________________
उपासक दशाङ्गसूत्रे
"राओ दुहा पसत्था - पसस्थ - भेएहिं सत्थणिद्दिट्ठो । पढमो देवाइगओ, बीओ थी - आइविसओ य ॥ १ ॥ " इति । एतच्छाया च-
93
" रागो द्विधामशस्ता - पशस्त - भेदाभ्यां शास्त्रनिर्दिष्टः । प्रथमो देवादिगतो, द्वितीयः स्त्र्यादिविषयश्च ॥ १ ॥ इति । किन्तु प्रकरणाद्वेपसाहचर्याचात्र त्र्यादिविषयस्यैव रागस्य ग्रहणं विविक्षतम् । द्वेषः=द्वेषणम् = आत्मनोऽमीतिलक्षणः परिणामः । कलहः = कलः - आनन्दस्तं हन्तीति तथा वाचिद्वन्द्वमित्यर्थः । अभ्याख्यानं = समकटमसद्दोषाऽऽरोपणम् । पैशुन्यं - पिशुनभावः- परगुणासहिष्णुतया तदोषोद्घाटनम् । परपरिवादः - परेषां परिवदनं - काकादिभिर्दोषाविष्करणम् । रतिः = रमणं - विषयाभिरुचिरित्यर्थः । अ
१२६
" शास्त्र में दो प्रकार के रागका कथन किया गया है- एक प्रशस्त, दूसरा अप्रशस्त । देव आदि विषयक प्रशस्त और स्त्रीआदि विषयक अप्रशस्त राग है ॥ १॥"
लेकिन इन दोनों भेदोंमेंसे प्रकरणवश और द्वेष के साथ कहने के कारण स्त्रीआदि विषयक अप्रशस्त रागका ही यहां ग्रहण समझना चाहिए ।
कल
आत्माके अप्रीतिरूप परिणामको द्वेष कहते हैं । (आनन्द) की जो ह = हत्या ( नाश) करे उस वाग्युद्धको कलह कहते हैं। खुल्लमखुल्ला झूठा दोष लगाना अभ्याख्यान है । दूसरे के गुणोंको न सह सकनेके कारण उसके दोष प्रगट करना पैशुन्य हैं । काकु (वक्रोक्ति) अर्थात् टेढी बोली आदिके द्वारा दूसरोंके दोष ढूंढना परपरिवाद है । विषयसम्बन्धी अभिरुचिको रति कहते हैं । संयम
“ શાસ્ત્રમાં બે પ્રકારના રાગ કહ્યો છેઃ એક પ્રશસ્ત અને બીજો અપ્રશસ્ત દેવ આદિ વિષયક પ્રશસ્ત અને સ્ત્રીઆદિ વિષયક અપ્રશસ્ત રાગ છે.” (૧)
પરંતુ એ બેઉ ભેમાંથી પ્રકરણવશ અને દ્વેષની સાથે રહેવાને કારણે સ્ત્રીઆદિ વિષયક અપ્રશસ્ત રાગનું જ અહીં ગ્રહણ કરવાનું છે.
आत्माना भीति३य परिशाभने द्वेष हे छे. उस (मान) नी ने हुहुत्या (નાશ) કરે તે વાગ્યુદ્ધને કલહ કહે છે. ખુલ્લી રીતે જૂઠા દેષ લગાડવા તે અભ્યાખ્યાન છે. ખીજાના ચુણા ન સહી શકવાને કારણે એના દેષ પ્રકટ કરવા તે મૈથુન્ય છે. કાકુ (વક્રાકિત) અર્થાત્ કટાક્ષકથન આદિ દ્વારા બીજાઓને દોષ શેાધવા એ પરપરિવાદ છે. વિષયસ ખંધી અભિરૂચિને રતિ કહે છે. સંયમ આદિ વિષયક અભિલાષા
ઉપાસક દશાંગ સૂત્ર
