Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI arhadbhyo namaH sRSTivAda ane dara - te jJAna racayitA bhAratabhUSaNa zatAvadhAnI 5. muni zrI ratnacaMdrajI mahArAja kA zAka zrI jaina sAhityapracAraka samiti taraphathI dhIrajalAla kezavalAla turakhIyA, khyAvara amadAvAda-dhI DAyamaMDa jyubilI prinTiMga presamAM parIkha surezacaMdra popaTalAle chApyuM. prathamavRtti 1200 vira saM. 246 6 vi. saM. 1996 mUlya 1 rUpiye
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanyavAda A pustaka prakAzananA kAryamAM nIce darzAvelA sajjanee samitinA AjIvana sabhAsada banI Arthika sahAyatA ApI che, temane hArdika dhanyavAda ApavAmAM Ave che. 1 zrIyuta cunIlAla bhAIcaMda mahetA muMbaI 2 , cunIlAla phUlacaMda dezI merabI 3 ,, TI. jI. zAha muMbaI 4 , durlabhajI tribhevana jhaverI jayapura pa , mohanalAla popaTabhAI ratalAma >> naTavaralAla nemacaMda zAha kalakattA 7 bAI mAkera, zAha jagajIvanadAsa bulAkhIdAsanAM vidhavA, hA. jezIMgabhAI picAbhAI zAha amadAvAda * maMtrI, zrI jaina sAhityapracAraka samiti.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jaina sAhityapracAraka samitinA zrI bhadAnajI seThiyA (bIkAnera) seTha kedAranAthajI jaina (dilahI) saMrakSakA seTha saradAramalajI puMgaliyA (nAgapura) zrI suganacaMdajI jAmaDa (bhaMvAla) |
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' dilhI muMbaI samitinA staMbha, saMrakSaka ane AjIvana - sadasyonI nAmAvali stambha 1 dAnavIra zeTha agaracaMdajI maidAnajI seThiyA bIkAnera 2 lAlA kedAranAthajI rUganAthajI jaina saMrakSaka 1 zrImAna saradAramalajI sA. paMgaliyA nAgapura 2 , mIzrImalajI, cAMdamalajI, suganacaMdajI jhAmaDa bhaMvAla AjIvana sadasya 1 zrI cunIlAla bhAIcaMda mahetA 2 zrI cunIlAla phUlacaMda dezI merabI 3 zrI lAlA sukhadevasahAya javAlAprasAda kalakattA 4 zrI lAlA munzIrAma jene svAlakeTa 5 zrI TI. jI. zAha muMbaI 6 zrI durlabhajI tribhavana jhaverI jayapura 7 zrI rAmalAlajI kImatI 8 zrI pUnamacaMdajI sA. gAMdhI haidarAbAda 9 zrI saradAramalajI chAjeDa zAhapurA 10 zrI rAvabahAdura mehanalAla pipaTabhAI ratalAma 11 zrI naTavaralAla nemacaMda zAha kalakattA 12 zrI harIlAlajI pannAlAlajI nAhara ajamera - 13 zrI ghevaracaMdajI ratanacaMdajI copaDA ajamera 14 zrI raMgarUpamalajI zrImAla ajamera 15 zrI noratanamalajI rIyAMvAle ajamera 16 zrI dIpacaMdajI sA. pallIvAla ajamera 17 zrI bhaMvaralAlajI cAMdamalajI nAhara ajamera 18 zrI mUlacaMdajI seThI ajamera 19 zrI suganacaMdajI cAMdamalajI nAhara ajamera 20 zrI rAjamalajI sA. surANa ajamera 21 zrI seTha yArelAlajI rIyAMvAle ajamera .22 bAI bhAhakAra, zA. jagajIvanadAsa bulAkhIdAsanAM vidhavA amadAvAda haidarAbAda
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakanuM nivedana. "sRSTivAda ane izvara" pustaka pAThakanI samakSa raju karatAM amane harSa thAya che. zatAvadhAnI paMDita muni mahArAja zrI ratnacaMdrajIe ajameranA sAdhusaMmelanamAM bhAga lIdhA bAda rAjapUtAnA, yuktaprAMta, dilhI, paMjAba vagere pradezamAM vihAra karyo tyAre temane sRSTi ane tenA sarjaka viSenA vAda para ekAda graMtharacanAnI AvasthatA mAlUma paDelI. gujarAtamAM sRSTikatRtvavAdanI carcA eTalI prabaLa nathI ke jeTalI te uttara hiMdamAM che; ane e carcAne kAraNe svadharma ke svamata parivartananA banAvo paNa banyA kare che. dilhI, paMjAba ane yukta prAMtamAM vihArasamaye A viSayanI chaNAvaTa prakIrNa rIte thatI ane kaI kaI jijJAsu jaina-jainetara sAthe carcA paNa thatI. parantu paMjAbamAMnA vihAra daramyAna ardhamAgadhI vyAkaraNa-"jaina siddhAnta kaumudI" nuM kAma ane dilhImAM "ardhamAgadhI kASa"nA pAMcamA bhAganuM kAma pUruM karyA pUrve sRSTikartavavAda viSe graMthAraMbha karavAnI anukULatA mahArAjazrIne maLI nahi. uparyukata kAryomAMthI nivRtta thatAM AgrAmAM temaNe e kAmano AraMbha karyo. AgrAthI kAzI ane kalakattA tarapha vihAra karavAne temane bhAva hatA paraMtu anArogye temane e bhAva pUrNa thavA na dIdho. AgrAmAM A pustakanI zarUAta thaI kharI paNa zrI zatAvadhAnIjI mahArAjanI tabiyata nAdurasta thavAthI theDeja bhAga tyAM lakhAyo ane pustakano ghaNe bhAga ajameramAM lakhI zakAya. pustakanA lekhana mATe AgrA (mAnapADA) nA zrI saMghe sahAyatA ApI hatI, tathA AgrAmAMnA ciraMjIva pustakAlayanA saMcAlakoe temaja upAdhyAya vIravijaya pustakAlayanA saMcAlakoe pitA pAsenAM pustake udAra bhAve jyAre joIe tyAre mahArAjazrInI samakSa mUka
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAnI tatparatA dAkhavI hatI. te uparAMta seThiyA jaina pustakAlaya bIkAnere saMkhyAbaMdha pustake bIjI jagAe mokalyAM hatAM, tathA vaidika pustakAlaya ajamere paNa pustake jevAnI vyavasthA karI ApavAmAM khUba udAratA batAvI hatI te saune atre AbhAra mAnavAmAM Ave che. vizeSamAM munizrI amaracaMdrajI, paM. rAmakRSNajI zAstrI, zrImAna ratanalAlajI DesI, paM. pUrNacaMdrajI daka Adi mahAnubhAvoe A pustakalekhanamAM uddharaNe jovAmAM zrI zatAvadhAnIjI mahArAjazrIne sahAyatA karI che, te badala paNa ame temane saune AbhAra mAnIe chIe. ajameramAM ane puSkaramAM pustakalekhana punaH AgaLa vadhyuM ane pUruM thayuM, tyAre lekhanane aMge paDatI jarUrIyAta pUrI pADavA mATe ajamerane zrI saMgha paNa dhanyavAdane pAtra che. A rIte A graMtha taiyAra thaIne Aje vAcakonA hAthamAM pahoMce che. pAThakavRMda A pustakane saMpUrNatayA vAMcIne manana karaze ane megyatA prApta karaze te lekhakane parizrama saphaLa thaye lekhAze. nivedaka, tA. 12-3-1940 dhIrajalAla ke. turakhIyA khyAvara. kalyANamalajI vaida maMtrI, zrI jaina sAhityapracAraka samiti
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmi kA manuSya jyAre potAnA nityanA vyApAramAMthI mAthuM uMcuM karIne dizAomAM daSTipAta kare che tyAre te eka Azcaryane anubhave che.. AvaDuM meATuM vizva kANe ane zAmATe banAvyuM haze, temAMnA eka nAnA aMzarUpa A pRthvInuM kayuM sthAna haze, pRthvImAMnA eka hAlatA cAlatA mANasa pAte kayAMthI AvyA haze ane zAmATe AvyA. haze ? A badhuM jeNe banAvyuM haze tenAmAM keTalI badhI zakti haze ? evI zakti pAtAmAM paNa kAi vAra AvI zake kharI ? Ave te kevI rIte Ave? vizvanI vizALatA, temAM karatAM sUrya-caMdra-nakSatrA, A pRthvInA jevIja aneka pRthvIe, e badhAMnA cAlI rahelA nityakrama e badhuM jotAM tenI vicArazakti kuMThita thai jAya che ane buddhinA vega thaMbhI jAya che. tene naitti naiti' dhoSa karanArA tattvavettA RSimunio sAMbhare che ane pAte e vicAra karavA. mATe kevA pAmara buddhivALA che tenuM tene bhAna thAya che. chatAM e viSe vicAra karavAnuM mAnavanI muddhie kadApi cheDayuM. nathI. teNe muddhinA vyApArA calAvyA ja karyAM che; nirNayA karyAM che,. te pheravyA che ane navA nirNayA karyAM che. te pahelAM jue che ke dareka vastu pRthvI, pANI, agni, vAyu ane AkAza e pAMca tattvAnI mane che ane kAI tene banAvanAra hAya che. kuMbhAra mATIne ghaDe! banAve che tyAre mATI ane pANI meLavIne tene kAceA dhATa kare che, pachI tene vAyuthI sUkave che, agnithI tapAve che ane aMdara-pelANamAM ane ahAra AkAzatattva vyApI raheluM hoya che. tevIja rIte A jagat rUpI dhaDe| paNa pAMca tattvanA che ane tene banAvanAra kAI mahAna kuMbhAra heAvA joI eN. A kalpanAne AdhAre te dhaTa ane jagata kheune tulanAmAM samAna mAnavA prerAya che ane pachI tene sarjanAranA vyaktitvanI aneka kalpanA dADAve che..
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ A kalpanAe bahuvidha zaktio upara jagatanA sarjananuM ApaNuM karyuM che. hiMduonA vede, upaniSade ane purANa, krizciyunenuM bAIbala, muslImenuM kurAna, jarastIonA dharmagraMtha, janonA sUtragraMtha ane vaijJAnikonAM vijJAnasaMzodhana e badhAMmAM tareha tarehanI zaktio A jagatanA astitvanI kAraNabhUta tarIke ullekhavAmAM AvI che. "sRSTi' zabdamAM 6 dhAtu paNa ema ja kahI rahyo che ke te kaI zaktie kareluM sarjana che. paraMtu e sarjana vinA vivAde kahe che ke teo potapotAnA nirNayo viSe ekamata nathI. tethI AgaLa vadhIne ema paNa kahI zakAya ke jagatane AdikALa hajIsudhI koI paNa nirNAta karI zakayuM nathI. eka vedanI ja vAta karIe to temAMthI sRSTinA saMbaMdhamAM aneka vAde pracalita thayA che. eka vAda aneka devoe A jagata utpanna karyuM ane rahyuM hovAnuM kahe che. bIje vAda brahmamAMthI jagata utpanna thayuM hovAnuM kahe che. trIje vAda brahmane sthAne Idane sthApe che. ethe idrane sthAne Izvarane mUkI tene guNavizeSathI yukta eka prakArane AtmA kalpe che. pAMcame vAda prakRti ane purUSane jagatanAM Adi kAraNarUpa kahe che. tene AdhAre upaniSatkAre ane purANakAroe doDAvelI bIjI kalpanAo paNa aneka che. keI prakRtine upAdAna kAraNa mAne che ane purUSane nimitta kAraNa mAne che, te kaI purUSane upAdAna ane prakRtine nimitta mAne che. koI eka aMDamAMthI pRthvInuM sarjana thaeluM kahe che te kaI paramAtmAnA avatAre tenuM sarjana karyuM ema kahe che. kaI jagatane svayaMbhUkRta mAne che te kaI brAsarjita jagata mAne che. eja rIte sRSTinA sarjananuM Aje paNa prajApati, virA, mana, dhAtA, vizvakarmA, ItyAdi upara karavAmAM Ave che ane sarjanamAM vaparAyelA to saMbaMdhe paNa vizALa vividhatA dRSTigocara thAya che. AtmasRSTi, kuMbhasRSTi, ajasRSTi, brahmasRSTi, karmasRSTi, eMkArasRSTi, prada
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTi, parasparaSTi evA sRSTinA aneka prakAre paNa e tattvavidee ullekhyA che. ema uttara-uttara vAda pUrva-pUrva vAdanuM khaMDana karIne svavAdanuM khaMDana karavAmAM badhI zakti ane kalpanAone upayoga kare che. AryasamAja vedanI eka navIna zAkhA che ane temAM vedAMta, sAMkhya ane nyAya darzanane AdhAre sRSTiprakriyA kalpavAmAM AvI che. vedAMta brahmane jagata upAdAna kAraNa mAne che, AryasamAja tene nimitta kAraNa mAne che; punaH nimitta kAraNanA te bhAga pADe che, eka mukhya ane bIjuM sAdhAraNa. e traNe prakAranAM kAraNemAMthI te sRSTiprakriyA thaelI mAne che. veda ane upaniSadonI sRSTiprakriyAnI vividhatA joIne AgaLa vadhIe chIe te vidhavidha purANanI sRSTiprakriyA vaLI vadhu vividhatAbharI dekhAI Ave che. eka purANa sRSTikartAne sthAne purUSaneviSNune, bIjuM brahmAne, trIjuM brahmane, cothuM zaktine, pAMcamuM sUryane, chaThuM nArAyaNane, sAtamuM Izvarane-virAne, ema jUdI jUdI nirAkAra vyakti-zaktine sthApe che, ane citra-vicitra sarjana-pralayane krama batAve che. purANonAM sRSTi viSayaka tArata uparathI ja joI zakAya che ke manuSya prANunI sthULa dRSTine dekhAya ane samajAya evI rItanI ja enI prakriyA kalpavAmAM AvI che ane mukhya eka adhiSThAtA deva ke avatAranI divyatAnuM aMjana manuSyanI AMkhomAM AMjIne e adhiSThAtA prati bhakti manuSya prANImAM upajAvavAmAM AvI che. krizciyana sRSTi, IsalAmanI sRSTi ane jarathostIonI sRSTi viSenI je je kalpanAo te te dharmanA graMthamAMthI maLe che te badhI mAtra sRSTikartA devanI ja kRti heya ema kahe che ane e vastu svarUpe jUdo paratu mUlataH eka sarakhe anekadevavAda ja che. manuSyanI buddhi thAkIne jyAM AgaLa thele che tyAM AgaLa te divya zaktinI ja kalpanA karIne calAvI le che, ema A badhA sRSTi
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ katvavAda uparathI joI zakAya che. A divya zaktinuM darzana kAie karyuM hatuM nathI, mAtra tenI kRtie uparathI kalpanA karIne tenI zaktimattAnuM citra pahelAM cittamAM AlekhavAmAM AvyuM hAya che. e zaktinA karaze AkAra hAtA nathI--te nirAkAra hAya che, tene anirvacanIya paNa mAnavAmAM Ave che, chatAM janatAnA magajamAM tenuM reSAMkana karavAne tene vANIthI AMdhavAmAM Ave che. dareka deza ane dharmanA graMthAmAM eka ja divya zaktinAM je jUdAM jUdAM svarUpe vANIdvArA AlekhavAmAM AvyAM che, te badhAM eka khIthI jUdAM paDe che, kAraNake tene vANIbadda karanArAonAM ane te svarUpane pichANuvA icchatA janasamudAyanAM deza, kALa ane paristhiti jUdAM jUtAM hAya che. e divya zaktine vANIbaddha karanArA darzakA ane vicAra| punaH ekabIjAnAM matAnuM khaMDana paNa kare che, kAraNake eka darzaka kiMvA vicArakane je kalpanA ane darzana ucita lAge che te bIjAne aNubaMdhaesatAM lAge che. A kAraNathIja e kha'Dana~maMDana bahudhA buddhinAja viSaye ane kalpanAnA srotA rUpa hAya che. je adaSTa zakti nirAkAra che tene punaH sAkAra mAnIne keTalArkA tenA AkAra kalpe che ane dhaDe che, ane e sAkAratAmAM je jUdA jUdA matabheddA paDe che, te paNa AkAranA aucitya paratve mAtra tarkAe laDAvelI kalpanAe heAya che. A badhA kalpanAvyApAramAM uttameAttama ane mAnavajIvanane UrdhvagAmI kare tevI sudhaTata kalpanA kaI tenA paNa keTalAkA vicAra kare che ane peAtAnA izvaranuM svarUpa ghaDe che. A sRSTivAda ane zvara' graMthamAM lekhake sRSTikartRtvavAdanI adhI kalpanAo ane tenAM kAraNeAnI vistArathI tapAsa lIdhI che. vaidika matAnuyAyIoe eka dare siSTranA jUdA jUdA ogaNIsa prakArA noMdhyA che, parantu dareka prakAranA saMbaMdhamAM jUdA jUdA matanA vicArakAe zaMkAzIlatA ja vyakta karI che. eka ana tazaktimaya
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmamAMthI A AkhuM jagata utpanna thayuM evI mAnyatA upara jaNAvelA vAdemAMnA ghaNAmAM darzAvelI jovAmAM Ave che joke punaH brahmanA svarUpa viSe matAMtare che ane te kAraNe teomAM punaH upabhede paDyA che. paraMtu gUMdanA nAsadIya sUktamAMnI RcAo kahI rahI che ke e badhA buddhiyukta vAdavivAda chatAM jagat ane jagatkartA saMbaMdhI ke kazuM jANatuM nathI ! iyaM vimRSTiyaMta AbabhUva / yadi vA dadhe yadi vA na / yo'syAdhyakSaH parame vyomana-tso aMga veda yadi vA na veda / / arthAta-A vizeSasRSTi zemAMthI utpanna thaI, athavA koIe tene dhAraNa ke na karI, athavA tene adhyakSa parama AkAzamAM rahe che ke nahi, te keNuM jANe che? A ekaja RcA uparathI mAlUma paDe che ke jagatanA nimitta ke upAdAna kAraNa viSe kaI kazuM jANatuM nathI evo abhiprAya vedakAlIna RSione paNa hatA.' mImAMsAdarzanane paNa eja dhvani che. pUrva mImAMsAkAra jemini RSinA mImAMsAdarzananA pustaka "zAstradIpikA ane zlovAtikanuM parizIlana je karIe to jaNAI Ave che ke sRSTi ane tenA katvanI vicAraNAmAM e RSivarSe gatAnugatikatAnuM avalaMbana karyuM nathI. mImAMsAdarzane itara darzanenI badhI dalIle ane zaMkAonuM nirasana karIne sthApyuM che ke -sRSTinI Adi heya evo keI kALa che nahi, jagata hamezAM AvA prakAranuM ja che.e kaI kALa agAu Avyo nathI ke jemAM A jagata kAMI paNa hatuM nahi. eja rIte IzvaraphtatvanA saMbaMdhamAM paNa Itara sarva darzanavAdIone teNe kahI dIdhuM che ke Izvara pite janmamaraNarahita che, te bIjA padArthone utpanna na kare ane karavA Icche to eka kSaNamAM ja badhuM karI zake, zAmATe krame krame-vilaMbe vilaMbe kare ? samayane paripAka thaye ja kAryo thAya che tene badale Izvara eka kSaNamAMja varSonuM badhuM kArya karI nAMkhe. ghaDo banAvanAra kuMbhAra che tethI jagata rUpI ghaTa banAva
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 nArI eka mahAna kuMbhAra hAvA joie, evuM anumAna jo karyo karA, teA udheI nA rADA joI ne Azcarya pAmanArane paNa temAM kuMbhAranA kAryanI bhrAnti thAya ! eTale buddhi peAtAnI gati karatAM jyAM zArka ke aTake tyAM Izvara ane tenI agamya zaktine vacce lAvavI e akAraNa che evA jema mImAMsAdarzanane abhiprAya che, tema sAMkhyadarzananA, yeAgadarzananA ane naiyAyikAnA kathananA paNa pradhAna sUra che. ane e badhAM darzane vedAnuyAyI ja che. Aje te AkhA jagatamAM vijJAnayuga vartI rahyo che. te pratyakSapaNAne ja pratItikara mAne che ane tethI vijJAne karelI zeAdhee aneka dharmazAstragraMtheAmAMnI gaNatrIe ane vidhAnAne zaMkAzIlatAnI kATimAM mUkI dIdhAM che. jagatanA astitva saMbaMdhI khAIkhala bhale ema kahe ke A STinA AraMbha IzunI pUrve 3483 ke 4004 varSe thaeleA, paNa e khristAnuyAyI vaijJAnikeAja kahe che ke e vAta mAnavAlAyaka nathI. preA. jolI kahe che ke pRthvInI umara 10 karoDa varSanI heAvI joI e ane manusmRtinI gaNatrI uparathI 197 karADa varSanI pRthvInI umara Thare che. parantu Aje AgaLa vadhI rahelI vaijJAnika zeAdhA e badhAM anumAnane mithyA TharAve che. je yureniyama nAmanI dhAtumAMthI reDiyama nIkaLe che te yureniyamane reDiyama rUpa banavA mATe sADI sAta ajaba varSo joie che evI vaijJAnikAe gaNatrI karI che ane eka tAlA reDiyama mATe 30 lAkha teAlA yureniyama joI e che! A uparathI pRthvI keTalI jUnI haze tenI kalpanA karI zakAya, paNa gaNatrI te hija. AInsTAInanA ' lA eka rileTiviTI ' ( sAkSepavAda ) te kahe che ke padArtha ane zakti ekaja che; temAM parivartana thAya che paNa tene! nAza kadApi thatA ja nathI. sUrya anata samayathI garamI ApyA kare che. parantu e garamIne nAza thatA nathI, mAtra tenuM
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ parivartana thayA kare che. eja garamI jhIlIne pRthvInA peTALamAM kAyelA pAke che, e ja garamI jhIlIne vanaspati phaLe che ane vadhe che; e keyalA ane lAkaDAM punaH baLIne garamI Ape che. Ama pratyeka padArtha ane zaktinuM rUpAMtara thayA kare che-tene nAza thato nathI. pratyeka padArtha ane zakti saMbaMdhI Ama sApekSavAdanI dRSTie vicAra karanArane jagatanA anAdi ane IzvaranA akartutvanI samaja ApavAmAM A graMthamAMnuM vaijJAnika sRSTiparAmarza" prakaraNa khUba madadagAra bane tevuM nirUpAyuM che. Ama sRSTivAda ane sRSTikartavavAdanA saMbaMdhamAM nirIzvaravAdI darzanee je kAMI kahyuM che ane vijJAna je hajI prAgapUrvaka siddha karI rahyuM che, te jaina sUtra sUtrakRtAMganI thoDI paMktiomAM kaheluM che. devosa, brahmasa, IzvarakRta, prakRti AdikRti, svayaMbhUkRta, aMDakRta, brahmAkRta, evAM judAM judAM je vidhAne karavAmAM Ave che temAM jagata kRta-kareluM-keIthI banAvAyeluM che e bhAva rahelo che e vidhAnanA saMbaMdhamAM bhagavAna mahAvIra kahe che ke sarahiM pariyArahi, loyaM bayA kaDeti y| tataM te Na viyANaMti, Na viNAsI kayAivi // arthAta-e sau vAdIe pitAnI yuktithI loka (jagata) karAyeluM che ema bele che, paraMtu teo tatvane "voka kadI paNa vinAzI nathI" e tattvane jANatA nathI. mahAvIranA kALamAM jagatanA katva astRtvanA saMbaMdhamAM je mukhya vAdo pracalita hatA te vAdane sparzIne mahAvIre A paMkitaomAM je vidhAna karyuM che ke jagata keIe banAvyuM nathI ane tene kadApi nAza thavAne nathI e vidhAnanuM A graMthamAM vistRta rIte pratipAdana karavAmAM AvyuM che. pustakanA uttara khaMDamAM e pratipAdana karavAmAM mukhyatve mImAMsAdarzanane, sRSTiviSayaka vijJAnavAdane ane jaina darzanane AdhAra levAmAM Avyo che. e traNenA kathitavyane je samanvaya karIe to
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ e ja niSpanna thAya che ke jagatamAM kaI dravya ke zakta vadhatIghaTatI nathI, mAtra pudagalo-paramANuo nijamAM rahelA svabhAvane anusarIne lIlA kare che ane e lIlAthI tareha tarehanAM sthaLa parivartano mAnavanAM carmacakSuone dekhAya che. e padgalone utkarSa apakarSa thAya che paNa kadApi nAza thato nathI, temaja e utkarSa-apakarSa mATe keInA niyaMtraNa ke niyamananI tene jarUra rahetI nathI. sUryacaMdra-graho ane jagatamAM thatA puganA utkarSa-apakarSane Ama nirAkAra IzvaranI ke sarvazaktimaya brahmanI lIlA mAnavI e sughaTita kalpanA paNa karatI nathI. jANutA tatvavidda zrI. kizoralAla mazarUvALA kahe che tema "anubhava yathArtha ane ayathArtha bane jAtano hoI zake che; vaLI anubhava ane anubhavane khulAso (upapatti) emAM pharaka che. AthI anubhavanAM vacane ke upapatti paNa mAtra vicAravAyogya ja gaNAya; e anubhava ane tenI utpatti ApaNuM anubhava ane vicAramAM jeTale aMze Utare, teTale aMze te bhAnya thAya. prAcIna kALathI te Aja sudhI jeTale aMze UMDA vicArakAnA anubhava ane tenI upapattimAM ekasarakhApaNuM che, teTale aMzeja zAstromAM pramANabhUtatA Ave che." paratu AvuM ekasarakhApaNuM sRSTikatRtvavAdamAM nathI, te A graMthanAM judAM judAM prakaraNe uparathI joi zakAya che. anubhava karatAMya vizeSa temAM tarka, anumAna ane kalpanA che ane zrI. mazarUvALA ja kahe che ke "eka bAjue anubhava ane bIjI bAjue tarka, anumAna ke kalpanA e be vacce bahu bheda che. anumAnane siddhAMta samajavAnI ke kalpanAne satya samajavAnI bhUla thavI e satyazodhanamAM moTI khADIo che." vastutaH satyazodhana kivA siddhAMta, anubhava ane prayogathI zodhAyo acala niyama hovo joIe. mImAMsAkAra pratyakSa pramANane anubhava mAne che, tarka ane kalpanAthI raju karavAmAM AvatA vAdane nahi; ane vijJAnazAstra prayoga dvArA siddha kare che ke sRSTine
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. AdikALa ke tenuM kartRtva nizcita karI zakAya tema nathI. Ama anubhava ane prayoganuM mizraNa jaina matAnusAra jagatanA anAditya ane akartutva taraphaja vizeSa pramANamAM DhaLe che e A graMthanA racayitAe vistArathI samajAvyuM che. - "sRSTivAda ane Izvara" keTalAka vAdenuM khaMDana kare che ane eka vAdanuM khaMDana kare che, eTale tene khaMDana-maMDananuM eka pustaka kahevAmAM vAMdho nathI. AvuM pustaka AjanI janatA upara upakAra karI zake kharuM? dhArmika khaMDana-maMDana AjanA kALamAM ghaNAne anAvazyaka lAge che kAraNake temAMthI vAdo ane vitaMDAo janme che ane satyazodhana te dUra rahyuM paNa kalaha vadhe che. saumya ane pratipAdaka zailIe lakhAyeluM A pustaka khaMDana-maMDananuM hovA chatAM eka rIte AjanI janatA ke je svAvalaMbananA mArga prati rUci dharAve che, tene upayogI thaI paDaze kharuM. Izvara cheja nahi, evA nAstikavAdanI te tarapheNa karatuM nathI, paraMtu jagatane kartA Izvara nathI ane chanA satkArya-apakAryane niyaMtA Izvara nathI, Izvara te parama mukta dazAe pahoMcelo AtmA che ane manuSya paNa e dazAne pitAnI AdhyAtmika kamANIthIja raLavAnI che, potAnA ja purUSArtha upara AdhAra rAkhavAno che, evuM upakAraka sUcana A graMthana ekaMdara dhvani kare che. IzvaranuM sRSTikartApada ane jaganiyaMtApada janatAne niSkriya ane pramAdI banAvavAmAM sAdhanabhUta bane che, ane purUSArthane te gauNa banAve che. e rIte joIe te A graMthanuM tattva purUSArthavAdI che. graMthanuM parizIlana karanAra e tattvanI tAravaNI karI zake tema che ane baMdha tathA mokSanA kAraNabhUta karmane pichANane purUSArthayukta jIvana jIvI zake tema che. cunIlAla vardhamAna zAha,
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ saphata sa 1 atha. atharve saM 2 ama0 3 A pu 4 utta. 5 upA + 10 Rg 8 aMta. zrA. 9 kApa 10 kA. pu 11 rUma puru sRSTivAdAntagata pramANugraMthAnI saMketasUcI. saskaraNa Adi pa'. RSikumAra rAmaca'dra zarmA sanAtana dharma catrAlaya, granthanuM nAma athavaveda sahitA amarakASa AtmapurANa uttarAdhyayanasUtra upAsakadazAMgasUtra uvavAI sUtra Rgveda: sAyaNabhASya sahita aitareya brAhmaNa kApaniSad kAlikApurANa kUrma purANa murAdAbAda mAsTara khelADIlAla enDa sansa geApAla nArAyaNa kaMpanI muMbaI sukhadevasahAya .. "" " .. "" vAlAprasAda haidarAbAda .. "" AnandrAzrama, pUnA aSThAvi'zatyupaniSadniSNu casAgara presa muMbai khemarAja zrIkRSNadAsa muMbaI "" prakAzana saMvata Adi saMvat 1987 san 1931 zaka 1827 vIra saMvat 2446 asUcaka adhyAya Adi kArDa, anuvAka, adhyAya sUkta, RcA. .. .. adhyayana. pRSTha. .. " san 1867 maNDala, sUkta, matra. kArDa, va, zrlAka. adhyAya, zlAka. adhyayana, gAthA san 1931 pacikA, adhyAya, khaDa. san 1923 adhyAya, vallI, maMtra saMvat 1948 adhyAya, zlAka, savat 1962 "" . 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUnA 12 ku. yajura kRSNa yajurveda - sAyaNabhASyaH AnaMdAzrama, sana 1898 kArDa, prapAThaka, tai0 brA taitareya-brAhmaNa anuvAda. 13 ku. yaju. kRSNayajurveda che e sana 1900 e che , tai0 saM0 taitareya saMhitA 14 koSI kauSItakI upaniSad aSTAviMzayupaniSadantargata, sana 1923 nirNayasAgara presa muMbaI 15 gItA bhagavadgItA bAlagaMgAdhara tilaka : anuvA- saMvata 1974 adhyAya, zloka. mAdhavarAva sakhe, kesarI khesa punA 16 guru kuru | gujarAtI anuvAdavALuM bhASAMtarakta-zeramahamada hijarI sana prakaraNa, Ayata. kurAne zarIpha-u esaphahAnidhi musatahAI 1318 karaAne majIda gujapripresa-muMbaI tarajuma. (muslIma dharma pustaka) 17 0 brA. gopatha brAhmaNa, saMpAdaka kSemakaraNadAsa trivedI, sana 1924 prapAThaka, kaDikA. gepa0 pUrva bhAga. prayAga. 18 chAnda chAjopaniSadu saMpA. gokhale gaNeza zAstrI sana 1910 prapAThaka, khaDa, maMtra AnaMdAzrama, pUnA 18 jetara prajainatavaprakAza pUjya ame lakhatraSijI kRta. sana 1931 pRSTha cothI AvRtti, kismatI bradharsa haidarAbAda
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20ta0 khA0 0 21 ta. sa 22 ta0 0 23 tai. Ara0 24 tai0 350 25 40 ti. bhA0 tamAma khAradeha avatA (pArasI dharmapustaka) jahAMgIra khIM, karANIvAlI nai DhabanI chatrIza munAjAta sAthe prakA. jahAMgIra bInA putrA vaheArA bAra-kATa, muMbaI. tattvasa graha-bauddhdana khaudA senTrala lAyabrerI AcAya zAntirakSita kRta. tattvArtha sUtra atareya AraNyaka utareya upaniSad dayAnanda timira bhAskara. devIbhAgavata purANa 26 de0 bhA. pu 27 ni deva 28 tyA kA ra nyA.vA bhA0 nyAyadarzana vAtsyAyana bhAgya niMkta "devakA Da nyAyakArikAvalI saMpA. 50 sukhalAlajI prakA. gujarAta vidyApITha amadAvAda AnaMdAzrama mudraNAlaya, pUnA ,, "" .. pa'. jvAlAprasAda mizrakRta pra0 khemarAja zrIkRSNadAsa muMbaI prakA. khemarAja zrIkRSNadAsa muMbaI zrI veMkaTezvara presa muMbaI nicasAgara presa muMbaI radhuttama racita bhASyacaMdra ma0ma. gaMgAnAtha srAkRta uddAta, prakA. caukhaMbhA saMskRta pustakAlaya banArasa. san 1299 yajadejaradI san 1926 zlAka saMvat 1986 adhyAya, sUtra san 1898 san 1898 vallI, khaNDa, matra, saMvat 1955 pRSTha saMvat 1976 khaNDa, andhyAya, zlAka, saMvat 1982 adhyAya, pAda, khaNDa. san 1929 kArikA. ' sana 1926 adhyAya, pAda, sUtra o
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ sana 1874 adhyAya, Ahika sUtra ka. sana 1994 khalDa, adhyAya, sana 1912 pariccheda, pRSTha. sana 1908 pustaka, adhyAya. 30 nyA. sU0 nyAyadarazana sUtra chavAnaMda vidyAsAgara kalakattA. 31 pa. pu. padmapurANu AnandAzrama mudraNAlaya pUnA 32 prakamA. prameya kamala mArtaDa nirNayasAgara presa muMbaI 33 bA. gu bAIbalaH gujarAtI AyurIza mIzana presa, anuvAda urphe pavitra zAstraH junA ane navo karAra. utpatti pustaka adhyAya gaNunA che , nirgamana ,, prakaTIkaraNa, mAtthI levIya che 34 baha0 sana 1923 adhyAya, brAhANa, maMtra bahadA zamuela , bRhadAraNyaka upaniSad saMpA, bAbu jAlamasiMha prakA0 navalakizora presa lakhanau. zAMkarabhASya AnaMdagiriTIkA AnaMdAzrama mudraNAlaya pUnA brahmapurANa AnaMdAzrama pUnA. sana 1927 35 brahmA puru sana 1885 adhyAya, zloka.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 bra. vai. brahmavaivarta purANa 1 AnaMdAzrama, pUnA. saMvata 1988 adhyAya, zloka brahma vai0 : 2 khemarAja zrIkRSNadAsa muMbaI. 37 brahma sU0 brahmasUtra zAMkarabhASya khemarAja zrIkRSNadAsa muMbaI saMvata 1970 adhyAya, pAda, sUtra sahita. 38 bhaga bhagavatI satra saTIka AgamAdaya samiti sana 1921 zataka, udezaka, sUtra. bhAvanagara, 39 manu manusmRti kullakATa nirNayasAgara presa muMbaI sana 1902 adhyAya, leka. TIkA. 40 ma. bhA. mahAbhArata 50 parva dAmodara sAtavalekara aidha saMvat 1980 adhyAya, leka, mahA bhAi azva azvameghaparva Adi. Adiparva zAM-zAnti zAntiparva 41 mAtra puka mArkaDeya-purANa. khemarAja zrIkRSNadAsa muMbaI saMvata 1981 42 muMDa muDakopaniSadu (IzAdi vaidika yaMtrAlaya ajamera saMvata 1960 muDaka, khaMDa dasa upaniSadu antargata) 43 maisupa0 upaniSadU samuccayAMtargata AnaMdAzrama presa pUnA. sana 125 pRSTha. maitrI upaniSada, 44 yuda hiM. yuropIyadarzana-hiMdI prakAkAzI nAgarI pAMDeya rAmAvatAra pracAriNI sabhA-banArasa. rAmAM kata.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 che. sUtra yogadarzanasUtra: vyAsa AnaMdAzrama mudraNAlaya, sana 1918 adhyAya, sUtra. bhASya ane vAcaspati pUnA. tathA bhojadeva TIkA. 46 la0 pra lokaprakAza Agodaya samiti saMvata 1985 sarga, zloka vinayavijayakRta bhAvanagara 47 10 pu. varAha purANa khemarAja zrIkRSNadAsa muMbaI saMvata 1980 adhyAya, loka 48 zataka brA. zatapatha brAhmaNa royala ekeDemI presa. saMvata 185ra kASTha, adhyAya, brAhmaNa, kaDikA. 49 zA dI zAstradIpikA (mImAMsA) nirNayasAgara presa, muMbaI sana 1915 adhyAya, pAda, sUtra 50 zAha vA. zAstravArtAsamuccaya devacaMda lAlabhAI saMvata 1970 stabaka, leka pA zi0 50 zivapurANa khemarAja zrIkRSNadAsa muMbaI saMvata 195ra saMhitA,adhyAya,zloka para zu yaju. zukala yajurveda caukhaMbhA saMskRta pustakAlaya sana 1912 kArDa, adhyAya, mAdhya. saM. mAdhyadinI saMhitA banArasa kahiDakA. 53 zvetAzvatra zvetAzvatara upaniSadu khemarAja zrIkRSNadAsa muMbaI saMvata 1953 adhyAya, maMtra aSTAdazopaniSadaMtargata 54 lo. vA. lokavAtiMka (mImAMsA) caukhaMbhA saMskRta pustakAlaya sana 1899 adhikaraNa, loka. kumArilabhaTTakRta, pArtha banArasa. sArathipraNIta nyAya ratnAkara TIkA sahita. 55 sa. pra. hi0 satyArtha prakAza hiMdI vaidika yaMtrAlaya, ajamera saMvata 1966 pRSTha. navamI AvRtti che.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 sAM kA 57 sAM. 40 5 sAma. v 60 sUca sAMkhya kArikA 61 sUca. TI 62 sau 50 (1) sAMkhyadarzana : vijJAna bhikSukRta sAMkhya pravacana bhASya sahita sAmba. pu. sAmbhapurANa jayakRSNadAsa haridAsa caukha'bhA saskRta pustakAlaya sAmaveda (2) sAMkhyadarzanaH ani- 50 jIvanAnaMda vidyAsAgara san 1916 rUdhdha vRtti ane ma. bhaTTAcAryuM, vAcaspati ma pramathanAtha yantrAlaya, kalakattA. praNIta tabhUSaNa TIkA sahita caukha'bhA saMskRta pustakAlaya san 1907 banAsa. sana 1922 vaidika catrAlaya ajamera sa'vat 1957 khemarAja zrIkRSNadAsa muMbaI saMvat 1956 AgamAya samiti sana 1917 sUyagaDAMga sUtra bhAvanagara. sUcagaDAMgasUtra TIkA AgamAdaya samiti bhAvanagara. sauraparivAra-gaurakhaprasAda hindusthAnI ekeDemI IlAkhAda yunivarsITI. sayukta prAnta. "" sana 1931 kArikA. adhyAya, satra ,, ', prapAThaka, adhyAya, khaNDa, sUkta, matra aghyAya, zlAka zrutattva, adhyayana, uddezaka, gAthA. ,, 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pustaka maLavAnAM sthAna zrI dhIrajalAla kezavalAla turakhIyA jaina gurUkuLa, byAvara zrI agaracaMdajI bheroMdAnajI seThiyA, bikAnera, zrI uttamalAla kIracaMda, lAla baMgalA, ghATakApara zrI jIvaNalAla chaganalAla saghavI pAMcabhAInI pALa, sthAnakavAsI jaina kAryAlaya, amadAvAda.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jaina sAhityapracAraka samiti pAsethI maLatAM anya uttama pustakA. 1 jaina siddhAMta kAmudI [pa'0 ratnacaMdrajI kRta adha mAgadhI vyAkaraNa] 2 bhAvanAzataka [hiMdI bhAvAtha ane vivecana sahita] 1 mUlya rU. pa 3 bhAvanAzataka [hiMdI padyAnuvAda ane bhAvA] 4 vyakImudI-prathama bhAga. [hiMdI bhAvAtha ane vivecana sahita] 5 kartavyAdI dvitIya bhAga. [hiMdI bhAvAtha ane vivecana sahita] 6 kartavyamudI-prathama bhAga. (padyAnuvAda hiMdI ) 7 kANusaMvAda (hiMdI) 8 kAraNusaMvAda (gujarAtI ) 9 revatIdAna samAlAcanA 10 sAhityasaMzAdhana kI AvazyaktA 11 nityastutipADha (bhaktAmarAdi staMtra) 12 bhajanapada puSpavATikA rU. 15 2. za rU. 1 rU. 1 2. ga 4 prAptisthAna:dhIrajalAla kezavalAla turakhIyA, jaina gurUkuLa, myAvara.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAstabhUSaNa zatAvadhAnI paM. munirAja zrI ratnacaMdrajI dvArA saMpAdita ardhamAgadhI koSa (sacitra) prAkRta, saMskRta, aMgrejI, hiMdI ane gujarAtI bhASAmAM (bhAga 1, 2, 3, 4 ane 5) dareka bhAganuM mUlya rU. 10 che. badhA bhAgo sAthe lenArane mATe mUlya rU. 40 paDaze. TapAla kharca rdu. dareka bhAganI pRSThasaMkhyA 800 thI 1000 nI vacce che. A ardhamAgadhI keSa viSe ITalI, jarmanI Adi dezonA vidyApIThanA prophesaranA aneka abhiprAye hArdika dhanyavAdanI sAthe AvyA che. bhAratanA ane paradezanA aneka vidvAnoe A koSane vidvAne, vidyArthIo, pustakAlaya ane graMthakAra vagerene mATe atyaMta upayogI rahevAne abhiprAya Ape che. mAtra theDI prata sIlIkamAM che. A pustaka para seMkaDe 1ra TakA kamIzana ApavAmAM Avaze. prAptisthAnaHdhIrajalAla kezavalAla turakhIyA, jaina gurUkuLa, khyAvara.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha pati azuddha zuddha 222 mo yo 17 prArthanA 26 tenA tene 13 brahmApAsaka brahmopAsaka ca prAthanA 3 4 1 28 5 30 3 arthavaLA 30 34 35 25 44 7 ApaNe pUNa ma mAMthI 24 svava'bhU-svayaMbhU 45 6 nIca 46 17 47 50 64 6. ha 101 110 7 uttara 111 112 10 tho 115 4 gAyatrA 120 27 nathI ? lAgatuM avALA sAMkhya pU ma mAMthI zuddhipatra nIce sava maharSi sava 4 mahaSi 24 anvatara manvantara n savat sarvahat 13 bhAkatRtvAdibhokatRtvA da 70 6 kAraNarU kAraNarUpa 72 9 graSma grISma G3 9 mukta yukta 88 2 praznapAta prApati 15 adhipatya Adhipatya . 19 adhiSTAt adhiSThAtR yo gAyatrI nathI lAgatuM ? pRSTha pakti azuddha yuddha paramAtmAM- paramAtmAmAMthI 122 24 thI 131 1 rAcata racita 139 26 ati zruti 144 1 akendriya ekedriya 20 AnAdi anAdi 144 154 157 4 samudrA samudro 2 AvyA ApyA 159 169 23 lAgyA lAgyA 177 1 tene 178 cAda 185 4 rUA 185 6 hRda 23 247 249 191 1 mAta 194 15 mulane 195 198 200 19 202 20 207 18 209 24 217 20 19 4 19 26 224 20 232 . ha zalpavidya zilpa vidyA 6 savajJa maharSi tene cauda rUdro kama mUrti mukhane sarvajJa maharSi vatA patA chidra:mAM chidromAM manA savara mana savAra savakAlika sa kAlika sava sa sUryamUrti sUya mUrti ugamaNuthI ugamaNethI ene ane rahematanA rahematamAM dazAvela darzAvela
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTa pati azuddha zuddha | pRSTha pati azuddha zuddha taka 254 2 sevaTe sevare 348 5 vijJAnikanI vaijJAnikonI 257 6 ezaya ema 351 26 dhvanimAga dhvanimArga 262 21 prapaMnI prapaMcanI 35ra 11 vidda vidudda 266 22 mRtpiDanA mRpiMDanA 3pa7 8 gAma gautama 267 13 savanAM sarvanAM 360 4 vatanA vartana ra71 10 sarva sarva 362 24 vaNa varNa 282 7 atha artha 363 18 pacA paryAya 283 17 avibhAva AvirbhAva 372 8 adhArAdheya AdhArAdheya 285 22 vyAbhacArI vyabhicArI 35 15 visAsA visasA 293 26 spazana sparzana 35 16 pAraNumana pariNamana 294 5 Asaddhi asiddhi 379 15 besaze besaze ra5 10 vadhamya vaidhamya 382 1 sUya sUrya 298 7 pUrvokta pUrvokta 382 7 cayAM caya 35 9 nayAyika taiyAyika 382 25 parivatana parivartana 308 5 savathA sarvathA 384 4 sAkaya sakriya 312 23 kANa? keNu? 386 22 prANAtipA-prANAtipA314 24 janane janone lAdi tAdi 315 11 pUrvapakSA pUrvapakSI 387 18 arigraha parigraha 317 22 cetananI cetana 387 25 ladhutA laghutAne prApta 318 1 upatpanna utpanna 388 9 ADhAra aDhAra 331 23 masUrI maMjUrI 288 3 uva0 utta0 333 8 aMgAza aMgArA 389 7 dhama dharma 335 23 prAvya dhrauvya 397 13 savathA sarvathA 338 25 zrAvya dhrauvya 409 11 saMpUu- gu338 26 relma helma 339 22 vajJAnikoe vaijJAnikoe ndajI ndajI 343 26 sA. sau 411 6 gati jJAti 344 20 sA sau 412 14 rozane temAM 344 25 bhAratavarSanA bhAratavarSanA | 413 17 mUta mUrta
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 8 25 29 22 2 33 35 anukramaNikA prakAzakanuM nivedana ... * * * bhUmikA ... ..... sRSTivAdAntargata pramANagraMthanI saMtasUcI zuddhipatra... ... .. anukramaNikA . sRSTikartavavAdane pUrvapakSa vaidika sRSTidevavAda vaidika sRSTi-brahmavAda vaidika sRSTi-IzvaravAda vaidika saSTi-prakRtivAda vaidika sRSTi-kAlavAda vaidika sRSTi-svabhAvavAda vaidika sRSTicadacchAvAda avatAravAda ane aMDavAda .. tattvasRSTi ... *** sarjana-vinAzavAda ..... .. purUSasUktanI sRSTi [vaidika sRSTino pahelo-bIjo prakAra ].. vaidika sRSTine trIjo prakAra (dhAtA) ... ... vAdaka sRSTine cotho prakAra (prajApati) vaidika sRSTine pAMca prakAra (asurAdi) vaidika sRSTine chaTho prakAra (vizvakarmA).... vaidika sRSTine sAtame prakAra (citi) vaidika saSTine ATha prakAra (prajotpatti) .. *** vaidika sRSTine navamo prakAra (prajApatinI viSayalIlA) vaidika sRSTine dazame prakAra (bhAduSa) ... .. vaidika sRSTine agIArame prakAra (AtmasRSTi) vaidika sRSTine bAramo prakAra (kuMbha sRSTi) .. 37 38 43 53 78 83. . 88 90 94 - 98 * 100 - 105
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 vaidika sRSTine terame prakAra (annasRSTi) vaidika sRSTine caudamA prakAra (brahmasRSTi) vaidika sRSTine paMdarame prakAra (karmasaSTi) vaidika STinA seALamA prakAra (eMkArasRSTi) vaidika sRSTine sattarameA prakAra (prasvedasRSTi) vaidika sRSTine aDhArame prakAra (parasparasRSTi) vaidika siSTane ogaNIsameA prakAra (brahmasRSTi) AryasamAja sRSTi paurANika sRSTi : (1) brehmavaivarta purANa paiArANika sRSTi : (2) mArkaMDeya purANu paurANika sRSTi : (3) zivapurANa paurANika sRSTi : (4) devIbhAgavata paurANika sRSTi : (5) sAMbapurA paurANika sRSTi : (6) kUrmapurANa paurANika sRSTi : (7) varAhapurANu paurANika sRSTi (8) kAlikApurANa paurANika sRSTi (9) AtmapurANa krizciyana sRSTi muslima sRSTi paurANika, muslima ane krizciyana sRSTinI samAlecanA pArasI siSTa izvarakatva-prativAda ... ... ... ... : ... dArzanika-uttara pakSa vaijJAnikaSTiparAmarza jaina jagata-leAkavAda Izvara viSe. jaina kavi nyAmatasiMhanA abhiprAya... Adhunika vidvAneAnA abhiprAye sRSTi saMbaMdhamAM pAzcAtya dArzanike zuM kahe che? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 108 110 111 114 118 120 124 130 148 164 179 185 190 194 195 196 201 208 230 248 250 261 330 354 400 402 413
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane Izvara [ sUyagaDA sUtranI pAMca gAthAonA AdhAre bhinnabhinna dharmAnusAra sRSTi tathA pralayanI sAthe Izvara ne sambandha ane jaina daSTie samanvaya]. sRSTikartutvavAdane pUrva pakSa vedika sRSTi-devavAda lakavAdanA saMbaMdhamAM mahAvIra svAmIe darzAvela anyavAdInI mAnyatAo sudharmasvAmI svaziSya jaMbune saMbhaLAve che. mU0 iNamanaM tu annANaM ihamegesimAhiyaM - devautte ayaM loe baMbhauttetti Avare // ( sUca0 1 2 rUAla ) saM0 chA0 idamanyattu ajJAnaM ihaikeSAmAkhyAtam devopto'yaM lokaH brahmopta ityapare // lokavAdanA saMbaMdhamAM keTalAeka vAdIoe kaheluM vaLI A (nIce darzAvela) bIjAM ajJAna che. te A pramANe (1) A loka-jagata devathI nipajAveluM che. " ' "(2) A loka-jagata devathI rakSaNa karAyeluM che." (3) A loka-jagata devanA putra rUpa che."
