Book Title: Acharang Sutra Part 01
Author(s): Jaysundarsuri, Yashovijay Gani
Publisher: Divyadarshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032460/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirvRttikulInazrIzIlAcAryaviracitavRttivibhUSitaM apazcimazrutakevalIbhadrabAhusvAminirmitaniyuktiyuktaM zrI AcArAGga sUtram AdyAdhyayanacatuSTayAtmakaH / prathamo bhAga: sUtrAgamaH arthAgama: zramaNa bhagavAn mahAvIra: paJcama gaNadhara zrI sudharmasvAmI -: prakAzaka :divyadarzana TrasTa, kalikuMDa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( bhuvanabhAnusUri janma zatAbdI Saeso *20 purisA ! tumameva tuma mitte, kiM bahiyA mittamicchasi ? adhya03 he purUSa ! tuM ja tAro mitra che. zA mATe bAhya mitrane tuM icche che ? NA'NAgamo maccumuhassa atthi / adhya04 mRtyunA mukhamAMthI koI pAchuM pharI zakatuM nathI. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI padmaprabhasthAnI bhovALI umaNI, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anugrahanI zaMyaDI pa.pU. A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA. pa.pU. A. zrI premasUrIzvarajI ma.sA. paramapUjya siddhAMtadivAkara zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA - paramapUjya saMgha-zAsanakauzalyAdhAra zrImad vijaya jayasuMdarasUrIzvarajI mahArAjA paramapUjya pArzvaprajJAlayatIrthapreraka paMnyAsapravara zrImad vizvakalyANavijayajI mahArAjA paramapUjya laghu-ladhuharibhadra paMnyAsapravara zrImad yazovijayajI mahArAjA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bhuvanabhAnusUri AgamaprakAzanazreNI - 1(1) nirvRttikulInazrIzIlAcAryaviracitavRttivibhUSitaM apazcimazrutakevalIzrIbhadrabAhusvAminirmitaniyuktiyuktaM zrI AcArAGgasUtram AdyAdhyayanacatuSTayAtmakaH prathamo bhAgaH arthAgamaH zramaNa bhagavAn mahAvIraH sUtrAgamaH bhagavAn sudharmasvAmI prakAzakaH divyadarzana TrasTa 39, kalikuMDa sosAyaTI, kalikuMDa, dholakA gujarAta-387810 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bhuvanabhAnusUri AgamaprakAzanazreNI - 1(1) : pUrvasampAdaka-saMzodhakA : AgamaprajJa pUjya munipravara zrI jambUvijayajI mahArAjA : nUtanasaMskaraNaprerakA : nyAyakUrcAlasarasvatI zrImad vijaya jayasuMdarasUrIzvarajI mahArAjA laghu-laghuharibhadra paMnyAsapravara gurUdevazrI yazovijayajI gaNivarya tathA paNDitavarya zrI amRtalAla bhojaka prakAzana varSa : vi. saM. 2067 AvRtti prathamA pratayaH : 250 akSarAGkana : akhilezabhAI mizrA,ahamadAvAda jatInabhAI je. zAha, jainam ArTa, vaDodarA Mob.: 9909015760 mudraka : atulabhAI zeThIyA navanIta prakAzana, muMbaI Mob.:9823290180 AvaraNakAra : kirITabhAI vaDecA Mob.:9820073336 patra : 46+360+78 mUlya : 350/: divyadarzana TrasTa, dholakA divyadarzana TrasTa 39, kalikuMDa sosAyaTI, maphalIpura cAra rAstA, kalikuMDa, dholakA-387810 Ph. : (02714)225482 (prAptisthAna) zrI zreyaskara aMdherI gujarAtI jaina saMgha 106, esa. vI. roDa, irlA brIja, vilepArle (pa0) muMbaI-400056 (Ph.) : 26712631 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RNamuktyarthe saMsArI mAtuzrI naMdinIbenane jemanA mATe khalIla dhanatejavInA zabdomAM kahuM to "hama to yU~ hI TUTakara bikhara jAte magara..... A~dhIyAM lAcAra thI mA~ kI duvAoM ke sAmane" UPS6D Prkashkiya page no. 3 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hArdika anumodanA paramapUjya nyAyakUrcAlasarasvatI, saMgha-zAsanakauzalyAdhAra zrImad vijaya jayasuMdarasUrIzvarajI mahArAjAnI pAvana preraNAthI surata sthita zrI umarA jaina saMghe potAnA jJAnanIdhimAMthI A graMthanA prakAzanano saMpUrNa lAbha lIdhela che. temanI A zrutabhaktinI ame bhUrI bhUrI anumodanA karIe chIe. Huan kumArapALa vI. zAha divyadarzana TrasTa Prkashkiya page no.4 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya yugaprabhAvaka zrImad vijaya bhuvanabhAnusUri mahArAjAnI janmazatAbdI varSe saTIka AcArAMga sUtra bhA01nA prakAzana dvArA divyadarzana TrasTanA sonerI ItihAsamAM eka adhika prakaraNa AlekhAI rahyuM che. parama pUjya vardhamAnataponidhi nyAyavizArada zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA dvArA saMsthApita amArA TrasTa dvArA atyAra sudhI pUjya haribhadrasUri ma. tathA pUjya mahopAdhyAya yazovijayajI mahArAjAnA aneka jaTila nyAyagraMthonA hindI-gujarAtI anuvAdo prakAzita thayA che. tema ja Agama sAhitya prakAzananA kSetre paNa amArA TrasTane ghaNA lAMbA samaya pUrve lAbha maLyo hato. Aje zIlAMkAcAryaviracita TIkA sahita AcArAMga sUtranA prakAzana dvArA amane puna: Agamabhaktino lAbha maLI rahyo che teno haiye apAra AnaMda che. parama pUjya zIlAcArya(-zIlAMkAcArya)viracita TIkA sahita AcArAMga sUtranA pratAkAre tathA pustakAkAre aneka prakAzano atyAra sudhI prakAzita thayA che. paraMtu, prastuta prakAzana temAM potAnI viziSTa zailI dvArA AgavuM sthAna prApta karaze evo amAro dRDha vizvAsa che. parama pUjya punAjilloddhAraka, pArzvaprajJAlayatIrthasaMsthApaka paMnyAsapravara zrI vizvakalyANavijaya mahArAjAnA paTTAlaMkAra parama pUjya laghu-laghuharibhadra, nyAyamArtaMDa paMnyAsapravara zrImad yazovijayajI mahArAjAnA pAvana ArzIvAda tathA anujJAthI teozrInA ziSya munirAje AjathI 4 varSa pUrve AcArAMga cUrNinA saMzodhanano prAraMbha karyo hato. AcArAMga cUrNinA saMzodhana mATe avAranavAra AcArAMga TIkAne paNa avalokavAnuM thatuM te daramyAna AcArAMga TIkAmAM paNa keTalAMka sthaLe pAThanI saMdigdhatA temane jaNAtI hatI. tethI AcArAMga cUrNinI sAthe sAthe TIkAnuM paNa jo saMzodhana thAya to abhyAsu vargane ghaNI saraLatA paDe evI teozrInA gurUdevazrI yazovijayajI ma.nI bhAvanAthI prerAi AcArAMga TIkAnA saMzodhananI vAta pUjya AgamaprajJa munirAjazrI jaMbUvijayajI mahArAjAne jaNAvI tyAre teozrIe jaNAvyuM ke 'AcArAMga TIkAnA 1 thI 4 adhyayananuM saMzodhana paMDitavarya zrI amRtalAla bhojake karela che. te ja saMzodhana hAlamAM huM prakAzita karI rahyo chuM.' tethI munirAjazrIe AcArAMga zIlAMkAcAryaTIkAnA 5mA adhyayanathI saMzodhanano prAraMbha karyo. pAMcamAthI navamA adhyayana sudhIno bIjo bhAga hAla mudraNAlayamAM che. je TUMka samayamAM ja prakAzita karavAmAM Avaze. paMDita amRtalAla bhojaka dvArA saMzodhita tathA pU. jaMbUvijayajI ma. dvArA saMpAdita temaja siddhi-bhuvana-manohara TrasTa dvArA prakAzita AcArAMga TIkAnA 1 thI 4 adhyayanano prathama bhAga 3 varSa pUrve prakAzita karavAmAM Avyo hato. te pustaka aMge pU. jaMbUvijayajI mahArAjAe munirAjazrIne jaNAvyuM hatuM ke 'haju AmAM keTalAka saMskAro karavA paDe evA che tathA keTalAka sthAne mULamAM mUkela pATho haju paNa saMdigdha che.' temanA A sUcanane anulakSIne keTalAMka saMdigdha jaNAtA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya pAThonuM puna: saMmArjana karI tathA nUtana pariziSTo UmerIne munirAjazrIe prastuta prakAzananI upAdeyatAmAM jabbara vadhAro karyo che. tethI teone sahasaza: dhanyavAda arpIe chIe. tathA pU. jaMbUvijayajI mahArAja tathA siddhi-bhuvana-manohara TrasTe paNa A graMtha prakAzana karavAnI saharSa anumati ApI. tethI teonuM paNa RNa sadAya avismaraNapatha upara raheze. parama pUjya siddhAMta divAkara, gItArtha mUrdhanya, gacchAdhipati zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra parama pUjya nyAyamUrcAlasarasvatI, saMgha-zAsanakauzalyAdhAra zrImad vijaya jayasuMdarasUrIzvarajI mahArAjAnI pAvana preraNAthI zrI umarA jaina saMghe potAnA jJAnanidhimAMthI A graMthanA prakAzanano saMpUrNa lAbha lIdhela che. temanI A zrutabhaktine hRdayathI abhivaMdita karIe chIe. prAnta, prastuta prakAzananA paThana-pAThana dvArA vAcakavarga zIdhrAtizIgha paramapadane pAme e ja abhyarthanA. kumArapALa vI. zAha divyadarzana TrasTa Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Namo tthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa / anantalabdhinidhAnAya zrI gautamasvAmine namaH / paJcamagaNadhara zrI sudharmasvAmine namaH / zrImad vijaya prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jayasundarasUri __paMnyAsavizvakalyANavijayasadgurubhyo nmH| paramakRpAlu paramatAraka gurUdeva zrImad paMnyAsapravara yazovijayapAdapadmabhyo nmH| "jinAgamo vijayate" (prastAvanA) anaMta kalyANakArI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmInI paramakRpAthI tathA parama pUjya paramopakArI bhavodadhitAraka gurUdevazrI paMnyAsa pravara zrImad yazovijayajI mahArAjanI asImakRpAthI, paMcama gaNadhara bhagavAna sudharmAsvAmIthI paraMparAe prApta thayela zrI AcArAMga sUtrane paMDitavarya zrI amRtalAla bhojaka vaDe aneka hastalikhita Adarzone AdhAre saMzodhita karAyela tathA AgamaprajJa pUjya munirAja zrI jaMbUvijayajI mahArAjA vaDe saMpAdita karAyela nivRttikulIna zrI zIlAcArya(prasiddha nAma zIlAM kAcArya) viracita TIkA sAthe yugaprabhAvaka zrImad vijaya bhuvanabhAnusUri mahArAjAnI janmazatAbdI varSe AgamAbhyAsI varganA karakamaLamAM arpaNa karatAM amane apAra AnaMdano anubhava thAya che. | vikrama saMvata 2062nuM mAruM cArtumAsa malADa, hIrasUrI jaina saMghamAM hatuM tyAre pUjyapAda gurUdevazrIe kahyuM ke "AcArAMga cUrNinuM saMzodhana kara'. tyArathI mArA mATe tadana ajANa evA A navA saMzodhanajagatamAM mAro praveza thayo. te pUrve pUjyapAda dIkSAdAnezvarI guNaratnasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna pUjyapAda puNyaratnasUrIzvarajI mahArAjA AcArAMga cUrNinuM saMzodhana karI rahyA hatA. lagabhaga 4 adhyayana sudhI saMzodhana pUrNa thavA AvyuM hatuM. tyAra bAda samaya-saMjoganA abhAve kArya AgaLa vadhI zakyuM nahi. pU. puNyaratnasUrIzvarajI mahArAje A AMtaravyathA mArA gurUdevazrIne jaNAvI ane tyAre pU. puNyaratnasUrIzvarajI mahArAjanI saharSa anumatithI tathA paramakRpALu gurUdevanI asIma kRpAthI AcArAMga cUrNinA saMzodhanano prAraMbha thayo. AcArAMga cUrNinA saMzodhana daramyAna cUrNimAM AvatA aneka durgama sthaLoe vAraMvAra AcArAMga TIkAne avalokavAnuM banatuM hatuM. te vakhate AcArAMga TIkAmAM paNa keTalAka sthaLe pAThonI saMdigdhatA najara samakSa AvI. tethI AcArAMga TIkAnuM paNa sAthe sAthe jo saMzodhana thAya to abhyAsu vargane adhyayanamAM sugamatA rahe evI lAgaNI UMDe UMDe rahetI hatI. divyaprabhAvI pUjyapAda gurUdevazrI mArA manano A vicAra jANI gayA na hoya tema ekavAra prabhAsapATaNa Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgamo vijayate mukAme mane sAmethI kahyuM ke "AcArAMga TIkAnuM paNa sAthe sAthe jo saMzodhana thAya to adhyetA vargane cUrNinuM adhyayana saraLa thAya." "bhAvatuM'tuM ne vaide kIdhuM' evI sthiti mArA mATe sarjAi. pUjya gurUdevazrInI bhAvanAne zirasAvaMgha karI prAcIna-prAcInatama tADapatrIya hastAdarzone meLavavA puruSArtha prAraMbhyo. A aMge pUjyapAda jaMbUvijayajI mahArAjAne pUchAvatAM emaNe jaNAvyuM ke AcArAMga TIkAnA 1 thI 4 adhyayana sudhInuM saMzodhana paMDitavarya zrI amRtalAla bhojake karela che. tenI presakaoNpI prAkRta grantha pariSadamAM vidyamAna che. tathA te presakaoNpInA AdhAre huM tenuM yathAvatuM saMpAdana karI rahyo chuM." A samAcAra pachI AcArAMga TIkAnuM saMzodhanakArya vadhAre saraLa banyuM. vaLI, pUjya jaMbUvijayajI mahArAjAe te AcArAMga TIkAnI presa kaoNpI, pote saMpAdita karela graMtha mokalAvyA tathA tenI C D paNa upayogamAM lai zakAze evI saharSa anumati ApI. teozrInA A asIma upakArathI 1 thI 4 adhyayananuM kArya mArA mATe atyaMta saraLa banI gayuM. teozrIno A upakAra sadAya mAnasapaTa upara aMkita raheze. tyAra bAda pAMcamA adhyayanathI saMzodhanano prAraMbha karyo. hAla 5 thI 9 adhyayana sudhIno bIjo bhAga presamAM che je TUMka samayamAM prakAzita karavAmAM Avaze. pUrve pUjyapAda gurUdevazrInI bhAvanA hatI ke "AcArAMga TIkA tathA cUrNi banne sAthe prakAzita karavA. jethI adhyetA vargane eka ja pustakamAM sulabhatAthI banne vyAkhyAgraMtho maLI rahe." A bhAvanAne anulakSIne TIkA tathA cUrNi bannenuM kArya sAthe cAlatuM hatuM. paraMtu, pUjyapAda tArkikaziromaNi AcAryadeva zrImad vijaya jayasuMdarasUrIzvarajI mahArAjAe sUcana karyuM ke "AcArAMga TIkA, AcArAMga cUrNi tathA banne saMyukta hoya e rIte prakAzita karo. jethI abhyAsu vargane tamAma sAmagrI upalabdha bane.' tethI pUjya AcAryazrInI sUcanAne anusAra hAla AcArAMga TIkA 1 thI 4 adhyana prakAzita karI rahyA chIe. bAkInA prakAzano paNa yathAvasara prakAzita karavAmAM Avaze. | vikrama saMvat 2033mAM mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA jaina Agama graMthamAlAnAM graMthAMka 2(1) rUpe AcArAMga sUtra-mUla pUjya jaMbUvijayajI mahArAje prakAzita karyuM hatuM. te graMthanI prastAvanAmAM pUjya jaMbUvijayajI ma.e AcAcaMga sUtra aMge vistRta chaNAvaTa karI che. jijJAsu vargane te prastAvanA jovA khAsa bhalAmaNa che. tema chatAM, AcArAMga sUtra aMge kaMIka jaNAvavAnI amArI adamya IcchAne ame rokI zakatAM nathI. zrI AcArAMga sUtra e jainapravacanano sAra che. cauda pUrvadhara bhagavAna bhadubAhu svAmI AcArAMga sUtra AcArAMga niryukitamAM AcAcaMga sUtranuM mAhAsya darzAvatAM jaNAve che aMge kiMcit ke "tIrthakara bhagavaMto tIrthapravartananA prAMrabhamAM ja AcArAMganA arthanI Ti0 1.savvesiM AyAro titthassa pavattaNe paDhamayAe / sesAI aMgAI ekkArasa ANupuvvIe / / 8 / / AyAro aMgANaM paDhamaM aMgaM duvAlasaNhaM pi / ettha ya mokkhovAo esa ya sAro pavayaNassa // 9 // AyArammi ahIe jaM NAo hoi samaNadhammo u / tamhA AyAradharo bhaNNai paDhamaM gaNiTTANaM // 10 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA prarUpaNA kare che. tathA gaNadharo paNa e ja me sUtronI racanA kare che. tema ja AcArAMgamAM mokSanA upAyanuM nidarzana karavAmAM AvyuM che. AcArAMganA adhyayanathI ja zramaNadharmanuM jJAna prApta thAya che. tethI AcAradhara e gaNitva - AcAryatvanuM prathama sthAna che.' AcArAMga niryukitamAM AcArAMga sUtranA bIjA nAmono paNa nirdeza karavAmAM Avyo che. jema ke, AcAra-AcAla-AgAla-AkAra-AzvAsa-Adarza-aMga-AcIrNa-AjAti ane AmokSa. A 11 paryAyavAcI nAmonA artha vAcakavarge TIkA tathA cUrNimAMthI joi levA vinaMti. vistArabhayathI ame aMhI darzAvatA nathI. dvAdazAMgImAM AcArAMga sUtra prathama che e to atyaMta prasiddha vAta che. paraMtu AcArAMga sUtranI prathamatA kai rIte che, racanAnI apekSA e ke sthApanAnI apekSAe ? e aMge pUrvAcAryonA vibhinna mata che. mukhya 4 mata pravarte che. AcArAMga cUrNikArajInA mate sarve tIrthaMkara bhagavaMto tIrthaprarvatananA prAraMbhamAM AcArAMgano artha sau prathama kahe che ane tyAra pachI 11 aMgono artha kahe che. ane te ja kramathI gaNadhara bhagavaMto sUtranI racanA kare che. AcArAMga vRttikAra zIlAcArya(prasiddha nAma zIlAMkAcArya) paNa cUrNikArajInA mata pramANe ja AcArAMga vRttimAM vivaraNa kare che. (juo pR.11 55-7) naMdisUtra uparanI cUrNimAM bhagavAna jinadasagaNIjI jaNAve che ke tIrthaprarvatananA prAraMbhamAM tIrthaMkara bhagavaMto pUrvagata sUtrono artha prathama kahe che mATe tene pUrva kahevAmAM Ave che. jyAre gaNadhara bhagavaMto sUtranI racanA kare che tyAre AcArAMga, sUtrakRtAMga A mathI racanA kare che. ane sthApanA paNa A ja mathI racanA kare che. anya AcAryonA mate tIrthaMkara bhagavaMto 14 pUrvano artha sau prathama kahe che ane gaNadhara bhagavaMto paNa sauthI prathama pUrvenI racanA kare dvi0 1. AyAro AcAlo AgAlo Agaro ya AsAso / Ayariso aMgaM ti ya AiNNA''jAi Amokkho // 2. '.....sanvesi AyAro gAhA / sannatisthA vi AyAraska atyaM paDhamaM bA Mti, tato mesALaM ekArasaNhaM aMgANaM, tAe ceva parivADIe gaNaharA vi suttaM gaMthaMti / '- AcA0 cU08 // 3. 'se kiM taM puvvagataM ? ti, ucyate- jamhA titthakaro titthapavattaNakAle gaNadharANa savvasutAdhArattaNato puvvaM puvvagatasuttatthaM bhAsati tamhA puvva tti bhaNitA, gaNadharA puNa suttarayaNaM kareMtA AyArAikameNa rayaMti TThaveMti ya / aNNAyariyamaNaM puNa puvvagatasuttattho puvvaM arahatA bhAsito, gaNaharehi vi puvvagatasuttaM ceva puvvaM raitaM, pacchA AyArAi / evamukte codaka Aha-- NaNu puvvAvaraviruddhaM, kamhA ?, jamhA AyAranijjuttIe bhaNitaM "savvesiM AyAro" [AcA0ni08] gAhA / AcAryA''ha - satyamuktaM, kiMtu sA ThavaNA, imaM puNa akkhararayaNaM paDucca bhaNitaM, puvvaM puvvA katA ityarthaH / '- nandIsU0 cU0 pR075, nandIsU0 hAri0vR0 pR088 // 9 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgamo vijayate che, tyAra pachI AcArAMga AdinI racanA kare che. naMdisUtra uparanI haribhaddIya vRttimAM paNa A ja mAnyatAnuM samarthana karavAmAM AvyuM che (juo naMdIhAribhadrIya vRtti pR088). tathA samavAyAMgavRttimAM paNa abhayadevasUrIzvarajI mahArAja A ja matanI puSTi kare che. samavAyAMgavRttikAra abhayadevasUrIzvarajInA bIjA mata pramANe AcArAMgasUtra sthApanAnI apekSAe prathama che, paraMtu racanAnI dRSTie bAramuM che. A rIte, 1. AcArAMga cUrNi-vRttikAranA mate AcArAMgasUtra artha ane sUtraracanAnI apekSAe prathama. 2. naMdisUtra cUrNikAra-haribhadrasUrijInA mate artharacanAnI dRSTie AcArAMgasUtra 14 pUrva pachI ane sUtraracanAnI dRSTie prathama. 3. anya AcAryonA mate artha-sUtraracanAnI dRSTie 14 pUrva pachI. 4. samavAyAMgavRttikAra abhayadevasUri ma.nI mAnyatA be prakAranI che. 1. naMdicUrNikAranA mata pramANe tathA 2 sUtraracanAnI dRSTie bAramuM ane sthApanAnI apekSAe prathama. zrI AcArAMgasUtranuM prathama sUtra che. suyaM me AusaM / teNa bhagavayA evamakkhAyaM - ihamegesiM No saNNA bhavati / he AyuSyamAna jaMbU ! meM sAMbhaLyuM che te zramaNa bhagavAna mahAvIre A pramANe kahyuM che ke A jagatamAM keTalAMkane (huM kyAMthI Avyo chuM ane kyAM javAno chuM vagere) saMjJA hotI nathI. A sUtrathI jaMbusvAmIne uddezIne paMcama gaNadhara bhagavAna sudharmAsvAmI AcArAMgasUtrano prAraMbha kare che. eTale AcArAMga sUtranA racayitA bhagavAna sudharmAsvAmI che e nirvivAdapaNe mAnya che. AcArAMga sUtranA 2 zrutaskaMdha che. temAM prathama zrutaskaMdhanuM nAma AcAra che ane te zrutaskaMdhanA nava adhyayano hovAthI brahmacarya ema bIjA nAme paNa prasiddha che. A prathama Ti1, 'matha jitapUrvatama?, qte yasmAt tIrtha: tIrthapravarsanAnnei nAMdharAiri sarvasUtradhAratvena pUrva pUrvagatasUtrArtha bhASate tasmAt pUrvANIti bhaNitAni, gaNadharAH punaH zrutaracanAM vidadhAnA AcArAdikrameNa racayanti sthApayanti ca, matAntareNa tu pUrvagatasUtrArthaH pUrvamarhatA bhASito gaNadharairapi pUrvagatazrutameva pUrvaM racitaM pazcAdAcArAdi / nanvevaM yadAcAraniyuktyAmabhihitaM- "savvesiM AyAro paDhamo" [AcA0ni08] ityAdi tat katham ?, ucyate-tatra sthApanAmAzritya tathoktama, iha tvakSararacanAM pratItya bhaNitaM 'pUrvaM pUrvANi kRtAni' iti |'-smvaa0suu0vR0147(4), pR0 249-50 // 2.'.....prathamamaGga sthApanAmadhikRtya, racanApekSayA tu dvAdazamaGgaM prathamam, pUrvagatasya sarvapravacanAt pUrvaM kriyamANatvAditi' -samavA0sU0vR0136-2, pR0211 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA zrutaskaMdhanA racayitA paMcama gaNadhara bhagavAna sudharmAsvAmI che. jyAre dvitIya zrutaskaMdhanA racayitA viSe judA judA ullekho maLe che. tenI vistRta vivecanA ahIMyA na karatAM 3jA bhAgamAM karavA dhArIe chIe. AcArAMga sUtranA prathama zrutaskaMdhamAM nava adhyayano che. temaja bIjA zrutaskaMdhanI pAMcamI cUlA nizIthasUtranuM prasthAna svataMtra rUpe thatuM hovAthI, te sivAyanI cAra cUlikAonA banelA dvitIya zrutaskaMdhanA 16 adhyayano che. A rIte AcArAMga sUtramAM kula 25 adhyayano che. temAMthI A prathama bhAgamAM prathama zrutaskaMdhanA Adya 4 adhyayano TIkA sAthe prakAzita thai rahRAA che. bIjA bhAgamAM prathama zrutaskaMdhanA pAMca thI nava adhyayano tenI TIkA sAthe tathA trIjA bhAgamAM saMpUrNa dvitIya zrutaskaMdha prakAzita karavAnI dhAraNA rAkhIe chIe. prathama zrutaskaMdhanA prathama cAra adhyayananA nAma A pramANe che. 1. zastraparijJA, 2.lokavijaya, 3. zItoSNIya, 4. sakhyatva. sthAnAMga sUtra(sU0662)mAM, samavAyAMga sUtra (sU09-1)mAM tathA prazamarati prakaraNamAM paNa bhagavAna umAsvAtijIe A ja nAmono A ja kramathI ullekha karyo che. te cAra adhyayanamAM prathama zastraparijJA adhyayananA 7 uddezaka che. bIjA lokavijaya adhyayananA 6 uddezaka che. jyAre trIjA zItoSNIya adhyayananA 4 uddezaka che. tathA cothA samyakta adhyayananA paNa 4 uddezaka che. A rIte kula maLIne 4 adhyayana tathA tenA 21 uddezako A prathama bhAgamAM samAviSTa thayA che. AcArAMga niryuktikAra bhagavAna bhadrabAhu svAmI A cAreya adhyayanano saMkSipasAra jaNAvatA kahe che ke "zastraparijJAmAM jIvasaMyama eTale parlAyanI hiMsAno tyAga karavo. bIjA adhyayanamAM zuM karavAthI jIva karmothI baMdhAya che. zuM karavAthI karmathI mukata thAya che. te jANI loka kaSAyono vijaya karavo. tema ja trIjA zItoSNIya adhyayanamAM anukULa-pratikULa upasargo AvI paDe to paNa samabhAvathI tene sahana karavA. tathA cothA adhyayanamAM anyadharmIonI aNimAdi Rddhio joIne samyaktathI calAyamAna na thavuM. bhagavAna umAsvAti vAcake paNa prazamarati prakaraNamAM A cAra adhyayanano saMkSiprasAra varNavyo che. te A pramANe- 1. jIvanikAyanI yAtanA, 2. laukika saMtAna ane gauravano tyAga, 3. zIta, uSNa Adi parISadono vijaya, 4. avikamya-calita na karI zakAya evuM acala samyakva. AcArAMga sUtra upara vartamAnamAM caudapUrvadhara bhagavAna bhadrabAhusvAmI viracita niryukita, AcArAMga sUtranI pUrvAcArya (saMbhavata: jinadAsagaNi mahattara) viracita cUrNi. nivRtti vyAkhyAo. kulIna zrIzIlAcArya(prasiddha nAma zIlAM kAcArya racita vRtti, kharataragacchIya AcArya jinahiMsasUriracita dIpikA, aMcalagacchIya mANijyazekharasUrisaMdigdha dIpikA Ti 1. juo AcAni33 pR018, 2, juo prazamarati prakaraNa gA114. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgamo vijayate tathA muniharSakallolaviracita avacUri upalabdha thAya che. taduparAMta, vikramanA bIjA saikAmAM thai gayelA pUrvamaharSi AcArya gaMdhahastisUri e paNa AcArAMga sUtra tema ja bAkInA 10 aMgo upara vivaraNa racyuM hatuM evA ullekho himavaMta therAvalImAM maLe che. tema ja zrI zIlAcAyaeN( zIlAMkAcArye) paNa AcArAMga vRttinA prAraMbhamAM maMgala karatAM jaNAvyuM che ke "zrI gaMdhahasti vaDe karAyela zastraparijJA adhyayananuM vivaraNa atyaMta vizALa tathA gahana che. te vivaraNamAMthI sukhethI bodha karI zakAya te mATe huM sAra ne grahaNa karUM chu." tathA AcArAMga vRttimAM bIjA lokavijaya adhyayananA vivaraNano prAraMbha karatI vakhate paNa zrI zIlAcAryajI jaNAve che ke "pUjaya gaMdhahasTimizra vaDe vivaraNa karAyela zastraparijJAvivaraNa atigahana che. tethI mArA vaDe tenuM) vivaraNa karAyuM. te pachI have huM bAkI rahelA adhyayananuM vivaraNa karUM chuM.' A ullekho uparathI eTaluM to asaMdigdhapaNe nizcita thAya che ke pUjaya gaMdhahastimizra vaDe zastraparijJA upara vivaraNa racAyuM hatuM ane te vikramanA dazamA saikA sudhI arthAt zrI zIlAcAryajInA sattAkALa sudhI vidyamAna hatuM. bAkInA adhyayano upara gaMdhahastisUrie vivaraNa racyuM hatuM ke nahIM? te zaMkAnA samAdhAna mATe pUjaya AgamaprabhAkara puNyavijayajI mahArAjA bRhatkalpasUtranA chaThThA bhAganA AmukhamAM jaNAve che ke "jo ke upara himavaMta therAvalImAM jaNAvela agIyAra aMganA vivaraNo paikI eka paNa vivaraNa Aje ApaNI sAme nathI. te chatAM AcArya zrI zIlAMke potAnI AcArAMga sUtra uparanI TIkAnA prAraMbhamAM "zastraparijJAvivarAtivahu hina 2 zvastikRtam " ema jaNAvyuM che te jotAM himavaMta therAvalImAMno ullekha tarachoDI nAkhavA jevo nathI, astu.' Tiva 1. "himavaMta therAvalI' mAM nIce pramANe ullekha maLe che-sAtharevatI nakSatrAnAM kAryasihAdhyA: ziSya abhUvan, te ca brahmadvIpikAzAkhopalakSitA abhUvan / teSAmAryasiMhAnAM sthavirANAM madhumitrA''ryaskandilAcAryanAmAnau dvau ziSyAvabhUtAm / AryamadhumitrANAM ziSyA Aryagandhahastino'tIva vidvAMsaH prabhAvakAzcAbhUvan / taizca pUrvasthavirottaMsomAsvAtivAcakaracitatattvArthopari azItisahasrazlokapramANaM mahAbhASyaM racitam / ekAdazAGgopari cAryaskandilasthavirANAmuparodhatastai vivaraNAni racitAni / yadaktaM tadracitAcArAGgavivaraNAnte yathA 'therassa mahumittassa, sehehiM tipuvvanANajuttehiM / muNigaNavivaMdiehiM, vavagayarAgAidosehiM // baMbhaddIviyasAhAmauDehiM gaMdhahatthivibuhehiM / vivaraNameyaM raiyaM dosayavAsesu vikkamao / / ' 2. triparijJAvivaraNamativarlDa hanuM zvastitam tasmAt sukhabodhArthaM gRhNAmyahamaJjasA sAram ||-aacaaraanggvRtti pR01 / / 3. zastraparijJAvivaraNamatigahanamitIva kila vRtaM pUjyaiH / zrIgandhahastitrairvivRNomi tato'hamavaziSTam ||-aacaaraanggvRtti pR0153 / / juo bRhatkalpasUtra, 6ThTho bhAga, Amukha pR3-4. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA pU. AgamaprabhAkarajInA A vacana mujaba pU. puNyavijayajIne gandhahastisUrijIe 11 aMgo upara vivaraNa racyuM hatuM A vAta mAnya hoya tevuM lAge che. jo ke, vartamAnamAM keTalAMka vidvAna mahAzayo tathAvidha ajJAta kAraNe kahevAtA itihAsavidonuM AlaMbana laine pramANa rajU karyA vinA ja himavaMta therAvalIne arvAcIna TharAvavAno prayAsa karI rahyA che te prayAsa keTalo stutya gaNAya tenI vicAraNA ame vAcakavarga upara ja choDIe chIe. AcArAMgasUtra upara eka prAcIna cUrNi paNa vartamAnamAM upalabdha thAya che. te saMbhavataH pUjya jinadAsagaNi mahattarazrIe racI hoya tevuM lAge che. te aMge vistRta vivecanA ame TUMka samayamAM ja prakAzita thanAra AcArAMga cUrNi bhAga - 1 nI prastAvanAmAM karavA icchIe chIe. te sivAyanI anya cUrNi aMge pUjya nyAyatripuTIjI jaina paraMparAno itihAsa bhA-1mAM jaNAve che ke temaNe(-AcAryasiddhasenagaNie) 'tattvArthasUtra' upara moTI TIkA, AcArAMga sUtranI cUrNi ane A jinabhaCgaNInA jitakalpanI cUrNinI racanA karI che. jo ke temanI AcArAMga cUrNi maLatI nathI, kintu A zIlAMkasUri AcArAMga sUtranA prAraMbhamAM zastraparijJA upara banelA gaMdhastivivaraNane saMbhAre che. eTale e racanA gaMdhahasta tarIke oLakhAtA A* siddhasenagaNInI cUrNirUpe hoya, e banavAjoga che. temano e cUrNiracanAno yuga che.' A rIte nyAyatripuTIjI gaMdhahastisUrinA zastraparijJAvivaraNane AcArAMga cUrNi rUpe darzAvI rahyA che. himavaMta therAvalInA nirdeza uparathI AgaMdhahastisUrino sattAkALa vikrmanI bIjI zatAbdI jaNAya che. jyAre pU. nyAyatripuTIjI tattvArthasUtranA TIkAkAra A. siddhasenagaNi, je gaMdhahastirUpe prasiddha che. temane AcArAMga sUtranA cUrNikAra rUpe svIkAre che. A. siddhasenagaNino sattAkALa vikrmasaMvata 700nI AsapAsano che. banne gaMdhahastimAM prAya: 500 varSano taphAvata paDe che. tethI pU. nyAyatripuTIjInuM maMtavya saMgata jaNAtuM nathI. taduparAMta, samavAyAMgasUtranI TIkAmAM vyAkhyAkAra Ti 1. juo jaina paraMparAno itihAsa, bhA-1, pR0385-861. 2.'4 2 vinayAvivu nadhanyato dvAtriMzat sAgaropamANyuktAni, gandhahastyAdiSvapi tathaiva dRzyate' - samavAyAMgasUtravRtti, pR0269, paM072 paMDita upara pU. jaMbuvijayajI ma. nI TippaNa A pramANe che. tattvArthaTIkAkarttuH siddhasenAcAryasya gandhahastinAmnA prasiddhirasti / kintu tattvArthasya siddhasenAcAryaviracitAyAM TIkAyAmIdRzaH pATho vartate - " vijayAdiSu caturSu jaghanyena ekatriMzat utkarSeNa dvAtriMzat, sarvArthasiddhe trayastriMzat sAgaropamANi ajaghanyotkRSTA sthitiH / bhASyakAreNa tu sarvArthasiddhe'pi jaghanyApi dvAtriMzat sAgaropamANyadhItA, tanna vidmaH kenApyabhiprAyeNa " [ tattvArthaTIkA 4 / 32] / ata idamabhayadevasUrivacanaM tattvArthavyAkhyAkarttuH siddhasenAcAryasya gandhahastitvaprasiddhibAdhakam, tataH cintyamidam / 13 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgamo vijayate abhayadevasUrie eka sthaLe gaMdhahastisUrinA nAmathI pAThano nirdeza karyo che. te pATha tattvArthaTIkAkAra siddhasenagaNanA pATha karatAM bhinna che. tethI pU. AgamaprajJa jaMbUvijayajI mahArAjAe te abhayadevasUrinA pAThanA AdhAre A. siddhasenagaNinI gaMdhahastirUpe prasiddhi upara TippaNamAM praznArtha ubho karyo che. tethI A siddhasenagaNie AcArAMgasUtra upara cUrNi banAvI che evuM nyAyatripuTIjInuM kathana paNa vicAraNIya bane che. TUMkamAM, pUjya gandhahastisUrie AcArAMgasUtra upara vivaraNa racyuM che e vAta nirvivAdapaNe siddha thAya che. paNa te gandhahasti koNa ? e muddo vicAraNIya bane che. A viSaya upara vizada vicAraNA kare evI vidvat jagatane mArI namra prArthanA, astu. vartamAnamAM jainasaMghamAM chellAM keTalAMya saikAothI je AcArAMga TIkAnuM adhyayana bahula pramANamAM thAya che. tenA TIkAkArazrInuM puNyanAmadheya che AcArya zrI zIlAcArya. teo zIlAkAcAryarUpe prasiddhine pAmyA che. tathA temanuM bIjuM nAma tatvAdiya paNa che. te zIlAcArya vaDe viracita AcArAMga TIkAnA prathama bhAganuM prakAzana ame hAla karI rahyA chIe. temanA jIvanakavana aMge je thoDI ghaNI mAhitI prApta thAya che te ame vAcakavarga samakSa rajU karIe chIe. vartamAnamAM upalabdha thatI AcArAMga TIkAnA kartA zIlAcArya nivRttikulanA che. tathA TIkAkAra ane temaNe vAhagiNinI sahAyathI prathama 2 aMga AcArAMga ane sUtrakRtAMga samaya upara vRttio racI che. amArI pAse rahelI khaMbhAta, zAMtinAtha tADapatrIya jaina jJAnabhaMDAranI 2 tADapatrIyaprato, bhaMDArakara InsTITyuTa, punAnI 1 tADapatrIya prata tathA jaisalamera jinabhadrasUri hastalikhita jJAnabhaMDAranI 1 ane saMghavI pADAbhaMDAra, pATaNanI 1 tADapatrIya prato ema kula 5 tADapatrIya pratomAM tathA kAgaNa upara lakhAyela anya bhaMDAronI 3 pratomAM sarvatra prathama zrutaskaMdhanA aMte '...nivRttikulInazrIzIlAcAryeNa tatvAdityAparanAmnA vAharisAdhusahAyena kRtA TIkA parisamApteti / tiH zItAvAryati' A prakArano ullekha maLe che. dvitIya zrutaskaMdhanA aMte 'rUti AcAryazrIzIlAMka [sIlAMga, zIlAMga pra0] viracitayAmAcAraTIkAyAM dvitIyaH zrutaskandhaH samAptaH' A prakArano pATha maLe che. tathA sUtrakRtAMga TIkAnA aMte paNa 'tA veyaM zItAvAryeLa vAriLisahAna' Avo pATha prApta thAya che. "ahIM TIkAkArazrI potAne kyAMka zIlAcArya nAmathI kyAMka zIlAMkAcArya nAmathI oLakhAve che. tethI TIkAkAranuM nAma zIlAcArya hovuM joIe ane zIlAMka e sUcaka pada hovuM joIe. jema ghakSiNyAMkapadathI kuvalayamAlAkAra udyotanasUri, bhavavirahAMkapadathI yAkinImahattAsUnu haribhadrasUri, vimalAMkapadathI vimalasUri sUcita thAya che. tema ahIM paNa zIlAMkapadathI zIlAcArya sUcita thAya che". evuM paMDitavarya amRtalAla bhojakanuM maMtavya Ti. 1. juo caupannamahApurisacariyuM, prastAvanA pR55. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA che. tathA pU. jaMbUvijayajI mahArAjA paNa A ja mata dharAve che. teozrI AcArAMga sUtra mUlanI prastAvanAmAM jaNAve che ke 1 temanuM atyAre to zIlAkAMcArya prasiddha nAma che. paraMtu teozrI pote ja potAne zIlAcArya tarIke oLakhAve che'. tethI ame paNa teonA mArgane ja anusaratA TIkAkArazrIne zIlAcArya evA nAmathI oLakhAvIe chIe. teozrIno sattAsamaya vikrmasaMvat 918nI AsapAsano jaNAya che. kAraNa ke, khaMbhAtasthita zAMtinAtha tADapatrIya jJAnabhaMDAranI vi.sa.1327mAM lakhAyela (pAMcamA adhyayanathI karela saMzodhanamAM jenI ame svaMsaMjJA rAkhI che.) tADapatrIya hastapratanA prAnte nIce pramANe pATha upalabdha thAya che. 'zarRpAlAtItasaMvatsaraLatevu saptasu caturazIdhiyu vaizAhapazvamyAmAMpATInA aitti / ' A pAThanA AdhAre pUjya zIlArcAyajIe zakasaMvat 784 arthAt vikrmasaMvat 918mAM AcArAMga sUtra uparanI TIkA racI hatI evuM nizcita thAya che. tethI temano sattAkALa vikrmanI navamI zatAbdIno uttarArdha ane dazamI zatAbdIno pUrvArdha hoI zake evuM saheje anumAna thaI zake. jo ke, saMghavI pADA, pATaNa nI vi.sa. 1467 varSamAM lakhAyela tADapatraprata upara AcArAMga TIkAnA aMte pUrvokta karatAM jarA judo pATha, zaka saMvata 798mAM (= vi.sa. 932mAM) AcArAMga TIkA racyAno pATha maLe che. to paNa te pAThanA kAraNe zIlAMkAcAryajI nA sattAkALamAM koI pharaka paDato nathI. e ja pratamAM prathama zrutaskaMdhanA aMte A pramANe pATha maLe che. "dvAsaptatyadhikeSu hi zateSu saptaSu gateSu guptAnAm / saMvatsareSu mAsi ca bhAdrapade zuklapaJcamyAm // zIlAcAryeNa kRtA gambhutAyAM sthitena TIkaiSA / smayagupayujya zodhyaM mAtsaryavinAkRtairAryaiH // " A pAThamAM guptasaMvata 772mAM gAMbhu nagaramAM AcArAMga prathama zrutaskaMdhanI TIkA pUrNa karyAno nirdeza maLe che. ahIM lakhela guptasaMvata e zakasaMvata ja hoya to vi.sa. 906mAM prathama zrutaskaMdhanI TIkA pUrNa thaI haze ane vi.sa. 918mAM dvitIya zrutaskaMdhanI TIkA pUrNa thaI haze ema samayano tALo besI jAya che. pUjya jaMbUvijayajI mahArAja, paMDitavarya amRtalAla bhojaka tathA D + vagere vidvAnonuM paNa A ja mantavya che. 11 taduparAMta, zIlArcAyajIe pote bIjA lokavijaya adhyayanamAM guNanikSepanA avasare pUjya neyAstava syAtpadasattvalAJchitA samantabhadrasUri mahArAja vicita bRhatsvayaMbhUstotramAMthI kArikA tathA te ja adhyayanamAM pUjya haribhadrasUri viracita dharmasaMgrahaNimAMthI "" ya RiSi aNNA / motu meduLabhAva na ta viLA rAleseEi'' gAthA uddhRta karelI che. tenA uparathI 44 Ti 1. juo AyAraMga sutta, prastAvanA pR49. 2. zavarRpAlAtItasaMvatsarazatevu sattasu mAnavatyadhiveSu vaizAlazuddhapazvamyAmAvATIjA teti / 3. juo AvAraga sutta, prastAvanA, pR049 5010. 4. juo caupannamApurisacariyuM, prastAvanA, pR54 5025-28. 5. juo pR159. 6. juo pR0246. 15 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgamo vijayate eTaluM to supere nakkI karI zakAya che ke zIlAcAryajI samantabhadrasUri tathA haribhadrasUrinA purovartI to nathI ja. vaLI, sUtrakRtAMganI vRttimAM vyApanIyasaMghAgraNI zAkaTAyanaracita kevalIbhakti prakaraNamAMthI "apavartateDatAI nAyunAvyo ne rIyanta.......liddA" evI gAthA uddhata karelI che. zAkaTAyanAcAryano samaya vikramanI navamI zatAbdInA uttarArdha dazamI zatAbdIno pUrvArdha che. AthI zAkaTAyanAcAryanA samayanI sAthe paNa zIlAcaMyajIno samaya susaMvAdane pAme che. pUjya zIlAcAryajInA gurU koNa hatA? teozrInI dikSA kyAre thaI hatI? vagere kaMI paNa mAhitI prApta thaI zakatI nathI. mAtra eTalI mAhitI prApta thAya che ke teo e gaMbhUtA (hAlamAM gAMbhu) nagarImAM AcArAMga sUtranA prathama zrutaskaMdhanI upara TIkA pUrNa karI. tethI zIlAyajInuM vicaraNa tenI AsapAsa rahyuM haze tevuM anumAna thaI zake che. taduparAMta, prathama zrutaskaMdhane aMte AcArAMga TIkA racavA vAharisAdhu e sahAya karI che ema ullekha karyo che. tathA sUtrakRtAMga TIkAne aMte vAhagiNie sahAya karI che evo nirdeza karyo che. tenA uparathI kalpI zakAya che ke prathama zrutaskaMdhanI TIkA kALe vAharisAdhu munipadathI alaMkRta haze. jayAre sUtrakRtAMga TIkAnI pUrNAhuti avasara daramyAna vAharisAdhu AcAryapadathI vibhUSita thayA haze. tema ja, zIlAcAryajIe AcArAMga sUtra nA dvitIya zrutaskaMdhane aMte vArisAdhunI sahAya saMbaMdhI ullekha karyo nathI. tethI dvitIya zrutaskaMdhanI TIkA racavA vAharisAdhue sahAya karI haze ke nahi te nirNAta thai zakatuM nathI. tema chatAM, sUtrakRtAMga TIkAne aMte vAhagiNinI sahAyano ullekha karyo che. tethI saMbhavataH AcArAMganA dvitIya zrutaskaMdhanI TIkAmAM paNa sahAya karI haze evuM saMbhavI zake che. AcArAMga sUtranA TIkAkAra zIlAcAryajIe AcArAMga sUtra sivAya dvitIya aMga sUtraTIkAkAranI kRtAMga upara paNa vRtti racI che. e vAtano ullekha sUtrakRtAMga upara TIkA anya kRtio racatA prAraMbhamAM ja jaNAvela che. te sivAyanI keTalIka kRtio zIlAMkAcAryaracita rUpe maLe che. paraMtu te prastutu TIkAkArakata che ke anya kRta che temAM ekamata nathI. paMDitavarya amRtalAla bhojake caupannamahApurisacariyanI prastAvanAmAM A aMge vizada chaNAvaTa karI che. te samAlocanAnA mukhya mukhya aMzo ame ahIM vAcakavarga samakSa rajU karIe chIe. Ti 1. juo sAgarAnaMdasUrisaMpAdita sUtratAMga TIkA pR346A paM-7. 2.... tatrIvArIkuM varaNakrnnpraadhaanyen vyAkhyAtam / adhunA'vasarAyAtaM dravyaprAdhAnyena sUtrakRtAkhyaM dvitIyamaGgaM vyAkhyAtumArabhyata iti - sUtratAkravRtiH, pR06 i04ll 3. paM.amRtalAlabhAinI samAlocanAnA akSaraza: zabdo ame A graMthanA aMte pAMcamA pariziSTamAM Apela che. adhika jijJAsuoe te pAMcamuM pariziSTa jovA namra vinaMti. 16 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 1. prabhAvaka caritranA nirdeza mujaba vizeSAvazyakabhASyanA vRttikAra koTyAcArya e ja zIlAMkAcArya che. ane emaNe 11 aMga upara vRtti racI hatI. prabhAvaka caritrano A nirdeza paM.amRtalAlabhAine svIkArya nathI. tema ja, pUjya sAgarAnaMdasUrijIe paNa vizeSAvazyaka bhASyanI svopajJa TIkAnI prastAvanAmAM prabhAvaka caritranA A mantavyane radiyo Apyo che. 2. DaoN. harmana jekobI, DaoN. piTarsana, DaoN. laoNyamAna tathA muni jinavijayajInA mate kuvalayamAlAkAra udyotanasUrinA gurU tattvAcArya ja zIlAMkAcArya che. kAraNa ke, AcArya zIlAMkAcArye AcArAMga sUtranA aMtamAM potAnuM tattvAditya evuM bIjuM nAma batAvyuM che. 3. muni jinavijayajI, pUjya sAgAnaMdasUrijI tathA mohanabhAI dalIcaMda desAInI mAnyatA mujaba caupannamahApurisacariyanA kartA ane AcArAMgavRttinA kartA banne eka ja zIlAMkAcArya che. jyAre paM.amRtalAla bhojakane A mantavya svIkRta nathI. kAraNa ke, caupannamahApurisacariyuMnA kartAe potAnu bIjuM nAma 'vimalamati' sUcavyuM che. jyAre AcArAMgavRttinA kartAe 'tattvAdiya' evuM bIjuM nAma sUcavela che. A rIte paM.amRtalAla bhojaka AcArAMga-sUtrakRtAMganA TIkAkAra zIlAcAryajIne tathA caupannamahApurisacariyuMnA kartA zIlAcAryajIne bannene bhinna mAne che. jyAre sAgarAnaMdasUrijI banne eka che evI mAnyatA dharAve che. jyAre muni jinavijaya vagere vidvAno kuvalayamAlAkAra udyotanasUri nA gurU tattvAcArya ane tattvAditya bannene paryAyavAcI nAmo mAnI eka ja vyakti tarapha aMgulinirdeza kare che. A rIte zIlAcAryaracitakRtio aMge vidvAnomAM ekamata na hovAthI vAcaka varge A viSayamAM svayaM mArgAnusArI prajJAthI vimarza karI nirNaya karavo evI amArI namra prArthanA che, astu. aMge AcArAMgasUtrano samAveza cAra anuyogamAMthI mukhyatayA caraNa-karaNAnuyogamAM thAya che. AcArAMgavRtti tema chatAM, temAM vairAgyabharapUra evA sUtro Dagale ne pagale Ave che. viSaya-kaSAyonI dArUNatA, saMsAranI bhayAnakatA, mUDha jIvonI viDaMbaNAonuM pracura varNana karavAmAM AvyuM che. ekeka sUtra AtmAmAM rahelA anAdi mohavAsanAne kSaNavAramAM cUrecUrA karI nAkhavAnI pracaMDa tAkAta dharAve che. evA mahAmahima sUtronA vAkayArtha, mahAvAkayArtha, aidamparyArtha jANavAmAM AcArAMgavRtti e eka prakRSTa sAdhana che. vizada vivecanA dvArA AcArAMga vRtti ApaNane prabhu vIranA upadezanA hArda tarapha laI javAmAM sahAyaka bane che. prastuta prakAzanamAM 1 thI 4 adhyayananI vRtti prakAzita karavAmAM AvI che. te cAreya adhyayanonI viSaya mArgadarzikA AgaLa rajU karI che. ahIM saMkSepathI te cAreya adhyayanonA viSayane darzAvIe chIe. Ti 1. zrI zIlA: purA jocAvAryanAnA prasiddhimuH / vRttimeAvazAphyAsa viSe dhautattpannaH // pramAvavaritra, mA06, pR0264 // 2. juo prastAvanA, pR.16 17 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgamo vijayate 1. prathama adhyayanaH zastraparijJA (pR01-151) AcArAMga sUtranA prathama zrutaskaMdhanuM prathama adhyayana zastraparijJA che. temAM sAta uddezaka che. zastraparijJA adhyayanano mukhya viSaya che - jIvahiMsAno tyAga kai rIte karavo ? kaI rIte jIvahiMsA thAya che ? jIvahiMsAne kAraNe zuM phaLa maLe che ? jIvahiMsAnA zastro kayA ? vagerenuM vistArathI nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. paraMtu te badhAmAM sau prathama jIva AtmA che ke nahIM ? dArzanika jagatanA A mukhya praznane vistArathI carcavAmAM Avyo che. zastraparijJA adhyayananA prathama uddezakamAM ja A mukhya muddAne anulakSIne vistRta carcA karavAmAM AvI che. prathama uddezakanA prathama sUtrathI ja A muddAne laine graMthano prAraMbha thAya che. prathama sUtramAM ! te....' A sUtradala dvArA gurukulavAsanI mahattA batAvavAmAM AvI che. A ja sUtrane AdhAre pazcAtkAlIna haribhadrasUri, maho.yazovijayajI mahArAja jevA diggaja mahApurUSoe potAnA graMthomAM gurukulavAsane ja saMyamajIvanano mukhya AdhArastaMbharUpe siddha karyo che. tyArabAda phorsi no saUT mati ....' sUtra dvArA jAtismaraNa jJAnanI gUDhaprakriyA darzAvavAmAM AvI che. ane te jAtismaraNa jJAna dvArA AtmAnI anubhUtine upaniSadomAM bahu prasiddha evA "to pada dvArA suMdara rIte gUMthI levAmAM AvI che. prAsaMgika rIte 363 pAMkhaDIonA matanuM nirUpaNa karavAmAM Avyu che. tyArabAda aneka prakAre AtmAnI AtmakartutvanI AtmAnA paralokagamananI siddhi karI aMte ajJAnI jIvane thatI viDaMbaNAonuM nirUpaNa karavA dvArA prathama uddezaka pUrNa thAya che. A rIte prathama uddezakamAM sAmAnyathI jIvanI siddhi karyA pachI kramaza: uddezakomAM pRthvI, pANI, agni vagere jIvatvanI siddhi karI tenI hiMsAmAM karmabaMdha tathA te hiMsAthI virati e mukhya viSayane vaNI levAmAM Avyo che. temAM sau prathama bIjA uddezakamAM pRthvIkAyanuM tenA bhedaprabheda pariNAma upabhoga vagere sAta dvArothI varNana karavAmAM AvyuM che. tyArabAda "adde noI' sUtra dvArA Arta lokonI avasthA batAvavAmAM AvI che. sUtra12-1pamAM pRthvIkAyajIvanI hiMsA, tenA kAraNo tathA tenA phaLanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. ane chelle pRthvIkAyahiMsAthI virata thayelo ja muni che e vAtane bhArapUrvaka jaNAvavAmAM AvI che. - trIjA uddezakamAM apUkAyapANInA bhedo, tenuM parimANa, upabhoga ane apUkAyanI hiMsAnA zastro darzAvavAmAM AvyA che. tema ja judI judI yuktio dvArA "pANI e jIva che" enI siddhi karavAmAM AvI che. sU019mAM aNagAranuM svarUpa varNavAmAM AvyuM che. su20mAM "je zradhdhathI, tuM prati thayo che te zradhdhAne tuM majabUtAithI pakaDI rAkhaje' evo prabhu vIre kALajaNI saMdeza Apyo che. 21mAM 'akAyanuM abhyAkhyAna na karavuM" enA dvArA apUkAyamAM sacetanatvane siddha karyuM che. sU23-2pamAM anyadharmIonuM svarUpa, tathA sU026mAM prabhu vIranA dRSTAMta dvArA sAthI uSata thayela na hoya tevuM acitta pANI paNa sAdhune levuM kahyuM nahIM. te :/9Els RSS W TET ' : . vAta rajU karI che. sU27-31mAM akayenI hiMsAthI virata hoya te ja muni che e vAtanuM P !5 , JrFJ [ j& Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA samarthana punaH karavAmAM AvyuM che. cothA uddezakamAM teukAya-agninA bhedo, temAM yukti dvArA savatvanI siddhi, tenA parimANa upabhoga zastra vagere dvAronuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. niryuktimAM dvAronuM nirUpaNa karyA bAda su32mAM 'agnimAM jIva nathI' evuM abhyAkhyAna na karavuM, sU33mAM pramAdI jIvane thatAM nukazAno, sU34-36mAM agninA samAraMbhamAM thatI hiMsA, sU37mAM agninA samAraMbhamAM SaTkAyanI hiMsA, tathA aMte agninI hiMsAthI virata thayelo ja muni che enuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. pAMcamAM vanaspati uddezakamAM paNa pUrvanI jema vanaspatinA bhedo, sacetanatvanI siddhi vanaspatijIvonuM parimANa upabhoga vagere dvArothI vistRta varNana karavAmAM AvyuM che. sU40mAM aNagAranuM svarUpa, sU41mAM viSaya ja saMsAranuM kAraNa che enuM suMdara zailImAM nirUpaNa karyuM che. tyAra pachI vanaspati samAraMbhamAM thatAM doSo vagerenuM pUrvavat varNana karyuM che. chaThThA uddezakamAM paNa pUrva uddezakanI jema ja nirUpaNa karyuM che. paraMtu trasakAyane uddezIne karavAmAM AvyuM che eTaluM vizeSa jANavuM. sAtamA uddezakamAM vAyukAyane uddezIne bhedo, savatvanuM nirUpaNa, upabhoga, zastra vagere dvAro batAvavAmAM AvyA che. vAyukAya paNa jIva che, vAyunA samAraMbhamAM paNa hiMsAnuM pApa lAge che. vagere bAbatonI prarUpaNA karyA bAda SaTkAyanI hiMsAthI virata thayela jIvamAM ja saMpUrNa munitva rahela che. te vAtane vAraMvAra ghUMTavAmAM AvI che. adhyayananA aMte upasthApanAvidhi darzAvavAmAM AvI che. jemAM svasAmAcArImAM Avela AyaMbila, nIvi vagere tapa karavo e dekhADavA dvArA sAmAcArInI pradhAnatA batAvavAmAM AvI che. 2. dvitIya adhyayanaH lokavijaya (pR.153-271) 'paMca mahAvrata svarUpa saMyamamAM rahela sAdhue lokano-kaSAyano vijaya karavo' lokavijaya adhyayanano A mukhya pratipAdya viSaya che. tenA 6 uddezako che. 6e uddezakonA arthAdhikAra krmaza: A pramANe che. 1. svajano upara mamatva na karavuM. 2. saMyama ati ane asaMyamamAM rita na karavI. 3. abhimAna karavuM nahi tathA dhananI asAratA vicAravI. 4. kAmabhogamAM Asakata na thavuM. 5. saMyamanA pAlana mATe lokanI nizrAe rahevuM. 6. lokanizrAe vicaratA hovA chatAM loko upara mamatva na karavuM. uddezakanA arthAdhikAranuM pratipAdana karyA bAda nAmaniSpakSanikSepamAM loka ane vijaya zabdanA nikSepA karavAmAM AvyA che. 'ne muLe che mUtakALe' sU63 antargata sUtrasparzikaniryuktimAM guNa zabdanA 15 nikSepA, mUla zabdanA 6 nikSepA, sthApanA zabdanA 15 nikSepA, saMsAra zabdanA 19 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgamo vijayate nikSepA, karma padanA 10 nikSepA tathA kaSAya padanA nikSepAnuM khUba ja vistArathI varNana karavAmAM AvyuM che. prathama uddezakamAM pAMca indriyonA viSayo ja saMsAranuM mukhya kAraNa che ane te viSayomAM Asakta thayela jIvanI kevI kevI avasthAo thAya che. pramAdane vaza thayelAone kevI yAtanAo bhogavavI paDe che vagere bAbatonuM hRdayadrAvaka varNana karavAmAM AvyuM che. tyAra pachI "jayAM sudhI indriyo zithila thai nathI tyAM sudhI AtmA kalyANa sAdhI le" evo preraNAdAyI saMdeza prabhu vIre Apyo che. lokavijaya adhyayananA bIjA uddezakamAM saMyamamAM thatI aratino tyAga karavAthI paLavAramAM mokSa thAya che, tIrthaMkaranI AjJA mujaba pravRti na karanArane thatA nukazAno, sAdhu kevA hoya, dhanamAM mUrzita thanAra jIvonA kevA hAlahavAla thAya che vagere bAbatonuM nirUpaNa karyuM che. jayAre trIjA uddezakamAM "A jIve anaMtIvAra ucca-nIca sthAno prApta karyA che, tethI jAtimada ke kuLamada na karavo. temAM harSa ke zoka na karavo. tema ja aMdhAdi jIvonI durdazA joi madhyasthabhAva keLavavo'. teone kevI kevI viDaMbaNAo bhogavavI paDe che teno tAddaza citAra ApaNI samakSa rajU karyo che. cothA uddezakamAM kAma-bhogamAM Asakta banelAone rogonI utpatti thAya che ane tyAre nikaTanA snehI-svajano paNa choDIne cAlyA jAya che, sakhata mahenatathI bheguM kareluM dhana paNa jyAre sApha thai jAya che tyAre jIvanAM kevA behAla thAya che tenuM spaSTa citra ApaNane batAvavAmAM AvyuM che. pAMcamAM uddezakanA prAraMbhamAM zramaNanA guNonuM varNana karavAmAM AvyuM che. sAdhunI gocarI caryA, vastra-AhAra vagere kai vidhithI grahaNa karavA, vagere bAbato batAvavAmAM AvI che. tathA sAdhu kAlajJa hoya, balajJa hoya, vagere dvArA sAdhuno AMtarika guNavaibhava batAvavAmAM Avyo che. tathA uddezakanA aMtamAM kAmavAsanA duyAjya che, jIvana kSaNabhaMgura che, zarIra gaMdakIthI bhareluM che vagere vagere vairAgyapreraka upadezo dvArA anAdi kALathI mohanidrAdhIna thayela AtmAne jAgRta karavAno prayatna karavAmAM Avyo che. lokavijaya adhyayananA aMtima chaThThI uddezakamAM samajadAra vyakti te che je pApa karato nathI, eka mahAvratanA bhaMgamAM sarvamahAvratano bhaMga, eka kAyanI hiMsAmAM parlAyanI hisA, mamatAno tyAga karanAro muni ja mokSamArgano yathAvasthita dRSTA che, tathA saMyamane grahaNa karIne dehAdhyAsa tyajavo. tIrthaMkara paramAtmAnI AjJAmAM na rahenArA sAdhu kevA hoya, tenuM vartana kevuM hoya ? bhagavAnanI AjJAmAM rahenAra muni suvasu che. teNe garIba ane zrImaMta bannene samAna AdarabhAvathI dezanA ApavI. tathA dezanA ApatI vakhate dravya-kSetra-kALa-bhAva joine dezanA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA ApavI. ane A rIte dezanA ApanAra vIra che, prazaMsanIya che. vagere sarasa majAnI bAbatonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. 3. tRtIya adhyayanaH zItoSNIya (pR273-319) saMyamamAM sthira rahela tathA kaSAya vagere lokano parAjaya karela mumukSune kadAca anukULapratikULa parISaha-upasargo utpanna thAya to te pariSaho ane upasargo samabhAvathI sahana karavAM e A adhyayananuM mukhya hArda che. trIjA adhyayananA 4 uddezaka che. prathama uddezakano arthAdhikArabhAvanidAne vaza thayela jIvo saMyamI nathI. bIjA uddezakanA arthAdhikArarUpe - bhAvanidrAdhIna thayela jIvo kevA du:kho bhogave che te batAvavAmAM Avela che. trIjA uddezakano arthAdhikAra - mAtra pApanA tyAgathI zramaNa nathI thavAtuM . jyAre cothA uddezakano arthAdhikAra - kaSAyanuM vamana karavuM, pApanI vicati karavI vagere. prathama uddezakamAM aneka bAbatonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. jema ke, bhAvanidAne vaza thayela asaMyamI che, saMyamI AtmakalyANamAM sadA jAgRta hoya, mAyAvI jIvono saMsAra dIrgha hoya, karmathI upAdhI janme che, ItyAdi ItyAdi. bIjA uddezakamAM paNa kAmAsakti e ja saMsAranuM mULa che, bAla jIvono saMga na karavo, satyamAM dhIraja rAkhavI, saMkalpa-vikalpagrasta jIva aneka Apattiono bhoga bane che, tathA vIranuM svarUpa kevuM hoya vagere bAbato dekhADavAmAM AvI che. bIjAnI zaramathI, bhayathI pApano tyAga karanAra nizciyanayamate saMyamI nathI, AtmA ja potAno mitra ke duzmana che, potAnA AtmAnuM damana karavuM e ja mokSano upAya che, satyane jANavA prayatna karavo te ja saMsArataraNano upAya che. vagere aneka aneka javalaMtavairAgyapreraka prabhu vIranA vacano trIjA uddezakamAM che. cothA uddezakamAM jodha vagere kaSAyano tyAga karavo e ja prabhu vIranuM darzana che. je sarva prakAre eka vastune jANe che te sarvajJa che, vIrapuruSa ja mahAyAna = mahApuruSaracita mArga upara cAlI zake che, je sarvajJa che tene upAdhi saMsArabhramaNa hotuM nathI. evo suMdara bodha rajU karavAmAM Avyo che. 4. caturtha adhyayana: samyakatva (pR0321-359) saMyamamAM sthira thaIne anukULa-pratikULa parISaha-upasargo sahana karatAM karatAM kadAca anya dharmIonI Rddhi, aizvarya, labdhio joine cittamAM vyAmoha na thAya te mATe samyatva = jainadarzanamAM nizcilatA rAkhavI e A adhyayanano mukhya viSaya che. trIjA adhyayananI jema aMhI paNa 4 uddezaka che. prathama uddezakamAM samyagvAda = vastunuM yathAvasthitapaNe varNana karavuM. bIjA uddezakamAM anya dharmIonA matanI parIkSA karavAmAM AvI che. trIjA uddezakamAM 21 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jinAgamo vijayate kapaNe tapa karavo, ajJAna tapathI mokSa thato nathI e mAnyatAnuM varNana karavAmAM AvyuM thA uddezakamAM saMkSepa vacanothI niyamane varNavAmAM Avela che. taduparAMta, samyaktva zabdano vAcyArtha jJAna-darzana-cAritra traNeya che. to zA mATe samyaktva zabda darzanamAM ja rUDha che ? AvI ziSyanI jijJAsAnuM suMdara nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. ane te mATe samyagdarzananI mahattA aMdha-ItararAjakumAranA dRSTAMta dvArA batAvavAmAM AvI che. 3. samyaktva adhyayananA prathama uddezakamAM 'koi paNa jIvo ne haNavA nahIM' Avo sarva tIrthaMkarono mata batAvavAmAM Avyo che. ane sarva jIvonI rakSA karavA dvArA apramata thaine saMyamamAM parAkma karavuM e upadeza ApavAmAM Avyo che. bIjA uddezakanA prAraMbhamAM khUba ja mahattvano saMdeza prabhu vIre Apyo che. mithyAtvI mATe je karmabaMdhanAM sthAno che te ja sthAno samyaktvI mATe karmanirjarAnA che. samakitI mATe je karmanirjarAnA sthAno che te sthAno mithyAtvI mATe karmabaMdhanA kAraNa bane che. tyAra bAda anyadharmIonA anArya matanuM nirUpaNa karI AryamatanuM sthApana karavAmAM AvyuM che. trIjA uddezakamAM 'zarIrane sukavI nAkha, AtmAne jIrNa kara, dvedhano tyAga kara' vagere vairAgyapreraka vacano TAMkavAmAM AvyA che. jyAre aMtima cothA uddezakamAM vIrapuruSono mArga bhagavadAzAnI prApti thatI nathI, vIrapuruSo satyaniSTha hoya karavAmAM AvyA che. duranucara che, ajJAnI jIvane vagere TaMkazALI upadezo rajU AcArAMga sUtra uparanI zIlAcAryakRta TIkAmAM vizeSatA to e che ke jayAM jayAM paNa prasaMga Avyo che tyAM tyAM karmo viSe vistArathI varNana karavAmAM AvyuM che. Ama karavA pAchaLa koi khAsa kAraNa jaNAtuM nathI kadAca karmasAhitya pratyeno apUrva prema athavA to te kALamAM thayelI karmagranthanI racanAo AmAM kAraNabhUta hoi zake. prAnta, AcArAMga TIkAmAM AvatA keTalAka benamUna darzanIya sthaLo rajU karIe chIe. te sthaLo avazya jovA evI vAcakavargane amArI khAsa khAsa bhalAmaNa che. * brAhmaNAdi 4 varNonI utpatti. (pR014-16) * pRthvIkAya vagere SaTkAyamAM yuktio dvArA jIvatvanI siddhi. * 363 pAMkhaDIonA matanI prarUpaNA. (pR.31-35) * jAtismaraNa niyamA saMkhyAta bhavanuM ja thAya. (pR068) * prabhu vIre paNa zastrAnupahata acita pANI ane tala vagereno upabhoga karavAnI anujJA na ApI. (pR85) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA * upasthApanA vidhimAM paNa sAmAcArInuM prAdhAnya. (pR0151) * pudgalavargaNAnuM svarUpa. (pR-181) * sthityAdibaMdhanirUpaNa. (pR176-181) * dravya-bhAvaIndriyanuM anya zvetAMbara granthomAM na maLe tevuM svarUpa. (pR193-194) * dravya-kSetra-kALa-bhAva vaDe caturvidha sAmAyikanuM nirUpaNa. (pR202-203) * gotrakarmanA baMdha-udaya-sattAnA saMvedha bhAMgA. (pR216) * pudgalaparAvartanuM svarUpa. (pR217) * ekamahAvratanA bhaMgamAM sarvamahAvratono bhaMga. (pR0259) * dezanAvidhi. (pR258) * sattAsthAnanirUpaNa. (pR288-290) * bandhasthAnanipUNa. (pR296-297) >> lajajA-bhaya vagerethI saMyamapAlana aMge vyavahAra-nizcayanayanuM mantavya. (pR303) * Azrava-saMvarasthAnonI anekAntikatA. (pR333) * udayasthAnanirUpaNa. (pR348) A rIte prastuta granthano viSaya, kartA, racanAsamaya vagere batAvyA pachI saMpAdana aMgenI amArI paddhatine "saMpAdakIya' lekhamAM ame adhyetA varga samakSa rajU karIzu. prAnta, jinAjJAviruddha kaMi paNa lakhAyuM hoya to tenuM trividha trividha micchAmi dukkaDa mAguM chuM. vi.saM.2066, raviyoga, vijayA dazamI anantayazavijaya jayAnandI' Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya prastuta AcArAMga TIkA bhA1nA saMpAdanamAM ame AgamaprajJa pUjya munirAjazrI jaMbUsaMpAdana padhdhati aMge vijayajI mahArAjAnI saMpAdana paddhati mujaba ja paddhati apanAvI AMzika rUparekhA che. tema chatAM, temAM je kaMI thoDI ghaNI vizeSatA che te ame darzAvIe chIe. paMDitavarya amRtalAla mohanalAla bhojaka dvArA saMzodhita, pU.jaMbUvijayajI mahArAja dvArA saMpAdita tathA zrI siddhi-bhuvana-manohara TrasTa, amadAvAda dvArA prakAzita saTIka AcArAMga sUtra bhA-1no ja mukhya AdhAra ame A prakAzanamAM lIdho che. te graMthanI prastAvanAmAM pU.jaMbUvijayajI mahArAjA jaNAve che ke "vaLI, keTaleya sthaLe amane lAgyuM che ke temaNe mULamAM lIdhelo pATha barAbara nathI, paNa TippaNImAM noMdhelo pAThabheda sAro che, chatAM ame koi paNa pheraphAra karyA vinA khoTo lAgato pATha paNa jevo ne tevo mULamAM rAkhyo che. jyAM temaNe mULamAM lIdhelo pATha taddana asaMgata lAgyo che tevA be-cAra sthaLomAM ame surdhAyo che." ame paNa pUrve pU.jaMbUvijayajI manA saMpAdanane ja puna: yathAvat prakAzita karavAnA hatA. paNa, pU.jaMbUvijayajI ma.nA A kathana pachI ame bArIkAithI abhyAsa karyo. amane paNa ghaNA sthaLe pAThanI asaMgati jaNAi. tyAre TippaNamAM lAgato sAro pATha ame mULamAM rAkhyo che ane mULamAM rahela pAThane TippaNamAM sthAna ApyuM che. ane te mATe amAre keTalAMka sthaLe TippaNo paNa badalavI paDI che. vaLI, pAThanI zuddhi mATe ame motIlAla banArasIdAsa dvArA prakAzita saTIka AcArAMga ane sUtrakRtAMga pustakanA aMte pU.jaMbUvijayajI mahArAje Apela zuddhi-vRddhipatrakano paNa upayoga karyo che. te patrakamAMthI paNa ghaNAM sthaLe pAThanI saMgati mATe sahAya maLI. tathA te patrakamAM noMdhelA pAThabhedamAM paNa kayAMka kayAMka zaMkA lAgatA te patrakanA pAThabhedane paNa keTalAMka sthaLe ame TippaNamAM sthAna ApyuM che. paM.amRtalAla bhojaka saMzodhita TIkAnI presakopImAM ghaNA ghaNA pAThabhedo noMdhavAmAM AvyA che. temAMthI arthanI dRSTie viziSTa lAgatA pAThabhedo ja ame TippaNamAM lIdhA che. bAkInA TippaNo jANavAnI jemane jijJAsA hoya temaNe pUjaMbUvijayajI ma. saMpAdita pustaka joi levuM. te presakopImAM rahela je vi50 = jaina viSamapadaparyAya athavA jaisalamera viSamapadaparyAya ane savi50 = sarvasiddhAMta viSamapadaparyAya nI TippaNo (r) UF &A AvA cilo mULamAM mUkI alaga viTi = vizeSaTippaNa kaoNlamamAM mUkI che. tema ja, tenA jevI bIjI paNa TippaNo viTika kaoNlamamAM mUkI che jethI abhyAsu vargane te te zabdanA saraLa artho sahelAithI maLI zake ane abhyAsamAM sugamatA rahe (juo pR01, Ti 1. juo sidhdha-bhuvana-manohara TrasTa prakAzita saTIka AcArAMga sUtra bhA-1, prastAvanA, pR08 24 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya vizeSaTippaNI). A prastuta prakAzanamAM ame keTalAMka pariziSTono paNa samAveza karyo che. prathama pariziSTo pariziSTamAM AcArAMga cUrNi ane AcArAMga TIkAmAM jyAM jyAM cUrNikA2 ane TIkAkAranI vyAkhyAmAM bhinnatA dekhAi te te sthAnono samAveza karyo che. bIjA pariziSTamAM AcArAMga TIkAmAM jemano nirdeza karavAmAM Avyo che te kathAnako samAviSTa karyA che. trIjA pariziSTamAM anya jaina, jainetara zAstro sAthe tulanA karavAmAM AvI che. jema ke, AcArAMga niryukti gA022-25 mAM varNa-varNAntaranI utpatti batAvI che. barAbara tenA jevuM ja varNana maharSivedavyAsaracita mahAbhAratanA zAMtiparvamAM maLe che. tethI te varNanane trIjA pariziSTamAM levAmAM AvyuM che. vaLI, bIjA adhyayanamAM TIkAkAra zIlAcAryajIe IndriyakSINatAnA prasaMgamAM dravya ane bhAva IndriyanuM je varNana karyuM che tevuM varNana tattvArtha sUtra uparanI digaMbarIya TIkAomAM che. te digaMbarIya TIkA tathA zvetAMbaraparaMparAmAnya uddharaNo paNa ApyA che. cothA pariziSTamAM prathama zastraparijJA adhyayana antargata pAMcamAM vanaspati uddezakamAM pratyeka vanaspatinA 12 bhedo batAvyA che. te bAra bhedamAM aneka vanaspationA nAma Apela che. jema ke, pivumanta azo pittha vagere. kayA vRkSane picumanta kahevAya, kayA vRkSane azoka kahevAya. te aMge prAya: moTA bhAgano AgamapremI varga ajANa haze. tethI te te vRkSanA phora kalara phoTA jo ApavAmAM Ave to azoka vRkSa kevuM hoya te khyAlamAM Ave evI mArA gurUdevazrI paMnyAsa pravara yazovijayajI mahArAjAnI bhAvanAthI prerAi mtemet uparathI tathA 'vasuMdharAnI vanaspati' pustakamAMthI te te vRkSanA, tenA phaLa-phula, dhAnya vagerenA phora kalara phoTA zrAvaka pAse levaDAvI cothA pariziSTamAM samAveza karela che. tema ja te te vRkSanA gujarAtI bhASAmAM, hindI bhASAmAM ane aMgrejI bhASAmAM nAmo paNa Apela che. kyAMka kyAMka leTIna bhASAmAM paNa te te vRkSanA nAmo pariziSTamAM Apela che. A pariziSTa aMge eka spaSTatA karavAnI ke te te vRkSonA saMskRta nAmothI vartamAnamAM prasiddha evA vRkSanA phoTAo A pariziSTamAM lIdhA che. vRkSonA nAma tathA te nAma mujabanA vRkSo aMge ghaNI takedArI lIdhI che. paraMtu, zAstrakArane te te nAmathI ame lIdhelA vRkSo ja mAnya che ke nahi te ame jANatA nathI. ame to mAtra nAmasAmyathI te te vRkSo lIdhA che te khyAla rAkhavuM. A aMge eka udAharaNa ApavA mAMguM chuM. AcArAMga niryukti gA.128mAM pratyeka vanaspatinA 12 bhedo batAvyAM. temAM vRkSanA be bheda batAvyAM 1. ekAsthika 2. bahubIjaka. have bahubIjaka vargamAM Amana=AmaLAno ullekha Ave che. paraMtu, vartamAnamAM AmaLA tarIke prasiddha evA AmaLA 25 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya vRkSanA phLamAM to eka ja goTalo maLe che to AmaLAno samAveza kai rIte bahubIjaka vargamAM thAya AvI zaMkA sahaja udbhave. A ja abhiprAyathI pUjya malayagirijI mahArAjA prajJApanAsUtranI TIkAmAM jaNAve che ke .. navaramihAmalakAdayo na lokaprasiddhAH pratipattavyAH, teSAmekasthikatvAt, kintu, dezavizeSaprasiddhA bahubIjakA eva kecana' | 1, pUjya malayagiri ma. paNa AmaLA lokaprasiddha na levA. paraMtu, dezavizeSaprasiddha levA ema jaNAvavA dvArA te te nAmathI lokamAM prasiddha evA te te vRkSo aMge prazna ubho karI nirAkaraNa kare che. tethI ame paNa nAmasAmyathI je je vRkSonA phoTA pariziSTamAM lIdhA che te te vRkSo zAstrakArane mAnya ja hoya ema nizcita samajavuM nahIM. prastuta prakAzananuM mULa saMzodhana paMDitavarya amRtalAla bhojake karela che. temaNe AcArAMga saMpAdanamAM upayukta TIkAnA saMzodhana mATe upayogamAM lIdhela hastapratone 'ka kha ga gha' evI hastaprato saMjJAo ApI che. te te saMjJAthI kayA kayA bhaMDAronI kaI kaI hastaprato lIdhela che teno ullekha temaNe kayAMya karyo nathI. tathA te aMgenA jANakAra vyakti paNa hAla koi vidyamAna nathI. tethI te te saMjJAvALI hastaprato aMgenI mAhitI ApavAmAM pUjya jaMbUvijayajI mahArAje paNa AcArAMga TIkAnI prastAvanAmAM potAnI asamarthatA batAvI che mATe ame paNa A aMge vadhu kahevA asamartha chIe. paraMtu, paMDitavaryanI presakaoNpI avalokatA eTaluM jaNAya che ke emaNe AcArAMga TIkAnA saMzodhana mATe 6 prato upayogamAM lIdhI che. temAM 2 tADapatrIya hastaprata che. te 2 tADapratrIya hastapratone 'sva' saMjJA ApI che. bAkInI hastaprato kAgaLanI haze tevuM lAge che. '' saMjJaka tADapatrIya hastAdarzanA pAThabhedo amArI pAse rahela khaMbhAta, zAMtinAtha tADapatrIya jJAnabhaMDAranI vi.sa.1327 varSamAM lakhAyela hastAdarza (pAMcamA adhyayanathI jenI ame saMjJA ghuM, rAkhI che) tenI sAthe saMpUrNa meLa paDe che. tethI R saMjJAthI kadAca paM.amRtalAlazrIe Ti 1. juo jinazAsana ArAdhanA TrasTa prakAzita prajJApanA sUtra pa1 sUtragAthA.15 pR63. 2. 'jaina Agama vanaspati koza'mAM muni zrIcandra'kamala' AmaLAnA bahubIjatva aMge jaNAve che ke 'prajJApanA jI TIkAmeM lokaprasiddha AmalA grahaNa na kara dezavizeSameM honevAle AmalA kA saMketa diyA hai| Amale ke bhItara eka guThalI hotI hai aura usameM cha bIjoM kA ullekha milatA hai / .. Amale ke andara kI guThalI meM tIna koSa hote haiM / tathA pratyeka koSa meM do-do trikoNAkAra bIja pAe jAte haiM / ( dhanva0 vanau0 vibhAga 1 pR0362 ) jaina Agama vanaspati koza pR026-27 pramANe che- 'A pAMDulipimAM AcArAMgavRtinI hra 3 1 dha 6..... vagere vagere hastalikhita prationo upayoga karIne aneka aneka TippaNomAM paM.amRtabhAie pAThabhedo ApyA che. paraMtu ru va / .... vagerethI kayA kayA hastalikhita Adarzo temaNe vivakSita che tenuM kazuM ja spaSTIkaraNa temaNe kayAMya karyu nathI. vikma saM. 2056 mahA vadi 13 zanivA2 (IsvIsana tA. 43-2000)mAM teo svargavAsI thai gayA che. temaja temanA sahayogI zrI lakSmaNabhAi bhojaka paNa svargavAsI thai gayA che. eTale A 3 Adi saMketothI zuM grAhya che tenI amane kazI ja khabara nathI'. -pU.jaMbUvijayajI ma. saMpAdita saTIka AyArAMga sUtra, prastAvanA, pR8. 3. pUjya jaMbUvijayajI mahArAje karela spaSTatA A 26 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya e ja hastaprata upayogamAM lIdhI haze evuM amAruM mAnavuM che. tathA te ja zAMtinAtha jJAnabhaMDAranI bIjI tADapatrIya hastaprata (jenI ame saMjJA tuM, rAkhI che.) tenA pATho ha saMjJaka hastapratanA pAThabhedo sAthe barAbara meLa bese che. tethI va saMjJAthI kadAca te hastaprata upayogamAM lIdhI haze evuM amAruM anumAna che. bAkInI ja ya ha ra saMjJAvALI hastaprato kayA bhaMDAranI che te ame zodhI zakayA nathI. tadaparAMta. cha ka ka jha Ta Tha saMjJAvALI pAMca hastaprato mAtra AcArAMga niryuktinI haze tevuM jaNAya che. kAraNa ke, AcArAMga niryuktinA pAThabhedo vakhate ja teno ullekha presakopImAM karyo che. A badhI paNa prato kayA bhaMDAranI che te amane khabara nathI. vaLI kyAMka sava evI saMjJAvALI hastapratanA pAThabhedo paM.amRtabhAIe noMdhyA che. amAruM mAnavuM che ke AcArAMgasUtra upara munizrI lakSmIkallole lakhelI avasUrinA e pATho haze. amArI pAse e avacUri hAla upalabdha na hovAthI ame e pATho avacUri sAthe meLavI zakyA nathI. AcArAMga sUtranA bIjA bhAganA saMzodhana mATe ame je hastapratono upayoga karyo che tathA tenI je saMjJAo rAkhI che tenuM svarUpa ane bIjA bhAganI prastAvanAmAM ApazuM. bRhatkalpacUrNimAM eka majenI ukti Ave che "vRndrasAdhyani Li". dareka kArya upakArasmRti pachI bhale te nAnuM hoya ke moTuM paNa ekalapaMDe sAdhI zakAtuM nathI. kArya sAdhavA yAtrA mATe aneka vyaktio ati Avazyaka che. eka gaganacuMbI imArata joine jagata e imAratane banAvanAra bilDarane dhanyavAda Ape che. paNa, dhanyavAdane pAtra to paDadAnI pAchaLa rahenAra te majUro che jemaNe potAnuM lohI-pANI eka karIne imArata banAvavAmAM jAna reDI che. prastuta prakAzana aMge paNa mAre e ja kahevuM che. jeo kayAreya jAheramAM AvavAnA nathI tevI vyaktioe jo A prakAzanamAM sahAya karI na hota to mATIpagA evA mArA mATe maMjhila sudhI pahocavuM azakaya banI gayuM hota mATe sAcA dhanyavAdane pAtra teo ja che. huM to mAtra teonA badale jaza khATI rahyo chuM. parama kRpALu arihaMta paramAtmA, muMbaI vilepArlAmaMDana zrI ciMtAmaNi pAzvanAtha bhagavAna tathA zramaNa bhagavAna mahAvIrano adazya anugraha saMpAdana daramyAna satata ne satata varasI rahyo hoya tevo nidbhuta anubhava thayo che. anaMta lablinidhAna zrI gautamasvAmI tathA vartamAna dvAdazAMgInA racayitA paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmIne paNa A aNamola avasare kaI rIte bhUlI zakAya?. AcArAMga niryuktinA kartA bhagavAna bhadrabAhu svAmI tathA TIkAkAra zrImad zIlAMkAcAryajI paNa divya sahAya satata varasAvatA hoya tevo anubhava thato rahyo che. Ti 1. juo bRhatkalpacUrNi, pR159 5014 27 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya parama pUjya siddhAMta mahodadhi zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjA tathA parama pUjya vardhamAna taponidhi zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA paNa A bALakanI ceSTA joI devalokanI aTArIethI maraka maraka hasatAM hasatAM AzIrvAda mokalAvatA haze. parama pUjya siddhAMtadivAkara, sarvAdhikazramaNasamudAyAdhipati zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjAe Agama saMzodhana aMge pAvana anujJA, AzIrvAda ApI potAnA ativizuddha puNya dvArA vAmana kadanA mAnavI pAse virATa kArya karAvaDAvyuM che. parama pUjya nyAyamUrcAlasarasvatI, tarkasAhityanipuNamati AcAryadeva zrImad vijaya jayasuMdarasUrIzvarajI mahArAjAnA satata vAtsalyamaya sAnnidhyae, paLe paLe amUlya mArgadarzana tathA keTalAMka durgama sthAnonA sacoTa samAdhAne prastuta prakAzanane savaoNgINa rIte paripUrNa banAvavAmAM amUlya siMhaphALo Apyo che. parama kRpALu punAjilloddhAraka, pArzvaprajJAlayatIrthapreraka, paMnyAsapravara dAdAgurUdevazrI vizvakalyANavijayajI mahArAjAnA paNa snehALa AzIrvAda tathA vAtsalyanA pIyaSapAnathI ma mATe A azakya kArya paNa zakya banyuM che. prastuta graMthanuM saMpUrNa zreya jo koIne prApta thatuM hoya to te che parama pUjya bhavodadhitAraka, laghu- laghuharibhadra, parama kRpALu gurUdevazrI paMnyAsapravara zrImad yazovijayajI mahArAjA. temaNe A paMgune evaresTa sara karavAnI AjJA karI. mAtra AjJA ApavAthI aTakyA nathI. paraMtu potAnA AzIrvAdanuM, kRpAnuM joma paNa pagamAM ApyuM. kayAMka cAlavAnI hAma na rahe to khabhe uMcakIne zikhara sudhI pahoMcADavAnI apratima sahAya paNa karI che. teozrInA A upakAronA devAmAMthI mukta thavAno mArga mane koI batAve?. mArA saMsArI mAtuzrI naMdinIbena tathA pitAzrI jayaMtabhAIne paNa A maMgalaghaDIe yAda karavA IcchuM chuM. teonA paNa dhArmika preraNAdAyaka protsAhana, anubhavI mArgadarzana mArA jIvananI aMtaraMga mUDI banI rahyA che. Agama-saMzodhana kSetranA diggaja parama pUjya AgamaprajJa munirAjazrI jaMbUvijayajI mahArAjAne paNa A maMgala avasare kema bhUlI zakAya ? teozrIe AcArAMga TIkAnuM puna: saMpAdana karavAnI pAvana anujJA ApI, te mATe joItI tamAma sAmagrI upalabdha karAvI upakArazRMkhalAmAM vadhAro karyo che. mAruM atyaMta durbhAgya che ke A kSetramAM temanA pradIrgha anubhavano lAbha mane maLI zakyo nahIM. parama pUjya vAtsalyavAridhi AcAryadeva zrImad vijaya municaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA parama pUjya vaDIlagurUtulya paMnyAsapravara zrI ajayasAgarajI mahArAjAe paNa Dagale ne pagale potAnA anubhavonuM, potAnI pAse rahela sAmagrInuM ni:svArthabhAve AdAna karI mane adhika Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya RNagrasta banAvyo che. mArA gurUbhAtA munirAjazrI nirmalayazavijayajI, munirAjazrI jIvabaMdhuvijayajI, munirAjazrI divyayazavijayajI, munirAjazrI zrutayazavijayajI, munirAjazrI bhaktiyazavijayajI, munirAjazrI jJAnayazavijayajI Adi tamAma gurUbAMdhavoe A saMzodhana-saMpAdanayAtrAmAM pratyakSaparokSapaNe je sahAya karI che te kyAreya smaraNapatha parathI vilIna thaze nahIM. parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya jayasuMdarasUrIzvarajI mahArAjAnA aMtevAsI munirAjazrI premasuMdaravijayajI, munirAjazrI divyadarzanavijayajI, munirAjazrI dayAsiMdhuvijayajI, munirAjazrI kRpAbiMduvijayajI, munirAjazrI sudhArasavijayajI, munirAjazrI priyadarzIvijayajI Adi tamAme tamAma ziSyavarge saMzodhana-saMpAdanamAM je sahAya karI che, je anukULatA karI ApI che tenI yatkiMcit paNa RNamukti karavA mATe paramakRpALu paramAtmA zakti Ape. tathA mArA atyaMta atyaMta nikaTanA snehIsvajanatulya kalyANamitra munirAjazrI karUNAdRSTivijayajI ne to huM A maMgalaghaDIe koI eTale koI rIte bhUlI zakato nathI, temano mArA pratyeno premALa svabhAva, nitAMta sneha, mArA pratyenI ni:svArtha lAgaNI e ja mAro mukhya AdhArastaMbha che, teonA A RNamAMthI mukta thavAnI kalpanA paNa mArA manane atyaMta kaSTadAyI lAge che. mAruM mitravartuLa munirAjazrI yazakalyANavijayajI, munirAjazrI saumyaratnavijayajI, munirAjazrI trilokavallabhavijayajI, munirAjazrI tIrthapremavijayajI, munirAjazrI jJAtinaMdanavijayajI tathA munirAjazrI rUpAtItavijayajI Adi munivarone paNa A sohAmaNA avasare yAda karavA IcchuM chuM. parama pUjya AcArya jayasuMdarasUrIzvarajI ma. tathA munirAjazrI dharmaratnavijayajI ma. nI preraNAthI surata, zrI umarA jaina saMghe prastuta prakAzanano saMpUrNa lAbha lIdho che. te umarA jaina saMghanI A zrutabhaktinuM aMtarathI abhivAdana karuM chuM. A saMpAdanane puna: prakAzita karavAnI anumati ApI te baddala siddhi-bhuvana-manohara TrasTa tathA tenA saMcAlako, zrIyuta jItubhAI maNIlAla saMghavI vagere tamAma dhanyavAdane pAtra che. amadAvAda nivAsI zrImAn azokabhAI cokasI Adi parivAre AcArAMga TIkAnA prapho tapAsI ApavAmAM sahAya karI che paNa temanuM yogadAna bhUlI nahi zakAya. surata nivAsI pIyuSabhAI sIrohiyA parivAre tathA verAvaLa nivAsI Do. sI. pI. modI e InTaraneTa uparathI tathA vasuMdharAnI vanaspati pustakamAMthI vRkSonA phoTA meLavI ApavAmAM amUlya sahAya karI che. tethI teo paNa dhanyavAdane yogya che. vasuMdharAnI vanaspati tathA jaina Agama vanaspati koza pustakono paNa AmAM yathAyogya upayoga karyo che mATe teonA saMpAdakono paNa AbhAra vyakta karuM chuM. ghATakoparanivAsI suzrAvaka rAjubhAI, sunIlabhAI, hemAMgabhAI, rohitabhAI, cetanabhAI Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya tathA darzakumAre paNa A saMpAdanakAryamAM sahAya karavA dvArA kevaLajJAnaprAptine nikaTa banAvI che. virati grAphiksavALA akhilezabhAI mizrAjIe TAIpaseTIMga karI ApIne atyaMta jaTila kArya sugama banAvyuM che. tathA vaDodarA nivAsI zrIyuta jatInabhAI zAhe paNa A kSetramAM bilakula anubhava na hovA chatAM paNa je khaMtathI, je dhIrajathI, je mahenatathI, je AdarabhAvathI anubhavI vyaktinA kAryane paNa zaramAve tevuM suMdara majAnuM saMpAdana karI ApyuM che. te baddala teozrI hajAro hajAce dhanyavAdane pAtra che. navanIta prakAzana, zrImAna atulabhAI zeThIyAe paNa je suMdara rIte mudraNa karI ApyuM che. temano A sahakAra mAnasapaTa upara sadAya aMkita raheze. kirITabhAI vaDecA e prastuta graMthanuM AkarSaka TAiTala peja banAvI ApI graMthanI upAdeyatAmAM vadhAro karyo che mATe teo paNa dhanyavAdane pAtra che. A sivAyanA nAmI-anAmI je koI paNa vyaktie A kAryamAM pratyakSa-parokSapaNe sahAya karI che temanI sahAyanI hArdika anumodanA karuM chuM. prAnta, prastuta saMpAdanamAM mArA matidoSathI ke anavadhAnathI saMpAdanamAM koI paNa bhUla rahevA pAmI hoya to AcArAMgaTIkAnA aMte TIkAkArazrI zIlAcAryajIe prayojelA mAvinA uttarArthe " vizeSaNothI viziSTa evA gItArtha bhagavaMto te bhUlo jaNAvavA kRpA kare. jethI AgAmI prakAzanamAM teno sudhAro karI zakAya. parama tAraka jinAjJA viruddha kaMI paNa lakhAyuM hoya ke chapAyuM hoya tenuM trividha trividhe aMta:karaNathI micchAmi dukkaDaM mAguM chuM. prastuta graMthanA ciMtana-manana-nididhyAsana dvArA adhyetAvarga zIghAtizIgha paramapadane pAme e ja parama kRpALu paramAtmAne prArthanA. vi, saM. 2066, raviyoga, vijayAdazamI anantayaza vijaya jayAnI ' Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH viSaya pRSThAGka prakAzakIya jinAgamo vijayate(prastAvanA) saMpAdakIya 7-23 24-30 31-46 1-151 1-50 ni01 ni02 ni03 ni04 ni05 ni06 anukramaH prathamamadhyayanaM zastraparijJA prathama uddezakaH vRttikAramaGgalam anuyogadvAranirUpaNam niyuktikAramaGgalam AcArAdIni nikSepapadAni (10) caraNe SaT, dizi sapta, zeSeSu catvAraH nikSepAH nAmAdicatuSTayasya sarvavyApitvam AcArA-'GgayonikSepacatuSTayam bhAvAcAre saptadvArANi (7) AcArasyaikArthikAni (10) prarvatanAdvAre'sya prathamatvam prathamatve hetuH AcArAyattaM gaNitvam adhyayanAdibhirAcArasya parimANam samavatAraddhAranirUpaNam mahAvratAnAM samavatAraH aGgAdInAM sAratvam brahmanikSepAH (8), sthApanAyAM brAhmaNotpattiH varNa-varNAntarotpattiH ni07 ni08 ni09 ni010 ni011 ni012-14 ni015 ni016-17 ni018 ni019 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ni020 ni021 ni022 ni023-25 ni026-27 ni028 ni029 ni030 ni031-32 ni033-34 ni035 ni036 ni037 sU0 1 ni038 ni039 sU01 ni040 ni041 ni042 ni043 ni044-45 ni046 ni047-48 ni049-50 ni051 ni052-58 32 viSaya varNa-varNAntarasaGkhyA saptavarNapradarzanam varNAntaranAmAni varNAntare hetuH varNAntarANAM saMyogotpattiH dravya-bhAvabrahmaprarUpaNA caraNanikSepAH (6) trividhabhAvacaraNam adhyayananAmAni adhyayanArthAdhikArAH zastraparijJAyA uddezArthAdhikArAH zastranikSepAH (4), dravya - bhAvazastranirUpaNam dravya-bhAvayorjJAna-pratyAkhyAne, prAsAdadRSTAntaH granthopanyAsaH, keSAJcit saJjJA'bhAvaH dravya-bhAvasaJjJAnirUpaNam SoDazavidhAnubhavanasaJjJA anukramaH keSAJcit pUrvAdidigAgamanasaJjJA'bhAvaH dignikSepA: (7) dravyadak kSetradizo rucakAt kSetra dignAmAni dig-vidiksvarUpam diksaMsthAnam tApadikprarUpaNA meru-lavaNayoruttara-dakSiNatvam prajJApakadik (18) prajJApakadigjJAnaM tannAmAni ca pRSThAGkaH 15 2 2 2 w 15 15 16 16-17 2 2 2 2 2 2 2 o o n m m x x x 18 18 18 19 20 20 21 22 23 23 24 24 24 24-25 25 26 26 26 26 27 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH ni059 ni060 ni061-62 ni063 sU01 sU02 38 ni064-66 sU03 sU04 42 43 sU05 sU06 sU07 viSaya pRSThAGkaH prajJApakadiksaMsthAnam bhAvadignirUpaNam (18) prajJApaka-bhAvadigguNanenA'STAdazA-'STAdazakAH jJAnasajhAyA asti-nAstitvam Atmana aupapAtiketaratvajJAnA'bhAvaH pUrvA-'parabhavajJAnaM 363 pAkhaNDina svarUpam 31-35 sahasanmatyAdi-jAtismRtyAdinA jJAnaM, 'so'ham' ityasya jinavacanAnusAreNArthaH, pUrvAparajanmAnugatasya AtmanaH pratipAdanam 36-37 viziSTasaJjJAkAraNanirUpaNam AtmavAdina eva yAthArthyena loka-karma-kriyAvAditvam 40-41 anatizayino matijJAnena AtmAstitvAvagamaH kriyAparimANanizcayaH aparijJAtakarmaNo'pAyAH 43-45 parijJAvarNanam sadasanmatihetubhyAM bandhajJAnam jIvitasya parivandanAdyarthaM karma 47-48 kriyAvizeSaparimANanizcayaH parijJAtakarmaNo munitvam 50 dvitIyaH pRthivyuddezakaH 51-73 pRthivyA nikSepAdIni dvArANi (9) pRthivyA nikSepacatuSTayam dravya-bhAvapRthivIvarNanam 52 sarvaloke sUkSmAH, bAdare zlazNA (5) kharAH (36) 52-53 varNAdinA yonibhedaH paryAptA-'paryAptabhedAnAM tulyatvam vRkSAdidRSTAntena pRthivIbhedadarzanam 55-56 asaGkhyeyapRthivIzarIrANAM dRzyatvam 56 46 ni067 sU07 sU08 49 51 11 ni068 ni069 ni070 ni071-73 ni077-78 ni079 ni080-81 54 55 ni082 33 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ni083 ni084 ni085 ni086-88 ni089 ni090 ni091 ni092-93 ni094 ni095 ni096 ni097 ni099 ni0100 ni0101 ni0102 ni0103 ni0104-105 sU010 anukramaH viSaya pRSThAGkaH zeSANAmAjJAgrAhyatA lakSaNAdvAre udaya-lezyAbhedAH (11) zarIrAsthidRSTAntena kaThinapathivIzarIre cetanatvam pRthivIkAyaparimANam kSetra-kAlayoH sUkSma-bAdaratvam kAlataH pRthivIkAyaparimANam parasparAvagAhanA caGkramaNAdibhiH pRthivyupabhogaH sukhArthaM paraduHkhodIrakatvam samAsadravyazastrapratipAdanam vibhAgadravya-bhAvazastrapradarzanam pRthvIkAye vedanAH vadhadvAre kutIrthikasvarUpam dRSTantagarbhaM kutIrthikasvarUpam karaNatrikeNa vadhaH pRthvIkAyavadhe nidA-'nidAbhyAM dRzyA-'dRzyAnyajIvavadhaH pRthivIvadhe tanizritasUkSmajIvavadhaH pRthivIvadhaviratA anagArAH lokasya Artta-pariyUnatvAdi 64-65 pravyathitapRthvIkAye AturaparitApanam pRthivyAH sacetanatvamanekajIvAdhiSThitatvaM ca kutIrthikAnAmanyathAvAdi-kAritvam 67 parivandanAdyarthaM karaNatrikeNa pRthivIsamArambhaH,tatra pravRttamaterahitAdi 68 sambudhyamAnasya pRthivIsamArambho granthAdirUpaH gRddhalokasya virUparUpaiH zastraiH pRthivIsamArambhaH 70 andhAdivat pRthivIjIvAnAmapi vedanAH 70-71 pRthivIjIvavadhe bandhaH sU010 66 sU011 sU012 sU013 sU014 sU014 sU015 sU016 72 34 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH sU017 sU018 pRSThAGkaH 72 72-3 74-90 ni0106 ni0107-108 ni0109 ni0110 ni0111 ni0112 ni0113 ni0114 ni0115 sU019 viSaya karaNatrikeNa pRthivIsamArambhA'karaNam pRthivIdaNDaviratasya munitvam tRtIyo'pkAyoddezakaH apkAyasya dvArAtidezaH, vidhAnAdiSu vizeSaH apkAyabhedavidhAnam, bAdarApkAyabhedAH apkAyaparimANadvAram apkAyalakSaNadvAram apkAyopabhogadvAram apkAyavadhe hetuH samAsadravyazastrapratipAdanam vibhAgadravya-bhAvazastranirUpaNam pRthivIvadapkAyasya zeSadvArANi anagArasvarUpam niSkramaNakAlInazraddhAyAH sadA'nupAlanIyatvam mahApuruSairArAdhitapUrvo'yaM mArgaH AjJayA'pkAyajJAneH saMyamaH apkAyalokA-''tmayorabhyAkhyAnavyAptiH zAkyAdInAmanyathAvAdi-kAritvam parivandanAdyarthaM karaNatrikeNodakazastrasamArambhaH udakazastrasamArambho ahitA-'bodhilAbhAya sambudhyamAnasyodakasamArambho granthAdirUpaH gRddhalokasya virUparUpaiH zastrairudakazastrasamArambhaH apAM sacetanatvamitarajIvAzritatvaM ca 'udako jIvaH' iti jinapravacanamataM, zastrAnupahatAcittodakA'grAhye prabhuvIradRSTAntaH apkAyazastradarzanam apkAyavadhe'dattAdAnam sU020 sU021 sU022 sU022 sU023 sU024 sU024 sU025 sU025 sU026 sU026 sU026 sU026 35 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAGkaH 87 88 89 89-90 91-104 91 anukramaH viSaya sU027 anyamatapradarzanam sU028 anyamatasyAsAratvam sU029 apkAyavadhe bandhaH sU030 karaNatrikeNodakasamArambhA'karaNam sU031 apkAyavadhaviratasya munitvam caturthastejaskAyoddezakaH ni0116 tejaso dvArAtidezaH, vidhAnAdiSu nAnAtvam ni0117-18 tejaskAyabhedavidhAnam, bAdarAgnikAyabhedAH ni0119 khadyotaka-jvaroSmavat tejasaH sacetanatvam ni0120 agnikAyaparimANam ni0121 agnerupabhogaH (5) ni0122 agnikAyavadhe hetuH ni0123 samAsadravyazastranirUpaNam ni0124 vibhAgadravyazastrapratipAdanam ni0124 zeSadvArAtidezaH sU032 agnilokA-''tmAbhyAkhyAnavyAptiH sU032 dIrghalokazastrA-'zastrakhedajJayorvyAptiH sU033 pramata eva daNDaH sU034-36 tejaskAyikajIvasamArambhe doSAH sU037 agnikAyasamArambhe'nyajIvavadho'pi sU038-39 parijJAyAgnikAyavadhavirato muniH 97-8 99-100 100-1 102 103-4 ni0126 ni0127 ni0128-30 ni0131-2 paJcamo vanaspatikAyoddezakaH dvArAtidezaH, vidhAnAdiSu nAnAtvam vanaspatibhedanirUpaNam bAdarapratyekavanaspatibhedAH zarIrasaGghAtadRSTAntaH 105-124 105 105 105-7 107-8 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH pRSThAGka: 108 ni0133 ni0134-5 108-9 109-10 ni0136-7 111 112 112 ni0138 ni0139-40 ni0141 ni0142-3 ni0144-5 ni0146-7 ni0148 ni0149 113-4 viSaya patrAdau ekajIvatvam pratyekatarujIvaparimANam, zeSANAmAjJAgrAhyatvam sAdhAraNavanaspatilakSaNam mUla-prathamapatrayoH ekajIvatvam anantakAyalakSaNam sAdhAraNavanaspatibhedAH pratyeka-sAdhAraNayodRzyatvam sUkSma-bAdaranigodaparimANam upabhogavidhiH vanaspativadhe hetuH vanaspatisamAsadravyazastrapratipAdanam vibhAgadravyazastranirUpaNam zeSadvArAtidezaH vanaspatyArambhaviratasyAnagAratvam zabdAdiguNA eva AvataH vanaspatijanyazabdAdInAM sarvadiktvam agupto'nAjJAkArI pramattaH vanaspatikAyikajIvavadhe doSAH vanaspateH sacetanatvam parijJAya vanaspativadhaviratasya munitvam 114 114 ni0150 115 115 115-6 117-8 ni0151 sU040 sU041 sU041 sU041 sU042-44 sU045 sU046-48 or or 120 120-1 121-3 124 125-137 125 125 ni0152 ni0153 ni0154-5 ni0156-7 ni0158 SaSThaH trasakAyoddezakaH dvArAtidezaH, vidhAnAdiSu nAnAtvam labdhi-gatibhyAM trasAnAM dvaividhyam trasajIvabhedAH trasajIvalakSaNam trasajIvaparimANam 126-7 128 129 37 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH pRSThAGkaH 130 130 131 131 132 133 134 135-6 136 137 138-151 138 M viSaya ni0159 avirahitapraveza-nirgamaparimANam ni0160 upabhoga-zastra-vedanAdvArANi ni0161-2 trasajIvavadhe hetuH ni0163 zeSadvArAtidezaH sU049 aNDajAditrasajIvabhedAH sU049 sarveSAM jIvAnAM duHkhaM mahAbhayam sU049 AturaparitApanam sU050-52 trasakAyikakajIvasamArambhe doSAH sU052 trasajIvahiMsAyAH kAraNam sU053-55 parijJAya trasajIvavadhavirato muniH saptamo vAyUddezakaH ni0164 dvArAtidezaH, vidhAnAdiSu nAnAtvam ni0165-6 vAyukAyabhedanirUpaNam ni0167 devA-'tahitazarIravad vAyozcaitanyam ni0168 vAyukAyajIvaparimANam ni0169 bAdaravAyukAyopabhogavidhi: ni0170-1 samAsa-vibhAgadravyazastrapratipAdanam ni0172 zeSadvArAtidezaH sU056 ejasya jugupsAyAM prabhuH sU056 adhyAtma-bahirjJAnayorvyAptiH dravyAtaGke kSAragalitpuruSadRSTAntaH sU056 zAntigatA dravyA jIvitA'navakAGkSiNa: sU057-59 vAyukAyikajIvavadhe doSAH sU060 vAyukAyavadhe'nyajIvAnAmapi vadhaH sU061 parijJAya vAyukAyavadhavirato muniH sU062 AcAre'ramamANAnAM saMsAre saktatvam sU062 parijJAya SaTkAyavadhaviratasya munitvam 138 mm Mm 140 140 141 142 143 144 144 144 145-7 148 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH viSaya jJAna-kriyAnayavAdaH upasthApanAvidhiH pRSThAGkaH 149 150-1 153-271 153-204 153 154 155 156 156 157 158 158-9 160 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH prathama uddezakaH maMgalAcaraNam uddezakArthAdhikAraH loka-vijaya-guNa-mUlanikSepAH Adyayo maniSpanne, parayoH sUtrAlApe bhAvakaSAyalokavijayenAdhikAra, lokanikSepAtidezaH bhAvalokavijayena phalam guNanikSepAH dravyaguNanirUpaNam jIvaguNasvarUpam kSetrAdiguNaprarUpaNA mUlanikSepAH trividhabhAvamUlanirUpaNam sthAnanikSepAH zabdadijanyakaSAyAH saMsArasya mUlam karmapAdapAnAM saMsArapratiSThitamalama aSTavidhakarmavRkSA mohanIyamUlAH dvividho mohaH svajana-preSyAdiSu sthitAH kaSAyAH kaSAyanikSepAH saMsArasya paJcavidhatvam karmanikSepAH 161-3 ni0173 ni0174 ni0175 ni0176-7 ni0178 ni0179 ni0180 ni0181 ni0182 ni0183 ni0184 ni0185 ni0186 ni0187 ni0188 ni0189 ni0190 ni0191 ni0192-3 ni0194-5 164 164 165-7 167 168 168 169 169 170 171 172-183 173-5 176-181 vargaNAnirUpaNam sthityAdibandhasvarUpam Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sU063 sU063 sU063 ni0196-7 sU064 sU064 sU064 sU064 sU065 sU066 sU067 sU068 sU068 sU069 ni0196 sU070 sU071 sU072-73 sU074 sU075 sU076 sU077 sU078 (1) 40 viSaya zabdAdiguNAH saMsAramUlasthAnam guNArthinAM svarUpam pramattAnAmapAya: saMsArocchedArthaM kaSAyonmUlanaM karttavyam anukramaH mAnavAnAmalpAyuSkatvam zrotrAdiprajJAneSu parihIyamAneSu mUDhabhAvam indriyabhedanirUpaNam vArddhakye nijakAnAM pUrva-pazcAtparivadanam nijakAnAM trANa-zaraNAsamarthatvam pramAdo na kAryaH pramAdinAM doSA apAyAzca upAditazeSeNa sannidhisannicayaH, tata rogasamutpAdaH paNDita ! kSaNaM jAnIhi yAvacchrotrAdiprajJAnA aparihInA tAvadAtmArthaM karttavyam dvitIya uddezakaH aratityAge mokSaH aratyA saMyame'dRDhatvam anAjJAvarttinAM doSAH lobhamalobhena jugupsamAnAH vimuktAH arthalubdhAnAM svarUpam daNDAd viratireva Aryapravedito mArgaH tRtIya uddezakaH gotramado na kAryaH samito'ndhatvAdidarzI parigrahasaktAnAM mUDhatvam dhruvacArasvarUpam pRSThAGkaH 183-4 185 186 187 189-90 191-2 193-4 195-6 197 198 199 200 201-3 204 205-214 205 206 208 209-10 211-2 213 215-230 215-8 219-21 222 223 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH pRSThAGkaH 224 225-6 227 sU078 sU079 sU079 sU079(2) sU080 sU080 228 229 229-30 231-38 sU081 sU082 sU083 sU084 sU085 sU086 WWWW WW viSaya kAlasyAnAgamo nAsti saMsAramUDhAnAM svarUpam anyatIrthikA anoghantarAH khedajJasya sarvajJAjJAyAM sthAnam pazyakasyopadezAbhAvaH bAlasya duHkhAvataH caturtha uddezakaH bhoginAM rogotpAde'sahAyatA saJcitasyApi vinAzaH AzA-chandayostyAgopadezaH strIbhirlokaH pravyathitaH mahAmohe'pramAdo vidheyaH bhoganirIhasya guNAH paJcama uddezakaH putrAdyarthaM karmasamArambhAH samutthita Ama-gandhaM parityajet kraya-vikrayayoradRzyamAnaH, kAlAdijJo bhikSuH AhAramAtrAjJAnam vastrA-''hArAdigrahaNavidhiH kuzalAnAM nopalimpanam kAmAnAM duratikramatvam kAmakAminAM svarUpam AyatacakSuNAM lokadarzanam zarIrAnta-rbahirvyAptiH mA lAlaM pratyAzIH bahumAyinAmapAyAH 235 236-8 239-257 239-40 241 242-5 sU087 sU088 sU088 sU089 sU089 sU089 sU090 sU090 246 247 sU091 248 249 250 251 252 253 254 sU092 sU092 sU093 41 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH pRSThAGkaH 255 256 257 258-271 258 260 viSaya sU093 bhogazraddho'marAyate sU094 cikitsApaNDita: kAyasamArambhakaH sU094 anagAratvAya bAlasaGganiSedhaH SaSTha uddezakaH sU095 sambudhyamAnasya pApA'karaNam sU096 ekakAyasamArambhe'parakAyasamArambhaH sU096 mUDhasyAnarthaparamparA sU097 mamAyitamatityAge dRSTapathatvaM muneH sU097 lokasaJjAtyAgena saMyame parAkramitavyam sU098(3) vIralakSaNam sU099 zabdAdIn sahamAno nandi nirvindasva sU099 maunaM samAdAya karmazarIraM dhunIyAt sU0100 durvasumunisvarUpam sU0101 lokasaJjJAtyayavAneva vIraH sU0101 ananyadarzanA-''rAmayorvyAptiH sU0102 tuccha-puNyayoH samAnabhAvena kathanam sU0103 vIravarNanam sU0104 aNodghAtanakhedajJa: medhAvI sU0105 draSTurnopadezaH sU0105 bAlasyA'pAyAH tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam prathama uddezakaH ni0199-200 uddezakArthAdhikArapratipAdanam ni0201 zItoSNayornikSepAH ni0202 dravya-bhAvazItoSNasvarUpam ni0203 jIvabhAvaguNasya zItoSNatvam 261 262 262 263 263-4 264 265 266 267-8 269 269-70 271 271 273-319 273-290 273 274 274 274-5 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH 275 ni0205 276 276 278 278 viSaya pRSThAGkaH ni0204 strI-satkAraparISahau zItalau, zeSA uSNAH tIvra-mandapariNAmAnAM zItoSNatvam 275 ni0206 dhA-'rthayoH pramattaH zItalaH, itara uSNaH ni0207 upazamaikArthikAni 276 ni0208 saMyamaH zItaH, asaMyama uSNaH ni0209 sukhaM zItam, duHkhamuSNam 277 ni0210 kaSAyA uSNAH, tapastato'pyuSNataram 277 ni0211 zItoSNAdisaha: muniH syAt ni0212 zItAnyuSNAni ca viSoDhavyAni 278 'sU0106 suptA amunayaH, munayaH sadA jAgrati ni0213 suptA api munayo jAgarA eva 279 ni0214 suptAnAmapAyAH 280 ni0215 sacetanAnAM kalyANAni sU0106 ajJAnAtmakaduHkhamahitAya 281 Atmavid munirvAcyaH 282-3 sU0107 zItoSNatyAgI eva nirgranthaH 284 sU0108 jarA-mRtyuvazopanIto mUDho dharmAnabhijJaH 284 sU0108 mAyinaH punargarbhagamanam 285 sU0109 paryavajAtazastrA-'zastrakhedajJayorvyAptiH 286 sU0110 akarmaNo vyavahArAbhAvaH, karmaNopAdhiH 287 sU0111 karmamUlA hiMsA 287 sattAsthAnanirUpaNam 288-90 sU0111 lokaM jJAtvA lokasaJjJAM tyaktvA saMyame parAkramaH kAryaH 290 dvitIya uddezakaH 291-301 sU0112(4) samyaktvadarzinaH svarUpam sU0113(5) kAmagRddhiH saMsAramUlam 280 sU0107 291 292 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH pRSThAGkaH 292-3 293 294 295 296-7 viSaya sU0114(6) bAlasaGganiSedhaH sU0115(7) agraM mUlaM ca tyaja sU0116 dRSTabhayo muniH sU0116 niSkarmadarzinaH svarUpam prakRttibandhasthAnAni sU0117 satye dhRtiH karttavyA sU0118 anekacitte puruSe doSAH sU0119 samutthitasya jJAninaH svarUpam sU0120(8) vIrasvarUpavarNanam sU0121(9) unmajjanaM labdhvA jIvasamArambho na kartavyaH tRtIya uddezakaH sU0122 lokasandhi jJAtvA AtmaupamyaM samAcaret sU0122 na kevalaM pApakarmAkaraNatayA zramaNaH sU0123 Atmano viprasAdaH kArya: sU0123(10) pramAdastyAjyaH sU0123 Agati gatiM parijJAya kaJcana na hanyAt sU0124(11) yadasyAtItaM tadAgamiSyati sU0124 vidhUtakalpaH sukhAnabhilASI sU0124 aratAvAnande cA'grahaM parityAjyam sU0125 puruSasya svAtmaiva mitraM, bAhyamitrecchA vyarthA sU0126 puruSasya Atmanigraho mokSopAyaH sU0127 satye upasthito mAraM tarati sU0127 lokAlokaprapaJcAd mukterupAya: caturtha uddezakaH sU0128 krodhAdInAM vamanaM pazyakasya vardhamAnasvAmino darzanam sU0129 ekajJa-sarvajJayorvyAptiH sU0129 sarvataH pramattasya bhayam 297 298 299 300 301 302-311 302 303 303 304 305 306 WWW WWW 307 308 309 310 310 311 312-319 312-3 314 314 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH sU0129 sU0129 sU0130 sU0131 viSaya ekanAma-bahunAmayorvyAptiH vIrA mahAyAnaM yAnti krodhAdidarzI mAnAdidarzI bhavati pazyakasya nopAdhiH pRSThAGkaH 315 315-7 318 319 321-359 321-332 321 322 323 324 324 325 326 326 328 caturthamadhyayanaM samyaktvam prathama uddezakaH ni0216-217 uddezakArthAdhikAranirUpaNam ni0218-19 samyaktvasya nikSepAH ni0220 bhAvasamyaktvasya traividhyam ni0221-22 andhavat mithyAdRSTeH kAryAsiddhiH ni0223 samyagadRSTeH jJAnAdIni saphalAni ni0224-25 samyagdarzanasya guNAH ni0226 kRtrimAnuSThAyinaH zramaNatvAbhAvaH sU0132 sarveSAmarhatAmupadezaH sU0132 utthitAdInAmuddizya dharmapravedanam ni0227-28 sarveSAmarhatAmahiMsopadezaH sU0133 samyagdarzanamAdAya na gopanaM karttavyam sU0133 lokaiSaNAyA anAcaraNam sU0133 apramatena sadA parAkrantavyam dvitIya uddezakaH sU0134 Azrava-parizravayorvyAptiH sU0134 jJAnina AkhyAnam sU0134 mRtyumukhasya anAgamo nAsti sU0134 icchApraNItAdInAmapAyAH sU0135 krUrA-'krUrakarmaNAM phalam sU01 anAryANAM vacanAni sU0137 tatra AryANAM pratikSepaH 329 330 330 332 333-345 333 334-5 337 338 339-40 341 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH viSaya pRSThAGkaH sU0138-39 AryANAM vacanAni 341-3 ni0229-233 rAhaguptakAritA parIkSA 343-4 ni0234-35 zuSketaragolakavat viraktA-'viraktayorlepAlepau 344 tRtIya uddezakaH 346-352 sU0140 bahirloka upekSaNIyaH 346 sU0140 prAvAdikAnAM parijJAkathanam 347 prakRtyudayasthAnAni 348 sU0141 AjJAkAGkSiNA zarIradhunanaM kAryam 349 ni0236 zuSkakASThavad caraNAsthitasAdhUnAM karmakSapaNam 351 sU0141 jIrNakASThavadAtmasamAhitaiH pramathanIyam 350 sU0142 krodhaparityAgAyopadezaH 351-2 caturtha uddezakaH 353-359 sU0143 zarIrasyA''pIDanaM prapIDanaM niSpIDanaM ca karttavyam 353 sU0143 duranucaro vIrANAM mArgaH 354 sU0144 ajJasya AjJAlAbho nAsti sU0145 bhogecchAvinivRttAnAM svarUpam 356 sU0145 vedvidAM niryANam 357 sU0146 vIrANAM satyaniSThatA 358 sU0146 vIrANAM jJAnam 358-9 pariziSTAni AcArAGgacUrNi-vRttigatavyAkhyAvaiSamyam 1-15 kathAnakAni 16-20 zAstrAntaraiH saha tulanA 21-30 zastraparijJAdhyayanAntargatapaJcamavanaspatyuddezakagatakaticivRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi . 31-70 zIlAMkAcAryakRtakRtiviSayakasamAlocanA 71-74 -le0amRtalAla mohanalAla bhojaka sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca 75-77 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad AcArAGgasUtram AyArammi ahIe jaM NAo hoi samaNadhammo u / tamhA AyAradharo bhaNNai paDhamaM gaNiTThANaM // - AcArAGganiyukti Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM zastraparijJAdhyayanam suyaM me AusaM ! teNa bhagavayA evamakkhAyaM - sU01 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arham // paJcamagaNadharadevazrIsudharmasvAmiparamparAyAtaM zrutakevalibhadrabAhusvAmisanhabdhaniyuktiyutaM "zrI'zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSitaM // zrI AcArAGgasUtram // prathamaH zrutaskandhaH / prathamaM zastraparijJAdhyayanam / prathama uddezakaH / 1 // 4 namaH sarvajJAya // jayati samastavastuparyAyavicArApAstatIrthikam, vihitaikaikatIrthanayavAdasamUhavazAt pratiSThitam / bahutirthabhaGgisiddhasiddhAntavidhUnitamalamalImasam, tIrthamanAdinidhanagatamanupamamAdinataM jinezvaraiH // 1 // AcArazAstraM suvinizcitaM yathA, jagAda vIro jagate hitAya yaH / tathaiva kiJcid gadataH sa eva me, punAtu dhImAn vinayApitA giraH // 2 // zastraparijJAvivaraNamatibahu gahanaM ca gandhahastikRtam / tasmAt sukhabodhArtham, gRhNAmyahamaJjasA sAram // 3 // Ti0 1. namaH sarvavide kha gha Gaca / anamo vItarAgAya ga / 2. bahuvidhabhaGgasi0 ga gha ca / / 3. 0thabhaGgasi0 ng|| vi0Ti0 atredamavadheyam- AcArAGgasUtrasya zIlAcAryaviracitaTIkAsahitaH adhyayanacatuSTayAtmako bhAgaH AgamaprabhAkaramunirAjazrIpuNyavijayajImahArAjasya antevAsitulyena gRhasthena zrAvakeNa paM0 amRtalAlabhAI mohanalAla bhojakena saMzodhito tenaiva ca svahastena likhito'smAkaM haste samAyAto'dhunA / sa yathAlabdha eva samprati prakAzyate mayA jambUvijayena / tatra ka kha ga ityAdi saMketaiH bahavaH pAThabhedA nirdiSTAH / kintu teSAM saMketAnAM ko'rtha iti na jJAyate'smAbhiH / ka kha ga ityAdayo hastalikhitA AdarzAH kutratyA iti vayaM na jAnImaH / paM0 amRtalAlabhAI mahodayo'pi divaMgata iti atrArthe praSTavyaH ko'pi nAsti -iti jambUvijayena nivedyate, tathA katicitkaraNIyasaMskArANi kRtvA jayAnandyaparanAmnA anantayazavijayena punaH sampAdyate / / 'zIlAGkAcArya' iti prasiddhiH // "jayatIti skandakaM chandaH" jai0vi0pa0 / / jai0vi0pa0jainasiddhAntaviSamapadaparyAyanAmA grantho jJAyate, yad vA jaisalameraviSamapadaparyAyanAmA grantho syAt ||A"tiirth iti mata" jai0vi0pa0 / / * 'tithuka' pratyaya atra prakAravAcI grAhyaH / / "mala iti baddhaM karma, malImaseti badhyamAnam" jai0vi0p0|| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram iha hi rAga-dveSa-mohAbhibhUtene saMsArijantunA zArIra-mAnasAnekAtikaTukaduHkhopanipAtapIDitena tadapanayanAya heyopAdeyapadArthaparijJAne yatno vidheyaH; pa ca na viziSTavivekaM Rte; viziSTavivekazca na prAptA 'pAtizayakalApAptopadezamantareNa Aptazca rAga-dveSamohAdInAM doSANAm AtyantikaprakSayAt, sa cA'rhata eva, ataH prArabhyata arhdvcnaanuyogH| sa ca caturdhA, tadyathA-dharmakathAnuyogo gaNitAnuyogo dravyAnuyogaH caraNakaraNAnuyogaH ceti / tatra dharmakathAnuyoga uttarAdhyayanAdikaH, gaNitAnuyogaH sUryaprajJaptyAdikaH, dravyAnuyogaH pUrvANi "sammatyAdikazca, caraNakaraNAnuyogazcA''cArAdikaH, sa ca pradhAnatamaH, zeSANAM tadarthatvAt / taduktam "caraNapaDivattihelaM, jeNiyare tiNNi anuyoga / " [ogha0ni0bhA06] tti / tathA- "caraNapaDivattiheuM, 'dhammakahA-kAladikkhamAdIyA / davie daMsaNasohI, daMsaNasuddhassa caraNaM tu // " [ogha0ni0bhA07] gaNadharairapyata eva tasyaiva Adau praNayanamakAri / ataH tatpratipAdakasya AcArAGgasya anuyogaH samArabhyate; sa ca paramapadaprAptihetutvAt savighnaH / taduktam "zreyAMsi bahuvinAni bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM kvApi yAnti vinAyakAH // " tasmAdazeSapratyUhopazamanAya maGgalamabhidheyam / tacca Adi-madhyA-'vasAnabhedAt tridhA / tatrAdimaGgalam- suyaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyamityAdi [adhya01 udde01 sU01], "atra ca bhagavadvacanAnuvAdo maGgalam / athavA zrutamiti zrutajJAnam, tacca nandyantaHpAtitvAd maGgalamiti; etacca avighnena abhilaSitazAstrArthapAragamanakAraNam / madhyamaGgalaM lokasArAdhyayanapaJcamoddezakasUtram- se jahA vi harae paDipuNNe ciTThai samaMsi bhome uvasaMtarae sArakkhamINetyAdi [adhya05 udde05 sU0166], atra ca hRdaguNaiH AcAryaguNotkIrtanam, ocAryazca paJcanamaskArAntaHpAtitvAd maGgalamitiH; etacca Ti0 1. 0hAdyabhibhU0 ka Rte // 2. 0na sarveNApi jantunA ga // 3. 0sAtika0 ka gha / 0sAnekakaTukadaHkhaughanipA0 g| 0sAnekakaTa0 ca / / 4.0pAdeyArthapa0 kha // 5. 0kAli dikkha0 ka gha ng|| 6. daMsaNasuddhI ga / / 7. 0zamAya kha / / 8. tatra kha // 9. jahA kevi kha ga ca / / 10. 0kkhamANe0 gha Ga / / 11. AcAryasya paJca0 ca // vi0Ti0 0 sa ca AtyantikaprakSayaH // "sammatIti abhayadevAdi" jai0vi0pa0 // "dhammakaheti anena dharmakathAnuyogabhaNana[m], kAleti etena gaNitAnuyogasya" jai0vi0pa0 / / A "nandyantaH iti nandidhvaninA jJAnapaJcakaM gRhItam" jai0vi0pa0 // O "harae iti hRdaH" jai0vi0pa0 / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maGgalapadaniruktiH [shru01| a01| u01] abhilaSitazAstrArthasthirIkaraNArtham / avasAnamaGgalaM navamAdhyayane avasAnasUtramabhiNivvuDe amAI, AvakahAe bhayavaM samiyAsI [adhya09 udde04 sU0322(109)], atra 'abhinivRta'grahaNaM saMsAramahAtarukandocchedA'vipratipattyAdhyA[?dhA]nakAritvAd maGgalamiti; etacca ziSya-pratiziSyasantAnAvyavacchedArthamiti / adhyayanagatasUtramaGgalatvapratipAdanenaiva adhyayanAnAmapi maGgalatvaM uktameva iti na pratanyate / sarvameva vA zAstraM maGgalam, jJAnarUpatvAt, jJAnasya ca nirjarArthatvAt, nirjarArthatvena ca tasyA'vipratipattiH / yata uktam"jaM aNNANI kammaM khaveti bahuyAhi vAsakoDIhiM / taM nANI tihi~ gutto khavei UsAsametteNa // " [bR0ka0bhA01170, paMcaka0bhA01213] maGgalazabdaniruktaM ca- mAM gAlayati apanayati bhavAditi maGgalam, mA bhUd gala: vighnaH gAlo vA vinAzaH zAstrasya iti maGgalamityAdi, zeSaM tu AkSepa-parihArAdikaM anyataH avaseyamiti / sAmprataM AcArAnuyogaH prArabhyate- AcArasya anuyogaH-arthakathanam AcArAnuyogaH / sUtrAd anu-pazcAd arthasya yoga: anuyogaH, sUtrAdhyayanAt pazcAdarthakathanamiti bhAvanA / aNoH vA laghIyasaH sUtrasya mahatA'rthena yogaH aNuyogaH / sa cAmIbhiH dvArairanugantavyaH, tadyathA"nikkhevegaTTha nirutta vihi pavittI ya kena vA kassa / taddAra bheya lakkhaNa tadarihaparisA ya suttattho // " [ dazavai0ni05, bR0ka0bhA0149] __tatra nikSepo nAmAdiH saptadhA / nAma-sthApane kSuNNe / dravyAnuyogo dvedhA- Agamato noAgamatazca / tatra Agamato jJAtA tatra ca anupayuktaH / noAgamato jJazarIra-bhavyazarIratadvyatirikto'nekadhA, dravyeNa seTikAdinA dravyasya Atma-paramANvAdeH dravye niSadyAdau vA / kSetrAnuyogaH- kSetreNa kSetrasya kSetre vA'nuyogaH / evaM kAlena kAlasya kAle vA'nuyogaH= kAlAnuyogaH / evaM vacanAnuyoga ekavacanAdinA / bhAvAnuyogo dvedhA- Agamato noAgamatazca / tatrAgamato jJAtA upayuktaH / noAgamatastu aupazamikAdibhAvaiH, teSAM vA'nuyogaH Ti0 1. 0cchedaprati0 gha / 0cchedyaviprati0 ga ca / 0cchedyAviprati0 Ga // 2. 0mityeva tacca ga // 3. 0t tasya jJAna0 ga ng|| 4. 0rutti vi0 kha Rte // 5. tayari0 ga // 6. 0dau vA / kSetreNa kha / 0dau / kSetrAnu0 ga Ga / / 7. 0gaH kSetrAnuyogaH evaM kha ca // 8.0zca / Agama0 kha gha Ga ca // vi0Ti0 0 "chedyaviprati0 iti saMzaya-viparyayA-'nadhyavasAyarahitaM jJAnam" jai0vi0pa0 / / 2 "seTikA iti khaTikA" jai0vi0pa0 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram arthakathanaM bhAvAnuyogaH / zeSamAvazyakAnusAreNa 'neyam / kevalaM ihAnuyogasya prastutatvAt tasya ca AcAryAdhInatvAt kena iti dvAraM vivriyate, tathA upakramAdIni ca dvArANi pracurataropayogitvAt pradarzyanta iti / tatra 'kena' iti kathambhUtena ?, yathAbhUtena ca sUriNA vyAkhyA kartavyA tathA darzAte "desa-kula-jAti-sevI saMghayaNa-dhiIjuto aNAsaMsI / avikaMthaNo amAdI thiraparivADI gahiyavakko // jiyapariso jiyanido majjhattho desa-kAla-bhAvaNNU / Asannaladdhapatibho nANAvihadesabhAsaNNU // paMcavihe AyAre jutto sutta-'ttha-tadubhayavihiNNU / AharaNa-heu-kAraNa-nayaniuNo gAhaNAkusalo // sasamaya-parasamayaviU gaMbhIro dittimaM sivo somo / guNasayakalio jutto pavayaNasAraM parikaheuM // " [bR0ka0bhA0241-244] AryadezodbhutaH sukhAvabodhavacano bhavatyato dezagrahaNam / / paitRkaM kalamikSvAkvAdi, jJAtakulazca yathotkSiptabhAravahane na zrAmyatIti / mAtRkI jAtiH, tatsampanno vinayAdiguNavAn bhavati / 'yatrAkRtistatra guNA vasanti' iti stpagrahaNam / saMhanana-dhRtiyuto vyAkhyAnAdiSu na khedameti / anAzaMsI zrotRbhyo na vastrAdyAkAGkSati / avikatthana: hita-mitabhASI / amAyI sarvatra vizvAsyaH / sthiraparipATi: paricitagranthasya sUtrA'rthagalanA'sambhavAt / grAhyavAkyaH sarvatrA'skhalitAjJaH / jitaparSad rAjAdisadasi na kSobhamupayAti / jitanidraH apramattatvAd nidrApramAdinaH ziSyAn sukhenaiva prabodhayati / madhyasthaH ziSyeSu samacitto bhavati / deza-kAla-bhAvajJaH sukhenaiva guNavaddezAdau vihariSyati / Asannalabdhapratibho drAk paravAdyuttaradAnasamartho bhavati / nAnAvidhadezabhASAvidhijJasya nAnAdezajAH 'ziSyAH sukhaM vyAkhyAmavabhotsyante / jJAnAdyAcArapaJcakayuktaH zraddheyavacano bhavati / sUtrA-'rtha-tadubhayavidhijJa utsargA'pavAdaprapaJcaM yathAvad jJApayiSyati / hetUdAharaNa-nimitta-nayaprapaJcajJaH anAkulo hetvAdIn Ti0 1. jJeyam ga ca // 2. pradarzyate ga gha Ga ca // 3. 0rUvI saMghayaNI dhIjuto kha ca / 0rUvI saMdhayaNI dhiijuto ka ga // 4. avikatthaNo kha ga gha Ga / / 5. 0zodbhavaH su0ga // 6. bhavatItyato ga // 7. kulamekSvAkvAdi ka kha ca / / 8. 0pariSad rA0 kha gha Ga ca // 9. 0va bogha0 kha ga ca / / 10. nAnavidhade0 ca // 11. ziSyA vyAkhyAnaM sukhamava0 ga // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvArANi aacsstte| grAhaNAkuzalo bahvIbhiryuktibhiH ziSyAn bodhayati / svasamaya-parasamayajJaH sukhenaiva tatsthApanocchedau kariSyati / gambhIraH khedasahaH / dIptimAn parAdhRSyaH / zivahetutvAt zivaH, tadadhiSThitadeze mAryAdyupazamanAt / saumyaH sarvajainamano-nayanaramaNIyaH / guNazatakalitaH prazrayAdiguNopetaH / evaMvidhaH sUriH pravacanAnuyoge yogyo bhavati / [zru01 / a01 / u01] tasya cAnuyogasya mahApurasyeva catvAri anuyogadvArANi - vyAkhyAGgAni bhavanti, tadyathA--upakramo nikSepo'nugamo nayaH ca / tatropakramaNum=upakramaH, upakramyate anena asmAd asmin iti vA upakramaH, vyAcikhyAsitazAstrasamIpAnayanamityarthaH / sa ca zAstrIya-laukikabhedAd dvidhA / tatra zAstrIya- AnupUrvI nAma pramANaM vaktavyatA arthAdhikAraH samavatArazceti SoDhA / laukiko nAma - sthApanA - dravya-kSetra - kAla- bhAvabhedAt SoDhaiva / nikSepaNaM anena asmAd asmin iti vA nikSepaH, upakra mAnItasya vyAcikhyAsitazAstrasya nAmAdinyasanamityarthaH / sa ca trividhaH, tadyathA-- oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazca / tatraughaniSpannaH aGgA - 'dhyayanAdisAmAnyAbhidhAnanyAsaH / nAmaniSpanna AcAra-zastra - parijJAdivizeSAbhidhAnanAmAdinyAsaH / sUtrAlApakaniSpannazca sUtrAlApakAnAM nAmAdinyasanamiti / anugamanaM anena asmAd asmin iti vA anugamaH, arthakathanamityarthaH / sa ca dvedhA - niryuktyanugamaH sUtrAnugamazceti / tatra niyuktyanugamaH trividhaH, tadyathAnikSepaniryuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniryuktyanugamazca iti / tatra nikSepaniryuktyanugamo nikSepa eva sAmAnya vizeSAbhidhAnayoH oghaniSpanna-nAmaniSpannAbhyAM nikSepAbhyAmanugataH, sUtrApekSayA vakSyamANalakSaNazceti / upodghAtaniryuktyanugamazca AbhyAM dvAragAthAbhyAm anugantavyaH, tadyathA-- "uddese niddese ya niggame khetta kAlapurise ya / kAraNa paccaya lakkhaNa nae samoyAraNANumae // kiM kaivihaM kassa kahiM kesu kahaM keciraM havai kAlaM / Ti0 1. 0jananayana- manorama0 ga / / 2. 0strasya samI0 ga // / 3. 0ti / lau0 ka ga gha Ga ca // 4. 0dhaH - ogha0 kha // / 5. kecciraM ga ca / kicciraM gha Ga // vi0Ti0 prazrayaH - vinayaH // vakSyamANamarthaM manasi avadhArya tadarthaM arthAntarakathanaM upodghAtaH // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram kai saMtaramavirahiyaM bhavAgarisa phAsaNaniruttI // " [ Ava0ni0140 - 41, vizeSAva0 bhA01484-85] sUtrasparzikaniryuktyanugamaH sUtrAvayavAnAM nayaiH sAkSepa - parihAraM arthakathanam / sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugame / sa ca sUtroccAraNarUpaH padacchedarUpazceti / anantadharmAdhyAsitaM vastu ekenaiva dharmeNa nayanti = paricchindantIti jJAnavizeSA nayAH, ca naigamAdayaH sapteti / sAmprataM AcArAGgasya upakramAdInAM anuyogadvArANAM yathAyogaM kiJcid bibhaNiSuH azeSapratyU hopazamanAya maGgalArthaM prekSApUrvakAriNAM ca pravRttyarthaM sambandhA -'bhidheyaprayojanapratipAdikAM niryuktikAro gAthAmAha-- [ ni0 ] [zru01 | a01 / u01 / ni01] vaMdittu savvasiddhe jiNe ya aNuogadAyae savve / AyArassa bhagaveto nijjuttiM kittaissAmi // 1 // vaMdittu savvasiddhe ityAdi / tatra vanditvA sarvasiddhAn jinAn ca iti maGgalavacanam / anuyogadAyakAn iti etacca sambandhavaicanaM api / AcArasya iti abhidheyavacanam / niryuktiM kariSye iti prayojanakathanamiti tAtparyArthaH / avayavArthastu vanditvA iti " vadi abhivAdana - stutyoH " [pA0dhA01 / 11] iti arthadvayAbhidhAyI dhAtuH, tatra abhivAdanaM kAyena, stutiH vAcA, anayozca manaHpUrvakatvAt karaNatrayeNApi namaskAra Avedito bhavati / sitaM dhmAtaM eSAmiti siddhA: prakSINAzeSakarmANaH, sarve ca te siddhAzca = sarvasiddhAH, sarvagrahaNaM tIrthA - 'tIrthA - 'nantaraparamparAdisiddhapratipAdakam, tAn / vanditvA iti sambandhaH sarvatra yojyaH / rAga-dveSajito jinA : tIrthakRtaH, tAnapi sarvAn atItA - 'nAgata- vartamAnasarvakSetragatAn iti / anuyogadAyinaH sudharmasvAmiprabhRtayo yAvadasya bhagavato niyuktikArasya bhadrabAhusvAminaH caturdazapUrvadharasya AcArya:, atastAn sarvAniti / anena ca AmnAyakathanena svamanISikAvyudAsaH kRto bhavati / vanditvA iti ktvApratyayasya uttarakriyAsavyapekSatvAd uttarakriyAmAha - AcArasya yathArthanAmnaH, bhagavata iti artha-dharma-prayatnaguNabhAjaH, tasyaivaMvidhasya nizcayena Ti0 1. 0nuyogaM ki0 kha // / 2. 0vao Nijju0 kha vinA // / 3. 0vacanam / AcA0 ka - khapratyoH pazcAt kRtam // 4. svamanISikAyA vyu0 kha // vi0Ti0 " sambandhavacanamapi iti na kevala (laM) maGgalavacanam, guruparvakramasambandhakathanamapi " jai0vi0pa0 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikSepapadAni [zru01 / a01 / u01 / ni05] arthapratipAdikA yuktiH - niryuktiH, tAM kIrtayiSye = abhidhAsye iti, antastattvena niSpannAM niryuktiM bahistattvena prakAzayiSyAmItyarthaH // 1 // yathApratijJAtameva bibhaNiSuH nikSepArhANi padAni tAvat suhRd bhUtvA AcAryaH sapiNDya kathayati [ ni0 ] AyAra aMga suya khaMdha baMbha caraNe taheva satthe ya / pariNNAe sannAe nikkhevo teha disANaM ca // 2 // - dizAM AyAretyAdi / AcAra - aGga - zruta-skandha-brahma-caraNa-zastra - parijJA-saJjJA - nikSepaH kartavya iti / tatra AcAra - brahma- caraNa - zastra - parijJAzabdA nAmaniSpanne nikSepe dRSTavyAH / aGga-zruta-skandhazabdA oghaniSpanne, saJjJA - dikzabdau tu sUtrAlApakaniSpanne nikSepe dRSTavyau iti // 2 // aiteSAM madhye kasya katividho nikSepaH ? ityata Aha [ ni0 ] caraNa-disAvajjANaM nikkhevo caDaviho u nAyavvo / caraNammi chevviho khalu sattaviho hoi u disANaM // 3 // caraNetyAdi / caraNa - digvarjAnAM caturvidho nikSepaH / caraNasya SaDvidhaH, dikzabdasya saptavidho nikSepaH ||3|| atra ca kSetra - kAlAdikaM yathAsambhavaM Ayojyam; nAmAdicatuSTayaM tu sarvavyApIti darzayitumAha [ ni0 ] jattha ya jaM jANejjA nikkhevaM nikkhive niravasesaM / 0 jattha vi ya Na jANejjA caukkayaM nikkhive tattha // 4 // jattha ya jamityAdi / yatra caraNa - dikzabdAdau yaM nikSepaM kSetra - kAlAdikaM jAnIyAt taM tatra niravazeSaM nikSipet / yatra tu vizeSaM na jAnIyAd AcArA-'GgAdau tatrApi nAma-sthApanA- dravya - bhAvacatuSkAtmakaM nikSepaM nikSipediti upadeza iti gAthArthaH ||4|| pradezAntaraprasiddhasya arthasya lAghavamicchatA niyuktikAreNa gAthA abhyadhAyi-- AyAre aMgammiya puvvuddiTTho caukkanikkhevo / navaraM puNa nANattaM bhAvAyArammi taM vocchaM // 5 // [ ni0 ] Ti0 1. tahA di0 kha cha ja Ja / 2. dizAMmiti eteSAM nikSe0 kha vinA // / 3. eSAM kha gha ca // 4. caukkao ya nA0 jha / cauvviho Ja Tha / / 5. chavvihe jha / chavvihaM Ja / 6. hu kha / / 7. saptadhA ni0 gaGa vinA / / 8. 0yaM sarva kapratiM vinA / / 9. vi na ya jA0 cha / 10. yatra niravazeSaM na gha Gaca // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01|01| u01| ni06] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram AyAre ityAdi / kSullikAcArakathAyAM AcArasya pUrvoddiSTo nikSepaH / asya tu caturaGgAdhyayana iti, yazca atra vizeSaH so'bhidhIyate bhAvAcAraviSaya iti // 5 // yathApratijJAtamAha[ni0] tassegaTTha pavattaNa paDhamaMga gaNI taheva parimANe / samotAre sAre yA sattahiM dArehiM nANattaM // 6 // tassetyAdi gAthA / tasya-bhAvAcArasya ekArthAbhidhAyino vAcyAH / tathA kena prakAreNa pravRttiH pravartanA AcArasya abhUt; tacca vAcyam / tathA prathamAGgatA ca vAcyA / tathA gaNI AcAryaH, tasya katithaM sthAnamidaM iti ca vAcyam / tathA parimANam-iyattA vAcyA / tathA kiM kva samavatarati iti etacca vAcyam / tathA sArazca vAcyaH iti / ebhiH dvAraiH pUrvasmAd bhAvAcArAd asya bheda:=nAnAtvamiti piNDArthaH // 6 // ___ avayavArthaM tu niyuktikRd evAbhidhAtumAha[ni0] AyAro AcAlo AgAlo Agaro ya AsAso / Ayariso aMgai ti ya AiNNA''jAI Amokkho // 7 // dAraM // ___ AyAro ityAdi / Acaryate = Asevyate iti AcAraH / sa ca nAmAdizcaturdhA / tatra jJazarIra-bhavyazarIra-tavyatirikto dravyAcAro'nayA gAthayA anusartavyaH "nAmaNa-dhoyaNa-vAsaNa-sikkhAvaNa-sukaraNAvirohINi / davvANi jANi loe davvAyAraM viyaannaahi||" [ dazavai0ni0180, nizI0bhA06 ] bhAvAcAro dvedhA- laukiko lokottarazca / tatra laukika: pASaNDikAdayaH paJcarAtrAdikaM yat kurvanti sa vijJeyaH / lokottarazcaM paJcadhA jJAnAdikaH / tatra jJAnAcAra:aSTadhA, tadyathA "kAle viNae bahumANe uvahANe tahA aniNhavaNe / vaMjaNa attha tadubhae aTThaviho NANamAyAro // " [dazavai0ni0184, nizI0bhA08, vyava0bhA063 ] Ti0 1. kSullakAcAre ka0 ga // 2. 0sya catu0 ca // 3. 0rtanamAcAra0 ga // 4. 0tadvAcyam kha // 5. Agariso kha jha / Adariso ca // 6. 0gaM ciya jha // 7. AciNNA0 cha / 8. 03 yAmokkho kha ja Ja / 03 yAmokkhe jha / 03 yAmukkho Tha // 9. Amokkhe cha / 10. 0yAre i0 ga gha ca // 11. AcAryate ga gha ca // 12. 0te sevya0 kha // 13. rastu pa0 ga gha Ga // vi0Ti0 "pUrvasmAditi kSullikAcArAt'' jai0vi0pa0 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcavidhAcAraH [shru01| a01| u01| ni07] darzanAcAro'pi aSTadhaiva, tadyathA"nissaMkiya nikkaMkhiya nivvitigicchA amUDhadiTThI ya / uvavUha thirIkaraNe vacchalla pabhAvaNe aTTha // " [Ava0ni01575,dazavai0ni0182, nizI0bhA023, vyava0bhA064] cAritrAcAro'pi aSTadhaiva tiNNeva ya guttIo paMca ya samiyAo aTTha miliyAo / pavayaNamAyAu imA tAsu Thio caraNasaMpanno // [ tapaAcAro dvAdazadhA, tadyathA "aNasaNamUNodariyA vittIsaMkhevaNaM rsccaao| kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi // pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sajjhAo / jhANaM ussaggo vi ya abhitarao tavo hoi // " [dazavai0ni047-48 ] vIryAcArastu anekadhA"aNigUhiyabalavirio parakkamai jo jahuttamAutto / jhuMjai ya jahAthAma nAyavvo vIriyAyAro // " [ dazavai0ni0187, nizI0bhA043] eSa paJcavidha AcAraH / etatpratipAdakaH ca ayameva granthavizeSo bhaavaacaarH| evaM sarvatra yojyaH / idAnIM AcAla:- AcAlyate'nena nibiDaM karmAdIti AcAlaH / so'pi caturdhA / vyatirikto vAyuH / bhAvAcAlaH tu ayameva jJAnAdiH paJcadhA / ___ idAnIM AgAla:- AgAlanam AgAlaH, samapradezAdyavasthAnam / so'pi caturdhA / vyatirikta udakAdeH nimnapradezAdyavasthAnam / bhAvAgAlo jJAnAdika eva, tasyAtmani / rAgAdirahite avasthAnanimittatvAt / / idAnIM Akara:- Agatya tasmin kurvantIti AkaraH, nAmAdiH / tatra vyatirikto Ti0 1. 0miIo ga ca // 2. 0mAIu kha gha Ga / 0mAtIu ca // 3. 0dhA-aNa0 kha // 4. 0raH, tatpra0 kha // 5. nenAtinibi0 ca / neneti nibi0 kha ga // 6. Agalana0 ga gha Ga / / 7. 0zAvasthA0 kha ga // 8. 0zAvasthA0 gha Ga ca vinA // 9. tasmAdAtmani ga // 10. 0namiti kRtvA i0 kaprati vinA // vi0Ti0 "vyatirikto vAyuH iti jJazarIra-bhavyazarIrayoH" jai0vi0pa0 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01| ni07] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram rajatAdiH / bhAvAkaro'yameva jJAnAdiH, tatpratipAdaka: ca ayameva granthaH, nirjarAdiratnAnAmatra lAbhAt / idAnIM AzvAsaH- Azvasanti asmin iti AzvAsaH, nAmAdiH / tatra vyatirikto yAnapAtra-dvIpAdiH / bhAvAzvAso jJAnAdireva / idAnIM Adarza:- AdRzyate asmin iti AdarzaH, nAmAdiH / vyatirikto darpaNaH / bhAvAdarza ukta eva, yataH asmin itikartavyatA dRzyate / idAnIM aGgam- ajyate = vyaktIkriyate asmin iti aGgam, nAmAdyeva / tatra vyatiriktaM ziro-bAhyAdi / bhAvAGgaM ayameva AcAraH / idAnIM AcIrNam- AcIrNam Asevitam / tacca nAmAdi SoDhA / tatra vyatiriktaM dravyAcIrNa siMhAdeH tRNAdiparihAreNa pizitabhakSaNam / kSetrAcIrNaM vAlhIkeSu saktavaH, koGkaNeSu peyA / kAlAcIrNaM tvidam "saraso caMdaNapaMko agghati sarasA ya gaMdhakAsAyI / pADala-sirIsa-malliya piyAi~ kAle nidAhammi // " [ bhAvAcIrNaM tu jJAnAdipaJcakam, tatpratipAdakaH ca AcAragranthaH / idAnIM AjAtiH- AjAyante tasyAM iti AjAtiH / sA'pi caturdhA / vyatiriktA mnussyaadijaatiH| bhAvAjAtistu jJAnAdyAcAraprasUtiH ayameva grantha iti / idAnIM AmokSaH- Amucyante asmin iti AmokSaNaM vA AmokSaH, nAmAdiH / tatra vyatirikto nigddaadeH| bhAvAmokSaH karmASTakodveSTanamazeSam, etatsAdhakaH ca ayameva AcAra iti / ete kiJcid vizeSAd ekamevArthaM viziSantaH pravartanta iti ekArthikAH zakrapurandarAdivat, ekArthAbhidhAyinAM ca chandazciti-bandhAnulomyAdipratipattyarthaM udghaTTanam / uktaM ca "baMdhANulomayA khalu satthammi ya lAghavaM asammoho / Ti0 1. Adarzyate kha // 2. 0I samae ni0 kha // 3. nte tasmi0 ga // 4. 0nAM tu cha0 kha / nAM cha0 ca // 5. 0lomAdi0 kha / vi0Ti0 0 etavRttistu evam--ekArthikAbhidhAne yAnyarthapadAni gAthAdibhiH baddha[?bandhu]miSyante teSAM bandhe anulomatA bhavati, ananukUlAbhidhAnaparihAreNa anukUlAbhidhAne bandho bhavatItyarthaH / anukUlena Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthapravarttanAdau AcAraH saMta[ ?sattha ]guNadIvaNA vi ya egetthaguNA havaMtee / / " [ bR0ka0bhA0173 idAnIM pravartenAdvAram-- kadA punarbhagavatA AcAraH praNItaH ? ityata Aha-- [ ni0 ] savvesiM AyAro titthassa pavattaNe paDhamayAe / sesAI aMgAI ekkArasa ANupuvvIe // 8 // dAraM // [ ni0 ] [zru01 / a01 / u01 / ni010] savvesimityAdi / sarveSAM tIrthakarANAM tIrthapravartanAdau AcArArthaH prathamatayA abhUd bhavati bhaviSyati ca, tataH zeSAGgArtha iti / gaNadharA api anayA eva AnupUrvyA sUtratayA granthantIti // 8 // idAnIM prathamatve hetumAha AyAro aMgANaM paDhamaM aMgaM duvAlasaNhaM pi / ettha ya mokkhovAo esa ya sAro pavayaNassa // 9 // dAraM // = 11911 AyAro ityAdi / ayaM AcAro dvAdazAnAM aGgAnAM prathamaM aGgamiti anUdya kAraNamAha-yato'tra mokSopAyaH caraNa-karaNaM pratipAdyate / eSa ca pravacarnasAraH, pradhAnamokSahetupratipAdanAt / atra ca sthitasya zeSAGgAdhyayanayogyatvAd asya prathamatayA upanyAsa iti // 9 // 7 idAnIM gaNidvAram- sAdhuvarge guNagaNo vA gaNa iti, so'sya astIti gaNI / AcArAyattaM ca gaNitvamiti pradarzayannAha [ ni0 ] AyArammi ahIeN jaM NAo hoi samaNadhammo u I tamhA AyAradharo bhAi paDhamaM gaNiTThANaM // 10 // dAraM // AyArammItyAdi / yasmAd AcArAdhyayanAt kSAntyAdikaH caraNa - karaNAtmako vA zramaNadharmaH parijJAto bhavati tasmAt sarveSAM gaNitvakAraNAnAM AcAradharatvaM prathamam = Ti0 1. 0 gaTThagu0 kha ga // 2. 0rtanadvA0 kha // / 3. 0dAcArA0 ka ga ca // / 4. eso sAro kha Tha / / 5. apyaGga0 ga / aGgAnAmapi pratha0 gha Ga // 6. 0 nasya sAraH ga gha Ga / 7. atrAvasthita0 gha Ga // 8. 0e pannAo ka // / 9. ya a // 10. 0ro vuccai jha // cAbhidhAnena baddhe sUtre sUtrasya lAghavaM bhavati / tathA vivakSitArthasya asammohaH - nissandigdhA pratIti: yathA za iti vA purandara iti vA indra iti vA ityAdi ukte zakrazabdArthasya / tathA zAstA - tIrthakaraH, tasya guNA:, teSAM dIpanA=prakAzanA bhavati, yathA - aho ! bhagavAn ekaikasyArthasya bahUni paryAyanAmAni jAnAti sma / ekArthikAnAmabhidhAne guNA bhavanti // 0ka0 bhaa0vR0173|| 11 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01| ni011] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram AdyaM pradhAnaM vA gaNisthAnamiti // 10 // idAnIM parimANam- kiM punaH asya adhyayanataH padataH ca parimANam ? iti ata Aha[ni0] navabaMbhaceramaio aTThArasapayasahassio veo|| __ havai ya sapaMcacUlo bahu-bahutarao payaggeNaM // 11 // dAraM // navetyAdi / tatra adhyayanato navabrahmacaryAbhidhAnAdhyayanAtmako'yam, padato'STAdazapadasahasrAtmakaH, veda iti vidanti asmAd heyopAdeyapadArthAn iti vedaH, kSAyopazamikabhAvavartI ayaM AcAra iti / saha paJcabhiH cUDAbhiH vartata iti sapaJcacUDaH bhavati / uktazeSAnuvAdinI cUDA / tatra prathamA"piMDesaNa sejjiriyA bhAsajjAyA ya vatthapAesA / uggahapaDima" [Ava0saMgrahaNi 47] tti saptAdhyayanAtmikA, dvitIyA sattasattikkayA, tRtIyA bhAvanA, caturthI vimuktiH, paJcamI nizIthAdhyayanam / bahu-bahutarao padaggeNaM ti tatra catuzcUlikAtmakadvitIyazrutaskandhaprakSepAd bahuH, nizIthAdhyayanapaJcamacUlikAprakSepAd bahutaraH, anantagamaparyAyAtmakatayA bahutamazca, padAgreNa-padaparimANena bhavatIti // 11 // ___ idAnIM upakra mAntargataM samavatAradvAram-tatraitAzcUDA navasu brahmacaryAdhyayaneSu avatarantIti darzayitumAha[ni0] AyAraggANattho baMbhacceresu so samoyarai / so vi ya satthapariNAe piMDiyattho samoyaraD // 12 // [ni0] satthapariNAattho chassu vi kAesu so samoyarai / chajjIvaNiyAattho paMcasu vi vaesu oyarai // 13 // [ni0] paMca ya mahavvayAiM samoyaraMta u savvadavvesa / savvesi pajjavANaM aNaMtabhAgammi u aiMti // 14 // AyAretyAdi, satthetyAdi, paMcetyAdi / uttAnArthAH, navaraM AcArAgrANi = cUlikAH, dravyANi dharmAstikAyAdIni, paryAyAH agurulaghvAdayaH teSAM anantabhAge vratAnAM avatAra iti // 12-14 // kathaM punaH mahAvratAnAM sarvadravyeSu avatAraH ? iti tadAha Ti0 1. yam, aSTAda0 kha // 2. 0zmUlAbhi0 ca // 3. 0cUlazca ca // 4. bhAsA vatthesaNA ya pAesA ga vinA / / 5. 0huyayaro pada0 kapustakaM vinA / / 6.0kavivakSayA ba0 ga ng|| 7. 0dapramA0 ga ng|| 8. navabra0 kha // 9. 0vanikAyastho tr|| 10. 0te ya sa0 kha tth|| 11. uyaiMti kha / uyaraMti tth|| 12 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvadravyeSu mahAvratAvatAraH [shru01| a01| u01| ni015] [ni0] chajjIvaNiyA paDhame bitie carime ya savvadavvAiM / sesA mahavvayA khalu tedekadesaiNa davvANaM // 15 // dAraM // chajjIvaNiyA ityAdi / spaSTA // 15 // kathaM punaH mahAvratAnAM sarvadravyeSu avatAraH, na sarvaparyAyeSu iti ?, ucyateyenAbhiprAyeNa coditavAn taM Avi:kartumAha "naNu savvanahapadesANaMtaguNaM paDhamasaMjamaTThANaM / chavvihaparivuDDIe chaTThANA'saMkhayA seDhI // anne ke pajjAyA je'NuvauttA carittavisayammi / je tatto'NaMtaguNA jesiM tamaNaMtabhAgammi // anne kevalagamma tti te matI te ya ke tadabbhahiyA / evaM pi hojja tullA NANaMtaguNattaNaM juttaM // Ao-'seDhI saNANadaMsaNapajjAyA teNa tappamoNA sA / iha puNa carittamettopayogiNo teNa te thovA // " [vizeSAva0bhA02755-58] ayaM AsAM arthaH lezata:- nanu iti asUyAyAm / saMyamasthAnAni asaGkhyAtAni dravyArthatayA tAvad bhavanti / teSAM yad jaghanyaM tad avibhAgalicchedena buddhyA khaNDyamAnaM paryAyaiH anantAvibhAgalicchedAtmakaM bhavati / tacca paryAyasaGkhyayA nirdiSTaM sarvAkAzapradezasaGkhyAyA anantaguNam, sarvanabhaHpradezavargIkRtapramANamityarthaH / tato dvitIyAdisthAnaiH asaGkhyAtagacchagataiH anantabhAgAdikayA vRddhyA SaTsthAnakAnAM asaGkhyeyasthAnagatA zreNiH bhvti| evaM caikamapi sthAnaM sarvaparyAyAnvitaM na zakyate paricchettum, kiM punaH sarvANyapi ityataH ke'nye paryAyAH yeSAM anantabhAge vratAni varteran iti / syAnmatiH- anye kevalagamyA iti, idamuktaM bhavati- kevalagamyA Ti0 1. 0me vayammi carime bitie ya kha ja jha tth| 0me carime bitie ya cha ja // 2. tahekkade0 cha / tadikkade0 ja / tadekkade0 kha ja jha Tha / / 3. 0se ya davvAiM kha // 4.0ra: iti na sarva0 ga ca Rte / / 5. 0rivaDDIe gha Gaca // 6. je pajjattA cari0 kha // 7. te ga ca // 8. tayaNaM0 ga ca // 9. hoti kha // 10. A0 iti kha ga gha pratiSu nAsti // 11. seDhI suNA0 ga ca // 12. 0mANe sA ga // 13. 0GkhyAtapalicchedAni dravyA0 kha // 14. jaghanyataraMtad ca // 15. paricche0 ga vinA / / 16. 0nam anantAvi0 g|| 17. nyAH teSA0 ga // 18-19. kevaliga0 ka gha ng|| vi0Ti0* yetatto iti ye paryAyA tata: saMyamasthAnAta, tat cAritram jai0vi0pa0 ||A"plicched iti khaNDAni" jai0vi0pa0 / kenye iti, aNaMtabhAgamityAdiniyuktivacanamAzakyAha para:-kenye paryAyAH" jai0vi0p0|| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a01 / u01 / ni016 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram 'prajJApanIyaparyAyANAM api taMtra prakSepAd bahutvam, evamapi jJAna - jJeyayoH tulyatvAt tulyA eva na anantaguNA iti / atra AcAryA AhuH- yA''sau saMyamasthAnazreNiH nirUpitA sA sarvA cAritraparyAyaiH jJAna-darzanaparyAyasahitaiH paripUrNA tatpramANA sarvAkAzapradezAnantaguNA, iha punaH cAritramAtropayogitvAt paryAyAnantabhAgavRttitvaM ityadoSaH so idAnIM sAradvAram-- kaH kasya sAraH ? ityAha [ ni0 ] aMgANaM kiM sAro? AyAro, taissa kiM havai sAro ? | aNuogattho sAro, tassa vi ya parUvaNA sAro // 16 // aMgANamityAdi / spaSTA, kevalaM anuyogArthaH-vyAkhyAnaibhUto'rthaH, tasya prarUpaNA yethAsvaM viniyoga iti // 16 // anyacca [ni0 ] sAro parUvaNAe caraNaM taissa vi ya hoi nivvANaM / nivvANassa u~ sAro avvAbAhaM jiNA beMti // 17 // dAraM // sAro ityAdi / spaSTa // 17 // idAnIM zruta-skandhapadayoH nAmAdinikSepAdikaM pUrvavad vidheyam, bhAvena ca iha adhikAraH, bhAvazrutaskandhazca brahmacaryAtmaka ityato brahma - caraNazabdau nikSeptavya ityAha[ ni0 ] bhafmma[ ?mmI ] 3 cakkaM ThavaNAe hoi baMbhaNuppattI / sattaNha ya vaNNANaM navaNha vaNNaMtarANaM ca // 18 // baMbhammItyAdi / tatra brahma nAmAdi caturdhA / ' tatra nAmabrahma brahma iti abhidhAnam / asadbhAvasthApanA akSAdau, sadbhAvasthApanA prativiziSTayajJopavItAdyAkRtimallepyAdau dravye, athavA sthApanAyAM vyAkhyAyamAnAyAM brAhmaNotpattiH vaktavyA, tatprasaGgena ca saptAnoM varNAnAM navAnAM ca varNAntarANAM utpattiH bhaNanIyA iti // 18 // yathApratijJAtamAha Ti0 1. 0 cArya Aha-yA0 ga // / 2. 0rNA tAvatpra0 kha // 3 tattha kiM kha / tattha havai kiM sAro Tha / / 4. 0narUpo'rthaH khapratau pratyantaram // 5. yathAsthaM ga ca // 6 tasseva ya hoi kha / / 7. ya Ja / / 8. spaSTaiva i0 ga gha Ga ca // 9. baMbhammi ja // 10. ya Tha / / 11. tattu nAma brahmetya0 gha Ga / tatra nAma brahmetya kha // / 12. 0vyA brAhmaNotpattiprasa0 gha Ga // 13. 0nAM ca va0 gha ca // 14 vi0Ti0 "tatra iti prajJApanIyaparyAyeSu, na hi jJAnamantareNa cAritraM bhavatIti Aha jJAna - jJeyayorityAdi, kathamuktaM niryuktikRtA savvesiM pajjavANamityAdi iti parAbhiprAyaH " jai0vi0pa0 // " tatpramANA iti prajJApanIyA'prajJApanIyaparyAyapramANA" jai0vi0pa0 // = " cAritramAtra iti sarveSAM jJAna darzanaparyAyANAmapekSayA cAritraparyAyANAmanantabhAgatvam, , tena yaduktaM niryuktikRtA tad ghaTata eva" jai0vi0pa0 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNa-varNAntarotpattiH ekkA maNussajAI rajjuppattI do kayA usa / tiNNeva sippavaNie sAvagadhammammi cattAri // 19 // [shru01| a01 / u01 / ni022] [ni0 ] ekkA ityAdi / yAvad nAbheyo bhagavAn nAdyApi rojalakSmIM adhyAste tAvad ekaiva manuSyajAtiH / tasyaiva rAjyotpattau bhagavantameva Azritya ye sthitAH te kSatriyAH, zeSAzca zocanAd rodanAcca zUdrAH / punaH agnyutpattau ayaskArAdizilpavANijyavRttyA vezanAd vaizyAH / bhagavato jJAnotpattau bharatakAkaNIlAJchanAt zrAvakA eva brAhmaNA jajJire, ete zuddhAH, trayazcAnye gAthAntaritagAthayA pradarzayiSyante // 19 // [ ni0 ] sAmprataM varNa-varNAntaraniSpannaM saGkhyAnamAha saMjoge solasagaM satta ya vannA u nava ya aMtariNo / ee do vi vigappA ThavaNAbaMbhassa nAyavvA // 20 // saMjoge ityAdi / saMyogena SoDaza varNAH samutpannAH / tatra sapta varNAH, nava tu varNAntarANi / etacca varNa-varNAntaravikalpadvayaM sthApanAbrahma iti jJAtavyam ||20|| sAmprataM pUrvasUcitaM varNatrayamAha, yadi vA prAguddiSTAn sapta varNAnAha-- [ ni0 ] pagaI caukkagANaMtare ya te hoMti satvannA 'u | ANaMtaresu carimo vaNNo khalu hoi nAyavva // 21 // pagaI ityAdi / prakRtayaH catasraH brAhmaNa-kSatriya - vaizya-zUdrAkhyAH / AsAmeva catasRNAM anantarayogena pratyekaM varNatrayotpattiH, tadyathA-- dvijena kSatriyayoSito jAtaH pradhAnakSatriyaH saGkarakSatriyo vA / evaM kSatriyeNa vaizyayoSitaH, vaizyena zUdrayAH pradhAnasaGkarabhedau vaktavyau iti evaM sapta varNA bhavanti / anantareSu yogeSu bhavaH = AnantarAH, teSu caramavarNavyapadezo bhavati - brAhmaNena kSatriyAyAH kSatriyo bhavatItyAdi, sa ca svasthAne pradhAno bhavatIti bhAvaH // 21 // idAnIM varNAntarANAM navAnAM nAmAni Aha . 