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai maMsai, vaMdittA namaMsittA pasiNAiM pucchai, pucchittA aTramAdiyai, aTTamAdiittA jAmeva disaM poubbhUe tAmeva disaM paDigae / sAmI bahiyA jaNavayavihAraM viharai // 178||te NaM zakyAH punarAryAH ! zramaNairnirgranthaidazAGgaM gaNipiTakamadhIyAnairanyayUthikA arthazca yAvanniHspaSTapraznAH kattum // 176 / / tataH khalu zramaNA nigranthAzca nirganthyazca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'tatheti' etamartha vinayena *pratizRNvanti // 177 / / chAyA-tataH khalu kuNDakaulikaHzramaNopAsakaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA praznAn pRcchati, pRvA'rthamAdadAti, arthamAdAya yAmeva dizaM mAdurbhUtastAmeva dizaM prtigtH| svAmI bahirjanapadavihAraM viharati pratizrRNvanti svIkurvanti // 174-177 // dvAdazAMgakA adhyayana karanevAle nirgantha zramaNoMko to, unheM ( anyayUthikoko) arthose yAvat niruttara avazya kara denA cAhie" // 176 / / zramaNa nigranthoMne zramaNa bhagavAn mahAvIrakA yaha kathana vinayake sAtha 'tahatti' (tatheti ) kahakara svIkAra kiyA // 177 // TIkArtha-'tae NaM kuMDe'-tyAdi kuNDakaulika zrAvaka ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyaa| vandana-namaskAra karake prazna pUche aura artha ko grahaNa kiyaa| phira jisa aura se karI zake che, te he AryagaNa ! dvAdazAMganuM adhyayana karanArA nirgastha zramaNae te temane (anyayuthikane) arthothI yAvata nirUttara avazya karI devAja joIe. (176). zramaNa nigranthAe zramaNa bhagavAna mahAvIranuM e kathana vinayapUrvaka tahatti' (tatheti) hIna svIyu'. (177). TIkArtha- 'tae NaM kuMDe'-yAhi duli zrApa zramAya bhAvAna mahAvIrane vaMdanA karI namaskAra karyA, ane prazno pUchayA tathA arthane grahaNa karyo. upAsaka dazAMga sUtra Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.6 sU0 178-179 adhyayanaparisamApti 441 tassa kuMDakoliyassa samaNIvAsayassa bahurhi sIla jAva bhAvemANassa coisa saMvaccharAI vaikatAiM, paNarasamasa saMvaccharassa aMtarA vaTTamANassa annayoM kayAi jahA kAmadevo tahA jehaputtaM ThavettA tahA posahasAlAe jAva dhammapaNNatti uvasaMpajittANaM viharai / evaM ekArasa uvAsagapaDimAo taheva jAva sohamme kappe aruNajjhae vimANe jAva aMtaM kAhii // 179 // nikkhevo // sattamassa aMgassa uvAsagadasArNa chaTuM ajjhayaNaM samattaM // 6 // // 178 // tataH khalu tasya kuNDakaulikasya zramaNopAsakasya bahubhiH zIla yAvad bhAvayatazcaturdaza saMvatsarA vyutkrAntAH, paJcadazaM saMvatsaramantarA vartamAnasyAnyadA kadAcid yathA kAmadevastathA jyeSThaputraM sthApayitvA tathA poSadhazAlAyAM yAvaddharmaprajJapti mupasaMpadha viharati / evamekAdazopAsakramatimAstathaiva yAvatsaudharme kalpe'ruNadhvaje vimAne yAvadantaM kariSyati // 179 // nikSepaH // saptamasyAGgasyopAsakadazAnAM SaSThamadhyayanaM samAptam // 6 // TIkA-vyAkhyA chAyayaivAntaHkRtA // 178-179 // itizrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyenakagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUpita-kolhApurarAjaguru' bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI ghAsIlAlavrati viracitAyAmupAsakadazAGgamUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyA khyAyAM vyAkhyAyAM SaSThaM kuNDakaulikAkhyamadhyayanaM samAptam // 6 // AyA thA, usI aura calA gyaa| zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI bhI deza-dezoM meM vihAra karane lage // 178 // kuNDakaulika zrAvaka pachI jyAMthI AvyA hatA tyAM cAlyA gaye. zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI paNa deza-deza vihAra karavA lAgyA. (178). kuMDakaulika zrAvakane zIla AdinuM pAlana upAsaka dazAMga sUtra Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 upAsakadazAGgasUtre ke zIla Adi kA pAlana, aura yAvat AtmA ko bhAvita karate karate caudaha varSa vyatIta ho gye| jaba pandrahavAM varSa bIta rahA thA to kisI samaya kuNDakaulika, kAmadeva kI taraha jyeSTha putra ko kuTumba kA bhAra dekara poSadhazAlAmeM dharmaprajJapti svIkAra kara vicarane lgaa| usane prAvakakI gyAraha pratimAoMkA pAlana kiyA, yAvat saudharmakalpake aruNadhvaja vimAnameM devapane utpanna huaa| yAvat samasta karmoMkA aMta karegA-siddha hogA // 179 // sAtaveM aMga upAsakadazAke chaThe adhyayanakI agArasaJjIvanI nAmaka vyAkhyAkA hindIbhASAnuvAda samApta // 2 // ane AtmAne yAvata bhAvita karatAM karatAM cauda varSa vItI gayAM. jyAre paMdaramuM varSa jatuM hatuM, tyAre koI samaye kuMDakaulika kAmadevanI peThe moTA putrane kuTuMbane bhAra seMpI piSadhazALAmAM dharmaprajJapti svIkArI vicaravA lAgyuM. eNe zrAvakanI agIAra pratimAonuM pAlana karyuM, yAvata sodhamakalpanA arUdhvaja vimAnamAM devapaNe utpanna thaye. yAvata samasta karmone aMta karaze-siddha thaze. (179). sAtamAM aMgaupAsakadazAnA chaThThA adhyayananI agAsaMjIvanI nAbha vyaannyaane| gutI-sApAnuvAda samApta. (6) upAsaka dazAMga sUtra Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha satamamadhyayanam // atha saptamamArabhyate 'polAsapure' ityAdi // mUlam-polAsapure nAmaM nayare / sahassaMbavaNe ujANaM / jiyasatta rAyA // 180 // tattha NaM polAsapure nayare sadAlaputte nAma kuMbhakAre AjIviovAsae parivasai / AjIviyasamayaMsi laddhaTre gahiyaDhe pucchiya? viNicchiyaTTe abhigayaTe aTimiMjapemANurAgaratte ya "ayamAuso ! AjIviyasamae ahe, ayaM paramaTe, sese aNa?" ti AjIviyasamaeNaM appANaM bhAvemANe viharai // 181 // chAyA-polAsapuraM nAma nagaram / sahasrAmavaNamubAnam / jitazatrU rAjA // 18 // tatra khalu polAsapure nagare saddAlaputro nAma kumbhakAra AjIvikopAsakaH parivasati / AjIvikasamaye labdhArthaH, gRhItArthaH, pRSTAthaH, vinizcitArthaH, abhigatArthaH, asthimajjAmAnurAgaraktazca-"ayamAyuSman ! AjIvikasamayo'rthaH, ayaM paramArthaH, zeSo'narthaH" ityAjIvikasamayenA''tmAnaM bhAvayan viharati // 18 // TIkA-AjIviketi-AjIvikA-gozAlakaziSyAsteSAM samayaH siddhAntastasmin / labdhetyAdi-athazravaNAllabdhArthaH,arthAvadhAraNAd gRhItArthaH,sAMzayikArthapraznakaraNAtpRSTArthaH, ityambhUtasyArthasyopalambhAdvinizcitArthaH,praznArthAbhigamanA sAtavA adhyayana TIkArtha- 'polAsapure' ityAdi polAsapura nAmaka nagara, sahasrAmravana udyAna, aura jitazatru rAjA thA // 180 // usa polAsapura nagarameM saddAlaputra nAmaka kuMbhAra rahatA thA / vaha AjIvika (gozAla) ke matakA anuyAyI-zrAvaka thaa| vaha gozAlake siddhAntoMmeM-arthake sAta madhyayana. TIkArtha- polAsapure' tyA pAsAsadhu2 nAmarnu nagara, sakhApana udhAna, ane jitazatru rAjA hato (100). e palAsapura nagaramAM sadAlaputra nAmane kuMbhAra rahetA hatA. e AjIvika (zALa) nA matane anuyAyI zrAvaka hato e zALanA siddhAntamAM-arthane sAMbhaLavAthI labdhArtha, arthane dhAraNa upAsaka dazAMga sUtra Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 444 upAsakadazAmane mUlam-tassa NaM sadAlaputtassa AjIviovAsagassa ekA hiraNNakoDI nihANapauttA, ekA buDipauttA, ekkA pavittharapauttA, eke vae dasagosAhassieNaM vaeNaM // 182 // tassa NaM sadAlaputtassa AjIviovAsagassa aggimittA nAma bhAriyA hotthA // 183 // tassa NaM saddAlaputtassa AjIviovAsagassa polAsapurassa nagarassa bahiyA paMca kuMbhakArAvaNasayA hotthaa| tattha NaM dabhigRhItArthaH, asthimajjeti-premAnurAgAbhyAM raktAH asthi-majje yasyeti bahuvrIhiH-'AhitAgnyAdipAThAnniSThAntasya paranipAtaH' / tatra asthi kIkasaM, haDDIti prasiddhaH majA cAsthimadhyagatA dhAtuvizeSaH // 180-181 // chAyA-tasya khalu sadAlaputrasyA''jIvikopAsakasyaikA hiraNyakoTI nidhAnaprayuktA, ekA vRddhiprayuktA, ekA pavistaraprayuktA, eko vrajo dazagosAhasrikeNa brajena // 182 // tasya khalu saddAlaputrasyA''jIvikopAsakasyAgnimitrA nAma bhAryA''sIt // 183 // asya khalu saddAlapugasyA''jIvikopAsakasya polAsapurAbhagarAd vahiH paJca kumbhakArApaNazatAnyAsan / tatra khalu bahavaH puruSA dattabhRtisunanese labdhArtha, arthake dhAraNa karanese gRhItArtha, saMzayayukta viSayoMkA prazna karanese pRSTArtha, itthambhUta arthakI prApti honese vinizcitArtha, aura usa arthake jAna lenese abhigatArtha thaa| usakI raga-ragameM gozAlake siddhAntoMkA prema aura anurAga bharA huA thaa| " he AyuSman ! yaha AjIvika siddhAnta hI artha hai, yahI paramArtha hai, aura dUsare saba anartha haiM " isa prakAra AjIdhika matase apanI AtmAko bhAvita karatA huA vicaratA thA // 181 / / karavAthI gRhItArtha, saMzayayukta viSayeno prazna karavAthI pRSTArtha, IrghabhUta arthanI prApti thavAthI vinizcitArtha ane te arthane jANI levAthI abhigatArtha hate. enI raga-ragamAM gozALanA siddhAntane prema ane anurAga bharyo hate. "he Ayumana e AjIvika siddhAnta ja artha che, e ja paramArtha che, ane bIjA badhA anartha che." e pramANe AjIvikA mate karIne pitAnA AtmAne bhAvita to ta viyarata sat. (181). upAsaka dazAMga sUtra Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 7 mU0 184-sadAlaputravarNanam 445 bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA kallAkalliM bahave karae ya vArae ya pihaDae ya ghaDae ya addhaghaDae ya kalasae ya alijarae ya jaMbUlae ya uTTiyAo ya kareMti / anne ya se bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA kallAkalliM tehiM bahUhi karaehi ya jAva uTriyAhi ya rAyamagaMsiM vittiM kappemANA vihrNti||184|| bhaktavetanAHkalyAkalyi bahUn karakAzca, bArakA~zca, piTharakAzca, ghaTakAzcAddhaghaTakAca, kalazAzcAliJjarAzca, jambUlakAzcoSTrikAzca kurvanti / anye ca tasya bahavaH puruSA dattabhRtibhaktavetanAH kalyAkalyi tairbahubhiH karakaizca yAvaduSTrikAbhizca rAjamArge vRtti kalpayanto viharanti // 184 // ___TIkA-datteti-bhRtayaH=drapyarUpAH, bhaktAH annapAnalakSaNAH, vetanAni bharaNyAni cetyetAni danAni yebhyaste / kalyAkalyi pratikalyaM-pratiprabhAtamityarthaH / karakAnjalaghaTIH, vArakAngaDukAna, piTharakAn=sthAlI, ghaTakAn ghaTAn, arddhaghaTakAnalaghughaTIH, kalazAn-ghaTAneva mahataH, aliJjarAn= maNikAn 'mATA' iti prasiddhAn, jambUlakAn' surAhI, pha~jA' ityAdilokapasiddhAna, uSTrikA mahAnti tailAdipAtrANi // 182-184 // TIkArtha-" tassa NaM" ityAdi AjIvikake upAsaka saddAlaputrake eka karoDa sonaiyA khaz2AnemeM the, eka karoDa vyApArameM lage the, aura eka karor3a lena-dene meM lage hue the| usake dasa hajAra gopazuoMkA eka gokula thA // 182 // AjIvikopAsaka sahAlaputrake agnimitrA nAmaka patnI thI // 183 // usa saddAlaputrake polAsapurake bAhara pAcasau kuMbhAroMkI dukAneM thiiN| una dukAnoMmeM khUba cahala-pahala rahatI thii| kisIko bhRti (dravyarUpa), kisIko bhojana aura kisIko vetana diyA jAtA thaa| ve pratidina (prabhAta hote hI) jala bharaneke ghaDe, gaDuka TIkArtha- 'tassa NaM'-tyA malavinA upAsa sahAsa pAse me karoDa nA khajAnAmAM hatA, eka karoDa vepAramAM lagADyA hatA ane eka karoDa leNa-deNamAM rekelA hatA. tenI pAse daza hajAra govarganAM pazuonuM eka gokuLa hatuM. (182). AjIvike pAsaka sadAlaputrane agnimitrA nAmanI patnI hatI. (183) e sadAlaputranI pilAsapuranI bahAra pAMcase kuMbhAranI dukAne hatI. e dukAnamAM kAmakAjanI khUba dhamAla rahetI hatI keIna bhati (vyarU5), keIne bhajana ane upAsaka dazAMga sUtra Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 upAsakadazAGgasUtre mUlam-tae NaM se sadAlaputte AjIviovAsae annayA kayAi puvAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva asogavaNiyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA gosAlassa maMkhaliputtassa aMtiyaM dhammapaNNati uvasaMpajittANaM vihri||185||te NaM tassa sadAlaputtassa AjIviovAsagassa ege deve aMtiyaM pAubbhavitthA // 186 // tae NaM se deve aMtalikkhapaDivanne sakhiMkhiNiyAiM jAva parihie saddAlaputtaM AjIviovAsagaM evaM vayAsI-"ehii NaM devANuppiyA! kallaM ihaM mahAmAhaNe uppannaNANadaMsaNadhare tIyapaDuppannANAgayajANae arahA jiNe kevalI savadarisI telokavahiyamahiyapUie sadevamaNuyAsurassa logassaaJcaNije vaMdaNije sakAraNije sammANaNijje chAyA-tataH khalu sa saddAlaputra AjIvikopAsako'nyadA kadAcitpUrvAparAhnakAlasamaye yenaivA'zokavanikA te naivopAgacchati,uSAgatya gozAlasya makhaliputrasyA''ntikI dharmaprajJaptimupasampadya viharati // // 185 // tataH khalu tasya saddAlaputrasyA''jIvikopAsakasyaiko devo'nti ke prAdurAsIt // 186 // tataH khalu sa devo'ntarikSapratipannaH sakiGkiNIkAni yAvatparihitaH saddAlaputramAjIvikopAsakamevamavAdIta-"eSyati khalu devAnupriya ! kalya iha mahAmAhanaH (mahAbrAhmaNaH) utpannajJAnadarzanadharo'tItapratyutpannAnAgatajJo'rhana jinaH kevalI sarvadarzI railokya. (gaDuA), thAlI, ghaDe, choTI ghaDiyA, kalasA (vaDe ghaDe ) mATA, surAhI, kuMjA tathA uSTrikA (taila Adike baDe baDe bartana ) banAte the| dasare bahatase bhRti, bhojana aura vetana lenevAle pratiprabhAta ghaDe vagairahase sar3akoM para AjIvikA kamAte the // 184 / / keIne vetana ApavAmAM AvatuM hatuM. teo roja (prabhAta thatAMja) jaLa bharavAnA ghA, uvA, thANI, gha31, nAnI ghaDImA, zyA, bhATakhai, on, tathA aSTriya (tela Adi bharavAnAM moTAM vAsaNo banAvatA hatA. bIjA ghaNA bhUti bhejana ane vetana lenArAo roja prabhAtamAM ghaDA vagere dvArA saDaka para besI AjIvikA bhAtA tA (184). upAsaka dazAMga sUtra Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 7 sU. 185-187 devamAdurbhAvavarNanam 447 kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM jAva pajjuvAsaNije taccakammasaMpayA saMpautte, taM gaM tumaM vaMde jAhi jAva pajjuvAsenjAhi pADihArieNaM pIDhaphalagasijjAsaMthAraeNaM uvanimaMtejAhi" docaMpi tacaMpi evaM vayai, vaittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM paDigae // 187 // vahita-mahita-pUjitaH sadevamanujAsurasya lokasyA'rcanIyo vandanIyaH satkaraNIyaH sammAnanIyaH kalyANaM maGgalaM daivataM caityo yAvatparyupAsanIyaH,tathyakarmasampadA sampayuktaH, taM khalu tvaM vandasva yAvatparyupAstra, prAtihArikeNa pIThaphalakazayyAsaMstArakeNopanimantraya" dvitIyamapi tRtIyamapyevaM vadati, uditvA yAmeva dizaM prAdurbhUtastAmeva dizaM pratigataH // 187 // TIkA-maheti-paraM prati mAhanetyevaM yo brUte sa mAhanaH, mahAzcAsau mAhanazca mahAmAhana:-sakalapANiprANatrANopadezaka ityrthH| trailokyeti-trayo lokAstrailokya lokatrayavAsijanasamudAyastena vehitaH avahitaH avadhAnaviSayIkRtaH-tadekatAnatayA trailokyasya manogata ityarthaH, mahitaH kadA'sAvasmAdRzAM samArAdhyo bhavedbhaga 1-'catuvarNAdInAM svArtha upasaMkhyAnam' iti (3091) kAtyAyanavArtikenAtra svArtha Syan pratyayaH / 2-'avApyorupasargayo-riti vacanAdavopasargAkAralopaH / ___TIkArtha-' tae NaM' ityAdi vaha AjIvikopAsaka saddAlaputra eka bAra dopahara ke samaya azokavanImeM gyaa| vahAM maMkhaliputra gozAlakake samIpakI dharmaprajJapti svIkAra kara vicarane lagA // 185 / / isake bAda saddAlaputrake sAmane eka deva pragaTa huA // 186 // // AkAzameM ThaharA huA choTI-choTo ghaMTiyoM sahita uttama vastra pahana kara usase bolA-" he devAnupriya ! apratihata jJAnadarzana ke dhArI, bhUta-bhaviSyat vartamAnake jJAtA, arhanta, jina, kevalI, sabaMdI, tIna lokake dvArA ekAgrarUpase dhyAe hue, vidhipUrvaka stuti kie hue, mana vacana kAyase TIkArtha-'tae NaM'-tyAhi bhAvi pAsa sAtaputra me41|2 apArane samaye azokavanarAjimAM gaye. tyAM makhaliputra gazALanI samIpanI dharmaprajJapti svIkArI vicaravA lAge. (185). tyArabAda saddAlaputranI sAme eka deva prakaTa thayA. (186). AkAzamAM rahIne nAnI nAnI ghaTaDIovALAM uttama vastro paherIne te tene / sAmyo: " vAnupriya! apratihata jJAna-ninA 5:24, bhuut-myvartamAnanA jJAtA, ahaMnta, jina, kevalI, sarvadazI, traNe leka jenuM ekAgarUpe upAsaka dazAMga sUtra Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 upAsakadazAGgasUtre vAnityevamabhilaSitaH savidhisaMstuto vA, pUjitaH=manovAkAyarAdRtaH / etadeva suspaSTaM vyAcaSTe-sadeveti-sadevamanujAsurasyetyatra kartari SaSThI, jAtivivakSayA caikavacanaM,tatazca devamanujAsurasahitaisibhilaukarityarthaH, arcanIyaH aSTAdazadoSarAhityena pramANanIyaH, yadvA yathocitavacanapratipatyA pUjanIyaH, vandanIyaH stavanIyo'bhivAdanIyo vA, satkaraNIyA bhaktyA''daraNIyaH, sammAnanIyaH abhyutthAnAdinA sammAnakaraNayogyaH / kalyANamityAdi-(yataH)kalyANaM kalyANasvarUpaH, maGgalaM maGgalasvarUpaH,daivataM devasvarUpaH, caityaH kevalajJAnavAn (ataH) paryupAsanIyaH sarvatobhAvena sevanIyaH / tathyeti-tathyAnAm avazyambhAvisatphalavatAM karmaNAM dezanAdirUpANAM kriyANAMsampadA-samRddhayA sampayuktaH sNyuktH| tamititam pUrvoktavizeSaNaviziSTaM bhagavantam, taditi chAyApakSe tu-tat-tasmAt / prAtihArikeNa-pratyarpaNIyena // 185-187 // Adara kiye hue, arthAt deva manuSya aura asuroMke arcanIya-'aThAraha doSoMse rahita haiM ' isa prakAra vizvasanIya, athavA yathocita vAkyaracanA dvArA pUjanIya, vandanIya, satkAra karane yogya, sanmAna karane yogya, kalyANamaya, maMgalamaya, deva-svarUpa, kevala jJAnavAn yAvat paryupAsanA karane yogya, avazyambhAvI satphalavAlI dezanA Adi kriyAoMkI samRddhise yukta mahAmAhana yahAM kala padhAreMge; so tuma unako vandanA karanA yAvat unakI paryupAsanA krnaa| paDihAre (pIchA liye-diye jAnevAle ) pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka Adike lie upanimantraNA (vinati) krnaa|" debane dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI yahI bAta khii| kahakara jidharase AyA thA udhara hI lauTa gayA // 187 // 1 mata mAro, aisA upadeza denevAle mAhana kahalAte haiM / mahAn mAhanako mahAmAhan kahate haiN| dhyAna kare che, jenI vidhipUrvaka stuti kare che, mana, vacana kAyAe karIne jene Adara kare che tevA, arthAta deva, manuSya ane asuranA arcanIya- "aDhAre doSathI rahita che" e prakAre vizvAsanIya athavA yathecita vAkayaracanAdvArA pUjanIya, vaMdanIya, satkAra karavA gya, sanmAna karavA yogya, kalyANamaya, magaLamaya, devasvarUpa, kevaLa jJAnavAna yAvata paryuMpAsanA karavA gya, avasthaMbhAthI saphaLavALI dezanA Adi kriyAonI samRddhithI yukata mahAmAna ahIM kAle padhAraze, mATe tuM emane vaMdanA karaje yAvatu emanI parNa pAsanA karaje. paDihArA (pAchAM laI daI zaya i) pI6, 364, zayyA, sastA24 mAhina bhATe nimtre| (vinati) kavare" deve bIjIvAra ane trIjIvAra paNa e ja vAta kahI. kahIne jyAMthI te bhAvyA hato tyAM te yAyA gayA. (187).. mA mAre" e upadeza ApanAra mAhana kahevAya che. mahAna mAhanane mahAmahana kahe che. upAsaka dazAMga sUtra Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 7 mU0 189 saddAlaputranirgamanam 449 ___ mUlam-tae NaM tassa sadAlaputtassa AjIviovAsagassa teNaM deveNaM evaM vuttassa samANassa imeyArUve ajjhathie5 samuppanne evaM khalu mamaM dhammAyarie dhammovaesae gosAle maMkhaliputte, se NaM mahAmAhaNe uppannaNANadaMsaNadhare jAva taccakammasaMpautte, se NaM kallaM ihaM havamAgacchissai, tae NaM taM ahaM vaMdissAmi jAva pajjuvAsislAmi, pADihArieNaM jAva uvanimaMtislAmi" // 188 // tae NaM kalaM jAva jalaMte samaNe bhagavaM mahAvIre jAva smosrie| parisA niggayA jAva pajjuvAsai // 189 // ___ chAyA-tataH khalu tasya saddAlaputrasyA''jIvikopAsakasya tena devenaivamuktasya sato'yametadrUpa AdhyAtmikaH 5 samutpannaH-evaM khalu mama dharmAcAryoM dharmopadezako gozAlo maGkhaliputraH, sa khalu mahAmAhana utpannajJAnadarzanadharo yAvattathyakarmasampadAsampayuktaH, sa khalu kalye iha havyamAgamiSyati, tataH khalu tamahaM vandiSye yAvatpayupAsiSye, prAtihArikeNa yAvadupanimantrayiSyAmi // 188 // tataH khalu kalye yAvajjvalati zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvatsamavasRtaH / pariSanigatA yAvasparyupAste // 189 // TIkArtha--' tae NaM' ityAdi devatAke aisA kahane para AjIvikopAsaka sahAlaputrane socAki aise mahAmAhana mere dharmAcArya dharmopadezaka maMkhaliputra gozAlaka kI hai| ve mAhamAhana utpanna jJAna-darzanake dhArI yAvat avazyambhAvI satphalavAlI dezanAdi kriyAoMse yukta haiN| ve kala yahAM aaveNge| maiM vandanA karU~gA yAvat paryupAsanA kruuNgaa| paDihAre-vApasa liye-diye jAva yogya-pITha phalaka Adi dUMgA" || 188 // TIkArtha-'tee NaM'-tyAdi devatA mema 4AthI mAlaviyAsa sAlaputre vicAryuM ke-evA mahAmAna mArA dharmAcArya dharmopadeza maMkhaliputra zAlaka ja che. te mahAmAna utpanna jJAna-darzanane dhAraka yAvat avayaMbhAvI saphulavALI dezanAdi kriyAothI yukata che. te kAle ahIM Avaze. huM vaMdanA karIza yAvata parya pAsanA karIza. pAchAM laI-daI zakAya evAM paDihArA pITha phalaka Adi upAsaka dazAMga sUtra Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 upAsakadazAGgasUtre mUlam-tae NaM se sadAlaputte AjIviovAsae imIse kahAe laddhaTe samANe-"evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre jAva viharai, taM gacchAmi NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi jAva pajjuvAsAmi." evaM saMpehei, saMpehittA bahAe jAva pAyacchitte suddhappAvesAiM jAva appamahagyAbharaNAlaMkiyasarIre maNussavaggurAparigae sAo gihAto paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA polAsapuraM nagaraM majjhaM chAyA-tataH khalu sa saddAlaputra AjIvikopAsako'syAM kathAyAM labdhArthaH san-"evaM khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro yAvadviharati, tad gacchAmi khalu zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vande yAvatparyupAse-"evaM samprekSate.samprekSya lAto yAvatmAyazcittaH zuddhamavezyAni yAvad alpamahA_bharaNAlaGghanazarIro manuSyavAgurAparigataH svasmAd gRhAtpatiniSkrAmati,pratiniSkramya polAsapuraM nagaraM madhya-madhyena nirgacchati, isake bAda dUsare dina sUryodaya hone para zramaNe bhagavAna mahAvIra svAmI pdhaare| pariSad nikalI yAvat vaha payupAsanA karatI hai // 189 // TIkArtha-'tae NaM' ityAdi sahAlaputrane mahAmAhanake padhAranekA vRttAnta sunakara socAki-zramaNa bhagavAna mahAvIra yAvat vicarate haiM to maiM unako vandanA karane yAvat paryupAsanA karaneko jaauuN| aisA vicAra kara usane snAna kiyA aura yAvat kautuka (tilakAdi ) maMgala (dadhi akSata AdikA rakhanA) Adi.kiyA / zuddha vastra aura bahumUlya alpa bhAravAle AbhUSaNoMse zarIrako alaGkata karake janasamUhase ghirA huA apane gharase nikalA, nikala kara polAsapura nagarake bIco-bIca ApIza." (188). tyArabAda bIje divase sUryodaya thatAM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI padhAryA. pariSada nIkaLI yAvat te payu pAsanA kare che. (189). TIkArtha-'tae gaM'-tyA sadAsaputra bhaDAmAunanA 5dhaavaan| vRttAMta sAMbhaLIne vicAryuM ke- zramaNa bhagavAna mahAvIra yAvata vicare che te huM emane vaMdanA karavA yAvata parthapAsanA karavAne jauM ema vicArI teNe snAna karyuM ane yAvata kautuka (tilakAdi maMgala (dadhi akSata Adi rAkhavAM) Adi karyA. zuddha vastra ane bahumUlya a5bhAravALAM AbhUSaNathI zarIrane alaMkRta karI janasamUhathI vIMTaLAI pitAne gherathI nIkaLe ane polAsapura nagaranI vaccovaca thaIne cAle. pachI tyAM upAsaka dazAMga sUtra Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma0 TIkA a. 7 mU. 190 - 195 saddAlaputra bhagavadvAklApavarNanam 451 majheNaM niggacchas, niggacchittA jeNeva sahassaMbavaNe ujjANe jeNeva samaNe bhagavaM mahovIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tikkhutto AyAhiNa-payAhiNaM karei, karitA vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA jAva pajjuvAsai // 190 // tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre saddAlaputtassa AjIviovAsagassa tIse ya mahai jAva dhammakahA samattA // 199 // saddAlaputtAi samaNe bhagavaM mahAvIre saddAlaputtaM AjIviovAsayaM evaM vayAsI-se nRNaM saddAlaputtA / kalaM tumaM puvAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva asogavaNiyA jAva viharasi ! tae NaM fairs mudyAnaM yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraste traivopAgacchati, upAgatya tritva AdakSiNapradakSiNaM karoti, kRtvA vandate namasyati, vanditvA namastviA yAvatparyupAste || 190 / / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH saddAlaputrasyA''jIvikopAsakasya tasyAM ca mahAti yAvad dharmakathA samastAH // 199 // saddAlaputra ! iti zramaNo bhagavAn mahAvIraH saddAlaputramAjI vikopAsakamevamavAdIt" sa nUnaM sahAlaputra ! kalye evaM pUrvAparAhna kAlasamaye yenaivAzokavanikA yAva hokara calA / phira jidhara sahasramravana udyAna thA aura jidhara zramaNa bhagavAn mahAvIra the udhara hI gayA / jAkara dAhine bhAgase tIna pradakSiNA karake vandanA kI, namaskAra kiyA yAvat paryupAsanA kI // 190 // taba zramaNa bhagavAna mahAvIrane usa baDeM pariSad meM AjIvikopAsaka saddAlaputrako dharmakathA kahI || 191 // ' sahAlaputra ! ' isa sambodhana se zramaNa bhagavAn mahAvIrane saddAlaputra se kahA - he saddAlaputra ! kala tuma azokavanI meM yAvat vicarate the sahasrAmravana udyAna hatu ane jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra hatA, tyAMja te gayA. jaine jamaNA bhAgathI traNa pradakSiNA karI vaMdanA karI, namaskAra, karyAM, cAvat paryu`pAsanA karI. (190). pachI zramaNa bhagavAna mahAvIre e moTI pariSadamAM bhAluviDIyAsa saddAma putrane dharma thA DI. (181 ) " sahAsaputra !" sevA sabhodhane karIne zramaNa bhagavAna mahAvIre sAlaputrane kahyuM; " he saddalaputra ! kAle tame azevanamAM yAvatu vicaratA hatA, tyAre eka deva tamArI pAse Avye hatA. te deva upAsaka dazAMga sUtra Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 upAsakadazAGgasUtre tubhaM ege deve aMtiyaM paaubbhvitthaa| tae NaM se deve aMtalikkhapaDivanne evaM vayAsI-"haMbho sadAlaputtA ! taM ceva savaM jAva pajjuvAsissAmi" se nUNaM sadAlaputtA ! aTe samaDhe ? haMtA asthi / no khalu sadAlaputtA ! teNaM deveNaM gosAlaM makhaliputtaM paNihAya evaM vutte // 192 // tae NaM tassa sadAlaputtassa AjIviovAsayassa samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vuttassa samANassa ime eyArUve ajjhithie0-"esa NaM samaNe bhagavaM mahAvIre mahAmAhaNe uppannaNANadaMsaNadhare jAva taccakammasaMpayA saMpautte, taM seyaM khalu mama viharasi, tataH khalu tavaiko devo'ntike prAdurAsIt / tataH khalu sa devo'ntarikSa--- pratipanna evamavAdIt-" bhoH sadAlaputra ! tadeva sarva yaavtpryupaasissye"| sa nUnaM saddAlaputra ! arthaH samarthaH ? hantA'sti / no khalu sadAlaputra ! tena devena gozAlaM maGkhaliputraM praNidhAyaivamuktaH // 192 // tataH khalu tasya saddAlaSutrasyA''jIvikopAsakasya zramaNena bhagavatA mahAvIreNaivamuktasya sato'yametadrUpa AdhyAtmikaH4-"eSa khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro mahAmAhana utpannajJAnadarzanadharo yAvattathyakarmakhaTIkA praNidhAyeti-tvaM gozAlakamatAnuyAyyasIti lakSyIkRtyeti paramArthaH / taSa eka deva tumhAre pAsa AyA thaa| vaha deva AkAzameM sthita hokara yo bolA-" he sahAlaputra!" ityAdi 'ta paryapAsanA karanA' tk| he saddAlaputra ! kyA yaha bAta ThIka hai?" sadAlaputra-" hA ThIka hai|" bhagavAn-he saddAlaputra! usa devane maMkhaliputra gozAlakako lakSya karake nahIM kahA thA // 112 // zramaNa bhagavAn mahAvIrakI bAta sunakara AjIvikopAsaka sadAlaputrane socA-"ye utpanna jJAna-darzanake dhArI yAvat tathya-karmasampadAse arthAt pUrvabhavameM vIsa sthAnakoMkI ArAdhanA karane AkAzamAM rahIne : " he saddalaputra" ItyAdi yAvata "tuM paryAsne 422. " 3 sadAsaputra ! me vAta 522 cha ?" sadasay : "&, ye bAta mraa||2 cha." bhagavAne yu: " sadasaputra ! ye he maMkhaliputra zALakane lakSya karIne kahyuM na hatuM." (192). zramaNa bhagavAna mahAvIranI vAta sAMbhaLIne AjIvikapAsaka saddalaputre vicAryuM " A upanna jJAna-darzananA dhAraka yAvata tatha-karmasaMpadAthI athata pUrvabhavamAM vItha upAsaka dazAMga sUtra Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a0 7 puruSArthaviSayaka-upadezaH 453 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA namaMsittA pADihArieNaM pIDhaphalagajAva uvanimaMtittae" evaM saMpehei, saMpehittA uDhAe uddei, uTTAe uTTittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-"evaM khalu bhaMte! mama polAsapurassa nayarassa bahiyA paMca kuMbhakArAvaNasaMyA,tattha NaM tubbhe pADihAriyaM pITha jAva saMthArayaM ogiNhittANaM viharai // 193 // tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre sAdalaputtassa AjIviovAsagassa eyamadraM paDisuNei, paDisusampadA tathyAni satya phalAni abhivicaritAni karmANi kriyA tatsaMpadA tatsa mRdhyA samprayuktaH, pUrvAbhavopArjitatIrthaGkaranAmagotrakarmaprabhAveNa azokAdi aSTamApratyAhArayuktaH tacchreyaH khalu mama zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vanditvA namasyitvA prAtihArikeNa pIThaphalaka-yAvadrupatimantrayitum" evaM saMprekSate, saMprekSya utthayottiSThati, utthayotthAya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA evamavAdIt-evaM khalu bhadanta ! mama polAsapurAnagarAbahiH paJca kumbhakArApaNazatAni, tatra khalu yUyaM prAtihArikaM pIThayAvatsaMstArakamavagRhya viharata // 193 // se upArjita tIrthaMkara nAma gotrake prabhAvase honevAle azokavRkSAdi aSTamahApratihArase yukta zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI mahAmAhana haiM, isalie inheM vandanA-namaskAra karake paDihAre pITha phalaka Adike lie Amantrita karanA ThIka hai|" aisA vicAra kara uutthaa| UThakara zramaNa bhagavAna mahAvIrako vandanA-namaskAra kiyA phira bolA"he bhadanta !mere polAsapura nagarake bAhAra pA~casau kuMbhArakI dukAneM haiM, vahAM Apa paDihAre pITha yAvat saMstAraka grahaNa karake vicareM" // 193 / / sthAnakanI ArAdhanA karavAthI upArjita tIrthakaranAmagotranA prabhAvathI thavAvALA azoka vRkSAdi AThamahA pratIhArathI yukata zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI mahAmAhana che, mATe temane vaMdanA namaskAra karI paDihAra pITha phalaka Adine mATe AmaMtrita karavA e ThIka che." ema vicArIne te uTha ane zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdanA namarakAra karIne bolyAH he bhadanta! polAsapura nagaranI bahAra mArI pAMcaso kuMbhAranI dukAne che, tyAM Apa paDihArA pITha yAvata saMstAraka grahaNa karIne vicare" (193) zramaNa bhagavAna mahAvIra upAsaka dazAMga sUtra Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 upAsaka dazAGgasUtre NittA sahAlaputtassa AjIviovAsagassa paMcasu kuMbhakArAvaNasaesu phAsuesaNijjaM pADihAriyaM pIDhaphalagasijjAsaMdhArayaM ogiNhittA viharai // 194 // tae NaM se saddAlaputte AjIviovAsae annayA kayAi x vAyAhayayaM kolAlabhaMDa aMtosAlAhiMto vahiyA nINei, nINittA AyavaMsi dalaya // 195 // tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre saddAla taM AjIviovAsayaM evaM vayAsI saddAlaputtA ! esa NaM kolAlabhaMDe kao ? // 196 // tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH saddAlaputrasyA''jIvikopAsakasyaitamartha pratizRNoti, pratizrutya saddAlaputrasyA''jIvikopAsakasya paJcasu kumbhakArApaNazateSu. mAsukaiSaNIyaM prAtihArikaM pIThaphalakazayyAsaMstAkamavagRhya viharati // 194 // tataH khalu sa saddAlaputra AjIvikopAsako'nyadA kadAcid vAtAhatakaM kaulAlabhANDamantaHzAlAbhyo barniyati, nItvA''tape dadAti // 195 // tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH saddAlaputramAjIvikopAsakamevamavAdIt - saddAlaputra ! eSa khalu kolAlabhANDaH kuta: ? / / 196 // tataHkhala X vAtAhatakaM = vAtena A = ISat hatakaM = hataM zoSitam, Amameva vAyunA zoSitarasa mityarthaH / kaulAle ti - kulAlAnAM - kumbhakArANAmidaM kaulAlaM, tacca tad bhANDaMkaulAla bhANDaM, kumbhakArasambandhibhANDAnItyarthaH, jAtipakSamAzrityehApyekavacanam, 'Atape' iti, atra - ' zoSayitu' - miti kriyAyA adhyAhAraH // 195 // *' kolAlabhaMDe ' iti mUle puMstvaM tu prAkRtatvAt / (196) samaNa bhagavAn mahAvIrane saddAlaputrakI isa prArthanAko svIkAra kI, aura eSaNIya aura paDihAre pITha phalaka zayyA saMdhArA grahaNa kara vicarane lage // 194 // isake anantara eka bAra AjIvikopAsaka saddAlaputra, havAse kucha-kucha sUkhe hue kuMbhAra