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 suSTivAda ane Izvara "(4) A leka-jagata brahmanuM nipajAveluM che." ema aparavAdInuM kahevuM che. vivecana-AMhi srAnTanA saMbaMdhamAM "deva" zabda vaparAyela che, te sRSTivAdanA ItihAsano AraMbhakAla sUcave che. bhAratIya dhArmika jagatamAM sRSTivAdane mukhya pratinidhi vaidika dharma che. mahAvIrasvAmIe ekaja dharmanI vibhinna zAkhAonI sRSTi saMbaMdhI mAnyatAone ullekha karela che. astu. jyAre ApaNe aitihAsika dRSTithI vaidika dharmanuM paryavekSaNa karIe chIe, tyAre vaidika kAla traNa vibhAgamAM heMcAyelo bhaLe cheH saMhitAkAla, brAhmaNakAla, upaniSatakAla. saMhitAkAla stutipradhAna che. brAhmaNakAla yajJayAgAdi karmakAMDa pradhAna che ane upaniSatkAla AtmA paramAtmA Adi dArzanika vicAra pragaTAvanAra jJAnapradhAna che. saMhitAkAlamAM Izvara ke sRSTi saMbaMdhI kaI vyavasthita ciMtana thaeluM jovAmAM AvatuM nathI. te kAlamAM eka Izvarane sthAne aneka de upasthita thAya che je devenI prArthanA ISTasiddhi mATe karavAmAM AvI che. te vakhatanI ISTa vastu khAna, pAna, vastra, kIrti, zatranA saMkaTathI nivAraNa, ityAdika che. juo Rgaveda saMhitAnA mantroasme dhehi zravo bRhad ghumnaM sahasrasaptamaM / indra taarthiniirissH| ( To aa aa 85) atha-he indra ! amane moTI kIrti, bahu dAna sAmarthyayukta dhana tathA aneka rathapUrNa anna Apa. yo revAna mo amIvahA vasuvit puSTivarddhanaH / sa H ziparaMtu caturaH (8s / 28 / 2L) artha -je brahmaNaspati bRhaspati devatA sampattizAlI, rogApasAraka, dhanadAtA, puSTivardhaka ane zIdhraphaladAtA che, te amArA upara anugraha kare.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidika sRSTi-devavAda ita vRtraM sudAnava indreNa sahasA yujA / mA no duHzaMsa Izata / ( To $ rarU. 1 ). artha-dAnaparAyaNa marUto ! balavAna ane sahAyaka indranI sAthe zatrune vinAza kare, jethI duSTa zatru amArA mAlika na banI bese. pAhi no agne rakSasaH pAhi dhUrterarAvNaH pAhi rISata uta vA jighAMsato bRhabhAno yaviSThaya // ( To I rU. 6) artha--he vizAlakiraNa yuvaka agni! amane rAkSasothI bacAvo. dhanadAna karavAvALA dhUrtakathI rakSA karo. hiMsaka pazuthI bacAvo. ghAtaka zatruthI bacAvo. tvaM tasya dvayAvino'ghazaMsasya ksycit| padAbhi tiSTha tpussim| | ( Ts / kara . 4 ) artha-he pUSana deva ! je kaI pratyakSa yA parokSa banne prakArathI haraNa kare che ane aniSTa sAdhana kare che, temanA parapIDaka dehane hame pitAnA pagathI kacaDI nAkho. AvA hajAro maMtro RgavedamAM agni, mitra, varUNa, pUSana, sUrya Adi devonI prArthanA yA upAsanA rUpa che. A prAthanApaddhati mAtra saMhitAyugamAM ja nahi kintu brAhmaNayugamAM paNa pracalita che. tenI sAbitI mATe aitareya brAhmaNanA 33 mA adhyAyamAM darzAvela harizcaMdra ane zunazepanuM upAkhyAna AMhi darzAvavuM upayogI thaI paDaze. IkvAku vaMzamAM vedhasa rAjAno putra harizcaMdra nAme eka suprasiddha rAjA rAjya karato hato. tenI so rANuo hatI paraMtu durbhAgye eke putra na hato. "putra vinA gati thatI nathI" e vAta nArada munie rAjAne ThasAvI hatI tethI rAjAnA manamAM putranI atyanta IcchA hatI. rAjAe putraprAptinA upAyo viSe nAradane pUchatAM nAradaRSie batAvyuM ke "varUNanI prArthanA kare ke "mAre je putra
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane Izvara thaze te eja putrathI tAro yajJa karIza." varUNe te prArthanA svIkArI. phalarUpe eka putranI prApti thaI tenuM nAma rahita rAkhyuM. putra thatAM ja varUNe kahyuM ke he rAjana A putrathI mAro yajJa kara, arthAta putranuM balidAna kara. rAjAe kahyuM ke jyAM sudhI azauca nivRtti na thAya tyAMsudhI te yAgane yogya na gaNAya. daza divasa pachI bIjI vAra varUNe yAcanA karI tyAre kahyuM ke dAMta na Ave tyAMsudhI pazu yajJa yogya na gaNAya. jyAre dAMta AvI gayA tyAre pharI mAgaNI karI tyAre rAjAe kahyuM ke AvelA dAMta paDI jAya ane bIjA navA dAMta na Ave tyAMsudhI yogya na gaNAya. navA dAMta AvyA pachI varUNa Avyo tyAre rAjAe kahyuM ke bIjA pazuo te dAMta AvavAnI sAthe meMgya banI jAya che paNa A kSatriya pazu che mATe jyAM sudhI dhanurvidyAnipuNa na thAya tyAMsudhI yogya na gaNAya. jyAre rehita dhanurvidyAnipuNa thaye tyAre varUNa Avyo ane bali ApavA kahyuM tyAre rAjAe rohitane bolAvI saghaLI hakIkta samajAvI ke meM vacana ApyuM che mATe tAruM balidAna ApavuM paDaze. kuMvare kahyuM ke huM maravA taiyAra nathI. ema kahI dhanuSya bANa laI vanamAM cAlyo gayo. varUNane bali na malavAthI te rAjA upara kopAyamAna thayo ane rAjAne jalodarane rega utpanna karI dIdho. rohita eka varasa sudhI vanamAM bhamyo. daramyAna sAMbhaLyuM ke pitAjIne varUNanA kopathI jaladara roga thaI gayo che, tenI zAMti mATe huM bhoga ApavA jauM ema dhArI javAne taiyAra thAya che tyAM indra brAhmaNarUpe AvI tene bharamAvI dIdhuM ke tuM ghera na jA, vanamAM ja rahe. rehita bharamAI gayo ne vanamAM ja rahI gayo. ema bIje trIje the ane pAMcame varase ghera javAnI IcchA karI paNa dareka vakhate tene aTakAvI dIdho. chaTTe varase jyAre te rAjA pAse javA lAgyo tyAre rastAmAM tene daridrI garIba ane bhUkhe maratA ajIgarta nAmanA brahmarSine melApa thAya che. tene zunaH puccha, zunaHzepa ane zunelAMgUla nAmanA traNa putro hatA temAMthI vaceTa
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTi-devavAda zunA zepa nAmanA putrane so gAyane badale kharIdI rahita tenI sAthe pitA pAse jAya che. pitAne kahyuM ke varUNane tRpta karavA A zunaH zepanI bali Apa ethI huM jIvato rahIza ane ApanuM darda paNa maTI jaze. varUNane jyAre A vAta karavAmAM AvI tyAre varUNe khuzIthI tene svIkAra karyo kemake kSatriya karatAM brAhmaNa ucca gaNAya. zunaH zepa jAte brAhmaNa hato. yajJanI taiyArI karI. temAM vizvAmitra hatA, jamadagni adhvaryu, vaziSTa brahmA ane avAsya udgAtA nimAyA. cUpa- staMbhamAM zunaHzepane bAMdhavAno samaya Avyo tyAre te kAma karavA keI RSi taiyAra na thayo. tyAre zunaHzepanA pitA achatagarta yAcanA karI ke bIjI so gAye mane Apo to huM mArA putrane cUpamAM bAMdhuM. rAjAe so gAya ApI ane bAMdhavAnuM kAma pUruM thayuM. have tene kApavAne-mAravAne prasaMge upasthita thayo tyAre mAravA kAI taiyAra na hatA. achatagarta pharI kahyuM ke trIjI vAra so gAyo mane Apo to ene mAruM. rAjAe so gAya ApI. te hAthamAM talavAra laI tene sajaja tIkSaNa karavA jAya che, te vakhate zunaHpe nizcaya karyo ke A loko mane pazu samAna samajI bali ApI deze; have devatA sivAya bIjo koI mane bacAvanAra nathI, mATe devatAne zaraNe jauM. sauthI prathama te prajApatine zaraNe gayo. prajApatie agninI pAse, agnie savitAnI pAse ane savitAe varUNanI pAse mokalyo. varUNe kahyuM ke vizvedevanI stuti kare. vizvedevoe kahyuM ke amArAmAM sarvathI zreSTha Indra che mATe IndranI stuti kare, te tamAruM rakSaNa karaze. zunaHzepa IndranI stuti karI. indra prasanna thaI pitAno ratha Apyo ane kahyuM ke azvinIkumAranI stuti kare. evI rIte eka eka karI sarva devatAonI stuti karavAthI zunaHzepanAM sarva baMdhane truTayAM ane harizcaMdra rAjAnI bimArI naSTa thaI gaI.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sRSTivAda ane Izvara A kathA mukhyatve saMkSepathI travedamAM aSTaka 1 maMDala 1 adhyAya 2 anuvAka 6 sUphata 24 thI 30 sudhI che. uphata sAta sUphatamAM khaMbhAmAM baMdhAyela zunaHpe judA judA devonI stuti karI che. A kathA vistArathI aitareya brAhmaNanA 33 mA adhyAyamAM ApelI che. eja kathA rAmAyaNa bAlakAMDa 61-6ra adhyAyamAM, manusmRti, bhAgavata ane viSNupurANamAM pallavita thaI che. prakRta kathA uparathI ane zunaHzepanA prArthanAma uparathI sArAMza e nIkaLe che ke harizcaMdranA samaye paryanta nathI jagata-sRSTiciMtana ane nathI IzvaraciMtana. Izvara saMbaMdhI vicAre udbhavyA hota to zunaHzepa prajApati, mitra, varUNa, agni, vivedeva ane Indrane badale IzvaranI prArthanA karata, athavA vizvedevoe kahyuM ke "amArAmAM indra sarvathI zreSTha che tenI prArthanA kara" ene badale "Izvara sarvazreSTha che tenI prArthanA kara" ema kaheta. paNa tema kahyuM nathI tethI eka Izvarane sthAne anekadevavAda pratiSThita thayela pratIta thAya che. IzvaravAda ane sRSTivAdanA kaMI yugo paTAyA pachI Aja paryata paNa anekadevavAda hiMdu kAmamAMthI nAbuda thayo nathI. keTalAeka halakA varganA lokomAM Aje paNa devadevIne nAme upAsanAprArthanA cAle che ane bali apAya che. e vakhatanI e mAnyatA hatI ke e deva prasanna rahe to dhana dhAnyAdi sAmagrI Ape ane e devo aprasanna rahe ke kupita thaI jAya te bagADI de. astu. emane prasanna karavAne yajJayAgAdi kriyAo karavAmAM AvatI. sAmAnya rIte A devone kartA, hartA, rakSaka, nAzaka, kahIe to Rgaveda saMhitAnA maMtrAnusAre kahI zakAya. e devonI saMkhyA paratve judA judA mata che. te A pramANe ye devAso divyekAdazastha pRthivyAmadhyekAdazastha / apsukSito mahinaikAdazastha te devAso yajJamimaM juSadhvaM // (rU22).
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTi-devavAda artha-je devatA svargamAM 11, pRthvImAM 11 ane aMtarikSamAM 11 che, te pitapotAnI mahimAthI yajJa sevA kare che. ye triMzatitrayasparo devAso bahirAsadana vidannaha dvitaasnn| ( 8 ! 28 2 ) artha-je trIza ane traNa arthAta 33 devatA bahiM (mayUra) upara beThA hatA, te amane avagata thaI jAya ane be prakAranuM dhanadAna kare. e 33 devatA keNa koNa che tenuM pRthakakaraNa RvedamAM yadyapi nathI tathApi zatapatha brAhmaNamAM AvI rIte vargIkaraNa che : katame te trayastriMzadityaSTau vasava ekAdaza rudrA dvAdazAdityA sta ekatriMzat indrazcaiva prajApatizca trystriNshaaviti| ( rAta trA- 2 | da ! rU9 ) artha-te tetrIza devatA kayA kyA ? ATha vasu, 11 rUdra, bAra Aditya 31, evaM Indra ane prajApati ema tetrIza devatA che. aitareya brAhmaNamAM tetrIza somapa ane 33 asamapa ema 66 devatAono ullekha che. aSTa vasu, ekAdaza rUka, dvAdaza Aditya, prajApati ane vaSaskAra, e 33 somapa; ane ekAdaza prayAja, ekAdaza anuyAja tathA ekAdaza upayAja, ema tetrIza asamapa. somapAyI semathI tRpta thAya che ane asamapAyI yajJamAM homAtA pazuothI tRpta thAya che. (aita brA. 2-28.) RgavedamAM eka ThekANe devonI saMkhyA 3339 batAvI che. trINi zatA zrIsahasrANyagniM triMzazca devA nava cAsarpayan / ( 20 / 12 / 1 ) artha-traNa hajAra traNaso trIza ane nava devagaNa agninI pUjA kare che. zatapathabrAhmaNa (11 . 6. 3. 4) sAMkhyAyana
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane Izvara zrautasUtra (8 21.14) Adi vaidika graMthomAM paNa upara pramANe 3339 devatAo kahyA che. purANakALamAM tetrIza zabda sAthe koTi zabda joDAI jatAM devatAonI saMkhyA tetrIsa karoDanI thaI gaI che. juoH sadArA vibudhAH sarvaM svAnAM svAnAM gaNaiH sahaH vize te rita-rivaracaMtAmaNanA (vpurA-3ttara ) artha-A tailokyamAM devatA potAnI strIo tathA pitAnA gaNe sahita sarva maLIne tetrIza kare che. keTi zabdano artha karoDa saMkhyA batAvavAnI A paurANika kalpanA che. ItihAsavettAoe te Ti zabdano artha prakAra yA varga batAvIne tetrIza prakAranA vA tetrIza varganA devatA' ema nizcita karela che. juo hiMdatattvajJAnane itihAsa pUrvArdha pRSTha 7 nuM TippaNuM. " AmAM lakhyuM che ke dvAdaza Aditya, ekAdaza rUdra, aSTa vasu, Indra ane prajApati maLI tetrIza deva koTi arthAta varga gaNAya che. keTine karaDa artha thaI tetrIsa karoDa devonI prathA lokamAM cAle che." zabda. gAthAmAM kahela-maulika vAra zabdane TIkAkAre re evo je bIjo artha karyo che, te A prastuta aneka devavAdane barAbara lAgu paDe che, kemake te yuganA vaidike agni, mitra, varUNa, Indra Adi aneka devane rakSaka tarIke mAnatA hatA. teonI mAnyatA hatI ke manuSya Akhara te manuSya ja che, te A saMkaTa vakhate pitAnI rakSA na karI zake. saMkaTa vakhate te devatAonI kRpAThArAja rakSA thaI zake che. astu. prastuta mAnyatAnI barAbara saMgati besADavA gAthAmAM Avela leka zabdathI pitAnI AsapAsane
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTi-devavAda daSTigocara loka samajavAnuM che, kemake te vakhate te RSionI dASTa bahu lAMbI prasarI na hatI. teo pitAnuM, potAnA kuTumbanuM, pitAnA pazuonuM rakSaNa ane pitAnA duzmanone vinAza devAnI pAse yAcatA hatA mATe phevara' devatAothI rakSita e bahuvacana ThIkaja che. upAsyanI anekatA AgaLa jatAM upAsakonI anekatAmAM pariNata thAya che, eTaluM ja nahi paNa mAnavasamAjamAM paraspara bhedabhAva utpanna karyo jaNAya che. jema jema A devatA saMbaMdhI vaidika mAnyatAo AgaLa vadhatI gaI ane rUDha thatI gaI tema tema tatkAlIna RSiemAM bhedabhAvanuM viSa adhikAdhika phelAtuM gayuM. A saMgharSa eTalo AgaLa vadhyo ke jethI kaI kaI RSinI to devatAo pratye azraddhA utpanna thaI gaI. juo RgavedamAM eka RSi IdanA saMbaMdhamAM zuM kahe che? nendro astIti nema uH sva Aha kaI dadarza kamabhiSTavAma / ( 7 8 200 rU) artha-nema RSi kahe che ke Indra nAmano koI devatA che ja nahi. tene keNe joyo che? ame kenI stuti karIe ? AvI azraddhA, saMzaya ane matabhedanA kAraNe devatAonI saMkhyAmAM ghaTADo thavA lAgyo. nirUktakArane mate traNa devatA. nirUktakAra yAske badhA devatAone mAtra traNa devatAmAMja samAveza karyo che. te A pramANe tina eva devatA iti nairuktAH / agniH pRthvI sthAno vAyurvendro vAntarikSasthAnaH sUryo ghusthAnaH tAsAM mahAbhAgyAdekaikasyA api bahUni nAmadheyAni bhavanti / itaretara jamAno mattA tarata | ( niH 20 7 2aa 2)
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 suSTivAda ane Izvara artha-nirUktakAre kahe che ke traNaja devatA che. pRthvI sthAnIya agni, antarikSasthAnIya vAyu athavA indra ane ghusthAnIya sUrya. teo bhAgyazALI hovAthI eka eka devatAnA aneka aneka nAme che. teo eka bIjAmAMthI paraspara janma pAme che ane paraspara samAna prakRtivALA che. A kalpanA mAtra yAskanI ke nirUktakAranI ja nahi paNa khAsa vedanA mUlamathIja cAlu thayelI che; te nIcenA avataraNathI jaNAze. devAnAM mAne prathamA atiSThan kRntatrAdeSA muparA udAyan / trayastapanti pRthivI manUpA dvA bRbUkaM vahataH purISam // ( 20 | ra7. rara ) artha-devanI jyAre gaNanA thaI tyAre badhA devatAomAM traNa devatA mukhya vyaMH vAyu, Aditya ane parjanya. kemake e traNe saMsArI manuSyanA karmAnusAra vAya che, tape che ane varSo che. arthAta, badhA dene traNa devomAMja samAveza karI dIdho che. eTaluM ja nahi paNa AgaLa jatAM badhA devone mAtra eka devamAMja samAveza karI dIdho che. juo RvedamAM- indraM mitraM varuNamagnimAhuratho divyaH sa suparNo garutmAn / ekaM sadviprA bahudhA vadantyagni yamaM mAtarizvAnamAhuH // ( rUA. 2. hRka / 6) artha-paMDita loka Adityane Indra, mitra, varUNa ane agni kahyA kare che. te ja supaNuM ane garUtmAna che. tene ja agni, yama ane mAtarizvA kahe che. e badhA eka che, tathApi vidvAna loka tene aneka nAmothI bolAve che.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTi-devavAda eja vAta zatapatha brAhmaNamAM paNa spaSTa karelI che. tad yadidamAhuramuM yajAyu yajetyekaikaM devametasyaiva sA vikRSi ya sarve tevA che (phAta grA. 24 ka. 2) artha-je kaMI ekeka devane uddezI kahevAmAM Ave che ke Ane yajJa karo ke amukano yajJa karo te badhIe ekanIja sRSTi che. e ekaja badhA devarUpa che, arthAta ekanAMja aneka nAme che. ahiM anekadevavAdamAMthI ekadevavAda spaSTa thAya che. svAmI dayAnaMda sarasvatIe te eka devane sthAne eka Izvara-paramAtmAnuja sthApana karyuM che paNa sAyaNa mahIdhara Adi anya bhASyakArene te vAta saMmata nathI. ema to aneka devavAda paNa sarvathA lupta thaze nathI. Aje paNa aneka varganA manuSyo judAM judAM devadevIonI upAsanA kare che. eTale ekadevavAdano matalaba e che ke aneka devavAdamAMthI ekadevavAda utpanna thaI cUkaye ane amuka bhAgamAM pracalita paNa thaI cUkyuM. revA zabdane bIjo artha. sUtrakRtAMganI prakRti gAthAmAM Avela "vatta" zabdanI vyutpatti TIkAkAre je (una 3H leva) ekavacanamAM karelI che, te ekadevavAdanA Azayane anusarI ThIkaja che. ekadevavAdanI sAthe sRSTivAda paNa upasthita thAya che. RSionI vicAraNA jema jema dArzanika paddhati upara vyavasthita banI, tema tema jagata ane tenI racanA para vicArene paNa udbhava thaye. sUtrakRtAMga TIkAkAra zalAMgasUrinA kahevA pramANe karSaka=kRSikAranuM daSTAMta sarva prathama upasthita thAya che. arthAta kRSikAra jema bI vAvIne anAja pedA kare che tema A jagata paNa devanuM vAveluM ugyuM jaNAya che. mUlagata 34 nuM saMskRta 33 rUpa che. te "vahU varasattAne e dhAtunuM nikAnta rUpa che. eno artha "vAveluM ugeluM" evo thAya che. arthAta
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 sRSTivAda ane Izvara jhADa yA choDa jema vAvyAM uge che tema A loka paNa eka deve vAvela uge che. e artha "vitta zabdano che. thar dhAtune samanvaya tyAreja thaI zake ke jyAre jagata e kaI vAvavAnI cIja hoya. hA, vanaspati jagatane eka bhAga che tenI apekSAe vAvavAnI kriyA ghaTI zake paNa ekalI vanaspati te jagata nathI. pahADa nadI samudra caMdra sUrya Adi paNa jagata che. temAM vapanakriyA zI rIte ghaTI zake? leka-jagatane vRkSanI upamA. A dazya prapaMca-jagatane vRkSanuM rUpaka ghaNuM prAcIna samayathI ApavAmAM AvyuM che. prAcInamAM prAcIna rUpaka vedamAM Ave che. juo: dvA suparNA sayujA sakhAyA, samAnaM vRkSa pariSasvajAte tayoranyaH pippalaM svAdvatya-nabhannanyo abhicAkazIti | ( s 2. 26ka. 20) artha-samAna saMbaMdha rAkhanArA, mitra sarakhA vartanArA be pakSIo (jIvAtmA ane paramAtmA) saMsArarUpI vRkSane Azraye rahe che. temAMthI eka pakSI (jIvAtmA) pipala-puNya pApa janya sukha duHkha rU5 paripakava phalane rasapUrvaka khAya che jyAre anya pakSI (paramAtmA) te phalane na khAtAM kevala dekhI rahe che. yasmin vRkSe madhvadaH suparNA nivizante suvate cAdhivizve tasyedAhuH pippalaM svAvagre tannonnazadhaH pitaraM na veda (70 2. hRkA rara) artha-je vizvavRkSa upara madhu khAnAra suMdara pakSI bese che ane tene AdhArabhUta mAnI potAnAM bALake utpanna kare che, te vRkSanA jalasamAna nirmala phalane AgaLa svAdiSTa kahela che. je chavarUpa pakSI pitara-paramAtmAne jANato nathI tenuM vizvavRkSa naSTa thatuM nathI.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vaidika sRSTi-devavAda 13 eja rUpaka upaniSadomAM paNa daSTigocara thAya che. juo muMDaka ane vetAzva upaniSad : samAne vRkSe puruSo nimagno'nozayA zocati muhyamAnaH juSTaM yadA pazyatyanyamIza-masya mahimAnamiti vItazokaH / ( muNdd03|1) bhAvArtha-yapi ekaja saMsArarUpI vRkSamAM jIvAtmA ane paramAtmA banne saMbaMdha karI rahela che, to paNa temAMthI eka (jIvAtmA) bhogamAM Asakta thavAthI zeka tathA mehajanya duHkhane anubhava kare che ane paramAtmA zokarahita rahe che. jyAre jIvAtmA yogAbhyAsa dvArA jJAnaya paramAtmAne jue che tyAre te paNa vItazoka thaI jAya che. sa vRkSakAlAkRtibhiH paronyo yasmAtprapazcaH parivartate'yam / .............................. ..............................( zvetAzva0 6 / 6) zAMkarabhASye-AtmA yadyapi saMsAravRkSakAlAdhAkRtiSu tattadAkArarUpeNaiva tatra tatra praviSTaH......... bhASyakAre vRkSa zabdano artha saMsArarUpa vRkSa karyo che. eja saMsArarUpI vRkSa mahAbhAratamAM vadhAre vistArathI varNavela che. juo avyaktabIjaprabhavo buddhiskandhamayo mahAn mahAhaMkAraviTapa indriyAntarakoTaraH // 12 // mahAbhUtavizAkhazca vizeSapratizAkhavAn sadAparNaH sadApuSpaH zubhAzubhaphalodayaH // 13 // AjIvyaH sarvabhUtAnAM brahmavRkSaH sanAtanaH enaM chittvA ca bhittvA ca tatvajJAnAsinA budhaH // 14 // hitvA saGgamayAn pAzAn mRtyujanmajarodayAn nirmamo nirahaMkAro mucyate nAtra saMzayaH // 15 // (ma0 bhA0 azva0 pa0 / 35 / 47)
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara bhAvArtha--avyakta-prakRti jevuM bIja che, muddi--mahAn jene skaMdha che, ahaMkAra jeneA pradhAna pallava che, mana ane daza IMdriya jenA aMtargata kATara che, sUkSma mahAbhUta-pAMca tanmAtrA jenI meATI zAkhA che, sthUla mahAbhUta jenI nAnI nAnI zAkhAo che, sadA patra, puSpa ane zubhAzubha la dhAraNa karanAra, samasta prANIone AdhArabhUta e sanAtana vizvavRkSa che. paMDita purUSa e vRkSane tattvajJAnarUpa khaDgathI chedI bhedIne dUra kare. janma jarA ane mRtyu utpanna karanAra saMgamaya pAzalAne tajIne mamatA ane ahaMkArarahita ane te te purUSa mukta thAya emAM jarA paNa saMzaya nathI. 12-13-14-15. gItAmAM eja vRkSane sAmAnya vRkSathI ulaTI rIte darzAvela che. juoH 14 UrdhvamUlamadhaHzAkha - mazvatthaM prAhuravyayam chandAMsi yasya parNAni yastaM veda sa vedavit // ( gItA zb| 6) bhAvArtha--jenuM mUla uMcuM che ane zAkhAo nIcI che evA saMsArarUpI pippala vRkSane avyaya kahe che. jenAM pAMdaDAM veda che tene je jANe che te vedivat che. gItA bhASyakAra zaMkarAcAya kahe che che arthAt kaThopaniSamAMthI utarelI che: UrdhvamUlo'vAkzAkha eSo'zvatthaH sanAtanaH A kalpanA zrutimUlaka 66 ( Tok / 2 / ) A vRkSanuM nAma AhiM pippala ApeluM che, kyAMka enuM nAma vaDavrukSa ane urdu baravrukSa paNa Apela che. game te he! paNa AMhi samajavAnuM eTaluM che ke saMsAra-jagat eka vRkSa che to te kAinuM vAveluM haze. vRkSa vAvyA vinA UgatuM nathI. te A kANe vAvyuM haze ? ,, AnA uttaramAM devautto devenoptaH aneka devAmAMthI sauthI
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTi-devavAda mhoTA devatarIke cuMTAyela eka deve A vRkSa vAvyuM che, ema saMhitAkALanA RSio taraphathI prAthamika javAba maLe che. sevavatta=sevaputra zIlAMgasUri kahe cheH "yAne trIjo artha revAramAM 9 ne lepa thavAthI revapura maulika ane saMskRta zabda devaputra bane che. viThya putra devaputraH" aneka devAmAMthI eka devanI siddhi te thaI cukI che eTale revanca e eka vacana ucita ja che. putrasthAne loka yA jagatane grahaNa karela che. AMhi prazna e upasthita thAya che ke deva ane lokane pitA putra tarIkene vyavahAra kyAMya paNa jaNAvela che? hA. veda Adi aneka sthaLe pitA putra tarIkeno vyavahAra Avela che. juo RgavedamAM- dhauma pitA janitA nAbhiratra bandhumai mAtA pRthivI mahIyam uttAnayozcamvoryonirantaratA pitA duhiturgarbhamAdhAt ( 0 25 264. rUrUA) bhAvArthaghaloka eTale (keI ThekANe ghulokano artha dra athavA parjanya-megha paNa karela che) Aditya mArA pitA pAlaka, janitA=janaka-utpAdaka che. kemake nAbhirUpa bhaumarasa che, ke jenAthI anna nipaje che, annathI vIrya ane tenAthI manuSya pedA thAya che. temaja A meTI pRthvI mAtA che-mAtRsthAnIya che. ghuloka ane pRthvInI vacce aMtarikSa che te yoni che. temAM sUrya (indra yA megha) dUra rahela pRthvImAM garbha dhAraNa karAve che. garbha aMhi vRSTirUpa samajo. AmAM sauthI moTA devane pitArUpe kalpela che. tenAthI manuSya pazu pakSI vagere utpanna thAya che ane paLAya che tethI lokane devaputrarUpe je Alekhela che te kapolakalpita nahi paNa vedamUlaka che. juo vadhAre spaSTa bIjI RcA:
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane Izvara yo naH pitA janitA yo vidhAtA dhAmAni veda bhuvanAni vishvaa| yo devAnAM nAmadhA eka eva - te saMpanna muvanA aMtyajA | ( To 20 / 8ra / rU. } artha-je amArA (carAcaranA) pitA (rakSaka) janmadAtA ane vidhAtA che, je vizva-jagatanA samasta dhAmane jANe che, je aneka devonAM nAma dhAraNa karIne paNa eka advitIya deva che, tene jANavAne mATe akhila brahmAMDa utsuka che. A cAmAM paNa aneka nAmadhArI eka devane (IMdrAdine) jagatanA pitA tarIke oLakhAvela che. khAlI vedamAM ja nahi upaniSadamAMthI paNa AvAM aneka avataraNa maLI zake che, paNa vistArabhayathI ane levAmAM nathI AvyAM. baMbhautte-brahmoptaH gAthAnA caturtha caraNamAM vaMmatta zabda Ave che. maulika "utta' ne saMskRta 'ja ene artha upara pramANeja thAya che eTale emAM vizeSa kahevAnuM rahetuM nathI. vRkSanI upamA banene sAdhAraNa rIte lAgu paDe che, eTaluM ja nahi paNa mahAbhAratanA uparyukta zloka 13 mAM te "aggH tajAtanA" jagatane spaSTa rIte brahmanA vRkSarUpe Alekhela che. eTale upta zabdanA samanvayamAM koI paNa bAdhA AvatI nathI. vAta rahI mAtra brahma zabdanI. deva zabdanuM sthAna brahma zabda kyAre lIdhuM ane kevI rIte? teno thoDe ItihAsa joIe.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTi-brahmavAda vidika sRSTi-brahmavAda AdhidaitikamAMthI AdhyAtmika ciMtana saMhitAkALanAM Adhibhautika ciMtane karmakAMDamAM pariNata thaI brAhmaNakALamAM AdhidaivikarUpe sthiti pAmI upaniSatakALamAM AdhyAbhika bhAvamAM udaya pAme che. karmakAMDa Adhibhautika, upAsanA Adhidaivika, ane jJAnakAMDa AdhyAtmika ciMtananuM pariNAma che. AdhibhautikamAMthI AdhyAtmika ciMtana karanArAomAM prathama sthAne zAMDilya maharSi ane zvetaketunA pitA uddAlaka AruNi maharSi Ave che. baMnenuM varNana chAMdepaniSamAM Ave che. temAM zAMDilya maharSinuM ciMtana A pramANe che: sarva khalvidaM brahma tajalAniti zAnta upaasiit| ( lo0 rU . 24 ) artha-A daSTi sahAme je kaMI dekhAya che te badhuM brahma che. kAraNa ke te badhuM ta5 taka ane tavana che, arthAta tamAre ti tajam / tatra lIyate iti tallam / tatra aniti iti tadan / e badhuM brahmamAMthI utpanna thAya che mATe tai, brahmamAM laya pAme che mATe ta7 ane brahmamAM prANa dhAraNa kare che-jIve che mATe tAna. nyAyazAstranI paribhASAmAM pakSa karI brahmane sAdhya banAvI taka strIna e hetu darzAvela che. zAMta thaIne e brahmanI upAsanA karavI, e uparanA vAkyanuM tAtparya che. zAMDilya maharSinA kathananuM tAtparya te upAsanAmAM che, paNa vacce vacce jagata zuM che ane te kyAMthI thayuM che, te paNa batAvI dIdhuM. uddAlaka RSi pitAnA putra vetaketune jagata ane brahma nIce pramANe batAve che ? sadeva saumyedamagra AsIdekamevAdvitIyam / A (cho hA 2)
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sRSTivAda ane Izvara artha-he saumya-zvetaketu ! A dazya jagata sRSTi pahelAM sata-arthata brAhmarUpa hatuM, aditIya ekarUpa hatuM, brahmathI nAma ke AkRtirUpe jarA paNa alaga na hatuM. - brahma ane jagata nuM svarUpa spaSTatAthI samajAvatAM uddAlaka RSi vetaketune kahe che ke - yathA saumyaikena mRtpiNDena sarva mRnmayaM vijJAtaM syAt / vAcArambhaNaM vikAro nAmadheyaM mRttiketyeva satyam / | (cho dA ka ) artha--he saumya! (vetaketo !) eka mRtpiDanA jANavAthI te mRspiDamAMthI banelA ghaTa, zarAva Adi sarva kAryo jANavAmAM AvI jAya che. mRttikArUpa kAraNamAMthI kAryarUpa vikAra thayo tenAM judAM judAM nAme vANathI AraMbhAyAM te kahevA mAtra che. kharI rIte temAM eka mRttikAja satya che. yathA saumyaikena lohamaNinA sarva lohamayaM vijJAtaM syAt / vAcArambhaNaM vikAro nAmadheyaM lohamityeva satyam // (chAvo. dA va ) artha-pUrvavata ; lomaNi eTale suvarNa. yathA saumyaikena nakhanikRntanena sarva kArNAyasaM vijJAtaM syAt / vAcArambhaNaM vikAro nAmadheyaM kArNAyasamityeva satyam | ( chAno dA 2 ). artha-pUrvavata ; kAlzayasa eTale ha. uparanAM traNa daSTA thI jema e siddha thAya che ke vikAra e kevala kathana mAtra che, kAraNa kharI vastu che, tema jagata vikAra mAtra che, tenuM mUla kAraNa brahma satya che. akSavidyAno AraMbhakALa. AdhyAtmika ciMtanarUpe brahmavidyAnuM vadhAre spaSTIkaraNa yAjJa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTi-brahmavAda 19 vakyathI zarU thAya che. yAjJavakyano pitAnA kAkA ane gurU vaizaMpAyana sAthe amuka bAbatamAM virodha thavAthI vedavidyAthI teno bahiSkAra karavAmAM Avyo hato. tethI teNe himAlaya upara jaI sUryanuM tapa karI yajurvedanI vAjasaneyI zAkhA svataMtrapaNe pravartAvI hatI. junI zAkhA kRSNayajurvedarUpe ane navI zAkhA zukalayajurvedarUpe cAlu thaI hatI. mithilA nagarImAM janaka rAjAe bahudakSiNA nAmano yajJa AraMbhyo hato. ekeka gAyanAM banne zIMgaDAMomAM daza daza patarA sonAnA jaDAvI tevI eka hajAra gAyo dakSiNa tarIke tene ApavAnI hatI ke je brahmavidyAmAM sauthI zreSTha nikaLe. A dAnane adhikAra yAjJavalkayane prApta thayo hato kAraNa ke temaNe bIjA badhA RSione harAvyA hatA. temanA pratye prazna karanArA temanA harIphe nIce mujaba hatAH azvalaRSi, ArtabhAga, bhukyu, uSasta, kahela, uddAlaka, gArgI, zAkalya vidagdha. eo ghaNe bhAge Adhidaivika ciMtana karanArA hatA temane yAjJavalkaye AdhyAtmika ciMtanathI brahmavidyAnA uttare ApI vijaya meLavyo hato. e hisAbe janaka rAjAno samaya te yAjJavalkakyane samaya te brahmavidyAne AraMbhakALa. vIracaritramAM bhavabhUtie paNa eja vAtane puSTi ApI che : sa eva rAjA janako manISI, purohitenAGgirasena guptaH / AdityaziSyaH kila yAjJavalkyo, yasmai munibrahma paraM vivave // sRSTivAdanuM ciMtana karatAM yAjJavalkaya pateja kahe che ke brahma vA idamagra AsIt / (havA0 2T T20 ) artha-sRSTinA AraMbha pahelAM eka mAtra brahma hatuM. vijJAnamAnandaM brhm| ( vRddhA rU| 1 | 28 ). artha-vijJAnasvarUpa ane AnandasvarUpa brahma che.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane Izvara brahma ane sRSTi brahmathI jagatanI utpatti, brahmamAM jagatanI sthiti ane brahmamAM jagatane laya thAya che e vAta pahelAM paNa chAndIpaniSanAM uddharaNadvArA batAvI cUkyA chIe, ane bAdarAyaNapraNIta brahmasUtranA AraMbhamAM paNa darzAvavAmAM AvI che. juo"gamAthI cataH " (rahyA. khU. 2.2 2) artha-janmajagatanI utpatti, sthiti ane laya je brahmamAMthI thAya che. A uparathI "lamapura zabdano artha vyakta thaI jAya che; arthAta-vizvarUpI vRkSa brahmamAMthI ugela che, ema apare eTale brahmavAdIo kahe che. e vAta dArzanika jagatamAM biskula satya pramANita thAya che. devavAda pachI brahmavAda, saMhitAkAlamAM yajJaThArA je aneka devanI upAsanA cAlatI hatI te eka devarUpe pariNata thayA pachI upaniSatakAlamAM eka advitIya brahmarUpe pragaTa thAya che. upaniSatakAla e deva ane brahmane saMgharSa kAla che. brahmopAsanAthI devone kheda thato bRhadAraNyakamAM jovAmAM Ave che. juo: tasya ha na devAzca nAbhUtyA Izate / AtmA hyeSAM sa bhavati / atha yo'nyAM devatAmupAsate'nyo'sAvanyo'hamasmIti na sa veda yathA pazurevaM sa devAnAm / yathA ha vai bahavaH pazavo manuSyaM bhuJjyurevamekaikaH puruSo devAn bhunaktyekasminneva pazAvAdIyamAne'priyaM bhavati kimu bahuSu ? / tasmAdeSAM tanna priyaM yadetanmanuSyA vidyuH / (vRddhatA kA 20 )
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTi-bAvAda 2: bhAvArtha-brahmavettAne kaI devatA vALa vAMke karI zakato nathI, kemake brahmajJAnI ja te devatAno AtmA che. je mANasa ema jANe che ke devatA anya che ane huM anya chuM, ema jANIne vaLI je devatAnI upAsanA kare che te mANasa kharI rIte devatAno pazu che. jema pazu manuSyano jIvananirvAha kare che tema eka eka ajJAnI purUSa devatAnuM poSaNa kare che. jyAre eka pazu corAyAthI tenA svAmIne du:kha thAya che, te ghaNA pazu corAyAthI vadhAre duHkha thAya, temAM te puchavuM ja zuM? e anubhavasiddha vAta che. eTalA mATe devatAone brahmajJAna priya lAgatuM nathI. devatAone e bhaya lAge che ke amArA sevaka brahmajJAnI banI amane cheDI na de. AmAM devopAsaka ane brahmopAsakanI hariphAI spaSTa pratIta thAya che. brahmane na jANanArane devatAnA pazu tarIke darzAvela che. arthAta-brahmA pAsaka devapAsakane pazu tarIke oLakhAve che. brahmopAsakane devatA kaMi karI zakatA nathI ema batAvIne brahmAnI pAse de kaMi visAtamAM nathI ema jaNuvyuM che. brahma, brahmajJAna ane brahmopAsanAnI prazaMsA karatAM deva ane devapAsanAnI tucchatA darzAvI che. ekaMdare devavAdane utArI pADI brahmavAdanuM samarthana karavAmAM AvyuM che. tethI devavAda pachI brahmavAdana krama ucita ja che, eTalA mATe gAthAmAM levautta' pachI 'mahatta' zabdanI yojanA thaI che te pUrNatayA arthasUcaka che. A saMdarbha uparathI jaNAze ke baMbha zabdano artha brahmA na karatAM brahma karavo vadhAre ucita che, kemake brahmAne sRSTikartA tarIke AvirbhAva upaniSatakAlamAM nahi paNa purANakAlamAM che. (5)
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 sRSTivAda ane Izvara vaiidika sRSTi-IzvaravAda. mU0 IsareNa kaDe loe pahANAi tahAvare / jIvAjIvasamAutte suhadukkhasamannie // | (sUca0 2aa2aa rU. 6) chA0 IzvareNa kRto lokaH pradhAnAdi(nA) tathAparaH / jIvAjIvasamAyuktaH sukhaduHkhasamanvitaH // bhAvAtha-jIva ajIvathI vyApta ane sukhaduHkhayukta A loka Izvarano karela che (ema keTalAeka kahe che). temaja bIjA kahe che ke pradhAna-prakRti Adi zabdathI kAla, svabhAva, niyati, yadacchA vagerethI loka banelo che. vivecana-chaThI gAthAmAM " re strI e padathI IzvaranI upasthiti thAya che. brahmavAda pachI keTaleka samaye izvaravAdanI zarUAta thAya che. e bannenI vacce eka IndravAda pracalita thayo che. te IzvaravAdanI bhUmikArUpa hovAthI tene ullekha atre choDI devo ucita nathI; mATe tene vicAra karIe. IndravAda. brahmavAdathI devavAdane jyAre apakarSa thavA lAge tyAre devavAdamAMthI IndravAdane AvirbhAva thAya che. aneka devomAMthI eka devavAdanuM AviSkAraNa te AgaLa jaNAvI cukyA chIe. temAM eka nAmanirdeza spaSTarUpe pratIta thatuM nathI paNa jyAre eka brahmavAdane pracAra thavA lAgyo tyAre devAmAMthI eka deva spaSTa nAma nirdezarUpe brahmanA sTeja upara pragaTa thAya che ane tenuM nAma che indra. sAmaveda ane kauzItakI brAhmaNopaniSade ene spaSTapaNe svIkAra karyo che. juo:
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ = vaidika suSTi-IzvaravAda yadyAva indra te zataM zatambhUmI rutsyuH| na tvA vanintsahasraM sUryA anu najAtamaSTarodasI // (sAma0 2aa kAkA 2) artha--he Indra! tArA parimANa mATe samasta zuloka so gaNe bane tathA samasta pRthvI so gaNuM mahaTI banI jAya to paNa tane choDI bahAra nikaLI zakatA nathI. he vajina ! hajAra sUryo paNa tAre anubhava karI zakatA nathI. vadhAre te zuM paNa ghAvA pRthvI paNa tane vyApIne bahAra nIkaLI zakatA nathI. arthAta-sarva devomAM tuM sauthI heTAmAM rahe che-tArAthI hoTe bIjo koI deva nathI. mahAbhAratamAM sarSanI mAtA kaku IndranI stuti karatAM kahe che keiishohysi payaH sraSTuM tvamanalpaM purandara / tvameva meghastvaM vAyu-stvamagnividhuto'mbare // 9 // sraSTA tvameva lokAnAM saMhartA caapraajitH| tvaM jyotiH sarvabhUtAnAM tvamAdityo vibhAvasuH // 11 // tvaM mahadbhutamAzcarya tvaM rAjA tvaM surottamaH / tvaM viSNustvaM sahasrAkSastvaM devastvaM parAyaNaH // 12 // | (ws mA. sAvi vs jhas 26 ). - artha-he puraMdara ! tuM puSkaLa pANuM sarjavAne samartha che. tuM megha che. tuja vAyu che. tuM ja agni che. AkAzamAM vijaLIrUpa tuMja che. traNa lekane sarjanAra tuM che. keIthI jItAya nahi tevo saMhAra karanAra paNa tuM ja che. tuM sarvabhUtanI jyotirUpa che. tuM Aditya cho. vibhAvasu paNa tuM ja che. Azcaryajanaka mahAbhUta tuM ja che. te rAjA cho. devomAM uttama deva tuM ja che. te viSNu che. tuM hajAra AMkhavALo indra cho. tuM parAtpara deva che. (9-11-12) A pramANe badhA devomAM IdranI moTAI sthApita thayA pachI Ija upAsya tarIke bahAra Ave che ane janasamAjamAM khUba pUjA pratiSThAne pAme che.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 24 suSTivAda ane Izvara kAzIne devadAsa (devadAsanA putra) pratardana rAjA svargalokamAM IdranI pAse jaI "manuSyanuM hita zemAM che?" e prazna kare che. prasanna thayela Idra javAba Ape che keH mAmeva vijAnIhi etadevAhaM manuSyAya hitatamaM manye / / ( pa rU2) artha--he pratardana! maneja vizeSa rUpathI jANu. mArI upAsanAja manuSyonuM vadhAremAM vadhAre hita karanAra che ema huM mAnuM chuM. AgaLa jatAM te kahe che ke huM prANusvarUpa, prajJAtmA, Ayu-jIvanakAraNa ane amRta-amara chuM. Idrano ahaMvAda ATalethI ja nathI rokAyo, AgaLa sudhI cAlyo che. eSa lokapAlaH eSa lokAdhipatiH eSa sarvezaH sa me sAramAM, ti vighAta ! (vautha0 rU.8) artha--e mAre AtmA lokapAla che, lokane adhipati che, kiM bahunA? eja sarvane Izvara che. AmAM indra paNa brahmavAdIonI paddhati pramANe potAnuM svarUpa pragaTa kare che ane pitAne Izvara manAvavAnI bhAvanA batAve che. eTale brahmavAda ane IzvaravAdanI AMhi saMdhi bane che, arthAtaIzvaravAdanI bhUmikA racAya che. IzvaravAdIone saMpradAya sAMkhya sutrathI paNa pahelAM cAlu thaI cu hatuM. AmAM brahmavAdIonI mAphaka jagatanA upAdAne kAraNe tarIke nahi paNa nimitta kAraNa rUpe Izvarane svIkAra thayo hato. temanI e dalIla hatI ke cetana upAdAnathI jaDa upAdeya na saMbhavI zake. niraMjana nirAkAra brahmamAMthI sAkAra jaDa jagata na banI zake; mATe jagatanA upAdAna kAraNa tarIke nahi paNa nimitta kAraNa tarIke izvarane svIkAravo joIe.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTi-IzvaravAda nyAyadarzana ane Izvara. nyAyadarzanakAra gautama RSie pitAne mukhe Izvarane svIkArI karyo nathI. paNa cothA adhyAyanA pahelA AhikanA 19 mA sUtrane sthAne IzvaravAdInI mAnyatAne sthAna ApyuM che. ema to 14 mA sUtrathI prAvAdukanI daSTi batAvI che. abhAvavAdI, zanyavAdI, svabhAvivAdI e badhA vAdIonI mAnyatA traNa traNa cAra cAra sUtramAM darzAvI che. tevI rIte IzvaravAdInI mAnyatA paNa traNa sUtromAM batAvI che. sUtrane mathALe ja avataraNa tarIke bhASyakAre lakhyuM che ke sathApara sAda" arthAta-abhAvavAdInI mAnyatA batAvyA pachI apara-IzvaravAdI kahe che ke - IzvaraH kAraNam-puruSakAphalyadarzanAt / ( cA0 sUo kA 22 ) -puSamA jisu (cAs sU0 4.1ra0) ttkaarittvaadhetuH| (nyA0 sU0 4 / 1 / 21) artha-mANasane prayatna niSphaLa na jAya mATe karmaphala ApanAra tarIke Izvarane kAraNa rUpe mAnavo joIe. anyavAdI zaMkA kare che ke ema mAnavAthI purUSakarma vinA paNa phalanI prApti thaze kAraNake Izvara IcchA nitya che. izvaravAdI javAba Ape che ke purUSakarma paNa Izvaraprerita hovAthI tamAre hetu hetvAbhAsa che, arthasAdhaka nathI. Izvarane karmaphaladAtA tarIke svIkAranAra IzvaravAdInAM upara kahela traNa sUtrane gautama munie sthAna jarUra ApyuM che paNa te aparanI mAnyatA tarIke, pitAnI mAnyatA tarIke nahi. e uparathI emaja kahI zakAya ke pataMjali muninI mAphaka gautame IzvaravAdane svIkAra karyo nathI; kapilanI mAphaka niSedha paNa karyo nathI, temaja kaNAdanI mAphaka cupakI paNa pakaDI nathI; kintu anyanI mAnyatAne potAnA