14 [ ni0 ] aMbaTTuggaNisAyA ajogavaM mAgahA ya sUyA ya / khettA vedehA viya caMDAlA navamagA hoMti // 22 // Ti0 1. 0ttIi do kha Tha / / 2. rAjyala0 ka // / 3. 0nAt zU0 ka // 4. zuddhAstrayaH varNA anye kha // 5. doNi viga0 Ja / 6. saMyogAt SoDaza varNAH / tatra kha / / 7. nava varNA0 kha ca // 8. o gatiya ca0 Ja // 9 0tta nAyavvA // kha // 10. yaJa // 11. 0tare u ca0 ka cha Ja / 0tario ca0 jha / / 12. 0tastro'pi brA0 ga gha Ga // 13. 0vA ana0 kha // 14. 0baTTagga0 cha / 15. khattA ya videhA kha / khatta vaidehA cha / khattA ca videhA jha / khattA vatidehA Ja // 15 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01| ni023] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram ambetyAdi / ambaSTha ugraH niSAdaH ayogavaM mAgadhaH sUtaH kSattA vaidehaH cANDAlaH ca iti // 22 // kathamete bhavanti ? ityAha[ni0] egaMtarie iNamo aMbaTTho ceva hoi uggo ye / bIyaMtariya nisAo parAsavaM taM ca puNa eMge // 23 // [ni0] paDilome suddAI ajogavaM mAgaho ya sUo ya / egaMtarie khattA 'vedehA ceva noyavvA // 24 // [ni0] bitiyaMtarie niyamA caMDAlo so ya hoi nAyavvo / aNulome paDilome evaM ee bhave bheyA // 25 // egaMtetyAdi, paDilome ityAdi, bIyaMtarie ityAdi / AsAmartho yantrakAdavaseyaH, taccedambrAhma0 pu0- kSatri0pu0- bAhma0pu0-zUdrastrI= | zUdrapu0-vaizyastrIvaizyastrI-ambaSThaH zUdrA strI-ugraH | niSAdaH parAsavo vA | ayogavaM vaizyapu0-kSatriyastrI | kSatriyapuru0- | zUdraH puruSaHkSatriyastrI=mAgadhaH / brAhmaNastrI-sUtaH / kSattA vaizyapu0-brAhmastrI- zUdraHpu0-brAhma strI| vaidehaH cANDAlaH etAni nava varNAntarANi / idAnIM varNAntarasaMyogotpattimAha[ni0] uggeNaM khattAe sovAgo veNavo videheNaM / aMbaTThI suddIe va bokkaso jo nisAeNaM // 26 // [ni0] suddeNa nisAIe kukkuDao so 3 hoi nAyavvo / ||23-25 // Ti0 1. ambuSTavyaH u0 ca / umbaSTha gha // 2. 0gavaH mA0 ng|| 3. 0Na imo aM0 ka cha / / 4. aMbaddo kha ja jha / aMboTTo ny| 5. u kha // 6. biiyaMta0 kha ja tth|| 7. paroma( sa? )vaM ka / parAsaraM taM jha Ja // 8. 0Na vege Tha / / 9. ego ka ja // 10. sUe ya ja // 11. vedeho ja // 12. nAyavvo ba // 13. 0lo esa ho0 ba / 0lo so vi ho0 tth|| 14. parAsaro vA ka kha ca // 15. 0gavaH ca // 16. aMbuTThI kha ja / amboTThI cha / 17. sUIe kha Ja Tha // 18. ya bukkaso Tha vinA / / 19. sUeNa kha Ja Tha / 20. kukkurao kha ja Tha // 21. vi Tha / ya kha / / 16 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNanikSepaH [shru01| a01| u01| ni029] eso u biiyabheo cauvviho hoi nAyavvo // 27 // uggeNetyAdi, suddeNa ityAdi / anayorapyartho yantrakAdavaseyaH, taccedamugrapu0-kSattA | vaidehapu0-kSattAstrI | niSAdapuM0-ambaSThI | zUdrapuru-niSAdastrI | strI-zvapAka: __ =vaiNavaH strI zUdrI vA bokkasaH | =kukkuDa: // 26-27 // gataM sthApanAbrahma / idAnIM dravyabrahmapratipAdanAyAha[ni0] devvaM sarIrabhavio annANI batthisaMjamo ceva / ___ bhAve u batthisaMjama nAyavvo saMjamo ceva // 28 // dAraM // davvamityAdi / jJazarIra-bhavyazarIvyatiriktaM zAkya-parivrAjakAdInAM ajJAnAnugatacetasAM bastinirodhamAtraM vidhavA-proSitabhartRkAdInAM ca kulavyavasthArthaM kAritA'numatiyuktaM dravyabrahma / bhAvabrahma tu sAdhUnAM bastisaMyamaH, aSTAdazabhedarUpo'pi ayaM saMyama eva, saptadazavidhasaMyamAbhinnarUpatvAd asya iti / aSTAdaza bhedAstvamI "divyAt kAmaratisukhAt trividhaM trividhena viratiriti navakam / audArikAdapi tathA tad brahmASTAdazavikalpam // " [ prazama0 177] // 28 // caraNanikSepArthamAha[ni0] caraNammi hoi chakkaM gaimAhAre guNe ya caraNaM ca / / khettammi jammi khette kAle kAlo jahiM jo u // 29 // caraNammItyAdi / caraNaM nAmAdi SoDhA / vyatiriktaM dravyacaraNaM tridhA bhavati gatibhakSaNa-guNabhedAt / tatra gaticaraNaM gamanameva / AhAracaraNaM modakAdeH / guNacaraNaM dvidhAlaukikaM lokottaraM ca / laukikaM yad dravyArthaM hastizikSAdikaM vaidyakAdikaM vA zikSante / lokottaraM sAdhUnAM anupayuktaMcaraNaM udAyinRpamArakAdeH vA / kSetracaraNaM yasmin kSetre gatyAhArAdi caryate vyAkhyAyate vA, zabdasAmAnyAntarbhAvAd vA zAlikSetrAdicaraNamiti / / kAle'pi evameva // 29 // bhAvacaraNamAha Ti0 1. eso biio bheo kha ja Tha / eso u ThiIbheo cha / eso vigaibhIo jha // 2. 0pu AMsa strI satA strI vA bokasaH ka / 0pa aMba0 strI satA strI bokasaH ga ca // 3. ambaSThA gha // 4. sUtapuH ni0 ga ca // 5. kukkuTa: kha / kukkuraka gha ng| kukuDaka ga / kurkuDaH ca // 6. davve sa0 cha / 7. 0jamo nA0 kha ja jha tth| 0jamu nA0 / / 8. 0zasaMya0 kha // 9. / apratibhyAmRte // 10. caraNAi jha / caraNe vA Ja // 11. 0hiM hoti ca // 12. 0yuktaM ca0 gha // 13. bhAvamAha ga gha ng|| ya ka 17 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01| ni030] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [ni0] bhAve gei AhAre guNe guNavao pasattha apasatthA / guNacaraNeNa pasattheNa baMbhacerA Nava havaMti // 30 // bhAve ityAdi / bhAvacaraNaM api gatyAhAraguNabhedAt tridhA / tatra gaticaraNaM sAdhoH upayuktasya yugamAtradRSTeH gacchataH / bhakSaNacaraNamapi zuddhapiNDaM upbhunyjaansy| guNacaraNaM aprazastaM mithyAdRSTInAm, samyagdRSTInAmapi sanidAnam / prazastaM teSAmeva karmodveSTanArthaM mUlottaraguNakalApaviSayam / iha ca anenaiva adhikAraH, yato navApi adhyayanAni mUlottaraguNasthApakAni nirjarArthaM anuzIlyante // 30 // __eteSAM ca anvarthAbhidhAnAni darzayitumAha[ni0] satthapariNNA logavijao ya sIosaNijja sammattaM / taha logasAraNAmaM dhuyaM taihA mahaparinnA ya // 31 // [ni0] aTThamae ya vimokkho uvahANasuyaM ca navamaga hoi / iya eso AyAro AyAraggANi sesANi // 32 // satthetyAdi, aTThamae ityAdi / spaSTe, kevalaM iti eSa nava adhyayanarUpa AcAraH, dvitIyazrutaskandhAdhyayanAni tu zeSANi AcArAgrANIti // 31-32 // sAmprataM upakramAntargataH arthAdhikAro dvedhA- adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca / tatrAdyamAha[ni0] jiyasaMjamo ya logo jaha bajjhai jaha ya ta payahiyavvaM / suha-dukkhatitikkhA vi ya sammattaM logasAro ye // 33 // [ni0] nissaMgayA ya chaThe mohasamutthA parIsahuvasaggA / nijjANaM aTThamae navame ya jiNeNa evaM ti // 34 // dAraM // jiya0 ityAdi, nissaMgetyAdi / tatra zastraparijJAyAM ayaM arthAdhikAra:jiyasaMjamo tti jIveSu saMyamo = jIvasaMyamaH, teSu hiMsAdiparihAraH / sa ca jIvAstitvaparijJAne sati bhavati, ato jIvAstitva-viratipratipAdanaM atra arthAdhikAraH 1 / guNA guNa0 kAdarza vinA / / 2. 0tthamapa0 kapratimate // 3.0cere Na. jha // 4. 0tradattadRSTe0 ga Ga / / 5. zuddhaM pi0 gha Ga // 6. taha mahApa0 kha ja jha Tha // 7. 0mava[?o] ya cha / 8. gaM bhaNiyaM / iccese kha ja jha tth| gaM bhaNiyaM / iya ja // 9. Ieso cha / 10. taM vijahi0 ka ba Tha / taM pajahi0 kha / taM paihi0 ja jha // 11. u k| 12. NivvANaM kha ja ba Tha vinA // 13. jiNANae beMti ka / jiNANa // 14. eyaM ti kha ja jha // 18 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezArthAdhikAraH [shru01| a01| u01| ni035] lokavijaye tu 'logo jaha bajjhai jaha ya taM payahiyavvaM' ti vijitabhAvalokena saMyamasthitena loko yathA badhyate aSTavidhena karmaNA, yathA ca tat prahAtavyaM tathA jJAtavyamiti ayaM arthAdhikAraH 2 / tRtIye tu ayam- saMyamasthitena jitakaSAyeNa anukUla-pratikUlopasarganipAteSu sukha-duHkhatitikSA vidheyA iti 3 / caturthe tu ayamprAktanAdhyayanArthasampannena tApasAdikaSTatapa:sevinAM aSTaguNaizvaryaM udvIkSyApi dRDhasamyaktvena bhavitavyamiti 4 / paJcame tu ayam- caturadhyayanArthasthitena asAraparityAgena lokasAraratnatrayayuktena bhAvyamiti 5 / SaSThe tu ayam- prAguktaguNayuktena nisaGgatAyuktena apratibaddhene bhAvyamiti 6 / saptame tu ayam- saMyamAdiguNayuktasya kadAcit mohasamutthAH parISahA upasargA vA prAdurbhaveyuH te samyak soDhavyAH 7 / aSTame tu ayam-niryANam antakriyA, sA sarvaguNasaMyuktena samyag vidheyA iti 8 / navame tu ayam- aSTAdhyayanapratipAdito'rthaH samyagevaM vardhamAnasvAminA vihita iti, tatpratipAdanaM ca zeSasAdhUnAM utsAhArtham, taduktam "titthayaro cauNANI suramahio sijjhiyavva ya dhuyammi / aNigUhiyabalavirio savvatthAmesu ujjamai // kiM puNa avasesehi ya dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM / hoi Na ujjamiyavvaM sapaccavAyammi mANusse ? // " __ [AcA0ni0278-79] // 33-34 // ___ sAmprataM uddezArthAdhikAraH zastraparijJAyA ayam[ni0] jIvo chakkAyaparUvaNA ya tesiM vahe ya baMdho tti / viraIe ahigAro satthapariNAe kAyavvo // 35 // jIvo ityAdi / tatra prathamoddezake sAmAnyena jIvAstitvaM pratipAdyam / zeSeSu tu SaTsu vizeSeNa pRthivIkAyAdyastitvamiti / sarveSAM ca avasAne bandha-viratipratipAdanamiti; etacca ante upAttatvAt pratyekaM uddezArtheSu yojanIyam; prathamoddezake jIvaH, tadvadhe bandhaH, viratizca ityevamiti // 35 // tatra zastra-parijJA iti dvipadaM nAma, zastrasya nikSepamAha ___ Ti0 1. 0pAte su0 kapustakaM vinA // 2. trayodyuktena ka-khaAdI vinA // 3. 0na bhavitavyam kapratimRte // 4. nirvANam ka kha / / 5. 0guNena samya0 kha / 0guNayu0 ga gha Ga ca // 6. 0yanena pra0 ca // 7. geva va0 gha ng|| 8. tatpradarzanaM ga // 9. 0naM cAzeSa0 ca // 10. dhutammi ga gha ng|| 11. 0sehiM du0 kapustakamRte // 12. vaheNa ba0 ka-Thapustake vinA // 13. 0NNAya kA0 kha // 14. zastrani0 ka // 19 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01| ni036] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [ni0] davvaM satthaggivisannehaMbilakhAraloNamAdIyaM / __ bhAvo u duppautto vAyA kAo aviraI ya // 36 // davvamityAdi / zastrasya nikSepo nAmAdiH caturdhA / vyatiriktaM dravyazastraM khaDgAdyagni-viSa-snehA-'mla-kSAra-lavaNAdikam / bhAvazastraM tu duSprayukto bhAvaH =antakaraNaM tathA vAk-kAyau aviratizca iti jIvopaghAtakAritvAditi bhAvaH // 36 / / parijJApi caturdhA ityAha[ni0] davvaM jANaNa paccakkhANe bhavie sarIra uvagaraNe / bhAvapariNNA jANaNa paccakkhANe ya bhAveNaM // 37 // davvamityAdi / tatra dravyaparijJA dvidhA- jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca / jJaparijJA Agama-noAgamabhedAd dvidhA / Agamato jJAtA anupayuktaH / noAgamata: tridhA / tatra vyatiriktA dravyajJaparijJA yo yad dravyaM jAnIte sacittAdi sA paricchedyadravyaprAdhAnyAd dravyajJaparijJA iti / pratyAkhyAnaparijJA'pi evameva / tatra vyatiriktA dravyapratyAkhyAnaparijJA dehopakaraNaparijJAnam, upakaraNaM ca rajoharaNAdi, sAdhakatamatvAt / bhAvaparijJA'pi dvidhaivajJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA c| (tatra bhAvajJaparijJA Agama-noAgamabhedAd dvidhA / ) tatra Agamato jJAtA upayuktazca / noAgamataH tu idameva adhyayanaM jJAna-kriyArUpam, nozabdasya mizravAcitvAt / pratyAkhyAnabhAvaparijJA'pi tthaiv| AgamataH pUrvavat / noAgamatastu prANAtipAtanivRttirUpA mano-vAk-kAyakRta-kAritA-'numatibhedAtmikA jJeyA iti // 37|| gato nAmaniSpanno nikSepaH / sAmprataM AcArAdipradAnasya sukhapratipattaye dRSTAntopanyAsena vidhiH AkhyAyate yathA- kazcid rAjA abhinavanagaranivezecchayA bhUkhaNDAni vibhajya samatayA prakRtibhyo dattavAn tathA kacavarApanayane zalyoddhAre bhUmisthirIkaraNe pakveSTakApIThaprAsAdaracane ratnAdyupAdAne copadezaM ca dattavAn / tAzca prakRtayaH tadupadezadvAreNa tathaiva kRtvA yathAbhipretAn bhogAn bubhujire / ayamatra arthopanayaH- rAjasadRzena sUriNA prakRtisadRzasya ziSyagaNasya bhUkhaNDasadRza: saMyamo mithyAtvakacavarAdyapanIya sarvopadhAzuddhasya AropaNIyaH, taM ca sAmAyikasaMyamaM sthirIkRtya pakveSTakApIThatulyAni vratAni AropaNIyAni, tataH prAsAdakalpo'yamAcAro vidheyaH / tatrasthazca zeSazAstrAdiratnAni Adatte nirvANabhAg bhavati / Ti0 1. 0visaMnehaMbilaloNakhAramA0 ja / / 2. 0nnehiMbi0 kha jha // 3. ya Tha / / 4. 0yAvira0 kha ga / / 5. davie kha ja Tha / / 6. 0kkhANaM ca bhA0 kapratevinA / / 7. 0vyajJAnapari0 ga gha Gaca / / 8. 0nyAd dravyapari0 kaadrshmRte||9. deha upa0 kha ga c|| 10.0tazcedamevA0 kh||11. bhUsthirI0 kapustakaM vinA // 12.0dezAnusAreNa g|| 13.0zAstraratnA0 kh|| 20 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekeSAM saJjJAbhAvaH [shru01| a01| u01| sU01] sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNalakSaNopetaM sUtramuccAraNIyam, lakSaNaM tvidam "appaggaMthamahatthaM battIsAdosavirahiyaM jaM ca / lakkhaNajuttaM suttaM aTThahi ya guNehiM uvaveyaM // " [Ava0ni0880, bR0ka0bhA0-277 ] ityAdi / taccedaM sUtram[sU0] suyaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM- ihamegesiM no sannA bhavati / suyaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM- ihamegesiM no sannA bhavati / asya saMhitAdikrameNa vyAkhyA- saMhitA uccAritaiva / padacchedaH tu ayam- zrutaM mayA AyuSman, tena bhagavatA evaM AkhyAtam- iha ekeSAM no saJjJA bhavati / ekaM tiGantam, zeSANi subantAni / getaH sapadacchedaH sUtrAnugamaH / sAmprataM sUtrapadArthaH samunnIyate- bhagavAn sudharmasvAmI jambUnAmna idamAcaSTe yathAzrutam AkaNitaM arvagataM avadhAritamiti yAvad, anena svamanISikAvyudAsaH / mayA iti sAkSAt, na punaH pAramparyeNa / AyuSman iti jAtyAdiguNasambhave api dIrghAyuSkatvaguNopAdAnaM dIrghAyuH avicchedena ziSyopadezapradAyako yathA syAt / iha AcArasya vyAcikhyAsitatvAt tadarthasya ca tIrthakRtpraNItatvAditi sAmarthyaprApitaM tena iti tIrthakaramAha / yadi vA AmRzatA bhagavatpAdAravindamiti, anena vinaya Avedito bhavati / AvasatA vA tadantika iti, anena tu gurukulavAsaH kartavya iti AveditaM bhaveti / etacca arthadvayaM AmusaMteNa AvasaMteNa iti etatpAThAntaraM Azritya avagantavyamiti / bhagavatA iti bhagaH aizvaryAdiSaDarthAtmakaH, saH asya asti iti bhagavAn, tena / evam iti vakSyamANavidhinA AkhyAtamiti anena kRtakatvavyudAsena artharUpatayA Agamasya nityatvamAha / iha iti kSetre pravacane AcAre zastraparijJAyAM vA AkhyAtamiti sambandhaH / yadi vA iha iti saMsAre, ekeSAM jJAnAvaraNIyAvRtAnAM prANinAM no saJjJA bhavati, saJjJAnaM saJjJA smRti avabodha iti anarthAntaram, sA no jAyata ityarthaH / uktaH padArthaH / padavigrahasya tu sAmAsikapadAbhAvAd aprakaTanam / idAnIM cAlanA- nanu ca akArAdikapratiSedhakalaghuzabdasambhave sati kimarthaM Ti0 1. gatazca padacchedaH / sAmpra0 kha // 2. 0vadhAri0 kha // 3. 0yuSmattvagu0 ga gha Ga / 4. athavA kha / / 5. 0ti / ityetaccA0 kha // 6. 0ti anena vakSya0 kha // 7. 0nAgamasyArtharUpatayA nityatvamityarthaH / iha kha // 8. nopajAyata ca // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01 / u01 / ni038] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram nozabdena pratiSedha: ? iti / atra pratyavasthA - satyamevam, kintu prekSApUrvakAritayA nozabdopAdAnam, sA ceyam- anyena pratiSedhai sarvaniSedhaH syAt, yathA- 'na ghaTa:- aghaTaH' iti cokte sarvAtmanA ghaTaniSedhaH / sa ca neSyate, yataH prajJApanAyAM daza saJjJAH sarvaprANinAM abhihitAH tAsAM sarvAsAM pratiSedhaH prApnotIti kRtvA / tAzcemA: " kai NaM bhaMte ! sannAo pannattAo ? goyamA ! dasa sannAo pannattAo, taM jahA - AhArasannA bhayasannA mehuNasannA pariggahasannA kohasannA mANasannA mAyAsannA lohasannA ohasannA logasanna [ sthA0sU010 / 752, prajJA0sU0 8 / 725]ti / AsAM ca pratiSedhe spaSTo doSa:, ato nozabdena pratiSedhanamakAri / yato'yaM sarvaniSedhavAcI dezaniSedhavAcI ca, tathA hi- noghaTa ityukte ghaTAbhAvamAtraM pratIyate, arthaprakaraNAdiprasaktaniSedhena cAprasaktasya vidhAnam, sa punarvidhIyamAnaH pratiSedhyAvayavo grIvAdiH pratiSedhyAdanyo vA paTAdiH pratIyate, tathA coktam-- "pratiSedhayati samastaM prasaktamarthaM ca jagati nozabdaH / sa punastadavayavo vA tasmAdarthAntaraM vA syAt // " [ ] iti / evamihApi na sarvasaJjJAniSedhaH api tu viziSTasaJjJAniSedha:, yayA AtmAdipadArthasvarUpaM gatyA - ''gatyAdikaM jJAyate tasyA niSedha iti / [ ni0 ] sAmprataM niryuktikRt sUtrAvayavanikSepArthamAha-- davve ityAdi / saJjJA nAmAdibhedAt caturdhA / nAma - sthApane kSuNNe / jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA sacittA - 'citta - mizrabhedAt tridhA / sacittena hastAdidravyeNa pAnabhojanAdisaJjJA, acittena dhvajAdinA, mizreNa pradIpAdinA saJjJAnaM-saJjJA avagama iti kRtvA / 5. davve saccittAI bhAve aNubhavaNa jANaNA sannA / mai hoi jANaNA puNa aNubhavaNA kammasaMjuttA // 38 // bhAvasaJjJA punaH dvidhA- anubhavanasaJjJA jJAnasaJjJA ca / tatra alpavyAkhyeyatvAt tAvad jJAnasaJjJAM darzayati- mai hoi jANaNA puNa tti mananaM = matiH avabodhaH / sA ca matijJAnAdipaJcadhA / tatra kevalasaJjJA kSAyikI, zeSAstu kSAyopazamikyaH / anubhavanasaJjJA 22 Ti0 1. anyaprati0 kha // 2. 0dhena sa0 ga Ga ca // 3. iti ghaTA0 kha // 4 0te iti tathA ga // 0ra-tadvyati0 ka // / 6 tvAd jJAna0 kha // 7 0 nAdiH pa0 kha ga // vi0Ti0 = "prasaktamarthaM ca iti zabdAt prasaktaniSedhenA'prasaktavidhAnamAha" jai0vi0pa0 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazadhA'nubhavanasaJjJA [shru01| a01| u01| sU01] tu svakRtakarmodayAdisamutthA jantoH jAyate // 38 // sA ca SoDazabhedA iti darzayati[ni0] AhAra bhaya pariggaha mehuNa suha dukkha moha vitigicchA / koha mANa mAya lobhe soge loge ya dhammoghe // 39 // AhAretyAdi / AhArAbhilASaH AhArasaJjA, sA ca taijasazarIranAmakarmodayAd asAtodayAt ca bhavati / bhayasaJjJA trAsarUpA / parigrahasaJjJA mUrchArUpA / maithunasaJjJA stryAdivedodayarUpA, etAH ca mohanIyodayAt / sukha-duHkhasajJe sAtA-'sAtAnubhavarUpe vedanIyodayaje / mohasaJjJA mithyAdarzanarUpA mohodayAt / vicikitsAsajJA cittaviplutirUpA mohodayAd jJAnAvaraNIyodayAt ca / krodhasaJjJA aprItirUpA / mAnasaJjJA garvarUpA / mAyAsaJjJA vakratArUpA / lobhasaJjJA gRddhiruupaa| zokasaJjJA vipralApavaimanasyarUpA / etA mohodayajAH / lokasaJjJA svacchandaghaTitavikalparUpA laukikAcaritA, yathA-na santi anapatyasya lokAH, zvAno yakSAH, viprA devAH, kAkAH pitAmahAH, bahiNAM pakSavAtena garbha ityAdikA jJAnAvaraNakSayopazamAd mohodayAt ca bhavati / dharmasaJjA5 ... kSamAdyAsevanarUpA mohanIyakSayopazamAd jAyate / etAzca avizeSopAdAnAt paJcendriyANAM samyagdRzAM mithyAdRzAM ca dRSTavyAH / oghasaJjJA tu avyaktopayogarUpA vallIvitAnA''rohaNAdiliGgA jJAnAvaraNIyAlpakSayopazamasamutthA dRSTavyA iti / iha punaH jJAnasajhayA adhikAraH, yataH sUtre saiva niSiddhA, iha ekeSAM no saJjJA-jJAnaM avabodho bhavatIti // 39 // pratiSiddhajJAnavizeSAvagamArthamAha sUtramtaM jahA- puratthimAto vA disAto Agato ahamaMsi, dAhiNAo vA disAo Agato ahamaMsi, paccatthimAto vA disAto Agato ahamaMsi, uttarAto vA disAto Agato ahamaMsi, uDDAto vA disAto Agato ahamaMsi, adhedisAto vA Agato ahamaMsi, annatarIto disAto vA aNudisAto vA Agato ahamaMsi, evamegesiM No NAtaM bhavati / taM jahetyAdi No NAyaM bhavatIti yAvat / tadyathA iti pratijJAtArthodAharaNam / purathimAu tti prAkRtazailyA mAgadhadezIbhASAnuvRttyA pUrvasyA dizo abhidhAyakAt puratthimAzabdAt paJcamyantAt tasA nirdezaH / vAzabda uttarapakSApekSayA vikalpArthaH, yathA Ti0 1. AdhAra cha / 2. koha mANa mAyA lobhe ka jha // 3. dhammohe kapratimRte / / 4. vakrarUpA kha / 5. ityevamAdikA ga Ga // 6. 0raNIyakSayo0 kha / 0raNIyAlpakSayo0 gha Ga / / 7. samyaga-mithyAdRzAM dra0 ga ca vinA // 8. 0jJA avya0 kha // 9.0dirUpA gha ng|| 10. 0dhAnAt ka // 23 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01| ni040] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram loke-'bhoktavyaM vA zayitavyaM ve'ti evaM pUrvasyA vA dakSiNasyA vA iti / dizatIti dik, atisRjati vyapadizati dravyaM dravyabhAgaM vA iti bhAvaH / tAM niyuktikRd nikSeptumAha[ni0] NAmaM ThavaNA davie khette tAve ya pannavaga bhAve / esa disANikkhevo sattaviho hoi nAyavvo // 40 // nAmamityAdi / nAma-sthApanA-dravya-kSetra-tApa-prajJApaka-bhAvarUpaH saptadhA dinikSepo jJAtavyaH / tatra sacittAdeH dravyasya dig iti abhidhAnaM nAmadik / citralikhitajambUdvIpAdeH digvibhAgasthApanaM sthApanAdik // 40 // dravyadignikSepArthamAha[ni0] terasapaesiyaM khalu tAvaiesuM bhave paesesuM / jaM davvaM ogADhaM jahannagaM taM dasadisAgaM // 41 // terasetyAdi / dravyadig dvedhA- Agamato noAgamatazca / Agamato jJAtA anupayuktaH, noAgamato jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktA tu iyam- trayodezaprAdezikaM dravyaM Azritya yA pravRttA / khaluH avadhAraNe, trayodarzaprAdezikameva dik, na tu dazaprAdezikaM yat kaizcid uktamiti / pradezA:= paramANavaH, taiH niSpAditaM kAryadravyaM tAvatsu eva kSetrapradezeSu avagADhaM jaghanyaM dravyaM Azritya dazadigvibhAgaparikalpanAto dravyadig iyamiti / tatsthApanA tribAhukaM navapradezikaM abhilikhya catasRSu dikSu ekaikagRhavRddhiH kAryA // 4 // kSetradizamAha[ni0] aTThapaeso ruyago tiriyaM loyassa majjhayArammi / __ esa pabhavo disANaM eseva bhave aNudisANaM // 42 // advetyAdi / tiryaglokamadhye ratnaprabhApRthivyA upari bahumadhyadeze mervantaH dvau sarvakSullakapratarau tayoH uparitanasya catvAraH pradezA gostanAkArasaMsthAnAH, adhastanasyApi catvAraH tathAbhUtA eva iti eSaH aSTAkAzapradezAtmaka: caturasro rucako disAmanudizAM ca prabhavaH=utpattisthAnam // 42 / / abhidhAnAni Aha[ni0] iMdaggeyI jammA ya neI vAruNI ya vAyavvA / Ti0 1. 0dhA nikSe0 ka / / 2. dravyanikSe0 ka // 3. tUgADhaM cha / 4. 0sAmaM ca / / 5.-6 0zaprade0 ga gha Ga ca / / 7. na punardaza0 kapratevinA / / 8. 0zaprade0 kha gha ng|| 9. eso ya bhave jha / / 10. 0madhye de0 ca // 11. 0ze sarvato dvau kSulla0 kha // 12. 0daggII ja jha / 0daggIyI ca // 24 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetradigsva rUpam [shru01| a01| u01| ni045] // 43|| somA IsANA vi ya vimalA ya tamA ya boddhavvA // 43 // iMdaggeI ityAdi / AsAmAdyA aindrI vijayadvArAnusAreNa zeSAH pradakSiNataH sapta avaseyAH / UrddhaM vimalA, tamA cAdha iti / sthApanA ceyam AsAmeva svarUpanirUpaNAya Aha[ni0] dupaesAi duruttara egapaesA aNuttarA ceva / cauro cauro ya disA caurAi aNuttarA doNNi // 44 // dupae ityAdi / catasro mahAdizo dvipradezAdyA dvidvipradezottaravRddhAH, vidiza:catasra ekapradezaracanAtmikA: anuttarA-vRddhirahitAH, urdhA-'dhodigdvayaM tu anuttarameva catuSpradezAdiracanAtmakam // 44 / / kiJca[ni0] aMto sAdIyAo bAhirapAse apajjavasiyAo / savvANaMtapadesA savvA ya bhavaMti kaDajummA // 45 // aMto ityAdi / sarvA api antaH madhye sAdikAH, rucakAdyA iti kRtvA, bahiH ca alokAkAzAzrayaNAd aparyavasitAH / sarvAH ca dazApi anantapradezAtmikA bhavanti / kaDajumma tti sarvAsAM dizAM pratyekaM ye pradezAH te catuSkakena apahriyamANAH catuSkAvazeSA bhavanti, tatpradezAtmikAzca diza AgamasaJjJayA kaDajumma tti zabdena abhidhIyante, tathA cAgamaH "kai NaM bhaMte ! jummA paNNattA ? goyamA ! cattAri jummA paNNattA, taM jahAkaDajumme 'teoe dovarajumme kalioe / se keNa'dveNaM bhaMte ! evaM vuccati ? goyamA ! je NaM rAsI caukkagAvahAreNaM avahIramANe avahIramANe caupajjavasie siyA se NaM kaDajumme , evaM tipajjavasite teoe, dupajjavasite dovarajumme, egapajjavasite kaeNlioe' [ vyA0prajJa025/4/735 ] tti // 45 // punarapi AsAM saMsthAnamAha Ti0 1. 0nAyam Ga // 2. 0sAya du0 ka kha // 3. 0sA puvvAya aNu0 kh| 0sA cauro ya aNu0 jha // 4. diNNi k| daNNi Tha // 5. aMte jha // 6. ya pajja0 ka jha // 7. uJa // 8. 0Dajama 9. 0nti / savvA ya bhavaMti kaDa0 khapustakamRte // 10. 0vantIti kRtvA tatpra0 ga // 11. bAyarajumme ga gha Ga ca // 12. bAdarajumme kapratyA vinA // 13. kalitote tti Ga / / vi0Ti0 # "teoe iti tretAyugma dvAparayugma kaliyugma' jai0vi0pa0 // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01| ni046] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [ni0] sagaDuDDisaMThiyAo mahAdisAo ya hoMti cattAri / muttAvalI ya cauro do ceva ya hoti ruyaganibhA // 46 // sagaDuddhItyAdi / mahAdizaH catasro'pi zakaToddhisaMsthAnAH, vidizaH ca muktAvalInibhAH, urddhA-'dhodigdvayaM rucakAkAramiti // 46 / / tApadizamAha[ni0] jassa jao Aicco uei sA tassa hoi puvadisA / jatto atyameI avaradisA sA u nAyavvA // 47 // [ni0] dAhiNapAsammi ya dAhiNA disA uttarA ye vAmeNaM / eyA cattAri disA tAvakkhette u akkhAyA // 48 // jassetyAdi, dAhiNetyAdi / tApayatIti tApaH= AdityaH, tadAzritA dik-tApadik, zeSaM sugamam, kevalaM dakSiNapArthAdivyapadezaH pUrvAbhimukhasya iti dRSTavyaH // 47-48 // tApadigaGgIkaraNena anyo'pi vyapadezo bhavatIti prasaGgata Aha[ni0] je maMdarassa puvveNa maNussA dohiNeNa avareNaM / je yAvi uttareNaM savvesiM uttaro merU // 49 // [ni0] savvesi uttareNaM merU lavaNo ya hoi dAhiNao / puvveNaM tu udetI avareNaM atthamai sUro // 50 // __ je maMdarassetyAdi, savvesimityAdi / ye mandarasya=meroH pUrveNa manuSyAH kSetradigaGgIkaraNena, rucakApekSaM pUrvAditvaM veditavyam, teSAM uttaro meruH dakSiNena lavaNa iti tApadigaGgIkaraNena / zeSaM spaSTam // 49-50 // prajJApakadizamAha[ni0] jattha ya jo pannavao kassaI sAhai disANa u nimittaM / jattomuho ya Thoyai sA puvvA pacchao avarA // 51 // Ti0 1. 0DuddhisaM0 kha jha Ja Tha / / 2. 0o havaMti ca0 ba Tha // 3. 0valiyA ca0 kha ja jha / 0valIu ca0 ca // 4. 0va havaMti ru0 ja // 5. catastro'pi muktA0 kha // 6. uveti ca / / 7. puvvA utra / / 8. 0tthamai u ava0 Tha // 9. uTha // 10. mukheSu dRSTa0 kha // 11. maNUsA kapratimRte // 12. dakkhiNeNa ca // 13. uttare kha ja jha Tha vinA // 14. 0simutta0 // 15. 0NaM udrutI a0 kha ja Tha // 16. uveI // 17. reNa ya a0 ja jha Ja // 18. 0tthame sU0 jha Ja // 19. pUrvAdidiktvaM ng|| 20. vi cha ja Tha / ya // 21. 0sAsu ya ni0 kapratyA vinA / / 22. ThAtI kha cha / ThAI ja jha Ja Tha / / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ni0] SoDazaprajJApakadig [shru01| a01| u01| ni058] jattha ityAdi / prajJApako yatra kvacit sthito dizAM balAt kasyacid nimittaM kathayati sa yadabhimukhaH tiSThati sA pUrvA, pRSThataH ca aparA iti / nimittakathanaM copalakSaNam, anyo'pi vyAkhyAtA grAhya iti // 51 // zeSadiksAdhanArthamAha[ni0] dAhiNapAsammi ye dAhiNA disA uttarA ye vAmeNaM / etAsimaMtareNaM annA cattAri vidisAo // 52 // [ni0] aitAsi ceva aTThaNhamaMtarA aTTa hoMti annAo / solasa sarIraussayabAhallA savvatiriyadisA // 53 // heTThA pAdatalANaM ahodisA sIsauvarimA uddhA / eyA aTThArasa vI pannavagadisA muNeyavvA // 54 // [ni0] evaM vigappiyANaM dasaha aTThaNha ceva ya disANaM / nAmAiM vocchAmi ahakkama ANupuvvIe // 55 // [ni0] puvvA ya puvvadAhiNe dakkhiNa taha dakkhiNAvarA ceva / avarA ya avarauttara uttara puvvuttarA ceva // 56 // [ni0] sAmutthANI kavilA khelejjA khalu taheva ahidhammA / paritA dhammA ya tahA sAvittI punnavittI ya // 57 // [ni0] heTThA neraiyANaM ahodisA uvarimA ya devANaM / eyAiM nAmAiM pannavagassA disANaM tu // 58 // dAhiNetyAdi, eyAsimityAdi, heTThA ityAdi, evamityAdi, puvvA ityAdi / sAmutthANItyAdi, hedvetyAdi / etAH sapta gAthAH kaNThyAH , navaraM dvitIyagAthAyAM sarvatiryagdizAM bAhalyaM piNDa: zarIrocchyapramANamiti // 52-58 // sAmprataM AsAM saMsthAnamAha Ti0 1. 0mukhaH kathayati sA kha // 2-3. u Tha / / 4. eyA kha / / 5. eesiM kha // 6. uDDA kapustakAte / / 7. pakappiyANaM kha Tha // 8. vi kha // 9. nAmAI Ja // 10. vucchAmi jaha0 Tha // 11. puvvadakkhiNa kha ja jha Tha // 12. 0Na taha dakkhiNa dakkhiNA0 Tha / / 13. 0NAparA Ja // 14. rittadha0 cha / 15. paNNavittI kha jha // 16. 0mANa de0 jha / 0gA u de0 Tha // 27 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a01 / u01 / ni059 ] [ni0] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram solarsa vI tiriyadisA sagaDDeDDIsaMThiyA muNeyavvA / do mallagamUlAo uDDuM ca ahe vi ya disAo // 59 // pUrva putra0 28 solasa ityAdi / SoDazApi tiryagdizaH zakaToddhisaMsthAnA boddhavyAH, prajJApakapradeze saGkaTA bahirvizAlAH, nAraka-devAkhye dve eva urddhA-'dhogAminyau zarAvAkAre staH, yataH ziromUle pAdamUle ca svalpatvAd mallakabudhnAkAre, gacchantyau ca vizAle bhavata iti / AsAM sarvAsAM tAtparyaM yantrakAdavaseyam, taccedam - uttara paritA pazcima pazcima bhAvadignirUpaNAya Aha-- [ni0] pUrva uttara sAvi0 uttara dhammA prajJA0 sAmu0, pU0da0 dakSiNapazcima ahi0 kavi0 dakSiNa khele0 maNuyA tiriyA kAyA tahaggabIyA caukkagA cauro / devA neraIyA yA aTThArasa hoMti bhAvadisA // 60 // // 59 // mayA ityAdi / manuSyAH caturbhedAH tadyathA - sammUrchanajAH karmabhUmijA akarmabhUmijA antaradvIpaMjAzceti / tathA tiryaJcaH dvIndriyAH trIndriyAH caturindriyAH paJcendriyAzceti caturdhA / kAyAH pRthivyaptejo - vAyavaH catvAraH / tathA'gra-mUla-skandhaparvabIjAzcatvAra eva / ete SoDaza deva - nArakaprakSepAd aSTAdaza / ebhiH bhAvaiH bhavanAd jIvo vyapadizyata iti bhAvadig aSTAdazavidhA iti // 60 // atra ca sAmAnyadiggrahaNe'pi yasyAM dizi jIvAnAM avigAnena gatyA - ''gatI spaSTe sarvatra sambhavataH tayaiva ihAdhikAra iti tAmeva niryuktikRt sAkSAd darzayati, bhAvadik ca avinAbhAvinI sAmarthyAd adhikRtA eva, yataH tadarthamanyA dizaH cintyanta ' Aha-- Ti0 1. 0sa vi ya ti0 jha Ja // 2. 0DuddhIsaM0 kha ja jha Tha // 3. 0he ya vi di0 kha / 0he ciya di0 jha // / 4. 0re bhavataH, yataH kha ca // 5. 0NArthamAha kha ga // 6. tidiyA cha / iMdiya ja // 7. 0yA aggA bI0 kha cha Tha / 0yA agga bI0 ja / 0yA tau aggabI0 jha // 8. 0iA vA kha // 9. hoi cha / huti jha Tha // 10. 0pakAzceti kha // 11. 0zabhedeti kha ga ca // 12. ityAha kha // vi0Ti0 = atra 'taccedamadhastanapatre' iti khaMbhAtasthapratau pAThaH // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApakadizo'dhikAra: [shru01| a01| u01| ni063] [ni0] pannavagadisaTThArasa bhAvadisAo vi tattiyA ceva / ekvekvaM vidhijjA bhavaMti aTThArasa'TThArA // 61 // [ni0] pannavagadisAe puNa ahigAro ettha hoi kAyavvo / jIvANa poggalANa ya eyAsu gayAgaI atthi // 62 // pannavagetyAdi, pannavagadisAe ityAdi / prajJApekApekSayA aSTAdazabhedA dizaH, atra ca bhAvadizo'pi tAvatpramANA eva pratyekaM sambhavanti ata ekaikAM prajJApakadizaM bhAvadigaSTAdazakena vidhyet-tADayet, tato'STAdaza aSTAdazakAH, te ca saGkhyayA trINi zatAni caturviMzatyadhikAni bhavantIti / etaccopalakSaNam, tApadigAdau api yathAsambhavaM AyojanIyamiti / kSetradizaH tu catasRSveva mahAdikSu sambhavaH, na vidigAdiSu, tAsAM ekapradezikatvAt catuSpadezikatvAt ceti bhAvArthaH / ayaM ca diksaMyogakalApaH annayarIo disAo Agao ahamaMsi ityanena parigRhItaH // 61-62 / / sUtrAvayavArthaH ca ayam- iha diggrahaNAt prajJApakadizaH, catasraH pUrvAdikA, UrdhA'dhodizau ca parigRhyante, bhAvadizaH tu aSTAdazApi / anudiggrahaNAt prajJApakavidizo dvAdazeti / tatra asajJinAM naiSo avabodho asti, sajhinAmapi keSAJcid bhavati keSAJcid na iti yathA-'ahamamuSyA dizaH samAgata iha' iti / 'evamegesi no nAyaM bhavati' tti / evam anena prakAreNa prativiziSTadigvidigAgamanaM na ekeSAM viditaM bhavati iti etadupasaMhAravAkyam / etadeva niyuktikRdAha[ni0] kesiMci nauNasaNNA atthI kaisiMci natthi jIvANaM / ko'haM parammi loe AsI kayarA disAo vA // 63 // kesimityAdi / keSAJcid jIvAnAM jJAnAvaraNIyakSayopazamavatAM jJAnasaJjA asti, keSAJcit tu tadAvRtimatAM na bhavatIti / yAdRzI saJjJA na bhavati tAM darzayatiko'haM parasmin loke janmani manuSyAdiH Asam ? anena bhAvadig gRhiitaa| katarasyA Ti0 1. ya ba / 2. 0panApe0 gha // 3. vindhyAt kha ga // 4. 0yed, ato0 kha // 5. santIti gha Gaca / / 6. dizi tu ca0 khapustakADhate / / 7. 0kaprAde0 ca / / 8. 0ti gAthAdvayArthaH ga / ti bhAvAvAdvayArthaH ng|| 9. UrdhAdho[?Urdha]digadhodik ca pari0 ng|| 10.0ti yathA kha ca / / 11. siM no sannAyaM kha // 12. evamityanena kha ga // 13. NAnasatthA ka / nANacintA jha // 14. atthi u ke0 ja // 15. kesiM ca jha // 16. kairA kha ja tth|| 17. ya Ja // 18. 0t tadA0 kha // 19. yAdRgbhUtA saMjJA kha g|| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01| sU01] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram vA dizaH samAyAta iti anena tu prajJApakadig upAttA iti / yathA kazcin madirAmadAghUrNitelolalocano avyaktamanovijJAno rathyAmArganipatitaH chAkRSTazvagaNAvalihyamAnavadano gRhamAnIto madAtyaye na jAnAti kuto ahamAgataH? iti, tathA prakRto manuSyAdirapIti gAthArthaH // 63 // na kevalameSaiva saJjJA nAsti, aparApi nAstIti sUtrakRdAha asthi me AyA ovavAie, natthi me AyA uvavAie, ko'haM AsI ? ke vA io cue iha peccA bhavissAmi ? // 1 // ___atthi me AyA ovavAie, natthi me AyA uvavAie, ko'haM AsI ? ke vA io cue iha peccA bhavissAmi tti / asti vidyate, mama ityanena SaSThyantena zarIraM nirdizati, mama asya zarIrasya adhiSThAtA, atati gacchati satatagatipravRtta AtmA jIvo astIti / kimbhUtaH ? 'aupapAtikaH' upapAta:=prAdurbhAvaH janmAntarasaGkrAntiH, upapAte bhava: aupapAtika iti, anena saMsAriNaH svarUpaM darzayati / sa evambhUta AtmA mama asti nAstIti caivambhUtA saJjJA keSAJcid ajJAnAvaSTabdhacetasAM na jAyata iti| tathA ko'haM nAraka-tiryaG-manuSyAdiH AsaM pUrvajanmani ? ko vA ita:=manuSyAdeH janmanaH cyutaH vinaSTaH iha saMsAre pretya-janmAntare bhaviSyAmi utpatsye ? ityeSA ca saJjJA na bhavatIti / iha ca yadyapi sarvatra bhAvadizA adhikAraH prajJApakadizA ca tathApi pUrvasUtre sAkSAt prajJApakadig upAttA, atra tu bhAvadig iti avagantavyam / ___ nanu cAtra saMsAriNAM dig-vidigAgamanAdikA viziSTA saJjJA niSidhyate na sAmAnyasajheti, etacca saJjini dharmiNi Atmani siddhe sati bhavati, "sati dharmiNi dharmAzcintyante" [ ] iti vacanAt / sa ca pratyakSAdipramANAgocaratvAd durupapAdaH, tathA hi- na asau adhyakSeNa arthasAkSAtkAriNA viSayIkriyate, tasya atIndriyatvAt, atIndriyatvaM ca svabhAvaviprakRSTatvAt / atIndriyatvAdeva ca tadavyabhicArikAryAdiliGgasambandhagrahaNAsambhavAd nA'pi anumAnena / tasya apratyakSatve tatsAmAnyagrahaNazaktyanupapatteH nA'pi upamAnena / Agamasya api vivakSAyAM pratipAdyamAnAyAM anumAnAntarbhAvAd anyatra[?tve] ca bAhye arthe sambandhAbhAvAd apramANatvam, pramANatve vA parasparavirodhitvAd nA'pi Agamena / 15 ___ Ti0 1. 0taloca0 ca // 2. 0NApali0 ga Ga // 3. 0ti bhAvArthaH gha Ga ca // 4. raM darzayati ka // 5. 0pAtairbhava ka // 6. 0SyAdiH pUrvajanmanyAsam ? ko vA kha ga // 7. vA deva manu0 kha ga ca / dirato manu0 gha Ga / / 8. 0nmataH ga gha Ga // 9. iha ca saM0 gha Ga // 10. utpatsyAmi ? itye0 kha // 11. 0pakA di0 ga ng| 0pakAdikA di0 kha gha ca // 12. 0mANagocarAtItatvAd kha ga gha Ga // 13. 0GgagrahaNA0 kha // 14. 0ndhasamyaggrahaNA0 gha Ga // 15. tatsamAnagraha0 kha / / 30 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAvAdinAM bhedAH [shru01| a01| u01| sU01] tadantareNApi sakalArthopapatteH nA'pi arthApattyA / tadevaM pramANapaJcakAtItatvAt SaSThapramANaviSayatvAd abhAva evAtmanaH / prayogazcAyam- nAsti AtmA, pramANapaJcakaviSayAtItatvAt kharaviSANavat / tadabhAve ca viziSTasaJjJApratiSedhAsambhavena anutthAnameva sUtrasyeti / ___ etat sarvamanupAsitaguroH vacaH, tathA hi- pratyakSa evAtmA, tadguNasya jJAnasya svasaMvitsiddhatvAt, saMvinniSThA hi viSayavyavasthitayaH, ghaTa-paTAdInAmapi rUpAdiguNapratyakSatvAd eva adhyakSatvamiti / maraNAbhAvaprasaGgAt ca na bhUtaguNaH caitanyaM AzaGkanIyam, teSAM sadA sannidhAnasambhavAt iti / heyopAdeyaparihAropAdAnapravRtteH ca anumAnena parAtmani siddhiH bhavati, evaM anayaiva dizA upamAnAdikamapi svadhiyA svaviSaye yathAsambhavamAyojyam, kevalaM maunIndreNa anenaiva Agamena viziSTasaJjJAniSedhadvAreNa 'aham' iti ca Atmollekhena AtmasadbhAvaH pratipAditaH, zeSAgamAnAM ca anAptapraNItatvAd aprAmANyameva iti / / atra ca asti AtmA ityanena kriyAvAdinaH saprabhedAH, nAsti ityanena ca akriyAvAdinaH, etadantaHpAtitvAt cAjJAnikA vainayikAzca saprabhedA upakSiptAH / te cAmI "asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culasII / / aNNANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsA // " [ sUtrakR0ni0119] tatra jIvA-'jIvA-'' zrava-bandha-puNya-pApa-saMvara-nirjarA-mokSAkhyA nava padArthAH sva-parabhedAbhyAM nityA-'nityavikalpadvayena ca kAla-niyati-svabhAvezvarA-''tmAzrayaNAd azItyuttaraM bhedazataM bhavati kriyAvAdinAm, ete ca astitvavAdino abhidhIyante / iyamatra bhAvanA-asti jIvaH svato nityaH kAlataH 1, asti jIvaH svato'nityaH kAlata: 2, asti jIvaH parato nityaH kAlata: 3, asti jIvaH parato'nityaH kAlataH 4; evaM kAlene catvAro bhedA labdhAH / evaM niyati-svabhAvezvarA-''tmabhirapi ekaikena catvAro vikalpA labhyante / ete ca paJca catuSkakA viMzatiH bhavati / iyaM ca jIvapadArthena labdhA / evamajIvAdayo'pi aSTau pratyekaM viMzatibhedA bhavanti / tatazca nava viMzatayaH zatamazItyuttaraM bhavati 180 / tatra svata iti svenaiva rUpeNa jIvo asti, na paropAdhyapekSayA hUsvatva Ti0 1. 0dhAbhAvasambha0 ga gha Ga ca // 2. 0SThAzca vi0 kha ga ca // 3. 0mbhavAtaH ka // 4. pi svaviSa0 ka gha Ga ca // 5. 0yA yathA0 kha ga // 6. 0nIndrANAmanenai0 ka // 7. 0naiva vizi0 kha // 8. cAgamolle0 ka // 9. 0dA AkSiptAH kha // 10. 0nte / asti jI0 kha // 11. 0na catvArazcatvAro ga // 12. 0ti tatra svenaiva svarUpe0 kha // 13. pararUpavyapekSa0 ka // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01| sU01] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram dIrghatve iva, nityaH zAzvato na kSaNikaH, pUrvottarakAlayoH avasthitatvAt, kAlata iti kAla eva vizvasya sthityutpattipralayakAraNam, uktaM ca *"kAlaH pacati bhUtAni kAlaH saMharate prajAH / kAlaH supteSu jAgarti kAlo hi duratikramaH // " [ mahAbhA0 1/1/248-50] sa cAtIndriyo yugapaccirakSiprakriyAbhivyaGgyo himoSNa-varSAvyavasthAhetuH kSaNalava-muhUrta-yAmA-'horAtra-pakSa-mAsavayana-saMvatsara-yuga-kalpa-palyopama-sAgaropamA'vasarpiNyu-tsarpiNI-pudgalaparAvartA-'tItA-'nAgata-vartamAna-sarvAddhAvyavahArarUpaH / dvitIyavikalpe tu kAlAd eva Atmano astitvamabhyupeyam, kintu anityo asAviti vizeSo'yaM pUrvavikalpAt / tRtIyavikalpe tu parata eva astitvamabhyupagamyate, kathaM punaH parato astitvaM Atmano abhyupeyate ? nanu etat prasiddhameva sarvapadArthAnAM parapadArthasvarUpApekSayA svarUpaparicchedaH, yathA- dIrghatvApekSayA husvatvaparicchedo hUsvatvApekSayA ca dIrghatvasyeti / evameva ca anAtmanaH stambha-kumbhAdIn samIkSya tadvyatirikte vastuni AtmabuddhiH pravartata iti, ato yadAtmanaH svarUpaM tat parataH evAvadhAryate, na svata iti / turyavikalpo'pi prAgvad iti catvAro vikalpAH / tathA anye niyatita evAtmanaH svarUpamavadhArayanti, kA punariyaM niyatiH ? iti, ucyate- padArthAnAM avazyantayA yadyathAbhavane prayojakakI niyatiH, uktaM ca "prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // " [ iyaM ca maskariparivANmatAnusAriNI prAya iti / apare punaH svabhAvAdeva saMsAravyavasthAmabhyupayanti / kaH punarayaM svabhAvaH ? vastunaH svata eva tathApariNatibhAvaH svabhAvaH, uktaM ca . "kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSNyaM, vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / Ti0 1. 0pamotsarpiNyavasarpiNI-pu0 kha ga / / 2. 0ddhAdivyava0 ga gha Ga / / 3. 0tvamAtmano'bhyu0 gha Ga / / 4. riktavastu0 kha // 5. svataH / turya0 ka ca / / 6. caturthavikalpe'pi ga // 7. 0NI / apare ka // 8. 0vaH / kaH kaNTa0 kha // vi0TiO # tulanA- kAla: sRjati bhUtAni kAlaH saMharate prjaaH| saMharantaM prajAH kAlaM kAlaH zamayate punH|| kAla: supteSu jAgarti kAlo hiM durtikrmH| kAlaH sarveSu bhUteSu caratyavidhRtaH smH|| [mahAbhA01/1/ Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAdvaitavAdimatam [zru01 / a01 / u01 / sU01 ] ] svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prayatnaH // [ svabhAvataH pravRttAnAM, nivRttAnAM svabhAvataH / nAhaM karteti bhUtAnAM yaH pazyati sa pazyati // [ kenAJjitAni nayanAni mRgAGganAnAM, ko'laGkaroti rucirAGgaruhAn mayUrAn / kazcotpaleSu dalasannicayaM karoti, ko vA karoti vinayaM kulajeSu puMsu // ' tathA anye abhidadhate-- servametat jIvAdi IzvarAt praivRttaM tasmAdeva svarUpe avatiSThate / kaH punaH ayaM IzvaraH ? - aNimAdyaizvaryayogAd IzvaraH uktaM ca"ajJo janturanIzaH syAdAtmanaH sukha-duHkhayoH / ] , Izvaraprerito gacchet zvabhraM vA svargameva vA // " [ mahAbhA0vana030 / 28 ] tathA anye bruvate - na jIvAdayaH padArthAH kAlAdibhyaH svarUpaM pratipadyante, kiM tarhi ? AtmanaH, kaH punaH ayaM AtmA ?, AtmAdvaitavAdinAM vizvapariNatirUpaiH, yata uktam-- " eka eva hi bhUtAtmA dehe dehe vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat // " [ tripurAtA0 upa05/12, brahmabindUpa011 ] ] tathA " puruSa evedaM sarvaM yad bhUtaM yacca bhAvyam" [ Rgveda 10/90/2] ityAdi / evamasti ajIvaH svato nityaH kAlata ityevaM sarvatra yojyam / tathA akriyAvAdinaH = nAstitvavAdinaH, teSAmapi jIvA - 'jIvA - ''zrava-bandhasaMvara-nirjarA-mokSAkhyAH sapta padArthAH sva- parabhedadvayena tathA kAla- yadRcchA-niyatisvabhAvezvarA-''tmabhi: SaDbhiH cintyamAnAH caturazItivikalpA bhavanti, tadyathA - nAsti jIvaH svataH kAlataH, nAsti jIvaH parataH kAlataH iti kAlena dvau labdhau / evaM yadRcchAdiSvapi dvau dvau bhedau pratyekaM bhavataH / sarve jIvapadArthe dvAdaza bhavanti / evamajIvAdiSu api pratyekaM dvAdazaiva / sapta dvAdazakAH caturazItiH 84 / ayamatrArthaHnAsti jIvaH svataH kAlata iti / iha padArthAnAM lakSaNena sattA nizcIyate, kAryato vA / na Ti0 1. vA dadhAti kha ga / 2. samastameta0 kha ga // / 3. prasUtam kha ga gha // 4. anyo gha Ga ca // 5. 0t svargaM vA zvabhrameva vA kha // 6. 0paH, uktaM ca- eka kh| 0pa AtmA, uktaM ca-eka ga Ga // 7 0tmA bhUte bhUte vya0 kha gha Ga // 8 ityetat sa0 gha // 9 0cchAniyatyAdi0 ga Ga // 10. sarve'pi jI0 ga gha Ga // 11. 0zaite / sapta kha gha / 0zaiva / te sapta GaH // 33 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01| sU01] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram cAtmanaH tAdRg asti kiJcillakSaNaM yena sattA pratipadyemahi, nApi kArya aNUnAmive mahIdhrAdi sambhavati, yacca lakSaNa-kAryAbhyAM nAdhigamyate vastu tad nAstyeva yathA viyadindIvaram, tasmAd nAsti AtmA iti / dvitIyavikalpo'pi yacca svato nAtmAnaM bibharti gaganAravindAdikaM tat parato'pi nAstyeva, athavA sarvapadArthAnAmeva parabhAgAdarzanAt sarvArvAgbhAgasUkSmatvAt cobhayAnupalabdheH sarvAnupalabdhito nAstitvamadhyavasIyate, uktaM ca "yAvad dRzyaM parastAvad bhAgaH sa ca na dRzyate / " [ ] ityAdi / tathA yadRcchAto'pi nAstitvaM AtmanaH / kA punaH yadRcchA ? anabhisandhipUrvikA arthaprAptiH yadRcchA, "atarkitopasthitameva sarvaM, citraM janAnAM sukha-duHkhajAtam / kAkasya tAlena yathAbhighAto, na buddhipUrvo'tra vRthAbhimAnaH // satyaM pizAcAH sma vane vasAmo, bherI karAgrairapi na spRzAmaH / yadRcchayA siddhyati lokayAtrA, bherI pizAcAH paritADayanti // " [ ] yathA kAkatAlIyaM abuddhipUrvakam, na kAkasya buddhiH astIti mayi tAlaM patiSyati, nApi tAlasya abhiprAya: kAkopari patiSyAmi, atha ca tat tathaiva bhavati / evaM anyadapi atarkitopanetaM ajAkRpANIyaM AturabheSajIyam andhakaNTakIyamityAdi dRSTavyam / evaM sarvaM jAti-jarA-maraNAdikaM loke yAdRcchikaM kAkatAlIyAdikalpaM avaseyamiti / evaM niyati-svabhAvezvarA-''tmabhiH api AtmA nirAkartavyaH / tathA ajJAnikAnAM saptaSaSTibhedAH, te cAmI- jIvAdayo nava padArthAH, utpattizca dazamI, sad 1 asat 2 sadasad 3 avaktavyaH 4 sadavaktavyaH 5 asadavaktavyaH 6 sadasadavaktavyaH 7 iti etaiH saptabhiH prakAraiH vijJAtuM na zakyante, na ca vijJAtaiH prayojanamasti / bhAvanA ceyam- san jIva iti ko vetti ? kiM vA tena jJAtena ? asan jIva iti ko jAnAti ? kiM vA tena jJAtena ? ityAdi / evamajIvAdiSu api pratyekaM sapta 13 Ti0 1. prapadye0 kha // 2. 0va mahAmahIdhrA0 gha Ga // 3. mahIrandhrAdi ca // 4. nAbhiga0 ga // 5. 0va viyadindIvaravat / tasmA0 kha ga // 6.0kalpe'pi gha Ga // 7. 0naM vinakti ga0 ca // 8. paraM tAva0 ca // 9. parivAdayanti gha Ga ca // 10. 0rasti nApi tAlaM pitsati, nApi tAlasyA0 ga // 11. ti mamopari tAlaM ca // 12. 0pagamajA0 ng|| 13. 0STirbhedAH ga gha ng|| 14. dA bhavanti te cA0 kha Ga // 15. jIvaH ko vetti ? kiM vA ga // vi0Ti0 + "Atura iti kuTTi[?STi] no garalamizrodakapAnaM praguNatAvat" jai0vi0pa0 // ka "andhakaNTaka iti mRtyupAtapraviSTAkSikaNTakAkarSaNena paTalanirgamavat" jai0vi0pa0 // 34 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vainayikAnAM bhedAH [shru01| a01| u01| sU01] vikalpAH / nava saptakAH triSaSTiH / amI cAnye catvAra: triSaSTimadhye prakSipyante, tadyathAsatI bhAvotpattiriti ko jAnAti ?, kiM vA tayA jJAtayA ?; evamasatI sadasatI avaktavyA bhAvotpattiriti ko vetti ?, kiM vA tayA jJAtayA ? iti / zeSavikalpatrayaM tu utpattyuttarakAlaM padArthAvayavApekSaM ato'tra na sambhavatIti noktam / etaccatuSTayaprakSepAt saptaSaSTiH bhavati / tatra sen jIva iti ko vetti ? iti asya ayamarthaH- na kasyacid viziSTaM jJAnamasti yo'tIndriyAn jIvAdIn avabhotsyate, na ca taiH jJAtaiH kiJcit phalamasti, tathA hiyadi nityaH sarvagato'mUrto jJAnAdiguNopeta etadguNavyatirikto vA tataH katamasya puruSArthasya siddhiH ? iti tasmAd ajJAnameva zreyaH / api ca tulye'pi aparAdhe akAmakaraNe loke svalpo doSaH, lokottare'pi AkuTTikA-'nAbhoga-sahasAkArAdiSu kSullaka-bhikSusthaviropAdhyAya-sUrINAM yathAkramaM uttarottaraM prAyazcittamiti / evamanyeSu api vikalpeSu Ayojyam / tathA vainayikAnAM dvAtriMzad bhedAH, te cAnena vidhinA bhAvanIyAH- sura-nRpa-yatijJAti-sthavirA-'dhama-mAtR-pitRSu aSTasu mano-vAk-kAya-pradAnacaturvidhavinayakaraNAt, tadyathA- devAnAM vinayaM karoti manasA vAcA kAyena tathA deza-kAlopapannadAnena iti evamAdi / ete ca vinayAdeva svargA-'pavargamArga abhyupayanti / nIcairvRttyanutsekalakSaNo vinayaH / sarvatra caivaMvidhena vinayena devAdiSu upatiSThamAnaH svargA-'pavargabhAg bhavati, uktaM ca "viNayA nANaM NANAo daMsaNaM dasaNAo caraNaM ca / / caraNAhiMto mokkho mokkhe sokkhaM aNAbAhaM // " [ ] atra ca kriyAvAdinAM astitve satyapi keSAJcit sarvagato ('sarvagato) nityo'nityaH kartA'kartA mUrto'mUrtaH zyAmAkatandulamAtro'GgaSThaparvamAtro dIpazikhopamo hRdayAdhiSThAna ityAdiko asti caupapAtikazca / akriyAvAdinAM tu Atmaiva na vidyate, kutaH punaraupapAtikatvam ? / ajJAnikAH tu nAtmAnaM prati vipratipadyante, kintu tajjJAnaM akiJcitkaraM eSAmiti / vainayikAnAmapi na AtmAstitve vipratipattiH, kintu anyad mokSakAraNaM vinayAd Rte na sambhavatIti pratipannAH / Ti0 1. vA jJAta0 ka gha ng| vA'nayA jJA0 ga ca // 2. 0pekSyama0 ca // 3. sajjIva ka // 4. jJAni0 ga // 5. tadyathA iti na vartate pustake // 6. 0pannena dAne0 ka-capratibhyAmRte // 7. rgamabhyu0 ga gha ca // 8. 0nti / sarvatra kha // 9. 0na svargA0 kha // 10. 0SThan svargA0 gha ca // 11. ti| viNayA ka // 12. 0NA hi ca0 ng|| 13. 0pamAno hR0 gha ca // 14. mokSasAdhanaM kha ga // 15. ti viprati0 ka // 35 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru0 1 | a01 / u01 / sU02] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram tetra anena sAmAnyAtmAstitvapratipAdanena akriyAvAdino nirastA dRSTavyAH / kiJca AtmAstitvAnabhyupagame ca-- 44 'zAstA zAstraM ziSyaH prayojanaM vacana - hetu - dRSTAntAH / santi na zUnyaM vadatastadabhAvAdapramANaM syAt // pratiSeddhR-pratiSedhau stazcecchUnyaM kathaM bhavet sarvam / tadabhAvena tu siddhA apratiSiddhA jagatyarthAH // " [ ] evaM zeSANAmapi atraiva yathAsambhavaM nirAkaraNamutprekSyamiti // 1 // gataM AnuSaGgikam / prakRtamanuzriyate tatra iha evamegesiM no nAyaM bhavai ityanena keSAJcideva saJjJAniSedhAt keSAJcit tu bhavatIti uktaM bhavati / tatra sAmAnyasaJjJAyAH pratiprANisiddhatvAt tatkAraNaparijJAnasya ca iha akiJcitkaratvAt, viziSTasaJjJAyAH tu keSAJcideva bhAvAt tasyAH tu bhavAntaragAmyAtmaspaSTapratipAdane sopayogitvAt sAmAnyasaJjJAkAraNapratipAdanaM anAdRtya viziSTasaJjJAyAH kAraNaM sUtrakRd darzayitumAha[sU0] se jjaM puNa jANejjA sahasammuiyAe paravAgaraNeNaM aNNesiM vA aMtie soccA, taM jahA - puratthimAto vA disAto Agato ahamaMsi evaM dakkhiNAo vA paccatthimAo vA uttarAo vA uDDAo vA ahAo vA annatarIo disAo vA aNudisAo vA Agato ahamaMsi, evamegesiM jAtaM bhavati / atthi me AyA uvavAie jo imAo disAo vA aNudisAo vA aNusaMcarati savvAo disAo savvAo aNudisAo so haM // 2 // I se jjaM puNa jANejjatti sUtraM yAvat so'hamiti / se iti nirdezo mAgadhazailyA prathamaikavacanAntaH / sa iti anena ca yaH prAgnirdiSTo jJAtA viziSTakSayopazamAdimAn sa prtyvmRshyte| yad iti anenApi yat prAgnirdiSTaM dig-vidigAgamanam, tathA ko'haM abhUvaM atItajanmani devo nArakaH tairyagyono manuSyo vA ? strI pumAn napuMsako vA ? ko va amuto manuSyajanme'naH prabhraSTo'haM pretya devAdiH bhaviSyAmi ? ityetat parAmRzyate / Ti0 1. tatrAnyena gha Ga // 2. 0 nyAstitva0 ka // / 3. 0vyAH / AtmAsti0 ka - khapratI Rte // 4. 0 me - zAstAkha // 5. 0nyaM bruvata0 kha ga / / 6. 0Sedhyapra0 ga Ga // 7 no saMjJA bhavati kha // 8. 0syAzca bha0 kapustakamRte // 9. ityetena ca gha Ga // 10. 0gyonirmanu0 ga gha // 11. vA mRto manu0 kaga ca // 12. 0nmataH pra0 ga // 36 vi0Ti0 AtmanaH ityarthaH // sarvazUnyAbhAvena ityarthaH // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahasanmatyA jJAnam [zru01 / a01 / u01 / sU02] jAnIyAd=avagacchet, idamuktaM bhavati - na kazcid anAdau saMsRtau paryaTan asumAn digAgamanAdikaM jAnIyAt / yaH punaH jAnIyAt sa evam saha sammuiya tti / sahazabdaH sambandhavAcI, sad iti prazaMsAyAm, matiH-jJAnam / ayamatra vAkyArthaH- AtmanA saha sadA yA sanmatirvartate tayA sanmatyA kazcit jAnIte / sahazabdavizeSaNAt ca sadA AtmasvabhAvatvaM materAveditaM bhavati, na punaH yathA vaizeSikANAM vyatiriktA satI samavAyavRttyA Atmani samavetA iti / yadi vA sammeie tti svakIyayA matyA=svamatyA iti / tatra bhinnamapi azvAdikaM svakIyaM dRSTaM ataH sahazabdavizeSaNam sahazabdazcAsamasta iti / satyapi cAtmanaH sadA matisannidhAne prabalajJAnAvaraNAvRtatvAd na sadA viziSTo avabodha iti / sA punaH sanmatiH svamatiH vA avadhi-manaHparyAyakevalajJAna-jAtismaraNabhedAt caturvidhA jJeyA / tatra avadhi - mana: paryAya-kevalAnAM svarUpamanyatra vistareNa uktam, jAtismaraNaM tu AbhinibodhikavizeSaH / tadevaM caturvidhayA matyA AtmanaH kazcid viziSTadiggatyA-''gatI jAnAti / ka~zcicca paraH=tIrthakRt sarvajJaH, tasyaiva paramArthataH parazabdavAcyatvAt paratvam, tasya tena vA vyAkaraNam-upadezaH, tena jIvAn tadbhedAn ca pRthivyAdIn tadgatyA -''gatI ca jAnAti / aparaH punaH anyeSAM tIrthakaravyatiriktAnAM atizayajJAninAM antike zrutvA jAnAtIti / yacca jAnAti tat sUtrAvayavena darzayati-- tadyathA- pUrvasyA diza Agato'hamasmi evaM dakSiNasyAH pazcimAyA uttarasyA Urddhadizo-'dhodizo'nyatarasyA dizo'nudizo vA Agata ahamasmIti evamekeSAM viziSTakSayopazamAdimatAM tIrthakarA - 'nyAtizayajJAnibodhitAnAM ca jJAtaM bhavati / tathA prativiziSTadigAgamanaparijJAnAnantaraM eSAM etadapi jJAtaM bhavati, yathA- asti me asya zarIrakasya adhiSThAtA jJAna- darzanopayogalakSaNaH upapAdukaH bhavAntarasaGkrAntibhAg asarvagato bhoktA mUrtirahito avinAzI zarIramAtravyApI ityAdi guNavAn AtmA iti / sa ca dravya-kaSAya-yogopayoga - jJAna-darzana- cAritra - vIryAtmabhedAd aSTadhA / tatra upayogAtmanA bAhulyena ihAdhikAraH / zeSAH tu tadaMzatayA upayujyanta iti upanyastAH / tathA asti ca mama AtmA, yo amuSyA dizo anudizazca sakAzAd anusaJcarati gatiprAyogya Ti0 1. sammaie tti kha vinA / sammaiya tti ga // 2. atra vA0 ga // / 3. 0mmaIe tti ca / 0mmaiyatti kha // 4 0zcicca parataH paraH kha / 0zcit parataH tIrtha0 ga // 5. vA gato vA''gato vA'hama0 kha / / 6. 0to vA'ha0 gha // 7. jJAnaM kha // / 8. eteSAme0 kha / etadapi ga / eSAM tada0 ca // 9. jJAnaM kha ca // 10 iti / tathA kha // 37 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a01 / u01 / ni064] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram karmopAdAnAd anu-pazcAt saJcarati = anusaJcarati / pAThAntaraM vA anusaMsarai tti digvidigAgamanaM bhAvadigAgamanaM vA smaratItyarthaH / sAmprataM sUtrAvayavena pUrvasUtroktameva arthamupasaMharati sarvasyA dizaH sarvasyAzcAnudizo ya Agato anusaJcarati anusaMsmaratIti vA so'ham iti Atmollekhe, ahaMpratyayagrAhyatvAd Atmana: / anena ca pUrvAdyA: prajJApakadiza: sarvA gRhItAH bhAvadizazceti // 2 // imameva arthaM niryuktikRd darzayitumanA gAthAtritayamAha [ni0 ] [ni0 ] [ni0] jANai sayaM matIe annesiM vA vi aMtie soccA / jANagajaNapannavio jIvaM taha jIvakAe ya // 64 // 4 ettha ya saha sammuiya tti jaM payaM tattha jANaNA hoi / ohI maNapajjavaNANa kevale jAisaraNe ya // 65 // 38 paravaivAgaraNaM puNa jiNavAgaraNaM jiNA paraM natthi / annesiM socca ttiya jiNehiM savvo paro anno // 66 // jANa0 ityAdi, ettha cetyAdi, paretyAdi / kazcid anAdisaMsRtau paryaTan avadhyAdikayA caturvidhayA svakIyayA matyA jAnAti / anAnupUrvInyAyaprakaTanArthaM pazcAdupAttamapi anyeSAm ityetat padaM tAvadAcaSTe - anyeSAM vA atizayajJAninAM antike zrutvA jAnAti / tathA jANagajaNapaNNavio ityanena paravyAkaraNaM upAttam, tena ayamarthaH-jJAyakaH-tIrthakRt, tatprajJApitazca jAnAti / yad jAnAti tat svata eva darzayati-- sAmAnyato jIvam ityanene adhikRtoddezakasya arthAdhikAramAha, tathA jIvakAyAMzca pRthivIkAyAdIn ityanena ca uttareSAM SaNNAmapi uddezakAnAM yathAkramaM adhikArArthaM Aha iti / atra ca saha sammuie tti sUtre yat padaM tatra jANaNa tti jJAnamupAttaM bhavati, ''maina jJAne' [ pA0dhA04 / 1176] mananaM matiriti kRtvA / tacca kimbhUtam ? iti 44 Ti0 1. 0ratIti anu0 kha // 2. aMtiye kha // 3 0NatijaNa0 kha // 4. saha sammuie tti jaM payaM sue tattha Ja / ... sammuiyaM ti ja... kha ja / ... sahassamaiyAe jaM... jha // 5. uvahI jha / / 6. jAyasa0 jha / 7. souM ti ya kha ja / sova (cca ) tti ya jha / sou ti ya a Rte // 8. jANai ityAdi, sahetyAdi, pare0 ka kha ga / / 9. jJApakaH kapustakamRte // 10. tatpratijJA0 kha // / 11. 0nena cAdhikR0 kha vinA // 12. 0thivya[ ? ]kAyA0 ka // / 13. sammaie ga / samuie gha / sammae Ga / samaie ca // 14. 0tra ca jA0 ka // / 15. mani jJAne g| manaM jJAne Ga // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmarucikathAnakam [shru01| a01| u01 / ni066] darzayati- avadhi-manaHparyAya-kevala-jAtismaraNarUpamiti / tatra avadhijJAnI saGkhyeyAnasaGkhyeyAn vA bhavAn jAnAti / evaM manaHparyAyajJAnyapi / kaivalajJAnI tu niyamato anantAn / jAtismarastu niyamataH saGkhyeyAniti / zeSaM spaSTam / / ___ atra ce sahasammatyAdiparijJAne sukhapratipattyarthaM trayo dRSTAntAH pradarzyante, tadyathA vasantapure nagare jitazatrU rAjA / dhAriNI mahAdevI / tayoH dharmarucyabhidhAnaH sutaH / sa ca rAjA anyadA tApasatvena pravrajitumicchuH dharmaruciM rAjye sthApayituM udyataH / tena ca jananI pRSTA-"kimiti tAto rojyazriyaM tyajati ?" / tayA uktam-"kimanayA capalayA nArakAdisakaladuHkhahetubhUtayA svargA-'pavargamArgArgalayA avazyamapAyinyA paramArthata ihaloke'pi abhimAnamAtraphalayA ?, ato vihAya enAM sakalasukhasAdhakaM dharmaM krtumudytH"| dharmaruciH tamAkarNya uktavAn-"yadyevaM kimahaM tAtasya aniSTo yena evambhUtAM sakaladoSA zrayiNIM mayi niyojayati, sakalakalyANaheto dharmAt pracyAvayati ?" ityabhidhAya pitrAnujJAtaH tena saha tApasAzramamagAt / tatra ca sekalAM tApasakriyAM yathoktAM pAlayannAste / anyadA cAmAvAsyAyAH pUrve'hni ekena tApasena udghaSTam, yathA-'bho bhoH tApasAH ! zvo'nAkuTTiH bhavito, tad adyaiva kuza-kusuma-samit-kanda-phala-mUlAdyAharaNaM kuruta" iti / etacca AkarNya dharmarucinA janakaH pRSTaH- "tAta ! kA iyaM anAkuTTiH nAma?" / tenoktam-" putra ! latAdInAmacchedanaM (anAkuTTiH, AkuTTistu chedanam,) taddhi amAvAsyAdike viziSTe parvadivase na vartate, sAvadyatvAt chedanAdikriyAyAH " / zrutvA caitad asau acintayat-"yadi punaH sarvadA'nAkuTTiH syAcchobhanaM bhavet " / evamadhyavasAyinaH tasyAM amAvAsyAyAM tapovanAsannapathene gacchatAM sAdhUnAM darzanamubhUt / te ca tenAbhihitA:"kimadya bhavatAmanAkuTTiH na jAtA, yenATavIM prasthitAH ?" / "tairabhihitaM yathA-"asmAkaM yAvajjIvameva anAkuTTiH" ityabhidhAya atikrAntAH sAdhavaH / tasya ca tadAkarNya IhA Ti0 1. 0lajJAna-jAti0 ca // 2. 0GkhyeyAMzca bhavA0 gha Ga ca || 3. kevalI tu kha ga // 4. smaraNastu ka-khapratibhyAmRte / / 5. ca samma0 kha // 6. rAjyaM tyaja0 ca / / 7. 0yA ityato kha ga ng|| 8. 0sAdhanaM ga // 9. tathAka0 ga ng| tadAka0 ca // 10. 0zrayaNI ga ng| 0zrayaNIyAM mayi ca / / 11. sakalAstApasakriyA yathoktAH pA0 ga ng|| 12. pUrvAhne e0 kha / pUrvAhNa kenacit tApa0 ga Ga / / 13. 0tA ato'dyaiva samit-kuza-kanda-phalAdyA0 kha / 0tA ato'dyaiva samit-kusuma-kuza-kandaphalamUlAdyA0 ga Ga / / 14. 0nda-mUla-phalAdyA0 gha ca // 15. etacca dharma0 kha ca // 16. 0TTiriti ? teno0 kha ga // 17. putra ! kandaphalAdInA0 ga // 18. sarvathA'nA0 ca // 19. 0syAmamAvA0 ka // 20. tapodhanA0 kha ga || 21. 0thenAgaccha0 ka // 22. na saJjAtA kha ga // 23. tairapyabhi0 kha ga // 24. 0vamanA0 kapratyA vinA // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01|a01| u01| sU03] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram 'pohavimarzena jAtismaraNamutpannaM yathA-"ahaM janmAntare pravrajyAM kRtvA devalokasukhamanubhUya ihAgataH" iti / evaM tena viziSTadigAgamanaM svamatyA jAtismaraNarUpayA jJAtaM pratyekabuddhazca jAtaH / evamanye'pi valkalacIri-zreyAMsaprabhRtayo'tra yojyA iti / __ paravyAkaraNe tu idamudAharaNam- gautamasvAminA bhagavAn vardhamAnasvAmI pRSTaH"bhagavan ! kimiti me kevalajJAnaM notpadyate ?" / bhagavatA vyAkRtam-'gautama ! bhavato'tIva mamopari sneho'sti tadvazAt" / tenoktam-"bhagavan ! evametat, kiMnimittaH punarasau mama bhagavadupari snehaH ?"; tato bhagavatA tasya bahuSu bhavAntareSu pUrvasambandhaH samAvedita:"cirasaMsiTTho'si me goyamA ! ciraparicio'si me goyamA !" [vyaa0prjny014|7521] iti evamAdi / tacca tIrthakRtpratipAditaM AkarNya gautamasvAmino viziSTadigAgamanAdivijJAnamabhUd iti / anyazravaNe tu idamudAharaNam- mallisvAminyA SaNNAM rAjaputrANAM udvAhArthaM AgatAnAM avadhijJAnena tatpratibodhanArthaM yathA janmAntare sahitaiH eva pravrajyA kRtA yathA ca tatphalaM devaloke jayantAbhidhAne vimAne anubhUtaM tathA AkhyAtam / tacca AkarNya te laghukarmatvAt pratibuddhA viziSTadigAgamanavijJAnaM ca saJjAtam / uktaM ca "kiM the tayaM pamhaTuM jaM ca tayA bho jayaMtapavarammi / vutthA samayanibaddhaM devA taM saMbharaha jAtiM // " [jJAtAdharma018] iti gAthAtrayatAtparyArthaH // 64-66 / / sAmprataM prakRtamanuzriyate- yo hi so'ham iti anena ahaGkArajJAnena Atmollekhena pUrvAdeH diza AgataM AtmAnaM avicchinnasantatipatitaM dravyArthatayA nityaM paryAyArthatayoM tu anityaM jAnAti sa paramArthata AtmavAdIti sUtrakRd darzayati-/ [sU0] se AyAvAdI loyAvAdI kammAvAdI kiriyAvAdi // 3 // 'se AyAvAdI loyAvAdI kammAvAdI kiriyAvAdi' tti / sa iti yo bhrAntaH pUrvaM nAraka-tiryag-manuSyA-'marAdyAsu bhAvadikSu pUrvAdyAsu ca prajJApakadikSu Ti0 1. 0pA vijJA0 ga ca Rte // 2. vyAhRtam ca // 3. 0m-bho gau0 kapustakAdvinA // 4. 0ktam-kiMnimi0 kha / / 5. 0saMsaTTho0 kha // 6. 0kRvyAkaraNamAka0 kha ga / / 7. 0minA Sa0 kaAdarzAdRte / / 8. 0bhidhAne'nu0 ka ng| bhidhavimA0 kha / bhidhAnavimA0 ga // 9. ca ga gha ca // 10. 0thAtAtpa0 gha Ga // 11. pUrvAdyA diza kha // 12. vyA ani0 ca // 13. 0mArthenA''tma0 kha / 0mArthatayA''tma0 ca // 14. loyavAdI kammavAdI kha // 15. 0vAdIti kha ca / 0vAdI tti ga gha Ga // 16. ga-narA-'ma0 kapustakena vinA // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavAdino loka - karma- kriyAvAditvam [ zru01 / a01 / u01 / sU03] akSaNikA-'mUrtAdiguNopetaM AtmAnaM vetti sa evambhUtaH AtmavAdI iti AtmAnaM vadituM zIlaM asya iti; yaH punaH evambhUtaM AtmAnaM nAbhyupagacchati so anAtmavAdI nAstika ityarthaH / yo'pi sarvavyApinaM nityaM kSaNikaM vA AtmAnaM abhyupaiti so'pi anAtmavAdI eva, yataH sarvavyApino niSkriyatvAd bhavAntarasaGkrAntiH na syAt, sarvathA nityatve'pi 'apracyutA - 'nutpanna - 'sthiraikasvabhAvaM nityam" [ ] iti kRtvA maraNAbhAvena bhavAntarasa rasaGkrAntireva na syAt, sarvathA kSaNikatve'pi nirmUlavinAzAt so'ham ityanena pUrvottarAnusandhAnaM na syAt / 44 E ya eva cAtmavAdI sa eva paramArthato lokavAdI, yato lokayatIti lokaH prANigaNaH, taM vadituM zIlaM asya iti; anena ca AtmAdvaitavAdinirAsena AtmabahutvaM uktm| yadi vA lokApAtI, loka:- caturdazarajjvAtmakaH prANigaNo vA, tatra ApatituM zIlaM asya iti; anena ca viziSTAkAzakhaNDasya lokasaJjJA Avedita / jIvAstikAyasya sambhavena jIvAnAM gamanA - ''gamanaM AveditaM bhavati / ya eva ca digAdigamanaparijJAnena AtmavAdI lokavAdI ca saMvRttaH sa eva asumAn karmavAdI, karma jJAnAvaraNIyAdi, tad vadituM zIlaM asya iti / yato hi prANino mithyAtvA-'virati-pramAda - kaSAya-yogaiH pUrvaM gatyAdiyogyAni karmANi Adadate pazcAt tAsu tAsu virUparUpAsu yoniSu, utpadyante karma ca prakRti-sthiti- anubhAva - pradezAtmakaM avaseyamiti / anena ca kAla - yadRcchA -''tma-niyatIzvarAdivAdino nirastA dRSTavyAH / tathA ya eva karmavAdI sa eva kriyAvAdI, yataH karma yoganimittaM badhyate, yogazca vyApAraH, sa ca kriyArUpa:, ataH karmaNaH kAryabhUtasya vadanAt tatkAraNabhUtAyAH kriyAyA api asau eva paramArthato vAdIti / kriyAyAzca karmanimittatvaM prasiddhaM Agame, sa cAyaM AgamaH 13 'jAva NaM bhaMte esa jIve sayA samiyaM eyai veyai calai phaMdai kaMdai tippati Ti0 1. 0 tmAnamavaiti sa ga gha Ga ca // 2. 0 ti sa nAtma0 gha Ga // 3 0ntare sa0 Ga // 4 0tve apra0 ka // 5. 0ntirapi na kha // / 6. kSaNavinAze'pi nirmUlatvAt so'haM0 ka // 7 0tanirA0 kha // 8. 0tI lokayatIti lokaH ca0 kha / 0tIti lokaH ga / / 9. 0jJA nive0 kha // / 10. kAla - niyatiyadRcchA - IzvarA -''tmavAdino kha // / 11. 0cchA - niyatIzvarA -''tmavAdino ga gha Ga ca // 12. 0t kAra0 ka / / 13. phaMdai tippar3a kaMpai jIvo jaM jaM bhAvaM kha / phaMdai tippati jIvo taM taM ga / phaMdai ghaTTa tippati jIvo taM taM gha Ga ca // vi0Ti0 = " samiyamiti yAvajjIvam" jai0vi0pa0 // 41 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01| sU04] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram jAva taM taM bhAvaM pariNamati tAva NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA, no NaM abaMdhae" [vyaa0prjny03|4|152] tti| evaM ca kRtvA ya eva karmavAdI sa eva kriyAvAdIti / anena ca sAGkhyAbhimataM Atmano akriyAvAditvaM nirastaM bhavati // 3 // sAmprataM pUrvoktAM kriyAM AtmapariNatirUpAM viziSTakAlAbhidhAyinA tiGpratyayena abhidadhad ahaMpratyayasAdhyasya AtmanaH tadbhave eva avadhi-manaHparyAya-kevalajJAnajAtismaraNavyatirekeNa eva trikAlasaMsparzinA matijJAnena sadbhAvAvagamaM darzayitumAha[sU0] akarisuM ca haM kArAvisuM ca haM karao yAvi samaNuNNe bhavissAmi // 4 // 'akarisuM ca haM kArAvisuM ca haM karao yAvi samaNuNNe bhavissAmi' tti / iha bhUta-vartamAna-bhaviSyatkAlApekSayA kRta-kAritA-'numatibhiH nava vikalpAH sambhavanti / te cAmI-ahaM akArSaM acIkaraM ahaM kurvantaM anyaM anvajJAsiSamaham, karomi kArayAmi anujAnAmi ahamiti, kariSyAmi ahaM kArayiSyAmi ahaM kurvantaM anyaM anujJAsyAmi ahamiti / eteSAM ca madhye Adyantau sUtreNa eva upAttau, tadupAdAnAt ca tanmadhyapAtinAM sarveSAM grahaNam / asyaiva arthasya AviSkaraNAya dvitIyo vikalpaH kArAvesuM ca'hamiti sUtreNaiva upAttaH / ete ca cakArIyopAdAnAd apizabdopAdAnAt ca mano-vAk-kAyaiH cintyamAnAH saptaviMzatiH bhedA bhavanti / ayamatra bhAvArthaH- akArSaM ahaM iti atra ahaM iti anena AtmollekhinA viziSTakriyApariNatirUpa AtmA abhihitaH / tatazcAyaM bhAvArtho bhavati-sa evAheM yena mayA asya dehAdeH pUrvaM yauvanAvasthAyAM indriyavazagena viSayaviSamohitAndhacetasA tattadakAryAnuSThAnaparAyaNena AnukUlyamanuSThitam, uktaM ca "vihavAvalevanaDiehiM jAiM kIraMti jovvaNamaeNa / vayapariNAme sariyAI tAI hiyae khuDukkaMti // " [ ] tathA acIkaraM ahaM ityanena paro akAryAdI pravartamAno mayA pravRtti kAritaH, tathA Ti0 1. no u NaM ka // 2. 0kariMsu kha / karissaM ga gha Ga ca // 3-5. va haM ga gha / ca ahaM ca // 4. 0rAviMsuM cAhaM karao cAvi kha / 0rAvesa ca gha / 0rAvesaM ca Ga ca // 6. Avi ga gha Ga ca // 7. 0rAviMsu cAhamiti kha / 0rAvesaM ca ca / 0vesu ca gha / vesuM cAhaM ga / / 8. sUtreNopAttaH ka-khapratI Rte // 9. dvayA-'piza0 kha // 10. 0tibhedA kha ga // 11. 0haM mayA ca // 12. pUrvayau0 ka gha // 13. viSamohi0 ga / viSayamohi0 gha // 14. 0nAnuSThi0 gha // 15. 0vabhariehiM kha // 16. bhariyAI kh| variyAI ga // 17. khuDakvaMti kha / khaDukkaMti ng|| 18. iti paro0 ka // 19. 0dau pravRttamA0 ka / 0dau varta0 gha // vi0Ti0 + khuDukkaMti = khaTake che iti gurjarabhASAyAm // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAparimANanizcayaH [shru01| a01| u01| sU06] kurvantaM anyaM anujJAtavAn ityevaM kRta-kAritA-'numatibhiH bhUtakAlAbhidhAnam / tathA karomi ityAdinA vacanatrikeNa vartamAnakAlollekhaH / tathA kariSyAmi kArayiSyAmi kurvato anyAn prati semanujJaH anujJAparAyaNo bhaviSyAmi iti anAgatakAlollekhaH / anena ca kAlatrayasaMsparzena dehendriyAtiriktasya Atmano bhUta-vartamAna-bhaviSyatkAlapariNatirUpasya astitvAvagati: AveditA bhvti| sA ca na ekAntakSaNika-nityavAdinAM sambhavatIti ato'nena te nirastAH, kriyApariNAmena AtmanaH pariNAmitvAbhyupagamAditi / etadanusAreNaiva sambhavAnumAnAd atItA-'nAgatayorapi kAlayoH AtmAstitvaM avaseyam / yadi vA anena kriyAprabandhapratipAdanena karmaNa upAdAnabhUtAyAH kriyAyAH svarUpaM Aveditamiti // 4 // atha kiM etAvatya eva kriyAH uta anyA api santi ? iti, aitAvatya eva ityAha[sU0 ] eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANitavvA bhavaMti // 5 // eyAvaMtItyAdi / etAvantaH sarve'pi loke prANisaGghAte karmasamArambhAH =kriyAvizeSA ye prAguktAH atItA-'nAgata-vartamAnabhedena kRta-kAritA-'numatibhizca, azeSakriyAnuyAyinA ca karotinA sarveSAM saGgrahAditi etAvanta eva parijJAtavyA bhavanti, nAnya iti / parijJA ca jJa-pratyAkhyAnabhedAd dvidhA / tatra jJaparijJayA Atmano bandhasya ca astitvaM etAvadbhireva sarvaiH karmasamArambhaiH jJAtaM bhavati / pratyAkhyAnaparijJayA ca sarve pApopAdAnahetavaH karmasamArambhAH pratyAkhyAtavyA iti / / 5 / / iyatA sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhitam / adhunA tasya eva Atmano digAdibhramaNahetUpapradarzanapurassaraM apAyAn pradarzitumAha / yadi vA ya: tAvad Atma-karmAdivAdI sa digAdibhramaNAt mokSyate, itarasya tu vipAkAne darzayitumAha[ sU0] apariNNAyakamme khalu ayaM purise jo imAo disAo vA aNudisAo vA aNusaMcarati savvAo disAo savvAo aNudisAo saheti, aNegarUvAo joNIo saMdheti, virUvarUve phAse paDisaMvedayati // 6 // aparinnAya0 ityAdi / yo ayaM puri zayanAt pUrNaH sukha-duHkhAnAM vA-puruSaH Ti0 1. niti bhU(kR)ta0 ka // 2. samanujJAparA0 ka ga Ga / samanujJAnaparA0 kha // 3. 0ntanityakSaNikavA0 kha // 4. 0pi bhavayo0 kha vinA // 5. 0yAH sampradAnamAve0 ca / / 6. etA eve0 Ga / 7. 0maNe he0 ca // 8. 0gAdiparibhra0 ga ca // 9. 0n pradarza0 kha gha Ga / 10. 0nnAyae ityA0 kha / 0nnAetyA0 ca // 11. so'yaM ka kha // 43 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01 / u01 / sU06 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram jantuH manuSyo vA, prAdhAnyAt ca puruSasya upAdAnam, upalakSaNaM caitat, sarvo'pi caturgatyApannaH prANI gRhyate, dizo anudizo vA anusaJcarati se: aparijJAtakarmA aparijJAtaM karmma anena iti aparijJAtakarmA, khaluH avadhAraNe, aparijJAtakarmaiva digAdau bhrAmyati, netara iti / upalakSaNaM caitat, aparijJAtAtmA aparijJAtakriyazca iti / yazca aparijJAtakarmA sa sarvA dizaH sarvAH ca anudizaH sehaiti = svayaMkRtena karmaNA saha anusaJcarati, sarvagrahaNaM sarvAsAM prajJApakadizAM bhAvadizAM ca upasaGgrahArtham / sa yadApnoti tad darzayati aNegarUvAo joNIo saMdhei tti / anekaM saGkaTa - vikaTAdikaM rUpaM yAsAM tAH tathA, yauti=mizrIbhavati audArikAdizarIravargaNApudgalaiH asumAn yAsu tA yonayaH prANinAM utpttisthaanaani| aneka~rUpatvaM ca AsAM saMvRta-vivRtobhaya-zItoSNobhayarUpatayA / yadi vA caturazItiyonilakSabhedena, te cAmI caturazIrtilakSAH-- 44 'puDhavi jala jalaNa mAruya ekvekve satta joNilakkhAo / vaNa patteya aNaMte dasa coddasa joNilakkhA u // vigiliMdiesu do do cauro cauro ya NAraya- suresu / tirie hoMti cauro coisa lakkhA ya maNusu // " [ bRhatsaM0 351-352] tathA zubhA - 'zubhabhedena yonInAmanekarUpatvaM gAthAbhiH pradarzyate-- 4.4 "sIyAdI joNIo caurAsItI ya sayasahassehiM / asuhAo ya suhAo tattha suhAo imA jANa // assaMkhAumaNussA rAIsara saMkhamArdiyAUNaM / titthayaranAmagoyaM savvasuhaM hoi nAyavvaM // tattha vi ya jAtisaMpannayAdi sesA u hoMti asuhAo / deve kibbisAdI sesAo hoMti u suhAo // paMciMdiyatiriesuM hRya-gayareyaNA havaMti F suhAo / sesAo asuhAoM" havaMti egiMdiyAdIyA // 15 Ti0 1. so'parijJAtaM ka0 kha // / 2 saheti gha GaAdarzA Rte // 3 0rUyAo ka // / 4. 0kasvarU0 Ga // 5 0 tilakSa0 gha Ga // 6. 0tirlakSAH ga / / 7. satta sattalakkhA u kha vinA / 8. 0katvaM gA0 kha // / 9. 0hassAiM ga 10. jANe gha / jANo ca // 11. 0 diAUNaM ga gha Ga / 0diAyUNaM ca // 12-14 ya ga // 13. 0rayaNe ga Ga // 15. 0o subhavannegiM0 kaAdarzAd vinA // vi0Ti0 * 'puDhiva-daga - agaNi- mAruya ekvekve satta joNilakkhao' iti bRhatsaGgrahaNyau pUrvArdham Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparijJAtakarmaNo'nekavidhaduHkhavedanam [shru01| a01| u01| sU06] deviMda-cakkavaTTittaNAI mottuM ca titthayarabhAvaM / aNagArabhAviyA vi ya sesA u aNaMtaso pattA // [ ] etAzca anekarUpA yonI: digAdiSu paryaTan aparijJAtakarmA asumAn saMdheI tti sandhayati sandhi karoti AtmanA saha avicchedena saGghaTayatItyarthaH / saMdhAvai tti vA pAThAntaram, saMdhAvati paunaHpunyena tA gacchatItyarthaH / tatsandhAne ca yadanubhavati tad darzayati virUpaM bIbhatsaM amanojJaM yaM svarUpaM yeSAM sparzAnAM duHkhopanipAtAnAM te tathA, sparzAzritA duHkhopanipAtAH sparzA ityuktAH, "tAtsthyAt tadvyapadezaH" iti kRtvA, upalakSaNaM caitad mAnasyo'pi vedanA grAhyAH / atastAn evambhUtAn sparzAn pratisaMvedayati =anubhavati / pratigrahaNAt pratyekaM zArIrAn mAnasAn ca duHkhopanipAtAn anubhavati ityuktaM bhavati / sparzagrahaNaM ceha sarvasaMsArAntarvatijIvarAzisaGgrahArtham, sparzanendriyasya sarvajIvavyApitvAt / atra idamapi vaktavyam- sarvAn virUparUpAn rasa-gandha-rUpa-zabdAn pratisaMvedayatIti / virUparUpatvaM ca sparzAnAM kAryabhUtAnAM vicitrakarmodayAt kAraNabhUtAd bhavatIti veditavyam, vicitrakarmodayAt ca aparijJAtakarmA saMsArI sparzAdIn virUparUpAn teSu teSu yonyantareSu vipAkataH parisaMvedayati, Aha ca "taiH karmabhiH sa jIvo vivazaH saMsAracakramupayAti / dravya-kSetrA-'ddhA-bhAvabhinnamAvartate bahuzaH // narakeSu devayoniSu tiryagyoniSu ca manujayoniSu ca / paryaTati ghaTIyantravadAtmA bibhraccharIrANi // satatAnubaddhamuktaM duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryakSu bhaya-kSut-tRD-vadhAdiduHkhaM sukhaM cAlpam // sukha-duHkhe manujAnAM manaH-zarIrAzraye bahuvikalpe / sukhameva hi devAnAM duHkhaM svalpaM ce manasi bhavam // karmAnubhAvaduHkhita evaM mohAndhakAragahanavati / andha iva durgamArge bhramati hi saMsArakAntAre // Ti0 1. muttUNa tittha0 gha ca // 2. 0yA i ya mottUNamaNaM0 ka // 3. ya gha ca // 4. 0yate kha // 5. saGghaTTaya0 ga // 6. 0m paunaH0 ka kha // 7. tAM ka / vA gha Ga / / 8. 0ndhAnena ca kha gha Ga // 9. 0thA duHkho0 ga // 10. atraitadapi ga / / 11. 0yatIti Aha gha Ga ca // 12. 0bandhamu0 ca // 13. tu kha gha ng|| 45 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a01 / u01 / sU07 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram duHkhapratikriyArthaM sukhAbhilASAcca punarapi tu jIvaH / prANivadhAdIn doSAnadhitiSThati mohasampannaH // badhnAti tato bahuvidhamanyat punarapi navaM subahu karma / tenAtha pacyate punaragneragni pravizyeva // evaM karmANi punaH punaH sa badhnaMstathaiva muJcaMzca / sukhakAmo bahuduHkhaM saMsAramanAdikaM bhramati // evaM bhramataH saMsArasAgare durlabhaM manuSyatvam / saMsAramahattvA-'dhArmikatva - duSkarmabAhulyaiH // Aryo dezaH kula-rUpa-saMpadA - ''yuzca dIrghamArogyam / yatisaMsargaH zraddhA dharmazravaNaM ca matitaikSNyam // [ etAni durlabhAni prAptavato'pi dRDhammohanIyasya / kupathAkule'rhadukto'tidurlabho jagati sanmArgaH // [ ] yadi vA yo ayaM puruSaH sarvA dizA anudizazca anusaJcarati tathA anekarUpA yonI: sandhAvati virUparUpAMzca sparzAn pratisaMvedayati saH avijJAtakarmA avijJAtaM=aviditaM karma = kriyA vyApAro mano- vAk- kAyalakSaNaH akArSamahaM karomi kariSyAmIti evaMrUpo jIvopamardAtmakatvena bandhahetuH sAvadyo yena so ayaM avijJAtakarmA / avijJAtakarmatvena ca tatra tatra karmaNi jIvopamardAdike pravartate yena yena asya aSTavidhakarmabandho bhavati, tadudayAt ca anekarUpayonyanusandhAnaM virUparUpasparzAnubhavazca bhavatIti // 6 // yadyevaM tataH kim ? ityata Aha [sU0 ] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA / tatthetyAdi / tatra karmaNi vyApAra akArSamahaM karomi kariSyAmi ityAdi AtmapariNatisvabhAvatayA mano- vAk- kAyavyApArarUpe, bhagavatA vIravardhamAnasvAminA, parijJAnaM=parijJA, sA prakarSeNa prazastA Adau vA veditA - praveditA / etacca sudharmasvAmI jambUsvAminAmne kathayati / sA ca dvidhA - jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca / tatra jJaparijJayA 'sAvadyavyApAreNa bandho bhavati' ityevaM bhagavatA parijJA praveditA pratyAkhyAnaparijJayA ca 'sAvadyayogA bandhahetavaH pratyAkhyeyAM evaMrUpA ca' iti / ] 46 Ti0 1. 0SAya pu0 kha // 2. prANava0 ka gapustake Rte // 3. 0saJchannaH kapratyA vinA // 4. 0rabahutvA0 kha // 5. 0 bAhalyaiH gha // 6. 0ti tanmA0 kha // 7 prative0 kha // / 8. 0tyAtma0 gaGa // 9. jambUnAmne kapustakaM vinA // 10. 0ya ityevaM kapratimRte // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvitasya parivandanAdyarthaM karma [shru01| a01| u01|| sU07] amumevArthaM niyuktikRd Aha[ni0] tattha akAri karissaM ti baMdhaciMtA kayA puNo hoi / sahasammuiyA jANai koI puNa heujuttIe // 67 // dAraM // tatthetyAdi / tatra karmaNi kriyAvizeSe, kimbhUta ityAha- akAri karissaM ti / akAri iti kRtavAn, karissaM ti kariSyAmIti / anena atItA-'nAgatopAdAnena tanmadhyavartino vartamAnasya kAritA-'numatyoH ca upasaGgrahAd navApi bhedA AtmapariNAmatvena yogarUpA upAttA dRSTavyAH / tatra anena AtmapariNAmarUpeNa kriyAvizeSaNa bandhacintA kRtA bhavati-bandhasya upAdAnaM upAttaM bhavati, "karma yoganimittaM badhyate" [ ] iti vacanAt / etacca kazcit jAnAti AtmanA saha yA sanmatiH svamatiH vA avadhi-mana:paryAya-kevala-jAtismaraNarUpA, tayA jAnAti kazcit ca pekSa-dharmA-'nvayavyatirekalakSaNayA hetuyuktyA iti // 67 // atha kimarthamasau kaTukavipAkeSu karmAzrarvahetubhUteSu kriyAvizeSeSu pravartate ? ityAha imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe jAtI-maraNamoyaNAe dukkha-paDighAtahetuM // 7 // imassetyAdi / tatra jIvitamiti jIvanti anena AyuHkarmaNA iti jIvitaM prANadhAraNam / etacca pratiprANisvasaMviditamiti kRtvA pratyakSAsannavAcinA idamA nirdizati / cazabdo vakSyamANajAtyAdisamuccayArthaH, evakAro'vadhAraNe, asyaiva jIvitasya arthe pariphalgusArasya taDillatAvilasitacaJcalasya bahvapAyasya dIrghasukhArthaM kriyAsu pravartate, tathA hi-'jIviSyAmi ahaM arogaH, sukhena bhogAn bhokSye'; tato vyAdhyapanayanArthaM snehapAnalAvakapizitabhakSaNAdiSu kriyAsu pravartate tathA alpasukhakRte abhimAnagrahAkulitacetA bahvArambhaparigrahAd bahvazubhaM karma Adatte, uktaM ca "dve vAsasI pravarayoSidapAyazuddhA, zayyA''sanaM karivarasturago ratho vA / kAle bhiSag niyamitAzana-pAnavRttiH, rAjJaH parAkyamiva sarvamavaihi zeSam // tuSTyarthamannamiha yat praNidhiprayoga-santrAsadoSakaluSo nRpatistu bhuGkte / yad nirbhayaH prazamasaukhyaratizca bhaikSyam, tatsvAdutAM bhRzamupaiti na paarthivaannm|| ___Ti0 1. 0sammaiyA Tha / 0sammuyayA jha // 2. pakSadvayadharmA0 ga || 3. 0vabhUte0 gha ca // 4. 0vatyane0 ca // 5. 0mA dizati ca // 6 0tavyasyA0 ka // 7. 0lpasya sukhasya kR0 kha gha Ga / 0lpasukhasya kR0 ga // 8. 0mAnAgra0 ka // 9. 0zubhaka0 kha // 10. 0pAnamAtrA / rA0 ga gha Ga / 0pAnavRttiM / rA0 ca // 11. 0yogaiH sa0 ga // 12. 0ratazca ga // 47 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u01| sU07] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram bhRtyeSu mantriSu suteSu manorameSu, kAntAsu vA madhumadAGkuritekSaNAsu / vizrambhameti na kadAcidapi kSitIzaH, sarvAbhizaGkitamateH katarat tu saukhyam ?" // [ ] tadevaM anavabuddhataruNakizalayapalAzacaJcalajIvitaratayaH karmAzraveSu jIvitopamardAdirUpeSu pravartante / tethA asyaiva jIvitasya parivandana-mAnana-pUjanArthaM hiMsAdiSu pravartante / tatra parivandanaM saMstavaH prazaMsA, tadarthaM AceSTate, tathA hi-'ahaM mayUrAdipizitAzanAd balI tejasA dedIpyamAno devakumAra iva lokAnAM prazaMsAspadaM bhaviSyAmI'ti / mAnanam- abhyutthAnA-''sanadAnA-'JjalipragrahAdirUpam, tadarthaM ca AceSTamAnaH karma Acinoti / tathA pUjanaM draviNa-vastrA-'nna-pAna-satkArapraNAmasevAvizeSarUpam, tadarthaM ca pravartamAnaH kriyAsu karmAzravaiH AtmAnaM sambhAvayati, tathA hi-'vIrabhogyA vasundharA" iti matvA parAkramate, daNDabhayAt ca sarvAH prajA bibhyatIti daNDayati ityevaM rAjJAm, anyeSAmapi yathAsambhavaM AyojanIyam / atra ca vandanAdInAM dvandvasamAsaM kRtvA tAdah caturthI vidheyA / parivandana-mAnana-pUjanAya jIvitasya karmAzraveSu pravartanta iti samudAyArthaH / na kevalaM parivandanAdyarthameva karma Adatte, anyArthamapi Adatta iti darzayatijAtizca maraNaM ca mocanaM ca-jAti-maraNa-mocanamiti samAhAradvandvAt tAdarthya caturthI, etadarthaM ca kri yAsu pravartamAnAH prANinaH karma Adate / taMtra jAtyarthaM krauJcArivandanAdikAH kriyA vidhatte, tathA yAn yAn kAmAn brAhmaNAdibhyo dadAti tAn tAn anyajanmani punaH jAto bhokSyate, tathA manunA apyuktam "vAridastRptimApnoti, sukhamakSayamannadaH / tilapradaH prajAmiSTAmAyuSkamabhayapradaH // " [ mnusmR04|229] atra ca ekameva subhASitaM abhayapradAnamiti tuSamadhye kaNikAvaditi / evamAdikumArgopadezAd hiMsAdau pravRttiM vidadhAti / tathA maraNArthamapi pitRpiNDadAnAdiSu kriyAsu pravartate, yadi vA mama anena sambandhI vyApAditaH tasya vairaniryAtanArthaM vadha-bandhAdau pravartate, Ti0 1.0manubaddhata0 ka / 2. 0tathAsyApi jI0 kha // 3. iva prazaMsAspadaM lokAnAM bhavi0 kha . // 4. 0ti / tathA mAna0 kha // 5. 0naM pUjA dravi0 kha // 6. dvandvaM sa0 kha / / 7. 0Su varta0 ka / / 8. vartata / ga Ga vinA // 9. ca prANinaH kriyAsu pravartamAnAH karmA0 kapratyA vinA // 10. tatra iti nAsti khapustake / 11. 0JcAdiva0 ga / / 12. brAhmaNebhyo ca // 13. 0pi piNDa0 kha // 14. dikriyA0 ng|| __ vi0Ti0 + svAmikArtikaH // (c) 'AyuSkamabhayapradaH' iti pAdaH adhunA manusmRtau 232tamagAthAyAM upalabhyate, na tu 229tamagAthAyAm // 48 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAvizeSaparimANanizcayaH [shru01| a01| u01| sU08] yadi vA maraNanivRttyarthaM Atmano durgAdhupayAcitaM ajAdinA vidhatte yazodhara iva piSTamayakukkuTena / tathA mokSAya ajJAnAvRtacetasaH paJcAgnitapo anuSThAnAdiSu prANyupamardakAriSu pravartamAnAH karma Adadate, yadi vA jAti-maraNayoH vimocanAya hiMsAdikAH kriyAH kurvanti / jAi-maraNa-bhoyaNAeM tti vA pAThAntaram / tatra bhojanArthaM kRSyAdikarmasu pravartamAnA vasudhA-jala-jvalana-pavana-vanaspati-dvi-tri-catuH-paJcendriyavyApattaye vyApriyanta iti / tathA duHkhapratighAtaM urarIkRtya AtmaparitrANArthaM ArambhaM Asevante, tathA hivyAdhivedanArtA lAvakapizita-madirAdi Asevante, tathA vanaspatimUla-tvak-patraniryAsAdisiddhazatapAkAditailArthaM agnyAdisamArambheNa pApaM kurvanti svataH, kArayanti anyaiH, kurvato anyAn samanujAnata iti evaM atItA-'nAgatakAlayorapi mano-vAkkAyayogaiH karmAdAnaM vidadhatIti AyojanIyam / tathA duHkhapratighAtArthameva sukhotpattyarthaM ca kalatra-putra-gRhopaskarAdi Adadate, tallAbha-pAlanArthaM ca tAsu tAsu kriyAsu pravartamAnAH pApakarma Asevante iti, uktaM ca "Adau pratiSThA'dhigame prayAso dAreSu pazcAd gRhiNaH suteSu / kartuM punasteSu guNaprakarSaM ceSTA taduccaiHpadalaGghanAya // ' [ ] tadevambhUtaiH kriyAvizeSaiH karma upAdAya nAnAdikSu anusaJcaranti, anekarUpAsu ca yoniSu sandhAvanti, virUparUpAMzca sparzAn pratisaMvedayanti ityetad kriyAvizeSanivRttiH vidheyA / / 7 / / etAvanta aiva kriyAvizeSA iti darzayitumAha[sU0] etAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhavaMti // 8 // etAvaMtItyAdi / eyAvaMtI savvAvaMtI iti etau zabdau mAgadhadezIbhASAprasiddhyA etAvantaH sarve'pi iti etatparyAyau / etAvanta eva sarvasmin loke=dharmA'dharmAstikAyAvacchinne nabha:khaNDe, ye pUrvaM pratipAditAH karmasamArambhAH kriyAvizeSAH, na etebhyo'dhikAH kecana santIti evaM parijJAtavyA bhavanti, sarveSAM pUrvatropAdAnAditi bhAvaH / tathA hi- Atma-parobhayaihikA-''muSmikA-'tItA-'nAgata-vartamAnakAla-kRta-kAritA Ti0 1. 0nA baliM vi0 ka-khapratibhyAmRte // 2. mokSArthamajJA0 kha / muktyarthamajJA0 ga gha Ga ca // 3. 0nA hiM0 kha // 4. kurvate kapratevinA / / 5. 0e iti vA kha / / 6. kurvate kha // 7. 0kAyaiH karmA0 ka // 8. 0paskArA0 ga ng|| 9. 0n saMve0 ka // 10. 0nti / evaM jJAtvA kha // 11. eva ca kri0 kha-ghapratibhyAmRte // 12. eyAvaMtI savvAvaMtItyAdi etau ka // 13. 0siddhau e0 ga // vi0Ti0"yazodhara iva iti samarAdityakathAyAM yazodharo rAjA" jai0vi0pa0 / ka "siddha iti siddhArthaM kRtam" jai0vi0pa0 // 49 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a01 / u01 / sU09] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram 'numatibhiH ArambhAH kriyante, te ca sarve'pi prAgupAttA yathAsambhavaM AyojyA iti // 8 // evaM sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhya tadupamardakAriNAM ca kriyAvizeSANAM bandhahetutvaM pradarzya upasaMhAradvAreNa viratiM pratipAdayannAha [sU0] jassete logaMsi kammasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tti bemi // 9 // jassetyAdi / bhagavAn sumastavastuvedI kevalajJAnena sAkSAd upalabhya evamAhayasya mumukSoH, ete pUrvoktAH, karmasamArambhAH = kriyAvizeSAH, karmaNo vA jJAnAvaraNIyAdyaSTaprakArasya samArambhAH - upAdAnahetavaH, te ca kriyAvizeSA eva, pariH samantAd, jJAtA:- paricchinnAH karmabandhahetutvena bhavanti, huH avadhAraNe, manute manyate vA jagataH trikAlAvasthAM iti muniH, sa eva muniH jJaparijJayA parijJAtakarmA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAtakarmabandhahetubhUtaisamastamano - vAk- kAyavyApAra iti / anena ca mokSAGgabhUte jJAna-kriye upAtte bhavataH, na hi AbhyAM vinA mokSo bhavati, yata uktam-"jJAna-kriyAbhyAM mokSaH" iti / itizabdaH etAvAn ayaM AtmapadArthavicAraH kairmabandhahetuvicArazca sakaloddezakena parisamApita iti pradarzakaH / yadi vA iti etad ahaM bravImiM yat prAguktaM yacca vakSye tat sarvaM bhagavadantike sAkSAt zrutvA iti // 9 // // prathamoddezakaH samAptaH // 01. te sarve / / 2. 0NAM karmabandha0 kha // / 3. karmArambhAH ka // / 4. 0 nAdyAvara0 gha ca // 5. 0 tamano0 ka // 6. karmasambandha0 kha // 7 iti / yadi kha // / 8. 0mi iti yat ka / 0mi yacca prA0 gha / / 9. zastraparijJAyAM prathamoddezakaH samApta iti gha ca / 0zaka uktaH // ga Ga // 10. samApta iti kapustake nAsti // 50 vi0Ti0 tulanA - nANa-kiriyAhiM mokkho [ vizeSAva0 bhA03 ] // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dvitIyaH pRthivyuddezakaH // uktaH prathamoddezakaH / sAmprataM dvitIyaH prastUyate / asya ca ayaM abhisambandhaHprathamoddezake sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhitam; idAnIM tasya eva ekendriyAdipRthivyAdyastitvapratipipAdayiSayA Aha / yadi vA prAk parijJAtakarmatvaM munitvakAraNaM upAdezi, yaH punaH aparijJAtakarmatvAd muniH na bhavati viratiM na pratipadyate sa pRthivyAdiSu bambhramIti / atha ka ete pRthivyAdayaH ? ityataH tadvizeSAstitvajJApanArthaM idaM upakramyata iti / anena sambandhena AyAtasya asya uddezakasya catvAri anuyogadvArANi vAcyAni yAvat nAmaniSpanne nikSepe pRthivyuddezaka iti / tatra uddezakasya nikSepAdiH anyatra pratipAditatvAd neha pradarzyate / pRthivyAH tu yad nikSepAdi sambhavati tad niyuktikRd darzayitumAha[ni0] puDhavIe nikkhevo parUvaNA lakkhaNaM parImANaM / uvabhogo satthaM veyaNA ya vahaNA NivittI ya // 8 // puDhavIe ityAdi / prAg jIvoddezake jIvasya prarUpaNA kiM na kRtA ? iti, etacca na AzaGkanIyam, yato jIvasAmAnyasya vizeSAdhAratvAt, vizeSasya ca pRthivyAdirUpatvAt sAmAnyajIvasya ca upabhogAdeH asambhavAt pRthivyAdicarcayaiva tasya cintitatvAditi / tatra pRthivyA nAmAdinikSepo vaktavyaH / prarUpaNA sUkSma-bAdarAdibhedA / lakSaNaM sAkArA-'nAkAropayoga-kAyayogAdikam / parimANaM saMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgamAtrAdikam / upabhogaH zayanA-''sana-caGkramaNAdikaH / zastraM snehA-'mla-kSArAdi / vedanA svazarIrAvyaktacetanAnurUpA sukha-duHkhAnubhavasvabhAvA / vadhaH kRta-kAritA'numatibhiH upamardanAdikaH / nivRttiH apramattasya mano-vAk-kAyaguptyA anupamardAdikA iti samAsArthaH // 68 // vyAsArthaM tu niyuktikRd yathAkramamAha[ni0] NAmaM ThavaNA puDhavI ya davvapuDhavI ya bhAvapuDhavI ya / eso khalu puDhavIe nikkhevo cauvviho hoi // 69 // Ti0 1. tasya kapratimRte // 2. anenAbhisamba0 ka-khapratI Rte // 3. 0Ni bhavanti yA0 ka // 4. 0pAderanya0 khapustakaM vinA // 5. NiyattI Ja // 6. 0vIo i0 kha / 0vIetyAdi Ga ca // 7. 0sya carcitatvA0 kha // 8. chaAdarza vinA sarvAsvapi pratiSu ya iti nAsti / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 | a01 / u02 / ni070] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram nAmamityAdi / spaSTA // 69 // nAma - sthApane kSuNNatvAd anAdRtya Aha davvaM sarIrabhavio bhAveNa ya hoi puDhavijIvo I I [ni0 ] jo puDhavinAmagoyaM kammaM veteti so jIvo // 70 // dAraM // davvamityAdi / tatra dravyapRthivI Agamato noAgamatazce / tatra cAgamato jJAtA anupayuktaH, noAgamatastu pRthivIpadArthajJasya zarIraM jIvA'petam, tathA pRthivIpadArthajJatvena bhavyaH bAlAdiH, tAbhyAM vinirmukto dravyapRthivIjIvaH ekabhaviko baddhAyuSko abhimukhanAmagotrazca / bhAvapRthivIjIvaH punaH yaH pRthivInAmAdikam udIrNaM vedayati // 70 // gataM nikSepadvAram / sAmprataM prarUpaNAdvAram-- [ni0] duvihAye puDhavijIvA suhumA taha bAyarA ya logammi / sumA ya savvaloe do ceva ya bAyaravihANA // 71 // duvihetyAdi / pRthivIjIvA dvividhAH - sUkSmA bAdarAzca / sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAH, bAdaranAmakarmodayAt tu bAdarAH / karmodayajanite evaiSAM sUkSma - bAdaratve, na tu ApekSike badarA-''malakayoriva / tatra sUkSmAH samudgarkaparyAptaprakSiptagandhAvayavavat sarvalokavyApinaH / bAdarAstu mUlabhedAd dvidhA iti // 71 // Aha-- [ni0 ] duvihA bAyarapuDhavI samAsao saNhapuDhavi kharapuDhavI / saNhA ya paMcavaNNA kharA ya chattIsaivihANA // 72 // duvihA ityAdi / samAsataH saGkSepAd dvividhA bAdarapRthivI-zlakSNabAdarapRthivI kharabAdarapRthivI ca / tatra zlakSNabAdarapRthivI kRSNa - nIla- lohita-pIta-zuklabhedAt paJcadhA / iha ca guNabhedAd guNibhedo abhyupagantavyaH / kharabAdarapRthivyAH tu anye'pi Ti0 1. ya ka / 2. 0zca / Agamato jJAtA tatranupa0 khaRte // 3. viyukto ca // 4. 0rmodayaM ve0 kakhapustake vinA // 5. uTha / / 6. 0kaparyAptipra0 kha ca / 0kaprakSi0 ga gha / 7. 0NNA avarA chattI0 Tha | vi0Ti0. = zrImati prajJApanopAGge zlakSNabAdarapRthivIkAyikAH saptaprakArA nirUpitAH, tadyathA - " se kiM taM saNhabAyarapuDhavikAiyA ? saNhabAyarapuDhavikAiyA sattavihA pannattA, taM jahA - kiNhamattiyA 1 nIlamattiyA 2 lohiyamattiyA 3 hAliddamattiyA 4 sukkilamattiyA 5 paMDumattiyA 6 paNagamattiyA 7 // se ttaM saNhabAdarapuDhavikAiyA ||" (prajJA0 pa0 26 sU0 14) / tathottarAdhyayaneSvapi saptaiva prakArAH samAkhyAtAH, tadyathA - " saNhA sattavihA tahiM // 71 // kiNhA nIlA ya ruhirA ya, hAliddA sukkilA tahA paMDu-paNagamaTTiyA.... / / 72 / / SaTtriMzattame jIvAjIvavibhaktyabhidhAne'dhyayane ca // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ni0] kharabAdarapRthivyAH SaTtriMzabhedAH [shru01| a01| u02| ni076] SaTtriMzadvizeSabhedAH sambhavantIti // 72 // tAnAha puDhavI ya sakkarA vAlugA ya uvale silA ya loNUse / aya taMba tauya sIsaya ruppa suvanne ya vaire ya // 73 // [ni0] hariyAle hiMgaloe maNosilA sAsagaMjaNa pavAle / abbhapaDala'bbhavAluya bAyarakAe maNivihANA // 74 // [ni0] gomejjae ya ruyae aMke phalihe ya lohiyakkhe ya / caMdaNa geruya haMsaga bhuyamoya masAragalle ya // 5 // [ni0] caMdappabha verulie jalakante ceva sUrakante ya / ee kherapuDhavIe nAmA chattIsaiM hoMti // 76 // puDhavItyAdi, hariyAletyAdi, gomejjetyAdi, caMdappabhetyAdi gAthAzcatasraH / atra ca prathamagAthayA pRthivyAdayaH caturdaza bhedAH parigRhItAH, dvitIyagAthayA tu aSTau haritA-lAdayaH, tRtIyagAthayA daza gomedakAdayaH, turyagAthayA catvAraH candrakAntAdayaH / atra ca pUrvagAthAdvayena sAmAnyapRthivIbhedAH pradarzitAH, uttaragAthAdvayena maNibhedAH pradarzitAH / spaSTatvAd na vivRtAH // 73-76 / / Ti0 1. marakayamasAragalle bhuyamoyaga iMdanIle ya // 75 // kha ja / ....iMdagale(lle? ) ya // 75 // jha // 2. khalu puDha0 ka // 3. 0sayaM ka Tha / 0sa te Ja // 4. 0tAH / ete spaSTA iti kRtvA na vivRtAH kapustakamRte / / vi0Ti0 * bhagavati prajJApanopAne kharabAdarapRthvIkAyikAstvanekadhA prarUpitAH, tadyathA- "se kiM taM kharabAdarapuDhavikAiyA ? kharabAdarapuDhavikAiyA aNegavihA paNNattA, taM jahA puDhavI ya sakkarA vAluyA ya uvale silA ya loNuse // aya taMba tauya sIsaya ruppa suvanne ya vaire ya // 14 // 1 // hariyAle hiMgulae maNosilA sAsagaMjaNapavAle // abbhapaDala'bbhavAluya bAyarakAe maNivihANA / / 8 / / 2 / / gomejjae ya ruyae aMke phalihe ya lohiyakkhe ya / / maragayamasAragalle bhuyamoyaga iMdanIle ya // 9||3|| caMdaNa geruya haMsagabbha pulae sogaMdhie ya bodhavve // caMdappabha verulie jalakaMte sUrakaMte ya // 9 // 4 // je yAvanne tahappagArA // " (prajJA0 pa0 27 sU0 15) // 53 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01|01| u02|ni077] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram evaM sUkSma-bAdarabhedAn pratipAdya punarvarNAdibhedena pRthivIbhedAn darzayitumAha[ni0] vaNNa rasa gaMdha phAse joNippamuhA bhavaMti saMkhejjA / NegAiM sahassAI hoMti vihANammi ekkakke // 77 // vanna ityAdi / tatra varNAH zuklAdayaH paJca, rasAH tiktAdayaH paJca, gandhau surabhidurabhI, sparzA mRdu-karkazAdayo'STau / tatra varNAdike ekai kasmin yonipramukhAH= yoniprabhRtayaH saGkhyeyA bhedA bhavanti / saGkhyeyasya anekarUpatvAd viziSTasaGkhyArthamAha-anekAni sahasrANi ekaikasmin varNAdike vidhAne bhede bhavanti, yonito guNatazca bhedAnAmiti / etacca saptayonilakSapramANatvAt pRthivyA evaM bhAvanIyamiti / uktaM ca prajJApanAyAm "tattha NaM je te pajjattagA eesi NaM vaNNAeseNaM gaMdhAeseNaM rasAeseNaM phAsAeseNaM sahassaggaso vihANAiM saMkhejjAiM joNippamuhasayasahassAiM, pajjattayanIsAe apajjattayA vakkamaMti jatthego tattha niyamA asaMkhejjA, se taM kharabAyarapuDhavikAiyA / " ___[prjnyaa0suu01|25(3)] ___ iha ca saMvRtayonayaH pRthivIkAyikAH / sA punaH sacittA acittA mizrA vA / tathA punaH zItA uSNA zItoSNA vA iti evamAdikA dRSTavyA iti // 77 // etadeva bhUyo niyuktikRt spaSTataramAha[ni0] vannammi ya ekkakaM gaMdhammi rasammi taha ya phAsammi / NANattI kAyavvA vihANae hoi ekkakke // 7 // vannammItyAdi / varNAdike ekaikasmin vidhAne = bhede sahasrAgrazo nAnAtvaM vidheyam, tathA hi-kRSNo varNa iti sAmAnyam, tasya ca bhramarA-'GgAra-kokila-gavalakajjalAdiSu prakarSA-'prakarSavizeSAd bhedaH kRSNaH kRSNatara: kRSNatama ityAdi / evaM nIlAdiSu api Ayojyam / tathA rasa-gandha-sparzeSu sarvatra pRthivIbhedA vAcyAH / tathA varNAdInAM parasparasaMyogAd dhUsara-kesara-karburAdivarNAntarotpattiH / evamutprekSya varNAdInAM Ti0 1. 0jjAyaM ng| 0jjAti ga ca // 2. 0yaNissAte ng|| 3. 0yaH kharabAdarapRthivIkAyikA uktAH / sA kha // 4. 0Nao ka // vi0Ti0 "vakkamati iti utpadyante" jai0vi0pa0 / / 54 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSAdivat pRthivyA nAnAtvam [shru01| a01| u02| ni080] pratyekaM prakarSA-'prakarSatayA parasparAnuvedhena ca bahavo bhedA vAcyAH // 78 / / punarapi paryAptakAdibhedena bhedamAha[ni0] je bAyare vihANA pajjattA tattiyA apajjattA / suhamA vi hoMti duvihA pajjattA ceva'pajjattA // 79 // je bAdara ityAdi / yAni bAdarapRthivIkAye vidhAnAni bhedAH pratipAditAH tAni yAvanti paryAptakAnAM tAvanti eva aparyAptakAnAmapi / atra ca bhedAnAM tulyatvaM dRSTavyam, na tu jIvAnAm, yata ekaparyAptakAzrayeNa asaGkhyeyA aparyAptakA bhavanti / sUkSmA api paryAptakA-'paryAptakabhedena dvividhA eva, kintu aparyAptakanizrayA paryAptakAH samutpadyante, yatra caiko aparyAptakaH tatra niyamAdasaGkhyeyAH paryAptakAH syuH / paryAptistu "AhAra-sarIriMdiya-UsAsa-vayo-maNobhiNivvattI / hoi jao daliyAo karaNaM pai sA u pajjattI // " [bRhatsaM0339] jantuH utpadyamAnaH pudgalopAdAnena karaNaM nivartayati, tena ca karaNavizeSeNa AhAramavagRhya pRthak khala-rasAdibhAvena pariNati nayati sa tAdRkkaraNavizeSa AhAraparyAptizabdena ucyate; evaM zeSaparyAptayo'pi vAcyAH / tatra ekendriyANAM AhAra-zarIrendriyocchvAsAbhidhAnAH catasro bhavanti / etAzca antarmuhUrtena jantuH Adatte / anAptaparyAptiH =aparyAptakaH, avAptaparyAptistu paryAptaka iti / atra ca pRthivyeva kAyo yeSAmiti vigrahaH // 79 // yathA sUkSma-bAdarAdayo bhedAH siddhyanti tathA prasiddhabhedena udAharaNena darzayitumAha[ni0] rukkhANaM gucchANaM gummANa layANa valli-valayANaM / jaha dIsai nANattaM puDhavikkAe tahA jANa // 40 // rukkhANamityAdi / yathA vanaspateH vRkSAdibhedena spaSTaM nAnAtvamupalabhyate tathA pRthivIkAye'pi jAnIhi / tetra vRkSAH cUtAdayaH, gucchAH vRntAkI-sallakI-karpAsyAdayaH, Ti0 1.0bhedAnAha kha / 0bhedAd bheda0 ga gha Ga ca // 2. gacchANaM ka jha Ja Tha vinA // 3. nANattI cha ja jha // 4. jANe kha // 5. tathA ca / / 6. gacchAH ka-gapustake / / vi0Ti0 + "daliyAo iti tattani(ni)SpattiyogyavargaNArUpAt tasya dalikasya svasvaviSaye praNamaMtaM prati yat karaNaM zaktirUpaM sA paryAptirucyate" jai0vi0pa0 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u02| ni081] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram gulmAni navamAlikA-koraNTakAdIni, latAH punnAgA-'zokalatAH, vallyaH trapuSIvAluGkI-kozAtakyAdayaH, valayAni ketakI-kadalyAdIni // 80 // punarapi vanaspatibhedadRSTAntena pRthivyA bhedamAha[ni0] osahi taNa sevAle paNagavihANe ya kaMdamUle ya / jaha dIsai NANattaM puDhavikkAe tahA jANa // 81 // osahItyAdi / yathA hi vanaspatikAyasya auSadhyAdiko bhedaH evaM pRthivyA api dRSTavyaH / tatra auSadhyaH zAlyAdyAH, tRNAni darbhAdIni, zaivalaM jalopari malarUpam, panakaH kASThAdAvullIvizeSaH paJcavarNaH, kandaH sUraNakandAdiH, mUlam uzIrAdIti // 81 // ___ete ca sUkSmatvAd na eka-dvayAdikAH samupalabhyante, yatsaGkhyAH tu upalabhyante tad darzayitumAha[ni0] ekkassa doNha tiNha va saMkhejjANa va Na pAsiuM sakkA / dIsaMti sarIrAiM puDhavijiyANaM asaMkhANaM // 82 // ___ egassetyAdi / spaSTA // 82 // kathaM punaH idaM avagantavyaM 'santi pRthivIkAyikAH' ? iti, ucyate- tadadhiSThitazarIropalabdhaH adhiSThAtari pratItiH, gavA-'zvAdau iva iti / etad darzayitumAha[ni0] eehiM sarIrehiM paccakkhaM te parUviyA hoti / sesA ANAgejjhA cakkhupphAsaM na te iMti // 83 // eehi ityAdi / ebhiH asaGkhyeyatayA upalabhyamAnaiH pRthivI-zarkarAdibhedabhinnaiH zarIraiH te zarIriNaH zarIradvAreNa pratyakSaM sAkSAt prarUpitA: prakhyApitA bhavanti / zeSAstu sUkSmA AjJAgrAhyA eva dRSTavyAH, yataH te cakSuHsparzaM na aagcchnti| sparzazabdaH viSayArthaH // 83 // prarUpaNAdvArAnantaraM lakSaNadvAramAha[ni0] uvaoga joga ajjhavasANe mai suya acakkhudaMse ya / aTThavihodayalesA saNNussAse kasAe ya // 84 // Ti0 1. 0kyAdyAH kAgadIyAdarzeSu // 2. NANattI cha ja jha // 3. 0vyAmapi kha // 4. pAsiyaM ja / / 5. 0jjhA u cakkhuphAsaM na to ti (te tiM )ti // 56 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSaNadvAre upayogAdibhedAH [shru01| a01| u02| ni084] uvaogetyAdi / tatra pRthivIkAyAdInAM styAnaddharyudayAd yA ca yAvatI ca upayogazaktiH avyaktA jJAna-darzanarUpA ityevamAtmaka upayogo lakSaNam / tathA yogaH kAyAkhya eka eva audArika-tanmizra-kArmaNAtmako vRddhayaSTikalpo jantoH sakarmakasya AlambanAya vyApriyate / tathA adhyavasAyAH sUkSmA AtmanaH pariNAmavizeSAH, te ca lakSaNam, avyaktacaitanyapuruSamanaHsamudbhUtacintAvizeSA iva anabhilakSyAH te abhigantavyAH / tathA sAkAropayogAntaHpAtimati-zrutA'jJAnasamanvitAH pRthvIkAyikA boddhavyAH / tathA sparzanendriyeNa acakSurdarzanAnugatA boddhavyAH / tathA jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmodayabhAjaH tAvad bandhabhAjazca / tathA lezyAH adhyavasAyavizeSarUpAH kRSNa-nIla-kApota-taijasyaH catasraH tAbhiH anugatAH / tathA dazavidhasaJjJAnugatAH, tAzca AhArAdikAH prAguktA eva / tathA sUkSmocchvAsa-ni:zvAsAnugatAH, uktaM ca "puDhavikAiyA NaM bhaMte ! jIvA ANavaMti vA pANavaMti vA UsasaMti vA nIsasaMti vA ? gotamA ! avirahiyaM saMtayaM ceva ANavaMti vA pANavaMti vA UsasaMti vA nIsasaMti vA" / [vyaa0prjny09|34|391] kaSAyA api sUkSmAH krodhAdayaH / evaM etAni jIvalakSaNAni upayogAdIni kaSAyaparyavasAnAni pRthivIkAyikeSu sambhavanti / tatazca evaMvidhajIvalakSaNakalApasamanugatatvAd manuSyavat sacittA pRthivIti / nanu ca tad idaM asiddha asiddhena sAdhyate, tathA hi-na hi upayogAdIni lakSaNAni pRthvIkAye pravyaktAni samupalakSyante, satyametad, avyaktAni tu dRzyante, yathA kasyacit puMsaH hRtpUravyatimizramadirAtipAnapittodayAkulIkRtAnta:karaNavizeSasya avyaktA cetanA, na ca etAvatA tasya acidrUpatA, evaM atrApi avyaktacetanAsambhavo abhyupagantavyaH / nanu ca atra ucchAsAdikaM avyaktacetanAliGga asti, na ceha tathAvidhaM kiJcit cetanAliGgaM asti?; naitadevam, ihApi samAnajAtIyalatodbhedAdikaM arzomAMsAGkaravat cetanAcihna asti eva, avyaktacetanAnAM hi sambhAvitaikacetanAliGgAnAM vanaspatInAmiva cetanA abhyupagantavyA iti, vanaspatezca caitanyaM viziSTa puSpaphalapradatvena spaSTam, sAdhayiSyate ca / tataH avyaktopayogAdilakSaNasadbhAvAt sacittA pRthvIti sthitam // 84 // ____Ti0 1. 0nadvaryAdyudayAd ka-khapustake vinA || 2. jJAnadarzanAvara0 ga // 3. vidyante kapratimRte // 4. 0ziSTArthapu0 kha // 57 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01|01| u02|ni085] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram nanu ca azmalatAdeH kaThinapudgalAtmikAyAH kathaM cetanatvam ? iti, atrAha[ni0] aTThI jahA sarIrammi aNugayaM ceyaNaM kharaM diLaM / evaM jIvamaNugayaM puDhavisarIraM kharaM hoi // 85 // advimityAdi / yathA asthi zarIrAnugataM sacetanaM kharaM dRSTaM evaM jIvAnugataM pRthvIzarIramapIti // 85 // sAmprataM lakSaNadvArAnantaraM parimANadvAramAha[ni0] je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamettA te / sesA tinni vi rAsI vIsuM loyA asaMkhejjA // 86 // je bAyaretyAdi / tatra pRthivIkAyikAH caturdhA, tadyathA-bAdarAH paryAptA aparyAptAzca, tathA sUkSmA aparyAptAH paryAptAzca / tatra ye bAdarAH paryAptAH te saMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgamAtravartipradezarAzipramANA bhavanti, zeSAstu trayo'pi rAzayaH pratyekaM asaGkhyeyAnAM lokAnAM AkAzapradezarAzipramANA bhavanti / yathAnirdiSTakrameNa ca ete yathottaraM bahutarAH, yata uktam "savvatthovA bAyarapuDhavikAiyA pajjattA, bAdarapuDhavikAiyA apajjattA asaMkhejjaguNA, suhumapuDhavikAiyA apajjattA asaMkhejjaguNA, suhumapuDhavikAiyA pajjattA asaMkhejjaguNA / " [ prjnyaa0suu03|250(2)] // 86 // prakArAntareNApi rAzitrayasya pramANaM darzayitumAha[ni0] pattheNa va kuMDaveNa va jaha koi miNijja savvadhannAI / evaM mavijjamANA havaMti logA asaMkhejjA // 87 // patthetyAdi / yathA prasthAdinA kazcit sarvadhAnyAni minuyAd evaM asadbhAvaprajJApanAGgIkaraNAd lokaM kuDavIkRtya ajaghanyotkRSTAvagAhanAn pRthivIkAyikAn jIvAn yadi minoti tataH asaGkhyeyAn lokAn pRthivIkAyikAH pUrayanti // 87 // punarapi prakArAntareNa parimANamAha Ti0 1. ata Aha kapratimanAdRtya // 2. jIvANugayaM kha ja jha Tha // 3. loe jha Ja // 4. sUkSmAH paryAptA aparyAptAzca ga ng|| 5. 0ziparimANA kha // 6. 0Naivaite ga // 7. parimANaM kasaMjJakAdarzena vinA // 8. kulaveNa kha / kuDaeNa ja jha / kulaeNa Tha vinA // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetra-kAlayoH sUkSma-bAdaratvam [shru01| a01| u02| ni091] [ni0] logAgAsapaese aikkekaM nikkhive puDhavijIvaM / aivaM mavijjamANA havaMti logA asaMkhejjA // 48 // loetyAdi / spaSTA // 88 // sAmprataM kAlataH pramANaM nirdidikSuH kSetra-kAlayoH sUkSma-bAdaratvamAha[ni0] niuNo ya hoi kAlo tatto NiuNayataraM havai khettaM / aMgulaseDhImette usappiNIo asaMkhejjA // 89 // niuNetyAdi / nipuNa: sUkSmaH kAlaH samayAtmakaH, tato'pi sUkSmataraM kSetraM bhavati, yato aGgulIzreNimAtrakSetrapradezAnAM samayApahAreNa asaGkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyo apakrAmantIti, ataH kAlAt kSetraM sUkSmataram // 89 / / prastutaM kAlataH parimANaM darzayitumAha[ni0] aNusamayaM ca paveso NikkhamaNaM ceva puDhavijIvANaM / kAe kAyaTThitiyA cauro loyA asaMkhejjA // 10 // aNusamayamityAdi / tatra jIvAH pRthivIkAye anusamayaM pravizanti niSkrAmanti ca / ekasmin samaye kiyatAM niSkramaH pravezazca 1-2 ?; tathA vivakSite ca samaye kiyantaH pRthivIkAyapariNatAH sambhavanti 3 ?; tathA kiyatI ca kAyasthitiH 4 ? iti; ete catvAro'pi vikalpAH kAlato abhidhiiynte| tatra asaGkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH samayena utpadyante vinazyanti c| pRthivItvena pariNatA api asngkhyeylokaakaashprdeshprmaannaaH| tathA kAyasthitirapi mRtvA mRtvA asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANaM kAlaM tatra tatra utpadyanta iti // 90 // evaM kSetra-kAlAbhyAM pramANaM pratipAdya parasparAvagAhanApratipipAdayiSayA Aha[ni0] bAyarapuDhavikkAiyapajjattA annamannamogADhA / sesA ogAhaMtI suhamA puNa savvaloyammi // 9 // dAraM // Ti0 1. ekkakke ka-cha-apratIvinA // 2. evaM gaNijja0 jha Ja // 3. parimANaM kha // 4. i jha / u Tha // 5. 0yarayaM ha0 Tha // 6. osappiNio kha ja / / 7. 0zaparimANaM kapustakena vinA'nyatra / 8. parimANaM kaprati vimucyAnyatra / / 9. nAstIyaM gAthA jhasaMjJakAdarza // 59 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u02| ni092] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram bAyaretyAdi / bAdarapRthivIkAyikaH paryApto yasmin AkAzakhaNDe avagADha: tasmin eva AkAzakhaNDe aparasyApi bAdarapRthivIkAyikasya zarIramavagADhamiti / zeSAH tu aparyAptAH paryAptakanizrayA samutpadyamAnA anantaraprakriyayA paryAptakAvagADhAkAzapradezAvagADhAH / sUkSmAH punaH sarvasmin api loke avagADhA iti // 91 / / upabhogadvAramAha[ni0] caMkamaNe ya TThANe NisIyaNa tuyaTTaNe ye kayakaraNe / uccAre pAsavaNe uvakaraNANaM ce nikkhivaNe // 12 // [ni0] AlevaNa paharaNa bhUsaNe ya kayavikkae kisIe ya / bhaMDANe pi ya karaNe uvabhogavihI maNussANaM // 13 // caMkamaNetyAdi, AlevaNetyAdi / caGkramaNa-UrddhasthAna-niSIdana-tvagvartanakRtakaputrakakaraNa-uccAra-prazravaNa-upakaraNanikSepa-Alepana-praharaNa-bhUSaNa-kraya-vikrayakRSIkaraNa-bhaNDakaghaTanAdiSu upabhogavidhiH manuSyANAM pRthivIkAyena bhavatIti // 92-93 / / ___ yadyevaM tataH kim ? iti ata Aha[ni0] eehiM kAraNehiM hiMsaMtI puDhavikAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 94 // dAraM // eehimityAdi / ebhiH caGkramaNAdibhiH kAraNaiH pRthivIjIvAn hiMsanti / kimartham ? iti darzayati- sAtaM-sukhaM Atmano anviSantaH paraduHkhAni ajAnAnAH katipayadivasaramaNIyabhogAzAkarSitasamastendriyagrAmA vimUDhacetasa iti / parasya-pRthivyAzritajanturAzeH, duHkham asAtalakSaNaM, tad udIrayanti utpAdayantIti / anena bhUdAnajanita: zubhaphalodayaH pratyukta iti // 94 / / adhunA zastradvAra- zasyate anena iti zastram, tacca dvidhA-dravyazastraM bhAvazastraM ca / dravyazastramapi samAsa-vibhAgabhedAd dvidhaiva / tatra samAsadravyazastrapratipAdanAya Aha[ni0]hala-kuliya-visa-kuddAlA alitta-migasiMga-kaTThamaggI ya / uccAre pAsavaNe eyaM tu samAsao satthaM // 15 // Ti01. ya karaNe ya cha / 2. tu kha ja jha / pi Ja // 3. 0NaMkiyakaraNe ka // 4. 0ghaTTanA0 gha ng|| 5. ohiM vi haMsaM0 j|| 6. 0nti IrayantI0 ga // 7. 0liyAvisa-kuddAlAlittamiga0 tth|| 8. 0sakoddA[?kudA]layakhaNittamiga0 ba // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvIkAye vedanAH [shru01| a01| u02| ni098] haletyAdi / tatra hala-kulika-viSa-kuddAlA-'litraka-mRgazRGga-kASThA-'gniuccAra-prazravaNAdikaM etat samAsataH saGkSapataH dravyazastram // 95 / / vibhAgadravyazastrapratipAdanAya Aha[ni0] kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasatthaM bhAve u asaMjamo satthaM // 16 // dAraM // kiMcItyAdi / kiJcit svakAyazastraM pRthivyeva pRthivyAH / kiJcit parakAyazastraM udakAdi / tadubhayaM kiJcid iti bhUdakaM militaM bhuvaH / etacca sarvamapi dravyazastram / bhAve punaH asaMyamaH duSprayuktA mano-vAk-kAyAH zastramiti // 96 / / vedanAdvAramAha[ni0] pAyaccheyaNa bheyaNa jaMghorU teha ya aMgamaMgesu / jaha hoMti narA duhiyA puDhavikkAe tahA jANa // 17 // pAetyAdi / yathA pAdAdikeSu aGga-pratyaGgeSu chedana-bhedanAdikayA kriyayA narA duHkhitAH tathA pRthivIkAye'pi vedanAM jAnIhi // 17 // yadyapi pAda-ziro-grIvAdIni aGgAni pRthivIkAyikAnAM na santi tathApi tacchedanAnurUpA vedanA asti eva iti darzayitumAha[ni0] natthi ya si aMgamaMgA tayANurUvA ya veyaNA tesi / kesiMci udIreMtI kesiM ca'ivAyae pANe // 98 // natthi ya sye[?sI]tyAdi / pUrvArdhaM gatArtham / keSAJcit pRthivIkAyikAnAM tadArambhiNaH puruSA vedanAM udIrayanti, keSAJcit tu prANAn api atipAtayeyuriti / Ti0 1. taheva aMguvaMgesu kha Tha / taheva aMgavaMgesu ja jha / taheva aMga0 ba // 2. 0kkAyaM tahA / ka // 3. pi jAnIhi vedanAm ka // 4. sambhavanti kha / / 5. se aMgovaMgA kha / si aMguvaMgA Tha / si yaMga0 Ja // 6. 0siMci u vAyao pA0 kha / 0siMci ya vA0 jha / 0siMci i vA0 Tha / / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 [zru01 / a01 / u02 / ni099] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram tathA hi-- bhagavatyAM dRSTAnta upAtto yathA caturantacakravartino gandhapeSikA yauvanavartinI balavatI ArdrAmalakapramANaM sacittapRthivIgolakaM ekaviMzatikRtvo gandhapaTTake kaThinazilAputrakeNa piMSyAt, tataH teSAM pRthivIjIvAnAM kazcit saGghaTTitaH kazcit paritApitaH kazcid vyApAditaH, aparaH kila tena zilAputrakeNa na spRSTo'pIti // 98 // vadhadvAramAha [ni0] pavayaMti ya aNagArA Na ya tehiM guNehiM jehiM aNagArA / puDhaviM vihiMsamANA Na hoMti vAyAe aNagArA // 99 // pavayaMtItyAdi / iha hi eke kutIrthikA yativeSaM AsthAya evaM ca pravadanti- 'vayam anagArAH=pravrajitAH / na ca teSu guNeSu niravadyAnuSThAnarUpeSu vartante yeSu anagArAH / yathA ca anagAraguNeSu na vartante tad darzayati-yata: te aharnizaM pRthivIjIvavipattikAriNo dRzyante guda-pANi-pAdaprakSAlanArtham, anyathA'pi nirlepa-nirgandhatvaM kartuM zakyam / atazca yatiguNakalApenirapekSA na vAGmAtreNa yuktizUnyena anagArA bhavantIti / anena prayogaH sUcitaH / tatra gAthApUrvArdhena pratijJA, pazcArdhena hetu:, uttaragAthArdhena sAdharmyadRSTAntaH / sa cAyaM prayogaH-kutIrthikA yatyabhimAnavAdino'pi yatiguNeSu na vartante, pRthivIhiMsApravRttatvAd, iha ye ye pRthivIhiMsApravRttAH te te yatiguNeSu na vartante, gRhasthavat // 99 // Ti0 1. ukto yathA ca // 2. 0raGgaca0 gha Ga // 3. Na hu te vA0 kha Tha // 4. AdhAyaivaM ca // 5. 0 pazUnyA na kaprati vimucyAnyatra // 6. 0ktinirapekSeNAnagA0 kapratimRte'nyatra || 7. 0gAratvaM bibhratIti ka kha / 0gAratA bhavatIti ga gha / GasaMjJAdarze pAThatruTi: // vi0Ti0 * tatsUtraM tvevam -- puDhavikAiyassa NaM bhaMte ! kemahAliyA sarIrogAhaNA pannattA ? goyamA ! se jahAnAmae ranno cAuraMtacakkavaTTissa vannagapesiyA taruNI balavaM jugavaM juvANI appAyaMkA vannao....jAva niuNasippovagayA navaraM cammeduhaNamuTThiyasamAhayaNicayagattakAyA na bhaNati sesaM taM ceva....jAva niuNasippovagayA tikkhAe vayarAmaIe sahakaraNIe tikkheNaM vairAmaeNaM vaTTAvaraeNaM egaM mahaM puDhavikAiyaM jatugolAsamANaM gahAya paDisAhariya 2 paDisaMkhiviya 2.... jAva iNameva tti kaTTu ttisattakkhutto uppIsejjA tattha NaM goyamA ! atthegatiyA puDhavikAiyA AliddhA atthegaiyA puDhavikkAiyA no AliddhA, a saMghaTTiyA atthegaiyA no saMghaTTiyA, atthegaiyA pariyAviyA atthegaiyA no pariyAviyA, atthegayA vi atthegaiyA no uddaviyA, atthegaiyA piTThA atthegaiyA no piTThA, puDhavikAiyassaM NaM goyamA emahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA / [ vyA0 prajJa019 |3|643] // idamatra avadheyam- atra bhagavatyAM gandhapeSikAsthAne varNakapeSikApAThaM tathA ArdrAmalakapramANasthAne jatugolakapramANapAThaM gRhItaM iti etAvAn vishessH| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhunindayA'nantasaMsAritvam [shru01| a01| u02| ni0102] sAmprataM dRSTAntagarbhaM nigamanamAha[ni0] aNagAravAiNo puDhavihiMsagA NigguNA agArisamA / Niddosa tti ya mailA viraDduguMchAe mailatarA // 100 // aNetyAdi / anagAravAdinaH 'vayaM yataya' iti vadanazIlAH pRthivIkAyavihiMsakAH santo nirguNAH, yato'taH agArisamA gRhasthatulyA bhavanti / abhyuccayamAhasacetanA pRthivI iti evaM jJAnarahitatvena tatsamArambhavatinaH sadoSA api santo 'vayaM nirdoSA' iti evaM manyamAnAH svadoSaprekSA'vimukhatvAt malinA: kaluSitahRdayAH / punazca atipragalbhatayA sAdhujanAzritAyA niravadyAnuSThAnAtmikAyA virateH jugupsayA nindayA malinatarA bhavanti / anayA ca sAdhunindayA anantasaMsAritvaM pradarzitaM bhavatIti // 100 / / etacca gAthAdvayaM sUtropAttArthAnusAri api vadhadvArAvasare niyuktikRtA abhihitam, tasya svayameva upAttatvena tadvyAkhyAnasya nyAyyatvAt / taccedaM sUtram-lajjamANA puDho pAsa aNagArA mo tti ege pavadamANe [suu012]tyaadi| ayaM ca vadhaH kRta-kAritA-'numatibhiH bhavatIti tadarthamAha[ni0] keI sayaM vahaMtI keI annehi tuM vadhAveMti / keI aNumannaMtI puDhavikkAyaM vahemANA // 101 // ke0 ityAdi / spaSTA // 101 // tadvadhe'nyeSAmapi tadAzritAnAM vadho bhavatIti darzayitumAha[ni0] jo puDhavi samArabhae anne vi hu so samArabhai kAe / aNiyAe a NiyAe disse ya tahA adisse ya // 102 // jo ityAdi / yaH pRthivIkArya samArabhate vyApAdayati tathA sa anyAnapi apkAya-dvIndriyAdIn samArabhate-vyApAdayati, udumbaraphalabhakSaNapravRttaH tatphalAntaHpraviSTatrasajantubhakSaNavaditi / tathA aNiyAe ya niyAe tti akAraNena kAraNena ca, yadi vA Ti0 1.0mAraMbhati ba tth|| 2. ya tth|| vi0Ti0 * NIyAe ceva aNiyAe tti, dvividhA vedanA tatra nidayA AbhogataH, anidayA tvanAbhogataH [samavA0sU0vR0153 pR0278] // 63 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 | a01 / u02 / ni0103] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram jIve / [ni0 ] bahU asaGkalpena saGkalpena ca pRthivIjantUn samArabhate / tadArambhavAMzca dRzyAn dardurAdIn adRzyAn panakAdIn samArabhate, vyApAdayatItyarthaH // 102 // etadeva spaSTataramAhapuMDhavI samArabhaMtA haNaMti tannisi suhume ya bAyare yA pajjatte vA apajjate // 103 // dAraM // puDhevItyAdi / spaSTA / atra ca sUkSmANAM vadhaH pariNAmA'zuddhatvAt tadviSayanivRttyabhAvena dRSTavya iti // 103 || viratidvAramAha [ni0] evaM viyANiUNaM puDhavIo nikkhivaMti je daMDaM / tiviheNa savvakAlaM maNeNa vAyAe kAraNaM // 104 // evamityAdi / evam iti uktaprakArAnusAreNa pRthivIjIvAn vijJAya tadvadhaM bandhaM ca vijJAya pRthivIto nikSipanti ye daNDaM pRthivIsamArambhAd vyuparamanti te IkSA anagArA bhavantIti uttaragAthAyAM vakSyati / trividhena iti kRta-kAritA - 'numatibhiH sarvakAlamiti yAvajjIvamapi manasA vAcA kAyena iti // 104 // anagArabhavane uktazeSamAha [ni0 ] guttA guttahiM savvAhiM, samiyA samiIhiM saMjayA / jayamANagA suvihiyA erisiyA hoMti aNagArA // 105 // guttA ityAdi / tisRbhiH mano- vAk- kAyaguptibhiH guptAH, tathA paJcabhiH IryAsamityAdibhiH samitAH, samyag utthAna - zayana - caGkramaNAdikriyAsu yatA:=saMyatAH, yatamAnAH=sarvatra prayatnakAriNaH, zobhanaM vihitaM samyagdarzanAdyanuSThAnaM yeSAM te tathA, anagArA bhavanti, na tu pUrvoktaguNAH pRthivIkAyasamArambhiNaH zAkyAdaya iti // 105 // gato nAmaniSpanno nikSepaH / adhunA sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtraM uccAryate, taccedam-- [sU0] aTTe loe parijuNNe dussaMbodhe avijANae / aTTetyAdi / asya ca ayaM abhisambandhaH - iha anantarasUtre parijJAtakarmA muniH Ti0 1. puDhaviM ka - chapratI vinA // 2. 0ssie ya bahujIve Tha / / 3. vA cha jha // / 4. yA kachapustake vinA // 5. 0DhavimityA0 kapratyA Rte // 6. 0vIe ni0 cha- apratI Rte // 7 0ttarArdhena vakSya0 kha // 8. 0thA / te IdR0 ka- gha - capratIvinA // 64 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a01 / u02 / sU010] pRthvIhiMsakA ArttaparidyUnAdimantaH bhavati iti uktam, yaH tu aparijJAtakarmA sa bhAvArto bhavatIti / tathA AdisUtreNa sambandhaH, sudharmasvAmI jambUnAmne idamAcaSTe zrutaM mayA, kiM tat zrutam ? pUrvoddezakA pradarzya idamapi iti aTTetyAdi / paramparasambandhastu ihamegesiM no sannA bhavatIti uktam, kathaM punaH saJjJA na bhavatIti ? ArtatvAt, tadAha aTTetyAdi / Arto nAmAdizcaturdhA / nAma - sthApane kSuNNe / jJazarIra-bhavyazarIratadvyatirikto noAgamato dravyArtaH zakaTAdicakrANAM uddhimUle vA yo lohamayaH paTTo dIyate sa dravyArtaH / bhAvArtestu dvidhA-- Agamato noAgamatazca / tatra Agamato jJAtA ArtapadArthajJaH tatra ca upayuktaH / noAgamataH tu audayikabhAvavartI rAga-dveSagrahaparigRhItAntarAtmA priyaviprayogAdiduHkhasaGkaTanimagno bhAvArta iti vyapadizyate, athavA zabdAdiviSayeSu viSavipAkasadRzeSu tadAkAGkSatvAd hitA-hitavicArazUnyamanA bhAvArtaH karmma upacinoti, yata uktam "soiMdiyavaisaTTe NaM bhaMte ! jIve kiM baMdhai ? kiM ciNAi ? kiM uvaciNAi ? goyamA ! aTTha kammapayaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo pakare ... jAva aNAiyaM ca NaM aNavayaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAramaNupariyaTTai [ vyA0 prjny012|2|442 ] evaM sparzanAdiSu api AyojanIyam / evaM krodha - mAna-mAyA - lobha-darzanamohanIyacAritramohanIyAdibhiH bhAvArtA: saMsAriNo jIvA iti, uktaM ca 'rAga-ddosa - kasAehiM iMdiehiM ya paMcahiM / duhA vA mohaNijjeNa aTTA saMsAriNo jiyA // " [ 4. ] yadi vA jJAnAvaraNIyAdinA zubhA - zubhena aSTaprakAreNa karmaNA ArtaH / kaH punarevaMvidhaH ? ityata Aha-- lokayatIti lokaH eka-dvi-tri- catuH - paJcendriyajIvarAzirityarthaH / atra lokazabdasya nAma - sthApanA - - dravya-kSetra - kAla-bhava-bhAva - paryAyabhedAd aSTadhA nikSepaM pradarzya aprazastabhAvodayavartinA lokena iha adhikAro vAcyaH / yasmAd yAvAn ArtaH sarvo'pi paridyUna iti / paridyUno nAma paripelavo nissAraH Ti0 1. 0rtazca ca // 2. 0 kAGkSitvAd gha Ga ca // 3 0vasage ka / 0vasadde ga // / 4. ityAha kha / ityatrAha ga / / 5. atha kha // / 6. 0pane kSuNNatvAd anAdRtya dravya kSetra0 kha / / 7. paridUna k| gagha pratyoH pAThabhaGgaH // 65 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [shru01| a01 / u02 / sU010 ] aupazamikAdiprazastabhAvahIno avyabhicArimokSasAdhanahIno veti / sa ca dvidhA dravyabhAvabhedAt / tatra sacittadravyaparidyUno jIrNazarIraH sthavirakaH jIrNavRkSo vA, acittadravyaparidyUno jIrNapaTAdiH / bhAvaparidyUna audayikabhAvodayAt prazastajJAnAdibhAvavikalaH / kathaM vikalaH ? anantaguNaparihANyA, tathA hi- paJca catuH - tri-dvi-ekendriyAH kramazo jJAnavikalAH / tatra sarvanikRSTajJAnAH sUkSmanigodA aparyAptakAH prathamasamayotpannAH, uktaM ca "sarvanikRSTo jIvasya dRSTa upayoga eva vIreNa / sUkSmanigodAparyAptAnAM sa bhavati vijJeyaH // [ tasmAt prabhRti jJAnavivRddhirdRSTA jinena jIvAnAm / labdhinimittaiH karaNaiH kAyendriya-vAG-mano- dRgbhiH // " [ 66 ] ] sa ca viSaya- kaSAyArtaH prazastajJAnadyUnaH kimavastho bhavati ? iti darzayati dussambodha iti / duHkhena sambodhyate - dharmacaraNe pratipatti kAryata iti dussambodho tAryavaditi / yadi vA dussambodhaH yo bodhayituM azakyaH brahmadattavaditi / kimityevaM ? yataH - aviyANae tti viziSTAvabodharahitaH / sa caivaMvidhaH kiM vidadhyAt ? ityAha assi loe pavvahie tattha tattha puDho pAsa AturA paritAveMti // 10 // asmin pRthivIkAyaloke pravyathite prakarSeNa vyathite, sarvasya Arambhasya tadAzrayatvAditi prakarSArthaH, tattatprayojanatayA khananAdibhiH pIDite nAnAvidhazastrodbhIte vA / "vyatha bhaya-calanayoH " [paa0dhaa01|764] iti kRtvA vyathitaM = bhItamiti / tattha tattha iti teSu teSu kRSi - khanana - gRhakaraNAdiSu pRthag vibhinneSu kAryeSu utpanneSu pazya iti vineyasya lokA'kAryapravRttiH pradarzyate / siddhAntazailyA ekAdeze'pi prakRte bahvAdezo bhavatIti AturAH viSaya - kaSAyAdibhiH asmin pRthivIkAye viSayabhUte sAmarthyAt pRthivIkAyaM paritApayanti pari:- samantAt tApayanti = pIDayantItyarthaH / bahuvacananirdezastu tadArambhiNAM bahutvaM gamayati / yadi vA lokazabdaH pratyekaM abhisambadhyate kazcit loko Ti0 1. prabhU ? vRtti ka // / 2 0 prAkRte gaGa ca // vi0Ti0 = " tasmAt prabhRti iti prathamasamayamAdiM kRtvA" jai0vi0pa0 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaGkhyeyajIvarUpA pRthivI [shru01| a01 / u02 / sU012] viSayakaSAyAdibhirArteH aparastu kAyajIrNaH kazcid duHkhasambodhaH tathA'paro viziSTajJAnarahitaH, ete sarve'pi AturA viSaya - jIrNedehAdibhiH sukhAptaye asmin pRthivIkAyaloke viSayabhUte pRthivIkAyaM nAnAvidhairupAyaiH paritApayanti = pIDayantIti sUtrArthaH // 10 // nanu ca ekadevatAvizeSAvasthitA pRthivIti zakyaM pratipattum, na punarasaGkhyeyajIvasaGghAtarUpA iti, etat parihartukAma Aha-- [sU0] saMti pANA puDho sitA // 11 // saMtItyAdi / santi-vidyante, prANAH sattvAH, pRthak = pRthagbhAvena aGgulA'saGkhyeyabhAgasvadehAvagAhanayA pRthivyAzritAH, sitA vA sambaddhA ityarthaH / anena tat kathayati-- na ekadevatA pRthivI, api tu pratyekazarIrapRthivIkAyAtmikA iti / tadevaM sacetanatvaM anekajIvAdhiSThitatvaM ca pRthivyA AviSkRtaM bhavatIti // 11 // etacca jJAtvA tadArambhanivRttAn darzayitumAha [sU0] lajjamANA puDho pAsa / lajjamANA puDho pAsa tti / lajjA dvividhA - laukikI lokottarA ca / tatra laukikI snuSA - subhaTAdeH zvazura - saGgrAmaviSayA, lokottarA saptadazaprakAraH saMyamaH, taduktam-''lajjA dayA saMjama baMbhacerami" [ dshvai09|1|13]tyaadi / lajjamAnA: saMyamAnuSThAnaparAH, yadi vA pRthivIkAyasamArambharUpAd asaMyamAnuSThAd lajjamAnAH, pRthag iti pratyakSajJAninaH parokSajJAninazca, atastAn lajjamAnAn pazya ityanena ziSyasya kuzalAnuSThAnapravRttiviSayaH pradarzito bhavatIti / kutIrthikAstu anyathAvAdino anyathAkAriNa iti darzayitumAha 'aNagArA mo' tti ege pavayamANA, jamiNaM virUvarUvehiM satthe hiM puDhavikammasamAraMbheNaM puDhavisatthaM samAraMbhamANe aNegarUve pANe vihiMsati // 12 // aNagArA ityAdi / na vidyate agAraM gRhaM aiSAM iti anagArAH, 'yatayaH smo Ti0 1. 0rtaH kazcit tu kAyaparijIrNaH aparo duHsambodhaH kha gha Ga ca // 2. 0rNabhedA dehA0 ca // / 3. 0zritA vA si0 kha // / 4. saMjamo ga gha // 5. eSAM te ana0 ka-gapratI Rte // 67 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01|01|02|suu013] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram vayam' ityevaM prakarSeNa vadantaH pravadanta iti, eke zAkyAdayo grAhyAH / te ca 'vayameva janturakSaNaparAH kSapitakaSAyA-'jJAnatimirAH' iti evamAdi pratijJAmAtraM anarthakaM AraTanti / yathA kazcid atyantazuciH bodraH catuHSaSTimRttikAsnAyI gozavasya azucitayA parityAgaM vidhAya punaH karmakaravAkyAt carmA-'sthi-pizita-snAyvAdeH yathAsvaM upayogArthaM saGgrahaM kAritavAn / tathA ca tena zucyabhimAnamudvahatA'pi kiM tasya parityaktam ?; evamete api zAAkyAdayo anagAravAdaM udvahanti, na cAnagAraguNeSu manAgapi vartante, na ce gRhasthacaryAM manAgapi atilaGghayantIti darzayati ___ yad-yasmAd, imam iti sarvajanapratyakSaM pRthivIkAyaM, virUparUpaiH nAnAprakAraiH zastraiH hala-kuddAla-khanitrAdibhiH pRthivyAzrayaM karma-kriyAM samArabhamANA vihiMsanti / tathA anena ca pRthvIkarmasamArambheNa pRthvIzastraM samArabhamANo vyApArayan pRthivIkArya nAnAvidhaiH zastraiH vyApAdayan anekarUpAn tadAzritAn udaka-vanaspatyAdIn vividhaM hinasti nAnAvidhaiH upAyaiH vyApAdayati ityarthaH // 12 // evaM zAkyAdInAM pArthivajantuvairiNAM ayatitvaM pratipAdya sAmprataM sukhAbhilASitayA kRta-kAritA-'numatibhiH mano-vAk-kAyalakSaNAM pravRttiM darzayitumAha[sU0] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA / imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe jAtI-maraNa-moyaNAe dukkhapaDighAtaheuM se sayameva puDhavisatthaM samAraMbhati aNNehiM vA puDhavisatthaM samAraMbhAveti aNNe vA puDhavisatthaM samAraMbhaMte samaNujANati / tatthetyAdi / tatra pRthivIkAyasamArambhe, khaluzabdaH vAkyAlaGkAre, bhagavatA zrIvardhamAnasvAminA, parijJAnaM parijJA, sA praveditA iti / idamuktaM bhavati-bhagavatA idamAkhyAtaM yathA aibhiH vakSyamANaiH kAraNaiH kRta-kAritA-'numatibhiH sukhaiSiNaH pRthvIkArya samArabhante / tAni cAmUni Ti0 1. 0pabhogA0 ca // 2. vA gha ca // 3. 0yantItyarthaH ka kha // 4. 0nAM pRthivIjantu0 kha // 5. samprati ka-gapratI Rte // 6. ebhiH kA0 kha // vi0Ti0 "bodraH iti mUrkhaH" jai0vi0pa0 // * TIkAkRdabhiprAyeNa ....virUvarUvehiM satthehiM puDhavikamma samArabhamANA vihiMsanti / puDhavikammasamAraMbheNa ....' pATho jJeyaH; evamagre'pi avagantavyam / / 68 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvIzastrasamArambhasya granthAditvam [shru01| a01| u02| sU014 ] asyaiva jIvitasya paripelavasya parivandana-mAnana-pUjanArthaM tathA jAti-maraNamocanArthaM duHkhapratighAtahetuM ca sukhalipsuH duHkhaviT svayaM-AtmanA eva pRthivIzastraM samArabhate, tathA anyaizca pRthvIzastraM samArambhayati, pRthvIzastraM samArabhamANAnanyAMzca sa eva smnujaaniite| evaM atItA-'nAgatAbhyAM mano-vAk-kAyakarmabhiH AyojanIyam / tadevaM pravRttamateH yad bhavati tad darzayitumAhataM se ahitAe, taM se abohIe // 13 // taM se ahiyAe, taM se abohIe / tat pRthivIkAyasamArambhaNaM, se-tasya kRtakAritA-'numatibhiH pRthvIzastraM samArabhamANasya AgAmini kAle ahitAya bhavati, tadeva ca abodhilAbhAya iti / na hi prANigaNopamardanapravRttAnAM aNIyasA'pi hitena AyetyAM yogo bhavatIti uktaM bhavati // 13 // yaH punarbhagavataH sakAzAt tacchiSyAnagArebhyo vA vijJAya pRthvIsamArambhaM pApAtmakaM bhAvayati sa evaM manyata ityAha[ sU0] se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavato aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati-esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu nirae / se ttamityAdi / saH jJAtapRthvIjIvatvena viditaparamArthaH pRthvIzastrasamArambhaM ahitaM samyag avabudhyamAnaH AdAnIyaM-grAhyaM samyagdarzanAdi, samyagutthAya abhyupagamya, kena pratyayena ? iti darzayati- zrutvA-avagamya, sAkSAd bhagavato anagArANAM vA samIpe, tataH iha manuSyajanmani ekeSAM pratibuddhatattvAnAM sAdhUnAM jJAtaM bhavatIti / yad jJAtaM bhavati tad darzayitumAha esetyAdi / ya eSa pRthvIzastrasamArambhaH, khaluH avadhAraNe, kAraNe kAryopacAraM kRtvA naDvalodakapAdaroganyAyena eSa eva granthaH assttprkaarkrmbndhH| tathaiSa eva pRthvIsamArambho mohahetutvAd mohaH karmabandhavizeSo darzana-cAritrabhedo aSTAviMzatividhaH / Ti0 1. 