saMbaMdhI varttanoMko andarakI zAlAse bAhara nikalatA thA, aura nikAla nikAla kara khUba sukhAneke lie dhUpa meM rakha rahA thA // 195 // sAlaputranI e prArthanA svIkArI ane saddAlaputranI pAMcaso dukAne mAMthI prAsuka, eSaNIya ane paDihArAM pITha phUlaka zayyA saMthArA grahaNa karIne vicaravA lAgyA. (194) tyArabAda ekavAra AjIvikApAsaka sAlaputra, havAthI jarA-tarA sAyalAM, sa MbadhI vAsaNAne, aMdaranI zALAmAMthI khahAra kADhatA hatA, ane kADhI kADhIne khUba sukAvavA mATe taDakAmAM mUkatA hatA. (1965) bhAra upAsaka dazAMga sUtra Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 7 puruSArthaviSayaka-upadezaH 455 tae NaM se sadAlaputte AjIviovAsae samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM vayAsI-esa gaMbhaMte! puvi maTTiyA AsI, tao pacchA udaeNaM nimijai, nimijjittA chAreNa ya kariseNa ya egao mIsijai, mIsijitA cakke Arohijai, tao bahave karagA ya jAva uhiyAo ya kati // 197 // tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre sadAlaputtaM ojIviovAsayaM evaM vayAsI-sadAlaputtA ! esa NaM kolAlabhaMDe kiM uTrANeNaM jAva purisakkAraparakameNaM kajaMti sa saddAlaputra AjIvikopAsakaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIramevamavAdI-eSa khalu bhadanta ! pUrva mRttikA''sIt, tataH pazcAdudakena nimajjyate, nimajjya kSAreNa ca karISeNa caikato mizyate, mizrayitvA cakre Arohyate, tato bahavaH karakAzca yAvaduSTrikAzca kriyante // 197 // tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH saddAlaputramA TIkArtha-'tae NaM samaNe' ityAdi taba zramaNe bhagavAn mahAvIra AjIvikopAsaka sahAlaputrase bole-" he sadAlaputra ! yaha kulAlabhANDa (kuMbhArake banAe hue vartana) kahA~se AyA ? kaise utpanna huA ? // 196 // sahAlaputra-" bhadanta ! yaha pahale miTTI thaa| phira ise pAnI meM bhigoyaa| phira kSAra (rAkhor3I) tathA karISa ke sAtha ise milAyA gyaa| milAkara cAka para caDhAyA gayA taba karaka yAvat uSTrikA (vartana) banAye gaye // 197 // TIkArtha-'tae NaM samaNe' yA zrama magavAn mahAvIre mAKiAsa sadAlaputrane kahyuM: "he saddAlaputra! A kuMbhAranAM banAvelAM vAsaNe kayAMthI AvyAM? vIrIta utpanna thayAM ?" (189) saddAlaputre kahyuM: bhadata ! e pahelAM maTIrUpe hatAM. pachI tene pANImAM bhIMjavI, pachI kSAra rAkhaDI) tathA karISanI sAthe tene meLavI, pachI cATha upara yaDhAvI, ase 424 yAta nTri (pAsa) mana che.' (167). upAsaka dazAMga sUtra Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 456 upAsakadazAGgasUtre udAhu aNuhANeNaM jAva apurisakAraparakameNaM kati ? // 198 // taeNaM se sadAlaputte AjIviovAsae samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM vayAsI-bhaMte ! aNuTANeNaM jAva apurisakAraparakameNaM, natthi uTrANe i vA jAva parakame i vA, niyayA savabhAvA // 199 // jIvikopAsakamevamavAdIt-saddAlaputra ! etatkhalu kaulAlabhANDaM kimutthAnena yAvaspuruSakAraparakrameNa kriyate utAho! anutthAnena yAvadapuruSakAraparAkrameNa kriyate? // 198 // tataH khalu sa saddAlaputra AjIvikopAsakaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIramevamavAdI-bhadanta ! anutthAnena yAvadapuruSakAraparAkrameNa, nAstyutthAnamiti vA yAvatparAkrama iti vA, niyatAH sarvabhAvAH // 199 // *TIkA-anutthAnenetyAdi,-bhagavannidarzitoktakulAlabhANDadRSTAntenAvagatavastusAro'pi nijamatakhaNDana-paramatAGgIkArayordoSamavagacchan punarapi gozAlakamataM niyativAdamevAnumodayati-anutthAnena yAvadapuruSakAraparAkrameNetyAdi / 199 // bhagavAn mahAvIra-" sadAlaputra! ye vartana utthAna yAvat puruSakAra parAkramase banate haiM yA binA utthAna aura yAvat vinA puruSakAra-parAkramase bana jAte haiM" // 198 // . sadAlaputra, bhagavAnke kathanakA rahasya samajha gayA kintu apane matake khaNDanakA aura paramatakI svIkRtikA doSa jAnakara gozAlakake mata (niyativAda )kI hI anumodanA karatA huA bolA " bhadanta ! ye vinA utthAna aura vinA puruSakAra-parAkramake hI ghana gaye haiN| utthAna yAvat puruSakAra parAkrama to haiM hI nhiiN| saba padArtha niyati ( honahAra ) se hote haiM // 199 // . bhagavAna mahAvIre kahyuM: "sAlaputra! e vAsa gu yAvat purUSakara parAkramathI bane che ke utthAna vinA yAvata purUSakAra--parAkrama vinA banI jAya che?" (198). salaputra bhagavAnanA kathananuM rahasya samajI gaye, paraMtu pitAnA matanA khaMDana ane paramatanA svIkArane doSa jANIne gozAlakanA mata (niyativAda)nIja anumaMdanA karate boleH "bhadA! e utthAna vinA ane purUSakAra parAkrama vinA ja banI gayAM che. utthAna yAvata purUSakAra parAkrama te che ja nahi. badhA pahA niyatithI thAya che." (16). upAsaka dazAMga sUtra Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 7 puruSArthaviSayakaupadezaH 457 tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre saddAlaputtaM AjIviovAsayaM evaM vayAsI - saddAlaputtA ! jar3a NaM tubbhe kei purise X vAyA hayaM vA pakkelayaM vA kolAlabhaMDaM avaharejA vA vikkhirejA vA bhiMdejjA vA acchidejjA vA pariTThavejA vA aggimittAe vA bhAriyAe saddhiM viulAI bhoga bhogAI bhuMjamANe viharejjA, tassa NaM tumaM purisassa kiM daMDaM vattejjAsi ? / (saddAla0 ) bhaMte ! ahaM NaM taM purisaM AosejjA vA, haNejjA vA, baMdhejA vA, mahejjA vA, tajejA vA, tAlejA - tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH saddAlaputramAjIvikopAsakamevamavAdIt - saddAlaputra ! yadi khalu tatra ko api puruSo vAtAhataM vA pakvaM vA kaulAla bhANDama paharedvA, vikiredrA, bhindyAdvA, AchindyAdvA, pariSThApayedvA, agnimitrayA vA bhAryayA sArddhaM vipulAn bhogabhogAna bhuJjAno viharet tasya khalu evaM puruSasya kiM daNDaM varttayeH ? / ( saddAlaputra :- ) bhadanta ! ahaM khalu taM puruSamAkrozayeyaM vA, hanyAM vA, badhnIyAM vA, mathnIyAM vA, tarjayeyaM vA, tADayeyaM vA' nibhchoyeyaM vA nirbhartsayeyaM vA, akAla evaM jIvitAdvayaparopayeyaM vA / " niyativAdanirAsAya punarAha - 'saddAlake' - tyAdi / X vAtAhatam = aparipaktraM kintu vAtena zoSitajalabhAgam / apaharet=corayeta, vikiret = vikSipet bhindyAt = sphoTayet, AcchindyAt = balapUrvakaM hastAdgRhNIyAt pariSThApayet = bahirAnIya tyajet / bhogabhogAn = kAmabhogAn / varttaye: = kuryAH / AkrozayeyaMzapeyam, hanyAm = daNDAdibhirAhataM kuryAm badhIyAm = jyA , 66 TIkArtha- 'tae NaM samaNe ityAdi zramaNa bhagavAn mahAvIra bole sAlaputra ! yadi koI puruSa havAse sUkhe hue ( kacce ) varttanako yA pake hue ko curAle, pheMka de, phor3a de, jabardastI hAthase chur3A le, bAhara lAkara rakha de, athavA tumhArI agnimitrA bhAryAke sAtha mana-mAne bhoga bhoge to usa puruSako tuma kyA daMDa doge ? " TIkArtha- 'tae NaM samaNe' - ityAhi zramayu lagavAna mahAvIra molyAH 'saddApu ! jo kAi purUSa havAthI sukAyalAM (kAcA) vAsaNane yA pAkelAM vAsaNane cArI le, phekI de, phADI nAkhe, jakharadastIthI hAthamAMthI choDAvI le, bahAra lAvIne rAkhe, athavA tamArI agnimitrA bhAryAnI sAthe manamAnyA bhega bhogave teA e puruSane to hauMDa dezI ?" upAsaka dazAMga sUtra Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 upAsaka dazAGga sUtre vA, nicchoDejjA vA, nibbhacchejjA vA, akAle ceva jIviyAo vavarovejjA vA / (bhagavAn) saddAlaputtA ! no khalu tubbha kei purise vAyAhayaM vA pakkellayaM vA kolAlabhaMDaM avaharai vA jAva parivei vA, aggimittAe vA bhAriyAe saddhiM viulAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai / no vA tumaM taM purisaM Aosejjasi vAhaNejjasi vA jAva akAle caiva jIviyAo vavarovejjasi / jai ( bhagavAn - ) saddAlaputra ! no khalu tatra ko'pi puruSo vAtAhataM vA pakvaM vA kaulAla bhANDamapaharati vA yAvatpariSThApayati vA, amimitrayA vA bhAryayA sArddhaM vipulAn bhogabhogAna bhuJjAno viharati / no vA tvaM taM purupamAkozayasi vA iMsi vA yAvadakAla evaM jIvitAdvaya paropayasi / yadi nAstyutthAnamiti vA yAvatparAkrama dinA baddhaM kuryAm, manIyAm = pAdAghAtAdinA mardayeyam tarjayeyam = dhik tvA~ nIca' - mityAdivAkyairbhartsayeyam, tADayeyam = capeTAdinA mahareyam, nizchoTayeyam= tvacamapakarSayeyaM yadvA dhanamapahareyam, nirbhartsayeyam = paruSavAkyaprayogaiH sAtizayaM dhikkuryAm jIvitAdvayaparopayeyam = mArayeyam / itthaM bhagavAn saddAlaputramukhAdeva saddAlaputra- " bhadanta ! maiM usa puruSako zApa (gAlI) dUM, DaMDe se mArUM rassI Adise bAMdha dUM, pairoM tale rauda DAlUM, dhikkArU~, thappar3a jamAU~, camar3A pakar3akara khIMcUM yA dhana lUTa lUM, bure-bure zabdoMse phaTakArU~, yahA~ takakI prANa lelUM / " bhagavAn saddAlaputra ke mukhase hI puruSakArakA samarthana karA kara usake pakSakA khaNDana karaneke lie baule-" saddAnaputra ! tumhArI mAnyatA ke anusAra na to koI puruSa havAse sukhe hue kacce yA pake varttanako saddAsaputre 'dhu: "lahanta ! huM me pu3Sane zAtha (jANa) hIM, hauMDAthI bhAI, DhoraDA AdithI bAMdhuM, pagataLe cagadu, dhirUM, thappaDa lagAvuM, cAmaDI pakaDIne kheMcuM yA dhana tUTI lauM, kharAba zabdothI prITakArU, tyAM sudhI huM tenA Azu pazu " bhagavAna sAlaputranA mukhathI ja purUSakAranuM samarthana karAvIne tenA pakSanuM khaMDana karavAne bolyA: sAlaputra ! tamArI mAnyatA anusAra na kAi purUSa 66 upAsaka dazAMga sUtra Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arraftart TIkA a. 7 puruSArtha viSayaka - upadeza. 459 natthi uTTANe i vA jAva parakkame i vA niyayA savabhAvA / ahaNaM tubbha kei purise vAyAhayaM jAva pariTuvei vA, aggimittAe vA jAva viharaha, tumaM vA taM purisaM Aosesi vA jAva vavarovesi; to jaM vadasi - " natthi uTTANe i vA jAva niyayA savabhAvA" taM te micchA // 200 // iti vA niyatAH sarvabhAvAH, atha khalu tatra ko'pi puruSo vAtAhataM yAvatpariSThApayati vA, amimitrayA vA yAvadviharati tvaM vA taM puruSamAkrozayasi vA yAvadvayaparopayasi, tarhisi - " nAstyutthAnamiti vA yAvanniyatAH sarvabhAvA " statte mithyA // 200 // puruSakArapakSaM khyApayitvA tanmataM niyativAdaM nirasitumAha- 'saddAlaputre' syAdi / ath=kinyc| tarhi=tadA- evamuktarItyA svayaM puruSakAraM vidhitsuH sannapItyarthaH // 200 // curAtA hai, na yAvat bAhara phekatA hai aura na agnimitrA bhAryA ke sAtha koI viSaya bhogatA hai, na tuma usa puruSako zApa dete ho, na mArate hai|, na yAvat asamayame hI prANa lete ho| kyoMki utthAna yAvat puruSakAra to hai hI nahIM, jo kucha hotA hai apane Apa bhavitavyatAse hI ho jAtA hai / ora yadi koI puruSa tumhAre kacce yA pake vartanako curAtA phoDatA yAvat bAhara pheMka detA hai, yA agnimitrA bhAryA ke sAtha viSaya bhogatA hai, aura tuma zApa dete ho yAvat mAra DAlate ho to tumhArA yaha kathana mithyA hai ki - " utthAna yAvat puruSArtha kucha nahIM hai saba bhavitavyatAse ho jAtA hai" || 200 || huvAthI sukAyelAM kAcAM yA pAkAM vAsaNane cAre che, na na agnimitrA bhAryonI sAthe koI viSaya bhogave che, cho, na bhAro cho, na yAvata asamaye praNa le che. purUSakAra teA cheja nahiM. je kAMI thAya che te potAnI meLe bhavitavyatAthIja thAya che. ane jo ke purUSa tamArAM kAcAM yA pAkAM vAsaNane de, yA agnimitrA bhAryAMnI sAthe viSaya bhogave, mArI nAMkhA, te tamArU e kathana mithyA che ke che nahi, madhu lavitavyatAthI 4 thaI laya che." (200). upAsaka dazAMga sUtra yAvat mahAra pheMke che, ane na tame te purUSane zApa de kAraNa ke utthAna yAvata cAre phADe yAvata bahAra pheMkI ane tame tene zApa de, yAvata 46 utthAna yAvata purUSA kahyu Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre . ettha NaM se sadAlaputte AjIviovAsae saMbuddha // 201 // tae NaM se sadAlaputte AjIviovAsae samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-icchAmi NaM bhaMte! tubha aMtie dhammaM nisAmettae // 202 // taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sadAlaputtassa AjIviovAsagassa tIse ya jAva dhamma parikahei // 203 // tae NaM se sadAlaputte AjIviovAsae samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma haha tuTU jAva hiyae jahA ANaMdo tahA gihidhamma paDivajjai, navaraM egA ___ atra khalu sa saddAlaputra AjIvIkopAsakaH sambuddhaH // 201 // tataH khalu sa saddAlaputra AjIvikopAsakaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vadante namasyati, vanditvA namasyitvA evamavAdIt-icchAmi khalu bhadanta ! yuSmAkamannike dharma nizAmayitum // 202 // tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH saddAlaputrasyA''. jIvikopAsakasya tasyAM ca yAvaddharma parikathayati // 203 // tataH khalu sa sAlaputra AjIvikopAsakaHzramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTa yAvahRdayo yathA''nandastathA gRhidharma pratipadyate, navaramekA hiraNyakoTI nidhAna 'etthaM NaM' ityAdi itanA vArtAlApa hone para AjIviko pAsaka saddAlaputrako pratibodha huA // 201 // usane zramaNa bhagavAna mahAvIrako vandanA-namaskAra kiyA aura bolA-" bhadanta ! Apase dharmakA svarUpa sunanA cAhatA huuN|| 202 // taba zramaNa bhagavAn mahAvIrane AjIvikopAsaka sadAlaputra ko dharmopadeza diyA // 203 // dharmopadeza sunakara sadAlaputra manameM khUba prasanna huA aura Ananda zrAvakakI taraha usane gRhastha dharmako svIkAra kiyA / TIkArtha-'ettha NaM-riyA. meTasa anifen5 thatai mAviyAsa sdaasputrane pratibaMdha tha. (2001). teNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdanA namaskAra karyA ane kahyuM: " bhadanta! ApanI pAsethI dharmanuM svarUpa sAMbhaLavA icchuM chuM. (202). eTale zramaNa bhagavAna mahAvIre AjIvikapAsaka saddAlaputrane dharmopadeza Ape. (203). dharmopadeza sAMbhaLIne saddalaputra manamAM khUba prasanna thaye ane AnaMda zrAvakanI peThe teNe gRhastha dharmane svIkAra karyo. AnaMda karatAM saddAlaputramAM upAsaka dazAMga sUtra Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 7 saddAlaputravratadhAraNavarNanam 461 hiraNNakoDI nihANapauttA, egA hiraNNakoDI buDipauttA, egA hiraNNakoDI pavittharapauttA, ege vae dasagosAhassieNaM vaeNaM jAva samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA jeNeva polAsapure nayare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA polAsapuraM nayaraM majjhaM-majjheNaM jeNeva sae gihe jeNeva aggimittA bhAriyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA aggimittaM bhAriyaM evaM vayAsI-evaM khalu devANuppie ! samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe, taM gacchAhi NaM tuma samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAhi jAva prayuktA, ekA hiraNyakoTI vRddhiprayuktA, ekA hiraNyakoTI pravistaraprayuktA, eko vrajo dazagosAhasikeNa vrajena yAvat zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasthitvA yenaiva polAsapuraM nagaraM tenaivopAgacchati,upAgatya polAsapuraM nagaraM madhya madhyena yenaiva svakaM gRhaM yenaivAgnimitrA bhAryA tenaivopAgacchati,upAgatyA. nimitrAM bhAryAmevamavAdIt-evaM khalu devAnupriye ! zramaNo bhagavAn mahAvIro Anandase saddAlaputrameM itanA bheda samajhanA ki isake ekakaroDa sonaiyA khajAnemeM eka karoDa vyApArameM aura eka karoDa lena-denameM lage the / isake daza hajAra gAyoMkA eka gAkula thA / yAvat saddAlaputrane zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA-namaskAra kiyA aura polAsapura nagarakI ora calA gyaa| Akara nagarake bIcoM-bIca hotA huA jahAM apanA ghara thA- jahAM agnimitrA bhAryA thI vahAM AyA / Akara agnimitrA bhAryAse kahane lagA-"he devAnupriye ! zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAre haiM, eTale taphAvata samajo ke tenI pAse eka karoDa senIyA khajAnAmAM hatA, eka kareDa vepAramAM ane eka karoDa leNadeNamAM rokAyelA hatA. tenI pAse dasa hajAra gevagIya pazuonuM eka gokuLa hatuM. yAvata saddAlaputre zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdanA-namaskAra karyo, ane pilAsapura nagaranI tarapha te cAlyA gaye. nagaranI vaccevacce thaIne jyAM pitAnuM ghara hatuM, jyAM agnimitrA bhAryA hatI, tyAM te AvyuM, agnimitrAne kahevA lAgyuM: "he devAnupriye! zramaNa bhagavAna mahAvIra upAsaka dazAMga sUtra Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 upAsakadazAsUtre pajjuvAsAhi, samaNassa bhagavaoM mahAvIrassa aMtie paMcANuvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma paDivajAhi // 204 // tae NaM sA aggimittA bhAriyA sadAlaputtassa samaNovAsagassa 'tahatti' eyamaDhe viNaeNa paDisuNei // 205 // tae NaM se sadAlaputte samaNovAsae koDaMbiyapurise sadAvei, sahAvittA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA ! lahukaraNajuttajoiyasamakhuravAlihANasamalihiyasiMgaehiMjaMbUNayAmayakalAvajottapaivisiTTaehiM rayayAmayaghaMTasuttarajjugavarakaMcaNayAvatsamavasRtaH,tad gaccha khalu tvaM zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandasva, yAvatparyupAssva zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAnti ke pazcANuvratikaM saptazikSAvratikaM dvAdazavidhaM gRhidharma pratipadyasva // 204 // tataH khalu sA'gnimitrA bhAryA saddAlaputrasya zramaNopAsakasya 'tatheti' etamartha vinayena pratizRNoti // 205 // . tataH khalu sa saddAlaputra: zramaNopAsakaH kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvaivamavAdIt-kSiprameba bho devAnumiyAH ! laghukaraNayuktayaugikasamakhuravAladhAnasamalikhitazRGgakAbhyAM jAmbUnadamayakalApayoktraprativiziSTAbhyAM rajatamaya ghaNTabhUtrarajjukavarakAJcanakhacitanastapagrahAtragRhItakAbhyAM nIlotpalakRtA''pIDakAbhyAM TIkA nigadasiddhaiva // 201-205 // ataH tuma jAo, zramaNa bhagavAna mahAvIrako vandanA-namaskAra karo yAvat unakI paryupAsanA karo, aura unase pAMca aNuvrata tathA sAta zikSAbana, isa taraha bAraha prakArakA gRhasthadharma svIkAra karo" // 204 // agnimitrAne sadAlaputrake kathanako 'tatheti' (ThIka hai) kaha kara vinayapUrvaka svIkAra kiyA // 20 // padhAryA che, mATe tame jAo, ane zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune vaMdanA namaskAra kare yAvata temanI parya pAsanA kare, ane teozrInI pAsethI pAMca aNuvrata tathA sAta zikSAvata, e rIte bAra prakArane gRhastha dharma svIkAro" (204). AgnamitrAe sahAranA 4yanane 'tayati' (12 / 12 cha) mema 4Ina vinaya vI . (205). upAsaka dazAMga sUtra Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 463 agaradharmasaJjIvanI TIkA a. 70 206 - dhAmikarathavarNanam khaiyanatthApaggahogahiyaehiM nIluppalakayAmelaehiM pavaragoNajuvANaehiM nANAmaNikaNagaghaMTiyAjAlaparigayaM, sujAyajugajuttaujjugapasatthasuviraiyanimmiyaM pavaralakkhaNovaveyaM juttAmeva dhammiyaM jANappavaraM ubaTUveha, uvaTUvittA mama emANattiyaM paccapiha // 206 // tae NaM te koDuMbiyapurisA jAva paJcappinaMti // 207 // NaM sA aggimittA bhAriyA vhAyA jAva pAyacchittA supAvesAI jAva appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIrA ceDiyAcakavAlaparikiNNA dhammiyaM joNappavaraM duruhai, duruhittA polAsapuraM nagaraM majjhaM-majjheNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva sahassaMbavaNe ujjANe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA dhammiyAo jANappavarAo paccoruhai, paccoruittA ceDiyAcakkavAlaparivuDA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tikkhutto jAva vaMdai namasai, vaMdittA narmasittA naccAsanne nAidUre jAva paMjaliuDA ThiiyA ceva pajjuvAsai // 208 // mavaragoyuvabhyAM nAnAmaNikanakadhaNTikAjAlaparigataM sujAtayugayuktarjukamazastaviracitanirmitaM pravaralakSaNopetaM yuktameva dhArmikaM yAnapravaramupasthApayata, upasthApya mamaitAmAjJaptikAM pratyarpayata || 206 // tataH khalu te kauTumbikapuruSA yAvatpratyarpayanti // 207 // tataH khalu sA'gnimitrA bhAryAM snAtA yAvatprAyazcittA zuddhapravezyAni (zuddhAtmaveSyANi) yAvadalpa mahArghAbharaNAlaGkRtazarIrA ceTikA cakravAlaparikIrNA dhArmikaM yAnapravaraM dUrohati, dUruhya polAsapuraM nagaraM madhya-madhyena nirgacchati, nirgatya yenaiva sahasrAmravaNasudhAnaM tenaivopAgacchati upAgatya dhArmikAd yAnamavarAt pratyavarohati, pratyavaruhya ceTikA cakravAlaparivRtA yenaiva zramaNo bhagavAn mahAvIraste naivopAgacchati, upAgatya trikRtvo yAvadvandate namasyati, vanditvA namasyitvA nAtyAsanne nAtidUre yAtrasmAJjalipuTA sthitaiva paryupAste // 208 // upAsaka dazAMga sUtra Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 upAsaka dazAGgasUtre TIkA - ladhviti-lavukaraNaM = kSiprakriyA-gamana kauzalamiti yAvat, tena yuktau, ca tau yaugikau = khuraviSANAdiprazasta yoga (lakSaNa) saMpannAviti laghukaraNayuktayaugikauM tathA samAH = sadRzAH khurAH bAladhAne = pucchau ca yayaustau samakhuravAladhAnau, samaM= tulyarUpaM yathAsyAttathA likhite nAnAvarNacitrite zRGge yayostau samalikhitazRGgako, samakhuravAladhAnau ca tau samalikhitazRGgakAviti samakhuravAladhAnasamalikhitazRGgakau, laghukaraNe yuktayaugikoM va tau samakhuravAladhAnasamalikhita kAviti laghukaraNayukta yaugika samakhuravAladhAnasama likhitazrRGgakau tAbhyAm | jAmbUnadeti- jAmbUnadaM = suvarNa tanmayau = tatpracurau yau kalApI=kaNThAbharaNe, yoktre= yugakaNThabandhanarajjU ca, taiH prativiziSTau = saMyuktau suzobhitau vA tAbhyAm / rajateti - rajatamayyau = rUpyanimite ghaNTe yayostau- rajatamayaghaNTau, mUtrarajjuke= kArpAsanirmite triguNite sUkSmAkAre ca te varakAJcanakhacite = zreSThamuvarNasammilite naste nAsArajjU iti sUtrarajjukavarakAzcanakhacitanaste tayoH pragrahaH = razmistena tadgrahaNapUrvakamityarthaH, avagrahIta kI = avagRhItau = atraSTambhitau vAhakairityarthAditi sUtrarajjukavara kAzcanakhacitanastapragrahAvagRhItaka, rajatamayaghaNTau ca tau mUtrarajjukavara kAJcanakhacitanastapragrahAvagRhItakAviti rajatamayaghaNTasUtrarajjukavara kAJcanakhacitanastamagrahAtragRhItakau tAbhyAm / nIleti nIlotpalAni = nIlakamalAni taiH kRtaH = sampAditaH ApIDaH - zekharaH ( mastakAbharaNaM) yayostAbhyAm / pravareti pravarau = zreSThau ca tau goyuvAnau pravara TIkArtha - 'tae NaM se ityAdi / tadanantara saddAlaputra zrAvakane apane kauTumbika puruSoM (sevakoM) ko bulAyA aura kahA - "he devAnupriya ! teja calanevAle samAna khura aura pUMchavAle eka hI raMgake, taraha-taraha ke raMgoM se raMge hue sIMgavAle, kaMThake soneke ( sunaharI ) gahanoM aura soneke jotoMse yukta cAdI ke ghaMTa pahane hue, jinakI nAka meM sonA milI huI sUtakI patalIsI rassI par3I hai, vaha rassI pakar3a kara calAnevAloM sahita, nIlakamala se banAe hue ApIr3a ( mastaka ke gahane se yukta do baila jisameM jute hoM, aura jo aneka prakArakI TIkArtha- 'tae NaM se' - ityAhi pachI sahAsaputra zrAva potAnA muTujI thu3SA (sevA) ne mIsAvyA bhane urdhuH "De devAnupriya ! utAvaNe yAsanAza, samAna kharIe ane pUchaDAvALA, ekaja raMganA, bhAtabhAtanA raMgothI ra MgelA zIMgaDAMvALA, gaLAmAM sAnAnAM (sAnerI) dhareNAM tathA sonAnAM jotarathI yukata, cAMdInI ghaMTI paherelAM, jenA nAkamAM sonerI sUtaranI pAtaLI natha hAya, e natha pakaDIne calAvanArAo sahita, nIlakamaLathI manavelA ApI '(mastakanAM ghareNAM) thI cuka upAsaka dazAMga sUtra Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITIkA a.7 mU0206-208agnimitrAparyupAsanAvarNanam 465 goyuvAnau tAbhyAm, yuktameva-sambaddhamevetyagretanena sambandhaH / nAneti-nAnA bahuvidhAnAM maNInAM, kanakAnAM suvarNAnAMca dhaNTikAH kiGkiNyastAsAM jAlena-samUhena parigataMvyAptam / sUjAteti-sujAtaM-mundaradArusambhavaM yugaM 'jUA'iti lokamatItaM yuktaM samIcInam, RjukaM-saralaM, prazastam-uttama, suviracitaM sughaTitaM, nirmitaMnivezitaM yasmistat / pravareti-pararANi zreSThAni yAni lakSaNAni tairupetaM-sahitam / ('yuktameve' tyasya tu 'pravaragoyuvabhyA' mityanenaiva sambandha ityuktaM, 'juttAmeva' iti pAThaH 'pavaragoNajuvANaehiM' ityanantaramevA''sIt, pramAdapAramparyeNa tu 'pavaralakSaNovavega' ityasyAnantaramupalabhyata iti me prtibhaati)| dhArmikadharma: prayojanaM yasya tat, yAnapravaraM yAneSu pravaraM shresstthm| snAtA=kRtasnAnA yAvaditi atra 'kayabalikammA kayakouyamaMgalapAyacchittA' iti padadvayaM 'jAva' zabdagrAhya,tadvayAkhyA chAyAMcavam-kRtaM sampAditaM balikarma-naityikaM yathAzakti maNiyoM tathA suvarNakI bahutasI ghaMTIyoMse yukta ho, jisakA jabhA baDhiyA lakaDIkA banA huA, ekadama sIdhA, uttama aura acchI banAbaTavAlA ho, jo uttamottama lakSaNoMse sahita ho, aisA eka dhArmika zreSTha ratha hAjira kro| hAjira karake merI yaha AjJA mujhe vApasa karo // 206 // sevakoMne aisA hI kiyA aura AjJA vApasa kI // 207 // taba agnimitrA bhAryAne snAna kiyA, (naityika karma) kiyA arthAt pAmara prANiyoMko yathAzakti anna-dAna kiyA, tathA kajala tilaka Adi kautuka, aura duHsvamAdikA nAzaka honese prAyazcittasvarUpa-dadhi akSata candana kukuma Adi maMgala kiyA, zuddha uttama vastra dhAraNa kie aura thoDe bhAravAle bahumUlya alaMkAroMse zarIrako alaMkRta kiyA, phira dAsiyoMke samUhase ghirI hui agnimitrA ratha para savAra huii| savAra be baLada jemAM DelA hoya, ane je aneka prakAranA maNIo tathA suvarNanI aneka ghaMTaDIothI yukta hoya, jenuM pUruM uttama lAkaDAnuM banAveluM hoya, ekadama sIdhe, uttama ane sArI banAvaTavALe hoya, je uttamattama lakSathI sahita hoya, e eka dhArmika zreSTha ratha hAjara kare, ane hAjara karIne mane khabara Apo." (206). sevakee e pramANe karyuM ane khabara ApI (207). pachI agnimitrA bhAyae snAna karyuM, balikarma naityika karma karyuM, athAMta pAmara prANIone yathAzakti annadAna ApyuM, tathA kAjala tilaka Adi kautuka ane duHsvapanAdinA nAzaka hoIne prAyazcittasvarUpa dadhiakSata caMdanakuMkuma Adi maMgala karyuM, zuddha uttama vastra dhAraNa karyo, thaDA bhAravALAM mUlyavAna alaMkArothI zarIrane alaMkRta karyuM, pachI dAsIenA samUhathI vIMTaLAIne agnimitrA ratha para savAra thaI. te evI rIte pilAsapura upAsaka dazAMga sUtra Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre pANibhyo'nnadAnaM yathA sA kRtabalikA), "dRzyate hyadyApi mithilAvaGgAdiprAnteSu niSThAvanto brAhmaNa-kSatriya-vaizyAH pratyahaM snAtvA, devAmanuSyAH pazavo vayAMsi' ityAdivAkyadevamanuSyazvakAkAdInuddizyA''mataNDulAdipradAnaM kurvanto yad balikarmanAmnaiva tatra tatra suvyaktamityevaM satyapi 'balikama' tyasya 'svagRhadevatAnAM pUjana-miti vyAkhyAnaM kIdRgasAramityatra niSpakSavicakSaNA eva sAkSiNaH, balizabdasya hi-"bhAgadheyaH karo bali"-rityAdikoSAdibhyo'pi bhAga evArtha AyAti na tu puujeti|" kRtakautukamaGgalaprAyazcittA-kRta-sampAditaM kautukaM maSIkajjalatilakAdi maGgalaMdadhyakSatacandanakuGkumAdi, prAyazcittaM-duHsvapnAdinAzakatvA mAyazcittarUpatayA yayA sA // 206-208 // hokara polAsapura nagarake bIcame hokara nikalI aura sahasrAmravana udyAnameM phuNcii| vahAM pahuMcakara rathase utarI aura dAsiyoMse ghirI huI zramaNa bhagavAna mahAvIrake samIpa aaii| Akara zramaNa bhagavAn mahAvIrako tIna pradakSiNA karake vandanA-namaskAra kiyA, aura na bahuta dUra na bahuta pAsa-yathAyogya sthAnapara hAtha jor3akara khar3I khar3I paryupAsanA karane lgii| / mithilA aura baMgAla Adi prAntoMmeM niSThAvAn brAhmaNa, kSatriya, vaizya, pratidina snAna karake "devA manuSyAH pazavo vayAMsi" ityAdi vAkya bolakara, deva manuSya pazupakSI Adike lie kacce cAvalAMkA dAna karate hue aba taka dekhe jAte haiN| use una prAntoMmeM 'balikarma' hI kahate haiN| aisA hone para bhI balikarmakA artha 'gRhadevatAkI pUjA karanA' kahanA kitanA nissAra hai, isa viSayameM niSpakSa vidvAna hI sAkSI hai / "bhAgadheyaH karo baliH" ityAdi koSa Adise 'bali'kA artha 'bhAga' hI siddha hotA hai, na ki devapUjA // 208 // nagaranI vacce thaIne nIkaLI ane sahasramravana udyAne pahoMcI. te tyAM rathamAMthI nIce utarI ane dAsIothI vIMTaLAIne zramaNa bhagavAna mahAvIranI samIpe AvI, zraNa bhagavAna mahAvIrane traNa pradakSiNA karIne vaMdanA namaskAra karyo, ane na bahu dUra tathA ne bahu najIka ema yathAyogya sthAne hAtha joDIne ubhI ubhI pa7pa sane karavA lAgI. mithilA ane baMgALa Adi prAtomAM niSThAvAna brAhmaNa, kSatriya, vaizya pratidina snAna zane "devA manuSyAH pazavo vayAMsi" tyAha vAya bolI. deva manuSya pazu pakSI Adine mATe kAcA cokhAnuM dAna karatA hajI paNa jovAmAM Ave che. tene e prAntamAM "balikama ja kahevAmAM Ave che. ema hovA chatAM paNa balikamano artha "gRhadevatAnI pUjA karavI" ema kahe e nisAra che, me vi nipakSa vidvAna sAkSI cha. "bhAgadheyaH karo bali" yAhi Sa mAhithI 'bhAbanA artha mA siddha thAya cha, payna nahi. (208) upAsaka dazAMga sUtra Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 7 agnimitrAdharmazraddhAvarNanam 467 mUlam-tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre aggimittAe tIse ya jAva dhammaM kahei // 209 // tae NaM sA aggimittA bhAriyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma haTTatuTTA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI sahahAmi NaM bhaMte! niggaMthaM pAvayaNaM jAva se jaheyaM tubbhe vayaha / jahA NaM devANuppiyANaM! aMtie bahave uggA bhogA jAva pavaiyo, no khalu ahaM tahA saMcAemi devANuppiyANaM aMtie muMDA bhavittA jAva ahaM NaM devANuppiyANaM aMtie paMcANuvaiyaM sattasikkhAvaiyaM chAyA-tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro'gnimitrAyai tasyAM ca yAvad dharma kathayati // 209 // tataH khalu sA agnimitrA bhAryA zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTA zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvaivamavAdIt-zraddadhAmi khalu bhadanta ! nainthyaM pravacanaM yAvata tad yathaitad yUyaM vadatha / yathA khalu devAnupriyANAmantike bahava ugrA bhogA yAvatpatrajitAH, no khalvahaM tathA zaknomi devAnupiyANAmanti ke muNDA bhUtvA yAvad ahaM - TIkArtha-'tae NaM samaNe' ityAdi zramaNa bhagavAna mahAvIrane usa bar3I pariSad- agnimitrAko dharmakA upadeza diyA // 209 // agnimitrAne zramaNa bhagavAn mahAvIrase dharmopadeza sunakara hRSTa-tuSTa hokara unheM vandanA kI, namaskAra kiyA, aura vandanA-namaskAra karake kahane lagI "bhadanta ! meM nigrantha pravacana para zraddhAna karatI hU~ yAvat Apa jo kahete haiM vaha yathArtha hai / jaise Apa devAnupriyake pAsa bahutase ugravaMzI, bhogavaMzI yAvat dIkSA grahaNa kara cuke haiM, usa prakAra TIkArtha-'tae NaM se'-tyAhi zrama mavAna mahAvIre se moTI pariSadamA agnimitrAne dharmane upadeza Ape (29) agnimitrA zramaNa bhagavAna mahAvIra pAsethI dharmopadeza sAMbhaLIne hRSTatuSTa thaI. te vaMdana-namaskAra karIne kahevA lAgI ? "bhadanta ! huM nigraMtha pravacana para zraddhAna karUM chuM yAvat A5 je kahe che te yathArtha che. A5 devAnupriyanI pAse ghaNA ugravaMzI, bhegavaMzI yAta dIkSA grahaNa karI cUkyA che, e pramANe Apa devAnupriyanI pAse muMDita thaIne dIkSA levAnI upAsaka dazAMga sUtra Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 upAsakadazAGgasUtre duvAlasavihaM gihidhamma paDivajissAmi / ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdha kreh||210 tae NaM sA aggimittA bhAriyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie paMcANuvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM sAvagadhamma paDivajjai, paDivajittA samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai namasai, baMdittA namaMsittA tameva dhammiyaM jANappavaraM duruhai, duruhittA jAmeva disaM pAubbhUyA tAmeva disaM paDigayA // 211 // khalu devAnupriyANAmantike pazcANuvratikaM saptazikSAvatika dvAdazavidhaM gRhidharma patipatsye / yathAsukhaM devAnupriye! mA pratibandhaM kuruta // 210 // tataH khalu sA'mimitrA bhAryA zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike pazcANuvratikaM saptazikSApratikaM dvAdazavidhaM zrAvakadhamai pratipadyate, pratipadya zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate namasyati, vanditvA namasyitvA tadeva dhArmikaM yAnapravaraM dRrohati, dUruhya yAmeva dirza mAdurbhUtA tAmeva dizaM pratigatA // 211 // tataH khalu zramaNo bhagavAn Apa devAnupriyake pAsa muNDita hokara dIkSA lenekI mujhameM zakti nahIM hai; ataH meM Apa devAnupriyake samIpa pAMca