________________
उपासकदशाङ्गसूत्रे लम् । कोष्ठिकेति-कोष्ठिका-पवनसंवरणार्थ भत्राया मुखाग्रे स्थापिता मृन्मयी कुमलिका तस्या यत्संस्थानमाकारस्तदस्थितौ परुषौ विपुलौ चेत्यर्थः, बाहू= भुजौ । निशेति निशापाषाणः घरट्टस्तत्संस्थानवत्पृथुलतया संस्थितौ, अग्रहस्तो हस्ताग्रभागौ करतले इत्यर्थः । निशालोष्टेति-निशालोष्टं शिलापुत्रकस्ततुल्या:-शिलाखण्डवञ्चिपिटा इत्यर्थः। शुक्ति पुटकसंस्थिता:-शुक्ति पुटतुल्याः । नापितेति-नापितस्य प्रसेवको क्षुरनखल्वादिनिधानपात्रे (रछधानी-रछानी) ताविव उरसि-वक्षःस्थले। अयःकोष्ठकवत्, लोहकुमूलवत्, वृत्तं वर्तुलम् । पानेति पान-तन्तुवायैवखेषु दीयमानं धान्यरससम्पादितं जलं तस्य कलन्दं कुण्डं तत्सदृशी गम्भीरेत्यर्थः। शिक्यकेति शिक्यक-शिक्यं दव्यादिसंरक्षार्थ रज्जुनिर्मितं लोके प्रसिद्धं तत्तुल्याकारे। किण्वेति-किण्वमत्रोपचारात्तण्डुलादिनिधानी गोणी 'बोरी' इति प्रसिद्धं तस्य यत्पुटं भागद्वयमर्थात्तण्डुलादिसंभृततया विपुलाकृति तत्तुल्याकारौ (हवा रोकने-इकट्ठी करने के लिए भस्त्रा-फूंकनी के मुंहके सामने बनी हुई मिट्टीकी कोठी )के समान थीं। उसकी हथेलिया घट्टी ( चक्की )के पाटके समान मोटी थीं। उसके दोनों हाथोंकी अंगुलिया शिलापुत्रक (पत्थरकी लौढ़ी) के समान चपटी थीं। उसके नाखून सीपके संपुटोंके समान थे। उसके दोनों स्तन छाती पर खूब लम्बे लटक रहे थे, जैसे नाईकी रछनिया-(ऊस्तरे आदि रखनेकी चमड़ेकी थेलिया) हो । उसका पेट लोहेके कुसूल ( कोठे )के समान गोल था। नाभि ऐसी गहरी थी जैसे जुलाहो द्वारा वस्त्रमें लगाये जानेवाले आटेके जल (माड़) का कुण्ड हो। नेत्र छींके के समान थे। दोनों अण्डकोष भरे हुए पासपास पड़े दो थेलों (बोरियों के समान लम्बे-चौड़े थे। उसकी जंघाएँ समान आकारवाली दो कोठियों के समान थीं। दोनों घुटने अर्जुन કઠી (હવા રોકવા માટે ધમણના મહેની સામે બનાવવામાં આવતી માટીની કોઠી)ના જેવી હતી. તેની હથેળીઓ ઘટીના પત્થર જેમ જાડી હતી. તેના બેઉ હાથની આંગળીએ શિલાપત્રક (દાળ વાટવાના લાંબા પત્થર) જેવી હતી. તેના નખ સીપના સંપુટ જેવા હતાં. તેના બેઉ સ્તન છાતી પર ખૂબ લાંબા લટકી રહ્યા હતા, જાણે હજામના હથીયારો રાખવાની કોથળીઓ હોય. તેનું પેટ લેઢાના કેડ જેવું ગળ હતું. નાભિ એવી ઉંડી હતી કે જાણે વણકરને કપડાંને લગાવવાની મેળ–કાંજીન-કંડ હેય નેત્ર સીંકાં જેવાં હતાં. બેઉ અંડકોષ ભરેલા અને પાસે પાસે પડેલા બે થેલા (બેરીઓ) જેવા લાંબા-પહોળા હતા. તેની જાંઘે સમાન આકારવાળી બે કઠીઓના જેવી હતી. બેઉ ઘૂંટણે અર્જુન વૃક્ષના ગુચ્છા જેવા
ઉપાસક દશાંગ સૂત્ર