0tavyasya kha / 0tasya pela0 ka // 2. 0yatyA gha // 3. 0dakaM pA0 kasaMjJakAdarzana vinA / / 4. 0ga iti nyA0 gha Ga ca / / 69 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u02 / sU014] tathaiSa eva maraNahetutvAd mAraH AyuSkakarmakSayalakSaNaH / tathaiSa eva narakahetutvAd narakaH sImantakAdiH bhUbhAgaH, anena ca asAtAvedanIyamupAttaM bhavati / kathaM punaH ekaprANivyApAdanapravRttau aSTavidhakarmabandhaM karoti ? iti ucyate - mAryamANajantujJAnAvarodhitvAd jJAnAvaraNIyaM badhnAti evaM anyatrApi AyojanIyamiti / anyadapi teSAM jJAtaM bhavatIti darzayitumAha iccatthaM gaDhie loe, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM puDhavikammasamAraMbheNaM puDhavisatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati // 14 // vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram iccatthamityAdi / ityevamartham AhArabhUSaNopakaraNArthaM tathA parivandana - mAnanapUjanArthaM duHkhapratighAtahetuM ca gRddhaH = mUcchitaH, loka: = prANigaNaH / evaMvidhe'pi atiduritanicayavipAkaphale pRthvIkAyasamArambhe ajJAnavazAd mUcchitastu etad vidhatta iti darzayati-- yad=yasmAd, imaM pRthvIkAyaM, virUparUpaiH zastraiH pRthvIkAyaM samArabhamANo hinasti, pRthvIkAyasamArambheNa ca pRthivyeva zastraM svakAyAdeH pRthivyAM vA zastraM halakuddAlAdi, tat samArabhate, pRthivIzastraM samArabhamANaH ca anyAn anekarUpAn prANinaH dvIndriyAdIn vividhaM hinastIti // 14 // syAdArekA- ye hi na pazyanti na zRNvanti na jighranti na gacchanti kathaM punaste vedanAM anubhavantIti grahItavyam ?, amuSyArthasya prasiddhaye dRSTAntamAha[sU0] se bemi-appege aMdhamabbhe appege aMdhamacche, appege pAdamabbhe 2, appege gupphamabbhe 2, appege jaMghamabbhe 2, appege jANumabbhe 2, appege Urumabbhe 2, appege kaDimabbhe 2, appege NAbhimabbhe 2, appege udaramabbhe 2, appege pAsamabbhe 2, appege piTThimabbhe 2, appege uramabbhe 2, appege hiyayamabbhe 2, appege thaNamabbhe 2, appege khaMdhamabbhe 2, appege bAhumabbhe 2, appege hatthamabbhe 2, appege aMgulimabbhe 2, appege Nahamabbhe 2, appege gIvamabbhe 2, appege hama 2, appe hoTThamabbhe 2, appege daMtamabbhe 2, appege jibbhamabbhe 2, appege tAlumabbhe 2, appege galamabbhe 2, appege gaMDamabbhe 2, appege kaNNamabbhe Ti0 1. pRthivIkarma samA0 ka - khapratI Rte'nyatra // 2. pRthivIkarmasamA0 kha gha ca // 70 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ andhAdivat pRthivyArapi vedanA'nubhavaH [shru01| a01| u02| sU015] 2, appege NAsamabbhe 2, appege acchimabbhe 2, appege bhamuhamabbhe 2, appege NiDAlamabbhe 2, appege sIsamabbhe 2, appege saMpamArae, appege uddavae // 15 // se bemItyAdi / so'haM pRSTo bhavatA pRthvIkAyavedanAM bravImi / athavA se iti tacchabdArthe vartate, yat tvayA pRSTaH tadahaM bravImi / apizabdaH yathAnAmazabdArthe, yathA nAma kazcit jAtyandho badhiro mUkaH kuSThI paGgaH anabhinirvRttapANyAdyavayavavibhAgo mRgAputravat pUrvakRtAzubhakarmodayAd hitA-'hita-prApti-parihAravimukho atikaruNAM dazAM prAptaH tamevaMvidhaM andhAdiguNopetaM kazcit kuntAgreNa abbhe iti AbhindyAt, tathA'paraH kazcid andhaM AcchindyAt / sa ca bhidyamAnAdyavasthAyAM na pazyati, na zRNoti, mUkatvAd noccaiH rAraTIti, kimetAvatA tasya vedanA'bhAvo jIvAbhAvo vA zakyo vijJAtum ? evaM pRthvIjIvA api avyaktacetanA jAtyandha-badhira-mUka-paGgvAdiguNopetapuruSavaditi / yathA vA paJcendriyANAM parispaSTacetanAnAM appege pAyamabbhe iti yathA nAma kazcit pAdamAbhindyAd AcchindyAd vA iti / evaM gulphAdiSu api AyojanIyamiti / evaM jaGghA-jAnu-Uru-kaTI-nAbhi-udara-pArzva-pRSTha-uro-hRdaya-stana-skandha-bAhu-hastA'Ggali-nakha-grIvA-hanuka-oSTha-(danta-)jihvA-tAlu-gala-gaNDa-karNa-nAsikA-'kSibhrU-lalATa-ziraHprabhRtiSvavayaveSu bhidyamAneSu chidyamAneSu vA vedanotpattiH lakSyate / evaM eSAM utkaTamohA-'jJAnabhAjAM styAnaddharyudayAd avyaktacetanAnAM avyaktaiva vedanA bhavatIti grAhyam / atraiva dRSTAntAntaraM darzayitumAha appege saMpamArae appege uddavae / yathA nAma kazcit sam-ekIbhAvena prakarSaNa prANAnAM mAraNam avyaktatvApAdanaM kasyacit kuryAt, mUrchAmApAdayedityarthaH / tathA'vasthaM ca yathA nAma kazcid apadrApayet prANebhyo vyaparopayet / na ca asau tAM vedanAM sphuTaM anubhavati, asti cAvyaktA tasyAsau vedaneti / evaM pRthivIjIvAnAmapi dRSTavyamiti // 15 / / pRthivIkAyikAnAM jIvatvaM prasAdhya tathA nAnAvidhazastrasampAte vedanAM ca AvirbhAvya adhunA tadvadhe bandhaM darzayitumAha Ti0 1. yadi vA kha gha Ga ca // 2. 0ti darzayati / evaM kapratyA vinA // 3. 0STha-tAlu-jihvAgala0 ka ga // 4. 0naddhAdhudayA0 ga ca // 5. 0mAsAda0 ka // 6. 0drAvayet kha // 7. 0nAM anubha0 kha // 8. cetaneti // kha ca // 9. 0ndhaM pratipAdayannAha gha Ga ca // 71 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u02| sU016] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [sU0] ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAtA bhavaMti / ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAtA bhavaMti // 16 // ettha satthetyAdi / atra-pRthvIkAye zastraM dravya-bhAvabhinnam, tatra dravyazastraM svakAya-parakAya-ubhayarUpam, bhAvazastraM tu asaMyamo duHpraNihitamano-vAk-kAyalakSaNaH / etad dvividhamapi zastraM samArabhamANasya ityete khanana-kRSyAdyAtmakAH samArambhA bandhahetutvena aparijJAtA:=aviditA bhavanti / etadviparItasya parijJAtA bhavantIti darzayitumAha etthetyAdi / atra-pRthivIkAye, dvividhamapi zastraM asamArabhamANasya avyApArayata ityete prAguktAH karmasamArambhAH parijJAtA: viditA bhavanti // 16 // anena ca viratyadhikAra: pratipAdito bhavatIti tAmeva viratiM svanAmagrAhamAha[sU0] taM pariNAya mehAvI va sayaM puDhavisatthaM samArabhejjA, Neva'NNehiM puDhavisatthaM samArabhAvejjA, Neva'NNe puDhavisatthaM samArabhaMte samaNujANejjA // 17 // tamityAdi / taM pRthivIkAyasamArambhe bandhaM parijJAya asamArambhe ca abandhamiti, medhAvI-kuzalaH etat kuryAditi darzayati-naiva pRthivIzastraM dravya-bhAvabhinnaM samArabheta, nApi tadviSayo anyaiH samArambhaH kArayitavyaH, na ca anyAn pRthivIzastraM samArabhamANAn samanujAnIyAt / evaM mano-vAk-kAya-karmabhiH atItA-'nAgatakAlayorapi AyojanIyam // 17 // tatazcaivaM kRtanivRttiH asau muniriti vyapadizyate, na zeSa iti darzayan upasaJjihIrSurAha[ sU0] jassete puDhavikammasamAraMbhA pariNNAtA bhavaMti se hu muNI pariNAyakamme tti bemi // 18 // jassetyAdi / yasya viditapRthvIjIvavedanAsvarUpasya, ete pRthvIviSayAH karmasamArambhAH khanana-kRSyAdyAtmakAH karmabandhahetutvena parijJAtA bhavanti jJaparijJayA, Ti0 1. 0ye dvividhamapi zastraM kha // 2. 0vazastram ka // 3. anAgatA-'tItakAla0 ka gha Ga // 4. 0yA, tathA pratyA0 kha ga ca // 72 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthivIdaNDavirato muniH [shru01| a01| u02| sU018] pratyAkhyAnaparijJayA ca parihatA bhavanti, huH avadhAraNe, sa eva muniH dvividhayA'pi parijJayA parijJAtaM karma sAvadyAnuSThAnaM aSTaprakAraM vA karma yena sa parijJAtakarmA, nApara: zAkyAdiH, bravImi iti pUrvavaditi // 18 // // zastraparijhAyA dvitIya uddezakaH samAptaH // cha / 1. 0jJAyAM ga gha Ga // 2. 0tIyodde0 kha ca / / 3. 0pta iti // ca / / 73 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // tRtIyo apkAyoddezakaH // gataH pRthivyuddezakaH / sAmpratamapkAyoddezakaH samArabhyate / tesya ca ayaM abhisambandhaH- iha anantaroddezake pRthvIkAyajIvAH pratipAditAH, tadvadhe bandho viratizca / sAmprataM kramAyAtasya apkAyasya jIvatvaM tadvadhe bandho viratizca pratipAdyate iti| anena sambandhena AyAtasya asyoddezakasya catvAri anuyogadvArANi vAcyAni / tatra nAmaniSpanne nikSepe apkAyoddezakaH / tatra pRthivIkAyajIvasvarUpasamadhigataye yAni nava nikSepAdIni dvArANi uktAni apkAye'pi tAnyeva samAnatayA atideSTukAmaH kAnicid vizeSAbhidhitsayA uddhartukAmazca niyuktikAro gAthAmAha[ni0] Aussa vi dArAiM tAiM jAiM havaMti puDhavIe / ___NANattI u vihANe parimANuvabhoga-satthe ya // 106 // AussetyAdi / apkAyasyApi tAni eva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAH pratipAditAnIti / nAnAtvaM bhedarUpaM vidhAna-parimANa-upabhoga-zastraviSayaM dRSTavyam / cazabdAd lakSaNaviSayaM ca / tuzabdo avadhAraNArthaH, etadgatameva nAnAtvam, nAnyagatamiti // 106 // tatra vidhAnaM prarUpaNA, tadgataM nAnAtvaM darzayitumAha[ni0] duvihA~ ya AujIvA suhumA taha bAyarA ya loyammi / suhumA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // 107 // duvihA yetyAdi / spaSTA // 107 // tatra paJca bAdaravidhAnAni darzayitumAha[ni0] suddhodae ya ussA hime ya mahiyA ya harataNa ceva / bAyara AuvihANA paMcavihA vaNNiyA ee // 108 // dAraM // __suddhodayetyAdi / zuddhodakaM taDAga-samudra-nadI-hudA-'vaTAdigataM avazyAyAdirahitamiti / avazyAyaH rajanyAM yaH sneha: patati / himaM tu zizirasamaye zItapudgalasamparkAd jalameva kaThinIbhUtamiti / garbhamAsAdiSu sAyaM prAtaH vA dhUmikAvapAto mahikA ityucyate / varSA-zaratkAlayoH haritAGkaramastakasthitajalabinduH bhUmisnehasamparkodbhUto Ti0 1. prArabhyate kha ga ca / / 2. asya ga // 3. 0samabhigataye kha // 4. 0yA nirdeSTakAmaH ca 5. ya kha // 6. 0NArthe eta0 ca // 7. 0hA AujjIvA ka Tha / 0hA ihA''ujIvA kha // 8. // 74 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apkAyaparimANadvAram [zru01 / a01 / u03 / ni0109] harataNuzabdena abhidhIyate / evamete paJca bAdarApkAyavidhayo vyAvarNitAH // 108 // nanu ca prajJApanAyAM bAdarApkAyabhedA bahavaH paripaThitAH, tadyathA - karaka-zItauSNa-kSAra-kSatra-kaTu-amla - lavaNa - varuNa - kAloda - puSkara - kSIra - ghRta- ikSurasAdayaH / kathaM punasteSAmatra saGgrahaH ? ucyate - karakaH tAvat kaThinatvAd himAnta:pAtI, zeSAzca sparzarasa-sthAna-varNamAtrabhinnatvAd na zuddhodakamativartante / yadyevaM prajJApanAyAM kimartho'parabhedAnAM pATha: ?, ucyate - strI - bAla - mandabuddhyAdipratipattyarthamiti / ihApi kasmAnna tadarthaM pAThaH ? iti, ucyate-- prajJApanAdhyayanamupAGgatvAd ArSam, tatra ca yuktaH sakalabhedopanyAsaH stryAdyanugrahAya niryuktayastu sUtrArthaM piNDIkurvantyaH pravartanta ityadoSaH / aite bAdarApkAyAH samAsato dvedhA-paryAptakA aparyAptakAzca / tatra aparyAptakA varNAdIn asamprAptAH / paryAptakAstu varNa- gandha-rasa - sparzAdezaiH sahasrAgrazo bhidyante / tatazca saGkhyeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi bhavanti bhedAnAmiti avagantavyam / saMvRtayonayazca ete| sA ca yoniH sacittA-'citta-mizrabhedAt tridhA, punazca zIta-uSNa- ubhayabhedAt tridhaiva / evaM gaNyamAnA yonInAM sapta lakSA bhavanti / prarUpaNAnantaraM parimANadvAramAha [ni0] je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamettA te / sesA tinni virAsI vIsaM logA asaMkhejjA // 109 // dA0 // je bAyaretyAdi / ye bAdarApkAyaparyAptakA te saMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAH / zeSAH tu trayo'pi rAzayaH viSvak = pRthag asaGkhyeyalokAkAzapradezarAziparimANA iti / vizeSazcAyam -- bAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo bAdarApkAyaparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, bAdarapRthvIkAyAparyAptakebhyo bAdarApkAyAparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, sUkSmapRthivIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmApkAyAparyAptakA vizeSAdhikAH, sUkSmapRthivIkAyaparyAptakebhyaH sUkSmApkAyaparyAptakA vizeSAdhikAH // 109 // sAmprataM parimANadvArAnantaraM cazabdasUcitaM lakSaNadvAramAha - jahetyAdi / athavA para Ti0 1. zeSAstu kha ga ca / / 2. ta ete bA0 kapratimRte / vi0Ti0 / se kiM taM bAdaraAukAiyA ? bAdaraAukAiyA aNegavihA pannattA, taM jahA ussA himae mahiyA karae harataNue suddhodae sItodae usiNodae khArodae khaTTodae aMbilodae lavaNodae vAruNodae khIrodae ghaodae khotodae rasodae, je yAvanne tahappaggArA // (prajJA0 pa0 28 sU0 16) || 75 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u03| ni0110] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram AkSipati-nApkAyo jIvaH, tallakSaNAyogAt, prazravaNAdivaditi / asya hetoH asiddhatodbhAvanArthaM dRSTAntadvAreNa lakSaNamAha[ni0] jaha hatthissa sarIraM kelalAvatthassa ahaNo[ ?'haNu ]vavannassa / jaha vodagaaMDassa va esuvamA AujIvANaM // 110 // dArA // jahetyAdi / yathA hastinaH zarIraM kalalAvasthAyAM adhunotpannasya dravaM cetanaM ca dRSTam ; evaM apkAyo'pi iti / yathA vA udakapradhAnaM aNDakaM udakANDakam adhunotpannamityarthaH, tanmadhye vyavasthitaM rasamAtraM asaJjAtAvayavaM anabhivyaktacaJcvAdipravibhAgaM cetanAvad dRSTam / eSA eva upamA abjIvAnAmapi iti / hastizarIrakalalagrahaNaM ca mahAkAyatvAt tad bahu bhavatItyataH sukhena pratipadyate / adhunopapannagrahaNaM saptAhaparigrahArtham, yataH saptAhameva kalalaM bhavati, paratastu arbudAdi / aNDake'pi udakagrahaNaM evamarthameva / prayogazcAyam-sacetanA ApaH, zastrAnupahatatve sati dravatvAt, hastizarIropAdAnabhUtakalalavat / vizeSaNopAdAnAt prazravaNAdivyudAsaH / tathA sAtmakaM toyam, anupahatadrevatvAt, aNDakamadhyasthitakalalavaditi / tathA Apo jIvazarIrANi, chedyatvAd bhedyatvAd utkSepyatvAd bhojyatvAd bhogyatvAd gheyatvAd rasanIyatvAt sparzanIyatvAt dRzyatvAd dravyatvAd, evaM sarve'pi zarIradharmA hetutvena upanyasanIyAH, gaganavarjabhUtadharmAzca rUpavattvA-''kAravattvAdayaH / sarvatra cAyaM dRSTAntaH-sAsnA-viSANAdisaGghAtavaditi / nanu ca rUpavattvA-''kAravattvAdayo dharmAH paramANuSvapi dRSTA iti anaikAntikatA ?; naitadevam, yadatra chedyatvAdi hetutvena upanyastaM tat sarvaM indriyavyavahArAnupAti, na ca tathA paramANavaH, aMtaH kAraNAd atIndriyaparamANuvyavacchedaH / yadi vA naivAsau vipakSaH, sarvasya pudgaladravyasya dravyazarIrAbhyupagamAt, jIvasahitA'-sahitatvaM tu vizeSaH, uktaM ca Ti0 1. tallakSaNarahitatvAt kha ca // 2. kalalAkaliyassa ahu0 cha Ja // 3. hoi udagaMDagassa ya esuvamA savvajIvANaM kha Tha |....v taovamA AujI0 cha / ....ya taovamA AujI0 ja jha / ...vi tayovamA AujI0 ba / / 4. 0pkAye'pIti ka // 5. 0dravyatvAt kha ga gha / / 6. sthakalala0 kha ca // 7. dRzyadravyatvAd ka gha // 8. dravatvAd ca // 9. 0yo bhUtadharmAH kha ga ca // 10. ataH prakaraNAd kapratimRte || 11. ca gha Ga // vi0Ti0 0 "udakagrahaNameva iti saptAha:parigrahArtham' jai0vi0pa0 / / A 'zastrAnupahatatvamiti vizeSaNam // 76 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ni0] "4 apkAyopabhogadvAram 'taNavo'NabhAivigAramuttajAittaoNilaMtA u / satthA - 'satthahayA u, nijjIva- sajIvarUvA u // [ vizeSAva0 1759] [zru01 / a01 / u03 / ni0112] kaidAcid apkAyatvAd, evaM zarIratve siddhe sati pramANam - sacetanA himAdayaH, itarodakavaditi / tathA sacetanA ApaH kvacit khAtabhUmisvAbhAvikasambhavatvAt, darduravat / athavA sacetanA antarikSodbhavA ApaH, svAbhAvikavyomasambhUtasampAtitvAd, matsyavat, ata ete evaMvidhalakSaNabhAktvAd jIvA bhavanti apkAyAH // 110 // sAmprataM upabhogadvAramAha pahANe piyaNe taha dhoyaNe ya bhattakaraNe ya see ya / Aussa u paribhogo gamaNA-''gamaNe ye jANANaM // 111 // hANe ityAdi / snAna pAna - dhAvana - bhaktakaraNa- seka-yAnapAtroDupa- -gamanA''gamanAdiH upabhogaH ||111|| tatazca tatparibhogAbhilASiNo jIvA etAni kAraNAni uddizya apkAyavadhe pravartanta iti darzayitumAha [ni0] eehi~ kAraNehiM hiMsaMtI AukAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIreMti // 112 // daaraa|| eehItyAdi / ebhiH snAnA - 'vagAhanAdikaiH kAraNaiH upasthitaiH viSayaviSamohitAtmAno niSkaruNA apkAyikAn jIvAn hiMsanti = vyApAdayanti / kimarthaM ? ii Aha-- sAtaM=sukhaM, tad AtmanaH anveSayantaH - prArthayantaH, hitA - 'hitavicArazUnyamanasaH katipayadivasasthAyiramyayauvanadarpAdhmAtacetasaH saidasadvivekarahitAH tathA vivekijanasaMsargavikalAH parasya- apkAyAdeH jantugaNasya, duHkham asAtalakSaNaM tad udIrayanti, asAtAvedanIyaM utpAdayantItyarthaH / uktaM ca " ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekastadvadbhireva saha saMvasatirdvitIyam / etad dvayaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndhastasyA'pamArgacalane khalu ko'parAdhaH ? " // [ idAnIM zastradvAramucyate ] // 212 // Ti0 1. kvacid ka- khapratibhyAM vinA // 2. 0 sampAtatvAd kha gha Ga / 3. ya NAvANaM kapratyA vinA // 4. darzayati kha ca // 5 0 ramaNIyayauvana0 kha ca // 6. santaH sadviveka0 kha-gapratI Rte // vi0Ti0 ''au(a ) NabbhA iti anabhrAdivikAramUrtijAtitvAt " jai0vi0pa0 / / p '"ana( ni )laMtA iti pRthivyaptejo- vAyavaH " jai0vi0pa0 // 77 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 [zru01 / a01 / u0 3 / ni0113] [ni0] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram ussicaNa gAlaNA dhoyaNe ya uvakaraNa kosa bhaMDeya / bAyara AukkAe eyaM tu samAsao satthaM // 113 // ussicaNetyAdi / zastraM dravya bhAvabhedAd dvidhA / dravyazastraM api samAsavibhAgabhedAd dvidhaiva / tatra samAsato dravyazastramidam - UrddhaM secanam = utsecanam, kUpAdeH kozAdinA utkSepaNamityarthaH / gAlanaM ghanamasRNavastrArddhAntena / dhAvanaM vastrAdyupakaraNacarmakoza-ghaTAdibhaNDakaviSayam / evamAdikaM bAdarA'pkAye etat pUrvoktaM samAsataH sAmAnyena zastram / tuzabdo vibhAgApekSayA vizeSaNArthaH // 113 // vibhAgatastu idam[ni0 ] kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasatthaM bhAve tu assaMjamo satthaM // 114 // kiMcItyAdi / kiJcit svakAyazastraM nAdeyaM taDAgasya / kiJcit parakAyazastraM mRttikA - sneha - kSArAdikam / kiJcit cobhayam udakamizrA mRttikA udakasya iti / bhAvazastraM tvasaMyamaH pramattasya duSpraNihitamano - vAk- kAyalakSaNa iti // 114 // zeSadvArANi pRthivIkAyavad netavyAni iti darzayitumAha [ni0] sesANi udArAiM tAiM jAI havaMti puDhavIe / evaM Auddese nijjuttI kittiyA hoI // 115 // sesANItyAdi / zeSANi iti uktazeSANi nikSepa-vedanA-vadha-nivRttirUpANi / tAni eva atrApi dRSTavyAni yAni pRthivyAM bhavantIti / evaM uktaprakAreNa apkAyoddezake niryuktiH nizcayena arthaghaTanA kIrtitA = pradarzitA bhavatIti // 115 // sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedam-- [sU0] se bemi- se jahA vi aNagAre ujjukaDe NiyAgapaDivaNNe amAyaM kuvvamANe vihite // 19 // se bemItyAdi / asya ca ayamabhisambandha: - iha anantaroddezake parisamAptisUtre 'pRthivIkAyasamArambhavyAvRtto muniH' ityuktam, na ca etAvatA sampUrNo munirbhavati, yathA ca Ti0 1. matta bhaMDe ya kha Tha // 2. bhAve ya asaMjato ja jha Tha // 3.0yA esA kh| 0yA huMti ja jha / 0yA hussa Ja // 4. 0bandha0 kha ga // 5. pRthivyA ga // vi0Ti0 'nadIsambandhinam' ityarthaH // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anagArasvarUpam [shru01| a01| u03| sU019] bhavati tathA darzayati / tathA AdisUtreNa sambandhaH- sudharmasvAmI idamAha zrutaM mayA bhagavadantike yat prAk pratipAditaM anyacca idamiti / evaM paramparasUtrasambandho'pi prAgvad vAcyaH / se zabdaH tacchabdArthe, sa yathA pRthvIkAyasamArambhavyAvRttyuttarakAlaM sampUrNAnagAravyapadezabhAg bhavati tadahaM bravImi / apiH samuccayeM, yathA ca anagAro na bhavati tathA ca bravImi aNagArA mo tti ege pavadamANetyAdinA iti / na vidyate agAraM gRhamasya iti anagAraH / iha ca yatyAdizabdavyudAsena anagArazabdopAdAnena etadAcaSTe-gRhaparityAgaH pradhAnaM munitvakAraNam, tadAzrayatvAt sAvadyAnuSThAnasya / niravadyAnuSThAyI ca muniriti darzayati- ujjukaDe tti / RjuH=akuTilaH saMyamo duSpraNihitamano-vAk-kAyanirodhaH sarvasattvasaMrakSaNapravRttatvAd dayaikarUpaH sarvatra akuTilagatiriti yAvat, yadi vA mokSasthAnagamanarjuzreNipratipattiH sarvasaMvarasaMyamAt, kAraNe kAryopacAraM kRtvA saMyama eva saptadazaprakAra RjuH, taM karotIti RjukRt, RjukArItyarthaH / anena ca idamuktaM bhavati- azeSasaMyamAnuSThAyI sampUrNo'nagAraH / ___ evaMvidhazca IdRg bhavatIti darzayati-niyAgapaDivaNNe tti / yajanaM yAgaH, niyato nizcito vA yAgaH niyAgo mokSamArgaH, saGgatArthatvAd dhAtoH samyagjJAna-darzanacAritrAtmatayA gataM saGgatamiti / taM niyAgaM samyagdarzana-jJAna-cAritrAtmakaM mokSamArga pratipannaH niyAgapratipannaH / pAThAntaraM vA nikAyapratipannaH, nirgataH kAyaH audArikAdiH yasmAd yasmin vA sati sa nikAya:=mokSaH, taM pratipanna: nikAyapratipannaH, tatkAraNasya samyagdarzanAdeH svazaktyA anuSThAnAt / / ___ svazaktyA anuSThAnaM ca amAyAvino bhavatIti darzayati-amAyaM kuvvamANe tti / mAyA sarvatra svavIryanigUhanam, na mAyA amAyA, tAm kurvANaH anigUhitabalavIryaH saMyamAnuSThAne parAkramamANo anagAro vyAkhyAta iti / anena ca tajjAtIyopAdAnAd avazeSakaSAyApagamo'pi dRSTavya iti, uktaM ca Ti0 1. darzayitumAha / tathA0 kha ca // 2. 0sUtreNAyaM samba0 ga // 3. 0rthe , tadyathA pR0 kha / / 4. 0ye / sa yathA ga ca // 5. mo ttege pava0 kha // 6. gRhameSAmityanagArAH / iha gha Ga // 7. sa ca // 8. 0pratipatteH kha-GapratI vinA / / 9. 0nAt zeSa0 kasaMjJakAdarzamRte / vi0Ti0 A avalokyatAM dvitIyoddezakaprathamasUtraTIkA || # "yaja devapUjA-saMgatikaraNa-dAneSu"pA0dhA0 1002 ||k "tajjAtIya iti kaSAyajAtIya" jai0vi0pa0 / / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a01 / u03 / sU020] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram "sohI ya ujjubhUyassa, dhammo suddhassa ciTThai" [ uttraa03|12] tti // 19 // tadevaM asau uddhRtasakalamAyAvallIvitAnaH kiM kuryAt ? ityAha 80 [ sU0 ] jAe saddhAe NikkhaMto tameva aNupAliyA vijahittA visottiyaM // 20 // jAe saddhAe ityAdi / yayA zraddhayA pravardhamAnaseMyamasthAnakaNDakarUpayA niSkrAntaH pravrajyAM gRhItavAn tAmeva zraddhAM azrAnto yAvajjIvaM anupAlayet, rakSedityarthaH / pravrajyAkAle ca prAyazaH pravRddhapariNAma eva pravrajati, pazcAt tu saMyamazreNIM pratipanno vardhamAnapariNAmo vA hIyamAnapariNAmo vA avasthitapariNAmo veti / tatra vRddhikAlo hAnikAlo vA samayAdyutkarSeNa antarmauhUrtikaH, nAtaH paraM saGkleza - vizuddhayaddhe bhavataH, uktaM ca "nAntarmuhUrtakAlamativRtya zakyaM hi jagati saGkleSTum / nApi vizoddhuM zakyaM pratyakSo hyAtmanaH so'rthaH // upayogadvayaparivRttiH sA nirhetukA svabhAvatvAt / AtmapratyakSo hi sa bhAvo vyarthA'tra hetUkti: // [ ] avasthitakAlazca dvayoH vRddhi - hAnilakSaNayoH yavamadhya - vajramadhyayoraSTau samayAH, tataH UrddhamavazyaM pAtAt / ayaM ca vRddhi - hAni-avasthitarUpaH pariNAmaH kevalinAM nizcayena gamyaH, na cchadmasthAnAmiti / yadyapi ca pravrajyAbhigamottarakAlaM zrutasAgaramavagAhamAnaH saMvegavairAgya-bhAvanAbhAvitAntarAtmA kazcit pravardhamAnameva pariNAmaM bhajate, tathA coktam "" 'jaha jaha suyamavagAhai aisayarasapasarasaMjuyamapuvvaM / taha taha palhAi muNI navanavasaMvegasaddhAo // " [ bR0ka0 bhA01167] tathApi stoka eva tAdRk, bahavazca paripatanti, ato abhidhIyate - tAM eva anupAlayediti / kathaM punaH kRtvA zraddhAmanupAlayet ? ityAha vijahetyAdi / vihAya = parityajya vizrotasikAM zaGkAm / sA ca dvidhA - sarvazaGkA Ti0 1. vaDDaI ityAdi / tadeva0 ca / ciTThaityAdi / tadeva0 kha // / 2. 0 saMyamAnuSThAnakaraNarUpayA ga / 0saMyamAnuSThAnakaNDakarUpayA gha / 0saMyamasthAnarUpayA kha // vi0Ti0 = " vRddhi hAnilakSaNayoH iti ja[ hA ?]4 5 6 7 8 765432 vRddhiH ; hAnikAlo'pyayameva navaraM vyatyayena" jai0vi0pa0 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAsattvaiH kRtapUrvo mArgaH [shru01| a01| u03| sU022] dezazaGkA ca / tatra sarvazaGkA kimasti Ahato mArgo na vA ? iti / dezazaGkA tu kiM vidyante apkAyAdayo jIvavizeSAH pravacane abhihitatvAt, praspaSTacetanAtmaliGgAbhAvAd na vidyante iti vA ? iti evamAdikAM ArekAM vihAya sampUrNAnagAraguNAn pAlayet / yadi vA vizrotAMsi dravya-bhAvabhedAd dvidhaa| tatra dravyavizrotAMsi nadyAdizrotasAM pratIpagamanAni / bhAvavizrotAMsi tu mokSaM prati samyagdarzanAdizrotasA prasthitAnAM virUpANi pratikUlAni gamanAni bhAvavizrotAMsi, tAni vihAya sampUrNAnagAraguNabhAg bhavati, zraddhAM ca anupAlayediti / pAThAntaraM vA 'vijahittA puvvasaMjogaM' pUrvasaMyogaH mAtA-pitrAdibhiH, asya copalakSaNArthatvAt pazcAtsaMyogo'pi zvasurAdikRto grAhyaH, taM vihAya parityajya zraddhAmanupAlayediti mIlanIyam // 20 // tatra yasya ayamupadezo dIyate yathA 'vihAya vizrotAMsi tadanu zraddhAnupAlanaM kAryam' sa eva abhidhIyate-na kevalaM bhavAn eva apUrvaM idamanuSThAnaM evaMvidhaM kariSyati, kintu anyairapi mahAsattvaiH kRtapUrvamiti darzayitumAha[ sU0] paNayA vIrA mahAvIhiM // 21 // praNatA:=prahvAH, vIrAH parISaha-upasarga-kaSAyasenAvijayAt, vIthi:=panthAH, mahAMzcAsau vIthizca mahAvIthiH samyagdarzanAdirUpo mokSamArgo jinendracandrAdibhiH satpuruSaiH dakSaiH prahataH, taM prati prahvAH vIryavantaH saMyamAnuSThAnaM kurvanti / tatazca uttamapuruSaprahato'yaM mArga iti pradarzya tajjanitamArgavizrambho vineyaH saMyamAnuSThAne sukhenaiva pravartayiSyate // 21 // upadezAntaramAha-logaM cetyAdi / athavA yadyapi bhavato matirna kramate apkAyajIvaviSaye asaMskRtatvAt, tathApi bhagavadAjJA iyamiti zraddhAtavyamityAha[sU022] logaM ca ANAe abhisameccA akutobhayaM / ___ logaM ca ANAe abhisamecca akaobhayaM / atrAdhikRtatvAd apkAyaloko lokazabdena abhidhIyate / apkAyalokaM cazabdAd anyAMzca padArthAn AjJayAmaunIndravacanena Abhimukhyena samyag itvA-jJAtvA yathA apkAyAdayo jIvA ityavagamya, na Ti0 1. mArga uta na ? iti / kha ca // 2. jIvA vizeSyapravacane ca // 3. 0kAM AzaGkAM kha // 4. 0ya tyaktvA zraddhA0 kha ga ca // 5. dakSaiH iti kaprati vimucyAnyatra na vartate // 6. matirnAkramate ka // 7. 0ndrapravacanena gha Ga ca // 8. ityevamabhigamya kha / ityevamavagamya ca // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a01 / u03 / sU022] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram vidyate kutazciddhetoH kenApi prakAreNa jantUnAM bhayaM yasmAt saH akutobhayaH= saMyamaH tam, anupAlayediti sambandhaH / yadvA akutobhayaH = apkAyaloko, yataH asau na kutazcid bhayamicchati, maraNabhIrutvAt / tam AjJayA abhisametya anupAlayed rakSedityarthaH / apkAyalokamAjJayA abhisametya yat kartavyaM tadAha se bemi--Neva sayaM logaM abbhAikkhejjA, Neva attANaM abbhAikkhejjA / je logaM abbhAikkhati se attANaM abbhAikkhati, je attANaM abbhAikkhati se logaM abbhAikkhati // 22 // I se bemItyAdi / so'haM bravImi sezabdasya yuSmadarthatvAt tvAM vA bravImi / na svayam AtmanA lokaH - apkAyaloko abhyAkhyAtavyaH abhyAkhyAnaM nAma asadabhiyogaH, yathA--acauraM cauramityAha / iha tu jIvA na bhavanti ApaH kevalamupakaraNamAtraM ghRtatailAdivat, eSaH asadabhiyogaH, hastyAdInAmapi jIvAnAmupakaraNatvAt / syAdArekA - nanu etadeva abhyAkhyAnaM yad ajIvAnAM jIvatvApAdanam ? ; naitadasti, prasAdhitamapAM prAk sacetanatvam, yathA hyasya zarIrasya ahaMpratyayAdibhiH hetubhiradhiSThAtAtmA vyatiriktaH prAk prasAdhitaH; evamapkAyo'pi avyaktacetanayA sacetana iti prAk prasAdhitaH, na ca prasAdhitasya abhyAkhyAnaM nyAyyam / athApi syAt - 'Atmano'pi zarIrAdhiSThAtuH abhyAkhyAnaM kartavyam', na ca tat kriyamANaM ghaTAmiyartIti darzayati 'neva attANaM abbhAikkhejja' / naiva AtmAnaM zarIrAdhiSThAtAraM ahaM pratyayasiddhaM jJAnAbhinnaguNapratyakSaM pratyAcakSIta = apahnuvIta / nanu caitadeva kathamavasIyate zarIrAdhiSThAtA AtmA astIti ? ucyate - vismaraNazIlo devAnAMpriyaH ! uktamapi bhANayati, tathA hiAhRtaM idaM zarIraM kenacid abhisandhimatA, kapha-rudhirA -'GgopAGgAdipariNateH, annAdivat / tathA utsRSTamapi kenacidabhisandhimatA eva, AhRtatvAt, annamalavaditi / tathA na jJAnopalabdhipUrvakaH parispando bhrAntirUpaH, parispandatvAt tvadIyavacanaparispandavat / tathA vidyamAnAdhiSThAtRvyApArabhAJji indriyANi, karaNatvAt, dAtrAdivat / evaM kutarkamArgAnusArihetumAlocchedaH syAdvAdaparazunA kAryaH / ata evaMvidhopapattisamadhigataM AtmAnaM zubhA'zubhaphalabhAjaM na pratyAcakSIta / evaM ca sati yo hi ajJaH kutarkatimiropahatajJAnacakSuH Ti0 1. bhItatvAt kha // / 2. dantamalavaditi ca // 82 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkyAdInAmasadAcaraNam [shru01| a01 / u03| sU024] apkAyalokam abhyAkhyAti = pratyAcaSTe sa sarvapramANasiddhaM AtmAnaM abhyAkhyAti, yazca AtmAnam abhyAkhyAti nAsmyaham sa sAmarthyAd apkAyalokamabhyAkhyAti, yato hi Atmani pANyAdyavayavopetazarIrAdhiSThAyini praspaSTaliGge abhyAkhyAte sati avyaktacetanAliGgo apkAyalokaH tena sutarAmabhyAkhyAtaH / evamanekadoSopapattiM viditvA na ayaM apkAyaloko abhyAkhyAtavya iti Alocya sAdhavo na apkAyaviSayaM ArambhaM kurvantIti // 23 // zAkyAdayastu anyathA upasthitA iti darzayitumAha [sU0] lajjamANA puDho pAsa / 'aNagArA mo' tti ege pavayamANA, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM udayakammasamAraMbheNaM udayasatthaM samAraMbhamANe aNNe asgarUve pANe vihiMsati // 23 // lajjamANetyAdi / lajjamAnAH svakIyaM pravrajyAbhAsaM kurvANAH, yadi vA sAvadyAnuSThAnena lajjamAnA:- lajjAM kurvANAH, pRthag - vibhinnAH zAkya - kaNabhukkapilAdiziSyAH, pazya iti ziSyacodanA / avivakSitakarmakA api akarmakA bhavanti, yathA-- pazya mRgo dhAvati, dvitIyArthe vA prathamA subvyatyayena dRSTavyA, tatazca ayamarthaHzAkyAdIn gRhItapravrajyAnapi sAvadyAnuSThAnaratAn pRthag vibhinnAn pazya / kiM taiH asadAcaritaM yenaivaM pradarzyante ? iti darzayati anagArA vayam iti eke zAkyAdaya: pravadantaH yadidaM yadetat kAkvA darzayati-virUparUpaiH utsecanA - 'gnividhyApanAdizastraiH svakAyaparakAyabhedabhinnaiH udakakarma samArabhante / udakakarmasamArambheNa ca udake zastraM udakameva vA zastraM smaarbhnte| tacca samArabhamANo anekarUpAn vanaspati-dvIndriyAdIn vividhaM hinasti ||23|| [sU0 ]tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA - imassa ceva jIvitassa parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe jAtI- maraNa - moyaNAe dukkhapaDighAtahetuM se sayameva udayasatthaM samArabhati, aNNehiM vA udayasatthaM samArabhAveti, aNNe Ti0 1. pRthag iti bhinnAH ka // / 2. zAkya-ulUka- kaNabhuk0 ga ca / zAkyaaulau (lU) kya- kaNabhuk0 Ga // vi0Ti0 = kAku = vakroktiH // 83 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u03| sU024] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram vA udayasatthaM samArabhaMte samaNujANati / taM se ahitAe, taM se abodhIe // 24 // [ sU0] se ttaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavato aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati-esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu nirae / iccatthaM gaDhie loe, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM udayakammasamAraMbheNaM udayasatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati // 25 // taMtra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA-asyaiva jIvitavyasya parivandanamAnana-pUjanArthaM jAti-maraNa-mocanArthaM duHkhapratighAtahetuM yat karoti tad darzayati-sa svayameva udakazastraM samArabhate, anyaizca udakazastraM samArambhayati, anyAMzca udakazastraM samArabhamANAn samanujAnIte / tacca udakasamArambhaNaM tasya ahitAya bhavati, tathA tadeva abodhilAbhAya bhavati // 24 // sa etat sambudhyamAna AdAnIyaM samyagdarzanAdi samyagutthAya abhyupagamya zrutvA bhagavato anagArANAM vA antike iha ekeSAM sAdhUnAM yad jJAtaM bhavati tad darzayatieSaH apkAyasamArambho granthaH, eSa khalu mohaH, eSa khalu mAraH, eSa khalu narakaH / ityevamarthaM gRddho loko yadidaM virUparUpaiH zastraiH udakakarmasamArambheNa udakazastraM samArabhamANo anyAn anekarUpAn prANino vividhaM hinastIti aitat prAgvad vyAkhyeyam // 25 / / punarapyAha[ sU0] se bemi- saMti pANA udayaNissiyA jIvA aNegA / se bemItyAdi / sezabda Atmanirdeze, saH ahaM evaM upalabdhAnekApkAyatattvavRttAnto bravImi- saMti pANA vidyante prANinaH udakanizritAH pUtaraka-matsyAdayo yAn udakArambhapravRtto hanyAditi / athavA apara: sambandhaH- prAguktaM udaka zastraM samArabhamANo'nyAnapi anekarUpAn jantUn vividhaM hinastIti / tat kathametat Ti0 1. yato ka gha Ga // 2. etat pragRhyAkhyeyam kha // 3. pANA iti kaprati parityajya nAnyatrAsti // 4. udakamizritAH ka ga / / 5. prANino kha // 8x Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapravacane udakajIvopadezaH [zru01 | a01 / u03 / sU026] zakyamabhyupagantum ? ityata Aha- saMti pANA ityAdi pUrvavat / kiyantaH punaste ? iti darzayati- jIvA aNegA punaH 'jIvo 'pAdAnaM udakAzritaprabhUtajIvabhedajJApanArtham / tatazca idamuktaM bhavati-- ekaikasmin jIvabhede udakAzritA aneke asaGkhyeyAH prANino bhavanti / evaM ca abviSayArambhabhAjaH puruSAH tannizritaprabhUtasattvavyApattikAriNo dRSTavyAH / zAkyAdayastu udakAzritAneva dvIndriyAdIn jIvAn icchanti nodakamiti etadeva darzayati-- ihaM ca khalu bho aNagArANaM udayaM jIvA viyAhiyA / khaluzabdo'vadhAraNe, ihaiva jJAtaputrIye pravacane dvAdazAGgagaNipiTake, anagArANAM= sAdhUnAm, udakaM jIvAH udakarUpA jIvAH cazabdAt tadAzritAzca pUtaraka-chedanakaloddaNaka-bhramaraka-matsyAdayo jIvA vyAkhyAtAH / avadhAraNaphalaM ca nAnyeSAmudakarUpA jIvAH pratipAditAH / yadyevaM udakameva jIvAH, tato'vazyaM tatparibhoge sati prANAtipAtabhAjaH sAdhavaH iti ? atrocyate--naitadevam, yato vayaM trividhamapkAyaM AcakSmahe- sacittaM mizramacittaM ca / tatra yo acitto apkAyaH tena upayogavidhiH sAdhUnAm, netarAbhyAm / kathaM punarasau bhavati acittaH ?, kiM svabhAvAdeva Ahozvit zastrasambandhAt ?, ubhayathA'pIti / tatra yaH svabhAvAdeva acittIbhavati na bAhyazastrasambandhAt tamacittaM jAnAnA api kevalamanaHparyAyA-'vadhi-zrutajJAnino na paribhuJjate, anavasthAprasaGgabhIrutayA, yeto nu zrUyate-- bhagavatA kila zrIvardhamAnasvAminA vimalasalilasamullasattaraGgaH zaivalapaTalatrasAdirahito mahAhUdo vyapagatA'zeSajalajantuko acittavAriparipUrNaH svaziSyANAM tRDbAdhitAnAmapi pAnAya nAnujajJe, tathA acittatilazakaTa - sthaNDilaparibhogAnujJA ca anavasthAdoSasaMrakSaNAya bhagavatA na kRteti, zrutajJAnaprAmANyajJApanArthaM ca / tathA hi- sAmAnyazrutajJAnI bAhyendhanasamparkAruSitasvarUpameva acittamiti vyavaharati jalam, na punaH nirindhanameva iti / ato yad bAhyazastrasamparkAt pariNAmAntarApannaM varNAdibhiH tad acittaM sAdhuparibhogAya kalpate / kiM punastat zastram ? ityata Aha Ti0 1. bAhyazastrasamparkAt kha ca / bAhyazastrasambandhatvAt gha Ga // 2. yato'nuzrUyate kha // 3. bhagavantaH gha / bhagavatA zrIvardha0 ca // 4 0svAmino gha // 5. parikalpate ca // vi0Ti0 + tulanA - bR0ka0 bhA0117-119 / dRzyatAM pariziSTaM tRtIyam // 85 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01|a01| u03|suu026] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram satthaM cettha aNuvIyi pAsa / satthaM cettha aNuvIyI pAsetyAdi / zasyante hiMsyante anena prANina iti zastram, tacca utsecana-gAlana-upakaraNadhAvanAdi svakAyAdi ca, varNAdyApattayo vA pUrvAvasthAvilakSaNAH zastram, tathA hi-agnipudgalAnugatatvAd ISatpiGgalaM jalaM bhavati uSNam, gandhato'pi dhUmagandhi, rasato virasam, sparzata uSNam , tacca udvRttatridaNDam / evaMvidhAvasthaM yadi tataH kalpate, naanythaa| tathA kacavara-gokarISa-mUtra-USAdIndhanasambandhAt stoka-madhya-bahubhedAt, stokaM stoke prakSipatItyAdicaturbhaGgikAbhAvanA kAryA / evametat trividhaM zastram / cazabdo'vadhAraNArthaH, anyatamazastrasamparkavidhvastameva grAhyam, nAnyathA iti / ettha tti etasmin apkAye prastute, anuvicintya-vicArya, idamasya zastraM ityevaM grAhyam / pazya ityanena ziSyasya codaneti / tadevaM nAnAvidhaM zastramapkAyasya astIti pratipAditam / etadeva darzayatipuDho satthaM paveditaM / aduvA adiNNAdANaM // 26 // puDho satthaM paveditaM / pRthak-vibhinnaM utsecanAdikaM zastraM praveditam-AkhyAtaM bhgvtaa| pAThAntaraM vA- puDho'pAsaM paveditaM evaM pRthak vibhinnalakSaNena zastreNa pariNAmitaM udakagrahaNaM apAzaM praveditam-AkhyAtaM bhagavatA, apAza: abandhanam, zastrapariNAmitodakagrahaNaM abandhanaM AkhyAtamiti yAvat / __ evaM tAvat sAdhUnAM sacitta-mizrApkAyaparityAgena acittapayasA paribhogaH prtipaaditH| ye punaH zAkyAdayo apkAyopabhogapravRttAH te niyamata eva apkAyaM vihiMsanti, tadAzritAMzca anyAniti / tatra na kevalaM prANAtipAtApattireva teSAm, kimanyat ? ityata Aha aduvA adinnAdANaM ti / athavA iti pakSAntaropanyAsadvAreNa abhyuccayopadarzanArthaH, azastropahatApkAyopabhogakAriNAM na kevalaM prANAtipAtaH, api tu adattAdAnamapi tat teSAm, yato yaiH apkAyajantubhiH yAni zarIrANi nirvatitAni taiH adattAni te tAni upabhuJjate / yathA kazcit pumAn sacittazAkyabhikSukazarIrakAt khaNDamutkRtya gRhNIyAd, adattaM hi tasya tat, Ti0 1. 0ttadaNDam ka kha ga // 2. evametadeva Ga // 3. 0bhogaparivRttA( tA )ste Ga / / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sacitApkAyopabhoge svAmyadattam [shru01| a01| u03| sU027] paraparigRhItatvAt parakIyagavAdyAdAnavat, evaM tAni zarIrANi abjIvagRhItAni gRhNato adattAdAnamavazyambhAvi svAmyanujJAnAbhAvAditi / nanu yasya tat taDAga-kUpAdi tena anujJAtaM sakRt tatpaya iti, tatazca na adattAdAnam, svAminA'nujJAtatvAt parAnujJAtapazvAdighAtavat / nanu etadapi sAdhyAvasthameva upanyastam, yataH pazurapi zarIrapradAnavimukha eva bhinnAryamaryAdaiH uccaiH AraTan vizasyate, tatazca kathamiva na adattAdAnaM syAt ? na ca anyadIyasya anyaH svAmI dRSTaH paramArthacintAyAm / nanu evamazeSalokaprasiddhagodAnAdivyavahAra: truTyati, truTyatu nAma evaMvidhapApasambandhaH, tad hi deyaM yad duHkhitaM svayaM na bhavati, dAsI- balIvardAdivat, na ca anyeSAM duHkhotpatteH kAraNaM hala-khaDgAdivat / etadvyatiriktaM dAtR-parigRhItroH ekAntata eva upakArakaM deyaM pratijAnate jinendramatAvalambinaH, uktaM ca "yat svayamaduHkhitaM syAd, na ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / kevalamupagrahakaraM, dharmakRte tad bhaveddeyam // " [ ] iti / tasmAd avasthitametat- teSAM tad adattAdAnamapIti // 26 / / sAmpratametad doSadvayaM svasiddhAntAbhyupagamadvAreNa paraH parijihIrSurAha[ sU0] kappai Ne kappai Ne pAtuM, aduvA vibhUsAe / puDho satthehiM viudbhRti // 27 // kappai Ne kappai Ne pAuM, aduvA vibhUsAe / azastropahatodakArambhiNo hi coditAH santa evamAhuH, yathA- "naitat svamanISikAtaH samArambhayAmo vayam, kintu Agame nirjIvatvena aniSiddhatvAt kalpate yujyate, na:-asmAkaM, pAtum abhyavahartumi''ti / vIpsayA ca nAnAvidhaprayojanaviSaya upabhogo abhyanujJAto bhavati, tathA hi- AjIvikabhasmasnAyyAdayo vadanti pAtumasmAkaM kalpate, na snAtuM vAriNA; zAkya-parivrAjakAdayastu snAna-pAnA-'vagAhanAdi sarvaM kalpate iti bhASante / etadeva svanAmagrAhaM darzayati-athavA udakaM vibhUSArthamanujJAtaM naH samaye / vibhUSA ca kara-caraNa-pAyu-upastha-mukhaprakSAlanAdikA vastra-bhaNDakAdiprakSAlanAtmikA vaa| evaM Ti0 1. 0nujJAbhAvAditi ca // 2. jinendra-vacanAvalambinaH kha ca / / 3. dharmakRte bhavati tad deyam kha // 4. upabhogo'najJAto gha // vi0Ti0 + "balIvadda(da) iti vaidharmyadRSTAntaH" jai0vi0pa0 / / 87 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u03| sU028] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram snAnAdizaucAnuSThAyinAM nAsti kazciddoSa iti / evaM te pariphalguvacasaH parivrAjakAdayo nijarAddhAntopanyAsena mugdhamatIn vimohya kiM kurvanti ? ityAha ___puDho satthehiM viudbhRti / pRthag vibhinnalakSaNaiH nAnArUpaiH utsecanAdizastraiH te anagArAyamANAH viuTuMti tti apkAyajIvAn jIvanAd vyAvartayanti, vyaparopayantItyarthaH / yadi vA pRthag vibhinnaiH zastraiH apkAyikAn vividhaM kuTTanti chindantItyarthaH, kuTTe: chedanArthatvAt // 27 // adhunA eSAM AgamAnusAriNAM AgamA'sAratvapratipAdanAya Aha[ sU0] ettha vi tesiM No NikaraNAe // 28 // __ etasminnapi prastute svAgamAnusAreNa abhyupagame sati 'kappar3a Ne kappar3a Ne pAuM, aduvA vibhUsAe' tti aivaMrUpe, teSAM ayamAgamo yadbalAd apkAyaparibhoge te pravRttAH sa syAdvAdayuktibhirabhyAhataH san no nikaraNAe tti no nizcayaM kartuM samartho bhavati / na kevalaM teSAM yuktayo na nizcayAya alam, api tu Agamo'pIti apizabdaH / kathaM punaH tadAgamo nizcayAya na alamiti ? atra ucyate- te evaM praSTavyAH'ko'yamAgamo nAma yadAdezAt kalpate bhavatAM apkAyArambhaH ?' / te AhuH'prativiziSTAnupUrvIvinyastavarNapadavAkyasaGghAta AptapraNIta Agamo nityo'kartRko vA' / tatazca evamabhyupagate yo yena pratipanna AptaH sa nirAkartavyaH- anApto'sau, apkAyajIvA'parijJAnAt tadvadhAnujJAnAd vA, bhavAniva / jIvatvaM ca apAM prAk prasAdhitameva, tataH tatpraNItAgamo'pi saddharmacodanAyAM apramANam, anAptapraNItatvAd rathyApuruSavAkyavat / atha nityo akartRka: samayo'bhyupagamyate tato nityatvaM duSpratipAdam, yataH zakyate vaktum- bhavadabhyupagataH samaya: sakartRkaH, varNa-pada-vAkyAtmakatvAd, vidhipratiSedhAtmakatvAd, ubhayasammatasakartRkagranthasandarbhavaditi / abhyupagamya vA brUmaH-apramANaM asau, nityatvAd, AkAzavat / yacca pramANaM tad anityaM dRSTaM, pratyakSAdivaditi / tathA vibhUSAsUtrAvayave'pi pRSTA na pratyuttaradAne kSamAH / yatiyogyaM snAnaM na bhavati, kAmAGgatvAt, Ti0 1. kuTTerdhAtoH chedanArthatvAt ka-ghapratI Rte // 2. vibhUsaNAe tti ca / vihUsAe tti ga / / 3. evaMrUpaH teSA0 kha // 4. 0mabhyupagamane gha Ga / vi0Ti0 + "sUtrAvayave iti kappaya Ne ityAdi" jai0vi0pa0 / / 88 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akuzalapravRttinirodho bhAvazaucam [shru01| a01 / u03 / sU031] mnnddnvt| kAmAGgatA ca sarvajanaprasiddhA, tathA coktam-- " snAnaM mada-darpakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAt kAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH // " [ ] zaucArtho'pi na opuSkalaH, vAriNA bAhyamalApanayanamAtratvAt, na hi antarvyavasthitakarmarmalakSAlanasamarthaM vAri dRSTam / tasmAt zarIra - vAG - manasAM akuzalapravRttinirodho bhAvazaucameva karmakSayAya alam / tacca vArisAdhyaM na bhavati, kutaH ? anvayavyatireka-samadhigamyatvAt sarvabhAvAnAm, na hi matsyAdayaH tatra sthitA matsyAditvakarmakSayabhAktvena abhyupagamyante, vinA ca vAriNA maharSayo vicitratapobhiH karma kSapayantIti / ataH sthitametat -- tatsamayo nai nizcayAya prabhavatIti // 28 // tadevaM niHsapatnaM apAM jIvatvaM pratipAdya tatpravRtti-nivRttivikalpaphalapradarzanadvAreNa upasaJjihIrSuH sakalamuddezArthamAha [sU0] ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti // 29 // [sU0 ] taM pariNNAya mehAvI Neva sayaM udayasatthaM samArabhejjA, Neva'NNehiM udayasatthaM samArabhAvejjA, udayasatthaM samArabhaMte vi aNNe Na samaNujANejjA // 30 // [sU0 ] jassete udayasatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAtakamme tti bemi // 31 // ettha satthamityAdi yAvat se hu muNI pariNNAyakamme tti bemi / etasmin apkAye zastraM dravya-bhAvarUpaM samArabhamANasya ityete samArambhA bandhakAraNatvena aparijJAtA bhavanti / atraiva apkAye zastraM asamArabhamANasya ityete ArambhA jJaparijJayA parijJAtA bhavanti, pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti / tAmeva pratyAkhyAnaparijJAM Ti0 1. 0malaprakSAlana0 gha Ga ca // 2. sthitAH karmakSayabhAvenAbhyupa0 ga ca // 3. no ga // 4. samArambhAvadha-bandha0 ca // vi0Ti0 k "puSkalaH iti mukkalaH " jai0vi0pa0 // 89 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [zru01 / a01 / u03 / sU031] vizeSato jJaparijJApUrvikAM darzayati tad udakArambhaNaM bandhAya ityevaM parijJAya medhAvI = maryAdAvyavasthito naiva svayaM udakazastraM samArabheta, naivAnyairudakazastraM samArambhayet, naiva anyAn udakazastraM samArabhamANAn samanujAnIyAt / yasyaite udakazastrasamArambhA dvidhA parijJAtA bhavanti sa eva muniH parijJAtakarmA bhavati, bravImIti pUrvavaditi // 29-31 // // zastraparijJAyAM tRtIyoddezakaH samAptaH ||ch|| Ti0 1. zastraparijJAyAstRtIyoddezakaH parisamAptaH // ca // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // caturthaH tejauddezakaH // uktastRtIyoddezakaH / sAmprataM caturtha AkhyAyate / asya ca ayaM abhisambandhaH- iha anantaroddezake munitvapratipattaye apkAyaH pratipAditaH, tad adhunA tadarthameva kramAyAtatejaskAyapratipAdanAya ayamuddezakaH samArabhyate / tasya ca upakramAdIni catvAri anuyogadvArANi vAcyAni tAvad yAvad nAmaniSpanne nikSepe tejauddezaka iti nAma / tatra tejaso nikSepAdIni dvArANi vAcyAni / atra ca pRthivIvikalpatulyatvAt keSAJcidatidezo dvArANAm, apareSAM tadvilakSaNatvAd apoddhAra iti / etad dvayamurarIkRtya niryuktikRd gAthAmAha [ni0] tessa vItyAdi / tejaso 'pi = agnerapi dvArANi nikSepAdIni yAni pRthivyAH samadhigame abhihitAni tAnyeva vAcyAni / apavAdaM darzayitumAha- nAnAtvaM=bhedo, vidhAna parimANa- upabhoga- zastreSu / tuH avadhAraNe, vidhAnAdiSveva nAnAtvam, nAnyatra iti / cazabdAd lakSaNadvAraparigrahaH // 116 // yathApratijJAtanirvahaNArthaM AdidvAravyAcikhyAsayA Aha duvihA u tejIvA suhumA taha bAyarA ya loyammi / suhumA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // 117 // duvityAdi / spaSTa | 117|| bAdarapaJcabhedapratipAdanAya Aha [ni0 ] teussa evi dArAiM tAiM jAIM havaMti puDhavIe / NANattI u vihANe parimANuvabhoga - satthe ya // 116 // [ni0 ] iMgAla agaNi accI jAlA taha mummure ya bodhavve / bAyarateuvihANA paMcavihA vaNNiyA ee // 118 // dvAraM // iMgAletyAdi / dagdhendhano vigatadhUmajvAlaH aGgAraH indhanasthaploSakriyAviSTarUpaH, tathA vidyud-ulkA-'zanisaGgharSasamutthitaH sUryamaNisaMsRtAdirUpazca agniH, dAhyapratibaddho jvAlAvizeSaH arciH, jvAlA chinnamUlA anaGgArapratibaddhA, praviralAgnikaNAnuviddhaM bhasma Ti0 1. Arabhyate kaprati vinA // 2. va cha // 3. e ( ya ) kha // / 4. samabhigame kha // 5. ya ka- ThavarjitapratiSu // 6. 0lA na aGgAra0 ka / / 91 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhalya AyAma kapATa: [shru01| a01| u04| ni0118] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram murmuraH, ete bAdarA agnibhedAH paJca bhavantIti // 118 // ete ca bAdarAgnayaH svasthAnAGgIkaraNAd manuSyakSetre arddhatRtIyeSu dvIpa-samudreSu api avyAghAtena paJcadazasu karmabhUmiSu vyAghAte sati paJcasu videheSu, nAnyatra, upapAtAGgIkaraNena lokAsaGkhyeyabhAgavartinaH / tathA ca AgamaH "uvavAeNaM dosuddhakavADesu tiriyaloyataTTe ya / " [ prjnyaa0suu02|155 ] asya ayamarthaH-arddhatRtIyadvIpasamudrabAhalye pUrvA'paradakSiNottarasvayambhUramaNaparyantA''yate UrdhvA'dholokapramANe __ arddhatRtIyadvipapramANaM kapATe, tayoH praviSTA bAdarAgniSu pUrva-pazcima ekarajjvAtmakaM utpadyamAnakAH tadvyapadezaM labhante, tathA tiriyaloyataTTe ya tti tiryaglokasthAlake ca vyavasthito bAdarAgniSu utpadyamAno bAdarAgnivyapadezabhAga bhavati / anye tu vyAcakSate- tayoH dakSiNottaratiSThatIti tatsthaH, tiryaglokazcAsau tatsthazca tiryagloka-tatsthaH, tatra ca sthita utpitsuH bAdarAgnivyapadezamAsAdayati / asmizca vyAkhyAne kapATAntargata eva gRhyate, sa ca dvayoH urdhvakapATayoH iti anenaiva upAtta iti caturdazarajjupramANaM tadvyAkhyAnAbhiprAyaM na vidmaH / bAdarAgnikAyasya upapAtakSetram kapATasthApanA ceyam kapATa uccastvaM Ti0 1. 0sthAnake ca // vi0Ti0 # "se kiM taM bAdarateukAiyA? bAdarateukAiyA aNegavihA paNNattA, taM jahA-iMgAle jAlA mummure accI alAe suddhAgaNI ukkA vijjU asaNI NigghAe saMgharisasamuTThie sUrakaMtamaNiNissie, je yAvanne tahappagAre // " (prajJA0 pa0 29 sU0 17) iti prajJApanAyAmanekavidhatvamupalabhyate tejaskAyasya, tathottarAdhyayaneSu jIvA'jIvavibhaktyAkhye SaTtriMzattame'dhyayane-bAyarA je u pajjattA, NegahA te viyAhiyA / iMgAle mummure agaNI, acci jAlA taheva ya // 109 // ukkA vijjU ya bodhavvA NegahA evamAyao / 110 // "vyAghAta iti susamAdau snigdhatvAdinA bharatAdau na bhavati" jai0vi0pa0 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSaNadvAranirUpaNam [shru01| a01| u04| ni0119] samudghAtena sarvalokavartinaH te ca pRthivyAdayo mAraNAntikasamudghAtena semavahatA bAdarAgniSu utpadyamAnAH tavyapadezabhAjaH sarvalokavyApino bhavanti / yatra ca bAdarAH paryAptakAH tatraiva bAdarA aparyAptakAH, tannizrayA teSAM utpadyamAnatvAt / tadevaM sUkSmA bAdarAzca paryAptakA-'paryAptakabhedene pratyekaM dvidhA bhavanti / ete ca varNa-gandha-rasasparzAdezaiH sahasrAgrazo bhidyamAnAH sakhyeyayonipremukhazatasahasrabhedaparimANA bhavanti / tatra eSAM saMvRtA yoniruSNA ca sacittA-'citta-mizrabhedAt tridhA, sapta caiSAM yonilakSA bhavanti / sAmprataM cazabdasamuccitaM lakSaNadvAramAha[ni0] jaha dehaparINAmo rattiM khajjoyagassa sA uvamA / __ jariyassa va jA upahA esuvamA teujIvANaM // 119 // dAraM // jahetyAdi / yathA iti dRSTAntopanyAsArthaH, dehapariNAmaH prativiziSTA zarIrazaktiH, rAtrau iti viziSTakAlanirdezaH, khadyotaka iti prANivizeSaparigrahaH / yathA tasya asau dehapariNAmo jIvaprayogavinirvRttazaktiH AvizcakAsti; evamaGgArAdInAmapi prativiziSTA prakAzAdizaktiranumIyate jIvaprayogavizeSAvirbhAvitA iti / yathA vA jvaroSmA jIvapra yogaM nAtivartate, jIvAdhiSThitazarIrakAnupAtyeva bhavati eSA eva upamA AgneyajantUnAm, na ca mRtA jvariNaH kvacidupalabhyante; evamanvaya-vyatirekAbhyAM agneH sacittatA muktakaMgranthopapattimukhena pratipAditA / samprati prayogamAropyate ayamevArtha:jIvazarIrANi aGgArAdayaH, chedyatvAdihetugaNAnvitatvAt, sAsnA-viSANAdisaGghAtavat / tathA AtmasaMyogAvirbhUto'GgArAdInAM prakAzapariNAmaH, zarIrasthatvAt, khadyotakadehapariNAmavat / tathA AtmasamprayogapUrvako aGgArAdInAmUSmA, zarIrasthatvAt, jvaroSmavat / na cAdityAdibhiH Ti0 1. samupahatA kha // 2. 0na dvidhA ka gha ng|| 3. 0pramukhayonizata0 kha // 4. va jaha uNhA jha / vA jaumhA ja / ya jaha umhA Tha / / 5. taovamA ka vinA / tatovamA Ja // 6. muktakalagrantho0 ca // vi0Ti0 + "AcAre-zastraparijJAyA udde0 muktakaM mutkalam" sa0vi0pa0 / "mukva(kta )ka iti mukva(tka)laH, vRttikAreNeti zeSaH" jai0vi0pa0 / ayamatrAzayaH- ye AdezAH niyuktikRd-bhASyakRdAdibhiH darzitAH, na ca teSAM pATha: kvApi aMgopAGgeSu upalabhyate te muktakavyAkaraNatayA ucyante, yathA-marudevAyAH atyantasthAvaratvena siddhatvam, kuruTa-utkuruTayo: dRSTAntamityAdi evaM atrApi jJeyam - iti vRttikArasyAzayo bhAti / etadartha dRzyatAM Ava0ni0 patra 465, Ava0cU0 prathamabhAga patra 601, bR0ka0bhA0 pIThikA pR 44-45 TippaNi-6 / / 93 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru0 1 | a01 / u04 / ni0120] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram anekAntaH, sarveSAM AtmaprayogapUrvakaM yata uSNapariNAmabhAktvam, tasmAt na anekAntaH / tathA sacetanaM tejaH, yathAyogyAhAropAdAnena vRddhivizeSatedvikAravattvAt, puruSavat / evamAdilakSaNena Agneyajantavo'vaseyA iti // 119 // uktaM lakSaNadvAram / tadanantaraM parimANadvAramAha 94 [ni0 ] je bAyarapajjattA paliyassa asaMkhabhAgamettA / sesA tinni vi rAsI vIsuM loyA asaMkhejjA // 120 // dAraM // je bAyaretyAdi / ye bAdaraparyAptAnalajIvAH kSetrapalyopamAsaGkhyeyabhAgamAtravartipradeza pramANa bhavanti te punaH bAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo asaGkhyeyaguNahInAH / zeSAH trayo'pi rAzayaH pRthvIkAyavad bhAvanIyAH, kintu bAdarapRthvIkAyAparyAptakebhyo bAdarAgnyaparyAptakA asaGkhyeyaguNahInAH, sUkSmapRthvIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmAgneyAparyAptakA vizeSahInAH, sUkSmapRthivIkAyaparyAptakebhyaH sUkSmAgneyaparyAptakA vizeSahInA iti // 120 // [ni0] sAmpratamupabhogadvAramAha DahaNe payAvaNe pagAsaNe ye bhattakaraNe ya see ya / bAyarateDakkAe uvabhogaguNA maNussANaM // 121 // dahaNetyAdi / dahanaM zarIrAvayavasya vAtAdyapanayanArtham, prakRSTaM tApanaM pratApanaM zItApanodAya, prakAzakaraNam = udyotakaraNaM pradIpAdinA, bhaktakaraNam odanAdirandhanam, svedaH jvara-visUcikAdInAm, ityevamAdiSu anekaprayojaneSu upasthiteSu manuSyANAM bAdaratejaskAyaviSayA upabhogarUpA guNA: - upabhogaguNA bhavantIti // 121 // tadevaM evamAdibhiH kAraNairupasthitaiH satatamArambhapravRttA gRhiNo yatyAbhAsA vA sukhaiSiNaH tejaskAyajantUn hiMsantIti darzayitumAha-- [ni0] eehi~ kAraNehiM hiMsaMte teukAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIreMti // 122 // dAraM // Ti0 1. uSNaparamANubhAktvam kha // 2. 0tadvikAratvAt kha ca vinA // 3. 0nAgneyA jantavo nizceyA iti ca / 0 nAgneyajantavo nizceyA iti kha // 4 u cha vinA'nyatra // 5. 0rAziparimANA kha ga ca // 6. ya se ya bhattakaraNe ya kha Tha // 7. hiMsaMtI te0 kha Ja / hiMsaMti u te0 ja jha Tha | Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tejaskAyikAnAM samAsataH zastram [shru01| a01| u04| ni0125] eehItyAdi / etaiH dahanAdibhiH kAraNaiH tejaskAyikAn jIvAn hiMsanti iti saGghaTTana-paritApana-apadrAvaNAni kurvanti / sAtaM sukhaM, tad Atmano'nviSantaH parasya bAdarAgnikAyasya duHkham udIrayanti-utpAdayantIti // 122 // sAmprataM zastradvAram / tacca dravya-bhAvabhedAd dvidhA / dravyazastramapi samAsa-vibhAgabhedAd dvidhaiva / tatra samAsato dravyazastrapratipAdanAya Aha[ni0] puMDhavI ya AukAo ullA ya vaNassaI tasA pANA / bAyarateukkAe aiyaM tu samAsao satthaM // 123 // __ puDhavItyAdi / pRthvI-dhUliH, apkAyazca, sArdrazca vanaspatiH, trasAH prANinaH, etad bAdaratejaskAyajantUnAM samAsataH sAmAnyena zastramiti // 123 / / vibhAgato dravyazastramAha[ni0] kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasatthaM bhAve assaMjamo satthaM // 124 // dAraM // ___ kiMcItyAdi / kiJcit zastraM svakAya eva, agnikAya eva agnikAyasya, tadyathA-tArNo'gniH pArNAgneH zastramiti / kiJcicca parakAyazastraM udakAdi / ubhayazastraM punaH tuSa-karISAdivyatimizrA agniH aparAgneH / tuzabdo bhAvazastrApekSayA vizeSaNArthaH, etat tu pUrvoktaM samAsa-vibhAgarUpaM pRthvI-svakAyAdi dravyazastramiti / bhAvazastraM darzayati- bhAve zastram asaMyamaH duSpraNihitamano-vAk-kAyalakSaNa iti // 124 / / uktavyatiriktadvArAtidezadvAreNa upasaJjihIrSuH niyuktikRdAha[ni0] sesAiM dArAiM tAI jAiM havaMti puDhavIe / evaM teuddese nijjuttI kittiyA eNsaa||125|| sesANItyAdi / uktazeSANi dvArANi tAnyeva yAni pRthivyuddezake abhihitAni / evaM uktaprakAreNa tejaskAyoddezake niyuktiH kIrtitA vyAvarNitA bhavatIti // 125 // ____ Ti0 1. 0bhAvazastrabhedAd ka-khapratI vinA // 2. puDhavI AukkAe kha Ja Tha / puDhavIe AukkAe ka // 3. evaM Tha / / 4. evaM bAdara0 ca / / 5. bhAve ya asaMjamo Tha / / 6. gAhA ja // 7. imAi~ Ja // 8. esA // 125 // prathame caturthoddezakaniyuktiH ||ch| jha / esA // 125 // adhya01 udde0 4 // 9. tejaskAyAbhidhAnoddezake kha ga ca // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01|01| u04| sU032] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedam[sU0] se bemi-Neva sayaM logaM abbhAikkhejA, Neva attANaM abbhAikkhejA / je logaM abbhAikkhati se attANaM abbhAikkhati, je attANaM abbhAikkhati se logaM abbhAikkhati / se bemItyAdi / asya ca sambandhaH prAgvad vAcya iti / yena mayA sAmAnyAtmapadArthapRthivyapkAyajIvapravibhAgavyAvarNanamakAri sa eva ahaM avyavacchinnajJAnapravAha: tejojIvasvarUpopalambhasamupajanitajinavacanasammado bravImi / kiM punastad ? iti darzayati nevetyAdi / iha hi prakaraNasambandhAd lokazabdena agniloko abhidhitsitaH; atastamagnilokaM jIvatvena naiva svayam AtmanA abhyAcakSIta, naiva apahvavIta ityarthaH / etadabhyAkhyAne hi Atmano'pi jJAnAdiguNakalApAnumitasya abhyAkhyAnamavApnoti / atha ca prAk prasAdhitatvAd abhyAkhyAnaM naiva Atmano nyAyyam; evaM tejaskAyasyApi prasAdhitatvAd abhyAkhyAnaM kriyamANaM na yuktipathamavatarati / evaM ca asya yuktyAgamabalaprasiddhasya abhyAkhyAne kriyamANe sati Atmano'pi ahaMpratyayasiddhasya abhyAkhyAnaM bhavataH prAptam / evamastu iti cet, tanna iti darzayati-neva attANaM abbhAikkhejjA / naiva AtmAnaM zarIrAdhiSThAtAraM jJAnaguNaM pratyAtmasaMvedyaM pratyAcakSIta, tasya zarIrAdhiSThAtRtvena 'AhRtaM idaM zarIraM kenacid abhisandhimatA tathA tyaktaM idaM zarIraM ke nacidabhisandhimataiva' ityevamAdibhiH hetubhiH prasAdhitatvAt, na ca prasAdhitasAdhanaM piSTapeSaNavad vidvajjanamanAMsi raJjayati / evaM ca sati Atmavat prasAdhitamagnilokaM yaH pratyAcakSIta so'tisAhasika: AtmAnam abhyAkhyAti-nirAkaroti / yazca AtmA'bhyAkhyAnapravRttaH sa sadaiva agnilokamabhyAkhyAti, sAmAnyapUrvakatvAd vizeSANAm / sati hyAtmasAmAnye pRthivyAdyAtmavibhAgaH siddhyati, nAnyathA, sAmAnyasya vizeSavyApakatvAt, vyApakavinivRttI ca vyApyasyApi avazyambhAvinI vinivRttiriti kRtvA / Ti0 1. yuktAgama0 gha Ga // 2. jJAnaguNapratyA0 ka / jJAnamukhyaguNapratyA0 ca // 3. 0pravRttaH sa evAgni0 kha // 4. hyAtmanyeva ka / 96 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatizastrA-'zastrakhedajJayorvyAptiH [shru01| a01| u04| sU032] evamayaM agnilokaH sAmAnyAtmavad na abhyAkhyAtavya iti pradarzitam / adhunA agnijIvapratipattau satyAM tadviSayasamArambhakaTukaphalaparihAropanyAsAya sUtramAha je dIhalogasatthassa khettaNNe se asatthassa khettaNNe, je asatthassa khettaNNe se dIhalogasatthassa khettaNNe // 32 // je dIhetyAdi / ya iti mumukSuH, dIrghalokaH-vanaspatiH, yasmAd asau kAyasthityA parimANena zarIrocchrayeNa ca zeSaikendriyebhyo dIrgho vartate / tethA hi-kAyasthityA tAvat "vaNassaikAie NaM bhaMte ! vaNassaikAie tti kAlao kevaciraM hoi ? goyamA ! aNaMtaM kAlaM, aNaMtAo ussappiNi-avasappiNIo, khettao aNaMtA loyA, asaMkhejjA poggalapariyaTTA, te NaM puggalapariyaTTA AvaliyAe asNkhejjibhaage|" [prjnyaa0suu018|1288] parimANatastu "paDuppannavaNassaikAiyANaM bhaMte ! kevatikAlassa "nillevaNA siyA ? goyamA ! paDuppannavaNassaikAiyANaM natthi nillevaNA / " [ jiivaabhi03|2|102] tathA zarIrocchyAcca dIrgho vanaspati: "vaNassaikAiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? goyamA ! sAiregaM joyaNasahassaM sarIrogAhaNA / " [ prjnyaa0suu021|1506(1)] na tathA anyeSAM ekendriyANAm / ataH sthitametat-sarvathA dIrghaloko vanaspatiriti / asya ca zastramagniH, yasmAt sa hi pravRddhajvAlAkalApAkulaH sakalatarugaNapradhvaMsanAya prabhavati, ato'sau tadutsAdakatvAt zastram / nanu ca sarvalokaprasiddhyA kasmAdagnireva na uktaH ? kiM vA prayojanamurarIkRtya uktaM dIrghalokazastramiti ? atrocyate-prekSApUrvakAritayA, na nirabhiprAyametat kRtamiti, yasmAdayaM Ti0 1. tatra hi kha // 2. 0kAiya tti kha / 0kAtite tti ga / / 3. 0jvAlAmAlAkulaH ca // vi0Ti0 + "aNaMtA loyA iti ko'rthaH ? anantalokeSu ye pradezAstaistulyatA samayAnAm evaM ca etAvAn kAlo bhavati // etAvatkAlena kiyantaH pudgalaparAvartA bhavanti ? ityAha-asaMkhejjA iti // asaGkhyAtaM bahudhA ityAha te NaM iti" jai0vi0pa0 // ka "nillevaNA iti asmAllokAduddhAraH" jai0vi0pa0 // 97 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u04| sU032] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram utpAdyamAno jvAlyamAno vA havyavAha: samastabhUtagrAmaghAtAya pravartate / vanaspatidAhapravRttastu bahuvidhasattvasaMhativinAzakArI vizeSataH syAt, yato vanaspatau kRmi-pipIlikA-bhramarakapota-zvApadAdayaH sambhavanti, tathA pRthivyapi tarukoTaravyavasthitA syAt, Apo'pi avazyAyarUpAH, vAyurapi ISaccaJcalasvabhAvakomalakizalayAnusArI sambhAvyate, tadevamagnisamArambhapravRtta etAvato jIvAn nAzayati / asya arthasya sUcanAya dIrghalokazastragrahaNaMakarot sUtrakAra iti / tathA coktam "jAyatejaM na icchaMti, pAvagaM jalaittae / tikkhamaNNayaraM satthaM, savvao vi durAsayaM // pAtINaM paDiNaM vA vi, uDDhe aNudisAmavi / ahe dAhiNao vA vi, dahe uttarao vi ya // bhUyANamesa mAghAo, havvavAho na saMsao / taM paIvapayAvaTThA, saMjayA kiMci nArabhe // " [ dshvai06|33-35] athavA bAdaratejaskAyAH paryAptakAH stokAH, zeSAH pRthivyAdayo jIvakAyA bahavaH / (bAdarAgneH) bhavasthitirapi trINi ahorAtrANi svalpA, itareSAM tu pRthivI-ab-vAyuvanaspatInAM yathAkramaM dvAviMzati-sapta-tri-dazavarSasahasraparimANA dIrghA avaseyA iti / ato dIrghalokaH pRthivyAdiH, tasya zastram agnikAyaH, tasya kSetrajJaH nipuNaH, agnikAyaM varNAdito jAnAtItyarthaH / khedajJo vA, khedaH tadvyApAraH sarvasattvAnAM dahanAtmakaH pAkAdyanekazaktikalApopacitaH pravaramaNiriva jAjvalyamAno labdhAgnivyapadezo yatInAM anArambhaNIyaH, tamevaMvidhaM khedam= agnivyApAra jAnAtIti khedajJaH / ato ya eva dIrghalokazastrakhedajJaH sa eva azastrasya-saptadazabhedasya saMyamasya khedajJaH, saMyamo hi na kaJcijjIvaM vyApAdayati ato azastram / evamanena saMyamena sarvasattvAbhayapradAyinA anuSThIyamAnena agnijIvaviSayaH samArambhaH zakyaH parihartuM pRthivyAdikAyasamArambhazceti, evamasau saMyame nipuNamatiH bhavati / tatazca nipuNamatitvAd viditaparamArtho'gnisamArambhAd vyAvRtya saMyamAnuSThAne pravartate / idAnIM gata-pratyAgatalakSaNena avinAbhAvitvapradarzanArthaM viparyayeNa Ti0 1. etAn jIvAn kha / / 2. yAvi ka // vi0Ti0 + "tinneva ahorattA ukkoseNa viyAhiyA // AuThiI teUNaM aMtomahattaM jahannayaM // " u0 a0 36 gA0 113 / 'dvitI vi aDDAijjA rAiMdiyA' AcA0cU032 / / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnizastrasya vIraidRSTapUrvatA [shru01| a01| u04| sU033] sUtrAvayavaparAmarza karoti je asatthassetyAdi / yazca azastre-saMyame nipuNaH sa khalu dIrghalokazastrasya agneH kSetrajJaH khedajJo vA / saMyamapUrvakaM hi agniviSayakhedajJatvam, agniviSayakhedajJatApUrvakaM ca saMyamAnuSThAnam, anyathA tadasambhava eva ityetad gatapratyAgataphalamAvirbhAvitaM bhavati // 32 // kaiH punaH idaM evaM upalabdham ? ityata Aha-vIrehItyAdi / athavA vaktRprasiddhau satyAM vAkyaprasiddhiH bhavati ityato'padizyate[ sU0] vIrehi eyaM abhibhUya diTuM saMjatehiM satA jatehiM sadA appamattehiM / vIrehItyAdi / ghanaghAtikarmasaGghAtavidAraNAnantaraprAptAtulakevalazriyA virAjanta iti vIrAH tIrthakRtaH, taiH vIraiH arthato dRSTametad gaNadharaizca sUtrato'gnizastraM dRSTaM saMyamasvarUpaM ceti / kiM punaH anuSThAya idaM tairupalabdham ? ityatrocyate-abhibhUya tti / abhibhavo nAmAdizcaturdhA / dravyAbhibhavo ripusenAdiparAjayaH, AdityatejasA vA candragraha-nakSatrAditejo'bhibhavaH / bhAvAbhibhavastu parISahopasargAnIka-jJAna-darzanAvaraNa-mohA'ntarAyakarmanirdalanam, parISahopasargAdisenAvijayAd vimalaM caraNam, caraNazuddhaH jJAnAvaraNAdikarmakSayaH, tatkSayAd nirAvaraNaM apratihataM azeSajJeyagrAhi kevalajJAnamupajAyate / idamuktaM bhavati-parISahopasarga-jJAna-darzanAvaraNIya-mohA-'ntarAyANi abhibhUya kevalamutpAdya tairupalabdhamiti / yathAbhUtaiH taiH idamupalabdhaM tad darzayati saMjaehiM ti / samyag yatA: saMyatAH prANAtipAtAdibhyaH taiH, tathA sadA sarvakAlaM, caraNapratipattau mUlottaraguNabhedAyAM niraticAratvAd yatnavantaH taiH / tathA sadA sarvakAlaM na vidyate pramAda: madya-viSaya-kaSAya-vikathA-nidrAkhyo yeSAM te apramattAH taiH, evambhUtaiH mahAvIraiH kevalajJAnacakSuSA idaM dIrghalokazastraM azastraM ca saMyamaH dRSTam= upalabdhamiti / atra ca yatnagrahaNAd IryAsamityAdayo guNA gRhyante, apramAdagrahaNAt tu madyAdinivRttiriti / tadevaM etat pradhAnapuruSapratipAditaM agnizastramapAyadarzanAd apramattaiH Ti0 1. 0khedajJAnapUrvakaM ca // 2. athavA sadvaktR0 gha Ga // 3. 0tyata upadizyate ga // 4. sUtrato dRSTamagnizastraM saMya0 kha ca // 5. 0bhUtaiH tairevamupa0 ca // 6. tvAd yatA yatna0 ga // 7. yatagrahaNAd ga // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [zru01 / a01 / u04 / sU033] sAdhubhiH parihAryamiti / evaM pratyakSIkRtAnekadoSajAlamapi agnizastraM upabhogalobhAt pramAdavazagA ye na pariharanti tAnuddizya vipAkadarzanAya Aha je patte guNadvite se hu daMDe pavuccati / je pamattetyAdi / yo hi pramatto bhavati madya-viSayAdipramAdairasaMyataH guNArthI randhana-pacana-rprakAza-tApanAdyagniguNaprayojanavAn sa duSpraNihitamano-vAk-kAyo'gnizastrasamArambhatayA prANinAM daNDahetutvAd daNDaH prakarSeNa ucyate = procyate, AyurdhRtAdivyapadezavaditi / yatazcaivaM tataH kiM kartavyam ? ityata Aha taM pariNNAya mehAvI idANIM No jamahaM puvvamakAsI pamAdeNaM // 33 // taM parinnAya mehAvI / tam agnikAyaviSayaM samArambhaM daNDaphalaM, parijJAya jJaparijJApratyAkhyAnaparijJAbhyAM medhAvI maryAdAvyavasthito vakSyamANaprakAreNa vyavacchedaM Atmani aacinotiiti| tameva prakAraM darzayitumAha iyANImityAdi / yamaham agnisamArambhaM viSayapramAdena AkulIkRtAntaHkaraNaH san pUrvamakArSaM tamidAnIM jinavacanopalabdhAgnisamArambhadaNDatattvaH no karomIti ||33|| anye tu anyathAvAdino anyathAkAriNa iti darzayitumAha [sU0 ] lajjamANA puDho pAsa / 'aNagArA mo' tti ege pavadamANA, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM agaNikammasamAraMbheNaM agaNisatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati // 34 // lajjamANetyAdi yAvat aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati tti / asya granthasya uktArthesya ayamartho lezataH pradarzyate- lajjamAnA:= :- svAgamoktAnuSThAnaM kurvANAH sAvadyAnuSThAnena vA lajjAM kurvANAH, pRthag= vibhinnAH zAkyAdayaH / pazya iti saMyamAnuSThAne sthirIkaraNArthaM ziSyasya codanA / anagArA vayam ityeke pravadamAnAH, kiM taiH virUpamAcaritaM yenaivaM pradarzyante ? iti darzayati-yadidaM virUparUpaiH zastraiH agnikarmasamArambheNa agnizastraM samArabhamANaH san anyAn anekarUpAn prANino vividhaM Ti0 1 0 prakAzA - ''tApa0 gha Ga ca // 2. agnikAyasamArambhaM ga / agnikAyaviSayamArambhaM ca // 3. AcinotItyAdi kha / cinoti ga / 4. darzayannAha ga / / 5. 0rthasya lezato'yamarthaH prada0 kagapratI vinA // 6 prANino vihinasti ka vinA // 100 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnisamArambho'hitAya [zru01 / a01 / u04 / sU0 36 ] hinasti = vihinasti // 34 // [sU0 ] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA / imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa - - mANaNa- pUyaNAe jAtI - maraNa - moyaNAe dukkhapaDighAtahetuM se sayameva agaNisatthaM samArabhati, aNNehiM vA agaNisatthaM samArabhAveti, aNNe vA agaNisatthaM samArabhamANe samaNujANati / taM se ahitAe, taM se abodhIe // 35 // tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA - asya caiva pariphalgujIvitasya parivandanamAnana-pUjanArthaM jAti-- maraNa - mocanArthaM duHkhapratighAtahetuM yat karoti tad darzayati- sa parivandanAdyarthI svata eva agnizastraM samArabhate, anyaizcAgnizastraM samArambhayati, tathA anyAMzcAgnizastraM samArabhamANAn samanujAnIte / tacca agnisamArambhaNaM se= tasya sukhalipsoramutra anyatra ca ahitAya bhavati, tathA tadeva ca tasya abodhilAbhAya bhavati // 35 // [sU0] se ttaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavato aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati- esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu ni / iccatthaM gaDhie loe, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM agaNikammasamAraMbheNaM agaNisatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati // 36 // sa iti yaisya etadasadAcaraNaM pradarzitaM sa tu ziSyaH tad agnisamArambhaNaM pApAya ityevaM sambudhyamAnaH AdAnIyaM grAhyaM samyagdarzanAdi samutthAya = abhyupagamya, zrutvA bhagavadantike'nagArANAM vA iha ekeSAM sAdhUnAM jJAtaM bhavati / kiM tad ? darzayati - eSaH agnisamArambhaH granthaH karmahetutvAt, eSa eva mohaH, eSa eva mAraH, eSa eva narakaH, taddhetutvAditi bhAvaH / Ti0 1. jAti - jarA - mara0 gha Ga // 2. 0bhate / tathA'nyaizcA0 gha Ga ca // 3 yasyeti tadasadA0 ka kha // / 4. samyagutthAya gha Ga vinA // 101 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01|01| u04| sU037] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram ityevamarthaM ca gRddho loko yat karoti tad darzayati-yadidaM virUparUpaiH zastraiH agnikarma samArabhate, tadArambheNa ca agnizastraM samArabhate, taccArabhamANo anyAn anekarUpAn prANino vihinastIti // 36 // ___ kathaM punaragnisamArambhapravRttA nAnAvidhAn prANino vihiMsanti ? iti darzayitumAha[sU0] se bemi- saMti pANA paDhaviNissitA, taNaNissitA, pattaNissitA, kaTThaNissitA, gomayaNissitA, kayavaraNissiyA / saMti saMpAtimA pANA Ahacca saMpayaMti ya / __ se bemItyAdi / tadahaM bravImi yathA nAnAvidhajIvahiMsanaM agnikAyasamArambheNa bhavatIti / yathApratijJAtArthaM darzayati- santi vidyante, prANA:-jantavaH, pRthivIkAyanizritAH, pRthvIkAyatvena pariNatA ityarthaH, tadAzritA vA kRmi-kunthu-pipIlikAgaNDUpadA-'hi-maNDUka-vRzcika-karkaTakAdayaH, tathA vRkSa-gulma-latAvitAnAdayaH, tathA tRNapatranizritA pataGgelikAdayaH, tathA kASThanizritA ghuNoddehikA-pipIlikA-'NDAdayaH, gomayanizritAH kunthu-panakAdayaH, kacavaraH patra-tRNa-dhUlisamudAyaH, tannizritAH kRmikITa-pataGgAdayaH / tathA santi-vidyante, sampatitum-utplutya utplutya gantuM AgantuM vA zIlaM yeSAM te sampAtinaH, prANinaH=jIvAH makSikA-bhramara-pataGga-mazaka-pakSi-vAtAdayaH / ete ca sampAtinaH Ahatya-upetya svata eva, yadi vA atyarthaM kadAcid vA agnizikhAyAM sampatanti ca / tadevaM pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAM yad bhavati tad darzayitumAha agaNiM ca khalu puTThA ege saMghAtamAvajjati / je tattha saMghAtamAvajjaMti te tattha pariyAvajjaMti / je tattha pariyAvajjati te tattha uddAyaMti // 37 // agaNiM cetyAdi / randhana-pacana-tApanAdyagniguNArthibhiH avazyamagnisamArambho vidheyaH, tatsamArambhe ca pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAM etA vakSyamANA avasthA bhavanti / chAndasatvAt tRtIyArthe dvitIyA / tatazca ayamarthaH-agninA spRSTAH chuptA, aike Ti0 1. 0ra: tRNa-patra-dhUli0 ka-gapustake Rte // 2. eke kecana saGghA0 ga // 102 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnisamujjvAlako mahAkarmakaraH [shru01| a01 / u04| sU038] saGghAtam=adhikaM gAtrasaGkocanaM, mayUrapicchavad Apadyante, cazabdasya adhikArthatvAt / khaluzabdo'vadhAraNe, agnerevAyaM pratApo, nAparasya iti / yadi vA saptamyarthe dvitIyA, spRSTazabdazca patitavacanaH / tatazca ayamartho bhavati - agnau eva spRSTAH = patitAH, eke zalabhAdaya:, saGghAtaM sam ekIbhAvena adhikaM gAtrasaGkocanaM Apadyante prApnuvanti / ye ca tatra agnau patitAH saGghAtamApadyante te prANinaH tatra agnau paryApadyante, paryApattiH sammUrcchanam, USmAbhibhUtA mUrcchAmApadyante ityarthaH / atha kimarthaM sUtrakRtA vibhaktipariNAmo'kAri ? ityucyate - mAgadhadezIsamanuvRtteH, vyAkhyAvikalpapradarzanArthaM vA, adhyAhArAdayo'pi vyAkhyAGgAni ityanena ziSyo jJApito bhavati / atha ke punaste'dhyAhArAdaya iti ? ucyante - adhyAhAro vipariNAmo vyavahitakalpanA guNakalpanA lakSaNA vAkyabhedazca iti / iha ca dvitIyAvibhakteH saptamIpariNAmaH kRta iti / ye ca tatra agnau paryApadyante te prANinaH kRmi - pipIlikA - bhramara-nakulAdayaH tatra agnau apadrAnti, prANAnmuJcantItyarthaH / tadevaM agnisamArambhe sati na kevalaM agnijantUnAM vinAzaH kintu anyeSAmapi pRthvI - tRNapatra - kASTha - gomaya - kacavarAzritAnAM sampAtinAM ca vyApattiH avazyaMbhAvinIti / ata eva ca bhagavatyAM bhagavatA uktam- "do purisA sarisavayA annamannehiM saddhi agaNikAyaM samAraMbhaMti, tattha NaM ege purise agaNikAyaM samujjAlei, ege vijjhavei, tattha NaM ke purise mahAkammayarAe, ke purise appakammarAe ? goyamA ! je ujjAlei se mahAkammayarAe, je vijjhavei se appakammarAe / " [ vyA0prajJa0 7 /10/306 ] ||37| tedevaM prabhUtasattvopamairdanakaraM agnyArambhaM vijJAya mano-vAk-kAyaiH kRta-kAritA'numatibhizca tatparihAraH kArya iti darzayitumAha [sU0] ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAtA bhavaMti / ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAtA bhavaMti // 38 // Ti0 1. 0 syAdhikyArthatvAt ka - khaAdarzoM vinA // / 2 0 bhAvena gAtra0 kha // / 3. agnAvupadrAnti ca // 4. ....... etaccihnasthaH pATho gha GaAdarzayoreva // 5. tata evaM pra0 kha / ata eva pra0 ca / / 6. 0 mardanamagnyA0 ca // 103 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u04| sU039] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram ettha satthetyAdi / atra agnikAye zastraM svakAya-parakAyabhedabhinnaM samArabhamANasya vyApArayata ityete ArambhAH pacana-pAcanAdayo bandhahetutvena aparijJAtA bhavanti / tathA atraiva agnikAye zastramasamArabhamANasya ityete ArambhAH parijJAtA bhavanti // 38 // [ sU0] jassa ete agaNikammasamAraMbhA pariNNAtA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tti bemi // 39 // yasyaite agnikAyasamArambhA jJaparijJayA parijJAtA bhavanti pratyAkhyAnaparijJayA ca parihatA bhavanti sa eva muniH paramArthataH parijJAtakA iti bravImi iti pUrvavaditi // 39 // // zastraparijJAyAM caturthoddezakaTIkA samAptA // cha / INDIA D Ti0 1. 0mANasyaite kha // 2. jJAtA kha vinA || 3. samApteti // kha ca // vi0Ti0 9 etasya sUtrasya pUrva- "taM pariNAya mehAvI Neva sayaM agaNisatthaM samArabhejjA, Neva'NNehi agaNisatthaM samArabhAvejjA, Neva'NNe agaNisatthaM samArabhaMte samaNujANejjA" iti sUtrapATho bhavitavyaH, sarvoddezakeSu cUrNikAraizcApi AdRtatvAt; kintu vRttikAraiH etasya sUtrasya vivaraNaM na kRtaM, tathA hastalikhitAdarzeSvapi nopalabdhaH, ataH vibhAvanIyaM sudhIbhiH / 104 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // paJcamo vanaspatyuddezakaH // uktazcaturtha uddezakaH / sAmprataM paJcamaH samArabhyate / asya ca ayamabhisambandhaH-iha anantaroddezake tejaskAyaH pratipAditaH, tadanantaraM avikalasAdhuguNapratipattaye kramAyAtavAyukAyapratipAdanAvasare vanaspatikAyajIvasvarUpaM AvirbhAvyate / kiM punaH kramollaGghanakAraNam ? ityucyate-eSa hi vAyuracAkSuSatvAd duHzraddhAnaH, ataH samadhigatAzeSapRthivyAyekendriyaprANigaNasvarUpaH ziSyaH sukhameva vAyujIvasvarUpaM pratipatsyate / sa eva kramo yena ziSyA jIvAditattvaM prati protsahante yathAvat pratipattumiti / vanaspatikAyastu samastalokapratyakSaparisphuTajIvaliGgakelApaH, ataH sa eva tAvat pratipAdyate iti / anena sambandhena AyAtasya asya catvAri anuyogadvArANi vAcyAni yAvannAmaniSpanne nikSepe vanaspatyuddezakaH / tatra vanaspateH svabhedakalApapratipAdanAya pUrvaprasiddhArthAtidezadvAreNa niyuktikRdAha[ni0] puDhavIe je dArA vaNapphaIe vi hoti te ceva / nANattI u vihANe parimANuvabhoga-satthe ya // 126 // puDhavIe ityAdi / yAni pRthvIkAyasamadhigataye dvArANi uktAni tAnyeva vanaspatau dRSTavyAni, nAnAtvaM tu prerUpaNA-parimANa-upabhoga-zastreSu, cazabdAd lakSaNe ca dRSTavyamiti // 126 // tatra Adau prarUpaNAsvarUpanipinAya Aha[ni0] duvihA vaNassaijIvA suhumA taha bAyarA ye loyammi / suhamA ya savvaloe do ceva ya bAyaravihANA // 127 // duvihetyAdi / vanaspatayo dvividhAH-sUkSmA bAdarAzca / sUkSmAH sarvalokApannAH cakSurlAhyAzca na bhavanti ekAkArA eva / bAdarANAM punaDhe vidhAne // 127 / / ke punaste ? ityata Aha[ni0] patteyA sAhAraNa bAyarajIvA samAsao duvihA / bArasaviha NegavihA samAsao chavvihA hoti // 128 // Ti0 1. prArabhyate kha // 2. 0kalApopetaH / ataH Ga // 3. prarUpaNA-pramANa0 ga // 4. panimA'nAyAha kha // 5. vi Ja / uTha // 6. do ya bhave bAyara0 Ja // 7. punaste bAdaravidhAne ? ityata kha Ga / / 105 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u05| ni0129] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram patteyA ityAdi / bAdarAH samAsato dvividhAH-pratyekAH sAdhAraNAzca / tatra patrapuSpa-mUla-phala-skandhAdIn prati pratyeko jIvo yeSAM te pratyekajIvAH / sAdhAraNAstu parasparAMnuvedhAd anantajIvasaGghAtarUpazarIrAvasthAnAH / tatra pratyekazarIrA dvAdazavidhAnAH / sAdhAraNAstu anekabhedAH / sarve'pi ete samAsataH SoDhA prtyetvyaaH||128|| tatra pratyekatarudvAdazabhedapratyAyanAya Aha[ni0] rukkhA gucchA gummA layA ya vallI ya pavvagA ceva / taNa valaya hariya osahi jalaruha kuhaNA ya bodhavvA // 129 // rukkhA ityAdi / vRzcyanta iti vRkSAH, te dvividhAH- ekAsthikA bahubIjakAzca / tatra ekAsthikAH picumandA-''mra-kozamba-zAlA-'Gkolla-pIlu-sallakyAdayaH / bahubIjakAstu udumbara-kapitthA-'sthika-tinduka-bilvA-''malaka-panasa-dADimamAtuliGgAdayaH 1 / gucchAstu vRntAkI-karpAsI-japA-ADhakI-tulasI-ka[?ku] stumbharIpippalI-nIlyAdayaH 2 / gulmAni tu navamAlikA-seriyaka-koraNTaka-bandhujIvaka-bANakaNavIra-sinduvAra-vicakila-jAti-yUthikAdayaH 3 / latAstu padma-nAgA-'zoka-campakacUta-vAsantI-atimuktaka-kundalatAdyAH 4 / vallayastu kuSmANDI-kAliGgI-trapuSI-tumbinIvAluGkI-elA(vA)luMkI-paTolyAdayaH 5 / parvagAH punaH ikSu-vIraNa-zuNTha-zara-vetra-zataparvavaMza-nala-veNukAdayaH 6 / tRNAni tu zvetikA-kuza-darbha-parvakA-'rjuna-surabhikuruvindAdIni 7 / valayAni ca tAla-tamAla-takkalI-sAla-sarala-ketakI-kadalIkandalyAdIni 8 / haritAni tandulIyakA-'dhyAruha-vastula-badaraka-mArjAra-pAdikA-cillIpAlakyAdIni 9 / auSadhyastu zAli-vrIhi-godhUma-yava-kalama-masUra-tila-mudga-mASaniSpAva-kulatthA-'tasI-kusumbha-kodrava-kaGgvAdayaH 10 / jalaruhA udakA-'vaka-panaka Ti0 1. ta[tra] puSpa-patra-mUla0 Ga / tatra patra-puSpa-phala-mUla-ska0 kha ca / / 2. rAnuviddhAnanta0 ga gha Ga ca / rAnuvedhAnanta0 kha // 3. 0zabhedapratipAdanAyAha kha // 4. gacchA kaba Ta vinA // 5. 0'cchika0 kha / 0'tthika0 gha Ga // 6. gacchAstu gha Ga Rte // 7. 0karavIra0 gha Ga vinA // 8. vicikila0 kha // 9. 0zatapatra-vaM0 ca // 10. 0mArjAra-pallikA0 kha // vi0Ti0 * ita Arabhya 143 gAthAparyantaM 130-141-142 aGkAtmakagAthAtrayavarjaM dvAdaza gAthAH kvacidalpa-bahupAThabhedayuktAH prajJApanopAGga-prathamapade kramazaH 12-45-46-44-106-prakSipta-101-10097-84-85-103 aGkabhAjinyaH samupalabhyante / / 0 eteSAM sarveSAM vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi dRzyatAM caturthapariziSTe / 106 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyekavanaspatijIvabhedAH [shru01| a01| u05| ni0131] zaivala-kalambukA-pA[?ha]ThA-kaserukA-utpala-padma-kumuda-nalina-puNDarIkAdayaH 11 // kuhu[?ha]NAstu bhUmisphoTakAbhidhAnAH Aya-kAya-kuhaNa-kuMNDhukkodehalikA-sarpakacchatrAdayaH 12 / eSAM hi pratyekajIvAnAM vRkSANAM mUla-skandha-kanda-tvak-sAla-pravAlAdiSu asaGkhyeyAH pratyekaM jIvAH, patrANi puSpANi ca ekajIvAni mantavyAni // 129 // sAdhAraNAstu anekavidhAH, tadyathA-lohI-nihU-stubhAyikA-azvakarNI-siMhakarNIzRGgabera-mAlukA-mUlaka-kRSNakanda-sUraNakanda-kAkolI-kSIrakAkolIprabhRtayaH / sarve'pi ete sakSepAt SoDhA bhavanti ityuktam, ke punaste bhedAH ? ityAha[ni0] aggabIya mUlabIyA khaMdhabIyA ceva porabIyA ya / bIyaruhA sammucchima samAsao vaNapphatIjIvA // 130 // aggabIA ityAdi / tatra koraNTakAdayo agrabIjAH, kadalyAdayo mUlabIjAH, nihU-zalyakI-araNikAdayaH skandhabIjAH, ikSu-vaMza-vetrAdayaH parvabIjAH, bIjaruhAH zAli-vrIhyAdayaH, sammUrcchanajAH padminI-zRGgATaka-pA[?ha] ThA-zaivalAdayaH, evamete samAsAt tarujIvAH SoDhA kathitAH, nAnye santIti pratipattavyam // 130 // ___kiMlakSaNAH punaH pratyekataravo bhavanti ? ityata Aha[ni0] jaha sagalasarisavANaM "silesamissANa vattiyA vaTTI / patteyasarIrANaM taha hoMti sarIrasaMghAyA // 131 // jahetyAdi / yathA iti dRSTAntopanyAsArthaH, yathA sakalasarSapANAm zleSayatIti zleSaH sarjarasAdiH, tena mizritAnAM vartitA-valitA vartiH tasyAM ca vartI pratyekapradezAH krameNa siddhArthakAH sthitAH, nAnyonyAnuvedhena, cUrNitAstu kadAcidanyonyAnuvedhabhAjo'pi syuH ityataH sakalagrahaNam / yathA'sau vartiH tathA pratyekataruzarIrasaGghAtaH, yathA ca sarSapAH tathA tadadhiSThAyino jIvAH, yathA zleSavimizritAH tathA rAgadveSapracitakarmapudgalodayamizritA jIvAH / pazcimArddhana gAthAyA upanyastadRSTAntena saha sAmyaM pratipAditam, tathA iti Ti0 1. 0kAyakoNDukkodvehalikAH sarpa0 kha // 2. 0kuhuNa0 ka-khapustake vinA // 3. kundukkodeha0 ga Ga ca / kaNTukvoddeha0 gha // 4. 0karNI-vRntAberA0 ka / 0karNI-zRGgaberA0 gha Ga // 5. aggabIyA mUlabIyA khaMdhabIyA ka-jaAdarzI vinA / / 6. sarvyarasAdisnehena mi0 ka / vi0Ti0 "akSata" Thapratau TippaNI // ka"lakSAdi" Thapustake TippaNI // 107 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01|01| u05| ni0132] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram zabdopAdAnAditi // 131 // asminnevArthe dRSTAntAntaramAha[ni0] jaha vA tilasakkuliyA bahuehi~ tilehi~ melidA saMtI / patteyasarIrANaM teha jANa sarIrasaMghAyA // 132 // jaha vetyAdi / yathA vA tilazaSkulikA tilapradhAnA piSTamayapolikA bahubhiH tilaiH niSpAditA satI bhavati tathA pratyekazarIrANAM tarUNAM zarIrasaGghAtA bhavantIti dRSTavyamiti // 132 // sAmprataM pratyekazarIrajIvAnAM ekA-'nekAdhiSThitatvapratipipAdayiSayA Aha[ni0] nANAvihasaMThANA dIsaMtI egajIviyA pattA / khaMdhA vi egajIvA tAla-sarala-nAlierINaM // 133 // NANAvihetyAdi / nAnAvidhaM bhinnaM saMsthAnaM yeSAM tAni nAnAvidhasaMsthAnAni patrANi, yAni ca evaMbhUtAni dRzyante tAni ekajIvAdhiSThitAni avagantavyAni / tathA skandhA api ekajIvAdhiSThitAH tAla-sarala-nAlike ryAdInAm, na atra anekajIvAdhiSThitatvaM sambhavatIti / avaziSTAnAM tu anekajIvAdhiSThitatvaM sAmarthyAt pratipAditaM bhavati // 133 / / __ samprati pratyekatarujIvarAziparimANAbhidhitsayA Aha[ni0] patteyA pajjattA seDhI' asaMkhabhAgamettA te / logA'saMkhA'pajjattagANa sAdhAraNA'NaMtA // 134 // patteyA ityAdi / pratyekatarujIvAH paryAptakA: *saMvartitacaturasrIkRtalokazreNyasaGkhyeyabhAgavAkAzapradezarAzi tulyapramANAH, ete ca punaH bAdaratejaskAyaparyAptakarAzeH asaGkhyeyaguNAH / ye punaH aparyAptakAH pratyekajantavaH te hi asaGkhyeyAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAH tAvanta iti / ete'pi aparyAptakabAdaratejaskAyajIvarAzeH asaGkhyeyaguNAH / sUkSmAstu vanaspatayaH pratyekazarIriNaH paryAptA aparyAptakA vA na santyeva / sAdhAraNAstvanantA iti Ti0 1. taha haMti sa0 ka-chapustake vinA / / 2. khaMdhe ya egajIvo ja / / 3. sAmprataM ga // 4. seDhIya ja // 5. sAdhAraNamaNaMtA ja / / 6. 0tA // 134 // daaraaN| ka cha / 7. 0 tulyaparimANAH kha / / 8. ete hyaparyA0 k|| vi0Ti0 "saMvartita iti saptarajjupramANA" jai0vi0pa0 // 108 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvazarIrANi vRkSAH [shru01| a01| u05| ni0136] vizeSAnupAdAnAt sAdhAraNAH sUkSma-bAdara-paryAptakA-'paryAptakabhedena caturvidhA api pRthak pRthaganantAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAH tAvanta iti / ayaM tu vizeSaHsAdhAraNabAdaraparyAptakebhyo bAdarA aparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, bAdarAparyAptakebhyaH sUkSmA aparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, tebhyo'pi sUkSmAH paryAptakA asaGkhyeyaguNA iti // 134 / / sampratyeSAM tarUNAM yo jIvatvaM necchati taM prati jIvatvapratipAdanecchayA niyuktikRdAha[ni0] eehi~ sarIrehiM paccakkhaM te parUviyA jIvA / sesA ANAgijjhA [ya] cakkhuNA je na dIsaMti // 135 // [dAraM ?] eehItyAdi / etaiH pUrvapratipAditaiH taruzarIraiH pratyakSapramANaviSayaiH pratyakSaM sAkSAt te vanaspatijIvAH prarUpitA:=prasAdhitAH, tathA hi-na hi etAni zarIrANi jIvavyApAraM antareNa evaM vidhAkArabhAJji bhavanti, tathA ca prayogaH-jIvazarIrANi vRkSAH, akSAdhupalabdhibhAvAt, pANyAdisaGghAtavat / tathA kadAcit sacittA api vRkSAH, jIvazarIratvAt, paannyaadisngghaatvdev| tathA mandavijJAna-sukhAdimantaH taravaH, avyaktacetanAnugatatvAt, suptAdipuruSavat / tathA coktam "vRkSAdayo'kSAdyupalabdhibhAvAt, pANyAdisaGghAtavadeva dehAH / tadvat sajIvA api *dehatAyAH, suptAdivad jJAna-sukhAdimantaH // ' [ zeSA iti sUkSmAH, te ca cakSuSA nopalabhyanta iti AjJayA grAhyAH, AjJA ca bhagavadvacanaM avitathaM arakta-dviSTapraNItamiti zraddhAtavyamiti // 135 // sAmprataM sAdhAraNalakSaNamabhidhitsurAha[ni0] sAhAraNamAhAro sAhAraNamANupANugahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM eyaM // 136 // kha ca // 5. grAhyA iti / AjJA kapratimA Ti0 1. 0NavizeSaiH pra0 ca // 2. akSyAdhupa0 ka-ca / / 3. 0'kSyAdyupa0 ca / / 4. suptAdivijJAna kha ca // 5. grAhyA iti / AjJA kapratimRte // 6. zraddhAtavyameva ka-gaAdI vinA // 7. sAhAraNa ANupANaga0 kha jha Tha / sAhAraNa ANupANu0 ja // vi0TiO # "tathA kadAcid iti tathA bhavanti" jai0vi0pa0 / ka "dehatAyA iti ayaM heturubhayathA sambadhyate" jai0vi0pa0 / 109 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a01 / u05 / ni0137] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram = sAhAraNetyAdi / samAnaM ekaM dhAraNaM = aGgIkaraNaM zarIrA - ''hArAdeH yeSAM te sAdhAraNAH, teSAM sAdhAraNAnAM anantakAyAnAM jIvAnAM sAdhAraNaM sAmAnyaM ekaM AhAragrahaNam, tathA prANApAnagrahaNaM ca sAdhAraNameva, etat sAdhAraNalakSaNam / etaduktaM bhavatiekasminnAhAritavati sarve'pi AhAritavantaH, tathA ekasminnucchvasite niHzvasite vA sarve'pi ucchvasitA niHzvasitA veti // 136|| amumevArthaM spaSTayitumAha [ni0] aiMgassa u jaM gahaNaM bahUNa sAhAraNANa taM ceva / jaM bahuyANaM gahaNaM samAsao taM pi egassa // 137 // egassetyAdi / eko yad ucchvAsa- niHzvAsayogyapudgalopAdAnaM vidhatte bahUnAmapi sAdhAraNajIvAnAM tadeva bhavati / tathA yacca bahavo grahaNamakArSuH ekasyApi taideva iti // 137 // atha ye bIjAt prarohanti vanaspatayaH teSAM kathamAvirbhAvaH ? ityata Aha[ni0] joNIbhU bIe jIvo vakkamai so va anno vA / * jo vi ya mUle jIvo so ciya patte paDhamayAe // 138 // joNIbhU ityAdi / atra bhUtazabdaH avasthAvacanaH, yonyavasthe bIje, yonipariNAmamajahati ityarthaH / bIjasya hi dvividhA avasthA -yonyavasthA ayonyavasthA ca / yadA yonyavasthAM na jahAti bIjaM ujjhitaM ca jantunA tadA yonibhUtamucyate / yonistu jantoH utpattisthAnamavinaSTamiti / tasmin bIje yonibhUte jIvaH vyutkrAmati - utpadyate sa eva pUrvako bIjajIvo anyo vA Agatya tatra utpadyate / etaduktaM bhavati yadA jIvena AyuSkakSayAd bIjaparityAgaH kRto bhavati, tasya ca yadA bIjasya kSityudakAdisaMyogaH tadA kadAcit sa eva prAktano jIvaH tatra Agatya pariNamate, kadAcidanya iti / yazca mUlatayA jIvaH pariNamate sa eva prathamapatratayA'pIti, ekajIvakartRke mUla patre iti yAvat / prathamapatrakaM ca yA asau bIjasya samucchUnAvasthA bhU-jala - kAlApekSA saiva ucyata iti Ti0 1. sAdhAraNamihaitat sA0 kha // 2. egassa u jai gahaNaM kha / egassa ANugahaNaM ja Tha vinA // 3. tadeva bhavati / atha Ga // / 4. ityatrAha kha // / 5. vA tatrAgatyotpadyate kha // / 6. AyuSaH kSa0 ca // 7. eSa ga / / 8. 0 kAlApekSyA saiSocyata ga // 110 vi0Ti0 = "jo puNa mUle jIvo so nivvattei jA paDhamapattaM / kaMdAi jAva bIyaM sesaM anne pakuvvaMti // dazavaikAlikaniryuktau ( gA0 ) " ja-ThapratyoSTippaNI // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhAraNalakSaNanirUpaNam [shru01| a01| u05| ni0141] niyamapradarzanametat, zeSaM tu kizalayAdi sakalaM na mUlajIvapariNAmAvirbhAvitameva iti avagantavyamiti / yata uktam"savvo vi kisalao khalu uggamamANo aNaMtao bhaNio / " [prajJA0sU0194] ityAdi // 138 // tathA aparaM sAdhAraNalakSaNamabhidhitsurAha[ni0] cakkAgaM bhajjamANassa gaMThI cuNNaghaNo bhave / puDhavisariseNa bhedeNaM aNaMtajIvaM viyANAhi // 139 // cakkAgamityAdi / yasya mUla-kanda-tvak-patra-puSpa-phalAdeH bhajyamAnasya cakrakaM bhavati, cakrAkAraH samacchedo bhaGgo bhavatIti yAvat / yasya ca granthiH parva bhaGgasthAnaM vA cUrNena= rajasA ghana: vyApto bhavati / yo vA bhidyamAno vanaspatiH pRthivIsadRzena bhedena kedAroparizuSkatarikAvat puTabhedena bhidyate tamanantakAyaM vijAnIhi // 139 // tathA lakSaNAntaramAha[ni0] gUDhasirAgaM pattaM sacchIraM jaM ca hoi nicchIraM / jai piya paNaTThasaMdhi aNaMtajIvaM viyANAhi // 140 // gUDhasirAgamityAdi / spaSTArthA // 140 // evaM sAdhAraNajIvAn lakSaNataH pratipAdya samprati nAmagrAhamanantAn vanaspatIn darzayitumAha[ni0] sevAla kacchabhANiya avae paNae ya kinnae ya haDhe / ee aNaMtajIvA bhaNiyA aNNe aNegavihA // 141 // sevAla0 ityAdi / zaivala-kacchabhANikA-'vaka-panaka-kiNva-haThAdayo'nantajIvA gaditAH, anekaprakArAzca anye'pItthamavagantavyA iti // 141 / / samprati pratyekatarUNAM ekAdijIvaparigRhItazarIradRzyatvapratipipAdayiSayA Aha Ti0 1. sAmprataM sAdhA0 kha / sAmpratamaparaM sAdhA0 ca / tathA sAmpratamaparaM sAdhA0 ga / / 2. gUDhacchirAgapattaM cha / 3. jaM puNa paNa0 kha tth|| 4. 0TusaMdhi aNaM0 ja / saMdhi ya aNaM0 Tha / / 5. avate paNate ya kinnate ya hade ja / / 6. aNegajIvA a bhaNi0 kha // 7. 0vA je A'vaNNe tahAvihA // 141 // Ja // 8. caNNe jha // 9. 0haDhAdayo0 ca // 10. 0pAdayiSurAha ca / / 111 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u05| ni0142] [ni0 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram ekssa doNha tiNha va saMkhejjANa ve tahA asaMkhANaM / patteyasarIrANaM dIsaMti sarIrasaMghAyA // 142 // egassetyAdi / ekajIvaparigRhItazarIraM tAla - sarala - nAlikeryAdiskandhaH, sa ca cakSurgrAhyaH, tathA bisa-mRNAla-karNikA-kuNaka-kaTAhAnAM ekejIvaparigRhItatvaM cakSurdRzyatvaM ca / dvi-tri-saGkhyeyA-'saGkhyeyajIvaparigRhItatvamapyevaM dRzyatayA bhAvanIyamiti // 142 // kimanantAnAmapi evam ? na ityata Aha [ni0] egassa doha tiha va saMkhejjANa va Na pAsiuM sakkA / dIsaMti sarIrAiM NioyajIvANa'NaMtANaM // 143 // dA0 // 4 egassetyAdi / na ekAdInAM asaGkhyeyAvasAnAnAM anantatarujIvAnAM zarIrANi upalabhyante / kutaH ? asambhavAt, na hi ekAdijIvaparigRhItAni anantAnAM zarIrANi santi, anantajIvapiNDatvAdeva / kathaM tarhi upalabhyAste bhavanti ? iti darzayati - dRzyante zarIrANi bAdaranigodAnAM jIvAnAM anantakAyikAnAm; sUkSmanigodAnAM tu nopalabhyante, anantajIvasaGghArtatve'pi sati atisUkSmatvAditi bhAvaH / nigodAstu niyamata va anantajIvasaGghAtA bhavantIti, uktaM ca " golA ya asaMkhejjA hoMti NioyA asaMkhayA gole / eaigego ya nioo anaMtajIvo muNeyavvo // [ bRhatsaM0301 ] evaM vanaspatInAM vRkSAdipratyekAdibhedAt tathA varNa- gandha-rasa - sparzabhedAt sahasrAgrazo vidhAnAni saGkhyeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi bhedAnAmavaseyAnIti / tathA hi-- vanaspatInAM saMvRtA yoniH sA ca sacittA - 'citta - mizrabhedAt tridhA, tathA zItoSNamizrabhedAcca; tathA pratyekatarUNAM daza lakSA yonibhedAnAm, sAdhAraNAnAM ca caturdaza, kulakoTInAM dvayorapi paJcaviMzatikoTizatasahasrANIti // 143 // uktaM vidhAnadvAram / idAnIM parimANamabhidhIyate, tacca prathamaM sUkSmAnantajIvAnAM darzayitumAha~-- 112 Ti0 1. vika cha ja // 2. 0kajIvatvaM ca // 3. 0tvamityevaM gha Ga / 4. abhAvAt kapustakena vinA / / 5. 0 dAnAmanantajIvAnAm / sUkSma0 kha ca / 0dAnAmanantakAyikAnAM jIvAnAm / sUkSma0 ga / 0dAnAM sa(saMkhyevA(yA) nAmanantakAyikAnAm / sUkSma0 Ga / ghapratau pAThatruTi: // 6. 0tatve satyapyatisUkSma0 kha ca / / 7. ekkko kha / ekvekve ya Nioe aNaMtajIvA muNeyavvA ga ca // 8. tatra ga Ga / / vi0Ti0 = pratyekatarujIvaparimANaM prAk 134 gAthayA uktam // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ni0 ] bAdaranigodaparimANam [zru01 / a01 / u05 / ni0146 ] pattheNa va kuDaveNa va jaha koi miNijja savvadhannAI / evaM mavijjamANA havaMti loyA aNaMtA u // 144 // pattheNetyAdi / prastha-kuDavAdinA yathA kazcit sarvadhAnyAni pramiNuyAt, mitvA ca anyatra prakSipet; evaM yadi nAma kazcit sAdhAraNajIvarAziM lokakuDavena mitvA anyatra prakSipet, tata evaM mIyamAnI anantA lokA bhavantIti // 144 // idAnIM bAdaranigodaparimANAbhidhitsayA Aha [ni0] je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamettA te / sesA asaMkhaloyA tinni vi sAhAraNA'NantA // 145 // dAraM // je bAyaretyAdi / ye paryAptakabAdaranigodAH te saMvartitacaturastrIkRtasakalalokapratarAsaGkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANA bhavanti, ete punaH pratyekazarIrabAdaravanaspatiparyAptakajIvebhyo asaGkhyeyaguNAH / zeSAH trayo'pi rAzayaH pratyekamasaGkhye - yalokAkAzapradezaparimANAH / ke punastrayaH ? ityucyate - aparyAptakabAdaranigodA aparyAptakasUkSmanigodAH paryAptakasUkSmanigodAH / ete ca kramazo bahutarakA dRSTavyA iti / sAdhAraNajIvAH tebhyo'nantaguNAH / etacca jIvaparimANam, prAktanaM tu rAzicatuSTayaM nigodaparimANamiti // 145 // parimANadvArAnantaraM upabhogadvAramabhidhitsurAha-- [ni0 ] AhAre uvagaraNe sayaNA - * ''saNa jANa juggakaraNe ya / AvaraNa paharaNesu ya satthavihANesu ya bahUsu // 146 // AhAretyAdi / AhAraH phala - patra- kizalaya - mUla - kanda- tvagAdinirvartyaH, upakaraNaM vyajana- kaTaka - valakA -'rgalAdi, zayanaM khaTvA - phalakAdi, Asanam AsandakAdi, yAnaM zibikAdi, yugyaM gantrikAdi, AvaraNaM phalakAdi, praharaNaM lakuTamusuNDhyAdi / zastravidhAnAni ca bahUni tannirvartyAni zara - dAtra - khaDga - kSurikAdidaNDopa Ti0 1. 0nA bhavanti lokA anantA iti kha ca // 2. sesA tinni vi rAsI asaMkha sAhAraNamaNaMtA Ja / / 3. sAhAraNamaNaMtA ja // 4. 0dvArama( dvArA ) bhidhitsayAha ka // / 5. AsindikAdi ga / / 6. 0musalAdi ga ca // 7 0 gaNDopa0 kha vinA / 0SaNDopa0 ga ca // vi0Ti0 ete ca kramazo bahu- bahutarakAH / sAdhA0jIvAstebhyo'pyanantaguNAH / etajjIvapramANam" ThaTippaNI // = " pATalA" ThaTippaNI | p "kheTakA" ThaTippaNI // A "khaDgakSurikAdidaNDa" ThaTippaNI / 113 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u05| ni0147] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram yogitvAditi // 146 // tathA aparo'pi paribhogavidhiH, taddarzanAya Aha[ni0] Aujja kaTTakamme gaMdhaMge vattha mallajoe ya / jhAvaNa-viyAvaNesu ya tellavihANe a ujjove // 147 // AujjetyAdi / AtodyAni paTaha-bherI-vaMza-vINA-jhallAdIni, kASThakarma pratimA-stambha-dvArazAkhAdIni, gandhAGgAni vAlaka-priyaGga-patraka-damanaka-tvak-candanauzIra-devadArvAdIni, vastrANi valkala-karpAsamayAdIni, mAlyayogAH nevamAlikAbakula-campaka-punnAgA-'zoka-mAlatI-vicakilAdayaH, dhyApanaM dAho bhasmasAtkaraNamindhanaiH, vitApanaM zItAbhyarditasya zItApanayanAya kASThaprajvAlanAt, tailavidhAnaM tilA-'tasI-sarSapa-IMGgadI-jyotiSmatI-karaJjAdibhiH, uddyotaH varti-tRNa-cUDAkASThAdibhiriti // 147 // evaM etAni upabhogasthAnAni pratipAdya tadupasaJjihIrgharAha[ni0] eehi kAraNehiM hiMsaMti vaNassaI bahU jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIreMti // 148 // dAraM / eehItyAdi / etaiH gAthAdvayopAttaiH kAraNaiH prayojanaiH hiMsanti-vyApAdayanti pratyekasAdhAraNavanaspatijIvAn bahUn vanaspatisamArambhiNaH puruSAH / kimbhUtAste ? iti darzayati- sAtaM =sukhaM, tadanveSiNaH parasya ca vanaspatyAyekendriya-dvIndriyAdeH duHkhaMbAdhAmutpAdayantIti // 148 / / sAmprataM zastramucyate-tacca dvidhA, dravya-bhAvabhedAt / dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAd dvidhaiva / tatra samAsadravyazastrAbhidhitsayA Aha[ni0] kappaNi kahADi asiyaga dattiya kuddAla vAsi parasU a / satthaM vaNassaIe hatthA pAyA muhaM aggI // 149 // kappaNItyAdi / kalpyate chidyate yayA sA kalpanI zastravizeSaH, kuThArI prasiddhaiva, Ti0 1. malle joe jha / / 2. jhAmaNa-viyAmaNesu Ja / jhAvaNasiyAvaNesu jha // 3. vanamAlikA0 ka // 4. 0panaM zItApana0 ka ca // 5. 0sarSapA-'GgadI0 kha // 6. 0saJjihIrSayAha kha ca / / 7. kuhaTThi ba // 8. yasiyaga ka ba / / 9. satthA ja jha // vi0Tio # "aGgadI iti iMgorI / jyotiSkAnI[?Smati] iti kaMguNI" jai0vi0pa0 / "udde0 5jyotiSmatI kAMguNI" sa0vi0pa0 // 114 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatyArambhAkaraNe'nagAratvam [shru01| a01| u05| sU040] asiyagaMdAtram, dAtrikA prasiddhaiva, kuddAlaka-vAsi-parazavazca, etad vanaspateH zastram; tathA hasta-pAda-mukhA-'gnayazca ityetat sAmAnyazastramiti // 149 // vibhAgazastrAbhidhitsayA Aha[ni0] kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasatthaM bhAve assaMjamo satthaM // 150 // dA0 // kiMcItyAdi / kiJcit svakAyazastraM lakuTAdi, kiJcicca parakAyazastraM pASANA-'gnyAdi, tathA ubhayazastraM dAtra-dAtrikA-kuThArAdi, etad dravyazastram / bhAvazastraM punaH asaMyamaH duSpraNihitamano-vAk-kAyalakSaNa iti // 150 / / sekalaniyuktyarthaparisamAptipracikaTayiSayA Aha[ni0] sesANi u dArAiM tAI jAiM havaMti puDhavIe / evaM vaNassaIe nijjuttI kittiyA aisA // 151 // cha / dAraM // sesA ityAdi / uktavyatiriktazeSANi tAni eva dvArANi yAni pRthivyAM abhihitAni / tatastadvArAbhidhAnAd vanaspatI niyuktiH kIrtitA-vyAvarNiteti // 151 // sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedam[ sU0] taM No karissAmi samuTThAe mattA matimaM abhayaM vidittA taM je No karae esovarate, etthovarae, esa aNagAre tti pavuccati // 40 // tanno karissAmi samuTThAe / asya ca anantara-paramparAdisUtraiH sambandhaH prAgvad vAcyaH / uktaM prAk 'sAtAnveSiNo hi vanaspatijantUnAM duHkhamudIrayanti', tatazca tanmUlameva duHkhagahane saMsArasAgare bhrAmyanti sattvAH iti / evaM viditakaTukavipAkaH samastavanaspatisattvaviSayavimardanivRttiM AtyantikI Atmani darzayannAha-tat vanaspatInAM duHkhamahaM dRSTapratyapAyo na kariSye / yadi vA tat duHkhotpattinimittabhUtaM vanaspatAvArambhaM chedana-bhedanAdirUpaM no kariSye mano-vAk-kAyaiH, tathA paraiH na kArayiSye, tathA kurvatazca anyAn na anumaMsye / kiM kRtvA ? iti darzayati-sarvajJopadiSTamArgAnusRtyA samyak Ti0 1. 0zastraM kuThArAdi / kiJcicca kha // 2. sarvaniryu0 kha // 3. esA // 151 // samAptA paJcamoddezakaniyuktiH ||ch| jha / esA // 151 // adhya0 1 udde0 5 // Tha / / 4. samuTThAya Ga / 115 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01|01| u05| sU040] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram pravrajyotthAnena utthAya-samutthAya, pravrajyAM pratipadya ityarthaH / tadevaM varjitasakalasAvadyArambhakalApaH san tat vanaspatiduHkhaM tadArambhaM vA no kariSyAmIti, anena ca saMyamakriyA darzitA / na ca kriyAta eva mokSAvAptiH / kiM tarhi ? jJAna-kriyAbhyAm, taduktam "nANaM kiriyArahiyaM kiriyAmittaM ca do vi *egaMtA / na samatthA dAuM je jamma-maraNadukkha mA bhAi // ' [ snmti03|62 ] yata evamato viziSTamokSakAraNabhUtajJAnapratipipAdayiSayA Aha mattA maimaM / matvA=jJAtvA avabudhya yathAvad jIvAn, matirasya astIti matimAn, sa eva upadezA) bhavatIti ataH taddvAreNaiva ziSyAmantraNaM he matirman !, jIvAdipadArthAMzca jJAtvA pravrajyAM ca pratipadya mokSamavApnotIti, samyagjJAnapUrvikA hi kriyA phalavatIti darzitaM bhavati / punaratraiva Aha abhayaM vidittA / avidyamAnaM bhayamasmin sattvAnAmiti abhayaH saMyamaH, sa ca saptadazavidhAnaH, taM cAbhayaM sarvabhUtaparipAlanAtmakaM saMsArasAgarAt nirvAhakaM viditvA vanaspatyArambhAt nivRttiH vidheyA iti / etadeva darzayitumAha taM je no karae ityAdi / taM vanaspatyArambhaM, yaH viditatadArambhakaTukavipAko no kuryAt tasya prativiziSTeSTaphalAvAptiH, nAnyasya andhamUDhyA pravartamAnasya, abhilaSitaviprakRSTa sthAnaprAptipravRttAndhakriyAvyAghAtavaditi mantavyam / jJAnamapi kriyAhInaM na mokSAya, gRhAntardahyamAnaninakSupaGgacakSurjJAnavaditi / evaM ca jJAtvA'bhyupetya ca tatparihAraH kartavya iti darzitaM bhavati / evaM yaH samyagjJAnapUrvikAM nivRttiM karoti sa eva samastArambhanivRtta iti darzayati Ti0 1. samutthAya / samyak pravrajyAM ga / / 2. donni e0 kha / / 3. 0dukkhadAhAiM kha / 0dukkhamohAI ka / 0dukkhamAhAiM ca // 4. anubudhya ka // 5. 0mAn / matimAnevopadezArho kha ga ca // 6. 0man ! pravrajyAM pratipadya jIvAdipadArthAMzca jJAtvA mokSa0 kha / / 7. 0prativiziSTaphalA0 ka / / 8. 0yAsAtavaditi kha // 9. nivRttiM karoti iti Ga // vi0Ti0 + "egaMtA iti kevalI" jai0vi0pa0 // (c) "maraNadukkha mA bhAI ti abhayamityarthaH" sa0vi0pa0 / A"mohAiM" iti bhaMsA(zA)di jai0vi0pa0|| ka "andhastadyoti (mUDhayeti) yathA kathaJcit" jai0vi0p0|| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNA-''varttayoraikyam [shru01| a01| u05 / sU041] esovara ti / eSa eva sarvasmAdArambhAd vanaspativiSayAduparato yo yathAvat jJAtvA ArambhaM na karotIti / sa punarevaMvidhanivRttibhAk kiM zAkyAdiSvapi sambhavati uta na ?, ihaiva pravacane iti darzayati etthovara ti / etasminneva jainendre pravacane paramArthata uparataH, nAnyatra / yathApratijJAtaniravadyAnuSThAyitvAd uparatavyapadezabhAg bhavati, na zeSA: zAkyAdayaH, tadviparItatvAd / eSa eva ca sampUrNAnagAravyapadezamaznute iti darzayati--- aisa aNagAre tti pavuccaiti / eSaH atikrAntasUtrArthavyavasthitaH avidyamAnAgAraH=anagAraH prakarSeNa ucyate = procyate iti / kiMkRtaH prakarSaH ? anagAravyapadezakAraNabhUtaguNakalApasambandhakRtaH prakarSaH / itizabdaH anagAravyapadezakAraNaparisamAptidyotI, etAvadanagAralakSaNam, nAnyaditi // 40 // ye punaH projjhitapAramArthikAnagAraguNAH zabdAdIn viSayAnaGgIkRtya pravartante te tu nApekSante vanaspatIn jIvAn, yato bhUyAMsaH zabdAdayo guNA vanaspatibhya eva niSpadyante, zabdAdiguNeSveva vartamAnA roga-dveSaviSamaviSavighUrNamAnalolalocanA narakAdicaturvidhagatyantaHpAtino boddhavyAH, tadantaHpAtina eva ca zabdAdiviSayAbhiSvaGgiNo bhavantIti / asyArthasya prasiddhaye gata- pratyAgatalakSaNaM itaretarAvadhAraNaphalaM sUtramAha[sU0] je guNe se AvaTTe, je AvaTTe se guNe / je guNe se AvaTTe, je AvaTTe se guNe / yo guNaH zabdAdikaH sa AvartaH, Avartante= paribhramanti prANino yatra sa AvartaH saMsAraH / iha ca kAraNameva kAryatvena vyapadizyate yathA naDvalodakaM pAdarogaH / evaM ya ete zabdAdayo guNAH sa AvartaH tatkAraNatvAt / athavA ekavacanopAdAnAt puruSo abhisambadhyate, yaH zabdAdiguNe vartate sa Avarte vartate, yazca Avarte vartate sa guNe vartata iti / atra kaizcit codyacaJcurAha---'yo guNe vartate sa Avarte vartate iti sAdhu | yaH punarAvarte vartate nAsau niyamata eva guNeSu vartate, yasmAt sAdhavo vartanta Avarte, na guNeSu / tad etat Ti0 1. uta ihaiva pravacane ? iti kha ga gha Ga ca // 2. esa'NagAre kha / esa aNagAra iti pavu0 ka / esa aNagAra tti pavvuccaI eSaH ga // 3. rAga-dveSavighUrNa0 gha / rAga-dveSaviSavighUrNa0 Ga // 4. 0yAbhiSaGgaNo ka-gapratI Rte // 5. atha gha Ga // 6. kazcinnodyacaJca0 kha // 7 guNeSu kapratimRte // 8. guNe kintu gha // 117 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u05| sU041] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram kathamiti ? atrocyate-satyam, Avarte yatayo vartante, na guNeSu, kintu rAga-dveSapUrvakaM guNeSu vartanaM ihAdhikriyate, tacca sAdhUnAM na sambhavati, tadabhAvAt / Avarto'pi saMsaraNarUpo duHkhAtmako na sambhavati / sAmAnyatastu saMsArAntaHpAtitvaM sAmAnyazabdAdiguNopalabdhizca sambhavatyeva, ato nopalabdhiH pratiSidhyate, rogapariNAmo dveSapariNAmo vA yastatra sa pratiSidhyate / tathA coktam "kaNNasokkhehiM saddehiM pemmaM nAbhinivesae / " [ ] ityAdi / tethA- "na zakyaM rUpamadraSTuM, cakSurgocaramAgatam / rAga-dveSau tu yau tatra, tau budhaH parivarjayet // " [ ]' iti / kathaM punaH guNabhUyastvaM vanaspatibhyaH ? iti pradarzyate- veNu-vINA-paTaha-mukundAdInAM AtodyavizeSANAM vanaspaterutpattiH / tatazca manoharAH zabdA nisspdynte| prAdhAnyamatra vanaspatevivakSitam, anyathA tu tantrI-carma-pANyAdisaMyogAt zabdaniSpattiriti / rUpaM punaH kASThakarma-strIpratimAdiSu gRha-toraNa-vedikA-stambhAdiSu ca carramaNIyam / gandhA api hi karpUra-pATala-lavalI-lavaGga-ketakI-sarasa-candanA-'garu-kakkolaka-elA-jAtiphalapatrikA-kesara-mAMsI-tvak-patrAdInAM surabhayo gandhendriyAhlAdakAriNaH prAdurbhavanti / rasAstu bisa-mRNAla-mUla-kanda-puSpa-phala-patra-keNTaka-maJjarI-tvaga-'Gkara-kizalayA-'ravindakesarAdInAM jihvendriyaprahlAdino niSpadyante atibahava iti / tathA sparzAH padminIpatrakamaladala-mRNAla-valkala-dukU la-zATaka - upadhAna-tUlika -pracchAdanapaTAdInAM sparzanendriyasukhAH prAduHSanti / evameteSu vanaspatiniSpanneSu zabdAdiguNeSu yo vartate sa Avarte vartate, yazca AvartavartI sa rAga-dveSAtmakatvAd guNeSu vartata iti / sa Avarto nAmAdibhedAt caturdhA / nAma-sthApane kSuNNe / dravyAvartaH svAmitvakaraNA-'dhikaraNeSu yathAsambhavaM yojyaH / svAmitve nadyAdInAM kvacit pravibhAge jalaparibhramaNaM dravyasya AvartaH, dravyANAM vA haMsa-kAraNDava-cakravAkAdInAM vyomni krIDatAmAvartanAd AvartaH / karaNe tu tenaiva jaladravyeNa bhramatA yadanyadAvartyate tRNakaliJcAdi sa dravyeNAvartaH, tathA trapu-sIsaka-loha-rajata-suvarNaiH AvartamAnaiH yadanyat Ti0 1. rAgadveSapariNAmo kha / / 2. tathA coktam ca // 3. 0kandaka0 kha ga ca / / 4. sa cAvarto ga ca / / 5. 0kAraNDacakra0 ga / 0kAraNDaka-cacakra0 tta / / 6. 0dAvartate khapratimRte / / 7. 0 AvartyamAnai0 kha ca / gapustake pAThabhaGgaH / / vi0Ti0 * eteSAM sarveSAM vRkSANA cAturvarNIyachAyAcitrANi dRzyatAM caturthapariziSTe | + "kaliJca iti vaMzakhaNDam" jai0vi0pa0 // 118 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatijanyazabdAdInAM sarvadigbhAktvam [shru01| a01 / u05 / sU041] tadanta:pAtyAvartyate sa dravyairAvarta iti / adhikaraNavivakSAyAmekasmin jaladravye AvartaH, anyonyabhAvasaGkrAntiH, audayikabhAvodayAd vA narakAdigaticatuSTaye'sumAnAvartate / iha ca bhAvA''vartenAdhikAraH, na zeSairiti / atha ya ete guNAH saMsArAvartakAraNabhUtAH zabdAdayo vanaspaterabhinirvRttAH te kiM niyatadigdezabhAja uta sarvadikSu ? ityata Aha uDDuM avaM tiriyaM pAINaM pAsamANe rUvAiM pAsati, suNamANe saddAI suta / uDDuM ahaM tiriyaM pAINaM mucchamANe rUvesu mucchati, saddesu yAvi / 5 uDDuM avamityAdi / prajJApakadigaGgIkaraNAd UrdhvadigvyavasthitaM rUpaguNaM pazyati prAsAdatala-harmyAdiSu / avamiti avAG adhastAd girizikharaprAsAdAdhirUDho'dhovyavasthitaM rUpaguNaM pazyati, adhaH zabdArthe'vAG ityayaM vartate / gRhabhittyAdivyavasthitaM rUpaguNaM ca tiryak pazyati / tiryakzabdena cAtra dizo'nudizazca parigRhyante, tAzca imA:- prAcInam iti pUrvA dig / etacca upalakSaNam, anyA api etAdRgAdyA: tiryagdizo dRSTavyA iti / etAsu dikSu pazyan cakSurjJAnapariNato rUpANi dravyANi cakSurgrAhyatayA pariNatAni pazyati, upalabhata ityarthaH / tathA tAsu ca zRNvan zRNoti zabdAn upayukta: zrotreNa, nya I atra upalabdhimAtraM pratipAditam, na copalabdhimAtrAt saMsAraprapAtaH, kintu yadi mUrcchA rUpAdiSu karoti tato'sya bandha iti darzayitumAha uDDhamityAdi / punaH UrdhvAdeH mUrcchAsambandhArthamupAdAnam, mUrcchan rUpeSu mUrcchati, rAgarpariNAmaM yAn ra~jyate rUpAdiSu ityarthaH, evaM zabdeSvapi mUrcchati / apizabdaH sambhAvanAyAM samuccaye vA / rUpa- zabdaviSayagrahaNAcca zeSA api gandha-rasa - sparzA gRhItA: bhavanti, ekagrahaNe tajjAtIyAnAM grahaNAt, AdyantagrahaNAd vA tanmadhyagrahaNamavaseyamiti / evaM viSayalokamAkhyAya vivakSitamAha esa loge viyAhite / ettha agutte aNANAe puNo puNo guNAsAte vaMkasamAyAre patte gAramAvase // 41 // Ti0 1. adhamityAdi kha ca / ahamityAdi ga // 2. adhamiti ga ca // 3. avA adha0 ka ca / 4. 0 dArUDha kha ca // 5. adhAdityayaM ka // 6. 0pariNAmavAn ca // 7 yujyate kha // 8. tajjAtIyagrahaNAt kha // vi0Ti0 (c) "yAn iti gacchan " jai0vi0pa0 // 119 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u05| sU041] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram esa loe viyAhie, ettha agutte aNANAe / eSa iti rUpa-rasa-gandha-sparzazabdaviSayAkhyo loko vyAkhyAtaH, lokyate paricchidyate iti kRtvA / etasmin ca prastute zabdAdiguNaloke aguptaH yo mano-vAk-kAyaiH, manasA dveSTi rajyate vA, vAcA prArthanaM zabdAdInAM karoti, kAyena zabdAdiviSayadezamabhisarpati / evaM yo hi agupto bhavati saH anAjJAyAM vartate, na bhagavatpraNItapravacanAnusArIti yAvad iti / / evaMguNazca yat kuryAt tadAha puNo puNo ityAdi / tatazca asau asakRcchabdAdiguNalubdho na zaknoti AtmAnaM zabdAdigRddhaH nivartayitum, anivartamAnazca punaH punaH guNAsvAdo bhavati, kriyAsAtatyena punaH punaH zabdAdiguNAn AsvAdayatItyarthaH / tathA ca yAdRzo bhavati tad darzayati vakra=asaMyamaH kuTilo, narakAdigatyAbhimukhyapravaNatvAt, samAcaraNaM-samAcAraH anuSThAnam, vakra: samAcAro yasya sa tathA, asaMyamAnuSThAyItyarthaH / avazyameva zabdAdiviSayAbhilASI bhUtopamardakArI ityato vakrasamAcAraH / prAk zabdAdiviSayalavasamAsvAdanAd gRddhaH punarAtmAnaM AvArayituM asamarthatvAd *apathyAmraphalabhojirAjavad vinAzamAzu saMzrayata iti / evaM cAsau nitarAM jitaH zabdAdiviSayasamAsvAdanAt khantaputto vva idamAcarati paimatte gAramAvase / pramattaH viSayaviSamUrchitaH agAraM gRhaM Avasati // 41 // yo'pi dravyaliGgasamanvitaH zabdAdiviSayapramAdavAn asAvapi viratirUpabhAvaliGgarahitatvAd gRhastha eveti / anyatIrthikAH punaH sarvadA sarvathA anyathAvAdino anyathAkAriNa iti darzayitumAha[sU0] lajjamANA puDho pAsa / 'aNagArA mo' tti ege pavadamANA, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vaNassatikammasamAraMbheNaM vaNassatisatthaM Ti0 1. yasyAsau vakrasamAcAra: asaMya0 kha ca // 2. 0mAcArayitu0 gha Ga vinA || 3. pamatte agAra0 kha gha ng|| vi0Ti0 # dRzyatAM kathAnakaM dvitIyapariziSTe / / adhikaM jijJAsubhiH dRSTavyaM arhannakakathAnakaM dvitIyapariziSTe / 120 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatijIvAstitve liGgAni [shru01| a01| u05| sU045] samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati // 42 // [ sU0] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA-imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe jAtI-maraNa-moyaNAe dukkhapaDighAtahetuM se sayameva vaNassatisatthaM samArabhati, aNNehiM vA vaNassatisatthaM samArabhAveti, aNNe vA vaNassatisatthaM samArabhamANe samaNujANati / taM se ahiyAe, taM se abohIe // 43 // [ sU0] se ttaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavato aNagArANaM ihamegesiM NAyaM bhavati- esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu Nirae / iccatthaM gaDhie loe, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vaNassatikammasamAraMbheNaM vaNassatisatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati // 44 // lajjamANA ityAdi yAvat aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati tti / prAgvad neyam, navaraM vanaspatyAlApo vidheya iti // 42-44 / / sAmprataM vanaspatijIvAstitve liGgamAha[ sU0] se bemi- imaM pi jAtidhammayaM, eyaM pi jAtidhammayaM; imaM pi vuDDidhammayaM, eyaM pi vuDDidhammayaM; imaM pi cittamaMtayaM, eyaM pi cittamaMtayaM; imaM pi chiNNaM milAti, eyaM pi chiNNaM milAti; imaM pi AhAragaM, eyaM pi AhAragaM; imaM pi aNitiyaM, eyaM pi aNitiyaM; imaM pi asAsayaM, eyaM pi asAsayaM; imaM pi cayovacaiyaM, eyaM pi cayovacaiyaM; imaM pi vippariNAmadhammayaM, eyaM pi vippariNAmadhammayaM // 45 // se bemItyAdi / so'hamupalabdhatattvo bravImi / athavA vanaspaticaitanyaM pratyakSapramANasamadhigamyamAnasvarUpaM yet tadahaM bravImi / yathApratijJAtamarthaM darzayati Ti0 1. 0svarUpaM yAvat tAvadahaM kha / / 2. yacca tadahaM ga / / 121 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u05| sU045] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram imaM pi jAidhammayaM ti / iha upadezadAnAya sUtrArambhaH, tadyogyazca puruSo bhavati, ataH tasya sAmarthyena sannihitatvAt taccharIraM pratyakSAsannavAcinA idamA parAmRzati / idamapi puruSazarIraM, jananaM= jAti: utpattiH, taddharmakam, aitadapi vanaspatizarIraM taddharmakaM tatsvabhAvameva iti / pUrvakaH apizabdaH sarvatra yathAzabdArthe, dvitIyastu semuccaye vyAkhyeyaH / tatazca ayamarthaH- yathA puruSazarIraM bAla-kumAra-yuva-vRddhatApariNAmavizeSavat cetanAvat sadAdhiSThitaM praspaSTacetanAkaM upalabhyate tathA etadapi vanaspatizarIram, yato jAtaH ketakataru: bAlako yuvA vRddhazca saMvRtta iti, ataH tulyatvAd etadapi jAtidharmakam / na ca kazcid vizeSaH asti yena sati api jAtidharmatve manuSyAdizarIrameva sacetanaM na vanaspatizarIramiti / nanu ca jAtidharmatvaM keza-nakha-dantAdiSvapi asti, avyabhicAri ca lakSaNaM bhavati, asti ca vyabhicAraH, tasmAd ayuktaM kalpayituM jAtidharmatvaM jIvaliGgamiti / ucyatesatyam, asti jananamAtram, kintu manuSyazarIraprasiddhabAla-kumAra-yuva-vRddhAvasthAnAM asambhavaH kezAdiSu asti sphuTaH, tasmAd asamaJjasametat / api ca keza-nakhaM cetanAvatpadArthAdhiSThitazarIrasthaM jAtamiti ucyate, vardhate iti vA, na punastvayaivaM 'taravo'pi cetanAvatpadArthAdhArasthA iSyante, tvanmate bhuvo'cetanatvAt, tasmAd ayuktamiti / athavA jAtidharmatvAdIni samuditAni sUtroktAni eka eva hetuH, na pRthagghetutA, na ca samudAyahetuH kezAdiSu asti, tasmAd adoSa iti / ___ tathA yathA idaM manuSyazarIramanavarataM bAla-kumArAdyavasthAvizeSaiH vardhate tathA etadapi vanaspatizarIraM aGkara-kizalaya-zAkhA-prazAkhAdibhiH vizeSaiH vardhata iti / / ___tathA yathA idaM manuSyazarIraM cetanAvada evaM vanaspaterapi / katham ? cetayati yena tat-cittaM jJAnam, tatazca yathA manuSyazarIraM jJAnenAnugataM evaM vanaspatizarIramapi yato dhAtrIprapunA[?nnA] TAdInAM svApa-vibodhatastadbhAvaH, tathA'dhonikhAtadraviNarAzeH svaprarohaNa AveSTanam, prAvRDjaladharaninAdaziziravAyusaMsparzAd aGkarodbhedaH, tathA madamadanasaGgaskhalad Ti0 1. manuSyazarIraM kha ga ca // 2. etaditi vana0 kha // 3. sarvatra vA zabdArthe gha / 4. 0zabdArthaH dvi0 ka // 5. samucchraye ca // 6. manuSyazarIraM kha ga ca / / 7. tathedamapi kaprati vinA // 8. vanaspateriti ka // 9. cittavad kapustakAdvinA / / 10. vanaspatizarIramapi cittavat / kathaM kapratevinA // 11. 0zarIraM cittavat / evaM ca jJAnenA0 ng|| 12. 0 svApa-vibodhasadbhAvaH kha / / vi0Ti0 + "taravo'pi iti kezAdayastAvadiSyanta eva cetanAvatpadArthAdhArasthAH" jai0vi0pa0 / / 122 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspaticaitanyasiddhiH [shru01| a01| u05| sU045] gativighUrNamAnalolalocanavilAsinIsanUpurasukumAracaraNatADanAd azokataroH pallavakusumodbhedaH, tathA surabhisurAgaNDUSasekAd bakulasya spRiSTaprarodikAdInAM ca hastAdisaMsparzAt saGkocAdikA parisphuTA kriyopalebdhiH / na caitad abhihitatarusambandhi kriyAjAlaM jJAnamantareNa ghaTate, tasmAt siddhaM cittavattvaM vanaspateriti / tathA yathA idaM chinnaM mlAyati tathA etadapi chinnaM mlAyati / manuSyazarIraM hi hastAdi chinnaM mlAyati zuSyati tathA taruzarIramapi pallava-phala-kusumAdi chinnaM zoSamupagacchad dRSTam, na ca acetanAnAmayaM dharma iti / tathA yathA idaM manuSyazarIraM stanakSIra-vyaJjana-odanAdyAhArAbhyavahArAd AhArakaM tathA etadapi vanaspatizarIraM bhU-jalAdyAhArAbhyavahArakam, na caitad AhArakatvamacetanAnAM dRSTam, atastadbhAvAt sacetanatvamiti / tathA yathA idaM manuSyazarIrakaM anityakaM na sarvadA'vasthAyi tathA etadapi vanaspatizarIraM anityaM niyatAyuSkatvAt, tathA hi- asya daza varSasahasrANi utkRSTamAyuH / tathA yathA idaM manuSyazarIraM azAzvataM pratikSaNamAvIcimaraNena maraNAt tathA etadapi vanaspatizarIramiti / tathA yathA idaM iSTA-'niSTAhArAdiprAptyA cayA-'pacayikaM vRddhi-hAnyAtmakaM tathA etad api iti / tathA yathA idaM manuSyazarIraM vividhaH pariNAmaH tattadrogasamparkAt pANDutva-udaravRddhizopha-kRzatvA-'Gguli-nAsikApravezAdirUpo bAlAdirUpo vA tathA rasAyana-snehAdhupayogAd viziSTakAntibalopacayAdirUpo vipariNAmaH, taddharmakaM tatsvabhAvakaM tathA etadapi vanaspatizarIraM tathAvidharogo dbhavAt puSpa-phala-patra-tvagAdyanyathAbhavanAt tathAvidhadauhRdapradAnena puSpa-phalAdyupacayAd vipariNAmadharmakam / evamanantaroktadharmakalApasambhavAd asaMzayaM gRhANa etat sacetanAstaravaH iti // 45 / / Ti0 1. kusumodgamaH / tathA kha ca // 2. 0labdhirbhavet // na ga // 3. tathedamapi kha ga ca // 4. 0odanAdyAhArakaM ga ca / / 5. 0zarIramapi ga // 6. puSpa-patra-phala-tva0 kha ca // 7. tathA viziSTadau0 kha / tathA viziSTAhAradau0 ga / tathA viziSTadohadapradA0 ca // 8. 0sadbhAvAt kha ca / / vi0Ti0 ka "spaSTaparodikAH iti chinnaparodikAH" jai0vi0pa0 // 123 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 | a01 / u05 / sU046 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram evaM vanaspateH caitanyaM pradarzya tadArambhe baindhaM tatparihArarUpaviratyAsevanena ca munitvaM pratipAdayan upasaJjihIrSurAha [sU0 ] ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAtA bhavaMti / ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti // 46 // [sU0 ] taM pariNAya mehAvI Neva sayaM vaNassatisatthaM samArabhejjA, va'NNehiM vaNassatisatthaM samArabhAvejjA, Neva'NNe vaNassatisatthaM samArabhaMte samaNujANejjA // 47 // [sU0 ] jassete vaNassatisatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tti bemi // 48 // ettha satthamityAdi / etasmin vanaspatau zastraM dravya- bhAvAkhyaM ArabhamANasya ityete ArambhA aparijJAtAH apratyAkhyAtA bhavanti / etasmiMzca vanaspatau zastraM asamArabhamANasya ityete ArambhAH parijJAtAH pratyAkhyAtA bhavantIti pUrvavaccarcaH yAvat sa eva muniH parijJAtakarmmA iti bravImi pUrvavaditi // 46-48 // // iti zastraparijJAdhyayane paJcamoddezakaTIkA samApteti // cha // Ti0 1. bandhaparihAra0 ca // 2. iti iti kha-caAdarzayornAsti // 3 0parijJAyAM pa0 kha Ga / / 4. paJcamoddezakaH ||ch| gha // 124 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // SaSThaH trasakAyoddezakaH // uktaH paJcamoddezakaH / sAmprataM SaSThaH samArabhyate / asya ca ayamabhisambandhaH-iha anantaroddezake vanaspatikAyaH pratipAditaH, tadanantaraM ca trasakAyasya Agame paripaThitatvAt tatsvarUpAdhigamAya ayamuddezakaH samArabhyate / tasya copakramAdIni catvAri anuyogadvArANi vAcyAni yAvad nAmaniSpanne nikSepe trasakAyoddezakaH / tatra trasakAyasya pUrvaprasiddhadvArakramAtidezAya tadvibhinnalakSaNadvArAbhidhAnAya ca niyuktikRdAha[ni0] tasakAe dArAiM tAI jAiM havaMti puDhavIe / ____nANattI u vihANe parimANuvabhoga-satthe ya // 152 // tasakAye ityAdi / trasyantIti trasAH, teSAM kAya: trasakAyaH, tasmin tAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAM pratipAditAni / nAnAtvaM tu vidhAna-parimANa-upabhogazastradvAreSu, cazabdAd lakSaNe ca pratipattavyamiti // 152 // tatra vidhAnadvAramAha[ni0] duvihA khalu tasajIvA laddhitasA ceva gaitasA ceva / laddhIya teu-vAU teNa'higAro ihaM natthi // 153 // duvihetyAdi / dvividhAH dvibhedAH, khalaH avadhAraNe, trasatvaM prati dvibhedatvameva / trasanAt spandanAt trasAH, jIvanAt prANadhAraNAd jIvAH, vasA eva jIvA:-trasajIvAH labdhitrasA gatitrasAzca / labdhyA tejo-vAyU trasau, labdhiH tacchaktimAtram / labdhitrasAbhyAM iha adhikAro nAsti, tejaso'bhihitatvAd vAyozcAbhidhAsyamAnatvAt / ataH sAmarthyAd gatitrasA eva adhikriyante // 153 / / ke punaste kiyadA vA ? ItyAha Ti0 1. prArabhyate kha ga // 2. 0Ni bhavanti yAvad kha-capratI vinA // 3. tAnyevAnuyogadvArANi bha0 kha // 4. 0tasA taha ya gai0 // 5. laddhIya vAu-teU kha Tha // 6. ityata Aha kha ca // vi0Ti0 + "labdhya(?bdhyA) iti zaktyA" jai0vi0pa0 / idamatrAvadheyam-zrImattattvArthAdhigamasUtre 'tejo-vAyUndriyAzca vasA [2/14] ityanena sUtreNa tejo-vAyvoH gatitrasatvaM pradarzitaM; atra tu tayoreva labdhitrasatvaM, tataH kathaM na virodha ? iti AzaGkA syAt; tattucchaM, yataH nayasApekSe ime vacane bhAti / tattvArthe lokavyavahAramAzritya gatitrasatvamuktam AcA0niryuktau tu svAbhAvikIgatizaktimAzritya labdhitrasatvamuktaM, tattvaM tu kevaligamyam // 125 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u06| ni0154] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [ni0] neraDya tiriya maNuyA surA ya gaio cauvvihA I tasA / pajjattA-'pajjattA neiyAI u nAyavvA // 154 // neietyAdi / nArakAH ratnaprabhAdi-mahAtama:pRthivIparyantanarakavAsinaH saptabhedAH, tiryaJco'pi dvi-tri-catu. -paJcendriyAH, manuSyAH sammUrchanajA garbhavyutkrAntayazca, surAH bhavanapati-vyantara-jyotiSka-vaimAnikAH, ete gatitrasAzcaturvidhAH / nAmakarmodayAbhinirvRttagatilAbhAd gatitrasatvam / ete ca nArakAdayaH paryAptA-'paryAptakabhedena dvidhA jnyaatvyaaH| tatra paryAptiH pUrvoktA eva SoDhA, tayA yathAsambhavaM niSpannAH paryAptAH, tadviparItAstu aparyAptakA antarmuhUrtakAlamiti // 154 / / idAnIM uttarabhedAn Aha[ni0] tivihA tivihA joNI aMDA poyA jarAuyA ceva / beiMdiya teiMdiya cauro paMciMdiyA ceva // 155 // dAraM // tivihetyAdi / atra hi zItoSNamizrabhedAt, tathA sacittA-'citta-mizrabhedAt, tathA saMvRta-vivRta-tadubhayabhedAt, tathA strI-puM-napuMsakabhedAt ca ityAdIni bahUni yonInAM trikANi sambhavantIti / teSAM sarveSAM saGgrahArthaM 'trividhA trividhA' iti vIpsAnirdezaH / tatra nArakANAmAdyAsu tisRSu bhUmiSu zItaiva yoniH, caturthyAmuparitananarakeSu zItA, adhastananarakeSUSNA, paJcamI-SaSThI-saptamISUSNaiva, netare / garbhavyutkrAntikatiryaG-manuSyANAM azeSadevAnAM ca zItoSNA yoniH, netare / dvi-tri-catuH-paJcendriya-sammUrchanaja-tiryaGmanuSyANAM trividhA'pi yoniH zItA uSNA zItoSNA ceti / / tathA nAraka-devAnAM acittA, netare / dvIndriyAdi-sammUrchanajapaJcendriyatiryaGmanuSyANAM trividhA'pi yoniH sacittA-'citta-mizrA / garbhavyutkrAntikatiryaG-manuSyANAM mizrA yoniH, netare / tathA nAraka-devAnAM saMvRtA yoniH, netare / dvi-tri-caturindriya-sammUrchanajapaJcendriyatiryaG-manuSyANAM vivRtA yoniH, netare / garbhavyutkrAntikatiryaG-manuSyANAM saMvRtavivRtA yoniH, netare / Ti01. gaIu ka cha / gaIya kha ja jha / gatIto / 2. 0hA ceva // kha tth|| 3. ya // 4 NeyavvA a // 5. amarA: kha ca // 6. tatra ca // 7. bhUmipUSNaiva yoniH / caturthyAmuparitananarakeSUSNA / adhastananarakeSu zItA / paJcamI-SaSThI-saptamISu zItaiva / netare // kh| 8. 0caturindriya-paJce0 kha ga ca // 9. sacittA'cittA mizrA ca / garbha0 ca // 10. tathA deva-nArakANAM saM0 ga // vi0Ti00 "gatitastrasAH" ThaTippaNI // 126 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yone: nAnAtraividhyam [shru01| a01| u06| ni0155] tathA nArakA napuMsakayonaya eva / tiryaJcaH trividhAH- strI-puM-napuMsakayonayo'pi / manuSyA apyevaM traividhyabhAjaH / devAH strI-puMyonaya eva / tathA aparaM manuSyayoneH traividhyam, tadyathA- kUrmonnatA, tasyAM ca arhat-cakravAdisatpuruSANAmutpattiH / tathA zaGkhAvartA, sA ca strIratnasyaiva, tasyAM ca prANinAM sambhavo'sti, na niSpattiH / tathA vaMzIpatrA, sA ca prAkRtajanasya iti / tathA aparaM traividhyaM niyuktikRd darzayati, tadyathA- aNDajA potajA jarAyujAzca iti / tatra aNDajAH pakSyAdayaH, potajAH valgulI-gaja-kalabhAdayaH, jarAyujA go-mahiSImanuSyAdayaH; tathA dvi-tri-catuH-paJcendriyabhedAcca bhidyante / evameta trasAH trividhayonyAdibhedena prarUpitAH / etadyonisaGgrAhiNyau ca gAthe "puDhavi-daga-agaNi-mAruya-patteya-nioyajIvajoNINaM / sattaga sattaga sattaga sattaga dasa coddasa ya lakkhA // vigalidiesu do do cauro cauro ya nAraya-suresu / 'tiriyANa hoMti cauro coddasa maNuyANa lakkhAiM // " [ ] evamete caturazItiyonilakSA bhavanti / tathA kulaparimANam"kulakoDisayasahassA battIsa'?? nava ya paNuvIsA / Ti0 1. manuSyANAM yone0 ca // 2. sambhavaH / nAsti niSpattiH kha // 3. 0te tridhA tasA yonyAdi0 ga / / 4. 