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 suSTivAda ane Izvara saMdarbhamAM mAtra sthAna ApyuM che. te mAnyatA bhASyakAra ane TIkAkArane ISTa lAgavAthI yA potAnI mAnyatAne anukUla jaNAyAthI bhASyakAre ane TIkAkAre gautamanA sUtra rUpe tenA upara potAnI hera mArI dIdhI che. Izvara-svarUpa bhASyakAra vAtsyAyane sutra vinA paNa svataMtra paNe IzvaranuM svarUpa A pramANe darzAvyuM cheH "guNaviziSTamAtmAntaramIzvaraH / tasyAtmakalpAt kalpAntarAnupapattiH adharmamithyAjJAnapramAdahAnyA dharmajJAnasamAdhisampadA ca viziSTamAtmAntaramIzvaraH tasya ca dharmasamAdhiphalamaNimAdyaSTavidhamaizvarya saMkalpAnuvidhAyI cAsya dharmaH pratyAtmavRttIna dharmAdharmasaJcayAn pRthivyAdIni ca bhUtAni pravarttayati / evaM ca svakRtAbhyAgamasyAlopena nirmANaprAkAmyamIzvarasya svakRtakarmaphalaM veditavyam" // artha-guNavizeSathI yukta eka prakArane AtmA ja Izvara che. Izvara AtmAthI kaI judI vastu nathI. adharma, mithyA jJAna ane pramAda temAM bilakula nathI. dharma, jJAna ane samAdhi saMpadAthI te yukta che. arthAta -dharma, jJAna ane samAdhaviziSTa AtmA eja Izvara che. dharma ane samAdhinA phalarUpe aNimA Adi ATha prakAranuM *aizvarya tenI pAse che. Izvarane saMkalpamAtrathI dharma utpanna thAya che, kriyAnuNAnathI nahi. te dharma dareka AtmAnA dharmadharmasaMcayane tathA pRthvI Adi bhUtane pravartAve che, arthAta pravRtti karAve che. evI rIte svIkAravAthI * aNimA mahimA caiva laghimA garimA tathA / IzatvaM ca vazitvaM ca prAkAmyaM prAptireva ca // 1 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTi-izvaravAda 27 svakRtAbhyAgamane lopa na thatAM Izvarane sRSTinirmANAdi kArya svakRta karmanuM phala jANavuM joie. brahmanuM khaMDana ane IzvaranuM samarthana bhASyakAra brahmanuM khaMDana ane IzvaranuM samarthana karatAM kahe che ke " na tAvadasya buddhi vinA kazcid dharmo liGgabhUtaH zakya upapAdayitum / buddhayAdibhizcAtmaliGgainirupAkhyamIzvaraM pratyAkSAnumAnAgamaviSayAtItaM kaH zakta upapAdayitum / svakRtAbhyAgamalopena ca pravartamAnasyAsya yaduktaM pratiSedhajAtaM akarmanimitta zarIrasagai tatsarva prasajyeta // artha-buddhi vinA bIje kaI dharma IzvaranI upapatti karavAmAM liMga-hetu banI zakato nathI. je brahmamAM buddhi Adi dharmo mAnavAmAM AvatA nathI te pratyakSa anumAna ane AgamanA aviSayabhUta brahmane keNa sAdhI zake ema che? vaLI temAM sRSTi-janaka svakRta dharmarUpa karmane abhyAgama na svIkAravAthI akarmanimitta zarIra sarganI mAnyatAmAM jeTalA deSa jaNAvyA che te badhA dezone AMhi prasaMga Avaze. bhASyakAre mAnela IzvaramAM buddhi saMkalpa vagere hovAthI saMkalpathI sRSTijanaka dharmarUpa karma utpanna thavAthI sRSTinirmANa saMbhave che. brahmamAM buddhi saMkalpa na hovAthI sRSTijanaka karma utpanna na thavAthI sRSTinirmANa asaMbhavita che. vaLI tene jANavA mATe kaI pramANa paNa nathI. tethI pramANu bahirbhata brahmane mAnazeja koNa? Ama brahmavAdano parAjaya karavAne IzvaravAdano vistAra cAlu thayo. bhASyakAranI IzvaravAda upara chApa lAgavAthI nyAyakusumAMjali, nyAyavArtika, nyAyamaMjarI, nyAyakaMdali vagere nyAyanA granthamAM IzvaravAda pallavita banyA.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 suSTivAda ane Izvara brahmavAda pachI IzvaravAda pragaTa thavAthI baMnene paurvAparya spaSTa thato hovAthI "caMmautta" pachI " je re Dha " arthAta A loka IzvarakRta che, ema IzvaravAdInuM kahevuM che. te kahe che keH Iza evAhamatyartha na ca mAmIzate prH| dadAmi ca sadaivaizvarya-mIzvarastena kIrtyate // ( purANa ) ahuM badhAnA upara atyanta sAmarthya bhogavuM chuM. mArA upara koInuM sAmarthya rahI zakatuM nathI. huM aNimA Adi aizvarya bIjAne ApI zakuM chuM mATe huM Izvara kahevAuM chuM. vaidika sRSTi-prakRtivAda. deva, brahma ane Izvara e traNe cetanarUpa yA AtmArUpa hovAthI eka pakSI-cetanapakSI che. sRSTijagata cetana acetana ubhayatatvathI mizrita che. tethI AMhi eka moTI zaMkA utpanna thAya che ke cetana brahmamAMthI acetana-zarIra ane paramANu Adi zI rIte utpanna thaI zake ? sAMkhyadarzana Ane sIdho javAba Ape che ke acetana upAdAnathI ja acetana jagata utpanna thavuM joIe. brahma cetana che jyAre prakRti acetana che. brahma nirguNa che jyAre prakRti saguNa eTale sattva raja ane tame guNamaya che. jagamAM paNa traNe guNa dekhAya che. to nirguNa brahmamAMthI triguNAtmaka jagatano AvirbhAva tho asaMbhavita che. prakRtimAMthI te asaMbhavita nathI? prakRti pariNamazIla che. traNe guNanI sAmAvasthA te prakRti che ane viSabhAvasthA te vikRti che. te AgaLa pramANasiddha che. juo : ajAmekAM lohitazuklakRSNAM bahvIH prajAH sRjamAnAM sarUpAm / ajo hyeko juSamANo'nuzete jahAtyenAM bhuktbhogaamjo'nyH|| (zvetAzva zAkA):
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaizvika sRSTi-prakRtivAda artha--ekeka purUSa-AtmA, leAhita-rajoguNa, zukala-sattvaguNa ane kRSNa--tameguNamaya, ajA--svayaM utpanna na thatI, vikArarahita, aneka--asaMkhya prajA-padArthAne utpanna karatI prakRtine sevatA temAM magna rahe che; jyAre khIjo purUSa-AtmA bhAgavAyelI prakRtine cheDIne alaga thAya che. paheleA saMsArI AtmA ane bIjo mukta AtmA samajavA. 29 purANakArAe te A prakRtine devInuM rUpa ApI dIdhuM che. prakRSTavAcakaH prazca kRtizca sRSTivAcakaH / sRSTau prakRSTA yA devI prakRtiH sA prakIrtitA // guNe prakRSTe satve ca prazabdo vartate zrutau / madhyame kRzca rajasi tizabdastamasi smRtaH // triguNAtmasvarUpA yA sarvazaktisamanvitA / pradhAnA sRSTikaraNe prakRtistena kathyate // (zrAvaai02| -6-7 ) arju--prakRti zabdamAM pra zabda prakRSTa ane| vAcaka che tathA kRti zabda sRSTivAcaka che. arthAta-sRSTi racavAmAM je prakRSTa devI te prakRti kahevAmAM Ave che. zrutimAM prakRSTa sattva guNamAM pra zabda varte che. madhyama rajoguNamAM ! zabda varte che, ane ti zabdane artha tAmasaguNu. sattva, rajo ane tameA guNa maLI triguNAtmaka prakRtirUpa artha traNe akSarAnA maLavAthI banela prakRti zabda batAve che. triguNAtmaka svarUpa che jenuM, sarva prakAranI zaktiothI yukta sRSTi racavAmAM je pradhAna-mukhya kAraNa che, te prakRti kahevAya che. prakRtinA paryAyA. prakRti, pradhAna, avyakta, jagad yAni, jagan khIja Adi aneka paryAyeA che. te anAdi anaMta che. pralayakALamAM traNe guNenI sAmyAvasthA rahe che mATe pralayakALamAM prakRti zabda sAka che. te
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 suSTivAda ane Izvara vakhate tenuM svarUpa avyakta tama rUpa che. suSTikALamAM guNavaiSamya thatAM prakRti vyakta rUpa thAya che, tyAre pradhAna zabda vadhAre sArthaka bane che. sUyagaDAMga sUtramAM prakRti arthavaLA pradhAna zabdano upayoga karyo che. paNa taNAvaje. "pA" e pradhAna zabdanuM prAkRta rUpa che. vedAMtIoe je kRti brahmane lAgu pADI che, te sarva kRtio sAMkhyazAstra prakRtine lAgu pADI che. temaNe brahmane jagata nuM upAdAna kAraNa mAnyuM, ApaNe prakRtine upAdAna kAraNa mAnI. vedAMtI e jagatane brahmanA vivarta rUpe mAnyuM. vivarta eTale vastu nahi paNa vastune AbhAsa-adhyAsa mAtra che. jyAre sAMkhe prakRtinA pariNAmarUpe jagata mAnyuM. prakRtinA be prakAranAM pariNAma cheH svarUpa pariNAma ane virUpa pariNAma. pralayakALamAM svarUpa pariNAma, brahmavAdIonI piThe jagata mithyA nahi paNa satyarU5 che. sAMkhyane satkAryavAda che, eTale kAraNamAM je guNa hoya te kAryamAM pragaTa thAya che. kaNAdane anaMta paramANuo sRSTinA mUlarUpa mAnavA paDe che. jyAre sAMkhya paramANuthI AgaLa jaIne eka prakRtine ja jagatane upAdAna tarIke mAnI sRSTi nirvAha kare che. sAMkhyadarzane paccIsa ta mAne che te A pramANe mUlaprakRtiravikRtirmahadAdyAH prakRtivikRtayaH sapta / SoDazakastu vikAro na prakRtirna vikRtiH puruSaH // | ( nAM 0 rU) artha--(1) vikRti rahita mUla prakRti, (2) mahattattva buddhi, (3) ahaMkAra, (4-8) pAMca tanmAtrA. (mahadAdi sAta prakRti vikRti ubhaya rUpa che.) pAMca jJAnendriya, pAMca karmendriya ane pAMca mahAbhUta ane mana e seLa kevaLa vikRtirUpa che. pacIsa purUSa ke je prakRtirU5 nathI tema vikRti rUpa paNa nathI. e paccIsa tomAM Adi ane atya-e be to anAdi ane ananta che. te utpanna thayA nathI ane naSTa thavAnA nathI. juo:
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTi-prakRtivAda prakRtiM puruSaM caiva viddhyanAdI ubhAvapi vikArAMzca guNAMzcaiva viddhi prakRtisambhavAn // kAryakaraNakartRtve hetuH prakRtirucyate purUSaH sukhaduHkhAnAM bhoktRtve heturucyate // ( . 1rU12-20 ) artha-prakRti ane purUSa e bannene anAdi jANa. vikAro ane guNane prakRtithI utpanna thatA jANa. kArya-deha, karaNa-IndriyonA kartApaNAmAM prakRti kAraNa kahevAya che. sukhaduHkhanA bhogavavAmAM purUSa hetu kahevAya che. arthAta-kardI prakRti ane bhaktA purUSa che. sRSTikama. prakRtimAMthI sRSTine AraMbha thAya che tyAre kevA kramathI sarjana thAya te batAvavAmAM Ave che. prakRtermahAMstato'haGkArastasmAd gaNazca ssoddshkH| tasmAdapi SoDazakAt pazcabhyaH paJca bhUtAni // | (sAM. va. 22) artha-prakRtimAMthI mahAna-buddhi, temAMthI ahaMkAra, ahaMkAramAMthI pAMca jJAneMdriya, pAMca karmendriya, mana ane pAMca tanmAtrA ema soLano gaNa utpanna thAya che. pAMca tanmAtrAmAMthI pRthvI Adi bhUta utpanna thAya che. evI rIte pralayakALa Ave che tyAre viparIta kramathI vIze tane prakRtimAM laya thAya che. kAraNa kAryane abheda, triguNamaviveki viSayaH, sAmAnyamacetanaM prasavadharmi / vyaktaM tathA pradhAnaM, tadviparItastathA ca pumAn // artha-prakRti-pradhAna avyakta ane mahAdAdi kArya vyakata kahevAya che. te baMne samAnadharmI hovAthI abhinna che kemake avyaktamAM
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 sRSTivAda ane Izvara sattva raja ane tama e traNa guNa che. tema vyaktamAM paNa eja traNa guNa che. mATe eka bIjAthI pRthagabhUta nathI. banne purUSanA viSayabhogya che. purUSane banne samAnarUpa che. banne acetana che. banne prasavadharmI che, arthAta prakRti buddhine utpanna kare che, buddhi ahaMkArane ane ahaMkAra ikiyAdikane utpanna kare che. eTalA mATe bannenuM eka sarakhuM svarUpa che. purUSa ethI viparIta che mATe bhinna che. eka svarUpa che to alaga alaga kema mAnyA? hetumadanityamavyApi, sakriyamanekamAzritaM liGgam / sAvayavaM paratantraM, vyaktaM viparItamavyaktam // | (vAM. tA. 20). artha-buddhi Adi vyakata hetumata-kAraNujanya che, anitya che, avyApaka che, kriyA sahita che, aneka che, prakRtine Azrita che, pralayakAlamAM potapotAnA kAraNamAM laya pAmanAra che, zabda rUpa rasAdi avayavo sahita ane kAraNane AdhIna parataMtra che; jyAre avyakta prakRti tethI viparIta che arthAta ajanya, nitya, vyApaka, niSkriya. ekarUpa, anAzrita, kAraNamAM laya na pAmanAra, niravayava ane svataMtra che; mATe vyakata avyaktane alaga alaga mAnavAmAM AvyA che. satkAryavAda. asadakaraNAdupAdAnagrahaNAt sarvasambhavAbhAvAt / zaktasya zakyakaraNAt / kAraNabhAvAcca satkAryam // (sAMs Is 1) artha-sAMkhya mate kArya sadA sat che. kArya navuM utpanna thatuM nathI paNa kAraNamAM sadA vidyamAna che. keI vakhate AvirbhAva rUpe ane kaI vakhate tibhAva rUpe-bAhya nimittane yoge AvirbhAvaabhivyakti ane tibhAva-laya thAya che. je kAryanI sattA hameza na mAnIye te asata AkAzapuSpanI peThe kadi paNa kArya utpanna nahi thaI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika suSTi-kAlavAda 33 zake. te te kAryanA upAdAnathI ja te te kArya thAya che. zAlimAMthI ghauM ane ghauMmAMthI zAli utpanna na thAya. tela tilamAMthIja utpanna thAya paNa veLamAMthI utpanna na thAya. zaktimAna kAraNa paNa zakya kAryane ja utpanna kare che, azakya te nahi. kAraNanI mejudagImAM ja kArya utpanna thAya che. prakRti pAMca hetuothI jaNAya che ke kAraNamAM kArya sadA vidyamAna rahe che. mahadAdinuM kAraNa zuM prakRti ja che? bhedAnAM parimANAt , samanvayAt zaktitaH pravRttezca // kAraNakAryavibhAgA-davibhAgAdvaizvarUpyasya // (tAM. 0 21) artha-buddhi ahaMkAra Adi bhedanuM parimANa dekhAya che. jemake eka buddhi, eka ahaMkAra, pAMca Indriyo ityAdi. emane prakRti sAthe samanvaya che. jema ghaTa, zarAvalA Adine mATImAM samanvaya che. zaktinA sabhAvamAMja kAraNu kAryanI utpatti mATe vyApAra kare che. mahadAdika utpanna karavAnI zakti prakRtimAMja male che. jema ghaTanI mATImAM. kArya kAraNa vibhAga pratIta thAya che jema mahadAdi kArya, prakRti kAraNa. pralayakAlamAM traNe lokono prakRtimAM avibhAga-abheda thaI jAya che. ukta pAMca hetuothI buddhi AdinuM kAraNa prakRti ja che, anya keI nathI, e vAta siddha thAya che. vidika sRSTi-kAlavAda kAla, svabhAva, yadacchA, niyati. "padAramAM Adi zabdathI kAla, svabhAva, yadacchA ane niyati e cAranuM grahaNa karela che. IzvaravAdanI sAthe sAthe kAlavAda svabhAvavAda yadacchAvAda ane niyativAda paNa pragaTa thaI cukyA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 suSTivAda ane Izvara hatA. juo kahetAzvatara upaniSahmAM ukta vAdane nAmollekha A pramANe thayela che: kAlaH svabhAvo niyatiryadRcchA bhUtAni yoniH puruSa iti cintyam / saMyoga eSAM natvAtmabhAvAt AtmApyanIzaH sukhaduHkhahetoH // (tAzya 2aa 2) artha-kAla, svabhAva, niyati=bhAvabhAva, yadacchA akasmAta, bhUta-pAMca mahAbhUta; purUSa jagatanI ni-kAraNa che e vAta ciMtanIya che, e badhAne saMyoga pUNa kAraNa nathI. sukhaduHkhane hetu hovAthI AtmA paNa jagata utpanna karavAne asamartha che. kAlavAda. AdhyAtmika ciMtanakAlamAM upara kahelI judI judI mAnyatAo pracalita thaI hatI. kAlavAdIo kAlaneja jagatanuM kAraNa mAnatA hatA. svabhAvavAdI svabhAvane (svabhAva eTale prakRti paNa thaI zake che ) dareka kAryanuM kAraNa mAnatA hatA. niyativAdI bhAvabhAvane sukhaduHkhanuM kAraNa mAnatA hatA. yadacchAvAdI akasmAta-kaI paNa kAraNa vinA kArya hevAnuM mAnatA hatA. bhUtavAdIo paMcamahAbhUtathI ja sRSTi banavAnuM kahetA hatA. purUSavAdI purUSane ane AtmavAdI AtmAne jagat nuM kAraNa mAnatA hatA. A badhA vAdIomAM kAlavAdIne pracAra vadhAre thaye hato, eTaluM ja nahi paNa te vadhAre prAcIna paNa hato. atharva saMhitAmAM teno ullekha maLe che. juoH ___"kAlo bhUmimasRjata kAle tapati sUryaH kAle ha vizvA mUtAni je cakSurviparathati" (Atha0 saM22 dA varUAda) artha-kAle pRthvI sarjI, kAlane AdhAre sUrya tape che, kAlane AdhAre samagra bhUta rahelA che, kAlanA AdhArathI AMkha dekhI zake che. mahAbhAratamAM paNa kAlanI mahimA khUba varNavavAmAM AvI che. kAlaH sRjati bhUtAni kAlaH saMharate prjaaH| saMharantaM prajAH kAlaM kAlaH zamayate punaH / /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika RSi-svabhAvavAda kAlo hi kurute bhAvAn sarvaloke zubhAzubhAn / kAlaH saMkSipate sarvAH prajA visRjate punaH // ( 50 mA li v0 6 ra8-ra41) artha-kAla bhUtone sarje che. kAla prajAno saMhAra kare che. prajAno saMhAra karatA kAlane kAlaja pharI zAMta kare che. AkhA lokamAM zubhAzubha bhAvane kAlaja utpanna kare che. sarva prajAne kAla saMkele che ane pharI sarjana kare che. nyAyakArikAvalImAM paNa kAlane jagatane utpAdaka batAvyo che. janyAnAM janakaH kAlo jagatAmAzrayo mataH / | (cAvArivAva kala) artha-kAlajanya padArtha mAtrane janaka-utpAdaka che. traNe jagatano AdhAra kAla che. evI rIte vaizeSika tathA nyAyadarzane kAlane kirtA tarIke mAnyo che. vaidika sRSTi-svabhAvavAda. kAlanI mAphaka svabhAvavAdIne paNa puSkaLa pracAra thayela che. gItAmAM tathA mahAbhAratamAM teno ullekha thaye che. juo : na kartRtvaM na karmANi lokasya sRjati prbhuH| na karmaphalasaMyogaM svabhAvastu pravartate // ( tA2A 24) artha-prabhu-paramezvara lokonA kartApaNane tathA temanA karmane tathA karmaphalanA saMyogane utpanna nathI karatA kintu svabhAva ja utpanna kare che. hantIti manyate kazcinnahantItyapi caaprH| svamAvatastu niyatau bhUtAnAM prabhavAtyayau / ( ma. mAzaji y0 ravA 26 )
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36. sRSTivAda ane Izvara artha-kaI ema samaje che ke amuke amukane vadha karyo, tathA kaI ema mAne che ke amuka amukano vadha karyo nathI. kharI rIte te prANIonAM janma ane maraNa svabhAvathI niyata thayelAM che. niyativAda niyativAda gozAlake apanAvyo hato. teNe niyativAdanA siddhAMta upara AjIvika paMtha calAvyo hato. purUSArthane pratipakSI niyativAda che. sUyagaDAMgasUtramAM teno ullekha che. juoH na taM sayaM kaDaM dukkhaM kao annakaDaM ca NaM / suhaM vA jai vA dukkhaM sehiyaM vA asehiyaM // sayaM kaDaM na annehiM vedayaMti puDho jiyaa| saMgaiyaM tahA tersi ihamegesimAhiyaM // ( sU0 22aa2aa 2-3) artha-sukha ane duHkha potAnA purUSArthathI niSpanna thayelAM nathI, te anyakRta te kyAMthI hoya ? saidika (siddhi saMbaMdhI) asaidika sukhaduHkha jevo pitAnA purUSArthathI karela vedatA nathI, tema bIjAnA purUSArthathI karela paNa vedatA nathI; kintu sAMgatika arthAta niyatiprApta vede che, ema keTalAekanuM kahevuM che. niyati zabdano spaSTa artha batAvanAra nIceno zloka che ? prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, sovazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRtepi hi prayatne, mAthe mavati na mAvinodita nArAH | (sUca0 ra0) upAsakadazAnA sAtamAM adhyayanamAM gozAlakane upAsaka sakadAlapura kuMbhAra ke je pAchaLathI mahAvIrasvAmIne zrAvaka banyo hato, tenI sAthe mahAvIra svAmIne je vArtAlApa thayo hato, te uparathI
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTi-cadacchAvAda 37 eTaluM siddha thAya che ke AjIvika (gozAlaka ) matano niyativAda mukhya siddhAMta hato. vaidika sRSTi-cadacchAvAda. yadacchA eTale akasmAta-kAryane koI kAraNanI ke nimittanI jarUra nathI. vagaranimitte dareka kArya aciMtyuM thAya che. kAMTAmAM je tIrNatA Ave che tenuM kaMI paNa kAraNa nathI. upAyathI mANasane bacAva thato hoya te sAdhanasaMpanna mANasa duHkhI thAya ja nahi, rAjA mahArAjA bhareja nahi. paNa tema thatuM nathI. kahyuM che ke "sarakSita tikRti devarakSita, surakSitaM daivahataM vinazyati," "daivI vicitrA tti " daivavAda yA kudaratavAdane paNa AmAM samAveza thai zake che. kharI rIte te akAraNavAda yA animittatAvAdanuM apara nAma yadacchAvAda che. animittatAvAdane ullekha nyAyadarzananA cethA adhyAyanA prathama AhnikamAM che. juo: animittato bhAvotpattiH-kaNTakataikSNyAdidarzanAt / (chA2A 22 ) artha-zarIrAdi bhAvanI utpatti nimitta vinA upAdAna mAtrathI thAya che, kAMTAmAM tINatA dekhAvAthI. mahAbhAratamAM ukta vAdano khAsa yadacchAvAdanA nAmathI ja ullekha thayela che. puruSasya hi dRssttvemaamutpttimnimitttH| yadRcchayA vinAzaM ca zokaharSAvanarthakau // (mA phAMs v0 rUrU rarU) artha-mANasanI utpatti ane vinAza nimitta vinA akasmAta thatA joIne zoka ke harSa karavo nirarthaka che.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 suSTivAda ane Izvara A badhA vAdIono saMgraha "pahAphamAM Avela Adi zabdathI thaI zake che. TIkAkAre paNa emaja darzAvyuM che. gAthAnA uttarArdhamAM "vAnavasamAje kudakuvaramarinag" A pramANe lokanAM be vizeSaNa darzAvyAM che. loka jIva ane ajIvathI vyApta che, arthAta-sRSTi cetana ane jaDarUpa che. cetanasRSTi sukhaduHkhathI vyApta che. A saMbaMdhamAM IzvaravAdInuM maMtavya che ke jaDa cetana ubhaya sRSTimAM ane purUSanA sukhaduHkhamAM Izvara nimitta kAraNa che; jyAre prakRti-pradhAnavAdInuM maMtavya che ke jaDa cetana ubhaya sRSTimAM prakRti upAdAna kAraNa che. AtmA baMnene mate anaMta che ane vyApaka che. IzvaravAdIne mate AtmA kartA bhoktA che tyAre prakRtivAdIne mate AtmA kartA nathI paNa bhaktA che. (6) avatAravAda ane aMDavAda. mU0 sayaMbhuNA kaDe loe, iti vuttaM mhesinnaa| mAreNa saMthuyA mAyA, teNa loe asAsae / (sUca0 1 2 rU.7) saM0 chA0 svayaMbhuvA kRto loka iti vyuktaM maharSiNA / mAreNa saMstutA mAyA tena loko'zAzvataH // bhAvArtha-"svayaMbhU loka karyo che ema maharSie kahyuM che. mAre mAyA vistArI tethI leka azAzvata che. mU0 mAhaNA samaNA ege, Aha aMDakaDe jge| aso tattamakAsI ya, ayANaMtA musaM vade // (sUca0 2 / 1 / rU 8) saM0 chA0 brAhmaNAH zramaNA eke, AhuraNDakRtaM jagat / asau tattvamakArSIcca, ajAnanto mRSA vadanti //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ avatAravAda ane aMDavAda 39 bhAvArtha-keTalAeka zramaNa brAhmaNo kahe che ke IDAmAMthI A jagata baneluM che. brahmAe mahAbhUtAdi to racyAM. vastusthiti na samajanArA e mithyA bole che. vivecana-IzvaravAdIonA nirAkAra, AtmavizeSa rU5 IzvaramAM IcchA saMkalpa kevI rIte hoI zake ? e zaMkA ubhI rahe che. sAMkhyanI prakRtimAM purUSanuM sAMnidhya sRSTinuM kAraNa manAyuM che, paNa purUSanuM sAMnidhya te hamezAM ja rahe che te hamezAM sRSTi banatI raheze. temAM pralayane saMbhava zI rIte hoI zake? e zaMkA prakRtivAdamAM paNa rahe che. brahmavAdIonA nirguNa-nirAkAra brahmamAM vikAra kevI rIte AvI zake ? e zaMkA paNa ubhI che. A badhI zaMkAonA samAdhAna karavA mATe eka saguNa, sAkAra IzvaranI kalpanA karavAmAM Ave che jenuM nAma svayaMbhU. "ra avatati mUH " je potAnI meLe utpanna thAya che. arthAt karmanA yogathI nahi paNa, pitAnI IcchAthI je viziSTa AtmA zarIra dhAraNa kare che te svayaMbhU TIkAkAra Ane viSNu athavA anya nAmathI kahe che. paNa ATalethI tene pariSkAra thaI zakatuM nathI, kAraNake svayaMbhU zabdanI pAchaLa lAMbI prakriyA che. zarIradhArI sRSTikartA tarIke sauthI prathama svayaMbhU bhagavAna upasthita thAya che. ahithI avatAravAdanI zarUAta thAya che. vaiSNava Ane viSNu kahe che, tyAre zavo Ane ziva nAmathI oLakhe che. suSTivAdIo Ane brahmA kahe che. bauddhadharmI amarasiMhe amarakoSamAM- brahmAtmabhUH surajyeSThaH parameSThI pitAmahaH / hiraNyagarbho lokezaH svayaMbhUzcaturAnanaH / / ama0 1 / 16 brahmAnuM nAma svayaMbhU batAvyuM che. sRSTikartA tarIke vadhAre prasiddha brahmA che. viSNu pAlaka ane ziva saMhAraka tarIke purANamAM varNavela che. kharI rIte te trimUrtirUpa A svayaMbhU che. triguNAtmaka prakRtirUpa AnuM zarIra che, rajoguNapradhAna brahmAne udbhava AmAMthI
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 suSTivAda ane Izvara thAya che. tevI ja rIte sattvaguNa pradhAna viSNu ane tame guNapradhAna zivane paNa utpAdaka eja che. eTalA mATe e pitAmaha paNa kahevAya che. A avatAravAdanuM prayojana gItAmAM darzAvavAmAM AvyuM che. juo - yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhArata / abhyutthAnamadharmasya tadAtmAnaM sRjAmyaham // paritrANAya sAdhUnAM vinAzAya ca duSkRtAm / dharmasaMsthApanArthAya saMbhavAmi yuge yuge / artha-he bhArata ! jagatamAM jyAre anyAya, anIti, duSTatA , aMdhAdhuMdhI vadhI jatAM sAdhuone kaSTa thavA lAge che ane duSTono mahimA vadhI jAya che tyAre sAdhuonuM rakSaNa karavA mATe, duSTone vinAza karavA mATe tathA dharmanI vyavasthA karavA mATe yugayugamAM huM avatAra dhAraNa karuM chuM, arthAta-AtmasRSTi nAma AtmAne zarIra sAthe saMbaMdha joDI jagatamAM upasthita thauM chuM. A avatAradhAraNa sRSTinI vacce che. sRSTinI AdimAM te tevuM kazuM prayojana hotuM nathI. phakata rAtri purI thatAM pralayakAla pure thAya che ane sRSTino prAraMbhakAla Ave che; eTale nIce batAvela manusmRtinA kAnusAra sRSTine AraMbha thAya che. tataH svayaMbhUrbhagavAnavyakto vyaJjayannidam / madabhUtAdivRttanA prAdunArattamoguDA (majurAda) artha---avyakta=bAhya indriya agocara, kevala gAbhyAsIene jANavAgya ane sRSTiracanAmAM apratihata sAmarthyavALA svayaMbhU bhagavAna AkAzAdi mahAbhUta ane mahattattvAdi ke je sUkSmarUpe hatA tene sthULarUpe prakAzamAna karatA ane pralayAvasthAne nAza karatA tyAM prakRtine preratA pragaTa thayA. (6)
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ avatAravAda ane aMDavAda so'bhidhyAya zarIrAtsvAt sisRkSurvividhAH prjaaH| apa eva sasarjAdau tAsu bIjamavAsRjat // (manu018) artha-te svayaMbhUe vividha prajA sarjavAnI IcchA karatAM thakA prakRtirUpa potAnA zarIramAMthI pANuM utpanna thAo" evo saMkalpa karIne sauthI pahelAM pANInI sRSTi karI arthAta pANu utpanna karyuM. pachI te pANImAM zaktirUpI bIja Arepita karyuM. (8) sUtrakRtAMganI sAtamI gAthAnA pUrvAddhamAM kahyA pramANe svayaMbhUnI sRSTi AMhI purI thAya che. "ti kutta masi' e padathI maharSine artha manu levAno che, arthAta manunuM Ama kahevuM che. uttarArdhamAM bhAra ane mAyAno ullekha che tenuM vivecana AThamI gAthAnA vivecana pachI karIzuM, kAraNake manunI A sRSTiprakriyAmAM svayaMbhU, aMDa ane brahmA e traNene anukrame saMkalita prabaMdha che. teja anukrama kAyama rAkhavAne ame vivecanapaddhati teja pramANe yojI che. svayaMbhU pachI aMDasRSTine naMbara Ave che. eTaluM kahevuM jarUranuM che ke aMDasRSTi be prakAranI che. eka te chAMdepaniSamAM batAvI che ane bIjI manusmRtimAM darzAvI che. baMnenI prakriyA judI judI che. chAMdo paniSamAM aMDanI sAthe svayaMbhUno saMparka nathI, jyAre manusmRtinI sRSTimAM svayaMbhU aMDamAM praveza karI sRSTi nirmANa kare che. A vividhatA darzAvyA vinA saMkSepa karavAthI pAThakanA khyAlamAM nyUnatAtruTI rahI jAya eTalA mATe aMDanI baMne prakriyA atre darzAvavAmAM Ave che. " =' e sUyanI gAthAnusAra te chAMdogyapaniSadunI prakriyA vadhAre baMdha besatI che mATe prathama chAMdepaniSanI prakriyA batAvIne pachI manusmRtinI prakRti prakriyA cAlu karIzuM. chAndogyopaniSat 3-19 // asadevedamagra AsIt.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 sRSTivAda ane Izvara artha-sRSTi pahelAM pralayakALamAM A jagata asata-avyAkRta nAmarUpavALuM hatuM. tatkArIta. artha--asat jagata-satranAmarUpa kAryane abhimukha thayuM. tatatamavata. artha--aMkurIbhUta bIjanI mAphaka kramathI thoDuM dhUla banyuM. __ tadANDaM niravartata. artha-te jagata aMDarUpe banyuM. tatsaMvatsarasya mAtrAmazayata. artha-te eka varSa paryanta aMDarUpe rahyuM. tattimivata. artha--te IDuM eka varSa pachI kuTayuM. te ANDakapAle rajatazca suvarNazcAbhavatAm. artha aMDanA be kapAlamAMthI eka cAMdInuM ane bIjuM senAnuM banyuM. taghadrajata seyaM pRthvI. ' artha-temAM je cAMdInuM hatuM tenI pRthvI banI. catuva tA : artha je senAnuM hatuM tene urvIloka (svarga) bane. caEyu te parvatAra artha-je garbhanuM vesTana hatuM tenA parvata banyA. yadulvaM sa megho nIhAraH artha-je sUkSma garbha parivepTana hatuM te megha ane jhAkaLa banyA. cA dhamanacada ta naSada artha--je dhamanIo hatI te nadI banI gaI yadvAsteyamudakaM sa samudraH artha-je mUtrAzayanuM pANuM hatuM tene samudra banyuM.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravasRSTi 43 atha yattadajAyata so'sAvAdityaH artha-aMDamAMthI garbharUpe je pedA thayuM te Aditya=sUrya banyo. A aMDanI svataMtra suSTi chAMdogyapaniSadgI batAvI. e saMha ne " gAthAnA arthane ThIkaThIka lAgu paDe che. manu maharSinI aMDasRSTi. tadaNDamabhavadvaimaM sahasrAMzusamaprabham tasmiJjajJe svayaM brahmA srvlokpitaamhH|| (mnu01|9) artha-te bIja svayaMbhUnI IcchAthI sUrya samAna prabhAvALuM sonAnuM IDuM banyuM; tyAre khuda svayaMbhU yogazaktithI pUrva dhAraNa karela prakRtimaya sUkSma zarIra tajIne sarvalokapitAmaha brahmArUpe te IMDAmAM utpanna thayA. (9) tasminnaNDe sa bhagavAnuSitvA parivatsaram / vayamevArano cAnAdvmAro kiSar I (manu. 222) artha-te IDAmAM te svayaMbhU bhagavAna brahmAnA eka varSa paryata rahIne potAnA ja saMkalparUpa dhyAnathI te IDAnA be TukaDA karyA. tAbhyAM sa zakalAbhyAM ca divaM bhUmizca nirmme| madhye vyoma dizazcASTAvapAM sthAnaM ca zAzvatam // (manu. 2. 22 ) artha-te bhagavAne te be TukaDAthI uparanA TukaDAthI svarga ane nIcenA TukaDAthI bhUmi banAvI. vacalA bhAgathI AkAza ane ATha dizAo tathA pANInA zAzvata sthAna-samudra banAvyA. (13) tatvaSTi. "sa tattamArA ". aMDasRSTi pachI brahmAnI tasvasRSTi 14mA kathI zarU thAya
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane Izvara che, kAraNake gAthAmAM "mUDa siMs " zabda brahmAne parAbharzaka che. TIkAkAre paNa eja artha darzAvyo che. AMhIthI svayaMbhUno adhikAra brahmAne prApta thAya che. vedAMtadaSTie brahma, svayaMbhU ane brahmA eka AtmarUpaja che. upAdhithI bhinna che. brahmA nirAkAra, nirguNa, svayaMbhU prakRtirUpa zarIradhArI ane brahmA rajoguNapradhAna che e upAdhibheda vizeSa che. sAMkhyanI daSTie svayaMbhU nuM zarIra avyAkRta prakRtirUpa ane brahmAnuM zarIra rajoguNapradhAna vyAkRta prakRtirUpa che, e vizeSatA che. brahmA prANIsRSTi racavA mATe prathama svazarIra sarjavAne tatvasRSTino AraMbha kare che. udbabarhAtmanazcaiva manaHsadasadAtmakam / manasazcApyahaGkAra-mabhimantAramIzvaram / / mahAntameva cAtmAnaM sarvANi triguNAni ca / viSayANAM gRhItRNi zanaiH paJcendriyANi ca // (manu2 24 2) artha-brahmAe svayaMbhU paramAtmAmAMthI sata=anumAna Agamasiddha, asata=pratyakSAgocara, evA mananuM sarjana karyuM. manathI pahelAM ahaMkAranuM sarjana karyuM ke je ahaMkArathI huM Izvara sarva kArya karavA samartha chuM' evo abhimAna thayA. ahaMkArathI pahelAM mahattattvanI racanA karI. TIkAkAra medhAtithi kahe che ke "taraviiAmu" tattva zabdano artha mahattattva=buddhi samajavAno che. A hisAbe mana ahaMkAra ane mahattattva e ulaTA kramathI goThavavA. eTale prathama mahattattva pachI ahaMkAra ane pachI mananuM sarjana thayuM. mana pachI pAMca tanmAtrA, traNa guNavALI viSayagrAhaka pAMca jJAneMdriya ane "cakArathI pAMca karmendriyanI racanA brahmAe svayaMbhUmAMthI karI. teSAM tvavayavAn sUkSmAn SaNNAmapyamitaujasAm / sanniverAtamamAtrAnu sarvabhUtAni nirmade ! (manu. 2. 6)
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasvasRSTi 45 artha-parimita zaktivALA je pAMca tanmAtrA ane eka ahaMkAra e cha to, tenA sUkSma avayavone AtmAnA sUkSma aMzamAM meLavIne brahmA deva manuSya Adi sarvabhUtAne sUje che, kAra ke ukta mizraNaja sRSTinuM upAdAna kAraNa che. medhAtithi tathA kulUka bhaTTa ane TIkAkArono upara pramANe abhiprAya che. TIkAkAra rAdhavAnaMda bannethI judA paDI nIce pramANe kahe che. ...pavori mana mAhInAmamitANAma. mAtmAtrApu aparicchinnasyaikasyAtmana upAdhivazAt avayavavatpratIyamAneSu Atmasu // mamAM kavo karavamUtaH sanAtana" ti TyUH - aMzo nAnAvyapadezAdityAdi sUtrAcca tAsu mana Adi SaDavayavAn sUkSmAn saMnivezya sarvabhUtAni sarvAn jIvAn nirmama itynvyH|| bhAvArtha-rAghavanaMde pAMca tanmAtrA uparAMta chaThThA ahaMkArane badale mana rAkhela che. AtmamAtrA zabdathI eka brahmanA upAdhibhedathI bhinna thayela aneka aMza rUpa jIvAtmAo lIdhA che. mana Adi che tonA avayavone AtmamAtrA sAthe mizraNa karIne brahmAe sarva jIvonuM nirmANa karyuM, ema jIvasRSTi racavAne rAghavAnaMdane abhiprAya che. (16) yanmUrtyavayavAH sUkSmAstasyemAnyAzrayanti SaT / tasmAccharIramityAhustasya mUrti mniissinnH|| (manu. 2aa 27 ) artha-je kAraNathI brahmAnA zarIranA sUkSma avayava=pAMca tanmAtrA ane ahaMkAra pAMca mahAbhUta ane Ikine utpanna kare che mATe pAMca mahAbhUta ane ikiyarUpa brahmAnI mUrtine vidvAna loko SaDAyatanarUpa zarIra kahe che. 1 tA 16 | |
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara AvI rIte brahmAnA zarIranI racanA purI thatAM sAMkhyanA tattvAnI racanA purI thAya che. 18 mA zlokathI 30 mA kSeAka sudhI bhUtAnA kArya vagere paracuraNa sRSTi batAvI che paNa vistAra vadhI jAya eTalA mATe tenA ullekha atre na karatAM 32 mA zlAkathI brahmAnI je bAhya sRSTi varNavI che tenuM digdarzana AMhI karAvavAmAM Ave che. 46 dvidhA kRtvAtmano dehamardhena puruSo'bhavat / ardhena nArI tasyAM sa virAjamasRjat prabhuH // (manu02| rU2 ) a--brahmAe peAtAnA zarIranA be TukaDA karyAM. adha bhAga rUpa eka TukaDAne purUSa banAvyA ane bIjA TukaDAnI nArI banAvI. tyArabAda nArImAM virAT purUSanuM nirmANa karyuM. (2) tapastaptvAsRjadhaM tu sa svayaM puruSo virAT / taM mAM vittAsya sarvasya sraSTAraM dvijasattamAH // (manu.1 | 23) aM--te virAT purUSe tapa tapIne jenuM nirmANa karyuM te huM manu chuM. he zreSDa dvijo ! nIcenI sava sRSTi karanAra tarIke mane jANe!. (33) manuSTi. ahaM prajAH sisRkSustu tapastaptvA suduzcaram / patInprajAnAmasRjaM maharSInAdito dazaH ( manu0 1 | 34 ) arthA-manu kahe che ke duSkara tapa karIne prajA sarjavAne RcchatA meM zarUAtamAM daza maharSi prajApatie utpanna kIdhA. (34) marIcimatryaGgirasau pulastyaM pulahaM kratum / pracetasaM vaziSThaM ca bhRguM nAradameva ca // ( manu0 1 / 35) adaza prajApatinAM nAma--marIci`, atri, aMgirasa, pulastya, pulapa, kratu, pracetasa, vaziSTa, bhRguTTa ane nArada.10
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravasRSTi 47 ete manUMstu saptAnyA-nasRjanbhUritejasaH / devAn devanikAyAMzca mhrssiishvaamitaujsH|| (manu01 / 36) artha-e prajApatie e bahu tejavALA bIjA sAta manuone, dene, devanA sthAna-svargAdikane ane aparimita tejavALA mahaSiene pedA karyo. e uparAMta prajApatioe je racanA karI tenuM varNana 37 thI 40 loka sudhImAM nIce pramANe che. yakSa, rAkSasa, pizAca, gandharva, asarA, asura, nAga, sarpa, garUDa, pitRgaNa, vijaLI, garjanA,megha, rohita daMDAkAra teja, IndradhanuSa, ulkApAta, utpAtadhvani, ketu, dhruva, agatyAdi taSI, kinnara, vAnara, matsya, pakSI, pazu, mRga, manuSya, siMhAdi, kRmi, kITa, pataMga, ju, mAkhI, mAMkaDa, dAMza, macchara, vRkSa, latA vagere aneka prakAranA sthAvara utpanna karyA. ukta sAta manamAM eka manu te A prakRti manu che, je svAyaMbhuva manu kahevAya che. bIjA cha manuonAM nAma manusmRtinA prathama adhyAyanA 6ra mA zokamAM darzAvyAM che te A pramANe svAciSa, 2uttama, tAmasa, revata, paMcAkSuSa, vivasvasuta. e sAte potapotAnA AMtarAmAM sthAvara jaMgama rUpa sRSTine utpanna kare che. sUtrakRtAMganI sAtamI gAthAnA uttarArdhamAM bhAra ane mAyA zabda Ave che, te pralayakAlanA sUcaka che. temAM bhAra zabda mRtyu * rUpa kAlavAcaka che. mAyA zabda svayaMbhU bhagavAnanI yogamAyAno vAcaka che. bhAgavata tRtIya skaMdhanA pAMcamA adhyAyamAM kahyuM che ke " atha te bhagavallIlA yogmaayopbRNhitaaH| vizvasthityudbhavAntArthA vrnnyaamynupuurvshH||" vAlmiki rAmAyaNanA uttara kAMDa 104 sargamAM TIkAkAra rAma bhAyA zabdane artha saMkalpa arthAta bhagavAnanI saMkalpazakti kare che?