aNuvrata tathA sAta zikSAvrata-isa prakAra bAraha prakArakA gRhastha dharma svIkAra karatI huuN|" bhagavAn-"he devAnupriye ! jaisI icchA ho karo usameM vilamba na karo" || 210 // agnimitrAne pAca aNuvrata aura sAta zikSAbata,aise bAraha prakArakA gRhastha-dharma svIkAra kiyaa| zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanAkI namaskAra kiyA aura usI dhArmika ratha para savAra huii| savAra hokara jahAse AI thI vahIM lauTa gaI // 211 // isake mArAmAM zakita nathI, eTale huM A5 devAnupriyanI samIpe pAMca aNuvrata tathA sAta zikSAvrata-e pramANe bAra prakArane gRhastha dharma svIkAruM chuM." bhagavAne baha: " vAnupriye! vI 2 hAya tama , tabhA vina 42." (210) agnimitrAe pAMca aNuvrata ane sAta zikSAvrata, ema bAra prakArane gRhastha dharma svIkAryuM. zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdanA namaskAra karIne te pilA dhArmika rathamAM beThI ane jyAMthI AvI hatI tyAM pAchI pharI. (211). upAsaka dazAMga sUtra Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.7 agnimitrAvratadhAraNavarNanam tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAi polAsapurAo sahassaMbavaNAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai // 212 // tae NaM se saddAlaputte samaNovAsae abhigayajIvAjIve jAva viharai // 213 // tae NaM se gosAle maMkhaliputte imIse kahAe laddhaTre samANe-"evaM khalu sadAlaputte AjIviyasamayaM vamittA samaNANaM niggaMthANaM didi paDivanne, taM gacchAmi NaM saddAlaputtaM AjIviovAsayaM samaNANaM niggaMthANaM didi vAmettA puNaravi AjIviyadidi geNhAvittae"-ti kaTu evaM saMpehei, mahAvIro'nyadA kadAcitpolAsapurAtsahasrAmravaNAtmatiniSkrAmati, pratiniSkramya bahirjanapadavihAraM vihrti||212||ttH khalu sa saddAlaputrAzramaNopAsako'abhigatajIvAjIvo yAvadviharati // 213 // tataH khalu sa gozAlo maMkhaliputro'syAM kathAyAM labdhArthaH san-"evaM khalu sadAlaputra AjIvikasamayaM vamitvAzramaNAnAMnigranthAnAMdRSTiM pratipannaH, tad gacchAmi khalu sadAlaputramAjIvikopAsaka zramaNAnAM nirgranthAnAM dRSTiM vAmayitvA punarapyAjIvikadRSTiM grAhayitum" iti kRtvA,evaM samprekSate,samprekSyAanantara kisI samaya, zramaNa bhagavAn mahAvIra polAsapurake sahasrAmravana udyAnase nikale aura bAhara dezo-deza vihAra karane lage // 212 // aura zramaNopAsaka zakaDAlaputra-jIva ajIvakA jAnakAra yAvat vicrtaahai| jaba maMkhaliputra gozAlane yaha vRttAnta sunA ki zakaDAlaputrane AjIvika matako tyAgakara nigrantha zramaNakA mata aMgIkAra kara liyA hai, to usane socA-"maiM jAU~ aura AjIvikopAsaka zakaDAlaputrako nirgrantha tyArapachI kaI samaye zramaNa bhagavAna mahAvIra pilAsapuranA sahassAmravana udyAnathI nIkaLyA ane bahAra dezadeza vihAra karavA lAgyA. (212). ane zramaNopAsaka zakaDAlaputra jIva ajIvane jANakAra yAvat vicAravA lAgyuM. (213). jyAre maMliputra ge zAlake e vRttAMta sAMbhaLe ke zakapAlaputre AjIvika matane tyAga karIne nigraMtha zramaNane mata aMgIkAra karI lIdhuM che, tyAre teNe vicAryuM "huM jauM ane AjIvike pAsaka zakahAlaputrane nirgastha zramaNane mata cheDAvIne pAcho AjIvikA matane anuyAyI banAvuM" ema vicArIne te AjIvika saMghathI viMTaLAI, upAsaka dazAMga sUtra Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 upAsakadazAsatre saMpehittA AjIviyasaMghasaMparikhuDe jeNeva polAsapure nayare jeNeva AjIviyasabhA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA AjIviyasabhAe bhaMDaganikkhevaM karei, karittA kaivaehiM AjIviehiM saddhiM jeNeva sadAlaputte samaNovAsae teNeva uvAgacchai // 214 // mUlam tae NaM se sadAlaputte samaNovAsae gosAlaM maMkhaliputtaM ejamANaM pAsai, pAsittA no ADhAi no parijANai, aNADhAyamANe apariyANamANe tusiNIe saMciTui ||215||te NaM se gosAle ''jIvikasaGgha-saMparivRto yenaivapolAsapuraM nagaraM yenaivA''jIvikasabhAtenaivopAgacchati upAgatyA''jIvikasabhAyAM bhANDakanikSepaM karoti, kRtvA katipayairAjIvikaiH sArddha yenaiva saddAlaputraH zramaNopAsakastenaivopAgacchati // 214 // TIkA chAyAgamyaiva // 209-214 // chAyA-tataH khalu sa saddAlaputraH zramaNopAsako gozAlaM maGkhaliputramejamAnaM pazyati, dRSTvA no Adriyate no pArijAnAti / anAdriyamANo'parijAnan tUSNIkaH saMtiSThate // 15 // tataH khalu sa gozAlo maGkhaliputraH saddAlaputreNa zramaNopAsakezramaNake matakA tyAga karAkara phira AjIvika matakA anuyAyI bnaauuN|" aisA vicAra kara vaha AjIvika saMghase ghirA huA, polAsapura meM jahAM AjIvika sabhA thI vahAM aayaa| vahAM Akara AjIvika sabhAmeM apane bhANDa-upakaraNa rakha diye aura kucha AjIvikoMke sAtha zakaDAlaputra zrAvakake pAsa AyA // 214 // TIkArtha-'tae NaM se, ityAdi // zakaDAlaputra zrAvakane maMkhaliputra gozAlako Ate dekhaa| dekhagara usane na Adara kiyA na parijJAna hI kiyA-cupa-cApa baiThA rahA // 215 // jaba gozAlane dekhA ki yaha pilAsapuramAM jyAM AjIvika sabhA hatI tyAM AvyuM teNe AjIvika sabhAmAM pitAnAM pAtra -upakaraNadi mUkyAM ane keTalAka AjIvikenI sAthe te zakaDAlaputranI pAse AvyA.(214). TIkArtha-'tae NaM se' tyA 24 zrApa bhaliputra ne Avate joye. jeIne teNe tene Adara na karyo ke parijJAna paNa na karyuM-cupacApa besI rahyo. (215). jyAre zAle joyuM ke mAre Adara karatuM nathI ke parijJAna upAsaka dazAMga sUtra Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a0 7 sahAlaputragozAla bArtAlApavarNanam 471 maMkhaliputte saddAlaputteNaM samaNovAsaeNaM aNADhAijamANe apariyANijamANe pIDhaphalagasejjAsaMthAraTThAe samaNassa bhagavao mahA vIrassa guNakittaNaM karemANe saddAlaputtaM samaNovAsayaM evaM vayAsI Agae NaM devANuppiyA! ihaM mahAmAhaNe ? // 216 // tae NaM se saddAlaputte samaNovAsae gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsI ke NaM devAzuppiyA ! mahAmAhaNe ? // 217 // tae NaM se gosAle maMkhalipute saddAlaputaM samaNovAsayaM evaM vayAsI samaNe bhagavaM mahAvIre mahAmAhaNe / se keNaTTeNaM devANuppiyA ! evaM vuccai samaNe bhagavaM nAnAdriyamANo'parijJAyamAnaH pIThaphalakazayyAsaMstArArthAya zramaNasya bhagavato mahAvIrasya guNakIrttanaM kurvANaH sadAlaputraM zramaNopAsakamevamavAdIt AgataH khalu devAnupriya ! iha mahAmAhanaH ? || 216 || tataH khalu sa saddAlaputraH zramaNopAsako gozAlaM maGgaliputra mevamavAdIt - kaH khalu devAnupriya ! mahAmAhanaH || 217 || tataH khalu sa gozAlo maMGgaliputraH saddAlaputraM zramaNopAsakamevamavAdIta - zramaNo bhagavAna mahAvIro mahAmAhanaH / tatkenArthena devAnumiya ! evamucyate zramaNo bhagavAn mahAna Adara karatA hai, na parijJAna karatA hai to pITha, phalaka, zayyA aura saMdhAre prApta karane ke lie zramaNa bhagavAn mahAvIrake guNoMkA bakhAna. karatA huA kahane lagA --- gozAla - "devAnupriya ! yahAM kyA mahAmahAna padhAre the ?" // 216 // zakaDAlaputra- "devAnupriya ! Apa kisa mahAmAhanake lie pUcha rahe ho ?" // 217 // gozAla - " zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAmAhana 17 1 paNa karatA nathI, eTala pITha, phUlaka, zayyA ane saMthAro prApta karavAne mATe zramaNu bhagavAna mahAvIranA guNNAnAM vakhANa karatAM te kahevA lAgyuM. gozAsaH --- "hevAnupriya ! aDIM zuM bhaDAbhADena padhAryA hutA ?" (216). zaphaDAlaputra:----'devAnupriya ! Apa kayA mahAmAhananA saMbaMdhamAM pUchI 2hyA che| ? (217). gAzAla--zramaNa bhagavAna mahAvIra mahAmAhana.' upAsaka dazAMga sUtra Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 upAsakadazAGgasUtre mahAvIre mhaamaahnne| evaM khalu sadAlaputtA! samaNe bhagavaM mahAvIre mahAmAhaNe uppannaNANadaMsaNadhare jAva mahiya pUie jAva taccakammasaMpayA saMpautte,se tegaTTeNaM devANuppiyA! evaM vuccai samaNe bhagavaM mahAvIre mahamAhaNe / Agae NaM devANuppiyA! ihaM mahAgove ? ke NaM devANuppiyA! mahagove ? samaNe bhagavaM mahAvIre mahAgove |se keNaTreNaM devANuppiyA! jAva mahAgove ? evaM khalu vIro mahAmAhanaH? / evaM khalu sadAlaputra ! zramaNo bhagavAna mahAvIro mahAmAhana | utpannajJAnadarzanadharo yAvanmahitapUjito yAvattathyakarmasampadA sampayuktaH, tattenArthana devAnamiya! evamucyate zramaNo bhagavAn mahAvIro mhaamaahnH| AgataH khalu devAnupriya ! iha mahAgopaH ? / kaH khalu devAnupriya ! mahAgopaH ? / zramaNo bhagavAna mahAvIro mhaagopH| tatkenAthana devAnapriya ! yaavnmhaagopH1| evaM khalu devAnupiya ! zramaNo bhagavAn mahavIraH saMsArATavyAM bahUn jauvAn nazyato vinazyataH khAdhamAnAn chidyamAnAn bhidyamAnAn lupyamAnAn vilupyamAnAn dharmamayena daNDena saMrakSana,saMgopayan nirvANamahAvATaM svahastena saMprApayati, tattenArthena saddAlaputra ! evamucyate-zramaNo bhagavAn mahAvIro mhaagopH| AgataH khalu devAnu. zakaDAlaputra-"devAnupriya ! Apa zramaNa bhagavAna mahAvIrako kisa abhiprAyase mahAmAhana kahate haiM " ? / gozAla-"zakaDAlaputra ! zramaNa bhagavAna mahAvIra, mahAmAhana haiM, kevalajJAna kevaladarzanake dhArI yAvat mahita pUjita yAvat satphalapradAna karanevAle karttavyarUpI sampattise yukta haiM / isI abhiprAyase maiM kahatA hU~ ki zramaNa bhagavAna mahAvIra mahAmAhana haiN"| devAnupriya ! kyA mahAgopa (gAyoM arthAt prANiyoMke rakSakoMmeM sabase bar3e)Aye the?" / zakaDAlaputra-"devAnupriya ! mahAgopa kauna?" / zakaDAlaputra-"devAnupriya! Apa zramaNa bhagavAna mahAvIrane kevAabhiprAya karIne mahAmAyana kaho cho ?" zAsa- Asisatra! zramaya bhagavAna mahAvIra bhaDAmAina cha, 16. jJAna kevaladarzananA dhAraka yAvat mahita - pUjita yAvat saphala-pradAna karanArA kartavyarUpI saMpattithI yukta che. e abhiprAye karIne huM kahuM chuM ke zramaNa bhagavAna mahAvIra mahamAna che. devAnupriya! zuM mahAgopa (gAye arthAta prANIonA rakSakemAM sauthI meTA) AvyA hatA asya-"vApriya! bhAgo ? upAsaka dazAMga sUtra Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a0 7 saddAlaputra-gozAlavArtAlApavarNanam 473 devANuppiyA! samaNe bhagavaM mahAvIre saMsArADavIe bahave jIve nassamANe viNassamANe khaJjamANe chijjamANe bhijjamANe luppamANe viluppamANe dhammamaeNaM daMDeNaM sArakkhamANe saMgovemANe nivANamahAvADaM sAhitthi saMpAvei,se teNaTeNaM sadAlaputtA ! evaM vuccaisamaNe bhagavaM mahAvIre mahAgove / Agae NaM devANuppiyA ! ihaM priya ! iha mahAsArthavAhaH kaH khalu devAnupriya ! mhaasaarthvaahH| sadAlaputra! zramaNo bhagavAna mahAvIro mahAsArthavAhaH / tatkenArthena ? / evaM khalu devAnupriya! zramaNo bhagavAna mahAvIraH saMsArATavyAM bahUn jIvAn nazyato vinazyato yAvadvillupyamAnAn dharmamayena pathA saMrakSana nirvANamahApatanAbhimukhAn svahastena sampApayati, tattenArthena saddAlaputra! evamucyate zramaNo bhagavAna mahAvIro mhaasaarthvaahH| AgataH khalu devAnupiya ! iha mahAdharmakathI ? / kaH khalu devAnupriya ! mahAdharmakathI ? / zramaNo bhagavAna mahAvIro mhaadhrmkthii| tatkenArthe na zramaNo bhagavAna mahAvIro mhaadhrmkthii?| evaM khalu devAnupiya! zramaNo bhagavAn mahAvIro mahAtimahAlaye saMsAre TIkA-kenArthena kenAbhiprAyeNa mahAgopa iti, gAHpAti-rakSatIti gopAyatIti vA gopaH, mahAzcAsau gopo mahAgopaH-itarebhyo gopAlakebhyo'viziSTatvAt / etadeva vaiziSTayaM rUpakamukhena badhnAti-'evaM khalvi'-tyAdi, saMsArATavyAM saMsArarUpA yA'TavI-mahAvanaM tasyAM,nazyataH kaSAyavyAlagrastatayApravacanamArgAtmacyavataH gozAla-"zramaNa bhagavAna mahAvIra-mahAgopa haiN"| zakaDAlaputra-"Apa zramaNa bhagavAn mahAvIrako kisa abhiprAyase mahAgopa kahate haiM ?" // gozAla-"devAnupriya ! isa saMsArarUpI vikaTa aTavI (vana )meM kaSAya-vaza hokara pravacana-mArgase bhraSTa honevAle, pratikSaNa marate hue mRga Adi Darapoka yoniyoM meM utpanna hokara hiMsaka-vyAghra Adise khAe gozAla-" zramaNa bhagavAna mahAvIra mahApa che." zakahAlaputra-" Apa zramaNa bhagavAna mahAvIrane kevA abhiprAye karIne mahAgApa kaho che ? -" devAnupriya! A saMbhA235 4i8 58vI. (pa.)mA 4aayvaza thaIne pravacanamArgathI bhraSTa thanArA, pratikSaNe maranArA, mRga Adi Darapoka ceniomAM utpanna thaI hiMsaka vyAgha AdinuM bhakSaya thanArA, manuSya Adi ceni upAsaka dazAMga sUtra Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre , mahAsatvAhe ? ! ke devANuppiyA ! mahAsatthavAhe ? | saddAlaputtA ! samaNe bhagavaM mahAvIre mahAsatthavAhe / se keNaTTeNaM ? / evaM khalu devAzuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre saMsArADavIe bahave jIve nassamANe viNassamANe jAva viluppamANe dhammaeNaM paMtheNaM sArakkhamANe nivANamahApaTTaNAbhimuhe sAhatthi saMpAvei, se teNadveNaM saddAlaputtA ! evaM vucca samaNe bhagavaM mahAvIre mahAsatthavAhe / vinazyataH = pratikSaNaM triyamANAn, khAdyamAnAn = mRgAdikAtarayoniSu samutpadya hiMse rvyAghrAdibhirbhakSyamANAn, chidyamAnAn = manuSyAdiyoniSu saMmutpadyApi kvacit saMgrAmAdau khaGgAdinA khaNDIkriyamANAn bhidyamAnAn = kuntazUlAdibhirbhedaviSayIkriyamANAn lupyamAnAn =kacana kalahAdau vyabhicAracauryAdau vA karNanAsAdikarttanena vikalAGgIkriyamANAn vilupyamAnAn = vizeSeNa vikalAGgIkriyamANAn yadvA dhanAdyapahAraviSayIkriyamANAn, saMrakSan = dezanAdinA pAlayana, saMgopayan = ratnatrayadAnena poSayana / 'nirvANa' - ti nirvANarUpo yo mahAvATa: = mahAgoSThaM 'bAr3A' iti pratItastaM svahasteneti - yathA gopo gAH sarvato rakSan dinAvasAne nija - hastena goSThaM pravezayati tathaiva saakssaadityrthH| sArtheti - sArtha vAhayati-yogakSemapari pAlanapurassaraM nayatIti sArthavAhaH / pathA = mArgeNa, nirvANamahApattanAbhimukhAnmokSajAnevAle, manuSya Adi yoniyoMmeM utpanna hokara bhI yuddha AdimeM kaTanevAle, bhAle Adi se bedhe jAnevAle, kalaha, vyabhicAra yA corI Adi karane para nAka-kAna kATakara aMga-hIna banAe jAnevAle, tathA atyanta vikalAMga kiye jAnevAle, athavA dhanAdise luTe hue bahutase jIvoMko, dharma-maya DaMDe se saMrakSaNa karate hue, gopana karate hue nirvANa (mokSa) rUpI bAr3emeM apane hAthase praveza karAnevAle - jaise caravAhA (gopa-gvAlA) gAyoMkI rakSA karatA huA sAMjhake samaya svayaM unheM bAr3emeM pahu~cA detA hai, usI prakAra svayaM saMsArI jIvoMko nirvANarUpI bAr3e meM phuNcaanevaalemAM utpanna thayAM chatAM paNu yuddha AdimAM kapAI maranArA, khANuM AdithI vIMdhAI janArA, kalaha vyabhicAra agara cArI Adi karIne nAka-kAna kapAvI agahIna khanAvI devAnArA tathA atyaMta vikalAMga karavAmAM AvanArA, athavA dhanAduithI luMTAI gaelA ghaNuA jIvAne, dharmamaya daMDAthI saMrakSaNa karatA gopana karatA nirvANa (mekSa) rUpI vADAmAM peAtAnA hAthathI praveza karAvanAra jema gAtrALa gAyAnI rakSA karatAM sAMjane samaye pote temane vADAmAM pahoMcADI de che tema pAte sa sArI jIvAne 474 upAsaka dazAMga sUtra Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITIkA a07215-218 saddAlaputragozAlavArtAlApavarNanam 475 Agae NaM devANuppiyA! ihaM mahAdhammakahI / ke NaM devANuppiyA! mahAdhammakahI? samaNe bhagavaM mahAvIre mhaadhmmkhii| se keNaTeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre mahAdhammakahI ? / evaM khalu devANuppiyA! samaNe bhagavaM mahAvIre mahaimahAlayaMsi saMsAraMsi bahave jAva nassamANe viNassamANe ummaggapaDivanne sappahavippaNa? micchattabalAbhibhUe aTTavihakammatamapaDalapaDocchanne bahUhiM aTahi ya jAva vAgaraNehi ya cAuraMtAo saMsArakaMtArAo sAhatthi nitthArei, se teNa?NaM devANuppiyA ! evaM vuccai samaNe bhagavaM mahAvIre mhaadhmmkhii| Agae NaM devANuppiyA! ihaM mahAnijAmae ? ke NaM devANuppiyA! mahAnijAmae ?samaNe bhagavaM mahAvIre mahAnijAmae ! se kennttennN?| evaM khalu devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre saMsAramahAsamudde bahave jIve nassamANe viNassamANe vuDDamANe nivvuDamANe uppiyamANe dhammamaIe nAvAe nivvANatIrAbhimuhe sAhatthiM saMpAvei,se teNaTreNaM devANuppiyA! evaM vuccai samaNe bhagavaM mahAvIre mahAnijAmahe // 21 // bahUna jIvAna nazyato vinazyata unmArgapratipamAna satpathavipranaSTAna mithyAtvabalAbhibhUtAnaSTavidhakarmatamaHpaTalamatyavacchannAn bahubhirathaizca yAvad vyAkaraNaizca cAtura ntAtsaMsArakAntArAtsvahastena nistArayati, tattenArthena devAnupriya! evamucyate zramaNo bhagavAna mahAvIro mhaadhrmkthii| AgataH khalu devAnupriya ! iha mahAniryAmakaH? / kaH khalu devAnupriya! mahAniryAmakaH? / zramaNo bhagavAna mahAvIro maganiryAmakaH / tatkenArthena? / evaM khallu devAnupriya ! zramaNo bhagavAn mahAvIraH saMsAramahAsamudre bahUn jIvAna nazyato vinazyato bruDato nibruData utplavamAnAn dharmamayyA nAvA nirvANatIrAbhimukhe svahastena sampApayati, tattenArthena devAnupiya! evamucyate-zramaNo bhagavAn mahAvIro mahAniryAmakaH // 218 // rUpamahAnagarasammukhAt / mahAdharmati-mahasI cAsau dharmakathA mahAdharmakathA sA'syAstIti upAsaka dazAMga sUtra Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 upAsakadazAsUtre , mahAdharmakathI / nAzavinAzayorhetumupadarzayitumAha- 'unmArge, -tyAdi, unmArgaH= kuzAsanaM tatpratipannAn = tadAzritAn satpathapravinaSTAn = satpathaH = jinazAsanamArgastasmAt pravinaSTAn = bhraSTAn atra hetumAha - 'midhyAtve' - tyAdi, mithyAtvabalAzramaNa bhagavAn mahAvIra haiN| isI abhiprAya se unheM mahAgopa kahA hai / gozAla - "kyA yahA~ mahAsArthavAha Aye the ? / " zakaDAlaputra- " kauna mahAsArthavAha ? / " gozAla - " zakaDAlaputra ! zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAsArthavAha / " zakaDAlaputra- "kisa abhiprAya se Apa unheM mahAsArthavAha kahate haiM / " gozAla - " devAnupriya ! zramaNa bhagavAn mahAvIra, saMsArarUpI aTavImeM naSTa-bhraSTa yAvat vikalAMga kie jAnevAle bahutase jIvoko dharma-mArga batAkara unakA saMrakSaNa karate haiM aura svayaM mokSarUpI mahAn nagarakI ora sanmukha karate haiM, isa abhiprAyase maiM unheM mahAsArthavAha kahatA hU~ / 95 gozAla - "devAnupriya ! kyA yahAM mahAdharmakadhI Aye the ? / " zakaDAlaputra- "he devAnupriya ! kauna mahAdharmakadhI ? " gozAla - " zramaNa bhagavAna mahAvIra mahAdharmakathI" zaka DAlaputra- " zramaNa bhagavAn mahAvIrako mahAdharmakathI kisa abhiprAya se kahate ho ? / " nirvANurUpI vADAmAM pahoMcADanAro -zramaNa bhagavAna mahAvIra che, e abhiprAye karIne emane mahAgepa kahuM chuM. gAzALa--zuM ahIM mahAsA vAha AvyA hatA?" zaDAlaputra--"mahAsA vAha kANu?" gAzALa--zakaDAlaputra ! zramaNu bhagavAna mahAvIra mahosA vAha." atAvI zakaDAlaputra--kayA abhiprAye karIne Apa emane mahAsA vAha kahA che?" gAzALa--devAnupriya! zramaNu bhagavAna mahAvIra saMsArarUpI aTavImAM naTa--bhraSTa yAvat vikalAMga karavAmAM AvanArA ghaNA jIvAne dha mA emanuM sarakSaNa kare che, ane pAte mAkSarUpI mahAna nagaranI tarapha unmukha kare che. e abhiprAye karIne huM emane mahAsA vAhe kahuM chuM. gAzALa----hai devAnuMpriya! mahAdharmIkathI AvyA hatA?" zakaDAlaputra--he devAnuM priya! mahAdhama kathI kANu?" gozANa - "zramaSNu bhagavAna mahAvIra bhaDAdhama thI." upAsaka dazAMga sUtra Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma TIkA a. mU. 7 215-218 saddAlaputragozAlavArtAlApavarNanam 477 bhibhUtAn mithyAtvasyodayena vivshaanityrthH| aSTavidheti,-aSTavidhakarmarUpaM yattamaHpaTalaM-dhvAntasamUhastena pratyavacchannAnsamAvRtAna,cAturantAt=caturgatikAra 'saMsAreti'-saMsAra evaM kAntAraH durgamamArgastasmAt nistArayati pAraM nyti| buDataH nimajjataH, nibruDataH sAtizayaM nimajjataH, utplavamAnAn-pravAhavegena janmamaraNAdijalopari luThataH // 215-218 // __ gozAlaka-"he devAnupriya ! zramaNa bhagavAna mahAvIra, isa vizAla saMsArameM bahutase naSTa, vinaSTa, kumArga (mithyAmata)meM gamana karanevAle, sumArga (jinamata)se haTe hue, mithyAtvake prabala udayase parAdhIna, ATha prakArake karmarUpI aMndhakAra-samUhase DhaMke hue jIvoMko bahutase arthoM yAvat vyAkaraNoM (praznottaroM)se [pratibodha dekara] cAra gativAle saMsArarUpI durgama mArgase pAra lagAte haiM / isa abhiprAyase unheM mahA dharmakathI (dharmake mahAn upadezaka) kahA hai|" gozAlaka-devAnupriya ! yahAM kyA mahAniryAmaka Aye the?" zakDAlaputra-"devAnupriya ! kauna mahAniryAmaka ? / " gozAlaka-"zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAniyAMmaka / " zakDAlaputra-"kisa abhiprAyase Apa zramaNa bhagavAna mahAvIrako mahAniryAmaka kahate hai ?" zakaDAlaputra-"zramaNa bhagavAna mahAvIrane mahAdharmakathI kayA abhiprAya zana 4 ch|?" gazALa-"he devAnupriya ! zramaNa bhagavAna mahAvIra A vizALa saMsAramA dhayA naSTa.vina, (bhiyyA bhata) mA gamana 42nA21, subhAga ( linmata) thI pAchAhaDhelA, mithyAtva nA prabaLa udayathI parAdhIna, ATha prakAranAM kamarUpI aMdhakAra sahamUthI DhaMkAyelA jIne ghaNuM a yAvata vyAkaraNe (praznottara)thI (pratIbedha daIna) cAra gativALA saMsArarUpI durgama mArgathI pAra lagADe che. e abhIprAye karIne emane mahAdharmakathI dharmanA mahAnaupadezaka) kahuM chuM. go -- hepAnupriya ! mahazu mAniyAma mAyA ta ?,.. za vaputra-"vAnupriya ! ] mahAniyAbha ?" go - "zramaya bhagavAna mahAvIra bhahAniyAma" zaDAlaputra-"kayA abhIprAye karIne Apa zramaNa bhagavAna mahAvIrane bhahAniyAma 33 cha?" .. . . .. .. . upAsaka dazAMga sUtra Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 upAsakadazAstre - mUlam tae NaM sadAlaputte samaNovAsae gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsI-tubbhe NaM devANuppiyA ! iyaccheyA jAva iyaniuNA iyanayavAdI iyauvaesaladdhA iyaviNNANapattA / pabhU NaM tubbhe mama dhammAyarieNaM dhammovaesaeNaM bhagavayA mahAvIreNaM saddhiM vivAdaM karettae ? ! no iNahe samajhe / se keNaTeNaM devANuppiyA ! evaM vuccai-no khalu pabhU tunbhe mama dhammAyarieNaM jAva mahAvIreNaM saddhiM vivAdaM karettae ? / saddAlaputtA ! se jahAnAmae-kei purise taruNe balavaM jugavaMjAva niuNasippAcagae egaM mahaM ayaM vA elayaM vA sUyaraM vA kukkuDaM vA tittiraM vA vayaM vA lAvayaM vA kavoyaM vA karvijalaM vA vAyasaM vA seNayaM vA hatthaMsi vA pAyaMsi vA khuraMsi vA pucchaMsi vA picchaMsi vA siMgaMsi vA visANaMsi vA romaMsi vA jahi jahiM giNhai tahiM tahiM niccalaM nimphaMdaM dharei / evAmeva samaNe bhagavaM mahAvIre mamaM bahahiM aDehi ya heUhi ya jAva vAgaraNehi ya jahiM jahiM giNhai tahiM tahiM nippaTupasiNavAgaraNaM karei, se gozAla-"devAnupriya ! zramaNa bhagavAna mahAvIra, saMsArarUpI mahAna samudra meM naSTa vinaSTa honevAle, DUbanevAle, bArambAra gote khAnevAle, tathA bahanevAle, bahutase jIvoMko dharmarUpI naukAse nirvANarUpa kinA. rekI ora le jAte hai| isalie zramaNa bhagavAn mahAvIrako mahAniryAmaka kahA hai // 218 // gazALa--"devAnupriya! zramaNa bhagavAna mahAvIra, saMsArarUpI mahAna samudramAM naSTa vinaSTa thanArA, banArA, vAraMvAra gAthAM khAnArA, tathA taNAI amArA dANA jIvone dharmarUpI naukAe karIne nirvANurUpa kinAzanI tarapha laI jAya che, eTalA mATe zramaNa bhagavAna mahAvIrane mahAniyAmaka kahe che."( 218). upAsaka dazAMga sUtra Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.7 bhU0 219 saddAlaputragozAlavArtAlApavarNanam 479 teNaTTeNaM sadAlaputtA ! evaM buccai-no khalu pabhU ahaM tava dhammAyarieNaM jAva mahAvIreNaM saddhi vivAdaM karettae // 219 // chAyA-tataH khalu sa saddAlaputraH zramaNopAsako gozAlaM maGkhaliputramevamavA dIta-yUyaM khalu devAnupriyAH! iticchekA yAvad itinipuNAH, itinayavAdinaH, ityupadezalabdhAH, itivijnyaanpraaptaaH| prabhavo khalu yUyaM mama dharmAcAryeNa dharmopadezakena bhagavatA mahAkIreNa sArddha vivAdaM kartum ? nAyamarthaH smrthH| tatkenArthena devaanupriyaaH| evamucyate-no khalu prabhavo yUyaM mama dharmAcAryeNa yAvanmahAvIreNa mA vivAdaM kartum / sadAlaputra! tadyathAnAmakaH ko'pi puruSastaruNo balavAn yugavAn yAvanipuNazilpopagata eka mahAntamajaM vA,eDakaM vA, mUkaraM vA,kukkuTaM vA tittiri vA, vartakaM vA, lAyakaM vA, kapotaM vA, kapiJjalaM vA, vAyasaM vA, zyenake vA, haste vA, pAde vA, khure vA, pucche vA, picche vA, zrRGge vA, viSANe vA, romNi vA, yatra yatra gRhNAti tatra tatra nizcalaM nispandaM dharati / evameva zramaNo bhagavAn - mahAvIro mAM bahubhirathaizca hetubhizca yAvad vyAkaraNaizca yatra yatra gRhNAti tatrara nispaSTapraznavyAkaraNaM karoti, tattenArthena saddAlaputra ! evamucyate no khalu prabhurahaM tava dharmAcAryeNa yAvanmahAvIreNa sArddha vivAdaM kartum // 219 // TIkA-itIti-atra sarvatra 'iti'-zabda evamarthe, tatazca iti evaM yathA yuSmAbhiHmAk zramaNasya bhagavato mahAvIrasya mahatvamuktaM tathetyarthaH,chekA-vidagdhAH prastAvapaNDitA iti yAvat / yAvaditi-'jAva'-zabdAt-'iyadakkhA ithapaTTA' ityanayograhaNam , 'iti dakSAH, iti praSThAH' iti ca tacchAyA, tatra-dakSAH kSiprakAryakartAraH, praSThAH bAgmiNAmagresarAH, nipuNAH sUkSmadarzinaH / nayeti-nayAnItiH, TIkArtha-'tae the' ityAdi phira zakaDAlaputra zramaNopAsaka maMkhaliputra gozAlakase kahane lage-"he devAnupriya ! Apa jo kahate haiM so ThIka hai, Apa avasarake jAnakAra (yAvat-zabdase) zIghra kArya karaDAlane vAle, acche vAgmA (vANIke catura), nipuNa (sUkSmadazI), TIkArtha-'tae NaM se' yA pachI 24Asaputra abhayAsa mauelya gizALakane kahevA lAgyaH "he devAnupriya ! Apa je kahe che, te barAbara che. mAya avasaranA jANakAra (yAvazabdathI), zIvra kArya karI nAkhanArA, sArA vAgmI (pAnA tura), ayg (RREN), nItA AA paDezane omgattom: mane A upAsaka dazAMga sUtra Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 upAsakadazAsUtre 'upadeze'ti-upadezaH labdho yaiste / vijJAneti-viziSTaM jJAna-vijJAnaM sadbodhasta mAptA iti tatpuruSAH itthamuktairvizeSya sampati vaktavyamAha-prabhava ityAdi / prabhavaH shktaaH| gozAlo bruute-naaymiti| punaH zakaDAlaputraH pRcchti-ttkenetyaadi| kenArthena-kena hetunA / nokhalviti-asyAdau kimityadhyAhArya tatazca 'kiM no khalu prabhavo yUvaM mama dharmAcAryeNa yAvanmahAvIreNa sAI vivAda kartum ?' ityevaM vAkyasvarUpamavagantavyam / gozAlaH punarAha-sadAletyAdi, yatheti yathA anirdiSTaM nAma yasyaH sH-ytkishcinnaamvaanityrthH| taruNaH pravardhamAnavayAH, balavAn sAmarthyavAn , yugavAn zubhamuhUrttavAn, zubhamuhUrtasya baladdhikaratvAt / yAvaditi-atra 'jAva' zabdena "juvANe, apAyaMke, thiraggahatthe, daDhapANipAe, 1 upadezeti-AhitAgnyAdipAThA"llabdha'-zabdasya paranipAtaH / 2 tatpuruSa iti-'dvitIyA zritAtItapatitagatAtyastapAptA''pannaH' ityanena dvitIyAtatpuruSa iti bhaavH| nIti aura upadezako jAnane vAle aura acchA jJAna prApta kie hue hai / kyA Apa mere dharmAcArya dharmopadezaka bhagavAn mahAvIrake sAtha vivAda (zAstrArtha) karanemeM samartha haiM / " gozAla-"nahIM, aisA nahIM hai"| zakaDAlaputra-" devAnupriya ! kisa hetuse Apa aisA kahate haiM ? kyA Apa mere dharmAcArya yAvat bhagavAn mahAvIrake sAtha vivAda karane meM asamartha haiM ? / " ____ gozAlaka-jaise ajJAta nAmavAlA koI puruSa-taruNa hai, balavAna hai, yugavAn arthAt zubha muhUrttavAlA hai, kyoMki zubhamuhUrta balavRddhi karanevAlA hai, yAvat zabdase-"yuvA (jvAna), nIroga hai, jisakA sArI peTha jJAna prApta karelA cho? zuM Apa mArA dharmAcArya dharmopadezaka bhagavAna mahAvIranI sAthe vivAda (dharmacarcA) karavA samartha che?" gANa--" nA, mema nathA." na zakaDAlaputra-"devAnupriya! kayA hetuthI Apa ema kahe che ? zuM Apa mArA dharmAcArya yAvat bhagavAna mahAvIranI sAthe vivAda karavAmAM asamartha cho?" gozALa - " jema ajJAta nAmavALo ke purUSa tarUNa che, baLavAna che, yugavAna arthAta zubha muhUrtavALo che, kemake zubha muhUrta baLavRddhi karavAvALuM che, yAta mahathI-" yupA (pAna) nIzI Deya, reno pAyA to na jAya, sthira upAsaka dazAMga sUtra Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITIkA a0 7 mU. 219 saddAlaputragozAlavArtAlApavarNanam 481 pAsapiTuMtarorupariNae, talajamalajuyalaparighanibhavAhu, ghaNanicayabaTTapAlikhaMdhe, cammelugaduhaNamoTiyasamAhayaniciyagAyakAe, laMghaNapavaNajavaNavAyAmasamatthe, urassabalasamAgae, chee, dakkhe, pattaTTe kusale, mehAvI, niunne|" ityeteSAM, grahaNaM, tacchAyA ca-"yuvA, apAtaGkaH, sthirAgrahastaH, dRDhapANipAdaH, pArzvapRSThAntarorupariNataH, talayamalayugalaparighanibhabAhuH, ghananicayavRttapAliskandhaH caTakadrughaNamauSTikasamAhatanicitagAtrakAyaH laGghanaplavanajavanavyAyAmasamarthaH, aurasabalasamAgataH, chekaH, dakSaH, prAptArthaH, kuzalaH, medhAvI, nipunnH|" ityevam, tatra-"yuvA mAptavayAH, apeti-apagataH AtaGka: rogo yasmAt, yadvA AtaGkAapagataH-nIroga ityarthaH, sthireti-sthiraH na tu kampitaH agrahastaH hastAgrabhAgo yasya saH dRDhetipANI ca pAdau ca-pANipAdaM dadaM balavat pANipAdaM yasya saH, pArvati-pArzve ca pRSThAntare ca UrU ca pArzvapRSThAntaroru tatpariNataM dRDhaMtaraM yasya saH, taleti-talo= tAlavRkSo toryamalayoH samakakSayoyugalaM-yugmaM, tathA parighA=argaleti kecita, vastutastu lohasambaddhahastapramANo vipulakAro laguDapakArastatsannibhau-tatulyau bAhU-bhujau yasya saH-AyatavizAlabAhuriti yAvat, ghaneti-ghanAdRDhaH nicayaH= mAMsasamudAyo yasya sa tathA, vRttaH vartulaH pAlivat-taDAgAdhaGkavat skandhaH aMzo yasyaH saH cameti-carmeSTakam -iSTakAkhaNDAripUrNacarmakutupaH, draghaNaH-mugdaraH, mauSTikaM muSTiparimitaM carmarajjuSotaM pASANagolakAdi taizcameM STakadrughaNamauSTikaiH samAhatAni= samyagAhatAni vyAyAmasamaye tADitAni, tathA nicitAni vyAptAni tacihnasya pauMcA kAMpatA nahIM-sthira hai, jisake hAtha paira majabUta haiM, jisake pasavAr3e, pIThakA vicalA bhAga tathA jAMghe khUba balavAn hai, lohe ke DaMDeke samAna-lambI aura vizAla-bhujAoMvAlA, dRDha,mAMsala, tAlAvakI pAlIke samAna gola-gola kaMdhevAlA, IToMke khaNDa Adise bhare hue camar3eke kutupa (kuppe), mudgara, muTThI barAbara camaDekI rassImeM poye hue pASANagolaka Adise vyAyAma karate samaya khUba tADita karanese jisakA zarIra unake cihnoMse vyApta ho, lAMghane kUdane meM tathA atyanta vegavAloM hiya, jenA hAtha-paga majabUta heya. jenAM paDakhAM, pIThane vacale bhAga tatha jAze khUba baLavAna hoya, leDhAnA daMDAnA jevI lAMbI ane vizALa bhujAovALe, daDha, mAMsala, taLAvanI pALa jevI geLa meLa khAMdhevALe. ITenA TukaDAthI bharelA cAmaDAnA kupA, mudagara, muThI je cAmaDAnA doraDAthI bAMdhele pattharane geLA vagerethI vyAyAma karatI vakhate khUba tADita karavAthI (mAravAthI) jenuM zarIra upAsaka dazAMga sUtra Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 upAsakadazAsUtre sarvatrAGgeSu lakSyamANatvAt, gAtrANi aGgAni yasya tAdRzaH kAyaH zarIraM yasya saH, laGghaneti-lavanam atikramaNaM,plavanam, ucchalanaM javanavyAyAmaH javanAnAm ati veginAM vyAyAmasteSu smrthH-pttuH| auraseti-urasi vakSasi bhavamaurasamarthAdAntaraM yadvalaM sAmarthyAtizayastena samAgataH yuktaH, cheka iti-'cheka-dakSa' zabdArthoM mAguktI, prAptArthaH adhikRtakarmasamAptikArI,kuzala samIkSyakArI, medhAvI-dhAraNAvatI buddhirmedhAtadvAn-jhaTiti vastutatvAnubhavitetyarthaH,nipuNa: upaayaarmbhkrtaa"| iti vyAkhyA bodhyaa| nipuNeti-nipuNaM sAtizayaM yathA syAttathA zilpa-kalAkauzalam upagataH paaptH| ajaM chAgam / eDakaMmeSam / mUkaraM-varAhaM 'mUara' iti pratItam / kukkuTaM kukavAkuM 'murgA' itipratItapakSivizeSam / tittiri svanAmakhyAtaM kSudrapakSiNam / vattaka 'vaTera' itipratItam / lAva-lAvam / kapotaM pArAvataM 'parevA, kabUtara' ityAdinA prasiddham / vAyasaM-kAkam / zyenakaM zyenaM 'bAja' iti pratItam / haste vetyAdhuktistu 'mokteSvajAdiSu yaM yasminnaGge dhartumicchati taM yathAsambhavaM yathecchaM tasminnevAnAyAsena dharatI' tyarthamabhivyaJjitum / picchebahe / kukkuTasyaitatsaMbhavati / viSANa iti viSANamatra sUkaradantaH / 'nizcalaM, niHspanda'-miti padadvayaM kriyAvizeSaNamanAyAsatvadyotanAya // 219 / / ke vyAyAmameM catura aura Antarika sAmarthyavAlA ho, tathA cheka. dakSa, AraMbha kiye hue kAmako pUrA pAr3anevAlA, vicArazIla, medhAvI arthAt kisI bAtake sArAMzako zIghra samajha lenevAlA,nipuNa (prayatna karanevAlA) aura atyanta kalA kauzalakA jAnakara ho / aisA balavAn manuSya eka bar3e se bakareko, meDheko, suarako, murgeko, tItarako, baTerako, lAvakako, kabUtarako, kapiMjala (kurajha)ko, kauAko athavA bAjako hAtha, paira, khura, pUMcha, paMkha, sIMga, dAMta, bAla-jahAM kahIM pakar3atA hai vahIM nizcala aura niHspanda (niSkampa) davA detA hai, use jarAbhI idhara-udhara hilane tenA cihno thI vyApta haya, devakUdavAmAM tathA atyaMta vegavALanA vyAyAmamAM catura ane AMtarika sAmarthyavALA hoya, tathA cheka, dakSa, AraMbhelA kAryane pUrU. karanAre, vicArazIla, medhAvI arthAt kaI vAtanA sArAMzane ekadama samajI lenAre, nipuNa (prayatna karanAre) ane atyaMta kalAkauzalane jANakAra heya; e baLavAna manuSya eka moTAbakarAne meMDhAne, suarane, muraghAne, tetarane, vartakane, lAvakane, kabUtarane, kapiMjalane, kAgaDAne athavA bAjane, hAtha, paga, kharI, paMcha pAMkha, sIMga, dAMta vALa,-jyAMthI pakaDe che tyAMja nizcala ane niHspanda (niSkampa) dabAvI de che, tene jarAya Amatema casakavA detuM nathI. e pramANe zramaNa bhagavAna upAsaka dazAMga sUtra Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.7 sU.220-222 saddAlaputra-dharmadRDhatAvarNanam 483 tae NaM se saddAlaputte samaNovAsae gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsI-jamhA NaM devANuppiyA ! tumbhe mama dhammAyariyassa jAva mahAvIrassa saMtehiM taccehiM tahiehiM sabbhUehiM bhAvehi guNakittaNaM kareha, tamhANaM ahaM tubbhe pADihArieNaM pIDha jAva saMthAraeNaM uvanimaMtemi / no ceva NaM dhammotti vA tavotti vA, taM gacchaha NaM tubbhe mama kuMbhArAvaNesu pADihAriyaM pIDhaphalaga jAva ogiNhittANaM vihareha // 220 // tae NaM se gosAle maMkhaliputte sadAlaputtassa samaNovAsayassa eyama paDisuNei, paDisuNittA kuMbhArAvaNesu tataH khalu sa saddAlaputraH zramaNopAsako gozAlaM maMkhaliputramevamavAdit-yasmAtkhalu devAnupriyAH? yUyaM mama dharmAcAryasya yAvanmahAvIrasya sadbhistatve. stathyaiH sadbhUtairbhAvarguNakorttanaM kurutha, tasmAtkhalu ahaM yuSmAna prAtihArikeNa pIThayAvatsaMstArakeNopanimantrayAmi, no caiva khalu dharma iti vA tapa iti vA, tadgacchata khalu yUyaM mama kumbhakArApaNeSupAtihArika pIThaphalakaM-yAvad avagRhya viharata // 220 // nahIM detA hai / isI prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra,bahutase arthoM aura hetuoM yAvat vyAkaraNoMse-jahAM-kahIM kucha prazna karatA hU~ vahIM mujhe niruttara kara dete haiM / sadAlaputra ! isIlie maiM kahatA hU~ ki tumhAre dharmAcArya yAvat mahAvIrake sAtha vivAda (zAstrArtha) karane meM maiM samartha nahIM huuN|| 219 // TIkArtha-'tae' NaM se' ityAdi / taba saddAlaputra zramaNopAsakane maMkhaliputra gosAlase kahA-" devAnupriya ! kyoMki Apa mere dharmAcArya yAvat bhagavAn mahAvIra ke yathArtha tattvoMse evaM vAstavikatAse guNoMkA kIrtana karate haiM, ataH maiM Apako prAtihArika pITha (pIr3hA) yAvat saMthArA detA huuN| ise dharma yA tapa samajha kara nhiiN| isa mahAvIra ghaNuM artho ane hetuo yAvat vyAkaraNathI-jyAM huM koI prazna karuM chuM tyAMja-mane nirUttara banAvI de che. saTTAlapatrI eTalA mATe ja huM kahuM chuM ke tamArA dharmAcArya yAvat mahAvIrane sAthe vivAda (zAartha) karavAmAM huM samartha nathI. .... TIkArthaH-'tae NaM se' tyAhi pachI 24Ataputra zramapAsa ma maliputra zALane kahyuM: "devAnupriyA Apa mArA dharmAcarya yAvata bhagavAna mahAvIranA yathArtha tathI temaja vAstavikatAthI guNAnuM kIrtana kare che, tethI huM Apane pratihArika pITha thAvat saMthAre ApuM chuM tene dharma ke sUpa samajIne nathI apate. upAsaka dazAMga sUtra Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 upAsakadazAGgasUtre pADihAriyapIDha jAva ogiNhittA NaM viharai // 221 // tae NaM se gosAle maMliputtaM sadAlaputta samaNovAsayaM jAhe no saMcAei bahUhi chaAghavaNAhi ya paNNavaNAhi ya saNNavaNAhi ya viNNavaNAhi ya niggaMthAo pAvayaNoo cAlittae vA khobhittae vA vipariNAmittae vA, tAhe saMte taMte paritaMte polAsapurAo nagarAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA bahiyA jaNavayabihAraM viharai // 222 // tataH khalu sa gozAlo maGkhaliputraH saddAlaputrasya zramaNopAsakasyaitamartha patizRNoti, patizrutya kummakArApaNeSu prAtihArikaM pITha yAvad avagRhya viharati // 221 // tataH khalu sa gozAlo maGkhaliputraH saddAlaputraM zramaNopAsakaM yadA no zaknoti bahubhirAkhyApanAbhizca prajJApanAbhizca sajJApanAbhizva vijJApanAbhizca naigranthyAtpravacanAcAlayituM vA kSobhayituM vA vipariNamayituM vA tadA zAntastAntaH paritAntaH polAsapurAnagarAspatiniSkrAmati, pratiniSkramya bahirjanapadavihAraM viharati // 222 // *TIkA-AkhyApanAbhiH AkhyAna sAmAnyataH kathanairityarthaH, prajJApanAbhiH -vividhavastuparUpaNAbhiH, saMjJApanAbhiH pratibodhanaiH, vijJApanAbhiH anunyvcnaiH| lie Apa jAie aura merI kumbhakArIkI dukAnoMse paDihAre pITha phalaka Adi le lIjie // 220 // makhaliputra gozAla zramaNopAsaka saddAlaputrakI yaha bAta sunakara usakI dukAnoMse par3ihAre pITha yAvat grahaNa kara vicarane lagA // 221 // isake anantara gozAla maMkhaliputra jaba sAmAnya bAtoMse, vividha prakArakI prarUpaNAoMse, pratibodhaka vAkyoMse aura anunaya-vinaya (ArajU-minnata svArthamaya-vinaya) karake saddAlaputra zrAvakakonigrantha pravacanase DigAne,kSubdha karane yAvat pariNAma palaTA dene meM asamartha rahA to zAnta, udAsa aura glAna (nirAza) hokara polAsapura nagarase nikalA, nikala kara bAhara dezo-deza vicarane lagA // 222 // tethI Apa jAo ane mArI kuMbhakArInI dukAnamAMthI prAtihArika (paDihArapaachi bhAbhI devAya tevai) pI8 isa mAha sayo ( 220) bhagatiputra gozaNa zramaNopAsaka pakaDAlaputranI e vAta sAMbhaLIne tenI dukAnamAMthI paDIhArAM pITha yAvata grahaNa karI vicAravA lAgyuM. (221) tyArapachI zALa saMkhaliputra jyAre sAmAnya vAtethI, vivi prakAranI prarUpaNuethI. pratibaMdhaka vAkayethI ane anunaya-vinaya (svArthamaya vinaya) karIne zAkaDAlaputra zrAvakane nirgastha pravaccenathI DagAvavA, subdha karavA cAvat pariNAme palaTAvavAmAM asamartha rahyo tyAre zAnta, udAsa ane glAna (nirAza) thaIne palAsapura nagarathI nIkaLe ane bahAra dezedeza vicAravA lAge. (22). upAsaka dazAMga sUtra Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradhamaM saJjIvanITIkA a07 sU. 223-230 saddAlaputra - devopasargavarNanam 485 tae NaM tassa saddAlaputtassa samaNovAsayassa bahUhiM sIla jAva bhAvemANassa codasa saMvaccharA vaikaMtA / paNarasamassa saMvaccharassa aMtarA vaTTamANassa puvarattAvaratta kAle jAva posahasAlAe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammapaNNattiM uvasaMpajittANaM viharai // 223 // tae NaM tassa saddAlaputtassa samaNovAsayassa puvarattAvarata kAle ege deve aMtiyaM pAubbhavitathA // 224 // tae NaM se deve egaM mahaM nIluppala jAva asiM gahAya saddAlaputtaM tataH khalu tasya saddAlaputrasya zramaNopAsakasya bahubhiH zIla- yAvadbhAvayatazcaturdazasaMvatsarA vyutkrAntAH / paJcadazasaMvatsaramantarA vartamAnasya pUrvarAtrAparatra kAle yAvatpoSadhazAlAyAM zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA''ntikIM dharmaprajJaptimupasampadya viharati // 223 | | tataH khalu tasya saddAlaputrasya zramaNopAsakasya pUrvarAtrAparatra kAle eko devo'ntike prAdurAsIt // 224 // tataH khalu sa deva ekaM mahAntaM nIlotpala - yAvad asiM gRhItvA saddAlaputraM zramaNopAsaka mevamavAdIt yathA TIkArtha- ' tae NaM se' ityAdi isa prakAra saddAlaputra zrAvakako vividha prakArake zIla Adi pAlana karate yAvat AtmAko bhAvita ( saMskAra yukta) banAte hue caudaha varSa vyatIta ho gaye / pandrahavA~ varSa jaba cAlU thA, pUrvarAtrike uttarArddha bhAgameM yAvat poSadhazAlA meM zramaNa bhagavAn mahAvIrake atinikaTakI dharmaprajJapti svIkAra kara ( saddAlaputra) vicarane lagA // 223 // taba pUrva rAtrike uttarArdha kAlameM usake samIpa eka devatA AyA // 224 // vaha deva nIla kamalake samAna kAlI yAvat talavAra lekara usase bolA / culanIpitA zrAvakake TIkArtha - ' tara NaM' ityAhi me prabhAze zAsaputra zrAvane vividha praznAM zIsa Adi pAlana karatAM yAvat AtmAne sAvita (saskArayukta) manAvatAM cauda varSI vyatIta thaI gayAM. paMdaramuM varSa jyAre cAlatu hatu, tyAre pUrva rAtrinA uttarA bhAgamAM yAvat pauSadhazALAmAM zramaNa bhagavAna mahAvIranI aAiMnakaTanI dharmaprajJapti svIkArIne zakaDAlaputra vicaravA lAgyA. (223) pachI pUrva rAtrinA uttarArdha kALe tenI samIpe eka devatA ALye, (224). te deva nIla kamaLanA jevI yAvat talavAra laIne tene kahevA lAgye culanIpitA zrAvakanI peThe te devatAe badhA upAsaka dazAMga sUtra Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 upAsakadazAGgasUtre samaNovAsayaM evaM vayAsI - jahA culaNIpiyassa taheva devo uvasaggaM karei, navaraM ekkeke patte nava maMsasollae karei jAva kaNIyasaM ghAei, ghAittA jAva AyaMcai // 225 // tae NaM se saddAlapute samaNovAsae abhIe jAva viharai // 226 // tae NaM se deve saddAlapu : samaNovAsayaM abhIyaM jAva pAsittA cautthepi saddAlaputtaM samaNovAsayaM evaM vayAsI - haMbho saddAlaputtA ? samaNovAsayA ! apatthiyapatthayA ? jAva na bhaMjasi tao te jA imA aggimittA bhAriyA dhammasahAiyo dhammaviijjiyA dhammANurAgarattA samasuha'culanI pitustathaiva deva upasarge karoti, navaramekaikasmin putre nava mAMsazulyakAni karoti yAvatkanIyAMsaM ghAtayati, ghAtayitvA yAvadAsizcati / / 225 // tataH khalu sa saddAlaputraH zramaNopAsako'bhIto yAvadviharati // 226 // tataH khalu sa deva: sAlaputraM zramaNopAsakamabhItaM yAvad dRSTvA caturthamapi saddAlaputraM zramaNopAsakamevamavAdIt -"haMbho: saddAlaputra ! zramaNopAsaka ! amArthitamArthaka ! yAvanna bhanakSi tataste yeyamagnimitrA bhAryA dharmasahAyikA dharmavaidhikA dharmAnurAgaraktA samasukha duHkhasamAna usa devatAne saba upasarga kie| vizeSatA itanI hI thI ki usane zaDAlaputra ke pratyeka putrake mAMsake nau-nau Tukar3e kie, yAvat sabase choTe lar3ake ko bhI mAra DAlA aura zakaDAlaputrakA zarIra mAMsalohase sIMcA // 225 // to bhI zakaDAlaputra zramaNopAsaka nirbhaya yAvat vicaratA rahA / / 226 || devatAne use nirbhaya dekhakara cauthI bAra bhI kahA - " he zakaDAlaputra zrAvaka ! mautako cAhanevAlA ! yAvat tU zIla Adiko bhaMga nahIM karatA to terI yaha dharma meM sahAyatA denevAlI, dharmakI vaidya arthAt dharmako surakSita rakhanevAlI, dharmake anurAgameM raMgI huI, upasageryAM karyAM. vizeSatA eTalI ja hatI ke teNe zakaDAlaputranA pratyeka putranA mAMsanA nava--nava TukaDA karyAM, yAvat sauthI nAnA putrane paNa mArI nAkhyuM, ane zaDAlaputranA para mAMsa--lAhI chAMTayAM. (225) tApaNu zakaDAlaputra zrAmaNeApAsaka nirbhIya yAvata vicaratA rahayA. (226), devatAe ene nirbhIya joIne ceAthI vAra paNa kahayuM. " huM zaMkaDAlaputra zrAvaka ! motane cAhanArA ! yAvata tuM zIla Adine bhaMga nahi kare, tA tArI A dharmImAM sahAyatA denArI, dharmanI vaidya arthAt dhane surakSita rAkha nArI dharmanA anurAgathI raMgAyalI, du:kha sukhamAM samAnarUpe sahAyatA karanArI je upAsaka dazAMga sUtra Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , agAdha saJjIvanITIkA a07 su. 223-230 saddAlaputra - devopasargavarNanam 487 dukkhasahAiyA, taM te sAo gihAo nIrNemi, nINittA tava aggao ghAemi, ghAittA nava maMsasollae karemi, karittA AdANabhariyaMsi kaDAhayaMsi ahemi, addahittA tava gAyaM maMseNa ya soNieNa ya AyaMcAmi, jahA NaM tumaM aTTaduhaTTa jAva vavarovijasi // 227 // taNaM se saddAlaputte samaNovAsae teNaM deveNaM evaM vRtte samANe abhI jAva viharai // 228 // tae NaM se deve saddAlaputtaM samaNovAsayaM dopi taccapi evaM vayAsI - haMbho saddAlaputtA ! samaNovAsayA ! taM caiva bhaNai // 229 // tae NaM tassa saddAlaputtassa sahAyikA, tAM te svasmAda gRhAbhayAmi, nItvA tavAgrato ghAtayAmi, ghAtayitvA nava mAMsazulyakAni karomi, kRtvA''dAnabhRte kaTAhe AdahAmi, AdA tatra gAtraM mAMsena ca zoNitena cA''sizcAmi yathA khalu tvamArttaduHkhArtta yAvad vyaparopyase / / " ||227|| tataH khalu sa saddAlaputraH zramaNopAsakastena devenaivamuktaH sanabhIto yAvad viharati // 228 // tataH khalu sa devaH saddAlaputraM zramaNopAsakaM dvitIyamapi tRtIyamapyevamavAdIt - haMbhoH saddAlaputra ! zramaNopAsaka ! tadeva bhaNati dukha-sukha meM samAnarUpase sahAyatA karanevAlI jo agnimitrA bhAryA hai, use tere ghara se lAtA hU~ aura tere hI sAmane usakA ghAta karatA hU~ / use mAra kara nau Tukar3e karUMgA aura adahanase bhare hue kaDhAha meM ubAlUMgA / ubAlakara usa mAMsa aura lohUse terA zarIra sIcaMgA, jisase tU atyanta duHkhita hokara yAvat mara jAyagA / " // 227 // devatAkI yaha atyanta bhayaMkara bAta sunakara bhI zakaDAlaputra bhayabhIta na huA yAvat vicaratA rahA / / 228 || taba devatAne dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI yahI bAta agnimitrA bhAryAM che tene tAre gherathI lAvuM chuM, ane tArI ja sAme tenA ghAta karUM chuM ene mArIne nava TukaDA karIza ane AMdhaNathI bharelI kaDhAImAM ukALIza. pachI e mAMsa ane lehI tArA zarIre chAMTIza, jethI tuM atyaMta du:khita thaine cAvatuM marI jaizu, " (227). devatAnI AvI atyaMta bhayaMkara vAta sAMbhaLIne paNa zakraDAlaputra bhayabhIta na thaye cAvat vicaratA rahayA (228) tyAre devatAe khIjIvAra ane trIjIvAra paNa eja vAta kahI. e pramANe e devatAe e traNa vAra kahyA upAsaka dazAMga sUtra Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 upAsakadazAGgasUtre samaNovAsayassa teNaM deverNa doccaMpi taccapi evaMvuttassa samANassa ayaM ajjhathie 5 samuppanne / evaM jahA culaNIpiyA taheva ciMtei, jeNaM mama jeThaM puttaM, je NaM mamaM majjhimayaM puttaM, je NaM mamaM kaNIyasaM puttaM, jAva AyaMcai, jAvi ya NaM mamaM imA aggimittA bhAriyA samasuhadukkhasahAiyA, taMpi ya icchai sAo gihAo nINettA mama aggao ghAettae, taM seyaM khalu mama evaM purisaM giNhittaetti kaThTha uTrAie, jahA~ culaNIpiyA taheva savaM bhANiyatvaM, nvrN||229|| tataH khalu tasya saddAlaputrasya zramaNopAsakasya tena devena dvitIyamapi tRtIyamapyevamuktasya sato'yamAdhyAtmikaH 5 smutpnnH| evaM yathA culanIpitA tathaiva cintayati yaHkhalu mama jyeSThaM putraM, yaH khalu mama madhyamakaM putraM, yaH khalu mama kanIyAMsaM putraM yAvadAsiJcati,yA'pi ca khalu mameyamamimitrA bhAryA samasukhaduHkhasahAyikA, tAmapi cecchati svasmAd gRhAnnItvA mamAgrato ghAtayituM, tacchreyaH khalu mamaitaM puruSaM grahItumiti kRtvotthitaH, yathA culanIpitA tathaiva sarva bhaNitavyaM, navaramduharAI // 229 // isa prakAra usa devatAke do-tIna bAra kahane para zakaDAlaputra zrAvakane manameM vahI socA, jo culanIpitAne socA thA ki-" isane mere baDe, maMjhale aura choTe lar3akeko mAra DAlA, mere zarIrako lohU-mAMsase soNcaa| aba merI agnimitrA bhAryAko bhI, jo mere sukhadukha meM samAnarUpase sahAyaka hai, gharase lAkara merehI sAmane mAra DAlanA cAhatA hai| isa puruSako pakar3a lenA hI acchA hai|" yaha soca kara vaha utthaa| AgekI kathA saba culanIpitAke samAna hai / vizeSatA yaha hai ki isakA kolAhala isakI patnI agnimitrAne sunA aura agnimitrAne hI saba bAteM chatAM zakapAlaputra zrAvake manamAM vicAryuM, ke je pramANe culanI pitAe vicAryuM hatuM ke, " eNe mArA meTA, vacceTa ane nAnA putrane mArI nAkhyuM mArA zarIre lehI mAMsa chAMcyAM have mArI agnimitrA bhAryA ke je mArA sukhadu:khamAM samAna rUpe sahAyaka che. tene paNa gherathI lAvIne mArI ja sAme mArI nAkhavA Icche che. e purUSane pakaDI le e ja ThIka che. ema vicArIne te uThaze. AgaLanI kathA badhI culanIpitAnI peThe ja che. vizeSatA e che ke-ene kehala enI patnI agnimitrAe sAMbhaLyo ane agnimitrAe ja badhI vAta kahI. bAkInI badhI vAte culanI upAsaka dazAMga sUtra Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 7 mU. 223-230 adhyayanasamApti 489 aggimittAbhAriyA kolAhalaM suNittA bhaNai / sesaM jahA culaNIpiyAvattavvayA, navaraM aruNabhUe vimANe uvavanne jAva mahAvidehe vAse sijjhihii 5 // 230 // nikkhevo // sattamassa aMgassa uvAsagadasANaM sattama ajjhayaNaM samattaM // 7 // agnimitrA bhAryA kolAhalaM zrutvA bhaNati / zeSaM yathA culanIpitRvaktavyatA, navaramaruNabhUte vimAne upapanno yAvanmahAvidehe varSe setsyati 5 // 230 // nikssepH|| saptamasyAGgasyopAsakadazAnAM saptamamadhyayanaM samAptam // 7 // vyAkhyA nigadasiddhA / / 223-230 // itizrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUSita-kolhApurarAjaguru' bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI-ghAsIlAlavrati viracitAyAmupAsakadazAGgasUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyA khyAyAM vyAkhyAyAM saptamaM sahAlaputrAkhyamadhyayanaM samAptam // 7 // khiiN| zeSa saba bAteM culanIpitAke samAna samajhanA, hA, yaha vizeSatA hai ki zakaDAlaputra aruNabhUta vimAnameM utpanna hokara yAvat mahAvideha kSetrameM siddha hogA // 230 / nikSepa pUrvavat // sAtaveM aMga upAsakadazAke sAtaveM adhyayanakI agArasaJjIvanI-nAmaka TIkAkA hindIbhASArtha samApta // 7 // pitAnI peThe ja samajavI. vizeSatA eTalI che ke zakaDAlaputra arUNabhUta vimAnamAM utpanna thaIne yAvat mahAvideha kSetro siddha thaze. (230) nikSepa pUrvavata sAtamAM aMgaupAsakadazAnA sAtamA adhyayananI agAsaMjIvanI nAmaka vyAkhyAna gujarAtI-bhASAnuvAda samApta. (7) upAsaka dazAMga sUtra Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 // aSTamAdhyayanam // athASTamamadhyayanamArabhyate - 'aTTamassa' ityAdi / mUlam - aTTamassa ukkhevo // evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM te samaeNaM rAyagihe nayare, guNasile ceie, seNie rAyA // 231 // tattha NaM rAyagihe mahAsayae nAmaM gAhAvaI parivasai aDDe, jahA ANaMdo, navaraM aTU hiraNNakoDIo sakaMsAo nihANapauttAo, ahiraNkoDIo sakaMsAo buDhipattAo, aTTa hiraNNakoDIo chAyA - aSTamasyotkSepaH / evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaram, guNazilaM caityam, zreNiko rAjA || 231|| tatra khalu rAjagRhe mahAzatako nAma gAthApatiH parivasati. ADhyo yathA''nandaH, navaramaSTa hiraNyakoTayaH sakAMsyA nidhAnaprayuktAH, aSTa hiraNyakoTayaH sakAMsyA vRdvimayuktAH, *TIkA-sakAMsyAH=kAMsyaM pAtravizeSo yena rUpyakAdIni dravyANi mIyante, tena saha varttanta iti sakAMsyAH ||232 || AThavA~ adhyayana TIkArtha - ' aTTamassa ukkhevo' ityAdi / ATharvekA utkSepa pUrvavat jambUsvAmIke prazna karane para sudharmA svAmI kahane lage--" jaMbU ! usakAla usa samaya meM rAjagRha nagara, guNazila caitya aura zreNika rAjA thA || 231 // usI rAjagRha meM mahAzataka nAmaka gAthApati nivAsa karatA thA / vaha ADhya ( yAvat ) evaM Ananda zrAvakakI taraha saba vizeSaNoM vAlA thaa| usake kAMse ke varttanase nApI huI ATha karor3a sonaiyA ADaMsu adhyayana. TIkArtha- 'aTTamassa ukkhevo' ityAdi AmA adhyayananA utkSepa pUrvavat jaMbU svAmIe pUchelA praznanA uttaramAM sudharmAvAmI kahevA sAgyAH- maMjU ! e kALe e samaye rAjagRha nagara, guNazIla caitya ane zreNika rAjA hatA. (231) me rAmagRhamAM mahAza nAma gathApati rahetA huto. me mADhya (yAvat ) temaja anaa zrAvakanI peThe badhAM vizeSazevALe hatA. tenI pAse kAMsAnA eka vAsaNathI mApela ATha karoDa seAnaiyA khajAnAmAM, ATha karoDa vepAramAM ane ATha upAsaka dazAMga sUtra Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 8 sU. 231-239 mahAzatakavarNanam 491 sakaMsooM pavittharapauttAo, aha vayA dasagosAhassieNaM vaeNaM // 232 // tassa NaM mahAsayagassa revaIpAmokkhAo terasa bhAriyAo hotthA, ahINa jAva suruvAo // 233 // tassa NaM mahAsayagassa revaIe bhAriyAe kolaghariyAo aTa hiraNNakoDIo, aTra vayA dasagosAhassieNaM vaeNaM hotthaa| avasesANaM duvAlasahaM bhAriyANaM kolaghariyA egamegA hiraNNakoDI, egamege ya vae dasa gosAhassieNaM vaeNaM hotthA 234 // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA niggyaa| jahA ANaMdo tahA niggaaSTa hiraNyakoTayaH sakAMsyAH pravistaraprayuktAH, aSTa vrajA dazagosAhasikeNa vrajena // 232 / / tasya khalu mahAzatakasya revatIpramukhAstrayodaza bhAryA Asana ahInayAvatsurUpAH // 233 // tasya khalu mahAzatakasya revatyA bhAryAyAH kaulagRhikA aSTa hiraNyakoTayo'STa vrajA dazagosAhasrikeNa vrajenA''san / avazeSANAM dvAdazAnAM bhAryANAM kaulagRhikA-ekaikA hiraNyakoTI ekaikazca vajo dazagosAhasrikeNa vrajenA''sIt // 234 // tasmin kAle tasmin samaye svAmI samavasataH pariSa kauleti-kulaM-pitRvaMzastatsambandhi kaulaM, tacca tad gRhaM ca kaulagRhaM, tasmAdAgatAH kaulgRhikaaH| // 234 // khajAnemeM, ATha karor3a vyApArameM evaM ATha karor3a lena-denameM lagI thiiN| dasa dasa hajAra gosaMkhyAke ATha gokula the // 232 // usake revatI Adi teraha yathAyogya (pUrNa) aMgavalI yAvat sundarI striyA thIM // 233 // revatIke ATha karoDa sonaiyA usake mAyake (piyara)ke the, aura ATha hI gokula dasa dasa hajAra gAyoMke the / zeSa bAraha striyoM ke eka-eka karoDa sonaiyA aura eka-eka gokula piyarakA thA // 234 // karoDa leNa-deNamAM rokelA hatA. dasa dasa hajAra gavagIya pazuonAM ATha gekuLa hatAM (23ra). tene revatI AdI tera yathAyogya (pUrNa) aMgavALI yAvat suMdara strio hatI. (223) revatInA ATha karoDa seneyA tenA piyaranA hatA, ane ATha gokuLa dasa-dasa hajAra gavagIya pazuonAM hatAM. bAkInI bAra strionA eka-eka karoDa soniyA ane eka-eka gokuLa piyaranAM hatAM. (234) e kALe e samaye mahAvIra upAsaka dazAMga sUtra Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 upAsakadazAgasUtre cchai,taheva sAvayadhamma paDivaccai,navaraM aTa hiraNakoDIo sakaMsA o nihANapauttAo0=uccArei,aTravayA,revaIpAmokkhAhiM terahi bhAriyAhi avasesa mehuvihiM paJcakkhAi, sesaM savaM taheva / imaM ca NaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai-kallAkaliMkappai mex vedoNinirgatA, yathA''nandastathA nirgacchati, tathaiva zrAvakadharma pratipadyate, navaramaSTa hiraNyakoTayaH sakAMsyA nidhAnaprayuktA (iti) uccArayati, aSTa vrajAH, revatIpamukhAbhitrayodazabhirbhAryAbhiravazeSa maithunavidhi pratyAkhyAti, zaSaM sarva tathaiva / imaM ca khalu etadrUpamabhigRhamabhigRhNAti-kalyAkalyi kalpate me dvidrauNikyA kAMsyapAtryA hiraNyabhRtayA saMvyavahartum // 236 // tataH khalu sa mahAzatakaH zramaNopAsako * uccArayati patijAnIte / kalyAkalyi pratikalyaM pratidinamityarthaH / x dvidroNIti-droNa ADhakacatuSTayaparimito mAnavizeSaH, dvau droNau prayojanamasyAH,yadvA dvAbhyAM droNAbhyAM pUryata iti dvidrauNikI, tayA-dvidroNaparimitadravyatolanakSamayetyarthaH, (235) usa kAla usa samaya mahAvIra svAmI pdhaare| pariSad nikalI / mahAzataka bhI Ananda zrAvakakI bhAti nikalA, aura usI prakAra usane gRhastha dharma svIkAra kiyaa| vizeSatA yaha hai ki isane kAMsya-pAtrase mApI huI ATha2 karor3a sonaiyA khajAne AdimeM, tathA ATha gokula rakhanekI maryAdA lii| revatI Adi teraha striyoMke atirikta anya striyoMse maithuna karanekA tyAga kiyaa| aura saba AnandakI taraha / isane aisA abhigraha bhI liyA-"pratidina do droNa (cAra ADhakakA eka droNa hotA hai) vAlI, suvarNase pUrNa kAMsekI pAtrI (vartana)se vyavahAra karU~gA ( isase adhika nahIM)" // 235 // svAmI padhAryA. pariSadu nIkaLI mahAzataka paNa AnaMda zrAvakanI peThe nIkaLe ane e pramANe teNe gRhastha dharma svIkAryo. vizeSatA e che ke teNe kAMsAnA vAsaNathI mApelA ATha-ATha karoDa se naiyA khajAnA AdimAM tathA ATha gekuLa rAkhavAnI maryAdA karI. revatI Adi tera strIo sivAyanI bIjI strio sAthe mithuna karavAne tyAga karyo. bAkI badhuM AnaMdanI peThe samajavuM. eNe e pramANe abhigraha paNa lIdhe ke "pratidina be droNa (cAra ADhakane eka droNa thAya che) vALA, seneyAthI pUrNa kAMsAnA pAtrathI vyavahAra karIza. ethI vadhAre nahi" (235) pachI mahAzataka jIva-ajIvane upAsaka dazAMga sUtra Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 dharma TIkA a. 8 mU. 231-239 revatI durbhAvavarNanam 493 yAe kaMsapAIe hiraNNabhariyAe saMvavaharittae // 235 // tae NaM se mahAsayae samaNovAsae jAe abhigayajIvAjIve jAva viharai // 236 // tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre bahiyA jaNavayavihAraM viharai // 237 // tae NaM tIse revaIe gAhAvaiNIe annayA kayAi puvvarattAvarattakAlasamayaMsi kuDuMba jAva imeyArUve ajjhathie 5"evaM khalu ahaM imAsiM duvAlasaNhaM savattINaM vighAeNaMno saMcAemi mahAsayaeNaM samaNovAsaeNaM saddhiM urAlAI mANussayAI bhogabhogAiM bhuMjamANI viharittae, taM seyaM khalu mamaM eyAo jAto'bhigatajIvAjIvo yAvadviharati // 235 // tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro bahirjanapadavihAraM viharati // 237 // tataH khalu tasyA revatyA gAthApatnyA anyadA kadAcitpUrvarAtrAparatrakAlasamaye kuTumba-yAvad-ayametadrUpa AdhyAtmikaH 5-" evaM khalu ahamAsAM dvAdazAnAM sapatnInAM vighAtena no zaknomi mahAzatakena zramaNopAsakena sArddhamudArAn mAnuSyakAn bhogabhogAna bhuJjanA vihartum, hiraNyabhRtayA suvarNAdipUrNayA // 135 // isake anantara mahAzataka jIva-ajIvakA jAnakAra zrAvaka ho gayA yAvat AtmAko vratase bhAvita karatA huA vicarane lagA // 236 // bAda zramaNa bhagavAn mahAvIrabhI yatra-tatra dezomeM vicarane lage // 237 // tadanantara gAthApatnI revatIko pUrvarAtrike apara samaya (uttarArdhabhAga) meM kuTumba jAgaraNA jAgatI huIko isa prakArakA vicAra AyA-"ina bAraha sotoM ke vighAta (vighna)ke mAre mahA zataka gAthApatike sAtha maiM manamAne bhoga nahIM bhoga sakatI hU~, ataH acchA ho ki ina jANakAra zrAvaka thaI gaye yAvat AtmAne bhIvita karate vicaravA lAge. (236) pachI zramaNa bhagavAn mahAvIra paNa yatra-tatra dezomAM vicaravA lAgyA. (237) tyArabAda gAthApatnI revatIne pUrvarAtrInA uttarArdha bhAgamAM kuTuMba jAgaraNa jAgatAM e prakArane vicAra thaye ke "A bAre zekanA vighAta (vina) ne lIdhe mahAzataka gAthA patinI sAthe huM manamAnyA bhega bhegavI zakatI nathI, mATe e bAre zone upAsaka dazAMga sUtra Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 upAsakadazAsUtre duvAlasavisavattiyAo aggippaogeNaM vA satthappaogeNaM vA visappaogeNaM vA jIviyAo vavarovittA eyAsi egamegaM hiraeNakoDiM egamegaM vayaM sayameva *uvasaMpajittANaM mahAsayaeNaM samaNovAsaeNaM saddhiM urAlAiM jAva viharittae / " evaM saMpehei, saMpehittA tAsi duvAlasaNhaM savattINaM aMtarANi ya chidANi ya virahANi ya paDijAgaramANI2 viharai // 238 // tae NaM sA revaI gAhAvaiNI annayA kayAi tAsiM duvAlasaNhaM savattINaM aMtaraM jANittA cha savattIo satthappaogeNaM uddavei, uddavittA cha savattIo visappaogeNaM uddavei, uddavittA tAsiM duvAlasaNhaM savattINaM tacchreyaH khalu mamaitA dvAdazApi sapatnyo'gniprayogeNa vA zastraprayogeNa vA, viSaprayogeNa vA jIvitAdvayaparopyaitAsAmekaikAM hiraNyakoTimekaikaM vraja svayamevopasampadha mahAzatakena zramaNopAsakena sAmudArAn yAvadvihattum / " evaM samprekSate, samprekSya tAsAM dvAdazAnAM sapatnInAmantarANi ca chidrANi ca virahAca pavijAgratI2 viharati // 238 // tataH khalu sA revatI gAthApatnI anyadA kadAcittAsAM dvAdazAnAM sapatnInAmantaraM jJAtvA SaT sapatnI! zastraprayogeNopadravati, upadrutya SaT sapannIviSa___(r)upasampadya-prApya // 238 // ghArahoM sautoMko agni, zastra yA viSake prayogase mArakara, aura ina pratyekakI eka-eka karor3a sonaiyA aura eka eka gokula svayaM lekara mahAzataka gAthApatike sAtha mana-cAhe bhoga bhogatI huI vicruuN|" aisA socakara usane bArahoM sautoMke antara chidra viraha DhUMDhane lagI // 238 // anantara revatIne bArahoM sotokA antara (maukA) pAkara usane chaha sautoMko zastrase aura chahako viSa dekara mAra ddaalaa| mAra agni, zastra yA viSanA prayogathI mArIne ane e pratyekanA eka eka karoDa soniyA tathA eka-eka gokuLa huM pote laIne mahAzataka gAthA patinI sAthe manamAnyA bhega bhegavI vicarUM te bahu sAruM." ema vicArI te bAre zenAM aMtara chidra viraha zodhavA lAgI. (238) pachI revatIe bAre zAkyono lAga joI ane temAMnI cha ne zastrathI tathA chane viSa daIne mArI nAMkhI. pachI temanA piyaranA eka-eka upAsaka dazAMga sUtra Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 8 sU. 240-249 revatIduSkarmavarNanam 495 kIladhariyaM egamegaM hiraNNakoDiM egamegaM vayaM sayameva paDivajjai, paDivajittA mahAsayaeNaM samaNovAsaeNaM saddhiM urAlAI bhogabhogAiM bhuMjamANI viharai // 239 // tae NaM sA revaI gAhAvaiNI maMsaloluyA maMsesu mucchiyA giddhA gaDhiyA ajjhovavannA bahuvihehi maMsehi ya sollehi ya taliehi ya bhajiehi ya suraM ca mahuM ca meragaM ca majaM ca sIdhuM ca pasannaM ca AsAemANI4 viharai // 240 // tae NaM rAyagihe nayare prayogeNopadravati, upadrutya tAsAM dvAdazAnAM sapatnInAM kaulagRhikAmekaikAM hiraNyakoTimekaikaM vraja svayameva pratipadyate, pratipadya mahAzatakena zramaNopAsakena sArddha. mudArAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharati // 239 // / ___ tataH khalu sA revatI gAthApatnI mAMsalolupA mAMseSu mUcchitA, gRddhA, grathitA, adhyupapannA, bahuvidhaiAsaizca zUlyakaizca talitaizca bharjitaizca surAM ca, madhu ca, maireyaM ca, mayaM ca, sI (zI), ca, prasannAM cA''svAdayantI 4 viharati // 240 // kara unake mAyake (pitRgRha) kI ekaeka karor3a sonaiyA aura eka-eka gokula svayaM le liyA / aura mahAzataka gAthApatike sAtha vipula kAma-bhoga bhogatI huI vicarane lagI // 239 // TIkArtha-'tae NaM sA' ityAdi / mAMsameM lolupa, mAMsa-bhakSaNake doSa na jAnakara usameM mUchita, kabhI mAMsa-bhakSaNase tRpta na honevAlI, aMga-aMgameM mAMsa bhakSaNake anurAgase bharI huI, mAMsabhakSaNakA hI sadA vicAra karatI rahanevAlI vaha gAthApatinI revatI, aneka prakAra ke tale hue aura bhUje hue mAMsa evaM mAMsake TukaDoMke saathkareDa senA ane eka-eka gokuLa pite laI lIdhuM. ane pachI te mahAzataka gAthA patinI sAthe khUba kAmaga bhegavatI vicaravA lAgI. (239) TIkArtha-'tae NaM sA-tyAhi mAMsabhA sadu5, mAMsamakSana SA na onetne temAM mUchita, keI vAra paNa mAMsa bhakSaNathI tRpta na thanArI, aMgeaMgamAM mAMsabhakSaNanA anurAgathI bharelI, mAMsabhakSaNane ja sadA vicAra karatI rahenArI e gAthApatinI revatI, aneka prakAranAM taLelAM ane bhajelA mAMsa temaja mAMsanA TukaDA sAthe upAsaka dazAMga sUtra Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAsUtre TIkA-"goDI paiSTI camAdhvI ca, vijJeyA trividhA suraa|" iti / tatra madhuzabdasya pRthagupAdAnAdatra surApadena gauDI-paiMSTayograhaNam / madhu-madhUkapuSpabhavaM madham / maireyam ikSuzAko dimabhavamAsavAbhidhamaparipakvaM madham / madyam tADa-khajUra-dhAtakyAdiprabhavam / " yadyapi 'madirA kazyamadye ' iti koSAnmadyasya murAparyAyatvaM tathApIha pRthagupAdAnAnmadahetubhUtadravadravyamAnArthabodhakatvena bahutra dRSTatvAcca na surAparyAyatA, tathAcoktam-"madaheturdravadravyaM madyamityabhidhIyate' iti|" sI (zI)g=surAkalkam, prasannAM-sugandhidravyasammelitAM surAm / prasannAzabdo'pi surAparyAya eva-"gandhotsamA prasannerA" iti koSAt, pRthagupAdAnAvihoktarItyA kathazcidbhedo'vagantavyaH / AsvAdayantI samyak rasayantI // 240 / / AmAghAtaH samantAnmAhananam amArirityarthaH, ghussttHghossnnaavissyiikRtH||24|| kaulagRhikAna-pitRgRhasambandhinaHgIpotako govatsau,upadravata-ghAtayatAupanayata 1 potakAviti-potA zAvakaH sa eva potakaH / gur3a pIThA (ATA) Adise banI huI, madhUka (mahuA) se banI huI, tathA ganne Adise bane hue 'Asava' nAmaka aparipaka madya, tADI, khajara dhAtakI (dhAvaDe) Adise bane hue madya, sIdhu (zarAbakA kalka-dhUchA) tathA sugandhayukta zarAbako khUba AsvAdana karane lagI 4 / ___ koSoMmeM surA aura madyako paryAyavAcI kahA hai tathApi mUla-pAThameM unheM alaga-alaga kahanese donoMko eka nahIM samajhanA caahie| isake atirikta madya zabda madako utpanna karanevAle drava (patale ) padArthakA hI bodhaka hai, isalie bhI vaha surAkA paryAyavAcI nhiiN| 'prasannA-zabda surAkA paryAyavAcI hai to bhI mUla pAThameM judA-judA nAma Anese unakA arthabhI judA-judA samajhanA cAhie // 240 // eka samaya rAjagRha nagarameM amAri (hiMsAbandI ) ko ghoSaNA huI // 241 // -gaLa ATe Adi meLavIne banAvelI. mahuDAMmAMthI banAvelI (surA), tathA zeraDI AdimAMthI banelA "Asava" nAmanA aparipakava madha, tADI, khajUra ghAtakI (dhAvaDI) AdimAMthI banAvelA magha, sIMdhu (dArUne ka7) tathA sugaMdhayukata dArUnuM khUba AsvAdana 42vA all. 4. kemAM surA ane madhane paryAyavAcI kahyA che, te paNa mULa pAThamAM tene alaga alaga kahA che eTale beune eka na samajavA joIe te uparAMta madya zabda utpanna karanAra drava (pAtaLA) padArthane ja bedhaka che, mATe paNa e surane paryAyavAcI nathI. "prasannA zabda surAne paryAyavAcI che, paNa mULa pAThamAM judAM judAM nAma AvavAthI emano artha jude jude samajavI joIe (240). eka samaye rAjagRhuM nagaramA mAri (sidhA) ghoSaNa! 