0saGgrAhiNyo'tha gAthA: ga gha // 5. vigaliMdiyANa do kha ca // 6. tiriesu huMti kha // vi0Ti0 * tulanA-bRhatsaM0351-52, prava0sAro0968-969 // (c) tulanA-bArasa satta ya tinni ya satta ya kulakoDisayasahassAI / neyA puDhavi-daga-agaNi-vAUNaM ceva prisNkhaa|| kulakoDisayasahassA sattaTTha ya nava ya aTThavIsaM ya / beidiyaM teiMdiya cauridiya hariyakAyANaM // addhaterasa bArasa dasa dasa kulkoddisyshssaaiN| jalayara pakkhi cauppaya urabhuyasappANa nava huMti // chavvIsA paNavIsA suraneraDyANa sayasahassAI bArasa ya sayasahassA kulakoDINa maNussANaM // egA koDAkoDI sattANaI bhave sayasahassA / pannAsaM ca sahassA kulakoDINaM muNeyavvA / / [bahatsaM0353-57, jIvasamA040-44, prava0sAro0963-967] 127 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u06| ni0153] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram egidiya-bi-tiiMdiya-cauridiya-hariyakAyANaM // aDDaterasa bArasa desa nava nava ceva koDilakkhAI / jalayara-pakkhi -cauppaya-ura-bhuyaparisappajIvANaM // paNuvIsaM chavvIsaM ca sayasahassAi~ nAraya-surANaM / bArasa ya sayasahassA kulakoDINaM maNussANaM // egA koDAkoDI sattANauiM ca sayasahassAI / paMcAsaM ca sahassA kulakoDINaM muNeyavvA // " [ ] aGkataH 197500000000000 sakalakulasaGgraho'yaM boddhavya iti // 155 / / uktA prarUpaNA / tadanantaraM lakSaNadvAramAha[ni0] daMsaNa NANa caritte caritA'carite ya dANa lAbhe ya / uvabhoga bhoga vIriyaM iMdiyavisae ya laddhI a // 156 // [ni0] uvaoga joga ajjhavasANe vIsuM ca laddhio udayA / aTThavihodaya lesA saNNussAse kasAe ya // 157 // daMsaNetyAdi, uvaogetyAdi / darzanaM sAmAnyopalabdhirUpaM cakSuracakSuravadhikevalAkhyam, matyAdIni jJAnAni sva-paraparicchedino jIvasya pariNAmA jJAnAvaraNavigamavyaktAH tattvArthaparicchedAH, sAmAyika-chedopasthApya-parihAravizuddhi-sUkSmasamparAyayathAkhyAtAni cAritram, cAritrA'cAritraM dezaviratiH sthUlaprANAtipAtAdinivRttilakSaNaM zrAvakANAm, tathA dAna-lAbha-bhoga-upabhoga-vIrya-zrotra-cakSuH-ghrANa-rasana-sparzanAkhyA daza labdhayo jIvadravyA'vyabhicAriNyo lakSaNaM bhavanti / tathA upayoga: sAkAraH anAkArazca aSTa-caturbhedaH, yogo mano-vAk-kAyAkhyaH tridhA, adhyavasAyAzca anekavidhAH sUkSmA: menaHpariNAmasamutthAH, viSvak-pRthag labdhInAM udayA:=prAdurbhAvAH kSIra-madhvAsravAdayaH, jJAnAvaraNAdyantarAyAvasAnakarmASTakasya svazaktipariNAma udayaH, lezyAH kRSNAdibhedAH zubhA azubhAzca kaSAya-yogapariNAma Ti0 1. dasa dasa nava ceva ka-ghapustake vinA // 2. 0NA / sAmprataM lakSaNa0 kha // 3. laddhIe cha ja jha / laddhI ya tth|| 4. laddhiodaiyA ka kha jha tth| laddhiovaiyA cha / laddhio udayA 5. cetaHpariNAmavizeSAH / vi0 kha ca / mana:pariNAmavizeSAH / vi0 gha ng|| 6. lezyA utkRSTAdibhedAH zubhAzubhAzca kha // 7. 0pariNativizeSAH / saJjJA0 kha gha Ga ca // 128 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trasajIvAnAM parimANam [shru01| a01| u06| ni0158] vizeSasamutthAH, saJjJAstu AhAra-bhaya-parigraha-maithunAkhyAH, athavA dazabhedAH, anantaroktAH catasraH, krodhAdyAzca catasraH, tathaughasaJjJA lokasaJjJA ca, ucchvAsa-niHzvAsau-prANApAnau, kaSAyAH kaSaH saMsAraH, tasya AyAH krodhAdayaH, anantAnubandhyAdibhedAt SoDazavidhAH, etAni gAthAdvayopanyastAni dvIndriyAdInAM lakSaNAni yathAsambhavaM avagantavyAni iti, na ca evaMvidhalakSaNakalApasamanvayo ghaTadiSu asti, tasmAt tatra acaitanyaM adhyavasyanti vidvAMsaH // 157 // abhihitalakSaNakalApopasaJjihIrSayA tathA parimANapratipAdanArthaM ca gAthAmAha[ni0] lakkhaNameyaM ceva u payarassa asaMkhabhAgemettA te / nikkhamaNe ya pavese egAIyA vi emeva // 158 // lakkhaNamityAdi / tuzabdaH paryAptivacanaH, dvIndriyAdijIvAnAM lakSaNaM liGgaM etAvad eva darzanAdi paripUrNam, ne ato'nyad adhikaM astIti / parimANaM punaH kSetrataH saMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAH trasakAyaparyAptakAH / ete ca bAdaratejaskAyaparyAptakebhyo'saGkhyeyaguNAH / trasakAyaparyAptakebhyaH trasakAyikA aparyAptakA asaGkhyeyaguNAH / tathA kAlataH pratyutpannatrasakAyikAH sAgaropamalakSapRthaktvasamayarAziparimANA jaghanyapade, utkRSTapade'pi sAgaropamalakSapRthaktvaparimANA eveti, tathA ca Agama: ____ "paMDuppannatasakAiyA kevaikAlassa nillevA siyA ? goyamA ! jahannapae sAgarovamasayasahassapuhattassa, ukkosapade vi sAgarovamasayasahassapuhattassa / " [jIvAbhi0 3 / 2 / 102] Ti0 1. lakkhaNamevaM Tha // 2. gamettAto ka Tha / 0mettA u kha ja // 3. nAto'dhika0 ka / 4. paDuppannA tasa0 gha ng|| vi0Ti0 + "saMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAH trasa( kAya )paryAptAH etacca mAnaM svAvagAhanayA dRSTavyam, anyathA virodhaprasaGgAt / " sa0vi0pa0 / ayamatrAzayaHpratyutpannasakAyikAparyAptAH sAgaropamalakSapRthakatvapramANAH tathA sakalatrasakAyikaparyAptakAH pratarAsaGkhyeyabhAgavartyasaGkhyeyazreNipradezarAzipramANAH santi / kiJca, trasakAyasya svakAyasthitiH sAdhikadvisahasrasAgaropamapramitA, tataH trasakAyasya svakAyasthityA pratyutpannatrasakAyikarAzau guNite sati sakalatrasakAyaparyAptakarAziH labhyate / sA ca zreNyAH asaGkhyeyabhAgapramANA eva, yataH sAdhikadvisahasrasAgaropamena sAgaropamalakSapRthakatve guNite sati sAgaropamazatakoTipRthaktvaM labhyate / tacca zreNyAH asaGkhyeyabhAge varttate, ataH niryuktau darzite pratarAsaGkhyeyabhAgapramANena saha asya pramANasya spaSTavirodhaH bhAti; tasmAt sa0vi0pa0TippaNyAmuktaM-niryuktau darzitapramANaM svazarIrAvagAhanayA dRSTavyam, anyathA pUrvAparavirodha: syAt / / 129 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u06| ni0159] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram udvartanopapAtau gAthAzakalena abhidadhAti- niSkramaNam-udvartanaM, praveza:=upapAta:, jaghanyena eko dvau trayo vA, utkRSTatazca evameva iti pratarasya asaGkhyeyabhAgavartipradezaparimANAH eva ityarthaH // 158 // sAmprataM avirahitapraveza-nirgamAbhyAM parimANavizeSamAha[ni0] nikkhama-pavesakAlo samayAdI ettha AvaliyabhAgo / aMtomuhutta'viraho uyahisahassAhiyA doNNi // 159 // dAraM // nikkhametyAdi / jaghanyena avirahitA santatA traseSu utpattiniSkramo vA jIvAnAM ekaM samayaM dvau trIn vetyAdi, utkRSTena atra AvalikA'saGkhyeyabhAgamAtraM kAlaM santatameva niSkramaH pravezo vA / ekajIvAGgIkaraNena avirahaH cintyate gAthApazcimArdhenaavirahaH-sAtatyena avasthAnam, ekajIvo hi trasabhAvena jaghanyato antarmuhUrta AsitvA punaH pRthivyAyekendriyeSu utpadyate, prakarSeNa adhikaM sAgaropamasahasradvayaM trasabhAvena avatiSThate santatamiti // 159 // ___ uktaM pramANam / sAmprataM upabhoga-zastra-vedanAdvAratrayapratipAdanAya Aha[ni0] maMsAdIparibhogo satthaM satthAdiyaM aNegavihaM / dAraM / sArIra mANasA veyaNA ya duvihA bahuvihA ya // 160 // dAraM // maMsA0 ityAdi / mAMsa-carma-keza-roma-nakha-piccha-danta-snAyva-'sthi-viSANAdibhiH sakAyasambandhibhiH upabhogo bhavati / zastraM punaH zastrAdikam iti, zastraM khaDga-tomara-kSurikAdi, tad AdiH yasya jalA-'nalAdeH tat zastrAdikam, anekavidhaM svakAya-parakAya-ubhaya-dravya-bhAvabhedabhinnaM anekaprakAraM trasakAyasya iti / vedanA cAtra prasaGgena ucyate-sA ca zarIrotthA mana:samutthA ca dvividhA yathAsambhavam / tatrAdyA zalya-zalAkAdibhedajanitA / itarA priyaviprayogA-'priyasamprayogAdi Ti0 1. utkRSTatastu kapratevinA // 2. niggama0 ka cha / 3. 0ssAhie kapratimRte // 4. 0karaNena vA'viraha0 kha / / 5. uktaM parimANadvAram / sA0 kha ca / uktaM pramANadvAram / sA0 ga / / 6. "trizUlAdi" ThaTippaNI // 7. 0 trasajIvasambandhi0 kha ca / 0trasakAyajIvasambandhi0 ga // 8. zastraM iti kha-ghapratyoreva // 9. zarIrasamutthA kapratyA vinA // 130 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trasajIvAnAmupabhogaprapaJcaH [shru01| a01| u06| ni0163] kRtaa| bahuvidhA ca jvarA-'tIsAra-kAsa-zvAsa-bhagandara-ziroroga-zUla-*gudakIlakAdisamutthA tIvrA iti // 160 // punarapi upabhogaprapaJcAbhidhitsayA Aha[ni0] maMsassa kei aTThA keI cammassa kei romANaM / picchANaM pucchANaM daMtANaTThA vahijjaMti // 161 // [ni0] keI vahati aTThA kei aNaTThA pasaMgadoseNaM / kammapasaMgapasattA baMdhaMti vahaMti mAreMti // 162 // dAraM // maMsassetyAdi, keI ityAdi / mAMsArthaM mRga-zUkarAdayo vaidhyante / carmArthaM citrakAdayaH, romArthaM mUSikAdayaH, picchArthaM mayUra-gRddha-kapiJcu-ruDukAdayaH, pucchArthaM camaryAdayaH, dantArthaM vAraNa-varAhAdayaH / vaidhyanta iti sarvatra sambadhyate / tatra kecana pUrvoktaM prayojanamuddizya, kecicca prayojanamantareNApi krIDayA, tathA'pare prasaGgadoSAd mRgalakSakSipteSu-lelukAdinA tadantarAlavyavasthitA aneke kapota-kapiJjalazuka-sArikAdayo hanyante / tathA karma kRSyAdyanekaprakAraM tasya prasaGgaH anuSThAnam, tatra prasaktAH tanniSThAH santaH trasakAyikAn anekAn badhnanti rajjvAdinA, nanti kazalakuTAdibhiH tADayanti, mArayanti prANaiH viyojayantIti // 161-62 / / ___ evaM vidhAnAdidvArakalApamupavarNya sakalaniryuktyarthopasaMhArAya Aha[ni0] sesAI dArAI tAI jAiM havaMti puDhavIe / evaM tasakAyammI nijjuttI kittiyA eNsA ||163||ch|| phaa|| sesAimityAdi / uktavyatiriktAni zeSANi dvArANi tAni evaM yAni pRthivIsvarUpasamadhigame nirUpitAni / ata evaM azeSadvArAbhidhAnAt trasakAye niyuktiH kIrtitA eSA sakalA bhavatIti avagantavyA iti // 163 / / Ti0 1. haNaMti jha Ja / / 2. badhyante gha Ga ca // 3. badhyanta ga gha ng|| 4. 0zya nanti / kecit punaH prayo0 kha ca / 0zya hanyante / kecicca ga gha ng|| 5. 0yA nanti / tathA0 ka-ghapustake vinA // 6. 0kAyikAn bahUn badhnanti kha ga ca / / 7. tevaM kha // 8. esA // 163 // chaTThao tasakAyauddesao ||ch|| jhj| esA // 163 // adhya01 udde06||tth|| 9. 0va vAcyAni yAni kha ca / / 10. sakalA'bhyupagantavyeti kha // vi0Ti0 + "gudakIlikA harisa' sa0vi0pa0 // 131 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u06| sU049] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedam[sU0] se bemi-saMtime tasA pANA, taM jahA- aMDayA potayA jarAuyA rasayA saMseyayA sammucchimA ubbhiyA uvavAtiyA / esa saMsAre tti pavuccati maMdassa aviyANao / se bemItyAdi / asya ca anantara-paramparAdisUtrasambandhaH prAgvad vAcyaH / so'haM bravImi yena mayA bhagavadvadanAravindavinisRtArthajAtAvadhAraNAd yathAvad upalabdha tattvamiti / santi vidyante, trasyantIti trasAH, prANinaH dvIndriyAdayaH / te ca kiyadbhedAH kimprakArAzca ? iti darzayati tadyathA iti vAkyopanyAsArthaH / yadi vA tat prakArAntaramarthato yathA bhagavatA abhihitaM tathA ahaM bhaNAmIti / aNDAjjAtA:=aNDajA: pakSi-gRhakokilAdayaH, potA eva jAyante-potajAH "anyeSvapi dRzyate" [pA0vyA0 3 / 2 / 101] iti jenerDapratyayaH, te ca hasti-valgulIcarmajalUkAdayaH, jarAyuveSTitA jAyanta iti jarAyujAH pUrvavat DapratyayaH, go-mahiSyajA-'vikamanuSyAdayaH, rasAjjAtA: rasajAH, takrA-''ranAla-dadhi-tImanAdiSu pAyukRmyAkRtayo'tisUkSmA bhavanti, saMsvedAjjAtA:-saMsvedajAH, matkuNa-yUkA-zatapadikAdayaH, sammUrchanAjjAtAH= sammUrchanajAH zalabha-pipIlikA-makSikA-3'zAlikAdayaH, udbhedanam udbhit, tato jAtA:-udbhijAH, pRSodarAditvAd dalopaH, pataGga-khaJjarITaka-pAriplavAdayaH, upapAtAjjAtAH= upapAtajAH athavA upapAte bhavA:=aupapAtikAH devA nArakAzca / evamaSTavidhaM janma yathAsambhavaM saMsAriNo nAtivartante / etadeva zAstrAntare trividhamupanyastam-"sammUrchana-garbha-upapAtAjjanma" [tattvArtha0 21 22] / rasaja-saMsvedaja-udbhijAnAM sammUrchanajAnta:pAtitvAt, aNDaja-potajajarAyujAnAM garbhajAnta:pAtitvAt, deva-nArakANAM aupapAtikAntaHpAtitvAt iti trividhaM janma iti, iha cASTavidhaM sottarabhedatvAditi / evaM etasminnaSTavidhe janmani sarve trasA jantavaH saMsAriNo nipatanti, na etadvyatirekeNa anye santi, ete ca aSTavidhayonibhAjo'pi sarvalokapratItA __Ti0 1. 0ndanisRSTArthajAtA0 kha / ndavinisRtArthajJAnAvadhAraNAd ca // 2. janerDaH / te ca kha / janerDaH pratyayaH / ga // 3. pUrvapratyayaH kha / pUrvavat pratyayaH ca // 4. 0jA-cci( citraka-manu0 gha // 5. 0na-janma-upa0 kha // 6. sarve'pi tra0 kha // vi0Tio # "pAyuH iti avi(?)dhiSThAnikA" jai0vi0pa0 // $ "AsAlI [?AzAlikA] iti cakravartikaTakAdhastAd dvAdazayojanapramANA" jai0vi0pa0 / ete ura:parisarpatiryagjIvavizeSA jJeyAH / / 132 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJamandasya saMsAra: [zru01 / a01 / u06 / sU049] bAlA-'GganAdijanapratyakSapramANasamadhigamyAH / 'santi ca' anena zabdena traikAlikamastitvaM pratipAdyate trasAnAm, na kadAcid etaiH virahitaH saMsAraH sambhavatIti / aitadeva darzayati na esa seMsAre tti pavuccai tti / eSaH aNDajAdiprANikalApaH saMsAraH procyate, ato anyaH trasAnAM utpattiprakAro astIti uktaM bhavati / kasya punaratra aSTavidhabhUtagrAme utpattiH bhavati ? ityAha maMdassAviyANao / mando dvidhA - dravya - bhAvabhedAt / tatra dravyamando'tisthUlo atikRzo vA / bhAvamando'pi anupacitabuddhirbAlaH kuzAstravAsitabuddhirvA, ayamapi sabuddherabhAvAd bAla eva / iha bhAvamandena adhikAraH / mandasya iti bAlasya aviziSTabuddheH ata eva avijAnataH hitA - 'hitaprApti - parihArazUnyamanasaH iti eSaH anantaroktaH saMsAro bhavatIti / yadyevaM tataH kim ? ityata Aha NijjhAittA paDilehittA patteyaM pariNivvANaM savvesiM pANANaM savvesiM bhUtANaM savvesiM jIvANaM savvesiM sattANaM assAtaM apariNivvANaM mahabbhayaM dukkhaM ti bemi / nijjhAietyAdi / evaM imaM trasakAyaM AgopAlA - 'GganAdiprasiddhaM nizcayena dhyAtvA= nirdhyAya, cintayitvA ityarthaH / ktvApratyayasya uttarakriyApekSitvAd bravImIti uttarakriyA sarvatra yojanIyA iti / pUrvaM ca manasA Alocya tataH pratyupekSaNaM bhavatIti darzayati'paiMDilehitte[?tta]'tti pratyupekSya dRSTvA, yathAvadupalabhya ityarthaH, kiM tad ? iti darzayatipratyekam iti ekamekaM trasakAyaM prati, parinirvANaM sukham, pratyekasukhabhAjaH sarve'pi prANinaH, na anyadIyaM anya upabhuGkte sukhamityarthaH / eSa ca sarvaprANidharma iti darzayatisarveSAM prANinAM dvi-tri- caturindriyANAm, tathA sarveSAM bhUtAnAM pratyeka- sAdhAraNa-sUkSmabAdara-paryAptakA-'paryAptakatarUNAmiti, tathA sarveSAM jIvAnAM garbhavyutkrAntikasammUrchanaja-aupapAtikapaJcendriyANAm, tathA sarveSAM sattvAnAM pRthivyAdyekendriyANAmiti / iha ca prANAdizabdAnAM yadyapi paramArthato abhedaH tathApi uktanyAyena bhedo dRSTavyaH, uktaM ca Ti0 1. etadapi darza0 ka ga // 2. saMsAro ga // 3. ajAnataH ca // 4. 0 kAyamAbAla - gopAlA0 gha // 5. 0kriyApekSayA bravI0 ga / / 6. paDilehitti tti kha ga // 133 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u06| sU049] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram "prANA dvi-tri-catuH proktAH, bhUtAstu taravaH smRtA / jIvAH paJcendriyAH proktAH, zeSAH sattvAH itIritAH // " [ ] yadi vA zabdavyutpattidvAreNa samabhirUDhanayametena bhedo dRSTavyaH, tadyathA- satataprANadhAraNAt prANAH, kAlatrayabhavanAd bhUtAH, trikAlajIvanAd jIvAH, sadA'stitvAt sattvA iti / tadevaM vicintya pratyupekSya ca yathA sarveSAM jIvAnAM pratyekaM parinirvANaM sukhaM tathA pratyekaM asAtaM aparinirvANaM mahAbhayaM duHkhamahaM brviimi| tatra duHkhayatIti duHkham, tadvizeSyate-kiMviziSTam ? asAtam, asavaidyakarmIzavipAkajamityarthaH; tathA aparinirvANam iti samantAt sukhaM parinirvANam, na parinirvANaM aparinirvANaM, samantAt zarIramanaHpIDAkaramityarthaH; tathA mahAbhayam iti mahacca tad bhayaM ca mahAbhayam, nAtaH paraM anyadastIti mahAbhayam, tathA hi-sarve'pi zArIrAnmAnasAcca duHkhAdudvijante prANina iti / itizabda evamarthe, evamahaM bravImi samyagupalebdhatattvo yat prAguktamiti / etacca bravImItyAha tasaMti pANA padiso disAsu ya / tattha tattha puDho pAsa AturA paritAveMti / saMti pANA puDho sitA // 49 // tasaMtItyAdi / evaMvidhena ca asAtAdivizeSaNaviziSTena duHkhena abhibhUtAH trasanti= udvijante, prANA iti prANinaH, kutaH punarudvijante ? ityAha- pragatA dik = pradig, vidig ityarthaH, tataH pradizaH sakAzAdudvijante / tathA prAcyAdiSu ca dikSu vyavasthitAH trasyanti / etAzca prajJApakavidhivibhaktA dizo'nudizazca gRhyante, jIvavyavasthAnazravaNAt / tatazca ayamarthaH pratipAdito bhavati kAkvA- na kAcid dig anudig vA yasyAM na santi trasAH, trasyanti vA na yasyAM sthitAH kozikArakITavat / kozikArakITo hi sarvadigbhyo anudigbhyazca bibhyadAtmasaMrakSaNArthaM veSTanaM karoti zarIrasyeti / bhAvadigapi na kAcit tAdRzI asti yasyAM vartamAno janturna trasyet, zArIra-mAnasAbhyAM Ti0 1. 0yAH jJeyAH, zeSAH sattvAH prakIrtitAH ca // 2. 0matAd bhedo'bhyupagantavyaH / tadyathA kha ca // 3. 0labdhasattvo ka // 4. 0rudvijantIti darzayati-pragatA kha ga ca // 5. vidiza itya0 ga // 6. 0nudizo vA gR0 ca / 134 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkyAdInAmanyathAvAdi-kAritvam [shru01| a01| u06| sU052] duHkhAbhyAM sarvatra narakAdiSu jaGghanyante prANinaH, ataH trAsaparigatamanasaH sarvadA avagantavyAH / evaM sarvatra dikSu anudikSu ca trasAH santIti gRhNImaH / dig-vidigvyavasthitAH trasAH trasantIti uktam, kutaH punaH trasyanti ? yasmAt tadArambhavadbhiH te vyApAdyante / kiM punaH kAraNaM te tAn Arabhante ? ityAha tattha tatthetyAdi / tatra tatra teSu teSu kAraNeSu utpanneSu vakSyamANeSu arcA-'jinazoNitAdiSu ca pRthaga vibhinneSu prayojaneSu, pazya iti ziSyacodanA / kiM tad ? iti darzayati-mAMsabhakSaNAdigRddhA AturAH = asvasthamanasaH, pariH samantAt tApayanti = pIDayanti nAnAvidhavedanotpAdanena praNavyApAdanena vA tadArambhiNaH trasAniti / yena kenacid ArambheNa prANinAM santApanaM bhavatIti darzayannAha saMtItyAdi / santi vidyante prAyaH sarvatraiva prANAH, prANinaH pRthag =vibhinnAH dvi-tri-catuH-paJcendriyAH zritAH-pRthivyAdizritAH / etacca jJAtvA niravadyAnuSThAyinA bhavitavyamiti abhiprAyaH // 49 // anye punaH anyathAvAdino anyathAkAriNaH iti darzayannAha[sU0] lajjamANA puDho pAsa / 'aNagArA mo 'tti ege pavadamANA, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM tasakAyasamAraMbheNaM tasakAyasatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati // 50 // [ sU0] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA-imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe jAtI-maraNa-moyaNAe dukkhapaDighAyahetuM se sayameva tasakAyasatthaM samArabhati, aNNehiM vA tasakAyasatthaM samArabhAveti, aNNe vA tasakAyasatthaM samArabhamANe samaNujANati / taM se ahitAe, taM se abodhIe // 51 // [sU0] se ttaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavato aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati- esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa Ti0 1. asthyajina0 gha // 2. kiM tat pazya ? iti darza0 kapratimRte || 3. prANivyA0 ga || vi0Ti0 + "arcA iti zarIram" jai0vi0pa0 // 135 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01|a01| u06| sU052] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram khalu mAre, esa khalu nire| iccatthaM gaDhie loe, jamiNaM virUvarUvehi satthehiM tasakAyakammasamAraMbheNaM tasakAyasatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati / lajjamANetyAdi / pUrvavad vyAkhyeyaM yAvat aNNe va'NegarUve pANe vihiMsai tti| yAni kAnicit kAraNAni uddizya trasavadhaH kriyate tAni darzayitumAha se bemi- appege accAe vadheti, appege ajiNAe vadheti, appege maMsAe vaheMti, appege soNitAe vadheti, appege hiyayAe vahiti, evaM pittAe vasAe picchAe pucchAe vAlAe siMgAe visANAe daMtAe dADhAe nahAe NhAruNIe aTThie aTThimiMjAe aTThAe aNaTThAe / appege hiMsiMsu me tti vA, appege hiMsaMti vA, appege hiMsissaMti vA Ne vadheti // 52 // se bemItyAdi / tadarthamahaM bravImi yadarthaM prANinaH tadArambhaprevRttaiH vyApAdyanta iti / 'apyeke'rcAyai janti' apiH uttarApekSayA samuccayArthaH, eke-kecana tadarthitvenAturAH, arcyate asau AhArA-'laGkAravidhAnaiH iti arcA dehaH, tadarthaM vyApAdayanti / tathA hilakSaNavatpuruSamakSatamavyaGga vyApAdya taccharIreNa vidyAmantrasAdhanAni kurvanti, upayAcitaM vA yacchanti durgAdInAmagrataH, athavA viSaM yena bhakSitaM sa hastinaM mArayitvA taccharIre prakSipyate pazcAd viSaM jIryati / tathA ajinArthaM citraka-vyAghrAdIn vyApAdayanti; evaM mAMsa-zoNitahRdaya-pitta-vasA-piccha-puccha-vAla-zRGga-viSANa-danta-daMSTrA-nakha-snAyu-asthiasthimiJjAsvapi vAcyam / mAMsArthaM sUkarAdayaH, trizUlAlekhArthaM zoNitaM gRhNanti, hRdayAni sAdhakA gRhItvA mananti, pittArthaM mayUrAdayaH, vasArthaM vyAghra-makara-varAhAdayaH, picchArthaM mayUra-gRddhAdayaH, pucchArthaM rojjhAdayaH, vAlArthaM camaryAdayaH, zRGgArthaM ruru-khaDgAdayaH, tat kila zRGgaM pavitramiti yAjJikA gRhNanti, viSANArthaM hastyAdayaH, dantArthaM zRgAlAdayaH Ti0 1. yadarthamahaM prANi0 ka / / 2. 0pravRttau vyApA0 ca // 3.0SamavyaGgaMka gha ng| 0SamakSatavyaGgaM kha // 4. 0lAlekhyArthaM ga // 5. 0tvA samaznanti kha // 6. zaLaM yAjJikAH pavitramiti gR0 ca // 136 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trasakAyasamArambhaparijJAtA muniH [shru01| a01| u06| sU055] timirApahAritvAt taddantAnAm, daMSTrArthaM varAhAdayaH, nakhArthaM vyAghrAdayaH, snAyvarthaM gomahiSyAdayaH, asthyarthaM zaGkhazuktyAdayaH, asthimiJjArthaM mahiSa-varAhAdayaH / evameke yathopadiSTaprayojanakalApApekSayA ghnanti / apare tu kRkalAsa-gRhakokilakAdIn vinA prayojanena vyApAdayanti / ___anye punaH hiMsiMsu mi tti veti "hiMsitavAn eSo asmatsvajanAn siMha: sarpaH ariH vA" ato ghnanti, "mama vA pIDAM kRtavanta' ityato hanti / tathA anye vartamAnakAla eva "hinasti asmAn siMho'nyo ve"ti ghnanti / tathA anye "asmAnayaM hisiSyatI''ti anAgatameve sarpAdikaM vyApAdayanti // 50-52 / / ____ evaM anekaprayojanopanyAsena hananaM trasaviSayaM pradarzya uddezakArthaM upasaJjihIrSurAha[sU0] ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNAyA bhavaMti / ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNAyA bhavaMti // 53 // [sU0] taM pariNAya medhAvI Neva sayaM tasakAyasatthaM samArabhejjA, Neva'NNehiM tasakAyasatthaM samArabhAvejjA, Neva'NNe tasakAyasatthaM samArabhaMte samaNujANejjA // 54 // [ sU0] jassete tasakAyasatthasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNAtakamme tti bemi // 55 // // satthapariNNAe chaTTho uddesao sammatto // ettha satthamityAdi / prAgvad vAcyam, yAvat sa eva muniH trasakAyasamArambhaviratatvAt parijJAtakarmatvAt pratyAkhyAtapApakarmatvAd iti bravImi, bhagavataH trilokabandhoH paramakevalAlokasAkSAtkRtasakalabhuvanaprapaJcasya upadezAditi // 53-55 // // SaSThoddezakaH samAptaH ||ch| Ti0 1. 0mahiSAdayaH ga // 2. me tti hiMsita0 kha ga ca // 3. 0va kesaryAdikaM ga / 0va sarpAdi vyA0 gha Ga // 4. prAgvad bhAvanIyam yA0 kha ca // 5. parijJAtadoSatvAt kha // 6. iti zastraparijJASaSThoddezakaH |ch|| Ga // 7. parisamAptaH |ch|| kha / / 137 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saptamo vAyUddezakaH // uktaH SaSThoddezakaH / sAmprataM saptamaH samArabhyate / asya ca ayamabhisambandhaHabhinavadharmANAM duHzraddhAnatvAd alpaparibhogatvAd utkramAyAtasya uktazeSasya vAyoH svarUpanirUpaNArthaM idaM upakramyate / tadanena sambandhena AyAtasya asya uddezakasya upakramAdIni catvAri anuyogadvArANi vAcyAni yAvad nAmaniSpanne nikSepe vAyUddezaka iti / tatra vAyoH svarUpanirUpaNAya katiciddvArAtidezagardA niyuktikRd gAthAmAha[ni0] vAussa vi dArAI tAI jAiM havaMti puDhavIe / NANattI u vihANe parimANuvabhoga-satthe ya // 164 // vAussa vItyAdi / vAtIti vAyuH, tasya vAyorapi tAni eva dvArANi yAni pRthivyAM pratipAditAni / nAnAtvaM bhedaH, tacca vidhAna-parimANa-upabhoga-zastreSu, cazabdAd lakSaNe ca dRSTavyamiti // 164 // tatra vidhAnapratipAdanAya Aha[ni0] duvihA ye vAujIvA suhumA taha bAyarA ya loyammi / suhumA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // 165 // duvihetyAdi / vAyureva jIvAH vAyujIvAH, te ca dvividhAH-sUkSmabAdaranAmakarmodayAt sUkSmA bAdarAzca / tatra sUkSmAH sakalalokavyApitayA'vatiSThante, dattakapATasakalavAtAyanadvAragehAntadhUmavad vyAptyA sthitAH / bAdarabhedAstu paJcaiva anantaragAthayA vakSyamANA iti // 165 / / bAdarabhedapratipAdanAya Aha[ni0] ukkaliyA maMDaliyA guMjA-ghaNavAya-suddhavAyA ya / bAyaravAuvihANA paMcavihA vaNiyA ee // 166 // dAraM // ukkalietyAdi / sthitvA sthitvA utkalikAbhiH yo vAti sa utkalikAvAtaH, maNDalikAvAtastu vAtolI, guJjA=bhambhA, tadvad guJjan yo vAti sa guJjAvAta: / ghanavAtaH atyantaghanaH pRthivyAdyAdhAratayA vyavasthito himapaTalakalpaH, mandastimitaH zItikAdiSu Ti0 1. vAyussa ka-khapratI vinA // 2. u ka Tha // 3. uTha // 4. zItakAdiSu ka / zItakAlAdiSu ga Ga ca // vi0Ti0 "zItikA jhaTikA" sa0vi0pa0 // 138 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devAntarhitazarIravad vAtozcaitanyam [shru01| a01| u07| ni0168] zuddhavAtaH / ye tu anye prajJApanAdau prAcyAdivAtA abhihitAH teSAM eSu eva yathAyogaM antarbhAvo dRSTavya iti / evaM ete bAdaravAyuvidhAnA bhedAH paJcavidhAH =paJcaprakArA vyAvarNitA iti // 166 / / lakSaNadvArAbhidhitsayA Aha[ni0] jaha devassa sarIraM aMtaddhANaM ca aMjaNAdIsu / aiovama Aeso vAe'saMte vi rUvammi // 167 // dAraM // ___jaha devassetyAdi / yathA devasya zarIraM cakSuSA anupalabhyamAnamapi vidyate, cetanAvat ca adhyavasIyate / devAH svazaktiprabhAvAt tathAbhUtaM rUpaM kurvanti yat cakSuSA nopalabhyate, na caitad vaktuM zakyate-'nAsti, acetanaM ca' iti / tadvad vAyurapi cakSuSo viSayo na bhavati, asti ca cittavAMzceti / yathA ca antardhAnamaJjana-vidyA-mantrairbhavati manuSyANAm, na ca nAstitvamacetanatvaM ceti; etadupamAno vAyAvapi bhavati AdezaH vyapadezo'satyapi rUpa iti / atra ca asacchabdo nA'bhAvavacanaH, kintu asadrUpaM vAyoriti / cakSurgrAhyaM tadrUpaM na bhavati, sUkSmapariNAmAt paramANoriva, rUpa-rasa-gandha-sparzAtmakazca vAyuriSyate, na yathA anyeSAM vAyuH sparzavAneva iti / / prayogArthazca gAthayA pradarzitaH / prayogazcAyam-cetanAvAn vAyuH, a-parapreritatiryaga'niyamitadiggatimattvAd, gavAzvAdivat / tiryageva gamananiyamAbhAvAd aniyamitavizeSaNopAdAnAt ca paramANunA anaikAntikA'sambhavaH, tasya niyamitagatimattvAt, jIva-pudgalayoH "anuzreNi gatiH" [tttvaarth02|27] iti vacanAt / evameSa vAyuH ghana-zuddhavAtAdibhedo azastropahataH cetanAvAn avagantavya iti // 167 // parimANadvAramAha[ni0] je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhArgamettA te / sesA tinni vi rAsI vIsuM loyA asaMkhejjA // 168 // dAraM // Ti0 1. 0vidhAnAni bhedAH kha ca // 2. etovamayAeso Ja // 3. yathA vA'nta0 capustakamRte / / . etadupamAnena vAyA0 kha / / 5. 0parimANAt kha ga ng|| 6. gamettAto cha / gamettAe jha / / 7. vIsaM vi0Tika "se kiM taM bAdaravAukAiyA ? bAdaravAukAiyA aNegavihA paNNattA / taM jahA-pAINavAe paDINavAe dAhiNavAe udINavAe uDDavAe ahovAe tiriyavAe vidisIvAe vAubbhAma vAukkaliyA vAyamaMDaliyA ukkaliyAvAe maMDaliyAvAe guMjAvAe jhaMjhAvAe saMvaTTavAe ghaNavAe taNuvAe suddhavAe / je yAvaNNe tahappagArA / " [prajJA0 sU0 19] / / OM naiyAyikamate vAyuH sparzavAneva iSyate / / 139 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u07| ni0169] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram je bAyaretyAdi / ye bAdaraparyAptakA vAyavaH te saMvartitalokapratarA'saGkhyeyabhAgavartipradezaparimANAH / zeSAH trayo'pi rAzayaH viSvak pRthag asaGkhyeyalokAkAzapradezaparimANA bhavanti / vizeSazca ayamatra avagantavyaH - bAdarApkAyaparyAptakebhyo bAdaravAyuparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, bAdarApkAyAparyAptakebhyo bAdaravAyukAyAparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, sUkSmApkAyAparyAptakebhyaH sUkSmavAyvaparyAptakA vizeSAdhikAH, sUkSmApkAyaparyAptakebhyaH sUkSmavAyuparyAptakA vizeSAdhikAH // 168 // upabhogadvAramAhaviyaNa dhemaNA'hidhAraNa ussiMghaNa phUsaNA''NupANU ya / bAyaravAukkAye uvabhogaguNo maNussANaM // 169 // dAraM // [ ni0 ] viyaNetyAdi / vyajana-bhaistrAdhmAnA -'bhidhAraNA - utsiGghana-phUtkAra- prANApAnAdibhiH bAdaravAyukAyena upabhoga eva guNa:- upabhogaguNo manuSyANAmiti // 169 // zastradvArAbhidhitsayA Aha- tatra zastraM dravya- bhAvabhedAd dvividham / dravyazastrAbhidhi tsayA Aha [ ni0 ] [ ni0 ] viyaNe ya tAlaveMTe sUppa sie patta celakanne ya / abhidhAraNA ya bAhiM gaMdha'ggI vAu satthAI // 170 // 'kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMcI / eyaM tu davvasatthaM bhAve assaMjamo satthaM // 171 // viyaNetyAdi / vyajana- tAlavRnta - sUrpa- sita - patra - celakarNAdayaH dravyazastramiti; tatra sitam iti cAmaram / prasvinno yad bahiravatiSThate vAtAgamanamArge sA'bhi Ti0 1. dhamaNAdhidhAraNa kha / dhamaNAbhidhAraNa jha Ja Tha // 2. uvabhogaguNA kha Tha // 3. 0bhastrAdhmAtA0 ca / / 4 0 utsiGghana - pUtkAra0 gha Ga // 5. 0 kAyenopabhogavidhimanuSyANAmiti kha // / 6. suva sie kha ja jha Tha vinA sUya sie cha / 7. abhidhAraNAhi~ bAhiM ka // 8. kiMcI sa0 // 171 // Tha // jha-Ja pratyoriyaM paGktirnAsti / etatpratyantarAnusAreNaiva TIkA // yadyapi 171 gAthAsaMsUcakaitatpAThAnupalambhAt TIkAkRdbhiretatpUrvagAthAntavarti 'vAusatthAI' iti sAmAsikaM padaM vibhajya svakAyAdizastraM adhyAhAreNa ca bhAvazastraM sUcitaM param 'uddezaSaTke vilikhya lAghavArthamantyoddezake na racayedetAM gAthAm' ityetasyAyuktiyuktatvAt / bhAvazastrAnadhyAhAryaM ca suSThu iti kRtvA asmAdupayuktAsu jha JaprativarjAsu paJcasvapi pratiSvetadgAthAkhaNDopalabdhezca TIkAkRdavyAkhyAto'pyeSa pATho mUle sthApitaH // anena ca 170 gAthAntavartinaH 'vAusatthAI' ityasya vAyoH zastrANi vAyuzastrANi ityartho'dhigamyaH // 140 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAyusamArambhanivRttau prabhuH [shru01| a01| u07| sU056] dhAraNA, tathA gandhA: candanozIrAdInAm, agni[:] jvAlA pratApazca, tathA pratipakSavAtazca zItoSNAdikaH / pratipakSavAyugrahaNena svakAyAdizastraM sUcitamiti / evaM bhAvazastramapi duSpraNihitamano-vAk-kAyalakSaNaM avagantavyamiti // 170 / / adhunA sakalaniyuktyarthopasaJjihIrSayA Aha[ni0] sesAI dArAI tAiM jAiM havaMti puDhavIe / evaM vAuddese nijjuttI kittiyA aisA // 172 // ||prthmaadhyynm ||ch|| sesAimityAdi / zeSANi uktavyatiriktAni tAni eva dvArANi pRthivIsamadhigame yAni abhihitAnIti / evaM sakaladvArakalApavyAvarNanAd vAyukAyoddezake niyuktiH kIrtitA eSA avagantavyA iti // 172 / / gato nAmaniSpanno nikSepaH / sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtraM uccAraNIyam, taccedam[sU0] pabhU ejassa duguMchaNAe AtaMkadaMsI ahiyaM ti NaccA / je ajjhatthaM jANati se bahiyA jANati, je bahiyA jANati se ajjhatthaM jANati / etaM tulamaNNesiM / iha saMtigatA daviyA NAvakaMkhaMti jIviuM // 56 // 'pahU eMjassa dugucchaNAe' tti / asya ca ayamabhisambandhaH- iha anantaroddezake paryantasUtre trasakAyaparijJAnaM tadArambhavarjanaM ca munitvakAraNamabhihitam, ihApi tadeva dvayaM vAyukAyaviSayaM munitvakAraNameva ucyate / tathA paramparasUtrasambandhaH-ihamegesiM no NAyaM bhavai tti, kiM na jJAtaM bhavati ? pahU ejassa duguMchaNAe tti / tathA''disUtrasambandhazca suyaM me AusaMteNetyAdi, kiM tat zrutam ? yat prAgupadiSTaM tathaitat ca pahU ejassa guMchaNAe tti / duguMchaNa tti jugupsA, prabhavatIti prabhuH samartho yogyo vA, kasya vastunaH samarthaH Ti0 1. pratipakSivAyu0 ka // 2. 0saJjihIrSurAha ga // 3. esA // 172 // prathamamadhyayanam kha / esA ||17||ch| AyArassa paDhamajjhayaNaNijjattI sammattA ||ch| j|| 4. ejjassa ca // 5. ihAM bhavai tti / kiM tad jJAtaM bhavati ? kha vinA / / 6. dugaMchaNAe gha ca // 141 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01 / u07| sU056] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram " iti ? "ejR kampane " [paa0dhaa01|234] ejatIti ejaH vAyuH kampanazIlatvAt / tasya ejasya jugupsA nindA tadAsevanaparihAro nivRttiriti yAvat, tasyAM = tadviSaye prabhurbhavati, vAyukAyasamArambhanivRttau zakto bhavatIti yAvat / pAThAntaraM vA-- 'pabhU ya egassa duguMchaNAe' udrekAvasthAvartinA ekena guNena sparzAkhyenopalakSita iti ekaH vAyuH tasyaikavidhasya ekaguNopalakSitasya vAyoH jugupsAyAM prabhuH / cazabdAt zraddhAne ca prabhuH bhavarti, zraddhAya ca jIvatayA jugupsate / tataH yo'sau vAyukAyasamArambhanivRttau prabhuH uktaH taM darzayati 4 AyaMketyAdi / 'taki kRcchrjiivne"[paa0dhaa01|118] iti AtaGkanam=AtaGkaH, kRcchrajIvanaM duHkham / tacca dvividhaM - zArIraM mAnasaM ca / tatrAdyaM kaNTaka-kSAra-zastra-gaNDalUtAdisamuttham, mAnasaM priyaviprayogA- 'priyasamprayogepsitAlAbha-dAridrya-daurmanasyAdikRtam; etadubhayamAtaGkaH, enaM AtaGkaM pazyati tacchIlazca iti AtaGkadarzI 'avazyaM etadubhayamapi duHkhamApatati mayi anivRttavAyukAyasamArambhe'; tatazca etad vAyukAyasamArambhaNaM AtaGkahetubhUtaM ahitamiti jJAtvA etasmAd nivartane prabhuH bhavatIti / yadi vA AtaGko dvedhA dravyabhAvabhedAt / tatra dravyAtaGke idamudAharaNam--- jaMbuddIve dIve bhArahavAsammi atthi supasiddhaM / bahuNayaguNapasiddhaM rAyagihaM nAma nayaraM // 1 // tatthAsi garuyadariyArimaddaNo bhuMyaNaniggayapayAvo / ahigayajIvA -'jIvo rAyA nAmeNa jiyasattU ||2|| aNavarayagaruyasaMvegabhAvio dhammaghosapAmUle / so aNNayA kayAI pamAdiNaM pAsa sehaM | | 3 || coijjaMtamabhikkhaM avarAhaM taM puNo vi kuNamANaM / tassa hiya'GkaM rAyA sesANa ya rakkhaNaTTAe // 4 // AyariyANunnAe ANAvai so u NiyayapurisehiM / tivvukkaDadavvehiM saMdhiyapuvvaM tahiM khAraM // 5 // pakkhitto jattha Naro NavaraM godohamettakAleNa / nijjinnamaMsa - soNiya aTThiyasesattaNamuvei ||6|| do tAhe puvvamae purise ANAvae tahiM rAyA / evaM gihatthavesaM bIyaM pAsaMDiNevatthaM // 7 // Ti0 1. 0 vRtto bhavatIti ka / 0vRttau samartho bhavatIti ga gha Ga / 2. 0ti / arthAd yadi zraddhAya jI0 kapratimRte // 3. jIvitAya kha // 4. kaTukakSArazastra 0 ga ca // 5. jJAtvaitasmin ni0 gha Ga // 6. nivartate kha ca // 7 dvedhA - dravyAtaGko bhAvAtaGkazca / tatra ka-gapustake vinA // 8. bharahe vA0 ga / bhArahe vA0 Ga / 9. 0 guNasameyaM rA0 kha gha Ga ca / 0guNasamiddhaM rA0 ga / / 10. bhuvaNa0 kha ga gha Ga / bhuaNa0 ca / / 11. pAsaMDaNevacchaM ga gha Ga / pAsaMDiNevacchaM ka kha // 142 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antarbahijJAnayorvyAptiH [shru01| a01| u07| sU056] puvvaM ciya sikkhavie te purise pucchae tehiM raayaa| ko avarAho esiM? bhaNaMti- ANaM aikkamai // 8 // pAsaMDI ya jahutte na vaTTae attaNo u AyAre / pakkhivaha khAramajjhe khittA godohamettassa // 9 // davaNa'TThivasese te purise aliyarosarattaccho / sehaM avaloeMto rAyA to bhaNai AyariyaM // 10 // tumhavi koi pamAdI? sAsemi yataM pi, natthi bhaNai guruu|ji hohI to sAhe, tumhi cciya tattha jaanneh||11|| seho gae nivammI bhaNAi te sAhuNo u na puNo tti / hohaM pamAyasIlo tumhaM saraNAgao dhaNiyaM // 12 // jai puNa hojja pamAo puNo mamaM sddddhbhaavrhiyss| tumhaM guNehi~ suvihiya! to sAvagarakkhasA mucce||13|| AyaMkabhayuvviggo tAhe so Nicca ujjao jaao| koviyamatI ya samae raNNA marisAvio pacchA / / 14 / / davvAyaMkAdaMsI attANaM savvahA Niyattei / ahiyAraMbhAu sayA jaha sIso dhammaghosassa // 15 // __ bhAvAtaGkadarzI tu naraka-tiryaG-manuSyA-'marabhaveSu priyaviprayogAdizArIramAnasAtaGkabhItyA na pravartate vAyusamArambhe, api tu 'ahitaM etad vAyusamArambhaNamiti matvA pariharati / ato ya AtaGkadarzI bhavati vimalevivekatvAt sa vAyusamArambhasya jugupsAyAM prabhuH, hitA-'hitaprApti-parihArAnuSThAnapravRtteH, tadanyaivaMvidhapuruSavaditi / vAyukAyasamArambhanivRtteH kAraNamAha je ajjhatthamityAdi / AtmAnamadhikRtya yad vartate tad adhyAtmam, tacca sukha-duHkhAdi, tad yo jAnAti-avabudhyate, svarUpato'vagacchatItyarthaH: sa bahirapi prANigaNaM vAyukAyAdikaM jAnAti / yathA eSo'pi hi sukhAbhilASI duHkhAt ca udvijate yathA mayi duHkhamApatitaM atikaTukaM asavaidyakarmodayAd azubhaphalaM svAnubhavasiddhaM evaM yo vetti, svAtmani sukhaM ca savaidyakarmodayAt zubhaphalamevaM ca yo vetti sa khalu adhyAtmaM jAnAti / evaM ca yo'dhyAtmavedI sa bahirvyavasthitavAyukAyAdiprANigaNasyApi nAnAvidhopakramajanitaM sva-parasamutthaM ca zarIra-mana:samAzrayaM duHkhaM sukhaM vA vetti, svapratyakSatayA paratrA'pi anumimiite| yasya punaH svAtmanyeva vijJAnamevaMvidhaM na samasti Ti0 1. do kha // 2. tao rAyA kha ca / / 3.ko vaDavarAho kha ca / / 4. pAsaMDI uja0 ga / pAsaMDio jahatte na pavaTTai attaNo kha ca / / 5. ya ga gha Ga / / 6. avaloyaMto ga / avaloettA gha // 7. jo hohI g|| 8. tassa kha ga ca // 9. jANihiha ka-gapratI vinA / / 10. 0 ujjuo ga // 11. 0lavivekabhAvAt sa vAyoH jugu0 kha ca / 0lavivekabhAg sa vAyusa0 gha Ga // 12. 0dyasvakarmodayAd gha Ga / / 13. yo'vagacchati sa kha ga ca / / 143 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a01| u07| sU056] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram kutaH tasya bahirvyavasthitavAyukAyAdivyapekSA? / yazca bahirjAnAti so'dhyAtma yathAvadavaiti, itaretarAvyabhicArAditi / parAtmavijJAnAt ca yad vidheyaM tad darzayitumAha eyaM tulamaNNesimityAdi / etAM tulAM yathoktalakSaNAM anveSayed-gaveSayediti / kA punarasau tulA ? yathA''tmAnaM sarvathA sukhAbhilASitayA rakSasi tathA paramapi rakSa, yathA paraM tathA AtmAnamiti / etAM tulAM tulitasva-parasukha-duHkhAnubhavo'nveSayed, evaM kuryaadityrthH| uktaM ca "kaTeNa kaMTaeNa va pAe viddhassa veyaNaTTassa / jA hoi aNivvANI savvattha jiesu taM jANa // " [ ] tathA- "mariSyAmIti yad duHkhaM puruSasyopajAyate / zakyastenAnumAnena paro'pi parirakSitum // ' [ ] atazca yathA'bhihitatulAtulitasva-parAntarAH sthAvara-jaGgamajantusaGghAtasaMrakSaNAya eva pravartante / kathamiti ? darzayati ihetyAdi / iha-etasmin dayaikarase jinapravacane, zamanaM-zAntiH upazamaH, prazamasaMvega-nirvedA-'nukampA-''stikyAbhivyaktilakSaNasamyagdarzana-jJAna-caraNakalApaH zAntirucyate, nirAbAdhamokSAkhyazAntiprAptikAraNatvAt / tAmevaMvidhAM zAnti gatAH-prAptAH =zAntigatAH, zAntau vA sthitAH zAntigatAH, dravikA nAma rAga-dveSavinirmuktAH, dravaH saMyamaH saptadazavidhAnaH, karmakAThinyadravaNakAritvAd vilayahetutvAt, sa yeSAM vidyate te dravikAH nAvakAGkSanti na vAJchanti, nAbhilaSantItyarthaH / kiM nAvakAGkSanti ? jIvituM prANAn dhArayitum / kena upAyena jIvituM nAbhikAGkSanti ? vAyujIvopamardanena ityarthaH, zeSapRthivyAdijIvakAyasaMrakSaNaM tu pUrvoktameva / samudAyArthaH tu ayam- ihaiva jaine pravacane yaH saMyamaH tavyavasthitA eva unmUlitAtituGgarAga-dveSadrumAH parabhUtopamardaniSpannasukhajIvikAnirabhilASAH sAdhavaH, nAnyatra, evaMvidhakriyAvabodhAbhAvAditi // 56 // evaM ca sthite Ti01.0kAyAdiSvapekSA kapratevinA // 2. parAtmaparijJAnAcca kha ca / / 3. jaha ga // 4. taha khapratyA vinA / / 5. kiM ? jIvituM ka / / 6. evaM vyavasthite kha / evaM ca sthite sati ga gha ng| evaM vyavasthite sati ca // 144 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAyukAyArambhaparijJAtA muniH [zru01 | a01 / u07| sU061] [sU0 ] lajjamANA puDho pAsa / 'aNagArA mo' tti ege pavadamANA, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vAukammasamAraMbheNaM vAusatthaM samArabhamANe aNNe vagarUve pANe vihiMsati // 57 // [sU0 ] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA - imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa - - mANaNa- pUyaNAe jAtI - maraNa - moyaNAe dukkhapaDighAtahetuM se sayameva vAusatthaM samArabhati, aNNehiM vA vAusatthaM samArabhAveti, aNNe vA vAusatthaM samArabhaMte samaNujANati / taM se ahiyAe, taM se abodhIe // 58 // [sU0 ] se ttaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavato aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati - esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu Nirae / iccatthaM gaDhie loge, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vAukammasamAraMbheNaM vAusatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati // 59 // [sU0] se bemi- saMti saMpAimA pANA Ahacca saMpataMti ya / pharisaM ca khalu puTThA ege saMghAyamAvajjaMti / je tattha saMghAya - mAvajjaMti te tattha pariyAvijjaMti / je tattha pariyAvijjaMti te tattha uddaayNti| ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAtA bhavaMti / ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAtA bhavaMti // 60 // [sU0] taM pariNNAya mehAvI Neva sayaM vAusatthaM samArabhejjA, va'NNehiM vAusatthaM samArabhAvejjA, Neva'NNe vAusatthaM samArabhaMte samaNujANejjA / jassete vAusatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakambe // 61 // lajjamANA puDho pAsetyAdi pUrvavat neyaM yAvat se hu muNI parinnAyakamme i 145 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [shru01| a01 / u07 / sU062] bemi // 57-61 // samprati SaDjIvanikAyaviSayavadhakAriNAM apAyadidarzayiSayA tannivRttikAriNAM ca sampUrNarmunitvapradarzanAya sUtrANi prakramyante [sU0 ] etthaM pi jANa uvAdIyamANA, je AyAre Na ramaMti AraMbhamANA viNayaM vayaMti chaMdovaNIyA ajjhovavaNNA AraMbhasattA pakareMti saMgaM / etthaM pi jANetyAdi / etasminnapi prastute vAyukAye, apizabdAt pRthivyAdiSu ca samAzritamArambhaM ye kurvanti te upAdIyante, karmaNA badhyanta ityarthaH / ekasmin jIvanikAye vaidhapravRttAH zeSanikAyavadhajanitena karmaNA baidhyante / kimiti ? yato na hi ekajIvanikAyaviSaya ArambhaH zeSajIvanikAyopamardamantareNa kartuM zakyata ityataH tvamevaM jAnIhi, zroturanena parAmarzaH / atra ca dvitIyArthe prathamA; tatazca evamanvayo lagayitavyaHpRthivyAdyArambhiNaH zeSakAyArambhakarmaNA upAdIyamAnAn jAnIhi / ke punaH pRthivyAdyArambhiNaH karmaNA upAdIyante ? ityAha 'je AyAre na ramaMti' / ye hi aviditaparamArthA jJAna-darzana-caraNa- tapo - vIryAkhye paJcaprakAre AcAre na smainte - na dhRtiM kurvanti; tadadhRtyA ca pRthivyAdyArambhiNaH tAn karmabhiH upAdIyamAnAn jAnIhi / ke punarAcAre na ramante ? zAkya - digambara-pArzvasthAdayaH / kimiti ? yata Aha 'AraMbhamANA viNayaM vayaMti' / ArambhamANA api pRthivyAdIn jIvAn vinayaM =saMyamameva bhASante, karmASTakavinayanAd vinayaH = saMyamaH / zAkyAdayo hi vayamapi vinayavyavasthitA ityevaM bhASante, na ca pRthivyAdijIvAbhyupagamaM kurvanti; tadabhyupagame vA tadAzritArambhitvAd jJAnAdyAcAravikalatvena naSTazIlA iti / kiM punaH kAraNaM yena evaM te duSTazIlA api vinayavyavasthitaM AtmAnaM bhASante ? ityata Aha-- Ti0 1. 0munibhAvaprada0 kha ca / 0 munitvabhAvaprada0 ga // 2. vadhapravRttaH kha ca Rte // 3. badhyate kha ca vinA / / 4. 0mante nivRttiM kurvanti ka // 146 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDjIvanikAyArambhanivRttaH vasumAn [shru01| a01| u07| sU062] 'chaMdovaNIyA ajjhovavannA' / chandaH svAbhiprAya icchAmAtramanAlocitapUrvA-'paraM viSayAbhilASo vA, tena chandena upanItA:=prApitA ArambhamArga avinItA api vinayaM bhaassnte| adhikam-atyartham upapannA:-taccittAH tadAtmakA: adhyupapannA, viSayaparibhogAyattajIvitA ityarthaH / ya evaM viSayAzAkarSitacetasaH te kiM kuryuH ? ityAha 'AraMbhasattA pakareMti saMgaM' / ArambhaNaM ArambhaH sAvadyAnuSThAnaM, tasmin saktAH =tatparAH prakarSeNa kurvanti, sajyate yena saMsAre jIvaH sa saGgaH, aSTavidhaM karma viSayasaGgo vA, taM saGgaM prakurvanti / saGgAcca punarapi saMsAraH, AjavaMjavIbhAvarUpaH, evaMprakAraM apAyamavApnoti SaDjIvanikAyaghAtakArIti / ___ atha yo nivRttaH tadArambhAt sa kiMviziSTo bhavati ? ityata Aha se vasumaM savvasamaNNAgatapaNNANeNaM appANeNaM akaraNijjaM pAvaM kammaM No aNNesiM / se vasumamityAdi / sa iti pRthivyuddezakAdyabhihitanivRttiguNabhAk SaDjIvanikAyahanananivRttaH, vasumAn vasUni dravya-bhAvabhedAd dvidhA, dravyavasUni marakatendra-nIlavajrAdIni, bhAvavasUni samyaktvAdIni, tAni yasya yasmin vA santi sa vasumAn, dravyavAnityarthaH; iha ca bhAvavasubhiH vasumattvamaGgIkriyate / prajJAyante yaiH tAni prajJAnAni yathAvasthitaviSayagrAhINi jJAnAni, sarvANi samanvAgatAni prajJAnAni yasya AtmanaH sa =sarvasamanvAgataprajJAnaH sarvAvabodhavizeSAnugataH, sarvendriyajJAnaiH paTubhiH yathAvasthitaviSayagrAhibhiH aviparItaiH anugata iti yAvat, tena sarvasamanvAgataprajJAnena AtmanA / athavA sarveSu dravya-paryAyeSu samyaganugataM prajJAnaM yasya AtmanaH sa-sarvasamanvAgataprajJAna AtmA, 'bhagavadvacanaprAmANyAd evaM etad dravya-paryAyajAlaM, nAnyathA' iti sAmAnya-vizeSaparicchedAd nizcitAzeSajJeyaprapaJcasvarUpaH sarvasamanvAgataprajJAna AtmA iti ucyate / athavA zubhA-'zubhaphalasakalakalApaparijJAnAd naraka-tiryaG-narA-'mara-mokSasukhasvarUpaparijJAnAt - Ti0 1. chanda(nda)sopanItAH ca // 2. pagaraMti ka ng| pakaraMti gha // 3. sajyante yena saMsAre jIvAH sa ng|| 4. saMsAraH / punastatraivotpattiH AjavaM0 ga / saMsAraH / punarapi tatraivotpattiH AjavaM0 gha Ga / / 5. 0nIla-vaiDUrya-vajrA0 kha / / 6. Atmetyucyate / athavA zubhAzubhaphale bhAgavadvacana0 ca // 7. 0tirya manuSyA-'mara0 kha ca // 8. 0mokSasvarUpa0 ca // vi0Ti0 + "ajIva[?AjavaM0] iti tatraiva punaH punarbhavanam" jai0vi0pa0 // 147 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01|a01| u07|suu062] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram ca aparituSyan anaikAntikAdiguNayukte saMsArasukhe, mokSAnuSThAnamAvi:kurvan sarvasamanvAgataprajJAna AtmA abhidhIyate / tena evaMvidhena AtmanA, akaraNIyam =akartavyaM iha-paralokaviruddhatvAd akAryamiti matvA nAnveSayet , na tadupAdAnAya yatnaM kuryAdityarthaH / kiM punastadakaraNIyaM nAnveSaNIyam ? ityucyate-'pApaM karma' adha:patanakAritvAt pApam, kriyata iti karma, tacca aSTAdezavidhaM prANAtipAta-mRSAvAdA-'dattAdAna-maithuna-parigrahakrodha-mAna-mAyA-lobha-prema-dveSa-kalahA-'bhyAkhyAna-paizUnya-paraparivAda-ratyaratimAyAmRSA-mithyAdarzanazalyAkhyamiti / evametat pApamaSTAdazabhedaM nAnveSayet=na kuryAt svayam, na cAnyaM kArayet, na kurvANamanyamanumodeta / etadeva Aha taM pariNNAya mehAvI Neva sayaM chajjIvaNikAyasatthaM samArabhejjA, Neva'NNehiM chajjIvaNikAyasatthaM samArabhAvejjA, Neva'NNe chajjIvaNikAyasatthaM samArabhaMte samaNujANejjA / jassete chajjIvaNikAyasatthasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tti bemi // 62 // // satthapariNNA samattA // taM parinnAya mehAvItyAdi / tat pApamaSTAdazaprakAraM pariH samantAd jJAtvA medhAvI =maryAdAvartI naiva svayaM SaDjIvanikAyazastraM svakAya-parakAyAdibhedaM samArabheta, naivAnyaiH samArambhayet, na ca anyAn samArabhamANAn samanujAnIyAt / evaM yasyaite suparIkSyakAriNaH SaDjIvanikAyazastrasamArambhA: tadviSayAH pApakarmavizeSAH parijJAtA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca sa eva muniH, pratyAkhyAtakarmatvAt pratyAkhyAtAzeSapApApagamatvAt, tadanyaivaMvidhapuruSavaditi, itizabdaH adhyayanaparisamAptipradarzanAya, bravImi iti sudharmasvAmI Aha svamanISikAvyAvRttaye, bhagavato'panItaghanaghAtikarmacatuSTayasya samAsAditAzeSapadArthAvirbhAvakadivyajJAnasya praNatAzeSagIrvANAdhipatezcatustriMzadatizayasamanvitasya zrIvardhamAnasvAmina upadezAt sarvaM etadAkhyAtaM yadatikrAntaM mayA iti // 62 / / Ti0 1. no'nveSayet kha // 2. 0dazabhedaM kha ca // 3. 0vAda-mAyAmRSA-ratyarati-mithyA0 gha Ga / 0vAda-rati-arati-mithyA0 (?) ka // 4. 0maSTAdazavidhaM nAnveSayet no kuryAt svayam, na kArayedanyam, na kurvANamapyanumodeta kha // 5. sarvataH kha // 6. maryAdAvAn kha ca // 148 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-kriyAnayavAdaH [shru01| a01 / u07| sU062] uktaH sUtrAnugamo nikSepazca sasUtrasparzaniryuktiH / samprati nayA naigamAdayaH / te ca anyatra suvicAritAH; saGkSepatastu sarve'pi ete dvedhA - jJAnanayAH caraNanayAzca / tatra jJAnanayA jJAnameva pradhAnaM mokSasAdhanamiti adhyavasyanti, hitA - 'hitaprApti - parihArakAritvAd jJAnasya, tatpUrvakasakaladuHkhaprahANAt ca jJAnameva, na tu kriyA / caraNanayAstu caraNasya prAdhAnyamabhidadhati, anvaya- vyatirekasamadhigamyatvAt saikalapadArthAnAm / tathA hi- satyapi jJAne sakalavastugrAhiNi samullasite na caraNamantareNa bhavadhAraNIyakarmocchedaH, tadanucchedAcca mokSA'lAbhaH, tasmAd na jJAnaM pradhAnam / caraNe punaH sa~ti mUlottaraguNAkhye ghAtikarmocchedaH, taducchedAt kevalAvabodhaprAptiH, tatazca yathAkhyAtacAritravahnijvAlAkalApapratApitasakalakarmakandocchedaH, taducchedAd avyAbAdhasukhalakSaNamokSAvAptiriti, tasmAt caraNaM pradhAnamiti adhyavasyAmaH / atrocyate--ubhayamapi etad mithyAdarzanam, yata uktam-- " hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA aNNANao kiyA / pAsaMto paMgulo daDDho, dhAvamANo viM aMdhao // " [Ava0ni0101, vizeSAva0 1159 ] tadevaM sarve'pi nayAH parasparanirapekSA mithyArUpatayA na samyagbhAvamanubhavanti samuditAstu yathAvasthitArthapratipAdanena samyaktvaM bhavanti, yata uktam-- 44 " evaM savve vinayA micchAddiTThI sapakkhapaDibaddhA / annonnamIsiyA puNa havaMti te ceva sammattaM // " [snmti01|21] tasmAd ubhayaM parasparasApekSaM mokSaprAptaye'lam, na pratyekaM jJAnaM caraNaM ceti / nirdoSaH khalveSa pakSa iti vyavasthitam / tathA ca ubhayaprAdhAnyadidarzayiSayA Aha " savvesi pi nayANaM bahuvidhavattavvayaM nisAmettA / taM savvanayavisuddhaM jaM caraNa - guNao sAhU ||" [Ava0ni01066,dazavai0ni0 152, anu0dvA0141] -guNau, 'tayoH sthitaH -caraNa-guNasthitaH / guNazabdopAdA caraNaM ca guNazca=caraNa Ti0 1. sarve'pyete dvedhA bhavanti - jJAna0 kha ca // 2 dvedhIbhavanti - jJAna0 ga // / 3. sarvapadA0 kha ca // 4. sati sarvamUlottara0 ga ca / / 5. tatrocyate ka Ga / 6. ya kha gha Ga / u ga / a ca / / 7. mithyAtvarUpa0 kha ga ca // 8. 0nirisayA ca // 9. 0guNe TThio ka // 8. tayorvyavasthitazcara0 kha || 149 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a01 / u07| sU063 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram nAd jJAnameva parigRhyate, yato na kadAcidAtmano guNinaH tena jJAnAkhyena guNena viyogo'sti, tato'sau sahabhAvI guNaH / ato bahuvidhavaktavyaM nayamArgamavadhArya api saGkSepAd jJAnacaraNayoreva sthAtavyamiti nizcayo viduSAm / na ca abhilaSitaprAptiH kevalena caraNena, jJAnahInatvAt, andhagatikriyAprativiziSTapradezaprAptivat na ca jJAnamAtreNa abhISTaprAptiH, kriyAhInatvAt, cakSurjJAnasamanvitapaGgupuruSasAmidagdhanagaramadhyavyavasthitayathAvasthitadarzijJAnavat / tasmAdubhayaM pradhAnam, nagaradAhanirgame pavandhasaMyogakriyAjJAnavat / evaM idaM AcArAGgasandohabhUtaM prathamAdhyayanaM SaDjIvanikAyasvarUparakSaNA'pAyagarbhaM Adi-madhyA-'vasAneSu dayaikarasamekAntahitApattikAri mumukSuNA yadA'dhItaM bhavati sUtrataH, ziMkSakeNa arthataH ca avadhRtaM bhavati zraddhAna-saMvegAbhyAM ca yathAdAtmIkRtaM bhavati; tato'sya mahAvratAropaNamupasthApanaM parIkSya nizIthAdyabhihitakrameNa sacittapRthivImadhyagamanAdinA zraddadhAnasya sarvaM yathAvidhi kAryam / kaH punarupasthApane vidhi : ? iti atrocyate - zobhaneSu tithi-va - karaNa-nakSatra - muhUrtteSu dravya-kSetra - bhAveSu ca bhagavatAM pratikRtIrabhivandya pravardhamAnAbhiH stutibhiH, atha pAdapatitotthitaH sUriH saha ziSyeNa mahAvratAropaNapratyayaM kAyotsargaM utsArya ekaikaM mahAvratamAditaH Arabhya triruccArayed yAvad nizibhaktaviratiravikalA triMruccaritA / pazcAd idaM triruccaritavyam-IcceyAiM paMca mahavvayAiM rAIbhoyaNaviramaNachaTTAI attahiyaTThAe uvasaMpajjittA NaM viharAmi / pazcAd vandanakaM dattvA utthito abhidhatte avanatAGgayaSTiH 'saMdizata kiM bhaNAmi ?' iti / sUriH pratyAha - ' vanditvA abhidhatsva' iti / evmukto'bhivndy utthito bhaNati - ' yuSmAbhiH mama mahAvratAni AropitAni, icchAmi anuziSTimiti / AcAryo'pi praNigadati - ' nistArakapArago bhava, AcAryaguNaiH vardhasva' | Ti0 1. andhagamikriyA0 gha Ga ca / andhagAmikriyA ga // 2. 0puruSaardhadagdha0 kha gha Ga ca // 3. 0rakSaNopAya0 ka khapratI vinA // 4. ziSyakeNA0 ca // 5. 0dAtmIbhUtaM ka // / 6. parIkSya nirIkSya nizI0 ga / / 7. zikSakeNa kha ca / 8. 0vratAdhiropaNa0 kha // 9. triruccArya yA0 kha / triruccArayan yAvad nizibhuktivirati 0 ga / / 10. triruccAritA ga // 11. icceyAiM gha Ga ca // 12. attahiyaTTayAekacapustake vinA // 13. eva (mukto) va (vaM ) ditvA'bhivandyo0 ng|| vi0Ti0 = 0sAmi'rdhadagdha0 ka / atra TippaNIbhUtaH 'rdha iti pAThaH kapratilekhakena bhrAntyA mUle likhitaH pratibhAti / " sAmi iti ardham " jai0vi0pa0 / "sAmidagdhanagaram ardhanagaraM dagdham " sa0vi0pa0 // 150 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasthApanAvidhiH [shru01| a01 / u07| sU062] vacanaviratisamanantaraM ca surabhivAsacUrNamuSTiM ziSyazirasi kirati / pazcAd vandanakaM dattvA pradakSiNIkaroti AcAryaM namaskAramAvartayan punarapi vandate, tathaiva ca karoti sakalakriyAnuSThAnam, evaM triH pradakSiNIkRtya viramati ziSyaH / sAdhavazca asya mUrdhni yugapad vAsamuSTIrvimuJcanti surabhiparimalAH, yatijanasulabhake sarANi vA / pazcAt kAritakAyotsargaH sUrirabhidadhAti - ' gaNastava koTikaH, sthAnIyaM kulam, 4 vairA zAkhA, amukAbhidhAna AcArya upAdhyAyazca' / sAdhvyAH pravartinI tRtIyA uddeSTavyA / yathA''sannaM ca upasthApyamAnA raitnAdhikA bhavanti / pazcAd AcAmlaM nirvikRtikaM vA svagacchasantatisamAyAtamArcarantIti / evaM etadadhyayanamAdi-madhyA -'ntakalyANakalApayogi bhavyajanamanaH-samAdhAnAdhAyi priyaviprayogAdiduH khAvarta bahulakaSAyajhaSAdiku lA'' kulaviSamasaMsRtisarittAraNasamarthaM amaladayaikarasaM asakRdabhyasitavyaM mumukSuNA / // iti AcAryazrIzIlAGkaviracitA zastraparijJAdhyayanakA samAptA // cha // granthAgreNa dvAviMzatizatAni ekaviMzatyadhikAni, aGkato'pi 2221 // cha // Ti0 1. 0vAsapUrNamuSTiM ca // 2. 0muSTiM ca ziSyasya zirasi ga // / 3. viramati zeSAH sAdhava0 ca // / 4. vairAkhyA zAkhA kapustakena vinA // 5. ratnAdhikIbhavanti ca // 6. 0 caratIti Ga ca // 7. 0bahala0 kha // / 8. 0 viSayasaM0 ka // 9 0 viracitazastra 0 ka gha Ga // 10. 0TIkA parisamApteti // cha // granthAgram 2221 ||ch| kha // 11. samApteti // cha // zrI // granthA0 Ga / samApteti // cha // granthAgram 2321 // ca // 12. 0Na paJcaviMza[ tizatAnyekaviMza ]tyadhikAni / aGkato'pi 2521 // cha // ga // vi0Ti0 = " kezarANi iti padmakezarANi" jai0vi0pa0 / "kesarANi kuMkuma- kesaravyatiriktaM haTTe dravyam // samAptaM prathamAdhyayanam // " sa0vi0pa0 // 151 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM lokavijayAdhyayanam jahA puNNassa katthati tahA tucchassa katthati / jahA tucchassa katthati tahA puNNassa katthati / [sU0102] Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH // // prathama uddezakaH // jayati samastavastuparyAyavicArApAstatIthikaM, vihitaikaikatIrthaneyavAdasamUhavazAt pratiSThitam / bahutithabhaGgisiddhasiddhAntavidhUnitamalamalImasaM, tIrthamanAdinidhanagatamanupamamAdinataM jinezvaraiH // 1 // namaH zrIvarddhamAnAya, vardhamAnAya paryayaiH / uktAcAraprapaJcAya, niSprapaJcAya tAyine // 2 // zastraparijJAvivaraNamatigahanamitIva kila vRtAH pUjyAH / zrIgandhahastimizrA vivRNomi tato'hamavaziSTam // 3 // uktaM prathamamadhyayanam / sAmprataM dvitIyamArabhyate / asya ca ayamabhisambandhaH- iha hi mithyAtvopazama-kSaya-kSayopazamAnyatarAvAptasamyagdarzana-jJAnakAryasya AtyantikaikAntA'nAbAdhaparamAnandasvatattvasukhA-'nAvaraNajJAna-darzanalakSaNalakSitamokSakAraNasya AzravanirodhanirjarArUpasya mUlottaraguNabhedabhinnasya cAritrasya aparAzeSavratavRtikalpaniSpAditaniSpratyUhasakalaprANigaNasaGghaTTana-paritApanA-'padrAvaNanivRttirUpasya saMsiddhaye maraNAbhAvaprasaGgAd abhUtaguNA-''tmadharmajJAnopalabdheH bArhaspatyamatunirAsena sAmAnyato jIvAstitvaM pratipAdya vizeSatazca bauddhAdimatanirAsena ekendriyAvani- vanA-'nala-pavana-vanaspatibhedAMzca jIvAn prakaTayya yathAkramaM samAnajAtIyAzmalatAdyudbhedadarzanAd arzo mAMsAGkaravat, avikRtabhUmikhananopalabdheH maNDUkavat, viziSTAhAropacayA-'pacayazarIrAbhivRddhi-kSayAnvayavyatirekagateH arbhakazarIravat, a-parapreritA-'pratihatA-'niyata-tirazcInagamanAd gavA'zvAdivat, sAlaktakanUpurAlaGkArakAminIcaraNatADanavikArAdhigateH kAmukavat ityAdibhiH Ti0 1. vRttamidaM kha-caAdarzayornAsti // 2. 0navavAda0 ka || 3. bahuvidhabhaGgi gha // 4. vRtaM pUjyaiH / zrIgandhahastimitraivivRNomi ca // 5. tato'hamaviziSTam ka-khapratI Rte // 6. 0guNAtmajJAno0 kh|| vi0Ti0 (c) "paryA( rya )yaiH iti jJAnAdikaiH ||ch| prathamam ||ch|" jai0vi0pa0 // + "vRtAH iti vRtavantaH" jai0vi0pa0 // O "tataH iti gandhahastivivaraNavizeSAt" jai0vi0pa0 // A"svatattva iti AtmaparijJAne" jai0vi0pa0 // 2 "apara iti muSAvAdAdi" jai0vi0pa0 // vana iti udakamityarthaH / / 153 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| ni0173] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram prayogaiH, tathoccaiH zira udghATya sUkSma-bAdara-dvi-tri-catuH-paJcendriyasaMjJItara-paryAptakA'paryAptakabhedAMzca pradarzya, zastraM ca svakAya-parakAyabhedabhinnaM tadvadhe bandhaM viratiM ca pratipAdya, punarapi tadeva cAritraM yathA sampUrNabhAvaM anubhavati tathA anena adhyayanena upadizyate / tathA hi adhigatazastraparijJAsUtrArthasya tatpratipAditaikendriyapRthivIkAyAdi zraddadhAnasya samyak tadrakSApariNAmavataH sarvopAdhivizuddhasya tadyogyatayA AropitapaJcamahAvratabhArasya sAdhoH yathA rAgAdikaSAyalokasya zabdAdiviSayalokasya vA vijayo bhavati tathA anena adhyayanena pratipAdyate / tathA ca niyuktikAreNa adhyayanArthAdhikAraH zastraparijJAyAM prAg niradezi-"logo jaha bajjhai jaha ya taM vijahiyavvaM"[AcA0ni033] iti / anena sambandhena AyAtasya asya adhyayanasya catvAri anuyogadvArANi bhavanti / tatra sUtrArthakathanam =anuyogaH, tasya dvArANi upAyAH, vyAkhyAGgAnItyarthaH; tAni copakramAdIni / tatropakramo dvedhA-zAstrAnugataH zAstrIyaH, lokAnugato laukika iti / nikSepaH tredhA ogha-nAma-sUtrAlApakaniSpannabhedAt / anugamo dvedhA- sUtrAnugemo niryuktyanugamazca / nayA naigamAdayaH / tatra zAstrIyopakramAntargato'rthAdhikAro dvedhAadhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca / tatra adhyayanArthAdhikAro'dhyayanasambandhe zastraparijJAyAM prAgeva niradezi; uddezArthAdhikAraM tu svayameva niyuktikAraH pracikaTayiSurAha[ni0] saMyaNe adaDhattaM bIyagammi mANo ya atthasAro ya / bhogesu logaNissAe~ loge amamijjatA ceva // 173 // sayaNe tti gAhA / tatra prathamoddezakArthAdhikAraH svajane mAtA-pitrAdike abhiSvaGgo'dhigatasUtrArthena na kAryaH ityadhyAhAraH; tathA ca sUtram-mAyA me piyA me [sU063]tyAdi / 'adaDhattaM bIyagammi' tti dvitIyoddezake adRDhatvaM saMyame na kAryamiti zeSa, viSaya-kaSAyAdau cAdRDhatvaM kAryamiti; vakSyati ca-araI AuTTe mehAvI [sU069] / tRtIyoddezake 'mANo ya atthasAro ya' tti jAtyAdyupetena sAdhunA karmavazAd vicitratAmavagamya sarvamadasthAnAnAM mAno na kAryaH, Aha ca-ke goAvAdI? ke mANAvAdI [sU075]tyAdi; arthasArasya ca nissAratA varNyate, tathA ca- tiviheNa jA Ti0 1. tadyogatayA0 ka ca // 2. niSpattibhe0 kha // 3. 0gamaH sUtrasparzikaniryukya0 kha / 4. sayaNe ya ada0 jha / / 5. 0NissA loge jha-apratI vinA / / 6. 0miti sambandhaH, viSaya0 ka gha Ga / miti sambandhaH, zeSaviSaya0 ga ca // 7. aramAuTTe kha ca vinA / araimAuTTa ga gha Ga // 154 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loka-vijaya-guNa-mUlAnAM nikSepAH [shru01| a02| u01| ni0174] vi se mattA appA vA bahugA ve[sU079]tyAdi / ___caturthe tu 'bhogesu' tti bhogeSu abhiSvaGgo na kArya iti zeSaH, yato bhoginAmapAyAn vakSyati; sUtraM ca-thIbhi loe pavvahie [sU084] / paJcame tu 'logaNissAe' tti tyaktasvajana-dhana-mAna-bhogenApi sAdhunA saMyamadehapretipAlanAya svArthArambhapravRttalokanizrayA vihartavyamiti zeSaH; tathA ca sUtram-samuTThie aNagAre iccAi jAva parivvaye [sU088] / SaSThoddezake tu 'loe amamijjayA ceva' lokanizrayA'pi viharatA sAdhunA tasmin loke pUrvA-'parasaMstute asaMstute ca na mamatvaM kAryam, paGkajavat tadAdhArasvabhAvA'nabhiSvaGgiNA bhAvyamiti; tathA ca sUtram-je mamAiyamaI jahAi se jahAI mamAiyaM [sU097], gAthAtAtparyArthaH // 173 / / nAmaniSpanne tu nikSepe loka-vijaya iti dvipadaM nAma / tatra loka-vijayayonikSepaH kAryaH; sUtrAlApakaniSpanne ca nikSepe yAni nikSepArhANi sUtrapadAni teSAM ca nikSepaH kAryaH / sUtrapadopanyastamUlazabdasya ca kaSAyAbhidhAyakatvAt kaSAyA nikSeptavyAH / tadevaM nAmaniSpannaM bhaviSyatsUtrAlApakaniSpannanikSepAkSiptaM sAmarthyAyAtaM ca yad nikSeptavyaM tad niyuktikAro gAthayA sampiNDya AcaSTe[ni0] logassa ya vijayassa ya guNassa mUlassa taha ya ThANassa / nikkhevo kAyavvo jammUlAgaM ca saMsAro // 174 // logassa ya gAhA / kaNThyA , kevalaM 'jammUlAgaM ca saMsAro' iti yanmUlaka: saMsAraH tasya ca nikSepaH kAryaH / tacca mUlaM kaSAyAH, yato nAraka-tiryaG-narAumaragatiskandhasya garbhaniSeka-kalalA-ubuMda-mAMsapezyAdi-janma-jarA-maraNazAkhasya dAridrayAdyane kavyasanopanipAtapatragahanasya priyaviprayogA-'priyasamprayogA-'rthanAzA'nekavyAdhizatapuSpopacitasya zArIra-mAnasopacitatIvrataraduHkhopanipAtaphalasya saMsArataroH mUlam AdyaM kAraNaM kaSAyAH, kaSaH-saMsAraH, tasya AyAH iti kRtvA // 174 / / tadevaM yAni atra nAmaniSpanne yAni ca sUtrAlApakaniSpanne nikSeptavyapadAni sambhavanti tAni niyuktikRt suhRd bhUtvA vivekena AcaSTe Ti0 1. ca ga gha Ga // 2. 0paripAlanAya gha Ga / / 3. jahAya ga / / 4. jahAya gha // 5. ca ka g|| 6. tato kha / / 7. nikSepopakSiptaM ca / / 8. navaraM ca // 9. saMsAra khapratevinA / / 10. 0vyasanopAttapatra0 gha ng|| vi0Ti0 + "arbuda iti styAnam" jai0vi0pa0 // 155 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| ni0175] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [ni0] logo tti ya vijau tti ya ajjhayaNe lakkhaNaM tu nipphaNNaM / guNa mUla DhANaM ti ya suttAlAveNa nipphaNNaM // 175 // logo tti ya vijayo tti ya gAhA / kaNThyA // 175 / / tatra yathoddezaH tathA nirdezaH iti nyAyAd loka-vijayayoH nikSepamAha[ni0] logassa ye nikkhevo aTThaviho chavviho ya vijayassa / bhAve kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNaM // 176 // logassa ya gAhA / tatra lokyata iti lokaH, "loka darzane' [pA0dhA01/76] iti etasya dhAtoH "akartari ca kArake saJjJAyAm" [pA0 3/3/19] iti ghaJ / sa ca dharmA-'dharmAstikAyavyavacchinnaM azeSadravyAdhAraM vaizAkhasthAnasthakaeNTinyastakarayugmapuruSopalakSitaM AkAzakhaNDaM paJcAstikAyAtmako veti / tasya nikSepo'STadhA nAma-sthApanAdravya-kSetra-kAla-bhava-bhAva-paryayabhedAt / 'chavviho ya vijayassa' tti vijayaH abhibhavaH parAbhavaH parAjaya iti paryAyAH, tasya nikSepaH SaDvidho vakSyate / tatra aSTaprakAre loke yena atra adhikAraH tamAha-'bhAve kasAyalogo' tti bhAvalokena atra adhikAraH / sa ca bhAvaH SaTprakAra: audayikAdiH / tatrApi audayikabhAvakaSAyalokena adhikAraH, tanmUlatvAt saMsArasya / yadyevaM tataH kim ? ata Aha-'ahigAro tassa vijaeNaM' ti, adhikAra:=vyApAraH, tasya audayikabhAvakaSAyalokasya vijayena parAjayeneti gAthArthaH // 176 / / tatra loko'STadhA nikSepArthaM progudadezi / vijayazca SoDhA, tannikSepArthamAha[ni0] logo bhaNio, davvaM khettaM kAlo ya bhAvavijao ya / bhavaloga bhAvavijao pagayaM jaha bajjhaI logo // 177 // logo bhaNio gAhA / tatra loka: caturviMzatistave vistarato abhihitaH / nanu ca keyaM vAcoyuktiH 'lokazcaturviMzatistave abhihitaH?' iti; kimatra anupapannam ?; ucyate- iha hi apUrvakaraNaprekriyAdhirUDhakSapaka zreNidhyAnAgnidagdhaghAtikarmendhanena utpannanirAvaraNajJAnena vipacyamAnatIrthakaranAmAvirbhUtacatustriMzadatizayopetena zrIvardhamAna Ti0 1. loga kha ja Tha vinA // 2. vijaya Tha // 3. ajjhayaNassa ka // 4. ciya kha // 5. suttAlAve ya ni0 kha ja tth|| 6. vi japustakamRte // 7. u kha // 8. ityasmAddhAtoH kha ca / ityasya dhAtoH ga // 9. 0vyavasthitamazeSa0 kha // 10. 0kaTisthakara0 ka gha Ga / / 11. prAgupAdezi kha // 12. 0prakramAdhirUDha0 kha ga ca // 156 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvalokavijayena phalam [zru01 / a02 / u01 / ni0178 ] svAminA heyopAdeyArthAvirbhAvanAya sadeva - manujAyAM pariSadi AcArArtho babhASe gaNadharaizca mahAmatibhiH acintyazaktyupetaiH gautamAdibhiH pravacanArthaM azeSAsubhRdupakArAya sa eva AcArAGgatayA dadRbhe, AvazyakAntarbhUtaH caturviMzatistu ArAtIyakAlabhAvinA bhadrabAhusvAminA'kAri, tatazca ayuktaH pUrvakAlabhAvini AcArAGge vyAkhyAyamAne pazcAtkAlabhAvinA caturviMzatistavena atidezaH iti kazcit sukumAramatiH / atrAha - naiSa doSaH, yato bhadrabAhusvAminaiva ayamatidezo abhyadhAyi, sa ca pUrvaM Avazyaka niyukti vidhAya pazcAd AcArAGganiryuktiM cakre, tathA coktam 'Avassayassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre" [ Ava0ni084 ]tti sUktam / vijayasya tu nikSepaM nAma - sthApane kSuNNatvAd anAdRtya dravyAdikamAha davvaM khettamityAdinA dravyavijayo vyatirikto dravyeNa dravyAd dravye vA vijayaH kaTu- tikta-kaSAyAdinA zleSmAdeH nRpatimallAdervA / kSetravijayaH SaTkhaNDabharatAdeH, yasmin vA kSetre vijayaH prarUpyate / kAlavijaya iti kAlena vijayaH, yathA - SaSTibhirvarSasahasraiH bharatenai jitaM bharatam, kAlasya prAdhAnyAt, bhRtakakarmaNi vA mAso anena jita iti, yasmin vA kAle vijayo vyAkhyAyata iti / bhAvavijaya audayikAdeH bhAvasya bhAvAntareNa aupazamikAdinA vijayaH / tadevaM loka-vijayayoH svarUpamupadarzya prakRtopayogi Aha bhavetyAdi / atra hi bhavalokagrahaNena bhAvaloka eva abhihitaH, chandobhaGgabhItyA husva eva upAdAyi / tathA ca avAci - " bhAve kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNaM" [AcA0ni0176] ti / tasya audayikabhAvakaSAyalokasya aupazamikAdibhAvalokena vijayo yata etadatra prakRtam / idamatra hRdayam - aSTavidhaloka - SaDvidhavijayayoH prAgvyAvarNitasvarUpayoH bhAvaloka-bhAvavijayAbhyAM atropayoga iti / yathA ca aSTaprakAreNa karmaNA lokaH=prANigaNo badhyate, bandhasyopalakSaNatvAd yathA ca mucyata iti; etadapi atrAdhyayane prakRtamiti gAthArthaH || 177|| tenaiva bhAvalokavijayena kiM phalam ? ityAhavijio kasAyalogo seyaM khu tao niyatti ho / kAmaNiyattamaI khalu saMsArA muccaI khippaM // 178 // sUtram-- [ ni0 ] ja jha // 46 Ti0 1. tatrAha / Aha kha // 2. sUtram ca // 3. 0na bharataM jitam kha // 4. niyattio kha 157 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| sU062] . vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram vijio gAhA / vijita:=parAjitaH, ko'sau ? kaSAyalokaH, audayikabhAvakaSAyaloka iti yAvat / vijitakaSAyaloka: san kimavApnoti ? ityAha-saMsArAnmucyate kSipram / atastasmAd nivartituM zreyaH, khuH vAkyAlaGkAre avadhAraNe vA, nivartituM zreyaH eva / kiM kaSAyalokAdeva nivRttaH saMsArAt mucyate Ahozvid anyasmAdapi pApopAdAnahetoH ? iti darzayati- kAmetyAdi, gAthArdhaM sugamam // 178 / / gato nAmaniSpanno nikSepaH / sAmprataM sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati / tatra askhalitAdiguNopetaM sUtrAnugame sUtramuccAraNIyam, taccedam[sU0] je guNe se mUlaTThANe, je mUlaTThANe se guNe / 'je guNe se mUlaTThANe' ityAdi sUtram / asya ca nikSepaniyuktyanugamana pratipadaM nikSepaH kriyate / tatra guNasya paJcadazadhA nikSepaH[ni0] davve khette kAle phala pajjava gaNaNa karaNa abbhAse / guNaaguNe aguNaguNe bhava sIlaguNe ya bhAvaguNe // 179 // davve khette gAhA / nAmaguNaH sthApanAguNaH dravyaguNaH kSetraguNaH kAlaguNaH phalaguNaH paryavaguNo gaNanAguNaH karaNaguNaH abhyAsaguNaH guNAguNaH aguNaguNaH bhavaguNaH zIlaguNaH bhAvaguNazceti gAthAsamAsArthaH // 179 // tadevaM sUtrAnugamena sUtre samuccArite nikSepaniyuktyanugamena tadavayave nikSipte sati upodghAtaniryukteH avasaraH, sA ca uddesetyAdinA dvAragAthAdvayena anugantavyA / sAmprataM sUtrasparzaniryukteH avasaraH, tatrApi sugamanAma-sthApanAvyudAsena dravyAdikamAha[ni0] davvaguNo davvaM ciya guNANa jaM tammi saMbhavo hoi| . saccitte accitte mIsammi ya hoi davvammi // 180 // davvaguNo0 gAhA / tatra dravyaguNo nAma dravyameva / kimiti ? guNAnAM yato guNini tAdAtmyena sambhavAt / nanu ca dravya-guNayoH lakSaNa-vidhAnabhedAd bhedaH, tathA hidravyalakSaNaM- guNa-paryAyavad dravyam, vidhAnamapi dharmA-'dharmA-''kAza-jIvapudgalAdikamiti / guNalakSaNaM- dravyAzrayiNaH sahavartino nirguNA guNA iti, vidhAnamapi jJAnecchA-dveSa-rUpa-rasa-gandha-sparzAdayaH svagatabhedabhinnA iti; naiSa doSaH, yato dravye Ti0 1. samuccarite ca // 158 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNayorbhedAbhedatA [shru01| a02| u01| ni0180] sacittA-'citta-mizrabhedabhinne sa guNaH tAdAtmyena sthitaH / tatra acittadravyaM dvidhA-arUpi rUpi ca / arUpidravyaM tridhA- dharmA-'dharmA-''kAzabhedabhinnaM, tacca gatisthityavagAhadAnalakSaNaM, guNo'pi asya amUrttatvA-'gurulaghuparyAyalakSaNaH, tatra amUrttatvaM trayasyApi svarUpam, na bhedena vyavasthitam; agurulaghuparyAyo'pi tatparyAyatvAdeva mRdo mRtpiNDa-sthAsa-koza-kuzUlaparyAyavat / rUpidravyamapi skandha-taddeza-pradeza-paramANubhedam, tasya ca rUpAdayo guNA abhedena vyavasthitA bhedenAnupalabdheH, saMyoga-vibhAgAbhAvAt svAtmavat / tathA sacittamapi upayogalakSaNalakSitaM jIvadravyam, na ca tasmAd bhannA jJAnAdayo guNAH, tadbhede jIvasya acetanatvaprasaGgAt / tatsambandhAd bhavaSyatIti cet, anupAsitaguroridaM vacaH, yataH "na hi svato'satI zaktiH kartumanyena pAryate / " [ mI0zlo0vA047] na hi andhaH pradIpazatasambandhe'pi rUpAvalokanAya alamiti / anayaiva dizA mizradravye'pi ekatvasaMyojanA svabuddhyA kAryeti gAthArthaH // 180 // tadevaM dravya-guNayoH ekAntena ekatve pratipAdite sati Aha ziSyaH- tat kimidAnI abhedo'stu ? naitadapi asti, yataH sarvathA abhede abhyupagamyamAne sati ekenaiva indriyeNa guNAntarasyApi upalabdheH aparendriyavaiphalyaM syAt, tathA hi- cUtaphalarUpAdau cakSurAdyupalabhyamAne rUpAdyAtmabhUtAvayavidravyA'vyatiri rasAderapi upalabdhiH syAd rUpAdisvarUpavad, evaM hi abhedaH syAd yadi A pAdau samupalabhyamAne anye'pi samupalabhye ran, anyathA viruddhadharmAdhyAsAd bhidye ran ghaTa-paTavaditi / tadevaM bhedA'bhedopapattivyAkulitamatiH ziSyaH pRcchati-ubhayathA'pi doSopapattidarzanAt kathaM gRhNImaH ? / AcArya Aha-ata eva bhedAbhedo'stu, tatra abhedapakSe dravyaM guNaH; bhedapakSe tu bhAvo guNa iti / tathA hi- guNa-guNinoH paryAya-paryAyiNoH sAmAnya-vizeSayoH avayavA'vayavinoH bhedA-'bhedavyavasthAnenaiva AtmabhAvasadbhAvAt, Aha hi "davvaM pajjavavijuyaM davvaviuttA ya pajjavA natthi / uppAya-TThii-bhaMgA haMdi daviyalakkhaNaM eyaM ||''[snmti01/12 ] Ti0 1. tatrArUpidravyaM ca // 2. svaM rUpam gha-Ga // 3. 0viyogAbhAvAt kha // 4. tato bhede gha ng| tadbhedena jI0 ca // 5. doSApattidarzanAt ca // 6. 0bhaMgA iI haMdi(?) g|| vi0Ti0 ka "svataH sarvapramANAnAM prAmANyamiti gRhyatAm / na hi svato'satI zaktiH kartumanyena pAryate // " iti saMpUrNaH zlokaH / 159 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u11| ni0181] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram "nayAstaTa syAtpadasattvalAJchitI, rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato, bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // " [bR0sva0sto065] ityAdi / svayUthyairatra bahu vijRmbhitamiti alaM vistareNa / enameva niyuktikAraH samastadravyapradhAne jIvadravye guNaM abhedena vyavasthitamAha[ni0] saMkuciya-viyasiyattaM eso jIvassa hoi jIvaguNo / pUrei haMdi logaM bahuppaesattaNaguNeNaM // 181 // saMkuciya0 gAhA / jIvo hi saMyogivIryasadvyatayA pradezasaMhAra-visargAbhyAM AdhAravazAt pradIpavat saGkacati vikasati ca / eSa jIvasya AtmabhUto guNaH, bhedaM vinA'pi SaSThyupalabdheH, tayathA-rAhoH ziraH, zilAputrakasya zarIramiti / tadbhava eva vA saptasamudghAtavazAt saGkacati vikasati ca / samyak-samantataH ut-prAbalyena hananamitazca itazca AtmapradezAnAM prakSepaNaM samudghAtaH / sa ca kaSAya-vedanA-mAraNAntika-vaikriyataijasA-''hAraka-kevalisamudghAtabhedAt saptadhA / tatra kaSAyasamudghAto anantAnubandhikrodhAdyupahatacetasa AtmA dezAnAM itazca itazca prakSepa iti 1 / evaM tIvrataravedanopahatasyApi. vedanAsamudghAtaH 2 / mAraNAntikasamudghAto hi mumUrSArasumata Aditsitotpattipradeze A .... lokAntAd AtmapradezAnAM bhUyo bhUyaH prakSepa-saMhArAviti 3 / vaikri yasamudghAto vaikriyalabdhimato vaikriyotta, nAya bahirAtmapradezaprakSepaH 4 / taijasasamudghAtaH taijasazarIrenimittatejolezyAlabdhima : tejolezyAprakSepAvasare iti 5 / AhArakasamudghAtaH caturdazapUrvavida AhArakalabdhimataH kvacit sandehApagamanAya tIrthakarAntikagamanArthaM AhArakazarIraM upAdAtuM bahirAtmapradezaprakSepaH 6 / kevalisamudghAtaM tu samastalokavyApitayA antarnItAnyasamudghAtaM niyuktikAraH svata eva AcaSTe- pUrayati-vyApnoti, handi iti upapradarzane, kim ? lokaM caturdazarajjvAtmakaM AkAzakhaNDam, kutaH? bahupradezaguNatvAt, tathA hi- utpannadivyajJAna AyuSaH alpatvaM avadhArya vedanIyasya ca prAcuryaM daNDAdikrameNa Ti01. syAtpadalAJchanA ime. raso0kha / syAtpadalAJchitA ime ga gha Ga ca / / 2. 0totpattipradezena A0 ga // 3. nimittaM tejo0 ka-khapustake vinA / / 4. prAcuryAd daNDAdi0 ga ca / / vi0Ti0 + "dvitIyAdhyayane u01-syAtpadarUpaM yat satya ?tvaM] tena lAJchitAH" sa0vi0pa0 / / # "sayogivIrya0 iti sayogIni saceSTAni vIryeNa kRtvA(tA)ni santi vidyamAnAni dravyANi mano-vAkkAyapariNatapudgalaskandhalakSaNAni yasya tathA, tadbhAvaH tattA, tayA / " jai0vi0pa0 / / 160 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetrAdiguNanikSepanirUpaNam lokapramANatvAd AtmapradezAnAM lokamApUrayarti, taduktam-- '"daMDa kavADe maMthaMtarae" [Ava0ni0955, vizeSAva03031] tti, gAthArthaH // 181 // gato dravyaguNaH / kSetrAdikamAha-- [ ni0 ] [zru01 / a02 u01 / ni0182] devakuru susamasusamA siddhI Nibbhaya dugAdiyA ceva / kala bhoyaNujja[?jju] vaMke jIvamajIve ya bhAvammi // 182 // devaru gAhA / kSetraguNe devakurvAdi, kAlaguNe suSamasuSamAdiH, phalaguNe siddhi:, paryavaguNe "nirbhajanA, gaNanAguNe dvikAdi, karaNaguNe kalAkauzalyam, abhyAsaguNe bhojanAdi, guNAguNe RjutA, aguNaguNe vakratA, bhavaguNa- zIlaguNayoH bhAvaguNArthamupAttena jIvagrahaNena gatArthatvAd gAthAyAM pRthaganupAdAnam, bhavaguNo jIvasya nArakAdirbhavaH, zIlaguNo jIva eva kSAntyAdyupetaH, bhAvaguNo jIvA - 'jIvayoriti evaM saMyojya ekaikaM vyAkhyAcatetatra devakurUttarakuru- harivarSa - ra - haimavata-hairaNyavata - SaTpaJcAzadantaradvIpakA'karmabhUmInAM ayaM guNaH yaduta tatratyamanujA devakumAropamAH sadA avasthitayauvanA nirupakramAyuSo manojJazabdAdiviSayopabhoginaH svabhAvabhArdavA - ''rjava - prakRtibhadrakaguNA''sannadevalokagatayazca bhavanti / - ramyaka kAlaguNo'pi bharatairAvatayoH tisRSvapi ekAntasuSamAdiSu samAsu sa eva sadA avasthitayauvanAdiriti / phalameva guNaH = phalaguNaH / phalaM ca kriyAyA bhavati, tasyAzca kriyAyAH samyagdarzana- jJAna-cAritrarahitAyA aihikA - ''muSmikArthaM pravRttAyA anAtyantikaH anaikAntiko bhavan phalaguNo'pi aguNa eva bhavati / samyagdarzana - jJAna-cAritrakriyAyAstu ekAntikA -''tyantikA -'nAbAdhasukhAkhyasiddhiphalaguNo avApyate / etaduktaM bhavati -- samyagdarzanAdikaiva kriyA siddhiphalaguNena phalavatI, aparA tu sAMsArika sukhaphalAbhAsa eva, phalAdhyAropAd niSphalA ityarthaH / paryAyaguNo nAma dravyasya avasthAvizeSaH paryAyaH, sa eva guNa:- paryAyaguNaH, guNaparyAyayoH nayavAdAntareNa abhedAbhyupagamAt / sa ca nirbhajanArUpa:, nizcitA bhajanA= Ti0 1. 0ti vyApnoti tadu0 ga // 2. maMthaMtarayatti ka ca / maMthaMtare yatti ga gha Ga // 3. bhouNajja kha / bhoaNa'jja cha Tha // 4 0 airaNyavata0 kha ca // 5. 0 sukhAbhAsa kha // vi0Ti0 k " nirbhajanA niraMzo'MzaH satkarma" jai0vi0pa0 // 161 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a02 / u01 / ni0182] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram nirbhajanA, nizcito bhAga ityarthaH / tathA hi- skandhadravyaM deza-pradezena bhidyamAnaM paramANvantaM bhedaM dadAti / (paramANurapi ekaguNakRSNa-dviguNakRSNAdinA anantazo'pi bhidyamAno bhedadAti / gaNanAguNo nAma dvikAdika:, tena ca sumahato'pi rAzeH gaNanAguNena iyattA avadhAryate iti / karaNaguNo nAma kalAkauzalam / tathA hi- udakAdau karaNapATavArthaM gAtrotkSepAdikAM kriyAM kurvantIti / abhyAsaguNo nAma bhojanAdiviSayaH / tadyathA-- tadaharjAtabAlako'pi bhaivAntarAbhyAsAt stanAdikaM mukha eva prakSipati uparataruditazca bhavati / yadi vA abhyAsavazAt santamase'pi kavalAdeH mukhavivaraprakSepAd vyAkulitacetaso'pi ca tudadgAtrakaNDUyanamiti / guNAguNo na guNa eva kasyacid aguNatvena vipariNamate, yathA- Arjavopetasya RjutvAkhyo guNo mAyAvinaH prati aguNo bhavati / uktaM ca" zAThyaM hrImati gaNyate vratarucau dambhaH zucau kaitavam, zUre nirghRNatA''rjave vimatitA dainyaM priyAbhASiNi / tejasvinyavaliptatA mukharatA vaktaryazaktiH sthire, tat ko nAma guNo bhavet sa viduSAM yo durjanairnAGkitaH // " [ nItizataka 54 ] aguNaguNo nAma aguNa eva kasyacid guNatvena vipariNamate / sa ca vakraviSayaH, yathA--gaurgaliH asaJjAtaikiNaskandho gogaNasya madhye sukhenaiva Aste / tathA ca"guNAnAmeva daurAtmyAd dhuri dhuryo niyujyate / asaJjAtakiNaskandhaH sukhaM jIvati gaurgaliH // [ ] bhavaguNo nAma bhavanti = utpadyante teSu teSu sthAneSu iti nArakAdiH bhavaH, tatra tasya vA guNaH=bhavaguNaH / sa ca jIvaviSayaH, tadyathA - nArakAH tIvrataravedanAsahiSNavaH tilaza: chinnasandhAnino avadhimantazca bhavaguNAdeva bhavanti, tiryaJcazca sadasadvivekavikalA api santo gaganagamanalabdhimantaH, gavAdInAM ca tRNAdikamapi azanaM zubhAnubhAvena Apadyate, Ti0 1. dvikAdirUpa:, tena kha ga ca // 2. bhavAbhyAsAt kha // / 3. vA'bhyAsAt kha // 4. nAma tatra guNa ka ga ca // 5. nirghRNatA Rjau vima0 ga ca // 6. 0takiNo gogaNasya kha // 7. daurjanyAd kha ga ca // 8. zuklabhAve0 gha // 162 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ bhAvaguNasvarUpam [shru01| a02| u01| ni0182] manujAnAM ca azeSakarmakSayaH, devAnAM ca sarvazubhAnubhAvo bhavaguNAdeva iti / ___ zIlaguNo nAma paraiH AkruzyamAno'pi zIlaguNAdeva na krodhavazago bhavati / athavA zabdAdike zobhane azobhane vA svabhAvAdeva viditavedyavat mAdhyasthyaM avalambate / ___ bhAvaguNo nAma bhAvA: audayikAdayaH, teSAM guNaH=bhAvaguNaH / sa ca jIvA'jIvaviSayaH / tatra jIvaviSaya audayikAdiH SoDhA / tatra audayikaH prazasto'prazastazca / tIrthakarA-''hArakazarIrAdiH prazastaH; aprazastastu zabdAdiviSayopabhoga-hAsya-ratyaratItyAdiH / aupazamika upazamazreNyantargatAyuSkakSayAnuttaravimAnaprAptilakSaNaH tathA satkarmAnudayalakSaNazca iti / kSAyikabhAvaguNaH caturdhA, tadyathA-kSINasaptakasya punaH mithyAtvA'gamanam 1, kSINamohanIyasya avazyambhAvizeSaghAtikarmakSayaH 2, kSINaghAtikarmaNaH anAvaraNajJAna-darzanAvirbhAvaH 3, apagatAzeSakarmaNo apunarbhavaH tathA AtyantikaikAntikAnAbAdhaparamAnandalakSaNasukhAvAptizca iti 4 / kSAyopazamikaH kSAyopazamikadarzanAdyavAptiriti / pAriNAmiko bhavyatvAdiriti / sAnnipAtikastu audayikAdipaJcabhAvasamakAlaniSpAditaH, tadyathA-manuSyagatyudayAd audayikaH, sampUrNapaJcendriyatvAvApteH kSAyopazamikaH, darzanasaptakakSayAt kSAyikaH, cAritramohanIyopazamAd aupazamikaH, bhavyatvAt pAriNAmika iti / ukto jIva(bhAva)guNaH / sAmprataM ajIvabhAvaguNaH, sa ca audayikapAriNAmikayoH eva sambhavati, nAnyeSAm / tatra audayikaH tAvad udaye bhavaH audayikaH, sa ca ajIvAzrayo'nayA vivakSayA, yaduta kAzcit prakRtayaH pudgalavipAkinya eva bhavanti x / kAH punaH tAH ? ucyante-audArikAdIni zarIrANi paJca, SaT saMsthAnAni, trINi aGgopAGgAni, SaT saMhananAni, varNapaJcakam, gandhadvayam, paJca rasAH, aSTau sparzAH, agurulaghunAma upaghAtanAma parAghAtanAma udyotanAma AtapanAma nirmANanAma pratyekanAma sAdhAraNanAma sthiranAma asthiranAma zubhanAma azubhanAma, etAH sarvA api pudgalavipAkinyaH satyapi jIvasambandhitve pudgalavipAkitvAd AsAmiti / pAriNAmiko ajIvaguNastu dvedhA- anAdipAriNAmikaH sAdipAriNAmikazca iti / tatra anAdipAriNAmiko dharmA-'dharmA-''kAzAnAM gati-sthityavagAhalakSaNaH, sAdipAriNAmikaH tu abhrendradhanurAdInAM paramANUnAM ca varNAdiguNAntarApattiriti gAthAtAtparyArthaH // 182 / / ukto guNaH / mUlanikSepArthamAha Ti0 1. parairAkramyamAno'pi ka // 163 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| ni0183] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [ni0] mUle chakkaM devve odai-uvaesa-AimUlaM ca / khette kAle mUlaM bhAve mUlaM bhave tivihaM // 183 // mUle chakkaM gAhA / mUlasya SoDhA nikSepa: nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedAt / nAma-sthApane kSuNNe / dravyamUlaM jJazarIra-bhavyazaMrIvyatiriktaM tridhA- audayikamUlaM upadezamUlaM AdimUlaM ceti / tetra audayikadravyamUlaM vRkSAdInAM mUlatvena pariNatAni yAni dravyANi / upadezamUlaM yat cikitsako rogapratighAtasamarthaM mUlamupadizati AturAya iti, tacca pippalImUlAdikam / AdimUlaM nAma yad vRkSAdimUlotpattAvAdyaM kAraNam, ted yat sthAvaranAmagotraprakRtipratyayAd mUlanirvartanottaraprakRtipratyayAcca mUlamutpadyate / etaduktaM bhavatiteSAM audArikazarIratvena mUlanirvartakAnAM pudgalAnAmudayiSyatAM kArmaNaM zarIramAdyaM kAraNam / kSetramUlaM yasmin kSetre mUlamutpadyate vyAkhyAyate vA / evaM kAlamUlamapi, yAvantaM vA kAlaM mUlamAste / bhAvamUlaM tu tridhA iti gAthArthaH // 183 // tadAha[ni0] udaiya uvadivAI AIyaM mUlajIva odaiyaM / Ayario uvaiTThA viNaya-kasAyAdao AdI // 184 // dAraM // __ odaiya gAhA / bhAvamUlaM trividhaM- audayikabhAvamUlaM upadeSTramUlaM AdimUlaM ceti / tatra audayikabhAvamUlaM vanaspatikAyamUlatvamanubhavan nAma-gotrakarmodayAd mUlajIvaH eva / upadeSTrabhAvamUlaM tu AcArya upadeSTA yaiH karmabhiH prANino mUlatvena utpadyante teSAmiti, mokSa-saMsArayorvA yadAdibhAvamUlaM tasya copadeSTA iti / etadeva darzayati-'viNayakasAyAtio AI' tatra mokSasya AdimUlaM jJAna-darzana-cAritra-tapa-aupacArikarUpaH paJcadhA vinayaH, tanmUlatvAd mokSAvApteH / tathA cAha "viNayA nANaM nANAu daMsaNaM dasaNAhi caraNaM ca / caraNAhito mokkho mokkhe sokkhaM aNAbAhaM // [ "vinayaphalaM zuzrUSo guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM cAzravanirodhaH // Ti0 1. davve udae uva0 kha Tha / davve udaiya uva0 ja / 2. taccaudayika0 ka // 3. yad yat kha / / 4. 0ttarottaraprakRti0 kapratevinA // 5. tathA hi ga ca // 6. odaio uvaiTThA AtiyaM mUla0 ka / odaio uvaese Ai tiyaM mUla0 cha / odaio uvadiTTho Ai tiyaM mUlajIvi odaigaM ca // 7. 0TThA Ai tiyaM mUla0 jha / / 8. AIyaM jIva mUlao udayaM kha // 9. 0kasAyAdao jha // 10. teSAmapi ga ca / / 11. ti kha ga ca / tu gha Ga / / 12. 0SA zuzrUSAyAH phalaM ga ca // 164 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnanikSepAH [shru01| a02| u01| ni0185] saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / tasmAt kriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam // yoganirodhAd bhavasantatikSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAt kalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinayaH // " [ prazama0 72-74] ityAdi / saMsArasya tu AdimUlaM viSaya-kaSAyA iti // 184 / / mUlamuktam / idAnIM sthAnasya paJcadazadhA nikSepamAha[ni0] nAmaM ThavaNA davie khetta'ddhA uDva uvaraI vasahI / saMjama paggaha johe acala gaNaNa saMdhaNA bhAve // 185 // nAmaM ThavaNA gAhA / tatra dravyasthAnaM jJazarIra-bhavyazarIvyatiriktaM dravyANAM sacittA'citta-mizrANAM sthAnam AzrayaH / kSetrasthAnaM bharatAdi UrdhvA-'dha:-tiryaglokAdi veti, yatra vA kSetre sthAnaM vyAkhyAyata iti / addhA-kAlaH, tatsthAnaM dvidhA kAyasthiti-bhavasthitibhedAt / tatra kAyasthitiH pRthivyap-tejo-vAyUnAmasaGkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, vanaspatestu tA eva anantAH, vikalendriyANAM saGkhyeyA varSasahasrAH, paJcendriya-tiryaG-manujAnAM saptA aSTau vA bhavAH / bhavasthitistu vAyUdaka-vanaspati-pRthivInAM tri-sapta-daza-dvAviMzativarSasahasrAtmikA, tejasaH trINi ahorAtrANi, dvIndriyANAM zaGkhAdInAM dvAdaza varSANi, trIndriyANAM pipIlikAdInAM ekonapaJcAzadahorAtrANi, caturindriyANAM bhramarAdInAM SaNmAsAH, paJcendriyatiryaG -manuSyANAM trINi palyopamAni, devAnAM nArakANAM ca kAyasthiterabhAvAd bhavasthitiH trayastriMzatsAgaropamANIti / iyamutkRSTA dvirUpA'pi / jaghanyA tu sarveSAM antarmuhUrtAtmikA, navaraM deva-nArakayoH dazavarSasahasrANIti / athavA addhAsthAnaM samayA''valikA-muhUrtA-'horAtra-pakSa-mAsa-Rtu-ayana-saMvatsara-yuga-palyopama-sAgaropamautsapiNI-avasarpiNI-pudgalaparAvartA-'tItA-'nAgata-sarvAddhArUpamiti / urdhvasthAnaM tu kAyotsargAdikam, asya upalakSaNatvAd niSaNNAdi api gRhyate / uparatiH viratiH, tatsthAnaM deze sarvatra ca zrAvaka-sAdhuviSayam / . vasatisthAnaM yo yatra grAma-gRhAdau vasati / Ti0 1. ceti kapratimate / / 2. 0yANAmasaGkhyeyA kha-Ga pratI vinA // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| ni0185] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram 'saMyamasthAnaM' saMyamaH sAmAyika-cchedopasthApanIya-parihAravizuddhi-sUkSmasamparAyayathAkhyAtarUpaH, tasya paJcavidhasyApi asaGkhyeyAni saMyamasthAnAni / kiyadasaGkhyeyaM iti cet, atIndriyatvAdarthasya na sAkSAt nirdeSTuM zakyate, AgamAnusAropamayA tUcyate- iha ekasamayena sUkSmAgnijIvA asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAH utpadyante, tebhyo'gnikAyatvena pariNatA asaGkhyeyaguNAH, tato'pi tatkAyasthitiH asaGkhyeyaguNA, tato'pi anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni asaGkhyeyaguNAni, saMyamasthAnAnyapi etAvantyeva iti sAmAnyataH, vizeSataH tUcyate- sAmAyika-cchedopasthApanIya-parihAra-vizuddhInAM pratyekaM asaGkhyeyalokAkAzapradezatulyAni saMyamasthAnAni, sUkSmasamparAyasya tu aantmohuurtiktvaad antarmuhUrtasamayatulyAni asaGkhyeyAni saMyamasthAnAni, yathAkhyAtasya tu ekameva ajaghanyotkRSTaM saMyamasthAnam / athavA saMyamazreNyantargatAni saMyamasthAnAni grAhyANi, sA ca anena krameNa bhavati, tadyathA- anantacAritraparyAyaniSpAditamekaM saMyamasthAnam, asaGkhyeyasaMyamasthAnanirvatitaM kaNDakam, taizca asaGkhyeyaiH janitaM SaTsthAnakam, tadasaGkhyeyAtmikA zreNIti / pragrahasthAnaM tu prakarSaNa gRhyate vaco'sya iti pragrahaH, grAhyavAkyo nAyaka ityarthaH / sa ca laukiko lokottarazca, tasya sthAnaM pragrahasthAnam / laukikaM tAvat paJcavidham, tadyathArAjA yuvarAjo mahattaro'mAtyaH kumArazca iti / lokottaramapi paJcavidham, tadyathAAcAryopAdhyAya-prevati-sthavira-gaNAvacchedakabhedAditi / yodhasthAnaM paJcadhA, tadyathA-AlIDha-pratyAlIDha-vaizAkha-maNDala-samapAdabhedAt / acalasthAnaM tu caturdhA sAdi-saparyavasAnAdibhedAt, tadyathA- sAdisaparyavasAnaM paramANvAdeH dravyasya ekapradezAdau avasthAnaM jaghanyata ekaM samayaM utkRSTatazca asaGkhyeyakAlamiti, sAdyaparyavasAnaM siddhAnAM bhaviSyadaddhArUpaM vA, anAdisaparyavasAnaM atItAddhArUpasya, zailezyavasthAntyasamaye kArmaNa-taijasa-zarIra-bhavyatvAnAM ceti, anAdyaparyavasAnaM dharmA-'dharmA-''kAzAnAmiti / gaNanAsthAnam eka-dvyAdikaM zIrSaprahelikAparyantam / sandhAnasthAnaM dvidhA-dravyato bhAvatazca / punarapi pratyekaM dvidhA, chinnA-'cchinnabhedAt / Ti0 1. rUpaH paJcavidhaH, tasya paJca0 kha // 2. kiM tadasaGkhyam ? ga ca / kiyadasaGkhyam ? Ga vinA // 3. pravRtti0 ga ca // 4. tadyathA-lIDha-pratyA0 ka ga ca // 5. 0rUpaM zaile0 kha // 6. 0bhavyasattvAnAM ga ca // 7. veti kha-gapratI Rte // 166 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ zabdAdijanyAH kaSAyAH [shru01| a02| u01| ni0186] tatra dravyacchinnasandhAnaM kaJcukAdeH, acchinnasandhAnaM tu pakSmotpadyamAnatantvAderiti / bhAvasandhAnamapi prazastA-'prazastabhedAd dvedhA / tatra prazastAcchinnabhAvasandhAnaM upazamakSapakazreNyAvArohato jantorapUrvasaMyamasthAnAni acchinnAnyeva bhavanti, zreNivyatirekeNa vA pravardhamAnakaNDakasyeti / chinnaprazastabhAvasandhAnaM punaraupazamikAdibhAvAd audayikAdibhAvAntaragatasya punarapi zuddhapariNAmavataH tetraiva gamanam / aprazastAcchinnabhAvasandhAnaM upazamazreNyAH pratipatato avizuddhyamAnapariNAmasya anantAnubandhi-mithyAtvodayaM yAvat, upazamazreNimantareNApi kaSAyavazAd bandhAdhyavasAyasthAnAni uttarottarANi avagAhamAnasya vA iti / aprazastacchinnabhAvasandhAnaM punaraudayikabhAvAd aupazamikAdibhAvAntarasaGkrAntau satyAM punastatraiva gamanamiti / iha dvAradvayaM yaugapadyena vyAkhyAtam / tatra sandhAnasthAnaM dravyaviSayam, itarat tu bhAvaviSayamiti / uktaM sthAnam // 185 / / athavA bhAvasthAnaM kaSAyANAM yat sthAnaM tadiha parigRhyate, teSAmeva jetavyatvena adhikRtatvAt / teSAM kiM sthAnam ? yadAzritya te bhavanti; zabdAdiviSayAn Azritya ca te bhavantIti darzayati[ni0] paMcasu kAmaguNesu ya sadda-ppharisa-rasa-rUva-gaMdhesuM / jassa kasAyA veda'ti mUlaTThANaM tu saMsAre // 186 // paMcasu gAhA / tatra icchA-'naGgarUpaH kAmaH, tasya guNA yAn Azritya asau cetaso vikAramAdarzayati, te ca zabda-sparza-rasa-rUpa-gandhAH, teSu paJcasvapi vyasteSu samasteSu vA viSayabhUteSu yasya jantoH viSayasukhapipAsonmukhasya aparamArthadarzinaH saMsArAbhiSvaGgiNo rAga-dveSatimiropaplutadRSTeH manojJetaraviSayopalabdhau satyAM kaSAyAH vartante prAdurbhavanti, tanmUlazca saMsArapAdapaH prAdurbhavatIti, ataH zabdAdiviSayodbhUtakaSAyAH saMsAre saMsAraviSayaM mUlasthAnameva iti / etaduktaM bhavati-rAgAdyupahatacetAH paramArthamajAnAno atatsvabhAve'pi tatsvabhAvAropaNena andhAdapi andhatamaH kAmI modate / yata Aha "dRzyaM vastu paraM na pazyati jagatyandhaH puro'vasthitaM, rAgAndhastu yadasti tat pariharan yannAsti tat pazyati / kundendIvara-pUrNacandra-kalaza-zrImallatApallavAnAropyAzucirAziSu priyatamAgAtreSu yanmodate // " [ ] Ti0 1. tatraivAgamanam gha Ga / 2. avagAhata iti ka // 3. punaratraiva ka || 4. yadAzritya ca te bhavantIti / tad darzayati ga ca / / 5. 0guNesU sadda0 kha cha ja jha / 0guNesuM sadda0 ca // 6. vaTuMti kha // 167 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a02 / u01 / ni0187 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram dveSaM vA karkazazabdAdau vrajatIti / tatazca manojJetarazabdAdiviSayAH kaSAyANAM mUlasthAnam, te ca saMsArasya iti gAthAtAtparyArthaH // 186 // yadi nAma zabdAdiviSayAH kaSAyAH, kathaM tebhyaH saMsAra ? iti ucyate - yataH karmasthiteH kaSAyA mUlam, sA'pi saMsArasya, saMsAriNazca avazyambhAvinaH kaSAyA iti / etadeva Aha [ ni0 ] jaha savvapAyavANaM bhUmIeN patiTThitANi mUlANi / iya kammapAyavANaM saMsArapaiTThiyA mUlA // 187 // jaha savvapAyavANaM gAhA / yathA sarvapAdapAnAM bhUmau pratiSThitAni mUlAni evaM karmapAdapAnAM saMsAre kaSAyarUpANi mUlAni pratiSThitAnIti gAthArthaH // 187 // nanu ca kathametat zraddheyaM 'karmaNaH kaSAyA mUlam ?' iti, ucyate - yato mithyAtvA'virati -pramAda- kaSAya- yogA bandhahetavaH, tathA ca AgamaH 4. 'jIve NaM bhaMte ! kaihiM ThANehiM NANAvaraNijjaM kammaM baMdhai ? goyamA ! dohiM ThANehiM, taM jahA- rAgeNa ya doseNa ya / rAge duvihe ( paNNatte, taM jahA )- mAyA lobhe ya, dose duvihe ( paNNatte, taM jahA ) - kohe mANe ya / eehiM cauhiM ThANehiM vIriovaggahiehiM NANAvaraNijjaM kammaM baMdhai / " [ prajJA0sU023 / 1690 ] evaM aSTAnAmapi karmaNAM yojyamiti / te ca kaSAyA mohanIyAnta:pAtinA aSTaprakArasya ca karmaNaH kAraNam mohanIyaM kAmaguNAnAM ca darzayati-- [ ni0 ] aTThavihakammarukkhA savve te mohaNijjamUlAgA / kAmaguNarmUliyA vA tammUlAgaM ca saMsAro // 188 // aTThavihakammarukkhA gAhA / yadavAci prAk - 'iya kammapAdavANaM' tatra katiprakArAste karmapAdapAH kiMkAraNAzca ? iti ucyate - aSTavidhakarmavRkSAH, te sarve'pi mohanIyamUlAH / na kevalaM kaSAyAH, kAmaguNA api mohanIyamUlA:, yasmAd vedodayAt kAmAH, vedazca mohanIyAntaH pAtIti, ataH tat mohanIyaM mUlam AdyaM kAraNaM yasya saMsArasya sa tathA, iti gAthArthaH // 188 // 168 Ti0 1. vIriovagUhiehiM ga gha Ga vinA // 2 0 mUlagaM vA kh| 0 mUliyaM vA cha ja / 0 bhUliyAgaM ( vA ? ) kajha Ja Tha // 3 yadavAdi ca // 4. kiMkAraNAste iti ga // 5. kAmaguNAzca moha0 pustakamRte // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyAH saMsAramUlakarmaNa: kAraNam [shru01| a02| u01| ni0190] tadevaM pAramparyeNa saMsAra-kaSAya-kAmAnAM kAraNatvAd mohanIyaM pradhAnabhAvamanubhavati, tatkSaye ca avazyambhAvI karmakSayaH / tathA ca abhANi "jaha matthayasUIe, hayAe hammaI talo / ____ taha kammANi hammaMti mohaNijje khayaM gae // " [ ] tacca dvidhA, darzana-cAritramohanIyabhedAt / etadeva Aha[ni0] duviho ya hoi moho daMsaNamoho carittamoho ya / kAmA carittamoho teNa'higAro ihaM sutte // 189 // duviho ya hoi moho gAhA / mohanIyaM karma dvidhA bhavati-darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ca, bandhahetodvaividhyAt / tathA hi- arhat-siddha-caitya-tapaH-zruta-guru-sAdhusaGghapratyanIkatayA darzanamohanIyaM karma badhnAti, yena ca asau anantasaMsArasamudrAntaHpAtyeva avatiSThate / tathA tIvrakaSAya-bahurAga-dveSa-mohAbhibhUtaH san deza-sarvaviratyupaghAti cAritramohanIyaM karma badhnAti / tetra anantAnubandhi-mithyAtva-samyagamithyAtvasamyaktvabhedAt darzanamohanIyaM saptadhA, tathA dvAdazakaSAya-navanokaSAyabhedAt cAritramohanIyamekaviMzatidhA / tatra kAmAH zabdAdayaH paJca cAritramohaH, tena cAtra sUtre'dhikAraH, yataH kaSAyANAM sthAnamatra prakRtam, tacca zabdAdikapaJcaguNAtmakamiti gAthArthaH // 189 / / tatra cAritramohanIyottaraprakRtistrI-puM-napuMsakaveda-hAsya-raiti-lobhAzritakAmAzrayiNaH kaSAyAH saMsAramUlasya ca karmaNaH pradhAnaM kAraNamiti pracikaTayiSurAha[ni0] saMsArassa u mUlaM kammaM tassa vi ya hoti ya kasAyA / saMsArasya u mUlamityAdi / saMsArasya= nAraka-tiryaG-narA-'maragati-saMsRtirUpasya kAraNaM aSTaprakAraM karma, tasyApi karmaNaH kaSAyAH krodhAdayo nimittaM bhavanti, pUrvArddham / teSAM ca pratipAditazabdAdisthAnAnAM pracurasthAnapratipAdanAya punarapi sthAnavizeSa gAthAzakalena Aha te sayaNa-pesa-atthAiesu ajjhatthao ya ThiyA // 190 // Ti0 1. tatra mithyAtva-samyagmithyAtva-samyaktvabhedAt tridhA darzanamohanIyam, tathA SoDazakaSAya-navanokaSAyabhedAt paJcaviMzatiH[ ?tidhA ] cAritramohanIyam / tatra kAmAH ca // 2. 0bhedAt saptadhA darzanamohanIyam, tathA dvAdazakaSAya-navanokaSAyabhedAd ekaviMzatiH [ ?tidhA] cAritramohanIyam / tatra kAmAH kha // 3. 0rati-arati-lobhA0 ga // 4. 0zrayiNaH Se ? SoDaza) kaSAyAH saMsAramUlasya ca karmaNo nava nokaSAya ?yAH ] pradhAnaM ga // 169 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| ni0191] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram te sayaNetyAdi / svajanaH pUrvA-'parasaMstuto mAtA-pitR-zvazurAdikaH, preSyaH bhRtyAdiH, arthaH dhana-dhAnya-kupya-vAstu-ratnabhedarUpaH, te svajanAdayaH kRtadvandvA AdiH yeSAM mitrAdInAM teSu sthitAH kaSAyA viSayarUpatayA, adhyAtmani ca viSayirUpatayA prasanna raikendriyAdInAmiti gAthArthaH // 190 // tadevaM kaSAyasthAnapradarzanena sUtrapadopAttaM sthAnaM parisamApya teSAmeva kaSAyANAM sUtramUlapadopAttAnAM jetavyatvAdhikRtAnAM nikSepamAha[ni0] nAmaM ThavaNA davie uppattI paccae ya Aese / rasa bhAvakasAe yA ko Naya? kohAiyA cauro // 191 // nAmaM ThavaNA gAhA / yathA bhUtArthanirapekSamabhidhAnamAtraM nAma / sadbhAvA-'sadbhAvarUpA pratikRtiH sthApanA kRtabhImabhRkuTyutkaTalalATaghaTitatrizUla-raktAsyanayana-sandaSTAdharasyandamAnasvedasalilacitra-pustAdyakSa-varATakAdigatA iti / ___dravyakaSAyA jJazarIra-bhavyazarIrAbhyAM vyatiriktAH (dvedhA)- karmadravyakaSAyAH nokarmadravyakaSAyAzca iti / tetra AditsitA-''ttA-'nudIrNodIrNAH pudgalA dravyaprAdhAnyAt karmadravyakaSAyAH / nokarmadravyakaSAyAstu bibhItakAdayaH / / utpattikaSAyAH zarIropadhi-kSetra- vAstu-sthANvAdayo yadAzritya teSAmutpattiH, tathA coktam "kiM etto kaTThayaraM jaM mUDho thANuyammi AvaDio / thANussa tassa rUsaI na appaNo duppaogassa // " [ ] pratyayakaSAyAH- kaSAyANAM ye pratyayAH yAni bandhakAraNAni te ceha manojJetarabhedAH zabdAdayaH, ata eva utpatti-pratyayayoH kArya-kAraNagato bhedaH / AdezakaSAyAH kRtrimakRtabhRkuTIbhaGgAdayaH / rasato rasakaSAyaH kaTu-tikta-kaSAyapaJcakAntargataH / bhAvakaSAyAH zarIropadhi-kSetra-vAstu-svajana-preSyA-'rthAdinimittAvirbhUtAH zabdA Ti0 1. yA teNa ya ka Tha || 2. tatra AditsitAnudIrNo dIrNapudgalA kha // 3. dravyaprAdha[ ?tha myAt ka // 4. jaha kha / / 5. khANuyammi ga gha Ga / / 6. khANussa gha // 7. rasakaSAyAH ga // 8. 0kAntargatAH ga // vi0Ti00 kaSAyaniSThaviSayitAnirUpitaviSayatAsambandhena ityarthaH / / A kaSAyaniSThaviSayitAnirUpitaviSayatAsambandhena ityabhiprAyaH // ka "salilacitra iti sadbhAvasthApanA" jai0vi0pa0 / / # "pustAdi iti asadbhAvasthApanA" jai0vi0pa0 // "vAstu iti gRham' jai0vi0pa0 // 170 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcavidhasaMsAraH [shru01| a02| u01| ni0193] dikAmaguNakAraNakAryabhUtakaSAyakarmodayAd AtmapariNAmavizeSAH krodha-mAna-mAyA-lobhAH / te ca ekaikazo anantAnubandhi-apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-saJcalanabhedena bhidyamAnAH SoDazavidhA bhavanti / teSAM ca svarUpA-'nubandha-phalAni gAthAbhirabhidhIyante, tAzca imA: "jala-reNu-puDhavi-pavvayarAIsariso cauvviho koho / tiNisalayA-kaTTha-'TThiya-selayathaMbhovamo mANo // mAyAvalehi-gomutti- miMDhasiMga-gheNavaMsamUlasamA / loho halidda-khaMjaNa-kaddama-kimirAyasAmANo // pakkha-caumAsa-vacchara-jAvajjIvANugAmiNo kamaso / deva-nara-tiriya-nArayagatisAhaNaheyavo bhaNiyA // " [vize0A0bhA02990-92] eSAM ca nAmAdyaSTavidhakaSAyanikSepANAM katamo nayaH kamicchati ? iti, , etadabhidhIyate-tatra naigamasya sAmAnya-vizeSarUpatvAd naikagamatvAt ca tadabhiprAyeNa sarve'pi sAdhavo nAmAdayaH, saGgraha-vyavahArau tu kaSAyasambandhAbhAvAd Adeza-samutpattI necchataH, RjusUtrastu vartamAnArthaniSThatvAd Adeza-samutpatti-sthApanA necchati, zabdastu nAmno'pi kathaJcid bhAvAntarbhAvAd nAma-bhAvAvicchatIti gAthAtAtparyArthaH // 191 // tadevaM kaSAyAH karmakAraNatvena uktAH, tadapi saMsArasya, sa ca katividhaH ? iti darzayati[ni0] davve khette kAle bhavasaMsAre ya bhAvasaMsAre / paMcaviho saMsAro jatthete saMsare jIvA // 192 // [ni0] devva khette kAle bhavasaMsAre ya bhAvasaMsAre / kammeNa ya saMsAro teNa'higAro ihaM sutte // 193 // davve khette gAhA / dravyasaMsAro vyatirikto dravyasaMsRtirUpaH / kSetrasaMsAro yeSu kSetreSu dravyANi saMsaranti / kAlasaMsAra: yasmin kAla iti / nAraka-tiryaG-narA Ti0 1. selatthaMbho0 kapratevinA // 2. 0 meM DhasiMga0 kha ca / 0meM DhisiMga0 ga // 3. 0ghaNavaMsi0 gha Ga // 4. halidda-kaddama-khaMjaNa-kimi0 khapustakamRte // 5. 0gAmiNo bhaNiyA kha // 6. kimicchatIti ga // 7. jattha ya te saM0 ja // 8. saMsaraMti jiyA kha ja jha Tha // 9. gAtheyaM kachapratyo!palabhyate / carNi-vRttikadbhirapIyaM gAthA avivRtA, ataH prakSiptA AbhAti // 171 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a02| u01 / ni0194] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram 'maragati-caturvidhAnupUrvyudayAd bhavAntarasaGkramaNaM bhavasaMsAraH / bhAvasaMsArastu : saMsRtisvabhAvaH audayikAdibhAvapariNatirUpa:; tatra ca prakRti- sthiti - anubhAvapradezabandhAnAM pradeza-vipAkAnubhavanam / evaM dravyAdikaH paJcavidhaH saMsAraH / athavA dravyAdikazcaturdhA saMsAraH, tadyathA - azvAd hastinam, grAmAd nagaram, vasantAd grISmam, audayikAd aupazamikaM iti gAthArthaH // 192 // tasmizca saMsAre karmavazagAH prANinaH saMsarantIti ataH karmanidarzanArthaM AhaNAmaM ThavaNAkemmaM ca davvakammaM paogakammaM ca / saimuyANa riyAvahiyaM AhAkammaM tavokammaM // 194 // kiikamma bhAvakammaM rdaisaviha kammaM samAsao hoi / avi u kammeNa ettha hoI ahIyAro // 195 // [ ni0 ] [ ni0 ] nAmaM ThavaNA gAhA, kiikamma gAhA / nAmakarma karmArthazUnyaM abhidhAnamAtram / sthApanAkarma pustaka-patrAdau karmavargaNAnAM sadbhAvA -'sadbhAvarUpA sthApanA / dravyakarma vyatiriktaM dvidhA - dravyakarma nodravyakarma ca / tatra dravyakarma karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalAH bandhayogyA badhyamAnA baddhAzca anudIrNA iti / nodravyakarma kRSIvalAdikarma / atha karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalA dravyakarma iti avAci, kAH punastA: vargaNAH ? iti, saGkIrtyante- iha vargaNAH sAmAnyena caturvidhAH, dravya-kSetra -kAla- bhAvabhedAt / tatra dravyata eka - dvyAdi-saGkhyeyA - 'saGkhyeyA - 'nantapradezikAH, kSetrato'vagADhadravyaikadvyAdi-saGkhyeyA-'saGkhyeyapradezAtmikAH, kAlata eka - dvyAdi - saGkhyeyA-'saGkhyeyasamayasthitikAH, bhAvato rUpa-rasa- gandha - sparzasvagatabhedAtmikAH sAmAnyataH / vizeSatastu ucyante tatra paramANUnAM ekA vargaNA, evaM ekaikaparamANUpacayAt saGkhyeyapradezikAnAM skandhAnAM saGkhyeyAH, asaGkhyeyapradezikAnAM asaGkhyeyAH, etAzca audArikAdipariNAmA'grahaNayogyAH / anantapradezikAnAmapi anantA agrahaNayogyAH, tA ullaGghya audArikagrahaNayogyAstu anantAnantapradezikA: khalvanantA eva bhavanti / tatra ayogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte audArikazarIragrahaNayogyA jaghanyA vargaNA bhavati, punarekaikapradezavRddhyA pravardhamAnA Ti0 1. bhavAntarasaMsaraNaM kha // 2. 0kammaM davvaM kammaM ja jha // 3. samuyANiriyAvahiyaM Ja // 4. dasavihameyaM samA0 Ja // 5. ucyate kha Ga // vi0Ti0 p "ayogya iti grahaNayogyavargaNAbhAvAt" jai0vi0pa0 // 172 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgalavargaNAsvarUpam [shru01| a02| u01| ni0194-5] audArikayogyotkRSTavargaNAM yAvadanantA bhavanti / atha jaghanyotkRSTayoH ko vizeSaH ?, ..... jaghanyAtaH utkRSTA vizeSAdhikAH, vizeSastu asyA eva audArikajaghanyavargaNAyA anantabhAgaH, tasya cAnantaparamANumayatvAd ekaikottarapradezopacaye satyapi audArikayogyavergaNAnAM jaghanyotkRSTamadhyavartinInAM Anantyam / / tata audArikayogyotkRSTavargaNAyAM rUpaprakSepeNa ayogyavargaNA jaghanyA bhavati, etAH api ekaikapradezavRddhyA utkRSTAntA anantA bhavanti / jaghanyotkRSTavargaNAnAM ko vizeSaH ?, jaghanyAbhyo'saGkhyeyaguNA utkRSTAH, tAzca bahupradezatvAd atisUkSmapariNAmatvAcca audArikasya anantA eva agrahaNayogyA bhavanti, alpapradezatvAd bAdarapariNAmatvAcca / vaikriyasyApIti / atra ca yathA yathA pradezopacayaH tathA tathA vizrasApariNAmavazAd vargaNAnAM sUkSmataratvamavaseyam / etadeva utkRSTopari rUpaprakSepayogyAyogyAdikaM vaikriyazarIravargaNAnAM jaghanyotkRSTavizeSalakSaNaM cAvaseyam; tathA vaikriyA-''hArakAntarAlavaya'yogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTavizeSAsaGkhyeyaguNatvamiti / punarapi ayogyavargaNopari rUpaprakSepAd jaghanyAhArakazarIrayogyavargaNA bhavanti, tAzca pradezavRddhyA vardhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti / atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaraM iti, ucyate-jaghanyAbhya utkRSTA vizeSAdhikAH / ko vizeSaH ? iti cet, jaghanyavargaNAyA evAnantabhAgaH, tasyApi anantaparamANutvAd AhArakazarIrayogyavargaNAnAM pradezottaravRddhAnAM Anantyamiti bhAvanA / tasyAmeva utkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte jaghanyA AhArakAgrahaNavargaNAH, tataH pradezavRddhyA vardhamAnA utkRSTAM yAvadanantA eva, AhArakasya sUkSmatvAd behupradezatvAcca ayogyA bhavanti, bAdaratvAd alpapradezatvAcca taijasasyeti / jaghanyotkRSTayoH kiyadantaramiti ? ucyate-jaghanyAbhya utkRSTA anantaguNAH, kena guNakAreNa ? iti cet, abhavyebhyo'nantaguNAH siddhAnAmanantabhAga iti / tadupari rUpe prakSipte taijasazarIravargaNA jaghanyAH, etA api pradezavRddhyA vardhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti / atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaram ?, jaghanyAbhya utkRSTA vizeSAdhikAH, vizeSastu jaghanyavargaNAnantabhAgaH, tasyApi anantapradezatvAd jaghanyotkRSTAntarAlavargaNAnAM AnantyaM bhavati / Ti0 1. 0vargaNAnAmajaghanyo0 kha // 2. bhavanti ga ca / / 3. bahutarapradezatvA0 gha Ga / 0tvAccAyogyA eva bhavanti ca // 4. kiyadantaraM bhavati ? jagha0 gha Ga // 173 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| ni0194-5] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram taijasotkRSTavargaNopari rUpe prakSipte satyagrahaNavargaNA bhavanti / evaM ekAdivRddhyA utkRSTAntA anantAH,tAzca atisUkSmatvAd bahupradezatvAcca taijasasya agrahaNayogyAH, bAdaratvAd alpapradezatvAcca bhASAdravyasya apIti / jaghanyotkRSTayoranantaguNatvena vizeSaH, guNakArazca abhavyebhyo anantaguNaH siddhAnAmanantabhAga iti / tasyAM yogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte jaghanyA bhASAdravyavargaNA bhavati / tasyAzca pradezavRddhyA utkRSTavargaNAparyantAni anantAni sthAnAni bhavanti / jaghanyotkRSTayoH vizeSo jaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA bhavati / atrApi anantabhAgasya anantaparamANvAtmakatvAd bhASAdravyayogyavargaNAnAM AnantyaM avaseyam / ___ tadanena ekAdipradezavRddhiprakrameNa ayogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTAdikaM jJAtavyam, navaraM jaghanyotkRSTayoH bhedo'yam-abhavyAnantaguNaH siddhAnantabhAgAtmakaH / tAsAM ca pUrvahetukadambakAdeva bhASAdravyA-''nApAnadravyayoH ayogyatvamavaseyam / ayogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte AnApAnavargaNA jaghanyA / tato rUpottaravRddhayA utkRSTavargaNAntA anantA bhavanti / jaghanyAtaH utkRSTA jaghanyAnantabhAgAdhikA / tadupari rUpottaravRddhyA jaghanyotkRSTabhedena agrahaNavargaNA, vizeSastu abhavyebhyo anantaguNaH siddhAnAmanantabhAgaH / punarapi ayogyotkRSTavargaNopari predezAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA manodravyavargaNA, jaghanyavargaNAnantabhAgo vizeSaH / punarapi predezottaravRddhyA krameNa agrahaNavargaNA, vizeSazca abhavyAnantaguNAdikaH / tAzca pradezabahutvAd atisUkSmatvAcca manodravyAyogyAH, alpapradezatvAd bAdaratvAcca kArmaNasyApi / tadupari rUpe prakSipte jaghanyAH kArmaNazarIravargaNAH / punarapi ekaikapradezavRddhyA vardhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti / atha jaghanyotkRSTayoH kaH prativizeSaH ? iti ucyatejaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA, sa ca anantabhAgo anantAnantaparamANvAtmakaH ata eva anantAnantabhedabhinnAH karmadravyavargaNA evaM bhavanti / Abhizca atra prayojanam, dravyakarmaNo vyAcikhyAsitatvAditi / zeSA api vargaNAH kramAyAtA vineyajanAnugrahArthaM vyutpAdyante punarapi utkRSTakarmavargaNopari rUpAdiprakSepeNa jaghanyotkRSTabhedabhinnA dhruvavargaNAH, jaghanyAbhya utkRSTAH sarvajIvebhyo'nantaguNAH / tadupari rUpaprakSepAdikrameNa anantA eva Ti0 1. 0pradezavidhiprakramaNA0 ka // 2. pradezavRddhayA ga // 3. pradezottarakrameNA0 khapratimRte // 4. evAnantabheda0 ga ca / / 5. 0m, karmadravyasyA[ ?sya ] vyAci0 ga // 174 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vargaNAsvarUpanirUpaNam [ zru01 / a02 / u01 / ni0994 -5] jaghanyotkRSTabhedA adhruvavargaNAH, adhruvatvAd adhruvAH, pAkSikasadbhAvAd adhruvatvam, jaghanyotkRSTabhedo'nantarokta eva / tadutkRSTopari rUpAdipravRddhyA jaghanyotkRSTabhedA anantA eva zUnyavargaNA bhavanti, jaghanyotkRSTavizeSaH pUrvavat, tAsAM saMsAre'pyabhAvAt zUnyavargaNA ityabhidhAnam / etaduktaM bhavati - adhruvavargaNopari pradezavRddhyA'nantA api na sambhavantIti prathamA zUnyavargaNA / tadupari rUpAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedAH pratyekazarIravargaNA bhavanti, jaghanyAtaH kSetrapalyopamAsaGkhyeyabhAgaguNotkRSTA / tadupari rUpottarAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA anantA eva zUnyavargaNA bhavanti, jaghanyavargaNAtaH utkRSTA tu asaGkhyeyailokAsaGkhyeyabhAgapradezaguNA, tadasaGkhyeyabhAgo'pi asaGkhyeryalokAtmaka iti dvitIyA zUnyavargaNA / tadupari rUpAdivRddhyA bAdaranigodazarIravargaNA, jaghanyAtaH kSetrapalyopamAsaGkhyeyabhAgapradezaguNotkRSTA / tadupari rUpAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedA tRtIyA zUnyavargaNA, utkRSTA jaghanyAtaH asaGkhyeyaguNA / ko guNakAraH ? iti ucyate- (aGgulAsaGkhyeyabhAgapradezarAzeH AvalikAkAlAsaGkhye ya bhAgasamayapramANakRtapaunaHpunyavargamUlasya asaGkhyeyabhAgapradezapramANa iti / tadupari rUpottaravRddhayA jaghanyotkRSTabhedA sUkSmanigodazarIravargaNA, jaghanyAtaH utkRSTA AvalikAkAlAsaGkhyeyabhAgasamayaguNA / tadupari rUpottaravRddhyA jaghanyotkRSTabhedA caturthI zUnyavargaNA, jaghanyAtaH utkRSTA caturasrIkRtalokasya asaGkhyeyAH zreNyaH, tAzca pratarAsaGkhyeyabhAgatulyA iti / tadupari rUpAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA mahAskandhavargaNA, jaghanyAtaH utkRSTA kSetrapalyopamasya asaGkhyeyaguNA saGkhyeyaguNA "veti / uktAH samAsato vargaNAH, vizeSArthinA tu karmaprakRtiravalokanIyeti / sAmprataM prayogakarma, vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNa AtmanA prakarSeNa yujyata iti prayogaH / sa ca mano- vAk- kAyalakSaNaH paJcadazadhA / katham ? iti ucyate - tatra Ti0 1. 0tkRSTabhedabhinnA adhru0 Ga // 2. 0tkRSTabhedaH pU0 kha // / 3. 0bhAgapradezaguNo0 gaGa ca // 4. 0 vargaNA tadutkRSTA ka // 5. 0yabhAga0 gha ca / / 6. 0 yapradezAtmaka iti ga / / 7. rUpottarAdivRddhyA g|| 8. 0pradezaparimANa kha // 9 0lasaGkhyeya0 gha Ga // 10. ceti ka kha ga // vi0Ti0 p "zUnyavargaNA iti pariNAmapariNatAH kadAcinna prApyante" jai0vi0pa0 // karmaprakRtau tu guNAkAro'saGkhyeyaguNa eva darzita ityavadheyam; dRzyatAM bandhanakaraNaM gA020|| 4 dRSTavyaM karmaprakRtau bandhanakaraNaM gA018-20 // 175 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| ni0194-5] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram ___ manoyogaH satyA-'satya-mizrA-'nubhayarUpazcaturdhA, evaM vAgyogo'pi, kAyayogaH saptadhA audArika-audArikamizra-vaikriya-vaikri yamizrA-''hArakA-''hArakamizrakArmaNayogabhedAt / tatra manoyogo manaHparyAptyA paryAptasya manuSyAdeH / vAgyogo dvIndriyAdInAm / audArika-yogaH tiryaG-manujayoH zarIraparyApteH Urdhvam / tadAratastu mizraH, kevalino vA samudghAtagatasya dvitIya-SaSTha-saptamasamayeSu / vaikriyakAyayogo devanAraka-bAdaravAyUnAm, anyasya vA vaikriyalabdhimataH / tanmizrastu deva-nArakayorutpattisamaye, anyasya vA vaikriyaM nivartayataH / AhArakakAyayogazcaturdazapUrvavida AhArakazarIrasthasya / tanmizrastu nirvartanA-kAle / kArmaNayogo vigrahagatau kevalisamudghAte vA tRtIya-caturthapaJcamasamayeSu iti / tadanena paJcadazavidhenApi yogena AtmA aSTau pradezAn vihAya uttaptabhAjanodakavad udvartamAnaiH sarvaireva AtmapradezaiH AtmapradezAvaSTabdhAkAzadezasthaM kArmaNazarIrayogyaM karmadalikaM yad badhnAti tat prayogakartA ityucyate / uktaM ca- .. "jAva NaM esa jIve eyai veyai calai phaMdaItyAdi tAva NaM aTTavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA, no NaM abaMdhae / " [vyA0prajJa03/4/152] samudAnakarma- sampUrvAt AphUrvAt ca dadAteH lyuDantAt pRSodarAdipAThena AkArasya ukArAdezena rUpaM bhavati / tatra prayogakarmaNA ekarUpatayA gRhItAnAM karmavargaNAnAM samyag = mUla-uttaraprakRti-sthiti-anubhava-pradezabandhabhedena AG =maryAdayA dezasarvopaghAtirUpatayA tathA spRSTa-nidhatta-nikAcitAvasthayA ca svIkaraNaM samudAnam, tadeva karma-samudAnakarma / tatra mUlaprakRtibandhaH jJAnAvaraNIyAdiH / uttaraprakRtibandhastu ucyate uttaraprakRtibandho jJAnAvaraNIyaM paJcadhA mati-zrutA-'vadhi-mana:paryAyakevalAvaraNabhedAt / tatra kevalAvArakaM sarvaghAti; zeSANi dezaghAtInyapi / darzanAvaraNIyaM navadhA nidrApaJcakadarzanacatuSTayabhedAt / tatra nidrApaJcakaM prAptadarzanalabdhyupayogopaghAtakAri; darzanacatuSTayaM tu darzanalabdhiprAptereva / atrApi kevaladarzanAvaraNaM sarvaghAti; zeSANi tu dezataH / vedanIyaM dvidhA sAtA-'sAtabhedAt / mohanIyaM dvidhA darzana-cAritrabhedAt / tatra derzanamohanIyaM saptadhA Ti0 1. zeSANi sarvANi tu deza kha // 2. deza-sarvaghAtInyapi ga ca // 3. darzanamohanIyaM tridhA-mithyAtvAdibhedAt, bandhatastvekavidham / cAritramohanIyaM SoDazakaSAya-navanokaSAyabhedAt paJcaviMzatividham / atrApi kha ca, "pAThAntare-darzanamohanIyaM saptadhA-anantAnubandhimithyAtvAdibhedAt, bandhatastu paJcadhA / cAritramohanIyaM dvAdazakaSAya-navanokaSAyabhedAd ekaviMzatividham / " khapustake TippaNI // 176 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttaraprakRtibhedAH [shru01| a02| u01| ni0194-5] anantAnubandhi-mithyAtvAdibhedAt, bandhatastu paJcadhA / cAritramohanIyaM dvAdazakaSAyanavanokaSAyabhedAd ekaviMzatividham / atrApi mithyAtvaM saJcalanavarjA dvAdazakaSAyAzca / sarvaghAtinyaH; zeSAstu dezaghAtinya iti / AyuSkaM caturdhA nArakAdibhedAt / nAma dvicatvAriMzadbhedaM gatyAdibhedAt, trinavatibhedaM ca uttarottaraprakRtibhedAt / gatizcaturdhA, jAtirekendriyAdibhedAt paJcadhA, zarIrANi audArikAdibhedAt paJcadhA, audArika-vaikriyA''hArakabhedAd aGgopAGgaM tridhA, nirmANanAma sarvajIvazarIrAvayavaniSpAdakaM ekadhA, bandhananAma audArikAdikarmavargaNaikatvApAdakaM paJcadhA, saGghAtanAma audArikAdikarmavargaNAracanAvizeSasaMsthApakaM paJcadhA, saMsthAnanAma samacaturasrAdi SoDhA, saMhanananAma vajraRSabhanArAcAdi SoThaiva, sparzo'STadhA, rasaH paJcadhA, gandho dvidhA, varNaH paJcadhA, AnupUrvI narakAdizcaturdhA, vihAyogatiH prazastA-'prazastabhedAd dvidhA, agurulaghu-upaghAta-parAghAtaAtapa-uddyota-ucchAsa-pratyeka-sAdhAraNa-sa-sthAvara-zubhA-'zubha-subhaga-durbhaga-susvaraduHsvara-sUkSma-bAdara-paryAptakA-'paryAptaka-sthirA-'sthirA-''deyA-'nAdeya-yaza:kIrtiayaza:kIrti-tIrthakaranAmAni pratyekaM ekavidhAnIti / gotraM ucca-nIcabhedAd dvidhA / antarAyaM dAna-lAbha-bhoga-upabhoga-vIryabhedAt paJcadheti / uktaH prakRtibandhaH / bandhakAraNAni tu gAthAbhirucyante "paDiNIyamaMtarAiya uvaghAe tappaosa niNhavaNe / AvaraNaduMgaM bhUo baMdhai accAsaNAe ya // bhUyANukaMpa-vaya-jogaujjao khaMti-dANa-gurubhatto / baMdhai bhUo sAyaM vivarIe baMdhae iyaraM // arahaMta-siddha-ceiya-tava-suya-guru-saMgha-sAhupaDaNIo / baMdhai daMsaNamohaM aNaMtasaMsArio jeNa // tivvakasAto bahumohapariNao rAga-dosasaMjutto / baMdhai carittamohaM duvihaM pi carittaguNaghAi // micchaTTiI maharaMbhaparigaho tivvalobha NissIlo / nirayAuyaM nibaMdhar3a pAvamaI roTrapariNAmo // Ti0 1. 0dibhedAt So0 kha // 2. 0dibhedAt So0 kha // 3. 0sthiratvA-''de0 ca // 4. 0lAbha-vIrya-bhoga-upabhogabhedAt kha // 5. uvaghAiya tappa0 kha / / 6. 0dugaM baMdhai bhUo accA0 ga vinA / / 7. 0parigao ka // 8. massIlo ka / / vi0Ti0 # "paJcadhi(dhA?) ri(i)ti samyaktva-mizrayorbandhAbhAvAt" jai0vi0pa0 // 177 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| ni0194-5] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram ummaggadesao maggaNAsao gUDhahiyaya mAillo / saDhasIlo ya sasallo tiriyAuM baMdhae jIvo // payaIe~ taNukasAo dANarao sIla-saMjamavihUNo / majjhimarguNehi~ jutto maNuyAuM bandhae jIvo // aNuvaya-mehavvaehiM bolatavA'kAmanijjarAe ya / devAuyaM nibaMdhai sammaddiTThI u jo jIvo // maNa-vayaNa-kAyavaMko mAtillo gAravehi~ paDibaddho / asuhaM baMdhai nAmaM tappaDivakkhehi~ suhanAmaM // arahaMtAisu bhatto suttaruI payaNumANa guNapehI / bandhai uccAgoyaM vivarIe baMdhae iyaraM // pANavahAdIsu ratto jiNapUyA-mokkhamaggavigghayaro / ajjei aMtarAyaM Na lahai jeNicchiyaM lAbhaM // " [ prAcI0zatakakarma016-26] sthitibandho mUlottaraprakRtInAM utkRSTa-jaghanyabhedaH / tatra utkRSTo mUlaprakRtInAM jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-vedanIyA-'ntarAyANAM triNshtsaagropmkottiikottyH| yasya ca yAvantyaH koTIkoTyaH sthitiH tasya tAvantyeva varSazatAni abAdhA, tadupari pradezato vipAkato vA anubhavaH / etadeva pratikarmasthiti yojanIyam / saptatirmohanIyasya, nAmagotrayoH viMzatiH, trayastriMzatsAgaropamANi AyuSaH pUrvakoTItribhAgo'bAdhA / jaghanyaH-jJAna- . darzanAvaraNa-mohanIyA-'ntarAyANAM antarmuhUrttaH, nAma-gotrayoH aSTau muhUrtAH, vedanIyasya dvAdaza, AyuSaH kSullakabhavaH, sa cAnApAnasaptadazabhAgaH / sAmprataM etadeva bandhadvayaM uttaraprakRtInAM ucyate tatra utkRSTo mati-zrutA-'vadhi-mana:paryAya-kevalAvaraNa-nidrApaJcaka-cakSurdarzanAdicatuSkA-'sadvedya-dAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM viMzataH uttaraprakRtInAM triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, strIveda-sAtavedanIya-manujagatyAnupUrvINAM catasRNAM paJcadaza, mithyAtvasyaughikamohanIyavat, kaSAyaSoDazakasya catvAriMzat koTIkoTyaH, napuMsakavedA-'rati-zoka-bhayajugupsA-naraka-tiryaggati-ekendriya-paJcendriya-jAti-audArika-vaikriyazarIra-tadaGgopAGgadvaya Ti0 1. guNesu ka // 2. 0mahavvaehi~ ya bAla0 gha Ga ca // 3. bAlatavo'kAma0 ca // 4. ya ga // 5. vigghaparo ga // 6. koTikoTyaH Ga // 7. antarmuhUrttam kha ga ca // vi0Ti0 ka"AyuSaH iti pUrvakoTItribhAgasamanvitAni" jai0vi0pa0 // 178 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthitibandhanirUpaNam [shru01| a02| u01| ni0194-5] taijasa-kArmaNa-huNDasaMsthAnA-'ntyasaMhanana-varNa-gandha-rasa-sparza-narakAnupUrvI-tiryagAnupUrvIagurulaghu-upaghAta-parAghAta-ucchAsA-5'tapa-udyotA-'prazastavihAyogati-trasa-sthAvarabAdara-paryAptaka-pratyekA-'sthirA-'zubha-durbhaga-duHsvarA-'nAdeyA-'yaza:kIti-nIcairgotranirmANarUpANAM tricatvAriMzata uttaraprakRtInAM viMzatiH, puMveda-hAsya-rati-devagatyAnupUrvIdvayA''dyasaMsthAna-saMhanana-prazastavihAyogati-sthira-zubha-subhaga-susvarA-''deya-yaza:kIrtiuccairgotrarUpANAM paJcadazAnAM uttaraprakRtInAM daza, nyagrodhasaMsthAna-dvitIyasaMhananayoAdaza, tRtIyasaMsthAna-nArAcasaMhananayozcaturdaza, kubjasaMsthAnA-'rdhanArAcasaMhananayoH SoDaza, vAmanasaMsthAna-kIlikAsaMhanana-dvi-tri-caturindriyajAti-sUkSmA-'paryAptaka-sAdhAraNAnAM aSTAnAM uttaraprakRtInAM aSTAdaza, AhAraka-tadaGgopAGga-tIrthakaranAmnAM sAgaropamakoTIkoTi: bhinnA antarmuhUrtamabAdhA, deva-nArakAyuSoH aughikavat, tiryaG-manuSyAyuSaH palyopamatrayaM pUrvakoTItribhAgo'bAdhA / ukta utkRSTaH sthitibandhaH / jaghanya ucyate matyAdipaJcaka-cakSurdarzanAdyAvaraNacatuSka-saJcalanalobha-dAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM paJcadazAnAM antarmuhUrtaM antarmuhUrtameva abAdhA, nidrApaJcakA-'sAtAvedanIyAnAM SaNNAM sAgaropamasya trayaH saptabhAgA: palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAH, sAtAvedanIyasya dvAdaza muhUrtAH antarmuhUrtamabAdhA, mithyAtvasya sAgaropamaM palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnam, AdyakaSAyadvAdazakasya catvAraH saptabhAgAH sAgaropamasya palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAH, saJcalanakrodhasya mAsadvayam, mAnasya mAsaH, tadadhaiM mAyAyAH, puMvedasya aSTau saMvatsarAH, sarvatra antarmuhUrttamabAdhA, zeSanokaSAya-manuSya-tiryaggati-paJcendriyajAti-audArika-tadaGgopAGgataijasa-kArmaNa-SaTsaMsthAna-SaTsaMhanana-varNa-gandha-rasa-sparza-tiryaG-manujAnupUrvI-agurulaghuupaghAta-parAghAta-ucchAsa-''tapa-udyota-prazastA-' prazasta-vihAyo gatiyaza:kIrtivarjaprasAdiviMzatikarma-nirmANa-nIcairgotra-devagatyAnupUrvIdvaya-naraka-gatyAnupUrvIdvayavaikriyazarIra-tadaGgopAGgarUpANAM aSTaSaSTyuttaraprekRtInAM sAgaropamasya dvau saptabhAgI palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnau antarmuhUrtamabAdhA, vaikriyaSaTkasya tu sAgaropamasahasrasya dvau - Ti0 1. nIcairgotrANAM dviSaSTyuttaraprakRtInAM sAgaro0 ka gha Ga // 2. 0prakRtInAM devadvikanarakadvika-vaikriyadvikA-''hArakadvika-yaza:kIrti-tIrthakaranAmarahitAnAM zeSanAmaprakRtInAm, tathA nIcairgotrasya cetyAsAmuttaraprakRtInAM sAgaropamasya dvau ca // vi0Ti0 + "bhinnA iti pradezarItyA vedanaM bhinnapUrvakoTiM yAvat bhavatraye sAkSAda dalikavedanam" jai0vi0pa0 // $ "AyuSoH iti trayastriMzat" jai0vi0pa0 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| ni0194-5] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram saptabhAgau palyopamasya asaGkhyeyabhAganyUnau antarmuhUrttamabAdhA, AhAraka-tadaGgopAGgatIrthakaranAmnAM sAgaropamakoTAkoTI bhinnA antarmuhUrtamabAdhA / nanu ca utkRSTo'pi etAvanmAtra eva abhihitaH tataH ko anayoH bhedaH ? iti, ucyate-utkRSTAt saGkhyeyaguNahIno jaghanya iti / yaza:kIrti-uccairgotrayoraSTa muhUrtAni antarmuhUrtamabAdhA, deva-nArakAyuSoH daza varSasahasrANi antarmuhUrttamabAdhA, tiryaG-manujAyuSoH kSullakabhavaH, antarmuhUrtamabAdheti, bandhana-saGghAtayoraudArikAdizarIrasahacaritatvAt tadgata evotkRSTa-jaghanyabhedo'vagantavya iti / uktaH sthitibandhaH / anubhAvabandhastu ucyate tatra zubhA-'zubhAnAM karmaprakRtInAM prayogakarmaNA upAttAnAM prakRti-sthitipradezarUpANAM tIvra-mandAnubhAvatayA anubhavanaM anubhAvaH / sa ca eka-dvi-tri-catu:sthAnabhedena avagantavyaH / tatra azubhaprakRtInAM kozAtakIrasasamakvAthyamAna-ardha-tribhAga-pAdAvazeSatulyatayA tIvrAnubhAvo'vagantavyaH; mandAnubhAvastu jAtirasaika-dvi-tri-caturguNodakaprakSepAsvAdatulyatayA iti / zubhAnAM tu kSIrekSurasadRSTAntaH pUrvavad yojanIyaH / atra ca / kozAtakIkSurasAdau udakaparamANvAdiprakSepAd vyatyayAd vA bhedAnAM AnantyaM avaseyamiti / atra ca AyUMSi bhavavipAkIni, AnupUrvyaH kSetravipAkinyaH, zarIra-saMsthAnA-'GgopAGga-... saGghAta-saMhanana-varNa-gandha-rasa-sparzA-'gurulaghu-upaghAta-parAghAta-(ucchAsa)-uddyotA''tapa-nirmANa-pratyeka-sAdhAraNa-sthirA-'sthira-zubhA-'zubharUpAH pudgalavipAkinyaH; zeSAstu jJAnAvaraNAdikA jIvavipAkinya iti / ukto'nubhAvabandhaH / pradezabandhastu ekavidhAdibandhakApekSayA bhavati / tatra yadA ekavidhaM badhnAti tadA prayogakarmaNA ekasamayopAttAH pudgalAH sAtAvedanIyabhAvena vipariNamante / SaDvidhabandhakasya tu Ayu:-mohanIyavarjaH SoDhA, saptavidhabandhakasya saptadhA, aSTavidhabandhakasya aSTadhA iti / tatra AdyasamayaprayogopAttAH pudgalAH samudAnena dvitIyAdisamayeSu alpabahupradezatayA anena krameNa vyavasthApayati-tatra AyuSaH stokAH pudgalAH, tadvizeSAdhikA: pratyekaM nAma-gotrayoH parasparaM tulyAH, tadvizeSAdhikAH pratyekaM jJAna-darzanAvaraNA'ntarAyANAm, tebhyo vizeSAdhikA mohanIye / Ti0 1. 0koTIkoTi: kha ga ca // 2. 0raudArikazarIra0 ka / / 3. anugantavyaH ca // 4. udakabindvAdi ca // 5. 0bandhApekSayA kha // 6.0prayogAttAH kha ca ga gha ng|| 7. parasparatastu tulyAH kha ca // vi0Ti0 ka "jAtirasaH sahajarasaH" sa0vi0pa0 / / # "paramANavaH bindavaH" jai0vi0pa0 // 2 "vyatyayAd iti na jalanikSepa: kintu Avartanam' jai0vi0pa0 // 180 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvadhipratyuktA paJcamIvibhaktiH [shru01| a02| u01| ni0194-5] nanu ca tebhyo vizeSAdhikA ityatra nirdhAraNe paJcamI, sA ca "paJcamI vibhakte" [paa02|3|42] ityanena sUtreNa vidhIyate, asya ca ayamarthaH- vibhAga:-vibhaktaM, tatra paJcamI vidhIyamAnA yatra atyantavibhAgaH tatraiva bhavati, yathA mAthurebhyaH pATaliputrAH abhirUpatarAH / iha ca karmapudgalAnAM sarvadA ekatvam, tethAvidhAnAmeva ca buddhyA bahupradezAdiguNena pRthakkaraNaM cikIrSitam, tatra SaSThI saptamI vA nyAyyA, tadyathA-gavAM goSu vA kRSNA sampannakSIratamA iti / / naiSa doSaH, yatra avadhi-avadhimatoH sAmAnyavAcI zabdaH prayujyate tatraiva SaSThI- / saptamyau "yatazca nirdhAraNam" [pA02/3/41] ityanena sUtreNa vidhIyete, yathA gavAM kRSNA sampannakSIratamA, manuSyeSu pATaliputrA ADhyatarAH, karmavargaNApudgalAnAM vedanIye bahutarA iti / yatra tu vizeSavAcI zabdo'vadhitvena upAdIyate tatra paJcamyeva, yathA khaNDamuNDa-zabala-zAbaleya-dhavala-dhAvaleyavyaktibhyaH kRSNA sampannakSIratamA iti, ato nAtra vibhAgaH kAraNamavibhAgo vA, yato mAthura-pATaliputrakAdivibhAgena vibhaktAnAmapi sAmAnyamanuSyAdizabdoccAraNe SaSThI-saptamyau bhavataH, yatra tu punaH mAthurAdivizeSo'vadhitvena upAdIyate tatra kAryavazAd ekasthAnAmapi paJcamyeva, tadiha satyapi karmavargaNAnAmekatve tadvizeSasya avadhitvena upAdAnAt paJcamyeva nyAyyeti / tadvizeSAdhikA vedanIye / uktaH pradezabandhaH, samudAnakarma api iti / sAmprataM IryApathikam "Ira gati-preraNayoH" [ ]asmAd bhAve Nyat, IraNam IryA, tasyAH panthAH IryApathaH, tatra bhavam IryApathikam / kazca IryAyAH panthA bhavati ? yadAzritA sA bhavatIti, etacca vyutpattinimittam, yataH tiSThato'pi tad bhavati / pravRttinimittaM tu sthityabhAvaH, tacca upazAnta-kSINamoha-seyogikevalinAM bhavati; saMyogikevalino'pi hi tiSThato'pi sUkSmagAtrasaJcArA bhavanti / uktaM ca "kevalI NaM bhaMte ! assi samayaMsi jesu AgAsapadesesu hatthaM vA pAyaM vA ogAhittA NaM paDisAharejjA, pabhU NaM bhaMte ! kevalI tesu cevAgAsapadesesu paDisAharittae ? no iNamaDhe samaDhe / kahaM ? kevalissa NaM calAI sarIrovagaraNAtiM bhavaMti, Ti0 1. tathAvasthAnAmeva kha ga ca // 2. 