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara * mAyA saMbhAvito vIraH kAlaH sarvasamAharaH / " TIkA - " mAyA saMbhAvito = mAyayA saMkalpena saMbhAvita utpAditaH / sarvasamAharaH = sarvasaMhArakarteti " 4 kAla pote tapasvInuM rUpa dhAraNa karI rAmacaMdrajI pAse AvIne kahe che ke mane brahmAe mekalela che. tameAe 11 hajAra varasanI maryAdA ApI hatI te purI thaI che, have svargaleAkamAM cAle. huM tamArA- hiraNyagarbha avasthAne putra chuM, bhagavAnanI saMkalpazakti rUpa mAyAthI pedA thayela chuM, sanA saMhAra karanAra huM chuM. A uparathI kAlanI judI judI avasthA pratIta thAya che--jemake utpAdaka kAla, sthApaka kAla ane saMhAraka kAla. sine ArabhakAla te utpAdaka kAla che. sRSTine sthiti kAla te sthApaka kAla ane pralayakAla te saMhAraka kAla. saMhAraka kAla eja mAra che. e mAraja tameguNupradhAna 6 nAmanA svayaMbhU aMzane preraNA kare che ke divasa purA thayeA--suSTikAla purA thayA mATe have zayana karA; arthAt sarvAMnA saMhAra kare. eTale mAranI preraNAthI saMkalparUpa mAyAzakti vaDe rUdra jagatA saMhAra kare che. jagatanA saMhAra thAya che, pralaya thAya che, mATe A leAka azAzvata che. manusmRtimAM kahyuM che ke evaM sarva sa sRSTvedaM mAM cAcintyaparAkramaH / Atmanyantardadhe bhUyaH kAlaM kAlena pIDayan // (manu j| 12 ) artha--manu kahe che ke acintya parAkramavALA brahmA evI rIte mane ane sa prajAne sarjIne chevaTa pralayakAla vaDe suSTikAlanA nAza karatA thakA karI AtmAmAM antardhAna--lIna thAya che. sRSTi pachI pralaya ane pralaya pachI sRSTi ema asaMkhya sRSTi pralaya thayA ane thaze. (51)
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvasRSTi yadA sa devo jAgarti tadedaM ceSTate jagat / ' yadA svapiti zAntAtmA tadA sarva nimIlati // (manu0 1 / 52) artha-jyAre te brahmA jAge che tyAre A jagata ceSTA-pravRtti yukta thAya che ane jyAre te zAMta thaI suI jAya che tyAre sarva bhagata nizceSTa / jaya che. (52) mahAbhAratamAM pralayanuM varNana A pramANe che: yathA saMharate jantUn sasarja ca punaH punH| anAdinidhano brahmA nityazcAkSara eva ca // ahaHkSayamatho buddhavA nizi svapnamanAstathA / codayAmAsa bhagavAnavyakto'haMkRtaM naram // tataH shtshsraaNshurvyktenaabhicoditH| kRtvA dvAdazadhAtmAnamAdityo'jvaladamivat // ... ... ... ... ... ... jagadagdhvA'mitabalaH kevalAM jagatIM tataH / ambhasA balinA kSipramApUrayati sarvazaH // tataH kAlAgnimAsAdya tadambho yAti saMkSayam / vinaSTe'mbhasi rAjendra ! jAjvalatyanalo mahAn // ... ... ... saptArciSamathAJjasA / bhakSayAmAsa bhagavAn vAyuraSTAtmako balI // ... ... ... ... ... ... tamati prabalaM bhImamAkAzaM grasate''tmanA // AkAzamapyabhinadana mano grasati cAdhikam / mano asati bhUtAtmA sohaGkAraH prajApattiH // ahaGkAro mahAnAtmA bhUtabhavyabhaviSyavit /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 suSTivAda ane Izvara tamapyanupamAtmAnaM vizvaM zambhuH prajApatiH // ma. mA. zAnti v0 rU22 (ra thI zarU) artha-yAjJavakya muni janaka rAjAne kahe che ke anAdi anaMta nitya ane akSara brahmA vAraMvAra jaMtuone jevI rIte sarje che ane saMhAra kare che te binA vistArathI kahuM chuM. divasa puro thayo jANune rAtre suvAnI icchAvALA avyakta bhagavAne ahaMkArAbhimAnI rUdrane preraNA karI. 3 lAkha kiraNavALA sUryanuM rUpa dhAraNa karI, tenA bAra vibhAga karI agni jevo pracaMDa tApa utpanna karyo. jarAyuja, aMDaja, daja ane ubhinna prANIone bALIne pRthvItala bhasmIbhUta karyuM. tyArapachI adhika balavAna teja sUrya AkhI pRthvIne jalathI pUre che. tyArapachI agnirUpa dhAraNa karI jalane kSaya kare che. agnine ATha dizAmAM vAto pavana zamAvI de che. pavanane AkAza, AkAzane mana, manane bhUtAtmA prajApati ahaMkAra ane ahaMkArane bhUta bhaviSya jANanAra mahattattva=buddhi rU5 AtmA-izvara ane te anupama AtmA rUpa vizvane zaMbhu rUdra grAsa karI jAya che. arthAta A kramathI AkhA jagatano IzvaramAM laya thaI jAya che. brahmapurANanA 232 mA adhyAyamAM pralayanuM varNana nIce pramANe che. sarveSAmeva bhUtAnAM trividhaH prtisnycrH| naimittikaH prAkRtikaH tathaivAtyantiko mataH // 1 // brAhmo naimittikasteSAM kalpAnte prtisshcrH| Atyantiko vai mokSazca prAkRto dviparAddhikaH // 2 // artha-sarva bhUtane pralaya traNa prakArane cheH naimittika, prAkRtika ane Atmattika. eka hajAra caturkaMga parimita brahmAne eka divasa thAya te kalpa kahevAya che. kalpane ane 14 anvatara purAM thatAM sRSTinA kramathI ulaTI rIte bhUloka Adi sarva sRSTine brahmAmAM laya thaI jatAM pRthvI ekArNava thatAM svayaMbhU jalamAM zayana kare te
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ = , , , , , tatvasRSTi 51 naimittika, pratye kahevAya che. A antara pralaya athavA khaMDa pralaya paNa kahevAya che. be parArdha varSe traNe lokanA padArthone prakRtimAM yA paramAtmAmAM laya thAya te prAkRtika pralaya yA mahApralaya kahevAya che. kaI saMskArI AtmAnI mukti thAya te AtyaMtika pralaya kahevAya che. upara mahAbhAratane pralaya batAvyo te che te mahApralaya paNa temAM vizvano laya prakRtine badale IzvaramAM darzAvyo che. mahAbhAratanI pralaya prakriyA karatAM brahmapurANanI pralaya prakriyA keTalIka judI che. te A pramANe -mahAbhAratamAM prathama sUrya tape che tyAre brahmapurANanA pralayamAM prathama so varasa sudhI anAvRSTi-dukALa paDe che. temAM alpa zaktivALA pArthiva prANIono nAza thAya che. tyArapachI viSNu rUdra rUpa dhAraNa karI, sUryanAM sAta kiraNamAM praveza karI, taLAva samudra vagere sarva jalane pI jAya che. AnuM samarthana karanArI kadanI eka RcA che te A pramANe yasmin vRkSe supalAze devaiH saMpibate yamaH / atrA no pi vizpatiH pitA purANoM anuvenati // artha-A vRkSa tulya saMsAramAM pitR yama=sarva jIvonA pitRsthAnIya sUrya potAnAM kiraNo vaDe jIvanI utpatti ane rakSA kare che. vaLI teja sUrya vahIna jIvonA sattvane kheMcI laI svavaza kare che, arthAta mArI nAkhe che. prakRti prasaMgamAM paNa sUrya pANIne zASavI jIvone mAre che. tyArapachI teja viSNu sAta sUrya rUpe AkAzamAM uMce nIce tiryaka bhramaNa karI pAtAla sahita bhUlokane khUba tapAve che. tethI kUpa nadI parvata jharaNuM vagere snehalIna thaI jaya che. vRkSa latA vagere baLI jAya che. tyArapachI rUdra kAlAgninuM rUpa dhAraNa karI pAtAla lokane bALI saMpUrNa pRthvItalane dagdha karI nAkhe che. tyArapachI te agnivALA uMce caDI bhuvA~ka ane svarga
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane Izvara lokane paNa bALe che. tethI gandharva, pizAca, yakSa, rAkSasa vagere paNa naSTa thaI jAya che. tyArapachI rUdra rUpI viSNu mukhanA niHzvAsathI pAMce raMganAM vAdaLa AkAzamAM banAve che. temAMthI mUzaLadhAra varasAda varasavAthI agni zAMta thaI jAya che. niraMtara se varasa sudhI varasAda varasatAM pRthvI AkhI ekAkAra jalArNavamaya thaI jAya che, ane TheTha saptaRSinA sthAna sudhI te pANI pahoMce che. bhUloka bhuvaka ane svargaloka ekAkAra thaI jAya che. tyArapachI vAdaLane vikheravA mukhanA niHzvAsathI pavana banAve che. so varasa sudhI pavananA taphAnathI vAdaLa vikharAI jAya che, tyAre vAyune pI jaI ekArNava jalapravAhamAM zeSazayyA upara sRSTikartA viSNu suI jAya che. eka hajAra caturkaMga parimita brahmAnI rAtri AkhI ganidrAmAM pasAra thAya che. e vakhate bacI rahelA jana leka ane brahmalokasthita sanakAdi mumukSuo bhagavAnanI stuti karatA rahe che. A naimittika pralaya. kahevAya che. viSNupurANamAM AvI ja rIte varNana che. kUrmapurANamAM thoDA pheraphAra che. temAM pralayanA traNane badale cAra bheda kahyA che. traNa te e ne e ane eka nitya pralaya ke je hamezAM pazu pakSI manuSya kITa vagere mata AvatAM mare che te nitya pralayana eka bheda vadhAryo che. prAkRtika pralaya. pUrvokta rUpamAM anAvRSTi ane kAlAgninA saMparkathI jyAre pAtAla Adi loka snehaDIna-lukhA thaI jAya che, tyAre mahattattvAdi pRthvI paryanta vikRta dravyane vaMsa karavA mATe prAkRtika pralayakAla upasthita thAya che. temAM sarva prathama anAvRSTAdi kAraNothI prANI zarIra annamAM lIna thAya che. anna bIja mAtra zeSa rahIne bAkI bhUmimAM lIna thAya che. tadanantara bhUmi gadhaguNamAM, gabdha jalamAM, jala rasamAM, rasa agnimAM, agni spamAM, rUpa vAyumAM, vAyu sparzamAM,
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarjana-vinAzavAda 53 sparza AkAzamAM, AkAza zabdamAM, zabda tanmAtrAmAM, tanmAtrA IndriyomAM, indriyo manamAM, mana ahaMkAramAM, ahaMkAra mahattattva buddhimAM, ane mahattattva prakRtimAM lIna thaI jAya che. A sAMkhyane prAkRtika pralaya thayo. vedAnta eka kadama ora AgaLa vadhe che. te kahe che ke prakRti ane purUSa bAkI rahyA hatA tene paramabrahmamAM laya thaI jAya che. eka brahma mAtra rahI jAya. te vedAMtano prAkRtika pralaya kahevAya che. A mahApralayanuM varNana bhAgavata tRtIya skaMdhanA caturtha adhyAyamAM karela che. te uparAMta viSNupurANa, brahmapurANa ane kUrmapurANamAM Avela che. bhAgavata, viSNupurANa ane brahmapurANamAM AkharI layA viSNumAM karela che jyAre kUrmapurANamAM AkharI laya rUdramAM karela che. kAlaparimANu. manuSyano eka bhAsa-trIsa ahorAtra te pitRne eka ahorAtra. manuSyane eka varasa te devatAno eka ahorAtra devatAnA bAra hajAra varase eka catuyuga=satya dvApara tratA ane kaliyuga rUpa thAya che. eka hajAra caturthaMge brahmAne eka divasa ane eTaleja kAle brahmAnI eka rAtri thAya che. brahmAne eka divasa te sRSTikAla ane eka rAtri te naimittika pralayakAla samajavo. Ama sRSTi pachI pralaya ane pralaya pachI sRSTinI paraMparA cAlavAthI A loka azAzvata sRSTivAdIo mAne che. (-8) sarjana-vinAzavAda. mU0 sarahiM pariyArahiM, loyaM bUyA kaDeti ya / tattaM te Na viyANati, Na viNAsI kayAivi //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara saM * chA. svao: paryAya, horja brUyuH te ica / tattvaM te na vijAnanti, na vinAzI kadAcidapi // artha--pAtapAtAnI yuktithI "lAka karela che" ema (jee) ele che te leAka kadI paNa vinAzI nathI '' e tattvane jANatA nathI. "" 54 vivecana--vaidika dharmamAM sRSTivAdanA sambandhamAM mukhyatve sAta vAdIe mAnavAmAM Avela che. te leAka devausa, brahmausa, izvarakRta, pradhAnAdikRta, svayaMbhukRta, aMDakRta ane brahmAkRta che ema mAnanAra sAte vAdIe, lAka kAryoMrUpa che, anelA che, sirUpa che, emAM ekamata che, parantu A jagatanA sarjanahAra kANu che ? enA javAbamAM badhAnA judA judA matA che. eja emanuM ajJAna che. emanuM kathana jJAnapUrvaka hota ! matabheda paData nahi. satya siddAntamAM kAi divase matabheda paDatA nathI. sAte vAdIe vedane pramANurUpa mAnanArA heAvA chatAM eka tattvane paheAMcI zakatA nathI. tethI sUtrakAre ThIka ja kahyuM che ke "tatte tena viyAtitattva te na vijJAnanti" arthAt--te vAdIe . kharI vAtanesatya siddhAMtane jANatA nathI. peAtapeAtAnI kalpanAthI loka amukaneA karela che ke tamukanA karela che ema mele che. kAi paNa siddhAMta ekalA vAdInA uparathI tAravI zakAtA nathI, kintu 'vAvittivAviAM niItortha: vidvAntaH ' vAdI ane prativAdI bannenA kathana uparathI niIta thayela padArtha siddhAnta gaNAya che. AMhI vAdIone pakSa tA upara darzAvyA. have satya siddhAMta tAravavAne mATe prativAdIne pakSa zuM che tene paNa vicAra karIe. prathama to vAdIe badhA eka veda pramANane avalakhe che. te veda smRtie tathA purANeAmAM kayA pakSa sthira thAya che tenI samAleAcanA karIe. badhA vAdIenI samakSa prathama to e prazna upasthita thAya che ke sRSTinA prAraMbha pahelAM zuM tattva hatuM ? jemAMthI A jagat
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - sarjana-vinAzavAda 55 pedA thayuM te vastu kevA prakAranI hatI? Ane javAba veda brAhmaNa ane upaniSamAM keTale prakAre apAyo che te joIe. (6) saMta maw 3rat. (ta 3pa0 2T752) atha-sUASTanI pUve A jagata asarUpa hatuM. (2) naveva saukhyamA mAnIta. (chALyo dA 22) artha-uddAlaka RSi pitAnA putra zvetaketune kahe che ke he saumya ! A jagat prathama saddharUpaja hatuM. A baMne javAbo eka bIjAthI virUddha jAya che kemake je asadu hoya te sad na hoI zake ane je sad hoya te asad na banI zake. brahmasUtramAM kahyuM che ke "jaivalimArabhavAta" sad ane asad parasparavirodhI dharma eka vastunI aMdara rahI zakatA nathI kAraNake vAta asaMbhavita che. jo ke jaina darzana ke je anekAtavAdI che, te to apekSAbhedathI parasparavirodhI dharmone paNa eka dharmamAM samanvaya karI zake che. paNa A te vAta che ekAMtavAdIenI eTale uparanA javAbo eka bIjAthI virUddha jAya che. cAlo hajI AgaLa tapAsIe. (3) sArA pAyAma. (cho 212) artha-sRSTinI pahelAM AkAza nAmanuM tattva hatuM kAraNake te parAyaNa eTale parAtpara arthAt sauthI para che. (4) veda cinAi mArata, mRtyuneskRtamArata. ( 1 2 2) atha-sRSTinI pahelAM kaMI paNa na hatuM. A jagata mRtyuthI chavAI gayela hatuM, arthAt naSTa thaI gayuM hatuM. (9) to vA mA sAtatta. (zizuv0 2aa 2.) artha-sAthI pahelAM A jagata aMdhakAramaya hatuM. eja bhAva manusmRtinA pahelA adhyAyanA pAMcamA kamAM darzAvela che. cha thI pahelA pahelA
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa sRSTivAda ane izvara (6) AsIdidaM tamo bhUtamaprajJAtamalakSaNam / apratarkyamavijJeyaM prasuptamiva sarvataH // ( manu0 1 / 5) a--A jagat sRSTi pahelAM aMdhArAmAM hatuM. aprajJAta= pratyakSa geAcara na hatuM. alakSaNu=anumAnagamya na hatuM. aprata= taNAne yAgya na hatuM. avijJeyazabda pramANudvArA aneya hatuM. je Agama pramANane AdhAre prathamanA ATha vAdIonA judA judA mata upasthita thayA teja Agamane AdhAre sRSTi pahelAMnI avasthAnA saMbaMdhamAM judA judA pAMca yA cha matabheda ubhA thayA. sarva taraphathI dhAra nidrAmAM lIna hoya tema samasamAkAra-zUnyakAra hatuM. saMhitA, brAhmaNa ane upaniSad vibhAgamAM te pralayAvasthAnI hakIkata saMkSepamAM darzAvI che, jyAre purANAmAM te pralayakAlanA vistAra adhyAyanA adhyAyeAmAM phelAi gayA che. temAMne thADA bhAga mahAbhArata ane brahmapurANanA ame upara darzAvyA che. temAM naimittika pralayanI avasthA judI ane prAkRtika pralayanI dazA judI citarI che. kAI tA jalapralaya batAve che to kAI agnipralaya darzAve che. jalAkAra pralayamAM kAi viSNune zeSazayyA upara suvADe che, teA kAI rUdrane, kAI svayaMbhUne te kASTha prajApatine kAyama rAkhe che. Arya samAjIe te! A purANeAne pramANurUpa mAnatAM kAlakalpita gappAM mAne che, paNa zAtA ane sanAtanI te tene pramANurUpa gaNe che. ghaDIbhara temanI mAnyatAne Adara karIe te| veda vibhAganI sAthe te mAnyatAonA samanvaya thavA joie kemake mUla pramANa te veda che. smRti ane purANeAnI je vAta vedamUlaka hoya teja prAmANika gaNI zakAya. vedamAM te pralayanI je avasthA upara darzAvI temAM te| jala paNa nathI ane agni paNa nathI. zeSanAga paNa nathI ane tenI zayyA banAvanAra viSNu bhagavAna paNa jovAmAM AvatA nathI. jo kAI hAta tA RSie tenuM nAma laI nirdeza nakarata? kaI na
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - -- -- sajana-vinAzavAda 57. hatuM, yA aMdhakAra hato ke asad hatuM ema zA mATe kahyuM? kadAca viSNu ke rUdra nidrAvasthAmAM hatA, to tethI zuM temanI hayAtI maTI gaI hatI ? nidrAvasthAmAM zuM temanI kyAtI na darzAvI zakAya ? kharI vAta to e che ke purANe pakSapAtathI racAyAM che. zivapurANe zivanuM mAhAmya batAvyuM ane viSNunI niMdA karI, to viSNupurANe viSNunuM mAhAsya darzAvyuM ane zivanI niMdA karI. brahmapurANe brahmAnuM sarva sAmarthya batAvyuM to devI bhAgavate devI ke zaktinuM ja sAmarthya gAyuM. vedamAM je pralayakAlanI avasthAmAM koI eka vyakti hovAno khulAso hota to purANamAM A matabhedo upasthita thAta nahi, kAraNake purANakAre vedane to sarvopari pramANa tarIke svIkAre che. sRSTinI AraMbhAvasthAnA matabheda. jema pralayAvasthAnA matabhedo darzAvyA tema sRSTinI prAraMbhAvasthAmAM paNa evA ja matabhede vedavibhAgamAM jovAmAM Ave che, te A pramANe devAnAM yuge prathame'sataH sadajAyata / tadAzAanvajAyanta tduttaanpdspri|| | (ws 20. karo rU) artha-devatAonI sRSTi pahelAM arthAta sRSTinA AraMbhamAM asahmAMthI sata utpanna thayuM, tenA pachI dizAo utpanna thaI ane tyArabAda uttAnapada-vRkSo utpanna thayAM. bhUrjajJa uttAnapado bhuva AzA ajAyanta / aditerdakSoajAyata dakSAdvaditiH pari // ( 10 | 72 4) artha-bhUmie vRkSa pedA karyo. jamInamAMthI dizAo utpanna thaI. aditimAMthI dakSa pedA thayo ane dakSamAMthI vaLI aditi utpanna thaI. A RcAone artha prAye sAyaNa bhASyane anusAra lakhavAmAM Ave che.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 suSTivAda ane Izvara aditirvajaniSTa dakSa! yA duhitA tava / tAM devA anvajAyanta bhadrA amRtabandhavaH // (aa 20 7ra6) arthahe dakSa ! je tArI putrI aditi teNIe bhadrastutya ane maraNa baMdhanarahita devone janma Apyo. (aditine apatya putra mATe Adityadeve kahevAya che.) yaddevA adaH salile susaMrabdhA atiSThata / atrA vo nRtyatAmiva tIvro reNurapAyata / (traNao 207ra6) artha-he deva ! jyAre tame utpanna thayA tyAre pANImAM nRtya karatAM tamAre eka tIvra reNu=aMza aMtarikSamAM gayo. (te sUrya banyo e abhiprAya che.) aSTau putrAso adite ye jAtAstanvaspari / devA~ upapraitsaptabhiH parAmArtANDamAsyat // ( 0 105 7ra. 8). artha--aditinA zarIrathI je ATha putro utpanna thayA, temAMthI sAta putronI sAthe aditi devatAonI pAse svargamAM gaI AThamo putra je mArtaNDa=(mRtAhivegati na mAila) sUrya tene AkAzamAM cheDI gaI. aditinA ATha putronAM nAma - mitrazca varuNazca dhAtA cAryamA ca / aMzazca5 bhagazca indrazca vivasvAMzcetyete // (te sArA rU20) artha prasiddha che. vivasvAna eTale sUrya. AmAM trIjI cAnA pUrvArdhamAM je kahyuM ke asahmAMthI sad utpanna thayuM, e vicAraNIya che. asatraabhAva, zUnya, temAMthI
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarjana-vinAzavAda 59 sad zI rIte utpanna thaI zake ? zanya hajAra ekatra karavAthI eka aMka bana zakya nathI. zanyane saravALe zunya ja rahe che. gItAmAM kahyuM che ke "nArata vitha mAvo nAma vitte sata" asatamAMthI satyabhAva thato nathI ane satane asatyaabhAva banatuM nathI. asatane avyAkRta brahmarUpa je lAkSaNika artha karavAmAM Ave che tene vicAra pachI karIzuM. (2) trIjI ane cothI cAne paraspara virodha Ave che te e ke trIjI RcAmAM to kahyuM ke sabhAnI prathama dizAo utpanna thaI ane pachI vRkSo utpanna thayAM. cothI trAcAmAM kahyuM ke bhUmie prathama vRkSa utpanna karyo ane pachI dizAo utpanna karI. (3) cothI cAnA uttarArdhamAM batAvyuM ke aditie dakSa utpanna karyo ane dakSe aditi utpanna karI. e paNa paraspara virUddha che. pAMcamI RcAmAM je dakSane saMbodhIne kahyuM ke, he dakSa ! tArI putrI aditie devo pedA karyA. zuM A virodhanuM samarthana nathI? aditine ATha putra gaNAvyA temAM dakSanuM nAma AvatuM nathI e hisAbe aditinA pitA dakSa Thare che. vAlmiki rAmAyaNanA araNyakAMDanA 14 mA sargamAM paNa dakSa prajApatinI sATha putrIo paikI aditi paNa eka putrI darzAvI che. te pachI aditie dakSane pedA karyo enuM zuM samajavuM? khuda sAyaNe paNa A zaMkA bhASyamAM uThAvI che ane yAskanAM vacanathI tenuM samAdhAna karyuM che paNa te saMtoSakAraka nathI. (4) chaThI cAmAM devatAone pANImAM nAcatA darzAvyA che te pANI te haju utpanna thayuM nathI. jamIna, vRkSa ane dizAonI utpatti to batAvI paNa pANInI sRSTi to batAvI nathI chatAM pANumAM devatAonuM nRtya zI rIte thayuM ? (5) sAtamI RcAmAM aditinA ATha putromAM eka putra sUrya
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 sRSTivAda ane izvara che je taitiraya AraNyakathI spaSTa thAya che. vaLI sAta putrAne laine aditi svargamAM jAya che ane sUryane AkAzamAM cheADI jAya che ema kahyuM che ane chaThThI RcAmAM kahyuM ke devatAo nRtya karatA hatA temAMthI eka tIvra reNu AkAzamAM uDayA tene sUrya banyA. zuM A e vAtamAM paraspara virAdha nathI AvatA ? vaLI mAtai zabdanI vyutpatti anusAra mRta aMDamAMthI sUryane utpanna thayAnuM batAvyuM che. te kharUM zuM mAnavuM? pAkA ! cAlo thADA AgaLa vadhIe. RgvedanA 120 mA suktamAM sUryanArAyaNane khAsa paramAtmAnA putra tarIke batAvyA che ane zatrunA saMhAraka tarIke eALakhAvyA che. juoH tadidAsa bhuvaneSu jyeSThaM yato jajJa ugrastveSanRmNaH / sadyo jajJAno niriNAti zatrUnanu yaM vizve madantyUmAH || (TM0 20| ku20 | | ) artha--bhuvana-traNa kSeAkamAM jyeSTha=prazasta yA sauthI prathama jagat nuM Adi kAraNa te hatuM. ( tad zabdathI brahmanuM grahaNa karyuM che paNa te ekadezI artha che. sAmAnyathI te paramAtmA arthe thaI zake) te paramAtmA ke jenAthI ugra=pradIpta tejavALA veSarRkSNasUrya utpanna thaye.. je sUrye utpanna thavAnI sAtheja zatruene saMhAra karyAM. je sUryane joine sarva prANIo khuza thAya che. AmAM sUryanI utpatti paramAtmAthI batAvI 72 mA sUktamAM aditinA AThamA putra tarIke yA devatAnA tIvra reka tarIke sUryane eLakhAvyA. zuM AmAM paraspara virodha nathI AvatA ? bhASyakAra sAyaNe ema kahyuM ke sUrya utpanna thatAMja mandehAdi rAkSasAne mAre che. AMhi paNa eka zaMkA e thAya che ke paramAtmAe sUryane banAvyA pahelAM rAkSase kyAMthI pragaTa thayA ? AMhi te paramAtmA ane sUryanI vacce rAkSaseAnI utpatti batAvI nathI. kadAca te pragaTa thai cukyA tA sUryanI sAthe temanI zatrutA zI? kadAca pUrvanI zatrutA hoya te
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarjana-vinAzavAda 61 " paNa dayALu paramAtmAnA putra tarIke janma pAmela sUryamAM evI ghAtaka vRtti=krUratA kayAMthI AvI ? kadAca aMdhakArane sUryane zatru mAnIne tene nAza karavAne paramAtmAe sUryane pedA karyAM ema mAnIe te rAnUna' e bahuvacananI anupapatti Ave che. vaLI sAyaNAcArye te| mandehAdi rAkSaseAnAM nAma laIne temane bahuzatru tarIke nirdezyA che. trIjI asa'gati e che ke sUryane joI badhAM ' hamA: ' prANIe khuzI thAya che. te sUrya utpanna thayA pahelAM zuM badhAM prANIe utpanna thaI cukyAM hatAM ? AMhi te sUrya ane paramAtmAnI vacce prANIonI sRSTi batAvI nathI. A RcAthI te ulaTuM e siddha thAya che ke rAkSasa prANIe vagere leAkamAM mAjIda hatA ja. phakta eka sUryanI gerahAjarIthI leAkA muMjhAtA hatA. rAkSaseA prANIone DarAvatA hatA. paramAtmAe sUryane pedA karavAthI rAkSase yA aMdhArAne nAza thayA tethI prANIe khuzI thayAM. athavAtA ItihAsakArAnA kahevA pramANe jyAM lAMbA vakhata sudhI sUryanAM darzana thatAM nathI evA ve jevA pradezamAM rahetAM manuSya vagere prANIo jyAre ezIyAmAM AvyAM tyAre dararAja sUryanAM darzana thatAM ane aMdhakAra naSTa thayela jotAM te leAkeA khuzI thayA. temanI STie sUryanA AvirbhAva thA jovAmAM Avye. AvA sUryane paramAtmA zivAya khIjo kANu pedA kare ? evI kalpanA thatAM A RcAnA uccAra temanA mukhethI thayeA hAya te temAM zuM asaMgati jaNAya che? kharI rIte te viSuvavRtta pradezathI 23aa aMza dakSiNe ane 23 / / aMza uttare sUryanA udaya asta dararAja thayAja kare che paNa anya pradezamAMthI sUryavALA pradezamAM AvanAra prANIne ajAyakhI lAge ke khuzAlI thAya temAM navAi nathI. astu.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ , , , 22 sRSTivAda ane Izvara puruSasUktanI sRSTi vaidika sRSTine pahele-Aje prakAra] have ApaNe purUSasUkta ke je lagabhaga badhA vedamAM Ave che tenuM nirIkSaNa karIe. sahasrazIrSA puruSaH sahasrAkSaH sahasrapAt / sa bhUmi vizvato kRtvA tyatiSThadazAGgulam // (20 20 2) artha-sarva prANI samaSTirUpa brahmAMDa che deha jehane e virATa nAme purUSa ke jemAM hajAra=ananta mastaka che, ananta AMkha che, anaMta paga che te purUSa, bhUmi brahmAMDane cAre taraphathI vIMTIne daza aMgula hAra nIkaLato rahe che, arthAt brahmAMDavyApI che. puruSa pavedaM sarva yadbhutaM yacca bhavyam / utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati // (aa 10 ke 10 / 2) artha-je vartamAnakAlamAM jagata dekhAya che, je bhUtakAlamAM hatuM ane je bhaviSyamAM haze te badhuM purUvarUpa ja che. te purUSa amRtatva-devatvane svAmI che. te prANIonAM bhogya karmo bhagavAvavAnA kAraNathI jagadavasthAmAM prakaTa thAya che.. etAvAnasya mahimAto jyAyA~zca puurussH| pAdo'sya vizvA bhUtAni tripAdasyAmRtaM divi // | ( ws 2020rU) artha-ATaluM jagata te ehano mahimA che. purUSa te e mahimAthI kayAMe adhika che. A akhila brahmAMDa te tene the hisso che. traNa hissA te svaprakAza svarUpamAM ja amRtatva rUpe rahe che.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ purUSasUktanI sRSTi tripAdUrdhva udaitpuruSaH pAdosyehA bhvtpunH| tato viSvaLyakrAmat sAzanAnazane abhi // ( s 20 / 10. 4) artha--je traNa hissA saMsArasparzathI rahita che, te hamezAM zuddha puruSarUpe nirlepa rahe che. zeSa eka pAda mAyAthI lipta thaI jagata rUpe bane che. mAyAne vege te eka pAda nara tiryaMca Adi vividha rUpe arthAta sAzana=bhojana vyavahAra sahita cetana ane anazana=bhojana vyavahArarahita jaDathI vyApta thaI jAya che. tasmAdvirAlajAyata virAjo'dhipUruSaH / sa jAto'tyaricyata pazcAdbhUmimatho puraH // (20 20 1) artha-te Adi purUSathI virabrahmAMDadeha utpanna thayo. te AdipurUSa te virahamAM praveza karI brahmAMDAbhimAnI devatArU5 chava banyuM. tenuM nAma virA purUSa yA adhipurUSa. tyArapachI te virA purUSa devatA tiryaMca manuSyAdi prANurUpe banyo, arthAta virAthI judo paDyo. pachI teNe bhUmi sajI ane pura eTale zarIra sAta dhAtuthI puryA-arthAta jIvonAM zarIranI sRSTi karI. yatpuruSeNa haviSA devA yjnymtnvt| vasanto'syAsIdAjyaM grISmaidhmaH zaraddhaviH / / ( 0 20. 20. 6) artha-uttara sRSTinI siddhi mATe bAhya dravya na hovAthI devoe yajJa mAMDyo. te yajJamAM devoe virATu purUSane havi banAvyo. te yajJa mAnasika hato eTale purUSane AgamAM homavAne badale saMkalpa mAtrathI te purUSane pazu mAnI yajJastaMbhamAM bAMdhI havirUpe manamAM kalpanA karI. vasaMta Rtuja e yajJamAM ghI hatuM. grISma Rtu IdhaNAM ane zara Rtu havi tarIke mAnavAmAM AvI.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 sRSTivAda ane izvara taM yajJaM barhiSi praukSan puruSaM jAtamagrataH / tena devA ayajanta sAdhyA RSayazca ye // (82020. 7) artha-sauthI pahelAM utpanna thayela virA purUSane yajJapurUSa kahevAmAM Ave che. te yajJapurUSane bahivuM eTale mAnayajJamAM devoe he. sRSTi sAdhavAne yogya prajApati Adi devoe tathA tadanukUla RSioe te pazu tarIke mAnelA yajJapurUSavaDe mAnasa yajJa ra. tasmAdyajJAtsarvahutaH saMbhRtaM pRSadAjyam / pazUntA~zcakre vAyavyA-nAraNyAn grAmyAzca ye // | ( s 2020. 8) artha-sarvAtmaka purUSa je yajJamAM homAya te yajJanuM nAma savahuta . te sarvahata-purUSamedha yajJamAMthI dee dadhiyukta thI Adi bhAgya padArtha, vAyavya, AraNyaka (jaMgalI) ane gAmanAM pazuo banAvyAM. tasmAdyajJAtsarvahuta RcaH sAmAni jajJire / chandAMsi jajJire tasmAdyajustasmAdajAyata // ( rUA. 20 / 1 / 1) artha--te sarvahata yajJamAMthI veda, yajurveda ane sAmaveda tathA chaMda-gAyane utpanna thayAM. tasmAdazvA ajAyanta ye ke cobhayAdataH / gAvo ha jajJire tasmAttasmAjAtA ajaavyH|| ( 20. 20. 20) artha--te yajJamAMthI ghoDA, upara nIce dAMtavALA khaccara gadheDA, gAye, bakarI, gheTAM utpanna thayAM. yatpuruSaM vyadadhuH katidhA vyakalpayan / mukhaM kimasya ko bAhU kA UrU pAdA ucyate // (T0 20 20 22)
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ purUSasUktanI sRSTi pa artha--prajApatinA prANurUpa devAe je virAT purUSane anAvyA, tenI kalpanA keTale prakAre karI? e purUSanuM mukha zuM hatuM ? e bhujA zuM hatI ? e sAthaLa ane be paga zuM hatA ? brAhmaNosya mukhamAsIdvAhU rAjanyaH kRtaH / urU tadasya yadvaizyaH padbhyAM zUdro'jAyata | (10 20 | 20 | 22) artha--brAhmaNa e purUSanA mukhamAMthI utpanna thayA, kSatriya bhunnamAMthI, vaizya urUmAMthI ane zUdra pagamAMthI utpanna thayA. candramA manaso jAtazcakSoH sUryo ajAyata / mukhAdandrivAgnizca prANAdvAyurajAyata // (g0 60 | 20 | 23) artha--e purUSanA manamAMthI caMdra, AMkhamAMthI sUrya, mukhamAMthI indra ane agni tathA prANamAMthI vAyu utpanna thayA. nAbhyA AsIdantarikSaM zISNoM dyauH samavartata / padbhyAM bhUbhirdizaH zrotrAttathA lokA~ akalpayan // (20 20 | 20 | 24) artha--e purUSanI nAbhimAMthI aMtarikSa, mastakamAMthI varga, pagamAMthI bhUmileka tathA kAnamAMthI dizAonI kalpanA karI. saptAsyAsan parighayastriH sapta samidhaH kRtAH / devA yadyajJaM tanvAnA abadhnan puruSaM pazum // (0 20 | 20 | ?) artha----e yajJanI gAyatrI Adi sAta chaMda rUpI sAta paridhi hatI. khAra mAsa, pAMca Rtu, traNa leAka ane sUrya e ekavIza samidha- dhaNAM hatAM. prajApatinA prANa ane indriyarUpa devAe mAnasa yajJa karatAM virAT purUSane pazutvanI bhAvanAthI virUpe mAnI yajJastaMbhamAM madhyeA.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. sRSTivAda ane Izvara yajJena yajJamayajanta devAstAni dharmANi prathamAnyAsan / teha nAkaMmahimAnaH sacanta yatra pUrva sAdhyAH santi devaaH|| (20 10 / 2) artha-devoe mAnasa yajJathI purUSa yajJa yA prajApati yajJa karyo. te yajJamAM jaganirmANa rUpa mukhya dharma hato. te yajJanA upasake virASTra prApti rUpa svargane pAme che ke jyAM sAdhya deva sRSTi sAdhavAne yogya devo rahe che. e yajJanuM bIjuM phala che. samAlocanA. prathamanI cAra RcAo purUSa ane jagatanuM svarUpa batAvatAM paraspara vyApya vyApakatA darzAve che. pahelI RcAmAM purUSanA hajAra mastaka ane hajAra AMkha tathA paga dekhADyA che tenI ghaTanA barAbara thatI nathI kAraNake eka mastaka dITha be AMkha ane be paga hovA joIe. eka mastaka dITha eka AMkha ane eka paga hoya te te purUSa kANe ane laMgaDo banI jAya. A asaMgatine parihAra karavA to bhASyakAre ThIka khulAse karI dIdho ke sahastra zabda upalakSaNa mAtra che. tene artha sAyaNe "anaMta' karyo che. rAmAnuje "asaMkhya artha karyo che. maMgalAcArya ane mahIdhare bahu' artha karyo che. arthAta mastaka AMkha ane pagavALA jagatamAM asaMkhya agaNita=anaMta che. te badhA avayavo Adi purUSanA gaNAya mATe te A purUSanuM nAma virATu purUSa kahevAya che kAraNake virA brahmAMDa tenuM zarIra che, ane te zarIrane abhimAnI te zarIramAM praveza karanAra virA purUSa che. brahmAMDa ane virATu purUSa paraspara vyApya vyApaka che. bIje Adi purUSa yA mukhya purUSa jagata vyApaka te che, paNa jagatathI bahAra paNa rahe che. pahelI RcA ema kahe che ke jagatathI daza aMgula vhAra rahe che, arthAta virATuM purUSa yA brahmAMDathI Adi purUSa-paramAtmA daza aMgula cAre tarapha vhAra rahe che. trIjI RcAmAM
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ purUSasUktanI sRSTi 67 kahyuM che ke Adi purUSano eka pAda brahmAMDavyApI bane che ane traNa pAda brahmAMDathI hAra alipta rahe che. e abhiprAya sAyaNa ane mahIdharane che. e hisAbe pahelI RcA ane trIjI RcAno paraspara vireAdha jaNAya che. maMgalAcArya ane rAmAnuja uparano virodha evI rIte dUra kare che ke divi zabdano artha urvIloka athavA janaka ane satyaloka samaja. arthAta traNa pAda te urva lekamAM prakAze che ane eka pAda alokamAM prakAze che. eTalA mATe bhUloka karatAM svargalokamAM adhika sukha ane adhika prakAza che. A hisAbe pahelI ane trIjI acAne virodha maTI jAya che. paNa bhASyakArano matabheda te ubheja rahe che kemake sAyaNa ane mahIdharane mate brahmAMDathI traNagaNo moTo Adi purUSa che, jyAre maMgalAcArya ane rAmAnujane mate brahmAMDavyApI-brahmAMDa parimita Adi purUSa che eTale Adi purUSa ane virA purUSa lagabhaga barAbara che. A eka matabheda. (2) pahelI RcAmAM bhUmi zabda Ave che. teno prasiddha artha to pRthvI thAya che, paNa bhASyakAree te artha choDIne navo artha svIkAryo che. sAyaNe te bhUmi zabdano artha brahmAMDano goLo karyo che. mahIdhare bhUmi zabda bhUto palakSaka mAnI teno artha "pRthvI, jala Adi pAMca bhUta" evo karyo che. maMgalAcArye bhUzabdapalakSita bhUrbhuvaH svaH e kailokaya bhUmi zabdano artha karyo che. rAmAnuje sa zabdane bhUmi sAthe joDI samasta bhUmi zabdano artha karyo che prakRti sahita. arthAt bhUmi eTale prakRti te sahita jIva kAla ane svabhAvarUpa samudAya eTalo artha sabhUmi zabadano karyo che. Ama judo judo artha karavA chatAM brahmAMDavyApisvarUpa tAtparyamAM cAre ekatra thaI jAya che. paNa pAMcamI RcAmAM je bhUmi zabda Ave che, tyAM kema badhA badalI jAya che? mahIdhara ane sAyaNa to bhrAma eTale pRthvI artha kare che. maMgalAcArya atala vitala Adi sAta