54. (241). meTo mAMsahAyupA (mAhi upAsaka dazAMga sUtra Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 8 sU. 240-249 revatIduSkarmavarNanam 497 annayA kayAi AmAghAe ghuTe yAvi hotthA // 241 // tae NaM sA revaI gAhAvaiNI maMsaloluyA maMsesumucchiyA 4 kolagharie purise sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-tubbhe devANuppiyA ! mama kolaghariehito vaehito kallAkalliM duve duve gaNopoyae uddave uddavittA mamaM uvaNeha // 242 // tae NaM te kolaghariyA purisA revaIe gAhAvaiNIe tahatti eyama, viNaeNaM paDisuNaMti,paDisuNittA revaIe gAhAvaiNIe kolaghariehito vaehiMto kallAkalliM duve duve goNapoyae vahati, vahitA revaIe gAhAvaiNIe uvnneti||243||t eNaM tataH khalu rAjagRhe nagare'nyadA kadAcida AmAghAtaH (amAriH) ghuSTazcApyAsIta // 241 // tataH khalu sA revatI gAthApatnI mAMsalolupA mAMseSu mUcchitA4 kaulagRhikAn puruSAn zabdayati, zabdayitvaivamavAdI-yUyaM devAnupriyAH! mama kaulagRhikebhyo brajebhyaH kalyAkalyi dvau dvau gopotakAvupadravata, upadrutya mamopanayata // 242 / / tataH khalu te kaulagRhikAH puruSA revatyA gAthApatnyAH 'tatheti' etamathe vinayena pratizRNvanti, pratizrutya revatyA gAthApatnyAH kaulagRhikebhyo vrajebhyaH kalyAkalyi dvau dvau gopotakau ghnanti, hatvA revatyai gAthApatnyai upanayanti // 243 / / TIkA-mAMsalolupA-mAMsabhakSaNalubdhA, etadeva vizinaSTi-mAMseSu mAMsaviSaye mUcchitA-mAMsabhakSaNadoSAnabhijJatayA mohamupagatA,gRddhA=bhogocaramapyanuparatakAGkSAvatI, grathitA pratyaGgamutpannamAMsabhakSaNAnurAgatantubhiH kRtasandarbhA, adhyupapannAtadekacittA / ataH kiM karotI? tyAha- bahubhirityAdi, bahubhiH sAmAnya vizeSarUpaiH, nalitaiH ghRtatailAdinA'gnisaMskRtaiH, bharjitaiH kevalAgnipAcitaiH, ( sarvatra sahAthai tRtIyA ) / surA-guDa-madhu-piSTasambhavA, taduktam taba mAMsalolupA 4 revatIne apane pitRgRhake nokaroMko bulAyA aura unase kahA-"devAnupriya ! tuma loga mere mAyake ke gokuloMse pratidina do bachaDe mere lie mAra lAyA karo // 242 / / mAyake ke naukaroMne 'ThIka hai' kaha kara usakI bAta vinayapUrvaka mAna lii| veM loga do bachaDe mArakara pratidina revatIke pAsa lAne lage // 243 // upara darzAvelAM cAra vizeSaNothI yukata) revatIe pitAnA piyaranA nokarene lAvyA ane temane kahyuM: "devAnupriya ! tame loko mArA piyaranAM gokulemAMthI roja be pAchA mArIne bhAre bhATesAvyA 42." (242) piyaranA nAza "" hIna. enI vAta vinayapUrvaka mAnI lIdhI. te leke be vAchaDA mArIne reja revatInI pAse lAvavA lAgyA. (23). mAMsalupA gAthApatinI revatI pahelAMnI peThe mAMsa-madirAnuM upAsaka dazAMga sUtra Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 upAsakadazAGgasUtre sA revaI gAhAvaiNI tehiM goNamaMsehiM sollehi ya 4 suraM ca 6 AsAemANI 4 virahai // 244 // tae NaM tassa mahAsayagassa sama NovAsagassa bahUhiM sIla jAva bhAvemANassa codasa saMvaccharA vahakaMtA / evaM taheva jeTuputtaM Thavei jAva posahasAlAra dhammapaNNata uvasaMpajittANaM viharai // 245 // tae NaM sA revaI gAhAvaiNI mattA luliyA viiNNakesI uttarijayaM vikaDUmANI2 jeNeva posa hasAlA tataH khalu sA revatI gAthApatnI termomAMseH zUlyake 4 surAM ca6 AsvAdayantI 4 viharati // 244 // tataH khalu tasya mahAzatakasya zramaNopAsakasya bahubhiH zIlayAbad bhAvayatazcaturdaza saMvatsarA vyutkrAntAH / evaM tathaiva jyeSThaputraM sthApayati yAvatpoSadhazAlAyAM dharmapratimupasampadya viharati || 245 / / tataH khalu sA revatI gAthApatnI matA lulitA vikIrNakezA uttarIyakaM vikarSantI 2 yatraiva poSadhazAlA yatraitra mahA=Anayata // 242-245 // mattA=surAdipAnajanyamadAkulA, na kevalaM matvA'pitu 'lulitA-madA vegavazena parakhalaccaraNA, vikIrNakezA vikSitamuktakezA / uttarIyakam mAMsalolupA 4 gAthApatinI revatI pahale kI taraha mAMsa-madirAkA sevana karatI huI samaya bItAne lagI // 244 // idhara mahAzataka gAthApatiko vividha prakArakeM vrata niyamoMkA pAlana karate yAvat bhAvanA bhAte caudaha varSa vyatIta ho gaye / isa prakAra AnandakI bhA~ti isane bhI jeThe lar3akeko kuTumbakA bhAra sauMpA aura yAvat poSadhazAlAmeM dharmaprajJaptiko svIkAra kara vicarane lagA || 245 // mAMsalolupA gAthApatinI madirAke nazese unmatta hokara, aura nazekI tIvratAse pairoMko lar3akhar3AtI huI ( idhara-udhara DagamagAtI huI), bAloMko khola (vikhera) kara, oDhaneke vastrako khIMcatI huI, arthAt zarAbakI unmsevana karatI samaya vItAvavA lAgI. (244). A bAjue mahAzataka gAthApatine vividha prakAranAM vrata-niyamonuM pAlana karatAM cAvat bhAvanA bhAvatAM cauda varSa vyatIta thai gayAM. e pramANe AnaMdanI peThe eNe paNa moTA putrane kuTuMbanA bhAra soMpyu ane yAvat SadhazALAmAM dha`prajJaptine svIkArI vicaravA lAgyA, (245) mAMsaleAlupA gAthApatinI madirAnA nazAthI unmatta thaine ane nazAnI tIvratAthI. page laDathatI, vALa vIkherI nAMkhI, eDhavAnA vajrane kheMcatI, arthAta madyapAnanI unmattatA tatha. upAsaka dazAMga sUtra Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharma saJjIvanITIkA a08 mU. 240-249 revatIkAmonmattatAvarNanam 499 jeNeva mahAsayae samaNovAsae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA mohummAyajaNaNAI siMgAriyAiM itthibhAvAi uvadaMsemANI2 mahAsayayaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-haMbho. mahAsayayA! samaNovAsayA dhammakAmayA ! puNNakAmayA! saggakAmayA ! mokkhakAmayA !, dhammakaMkhiyA !4, dhammapivAsiyA ! 4, kiNNaM tumbhaM devaannuppiyaa| dhammeNa vA puNNeNa vA saggeNa vA mokkheNa vA, jaNNaM tuma mae zatakaH zramaNopAsakaste traivopAgacchati, upAgatya mohonmAdajananAn zAmarikAn strIbhAvAn upadarzayantI 2 mahAzatakaM zramaNopAsakamevamavAdIt-haMbhoH mahAzataka ! zramaNopAsaka ! dharmakAmuka ! puNyakAmuka ! svargakAmuka ! mokSakAmuka ! dharmakAGkita ! 4, dharmapipAsita ! 4, kiM khalu tava devAnupriya ! dharmeNa vA ? puNyena vA ? svargeNa =aGgoparidhAraNIyadvipaTTavastra, vikarSantI apakarSantI, madyamohacihnametat kAmaceSTitaM vA / mohonmAdajananAn-mohazconmAdazca mohonmAdau tayorjananAna utpAdakAna, zAGgArikAn-zRMGgArasambandhinaH, strIbhAvAn kaTAkSabhujAkSepAdIn / 'haMbhoH' ityArabhya 'no viharasi' ityantasya vAkyasamudAyasyAbhiprAyaH-yat-dharma-puNyasvarga-mokSAdikAmanA mukhadhiyaiva kriyate, tacca sukhaM viSayasevanAtparaM na kApi saMbhavatIti sarva duSkaradharmAdhAsevanamapahAya mayA saha yathAmanorathaM viSayasukhamevAnubhavediti // 246 // ttatA tathA kAmukatA ke cihna pragaTa karatI huI poSadhazAlAmeM mahAzataka zrAvakake samIpa jA phuNcii| vahA pahuMca kara moha aura unmAdako utpanna karane vAle zRgAra bhare hAvabhAva kaTAkSa Adi strIbhAvo (nakharoM)ko dikhA-dikhAkara mahAzatakase bolI-"re mahAzataka zrAvaka ! tuma bar3e dharmakAmI, puNyakAmI, svargakAmI,mokSakAmI, dharmakI AkAMkSA karanevAle, dharmake pyAse bana baiThe ho ! devAnupriya ! tumheM dharma, puNya, svarga aura mokSakA kyA karanA hai? tuma mere sAtha mana-mAne bhoga kyoM nahIM bhogate kAmukatAnAM cihna prakaTa karatI piSadhazALAmAM mahAzataka zrAvakanI samIpa jaI pahoMcI. tyAM meha ane unmAdane utpanna karanArA zRMgArabharyA hAvabhAva kaTAkSa Adi strIbhAve (nakharAM)ne batAvatI mahAzatakane kahevA lAgI. "he mahAzataka zrAvaka! tame moTA dharmakAmI, puNyakAmI, svargakAmI, makSikAmI, dharmanI AkAMkSA karanArA, dharmanA tarasyA banIne beThA che! devAnupriya! tamAre dharma, puNya, svarga ane mokSane zuM karavAM che? upAsaka dazAMga sUtra Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgamantra saddhiM urAlAiM jAva bhuMjamANe no viharasi ? // 246 // tae NaM se mahAsayae samaNovAsae revaIe gAhAvaiNIe eyamadvaM no ADhAi no pariyANAi, aNADhAyamANe apariyANamANe tusiNIe dhammajjhANovagae viharai // 247 // tae NaM sA revaI gAhAvaiNI mahAsayayaM samaNovAsayaM docaMpi taccaMpi evaM vayAsI-haMbho! taM ceva bhaNai / sovi taheva jAva aNoDhAyamANe apariyANamANe viharai vA? mokSeNa vA ? yatkhalu tvaM mayA sAmudArAn yAvad bhuJjAno no viharasi ? // 246 // tataH khalu sa mahAzatakaH zramaNopAsako revatyA gAthApalyA etamartha no Adriyate no parijAnAti, anAdriyamANo'parijA stUSNIko dharmadhyAnopagato viharati // 247 // tataH khalu sA revatI gAthApatnI mahAzatakaM zramaNopAsakaM dvitIyamApa tRtIyamapyevamavAdIta-haMbhoH ! tadeva bhaNati / so'pi tathaiva yAvad anAdriyamANo'parijAnan viharati // 248 // tataH khalu sA revatI gAthApatnI ho ? tAtparya yaha hai-dharma puNya Adi sukhake lie hI kiye jAte haiM, aura viSayabhogase baDhakara dUsarA koI sukha nahIM hai, isalie ina jhaMjhaToMko chor3o ora mere sAtha manamAne bhoga bhogo // 246 // mahAzataka zrAvakane revatI gAthApatinIke isa kathanako na Adara diyA na parijJAna kiyA, arthAt isa tarapha dhyAna bhI nahIM diyA, vaha mauna raha kara dharma-dhyAnameM lagA rahA // 247 // taba gAthApatinI revatIne mahAzataka zrAvakase dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI vahI bAta kahI, kintu mahAzataka to usakI bAtako usI prakAra yAvat svIkAra, tathA parijJAna na karake vicarane lagA // 248 / / taba revatI gAthApatinI mhaatame mArI sAthe manamAnyA bhega kema bhegavatA nathI ? tAtparya e che ke dharma puNya Adi sukhane mATe karavAmAM Ave che, ane viSaya bhegathI uMcuM bIjuM koI sukha nathI; mATe / mAthA ch|31 sane bhArI sAthe manamAnya loga lagavA. (249). mahAzataka zrAvake revatI gAthApatinInA A kathanane Adara na Apyo, parijJAna na karyuM, arthAta te tarapha dhyAna paNa ApyuM nahi, te mauna rahIne dharmadhyAnamAM lAgI rahyo. (247). eTale gAthA patinI revatIe mahAzataka zrAvakane bIjIvAra ane trIjIvAra paNa e ja vAta kahI, paraMtu mahAzataka te ja pramANe upAsaka dazAMga sUtra Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaradharmasaJjIvanI TIkA a. 8 mahAzataka avadhijJAnavarNanam 501 // 248 // tae NaM sA revaI gAhAvaiNI mahAsayaeNaM samaNovAsaraNaM aNADhAijamANI apariyANijjamANI jAmeva disaM pAubabhUthA tAmeva disaM paDigayA // 249 // mUlam - tae NaM se mahAsayae samaNovAsae paDhamaM utrAsagapaDimaM. uvasaMpajittANaM viharai / paDhamaM ahAsutaM ekkArasavi // 250 // taNaM se mahAsaya samaNovAsae teNaM urAleNaM jAva kise dhamasiMtae jAe // 259 // tae NaM tassa mahAsayassa samaNovAsayassa annayA kayAi puvarattAvaratta kAle dhammajAgariyaM jogaramANassa mahAzatakena zramaNopAsakenA'nAdriyamANAH aparijJAyamAnA yAmeva dizaM prAdurbhUtA tAmeva dizaM pratigatA // 249 // chAyA - tataH khalu sa mahAzatakaH zramaNopAsakaH prathamAmupAsakapratimAmupasaMpadya viharati / prathamAM yathAsUtraM yAvadekAdazApi || 250 // tataH khalu sa mahAzatakaH zramaNopAsakastenodAreNa yAvatkRzo dhamanisantato jAtaH || 251 // tataH zataka zrAvaka dvArA anAhata aura aparijJAta ( asvIkRta ) arthAt tiraskRta hokara jidhara se AI thI udhara hI calI gaI // 249 // TIkArtha- ' tae NaM se ' ityAdi tadanantara mahAzataka zrAvaka pahalI DimAko aMgIkAra kara vicarane lgaa| pahalI yAvat gyAraho paDimAoMkA zAstrAnusAra pAlana kiyA / / 250 / / isa ugra karttavya se vaha mahAzataka zramaNopAsaka yAvat bahuta hI kRza ( dubalA-patalA ) ho gayA, yahAM taka ki usakI nasa-nasa dikhAI dene lagI / / 251 / / eka samaya tenI vAtanA svIkAra ke parijJAna karyAM vinA vicaravA lAgyuM. (248). eTale pachI revatI gAthApatinI mahAzataka zrAvakathI anAdhRta ane aparijJAta (asvIkRta) arthAt tiraskRta thaIne jyAMthI AvI hatI tyAM ja cAlI gaI. (249). TIkArtha- 'tae NaM se' - chatyAhi yachI mahAzata zrAvaka pahelI paDisAne aMgIkArane vicaravA lAgyuM. pahelI cAvatu agIAre DimAonuM zAstrAnusAra pAlana karyuM. (250). e ugra kartavyathI te mahAzataka zramaNApAsaka cAvat huja kRza (humaNI) thaha gayo, tyAM sudhI hai tenA zarIranI nasenasa mahAra hemAvA sAgI. upAsaka dazAMga sUtra Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 upAsakadazAGgamatre ayaM ajjhathie 5-evaM khallu ahaM imeNaM urAleNaM jahA ANaMdo taheva apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAe jhUsiyasarIre bhattapANapaDiyAikkhie kAlaM aNavakaMkhamANe viharai // 252 // tae NaM tassa mahAsayagassa samaNovAsagassa subheNaM ajjhavasANeNaM jAva khaovasameNaM ohiNANe samuppanne / purathimeNaM lavaNasamudde joyaNasAhassiyaM khettaM jANai pAsai, evaM dakkhiNe NaM paJcatthime NaM uttare NaM khalu tasya mahAzatakasya zramaNopAsakasyAnyadA kadAcitpUrvarAtrAparatrakAle dharmajAgarikAM jAgrato'yamAdhyAtmikaH 5-evaM khalu ahamanenodAreNa yathA''nandastathaivApazcimamAraNAntikasaMlekhanayA joSitazarIro bhaktapAnapratyAkhyAtaH kAlamanavakADakSan viharati // 252 // tataH khalu tasya mahAzatakasya zramaNopAsakasya zubhenA'dhyavasAyena yAvatkSayopazamenAvadhijJAnaM samutpannam / paurastye khalu lavaNasamudre yojanasAhasika kSetraM jAnAti pazyati, evaM dAkSiNAtye khalu, pAzcAtye khalu, dharmajAgaraNA karate-karate pUrvarAtrike apara kAlameM mahAzataka zrAvakako yaha vicAra AyA-"maiM isa ugra karttavyase..." ityAdi Anandake samAna / vaha antima mAraNAntika saMlekhanAse joSita-zarIra hokara bhakta-pAnakA pratyAkhyAna (parityAga) kara mRtyukI kAmanA na karatA huA vicarane lagA / / 252 / / usake bAda zubha adhyavasAya (pariNAma)se yAvat avadhijJAnAvaraNa karmake kSayopazamase usa mahAzataka zrAvakako avadhijJAna utpanna huaa| vaha pUrvadizAmeM lavaNasamudrake andara eka hajAra yojana kSetra taka jAnatA-dekhatA thaa| isI prakAra dakSiNa aura (251). eka samaye dharmajAgaraNa karatAM pUrva rAtrinA aparakALamAM mahAzataka zrAvakane so viyA2 mA0yo hai "ImA tavyathA..." tyA mAno zrApAnI peThe samajavuM. te aMtima maraNatika lekhanathI jeSita-zarIra thaIne bhakata-pAnanuM pratyAkhyAna (parityAga) karIne mRtyunI kAmanA na karate vicAravA lAge. (252) tenA pachI zubha adhyavasAya (pariNAma)thI yAvat avadhijJAnAvaraNa karmanA kSayapazamathI te mahAzataka zrAvakane avadhijJAna utpanna thayuM. te pUrva dizAmAM lavaNasamudranI aMdara eka hajAra jana kSetra sudhI jANate dekhate hatA. e pramANe upAsaka dazAMga sUtra Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAdha saJjIvanITIkA a08 sU. 250 251 revatI kAmonmattatAvarNanam 503 jAva himavaMtaM vAsaharapavayaM jANai pAsai, ahe imIse rayaNappabhAe puDhavIe loluyaccuyaM narayaM caurAsIivAsasahassaTTiiyaM jANai pAsai // 253 // tae NaM sA revaI gAhAvaiNI annayA kayAi mattA jAva uttarijjayaM vikar3amANI 2 jeNeva mahAsayae samaNovAsae jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA mahAsayayaM tava bhai jAva dozcaMpi taccapi evaM vayAsI- haMbho ! taheva // 254 // tae NaM se mahAsayae samaNovAsae revaIe gAhAvaiNIe auttare khalu yAvatkSudramivantaM varSadhara parvataM jAnAti pazyati, adho'syAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM lolupAcyutaM narakaM caturazItivarSasahasrasthitikaM jAnAti pazyati / / 253 // tataH khalu sA revatI gAthApatnI anyadA adAcinmattA yAvaduttarIyakaM vikarSantI 2 yenaiva mahAzatakaH zramaNopAsako yatraiva poSadhazAlA tenaivopAgacchati, upAgasya mahAzatakaM tathaiva bhaNati yAvad dvitIyamapitRtIyamapyevamavAdIt = haMbhoH ! tthaiv|| 254 // tataHkhalu sa mahAzatakaH zramaNopAsako revatyA gAthApalyA dvitIyamapi tRtIyamapyepazcima meM bhI lavaNasamudra ke bhItara eka hajAra yojana kSetra taka jAnatA dekhatA thA / uttara meM kSudra himavanta parvata taka jAnatA-dekhatA thA / adho (nIcI) dizAmeM isa ratnaprabhA pRthvI meM caurAsI hajAra varSa kI sthitivAle lolupAcyuta naraka taka jAnatA dekhatA thA // 253 // " isake anantara eka bAra gAthApatinI revatI phira unmatta hokara yAvat or3haneke vastrako khIMcatI huI mahAzataka zrAvaka ke pAsa AI, Akara tInavAra taka vahI bAta kahI, jo pahale kahI thI / / 254 // do dakSiNa ane pazcimamAM paNa larvaNusamudranI a Mdara eka hajAra yAjana kSetra sudhI jANutA dekhatA hatA. uttaramAM kSudra himavaMta paryaMta sudhI jANate dekhate hatA. adhA (nIcI) dizAmAM A ratnaprabhA pRthvImAM cArAsI hajAra varSanI sthitivALA solupAsyuta na24 sudhI laghuto - hemato huto. (243). pachI eka vAra gAthApatinI revatI pharI pAchI unmatta thaIne yAvata pottvAnA vastrane khecatI mahAzataka zrAvakanI pAse AvI ane teNe pahelAMnA jevIja vAta traNavAra kahI. (254). ema vAraMvAra be traNavAra kahevAthI mahAzatakane krodha AvI upAsaka dazAMga sUtra Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 504 upAsakadazAGgasUtre doccaMpi taccaMpi evaM vutte samANe Asuratte ohiM pauMjai, pauMjittA ohiNA Abhoei, AbhoittA revaiM gAhAvaiNiM evaM vayAsIhaMbho revaI! apatthiyapatthie 4 ! duraMtapaMtalakkhaNe hInapuNNacauddasI siriharikittivajie evaM khalu tumaM aMto sattarattassa vamuktaH san AzuraktaH 4 avadhi prayunakti prayujyAvadhinA-Abhogayati, Abhogya revatI gAthApatnImevamavAdIt-haMbhoH revati ! aprArthitamAthike ! durantamAntalakSaNe hInapuNyacaturdazi zrI hI dhI kIrtivarjite evaM khalu tvamantaH TIkA-Abhogeti-AbhogaHjJAna tatkaroti-Abhogayati, ( ' tatkaroti tadAcaSTe' iti Nic) tena Abhogayati-jAnAti, Abhogya-jJAtvetyarthaHalasaH= vicikA, agnimAndharoga iti kecita, taduktam " UrdhvAdhogamanAzakto yena mandatarAnalaH / naro'lasAmAzaya: syAtsa vyAdhiralasaH smRtaH // " iti / zvayathuparyAyaH zopharogaH-alasaH, yena raktahAsAdito hastapAdAdistambhanaM zoyazca samapadyate, tadapyunam - " stambhanaM hastapAdAderyena raktasya dUSaNAt / zothametaM vijAnIyAdalasaM bhiSajA~ varAH !" iti / / 'apatthiyapatthie' aprArthikamArthike-aprArthitaM yatkenApi na prArthyate maraNaM tatmArthayami iti apArthikaprArthika tatsambuddhau aprArthikamAthike yAvat karaNAt 'duraMtapaMtalakkhaNe, durantapAntalakSaNe tatra durantAni duSTaparyantAni prAntAni aprazastAni lakSaNAni yasyAH tatsambuddhau he durantaprAntalakSaNe tathAca hInapuNNacaudasI', hInapuNyacaturdarzi tatra hInA asamagrA puNyA pavitrA caturdazI tithiryasyAH sA tatsambuddhau 'sirihiri kittivajjie' zrI hI dhI kIrti tIna bAra kahanese mahAzatakako krodha A gyaa| usane avadhi-jJAnako prayoga karake upayoga lagAyA, upayoga lagA kara arthAt avadhijJAna dvArA jAnakara vaha bolA-"apanA aniSTa cAhanevAlI4 he hInapuNya caturdazI meM janma lenevAlI he kulakSaNavAlI he lakSmI lajjA buddhi aura kIrti gaye. jethI eNe avadhijJAnane pravega karIne manamAM upaga lagAvyaarthAta upayoga lagAvIne avadhijJAna dvArA jANIne te be : "pitAnuM aniSTa cAhanArI hepuNya rahita, cAdazamAM janma lenArI kulakSaNA lakSamI, lajajA buddhi ane kIrtivagaranI upAsaka dazAMga sUtra Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 8 mU. 250-257 revatIzApasvarUpanirUpaNam 505 alasaeNaM vAhiNA abhibhUyA samANI adRduhaTTavasaTTA asamAhipatto kAlamAse kAlaM kiccA ahe imIse rayaNappabhAe puDhavIe loluyaccue narae caurAsIivAsasahassaTiiesu neraiesu neraiyattAe uvavajihisi // 255 // tae NaM sA revaI gAhAvaiNI mahAsayaeNaM saptarAtrasyAlasakena vyAdhinA'bhibhUtA satI AnaMduHkhArttavazA" asamAdhiprAptA kAlamAse kAlaM kRtvA'dho'syAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM lolupAcyute narake caturazItivarSasahasrasthitikeSu nairayikeSu nairayikatayotpasya se // 255 // tataH khalu sA varjite tatra zrI= zobhA hI lajjA dhI-buddhi kIrtiH prazastasAdhuvAdarUpA tAbhirvarjitA tatsambuddhau he zrI hI dhI kotavarjite nairayikatayA nArakikatvena nArakikI bhUtvetyarthaH, utpatsya se utpannA bhaviSyasi / hImaH prItirahitaH,apadhyAtA-durthyAnaviSayatAM nItA / kumAreNa=kutsitena mAreNa / rahita revatI! tU sAta rAtrike bhItara-bhItara alasa rogase pIDita hokara zoka samudra meM gotA lagAtI huI tIvra duHkhake vaza hokara (azAnta citta)se asamAdhi yathAsamaya kAla karake isa ratnaprabhA pRthvIke nIce lolupAcyuta narakameM caurAsI hajAra varSakI sthitivAle nArakiyoMmeM nArakIrUpase utpanna hogI" // 255 // 1 alasa-viScikA / koi koi ise mandAgnikA roga kahate haiN| kahA bhI hai-"Upara nIce gamana na kara sake, agni manda ho jAya, AmAzaya ThIka-ThIka kAma na kare, jisa vyAdhise manuSya isa prakAra ho jAya use alasa roga kahate haiN||" zopha (sUjana) rogako bhI alasa kahate haiM-jisake honese raktake dUSita aura kama ho jAne se hAtha-pairoMkA stambhana ho jAtAhai aura sUjana cddhjaataahai|| revatI ! tuM sAta rAtrinI aMdara alasaka rogathI pIDita thaIne zekasamudramAM gothAM khAtI tIvra duHkhane vaza thaI mahAna asamAdhi (azAMta citta)thI yathAsamaya kALa karIne A ratnaprabhA pRthvInI nIce lelu pAmyuta narakamAM cerAzI hajAra varSanI sthitivALA nArakIomAM nArakI rUpe utapanna thaIza." (255). alasa eTale vikRcikA (kalerA-marakI ityAdi). koI koI tene maMdAgnine roga kahe che. kahyuM che ke "upara nIce gamana na karI zake, agni maMda thaI jAya, AmAzaya barAbara kAma na kare, je vyAdhithI mANasa A prakArane thaI jAya tene asala roga kahe che." sajAnA regane paNa asala kahe che. te rogathI zarIranuM lehI bagaDI ane ochuM thaI javAthI hAtha paganuM taMbhana thaI jAya che ane sojA caDe che. upAsaka dazAMga sUtra Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 upAsakadazAGgasUtre samaNovAsaeNaM evaMvuttA samANI evaM vayAsI-ruDe NaM mamamahAsayae samaNovAsae, hINe NaM mamaM mahAsayae, avajjhAyA NaM ahaM mahAsayaeNaM samaNovAsaeNaM, na najai NaM ahaM keNavi kumAreNaM mArijissAmitti kaTTha bhIyA tatthA chanasiyA ubiggA saMjAyabhayA saNiyaM 2 paccosakAi, paJcosakkittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ohaya-jAvajjhiyAi // 256 // tae NaM sA revaI gAhAvaiNI aMto sattarattassa alasaeNaM vAhiNA abhibhUyA aTTa : naSTA=alakSitA // 250-257 / / revatI gAthApatnI mahAzatakena zramaNopAsakenaivamuktA satyevamavAdIta "ruSTaH khalu mama mahAzatakaH zramaNopAsakaH, hInaH khalu mama mahAzatakaH, apadhyAtA khalvahaM mahAzatakena zramaNopAsakena, na jJAyate khalvahaM kenApi kumAreNa mArayiSye' iti kRtvA bhItA trastAnaSTA udvignA saJjAtabhayA zanaiH zanaiH pratyavaSvaSkate, pratyavavaSkya yenaiva svakaM gRhaM tenaivopAgacchati, upAgatya, avahata yAvad-dhyAyati // 256 // tataH khallu sA revatI gAthApatnI antaHsaptarAtrasyAlasakena vyAdhinA'bhibhUtA''ttaduHkhArta___ mahAzatakakI bAta sunakara revatI (manahI-mana) vicArane lagI"aba mahAzataka mujhase rUTha gayA hai, vaha mujha para prema nahIM rakhatA aura merA burA socatA hai, na jAne yaha mujhe kisa burI mautase maravA DAlegA" aisA soca kara vaha DarI aura dhUjatI (kAMpatI) huI chupa kara kSubdha aura bhayabhIta hotI huI vahAMse dhIre-dhIre niklii| nikala kara jahAM apanA ghara thA vahAM AI aura udAsa hokara yAvat soca-vicArameM par3a gaI // 256 // tatpazcAt gAthApatinI revatI sAta mahAzataka zrAvakanI A bhayaMkara vAta sAMbhaLIne revatI (manamAM) vicAravA lAgI have mahAzataka mArAthI rIsAI gaye che, te mArA para prema rAkhatA nathI ane mAruM bhUDuM cAhe che; zI khabara mane te kevIya bhUMDe mete marAvI nAMkhaze." ema vicArIne te DarI gaI ane dhrujatI dhrujatI chupAIne kSubdha tathA bhayabhIta thatI tyAMthI dhIre dhIre nIkaLI ane jyAM potAnuM ghara hatuM tyAM AvI. pachI udAsa thaIne te yAvat vicAramAM paDI gaI. (256). pachI gAthApatinI revatI sAta rAtanI upAsaka dazAMga sUtra Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 8 mR0 258-261 gautamabhagadvArtAlApavarNanam 507 duhavasaTTA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe loluyaccue narae caurAsIivAsasahassaTriiesu neraiesu neraiyattAe uvavannA // 257 // ___ malama-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre0 / samosaraNaM jAva parisA paDigayA // 258 // goyamA i samaNe bhagavaM mahAvIre evaM vayAsI-evaM khalu goyamA ! iheva rAyagihe nayare mamaM aMtevAsI mahAsayae nAmaM samaNovAsae posahasAlAe vazArtA kAlamAse kAlaM kRtvA'syAM ratnaprabhAyAM pRthivyA lolupAcyute narake caturazItivarSasahasrasthitikeSu nairayikatayopapannA // 257 // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAna mahAvIraH / samavasaraNaM yAvatpariSat pratigatA // 258 / / gautama ! iti zramaNo bhagavAna mahAvIra evamavAdIt-evaM khalu gautama! ihaiva rAjagRhe nagare mamAntevAsI mahAzatako nAma zramaNo. rAtake bhItara alasa rogase grasita ho, tIvra zoka aura duHkhake mAre AtadhyAna karatI huI kAla avasara kAla karake, isI ratnaprabhA pRthivI ke lolupAcyuta narakameM, caurAsI hajAra varSakI AyuvAle neraiyoMmeM, nArakI rUpase utpanna huI // 257 // . 'teNaM kAleNaM' ityAdi / usa kAla usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra pdhaare| samavasaraNa racA gyaa| pariSad nikalI aura dharmakathA sunakara yAvat lauTa gaI // 258 // "gautama" isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIrane kahA-"gautama ! isI rAjagRha nagarameM merA ziSya mhaaaMdaraalasa (maMdAgniroga) regathI grasita thaI, tIvra zoka ane duHkhanI mArI ArtadhyAna karatI karatI yathAsamaye kALa karIne, A ratnaprabhA pRthivInA lolupAcyata narakamAM, cerAzI hajAra varSanA AyuSyavALA neIomAM (nArakIomAM) nArakIrUpe utpanna thaI. (257). TIkArtha- teNaM kAleNaM-tyAhi te jete samaye zrI zrama man mahA vIra prabhu padhAryA. devedvArA samavasaraNa rathayuM, pariSada nIkaLI ane dharmakathA sAMbhaLIne yAvatu pAchI cAlI gaI. (2pa8). "gautama' e pramANe saMbodhana karI zramaNa bhagavAna mahAvIre kahyuM: "gItama!" A rAjagRha nagaramAM mAro ziSya mahAzataka upAsaka dazAMga sUtra Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 upAsakadazAGgasUtre apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAe jhusiyasarIre bhattapANapaDiyAi. vikhae kAlaM aNavakaMkhamANe viharai // 259 // tae NaM tassa mahAsayagassa revaI gAhAvaiNI mattA jAva vikaDamANI 2 jeNeva posahasAlA jeNeva mahAsayae teNeva uvAgayA, mohummAya jAva evaM vayAsI-taheva jAva doccapi taccaMpi evaM vayAsI // 260 // tae NaM se mahAsayae samaNovAsae revaIe gAhAvaiNIe doccaMpi taccaMpi evaM vutte samANe Asuratte 4 ohiM pauMjai, pauMjittA ohiNI pAsakaH poSadhazAlAyAmapazcimamAraNAntikasaMlekhanayA joSitazarIro bhaktamAnapratyAkhyAtaH kAlamanavakAGkSan viharati // 259 // tataH khalu tasya mahAzatakasya revatI gAthApatnI mattA yAvad vikarSantI 2 yatraiva poSadhazAlA yatraiva mahAzatakastatraivopAgatA, mohonmAda yAvad evamavAdIt-tathaiva yAvad dvitIyamapyeva tRtIyamapyeva mavAdIt // 260 // tataH khalu sa mahAzatakaH zramaNopAsako revatyA gAthApatnyA dvitIyamapi tRtIyamapyevamuktaH san AzuraktaH 4 avadhi prayunakti, prayujyAvadhinA zataka zrAvaka, poSadhazAlAmeM, antima samayameM mAraNAntika saMlekhanAse joSitazarIra hokara, bhakta-pAnakA pratyAkhyAna kara kAla (mRtyu)kI kAmanA na karatA huA vicaratA hai (thA) // 259 // taca mahAzatakakI patnI revatI gAthApatinI nazemeM unmatta hokara yAvat apane oDhaneke vastrako khIMcatI huI poSadhazAlAmeM mahAzatakake pAsa aaii| do tIna vAra vahI pUrvokta moha aura unmAdako utpanna karanevAlI bAte kahIM // 260 // aise do tIna bAra kahane para mahAzatakane krodhita 4 ho zrAvaka piSadhazALAmAM aMtima samaye mAraNAntika saMkhanAthI jeSitazarIra thaIne,bhaktapAnanuM pratyAkhyAna karI kALa (mRtyu)nI kAmanA na karatAM vicarI rahyo che (hatA). (259). tyAre mahAzatakanI patnI revatI gAthApatinI nazAmAM unmatta thaIne yAvata pitAnA oDhavAnA vastrane Amatema kheMcatI piSadhazALAmAM mahAzatakanI pAse AvI be traNavAra e pUrvokata meha ane unmAdane utpanna karanArI vAto kahI. (ra60). ema be traNa vAra kahetAM mahAzatake krodhita thaIne avadhijJAna prayoga karyo, te praga upAsaka dazAMga sUtra Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a.8mU.258-261 gautama-bhagavadvArtAlApavarNanam 509 Abhoei, AbhoittA revaI gAhAvaiNi evaM vayAsI-jAva uvavajihisi / no khalu kappai goyamA! samaNovAsagassa apacchima jAva jhasiyasarIrassa bhattapANapaDiyAikkhiyassa paro saMtehiM taccehi tahihi sabbhUehiM aNi?hiM akaMtehiM appiehiM amaNuNNehi amaNAmehivAgaraNehiM vAgarittae, taM gaccha NaM devANuppiyA ! tuma mahAsayayaM samaNovAsayaM evaM vayAhi no khalu devANuppiyA ! kappai Abhogayati, Abhogya revatI gAthApatnImevamavAdIta yAvadutpatsyase / no khalu kalpate gautamAzramaNopAsakasyA'pazcimayAvajjoSitazarIrasya bhaktapAnamatyAkhyAtasya paraH sadbhistattvaistathyaiH sadbhatairaniSTairakAntairamiyaramanoharanana-ApaiyAkaraNaiAkartu, tadgaccha khalu devAnupriya ! tvaM mahAzatakaM zramaNopAsakamevaM bada-no khalu devAnupriya ! ___TIkA-sadbhiH vidyamAnaiH, tathyaiH yathoktamakAraireva natu nyUnAdhikaH, sadbhUtaiH =yathArthasvarUpaiH, aniSTaiH akAkSitaiH,akAntaiH asundaraiH, apriyaiH aprItikArakai, amanojJaiH manasA'pyanabhilaSitaiH, amanaAphaiH manasA'pi prAptumayogyaiH, vyAkaraNaiH vAkyaprayogaH, vyAkRtA pratipAditA // 258-261 // avadhijJAnakA prayoga kiyA,prayoga karake usa avadhijJAna dvArA saba hAla jAnA, jAnakara revatI gAthApatinIse kahA-'vahI saba bAta yAvat pUrvavat tUM narakameM utpanna hogii| he gautama ! antima saMlekhanAse jUSita-zarIra vAle, bhakta-pAnakA paJcakkhANa kie hue zrAvakako jo bAta satya, tattva (khAsa), tathya ho kintu dUsareko aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa aura vicAra karanese bhI dukhadAyI ho to aisA vacana bolanA nahIM kalpatA / ataH he devAnupriya ! tuma jAo aura mahAzataka zrAvakase karIne te avadhijJAna dvArA badhI sthiti jANI ane revatI gAthApAtanIne pUrvavata kahyuM ke "yAvatu tuM narakamAM utpanna thaze." he gautama! aMtima saMlekhanAthI jUSita zarIravALA, bhakata-pAnanAM paccakhkhANa karelA zrAvakane-je vAta satya, tattava, tathya hoya paraMtu bIjAne aniSTa, akAnta, apriya, amaneza ane vicAravAthI paNa duHkhadAyI hoya te evuM vacana belavuM ka5tuM nathI. mATe he devAnupriya! tame upAsaka dazAMga sUtra Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 upAsakadazAGgasUtre samaNovAsagassa apacchima jIva bhattapANapaDiyAikkhiyassa paro saMtehiM jAva vaagritte|tume ya NaM devANuppiyA ! revaI gAhAvaiNI saMtehi4 aNi?hiM vAgaraNehiM5 vAgariyA, taMNaM tumaM eyassa ThANassa Aloehi jAva jahArihaM ca pAyacchittaM paDivajAhi // 261 // ___mUlama-tae NaM se bhagavaM goyame samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahatti eyamaDhe viNaeNaM paDisuNei, paDisuNittA tao paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA rAyagihaM nayaraM majhaM-majjheNaM aNuppavisai, aNuppavisittA jeNeva mahAsayagassa samaNovAsayassa gihe jeNeva mahAsayae lamaNovAsae teNeva uvAgacchai // 262 // kalpate zramaNopAsakasyApazcimayAvad bhaktapAnapatyAkhyAtasya paraH sadbhiryAvad vyAkaraNairvyAkRta, tatkhalu tvametasya sthAnasya (viSaye) Alocaya yAvad yathA heca prAyazcitta pratipadyasva // 26 // chAyA-tataH khalu sa bhagavAn gautamaH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'tatheti' etamathai vinayena pratizRNoti, pratizrutya tataH pratiniSkrAmati, pratiniSkramya rAjagRha nagaraM madhya-madhyenAnupravizati, anupavizya yatraiva mahAzatakasya zramaNopAsakasya gRha kaho ki-devAnupriya ! isa antima avasthAmeM aise vacana satya hone para bhI bolanA nahIM kalpatA hai| tumane gAthApatinI revatIse aise kahA hai, ataH isa viSayameM AlocanA karo, aura yAvat yathAyogya prAyazcitta svIkAra karo // 26 // ___TIkArtha-"tae NaM se bhagavaM goyame' ityAdi / tadanantara bhagavAn gautamane zramaNa bhagavAn mahAvIrake kathanako 'tatheti' (ThIka hai) kahakara jAo ane mahAzataka zrAvakane kahe ke-devAnupriya ! A aMtima avasthAmAM evAM vacana satya hovA chatAM paNa bolavAM kalpatAM nathI. tame gAthA patinI revatIne AvuM kahyuM che, mATe e viSayamAM AlecanA kare ane yAvat yathAyogya prAyazcitta svii||2| (261). TIkArtha-'tae NaM se bhagavaM goyame' tyAhi pachI bhAvAn gautama zrI zramaNa bhagavAna mahAvIrasvAmInA kathanane "tathati ( barAbara che) ema kahIne upAsaka dazAMga sUtra Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 511 a0 dharma0 TIkA a. 8 . 