0sayogakevalinAM gha Ga Rte // 3. sayogakevalino'pi ga gha Ga vinA / / 4. uggAhittA kha / vi0Ti0 Ira gatau kampane ca'-pA0dhA0 1018 / Ira preraNe - kaatntr0dhaa010|262 / / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| ni0194-5] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram calovagaraNattAe kevalI no saMcAeti tesu cevAgAsapadesesuM hatthaM vA pAyaM vA paDisAharittae / " [vyA0prajJa05/4/198] tadevaM sUkSmetaragAtrasaJcArarUpeNa yogena yat karma badhyate tad IryApathikam, IryAprabhavaM IryAhetukamityarthaH / tacca dvisamayasthitikam, ekasmin samaye baddham, dvitIye samaye veditam, tRtIyasamaye tadapekSayA ca akarmatA iti / kathamiti ?, ucyate-yataH tat prakRtitaH sAtAvedanIyamakaSAyatvAt sthityabhAvena badhyamAnameva parizaTati, anubhAvato'nuttaropapAtikasukhAtizAyi, pradezataH sthUla-rUkSa-zuklAdi-bahupradezamiti / uktaM ca "appaM bAyara mauyaM bahuM ca lukkhaM ca sukkilaM ceva / maMdaM mahavvayaM ti ya sAyAbahulaM ca taM kammaM // " [ ]. alpaM sthititaH, sthiterevAbhAvAt, bAdaraM pariNAmataH, anubhAvato mRdvanubhAvam, bahu pradezaiH, rUkSaM sparzataH, varNena zuklam, mandaM lepataH sthUlacUrNamuSTimRSTakuDyApatitalepavat, mahAvyayamekasamayenaiva sarvApagamAt, sAtAbahulam anuttaropapAtikasukhAtizAyIti / uktaM IryApathikam / adhunA AdhAkarma yad AdhAya=nimittatvenAzritya pUrvoktamaSTaprakAramapi karma badhyate tad AdhAkarmeti; tacca zabda-sparza-rasa-rUpa-gandhAdikamiti / tathA hi- zabdAdikAmaguNaviSayAbhiSvaGgavAn sukhalipsuH mohopahatacetAH paramArthAsukhamayeSvapi sukhAdhyAropaM vidadhAti, taduktam "duHkhAtmakeSu viSayeSu sukhAbhimAnaH, saukhyAtmakeSu niyamAdiSu duHkhabuddhiH / utkIrNavarNapadapaGktirivAnyarUpA, sArUpyameti viparItamatiprayogAt // " [ etaduktaM bhavati- karmanimittabhUtA manojJetarazabdAdaya eva AdhAkarma ityucyanta iti / tapaHkarma- tasyaiva aSTaprakArasya karmaNo baddha-spRSTa-nidhatta-nikAcitAvasthasyApi nirjarAhetubhUtaM bAhyA-''bhyantarabhedena dvAdazaprakAraM tapaHkarma iti ucyate / kRtikarma- tasyaiva karmaNa apanayanakArakaM arhat-siddhA-''cAryopAdhyAyAdiviSayaM avanAmAdirUpamiti / Ti0 1. sUkSmataragAtra0 ka gha / / 2. ciya kha // 3. bahu ca bahupradezaiH kha ca / / 4. uktaM ca gha Ga / / 5. niyameSu ca duHkha0 kha / / 6. viparItagati0 kapustakAdvinA // 7. 0pAdhyAyaviSaya0 ka ga gha ng| 0pAdhyAyaviSaye avanAmAdi0 ca // 182 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAdikaguNAH saMsAramUlasthAnam [shru01| a02| u01| sU063] bhAvakarma punaH abAdhAM ullaGghya svodayena udIraNAkaraNena vA udIrNAH pudgalAH pradeza-vipAkAbhyAM bhava-kSetra-pudgala-jIveSu anubhAvaM dadato bhAvakarmazabdena ucyanta iti / tadevaM nAmAdinikSepeNa dazadhA karma uktam / iha tu samudAnakarmopAttena aSTavidhakarmaNA'dhikAra iti gAthAzakalena darzayati aTTaviheNa u kammeNa ettha hoI ahIgAro tti / gAthArdhaM kaNThyamiti gAthAdveyaparamArthaH // 194-95 // tadevaM sUtrAnugamena sUtre samuccArite nikSepaniyuktyanugamana pratipadaM nikSipte nAmAdinikSepe ca vyAkhyAte sati uttarakAlaM sUtraM vivriyate __ je guNe se mUlaTThANe / asya ca anantara-paramparAdisUtraiH sambandho vaacyH| tatra anantarasUtrasambandhaH-'se hu muNI pariNNAyakamme' [sU062] tti, sa muniH parijJAtakarmA bhavati yasya etad guNa-mUlAdikamadhigataM bhavati / paramparasUtrasambandhastu 'se jjaM puNa jANejjA saha sammuiyAe paravAgaraNeNaM aNNesiM vA soccA' [sU02] svasammatyA paravyAkaraNena tIrthakaropadezAd anyebhyo vA AcAryAdibhyaH zrutvA jAnIyAt=paricchindyAt, kiM tad ? iti, ucyate-je guNe se mUlaDhANe / AdisUtrasambandhastu 'suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM'[sU01] kiM tat zrutaM yad bhagavatA AyuSmatA AkhyAtam ? iti, ucyate-je guNe se mUlaTThANe / . ya iti sarvanAma prathamAntaM mAgadhadezIvacanatvAd ekArAntaM sAmAnyodezArthAbhidhAyIti / guNyate bhidyate vizeSyate anena dravyamiti guNaH; sa ceha zabda-rUparaeNsa-gandha-varNa-sparzAdikaH / sa iti sarvanAma prathamAntaM uddiSTanirdezArthAbhidhAyIti / mUlam iti nimittaM kAraNaM pratyaya iti paryAyAH, tiSThanti asminniti sthAnam, mUlasya sthAnaM =mUlasthAnam / "vyavacchedaphalatvAd vAkyAnAm" iti nyAyAd ya eva zabdAdikaH kAmaguNaH sa eva saMsArasya nAraka-tiryaG-narA-'marasaMsRtilakSaNasya yad mUlaM kAraNaM kaSAyAH teSAM sthAnam Azrayo vartate, yasmAd manojJetarazabdAdhupalabdhau kaSAyodayaH, tato'pi saMsAra iti| athavA mUlam iti kAraNam, tacca aSTaprakAraM karma, tasya sthAnaM AzrayaH Ti0 1. codIrNAH ka-gapratI vinA // 2. 0dvayasamAsArthaH kha // 3. sahassammuiyAe ka / sahassuiyAe ga / sahassamuiyAe gha ng|| 4. succA gha Ga / / 5. zrutaM bhagavatA AyuSmatA yadAkhyAtamiti kha // 6. 0yuSmatA vyAkhyAtamiti gha Ga / / 7. viziSyate kha ca // 8. 0rasa-gandha-sparzAdayaH kha ca / rasa-sparza-gandhAdayaH ga / / vi0Ti0 ka "bhava-kSetra0 iti bhavavipAkinItyAdi" jai0vi0pa0 // 183 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a02 / u01 / sU063] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram kAmaguNa iti / athavA mUlaM - mohanIyaM tadbhedo vA kAmaH, tasya sthAnaM zabdAdiko guNaH / athavA mUlaM zabdAdiko viSayagaNaH, tasya sthAnamiSTA 'niSTaviSayaguNabhedena vyavasthito guNarUpaH saMsAra eva, AtmA vA zabdAdyupayogAnanyatvAd guNaH / athavA mUlaM - saMsAraH, tasya zabdAdayaH sthAnaM kaSAyA vA, guNo'pi zabdAdikaH kaSAyapariNato vA AtmA iti / yadi vA mUlaM = saMsArasya zabdAdikaSAyapariNataH san AtmA, tasya sthAnaM zabdAdikam, guNo'pi asAveva iti / tatazca sarvathA ya eva guNaH sa eva mUlasthAnaM varttate / nanu ca vartanakriyAyAH sUtre anupAdAnAt kathaM AkSepaH ? iti ucyate - yatra hi kAcid vizeSakriyA naiva upAdAyi tatra sAmAnyakriyAM asti bhavati vidyate vartata ityAdikAM upAdAya vAkyaM parisamApyate, evamanyatrApi dRSTavyamiti / athavA mUlam iti AdyaM pradhAnaM vA sthAnam iti kAraNam, mUlaM ca tat kAraNaM ca iti vigRhya karmadhArayaH; tatazca ya eva zabdAdiko guNaH sa eva mUlasthAnaM saMsArasya AdyaM pradhAnaM vA kAraNamiti, zeSaM pUrvavaditi / sAmprataM anayoreva guNa - mUlasthAnayoH niyamya - niyAmakabhAvaM darzayan tadupAttAnAM viSaya-kaSAyAdInAM bIjA-'GkuranyAyena parasparataH kArya-kAraNabhAvaM sUtreNaiva darzayati-- 'je mUlaTThANe se guNe' tti / yadeva saMsAramUlAnAM karmamUlAnAM vA kaSAyANAM sthAnam=AzrayaH zabdAdiko guNo'pi asAveva / athavA kaSAyamUlAnAM zabdAdInAM yat sthAnaM=karma saMsAro vA tattatsvabhAvApatteH guNo'pi asAveveti / athavA zabdAdikaSAyapariNAmamUlasya saMsArasya karmaNo vA yat sthAnaM mohanIyaM karma zabdAdikaSAyapariNato vA AtmA tadguNAvApteH guNo'pi asAveva / yadi vA saMsArakaSAyamUlasya Atmano yat sthAnaM viSayAbhiSvaGgaH asAvapi zabdAdiviSayatvAd guNarUpa eveti / atra ca viSayopAdAnena viSayiNo'pi AkSepAt sUcanArthatvAt ca sUtrasya iti evamapi dRSTavyam-yo guNe guNeSu vA vartate se mUlasthAne mUlasthAneSu vA vartate; yo mUlasthAnAdau vartate sa eva guNAdau vartata iti / ya eva jantuH zabdAdike prAgvyAvarNitasvarUpe guNe vartate; sa eva saMsAramUlakaSAyAdisthAnAdau vartate / etadeva dvitIyasUtrApekSayA vyatyayena prAgvadAyojyam / anantagama-paryAyatvAt sUtrasya evamapi dRSTavyam - yo guNaH sa eva mUlaM sa eva ca sthAnam, yad mUlaM tadeva guNaH sthAnamapi tadeva, yat sthAnaM tadeva guNo mUlamapi tadeveti, Ti0 1. zabdAdiko viSayaguNaH ca // 2. viSayaguNaH kha ca // 3. sa eva mUlasthAne ga // 4. vA kha- pustake vinA // 184 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNArthinAM svarUpam [shru01| a02| u01 / sU063] yo guNaH zabdAdiko'sAveva saMsArasya kaSAyakAraNatvAd mUlam, sthAnamapi asAveveti; evamanyeSvapi vikalpeSu yojyam / viSayanirdeze ca viSayI api AkSipta:- yo guNe vartate samUle sthAne ceti; evaM sarvatra dRSTavyam / iha ca sarvajJapraNItatvAd anantArthatA sUtrasya avagantavyA / tathA hi- mUlamaMtra kaSAyAdikaM upanyastam, kaSAyAzca krodhAdayazcatvAraH, krodho'pi anantAnubandhyAdibhedena caturdhA, anantAnubandhinaH api asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni bandhAdhyavasAyasthAnAni anantAzca tatparyAyAH, teSAM ca pratyekaM sthAna- guNanirUpaNena anantArthatA sUtrasya sampadyate; sA ca chadmasthena sarvAyuSA'pi aviSayatvA (d vAcaH kramavarttitvA) cca azakyA darzayitum, digdarzanaM tu kRtameva / ato'nayA dizA kuzAgrIyazemuSyA guNa-mUla-sthAnAnAM parasparataH kArya-kAraNabhAvaH saMyojanA ca kAryeti / tadevaM ya eva guNaH sa eva mUlasthAnam; yadeva mUlasthAnaM sa eva guNa ityuktam / tataH kim? iti, ata Aha-- iti se guNaTThI mahatA paritAveNa vase pamatte / taM jahA - mAtA me, pitA me, bhAyA me, bhagiNI me, bhajjA me, puttA me, dhUtA me, suhA me, sahi-sayaNa - saMgaMtha-saMzrutA me, vivittovakaraNa- pariyaTTaNa- bhoyaNaacchAyaNaM me / iti se guNaTThI mahayA ityAdi / iti hetau yasmAt zabdAdiguNaparIta AtmA kaSAyamUlasthAne vartate, sarvo'pi ca prANI guNArthI - guNaprayojanI guNAnurAgIti; atasteSAM guNAnAmaprAptau prAptinAze vA kAGkSA - zokAbhyAM sa prANI mahatA - aparimitena, pari:samantAt tApaH=paritApaH, tena zArIra- mAnasasvabhAvena duHkhenAbhibhUtaH san paunaHpunyena teSu teSu sthAneSu vaset-tiSThed utpadyeta, kimbhUtaH san ? pramattaH pramAdazca rAga- - dveSAtmakaH, dveSazca prAyo na rAgamRte / rAgo'pi utpatteH Arabhya anAdibhavAbhyAsAd mAtA-pitrAdiviSayo bhavatIti darzayati mAyA me ityAdi / tatra mAtRviSayo rAgaH saMsArasvabhAvAd upakArakartRtvAd vA upajAyate / rAge ca sati 'madIyA mAtA kSut-pipAsAdikAM vedanAM mA prApaditi ataH kRSi-vANijya-sevAdikAM prANyupaghAtarUpAM kriyAmArabhate; tadupaghAtakAriNi ce tasyAM vA akAryapravRttAyAM dveSa upajAyate, tadyathA - anantavIryaprasaktAyAM reNukAyAM rAmasyeti / evaM Ti0 1. 0nirUpaNe anantArthatA kha ca / 0 nirUpaNAdanantArthatA ga / 2. vA kha // 185 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01sU063] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram "pitA me' pitRnimittaM rAga-dveSau bhavataH, yathA rAmeNa pitari rAgAt tadupahantari ca dveSAt saptakRtvaH kSatriyA 'vinipAtitAH, subhUmenApi triHsaptakRtvo brAhmaNA iti / bhaginInimittena ca klezamanubhavati prANI / tathA bhAryAnimittaM rAga-dveSodbhavaH, tadyathAcANa-na bhaginI-bhaginIpatyAdyavajJAtayA bhAryayA coditena nendAntikaM dravyArthamupAgatena kopAd nandakulaM kSayaM ninye / tathA 'putrA me na jIvantI'ti Arambhe pravartate / evaM 'duhitA me duHkhite'ti rAga-dveSopahatacetAH paramArthamajAnAnaH ted vidhatte yena aihikA-''muSmikAn apAyAn avApnoti, tadyathA-jarAsandho jAmAtari kaMse vyApAdite svabalAvalepAd apasRtavAsudevapadAnusArI sabala-vAhanaH kSayamagAt / 'snuSA me na jIvatI'ti ArambhAdau pravartate / 'sakhi-svajana-saGgrantha-saMstutA me' sakhA mitram, svajana: pitRvyAdiH, saGgranthaH svajanasyApi svajanaH pitRvyaputra-zAlAdiH, saMstutaH bhUyo bhUyo darzanena paricitaH, athavA pUrvasaMstuto mAtA-pitrAdirabhihitaH, pazcAtsaMstutaH zAlakAdiH, sa iha grAhyaH, 'sa ca me duHkhitaH' iti paritapyate / viviktaM zobhanaM pracuraM vA, upakaraNaM hastyazvarathA-''sana-maJcakAdi, parivartanaM dviguNa-triguNAdibhedabhinnaM tadeva, bhojanaM modakAdi, AcchAdanaM paTTayugmAdi, tacca me bhaviSyati naSTaM vA / iccatthaM gaDhie loe vase pamatte aho ya rAo ya paritappamANe kAlAkAlasamuTThAyI saMjogaTThI aTThAlobhI AluMpe sahasakkAre viNiviTThacitte ettha satthe puNo puNo // 63 // iccatthamiti evamarthaM gRddho lokaH teSu eva mAtA-pitrAdirAgAdinimittasthAneSu AmaraNaM pramattaH 'mamedam, ahamasya svAmI poSako vA' ityevaM mohitamanAH vaset tiSThediti / uktaM ca "putro me bhrAtA me svajano me gRha-kalatravargo me / iti kRtamemezabdaM pazumiva mRtyurjanaM harati // "[ ] "putra-kalatra-parigrahamamatvadoSairnaro vrajati nAzam / / kRmika iva kozakAraH parigrahAdduHkhamApnoti // "[ ] Ti0 1. vyApAditAH kha ca // 2. nandAntike ka // 3. 0mupagatena ca // 4. duHkhinIti kha ca // 5. tat tad vidhatte kha ca // 6. iccatthaM gaDhie iti evamarthaM kha / eccasthamityAdi evamarthaM gha ng| iccatthamiti ityevamarthaM ca / / 186 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amumevArthaM niryuktikAro gAthAdvayena Aha-- [ ni0 ] svajanatyAgAt kaSAyAdichedAH [foto] [zru01 / a02 / u01 / ni0197] saMsAraM chettumaNo kammaM ummUlae tayaTThAe / ummUlejja kaisAe tamhA u caejja sayaNAdI // 196 // mAyAmeti piyA me bhagiNI bhAyA ya puttadAraM me / atthammi ceva giddhA jammaNa- maraNANi pAvaMti // 197 // // dvitIyAdhyayane prathamoddezakaH // saMsAraM chettumaNo gAhA, mAyA me tti gAhA / saMsAraM nAraka - tiryaG - narA - 'maralakSaNaM mAtA-pitR-bhAryAdisnehalakSaNaM vA chettumanAH = unmumUlayiSuH aSTaprakAraM karma unmUlayet / tadunmUlanArthaM ca tatkAraNabhUtAn kaSAyAn unmUlayet / kaSAyApagamanAya ca mAtApitrAdigataM snehaM jahyAt / yato mAtA- pitrAdisaMyogAbhilASiNaH arthe ratna- kupyAdike gRddhAH-adhyupapannAH janma-jarA-maraNAdikAni duHkhAni asubhRtaH prApnuvantIti gAthAdvayArthaH // 196-197 // tadevaM kaSAyendriyapramatto mAtA- pitrAdyarthaM arthopArjana - rakSaNatatparo duHkhameva kevalamavApnoti ityAha aho ityAdi / ahazca sampUrNaM rAtriM ca cazabdAt paikSaM mAsaM ca, nivRttazubhAdhyavasAyaH pariH-samantAt tapyamAnaH paritapyamAnaH san tiSThati / tadyathA 64 'kaiyA vaccai sattho ? kiM bhaMDaM ? kattha ? 'kittiyaM bhUmiM ? | vikkAlo ? nivvissai kiM kahiM keNa ? // " [ ko ] ityAdi / sa ca paritapyamAnaH kimbhUto bhavati ? iti Aha kAletyAdi / kAlaH- kartavyAvasaraH, tadviparItaH akAlaH, samyag utthAtumabhyudyantuM zIlamasya iti samutthAyI iti padArthaH / vAkyArthastu -- kAle kartavyAvasare akAle=tadviparyAse samuttiSThate abhyudyatamanuSThAnaM karoti tacchIlazca iti, kartavyAvasare na karoti anyadA ca vidadhAtIti / yathA vA kAle karoti evaM akAle'pIti; yathA vA'navasare na karoti evaM avasare'pIti, anyamanaskatvAd apagatakAlA-'kAlavivekaH Ti0 1. kasAyA kha ja jha Ja // 2. kevalamanubhavatItyAha kha ca / kevalamApnotItyAha ga GaH // 3. pakSaM ca mAsaM kha // 4. vA ka ga // 5. samuti (tti ? )SThati ka / samanutiSThati kha // / 6. kettiyA bhUmI ? kha ca // 7 tadviparyAsaH kha ca // 8. akAlena ga ca // 9 0paryAsena khaAdarza vinA // 187 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| sU063] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram iti bhAvanA / yathA pradyotena mRgAvatiH apagatabhartRkA satI grahaNakAlaM ativAhya kRtaprAkArAdirakSA jighRkSiteti / yastu punaH samyak kAlotthAyI bhavati sa yathAkAlaM parasparAnAbAdhayA sarvAH kriyAH karotIti / taduktam "mAsairaSTabhirahnA ca, pUrveNa vayasA''yuSaH / tat kartavyaM manuSyeNa yesyAnte sukhamedhate // " [ dharmAnuSThAnasya ca na kazcidakAlo mRtyoriva iti / kimarthaM punaH kAlA'kAlasamutthAyI bhavati ? iti, Aha saMjogaTThI- saMyujyate saMyojanaM vA saMyogaH, arthaH prayojanam, so asya astIti saMyogArthI / tatra dhana-dhAnya-hiraNya-dvipada-catuSpada-rAjya-bhAryAdisaMyogaH, tenArthI = tatprayojanI / athavA zabdAdiviSayaH saMyogo mAtA-pitrAdibhirvA, tenArthI kAlA'kAlasamutthAyI bhavatIti / kiJca aTThAlobhI- arthaH ratna-kupyAdiH, tatra A-samantAllobhaH arthAlobhaH, sa vidyate yasya iti, asAvapi kAlA-'kAlasamutthAyI bhavati mammaNavaNigvat / tathA hi-asau atikrAntArthopArjanasamarthayauvanavayA jala-sthalapathapreSitanAnAdezabhANDabhRtabohitthagantrikoSTramaNDalikAsambhRtasambhAro'pi prAvRSi saptarAtrau acchinnamuzalapramANajaladhArAvarSaniruddhasakalaprANigaNasaJcAramanorathAyAM mahAnadIjalapUrAnItakASThAni jighRkSuH upabhogadharmAvasare nivRttAparAzeSazubhapariNAmaH kevalaM arthopArjanapravRtta iti / uktaM ca "ukkhaNai khaNai nihaNai ratiM na suyai diyA vi ya sasaMko / limpai Thavei sayayaM laMchiyapaDilaMchiyaM kuNai // bhaMjasu, na tAva rikko jemeuM, na vi ya ajja mjjiihN| na vi ya vasIhAmi ghare kAyavvamiNaM bahuM ajja // " [ ] punarapi lobhinaH azubhavyApArAn Aha AluMpe- A=samantAd lumpati iti AlumpaH / sa hi lobhAbhibhUtAntaHkaraNo apagatasakalakartavyA-'kartavyavivekaH arthalobhaikadattadRSTiH aihikA-''muSmikavipAkakAriNI: nirlAJchana-galakartana-cauryAdikAH kriyAH karoti / anyacca Ti0 1. vayasA''yuSA kapratimRte // 2. yenAnte gha Ga ca // 3. kazcit kAlo gha Ga // vi0Ti0 + "na tAva rikko-na nirAkulaH" sa0vi0pa0 // + "rika iti samatho(rtho)[5]vyAkulo vA" jai0vi0pa0 // 188 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alpAyuSkatvaM mAnavAnAm [shru01| a02| u01| sU064] sahasakkAre-karaNaM kAraH, asamIkSitapUrvA-'paradoSaM sahasA karaNaM sahasAkAraH, sa vidyate yasya iti, "arzaAdibhyo'c" [pA05/2/127] / athavA chAndasatvAt kartaryeva ghaJ, karotIti kAraH / tathA hi- lobhatimirAcchAditadRSTiH arthaikamanAH zakuntavat zarAghAtaM anAlocya pizitAbhilASitayA sandhicchedanAdito vinazyati / lobhAbhibhUto hi arthaikadRSTiH tanmanAH tadarthopayuktaH arthameva pazyati nApAyAn / Aha ca viNiviTThacitte- vividham anekadhA niviSTaM sthitaM avagADhaM arthopArjanopAye mAtA-pitrAdyabhiSvaGge vA zabdAdiviSayopabhoge vA cittam antaHkaraNaM yasya sa tathA / pAThAntaraM vA- 'viNiviTThaceDe' tti, vizeSeNa niviSTA kAya-vAG-manasAM parispandAtmikA arthopArjanopAyAdau ceSTA yasya sa viniviSTaceSTaH / tadevaM mAtA-pitrAdisaMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAro viniviSTacitto viniviSTaceSTo vA kimbhUto bhavati ? iti, Aha ettha ityAdi / atra-asmin mAtA-pitrAdau zabdAdiviSayasaMyoge vA viniviSTacittaH san pRthvIkAyAdijantUnAM yat zastraM-upaghAtakAri tatra punaH punaH pravartate; evaM pauna:punyena zastre pravRtto bhavati yadi pRthivIkAyAdijantUnAmupaghAte vartate / tathA hi"zasu hiMsAyAm" [pA0dhA0 724] ityasmAt zasyate hiMsyata iti karaNe STran vihitaH; tacca svakAya-parakAyAdibhedabhinnamiti / pAThAntaraM vA 'ettha satte puNo puNo', atramAtA-pitR-zabdAdisaMyoge lobhArthI san saktaH gRddhaH adhyupapannaH pauna:punyena viniviSTaceSTaH AlumpakaH sahasAkAra: kAlAkAlasamutthAyI vA bhavatIti // 63 / / etacca sAmpratakSiNAmapi yujyeta yadi ajarAmaratvaM dIrghAyuSkaM vA syAt; tacca ubhayamapi nAsti ityAha[sU0] appaM ca khalu AuM ihamegesiM mANavANaM / appaM ca ityAdi / alpaM stokam, cazabdaH adhikavacanaH, khaluH avadhAraNe, AyuH iti bhavasthitihetavaH karmapudgalAH, iha iti saMsAre manuSyabhave vA ekeSAM keSAJcideva mAnavAnAM manujAnAmiti padArthaH / vAkyArthastu iha-asmin saMsAre keSAJcinmanujAnAM kSullakabhavopalakSitAntarmuhUrtamAtram alpaM stokaM Ayurbhavati / cazabdAd ra Ti0 1. sahasakkAro kha // 2. arzAdibhyo kha // 3. 0saMyogArthamalobhI ka // 4. sa pRthivI0 kha // 5. 0te paunaHpunyena zastre pravRtto bhavati, yadi vA pRthivI0 kha // 6. yujyate ka gha Ga // 7. dIrghAyuSkatvaM kha // 8. stokaM ca, cazabdaH alpavacanaH kha / / 189 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02 / u01 / sU064] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram uttarottarasamayAdivRddhyA palyopamatrayAvasAne'pi AyuSi khaluzabdasya avadhAraNArthatvAt saMyamajIvitaM alpameva iti / tathA hi- antarmuhUrtAdArabhya dezonapUrvakoTiM yAvat saMyamAyuSkam; tacca alpameva iti / athavA tripalyopamasthitikamapi Ayuralpameva, yatastadapi antarmuhUrttaM apahAya sarvamapavartate / uktaM ca " addhA jokkose baMdhittA bhogabhUmisu lahuM / savvappajIviyaM vajjayittu uvvaTTiyA donhaM // ' [ paMcasaM0 323 ] asyA ayamarthaH- utkRSTe yoge bandhAdhyavasAyasthAne AyuSo yo bandhakAlo'ddhA utkRSTa eva, taM baddhvA, kva ? bhogabhUmikeSu devakurvAdijeSu, tasya kSiprameva sarvAlpamAyurvarjayitvA dvayoH = tiryaG - manuSyayoH apavRttikA = apavartanaM bhavati etacca aparyAptakAntarmuhUrtAntaH dRSTavyam; tata UrdhvaM anapavartanameva iti / / sAmAnyena cAyuH sopakramAyuSAM sopakramam, nirupakramAyuSAM nirupakramam / yadA hi asumAn svAyuSaH tribhAge tribhAgatribhAge vA jaghanyata ekena dvAbhyAM vA utkRSTataH saptabhiraSTabhiH vA AkarSai: antarmuhUrttapramANena kAlena AtmapradezaraicanAntarvartinaH AyuSkakarmavargaNApudgalAn prayatnavizeSeNa vidhatte tadA nirupakramAyurbhavati, anyadA tu sopakramAyuSka iti / upakramazca upakramaNakAraNaiH bhavati, tAni cAmUni - " daMDa kasa sattha rajjU aggI udaga paDaNaM visaM vAlA / sI- unhaM arai bhayaM khuhA pivAsA ya vAhI ya // mutta-purIsanirohe jiNNAjiNNe ya bhoyaNe bahuso / ghaMsaNa gholaNa pIlaNa Aussa uvakkamA ee // " [Ava0ni0725-26, vizeSAva02042-43] uktaM ca-"svato'nyata itastato'bhimukhadhAvamAnApadAmaho, nipuNatA nRNAM kSaNamapIha yajjIvyate / mukhe phalamatikSudhA sarasamalpamAyojitaM, kiyacciramacarvitaM dazanasaGkaTe sthAsyati ? // [ ucchvAsAvadhayaH prANAH, sa cocchvAsaH samIraNaH / samIraNAccalaM nAnyat, kSaNamapyAyuradbhutam // " [ ye'pi dIrghAyuSkasthitikA upakramaNakAraNAbhAve AyuHsthitimanubhavanti te'pi ] ityAdi / 190 2 ] Ti0 1. jogukkosaM gha Ga / / 2. devakurvAdiSu ka // / 3. 0racanAnADikAntarvartina kha vinA // 4. nAsti, kSaNa0 kha // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vayaHparipAke indriyazaithilyam [shru01| a02| u01| sU064] maraNAdapyadhikAM jarAbhibhUtavigrahA jaghanyatamAmavasthAmanubhavantIti tad yathA ityAdinA darzayati taM jahA-sotapaNNANehiM parihAyamANehiM cakkhupaNNANehiM parihAyamANehiM ghANapaNNANehi parihAyamANe hiM rasapaNNANe hiM parihAyamANehiM phAsapaNNANehiM parihAyamANehiM abhikaMtaM ca khalu vayaM sapehAe tato se egayA mUDhabhAvaM jaNayaMti / soyapaNNANehiM ityAdi tato se egayA mUDhabhAvaM jaNayaMti tti yAvat / zRNoti bhASApariNatAn pudgalAniti zrotram; tacca kadambapuSpAkAraM dravyataH, bhAvato bhASAdravyagrahaNalabdhyupayogasvabhAvamiti / tena zrotreNa pariH samantAd ghaTa-paTazabdAdiviSayANi jJAnAni parijJAnAni, taiH zrotraparijJAnaiH jarAprabhAvAt parihIyamANaiH sadbhiH tato'sau prANI ekadA = vRddhAvasthAyAM rogodayAvasare vA mUDhabhAvaM = mUDhatAM kartavyA-'kartavyAjJatAM indriyapATavAbhAvAd Atmano janayati, hitA-'hitaprApti-parihAravivekazUnyatAmApadyata ityarthaH / janayanti iti caikavacanAvasare "tiDAM tiGo bhavanti" [ ] iti bahuvacanamakAri / athavA tAni vA zrotravijJAnAni parikSIyamANAni AtmanaH sadasadvivekavikalatAM ApAdayantIti / zrotrAdivijJAnAnAM ca tRtIyA prathamArthe suvyatyayena dRSTavyeti; evaM cakSurAdivijJAneSvapi yojyam / atra ca karaNatvAd indriyANAmevaM sarvatra dRSTavyam-zrotreNa Atmano vijJAnAni, cakSuSA Atmano vijJAnAnIti / nanu ca tAnyeva draSTuNi kuto na bhavanti ? iti, ucyate-azakyamevaM vijJAtuM, tadvinAze tadupalabdhArthasmRtyabhAvAt / dRzyate ca hRSIkopaghAte'pi tadupalabdhArthasmaraNam, tadyathA- dhavalagRhAntarvartipuruSapaJcavAtAyanopalabdhArthasya tadanyatarasthagane'pi tadupapattiriti / tathA hi-ahamanena zrotreNa cakSuSA vA mandamarthamupalabhe, anena ca sphuTatarami ti spaSTaiva " karaNatvAvagatiH akSANAm / yadyevaM anyAnyapi karaNAni santi tAni kiM nopAttAni ?, kAni punastAni ?, ucyate- vAk-pANi-pAda-pAyu-upastha-manAMsi vacanA-''dAnaviharaNa-utsargA-''nanda-saGkalpavyApArANi, tatazca eteSAM AtmopakArakatvena karaNatvam, ' karaNatvAd indriyatvamiti, evaM ca ekAdazendriyasadbhAve sati paJcAnAmeva upAdAnaM kimartham ? iti / Ti0 1. jaghanyatarA0 kha ca // 2. soyapariNANehiM ka kha ga vinA // 3. zrotraparijJAnAni kha // vi0Ti0 ka "hRSIkANi-indriyANi'' sa0vi0pa0 // 191 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| sU064] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram Aha AcArya:-naiSa doSaH, iha hi Atmano vijJAnotpattau yat prakRSTamupakArakaM tadeva karaNatvAd indriyam / etAni tu vAk-pANyAdIni naiva Atmano'nanyasAdhAraNatayA karaNatvena vyApriyante / atha yAM kAJcana kriyAM upAdAya karaNatvamucyate; evaM tarhi bhrUdarAderapi utkSepAdisambhavAt karaNatvaM syAt / kiJca-indriyANAM svaviSaye niyatatvAd nAnyendriyakArya anyad indriyaM kartumalam, tathAhi-cakSureva rUpAvalokanAya alam, na tadabhAve zrotrAdIni / yastu rasAdhupalambhe zItasparzAdeH api upalambhaH sa sarvavyApitvAt sparzanendriyasya iti anAzaGkanIyam, iha punaH pANicchede'pi tatkAryasya AdAnalakSaNasya dazanAdinA'pi nirvartyamAnatvAd yatkiJcidetat / manasastu sarvendriyopakArakatvAd antaHkaraNatvaM iSyata eva; tasya ca bAhyendriyavijJAnopaghAtenaiva gatArthatvAd na pRthagupAdAnamiti / pratyekopAdAnaM ca kramotpattivijJAnopalakSaNArtham / tathA hi-yenaiva indriyeNa saha manaH saMyujyate tadeva . AtmIyaviSayagrahaNAya pravartate, netaraditi / nanu ca dIrghazaSkulIbhakSaNAdau paJcAnAmapi - vijJAnAnAM yogapadyena upalabdhiH anubhUyate ?, naitadasti, kevalino'pi dvAvupayogau na staH, AstAM tAvad ArAtIyabhAgadarzinaH paJcopayogA iti / etacca anyatra nyakSeNa pratipAditamiti neha pratAyate / yastu yaugapadyena anubhavAbhAsaH sa drAgvRttitvAd manaso bhavatIti / uktaM ca "AtmA sahaiti manasA mana indriyeNa, svArthena cendriyamiti krama eSa zIghraH / yogo'yameva manasaH kimagamyamasti ? yasmin mano vrajati tatra gato'yamAtmA // "[ ] iha ca ayamAtmA indriyalabdhimAn Aditsitajanmotpattideze samayena AhAraparyApti nivartayati, tadanantaramantarmuhUrtena zarIraparyAptim, tato'pi indriyaparyApti tAvataiva kAlena; tAni ca paJcendriyANi sparzana-rasana-ghrANa-cakSuH-zrotrANIti / tAnyapi dravya-bhAvabhedAt pratyekaM dvividhAnIti / tatra dravyendriyaM nirvRttyupakaraNabhedAd dvidhA / nirvRttiH api AntarabAhyabhedAd dvidhaiva / Ti0 1. sAdhAraNatvena vyApri0 ka ga // 2. tu punaH kha vinA // 3. 0yaviSayaguNagrahaNAya gha Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| sU064] nirvartyata iti nirvRttiH / kena nirvartyate ?, karmaNA / tatra utsedhAGgalAsaGkhyeyabhAgapramitAnAM zuddhAnAM AtmapradezAnAM pratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnena avasthitA yA vRttirabhyantarA nirvRttiH / teSveva AtmapradezeSu indriyavyapadezabhAg yaH pratiniyatasaMsthAno nirmANanAmnA pudgalavipAkinA vardhakisaMsthAnIyena AracitaH karNazaSkulyAdivizeSaH aGgopAGganAmnA ce niSpAdita iti bAhyanirvRttiH / tasyA eva nirvRtteH dvirUpAyA yena upakAraH kriyate tadupakaraNam; tacca indriyakAryasamartham / satyAmapi (bAhya)nirvRttau, anupahatAyAM (ca) masUrAdyAkRtirUpAyAM (Antara)nirvRttau tasya upaghAtAd na pazyati / tadapi nivRttivad dvidhA- bAhyamAbhyantaraM Ti0 1. 0vyapadezabhAkSu yaH ka ga ca // 2. tu kha-capustake vinA / / vi0Ti0 A tulanA"nirvartyata iti nirvRttiH / sA dvedhA bAhyAbhyantarabhedAt / tatra vizuddhAtmapradezavRttirabhyantarA; tasyAmeva datAvasthAMvizeSaH pudgalapracayo bAhyA / upakriyate'nenetyupakaraNaM / tadapi dvividhaM bAhyAbhyantarabhedAt / tatra bAhyaM pakSapuTAdi, kRSNasAramaNDalAdyabhyantaraM / " iti tattvArthazlokavAtike vidyAnandiH / "nirvartyata iti nirvRttiH karmaNA yA nirvartyata-niSpAdyate sA nirvRttirityupadizyati / sA dvedhA bAhyAbhyantarabhedAt sA nirvRttirdvadhA / kutaH ? bAhyAbhyantarabhedAt / tatra vizaddhAtmapradezavattirabhyantarA / utsedhAGgalasyA'saGkhyeyabhAgapramitAnAM vizaddhAnAmAtmapradezAnAM pratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnamAnAvamAnAvasthitAnAM vRttirAbhyantarA nirvRttiH / tatra nAmakarmodayApAditAvasthAvizeSaH pudgalapracayo bAhyA teSvAtmapradezeSu indriyavyapadezabhAk yaH pratiniyatasaMsthAno nAmakarmodayApAditAvasthAvizeSaH pudgalapracayaH sa bAhyA nirvRttiH / upakriyate'nenetyupakaraNaM yena nirvRtterupakAraH kriyate tadupakaraNam / tad dvividhaM pUrvavat tadupakaraNaM dvividhaM pUrvavat bAhyAbhyantarabhedAt / tatrAbhyantaraM zuklakRSNamaNDalam, bAhyamakSipatrapakSmadvayAdi / evaM zeSeSvapIndriyeSu jJeyam / " iti tattvArtharAjavArtike bhaTTAkalaMkaH / ___"nirvartyate iti nirvRttiH / kena nirvaya'te ? karmaNA / sA dvividhA; bAhyAbhyantarabhedAt / utsedhAGgulAsaGkhyeyabhAgapramitAnAM zuddhAnAmAtmapradezAnAM pratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnenAvasthitAnAM vRttirAbhyantarA nirvRttiH / teSvAtmapradezeSvindriyavyapadezabhAkSu yaH pratiniyatasaMsthAno nAmakarmodayApAditAvasthAvizeSaH pudagalapracayaH sA bAhyA nivRttiH / yena nirvRtterupakAraH kriyate tadupakaraNam / pUrvavat tadapi dvividham / tatrAbhyantaraM kRSNazuklamaNDalaM, bAhyamakSipatrapakSmadvayAdi / evaM zeSeSvapIndriyeSu jJeyam / " iti tattvArthasarvArthasiddhau pUjyapAdaH // ka "tasya iti upakaraNasya" jai0vi0pa0 // 193 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| sU064] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram ceti / tatra abhyantaramakSNastAvat kRSNazuklamaNDalam, bAhyamapi patra-pakSmadvayAdi; evaM zeSeSvapi AyojanIyamiti / / bhAvendriyaM api labdhyupayogabhedAd dvidhA / tatra labdhiH jJAna-darzanAvaraNIyakSayopazamarUpA; yatsannidhAnAd AtmA dravyendriyanirvRttiM prati vyApriyate tannimittaH Atmano manaHsAcivyAd arthagrahaNaM prati vyApAra upayoga iti / tadatra satyAM labdhau nirvRttyupakaraNopayogAH, satyAM ca nirvRttau upakaraNopayogau, sati upakaraNe upayoga iti / eteSAM ca zrotrAdInAM kadamba -masUra-kalambukApuSpa-kSurapra-nAnAsaMsthAnatA avagantavyeti / viSayazca zrotrendriyasya dvAdazabhyo yojanebhya AgataM zabdaM gRhNAti, cakSurapi ekaviMzatiSu lakSeSu sAtirekeSu vyavasthitaM prekAzakam, prakAzyaM tu sAtirekayojanalakSavyavasthitaM rUpaM gRhNAti, zeSANi tu navabhyo yojanebhya AgataM svaviSayaM gRhNanti, jaghanyatastu aGgalAsaGkhyeyabhAgaviSayatvaM sarveSAm / ___atra ca 'soyapannANehiM parihAyamANehI'tyAdi ya utpattiM prati vyatyayena .. indriyANAM upanyAsaH sa evamarthaM dRSTavyaH-iha sacinaH paJcendriyasya upadezadAnena adhikRtatvAd upadezazca zrotrendriyaviSaya iti kRtvA, tatparyAptau ca sarvendriyaparyAptiH / sUcitA bhavati / zrotrAdivijJAnAni ca vayo'tikrame parihIyante / tadeva Aha 'abhikNtmi'tyaadi| athavA zrotrAdivijJAnairapacitaiH karaNabhUtaiH sadbhiH abhikaMtaM ca khalu vayaM sa pehAe / tatra prANinAM kAlakRtA zarIrAvasthA yauvanAdiH vayaH, tajjarAmabhi mRtyuM vA krAntam-abhikrAntam / iha hi catvAri vayAMsi kumAra-yauvana-madhyama-vRddhatvAni / uktaM ca "prathame vayasi nAdhItaM, dvitIye nArjitaM dhanam / tRtIye na tapastaptaM, caturthe kiM kariSyati ? // ''[ ] tatra AdyavayodvayAtikrame jarAbhimukhamabhikrAntaM vayo bhavati / athavA trINi vayAMsi kaumAra-yauvana-sthaviratvabhedAt / uktaM ca Ti0 1. tannimittamAtmano gha // 2. prakAzam ga gha // 3. soyaparinnANehiM gha-Gapustake // 4. pratipattavyaH ga // 5. sarvendriyasamprApti: kha // 6. anyathA vA ca // vi0Ti0 ka "kalambukApuSpaM kAhalikA" sa0vi0pa0 // + "prakAzam iti AdityAdi" jai0vi0pa0 // 194 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vArddhakye lokAvagItatvam [shru01| a02| u01| sU064] "pitA rakSati kaumAre, bhartA rakSati yauvane / putrAzca sthAvire bhAve, na strI svAtantryamarhati // " / [manusmR09/3, mahA0 anuzA046/14] anyathA vA trINi vayAMsi, bAla-madhyatva-vRddhatvabhedAt / uktaM ca "A SoDazAd bhaved bAlo, yAvat kSIrAnnavartakaH / madhyamaH saptatiM yAvat, parato vRddha ucyate // " [ ] eteSu ca vayassu sarveSvapi yA upacayavatI avasthA tAmabhikrAnto'bhikrAntavayA ityucyate / caH samuccaye, na kevalaM zrotra-cakSuH-ghrANa-rasana-sparzanavijJAnaiH vyastasamastaiH dezataH sarvato vA parihIyamANaiH mauDhyamApadyate / vayazca abhikrAntaM prekSya-paryAlocya, sa . iti prANI, khaluH iti vizeSaNe, vizeSeNa atyarthaM mauDhyamApadyata iti / Aha ca tao se ityAdi / tataH iti tasmAd indriyavijJAnApacayAd vayo'tikramaNAd vA, sa iti prANI, ekadA iti vRddhAvasthAyAM, mUDhabhAvaH mUDhatvaM kiGkartavyatAbhAvaM Atmano janayati / athavA se tasya asubhRtaH zrotrAdivijJAnAni parihIyamANAni mUDhabhAvaM janayantIti / sa evaM vArdhakye mUDhasvabhAva: san prAyeNa lokAvagIto bhavati ityAha jehiM vA saddhi saMvasati te va NaM egayA NiyagA pavvi parivadaMti, so vA te Niyage pacchA parivadejjA / 'jehiM ve'tyAdi / vAzabdaH pakSAntaradyotakaH, AstAM tAvadaparo lokaH, yaiH putrakalatrAdibhiH sArdhaM-saha saMvasati ta eva bhAryA-putrAdayo, Namiti vAkyAlaGkAre, ekadA iti vRddhAvasthAyAM niyagA:-AtmIyA ye tena samarthAvasthAyAM pUrvameva poSitAH te taM parivadanti pari:-samantAd vedanti parivadanti; yathA-'ayaM na mriyate 'nApi maJcakaM dadAti' / yadi vA parivadanti paribhavantItyuktaM bhavati / athavA 'kimanena vRddhena ?' ityevaM parivadanti / na kevalameSAm, tasya AtmA'pi tasyAM avasthAyAM avagIto bhavatIti / Aha ca "valisantatamasthizeSitaM, zithilasnAyuvRtaM kaDevaram / svayameva pumAn jugupsate, kimu kAntA kamanIyavigrahA ? // " [ ] Ti0 1. tAmatikrAntavayA ka kha / tAmabhikrAnto'tikrAntavayA ucyate ga / tAmatikrAnto'tikrAntavayA ca / / 2. 0zcAtikrAntaM ghaAdarzamate // 3. vadanti yathA khapratyA vinA / / 4. na ca ka gha Ga / / 5. 0snAyudhRtaM ca // 195 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02 / u01 / sU064] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram gopAla-bAlA-'GganAdInAM ca dRSTAntadvAreNa upanyasto'rtho buddhiM adhitiSThatIti; atastadAvirbhAvanAya kathAnakam-- kauzAmbyAM nagaryAmarthavAn bahuputro dhano nAma sArthavAhaH / tena ca ekAkinA nAnAvidhairupAyaiH svApateyamupArjitam / tacca azeSaduHkhitabandhujana - svajana- putra- mitrakalatrAdibhogyatAM ninye / tato'sau kAlaparipAkavazAd vRddhabhAvarmupagataH san putreSu samyakpAlanopacitakalAkuzaleSu samastakAryacintAbhAraM nizcikSepa / te'pi ca 'vayamanena IdRzIM avasthAM nItAH sarvajanAgresarA vihitA:' iti kRtopakArAH santaH kulaputratAM avalambamAnAH svataH kvacit kAryavyAsaGgAt svabhAryAbhistamakalyaM vRddhaM pratyajajAgaran / to api udvartana-snAna- bhojanAdinA yathAkAlamakSUNaM vihitavatyaH / tato gacchatsu divaseSu varddhamAneSu putrabhANDeSu prauDhIbhavatsu bhartRSu jaradvRddhe ca vivazakaraNaparicAre sarvAGgakampini galadazeSazrotasi satui zanai: zanai: ucitaM upacAraM zithilatAM ninyuH / asau api mandapratijAgaraNatayA ciMttAbhimAnena vizrasayA ca sutarAM duHkhasAgarAvagADhaH san putrebhyaH snuSAkSUNAni AcacakSe / tAzca svabhartRbhiH cekhidyamAnAH sutarAmupacAraM parihRtavatyaH; sarvAzca paryAlocya ekavAkyatayA svabhartRnabhihitavatyaH 'kriyamANe'pi ayaM pratijAgaraNe vRddhabhAvAd viparItabuddhitayA apahnute / yadi bhavatAmapi asmAkamupari avizrambhastato' 'nyena vizvasanIyena nirUpayata' / te'pi tathaiva cakruH / tAstu tasminnavasare sarvA api sarvANi kAryANi yathA'vasaraM vihitavatyaH / asAvapi putraiH pRSTaH pUrvavirU [ ? ru]kSitacetAH tathaiva tA apavadati--'naitA mama kiJcit samyak kurvantI'ti / taizca pratyayikavacanAd avagatatattvaiH yathA ayaM upacaryamANo'pi vArddhakyAd rorudyate, atastairapi avadhIritaH, anyeSAmapi kaithAvasare tadbhaNDanasvabhAvatAM AcacakSire / tato'sau putraiH avadhIritaH snuSAbhiH paribhUtaH parijanena avagIto vAGmAtreNApi kenacidapi ananuvartyamAnaH sukhite duHkhitaH kaSTatarAM AyuHzeSAM avasthAM anubhavatIti / evamanyo'pi jarAbhibhUtavigrahaH tRNakubjIkaraNe'pi asamarthaH san svakAryaikaniSThAllokAt paribhavaM ApnotIti, Aha ca Ti0 1. 0 mupAgataH gha Ga // 2. tA amumudvartana0 gha Ga // 3. ciMtAbhimAnena ca // 4. sarvA evaM sarvANi kha ca // 5. taistu kha ca ga // 6 yathAvasare kha Ga ca // 7 tadbhaTana0 ka Ga / tadbhaNTana0 kha ga gha // 8. 0svabhAvamA0 kha // / 9. sukhiteSu ga // vi0Ti0 k " akalya[ m ] iti sarogam" jai0vi0pa0 // " sukhite iti zeSaloke" jai0vi0pa0 // 196 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trANa-zaraNA'samarthAH svajanAH [shru01| a02| u01| sU064] "gAtraM saGkacitaM gatirvigalitA dantAzca nAzaM gatA, dRSTibhraMzyati rUpameva hasate vaktraM ca lAlAyate / vAkyaM naiva karoti bAndhavajanaH patnI na zuzrUSate, dhik kaSTaM jarayA'bhibhUtapuruSaM putro'pyavajJAyate // "[ ] ityAdi / tadevaM jarAbhibhUtaM puruSaM nijAH parivadanti / asAvapi paribhUyamAnaH tadviraktacetAH tadapavAdAn janAya AcaSTe, Aha ca so vA ityAdi / vAzabdaH pUrvApekSayA pakSAntaraM darzayati, te vA nijAH taM parivadanti, sa vA jarAjarjaritadehaH tAn nijAn anekadoSodghaTTanatayA parivadet nindet / athavA vidyamAnArthatayA tAn asau avagAyati, paribhavatItyarthaH / ye'pi pUrvakRtadharmavazAt taM vRddhaM na parivadanti te'pi tadduHkhApanayanasamarthA na bhavantIti, Aha ca ___NAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaM pi tesiM NAlaM tANAe vA saraNAe vA / se Na hAsAe, Na kiDDAe, Na ratIe, Na vibhUsAe // 64 // nAlamityAdi / nAlaM= na samarthAH te putra-kalatrAdayaH tava iti pratyakSabhAvaM upagataM vRddhaM Aha / 'trANAya zaraNAya ve'ti tatra ApattaraNasamarthaM trANaM ucyate, yathA mahAzrotobhiruhyamAnaH sukarNadhArAdhiSThitaM plavamAsAdya ApastaratIti / zaraNaM punaryadavaSTambhAd . nirbhayaiH sthIyate taducyate, tat punardurgaM parvataH puruSo veti / etaduktaM bhavati-jarAbhibhUtasya .. na kazcit trANAya zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya zaraNAya veti / uktaM ca "janma-jarA-maraNabhayairabhidrute vyAdhivedanAgraste / jinavaravacanAdanyatra nAsti zaraNaM kvacilloke // " [prazama0 152] ityAdi / sa tu tasyAmavasthAyAM kimbhUto bhavati ? iti, Aha 'se Na hassAe' ityAdi / sa jarAjIrNavigraho na hAsyAya bhavati, tasyaiva hasanIyatvAd na parAn hasituM yogyo bhavatItyarthaH / sa ca samakSaM parokSaM vA evamabhidhIyate janaiH-'kiM kilAsya hasitena hAsyAspadasya' iti / na ca krIDAyai na ca laGghana-valganA''sphoTanakrIDAnAM yogyo'sau bhavati / nApi ratyai bhavati, ratiriha viSayagatA gRhyate, sA punaH lalanAvagRhanAdikA, tathAbhUto'pi avajugUhiSuH strIbhiH abhidhIyate-'na lajjate bhavAn, na pazyati AtmAnam, nAvalokayati ziraH palitabhasmAvaguNDitam, mAM duhitRbhUtAM Ti0 1. tavyatiriktacetA0 gha Ga ca // 2. ca kha ga // 3. kiMguNo kha // 197 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 | a02 / u01 / sU065 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram avagUhirtumicchati' ityAdivacasAM AspadatvAd na ratyai bhavati / na vibhUSAyai, yato vibhUSito'pi pratatacarmavelIkastu naiva zobhate / uktaM ca-- I "na vibhUSaNamasya yujyate, na ca hAsyaM kuta eva vibhramaH / atha teSu ca vartate jano, dhruvamAyAti parAM prapaJcatAm // ' "jaM jaM karei taM taM na sohae jovvaNe atikkaM / purisassa mahiliyAe evaM dhammaM pamottUNaM // "[ ] // 64 // gataM aprazastamUlasthAnam / sAmprataM prazastaM ucyate - iccevamityAdi / athavA ya evaM te suhRdo nAlaM trANAya vA zaraNAya vA ataH kiM vidadhyAd ? iti Aha[sU0] iccevaM samuTThite ahovihArAe aMtaraM ca khalu imaM sapehAe dhIre muhuttamavi No pamAdae / iccevamityAdi / itiH upapradarzane, 'aprazastamUlaguNasthAne varttamAno jarAbhibhUto na hAsyAya na krIDAyai na ratyai na vibhUSAyai, pratyekaM ca zubhA - 'zubhakarmaphalaM prANinAM ' iti evaM matvA samutthitaH=samyagutthitaH zastraparijJoktaM mUlaguNasthAnamadhitiSThan, aho ityAzcarye, viharaNaM-vihAraH, AzcaryabhUto vihAraH = ahovihAraH yathoktasaMyamAnuSThAnam, tasmai aho - vihArAya utthitaH san kSaNamapi no pramAdayed ityuttareNa saeNNTaGkaH / kiJca-- aMtaraM cetyAdi / antaram iti avasaraH, tacca AryakSetra - sukulotpatti- bodhilAbhasarvaviratyAdikam, caH samuccaye, khaluH avadhAraNe, 'imamiti anena idamAha - vineyaH tapaH-saMyamAdau avasIdan pratyakSabhAvApannaM AryakSetrAdikaM antaramavasaraM upadarzya abhidhIyate - 'tava ayaM evambhUto'vasaro'nAdau saMsAre punaratIva sudurlabha eveti; atastamavasaraM samprekSya=paryAlocya dhIraH san muhUrtamapyekaM nI pramAdayet na pramAdavazago bhUyAditi / samprekSya ityatra anusvAralopaH chAndasatvAditi, anyadapi alAkSaNikaM evaMjAtIyaM asmAdeva hetoravagantavyamiti / AntarmauhUrtikatvAcca chAdmasthikopayogasya muhUrtam ityuktam, anyathA samayamapyekaM na pramAdayed iti vAcyam / taduktam 198 'samprApya mAnuSatvaM saMsArAsAratAM ca vijJAya / he jIva ! kiM pramAdAnna ceSTase zAntaye satatam ? || " 44. Ti0 1. 0micchasi ? khaAdarza vinA // 2. 0valIkaH san naiva kha ga gha Ga / 0 valIkaH sa naiva ca / / 3. viDambanAm ga vinA // 4. vA iti khapratAveva // 5. 0ne, yato'prazasta0 ka capratI vinA // 6. na ka-gha / 7. sambandhaH gha Ga // 8. vIraH ka ca / 9. na kha ca Rte // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramAdinAM doSA apAyAzca [shru01| a02| u01| sU066] "nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotaka-taDillatAvilasitapratimam // " [ ] ityAdi / kimarthaM ca no pramAdayet ? ityAhavao acceti jovvaNaM va // 65 // veyo accei tti / vayaH kumArAdi, tad atyeti atIva eti yAti atyeti / anyacca-jovvaNaM va tti, 'atyeti' anuvartate, yauvanaM vA atyeti-atikrAmati / 'vayo'grahaNenaiva yauvanasya gatatvAt tadupAdAnaM prAdhAnyakhyApanArtham, dharmA-'rtha-kAmAnAM tannibandhanatvAt sarvavayasAM yauvanaM sAdhIyaH, tadapi tvaritaM yAtIti / uktaM ca "naivegasamaM cavalaM ca jIviyaM jovvaNaM ca kusumasamaM / sokkhaM ca jaM aNiccaM tiNNi vi turamANabhojjAiM // " [tandu0vaicA0prakI081] tad evaM matvA ahovihArAya utthAnaM zreya iti // 65 // ye punaH saMsArAbhiSvaGgiNo'saMyamajIvitameva bahumanyante; te kimbhUtA bhavanti ? ityAha[sU0] jIvite iha je pamattA se haMtA chettA bhettA luMpittA vilupittA uddavettA uttAsayittA akaDaM karissAmi tti maNNamANe / jIvie ityAdi / ye tu vayo'tikramaNaM nAvagacchanti; te iha iti asmin asaMyamajIvite pramattA: adhyupapannA viSaya-kaSAyeSu pramAdyanti / pramattAzca aharnizaM paritapyamAnAH kAlAkAlasamutthAyinaH santaH sattvopaghAtakAriNIH kriyAH samArabhanta iti / Aha ca se haMtA ityAdi / se iti aprazastaguNamUlasthAnavAn viSayAbhilASI pramattaH san sthAvara-jaGgamAnAmasumatAM hantA bhavatIti / atra ca bahuvacanaprakrame'pi jAtyapekSayA ekavacananirdeza iti / tathA chettA iti karNa-nAsikAdInAm, bhettA ziro-nayanodarAdInAm, lumpayitA granthicchedAdibhiH, vilumpayitA grAmaghAtAdibhiH, apadrAvayitA prANavyaparopako viSa-zastrAdibhiH apadrAvayitA vA, utrAsako loSTaprakSepAdibhiH / sa kimarthaM hananAdikAH Ti0 1. vae kha / / 2. sAdhIyaH sAdhuH, tadapi ca // 3. ityasmin saMyama0 ca // 4. bhettA zirodazanAdInAm kha / bhettA nayana-ziro-dazanAdInAm ca // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02 / u01 / sU066 ] kriyAH karoti ? ityAha vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram akaDaM ityAdi / akRtam iti yadanyena nAnuSThitaM tadahaM kariSyAmi ityevaM manyamAno'rthopArjanAya hananAdiSu pravartate / sa evaM krUrakarmAtizayakArI samudralaGghanAdikA: kriyAH kurvannapi alAbhodayAd apagatasarvasvaH kimbhUto bhavati ? ityAha jehiM vA saddhiM saMvasati te va NaM egayA NiyagA puvviM porseti, so vA te Niyage pacchA posejjA / NAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaM pi tesiM NAlaM tANAe vA saraNAe vA // 66 // jehiM vetyAdi / vAzabdaH bhinnakramaH pakSAntaradyotakaH, yaiH mAtA- pitRsvajanAdibhiH sArdhaM saMvasati asau ta eva vA, Namiti vAkyAlaGkAre, ekadA iti arthanAzAdyApadi zaizave vA nijAH - AtmIyA bAndhavAH suhRdo vA, 'puvvi = pUrvameva, taM sarvopAyakSINaM poSayanti, sa vA prApteSTamanorathalAbhaH san tAn nijAn pazcAt poSayet arthadAnAdinA sanmAnayediti / te ca poSakAH poSyA vA tava Apadgatasya na trANAya bhavanti ityAha I nAlaM ityAdi / te nijAH mAtA-pitrAdayaH, tava iti upadezadAnaviSayApanna ucyate, trANAya= = ApadrakSaNArthaM zaraNAya - nirbhayasthityarthaM nAlaM= na samarthAH, tvamapi teSAM trANazaraNe kartuM nAlamiti // 66 // tadevaM tAvat svajano na trANAya bhavati ityetat pratipAditam / artho'pi mahatA klezena upArjito rakSitazca na trANAya bhavati ityetat pratipipAdayiSurAha-- [sU0 ] uvAdItaseseNa vA saMNihisaNNicayo kajjati ihamegesiM mANavANaM bhoyaNA / tato se egayA rogasamuppAyA samuppajjaMti / uvAdIta0 ityAdi / upAditeti " ada bhakSaNe [ pA0dhA02/1011 ] ityetasmAd upapUrvAd niSThApratyayaH, tatra "bahulaM chandasi' '[ pA0vyA07/4/78 ] itIDAgamaH, upAditam - upabhuktam, tasya zeSam - upabhuktazeSam, tena vA, vAzabdAd anupabhuktazeSeNa vA / sannidhAnaM = sannidhiH, tasya sannicaya: = sannidhisannicayaH, athavA samyag nidhIyate=avasthApyata upabhogAya yo'rthaH sa sannidhiH, tasya sannicaya: = prAcuryam, Ti0 1. pUrvaM kha // / 2. ityupadezaviSayA0 khapratimRte // / 3. klezenopAtto kaAdarzamRte // 4. adapsA bhakSaNe gha Ga // 200 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDitAnAM kSaNajJAnakartavyatA [shru01| a02| u01| sU068] upabhogyadravyanicaya ityarthaH / sa iha-asmin saMsAre ekeSAm asaMyatAnAM saMyatAbhAsAnAM vA keSAJcid bhojanAya-upabhogArthaM kriyate vidhIyate iti / asAvapi yadarthaM anuSThitaH antarAyodayAt tatsampattaye na prabhavati ityAha ___ tao se ityAdi / tataH dravyasannidhisannicayAd uttarakAlaM upabhogAvasare se tasya bubhukSoH ekadA iti dravya-kSetra-kAla-bhAvanimittAvirbhAvitavedanIyakarmodaye rogasamutpAdAH =jvarAdiprAdurbhAvAH samutpadyanta iti Avirbhavanti / sa ca taiH kuSTha-rAjayakSmAdibhirabhibhUtaH san bhagnanAsiko galatpANi-pAdaH avicchedapravRttazvAsAkulaH kimbhUto bhavati ? ityAha jehiM vA saddhi saMvasati te va NaM egadA NiyagA puTviM pariharaMti, so vA te Niyae pacchA pariharejjA / NAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaM pi tesiM NAlaM tANAe vA saraNAe vA // 67 // jehiM ityAdi / yaiH mAtA-pitrAdibhirnijaiH sArddha saMvasati ta eva vA nijAH ekadA rogotpattikAle pUrvameva taM pariharanti, sa vA tAn nijAn pazcAt paribhavotthApitavivekaH pariharet-tyajet, tannirapekSa: seDukavat syAdityarthaH / te ca svajanAdayo rogotpattikAle pariharanto'pariharanto vA na trANAya bhavantIti darzayati nAlamityAdi pUrvavat // 67 // rogAdyabhibhUtAnta:karaNena ca apagatatrANena ca kimAlambya samyakkaraNena rogavedanAH soDhavyAH ? ityAha[sU0 ] evaM jANittu dukkhaM patteyaM sAtaM aNabhikkaMtaM ca khalu vayaM sapehAe khaNaM jANAhi paMDite ! __ jANittu ityAdi / jJAtvA pratyekaM prANinAM duHkhaM tadviparItaM sAtaM vA adInamana- " skena jvarAdivedanotpattikAle svakRtakarmaphalamavazyamanubhavanIyamiti matvA na vaiklavyaM kAryamiti / uktaM ca "saha kalevara ! khedamacintayan, svavazatA hi punastava durlabhA / bahutaraM ca sahiSyasi jIva he !, paravazo na ca tatra guNo'sti te // " [ ] yAvacca zrotrAdivijJAnaiH parihIyamAnaiH jarAjIrNaM na nijAH parivadanti yAvacca Ti0 1. darzayitumAha ga // 2. duHkhamacintayan ga gha Ga // 3. karma he ! kaAdarzamRte // 201 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01| sU068] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram anukampayA na poSayanti rogAbhibhUtaM ca na pariharanti tAvad AtmArtho'nuSTheya ityetad darzayati aNabhikkaMtaM ca ityAdi / cazabda Adhikye, khaluzabda: punararthe, pUrvamabhikrAntaM vayaH . tIkSya mUDhabhAvaM vrajatIti pratipAditam / anabhikrAntaM ca punaH vayaH samprekSya AyaTuM samaNuvAsejjA ityuttareNa sambandhaH, AtmArtham AtmahitaM samanuvAsayet kuryAdityarthaH / kiM anabhikrAntavayasA eva AtmahitaM anuSTheyaM uta anyenApi ? iti, apareNApi labdhAvasareNa AtmahitaM anuSTheyamiti etad darzayati khaNaM jANAhi paMDie ! / kSaNa:-avasaro dharmAnuSThAnasya, sa ca AryakSetrasukulotpattyAdikaH / parivAda-poSaNa-parihAradoSaduSTAnAM jarA-bAlabhAva-rogANAmabhAve sati taM kSaNaM jAnIhi avagaccha paNDita !=AtmajJa ! / athavA avasIdan ziSyaH protsAhyate-he . anatikrAntayauvana ! parivAdAdidoSatrayAspRSTa ! paNDita ! dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedabhinnaM kSaNam avasaraM evaMvidhaM jAnIhi-avabudhyasva / tathA hi dravyakSaNa: dravyAtmakaH avasaro jaGgamatva-paJcendriyatva-viziSTajAti-kula-rUpa-balA''rogyA-''yuSkAdiko manuSyabhAvaH saMsArottaraNasamarthacAritrAvAptiyogyaH tvayA avAptaH, sa ca anAdau saMsAre paryaTataH asumataH durApo bhavati, anyatra tu naitat cAritramavApyate / tathA hideva-nArakabhavayoH samyaktva-zrutasAmAyike eva, tiryakSu ca kasyacid dezaviratireva iti / kSetrakSaNa:-kSetrAtmakaH avasara, yasmin kSetre cAritramavApyate / tatra sarvaviratisAmAyikasya adholaukikagrAmasamanvitaM tiryakkSetrameva, tatrApi ardhatRtIyadvIpa-samudrAH, tatrApi paJcadazasu karmabhUmiSu, tatrApi bharatakSetramapekSya ardhaSaDviMzeSu janapadeSu ityAdikaH kSetrakSaNaH kSetrarUpa: avasaraH adhigantavyaH / anyasmiMzca kSetre Adye eva sAmAyike / kAlakSaNastu kAlarUpaH kSaNaH avasaraH, sa ca avasarpiNyAM tisRSu samAsu suSamaduHSamA-duHSamasuSamA-duHSamAkhyAsu, utsarpiNyAM tu tRtIya-caturthArakayoH sarvaviratisAmAyikasya bhavati / etacca pratipadyamAnakaM pratyabhyadhAyi, pUrvapratipannAstu sarvatra tiryagUrvAdholoke sarvAsu ca samAsu dRSTavyAH / bhAvakSaNastu dvedhA-karmabhAvakSaNo nokarmabhAvakSaNazca / tatra karmabhAvakSaNaH karmaNAM upazama-kSayopazama-kSayAnyatarAvAptAvasara ucyate / tatra upazamazreNyAM cAritramohanIye Ti0 1. avadhAraNe kha / punaHzabdArthe ga ca // vi0Ti0 0"jarA-bAla0 iti pAzcAtyaiH yathAsaGkhyena tribhiH saMyogaH" jai0vi0pa0 // 202 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlasyAdyabhAve samyaktvaprAptiH [shru01| a02 / u01 / sU068 ] upazamite antarmauhUrtikaH aupazamikacAritrakSaNo bhavati / tasyaiva mohanIyasya kSayeNa antarmauhUrtika eva chadmasthayathAkhyAtacAritrakSaNo bhavati / kSayopazamena kSAyopazamikacAritrAvasaraH, sa ca utkRSTato dezonAM pUrvakoTiM yAvad avagantavyaH / samyaktvakSaNastu ajaghanyotkRSTasthitau AyuSaH vartamAnasya, zeSANAM tu karmaNAM palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAnta:sAgaropamakoTIkoTisthitikasya jantorbhavati / sa ca ane krameNeti-- granthikasattvebhyo'bhavyebhyo'nantaguNayA zuddhayA vizuddhyamAno mati - zrutavibhaGgAnyatarasAkAropayuktaH zuddhalezyAtrikAnyataralaizyaH azubhakarmaprakRtInAM catuHsthAnikaM rasaM dvisthAnikatAM ApAdayan zubhAnAM ca dvisthAnikaM catu:sthAnikatAM nayan, badhnaMzca dhruvaprakRtI: parivartamAnAzca bhavaprAyogyA badhnanniti / dhruvakarmaprakRtayazca imAH-paJcadhA jJAnAvaraNIyaM navadhA darzanAvaraNIyaM mithyAtvaM kaSAyaSoDazakaM bhayaM jugupsA taijasa-kArmaNazarIre varNa-gandha-rasa-sparzA-'gurulaghu-upaghAta-nirmANanAmAni paJcadhA antarAyam, etAH saptacatvAriMzad dhruvaprakRtayaH, AsAM sarvadA badhyamAnatvAt / manuSya-tirazcoH anyataraH prathamaM samyaktvaM utpAdayan etA aikaviMzatiM parivartamAnA badhnAti, tadyathA - devagatyA-nupUrvIdvayapaJcendriyajAti-vaikri yazarIrA'GgopAGgadvaya- samacaturasrasaMsthAna - parAghAta - ucchvAsaprazastavihAyogati-trasAdidazaka - sAtAvedanIya - uccairgotrarUpA iti / deva - nArakAstu manuSyagatyAnupUrvIdvaya-audArikadvaya- prathamasaMhananasahitAni zubhAni badhnanti / tamatamAnArakAstu tiryaggatyAnupUrvIdvaya-nIcairgotrasahitAnIti / tadadhyavasAyopapannaH san AyuSkaM abadhnan yathApravRttena karaNena granthiM AsAdya apUrvakaraNena bhittvA mithyAtvasya antarakaraNaM vidhAya anivRttikaraNena samyaktvaM avApnoti / tata UrdhvaM krameNa kSIyamANe karmaNi pravardhamAneSu kaNDakeSu dezaviratyAdeH avasara iti / - nokarmabhAvakSaNastu Alasya-mohA-'varNavAda-stambhAdyabhAve samyaktvAdyavAptyavasaraH iti / AlasyAdibhistu upahato labdhvA'pi saMsAralaGghanakSamaM manuSyabhavaM bodhyAdikaM nApnotIti / uktaM ca 'Alassa moha'vaNNA thaMbhA kohA pamAya kivaNattA / bhaya sogA aNNANA vakkheva kutUhalA ramaNA // ehi~ kAraNehiM laddhUNa sudullahaM pi mANussaM / na lahai suiM hiyakariM saMsAruttAraNi jIvo // " 44 [Ava0ni0841-42, uttarA0ni0160-62] Ti0 1. 0 lezyAsu ca zubha0 kha // 2. ekaviMzatiH ca // 3. zuddhAni ka // / 4. tadadhyavasAyaH sannA0 kha // / 5. kiviNattA kha // / 6. sogo ka // 203 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u01] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram tadevaM caturvidho'pi kSaNa uktaH, tadyathA-dravyakSaNaH jaGgamatvAdiviziSTaM manuSyajanma, kSetrakSaNaH AryakSetram, kAlakSaNaH dharmacaraNakAlaH, bhAvakSaNaH kSayopazamAdirUpa iti; evambhUtaM avasara avApya AtmArthaM samanuvAsayediti uttareNa sambandhaH / kiJca jAva sotapaNNANA aparihINA jAva NettapaNNANA aparihINA jAva ghANapaNNANA aparihINA jAva jIhapaNNANA aparihINA jAva phAsapaNNANA aparihINA, iccetehiM virUvarUvehiM paNNANehiM aparihINehiM AyaTuM sammaM samaNuvAsejjAsi tti bemi // 68 // // logavijayassa paDhamo uddesao sammatto // jAva ityAdi / yAvadasya vizarAroH kAyApazadasya zrotravijJAnAni jarasA rogeNa vA aparihInAni bhavanti; evaM netra-ghrANa-rasana-sparzanavijJAnAni na viSayagrahaNasvabhAvatayA mAndyaM pratipadyante, ityetaiH virUparUpaiH iSTA-'niSTarUpatayA nAnArUpaiH prajJAna:= prakRSTaiH jJAnaiH aparihIyamANaiH sadbhiH kiM kuryAt ? ityAha AyarlDa ityAdi / Atmano'rthaH-AtmArthaH, sa ca jJAna-darzana-cAritrAtmakaH, anyastu anartha eva / athavA Atmane hitaM prayojanam AtmArtham; tacca cAritrAnuSThAnameva / athavA AyataH aparyavasAnAd mokSa eva, sa cAsau arthazca AyatArthaH, atastam, yadi vA AyataH mokSaH arthaH prayojanaM yasya darzanAditrayasya tat tathA / samanuvAsayeH iti "vesa nivAse''[pA0dhA01/1005] iti asmAddhetumaNNijantAlliTsip, samyag yathoktAnuSThAnena anu=pazcAd anabhikrAntaM vayaH samprekSya kSaNam avasaraM pratipadya zrotrAdivijJAnAnAM ca aprahINatAM adhigamya tata AtmArthaM samanuvAsaye: Atmani vidadhyAH / athavA "arthavazAd vibhakti-puruSapariNAmaH" iti kRtvA tena vA AtmArthena jJAna-darzanacAritrAtmakena AtmAnaM samanuvAsayet=bhAvayed raJjayet, AyatArthaM vA 'mokSArthaM samyag apunarAgamanena anu iti yathoktAnuSThAnAt pazcAdAtmanA samanuvAsayet=adhiSThApayet, itiH parisamAptau, bravImi iti sudharmasvAmI jambUsvAminaM idamAha yad bhagavatA vardhamAnasvAminA arthato'bhyadhAyi tadeva ahaM sUtrAtmanA vacmIti // 68 // // lokavijayasya prathama uddezakaH samAptaH ||ch| Ti0 1. aparikSIyamANaiH kha vinA // 2. 0AtmArthaH kha ca // 3. aparyavasAno mokSa ka // 4. samanuvAsayet ka ca // 5. vasu kha // 6. vA'0 ga ca // 7. cA''0 ga Ga ca // 8. mokSAkhyaM kapustakamRte // 9. 0dAtmAnaM ga // 10. vIravarddhamAna0 ga / zrIvardhamAna0 gha Ga // 11. dvitIyAdhyayanasya prathamoddezaka iti kha ca / lokavijayasya iti pAThaH kaAdarza eva / / 204 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dvitIya uddezakaH // uktaH prathamoddezakaH / sAmprataM dvitIyavyAkhyA pratanyate / asya ca ayamabhisambandhaH-iha viSaya-kaSAya- mAtA - pitrAdilokavijayena mokSAvAptihetubhUtaM cAritraM yathA sampUrNa bhAvaM anubhavati evaMrUpaH adhyayanArthAdhikAraH prAg niradezi / tatra mAtApitrAdilokavijayena roga - jarAdyanabhibhUtacetasA AtmArtha:-saMyamo'nuSTheya ityetat prathamoddezake abhihitam / ihApi tasminneva saMyame vartamAnasya kadAcinmohanIyodayAd aratiH syAt, ajJAna - karma - lobhodayAd vA adhyAtmadoSeNa saMyame na dRDhatvaM bhaved ityataH aratyAdivyudAsena yathA saMyame dRDhatvaM bhavati tathA anena pratipAdyate / athavA yathA aSTaprakAraM karmma apahIyate tathA asminnadhyayane pratipAdyate iti adhyayanArthAdhikAre abhyadhAyi; tat ca kathaM kSIyate ? ityAha [sU0] arati AuTTe se medhAvI khaNaMsi mukke // 69 // araiM AuTTe se mehAvI / asya ca anantarasUtreNa sambandho vAcyaH, sa cAyam - AyaTTaM samaNuvAsejjAsi [sU068 ] AtmArthaM - saMyamaM samyak kuryAt, tatra kadAcid aratyudbhavo bhavet tadarthamAha-araiM ityAdi / paramparasUtrasambandhastu 'khaNaM jANAhi paMDie !' [sU068] kSaNaM cAritrAvasaraM avApya aratiM na kuryAd ityAha- araiM ityAdi / AdisUtrasambandhastu 'sutaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM [sU01], kiM tat zrutam ? ityAha- araI AuTTe se mehAvI | ramaNaM=ratiH, tadabhAvaH - aratiH, tAM paJcavidhAcAraviSayAM mohodayAt kaSAyAbhiSvaGgajanitAM mAtA- pitR - kalatrAdyutthApitAM sa iti aratimAn medhAvI viditAsArasaMsArasvabhAvaH san Avarteta=apavarteta, nivartayed ityuktaM bhavati / saMyame cAratiH na viSayAbhiSvaGgaratimRte kaiNDarIkasyeva iti; ata idamuktaM bhavati - viSayAbhiSvaGge ratiM nivarteta / nivartanaM caivaM upajAyate--yadi dazavidhacakravAlasAmAcArIviSayA ratiH utpadyate pauNDarIkasyeva iti; tatazca idamapi uktaM bhavati--saMyame ratiM kurvIta / tadvihitaratestu na kiJcid bAdhAyai nApi iha aparasukhottarabuddhiriti, Aha " kSititalazayanaM vA prAntabhaikSAzanaM vA, Ti0 1. araI ga // / 2 0 sitti bemi AtmArthaM kha // / 3. araI ga ca // vi0Ti0 dRzyatAM jJAtAdharmakathAGge ekonaviMzatitamaM kaNDarIka - pauNDarIkajJAtam // 205 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u02| ni0198] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram sahajaparibhavo vA nIcadurbhASitaM vA / mahati phalavizeSa nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre duHkhamutpAdayanti // " [ ] "taNasaMthAranisaNNo vi muNivaro bhaTTharAga-maya-moho / jaM pAvai muttisuhaM katto taM cakkavaTTI vi ? // " [saMstA0prakI048] ityAdi / atra hi cAritramohanIyakSayopazamAd avAptacAritrasya punarapi tadudayAd avadidhAviSoH anena sUtreNa upadezo dIyate / tacca avadhAvanaM saMyamAd yaiH hetubhiH bhavati tAn niyuktikAro gAthayA AcaSTe[ni0] bitiuddese adaDho 3 saMjame koi hojja araIe / annANa-kamma-lobhAdiehi~ ajjhatthadosehiM // 198 // 2 // logavijayassa nijjuttI // bIuddese gAhA / iha hi prathamoddezake baDhyo niyuktigAthA asmiMstu iyam ekaiva ityato mandabuddhaH syAdArekA yathA-'iyamapi tatratyaiva iti'; ato vineyasukhapratipattyarthaM dvitIyoddezakagrahaNamiti / kazcit kaNDarIkadezIyaH saMyame saptadazabhedabhinne adRDhaH= zithilo mohanIyodayAd aratyudbhavAd bhavet / mohanIyodayo'pi AdhyAtmikaiH doSaiH bhavet / te ca AdhyAtmikA doSA ajJAna-lobhAdayaH, AdizabdAd icchA-madanakAmAnAM parigrahaH, mohasya ajJAna-lobha-kAmAdyAtmakatvAt, teSAM ca AdhyAtmikatvAditi gAthArthaH // 198 / / nanu cAratimato medhAvino'nena sUtreNopadezo dIyate yathA- saMyamAratiM apavarteta, medhAvI cAtra viditasaMsArasvabhAvo vivakSitaH, yazca evambhUto nAsau aratimAn, tadvAMzced na viditavedya ityanayoH sahAnavasthAnalakSaNena virodhena virodhaH, chAyA-''tapayoriva naikatra / avasthAnam / uktaM ca "tajjJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kuto'sti zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtum ? // " [ ] ityAdi / Ti0 1. ya ja / / 2. ----- etaccinhAntarvartI pAThaH kha-cha-japratiSu nAsti, etaccinhamadhyasthapAThasthAne ca jhaAdarza dvitIyoddezakaM (kaH / ) dvitIyamadhyayanaM samAptaH (ptam ?) // iti pAThaH prApyate / / 3. gAhA / atra ca pra0 kha ng|| 4. mohodayo0 kha ca / / 5. AdigrahaNAd kha ca / / 6. virodhAt chAyA0 ka-khapratI vinA / / vi0Ti0 0 "iyaM gAthA dvi0 'dhya0 dvi0 udde0 / tR0-ca0-paM0-SaSThoddezakAnAM niyuktirnAsti / " ThaTippaNI // 206 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aratityAge mokSaH [shru01| a02| u02| sU069] yo hi ajJAnI mohopahatacetAH sa viSayAbhiSvaGgAt saMyame sarvadvandvapratyanIke ratyabhAvaM vidadhyAt / Aha ca "ajJAnAndhAzcaTulavanitApAGgavikSepitAste, kAme saktiM dadhati vibhavAbhogatuGgArjane vA / vidvaccittaM bhavati hi mehanmokSamArgakatAnaM, nAlpaskandhe viTapini kaSatyasabhittiM gajendraH // " [ ] naitanmRSyAmahe, yato hi avAptacAritrasya ayamupadezo ditsitaH; cAritrAvAptizca na jJAnamRte, tatkAryatvAccAritrasya / na ca jJAnA-'ratyoH virodhaH, api tu ratyaratyoH; tatazca saMyamagatA ratireva aratyA bAdhyate, na jJAnam; ato jJAnino'pi cAritramohanIyodayAt saMyame syAdeva aratiH, yato jJAnamapi ajJAnasyaiva bAdhakam, na saMyamArateH / tathA coktam "jJAnaM bhUri yathArthavastuviSayaM svasya dviSo bAdhakaM, rAgArAtizamAya hetumaparaM yuGkte na kartR svayam / dIpo yat tamasi vyanakti kimato rUpaM sa evekSatAM, . sarvaH svaM viSayaM prasAdhayati hi prAsaGgiko'nyo vidhiH // " [ ] tathA idamapi bhavato na karNavivaramagAd yathA __"balavAnindriyagrAmaH paNDito'pyatra muhyati // " [ ] iti / ato yatkiJcidetat / athavA na aratyApanna eva evamucyate, api tu ayamupadezo medhAvI saMyamaviSaye mA vidhAdaratimiti / saMyamAratinivRttazca san kaM guNamavApnoti ? ityAha khaNaMsi mukke / paramaniruddhaH kAla:-kSaNa: paTTazATikApATanadRSTAntasamayaprasAdhitaH, tatra muktaH / vibhaktipariNAmAd vA kSaNena aSTaprakAreNa karmaNA saMsArabandhanairvA viSayAbhiSvaGga-snehAdibhiH mukto bharatavaditi // 69 / / __ye punaranupadezavartinaH kaNDarIkAdyAH te caturgatikasaMsArAntarvatino duHkhasAgaraM adhivasanti ityAha ca Ti0 1. mohanIyopahata0 ka // 2. mahAmokSa0 kha ca // 3. kSaNaH jaratpaTTa0 ga ca // 4. vA vimuktaH snehAbhiSvaGgAdibhirmuktaH kha // 5. bharatAdivaditi ca // vi0Ti0 @ "hetum iti vairAgyAdi' jai0vi0pa0 / / 207 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u02| sU070] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [sU0] aNANAe puTThA vi ege NiyaTRti maMdA moheNa pAuDA / 'apariggahA bhavissAmo' samuTThAe laddhe kAme'bhigAhati / aNANAe ityAdi / AjJApyata ityAjJA hitA-'hitaprApti-parihArarUpatayA sarvajJopadezaH, tadviparyayo'nAjJA, tayA anAjJayA satyA spRSTAH parISahopasargaH; apizabdaH sambhAvanAyAm, sa ca bhinnakramaH, nivartanta iti asmAdanantaraM dRSTavyaH / eke mohanIyodayAt kaNDarIkAdayaH, na sarve, saMyamAt samastadvandvopazamarUpAd nivartante api iti; sambhAvyata etad mohodayAd iti apizabdArthaH / kimbhUtAH santo nivartante ? ityAhamandA:=jaDA apagatakartavyA-'kartavyavivekAH / kuta evambhUtAH ? yato mohena prAvRtAH, mohaH ajJAnaM mithyAtvamohanIyaM vA, tena prAvRtAH avaguNThitAH / uktaM ca "ajJAnaM khalu kaSTaM krodhAdibhyo'pi sarvapApebhyaH / arthaM hitamahitaM vA na vetti yenAvRto lokaH // " [ ] ityAdi / tadevaM avAptacAritro'pi karmodayAt parISahodaye kRtaliGgapazcAdbhAvatAM avalambata ityuktam / apare tu svaruciviracitavRttayo nAnAvidhaiH upAyaiH lokAdarthaM jighRkSavaH kila vayaM saMsArodvignA mumukSavaH teSu teSu ArambhaviSayAbhiSvaGgeSu pravartanta iti darzayati apariggahA ityAdi / pariH samantAd mano-vAk-kAyakarmabhiH gRhyata iti parigrahaH, sa yeSAM nAsti iti aparigrahAH, evambhUtA vayaM bhaviSyAmaH' iti zAkyAdimatAnusAriNaH svayUthyA vA samutthAya-cIvarAdigrahaNaM pratipadya tato labdhAn kAmAn abhigAhante =sevante, tibyatyayena caikavacanamiti / atra ca antyavratopAdAnAt zeSANyapi grAhyANi'ahiMsakA vayaM bhaviSyAmaH', evaM amRSAvAdina ityAdi Ayojyam / tadevaM zailUSA iva anyathAvAdinaH anyathAkAriNaH kAmArthameva tAMstAn pravrajyAvizeSAn bibhrati / uktaM ca "svecchAviracitazAstraiH pravrajyAveSadhAribhiH kSudraiH / / nAnAvidhairupAyairanAthavanmuSyate lokaH // " [ ] ityAdi / tadevaM pravrajyAveSadhAriNo labdhAn kAmAnavagAhante; tallAbhArthaM ca tadupAyeSu pravartante ityAha aNANAe muNiNo paDileheMti / Ti0 1. mohodayasya ityapi kha // 2. mohAdibhyo0 kha // 3. karmodayAGgIkRtaliGgapazcAdbhA0 ga // 4. lokaM jigha0 kha / lokArthaM ka / / 5. ityapyAyojyam kha / 208 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anagArasya svarUpam [zru01 / a02 / u02 / sU071] ettha mohe puNo puNo saNNA No havvAe No pAe // 70 // aNANAe ityAdi / anAjJayA svairiNyA buddhyA munaya iti muniveSaviDambinaH kAmopAyAn pratyupekSante kAmopAyArambheSu paunaH puNyena lagantIti / Aha ca ettha ityAdi / atra = asmin viSayAbhiSvaGgA - 'jJAnamaye bhAvamohe paunaH puNyena sannA:: - viSaNNA nimagnAH paGkAvamagnA nAgA iva AtmAnaM AkraSTuM nAlamiti / Aha ca no havvAe no pArAe / yo hi madhyemahAnadIpUraM nimagno bhavati asau nArAtIyatIrAya nApi pAremahAnadIpUramiti; evamutrApi kutazcinnimittAt tyaktagRha-gRhiNIputra-dhana-dhAnya- hiraNya - ratna - kupya - dAsI - dAsAdivibhavaH AkiJcanyaM pratijJAya ArAtIyatIradezyAd gRhavAsasaukhyAt nirgataH san no havvAe tti bhavati, punarapi vAntabhogAbhilASitayA yathoktasaMyamAbhAve tatkriyAyA viphalatvAt no pArAe tti bhavati, ubhayato muktabandhanA muktorlII~ iva ubhayabhraSTo na gRhastho nApi pravrajita ityuktaM bhavati / uktaM ca" indriyANi na guptAni lAlitAni ne vecchayA / mAnuSyaM durlabhaM prApya na bhuktaM na vizoSitam // " [ ] iti // 70 // ye punaH aprazastaratinivRttAH prazastaratiM adhizayAnAH te kimbhUtA bhavanti ? ityAha[sU0 ] vimukkA hu te jaNA je jaNA pAragAmiNo lobhamalobheNaM duguMchamANo laddhe kAme NAbhigAhati / vimukkA ityAdi / vividhaM anekaprakAraM dravyato dhana - svajanAnuSaGgAd bhAvato viSaya-kaSAyAdibhyaH anusamayaM mucyamAnA eka 'bhAvini bhUtavadupacArAd' muktA:-vimuktAH te janAH ye janAH sarvasvajanabhUtA nirmamatvAH pAragAmino bhavanti, pAraH =mokSaH saMsArArNavataTavRttitvAt tatkAraNAni jJAna - darzana - cAritrANyapi pAra iti / bhavati hi tAdarthyAt tAcchabdyaM yathA - tandulAn varSati parjanyaH / atastaM pAraM jJAna-darzana- cAritrAkhyaM gantuM zIlaM yeSAM te pAragAminaH, te muktA bhavantIti pUrveNa sambandhaH / kathaM punaH sampUrNapAragAmitvaM bhavati ? ityAha 6 Ti0 1. 0vibhavaM ga / 2. gRhapAzasaukhyA0 ka // / 3. 0bhAvena kriyAyA gha Ga // 4. mutkolI ga / mukkAlI gha Ga / / 5. na cecchayA ka gha Ga / ca necchyA ga // 6. - etanmadhyagaH pAThaH khaAdarze nAsti || > vi0Ti0 "muktolI iti moTTA [?] " jai0vi0pa0 / "udde0 2- muktolI moTTA" sa0vi0pa0 / / 209 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a02 / u02 / sU071] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram lobhaM ityAdi |[ih hi lobhaH sarvasaGgAnAM dustyajo bhavati / tathA hi-- kSapakazreNyantargatasya apagatAzeSakaSAyasyApi khaNDazaH kSepyamANo'pi anubadhyata iti; atastaM lobhaM tadvipakSeNa alobhena jugupsamAnaH = nindan pariharan kiM karoti ? ityAhaddhe kAme ityAdi / labdhAn = prAptAn icchA-madanarUpAn kAmAn nAbhigAhate= na sevate / yo hi zarIrAdAvapi nivRttalobhaH sa kAmAbhiSvaGgavAn na bhavati brahmadattAmantritacitravad iti / pradhAnA - 'ntyalobhaparityAgena ca upasarjanA - 'dhastanaparityAgo dRSTavyaH, tadyathA--krodhaM kSAntyA jugupsamAnaH, mAnaM mArdavena, mAyA Arjavena ityAdyapi Ayojyam / lobhopAdAnaM tu sarvakaSAyaprAdhAnyakhyApanArtham, tathA hi-tatpravRttaH sAdhyA-'sAdhyavivekavikalaH kAryA- 'kAryavicArarahitaH sannarthaikadattadRSTiH pApopAdAnamAsthAya sarvAH kriyA adhitiSThatIti / taduktam-- 44 'dhAvei rohaNaM tarai sAyaraM bhamai giriNiguMjesuM / mArei baMdhavaM pi hu puriso jo hoi dhaNaluddho // ai bahuM vaha bharaM sahai chuhaM pAvamAyara dho / kula-sIla - jAipaccaTThiiM ca lobhadduo cayai // " [ ] ityAdi / tadevaM kutazcinnimittAt sahApi lobhAdinA niSkramya punarlobhAdiparityAgaH kAryaH / anyastu lobhaM vinA'pi pravrajyAM pratipadyata iti darzayati viNA vi lobhaM nikkhamma esa akamme jANati pAsati, paDilehAe NAvakaMkhati, eaisa aNagAre tti pavuccati // 71 // viNA vilobhamityAdi / kazcit bharatAdiH niHzeSato lobhApagamAt vinApi lobhaM niSkramya = pravrajyAM pratipadya, pAThAntaraM vA viNaittu lobhaM saJjvalanasaJjJakamapi lobhaM vinIya=nirmUlato'panIya, eSa evambhUtaH san akarmA=apagataghAtikarmacatuSTayAvirbhUtAnAvaraNajJAno vizeSato jAnAti, sAmAnyataH pazyati / etaduktaM bhavati - evambhUtaH lobho yena tatkSaye mohanIyakSayaH, mohanIyakSaye ca avazyambhAvI ghAtikarmakSayaH, tasmizca nirAvaraNajJAnasadbhAvaH, tato'pi bhavopagrAhikarmApagama iti; ato lobhApagame akarmA ityuktam / yatazca evambhUto lobho durantaH taddhAnau cAvazyaM karmakSayaH tataH kiM kartavyam ? Ti0 1. kSipyamANo 0 kha ca // 2. 0khyApanArthamupAdade, tathAhi kapratimRte / 3. 0jAyapaccayaThinaM ga Ga / 0jAipaccayadhiiM ya / 0jAyapaccayathiI ca // 4. 0 catuSTayaH AvirbhUtA0 kha // vi0Ti0 = vRttikArazIlAcAryaiH etadsUtradalaM na vivRttam // 210 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityAha arthalubdhAnAM svarUpam [shru01| a02 / u02 / sU073] paMDilehAe ityAdi / pratyupekSaNayA guNa-doSaparyAlocanayA upapannaH san, athavA lobhavipAkaM pratyupekSya= paryAlocya tadabhAve guNaM ca, lobhaM nAvakAGkSati-nAbhilaSatIti / yazca ajJAnopahatAnta:karaNa: aprazastaguNamUlasthAnavartI viSaya- keSAyAdyadhyupapannaH tasya pUrvoktaM viparItatayA sarvaM santiSThate / tathA hi-alobhaM lobhena jugupsamAno labdhAn kAmAn avagAhate, lobhaM anapanIya niSkramya punarapi lobhaikamanAH sakarmA na jAnAti nApi pazyati, apazyaMzca apratyupekSaNayA abhikAGkSati / yacca prathamoddezake aprazastaguNamUlasthAnaM avAci tacca vAcyamiti // 71 // Aha ca [sU0] aho ya rAto ya paritappamANe kAlAkAlasamuTThAyI saMjogaTThI aTThAlobhI AlUMpe sahasakkAre viNiviTThacitte ettha satthe puNo puNo // 72 // aho ya rAo ya paritapyamANe ityAdi / ahorAtraM paritapyamAnaH kAlAkAlasamutthAyI saMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAro viniviSTacittaH atra zastre= pRthivIkAyAdyupaghAtakAriNi paunaH puNyena vartate // 72 // kiJca - [sU0] se Atabale, se NAtabale, se mittabale, se peccabale, se devabale, se rAyabale, se corabale, se atithibale, se kivaNabale, se samaNabale, iccetehiM virUvarUvehiM kajjehiM daMDasamAdANaM sapehAe bhayA kajjati, pAvamokkho tti maNNamANe aduvA AsaMsAe // 73 // = aparAzca se Ayabale / AtmanaH balaM zaktyupacayaH - Atmabalam, 'tanme bhAvI' iti kRtvA nAnAvidhaiH upAyaiH AtmapuSTaye tAH tAH kriyA aihikA-''muSmikopaghAtakAriNIH vidhatte, tathA hi-mAMsena puSyate mAMsaM iti kRtvA paJcendriyaghAtAdAvapi pravartate, AlumpanAdikAH kriyA sUtreNaiva abhihitAH / evaM tad jJAtibalaM - ' svajanabalaM me bhAvI'ti; tathA 'tad mitrabalaM me bhaviSyati yena ahamApadaM sukhenaiva nistariSyAmi'; 'tat pretyabalaM me bhaviSyatI'ti bastyAdikaM upahanti; 'ted vA devabalaM bhAvI'ti pacana - pAcanAdikAH kriyA vidhatte; 'rAjabalaM vA me bhaviSyati' rAjAnaM upacarati'; 'corabhAgaM vA samatsyAmi' caurAn Ti0 1. paDilehae ka // / 2. 0 kaSAyAdhyupapanna0 kha ca / 0kaSAyAdyupapanna0 ga // 3. vidadhAti kha // / 4. jAtibalaM gha ca // 5 tathA deva0 kha ga / / 6. 0ti / cauragrAme vA vasati corabhAgaM ga // 211 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u02| sU073] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram upacarati; 'atithibalaM vA me bhaviSyati' atithIn upacarati, atithi: hi nispRho'bhidhIyate iti / uktaM ca "tithiparvotsavAH sarve tyaktA yena mahAtmanA / atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH // " [ etaduktaM bhavati-tabalArthamapi prANiSu daNDo na nikSeptavya iti / evaM kRpaNazramaNArthamapi vAcyamiti / evaM pUrvoktaiH virUparUpaiH nAnAprakAraiH piNDadAnAdibhiH kAryaiH daNDasamAdAnam iti daNDyante=vyApAdyante prANino yena sa daNDaH, tasya samyag AdAnaM grahaNaM samAdAnam, 'tad AtmabalAdikaM mama na abhaviSyad yadi ahaM etad na akariSyam' ityevaM samprekSayA paryAlocanayA, evaM samprekSya vA bhayAt kriyate / evaM tAvad ihabhavaM Azritya daNDasamAdAnakAraNaM upanyastam; AmuSmikArthamapi paramArthaM ajAnAnaiH daNDasamAdAnaM kriyata iti darzayati pAvamokkho tti ityAdi / pAtayati 'pAMsayatIti vA pApam, tasmAd mokSaH pApamokSaH, iti hetoH, yasmAd mama bhaviSyati iti manyamAnaH daNDasamAdAnAya pravartata iti / tathA hi- hutabhuji SaDjIvopaghAtakAriNi zastre nAnAvidhopAyaprANyupaghAtAttapApavidhvaMsanAya pippala-zamI-sumit-tilA-''jyAdikaM zaThavyudgrAhitamatayo juhvati; tathA pitR piNDadAnAdau bastAdimAMsopaskR tabhojanAdikaM dvijAtibhya upakalpayanti; tadbhuktazeSAnujJAtaM svato'pi bhuJjate / tadevaM nAnAvidhaiH upAyaiH ajJAnopahatabuddhayaH pApamokSArthaM daNDopAdAnena tAH tAH kriyAH prANyupaghAtakAriNIH samArabhamANA anekabhavazatakoTIdurmocaM aghameva upAdadata iti / kiJca___aduvA ityAdi / pApamokSa iti manyamAno daNDamAdatta ityuktam / athavA AzaMsanam AzaMsA aprAptaprApaNAbhilASaH, tadarthaM daNDasamAdAnaM Adatte / tathA hi-'mama etat parutparAri vA pretya vA upasthAsyate' iti AzaMsayA kriyAsu pravartate, rAjAnaM vA arthAzAvimohitamanA avalagati / uktaM ca "ArAdhya bhUpatimavApya tato dhanAni, bhokSyAmahe kila vayaM satataM sukhAni / Ti0 1. pAsayatIti ka ca Ga // 2. ityevaM manya0 ga Ga kha ca // 3. 0ghAtAt pApa0 ga ca / / 4. mAMsopasaMskRta0 kha-capratI vinA / / 212 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daNDaviratirevAryapravedito mArgaH ityAzayA bata vimohitamAnasAnAM, kAlaH prayAti maraNAvadhireva puMsAm // " [ "ehi gaccha patottiSTha, vada maunaM samAcara / ityAdyAzAgrahagrastaiH krIDanti dhanino'rthibhiH // " [ tadevaM jJAtvA kiM kartavyam ? ityAha [zru01 / a02 / u02 / sU074] ] ityAdi // 73 // [sU0] taM pariNNAya mehAvI Neva sayaM etehiM kajjehiM daMDaM samArabhejjA, Neva aNNaM etehiM kajjehiM daMDaM samArabhAvejjA, vanne etehiM kajjehiM daMDaM samArabhaMte samaNujANejjA / taM ityAdi / tad iti sarvanAma prakrAntaparAmarzi, tat zastraparijJoktaM svakAyaparakAyAdibhedabhinnaM zastraM iha vA yaduktamaprazastaguNamUlasthAnaM viSaya - kaSAya- mAtA- pitrAdikam, tathA kAlAkAlasamutthAna-kSaNaparijJAna- zrotrAdivijJAnaprahANAdikam, tathA AtmabalAdhAnAdyarthaM ca daNDasamAdAnaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharet medhAvI=maryAdAvartI ] | jJAtaheyopAdeyaH san kiM kuryAt ? ityAha-- 4 evambhUtaM ca mArgaM jJAtvA kiM kartavyam ? ityAha neva sayamityAdi / naiva svayam AtmanA etaiH AtmabalAdhAnAdikaiH kAryaiH kartavyaiH `samutthitaiH sadbhiH daNDaM sattvopaghAtaM samArabheta, nApyanyam aparamebhiH kAryaiH hiMsA'nRtAdikaM daNDaM samArambhayet, tathA samArabhamANamapi aparaM yogatrikeNa na samanujJApayet / eSa ca upadezaH tIrthakRdbhiH abhihita iti etat sudharmasvAmI jambUsvAminaM Aha iti darzayati esa magge AriehiM pavedite jahettha kusale govaliMpejjAsi tti bemi // 74 // // logavijayassa biio uddesao sammatto // esa ityAdi / eSa iti jJAnAdiyukto bhAvamArgo yogatrika - karaNatrikeNa daNDasamAdAnaparihAralakSaNo vA, AryaiH ArAd yAtAH sarvaheyadharmebhya iti AryAH saMsArArNavataTavartinaH `kSINaghAtikarmAMzAH saMsArodaravivaravartibhAvavidaH tIrthakRtaH, tai: prakarSeNa sadeva-manujAyAM pariSadi sarvasvabhASAnugAminyA vAcA yaugapadyAzeSasaMzIticchetyA prakarSeNa veditaH=kathitaH pratipAdita iti yAvat / Ti0 1. 0kSaNAparijJAna0 ga Ga // 2. samupasthitaiH kha ca // 3. kSINakarmAMzAH kha // / 4. ca dharmaM jJAtvA kha // 213 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u02| sU074] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram jahettha ityAdi / teSu teSu AtmabalopadhAnAdikeSu kAryeSu samutthiteSu satsu daNDasamupAdAnAdikaM pariharan kuzala: nipuNaH avagatatattvo yathaitasmin daNDasamupAdAne svaM AtmAnaM nopalimpaye:-na tatra saMzleSaM kuryAH iti / vibhaktipariNAmAd vA etena daNDasamupAdAnajanitakarmaNA yathA nopalipyase tathA sarvaiH prakAraiH kuryAH tvam, itizabda: parisamAptau, bravImi iti pUrvavat // 74 / / // lokavijaye dvitIya uddezakaH samAptaH ||ch|| Ti0 1. samupasthiteSu kha // 2. tvamAtmAnaM kha gha Ga / 214 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // tRtIya uddezakaH // ukto dvitIyoddezakaH / sAmprataM tRtIya Arabhyate / asya ca ayamabhisambandhaH-iha anantaroddezake 'saMyame dRDhatvaM kAryam, asaMyame cAdRDhatvam' uktam, tacca ubhayamapi kaSAyavyudAsena sampadyate / tatrApi mAnaH utpatteH Arabhya uccairgotrotthApitaH syAt, atastadvyudAsArthaM idamabhidhIyate / asya ca anantarasUtreNa sambandha: - ' jahettha kusale 'novalippejjAsi' [sU074] kuzalaH= nipuNaH san asmin uccairgotrAbhimAne yathA AtmAnaM nopalippayeH tathA vidadhyAH tvam / kiM matvA ? iti, atastadabhidhIyate--- [sU0] se asaI uccAgoe asaI NIyAgoe / No hINe, No atiritte / No pIhae / se asaI uccAgoe asaI nIcAgoe ti / sa iti saMsArI asumAn asakRt = anekazaH uccairgotre mAna- satkArArhe utpanna iti zeSaH; tathA asakRt nIcairgotre sarvalokAvagIte paunaHpunyena utpanna iti / tathA hi ( nIcairgotrodayAd anantamapi kAlaM tiryakSu Aste, tatra ca paryaTan dvinavatinAmottaraprakRtisatkarmA san tathAvidhAdhyavasAyopapannaH AhArakazarIra-tatsaGghAta-bandhanA-'GgopAGgadevagatyAnupUrvIdvaya-narakagatyAnupUrvIdvaya - vaikriyacatuSTayarUpA etA dvAdaza karmaprakRtI: nirlepya azItisatkarmA tejo-vAyuSu utpannaH san manujagatyAnupUrvIdvayamapi nirlepya tata uccairgotraM udvalayati palyopamAsaGkhyeyabhAgena; atastejo-vAyuSvAdya eva bhaGgakaH, tadyathA-nIcairgotrasya bandhaH Ti0 1. novaliMpejjAsi ga // 2. 0trAbhidhAne kha ca // vi0Ti0 " Adya eva iti saptatyA [?] prakAraprasiddhagotrasambandhe saptabhaGgya (GgA) n hRdi vyavasthApyAsisva[?]vallikhati A " jai0vi0pa0 // Gapustake tu etAdRk koSTakamupalabhyate-- nI nI nI u u 0 0 bandhaH o iti saMkhAe ke gotAvAdI ? ke mANAvAdI ? kaMsi vA ege gijjhe ? tamhA paMDite No harise, No kujjhe // 75 // o u u nI nI nI u u u u nI u 2 2 2 2 u nI 2 nI nI u sa [? u ] nI nI u nI u u u udayaH nI 2 2 2 2 2 u sattA 215 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u03| sU075] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram udayo'pi tasyaiva satkarmatA'pIti / tato'pi udvRttasya aparaikendriyagatasya ayameva bhaGgaH / traseSu api aparyAptakAvasthAyAM ayameva / anirlepite te uccairgotre dvitIya-caturthau bhanau, tadyathA-nIcairgotrasya bandhaH, udayo'pi tasyaiva, satkarmatA tu ubhayarUpasyaiva iti dvitIyaH; tathA uccairgotrasya bandhaH, nIcasyodayaH, satkarmatA tu ubhayarUpasya iti caturthaH / zeSAstu catvAro na santyeva tiryakSu uccairgotrasya udayAbhAvAditi bhAvaH / tadevaM uccairgotrodvalanena kAlaGkalIbhAvaM ApannaH asaGkhyeyamapi kAlaM sUkSmatraseSu Aste / tato'pi udvRtta uccairgotrodayAbhAve sati dvitIya-caturthabhaGgasthaH anantamapi kAlaM tiryakSvAsta iti; sa ca anantA utsapiNyavasapiNIH, AvalikAkAlAsaGkhyeyabhAgasamayasaGkhyAn pudgalaparAvartAniti / kIdRzaH punaH pudgalaparAvartaH ? iti, ucyate yadA audArika-vaikriya-taijasabhASA-''nApAna-mana:-karmasaptakena saMsArodaravivavartinaH pudgalA AtmasAtpariNAmitA bhavanti tadA pudgalaparAvarta ityeke / anye tu dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedAt caturdhA varNayanti / pratyekaM asAvapi bAdara-sUkSmabhedAd dvaividhyaM anubhavati / tatra dravyato bAdaro yadA audArika-vaikriya-taijasa-kArmaNacatuSTayena sarvapudgalA gRhItvA ujjhitAH tadA bhavati; sUkSmaH punaH yadA ekazarIreNa sarvapudgalAH spRSTA bhavanti tadA dRSTavyaH / kSetrato bAdaro yadA kramotkramAbhyAM mriyamANena sarve lokAkAzapradezAH spRSTA bhavanti tadA vijJeyaH; sUkSmastu yadA ekasmin vivakSitAkAzakhaNDake mRtaH punaH yadA tasya anantarapradezavRddhyA sarva lokAkAzaM vyApnoti tadA grAhyaH / kAlato bAdaro yadA utsarpiNyavasarpiNIsamayAH kramotkramAbhyAM mriyamANena AliGgitA bhavanti tadA vijJeyaH; sUkSmastu utsapiNIprathamasamayAd Arabhya krameNa sarvasamayA mriyamANena yadA chuptA bhavanti tadA avagantavyaH / bhAvato bAdaro yadA anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni kramotkramAbhyAM mriyamANena vyAptAni bhavanti tadA abhidhIyate, anubhAgabandhAdhyavasAyapramANaM tu saMyamasthAnAvasare prAgeva abhyadhAyIti; Ti0 1. 0syAnyatrApyAdAvayameva ca // 2. tUccairgotre dvitIyo bhaGgakaH, kasyacit prathamasamaya evAparasyAntarmuhUrtA!( dvo )rddhamuccairgotrasambandhasadbhAve caturthabhaGgakaH, tadyathA-nIcairgotrasya bandhaH udayo'pi tasyaiva satkarmatA tUbhayarUpasyaiveti dvitIyaH, tathA ca // 3. kalaGkalI0 gha Ga / / 4. Apanno'nantaM kAlamekendriyeSvAste, anudvalite vA tiryakSvAste'nantA utsapiNya0 ga gha Ga / / 5. 0taijasa-kArmaNabhASA0 ca / / 6. 0vartinA kha // 7. 0NenAliGgitA bhavanti tadA ga // 8. 0stu tadA vijJeyo yadai0 khaca pustake vinA // 9. plutA ca // vi0Ti0 + "satkarmatA'pIti sattA'pIti'' jai0vi0pa0 // A "kalaGkalIbhAva iti araghaTTaghaTIyantranyAyena" jai0vi0pa0 // OM sUkSmatraseSu = tejo-vAyuSu iti bhAvaH // 216 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAna- dInatAparihAraH [shru01| a02 / u03 / sU075] sUkSmastu jaghanyAnubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAd Arabhya yadA sarveSvapi krameNa mRto bhavati tadA avaseya iti / tadevaM kAlaGkalIbhAvaM ApannaH anyo vA nIcairgotrodayAd anantamapi kAlaM tiryakSu Aste / manuSyeSvapi tadudayAdeva avagIta: avagIteSu sthAneSu utpadyate / tathA kAlaGkalIsattvo'pi dvIndriyAdiSu utpannaH san prathamasamaye eva paryAptyuttarakAlaM vA uccairgotraM baddhvA manuSyeSu asakRd uccairgotraM Askandati / tatra kadAcit tRtIyabhaGgakasthaH paJcamabhaGgopapanno vA bhavati, tAvimau - nIcairgotraM badhnAti, uccairgotrasyodayaH, satkarmatA ubhayasya tRtIyaH / paJcamastu uccairgotraM badhnAti, tasyaiva udayaH satkarmatA tu ubhayasya / SaSThasaptamabhaGgau tu uparatabandhasya bhavataH, aviSayatvAd na tAbhyAM iha adhikAraH / tau cemaubandhoparame uccairgotrodaya:, satkarmatA tu ubhayasya iti SaSThaH / saptamastu zailezyavasthAyAM dvicaramasamaye nIcairgotre kSapite uccairgotrodayaH, tasyaiva satkarmatA iti / I tadevaM uccA- 'vaceSu gotreSu asakRd utpadyamAnena asumatA paJcabhaGgakAntarvartinA na mAno vidheyo nApi dInateti / tayozca uccA - 'vacayoH gotrayoH bandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni tulyAni ityAha No hINe, No atiritte / yAvanti uccairgotre anubhAvabandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni nIcairgotre'pi tAvantyeva / tAni ca sarvANyapi asumatA anAdisaMsAre bhUyo bhUyaH sparzitAni / tet uccairgotrakaNDakArthatayA asubhRd na hIno nApi atiriktaH; evaM nIcairgotrakaNDakArthatayA apIti / nAgArjunIyAstu paThanti-egamege khalu jIve atIyaddhAe asaI uccAgoe asaiM nIyAgoe, kaMDagaTTayAe no hINe nI airitte / eaikaiko jIvaH, khaluzabdaH vAkyAlaGkAre, atIte kAle asakRd uccA-'vaceSu gotreSu utpannaH; sa ca uccA - 'vacAnubhAgakaNDakApekSayA na hIno nApi atirikta iti / tathA hi--uccairgotrakaNDakebhya ekabhavikebhyo anekabhavikebhyo vA nIcairgotrakaNDakAni na hInAni nApi atiriktAni iti ataH avagamya utkarSA - 'pakarSo na vidheyau / asya ca Ti0 1. 0yAdevAvagIyate / teSu sthAneSU0 ca // 2. kalaGkalI0 ca // 3. tatra tUccai 0 kha // 4. nApyadhikaH; evaM kha | 5. asaI ka // 6. nAvi hINe ga // 7 evamekaiko kha // 8. nApi adhikAnI 0 kha // vi0Ti0 + " anyo vA iti nigodaH " jai0vi0pa0 // " kaNDakebhya iti ko'rthaH ? yadA badhnAti tadA uccairgotrakaNDakAni" jai0vi0p0|| 217 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u03| sU075] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram upalakSaNArthatvAt sarveSvapi madasthAneSu etad Ayojyam, yatazca uccA-'vaceSu sthAneSu karmavazAd utpadyate / bala-rUpa-lAbhAdimadasthAnAnAM ca asamaJjasatAmavagamya kiM kartavyam ? ityAha no pIhae / api: sambhAvane; sa ca bhinnakramaH / jAtyAdInAM madasthAnAnAM anyatamadapi no IhetApi nAbhilaSedapi / athavA no spRhayet = nAvakAGkSaditi / tatra yadi uccA-'vaceSu sthAneSu asakRd utpannaH asumAn tataH kim ? ityAha iti saMkhAe ityAdi / itiH upapradarzane; ityetat pUrvoktanItyA uccA'vacasthAnotpAdAdikaM parisaGkhyAya-jJAtvA ko gotravAdI bhavet ?, tadyathA- 'mama uccairgotraM sarvalokamAnanIyaM nAparasya'iti evaMvAdI ko buddhimAn bhavet ?, tathA hi-mayA'nyaizca jantubhiH sarvANyapi sthAnAni anekazaH prAptapUrvANIti / tathA uccairgotranimittamAnavAdI vA ko bhavet ?, na kazcit saMsArasvarUpaparicchedItyarthaH / kiJca kaMsi vA ege gijjhe / anekazaH anekasmin sthAne anubhUte sati tanmadhye kasmin vA ekasmin uccairgotrAdike anavasthitasthAnake rAgAdivirahAd ekaH kathaM gRdhyet / tAtparyam-AsevAM viditakarmapariNAmo vidadhyAt, yujyeta gAddhaya yadi tat sthAnaM prAptapUrvaM nAbhaviSyat, tacca anekazaH prAptapUrvam; atastallAbhA-'lAbhayoH na utkarSA'pakarSoM vidheyau iti / Aha ca tamhA ityAdi / yato'nAdau saMsAre paryaTatA asumatA adRSTAyattAni asakRd uccA'vacAni sthAnAni anubhUtAni; tasmAt kathaJcid uccAdikaM madasthAnaM avApya paNDitaH =heyopAdeyatattvajJaH na hRSyeta=na harSaM vidadhyAt / uktaM ca "sarvasukhAnyapi bahuzaH prAptAnyaTatA mayA'tra saMsAre / uccaiHsthAnAni tathA tena na me vismayasteSu // " [ ] "jai so vi nijjaramao paDisiddho aTThamANamahaNehiM / / avasesA mayaTThANA parihariyavvA payatteNa // " [ ] nApyavagItasthAnAvAptau vaimanasyaM vidadhyAt, Aha ca-'no kujjhe', adRSTavazAt tathAbhUtalokAsammataM jAti-kula-rUpa-bala-lAbhAdikaM adhama avApya na krudhyet=na krodhaM Ti0 1. nAbhikAGkSaditi kha // 2. saMkhAya Ga // 3. 0svabhAvapari0 kha ca // 4. na hRSTo na harSaM kha / na hRSyeta-harSaM ka // 5. kuppe'tyadRSTa0 ga / / 6. kupyet ka ga gha // vi0Ti0 (c) "aTThamANa iti aSTamadAH' jai0vi0pa0 // 218 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIveSu sukhapratilekhanA [shru01| a02| u03| sU076] kuryAt / katarad nIcasthAnaM zabdAdikaM vA duHkhaM mayA nAnubhUtam ?'ityavagamya na udvegavazagena bhAvyam / uktaM ca "avamAnAt paribhraMzAd vadha-bandha-dhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca jAtyantarazateSvapi // " [ ] "saMte ya avimhaiuM asoiuM paMDieNa ya asaMte / sakkA hu dumovamiyaM hiyaeNa hiyaM dharateNa // " [ "hoUNa cakkavaTTI puhaivaI vimalapaMDaracchatto / so ceva nAma bhujjo aNAhasAlAlao hoi // " [ ] ekasmin vA janmani nAnAbhUtAvasthA uccA-'vacAH kermavazataH anubhavati // 5 // ___ tadevaM ucca-nIcagotranirvikalpamanA anyadapi avikalpena kiM kuryAt ? ityAha[sU0] bhUtehiM jANa paDileha sAtaM / bhUehiM ityAdi / bhavanti bhaviSyanti abhUvanniti bhUtAni asubhRtaH,teSu pratyupekSya =paryAlocya vicArya kuzAgrIyayA zemuSyA jAnIhi-avagaccha / kiM jAnIhi ? sAtaM sukham, tadviparItaM asAtamapi jAnIhi, kiM ca kAraNaM sAtA-'sAtayoH ? etajjAnIhi, kiM vA abhilaSanti avigAnena prANinaH iti / atra jIva-jantu-prANyAdizabdAn upayogalakSaNadravyasya mukhyAn vAcakAn vihAya sattAvAcino bhUtazabdasya upAdAnena idaM AvirbhAvayati / yathA-ayaM upayogalakSaNaH padArtho'vazyaM sattAM bibharti / sAtAbhilASI asAtaM ca jugupsate, , sAtAbhilASazca zubhaprakRtitvAt; ato'parAsAmapi zubhaprakRtInAM upalakSaNaM etadavaseyam; ataH zubhanAma-gotrA-''yurAdyAH karmaprakRtI: anudhAvati azubhAzca jugupsate sarvo'pi prANI / evaM ca vyavasthite kiM vidheyam ? ityAha-samie ityAdi / athavA bhUteSu zubhA'zubharUpaM karma pratyupekSya yat teSAM apriyaM tad na vidadhyAt ityayamupadezaH / nAgArjunIyAstu paThanti-purise NaM khalu dukkhuvveya-suhesae / puruSaH jIvaH, Namiti vAkyAlaGkAre, khaluH avadhAraNe, du:khAd udvego yasya sa-duHkhodvegaH, sukhasyaiSaka: =sukhaiSakaH, yAjakAditvAt samAsaH chAndasatvAd vA, duHkhodvegazcAsau sukhaiSakazca = duHkhodvega Ti0 1. avimhaiyaM asoiaM ka / avimhaio kha // 2. karmavazago'nu0 kha ca // 3. avabudhyasva kha ca // 4. 0vAdino ca // 5. dukkhuvvee suhesae iti jambUvijayapAdaiH sampAdite AcArAGgazuddhipatrake // vi0Ti00 "vAcakAn iti zabdAna" jai0vi0pa0 / / 219 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u03| sU076] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram sukhaiSakaH / sarvo'pi prANI duHkhodvega-sukhaiSaka eva bhavati ato jIvaprarUpaNaM kAryam ; tacca avani-vana-pavanA-'nala-vanaspati-sUkSma-bAdara-vikala-paJcendriya-saJjItara-paryAptakA'paryAptakarUpaM zastraparijJAyAM akAri eva / teSAM ca duHkhaparijihINAM sukhalipsUnAM AtmaupamyaM AcaratA tadupamardakAni hiMsAdisthAnAni pariharatA AtmA paJcamahAvrateSu AstheyaH / tatparipAlanArthaM cottaraguNA api anuzIlanIyAH / tadarthamupadizyate samite eyANupassI / taMjahA-aMdhattaM bahirattaM mUkattaM kANattaM kuMTattaM khujjattaM vaDabhattaM sAmattaM sabalattaM / saha pamAdeNaM aNegarUvAo joNIo saMdheti, virUvarUve phAse paDisaMvedayati // 76 // samie eyANuppassI / paJcabhiH samitibhiH samitaH san etat zubhA-'zubhaM karma vakSyamANaM vA andhatvAdikaM draSTuM zIlaM asyeti etadanudarzI, bhUteSu sAtaM jAnIhIti saNTaGkaH / tatra samitiH iti "iN gatau" [pA0dhA01045] ityasmAt sampUrvAt ktinnantAd bhavati / sA ca paJcadhA, tadyathA-IryAbhASaiSaNAdAnanikSepotsargarUpA / tatra IryAsamitiH proNAvyaparopaNavratapratipAlanAya, bhASAsamitiH asadabhidhAnaniyamasaMsiddhaye, eSaNAsamitiH asteyavrataparipAlanAya, zeSadvayaM tu samastavratapraSThasya ahiMsAvratasya saMsiddhaye vyApriyata iti / tadevaM paJcamahAvratopapetaH tadvatikalpasamitibhiH samitaH san bhAvataH etad bhUtasAtAdikaM anupazyati / athavA yadanudarzI asau bhavati (tad) tadyathA ityAdinA sUtreNaiva darzayati andhatvamityAdi yAvat virUvarUve phAse parisaMvedeti / saMsArodare paryaTana prANI andhatvAdikA avasthA bahuzaH parisaMvedayate / sa cAndho dravyato bhAvatazca / tatra ekendriyadvIndriya-trIndriyA dravya-bhAvAndhAH; caturindriyAdayastu mithyAdRSTayo bhAvAndhAH / uktaM ca "ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekastadvadbhireva saha saMvasatidvitIyam / etad dvayaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndha stasyApamArgacalane khalu ko'parAdhaH ? // " [ ] samyagdRSTayastu upahatanayanA dravyAndhAH; ta evAnaghA na dravyato na ca bhAvataH / tadevaM Ti0 1. iNu ga / / 2. prANavyaparopaNaviratiprati0 kha ca || 3. virUparUpe ka ca // 4. prANyandhAdikA kha // 5. 0stadvidbhireva ca / / 6. 0stasyApi mArga0 ka kha ga // 7. nApi bhAvataH kha 220 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ andhatvAdikaM duHkhajanakam [shru01| a02| u03| sU076] andhatvaM dravya-bhAvavibhinnaM ekAntena duHkhajananaM avApnotIti / uktaM ca "jIvanneva mRto'ndho yasmAt sarvakriyAsu paratantraH / nityAstamitadivAkaratamo'ndhakArArNavanimagnaH // '[ "lokadvayavyasanavahnividIpitAGgamandhaM samIkSya kRpaNaM parayaSTineyam / ko nodvijeta bhayakRjjananAdivogrAt, kRSNAhinaikanicitAdiva cAndhagartAt // ''[ ] evaM badhiratvamapi adRSTavazAd anekazaH parisaMvedayate / tadAvRtazca sadasadvivekavikalatvAd aihikA-''muSmikeSTaphalakriyAnuSThAnazUnyatAM bibhartIti / uktaM ca "dharmazrutizravaNamaGgalavarjito hi, lokazrutizravaNasaMvyavahArabAhyaH / kiM jIvatIha badhiro bhuvi yasya zabdAH, svapnopalabdhadhananiSphalatAM prayAnti ? // ''[ ] "svakalatra-bAla-putrakamadhuravacaHzravaNabAhyakarNasya / badhirasya jIvitaM kiM jIvanmRtakAkRtidharasya ? // " [ evaM mUkatvamapi ekAntena duHkhAvahaM parisaMvedayate / uktaM ca "duHkhakaramakIrtikaraM mUkatvaM sarvalokaparibhUtam / pratyAdezaM mUDhAH karmakRtaM kiM na pazyanti? // " [ ] tathA kANatvamapi evaMrUpameva iti / Aha ca "kANo nimagnaviSamonnatadRSTirekaH, zakto virAgajanane jananAturANAm / yo naiva kasyacidupaiti mana:priyatva mAlekhyakarmalikhito'pi kimu svarUpaH ? // ''[ ] evaM kuNTatvaM pANivakra tvAdikam, kubjatvaM vAmanalakSaNam, vaDabhatvaM vinirgatapRthvIvaDabhalakSaNam, zyAmatvaM kRSNalakSaNam, zabalatvaM zvitralakSaNaM sahajaM Ti0 1. duHkharUpaM saMvedayat iti, uktaM ca kha / duHkharUpaM parivedayata iti, uktaM ca ca // 2. viSamotkaTadRSTi0 ga ca / / 3. pRthi(SThi ?)vaDabha0 Ga // 4. kuSThalakSaNam ka kha // 5. citralakSaNam kha ca / ka-GapratyoH pAThabhaGgaH / / vi0Ti0 ka "pratyAdezam iti dRSTAntaH" jai0vi0pa0 / / 221 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u03| sU077] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram pazcAdbhAvi vA karmavazago bhUrizo du:kharAzidezIyaM parisaMvedayate / kiJca___ saha pramAdena viSayakrIDAbhiSvaGgarUpeNa zreyasi anudyamAtmakene vA anekarUpAH saGkaTa-vikaTa-zItoSNAdibhedabhinnA yonI: sandadhAti-sendhatte, caturazItiyonilakSasambandhAvicchedaM vidadhAtIti bhAvaH, samyag dhAvatIti vA tAsu tAsu AyuSkabandhottarakAlaM gacchatItyarthaH / tAsu ca nAnAprakArAsu yoniSu virUparUpAn =nAnAprakArAn sparzAn-du:khAnubhAvAn parisaMvedayate anubhavatItyarthaH // 76 / / tadevaM uccairgotrotthApitamAnopahatacetA nIcairgotravihitadInabhAvo vA andha-badhirabhUyaM vA gataH san nAvabudhyate kartavyam, na jAnAti karmavipAkam, nAvagacchati saMsArApazadatAm, nAvadhArayati hitA-'hite, na gaNayati aucityam iti anavagatatattvo mUDhaH tatraiva uccairgotrAdike viparyAsamupaiti / Aha ca[ sU0] se abujjhamANe hatovahate jAtI-maraNaM aNupariyaTTamANe / jIviyaM puDho piyaM ihamegesiM mANavANaM khetta-vatthu mamAyamANANaM / ArattaM virattaM maNi-kuMDalaM saha hiraNNeNa itthiyAo parigij tattheva rattA / Na ettha tavo vA damo vA Niyamo vA dissati / saMpuNNaM bAle jIviukAme lAlappamANe mUDhe vippariyAsamuveti // 77 // se abujjhamANe ityAdi yAvat mUDhe vippariyAsuvei / sa iti uccairgotrAbhimAnI andha-badhirAdibhAvasaMvedako vA karmavipAkaM abudhyamAno hatopahato bhavati, nAnAvyAdhisadbhAvakSatazarIratvAd hataH, samastalokaparibhUtatvAd upahataH; athavA uccairgotragarvAdhmAtatyaktocitavidheyavidvajjanavadanasamudbhUtazabdA'yaza:paTahahatatvAd hataH, abhimAnotpAditAnekabhavakoTinIcairgotrodayAd upahataH; mUDho viparyAsamupaiti ityuttareNa sambandhaH / tathA jAtizca maraNaM ca samAhAradvandvaH, tad anuparivartamAna: punarjanma punarmaraNaM ityevaM araghaTTaghaTIyantranyAyena saMsArodare vivartamAnaH, AvIcImaraNAd vA pratikSaNaM janma-vinAzAvanubhavan duHkhasAgarAvagADho vizarAruNyapi nityatAkRtamatiH hite'pi ahitAdhyavasAyo viparyAsamupaitIti / Aha ca jIvitam AyuSkAnuparamalakSaNaM asaMyamajIvitaM vA, pRthak iti pratyekaM, pratiprANi Ti0 1. 0na cAneka0 kha // 2. vidhatte ca // 3. vippariyAsamei ca // 4. anavabudhyamAno kha ca // 5. abhimAnApAditA0 ka gha ng|| 6. parivartamAnaH kha // 222 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parigraharaktAnAM mUDhatvam [shru01| a02| u03| sU078(1)] priyaM-dayitaM vallabham, iha iti asmin saMsAre ekeSAm avidyopahatacetasAM mAnavAnAm iti upalakSaNArthatvAt prANinAm / tathA hi-dIrghajIvanArthaM tAH tAH rasAyanAdikAH kriyAH sattvopaghAtakAriNIH kurvate / tathA kSetraM zAlikSetrAdi, vAstu dhavalagRhAdi, 'mamedam' ityevaM AcaratAM tat kSetrAdikaM preyo bhavati / kiJca Araktam ISadraktaM vastrAdi, 'viraktaM vigatarAgaM vividharAgaM vA, maNiH iti ratnavaiDUryendranIlAdi, kuNDalaM karNAbharaNam, hiraNyena saha strIH parigRhya tatraiva kSetravAstvArakta-virakta vastra-maNi-kuNDala-stryAdau raktA:gRddhA adhyupapannA mUDhAH viparyAsamupayAnti vadanti ca 'nAtra tapo vA anazanAdilakSaNaM damo vA indriya-noindriyopazamalakSaNaH niyamo vA ahiMsAvratalakSaNaH phalavAn dRzyate' / tathA hi- tapo-niyamopetasyApi kAyaklezabhogAdivaJcanAM vihAya nAnyat phalamupalabhyate / janmAntare bhaviSyatIti ced, vyudgrAhitasya ullApaH, kiJca dRSTahAniH adRSTaparikalpanA ca pApIyasI / tadevaM sAmpratekSI bhogasaGgavihitaikapuruSArthabuddhiH sampUrNaM yathAvasarasampAditaviSayopabhogaM bAla:=ajJaH jIvitukAma: AyuSkAnubhavanamabhilaSan lAlapyamAnaH bhogArthamatyarthaM lapan vAgdaNDaM karoti, tadyathA-'atra tapo damo niyamo vA phalavAn na dRzyata' iti / evamarthaM bruvan mUDhaH abudhyamAno hatopahato jAti-maraNamanuparivartamAno jIvita-kSetra-stryAdilobhaparimohitamanAH viparyAsamupaiti tattve atattvAbhinivezaM atattve ca tattvAbhinivezaM hite'hitabuddhiM ityevaM sarvatra viparyayaM vidadhAti / uktaM ca "dArA: paribhavakArA bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ko'yaM janasya mohaH ye ripavasteSu suhRdAzA ? // " [ ] ityAdi // 77 // ye punaH unmajjacchubhakarmApAditAdhyavasAyapuraskRtamokSAH te kimbhUtA bhavanti ? ityAha[sU0] iNameva NAvakaMkhaMti je jaNA dhuvacAriNo / jAtI-maraNaM pariNAya cara saMkamaNe daDhe // 1 // iNamevetyAdi / idameva pUrvoktaM sampUrNajIvitaM kSetrA-'GganAparibhogodikaM vA nAvakAGkSanti nAbhilaSanti ye janA dhruvacAriNaH dhruvaH mokSaH, tatkAraNaM ca jJAnAdi dhruvaM, Ti0 1. viraktaM vividharAgaM virAgaM vA ca // 2. bhogasaMviditaikapuruSA0 kha // 3. avidyamAno kha // 4. sampUrNajIvitatvaM kha / / 5. 0dikaM nAbhilaSanti kha // 223 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a02 / u03 / sU078 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram tadAcarituM zIlaM yeSAM te tathA, dhUtacAriNo vA dhunAtIti dhUtaM cAritraM, taccAriNa iti / kiJca jAI0 ityAdi / jAtizca maraNaM ca samAhAradvandvaH, tat parijJAya = paricchidya jJAtvA cara - udyukto bhava / kva ? - saGkramaNe, saGkramyate anena iti saGkramaNaM cAritraM, tatra dRDha: =vizrotasikArahitaH parISahopasargeH niSprakampo vA / yadi vA azaGkamanAH san saMyamaM caira, na vidyate zaGkA yasya mainasaH tad azaGkam, azaGkaM mano yasya asau azaGkamanAH, tapodama-niyamaniSphalatvAzaGkArahita AstikamatyupapetaH tapo damAdau pravarteta; yatastadvAn rAjarAjAdInAM pUjA-prazaMsArho bhavati / na ca aupazamikasukhAvAptaphalasya tapasvinaH samastadvandvadavIyasaH asatyapi paraloke kiJcit kSUyate / uktaM ca " sandigdhe'pi paraloke tyAjyamevAzubhaM budhaiH / yadi nAsti tataH kiM syAd ? asti cennAstiko hataH // " [ ] ityAdi // 1 // tasmAt svAyatte saMyamasukhe dRDhena bhAvyam / na caitad bhAvanIyaM yathA - 'parutparAri vRddhAvasthAyAM vA dharmaM kariSyAmIti, yataH Natthi kAlassa'NAgamo / natthi ityAdi / nAsti = na vidyate kAlasya = mRtyoH anAgamaH anAgamanaM anavasaraH iti yAvat / tathA hi- sopakramAyuSaH asumato na kAcit sA avasthA yasyAM karmapAvakAntarvartI jantuH jatugolaka iva na vilIyeta iti / uktaM ca " zizumazizuM kaThoramakaThoramapaNDitamapi ca paNDitaM, dhIramadhIraM mAninamamAninamapaguNamapi ca bahuguNam / yatimayatiM prakAzamavalInamacetanamatha sacetanaM, nizi divase'pi sAndhyasamaye'pi vinazyati ko'pi kathamapi // " [ ] tadevaM sarvaGkaSatvaM mRtyoH avadhArya ahiMsAdiSu dattAvadhAnena bhAvyam / kimiti ? yataH-- savve pANA piAuyA suhasAtA dukkhapaDikUlA appiyavadhA piyajIviNo jIvitukAmA / savvesiM jIvitaM payaM // 78 // savve pANA piyAuyA / prANazabdena atra abhedopacArAt tadvanta eva gRhyante / sarve prANina: = :- jantavaH priyAyuSaH priyamAyuH yeSAM te tathA / nanu ca siddhaiH vyabhicAraH, na hi Ti0 1. jJAtvAcArodyukto bhavet ka ca / jJAtvA caredyukto bhavet ga / jJAtvA care udyukto bhavet gha // / 2. care ka // / 3. manasastaM vizaGkaM kha // / 4. pravartate kha- capratI Rte // 5. kSIyate kha // / 6. vilIyate kaga ca / / 7. te priyAyuSaH kha ca // 224 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhapriyA duHkhadveSiNaH prANinaH [shru01| a02| u03| sU079] te priyAyuSaH, tadabhAvAt; naiSa doSaH, yato mukhyajIvAdizabdavyudAsena prANazabdasya upacaritasya grahaNaM saMsAriprANyupalakSaNArthamiti yatkiJcidetat / pAThAntaraM vA-savve pANA piyAyayA, Ayata: AtmA anAdyanantatvAt, sa priyo yeSAM te tathA, sarve'pi prANinaH priyAtmAnaH / priyAtmatA ca sukha-duHkhaprAptiparihAratayA bhavatIti / Aha ca 'suhasAyA dukkhapaDikUlA' sukhaM AnandarUpaM AsvAdayantIti sukhAsvAdAH, sukhabhoginaH sukhaiSiNa ityuktaM bhavati / duHkham asAtaM, tat pratikUlayantIti duHkhapratikUlA:, duHkhadveSiNa ityuktaM bhavati / tathA apriyavadhA apriyaM-du:khakAraNaM, tad ghnanti apriyavadhAH / tathA piyajIviNo priyaM-dayitaM jIvitaM AyuSkaM asaMyamajIvitaM (vA) yeSAM te tathA / (tathA) jIvitukAmA yata eva priyajIvinaH ata eva dIrghakAlaM jIvitukAmA:-dIrghakAlaM AyuSkAbhilASiNaH, duHkhAbhibhUtA api antyAM dazAM ApannAH jIvitumeva abhilaSanti / uktaM ca "rama vihavI visese thitimittaM thevavittharo mahaI / maggai sarIramahaNo rogI jIve cciya kayattho // " [ ] tadevaM sarvo'pi prANI sukhajIvitAbhilASI; tacca nArambhamRte / asAvapi prANyupaghAtakArI, prANinAM ca jIvitamatyarthaM dayitaM ityato bhUyo bhUyaH tadeva upadizyata ityAha savvesiM ityAdi / sarveSAM avigAnena jIvitaM asaMyamajIvitaM priyaM-dayitam // 78 / / yadyevaM tataH kim ? ityata Aha[ sU0] taM parigijjha dupayaM cauppayaM abhimuMjiyANaM saMsiMciyANaM tividheNa jA vi se tattha mattA bhavati appA vA bahugA vA se tattha gaDhite ciTThati bhoyaNAe / tato se egadA vipparisiTuM saMbhUtaM mahovakaraNaM bhavati / taM pi se egadA dAyAdA vibhayaMti, adattahAro vA se'vaharati, rAyANo vA se vilupaMti, Nassati vA se, viNassati vA se, agAradAheNa vA se Dajjhati / taM parigijjha / tad asaMyamajIvitaM parigRhya-Azritya, kiM kurvanti ? ityAha Ti0 1. saMsAre prA0 ga / saMsAra prA0 gha // 2. priyaH AyataH AtmA anAdyanantattvAt yeSAM kha ca // 3. jIvitumevamabhi0 ka / jIvitamevAbhi0 ca // 4. 0madhaNo kha // 5. jIe TThiya ca // 6. parigejja kha ca // 225 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u03|suu079] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram dupayaM ityAdi / dvipadaM dAsI-karmakarAdi, catuSpadaM gavAzvAdi, abhiyujya=yojayitvA abhiyogaM grAhayitvA, vyApArayitvA ityuktaM bhavati / tataH kim ? ityata AhasaMsiMciyANaM ityAdi / priyajIvitArthaM arthAbhivRddhaye dvipada-catuSpadAdivyApAreNa saMsicya=arthanicayaM saMvardhya trividhena-yogatrika-karaNatrikeNa yApi kAcidalpA paramArthacintAyAM beqhyapi phalgudezyA se-tasya arthArambhiNaH sA cArthamAtrA tatra iti dvipadAdyArambhe mAtrA iti sopaskAratvAt sUtrANAm arthamAtrA alpatA bhavati-sattAM bibharti / kimbhUtA sA ? sUtreNaiva kathayati-alpA vA bahvI vA, alpa-bahutvaM cApekSikam, ataH sarvA'pi alpA sarvA'pi bahvI, sa iti arthavAn tatra-tasminnarthe gRddhaH adhyupapannaH tiSThati, nAlocayati arthasya upArjanaklezam, na gaNayati rakSaNaparizramam, na vivecayati taralatAm, nAvadhArayati phalgutAm / uktaM ca "kRmikulacitaM lAlAklinaM vigandhi jugupsitaM, nirupamarasaprItyA khAdan narAsthi nirAmiSam / surapatimapi zvA pArzvasthaM sazaGkitamIkSate, na hi gaNayati kSudro lokaH parigrahaphalgutAm // " [ ] ityAdi / sa ca kimarthaM arthaM arthayate ? ityata Aha-'bhoyaNAe' bhojanam upabhogaH, tasmai arthaM arthayate; tadarthI ca kriyAsu pravartate / kriyAvatazca kiM bhavati ? ityAha tao se ityAdi / tataH se-tasya avalaganAdikAH kriyAH kurvataH ekadA lAbhAntarAyakarmakSayopazame vividhaM nAnAprakAraM pariziSTa-prabhUtatvAd bhuktodvaritaM sambhUtaM =samyakpratipAlanAya bhUtaM saMvRttam, kiM tat ? mahacca tat paribhogAGgatvAd upakaraNaM ca= mahopakaraNaM, dravyanicaya ityarthaH; sa kadAcillAbhodaye bhavati / asAvapi antarAyodayAd na tasya upabhogAya ityAha taM pi se ityAdi / tadapi samudrottaraNa-rohaNakhanana-bilapraveza-rasendramardanarAjAvalagana-kRSIvalAdikAbhiH kriyAbhiH sva-paropatApakAriNIbhiH svopabhogAya upAjitaM sat se tasya arthopArjanopAyaklezakAriNaH ekadA bhAgyakSaye dAyAdAH pitRpiNDodakadAnayogyAH vibhajante vilumpanti, adattahAro vA-dasyurvA apaharati, rAjAno vA Ti0 1. bahvapi kha ca // 2. arthAlpA bhavati / sA ca kimbhUtA ? alpA vA kha // 3. adhyupapannaH san nAlocaya0 kha / / 4. 0tAm // labdhaM tena zunA svato'sthizakalaM naivAttu(nya? )mabhyudyate, mahyaM dattamahaM punarbhagavatA hantuM tamevodyataH / indrAdapyadhiko muniH punarahaM prAyaH zuno pItaro, yA yasyeha bhavedgatirgatimataH sA ceSTayA vyajyate // ityAdi kha ga Ga, kevalaM khaAdarza pAThAntarAntasthaH ityAdi iti pATho nopalabhyate // 5. takriyAvatazca ka / / 226 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutIrthikAdInAmanoghantarAdi [shru01| a02| u03| sU079] vilumpanti avacchindanti, nazyati vA svata evATavItaH se-tasya, vinazyati vA jIrNabhAvApatteH, agAradAhena vA-gRhadAhena vA dahyate / kiyanti vA kAraNAni arthanAze vakSyante iti upasaMharati __ iti se parassa'TThAe kUrAI kammAiM bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamuveti / iti evaM bahubhiH prakAraiH upArjito'pi artha: nAzamupaiti, naiva upArjayituH upatiSThate iti upadizyate- saH=arthasya utpAdayitA parasmai-anyasmai arthAya-prayojanAya anyaprayojanakRte krUrANi galakartanAdIni karmANi-anuSThAnAni bAla:=ajJaH prakurvANa:vidadhAnaH tena karmavipAkApAditena duHkhena asAtodayena mUDhaH apagatavivekaH viparyAsamupaiti apagatasadasadvivekatvAt kAryamakAryaM manyate vyatyayaM ceti / uktaM ca "rAga-dveSAbhibhUtatvAt kAryA-'kAryaparAGmukhaH / eSa mUDha iti jJeyo viparItavidhAyakaH // " [ ] tadevaM mauDhyAndhatamasA AcchAditAlokapathAH sukhArthino duHkhaM Rcchanti jantava iti jJAtvA sarvajJavacanapradIpaM azeSapadArthasvarUpAvirbhAvakaM Alalambire munyH| adazca mayA na svamanISikayA ucyate, sudharmasvAmI jambUsvAminamAha / yadi svamanISikayA nocyate, * kautastyaM ta_dam ? ityata Aha muNiNA hu etaM paveditaM / aNohaMtarA ete, No ya ohaM tarittae / atIraMgamA ete, No ya tIraM gamittae / apAraMgamA ete, No ya pAraM gamittae / muNiNA ityAdi / manute jagataH trikAlAvasthAM iti muniH tIrthakRt, tena etad asakRd uccairgotrabhavanAdikaM prakarSaNa Adau vA sarvasvabhASAnugAminyA vAcA veditaM kathitaM vakSyamANaM ca praveditam / kiM tad ? ityAha aNohaM0 ityAdi / ogho dvidhA, dravya-bhAvabhedAt / dravyaugho nadIpUrAdikaH; : bhAvaugho'STaprakAraM karma saMsAro vA, tena hi prANI anantamapi kAlaM uhyate / taM oghaM jJAna Ti0 1. parasmA arthAya ga gha / parasmAda(5)nyasmAda( 5 )rthAya kha // 2. duHkhamarthayanti ka / duHkhamicchanti g|| 227 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u03| sU079(2)] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram darzana-cAritrabohitthasthAH tarantIti oghantarAH, na oghantarA: anoghantarAH, taratezchAndasatvAt khac, khittvAd mumAgamaH, ete kutIrthikAH pArzvasthAdayo vA jJAnAdiyAnavikalAH / yadyapi te'pi oghataraNAya udyatAH tathApi samyagupAyAbhAvAd na oghataraNasamarthA bhavantIti / Aha ca- no ya ohaM tarittae / na ca-naiva oghaM bhAvaughaM tarituM samarthAH, saMsAraughataraNapratyalA na bhavantItyarthaH / tathA ___atIraMgamA ityAdi / tIraM gacchantIti tIraGgamAH, pUrvavat khacpratyayAdikam, na tIraGgamAH atIraGgamAH, ete iti pratyakSabhAvaM ApannAn kutIthikAdIn darzayati / na ca te tIragamanAya udyatA api tIraM gantumalam, sarvajJopadiSTasanmArgAbhAvAditi bhAvaH / tathA ___ apAraMgamA ityAdi / pAra:-taTa: parakUlam, tad gacchantIti pAraGgamAH, na pAraGgamAH =apAraGgamAH, ete iti pUrvoktAH, pAragatopadezAbhAvAd apAragatA iti bhAvanIyam / na ca te pAragatopadezaM Rte pAragamanAya udyatA api pAraM gantumalam / athavA gamanaMgamaH, pArasya pAre vA gama:=pAragamaH, sUtre tvanusvAro'lAkSaNikaH, na pAragamaH apAragamaH, tasmai apAragamAya / asamarthasamAso'yam, tenAyamarthaH-pAragamanAya te na bhavanti ityuktaM bhavati / tatazca anantamapi kAlaM saMsArAntarvartina evAsate / yadyapi pAragamanAya abhyudyamayanti tathApi te sarvajJopadezavikalAH svaruciviracitazAstrapravRttayo naiva saMsArapAraM gantumalam / atha tIra-pArayoH ko vizeSaH ? iti, ucyate- tIraMmohanIyakSayaH; pAraM= zeSaghAtikSayaH / athavA tIraM-ghAticatuSTayApagamaH; pAraM=bhavopagrAhyabhAva ityarthaH / .. syAt- kathaM oghatArI kuMtIrthAdiko na bhavati tIra-pAragAmI ca ? ityAha- . AyANijjaM ca AdAya tammi ThANe Na ciTThati / vitahaM pappa khettaNNe tammi ThANammi ciTThati // 79(2) // AyANijjaM ityAdi / AdIyante gRhyante sarvabhAvA anena iti AdAnIyaM zrutaM, tad AdAya tadukte tasmin saMyamasthAne na tiSThati / yadi vA AdAnIyam-AdAtavyaM bhogAGgaM dvipada-catuSpada-dhana-dhAnya-hiraNyAdi, tad AdAya gRhItvA, athavA mithyAtvA'virati-pramAda-kaSAya-yogaiH AdAnIyaM-karma AdAya, kimbhUto bhavati? ityAhatasmin jJAnAdimaye mokSamArge samyagupadeze vA prazastaguNasthAne na tiSThati-nAtmAnaM vidhatte / na kevalaM sarvajJopadezasthAne na tiSThati viparyayAnuSThAyI ca bhavatIti darzayati vitahamityAdi / vitatham asadbhUtaM durgatihetuM, tat tathAbhUtaM upadezaM prApya . Ti0 1. pUrvagatAH kha // 2. apAraGgatA ca // 3. kutIrthyAdiko ca // 228 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazyakasyopadezAbhAvaH [zru01 / a02 / u03 / sU080 ] akhedajJaH =akuzalaH, khedajJo vA asaMyamasthAne, tasmiMzca sAmpratekSyAcarite upadiSTe vA tiSThati, tatraiva asaMyamasthAne adhyupapanno bhavatIti yAvat / athavA vitatham iti AdAnIya-bhogAGgavyatiriktaM saMyamasthAnaM tat prApya khedajJaH - nipuNaH tasmin sthAne AdAnIyasya hantRNi tiSThati, sarvajJAjJAyAM AtmAnaM vyavasthApayatItyarthaH // 79(2)|| ayaM ca upadezaH anavagatatattvasya vineyasya yathopadezaM pravartamAnasya dIyate yastu avargataheyopAdeyavizeSaH sa yathAvasaraM yathAvidheyaM svata eva vidhatte ityAha ca [sU0 ] uddeso pAsagassa Natthi / uddeso ityAdi / uddizyate iti uddeza : ( upadeza: sadasatkartavyA'kartavyAdezaH saH, pazyatIti pazyaH, sa eva pazyakaH, tasya na vidyate, svata eva viditavedyatvAt tasya / athavA pazyatIti pazyakaH sarvajJaH tadupadezavartI vA tasya, uddizyata iti uddeza : nArakAdivyapadezaH uccA - 'vacagotrAdivyapadezo vA se tasya na vidyate, tasya prAgeva mokSagamanAditi bhAvaH / kaH punaH yathopadezakArI na bhavati ? ityAha bAle puNa Nihe kAmasamaNuNNe asamitadukkhe dukkhI dukkhANameva AvaTTaM aNupariTTati tti bemi // 80 // // logavijayassa tatIyo uddesao sammatto // bAle ityAdi / bAlo nAma rAgAdimohitaH, sa punaH kaSAyaiH karmabhiH parISahopasargaiH vA nihanyata iti nihaH, nipUrvAd hanteH karmaNi DaH; athavA snihyata iti snihaH snehavAn, rAgItyarthaH / ata evAha - 'kAmasamaNuNNe' kAmAH icchA-madanarUpAH samyag manojJA yasya sa tathA, athavA saha manojJaiH vartata iti samanojJaH, gamakatvAt sApekSasyApi samAsaH, kAmaiH samanojJaH = kAmasamanojJaH / yadi vA kAmAn samyag anu= pazcAt snehAnubandhAd jAnAti = sevata iti kAmasamanujJaH / evambhUtazca kimbhUto bhavati ? ityAha-'asamiyadukkhe' azamitam - anupazamitaM viSayAbhiSvaGga- kaSAyotthaM duHkhaM yena sa tathA / yata eva azamitaduHkho'ta eva duHkhI zArIra-mAnasAbhyAM duHkhAbhyAm / tatra zArIraM kaNTaka- zastra - [-gaNDalUtAdisamuttham; mAnasaM priyaviprayogA-'priyasaMyogepsitA'lAbhadAridrya-daurbhAgya-daurmanasyakRtam; tad dvirUpamapi duHkhaM vidyate yasyAsau duHkhI / evambhUtazca san kimavApnoti ? ityAha- dukkhANaM ityAdi / duHkhAnAM zArIra-mAnasAnAM Avarta Ti0 1 0 gatatattvo heyo0 ka // 2. upadezaH Ga // / 3. drAgeva ka ga Rte // 4. viSayakaSAyotthaM ka // 5. 0 daurmanasyabhUtam ca // 6. AvartaH kha // 229 / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u03| sU080] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram pauna:puNyabhavanamanuparivartate, duHkhAvartAvamagno bambhramyata ityarthaH, iti parisamAptau, bravImi iti pUrvavat // 80 // // lokavijayasya tRtIyoddezakaTIkA samAptA ||ch| 1. tRtIyoddezakaH samAptaH // cha // kha ca / / 230 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // caturtha uddezakaH // O uktastRtIyoddezakaH / sAmprataM caturthavyAkhyA prastUyate - bhogeSvanabhiSaktena bhAvyaM yato bhoginAmapAyA darzyante prAguktam, te cAmI - tao se egayA ityAdi / anantarasUtrasambandhaHdukkhI dukkhANameva AvaTTaM aNupariyaTTai [sU080] tti, tAni cAmUni duHkhAni - o se ityAdi / paramparasUtrasambandhastu - bAle puNa Nihe kAmasamaNuNNe [sU080], te ca kAmA duHkhAtmakA eva; tatra cA''saktasya dhAtukSaya- bhagandarAdayo rogAH samutpadyante ityato'padizyate-- [sU0 ] tato se egayA rogasamuppAyA samuppajjaMti / jehiM vA saddhiM saMvasati te va NaM egayA NiyagA puvviM parivayaMti, so vA te Niyae pacchA parivaejjA / NAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaM pi tesiM NAlaM tANAe vA saraNAe vA // 81 // tao se egayA rogasamuppAyA samuppajjaMti / tataH iti kAmAnuSaGgAt karmopacayaH, tato'pi paJcatvam, tasmAdapi narakabhavaH, narakAd niSeka-kalalA - 'rbuda - pezIvyUha-garbha-prasavAdiH, jAtasya ca rogAH prAduHSyanti / se-tasya kAmAnuSaktamanasaH, ekadA iti asAtAvedanIyavipAkodaye, rogasamutpAdA iti rogANAM ziro'rti-zUlAdInAM samutpAdAH =prAdurbhAvAH, samutpadyante - prAdurbhavanti / tasyAM ca rogAvasthAyAM kimbhUto bhavatyasau ? ityata Aha jehiM ityAdi / yaiH vA sArdhamasau saMvasati ta eva ekadA nijAH pUrvaM parivadanti, sa vA tAn nijAn pazcAt parivadet / nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA iti // 81 // [sU0 ] jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM, bhogAmeva aNusoyaMti, ihamegesiM mANavANaM tiviheNa jA vi se tattha mattA bhavati appA vA bahuyA vA se tattha gaDhi ciTThati bhoyaNAe / tato se egayA vipparisihaM saMbhUtaM mahovakaraNaM bhavati / taM pi se egayA dAyAdA vibhayaMti, adattahAro vA Ti0 1. 0Svanabhiyuktena kha // 2. kAmAnuSaGgApAyAt gha Ga // 3. bhUtasya ca // vi0Ti0 + dRzyatAM ni0173 gAthA // 231 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u04| sU082] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram se'vaharati, rAyANo vA se viluMpaMti, Nassati vA se, viNassati vA se agAradAheNa vA se Dajjhati / iti se parassa aTThAe kUrAI kammAI bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamuveti // 82 // jJAtvA tu duHkhaM pratyekaM sAtaM ca 'svakRtakarmaphalabhujaH sarve'pi prANinaH' iti matvA na rogotpattau daurmanasyaM bhAvanIyam, na bhogAH zocanIyA iti / Aha ca bhogAmevetyAdi / bhogAH zabda-rUpa- gandha-rasa- sparzaviSayAbhilASAH, tAn eva anuzocanti - 'kathaM asyAmapi avasthAyAM vayaM bhogAn bhuJjmahe ? ; evambhUtA asmAkaM dazA abhUd yena manojJA api viSayA upanatA nopabhogAya' iti / IdRkSazca adhyavasAyaH keSAJcideva bhavati ityAha ihamegesiM ityAdi / iha saMsAre ekeSAM anavagataviSayavipAkakA'nAM brahmadattAdInAM mAnavAnAM evambhUto'dhyavasAyo bhavati, na sarveSAm, sanatkumArAdinA vyabhicArAt / tathA hi brahmadatto mAraNAntikarogavedanAbhibhUtaH santApAtizayAt spRzantIM praNayinImiva vizvAsabhUmIM mUrcchA bahumanyamAnaH, tathA hastIkRto vihastatayA, viSayIkRto vaiSamyeNa, gocarIkRto glAnyA, daSTo duHkhAsikayA, kroDIkRtaH kAlena, pIDitaH pIDAbhiH, nirUpito niyatyA, Aditsito daivena, antike'ntyocchvAsasya mukhe mahApravAsasya, dvAri dIrghanidrAyAH, jihvAgre jIvitezasya vartamAnaH, viralo vAci, vihvalo vapuSi, pracuraH pralApe, jito jRmbhikAbhiriti; evambhUtAM avasthAM anubhavannapi mahAmohodayAd bhogAMzcikAGkSiSuH pArzvopaviSTAM bhAryAM anavaratavedanAvezavigaladazruraktanayanAM 'kurumati ! kurumati !' ityevaM vyAharannadhaH saptamIM narakapRthvImagAt / tatrApi tIvrataravedanAbhibhUto'pi avagaNayya vedanAM tAmeva kurumatIM vyAharatIti / evambhUto bhogAbhiSvaGgo dustyajo bhavati keSAJcit; anyeSAM punaH mahApuruSANAM udArasattvAnAm 'Atmano'nyaccharIram' ityevaM avagatatattvAnAM sanatkumArAdInAmiva yathoktarogavedanAsadbhAve satyapi 'mayaiva etat kRtam, soDhavyamapi mayaiva' ityevaM jAtanizcayAnAM karmakSapaNodyatAnAM na manasaH pIDA utpadyate iti / uktaM ca Ti0 1. vA'smAkaM ga // 2. iha iti saMsAre'navagata0 kha / ihe( hai ) va saMsAre eke0 ca // 3. vyabhicAra:, tathAhi ka // 4. ityevaM tAM vyAha0 kha ga // 5. 0t, na punaranyeSAM mahA0 kha-caAdarzoM vinA // 232 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzA-chandayostyAgopadezaH [shru01| a02| u04| sU083] "upto yaH svata eva mohasalilo janmAlavAlo'zubhaH, rAga-dveSa-kaSAyasantatimahAnirvighnabIjastvayA / rogairaGkarito vipatkusumitaH karmadrumaH sAmpratam, soDhA no yadi samyageSa phailitA duHkhairadhogAmibhiH // " [ ] "punarapi sahanIyo duHkhapAkastvayA'yam, na khalu bhavati nAzaH karmaNAM saJcitAnAm / iti saha gaNayitvA yad yadAyAti samyak, sadasaditi viveko'nyatra bhUyaH kutastyaH ? // " [ ] api ca bhogAnAM pradhAnaM kAraNaM arthaH, atastatsvarUpameva nirdidikSurAha tiviheNa ityAdi / trividhena yA'pi tasya tatra arthamAtrA bhavati alpA vA bahvI vA; sa tasyAM arthamAtrAyAM gRddhaH tiSThati / sA ca bhojanAya kila bhaviSyati / tataH tasya ekadA vipariziSTaM sambhUtaM mahopakaraNaM bhavati / tadapi tasyaikadA dAyAdA vibhajante, adattahArA vA haranti, rAjAno vA vilumpanti, nazyati vA, vinazyati vA, agAradAhena vA dahyate / iti sa parasmA arthAya krUrANi karmANi bAlaH prakurvANaH tena duHkhena mUDho viparyAsamupaiti; etacca prAgeva vyAkhyAtamiti neha pratAyate // 82 // tadevaM duHkhavipAkAn bhogAn pratipAdya yat kartavyaM tadupadizati ityAha[sU0] AsaM ca chaMdaM ca vigiMca dhIre / tumaM ceva taM sallamAhaTTa / jeNa siyA teNa No siyA / iNameva NAvabujhaMti je jaNA mohapAuDA // 83 // AsaM ca ityAdi / AzAM bhogAkAGkSAm, ca: samuccaye, chandanaM chandaH parAnuvRttyA bhogAbhiprAyaH taM ca, cazabdaH pUrvApekSayA samuccayArthaH, tau AzA-chandau vevizva-pRthakkuru tyaja, dhIra ! dhI: buddhiH, tayA rAjata iti / bhogAzA-chandA'parityAge ca duHkhameva kevalam, na tatprAptiriti / Aha ca tumaM ceva ityAdi / vineya upadezagocarApanna AtmA vA apadizyate, tvameva tat Ti0 1. 0salilairjanmAlavAle'zubho kha ga / khapratau mUlasthaH pAThaH zodhitaH / / 2. 0mahAn ni0 ga ca // 3. phalito ka-khapratI Rte // 4. 0pAkastavA'yaM kha ga ca // 5. iha saha kha // 6. alpA ca bahI ca kha // 7. adattAhAro vA tasya harati kha ga gha Ga ca / paraM haranti iti gapratau / adattahAro iti ca-ghapratau vizeSaH // 8. viluJcanti ga // 233 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02 / u04| sU084] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram bhogAzAdikaM zalyaM AhRtya = svIkRtya paraM azubhaM Adatse, na tu punaH upabhogam; yato bhogopabhogo yaireva arthAdyupAyaiH bhavati taireva na bhavatIti / Aha ca jeNa siyA teNa no siyA / yenaiva arthopArjanAdinA bhogopabhogaH syAt tenaiva vicitra "t karmapariNateH na syAt / athavA yena kenaciddhetunA karmabandhaH syAt tad na kuryAt, tatra na varteta ityarthaH / yadi vA yenaiva rAjyopabhogAdinA karmabandho yenaiva nirgranthatvAdinA mokSaH syAt bhavet tenaiva tathAbhUtapariNAmavazAd na syAditi / etacca anubhavAvadhAritamapi mohAbhibhUtA nAvagacchanti ityAha iNameva ityAdi / idameva hetuvaicitryaM na budhyante - na saJjAnate / ke ? - ye janA maunIndropadezavikalA mohena = ajJAnena mithyAtvodayena vA prAvRtA:= chAditA:, tattvaviparyastamatayo mohanIyodayAd bhavanti // 83 // mohanIyasya ca tadbhedakAmAnAM ca striyo garIyaH kAraNamiti darzayati [ sU0 ] thIbhi loe pavvahite / te bho ! vadaMti eyAiM AyataNAI / se dukkhAe mohAe mArAe NaragAe naragatirikkhA / satataM mUDhe dhammaM NAbhijANati // 84 // thIbhi ityAdi / strIbhiH aGganAbhiH bhrUkSepAdivibhramaiH asau lokaH AzAcchandAbhibhUtAtmA krUrakarmavidhAyI narakavipAkaphalaM zalyaM AhRtya tatphalaM abudhyamAno mohAcchAditAntarAtmA prakarSeNa vyathitaH = pravyathitaH parAjito vazIkRta iti yAvat / na kevalaM svato vinaSTAH, aparAnapi asadupadezadAnena vinAzayanti ityAha = yathA-' te bho ityAdi / te strIbhiH pravyathitAH, bho ! iti AmantraNe, etad vadanti - ' etAni stryAdIni AyatanAni - upabhogAspadabhUtAni vartante, etaizca vinA zarIrasthitireva na bhavatI 'ti / etacca pravyathanaM upadezadAnaM vA teSAM apAyAya syAd ityAha 234 se ityAdi / teSAM se iti etat strIpravyathanaM AyatanabhaNanaM vA duHkhAya bhavati zArIra-mAnasAsAtavedanIyodayAya jAyate / kiJca - mohAe mohanIyakarmabandhanAya ajJAnAya "veti, tathA mArAe=mairaNAya, tato'pi naragAe narakAya - narakagamanArtham, punarapi 'naragatirikkhAe' tato'pi narakAduvRtya tirazci etat prabhavati tiryagyonyarthaM tat strIpravyathanaM Ti0 1. nirgranthAdinA ga / 2 0 viparyAsamatayo kha // / 3. 0miti kRtvA darza0 kha // / 4. bhrUtkSepAdi0 gha // 5. ceti ka kha // / 6. mAraNAya ca // 7 0dudva khapratimRte // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAmohe'pramAdo vidheyaH [shru01| a02| u04| sU085] bhogAyatanavadanaM vA sarvatra sambandhanIyam / sa evaM aGganApAGgavilokanAkSiptaH tAsu tAsu yoniSu paryaTannAtmahitaM na jAnAti ityAha sayayamityAdi / satatam anavarataM duHkhAbhibhUto mUDho dharmaM kSAntyAdilakSaNaM durgatipresRtiniSedhakaM na jAnAti=na vetti // 84 / / etacca tIrthakRd Aha iti darzayati[ sU0] udAhu vIre-appamAdo mahAmohe, alaM kusalassa pamAdeNaM, saMtimaraNaM sapehAe, bheuradhammaM sapehAe / NAlaM pAsa / alaM te etehiM / etaM pAsa muNi ! mahabbhayaM / NAtivAtejja kaMcaNaM // 85 // udAhu ityAdi / ut-prAbalyena Aha-udAha uktavAn, ko'sau ? vIraH apagatasaMsArabhayaH, tIrthakRdityarthaH / kimuktavAn tadeva pUrvoktaM vAcA darzayati-apramAdaH kartavyaH, kva ? mahAmohe, aGganAbhiSvaGga eva mahAmohakAraNatvAd mahAmohaH; tatra pramAdavatA na bhAvyam / Aha ca alaM ityAdi / alaM-paryAptam, kasya ? kuzalasya=nipuNasya sUkSmekSiNaH, kena alaM ? madya-viSaya-kaSAya-nidrA-vikathArUpeNa paJcavidhenApi pramAdena, yataH pramAdo duHkhAdyabhigamanAya ukta iti / syAt-kiM Alambya pramAdena alaM ? iti, ucyate saMti ityAdi / zamanaM zAntiH azeSakarmApagamaH, ato mokSa eva zAntiriti, niyante prANinaH pauna:punyena yatra caturgatike saMsAre sa maraNaH saMsAraH; zAntizca maraNaM ca =zAnti-maraNaM samAhAradvandvaH, tat samprekSya paryAlocya, 'pramAdavataH saMsArAnuparamaH; tatparityAgAcca mokSaH' iti etad vicArya iti hRdayam / sa vA kuzalaH prekSya viSayakaSAyapramAdaM na vidadhyAt / athavA zAntyA-upazamena maraNaM maraNAvadhiM yAvat tiSThato yat phalaM bhavati tat paryAlocya pramAdaM na kuryAditi / kiJca bheura0 ityAdi / pramAdo hi viSaya-kaSAyAbhiSvaGgarUpaH zarIrAdhiSThAnaH; tacca zarIraM bhiduradharmaM, svata eva bhidyata iti bhiduraM, sa eva dharmaH svabhAvo yasya tad bhiduradharmam, Ti0 1. evamaGganAGgavi0 ka / evAGganApAGgAvalokanA0 kha // 2. 0prasRtani0 ka gha ca // 3. dhIra: ng|| 4. 0mohanI[ya kAraNatvAd Ga / / 5. 0karmApagamato mokSa kha // 235 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u04| sU086] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram etat samIkSya paryAlocya pramAdaM na kuryAditi sambandhaH / ete ca bhogA bhujyamAnA api na tRptaye bhavanti ityAha nAlaM ityAdi / nAlaM-na samarthA abhilASocchittaye yatheSTAvAptAvapi bhogAH, etat pazya jAnIhi; ato'laM tava kuzala ! ebhiH pramAdamayaiH duHkhakAraNasvabhAvaiH viSayaiH upabhogaiH iti / na caite bahuzo'pi upabhujyamAnA upazamaM vidadhatIti / uktaM ca "yalloke vrIhi-yavaM, hiraNyaM pazavaH striyaH / nAlamekasya tat sarvamiti matvA zamaM kuru // " [ ] tathA- "upabhogopAyaparo vAJchati yaH zamayituM viSayatRSNAm / dhAvatyAkramitumasau puro'parAhne nijacchAyAm // " [ tadevaM bhogalipsUnAM tatprAptau aprAptau ca duHkhameva iti darzayati aiyaM passa ityAdi / etat pratyakSameva bhogAzAmahAjvaragRhItAnAM kAmadazAvasthAtmakaM mahadbhayaM bhayahetutvAd duHkhameva bhayaM; tacca maraNakAraNamiti mehad ityucyate / etat mune ! pazya samyagaihikA-''muSmikApAyApAdakatvena jAnIhi ityuktaM bhavati / yadyevaM tat kiM kuryAt ? ityAha nAtivAtejja ityAdi / yato bhogAbhilaSaNaM mahadbhayaM ata: tadarthaM nAtipAtayet na vyatheta kaJcanakamapi jIvamiti / asya ca zeSavratopalakSaNArthatvAd na pratArayet kaJcana ityAdyapi Ayojyam // 85 // bhoganirIhaH prANAtipAtAdivratAdhirUDhazcakaM guNaM avApnoti ? ityAha[sU0] esa vIre pasaMsite je Na Nivvijjati AdANAe / Na me deti Na kuppejjA, thovaM laddhaM Na khisae / paDisehito pariNamejjA / etaM moNaM samaNuvAsejjAsi tti bemi // 86 // // logavijayassa cauttho uddesao sammatto // esa ityAdi / eSa iti bhogAzA-cchandavivecakaH apramAdI paJcamahAvratabhArArohaNonnAmitaskandho vIraH karmavidAraNAt prazaMsitaH stuto devraajaadibhiH| ka eSa vIro Ti0 1. te ca ka // 2. 