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 68 suSTivAda ane Izvara bhuvana yA pAtAla loka pacAza keDa jojananA vistAravALo ema artha kare che, jyAre rAmAnujAcArya bhUjyanta samudAya evo artha kare che. eno samanvaya kyAM thaze ? ekaja sUktamAM eka ThekANe eka artha ane bIje ThekANe bIjo artha e kalpanA nahi to bIjuM zuM? (3) evI ja rIte cothI RcAmAM Avela sAzana ane anazana zabdanA saMbaMdhamAM paNa judA judA mata che. sAyaNa te sAzana eTale bhejanavyavahAra sahita cetana jagata ane anazana eTale bhajanavyavahAra rahita jaDa jagata evo artha kare che. matalaba ke paramAbhAne catuthAza jaDa cetana vyApta bane che. traNa hissA te cetane cetana rahe che. e sAyaNanuM tAtparya che. mahIdharane paNa eja abhiprAya che. maMgalAcAryo sAzana zabdane artha adhalaka ane anazana zabdano artha urdhva loka karyo che, kAraNake azana eTale karma phala kartava bhAknatvAdi vyavahAra, te sahita te sAzana ane tevA vyavahAra rahita te anazana. adhelokamAM tevo vyavahAra che mATe sAzana adheloka ane anazana urdhva loka. rAmAnujAcAryo azanAne artha vAsanA karyo che. sAzanA eTale vAsanA sahita aloka ane anazanA eTale vAsanArahita urdhva loka. A hisAbe sAyaNa mahIdharane eka mata ane maMgalAcArya tathA rAmAnujAcAryane bIjo mata. A arthabhedathI Adi purUSanI mahattAmAM paNa maheTo bheda paDI jAya che te A pramANe -sAyaNa ane mahIdharanA mata pramANe Adi purUSanA traNa hissA saMsArasparzathI rahita ane eka hisso-caturtha bhAga saMsAraspa-jagadhikArathI sahita che. jyAre maMgalAcArya ane rAmAnujAcAryanA mata pramANe paramAtmAne traNa hissA urvIlokamAM ane eka hisso adholokamAM prakAzamAna thAya che. eTale cAre hissA brahmAMDamAMja AvI jAya che. taphAvata eTalo ke urvalokamAM traNa hissA mATe adhika prakAza jyAre adhelakamAM eka hisso mATe nyUna prakAza.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ purUSasUktanI sRSTi pAMcamI tracAmAM sRSTikrama saMkSepathI darzAvyuM che. sauthI pahelAM virArtI utpatti thAya che. virAnA be artha thAya che. jagata ane izvarasthAnIya virATu purUSa. ahi jenI prathama utpatti darzAvI che te virA purUSa nahi paNa brahmAMDa-jagata che. brahmAMDa taiyAra thayA pachI temAM praveza karanAra ane brahmAMDane pitAno deha banAvI te dehano abhimAna rAkhanAra virATu purUSa (hajAra mastaka AdivALo Izvara) utpanna thAya che. tyArapachI te virATuM purUSa deva tiryaMca manuSya Adi chavarUpa dhAraNa kare che. te jIvone pitAthI alaga kare che. tyArapachI bhUmi-jamIna banAve che ane tyArapachI upara kahela jIvonAM zarIra banAve che. basa, A eka zlokamAM virArtI sRSTine krama puro thAya che. spaSTatAthI kahIe to A pramANe - 1 te purUSa-AdipurUSa. 2 virATuM brahmAMDa-jagata. 3 virATu purUSa. 4 devAdi chavo. 5 pRthvI. 6 jIvonAM zarIre. A krama sAyaNa ane mahIdharanA mata pramANe che. maMgalAcArya virA purUSane virA jagatathI utpanna thayAnuM kahe che, Adi purUSathI nahi. devAdi jenI alaga sRSTi batAvatA nathI. chaThe nebare jIvonAM zarIrane badale jarAyujAdi caturvidha bhUtayoni utpanna thavAnuM kahe che. devAdi chavonI utpattine badale udghalekamAM purUSa prakAze che ema maMgala bhASyane spaSTa sRSTikrama A pramANe- 1 te purUSa-AdipurUSa. 2 virA=brahmAMDa zarIra. 3 vairAja purUSa.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 divAda ane izvara 4 vairAja purUSanuM urdhvalAka prakAzana. 5 bhUmi-pRthvI. jarAyujAdi bhUtayenei. rAmAnujanA bhASyAnusAra sRSTikrama-- 1 te purUSa-aMtaryAmI AdipurUSa. 2 kAryakAraNarU prakRtyadhiSThAnA virAT purUSa. 3 mahattattvAdi kAryAdhiSThAtA adhipurUSa. 4 mahattattva ahaMkArAdirUpa kAryapariNata-svataMtra atirikata 5 bhUmyanta samudAya-pa cabhUta samudAyasana 6 deha Adi. upara pramANe cAra bhASyakArAnA judA judA abhiprAya che. svAmI dayAnaMdajIne abhiprAya tA vaLI emanAthI paNa judA che. emaNe to Ne ThekANe arthamAM pheraphAra karyo che. tenI samAaAcanA karatAM AMhi bahu vistAra vadhI jAya tethI tene khAsa ullekha judA prakaraNamAM karIzuM. AmAM AdipurUSa vAcaka tat zabda rAkhyA che, te pUrva parAmarzaka che. pUrvamAM te purUSa zabda AvyA che. purUSa zabda khAsa karIne sAMpya ane yAgadarzanane abhimata iSTa vAcaka che. tene brahmavAdamAM zA mATe apanAvI lIdhA che? bhASyakAra ghaNe bhAge brahmavAdI che mATe tene vedAMtazAstraprasiddha paramAtmA banAvI dIdheA che? game te hA, e carcAmAM utaravAnI jarUra nathI; paNa eTaluM teA brahmavAdIoe batAvavuM joie ke ni', nirvikArI, paramabrahmarUpa AdipurUSamAMthI brahmAMDa-jaDa jagat zI rIte utpanna thayuM ? niravayavamAMthI sAvayava kema banyuM ? nirAkAramAMthI sAkAra kema pedA thayuM ? nimAMthI saguNa zI rIte banyuM ? bhUmi ane bhUtayeAni pAchaLathI anyAM te| brahmAMDa zenuM baneluM hatuM? zuM brahmAMDanA khAkhA ke nakaro
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ purUSasUktanI sRSTi 71 pahelAM banAvyuM ane tenI racanA bhUmi banAvyA pachI karI ? zuM urdhvaka prathama banAvyo ane bhUloka pachI banAvyo ? urdhvalokamAM paramAtmAne traNagaNe prakAza ane bhUmilakamAM caturtheza prakAza, A jUnAdhikatAnuM kAraNa zuM? paramAtmAnA traNa hissA nirlipta rahe che ane eka hissAmAM sRSTi pralaya rU5 jagaThikAra thAya che te zA kAraNathI ? niravayava eka vastunA hissA kema thayA? Adi. purUSamAMthI virATu purUSa nahAna ane virATu puruSamAMthI jIva nhAnA thayA te moTAmAMthI nhAnA thavAmAM mahimA vadhyo ke ghaTayo ? jIvamAMthI ziva thavuM e to mahimA vadhyAnuM lakSaNa che paNa zivamAMthI jIva thavuM te to mahimA ghaTayAnuM lakSaNa prasiddha che, te AvI rIte paramAtmAne mahimA ghaTADavo zuM vyAjabI che? mahimA ghaTe tevI lIlA vAsanAvALA purUSane hAya, nirvAsanAvALA paramAtmAne vaLI lIlA zI? AnaMdaghanajIe kharuMja kahyuM che ke devarahitane lIlA navi ghaTe re, lIlA deSa vilAsa" eka tarapha kahevuM ke puruSa veda-A jagata purUSarUpaja che. bIjI tarapha kahevuM ke "ra gAtatvarita -virATa purUSa devatirthaMka manuSyAdi chavarUpe alaga thaya. A baMne vastune paraspara virodha AvatuM nathI ? prathama jIva banAvyA pachI bhUmi banAvI ane pachI jInAM zarIra banAvyAM te zarIra na banyAM tyAM sudhI jIvone kayAM rAkhyA ? zarIra banyAM na hatAM tyAMsudhI paramAtmAne 'sara ' ityAdi vizeSaNe lagADavAM te ghaTI zake kharAM ke ? AvA aneka prazno aneka matabhede pAMca RcAnI samAlocanAmAM upasthita thAya che mATe A prakriyA khAsa vicAraNIya che. cAle have pAchaLanI RcAne vicAra karIe. chaThIthI dazamI sudhInI pAMca cAo devasRSTinuM pratipAdana kare che. virA adhikAra devane maLe che. virATu riTAyara thAya che, devo
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 sRSTivAda ane Izvara tenuM kAma upADI le che. sAyaNa ane mahIdhara kahe che ke uttara sUASTa mATe dravyAMtaranI jarUra hovAthI devone yajJa AraMbha karavo paDe che. yajJamAM havi ApavI joIe. havi mATe kaI uttama vastu joIe. tevI vastu na maLavAthI purUSane havi tarIke upayoga karavAno devo saMkalpa kare che. bhASyakAranA kahevA pramANe A yajJa mAnasa yajJa kare che. mAnasa yajJa eTale mananI kalpanAthI yajJAraMbha thAya che. A purUSamedha yajJamAM devo virApurUSane bali ApavA yajJastaMbhamAM bAMdhe che, arthAt bAMdhavAno saMkalpa kare che. vasaMtaRtunI ghI tarIke, graSmaRtune IdhaNa tarIke ane zaraRtune havi tarIke kalpanA kare che. gAyatrI Adi sAta chaMdane paridhi-vedikA ane bAra mAsa, pAMca Rtu, traNa loka ane sUrya e ekavIza vastune samidhu rUpe kalpe che. sAdhya deva ane RSio maLI A yajJa kare che. A sarvasula yajJamAMthI devo jaMgala ane gAmanAM pazuo tathA kAga, yaju ane sAma e traNa veda tathA yajJanA pazuo ghoDA, gAya, bakarI, gheTAM vagere utpanna kare che. sRSTine trIjo TukaDo A devasRSTi thaI AMhi aneka prazno upasthita thAya che. virA, purUSane riTAyara kema thavuM paDayuM? thAkI javAthI ke zakti khuTI javAthI ? vacamAM paDatuM mukavuM enA karatAM AraMbha na karavo e vadhAre ThIka nathI ? anArambho manuSyANAM prathamaM buddhilakSaNam / ArabdhasyAntagamanaM dvitIyaM buddhilakSaNam // ThIka che, bApanuM kAma dIkarA kare emAM navAI nathI. virA purUSe uttara sRSTinuM kAma devone soMpyuM te devone teTalI zakti mAM na ApI ? ke yajJa karIne temane zakti upArjita karavI paDe ? devone bali ApavA mATe bIjI koI vastu na maLI te pitAnA pUjya pitA paramAtmAne bali banAvavo paDyo? staMbha ane deraDAM na hovAthI bAhya baMdhanathI bhale na bAMdhyA paNa bAMdhavAno saMkalpa te karyo?
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ purUSasUktanI sRSTi 73 manathI paNa koIne gALa daIe, zrApa ApIe ke dveSa karIe tethI sAmA mANasane zuM khoTuM lAgatuM nathI ? saMkalpahiMsAthI zuM pApa lAgatuM nathI ? kalpanAmaya yajJamAMthI ghI, pazu, gheDA, gAya, bakarI, gheTAM vagere kalpanAmaya utpanna thayAM ke kharAM ghI, dUdha Ape ke caDavA kAma Ave tevAM utpanna thayAM? kAlpanika yajJamAMthI kAlpanika pazu Adi utpanna thAya emAM te navAI nathI paNa kharAM utpanna thAya e navAInI vAta gaNAya. temanI saMkalpazakti evI hatI ke te cAhe te utpanna karI zake, te saMkalpazaktithI ja uttarasRSTi karavI hatI ke navAM dravyo banAvI levAM hatAM. pitAne homavAnA kalaMkathI mukta purUSamedha yajJanI zuM jarUra hatI ? AvAM varNanathI naramedha, ajAmedha, azvamedha, vagere hiMsApradhAna yajJone uttejana maLatAM pApamaya pravRttinI paraMparA cAlI hAya ema kahI na zakAya ? bAramI RcAmAM devane adhikAra khAsa prajApatine soMpAya che. eTale prajApatinA mukhamAMthI mukha tarIke brAhmaNa, bhujAmAMthI yA bhujA tarIke kSatriya, urUmAMthI yA urU tarIke vaizya ane pagamAMthI cA paga tarIke zudra utpanna thayAnuM batAvyuM che. A adhikAra badalavAnuM zuM kAraNa che te kAMI jaNAyuM nathI. dareka varNanAM strI ane purUSa baMne utpanna thayAM ke eka eka te paNa kaMI jaNAvyuM nathI. je baMne eka sthAnathI utpanna thayAM. hoya to te zuM bhAI hena tarIke na gaNAya ? kharI rIte to evI rIte utpanna thavuM kudaratathI viruddha che. prajApatine sRSTiniyama virUddha Ama karavAnuM zuM kAraNa? zoe prajApatine zuM apakAra karyo ke tene nIca banAvyA ane brAhmaNoe zuM upakAra karI dIdho ke tene ucca banAvyA? cho jyAre paramAtmAnA aMzarUpe pragaTa thayA tyAre te badhA ekasarakhA utpanna thayA haze; aMzInA guNaja aMzamAM Ave che te uccatA nIcatA vacamAM kyAMthI ghusI gaI? jIva ane zarIra te virArtA banAvela che temAM bhedabhAva utpanna karavAne prajApatine
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 suSTivAda ane Izvara zo adhikAra ? zuM ema karavAmAM virATu purUSane apakAra thatuM nathI ? manuSyanA jIvo ane zarIre ekavAra virArthI banI cukyAM tene pharI prajApatinA mukhamAMthI ane pagamAMthI utpanna karavAnuM kAraNa zuM? A te sRSTinA AraMbhanI vAta cAle che temAM punarjanmane prasaMga kyAMthI prApta thaI gayo? kharI rIte te paramAtmAe samAna daSTithI ane nyAyadaSTithI je manuSyavargane ekarUpe banAvyA temane prajApati uMcA nIcA banAvI kaI vargane utArI pADe e prajApati virApurUSanI samAna daSTinI hAme na baLa nahi te bIjuM zuM kahI zakAya? teramI ane caudamI cAmAM prajApatinA manamAMthI candramA, AMkhamAMthI sUrya, mukhamAMthI Indra ane agni, prANamAMthI vAyu, nAbhimAMthI AkAza, mastakamAMthI phuloka-svarga, pagamAMthI bhUmi, kAnamAMthI dizAo utpanna thavAnuM kahyuM che. sUryane utpanna thavAnA be traNa prakAra AgaLa batAvI cukyA chIe. aditine AThamo putra sUrya, devatAne tIvra retakaNa sUrya ane mRta aMDamAMthI utpanna thayela sUrya, e traNa ane A e prakAra prajApatinI AMkhamAMthI utpanna thato sUrya zuM A cAra sUrya judA judA che ke eka ja ? zuM surya prathama nhAne haze ane pachI kramathI vadhatAM vadhatAM maheTo thayo haze ke prathamathI ja AvaDe haze? vadhate to dekhAto nathI to prathamathI ja ATalo heTa haze te te AMkhamAMthI zI rIte utpanna thayo haze? zuM prajApatinI AMkha sUrya karatAM paNa moTI haze ! AMkha te DAbI jamaNu be hevI joIe temAMthI kaI AMkhamAMthI sUrya utpanna thayo haze ? eka AMkhamAMthI sUrya te bIjI AMkhamAMthI caMdramAM utpanna na thaI zakata? tenuM utpattisthAna mana banAvavAnuM zuM prayojana ? aditinA ATha putromAM Ida paNa
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ purUSasUktanI sRSTi 75 eka che. tene AMhi prajApatinA mukhamAMthI utpanna thavAnuM kahyuM che te virodha nathI? nAbhimAMthI aMtarikSa utpanna thayuM te nAbhi aMtarikSa karatAM heTI haze? mastakamAMthI svargaloka te mastaka keTaluM nhotuM haze ? pagamAMthI bhUmi utpanna thaI te paga keTalA heTA haze ? kAnamAMthI dizAo pedA thaI te kAna keTalA heTA haze ? kAna te be hoya che. ahi chatracita e ekavacana che, te kayA eka kAnamAMthI dizAo utpanna thaI ? nAthata ne badale sarapacana ' kriyApada che te utpattine badale A badhI kalpanA te nathI ne ? brahmavAdIne mate jagata mAtra kalpita che. vastugate kaMI che nahi to "sanAta, anAcata' ema kahevAnuM zuM prayojana ? paMdaramI RcAmAM 21 samidhamAM Rtu pAMca gaNAvI che te bAra bhAsanI Rtu cha thavI joI e tenI pAMca kema darzAvI ? soLamI RcAmAM yajJanAM be phala darzAvyAM che, eka sRSTiracanA mukhya phala, bIjI prajApati padaprApti. AthI phalita thAya che ke sRSTicanAnuM kula mukti nathI. jevI karaNuM tevI bharaNuM, tevI pAra utaraNa. saMsAraracanAnuM phala saMsArapravRtti ja hoI zake, saMsArathI nivRttirUpa mukti nahi. upasaMhAra. uparane sAta vAdIomAMthI be vAdIe A sRSTikramamAM AvI jAya che, te (1) devautta, (2) baMbhautta. virATuM ane prajApati e be navA sRSTikartA purUSa sUkatamAMthI maLe che. manusmRtinA sRSTikramamAM svayaMbhU, aMDa ane brahmA e traNa sRSTikartA sAtavAdIo paikInA che. virA, manu ane prajApati e traNa navA che. virA ane prajApati purUSasUkta sAdhAraNa che, eka manu navo che. sAtamAMthI pAMca manusmRti ane purUSasUktamAM AvI jAya che. Izvara ane prakRti e be AthI bahAra rahe che. virA, manu ane prajApati e traNane sAtamAM meLavatAM daza sRSTikartA upasthita thAya che.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja virA sRSTivAda ane Izvara manusmRti ane purUSasukta e baMnene sRSTikrama eka sarakhe maLatuM nathI. juoH manusmRti-srASTakrama. purUSasukata-sRSTikrama. 1 svayaMbhU. 1 AdipurUSa-brahma. 2 aMDa. 2 virATa-brahmAMDa. 3 brahmA. 3 virApurUSa. 4 devadArA. 5 manu sAta. pa prajApati. 6 marIci Adi daza prajApati. purUSasUkatane virA, Adi purUSa ane brahmAMDane vega thatAM utpanna thAya che; jyAre manusmRtine virATuM brahmAnA zarIranA nararUpa ane nArIrUpa be vibhAgane vega thatAM mithunI sRSTithI utpanna thAya che. A be virATa eka ke judA judA ? AvaDA moTA taphAvatanuM zuM kAraNa? zuM manusmRtinI sAkha vedamUlaka nathI? che te purUSasUkta sAthe samanvaya kema thatuM nathI ? purUSasUktanA sRSTikramamAM traNa veda yajJadvArA devothI utpanna thavAnuM kahyuM che, jyAre manunA srASTakramamAM agni, vAyu ane sUryamAMthI brahma traNa veda dUdhanI mAphaka dehyA ema kahyuM che. AnuM kAraNa zuM? zruti-zrutimAM bheda. veda ane manusmRtimAM kadAca bheda paDe to temAM kAlAntarane paNa doSa che. paNa zruti-mRtimAM bhinnatA jaNAya tenuM zuM karavuM? purUSasUktamAM sRSTimAM aneka hissedAra banAvI aneka vAdIone pitAmAM aMtarbhAva karavAne kezIza karI che. paNa 121 mA naMbaranA hiraNyagarbhasUktamAM prajApati sivAya bAkInA sRSTikartAnI upekSA karI dIdhI che. juo :
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ purUSasUktanI sRSTi 77 hiraNyagarbhaH samavarttatAgre bhUtasya jAtaH patireka AsIt sa dAdhAra pRthivIM cAmutemAM kasmai devAya haviSA vidhema // | (20222 2) artha--agra sRSTi pahelAM hiraNyagarbha=suvarNanA IDAmAMthI pedA thanAra prajApati vidyamAna hato. te hiraNyagarbha mAyAnA adhyakSapaNuM nIce sRSTi karavA IcchanAra paramAtmAmAMthI utpanna thatAM ja te sarva jagatano svAmI thayA. teNe svargaloka ghuleka-aMtarikSa ane bhUmine dhAraNa karyA. prajApatine ame havi vaDe sevIe chIe. yena dhaurugrA pRthivI ca dRlA yena svaH stabhitaM yena nAkA je mataSei rasa vimAnaH (jhaT0 20 22aa ) artha--je prajApatie aMtarikSa, pRthvI ane svargane sthira karyA tathA nAka-sUryane AkAzamAM rokI rAkhyo, je AkAzamAM pANInuM nirmANa kare che, te prajApati devane ame havivaDe sevIe chIe. mAno hiMsIjanitA yaH pRthivyA, yo vA divaM satyadharmA jajAna thApannA dhRtarganA vA ... (201) artha--je prajApati pRthvIne utpanna karanAra che, je satyadharmavALA prajApatie svargane utpanna karyuM, jeNe AlhAdajanaka puSkaLa pANIne pedA karyuM te prajApatidevane havi vaDe ame sevIe chIe. prajApate na tvadetAnyanyo vizvA jAtAni paritA babhUva / ********************* ( To 20 / 122 20 ) artha-he prajApata! tArAthI anya koI deva vizvavyApI mahAbhUtAdi sarjavAne zaktimAna nathI. A cAra RcAomAM yA daza cAvALA AkhA sUktamAM ekalA prajApatineja sRSTikartA tarIke batAvyA che. dazamI RcAmAM te bhAra daIne kahyuM che ke tArA vinA bIje kaI sarva bhUtone
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 suSTivAda ane Izvara sarjavA zaktimAna nathI. purUSasukta ane manusmRti baMnenI vAta A sUktathI khaMDita thaI jatI nathI? prajApati sivAya bAkInA badhA umedavArone potapotAnI sRSTipathI saMkelavI paDatI nathI ? pahelI RcAnA avataraNamAM sAyaNe hiraNyagarbhane prajApatinA putra tarIke Alekhe che ane cAnAja bhASyamAM hiraNyagarbhane prajApati rUpa batAvyo che. zuM A paraspara virodha AvatuM nathI ? vidika sRSTine trIjo prakAra (dhAtA). RtaM ca satyaM cAbhIddhAttapaso'dhyajAyata / tato rAjyajAyata tataH samudro'rNavaH // (40 20220 2) artha-Rta mAnasika satya ane satyavAcika satya, tapela tapathI utpanna thayAM. tyArapachI rAtri=aMdhakAra utpanna thayuM. tyArapachI pANavALA samudra utpanna thayA. samudrAdarNavA dadhi saMvatsaro ajAyata / ahorAtrANi vidadhadvizvasya miSato vazI // ( 20. 20. 2) artha-samudra pachI saMvatsara utpanna thayo. (saMvatsara sarvakAlane upalakSaka che, arthAta savaMkAla utpanna thayo.) sUrya ahorAtrane (upalakSaNathI sarvabhUtane) utpanna karata sarva jagatane svAmI banyo. sUryAcandramasau dhAtA yathApUrvamakalpayat / divaM ca pRthivIM cAntarikSamatho svaH // (kao 20 / 120. rU) artha--kAlanA vajarUpa sUrya ane candra, sukharUpa svarga, pRthvI ane aMtarikSane dhAtAe pUrvanI mAphaka banAvyA.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaizvika sRSTinA trIjo prakAra (dhAtA) 79 AMhi prajApatine badale dhAtAne sRSTikartA tarIke batAvyA. kadAca prajApati ane dhAtAne eka rUpa mAnIe tApaNu sRSTikrama teA navInaja che. manusmRti ane purUSasUkta e baMnenA prajApati karatAM A dhAtArUpa prajApatinI sRSTinA krama keTalA badhA vilakSaNa che ? AmAM dhAtAne tapasyA karavI paDe che. tapasyAne yeAge Rta ane satya utpanna thAya che. satyathI rAtri-aMdhakAra. A eka vicitratA che. satyathI prakAza thavA joie ke aMdhakAra ? (aheArAtra pAchaLa Ave che tethI rAtri zabdanA artha aMdhakAra gItArahasyanI prastAvanAmAM tilakajIe karyAM che). aMdhakAramAMthI pANIvALA samudra zI rIte utpanna thayA ? samudramAMthI kAla zI rIte pedA thayA ? kAlamAMthI ahArAtra eTale sarvabhUta utpanna thayA ema sAyaNe bhASyamAM kahyuM che. sarvabhUta utpanna thayA pahelAM samudramAM pANI kevI rIte utpanna thayuM ? pANI paNa pAMca bhUtamAMnuM eka bhUta che. sUrya caMdramA pAchaLa utpanna thAya che ane aherAtra pahelAM, e paNa virAdha nathI zuM? sUrya caMdra vinA rAtri divasa zI rIte thayA? aMtarikSa pachI ane sUrya caMdra pahelA, e paNa virAdha nathI jaNAtA ? aMtarikSa vinA sUrya caMdra rahyA kayAM ? dhAtAnA sRSTikrama. 1 ta. 2 satya. 3 rAtri (aMdhakAra.) 4 samudra. 5 saMvatsara-kAla. 6 ahArAtra-sarva bhUta. 7 sUrya caMdra 8 svarga. 9 pRthvI. 10 aMtarikSa. tralAya
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 sRSTivAda ane Izvara vaidika sRSTinA cAtho prakAra (prajApati). Apo vA idamagre salilamAsIt / tena prajApatirazrAmyat / kathamidaM syAditi / so pazyatpuSkaraparNa tiSThat / so'manyata / asti vai tat / yasminnidamadhitiSThatIti / sa varAha rUpaM kRtvopanyamajjat / sa pRthivImadha Acchet / tasyA upahRtpodamajjat / tatpuSkaraparNe'prathayat / yadaprathayat / tatpRthivyai pRthivitvam / (0 cattu. te trA0 ? | ? | rU | 7) artha--suSTi pahelAM A jagat pANImaya hatuM. tethI prajApatie tapa karyuM ane vicAra karyo ke A jagat kevI rIte thAya ? eTalAmAM eka kamalapatra temanA jovAmAM AvyuM, te uparathI tarka karyAM ke AnI nIce kaMika haze ! varAhanuM rUpa karI teNe pANImAM DubakI mArI. bhUmi pAse jai temAMthI DADhavaDe theADI ALI mATI khAdI, upara lAvI pAMdaDA upara pAtharI te mhoTI pRthvI banI gaI. eja pRthvInuM pRthvIpaNuM che. A joI prajApatine saMtoSa thayA ke sthAvara jaMgamanA AdhArabhUta pRthvI banI gaI tA have khIjuM paNa phIka thai jaze...... prathama kahyuM hatuM ke sRSTi pahelAM "naiveda vinAtha gAmI" kaMI paNa na hatuM. AMhi kahyuM ke pahelAM pANI hatuM ane pANInI nIce ALI mATI hatI e e vAtane paraspara virAdha Ave che. prajApatie varADanuM rUpa lIdhuM teA varAhanuM rUpa lIdhA vinA pANImAMthI mATI laI AvavAnI prajApatinI zakti na hatI ? varAhanuM rUpa levAnuM zuM kAraNa ? kamalanA pAMdaDA upara mATI vistArI te kamalanuM' pAMdaDuM keTaluM mhATu' haze ? zuM kamalanA pAMdaDA jeTalIja pRthvI anI? pANInI nIce mATI hatI te pRthvI banyA pahelAM mATI
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTine ceAtho prakAra (prajApati) 81 kyAMthI AvI? athavA pANInI nIce eka pRthvI hatI ane pANI upara bIjI pRthvI banI ke zuM? pANInA upara eTalA bejhavALI pRthvI taratI rahI ? kamalanA pAMdaDA upara pRthvI paththara ane pahADa zI rIte rahI zake ? zuM e vijJAna virUddha nathI ? prajApatinI cetanasuSTi. pranApatirakAmayatAtmanvanme jAyeteti / so'juhot / tasyAtmanvadajAyata / agnirvaayuraadityH| te'bruvan prajApatirihauSIdAtmanavanme jAyeteti / tasya vayamajaniSmahi / jAyatAM na Atmanvaditi te'juhvuH| prANAnAmagniH / tanuvai vAyuH / cakSuSa aadityH| teSAM hutAdajAyata gaureva iti / tasyaiva payasi vyAyacchanta / mama hutAdanani mameti / te prajApati prazramathana......... ( caT0 sais are 2aa 2aa 2aa 2) artha-giri nagara Adi utpanna karyA pachI prajApatine cetanasRSTi banAvavAnI IcchA thaI. teNe homa karyo. tethI agni vAyu ane Aditya rUpa cetana sRSTi banI. te traNenA manamAM vicAra thayo ke prajApatie hamathI amane utpanna karyA te ame paNa homa karI bIjAM cetana prANuo utpanna karIe. temaNe paNa homa karyo. agnie prANane utpanna karavAno saMkalpa karyo. vAyue zarIrane ane sUrya AMkhane saMkalpa karyo. traNenA saMkalpapUrvaka homathI gAya utpanna thaI. dUdha mATe traNemAM kalaha pedA thayo. dareka kahevA lAgyo ke mArA hemathI gAya utpanna thaI mATe dUdha mane maLavuM joIe. traNe jaNe prajApatinI pAse jaI puchavA lAgyA ke gAyanuM dUdha kone maLavuM joIe ? prajApatie puchayuM ke tamAre saMkalpa zuM zuM hato? agnie kahyuM ke prANa mATe mArA homa hato. vAyue kahyuM ke zarIra mATe mAre homasaMkalpa hate. sUrya kahyuM ke AMkha mATe bhAre homa hatuM. prajApatie
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane Izvara samAdhAna karyuM ke zarIra ane AMkha karatAM prANa pradhAna che; prANa vinA zarIra ane AMkha niSphala che; mATe prANane uddezIne homanAranI A gAya che. e uparathI agnine haka sAbita thaze. vAyu ane sUrya hatAza thayA. Aje paNa dUdha ghI agnimAM homavAmAM Ave che. sUryanI utpattinA traNa cAra prakAra te agAu batAvyA che. A prakAra tenAthI judo paDe che. aditinA ATha putramAM eka putra-sUrya ane AMhi prajApatinA homathI utpanna thato sUrya e baMnemAM paraspara virodha Avato nathI ? homa mAtrathI devAnI ane gAyanI zI rIte utpatti thaI? agni vAyu ane sUrya e traNe prajApatinA putra gaNAya, te traNenA mATe ekeka gAya utpanna karI devAnI prajApatinI zakti na hatI ke zuM? athavA e traNenI ekeka gAya utpanna karavAnI zakti na hatI ke zuM? je traNa gAya utpanna karI lete te evA moTA devone dUdha mATe kalaha te na thAta. prANa zarIra ane AMkha mAtrathI gAya pUrNa na thaI. kAna vagerenI zuM jarUra na hatI ? kAna vagere zarIramAM AvI gayA te AMkha paNa zarIramAM AvI na jAta? prANa judA mAMgavAnI zuM jarUra hatI ? gAyamAM prANa AvI jAta nahi? prajApati, agni, vAyu ane sUrya jevA mahaTA heTA devonI jyAre ekeka gAya utpanna karavAnI zakti na hatI, tyAre AkhA jagatane temaNe zI rIte pedA karyuM haze? prajApatinI azakitanuM bIjuM udAharaNa. prajApatirdevatAH sRjmaanH| agnimeva devatAnAM prathamamasRjata / so'nyadAlambhyamavittvA prajApatimabhiparyAvartata / sa mRtyorabibhet / so'mumAdityamAtmano niramimIta / taM hutvA parAG paryAvartata / tano vai sa mRtyumapAjayat / ( caku te trADa 2aa 2 )
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTine pAMcame prakAra (asurAdi) artha-prajApatie devatAnI sRSTi banAvatAM prathama agninuM sarjana karyuM. bIjuM kaMI AlaMbhanIya (hAsya pazu) na maLatAM Aga prajApati tarapha dhasI. prajApatine mRtyuno Dara lAgyo. teNe tarataja pitAmAMthI sUryanuM nirmANa karyuM. sUryane AgamAM homIne te pAcho haThI gayo tethI matathI bacI gaye. AmAM prajApatinI alpajJatA ane alpazaktino zuM paricaya thato nathI ? prajApatine evI khabara hota ke je agnine utpanna karuM chuM te agni mAruM ja bhakSaNa karaze to bIjA AlaMbhyane utpanna karyA vinA agni utpanna karata? prajApatine motane bhaya lAge to te zuM sAmAnya mANasanI mAphaka Darapoka hato? agni deva che te temAM eTalI paNa sajjanatA na hatI ke potAnA pitA upara motanuM AkramaNa na kare ? agnine zAMta karavA mATe prajApatie sUrya utpanna karyo ane tene AgamAM che. e prajApatinI krUratA nahi ? sAmAnya mANasa paNa putrane bacAvavA pitAne bhega ApI devAne taiyAra thAya che te prajApatimAM eTalI vatsalatA nahi hoya ke pitAnA putrane AgamAM home nahi ? vaidika sRSTine pAMcamA prakAra (asurAdi). idaM vA agre naiva kiJcanAsIt / na dyaurAsIt / na pRthivii| nAntarikSam / tadasadeva san mano'kuruta syaamiti| tadatapyata / tasmAttepAnADUmo'jAyata / tdbhuuyo'tpyt| tasmAttepAnAdagnirajAyata / tadbhUyotapyata / tasmAttepAnAjjyotirajAyata / tadbhayo'tapyata / tasmAttepAnAdacirajAyata / tdbhuuyo'tpyt| tasmAttepAnAnmarIcayo'jAyanta / tadbhayo'tapyata / tasmAttepAnAdudArA ajAyanta / tadbhUyo'tapyata / tadabhramiva samaha
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane Izvara nyata / tadvastimabhinat / sa samudro'bhavat / tasmAtsamudrasya na pibanti / prajananamiva hi mnynte| ( caT0 tai0 grA. 2aa 2aa 2) artha-sRSTi pahelAM A jagata kaMI paNa na hatuM. na svarga, na pRthvI, na aMtarikSa. kaMI paNa na hatuM. te asatane sata rUpa banavAnI IcchA thaI. teNe tapa karyuM. tapa karanAramAMthI dhUma utpanna thayo. pharI tapa karyuM. agni utpanna thayo. pharI tapa karyuM, temAMthI jyoti utpanna thaI. pharI tapa karyuM. javAlA utpanna thaI pharI tapa karyuM. javAlAne prakAza phelAyo. pharI tapa karyuM, temAMthI mhoTI vAlA utpanna thaI. pharI tapa karyuM, te dhUma vAlAdika badhuM vAdaLanI mAphaka ghana svarUpa banI gayuM. te paramAtmAnuM bastisthAna-mUtrAzaya banyuM. tene bhejuM, te te samudra banI gayo. eTalA mATe samudranuM pANuM loke pItA nathI kAraNake tene jananeMdriya mAphaka mAne che. tadvA idamApaH salilamAsIt / sorodItprajApatiH / sa kasmA ajJi / yadyasyA apratiSThAyA iti / yadapsvavApadhata / sA pRthivyabhavat / yadavyamRSTa tadantarikSamabhavat / yadUrSamudamRSTa / sA dyaurabhavat / yadarodIttadanayorodastvam / ($0 thag0 te trA2ArA) artha--athavA sRSTi pahelAM A jagata pANI rUpa hatuM. A joIne prajApati reyo. ema mAnIne ke ekaluM pANI bharyuM che temAM jagata zI rIte pedA karIza? besavAnI ke ubhA rahevAnI kyAMya jagA nathI. AnA karatAM huM jamyo na hota te sAruM hatuM. dakhathI ratAM retAM tenI AMkhamAMthI AMsu pANI upara paDayAM. te AMsu pANI upara jAmI gayAM tenI pRthvI banI gaI. temAM uMcAM nIcAM sthAnane sApha karyo te tenuM aMtarikSa banI gayuM. be hAtha uMcA karIne je sthAnanuM prajApatie pramArjana karyuM tenuM svarga banI gayuM.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTine pAMcamo prakAra (asurAdi) 85 prajApatinA revAthI pRthvI ane svarga banyAM mATe ghAvA pRthvIne radasI zabdathI vidvAno belAve che. asurasRSTi. sa imAM pratiSThAM vittvA'kAmayata-prajAyeyeti / sa tpo'tpyt| so'ntarvAnabhavat / sa jaghanAdasurAnasRjata / tebhyo mRnmaye pAtre'nnamaduhat / yA'sya sA tanUrAsIt / taampAtA sA tamistrAmavata . ( go sai rAha 2aa 21) arthata prajApatine besavAnI jagyA maLavAthI prajA utpanna karavAnI icchA karI. tapa karyuM tethI garbhavAna banyo. jaghana bhAgamAMthI asurone utpanna karyA. temane mATe mATInA pAtramAM anna AvyuM. je tenuM zarIra hatuM te cheDI dIdhuM, teno aMdhakAra banI gayo, arthAta rAtri thaI gaI. manuSyasRSTi. so'kAmayata prajAyeyeti / sa tapo'tapyata / so'ntanibhavat / sa prajananAdeva prajA asRjt| tasmAdimA bhUyiSThAH / prajananAddhayenA asRjata / tAbhyo dArumaye pAtre payo'duhat / yA'sya sA tanUrAsIt tAmapAhata / sA jyosamAgamavatI ( gute rA0 2aa 2aa 2) ' artha-te prajApatie prajA utpanna karavAnI IcchA karI. tapa karyuM. te garbhavAna banyA. jananeMdriyathI manuSyAdi prajA utpanna karI. jananeMdriyanA kAraNathI prajA puSkaLa thai. temane kASThapAtramAM dUdha ApyuM. je tenuM zarIra hatuM te cheDyuM. te snA-prakAza rU5 banI gayuM. tratusRSTi. so'kAmayata prajAyeyeti / sa tpo'tpyt| so'nta
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane Izvara nibhavat / sa upapakSAbhyAmevartanasRjata / tebhyo rajate pAtre ghRtamahat / yAsya tanUrAsIt tAmapAhata / sAhorAtrayoH virama - I ( IT0 tai0 grA. 2aa 2aa 2) , artha-prajApatie prajA utpanna karavAnI icchA karI tapa karyuM. te garbhavAna banyo. be paDakhethI tu-kAlAbhimAnI nakSatrAdi sRSTi utpanna karI. temane cAMdInA pAtramAM ghI ApyuM. je zarIra choDavuM, te sadhyArUpa banyuM. devasUSTi. - so'kAmayata prajAyeyeti / sa tapo'tapyata / so'ntanibhavat / sa mukhAddevAnasRjata / tebhyo harite pAtre somamaduhat / yA'sya sA tanUrAsIt / tAmapAhata / tadaharabhavat / | (to go 0i grA. 2aa 21) artha-prajApatie IcchA karI ke prajA utpanna karuM. tapa karyuM. te garbhavAna thayo. teNe mukhamAMthI devone utpanna karyA. temane haritapAtramAM somarasa Ape. je zarIra dhAraNa karyuM hatuM te choDyuM. teno divasa thaI gayo. deva utpanna karanAra zarIra divasarUpa thayuM eja devonuM devapaNuM che. sRSTikramanuM keSTaka. 1 dhUma. 4 prakAza 7 samudra 2 agni 5 moTI javAlA 3 javAlA 6 dhUmAdikanuM ghana svarUpa bastirUpa vAdaLa athavA 1 pANI 5 asura ane rAtri 2 pRthvI 6 manuSya ane snA=prakAza 3 aMtarikSa 7 Rtu-nakSatrAdi ane saMdhyA 4 svarga 8 devatA ane divasa
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika suSTine pAMca prakAra (asurAdi) 87 samAlocanA. prathama kaMI na hatuM temAMthI dhUmADo zI rIte thayo? agnithI dhUma utpanna thAya che e to nyAyazAstra prasiddha che paNa dhUmamAMthI agni thAya e navAI nathI lAgatI ? samudranA pANImAMthI varALa bane che temAMthI vAdaLa thaI vRSTi thAya e kudaratI krama to atyAre paNa prasiddha che, paNa dhUmADAnAM vAdaLa thayAM tenI vRSTi thatAM samudra banI gayA e kudaratathI virUddha nathI? eka ja prakaraNamAM ekavAra kahyuM ke prajApatinA bastisthAnamAMthI-mUtrAzayamAMthI pezAbarUpa pANI nIkaLyuM tenA samudra banyA tethI te pANI pIvA gya na rahyuM, eTaluM kahIne pharI tarataja yaThA kahIne kahevuM ke nA-nA, tema nahi, paNa prathamathI ja pANuM bharyuM hatuM, e lekhakanI anizcitatAnuM bhAna karAvatuM nathI ? jyAM graMthakArane ja nizcayAtmaka jJAna nathI tyAM vAMcanArane zI rIte nizcaya thaI zake ? bIjA kramamAM pANu pachI pRthvI batAvavI te ThIka che paNa pRthvI vinA pANuM rahyuM zenA upara ? asurAdi utpanna karavA mATe prajApatine garbha dhAraNa karavo paDaze te prajApatinuM svarUpa purUSarUpe ke strIrUpe? jaghanamAMthI asure pedA karyA te jadhana zabda strInA avayavavAcaka che. juo amarakozamAM pazcAnitambaH strIkaTyAH klIbe tu jaghanaM puraH (ama0 2aa dA74) prajApati zabda te svayaM purUSaliMgavALo che. to ekaja prajApati eka vakhate purUSa ane strIrUpe zI rIte hoI zake? eka purUSarUpe ja hatA te tene garbha zI rIte saMbhave ? prajApatine paramAtmA rUpe mAnI tenI pAsethI sRSTi pedA karavAne tene sagarbha banAvavo te paramAtmApadanI avahelanA nathI lAgatI ? asure, manuSya ane devatA ekaja garbhamAM pedA thayA chatAM janma darekano bhinna bhinna sthAnethI thaye arthAta asurone jaghanasthAnamAMthI, manuSyone jananeMdriyamAMthI
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane Izvara ane devatAone mukhamAMthI janma thavAnuM kAraNa zuM? ekaja prajApAta pitAnA samAna putro hovA chatAM ekane mATInA pAtramAM, bIjAne kASThapAtramAM, trIjAne cAMdInA pAtramAM ane cothAne harita= suvarNanA pAtramAM judo judo khorAka ApavAnuM kAraNa zuM ? zuM parama pitAne AvI viSama dRSTi rAkhavI ucita che? asuronI sAthe rAtri utpanna karI, manuSyonI sAthe prakAza, RtuonI sAthe saMdhyA ane devonI sAthe divasa utpanna karyo, te divasa vinA rAtri ane saMdhyA zI rIte ghaTI zake? divasa ane rAtrine aMtarALa bhAga ja saMdhyA kahevAya che. sUryanA udaya astathIja divasa, rAtri, saMdhyA ane prakAza ApoApa banI jAya che, tene utpanna karavAnI takalIpha prajApatine zA mATe uThAvavI paDI? A uparAMta pazu, pakSI, kITa, vRkSa, latA, vAyu, AkAza vagerenI sRSTi batAvI nahi, te te badhAM potAnI meLe utpanna thaI gayAM ke temane bIjA keIe pedA karyo? graMthAntaramAM te te badhAnI sRSTi paNa batAvI che. vaidika sRSTino chaTho prakAra (vizvakarmA). Apo vA idamagre salilamAsIt / tasmin prajApatirvAyurbhUtvA'carat / sa imAmapazyattAM varAho bhUtvA'harattAM vizvakarmA bhUtvA vyamArTa sA prathata / sA pRthivyabhavattatpRthivyai pRthivItvam / (kR0 yaju0 tai0 saM0 7 / 1 / 5) artha-sRSTi pahelAM kevaLa pANI hatuM. prajApati vAyurUpa thaIne temAM pharavA lAgyo. teNe nIce A pRthvIne joI. varAha-bhuMDa banIne te pRthvIne khAdI upara laI Avyo. tyArapachI varAhanuM rUpa choDI vizvakarmA banI prajApatie te pRthvInuM pramArjana karyuM ane tene