262 - 268 mahAzatakaprAyazcittavarNanam taNaM se mahAsaya samaNovAsae bhagavaM goyamaM ejamANaM pAsai, pAsittA haTTa jAva hiyae bhagavaM goyamaM vaMdai namasai // 263 // taNaM se bhagava goyame mahAsayayaM evaM vayAsI - evaM khalu devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhar3a bhAsai paNNaves paruvei - "no khalu kappara devANuppiyA ! samaNovAsagassa apacchima jAva vAgarittae, tume NaM devANuppiyA ! revaI gAhAvaiNI saMtehiM jAva vAgariyA, taM NaM tumaM devANuppiyA ! eyassa ThANassa eloehi jAva paDivajjAhi // 164 // tae NaM se mahAsayae samaNoyatraiva mahAzatakaH zramaNopAsakastatraivopAgacchati || 262|| tataH khalu sa mahAzatakaH zramaNopAsako bhagavantaM gautamamejamAnaM pazyati, dRSTvA hRSTa yAvata hRdayo bhagavantaM gautamaM vandate namasyati || 263 // tataH khalu sa bhagavAn gautamo mahAzatakamevamavAdIt evaM khalu devAnupriya ! zramaNo bhagavAn mahAvIra evamAkhyAti bhASate prajJApayati rUpayati - " no khalu kalpate devAnupriya ! zramaNopAsakasyApazcima yAvadvyAkarttuM svayA khalu devAnupriya ! revatI gAthApatnI sadbhiryAvad vyAkRtA, vinayapUrvaka svIkAra kiyA / ve vahAMse cale, calakara rAjagRha nagara meM praviSTa hue, aura jahAM mahAzataka zramaNopAsaka thA vahAM pahu~ce // 262 // mahAzatakane bhagavAn gautamako Ate dekhA to bahuta prasanna aura santuSTa huA, vandanA kI namaskAra kiyA || 263|| bhagavAn gautamane mahAzataka se kahA - "devAnupriya ! zramaNa bhagavAna mahAvIra aisA kahate, bhASaNa karate, sUcita karate, evaM prarUpita karate haiM ki - "devAnupriya ! antima saMlekhanAdhArI zrAvakako aisA kahanA nahIM kalpatA haiM / vinayapUrvaka svIkAryuM. ane teo tyAMthI cAlyA ane rAjagRhanagaramAM praviSTa thayA, ane jayAM mahAzataka zramaNeApAsaka hatA tyAM paheAMcyA. (262). mahAzatake bhagavAna gautamane AvatA joyA eTale te bahu prasanna ane sa MtuSTa thayo, vaMdanA namaskAra karyAM (263) bhagavAn gautame mahAzatakane kahyuM:-" devAnupriya ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ema kahe che, bhASaNa kare che, sUcita kare che ane prarUSita kare che ke, devAnupriya a Mtima salekhanAdhArI zrAvakane AvuM kahevuM kalpatuM nathI. devAnupriya tame revatI upAsaka dazAMga sUtra Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 upAsakadazAGgasUtre vAsae bhagavao goyamassa tahatti eyamaDhe viNaeNaM paDisuNei, paDisuNittA tassa ThANassa Aloei jAva ahArihaM ca pAyacchittaM paDivajjai // 265 // tae NaM se bhagavaM goyame mahAsayagassa samaNovAsayassa aMtiyAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA rAyagihaM nayaraM majhamajjheNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvetatkhalu tvaM devAnupriya ! etasya sthAnasyA''locaya yAvatpatipadyasva " // 264 // tataH khalu sa mahAzatakaH zramaNopAsako bhagavato gautamasya tatheti' etamartha vinayena patizRNoti, pratizrutya tasya sthAnasya (viSaye) Alocayati yAvad yathAI ca prAyazcittaM pratipadyate // 265 // tataH khalu sa bhagavAna gautamo mahAzatakasya zramaNo. pAsakasyAntikAtpratiniSkrAmati,pratiniSkramya rAjagRhaM nagaramadhya-madhyena nigacchati, nirgatya yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIrastetraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitA saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan devAnupriya ! tumane revatI gAthApatinIse aisA kahA hai, ataH isa viSayameM AlocanA karo yAvat yathAyogya prAyazcitta lo" // 264 // mahAzataka zrAvakane bhagavAn gautamakI bAta vinayapUrvaka 'tahatti' kaha kara svIkAra kIyA aura usake viSayameM AlocanA tathA yAvat prAyazcitta kiyA // 265 // taba bhagavAn gautama mahAzataka zrAvakake pAsase lauTe aura rAjagRha nagarake bIca meM hokara bhagavAn mahAvIrake pAsa aaye| vahAM Akara bhagavAnko vandanA-namaskAra karake vArtA nivedana kiyaa| vndnaagAthApatinIne evuM kahyuM che, mATe e viSayamAM AlecanA kara yAvat yathAyogya prAyazcitta lyo. (264), A pramANe mahAzataka zrAvake bhagavAna gautamasvAmInI vAta vinaya tatti' tatheti (tatheti) DIne svIsarI mane ye viSayamA alecanA tathA yAvata prAyazcitta karyuM. (265). pachI bhagavAna gotama mahAzataka zrAvakanI pAsethI pAchA pharyA ane rAjagRhanagaranI vacce thaIne bhagavAna mahAvIranI pAse AvyA. tyAM AvIne bhagavAnane vaMdanA-namaskAra karyA ane saMyama tathA tapathI upAsaka dazAMga sUtra Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 8 mU. 262-268 mahAzaktigativarNanam 513 mANe vihri||266||te NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAi rAyagihAo nayarAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA vahiyA jaNa vayavihAraM viharai // 267 // tae NaM se mahAsayae samaNovAsae bahuhiM sIla jAva bhAvettA vIsaM vAsAiM samaNovAsagapariyAyaM pAuNittA, ekArasa uvAsagapaDimAo samma kAeNa phAsittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA saTri bhattAI aNasaNAe chedettA AloiyapaDikaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe aruNavaDisae vimANe devattAe uvavanne / cattAri paliovamAiM tthiii| mahAvidehe vAse sijjhihii // 268 // nikkhevo // sattamassa aMgassa uvAsagadasANaM aTThamaM __ ajjhayaNaM samattaM // 8 // viharati // 266 / / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro'nyadA kadAcid rAjagRhAnagarAtmatiniSkrAmati, pratiniSkramya bahirjanapadavihAraM viharati // 267 // tataH khalu sa mahAzatakaH zramaNopAsako bahubhiH zIla yAvad bhAvayitvA viMzati varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayitvA, ekAdazopAsakapratimAH samyaka kAyena spRSTvA mAsikyA saMlekhanayA''tmAnaM joSayitvA SaSTiM bhaktAnyanazanena chittvA, AlocitanamaskAra karake saMyama aura tapase AtmAko bhAte hue vicarane lge||266|| tadanantara eka samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra rAjagRha nagarase nikale aura deza-deza vicarane lage // 267 // taba mahAzataka zrAvaka bahutase zIla Adise yAvat AtmAko bhAbita karake vIsa varSa taka zrAvakaparyAya pAlakara-gyAraha pratimAoMkA bhalIbhAti sevana kara mAsikI (eka mAsakI) saMlekhanAse AtmAko jUSita (sevita) kara, sATha AtmAne bhAvita karatA vicAravA lAgyA. (266). pachI eka samaye zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra prabhu rAjagRha nagarathI nIkaLyA ane dezadeza vicAravA lAgyA. (267). pachI mahAzataka zrAvaka ghaNuM zIla Adi vratathI yAvat AtmAne bhAvita karIne vIsa varSa sudhI zrAvaka paryAya pALIne, agiAra pratimAone sArI sevIne, mAsika (eka mAsanI) lekhanAthI AtmAne jUSita (sevita) karIne, sATha bhakatanuM anazana upAsaka dazAMga sUtra Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 514 upAsakadazAsUtre pratikrAntaHsamAdhiprAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA saudharme kalpe'ruNAvataMsake vimAne devatayopapannaH / catvAri palyopamAni sthitiH / mahAvidehe varSe setsyati // 26 // nikssepH|| saptamasyAGgasyopAsakadazAnAmaSTamamadhyayana samAptam // 8 // vyAkhyA suspaSTA // 262--268 // itizrI-vizvavikhyAta-jagahallama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhuchatrapati kolhApurarAjapradatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacArI-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI-ghAsIlAlavrati-viracitAyAmupAsakadazAGgamUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyAkhyAyAM vyAkhyAyAmaSTamaM mahAzatakAkhyamadhyayanaM samAptam // 8 // bhaktakA anazana karake, AlocanA pratikramaNa kiyA huA samAdhipUrvaka yathAsamaya kAla karake saudharmakalpake aruNAvataMsakavimAnameM devapane utpanna huA // usakI cAra palyopama sthiti hai| mahAvideha kSetra meM siddha hogA // 268 // nikSepa pUrvavat // "".." sAtaveM aMga upAsakadazAke AThaveM adhyayanakI agArasaJjIvanI TIkAkA hindI bhASAnuvAda samApta // 8 // karIne, AlecanA pratikramaNa karI samAdhipUrvaka yathAsamaya kALa karI, saudharmakalpanA -arUNuvataMsaka vimAnamAM devapaNe utpanna thayo. enI cAra palyopama sthiti che. bhAviDa kSatramA siddha . (268). nikSepa pUrvavata. iti zrI upAsakadazAMgasUtranA AThamA adhyayananI agAsaMjIvanI dhyAbhyAna gutI-sApAnuvAda samApta (8). upAsaka dazAMga sUtra Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // navamAdhyayanam // malama-navamassa ukkheo| evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAvatthI nayarI, koTThae ceie, jiyasatta raayaa| tattha zaMsAvatthIe nayarIe naMdiNIpiyA nAma gAhAvaI parivasai, add'e| cattAri hiraNNakoDIo nihANapauttAo, cattAri hiraNNakoDIo vuddhipauttAo, cattAri hiraNNakoDIo pavittharapauttAo, cattAri vayA dasa gosAhassieNaM vaeNaM / assiNI bhAriyA // 269 // sAmI samosaDhe jahA ANaMdo taheva gihidhamma paDivajai |saamii bahiyA0 chAyA-navamasyotkSepakaH / evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye zrAvastI nagarI, koSThakaM caityam, jitazatru rAjA / tatra khalu zrAvastyAM nagaryAM nandinIpitA nAma gAthApatiH parivasati, ADhayaH / catasro hiraNyakoTayo nidhAnaprayuktAH, catasro hiraNyakoTayo vRddhiprayuktAH, catasro hiraNyakoTayaH pravistaraprayuktAH, catvAro vrajA dazagosAhasrikeNa vrajena / azvinI bhAryA // 269 / / svAmI smymRtH| yathA''nandastathaiva gRhidharma pratipadyate / svAmI bahiH0 viharati / / 270 // tataH nauvA~ adhyayana. TIkArtha-' navamasse' tyAdi nauvAMkA utkSepa pUrvavat / sudharmA svAmIne kahA-he jambU ! usa kAla usa samaya zrAvastI nagarI, koSThaka caitya, jitazatru rAjA thaa| zrAvastI nagarImeM nandinIpitA nAmaka gAthApati nivAsa karatA thaa| usake cAra karor3a sonaiyA khajAnemeM, cAra karor3a vyApArameM aura cAra karor3a dena-lenameM lage the / dasa-dasa hajAra gAyoMke cAra gokula the| azvinI nAmaka patnI thii|| 269 // svAmI (bhagavAn navamuM adhyayana, TIkArtha-'navamasse' tyAhi nabhA adhyayana Svely pUrvavata sudhAravAbhIme kahyuM he jaMbU e kALe e samaye zrAvastI nagarI, keSThaka rautya, jitazatru rAjA hate. zrAvastI nagarImAM naMdinIpitA nAmane gAthApati raheto hate tenI pAse cAra karoDa naiyA khajAnAmAM, cAra kareDa vepAramAM ane cAra karoDa leNa-deNamAM hatA, dasa dasa hajAra gavagIya pazuonA cAra gokuLa hatAM. azvinI nAmanI patnI upAsaka dazAMga sUtra Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 upAsakadazAGgasUtre viharai // 270 // tae NaM se naMdiNIpiyA samaNovAsae jAe jAva viharai ||271||tennN tassa naMdiNIpiyassa samaNovAsayassa bahUhi sIlavayaguNa jAva bhAvemANassa coisa saMvaccharAiM vikNtaaii| taheva je; puttaM Thavei / dhammapaNNartiH / vIsaM vAsAiM pariyAgaM / nANattaM aruNagave vimANe uvvaao| mahAvidehe vAse sijjhihii // 271 // nikkhevo // sattamassa aMgassa uvAsagadasANaM navamaM ajjhayaNaM // samattaM 9 // khalu sa nandinIpitA zramaNopAsako jAto yAvadviharati // 271 // tataH khalu tasya nandinIpituH zramaNopAsakasya bahubhiH zIlavataguNa-yAvad-bhAvayatazcaturdazasaMvatsarA vyutkrAntAH / tathaiva jyeSTha putra sthApayati / dharmaprajJaptim viMzatiM varSANi paryAyam / mahAvIra ) padhAre / nandinIpitAne AnandakI bhA~ti gRhastha dharma svIkAra kiyaa| svAmI bAhara (nAnA dezoMmeM) vihAra karane lage // 270 // nandinIpitA jIva-ajIvakA jAnakAra zrAvaka ho gayA yAvat vicarate rahA // 271 // isa prakAra vividhazIla, vrata guNavrata, AdikA pAlana karate hue caudaha varSa bIta gae / taba AnandakI taraha jyeSThaputrako hatI. (296). svAmI (bhagavAna mahAvI2) pAya na hinApitAmme bhAnanI pahe. gRhastha dharma svIkAryo. svAmI bahAra (judA judA dezamAM) vihAra karavA lAgyA. (270). naMdinIpitA jIva-ajIvano jANakAra zrAvaka thaye, yAvata vicarate rahyo (271). e pramANe vividha zIla, vata guNavrata, AdinuM pAlana karatAM cauda varSa vItI gayAM, tyAre AnaMdanI peThe vaDA putrane kuTuMbane bhAra saMkhe, ane te upAsaka dazAMga sUtra Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITIkA a.9 mU0 269-272 adhyayanasamAptiH 517 nAnAtvamaruNagave vimAne uppaatH| mahAvidehe varSe setsyati // 272 // nikssepH|| saptamasyAGgasyopAsakadazAnAM navamamadhyayanaM samAptam // 9 // itizrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjamadatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI-ghAsIlAlavati-viracitAyAmupAsakadazAGgamUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyAkhyAyAM vyAkhyAyAM navamaM nandInIpitrAkhyamadhyayanaM samAptam // 9 // kuTumba kA bhAra sauNpaa| apane dharmaprajJapti svIkAra kii| bIsa varSa taka zrAvakapanakA pAlana kiyaa| aruNagava vimAnameM utpanna huaa| mahAvideha kSetra meM siddha hogA // 272 // nikSepa pUrvakI taraha // sAtavA~ aMga upAsakadazAke nauve adhyayanakI agArasaJjIvanI TIkAkA hindI-bhASAnuvAda samApta // 9 // dharmaprajJaptine svIkAra karyo. vIsa varSa sudhI zrAvakapaNuM pAlana karyuM. arUNagava vibhAgamA pani thayo. bhaviDa kSetramA siddha ze. (272) nikSe5 pUrvavata. - sAtamA aMga upAsakadazAnA navamA adhyayananI agAra saMjIvanITIkAne gujarAtI-anuvAda samApta 9 upAsaka dazAMga sUtra Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 // dazamAdhyayanam // sampati dazamamadhyayanaM samArabhyate 'dasamassa' ityAdi // mUlam-dasamassa ukkhevo / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAvatthI nayarI, koTrae ceie, jiyasattU raayaa| tattha NaM sAvatthIe nayarIe sAlihIpiyA nAmaM gAhAvaI parivasai, aDDe, ditteH| cattAri hiraNNakoDIo, nihANapauttAo cattAri hiraNNakoDIo buDDipauttAo, cattAri hiraNNakoDIo pavittharaupattAo, cattAri vayA dasagosAhassieNaM vaeNaM, phagguNI bhAriyA // 273 // chAyA-dazamasyotkSepaH / evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye zrAvastI nagarI, koSThakaM caityam, jitazatru raajaa| tatra khalu zrAvastyAM nagaryAM zAleyikApitA nAma gAthApatiH parivasati / ADhayo dIptaH / catasro hiraNyakoTayo nidhAnaprayuktAH, catasro hiraNyakoTayo vRddhiprayuktAH, pratasro hiraNyakoTayaHprabistaraprayuktAH, catvAro vrajA dazagosAhasrikeNa vrjen| phAlgunI bhAryA // 273 // // dazavA adhyayana // TIkArtha-'dasamasse' tyAdi / dasaveM adhyayanakA utkSepa pUrvavat / sudharmA svAmI bole-he jambU ! usakAla usa samaya, zrAvastI nagarI, koSThaka caitya, aura jitazatru rAjA thA / usa zrAvastI nagarImeM zAleyikApitA nAmaka gAthApati nivAsa karatA thaa| usake cAra karor3a sonaiyA khaz2Ane meM the, cAra karoDa vyApArameM lage the aura cAra karor3a lena-denameM lage the / dasa-dasa hajAra gAyoMke cAra gokula the| usakI patnIkA nAma phAlgunI thA // 273 // dazamuM adhyayana TIkArtha-'dasamasse' tyA zabhA madhyayana SA5 pUrvavata. sudhAsvAmI belyA : he jaMbU ! e kALe e samaye, zrAvatI nagarI, keSThaka maitya ane jitazatru -rAjA hate. e zrAvastI nagarImAM zAyikApitA nAmaka gAthApati raheto hato. tenI pAse cAra karoDa senaiyA khajAnAmAM hatA, cAra karoDa vepAramAM lAgelA hatA. ane cAra kareDa leNa-deNamAM rokAyelA hatA. dasa-dasa hajAra govargIya pazuonAM cAra gIta tai, menI patnInu nAma zagunI tu (273). upAsaka dazAMga sUtra Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanITIkA a0 10 sU. 273-276 zAleyikApitRvarNanam 519 sAmI samosaDhe / jahA ANaMdo taheva gihidhamma paDivajai / jahA kAmadevo tahA jehaM puttaM ThavettA posahasAlAe samaNassa bhagavao mahAvIrassa dhammapaNNattiM uvasaMpajittANaM vihri| navaraM niruvassaggAo ekkArasa vi uvAsagapaDimAo taheva bhaanniyvaao| evaM kAmadevagameNa neyatvaM jova sohamme kappe aruNakIle vimANe devattAe uvavanne / cattAri paliovamAiM ThiI |mhaavidehe vAse sijjhihii // 274 // svAmI samavasRtaH / yathA''nandastathaiva gRhidharma pratipadyate / yathA kAmadevastathA jyeSThaM putraM sthApayitvA poSadhazAlAryA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya dharmaprajJaptimupasampadya viharati, navaraM nirupasargA ekAdazApyupAsakapratimAstathaiva bhnnitvyaaH| evaM kAmadevagamena netavyaM yAvatsaudharme kalpe'ruNakIle vimAne devatayopapannaH / catvAri palyopamAni sthitiH| mahAvidehe varSe setsyati // 274 // mahAvIra prabhu pdhaare|shaaleyikaapitaane Anandako bhA~ti gRhasthadharmadhAraNa kiyA, aura kAmadevakI taraha bar3e lar3akeko kuTumbakA bhAra sambhalAkara Apa poSadhazAlAmeM zramaNa bhagavAn mahAvIrakI dharmaprajJapti aMgIkAra kara vicarane lgaa| anya zrAvakoMkI apekSA isake jIvana meM vizeSatA yaha hai ki ise kisI prakArakA upasarga na huaa| vinA upasarga hI isane zrAvakakI gyAraha paDimAoMkA pAlana kiyaa| saudharmakalpake aruNakIla vimAnameM devarUpase utpanna huaa| vahAM cAra palyopamakI sthiti hai / mahAvideha kSetra meM siddha hogaa| zeSa saba kathana kAmadevake samAna hI hai // 274 // - svAmI padhAryA. zAyikApitAe AnaMdanI peThe gRhastha dharma dhAraNa karyo ane kAmadevanI peThe moTA putrane kuTuMbane bhAra bhaLAvIne pite piSadhazALAmAM zramaNa bhagavAna mahAvIranI dhamaprajJapti aMgIkAra karI vicAravA lAgyuM. bIjA zrAvakenI apekSAe tenA jIvanamAM vizeSatA e che ke tene koI prakAranA upasarga na the upasarga vinA ja teNe zrAvakanI agiAra paDimAonuM pAlana karyuM saudharmaka95nA arUNakIla vimAnamAM devarUpe utpanna thaye. tyAM cAra palyopamanI sthiti che. mahAvideha kSetramAM siddha thaze. bAkI badhuM kathana kAmadevanI peThe samajI levuM (ra74). upAsaka dazAMga sUtra Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - upAsakadazAGgasUtre (upasaMhAraH) dasaNha vi paNarasame saMvacchare vaTTamANANaM ciNtaa| dasaNha vi vIsaM vAsAiM samaNovAsayapariyAo // 375 // evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM sattamassa aMgassa uvAsagadasANaM dasamassa ajjhayaNassa ayama? paNNatte // 276 // uvAsagadasANaM sattamassa aMgassa ego suyakkhaMdho,dasa ajjhayaNA ekasaragA, dasasu ceva divasesu udissNti| sattamassa aMgassa uvAsagadasANaM dasamaM ajjhayaNaM samattaM // 10 // // uvAsagadasAo samattao // dazAnAmapi paJcadaze saMvatsare vartamAnAnAM cintaa| dazAnAmapi viMzatiM varSANi zramaNopAsakaparyAyaH // 275 // evaM khalu jambUH ? zramaNena yAvatsamAptena saptamasyAGgasyopAsakadazAnAM dazamasyA'dhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH // 276 // upasaMhAra. dasoM zrAvakoMko pandrahaveM varSameM kuTumbakA bhAra parityAga kara viziSTa-dharma-sAdhanakI cintA (vicAra) huI / dasoMne bIsa-bIsa varSa paryanta zrAvakapana pAlA // 275 // ___ AryasudharmA-svAmIne jambU-svAmIse kahA-" he jambU ! yAvat siddhigati nAmaka sthAnako prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane sAtaveM aMga upAsakadazAke dasaveM adhyayanakA yahI artha prarUpita kiyA hai // 276 // 1 tIrthakara bhagavAn arthAgagakA upadeza karate haiM, isI lie sarvatra yahI kahA gayA hai ki-"amuka adhyayanakA amuka artha kahA hai" // UpasaMhAra daseya zrAvakene paMdaramA varSe kuTuMbanA bhArane parityAga karIne viziSTa-dharma sAdhanane vicAra thaye. dasee vIsa-vIsa varSa sudhI zrAvakapaNuM pALyuM. (275) Arya sudharmA svAmIe jaMbusvAmIne kahyuM: "he jaMbU? yAvat siddhi gati nAmaka sthAnane prApta zramaNa bhagavAna mahAvIre sAtamA aMga upAzaka dazAnA dasamA madhyayananA meka artha pra3pita ye che. ,, (276) tIrthakara bhagavAna athagamana Upadeza kare che, tethI sarvatra ema kahevAmAM AvyuM che ke amuka adhyayanane amuka artha kahyo che." upAsaka dazAMga sUtra Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agAradharmasaJjIvanI TIkA a. 10 upasaMhAraH 521 upAsakadazAnAM saptamasyAGgasyaikaH zrutaskandho, dazA'dhyayanAni ekasvarakANi, dazasveva divaseSUddizyante // saptamasyAGgasyopAsakadazAnAM dazamamadhyayanaM samAptam // 10 // // upAsakadazAH samAptaH / / TIkA spaSTA // 273-276 // itizrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUSita-kolhApurarAjaguru' bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI-ghAsIlAla vrati viracitAyAmupAsakadazAGgamUtrasyA'gAradharmasaJjIvanyA khyAyAM vyAkhyAyAM dazamaM zAleyikApitrAkhyamadhyayanaM samAptam // 10 // isa upAsakadazA nAmaka sAtaveM aMgameM eka zrutaskandha hai, aura dasa adhyayana haiN| dezaviratikA kathana karaneke kAraNa ye saba adhyayana eka svara (eka samAna) haiN| dasa dinoMmeM ina dasa adhyayanoMkA upadeza kiyA jAtA hai // sAtaveM aMga upAsakadazAke dasaveM adhyayanakI agArasaJjIvanI TIkAkA hindI-bhASAnuvAda samApta // 10 // // iti zrI upAsakadazAGgamUtrakA hindIbhASAnuvAda sampUrNa // A upAsakadazA nAmaka sAtamA aMgamAM eka zrataskaMdha che. ane dasa adhyayana che. dezaviratinuM kathana karavAne kAraNe e badhAM adhayayana kavara(eka samAna) che. dasa divasamAM e dasa adhyayane upadeza karavAmAM Ave che. sAtamA aMga zrI upAsakadazAnA dasamA adhyayananI agArasaMjIvanI TIkAne gujarAtI ___ bhASAnuvAda sabhAta (10) Iti zrI upAsakadazAMga sUtro gujarAtI anuvAda samApta, upAsaka dazAMga sUtra Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 upAsakadazAGgasUtrasyemAH pUrvAcAryapraNItAH saGgrahagAthAH" vANiyagAme caMpA duve ya vANArasIe nayarIe / AlaMbhiyA ya purivarI, kaMpillapuraM ca boddhavvaM // 1 // polAsaM rAjagihaM sAvatthIe purIe donni bhave / ee uvAsagANaM, nayarA khalu hoti boddhavvA // 2 // sivanaMda-bhadda-sAmA, dhanna-bahula-pUsa-aggimittA ya / revai assiNi taha phagguNI ya bhajANa nAmAiM // 3 // chAyA-" vaNijagrAme campAyAM, dvau ca vArANasyAM nagaryAm / AlaMbhikA ca purivarI, kAmpilyapuraM ca boddhavyam // 1 // polAsaM rAjagRhaM zrAvastyAM puryA dvAvabhavatAm / etAnyupAsakAnAM nagarANi khalu bhavanti boddhavyAni // 2 // upAsakadazAGga sUtrake pUrvAcAryapraNIta saGgrahagAthAoMkA bhASAntara AnaMda Adi daza zrAvakoM ke nAma, nagara, bhAryA, upasarga, gatyantara, vrajasaMkhyA vibhUti parimANa, abhigrahasaMkhyA, avadhijJAna kI maryAdA pratimAe aura AgAmI bhavoMkA vivaraNa isaprakAra hai| __ nAma-1 pahalA zrAvaka AnaMda 2 dUsaroM kAmadeva 3 tIsarA culinI pitA 4 cauthA surAdeva 5 pAMcavAM cullazataka 6 chaThA kuMDakaulika 7 sAtanAM saddAlaputra 8 AThavAM mahAzataka 9 nauvAM nandinI pitA aura 10 dazavAM zAlinI pitaa| nagaro ke nAma-1 AnaMda kA nagara vANiyagAMva 2 kAmadeva kI caMpAnagarI 3 culinI pitA kI vArANasInagarI 4 surAdeva kI vArANasInagarI 5 cullazatakakI nagariyo meM zreSTha AlaMbhikAnagarI 6 kuMDakaulika kA kAmpilpura 7 saddAlaputrakA polAsapura 8 mahAzatakakA rAjagRhanagara 9 naMdinIpitAkI zrAvastI nagarI aura 10 zAlinIpitA kIbhI shraavstiingrii| // 1-2 // upAsaka dazAMga sUtra Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saGgrahagAthAH ohiNNANa pisAe, mAyA-vAhi-dhaNa-uttarije ya / bhajjA ya suvvayA duvvayA niruvamaggayA donni // 4 // aruNe aruNAme khalu, aruNappaha-aruNakaMta-siTe ya / aruNajjhae ya chaTTe, bhUya-vaDiMse gave kIle // 5 // zivAnandA-bhadrA-zyAmA, dhanyA bahulA-pUSA-'gnimitrAca / revatI azvinI tathA phAlgunI ca bhAryANAM nomAni // 3 // avadhijJAnaM, pizAco mAtA-vyAdhi-dhano-ttarIyakaM ca / bhAryA ca suvratA duvratA nirupasargako dvau // 4 // aruNe'ruNAbhe khalu, aruNaprabhA 'ruNakAnta-ziSTe ca / arugadhvaje ca SaSThi bhUtA-'vataMsakau gavaH kIlaH // 5 // bhAryAoMke nAma-1 AnaMda zrAvakakI bhAryA zivAnaMdA 2 kAmadevakI bhAryA bhadrA 3 culanI pitAkI bhAryA zyAmA 4 surAdevakI bhAryA dhanyA 5 cullazataka ko bhAryA bahulA 6 kuMDakI. likakI bhAryA pUSA 7 saddAlaputra kI bhAryA agnimitrA 8 mahAzataka kI bhAryA revatI 9 naMdinIpitA kI bhAryA azvinI aura 10 zAlinI pitAkI bhAryA phAlgunI // 3 // upasarga-1 AnaMdako devakRta upasarga huA tathA avadhijJAna huvA 2 kAmadevako devakRta pizAca, gaja aura sarpakA upasarga huvA 3 culanIpitAko devakRta upasarga aura mAtAne pratibodhadiyA 4 surAdevako devakRta upasarga, meM devane vyAdhikI dhamakI dI 5 cullazatakako devakRta upasarga meM devane dhanaharaNa kiyejAnekI dhamakIdI 6 kuMDakaulikako devakRta upasarga, meM devadvArA vastra (dupaTTA) aura nAmamudrikAko apaharaNa huvA / 7 saddAlaputrako devakRta upasarga, aura use apanI agnimitrA nAmakI subatAbhAryAne vratameM sthira kiyA 8 mahAzataka ko apanI revatI nAmakI duvratA (durAcAriNI) bhAryA dvArA upasarga aura avadhijJAna 9-10 naMdinIpitA aura zAlinI pitA ina donoko koI upasarga nahIM huvA // 4 // gatyantara-dasoMhI zrAvaka saMlekhanA maraNase saudharma nAmake prathama devalokameM jahAM utpanna hue una vimAno ke nAma-1 Ananda zrAvaka saudharma devalokameM aruNa nAmake vimAnameM utpanna huvA / 2 kAmadeva aruNAbha vimAnameM 3 culanIpitA aruNaprabha vimAnameM 4 surA upAsaka dazAMga sUtra Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 10 upAsakadazAgasUtre cAlI maTTi asII, saTTI saTThI ya saTTi dasasahassA / asIi cattA cattA, vae eyANa ya sahassA NaM // 6 // bArasa aTThArama cau,-bIsaM tiNhaMca aTTarasa neyaM / dhanneNa ticauvIsaM, bArasa bArasa ya koDIo // 7 // catvAriMzat, SaSTiH, azItiH, SaSTiH SaSTizca paSTidazapahasrANi / azItizcatvAri catvAri vraja eteSAM ca sahasrANi // 6 // dvAdaza-aSTAdaza, caturviMzatiH, trayANAM ca, aSTAdaza jJeyAH / dhanena tisraH, caturviMzatiH, dvAdaza dvAdaza ca koTayaH // 7 // deva aruNakAnta vimAnameM 5 cullazataka aruNaziSTa vimAnameM 6 kuNDakaulika aruNadhvaja vimAnameM 7 saddAlaputra ajhaNabhUta vimAnameM 8 mahAzataka aruNA'vataMsa vimAnameM 9 naMdinIpitA aruNagava vimAnameM aura 10 zAlinIpitA aruNakIla nAmake devavimAnameM utpanna huvA / vajasaMkhyA-gAyoMke samudAyako vraja kahate hai| eka vrajameM dasa hajAra gAyeM hotI hai| 1 AnaMda zrAvaka ke 4 cAra gokula (40000 gAyeM thiiN)| 2 kAmadeva ke 6 cha gokula(60000 gaayeN)| 3 culinI pitAke ATha gokula (80000 gaayeN)| 4 surAdevake 6 chagokala (60000 gaayeN)| 5 pAMcaveM cullazataka ke 6 cha gokala (60000 gAyeM kuMDakaulikake 6 cha gokula (60000 gaayeN)| 7 sadAlaputrake 1 eka gokula (10000 gaayeN)| 8 mahAzataka ke 8 ATha gokula (80000 gAyeM) 9 naMdinIpitA ke 4 cAra gokula (40000 gAyeM) / aura 10 zAlinIpitA ke 4 cAra gokula (40000 gAyeM) thiiN||6|| vaibhava parimANa-1 AnaMda zrAvaka ke bArahakoTi suvarNamudrA thIM (dInAreM) dhana thoM / 2 kAmadeva ke aThAraha koTi dInAreM 3 culinI pitAke cauvIsakoTi dInAre 4 surAdeva ke aThAraha koTi dInAreM 5 cullazatakake aThAraha koTi dInAreM 6 kuMDakaulika ke aThAraha koTi dInAre 7 sadAlaputra ke tIna koTi dInAreM 8 mahAzatakake cauvIsa koTi diinaareN| 9 naMdinI pitAke bAraha koTi dInAreM aura zAlinI pitAke bAraha koTi diinaareNthiiN|||7|| 5 bolokI maryAdA ina daza zrAvakoMne kI jinameM se 1 vAhana(pagarakhI Adi)2 vAhana 3 zayana 4 sacitta aura 5 dravya ina pAMca bolokI maryAdA to isI sUtra meM icchAparimANa vidhiprakaraNase jAna lenaa| AragAthAmeM nirdiSTa ikkIsa 21 bolokI maryAdA isa prakAra hai upAsaka dazAMga sUtra Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 13 17 , saGgrahagAthA: ullaNa--daMtavaNa-phale, abhiMgaNuvvaTTaNe siNANe ya / vattha-vilevaNa-pupphe, AbharaNe dhUva-pejAe // 8 // bhakkhoyaNa-sUva-ghae sAge mAhuraya jimaNa-pANe ya / taMbole igavIsaM, ANaMdAINa abhiggahA // 9 // ArdranayanikA-dantapavana-phale, abhyaJjanodvartanayoH snAne ca / vastra-vilepana-puSpe, AbharaNe dhUpapeyayoH // 8 // bhakSyo-dana-sUpa ghRte zAke, mAdhurakajemana-pAne ca / tAmbUle, ekaviMzatirAnandAdonAmabhigrahAH // 9 // 1 ullaNiyA (ArdranayanikA) vidhimeM aMgapoMchane kA toliyA ke sivAya sabakA tyAga 2 daMtavana vidhimeM gIlI madhuyaSTi jeThImadhu ke sivAya sabakA tyAga 3 phala bidhimeM moTA AMvalA ke sivAya sabakA tyAga 4 abhyaMga (tailamardana) vidhimeM zatapAkasahasrapAka taila ke sivAya sabakA tyAga 5 udvartana (ubaTanA) vidhimeM suMgandhiyukta gehU~ Adi ke cUrNa (ATe) ke sivAya sabakA tyAga 6 majanavidhi (snAna) meM ATha bar3e kalazoM ke sivAya sabakA tyAga 7 vastra vidhimeM do rUIse bane vastroM ke sivAya sabakA tyAga 8 vilepana vidhimeM agara candanakuMkumAdike vilepana ke sivAya sabakA tyAga 9 puSpavidhimeM kamala aura camelI ke puSpoMkI mAlA ke sivAya sabakA tyAga 10 AbharaNavidhimeM do kuMDala aura eka nAmamudrA (aMgUThI) ke sivAya sabakA tyAga 11 dhUpa vidhimeM aguru lobAna ke dhUpake sivAya sabakA tyAga 12 bhojanapeya vidhimeM mUga AdidAlokA jhola aura cAvala kA maMDa ke sivAya sabakA tyAga 13 bhakSyavidhimeM ghevara aura khAjA pakkAnnake sivAya sabakA tyAga 14 odanavidhimeM kalamazAli (sAMThI cAvalo ke bhAta) ke sivAya sabakA tyAga 15 sUpavidhimeM mUMga uDada aura maTara kI dAla ke sivAya sabakA yAga 16 dhRtavidhimeM zaradaRtuke gaughRta ke sivAya sabakA tyAga 17 zAka vidhi meM vathuvA cUcU tuMba (AlaDI laukI) zAka ke sivAya sabakA tyAga 18 mAdhuraka vidhimeM pAlaka ke sivA sabakA tyAga 19 jemana vidhimeM khaTAIse bhAvita dAla zAka ke sivAya sabakA tyAga 20 pAnIya vidhimeM antarikSodaka (mAhendrajala jo vRSTi ke jalako pAtro meM saMgraha kiyA upAsaka dazAMga sUtra Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 upAsakadazAGgasUtre uDUM sohammavare lolue aho uttare ya himavaMte / paMcasae taha tidisiM, ohiNNANaM dasagaNassa . ohI ANaMdasayago // 10 // dasaNa-vaya-sAmAiya-posaha paDimAo-abaMbha-sacitte AraMbha-pesa-uhiTa-vajae samaNabhUe ya // 11 // ikArasa paDimAo, vIsaM pariyAo aNasaNaM mAse / sohamme caupaliyA, mahAvidehami sijjhihii // 12 // " iti Urca saudharmavara lolupo'dhaH, uttare himavAn / paJcazataM tathA tridizi, avadhiH AnandazatakayoH // 10 // darzana-vrata-sAmAyika poSadha-pratimAH abrahma-sacittaArambha-preSyo-ddiSTa varjakAH zramaNIbhUtazca // 11 // ekAdaza pratimAH, viMzatiH paryAyAH, anazanaM mAsaH / saudharma catuSpalyakAH, mahAvidehe setsyanti // 12 // " iti / jAya) ke sivAya sabakA tyAga aura 21 mukhavAla vidhimeM kapUra kaMkola jAtIphala elA lavaMga ina paMca gaMdhadravyoMse vAsita tAmbUla ke sivAya sabakA tyAga // 8-9 // AnaMda Adi daza zrAvako ke isaprakAra 21 sAloM ko maryAdA yA abhigraha jaannaa| zrAvakoMke avadhijJAna kI viSaya maryAdA AnaMda aura mahAzataka inadonoM zrAvako kA avadhijJAna UrdhvadizAmeM saudharma nAmake prathama deva paryanta adhodizAmeM lolupa nAmake prathama narakAvAsa paryanta unaradizAmeM himavAna parvataparyanta tridizAmeM (pUrva pazcima dakSiNa dizAmeM) 500-500 yojana taka (lavaNesamudrameM) dekhanekI zakti jAnanI. // 10 // 11 zrAvakoM kI pratimAoM ke nAma 1 darzanapratimA 2 vratapratimA 3 sAmApika pratimA 4 pauSadhapratimA 5pAMca sAla-pratimA 6 kuzIlatyAga pratimA 7 sacitta vastu tyAgapratimA 8 svayaM AraMbha karanekA tyAga 9 dUsaroMse prAraMbha karavAnekA tyAga 10 uddiSTa tyAga (apane nimitta kiye gaye bhojanAdimeM anumodana kA tyAga) aura 11 zramaNIbhuda pratimA // 11 // upAsaka dazAMga sUtra Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthaprazastiH // granthaprazastiH // ( anuSTup ) dezasya medapATasya rAjadhAnI cirantanI / khyAtodayapurA''khyAsti, tasyA Asannavarttini // 1 // pradhAnamantriNaH zrImatkoThArijimahAdhiyaH / ADagrAmAntike gaGgodbhavodyAne'tima jule // 2 // 2457 " azva-saMvara-bhASA' - 'kSi - sammite vIravatsare / maGgale'hani saptamyAM tapasye dhavale dale // 3 // upAsakadazAGgasya vyAkhyA sarvopayoginI / yatnAtsandarbhitA - 'gAra, - dharmasaJjIvanI