________________
२७४
उपासकशाङ्गसूत्रे
,
तस्कराणां चौरागां प्रयोग := 'हरत परधनानि यूथ' - मित्यादिवाक्यैः प्रेरणंतस्करमयोगः - चौर्यार्थ चौरायोत्साहप्रदानमित्यर्थः | २ | विरुद्धस्य यद्वा विरुद्धं यद्राज्यं तद्विरुद्धराज्यं तस्य तस्मिन् वा अतिक्रम = मित्रराज्यत्यागपूर्वकं सम्माप्तिःविरुद्धराज्यातिक्रमः - यस्य राज्ये निवासः स्यात्तदीयाज्ञामन्तरेण तद्विरोधिनो राज्ये प्रवेशादिकरणं राजदेयभागस्यापहरणं वेत्यर्थः । ३ । कूटतुला कूटमानकरणम्- तुला = तुला सूत्रत्वेन प्रसिद्धा, मानं वितस्ति- कुडवादि, कुटत्वं न्यूनाधिकभावस्तश्च कूटया:= न्यूनाधिकरूपायास्तुलायाः, कूटस्य = न्यूनाधिकरूपस्य मानस्य च कारण= सम्पादनमित्यर्थः, कापटचेन तुलाङ्गुलीवितस्तिमस्थादिद्वारा न्यूनस्य वस्तुनो दानमधिकस्य च ग्रहणमिति यावत् । ४ ।
तस्य प्रतिरूपकं = सदृशं तत्प्रतिरूपकं, तस्य व्यवहारः - व्यवहरणं प्रक्षेप इत्यर्थस्तस्प्रतिरूपक व्यवहारः- बहुमूल्यं यत्किमपि वस्तु स्वरूपादितो यादृशं तस्मिस्ताचांदी आदि वस्तुको लोभवश अल्प-मूल्य में ग्रहण कर लेना स्तेनाहृत अतिचार है ॥ १ ॥ चोरोंको चोरी करनेकी प्रेरणा करना या उत्साह देना तस्करप्रयोग अतिचार है। जैसे- 'हाँ तुम परधनको चुराओ' आदि || २ || जिस राजाके राज्य में निवास करते हैं उसकी आज्ञा के विना उसके विरोधी राज्य में प्रवेश आदि करना, अर्थात् शत्रु राज्य में घुसना, राज्यकर (डाण) आदिकी चोरी करना आदि विरूद्धराज्यातिक्रम है || ३ || खोटा तोलना खोटा मापना अर्थात् कपट करके तराजू, अंगुली या हथेली वाट आदि द्वारा थोडी वस्तु देना और अधिक लेना कूटतुला- कूटमान अतिचार है ॥ ४ ॥ किसी वस्तुमें उसीके समान दूसरी वस्तु मिलाकर असली वस्तुके रूपमें व्यवहार करना अर्थात् આદિ પદાર્થાને લેભ વશ થઇ અલ્પમૂલ્યમાં લેવાં એ સ્ટેનદ્ભુત અતિ ચારાને ચારી કરવાની પ્રેરણા કરવી ચા ઉત્સાહ આપવા તે તસ્કર ચેગ અતિચાર છે, જેમકે “ હા તમે પરધન ચારી જાએ’” ઇત્યાદિ (ર). જે રાજાના રાજ્યમાં નિવાસ કરતા હોઇએ તેની આજ્ઞા વિના તેના વિરોધી રાજ્યમાં પ્રવેશ આદિ કરવે, અર્થાત્ શત્રુ રાજ્યમાં પેસી જવું. રાજ્યકર અર્થાત્ દાણની ચૈારી કરવી, એ વિરૂદ્ધરાજ્યાતિક્રમ છે. (૩). ખેડુ તેલવું અને ખાટું માપવું અર્થાત્ કપટ કરીને ત્રાજવું નમાવવું અથવા આંગળી કે હથેળી વડે છૂપી રીતે ચાલાકી કરી છુ આપવું અને વધારે લેવું, એ છૂટતુલા-ફૂટમાન અતિચાર છે. (૪). કોઇ વસ્તુમાં એના જેવા ખીજી વસ્તુ મેળવવી અને અસલ વસ્તુના રૂપમાં તેને વ્યવહાર કરવે,
૧
ઉપાસક દશાંગ સૂત્ર