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTine chaTho prakAra (vizvakarmA) 89 vistAra karyo. te maheTI pRthvI banI gaI. vistAranA kAraNathI ja A pRthvInuM pRthvIpaNuM che. Apo vA idamagre salilamAsIt / sa prajApatiH puSkarapaNe vAto bhUto'lelAyat / sa pratiSThAM naavindt| sa etadapAM kulaaympshyt| tasminnagnimacinuta / tadiyamabhavat / tato vai sa pratyatiSThat / | (s g0 tai0 2aa dAda) artha-sRSTi pahelAM kevaLa pANI hatuM. te prajApati pavanarUpa thaIne kamalapatra upara DolavA lAgyo. tene sthiratA kyAMya na maLI. eTalAmAM tene zevALa jovAmAM AvI. te zevALa upara ITathI agninuM caNatara karyuM, tethI pRthvI banI gaI. tenA upara tene besavAnuM sthAna (pratikA) maLyuM. kRSNayajurveda taitarIya saMhitAnA upara kahela be pATha tathA kuNuyajurveda taittarIya brAhmaNanA prathama kAMDa prathama prapAThakanA trIjA anuvAkane eka pATha ke je sRSTinA cethA prakAramAM darzAvela che; ukta traNe pAThanI prakriyA ekaja pRthvI banAvavAnI che, chatAM traNemAM krama bhinna bhinna che. (1) brAhmaNanA pAThamAM prajApati tapa kare che. kevI rIte sRSTi racavI tenI ciMtA kare che. kamalapatra jotAM tenA upara bese che. pANInI nIce ALI mATI juve che. varAhanuM rUpa karI mATI khodI lAvI pAMdaDA upara mATIne pasArI pRthvI banAve che. (2) saMhitAnA sAtamA kAMDanA pAThamAM kamalapatra AvatuM nathI. tapa karavAnuM ke AlocanA karavAnuM paNa AvatuM nathI. prajApati vAyurUpa banIne nIcenI pRthvI jue che. tene upara lAvavA vAhanuM rUpa banAve che ane tenuM pramArjana karavA vizvakarmAnuM rUpa banAve che. tyArapachI pRthvI nipajAve che.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane Izvara (3) saMhitAnA pAMcamA kAMDanA pAThamAM pAchuM kamalapatra upasthita thAya che. prajApati vAyurUpa banIne kamalapatra upara le che. pratiSThA kyAMya maLatI nathI. tyAM zevALanAM darzana thAya che. zevALa upara agninA caNatarathI pRthvI taiyAra thAya che. AmAM varAha ke vizvakarmA e bemAMthI koI AvatuM nathI. zevALano te pAyo nAkhyo ane agni tathA ITanA caNatarathI pRthvI taiyAra karI lIdhI. prajApatie vAyurUpe rahIne ja pRthvI banAvI ke bIjuM rUpa lIdhuM tene kaMI khulAso nathI. ekaja yajurvedanA ukta traNe pAThamAM prakriyA judI judI hovAnuM zuM kAraNa haze? kamalanA pAMdaDAne AdhAre ke zevALane AdhAre pANI upara AkhI pRthvIne TakAvI rAkhavA vijJAnanA kayA niyamano prajApatie upayoga karyo haze tenI kaMI khabara paDatI nathI. pANI ane zevALa upara agninuM caNatara caNAvyuM, te pANIe Agane bujhAvI nahi hoya? kadAca A vaDavAnala agni hoya te judI vAta che paNa pRthvI ane mATI vinA ITa zI rIte banI? joke mUlamAM ITo nathI paNa bhASyakAra sAyaNacAryo te kahyuM che ke "tasmina sovAjenimidavAmizcitavAna" vaLI A agni lAkaDAne ke kelisAne haze? pRthvI vinA lAkaDAM ane kolasA paNa zI rIte maLI zake ? vidika sRSTino sAtamo prakAra (citi). Apo vA idamagre salilamAsIt / sa etAM prajApatiH prathamAM citimpshyt| tAmupAdhatta / tadiyamabhavat / (40 caT0 hai. saM. 171) artha-sRSTi pahelAM kevala pANuM hatuM. prajApatie prathama
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTinA sAtamA prakAra (citi) 91 citi-agnimAM ApavAmAM AvatI Ahuti joI. prajApatie tenuM adhiSThAna banAvyuM te te citi pRthvIrUpa banI gaI. taM vizvakarmA'bravIt / upa tvA'yAnIti neha loko' stItyabravIt / sa etAM dvitIyAM citimapazyat / tAmupAdhatta / tadantarikSamabhavat / (r0 cattu te saM|7|<) artha----vizvakarmAe prajApatine kahyuM ke huM tArI pAse AvuM? prajApatie javAba dIdheA ke AMhi avakAza nathI. eTalAmAM vizvakarmAe khIjI citi=Ahuti joI. tene Azraya karyAM te te citi aMtirakSa banI gaI. sa yajJaH prajApatimabravIt / upa tvA'yAnIti neha loko'stItyabravIt / sa vizvakarmANamabravIt / upa tvaa'yaanIti|venovaiSyatItti viyAmicitrathIttam| vicAbhirupaittaa upAdhatta / tA dizo'bhavan / (dhruva caae0 95749) artha--te yajJapurUSe prajApatine kahyuM ke huM tArI pAse pRthvI upara AvuM ? prajApatie kahyuM ke AMhi jagyA nathI. tyAre te yajJapurUSe vizvakarmAne puchyuM ke huM tArI pAse aMtarikSamAM AvuM ? vizvakarmAe javAba dIdhA ke zuM cIja laI ne tuM mArI pAse AvIza? yajJapurUSe kahyuM ke dizAomAM ApavAnI Ahuti laI huM AvIza.. vizvakarmAe tene svIkAra karyAM. yajJapurUSe aMtarikSamAM diyAne Azraya lIdhA te te prAcI Adi dizAe banI gaI. sa parameSThI prajApatimabravIt / upa tvA'yAnIti / neha loko'stItyabravIt / sa vizvakarmANazca yajJazcAbravIt / upa vAmA'yAnIti / neha loko'stItyabrUtAm / sa etAM tRtIyAM citimapazyat / tAmupAdhatta tadasAvabhavat / (40 cattu. te sUM0 95749)
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 sRSTivAda ane izvara artha-(tyArapachI cotho paramethI Ave che). parameSThIe prajApati, vizvakarmA ane yajJapurUSane puchayuM ke huM tamArI pAse AvuM? traNee javAba dIdho ke amArI pAse jagyA nathI. eTalAmAM parameSThIe trIjI citi-Ahuti joI tene Azraya lIdho che te svargaloka banI gaI sa AdityaH prajApatimabravIt / upa tvA'yAnIti / neha loko'stiitybrviit| sa vizvakarmANaM ca yajJaM cAbravIt / upa vA mA'yAnIti / neha loko'stItyatAm / sa parameSThinamabravIt / upa tvA'yAnIti / kena mopaiSyasIti / lokaM pRNayetyabravIttam / lokNpRnnyopaittsmaadyaatyaanii| lokaM pRNA'yAtayAmA bsaavaadityH| (kR0 yaju tai0 sN05|7|5) arthate sUryo prajApatine kahyuM ke huM tArI pAse AvuM? prajApatie nA kahI ke AMhi avakAza nathI. tyArapachI vizvakarmA ane yajJapurUSane puchayuM te te banee nA kahI. sUryo paramethIne puchayuM te parameSTIe kahyuM ke zuM laIne mArI pAse AvIza ? surye kahyuM ke lokapRNA (vAraMvAra upayoga karavA chatAM jenuM tattva kSaNa na thAya ane citimAM jyAM chidra paDe che jenAthI pUravAmAM Ave te kaMpRNA kahevAya che) laI ne huM AvIza. parameSThIe kabUla karyuM. sUryo lokanRNa sAthe svargalokamAM Azraya lIdho ane dararoja AvRtti karIne lokane prakAza ApavAnuM kAma cAlu rAkhyuM. lokapUNuM akSaNa sArA che mATe sUrya paNa akSINasAra che. arthAta akhUTa prakAzavALo che. tAnRSayo'bruvannupa va AyAmeti / kena na upaiSyatheti bhUmnetyabruvan tAn dvAbhyAM citiibhyaamupaaynt| ( gu. te saM0 lAchA) artha -RSioe prajApati Adi pAcene puchayuM ke ame
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTine sAtame prakAra (citi) 93 tamArI pAse AvIe? pAMcee pUchayuM ke tame badalAmAM zuM Apazo? traSioe kahyuM ke ame bahu bahu ApIzuM. temaNe svIkAra karyo. RSioe cothI ane pAMcamI e be citio sAthe Azraya lIdhe. A sRSTikrama sauthI vilakSaNa prakArano che. prajApatie bhUloka banAvyo to vizvakarmAe aMtarikSa loka banAvyo. parameSTIe svargaloka banAvyo to yajJapurUSe dizAe banAvI. aneka bhAgIdAroe maLIne A sRSTi banAvI ne kahevAya zuM? eke banAvela sRSTimAM bIjAne paga mukavAno paNa akhatyAra nahi to bhAgIdArI paNa kyAM rahI ? badalAmAM rUzvata laIne rahevAnuM sthAna ApavuM e svArthavRtti na gaNAya? citi-agni athavA AhutithI aikyanI racanA zI rIte thaI ? agni te pAMca bhUtamAMno eka bhUta che. temAMthI pAMce bhUtanI utpatti kevI rIte thaI zake ? traNa citiomAMthI traNa loka banyA te RSionI cothI ane pAMcamI citimAMthI zuM banyuM? zuM cetana sRSTi temAMthI utpanna thaI? sRSTikartA tarIke saune alaga alaga mAnavA ke saunI eka kaMpanI banI ? ekekano eka bIjAne sahakAra to che nahi to kaMpanI paNa kevI rIte mAnI zakAya ? prajApatinI azakitane bI eka namune. prajApatiH prajAH sRSTvA prennaanupraavisht| tAbhyaH punaH saMbhavituM nAzaknot / so'bravIt / Rnavadit sa yo metaH punaH saMcinavaditi / taM devAH samacinvan / tato vai ta Adhnuvan // ( To tai0 0 lAvA 2) artha-prajApatie prajA sajIne premathI te prajAmAM praveza karyo. temAMthI pharI nIkaLavAne zaktimAna na thayuM. teNe devone kahyuM ke RddhimAna thaze ke je mane AmAMthI bahAra kADhaze. devoe tene bahAra kADhayo tethI devo traddhimAna banyA.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ = = 84 suSTivAda ane Izvara prajApati prajAmAM phasAI jAya tene kADhavA mATe lAlaca ApI devane prArthanA karavI paDe e prajApatinI kamajorI naha te bIjuM zuM? devo karatAM prajApatinI zakti ochI che ema zuM na kahI zakAya ? vaidika sRSTine AThamo prakAra (prajotpatti). ekayA'stuvata / prajA adhIyanta / prajApatiradhipatirAsIt / tisRbhirastuvata / brahmA'mRjyata / brahmaNaspatiradhipatirAsIt / paJcabhirastuvata / bhUtAnyasRjyanta / bhUtAnAM patiradhipatirAsIt / saptabhirastuvata / saptarSayo'mRjyanta / dhAtAdhipatirAtA (zu caT HTcaMDa phaMDa phArU 28) arthaprajApatie prANAdhiSThAyaka devone kahyuM ke tame mArI sAthe stutimAM zAmela thAo, ApaNe stuti karIne prajA utpanna karIe. devoe kabula karyuM. prajApatie prathama eka vANI sAthe stuti karI. tethI prajApatinA garbharUpa prajA utpanna thaI. teno adhipati prajApati thayo. 1. tyArapachI prANa, udAna, ane vyAna e traNa prANe sAthe prajApatie bIjI stuti karI che tethI brAhmaNa jAti utpanna thaI tene adhipati devatA brAhmaNaspati thayo. 2. tyArapachI pAMca prANo sAthe trIjI stuti karI; tethI pAMca bhUta utpanna thayA tene adhipati bhUtapati banyo. 3. tyArapachI be kAna, be AMkha, be nAka ane vANI e sAtanI sAthe prajApatie cothI stuti karI che tethI saptaRSi utpanna thayA. dhAtA temano adhipati deva banyo. 4. navabhirastuvata / pitaro'sRjyanta / aditiradhipatnI AsIt ekAdazabhirastuvata / Rtavo'sRjyanta / ArtavA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTinA AThameA prakAra (prajotpatti) adhipataya Asan / trayodazabhirastuvata / mAsA asRjyanta / saMvatsaro'dhipatirAsIt / paJcadazabhirastuvata / kSatramasRjyata / indro'dhipatirAsIt / saptadazabhirastuvata / grAmyAH pazavo'sRjyanta / bRhaspatiradhipatirAsIt / 95 (30 cattu0 mAccuM E04|rU05 21) artha--e AMkha, e kAna, e nAka, eka vANI e sAta uprANa tathA e adhaHprANa ema nava prANanI sAthe prajApatie pAMcamI stuti karI, tethI pitarAnI utpatti thaI. aditi emanI adhipatnI banI. pa. daza prANa ane eka AtmA ema 11 nI sAthe prajApatie chaThThI stuti karI, tethI RtuonI utpatti thaI. A vadeva emanA adhipati banyA. 6. daza prANa, e paga ane eka AtmA ema teranI sAthe prajApatie sAtamI stuti karI tethI mahinAonI utpatti thaI. saMvatsara emane adhipati thayeA. 7. hAthanI dRza AMgaLI, e hAtha, e bAhu ane eka nAbhinI uparanA bhAga ema paMdaranI sAthe prajApatie AThamI stuti karI, tethI kSatriya jAtinI utpatti thaI. indra teneA adhipati banyA. 8. paganI daza AMgaLI, e sAthaLa, e aMdha ane eka nAbhithI nIcene bhAga ema sattaranI sAthe prajApatie navamI stuti karI tethI grAmya pazunI utpatti thai. bRhaspati temanA adhipati thayeA. 9. navadazabhirastuvata / zUdrAryAvasRjyetAmahorAtre adhipatnI AstAm | ekaviMzatyA'stuvata / ekazaphAH pazavo'sRjyanta / varuNo'dhipatirAsIt / trayoviMzatyA'stuvata | kSudrAH pazavo'sRjyanta / pUSAdhipatirAsIt / paJcaviMzatyA'stuvata / AraNyAH pazavo'sRjyanta / vAyuradhipatirAsIt / saptaviMzatyA'stuvata / dyAvApRthivI vyaitAM / vasavo rudrA AdityA anuvyAyaMsta evAdhipataya Asan / (30 cattu0 mAdhyuM naM064| rU| 20 )
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane Izvara arthadaza hAthanI AMgaLI ane upara nIce rahela zarIranAM nava chidro ema 19 prANanI sAthe prajApatie dazamI stuti karI tethI zuddha ane vaizya utpanna thayA. ahorAtra tenA adhipati thayA. 10. hAtha ane paganI vIza AMgaLI ane eka AtmA e ekavizanI sAthe prajApatie 11 mI stuti karI tethI eka kharIvALA, pazuonI utpatti thaI varUNa emano adhipati thayo. 11. vIza AMgaLI, be paga, eka AtmA ema vIzanI sAthe prajApatie bAramI stuti karI tethI kSudra pazuo utpanna thayA. pUSA emane adhipati thayo. 12. hAtha paganI vIza AMgaLI, be paga, be hAtha, eka AtmA, e pacIzanI sAthe prajApatie teramI ITanI stuti karI, tethI AraNya pazuonI utpatti thaI vAyu emane adhipati thayo. 13. hAtha paganI viza AMgaLI, be bhujA, be sAthaLa, be pratiSThA ane eka AtmA, ema sattAvIzanI sAthe prajApatie caudamI stuti karI tethI svarga ane pRthvI utpanna thayAM. temaja vasu ATha, rUdra agIAra ane Aditya bAra paNa utpanna thayA. eja emanA adhipati banyA. 14 navaviMzatyA'stuvata / vanaspatayo'sRjyanta / somo'dhipatirAsIt / ekatriMzatyA'stuvata / prajA asRjyanta / yavAzcAyavAzcAdhipataya Asan / trayastriMzatA'stuvata / bhUtAnyazAmyan / prajApatiH parameSThayadhipatirAsIt / / (go mANuM saM 24 rU0 / rUTa) artha-hAtha paganI vIza AMgaLI ane nava chidrarUpa prANa ema 29 nI sAthe prajApatie paMdaramI ITanI stuti karI, tethI vanaspatio utpanna thaI. sema temane adhipati thaye. 15. vIza AMgaLI, daza indriya ane AtmA ema ekatrIzanI sAthe prajApatie soLamI iTanI stuti karI, tethI prajA utpanna thaI, yava ane ayava devo
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTinA AThamA prakAra (prajotpatti) 97 tenA adhipati banyA. 16. vIza AMgaLI, daza iMdriyA, e paga, ane eka AtmA ema tetrIzanI sAthe prajApatie sattaramI stuti karI tethI sarva prANIe sukhI thayAM. parameSThI prajApati temanA adhipati banyA. 17. 1 sAmAnya prajA 2 brAhmaNa 3 pAMca bhUta 4 sapta RSi 5 pitara 6 Rtuo 7 mAsa sRSTikrama kA. 8 kSatriya 9 grAmya pazu 10 46 ane vaizya 11 eka kharIvALA pazu 12 kSudra pazu-ajA vagere 13 jaMgalI pazu 14 dAvA, pRthvI, vasu Adi devA 15 vanaspati 16 sAmAnya prA 17 prANIonI sukhasaMpatti. samAlAcanA. A kramamAM pRthvI caudame naMbare utpanna thAya che. te| zakAe thAya che ke brAhmaNa Adi cAra varNa, gAmanAM ane jaMgalanAM pazue pRthvI vinA kyAM rahyAM haze ? AgaLanA kramamAM devA prathama utpanna thatA darzAvyA che. AmAM manuSyA prathama ane devA pAchaLa rahI gayA tenuM zuM kAraNa ? prajApatie stuti karavAmAM prANAnI ane zarIranA avayaveAnI sahAyatA lIdhI te prajApati ekalAnI zuM zakti na hatI ? hatI te khIjAnI sahAnubhUti kema levI paDI ? IMTanI stuti karavAthI sASTa utpanna thaI emAM kayA vaijJAnika niyamanI pravRtti che? sUryacaMdranI utpatti te! A kramamAM kyAMya dekhAtI nathI te tenA vinA Rtu ane mahinAnI utpatti zI rIte thaI ? pAMca mahAbhUta utpanna thayA pahelAM brAhmaNa jAtinAM zarIra zI rIte utpanna thayAM ? mahAbhUta vinA teA zarIra banavuM zakya nathI.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane Izvara vaidika saSTine navamo prakAra (prajApatinI viSayalIlA). savai naiva reme tasmAdekAkI na ramate / sa dvitIyamaicchat / sa haitAvAnAsa yathA strIpumAMsau saMpariSvaktau / sa imamevAtmAnaM udhA'pAtayattataH patizca patnI cAbhavatAM tasmAdidamardhabRgalamiva sva iti ha smAha yAjJavalkyastasmAdayamAkAzaH striyA pUryata eva tAM samabhavattato manuSyA ajAyanta / (hA, 2. kAM rU) artha-te prajApatine cena na paDayuM. ekAkI hovAthI rati na paDI. te bIjAne hAvA lAgyo. te eTale moTo thayo ke AliMgita strIpuruSa yugala jeTalA moTA heya. tyArapachI prajApatie pitAnA be bhAga karyA. eka bhAga pati ane bIjo bhAga patnIrUpa bane. eka caNAnI dALanA be bhAga thAya tevI rIte pitAnA be bhAga karyA, ema yAjJavalkaye kahyuM che. AkAzane ardha bhAga purUSathI ane ardha bhAga strIthI purAyo. purUSabhAge strIbhAga sAthe ratikrIDA karI tethI manuSyo utpanna thayA. sA heyamIkSAMcakre kathaM nu mAtmana eva janayitvA saMbhavati hanta tiro'sAnIti sA gaurabhavadRSabha itarastAM samevAbhavat tato gAvo'jAyanta / vaDavetarAbhavadazvavRSa itaraH / gardabhItarA gardabha itarastA samevAbhavattata ekazaphamajAyata / ajetarAbhavadvasta itaro'viritarA meSa itarastA samevAbhavatato'jAvayo'jAyantaivameva yadidaM kiMca mithunamApIpilikAmyastatsarvamasRjata / | (vRA 2 4. ka) artha-strIbhAganuM nAma zatarUpA rAkhavAmAM AvyuM che. te zatarUpA vicAravA lAgI ke prajApatinI huM putrI banI kAraNake teNe mane utpanna karI. putrIe pitA sAthe patisaMbaMdha karavo smRtimAM
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaizvika sRSTinA navameA prakAra (prajApatinI viSayalIlA) 99 paNa niSiddha che, te| A zuM akRtya karyuM? huM kyAMka chupAI jauM. ema dhArI te gAya thaI gaI. tyAre prajApati vRSabha anyA te tenI sAthe saMgama karyuM, tethI gAyA utpanna thaI. zatarUpA gheADI thaI tA prajApati gheADeA thayeA. zatarUpA gadheDI banI teA prajApati gadheDeA thayeA. baMnenA saMgama thayA te temAMthI eka kharIvALAM prANIonI sRiSTa thaI. tyArapachI zatarUpA bakarI thaI te prajApati bakarA thayA. zatarUpA gheTI thaI te prajApati dheTA thayA. baMnenA saMgamathI gheTA bakarAnI siSTa thaI. evI rIte dareka prANInA yugala banatAM anatAM kIDI bhADA paryaMtanI siSTa utpanna karI. samAlAcanA. 66 uparanA prasaMgamAM prajApatimAM izvaratattva jevuM ka MI dekhAtuM nathI. prajApatine sAmAnya viSayI manuSya jevA dekhADavAmAM AvyA che. khuda bhASyakAra zaMkarAcArya prastuta maMtranA bhASyamAM jaNAve che kesNsaar viSaya eva prajApatitvaM yataH sa prajApatirvai naiva reme ratiM nAnvabhavadaratyAviSTo'bhUdityartho'smadAdivadeva " bhASyanI TIkA karanAra AnaMdagiri paNa kahe che ke-" prajJAvatermacAvisstttven saMsArAntarbhUtatvamuktamidAnIM tatraiva hetvantaramAha itazceti aratyAviSTatve prajApatere kAkitvaM hetUkaroti yata kRti." arthAta-ekAkipaNe rahetAM prajApatine bhaya lAgavAthI tathA arati jaNAyAthI prajApati amArA jevA saMsArI pratIta thAya che. bhASyakAra ane TIkAkAranA kahevA pramANe prajApatine sAmAnya manuSyakATimAM gaNIe te!paNa tenI viSayalIlA jotAM temAM ziSTatA ke sabhyatA jevA guNA rahI zake che kharA? khuda zatarUpAne zaramIMdA thaine chupAI javuM paDe che. nIca kArTine mANasa paNa putrIsaMgama na kare tevuM kArya prajApatine kevaLa sRSTi mATe karavuM paDe evI STi vinA prajApatinuM kayuM rAjya raDAI jatuM hatuM ? jo te sArUM kAma
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 suSTivAda ane Izvara heta to tenI ja ardhaganA zatarUpAne zA mATe chupAvuM paData ane ghaDI, gadheDI, kUtarI jevAM rUpa-svAMga levAM paData? je je pApathI zatarUpAne bhAgavuM paDyuM te te pApakArya karavA mATe prajApatine gheDA, gadheDA, kUtarA jevA svAMga dhAraNa karavA paDyA emAM prajApatinI purepurI phajetI thaI na gaNAya? A sRSTiprakriyAthI duniyAne vyabhicAra karmano yA viSayAsaktine pATha prajApatie zIkhavya ema na kahI zakAya ? prajApatie je kArya karyuM tene niSedha RtikArane zA mATe karavo paDyo ? "yathAvarati zreSThattAveta jJanaH na thawwA kurute vAtanuvartate" e gItAnI nIti pramANe prajApatie je AcaryuM te AcaravAmAM bIjAone zA gunho? athavA te prajApati zreSTha koTimAM na gaNAya. AvI viSayakriIDAthI mANasanI paNa zreSThatA rahI zake nahi te prajApatinI ekatA kyAMthI rahI zake ? vaidika sRSTine dazamo prakAra (maduSa). prajApati svAM duhitrmbhydhyaayt...| tAmRzyo bhUtvA rohitaM bhUtAmamyaittaM devA apazyannakRtaM vai prajApatiH karotIti te tamaicchanya enamAriSyatyetamanyo'nyasminnAvindaMsteSAM yA eva ghoratamAstanva AsaMstA ekadhA samabharaMstAH saMbhRtA eSa devo'bhavattadasmaitadbhUtavannAma / ... taM devA abruvannayaM vai prajApatirakRtamakarimaM vidhyeti sa tathetyabravItsa vai vo varaM vRNA iti vRNISveti sa etameva varamavRNIta pazUnAmAdhipatyaM tadasyaitatpazumannAma |... tamabhyAyatyAvidhyatsa viddha Urdhva udaprapatattametaM mRga
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTinA dazamA prakAra (mATThaSa) 101 ityAcakSate, ya u eva mRgavyAdhaH sa u eva sa yA rohitsA rohiNI yo paveSutrikANDA so paveSutrikANDA / (peta. trA0 rU| rU| 2) arthaprajApatie peAtAnI putrIne patnI banAvavAnuM dhyAna karyuM. prajApatie mRga banIne lAla varNanI mRgIrUpa putrone saMgama karyAM. devAe te joyu. prajApati A akRtya kare che mATe tene mAravA joI e ema devAnI icchA thaI. je ene duHkha ApI zake tevI vyaktine deveA zeAdhavA lAgyA. paraMtu potAnAmAM tevA kAI himmatavAna maLyA nahi. temAM je dhAra-ugra zarIravALA hatA, te badhA maLIne ekarUpa thayA, arthAt eka mahAna zarIravALe deva banyA. tenuM nAma rUdra rAkhavAmAM AvyuM. te zarIra bhUtAthI niSpanna thayuM mATe tenuM nAma bhUtavat yA bhUtapati paNa prasiddha thayuM. devAe rUdrane kahyuM ke prajApatie akRtya karyuM mATe tene bANuthI viMdhI nAkheA. rUdre te kabUla karyuM. devAe kahyuM ke enA badalAmAM tame amArI pAsethI kaMI mAgI lye.dre kahyuM ke pazuonuM adhipatya ApA, devae te ApyuM, tethI rUdranuM nAma pazuvata vA pazupati prasiddha thayuM. prajApatine lakSya karIne ke dhanuSya kheMcI khANu phUMkayuM. mRgarUpI prajApati bANathI vidhAine uMdhe mukhe uMce uchaLyeA. te AkAzamAM mRgazara nakSatrarUpe rahI gayA. rUdra tenI pAchaLa paDyo te mRgavyAdhanA tArA rUpe AkAzamAM rahI gayA. lAla varNanI mRgI hatI te AkAzamAM rahiNI nakSatrarUpe rahI gaI. rUdranA hAthamAMthI je khANa chuTayuM, te aNI, zalya ane piMkhaDA rUpa traNa avayavavALuM hAvAthI trikAMDa tArArUpe rahI gayuM. AjasudhI te AkAzamAM ekabIjAnI pAchaLa ghumyA kare che.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 102 suSTivAda ane Izvara manuSyasRSTi. taddhA idaM prajApate retaH siktamadhAvat tatsaro'bhavat , te devA abruvan medaM prajApatereto duSaditi yadabruvanmedaM prajApate reto duSaditi tanmAduSamabhavat , tanmAduSasya mAduSatvam / mAduSaM ha vai nAmaitadyanmAnuSaM sanmAnuSamityAcakSate parokSeNa parokSapriyA iva hi devAH / (aita0 brA0 3 / 3 / 9) artha-mRgarUpa prajApatie mRgImAM je vIrya sicyuM te ghaNuM havAthI hAra jamIna para paDayuM. tene pravAha cAlyo te eka nIcANanI jamInamAM ekaThuM thayuM, tenuM taLAva banI gayuM. dee kahyuM ke prajApatinuM A virya dUSita mA thAo, tethI te taLAvanuM nAma "mAduSa" evuM paDayuM. eja mAduSanuM bhAduSapaNuM che. kee pAchaLathI dane ThekANe nakArane uccAra karyo tethI mAnuSa zabda (manuSyavAcaka banyA. devo pakSapriya hoya che tethI pakSapaNe je nakArane praveza thatAM mAnuSa zabda banyo te devoe paNa svIkAryo. matalaba e che ke prajApatinA saMcita thayela vIryataLAvamAMthI manuSyasRsstti mI. vasaSTi - tadagninA paryAdadhustanmaruto'dhanvaMstadamirna prAcyAvayat tadagninA vaizvAnareNa paryAdadhustanmaruto'dhUnvaMstadagnirvaizvAnaraH prAcyAyattasya yadretasaH prathamamudadIpyata tadasAvAdityo 'bhavadyad dvitIyamAsIttad bhRgurabhavattaM varuNo nyagRNIta tasmAtsa bhRgurvAruNiratha yattRtIyamadIdediva ta AdityA abhavan ye'GgArA AsaMste'Ggiraso'bhavan , yadaGgArAH punaravazAmtA udadIpyanta tad bRhaspatirabhavat / (aita0 braa03|3|10)
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaizvika suSTinA dazamA prakAra (mATTu) 103 artha--manuSyA thayA pachI je prajApatinuM vIya avaziSTa rahyuM tene nIbhUta banAvavA ane temAM rahela vatva dUra karavA devAe te taLAvanI cAre kAre agni prajvalita karyAM. bIjI tarapha vAyue tenI ArdratA zASavAnuM kAma karyuM. ATaluM chatAM te vIryaM pAkyuM nahi, arthAt tenuM dravatva zeASAyuM nahi. tyArapachI vaizvAnara nAmanA agnie pakAvavAnuM kAma karyuM ane vAyue zeASavAnuM kAma jArI rAkhyuM, tethI te vIrya pAkIne piNDIbhUta banI gayuM. te piMDamAMthI eka prathama piMDikA uddIpta thai prakAzavA lAgI te Aditya sUrya banyA. khIjI nIkaLI te bhRguRSi banyA; tene varUNe grahaNa karyo tethI bhRgu varUNanA putra kahevAyeA. trIjI piMDikA nIkaLI temAMthI aditinA sUrya sivAya bAkInA putrA-devA banyA. je aMgArA rahyA, te aMgirasa RSie anyA. je aMgArA utkathI dIpta thayA te bRhaspati thayeA. pazusRSTi yAni parikSANAnyAsaMste kRSNAH pazavo'bhavan, lohinI mRttikA te rohitA, atha yadU bhasmA''sIt tatparuSyaM vyasarpad gauro gaSaya Rzya uSTro gardabha iti ye caite'ruNAH pazavaste ca / ( veta0 grA0 rU| 220) artha--je kALA raMganAM lAkaDAM rahyAM te kALA raMganAM pazue thayAM. agnidAhathI je mATI lAla rganI banI gai hatI, temAMthI lAla raMganAM pazu banyAM. je rAkha banI hatI temAMthI kaThAra zarIravALAM gaura, rAjha, mRga, uMTa, gardabha vagere araNya-jaMgalanAM pazu banyAM te jaMgalamAM pharavA lAgyAM. yA samAlAcanA. zatarUpAne je kRtya akRtyarUpa lAgyuM te nRtyane devAe paNa akRtyarUpe jAhera karyuM; eTaluMja nahi paNu devAe te tene sajA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 suSTivAda ane Izvara paNa karI; te evI rIte sRSTi banAvanAra zuM gunhegAra na gaNI zakAya? prajApatine mRgazira nakSatrarUpe kese banAvyo ? rUdra ke pitAnI meLe ? rU banAvyo te prajApati karatAM rUdranI zakti vadhAre che? rUkane mRgavyAdhanA tArArUpe kese banAvyo? prajApatine mAravA mATe rUdra vyAdharUpa dhAraNa karyuM chatAM AjasudhI rUdra tene mArI te za nahi, te reja ne roja bANa laIne pAchaLa pharavAthI zuM phAyado? prajApatine kadAca gunho ho ane tene sajA karI paNa zatarUpAe zuM gunho karyo ke tene rohiNI banIne mRgaziranI pAchaLa pharavuM paDayuM ? kadAca A rUpaka alaMkAra hoya te te paNa ghaTatuM nathI. mithunI kRtyamAM zatarUpA AgaLa ane prajApati tenI pAchaLa svAMga badalAve che; jyAre AkAzabhramaNamAM mRgazararUpa prajApati AgaLa ane rohiNarUpa zatarUpA pAchaLa rahe che. prajApatinA vIryathI AkhuM sarevara bharAI gayuM e zuM saMbhavita che? bhAThuSa ke mAnuSa e uccAraNathI bhAduSa ke mAnuSa zabdanI siddhi thaI zake paNa manuSya jAtinI utpatti tethI zI rIte thaI zake? vIryamAMthI manuSya zarIra banyAM che te garbhamAM rahIne banyAM ke vinA garbha ? garbhamAM rahI banyAM che te tenA garbhamAM? manuSyajAti te hajI utpanna thaI nathI. garbha vinA banyAM che te saMbhavita che? vIryane agnithI pakAvatAM sUrya Adi deva banyA e paNa zuM anubhavagamya vAta che? sUryanI utpatti to pahelAM aneka prakAre batAvI che. bIjA de paNa aditi ane prajApatithI utpanna thayela darzAvyA che. kASTha, mATI ane rAkhamAMthI vividha pazuo banyAM e paNa buddhigrAhya vAta jaNAtI nathI.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTine agIArame prakAra (AtmasRSTi) 105 vidika sRSTine agIArama prakAra (AtmasRSTi). tasmAdvA etasmAdAtmanaH AkAzaH sambhUtaH / aakaashaadvaayuH| vAyoragniH / agneraapH| adbhayaH pRthivI / pRthivyA oSadhayaH / oSadhibhyo'nnam / annAdretaH / retasaH puruSaH / (0 450 40 50 prathamaNave: 2aa 2) artha-te prasiddha AtmAmAMthI AkAza utpanna thayuM. AkAzamAMthI vAyu, vAyumAMthI agni, agnimAMthI jala, jalamAMthI pRthvI, pRthvImAMthI eSadhio, oSadhimAMthI anna, annathI reta-vIrya ane vIryathI purUSa utpanna thAya che. sRSTikama kejhaka. 1 AtmA 6 pRthvI 2 AkAza 7 auSadhi 3 vAyu 8 anna 4 agni 9 reta-vIrya 5 jala 10 purUSa. samAlocanA. sRSTinA cethA, chaThA ane sAtamA prakAramAM "A vA - ma9 mArata" sauthI pahelAM pANuM hatuM ema darzAvyuM che ane A kramamAM sauthI pahelAM AtmA, tyArapachI AkAza, vAyu, agni utpanna thayA pachI pAMcame naMbare jalanI utpatti thAya che ema batAvyuM che. zuM A virodha nathI? sRSTinA chaThA prakAramAM vAyu pahelAM pANI darzAvyuM che jyAre A kramamAM vAyu pahelAM AkAzanI utpatti batAvI che. arthAta vAyunuM kAraNa AkAza ane AkAzanuM
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 sRSTivAda ane izvara kArya vAyu. AvA kAryakAraNabhAva khIjA kAI paNa prakAramAM darzAvela nathI te A navA krama yeAjavAnuM zuM kAraNa ? eSadhi, anna ane retanI paNa A kramamAM navInatA che. AtmA cetanarUpa che temAMthI jaDarUpa AkAzanI utpatti zI rIte saMbhave ? cetanamAMthI cetana ane jaDamAMthI jaDa utpanna thAya e te saMbhavita gaNAya, paNa cetanamAMthI jaDa utpanna thAya e niyama virUddha nathI? purUSa utpanna thayA pahelAM annamAMthI vIrya zI rIte utpanna thAya ? vaidika sRSTinA khArA prakAra (skabhasRSTi). atharvaNu vedanA dazamA kAMDanA cothA anuvAdanA sAtamA sUktamAM mhoTAmAM mhATA saSTikartA deva kaMbha jaNAvyA che. sAtamA sUktanA AraMbhamAM ja bhASyakAra jaNAve che ke ma kRti sanAtanatmo devo brahmaNopyAdyabhUtaH ato jyeSThaM brahmeti tasya saMjJA / tasmina sarvamaitattitti / tatsarvametenAvim / virAspi tasminneva samAhitaH / tasminneva devAdayaH sarve smaaditAH| ityAdi vanaeNnam / artha--brahmathI paNa pahelAMne junAmAM june deva kaMbha che, eTalA mATe enuM nAma jyeSTha brahma che. temAM badhuM rahe che. te sarva enAthI vyApta che. virAT paNa temAM samAI jAya che. sarva devA paNa temAM dhAraNa karAyelA che. yasmint stabdhvA prajApatirlokAnt saga~ adhArayat / kambhaM taM brUhi katamaH svideva saH // (tha0 saM0 60 | H / 7 / 7)
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaizvika sRSTine bAramA prakAra (ska bhasRSTi) 107 artha--jemAM stabdha thaine prajApati sarva leAkane dhAraNa karI rahe che te kaMbhane batAveA. te kANu che ? yasmin bhUmirantarikSaM dyauryasminnadhyAhitA / yatrAbhizcandramAH sUryo vAtastiSThantyArpitAH / skaMbhaM taM brUhi katamaH svideva saH // (atha. saM 20 | 22 75 22) artha--jemAM bhUmi, aMtarikSa ane svarga samAyelA che; agni, caMdramA, sUrya ane vAyu jene aNu karAyelA che; te ska'bhanuM varNana karA ke te kayA deva che ? yasya trayastriMzad devA aGge sarve samAhitAH / skaMbhaM taM brUhi katamaH svideva saH // (atha0 saM0 05 35 74 22) artha--jenA aMgamAM tetrIza devA pratiSThita che, te 'bhane jaNAvA ke te kayA deva che? yatrAdityAzca rudrAzca vasavazca samAhitAH / bhUtaM ca yatra bhavyaM ca sarve lokAH pratiSThitAH // ma OM...... (atha0 saMo05 35 74 22) artha--jemAM Aditya, rUdra ane vasudevA pratiti che, bhUta ane bhAvI sarva TrAya jemAM pratiSThA pAmelA che te skabhane batAve ke te kANa che? hiraNyagarbha paramamanatyudyaM janA viduH / skaMbhastadagre prAsizcaddhiraNyaM loke antarA / (atha taM 20 / 2 / 74 28) artha--je parama hiraNyagarbhane leAkA avarNanIya samaje che, te hiraNyagarbhane sauthI pahelAM ka'bheja prAsiMcana karyuM hatuM.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 * sRSTivAda ane Izvara skaMbho dAdhAra dyAvApRthivI ubhe ime skaMbho dAdhArorva'ntarikSam / skaMbho dAdhAra pradizaH SaDurvIH skaMbha idaM vizvaM bhuvanamAviveza // (sathava saM20 : kA 7 rU) artha-skaMbe ghAvApRthivIne dhAraNa karI rAkhela che. skebheja A vizAla aMtarikSane dhAraNa karela che. kuMbha ja pradizA tathA cha uviMone dhAraNa kare che. kuMbha ja A bhuvanamAM praviSTa che. vaidika sASTine te prakAra (ajarASTi). paMcaudana nAmanA yajJamAM ajanI havi ApavAmAM Ave che. te aja Ikane tRpta karI trIje svarga-puNyalokamAM jAya che, ema atharvaNanA navamA kAMDanA trIjA anuvAkanA pAMcamA sUktanA AraMbhamAM bhASyakAre kahyuM che. ajo vA idamagre vyaktamata tasyora iyamabhavad dyauH pRSTham / antarikSaM madhyaM dizaH pArzve samudrau kukSI // (tha0 0 6 rU9. ra0 ) artha-suSTi banyA pachI pahelAM sauthI pUrve aje (bakarAe) vyakramaNa karyuM. ajanuM ura-chAtI te pRthvI banI, tenuM pRSTha-pITha svarga banI, tene madhyabhAga antarikSa banyA, tenAM be paDakhAM dizAo banI, ane kukSibhAga samudra banyA. satyaM carta ca cakSuSI vizvaM satyaM zraddhA prANo virAT ziraH / eSa vA aparimito yajJo yadajaH pazcaudanaH // (Atha saM. . rU. 1. 22)
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaizvika sRSTinA terameA prakAra (ajasRSTi) 109 artha--tenAM e netra satya ane Rta banyAM. tenA prANa saMpUrNa satya ane zraddA banyA. tenuM zira-mastaka virAT banyuM. eTalA mATe A pa`caudana eja aparimita yajJa che. samAlAcanA. AMhi yajJa ane yajJamAM hemavAnA akarAnI prazaMsA karatAM sRSTinuM svarUpa darzAvyuM che. atharvasaMhitA jevA Adarza pustakamAM kevaLa alakAra rUpa te A byAna naja heAya. prazaMsA che te| te khATI prazaMsA to na hoya. jo sAcI prazaMsA che te tene upara jaNAvela artha nikaLe che. AMhi savAla e thAya che ke A bakarA jIvatA ke mRtaka ? jIvatA teA na hoi zake kemake tenuM te balidAna devAi cukayuM te IMdrane tRpta karI trIje svarge pahoMcI gayeA. tyAre rahyo mRtaka akare.. arthAt bakarAnuM zarIra-temAMthI upara jaNAvyA pramANe svarga, pRthvI, aMtarikSa, dizAo, samudra, satya, Rta, zraddhA, virAT vagere banavAnuM upara kahevAi cukyuM che. zuM A prazaMsA yuktihIna mithyAtizayeAktirUpa nathI lAgatI ? khIjI vAta e che ke sauthI pahelAM aja AvyA kyAMthI ? pazusRSTi banyA pahelAM ajanI utpatti kyAMthI thaI ? manuSyasRSTi ke devasRSTi banyA pahelAM yajJasamAraMbha kANe karyAM? ajanI Ahuti kANe ApI ? je ajanI ATalI zakti batAvI tenI Ahuti ApavI e kRtaghnatA nathI?