meyA // 4 // 527 1 - mayA = ghAsilAle netyarthaH dazoMhI zrAvakone ina gyAraha pratimAoM ko pAlana kiyA aura visavarSa zrAvakake vratoMkI paryAya meM rahakara antasamaya meM ekAmalakA anazana pUrvaru samAdhikaraNa aMgIkAra kiyA jisase ve vidharma nAmake prathama devaloka ke vibhinna vimAnoMmeM cArapatyopama sthitivAle deva utpanna hue / Age ve devaparyAya pUrNakarake mahAvideha kSetra meM manuSyaparyAya dhAraNa karake tapasyA ( tapa saMjamakI ArAdhanA) karake siddhagati ko prApta hoveMge // 12 // | granthaprazasti / medapATa (mevAr3a) dezakI prAcIna rAjadhAnI udayapura hai / usake nikaTa || 1 || Ar3a grAmameM zrImAn dhImAn pradhAnamantrI koThArIjIkA 'gaMgodbhava' nAmaka udyAna hai / vaha atyanta manohara hai // 2 // usa udyAna meM, caitra zuklA saptamI maMgalavAra, vora saMvat cauvIsa sau sattAvana (2457) ke dina || 3 maiMne ( ghAsIlAla nAmaka munine) sarva sAdhAraNake granthaprazastI mevADa (mehaghATa) dezanI AzIna rAjdhAnI udayapura che tenI niuTa (1) ADa gAmamAM zrImAn dhImAn pradhAnamaMtrI kAThArIjInuM gaMgAdbhava, nAmanu UdyAna che. e atyaMta manahara che. (ra) e udyAnamAM caitra suda sAtama ne ma"gaLavAra, vIra saMvat 2457ne dine (3) meM (dhAsIlAla muni) sarvasAdhAraNune upayegI upAsaka dazAMga sUtra Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 upAsAdazAGgamUtre TIkA-nirmANa-kAle ryamunibhiH susthito'bhavam / sAhAyya-kAriNAM teSAM nAmAnImAnyanukramAt // 5 // (vasantatilakA) zAstrAnucintanapaTuzcaTulArthasAra vyAkhyAnadAnakuzalo mRdulasvabhAvaH / jJAnAdi-sadguNa-samarjana datta-citta, utsAhavAnmuni-manoharalAlabhikSuH // 6 // zAstrIya-tatva-paribodhana zAnti-dAnti kSAnti-zritaH sarala-nirmalacittavRttiH / . vairAgya-rAjya-kalanena tapasvirAjaH, cAritrazAli-muni-sundaralAlabhikSuH // 7 // upayogI, zrIupAsakadazAGga sUtrakI " agAradharmasaJjIvanI " TokAkI, yatnase racanA kI-samApti kI // 4 // TIkAkI racanA karate samaya maiM jinajina muniyoMke sAtha thA, una sahAyatA pradAna karanevAle muniyoMke nAma anukramase ye haiM // 5 // zAstrake vicArameM catura, caTulArthasAra ( paramArthasAdhaka ) vyAkhyAna dene meM kuzala, komalasvabhAvavAle, jJAnAdi sadaguNoMko prApta karane meM dattacitta; utsAhI muni-manoharalAlajI // 6 // mArmika zAstrIya jJAna, zAnti, dAnti (indriyanigraha) aura kSAnti (kSamA )se yukta, sarala aura nirmala manovRttivAle, vairAgyarUpI rAjyako prApta karaneke kAraNa tapasvirAja, cAritraguNase suzobhita muni sundaralAlajI // 7 // aura zrI upAsakadazAMgasUtranI "agAradharmasaMjIvanI " TIkAnI, yatna karIne racanA karI-samApta karI (4) TIkAnI racanA karatI vakhate mane je je munione sAtha mane hare te te sahAyatA ApanArA munionAM nAma anukrame A pramANe che. (5) zAstranA vicAramAM catura, caTulAI sAra (paramArtha sAdhaka) vyAkhyAna ApavAmAM kuzaLa, kemaLa svabhAvavALA. jJAnAdi saguNene prApta karavAmAM datta citta, utsAhI bhuni bhanA2tA (6) bha[bha zAstrIya jJAna, zAnti, zAnti (driyanigaDa) ane kSAti (kSamA)thI yukata, sarala ane nirmala mane vRttivALA, vairAgyarUpI rAjyane prApta karavAne kAraNe tapasvirAja, saddaguNethI zebhita muni sundaralAlajI (7) upAsaka dazAMga sUtra Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - granthaprazastiH (AryA) caramaH samIra-mallo, gurusevAyAM samIra iva mallaH / laghurapi gururbubhUSu-yo bAla brahmacaryamAcarati // 8 // kesarivara iva vapuSA, vacasA yazasA ca tejasA llitH| kesarisiMhajirAsI, pradhAnasacivo'sya medapATasya // 9 // ( vasantatilakA ) sAmAdinIti-nipuNo nRpati priyaiSI, - tajaH pradhAnasacivo janatopakArI / koThArijiH pravacanI zrita-putra-pautraH, sAhAyyamatra kRtavAn balavantasiMhaH // 10 // tIsare sabase choTe muni samIramallajI haiM / ye samIramallajI guru-sevAmeM samIra (pavana)ke sadRza malla tathA bAlabrahmAcArI haiN| inhIM kAraNoMse ye zarIrasaMsthAnameM laghu hone para bhI guru (baDe) bana jAnA cAhate haiM arthAt yaha muni utsAhI-unnatizIla haiM // 8 // ____ isa mevADadeza ke pradhAnamantrI kezarIsiMhajI the| ve zarIrase, vacanase, yaza (kIrti)se, aura teja (kAnti)se lalita (sundara ) zreSTha kezarI siMha ke samAna the // 9 // sAma dAma daNDa bheda nItiyoMmeM nipuNa, mevAr3amahIpatike maMgalakI kAmanA karane vAle, prajAke upakArI, pravacanake paripAlaka, putra-pautroMse sapanna koThArI balavantasiMhajI unake putraratna haiN| inhoMne isameM prathama sahAyatA pradAna kI hai // 10 // ye balavantasiMhajI ane trIjA sauthI nAnA muni samIramalajI che. e samIramalajI gurUsevAmAM samIra (pavana)nA jevA mahala tathA bAlabrahmacArI che. e kAraNothI e zarIra-saMsthAnamAM laghu hovA chatAM paNa gurU (moTA) thaI javA Icche che arthAta A muni utsAhI ane unnatizIla che. (8) A mevADanA pradhAnamaMtrI kezarIsiMhajI hatA. te zarIre, vacana, yaze (time), ana tere (ntime) eled (42) zreSTha zarIsinA 24 tA. (9) sAma-dAma-daMDa-bhedanI nItimAM nipuNa, mevADa mahipatinA maMgaLanI kAmanA karavAvALA, prajAnA upakArI, pravacananA paripAlaka, putra pautrae karIne saMpanna ke ThArI balavaMtasiMhajI emanA putra ratna che. emaNe AmAM prathama sahAyatA pradAna karI che.(10) upAsaka dazAMga sUtra Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAGgasUtre rAjya prajobhaya hitAya sunIti-dhArAH, saJcAlya dInajana-gokularakSaNena / khyAtiM gataH prathitabhAratapUrvabhAvo; yo medapATa-narapAlakRpaikapAtram // 11 // ( AryA ) pRthvIrAjajitanayo, sAhabalAlazca megharAjazca / jyeSThaH sAhabalAlaji,-rAjIvaM dharmatatparaH samabhUt // 12 // (indravajrA bhedo bANIcchandaH) zIlavrataskandhayuto nizAsu, caturvidhAhAravivarjakazca / kAladvayA'vazyakakRtprabhUta, sAmAyikaH sAdhunibaddhabhAvaH // 13 // koThAri rAjya aura prajA-donoMke hitake lie sunItikI dhArAe~ (nyAya kA pravAha aura acche kAnUnoMkI daphAe~) cAlU karake prasiddhiko prApta hue / mevADa-mahArANAke ye advitIya kRpApAtra hai / inhoMne bhAratake prAcIna rIti-rivAjoMko prasiddha kara diye haiM // 11 // pRthvIrAjajI ke sAhabalAlajI aura megharAjajI ye do putra haiN| inameM bar3e putra sAhabalAlajI jIvana- paryanta dharmameM tatpara rahe // 12 // zIlavratake khaMdhase yukta, rAtri meM cAroM prakArake AhArakA parihAra karanevAle, prAtaH-sAyaM-dono-samaya Avazyaka (pratikramaNa) aura bahutasI sAmAyikeM karane vAle, sAdhuoMke prati satata sadbhAvanA rakhanevAle // 13 // khemee balavaMtasihajI koThArI rAjya ane prajA-beunA hitane mATe sunItinI dhArAo (nyAyano pravAha ane sArA kAyadA kAnUna) cAlu karIne prasiddhine prApta thayAM. mevADa mahArANanA e advitIya kRpApAtra che. emaNe bhAratanA prAcIna rIta zavAne prasiddha 4. cha. (11) pRthvIrAjajInA sAhabalAlajI ane megharAjajI e be putra che. emAM moTA putra sAhabalAlajI jIvana paryata dharmamAM tatpara rahayAM hatAM. (12) zIlavratanA rakaMdhathI yukata. rAtrimAM cAre prakAranA AhArane parihAra karavA vALA, prAtaH- sAyaM beu samaya Avazyaka pratikramaNa ane ghaNI sAmAyika karavAvALA, sAdhuonAM upara sarvadA sadabhAvanA rAkhavAvALA (13) khemesarA (khIrasarA) kuLarUpI kamaLane mATe sUrya upAsaka dazAMga sUtra Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthaprazastiH 531 ( vasantatilakA ) khemesarAkulasaroja vikAsabhAnuH, zuddho guNI pravacanAnubhavI sahiSNuH / parvotsavAdiSu ca poSadhakRdadvitIyaM, sAhAyakaM samatanodiha megharAja // 14 // | ( anuSTup ) vizAla bordiyAvaMza, dhvajo jainAdhvamadhyagaH / gambhIrabhAvano jajJe, vijJo gambhIramalajiH // 15 // ( AryA ) tattanayau dhRtavinayau, jajJAte phaujamallajiH prathamaH / aparo juhAramalaji, rubhau samaudArya vIryaguNayuktau // 16 // ( rathoddhatA ) phauja mallajiratiprasiddhimAn, deva-dharma- gurubhaktibhAvavAn / manjulaH sukRtamArgavardhakaH, zuddhabuddhidhRtadharma dhUrvahaH // 17 // sarA (khIMvasarA ) kularUpI kamalake lie sUryake sadRza, zuddha, guNI, zAstra ke marmajJa, sahanazIla, parvo aura utsavoMke dina poSadha karane vAle megharAjajI dUsare sahAyaka haiM ||14|| vizAla bordiyA (boradiyA) vaMzakI dhvajAke samAna, jainamArgake madhya meM calane vAle, gaMbhIra bhAvanAse yukta vijJa gaMbhIramalajI the / ||15|| unake vinayavAna pahale putra phauz2amallajI aura dUsare juhAramalajI haiN| ye donoM udAratA aura vIratA guNoM meM samAna haiM // 6 // phaujamalajI bahuta prasiddha, samAna, zuddha, guNI; zAstranA majJa sahanazIla pardhA ane utsavane dine poSadha karavAvALA megharAjajI khIjA sahAyaka che. (14) vizALa ediyA (erakriyA) vaMzanI dhvajA samAna jaina mArganI vacamAM cAlavAvALA, gaMbhIra bhAvanAthI yukata vijJa gaMbhIramalajI hatA. (15) temanA vinayavAn pahelA putra phaujamalajI ane khIjA jIhAramalajI che. e beu udAratA ane vIratA guNumAM samAna che. (16) phaujamalajI khUba prasiddha, deva-gurU-dharmAMmAM bhaktibhAva rAkhavA upAsaka dazAMga sUtra Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAstre (AryA) priyadharmA dRDhadharmA, muniraajaannybhktibhaavyutH| so'yaM juhAramallaji, rapi sAhAyyaM vyadhatteha // 18 // deva, guru aura dharmameM bhakti-bhAva rakhanevAle, maMjula (komala) svabhAvI, puNyamArgako baDhAnevAle, zuddha dharma aura ghuddhikI dhurAko dhAraNa karate haiM // 17 // priyadharmI-dharmapremI, dRDhadharmI (dharmameM dRDha), munirAjoMmeM ananya bhaktibhAva pUrNa juhAramallajIne bhI isa kArya meM sahAyatA pradAna kI hai // 18 // vALA, maMjula (kamaLa) svabhAvI puNyamArgane vadhAranArA, zuddha dharma ane buddhinI dhurAne dhAraNa kare che. (17) priyadharmI-dharmapremI, dUdhama (dharmamAM daDha), munirAjanAM ananya bhakitarasathI pUrNa juhAramalajIe paNa A kAryamAM sahAyatA ApI che(18) upAsaka dazAMga sUtra Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akhila bhArata zvetAmbara sthAnakvAsI jaina zAstroddhAra samiti gareDIyAkuvA reDa - grIna leja pAse, rAja ke 8. dAnavIronI nAmAvalI zarUAta tA. 18-10-44 thI tA. 20-pa-11 sudhImAM dAkhala thayela membarenAM mubAraka nAme. lAIpha membaranuM gAmavA rakakAvArI lisTa, (bheTanI rakama, ApanAranuM tathA rUA. ra50 thI ochI rakama bharanAranuM nAma A yAdImAM sAmela karela nathI.) upAsaka dazAMga sUtra Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghamurabbIzrIo - 14 naMbara nAma amadAvAda 5000 (ochAmAM ochI rUA. 5000nI rakama ApanAra) gAma rUpiyA 1 zeTha zAMtIlAla maMgaLadAsabhAI jANItA mIlamAlIka amadAvAda 15000 2 zeTha harakhacaMda kALIdAsabhAI vArIyA hA. zeTha lAlacaMdabhAI. jecaMdabhAI nagInabhAI vRjalAlabhAI tathA valabhadAsabhAi bhANavaDa 6000 3 keDArI jecaMda ajarAmara hA. haragoviMdabhAI jecaMdabhAI rAjakeTa parapa1 4 zeTha dhArazIbhAI jIvanabhAI bArasI 5001 5 sva pitAzrI chaganalAla zAmaLadAsanA smaraNArthe hA. zrI bhegIlAla chaganalAlabhAI bhAvasAra amadAvAda 10251 6 sva zeTha dinezabhAInA smaraNArthe hA. zeTha kAMtilAla maNIlAla jezIMgabhAI 7 zeTha AtmArAma mANekalAla ha. zeTha. cImanalAlabhAI zAMtIlAlabhAI tathA pramukhabhAI amadAvAda 6001 8 zrI zAmajI velajI vIrANuM ane zrI kaDavIbAI virANuM samAraka TrasTa hA. zeTha zAmajI velajI vIrANuM rAjakeTa 5000 9 zrI zAmajI velajI vIrANuM ane zrI kaDavIbAI vIrANI smAraka TrasTa hA. mAtuzrI kaDavIbAI vIrANI rAjakoTa 5000 10 zeTha pAcAlAla pItAMbaradAsa amadAvAda pa251 11 zAha raMgajIbhAI mehanalAla amadAvAda 5001 12 zrI zAmajI velajI vIrANuM ane zrI kaDavIbAI vIrANa smAraka TrasTa hA. durlabhajIbhAI zAmajIbhAI vIrANI rAjakoTa 5000 13 zrI zAmajI velajI vIrANI ane zrI kaDavIbAI virANuM smArakaTrasTa hA. zrImati maNIkuMvarabena durlabhajI vIrANI rAjakeTa 5000 14 zrI zAmajI velajI virANu ane zrI kaDavIbAI vIrANuM mAraka TrasTa hA. choTAlAla zAmajI vIrANI rAjakeTa 5000 neTa - ghATake paravALA zeTha mANekalAla e. mahetA taraphathI amadAvAdamAM pAlaDI basa sTenDa pAse ploTa naM. 250 vALI 698 ce. vAra jamIna samitine bheTa maLela che. ane jenuM rajIsTara tA. 23-3-60. reja thaI gayela che. upAsaka dazAMga sUtra Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma murabbIzrIo-24 (ochAmAM ochI rU. 1000 nI rakama ApanAra) naMbara gAma rUpiyA 1 vakIla jIvarAjabhAI vardhamAna ke ThArI hA. kahAnadAsabhAI tathA veNIlAlabhAI ke ThArI jetapura 3605 2 dezI prabhudAsa muLajIbhAI rAjakoTa 3604 3 mahetA gulAbacaMda pAnAcaMda rAjakeTa 328lA4 mahetA mANekalAla amulakharAya ghATakopara 3250 pa saMghavI pItAmbaradAsa gulAbacaMda jAmanagara 3101 6 zeTha lallubhAI goradhanadAsa cerITebala TrasTa ha. zeTha vADIlAla lalubhAI amadAvAda 2500 7 nAmadAra ThAkora sAheba lakhadhIrasiMhajI bahAdura morabI 2000 - zeTha heracaMda kuMvarajI hA. zeTha nyAlacaMda laheracaMda siddhapura 2000 9 zAha chaganalAla hemacaMda vasA hA. mehanalAlabhAI tathA motIlAlabhAI muMbaI 2000 10 zrI sthAkavAsI jaina saMgha hA. zeTha candrakAMta vIkamacaMda merabI 1963 11 mahetA samacaMda tulasIdAsa tathA temanAM dharmapatni a. sau. maNagaurI maganalAla ratalAma 2000 12 hetA pipaTalAla mAvajIbhAI jAmajodhapura 1502 13 dezI kapuracaMda amarazI hA. dalapatarAmabhAI jAmajodhapura 1002 14 bagaDIyA jagajIvanadAsa ratanazI dAmanagara 1002 15 zeTha mANekalAla bhANajIbhAI porabaMdara 1001 16 zrImAna caMdrasiMhajI sAheba mahetA (relve menejara) kalakattA 1001 17 mahetA semacaMda neNasIbhAI [karAMcIvALA] morabI 1001 18 zAha harilAla anopacaMda khaMbhAta 1001 19 medI kezavalAla harIcaMdra amadAvAda 1001 20 kekArI chabIladAsa harakhacaMda 1000 21 ke ThArI raMgIladAsa harakhacaMda bhAvanagara 1000 22 zAha premacaMda mANekacaMda tathA a. sau. samaratabena amadAvAda 1003 23 eka jaina gRhastha amadAvAda 2425 24 zeTha karamasI jeThAbhAI se maiyA ha, a. sau. sAkarabena muMbaI 1000 muMbaI upAsaka dazAMga sUtra Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma | pa02 501 sahAyaka membara-96 (ochAmAM ochI rUA. 500 nI rakama ApanAra) naMbara gAma rUpiyA 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zeTha jhuMjhAbhAI velazIbhAI vaDhavANa zahera 750 2 zeTha narottamadAsa oghaDabhAI jerAvanagara 700 3 zeTha ratanazI hIrajIbhAI hA. goradhanadAsabhAI jAmajodhapura papapa 4 bATavIyA gIradhara paramANaMda hA. amIcaMdabhAI khAkhIjALIyA para7 pa morabIvALA saMghavI devacaMda neNazIbhAI tathA temanAM dharmapatnI a. sa. maNIbAI taraphathI hA. muLacaMda devacaMda saMghavI malADa 511 6 verA maNIlAla pipaTalAla amadAvAda 502 7 gesalIyA harIlAla lAlacaMda tathA caMpAbena gesalIyA 8 zAha manaharalAla prANajIvanadAsa muMbaI 501 9 zeTha IzvaralAla puruSottamadAsa 10 zeTha caMdulAla chaganalAla 501 11 zAha zAMtilAla mANekalAla * 501 12 zeTha zIvalAla DamarabhAI (karAMcIvALA) lIMmaDI 501 13 kAmadAra tArAcaMda pipaTalAla dherAjIvALA rAjakeTa 500 14 mahetA mehanalAla kapuracaMda 13 zeTha goviMdajIbhAI popaTabhAI 16 zeTha rAmajI zAmajI vIrANI 17 sva. pitAzrI naMdAjInA smaraNArthe hA. veNIcaMda zAMtilAla (jAbuvALA) meghanagara 501 18 zrI sthA. jainasaMgha hA. zeTha ThAkarazI karazanajI thAnagaDha 500 19 zeTha tArAcaMda pukharAjajI auraMgAbAda 500 20 zrI sthA. jaina saMgha ,, 500 21 mahetA muLacaMda rAghavajI hA. maganalAlabhAI tathA durlabhajIbhAI dhrAphA 750 22 zeTha harakhacaMda purUSottama hA. IndukumAra ceravADa 500 23 , kezarImalajI vastImalajI gugalIyA malADa 501 24 zrI sthA. jaina saMgha hA. bATavIyA amIcaMda gIradharabhAI khAkhIjALIyA 501 25 zrI khImajIbhAI bAvAbhAI hA. kulacaMdabhAI gulAbacaMdabhAI, nAgaradAsabhAI jamanAdAsabhAI muMbaI 501 500 500 501 upAsaka dazAMga sUtra Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 501 9 501 26 zeTha maNIlAla mohanalAla DagalI hA. muLajIbhAI maNIlAlabhAI muMbaI 501 27 sva kAMtIlAlabhAInA samaraNArthe hA. zeTha bAlacaMda sAkaracaMda , 501 28 kAmadAra stIlAla durlabhajI (jetapuravALa , 501 29 zAha jayaMtIlAla amRtalAla zIva 501 30 verA maNIlAla lakSmIcaMda 31 zeTha gulAbacaMda bhudarabhAI tathA kastubena hA. bhAI anopacaMda khArareDa 501 3ra mahAna tyAgI bena dhIrajakuMvara cunIlAla mahetA dhrAphA 501 33 zrI sthA. jaina saMgha dhrAphA 101 34 zrI maganalAla chaganalAla zeTha rAjakoTa 501 35 zeTha caturadAsa ThAkarazI tathA a. sau naMdakuvarabena jAmanagara 503 36 zeTha devacaMda amarazI (bena dhIrajakuMvaranI dIkSA prasaMge bheTa) bhANavaDa 501 37 zrI sthA. jaina saMgha (bena dhIrajakuMvaranI dIkSA prasaMge bheTa) bhANavaDa 501 38 vakIla vADIlAla nemacaMda zAha vIramagAma 501 39 mahetA zAntilAla maNIlAla hA. kamaLAbena mahetA amadAvAda 256 40 zrIyuta lAlacaMdajI tathA a. sau. dhIsAbena 41 mehanarAjajI mukunacaMdajI bAlIyA amadAvAda 501 4ra sva. zeTha ukAbhAI trIbhavanadAsanA smaraNArthe temanA dharmapatnI lamIbAI gIradhara taraphathI hA. maraghAbena tathA maMgubena amadAvAda 501 43 pArekha jayaMtIlAla manasukhalAla rAjakeTavALA hA. vinubhAI , 501 44 zrIyuta zeTha lAlacaMdajI mIzrIlAlajI , 501 45 zrI sthA jaina saMgha vAMkAnera 501 46 zrI sthA jaina saMgha beTAda 501 47 zeTha gudaDamalajI zeSamalajI jevara (bAra) pIpaLagAMva 501 48 sva. turakhIyA laheracaMda mANekacaMdanA smaraNArthe temanA dharmapatnI jIvatIbAI taraphathI hA. bhAI jayaMtIlAla tathA pUnamacaMdabhAI vaDodarA 501 49 zAha acaLadAsa zukanarAjajI hA. zeTha zukanarAjajI amadAvAda 501 50 bhAvasAra kheDIdAsa gaNezabhAI dhaMdhukA 101 51 a sau. hIrAbena mANekalAla mahetA dhATakepara 501 para mahetA zAMtIlAla maganalAla tathA a.sau. padamAvatI zAMtilAla mahetA amadAvAda 500 53 zeTha hIrAcaMdajI vanecaMdajI kaTArIyA hubalI 101 54 zeTha choTubhAI haragoviMdadAsa kaTerIvALA muMbaI 501 upAsaka dazAMga sUtra Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 pArekha ratilAla nAnacaMda merabIvALA taraphathI temanA pitAzrI nAnacaMda goviMdajInA smaraNArthe tathA temanAM dharmapatnI a.sau. vasaMta bahenanA aThAItapa nimitte hA bhupatalAla ratilAla amadAvAda pAra 56 sva. zAha trIvanadAsa maganalAlanA smaraNArthe temanAM dharmapatnI zIvakuMvarabAI taraphathI hA. ratIlAla trIjovanadAsa zAha amadAvAda 511 57 zrImAna nAthAlAla mANekacaMda pArekha muMbaI (mATuMgA) 501 58 zrI lIMmaDI saMpradAyanA gacchAdhIpati. pU. AcArya mahArAjazrI lAdhAjI svAmInA smaraNArthe hA. zeTha jezIMgabhAI pAcAlAla (mahArAja zrI choTAlAlajI sadAnaMdInA upadezathI) amadAvAda 501 59 sva. zrI vinayamUti zrI lakSmIcaMdajI mahArAjanA smaraNArthe hA. zeTha jezIMgabhAI pocAlAla (mahArAjazrI choTAlAlajI sadAnaMdInA upadezathI) amadAvAda 501 60 bA bra. prabhAvatIbena kezavalAla ujajenavALA taraphathI temanI dIkSA prasaMge vIramagAma papa1 61 zeTha zrIyuta harajIvanaThAsa rAyacaMda hA. chabIladAsa harajIvana amadAvAda 501 62 zeTha pipaTalAla haMsarAja tathA divALIbenanA smaraNArthe hA. zeTha bAbulAla pipaTalAla amadAvAda 502 63 a. sau. lIlAvaMtIbena IzvaralAla amadAvAda 50 2 64 hemANu prabhudAsa bhANajI kalakattA 551 65 kaThArI popaTalAla catrabhujabhAI surendranagara 500 66 zeTha lakSmaNadAsa sajarAma amadAvAda 501 27 zrI sthA. jaina moTA saMgha rAjakeTa 501 68 zeTha cAMdamala bIracaMda nAsika sITI 501 69 jhaverI mANekacaMdajI pannAlAla chajalANI ha. dhanavaMtIbena tatha kiraNabena dilahI 501 7. zeTha haMsarAjajI pUrNamalajI kAMkarIyA gogALAva 501 71 zrI che. sthA. jaina sabhA kalakattA 501 72 zeTha tejasiMhajI phatehalAlajI chAjeDa udepura 501 73 zeTha ratanacaMda lakSmIcaMda muMbaI 500 74. zAha umarazI bhImazIbhAi (sva. pitAzrI bhImazIbhAI tathA mAtuzrI pAlIbAI tathA dharmapatnI pAnabAInA smaraNArthe) muMbaI 552. upAsaka dazAMga sUtra Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 zAhe zAmalabhAi amarasIbhAI 76 mahetA candrakAnta nautamalAla 77 zeThe bhIkhacaMdra lAlacaMdra 78 bena meAhanIena mahetA 79 zrImatI mAMthIbena navalacaMda zAha hu. meAtIbena 80 zrImatI vimalAjI sUrajamala mahetA 81 udANI nihAlacaMdra hAkemacaMdra vakIla bI. e. ela. ela. mI. 82 sva. kAThArI maganalAlajI kundenamalajI nA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatnI rAjaku varabena 83 zeTha meAhanalAlajI maMchAlAlajI haste ramaNIkalAlajI (pUjya munizrI krRtecaMda ma. nA ziSya pa. munizrI kanaiyAlAlajI ma. nA upadezathI) 84 zeTha kanaiyAlAlajI sohanalAlajI kAverDiyA 85 zeTha pratApamalajI kapuracaMdajI sAMDherAvavALA (pUjya phatecaMdajI ma. nA ziSya mizrIlAlajI ma. nA ziSya cAMdamalajI ma. nA upadezathI) 86 zrImAna lAlAjI rozanalAlajI samandaralAlajI huM, meAtIlAlajI 87 zrImAna sUramalajI dalIcaMdajI sAMkariyA ( pU. ma. zrI svAmIdAsajInA saMpradAya pU. ma. zrI phatehucaMdajI ma. nA ziSya pa'. munI zrI kanaiyAlAlajI ma. nA. upadezathI 88 sva. garIza'kara kALIdAsa desAInA smaraNArthe haste bhUpatalAla gorIza kara 89 zeTha sAheba zrI nabherAmabhAI haMsarAjabhAI kamANI amadAvAda 502 mukhai 501 pIpalagAma 501 muMbaI 501 lImaDI saurASTra pa01 upAsaka dazAMga sUtra elagAma 501 rAjakoTa 51 satArA 501 jayapura 501 dhAraDI 501 amadAvAda 501 khaDAta 501 sAMDharAva 501 IdvAra 501 jamazedapura 501 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 sva. mahArAja zrI dhanadevIjI ma. sA.nA smaraNArthe sva. khUbacaMdajI saMkhavAlanA dharmapatnI zrImatI jayadevI taraphathI ( mahAsatIjI zrI sudarzanAmatijI tathA kulamatIjInA upadezathI ) dilhI 501 91 zrImAna lAlAjI kapuracaMdajI betharAnA dharmapatnI zrImatI vasaMtadevI ha. lAlA rAjamalajI hemacaMdajI taraphathI (mahAsatIjI zrI sudarzanAmatijI tathA phUlamatijI mahAdevInA upadezathI) dilhI 501 92 sva. mahAsatijI zrI draupatAdevIjI ma. sA. nA smaraNArthe zrI esa. esa. jaina mahilA saMgha taraphathI ( aneka guNa laMkRta mahAsatijI zrI mohanadevajI ma. sA. nI preraNAthI) dihI 501 93 sva. lakSamIcaMdajI nA smaraNArthe naginAdevI sujatInA taraphathI haste saMghavI hemaMtakumAra jene dilhI 501 94 sva. pitAzrI lAlA javerI ghanemalajI sujatI nA smaraNArthe haste zrImatI nagInAdevI dilhI pa1 5 lAlAjI kasturacandajI khuzAlacaMdajI saMcetI ha. jJAnacaMdajI khuzAlacaMdajI saMcetI alavara 501 96 sva. pUjya pitAzrI durlabhajI semacaMda daphatarI ha. gaurIzaMkara durlabhajI daphatarI muMbaI 500 upAsaka dazAMga sUtra Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 581 lAIpha membara amadAvAda tathA para 251 1 gIradharalAla karamacaMda 251 2 zeTha iTAlAla vakhatacaMda hA. phakIracaMdabhAI 251 3 zAha kAMtilAla trIbhovanadAsa 251 4 zAha piTalAla mehanalAla 251 5 zeTha premacaMda sAkaracaMda 250 6 zAha ratIlAla vADIlAla 251 7 zeTha lAlabhAI maMgaLadAsa 251 8 sva. amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe hA. kAnajIbhAI amRtalAla desAI 251 9 zAha naTavaralAla caMdulAla 251 10 zAha narasiMhadAsa trIbhavanadAsa 251 11 zAha bIpInacaMdra tathA umAkAMta cunIlAla gopANI 12 zrI zAhapura dariyApurI AThakaTI sthA. jaina upAzraya hA. vahIvaTa kartA zeTha IzvaralAla puruSottamadAsa 13 zrI chIpALa darIyApurI AThakeTI sthA. jaina saMgha hA. zeTha caMdulAla acaratalAla 251 14 zAha cIna bhAI bAlAbhAI C/o. zAha bAlAbhAI mahAsukhalAla 251 15 zAha bhAIlAla ujamazI 251 16 zrI sukhalAla DI. zeTha hA. Do. ku. sarasvatIbena zeTha 251 17 zrI saurASTra sthA. jaina saMgha hA. zeTha kAMtilAla jIvaNalAla 251 18 medI nAthAlAla mahAdevadAsa 251 19 zAha mehanalAla trIkamalAla 251 20 zrI jIkeTI sthA. jaina saMgha hA. zeTha piyAlAla pitAMbaradAsa 251 21 dezAI amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe hA. bhAIlAla amRtalAla 251 22 zAha navanItarAya amulakharAya 251 23 zAha maNIlAla AzArAma 251 24 zeTha cInubhAI sAkaracaMda 25 25 zAha varajIvanadAsa umedacaMda 251 26 zAha rajanIkAMta kasturacaMda , 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 27 saMghavI jIvaNalAla chaganalAla 251 28 zAha zAMtilAla mohanalAla dhrAMgadhrAvALA 252 29 a. sau. bena ratanabena nAdecA hA. zeTha dhuvAjI caMpAlAlajI 251 3Tha zAha harilAla jeThAlAla bhADalAvALA 251 31 zrI sarasapura darIyApurI ATha keTI sthA. jaina upAzraya - hA. bhAvasAra bhegIlAla chaganalAla 251 32 zeTha pukharAjajI samatIrAmajI punamiyA sAdaLIvALA 251 33 sva. pitAzrI javAharalAlajI tathA pU. cAcAjI hajArIgala. baraDIyAnA smaraNArthe hA. muLacaMda javAharalAlajI baraDIyA 34 rava. bhAvasAra babAbhAI ( maMgaLadAsa ) pAnAcaMdanA smaraNArthe hA. temanA dharma patnI purIbena 251 35 sva. pitAzrI ravajIbhAI tathA sva. mAtuzrI muLIbAInA smaraNArthe hA. kakkalabhAI koThArI 301 36 bhAvasAra kezavalAla maganalAla 251 37 zAha kezavalAla nAnacaMda jAkhaDAvALA hA. pArvatIbena 2pa1 38 zAha jItendrakumAra vADIlAla mANekacaMda rAjasItApuravALA 251 39 zrI sAbaramatI sthA. jaina saMdha ha. zeTha maNIlAlabhAI 250 40 bhAvasAra choTAlAla chaganalAla 251 41 bhAvasAra zakarAbhAI chaganalAla 251 42 a. sau. bena jIvIbena ratilAla hA. bhAvasAra ratilAla haragoviMdadAsa 251 43 bhAvasAra bhegIlAla jamanAdAsa pATaNavALA 251 44 saMghavI bAlubhAI kamaLazI tathA temanAM dharmapatnIo a. sau. caMpAbena tathA vasaMtabena taraphathI 251 45 a. sau. vidyAbena vanecaMda desAI varSItapa tathA aThAI prasaMge hA. bhupendrakumAra vanecaMda desAI 417 46 zAha naTavaralAla gokaLadAsa 251 47 a. sau. sarasvatIbena maNilAla chaganalAla 351 48 a. sau. kaMkubena (bhAvasAra bhegIlAla chaganalAlanA dharmapatnI) 49 a. sau. savitAbena (jayaMtIlAla bhogIlAlanAM dharmapatnI) 50 a. sau. zAMtAbena (dInubhAI bhegIlAlanAM dharmapatnI). a. sau. sunaMdAbena (ramaNabhAI bhegIlAlanAM dharmapatnI) 251 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 301 251 251 251 para zeTha harAjI rUganAthajInA smaraNArthe hA. vAgamalajI rUganAthajI 53 zeTha maNIlAla boghAbhAi 54 paTavA sumeramalajI anepacaMdajI jodhapuravALA 55 sva. mANekalAla vanamALIdAsa zeThanA samaraNArthe hA. ramaNalAla mANekalAla pa6 va. zAha dhanarAjajI khemarAjajInAM smaraNArthe hA kanaiyAlAla dhanarAjajI 301 57 zrI sAraMgapura da. A. ke. sthA. jaina saMgha hA. zAha ramaNalAla bhagubhAI 251 58 dezI harajIvanadAsa jIvarAja tathA lamIbAI laheracaMdanA smaraNArthe hA. dezI manaharalAla karazanadAsa muLIvALA 59 zAha punamacaMda phatehacaMda 60 zrIyuta caturabhAI naMdalAla 61 zrIyuta amRtalAla IzvaralAla mahetA 251 62 zAha jAdavajI mehanalAla tathA zAha cImanalAla amulakhabhAI 251 63 a. sA. bena lAbhubena maganalAla hA. zAha amRtalAla dhanajIbhAI vaDhavANa zaheravALA 301 64 e. sI. bena kAntAbena goradhanadAsa (cAMdamuninA upadezathI) 251 25 dezI kulacaMda sukhalAlabhAI boTAdavALAnA smaraNArthe hA. dezI chabIladAsa phulacaMdabhAI 251 66 lAlAjI rAmakuMvarajI jana 251 67 zeTha choTAlAla gulAbacaMda pAlanapuravALA 251 68 zAha dhIrajalAla motIlAla 251 69 saMghavI sUryakAMta cunIlAla smaraNArthe hA. saMghavI jIvaNalAla cunIlAla 251 70 bhAvasAra mehanalAla amulakharAya 251 7 mahetA mULacaMda maganalAla 25 72 vaigha narasiMhadAsa sAkaracaMdanAM dharmapatnI revAbhAinA smaraNArthe hA. harIlAla narasiMhadAsa 73 zAha kulacaMdabhAI mulacaMda hA. hasamukhabhAI kulacaMdabhAI 25 74 zeThazrI mizrI lAlajI javAharalAlajI baraDIyA 251 75 zAha lalubhAI maganabhAI cUDAvALA hA. jazavaMtalAla lallubhAI 301 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 251 251 251 251 251 251 251 76 kumArI puSpAbena hIrAlAla (cAMda muninA upadezathI) 77 zAha maNIlAla ThAkarazI hA. kamaLAbena maNIlAla lakhataravALA (cAMda muninA upadezathI). 78 mIsa nalInIbena jayaMtIlAla 79 sva. umedarAma trAbhuvanadAsanAM dharmapatnI kAzIbAInA smaraNArthe hA. zAMtilAla umedarAma (cAMdamuninA upadezathI). 