0vAptA api kha // 3. evaM ga // 4. 0meva mahAbhayaM tacca ka ga ca / / 5. mahadbhayamityucyate kha // 6. 0vratAdirUDhazca ka gha / 0vratArUDhazca kha ga ca // 7. dhIra: kha ca / / 8. evaM ka // 236 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stokaM labdhvA anindanam [shru01| a02| u04| sU086] nAma yo'bhiSTrayate ? ityata Aha je ityAdi / yo na nirvidyate na khidyate na jugupsate, kasmai ? AdAnAya AdIyate-gRhyate avApyatai AtmasvatattvaM azeSAvArakakarmakSayAvirbhUtasamastavastugrAhijJAnA'bAdhasukharUpaM yena tad AdAnaM saMyamAnuSThAnaM, tasmai na jugupsate / tad vA kurvan sikatAkavalacarvaNadezIyaM kvacidalAbhAdau na khedamupayAti ityAha na me ityAdi / 'mama ayaM gRhasthaH sambhRtasambhAro'pi upasthite'pi dAnAvasare na dadAtI 'ti kRtvA na kupyet=na krodhavazago bhUyAt / bhAvanIyaM ca- 'mamaiva eSA karmapariNatiH iti alAbhodayo'yam, anena ca alAbhena karmakSayAya udyatasya me tatkSapaNasamarthaM tapo bhAvIti na kiJcit sUyate' / athApi kathaJcit stokaM prAntaM vA labheta tadapi na ninded ityAha thovamityAdi / stokaM aparyAptaM labdhaM labdhvA vA na ninded dAtAraM dattaM vA / tathA hi-katicit sikthAnayane bravIti-'siddha odanaH, bhikSAmAnaya, lavaNAhAro vA asmAkaM nAstIti annaM dadasva' ityevaM atyuvRttacchAtravad na vidadhyAt / kiJca peDisehio ityAdi / pratiSiddhaH aditsitaH tasmAdeva pradezAt pariNamet =nivarteta, kSaNamapi na tiSThet, na daurmanasyaM vidadhyAt, na ruNTan apagacchet, na tAM sImantinI apavadet- "dhik te gRhavAsam' iti / uktaM ca "diTThA si kaserumai ! aNubhUyA si kaserumai ! / pIyaM ciya te pANiyayaM vari tuha nAma na daMsaNayaM // " [ ] ityAdi / paThyate ca-'paDilAbhio pariNamejjA' pratilAbhitaH prAptabhikSAdilAbhaH san pariNamet, na uccA-'vacAlApaiH tatraiva saMstavaM vidadhyAt, vaitAlikavad dAtAraM na utprAsayediti / upasaMharannAha eyaM ityAdi / etat pravrajyA'nirvedarUpaM adAnA'kopanaM stokA'jugupsanaM Ti0 1. 0te vA Atma0 ga // 2. anenaivAlAbhodayena karmakSapaNArthamudyatasyaitat kSapaNasamarthaM kha yAdi kha ca / thevami0 ka // 4.vA khapratAveva / / 5. paDisehitta kh|| 6. teNa pANiyaM vari tuha nAmaM na kha // 7. 0kSAlAbhaH ka gha // vi0Ti0 0 "kaserumayIti nadI" jai0vi0pa0 / atra kaserumatI nAma nadI, tasyAH prasiddhiratIva navaraM na prasiddhyanurUpaM tasyAH pAnIyamiti kSepaH -iti vyavahArabhASye malaya0vRttau gA01396-97 / / 237 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u04 / sU086] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram pratiSiddhanivartanaM muneridaM-maunaM munibhiH mumukSubhiH vA AcaritaM tvamapi avAptAnekabhavakoTidurApasaMyamaH san samanuvAsayeH samyag vidhatsva anupAlaya iti vineyopadezaH AtmAnuzAsanaM vA, itiH parisamAptau, bravImi iti pUrvavat // 86 / / // lokavijayAdhyayanacaturthoddezakaTIkA samAptA // cha / Ti0 1. 0sayeH samanupAlayeti vi0 kh|| 238 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // paJcama uddezakaH // uktazcaturthoddezakaH / sAmprataM paJcamasya vyAkhyA pratanyate / tasya ca ayamabhisambandhaH-iha bhogAn parityajya lokanizrayA saMyamadehapratipAlanArthaM vihartavyaM ityuktam, tadatra pratipAdyate / iha hi saMsArodvegavatA parityaktabhogAbhilASeNa mumukSuNA utkSiptapaJcamahAvratabhAreNa niravadyAnuSThAnavidhAyinA dIrghasaMyamayAtrArthaM dehapratipAlanAya lokanizrayA vihartavyam; nirAzrayasya hi kuto dehasAdhanAni ? tadabhAve dharmazca ? iti / uktaM hi "dharmaM carataH sAdhorloke nizrApadAni paJcApi / rAjA gRhapatiraparaH SeT kAyA gaNa-zarIre ca // " [ ] sAdhanAni ca vastra-pAtrA-'nnA-''sana-zayanAdIniH, tatrApi prAyaH pratidinaM upayogitvAd AhAro garIyAniti / sa ca lokAd anveSTavyaH; lokazca nAnAvidhaiH upAyaiH AtmIyaputra-kalatrAdyarthaM ArambhapravRttaH; tatra sAdhunA saMyamaidehanimittaM vRttiH anveSaNIyA iti darzayati [sU0] jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM logassa kammasamAraMbhA kajjati / taM jahA-appaNo se puttANaM dhUtANaM suNhANaM NAtINaM dhAtINaM rAINaM dAsANaM dAsINaM kammakarANaM kammakarINaM AdesAe puDho paheNAe sAmAsAe pAtarAsAe saMNihisaMNicayo kajjati ihamegesiM mANavANaM bhoyaNAe // 87 // jamiNaM ityAdi / yaiH aviditavedyaiH idam iti sukha-duHkhaprAptiparihAratvaM uddizya virUparUpaiH-nAnAsvarUpaiH zastraiH prANyupaghAtakAribhiH dravyabhAvabhedabhinnaiH lokAya-zarIraputra-duhitR-snuSA-jJAtyAdyarthaM karmaNAM sukha-duHkhaprApti-parihArakriyANAM kAyikA''dhikaraNikA-prAdoSikA-pAritApanikA-prANAtipAtarUpANAM kRSi-vANijyAdirUpANAM vA, samArambhA iti madhyagrahaNAd bahuvacananirdezAt ca saMrambhA-''rambhayorapi upAdAnam, tena ayamarthaH- zarIra-kalatrAdyarthaM saMrambha-samArambhA-''rambhAH kriyante-anuSThIyante / tatra saMrambhaH iSTA-'niSTaprApti-parihArAya prANAtipAtAdisaGkalpAvezaH; tatsAdhanasannipAtakAyavAgvyApArAdijanitaparitApanAdilakSaNaH samArambhaH; daNDatrayavyApArApAditacikIrSitaprANAtipAtAdikriyAnivRttiH ArambhaH / karmaNo vA aSTaprakArasya samArambhAH upArjanopAyAH Ti0 1. SaTkAyagaNaH zarIre ca kha // 2. 0madehanimittaM pravRtti0 ka / 0dehArthaM vRtti0 kha / dehArthaM pravRtti0 ca // 3. nAnAprakArasvarUpaiH kha ga // 4. nivRtti0 kha ca // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u05| sU087] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram kriyanta iti / lokasya iti caturthyarthe SaSThI, sA'pi tAdarthye / kaH punarasau loko yadarthaM saMrambha-samArambhA-''rambhAH kriyante ? ityAha- 'taM jahA-appaNo se' ityAdi / yadi vA lokasya tRtIyArthe SaSThI, yad iti hetau, yasmAd lokena nAnAvidhaiH zastraiH karmasamArambhAH kriyanta ityataH tasmin loke sAdhuH vRttiM anveSayet / yadarthaM ca lokena karmasamArambhAH kriyante tet tadyathA ityAdinA darzayati taM jahA-appaNo se ityAdi / tadyathA iMti upapradarzanArthe, na uktamAtrameva, anyadapi evaMjAtIyakaM mitrAdikaM dRSTavyam / se-tasya ArambhAripsoH ya AtmA-zarIraM tasmai, tadarthaM karmasamArambhAH pAkAdayaH kriyante / ___nanu ca lokArthaM ArambhAH kriyanta iti prAgabhihitam, na ca zarIraM loko bhavati; naitadasti, yataH paramArthadRzAM jJAna-darzana-cAritrAtmakaM AtmatattvaM vihAya anyat sarvaM zarIrAdyapi parAkyameva / tathA hi-bAhyasya paudgalikasya acetanasya karmaNo vipAkabhUtAni paJcApi zarIrANi ityataH zarIrAtmA'pi lokazabdAbhidheya iti / tadevaM kazciccharIranimittaM karma Arabhate; aparastu putrebhyo, duhitRbhyaH, snuSA:= vadhvaH tAbhyaH, jJAtayaH pUrvA-'parasambaddhAH svajanAH tAbhyaH, dhAtrIbhyaH, rAjabhyaH, dAsebhyaH,dAsIbhyaH, karmakarebhyaH, karmakarIbhyaH, Adizyate parijano yasminnAgate tadAtitheyAya iti AdezaH prAghUrNakaH tadarthaM, karmasamArambhAH kriyanta iti sambandhaH / tathA puDho paheNAe ityAdi, pRthak pRthak putrAdibhyaH praheNakArtham; tathA sAmAsAe tti zyAmA rajanI, tasyAmazanaM-zyAmAzaH, tadartham; tathA pAyarAsAe tti prAtarazanaM-prAtarAzaH, tasmai, karmasamArambhAH kriyanta iti sAmAnyena uktau api vizeSArthamAha sannihItyAdi / samyag nidhIyata iti sannidhiH vinAzidravyANAM dadhyodanAdInAM saMsthApanam; tathA samyag nizcayena cIyata iti sannicayaH avinAzidravyANAM abhayA-sitAmRdvIkAdInAM saGgrahaH, sannidhizca sannicayazca-sannidhi-sannicayaM prAkRtazailyA puNlinggtaa| . athavA sannidheH sannicayaH = sannidhisannicayaH; sa ca parigrahasaJodayAd AjIvikAbhayAd vA dhana-dhAnya-hiraNyAdInAM kriyata iti / sa ca kimartham ? ityAha ihetyAdi / iha iti manuSyaloke ekeSAM ihalokakRtaparamArthabuddhInAM mAnavAnAM Ti0 1. hetoH kha // 2. tat iti ghapratAveva // 3. ityupapradarzanArthoM ga gha / ityupadarzanArtho ng| ityupapradarzanArtham ca // 4. tasmai arthaM tadarthaM karma0 ga ca // 5. 0sambandhAH k|| 6. tebhyaH khapustakamRte / / 7. sannihI ya ityAdi ga / / 8. ihalokabhUtaparamArtha0 ca // vi0Ti0 0 "u05-sitA zarkarA" sa0vi0pa0 // 240 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryaprajJa AryadarzI cAnagAraH [shru01| a02| u05 / sU088 ] = manuSyANAM bhojanAya - upabhogArthamiti // 87 // tadevaM virUparUpaiH zastraiH AtmaputrAdyarthaM karmasamArambhapravRtte loke pRthak praheNakAya zyAmAzAya prAtarAzAya keSAJcid mAnavAnAM bhojanArthaM sannidhisannicayakaraNodyate sati sAdhunA kiM kartavyam ? ityAha [sU0] samuTThite aNagAre Arie AriyapaNe AriyadaMsI ayaMsaMdhIti akkhu / se NAie, NAiAvae, na samaNujANae / savvAmagaMdhaM pariNNAya NirAmagaMdhe parivvae / samuTThie ityAdi yAvat nirAmagandho parivvae / samyak satataM saGgataM vA saMyamAnuSThAnena utthitaH=samutthitaH, nAnAvidhazastrakarmasamArambhoparata ityarthaH / agAraM=gRhaM asya iti anagAra:, putra - duhitR - snuSA - jJAti-dhAtryAdirahita ityarthaH / so'nagAraH, ArAd yAtaH sarvaheyadharmebhya iti AryaH cAritrArhaH, AryA prajJA yasya asau=AryaprajJaH, zrutavizeSitazemuSIka ityarthaH ; AryaM = praguNaM nyAyopapannaM pazyati tacchIlazca iti AryadarzI, pRthakpraheNaka-zyAmAzanAdisaGkalparahita ityarthaH ; ayaMsaMdhIti sandhAnaM sandhIyate vA asau iti sandhiH, ayaM sandhiH yasya sAdhoH asau = ayaMsandhiH, "chAndasatvAd vibhakteralug" iti ayaMsandhiH yathAkAlaM anuSThAnavidhAyI, yo yasya vartamAnaH kAlaH kartavyatayA upasthitaH tatkaraNatayA tameva sandhatta iti / etaduktaM bhavati -- sarvAH kriyAH pratyupekSaNopayoga-svAdhyAya- bhikSAcaryA-pratikramaNAdikA asapatnA anyonyA'bAdhayA AtmIyakartavyakAle karoti ityarthaH / iti : hetoH, yasmAd yathAkAlAnuSThAnavidhAyI tasmAd asAveva paramArthaM pazyati ityAha- adakkhu ti / tivyatyayena ekavacanAvasare bahuvacanamakAri; tatazca ayamarthaH -yo hi Arya AryaprajJa AryadarzI kAlajJazca sa eva paramArthaM adrAkSIt, nApara iti / pAThAntaraM vA-- ayaM saiMdhimadakkhu / ayaM anantaravizeSaNaviziSTaH sAdhuH sandhi= kartavyakAlaM adrAkSIt = dRSTavAn / etaduktaM bhavati yaH parasparA'bAdhayA hitA - ShitaprAptiparihArarUpatayA vidheyAvasaraM vetti vidhatte ca sa paramArthaM jJAtavAniti / athavA bhAvasandhiH Ti0 1. nAnAvidhakarmazastramA0 ka // / 2. asau 5 ( a ) nagAraH ka // / 3. zrutavizeSazemuSIkaH ga // 4. hetau ga gha ca // 5. saMdhi adakkhu ayam anantaroktavizeSaNa0 kha ca // 241 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u05| sU088] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram jJAna-darzana-cAritrANAM abhivRddhiH; sa ca zarIramRte na bhavati, tadapi nopaSTambhakAraNaM antareNa, tasya ca sAvadyasya parihAraH kartavya ityata Aha se NAie ityAdi / sa bhikSuH tad vA akalpyaM nAdadIta-na gRhNIyAt, nApi aparaM AdApayet grAhayet, na aparaM aneSaNIyaM AdadataM samanujAnIyAt / athavA saiGgAlaM sadhUma vA na adyAt-na bhakSayet, na aparaM Adayet, adantaM vA na samanujAnIyAditi / Aha savvAmagandhamityAdi / AmaM ca gandhazca Ama-gandhaM samAhAradvandvaH, sarvaM ca tad Ama-gandhaM ca sarvAma-gandham, sarvazabdaH prakArakAtsnye'tra gRhyate, na dravyakAtsnye / AmaM aparizuddham; gandhagrahaNena tu pUtiH gRhyate / nanu ca pUtidravyasyApi azuddhatvAd Amazabdenaiva upAdAnAt kimarthaM bhedena upAdAnamiti ? satyam, azuddhasAmAnyAd gRhyate, kintu pUtigrahaNena iha AdhAkarmAdyavizuddhakoTiH upAttA, tasyAzca gurutaratvAt prAdhAnyakhyApanArthaM punarupAdAnam / tatazca ayamarthaH-gandhagrahaNena AdhAkarma 1, auddezikatrikaM 2, pUtikarma 3, mizrajAtaM 4, bAdaraprAbhRtikA 5, adhyavapUrakazca 6, ete SaDudgamadoSA avizuddhakoTyantargatA gRhItAH; zeSAstu vizuddhakoTyantarbhUtA AmagrahaNena upAttA dRSTavyA iti| sarvazabdasya ca prakArakAtyA'bhidhAyakatvAd yena kenacit prakAreNa Amam= aparizuddhaM pUtiH vA bhavati tat sarvaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA nirAma-gandhaH nirgatau Ama-gandhau yasmAt sa tathA, parivrajet mokSamArge jJAna-darzana-cAritrAkhye pariH =samantAd gacchet, saMyamAnuSThAnaM samyaganupAlayediti yAvat / AmagrahaNena pratiSiddhe'pi krItakRte tathApi alpasattvAnAM vizuddhakoTyAlambanatayA mA bhUt tatra pravRttiH; atastadeva nAmagrAhaM pratiSiSedhiSurAha adissamANe kaya-vikkaesu / se Na kiNe, Na kiNAvae, kiNaMtaM Na samaNujANae / adissa0 ityAdi / krayazca vikrayazca-kraya-vikrayau, tayoH adRzyamAnaH / kIdRkSazca tayoH adRzyamAno bhavati ? yastayoH nimittabhUtadravyAbhAvAd akiJcanaH / athavA kraya-vikrayayoH adizyamAna: anapadizyamAnaH / kazca tayoH anapadizyamAno bhavati ? yaH krItakRtAparibhogI bhavatIti Aha Ti0 1. NAite kha / NAIe gha Ga / / 2. gurutvAt kha / 3. mizrajAtatrikaM 4 ga / / 4. pratiSiSedhayiSurAha ca / / vi0Ti0 0 'AmaM avisodhikoDI, gaMdho visodhikoDI' bR0ka0bhA0cU0317 / 'Amam- avizodhikoTi: gandhaM vizodhikoTi:' bR0ka0bhA0vR0316 // 242 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlAdijJo bhikSuH [shru01| a02| u05| sU088] se Na kiNe ityAdi / sa mumukSuH akiJcano dharmopakaraNamapi na krINIyAt svataH, nApi apareNa krApayet, krINantamapi na samanujAnIyAt / athavA nirAmagandhaH parivrajed ityatra AmagrahaNena hananakoTitrikam, gandhagrahaNena pacanakoTitrikam, krayaNakoTitrikaM tu punaH svarUpeNaiva upAttam; ato navakoTIparizuddha AhAraM vigatAGgAra-dhUmaM bhuJjIta / etadguNaviziSTazca kimbhUto bhavati ? ityAha se bhikkhU kAlaNNe bAlaNNe mAtaNNe kheyaNNe khaNayaNNe viNayaNNe samayaNNe bhAvaNNe pariggahaM amamAyamANe kAleNuTThAI apaDiNNe / duhato chittA NiyAi // 48 // se bhikkhU kAlanne / kAlaH kartavyAvasaraH, taM jAnAtIti kAlajJaH viditavedyaH; tathA 'bolaNNe' balaM jAnAtIti balajJaH, chAndasatvAd dIrghatvam, AtmabalaM sAmarthya jAnAtIti yathAzaktyanuSThAnavidhAyI, anigUhitabalavIrya ityarthaH; tathA 'mAyanne' yAvadravyopayogitA-mAtrA, tAM jAnAtIti tajjJaH; tathA khedanne khedaH=abhyAsaH, tena jAnAtIti khedajJaH, athavA kheda:= zramaH saMsAraparyaTanajanitaH, taM jAnAtIti / uktaM ca "jarA-maraNa-daurgatya-vyAdhayastAvadAsatAm / manye janmaiva dhIrasya bhUyo bhUyastrapAkaram // " [ ] ityAdi / athavA kSetrajJaH-saMsakta-viruddhadravya-parihAryakulAdikSetrasvarUpaparicchedakaH; tathA . 'khaNayanne' kSaNa eva kSaNakaH avasaro bhikSArthaM upasarpaNAdikaH, taM jAnAtIti; tathA 'viNayanne' vinayaH jJAna-darzana-cAritraupacArikarUpaH, taM jAnAtIti; tathA samayanne svasamaya-parasamayau jAnAtIti / svasamayajJo gocarapradezAdau pRSTaH san sukhenaive bhikSAdoSAn AcaSTe, tadyathA-SoDazodgamadoSAH; te cAmI-AdhAkarma 1, auddezikaM 2, pUtikarma 3, mizrajAtaM 4, sthApanA 5, prAbhRtikA 6, prakAzakaraNaM 7, krItaM 8, udyatakaM 9, parivartitaM 10, abhyAhRtaM 11, udbhinnaM 12, mAlApahRtaM 13, AcchedyaM 14, anisRSTaM 15, adhyavapUrakazceti 16 / SoDazotpAdanadoSAH; te cAmI-dhAtrIpiNDa: 1, dUtIpiNDa: 2, nimittapiNDa: 3, AjIvapiNDa: 4, vanIpakapiNDa: 5, cikitsApiNDa: 6, krodhapiNDa: 7, Ti0 1. 0NaviziSTastu ka ga // 2. balaNNe kha / bAlajJo balaM ca // 3. vIrasya kha ca // 4. 0cAritrarUpastaM ka // 5. svasamayaM jAnAtIti svasamayajJo gocara0 ca // 6. 0va jAnAti bhikSA0 kha / / 7. mAlAbhyahRtaM ga // 8. vanImakapiNDaH kha ca // 243 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u05| sU088] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram mAnapiNDa: 8, mAyApiNDa: 9, lobhapiNDa: 10, pUrvasaMstavapiNDa: 11, pazcAtsaMstavapiNDa: 12, vidyApiNDa: 13, mantrapiNDa: 14, cUrNayogapiNDa: 15, mUlakarmapiNDazceti 16 / tathA dazaiSaNAdoSAH; te cAmI-zaGkita 1-mrakSita 2-nikSipta 3-pihita 4-saMhRta 5-dAyaka 6unmizrA 7-'pariNata 8-lipta 9-ujjhita 10 doSAH / eSAM ca udgamadoSA dAtRkRtA eva bhavanti; utpAdanAdoSAstu sAdhujanitAH; eSaNAdoSAzca ubhayotpAditA iti / tathA parasamayajJo grISmamadhyAhnatIvratarataraNikaranikarAvalIDhagalatsvedabindukaklinnavapuSkaH sAdhuH kenacid dhigjAtidezyena abhihita:- 'kimiti bhavatAM sarvajanAcIrNaM snAnaM na sammatam ?' iti; sa Aha-prAyaH sarveSAmeva yatInAM kAmAGgatvAd jalasnAnaM pratiSiddham, tathA ca ArSam _ "snAnaM mada-darpakaraM kAmAkaM prathamaM smRtam / / tasmAt kAmaM parityajya naiva snAnti dame ratAH // " [ ] ityAdi / tadevaM ubhayajJaH tadviSaye prezne uttaradAnA'nAkulo bhavati / tathA bhAvanne bhAva:cittAbhiprAyo dAtuH zrotuH vA, taM jAnAtIti bhAvajJaH / kiJca-pariggahaM amamAyamINe parigRhyata iti parigrahaH saMyamAtiriktaM upakaraNAdi, taM amamIkurvan asvIkurvan manasA'pi anAdadAna iti yAvat / sa evaMvidho bhikSuH kAlajJo balajJo mAtrAjJaH khedajJaH kSaNakajJo vinayajJaH samayajJo bhAvajJaH parigrahaM amamIkurvANazca kimbhUto bhavati ityAha kAleNuhAI / yad yasmin kAle kartavyaM tat tasminneva anuSThAtuM zIlamasya iti kAlAnuSThAyI, kAlAnatipAtakartavyodyataH / nanu ca asyArthasya se bhikkhU kAlanne ityanenaiva gatArthatvAt kimarthaM punarabhidhIyate ? iti; naiSa doSaH, tatra hi jJaparijJaiva kevalA'bhihitA, kartavyakAlaM jAnAti; iha punaH AsevanAparijJA, kartavyakAle kAryaM vidhatta iti / kiJca-apaDinne nAsya pratijJA vidyate iti apratijJaH; pratijJA ca kaSAyodayAd / Avirasti / tadyathA-krodhodayAt skandakAcAryeNa svaziSyayantrapIlanavyatikaraM Alokya sabala-vAhana-rAjadhAnIsamanvitapurohitopari vinAzapratijJA akAri / tathA mAnodayAd bAhubalinA pratijJA vyadhAyi yathA-kathamahaM zizUn svabhrAtRn utpannanirAvaraNajJAnAMzchadmasthaH san drakSyAmi ?' iti / tathA mAyodayAd mallisvAmijIvena yathA aparayativipralambhanaM bhavati tathA pratyAkhyAnaparijJA jagRhe / tathA lobhodayAcca Ti0 1. 0SAzcobhayApAditA kha ca // 2. prazne uttaradAnAkulo ka / prazne uttarapradAnakuzalo kha / praznottaradAnA'nAkulo ga / prazne uttaradAnakuzalo ca // 3. kSetrajJaH ca // 4. kAle aNuTThAI ka / kAle aNuTThAyI ga / kAlo(leDa)NuDhAI gha / kAlANuhAI ng|| 5. kimayaM puna0 kha // 6. appaDinne ka ng|| 7. 0pratijJAbhyadhAyi kha // 8. mallisvAminA'bhyadhAyi yathA'parajanavipra0 kha // 9. 0napratijJA gha Ga / / 244 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAga-dveSapUrvakapratijJA akaraNIyA [shru01| a02| u05| sU089] aviditaparamArthAH sAmpratakSiNo yatyAbhAsA mAsakSapaNAdikA api pratijJAH kurvanti / athavA apratijJaH anidAno vasudevavat saMyamAnuSThAnaM kurvan nidAnaM na karotIti / athavA gocarAdau praviSTaH sannAhArAdikaM mama etad bhaviSyati ityevaM pratijJAM na karotIti apratijJaH / yadi vA syAdvAdapradhAnatvAd maunIndrAgamasya ekapakSAvadhAraNaM ca pratijJA, tadrahitaH apratijJaH / tathA hi-maithunaviSayaM vihAya anyatra na kvacid niyamavatI pratijJA vidheyA; yata uktam "na ya kiMci aNuNNAyaM paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehiM / mottuM mehuNabhAvaMna taM viNA rAga-dosehiM ||"[dhrmsNgrhnni 1064] "dosA jeNa nirubbhaMti jeNa jhijjaMti puvvakammAI / so so mokkhovAo rogAvatthAsu samaNaM va // " [nizI0bhA05250-5373, bR0ka0bhA03331] "je jattiyA ye heU bhavassa te ceva tattiyA mokkhe / gaNaNAtItA loyA doNha vi puNNA bhave tullA // " ___ [oghani054, nizI0bhA06464] ityAdi / ayaMsaMdhIti Arabhya kAleaNuvAi tti yAvadetebhyaH sUtrebhya ekAdazabhyaH piNDaiSaNA kani!DhA iti / evaM tarhi apratijJa ityanena sUtreNa idamApannam-na kvacit kenacit pratijJA vidheyA, 15. pratipAditAzca Agame nAnAvidhA abhigrahavizeSAH; tatazca pUrvottaravyAhatiriva lakSyata ityata Aha ___ duhao chettA NiyAti / dvidhA iti rAgeNa dveSeNa vA yA pratijJA tAM chittvA nizcayen niyataM vA yAti niyAti jJAna-darzana-cAritrAkhye mokSamArge saMyamAnuSThAne vA bhikSAdyarthaM vA / etaduktaM bhavati- rAga-dveSau cchittvA pratijJA guNavatI, vyatyaye vyatyaya iti // 88 // sa evambhUto bhikSuH kAlajJo balajJo yAvad dvidhA chindan kiM kuryAt ? ityAha[sU0] vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAdapuMchaNaM uggahaM ca kaDAsaNaM etesu ceva jaannejjaa| Ti0 1. 0jJA tasmAt tadrahito0 kha / 0jJA tasmAdrahito0 ga // 2. na viNA taM rAga0 ca // 3. nirujjhaMti ng| nirajjaMti ca // 4. sijjhaMti ka / / 5. u kha vinA / / 6. kAle aNuTTAi tti kha ca Rte // 7. cchittvA [NiyAn?] ki ka / / vi0Ti0 e AcA0dvi0 zru0skandhasya prathamAdhyayanasyaikAdaza uddezakAH // * "niyU~DhA iti dvitIyaskandhe prathamAdhyayane uddezarUpA(pAH)" jai0vi0pa0 // 245 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u05| sU089] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram vatthaM paDiggahaM ityAdi yAvat eesu ceva jANijjA / eteSu putrAdyarthaM ArambhapravRtteSu sannidhisannicayakaraNodyateSu jAnIyAt-zuddhA-'zuddhatayA paricchindyAt / paricchedazca evamAtmakaH-zuddhaM gRhNIyAdazuddhaM pariharediti yAvat / kiM tajjAnIyAt ?-vastraM vastragrahaNena vastraiSaNA sUcitA; tathA patadgrahaM pAtram, etadgrahaNena ca pAtraiSaNA sUcitA; kambalamityanena AvikaH pAtraniryogaH kalpazca gRhyate; pAdapuJchanakamityanena ca rajoharaNamiti / ebhizca sUtraiH oghopadhiH aupagrahikazca sUcitaH / tathaitebhya eva vastraiSaNA pAtraiSaNA ca 'niyU~DhA / tathA avagRhyata iti avagrahaH; sa ca paJcadhA-devendrAvagraha: rAjAvagraha: gRhapatyavagrahaH zayyAtarAvagraha: sAdharmikAvagrahazceti / anena cAvagrahapratimAH sarvAH sUcitAH, ata evAsau nieMDhA, avagrahakalpikazca asminneva sUtre kelpate / tathA kaTAsanaM kaTagrahaNena saMstAro gRhyate; AsanagrahaNena ca AsandakAdi viSTaramiti / Asyate= sthIyate asminniti AsanaM zayyA, tatazca AsanagrahaNena zayyA sUcitA; ata evAsau nirmUDheti / etAni ca sarvANyapi vastrAdIni AhArAdIni ca eteSu svArambhapravRtteSu gRhastheSu jAnIyAt, sarvAma-gandhaM parijJAya nirAmagandho yathA bhavasi tathA parivrajeH iti bhAvArthaH / eteSu ca svArambhapravRtteSu gRhastheSu parivrajan yAvallAbhaM gRhNIyAd uta kazcid niyamo'pi asti ?, asti ityAha laddhe AhAre aNagAro mAtaM jANejjA / se jaheyaM bhagavatA paveditaM / laddhe ityAdi / labdhe=prApte sati AhAre, AhAragrahaNaM copalakSaNArtham, anyasminnapi vastrauSadhAdike, anagAra: bhikSuH mAtrAM jAnIyAt, yAvanmAtreNa gRhItena gRhasthaH punarArambhe na pravartate yAvanmAtreNa ca Atmano vivakSitakAryaniSpattiH bhavati tathAbhUtAM mAtrAM avagacched iti bhAvaH / etacca svamanISikayA na ucyata ityata Aha se jaheyaM ityAdi / tad yathA idaM uddezakAdeH Arabhya anantarasUtraM yAvad bhagavatA aizvaryAdiguNasamanvitena arddhamAgadhayA bhASayA sarvasvabhASAnugatayA sadeva-manujAyAM pariSadi kevalajJAnacakSuSA avalokya praveditaM-pratipAditaM sudharmasvAmI jambUsvAmine idamAcaSTe / kiJca anyat __ lAbho tti Na majjejjA / alAbho tti Na soejjA, bahu pi laddhaM Ti0 1. niyUMDhA ca // 2. kriyate kha ga ca // 3. bhavati tathA parivrajediti kha ga // vi0Ti0 * AcA0dvi0 zru0skandhasya paJcama-SaSThAdhyayane // (c) "[avagrahaprati? ]mA iti avagrahavizeSAH" jai0vi0pa0 / AcA0dvi0 zru0skandhasya saptamAdhyayanam // 2 vistarArthibhiH dRSTavyAH bu0ka0bhA0199-206 gAthAH // AcA0dvi0 zru0skandhasya dvitIyAdhyayanama / / 246 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastrA-''hArAdigrahaNavidhiH [shru01| a02| u05| sU089] Na Nihe / pariggahAo appANaM avasakkejjA / aNNahA NaM pAsae pariharejjA / lAbho tti ityAdi / "lAbho vastrA-5'hArAdeH mama saMvRttaH, aho ! ahaM labdhimAn' ityevaM madaM na vidadhyAt / na ca tadabhAve zokAbhibhUto vimanasko bhUyAd ityAha alAbho tti ityAdi / alAbhe sati zokaM na kuryAt / katham ?- 'dhig mAm, mandabhAgyo'haM yena sarvadAnodyatAdapi dAtuH na labhe'hami'ti / api tu tayoH lAbhA'lAbhayoH mAdhyasthyaM bhAvanIyamiti / uktaM ca ___ "labhyate labhyate sAdhuH sAdhureva na labhyate / alabdhe tapaso vRddhirlabdhe tu prANadhAraNam // " [ ] ityAdi / tadevaM piNDa-pAtra-vastrANAM eSaNAH pratipAditAH / sAmprataM sannidhipratiSedhaM kurvannAha bahu pi ityAdi / bahvapi labdhvA na nihe tti na sthApayet, na sannidhiM kuryAt / stokaM tAvad na sannidhIyata eva, bahvapi na sannidadhyAd iti apizabdArthaH / na kevalaM. AhArasannidhiM na kuryAt, aparamapi vastra-pAtrAdikaM saMyamopakaraNAtiriktaM na bibhRyAd ityAha parItyAdi / parigRhyata iti parigraha: dharmopakaraNAtirikta upakaraNaM, tasmAd AtmAnaM apaSvaSket apasarpayet / athavA saMyamopakaraNamapi mUrcchayA parigraho bhavati, "mu~cchA pariggaho vutto"[dazavai06/21] iti vacanAt; tata AtmAnaM parigrahAd apasarpayannupakaraNe turagavad mUrchA na kuryAt / nanu yaH kazcid dharmopakaraNAdyapi parigraho na sa cittakAluSyamRte bhavati / tathA hiAtmIyopakAriNi rAgaH, upaghAtakAriNi ca dveSaH; tataH parigrahe sati rAga-dveSau 'nediSTauM, tAbhyAM ca karmabandhaH, tataH kathaM parigraho dharmopakaraNam ? / uktaM ca Ti0 1. saMvatta ityato'haM labdhi0 kha ca / saMvatta ityato'ho'haM labdhimAna ityevaM na madaM vida0 ga // 2. labheyamiti kha // 3. sAdha sAdha caiva na gha ng|| 4. alAbhe tapaso vaddhiAbhe ta kha // sandhIyata ka // 6. sannidhiM vidadhyAdi0 ka / / 7. avazakyAt kha // 8. "mUrchA ca parigrahaH" iti va0 kha / "mUrchA parigrahaH" iti va0 ga gha Ga ca // 9. nirdiSTau ka kha / / 10. tat kathaM kha ca / tataH kathaM na parigraho ga // vi0Ti0 ka "nediSTau nikaTau" jai0vi0pa0 / / 247 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u05| sU089] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram "mamAhamiti caiSa yAvadabhimAnadAhajvara:, kRtAntamukhameva tAvaditi na prazAntyunnayaH / yazaH-sukhapipAsitairayamasAvanarthottaraiH, parairapazadaH kuto'pi kathamapyapAkRSyate // " [ ] naiSa doSaH, na hi dharmopakaraNe mama idamiti evaM sAdhUnAM parigrahAgrahayogo'sti / tathA hi Agama: "avi appaNo vi dehammi nAyaraMti mamAiuM / " [ dazavai0 6 / 22] yadiha parigRhItaM karmabandhAya upakalpate sa parigrahaH; yat tu punaH karmanirjaraNArthaM prabhavati tat parigraha eva na bhavatIti / Aha ca aNNahA NaM ityAdi / Namiti vAkyAlaGkAre, anyathA iti anyena prakAreNa pazyakaH san parigrahaM pariharet / yathA hi aviditaparamArthA gRhasthAH sukhasAdhanAya parigrahaM pazyanti na tathA sAdhuH / tathA hi ayaM asya AzayaH-AcAryasatkaM idaM upakaraNaM na mameti, rAga-dveSamUlatvAt parigrahAgrahayogo'tra niSedhyaH, na dharmopakaraNam, tena vinA saMsArArNavapArAgamanAditi / uktaM ca "sAdhyaM yathA kathaJcit svalpaM kArya, mahacca na tatheti / plavanamRte na hi zakyaM pAraM gantuM samudrasya // " [ ] atra ca ArhatAbhAsaiH boTikaiH saha mahAn vivAdo'sti ityato vivakSitamarthaM tIrthakarAbhiprAyeNApi sisAdhayiSurAha esa magge AriehiM pavedite, jahettha kusale NovaliMpijjAsi tti bemi // 89 // esa magge ityAdi / dharmopakaraNaM na parigrahAya iti eSaH anantarokto mArga: ArAd yAtAH sarvaheyadharmebhya iti AryAH tIrthakRtaH, taiH praveditaH kathitaH, na tu yathA boTikaiH kuNDikA taTTikA lambaNikA azvavAladhivAlAdi svaruciviracito mArga iti, na vA yathA maudgali-svAtiputrAbhyAM zauddhodanaM dhvajIkRtya prakAzitaH iti; anayA dizA anye'pi parihAryA iti / iha tu svazAstragauravaM utpAdayituM AryaiH pravedita ityuktam / asmizca Arya Ti0 1. 0sAdhanArthottaraH kha // 2. parigrahayogo0 Ga // 3. yappaNo ca // vi0Ti0 @ "taDDi( TTi)kA iti talagaTI, lambanikA iti pariyachi / trigavyam[?], azvavAladhivAlAdiH iti kASThasiMgI" jai0vi0pa0 // 'sAripatraH' iti bauddhamate prasiddhiH / / 248 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmAnAM duratikramatvam [shru01| a02| u05| sU090] pravedite mArge prayatnavatA bhAvyamiti / Aha ca jahetthetyAdi / labdhvA karmabhUmi mokSapAdapabIjabhUtAM ca bodhi sarvasaMvaracAritraM ca prApya tathA vidheyaM yathA kuzala: viditavedyaH atra-asminnAryapravedite mArge AtmAnaM pApena karmaNA nopalimpayediti / evaM ca upalimpanaM bhavati yadi yathoktAnuSThAna vidhAyitvaM na bhavati; satAM cAyaM panthA yaduta yat svayaM pratijJAtaM tad antyocchvAsaM yAvad vidheyamiti / uktaM ca "lajjAM guNaughajananI jananImivAryAmatyantazuddhahRdayAmanuvartamAnAH / tejasvinaH sukhamasUnapi santyajanti, satyasthitivyasanino na punaH pratijJAm // " [ ] itizabdaH adhikArasamAptyarthaH, bravImi iti so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindaM upAsatA azrAvIti // 89 // parigrahAd AtmAnaM apasarpayed ityuktam; tacca na nidAnocchedamantareNa, nidAnaM ca zabdAdipaJcaguNAnugAminaH kAmAH, teSAM ca ucchedaH asukara: / yataH Aha[sU0] kAmA duratikkamA / jIviyaM duppaDibUhagaM / ___ kAmA ityAdi / kAmA dvividhAH-icchAkAmA madanakAmAzca / tatra icchAkAmA mohanIyabhedahAsya-ratyudbhavAH; madanakAmA api mohanIyabhedavedodayAt prAduSyanti / tatazca dvirUpANAmapi kAmAnAM mohanIyaM kAraNam; tatsadbhAve ca na kAmoccheda ityato duHkhena atikrama:=atilaGghanaM vinAzo yeSAM te tathA; tatazca idamuktaM bhavati-na tatra pramAdavatA bhAvyam / na kevalamatra, jIvite'pi na pramAdavatA bhAvyamiti Aha jIviyamityAdi / jIvitam AyuSkaM, tat kSINaM sat duSpratibaMhaNIyaM duH - abhAvArthe, naiva vRddhi nIyate iti yAvat / athavA jIvitaM saMyamajIvitam, tat duSpratibaMhaNIyaM kAmAnuSaktajanAntarvatinA duHkhena vRddhi nIyate, duHkhena niSpratyUhaH saMyamaH pratipAlyata iti / uktaM ca "AgAse gaMgasoya vva, paDisou vva duttaro / bAhAhiM ceva gaMbhIro, tariavvo mahoyahI // " Ti0 1. svataH kha // 2. duHkhaM pratibaMhaNIyaM ga / 3. duHkhena niSpratyUhaH ga ca / / 249 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u05| sU090] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram ___ "vAlugAkavalo ceva, 'nirAsAe hu saMjame / / javA lohamayA ceva, cAveyavvA sudukkaraM // " [ ] ityAdi / yena ca abhiprAyeNa kAmA duratikramA iti prAgeva abhyadhAyi taM abhiprAyaM AviSkurvannAha____ kAmakAmI khalu ayaM purise, se soyati jUrati tippati piDDati paritappati // 10 // kAmakAmItyAdi / kAmAn kAmayitum abhilaSituM zIlaM asya iti kAmakAmI, khaluH vAkyAlaGkAre, ayam iti adhyakSaH puruSaH jantuH / yastu evaMvidho'viratacetAH kAmakAmI sa nAnAvidhAn zArIra-mAnasAn duHkhavizeSAn anubhavatIti darzayati se soyaItyAdi / sa iti kAmakAmI Ipsitasya arthasya aprAptau tadviyoge vA smRtyanuSaGgaH zokaH, taM anubhavati / athavA zocate iti kAmamahAjvaragRhItaH san pralapatIti / uktaM ca "gate premAbandhe praNayabahumAne ca galite, nivRtte sadbhAve jana iva jane gacchati puraH / tamutprekSyotprekSya priyasakhi ! gatAMstAMzca divasAn, na jAne ko heturdalati zatadhA yanna hRdayam ? // " [ ] ityAdi zocate / tathA 'jUrai' tti hRdayena khidyate, tadyathA "prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsId, bahujanadayitena prema kRtvA janena / hetahRdaya ! nirAza ! klIba ! santapyase kiM ?, na hi jaDa ! gatatoye setubandhAH kriyante // " [ ] ityevamAdi / tathA 'tippai' tti "tipR tepR kSaraNArthoM"[pA0dhA01/362-363] tepate-kSarati saJcalati maryAdAto bhrazyati nirmaryAdo bhavatIti yAvat / tathA zArIra-mAnasaiH duHkhaiH pIDyate, tathA pariH samantAd bahirantazca tapyate paritapyate pazcAttApaM karoti, yatheSTaputrakalatrAdau kopAt kvacid gate 'sa mayA nAnuvartitaH' iti paritapyate iti / sarvANi ca etAni zocanAdIni viSayaviSAvaSTabdhAnta:karaNAnAM du:khAvasthAsaMsUcakAni / ___ athavA zocata iti yauvana-dhana-mada-mohAbhibhUtamAnaso viruddhAni niSevya Ti0 1. nirassAe u saM0 kha / nirAsAe susaM0 Ga // 2. yena ca kAraNena kAmA ka // 3. ca ng|| 4. zokaH, zocate iti ga // 5. tiraH g|| 6. hRtahRdaya ! ca // 7. 06 vA karoti kapustakamate / / 250 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyatacakSUNAM lokadarzanam [zru01 / a02 / u05 / sU091] punarvayaHpariNAmena mRtyukAlopasthAnena vA mohApagame sati 'kiM mayA mandabhAgyena pUrvaM azeSaziSTAcIrNaH sugatirgamanaikahetuH durgatidvAraparigho dharmo nAcIrNaH ?' ityevaM zocata iti / uktaM ca "bhevitrIM bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yad yat kiJcidvihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm // " [ tathA jUratItyAdInyapi svabuddhyA yojanIyAni / uktaM ca"saguNamapaguNaM vA kurvatA kAryajAtaM, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAvipatterbhavati, hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH // [ ] ityAdi // 90 // kaH punarevaM na zocate ? ityAha [sU0 ] AyatacakkhU logavipassI logassa ahebhAgaM jANati, uDDUM bhAgaM jANati, tiriyaM bhAgaM jANati, gaDhie aNuparimANe / saMdhiM vidittA iha macciehiM, esa vIre pasaMsite je baddhe paDimoya // 91 // AyatacakkhU / AyataM=dIrghaM aihikA - ''muSmikApAyadarzi cakSuH=jJAnaM yasya sa= AyatacakSuH / kaH pu~nariti evambhUto bhavati ? yaH kAmAn ekAntenaiM anarthabhUyiSThAn parityajya zamasukhaM anubhavati / kiJca - 'logavipassI', lokaM viSayAnuSaGgAvezAptaduHkhAtizayaM tathA tyaktakAmAvAptaprazamasukhaM vividhaM draSTuM zIlaM asya iti lokavidarzI / athavA lokasya UrdhvA -'dha-stiryagbhAgagatikAraNAyuSka - sukha-duHkhavizeSAn pazyatIti / etad darzayati-- logassa ityAdi / lokasya = dharmA-dharmAstikAyAvacchinnAkAzakhaNDasya adhobhAgaM jAnAtIti svarUpataH avagacchati / idamuktaM bhavati - yena karmaNA tatra utpadyante asumantaH yAdRk ca tatra sukha-duHkhavipAko bhavati taM jAnAti / evaM Urdhva-tiryagbhAgayorapi Ti0 1. 0 gamanaheturdurgatimArge (rga ? ) parigho kha // / 2. bhavitrIM bhAvAnAM gha Ga ca // 3. punazcaivambhUto kha / punarevambhUto Ga // 4 0 nArthabhUyiSThAn kha // 251 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a02 / u05 / sU092] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram vAcyam / yadi vA lokavidarzI iti kAmArthaM arthopArjanaprasaktaM gRddhaM adhyupapannaM lokaM pazyatIti / etadeva darzayitumAha gaDhie ityAdi / ayaM hi loko gRddhaH - adhyupapannaH kAmAnuSaGge tadupAye vA tatraiva anuparivartamAno=bhUyo bhUyaH tadeva AcaraMstajjanitena vA karmaNA saMsAracakre anuparivartamAnaH=paryaTan AyatacakSuSo gocarIbhavan kAmAbhilASanivartanAye prabhavati / yadi vA kAmagRddhAn saMsAre anuparivartamAnAn asumataH pazya ityevaM upadezaH / api ca saMdhiM ityAdi / iha martyeSu = manujeSu yo jJAnAdiko bhAvasandhiH sa ca martyeSveva sampUrNo bhavatIti martyagrahaNam; atastaM viditvA yo viSaya- kaSAyAdIn parityajati sa eva vIra iti darzayati ai~sa ityAdi / eSaH anantaroktaH AyatacakSuH yathAvasthitalokavibhAgasvabhAvadarzI bhAvasandheH vettA parityaktaviSayatarSo vIraH karmavidAraNAt prazaMsitaH =stutaH viditatattvaira / sa evambhUtaH kimaparaM karoti ? iti ced, ityAha je baddhe ityAdi / yo baddhAn dravya bhAvabandhanena svato vimukto aparAnapi mocayatIti // 91 // etadeva dravya - bhAvabandhanavimokSaM vAcoyuktyA AcaSTe[sU0] jahA aMto tahA bAhiM, jahA bAhiM tahA aMto / aMto aMto pUti - dehaMtarANi pAsati puDho vi savaMtAI / paMDite paDilehAe / se matimaM pariNAya mA ya hu lAlaM paccAsI / mA tesu tiricchamappANamAvAtae // 92 // jahA aMto tahA bAhiM ityAdi / yathA antaH bhAvabandhanamaSTaprakAraM karmanigaDaM mocayati evaM putra-kalatrAdi bAhyamapi / yathA vA bAhyaM bandhubandhanaM mocayati evaM mokSagamanavighnakAraNaM AntaramapIti / yadi vA kathamasau mocayati ? iti cet, tattvAvirbhAvanena / syAdetat-tadeva kimbhUtam ? ityAha jahA aMto ityAdi / yathA svakAyasya antaH madhye amedhya-kalala- pizitA Ti0 1. saMsAracakravAle anu0 kha // 2. 0ya na prabhavati ? yadi ga // / 3. esa eva ityAdi ka / / 4. 0tyaktabhogatarSo kha // / 5. bAhyaM bandhanaM ka // 252 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAntAzananiSedhaH [shru01| a02| u05| sU092] 'sRk-pUtyAdipUrNatvena asAratvaM ityevaM bahirapi asAratA dRSTavyA, amedhyapUrNaghaTavaditi / uktaM ca "yadi nAmAsya kAyasya, yadantastadvahirbhavet / daNDamAdAya loko'yaM zunaH kAkAMzca vArayet // " [ ] iti / yathA vA bahiH asAratA tathA anto'pIti / kiJca aMto aMto ityAdi / dehasya madhye madhye pUtyantarANi pUtivizeSAn dehAntarANi= dehasya avasthAvizeSAn 'iha mAMsaM, iha rudhiraM, iha medo, mejjA ceti evamAdi pUtidehAntarANi pazyati, yathAvasthitAni paricchinatti ityuktaM bhavati / yadi vA dehAntarANi evambhUtAni pazyati puDho ityAdi / pRthagapi-pratyekamapi, apizabdAt kuSThAdyavasthAyAM yaugapadyenApi, zravanti navabhiH zrotobhiH karNA-'kSimala-zleSma-lAlA-prazravaNoccArAdIn tathA aparavyAdhivizeSApAditavraNamukhapUti-zoNita-rasikAdIni ceti / yadi etAni tataH kim ? paMDite paDilehAe / etAni evambhUtAni galacchrotovraNaromakUpAni paNDitaH= avagatatattvaH pratyupekSeta yathAvasthitaM asya svarUpaM avagacchediti / uktaM ca "maMsa-'TThi-ruhira-bahArUvaNaddha-kalamalaya-meya-majjAsu / puNNammi cammakose duggaMdhe asuibIbhacche // " [ ] "saMcArimajaMtagalaMtavaccamuttaMtaseyapuNNammi / dehe hojjA kiM rAgakAraNaM asuiheummi // " [ ] ityAdi / tadevaM pUti-dehAntarANi pazyan pRthagapi zravanti ityevaM pratyupekSya kiM kuryAt ? ityAha se maimaM ityAdi / sa pUrvokto yatiH matimAn zrutasaMskRtabuddhiH yathAvasthitaM dehasvarUpaM kAmasvarUpaM ca dvividhayA'pi parijJayA parijJAya kiM kuryAt ? ityAha mA ya hu ityAdi / mA pratiSedhe, ca: samuccaye, huH vAkyAlaGkAre, lalatIti lAlA atruTyanmukhazleSmasantatiH, tAM pratyazituM zIlaM asya iti pratyAzI / vAkyArthastu -yathA hi bAlo nirgatAmapi lAlAM sadasadvivekAbhAvAt punarapi aznAti ityevaM tvamapi lAlAvat 'tyaktvA bhogAn mA pratyAzI:, vAntasya punarapi abhilASaM mA kuru ityarthaH / kiJca Ti0 1. majjA vetyAdi ga gha Ga / 2. saMsArima0 ng|| 3. pazya pRthagapi kha / / 4. tyaktvA mA bhogAn pratyAzI: kha Rte // 5. pratyaznIhi ka-khaAdarzA Rte / khapratau tu pratyazAna iti likhitapAThaM niSkAzya pratyAzIH iti vizodhitam / pratyaznIhi ityetatpAThasyopari "pratyazAna" iti capratau TippaNI / / 253 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u05| sU093] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram mA tesu tiriccha0 ityAdi / saMsArazrotAMsi ajJAnA-'virati-mithyAdarzanAdIni pratikUlena vA tirazcInena vA atikramaNIyAni; nirvANazrotAMsi tu jJAnAdIni; tatra AnukUlyaM vidheyam, mA teSu AtmAnaM tirazcInamApAdayaH jJAnAdikArye pratikUlatAM mA vidadhyAH; tatra apramAdavatA bhAvyam // 92 // pramAdavAMzca ihaiva zAnti na labhate, yata Aha[sU0] kAsaMkase khalu ayaM purise, bahumAyI, kaDeNa mUDhe, puNo taM kareti lobhaM, veraM vadeti appaNo / kAsaMkase ityAdi / yo hi jJAnAdizrotasi tirazcInavartI bhogAbhilASavAn sa evambhUtaH ayaM puruSaH sarvadA kiGkartavyatAkula: 'idaM ahaM akArSam; idaM ca kariSye' ityevaM bhogAbhilASakriyAvyApRtAntaHkaraNo na svAsthyaM anubhavati, khaluzabdaH avadhAraNe, vartamAnakAlasya atisUkSmatvAd asaMvyavahAritvam, atItA-'nAgatayozca 'idaM ahaM akArSam; idaM ca kariSye' ityevaM Aturasya nAstyeva svAsthyamiti / uktaM ca "idaM tAvat karomyadya, zvaH kartA'smIti cAparam / cintayanniha kAryANi, pretyArthaM nAvabudhyate // " [ ] atra dadhighaTikAdramakadRSTAnto vAcyaH; sa ca ayam dramakaH kazcit kvacid mahiSIrakSaNAvAptadugdhaH tad dadhIkRtya cintayAmAsa- mama ato ghRta-vetanAdi yAvad bhAryA-'patyotpattiH; tatazcintA, kalahe pASNiprahAreNaiva dadhighaTikAvyApattiH / evaM vA cintAmanorathavyAkulIkRtAnta:karaNena dadhyAnayane ziroviNTalikAcIvare AdIyamAne iva ziro vidhUya AsphoTitA dadhighaTikA iti / evaM yathA tena na taddadhi bhakSitaM nApi kasmaicit puNyAya dattam; evamanyo'pi kAsaMkasaH= kiGkartavyatAmUDho niSphalArambho bhavatIti / __ athavA kasyate asminniti kAsaH saMsAra:,taM kaSatIti tadabhimukho yAtIti kAsaGkaSaH, yo jJAnAdipramAdavAn vakSyamANo veti Aha-'bahumAyI' kAsaGkaSo hi kaSAyaiH bhavati, tanmadhyabhUtAyA mAyAyA grahaNe anyeSAmapi grahaNaM dRSTavyamiti / tataH krodhI mAnI Ti0 1. mA yA tiriccha ka / mA tiriccha kha ga // 2. vA iti gha-Gapratyoreva / / 3. 0mApAdayet ga gha Ga / / 4. kAsaMkAse kha ga // 5. cintayanniti kha ca // 6. 0karaNa iti pAThAntaram, dadhyAnayane ziro vidhUya sphoTitA ga // 7. iva iti khapratau na // 8. kASaGkaSaH gha Ga / / 254 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhogazraddhAnAmamara ivAcaraNam [shru01| a02| u05| sU093] mAyI lobhIti dRSTavyamiti / api ca-'kaDeNa mUDhe' karaNaM kRtaM, tena mUDhaH= kiGkartavyatAkulaH sukhArthI du:khaM aznute iti / uktaM hi "souM sovaNakAle majjaNakAle ya majjiuM lolo / jemeuM ca varAo jemaNakAle na cAei // " [ ] atra mammaNavaNigdRSTAnto vAcyaH / sa eva kAsaGkaSo bahumAyI kRtena mUDhaH tat tat karoti yena Atmano vairAnuSaGgo jAyata ityAha puNo taM kare0 ityAdi / mAyAvI paravaJcanabuddhyA punarapi tat lobhAnuSThAnaM tathA karoti yena Atmano vairaM vardhate / athavA taM lobhaM karoti arjayati yena janmazateSvapi vairaM vardhate iti / uktaM ca "duHkhArtaH sevate kAmAn sevitAste ca duHkhadAH / yadi te na priyaM duHkhaM prasaGgasteSu na kSamaH // " [ kiM punaH kAraNaM asumAn tat karoti yena Atmano vairaM vardhate ? ityAha jamiNaM parikahijjai imassa ceva paDibUhaNatAe / amarAyai mahAsaDDI / aTTametaM tu pehAe apariNAe kaMdati // 13 // jamiNamityAdi / yad iti yasmAt asyaiva vizarAroH zarIrasya paribaMhaNArthaM prANaghAtAdikAH kriyAH karotIti, te ca tena upahatAH prANinaH punaH zatazo ghnanti / ato mayA idaM kathyate-kAsaGkaSaH khalvayaM puruSo bahumAyI kRtena mUDhaH punastat karoti yena Atmano vairaM varddhayatIti / yadi vA yad idaM mayA upadezaprAyaM paunaHpuNyena kathyate tad asyaiva saMyamasya paribRMhaNArtham / idaM ca aparaM kathyate amarAyai ityAdi / amarAyate anamaraH san dravya-yauvana-prabhutvarUpAvasaktaH amara iva Acarati amarAyate / ko'sau ?-mahAzraddhI mahatI cAsau zraddhA ca= mahAzraddhA, sA vidyate bhogeSu tadupAyeSu vA yasya sa tathA; atrodAharaNam rAjagRhe nagare magadhasenA gaNikA / tatra kadAcid dhanaH sArthavAho mahatA dravya Ti0 1. majjiyaM ga // 2. 0kAle ya na( no) cAe ga // 3. sa caivaM kha Rte // 4. puNo puNo taM kha / / 5. vardhayati kha / vardhayate ga // 6. dhananicayena ca / / vi0Ti0 udAharaNamidamatrasthAne kecideva bhaNanti, na tu cUrNikRtpUrvavartinaH sarve AcAryAH, tathA 'tattha udAharaNaM keI bhaNaMti" || 255 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u05| sU094] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram nicayena samanvitaH praviSTaH / tadrUpa-yauvana-guNagaNa-dravyasampadAkSiptayA magadhasenayA asau abhisaritaH / tena ca Aya-vyayAkSiptamAnasena asau na avlokitaa'pi| asyAzca AtmIyarUpa-yauvana-saubhAgyAvalepAd mahatI duHkhAsikA abhUt / tatazca tAM parimlAnavadanAM avalokya jarAsandhena abhyadhAyi-'kiM bhavatyA duHkhAsikAkAraNam ?, kena vA sAdhU uSitA' iti / sA tvavAdIt-'amareNe'ti / 'kathaM asau amara: ?' ityukte tayA sadbhAva: kathito nirUpitazca yAvat tathaiva adyApi Asta iti; ato bhogAthino'rthe presaktA ajarAmaravat kriyAsu pravartanta iti / yazca amarAyamANaH kAmabhogAbhilASukaH sa kimbhUto bhavati ? ityAha aTTa0 ityAdi / atiH= zArIra-mAnasI pIDA, tatra bhava: ArttaH, taM AtaM amarAyamANaM kAmArthaM mahAzraddhAvantaM prekSya = dRSTvA paryAlocya vA kAmA-'rthayoH na mano vidheyamiti / punarapi amarAyamANa-bhogazraddhAvataH svarUpamucyate apariNAe ityAdi / kAmasvarUpaM tadvipAkaM vA aparijJAya tetra dattAvadhAnaH kAmasvarUpAparijJayA vA krandate bhogeSu aprApta-naSTeSu kAGkSA-zokau anubhavatIti / uktaM ca "cintA gate bhavati sAdhvasamantikasthe, mukte tu taptiradhikA ramite'pyatRptiH / dveSo'nyabhAji vazavartini dagdhamAnaH, prAptiH sukhasya dayite na kathaJcidasti // "[ ] ityAdi // 93 / / tadevaM anekadhA kAmavipAkaM upadarzya upasaMharati[sU0] se taM jANaha jamahaM bemi / teicchaM paMDie pavayamANe se haMtA chettA bhettA luMpittA viluMpittA uddavaittA 'akaDaM karissAmi' tti maNNamANe, jassa vi ya NaM karei / alaM bAlassa saMgeNaM, je vA se kAreti bAle / - Na evaM aNagArassa jAyati tti bemi // 14 // // logavijayassa paMcamo uddesao sammatto // se yamityAdi / se ti tadarthe, tadapi hetvarthe, yasmAt kAmA duHkhaikahetavaH Ti0 1. prasaktyA ka // 2. tattaddattAvadhAnaH kha // 3. kAmamupado0 kha // 256 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a02 / u05 / sU094] bAlasaGgenAlam tasmAt tad jAnIta yadahaM bravImi maidupadezaM kAmaparityAgaviSayaM karNIkuruta iti bhAvArthaH / nanu ca kAmanigraho'tra cikIrSitaH; sa ca anyopadezAdapi siddhyatyeva ityetad AzaGkya Aha teicchaM ityAdi / kAmacikitsAM paNDitaH - paNDitAbhimAnI pravadan aparavyAdhicikitsAmiva upadizannaparaH tIrthiko jIvopamarde vertata ityAha se haMtA ityAdi / sa iti aviditatattvaH kAmacikitsopadezakaH prANinAM hantA daNDAdibhiH, chettA karNAdInAM bhettA zUlAdibhiH, lumpayitA granthicchedanAdinA, vilumpayitA avaskandAdinA, apadrAvayitA prANavyaparopaNAdinA; nAnyathA kAmacikitsA vyAdhicikitsA vA aparamArthadRzAM sampadyate / kiJca - akRtaM = yadapareNa na kRtaM kAmacikitsanaM vyAdhicikitsanaM vA tadahaM kariSye iti evaM manyamAno hananAdikAH kriyAH karoti; tAbhizca karmabandhaH; ato ya evambhUtaM upadizati yasyApi upadizyate ubhayorapi etayoH apathyatvAd akAryamiti / Aha ca--- jassa vi yai NaM ityAdi / yasyApi asau evambhUtAM cikitsAM karoti, na kevalaM svasya iti apizabdArthaH; tayoH dvayorapi kartuH kArayituzca hananAdikAH kriyAH / ato alaM =paryAptaM bAlasya=ajJasya saGgena karmabandhahetunA karturiti / yo vA etat kArayati bAlaH= ajJaH tasyApi alamiti saNTaGkaH / etacca evambhUtaM upadezadAnaM vidhAnaM vA avagatatattvasya na bhavati ityAha-Na evaM ityAdi / evambhUtaM prANyupamardanaM cikitsopadezadAnaM karaNaM vA anagArasya= sAdhoH jJAtasaMsArasvabhAvasya na jAyate = na kalpate / ye tu kAmacikitsAM vyAdhicikitsAM vA jIvopamardena pratipAdayanti te bAlAH, avijJAtatattvatvAtH; teSAM vacanaM avadhIraNIyameva iti bhAvArtha:, iti : paeNrisamAptyarthe, bravImi iti pUrvavaditi // 94 // // lokavijayasya paJcamoddezakaTIkA samApteti // cha // Ti0 1. tadupadezaM kha-capustake vinA // 2. varteta kha // 3. ya iti kapratau nAsti // 4. ajJAnasya kha ca vinA // 5. yo'pyaitat kha ca // 6. avijJAtatattvAH; teSAM ka Rte / / 7. parisamAptyarthaH Ga // vi0Ti0 0 " avaskandAdinA dhATIprabhRtinA" sa0vi0pa0 // 257 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // SaSTha uddezakaH // uktaH paJcamoddezakaH / sAmprataM SaSTha Arabhyate / asya ca ayamabhisambandhaHsaMyamadehayAtrArthaM lokaM anusaratA sAdhunA loke mamatvaM na kartavyaM iti uddezArthAdhikAra: abhihitaH; so'dhunA pratipAdyate / asya ca anantarasUtrasambandho vAcyaH na evaM anagArasya jAyate[sU095] iti abhihitaM, etadeva atrApi pratipipAdayiSurAha[sU0] se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe tamhA pAvaM kammaM Neva kujjA Na kArave // 15 // se taM saMbujjhamANe ityAdi / yasya anagArasya etat pUrvoktaM na jAyate saH anagAraH tat prANyupaghAtakAri cikitsopadezadAnamanuSThAnaM vA sambudhyamAnaH avagacchan jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ce pariharan AdAtavyam =AdAnIyam, tacca paramArthato bhAvA''dAnIyaM jJAna-darzana-cAritrarUpaM, tad utthAya iti anekArthatvAd AdAya gRhItvA; athavA saH anagAra eva tat AdAnIyaM jJAnAdyapavargakAraNaM ityevaM samyag avabudhyamAna: samyak saMyamAnuSThAnena utthAya sarvaM sAvadyaM karma na mayA kartavyaM ityevaM pratijJAmandaramAruhya; ktvApratyayasya pUrvakAlAbhidhAyitvAt kiM kuryAt ? ityAha ___ tamhA ityAdi / yasmAt saMyamaH sarvasAvadyArambhanivRttirUpaH tasmAt taM AdAya pApaM pApahetutvAt karma kriyAM na kuryAt svataH, manasA'pi na samanujAnIyAd iti avadhAraNaphalam / apareNApi na kArayed ityAha ___ na kArave ityAdi / apareNApi karmakarAdinA pApasamArambhaM na kArayet / etaduktaM bhavati-prANAtipAta-mRSAvAdA-'dattAdAna-maithuna-parigraha-krodha-mAna-mAyA-lobha-rAga-dveSakalahA-'bhyAkhyAna-paizUnya-paraparivAdA-'ratirati-mAyAmRSAvAda-mithyAdarzanazalyarUpaM aSTAdazaprakAraM pApaM karma svato na kuryAt, nApi apareNa kArayet, aivakArAcca aparaM kurvantaM na samanujAnIyAt yogatrike NApi (iti) bhAvArthaH / / 95 / / syAdetat-kimekaM prANAtipAtAdikaM pApaM kurvataH aparamapi Dhaukate Ahosvinna ? ityAha[ sU0] siyA tattha ekayaraM vipparAmusati chasu aNNayaramma kappati suhaTThI lAlappamANe saeNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamuveti / Ti0 1. taM kha ga // 2. vA ga // 3. jJAnAdyapavargakakAraNam gha Ga / / 4. 0parigraharAtribhojana-krodha0 ka ga / / 5. evakArAdvAparaM ka / / 258 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekajIvahiMsane itarajIvahiMsA [shru01| a02| u06| sU096] siyA tatthetyAdi / syAt kadAcit tatra pApArambhe ekataraM pRthivIkAyAdisamArambhaM viparAmRzati-pRthivIkAyAdisamArambhaM karoti, ekataraM vA AzravadvAraM parAmRzati-Arabhate; sa SaTsu anyatarasmin kalpate, yasminneva Alocyate tasminneva pravRtto dRSTavyaH / idamuktaM bhavati-pRthivIkAyAdiSu SaTsu jIvanikAyeSu AzravadvAreSu vA madhye anyatarasminnapi vartamAno yasminneva paryAlocyate tasminneva kalpate, sarvasminneva vartata iti bhAvArthaH / kathaM punaH anyatarasmin pRthivIkAyAdisamArambhe vartamAnaH aparakAyasamArambhe sarvapApasamArambhe vA vartate ityevaM manyate ?, kumbhakArazAlodakaplAvanadRSTAntene ekakAyasamArambhakaH aparakAyasamArambhako bhavati / athavA prANAtipAtAzravadvAravighaTanAd ekajIvAtipAtAd ekakAyAtipAtAd vA aparajIvAtipAtI dRSTavyaH, pratijJAlopAt cAnRtaH, na ca tena vyApAdyamAnena asumatA AtmA vyApAdakAya dattaH tIrthakareNa vA anujJAtaH, ataH prANinaH prANAn gRhNannadattagrAhI, sAvadyopAdAnAt ca pArigrahikaH, parigrahAcca maithunarAtrIbhojane api gRhIte, yato na aparigRhItaM upabhujyate paribhujyate veti; ato anyatarArambhe SaNNAmapi ArambhaH / athavA anAvRtacaturAzravadvArasya kathaM caturthaSaSThavratAvasthAnaM syAt ?, ataH SaTsu anyatarasmin pravRttaH sarveSvapi pravRtta iti / athavA ekataramapi pApasamArambhaM ya Arabhate sa SaTsu anyatarasmin kalpate yogyo bhavati, akartavyapravRttatvAt / athavA ekataramapi yaH pApArambhaM karoti asau aSTaprakAraM karma AdAya SaTsu anyatarasmin kalpate prabhavati, pauna:puNyena utpadyata ityarthaH / syAt-kimarthaM evaMvidhaM pApakaM karma samArabhate ? taducyate suhaTThI lAlappamINe / sukhenArthaH sukhArthaH, sa vidyate yasya asau iti matvarthIyaH / sa evambhUtaH san atyarthaM lapati punaH punaH vA lapati lAlapyate vAcA, kAyena dhAvanavalganAdikAH kriyAH karoti, manasA ca tatsAdhanopAyAMzcintayati / tathA hi-sukhArthI san kRSyAdikarmabhiH pRthivIM samArabhate, snAnAdyarthamudakam, vitApanArthamagnim, gharmApanodArthaM vAyum, AhArArthI vanaspati trasakAyaM vA iti, asaMyataH saMyato vA rasasukhArthI sacittaM lavaNa-vanaspati-phalAdi gRhNAti; evamanyadapi yathAsambhavamAyojyam / sa caivaM lAlapyamAnaH kimbhUto bhavati ? ityAha Ti0 1. 0kAyAdisamArambhaM karoti / eka0 ka / kAyAdi viparAmRzati kha / 0kAyAdisaMrambhaM viparAmRzati ga vinA / / 2. 0te sarvasminneva kalpyate ng|| 3. 0naiva apkAyasamA0 kha // 4. samArambhe bhavati Ga / / 5. vA nAnujJAtaH ga / cAnanujJAtaH ca / / 6. ceti ca / / 7. suhatthI kha // 8. cetyasaMyataH kha Ga ca / / vi0Ti0 0 sa hi sAdhuH kumbhakArazAlAdau vasatau pratyupekSaNAM kurvannupayuktaH toyaghaTAdi praloThayet, saca toyabhRto ghaTo mRttikA-'gni-bIja-kunthvAdInAmupari praluThitastatazcaitAn vyApAdayet, yatrAgnistatra vAyurapyavazyaMbhAvI oghanivR0275 // 259 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u06| sU096] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram saeNa ityAdi / yat tad uptaM anyajanmani du:khatarukarmabIjaM tad AtmIyaM duHkhatarukAryaM AvirbhAvayati; tacca tenaiva kRtamiti AtmIyamucyate / atastena svakIyena duHkhena svakRtakarmodayajanitena mUDhaH paramArthamajAnAnaH viparyAsamupaiti sukhArthI prANyupaghAtakAriNaM ArambhaM Arabhate, sukhasya ca viparyAso duHkhaM, tadupaiti / uktaM ca "duHkhadviT sukhalipsurmohAndhatvAdadRSTaguNadoSaH / yAM yAM karoti ceSTAM tayA tayA duHkhamAdatte // " [ prazama040] yadi vA mUDhaH hitA-'hitaprApti-parihArarahito viparyAsamupaiti hitamapi ahitabuddhyA adhitiSThati ahitaM ca hitabuddhayeti; evaM kAryAkArya-pathyApathya-vAcyA'vAcyAdiSvapi viparyAso yojyaH / idamuktaM bhavati- mohaH ajJAnaM mohanIyabhedo vA tena ubhayaprakAreNApi mohena mUDhaH alpasukhakRte tat tad Arabhate yena zArIra-mAnasaduHkhavyasanopanipAtAnAM anantamapi kAlaM pAtratAM vrajatIti / punarapi mUDhasya anarthaparamparAM darzayitumAhasaeNa vippamAeNa puDho vayaM pakuvvati jaMsime pANA pavvahitA // 16 // saeNa ityAdi / svakIyena AtmanA kRtena pramAdena madyAdinA, vividham iti madya-viSaya-kaSAya-vikathA-nidrANAM svabhedagrahaNam, tena pRthak vibhinnaM vrataM karoti / yadi vA pRthu-vistIrNaM vayamiti vayante paryaTanti prANinaH svakIyena karmaNA yasmin sa vayaH saMsAraH, taM prakaroti, ekaikakAye dIrghakAlAvasthAnAt / yadi vA kAraNe kAryopacArAt svakIyanAnAvidhapramAdakRtena karmaNA vayaH avasthAvizeSaH taM ekendriyAdi-kalalA'rbudAdi-tadaharjAta-bAlAdi-vyAdhigRhIta-dAridrya-daurbhAgyavyasanopanipAtAdirUpaM prakarSaNa karoti-vidhatta iti / tasmizca saMsAre avasthAvizeSa vA prANinaH pIDyante iti darzayitumAha ___ jaMsime ityAdi / yasmin svakRtapramAdApAditakarmavipAkajanite caturgatikasaMsAre ekendriyAdyavasthAvizeSe vA ime-pratyakSagocarIbhUtAH prANAH iti abhedopacArAt prANinaH pravyathitAH=nAnAprakAraiH vyasanopanipAtaiH pIDitAH, sukhArthibhiH ArambhapravRttaiH mohAd viparyastaiH pramAdavadbhizca gRhasthaiH pASaNDikaiH yatyAbhAsaizca iti vA // 96 / / yadi nAma atra pravyathitAH prANinaH tataH kim ? ityAha Ti0 1. kAraNamArabhate gha // 2. 0kAlAvasthAnam / yadi gha Ga ca // 3. svakIyena nAnAvidha0 ga // 4. vizeSA ime ga // 260 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamatAtyAge munedRSTapathatvam [shru01| a02| u06| sU097] [ sU0 ] paDilehAe No NikaraNAe / esa pariNNA pavuccati kammovasaMtI / paDi0 ityAdi / etat saMsAracakre svakRtakarmaphalezvarANAM asumatAM gRhasthAdibhiH parasparato vA karmavipAkato vA pravyathanaM pratyupekSya viditavedyaH sAdhuH nizcayena nitarAM vA niyataM vA kriyante nAnAduHkhAvasthA jantavo yena tad nikaraNaM nikAraH zArIramAnasaduHkhotpAdanaM, tasmai no karma kuryAt, yena prANinAM pIDA utpadyate tamArambhaM na vidadhyAditi bhAvArthaH / evaM ca sati kiM bhavati ? ityAha esa ityAdi / yA iyaM sAvadyayoganivRttiH eSA parijJA etat tattvataH parijJAnaM prakarSeNa ucyate-procyate, na punaH zailUSasya iva jJAnaM nivRttiphalarahitamiti / evaM dvividhayA'pi jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca prANinikAraparihAre sati kiM bhavati ? ityAha 'kammovasaMtI' karmaNAM azeSadvandvavAtAtmakasaMsAratarubIjabhUtAnAM upazAnti:= upazamaH karmakSayaH prANinikArakriyAnivRtteH bhavati ityuktaM bhavati / asya ca karmakSayapratyUhasya prANinikaraNasya mUlaM AtmIyagrahaH, tadapanodArthamAha je mamAiyamatiM jahAti se jahAti mamAitaM / se hu diTThapahe muNI jassa Natthi mamAitaM / je mamAiyamityAdi / mamAyitaM mAmakaM, tatra mati: mamAyitamatiH, tAM yaH parigrahavipAkajJaH jahAti parityajati sa mamAyitaM svIkRtaM parigrahaM jahAti-parityajati / iha dvividhaH parigrahaH- dravyato bhAvatazca / tatra parigrahamatiniSedhAd Antaro bhAvaparigraho niSiddhaH; parigrahabuddhiviSayapratiSedhAt ca bAhyo dravyaparigraha iti / athavA kAkvA nIyateyo hi parigrahAdhyavasAyakaluSitaM jJAnaM parityajati sa eva paramArthataH sabAhyA-'bhyantaraM parigrahaM parityajati / tatazca idamuktaM bhavati-satyapi sambandhamAtre cittasya parigrahakAluSyAbhAvAd nagarAdisambaddhapRthivIsambandhe'pi jinakalpikasya iva niSparigrahataiva / yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha se hu ityAdi / yo hi maukSekavighnahetoH saMsArabhramaNakAraNAt parigrahAt nivRttA Ti0 1. 0karmezvarANA0 kha // 2. nAnAvasthA kha // 3. nivRttiparijJA kha // 4. nimittaphala kha / nirvRttiphala0 ga // 5. prANinikAre parihate sati kha // 6. 0sambandhapRthvI0 ga gha Ga ca / / 7. jinakalpasyeva ka // vi0Ti0 * kAku =vakroktiH / - ja mamA 261 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 | a02 / u06 / sU097] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram dhyavasAyaH, huH avadhAraNe, sa eva muniH, dRSTo jJAnAdiko mokSapatho yena sa:-dRSTapathaH, yadi vA dRSTabhayaH=avagatasaptaprakArabhayaH, zarIrAdeH parigrahAt sAkSAt pAramparyeNa vA paryAlocyamAnaM saptaprakAramapi bhayaM ApanIpadyata ityataH parigrahaparityAge jJAtabhayatvaM avasIyata iti / etadeva pUrvoktaM spaSTayitumAha jassetyAdi / yasya mamAyitaM = svIkRtaM parigraho na vidyate sa dRSTabhayo muniriti sambandhaH / kiJca-- taM pariNNAya mehAvI vidittA logaM, vaMtA logasaNNaM, se matimaM parakkamejjAsi tti bemi // 97 // taM ityAdi / taM pUrvavyAvaNitasvarUpaM parigrahaM dvividhayA'pi parijJayA parijJAya medhAvI = jJAtajJeyo viditvA lokaM = parigrahAgrahayogavipAkinaM ekendriyAdiprANigaNam, vAntvA = udgIrya lokasya - prANigaNasya saJjJA dazaprakArA, atastAm sa iti muniH, kimbhUtaH ? matimAn -sadasadvivekajJaH parAkramethA: - saMyamAnuSThAne samudyaccheH, saMyamAnuSThAnodyogaM samyag vidadhyA iti yAvat / athavA aSTaprakAraM karmma ariSaDvargaM vA viSayakaSAyAn vA parAkramasva iti, iti adhikAraparisamAptau bravImi iti pUrvavat // 97 // sa evaM saMyamAnuSThAne parAkramamANaH tyaktaperigrahAgrahayogo muniH kimbhUto bhavati ? ityAha [ sU0 ] NAratiM sahatI vIre, vIre No sahatI ratiM / jamhA avimaNe vIre tamhA vIre Na rajjati // 98 ( 3 ) // NAraiM ityAdi anuSTup / tasya hi tyaktagRha-gRhiNI-dhana - hiraNyAdiparigrahasya niSkiJcanasya saMyamAnuSThAnaM kurvataH sAdhoH kadAcid mohanIyodayAd aratiH AviHsyAt; tAmutpannAM saMyamaviSayAM na sahate =na kSamate, ko'sau ? vizeSeNa Irayati=prerayati aSTaprakAraM karmma ariSaDvargaM eveti vIraH- zaktimAn / sa eva vIro asaMyame viSayeSu parigrahe vA yA ratiH utpadyate tAM na sahate na marSayati / yA ca aratiH saMyame viSayeSu ca ratiH tAbhyAM vimanIrbhUtaH na zabdAdiSu rajyati; ato ratyaratiparityAgAdR na vimanasko bhavati, nApi rAgaM upayAtIti darzayati-yasmAt tyaktaratyaratiH avimanA vIraH tasmAt kAraNAd vIraH na rajyati zabdAdiviSayagrAme na gAddharyaM vidadhAti // 98(3) // Ti0 1. mokSapanthA Gaca // 2. 0 parigrahayogo gha Gaca // 3. ceti kha ca // 4 0bhUtaH zabdAdiSu ca vinA // 5. 0Su na rajyate ga // 6. dhIrastatkAraNAd kha || 262 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evam-- tathA karmmazarIradhunanam yata evaM tataH kim ? ityAha [sU0 ] sadde phAse adhiyAsamANe NiviMda NaMdiM iha jIviyassa / sadde ityAdi / yasmAd vIro ratyaratI nirAkRtya zabdAdiSu viSayeSu manojJeSu na rAgaM upayAti nApi duSTeSu dveSaM, tasmAt zabdAn sparzAMzca manojJetarabhedabhinnAn 'ahiyAsamINe' tti samyak sahamAno nirvinda nandIti uttarasUtreNa sambandhaH / etaduktaM bhavati-manojJAn zabdAn zrutvA na rAgamupayAti nApi itarAn dveSTi / AdyantagrahaNAcca itareSAmapi upAdAnaM dRSTavyam, tatrApi atisahanaM vidheyamiti / uktaM ca [shru01| a02| u06| sU099] "saddesu ya bhaddaya - pAvasu soyavisayaM uvagaesu / tudveNa va rudveNa va samaNeNa sayA na hoyavvaM // ' [jnyaataa017|48] "rUvesu ya bhaddaya-povaesu0" [jnyaataa017|49] "" "gaMdhesu ya0 [jnyaataa017|50]ityaadi vAcyam / tatazca zabdAdIn viSayAn atisahamAna: kiM kuryAt ? ityAha nivviMda ityAdi / iha upadezagocaro vineyaH abhidhIyate, sAmAnyena vA mumukSoH ayamupadezaH - nirvindasva - jugupsasva aizvarya - vibhavAtmikA manasaH tuSTiH = nandiH, tAm iha manuSyaloke yad jIvitaM asaMyamajIvitaM vA tasya yA nandiH tuSTiH pramodo vA, yathA-'mama etat samRddhyAdikaM abhUd bhavati bhaviSyati vA' ityevaM vikalpajanitAM nandi jugupsasva, yathA--'kimanayA pApopAdAnahetubhUtayA asthirayA ?' iti, uktaM ca vi0Ti0 "vibhava iti kiM madaste ? cyutavibhavaH kiM viSAdamupayAsi ? / kairanihatakandukasamAH pAtotpAtA manuSyANAm // " [ ] + evaM rUpa-balAdiSvapi vAcyaM sanatkumAradRSTAntena / athavA paJcAnAmapi atIcArANAM atItaM nindati, pratyutpannaM saMvRNoti, anAgataM pratyAcaSTe / syAdetat-kimAlambya karoti ? ityAha muNI moNaM samAdAya dhuNe kammasarIragaM / paMtaM lUhaM sevaMti vIrA sammattadaMsiNo // Ti0 1. abhisahanaM ka // / 2. 0 paMtayesu gha Ga // 3. abhisahamAnaH ka // / 4. puSTiH ga // 5. karanihita0 Rte // 'paJcAnAm iti mahAvratAnAm" jai0vi0pa0 // 263 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u06| sU0100] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram muNItyAdi / muniH trikAlavedI, yatirityarthaH; munerayaM-maunaH saMyamaH, yadi vA munerbhAva:-munitvaM tadapi asAveva, maunaM vA vAcaH saMyamanam, asya ca upalakSaNArthatvAt kAya-manasorapi; ataH sarvathA saMyama AdAya kiM kuryAt ?- dhunIyAt karmazarIrakaM audArikAdizarIraM vA, athavA dhunIhi vivecaya pRthakkuru, tadupari mamatvaM mA vidhatsva iti bhAvArthaH / kathaM taccharIrakaM dhUyate mamatvaM vA tadupari na kRtaM bhavati ? ityAha paMtaM ityAdi / prAntaM svAbhAvikarasarahitaM svalpaM vA, rUkSam AgantukasnehAdirahitaM dravyataH; bhAvato'pi prAntaM-dveSarahitaM vigatadhUma, rUkSaM rAgarahitaM apagatAGgAra sevante= bhuJjate / ke ? vIrAH sAdhavaH, kimbhUtAH ? samatvadarzinaH rAga-dveSarahitAH samyaktvadarzino vA, samyak tattvaM samyaktvaM, taddarzina:=paramArthadRzaH / tathA hi-idaM zarIrakaM kRtaghnaM nirupakAri; etatkRte prANina aihikA-''muSmikaklezabhAjo bhavanti / 'anekAdeze caikAdezaH' iti kRtvA prAnta-rUkSasevI samatvadarzI ca kaM guNaM avApnoti ? ityAha esa oghaMtare muNI tiNNe mutte virate viyAhite tti bemi // 19 // esa ityAdi / eSaH prAnta-rUkSAhArasevanena karmAdizarIraM dhunAno bhAvato bhavaughaM taratIti, ko'sau ? muniH yatiH / athavA 'kriyamANaM kRtam' iti kRtvA tIrNa eva bhavaugham; kazca bhavaughaM tarati ? yaH muktaH=sabAhyAbhyantaraparigraharahitaH; kazca parigrahAd mukto bhavati ? yo bhAvataH zabdAdiviSayAbhiSvaGgAd virataH; tatazca yo muktatvena viratatvena vA vikhyAto muniH sa eva bhavaughaM tarati, tIrNa eveti vA sthitam / itiH adhikAraparisamAptau, bravImi iti pUrvavat // 99 / / yazca muktatva-viratatvAbhyAM na vikhyAtaH sa kimbhUto bhavati ? ityAha [ sU0] duvvasumuNI aNANAe, tucchae gilAti vattae // 100 // duvvasu0 ityAdi / vasu-dravyam, etacca bhavye'rthe vyutpAditam, "dravyaM ca bhavye" [pA0 5/3/104] iti anena, bhavyazca muktigamanayogyaH, tatazca muktigamanayogyaM yad dravyaM tad vasu, duSTaM vasu-durvasu, durvasu cAsau munizca durvasumuniH mokSagamanA'yogyaH / sa ca kuto bhavati ?- anAjJayA, tIrthakaropadezazUnyaH, svairItyarthaH / kimatra tIrthakaropadeze duSkaraM yena Ti0 1. samyaktvadarzI ca kaM guNaM samA( ma )vApnoti ? ga // 2. duvvasumuNI / vasu kha // vi0Ti0 0 "anekara kA )deze iti 'dhI(vI?)rA' ityatra bahuvacananirdeze sati" jai0vi0pa0 / / 264 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 | a02| u06 / sU0101] lokasaJjJAtyayaH svairitvaM abhyupagamyate ? taducyate - uddezakAdeH Arabhya sarvaM yathAsambhavamAyojyam / tathA hi-mithyAtvamohite loke samboddhuM duSkaram, vrateSu AtmAnaM adhyAropayitum, ratyaratI nigrahItum, zabdAdiviSayeSu iSTA - 'niSTeSu madhyasthatAM bhAvayitum, prAnta - rUkSANi bhoktum, evaM yathoddiSTayA maunIndrAjJayA asidhArAkalpayA duSkaraM saJcaritum, tathA anukUla-pratikUlAMzca nAnAprakArAn upasargAn soDhum / [asahane ca kairmodayaH anAdyatItakAlasukhabhAvanA ca kAraNam / jIvo hi svabhAvato duHkhabhIruH anirodhasukhapriyaH; ato nirodhakalpAyAM AjJAyAM duHkhaM vasati / avasaMzca kimbhUto bhavati ? ityAha tucchae ityAdi / tuccha H = riktaH, sa ca dravyato nirdhano ghaTAdiH vA jalAdirahitaH; bhAvato jJAnAdirahitaH / jJAnarahito hi kvacit saMzItiviSaye kenacit pRSTaH aparijJAnAd glAyati vaktum / jJAnasamanvito vA cAritrariktaH pUjAsatkArabhayAt zuddhamArgaprarUpaNAvasare glAyati yathAvasthitaM prajJApayitum, tathA hi-pravRttasannidhiH sannidheH nirdoSatAM AcaSTe; evamanyatrApIti / yastu kaSAyamahAviSAgadakalpabhagavadAjJopajIvakaH sa suvasumuniH bhavati; arikto na ca glAyati vaktum, yathAvasthitavastuparijJAnAd anuSThAnAt ca // 100 // Aha ca[sU0] esa vIre pasaMsie acceti logasaMjogaM / esa NAe pavuccati / esa ityAdi / eSaH iti suvasumuniH jJAnAdyarikto yathAvasthitamArgaprarUpako vIraH karmavidAraNAt prazaMsitaH = tadvidbhiH zlAghita iti / kiJca - acce0 ityAdi / sa evaM bhagavadAjJAnuvartako vIraH atyeti=atikrAmati, kam ? lokasaMyogaM lokena - asaMyatalokena saMyogaH - sambandhaH mamatvakRtaH, tamatyeti / athavA loko bAhyo'bhyantarazca / taMtra bAhyo dhana-dhAnya- hiraNya- mAtA- pitrAdiH ; Antarastu rAgadveSAdiH tatkAryaM vA aSTaprakAraM karma / tena sArdhaM saMyogaM atyeti, atilaGghayati ityuktaM bhavati / yadi nAma evaM tataH kim ? ityAha esa ityAdi / yo'yaM lokasaMyogAtikramaH eSa nyAya: = eSa sanmArgo mumukSUNAM ayaM AcAraH procyate-abhidhIyate / athavA paraM AtmAnaM ca mokSaM nayatIti chAndasatvAt kartari ghaJ nAyaH; yo hi tyaktalokasaMyoga eSa eva parA - ''tmanoH mokSasya nAyaH Ti0 1. 0 rahitaH svairI, jJAna0 kha // 2. 0dAjJAnativartako ga // / 3. tataH kha // / 4. sArdhaM yo yogastaM yogam atyeti ga // vi0Ti0 "karmA( rmo )dayaH iti kAraNam" jai0vi0pa0 // # " anAdyatIta0 iti sadA sukhalipsureva " jai0vi0pa0 // 265 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u06| sU0101] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram procyate-mokSaprApakaH abhidhIyate, sadupadezAt / syAdetat-kimbhUtaH asau upadezaH ? ityata Aha jaM dukkhaM paveditaM iha mANavANaM tassa dukkhassa ku salA pariNamudAharaMti, iti kammaM pariNNAya savvaso / jaM dukkhaM ityAdi / yad duHkhaM duHkhakAraNaM vA karma lokasaMyogAtmakaM vA praveditaMtIrthakRdbhiH AveditaM iha-asmin saMsAre mAnavAnAM jantUnAm; tataH kim ? tasya duHkhasya asAtalakSaNasya karmaNo vA kuzalA:=nipuNA dharmakathAlabdhisampannAH svasamayaparasamayavidaH udyuktavihAriNo yathAvAdinaH tathAkAriNo jitanidrA jitendriyA dezakAlAdikramajJAH te evambhUtAH parijJAm upAdAnakAraNaparijJAnaM nirodhakAraNaparicchedaM ca udAharanti jJaparijJayA, pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharanti parihArayanti ca / kiJca iti kammaM ityAdi / itiH pUrvaprakrAntaparAmarzakaH, yat tad duHkhaM praveditaM manujAnAM yasya ca duHkhasya parijJAM kuzalA udAharanti tad duHkhaM karmakRtaM tat karma aSTaprakAraM parijJAya tadA zravadvArANi ca, tadyathA-jJAnapratyanIkatayA jJAnAvaraNIyamityAdi; pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAya tadAzravadvAreSu sarvazaH sarvaiH prakAraiH yogatrika-karaNatrikarUpaiH na varttate / athavA sarvazaH parijJAya kathayati; sarvazaH parijJAnaM ca kevalino gaNadharasya caturdazapUrvavido vA / yadi vA sarvazaH kathayati AkSepaNyAdyA caturvidhayA dharmakathayA iti / sA ca kIdRk kathA ? ityAhaje aNaNNadaMsI se aNaNNArAme, je aNaNNArAme se aNaNNadaMsI // 101 // je ityAdi / anyad draSTuM zIlaM asya iti anyadarzI, yastathA na asau ananyadarzI yathAvasthitapadArthadRSTA, kazca evambhUtaH ? yaH samyagdRSTi: maunIndrapravacanAvirbhUtatattvArthaH / yazca ananyadRSTiH saH ananyArAmaH mokSamArgAd anyatra na ramate / hetu-hetumadbhAvena sUtraM lagayitumAha-je ityAdi / yazca bhagavadupadezAd anyatra na ramate so'nanyadarzI; yazca evambhUtaH so'nyatra na ramata iti / uktaM ca "zivamastu kuzAstrANAM vaizeSika-SaSTitantra-bauddhAnAm / yeSAM durvihitatvAd bhagavatyanurajyate cetaH // " [ ] ityAdi // 101 // Ti0 1. varteta kha gha ca // vi0Ti00 "SaSTitantra iti sAGkhyakam" jai0vi0pa0 // 266 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuccha-puNyayoH samAnabhAvena kathanam [shru01| a02| u06| sU0102] tadevaM samyaktvasvarUpaM AkhyAtam / kathayaMzca arakta-dviSTaH kathayatIti darzayati [sU0] jahA puNNassa katthati tahA tucchassa katthati / jahA tucchassa katthati tahA puNNassa katthati / avi ya haNe aNAtiyamANe / etthaM pi jANa seyaM ti Natthi / ke'yaM purise kaM ca Nae // 102 // jahA punnassa ityAdi / tIrthakara-gaNadharA-''cAryAdinA (yathA ) yena prakAreNa puNyavata: surezvara-cakravarti-mANDalikAdeH kathyate upadezo dIyate tathA tenaiva prakAreNa tucchasya-dramakasya kASThahArakAdeH kathyate / athavA pUrNaH jAti-kula-rUpAdyupetaH; tadviparIta: tucchaH / vijJAnavAn vA pUrNaH tataH anyaH tuccha iti / uktaM ca "jJAnaizvarya-dhanopeto jAtyanvaya-balAnvitaH / tejasvI matimAn khyAtaH pUrNastuccho viparyayAt // " [ ] etaduktaM bhavati-yathA dramakAdeH tadanugrahabuddhyA pratyupakAranirapekSaH kathayati evaM cakravAderapi, yathA vA cakravartyAdeH kathayati AdareNa saMsArottaraNahetum; evamitarasyApi / atra ca nirIhatA vivakSitA / __ na punarayaM niyama:-ekarUpatayaiva kathanIyam / tathA hi-yo yathA budhyate tasya tathA kathyate; buddhimato nipuNam, sthUlabuddhestu anyatheti / rAjJazca kathayatA tadabhiprAyaM anuvartamAnena kathanIyam- 'kimasau abhigRhItamithyAdRSTiH anabhigRhIto vA saMzItyApanno vA ?; abhigRhIto'pi kutIrthikavyudgrAhitaH svata eva vA ?' tasya ca evambhUtasya yadyevaM kathayed yathA "dezasUnAsamaM cakraM dazacakrasamo dhvajaH / dazadhvajasamA vezyA dazavezyAsamo nRpaH // " [manusmRti085] tadbhaktiviSayarudrAdidevatAdAruvanacaritakathane ca mohodayAt tathAvidharmodaye kadAcid asau dveSaM upagacchet; dviSTazca etad vidadhyAd ityAha ca avi ya ityAdi / apiH sambhAvane,AstAM tAvad vAcA tarjanaM anAdriyamANo Ti0 1. dazazUnAsamazcakrI dazacakrisamo dhvajaH gha ng|| 2. 0karmodayAt ka // vi0Ti0 0 "dAruvana iti nATyArambhaH" jai0vi0pa0 / dAruvanacaritaM tu dRSTavyaM dvitIyapariziSTe // 267 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a02 / u06 / sU0102] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram hanyAdapi; cazabdAd anyadapi evaMjAtIyaM krodhAbhibhUto daNDa- kazAdinA tADayediti / uktaM ca # " tattheva ya niTTavaNaM baMdhaNa nicchubhaNa kaDagamaddo vA / nivvisayaM ve nariMdo karejja saMghaM pi so kuMddho // " [] tathA-- taccanikopAsako naiMndrA'balAkukSiM udbhidya buddho jAtaH iti buddhotpattikathAnakAt, bhAgavato vA bhalligRhopAkhyAnAt, raudro vA peDhAlaputrasatyakyumAdivyatikarAkarNanAt pradveSaM upagacchet; dramaka - kANa - kuNTAdiH vA kazcit tameva uddizya uddizya adharmaphalopadarzaneneti / evaM avidhikathanena ihaiva tAvad bAdhA; AmuSmiko'pi na kazcid guNo'sti ityAha ca-- etthaM pi ityAdi / mumukSoH parahitArthaM dharmakathAM kathayataH tAvat puNyaM asti, pariSadaM tu aviditvA anantaropavarNitasvarUpakathane atrApi = dharmakathAyAmapi zreyaH = puNyaM ityetad nAsti ityevaM jAnIhi / yadi vA asau rAjAdiH anAdriyamANaH taM sAdhuM dharmakathikamapi hanyAt / kim ? ityAha- etthaM pi ityAdi / yad yad asau pazuvadha - tarpaNAdikaM dharmakAraNaM upanyasyati tat tad asau dharmakathikaH 'atrApi zreyo na vidyate; atrApi zreyo na vidyate ' ityevaM pratihanti / yadi vA yad yad avidhikathanaM tatra tatra idaM upatiSThati -- atrApi zreyo nAstIti / tathA hi- akSarakovidaparSadi pakSa - hetu - dRSTAntAn anAdRtya prAkRtabhASayA kathanaM avidhiH, itarasyAM cAnyathA iti / evaM ca pravacanasya hIlanaiva kevalam, karmabandhazca na punaH zreyaH; vidhiM ajAnAnasya maunameva zreya iti / uktaM ca "sAvajja-'NavajjANaM vayaNANaM jo na yANai visesaM / vottuM pi tassa na khamaM kimaMga puNa desaNaM kAuM ? // " [mahAnizI0 3 / 123] syAdetat-- kathaM tarhi dharmakathA kAryA ? iti ucyate ke'yaM ityAdi / yo hi vazyendriyaH viSayaviSaparAGmukhaH saMsArodvignamanA vairAgyAkRSyamANahRdayo dharmaM pRcchati tena AcAryAdinA dharmakathikena asau paryAlocanIyaH'ko'yaM puruSaH mithyAdRSTiH uta bhadrakaH ?, kena vA Azayena ayaM pRcchati ?, kaM ce devatArvizeSaM nataH ?, kimanena darzanamAzritam ?' ityevaM Alocya yathAyogyaM uttarakAlaM Ti0 1. ca ga // 2. kuTTo ga // 3. nandabalAd buddhotpattikathAnakAt, kaAdarzaM vinA // 4. katham ? gha Ga // 5. vA ga // 6. 0 vizeSaM na nataH ? gha // 268 vi0Ti0 = "niTThavaNamiti mAraNam" jai0vi0pa0 // 'nandAbalAd iti nandAkukSimudbhidya saJjAtA" jai0vi0pa0 // A " i ( bha )lligRha iti rAjakumAreNa bhallyA viddho narakaM gataH " jai0vi0pa0 / 4. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baddhapratimocako vIraH [shru01| a02| u06| sU0103] kthniiym| etaduktaM bhavati-dharmakathAvidhijJo hi AtmanA paripUrNaH zrotAraM Alocayati dravyataH, kSetrataH kimidaM kSetraM taccannikaiH bhAgavatairanyaiH vA tajjAtIyaiH pArzvasthAdibhiH vA utsargarucibhiH vA bhAvitam, kAlato duHSamAdikaM kAlaM durlabhadravyakAlaM vA, bhAvataH araktadviSTa-madhyasthabhAvApannam; evaM paryAlocya yathA yathA asau budhyate tathA tathA dharmakathA kAryA / evaM asau dharmakathAyogyaH; aparasya tu adhikAra eva nAstIti / uktaM ca- "jo heuvAyapakkhammi heo Agame ya Agamio / so sasamayapaNNavao siddhaMtavirAhao aNNo // " [ sanmati03/45] // 102 / / ya eva dharmakathAvidhijJaH sa eva prazasta ityAha[sU0] esa vIre pasaMsie je baddhe paDimoyae, urdU ahaM tiriyaM disAsu, se savvato savvapariNNAcArI Na lippati chaNapadeNa vIre // 103 // esa ityAdi / yo hi puNyA-'puNyavatoH dharmakathAsamadRSTiH vidhijJaH zrotRvivecaka: eSaH anantaroktaH vIraH karmavidArakaH prazaMsitaH zlAghitaH / kimbhUtazca yo bhavati ? ityAha je baddhe ityAdi / yo hi aSTaprakAreNa karmaNA snehanigaDAdinA vA baddhAnAM jantUnAM pratimocako dharmakathopadezadAnAdinA; sa ca tIrthakRd gaNadharaH AcAryAdiH vA yathoktadharmakathAvidhijJa iti / kva puna: vyavasthitAn jantUn mocayati ? ityAha-ur3e ityAdi / UrdhvaM jyotiSkAdIn, adhaH bhavanapatyAdIn, tiryagdikSu manuSyAdIniti / kiJca se savvao ityAdi / sa iti vIro baddhapratimocakaH sarvataH sarvakAlaM sarvaparijJayA dvividhayA'pi carituM zIlaM asya iti sarvaparijJAcArI viziSTajJAnAnvitaH sarvasaMvaracAritropeto vA / sa evambhUtaH kaM guNaM avApnoti ? ityAha ___ na lippaItyAdi / na lipyate-nAvaguNThyate, kena ? kSaNapadena hiMsAspadena prANyupamardajanitena, "kSaNu hiMsAyAm"[pA0dhA01466] iti asya etadrUpam, ko'sau ? vIra iti // 103 // kiM etAvadeva vIralakSaNaM uta anyadapi asti ? ityAha[sU0 se medhAvI je aNugghAtaNassa khettaNNe je ya baMdhapamokkhamaNNesI / kusale puNa No baddhe No mukke| se jaM ca Arabhe, jaM ca NArabhe, aNAraddhaM ca Na Arabhe / Ti0 1. dharmakathAyogaH ga // 2. heupakkhavAyammi heuo Agammi Agamio kha vinA // 3. kSaNa ka-gapratI Rte / / 269 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram chaNaM chaNaM pariNNAya logasaNNaM ca savvaso // 104 // se mehAvI ityAdi / se medhAvI = buddhimAn yaH aNodghAtanasya khedajJaH aNati anena jantugaNaH caturgatikaM saMsAramiti aNaM karma, tasya ut= prAbalyena ghAtanam apanayanaM, tasya tatra vA khedajJaH=nipuNaH / iha hi karmakSapaNodyatAnAM mumukSUNAM yaH karmakSapaNavidhijJaH sa medhAvI kuzaloM vIra ityuktaM bhavati / kiJca anyat-je ya ityAdi / yazca prakRti-sthiti- anubhAva - pradezarUpasya caturvidhasyApi bandhasya yaH pramokSaH tadupAyo vA, taM anveSTuM = mRgayituM zIlaM asya iti anveSI, yazca evambhUtaH sa vIro medhAvI khedajJa iti pUrveNa sambandhaH / aNodghAtanasya khedajJa iti anena mUlottaraprakRtibhedabhinnasya yoganimittAyAtasya kaSAyasthitikasya karmaNo badhyamAnAvasthAM baddha-spRSTa-nidhatta-nikAcitarUpAM tadapanayanopAyaM ca vetti ityetad abhihitam; anena ca apanayanAnuSThAnamiti na punaruktadoSAnuSaGgaH prasajati / syAdetat-yo'yaM aNodghAtanasya khedajJo bandha - mokSAnveSako vA abhihitaH sa kiM chadmastha Ahosvit kevalI ?, kevalino yathoktavizeSaNAsambhavAt chadmasthasya grahaNam / kevalinaH tarhi kA vArtA ? iti, ucyate-- [shru01| a02| u06 / sU0104] kusale ityAdi / kuzalo'tra kSINaghAtikarmAMzo vivakSitaH; sa ca tIrthakRt sAmAnyakevalI vA / chadmastho hi karmaNA baddho mokSArthI tadupAyAnveSakaH; kevalI tu punaH ghAtikarmakSayAd no baddhaH, bhavopagrAhikarmasadbhAvAd no muktaH / yadi vA chadmastha eva abhidhIyate kuzalaH avAptajJAna-darzana- cAritraH mithyAtva - dvAdazakaSAyopazama-kSayopazamasadbhAvAt tadudayavAn iva na baddhaH, adyApi tatsatkarmatAsadbhAvAd no muktaH iti / evambhUtazca sa kuzalaH kevalI chadmastho vA yad AcIrNavAn yad Acarati vA tad apareNApi mumukSuNA vidheyamiti darzayati-- se jaM ca ityAdi / sa kuzalo yad Arabhate ArabdhavAn vA azeSakarmakSapaNopAyaM saMyamAnuSThAnam, yacca nArabhate mithyAtvA 'viratyAdikaM saMsArakAraNaM, tad ArabdhavyaM ArambhaNIyaM anArabdhaM anArambhaNIyaM ceti / saMsArakAraNasya ca mithyAtvA - 'viratyAdeH prANAtipAtAdyaSTAdazarUpasya ca ekAntena nirAkAryatvAt, tanniSedhe ca vidheyasya saMyamAnuSThAnasya sAmarthyAyAtatvAt tanniSedhamAha mumukSuH 270 aNAddhaM cetyAdi / anArabdham = anAcIrNaM kevalibhiH viziSTamunibhiH vA tad nArabheta=na = na kuryAd ityupadezaH; yacca mokSAGgaM AcIrNaM tat kuryAd ityuktaM bhavati / Ti0-1. se mehnavI buddhimAn ca // 2. tu iti khapratau nAsti // 3. 0kSayopAyaM kha // 4. nArabhate ga gha ng|| Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a02| u06| sU0105] yat tad bhagavadanAcIrNaM parihAryaM tad nAmagrAhamAha chaNaM chaNaM ityAdi / "kSaNu hiMsAyAm" [pA0dhA01466] kSaNa-kSaNa: hiMsanam, kAraNe kAryopacArAd yena yena prakAreNa hiMsA utpadyate tat tad jJeparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharet / yadi vA kSaNa: avasaraH kartavyakAlaH, taM taM jJaparijJayA jJAtvA AsevanAparijJayA ca Acarediti / kiJca-loyasaNNaM ityAdi / lokasya gRhasthalokasya saJjJAnaM-saJjJA viSayAbhiSvaGgajanitasukhecchA parigrahasaJjJA vA, tAM ca jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharet / katham ? sarvazaH sarvaiH prakAraiH yogatrika-karaNatrikeNa ityarthaH // 104 // tasya evaMvidhasya yathoktaguNAvasthitasya dharmakathAvidhijJasya baddhapratimocakasya kermodghAtanakhedajJasya bandha-mokSAnveSiNaH satpathavyavasthitasya kumArga nirAcikIrSoH hiMsAdyaSTAdazapApasthAnaviratasya avagatalokasaJjasya yad bhavati tad darzayati[sU0] uddeso pAsagassa Natthi / bAle puNa Nihe kAmasamaNuNNe asamitadukkhe dukkhI dukkhANameva AvaTTha aNupariyaTTati tti bemi // 105 // // bIyamajjhayaNaM logavijayo sammattaM // uddeso ityAdi / uddizyate nArakAdivyapadezena iti uddezaH, sa pazyakasya= paramArthadRzo na vidyate ityAdIni ca sUtrANi uddezakaparisamApti yAvat tRtIyoddezake vyAkhyAtAni; tata eva artho'vagantavyaH AkSepa-parihArau ceti / tAni ca amUni-bAla: punaH niha: kAmasamanujJaH azamitaduHkha: duHkhI duHkhAnAmeva Avartamanuparivartate, itiH parisamAptau, bravImi iti pUrvavat // 105 // uktaH SaSThoddezakaH / tatparisamAptau ca uktaH sUtrAnugamaH sUtrAlApakaniSpannanikSepazca sasUtrasparzaniyuktikaH / sAmprataM naigamAdayo nayAH / te ca anyatra nyakSeNa pratipAditA iti iha tu na pratanyanteH sakSepatastu jJAna-kriyAnayadvayAntargatatvAt teSAM tAveva pratipAdyate / tayorapi AtmIyapakSasAvadhAraNatayA mokSAGgatvAbhAvAt pratyekaM mithyAdRSTitvam, ataH paGgvandhavat parasparasApekSatayA iSTakAryAvAptiH avagantavyA iti uprmyte| // iti lokavijayAdhyayanaTIkA samAptA // cha / // granthAgram-2500 // Ti0 1. jJaparijayA jJAtvA pratyA0 kha ga ca // 2. karmodaghATana0 kha ca // 3. kumArgaM tityakSohiMsA0 kha // 4. 0te // cha / samAptA lokavijayAdhyayanaTIketi // cha ||kh / 0te // cha // samAptA logavijayAdhyayanasya TIketi // cha // granthAgram-2500 / ca // 5. iti parisamAptA lokavijayaTIkA // cha / ng|| 271 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM zItoSNIyamadhyayanam purisA ! tumameva tumaM mittaM, kiM bahiyA mittamicchasi ? / [ sU0124] Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam // // prathama uddezakaH // uktaM dvitIyamadhyayanam / sAmprataM tRtIyamArabhyate / asya ca ayamabhisambandhaH-tatra zastraparijJAyAM asya arthAdhikAro'bhANi yathA-zItoSNayoH anukUla-pratikUlaparISahayoH atisahanaM kartavyam, tadadhunA pratipAdyate / adhyayanasambandhastu zastraparijJoktamahAvratasampannasya lokavijayAdhyayanaprasiddhasaMyamavyavasthitasya vijitakaSAyAdilokasya mumukSoH kadAcid anuloma-pratilomAH parISahAH prAduHSanti, te'vikRtAnta:karaNena samyak soDhavyA iti anena sambandhena AyAtamidamadhyayanam / asya ca upakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti / tatra upakrame arthAdhikAro dvadhA / tatrApi adhyayanArthAdhikAro'bhihitaH / uddezArthAdhikArapratipAdanArthaM tu niyuktikAra Aha[ni0] paDhame suttA assaMjaya tti biie duhaM aNuhavaMti / tatie Na hu dukkheNaM akaraNayAe va samaNo tti // 199 // [ni0] uddesammi cautthe ahigAro u vamaNaM kasAyANaM / ___ pAveviraI u viuNo u saMjamo ettha mukkhu tti // 200 // paDhame ityAdi, uddesammi ityAdi / prathamoddezake ayamarthAdhikAro yathA bhAvanidrayA suptA: samyagvivekarahitAH, ke ? asaMyatAH gRhasthAH, teSAM ca bhAvasuptAnAM doSA abhidhIyante, jAgratAM ca guNAH, tadyathA-jarAmaccuvasovaNIe nare [sU0108] ityAdi / dvitIye tu ta evAsaMyatA yathA bhAvanidrApannA duHkhamanubhavanti tathocyate, tadyathA-kAmesu giddhA nicayaM kareMti [sU0113] / tRtIye tu na hu-naiva du:khasahanAdeva kevalAt zramaNaH akaraNatayaiva-akriyayaiva, saMyamAnuSThAnamantareNa ityarthaH / vakSyati ca-sahie dukkhamAyAe teNeva ya puTTho no jhaMjhAe [sU0127] / __ Ti0 1. tasya ka // 2. cit pratilomA-'nulomAH kha ca // 3. assaMjayaMti biie j| assaMjato( ta )tti bIe // 4. a cha // 5. 0vaviraIo kha // 6. ya // 7. 0ye tadevAsaMyatA ka / ye tu tadevAsaMyatA gha / / 8. 0tA ye bhAva0 kha // 9. 0mAdAya No vuddho ?ho ] No saM(jhaM)jjhAe kha / 0mAdAya teNeva ya puTTho ca // ___ vi0Ti0 Wan dRzyatAM AcA0ni033 // OM sahite dukkhamattAe puTTho no jhaMjhAe ityevaM sUtram; vRttikabhdibhAstu cUrNikArasammatapATho gRhIta ityavadheyam // 273 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u01| ni0201] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram caturthoddezake tu ayamarthAdhikAro yathA-kaSAyANAM vamanaM kAryaM pApasya ca karmaNo viratiH, viduSaH=viditavedyasya saMyamo'traiva pratipAdyate, kSapaka zreNiprakramAptakevalabhavopagrAhikSayAt mokSazceti gAthAdvayArthaH // 199-200 // nAmaniSpanne tu nikSepe zItoSNIyam; ataH zItoSNayoH nikSepaM nirdidikSurAha[ni0] nAmaM ThavaNA sIyaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / emeva ya uNhassa vi cauvviho hoi nikkhevo // 201 // nAma ThavaNA ityAdi / sugamA // 201 // tatra nAma-sthApane anAdRtya dravyazItoSNe darzayitumAha[ni0] davve sIyaladavvaM davvuNDaM ceva hoi uNhaM tu / ___bhAve u puggalaguNo jIvassa guNo aNegaviho // 202 // davve ityAdi / jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM dravyazItaM zItaguNopetaM, guNaguNinorabhedAt; zItakAraNaM vA yad dravyaM, dravyaprAdhAnyAt; zItaladravyameva dravyazItaM 'himatuSAra-karaka-hArAdi / evaM dravyoSNamapIti / ___ bhAvatastu dvedhA pudgalAzritaM jIvAzritaM ca gAthAzakalenAcaSTe-tatra pudgalAzritaM bhAvazItaM pudgalasya zIto guNaH, guNasya prAdhAnyavivakSayeti / evaM bhAvoSNamapi / jIvasya tu zItoSNarUpo'nekavidho guNaH, tadyathA-audayikAdayaH SaD bhAvAH / tatraudayikaH karmodayAvirbhUtanArakAdibhava-kaSAyotpattilakSaNa uSNaH / aupazamikaH karmopazamA'vAptasamyaktva-viratisvarUpaH zItaH / kSAyiko'pi zIta eva, kSAyikasamyaktvacAritrAdirUpatvAt; athavA azeSakarmadAhAnyathAnupapatteH uSNaH / zeSA api vivakSAto dvirUpA apIti // 202 // asya ca jIvabhAvaguNasya zItoSNavivekaM svata eva niyuktikAraH pracikaTayiSurAha[ni0] sIyaM parIsaha pamAyuvasama viratI suhaM ca, uNhaM tu / parIsahatavujjamakasAyasogaveyAraI dukkhaM // 203 // dAragAhA // Ti0 1. damanaM kha // 2. zItoSNIyamadhyayanam; ataH gha ng|| 3. vi nikkheve( vo) cauvviho hoti Ja // 4. ceva uNhadavvaM tu kha ja Tha / ceva uNhadavvaM ca ja // 5. ya Tha // 6. hima-karaka-tuSArahArAdi kha / hima-tuSAra-ka-hArAdi ga / / 7. pamAya pasama kha cha ja / pamAuvasama jha / pamAyupasama Tha // 8. ca ka-chapratI Rte / / 274 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNaparISahAH [shru01| a03| u01| ni0205] sIyamityAdi / zItam iti bhAvazItam; tacca iha jIvapariNAmasvarUpaM gRhyate / sa cAyaM pariNAmaH-mArgA'cyavana-nirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH; pramAdaH kAryazaithilyaM zItalavihAratA; upazamaH mohanIyopazamaH, sa ca samyaktva-dezavirati-sarvaviratilakSaNaH, upazamazreNyAzrito vA, tatkSayo veti; viratiH iti prANAtipAtAdiviratyupalakSitaH saptadazavidhaH saMyamaH; sukhaM ca sAtAvedanIyavipAkAvirbhUtam; etat sarvaM parISahAdi zItam / uSNaM ca gAthAzakalenAha __parISahAH pUrvavyAvarNitasvarUpAH, tapasyudyamaH yathAzakti dvAdazaprakAratapo'nuSThAnam, kaSAyAH krodhAdayaH, zokaH iSTAprApti-vinAzodbhava AdhiH; vedaH strI-puM-napuMsakavedodayaH, arati: mohanIyavipAkAt cittadausthyam, duHkhaM ca asAtAvedanIyodayAditi; etAni parISahAdIni pIDAkAritvAd uSNamiti gAthAsamAsArthaH // 203 / / vyAsArthaM tu niyuktikAraH svata eva AcaSTe, tatra parISahAH zItoSNayoH dvayorapi abhihitAH, tato mandabuddheH anadhyavasAyaH saMzayo viparyayo vA syAt; ataH tadapanodArthamAha[ni0] itthI sakkAraparIsaho ya do bhAvasIyalA ee / sesA vIsaM uNhA parIsahA hoMti nAyavvA // 204 // itthI ityAdi gAthA / strIparISahaH satkAraparISahazca dvau api etau zItau, bhAvamano'nukUlatvAt / zeSAstu punarviMzatiruSNA jJAtavyA bhavanti, manasaH pratikUlatvAditi gAthArthaH // 204 // yadi vA parISahANAM zItoSNatvamanyathA AcaSTe[ni0] je tivvaparINAmA parIsahA te bhavanti uNhA tu / je maMdaparINAmA parIsahA te bhave sIyA // 205 // dAraM // je ityAdi gAthA / tIvraH duHsahaH pariNAma:=pariNatiH yeSAM te tathA, ya evambhUtAH parISahAste uSNAH ; ye tu mandapariNAmAste zItA iti / idamuktaM bhavati- ye zArIraduHkhotpAdakatvena udIrNAH samyaksahanAbhAvAcca AdhividhAyinaH te tIvrapariNAmatvAd Ti0 1. tumhA ka // 2. zarIra0 gh|| vi0Ti0 0 "pariSoDhavyA iti samyaksahyamAnAH sItAH" jai0vi0pa0 // ka "tatkSaye( yo) mohanIyakSayaH"jai0vi0pa0 // A "anadhyavasAyam( yaH) iti na vicArakSama dvayamapi / saMzaya iti zItaM ced uSNaM katham ? / viparya[ya] iti ekameva zItamuSNaM vA na dve" jai0vi0pa0 // 275 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u01| ni0206] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram uSNAH; ye punarudIrNAH zArIrameva kevalaM duHkhamutpAdayanti mahAsattvasya, na mAnasaM, te bhAvato mandapariNAmAH / yadi vA ye tIvrapariNAmAH prabalAvirbhUtasvarUpAH te uSNAH; ye tu mandapariNAmAH ISallakSyamANasvarUpAH te zItA iti // 205 / / yat parISahAnantaraM pramAdapadamupanyastaM zItatvena; yacca tapasyudyama ityuSNatvena tadubhayaM gAthayA AcaSTe[ni0] dhammammi jo pamAyai atthe vA sIyalo tti taM beMti / ujjuttaM puNa annaM tatto uNhaM ti NaM beMti // 206 // dAraM // dhammammi jo ityAdi / dharme = zramaNadharme yaH pramAdyati nodyamaM vidhatte arthe vA, arthyata iti arthaH dhana-dhAnya-hiraNyAdiH, tatra tadupAye vA, zItala ityevaM taM bruvate AcakSate / udyuktaM punaranyaM tataH saMyamodyamAt kAraNAd uSNamityevaM bruvate / Namiti vAkyAlaGkAre iti gAthArthaH // 206 // upazamapadavyAcikhyAsayA Aha[ni0] sItIbhUto pariNivvuto ya santo taheva paNhANo / houvasantakasAto teNuvasanto bhave sIto // 207 // dAraM // sItIbhUto ityAdi gAthA / upazamo hi krodhAdyudayA'bhAve bhavati, tatazca kaSAyAgnyupazamAt zItIbhUto bhavati; krodhAdijvAlAnirvANAt parinirvRto bhavati; caH samuccaye, rAga-dveSapAvakopazamAdupazAntaH; tathA krodhAdiparitApopazamAt prahlAditaH= ApannasukhaH; yato hi upazAntakaSAya eva evambhUto bhavati tenopazAntakaSAyaH zIto bhavatIti / ekAthikAni caitAnIti gAthArthaH // 207 / / adhunA viratipadavyAkhyAmAha[ni0] abhayakaro jIvANaM sIyagharo saMjamo havai sIto / assaMjamo ya uNho eso anno va pajjAto // 208 // dAraM // abhaya0 ityAdi gAthA / abhayakaraNazIlaH, keSAM ? jIvAnAm, zItaM = sukhaM, Ti0 1. je jha // 2. hi ka // 3. dhammaMsi kha // 4. athavA arthyata ka ga / / 5. zItalaM taM kha / / 6. havati sIto ja / bhave jIvo kha // 7. kaSAyAdyupazamAt ga / / 8. vi ja-ThaAdarzoM vinA // vi0Ti0 0 "tadapAya iti yaH pramAdyati" jai0vi0pa0 / / 276 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirvANasukhameva sukham [shru01| a03| u01| ni0210] tadgRhaH tadAvAsaH, ko asau ? saMyamaH saptadazabhedaH; ato asau zIto bhavati, samastaduHkhahetudvandvoparamAt / etadviparyayastu asaMyama uSNaH / eSaH zItoSNalakSaNaH saMyamA'saMyamayoH paryAyaH, anyo vA sukha-duHkharUpo vivakSAvazAd bhavatIti gAthArthaH // 208 / / sAmprataM sukhapadavivaraNAya Aha[ni0] NivvANasuhaM sAyaM sItIbhUtaM payaM aNAbAhaM / ihamavi jaM kiMci suhaM taM sIyaM dukkhamavi uNhaM // 209 // nivvANasuhamityAdi gAthA / sukhaM zItamiti uktam; tacca samastadvandvoparamAd AtyantikaikAntikAnAbAdhalakSaNaM nirupAdhikaM paramArthacintAyAM muktisukhameva sukham, nAparam; etacca samastakarmopatApA'bhAvAcchItamiti darzayati-nirvANasukham iti, nirvANam azeSakarmakSayaH tadavAptau vA viziSTAkAzapradezaH, tena tatra vA sukhaM = nirvANasukham / asya ca ekAthikAni-sAtaM zItIbhUtaM padamanAbAdhamiti / ihApi saMsAre yatkiJcit sAtAvedanIyavipAkodbhUtaM sAta-sukhaM tadapi zItaM, manaAhlAdAt; etadviparyayastu duHkham; tacca uSNamiti gAthArthaH // 209 / / kaSAyAdipadavyAcikhyAsayA Aha[ni0] Dajjhai tivvakasAto soga'bhibhUo udiNNavedo ya / uNhayaro hoi tavo kasAyamAI vi jaM Dahai // 210 // Dajjhai ityAdi gAthA / dahyate paripacyate, ko'sau ? tIvrA-utkaTA udIrNA vipAkAnubhavena kaSAyA yasya sa tathA; na kevalaM kaSAyAgninA dahyate zokAbhibhUtazca iSTaviyogAdijanitaH zokaH, tena abhibhUtaH tirohitazubhavyApAro'sAvapi dahyate; tathA udIrNa: vipAkApanno vedo yasya sa tathA / udIrNavedo hi pumAn striyaM kAmayate, sA'pItaram, napuMsakastUbhayamiti; tatprAptyabhAve kAGkSodbhUtAratidAhena dahyate / cazabdAd icchAkAmAprAptijanitAratipAvakena ca dahyate / tadevaM kaSAyAH zoko vedodayazca dAhakatvAd uSNa: [?SNA:], sarvaM vA mohanIyamaSTaprakAraM vA karma uSNam / tato'pi taddAhakatvAd uSNataraM tapa iti gAthAzakalena darzayati Ti0 1. tadgRhaM gha ca // 2. sIyaM jha // 3. 0bhUtaM suhaM aNAbAdhaM kha // 4. 0sukham azeSa0 kha // 5. 0ratidAhakena kha // . vi0Ti0 "tatprAptiH iti yathAsambhavaM ghaTanA" jai0vi0pa0 // 277 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u01| ni0211] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram uSNataraM tapo bhavati / kimiti ? yataH kaSAyAdikamapi dahati, AdizabdAt zokAdiparigraha iti gAthArthaH // 210 // yena abhiprAyeNa dravya-bhAvabhedabhinne parISahapramAdodyamAdirUpe zItoSNe jagAda AcAryaH tamabhiprAyaM AviHkaroti [ni0] sIuNhaphAsa-suha-duha-parIsaha-kasAya-veya-soyasaho / hojja samaNo sayA ujjato ya tavasaMjamovasame // 211 // dAraM // sIuNha0 ityAdi gAthA / zItaM ca uSNaM ca-zItoSNe, tayoH sparzaH, tam sahate iti sambandhaH, zItasparNoSNasparzajanitavedanAmanubhavan nArtadhyAnopagato bhavatIti yAvat / zarIra-manasoranukUlaM sukhamiti, tadviparItaM duHkham, tathA parISaha-kaSAya-veda-zokAn zItoSNabhUtAn sahata iti / tadevaM zItoSNAdisahaH san bhavet zramaNa: yatiH sadodyuktazca, kva? tapaHsaMyamopazame iti gAthArthaH // 211 // sAmprataM upasaMhAravyAjena sAdhunA zItoSNAtisahanaM kartavyamiti darzayati[ni0] sIyANi ya uNhANi ya bhikkhUNaM hoti visahiyavvAiM / kAmA Na seviyavvA sIusaNijjassa nijjuttI // 212 // NAmaNipphaNNo gao ||ch|| sIyANi ya ityAdi gAthA / zItAni parISaha-pramAdopazama-virati-sukharUpANi yAni abhihitAni, uSNAni ca parISaha-tapaudyama-kaSAya-zoka-vedA-'ratyAtmakAni prAgabhihitAni; tAni bhikSuNAMmumukSUNAM viSoDhavyAni, na sukha-duHkhayoH utseka-viSAdau vidheyau / tAni caivaM samyagdRSTinA sahyante yadi kAmaparityAgo bhavatIti gAthAzakalenAhakAmA ityAdi, gAthArdhaM sugamam // 212 / / ___ gato nAmaniSpanno nikSepaH / sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM azeSadoSavrAtavikalaM sUtramuccArayitavyam; taccedam[sU0] suttA amuNI, muNiNo sayA jAgaraMti / suttA ityAdi sUtram / asya ca anantarasUtreNa sambandho vAcyaH, sa cAyamiha duHkhI duHkhAnAmeva Avartamanuparivartate [sU0105] ityuktam, tad ihApi bhAvasuptA Ti0 1. ujjuo ka // 2. 0vedAn zIto0 kha // 3. sAdhUnAM kha // 4. 0manuvartata ka // 278 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suptA amunayaH [zru01 | a03 | u01 / ni0213] ajJAnino duHkhino duHkhAnAmeva Avartamanuparivartante iti / uktaM ca" nAtaH paramahaM manye, jagato duHkhakAraNam / yathA'jJAnamahArogo durantaH sarvadehinAm // " [ ] ityAdi / iha suptA dvidhA--dravyato bhAvatazca / tatra nidrApremAdavanto dravyasuptAH; bhAvasuptAstu mithyAtvA-'jJAnamayamahAnidrAvyAmohitAH; tato ye amunayaH - mithyAdRSTayaH satataM bhAvasuptAH, sedvijJAnAnuSThAnarahitatvAt, nidrayA tu bhajanIyAH / munayastu sadbodhopetA mokSamArgAd acalantaH te satataM anavarataM jAgrati-hitA - 'hita - prApti - parihAraM kurvate; ato dravyanidropagatA api kvacid dvitIyapauruSyAdau satataM jAgarUkA eveti / enameva bhAvasvApaM jAgaraNaM cai viSayIkRtya niyuktikAro gAthAM jagAda - [ni0 ] suttA amuNI u sayA muNI u suttA vi jAgarA hoMti / dhammaM paDucca evaM niddAsutteNa bhaiiyavvaM // 293 // sutA ityAdi / suptA dvidhA - dravyato bhAvatazca / tatra nidrayA dravyasuptAn gAthAnte vakSyati; bhAvasuptAstu amunayaH = gRhasthA mithyAtva - 'jJAnAvRtA hiMsAdyAzravadvAreSu sadA pravRttAH; munayastu apagatamithyAtvanidrA-'vAptasamyaktvAdibodhA bhAvato jAgarUka eva / yadyapi kvacid AcAryAnujJAtA dvitIyapauruSyAdau dIrghasaMyamAdhArazarIrasthityarthaM nidrAvazopagatA bhavanti tathApi sadA jAgarA eva / evaM ca dharmaM pratItya uktAH suptA jAgradavasthAzca / dravyanidrAsuptena tu bhAjyametat-dharmaH syAd vA na vA / yadyasau bhAvato jAgarti to nidrAsuptasyApi dharmaH syAdeva, yadi vA bhAvato jAgrato nidrApramAdAvaSTabdhAntaHkaraNasya na syAdapi, yastu dravya- bhAvasuptastasya na syAdeva iti bhajanArthaH / atha kimiti dravyasuptasya dharmo na bhavatIti ? ; ucyate-- dravyasupto hi nidrayA bhavati sA ca durantA / kimiti ? - yataH styAnarddhitrikodaye samyaktvAvAptiH bhavasiddhikasyApi na bhavati, tadbandhazca mithyAdRSTi- sAsvAdanayoH anantAnubandhibandhasahacaritaH, kSayastu anivRttibAdaraguNasthAnakAla Ti0 1 0 pramAdApannA dravya0 kha ga ca // 2 tadvijJAnA0 kha // / 3. vA ga // / 4. u kha // 5. bhavitavvaM kha / bhaviyavvaM cha ja / bhaNiyavvaM Ja / bhatiyavvaM Tha // 6. 0tvAdinidrA avApta0 kha ca / 0 tvAdinidrayA'vApta0 gha / 0tvAdinidrAvApta0 Ga // 7 0mAcAra0 gha Ga / / vi0Ti0 " taddha [?dha ] rma iti dharmAkhyaM vastu" jai0vi0pa0 // 279 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u01| ni0214] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram saGkhyeyabhAgeSu kiyatsvapi gateSu satsu bhavati / nidrApracalayorapi udaye prAgvadeva, bandhoparamastu apUrvakaraNakAlasaGkhyeyabhAgAnte bhavati, kSayaH punaH kSINakaSAyadvicaramasamaye, udayastu upazamakopazAntamohayorapi bhavati ato duranto nidrApramAdaH / / 213 / / ___ yathA ca dravyasupto duHkhamavApnoti evaM bhAvasupto'pi (iti) darzayitumAha[ni0] jaha sutta matta mucchiya asahINo pAvae bahuM dukkhaM / tivvaM appaDiyAraM vivaTTamANo tahA logo // 214 // jaha sutta ityAdi gAthA / suptaH nidrayA, mattaH medirAdinA, mUrchitaH gADhamarmaprahArAdinA, asvAdhInaH parAyatto vAtAdidoSodbhavagrahAdinA yathA bahu duHkhaM apratikAraM avApnoti tathA bhAvasvApe mithyAtvA-'virati-pramAda-kaSAyAdike vivartamAnaH = avatiSThamAnaH lokaH-prANigaNo narakabhavAdikaM duHkhamavApnotIti gAthArthaH // 214 // punarapi vyatirekadRSTAntadvAreNa upadezadAnAya Aha[ni0] eseva ya uvaeso palitta pevalAya paMthamAdIsu / aNuhavai jaha saceo suhAI samaNo vi ya taheva // 215 // suu0|| ||siiusnnijjN|| eseva ya ityAdi gAthA / eSa eva pUrvokta upadezo yo vivekA-'vivekajanitaH; tathA hi-sacetano vivekI pradIpte sati prapalAyamAnaH sukhamanubhavati / pathi viSaye ca sApAya-nirapAyavivekajJaH, AdigrahaNAd anyasmin vA dasyubhayAdau samupasthite sati yathA vivekI sukhenaiva tamapAyaM pariharan sukhabhAg bhavati; evaM zramaNo'pi bhAvataH sadA vivekitvAd jAgradavasthAmanubhavan samastakalyANAspadIbhavati // 215 // atra ca suptA'suptAdhikAragAthA:"jAgaraha narA NiccaM jAgaramANassa vaDDae buddhI / jo suyai na so dhaNNo jo jaggai so sayA dhaNNo // [ nizI0bhA05303 ] Ti0 1. pi vaTTamANo kha ja / viyaTTamANo jha Ja // 2. madirayA, mU0 kha / / 3. 0ke'pi vartamAnaH kha ga // 4. u // 5. pavalAi kha ja tth| pavae ya cha / payalAi jha // 6. suutrm-|| cha ||kh cha ja / sUtraH (trm)-|| tRtIyAdhyayane prathamoddezakaH / tRtIyAdhyayanam // jh| sUtram ||siiosnnijjss nnijjuttii||ch||| suutrm|| tR0 adhyayanam / / Tha / / 7. vivekajanita: ga / / vi0Ti00 prAgvadeva iti samyaktvaM na prApnoti" jai0vi0pa0 / / "upazamaka iti zreNisamArambhakaH" jai0vi0pa0 // 280 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahitAya duHkham [shru01| a03| u01| sU0106] suyai suyaMtassa suyaM saMkiyakhaliyaM bhave pamattassa / jAgaramANassa suyaM thirapariciyamappamattassa // [nizI0bhA05304] nAlasseNa samaM sokkhaM, na vijjA saha niddayA / na veraggaM pamAdeNa, nAraMbheNa dayAluyA // [nizI0bhA05307] jAgariyA dhammINaM AhammINaM tu suttayA seyA / vacchAhivabhagiNIe akahiMsu jiNo jayaMtIe // [ nizI0bhA05306] suyai ya ayagarabhUo suyaM pi se nAsaI amayabhUyaM / hohIi goNabhUo naTThammi sue amayabhUe // " [bR0ka0bhA03382-87, nizI0bhA05303] tadevaM darzanAvaraNIyakarmavipAkodayena kvacit svapannapi yaH saMvigno yatanAvAMzca sa darzanamohanIyamahAnidrApagamAd jAgradavastha eveti / ye tu suptA te'jJAnodayAd bhavanti; ajJAnaM ca mahAduHkham; duHkhaM ca jantUnAM ahitAya iti darzayati logaMsi jANa ahiyAya dukkhaM / samayaM logassa jANittA ettha satthovarate // 106 // loyaMsi jANa ityAdi / loke SaDjIvanikAye jAnIhi paricchindyA dai:khahetutvAd duHkham ajJAnaM mohanIyaM vA, tad ahitAya-narakAdibhavavyasanopanipAtAya, iha vA bandha-vaMdha-zarIra-mana:pIDAyai jAyata ityetad jAnIhi / parijJAnAcca etat phalaM yaduta dravya-bhAvasvApAd ajJAnarUpAd duHkhahetorapasarpaNamiti / kiJca anyat samayamityAdi / samayaH = AcAro'nuSThAnaM, taM lokasya = asumavAtasya jJAtvA atra zastroparato bhaved iti uttarasUtreNa sambandhaH / 'loko hi bhogAbhilASitayA prANyupamardAdi-kaSAyahetukaM karma upAdAya narakAdiyAtanAsthAneSu utpadyate; tataH kathaJcid uvRttya avApya ca azeSaklezavAtaghnaM dharmakAraNamAryakSetrAdau manuSyajanma punarapi mahAmohamohitamatiH tat tad Arabhate yena yenA'dho'dho vrajati, saMsArAnnonmajjatIti ayaM lokAcAraH, taM jJAtvA / athavA samabhAvaH samatA, tAM jJAtvA, lokasya iti saptamyarthe SaSThI, tatazca ayamarthaH-loke jantusamUhe samatAM samazatru-mitratAM samAtma-paratAM vA jJAtvA / Ti0 1.logammi ka // 2. paricchinddhi kha // 3. kha-gha-Ga pustakeSu duHkhahetutvAd iti pATho nopalabhyate // 4. 0vadha-zArIrapIDAyai kha / 0vadha-zArIra-mAnasapIDAyai ca // 5. tatra kha // 6. uddhAvApya ka gha ng|| 281 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u01| sU0107] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram yadi vA 'sarve'pi ekendriyAdayo jantavaH sadA svotpattisthAnariraMsavo maraNabhIravaH sukhepsavo duHkhadviSaH' ityevambhUtA samatA, tAM jJAtvA kiM kuryAt ? ityAha ettha satthovarae / atra-asmin SaTkAyaloke zastrAt dravya-bhAvabhedAd uparato dharmajAgaraNena jAgRhi / yadi vA yad yat saMyamazastraM prANAtipAtAdyAzravadvAraM zabdAdipaJcaprakArakAmaguNAbhiSvaGgo vA tasmAd ya uparataH sa muniriti // 106 / / Aha ca [sU0] jassime sadA ya rUvA ya gaMdhA ya rasA ya phAsA ya abhisamaNNAgatA bhavaMti se AtavaM nANavaM veyavaM dhammavaM baMbhavaM paNNANehiM parijANati logaM, muNIti vacce dhammavidu tti aMjU AvaTTasoe saMgamabhijANati / jessime ityAdi / yasya muneH ime pratyAtmavedyAH samastaprANigaNendriyapravRttiviSayabhUtAH zabda-rUpa-gandha-rasa-sparzA manojJetarabhedabhinnAH, abhisamanvAgatAH iti abhiH Abhimukhyena samyak iSTA-'niSTAvadhAraNatayA anu iti zabdAdisvarUpAvagamAt pazcAt AgatA:-jJAtA: paricchinnA yasya muneH bhavanti sa lokaM jAnAtIti sambandhaH / idamuktaM bhavati- iSTeSu na rAgaM upayAti, nApi itareSu dveSam; etadeva abhisamanvAgamanaM teSAm, nAnyaditi / yadi vA ihaiva zabdAdayo duHkhAya bhavanti, AstAM tAvat paraloka iti / uktaM ca "raktaH zabde hariNaH, sparza nAgo, rase ca vAricaraH / kRpaNapataGgo rUpe, bhujago gandhe nanu vinaSTaH // paJcasu raktAH paJca vinaSTA yatrAgRhItaparamArthAH / ekaH paJcasu raktaH prayAti bhasmAntatAmabudhaH // " [ ] athavA zabde puSpazAlAd bhadrA nanAza, rUpe arjunakataskaraH, gandhe gandhapriyakumAraH, rase saudAsaH, sparze satyakiH sukumArikApati vA lalitAGgakaH; paratra ca narakAdiyAtanAsthAnabhayamiti / evaM zabdAdIn ubhayaduHkhasvabhAvAn avagamya yaH parityajed Ti0 1. ityevambhUtAM samatAM tAM jJAtvA gha Ga Rte // 2. yassime ka / 3. 0rUpa-rasa-gandhasparzA ga || 4. sodAsaH ka ca // vi0Ti0 9 "paraloka iti samanvAgatA bhavantIti yogaH" jai0vi0pa0 // "puSpazAlAd iti gAyanAt" jai0vi0p0|| 282 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAdivAn muniH [shru01| a03 / u01 / sU0107 ] asau kaM guNamavApnuyAt ? ityAha-- se AyavaM ityAdi / yo hi mahAmohanidrA''vRte loke duHkhamahitAya jAnAno elokasamayadarzI zastroparataH san zabdAdIn kAmaguNAn duHkhaikahetUn abhisamanvAgacchati jJaparijJayA, pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAcaSTe ; sa mumukSuH AtmavAn AtmA jJAnAdikaH asya astIti AtmavAn / zabdAdiparityAgena hi AtmA'nena rakSito bhavati, anyathA nArakaikendriyAdipAte sati AtmakAryA'karaNAt kuto'sya Atmeti / pAThAntaraM vA- se AyavI nANavI, AtmAnaM zvabhrAdipatanarakSaNadvAreNa vettIti Atmavit; tathA jJAnaM=yathAvasthitapadArthaparicchedakaM vettIti jJAnavit; tathA vedyate jIvAdisvarUpaM anena iti vedaH AcArAdyAgamaH, taM vettIti vedavit; tathA durgatiprasRtajantudharaNasvabhAvaM svargA'pavargamArgaM dharmaM vettIti dharmavit; evaM brahma - azeSamalakalaGkavikalayogizarma vetta brahmavit, yadi vA aSTAdazadhA brahmeti; evambhUtazcAsau prakarSeNa jJAyate jJeyaM yaistAni prajJAnAni matyAdIni, taiH lokaM = yathAvasthitaM jantulokaM tadAdhAraM vA kSetraM jAnAti, paricchinatti ityuktaM bhavati / ya eva zabdAdiviSayasaGgasya parihartA sa eva yathAvasthitalokasvarUpaparicchedIti / yazca anantaraguNopetaH sa kiM vAcyaH ? ityata Aha muNI ityAdi / yo hi AtmavAn jJAnavAn vedavAn dharmavAn brahmavAn prajJAnaiH vyastaiH samastaiH vA lokaM jAnAti sa muniH vAcyaH; manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAM muniriti kRtvA / kiJca- dhamma0 ityAdi / dharmaM - cetanA - 'cetanadravyasvabhAvaM zruta cAritrarUpaM vA vettIti dharmavit; RjuH iti Rjo: jJAna-darzana- cAritrAkhyasya mokSamArgasya anuSThAnAd akuTilo yathAvasthitapadArthasvarUpaparicchedAd vA RjuH, sarvopAdhizuddho' 'vakra iti yAvat / tadevaM dharmavid RjuH muniH kimbhUto bhavati ? ityAha AvaTTa0 ityAdi / bhAvAvartaH janma- jarA - maraNa-roga-zoka- vyasanopanipAtAtmakaH saMsAra iti / uktaM hi 'rAga-dveSavazAviddhaM, mithyAdarzanadustaram / janmAvarte jagat kSiptaM pramAdAd bhrAmyate bhRzam // " [ Ti0 1. guNamApnuyAt kha // 2. loke samayopadazI ( rzI) ga // 3. veda - dharmavAn ka // 4. 0d bhramyate ga // vi0Ti0 "brahmavid malarahitaH " jai0vi0pa0 // 283 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03 / u01 / sU0107] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram bhAva zroto'pi zabdAdikAmaguNaviSayAbhilASaH, Avartazca zrotazca = Avarta - zrotasI, tayoH rAga-dveSAbhyAM sambandha:-saGgaH, tam abhijAnAti = Abhimukhyena paricchinatti, yathA-- ayaM saGga Avarta - zrotasoH kAraNam / jAnAnazca paramArthataH ko'bhidhIyate ? - yo'narthaM jJAtvA pariharati / tatazca ayamarthaH - saMsArazrotaH saGgaM rAga-dveSAtmakaM jJAtvA yaH pariharati sa eva Avarta-zrotasoH saGgasya abhijJAtA / supta-jAgratAM doSa-guNarparicchedI kaM guNamavApnuyAt ? ityAha sItosiNaccAgI se NiggaMthe arati - ratisahe phArusiyaM No vedeti jAgara - verovarate vIre ! evaM dukkhA pamokkhasi // 107 // sIosiNa0 ityAdi / sabAhyA - 'bhyantaragrantharahitaH san zItoSNatyAgI sukhaduHkhA'nabhilASukaH zItoSNarUpau vA parISahAvatisahamAna: saMyamA - saMyamA-'rati-ratisahaH san paruSatAM = karkazatAM pIDAkAritAM parISahANAmupasargANAM vA karmakSapaNAyodyataH sAhAyyaM manyamAno no vetti, nai tAM pIDAkAritvena gRhNAti ityuktaM bhavati / yadi vA saMyamasya tapaso vA paruSatAM zarIrapIDotpAdanAt karmamalApanayanAd vA saMsArodvignamanA mumukSurnirAbAdhasukhonmukhaH na vetti, na saMyama-tapasI pIDAkAritvena gRhNAtIti yAvat / kiJca- jAgara0 ityAdi / asaMyamanidrApagamAd jAgartIti jAgaraH, abhimAnasamutthaH amarSAvezaH parApakArAdhyavasAyo= vairam, tasmAd uparata:- vairoparataH, jAgarazcAsau vairoparatazceti vigRhya karmadhArayaH; ka evambhUtaH ? vIraH karmApanayanazaktyupetaH; evambhUtazca tvaM vIra ! AtmAnaM paraM vA duHkhAd duHkhakAraNAd vA karmaNaH pramokSyasIti // 107 // yazca yathoktAd viparIta Avarta - zrotasoH saGgamupagataH ajAgaraH sa kimApnuyAt ? ityAha[sU0] jarA- maccuvasovaNIte gare satataM mUDhe dhammaM NAbhijANati / jarA ityAdi / jarA ca mRtyuzca-jarA- mRtyU, tAbhyAM AtmavazamupanItaH naraH =prANI satatam=anavarataM mUDhaH = mahAmohamohitamatiH dharmaM- svargA - 'pavargamArgaM nAbhijAnIte =nAvagacchati / tat saMsAre sthAnameva nAsti yatra jarA - mRtyU na staH / devAnAM jarA'bhAva iti cet, tanna, tatrApi upAntakAle lezyA - bala - sukha- prabhutva-varNahAnyupapatteH astyeva teSAmapi Ti0 1. 0paricchede gha Ga // 2. 0 saMyamaratyaratisahaH kha - capratibhyAmRte // 3. na tAn pIDA0 khacapustake vinA // 4. karmalepApanayanAdvA kha vinA // 5. 0 sukhotsuko na saMyama0 kha / 0sukho na vetti ga // 6. dhIraH ca / / 7. dhIra ! ca // 8. pramokSAya ] sIti ka // 284 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apramataH parivrajet [shru01| a03| u01| sU0108] jarAsadbhAvaH / uktaM ca "devA NaM bhaMte ! savve samavaNNA ? no iNaDhe samaDhe / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ? goyamA ! devA duvihA-puvvovavaNNagA pacchovavaNNagA ya / tattha NaM je te puvvovavaNNagA te NaM avisuddhavaNNayarA, je NaM pecchovavaNNagA te NaM visuddhavaNNayarA / " [ prjnyaa0suu017|1|1144] evaM lezyAdyapIti / cyavanakAle tu sarvasyaiva etad bhavatIti, tadyathA "mAlyamlAniH kalpavRkSaprakampaH, zrI-hInAzo vAsasAM coparAgaH / dainyaM tandrA kAma-rAgA-'GgabhaGgo, dRSTibhrAntirvepathuzcAratizca // " [ yatazcaivaM ataH sarvaM jarA-mRtyuvazopanItaM abhisamIkSya kiM kuryAt ? ityAhapAsiya Ature pANe appamatto parivvae / pAsiya ityAdi / sa hi bhAvajAgara: taiH taiH bhAvasvApajanitaiH zArIra-mAnasaiH duHkhaiH AturAn-kiGkartavyatAmUDhAn duHkhasAgarAvagADhAn prANAn abhedopacArAt prANinaH dRSTvA= jJAtvA apramattaH parivrajet udyuktaH san saMyamAnuSThAnaM vidadhyAt / api ca maMtA eyaM matimaM pAsa, AraMbhajaM dukkhamiNaM ti NaccA, maMtA ityAdi / he matiman ! sazrutika ! bhAvasuptA-''turAn pazya, matvA ca etad jAgrat-supta-guNa-doSA''pAdanaM, mA svApamatiM kuru / kiJca AraMbhajamityAdi / ArambhaH sAvadhakriyAnuSThAnaM, tasmAjjAtam Arambhajam; kiM tat ? duHkhaM tatkAraNaM vA karma; idamiti pratyakSagocarApannaM azeSArambhapravRttaprANigaNAnubhUyamAnaM iti etat jJAtvA-paricchidya nirArambho bhUtvA Atmahite jAgRhi / yastu viSaya-kaSAyA''cchAditacetA bhAvazAyI sa kimApnuyAt ? ityAhamAyI pamAyI puNareti gabbhaM / uvehamANo sadda-rUvesu aMjU mArAbhisaMkI maraNA pamuccati // 108 // Ti0 1. 0gA ya paccho0 gha / 0gA yA paccovavaNNagA ng|| 2. paccovavaNNagA ng|| 3. dRSTibhraMzo vepathu0 kha / dRSTibhrAmo vepathu0 ga ca // 4. sAvadyAnuSThAnaM kha // 285 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03 / u01 / sU0109 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram mAI ityAdi / madhyagrahaNAcca AdyantayoH grahaNam, tena krodhAdikaSAyavAn madyAdipramAdavAn nairakaduHkhamanubhUya punaH tiryakSu garbhamupaiti / yastu akaSAyI pramAdarahitaH kimbhUto bhavati ? ityAha uveha0 ityAdi / bahuvacananirdezAd Adyartho gamyate, zabda-rUpAdiSu yau rAga-dveSau tau upekSamANaH-akurvan RjuH bhavati =yatirbhavati / yatireva paramArthata RjuH; aparastu anyathAbhUtastryAdipaidArthA'nyathAgrahAd vakraH / kiJca sa RjuH zabdAdInupekSamANo maraNaM=mAraH, tadabhizaGkI maraNAd udvijaMstat tat karoti yena maraNAt pramucyate ||108 / / kiM tat karoti ? ityAha [sU0] appamatto kAmehiM, uvarato pAvakammehiM, vIre Atagutte kheyaNe / appamatta0 ityAdi / kAmaiH yaH pramAdaH tesmAdapramatto bhavet / kazcApramattaH syAt ? yaH kAmArambhakebhyaH pApebhya uparato bhavati iti darzayati- uvarao ityAdi / uparataH mano-vAk-kAyaiH, kuta: ? pApopAdAnakarmabhyaH / ko'sau ? vIraH kimbhUtaH ? guptAtmA, kazca gupto bhavati ? yaH khedajJaH / yazca khedajJaH sa kaM guNamavApnuyAt ? ityAhaje pajjavajAtasatthassa khetaNNe se asatthassa khetaNNe / " je asatthassa khetaNNe se pajjavajAtasatthassa khetaNNe // 109 // nipuNaH saH azastrasya je pajjava0 ityAdi / zabdAdInAM viSayANAM paryavA: - vizeSA:, teSu tannimittaM jAtaM zastraM-paryavajAtazastraM, zabdAdivizeSopAdAnAya yat prANyupaghAtakAri anuSThAnaM tat paryavajAtazastraM tasya, yaH paryavajAtazastrasya khedajJaH niravadyAnuSThAnarUpasya saMyamasya khedajJaH; yazca azastrasya saMyamasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasya khedajJaH / idamuktaM bhavati - yaH zabdAdiparyAyAn iSTA-'niSTAtmakAn tatprAptiparihArAnuSThAnaM ca zastrabhUtaM vetti so'nupaghAtakatvAt saMyamamapi azastrabhUtaM AtmaparopakAriNaM vetti; zastrA - zastre ca jAnAnastatprApti - parihArau [? statparihAra- prAptI] vidhatte, etatphalatvAd jJAnasyeti / = 286 = = Ti0 1. nArakaM duHkha0 kha / narakaM duHkha0 ca // 2. 0ti yatireva ka ga ca // 3. 0padArthagrahaNAd kha / 0 padArthAnyathAgrahaNAd ga gha Gaca / 4. 0 stat karoti kha vinA / / 5. tatrApramatto kaAdarzAdRte / / 6. dhIraH ca / / 7. 0 zastram / tasya yaH khedajJaH ka ga ca / 0zastram / yaH paryava0 kha // / 8. 0sya khedajJaH kha gha // 9. 0sya khedajJaH kha // / 10. 0 zastre vijAnAna0 kha // Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akarmaNo vyavahArAbhAvaH [shru01| a03| u01| sU0111] yadi vA zabdAdiparyAyebhyaH tajjanitarAga-dveSaparyAyebhyo vA jAtaM yad jJAnAvaraNIyAdi karma, tasya yat zastraM dAhakatvAt tapaH, tesya yaH khedajJaH stajjJAnAnuSThAnataH, saH azastrasya= saMyamasyApi khedajJaH, pUrvoktAdeva hetoH; hetu-hetumadbhAvAcca yo'zastrasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasyApi khedajJa iti // 109 // tasya ca saMyama-tapaHkhedajJasya AzravanirodhAd anAdibhavopAttakarmakSayaH; karmakSayAcca yad bhavati teMdupadizati[saM0] akammassa vavahAro Na vijjati / kammuNA uvAdhi jAyati // 110 // akammassa ityAdi / na vidyate karma aSTaprakAraM asya iti akarmA, tasya vyavahAro na vidyate nAsau nAraka-tiryaG-narA-'mara-paryAptakA-'paryAptaka-bAlakumArAdiseMsArivyapadezabhAg bhavati / yazca sakarmA sa nArakAdivyapadezena vyapadizyata ityAha __kammuNA ityAdi / upAdhIyate vyapadizyate yeneti upAdhiH vizeSaNaM, sa upAdhiH karmaNA jJAnAvaraNIyAdinA jAyate; tadyathA- mati-zrutA-'vadhi-mana:paryAyavAn mandamatistIkSNo vetyAdi; cakSurdarzanI acakSurdarzanI nidrAlurityAdi; sukhI duHkhI veti; mithyAdRSTiH samyagdRSTiH samyagmithyAdRSTiH strI pumAn napuMsakaH kaSAyItyAdi; sopakramAyuSko nirupakramAyuSko'lpAyurityAdi; nArakastiryagyonirekendriyo dvIndriyaH paryAptako'paryAptakaH subhago durbhaga ityAdi; uccairgotro nIcairgotro veti; kRpaNastyAgI nirupabhogo nirvIrya ityevaM karmaNA saMsArI vyapadizyate // 110 // yadi nAmaivaM tataH kiM kartavyam ? ityAha[sU0] kammaM ca paDilehAe kammamUlaM ca jaM chaNaM, kammaM ca ityAdi / karma jJAnAvaraNIyAdi, tat pratyupekSya bandhaM vA prakRti-sthitianubhAva-pradezAtmakaM paryAlocya, tatsattAvipAkApannAzca prANino yathA bhAvanidrayA zerate tathA avagamya akarmatopAye bhAvajAgaraNe yatitavyamiti / / _ Ti0 1. tasya zastrasya khedajJa0 kha / 2. yo'zastrasyApi khedajJaH gha / 3. tadapyatidizati kha ca Rte // 4. 0te'syASTaprakAraM karmetyakarmA kha ca // 5. saMsAravyapa0 kha ga // 6. 0stiryagyona ekendriyo kha ca / stiryagyonika ekendriyo gha ng|| 7. 0kSya karmabandhaM vA kha / / 8. vipAkApannAMzca ga-capratI vinA // 287 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a03 / u01 / sU0111] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram tadabhAvazca anena prakrameNa bhavati, tadyathA - aSTavidhasatkarmA apUrvAdikaraNakSapakazreNiprakrameNa mohanIyakSayaM vidhAya antarmuhUrtamajaghanyotkRSTaM kAlaM saptavidhasatkarmA / tataH zeSaghAtitraye kSINe caturvidhabhavopagrAhisatkarmA jaghanyato'ntarmuhUrtaM utkRSTato dezonAM pUrvakoTiM yAvat / punarUrdhvaM paJcahUsvAkSarodgiraNakAlIyAM zailezyavasthAmanubhUya akarmA bhavati / sAmprataM uttaraprakRtInAM sadasatkarmatAvidhAnaM ucyate-- tatra jJAnAvaraNIyA-'ntarAyayoH pratyekaM upAttapaJcabhedayoH caturdazasvapi jIvasthAnakeSu guNasthAnakeSu ca mithyAdRSTerArabhya kevaliguNasthAnAd Arato'paravikalpAbhAvAt paJcavidhasatkarmatA / darzanAvaraNasya trINi satkarmatAsthAnAni, tadyathA - navavidhaM nidrApaJcakadarzanacatuSTayasamanvayAt, etat sarvajIvasthAnAnuyAyi, guNasthAneSvapi anivRttibAdarakAlasaGkhyeyabhAgAn yAvat 1, tataH katicit saGkhyeyabhAgAvasAne styAnarddhitrayakSayAt SaTsatkarmatAsthAnam 2, tataH kSINakaSAyadvicaramasamaye nidrA - pracalAdvayakSayAt catuH satkarmatAsthAnam, tasyApi kSayaH kSINakaSAyakAlAnta iti 3 | vedanIyasya dve satkarmatAsthAne, tadyathA-- dve api sAtA 'sAte iti ekam, anyatarodayArUDhazailezyavasthetaradvicaramakSaNakSaye sati sAtamasAtaM vA karmeti dvitIyam / 2 mohanIyasya paJcadaza satkarmatAsthAnAni, tadyathA - SoDazakaSAya- navanokaSAyadarzanatraye sati samyagdRSTeraSTAviMzatiH 1, samyaktvodvalane samyagmithyAdRSTeH saptaviMzatiH 2, darzana - dvayodvalane samyag (?) mithyAdRSTeH anAdimithyAdRSTervA SaDviMzatiH 3, samyagdRSTeraSTAviMzatisatkarmaNo'nantAnubandhyudvalane kSapaNe vA caturviMzatiH 4, mithyAtvakSaye trayoviMzatiH 5, samyagmithyAtvakSaye dvAviMzatiH 6, kSAyikasamyagdRSTerekaviMzatiH 7, apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNakSaye trayodaza 8, anyataravedakSaye dvAdaza 9, dvitIyavedakSaye satyekAdaza 10, hAsyAdiSaTkakSaye paJca 11, svavedAbhAve catvAri 12, saJjvalanakrodhakSaye trayaH 13, saJjvalanamAnakSaye dvau 14, saJcalanamAyAkSaye sati eko lobha : 15, tatkSaye ca mohanIyA'sattA iti / 4 AyuSo dve satkarmatAsthAne sAmAnyena tadyathA - parabhavAyuSkabandhottarakAlaM AyuSkadvaiyamekam; dvitIyaM tu tadbandhAbhAva iti / nAmno dvAdaza satkarmatAsthAnAni, tadyathA - trinavatiH 93, dvinavatiH 92, Ti0 1. tu ga // 2. 0ne'nAdimithyA0 ka ga gha ca // 3. puMvedAbhAve kha ca / vedAbhAve ga // 4. 0ne / tadyathA gha Ga // 5. 0dvaye ekam Ga // 288 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmaNaH sattAsthAnAni [shru01| a03| u01| sU0111] ekonanavatiH 89, aSTAzItiH 88, SaDazItiH 86, azItiH 80, ekonAzItiH 79, aSTasaptatiH 78, SaTsaptatiH 76, paJcasaptatiH 75, nava 9, aSTau ceti 8 / tatra trinavatiH-gatayazcatasraH 4, paJca jAtayaH 5, paJcazarIrANi 5, paJca saGghAtAH 5, bandhanAni paJca 5, saMsthAnAni SaT 6, aGgopAGgatrayam 3, saMhananAni SaT 6, varNapaJcakaM 5, gandhadvayaM 2, rasAH paJca 5, aSTau sparzAH 8, AnupUrvIcatuSTayaM 4, agurulaghu-upaghAta-parAghAta-ucchAsA''tapa-uddyotAH SaT 6, prazastetaravihAyogatidvayaM 2, pratyekazarIra-trasa-zubha-subhaga-susvarasUkSma-paryAptaka-sthirA-''deya-yazAMsi setarANIti viMzatiH 20, nirmANam, tIrthakaratvamiti evaM sarvasamudAye trinavatirbhavati 93, tIrthakaranAmA'bhAve dvinavatiH 92, trinavateH AhArakazarIra-saGghAta-bandhanA-'GgopAGgacatuSTayAbhAve sati ekonanavatiH 89, tato'pi tIrthakaranAmA'bhAve'STAzItiH 88, devagati-tadAnupUrvIdvayodvalane SaDazItiH 86, yadi vA azItisatkarmaNo narakagatiprAyogyaM badhnataH tadgatyAnupUrvIdvaya-vaikriyacatuSkabandhakasya SaDazItiH, devagatiprAyogyabandhakasya veti| tato narakagatyAnupUrvIdvayavaikriyacatuSTayodvalane azItiH 80 / punaH manuSyagatyAnupUrvIdvayodvalane aSTasaptatiH 78 / etAni akSapakANAM setkarmatAsthAnAni; kSapakazreNyantargatAnAM tu procyante, tadyathA trinavate: naraka-tiryaggati-tadAnupUrvIdvaya-eka-dvi-tri-caturindriyajAti-Atapauddyota-sthAvara-sUkSma-sAdhAraNarUpaiH naraka-tiryaggatiprAyogyaiH trayodazabhiH karmabhiH kSapitaH azItiH bhavati / dvinavateH tu ebhiH trayodazabhiH kSapitaiH ekonAzItiH / yA asau AhArakacatuSTayApagamena ekonanavatiH saJjAtA tataH trayodazanAmni kSapite SaTsaptatiH bhavati / tIrthakaranAmAbhAvApAditA aSTAzItiH / trayodazanAmAbhAve paJcasaptatiH / sA'pi tIrthakarakevalizailezyApannadvicaramasamaye tIrthakaranAmnaH prakSepAd vedyamAnanavakarmaprakRtivyudAsena kSayamupagacchati ityataH antyasamaye navasatkarmatAsthAnam / tAzca vedyamAnA navemAH, tadyathA-manujagati-paJcendriyajAti-trasa-bAdara-paryAptaka-subhagA-''deya-yaza:kIrtitIrthakararUpAH, etA eva zailezyantasamaye sattAM bibhrati; zeSAstu ekasaptatiH saptaSaSTirvA dvicaramasamaye kSayamupayAnti; etA eva nava atIrthakarakevalinastIrthakaranAmarahitA aSTau bhavanti, ataH antyasamaye aSTasatkarmatAsthAnamiti / sAmAnyena gotrasya dve satkarmatAsthAne, tadyathA- ucca-nIcagotrasadbhAve satyekaM Ti0 1. dvinavatirbhavati 92 ga // 2. satkarmasthAnAni kha / / 3. tiH / tatrAzIteH SaTsaptatervA tIrthakara0 ka-khapustake Rte // 4. kSayamupagate zeSanAmni antyasamaye ka-khapratibhyAmRte // 5. 0nti; evaM nava ka || 289 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u01| sU0111] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram satkarmatAsthAnam, tejo-vAyUccairgotrodvalane kAlaGkalIbhAvAvasthAyAM nIcairgotrasatkarmateti dvitIyam, yadi vA ayogidvicaramasamaye nIcairgotrakSaye sati uccairgotrasatkarmatA, evaM dvirUpagotrAvasthAne satyekaM satkarmatAsthAnam, anyataragotrasadbhAve sati dvitIyamiti / evaM karma pratyupekSya tatsattApagame yatinA yatitavyamiti / kiJca kamma0 ityAdi / karmaNo mUlaM kAraNaM mithyAtvA-'virati-pramAda-kaSAya-yogAH, caH samuccaye, karmamUlaM ca pratyupekSya yat kSaNam iti "kSaNu hiMsAyAm" [pA0dhA01466] kSaNanaM-hiMsanaM, yat kimapi prANyupaghAtakAri tat karmamUlatayA pratyupekSya parityajet / pAThAntaraM vA- 'kammamAhUya jaM chaNaM' ya upAdAnakSaNaH asya karmaNaH tad, yat kSaNaM karma AhUya-karma upAdAya tatkSaNameva nivRttiM kuryAt / idamuktaM bhavati- ajJAnapramAdAdinA yasminneva kSaNe karmahetukaM anuSThAnaM kuryAt tasminneva kSaNe labdhacetAstadupAdAnahetonivRttiM vidadhyAditi / punarapi upadezadAnAya AhapaDilehiya savvaM samAyAya dohiM aMtehiM adissamANe taM pariNAya medhAvI vidittA logaM vaMtA logasaNNaM se matimaM parakkamejjAsi tti bemi // 111 // // sIosaNijjassa paDhamo uddesao sammatto // paDilehiya ityAdi / pratyupekSya pUrvoktaM karma tadvipakSamupadezaM ca, sarvaM samAdAya= gRhItvA, antahetutvAd antau-rAga-dveSau, tAbhyAM saha adRzyamAnaH tAbhyAM anapadizyamAno vA, tat karma tadupAdAnaM vA rAgAdikaM, jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharediti / rAgAdimohitaM lokaM viSaya-kaSAyalokaM vA jJAtvA, vAntvA ca lokasaJjJAM viSayapipAsAsaJjitAM dhanAdyAgrahagraharUpAM vA, sa medhAvI-maryAdAvyavasthitaH san parAkrameta-saMyamAnuSThAne udyukto bhavet, viSayapipAsAM ariSaDvarga vA aSTaprakAraM vA karma * avaSTabhyAt, itiH parisamAptau, bravImi iti pUrvavat // 111 // // iti zItoSNIyAdhyayanaprathamoddezakaTIkA samAptA // cha // Ti0 1. gotradvayasadbhAve kha ca // 2. 0kSya sattApagame k| 0kSya tatsattApagamAya yatinA ga / 3. tat kSaNaM ca / / 4. kSaNamAhUya karmo0 kh||5. viSaya-kaSAyAdikaM vA jJAtvA kh| viSayalokaM k||6.dhnaayaagrhgrhruupaaN ka ga gha / dhanAyAgraharUpAM Gaca / / 7. 0dhyayanasya prathamoddezakaTIkA parisamApteti // ch||kh // vi0Ti0 @ "antahetutvAd i[ti] sugativinAzakatvAt" jai0vi0pa0 // 290 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dvitIya uddezakaH // uktaH prathamoddezakaH / sAmprataM dvitIya Arabhyate / asya ca ayamabhisambandhaHpUrvoddezake bhAvasuptAH pradarzitAH; iha tu teSAM svApavipAkaphalamasAtamucyate iti / anena sambandhena AyAtasya asya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyam, taccedam[sU0] jAtiM ca vuddhiM ca iha'jja pAsa, bhUtehiM jANa paDileha sAtaM / tamhA'tivijjaM paramaM ti NaccA sammattadaMsI Na kareti pAvaM // 112(4) // jAiM ca ityAdi vRttam / jAtiH = prasUtiH, bAla-kumAra-yauvanavRddhAvasthAvasAnA vRddhiH, iha manuSyaloke saMsAre vA, adyaiva kAlakSepamantareNa, jAtiM ca vRddhi ca pazya =avalokaya / idamuktaM bhavati- jAyamAnasya yad duHkhaM vRddhAvasthAyAM ca yat zArIra-mAnasamutpadyate tad vivekacakSuSA pazya / uktaM ca "jAyamANassa jaM dukkhaM, maramANassa jaMtuNo / teNa dukkheNa saMtatto, na sarai jAimappaNo // [ mhaanishii05|117] "virasarasiyaM rasaMto to so joNImuhAu niSphiDai / mAUe appaNo vi ya veyaNamatulaM jaNemANo ||[tndu0vaicaa0prkii039-40] tathA- "hINa-bhiNNasaro dINo, vivarIo vicittao / dubbalo dukkhio vasai, saMpatto dasami dasaM // " [ tandu0vaicA0prakI055 ] ityAdi / athavA Arya iti AmantraNam, bhagavAn gautamaM Amantrayati- iha Arya ! jAtiM vRddhiM ca tatkAraNaM karma kAryaM ca duHkhaM pazya, dRSTvA avabudhyasva, yathA ca jAtyAdikaM na syAt tathA vidhatsva / kiJca aparam bhUehimityAdi / bhUtAni-caturdazabhUtagrAmAH, taiH samaM AtmanaH sAtaM-sukhaM pratyupekSya paryAlocya jAnIhi-'yathA tvaM sukhapriya evamanye'pIti; yathA vA tvaM duHkhadviD Ti0 1. 0di sUtram / jAti: ca // 2. 0tto carimaM dasaM kha vinA // 3. jAnIhi / tathA hi-yathA ca // 4. vA iti khapratau nAsti / ca ga gha Ga ca / / vi0Ti0 0 "bAla-kumArAdi avasthA 10" sa0vi0pa0 // 291 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u02| sU0113 ( 5 ) ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram evamanye'pi jantavaH' / evaM matvA anyeSAM asAtotpAdanaM na vidadhyAH, evaM ca janmAdiduHkhaM na prApsyasIti / uktaM ca "yatheSTaviSayAH sAtamaniSTA itarat tava / anyatrApi viditvaivaM, na kuryAdapriyaM jane // " [ yadyevaM tataH kim ? ityAha tamhA ityAdi / tasmAt jAti-vRddhi-sukha - duHkhadarzanAt, atIva vidyA = tattvaparicchettrI yasya asau = atividyaH, saH paramaM mokSaM jJAnAdikaM vA tanmArgaM jJAtvA samyaktvadarzI san pApaM na karoti, sAvadyamanuSThAnaM na vidadhAti ityuktaM bhavati // 112(4) // pApasya ca mUlaM snehapAzAH; tadapanodArthamAhaummaMca pAsaM iha macciehiM, AraMbhajIvI ubhayANupassI / kAmesu giddhA NicayaM kareMti, saMsiccamANA puNareMti gabbhaM // 113 (5) // [ sU0 ] ummuMca ityAdi vRttam / iha manuSyaloke caturvidhakeSAya-viSayavimokSakSamAdhAre martyaiH sArdhaM dravya- bhAvabhedabhinnaM pAzaM ut-prAbalyena muJca= apAkuru / sa hi kAmabhogalAlasaH tadAdAnahetoH hiMsAdIni pApAni Arabhate, ato'padizyate AraMbha0 ityAdi / ArambheNa jIvituM zIlamasya iti ArambhajIvI mahArambhaparigrahaprakalpitajIvanopAyaH, ubhayaM zArIra- mAnasaM aihikA - ''muSmikaM vA draSTuM zIlamasya iti sa tathA / kiJca kAmesu ityAdi / kAmAH icchA-madanarUpA:, teSu gRddhAH - adhyupapannA nicayaM = karmopacayaM kurvanti / yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha- saMsicca0 ityAdi / tena kAmopAdAnajanitena karmaNA saMsicyamAnAH = ApUryamANA garbhAd garbhAntaramupayAnti, saMsAracakravAle araghaTTaghaTIyantranyAyena paryaTante Asata ityuktaM bhavati // 113(5) // tadevaM anibhRtAtmA kimbhUto bhavati ? ityAha [sU0 ] avi se hAsamAsajja, haMtA NaMdIti maNNati / alaM bAlassa saMgeNaM, veraM vaDDheti appaNo // 114(6) // Ti0 1. ummucca kha ca // 2. 