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 sRSTivAda ane Izvara vaidika sRSTine cidama prakAra (brahmasRSTi). keneyaM bhUmirvihitA kena dhauruttarA hitA / kenedamUrdhva tiryak cAntarikSaM vyaco hitam // brahmaNA bhUmivihitA brahma dhaurattarA hitA / brahmedamUrva tiryak cAntarikSaM vyaco hitam // (30 saM0 202. 2. ra4-ra0) artha--A pRthvI koNe banAvI che? uttara ghau-svarga jeNe banAvyuM? udghabhAga, tiryaga bhAga ane jemAM prANIo gamanAgamana kare che evuM aMtarikSa koNe banAvyuM che ? uttara-brahma bhUmi banAvI. bahmaja zreSTha svargane banAvela che. urvabhAga, tiryabhAga ane prANIonA gamanAgamanavALuM aMtarikSa paNa brahmaja banAvela che. samAcanA. eka ne eka atharvasaMhitAmAM bhUmi aMtarikSa ane svarga banAvanAra traNa judI judI vyakti batAvI : kuMbha, aja ane brahma. temAM svaMbhane cha brahma tarIke oLakhAvI tenAthI ja sarva sRSTi banI javAnuM kahyuM to pachI A ladhu brahmane trikI kartA tarIke batAvavAnuM zuM kAraNa? zuM traNe maLIne amuka hissA banAvyA ke alaga alaga?
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTinA paMdaramA prakAra (kamasRSTi) 111 vaidika sRSTinA paMdaramA prakAra (ka sRSTi). yanmanyurjAyAmAvahat saMkalpasya gRhAdadhi / ka AsaM janyAH ke varAH ka u jyeSThavaro'bhavat // tapacaivAstAM karma cAntarmahatyarNave / ta AsaM janyAste varA brahma jyeSThavaro'bhavat // (atha0 naM0 {{ / 4 / 60 / -2 ) a--A RcAmAM vara vahU ane jAnaiyA sRSTisamaye kANu hatA e prazna che. manyu zabdanA artha sarva jJAnAtIti-sarvazaH karyAM che jyAre manyu-zvaranA saMkalpanA gharamAM vivAha thayA tyAre jAnaiyA kANu hatA ? kanyApakSa ane varapakSanA saMbaMdhI kANu kANu hatA ane kanyA tathA pradhAna vara kANu hatA ? uttara--pralayakAlarUpI samudramAM sRSTi pahelAM paryAkSeAcanarUpa tapa ane prANIonAM bhAgya ke e e vidyamAna hatAM. eja kanyApakSa ane varapakSanA saMbaMdhI hatAM. arthAt eja jAnaiyA (kharAtI) hatA. jagatkAraNarUpa brahma jyeSTa vararAjA ane mAyAzakti tenI vadhU hatI. daza sAkamajAyanta devA devebhyaH purA / ... (atha0 saM0 o / 4 / 0 / 3) a--ukta vara vahUnA lagna thatAM temAMthI agni Adi adhi chAt devAnI pahelAM pAMca jJAnedriya ane pAMca karmendriyarUpI daza deve eka sAthe pragaTa thayA. arthAta prathama daza putra thayA, athavA e kAna, e nAka, e AMkha, eka mukha, e sAta ziraprANa, eka mukhya prANu ane e prANa, e dRza devatA pragaTa thayA; athavA nIce jaNAvela daza devatA--
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 sRSTivAda ane Izvara prANApAnau cakSuH zrotramakSitizca kSitizca yaa| vyAnodAnau vAGmanaste vA AkUtimAvahan / (atha0 0 22 ka. 0 4) artha--hadayakamalasthita kriyAzaktirUpa mukhya prANanI prANa ane apAna nAmanI e vRttio, netra, zrondriya, akSiti = akSINa jJAnazakti, kSiti = mekSa thatI vakhate liMga zarIra sAthe kSaya pAmanAra kriyAzakita, antarasane badhI nADIomAM prerita karanArI vyAnavRtti, oDakAranA vyApAra karanArI 8udAnavRtti, bolavAmAM sAdhanabhUta vANI, ane mana= aMtaHkaraNaH e daza de pragaTa thayA. ajAtA AsannRtavo tho dhAtA bRhsptiH| indrAgnI azvinA tarhi kaM te jyeSThamupAsata // tapazcaivAstAM karma caantrmhtyrnnve| tapo ha jajJe karmaNastat te jyeSThamupAsata // (atha0 0 22aa kA 20 -6) artha-sRSTi vakhate vasaMta Adi Rtuo utpanna thaI na hatI; dhAtA, bRhaspati, Idra, agni ane azvinIkumAra, e RtucakranA adhipati devatAo paNa utpanna thayA na hatA, tyAre dhAtA Adi devoe pitAnI utpatti mATe jyeSTa kAraNabhUta kayA utpAdakanI abhyarthanA karI hatI ? uttara-pralayakAlarUpa mahAsamudramAM jagasRSTAnA paryAlocanarUpa tapa ane prANIonAM bhAgyakarma e be vidyamAna hatAM, temAM paNa tapanI utpatti prANIonAM bhogyakarmathI thAya che, eTalA mATe dhAtA Adi devo potAnI utpatti mATe che kAraNa karmanI ja upAsanA kare che. kuta indraH kutaH somaH kuto agnirajAyata / kutastvaSTA samabhavat kuto dhAtA'jAyata /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTine paMdarame prakAra (karmasRSTi) 113 indrAdindraH somAtsomo'gneragnirajAyata / tvaSTA ha jajJe tvaSTurdhAturdhAtA'jAyata // (Atha0 saM- 22 kA 208-1) artha-vartamAna sRSTimAM Indra kyAMthI thayo? tema kyAMthI tho? agni zemAMthI thayo ? tvaSTA kyAMthI utpanna thaye ? ane dhAtA zemAMthI utpanna thayo ? uttara-pralayanI pahelAM je sRSTi hatI temAM je Indra hato temAMthI vartamAna sRSTine Indra thayo. AgalA kalpamAM je sAma hato temAMthI vartamAna kalpane soma thayo. evI ja rIte pUrvanA agnimAMthI vartamAna agni, pUrvanA tvaSTAmAMthI vartamAnane tvaSTA ane pUrvanA dhAtAmAMthI vartamAna dhAtA utpanna thayA. athavA pUrvane Indra zabda karmavAcaka che tethI Indratva yogya pUrvakarmathI Idra pedA thaye; emaja samAdika paNa jANavA. samAlocanA. sRSTinI utpattimAM jIvonAM karma ja jyAre mukhya kAraNa che, pitapotAnA karmAnusAra te te padanI prApti thAya che, dhAtA vagere paNa karmanI ja upAsanA kare che, to jIva ane karmanI vacce Izvara yA brahmane paDavAnI zuM jarUra che? kAraNathI kArya utpanna thAya che, e prasiddha niyamAnusAra karmarUpa kAraNathI te te kAryanI utpatti thaI jaze te brahmane mAyAzakti sAthe paraNAvavAnI ane varavadhUnA joDalAM kalpavAnI zuM jarUra che? saMsAramAM paribhramaNa karIne je mukta thayA che tene punaH saMsAranA cakramAM phasAvavAnI zA mATe kalpanA karavI joIe ?
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 suSTivAda ane Izvara vaidika sRSTine soLamo prakAra (kArasRSTi). brahma ha vai brahmANaM puSkare sasRje, sa khalu brahmA sRSTazcintAmApede kenAhamekenAkSareNa sarvAzca kAmAn sarvAzca lokAn sarvAMzca devAn sarvAzca vedAn sarvAzca yajJAn sarvAzca zabdAn sarvAzca vyuSTIH sarvANi ca bhUtAni sthAvarajaGgamAnyanubhaveyamiti sa brahmacaryamacarat / sa omityetadakSaramapazyad dvivarNa caturmAtraM sarvavyApi sarvavibhvayAtayAmabrahma brAhmI vyAhRtiM brahmadaivataM, tayA sarvAzca kAmAn sarvAzca vAna ... vakhi mUtAni sthAvara mimita ! tasya prathamena varNanApasnehazcAnvabhavat / tasya dvitIyena varNana tejo jyotISyanvabhavat / (gopa0 brA0 pU0 bhA0 1 / 16) artha-brahma brahmAne kamalamAM utpanna karyo. utpanna thayela te brahmAe ciMtA karI ke huM eka akSara mAtrathI sarva kAma, sarva loka, sarva devo, sarva vedo, sarva yajJa, sarva zabda, sarva vasatio, sarva bhUta, sthAvara jaMgama rUpane kevI utpanna karuM ? ema ciMtavIne teNe brahmacarya rUpa brahma tapa AcaryuM. teNe 3OMkAra evo akSara je. be akSaravALo, cAra mAtrA vALA, sarvavyApI, sarvazaktimAna , ayAyAma-nirvikAra brahmavALo, brAhmI vyAhati ane brahmadevatAvALA RkAra je. te kaDhaMkArathI sarva kAma, sarva loka, sarva deva, sarva yajJo, sarva zabdo, sarva vasatio, sarva bhUte ane sthAvara jaMgamarUpa sarva prANIone utpanna karyo. tenA pahelA varNathI jala ane cikaNAI utpanna karI. tenA bIjA varSathI teja ane jyoti utpanna karyo. tasya prathamayA svaramAtrayA pRthivImagnimoSadhivanaspatIn , RgvedaM bhUriti vyAhRti!patraM chandastrivRtaM stomaM
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardika sRSTinA soLamA prakAra (iMkArasRSTi) prAcIM dizaM vasantamRtuM vAcamadhyAtmaM jihvAM rasamitIndriyANyanvabhavat / (no. zrA. pUrvamA.1|29) a--te ekAranI pahelI svara mAtrAthI brahmAe pRthvI, agni, vanaspati, Rgveda, bhU nAmanI vyAhUti, gAyatra 'chaMda, jJAna ka ane upAsanA e traNathI yukta stAma=stuti, pUrvadizA, vasaMtaRtu, adhyAtmavANI, jIvA ane rasagrAhaka IMdriya banAvI. 115 tasya dvitIyayA svaramAtrayA'ntarikSaM, vAyuM, yajurvedaM, bhuva iti vyAhRtiSTubhaM chandaH, paMcadazaM stomaM pratIcIM dizaM, grISmamRtuM, prANamadhyAtmannAsike gandhaghrANamitIndriyANyanvabhavat / (nau. trA. pUrva mA06|28) a--tenI khIjI svaramAtrAthI brahmAe antarikSa, vAyu, yajurveda, jIva evA prakAranI vyAti, vaiSNubha chaMda, pAMca prANa, pAMca IMdriya ane pAMca bhUta e paMdara prakAranI stuti, pazcima dizA, grISmaRtu, AdhyAtmika prANa, e nAsikA ane gandhagrAhaka ghrANendriya banAvyAM. tasya tRtIyayA svaramAtrayA divamAdityaM sAmavedaM svariti vyAhRtirjAgataM chandaH saptadazaM stomamudIcIM dizaM varSARtuM jyotiradhyAtmaM cakSuSI darzana mitiindriyaannynvmavat / (no.trA pU. mAr|2) a----tenI trIjI svaramAtrAthI brahmAe svalaka, AdityasUryAM, sAmaveda, svar e prakAranI byAhuti, jagatI chaMda, daza dizA, sattva raja ane tama e traNa guNu, zvara, jIva ane prakRti e sALa sahita sattarame! sasAra e sattara prakAranI stuti, uttara dizA, varSA Rtu, adhyAtma jyoti, e AMkha ane rUpagrAhaka ndriyA utpanna karyA. tasya vakAramAtrayA''pazJcandramasamatharvavedaM nakSatrANi,
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 suSTivAda ane Izvara omiti svamAtmAnaM janadityaGgirasAmAnuSTubhaM chandaH ekaviMzaM stomaM dakSiNAM dizaM zaradamRtuM mano'dhyAtma jJAnaM mirtandriyAga vamavata ! ( trA- pU. mA. 2aa 20) artha--tenI vakAramAtrAthI brahmAe pANI, caMdramA, atharvaveda, nakSatra, 98 rU5 pitAnA svarUpane utpanna karatuM jJAna, anuSyapa chaMda, pAMca sUkSma bhUta, pAMca sthUla bhUta, pAMca jJAneMdriya, pAMca karmendriya ane aMtaHkaraNa e ekavIza tema-stuti, dakSiNa dizA, zara Rtu, AdhyAtmika mana, jJAna, jANavAyegya vastu ane indriyone utpanna karyA. ' tasya makArazrutyetihAsapurANaM vAkovAkyagAthA nArAzaMsIrupaniSado'nuzAsanAnAmiti vRdhat karadaguhan mahattacchamomiti vyAhRtIH svarazamyanAnAtaMtrIH, svaranRtyagItavAditrANyanvabhavaccaitrarathaM daivataM vaidyutaM jyotirhitaM chandastRNavat trayastriMzau stomau dhruvAmUyA dizaM hemantazizirAvRtU zrotramadhyAtma zabdazravaNamitIndriyANyanvabhavat / (. trA. pUcha mA 2aa 22) artha-tenI makAra mAtrAthI brahmAe ItihAsa, purANa, belavAnuM sAmarthya, vAkya, gAthA ane virAronI guNakathAo, upaniSada, anuzAsana=zikSA-upadeza, vRdhabaDhatIvALA paripUrNa brahma, karata = sRSTikartA brahma, gRha-chupuM raheluM aMtaryAmI brahma, mahataHpUjanIya brahma, tata phelAyela brahma, e pAMca mahAvyAti, zamazAMtirakSaka brahma, 34=sarvarakSaka brahma e be pAMcamAM meLavatAM sAta mahAvyAti, svarathI zAMti upajAvanAra nAnA prakAranI viNa AdinI vidyAo, svara, nRtya, gIta, vAritrane banAvyAM. vaLI vicitra guNavALA divya padArthonA samUha, vividha prakAzavALI jyoti, vedavANIthI yukta chaMda,
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTine seLama prakAra (34kArasRSTi) 117 traNa kAlamAM stuti karAyela tetrIza devatA, sRSTi pralaya rU5 be tema-stuti, uMcI nIcI dizA, hemaMta ane ziziraRtu, AdhyAtmika zrotra, zabda ane sAMbhaLavAnuM sAmarthya, jJAna karma sAdhanarUpa indriya eja brahmAe banAvI. samAlocanA. brahmamAM pUrNa sAmartha che to brahma brahmAne utpanna karI badhI sRSTi tenI pAsethI zuM kAma karAvI? brahmA vinA brahmamAM sRSTi utpanna karavAnuM sAmarthya na hatuM? brahmAe paNa 3%kAranI sahAyatAthI sRSTi banAvI. to brahmA moTo ke OMkAra moTo? brahmA karatAM OMkAramAM sAmarthya vadhAre ke 3jhakAra karatAM brahmAmAM sAmarthya vadhAre ? brahmAmAM vadhAre hota to 3%kAranI madada zAmATe levI paDI? 3OMkAra te zabda che. zabdanI eka eka mAtrAmAM bhUlaka svargaloka aMtarikSa vagere AkhuM jagata athavA jagatanAM bIjake bhaya hatAM ke vinA bIjaka bhUlokAdi pragaTa thayAM? jo ema kaho ke upAdAna kAraNa brahma che temAMthI bhUlokAdi pragaTa thayA, te eNkAranI mAtrAmAMthI zuM pragaTa thayuM? sRSTi pahelAM kaMI na hatuM te 34kArane uccAra keNe karyo? brahma to niraMjana nirAkAra che, tene zarIra ke mukha che nahi, ti kAra zabda kyAMthI pragaTa thaye ? zuM uccAraNa karyA vinA potAnI meLe te pragaTa thaye? je kAra vinAkAraNa utpanna thaI zakayo te jagatane utpanna thavAmAM zuM bAdha Avato hato ? jagata pitAnI meLe utpanna thAya te hakAra ane brahmAnI paNa zuM jarUra rahe?
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 suSTivAda ane Izvara vaidika sRSTine sattaramo prakAra (prasvedasRSTi) raSTinA AraMbha pahelAM brahma zivAya bIjuM kaMI na hatuM. brahma potAne ekalo joIne vicAra karyo ke huM ATale hoTa chatAM ekalo kema? bIjA devane banAvuM? A vicArathI teNe tapa karyuM. tapanA kAraNathI lalATa upara pasIne jhalako. teNe pharIthI vadhAre tapa karyuM, tethI dareka romamAMthI pasInAnI dhArA vahevA lAgI. te dhArAnuM pANI banI gayuM. pANImAM pitAnI chAyA joI eTalAmAM tenuM reta=vIrya khkhalita thayuM te pANImAM paDyuM. pachI brahma te pANIne cAre taraphathI tapAvyuM. tethI vIryasahita pANInA be bhAga paDI gayA. temAM eka bhAga na pIvA gya kSAra samudra banyuM. bIjo bhAga piya=pIvA yogya, svAdiSTa ane recaka rahyo. pANInA tapAvavAthI vIrya paripakava thatAM temAMthI bhegu utpanna thaye. utpanna thaIne pUrva dizA tarapha cAlavA lAgyo tyAM vANIe tene rokyo tyAre te dakSiNa tarapha cAlavA lAgyuM. tyAM paNa vANIe reko. pachI pazcima tarapha cAlavA mAMDayuM. tyAM paNa jANIe tene rokyo tyAre uttara tarapha cAlavA mAMDyuM. tyAM paNa vANIe rokIne kahyuM ke sAmenA jalamAM te puruSane kheja. bhRgue tema karyuM te tene jalamAM utpanna thayela atharvA jovAmAM Avyo. brahma atharvI RSine tapAvyo tyAre temAMthI atharvaNa vadanI utpatti thaIte vedane tapAvyo che temAMthI 34 akSaranI utpatti thaI. brahma pharI tapa karyuM te khuda pitAmAMthI traNa lakanuM tathA devAdinuM nirmANa karyuM te A pramANe sa khalu pAdAbhyAmeva pRthivIM niramimata / udarAdantarikSam / mUnoM divam / sa tAM strIllokAnabhyazrAmyadabhyatapatsamatapat , tebhyaH zrAntebhyastaptebhyaH santaptebhyastrona devAn
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTinA sattaramA prakAra (prasvedasRSTi) 119 niramimata- agni vAyumAdityamiti / sa khalu pRthivyA evAgni niramimata, antarikSAdvAyuM, diva Adityam / sa tAMstrIn devAnabhyazrAmyadabhyatapat samatapat, taimyaH zrAntabhystptebhyH santaptebhyastrIn vedAnniramimata-Rgveda, yajurvedaM, sAmavedamiti / agneRgvedaM, vaaryoryjurvedmaadityaatsaamvaim | (gau. A pUrva mA. / 6) a--te brahme pagamAMthI pRthvInuM nirmANa karyuM, udaramAMthI aMtarikSa ane mastakamAMthI svarganuM nirmANa karyuM. tyArapachI teNe traNa lAkane tapAvyA. temAMthI agni vAyu ane Aditya e traNa deveAnI utpatti thai. teNe pRthvImAMthI agni, aMtarikSamAMthI vAyu ane svargamAMthI Aditya utpanna karyAM. teNe traNa devAne tapAvyA tA temAMthI Rgaveda, yajurveda ane sAmaveda e traNa vedonI utpatti tha. agnimAMthI Rgaveda, vAyumAMthI yajurveda ane AdityamAMthI sAmaveda banyA. sa bhUyo'zrAmyat, bhUyo'tapyat, bhUya AtmAnaM samatapatsa manasa eva candramasaM niramimata, nakhebhyo nakSatrANi, lomabhya oSadhivanaspatIn, kSudrebhyaH prANebhyo'nyAn bahUn, vaivAna / (go0 zrA. pUrva mA 22) a--te brahme karI zramapUrvaka tapa karyuM tethI manamAMthI caMdramA, nakhamAMthI nakSatrA, rAmarAjImAM auSadhi tathA vanaspatie ane kSudra prANeAmAMthI anya ghaNA devAne utpanna karyAM. samAlAcanA. brahmane tapanA kAraNathI parizrama thatAM lalATa upara pasIne thayeA. bhalA e teA kaheA ke brahma nirAkAra niravayava che, tene zarIra te che nahi, te| lalATa ane lalATa upara pasIneA zI rIte jhaLakayeA ? mUha nAsti taH dAvA? zarIra rUpa mUla nathI te lalATa rUpI
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 sRSTivAda ane izvara ane pasInA rUpI zAkhA kyAMthI? pasIne paNa eTalA thayA ke tenI dhArAnI dhArA cAlI ke jethI samudra banI gayA ! zuM A saMbhavita che? prathama te! brahmane zarIra nathI. kadAca zarIra mAnI levAmAM Ave te evuM takalAdI zarIra zAmATe mAnavAmAM Ave ke jethI tapane parizrama letAM pasInAnI dhArA phruTe? AjakAlanA sAmAnya tapasvIe pacAgni tApa karI uMdhe mAthe laTake che chatAM pasInAnI dhArA te chuTatI nathI teA brahmane eTaluM sAmarthya na hatuM ke tapa karavA mATe eka majabUta zarIra banAvI le? jo tevuM zarIra na banAvI zakata te eTaluM asahya tapa karavAnI musIbatamAM utaravAnI tene zuM jarUra hatI ? pasInAnA kSAra samudra banAvyA vinA tenuM kacuM kAma aTakI rahyuM hatuM ! te peAte vijJAnamaya ane AnaMdamaya che te tenA AnaMdamAM zuM teATA paDI gayA hatA ke tenA mATe ATalI takalIpha levAnI tene jarUra paDe? pANImAM vIrya skhalita thayuM tenA zarIra vinA vIrya kyAM rahyuM hatuM ? vIryaskhalanAnuM kAraNa zuM? mananI nabaLAI ke viSayanI tIvratA ? brahmamAM te te na hAvAM joI e. pANIne tapAvavAthI kSAra jala, ane miSTa jala evA khe bhAga paDI gayA paNa pANIne tapAvyuM zAthI ? agni te hajI utpanna thayA nathI. zuM tapAvyA vinA khArA mIThA pANIne judA karavAnI brahmamAM bIjI kAI yukti ke kalA na hatI ? strInA garbhAzaya vinA vIte tapAvavA mAtrathI bhRgunI zI rIte utpatti thaI ? evIja rIte atharvA RSinI paNa jalamAM zI rIte utpatti thaI ? brahme atharvA RSine tapAvyA tethI athaNu vedanI utpatti thaI to atharyAM te purUSarUpa RSi hatA. purUSathI utpanna thayela veda paurUSaya kahevAya teA veda apaurUSeya te nahi ne ? brahme pagamAMthI pRthvI, udaramAMthI aMtarikSa ane mastakamAMthI svarga banAvyuM te paga, udara ane mastaka te zarIramAM hAya. brahmane zarIra che nahi te ukta kathana virUddha nathI ? lAgatuM AdityanI utpatti te| AgaLa
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTine aDhAramo prakAra (paraspara sRSTi) 121 aneka prakAre batAvI che. ahi vaLI svargane tapAvavAthI AdityanI utpatti darzAvI to emAM sAcI vAta kaI mAnavI ? atharvaNa vedanI utpatti atharvA RSithI thaI batAvI te - vedAdi bIjA traNa veda temAMthI utpanna thaI zakatA na hatA ? traNa ane ekanI bhinna bhinna utpatti mAnavAnuM zuM kAraNa? atharva RSi pahelAM utpanna thayA ane traNa deva pAchaLa utpanna thayA e hisAbe athavaNa vada prAcIna gaNAya ane traNa veda tenI apekSAe arvAcIna gaNAya e vAta ThIka che? ThIka hoya to vedatrayI karatAM atharvaNa vedano mahimA eAcho kema mAnavAmAM Ave che? | manamAMthI caMdramA, nakhamAMthI nakSatro, romamAMthI oSadhi vanaspati vegere utpanna karyo paNa brahmAne zarIra to che nahi, to nakha ane rema zI rIte saMbhave? sUryane ATaluM badhuM teja ApyuM te caMdra ane nakSatrane teTaluM kAM na AvyuM? ptiAnI milkatane vAraso badhA bhAIone sarakhe hisse maLavo joIe. brahma jevA udAra pitAne nyUnAdhikatA rUpa pakSapAta rAkhavAnuM zuM. kAraNa? vaidika sRSTine aDhAramo prakAra (paraspara sRSTi.) sa vA ahno'jAyata, tasmAdaharajAyata / (1 naM13 IT 7 1T artha-te paramAtmA divasamAMthI utpanna thayA ane divasa paramAtmAmAMthI utpanna thaye. sa vai rAvyA ajAyata, tasmAda rAtrirajAyata / (3tha0 raMs rUAkI 71 2) artha-te paramAtmA rAtrimAMthI utpanna thayA ane rAtri paramAtmAmAMthI utpanna thaI.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara sa vA antarikSAdajAyata, tasmAdantarikSamajAyata / (athavaa0 zr| 4 / 7 / rU ) a--te paramAtmA aMtarikSamAMthI utpanna thayA ane aMtarikSa paramAtmAmAMthI utpanna thayuM. 122 sa vai vAyorajAyata, tasmAd vAyurajAyata / (athavaE0 22 | o / 7 / 7 ) a--te Izvara vAyumAMthI utpanna thayA ane vAyu izvaramAMthI utpanna thayeA. sa vai divo'jAyata tasmAd cauradhyajAyata ) (athaA0-12| o | 7 | | a--te paramAtmA svargamAMthI utpanna thayA ane sva paramAtmAmAMthI utpanna thayuM. sa vai digbhyo'jAyata, tasmAd dizo'jAyanta / (athax0 zr| 4 / 7 / 6 ) a--te paramAtmA dizAmAMthI utpanna thayA ane dizA paramAtmAmAMthI utpanna thaI. sa vai bhUmerajAyata, tasmAd bhUmirajAyata / (atha0=0 22 | o / 7 / 7 ) a--te paramAtmA pRthvImAMthI utpanna thayA ane pRthvI paramAtmAmAMthI utpanna thaI sa vA agnerajAyata, tasmAdagnirajAyata / (420 naM0 23|42758) arthAte paramAtmA agnimAMthI utpanna thayA ane agni paramAtmAMthI utpanna thayeA. sa vA adbhyo'jAyata, tasmAdApo'jAyanta / (athaA {r||7|2)
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTine aDhArame prakAra (paraspara suSTi) 123 artha-te paramAtmA pANImAMthI utpanna thayA ane pANI paramAtmAmAMthI utpanna thayuM. samAlocanA. A prakriyAmAM pRthvI AdinI mAphaka paramAtmAne paNa utpanna thatA darzAvyA che. AthI paramAtmA zuM anitya TharatA nathI? pRthvI Adi anitya ane paramAtmA paNa anitya to pralayakALamAM pRthvI AdinI mAphaka paramAtmA paNa naSTa thaI javA joIe. e hisAbe pralayamAM kaMI paNa rahevuM na joIe. te pachI sRSTinA AraMbhamAM pRthvI ane paramAtmA bemAMthI pahelAM koNa utpanna thayA? pRthvI pahelAM che nahi, to temAMthI paramAtmA kevI rIte pedA thayA ? paramAtmA paNa pahelAM che nahi, to temAMthI pRthvI zI rIte pedA thaI ? eka bIjAmAMthI eka bIjAnI utpatti batAvI che. tethI banne sAthe utpanna thayA ema paNa na kahI zakAya. evI rIte divasa, rAtri, aMtarikSa, vAyu, svarga, dizA, bhUmi, agni, pANI vagere dvandro ekI sAthe ke kamathI utpanna thaI zakatAM nathI, paraspara ekabIjAthI kAryakAraNabhAvarUpe utpanna thAya e zuM saMbhavita che? je paramAtmAne nitya mAnavAmAM Ave to jagatane paNa nitya mAnavAmAM zuM harakata che? sAta e kriyApadano artha utpanna thayA eTalo ja thAya che. paramAtmAnI sAthe banAvata' no artha jJAta=jaNAyA ema karo ane divasa AdinI sAthe "gAyata artha utpanna thayA ema kare emAM koI yukti nathI. sanAta ke jJAtibaMnene ekaja artha karavo ucita che. bhinna bhinna artha karavo te saMdarbha viruddha che. 3yeta ne badale 3jJAta e artha karavAmAM baMnenI nityatA sAbita thAya che.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 suSTivAda ane Izvara vidika sRSTine ogaNIsamo prakAra (brahmasRSTi) nAsadAsInosadAsIt tadAnIM / nAsIdrajo no vyomA kimAvarIvaH kuha kasya zarman / ambhaH kimAsIdgahanaM gbhiirm|| (8s 20 / 2222) artha--te vakhate arthAt sRSTinA AraMbha pahelAM pralayakALamAM na asat hatuM, na sat hatuM, na aMtarikSa hatuM, na aMtarikSathI uparanuM AkAza hatuM. evI avasthAmAM koNe konA upara AvaraNa nAkhyuM ? kaye sthaLe ? kAnA sukhane mATe ? agAdha ane gaMbhIra jala paNa kyAM hatuM ? na mRtyurAsIdamRtaM na tarhi / na rAvyA ahnA AsItpraketaH AnIdavAtaM svadhayA tadekaM / tasmAddhAnyanna paraH kiMca nAsa // (20 / 226 / 2) artha-te vakhate mRtyuzAlajagata paNa na hatuM, temaja amRta =nitya padArtha paNa na hato. rAtri ane divasano bheda samajavAne kaI pratasAdhana na hatuM. svadhA-mAyA athavA prakRti sAthe te eka vastu hatI ke je vinAvAyu zvAsa laI rahI hatI. tenA sivAya bIjuM tethI para kaMI paNa na hatuM. tama AsIttamasA gUlhamagre'praketa salilaM sarvamA idam / tucchayenAbhvapihitaM yadAsIt tapasastanmahinA'jAyataikam // ( 0 20 226 / rU) artha--agre-sRSTi pahelAM pralayadazAmAM ajJAnarUpa A jagata tama=mAyAthI AcchAdita hatuM. aprata=ajJAyamAna hatuM. dUdha ane pANInI peThe ekAkAra-ekarUpa banI gayela hatuM. Abha=brahmaRtuccha mAyAthI je AcchAdita hatuM te eka brahma tapanA mahimAthI pragaTa thayuM arthAta nAnA rUpa banyuM.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTine ogaNIsama prakAra (brahmasRSTi) 125 kAmastadagre samavartatAdhi, manaso retaH prathamaM yadAsIt / sato bandhumasati niravindan , hRdi pratISyA kavayo mniissaa| ( 0 20 221T 4) artha-brahmanA mananuM je prathama reta hatuM, teja sRSTinA AraMbhakALamAM sRSTi banAvavAnI brahmanI kAmanA eTale zakti hatI. vidhAnee buddhithI pitAnA hadayamAM pratIkSA karIne eja asamAM arthAta brahmamAM satanA=vinAzI dazya sRSTino prathama saMbaMdha jANyo. tirazcIno vitato razmireSAmadhaH svidAsIdupari svidAsIt / retodhAAsanmahimAna Asanta svadhA avstaatprytiHprstaat| (Rs 20. 26/ 1) artha--avidyA, kALa ane karma sRSTinA hetu rUpe batAvyA. emanI kRti sUryanA kiraNanI mAphaka ekadama uce nIce ane tirya jagatamAM prasarI gaI. utpanna thayela kAryomAM mukhyatve te retadhA= reta-bIjabhUta karmane dhAraNa karanAra hatA. mahimAne eTale AkAza Adi mahatpadArtho hatA. svadhA=bhegyaprapaMcavistAra ane prati eTale bhakatRvistAra; temAM bhAgyavistAra avastAtautaratA darajAne ane bhakatRvistAra pastAta-para-uMcA darajAne samajavo. samAlocanA. pahelI RcA ane bIjI RcAnA pUrvArdhamAM asata, sata, aMtarikSa, AkAza, jala, jagata , mekSa ane divasarAtrine saMketae sarvane niSedha karyo che. arthAta pralayakAlamAM emAMnuM kazuM na hatuM. A uparathI prajApati, vira, kApavA 69mo sTiDhamAta, ravi somA sAta ItyAdi ghaNuMkharI sRSTione nirAsa thaI jAya che. bIjI RcAnA uttarArdha uparathI brahmavAdIo mAtra brahmasRSTinuM samarthana kare che. arthAta eka brahma sivAya bIjAM kazuM na hatuM. AthI upara kahelI aDhAra prakAranI suSTie badhI rada thaI
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 sRSTivAda ane Izvara jAya che. brahmavAdIone hisAbe sRSTinA bIjA badhA prakAre boTA kare che. rahyo mAtra 19 me prakAra brahmasRSTine. enuM samarthana thaI zake ke kema tenuM paryAlocana karIe. prathama RcAmAM asata ane sata baMnene niSedha karavAmAM Ave che, te brahmane asata kahIzuM ke sata ? je vastu pralayakALamAM paNa vidyamAna rahe tene asata kema kahI zakAya? te pachI sata kahI zakAze? trIjo te prakAraja nathI. hA, anekAntavAdI ke syAdvAdIne mATe sat asata rU5 trIjo prakAra che paNa brahmavAdIone mATe te prakAra che nahi. tyAre brahma satarUpaja che. mRtyu ane amRta e be koTimAMthI brahma amRta koTImAM gaNI zakAya. ThIka che; brahma sata che, brahma amRta che. e vAta sAcI hoya to pralayakALamAM brahmanuM astitva uDI jAya che kemake prathama cA ane bIjI RcAnA pUrvArdhamAM sata ane amRta baMneno pralayakALamAM niSedha karavAmAM Avyo che. to sat ane amRtanI gerahAjarImAM brahmane saMbhAva zI rIte rahI zakaze? sata ane amRtanA niSedhamAM brahmane niSedha paNa samAI jAya che. bIjI vAta e che ke bIjI cAnA uttarArdhamAM Avela svadhA ane ta6 zabdathI mAyA ane brahmanuM samarthana karavAmAM Ave che. paNa e artha mAtra brahmavAdIonA abhiprAyo che. tad zabda sarvanAmavAcaka heIne pUrvane parAmarzaka bane che. AMhi sAMkhyadarzanavALA svadhA zabdathI prakRti ane ta6 zabdathI AtmA vA purUSa leze te tene aTakAvavA brahmavAdIo pAse zuM yukti prayukita che ? brahmavAdIo mAryo sahita brahmane eka mAne che, paNa ekatA zI rIte saMbhave ? brahma sata che ane mAyA sata nathI te baMnenAM judAM svarUpa banavA chatAM daitatAne niSedha karIne ekatA sthApavI e vAta buddhimAM utarI zakatI nathI. enA karatAM prakRti ane purUSa baMnene judAM mAnanAra sAMkhyone dvaitavAda svadhA ane tandu zabdanA vAcyArthI prakRti ane purUSane ThIka ThIka lAgu paDI ja nathI ? paraMtu sata ane amRtanA niSedhamAM
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTinA AgaNIsamA prakAra (brahmasRSTi) 127 . te prakRti purUSa paNa TakI zakatAM nathI. astu. brahmane nirAkAra, niravayava ane nirguNu mAnavA chatAM 'AnIvAtaM" vAyu vinA zvAsa levAnuM je kahevAmAM AvyuM che te paNa zI rIte saMbhave ? zvAseAphsa prANa teA zarIradhArIneja ghaTI zake. azarIrIne e kriyA ghaTI zakatI nathI. trIjI RcAmAM 'tama sat ' ityAdi vAkyane bIjI RcAmAM Avela '7 mRtyurAlIta ' ityAdi vAkya sAthe zuM virAdha AvatA nathI ? tyAM mRtyu zabdathI nAzavAna jagatU niSedha karavAmAM AvyA che. AMhi tama zabdathI ajJAnarUpa jagatane svIkAra karavAmAM Ave che. e paraspara virUddha che. vaLI AmAM tuccha zabdathI mAyA ane ANu zabdathI brahma artha levAmAM Ave che, e paNa mAtra brahmavAdIonI kalpanA lAge che. khIjAe Abhu zabdane apeAlAra paNa karyAM che. Abu zabdamAMthI AkAzavAcaka Abha zabda anyA hAya e vadhAre saMbhavita che kemake Aje paNa bhASAmAM Abhane AkAza kahe che. ceAthI RcAmAM brahmanuM mana, retI samarthana karavAmAM AvyuM che. te paNa zarIra nathI. paripUrNa ne vaLI kAmanA ke icchA zenI pAMcamI RcAmAM cetana ane acetana sRSTi taiyAra karavAmAM brahmanI zIdhra kAryakAritA darzAvavAmAM AvI che. AMhi paNa e prazna uThe che ke brahma peAte caitanya svarUpa hAvAthI acetana sRSTi= AkAzAdi zI rIte utpanna karyA ? sUryanA kiraNanI mAphka brahmanI STi upara, nIce ane tiryak ekadama pasaravAnuM kahyuM che. te sUryanAM kiraNa te| AjasudhI pasaratAM jovAmAM Ave che. rAja te rAja prAtaHkALe sUryanAM kiraNA pasaratAM rahyAM che, tema brahmarasthi dararAja kuma pasaratI nathI ? jo dararAja pasaratI rahe te| dararAja navI navI siSTa banavI joI e paNa tema thatuM jovAmAM AvatuM nathI, te sUryanA kiraNanI sAthe tene rIte saMbhave ? mukAmaaA zI ane kAma=icchAnuM vinA saMbhavI zakatuM hAya ?
