________________
उपासकदशाङ्गसत्रे न केवलं 'चित्र चयने' इत्यस्मादेव धातोश्चैत्यशब्दसिद्धिरपितु 'चिती संज्ञाने' इत्यस्मादपि, ततश्च 'यथार्थ शब्दव्युत्पत्तिः'इत्यभियुक्तोक्तरर्थमनुरुध्यैव व्युत्पत्तिरनुसरणीयेतीह 'चिती संज्ञाने' इत्यस्मादेव धातोनिर्वचनमकारो नतु 'चित्र चयने' इत्यस्मात्, संज्ञानं च सम्यग्ज्ञानं चैतन्यं वा, अस्तु वा 'चिक्ष चयने' इत्येतन्मूलिकेव निरुक्तिश्चीयन्ते ज्ञानादयो गुणा अनेनेत्यर्थात्, व्युत्पत्तिर्हि शब्दानां यथाकल्पनं भिद्यते, नानार्थकानां तु प्रवृत्तिनिमित्तमपि, तथा चात्र ज्ञानवत्त्वं मवृत्तिनिमित्तमादाय साधौ चैत्यशब्दमवृत्तिः, यद्वा निरूढशब्दानामर्थप्रत्यायने दीजिए कि 'चैत्य' शब्द न केवल 'चिञ् चयने' धातुसे ही बनता है, किन्तु 'चिती सज्ञाने' धातुसे भी धनता है । “शब्दोकी व्युत्पत्ति, अर्थके अनुसार होनी चाहिए" इस मान्यताके अनुसार अर्थको ध्यानमें रख कर व्युत्पत्ति करनी चाहिए, अतः यहाँ 'चिती संज्ञाने' इस धातुसे ही 'चैत्य' शब्द बनाना चाहिए 'चिबू चयने ' धातुसे नहीं क्योंकि संज्ञानका अर्थ सम्यग्ज्ञान या चैतन्य होता है । अथवा 'चिञ् चयने' धातुसे भी बना सकते हैं, वहां इसका अर्थ यह होगा कि 'जिसके द्वारा ज्ञानादि गुणोंका चयन होता है उसे चैत्य कहते हैं। कल्पनाके अनुसार व्युत्पत्तिमें भेद हो जाया करता है, और अनेकार्थकोंका प्रवृत्ति-निमित्त भी भिन्न-भिन्न होता है । अत एव यहाँ 'ज्ञानवत्व' इस प्रवृत्तिनिमित्तको लेकर 'साधु' अर्थ में 'चैत्य' शब्दकी प्रवृत्ति होती है। अथवा जो रूढ शब्दोकी शास्त्र आदिमें जिस अर्थमें प्रसिद्धि है मा . “यत्य" ५५६ ४१७ "चि चयने" पातु मन नथी, ५२४ "चिती सज्ञाने" धातथा ५ 2. "न्टोनी व्युत्पत्ति जयने मनुसरीन થવી જોઈએ.” એ માન્યતાનુસાર અર્થને ધ્યાનમાં રાખીને વ્યુત્પત્તિ કરવી જોઈએ, मेटले मी "चिती सज्ञाने" मे धातुमाथी - 2 24" un मना। नये, “चिबू चयने" धातुमा नल, २५ जानन me -यज्ञान !! शैतन्य याय . मया चिनू चयने" पातमाथी पर मनापी ततना भय એ થશે કે જેની દ્વારા જ્ઞાનાદિ ગુણોનું ચયન થાય છે તેને ચીત્ય કહે છે.” કલ્પનાને અનુસરીને વ્યુત્પત્તિમાં ભેદ થયા કરે છે, અને અનેકાર્થક પ્રવૃત્તિનિમિત્ત પણ જૂદું જુદું હોય છે. એટલે અહીં જ્ઞાનવત્વ' એ પ્રવૃત્તિ-નિમિત્તને લઈને “સાધુ અર્થમાં મૈત્ય શબ્દની પ્રવૃત્તિ થાય છે, અથવા જે રૂઢ શબ્દની સાસ્નાદિમાં જે અર્થમાં પ્રસિદ્ધિ છે તે પ્રસિદ્ધિ એનું પ્રવૃત્તિ–નિમિત્ત છે. જે એમ ન
ઉપાસક દશાંગ સૂત્ર