80 sva. bhAvasAra mohanalAla chaganalAlanAM dharmapatnI divALIbAInA smaraNArthe hA. ratIlAla mANekalAla (cAMda muninA upadezathI) 81 mahetA devIcaMdajI khubacaMdajI dhekA gaDhasIyANuvALAnA smaraNArthe hA mahetA cunIlAla haramAnacaMda 82 ghAsIlAlajI mohanalAlajI kekArI C/o lakSamI pustaka bhaMDAra 83 sva. zeTha nAthAlAla ratanAbhAI mAphatIyAnA smaraNArthe - punAbena taraphathI hA. karazanabhAI (cAMda muninA upadezathI) 84 zAha maNIlAla chaganalAla 85 bhAvasAra jayaMtIlAla bhegIlAla 86 bhAvasAra dinubhAi bhegIlAla 87 bhAvasAra ramaNalAla bhogIlAla 88 bhAvasAra kanubhAI sAkaracaMda 89 zeTha bherUmalajI sAheba jodhapuravALA 90 sva. banANI vardhamAna rAmajIbhAI kuMdaNIvALAnA smaraNArthe hA. zAMtilAla vardhamAna 91 sva. zAha kacarAbhAI laherAbhAInA smaraNArthe ha. zAMtilAla kacarAbhAI 2 eka svadharma baMdhu hA. zAha rakhabhadAsajI jayaMtilAlajI 3 a. sau. sarasvatIbena maNIlAla caturabhAI zAha (sadAnaMdI choTAlAla mahArAjazrInA upadezathI) 94 cImanalAla maNIlAla zAha (darIyApurI saMpradAyanA pU. tapasvI mahArAjazrI mANekacaMdrajInA ziSya munizrI maganalAlajI mahAjazrInA samaraNArthe) 95 bena jekuMvara vrajalAla pArekha 96 punamacaMdajI javAharalAla barADIyA 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 a.sau. lIlAvaMtI dhIrajalAla mahetA C/o. De dhIrajalAla trIkamalAla mahetA 301 98 zeTha rAjamalajI ghAsIlAlajI koThArI kezIthalavALA 251 99 zeTha cunIlAla bhagavAnajI C/o. ratIlAla cunIlAla 251 100 bhAgyabhatI aravIMdakumAra C/o. aravIMdakumAra sakarAbhAI bhAvasAra 251 101 a. sau. caMcaLabena manasukhalAla hA. manasukhalAla jeThAlAla rUperA 251 102 sva. AsIbAI tathA zeTha vastImalajI bhemAjInA smaraNArthe hA. zeTha zrI zrImalajI devacaMdajI osavAla keruvALA 251 103 sva. zeTha kIzanamalajI mAMDatanA smaraNArthe hA. zIremalajI kIzanamala sejavAla 251 104 sva. zeTha vakatAvaramalajInA smaraNArthe hA. zeTha ghasAlAlajI mukanarAjajI zIyArIyA (jo dhapuravAlA) 251 105 zAha mahAsukhalAla bhAIlAla (sadAnaMdI paMDita munizrI choTAlAlajI mahArAjanA upadezathI) 251 106 a, sau. kAMtAbena kALIdAsa C/o. kumAra buka bAIDIMga varkasa 251 107 sva. zeTha hIMmatalAla maganalAlanA smaraNArthe temanA suputro mesarsa dvArakAdAsa enDa bradharsa taraphathI yugala 108 a.sau kAMtAbenanA smaraNArthe hA. bhAvasAra nAgaradAsa harajIvanadAsa 209 zrI umedacaMda ThAkarazI C/o M/s yu. TI pANI enDa sansa 110 pU. mAtuzrInA smaraNArthe hA. bhAvasAra bhegIlAla chaganalAla 111 zAha zAMtilAla mehanalAla 251 112 sarasvatI pustaka bhaMDAra prabhudAsabhAI mahetA 113 sarasvatI pustaka bhaMDAra ha. zAha bhurAlAla kALIdAsa 114 sva. pitAzrI motIlAlajInA smaraNArthe hA. mahetA raNajItalAlajI motIlAla udepuravALA 115 zeTha pAsetamadAsa amarazInAM dharmapatnI sva. kusumabenanA smaraNArthe tathA a. sI. savItAbenane mAsakhamaNanA nimite hA. semacaMda parasetamadAsa (porTa sudAnavALA) 301 251 351 251 251 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 25 351 351 251 252 252 280 251 251 116 zrImAna jorAvaramalajI dharmacaMdrajI. DuMgaravAla rAjajI kAkaraDAvALA (munizrI mAMgIlAlajInA upadezathI) 117 ke. dhanajIbhAI purottamadAsa 118 sarasvatI pustaka bhaMDAra 120 sarasvatI pustaka bhaMDAra 121 zeTha gerilAlajI suganalAlajI udepuravALA 122 zeTha kanaiyAlAlajI surANu pIpaleTAvALA 123 kAmadAra vADIlAla ratIlAla (sAbaramatI) 124 kumArI caMpAbena bhegIlAla bhAvasAra 125 kumArI uSAbena jayaMtIlAla bhAvasAra 126 kumArI caMdrAbena jayaMtIlAla bhAvasAra 127 kumArI jayazrI ramaNalAla bhAvasAra 128 zAha aMbAlAla DAhyAbhAI 129 baraDiyA cAMdamalajI javAharalAlajI amalanera 1 zAha nAgaradAsa vAghajIbhAI 2 zrI sthA. jaina saMgha hA. zAha gAMDAlAla bhIkhAlAla ajamera 1 zeTha bhurAlAla mehanalAla DuMgaravAla alavara 1 zrImatI caMpAdevI C/o buddhAmalajI ratanamalajI sacetI 2 cAMdamalajI mahAvIra prasAda pAlAvata 3 zrIyuta rUSabhakumAra sumatikumAra jaina 251 351 251 251 251 251 251 251 251 251 Asanasela 1 bAvIzI maNIlAla catrabhujanA samaraNArthe temanAM dharmapatnI maNIbAI taraphathI hA. rasikalAla, anilakAMta, tathA vinodarAya ATakoTa 1 mahetA cunIlAla nAraNadAsa ANaMda 1 zeTha ramaNIkalAla e. kapAsI hA. manasukhalAlabhAI 301 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 AkAvA zeTha kaMcanalAlabhAI rAghavajI ajamerA C/o mesasa ajamerA bradharsa enDa kuAM. (pU. sadAnaMdI munizrI cheTAlAlajI mahArAjanA upadezathI) 251 IMgatapurI 1 zeThe pannAlAla lakhIcaMda jaina inkAra 1 a. sau. mena dayAbena meAhanalAla desAI jetapuravALA (a. sau. ena vidyAbenanA varSItapa nimite) hA. araviMdakumAra tathA jItendrakumAra 2 zrIyuta bhAIlAla chaganalAla turakhIyA udayapura 1 zeTha raNajItalAlajI metIlAlajI hiMgaDa 2 zrImatI seAhInImAI C/o raNajItalAlajI meAtIlAlajI hiMgaDa 3 a. sau ena candrAvatI te zrImAn aheAtalAlajI nAharanAM dharma patnI, hA. zeTha raNajItalAlajI meAtIlAlajI hiMgaDa 4 zeTha chaganalAlajI mAgecA 5 zeTha maganalAlajI khAdrecA 6 sva. zeTha kALulAlajI leADhAnA smaraNArthe hA. zeTha. dolatasiMhajI leADhA 7 sva. zeTha pratApamalajI sAkhalAnA smaraNArthe hA. prANalAla hIrAlAla sAkhalA 8 zeThe bhImarAjajI thAvaracaMdajI khANA 9 zrIyuta sAhekhalAlajI mhetA 10 zeTha pannAlAlajI gaNezalAlajI hIMgaDa 11 zeTha dIpacaMdajI pannAlAlajI leADhA 12 zeTha kasturacaMdajI nAmalajI 13 zrI cU. ela. kAThArI 14 bAbU parazurAma chaganalAlajI zeTha. (geAgundAvAlA) upaleTA 1 zeTha jeThAlAla goradhanadAsa upAsaka dazAMga sUtra 251 251 351 251 51 251 251 251 251 251 51 301 251 251 251 301 250 251 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 251 2 sva. bena saMtakabena kacarA hA. otamacaMdabhAI, choTAlAlabhAI tathA amRtalAlabhAI vAlajI (kalyANuvALA) 3 zeTha khuzAlacaMda kAnajIbhAI hA. zeTha pratApabhAI 4 dezI vIThThalajI harakhacaMda pa saMghANI muLazaMkara harajIvanabhAInA smaraNArthe hA. temanA putro jayaMtIlAla tathA ramaNIkalAla umaragAMva reDa 1 zAha mehanalAla popaTalAla pAnelIvALA eDana kempa 1 mahetA premacaMda mANekacaMdanA smaraNArthe hA. rAyacaMdabhAI, pipaTalAlabhAI tathA rasIkalAlabhAI 2 zAha jagajIvanadAsa purUSottamadAsa 3 zAha gokaLadAsa zAmajI udANuM kalakattA 1 zrI kalakattA jena che. sthA. (gujarAtI) saMgha kalola 1 zeTha mohanalAla jeThAbhAInA samaraNArthe hA. zeTha AtmArAma mohanalAla 2 Do. mayAcaMda maganalAla zeTha hA. De. ratanacaMda mayAcaMda 3 sva. nathAlAla umedacaMdanA smaraNArthe hA. zAha ratIlAla nAthAlAla 4 zeTha maNIlAla talakacaMdanA smaraNArthe | hA mAraphatIyA caMdulAla maNIlAla 5 sva. zrIyuta vADIlAla parazottamadAsanA smaraNArthe hA. ghelAbhAI tathA AtmArAmabhAI 6 zAha nAgaradAsa kezavalAla 7 zrI sthA. jaina saMgha hA. zeTha AtmArAmabhAi mehanalAlabhAI 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 1 zrI sthA. dariyApurI jaina saMgha hA. bhAvasAra dAmodaradAsabhAI IzvaralAlabhAI 2 pArvatIbena C/o jesIMgabhAI IzvaralAlabhAI 251 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaThora 1. sthA. jaina saMgha hA. jesIMgabhAI picAlAla (mAdhavasiMhajI mahArAjazrInA upadezathI) hA. ThAkorabhAI rAmacaMdra katrAsagaDha 1 zrI che. sthA. jaina saMgha hA. zeTha devacaMda amulakhabhAI 251 251 kalyANa 1 saMghavI ThAkarazIbhAI saMghajInA smaraNArthe hA. zAha hIMmatalAla harakhacaMda 251 kAnapura 1 zAha ramaNIkalAla premacaMda 300 kuMdaNI-(ATakeTa) 1 dezI ratIlAla TekazI 251 kelakI 1 paTela goviMdalAla bhagavAnajI 2 paTela khImajI jeThAbhAI vAghANI (temanA sva. suputra rAmajIbhAIne smaraNArthe) 251 302 kampAlA 1 sva. zeTha nAnacaMda metIcaMda dhrAphAvALAnA smaraNArthe hAM. temanA suputra jamanAdAsa nAnacaMda zeTha 2 zrImatI hIrAbena, ratIlAla nAnacaMda zeTha dhrAphAvALA 251 251 251 kuzaLagaDha 1 zeTha caMpAlAlajI devacaMdajI khAkhIjALIyA 1 bATavIyA gulAbacaMda lIlAdhara 401 upAsaka dazAMga sUtra Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khArADA 1 sva. pitAzrI harajIvanadAsa lAlacaMda zAha tathA sva. a.sau. bena jamakubAI tathA lIlAbAInA smaraNArthe hA. narasiMhadAsa harajIvanadAsa 2 sva. zeTha oghaDalAla lakSmIcaMdanA smaraNaze hA. bhAIcaMda meghaDabhAI 1 zeTha kIzanalAla pRthvIrAja 251 25 35ra 300 khuradAre 1 gIradhArIlAlajI sItArAmajI kheMDapavALA 2 zeTha narasiMhadAsa zAMtilAlajI bheralAvALA (munizrI cAMdalajInA upadezathI) 251 khaMbhAta 251 251 251 1 zeTha mANekalAla bhagavAnadAsa 2 zeTha tribhovanadAsa maMgaLadAsa 3 zrI sthA. jaina saMgha 4 zAha caMdulAla harIlAla 5 zAha sAkaracaMda mehanalAla 6 zAha sukarAbhAI devacaMda 7 zAha sukhalAla delatacaMda 68 - gAMdhI bApulAla mehanalAla 9 bena lalitA mANekalAla 251 251 251 251 251 251 251 gAMdhIdhAma 1 zAha merArajI nAgajI enDa ku. guMdAlA 1 zAha mAlazI ghelAbhAI gulAbapurA 1 zrI sthA. jaina vardhamAna saMgha hA. mAMgIlAlajI ukAramalajI dhanAvAlA 2 zrI esavAla paMcAyata hA. gulAbacaMdajI cAraDIyA 251 251 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 301 goMDala 1 sva. bAkhaDA vaccharAja tulasIdAsanAM dharmapatnI kamaLabAI taraphathI hA. mANekacaMdabhAI tathA kapuracaMdabhAI 2 pIpaLIyA lIlAdhara dAmodara taraphathI temanAM dharmapatnI a. sI. lIlAvatI sAkaracaMda kaMThArInA bIjA vaSItapanI khuzAlImAM 3 kAmadAra juThAlAla kezavajInA smaraNArthe hA. harIlAla juThAlAla kAmadAra 4 sva. kaThArI kRpAzaMkara mANekacaMdanA samaraNArthe hA. temanAM dharmapatnI prabhAkuMvarabena 5 koThArI gulAbacaMda rAyacaMda raMgunavALA 6 jasANI rUganAthabhAI nAnajI hA. cunIlAlabhAI 7 mAstara hakamIcaMda dIpacaMda zeTha 301 251 251 251 252 dIyA 1 sthA. jaina saMgha ha. zAha premacaMda cheTAlAla (zeTha popaTalAlabhAI taraphathI) 250 godharA 1 zAha trIbhovanadAsa chaganalAla 301 2 sva. premacaMda ThAkarazInA smaraNArthe hA. zAha cunIlAla premacaMda 301 251 200 ghaTakaNuM 1 zAha caMdulAla kezavalAla ghelavaDa (thANu) 1 mahetA gulAbacaMda gaMbhIramalajI dhoDanadI 1 zeTha caMdrabhANu zobhAcaMda gAdIyA cuDA 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. ratIlAla maganalAla gAMdhI ceTIlA 1 zAha vanecaMda jeThAlAla zrI sthA. jaina saMghane bheTa 251 251 301 upAsaka dazAMga sUtra Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 cArabhujADa 1 zeTha mAMgIlAlajI hIrAcaMdajI bAbela - jamazedapura 1 dezI jhaveracaMda valabhajI jalesara (bAlAsora) 1 saMghavI nAnacaMda popaTabhAI thAnagaDhavALA jayapura 1 zrImAna hiMmatasiMhajI sAheba galuDiyA, eDizanala kamIzanara ajamera DIvIjhanavALAnAM dharmapatnI a.sau. mANekakuMvarabena taraphathI hA. khuzAlasiMhajI galUDiyA 2 zrImAna zeTha zIremalajI navalakhAnAM dharmapatnI a.sau. premalatAdevI 251 351 jasavanagaDha 1 zrImAna sundaralAlajI nemIcaMdajI takesarA 351 jAmakhaMbhALIyA 251 1 zeTha vasanajI nAraNujI 2 zrI sthA. jaina saMgha hA. mahetA raNachoDadAsa paramANuMda 3 saMghavI prANalAla lavajIbhAI 251 251 jAmanagara 251 1 zAha choTAlAla kezavajI 2 verA cImanalAla devajIbhAI 3 che. sAheba pI. pI. zeTha 'nA 25s upAsaka dazAMga sUtra Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 zAha raMgIladAsa pipaTalAla 5 vakIla maNIlAla kheMgArabhAI punAtara 251 251 junAradeva 221 1 ghelANI trIkamajI lAdhAbhAI junAgaDha 1 zAha maNIlAla mIThAbhAI hA. harilAlabhAI (hATInAmALIyAvALA) jAmajodhapura 251 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. mahetA popaTalAla mAvajIbhAI 2 zAha trIvanadAsa bhagavAnajI pAnelIvALA 3 dezI mANekacaMda bhavAna 4 paTela lAlajI juThAbhAI 5 zeTha bAvanajI jeThAbhAI 6 zeTha vrajalAla cunIlAla jetapura 387 251 251 251 251 251 251 1 koThArI DelarakumAra veNIlAla 2 a. sI. bena surajakuMvara veNIlAla ke ThArI 3 zeTha amRtalAla hIrajIbhAI hA. narabherAmabhAI (jasApuravALA) 4 dezI choTAlAla vanecaMda 251 251 251 jetalasara 251 1 zAha lakSamIcaMda kapUracaMda 2 kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA smaraNArthe temanAM dharmapatnI jabakabena taraphathI hA. zAMtilAlabhAI geDalavALA 251 jodhapura 1 zeTha navaratamalajI dhanavaMtasiMhajI 2 zeTha hastImalajI manarUpalajI sAmasukhA 250 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 zeTha pukharAjajI padmamarAjajI laMDArI 4 zeTha vastImalajI AnaMdamalajI sAmasukhA jorAvaranagara zrI sthA. jaina sa Mgha hA, zeTha caMpakalAla dhanajIbhAI arIyA 1 zrI sthA. jaina sagha hA. zeTha kanaiyAlAla khI, meAdI DaoNDAyacA 1 zrI sthA. jaina saMgha 1 zAha ThAkarazIbhAi karazanajI 2 1 22 I sva. cunIlAlajI dugaDanA smaraNArthe temanAM dharmapatnI DhAMDhuM khAInA taraphathI hA. zeTha rAmacaMdghajI sA 1 zrI DhasAgAma sthA. jaina saMgha hA. eka sagrahastha taraphathI 251 2 zrI sthA. jaina saMgha hA. agaDiyA narabherAma jeThAlAla (DhasA jakazana) 250 tAsagAMva zeTha jeThAlAla trIseAvanadAsa 3 zAhe dhArazIbhAI pAzavIrabhAI hA. sukhalAlabhAI 4 huMsAmena aravIMda hA. bhAi ravIcaMda mANekacaMda dahANurADa 1 zeTha mANekalAlabhAI kheMgArajI upAsaka dazAMga sUtra thAnagaDha zAha harajIvanadAsa eghaDa khaMdhAra (karAMcIvALA) dAhoda 251 251 251 251 250 351 251 251 251 301 251 51 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dilahI 251 che che 1 lAlAjI pUrNacaMdajI jaina (senTrala beMkavALA) 351 2 zrIyuta kizanacaMdajI mahetAbacaMdajI ceraDIyA hA. zrImatI nagInadevI tathA zrIyuta mahetAbacaMda jaina 3 a.sau. sajajanabena IdaramalajI pArekha 251 4 lAlAjI mIThanalAlajI jaina enDa sansa 301 pa lAlAjI gulazanalAlajI jana enDa sansa 301 6 bena viyAkumArI jena C/o mahetAbacaMda jaina (vayevRddha sarala svabhAvI kulamatIjI mahAsatijInI preraNAthI) 251 7 zrImAna lAlAjI ratanacaMdajI jena C/o. AI sI. hojhIyarI 251 8 sva. bhAbhAzrIcaMdajI DuMgarIyAnA smaraNArthe rAjasthAna nyAyAdhikArI hukamacaMdajI jenanA suputra jItendrakumAra vakIlanA suputra anilakumAra taraphathI bheTa ha. vinayakumArI 351 9 sva. lAlA caMpAlAlajI ceraDIyAnA smaraNArthe lAbhacaMdajI tathA hIrAlAlajI taraphathI ha. zAMtAdevI 351 10 eka sadUgrahastha taraphathI ha. mahetAbacaMdajI jaina 301 11 eka svayamI baMdhu taraphathI haste vijiyAkumArI bena 301 12 bAbu niraMjana siMhajI jenA 13 sva. zrI vijayacaMdajI pArekhanA smaraNArthe lAlA pUrNacaMdajI ratanalAlajI pArekhanA vatI haste zrImatI premAdevI taraphathI zAMta, svabhAvI mahAsatijI zrI phUlamatijI ma. nA upadezathI 351 251 dhrAphA 1 zeTha maNIlAla jecaMdabhAI 251 dhAra 1 zeTha sAgaramalajI panAlAlajI 251 dhAMgadhrA 1 bhAvadIkSita a. sI. rUpALIbena hiMmatalAla saMghavInI tapazcaryAthe saMghavI cImanalAla parasotamadAsa saMghavI taraphathI - 305 upAsaka dazAMga sUtra Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 saMghavI narasiMhadAsa vakhatacaMda 3 zrI sthA. jaina moTA saMgha hA. maMgaLajI jIvarAja 4 Thakakara nAraNadAsa haragoviMdadAsa pa ke ThArI kapuracaMda maMgaLajI 301 251 251 251 dhorAjI 351 251 251 301 250 1 mahetA prabhudAsa muLajIbhAI 2 a.sau. bacIbena bAbubhAI 3 dhI navasaurASTra oIla mIla prA. lImITeDa 4 sva. rAyacaMda pAnAcaMdanA smaraNArthe hA, cImanalAla rAyacaMda zAha 5 gAMdhI pipaTalAla jecaMdabhAI 6 dezAI chaganalAla DAhayAbhAI lAThavALAnAM dharmapatnI divALIbena taraphathI hA. kumArI hasumatI 7 aka saMgrahastha hA, mahetA prabhudAsa muLajIbhAI 8 zeTha dalapatarAma vasanajI mahetA 9 sva. pitAzrI bhagavAnajI kacarAbhAInA tathA ci. haMsAnA maraNArthe ha. paTela dalIcaMda bhagavAnajI 10 mahetA hemacaMda kALIdAsa jAmakhaMbhALIyAvALA 251 251 251 301 251 1 zeTha pipaTalAla dhArazIbhAI 2 sva. gulAbacaMdabhAInA smaraNArthe hA. vorA pipaTalAla nAnacaMda 3 zrI catrabhuja vAghajIbhAI vasANI 251 251 251 dhuliyA zrI amola jaina jJAnAlaya ha. zeTha kanaiyAlAla chAjeDa 1 naDIyAda 1 zAha mohanalAla bhurAbhAI 25 upAsaka dazAMga sUtra Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 nArAyaNa gAma zeTha meAtIlAlajI hIrAca'dajI cAraDIyA eArIvALA na durabAra 1 zrI sthA. jaina sadha hA. zeTha premacaMda bhagavAnalAla nAgAra 1 zrIpAlabhAI enDa kuAM. hA. sAgaramalajI lukaDa DaeNravALA taraphathI pAlanapura 1 ena lakSmImAi hA. mahetA harilAla pitAMkharadAsa 2 DhAkAgaccha sthA. jaina pustakAlaya hA. kezavalAla jI. zAha pANasaNA 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zAhu cheTAlAla pUMjAbhAI pAleja sva. manasukhalAla mehanalAla saMghavInA smaraNArthe hA. bhAI dhIrajalAla manasukhalAla prAMtIja sthA. jaina saMgha hA. zrIyuta akhAlAla mahAsukharAma pUnA 1 zeTha uttamacaMdajI kevaLacakrajI yAkA phAlanA 1 mahetA pukharAjajI hastImalajI sAdaDIvAlA 25 pahetA kuMdanamalajI amaraca MdajI sAdaDIvAlA upAsaka dazAMga sUtra 251 250 251 251 251 251 301 250 251 301 251 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bagasarA zeTha popaTalAla rAghavajI rAIDIvALA hA. nAnaca da premacaMda zAha sva. mAtuzrI jabakabAInA smaraNArthe hA. dezAI vRjalAla kALIdAsa 251 2 251 baravALA-ghelAzA 1 sva. mehanalAla narasiMhadAsanA smaraNArthe ' hA. temanAM dharmapatnI surajabena merArajI 251 badanAvara 1 zrI vardhamAna sthA. jaina zrAvaka saMgha hA. mizrIlAla jena vakIla 251 bAlotarA 1 zAha jeThamalajI hastImalajI bhagavAnadAsajI bhaNasArI 25 bIdaDA 251 1 zAha kAnajI zAmajIbhAI bikAnera 1 zeTha rUdAnajI zeThIyA berAjA zeTha gAMgajI kezavajI (jJAnabhaMDAra mATe) belArI 251 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zeTha hajAramalajI hastImalajI rAMkA eramo 1 zrI bera sthA. jaina saMgha hA. mahetA navalacaMda hAkemacaMda 2pa1 upAsaka dazAMga sUtra Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ beMgalora 302 1 bATavIyA vanecaMda amIcaMda, mahAvIra TekSaTAIla Tera taraphathI bhAI candrakAntanA lagnanI khuzAlImAM 2 zeTha kizanalAlajI phulacaMdajI sAheba 3 ajamerA cheTAlAla mAnasiMga 251 351 boTAda 1 sva. vasANI haragoviMdadAsa chaganalAlanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatnI chabalabena 25. boDelI 1 zAha pravINacaMdra narasiMhadAsa sANaMdavALA 2 zAha gIradharalAla sAkaracaMda 251 251 bhANavaDa 35ra 1 zeTha jecaMdabhAI mANekacaMdabhAI 2 saMghavI mANekacaMda mAdhavajI 3 zeTha lAlajI mANekacaMda lAlapuravALA 4 zeTha rAmajI jINAbhAI 5 zeTha padamazI bhImajI phepharIyA 6 phepharIyA gAMDAlAla kAnajIbhAI hA. a. sau. zAMtAbena vasanajI 7 sva. mahetA pUnamacaMda bhavAnanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatnI divALIbena lIlAdhara (guMdAvALA) 251 251 251 251 251 25 bhAvanagara 1 sva. kuMvarajI bAvAbhAInA smaraNArthe hA. zAha laheracaMda kuMvarajI 301 bhAdaraNuM 1 zrI sthA. jaina saMgha ha. paTela ghelAbhAI jhaverabhAI 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 bhIlavADA 251 1 zrI zAMti jaina pustakAlaya hA. cAMdamalajI mAnamalajI saMghavI 2 zeTha bhImarAjajI mIzrIlAlajI 301 bhIma 1 caMpakalAlajI jena pustakAlaya hA. zeTha gAmalajI mAMgIlAlajI 251 bhusAvala 1 zeTha rAjamalajI naMdalAlajI cerITebalaTrasTa 251 jAya 1 jJAna maMdiranA sekreTarI zAha kuMvarajI jIvarAja 251 madrAsa 251 251 251 251 1 zeTha megharAjajI devIcaMdajI mahetA 2 mahetA maNulAla bhAIcaMda 3 mahetA surajamala bhAIcaMda 4 mahetA bApAlAla bhAIcaMda manora 1 zAha zeramalajI devIcaMdajI jazavaMtagaDhavALA ha. pUnamacaMdajI zeramalajI belyA. 251 251 mAnakuvA 1 sva. mahetA kuMvarajI nAthAlAlanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatnI kuMvarabAI harakhacaMda (mAnakuvA sthA. jaina saMgha mATe) mAMDavI 1 zrI sthA. choTI jaina saMgha hA mahetA cunIlAla velajI 277 upAsaka dazAMga sUtra Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 1 zrI mAMDavA sthA. jaina saMgha hA. a. sI. kaMcanagaurI ratIlAla gesalIyA (gaDhaDAvALA) 251 mAlegAMva 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. phatalAla, malu jenA mAMgarela 1 zAha trIvanadAsa nAnajI 250 2 dezI gIradharalAla jeThAlAla 250 muMbaI tathA pAMo 1 sva. zrI pitAzrI kuMdanamalajI metIlAlajI muMthAnA smaraNArthe hA. zeTha motIlAlajI jubaramalajI (ahamadanagaravALA) 251 2 vardhamAna sthA. jaina saMgha hA. kAmadAra rUpacaMda zIvalAla (aMdherI) 251 3 .sau. kamaLAbena kAmadAra hA. kAmadAra rUpacaMda zIvalAla (aMdherI) 251 4 sva. mAtuzrI kaDavIbAInA maraNArthe hA. temanA patra hakamIcaMda tArAcaMda dezI (aMdherI) 251 5 zAha harajIvana kezavajI 251 6 zAha ramaNIkalAla kALIdAsa tathA a. sau. kAntAbena ramaNIkalAla 251 7 saMghavI hiMmatalAla harajIvanadAsa 251 8 verA pAnAcaMda saMghajInA smaraNArthe hA. naMbakalAla pAnAcaMda enDa bradharsa 251 9 zAha rAmajI karazanajI thAnagaDhavALA 251 10 sva. jaTAzaMkara devajIbhAI dezInA smaraNArthe hA. raNachoDadAsa (bAbulAla) jaTAzaMkara dezI 11 ghelANuM valabhajI narabherAma hA. narasIMhadAsa valabhajI 251 12 kapAsI mohanalAla zIvalAla 251 13 zAha trIbhavanadAsa mAnasiMgabhAI deDhIvALAnA samaraNArthe hA. zAha harakhacaMda tribhovanadAsa 251 14 khetANI maNIlAla kezavajI (vaDIyAvALA) ghATake para 251 15 sva. pitAzrI zAmaLajI kalyANajI goMDalavALAnA smaraNArthe hA. vrajalAla zAmaLajI bAvIsI 301 16 zAha ravicanda sukhalAlabhAI (dAdara) 351 301 upAsaka dazAMga sUtra Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 17 sva. AzArAma gIradharalAlanA samaraNArthe hA. zAMtilAla AzArAma vatI jazavaMtalAla zAMtilAla 18 gAMdhA kAMtIlAla mANekacaMda 251 19 zAha ravajIbhAI tathA bhAIlAlabhAInI ku. (kAMdIvalI) 251 20 e. sI. lAchubena hA. ravajIbhAI zAmajI. 251 21 sva. mAtuzrI mANekabAInA smaraNArthe hA. zeTha valabhadAsa nAnajI 301 rara eka sadugrahastha hA. zeTha suMdaralAla mANekalAla 251 23 zeTha khuzAlabhAI kheMgArabhAI 250 24 zeTha cunIlAla narabherAma vekarIvALA 251 25 sva. mAtuzrI gamatIbAInA smaraNArthe hA. zAha piTalAla pAnAcaMda 251 26 keTecA jayaMtIlAla raNachoDadAsa saubhAgyacaMda junAgaDhavALA 251 27 verA ThAkarazI jasarAja 251 28 ke ThArI sukhalAlajI punamacaMdajI (khAroDa) 251 29 a. sau . bena kuMdanagaurI manaharalAla saMghavI 251 30 kaThArI ramaNIkalAla kasturacaMdabhAI 251 31 dezAI amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe hA. dalIcaMda amRtalAla desAI 251 32 sva. trIvanadAsa vrajapALa vIMchIyAvALAnA smaraNArthe hA. haragoviMdadAsa tribhovanadAsa ajamerA 251 33 tejANI kuberadAsa pAnAcaMda 251 34 zeTha saradAramalajI devIcaMdajI kAvaDIyA (sAdaDIvALA) 251 35 zeTha nemacaMda svarUpacaMda khaMbhAtavALA hA. bhAI jeThAlAla nemacanda 251 36 zAha karazIbhAI hIrajIbhAI 301 37 zrImatI maNIbAI vRjalAla pArekha cerITebala TrasTa phaMDa hA. vRjalAla durlabhajI. 251 38 daDiyA amRtalAla motIcaMda (ghATakepa2) 251 39 dezI catrabhuja suMdarajI 251 40 dezI jugalakizora catrabhuja 251 41 dezI praviNacaMda catrabhuja 251 42 zeTha manubhAI mANekacaMda hA.jhATakIyA narabherAma morArajI 251 43 zAha kAMtIlAla maganalAla 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zeTha maNIlAla gulAbacaMda ghATake52 251 45 zeTha chaganalAla nAnajIbhAI 251 46 zAha zIvajI mANekabhAI 251 47 mesarsa savANI TrAnsaporTa ku. hA. zeTha mANekalAla vADIlAla 251 48 zAha nagInadAsa kalyANajI (verAvaLavALA) 251 49 mahetA ratIlAla bhAIcaMda 251 50 zAha premajI hIrajI gAlA 251 51 bena kezarabAI caMdulAla jesIMgabhAI zAha 251 para pArekha cImanalAla lAlacaMda sAyalAvALAnAM dharmapatnI a. sau. - caMcaLabAInA smaraNArthe hA. sArAbhAI cImanalAla 251 53 dhI marInA meDana hAIskula TrasTa phaMDa hA. zAha maNIlAla ThAkarazI 251 paka mahetA moTara sTarsa hA. anepacaMda DI. mahetA 251 55 zeTha rasIkalAla prabhAzaMkara morabIvALA taraphathI temanAM mAtuzrI maNIbenanA smaraNArthe 301 56 zrIyuta jasavaMtalAla cunIlAla verA 250 pa7 zAha kuMvarajI haMsarAja 251 58 daDIyA jesIMgalAla trIkamajI 251 59 modI abhecaMda suracaMda rAjakeTavALA hA. DasAlAla abhecaMda 251 6. zAha jeThAlAla DAmarazI dhrAMgadhrAvALA ha. zAha vADIlAla jeThAlAla 250 61 sva. pitAzrI bhagavAnajI hIrAcaMda jasANInA smaraNArthe hA. lakSamIcaMdabhAI tathA kezavalAlabhAI 301 62 sva. pitAzrI zAha aMbAlAla purUSottamadAsanA smaraNArthe hA. zAha bApAlAla aMbAlAla 251 63 sva. kasturacaMda amarazInA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatnI jhaverabena maganalAla vatI jayaMtIlAla kasturacaMda maskArIyA (cuDAvALA) 251 64 zeTha DuMgarazI haMsarAja vIsarIyA 251 65 zAha ratanazI maNazInI ku. 251 66 zeTha zIvalAla gulAbacaMda mevAvALA 67 zAha caMdulAla kezavalAla 251 68 sva. pitAzrI vIracaMda jesIMga zeTha lakhataravALAnA smaraNArthe hA. kezavalAla vIracaMda 251 69 caMdulAla kAnajI mahetA 25. 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ >> ra51 3) 251 >> 301 >> rapa1 32 70 zrI vardhamAna sthA. jaina saMgha hA. kezarImalajI ane pacaMdajI gugalIyA (malADa) 251 71 va. pitAzrI manubhAI manAbhAIne samaraNArthe hA. zAha kAnajI patabhAI 72 a.sau. pAnabAI hA. zeTha padamazI narasiMhabhAI 73 sva. nAgazIbhAI sejapAlanA smaraNArthe rAmajI nAgazI 74 sva. goDA vaNArazI trIvanadAsa sarasaIvALAnA smaraNArthe hA. jagajIvana vaNArazI goDA 75 sva. kAnajI muLajInA smaraNArthe tathA mAtuzrI divALIbAInA 16 upavAsanA pAraNA prasaMge hA. jayaMtilAla kAnajI " 251 76 zAha premajI mAlazI gaMgara * 251 77 zAha velazI jesIMgabhAI chAsarAvALA taraphathI temanAM dharmapatnI sva. nAnabAInA smaraNArthe 301 78 sva. pitAzrI rAyazI velazInA smaraNArthe 301 hA. zAha dAmajI rAyazIbhAI 301 79 zAha varajAMgabhAI zIvajIbhAI 251 80 zAha khImajI muLajI pujA 81 a. sI. samatAbena zAMtilAla C/O zAMtilAla ujamazI zAha 82 sva. kezavalAla vacharAja kaThArInA samaraNArthe sUrajabena taraphathI hA, tanasukhalAlabhAI 83 sva. pitAzrI haMsarAja hIrAnA smaraNArthe hA. devazI haMsarAja kaccha bIdaDAvALA , 251 84 ghelANI prabhulAla trIkamajI (berIvalI) upara 85 zeTha traMbakalAla kasturacaMda lIMmaDI ajarAmara zAstrabhaMDArane bheTa (mATuMgA) 251 86 a.sau. bena rajanagaurI C/o zAha caMdulAla lakSmIcaMda , 251 87 zAha naTavaralAla dIpacaMda taraphathI temanAM dharmapatnI a.sau. suzIlAbenanA vaSItapanI khuzAlImAM " 251 88 dezI bhIkhAlAla vRjalAla pALIyAdavALA * 251 89 zAha gopALajI mAnasaMga 251. us * 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 33 90 dozI kulacaMda mANekacaMda 91 zeTha caMpakalAla cunIlAla dAdabhAvALA + 251 2 zrI vardhamAna sthA. jaina zrAvaka saMgha hA. zAha ravicaMda sukhalAla (dAdara) 251 93 zAMtilAla DuMgarazI adANI 251 94 zAha karazana ladhubhAI 251 lya kizanalAla sI. mahetA zIva , 251 96 mAtuzrI jIvIbAInA smaraNArthe hA. zAmajI zIvajI kaccha guMdALAvALA goregAMva 251 7 sva. zAha rAyazI kacarAbhAInA smaraNArthe temanA dharmapatnI neNabAI vatI hA. jeThAlAla rAyazI 98 zuzIlAbena zakarAbhAI C/o. navInacaMdra vasaMtalAla zAha vilepArle 251 9 bena caMdanabena amRtalAla vAriyA 100 sva. kALIdAsa jeThAlAla zAhanA smaraNArthe hA. sumanalAla kALIdAsa (kAnapuravALA) zAha trIbhavana gopAlajI tathA a.sau. bena kasuMbA trIbhavana (thAnagaDhavALA) zIva ra51 251 251 301 101 muLI 301 1 zeTha ujamazI vIrapALa hA. zeTha kezavalAla ujamazI merabI 1 dezI mANekacaMda suMdarajI - 1 mombAsA 1 zrIyuta nAthAlAla DI. mahetA 2 zAha devarAja patharAja 351 251 250 251 mahesANuM 1 zAha padamazI suracaMdanA smaraNArthe hA. zivalAla padamazI yAdagIrI 1 zeTha bAdaramalajI surajamalajI beMkarsa 250 upAsaka dazAMga sUtra Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1 34 ratalAma aneka bhakatajane taraphathI hA. zrImAna kezarImalajI Daka (zrI kevaLacaMda munizrInA upadezathI) rANapura zrImati mAtuzrI samaratabAinA smaraNArthe hA. Do. nareAtamadAsa cunIlAla kApaDIyA 2 sva. pitAzrI laherAbhAI khImajInA smaraNArthe hA.zeTha kAlIdAsa laherAbhAI vasANI rANAvAsa 1 zeTha javAnamalajI temIcaMdajI hA. bAbu rIkhamacaMdajI rAyacura 1 sva. mAtuzrI mAMthIkhAinA smaraNArthe hA. zAhu zIvalAla gulAmacaMda vaDhavANuvALA zeTha kALurAmajI cAMdamalajI saMcetI rAjakoTa 1 vADIlAla DAi Mga enDa prinTIMga ka 2 zeTha ratIlAla nyAlacaMda cIttalIyA 3 zeTha manubhAi muLacaMda (enjInIara sAheba) 4 zeTha zAMtilAla premacaMda temanAM dharmapatnInA varSItapa prasaMge upAsaka dazAMga sUtra 5 zeTha prajArAma vIThThalajI ena sakhALA nautamalAla jasANI (varSI tapanI khuzAlI) meAdI saubhAgyacaMda meAtIcaMda 7 8 adANI bhImajI velajI taraphathI temanAM dharmapatnI a. sau. samaratabenanA varSItapa nimitte 251 251 301 301 251 251 400 251 251 251 251 251 251 251 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 9 dezI motIcaMda dhArazI bhAI (rITAyarDa ekajhIkayuTIva ejInIyara) 251 1. kAmadAra caMdulAla jIvarAja (dhrAMgadhrAvALA) 250 11 hemANa ghelAbhAI savacaMda 251 12 daphatarI prabhulAla nyAlacaMda 251 13 sva. mahetA devacaMda purUSottamanA smaraNArthe temanAM dharmapatnI hemakuMvarabAi taraphathI hA. jayaMtilAla devacaMda mahetA 251 14 pArekha zIvalAla jhuMjhAbhAI mosAvALA hA. a. sau. kaMcanabena 252 251 35 251 rApara 1 pUjaya lAlajIbhAI nyAlacaMdabhAI rAmapurA 1 zeTha tejamalajI maharalAlajI beMkara rAvaTI 1 zeTha miyacaMdajI juhAramalajI kaTAriyA lakhatara 1 zAha rAyacaMda ThAkarazInA smaraNArthe hA. zAMtilAla rAyacaMda zAha 2 bhAvasAra harajIvanadAsanA smaraNArthe hA. trIbhavanadAsa harajIvanadAsa 3 zAha talakazI hIrAcaMdanA smaraNArthe hA. bhAI amRtalAla talakazI 4 zAha cunIlAla mANekacaMda 5 zAha jAdavajI oghaDabhAInA samaraNArthe hA. zAMtilAla jAdavajI 6 dezI ThAkarazI gulAbacaMdanA smaraNArthe temanAM dharmapatnI samaratabahena taraphathI hA. jayaMtilAla ThAkarazI lAlapura 1 nemacaMda savajI medI hA. bhAI maganalAla 2 zeTha mulacaMda pipaTalAla hA. maNIlAla tathA jezIMgabhAI lAkherI 1 mAstara jeThAlAla manajIbhAI hA. amRtalAla jeThAlAla (sIvIla ejInIyara sAheba) lAkaDIyA 1 zrI lAkaDIyA sthA. jaina saMgha hA. zAha ratanazI karamaNa 251 251 251 251 25 251 251 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bagasarA 1 zeTha popaTalAla rAghavajI rAIDIvALA hA. nAnaca da premacaMda zAha 2 sva. mAtuzrI jabakabAInA smaraNArthe hA. dezAI vRjalAla kALIdAsa baravALA-ghelAzA 1 sva. mehanalAla narasiMhadAsanA smaraNArthe hA. temanA dharmapatnI surajabena morArajI badanAvara 1 zrI vardhamAna sthA. jaina zrAvaka saMgha hA. mizrIlAla jena vakIla 251 bAlotarA 1 zAha jeThamalajI hastImalajI bhagavAnadAsajI bhaNasArI 251 bIdaDA 251 254 1 zAha kAnajI zAmajIbhAI bikAnera 1 zeTha bherUdAnajI zeThIyA berAjA 1 zeTha gAMgajI kezavajI (jJAnabhaMDAra mATe) belArI 251 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zeTha hajAramalajI hastImalajI rAMkA 251 eramo sthA. jaina saMgha hA. mahetA navalacaMda hAkemacaMda 1 zrI bere 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. beMgalora 302 1 bATavIyA vanecaMda amIcaMda, mahAvIra TekSaTAIla sTera taraphathI bhAI candrakAntanA lagnanI khuzAlImAM 2 zeTha kIzanalAlajI phulacaMdajI sAheba 3 ajamerA cheTAlAla mAnasiMga boTAda 251 351 1 sva. vasANI haragoviMdadAsa chaganalAlanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatnI chabalabena 251 behelI 1 zAha pravINacaMdra narasiMhadAsa sANaMdavALA 2 zAha gIradharalAla sAkaracaMda 251 25. bhANavaDa 35ra 251 251 1 zeTha jecaMdabhAI mANekacaMdabhAI 2 saMghavI mANekacaMda mAdhavajI 3 zeTha lAlajI mANekacaMda lAlapuravALA 4 zeTha rAmajI jINAbhAI 5 zeTha padamazI bhImajI phepharIyA 6 phepharIyA gAMDAlAla kAnajIbhAI hA. a.sau. zAMtAbena vasanajI 7 sva. mahetA pUnamacaMda bhavAnanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatnI divALIbena lIlAdhara (guMdAvALA) 251 251 251 epa bhAvanagara 1 sva. kuMvarajI bAvAbhAInA smaraNArthe hA. zAha laheracaMda kuMvarajI 301 bhAdaraNa zrI sthA. jaina saMgha ha. paTela dhulAbhAI jhaverabhAI 1 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 38 8 saMghavI jecaMdabhAI nAraNadAsa 251 9 sva. zAha velazIbhAI sAkaracaMda katrAsagaDhavALAnA smaraNArthe hA. bhAI cImanalAlabhAI 251 10 pArekha maNIlAla TokarazI lAtIvALA (meTI benanA samaraNArthe) 251 11 zAha nAraNadAsa nAnajIbhAInA putra vADIlAlabhAInAM dharmapatnI - a. sau. nAraMgIbenanA vaSItapa nimite hA. zAMtIlAla nAraNadAsa 251 12 sva. chabIladAsa gokaLadAsanA smaraNArthe temanAM dharmapatnI kamaLAbena taraphathI hA. maMjulAkumArI 13 zrI sthA. jaina zrAvakA saMgha hA. raMbhAbena vADIlAla 251 14 sva. tribhavanadAsa devacaMda tathA sva. caMcaLabenanA smaraNArthe ha. De. hiMmatalAla sukhalAla 251 15 zAha muLacaMda kAnajIbhAI hA. zAha nAgaradAsa oghaDabhAI 251 16 zeTha mehanalAla pitAmbaradAsa hA. bhAI kezavalAla tathA manasukhalAla 251 17 zrImatI hIrAbena nathubhAInA vaSItapa nimite hA. nathubhAI nAnacaMda zAha 301 18 zeTha maNIlAla zIvalAla 251. 19 sva. maNIyAra parasotamadAsa suMdarajInA smaraNArthe hA. sAkaracaMda parasetamadAsa zAha 251 20 sva. mehanadAsa guhAbhAInA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatnI nAthIbenabAI taraphathI hA. zaMkaralAla tathA zAMtIlAla vijayanagara 1 zrI vardhamAna che. sthA. jaina zrAvaka saMgha hA. choTumala ajItasiMha verAvaLa 1 zAha kezavalAla jecaMdabhAI 2 zAha khImacaMda saubhAgyacaMda 251 3 sva. zeTha madanajI jecaMdabhAInA smaraNArthe temanA dharmapatnI lADakuMvarabAI taraphathI hA. dhIrajalAla madanajI 251 4 zrI sthA. jaina saMgha hA. zAha zubhecaMda karazanajI 251 5 zAha harakizanadAsa phulacaMda kAnapuravALA 251 sarA 1 zrI sarA sthA. jaina saMgha hA. dezI pAnAcaMda semacaMda 251 251 351 251 upAsaka dazAMga sUtra Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 3 sANaMda zAha hIrAcaMda chaganalAla hA. zAhu cImanalAla hIrAca'Dha a.sau. caMpAena hA. dezI jIvarAja lAlacaMdna paTela mahAsukhalAla DAsAbhAi zAhe sAkaracaMda kAnajIbhAi 39 4 5 purIbena cImanalAla kalyANajI saMghavI lI'khaDIvALAnA smaraNArthe hA. vADIlAla meAhanalAla ke|ThArI 6. pArekha nemacaMda meAtIcaMda muLIvALAnA smaraNArthe hA. pArekha bhIkhAlAla nemacakra 7 saMghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe` hA. jayaMtIlAla nAraNadAsa zAha kasturaca Mda harajIvanadAsa < hA. DA. mANekalAla kasturacaMda zAha 9 zeTha meAhanalAla mANekacaMda gAMdhI cuDAvALA taraphathI temanAM dharma patnI maMchAbena lallubhAinA smaraNArthe 10 saMghavI kAntilAla harakhacaMda 11 zAha bhIkhAlAla nAgaradAsa sAlakhanI 1 dezI cunIlAla phulacaMda sAdaDI 1 zeTha devarAjajI jItamalajI punamIyA sAsavarDa 1 caMdanamalajI suthAnAM gha`patnI a. sau. razukhAI muthA taraphathI huM. amaracaMdajI suthA siMgApura 1 dezI vanecaMda vacharAja surata 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zAha ratilAla lallubhAI 2 zrIyuta kalyANuMda mANekacaMda haDAlAvALA 3 zrI harIpurA chakATI sthA. jaina saMgha hA. mAbulAla cheTAlAla zAhu surendranagara 1 zeTha cAMpazIbhAi sukhalAla * bhAvasAra sunIlAla premacaMda upAsaka dazAMga sUtra 301 251 251 251 251 251 251 251 201 301 301 251 250 251 251 251 251 251 251 251 251 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 sva. kezavalAla muLajIbhAInAM dharmapatnI amaratabAInA maraNArthe hA. bhAIlAla kezavalAla zAha 4 zAha nyAlacaMda harakhacaMda 5 zAha vADIlAla harakhacaMda 6 zrI sthA. jaina saMgha 251 251 251 301 suvaI 1 sAvaLA zAmajI hIrajI taraphathI sadAnaMdI jaina munizrI choTAlAlajI mahArAjanA upadezathI suvaI sthA. jaina saMgha jJAnabhaMDArane bheTa 251 saMjelI 251 251 351 2 zAha luNAjI gulAbacaMdabhAI 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zAha premacaMda dalIcaMda sojata 1 a. sau. ghasIbena lAlacaMdajI mahetA (phaktahanagara saMghane bheTa) hArIja 1 zAha amulakha muLajIbhAI hA. prakAzacaMdra amulakhabhAI 2 sva. bena caMdrakAMtAnA smaraNArthe hA. zAha amulakha muLajIbhAI hATInA mALIyA 1 zeTha gopAlajI mIThAbhAI 2 zrImatI AnaMdagaurI bhagavAnadAsanA smaraNArthe hA. temanAM nAnAbena a.sau. maMjulAbena bhagavAnadAsa gAMdhI 301 301 250 251 tA. 20-5-61 suMdhInA membaronI saMkhyA 14 Adya murabbIzrI 24 murabIzrI 96 sahAyaka membare 581 lAIpha membara 57 bIjA kalAsanA junA membare 772 dareka dAtAone samiti taraphathI AbhAra mAnuM . lI. sevaka, rAjakoTa tA. 20-pa-61 sAkaracaMda bhAIcaMda zeTha - maMtrI, upAsaka dazAMga sUtra