0kaSAyavimokSa0 ca // 3. Arambhe jIvituM ka // / 4. 0pAyaH sa ubhayaM zA0 ca / 0pAyaM bhayaM zA0 AcA0zu0 // 292 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtaGkadarzI pApaM na kuryAt [shru01| a03| u02| sU0115(7)] avi se ityAdi zlokaH / hrI-bhayAdinimittaH cetoviplavo hAsaH, tam AsAdyaaGgIkRtya sa kAmagRdhnuH hatvA'pi prANinaH nandIti krIDeti manyate / vadati ca mahAmohAvRtazubhAdhyavasAyo yathA- 'ete pazavo mRgayArthaM sRSTAH; mRgayA ca sukhinAM krIDAyai bhavati' iti; evaM mRSAvAdA-'dattAdAnAdiSvapi Ayojyam / yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha alamityAdi / alaM-paryAptaM, bAlasya-ajJasya, yaH prANAtipAtAdirUpaH saGgo viSaya-kaSAyAdimayo vA, tena alam, bAlasya hAsyAdisaGgena alam / kim ? iti ced, ucyate veramityAdi / puruSAdivadhasamutthaM vairam, tad bAlasaGgAnuSaGgI san Atmano vardhayati, tadyathA-guNasenena hAsyAnuSaGgAd agnizarmANaM nAnAvidhaiH upAyaiH upahasatA navabhavAnuSaGgikaM vairaM vardhitam evamanyatrApi viSayasaGgAdau Ayojyam // 114(6) // yatazcaivaM ataH kim ? ityAha[sU0] tamhA'tivijjaM paramaM ti NaccA, AyaMkadaMsI Na kareti pAvaM / aggaM ca mUlaM ca vigiMca dhIre, palichiMdiyANaM NikkammadaMsI // 115(7) // tamhA ityAdi vRttam / yasmAd bAlasaGgino vairaM vardhate tasmAd atividvAn paramaM mokSapadaM sarvasaMvararUpaM cAritraM vA samyagjJAnaM samyagdarzanaM vA, 'etat paramaM' iti jJAtvA kiM karoti ? ityAha AyaMka0 ityAdi / AtaGkaH = narakAdiduHkham, tad draSTuM zIlamasya iti AtaGkadarzI, sa pApaM pApAnubandhi karma na karoti, upalakSaNArthatvAd na kArayati nAnumanyate c| punarapi upadezadAnAya Aha aggaM ca ityAdi / agraM bhavopagrAhikarmacatuSTayam; mUlaM ghAtikarmacatuSTayam / yadi vA mohanIyaM mUlam; zeSANi tvagram / yadi vA mithyAtvaM mUlam; zeSaM tvagram / tadevaM sarvamagraM mUlaM ca vigiMca iti tyaja apanaya pRthakkuru / tadanena idamuktaM bhavati- na karmaNaH paudgalikasya AtyantikaH kSayaH, api tvAtmanaH pRthakkaraNam / kathaM mohanIyasya mithyAtvasya vA mUlatvaM iti cet, tadvazAt zeSaprakRtibandhaH, yata uktam Ti0 1. 0vRtA( ta )zubhA0 ka ca / 0vRto'zubhA0 kha gha Ga // 2. ca ca // 293 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u02| sU0116] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram "na mohamativRtya bandha uditastvayA karmaNAM, na caikavidhabandhanaM prakRtibandhavibhavo mahAn / anAdibhavahetureSa na ca badhyate nAsakRt, tvayA'tikuTilA gatiH kuzala ! karmaNAM darzitA // " [ sidhdha0dvAtriM0dvAtriM03/29] tathA ca AgamaH "ka hannaM bhaMte ! jIvA aTTha kammapagaDIo baMdhaMti ? goyamA ! NANAvaraNijjassa udaeNaM darisaNAvaraNijjaM kammaM niyacchati, darisaNAvaraNijjassa kammassa udaeNaM daMsaNamohaNIyaM kammaM niyacchati, daMsaNamohaNijjassa kammassa udaeNaM micchattaM niyacchai, micchatteNaM udiNNeNaM evaM khalu jIve aTTha kammapagaDIo baMdhati / " __[prajJA0sU023/1667] kSayo'pi mohanIyakSayAvinAbhAvI, uktaM ca "NAyagammi hate saMte, jahA seNA viNassati / evaM kammA viNassaMti, mohaNijje khayaM gae // " [ ] ityAdi / athavA mUlaM asaMyamaH karma vA, agraM saMyama-tapasI mokSo vA / te mUlA-'gre dhIraH akSobhyo dhIvirAjito vA vivekena sukha-duHkhakAraNatayA avadhAraya / kiJca pelichidiyANaM ityAdi / tapaH-saMyamAbhyAM rogAdIni bandhanAni tatkAryANi vA karmANi chittvA niSkarmadarzI bhavati, niSkarmANaM AtmAnaM pazyati, tacchIlazca niSkarmatvAd vA apagatAvaraNaH sarvadarzI sarvajJAnI ca bhavati / / 115(7) / yazca niSkarmadarzI bhavati so'paraM kimApnuyAt ? ityAha[ sU0] esa maraNA pamuccati, se hu diTThabhaye munnii| esa ityAdi / eSa iti anantarokto mUlA-'gravivecako niSkarmadarzI maraNAt AyuHkSayalakSaNAd mucyate, AyuSo bandhanA'bhAvAt / yadi vA AjavaJjavIbhAvAd AvIcImaraNAd vA, sarva eva saMsAro maraNam, tasmAt pramucyate / yazcaivaM sa kimbhUto bhavati ? ityAha Ti0 1. NANAvaraNijjassodaeNaM daMsaNAvaraNassa (0varaNaM) kammaM niyacchai / dasaNAvaraNijjassodaeNaM daMsaNamohaNijjaM kammaM kha // 2. 0mohaNijjakammaM ca // 3. udiNNe khalu kha // 4. 0na duHkha-sukhakaraNa kha vinA // 5. palicchidiyA ka kha // 6. rAgAdinibandhanAni jhaava0 // 7. mUlA-'grarecako kaAdarzamRte // 294 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlAkAGkSI parivrajet [shru01| a03| u02| sU0116] se hu ityAdi / saH anantarokto muniH dRSTaM saMsArAdai bhayaM saptaprakAraM vA yena sa . tathA, huH avadhAraNe, dRSTabhaya eva / kiJca logaMsi paramadaMsI vivittajIvI uvasaMte samite sahite sadA jate kAlakaMkhI parivvae / loyaMsi ityAdi / loke dravyAdhAre caturdazabhUtagrAmAtmake vA, parama: mokSaH tatkAraNaM vA saMyamaH, taM draSTuM zIlamasya iti paramadarzI; tathA viviktaM strI-pazu-paNDakasamanvitazayyAdirahitaM dravyataH, bhAvatastu rAga-dveSarahitaM asaGkliSTaM jIvituM zIlamasya iti viviktajIvI / yazcaivambhUtaH sa indriya-noindriyopazamAd upazAntaH; yazca upazAntaH sa paJcabhiH samitibhiH samyag vA ita:=gato mokSamArge samitaH; yazcaivaM sa jJAnAdibhiH sahitaH =samanvitaH; yazca jJAnAdisahitaH se sadA yataH=apramAdI; kimavadhizca ayamanantarokto guNopanyAsaH ? ityAha kAla0 ityAdi / kAlaH mRtyukAlaH, taM AkAkSituM zIlamasya iti kAlAkAGkSI; sa evambhUtaH pariH samantAd vrajet=parivrajet, yAvat paryAyAgataM paNDitamaraNaM tadAkAGkSamANo viviktajIvitvAdiguNopetaH saMyamAnuSThAnamArge pariSvaSkediti / syAdetat- kimarthamevaM kriyate ? ityAhabahuM ca khalu pAvaM kammaM pagaDaM // 116 // bahuM ca ityAdi / mUlottaraprakRtibhedabhinna prakRti-sthiti-anubhAva-pradezabandhAtmakaM bandha-udaya-satkarmatAvyavasthAmayaM tathA baddha-spRSTa-nidhatta-nikAcitAvasthAgataM karma; tacca na hasIyasA kAlena kSayamupayAti ityataH kAlAkAGkSI ityuktam / tatra bandhasthAnApekSayA tAvat mUlottaraprakRtInAM bahutvaM pradarzyate, tadyathA sarvamUlaprakRtI: bedhnato'ntarmuhUrtaM yAvadaSTavidham; AyuSkavarjaM saptavidham, tajjaghanyena antarmuhUrtaM utkRSTataH tadrahitAni trayastriMzatsAgaropamANi pUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni; sUkSmasAmparAyikasya mohanIyabandhoparame AyuSkabandhAbhAvAt SaDvidham, etacca jaghanyataH sAmayikam, utkRSTatastu aantmohuurtikmiti; tathA upazAnta-kSINamoha Ti0 1. 0dbhayaM yena sa ka // 2. sa hi sadA ng|| 3. 0kAlaM mRtyumAkAGkSituM kha // 4. 0maraNaM tAvadAkAGkSamANo kha ca / / 5. badhnato muhUrtaM kha / / 6. 0samparAyasya kapratimRte / / 7. 0tastvantarmuhUrttamiti kha vinA // vi0Ti0 OM "tadrahitAni deva-manuja(jA)yurbandhAntarmuhUrtAbhyAM rahitAni' jai0vi0pa0 // 295 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [shru01| a03 / u02 / sU0116 ] sayogikevalinAM saptavidhabandhoparame sAtamekaM bedhnatAmekavidhaM bandhasthAnam, tacca jaghanyena sAmayikam, utkRSTato dezonapUrvakoTikAlIyam / idAnIM uttaraprakRtibandhasthAnAni abhidhIyante tatra jJAnAvaraNA-'ntarAyayoH paJcabhedayorapi ekameva dhruvabandhitvAd bandhasthAnam / darzanAvaraNIyasya trINi bandhasthAnAni - nidrApaJcaka- darzanacatuSTayasamanvayAd dhruvabandhitvAd navavidham ; tataH styAnadhitrikasya anantAnubandhibhiH saha dhora SaDvidham; apUrvakaraNasaGkhyeyabhAge nidrA - pracalayoH bandhoparame caturvidhaM bandhasthAnam / vedanIyasya ekameva bandhasthAnaM sAtamasAtaM vA badhnataH, ubhayorapi yaugapadyena virodhitayA bandhAbhAvAt / S mohanIyasya bandhasthAnAni daza, tadyathA - dvAviMzatiH, mithyAtvaM SoDaza kaSAyA anyataro vedo hAsyaratiyugmA - 'ratizokayugmayoH anyatarad bhayaM jugupsA ca iti; mithyAtvabandhoparame sAsvAdanasya saiva ekaviMzatiH; saiva samyagmithyAdRSTeH aviratasamyagdRSTeH vA anantAnubandhyabhAve saptadazavidhaM bandhasthAnam; tadeva dezaviratasya apratyAkhyAnabandhAbhAve trayodazavidham; tadeva pramattA - 'pramattA - pUrvakaraNAnAM yatInAM pratyAkhyAnAvaraNabandhAbhAvAd navavidham; etadeva hAsyAdiyugmasya bhaya- jugupsayozca apUrvakaraNacaramasamaye bandhoparamAt paJcavidham; tato'nivRttikairaNasaGkhyeyabhAgAvasAne puMvedabandhoparamAt caturvidham; tato'pi tasminneva saGkhyeyabhAge kSayamupagacchati sati krodhamAna-mAyAsaJjvalanAnAM krameNa bandhoparamAt trividhaM dvividhaM ekavidhaM ceti; tasyApi anivRttikaraNacaramasamaye bandhoparamAt mohanIyasya abandhakaH / AyuSaH sAmAnyena ekavidhaM bandhasthAnaM caturNAM anyatarat, dvayAdeH yaugapadyena bandhAbhAvo, virodhAditi / nAmnaH aSTau bandhasthAnAni, tadyathA-- trayoviMzatiH, tiryaggatiprAyogyaM badhnataH tiryaggatiH ekendriyajAtiH audArika- taijasa - kArmaNAni huNDasaMsthAnaM varNa- gandha-rasa-sparzAH tiryaggatiprAyogyA AnupUrvI agurulaghu upaghAtaM sthAvaraM bAdarara- sUkSmayoranyatarad aparyAptakaH pratyeka-sAdhAraNayoranyatarad asthiraM azubhaM durbhagaM anAdeyaM ayazaH kIrtiH nirmANamiti, iyaM Ti0 1. badhnatAmekaM bandha0 ka // / 2. bandhoparamAt SaDvidham ga // 3. karaNabandhabhAgA0 kha // 4. tasminnevAsaGkhyeyabhAge kha // vi0Ti0 p " anantAnubandhi[ bhiriti etairbadhyamAnaireva etadbadhyate iti sUcayati" jai0vi0pa0 // 296 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhasthAnanirUpaNam [shru01| a03| u02| sU0117] ekendriyA'paryAptakaprAyogyaM banato mithyAdRSTeH bhavati / iyameva parAghAta-ucchvAsasahitA paJcaviMzatiH, navaraM aparyAptakasthAne paryAptaka eva vAcyaH / iyameva ca AtapauddyotAnyatarasamanvitA SaDviMzatiH, navaraM bAdara-pratyeke eva vAcye / tathA devagatiprAyogyaM badhnato'STAviMzatiH; tethA hi-devagatiH paJcendriyajAtiH vaikriya-taijasa-kArmaNAni zarIrANi samacaturasraM aGgopAGgaM varNAdicatuSkaM AnupUrvI agurulaghu upaghAtaM parAghAtaM uccAsaH prazastavihAyogatiH trasaM bAdaraM paryAptakaM pratyekaM sthirA-'sthirayoH anyatarat zubhA'zubhayoranyatarat subhagaM susvaraM AdeyaM yaza:kIrti-ayaza:kIoranyatarat nirmANamiti / eSaiva tIrthakaranAmasahitA ekonatriMzat / sAmprataM triMzat- devagatiH paJcendriyajAtiH vaikriyA''hArakazarIrAGgopAGgacatuSTayaM taijasa-kArmaNe saMsthAnamAdyaM varNAdicatuSkaM AnupUrvI agurulaghu upaghAtaM parAghAtaM ucchAsaH prazastavihAyogatiH trasaM bAdaraM paryAptakaM pratyekaM sthiraM zubhaM subhagaM susvaraM AdeyaM yaza:kIrtiH nirmANamiti ca badhnata ekaM bandhasthAnam / eSaiva triMzat tIrthakaranAmasahitA ekatriMzat / eteSAM ca bandhasthAnAnAM ekendriya-dvIndriya-trIndriyanarakagatyAdibhedena bahuvidhatA karmagranthAd avaseyA / apUrvakaraNAdiguNasthAnakatraye devagatiprAyogyabandhoparamAd yaza:kIrtimeva badhnata ekavidhaM bandhasthAnamiti / tata UrdhvaM nAmno bandhAbhAva iti / gotrasya sAmAnyena ekaM bandhasthAnam- ucca-nIcayoranyatarat, yaugapadyena ubhayoH bandhAbhAvo, virodhAditi / tadevaM bandhadvAreNa lezato bahutvaM AveditaM karmaNAm, tacca bahu karma prakRtaM-baddhaM prakaTaM vA, tatkAryadarzanAt; khaluzabda: vAkyAlaGkAre avadhAraNe vA, baDheva tat karma // 116 // " yadi nAmaivaM tatastadapanayanArthaM kiM kartavyam ? ityAha[sU0] saccaMsi dhitiM kuvvaha / etthovarae mehAvI savvaM pAvaM kammaM jhoseti // 117 // sacce ityAdi / sadbhayo hitaH satyaH saMyamaH, tatra dhRtiM kurudhvam / satyo vA maunIndrAgamo, yathAvasthitavastusvarUpAvirbhAvanAt; tatra bhagavadAjJAyAM dhRtiM kumArgaparityAgena Ti0 1. paryAptakameva vAcyam / iya0 kha gha / paryAptakameva vAcyam / tathA iya0 Ga // 2. tato ca // 3. tadyathA-deva0 kha // 4. sthiraM zubhaM subhagaM susvaraM ca / / vi0Ti0 0"vAcye [iti karmaNIti zeSaH" jai0vi0pa0 // 297 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u02| sU0118] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram kurudhvamiti / kiJca etthovarae ityAdi / atra-asmin saMyame bhagavadvacasi vA, upa = sAmIpyena rataH= vyavasthitaH, medhAvI-tattvadarzI, sarvam azeSaM, pApaM karma saMsArArNavaparibhramaNehetuM jhoSayati zoSayati, kSayaM nayatIti yAvat // 117 / / ukto'pramAdaH / tatpratyanIkastu pramAdaH / tena ca kaSAyAdipramAdena pramattaH kiMguNo bhavati ? ityAha/[sU0] aNegacitte khalu ayaM purise, se keyaNaM arihai pUraittae / aNegacitte ityAdi / anekAni cittAni kRSi-vANijyA-'valaganAdIni yasya asau = anekacittaH, khalaH avadhAraNe, saMsArasukhAbhilASI anekacitta eva bhavati / ayaM puruSaH iti pratyakSagocarIbhUtaH saMsArI apadizyate / atra ca prAgupanyastadadhighaTikayA kepiladaridreNa ca dRSTAnto vAcya iti / yazca anekacitto bhavati sa kiM kuryAt ? ityAha se keyaNamityAdi / dravyaketanaM- cAlanI paripUrNakaH samudro veti; bhAvaketanaM lobhecchA / tadasau anekacittaH kenApi abhRtapUrvaM pUrayitumarhati, arthitayA zakyA-'zakyavicArAkSamaH azakyAnuSThAne'pi pravartata ityuktaM bhavati / sa ca lobhecchApUraNavyAkulitamatiH kiM kuryAt ? ityAha se aNNavahAe aNNapariyAvAe aNNapariggahAe jaNavayavahAe jaNavayaparivAyAe jaNavayapariggahAe // 118 // se annavahAe ityAdi / sa lobhapUraNapravRtto'nyeSAM prANinAM vadhAya bhavati; tathA anyeSAM zArIra-mAnasaparitApanAya; tathA anyeSAM dvipadacatuSpadAdInAM parigrahAya; janapade bhavA:=jAnapadAH, kAlapraSThAdayo rAjAdayo vA magadhAdijanapadA vA, tadvadhAya; tathA janapadAnAM = lokAnAM parivAdAya = 'dasyurayaM, pizuno vA' ityevaM marmodghaTTanAya; tathA janapadAnAM magadhAdInAM parigrahAya prabhavatIti sarvatra adhyAhAraH // 118|| Ti0 1. kuru tvamiti ca / / 2. 0NahetuH ka gha Ga / 0Nahetu ca // 3. jhoSayati iti khapratau nAsti // 4. saMsAyupadizyate gha Ga / / 5. kapilena ca kha // 6. tathA teSAM ka // 7. vA tadvadhAya gaGapustake vinA // 8. bhavatIti ng|| 9. sarvadAdhyAhAraH kha // vi0Ti0 0 "cAlinIparipUrNaka iti sugharIgRham' jai0vi0pa0 // ka "kAlapraSTAdaya iti mlecchAdayaH" jai0vi0pa0 / "tRtIyAdhyayane udde0 2-kAlapraSTAdayaH mlecchAdayaH" sa0vi0pa0 // 298 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnino dvitIyAnAsevanam [shru01| a03| u02| sU0119] __'kiM ya ete lobhapravRttA vadhAdikAH kriyAH kurvanti te tathAbhUtA evAsate uta anyathA ?, anyathA'pIti darzayati[sU0] AsevittA eyamaDhe iccevege smutttthitaa| tamhA taM biiyaM nAsevate NissAraM pAsiya NANI / AsevittA ityAdi / ainam anantaroktaM arthaM anyavadha-parigraha-paritApanAdikaM Asevya ityeva iti lobhecchApratipUraNAya eva eke bharatarAjAdayaH samutthitAH samyag yogatrikeNa utthitAH saMyamAnuSThAnena udyatAH tenaiva bhavena siddhimAsAdayanti / saMyamasamutthAnena ca samutthAya kAmabhogAn hiMsAdIni ca AzravadvArANi hitvA kiM vidheyam ? ityAha tamhA ityAdi / yasmAd vAntabhogatayA kRtapratijJaH tasmAd bhogalipsutayA ted dvitIyaM mRSAvAdamasaMyama vA nAseveta / viSayArthamasaMyamaH sevyate; te ca viSayA niHsArA iti darzayati nissAraM ityAdi / sAro hi viSayagaNasya tatprAptau tRptiH, tadabhAvAd niHsAraH; taM dRSTvA jJAnI tattvavedI na viSayAbhilASaM vidadhyAt / na kevalaM manuSyANAm, devAnAmapi viSayasukhAspadaM anityaM jIvitaM iti ca darzayati uvavAyaM cayaNaM NaccA aNaNNaM cara mAhaNe / se Na chaNe, na chaNAvae, chaNaMtaM NANujANati / uvavAyaM cayaNaM naccA / upapAtaM janma, cyavanaM pAtaH; tacca jJAtvA na viSayasaGgonmukho bhavediti / yato niHsAro viSayagrAmaH samastasaMsAro vA sarvANi ca sthAnAni azAzvatAni tataH kiM kartavyam ? ityAha aNaNNamityAdi / mokSamArgAd anyaH asaMyamaH, na anyaH ananyaH jJAnAdiH, taM cara, mAhaNa iti muniH / kiJca se na chaNe ityAdi / sa muniH ananyasevI prANino na kSaNuyAt=na hanyAt, na aparaM ghAtayat, ghnantamanyaM na samanujAnIta / caturthavratasiddhaye tu idamupadizyate Ti0 1. kiM ye te lobha0 ka // 2. utAnyathA'pi ? iti darza0 kha ga ca // 3. evam ka ca // 4. 0na cotthAya kha ca / 5. tatra ga / taM gha Ga // 6. nAsevate ka // 7. cavaNaM ga gha Ga // 8. 0t / ghAtayantaM na sama0 kha-capratI Rte // 299 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u02| sU0119] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram NivviMda NaMdi arate payAsu aNomadaMsI NisaNNe pAvehiM kammehiM // 119 // nivvida ityAdi / nirvindasva-jugupsasva, viSayajanitAM nandI pramodam; kimbhUtaH san ? prajAsu = strISu araktaH = rAgarahitaH; bhAvayecca yathA-'ete viSayAH kimpAkaphalopamAH trapuSIphalanibandhanakaTavaH', atastadarthaM parigrahAgrahayogaparAGmukho bhavediti / uttamadharmapAlanArthamAha aNoma0 ityAdi / avamaM hInaM mithyAdarzanA-'viratyAdi, tadviparyastaM anavamam, tad draSTuM zIlamasya iti anavamadarzI samyagdarzana-jJAna-cAritravAn; evambhUtaH san prajAnugAM nandI nirvindasva iti saNTaGkaH / yazca anavamasandarzI sa kimbhUto bhavati ? ityAha nisanna0 ityAdi / pApopAdAnebhyaH karmabhyaH niSaNNa:-niviNNaH, pApakarmabhyaH pApakarmasu vA kartavyeSu nivRtta iti yAvat // 129 // kiJca[sU0] kodhAdimANaM haNiyA ya vIre, lobhassa pAse NirayaM mahaMtaM / tamhA hi vIre virate vadhAto, chiMdijja sotaM lahubhUyagAmI // 120(8) // kohAdItyAdi vRttam / krodha AdiH yeSAM te krodhAdayaH, mIyate-paricchidyate anena iti mAnaM svalakSaNaM anantAnubandhyAdivizeSaH, krodhAdInAM mAnaM krodhAdimAnam, krodhAdiH vA yo mAnaH garvaH, taM hanyAt / ko'sau ? vIraH / dveSApanodamuktvA rAgApanodArthamAha ___ lohassa ityAdi / lobhasya anantAnubandhyAdeH caturvidhasyApi sthiti vipAkaM ca pshy| sthitiH mahatI sUkSmasamparAyAnuyAyitvAt, vipAko'pi apratiSThAnAdinarakApatteH mahAn; yata AgamaH-"macchA maNuyA ya sattami puDhaviM" [ prjnyaa0suu06|647] te ca mahAlobhAbhibhUtAH saptamapRthivIbhAjo bhavantIti bhAvArthaH / yadyevaM tataH kiM kartavyam ? ityAha Ti0 1. samyagjJAna-darzana-cAritravAn ca // 2. mIyate'neneti ka ng| mIyate'nena mAnaM gh|| 3. krodhAdervA ka || 4. garvaH krodhakAraNaH / taM kha ga ca // 5. dhIra: gha Ga ca // 6. dveSApanodArthamuktvA ka ga // vi0Ti0 0 "trapuSIphalanibandhanaM kaTukarkaTIbiNTam" sa0vi0pa0 / "nibandhana iti vRntam" jai0vi0pa0 // 300 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unmajjanaM labdhvA jIvAhiMsanam [shru01| a03| u02| sU0119(9)] tamhA ityAdi / yasmAd lobhAbhibhUtAH prANivadhAdipravRttitayA mahAnarakabhAjo bhavanti tasmAd vIro lobhahetoH vadhAd virataH syAditi / kiJca chiMdijja ityAdi / zokaM bhAvoto vA chindyAt-apanayet, kimbhUtaH? laghubhUtaH-mokSaH saMyamo vA, taM gantuM zIlamasya iti laghubhUtagAmI, laghubhUtaM vA kAmayituM zIlamasya iti laghubhUtakAmI // 120(8) / punarapi upadezadAnAya Aha[sU0] gaMthaM pariNAya ihajja vIre, soyaM pariNAya carejja daMte / ummugga la<< iha mANavehiM, No pANiNaM pANe samArabhejjAsi // 121(9) // tti bemi / // sIosaNijjassa bIo uddesao sampatto // gaMthamityAdi vRttam / granthaM bAhyA-'bhyantarabhedabhinnaM jJaparijJayA parijJAya iha adya eva kAlAnatipAtena vIraH san pratyAkhyAnaparijJayA parityajet / kiJca soyamityAdi / viSayAbhiSvaGgaH saMsArazrotaH, tad jJAtvA dAnta indriya- noindriyadamena saMyamaM carediti / kimabhisandhAya saMyamaM caret ? ityAha ummugga laddhamityAdi / iha mithyAtvAdizaivalAcchAdite saMsArahUde jIvakacchapaH zruti-zraddhA-saMyamavIryarUpaM unmajjanaM AsAdya labdhvA, anyatra sampUrNamokSamArgA-'sambhavAd mAnuSeSu ityuktam / ktvApratyayasya uttarakriyAsavyapekSitvAd uttarakriyAmAha no pANiNamityAdi / prANA vidyante yeSAM te prANinaH, teSAM prANAn paJcendriyatrividhabala-ucchvAsaniHzvAsA-''yuSkalakSaNAn no samArabhethAH=na vyaparopayaH, tadupaghAtakAri anuSThAnaM mA kRthA ityuktaM bhavati, itiH parisamAptau, bravImi iti pUrvavat // 121(9) / // zItoSNIyAdhyayanadvitIyoddezakaTIkA samAptA // cha // Ti0 1. "grantha 14 [ Abhyantara]" jhaava0 // 2. dhIra: gha Ga ca // 3. 0noindriyasaMyamena kha // 4. ummaga ka kha / ummugga ca // 5. 0syottarakAlasavyapekSatvAd kha // 6. 0savyapekSatvAd ga // 7. vyaparopayet ga // 8. 0kAryamanuSThAnaM Ga // 9. 0yAdhyayane g|| 10. samApteti gha / samAptA iti Gapratau nAsti / parisamApteti ca // 301 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||tRtiiy uddezakaH // ukto dvitIyoddezakaH / sAmprataM tRtIya Arabhyate / asya ca ayamabhisambandhaH-iha anantaroddezake duHkhaM tatsahanaM ca pratipAditam, na ca tatsahanenaiva saMyamAnuSThAnarahitena pApakarmA'karaNatayA vA zramaNo bhavatIti etat prAguddezArthAdhikAranirdiSTamucyate; ato'nena , sambandhena AyAtasya asya uddezakasya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyam; taccedam[sU0] saMdhiM logassa jANittA Atato bahiyA pAsa / tamhA Na haMtA Na vighAtae / saMdhiM loyassa jANittA / tatra sandhiH dravyato bhAvatazca / tatra dravyataH kuDyAdivivaram, bhAvataH karmavivaram / tatra darzanamohanIyaM yadudIrNaM tat kSINam, zeSa upazAntamiti ayaM samyaktvAvAptilakSaNo bhAvasandhiH, yadi vA jJAnAvaraNIyaM viziSTakSAyopazamikabhAvaM upagatamiti ayaM samyagjJAnAvAptilakSaNaH sandhiH, athavA cAritramohanIyakSayopazamAtmakaH sandhiH; taM jJAtvA na pramAdaH zreyAniti / yathA hi lokasya cArakAdyavaruddhasya kuDya-nigaDAdInAM sandhi-chidraM jJAtvA upalabhya na pramAdaH zreyAn; evaM mumukSorapi karmavivaraM AsAdya kSaNamapi putra-kalatra-saMsArasukhavyAmoho na zreyase bhavatIti / yadi vA sandhAnaM-sandhiH, sa ca bhAvasandhiH jJAna-darzana-cAritrAdhyavasAyasya karmodayAt truTyataH punaH sandhAnaM mIlanam, etat kSAyopazamikAdibhAvalokasya vibhaktipariNAmAd vA loke jJAna-darzana-cAritrArhe bhAvasandhi jJAtvA tadakSUNapratipAlanAya vidheyamiti / yadi vA sandhiH avasaro dharmAnuSThAnasya, taM jJAtvA lokasya bhUtagrAmasya du:khotpAdanAnuSThAnaM na kuryAt / sarvatra AtmaupamyaM samAcared ityAha Ayao ityAdi / yathA hi AtmanaH sukhamiSTaM itarat tu anyathA tathA bahiH api Atmano vyatiriktAnAmapi jantUnAM sukhapriyatvaM asukhA'priyatvaM ca pazya avadhAraya / tadevaM AtmasamatAM sarvaprANinAM avadhArya kiM kartavyam ? ityAha tamhA ityAdi / yasmAt sarve'pi jantavo duHkhadviSaH sukhalipsavaH tasmAt teSAM na hantAna vyApAdakaH syAt, nApi aparaiH tAn jantUn vividhaiH nAnAprakAraiH upAyaiH ghAtayet Ti0 1. atho'nena Ga // 2. AsAdya lava-kSaNamapi gha Ga // 3. vidhirayamiti gha Ga // 4. sarvatrAtmaupayikamAcaredityAha kha // 5. vyAghAtakaH kha // vi0Ti0 0 "vidheyam iti mIlitamityanena sambandhaH" jai0vi0pa0 // 302 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApakarmA'karaNatAkAraNam [shru01| a03| u03| sU0123] =vighAtayediti / yadyapi kAMzcit sthUlAn sattvAn svayaM pASaNDino na ghnanti tathApi uddezika-sannidhyAdiparibhogAnumateH aparaiH ghAtayanti / na ca ekAntena pApakarmA'karaNamAtratayA zramaNo bhavatIti darzayati jamiNaM aNNamaNNavitigiMchAe paDilehAe Na kareti pAvaM kammaM kiM tattha muNI kAraNaM siyA ? // 122 // jamiNamityAdi / yadidaM yadetat pApakarmA'karaNatAkAraNaM, kiM tat ? darzayatianyonyasya parasparaM yA vicikitsA-AzaGkA parasparato bhayaM lajjA vA, tayA tAM vA pratyuprekSya parasparAzaGkayA apekSayA vA, pApaM pApopAdAnaM, karma-anuSThAnaM, na karoti-na vidhatte / kiM prazne kSepe vA, tatra tasmin pApakarmA'karaNe, kiM muniH kAraNaM syAt ? =kiM muniriti kRtvA pApakarma na karoti ? "kAkvA pRcchati / yadi vA yadi nAma asau yathoktanimittAt pApAnuSThAnavidhAyI na saJjajJe kiM etAvatA eva munirasau ?, naiva munirityarthaH / adrohAdhyavasAyo hi munibhAvakAraNam; sa ca tatra na vidyate, aparopAdhyAvezAt / / vineyo vA pRcchati- yadidaM parasparAzaGkayA AdhAkarmAdipariharaNaM tat munibhAvAGgatAM yAti Ahosvid na iti ? / AcArya Aha- saumya ! nirastAparavyApAraH zRNu jamiNamityAdi / aparopAdhinirastaheyavyApAratvameva munibhAvakAraNamiti bhAvArthaH, yataH zubhAntaHkaraNapariNAmavyApArApAditakriyasya munibhAvaH, nAnyatheti; ayaM tAvat nizcayanayAbhiprAyaH / vyavahArAbhiprAyeNa tu ucyate- yo hi samyagdRSTiH utkSiptapaJcamahAvratabhAraH tadvahane pramAdyannapi aparasamAnasAdhulajjayA gurvAdhArAdhyabhayena gAraveNa vA kenacid AdhAkarmAdi pariharan pratyupekSaNAdikAH kriyAH karoti, yadi ca tIrthodbhAsanAya mAsakSapaNA''tApanAdikA janavijJAtAH kriyAH karoti tatra tasya munibhAva eva kAraNam, tadvyApArApAditapAramparyazubhAdhyavasAyopapatteH // 122 // / tadevaM zubhAntaHkaraNavyApAravikalasya munitve sada'sadbhAvaH pradarzitaH / kathaM tarhi naizcayiko munibhAvaH ? ityata Aha[sU0] samayaM tatthuvehAe appANaM vippasAdae / samayamityAdi / samabhAvaH samatA, tAM tatra utprekSya-paryAlocya, samatAvyavasthito Ti0 1. 0karaNatayA kAraNaM kha // 2. adharmAdipariharaNaM kh|| 3. mune va gha // 4. samabhAvaM samatAM vA tatrotprekSya samatAvyavasthito kha // 303 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u03| sU0123(10)] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram yad yat karoti yena kenacit prakAreNa aneSaNIyapariharaNaM lajjAdinA janaviditaM ca . upavAsAdi tat sarvaM munibhAvakAraNamiti / yadi vA samayam AgamaM, tatra utprekSya, yad AgamoktavidhinA anuSThAnaM tat sarvaM munibhAvakAraNamiti bhAvArthaH / tena ca AgamotprekSaNena samatotprekSayA vA AtmAnaM viprasAdayed vividhaM prasAdayed / AgamaparyAlocanena samatAdRSTyA vA AtmAnaM vividhaiH upAyaiH indriyapraNidhAnA-'pramAdAdibhiH prasannaM vidadhyAt / AtmaprasannatA ca saMyamasthasya bhavati, tatra apramAdavatA bhAvyamiti / Aha ca aNaNNaparamaM NANI No pamAde kayAi vi / Atagutte sayA vIre jAtAmAtAe jAvae // 10 // aNannaparamamityAdi anuSTup / na vidyate anyaH paramaH-pradhAnaH asmAd iti ananyaparamaH saMyamaH, taM jJAnI-paramArthavit no pramAdayet = tasya pramAdaM na kuryAt kadAcidapi / yathA ce apramAdatA bhavati tathA darzayitumAha Ayagutte ityAdi / indriya-noindriyAtmanA guptaH AtmaguptaH, sadA= sarvakAlaM, yAtrA-saMyamayAtrA, tesyAM mAtrA yAtrAmAtrA, mAtrA ca "accAhAro na sahe" [ Ava0ni0 1266] ityAdi, tayA AtmAnaM yApayet / yathA viSayAnudIraNena dIrghakAlaM saMyamAdhAradehapratipAlanaM bhavati tathA kuryAt / uktaM ca"AhArArthaM karma kuryAdanindyam, kuryAdAhAraM prANasandhAraNArtham / prANAH sandhAryAstattvajijJAsanAya, tattvaM jJeyaM yena bhUyo na bhUyAt // " [ ] // 10 // saiva AtmaguptatA kathaM syAt iti ced, Aha virAgaM rUvehiM gacchejjA mahatA khuDDaehiM vA / virAgamityAdi / virajanaM virAgaH, taM virAgaM rUpeSu manojJeSu cakSurgocarIbhUteSu gacchet yAyAt / rUpamatIva AkSepakAri ato rUpagrahaNam, anyathA zeSaviSayeSvapi virAgaM gacched ityuktaM syAt / mahatA-divyabhAvena yad vyavasthitaM rUpaM kSullakeSu vA manuSyarUpeSu Ti0 1. 0vidhAnAnuSThAnaM kha-capratI vinA // 2. cApramAdavattA gha ca // 3. tasyA ca // 4. AhArasyArthaM ga / AhArAdyarthaM ca // 5. nindyaM, syAdAhAraH prANa0 ca // 6. tattvaM jijJAsyaM yena niSThAM sameyAt capustakaM vinA / tattvaM jijJAsyaM yena duHkhAdvimucce( cyet ) cUrNau / / 7. asau cAtmaguptatA ga // 8. manuSyeSu sarvatra kha // 304 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAbhyAmantAbhyAmadRzyamAnaH [zru01 / a03 / u03 / sU0123] sarvatra virAgaM kuryAditi / athavA divyAdi pratyekaM mahat kSullakaM ceti, kriyA pUrvavat / x nAgArjunIyAstu paThanti visayammi paiMcagammi vi, duvihammiM tiyaM tiyaM / bhAvao jANittA se na lippar3a do vi // zabdAdiviSayapaJcake'pi iSTA 'niSTarUpatayA dvividhe hIna - madhyamotkRSTabhedaM iti etat bhAvataH=paramArthataH suSThu jJAtvA sa muniH pApena karmaNA dvAbhyAmapi rAga-dveSAbhyAM na lipyate, tadakaraNAditi bhAvaH / syAt - kimAlambya etat kartavyam ? ityAha AgatiM gatiM pariNAya dohiM vi aMtehiM adissamANehiM se Na chijjati, Na bhijjati, Na Dajjhati, Na hammati kaMcaNaM savvalo // 123 // AgaimityAdi / Agamanam - AgatiH; sA ca tiryaG - manuSyayozcaturddhA, caturvidhanarakAdigatyAgamanasadbhAvAt; deva- nArakayordvedhA tiryaG - manuSyagatibhyAmeva AgamanasadbhAvAtu; evaM gatirapi manuSyeSu tu paJcadhA, tatra mokSagatisadbhAvAt / ataH tAM AgatiM gatiM parijJAya saMsAracakravAle araghaTTaghaTIyantranyAyaM avetya manuSyatve ca mokSagatisadbhAvaM Akalayya antahetutvAd antau rAga-dveSau, tAbhyAM dvAbhyAM antAbhyAM adRzyamAnAbhyAM anapadizyamAnAbhyAM vA, ktvApratyayasya uttarakriyAmAha se ityAdi / saH Agati-gatiparijJAtA rAga-dveSAbhyAM anapadizyamAno na chidyate asyAdinA, na bhidyate kuntAdinA, na dahyate pAvakAdinA, na hanyate narakagatyAnupUrvyAdinA bhUyazaH, athavA rAga-dveSA'bhAvAt siddhyatyeva / tadavasthasya ca etAni zrI chedanAdIni vizeSaNAni, kaMcaNamiti vibhaktipariNAmAt kenacit sarvasminnapi loke na chidyate nApi bhidyate rAga-dveSopazamAditi // 123 // tadevaM Agati-gatiparijJAnAd rAga-dveSaparityAgaH; tadabhAvAcca chedanAdisaMsAraduHkhAbhAvaH / apare ca sAmpratekSiNaH 'kuto vayamAgatAH ?, kva yAsyAmaH ?, kiM vA tatra naH sampatsyate?" naivaM bhAvayanti; ataH saMsArabhramaNapAtratAmanubhavantIti darzayitumAha-- Ti0 1. paMcagammI kha vinA / paMcagammiM ca // 2. vA ca // 3. ca gha Ga ca // 4. bahuza: kha gha Ga // 5. siddhyate ca / tada0 ga Ga / 6. kaJcanamiti ka // 7 sampadyate Ga // 8. 0te ? ityAdyanAlocakAH saMsAra0 kha // vi0Ti0 " mahatu( t) kSullakA m ] iti utkRSTaM rUpaM maha[t ] / kAla - kubjAdi kSullakam / zeSaM madhyamam" jai0vi0pa0 // " pUrvavat iti virAgaM kuryAt " jai0vi0pa0 // nIyate" jai0vi0pa0 // " na hanyate iti na 305 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u03| sU0124(11)] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [sU0] avareNa puvvaM Na saraMti ege, kimassa tItaM kiM vA''gamissaM / bhAsaMti ege iha mANavA tu, jamassa tItaM taM AgamissaM // 11 // avareNa ityAdi rUpakam / apareNa-pazcAtkAlabhAvinA saha, pUrvam atikrAntaM, na smaranti eke anye mohAjJAnAvRtabuddhayo yathA- 'kimasya jantoH narakAdibhavodbhUtaM bAlakumArAdivayopacitaM vA duHkhAdi atItaM kiM vA AgamiSyati AgAmini kAle kimasya sukhAbhilASiNo duHkhadviSo bhAvI'ti / yadi punaH atItA-''gAmiparyAlocanaM syAt na tarhi seMsAraratiH syAditi / uktaM ca "keNa mametthuppattI ? kahaM io taha puNo vi gaMtavvaM ? / jo ettiyaM pi ciMtei ettha so ko na niviNNo ? // " [ eke punaH mahAmithyAjJAnino bhASante iha-asmin saMsAre manuSyaloke vA, mAnavAH =manuSyA, yathA-'yadasya jantoH atItaM strI-puM-napuMsaka-subhaga-durbhaga-zvagomAyu-brAhmaNa-kSatriya-viTa-zUdrAdi tedAvezAt punarapi anyajanmAnubhUtaM tadeva AgAmI'ti / ___ yadi vA na vidyate para:-pradhAnaH asmAd iti apara: saMyamaH, tena vAsitacittAH santaH pUrvaM pUrvAnubhUtaM viSayasukhopabhogyAdi na smaranti-na tadanusmRtiM kurvate eke rAgadveSavipramuktAH; tathA anAgatadivyAGganAbhogamapi nAkAGkSanti / 'kiM ca asya jantoH atItaM sukha-duHkhAdi kiM vA AgAmi ? ityetadapi na smaranti / yadi vA kiyAn kAlo'tikrAntaH ? kiyAneSyati ?; lokottarAH tu bhASante eke rAga-dveSarahitAH kevalinaH caturdazapUrvavido vA- yadasya jantoH anAdinidhanatvAt kAla-zarIra-sukhAdi atItaM AgAmyapi tadeva iti / apare tu paThanti Ti0 1. cAgamiSyati kha // 2. saMsAre ratiH kapratimRte / 3. 0di tadAdezAt gh| dibhedAvezAt ca // 4. tadevAgamiSyati ga / / 5. sukhopabhogAdi ka-khapratI vinA // 6. kiM vAsya kha ga // 7. kiM cAgAmi ? kha / kiM vAgamiSyatyetadapi ga // 8. kiyAneSyate ? iti loko0 kha / kiyAneSyaH ? iti loko0 ga // vi0Ti0 @ "smaranti iti yathAkramaM yogaH" jai0vi0pa0 // 306 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhUtakalpAH 'avareNa puvvaM kiha se atItaM, kiha AgamissaM ? na saraMti ege / bhAsaMti ege iha mANavA u, jaha se atItaM taha AgamissaM // ' [zru01 / a03 / u03 / sU0124] apareNa janmAdinA sArdhaM, pUrvam = atikrAntaM janmAdi na smaranti 'kathaM vA kena vA prakAreNa atItaM sukha - duHkhAdi ?, kathaM caiSyam ?' ityetadapi na smaranti / eke bhASante-kimatra jJeyam ? yathaivAsya rAga-dveSa - mohasamutthaiH karmabhiH badhyamAnasya jantoH tadvipAkAn ca anubhavataH saMsArasya yadatikrAntaM AgAmyapi tat tatprakArameva iti / yadi vA pramAda-viSaya-kaSAyAdinA karmANi upacitya iSTA 'niSTaviSayAnanubhavataH sarvajJavAksudhAsvAdA'saMvido yathA saMsAro'tikrAntaH tathA AgAmyapi yAsyati // 11 // ye tu punaH saMsArArNavatIrabhAjaH te pUrvottaravedina ityetad darzayitumAha-- NAtItamaTThe Na ya AgamissaM aTTaM NiyacchaMti tathAgatA u / NAtIyamityAdi / tathaiva apunarAvRttyA gataM - gamanaM yeSAM te tathAgatAH siddhAH; yadi vA yathaiva jJeyaM tathaiva gataM jJAnaM yeSAM te ta - tathAgatAH sarvajJA: ; tu nAtItamarthaM anAgatarUpatayaiva niyacchanti = avadhArayanti nApi anAgataM atikrAntarUpatayaiva, vicitratvAt pariNateH, punaH arthagrahaNaM paryAyarUpArthArtham, dravyArthatayA tu ekatvameva iti / yadi vA nAtItamarthaM viSayabhogAdikaM nApi anAgataM divyAGganAsaGgAdikaM smaranti abhilaSanti; ke ? tathAgatAH rAga-dveSAbhAvAt punarAvRttirahitAH; tuzabdo vizeSamAha yathAmohodayAd eke pUrvamAgAmi vA abhilaSanti; sarvajJAstu naivamiti / tanmArgAnuyAyI api evambhUta eva iti darzayitumAha-- vidhUtakappe etANupassI NijjhosattA / vihUyakappe ityAdi / vividham = anekadhA dhUtam = apanItamaSTaprakAraM karma yena saH =vidhUtaH, ko'sau ? kalpaH- AcAraH, vidhUtaH kalpo yasya sAdhoH saH - vidhUtakalpaH; sa etadanudarzI bhavati, atItA - 'nAgatasukhAbhilASI na bhavatIti yAvat / etadanudarzI ca Ti0 1. 0nti vA / ke ? ka khapustake vinA // 2. mohabhayAdeke kha // 3 0mbhUta iti darzayati - vihUya 0 kha // 4. kalpo yena sa kha // vi0Ti0 " artham iti sukhAdikam" jai0vi0pa0 // " paryAyarUpA0 iti paryAyamAzritya tadeva vastu tadeva na / kintu bhinnA - 'bhinnarUpA" jai0vi0pa0 // 307 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u03| sU0124] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram kiMguNo bhavati ? ityAha nijjhosa0 ityAdi / pUrvopacitakarmaNAM nirdoSayitA kSapakaH kSapayiSyati vA, tRjantametad luDantaM vA / karmakSapaNAya udyatasya ca dharmadhyAyinaH zukladhyAyino vA mahAyogIzvarasya nirastasaMsArasukha-duHkhavikalpAbhAsasya yat syAt tad darzayati kA aratI ke ANaMde ? etthaM pi aggahe care / kA araI ke ANaMde ? / iSTAprApti-vinAzottho mAnaso vikAro'ratiH, abhilaSitArthAvAptau AnandaH / yogicittasya tu dharma-zukladhyAnAvezAvaSTabdhadhyeyAntarAvakAzasya aratyAnandayoH upAdAnakAraNA'bhAvAd anutthAnameva ityato'padizyate-kA iyaM arati ma ? ko vA Ananda iti ?, nAstyeva itarajanakSuNNo'yaM vikalpa iti / evaM tarhi aratiH asaMyame saMyame cAnanda ityetad anyatra anumataM anenAbhiprAyeNa na vidheyaM ityetad anicchato'pi Apannamiti cet; na, abhiprAyA'parijJAnAt, yato'tra arati-rativikalpAdhyavasAyo niSiSitsitaH, na prasaGgAyAte api arati-ratI, tadAha etthaM pItyAdi / atrApi aratau Anande vA upasarjanaprAye, na vidyate grahaH=gAya tAtparya yasya saH agrahaH; sa evambhUtaH caret avatiSTheta / idamuktaM bhavati-zukladhyAnAd . ArataH aratyAnandau kutazcinnimittAd AyAtau tadAgrahagraharahitaH tAvapi anucarediti / punarapi upadezadAnAya Aha savvaM hAsaM pariccajja allINagutto parivvae // 124 // savvamityAdi / sarvaM hAsyaM tadAspadaM vA parityajya, AG maryAdayA indriyanirodhAdikayA lIna: AlInaH, guptaH mano-vAk-kAyakarmabhiH, kUrmavad vA saMvRtagAtraH, AlInazcAsau guptazca AlInaguptaH, sa evambhUtaH pariH-samantAd vrajet=parivrajet saMyamAnuSThAnavidhAyI bhavediti // 124 / / tasya ca mumukSoH AtmasAmarthyAt saMyamAnuSThAnaM phalavad bhavati, na paropAdhinA iti darzayati- purisA ityAdi / yadi vA tyaktagRha-putra-kalatra-dhana-dhAnya-hiraNyAditayA akiJcanasya samatRNa-maNi-muktA-leSTa-kAJcanasya mumukSoH upasargavyAkulitamateH kadAcid mitrAdyAzaMsA bhavet, tadapanodArthamAha Ti0 1. 0saMsArisukha0 ga / saMsAraduHkha0 ca // 2. yANaMde ga // 3. ca kha // 4. tatrA0 kha // 5. yasyetyagrahaH kha // 6. parityajeta( t ) maryA0 kha // 7. paroparodheneti gha Ga // vi0Ti0 ka "(e)tadanyatra iti iheva granthe anyatra prakrame" jai0vi0pa0 // 308 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvameva tava mitram [shru01| a03| u03| sU0125] [sU0] purisA ! tumameva tumaM mittaM, kiM bahiyA mittamicchasi ? purisA ityAdi / pUrNaH sukha-duHkhayoH puri zayanAd vA puruSaH jantuH, puruSanadvArAmantraNaM tu puruSasyaiva upadezArhatvAt tadanuSThAnasamarthatvAcca iti / kazcit saMsArodvigno viSamasthito vA AtmAnaM anuzAsti, pareNa vA sAdhvAdinA anuzAsyate, yathA-'he puruSa ! = he jIva ! tava sadanuSThAnavidhAyitvAt tvameva mitram, viparyayAt ca amitraH, kimiti bahiH mitraM icchasi mRgayase ?'; yato hi upakAri mitram, sa ca upakAraH pAramArthikAtyantikaikAntikaguNopetaM sanmArgapatitaM AtmAnaM vihAya na anyena zakyo vidhAtum / yo'pi saMsArisukhasAhAyyopakAritayA mitrAbhAsAbhimAnaH tanmohavijRmbhitam; yato mahAvyasanopanipAtArNavapatanahetutvAd amitra eva asau / idamuktaM bhavati-Atmaiva Atmano'pramatto mitram, AtyantikaikAntikaparamArthasukhotpAdanAt; viparyayAcca viparyayaH, na bahi: mitramanveSTavyamiti / yastu ayaM bAhyo mitrA-'mitravikalpaH so'dRSTodayanimittavazAd aupacArika iti / uktaM hi "duppatthio amittaM appA suppatthio ya te mittaM / suha-dukkhakAraNA u appA mittaM amittaM ca // " [ ] tathA-"apyekaM maraNaM kuryAt, saGghaddho balavAnariH / maraNAni tvanantAni, janmAni ca karotyayam // " [ ] yo hi nirvANanirvartakaM vRttaM Acarati sa Atmano mitram; sa ca evambhUtaH kutaH avagantavyaH kimphalazca ? ityAha jaM jANejjA uccAlayitaM taM jANejjA dUrAlayitaM, jaM jANejjA dUrAlaitaM taM jANejjA uccAlayitaM // 125 // jaM jANejjA ityAdi / yaM puruSaM jAnIyAt=paricchindyAt karmaNAM viSayasaGgAnAM ca uccAlayitAram-apanetAraM taM jAnIyAt dUrAlayikam iti dUre sarvaheyadharmebhya iti Alayo =dUrAlayaH mokSaH tanmArgo vA, sa vidyate yasya iti matvarthIyaSThan dUrAlayikaH, tamiti / hetu-hetumadbhAvaM darzayituM gata-pratyAgatasUtramAha jaM jANejjA ityAdi / yaM jAnIyAd dUrAlayikaM taM jAnIyAd uccA Ti0 1. 0dvArAdvAmantraNaM kha // 2. jIva ! te tava gha Ga / / 3. guNopetaH sumArga0 kha // 4. amitto ga // 5. 0kAraNo uga / 0kAraNAo kha gha ca // 309 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u03| sU0126] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram layitAramiti / etaduktaM bhavati- yo hi karmaNAM tadAzravadvArANAM ca uccAlayitA apanetA sa mokSamArgavyavasthito mukto veti; yo vA sanmArgAnuSThAyI sa karmaNAM uccAlayiteti // 125 / / sa ca Atmano mitram, ato'padizyate[sU0] purisA ! attANameva abhiNigijjha, evaM dukkhA pamokkhasi // 126 // purisA ityAdi / he jIva ! AtmAnameva abhinigRhya-dharmadhyAnAd bahiH viSayAbhiSvaGgAya niHsarantamavarudhya, tataH evam anena prakAreNa duHkhAt sakAzAd AtmAnaM pramokSyasi; evaM AtmA karmaNAmuccAlayitA Atmano mitraM bhavati // 126 // api ca[saM0] purisA ! saccameva samabhijANAhi / saccassa ANAe se uvaTTie medhAvI mAraM tarati / purisA ityAdi / he puruSa ! sadbhyo hitaH satyaH saMyamaH, tameva aparavyApAranirapekSaH samabhijAnIhi AsevanAparijJayA samanutiSTha yadi vA satyameva samabhijAnIhi gurusAkSigRhItapratijJAnirvAhako bhava / yadi vA satyaH AgamaH, tatparijJAnaM ca mumukSoH taduktapratipAlanam / kimarthametat ? iti ced, Aha saccassetyAdi / satyasya Agamasya AjJayA upasthitaH sain medhAvI mAra-saMsAraM tarati / kiJca sahite dhammamAdAya seyaM samaNupassati / / sahItyAdi / sahitaH=jJAnAdiyuktaH, saha hitena vA yuktaH sahitaH, dharmaM zrutacAritrAkhyam, AdAya-gRhItvA; kiM karoti ? ityAha- zreyaH puNyamAtmahitaM vA, samyak -aviparItatayA anupazyati-semanupazyati / / ukto'pramattaH tadguNAzca / tadviparyayamAhaduhato jIviyassa parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe, jaMsi ege pamAdati / duhao ityAdi / dvidhA rAga-dveSaprakAradvayenAtma-paranimittamaihikA-''muSmikArthaM vA, yadi vA dvAbhyAM rAga-dveSAbhyAM hato-dvihataH, duSTaM hato vA durhataH; sa kiM kuryAt ? : jIvitasya kadalIgarbhaniHsArasya taDillatAsamullasitacaJcalasya parivandana-mAnana-pUjanArthaM Ti0 1. idamuktaM bhavati kha ca // 2. mokSo veti ca // 3. san mAraM kha / san medhAvI gha // 4. yukto dharmaM ka gha Ga // 5. samyak pazyati kha ca // 6. yadvA kha // 310 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkhamAtrayA spRSTa na jhaJjhAyai [shru01| a03| u03| sU0127] hiMsAdiSu pravartate / parivandanaM-parisaMstavaH, tadarthamAceSTate; 'lAvakAdimAMsopabhogapuSTaM sarvAGgopAGgasundaraM Alokya mAM janAH sukhameva parivandiSyante-zrImAn ! jIvyAH tvaM bahUni varSazatasahasrANi' ityevamAdi parivandanam / tathA mAnanArthaM karma upacinoti, 'dRSTaurasabalaparAkramaM mAmanye abhyutthAna-vinayA-''sanadAnA-'Jjalipragrahai: mAnayiSyanti' ityAdi mAnanam / tathA pUjanArthamapi pravartamAnaH karmAzravaiH AtmAnaM bhAvayati, 'mama hi kRtavidyasya upacitadravyaprAgbhArasya paro dAna-mAna-satkAra-praNAma-sevAvizeSaiH pUjAM . kariSyati' ityAdi pUjanam / tadevamarthaM karma upacinoti / kiJca jaMsi ege ityAdi / yasmin parivandanAdinimitte eke rAga-dveSopahatAH pramAdyanti, , na te Atmane hitAH / etadviparItaM tu Aha___ sahite dukkhamattAe puTTho No jhaMjhAe / sahie ityAdi / sahitaH jJAnAdisamanvitaH hitayukto vA duHkhamAtrayA upasargajanitayA vyAdhyudbhavayA vA spRSTaH san no jhaMjhAe tti no vyAkulitamatiH bhavet, tadapanayanAya na udyacchet / iSTaviSayAvAptau rAgajhaJjhA, aniSTAvAptau ca dveSajhaJjheti; tAmubhayaprakArAmapi vyAkulatAM parityajed iti bhAvaH / kiJcapAsimaM, davie logAlogapavaMcAto muccati tti bemi // 127 // ||siiosnnijjss tRtIyoddezakaH // pAsimamityAdi / yaduktaM uddezakAdeH Arabhya anantarasUtraM yAvat taM imaM arthaM pazya = paricchinddhi kartavyAkartavyatayA viveke na avadhAraya / ko'sau ?-dravyabhUtaH muktigamanayogyaH, sAdhurityarthaH / evambhUtazca kaM guNamavApnoti ?-Alokyata iti AlokaH, karmaNi ghaJ, loke caturdazarajjvAtmake Aloka: lokAlokaH, tasya prapaJcaH paryAptakA-'paryAptaka-subhagAdidvandvavikalpaH, tadyathA-nArako nArakatvena avalokyate, / ekendriyAdiH ekendriya[?yAdi]tvena; evaM paryAptakA-'paryAptakAdyapi vAcyam / tad evambhUtAt prapaJcAt mucyate, caturdazajIvasthAnAnyataravyapadezArho na bhavatIti yAvat, itiH / parisamAptau, bravImi iti pUrvavat // 127 // // iti zItoSNIyAdhyayane tRtIyoddezakaTIkA samApteti // cha / Ti0 1. jaMsege ityAdi kha ga ca / jaMsegetyAdi gha Ga // 2. saddhie ka / sahio gha Ga // 3. kartavyatAvivekenA0 // 4. 0dhyayanatRtIyo0 kha // 5. 0TIkA parisamApteti kha ca / 0TIkA parisamAptA ng|| Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // caturtha uddezakaH // uktaH tRtIyoddezakaH / sAmprataM caturtha Arabhyate / asya ca ayamabhisambandhaH- iha anantaroddezake pApakarmA'karaNatayA duHkhasahanAdeva kevalAt zramaNo na bhavatIti api tu niSpratyUhasaMyamAnuSThAnAd iti etat pratipAditam; niSpratyUhatA ca kaSAyavamanAd bhavati; tadadhunA prAg uddezArthAdhikAranidiSTaM pratipAdyate / tadanena sambandhena AyAtasya asya uddezakasya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyam; taccedam[sU0] se vaMtA kohaM ca mANaM ca mAyaM ca lobhaM ca / se vaMtA ityAdi / sa jJAnAdisahito duHkhamAtrAspRSTaH avyAkulitamatiH dravyabhUto lokA'lokaprapaJcAd muktadezyaH sva-parApakAriNaM krodhaM vamitA, "Tuvam ugiraNe" [ pA0 . dhA0 11849] iti asmAt tAcchIlika: tRn, tadyoge ca SaSThyAH pratiSedhe krodhazabdAd dvitIyA / luDantaM vA etat, yo hi yathoktasaMyamAnuSThAyI so acirAdeva krodhaM vamiSyati; evaM uttaratrApi yathAsambhavaM Ayojyam / tatra AtmA-''tmIyopaghAtakAriNi krodhakarmavipAkodayAt krodhaH, jAti-kula-rUpa-balAdisamuttho garvo mAnaH, paravaJcanAdhyavasAyo mAyA, tRSNAparigrahapariNAmo lobhaH / kSapaNopazamakramamAzritya ca krodhAdikramopanyAsaH / anantAnubandhi-apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-sajvalanasvagatabhedAvirbhAvanAya vyastanirdezaH / cazabdastu parvata-pRthivI-reNu-jalarAjilakSaNalakSaka: krodhasya, zailastambhA'sthi-kASTha-tinizalatAlakSaNalakSako mAnasya, vaMzakuDaGgI-meSazRGga-gomUtrikAviraMbakalakSaNelakSako mAyAyAH, kRmirAga-kardama-khaJjana-haridrAlakSaNasUcako lobhasya, tathA yAvajjIva-saMvatsara-caturmAsa-pakSasthityAvirbhAvakazca iti / tadevaM krodha-mAna-mAyAlobhavamanAdeva pAramArthikaH zramaNabhAvaH, na tatsambhave sati; yata uktam "sAmaNNamaNucaraMtassa kasAyA jassa ukkaDA hoti / mannAmi ucchupurpha va nipphalaM tassa sAmaNNaM // " [ dshvai0ni08|301] "jaM ajjiyaM carittaM desUNAe vi puvvakoDIe / taM pi kasAiyametto hArei naro muhutteNaM // " [bR0ka0bhA02715-5747, nizI0bhA02793] svamanISikAparihArArthaM gautamasvAmI Aha Ti0 1. muktadezakaH Ga // 2. 0'valekkhiA khi !)kalakSaNa0 ga / 0'valekhalakSaNa0 ca // 312 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazyakasya darzanam [shru01| a03| u04| sU0128] etaM pAsagassa daMsaNaM uvaratasatthassa paliyaMtakarassa, AyANaM sagaDabbhi // 128 // eyamityAdi / etat yat kaSAyavamanaM anantaraM upAdezi tat 'pazyakasya darzanaM' sarvaM nirAvaraNatvAt pazyati upalabhate iti pazyaH, sa eva pazyakaH tIrthakRt zrIvardhamAnasvAmI, tasya darzanam abhiprAyaH; yadi vA dRzyate yathAvasthitavastutattvaM anena iti darzanaM upadezaH, na svamanISikA / kimbhUtasya pazyakasya darzanam ? ityAha uvaraya0 ityAdi / uparataM dravya-bhAvazastraM yasya asau = uparatazastraH; zastrAd vA uparataH-zastroparataH; bhAvazastraM tu asaMyamaH kaSAyA vA, tasmAd uparataH / idamuktaM bhavatitIrthakRto'pi kaSAyavamanaM Rte na nirAvaraNasakalapadArthagrAhiparamajJAnAvAptiH, tadabhAve ca siddhivadhUsamAgamasukhAbhAvaH; evaM anyena api mumukSuNA tadupadezavartinA tanmArgAnuyAyinA kaSAyavamanaM vidheyamiti / zastroparamakAryaM darzayan punarapi tIrthakaravizeSaNamAha pailiyaMtakaDassa paryantaM karmaNAM saMsArasya vA karoti tacchIlazceti paryantakaraH, tasya etad darzanamiti saNTaGkaH / yathA ca tIrthakRt saMyamApakArikaSAyazastroparamAt karmaparyantakRd evaM anyo'pi taduktAnusArIti darzayitumAha AyANamityAdi / AdIyate-gRhyate AtmapradezaiH saha zliSyate aSTaprakAraM karma yena tad AdAnaM, hiMsAdyAzravadvAraM aSTAdazapApasthAnarUpaM vA tatsthiteH nimittatvAt kaSAyA vA AdAnaM, tadvamitA svakRtabhid bhavati, svakRtaM anekajanmopAttaM karma bhinattIti svakRtabhit / yo hi AdAnaM karmaNAM kaSAyAdi niruNaddhi so'pUrvakarmapratiSiddhapravezaH svakRtakarmaNAM bhettA bhavatIti bhAvaH / tIrthakaropadezena api parakRtakarmakSapaNopAyAbhAvAt svakRtagrahaNam / tIrthakareNApi perakRtakarmakSapaNo pAyo na vyajJAyIti cet, tanna, tajjJAnasya sakalapadArthasattAvyApitvena avasthAnAt // 128 // nanu ca heyopAdeyapadArthahAnopAdAnopadezajJo'sau, na sarvajJa iti saGgirAmahe, etAvataiva paropakArakartRtvena "tIrthakaratvopapatteH; tadetanna satAM manAMsi Anandayati, yuktivikalatvAt, yataH samyagjJAnamantareNa hitA-'hita-prApti-parihAropadezAsambhavaH; yathAvasthitaikapadArthaparicchedazca na sarvajJatAmantareNeti darzayitumAha Ti0 1. vA ga / / 2. tIrthaGkara0 kha // 3. paliyaMtakarassa kha-gapratI vinA / / 4. sambandhaH kha // 5. parakRtakSapaNopAyo na cAjJAyIti kha // 6. tIrthakaropapatteH / tadeva na satAM kha // 7. darzayati-je egaM g|| 313 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u04| sU0129] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram [sU0] je egaM jANati se savvaM jANati, je savvaM jANati se egaM jANati / je egaM jANai ityAdi / yaH kazcid avizeSitaH ekaM paramANvAdi dravyaM pazcAtpuraskRtaparyAyaM sva-paraparyAyaM vA jAnAti-paricchinatti sa sarvaM sva-paraparyAyaM jAnAti paricchinatti, atItA-'nAgataparyAyidravyaparijJAnasya samastavastuparicchedAvinAbhAvitvAt / idameva hetu-hetumadbhAvena lagayitumAha je savvamityAdi / yaH sarvaM saMsArodaravivaravarti vastu jAnAti sa ekaM ghaTAdi vastu jAnAti, tasyaiva atItA-'nAgataparyAyabhedaiH tattatsvabhAvApattyA anAdyanantakAlatayA samastavastusvabhAvagamanAditi / taduktam "egadaviyassa je atthapajjavA vayaNapajjavA vA vi / tIyA-'NAgayabhUyA tAvaiyaM taM havai davvaM // " [sammati01/31] tadevaM sarvajJaH tIrthakRt / sarvajJazca sambhavinameva sarvasattvopakAriNaM upadezaM dadAti iti darzayati savvato pamattassa bhayaM, savvato appamattassa Natthi bhayaM / savvao ityAdi / sarvataH sarvaprakAreNa dravyAdinA yad bheyakAri karma upAdIyate tetaH pramattasya-madyAdipramAdavataH bhayaMbhItiH, tadyathA- pramatto hi karma upacinoti dravyataH sarvaiH AtmapradezaiH, kSetrataH SaDdigvyavasthitam, kAlato'nusamayam, bhAvato hiMsAdibhiH / yadi vA sarvataH sarvatra bhayaM iha amutra ca; etadviparItasya ca nAsti bhayamiti, Aha ca savvao ityAdi / sarvataH aihikA-''muSmikApAyAt apramattasya AtmahiteSu jAgrato nAsti bhayaM saMsArApazadAt sakAzAt karmaNo vA / apramattatA ca kaSAyA'bhAvAd bhavati, teMdabhAvAcca azeSamohanIyAbhAvaH, tato'pi Ti0 1. 0bhUtA tAvaiyaM havati taM davvaM kha / / 2. bhayakAraNaM kha ga // 3. tat ka / / 4. vA sarvatra sarvato bhaya0 kha / vA sarvato'tra sarvato bhayaM0 gha ng| vA sarvato bhaya0 ga // 5. sarvato bhaya0 ka // 6. tadabhAvAcca zeSa0 ka // vi0Ti0 0 "atthapajjavA iti yAvadbhirghaTa-paTAdibhiH paryAyaiH paramANvAdikaM vastu pariNatam" jai0vi0pa0 // + "tAvaiyamiti anantam''jai0vi0pa0 // 314 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka-bahunAmavyAptiH [shru01| a03| u04| sU0129] azeSakarmakSayaH; tadevaM ekAbhAve sati bahUnAM abhAvasambhavaH, aikAbhAvo'pi ce bahvabhAvanAntarIyaka ityevaM gata-pratyAgatasUtreNa hetu-hetumedbhAvaM darzayitumAha je egaNAme se bahuNAme, je bahuNAme se egaNAme / je egaM ityAdi / yo hi pravardhamAnazubhA'dhyavasAyAdhirUDhakaNDakaH eka anantAnubandhinaM krodhaM nAmayati-kSapayati sa bahUnapi mAnAdIn nAmayati=kSapayati, apratyAkhyAnAdIn vA svabhedAn nAmayati / mohanIyaM vA ekaM yo nAmayati sa zeSA api prakRtI: nAmayati / yo vA bahUn sthitivizeSAn nAmayati so anantAnubandhinaM ekaM nAmayati, mohanIyaM vA / tathA hi- ekonasaptatibhiH mohanIyakoTIkoTibhiH kSayaM upAgatAbhiH jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-vedanIyA-'ntarAyANAM ekonatriMzadbhiH nAma-gotrayoH ekonaviMzatibhiH zeSakoTIkoTyA'pi dezonayA mohanIyakSapaNArho bhavati, nAnyadA iti; ato'padizyate- yo bahunAmaH sa eva paramArthata ekanAma iti / nAmaH iti kSapako'bhidhIyate, upazA[?za]mako vaa| upazamazreNyAzrayeNa eka-bahUpazamatA baDhekopazamatA vA vAcyA iti / tadevaM bahukarmAbhAvamantareNa mohanIyakSayasya upazamasya vA abhAvaH; tadabhAve ca jantUnAM bahuduHkhasambhava iti darzayati dukkhaM logassa jANittA, vaMtA logassa saMjogaM, jaMti vIrA mahAjANaM / pareNa paraM jaMti, NAvakaMkhaMti jIvitaM / dukkhamityAdi / duHkhaM asAtodayaH tatkAraNaM vA karma, tat lokasya bhUtagrAmasya jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca yathA tadabhAvo bhavati tathA vidadhyAt / kathaM tadabhAvaH ? kA vA tadabhAve guNAvAptiH ? iti ubhayamapi darzayitumAha vaMtA ityAdi / vAntvA-tyaktvA, lokasya Atmavyatiriktasya dhana-putra-zarIrAdeH saMyogaM mamatvapUrvakaM sambandhaM zArIraduHkhAdihetuM taddhetukakarmopAdAnakAraNaM vA, yAntigacchanti vIrAH = karmavidAraNasahiSNavaH, yAnti anena mokSamiti yAnaM cAritram, tacca anekabhavakoTidurlabhaM labdhamapi pramAdyataH tathAvidhakarmodayAt svapnAvAptanidhisamatAM avApnoti ato mahacchabdena vizeSyate, mahacca tad yAnaM ca mahAyAnam, yadi vA mahad yAnaM samyagdarzanAditrayaM yasya saH = mahAyAnaH mokSaH, taM yAntIti sambandhaH / Ti0 1. ekAbhAvo hi bahva0 kha / ekabhAvo'pi bahubhAva0 Ga // 2. ca iti kapratAveva // 3. 0madbhAvena darza0 ga // 4. baDhekakarmAbhAva0 ga // 5. mohanIyasya kSayopazamasya kha / mohanIyasya kSayasyopa0 ga ca / / 6. tadabhAvAta[?t ] ca // 7. dhIrAH gha-GapratI vinA // 315 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a03 / u04| sU0129] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram syAt- kimekenaiva bhavena avAptamahAyAnadezyacAritrasya mokSAvAptiH uta pAramparyeNa ?, ubhayathA' brUmaH, tadyathA-- avAptatadyogyakSetra - kAlasya laghukarmaNaH tenaiva bhavena muktyavAptiH, aparasya tu anyathA iti darzayati pareNa paramityAdi / samyaktvapratiSiddhanaraka - tiryaggatayo jJAnAvAptayathAzaktipratipAlitasaMyamA AyuSaH kSayAt saudharmAdikaM devalokaM avApnuvanti; tato'pi puNyazeSatayA karmabhUmi- AryakSetra - sukulotpattyA - ''rogya-zraddhA- zravaNa-saMyamAdikaM avApya viziSTataraM svargaM anuttaropapAtikaparyantaM adhitiSThanti punarapi tatazcyutasya avAptamanuSyAdisaMyamabhAvasya azeSakarmakSayAd mokSaH; tadevaM pareNa = saMyamena uddiSTavidhinA paraM=svargaM pAramparyeNa apavargamapi yAnti / yadi vA pareNa samyagdRSTiguNasthAnena paraM - dezaviratyAdyayogikevaliparyantaM guNasthAnakaM adhitiSThanti / pareNa vA anantAnubandhikSayeNa ullasatkaNDakasthAnAH paraM darzanamohanIya-cAritramohanIyakSayaM ghAtibhavopagrAhikarmaNAM vA kSayamavApnuvanti / evaMvidhAzca karmakSapaNodyatA jIvitaM 'kiyad gataM kiM vA zeSam ?' ityevaM nAvakAGkSanti, dIrghajIvitvaM nAbhilaSantItyarthaH, asaMyamajIvitaM vA nAvakAGkSantIti / yadi vA pareNa paraM yAnti iti uttarottarAM tejolezyAmavApnuvantIti / uktaM ca--- "je ime ajjattAe samaNA niggaMthA viharaMti ee NaM 4kassa teyalessaM vItIvayaMti ?, goyamA ! mAsapariyAe samaNe niggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teyalessaM vItIvayaMti / evaM dumAsapariyAe asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM, timAsapariyAe asurakumArANaM devANaM, caumAsapariyAe gaha- nakkhatta- tArArUvANaM joisiyANaM devANaM, paMcamAsapariyAe caMdima-sUriyANaM joisiMdANaM joisarAINaM tejolessaM, chammAsapariyAe sohammIsANANaM devANaM, sattamAsapariyAe saNaMkumAra- mAhiMdANaM devANaM, aTThamAsapariyAe baMbhaloga-laMtagANaM devANaM, navamAsapariyAe mahasukka - sahassArANaM devANaM, dasamAsapariyAe ANaya-pANaya-AraNa-accuyANaM devANaM, eMgArasamAsapariyAe gevejjANaM, bArasA samaNe niggaMthe aNuttarovavAiyANaM devANaM teyalessaM vIIvayai, teNa paraM sukka sukkAbhijAI Ti0 1. 0pi kramaH / tathA cAvApta0 ka // / 2. jJAnAvAptiyathA0 kha ga ca vinA // / 3. 0bhAvasya zeSa0 ga // / 4. 0jIvitaM kha // 5 0 uttarottaraM kha // / 6. egamAsapariyAe kha // 7. gahagaNa - Nakkhatta0 kha gha ca // 8. joisiyANaM joisarAtINaM kha ca / ga - GapratyoH pAThapatanam // 9. joisarANaM ka // 10. ekkArasamAse meve0 kha / ekkArasamAsapari0 ca // 11. mukke mukkAbhijAI ga // vi0Ti0 "tejolezyAm iti sukhalezya (zyA) m" jai0vi0pa0 // p "ajjhattA[ e ] iti ajjhattayA" jai0vi0pa0 // 4 kassa iti devAdeH " jai0vi0pa0 // " zuklAbhijjhasa ( sukkAbhijAI sijjhai ? ) iti zuklaM siddham " jai0vi0pa0 // 316 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjJayA'bhisametya akutobhayam [shru01| a03| u04| sU0129] bhavittA tato pacchA sijjhai / " [ vyaa0prjny014|9|537] yazca anantAnubandhyAdikSapaNodyataH sa ki ekakSayAdeva apavartate uta na ? ityAha egaM vigiMcamANe puDho vigiMcai, puDho vigiMcamANe egaM vigiMcai saDDI ANAe medhAvI / egaM vigiMcamANe ityAdi / ekam anantAnubandhinaM krodhaM kSapaka zreNyArUDhaH kSapayan pRthak anyadapi darzanAdikaM kSapayati / baddhAyuSko'pi darzanasaptakaM yAvat kSapayati pRthak anyadapi kSapayan avazyaM anantAnubandhinaM ekaM kSapayati, pRthakkSayAnyathAnupapatteH / kiMguNaH punaH kSapakazreNiyogyo bhavati ? ityAha saDI ityAdi / zraddhA-mokSamArgodyamecchA vidyate yasya asau = zraddhAvAn, AjJayA= tIrthakarapraNItAgamAnusAreNa yathoktAnuSThAnavidhAyI medhAvI apramattayatiH maryAdAvyavasthitaH zreNyarhaH, nApara iti / kiJca-) logaM ca ANAe abhisameccA akutobhayaM / logaM ca ityAdi / caH samuccaye, lokaM SaDjIvanikAyAtmakaM kaSAyalokaM vA, AjJayA maunIndrAgamopadezena, abhisametya-jJAtvA SaDjIvanikAyalokasya yathA na kutazcid nimittAd bhayaM bhavati tathA vidheyam / kaSAyalokapratyAkhyAnaparijJAnAcca tasyaiva parihartuH na kutazcid bhayamupajAyata iti / lokaM vA carA'caraM AjJayA AgamAbhiprAyeNa abhisametya na kutazcid aihikA-''muSmikApAyasandarzanato bhayaM bhavati / tacca bhayaM zastrAd bhavati; tasya ca zastrasya prakarSagatiH asti uta na ? iti, astIti darzayati atthi satthaM pareNa paraM, Natthi asatthaM pareNa paraM // 129 // atthi ityAdi / tatra dravyazastraM kRpANAdi, tat pareNApi paramasti, tIkSNAdapi tIkSNataramasti, loha-kartRsaMskAravizeSAt / yadi vA zastraM iti upaghAtakAri, tata ekasmAt pIDAkAriNo'nyat pIDAkArI utpadyate, tato'pi aparam, tato'pi aparamiti, tadyathA-kRpANAbhighAtAd vAtotkopaH, tataH ziro'tiH, tasyA jvaraH, tato'pi mukhazoSamUrchAdayaH iti / bhAvazastrapAramparyaM tu ekasUtrAntaritaM svata eva pratyAkhyAnaparijJAdvAreNa vakSyati / yathA ca zastrasya prakarSagatiH asti pAramparyaM vA vidyate azastrasya tathA nAstIti Ti0 1. kimekAdikSapaNAdevApa0 kha // 2. ityatrAha kha ga ca // 3. pRthaganyakSayA0 ga || 4. vartate ca // 5. vAtotkocaH kha ca // 6. tasmAd jvara: kha ca // 7. pAramparyeNa vA ga / / 317 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a03| u04| sU0130] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram darzayitumAha natthi ityAdi / nAsti na vidyate, kiM tad ? azastraM-saMyamaH, tat pareNa param ? iti prakarSagatyApannamiti / tathA hi- pRthivyAdInAM sarvatra tulyatA kAryA, ne tIvra-mandabhedo'sti, pRthivyAdiSu samabhAvatvAt sAmAyikasya / athavA zailezyavasthAsaMyamAdapi peraH / saMyamo nAsti, tadUrdhvaM guNasthAnAbhAvAditi bhAvaH // 129 // yo hi krodhaM upAdAnato bandhanataH sthitito vipAkato'nantAnubandhilakSaNataH kSayamAzritya pratyAkhyAnaparijJayA jAnAti so'paramAnAdidarzI api iti etadeva pratisUtraM lagayitavyaM ityAha[sU0] je kohadaMsI se mANadaMsI, je mANadaMsI se mAyadaMsI, je mAyadaMsI se lobhadaMsI, je lobhadaMsI se pejjadaMsI, je pejjadaMsI se dosadaMsI, je dosadaMsI se mohadaMsI, je mohadaMsI se gabbhadaMsI, je gabbhadaMsI se jammadaMsI, je jammadaMsI se mAradaMsI, je mAradaMsI se NirayadaMsI, je NirayadaMsI se tiriyadaMsI, je tiriyadaMsI se dukkhdNsii| je kohadaMsItyAdi / yo hi krodhaM svarUpato vetti, anarthaparityAgarUpatvAd jJAnasya pariharati ca; sa mAnamapi pazyati pariharati ca iti / yadi vA yaH krodhaM pazyati Acarati; sa mAnamapi pazyati, mAnAdhmAto bhavatItyarthaH / evaM uttaratrApi AyojyaM yAvat sa duHkhadarzIti, sugamatvAd na vivriyate / sAmprataM krodhAdeH sAkSAd nivartanamAha se mehAvI abhiNivaTejjA kodhaM ca mANaM ca mAyaM ca lobhaM ca pejjaM ca dosaM ca mohaM ca gabbhaM ca jammaM ca mAraM ca NaragaM ca tiriyaM ca dukkhaM ca / se ityAdi / sa medhAvI abhinivartayet vyAvartayet, kiM tat ? krodhaM ityAdi yAvad duHkham, sugamatvAd vyAkhyAnA'bhAvaH / svamanISikAparihArArthamAha eyaM pAsagassa daMsaNaM uvarayasatthassa paliyaMtakarassa, AyANaM nisiddhA sagaDabbhi // 130 // eyamityAdi / etat anantaroktaM uddezakAdeH vA Arabhya pazyakasya tIrthakRtaH darzanam= abhiprAyaH, kimbhUtasya ? uparatazastrasya paryantakRtaH / punarapi kimbhUto'sau ? Ti0 1. na mandatIvra-bhedo'stIti ga Rte // 2. paraM ka // 3. 0rUpAdu gha / 318 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazyakasya nopadhiH [shru01| a03| u04| sU0131] AyANamityAdi / AdAnaM karmopAdAnaM niSedhya pUrvasvakRtakarmabhid asau iti // 130 // kiM ca asya bhavati ? ityAha[ sU0] kimatthi uvadhI pAsagassa, Na vijjati ?; Natthi tti bemi // 131 // // sItosaNijjaM tatiyamajjhayaNaM sammattaM // kimatthi ityAdi / pazyakasya kevalinaH upAdhiH vizeSaNam, upAdhIyata iti vA upAdhiH dravyato hiraNyAdiH, bhAvato'STaprakAraM karma / sa dvividho'pi upAdhiH kimasti Ahosvid na vidyate ?, nAstIti etadahaM bravImi, sudharmasvAmI jambUsvAmine kathayati yathA-so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindaM upAsatA sarvaM etad azrAvi tad bhavate tadupadiSTArthAnusAritayA kathayAmi, na punaH svamativikalpazilparacanayA iti // 131 / / gataH sUtrAnugamaH / tadgatau ca samAptazcaturthoddezakaH / tatsamAptau ca atItA-'nAgatanayavicArAtidezAt samAptaM zItoSNIyAdhyayanamiti // cha / granthAgram 790 // cha / Ti0 1. ityupAdhiH kha // 2. gautamasvAmI gha Ga / / 319 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM samyaktvAdhyayanam je AsavA te parissavA, je parissavA te aasvaa| [sU0134] Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // caturthamadhyayanaM smyktvm|| // prathama uddezakaH // tathA uktaM tRtIyamadhyayanam / sAmprataM caturthamArabhyate / asya ca ayamabhisambandhaH - iha zastraparijJAyAM anvaya- vyatirekAbhyAM SaDjIvanikAyAn vyutpAdayatA jIvA - 'jIvapadArthadvayaM vyudapAdi, tadvadhe bandhaM viratiM ca bhaNatA Azrava-saMvarapadArtha dvayamUce, lokavijayAdhyayane loko yathA badhyate yethA ca mucyate iti vadatA bandha-nirjare gadite, zItoSNIyAdhyayane tu zItoSNarUpAH parISahAH soDhavyA iti bhaNatA tatphalalakSaNo mokSo abhihitaH, tataH ca adhyayanatrayeNa saptapadArthAtmakaM tattvamabhihitam, tattvArthazraddhAnaM ca samyaktvamucyate, tadadhunA pratipAdyate / tadanena sambandhena AyAtasya asya adhyayanasya catvAryanuyogadvArANi vyAvarNya upakrame arthAdhikAro dvedhA / tatra adhyayanArthAdhikAraH samyaktvAkhyaH zastraparijJAyAM prAgevAbhANi / uddezakArthAdhikArapratipAdanAya tu niryuktikAraH Aha [ni0 ] paDhame sammAvAo bitie dhammappavAdiyaparikkhA / tatie aNavajjatavo na hu bAlataveNa mokkho tti / / 216 / / [ni0] uddese rpu cautthe samAsavayaNeNa niyamaNaM bhaNiyaM / tamhA ya nANa - daMsaNa - tava caraNe hoti jatiyavvaM // 217 // paDhame ityAdi gAthA, uddesammi gAhA / prathamoddezake samyagvAda iti ayamarthAdhikAraH, samyag-aviparIto vAdaH =samyagvAdaH yathAvasthitavastvAvirbhAvanam / dvitIye tu dharmapravAdikaparIkSA, dharma pravadituM zIlaM yeSAM te= dharmapravAdinaH, ta eva dharmapravAdikAH, dharmaprAvAdukA ityarthaH, teSAM parIkSA = yuktA'yuktavicAraNamiti / tRtIye anavadyatapovyAvarNanam, na ca bAlatapasA=ajJAnatapazcaraNena mokSa iti ayamarthAdhikAraH / caturthoddezake tu samAsavacanena = saGkSepavacanena niyamanaM bhaNitaM = saMyama ukta iti / tadevaM prathamoddezake samyagdarzanamuktam, dvitIye tu samyagjJAnam, tRtIye bAlatapovyudAsena Ti0 1. vyutpAditam, tadvadhe ca // 2. yadvA mucyate ka // / 3. tu kha // / 4. anena kha vinA / / 5. uddesammi cautthe ka-chapratI vinA // / 6. ya cha / 7. paDhame gAhA kha ca // 8. ajJAnitapa0 kha Rte / / 9. tRtIye'jJAnitapo kha ca // vi0Ti0 * dRzyatAM AcA0ni033 // 321 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u01| ni0218 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram samyaktapaH, caturthe tu smykcaaritrmiti| tasmAt cazabdaH hetau, yatazcatuSTayamapi mokSAGgaM prAguktaM tasmAd jJAna-darzana-tapazcaraNeSu mumukSuNA yatitavyaM tatpratipAlanAya yAvajjIvaM yatno vidheya iti gAthAdvayArthaH / / 216-217 / / adhunA nAmaniSpannanikSepAyAtasya samyaktvAbhidhAnasya nikSepaM cikIrSurAhani0] nAmaM ThavaNA sammaM davvasammaM ca bhAvasammaM c| eso khalu sammassA nikkhevo cauvviho hoi||218|| nAma gaahaa| akSarArthaH sugamaH / / 218 // bhAvArthaH tu sugamanAma-sthApanAvyudAsena dravya-bhAvagataM niyuktikAraH pratipipAdayiSurAhani0] aha devvasamma icchANulomiyaM tesu tesu davvesuM / kaya saMkhaya saMjuttI pautta jaDha bhinna chiNNaM ca // 219 // aha davva0 gaahaa| atha iti Anantarye, jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM dravyasamyaktvaM ityAha- aicchAnulomikam, icchA-cetaHpravRttiH abhiprAyaH, tasyAnulomam = anukUlam, tatra bhavam aicchaanulomikm| tacca teSu teSu icchAbhAvAnukUlyatAbhAkSu dravyeSu kRtAdhupAdibhedena saptadhA bhavati, tadyathA kRtam apUrvameva nirvartitaM rathAdi, tasya ca yathA'vayavalakSaNaniSpatteH dravyasamyak, kartuH tannimittacittasvAsthyotpatteH; yadarthaM vA kRtaM tasya zobhanA-''zukaraNatayA samAdhAnahetutvAd vA dravyasamyak 1 / evaM saMskRte'pi yojyam, tasyaiva rathAdeH bhagna-jIrNA'poDhAparAvayavasaMskaraNAditi 2 / tathA yayoH dravyayoH saMyogo guNAntarAdhAnAya nopamardAya upabhoktuH vA manaHprItaye payaHzarkarayoriva tat saMyuktadravyasamyak 3 / tathA yat prayuktaM dravyaM lAbhahetutvAd AtmanaH samAdhAnAya prabhavati tat prayuktadravyasamyak, pAThAntaraM vA 'uvautta' tti, yat upayuktam abhyavahRtaM dravyaM manaHsamAdhAnAya prabhavati tad upayuktadravyasamyak 4 / tathA jaDhaM-parityaktaM yad bhArAdi tat tyaktadravyasamyak 5 / tathA dadhibhAjanAdi bhinnaM sat kAkAdisamAdhAnotpatteH bhinnadravyasamyak 6 / tathA adhikamAMsAdicchedAt cchinnadravyasamyak 7 / sarvamapyetat samAdhAnakAraNatvAd dravyasamyak, viparyayAdasamyagiti gAthArthaH / / 219 // Ti0 1. davvasammamicchA0 Ja Tha // 2. saMjuttopautta kprtimRte|| 3. vA kha cha ja Tha // 4. tatra teSu icchAvizeSabhAkSu kh|| 5. teSu icchAnukUlya0 g|| 6. kRtastasya kha g|| 7. 0cchede cchinna0 kh|| 8. samAdhAnakAritvAd g|| vi0Ti0 * saMjuttopautta' zIpA0 // 322 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trividhaM bhAvasamyag [shru01| a04| u01| ni0220] bhAvasamyakpratipAdanAyAhani0] tivihaM tu bhAvasamma daMsaNa nANe tahA caritte y| daMsaNa-caraNe tivihe nANe duvihaM tu nAyavvaM // 220 // tivihaM gaahaa| trividhaM bhAvasamyag drshn-jnyaan-caaritrbhedaat| punarapi ekaikaM bhedata AcaSTe- tatra darzana-caraNe pratyekaM trividhe, tadyathA- anAdimithyAdRSTe: akRtatripuJjasya yathApravRttakaraNakSINazeSakarmadezonasAgaropamakoTIkoTisthitikasya apUrvakaraNabhinnagrantheH mithyAtvAnudayalakSaNaM antarakaraNaM vidhAya anivRttikaraNena prathama samyaktvamutpAdayata: aupazamikaM darzanam, uktaM ca "UsaradesaM dahellayaM vi vijjhAi vaNadavo ppp| iya micchattANudaye uvasamasammaM lahai jiivo||" / vizeSAva02734,bR0ka0bhA0122] upazamazreNyAM vaupazamikamiti 1 / tathA samyaktvapudgalopaSTambhajanitAdhyavasAyaH kSAyopazamikam 2 / darzanamohanIyakSayAt kSAyikam 3 / ___ cAritramapi upazamazreNyAM aupazamikam 1, kaSAyakSayopazamAt kSAyopazamikam 2, cAritramohanIyakSayAt kSAyikam 3 / jJAne tu bhAvasamyag dvidhA jJAtavyam, tadyathA- kSAyopazamikaM kSAyikaM ca / tatra caturvidhajJAnAvaraNIyakSayopazamAd matyAdi caturvidhaM kSAyopazamikaM jnyaanm| samastakSayAt kSAyikaM kevljnyaanmiti||220|| tadevaM trividhe'pi bhAvasamyaktve darzite sati paraH codayati- yadyevaM trayANAmapi samyagvAdasambhave kathaM darzanasyaiva samyaktvavAdo rUDho yad ihAdhyayane vyAvarNyate?, ucyatetadbhAvabhAvitvAd itarayoH, tathA hi- mithyAdRSTeH te na stH| atra ca samyaktvaprAdhAnyakhyApanAya andhetararAjakumAradvayena bAlA-'GganAdyavabodhArthaM dRSTAntamAcakSate, tadyathA udayasenasya rAjJo viirsen-suursenkumaardvym| tatra viirseno'ndhH| sa ca tatprAyogyA: gAndharvAdikAH kalA graahitH| itarastu abhyastadhanurvedo lokazlAghyA pdviimgmt| etacca samAkarNya vIrasenenApi rAjA vijJapto yathA- 'ahamapi dhanurvedAbhyAsaM vidadhe' / rAjJA'pi tadAgrahaM avagamya anujnyaatH| tato'sau samyagupAdhyAyopadezAt prajJAtizayAd abhyAsavizeSAcca zabdavedhI snyjjnye| tena ca ArUDhayauvanena svabhyastadhanurvedavijJAnakriyeNa agaNita Ti0 1. nAstIyamutthAnikA gapratau // 2. tivihaM kha cha jha tth| tivihaM duvihaM NANe u nAyavvaM ny|| 3. karmaNo dezona0 ga c|| 4. vva g| ca gha Ga c|| 5. kSAyikamiti 3 kha ng|| 6. udayavarmaNo rAjJo g|| 323 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u01| ni0221] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram cakSurdarzanasada-'sadbhAvena zabdavedhitvAvaSTambhAt parabalopasthAne sati rAjA yuddhAya AdezaM yaacitH| tenApi yAcyamAnena vitere| vIrasenena ca zabdAnuvedhitayA parAnIke jjRmbhe| paraiH cAvagatakumArAndhabhAvaiH mUkatAmAlambya asau jgRhe| sUrasenena ca viditavRtAntena rAjAnamApRcchya nizitazarazatajAlAvaSTabdhaparAnIkena mocitH| tadevaM abhyastavijJAna-kriyo'pi cakSurvikalatvAd nAlaM abhipretakAryasiddhaye iti| etadeva niyuktikAro gAthayA upasaMhartumAhani0] kuNamANo vi ya kiriyaM pariccayaMto vi synn-dhnn-bhoe| dito vi duhassa uraM Na jiNai aMdho parANIyaM // 221 // kuNamANo gaahaa| kurvannapi kriyAM parityajannapi svajana-dhana-bhogAn dadadapi duHkhasya uraH na jayatyandha: parAnIkamiti gAthArthaH // 221 // tadevaM dRSTAntamapadarzya dArTAntikamAhani0] kuNamANo vi NivittiM pariccayaMto vi synn-dhnn-bhoe| 5dinto vi duhassa uraM micchaTThiI Na sijjhai // 222 // kuNamANo gaahaa| kurvannapi nivRttiM anyadarzanAbhihitAm, tadyathA-'paJca yamAH paJca niyamAH' ityAdikAM tathA parityajannapi svajana-dhana-bhogAn paJcAgnitapaAdinA dadadapi duHkhasya uraH, mithyAdRSTi: na sidhyti| tuH avadhAraNe, naiva sidhyati, darzanavikalatvAd andhakumAravadasamarthaH kaarysiddhye||222|| yata evaM tataH kiM kartavyam? ityAhani0] tamhA kammANIyaM jeumaNo daMsaNammi payaejjA / dasaNavato hi saphalANi hoti tava-NANa-caraNANi // 223 // tamhA gaahaa| yasmAt siddhimArgamUlAspadasamyagdarzanamantareNa na karmakSayaH syAt tasmAt kAraNAt karmAnIkaM jetumanAH samyagdarzane prytet| tasmiMzca sati yad bhavati tad darzayati- darzanavato hi, hiH hetau, yasmAt samyagdarzaninaH saphalAni bhavanti tapo-jJAnacaraNAni, ata: tatra yatnavatA bhAvyamiti gAthArthaH // 223 // prakArAntareNApi samyagdarzanasya tatpUrvakANAM ca guNasthAnakAnAM guNamAvirbhAvayitumAha Ti0 1. 0cakSurdarzanAsadbhAvena g|| 2. zabdavedhitayA kh|| 3. daMto kha jh|| 4. NiyattiM ka-apratI vinA / / 5. deMto cha j| daMto jha ny|| 6. hu kha cha ja tth|| 7. caraNANi Ja Rte|| 8. samyagdarzanena saphalAni k|| 9. samyaktva sya kh|| 324 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzanAdInAM guNAH ni0] sammattappattI sAvate ya virae aNaMtakammaMse / daMsaNamohakkhamae uvasAmaMte ya uvsNte||224|| [zru01 / a04 / u01 / ni0225 ] ni0 ] khavage ya khINamohe jiNe ya seDhI bhave asaMkhejjA / tavvivarIto kAlo saMkhejjaguNAe seDhIe // 225 / / 6 sammattappattI gAhA, khavae ya gAhA / samyaktvasya utpattiH = samyaktvopattiH, tasyAM vivakSitAyAM asaGkhyeyaguNA zreNiH bhaved iti uttaragAthArdhAnte kriyAmapekSya sambandho lgyitvyH| kathamasaGkhyeyaguNA zreNirbhavediti ? atrocyate- iha mithyAdRSTayo dezonakoTIkoTikarmasthitikA granthikasattvAH te karmanirjarAmAzritya tulyAH, dharmapracchanotpannaseJjJaH tebhyo asaGkhyeyaguNanirjarakaH, tato pipRcchiSuH san sAdhusamIpaM jigamiSuH, tasmAdapi kriyAviSTaH pRcchan, "ato'pi dharmaM pratipitsuH asmAdapi kriyAviSTaH pratipadyamAnaH, tasmAdapi pUrvapratipanno asaGkhyeyaguNanirjarakaH iti samyaktvotpattiH vyaakhyaataa| tadanantaraM viratAviratiM pratipitsu-pratipadyamAna-pUrvapratipannAnAM uttarottarasya asaGkhyeyaguMNA nirjarA yojyA / evaM sarvaviratAvapIti / tato'pi pUrvapratipannasarvavirateH sakAzAt aNaMtakammaMse tti padaikadeze padaprayoga iti yathA bhImaseno bhImaH, satyabhAmA bhAmA evaM anantazabdopalakSitA anantAnubandhinaH, te hi mohanIyasya aMzAH bhAgAH, tAMzcikSupayiSuH asaGkhyeyaguNanirjarakaH, tato'pi kSapakaH, tasmAdapi kSINAnantAnubandhikaSAyaH, etadeva darzanamohanIyatraye abhimukha- kriyArUDhA - upavargatrayamAyojyam, tato'pi kSINasaptakAt kSINasaptaka eva upazamazreNyArUDhaH asaGkhyeyaguNanirjarakaH, tato'pi upazAntamohaH, tasmAdapi cAritramohanIyakSapakaH, tato'pi kSINamohaH, atra cAbhimukhAditrayaM yathAsambhavamAyojanIyam, asmAdapi jinaH=bhavasthakevalI, tasmAdapi zailezyavastho asngkhyeygunnnirjrkH| 13 tadevaM karmanirjarAyaiasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANaniSpAditasaMyamasthAnapracayopAttazreNiH Ti0 1. asitakammaMse ka tth|| 2. 0kkhavamo Ja / 3. 0guNazreNi0 kha // / 4. 0sthitikAzca granthika0 ca / / 5. 0saJjJAstebhyo'saGkhyeyaguNanirjarakAH, tato'pi pipRcchiSuH ka khapustake vinA // 6. sa sAdhu0 ga // 7. tato'pi ga ca / / 8. 0katvotpattivyAkhyA kh| 0 ktvotpatti (tte ? ) rvyAkhyA ga / / 9. 0guNanirjarA kha ga Ga ca // 10. bhImo bhImasenaH, satyA satyabhAmA eva0 kha // / 11. tadeva Ga // 12. 0guNo nirjarakaH ng|| 13. 0 lokAkAzapramANapratipAditasaMyama0 kha // vi0Ti0 - * apavarga iti samAptiH " jai0vi0pa0 // 325 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u01| ni0226] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram sA uttarottareSAM asaGkhyeyaguNA, uttrottrprvrdhmaanaadhyvsaayknnddkopptteriti| kAlastu tadviparIto ayogikevalina Arabhya pratilomatayA asaGkhyeyaguNayA zreNyA 'neyH| idamuktaM bhavati- yovatA kAlena yAvatkarma ayogikevalI kSapayati tAvanmAnaM karma sayogikevalI saGkhyeyaguNena kAlena kSapayati evaM pratilomatayA yAvad dharmaM pipRcchiSuH tAvan neyamiti gaathaadvyaarthH||224-225|| evamanantaroktayA nItyA darzanavataH saphalAni tapo-jJAna-caraNAni abhihitaani| yadi punaH kenacidupAdhinA vidadhAti tataH sphltvaabhaavH| kazcAsau upAdhiH? tamAhani0] AhAra-uvahi-pUyA-iDDIsu ya gAravesu kitviyN| emeva bArasavidhe tavammi na hu keitave smnno||226|| AhAra0 gaahaa| AhArazca upadhizca pUjA ca Rddhizca AmarpoSadhyAdikA=AhAropadhipUjarddhayaH,tAsu nimittabhUtAsu jJAna-caraNakriyAM kroti| tathA gAraveSu triSu pratibaddho yat karoti tat kRtrimamiti ucyte| yathA ca jJAna-caraNayoH AhArAdyarthamanuSThAnaM kRtrimaM sanna phalavad bhavati; evaM sabAhyA-'bhyantare dvAdazaprakAre tpsypiiti| na ca kRtrimAnuSThAyinaH zramaNabhAvaH, na ca azramaNasya anuSThAnaM guNavaditi // 226 // tadevaM nirupAdheH darzanavata: tapo-jJAna-caraNAni saphalAnIti sthitam, ato darzane ytitvym| darzanaM ca tttvaarthshrddhaanm| tattvaM ca utpannApagatakalaGkAzeSapadArthasattAvyApijJAnaiH tIrthakRdbhiH yadabhASi tadeva sUtrAnugamAyAtena sUtreNa darzayatisU0] se bemi- je ya atItA je ya paDuppaNNA je ya AgamissA arahaMtA bhagavaMtA te savve evamAikkhaMti, evaM bhAsaMti, evaM paNNaveMti, evaM parUveMti- savve pANA savve bhUtA savve jIvA savve sattA Na haMtavvA, Na ajjAvetavvA, Na parighettavvA,Na paritAveyavvA,Na uddveyvvaa| Ti0 1. jJeyaH gha Ga ca / / 2. yAvanmAtrakAlAnu (ma)yogike valI guNazreNI racayati tataH saGkhyeyaguNakAlAM sayo(gi)kevalI racayatIti evaM pratilomatayA kh| yAvatkAlena gha Ga c|| 3. AhAraiTi-pUA-uvahIsu ya kha tth|| 4.katitaviyaM kh| kayataviyaM // 5. katitave kha ja / keyavaM ny||6. 0naM tanna phalavadbhavati kh|| 7. nirupAdhidarzana 0 ga ca // vi0Ti0 * "yadi puna: iti darzanavAnapi san" jai0vi0pa0 / / 326 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarve jIvA na hantavyAH [shru01| a04| u01| sU0132] se bemItyAdi suutrm| gautamasvAmyAha yathA- so'haM bravImi yo'haM tIrthakaravacanAvagatatattvaH zraddheyavacana iti| yadi vA zauddhodaniziSyAbhimatakSaNikatvavyudAsenAha- yena mayA pUrvamabhANi so'hamadyApi bravImi, naaprH| yadi vA sezabdaH tacchabdArthe, yat zraddhAne samyaktvaM bhavati tadahaM tattvaM brviimi| ye atItA:=atikrAntA., ye ca pratyutpannAH =vartamAnakAlabhAvinaH, ye cAgAminasta evaM prarUpayantIti sambanaH / tatra atikrAntAH tIrthakRtaH kAlasya anAditvAd anantA atikraantaaH| anAgatA apyanantAH AgamiSyatkAlasya anantatvAt teSAM sarvadaiva bhaavaaditi| vartamAnatIrthakRtAM ca prajJApakApekSayA anavasthitatve satyapi utkRSTa-jaghanyapadina eva kthynte| tatra utkRSTataH samayakSetrasambhavinaH saptatyuttarazatam, taccaivam- paJcasvapi videheSu pratyekaM dvAtriMzatkSetrAtmakatvAd ekaikasmin dvAtriMzad dvAtriMzat, paJcasvapi bharateSu paJca, evmairaavtessvpiiti| tatra dvAtriMzat paJcabhi: guNitA SaSTyuttarazatam, bharatairAvatadazaprakSepeNa saptatyadhikaM shtmiti| jaghanyatastu viMzatiH sA caivam- paJcasvapi 'videheSu videhAntarmahAnadyubhayataTasadbhAvAt tIrthakRtAM pratyekaM catvAraH, te ca paJcabhirguNitA viMzatiH, bharatairAvatayo: tvekAntasukhamAdau abhAva eveti| anye tu vyAcakSate- meroH pUrvA-'parevidehaikaikasadbhAvAd mahAvidehe dvAveva, tataH paJcasvapi dazaiveti, tathA ca te AhuH "sattarasayamukkosaM itare dasa smykhettjinnmaannN| cottIsa paDhamadIve aNaMtara'ddhe ya te duunnaa||" [ ] ke ime ?- arhanta: arhanti pUjA-satkArAdikamiti, tathA aizvaryAdhupetA bhagavanta: / te sarva eva parapraznAvasare evamAcakSate yaduttaratra vkssyte| vartamAnanirdezasya upalakSaNArthatvAd __ Ti0 1.sUtram / so'haM kha // 2. tIrthaGkara0 g|| 3.0zikSAbhimata0 ca // 4. 0tvAdiyattAmatikrAntA: kha ga c|| 5. AgAmikAlasyA0 kprtimRte|| 6. diti| vartamAnasya ca prajJApakApekSayA'navasthitatve kh|| 7. tatrotsargataH khapustakaM vinaa|| 8. 0tA jAtA SaSTyu0 kh|| 9. mahAvideheSu kapratevinA // 10. te'pi paJcabhi0 khprtimRte|| 11. 0videhayorekaika0 g|| 12. tataH iti pAThaH g-ghprtyorev|| 13. sattarisaya0 kha // 14. dUNa tti kha ca / duguNA gha ng|| 15. 0NArthamidamevamAcacakSire ta evamAkhyAsyanti kha // vi0Ti0 * "aNaMtaraddhe ya ta(te) dUNA iti jambUdvIpApekSayA anantaraH dhAtu(ta)kIkhaNDaH, ardhaM ca puSkaravaradvIpArdham, tayordvayorapi prathamadvIpApekSayA dviguNA bhavanti, dviguNA bhavanti, dvayorapi militA 136, prathamadvIpaprakSepe ca 170" 0vi0pa0 / / 327 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u01| sU0132] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram idamapi draSTavyam- evamAcacakSire evmaakhyaasynti| evaM sAmAnyataH sadeva-manujAyAM pariSadi ardhamAgadhayA sarvasattvasvabhASAnugAminyA bhASayA bhaassnte| evaM prakarSeNa saMzItyapanodAya antevAsino jIvA-'jIvA-''zrava-saMvara-bandha-nirjarA-mokSapadArthAn jnyaapynti-prjnyaapynti| evaM samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH, mithyAtvA-'virati-pramAda-kaSAya-yogA bandha- / hetavaH, sva-parabhAvena sadasatI, tattvaM sAmAnya-vizeSAtmakaM ityAdinA prakAreNa prarUpayanti / ekArthikAni vaitaaniiti| kiM tad evamAcakSate ? iti darzayati yathA sarve prANA: sarva eva pRthivyap-tejo-vAyu-vanaspatayo dvi-tri-catuH-paJcendriyAzca, indriya-balocchrAsa-nizvAsA-''yuSkalakSaNaprANadhAraNAt praannaaH| tathA sarvANi bhavanti bhaviSyanti abhUvanniti ca bhUtAni cturdshbhuutgraamaantHpaatiini| evaM sarva eva jIvanti jIviSyanti ajIviSuriti jIvA: naark-tiryng-nraa-'mrlkssnnaashcturgtikaaH| tathA sarva eva svakRtasAtA-'sAtodayasukha-duHkhabhAjaH sttvaaH| ekArthA vaite zabdAH, 'tattva-bheda-paryAyaiH pratipAdanam' iti kRtveti| ete ca sarve api prANinaH paryAyazabdAveditA na hantavyA daNDa-kazAdibhiH, nAjJApayitavyAH prasahya abhiyogadAnataH, na parigrAhyA bhRtya-dAsa-dAsyAdimamatvaparigrahataH, na paritApayitavyAH zArIra-mAnasapIDotpAdanataH, nApadrAvayitavyAH praannvypropnntH| ___esa dhamme suddhe Nitie sAsae samecca loyaM khetaNNehiM pvedite| taM jahA-uTThiesu vA aNuTThiesu vA, uvaTThiesu vA aNuvaTThiesu vA,uvaratadaMDesu vA aNuvaratadaMDesu vA, sovadhiesu vA aNuvahiesu vA, saMjogaraesu vA asaMjogaraesu vA // 132 // ___ eSa: anantaroktaH dharma: durgtyrglaa-sugtisopaandeshyH| asya ca pradhAnapuruSArthatvAd vizeSaNaM darzayati- zuddhaH =pApAnubandharahitaH, na zAkya-dhigjAtIyAnAM iva ekendriypnycendriyvdhaanumtiklngkaangkitH| tathA nityaH-acyutirUpaH, paJcasvapi videheSu sdaabhvnaat| tathA zAzvataH zAzvatagatihetutvAt, yadi vA nityatvAt zAzvataH, na tu nityaM bhUtvA na bhavati bhavyatvavat, abhUtvA ca nityaM bhavati ghaTAbhAvavaditi, ayaM tu trikaalaavsthaayiiti| - amuM ca lokaMjantulokaM duHkhasAgarAvagADhaM sametya-jJAtvA taduttaraNAya khedajJaiH Ti0 1. 0 svabhASayA bhASante kh|| 2. 0''zrava-saMvara-nirjarA-bandha-mokSa0 kha / 0''zrava-bandhasaMvara-nirjarA0 ca Rte / / 3. 0pIDotpAdanaiH, kh| 4. apracyutarUpaH ka // 5. abhavyatvavat ng|| vi0Ti0* ma tu iti kUTasthanityatAM nirAcaSTe, nityamapi so'pi na nityaH" jai0vi0p0|| 328 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvatIrthakarAbhimatA'hiMsA [zru01 / a04 / u01 / ni0228] =jantuduHkhaparicchettRbhiH praveditaH = pratipAdita iti / etacca gautamasvAmI svamanISikAparihAreNa ziSyamatisthaiyArthaM babhASe / enameva sUtroktamarthaM niyuktikAraH sUtrasparzakena gAthAdvayena darzayati ni0 ] ni0 ] je jiNavarA atItA je saMpati je aNAgate kAle / savve vi te ahiMsaM vadiMsu vadihiMti yaM veyeMti // 227 // chappiya jIvanakA Novi Ne No vi AhaNAvejA / No vi ya aNumannejjA sammattassesa nijjuttI // 228 // // caturthaprathamoddezakaniryuktiH // je jivarA gAhA, chappi ya jIvanikAye gAhA / gAthAdvayamapi knntthym||227-8|| tIrthakaropadezazca paropakAritayA tatsvAbhAvyAdeva pravartamAno bhAskarodaya iva prabodhyavizeSanirapekSatayA pravartate (iti) tad yathA ityAdinA darzayati taM jahA - uTThiesu vA ityAdi / dharmacaraNAya udyatA utthitAH jJAna-darzanacAritrodyogavantaH, tadviparyayeNa anutthitAH, teSu nimittabhUteSu, tonuddizya bhagavatA sarvavedinA trijagatpatinA dharmaH praveditaH evaM sarvatra lagayitavyam / yadi vA utthitA -'nutthiteSu dravyato'pi niSaNNA-'niSaNNeSu / tatra ekAdazasu gaNadhareSu utthiteSveva vIravardhamAnasvAminA dharmaH prveditH| tathA upasthitAH dharmaM zuzrUSavo jighRkSavo vA, tadviparyayeNa anupasthitAH,teSviti, nimittasaptamI ceyaM yathA - carmaNi dvIpinaM hantIti / nanu ca bhAvopasthiteSu 'cilAtiputrAdiSviva dharmakathA yuktimatI, anupasthiteSu tu kaM guNaM puSNAti ? - anupasthiteSu api indranAgAdiSu vicitratvAt karmapariNateH kSayopazamApAdanAd guNavatI va iti ytkinycidett| prANina AtmAnaM vA daNDayatIti daNDaH, sa ca mano-vAkkAyalakSaNaH, uparato daNDo yeSAM te tathA, tadviparyayeNa anuparatadaNDAH, teSu ubhayarUpeSu iti / tatra uparatadaNDeSu tatsthairya - guNAntarAdhAnArthaM dezanA, itareSu tu uparatadaNDatvArthamiti / upadhIyate=saGgRhyata ityupadhiH, dravyato hiraNyAdiH, bhAvato mAyA, saha upadhinA vartanta sopadhikAH, tadviparyayeNa anupadhikAH, tessviti| saMyogaH=sambandhaH putra- kalatra Ti0 1. vi ka / va cha / 2. vadiMti kh| vayaMti cha ja jha Ja / vadaMti Tha / / 3.0 nikAyA cha ja jha // / 4. haNai No vi yAhaNAM Tha / / 5. 0ttI // a ) 04 u01 / / Tha / / 6. tAnupadizya kha // 7. dravyato'pyaniSaNNaniSaNNeSu kha // / 8. cilAtaputrAdi0 kha // 9. putra - kalatrAdi0 ka / putra - mitra - kalatrAdi 0 kha // ( 329 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04 / u01 / sU0133] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram mitrAdijanitaH, tatra ratAH= saMyogaratAH, tadviparyayeNa ekatvabhAvanAbhAvitA asaMyogaratAH, teSviti // 132 // [sU0] taccaM cetaM tahA cetaM, assiM cetaM pavuccati / tadevaM ubhayarUpeSu api yad bhagavatA dharmadezanA akAri tat tathyaM = satyaM etaditi, cazabdaH niyamArthaH, tathyameva etad bhagavadvacanam / yathAprarUpitavastusadbhAvAt tathyA bhavatIti ato vAcyamapi tathaiveti darzayati- tathA caitad vastu yathA bhagavAn jagAda, yathA-- sarve prANA na hantavyA ityAdi; evaM samyagdarzanazraddhAnaM vidheyam / etacca asminneva maunIndrapravacane samyagmokSamArgavidhAyini samastadambhaprapaJcoparate prakarSeNa ucyate = procyata iti, na tu yathA anyatra "na hiMsyAt sarvabhUtAni" [ ]iti abhidhAya anyatra vAkye yajJapazuvadhAbhyanujJAnAt pUrvottarabAdheti / tadevaM samyaktvasvarUpamabhidhAya tadavAptau yad vidheyaM tad darzayati Aitu NaNihe, Na Nikkhive, jANittu dhammaM jahA tahA / taM Aittu na nihe ityAdi / tat-tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyagdarzanaM AdAya=gRhItvA tatkAryA'karaNataH na ni tti na gopayet / tathAvidhasaMsargAdinimittotthApitamithyAtvo' jIvasAmarthyaguNAd na tyajedapi / yathA vA zaiva-zAkyAdInAM gRhItvA vratAni punarapi vratezvarayAgAdividhinA gurusamIpe nikSipya utpravrajanaM evaM gurvAdeH sakAzAd avApya samyagdarzanaM na nikSipet=na tyjet| kiM kRtvA ? yathA tathA avasthitaM dharmaM jJAtvA = zrutadharmacAritrAtmakamavagamya, vastUnAM vA dharmaM = svabhAvamavabudhya iti / tadavagame tu kiM cAparaM kuryAt ? ityAha diTThehiM NivveyaM gacchejA / No logassesaNaM care / diTThehiM ityaadi| dRSTaiH iSTA 'niSTarUpaiH nirvedaM gacchet, virAgaM kuryAdityarthaH / tathA hi-- zabdaiH zrutaiH rasaiH AsvAditaiH gandhaiH AghrAtaiH sparzaiH spRSTaiH sadbhirevaM bhAvayed yathA Ti0 1. 0bhAvitvAd asaMyoga0 ca // 2. yathAsthitavastu0 ka // / 3. tasminneva maunIndre pravacane kh|| 4. samastadaNDaprapaJcoparate AcA0 zu0 // 5. 0 prabandhoparate gha Ga ca / / 6. darzayitumAha kha ga gha Ga / 7. 0zraddhAnaM samya0 kha // / 8. 0 nimittopasthApita0 kha / / 9. vratezvarayAgAdi0 AcA0zu0 // 330 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaiSaNAnAcaraNam [shru01| a04| u01| sU0133] 'zubhetaratA pariNAmavazAd bhavatIti, ataH kaH teSu rAgo dveSo vA ?' iti| kiJca no loyassa ityaadi| lokasya-prANigaNasya eSaNA anveSaNA, iSTeSu zabdAdiSu pravRttiH aniSTeSu tu heyabuddhiH, tAM na caret-nAcaret na viddhyaat| yasya caiSA lokaiSaNA nAsti tasya anyA'pi aprazastA mati: nAstIti darzayati jassa Natthi imA NAtI aNNA tassa kato siyA / jassa natthi ityaadi| yasya mumukSoH imA jJAti:=lokaiSaNAbuddhiH nAsti iti na vidyate tasyAnyA sAvadyArambhapravRttiH kutaH syAt ?, idamuktaM bhavati- bhogecchArUpAM lokaiSaNAM parijihIrSoH naiva sAvadyAnuSThAnapravRttiH upajAyate, tadarthatvAt tasyA iti| yadi vA ImA anantaroktatvAt pratyakSA samyaktvajJAtiH, 'prANino na hantavyAH' iti vA jJAtiH yasya na vidyate tasyAnyA vivekinI buddhiH kumArgasAvadyAnuSThAnaparihAradvAreNaH kutaH syAt ? / ziSyamatisthairyArthaM Aha diDhaM sutaM mayaM viNNAyaM jameyaM parikahijati / / ditttthmityaadi| yadetat mayA parikathyate tat sarvajJaiH kevalajJAnAlokena dRSTam, tat zuzrUSubhiH zrutam, laghukarmaNAM bhavyAnAM matam, jJAnAvaraNIyakSayopazamAd vizeSeNa jJAtaMvijJAtam, ato bhavatA'pi samyaktvAdike matkathite yatnavatA bhvitvymiti| ye punaH yathoktakAriNo na syuH te "kimbhUtA bhaveyuH? ityAha samemANA palemANA puNo puNo jAtiM pkppeNtii| samemANA ityaadi| tasminneva manuSyAdijanmani zAmyantaH gAddharyena atyarthamAsevAM kurvantaH, tathA pralIyamAnAH manojJendriyArtheSu, pauna:puNyena ekendriya-dvIndriyAdikAM jAtiM prakalpayanti, saMsArAvicchittiM viddhtiityrthH| yadi evaM aviditavedyAH sAmpratakSiNo yathAjanmakRtarataya indriyArtheSu pralIyamAnA: pauna:puNyenaM kRtajanmAdisandhAnA jantava: tataH kiM karttavyam? ityAha Ti0 1. ca c|| 2. caret na vidadhyAt ka kha Ga / / 3. iyaM g|| 4. jJAti: iti pAThaH khprterev|| 5. 0parihAreNa gh| 6.0jJAnAvalokena ka vinA / / 7. bhAvyamiti kha c|| 8. kathaM bhaveyuH k| kathambhUtA bhaveyuH kha ca vinA / / 9. gAya~ tAtparyamAsevAM ga-capratI vinaa|| 10. pralInA: ga ca vinA // 11. 0 na janmAdikRtasandhAnA kha ca Rte // vi0Ti bhogecchArthatvAt sAvadhAnuSThAnapravRtteH iti bhaavH|| 331 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u01| sU0133] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram aho ya rAto ya jatamANe dhIre sayA AgatapaNNANe, pamatte bahiyA pAsa, appamatte sayA parakkamejAsi tti bemi // 133 // // sammattassa paDhamo uddesao sammatto // aho ya ityaadi| ahazza rAtriM ca yatamAna eva yatnavAneva mokSAdhvani dhIraH= parISahopasargAkSobhyaH sadA-sarvakAlaM AgataM-svIkRtaM prajJAnaM-sadasadviveko yasya sa tathA, pramattAn saMyatAn paratIrthikAn vA dharmAd bahirvyavasthitAn pshy| tAMzca tathAbhUtAn dRSTvA kiM kuryAt? ityAha ___ appamatte ityaadi| apramattaH san nidrA-vikathAdipramAdarahitaH akSinimeSonmeSAdau api sadA upayuktaH parAkramethAH karmaripUn mokSAdhvani vA, itiH adhikAraparisamAptau, bravImi iti puurvvt||133|| // samyaktvAdhyayanasya prathamoddezakaTIkA parisamApteti ||ch| Ti01. vIraH g|| 2. parISahAkSobhyaH kh||3. iti samyaktvAdhyayane prathamoddezakaH prismaaptH|| ch| kha-capratI Rte|| 332 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dvitIya uddezakaH // uktaH prthmoddeshkH| sAmprataM dvitIyavyAkhyA prtnyte| asya ca ayamabhisambandhaHiha anantaroddezake samyagvAdaH prtipaaditH| sa ca pretyanIkamithyAvAdavyudAsena AtmalAbhaM lbhte| vyudAsazca na parijJAnamantareNa, parijJAnaM ca na vicAramRte, ato mithyAvAdabhUtatIrthikamatavicAraNAya idaM upkrmyte| anena sambandhena AyAtasya asya uddezakasya idaM AdisUtram- je AsavA ityaadi| yadi vA iha samyaktvamadhikRtam ; tacca saptapadArthazraddhAnAtmakam; tatra mumukSuNA avagatazastraparijJAjIvA-'jIvapadArthena saMsAramokSakAraNe nirnnetvye| tatra saMsArakAraNamAzravaH, tadgrahaNAcca bandhagrahaNam; mokSakAraNaM tu nirjarA, tadgrahaNAcca saMvaraH tatkAryabhUtazca mokSaH sUcito bhavatIti; ata Azrava-nirjare saMsAra-mokSakAraNabhUte samyaktvavicArAyAte darzayitumAhasU0] je AsavA te parissavA, je parissavA te aasvaa| je aNAsavA te aparissavA, je aparissavA te annaasvaa| je AsavA ityaadi| ye iti sAmAnyanirdezaH, Azravati aSTaprakAraM karma yairArambhaiH te AzravAH, pariH samantAt zravati galati yaiH anuSThAnavizeSaH te prishrvaaH| ya eva AzravAH= karmabandhasthAnAni ta eva parizravAH krmnirjraaspdaani| idamuktaM bhavati- yAni itarajanAcaritAni stragaGganAdIni sukhakAraNatayA tAni karmabandhahetutvAd AzravAH, punaH tAnyeva tattvavidAM viSayasukhaparAGmukhAnAM niHsAratayA saMsArasaraNidezyAnIti kRtvA vairAgyajanakAni, ataH parizravAH nirjraasthaanaani| sarvavastUnAM anaikAntikatA darzayituM tadeva viparyayeNAha je parissavA ityaadi| ya eva parizravAH=nirjarAsthAnAni arhat-sAdhu-tapazcaraNadazavidhacakravAlasAmAcAryanuSThAnAdIni tAnyeva karmodayAvaSTabdhazubhAdhyavasAyasya durgatimArgapravRttasArthavAhasya jantoH mahAzAtanAvataH sAtarddhirasagAravapravaNasya AzravA bhavanti pApopAdAnakAraNAni jaaynte| idamuktaM bhavati- yAvanti karmanirjarArthaM saMyamasthAnAni tadbandhanAya asaMyamasthAnAni api tAvanti eva, uktaM ca "yathAprakArA yaavntH,sNsaaraa''veshhetvH| tAvantastadviparyAsAd , nirvaannsukhhetvH||" [... ] Ti0 1. adhunA c|| 2. pratyanIkAnyathAvAda0 k|| 3. parijJAnamRte, parijJAnaM ca na vicAramantareNa, ato kha ca / / 4. 0NaM ca nirjarA tatkAraNaM ca saMvara0 m|| 5. karmodayAdavaSTabdhaH kha ga ca // 6. mahAzAtanAta: kha ga c|| Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u02| sU0134] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram tathA hi- rAga-dveSavAsitAntaHkaraNasya viSayasukhonmukhasya duSTAzayatvAt sarvaM saMsArAya, picumandarasavAsitA''syasya dugdh-shrkraadikttuktvaapttivditi| samyagdRSTestu 'viditasaMsArodanvataH nyakRtaviSayAbhilASasya sarvamazuci duHkhakAraNamiti ca bhAvayataH saJjAtasaMvegasya itarajanasaMsArakAraNamapi mokSAya iti bhaavaarthH| punaH etadeva gatapratyAgatasUtraM sapratiSedhamAha je aNAsavA ityaadi| prasajyapratiSedhasya kriyApratiSedhaparyavasAnatayA parizravA iti anena saha sambandhAbhAvAt pryudaaso'ym| Azravebhyo'nye anAzravAHvratavizeSAH te'pi karmodayAd azubhAdhyavasAyinaH aparizravAH karmaNaH, *kongknnaaryprbhRtiinaamiveti| tathA aparizravAH pApopAdAnakAraNAni kenacid upAdhinA pravacanopakArAdinA kriyamANAH kaNavIralatAbhrAmakakSullakasyeva anAzravAH karmabandhanAni na bhvnti| ___ yadi vA AzravantIti AzravAH pacAdyac, evaM parizravantIti prishrvaaH| atra caturbhaGgikA- tatra mithyAtvA-'virati-pramAda-kaSAya-yogaiH ya eva karmaNAM AzravAH = bandhakAH ta eva apareSAM parizravAH nirjarakAH ete ca prathamabhaGgapatitAH sarve'pi saMsAriNaH caturgatikAH, sarveSAM pratikSaNaM ubhysdbhaavaat| tathA ye AzravAH te aparizravA iti zUnyo'yaM dvitIyabhaGgakaH, bandhasya shaattaavinaabhaavitvaat| evaM ye anAzravAH te parizravAH, ete ca ayogikevalinaH tRtiiybhnggptitaaH| caturthabhaGgapatitAstu siddhAH, teSAmanAzravatvAd aprishrvtvaacceti| atra ca AdyantabhaGgako sUtropAttau, tadupAdAne ca madhyopAdAnasya avazyambhAvitvAd madhyabhaGgakadvayagrahaNaM drssttvymiti| yadyevaM tataH kim ? ityAha ete ya pae saMbujjhamANe logaM ca ANAe abhisameccA paDho paveditaM AghAti NANI iha mANavANaM saMsArapaDivaNNANaM saMbujjhamANANaM vinnnnaannpttaannN| ete pae ityaadi| etAni anantaroktAni, padyate-gamyate yebhyo'rthastAni padAni, tadyathA ye AzravA ityaadiini| parasya ca arthAvagatyarthaM zabdaprayogAd etatpadavAcyAn arthAn ca samyag aviparyAsena budhyamAnaH, tathA lokaM jantugaNaM AzravadvArAyAtena karmaNA badhyamAnaM tapazcaraNAdinA ca mucyamAnaM AjJayA tIrthakarapraNItAgamAnusAreNa abhisametya __ Ti0 1. vijJAtasaMsArodanvatastyaktaviSayA0 c|| 2. 0 saMvegasya tasyetara0 kh|| 3. punareva gata0 kh|| 4. prasahya pratiSe0 ka ga c|| 5. pravacanoktaprakarAdinA gha Ga / / 6. karavIra0 kha g|| 7. karmabandhAya na bhavanti kha-capustake vinaa|| vi0Ti0 *"kokaNArya iti yathA vRddha: pravajitazcintayati varSAkAlasamaye dutI" jai0vi0p0|| "apareSAm iti pUrvabaddhakarmaNAm' jai0vi0pa0 / / 334 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Azrava-saMvaranirUpaNam [shru01| a0 4 / u02| sU0134] =Abhimukhyena samyak paricchidya, cazabdaH bhinnakramaH, pRthak praveditaM cAbhisametya pRthagAzravopAdAnaM nirjaropAdAnaM ceti| etacca jJAtvA ko nAma dharmacaraNaM prati nodyacchediti ? / kathaM praveditam? iti cet, taducyate AzravastAvat- jJAnapratyanIkatayA jJAnanihnavena jJAnAntarAyeNa jJAnapradveSeNa jJAnAtyAzAtanayA jJAnavisaMvAdena jJAnAvaraNIyaM karma bdhyte| evaM darzanapratyanIkatayA yAvad darzanavisaMvAdena darzanAvaraNIyaM karma bdhyte| tathA prANinAmanukampanatayA bhUtAnukampanatayA jIvAnukampanatayA sattvAnukampanatayA bahUnAM prANinAM aduHkhotpAdanatayA azocanatayA ajUraNatayA apIDanatayA aparitApanatayA sAtAvedanIyaM karma badhyate, etadviparyayAt ca asaataavedniiymiti| tathA anantAnubandhyutkaTatayA tIvradarzanamohanIyatayA prabalacAritramohanIyasadbhAvAd mohanIyaM karma bdhyte| mahArambhatayA mahAparigrahatayA paJcendriyavadhAt kuNapAhAreNa narakAyuSkaM badhyate, mAyAvitayA anRtavAdena kUTatulA-kUTamAnavyavahArAt tiryagAyurbadhyate, prakRtivinItatayA sAnukrozatayA amAtsaryAd manuSyAyuSkam, sarAgasaMyamena dezaviratyA bAlatapasA akAmanirjarayA devaayusskmiti| kAyarjutayA bhAvarjutayA bhASarjutayA avisaMvAdanayogena zubhanAma badhyate, viparyayAcca viparyaya iti| jAti-kula-bala-rUpa-tapaHzruta-lAbhaizvaryamadAbhAvAd uccairgotram, jAtyAdimadAt paraparivAdAcca niicairgotrm| dAna-lAbhabhogopabhoga-vIryAntarAyavidhAnAd AntarAyikaM karma bdhyte| ete hi aashrvaaH| sAmprataM parizravAH pratipAdyante anazanAdi sabAhyA-'bhyantaraM tapa ityAdi / evamAzravakA nirjarakAH sabhedA jantavo vAcyAH, sarve'pi ca jIvAdayaH padArthA mokSAvasAnA vaacyaaH| etAni ca padAni sambudhyamAnaiH tIrthakara-gaNadharaiH lokaM abhisametya pRthak pRthak prveditm| anyo'pi tadAjJAnusArI caturdazapUrvavidAdiH sattvahitAya parebhya Avedayati ityetad darzayitumAha AghAi ityaadi| jJAnaM sakalapadArthAvirbhAvakaM vidyate yasya asau jJAnI, sa AkhyAti= AcaSTe, iha iti pravacane, keSAM ? mAnavAnAm, sarvasaMvaracAritrArhatvAt teSAm, athavopalakSaNaM caitad devaadiinaam| tatrApi kevalyAdivyudAsAya vizeSaNamAha ___saMsAra0 ityaadi| saMsAraM-caturgatilakSaNaM pratipannAH saMsArapratipannAH; tatrApi ye dharma bhotsyante grahISyante ca munisuvratasvAmighoTakadRSTAntena teSAmeva AkhyAti ityetad darzayatisambudhyamAnAnAM yathopadiSTaM dharma samyagavabudhyamAnAnAm; chadmasthena tu ajJAtabudhyamAnetara Ti0 1. jJAnyAzAtanayA kh|| 2. 0yA sattvAnukampanatayA jIvAnukampanatvena bahUnAM kh|| 3. 0 2 kampanatvena bahUnAM ga gha Ga c|| 4. apiNDanatayA kha // 5. kuNapAhArAd kha / kuNimAhAreNa ga gh|| 6. amAtsaryatayA mAnuSyAyuSkam kh|| 7. 0mAzravanirjarakA: kha gha Ga ca // 8. sarvahitAya kh|| 9. kevalAdi0 kh|| 335 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u02|suu0134] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram vizeSeNa yAdRgbhUtAnAM kathayitavyaM tAn sUtreNaiva darzayati-vijJAnaprAptAnAM hitA'hitaprAptiparihArAdhyavasAyo-vijJAnam, tat prAptA: vijJAnaprAptAH, samastaparyAptibhiH paryAptAH sacina ityrthH| nArgAjunIyAstu paThanti- AghAi dhamma khalu se jIvANaM, taM jahA- saMsArapaDivannANaM maNussabhavatthANaM AraMbhaviNaINaM dukkhuvveya-suhesagANaM dhammasavaNagavesayANaM sussUsamANANaM paDipucchamANANaM vinnANapattANaM / / etacca prAyo gatArthameva, navaraM ArambhavinayinAm iti ArambhavinayaH = ArambhAbhAvaH, sa vidyate yeSAmiti matvarthIyaH, tessaamiti| yathA ca jJAnI dharmamAcaSTe tathA darzayatiaTTA vi saMtA aduvA pmttaa| aTTA vi ityaadi| vijJAnaprAptA dharmaM kathyamAnaM kutazcinnimittAd ArtA api santaH cilAtiputrAdaya iva, athavA pramattAH viSayAbhiSvaGgAdinA zAlibhadrAdaya iva, tathAvidhakarmakSayopazamApatteH yathA pratipadyante tathA aacsstte| yadi vA ArtA:=duHkhinaH, pramattAH= sukhinaH, te'pi pratipadyante dharmaM, kiM punarapare ? / athavA ArtAH rAga-dveSodayena, pramattAH viSayaiH, te ca tIrthakA gRhasthA vA saMsArakAntAraM vizantaH kathabhavanto vijJAtajJeyAnAM karuNAspadAni rAga-dveSa-viSayAbhilASonmUlanAya na prbhvnti| etacca anyathA - mA maMsthA 'iti darzayitumAha ahAsaccamiNaM ti bemi| NA'NAgamo maccumuhassa atthi| ahAsaccamityAdi / idaM yad mayA kathitaM kathyamAnaM ca tad yathAsatyaM, yathAtathyaM ityrthH| iti etadahaM bravImi yathA- durlabhamavApya samyaktvaM cAritrapariNAmaM vA pramAdo na kaaryH| syAt- kimAlambya pramAdo na kAryaH? tadAha nA'NAgamo ityaadi| na hi anAgamo mRtyoH mukhasya kasyacid api saMsArodaravartino astIti / uktaM ca "vadata yadIha kazcidanusantatasukhaparibhogalAlitaH, Ti0 1. aghAi kha // 2. sa kha // 3. dukkhakhaya0 ga c|| 4. bhavantAM vijJAta0 ka kha vinaa|| 5. karuNAspadAnAM ga c|| 6. ityAdi darzayitu0 gha ng|| 7. idaM mayA yat kathitaM kh|| 8. nANAgame kha c|| 336 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ icchApraNItAnAmapAyAH [shru01| a04| u02| sU0134] prayatanazataparo'pi vigatavyathamAyuravAptavAn nrH| na khalu naraH suraughasiddhAsurakinnaranAyako'pi yaH, so'pi kRtAntadantakulizAkramaNakrazito na nshyti||" [ tathopAyo'pi mRtyumukhapratiSedhasya na kazcid astIti / uktaM ca "nazyati nauti yAti vitanoti karoti rasAyanakriyAm, carati guruvratAni vivarANyapi vizati vishesskaatrH| tapati tapAMsi khAdati mitAni karoti ca mantrasAdhanam, tadapi kRtaantdntyntrkrkrckrmnnairvidaaryte||" [ ye punarviSaya-kaSAyAbhiSvaGgAt pramattA dharmaM nAvabudhyante te kimbhUtA bhavanti? ityAha icchApaNItA vaMkANikeyA kAlaggahItA Nicaye NiviTThA puDho puDho jAI pakappeMti // 134 // ___ icchA0 ityaadi| indriya-manoviSayAnukUlA pravRttiH iha icchA, tayA viSayAbhimukhaM abhikarmabandhaM saMsArAbhimukhaM vA prakarSeNa nItA:=icchApraNItAH, ye caivambhUtAH te vaMkAniketAH vaGkasya-asaMyamasya A-maryAdayA saMyamAvadhibhUtayA niketabhUtAHAzrayA:=vaGkAniketAH, vako vA niketo yeSAM te vaGkaniketAH, pUrvapadasya dIrghatvam; ye caivambhUtAH te kAlagRhItAH kAlena- mRtyunA gRhItAH=kAlagRhItAH, paunaHpuNyamaraNabhAja ityarthaH, dharmacaraNAya vA gRhItaH abhisandhitaH kAlo yaiH te kAlagRhItAH, AhitAgnidarzanAd ArSatvAdvA niSThAntasya paranipAtaH, tathA hi- pAzcAtye vayasi parutparAri vA apatyapariNayanottarakAlaM vA dharmaM kariSyAma ityevaM gRhiitkaalaaH| ye caivambhUtAH te 'nicaye niviSTAH' nicaye karmanicaye tadupAdAne vA sAvadyArambhanicaye niviSTAH =adhyuppnnaaH| ye ca icchApraNItA vaGkAniketAH kAlagRhItA nicaye niviSTAH te taddharmANaH kimaparaM kurvanti? iti darzayitumAha- puDho puDho ityaadi| pRthak pRthak ekendriya-dvIndriyAdikAM jAtiM anekazaH prakalpayanti= prkurvnti| pAThAntaraM vA- 'ettha mohe puNo punno'| atra-asmin icchApraNItAdike Ti0 1.prayatnazata0 ga c|| 2.0mano'nukUlA kh|| 3.niketAH AzrayA k|| 4.vaGkAniketAH kha gha c|| 5.0dvIndriya-trIndriyAdikAM kh|| 6.paThyate ca-ettha kha c|| 337 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u02| sU0135] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram hRSIkAnukUle mohe karmarUpe vA mohe nimagnAH punaH punaH tat kurvanti yena tadapracyutiH syAt // 134 // tadapracyutau ca kiM syAt ? ityAhasU0] ihamegesiM tattha tattha saMthavo bhvti| ahovavAtie phAse pddisNvedyNti| ihmegesimityaadi| iha-asmin caturdazarajjvAtmake loke ekeSAM mithyAtvA'virati-pramAda-kaSAyavatAM tatra tatra naraka-tiryaggatyAdiSu yAtanAsthAnakeSu saMstava:=paricayo bhUyo bhUyo gamanAd bhvti| tataH kim ? ityAha ahovavAie ityaadi| ta evamicchayA praNItatvAd indriyavazagAH tadvazatvAt tadanukUlamAcaranto narakAdiyAtanAsthAnajAtasaMstavAH tIrthikA api auddezikAdi nirdoSamAcakSANAH adhaaupapAtikAn narakAdibhavAn sparzAn-duHkhAnubhavAn pratisaMvedayanti =anubhavanti / tathA hi- lokAyatikA bruvate "piba khAda ca cArulocane !, yadatItaM varagAtri ! tanna te| na hi bhIru ! gataM nivartate, samudayamAtramidaM klevrm||"[ ] vaizeSikA api sAvadyayogArambhiNaH, tathA hi te bhASante "abhiSecanopavAsa-brahmacarya-gurukulavAsa-vAnaprastha-yajJa-dAna-mokSaNa-dig-nakSatramantra-kAla-niyamAH" [ ] ityaadi| ___anye api sAvadyayogAnuSThAyinaH anayA eva dizA vaacyaaH| syAt-kiM sarvo'pi icchApraNItAdiH yAvat tatra tatra kRtasaMstavo adhaaupapAtikAn sparzAn pratisaMvedayati Ahosvit kazcideva tadyogyakarmakArI eva anubhavati?; na sarva iti darzayati ciTThe kUrehiM kammehiM ciTaM privicitttthti| aciTuM kUrehiM kammehiM No ciTTa privicitttthti| cittttmityaadi| cidR=bhRzamatyarthaM krUraiH vadha-bandhAdibhiH karmabhiH kriyAbhiH / Ti0 1. tadvazitvAt kprtimRte|| 2. duSTAn bhAvAt(n) prati0 ka // 3. ca sAdhu zobhane ! yadatItaM ga // 4. kaDevaram ca // 5. 0yajJAdAna0 ga gha c|| 6. 0mokSaNAdinakSatra0 k| mokSaNA-dig-nakSatra0 g|| 7. 0kAlavidhijJAH ityAdi kha / / 8. tatra tatkRtasaMstavo0 c|| vi0Ti0 / 'mohe iti zabdAdike" jai0 vi0p0|| 338 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyatIrthikasammatA hiMsA [shru01|a04| u02|suu0136] ciTTamiti bhRzamatyarthameva virUpAM dazAM vaitaraNItaraNA-'sipatravenapatrapAtAbhighAta-zAlmalIvRkSAliGganAdijanitAM anubhavan tamatamAdisthAneSu privitisstthti| yaH tu nAtyarthaM hiMsAdibhiH karmabhiH vartate so atyantavedanAniciteSvapi narakeSu notpdyte| syAt-ka evaM vadanti? ityAhaege vadaMti aduvA vi NANI, NANI vadaMti aduvA vi ege // 135 // ege vyNtiityaadi| eke-caturdazapUrvavidAdayaH vadanti-bruvate, athavA'pi jJAnI vadati jJAnaM-sakalapadArthAvirbhAvakaM asya astIti jJAnI, sa caitad brviiti| yad divyajJAnI ke valI bhASate zrutake valino'pi tadeva bhASante; yacca zrutake valino bhASante nirAvaraNajJAnino'pi tadeva vadanti iti etad gata-pratyAgatasUtreNa darzayati nANI ityaadi| jJAnina: kevalino yad vadanti athavA'pi eke zrutakevalino yad vadanti tad yathArthabhASitvAd ekameva, ekeSAM sarvArthapratyakSatvAd apareSAM tadupadezapravRtteriti, vakSyamANe'pi ekavAkyatA iti||135|| tadAha sU0] AvaMtI keAvaMtI loyaMsi samaNA ya mAhaNA ya puDho vivAdaM vadaMti se diTuM ca Ne, suyaM ca Ne, mayaM ca Ne, viNNAyaM ca Ne,urdu ahaM tiriyaM disAsu savvato supaDilehitaM ca Na-'savve pANA savve jIvA savve bhUtA savve sattA haMtavvA, ajAvetavvA, parighettavvA, paritAvetavvA, uddvetvvaa| ettha vi jANaha Natthettha doso'| aNAriyavayaNameyaM // 136 // ___ aavNtiityaadi| AvaMtIti yAvantaH, keAvaMtIti kecana, loke manuSyaloke, zramaNA:=pASaNDikAH brAhmaNAH dvijAtayaH pRthak pRthag viruddho vAdo vivAdaH, taM vdnti| etaduktaM bhavati- yAvantaH kecana paralokaM jJIpsavaH te AtmIyadarzanAnurAgitayA pArAkyaM darzanamapavadanto vivdnte| tathA hi- bhAgavatA bruvate-'paJcaviMzatitattvaparijJAnAd mokSaH, sarvavyApI AtmA niSkriyo nirguNazcaitanyalakSaNaH, nirvizeSaM sAmAnyaM tattvam' iti| vaizeSikAH tu bhASante-'dravyAdiSaTpadArthaparijJAnAd mokSaH, samavAyijJAnaguNena icchA-prayatnadveSAdibhizca guNaiH guNavAnAtmA, parasparanirapekSaM sAmAnya-vizeSAtmakaM tattvam' iti| zAkyAH tu vadanti yathA-paralokapathAnuyAyI Atmaiva na vidyate, niHsAmAnyaM vastu kSaNikaM ca' iti| __ Ti0 1. 0mevAdhirUpAM dazAM kh||2. 0vanapatrAbhighAta0 kh|| 3. tamastamAdi0 ga gh||4. vadati kacapratI vinaa|| 5. ityata Aha c|| 6. caivaM bravIti g|| 7. zrutakevalI bhASate jJAnino'pi tadeva kh|| 8. darzanamapavadante tathA hi kh|| 9. sAmAnyatattvam kh|| 10. samavAyajJAna0 k|| 11. paralokAnuyA0 kakhapustake Rte|| 339 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a04 / u02 / sU0136] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram mImAMsakAH tu mokSa - sarvajJAbhAvena vyavasthitA iti / tathA keSAJcit pRthivyAdaya ekendriyA jIvA na bhvnti| apare vanaspatInAmapi acetanatAM AhuH, tathA dvIndriyAdInAmapi kRmyAdInAM na jantusvabhAvaM pratipadyante, tadbhAve vA na tadbadhe bandho alpabandhatA 'veti, tathA hiMsAyAmapi bhinnavAkyatA, taduktam '"prANI prANijJAnam ghAtakacittaM ca tadgatA cessttaa| prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiMsA // " [ ] ityevamAdika auddezikaparibhogAbhyanujJAdikazca viruddho vAdaH svata evAbhyUhyaH / yadi brAhmaNa-: - zramaNA dharmaviruddhaM vAdaM yad vadanti tat sUtreNaiva darzayati vA diTThe caNe ityAdi yAvat Natthettha doso tti / se tti tacchabdArthe, yadahaM vakSye tad dRSTam=upalabdhaM divyajJAnena asmAbhiH asmAkaM vA sambandhinA tIrthakRtA AgamapraNAyakena, cazabdaH uttarApekSayA samuccayArthaH, zrutaM cA'smAbhiH gurvAdeH sakAzAt asmadguruziSyaiH vA tadantevAsibhiH, matam = abhimataM yuktiyuktatvAd asmAkaM asmattIrthakarANAM vA, vijJAtaM ca tattva-bheda - paryAyaiH asmAbhiH asmattIrthakareNa vA svataH, na paropadezadAnena, etacca UrdhvA 'dhastiryakSu dazasvapi dikSu sarvataH sarvairapi pratyakSASnumAnopamAnA -''gamA -'rthApattyAdibhiH prakAraiH suSThu pratyupekSitaM ca = paryAlocitaM ca manaH praNidhAnAdinA asmAbhiH asmattIrthakareNa vA / kiM tat ? ityAha sarve prANAH sarve jIvAH sarve bhUtAH sarve sattvA hantavyA AjJApayitavyAH parigrahItavyAH paritApayitavyA apadrApayitavyAH / atrApi dharmacintAyAmapi evaM jAnItha yathA - nAstyatra yAgArthaM devatopayAcitakatayA vA prANihananAdau doSaH = pApAnubandha iti| evaM yAvantaH kecana pASaNDikA auddezikabhojino brAhmaNA vA dharmaviruddhaM paralokaviruddhaM vA vAdaM bhASante / ayaM ca ' jIvopamardakatvAt pApAnubandhI anAryapraNIta iti / Aha ca aNAriya0 ityAdi / ArAd yAtAH sarvaheyadharmebhya iti AryAH, tadviparyAsAd anAryAH krUrakarmANaH, teSAM prANyupaghAtakAri idaM vacanam // 136 // Ti0 1. sadbhAve vA tadvadhe'lpabandhatA ceti kha / sadbhAve vA na ca // 2. ceti ka // / 3. prANA ga // / 4. prANajJAnaM kha // / 5. brAhmaNAH ca / / 6. 0vAsibhirvA ca // 7 0ttIrthakarANAM vA kha / / 8. apadrAvayitavyAH kha ca // 9. pASaNDizabdakA kha // / 10. jIvopamardakAt kha // vi0Ti0 " tadgatA ghAtagatA" jai0vi0pa0 // O "cintAyAmapi iti na kevalanA (mA) rambhAdau " jai0vi0pa0 // 340 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryamatasthApanam [shru01| a04| u02| sU0138] 'ye tu na tathAbhUtA te kimbhUtaM prajJApayanti? ityAhasU0] tattha je te AriyA te evaM vadAsI- se duddilaM ca bhe, dussuyaM ca bhe, dummayaM ca bhe, duviNNAyaM ca bhe, ur3e ahaM tiriyaM disAsu savvato duppaDilehitaM ca bhe, jaM NaM tubbhe evaM Ayakkhaha, evaM bhAsaha, evaM paNNaveha, evaM parUveha- 'savve pANA savve bhUtA savve jIvA savve sattA haMtavvA, ajAvetavvA, parighettavvA, paritAveyavvA, uddvetvvaa| ettha vi jANaha Natthettha doso'| aNAriyavayaNameyaM // 137 // tattha ityaadi| tatra iti vAkyopanyAsArthe nirdhAraNe vA, ye te AryA: deza-bhASAcAritrAryAH ta evamavAdiSuH yathA- yat tadanantaroktaM durdRSTametat, duSTaM dRSTa-durdRSTam, 'bhe' yuSmAbhiH yuSmattIrthakareNa vA, evaM yAvad dussprtyupekssitmiti| tadevaM durdRSTAdikaM pratipAdya duSprajJApanAnuvAdadvAreNa tadabhyupagame doSAviSkaraNamAha ___jaM nnmityaadi| Namiti vAkyAlaGkAre, yat etadvakSyamANaM yUyamevamAcaDDhvam ityAdi yAvad atrApi yAgopahArAdau jAnItha yUyaM yathA- nAstyeva atra prANyupamardAnuSThAne doSa:=pApAnubandha iti||137|| tadevaM paravAde doSAvirbhAvanena dharmaviruddhatAM AvirbhAvya svamatavAdaM AryA AvirbhAvayantisU0] vayaM puNa evamAcikkhAmo, evaM bhAsAmo, evaM paNNavemo, evaM parUvemo- 'savve pANA savve bhUtA savve jIvA savve sattA Na haMtavvA, Na ajjAvetavvA, Na parighettavvA, Na pariyAveyavvA, Na uddavetavvA / ettha vi jANaha Natthettha doso' / AriyavayaNameyaM // 138 // vymityaadi| punaHzabdaH pUrvasmAd vishessmaah| vayaM puna: yathA dharmaviruddhavAdo na - Ti0 1. ye tu tathAbhUtA na te kha Rte| 2. yathA- etadananta0 kh| yathA- tad yadananta0 c|| 3.yathA astyeva gha ng|| 4.parivAde ka g|| vi0Ti0 * "prajJApanAnuvAda iti brahmaNAdikRtA ?tAM] 'savve bhUyA na haMtavvA' ityAdikAM parivartamAna iti" jai0vi0p0|| 341 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u02| sU0139] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram bhavati tathA prajJApayAma iti| tAnyeva padAni sapratiSedhAni tu hantavyAdIni yAvad na kevalaM anyatra asmadIye vacane nAsti doSaH / atrApi adhikAre jAnItha yUyaM yathA- atra hananAdipratiSedhavidhau nAsti doSa:=pApAnubandhaH, sAvadhAraNatvAd vAkyasya nAstyeva dossH| prANyupaghAtapratiSedhAcca aaryvcnmett||138|| evamukte sati te pASaNDikA UcuH-'bhavadIyaM AryavacanaM asmadIyaM tu anAryaM ityetannirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, yuktivikalatvAt / tadatrAcAryo yathA paramatasya anAryatA syAt tathA didarzayiSuH svavAgyantritA vAdino na 'vicalayiSyantIti kRtvA pratyekamataprecchanArthamAhasU0] puvvaM NikAya samayaM patteyaM pucchissAmo- 'haM bho pAvAduyA ! kiM bhe sAyaM dukkhaM utAhu asAyaM?' samitA paDivaNNe yA vi evaM bUyA'savvesiM pANANaM savvesiM bhUtANaM savvesiM jIvANaM savvesiM sattANaM asAyaM apariNivvANaM mahabbhayaM dukkhaM ti' tti bemi||139|| // sammattassa bIo uddesao smmtto|| ___ puvvmityaadi| pUrvam AdAveva samayam AgamaM yad yadIyAgame abhihitaM tat nikAcya-vyavasthApya punaH tadvirUpApAdanena paramatAnAryatA pretipAdyeti, atastadeva paramataM prshnyti| yadi vA pUrvaM prAznikAn nikAcya tataH pASaNDikAn praznayitumAha ptteymityaadi| ekamekaM prati pratyekaM bhoH prAvAdukAH ! bhavataH praznayiSyAmi'kiM bhe=yuSmAkaM sAtaM manaAhlAdakAri duHkhaM uta asAtaM manaHpratikUlam?' evaM pRSTAH santo yadi sAtamityevaM brUyuH tataH pratyakSAgamalokabAdhA syaat| atha asAtamityevaM brUyuH tataH samiyAmiti samyak pratipannA: tAn prAvAdukAn svavAgyantritAn 'apyevaM brUyAt' apiH sambhAvane, sambhAvyate etadbhaNanaM yathA- na kevalaM bhavatAM duHkhamasAtaM sarveSAmapi prANinAM duHkhamasAtaM-manaso'nabhipretaM aparinirvANam=anirvRttirUpaM mahadbhayaM duHkhmiti| etat parigaNayya sarve'pi prANino na hantavyA ityAdi vaacym| taddhanane ca doSaH, yaH tu adoSamAha tad anAryavacanam, itiH adhikAraparisamAptau, bravImi iti puurvvt||139|| tadevaM prAvAdukAnAM svavAgniyantraNayA anAryatA prtipaaditaa| atraiva rAhaguptamantriNA Ti0 1. caliSyantIti c|| 2. pracchanAyAha kh|| 3. pratipAditA, ata0 kh|| 4. samiyAM samya0 kh| samiyA samya0 ga gha Ga c|| 5. sambhAvyametadbhavanaM kh|| 6. tadvadhena ca ga c|| 342 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAhaguptamantrikathAnakam [shru01| a04| u02| ni0231] viditAgamasadbhAvena mAdhyasthyamavalambamAnena tIrthakaparIkSAdvAreNa yathA nirAkaraNaM cakre tathA niyuktikAro gAthAbhirAcaSTeni0] khuDDaga pAyasamAsaM dhammakahaM pi ya ajNpmaannenn| channeNa annaliMgI paricchiyA raahguttennN||229|| khuDDaga paaysmaasmityaadi| anayA gAthayA sakSepataH sarvaM kthaankmaaveditm| kSullakasya pAdasamAsaH gAthApAdasakSepaH taM ajalpatA dharmakathAM ca channena aprakaTena) anyaliGgina:=prAvAdukAH parIkSitAH=nirUpitAH rAhaguptena rAhaguptanAmnA mantriNA iti gAthAsamAsArthaH // 229 // bhAvArthastu kathAnakAd avaseyaH, taccedam campAyAM nagaryAM siMhasenasya rAjJo rAhagupto nAma mhaamntrii| sa ca arhaddarzanabhAvitAntaHkaraNo vijnyaatsdsdvaadH| tatra ca kadAcid rAjA AsthAnastho dharmavicAraM prstaavyti| tatra yo yasya abhimataH sa taM shobhnmuvaac| sa ca tUSNImbhAvaM bhajamAno rAjJA uktaH- 'vicAraM prati kimapi na brUte bhavAn?' / se tvAha-'kimebhiH pakSapAtavacobhiH?, *vimRzAmaH svata eva dharmam, parIkSAmahe tIrthakAn' ityabhidhAya rAjAnumatyA 'sakuMDalaM vA vadaNaM Na va'tti ayaM gAthApAdo nagaramadhye Alalambe, sampUrNA tu gAthA bhaannddaagaaritaa| nagaryAM coghuSTaM yathA-'ya enaM gAthApAdaM pUrayiSyati tasya rAjA yathepsitaM dAnaM dAsyati, tadbhaktazca bhvissytii'ti| taM ca gAthApAdaM sarve'pi gRhItvA prAvAdukA nirjgmuH| punazca saptame'hni rAjAnaM AsthAnasthaM upsthitaaH| tatrAdAveva parivAD bravItini0] bhikkhaM pavitRRNa mae'ja diDhaM pamadAmuhaM kamalavisAlaNettaM / vakkhittacitteNa na suTThu NAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na va tti||230|| bhikkhaapvittennetyaadi| sugamA, navaramaparijJAne vyAkSepaH kAraNamupanyastam, na punaH vItarAgatA iti pUrvagAthAvisaMvAdAdasau tiraskRtya nirdhaattitH||230|| punastApasaH paThatini0] phalodaeNaM "mi gihaM paviTTho, tatthAsaNatthA pamadA "mi diTThA // Ti0 1. khuddaga ny|| 2. sarvaM iti khapratau n|| 3. nAma mantrI kh|| 4. 0sadasadbhAva: kh|| 5. praznayati k| praznayati sm| tatra g|| 6. sa cAha kh|| 7. vimarzAmaH kapratimRte / / 8. ayaM zlokapAdo g|| 9.sampUrNazlokastu bhANDAgArita: g|| 10. enaM zlokapAdaM g|| 11. ca zlokapAdaM g|| 12. suThu diTuM // 13. vItarAgatveneti k|| 14. nirdhAritaH gapustakaM vinaa|| 15. mhi ja ny|| 16. gihe jha ny|| 17. paviDhe j|| 18. me jha ny|| 343 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u02| ni0232] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram vakkhittacitteNa na suTcha NAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na va ti||231|| phalodayeNa ityaadi| sugamam, puurvvt||231|| tadanantaraM zauddhodaniziSyaka Ahani0] mAlAvihArammi mae'ja diTThA, uvAsiyA kNcnnbhuusiyNgii| vakkhittacitteNa Na suThu nAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na va ti||232|| mAlAvihAra0 ityaadi| puurvvt||232|| evamanayA dizA sarve'pi tIrthakA vaacyaaH| 'ArhataH tu punaH na kazcidAgataH' iti rAjA abhaanni| mantriNA tu 'AItakSullako'pi evambhUtapariNAma ityevaM sampratyaya eSAM syAd' ityato bhikSArthaM praviSTaH pratyuSasi eva kSullakaH smaaniitH| tenApi gAthApAdaM gRhItvA babhASe, tadyathAni0] khaMtassa daMtassa jiiMdiyassa, ajjhappajoge gymaannsss| kiM majjha eeNa viciMtieNa 'sakuMDalaM vA vayaNaM Na va?' tti||233|| khNtssetyaadi| atra ca kSAntyAdikaM aparijJAne kAraNaM upanyastam, na punaH vyAkSepaH ityato gAthAsaMvAdAt kSAnti-dama-jitendriyatvA-'dhyAtmayogAdhigatezca kAraNAd rAjJo dharmaM prati bhaavollaaso'bhuut| kSullakena ca dharmapraznottarakAlaM pUrvagRhItazuSketarakardamagolakadvayaM bhittau nikSipya gmnmaarebhe| punaH gacchan rAjJA uktaH-'kimiti bhavAn dharmaM pRSTo'pi na kathayati ?' / sa ca avocat- 'he mugdha ! nanu kathita eva dharmo bhavataH shussketrgolkdRssttaanten'| etadeva gAthAdvayenAhani0] ullo sukko ya do chUDhA, golayA mttttiyaamyaa| do vi AvaDiyA kuDDe, jo ullo so tattha lggtii||234|| ni0] evaM laggati dummehA, je narA kaamlaalsaa| virattA u Na laggati, jahA se sukkgiile||235|| // caturthe dvitIyaH // ullo sukko gAhA evaM laggati gaahaa| ayamatra bhAvArthaH- ye hi aGga-pratyaGga Ti0 1. suTThu dilR ny|| 2. mAlAvihAre mayi aja diTThA ny|| 3. ArhataH kSullako0 khapustakaM vinaa|| 4. 0tvA gAthA babhASe gha Ga ca / 0tvA zlokaH babhASe g|| 5. 0yoge gaya0 ny| jogesu sA(sa)mAhiyassa kh|| 6. zlokasaMvAdAt g|| 7. sukkho ka-chapustake vinaa|| 8. yAvaDiyA jh|| 9. ullo so ya laggatI kh| tullo so tattha laggatI ch| ullo so'ttha laggaI jha tth| ullo tattha laggatI Ja vinA // 10. Na rajjati kh||11. 0golao // 235 // caturthe dvitIyaH jh| 0golae // 235 // catu0'dhya0 dvi0udde0niyuktiH ||tth|| 344 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArdrA raktAH, zuSkA viraktAH [shru01| a04| u02| ni0235] nirIkSaNavyAsaGgAt kAminInAM mukhaM na pazyanti tadabhAve tu pazyanti te kAmagRdhnutayA sArdrAH sArdratayA ca saMsArapaGke karmakardame vA lgnti| ye tu punaH kSAntyAdiguNopetAH saMsArasukhaparAGmukhAH kASThamunayaH te zuSkagolakasannibhA na kvacillagantIti gAthAdvayArthaH // 234235 // // iti samyaktvAdhyayane dvitIyoddezakaH smaaptH|| cha / Ti0 1. sArdratvAcca saMsAra0 kha c|| 2.0rthH|| ch|| samAptazzAyaM samyaktvAdhyayanadvitIyoddezakaH ||ch| kha c|| 345 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // tRtIya uddeshkH|| ukto dvitiiyoddeshkH| sAmprataM tRtIya Arabhyate / asya ca ayamabhisambandhaH- iha anantaroddezake paramatavyudAsadvAreNa samyaktvamavicalaM pratipAdayatA tatsahacaritaM jJAnaM tatphalabhUtA ca viratirabhihitA, satyapi cAsmiMstraye na pUrvopAttakarmaNo niravadyatapo'nuSThAnamantareNa kSayo bhavatIti, atastadadhunA pratipAdyata iti| anena sambandhena AyAtasya asya uddezakasya AdisUtramsU0] uveheNaM bahitA ya lokaM / se savvalokaMsi je kei viNNU / uvehennmityaadi| yaH ayaM anantaraM pratipAditaH pASaNDilokaH ainaM dharmAd bahiH vyavasthitaM upekSasva, tadanuSThAnaM mA'numaMsthAH / cazabdaH anuktasamuccayArthaH, tadupadezaM abhigamana-paryupAsana-dAna-saMstavAdikaM ca mA kRthA iti| yaH pASaNDilokopekSakaH sa kaM guNaM avApnuyAt? ityAha se savvaloe ityaadi| yaH pASaNDilokaM anAryavacanaM avagamya tadupekSAM vidhatte sa sarvasmin loke ye kecid vidvAMsaH tebhyo'graNI: vidvattama iti| syAt- loke kecana vidvAMsaH santi yebhyo adhikaH syAt? ityata Aha aNuviyi pAsa NikkhittadaMDA je kei sattA paliyaM cayaMti NarA mutaccA dhammavidu tti aMjU AraMbhajaM dukkhamiNaM ti nnccaa| aNuvIr3a ityaadi| ye kecana loke nikSiptadaNDA: nizcayena kSiptaH- nikSiptaH parityaktaH kAya-mano-vAGmayaH prANyupaghAtakArI daNDo yaiH te vidvAMso bhavantyeva, etad anuvicintya paryAlocya pshy-avgcch| ke ca uparatadaNDAH? ityata Aha je kei ityaadi| ye kecana avagatadharmANaH sattvAH = prANinaH, palitam iti karma, tat tyajanti, ye ca uparatadaNDA bhUtvA aSTaprakAraM karma ghnanti te vidvAMsaH ityetad anuvicintya akSinimIlanena paryAlocya pazya vivekinyA matyA avdhaary| ke puna: azeSakarmakSayaM kurvanti? ityata Aha Ti0 1. pratipAditam tatsaha0 kh|| 2. uveha ityAdi ka c| uvehi ityAdi g| uvehe0ityAdi kha // 3.evaM ka g|| 4.tadupadezagamana0 k|| 5.ca iti kha-gapratyorna // 6.0n manuSyaloke ye kha ga c|| 7. anucintya capustakaM vinaa|| 8.punaH zeSakarma0 c|| 346 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkhocchedopAyanirUpaNam [shru01| a04 / u03 / sU0 140 ] rnarA ityaadi| narAH=manuSyAH, ta eva azeSakarmakSayAya alam, naanye| te'pi na sarve, api tu mRtArcA mRtA iva saMskArAbhAvAd arcA- zarIraM yeSAM te tathA, niSpratikarmazarIrA ityarthaH / yadi vA arcA tejaH, sa ca krodhaH, sa ca kaSAyopalakSaNArthaH, tatazca ayamarthaH- mRtA vinaSTA arcA kaSAyarUpA yeSAM te= mRtArcA:, akaSAyiNa ityarthaH / kiJcadharmaM zruta- cAritrAkhyaM vidantIti dharmavidaH, iti hetau, yata eva dharmavido'ta eva RjavaH=kauTilyarahitAH / syAdetat kiM Alambya tad vidheyam? ityata aahaarNbhjmityaadi| sAvadyakriyAnuSThAnaM Arambha:, tasmAjjAtam = Arambhajam, kiM tat ? - duHkham, idam iti sakalaprANipratyakSam, tathA hi- kRSisevA - vANijyAdyArambhapravRtto yat zArIra-mAnasaM duHkhamanubhavati tad vAcAM agocara iti ataH pratyukSAbhidhAyinA idamA uktam, itiH upapradarzane, ityetad anubhavasiddhaM duHkhaM jJAtvA mRtArcA dhairmavida Rjavazca bhvntiiti| etacca samastavedino bhASantaH iti darzayati = evamAhu sammattadaMsiNo / te savve pAvAdiyA dukkhassa kusalA pariNNamudAharaMti iti kammaM pariNNAya savvaso // 140 // evamityAdi / evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH = uktavantaH, ke evamAhuH ? samatvadarzinaH samyaktvadarzinaH samastadarzino vA, yad uddezakAdeH Arabhya uktaM tadevaM Ucu ityarthaH / kaeNsmAt te evaM UcuH ? ityAha te savve ityaadi| yasmAt te sarve'pi sarvavidaH prAvAdikAH prakarSeNa A-maryAdayA vadituM zIlaM yeSAM te prAvAdinaH, ta eva prAvAdikAH, yathAvasthitArthasya pratipAdanAya vAvadUkAH, duHkhasya zArIra- mAnasalakSaNasya tadupAdAnasya vA karmaNaH kuzalAH = : = nipuNAH, tadapanodopAyavedinaH santaH te sarve'pi jJaparijJaya parijJAya heyArthasya pratyAkhyAnaparijJAM udAharanti / itiH upapradarzane, ityevaM pUrvoktayA nItyA karmabandha - udaya - satkarmatAvidhAnataH parijJAya sarvazaH = sarvaiH prakAraiH kuzalAH pratyAkhyAnaparijJAmudAharanti / yadi va mUlottaraprakRtiprakAraiH sarvaiH parijJAya iti mUlaprakArA aSTau, uttaraprakRtiprakArA aSTapaJcAzaduttaraM shtm| athavA prakRti-sthiti- anubhAva- pradezaprakAraiH / yadi vA udayaprakAraiH bandha-satkarmatAkAryabhUtaiH AgAmibandha- satkarmatAkAraNaizca karma parijJAya iti / te cAmI udayaprakArAH, Ti0 1. nare ga vinA // 2. niSkaSAyiNa iti yAvat kh| akaSAyiNa iti yAvat ca // 3. dharmavedinaH kh|| 4. kasmAt tadUcuH ka ga / kasmAt te UcuH gha ca / Gapratau pAThabhaGgaH // 5. A iti khapratyoreva // 6. pravacanAya kha // 347 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru0 1 / a04 / u03 / sU0140 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram tadyathA mUlaprakRtInAM trINi udayasthAnAni - aSTavidhaM saptavidhaM caturvidhamiti / tatra aSTA api karmaprakRtIH yaugapadyena vedayato'STavidham, tacca kAlataH anAdikaM aparyavasitaM abhavyAnAm, bhavyAnAM tu anAdisaparyavasitaM sAdisaparyavasitaM ceti / mohanIyopazame kSaye vA saptavidham / ghAtikSaye caturvidhamiti / sAmprataM uttaraprakRtInAM udayasthAnAni ucyante tatra jJAnAvaraNIyA-'ntarAyayoH paJcaprakAraM ekamudayasthAnam / darzanAvaraNIyasya dvedarzanacatuSkasya udayAt catvAri, anyataranidrayA saha paJca / vedanIyasya sAmAnyena ekaM udayasthAnaM sAtamasAtaM veti, virodhAd yaugapadyodayAbhAvaH / mohanIyasya sAmAnyena nava udayasthAnAni, tadyathA - daza 10 nava 9 aSTau 8 sapta 7 SaD 6 paJca 5 catvAri 4 dve 2 ekaM 1 ceti / tatra daza - mithyAtvaM anantAnubandhI krodho'pratyAkhyAnaH pratyAkhyAnAvaraNaH saJjvalanazca iti etat krodhacatuSTayaM, evaM mAnAdicatuSTayamapi yojyam, anyataro vedaH hAsya-ratiyugmaM arati - zokayugmaM vA bhayaM jugupsA ceti, bhaya-jugupsayoH anyatarAbhAve nava 9, dvayAbhAve aSTau 8, anantAnubandhyabhAve sapta 7, mithyAtvAbhAve SaT 6, apratyAkhyAnodayAbhAve paJca 5, pratyAkhyAnAvaraNAbhAve catvAri 4, parivartamAnayugalAbhAve saJcalanA - 'nyataravedodaye sati dve 2, vedAbhAve ekamiti 1 / AyuSo'pi ekameva udayasthAnam - caturNAM AyuSAM anyataraditi / nAmno dvAdaza udayasthAnAni, tadyathA - viMzatiH 20 ekaviMzatiH 21 caturviMzatiH 24 paJcaviMzatiH 25 SaDviMzatiH 26 saptaviMzatiH 27 aSTAviMzatiH 28 ekonatriMzat 29 triMzat 30 ekatriMzat 31 nava 9 aSTau 8 ceti / tatra saMsArasthAnAM sayoginAM jIvAnAM daza udayasthAnAni nAmno bhavanti, ayoginAM tu caramadvayamiti / atra ca dvAdaza dhruvodayAH karmaprakRtayaH, tadyathA - taijasa - kArmaNazarIre varNa - gandha-rasa - sparzacatuSTayaM agurulaghu sthiraM asthiraM zubhaM azubhaM nirmANamiti / tatra viMzatiH atIrthakarakevalinaH samudghAtagatasya kArmaNa - zarIrayogino bhavati, tadyathA - manuSyagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 saM 3 bAdaraM 4 paryAptakaM 5 subhagam 6 AdeyaM 7 yazaH kIrtiriti 8 dhruvodayasahitA viMzatiH 20 / ekaviMzatyAdIni tu udayasthAnAni ekatriMzatparyantAni jIva - guNasthAnabhedAdanekabhedAni bhavanti, tAni ca iha granthagauravabhayAt pratyekaM nocyanta iti, ata ekaikabhedAvedanaM kriyate - tatraikaviMzatiH gatiH 1 jAti: 2 AnupUrvI 3 trasaM 4 bAdaraM 5 paryAptA - 'paryAptayoH anyatarat 6 subhaga-durbhagayoH anyatarat 7 AdeyA - 'nAdeyayoH anyatarat 8 yazaH kIrti Ti0 1. 0guNasthAnodayabhedA0 kha // 348 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udayasthAnaprarUpaNA [shru01| a04| u03| sU0141] ayaza:kIryoH anyatarat 9 etAzca nava dhruvodayasahitA ekaviMzatiH 21 / caturviMzatistu tiryaggatiH 1 ekendriyajAti: 2 audArikaM 3 huNDasaMsthAnaM 4 upaghAtaM 5 pratyekasAdhAraNayoranyatarat 6 sthAvaraM 7 sUkSma-bAdarayoH anyatarat 8 durbhagam 9 anAdeyam 10 aparyAptakaM 11 yaza:kIrti-ayazaHkIoranyataraditi 12 / tatraiva aparyAptakApanayane paryAptaka-parAghAtAbhyAM prakSiptAbhyAM paJcaviMzatiH 25 / SaD viMzatistu yA asau sayogikevalino viMzatiH abhihitA saiva audArikazarIrA-'GgopAGgadvayA-'nyatarasaMsthAnA''dyasaMhanana-upaghAta-pratyekasahitA veditavyA mizrakAyayoge vartamAnasya 26 / 'saiva tIrthakaranAmasahitA kevalisamudghAtavato mizrakAyayogina eva saptaviMzatiH 27 / saiva prazastavihAyogatisamanvitA aSTAviMzatiH 28 / tatra tIrthakaranAmApanayane ucchvAsa-susvaraparAghAtaprakSepe sati triMzad bhavati 30 / tatra svare niruddha ekonatriMzat 29 / saiva triMzat tIrthakaranAmasahitA ekatriMzat 31 / navodayastu manuSyagati: 1 paJcendriyajAti: 2 trasaM 3 bAdaraM 4 paryAptakaM 5 subhagam 6 AdeyaM 7 yaza:kIrtiH 8 tIrthakaramiti 9, etA ayogitiirthkrkevlinH| etA eva tIrthakaranAmarahitA aSTAviti 8 / gotrasyaikameva sAmAnyena udayasthAnam- ucca-nIcayoH anyatarat, yogapadyena udayabhAvo nAsti, virodhaaditi| tadevamudayabhedaH anekaprakAratAM karmaNaH parijJAya prtyaakhyaanprijnyaamudaahrntiiti||140|| yadi nAma kaeNrmaparijJAmudAharanti tataH kiM kAryam? ityAhasU0] iha ANAkaMkhI paMDite aNihe egamappANaM sapehAe dhuNe sarIraM, kasehi appANaM, jarehi appaannN| ihetyaadi| iha-asmin pravacane, AjJA AkAkSituM zIlamasya iti AjJAkAGkSI sarvajJopadezAnuSThAyI, yazca evambhUtaH sa paNDita: viditavedyaH asniho bhavati, snihyate= zliSyate aSTaprakAreNa karmaNA iti snihaH, na snih:=asnihH| yadi vA snihyatIti snihaH rAgavAn, yo na tathA so'snihaH, upalakSaNArthatvAt ca asya rAga-dveSarahita ityrthH| athavA nizcayena hanyata iti nihataH bhAvaripubhiH indriya-kaSAya-karmabhiH, yo na tathA so anihtH| Ti0 1. saiva parAghAta-ucchvAsa-prazastavihAyogati-susvaraprakRtiSu prkssiptaasvektriNsht| saiva atIrthakarasya triMzat / tasyaiva va (ca) svare niruddhe ekonatriMzat / ucchvAse niruddhe assttaaviNshtiriti| navodayastu ga / / 2.0ra-yaza:kIrtiprakSepe ka kh|| 3. yaugapadyena udayAbhAvo virodhAditi kha ga c|| 4. karmapratijJA0 kh| karma prati parijJA0 ca // 349 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zru01 / a04 / u03 / sU0141] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram iha pravacane AjJAkAGkSI paNDito bhAvaripubhiH anihataH, nAnyatra, yazca anihataH sa paramArthataH karmaNaH parijJAtA / yazca evambhUtaH sa kiM kuryAt ? ityAha egmppaannmityaadi| saH anihataH asniho vA AtmAnaM ekaM dhana-dhAnya- hiraNyaputra-kalatra-zarIrAdivyatiriktaM prekSya = paryAlocya dhunIyAt zarIrakam sambhAvanAyAM liG, sarvasmAdAtmAnaM vyatiriktaM pazyataH sambhAvyata eva etaccharIravidhUnanamiti / tacca kurvatA saMsArasvabhAvaikatvabhAvanA evaMrUpA bhAvayitavyA "" " saMsAra evAyamanarthasAraH, kaH kasya ko'tra svajanaH paro vA ? ! sarve bhramantaH svajanAH pare ca bhavanti bhUtvA na bhavanti bhUyaH // ' "vicintyametadbhavatA'hameko, na me'sti kazcit purato na pazcAt / svakarmabhirbhrAntiriyaM mamaiva, ahaM purastAdahameva pazcAt // " " sadaiko'haM na me kazcid, nAhamanyasya kasyaticit / na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAvIti yo mama // ' tathA - " ekaH prakurute karma, bhunaktyekazca tatphalam / jAyatyeko vrajatyekaH, eko yAti bhavAntaram // " [ ityAdi / tat 3. kiJca- 'kesehi appANaM jarehi appANaM' paravyatirikta AtmA= zarIraM, kaSTatapazcaraNAdinA kRzaM kuru / yadi vA kaSa= 'kasmai karmaNe alam' ityevaM paryAlocaya, yat zaknoSi tatra niyojayeH ityarthaH / tathA jara zarIrakaM jarIkuru tapasA tathA kuru yathA jaeNrAjIrNamiva pratibhAsate, vikRtiparityAgadvAreNa AtmAnaM niHsAratAM ApAdayeH ityrthH| kimarthaM etat ? iti ced, Aha jahA junnAI kaTThAI havvavAho pamatthati evaM attasamAhite aNihe // 141 // premathnAti = jahA ityAdi / yathA jIrNAni niHsArANi kASThAni havyavAhaH- = hutabhuk zIghraM bhasmasAt karoti / dRSTAntaM pradarzya dASTantikamAha evaM attsmaahie| evaM anantaroktadRSTAntaprakAreNa AtmanA samAhitaH = AtmasamAhitaH, jJAna-darzana-cAritropayogena sadA upayukta ityarthaH, AtmA vA samAhitaH asya Ti0 1. jAyate eyate caika, eko gh| jAyate ayate caika, eko G // 2. kasse appANaM kha / kase appANaM jare appANaM ga // / 3. niyojayedityarthaH gha Gapustake Rte / / 4. jarAjINamiti kha Ga / / 5. ApAdayedityarthaH ka ga / ApAdayetyarthaH kha ca / 6. prAznAti kha / / 7. dAntikaM karoti- evamatasamAhie kha / / 8. sadopayoga ka // 350 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krodhasya vivecanA [shru01| a04| u03| sU0142] iti AtmasamAhitaH, sadA zubhavyApAravAn ityarthaH, AhitAgnyAdidarzanAd ArSatvAd vA niSThAntasya paranipAtaH, yadi vA prAkRte pUrvottaranipAto atantraH, samAhitAtma ityarthaH / asnihaH =sneharahitaH san tapo'gninA karmakASThaM dahatIti bhAvArthaH / / 141 / / ___etadeva dRSTAnta-dArTAntikagatamarthaM niyuktikAro gAthayA upasaJjighRkSuH Ahani0] jaha khalu jhusiraM kaeN8 suciraM sukkhaM lahuM Dahai aggii| taha khalu khaveMti kammaM sammaM caraNaTThiyA saahuu||236|| // sammattassa nijuttI samattA // jaha khalu jhusiraM gaahaa| gtaarthaa||236|| atra ca asnihapadena rAganivRttiM vidhAya dveSanivRttiM vidhitsurAhasU0] vigiMca kohaM avikaMpamANe imaM niruddhAuyaM spehaae| vigiMca kohmityaadi| kAraNe akAraNe vA atikrUrAdhyavasAyaH krodhaH, taM prityj| tasya ca kAryaM kampanam, tatpratiSedhaM darzayati- avikmpmaanH| kiM vigaNayya etat kuryAt? ityAha-- ___immityaadi| idaM manuSyatvaM niruddhAyuSkaM niruddhaM parigaNitaM AyuSkaM samprekSya: paryAlocya krodhAdiparityAgaM viddhyaat| kiJca dukkhaM ca jANa aduvaa''gmessN| puDho phAsAiM ca phaase| loyaM ca pAsa vipphNdmaannN| dukkhmityaadi| krodhAgninA dandahyamAnasya yad mAnasaM duHkhamutpadyate tad jAnIhi, tajanitakarmavipAkApAditaM cAgAmi duHkhaM samprekSya krodhAdikaM pratyAkhyAnaparijJayA jAnIhi, parityajeH ityrthH| AgAmiduHkhasvarUpamAha puDho ityaadi| pRthak saptanarakapRthivIsambhavazItoSNavedanAkumbhIpAkAdiyAtanAsthAneSu Ti0 1. asnehaH kha ca / / 2. niryaktigAthayopa0 kh|| 3. sasiraM ka ch| 4. kaTraM savaM saciraM la 5. caraNe ThiA kh| caraNe ThiyA ja jha ny| 6. sAha // 236 // kkh|k| saahuu|| 236 // ch|| caturthe tRtIyaH / / cturthaadhyynniyuktiH|| jh| ny| saahuu|| 236 // ca0'dhya0303 niryu0|| caturthoddezakasya naasti|| samAptA c0'dhy0niyuktiH||tth|| 7. taM tyajet k| taM tyaja g|| 8. parigalita0 c|| 9. krodhAdinA gha Ga c|| 10. parityajedityarthaH kha ga c|| 11. sparzaduHkhAni kh|| 351 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u03|suu0142] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram sparzAn=duHkhAni, caH samuccaye, na kevalaM krodhAdhmAtaH tasminneva kSaNe duHkhaM anubhavati AgAmIni pRthag duHkhAni ca spRzet anubhvet| tena ca atiduHkhena aparo'pi loko duHkhita: ityetadAha ___ loyaM ca ityaadi| na kevalaM krodhAdivipAkAd AtmA duHkhAni anubhavati lokaM ca zArIra-mAnasadu:khApannaM vispandamAnam =asvatantraM itazca itazca du:khapratIkArAya dhAvantaM pazya=vivekacakSuSA avloky| ye tu evaM na te kimbhUtA bhavanti? ityata Ahaje NivvuDA pAvehiM kammehiM aNidANA te viyaahitaa| tamhA'tivijo No paDisaMjalejAsi tti bemi // 142 // // sammattassa taio uddesao smmtto|| je nivvuDA ityaadi| ye tIrthakaropadezavAsitAntaHkaraNA viSaya-kaSAyAgnyupazamAt nirvRtA:=zItIbhUtA pApeSu karmasu anidAnA:=nidAnarahitAH te paramasukhAspadatayA vyAkhyAtAH, aupazamikasukhabhAktvena prasiddhA ityrthH| yata evaM tataH kim? ityAha tamhA ityaadi| yasmAd rAga-dveSAbhibhUto duHkhabhAg bhavati tasmAt atividvAn = viditAgamasadbhAvaH san pratisajvale:-krodhAgninA nAtmAnaM dIpayeH, kaSAyopazamaM kuMru ityarthaH, iti: adhikAraparisamAptau, bravImi iti puurvvt||142|| // samyaktvAdhyayane tRtIyoddezakaTIkA smaaptaa||ch|| Ti0 1. ityAha kh| ata Aha g|| 2. krodhAgninA''tmAnaM noddIpaye: kha c|| 3. kurvItetyarthaH kha-capustake vinaa|| 4. parisamAptA kha c| samApteti gha ng| 352 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // caturtha uddezakaH // uktaH tRtiiyoddeshkH| sAmprataM caturtha aarbhyte| asya ca ayamabhisambandhaH- iha anantaroddezake niravadyaM tapaH abhihitam, tacca avikalaM satsaMyamavyavasthitasya bhavatIti, ataH saMyamapratipAdanAya caturthoddezaka iti| anena sambandhena AyAtasya asya uddezakasya AdisUtramsU0] AvIlae pavIlae NippIlae jahittA puvvasaMjogaM hiccA uvsmN| AvIlae ityaadi| AG ISadarthe, ISat pIDayet avikRSTena tapasA zarIrakaMApIDayet, etacca prthmprvrjyaavsre| tata UrdhvamadhItAgamaH pariNatArthasadbhAvaH san prakarSaNa vikRSTatapasA piiddyet=prpiiddyet| punaH adhyApitA'ntevAsivargaH saGkrAmitArthasAraH zarIraM 'tityakSuH mAsA-'rdhamAsakSapaNAdibhiH zarIraM nizcayena pIDayed=niSpIDayet / syAtkarmakSayArthaM tapaH anuSThIyate, sa ca pUjA-lAbha-khyAtyarthena tapasA na bhavati ato nirarthaka eva zarIrapIDanopadeza iti, ato'nyathA vyAkhyAyate karma eva kArmaNaM zarIraM vA ApIDayet prapIDayed niSpIDayet, atrApi ISadarthAdikA prakarSagatiH avseyaa| yadi vA ApIDayet karma apUrvakaraNAdikeSu samyagadRSTyAdiSu guNasthAnakeSu, tataH apUrvakaraNA-'nivRttibAdarayoH prapIDayet sUkSmasamparAyAvasthAyAM tu nisspiiddyet| athavA ApIDanaM upazamazreNyAm, prapIDanaM kSapakazreNyAm, niSpIDanaM tu shaileshyvsthaayaamiti| kiM kRtvA etat kuryAt? ityAha jahittA ityaadi| pUrvaH saMyogaH pUrvasaMyogaH dhana-dhAnya-hiraNya-putra-kalatrAdikRtaH, taM tyktvaa| yadi vA pUrvaH- asaMyamaH anAdibhavAbhyAsAt tena saMyogaH pUrvasaMyogaH, taM tyaktvA, AvIlayedityAdi smbndhH| kiJca pahiccA ityaadi| "hi gatau" pA0dhA01258] ityasmAt pUrvakAle ktvA hitvA gatvA, kiM tat ?- upazamaM indriya-noindriyajayarUpaM saMyama vA gatvA pratipadya, ApIDayed iti vrtte| idamuktaM bhavati- asaMyamaM tyaktvA saMyamaM pratipadya tapazcaraNAdinA AtmAnaM karma vA ApIDayet prapIDayed nisspiiddyediti| yataH karmA''pIDanArthaM upazamapratipattiH tatpratipattau ca avimanaskatA ityAha Ti0 1. sa ca prakarSeNa kha // 2. saGkramitA0 k|| 3. titikSu0 ng|| 4. tatrApi0 gh|| 5.caittA k|| 6. heccA kh|| 7. katvA gatvA hitvA kh|| 353 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u04| sU0143] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram tamhA avimaNe vIre sArae samie sahite sadA jte| tamhA ityaadi| yasmAt karmakSayAya asaMyamaparityAgaH, tatparityAge cAvazyambhAvI saMyamaH, tatra ca na cittavaimanasyamiti, tasmAd avimanA:- vigataM bhoga-kaSAyAdiSu aratau vA mano yasya sa:-vimanAH, yo na tathA so avimanAH, ko'sau?- vIraH krmvidaarnnsmrthH| avimanaskatvAt ca yat syAt tad Aha sArae ityaadi| suSTha A-jIvanamaryAdayA saMyamAnuSThAne rataH=svArataH, paJcabhiH samitibhiH samitaH, saha hitena-sahito jJAnAdisamanvito vA sahitaH, sadAsarvakAlaM sakRdAropitasaMyamabhAraH san tatra yateta yatnavAn bhvediti| kimarthaM paunaHpuNyena saMyamAnuSThAna prati upadezo dIyate? ityAha duraNucaro maggo vIrANaM anniyttgaamiinnN| vigiMca mNs-sonnitN| duranucaro ityaadi| duHkhena anucaryata iti duranucaraH, ko'sau?- mArgaH = saMyamAnuSThAnavidhiH, keSAM?- vIrANAm apramattayatInAm, kimbhUtAnAm? ityAha- aNiyadR0 ityaadi| anivartaH =mokSaH, tatra gantuM zIlaM yeSAM te tathA, tessaamiti| yathA ca tanmArgAnacaraNaM kRtaM bhavati tad darzayati _ vigiMca ityaadi| mAMsa-zoNitaM darpakAri vikRSTatapo'nuSThAnAdinA vivecayapRthakkuru, taddhAsaM vidhehIti yAvat, evaM vIrANA mArgAnucaraNaM kRtaM bhavatIti bhaavH| yazca evambhUtaH sa kaM guNaM avApnuyAt? ityAha esa purise davie vIre AyANije viyAhite je dhuNAti samussayaM vasittA bNbhcerNsi||143|| esa ityaadi| eSa: mAMsa-zoNitayoH apanetA, puri zayanAt=puruSaH, dravaH saMyamaH, - sa vidyate yasya asau-dravikaH matvarthIyaSThan, dravyabhUto vA muktigamanayogyatvAt, karmaripuvidAraNasahiSNutvAd vIra iti| mAMsa-zoNitApacayapratipAdanAt ca taduttareSAmapi medaAdInAM apacaya: ukta eva draSTavyaH, tadbhAvabhAvitvAt tessaamiti| kiJca AyANijje ityaadi| sa vIrANAM mArgaM pratipannaH mAMsa-zoNitayoH apanetA mumukSUNAM Ti01. puna: pauna0 iti khapratau vinaa|| 2. dhIrANAm c|| 3. vA g|| 4. karmaripuvidAraNa: ca // 5. zoNitApanayApAdanAcca g|| 354 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlasvarUpam AdAnIyaH = grAhya Adeyavacanazca vyAkhyAta iti / kazca evambhUtaH ? ityAha je dhuNAi ityAdi / brahmacarye = saMyame madanaparityAge vA uSitvA yaH samucchrayaM = zarIraM karmopacayaM vA tapazcaraNAdinA dhunAti = kRzIkaroti sa AdAnIya iti vividhamAkhyAtaH = vyAkhyAta iti sambandhaH || 143 || uktA aprmttaaH| tadvidharmiNaH tu pramattAn abhidhitsuH Aha [sU0] NettehiM palichiNNehiM AtANasotagaDhite bAle avvocchiNNabaMdhaNe aNabhikkaMtasaMjoe / tamasi avijANao ANAe laMbho Natthi tti bemi // 144 // NettehiM ityaadi| nayanti arthadezaM arthakriyAsamarthaM arthaM vA AvirbhAvayantIti netrANi cakSurAdIni indriyANi, taiH paricchinnaiH yathAsvaviSayagrahaNaM prati niruddhaiH sadbhiH / AdAnayo'pi bhUtvA uSitvA brahmacarye punaH mohodayAd AdAnazrotomRddhaH AdIyate = sAvadyAnuSThAnena svIkriyate iti AdAnaM karma saMsArabIjabhUtam, tasya zrotAMsi iMndriyaviSayA mithyAtvA'virati-pramAda - kaSAya- yogA vA, teSu gRddhaH =adhyupapannaH syAt / ko'sau ? - bAlaH ajJo rAga-dveSa-mahA- - mohAbhibhUtAntaH karaNaH / yazca AdAnazrotomRddhaH sa kimbhUtaH syAta? ityAha- [shru01| a04 / u04| sU0145 ] avvocchinnabaMdhaNe ityAdi / avyavacchinnaM janmazatAnuvRtti bandhanaM aSTaprakAraM karma yasya sa tathA / kiJca - aNabhikkanta0 ityAdi / anabhikrAntaH - anatilaGghitaH saMyogaH- dhanadhAnya- hiraNya-putra-kalatrAdikRtaH asaMyamasaMyogo vA yena asau-anabhikrAntasaMyogaH | tasya ca evambhUtasya indriyAnukUlyarUpe mohAtmake vA tamasi vartamAnasya AtmahitaM mokSopAyaM vA avijAnataH AjJAyAH = tIrthakaropadezasya lAbho nAsti iti etadahaM bravImi tIrthakaravacanopalabdhasadbhAva iti / yadi vA AjJA = bodhiH samyaktvam, astizabdazca nipAtaH trikAlaviSayI, tena ayamartha:- tasya anabhikrAntasaMyogasya bhAvatamasi vartamAnasya bodhilAbho nAsIt nAsti na bhAvIti // 144 // etadevAha - sU0] jassa Natthi pure pacchA majjhe tassa kuo siyA ? | jassa Natthi ityAdi / yasya kasyacid avizeSitasya karmAdAnazrotomRddhasya bAlasya Ti0 1. NittehiM ga / Nettehi gha / NetehiM Ga / 2. 0arthaM AvirbhAva0 Ga Rte / 3. palicchinnaiH ka // 4. indriya- mithyAtvA0 ka / indriya-viSaya- mithyAtvA0 gha Ga / / 5. 0ntaH nAtilaGghitaH kha // / 6. anatilaGghitaH kha / / 7. lambhIka // / 8. 0zabdazAyaM nipAta0 ka-gapratI Rte // 355 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04| u04| sU0145] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram avyavacchinnabandhanasya anabhikrAntasaMyogasya ajJAnatamasi vartamAnasya purA pUrvajanmani bodhilAbho nAsti samyaktvaM nAsIt, pazcAdapi eSye'pi janmani na bhAvi, madhye madhyajanmani tasya kutaH syAt ? iti| etaduktaM bhavati- yasyaiva pUrvaM bodhilAbhaH saMvRtto bhaviSyati vA tasyaiva vartamAnakAle bhavati, yena hi samyaktvaM AsvAditaM punaH mithyAtvodayAt tat pracyavate tasya apArdhapudgalAvartenApi kAlena avazyaM tatsadbhAvAt / na hi ayaM sambhavo'sti- pracyutasamyaktvasya punaH asambhava eveti| athavA niruddhendriyaH api AdAnazrotogRddha ityuktH| tadviparyayabhUtasya tu atikrAntasukhasmaraNaM akurvataH AgAmi ca divyAGganAbhogaM anabhikAzto vartamAnasukhAbhiSvaGgo'pi naiva syAditi etad darzayitumAha jassa natthi ityaadi| yasya bhogavipAkavedinaH pUrvabhuktAnusmRtiH nAsti, nApi pAzcAttyakAlabhogAbhilASitA vidyate, tasya vyAdhicikitsArUpAn bhogAn bhAvayataH madhye vartamAnakAle kuto bhogecchA syAt?, mohanIyopazamAt naiva syAd ityrthH| yasya tu trikAlaviSayA bhogecchA nivRttA sa kimbhUtaH syAt? ityAha se hu pannANamaMte buddhe aarNbhovre| sammametaM ti paashaa| se hu ityaadi| huH yasmAdarthe, yasmAd nivRttabhogAbhilASaH tasmAt sa prajJAnavAn prakRSTaM jJAnaM prajJAnaM jIvA-'jIvAdiparicchettR, tad vidyate yasya asau-prajJAnavAn; yata eva prajJAnavAn ata eva buddhaH avagatatattvaH; yata evambhUtaH ata evAha-'AraMbhovarae' sAvadyAnuSThAnam =ArambhaH, tasmAduparataH aarmbhoprtH| etat ca ArambhoparamaNaM zobhanamiti darzayannAha smmmityaadi| yadidaM sAvadyArambhoparamaNaM samyag etat zobhanametat, samyaktvakAryatvAd vA samyaktvametaditi evaM pazyata evaM gRhNIta yUyamiti / kimiti ArambhoparamaNaM samyak? iti ced, Aha jeNa baMdhaM vahaM ghoraM paritAvaM ca dAruNaM / jeNa ityaadi| yena kAraNena sAvadyArambhapravRtto bandhaM nigaDAdibhiH, vadhaM kazAdibhiH, ghoraM prANasaMzayarUpaM, paritApaM zArIra-mAnasaM, dAruNaM asahyaM avApnoti ata ArambhoparamaNaM Ti0 1. AsAditaM kha c|| 2. tasyopArdha0 kaadrshmRte|| 3. tadbhAvAt k||4. samamityAdi c||5. samyaktvamiti kh|| 6. iti tadAha k|| 356 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSkarmmadarzino guNAH samyagbhUtaM kuryAt / kiM kRtvA ? ityAha [shru01| a04 / u04 / sU0 145 ] palichiMdiya bAhiragaM ca sotaM NikkammadaMsI iha macciehiM / tacca palicchiMdi0 ityaadi| paricchindya = apanIya, kiM tat ? - zrotaH pApopAdAnam, dhan-dhAnya-hiraNya-putra-kalatrAdirUpaM hiMsAdyAzravadvArAtmakaM vA, cazabdAd AntaraM ca ga-dveSAtmakaM viSayapipAsArUpaM ceti / kiJca nikkammadaMsI ityAdi / niSkrAntaH karmaNo= niSkarmA mokSaH saMvaro vA, taM draSTuM zIlamasya iti niSkarmadarzI / iha iti saMsAre martyeSu madhye ya eva niSkarmadarzI sa eva bAhyA-'bhyantarazrotasaH chettA iti / syAt- kimabhisandhAya sa bAhyA - 'bhyantarasaMyogasya chettAniSkarmadarzI vA bhavet ? ityata Aha kammuNA saphalaM daTuM tato NijjAti vedavI // 145 // " kamNA ityAdi / mithyAtvA 'virati - pramAda - kaSAya-yogaiH kriyante badhyante iti karmANi jJAnAvaraNIyAdIni teSAM saphalatvaM dRSTvA sa vA niSkarmadarzI vedavid vAkarmaNAM phalaM dRSTvA, teSAM ca phalam- jJAnAvaraNIyasya jJAnAvRtiH, darzanAvaraNasyadarzanAcchAdanam, vedanIyasya vipAkodayajanitA vedanetyAdi / nanu ca na sarveSAM karmaNAM vipAkodayamicchanti pradezAnubhavasyApi sadbhAvAt, tapA ca kSayopapatteH ityataH kathaM karmaNAM saphalatvam? naiSa doSa:, nAtra prakArakAtrmyaM abhipretam, api tu dravyakArtsyam, tacca asti eva, tathA hi- yadyapi pratibandhavyakti na vipAkodayaH tathApi aSTAnAmapi karmaNAM sAmAnyena so'sti eva iti / ataH karmaNAM saphalatvarmupalabhya tataH = tasmAt karmaNaH tadupAdAnAd AzravAd vA nizcayena yAti=niryAti nirgacchati, tanna vidhatte iti yAvat / ko'sau ? - vedavit vedyate sakalaM carA-ScaraM anena iti vedaH AgamaH, taM vettIti vedavit, sarvajJopadezavartItyarthaH / / 145 / / na "kevalasya mamaiva ayamabhiprAyaH, sarveSAmeva tIrthakarANAM ayamAzaya iti darzayitumAha - je khalu bho 'vIrA ityAdi / yadi vA uktaH samyagvAdo niravadyaM tpshcaaritrc| adhunA tatphalamucyate 11 Ti0 1. paricchindya ka ga Rte / / 2. 0kaM ca viSayapipAsA ityAdi / kiJca kha // / 3. kimabhisandhya saga vinA / / 4. vedavidvAn karmaNAM kha ga / / 5. 0 vipAkodayaH pradezA0 kha ga / / 6. kSayopapatteH kathaM kha / / 7. 0 ityetat kathaM ka // / 8. pratiSedhaM vyanakti na vipAko0 kha / / 9. 0mupalabhyate tasmAt gha Ga / / 10. kevalaM mamaivA0 gha Ga // 11. dhIrA ca / 357 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [shru01| a04 / u04 sU0 146 ] vRttisaMyutaM zrImadAcArAGgasUtram sU0] je khalu bho vIrA samitA sahitA sadA jatA saMthaDadaMsiNo AtovaratA ahA tahA logaM uvehamANA pAINaM paDINaM dAhiNaM udINaM iti saccaMsi pariviciTThisu / khalu ityAdi / khaluzabdaH vAkyAlaGkAre, ye kecana atItA - 'nAgata- vartamAnAH, bho iti AmantraNe, vIrAH karmavidAraNasahiSNavaH, samitAH samitibhiH, sahitAH jJAnAdibhiH, sadA yaitAH satsaMyamena, 'saiMthaDadaMsiNo' tti nirantaradarzinaH zubhA - 'zubhasya, AtmoparatAH pApakarmabhyaH, yathA tathA avasthitaM lokaM caturdazarajjvAtmakaM lokaM karmalokaM vA upekSamANAH=pazyantaH sairvAsu prAcyAdiSu dikSu vyavasthitA ityevaMprakArAH, satyam iti RtaM tapaH saMyamo vA, tatra paricitasthire tasthuH sthitavantaH / upalakSaNArthatvAt trikAlaviSayatA dRSTavyA, tatra atIte kAle anantA api satye tasthuH vartamAne paJcadazasu karmabhUmiSu saGkhyeyAH tiSThanti, anAgate anantA api sthAsyanti / 6 sAhissAmo NANaM vIrANaM samitANaM sahitANaM sadA jatANaM saMthaDadaMsINaM AtovaratANaM ahA tahA lokamuvehamANANaM- kimatthi uvadhI pAsagassa, Na vijjati ?, Natthi tti bemi // 146 // // cautthamajjhayaNaM sammattaM // teSAM ca atItA -'nAgata - vartamAnAnAM satyavatAM yad jJAnaM yo'bhiprAyaH tadaha kathayiSyAmi bhavatAm, zRNuta yUyam / kimbhUtAnAM teSAM ? vIrANAmityAdIni vizeSaNAni gatArthAni / kimbhUtaM jJAnam ? iti ced, Aha kiM prazne, asti = vidyate, ko'sau ? - upAdhiH karmajanitaM vizeSaNam, tadyathAnArakaH tairyagyonaiH sukhI duHkhI subhago durbhagaH paryAptako'paryAptaka ityAdi, Ahosvid na vidyate ? iti paramatamAzaGkya te UcuH - pazyakasya samyagvAdAdikamarthaM pUrvopAttaM pazyatIti pazyaH, sa eva pazyakaH, tasya karmajanitopAdhiH na vidyate iti tadanusAreNa 13 13 = Ti0 1. je ya khalu kh|| 2. samitibhiH samitAH ga // / 3. yatAstatsambhave ca saMthaDa0 kha // / 4. saMghaDa0 ghaGa // 5. sarvAsu dikSu prAcyAdiSu vyava0 kha // / 6. vrataM ka gha Ga / / 7. paricite sthire sthita0 gha / paricite tasthuH sthire sthita0 Ga // 8. 0 viSayato dRSTavyAH, kha // 9. dhIrANA0 ca // 10. iti tadAha ka // / 11. 0naH subhago durbhagaH sukhI duHkhI paryA0 kha ga / / 12. paramAzaGkya ca // 13. tadasya kha // 358 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazyakasyopAdhyabhAvaH ahamapi bravImi na svamanISikayA iti // 146 // [zru01 / a04 / u04 / sU0146 ] gataH suutraanugmH| tadgatau ca samAptaH caturthoddezakaH nyvicaaraatideshaat| ||smaaptN samyaktvAdhyayanaM caturthamiti // cha // // granthAgram 620 // 0 1. caturthamiti iti khapustake nAsti || 359 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1-15 pariziSTAni pRSThAGka 1. AcArAGgacUrNi-vRttigatavyAkhyAvaiSamyam kathAnakAni 16-20 zAstrAntaraiH saha tulanA 21-30 4. zastraparijJAdhyayanAntargatapaJcamavanaspatyuddezakagatakaticivRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 31-70 zIlAGkAcAryakRtakRtiviSayakasamAlocanA 71-74 -le0 amRtalAla mohanalAla bhojaka 6. sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca 75-77 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. AcArAGgacUrNi-vRttigatavyAkhyAvaiSamyam prathamaM zastraparijJAdhyayanam prathama uddezakaH * AcA0ni0gA07, pR08 [ni0] ......AiNNA''jAi Amokkho // 7 // [cU0] iyANiM AyAti- tattha davve jahA AyAto devadatto, ahavA jAtissarakahA(su) suvvati-'amuga bhavAoM imaM bhavaM AyAto', bhAve guruparaMparaeNaM / [30] idAnIM AjAti:- AjAyante tasyAM iti AjAtiH / sA'pi caturdhA / vyatiriktA manuSyAdijAtiH / bhAvAjAtistu jJAnAdyAcAraprasUtiH ayameva grantha iti / * AcA0ni0gA019, pR015 [ni0 ] ekkA maNussajAI rajjuppattIya do kayA ushe| niNNeva sippavaNie sAvagadhammammi cattAri // 19 // [cU0] 'egA maNussajAI' gAhA / ettha usabhasAmissa puvvabhava-jammaNa-ahiseya-(cakka)vaTTi-rAyAbhisego tti / tattha je rAyaassitA te khattiyA jAyA, aNassitA gihapaiNo jAyA / jayA aggI uppaNNo tato pAgabhAvassa[?ssi]tA sippiyA vANiyagA jAyA / tehiM tehiM sippavANijjehiM vitti visaMtIti vaissA uppannA / bhaTTArage pavvaie bharahe abhisitte sAvagadhamme uppaNNe baMbhaNA jAyA / aNassitA baMbhaNA jAyA 'mAhaNa' tti / ujjugasabhAvA dhammapiyA ya jaM kiMci haNaMtaM picchaMti taM nivAreMti-'mA haNa, bho ! mA haNa'; evaM te jaNeNaM sukammanivvattitasannA baMbhaNA[?mAhaNA] jAyA / je puNa aNassiyA asippiNo asAvagA ya te 'vayaM khalA' iti kAuM tesu tesu paoyaNesu soyamANA hiMsA-coriyAdisu dujjhamANA soga-drohaNasIlA suddA saMvuttA // 19 // [30] ekkA ityAdi / yAvad nAbheyo bhagavAn nAdyApi rAjalakSmI adhyAste tAvad ekaiva manuSyajAtiH / tasyaiva rAjyotpattau bhagavantameva Azritya ye sthitAH te kSatriyAH, zeSAzca zocanAd rodanAcca zUdrAH / punaH agnyutpattau ayaskArAdizilpavANijyavRttyA vezanAd vaizyAH / bhagavato jJAnotpattau bharatakAkaNIlAJchanAt zrAvakA eva brAhmaNA jajJire, ete zaddhAH, trayazcAnye gAthAntaritagAthayA pradarzayiSyante // 19 // * AcA0ni0gA037, pR020 [ni0 ] davvaM jANaNa paccakkhANe...... [cU0] davvapariNNA duvihA-jANaNApariNNA paccakkhANapariNNA ya / tattha jA sA davvajANaNApari(NNA) sA duvihA-Agamao noAgamao ya / Agamao-jassa NaM pariNa tti padaM0 / NoAgamato duvihA jANagasarIra0 bhaviyasarIra0 / [vR0] tatra dravyaparijJA dvidhA- jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca / jJaparijJA Agama-noAgamabhedAd dvidhA / Agamato jJAtA anupayuktaH / noAgamataH tridhA / tatra vyatiriktA davyajJaparijJA yo yad dravyaM jAnIte Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam sacittAdi sA paricchedyadravyaprAdhAnyAd dravyajJaparijJA iti / * AcA0sU01, pR029 [cU0] tattha asannidisAo AgayANaM Natthi etaM vinnANaM-'annatarIto disaato'| [vR0] tatra asajJinAM naiSo avabodho asti, sajhinAmapi keSAJcid bhavati keSAJcid na iti yathA 'ahamamuSyA dizaH samAgata iha' iti / dvitIyaH pRthivyuddezakaH * AcA0sU010, pR065 [sU0] aTTe loe parijuNNe..... [cu0] nicchitaM niyataM vA UNo = parijaNo, savvato vA UNo / so cauvviho, davvapariva(?)jaNo darido jo vA'IdavvaM abhilasamANo vi na labhai, tisio pANiyaM, bubhukSito asaNaM, Auro bhesajjaM evamAdi / bhAvapariva(?)jUNo nANAdIhiM / [10] pariyUno nAma paripelavo nissAra: aupazamikAdiprazastabhAvahIno avyabhicArimokSasAdhanahIno veti / * AcA0sU013, pR068 [sU0] tattha khalu bhagavatA..... [cU0] khalu visesaNe, [vR0] khaluzabdaH vAkyAlaGkAre, * AcA0sU014, pR069 [ sU0] ......esa khalu gaMthe,... [ cU0] khalu visesaNe, [vR0] khaluH avadhAraNe, * AcA0sU017, pR072 [ sU0] taM pariNAya..... [cU0] 'tamiti taM jahA uddiSTuM puDhavikkAyasamAraMbhaM, [vR0] taM pRthivIkAyasamArambhe bandhaM, tRtIyo'pkAyoddezakaH * AcA0sU019, pR079 [ sU0] ....se jahA vi aNagAre.... [cU0] avi saMbha[?bhA]vaNe, avi bhavati avi Na bhavati, so jahA bhavati jahA ya Na bhavati tahA ihaM pi bemi / [vR0] apiH samuccaye, yathA ca anagAro na bhavati tathA ca bravImi aNagArA mo tti ege Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUrNi-vRttigatavyAkhyAvaiSamyam pavadamANetyAdinA iti / * AcA0sU026, pR085 [sU0] ihaM ca khalu..... [cU0] khalu visesaNe / [vR0] khaluzabde'vadhAraNe / * AcA0sU026, pR085 [ sU0] ihaM ca khalu..... [cU0] casaddA udagaNissitA ya[?ye] pataragAdi te (Na) khettasaMbhavA / [vR0] cazabdAt tadAzritAzca pUtaraka-chedanaka-loddaNaka-bhramaraka-matsyAdayo jIvA vyAkhyAtAH / * AcA0sU028, pR088 [ sU0] ettha vi tesiM No NikaraNAe // 28 // [cU0] 'ettha vi tesiM No nnitrnnaa'| jai vi NhANa-piyaNa-dhovaNAdisu parimiyA''raMbhaM kareMti tahA vi te avirayA / sAhUNaM udagA''raMbhaviratANaM jahA'karaNaM bhavati (teNa) sarvaprakAreNa viratA bhavaMti // 28|| [vR0] etasminnapi prastute svAgamAnusAreNa abhyupagame sati 'kappar3a Ne kappar3a Ne pAuM, aduvA vibhUsAe' tti evaMrUpe, teSAM ayamAgamo yadbalAd apkAyaparibhoge te pravRttAH sa syAdvAdayuktibhirabhyAhataH san no nikaraNAe tti no nizcayaM kartuM samartho bhavati / na kevalaM teSAM yuktayo na nizcayAya alam, api tu Agamo'pIti apizabdaH / caturthaH tejaskAyoddezakaH * AcA0sU033, pR0100 [sU0] taM pariNNAya..... [ca0] taM ti chajjIvanikAyA aggiM vA / [vR0] tam agnikAyaviSayaM samArambhaM daNDaphalaM vA, * AcA0sU037, pR0102 [ sU0] ....Ahacca saMpayaMti ya / [cU0] Ahacca NAma katAi pataMti [vR0] Ahatya-upetya svata eva, yadi vA atyarthaM kadAcid vA agnizikhAyAM sampatanti ca / * AcA0sU037, pR0103 [sU0] .....agaNiM ca khalu puTThA..... Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam [cU0] khalu pUraNe, [vR0] khaluzabdo'vadhAraNe, paJcamo vanaspatyuddezakaH * AcA0sU040, pR0116 [sU0] taM No karissAmi... [cU0] 'taditi taM bhayaM, [vR0] taM vanaspatyArambhaM; * AcA0sU040, pR0116 [ sU0] ....esovarate, etthovarae, esa aNagAre tti pavuccati // 40 // [cU0] etthovarae tti vaNassaikAyasamAraMbhe, esovarae tti gurusamIvaM dhammaM vA uvecceva rato = uvarato, sa eva aNagAro bhavati, sesA davvaaNagArA // 40 // [vR0] esovarae tti / eSa eva sarvasmAdArambhAd vanaspativiSayAduparato yo yathAvat jJAtvA ArambhaM na karotIti / sa punarevaMvidhanivRttibhAk kiM zAkyAdiSvapi sambhavati uta na ?, ihaiva pravacane iti darzayati- etthovarae tti / etasminneva jainendre pravacane paramArthata uparataH, nAnyatra / yathApratijJAtaniravadyAnuSThAyitvAd uparatavyapadezabhAga bhavati, na zeSAH zAkyAdayaH, tadviparItatvAd / * AcA0sU041, pR0119 [ sU0] saddesu yaavi| [cU0] caggahaNA sesavisaehi vi / [70] rUpa-zabdaviSayagrahaNAcca zeSA api gandha-rasa-sparzA gRhItAH bhavanti, ekagrahaNe tajjAtIyAnAM grahaNAt, AdyantagrahaNAd vA tanmadhyagrahaNamavaseyamiti / * AcA0sU041, pR0120 [sU0] esa loge viyAhite / [cU0] esa asaMjataloe viyAhite / [vR0] eSa iti rUpa-rasa-gandha-sparza-zabdaviSayAkhyo loko vyAkhyAtaH / * AcA0sU045, pR0123 [sU0] imaM pi vippariNAmadhammayaM, eyaM pi vippariNAmadhammayaM // 45 // [ca0] vipariNAmadhammaM ti bhAvaMtarasaMkamaNaM, so NisegAdi-bAla-majjhima-vI[?the]riyANi; evaM vaNassaI vi bIyaMkarAdikameNa bhavati tahA mala-kaMda-khaMdhitayA / [va] tathA yathA idaM manuSyazarIraM vividhaH pariNAmaH tattadrogasamparkAta pANDutva-udaravaddhi-zopha-kuzatvA 'Ggali-nAsikApravezAdirUpo bAlAdirUpo vA tathA rasAyana-snehAdhupayogAd viziSTakAnti Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUrNi-vRttigatavyAkhyAvaiSamyam balopacayAdirUpo vipariNAmaH, taddharmakaM = tatsvabhAvakaM tathA etadapi vanaspatizarIraM tathAvidharogodbhavAt puSpa-phala-patra-tvagAdyanyathAbhavanAt tathA-vidhadauhRdapradAnena puSpa-phalAdyupacayAd vipariNAmadharmakam / saptamo vAyUddezakaH * AcA0sU062, pR 146 [sU0] AraMbhamANA viNayaM vayaMti [cU0] vividho Nayo-viNao, so nANAdi taM, [vR0] karmASTakavinayanAd vinayaH saMyamaH, * AcA0sU062 - [ sU0] pAvaM kammaM No aNNesiM / [cU0] 'No aNNesiM'ti taM pAvaM kammaM No aNNaM kujjA vA kAravijjA vA / [vR0] evametat pApamaSTAdazabhedaM nAnveSayet na kuryAt svayam, na cAnyaM kArayet, na kuvArNamanyamanumodeta / dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH prathama uddezakaH * AcA0ni0gA0173, pR0154 [ni0].......adaDhattaM bIyagammi.... [cU0] bitie daDhadhitissa guNA bhaNNati, taM jahA- 'khaNaMsi mutte' [AcA0sU069] evamAdi; adaDhadhitissa dosA, taM jahA-'aNANAe puTThA niyaTRti maMdA moheNa pAuyA' [AcA0sU07] / [70] 'adaDhattaM bIyagammi' tti dvitIyoddezake adRDhatvaM saMyame na kAryamiti zeSa, viSaya-kaSAyAdau cAdRDhatvaM kAryamiti; vakSyati ca-araI AuTTe mehAvI [sU069] / * AcA0ni0gA0176, pR0156 [cU0] vijaya, vicAraNA, maggaNA egaTThA / [30] vijayaH abhibhavaH parAbhavaH parAjaya iti paryAyAH / * AcA0ni0gA0182, pR0161 [ni0].......siddhI Nibbhaya..... [cU0] phalaguNo NAma tava-saMjamAdisavvakiriyAo ihaloiyAo phalanimittaM ArabhaMti / tAo sammattA divirahiyAo aNegaMtiyAo aNaccaMtiyAo ya aguNa eva dRSTavyo / sammattatava-saMjamakiriyAo egaMtiyAo acvaMtiyAo ya siddhIsuhaavvAbAhaphalA iti / [vR0] phalaM ca kriyAyA bhavati, tasyAzca kriyAyAH samyagdarzana-jJAna-cAritrarahitAyA aihikA-''muSmikArthaM pravRttAyA anAtyantika: anaikAntiko bhavan phalaguNo'pi aguNa eva bhavati / samyagdarzana-jJAna Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam cAritrakriyAyAstu ekAntikA-''tyantikA-'nAbAdhasukhAkhyasiddhiphalaguNo avApyate / * AcA0ni0gA0185, pR0165 [ni0] .......khetta'ddhA..... [cU0] khettaTThANaM- gAmAdINaM NiviTThANaM uva[?vva] sitANa vi TThANaM dIsati / [vR0] kSetrasthAnaM bharatAdi UrdhvA-'dha:-tiryaglokAdi veti, yatra vA kSetre sthAnaM vyAkhyAyata iti / * AcA0ni0gA0185, pR0166 [ni0 ] saMjama paggaha johe..... [cU0] loiyaM paMcavihaM-rAya-juvarAya-seNAvai-mahattara-amaccakumArA / [vR0] laukikaM tAvat paJcavidham, tadyathA-rAjA yuvarAjo mahattaro'mAtyaH kumArazca iti / * AcA0sU063, pR0185 [sU0 ] iti se guNaTTI..... [cU0] iti uvapradarisaNe, [vR0] iti hetau, * AcA0sU063, pR0186 [sU0] sahi-sayaNa-saMgaMtha-saMthutA me..... [cU0] sayaNA = puvva-pacchAsaMthutA, saMgaMtho = chinnayuddho, saMyu[?thu]tA = sAhavAsA diTThA bhaTThA ya / [vR0] svajana:-pitRvyAdiH, saGgranthaH svajanasyApi svajanaH pitRvyaputra-zAlAdiH, saMstutaH bhUyo bhUyo darzanena paricitaH, athavA pUrvasaMstuto mAtA-pitrAdirabhihitaH, pazcAtsaMstutaH zAlakAdiH, sa iha grAhyaH / * AcA0sU065, pR0198 [sU0] .....aMtaraM ca khalu..... [cU0] 'aMtaraM ca khalu' tti / aMtaraM viraho, chidaM / jahA koi sadhaNo puriso paMthaM vaccaMto corehi cAriyaM appANaM jANittA tesiM sutta-matta-pamattANaM aMtaraM laddhaM Nissarati, iharahA tersi muhe paDii; evaM mANusassa khetta-kAlAINi laddhaM, ahavA nANAvaraNIyaM aMtaraM laddhaM jati Na parakkamati to puNaravi saMsAre paDai / ca pUraNe, khalu visesaNe, kiM visesei ?-maNussesuM taM aMtaraM bhavati, Na aNNattha / imaM ti tava saMjamaM ca, sammaM pehAe (sapehAe), dhI, buddhI, pemI[?hA], pa[?ma]tIti (egaTThA), muhutte vi = muhuttamavi No pamAyae, kimu cirakAlaM ? | aMtomuhuttio uvaogo, teNa samato Na bhaNito, iharA samayamavi Na pamAtae / [vR0] aMtaraM cetyAdi / antaram iti avasaraH, tacca AryakSetra-sukulotpatti-bodhilAbha-sarvaviratyAdikam, caH samuccaye, khaluH avadhAraNe, 'imamiti anena idamAha-vineyaH tapaH-saMyamAdau avasIdan pratyakSabhAvApannaM AryakSetrAdikaM antaramavasaraM upadarthya abhidhIyate-'tava ayaM evambhUto'vasaro'nAdau saMsAre punaratIva sudurlabha eveti; atastamavasaraM samprekSya-paryAlocya dhIra: san muhUrtamapyekaM no Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUrNi-vRttigatavyAkhyAvaiSamyam pramAdayet-na pramAdavazago bhUyAdi'ti / * AcA0sU066, pR0199 [sU0 ] .....bhettA luMpittA vilupittA...... [ cU0] luMpittA kasAdIhi, mAraNe pahAre ya luMpaNAsaddo, (ettha) pahAre vaTTati / [vR0] lumpayitA granthicchedAdibhiH / dvitIya uddezakaH * AcA0sU071, pR0209 [ sU0] .....je jaNA pAragAmiNo..... [cU0] 'je pAragAmiNo' paMcavihaAyAraguNaM pasatthaguNamUlaM pAraM vA gacchaMti, pAragAmiNo vA ete / [30] pAra:=mokSaH saMsArArNavataTavRttitvAt tatkAraNAni jJAna-darzana-cAritrANyapi pAra iti / bhavati hi tAdarthyAt tAcchabdyaM yathA-tandulAn varSati parjanyaH / atastaM pAraM jJAna-darzana-cAritrAkhyaM gantuM zIlaM yeSAM te pAragAminaH, * AcA0sU071, pR0210 [sU0] ....lobhamalobheNaM duguMchamANo..... [cU0] duguMchA nAma paDigAro / [vR0] jugupsamAnaH nindan pariharan * AcA0sU073, pR0211 [ sU0] ....se peccabale..... [cU0] se peccaba(le)-(pecca)logaNimittaM dhijjAiye poggaleNaM bhuMjAveMti, jaNNA ya jayaMti evamAdi / [vR0] tat pretyabalaM me bhaviSyatI'ti bastyAdikaM upahanti / tRtIya uddezakaH * AcA0sU075, pR0218 [ sU0] .....No pIhae..... [cU0] pIhaNaM NAma (ma)danabhilAsakayaM pemmaM / [vR0] jAtyAdInAM madasthAnAnAM anyatamadapi no IhetApi nAbhilaSedapi / * AcA0sU076, pR0221-22 [sU0] .....khujjattaM vaDabhattaM..... [cU0] vaDabho tti jassa vaDabhaM pa[?pi]TThIe NiggataM, / sAmo = kuTThI, sabalattaM-siti / [vR0] vaDabhatvaM vinirgatapRthvIvaDabhalakSaNam, zyAmatvaM kRSNalakSaNam, zabalatvaM zvitralakSaNaM sahajaM Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam 2 / pazcAdbhAvi vA / * AcA0sU077, pR0222 [ sU0] ....jAtI-maraNaM aNupariyaTTamANe / [cU0] 'jAi-maraNaM' ti jaNaNaM (=jAti), jAtimeva maraNaM, jaM bhaNitaM-jAyamANo maraNamANo ya / [vR0] tathA jAtizca maraNaM ca samAhAradvandvaH, * AcA0sU079, pR0226 [sU0] ....abhijuMjiyANaM saMsiMciyANaM..... [cU0] abhimuhaM jaM[?ju]jiya = 5abhija[ ? ] jiya, jaM bhaNitaM-abhibhUya, taM jahA-baMdha-ruMdha-tAsaNA kasappahArAdiehi vAhittA tehiM tehiM kammehiM NijaMjai / [vR0] abhiyujya yojayitvA abhiyogaM grAhayitvA, vyApArayitvA ityuktaM bhavati / * AcA0sU079, pR0226 [sU0] .....taM pi se egadA..... [cU0] tamiti taM vipparisiTuM, [vR0] tadapi samudrottaraNa-rohaNakhanana-bilapraveza-rasendramardana-rAjAvalagana-kRSIvalAdikAbhiH kriyAbhiH sva paropatApakAriNIbhiH svopabhogAya upArjitaM / * AcA0sU079, pR0227-228 [sU0] aNohaMtarA ete..... [cU0] taM bhAvoghaM kutitthiyA Na alaM tAreMti teNa aNohaMtarA, ete iti je uddiTThA kUrakammANo / 'No ya ohaM tarittae' tti sa[?na] ya sayamavi kammagurugattA aNuvAyato ya ohaM (ta )rittae / [70] taM oghaM jJAna-darzana-cAritrabohitthasthAH tarantIti oghantarAH, na oghantarA: anoghantarAH, taratezchAndasatvAt khac, khittvAd mumAgamaH, ete kutIrthikAH pArzvasthAdayo vA jJAnAdiyAnavikalAH / yadyapi te'pi oghataraNAya udyatAH tathApi samyagupAyAbhAvAd na oghataraNasamarthA bhavantIti / Aha ca- no ya ohaM tarittae / na ca-naiva oghaM bhAvaughaM tarituM samarthAH, saMsAraugha-taraNapratyalA na bhavantItyarthaH / * AcA0sU079(2), pR0228 [sU0] AyANijjaM ca AdAya..... [cU0] saMsArabhItehiM gihiyavvaM = AdANiyaM, kiM ca taM ?-paMcaviho AyAro / [vR0] AdIyante gRhyante sarvabhAvA anena iti AdAnIyaM zrutaM / caturthaH uddezakaH * AcA0sU083, pR0238 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUrNi-vRttigatavyAkhyAvaiSamyam [sU0] .....je jaNA mohapAuDA..... [cU0] moho saMgo viggho vakkhoDo, ahavA daMsaNamoha-carittamoheNa pAuDA / [vR0] mohena =ajJAnena mithyAtvodayena / * AcA0sU084, pR0234-5 [ sU0] se dukkhAe mohAe mArAe NaragAe naragatirikkhAe / [cU0] tANi ya assiyaMto 'se dukkhAe' sa iti so tthIvasago bAlo, dukkhAe tti saMsAradukkhassa AyataNaM bhavati, dukkhAe mohAe tti mohaNijjakammaM vaDDei, ahavA mohAe visayAsatto kajjaM akajjaM vA Na yANati / [vR0] teSAM se iti etat strIpravyathanaM AyatanabhaNanaM vA duHkhAya bhavati zArIra-mAnasAsAtavedanIyodayAya jAyate / kiJca-mohAe mohanIyakarmabandhanAya ajJAnAya veti, tathA mArAe-maraNAya, tato'pi naragAe narakAya-narakagamanArtham, punarapi 'naraga-tirikkhAe' tato'pi narakAdudvRtya tirazci etat prabhavati tiryagyonyarthaM tat strIpravyathanaM bhogAyatanavadanaM vA sarvatra sambandhanIyam / * AcA0sU086, pR0237 [ sU0 ] je Na Nivvijjati aadaannaae| [ca0] je Na Nivijjati aadaannaae'| Nivvedo NAma appaNiMdA / alabbhamANe NivvidaMti appANaM-'ki mama etAe dullabhalAbhAe pavvajjAe gahiyAe ?' / ahavA 'aNNe labhaMti, ahaM Na labhAmi vraao'| [vR0] yo na nirvidyate na khidyate na jugupsate, kasmai ? AdAnAya AdIyate-gRhyate avApyate AtmasvatattvaM azeSAvArakakarmakSayAvirbhUtasamastavastugrAhijJAnA-'bAdhasukharUpaM yena tad AdAnaM saMyamAnuSThAnaM, tasmai na jugupste| paJcama uddezakaH * AcA0sU087, pR0240 [ sU0] .....puDho paheNAe...... [cU0 ] puDho paheNAe tti pihu vitthAre, aNegappagArappadhehatthe[?0ppadheyatthe], [ vR0 ] puDho paheNAe ityAdi, pRthak pRthak putrAdibhyaH, * AcA0sU088, pR0242 [sU0] savvAmagaMdhaM pariNNAya..... [ cU0] AmaggahaNA uggamakoDI; gaMdhagrahaNA visodhikoDI gahitA / [vR0] AmaM aparizuddham; gandhagrahaNena tu pUtiH gRhyate / nanu ca pUtidravyasyApi azuddhatvAd Amazabdenaiva upAdAnAt kimarthaM bhedena upAdAnamiti ? satyam, azuddhasAmAnyAd gRhyate, kintu pUtigrahaNena iha AdhAkarmAdyavizuddhakoTiH upAttA, tasyAzca gurutaratvAt prAdhAnyakhyApanArthaM punarupAdAnam / tatazca ayamarthaH-gandhagrahaNena AdhAkarma 1, auddezikatrikaM 2, pUtikarma 3, Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam mizrajAtaM 4, bAdaraprAbhRtikA 5, adhyavapUrakazca 6, ete SaDudgamadoSA avizuddhakoTyantargatA gRhItAH; zeSAstu vizuddhakoTyantarbhUtA AmagrahaNena upAttA dRSTavyA iti / * AcA0sU088, pR0283 [ sU0 ] ....khaNayaNNe viNayaNNe..... [cU0] 'khaNaNNo' NAma NivvAvAratA / Na rUvaMti, pIsati, kaMDeti vA jeNa aNesaNA bhavati / aNNeNa vA koueNa AgamaNeNa vA vAulA / 'viNayaNNo ' NAma devata-guru samIve va jahA tahA paragihaM pavisai / bhaNiyaM ca-davadavassa na carejjA0' [ ] / Na ya atibhUmi gacchejjA, Na dINo Na gacchi[vvi?]to, Na itthINaM iMdiyANi AloejjA, Na gujjhathANAI AbharaNAdINi ya ciraM nirikkhae, Na mihu(Na)kahAsu uvadhAraNaM dejjA, evamAdi viNayaNNe / [vR0] 'khaNayanne' kSaNa eva kSaNakaH avasaro bhikSArthaM upasarpaNAdikaH, taM jAnAtIti; tathA 'viNayanne' vinayaH jJAna-darzana-cAritraupacArikarUpaH taM jAnAtIti / * AcA0sU089, pR0249 [ sU0 ] jahettha kusale NovaliMpijjAsi..... [ca0] jahittha kasale AmaleveNa vA gaMdhaleveNa vA AhAra-uvagaraNa-sejjA-saMthAragAdi uppAyaMto, atirittovahileveNa vA parikammaNa-ava[?vi] hi-pariharaNa-mucchAleveNa vibhUsAleveNa vA Na liNpijjaasi| [vR0] asminnAryapravedite mArge AtmAnaM pApena karmaNA nopalimpayediti / * AcA0sU090, pR0250 [sU0] ....se soyati jUrati..... [cU0] jUrati tti icchitaatthaalAbheNa tabviyogeNa vA sarIreNa jUti, tappatitti kAya-vAya-maNehi tti tihi tappati / [70] tathA 'jUraha' tti hRdayena khidyate, tadyathA "prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsIda, bahujanadayitena prema kRtvA janena / hetahRdaya ! nirAza ! klIba ! santapyase kiM ?, na hi jaDa ! gatatoye setubandhAH kriyante // " [ ] ityevamAdi / tathA 'tippai' tti "tipR tepR kSaraNArthoM"[pA0dhA01/362-363] tepate=kSarati saJcalati maryAdAto bhrazyati nirmaryAdo bhavatIti yAvat / * AcA0sU092, pR0253 [ sU0] .....mA ya hu lAla..... [cU0] ca pUraNe, Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUrNi-vRttigatavyAkhyAvaiSamyam [vR0] caH samuccaye, * AcA0sU094, pR0257 [sU0] teicchaM paMDie..... [cU0] cigicchApaMDito = vijjo / bhisaM vatamANo = pavatamANo / [30] kAmacikitsAM paNDitaH paNDitAbhimAnI pravadana aparavyAdhicikitsAmiva upadizannapara: tIthiko jIvopamarde vartate / SaSThaH uddezakaH * AcA0sU097, pR0262 [sU0] vaMtA logasaNNa..... [cU0] 'vaMtA logasaNNaM' vamittA = vihAya avaki rittA, asaMjayalo yassa saNNA = hiMsAdikiriyApavitti micchAdasaNaabhiggahA vA / [vR0] vAntvA-udgIrya lokasya-prANigaNasya saJjJA dazaprakArA, atastAm / * AcA0sU0101, pR0266 [ sU0] ....paveditaM iha mANavANaM..... [cU0] pavetitaM titthagara-gaNaharehiM, iheti iha mANusse pavayaNe vA, [vR0] praveditaM= tIrthakRdbhiH AveditaM, iha-asmin saMsAre, * AcA0sU0101, pR0266 [ sU0] .....iti kammaM pariNNAya..... [cU0] iti uvapadarisaNe, [ vR0] itiH pUrvaprakrAntaparAmarzakaH, * AcA0sU0103, pR0269 [sU0] .....je baddhe paDimoyae, u8 ahaM tiriyaM disAsu,.... [cU0] evaM se jahAbhaNitakahaNAvidhijutto 'uDDhe ahe tiriyaM0' / pannavagadisaM paDucca u8 vA, ahe vA, tiriyaM vA, disAsu, vidisAsu ya / '(se) savvato'-sa iti puvvabhaNito kahago / savvato / uDDe, ahe, tiriyaM disAsu Na tassa kammAsavo katoyi vi bhavati / [vR0] AcAryAdiH vA yathoktadharmakathAvidhijJa iti / kva punaH vyavasthitAn jantUn mocayati? ityAha-ur3a ityAdi / UrdhvaM jyotiSkAdIn, adhaH bhavanapatyAdIn, tiryagdikSu manuSyAdIniti / Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam prathama uddezakaH * niryu0gA0202, pR0274 [ ni0 ] bhAve u puggalaguNo jIvassa guNo aNegaviho // [ cU0] pasatthabhAvuNhaM appasatthabhAvuNhaM ca / pasatthabhAvuNhaM - khAiyo bhAvo, jeNa aTThavihaM kammaM Dajjhati / [vR0] kSAyiko'pi zIta eva, kSAyikasamyaktva - cAritrAdirUpatvAt; athavA azeSakarmadAhAnyathAnupapatteH uSNaH / * niryu0gA0211, pR0278 [ ni0 ] sIuNhaphAsa....... [ cU0] sItassa ya usiNassa ya phAso; ahavA 'phAso' daMsamasagaphAso gahito / [ vR0] zItaM ca uSNaM ca zItoSNe, tayoH sparzaH, tam sahate iti sambandhaH, zItasparzoSNasparzajanitavedanAmanubhavan nArtadhyAnopagato bhavatIti yAvat / * AcA0sU0106, pR0281 [sU0 ] samayaM logassa jANittA...... [cU0] davvasame mANArohitA tulA; bhAvasame AtovameNa savvajIvesu ahiMsao | ahavA 'jaM icchasi attaNae taM iccha pare vi jaNe' ettillayaM jiNasAsaNae / [vR0 ] samayaH=AcAro'nuSThAnaM taM lokasya = asumavAtasya jJAtvA atra zastroparato bhaved iti uttarasUtreNa sambandhaH / 'loko hi bhogAbhilASitayA prANyupamardAdi - kaSAyahetukaM karmma upAdAya narakAdiyAtanAsthAneSu utpadyate; tataH kathaJcidvRttya avApya ca azeSaklezavrAtaghnaM dharmakAraNamAryakSetrAdau manuSyajanma punarapi mahAmohamohitamatiH tat tad Arabhate yena yenA'dho'dho vrajati, saMsArAnnonmajjatIti ayaM lokAcAraH, taM jJAtvA / * AcA0sU0108, pR0285 [sU0 ] mAyI pamAyI pureti gabdhaM / [ cU0 ] mAyI pamAtI ya= mAyippamAti, ahavA mAyI NiyamA pamAdI [ vR0 ] madhyagrahaNAcca AdyantayoH grahaNam, tena krodhAdikaSAyavAn madyAdipramAdavAn / * AcA0sU0109, pR0286 [sU0 ] je pajjavajAtasatthassa khetaNNe...... [ cU0 ] tattha pajjavA davvANi ceva, bhaNitaM ca 12 'kaivihA NaM bhaMte ! pajjavA paNNattA ?" [ vyA0 prjnyaa025|5|747, prajJA0 suu05|438 ] [ vR0 ] zabdAdInAM viSayANAM paryavA: - vizeSAH / [cU0] tesiM ca visayANaM arAga-dosA satthaM, jo tassa visayapajjavasatthassa kheyaNNo / Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUrNi - vRttigatavyAkhyAvaiSamyam [ vR0] anuSThAnaM tat paryavajAtazastraM tasya yaH paryavajAtazastrasya khedajJaH * AcA0sU0110, pR0287 [sU0 ] kammuNA uvAdhi jAyate / [cU0 ] 'kammuNA uvahi' / uvahI tiviho - AtovahI, kammovahI, sarIrovahI / (tattha) appA duppautto (Aya) uvadhI, tato kammovahI bhavati, tato sarIrovahI bhavati, sarIrovahIo ya vavaharijjati, taM jahA - neraIyasarIro, vavahAreNa u neraIo evamAdi, tahA bAla-kumArAti / [vR0 ] kammuNA ityAdi / upAdhIyate = vyapadizyate yeneti upAdhi : vizeSaNaM, sa upAdhiH karmaNA jJAnAvaraNIyAdinA jAyate; tadyathA - mati- zrutA - 'vadhi - manaH paryAyavAn manda - matistIkSNo vetyAdi; cakSurdarzanI acakSurdarzanI nidrAlurityAdi; sukhI duHkhI veti; mithyAdRSTiH samyagdRSTiH samyagmithyAdRSTiH strI pumAn napuMsakaH kaSAyItyAdi; sopakramA - yuSko nirupakra mAyuSko'lpAyurityAdi; nArakastiryagyonirekendriyo dvIndriyaH paryAptako 'paryAptakaH subhago durbhaga ityAdi; uccairgotro nIcairgotro veti; kRpaNastyAgI nirupabhogo nirvIrya ityevaM karmaNA saMsArI vyapadizyate / * AcA0sU0111, pR0290 [sU0] kammamUlaM ca jaM chaNaM, [ cU0 ] ca pUraNe, [vR0 ] caH samuccaye, dvitIyaH uddezakaH * AcA0sU0116, pR0295 [sU0 ] [cU0] satA- NiccaM, sa tahiM ceva samitimAtiyesu 'jate' tti jate / [ vR0 ] sadA yataH = apramAdI | ..samite sahite sadA jate....... = nipuNaH / * AcA0sU0117, pR0298 [sU0] etthovarae mehAvI...... [cU0] 'etthovarate' tti saccapaDipakkhe alie saccAdhiTThitavatANa vA paDipakkhe uvarato = Nivvito / [vR0 ] atra = asmin saMyame bhagavadvacasi vA, upa = sAmIpyena rataH = vyavasthitaH / * AcA0sU0119, pR0299 [sU0 ] tamhA taM biiyaM....... [cU0] bitiyaM NAma puNo puNo, tamiti taM visayasuhaM asaMjamaM vA, AsevaNaM karaNaM / [vR0] tad dvitIyaM mRSAvAdamasaMyamaM vA nAseveta / tRtIya uddezakaH * AcA0sU0122, pR0302 [sU0] saMdhi logassa jANittA...... [ cU0] ahavA sAhaNaM - saMdhI, jaM bhaNitaM - kAraNaM, nANAdINi NivvANasAhaNANi, lokatIti logo, 13 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam (jANittA) NaccA uvalabdhA ya nANAditiyaM, 'Atato bahitA' jaha appaNo appiyaM dukkhaM; evaM bahiddhA vi appavatirittANaM "jaha mama Na piyaM dukkhaM0" [ dshvai0ni02|154,anu0dvaa0129] / [vR0] yadi vA sandhAnaM-sandhiH , sa ca bhAvasandhiH jJAna-darzana-cAritrAdhyavasAyasya karmodayAt truTyataH punaH sandhAnaM mIlanam, etat kSAyopazamikAdibhAvalokasya vibhaktipariNAmAd vA loke jJAna-darzanacAritrAheM bhAvasandhi jJAtvA tadarNapratipAlanAya vidheyamiti / yadi vA sandhiH avasaro dharmAnuSThAnasya, taM jJAtvA lokasya bhUtagrAmasya duHkhotpAdanAnuSThAnaM na kuryAt / sarvatra AtmaupamyaM samAcared / * AcA0sU0124, pR0307 [sU0] ....NiyacchaMti tathAgatA u| [cU0] tu visesaNe, kiM viseseti ? jaheva usabhAdititthagarA gatA tahA vaddhamANo vi gato tadhAgato / tassissA vi tahA gacchaMtI tu / [vR0] tuzabdo vizeSamAha yathA-mohodayAd eke pUrvamAgAmi vA abhilaSanti; sarvajJAstu naivamiti / * AcA0sU0126, pR0310 [ sU0] ....attANameva abhiNigijjha..... [cU0] appANaM mokkhaabhimuhaM adhiyaM gijjha =adhigijjha, evaM avadhAraNe, dukkhaM-kamma, [30] he jIva ! AtmAnameva abhinigRhya-dharmadhyAnAd bahiH-viSayAbhiSvaGgAya niHsarantamavarudhya, tataH evam anena prakAreNa duHkhAt sakAzAd AtmAnaM pramokSyasi / * AcA0sU0127, pR0310 [ sU0] .....seyaM samaNupassati / [ca0] seya iti pasaMse atthe, sayaMti tamiti seo, jaM bhaNitaM-mokkho / [vR0] zreyaH puNyamAtmahitaM vA / caturthamadhyayanaM samyaktvam prathama uddezakaH * AcA0sU0132, pR0329 [sU0] khetaNNehiM pvedite| [cU0] khittaM-AgAsaM, khittaM jANatIti khittaNNo, taM tu AhArabhUtaM davva-kAla-bhAvANaM amuttaM ca pvuccti| muttA 'muttANi khittaM ca jANato pAeNa davvAdINi jaanni| [vR0] khedajJaiH =jantuduHkhaparicchettRbhiH, dvitIya uddezakaH * AcA0sU0134, pR0336 [sU0] ahAsaccamiNaM ti bemi| 14 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ cU0 ] idamiti suyadhammaM carittadhammaM ca, [ vR0 ] idaM yad mayA kathitaM kathyamAnaM ca, cUrNi-vRttigatavyAkhyAvaiSamyam * AcA0sU0135, pR0338 [sU0] ihamegesiM tattha tattha saMthavo bhavati / [ cU0 ] iheti iha mAnuSye micchattaloge vA, [ vR0 ] iha=asmin caturdazarajjvAtmake loke, * AcA0sU0137, pR0341 [sU0 ] tattha je te AriyA te evaM vadAsI [ cU0 ] je te AyariyA samaNA ya mAhaNA ya te evamAikkhaMti evaM bhAsati / katare te? nANa- daMsaNa- carittaAyariyA | [ vR0 ] ye te AryAH deza - bhASA - cAritrAryAH / * AcA0sU0142, pR0351 [sU0] vigiMca kohaM avikaMpamANe imaM niruddhAuyaM sapehAe / tRtIya uddezakaH [ cU0] 'avikaMpamANa' ti maMdara iva vAtavegeNa tahA micchAdarisaNavAtavegeNa sammadarisaNAto avikaMpamANo visayakasAyavAtehiM carittAo / = [vR0] atikrUrAdhyavasAyaH krodhaH, taM parityaja / tasya ca kAryaM kampanam, tatpratiSedhaM darzayati- avikampamAnaH / caturtha uddezakaH * AcA0sU0143, pR0354 [sU0] esa purise davie vIre...... [ cU0 ] daviyo= rAga-dosavimukko, [ vR0 ] dravaH = saMyamaH, sa vidyate yasya asau dravikaH matvarthIyaSThan, dravyabhUto vA muktigamanayogyatvAt, * AcA0sU0145, pR0356 [sU0] se hu pannANamaMte buddhe AraMbhovarae / [cU0] hu pAdapUraNe, [ vR0 ] huH yasmAdarthe, * AcA0sU0147, pR0358 [sU0 ] je khalu bho vIrA..... [ cU0] khalu visesaNe, [ vR0 ] khaluzabdaH vAkyAlaGkAre, 15 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. kathAnakAni *AcA0sU041 -: apathyAmraphalabhojirAjA : tathA apathyamAmraphalaM bhuktvA abhyavahRtya rAjA nRpatiH rAjyaM pRthivIpatitvaM tuH avadhAraNe bhinnakramazca / tena hArayedeva / sambhavatyeva asyA'pathyabhojino rAjyaharaNamityakSarArthaH / bhAvArthastu vRddhasampradAyAdavaseyaH / sa cAyam jahA kassai ranno aMbAjinneNa visUiyA jaayaa| sA tassa vejjehiM mahayA kiccheNa vicikicchiyA bhaNio ya-jai puNo aMbANi khAyasi to viNassasi / tassa ya piyANi aIva aMbANi / teNa sadese savve ucchAiyA aMbayA / annayA AsavAhaNiyAe niggao saha amacceNa asseNa avhrio| asso dUraM gantUNa parissaMto Thio / egammi vaNasaMDe cUyacchAyAe amacceNa vArijjamANo vi niviTTho / tassa ya heDhe aMbANi paDiyANi / so tANi parAmusai / pacchA agghAi / pacchA cakkhiuM niTThahai / amacco vArei / pacchA bhakkheuM mao / iti sUtragarbhArthaH // 7 // 11 // " - uttarAdhyayanasya saptame'dhyayane sukhabodhAvRttau // *AcA0sU041 -: khantaputra :ego khaMto saputto pavvaiyo / so ya cellao tassa atIva iTTho / sIdamANo ya bhaNai-khaMta ! na sakkemi aNuvAhaNo hiMDiuM / aNukaMpAe khaMteNa diNNA uvahaNAo / tAhe bhaNNai-uvaritalA sIteNaM phuTuMti / khallayA se kayAto / puNo bhaNai-sIsaM me atIva Dajjhai / tAhe sIsaduvAriyA se aNunnAyA / tAhe bhaNai- na sakkemi hiMDiuM, to se paDissae Thiyassa ANei / evaM na tarAmi khaMtA ! bhUmie suviuM, tAhe saMthAro se aNuNNAto / puNo bhaNai-na tarAmi khaMto ! loyaM kAuM / to khureNa pakajjio / tAhe bhaNaiaNhANagaM na sakkemi / tao se phAsugapANaeNa kappo AyariyapAuggaM ca juyalaM gheppai / evaM jaM jaM bhaNai taM taM khaMtao tassa nehapaDibaddho aNuyANai / evaM kAle gacchamANe pabhaNitaM-Na tarAmi aviratiyAe viNA acchiuM khaMta ! ti / tAhe khaMto bhaNai-saDho'to'jogo tti kAUNa paDissayAo nipheDio / kammaM na yANai / ayANaMto khaNasaMkhaDIe saNNikAuM ajjiNNeNa mao / visayavasaTTo mariuM mahiso AyAto vAhijjaI ya / khaMto vi sAmaNNapariyAgaM pAleUNa Aukkhae kAlagao devesu uvavaNNo ohiM pauMjai / ohiNA AbhogeuM taM cellagaM teNa puvvaneheNaM tesiM gohANa hatthAo kiNai / veuvvie bhaMDIe joei / vAhei ya gurugaM, taM atareMto voDhuM tottaeNa vahiuM bhaNai-na tarAmi khaMtA ! bhikkhaM hiMDiuM, evaM bhUmie sayaNaM loyaM kAuM, evaM tANi savvANi vayaNANi uccarei jAva aviraiyAe viNA na tarAmi khaMta ! tti / tAhe evaM bhaNaMtassa tassa mahisassa imaM cittaM jAtaM-kahiM erisaM vuttaM suyaM vatti, tAhe IhAvUhamaggaNagavesaNaM karei / evaM ciMtayaMtassa jAtIsaraNaM samuppaNNaM / deveNa ohI pauto saMbuddho / pacchA bhataM paccakkhAiya devalogaM gato / -dazavaikAlika-jina0cUrNI adhya02,pR078-9 // Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnakAni -: dAruvanacarittam : *AcA0sU0102 vyAluptazizno hara ityatet punarevaM kila dAruvanAbhidhAne tapovane tApasAH parivasanti sma / taduTajeSu ca bhikSArthaM mahezvaro gRhitasamastasvakIyAlaGkakAro ghaNTATaGkAra-tumbarUjhaGkAraramukharitadikcakravAla: samAgacchati (sma) / tApasIzca svadarzanajanitakAmavikArAH paribhuGkte sma / tato'nyadA RSibhirvijJAtavyatikaraiH kopAtirekAcchrApena talliGgasya chedaH kRtaH / tatra nikhilajanAnAM tacchedo'bhavat prajAnutpattizca / tato devairakAla eva saMhAro mA bhUditi tApasAH prasAdhitAH / te ca liGgaM tathaiva cakruruktavantazcedam-pUrvakAle sadA stabdhamAsIt, itastu bhogArthitva eva stabdhIbhaviSyatIti / tato janA api liGgavanto jAtAH prajotpattizceti / -aSTakaprakaraNavRttau gaa01|2 // *AcA0sU0102 -: bhalligRhopAkhyAnam :'bhalligharakahaNaM'-ego sAdhU bharukacchA dakkhiNApahaM sattheNa yAto ya bhAgavaeNa pucchito'kimeyaM bhalligharaM ?'ti / teNa sAhuNA dAravatidAhAto Arabbha jahA vAsudevo ya payAto jahA ya kUracAragabhaMjaNaM kosaMbAraNNapaveso, jahA jarakumArAgamo, jahA ya jarakumAreNaM bhalliNA hao ya / evaM bhalligharuppattI savvA kahiyA / -nizIthacUrNI gaa02343|| *AcA0sU0107 -: zabdAdiviSayavipAkadRSTAntAH : 1. zrotrendriye puSpazAladRSTAntaH : vasaMtapure Nayare pupphasAlo nAma gaMdhavvio, so aisussaro virUvo ya, teNa jaNo hayahiyao kao, taMmi Nayare satthavAho disAyattaM gaellao, bhaddA ya se bhAriyA, tIe keNavi kAraNeNa dAsIo payaTTiyAo, tAo suNaMtIo acchaMti, kAlaM na yANaMti, cireNa AgayAo aMbADiyAo bhaNaMti- mA bhaTTiNI ! rUseha, jaM ajja amhAhiM suyaM taM pasUNavi lobhaNijjaM, kimaMga puNa sakaNNANaM ?, kahaMti ?, tAhiM se kahiyaM sA hiyaeNa ciMtei-kahamahaM pecchijjAmi? / annayA tattha NayaradevayAe jattA jAyA, savvaM ca NayaraM gayaM, sAvi gayA, logovi paNamiUNaM paDiei pahAyadesakAlo ya vaTTai, sovi gAiUNa parissaMto parisare sutto, sA ya satthavAhI dAsIe samaM AgayA, paNivaittA deulaM payAhiNaM karei, ceDIhiM dAio esa sotti, sA saMbhaMtA, tao gayA, pecchai virUvaM daMturaM, bhaNai-diTuM se rUveNaM ceva geyaM, tIe nicchUDhaM, cetiyaM ca'NeNa, kusIlaehiM se kahiyaM, tassa amariso jAo, to se gharamUle paccUsakAlasamae gAiumAraddho pautthavaiyAnibaddhaM, jaha Apucchai jahA tattha ciMtei jahA lehe visajjai jahA Agao gharaM Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam pavisai, sA ciMtei-sabhUyaM vaTTai tAe abbhuTThemitti AgAsatalagAo appA mukko, sA mayA, evaM soiMdiyaM dukkhAya bhavai // 2. ghrANendriye gandhapriyadRSTAntaH kumAro gaMdhappio, so ya aNavarayaM NAvAkaDaega khellai mAisavattIe tassa maMjUsAe visaM choDhUNa NaIe pavAhiyaM, teNa ramaMteNa diTThA, uttAriyA, ugghADiUNa paloiuM pavatto, paDimaMjUsAIehiM gaMdhehiM samuggako diTTho, so'NeNa ugghADiUNa jiMghio mao ya / evaM dukkhAya ghANiMdiyanti // : 3. jihvendriye saudAsadRSTAntaH : sodAso rAyA maMsappio, AmAghAo, sUyassa maMsaM vIrAleNa gahiyaM, soyariesu maggiyaM, na laddhaM, DiMbharUvaM mAriyaM, susaMhiyaM, pucchai, kahiyaM, purisA se dinnA- mArehatti, nayareNa nAo bhiccehi ya rakkhasotti mahuM pAettA aDavIe pavesito, caccare Thio gayaM gahAya diNe 2 mANussaM mArei, kei bhAMti - virahe jaNaM mAreti, teNaMteNaM sattho jAi, teNa sutteNa na jANio, sAhU ya AvassayaM karentA phiDiyA, te daTTaNaM olaggai, taveNa na sakkei alliiuM, citai, dhammakahaNaM pavvajjA / anne bhAMti so bhaNai vaccateThA, sAhU bhai amhe ThiyA tumaM ceva ThAhi, ciMtei, saMbuddho, sAisayA AyariyA, te ohinANI, kettiyANamevaM hohi / 18 4. sparzendriye satyakidRSTAntaH : ko mahesaroti ?, tasseva ceDagassa dhUyA sujeTThA veraggA pavvaiyA, sA uvassayassaMto AyAvei, io ya peDhAlago nAma parivvAyao vijjAsiddho vijjAu dAukAmo purisaM maggar3a, jai baMbhacAriNI put hojjA to samattho hojjA, taM AyAveMtIM daTThUNaM dhUmigAvAmohaM kAUNa vijjAvivajjAso tattha seritu kA jAe gabbhe atisayaNANIhiM kahiyaM - na eyAe kAmavikAro jAo, saDDhayakule vaDDhAvio, samosaraNaM gao sAhuNIhiM saha, tattha ya kAlasaMdIvo vaMdittA sAmi pucchai- kao me bhayaM ?, sAmiNA bhaNiyaM - eyAo saccatIo, tAhe tassa mUlaM gao, avaNNAe bhaNai - are tumaM mamaM mArehisitti pAesu balA pADio, saMvaDDhio, parivvAyageNa teNa saMjatINaM hio, vijjAo sikkhAvio, mahArohiNiM ca sAhei, imaM sattamaM bhavaM, paMcasu mArio, chaTThe chammAsAvasesAueNa necchiyA, aha sAhettumAraddho aNAhamaDae citiyaM kAUNa ujjAlettA allacaMmaM viyaDittA vAmeNa aMguTueNa tAva caMkamai jAva kaTThANi jalaMti, etthaMtare kAlasaMdIvo Agao kaTThANi chubbhai, sattarate gae devayA sayaM uvaTTiyA - mA vigghaM karehi, ahaM eyassa sijjhiukAmA, siddhA bhaNai - egaM aMgaM pariccaya jeNa pavisAmi sarIraM, teNa nilADeNa paDicchiyA, teNa aiyayA, tatthaM bilaM jAyaM, devayAe se tuTThAe taiyaM acchi kayaM teNa peDhAlo mArio, kIsa NeNaM mama mAyA rAyadhUyatti viddhaMsiyA, teNa se ruddo nAmaM jAyaM, pacchA kAlasaMdIvaM Abhoei, diTTho, palAo, maggao laggai evaM heTThA uvariM ca nAsai, kAlasaMdIveNa tinni purANi viuvvitA, sAmipAyamUle acchai, tANi devayANi Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnakAni pahao, tAhe tANi bhaNaMti-amhe vijjAo, so bhaTTAragapAyamUlaM gaotti tattha gao, ekkamekkaM khAmio, aNNe bhaNaMti-lavaNe mahApAyAle mArio, pacchA so vijjAcakkavaTTI tisaMjhaM savvatitthagare vaMdittA par3heM ca dAittA pacchA abhiramai, teNa iMdeNa nAmaM kayaM mahesarotti, sovi kira dhijjAiyANa paosamAvaNNo dhijjAiyakannagANa sayaM 2 viNAsei, annesu aMteuresu abhirabhai, tassa ya bhaNaMti do sIsA-naMdIsaro naMdI ya, evaM puSphaeNa vimANeNa abhiramai, evaM kAlo vaccai, annayA ujjeNIe pajjoyassa aMteure sivaM mottUNaM sesAo viddhaMsei, pajjoo citei- ko uvAo hojjA jeNa eso viNAsejjA ?, tatthegA umA nAma gaNiyA ruvassiNI, sA kira dhUvaggahaNaM geNhai jAhe teNaMteNa ei, evaM vaccai kAle uiNNo, tAe doNNi puSpANi viyasiyaM mauliyaM ca, mauliyaM paNAmiyaM, mahesareNa viyasiyassa hattho pasArio, sA maulaM paNAmei eyassa tajjhe arahasitti, kahaM ?, tAhe bhaNai-erisio kaNNAo mamaM tAva pecchai, tIe saha saMvasai hiyahiyao kao, evaM vaccai kAlo, sA pucchai-kAe velAe devayAo osaraMti ?, teNa siTuM -jAhe mehuNaM sevAmi, tIe raNNo siTuM mA mamaM mArehitti, purisehiM aMgassa uvariM jogA darisiyA, evaM rakkhAmo, te ya pajjoeNa bhaNiyA -saha eyAe mAreha mA ya durAraddhaM karehiha, tAhe maNussA pacchaNNaM gayA, tehiM saMsaTTho mArio saha tIe, tAhe naMdIsaro tAhiM vijjAhiM ahiTThio AgAse silaM viuvvittA bhaNai-hA dAsa ! mao sitti, tAhe sanagaro rAyA ullapaDasADago khamAhi egAvarAhaM ti, so bhaNai-eyassa jai tavvatthaM acceha to muyAmi, evaM ca Nayare 2 evaM avAuDiyaM ThAveha tti to muyAmi, to paDivaNNo, tAhe AyayaNANi kArAviyANi, esA mahesarassa uppatti / -AvazyakaniyuktiziSyahitAvRttau pR0398-402, pR0685-687 // *AcA0sU0132 -: indranAgadRSTAntaH : vasaMtapuraM nagaraM, tattha siTThigharaM mArie ucchAditaM, iMdaNAgo nAma dArao, so chuTTo,chuhito gilANo pANitaM maggati, jAva savvANi mattANi pecchAti, bAraMpi logeNa kaMTiyAhiM DhakkiyaM, tAhe so suNaiyacchiddeNa NiggaMtUNa taMmi Nagare kappareNa bhikkhaM hiMDati, logo se dei sadesabhUtapuvvottikAuM, evaM so saMvaDDai / ito ya ego satthavAho rAyagihaM jAukAmo ghosaNaM ghosAveti, teNa sutaM, sattheNa samaM patthito, tattha teNa satthe kUro laddho, so jimito, Na jiNNo, bitiyadivase acchati, satthavAheNa diTTho, citeti-NUNaM esa uvavAsio, so ya avvattaliMgo, bitiyadivase hiMDaMtassa seTThiNA bahuM NiddhaM ca diNNaM, so teNa duve divasA ajjiNNaeNa acchati, satthavAho jANati-esa cha?NNakAlio, tassa saddhA jAtA, so tatiyadivase hiMDato satthavAheNa saddAvito, kIsa'si kallaM NAgato?, tuNhikko acchati, jANai, jadhA-chaTuM katellayaM, tAhe se diNNaM, teNavi aNNevi do divase acchAvito, logovi pariNato, aNNassa NimaMtetassavi Na geNhati, aNNe bhaNaMti- eso egapiMDio, teNa taM aTThApadaM labdhaM, vANieNa bhaNito-mA aNNassa khaNaM geNhejjAsi, jAva NagaraM gammati tAva ahaM demi, gatA NagaraM, teNa se Nivaghare maDho kato, tAdhe sIsaM muMDAveti kAsAyANi ya cIvarANi geNhati, tAdhe vikkhAto jaNe jAto, tAdhe tassavi ghare Necchati, tAdhe jaddivasaM se pAraNayaM tahivasaM se logo ANei bhattaM. egassa paDicchati. tato logo Na yANati-kassa paDicchittaMti Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam ?, tAdhe logeNa jANaNANimittaM bherI katA, jo deti so tADeti, tAhe logo pavisati, evaM vaccati kAlo / sAmI ya samosarito, tAhe sAdhU saMdisAvettA bhaNitA-muhuttaM acchaha, aNesaNA, taMmi jimite bhaNitA oyaraha, gotamo ya bhaNito-mama vayaNeNaM bhaNejjAsi- bho aNegapiMDiyA ! egapiMDito te daTThamicchati, tAhe gotamasAmiNA bhaNito ruTTho, tubbhe aNegANi piMDasatANi AhAreha, ahaM egaM piMDaM bhuMjAmi, to ahaM ceva egapiMDio, muhuttantarassa uvasaMto ciMteti-Na ete musaM vadaMti, kiha hojjA ? laddhA sutI, homi aNegapiMDito, jaddivasaM mama pAraNayaM taddivasaM aNegANi piMDasatANi kIraMti, ete puNa akatamakAritaM bhuMjaMti, taM saccaM bhaNaMti, cintaMteNa jAtI saritA, patteyabuddho jAto, ajjhayaNaM bhAsati iMdaNAgeNa arahatA vuttaM siddho ya / -AvazyakaniyuktiziSyahitAvRttau gA0846 pR0352-353 // 20 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. zAstrAntaraiH saha tulanA * AcA0ni022-27 varNa-varNAntarotpattiH maharSivedavyAsaviracite mahAbhArate'pi varNAntarotpattiH itthameva pradarzitA, tad yathA - paraM zavAd brAhmaNasyaiva putraH, zUdrAputraM pArazavaM tamAhuH / ukta zuzrUSakaH svasya kulasya sa syAt, svacAritraM nityamatho na jahyAt // 5 // tisraH kSatriyasambandhAd dvayorAtmAsya jAyate / hInavarNAstRtIyAyAM zUdrA ugrA iti smRtiH // 7 // viprAyAM kSatriya bAhyaM sUtaM stomakriyAparam / vaizyo vaidehakaM cApi maudgalyamapavarjitam // 10 // zUdrazcANDAlamatyugraM vadhyaghnaM bAhyavAsinAm / brAhmaNyAM samprajAyanta ityete kulapAMsanaH / ete matimatAM zreSTha varNasaMkarajAH prabho // 11 // bandI tu jAyate vaizyAnmAgadho vAkyajIvanaH / etasminnaivAdhyAye'gre varNAntarebhyo saJjAtA paJcaddaza varNasaGkarA jAtayaH pradarzitAH, tAstu tata evAvagantavyAH / idamatravadheyam-bukkasavarNAntaraH atra 'pulkasa' zabdena darzitaH tathA ambaSThavarNaH spaSTatayA na darzitastathApi eva, yataH tatraiva mahAbhArate zAntipavaNi uktaM zUdrAniSAdo matsyaghnaH kSatriyAyAM vyatikramAt // 12 // zUdrAdayogavazcApi vaizyAyAM grAmyadharmiNaH / brAhmaNairapratigrAhyastakSA svadhanajIvanaH // 13 // [ mahAbhA0 shaanti048|5-13] * AcA0sU02 kSatriyAtirathAmbaSThA ugrA vaidehakAstathA / zvapAkAH pulkasAH stenA niSAdAH sUtamAgadhAH || ayogAH karaNA vrAtyAzcANDAlAzca narAdhipa / ete caturbhyo varNebhyo jAyante vai parasparAt // [mahAbhA0 zAnti0 2968- 9] sohaM " so'hamasmItyagre vyAharat " - bRhadAraNyakopaniSad 1|41 "yo'sAvasaupuruSaH so'hamasmi" bRhadAraNyakopaniSad 515 / 11 / , IzAvAsyopaniSad 16 / " so'hamasmi sa evAhamasmi " - chAndogyopaniSad 4 / 11 / 1, 4 / 12 / 1, 4|13|1 | "tvAmAtmAsi yastavamasi so'hamasmi tamAha ko'hamasmIti " - kauzItakI upaniSad 16 / "ahaM saH so'hamasmi " -- nRsiMhottaratApanI upaniSad 9 / virUvarUve phAse...... * AcA0sU06 " mAtrAsparzAstu kaunteya zItoSNasukhaduHkhadAH / 2 / 14 / .... bAhyasparzeSvasaktAtmA vindatyAtmani yat sukham / 5 / 21 / ...... sparzAn kRtvA bahirbAhyAMzcakSuzcaivAntara bhuvoH | 5|27|" - bhagavadgItA / " katamo 21 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM pariziSTam panAvuso, phasso, katamo phassasamudayo, katamo phassanirodho, katamo phassanirodhagAminI paTipadA / chayime, Avuso, phassakAyA - cakkhusamphasso, sotasamphasso, ghAnasamphasso, jihvAsamphasso, kAyasamphasso, manosamphasso / saLAyatanasamudayA phassasamudAyo, saLAyatanirodhA phassanirodho, ayameva Ariyo aGgako maggo phassanirodhagAminI paTipadA / " iti pAlitripiTakAntargate majjhimanikAye sammAdiTThitte pR0 70 / "vedanA cAyaM, bhikkhave, kiMnidAnA kiMsamudayA kiMjAtikA kiMpabhavA ?, vedanA phassanidAnA phassasamudayA phassajAtikA phassapabhavA" iti majjhimanikAye cULasIhanAdasutte pR0 15, mahAtaNhAsaGkhyasutte pR0 321 / * AcA0sU026 bhagavatA varddhamAnasvAminA zastrAnupahatAcittodakagrahaNaM nAnujJApitam sagaDa-ha- samabhome, avi ya viseseNa virahiyatarAgaM / taha vi khalu aNAnnaM, esa'Nudhammo pavayaNassa // 997 // sagaDa - ddaha gAhA / sagaDe tti jayA sAmI vitibhayaM gao uddAyaNa pavvAvao tatiyA aMtarA aDavIe sAhuo chubhiyA / tehiM sattho AvAsiya ( ? ) to diTTho / tattha tilasagaDANi bahUNi te ya tilA bhagavaM jANati // vakta joNi thaMDila, atasA dinnA ThiI avi chuhAe / taha vina hiMsu jiNo, mA hu pasaMgo asatthahae // 998 // vakkaMtajoNi gAhA / savve vakkaMtajoNiyA thaMDile ya ThiyA asaMsattA gihatthehiM ya dinnA 'giNhaha bhaTTArayA !' / avi te sAhuNo chuhAe ThiticAgaM karetAiya taha vi sAmI Na geNhiMsu, 'asatthahata 'tti kAuM 'mA pasaMgo hohiti 'ti / uktaM ca " pramANAni pramANasthai:" [ ] zlokaH // iyANi daha tti dAraM emeva ya nijjIve, dahammi tasamajjie dae dinne / samabhomme ya avi ThitI, jimitA sannA na yA'NunnA // 999 // - emeva ya puvvaddhaM / emeva yatti tatiyA ceva draho nijjIvo tasavajjio thaMDile ya Thio (gihatthe ) hi diNaM ca taM dagaM / avi tattha kei sAhu ThitikkhayaM karejjA, na ya sAmI aNujANejjA / samabhomoti / annayA kayAti sAmI tatiyaporisIe jimiyamettehiM sIsehiM samaM egaM aDaviM pavanno / ya sAhuNo sannADA / tattha yasamA bhUmI bilAdivajjiyA, avi ya viseseNa virahiyatarAgaM (ta) sAdIhiM taM thaMDilaM, tahA vi sAmI na bhaNai jahA 'vosiraha' / esa aNudhammo nAma evaM AyariyavvaM / asatthahayaM na kappai // - bRhatkalpacUrNau // 22 sagaDa - daha- samabhome, avi ya viseseNa virahiyatarAgaM / taha vi khalu aNAinnaM, esa'Nudhammo pavayaNassa // 117 // yadA bhagavAn zrImanmahAvIrasvAmI rAjagRhanagarAd udAyananarendrapravrAjanArthaM sindhusauvIradezavataMsaM vItabhayaM nagaraM prasthitastadA kilA'pAntarAle bahavaH sAdhavaH kSudhArttAstRSArditAH saMjJAbAdhitAzca babhUvuH / yatra ca bhagavAnAvAsitastatra tilabhRtAni zakaTAni pAnIyapUrNazca hradaH 'samabhaumaM ca' gartA-bilAdivarjitaM sthaNDilamabhavat / api ca vizeSeNa tat tilodakasthaNDilajAtaM 'virahitataraM' atizayenA''gantukaistadutthaizca Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrAntaraiH saha tulanA jIvairvajitamityarthaH tathApi khalu bhagavatA 'anAcI' nAnujJAtam / eSo'nudharmaH 'pravacanasya' tIrthasya, sarvairapi pravacanamadhyamadhyAsInairazastropahataparihAralakSaNa eSa eva dharmo'nugantavya iti bhAvaH // 997 // athaitadeva vivRNoti-- vakkaMtajoNi thaMDila, atasA dinnA ThiI avi chuhAe / taha vina hiMsu jiNo, mA hu pasaMgo asatthahae // 998 // yatra bhagavAnAvAsitastatra bahUni tilazakaTAnyAvAsitAnyAsan / teSu ca tilAH 'vyutkrAntayonikAH ' azastropahatA apyAyuH kSayeNAcittIbhUtAH / te ca yadyasthaNDile sthitA bhaveyustato na kalperannityata Aha-- sthaNDile sthitAH / evaMvidhA api trasaiH saMsaktA bhaviSyantItyAha -- 'atrasAH ' tadudbhavA - ''gantukatrasavirahitAH / tilazakaTasvAmimizca gRhasthairdattAH, etena cAdattAdAnadoSo'pi teSu nAstItyuktaM bhavati / api ca te sAdhavaH kSudhA piDitA AyuSaH sthitikSayamakArSuH tathApi 'jinaH ' varddhamAnasvAmI nA'grahIt, 'mA bhUdazastrahate prasaGgaH, 'tIrthakareNApi gRhItam' iti madIyamAlambanaM kRtvA matsantAnavarttinaH ziSyA azastropahataM mA grahiSuH' iti bhAvAt, vyavahAranayabalIyastvakhyApanAya bhagavatA na gRhItA iti hRdayam; yuktiyuktaM caitat pramANasthapuruSANAm / yata uktam-- " pramANAni pramANasthai, rakSaNIyAnI yatnataH / viSidanti pramANAni, pramANasthairvisaMsthulaiH // " [ emeva ya nijjIve, dahammi tasavajjie dae dinne / samabhomme ya avi ThitI, jimitA sannA na yA'NunnA // 999 // evameva ca hUde 'nirjIve' yathAyuSkakSayAdacittIbhUte'cittapRthivyAM ca sthite trasavarjite ca 'dake' pAnIye hRdasvAminA ca datte tRSArditAnAM ca sAdhUnAM sthitikSayakaraNe'pi bhagavAnnAnujAnIte sma 'mA bhUt prasaGgaH ' iti / tathA svAmI tRtIyapauruSyAM jimitamAtraiH sAdhubhiH sArdhamekAmaTavIM prapannaH, "sanna "tti saMjJAyA AbAdhA, yadvA "Asanna "tti bhAvAsannatA sAdhUnAM samajani, tatra ca samabhaumaM garttA-goSpada - bilAdivarjitaM yathAsthitikSayavyutkrAntayonikapRthivIkaM trasaprANavirahitaM sthaNDilaM varttate, aparaM ca zastropahataM sthaNDilaM nAsti na vA prApyate, api ca te sAdhavaH saMjJAbAdhitAH sthitikSayaM kurvanti tathApi bhagavAn nAnujJAM karoti yathA 'atra vyutsRjata' iti, 'mA bhUdazastrahate prasaGgaH' iti / eSa anudharmaH pravacanasyeti sarvatra yojyam // 999 // --bRhatkalpavRttau // * AcA0sU032 * AcA0sU064 ] // 998 // 'khettaNNe' " idaM zarIraM kaunteya kSetramityabhidhIyate / etadyo vetti taM prAhuH kSetrajJa iti tadvidaH || kSetrajJaM cApi mAM viddhi sarvakSetreSu bhArata / kSetra-kSetrajJayorjJAnaM yat tajjJAnaM mataM mama || 13|1 - 2 // " - bhagavadgItA | "akhettaJjU akusalo" iti pAlitripiTakAntargate aMguttaranikAye navakanipAte, caturthe bhAge pR0 57 / "akhetta agocara" iti visuddhimaggaTIkAyAM prathame bhAge pR0 326 // indriyasvarUpanirUpaNam nirvRttyupakaraNe dravyendriyam // 17 // 23 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM pariziSTam nirvRttIndriyamupakaraNendriyaM ca dvividhaM dravyendriyam / nirvRttiraGgopAGganAmanirvartitAnIndriyadvArANi, karmavizeSasaMskRtAH zarIrapradezAH / nirmANanAmAGgopAGgapratyayA mUlaguNanirvartanetyarthaH / upakaraNaM bAhyamabhyantaraM ca / nirvartitasyAnupaghAtAnugrahAbhyAmupakArIti // 17 // labdhyupayogau bhAvendiyam // 18 // labdhirupayogazca bhAvendriyaM bhavati / labdhirnAma gatijAtyAdinAmakarmajanitA tadAvaraNIyakarmakSayopazamajanitA cendriyAzrayakarmodayanirvRttA ca jIvasya bhavati / ....... // 18 // upayogaH sparzAdiSu // 19 // sparzAdiSu matijJAnopayoga ityarthaH / uktametadupayogo lakSaNam / upayogaH praNidhAnam / AyogastadbhAvaH pariNAma ityarthaH / eSAM ca satyAM nirvRttAvupakaraNopayogau bhavataH / satyAM ca nirvattyupakaraNopayogA bhavanti / nirvattyAdInAmekatarAbhAve viSayAlocanaM na bhavati // 19 // -tattvArthabhASye / nirvRttyupakaraNe dravyendriyam // 17 // nirvRttyupakaraNe pudgalamaye dravyendriyamiti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha-'nirvRttIndriya'mityAdinA, nivarttanaM nirvRttiH- prativiziSTasaMsthAnopapattiH saivendriyaM nirvRttIndriyaM, upakriyate'nenetyupakaraNaM etadevendriyaM,caHsamuccaye, dvividhametadravyendriyaM bhAvendriyopakaraNatvAt dravyAtmakatvAcceti, nirvRtterlakSaNamAha'nirvRtti'rityAdinA, 'nirvRttiH aMgopAGganAmakarmanirvarttitAnIti ihAGgopAGganAma-audArikAdizarIratrayAGgopAGganirvartakaM yadudayAdaGgopAGgAnyutpadyante ziro'GgulyAdIni, nirmANanAma cAtra varddhakisaMsthAnIyaM karNazaSkulyAdyavayavasannivezavizeSaracanAyAmAhitanaipuNyamityAcAryAH / taditthamaMgopAGganAmnA prativiziSTena karmaNA nirvattitAni-janitAni / tAni kAnItyAha-'indriyadvArANi' indriyavivarANi, bhAvendriyAvadhAnadvArANIti bhAvaH / etAni ca nAnAsaMsthAnAdIni, tathA cAgamaH ___ "phAsidie NaM bhaMte ! kiMsaThie paNNatte ?, goyamA ! nAnAsaMThANasaMThie paNNatte, jinbhiMdie NaM kiMsaMThie paNNatte ?, goyamA ! khurappasaMThie, ghANidie NaM bhaMte ! kiMsaMThie pannatte ? goamA ! atimuttayacaMpayasaMThie, evaM cakkhuridie NaM bhaMte ! kiMsaMThie paNNatte ?, goyamA ! masUrayacaMdasaMThie paNNatte, soiMdie NaM kiMsaMThie paNNatte ?, goyamA ! kalaMbuApupphasaMThie paNNatte" [ ] / abhyantarAM nirvRttimaGgIkRtya sarvANyamUni sUtrANyadhItAni / bAhyA punarnirvRttizcitrAkAratvAnnopanibaddhaM zakyA, atha (pazu) manuSyAdInAM bAhyazrotrAdibhedAditi / imameva atikrAntabhAltha paryAyAntareNa spaSTayannAha'ka'tyAdi, karmavizeSasaMskRtAH iti karmavizeSo nAmakarma, tasyApi aGgopAGganAma nirmANakarma ca, AbhyAM saMskRtA-viziSTAvayavaracanayA nirvartitAH zarIrapradezAH audArikAdInAM trayANAM prativiziSTA dezAH karNazaSkalyAdaya iti, mugdhamatimohavyapohAyAha-' nirmANa'tyAdi, nirmANanAma cAGgopAGgaM ca nirmANanAmAGgopAGge, te pratyayaH-kAraNaM yasyAH sA tathAvidhA, mUlaguNanirvarttanetyarthaH, nigamanametat, nottaraguNanirvarttanA, sA hi karNavedhayoH pralambatApAdanaM cakSurnAsikayorajjananasyAbhyAmupakAraH brAjhyAdiyogAt jihvAyAH sparzasya gandhadibhirvimalatvakaraNamiti, "ityarthaH' ityevamartho yasyAM pravacanajJairAkhyAta iti / vyAkhyAtA nirvRttiH / adhunopakaraNamAha'upakaraNaM bAhyamabhyantaraM ca' upakriyate'nena nirvRttIndriyamityupakaraNaM, bAhyakaraNaM zaSkulyAdIti, tatra 24 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrAntaraiH saha tulanA abhyantaraM khaDgasthAnIyAyA nirvRttestaddhArAzaktikalpaM svacchatarapudgalajAlaniSpAditaM tadabhinnadezameveti / yadadhikRtyAha-'nirvartitasye 'tyAdi, nirvartitasya-niSpAditasya svAvayavavibhAgena, nirvRttIndrisye anupaghAtAnugrahAbhyAmupakArIti yadanupahatyA upagraheNa copakaroti tadupakaraNendriyamiti tathA hi- nivRttI satyAmapi zaktyupaghAte na viSayagrahaH, bAhyopakaraNaghAte ca niyamataH zaktyupaghAta iti tatprAdhAnyato bAhyamabhyantaraM cetyAha / itthaM dravyendriyamabhidhAyaitatpratibaddhameva bhAvendriyamAha labdhyupayogau bhAvendriyamiti // 18 // labdhiH-sparzanAdIndriyAvaraNakarmakSayopazamaH upayogaH-praNidhAnaM, etadubhayaM bhAvendriyamAtmapariNatilakSaNamiti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha vRttikAraH-labdhirupayogazca etaddvayaM bhAvendriyaM bhavati, AtmapariNatirUpatvAt / tatra labdhirnAme'tyAdi, lAbho labdhiH prAptirityanarthAntaraM, nAmeti vAkyAlaGkArArthaH, gatijAtyAdinAmakarmajaniteti gati-jAtI Adiryasya tadgatijAtyAdi, gatijAtyAdi ca tannAmakarma ceti vigrahaH, tena janitA-nirvarttitA, manuSyAderbhAvAt, manuSyagatipaMcendriyajAtyaGgopAGgAdinAmajanitetyarthaH, pratyAsannatarAntarakAraNAbhidhitsayA''ha-'kSayopazamajanitA ceti sAmarthyAt matijJAnadarzanAvaraNakSayopazamanirvarttittA ca / nanu ca kSayopazama eva labdhiruktA tattena janitA kA'nyeyam ?, ucyate, tatphalabhUtA jJAnazaktirUpaiva prajJA kAraNe kAryopacAraM kRtvA kSayopazama ukta ityadoSaH / AsannataraM kAraNamAha-indriyAzrayakarmodayanirvRttA ca jIvasya bhavatIti indriyANyAzrayaH- avakAzo yeSAM karmaNAM tAnIndriyAzrayANi-nirmANAGgopAGgAdIni tadudayena tadvipAkena nirvRttAjanitA veti / jIvasyAtmano labdhirbhavatIti svacchadarpaNatalapratibimbadRSTAntena, svacche hi darpaNatale pratibimbodayo bhavati na malImase, tathA nirmANAGgopAGgaderatyantavimalatadyogyapudgaladravya-nirmApitAnIndriyANi tasyAH kSayopazamalabdheH anulambanamupayacchaMti-kAraNatAM bibhratIti..... // 18 // uktA labdhiH / adhunopayogamAhaupayogaH sparzAdiSviti // 19 // upayogo jJAnAdivyApAraH sparzAdiviSayaH iti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthamAha'sparzAdiSvi'tyAdi, sparzAdiSu paJcasu viSayesu 'matijJAnopayogo' matijJAnavyApAraH upayogaH, ityevamartho yasya pravacanaharAkhyAtaH, upayogaH sparzAdiSu paramANorapi bhavati, sa ca bhAvendriyAdhikArAttasya cAjIvalakSaNatvAt nehAdhikriyata ityAha-'uktameta'dityAdi, abhihitametat prAga upayoga:- caitanyapariNAmo lakSaNaM-vaizeSikaM jIvasya, jIvaliGgaM cendriyamiti paramANUpayogoprasaMgaH, ata evAha-upayogo-jJAnAdirUpazcaitanyapariNAmaH, ayaM cAvadhyAdirUpo'pi bhavatItyAha-praNidhAnaM-avahitamanaskatvaM, etadapi bhAvanApekSayA'vadhyAdisAdhAraNamevetyAhaAyogaH khaviSayamaryAdayA sparzAdiSveva, evamapyadhikaraNavatvamavadhyupayogasyetyata Aha-tadbhAvaH, upayogolAJchanaM jIvasya sparzAdhupalambhabhAvAt, 'pariNAma ityarthaH' pariNamanaM pariNAmaH-tattadupayogAdhikaraNasyaiva tathAbhAva iti yo'rthaH, upayogapravRttau kramamAha-'eSAM cetyAdinA, eSAM ceti vyAkhyAtasvarUpANAM nirvRttyupaka raNalabdhyupayogendrayANAM pravRttAvayaM kramaH-yaduta satyAM nirvRttau tu uktalakSaNAyAM upakaraNopayogau bhavataHukta lakSaNAveva, nirvRttyAzrayatvAdupakaraNasya tatprabhavatvAt zrotrAdyupayogasyeti, satyAM ca labdhau zrotrAdikSayopazamarUpAyAM nirvRttyupakaraNopayogA bhavanti, karmavizeSasaMskRtapradezabhAve karNazaSkulyAdibhAvAt, tadabhAve abhAvAt, tathA cAha-nirvattyAdInAmekatarAbhAve viSayAlocanaM na bhavati // 19 // -tattvArthahAribhadrIyavRttau / Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM pariziSTam nirvRttyupakaraNe dravyendriyam // 17 // 'tatra nirvRttyupakaraNe dravyendriyam' tatretyanena bhASyakAra: sUtraM sambandhayati, tatra dvitaye dravyendriyaM tAvanirdhAryate, svarUpabhedAbhyAM nirvartanaM nirvRttiH prativiziSTasaMsthAnotpAdaH, upakriyate'nenetyupakaraNaM nirvRttirevendriyaM nirvRttIndriyam, upakaraNendriyamapyevam / ubhayametat pudgalapariNAmarUpamapi sadindriyavyapadezamaznute bhAvendriyopayogakAraNatvAt, yasmAt hi tatsAcivyaM bhAvasyaivopaliGgane samAyAti AtmabhAvapariNAmasya bhAvino yat sahAyatayA kSamaM dravyaM tadiha dravyendriyaM prasthadArUvadeSitavyam / tatra nivRttyupakaraNayoH svarUpamAviSkaroti bhASyeNaiva-nirvRttiraGgopAGganAmetyAdinA / nirmANanAmakarmAntargataH karmabhedo vardhakisthAnIyaH karNazaSkulyAdyavayavasannivezavizeSaracanAyAmAhitanaipuNaH, tathaudArikAdizarIratrayAGgopAGganAkarmabhedo yadudayAdaGgAnyupAGgAni ca niSpadyante ziroGagulyAdIni, etat karmadvayamubhayarUpaM dravyendriyaprasAdhanAya yatate / bhASyabhAvanA caivaM kAryA / nirvRttiH kiMrUpetyata Aha aGgeti / aGgopAGganAmrA prativiziSTena karmabhedena nirvatitAni-janitAni-ghaTitAni indriyadvArANiindriyavivarANi, indriyazabdena cAtra bhAvendriyamupayogarUpaM vivakSitaM tasyendriyasya dvArANyavadhAnapradAnamArgAzcitrAH zaSkulyAdirUpA bahirupalabhyamAnAkArA nirvRttirekA, aparA tvabhyantaranirvRttiH, nAnAkAraM kAyendriyamasaGkhyeyabhedatvAdasya cAntarbahirbhedo nirvRtterna kazcit prAyaH, pradIrghatryasrasaMsthitaM karNATakAyudhaM kSuraprastadAkAraM rasanendriyam / atimuktakapuSpadalacandrakAkAraM kiJcit sakesaravRttAkAramadhyavinataM ghrANendriyam / kiJcit samunnatamadhyaparimaNDalAkAraM dhAnyamasUkhaccakSurindriyam, pAtheyabhANDakayavanAlikAkAraM zrotrendriyaM nAlikakusumAkRti cAvaseyam / tatrAdyaM svakAyaparimANaM dravyamanazca zeSANyagulAsaGkhyeyabhAgapramANani sarvajIvAnAm / tathA cAgamaH "phAsidie NaM bhaMte ! kiMsaMThie paNNatte ? goyamA ! nANAsaMThANasaMThie, jibbhindie NaM bhaMte ! kiMsaMThie paNNatte ? goyamA ! khurappasaMThie, ghANindie NaM bhaMte ! kiMsaMThie paNNatte ? goyamA ! atimuttayacaMdakasaMThie, cakkhurindie NaM bhaMte ! kiMsaMThie paNNatte ? goyamA ! masUrayacaMdasaMThie paNNatte, soiMdie NaM bhaMte ! kiMsaMThie paNNatte ? goyamA ! kalaMbuyApupphasaMThie paNNatte" (prajJA0 sU0 191) ___abhyantarAM nirvRttimaGgIkRtya sarvANyamUni sUtrANyadhItAni / bAhyA punanirvRttizcitrAkAratvAnnopanibaddhaM zakyA, yathA manuSyasya zrotaM bhrUsamaM netrayorubhayapArzvataH, azvasya mastake netrayorupariSTAt tIkSNAgramityAdibhedAd bahuvidhAkArAH / imameva cAtikrAntabhASyArthaM paryAyAntareNa spaSTayati bhASyakara:-karmavizeSasaMskRtAH zarIrapradezA: / athavAGgopAGganAmaivopAttamatItabhASye na tu nirmANakarma tadupAdAnAyedamucyate karmavizeSa ityAdi / karmavizeSo nAmakarma tasyApi vizeSa aGgopAGganAmanirmANakarma ca AbhyAM karmavizeSAbhyAM saMskRtA viziSTAvayavaracanayA niSpAditA-nirvartitAH audArikAdizarIrANAM trayANAM pradezA:-prativiziSTA dezAH karNazaSkulyAdayaH pradezAH / karmavizeSAbhidhAna zravaNAdatisampramugdhabuddhAmohastadavastha eva cetasItyatastadavabodhArthaM bhUyo'pyAha-nirmANanAmAGgopAGgapratyayA mUlaguNanirvarttanetyarthaH / karmavizeSaM nAmagrAhamAcaSTe-nirmANanAma ca aGgopAGge ca nirmANanAmAGgopAGge, madhyavyasthito nAmazabda ubhayaM vizeSyatayA kSipati, te karmaNI pratyayaH kAraNaM-nimitaM yasya nirvRtteH sA nirmANanAmAGgopAGgapratyayA, mUlaguNanirvartanA utaraguNanirvartanApekSayocyate / utaraguNanivarttanA hi zravaNayorvedhaH pralambatApAdanaM cakSurnAsikayorajjananasyAbhyAmupaskAra tathA bheSajapradAnAjjihvAyA jADyApanayaH sparzanasya vividhacUrNagandhavAsapragharSAt taditi vimalatvakaraNam evaMvidhAnekavizeSanirapekSA yathotpannopavartinI audArikAdiprAyogyadravyavargaNA mulakAraNavyavasthitaguNanirvarttanocyate / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrAntaraiH saha tulanA itizabda evazabdArthaH, evameSo'rthaH pravacavidbhirAkhyAta iti / sampratyupakaraNendriyasvarUpamAkhyAtumAha upakaraNaM bAhyamabhyantaraM ca nirvartitasyAnupaghAtAnugrahAbhyAmupakArIti / nirvRttau satyAM kRpANasthAnIyAyAmupakaraNendriyamavazyamapekSitavyam, tacca svaviSayagrahaNazaktiyuktaM khaDgasyeva dhArA chedanasamarthA tacchaktirUpamindriyAntaraM nirvRttau satyapi zaktyupaghAtaiviSayaM na gRhNAti tasmAnnirvRtteH zravaNAdisaMjJake dravyendriye tadbhAvAdAtmano'nupaghAtAnugrahAbhyAM yadupakAri tadupakaraNendriyaM bhavati, tacca bahirvati antarvati ca, nirvRttidravyendriyApekSayA'syApi dvaividhyamAvedyate / tatra nirvRttidravyendriyaM tatropakaraNendriyamapi na bhinnadezavarti tasyeti kathayati tasyAH svaviSayagrahaNazakternirvRttimadhyavartinItvAt / etadeva sphuTayati-nirvatitasyaniSpAditasya svAvayavavibhAgena yadanupahatyAta anugrahe copakaroti grahaNamAtmanaH svacchatarapudgalajAlanirmApitaM tadupakaraNendriyamadhyavasyanti vidvAMsaH, Agame tu nAsti kazcidantarbahirbheda upakaraNasyetyAcAryasyaiva kuto'pi sampradAya iti / evametadubhayaM dravyendriyamabhidhIyate tadbhAve'pyagrahaNAt upakaraNatvAnnimittatvAcceti / nirvatterAdAvabhidhA janmakramapratipAdanArthaM tadbhAve hyupakaraNasadbhAvAcchastrazaktivaditi // 17 // atha bhAvendriyaM kimityatrocyatelabdhyupayogau bhAvendriyam // 18 // labdhyupayogau bhAvendriyam / labdhiH pratisvamindriyAvaraNakarmakSayopazamaH, svaviSayavyApAraH praNidhAnaM vIryamupayogaH, etadubhayaM bhAvendriyamAtmapariNatilakSaNaM bhavati / atrAcAryo labdhisvarupanirvarNanAyAhalabdhirnAmetyAdi bhASyam / lAbho labdhiH prAptiH / nAmazabdo vAkyAlaGkArArthaH / athavA labdhiriti yadetannAmAbhidhAnaM tasyAyamarthaH gatijAtyAdinAmakarmajanitA labdhirucyate / gatijAtI Adiryasya tad gatijAtyAdi, gatijAtyAdi ca tannAmakarma ca gatijAtyAdinAmakarma, tena janitA-nirvatitA, manuSyagatinAmodayAnmanuSyastathA paJcendriyajAtinAmodayAt paJcendriya ityato manuSyatvapaJcendriyatvAdilAbhe pratisvaM tadAvaraNakarmakSayopazamo nirvaya'te, tasya kSayopazamasya gatijAtiprabhRtinAmakarmakAraNatvAnirdiSTamAcAryeNa / AdigrahaNena yat tadatra nAntarIyakaM zarIrAdikSayopazamalabdhernAmAnta:pAti tat sakalamAdIyate / apare tvAyuSkamapi tadAzrayatvAt kAraNamAcakSate kSayopazamasya, evaM vidUravati kAraNamapadizyAdhunA pratyAsannatarakAraNAntaramAviSkarotitadAvaraNIyakarmakSayopazamajanitA ceti / tasyAH khalu rUpAdigrahaNapariNaterAvaraNIyamAvArakamAcchAdakaM, bAhalakAt kartari vyatpattiH, tadAvaraNIyaM ca tat karma ca tadAvaraNIyakarma, matijJAnadarzanAvaraNakarmetyarthaH, tasyobhayasya kSayopazamo'bhihitalakSaNastajjanitA ca tanniSpAditA cetyarthaH / cazabdaH pUrvakaM kAraNaM samuccinoti // nanu ca kSayopazama eva labdhiruktA tena janitAnyA kA bhavellabdhiH ? / ucyate-matijJAnadarzanAvaraNakSayopazamAvasthAnivRttau yo jJAnasadbhAvaH kSAyopazamikaH so'tra labdhirucyate, kathaM kRtvoktaM prAk kSayopazamo labdhiriti kAraNe kAryopacAramAlambya naDavalodakaM pAdarogavadityabhihitamato na doSAya / a antarAyakarmakSayopazamApekSA indriyaviSayopabhogajJAnazaktilabdhirucyate / punaH pratyAsannatamakAraNanirdidikSayA bhASyakRta pratante granthama-indriyAzrayakarmodayAnirvattA ca jIvasya bhavatIti / indriyANyAzrayo'vakAzo yeSAM karmaNAM tAnIndriyAzrayANi karmANi yAvanti kAnicinnirmArNAGgopAGgAdIni yaivinA tAni na niSpadyante tadudayenatadvipAkena nirvRttA-janitAtmano labdhirudbhavati, svacche hi daparNatale pratibimbodayo bhavati, na malImase, tathA nirmANAGgopAGgadibhiratyantavimalatadyogyapudgaladravyanirmApitAnIndriyANi tasyAH kSayopazamalabdheratulaM balamupayacchanti, kAraNatAM bibhratIti / saiSA labdhiH kAraNatrayApekSA paJcaprakArA bhavati / uktA labdhiH, adhunopayoga ucyate-yadi labdhinirvRttyupakaraNakrameNopayogastato'tIndriyopayogAbhAvo 27 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM pariziSTam nirvRttyAdyapekSAbhAvAt / etaduktaM bhavati-avadhyAdInAmatIndriyatvAdatyantAbhAva eva vizeSo vAcyaH ? / ucyate-na khalu sarva upayogo labdhinirvRttyupakaraNendriyakRtaH, kiM tarhi sa evaikastritayanimitta ityata Aha upayoga: sparzAdiSu // 19 // upayogaH sparzAdiSu / sparzarasagandhavarNazabdeSu grahaNarUpo vyApAra upayogo gRhyate sparzanendriyAdinimitto nAvadhyAdyapayogaH / amamevArthaM spaSTayana bhASyakadAha-sparzAdiSa matijJAnopayoga itya sparzAdiviSayo matijJAnavyApAraH pratiniyataviSayAnubhavanamupalambhanamiti, anena zeSajJAnavyudAsamAdarzayati matijJAnopayoga eva labdhinirvRttyupakaraNApekSaH pravartate na zeSa iti / atropayogasAmAnyamityapaDhtAvadhAnazcodayati -sparzAdiviSayo ya upayogaparisamAptivyApAra ityuktam / etacca paramANudvayaNukAdiSvapi dRSTam, paramANurapi hi sarvAtmanopayujyate dvayaNukAdiskandhapariNAme, tatazca so'pyupayogalakSaNaM prApnotItyata Aha bhASyakAra: -uktametadupayogo lakSaNamiti / athavA bhASyakAra: svayamevopayogavizeSavyAkhyAmAtitaniSurAha-uktametadityAdi / abhihitametadupayogazcaitanyapariNAmo jIvasya vaizeSikaM lakSaNaM kaH paramANvAdiSveva prasaGgo'tyantAsambandha eva / tamevopayogaM paryAyataH kathayati caitanyalakSaNaM vizeSavyAkhyAnadarzanadvAreNa upayoga ityAdi / upayogastu dvividhA cetanA-saMvijJAnalakSaNA, anubhavanalakSaNA ca, tatra ghaTAdhupalabdhiH saMvijJAnalakSaNA, sukhaduHkhAdisaMvedanAnubhavanalakSaNA etadubhayamupayogagrahaNAd gRhyate / praNidhAnamavahitamanaskatvam, etadutkIrtayati-spaSTo hi matijJAnopayogo mAnasopayogAvazyambhAvI dravyendriyAdyapekSazca nAvadhyAdhupayogastatheti Ayoga iti / svaviSayamaryAdayA sparzAdibhedanirbhAso jJAnodaya: sparzanendriyAdijanmAbhidhIyate tadbhAva iti / upayogalAJchano jantustacchabdenAmRzyate tasya bhAvaH sparzanAdidvArajanmajJAnamAtmano bhUtirudbhava iti yAvat, pariNAmo'pyAtmana eva tadbhAvalakSaNo nArthAntaraprAdurbhAvalakSaNaH, sparzanAdinimittajJAnasyAtmapariNarUpatvAdityarthaH / / samprati pravRttau kramaniyamamApAdayannAha-eSAmityAdi bhASyam / eSAmiti vyAkhyAtasvarUpANAM nirvRttyupakaraNalabdhyupayogendriyANAmAyaM pravRttikramo yaduta nirvRttiH prAk tasyAM satyAmupakaraNamupayogazca bhavati prayatvAdapakaraNasya tadadvArajanmatvAccopayogasya / etacca nirvattyAditrayaM labdhIndriyapUrvakaM darzayatizrotrAdikSayopazamalabdhau satyAM nirvRttiM zaSkulyAdikA bhavati, yasya tu labdhirnAstyevaMprakArA na khalu tasya prANinaH zaSkulyAdayo'vayavA nivartante tasmAllabdhyAdayazcatvAro'pi samuditAH zabdAdiviSayaparicchedamApAdayanta indriyavyapadezamaznuvate / ekenApyavayavena vikalamindrayaM nocyate, na ca svaviSayagrahaNasamartha bhavati, amumartha bhASyeNa darzayati-nirvRttyAdInAmiti sUtropanyastakramamaGgIkRtyocyate nirvRttyupakaraNalabdhyupayogAnAmanyatamAbhAve ekenApyaGgena vikale sati samudAye na jAtucit zabdAdiviSayasvarUpAvabodho bhavatyAtmanaH, vikalakaraNatvAt / -tattvArthasiddhasenIyavRttau / nirvRttyupakaraNe dravyendriyam // 17 // nirvartyate iti nirvRttiH / kena nirvaya'te ? karmaNA / sA dvividhA; bAhyAbhyantarabhedAt / utsedhAGgulAsaMkhyeyabhAgapramitAnAM zuddhAnAmAtmapradezAnAM pratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnenAvasthitAnAM vRttirAbhyAntarA nirvRttiH / teSvAtmapradezeSvandriyavyapadezabhAkSu yaH pratiniyatasaMsthAno nAmakarmodayApAditAvasthAvizeSaH pudgalapracayaH sA bAhyA nirvRttiH / yena nirvRtterupakAraH kriyate tadupakaraNam / pUrvavattadapi dvividham / tatrAbhyantaraM kRSNazuklamaNDalaM, bAhyamakSipatrapakSmadvayAdi / evaM zeSeSvapIndriyeSu jJeyam / bhAvendriyamucyate Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrAntaraiH saha tulanA labbyupayogau bhAvendriyam // 18 // lambhanaM labdhiH / kA punarasau ? jJAnAvaraNakarmakSayopazamavizeSaH / yatsaMnidhAnAdAtmA dravyendriyanirvRtti prati vyApriyate tannimitta AtmanaH pariNAma upayogaH / tadubhaye bhAvendriyam / -tattvArthasarvArthasiddhau / nirvRttyupakaraNe dravyendriyam // 17 // nirvartyate iti nirvRttiH, sA dvedhA bAhyAbhyaMtarabhedAt / tatra vizuddhAtmapradezavRttirabhyaMtarA tasyAmeva karmodayApAditAvasthAvizeSaH pudgalapracayo brAhyA / upakriyate'nenetyupakaraNaM / tadapi dvividhaM brAhyAbhyaMtarabhedAt / tatra bAhyaM pakSapuTAdi, kRSNasAramaMDalAdyabhyaMtaraM / ....... kAni punarbhAveMdriyANItyAha; ___ labdhyupayogau bhAvendriyam // 18 // _iMdriyanirvRttihetuH kSayopazamavizeSo labdhiH tannimittaH pariNAmavizeSa upayogaH labdhizcopayogazca labdhyapayogau bhAveMdriyamiti jAtyapekSayaikavacanaM / - -tattvArthazlokavArttike / nirvRttyupakaraNe dravyendriyam // 17 // nirvartyata iti nirvRttiH / 1 / karmaNA yA nirvartyata niSpAdyate sA nirvRttirityupadizyate / sA dvedhA bAhyAbhyaMtarabhedAt / 2 / sA nirvRttirdvadhA / kutaH ? bAhyAbhyaMtarabhedAt / tatra vizuddhAtmapradezavRttirabhyaMtarA / 3 / utsedhAAlasyA'saMkhyeyabhAgapramitAnAM vizuddhAnAmAtmapradezAnAM pratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnamAnavamAnAvasthitAnAM vRttirAbhyantarA nirvRttiH / tatra nAmakarmodayApAditAvasthAvizeSaH pudgalapracayo bAhyA / / / teSvAtmapradezeSvindriyavyapadezabhAk yaH pratiniyatasaMsthAno nAmakarmodayApAditAvasthAvizeSaH padalapracayaH sa bAhyA nirvattiH / upakriyate'nenetyupakaraNaM 5 / yena nirvRttirupakAraH kriyate tadupakaraNam / tad dvividhaM pUrvavat / 6 / tadupakaraNaM dvividhaM pUrvavat bAhyAbhyaMtarabhedAt / tatrAbhyantaraM zuklakRSNamaNDalam, bAhyamakSipatrapakSmadvayAdi / evaM zeSeSvapIndriyeSa jJeyama / bhAvendriyamucyate labdhyupayogau bhAvendriyam // 18 // labdhiriti ko'yaM zabdaH ? lAbho labdhiH / yadyevaM SitvAdaprApnoti; "anubandhakRtamanityam"[ ]iti na bhavati yathA "varNAnupalabdhau cAtadarthagataiH" [pAta0 mahA0pratyAhA05] ityevamAdiSu / athavA "striyAM ktiH, lbhaadibhyshc"[sh0c02|3|80,81] iti ktirbhavati, iSTAzcAbAdayaH iti / atha ko'syArthaH ? indriyanirvRttihetuH kSayopazamavizeSo labdhiH / 1 / yatsannidhAnAdAtmA dravyendriyanirvRttiM prati vyApriyate sa jJAnAvaraNakSayopazamavizeSo labdhiriti vijJAyate / tannimittaH pariNAmavizeSa upayogaH / / taduktaM nimittaM pratItya utpadyamAna AtmanaH pariNAma upayoga ityupadizyate / tadetadubhayaM bhAvendriyamiti / -tattvArtharAjavArttike // Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM pariziSTam * AcA0sU088 'mAtaNNe' "kathaM mAtrajJo bhavati ? iha zrAddhA brAhmaNagRhapatayo vyarthe pracArayanti yaduta cIvarapiNDapAtazayanAsanaglAnapratyayabhaiSajyapariSkAraiH, tatra pratigrahaNe mAtrAM jAnAti, evaM mAtrajJo bhavati" iti bauddhAcAryeNa asaGgena viracitAyAM zrAvakabhUmau pR0162 / * AcA0sU091,92,103 'ahebhAga....., jahA aMto..... ur3e ahaM....' "punaH ca paraM, bhikkhe, bhikkhu imameva kAyaM uddhaM pAdatalA, adho kesamatthakA, tacapariyantaM, pUraM nAnappakArassa asucino paccavekkhati-'atthi imasmi kAye kesA lomA nakhA dantA taco maMsaM nhAru aTTi aTThimijaM vakkaM hadayaM yakanaM kilomakaM pihakaM papphAsaM antaM antaguNaM udariyaM karIsaM pittaM semhaM pubbo lohitaM sedo bhedo assu basA kheLo siGghANikA lasikA muttaM ti / seyyathApi bhikkhave ubhatomuravA putoLi pUrA nAnAvihitassa dhajassa, seyyathIdaM sAlInaM vIhInaM muggAnaM mAsAnaM tilAnaM taNDulAnaM / tamenaM cakkhumA puriso muJcitvA paccavekkheyya-' ime sAlI ime vIhI ime muggA ime mAsA ime tilA ime taNDulA' ti / evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kAyaM uddhaM pAdatalA, adho kesamatthakA, tacapariyantaM pUraM nAnAppakArassa asucino paccavekkhati-'asthi amasmi kAye kesA lobhA.....pe0.....muttaM tti / iti ajjhattaM vA kAye kAyAnupassI viharati...pe0... evaM pi kho, bhikkhe, bhikkhu kAye kAyAnupassI viharati |...pun ca paraM, bhikkhave, bhikkhu seyyathApi passeyya sarIraM sIvathikAya chaDDitaM aTThisaGkalikaM samasalohita nhArusambandhaM...pe0...advisaGgalikaM nimmaMsalohimakkhitaM nhArusambandhaM...pe0...aTrisaGgalikaM apagatamaMsalohitaM nhArusambandhaM...pe0...aTTikAni apagatasambandhAni disA vidisA vikkhittAni... aTTikAni setAni saGkhavaNNapaTibhAgAni...pe0...aTThikAni puJjakitAni terovassikAni ...pe0...aTTikAni pUtIni cuNNakajAtAni / so imameva kAyaM upasaMharati- 'ayaM pi kho kAyo evaMdhammo evaMbhAvI evaManatIto' ti / iti ajjhattaM vA kAye kAye kAyAnupassI viharati bahiddhA vA kAye kAyAnupassI viharati, ajjhattabahiddhA vA kAye kAyAnupassI viharati, samudayadhammAnupassI vA kAyasmiM viharati, vayadhammAnupassI vA kAyasmi viharati, samudayavayadhammAnupassI vA kAyasmiM viharati / ... evaM pi kho, bhikkhe, bhikkhu kAyAnupassI viharati / " iti pAlitripiTakAntargate majjhimanikAye satipaTThANasutte kAyAnupassanAyAm pR078-81 / "imamevaM kAyaM ti imaM catumahAbhUtikaM pUtikAyaM / uddhaM pAdatalA ti pAdatalata upari, adho kesamatthakA ti kesaggato heTA, tacapariyantaM ti tiriyaM tacaparicchinnaM, pUraM nAnAppakArassa asucino paccavekkhatIti nAnappakArakesAdiasucibharito ayaM kAyo ti passati" ityAdi granthena asya vizeSataH spaSTIkaraNaM visuddhimagge aTThame paricchede anussatikammaTThAnaniddese kAyagatAsatikathAyAM draSTavyam / "vuttaM hetaM- 'pathavIkasiNameko saJjAnAti uddhaM adho tiriyaM advayaM appamANaM"[ ] ti Adi / tattha uddhaM ti upari gaganatalAbhimukhaM, adho ti heTThA bhUmitalAbhimukhaM, tiriyaM ti khettamaNDalamiva samantA paricchinditaM / ekacco hi uddhameva kasiNaM vaDDeti, ekacco adho, ekacco samantato / tena tena vA kAraNena evaM pasAreti, Alokamiva divvacakkhunA rUpadassanakAmo / tena vuttaM-uddhaM adho tiriyaM ti / " iti visuddhimagge paJcame paricchede sesakasiNaniddese / 30 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. zastraparijJAdhyayanAntargatapaJcamavanaspatyuddezakagata katicivRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi bAdaravanaspatiH pratyekabAdaravanaspatiH sAdhAraNabAdaravanaspatiH 1.vRkSAH / 2.gucchAH / 3.gulmAni / 4.latAH / 5.vallayaH / 6.parvagAH 7.tRNAni 8.valayAni 9.haritAni 10.auSadhyaH 11.jalaruhAH 12.kuhaNAH ekAsthikAH bahubIjakAH 1. pIcumanda (ekAsthikA lImaDo nIma Neem Tree, Margosa 2. Amra AMbo Ama Mango Tree Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 3. kozamba kosuMbha kosambha Ceylo oak 4. zAla rALanuM jhADa sAla, rAla Common Sal 5. akola aMkola aMkola Alangy Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 6. pIlu pIluM pIlu choTA Toothbrush Tree 7. zallakI dhUpeDo, caMdusa salaI Indian Olibanum 33 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 8. udumbara (bahubIjakAH -) uMbaraDo gUlara Country fig 9. kapittha koThuM kaitha Wood apple 10. asthisaMhArI, asthika hADasAMkaLa haDasaMghArI Vitis Quadrangularis wall 34 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 11. tinduka TIMbaru teMda Guab Persiman 12. bilva, zAMDilya, mahAkapittha bIlI vRkSa bela, bila Bael fruit, Bengal Quince 13 Amalaka AMbaLA AMvalA Indian Goose Berry Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 14. panasa phaNasanuM vRkSa. kaTahala Indian Jack fruit 15. dADima dADama anAra, dADima Pome Granate 16. mAtuliMga, bIjapura bIjorAnuM vRkSa bIjaurA nIbU Citron Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 17. vRntAka (gucchA : rIgaNAM baiMgana Brinjal, Eggplant 18. kAsI kapAsa kapAsa Cotton plant 19. japA jAsuda javAkusuma Shoe flower Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. ADhakI, tuvarI tuvera 21. tulasI 22. kustumbharI 38 kothamIra, lIlA dhANA caturthaM pariziSTam tUradAla tulasI tulasI Holy Basil dhaniyA Pigeon pea, Red gram Coriander fruit Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23. pippalI lIMDIpIpara 24. nIlI, raMjinI 25. mallikA, navamAlikA amasaki mogaro vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi pippalI gaLIno choDa nIla (lIla ), gulI Indigo gulmAna mogarA, Dolara Long pepper Arabian Jasmine 39 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 26.saireyaka sapheda kAMTAsariyo sapheda kaTasaraiyA Barleria Cristata linn 27.koraNTaka pIlA kaTasaraiyA Barleria prionitis pILo kAMTAsariyo 28. bandhujIvaka baporiyAnuM jhADa dupahariyA Pentapetes phoeniceac Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. bANa 30. kaNavIra kareNa 31. sinduvAra vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi nIlapuSpavALo kAMTAsariyo nIlapuSpavAlA kaTasaraiyA Barleria Strigosa kanera Sweet Scented oleander nagoLanA phUla samhAlU, meuDI Five leaved Chaste 41 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. vicakila 33. cetIkA, jAtipuSpa 34. yUthikA 42 caturthaM pariziSTam mIMDhaLanuM jhADa madanakA peDa Randia Dametorum camelI camelI puSpa Spanish Jasmine jUI Pearl Jasmine Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 35. padmalatA pAvala padmalatA 36. nAgalatA nAgaravela pAna Betal Leaf 37. azoka azoka azoka Ashoka Tree 43 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 38. campaka pILo caMpo pIlA caMpA golden champa 39. cUtalatA AMbA uparanI vela Amagula Elaeagnus Lolifolia 40. vAsantI kuMdalatA vAsaMtI Jasminum Arboresecns Roxb Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 41. atimuktA, mAdhavIlatA ME CHUFARM mAdhavIlatA mAdhavI Clustered Hiptage 42. kunda mogaro kuMda Jasminum 43. kuSmANDI koLuM kumhaDA, peThA Great Pumpkin Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 44. kAlindaka tarabUca, kaliMgara tarabUjA Water Melon 45. trapuSI karkaTI kAkaDI A kakaDI Cucumber 46. alAbu, tumbinI dUdhIno velo laukI, tumbI Sweetor White Gourd Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 47. vAluMkI kAkaDI kakaDI Cucumber 48. paTolI paravaLano velo paravala Trichosanthes Dioica Roxb 49. ikSu ( parvagA:- ) zeraDInuM vRkSa gannA Sugar cane Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50. vIraNa 51. zara, muJjaH 52. vetasa, vetra 48 netaranI vela caturthaM pariziSTam muMjanuM ghAsa bhadramuMja Saceharum Munja Roxb veMta vALo vIrana, vAlA Khas Khas grass Cane Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53. vaMza vAMsa 55. veNu vAMsa 57. darbha darbha, dAbhaDo bAMsa bAMsa DAbha vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi Thorny Bamboo Thorny Bamboo Desmostachya 54. devanala, nala naLano choDa 56. kuza kuza 58. arjuna sADa, sAha, arjuna narasala tRNAni - kuza arjuna, ka Lobelia Eragrostis Arjuna 49 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 59. surabhi, zallakI zAleDuM, dhUpaDo sAlaI,salaI Baswellia Serrata 60. kruruvinda motha, nAgaramotha mothA Nut grass 61. tAlavRkSa (valayAniH toDa vRkSa tADakA peDa The Palmyra Palm 50 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62. tamAla, tejapatra 63. takkalI, araNI, agnimantha 64. sarala vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi araNInuM vRkSa aranI Pomelo tamAlapatra tamAlapatra, tejapattA Indian Cinnamon suru, devadAra cIDa, dhupasarala Long Leaved Pine 51 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 65. ketakI utaDI, jaMgalI anAsa Agave vivipara 66. kadalI kela Banana Plant 67. tandulIyaka - ( haritAniH-) tAMdaLajo caulAi, caurAi Prickly Amaranth Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 68. vastula, vAstuka TAMko bathuA White Goose Foot 69. mArjAra A TANTrenimalc.ca lAla citraka lAla citraka Rose Coloured lead wort 70. pAdikA sugaMdhI pAnaDI pAcolI Pogostemonpatchouli Hook Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71. cillikA 72. pAlakI pAlakanI bhAjI 73. tandula, zAli 54 caturthaM pariziSTam pAlaka kA zAka auSadhyaH cIlanI bhAjI, caMdanabaTavo cillI Purple Qujfoot Spinage Spsinach DAMgara cAvala Rice Tree Plant Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 74. godhUma, sumana ghauno choDa geha Wheat 75. yava jave java iStockphoto Barley 76. masUra lingxia Shan chy Trading Co.. masUra dALa masUra dAla Lentil Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 77. tila tala tIla gingelli 78. mudga magano choDa mUMga Green gram 79. mASa aDada urada Black gram Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 80. niSpAva vAloLano velo, vAla sema, sembI Flat Bean 81. kulattha kaLathI kulathI Horse gram VLG 10 82. atasI aLasI. alasI Linseed Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 83. kusumbha kusubha Bastered Safron, Safflower kasuMbI 84. kodrava kodava Panctured Paspalum kodaro 85. kaMgu sion, kaMgunI Setaria italica Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86. zaivAla zevALa 87. kalambukA 88. pA[ ? ha]ThA PHOT vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi jalarUhA: sevAra nADAnI lAbha, kalamI zAka Swamp Cabbage nADAnI vela Moss jaLakuMbhI pAThA, jalakuMbhI The Wester lettuce 59 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 89. kazeruka 90. utpala zera kaseru Scirpus Kysoor Roxb ubhaNa kamala Lotus 91. kamala,padma kamaLa kamala Lotus 92. kumuda Eshits aili sapheda kamaLa kamala Water Lily 60 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 93. puNDarIka, zveta kamala sapheda kamaLa zveta kamala White Lotus 94. kuhuNa kuhaNAH fel Knot grass 95. uddehalikA, dAruharidrA dArU haLadara dAru haldI Indian berberry Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96. sarpakacchatrA bilADInA Topa 97. lohI, rohiNI 98. nihu, vajakaNTaka 62 tridhAriyo choDa caturthaM pariziSTam bhuIchattA sAdhAraNAH tidhArA thUhara 9414 stem volva ing www.esicomparyeline.com hypha cap Mushrom mycelium spores rohiNI rohana Red Wood Tree Triangular Spurge Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 99. azvakarNI - Sal Tree zAla vRkSa 100. siMhakarNI - aDUsA, bAkasa Malabar Nut araDUsI 101. AIka, zrRMgabera - Adu adarakha Fresh ginger 63 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 102. Aluka, mAlukA baTeTA AlU Potato 103. mUlaka mULA mUlI Radish 104. sUraNa, arzoghna sUraNakaMda sUrana, jamIkaMda Amorphophallus Campanulatus Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 105. kAkolI kAkolI kAkolI Rorcoea procera, Luvunga Scandens 106. kSIrakAkolI kSIrakAkolI Lilion Polyphyllam 107. karpUra - (prakIrNakA:-) ISierkshots kapUra kapUra, kApUra Camphor Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 108. karaJja, pATala - kAMcakA, kAMkacA karaMjavA, kAMTA karaMja Fever Plant 109. lavalI haraphAzerI Phyllanthus Distichus vilAyatI AmaLAM, haraphA revaDI 110. lavaGga laviMga loMga Cloves 6 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 111. ketakI kevaDAnuM jhADa ketakI Pandanus fascicularis 112. candana sapheda candana Sandal Wood sukhaDa 113. agaru agara agara Eagle wood 67 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 114. kaMkola, kakkolaka kaMkola kabAbacInI, zItalacInI Cubeba pepper 115. elA IlAyacI Lesser Cardamom elacI 116. jAtipatra, jAtiphala jAvaMtrI, jAyaphaLa jAvitrI, jAyapatrI Mace 68 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSANAM cAturvarNIyachAyAcitrANi 117. kAzmIra, kuMkuma kesara kesara Saffron kesara 118. mAMsI, jaTAmAMsI jaTAmAMsI jaTAmAMsI, bAlachaDa Spikenard, Indian Nard 119. spRSTa prarohikA lajAmaNIno choDa lAjavaMtI Sensitive Plant Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM pariziSTam 120.khadira kheranuM jhADa khera vRkSa Catechu Tree 121. tAlIsa tAlIsa patra tAlIsa patra Silver Fir 122. palAza khAkharo TesukA peDa Bastari Peak Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. zIlAGkAcAryakRtakRtiviSayakasamAlocanA - le0amRtalAla mohanalAla bhojaka grantha "zIlAMka vA zIlAcArya ke sambandhameM bhAratIya evaM pAzcAtya vidvAnoMne kucha AnumAnika vicAra pradarzita kiye haiM / unhI nAmake eka vidvAn dvArA racita prastuta grantha kA sampAdana karate samaya uparyukta pUrvabhUmikA ke AdhAra para jo bAteM jJAta huI hai unakA nirdeza karanA yahA~ upayukta hogA / isa samaya zIlAMka athavA zIlAcAryane nimna granthoM kI racanA kI hai- aise ullekha milate haiM kartA 1. vizeSAvazyakabhASyavRtti zIlAMka-koTyAcArya(nirdezaH prabhAvaka caritra) 2. AcArAMga-sUtrakRtAMgaTIkA zIlAcArya-tattvAditya-zIlAMka 3. caupannamahApurisacariya zIlAcArya-vimalamati-zIlAMka 4. jIvasamAsaprakaraNavRtti zIlAMka 5. pUjAvidhiprakaraNa(?) zIlAcArya (nirdezaH bRhaTTippanikA) 6. ajJAta-aprApya dezIzabdakoza athavA dezIzabdakozakI vRtti zIlAMka (nirdezaH hemacandra) 7. ekAdazAMgavRtti zIlAMka (nirdezaH prabhAvaka caritra) 8. inake atirikta vinayacandrIya (vikramakI 13vI zatI) kAvyazikSAmeM zIlAMkakA nirdeza hai / 1. inameMse vizeSAvazyakabhASyake ke TIkAkAra koTyacAryakA nAma zIlAMka bhI hai- aisA vidhAna karanevAle vidvAnoMmeM se sabane isa vidhAna ke AdhAra ke rUpameM prabhAvakacaritra ke atirikta dUsare kisI grantha kA pramANa nahIM diyA / usameM vizeSAvazyakabhASya kI vRtti ke racayitA zIlAMka ko hI ekAdazAMgavRttikAra bhI kahA hai| usameM aisA bhI ullekha AtA hai ki gyAraha aMgokI vRttiyoM meM se kevala AcArAMga evaM sUtrakRtAMgakI vRttiyoM ke atirikta zeSa nau aMgokI vRttiyoMke naSTa hone para zAsana devatAne abhayadevasUriko una aMgo kI TIkA likhane ke lie prerita kiyA / prabhAvakacaritrakArakA zAsanadevatAvAlA yaha nirdeza yA to kisI nirmUla dantakathAke upara AdhArita hai yA phira svayaM unakI apanI hI kalpanA hai / abhayadevasUrike samayameM zIlAMka athavA anya kisI vidvAnakI avaziSTa nau aMgo para vatti hotI to "artharUpI ratnake sArarUpa devatA dvArA adhiSThita tathA vidyA evaM kriyA se balavAn hone para bhI kisI pUrvapurUSane jisakA unmudraNa (vyAkhyA yA TIkA)nahIM kiyA vaise sthAnAMgakA vyAkhyAmUlaka anuyoga AraMbha kiyA jAtA hai / " isa prakAra abhayadevasUri svayaM apanI sthAnAMgavRtti ke prArambha meM na likhate / isase to yahI siddha hotA hai ki Ti0 1.(vAyavargana saratA 2 te bhATe ame mahA sabhA tarathI te nirdeza 24 aza chI.) zrI zIlAMkaH purA koTyAcAryanAmnA prasiddhibhUH / vRttimekAdazAGgayA sa vidadhe dhautakalmaSaH // - prabhAvakacaritra, bhA01, pR0164 2."vividhArtharatnasArasya, devatAdhiSThatasya, vidyA-kriyAvalavatApi pUrvapuruSeNa kuto'pi kAraNAdanunmudritasya sthAnAGgasyomudraNamiyAnuyogaH prAdhAnyate // " -sthAnAGgaTIkAke prArambhameM / 71 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM pariziSTam zIlAMka ekAdazAMgavRttikAra nahIM the, apitu AcArAMga evaM sUtrakRtAMgake hI vRttikAra the / ataeva prabhAvakacaritrakArakA uparyukta ullekha nirmUla pramANita hotA ho, to prabhAvakacaritrameM isI sthAnapara zIlAMkakA dUsarA nAma koTyAcArya diyA hai vaha bhI vizeSa sArthaka pratIta nahIM hotA / kahane kA tAtparya yaha hai ki vizeSAvazyakabhASyakI vRtti ke racayitA koTyAcArya kA dUsarA nAma zIlAMka nahIM hai / pUjyapAda AgamoddhAraka AcArya zrI sAgarAnaMdasarijIne svasampAdita koTyAcAryakRta vizeSAvazyaka bhASyakI vRtti kI prastAvanAmeM yaha bAta spaSTa kI hai| 2. AcArAMga-sUtrakRtAMgake vRttikAra zIlAcAryane apane nAmakA nirdeza AcArAMga prathama zrutaskandhakI vRtti, dvitIya zrutaskandhakI vRtti tathA sUtrAkRtAMgakI vRtti ke antameM kiyA hai| ina tInoM sthAno para AcAryane apanA nAma zIlAcArya likhA hai tathA AcArAMga prathama zrutaskandhakI vRtti ke antameM 'nirvRttikulInazIlAcAryeNa tattvAdityAparanAmnA vAharisAdhusahAyena kRtA TIkA parisamApteti' likhakara apanA dUsarA nAma tattvAditya bhI sUcita kiyA hai| gupta yA zakasaMvat ke viSayameM nizcaya na ho sakane se tathA dUsare vizeSa pramANoM ke abhAva meM bhinna bhinna samaya ke AcAryoko eka hI vyakti mAnane ke anumAna hote rahe hai, parantu antima nirNaya abhI taka nahIM ho pAyA hai / AcArAMga prathama zrutaskandhakI TIkA ke antameM granthakArane racanAsamaya gupta saMvat 772 likhA hai| jabaki dvitIya zrutaskandhakI TIkA ke antameM zakasaMvata 784 aura pratyanatara meM 798 likhA hai / 'yahA~ guptasaMvat evaM zakasaMvat ko eka mAnakara zakako gupta likhA gayA hai vastutaH donoM saMvat zakasaMvata ke artha meM hone cAhie' -aisI DaoN. phlITa Adi vidvAnoM kI kalpanA yuktisaMgata pratIta hotI hai| isa dRSTi se yadi prathama zrutaskandhakI vRtti ke antameM diye gaye guptasaMvat ko zakasaMvat hI mAna leM, to vi.saM. 907 meM prathama zrutaskandhakI aura vi.saM. 919 meM dvitIya zrutaskandhakI TIkA likhI gaI hogI / bRhaTTippanikAmeM caupannamahApurisacariyakA racanAsamaya vi.saM.925 diyA hai / isa taraha donoM zIlAcAryone, samakAlIna hone ke kAraNa, apanI alaga-alaga pahacAnake lie dUsarA nAma bhI diyA hogA, aisA anumAna sarvathA asaMgata nahIM lagatA / ina donoMkI samakAlInatA kA aura abhinnatA kA mukhya AdhAra donoM granthoMke racanAsamayako hI kahA jA sakatA hai, kintu vastutaH ye donoM bhinna hI haiM / 'vimalAMka' vimalasUri, 'bhavavirahAMka' haribhadrasUri tathA 'dAkSiNyacihna' udyotanasUri ityAdi vidvAnoMne apane aparanAma sUcita kiye hI haiM, yadyapi unake samakAlIna usa-usa nAmake anya vidvAn jJAta nahIM ho sake haiM / yahA~ to hameM itanA hI sUcita karanA hai ki AcArAMgaTIkAkAra aura caupannahApurisacariyake kartA zIlAcArya apane aparanAma bhinna-bhinna sUcita karate haiM, aura isIlie ve samakAlIna hone para bhI eka nahIM haiN| purAtattvAcArya munIzrI jinavijayajI ne jItakalpasUtrakI apanI prastAvanAmeM DaoN.phlITa, DaoN. piTarsana, DaoN. loyamAna tathA DaoN. harmana jekobI ke mantavyoM kA anuvAda karate hue kuvalayamAlAkAra udyotanasUri ke guru tattvAAcArya evaM AcArAMga-sUtrakRtAMga ke vRttikAra zIlAcArya-tattvAditya eka hI haiM ___ Ti0 1. DaoN. phlITane AcArAMgasUtraTIkA ke racanA-sthAna gaMbhUtAko khambhAta kahA hai, kintu yaha ThIka pratIta nahIM hogA / mahesANA-pATana rela-mArga para AnevAle dhINoja sTezana se tIna-cAra kosa dUra Aye hue gAMbhU nAmaka gA~vakA prAcIna nAma gaMbhatA thA / isake sacaka prAcIna pramANa bhI upalabdha hote haiM / vAyavarzanI sugamatA bhATe prastuta 25 24 me chIme.) tassa ya AyAradharo tattAyario tti nAma sAraguNe / Asi tavatejanijjiya pAvatamoho diNayarovva // jo dusamasalilapavAhavegahIrantaguNasahassANa / sIlAMga viDalasAlo laggANa khaMbhovva nikkaMpo // -kuvalayamAlAprazasti, gA08-9, racanA samaya zaka saMvat-700 / / Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlAMkAcAryakRtakRtiviSayakasamAlocanA aisI kalpanA kI hai| isI prakAra isI prastAvanA ke antameM (pariziSTameM) AcArAMga-sUtrakRtAMgake TIkAkAra zIlAcArya evaM prastuta grantha caupannamahApurisacariyake kartA eka haiM esA bhI anumAna kiyA hai / unheM prasatuta granthakI prati usa samaya prApta nahI huI thI, ata: aisI kalpanA karanA unake lie svAbhAvika thA; parantu maine upara asaMdigdharUpase sUcita kiyA hI hai ki samakAlIna hone para bhI ye donoM zIlAcArya eka nahIM kintu bhinna haiM / AgamoddhAraka AcArya zrI sAgarAnaMdasUrijIne vizeSAvazyakabhASyavRtti kI prastAvanAmeM AcArAMga ke TIkAkAra zIlAcAryake tattvAditya nAmako(jo sabhI pratiyoMmeM upalabdha hotA hai) kavikRta mAnakara unheM tathA caupanna ke kartA zIlAcArya ko abhinna batalAyA hai, kintu yaha vidhAna saMgata pratIta nahIM hotA / donoM AcAryoMkI bhinnatAkA niSedha karaneke liye tattvAcArya ke nAmake lie 'kavikRta' vizeSaNakA prayoga karake use prakSipta mAnanekA unakA Azaya ho yA na ho, parantu usase itanA to phalita hotA hI hai ki unheM AcArAMga-sUtrakRtAMgavRttikAra zIlAcArya kA dUsarA nAma tattvAditya svIkArya nahIM hai| unake isa vidhAnase koI aisA bhI samajha sakatA hai ki vaha nAma svayaM graMthakArane nahIM likhA hai aisA zrI sAgarAnaMdasUrijIkA mAnanA hai / parantu jo nAma AcArAMgakI upalabdha prAtInatama pratiyoMmeM lirapavAda rUpase upalabdha hotA hai usakA binA kisI AdhArake niSedha karanA ucita nahIM hai / kisI bhI vidvAnne anya vidvAnke granthameM aparanAma kalpita karake jor3a diyA ho aisA kabhI nahIM huA / itanA hI nahIM, aisA dussAhasa kisane aura kisa hetuse kiyA hogA isakA uttara jisakA koI AdhAra nahIM aise 'kavikRta' zabdaprayogase nahIM milatA / munizrI jinavijayajIko to caupannamahApurisacariyakI prati nahIM milI thI, ataH unhoMne donoMke ekatvakA anumAna kiyA thA; parantu zrI sAgarAnaMdasUrijIko to caupanna ke kartA zIlAcAryakA 'vimalamati' nAma milA hai, phIra bhI donoMkI bhinnatAke badale ekake aparanAmako vyartha mAnakara unakA ekIbhAva unhoMne kyoM kiyA hogA yaha hamArI samajha meM nahIM AtA / zrI mohanalAla dalIcanda desAIne jItakalpasUtrakI uparyukta prastAvanA kA anusaraNa karake AcArAMga ke TIkAkAra tathA caupanna ke racayitAko eka mAnA hai / isake viSayameM to kucha vizeSa likhane kA nahIM hai / kiM tu jItakalpasUtrakI prastAvanA meM koTyAcArya zIlAMka, aNahillapurake sthApaka vanarAjake vidyAguru zIlaguNasUri, AcArAMga ke TIkAkAra zIlAcArya aura caupanna ke racayitA zIlAcArya ke eka hone ke anizcita anumAna kiye hai(jo usI prastAvanAmeM kiye gaye pariziSTake AdhAra para asaMgata aura anirNIta kahe jA sakate hai)unake AdhAra para vanarAjake guru zIlaguNasUri aura donoM zIlAcAryoMko eka jAnakara zrI desAIne unakI stuti ke rUpameM muniratnasUrikRta amamasvAmicaritrakA jo zloka uddhRta kiyA hai vaha bhI zIlaguNasUri yA zIlAcAryakI stutirUpameM nahIM hai, kintu usase to zrIhemacandrAcAryakI stuti kI gaI hai / vaha zloka isa prakAra hai gururgurjararAjasya cAturvidyaikasRSTikRt / triSaSTinarasadvRttakavirvAcAM na gocaraH // isameM Aye hue 'gurjararAja' zabdakA artha kumArapAla ke badale vanarAja usake vidyAguru zIlaguNasUrikA tathA triSaSTizalakApuruSacaritrake badale caupannamahApurisacariyakI kalpanA karake zIlAcAryakA aikya sUcita karanekA Azaya mAlUma paDatA hai, parantu 'cAturvidyaikasRSTikRt' vizeSaNa jitanA hemacandrAcAryake lie upayakta lagatA hai utanA zIlagaNasari yA zIlAcAyake lie upayukta pratIta nahIM hotA / isake alAvA Ti0 1.dekho 'jaina sAhitya kA saMkSipta itihAsa' pR0180-81 / 73 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM pariziSTam triSaSTizalAkApuruSacaritrake nirdezakA Azaya bhI isameM spaSTa avagata hotA hai / sambhAvanAoM ko vighAna mAnakara kiyA gayA nirNaya kaisA asaMgata hotA hai yaha jAnaneke lie uparyukta zlokakA zrIdesAIkRta artha eka udAharaNarUpa hai| prastuta vicArake sandarbha meM eka bAta vizeSa sUcaka hai; antameM isakA nirdeza karanA mujhe Avazyaka pratIta hotA hai| AcArAMga evaM sUtrakRtAMgake TIkAkAra apanA nAma tattvAditya evaM zIlAcArya sUcita karate haiM, kintu kahIM kahIM pratyaMtararUpase zIlAMkakA bhI nirdeza milatA hai / isa parase yaha saMbhAvanA hotI hai ki unakA mUla nAma zIlAcArya hogA kintu bAdameM zIlAcArya kA aura zIlAMkAcAryakA ekIkaraNa ho jAne ke kAraNa ve zIlAMka nAmase bhI prasiddha hue / 3. caupannamahApurisacariyake kartA zIlAcAryakA paricaya diyA jA cukA hai| 4. jIvasamAsavRttimeM granthakAra apanA nAma zIlAMka sUcita karate hai / isameM atirikta anya koI jAnakArI isameM upalabdha na honese granthake sAdyanta avalokanake anantara hI kucha kahA jA sakatA hai| sarasarI nigAhase maiM sArA grantha dekha to cukA hU~, parantu usake AdhArapara kisI nirNayapara AnA isa samaya kaThina hai / 5. zIlAcAryaracita pUjAvidhiviSayaka koI kRti kA jo nirdeza bRhaTTipanikAmeM AtA hai vaha isa prakAra hai- 'zrIzAntivetAlIyaparvapaMjikA snapanavidhyAdivAcyA zrI shiilaacaaryaaNyaa|' isa ullekha parase jJAta hotA hai ki isa katikA viSaya pajAvidhi rahA hogaa| aba taka isakI eka bhI prati upalabdha nahIM haI ataH nAmamAtrakA ullekha karanevAle uparyukta ullekhake AdhAra para itanI mAtra saMbhAvanA kI jA sakatI hai ki snapanavidhi Adi viSayaka koI grantha zIlAcAryakA thA jisa para vAdivetAla zAntyAcAryane paMjikA likhI thii| 6. hemacandrIya dezInAmamAlAkI TIkAmeM nirdiSTa zIlAMka caupannake zIlAMka hone cAhie aise anumAnakA nirdeza maine upara kiyA hI hai| 7. prabhAvakacaritrameM nirdiSTa zIlAMkake bArameM pahale kahA jA cukA hai / 8. lagabhaga 13vI zatIkeM AcArya vinayacandrane apanI kAvyazikSAke antameM vyAsa Adi brAhmaNa granthakAroMke nAmoMke sAtha jaina granthakAroMkA bhI nAmanirdeza kiyA hai| usameM zIlAMkakA nAma bhI AtA hai| kAvyazikSAkA vaha pATha isa prakAra hai bhadrabAhurharibhadraH zIlAMkaH zAkaTAyanaH / umAsvAtiH pr.......|| (AgekA patra upalabdha nahIM) isameM kevala nAmakA hI nirdeza honese lekhakako kaunase zIlAMka abhipreta haiM yaha jAnanA kaThina hai, tathApi kAvyazAstrameM smRta zIlAMka aise hone cAhie jo vyAkaraNa, kAvya, koza, caritra Adike racayitAke rUpameM khyAtanAma ho / yaha tarka hameM aisI sambhAvanAkI ora le jAtA hai ki lekhakako zIlAMka padase zAyada cauppannake racayitA zIlAMka abhipreta ho / " Ti0 1. dekho 'pattanasthajainabhANDAgArIyasUci' (orieNTala insTiTayUTa, baDaudA prakAzita) pR.50 / 74 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca saJjJA granthanAma anu0dvA0 anuyogadvArasUtram AcA0dvi0zru0 skandha AcArAGgadvitIyazrutaskandhaH AcA0ni0 AcA0 zu0 Ava0 cU0 Ava0ni0 Ava0 saMgrahaNi uttarA0 uttarA0ni0 Rgveda oghani0 bhA0 oghani0vR0 kAtantra0 dhA0 jIvasamA0 jIvAbhi0 jJAtAdharma 0 tattvArtha0 AcArAGganiryuktiH AcArAGgazuddhipatrakam AvazyakacUrNiH AvazyakaniryuktiH Avazyaka niryuktisaMgrahaNi uttarAdhyayanasUtram uttarAdhyayananiryuktiH oghaniryuktibhASyam oghaniryuktivRtiH kAtantradhAtupAThaH jIvasamAsaprakaraNam jIvAbhigamopAGgasUtram jJAtAdharmakathAGgasUtram tattvArthadhigamasUtram tandu0 vaicA0 prakI0 tandulavaicArikaprakIrNakam tripurAtA0 upa0 tripurAtApinyupaniSad dazavai 0 dazavaikAlikasUtram dazavai0ni0 dazavaikAlikaniryuktiH dharmasaGgrahaNi nizI0 bhA0 nItizataka nizIthabhASyam prakAzakAdi zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI AgamodayasamitiH motIlAla banArasIdAsa, dillI RSabhadeva kesarImala, ratalAma AgamodayasamitiH AgamodayasamitiH bhaMdrakara prakAzana, amadAvAda AgamodayasamitiH AgamodayasamitiH AgamodayasamitiH jinazAsana ArAdhanA TrasTa devacaMda lAlacaMda pustakoddhAraphaMDa, surata mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI AgamodayasamitiH sanmati jJAnapITha, AgarA 75 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTham pariziSTam saJjJA granthanAma prakAzakAdi paJcaka0bhA0 paJcasaM0 paJcakalpabhASyam paJcasaGgahaH pA0 gopAlakRSNa TrasTa, jUnAgaDha pA0dhA0 pANinIvyAkaraNam pANinIdhAtupAThaH pANinIvyAkaraNam pA0vyA0 gopAlakRSNa TrasTa, jUnAgaDha mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI prajJA0sU0 prajJApanAsUtram prava0sAro0 pravacanasAroddhAraH prazama0 prazamaratiprakaraNam prAcI0zatakakarma0 prAcInazatakakarmagranthaH jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara bRhatsaM0 caukhambhA saMskRta saMsthAna, vArANasI caukhambhA saMskRta saMsthAna, vArANasI bR0ka0bhA0 bRhatkalpabhASyam bR0sva0sto0 bRhatsvayambhUstotram bRhatsaGgrahaNi brahmabinda0upa0 brahmabindUpaniSad manusmR0 manusmRtiH manusmRti manusmRtiH mahAnizI0 mahAnizIthasUtram mahAbhA0 mahAbhArata: mI0zlo0vA0 mImAMsAzlokavArttikama vize0 A0bhA0 vizeSAvazyakabhASyam vizeSAva0bhA0 vizeSAvazyakabhASyam vyava0bhA0 vyavahArabhASyam vyA0prajJa0 vyAkhyAprajJaptisUtram saMstA0prakI0 saMstArakaprakIrNakam sanmati0 sanmatitarkaprakaraNam siddhadvAtriMdvAtriM0 siddhasenIyadvAtriMzadvAtriMzikA divyadarzana TrasTa, kalikuMDa divyadarzana TrasTa, kalikuMDa jaina vizvabhAratI, lADanU AgamodayasamitiH mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakR0ni0 sthA0sU0 u0 granthasUciH saGketavivaraNaM ca sUtrakRtAGganiyuktiH AgamodayasamitiH sthAnAGgasUtram siddha-bhuvana-manohara TrasTa, amadAvAda -: saGketavivaraNam :a0 adhyayanam uddezaka: Ti. TippaNam niyuktiH paGktiH pRSTham vi0Tika vizeSaTippaNam zrutaskandhaH ni0 paM0 pR0 sUtram Page #492 -------------------------------------------------------------------------- Page #493 -------------------------------------------------------------------------- Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ww Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rI karI - katabhAnusUrijIya zAdI. te tese jAe saddhAe NikkhaMto tameva aNupAliyA - adhya? je zraddhAthI te pravajyA grahaNa karI che. tene tuM jALavI rAkha. khaNaM jANAhi paMDite! -adhya02 he paMDita ! tuM avasarane oLakha. Created by : Kirit B. Vadecha 0 23737600 / 98200 73336 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je AsavA te parissavA je parissavA te AsavA - AcArAGga sUtra tattvadRSTi jIva karmabaMdhanA sthAnamAM paNa nirjarA kare. jyAre, bhogadaSTi jIva karmanirjarAnA sthAnamAM paNa karmabaMdha kare. eka ja mArge unmArga tarapha paNa javAya che ane sanmArga tarapha paNa. ' nirNaya mArgayAtrIe karavAno che. mATe ja kahyuM che 'tuM kaurava tuM pAMDava manavA ! tuM rAvaNa tuM rAma jIvananA A kurukSetra para paLa paLano saMgrAma.'