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 suSTivAda ane Izvara sRSTinA bhinna bhinna prakAre eka bIjAthI virUddha paDatA joIne ja prakRta sUktanI chaThI ane sAtamI RcAmAM RSioe sRSTi paratve je pitAno bhAva vyakta karyo che te jIjJAsuoe jarUra vicAravA rogya che. mATe vaidika sRSTivAdanA upasaMhAra tarIke e be cAo AMhi darzAvavAmAM Ave che. ko addhA veda kaiha pra vocat kuta AjAtA kuta iyaM visRSTiH arvAg devA asya visrjnenaathA ve ta AvamUva | (20222 6) artha--A jagatane vistAra kyA upAdAna kAraNathI ane kayA nimitte kAraNathI thayo te paramArtha rUpe koNa nizcayapUrvaka jANe che yA ke tene varNavI zake che? kaI nahi. zuM devatAo na jANI zake ke na kahI zake ? enA uttaramAM kahe che ke devatAo to bhUtasRSTinI pAchaLa utpanna thayA te pahelAnI vAta kyAMthI jANI zake ? je devatAone paNa khabara nathI te tenA pachI thayela manuSyAdikanI zuM vAta karavI ? arthAta manuSya to kayAMthI jANI zake ke amuka cekasa kAraNathI A sRSTi utpanna thaI. iyaM visRSTiryata AbabhUva yadi vA dadhe yadi vA na yo'syAdhyakSaH parame vyomnsto saMga veH caravA na vero (8To 20226 / 7) artha_giri, nadI, samudrAdi rUpa A vizeSa sRSTi jenAthI thaI hoya tene keNa jANe che? athavA A sRSTine keIe dhAraNa karI yA na karI te paNa keNa jANe che? kemake A sRSTinA adhyakSa paramAtmA parama ucca AkAzamAM rahe che, tene paNa koNa jANe che? te paramAtmA pote sRSTine jANe che ke nahi, dhAraNa kare che ke
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika sRSTine ogaNIsame prakAra (brahmasRSTi) 129 nahi, tenI paNa kone khabara che? kAraNake sRSTinA AraMbhamAM devatA ke manuSya keI hAjara na hatuM, to temane sRSTi saMbaMdhI kyAMthI mAhitI hoya ? uparanI be RcAmAM sRSTinA 19 prakArane sArAMza e batAvI dIdho ke prabhunA gharanI vAta prabhu jANe, ApaNe jANI zakatA nathI. tema devo paNa jANI zake nahi kAraNake sRSTino AraMbha thayo haze to te vakhate devatA ke manuSyamAMthI keI hAjara na hatuM. eTalA mATe sRSTine marma jANavo durlabha che. sRSTinuM jJAna jema durlabha che tema sRSTinI racanA karavI paNa durghaTa che. tenuM upAdAnakAraNa brahma che ke Izvara che ke prakRti ane paramANu upAdAnakAraNa ane Izvara nimitta kAraNa che te kaI paNa jANatuM nathI. jANatA hota te sRSTi para ATalA matabheda thAta nahi. upasaMhAra. sUyagaDAMga sUtranA prathama adhyayananA trIjA uddezAnI navamI gAthAmAM "padaM paricAhiM caM cA tija tatta te vicAti" e traNa padamAM je bhAva kahyo che tene vistAra sRSTinA 19 prakAra che. "tare te ja vicAti" e trIjA padanuM rahasya nAsadIya sUktanI uparanI chaThI ane sAtamI RcAmAM barAbara rIte pragaTa thAya che. arthAta-sRSTinuM tattva koInA jANavAmAM nathI. tatva jANyA vinA potapotAnI buddhithI ke kalpanAthI sRSTivAda upasthita karyo che. kharI rIte lekanuM svarUpa kevuM che te cethA padamAM jaNAvyuM che je have pachI jaNAvavAmAM Avaze.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 sRSTivAda ane izvara AryasamAja-sRSTi. [ satyArtha prakAza--hiMdI navamI AvRtti-aSTama ullAsa uparathI ]. A jagatanI utpattimAM upAdAna kAraNa prakRti ane nimittakAraNa paramezvara che. prakRti, zvara ane jIpa-e traNa anAdi che, paraspara bhinna che, ane traNe ajajanmarahita che. e traNe jaganAM kAraNa che paNa enuM kAraNa kAI nathI. anAdi kAlathI jIva prakRtinA bhAga kare che ane temAM sAya che jyAre Izvara bhAga nathI karatA ane phasAtA paNa nathI. sattva raja ane tamanI sAmyAvasthA rUpa prakRti che. temAMthI mahattattva=muddhi, temAMthI ahaMkAra, temAMthI pAMca tanmAtrA--sUkSma bhUta, daza iMdriya ane mana, pAMca tanmAtrAmAMthI pAMca mahAbhUta-ema 24 tattva uparAMta pacIsamA purUSa eTale jIva ane paramAtmA: ema pacIza tattvAne krama che. (sa. pra. hiM. pR. 219). kAraNanA prakAra. kAraNanA traNa prakAra che. nimittakAraNa, upAdAnakAraNa ane sAdhAraNa kAraNu nimittakAraNanA be bheda, mukhya nimittakAraNa ane sAdhAraNa nimittakAra. jagat banAvavAmAM, pAlavAmAM, saMhAra karavAmAM ane vyavasthA karavAmAM mukhya nimittakAraNa Izvara-paramAtmA che, sAdhAraNa nimittakAraNu paramezvaranI sRSTimAMthI padArthone laine anekavidha kAryAntara banAvanAra jIva che. jenA vinA kaMI na ane, teja pAte avasthAntara rUpa ane yA bagaDe te upAdAnakAraNa, jema jagan nuM upAdAnakAraNe prakRti che. dizA, kAla, AkAza Adi sAdhAraNa kAraNa che. prakRti-paramANu svayaM jaDa che eTale peAtAnI meLe banI zakatI nathI tema bagaDI zakatI nathI, kintu khIjAnA banAvavAthI bane che ane bagADavAthI bagaDe che; kyAMka kyAMka jaDanA nimittathI jaDa paNa banI ane bagaDI zake
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryasamAja-sRSTi 131 che, jema ke paramezvararAcata bIja pRthvImAM paDavAthI ane jalane saMga maLavAthI ApoApa vRkSa rUpa banI jAya che, ane ami Adi jaDanA sAgathI naSTa paNa thaI jAya che. paraMtu niyamapUrvaka banavuM yA bagaDavuM paramezvara ane jIvane AdhIna che. (sa. pra. hiM. pR. 221). jagat banAvavAmAM IzvaranuM zuM prajana? jagata banAvavAmAM mukhyataH A prayojana jaNAya che. (1) pralayanI apekSAe sRSTimAM kaMigaNuM sukha raheluM che. jagata banAvivAthI te sukha jone prApta thAya. (2) pralayamAM purUSArtha nathI ane mekSa nathI, jagata banavAthI kaMI jIvo purUSArtha karI mekSa prApta kare. (3) pralayanI pahelAM jIvonAM karela puNya pApanAM phala sRSTi vinA ja bhogavI zakata nahi; mATe puNya pApanAM phala jIvonI pAse bhogavAvavAM e trIjuM prayojana che. (4) IzvaranuM jJAna ane bala sRSTi banAvyA vinA nirarthaka thaI jAta, sRSTi banAvavAthI te sArthaka thaI gayAM e cothuM prayojana. (5) sarva jIvone jagatanA asaMkhya padArtho ApIne parepakAra karo, e pAMcamuM prayojana. (sa. pra. hiM. pR. 224) praznottaro. prazna-vRkSa pahelAM ke bIja pahelAM? uttara-bIja pahelAM kemake hetu, nidAna, nimitta, bIja ane kAraNa e badhA paryAya--ekArNavAcaka zabdo che. kAraNanuM nAma bIja hovAthI kAryanI pahelAM upasthita hoya che. prazna-paramezvara sarvazaktimAna hoya to prakRti ane jIvane paNa kema nathI banAvatA? uttara-paramezvara sarvazaktimAna hovA chatAM svAbhAvika niyama virUddha kaMI na re. jema jalanI zItalatA ane agninI uNutA
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 suSTivAda ane Izvara svAbhAvika che tenuM parivartana Izvara na karI zake. sarvazaktimAnane artha eTalo ja che ke paramAtmA keInI sahAyatA lIdhA vinA pitAnAM sarva kArya pUrAM karI zake che. prazna-Izvara sAkAra che ke nirAkAra ? uttara-Izvara nirAkAra che. je sAkAra hota arthAta zarIrayukta hota to te Izvara na banI zakata kAraNake zarIradhArIomAM zakti parimita hoya che. dezakAlathI parichinnatA hoya, sudhA, tRSA, chedana, bhedana, zISNutA, jvara, pIDA Adi hoya te jIvanA guNa che. IzvaramAM te na ghaTe mATe Izvara nirAkAra azarIrI che. ApaNI mAphaka sAkAra hota te trasareNu, aNu, paramANu ane prakRtine pitAne vaza karI zakata nahi ane pUla jagata sUkSma padArthothI na banAvI zakata. te nirAkAra chatAM anaMta zakti bala ane parAkramathI sarva kAma karI zake che. te prakRtithI paNa sUkSma che eTale prakRtimAM vyApta thaine tene pakaDI jagadAkAra banAvI de che. prazna-nirAkAra IzvarathI sAkAra jagata kema banyuM? uttara-paramezvara jagatanA upAdAnakAraNa hota te alabatta nirAkAra IzvaramAMthI sAkAra jagata banI zakata nahi, paNa ame te Izvarane nimittakAraNa mAnIe chIe. upAdAnakAraNa prakRti paramANu Adi che. te sAkAra che mATe sAkAra prakRtithI sAkAra jagata utpanna thaI zake che. prazna-zuM upAdAnakAraNa vinA Izvara kaMI na karI zake ? uttara--nA, upAdAna vinA na karI zake. asata nuM sata kaI karI zake nahi. zuM vaMdhyAputra ane vaMdhyAputrIne vivAha keIe joyo che? narazRMganuM dhanuSya, khapuSpanI mALA, mRgatRSNikA jalamAM snAna, gaMdharvanagaramAM nivAsa, vinA vAdaLa varSa ane vinA pRthvI ajotpatti kadi paNa saMbhavI zake ? nahi ja.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- AryasamAja-sRSTi 132 vinA paNa karI detA che; athavasa. prazna-kAraNa vinA kArya thaI zake nahi te kAraNanuM zuM kAraNa? uttara-je kevala kAraNa rUpa che te kArya rU5 thatAM nathI. prakRti kevala kAraNa rUpa hovAthI tenuM kAraNa koI nathI. paramezvara, jIva, prakRti, kAla ane AkAza e pAMca anAdi che eTale emanuM keI kAraNa nathI; ane emAMnA ekanI paNa gerahAjarImAM koI kArya thaI zake nahi. (sa. pra. hiM. pR. 225226) prazna-Izvara pitAnI IcchA pramANe karmaphala Ape che ke karmAnusAra phala Ape che? uttara-Izvara phala ApavAmAM svataMtra hota to kama karyo vinA paNa zubha yA azubha potAnI IcchA pramANe phala Apata yA keI ne mApha karI deta, paNa tema thatuM nathI. jIve jevAM karma karyo hoya tevuM ja tene phala Ape che; arthAta Izvara karmAdhIna rahIne phala Ape che. (sa. pra. hiM. pR. 227) prazna-kalpa-kalpAMtaramAM Izvara ekasarakhI sRSTi banAve che ke alaga alaga ? uttara--jevI sRSTi vartamAnamAM che tevI ja pahelAM hatI ane have paNa evI ja banAvaze. kaI rIte temAM bheda paDato nathI. kahyuM che ke - sUryAcandramasau dhAtA yathApUrvamakalpayat / divaM ca pRthivIM cAntarikSamatho svaH // ( 0 20 220 rU) artha-paramezvare jevI rIte pUrvakalpamAM sUrya, caMdra, vidyuta, pRthvI, aMtarikSa ane svargane banAvyAM hatAM, tevAMja vartamAnamAM banAve che ane bhaviSyamAM banAvaze. (sa. pra. hiM, pR. 230) prazna-manuSyanI sAkTa pahelAM thaI ke pRthvI AdinI? ja
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 134 suSTivAda ane Izvara uttara-pRthvI AdinI sRSTi prathama thaI kAraNa ke pRthvI Adi vinA manuSyanI sthiti thavI saMbhavita nathI. praznasRSTinI AdimAM eka manuSya utpanna karyo ke aneka ? uttara-aneka, kAraNake pralayakAlamAM manuSya thavAne yogya karmavALA aneka jI hatA temane sarvane manuSya banAvyA. prazna-sRSTinA AraMbhakALamAM manuSya Adi jAtionI utpatti bAhya yuvA ke vRddhAvasthAmAMthI kaI avasthAmAM thaI? uttara-yuvAvasthAmAM utpatti thaI kemake bAlyAvasthAmAM utpanna karatA te pAlana poSaNa mATe mAbApanI jarUra raheta. vRddha vRddha pedA karata te AgaLa maithunI saMtatiparaMparA na cAlata mATe juvAna juvAna ja banAvyA. prazna-sRSTine keI kAle AraMbha che ke nahi? uttara-eka sRSTi AzrI AraMbha che paNa pravAha AthI AraMbha nathI. divasa pachI rAta ane rAta pachI divasa tema sRSTi pachI pralaya ane pralaya pachI sRSTi ema paraMparA anAdi kAlathI cAlI Ave che. prazna-Izvare kITa, pataMga, gAya, bela, siMha, vAgha, vagere uMcA nIcA prANIo zA mATe banAvyA? zuM emAM Izvarane pakSapAta jaNAtuM nathI? uttara-nahi. Izvare potAnI IcchAthI tevA banAvyA nathI kintu pralaya pahelAM je je jIvanAM jevAM jevAM karma hatAM te karmAnusAra te te nimAM te te jIvo utpanna karyA. eTale IzvaranA upara pakSapAtane doSa lAgato nathI. prazna-manuSyanI prathama sRSTi kayA sthalamAM thaI ? uttara-triviSTapamAM=arthAta jene tibbata kahe che. prazna-Adi sRSTimAM eka jAti hatI ke aneka jAti?
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryasamAja-sRSTi 135 uttara-manuSyajAti ekaja hatI. brAhmaNa, kSatriya Adi bheda na hatA. pAchaLathI "vijJAnahAje ja sUcava" ... Arya, dasyu=anArya evA bheda paDayA. prazna--te manuSyo hi kevI rIte AvyA? uttara-Arya anAryomAM jhaghaDA paDyA, paraspara virodha thaye eTale Aryaloka cAre tarapha pasarI gayA ane A bhUmine sarvathA zreSTha mAnI ahi AvI rahyA, tyArathI A AryAvarta kahevAyuM. | (sa. pra. hiM. pR. 234-235) prazna-jagatanI utpatti keTalA TAImamAM thaI ? uttara-eka aja cha-- kareDa kaMI lAkha ane kaMI hajAra varasamAM thaI. vedono prakAza thavAmAM paNa eTalo samaya lAge. prazna-Izvare kayA kramathI pRthvI Adi banAvyAM? uttara-sauthI bArIka aMza-paramANu. 60 paramANuone eka aNu. be aNuone eka caNuka je sthUlavAyu rUpa che. traNa iMcaNakane agni, cAra caNukanuM jala, pAMca iMcaNukanI pRthvI arthAta traNa yaNukano trasareNu ane tene Dabala karavAthI pRthvI Adi dazya padArtho thaI jAya che. e kramathI bhUgolAdikathI Izvare banAvyA che. prazna-pRthvI Adine koNa dhAraNa kare che? uttara-Izvare pRthvI Adi jagata dhAraNa karyuM che. zeSanAga ke baLadanA siMgaDA upara ke vAyu yA sUryanA AdhAra para nathI, kemake atharvavedanA 14 mA kAMDamAM kahyuM che ke "ninmitA mari" arthAta satya=Izvare bhUmi, Aditya Adi sarva bhUmine dhAraNa karela che. prazna-ATalA mahetA brahmAMDane Izvare zI rIte dhAraNa karela che? uttara-loka asaMkhyaparimita che ane Izvara anaMta che. IzvaranI hAme loka paramANumAtra che.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 sRSTivAda ane Izvara prazna-pRthvI phare che ke sthira che? uttara-phare che. (sa. pra. hi. pR. 238-239-40) prazna-sUrya, caMdra, tArA zuM vastu che? temAM manuSya Adi sRSTi che ke nathI? uttara-e badhA bhUgoLa loka che. temAM manuSya Adi prajA paNa che. praznaoNhinA manuSyonI jevI AkRti che tevIja AkRti sUryAdi lekavAsI manuSyanI che ke tethI viparIta che? uttara-zaiDe cheDe AkRtibheda hovAno saMbhava che. jema yuropIyana AphrikAdinA manuSyomAM bheda che tema sUryAdi lokanA manukhyAmAM bheda samaja. (sa. pra. hiM. pR. 241242) samAlocanA. satyArtha prakAzamAM svAmIjIe vedAMta, sAMkhya ane nyAyadarzana e traNanuM mizraNa karIne sRSTiprakriyA kalpI che. vedAMtanI brahmaparaka zrutimAMthI nirAkAra Izvara udhRta karyo che. vedAMta je brahmane jagatanuM upAdAnakAraNa mAne che, svAmIjI tene jagata nuM nimittakAraNa batAvI nyAyadarzanano Azraya le che. brahmathI abhinna mAyAne svataMtra prakRtirU5 batAvI sAMkhyadarzanamAM praveza kare che. sAMkhyanAM prakRti ane purUSa e banne svataMtra ane svAmIjIe ema ne ema svataMtra ane anAdi anaMta mAnI lIdhAM che. paNa purUSatavamAM jIva ane Izvara ema be tane samAveza karyo che. sAMkhyadarzananAM paccIsa tAmAM IzvaranuM nAma nathI jyAre svAmIjIe paccIsa to te sAMkhyanAM purepurAM lIdhAM che ane chavIsamuM Izvaratattva vedAMtamAMthI laI ane tene purUSatattvamAM umerI dIdhuM che. sAMkhya purUSa kartA nathI paNa bhoktA che, jyAre svAmIjIne Izvara bhaktA nathI paNa kartA che. ATalI vilakSaNatA chatAM teno samAveza purUSamAM kevI rIte karyo te
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aya samAja-sRSTi 137 samajAtuM nathI. khIjI taraph ema paNa kahyuM che ke prakRtipurUSa jIva ane Izvara e traNa paraspara bhinna che. e hisAbe svAmIjInI sRSTimAM chavIsa tatttA che ema kahevAmAM jarAe khATuM te nathI. eTaluMja nahi paNa sAdhAraNa kAraNamAM dizA, kAla ane AkAzanI paNa gaNanA karI che ane traNene anAdi, avinAzI khatAvyAM che. AkAza te pAMca mahAbhUtamAM AvI gayuM paNa kAla ane dizA je vaizeSika danamAM nava dravyamAM gaNAyela che tene vIsamAM umeratAM acAvIsa tattvA thayAM. bIjI vAta e che ke sAMpyadanamAM AkAzanI gaNanA pAMca mahAbhUtamAM hAvAthI mahAbhUta tanmAtrAmAMthI utpanna thayA eTale vinAzI haryAM ane svAmIjIe AkAzane paNa prakRtinI mArke anAdi kahela che teA zuM e be vAteAmAM paraspara vireAdha nathI AvatA ? astu, game tema hA. eTaluM to spaSTa che ke svAmIjInI sRSTiprakriyA ke tattvaprakriyA ekadanamUlaka nathI. kAI cIja sAMkhyadarzanamAMthI lIdhI te| kAI cIja vedAMtamAMthI, kAI cIja nyAyadarzInamAMthI te kAi vaizeSika darzanamAMthI, kAI cIja jainadarzanamAMthI te kAi anyamAMthI; ema peAtAnI buddhine je yuktisaMgata lAgyuM te lIdhuM che. eka rIte te DIkaja karyuM che, kemake yurjAiyu pravRIiyAvuM vAjApi vipakSanaH / anyatramitra tyAjyamavyu padmayoninA // zuM sArUM gaNAta ke sarvathA A patinuM anusaraNa karata. sAMkhyanAM prakRti purUSane svataMtra anAdi svIkArI lIdhAM tema purUSa baddha ane mukta e e prakAranA mAnI mukta purUSane aizvarya saMpanna hovAthI Izvara mAnI lai purUSanI peThe tene akartA mAnata teA zrutienA artha -badalAvavAnI jarUra paData nahi. svAmIjInA smRti ane purANAnA meAha chuTI gayA paNa peAtAnI saSTiprakriyAne prAcIna batAvavA sArU vedanI chApa lagADavAne arthamAM phAraphera karIne paNa RcAonA zakhsane te vaLagI rahyA, eTale zabdamAha na chuTavo. yAM yAM artha badalAvave paDavo tenA theADA namunA AMhi batAvIe.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 sRSTivAda ane izvara (1) iyaM visRSTiryata AbabhUva yadi vA dadhe yadi vA na / yossyAdhyakSaH parame vyomantso aGga veda yadi vA na veda / (Rg0 10 / 129 / 7) artha --sAyaeNu bhASyAnusAra -- giri, nahI, samudrAhi 35 yA vizeSa sRSTi jenAthI thaI hAya te kANu jANe che; athavA A sRSTine kAe dhAraNa karI yA na karI te paNa kANu jANe che? kemake A sRSTinA adhyakSa paramAtmA parama ucca AkAzamAM rahe che, tene paNa kANa jANe che? te paramAtmA pote STine jANe che ke nahi, dhAraNa kare che ke nahi tenI paNa Ane khabara che ? kAraNake sRSTinA AraMbhamAM devatA ke manuSya kAI hAjara na hatuM te temane sRSTi saMbaMdhI kyAMthI mAhitI hAya ? satyArtha aaza anusAra- he (aGga) manuSya ! jisase yaha vividha sRSTi prakAzita huI hai, jo dhAraNa aura pralaya karatA hai, jo isa jagatkA svAmI, jisa vyApakameM yaha saba jagat utpatti sthiti pralayako prApta hotA hai so paramAtmA hai, usako tU jAna aura dUsareko sRSTikarttA mata mAna / (sa0 pra0 hiM0 pR0 218) AryasabhA paMDita jayazaM42 simita lANyAnusAra -- yaha vividha prakArakI sRSTi jisa mUla tattvase prakaTa huI hai aura jo isa jagatko dhAraNa kara rahA hai aura jo nahIM dhAraNa karatA jo isakA adhyakSa vaha prabhu parama padameM vidyamAna hai| he vidvan ! vaha saba tattva jAnatA hai, cAhe aura koI bhale hI na jAne / (2) puruSa eveda sarva yabhUtaM yacca bhAvyaM utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati ( yaju0 a0 31 | maM0 2 ) satyArtha aaaza anusAra- he manuSyo ! jo sabameM pUrNa puruSa aura jo nAzarahita kAraNa aura jIvakA svAmI jo pRthi
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryasamAja-sRSTi 139 vyAdi jaDa aura jIvase atirikta hai vahI puruSa isa saba bhUta, bhaviSyat aura vartamAnastha jagatko banAnevAlA hai| (sa0 pra0 hiM0 pR0 218) dhyAna tibhiramA272 anusAra-artha-(idaM) yaha (yat)jo (bhRtaM) atIta brahma saMkalpa jagat hai (ca) aura (yat) jo (bhAvya) bhaviSya saMkalpa jagat hai (uta) aura (yat) jo (annena) bIja yA annapariNAmavIryase (atirohati) vRkSa nara pazu Adi rUpase prakaTa hotA hai (sarva) voha saba (amRtatvasya) mokSakA (IzAnaH) svAmI (puruSaH) nArAyaNa (eva) hI hai| (da0 ti0 bhA0 pR0 253) (3) yato vA imAni bhUtAni jAyante yena jAtAni jIvanti / ___yatprayantyAbhisaMvizanti tadvijijJAsasva tadbrahma // 5 // (tai0 upa0 bhRguvallI0 anu0 1) satyArtha prazAnusAra-martha-jisa paramAtmAkI racanAse ye saba pRthivyAdi bhUta utpanna hote haiM jisase jIva aura jisameM pralayako prApta hote haiM, vaha brahma hai, usake jAnanekI icchA kro| (sa0 pra0 hiM0 pR0 218) yAnaM tibhiramA242 anusA2-artha-jisase yaha prANI utpanna hote aura usIse jIte aura antameM usImeM praveza karate haiM usehI brahma jAno / (da0 ti0 bhA0 pR0 254) satyArtha pRSTa 234mA "manuSyA RSayazca ye|tto manuSyA ajAyanta" // 6295 yAnuna nAmathA ta yu cha, 59 dayAnaMda timirabhAskarakAra kahe che ke A vAkya yajurvedamAM kyAMya 594 nathA. , zatapayavAjhaebhA 'tato manuSyA ajAyanta' meM vAkya eka aiti antargata che. paNa tene te svAmIjI pramANurUpa
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 sRSTivAda ane Izvara mAnatA nathI. zatapatha brAhmaNane eka purANarUpa samaje che. te tenuM uddharaNa yajurvedanA nAmathI ApavuM bilakula ucita nathI. e to eka prakAranI chekhAbAjI gaNAya. zatapathabrAhmaNanI yutimAMthI juvAna juvAna manuSya ane juvAna juvAna strI, juvAna juvAna gAya ane juvAna juvAna baLada ityAdi artha nIkaLato nathI, te juvAna juvAna aneka manuSyo nirAkAra IzvaramAMthI utpanna thavAnuM kaI zrutimAMthI zepyuM che ke pitAnI yuktipothImAMthIja lakhI nAkhyuM che? "tatte manuSya sAthe e AkhI zrutimAMthI advaitapakSa ane IzvaranI sAkAratA siddha thAya che, je svAmIjInA maMtavyathI viruddha che. eTale uddharaNarUpe AkhI zruti na ApatAM phakta uparyukata eka TukaDuM ja ApyuM che. yuktivAdI svAmIjIne zrutine meha na chuTavAthI kRtinI pAchaLa deDavuM paDayuM che. pachI temAM te artha hoya ke na hoya, prasiddha artha rahe te heya ke badalAvavuM paDe te paNa tenuM uddharaNa ApyA vinA rahyA nathI. nimittakAraNanA be bheda-mukhya nimittakAraNa ane sAdhAraNa nimittakaraNa. A bheda bIjAM kaI paNa zAstramAM jovAmAM nathI AvatA, kevaLa svAmIjInI A kalpanA Izvarane kAraNake TimAM ghusADavA mATe karavAmAM AvI hoya ema jaNAya che. emAM pratyakSa pramANa te cheja nahi, kemake nirAkAra Izvara keIne daSTigocara thaI zakatuM nathI. Agama pramANa vivAdaspada che. khuda vedanI zrutie brahmane upAdAna kAraNa batAvanArI che. joke svAmIjIe tenA artha mAM pheraphAra karIne nimittakAraNa tarapha kheMcavAno prayatna karyo che paNa dayAnaMda timirabhAskara nAmanA pustakanA pRSTha 260 thI 265 sudhI paMDita jvAlAprasAdajIe khUba jora zorathI tene prativAda karyo che. bAkI rahyuM anumAna pramANa. teno javAba mImAMsAdarzana, bauddhadarzana ane jaina darzane uttarapakSamAM vistArathI Apyo che te yathAsthAna darzAvavAmAM
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryasamAja-sRSTi 141 Avaze. AMhi te TuMkAmAM eTaluM ja jaNAvavAnuM ke kuMbhAra mATImAMthI ghaDo banAve che, temAM mATI upAdAna kAraNa, daMDa cakrAdi sAdhAraNa nimittakAraNa ane kuMbhAra mukhya nimittakAraNa che. emAM Izvarane nimittakAraNa banavAne avakAza kyAM rahyo? kuMbhArane jJAna, IcchA, prayatna, e traNeya che. kAraNasAmagrImAM zuM nyUnatA che ke vacce Izvarane lAvavA paDe? kadAca ema kaho ke parvata, nadI, samudra, sUrya, caMdra vagere manuSyAdikathI na banI zake tevI vastuo banAvavAmAM Izvara mukhya nimitta che, e paNa ThIka nathI. sUrya, caMdra, dvIpa, sAgara, svarga, naraka vagere keTalAka padArtho zAzvata che. prakRti jIva AkAzanI mAphaka te paNa anAdi che. dravyarUpe nitya che, paryAyarUpe anitya che. paryAya parivartana kAlanA nimittathI thAya che. rUpAMtara thavAne to prakRtine svabhAva ja che. nadI parvata vagere anitya padArtho che, te to pavana, garamI, pANuM, vidyuta, dharatIkaMpa vagere nimattathI bane che ane bagaDe che. te eka divasamAM thoDA ja banelA che ? tene to banatAM ane bagaDatAM hajAro lAkho varaso lAgI jAya che. te IzvaranAM banAvelAM hota te eka divasamAM banI jAta ane eka divasamAM bagaDI jAta, paNa tema nathI banatAM. svAmIjIne eTaluM puche ke re, mIla, tAra, TelIphona, phenegrApha, aneka prakAranAM mazIne izvare. banAvela che ke manuSyonI zodha che? IzvaranAM banAvela hota to. jyArathI sRSTi banI tyAranAM hota, paNa tema to che nahi. tene AvirbhAva te amuka amuka kA amuka amuka mANasane hAthe thayela che. varALa ane vijaLInI zuM thoDI zakti che? enI sahAyatAthI DrAIvara, keTaluM kAma karI zake che te sau koI jANe che. ApanA Izvarane te niyamane AdhIna, prakRti tathA kAlane AdhIna rahIne kAma karavuM paDe che. kahe have vadhAre zaktimAna koNa? pRthvI, pANI, vRkSa, manuSya, tiryaMca vagere zarIrarUpa che. zarIra badhAM jIvathI banela che. jIva pUrvakarmanI sahAyatAthI paramANusamUhathI banela kaMdha grahaNa kare che ane tene
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 sRSTivAda ane izvara ka rUpe yA zarIrarUpe race che. ekeka jIva AkhI dunIyAne kramekrame banAvI zake che te nirAkAra izvarane A dunIyAnI khaTapaTamAM paDavAnI zuM jarUra che? eTaluM te svAmIjI paNa kabUla kare che ke kayAMka kyAMka jaDanA nimittathI jaDa paNa banI zake ane bagaDI zake che. khIja pRthvImAM paDavAthI ane jalanA saMyAga malavAthI ApeAApa vRkSa banI jAya che. garamInA saMyeAgathI pANImAMthI varALa banI, AkAze jai vAdaLa banI varasAdarUpe varase che.' svAmIjI kahe che ke niyamapUrvaka banavuM bagaDavuM, zvara ane jIvane AdhIna che. e paNa ThIka nathI. niyamane artha kASTa kAyadA kAnuna nathI kintu vastusvabhAva che. vastu pAtAnA svabhAvanI maryAdAmAM rahe e niyama che. vaDanA bIjamAM vaDa banavAnA svabhAva che ane bAvaLanA bIjamAM khAvaLa banavAne svabhAva che. te pramANe zvaranA lezamAtra prayatna vinA paNa vaDanA bIjamAMthI vaDa banaze ane bAvaLanA mIjamAMthI mAvaLa banaze. jIva te bIjamAM paNa rahela che. eTale jIva ane pudgala-prakRti e enA saMyeAgathI AkhA saMsAranA vyavahAra, utpatti, pralaya vagere cAlI zake che. te pachI nirAkAra izvarane vacamAM lAvave niraka che. sRSTinAM prayAjana. svAmIjIe sRSTinAM pAMca prayeAjana batAvyAM tenI yAgyAceAgyatAne parAmarza karIe. prathama prayeAjana e batAvyuM ke pralaya karatAM sRSTimAM sukha adhika che. bIjA prayeAjanamAM pralayamAM purUSA nathI ane sASTamAM purUSArthathI meAkSanI prApti thAya che. A banne prayeAjanamAM pralayanI aniSTatA ane sRSTinI jatA batAvI te ThIka che. ame paNa te kabUla karIe chIe ke sRSTimAM manuSyA purUSA karI mekSa prApta kare. paNa svAmIjI pralaya karavAnuM kAma paNa nirAkAra Izvarane gaLe vaLagADe che. je izvare manuSyAne--prANIone adhika
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryasamAja-sRSTi 143 sukha ApavA mATe ane purUSArthadvArA mekSaprApti karavA mATe sRSTi racI te sRSTine saMhAra teja izvara zAmATe kare che? adhika sukha bhogavatA ke mokSa prApta karatA prANIonI IrSyA Izvarane thaI AvI ke zuM? izvara sRSTinI sRSTi rahevA de ane pralaya na kare te bApaDA manuSya adhika sukha bhogavatA rahetA ane kaI kaI purUSArtha karI mokSa prApta karI leta to temAM Izvarane zuM nukazAna pahocatuM hatuM? trIjA prayojanamAM pralaya pahelAMnAM puNya pApanAM phala bhagavAvavA Izvare sRSTi racI hovAnuM kahyuM che. e te ThIka che paNa svAmIjI! e te kaho ke sRSTikAlamAM ja potapotAnAM karmanAM phaLa bhogavatA hatA temane Izvare jagatano pralaya karIne karma bhAgavatAM rokI kema dIdhA? pralayamAM te phalane bhoga thaI zakato nathI. sRSTi vakhate IzvaranI je murAda hatI te pralaya vakhate badalI kema gaI? sanAtanIone mate to sAkAra Izvara brahmA, viSNu, rUdrarUpe judA judA svAMga dharI juduM juduM kArya kare che, paNa ApanA nirAkAra izvaranuM rUpa badalatuM nathI te tenI murAda kema badalatI gaI enuM kAraNa batAvazo? cothuM ane pAMcamuM prayojana, jJAnabalanI upayogitA ane sukhasAmagrI ApI paropakAra karavAnuM sRSTinuM prayojana Ape darzAvyuM te to ThIka che paNa pralaya karavAmAM te banne prayajana viparIta banI jAya che. arthAt pralayamAM to Izvarane jJAnabala prayoga sthagita thaI jAya che ane parepakArane badale paropakAra thaI jAya che. mATe sRSTinuM eka paNa prayojana pralayamAM kAyama rahetuM nathI. hA, je pralaya na karyo hota to te ghaDIbhara ApanA batAvela prayajana mAnI leta paNa pralayakartA paNa Izvarane batAvI ApanA batAvela prayojana bilakula bhaliyAmeTa banI jAya che. kharI rIte te sRSTinAlamAM sarva jIvo sukhI nathI banatA. sukhI thaDA ane duHkhI ghaNA jovAmAM Ave che. devatA karatA nArakI vadhAre thAya che. manuSya karatAM pazu pakSI vagere
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 suSTivAda ane izvara tiryaMca ane akeMdriya pRthyAdi jIva tathA nigeAdanA anaMtA jIve saMsAramAM kaSTa veThI rahyA che tenA mATe upakAra thayA ke apakAra ? pAtapeAtAnAM karmAnusAra thAya che te pachI vaccamAM Izvarane lAvavAnI zuM jarUra ? ema mAneAnI ke Izvara sRSTi nathI karatA tema pralaya paNa nathI karatA. jIvAnA karmonusAra janma maraNa vagere thayA kare che. bIja ane vRkSane anukaeNma svAmIjIe vRkSa pahelAM ke khIja pahelAM e prazna puchIne javAba pAteja ApyA ke bIja pahelAM. AveAja prazna bhagavatIsUtramAM rAhA aNugAre mahAvIra svAmIne puchyo che ke kukaDI pahelAM kaIMDuM pahelAM ? mahAvIre puchyu ke he rAhA! kukaDI zemAMthI thai ? . iMDAmAMthI. huM zemAMthI thayuM ? bhagavan ! kukaDImAMthI. tyAre pUrvAparanA yAM savAla rahyo? kukaDI e pahelAM che ane iMDu paNa pahelAM che. eTale bannene pravAha anAdi che. evIja rIte vRkSa paNa pahelAM che ane bIja paNu pahelAM che. vRkSa vinA khIja nahi ane khIja vinA vRkSa nahi. bannene pravAha anAdi che. bIja izvare banAvyAM ane vRkSa khIjamAMthI thayAM' ema kahevAne badale vRkSa izvare banAvyAM ane bIja vRkSamAMthI utpanna thayAM ema kAM na kahI zakAya? zuM vRkSa banAvatAM izvarane vadhAre takalIpha paDatI hatI ? bIja vRkSanuM kAraNa che te vRkSa bIjanuM kAraNa che. ekamAM zuM vinigamanA (eka pakSapAtI yukti) che ? kharI rIte ema kahevuM vyAjabI che ke bannene pravAha AnAdi che. niyama virUddha izvara kai karatA nathI teA vRkSamAMthI bIja ane khIjamAMthI vRkSa peAtAnI meLe thAya e niyama svabhAvasiddha che. Izvara sAkAra ke nirAkAra ? AnA javAbamAM izvarane nirAkAra batAvI svAmIjIe dIrdhadarzitA vAparI che. sAkAra mAnavAmAM tenI laMbAi, paheALAI, uMcAi, avayavA, rahevAnuM sthAna, avatAra dhAraNa karavA vagerenA saMbaMdhamAM aneka praznAnI
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryasamAja-sRSTi 145 paraMparA cAlata. A badho kaDAkUTamAMthI bacavAno mArga svAmIjIe ThIka zodhI lIdho. eTaluM ja nahi paNa AthI sAkAravAda ane mUrtipUjAne jaTila prazna paNa sApha karI nAkhe. sAkAravAda yA avatAravAdanuM samarthana karanAra purANo ane keTalAeka upaniSadone pramANakeTimAMthI bahiSkRta karIne nirAkAravAdanA zaMkhalAbaMdhanane svAmIjIe prathamathI ja kApI nAkhela che. tathApi nirAkAra brahma-izvarane upAdAna kAraNa batAvanAra vedanI sahacAone svAmIjIe pramANukeTimAM svIkArIne eka prakAranuM baMdhana kAyama rAkhyuM che tethI yuktinA baLathI upAdAnakAraNane khaseDI tenI jagyAe nimittakAraNane sthApita karavAmAM dayAnaMda timirabhAskara Adi graMthane mukAbalo kare paDyo che ane keAI sthAne parAjaya paNa sahevo paDayo che, yA te arthanuM parivartana karavuM paDyuM che. A pustakamAM ja prathama sRSTinA 19 prakAra batAvyA che. temAMnA keTalAeka prakAra to svAmIjIe bhAnela pramANabhUta zAstramAMnA ja che. temAMnA ghaNAeka prakAra sAkAravAdanuM samarthana karanArA che. e badhI prakriyAo hAme svAmIjIe upekSAnajara karI sAkAravAdanuM utthApana karI nirAkAravAdamAM nimittakAraNanuM sthApana karavA sAhasa kheDayuM che. te tyAre surakSita thAta ke jyAre nirAkArane kartutvavAdathI mukta karI deta. nirAkArane hAtha paga ke zarIra na hovAthI svAmIjInA kahevA mujaba prakRtine pakaDavAnuM ane jagadAkAra banAvavAnuM zI rIte saMbhavI zake te kaMI samajAtuM nathI. jaDa paramANune nirAkAra IzvaranI amuka IcchA che vA nathI tenuM jJAna zI rIte thaI zake ke jethI te tenI IcchAnukUla varte. jyAM kriyA che tyAM jJAna nathI ane jyAM jJAna che tyAM kriyA nathI. jJAna ane kriyAnA vaiyadhikaraNyamAM nirAkAra izvara ane jaMtu paramANu AdinA kAryane meLa zI rIte maLI zake te na samajAya tevI vAta che. kuMbhAra te buddhithI jANe che ane hAthapaga halAvI zarIradhArA mATI pAsethI ghaTa banAvavAnuM kAma karI zake che. paNa izvaranA saMbaMdhamAM tema nathI.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 suSTivAda ane Izvara mATe svAmIjIe kAMte Izvarane zarIradhArI banAvI tenI pAsethI jagatanirmANanuM kAma levuM joItuM hatuM ane kAMte karma sahita zarIradhArI jIva ane prakRtine jagatanirmANanuM kAma soMpI daI nirAkAra Izvarane sahajAnaMdI, paramAnaMdI rahevA devA joItA hatA. supu kiM bahunA? IzvaranI parataMtratA. svAmIjI eTaluM te spaSTa jaNAve che ke karmaphala ApavAmAM Izvara svataMtra nathI, kintu karmAdhIna che. IslAmanA khudAnI mAphaka Izvara potAnI IcchA mujaba sukhaduHkha ApI zakato nathI, chevonAM karmAnusAra sukhaduHkha Ape che. AthI IzvaranI pUrNa svataMtratA uDI jAya che. Izvarane prakRti, jIva, dizA, kAla ane AkAzane AdhIna rAkhI sarvazaktimattA upara te prathamathI ja kApa mukI dIdhuM che ane ahi svataMtratA upara paNa kApa mukI dIdho tyAre kahe have IzvaranuM ezvaryasAmartha kayAM rahyuM? AnA karatAM Izvarane akartA rahevA dIdhA hota to tenI kamajorI te pragaTa na thAta. enuM sAmarthya te acalavIryamAM vyApta thayeluM che. je karmo AkhA jagatane nacAvI rahyAM che tenI asara acalavIryavALA Izvara upara lezamAtra paNa thatI nathI, eja IzvaranuM aizvaryasAmarthya che. gADuM baLada kheMce che ane tenI nIce cAlyo Avate kutare ema mAne ke mArA upara ja gADAne beja che, e te narI mUrkhAI yA mithyAbhimAna ja che. kamajora izvarathI pApI javA pApathI zuM karavAnA hatA? teo samaje che ke amArAM karma zivAya Izvara amArA para na te kaMI anugraha karavAno che ke na te gusse thavAnuM che. enA karatAM duHkha ApanAra duSkarmathI Dara lAgaze ane sukha ApanAra zubha karma tarapha jhukAva thaze. kartA na mAnavAthI Izvara tarapha pUjyabhAva nahIM rahe e zaMkA karavI nirarthaka che. karmane anadhIna rahevAthI Izvara paramasamartha
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryasamAja-sRSTi 147 che ane emaNe amane sanmArga batAvyo che mATe temane amArA upara parama upakAra che ema dhArI Izvara upara bhakti ane pUjya bhAva rahevAne ja. juonI jaino, bauddho ane sAMkhyo Izvarane kartA nathI mAnatA chatAM Izvara tarapha zraddhA bhakti zuM jarI paNa ochI che? nahi ja. juvAna juvAna manuSya AdinI utpatti. svAmIjI kahe che ke sRSTinI AdimAM manuSya Adi prANIo juvAna juvAna utpanna thayA, buDhA ane bALaka pedA na thayA. eka tarapha te svAmIjIe kahyuM ke Izvara niyama virUddha kaMI paNa kare nahi te bhalA e te batAve ke bAlaka tarUNa ane pachI vRddhi thAya e niyama che ke ekadama juvAna thaI jAya e niyama che? e niyama hoya te hamaNuM tevA juvAna juvAna kema banatA nathI ? bIjuM mAbApanA zANita ane zukrathI garbha utpanna thAya ane navadaza mAsa garbhamAM rahI bALaka janme e niyama che ke vagara mAbApe juvAna juvAna manuSyo AkAzamAMthI varasAdanI mAphaka kharI paDe e niyama che? Avo niyama to dunIyAmAM kyAMya sAMbhaLyuM nathI ane dIThe nathI. bhalA niyama nathI to Izvare juvAna juvAna manuSya utpanna karyA e niyama virUddha nathI karyuM zuM? AvI aghaTita kalpanA karavA karatAM manuSyanA vIryathI manuSyagarbha ane pazunA vIryathI pazugarbha, garbha bALakarUpe janme te tarUNu thAya, pachI vRddhi thAya eka krama-niyama je cAlyo Ave che te pramANe anAdi pravAha cAlyA kare che. sarvathA pralaya kayAre paNa thatuM nathI. khaMDa pralaya eka dezamAM thAya te bIjA dezamAM te prANIo cAlyAM jAya. bIja te naSTa thatuM ja nathI. Izvarane pralaya karavAnuM kaMI prayojana nathI. pralaya nathI te sRSTine AraMbha paNa nathI. anAdi kAlathI manuSya, pazu, pakSI, pRthvI, jala vagere cAlyAM Ave che. "nArato vidhajo mAvo, namavo vicare vata'
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 sRSTivAda ane izvara asat nuM sat thatuM nathI ane sat nuM asat thatuM nathI e siddhAMta tA svAmIjI sArI peThe svIkAre che. teA pachI khIjanA sad tara nAza pachI kAraNa vinA niyama virUddha juvAna juvAna purUSAnI utpatti mAnavI bilakula ucita nathI. prakRti, jIva, kAla, AkAzanI mAphaka AkhA jagatte anAdi mAnI lyo. vinA pratyakSAdi pramANa navIna kalpanA karavI zuM kAmanI ? tyaham // paiArANika sRSTi : (1) brahmavaivarta purANa. vaidika siSTa karatAM purANAmAM batAvelI sRSTi khUba vistAra pAmI che. judAM judAM purANAmAM judI judI rIte sRSTinuM varNana karavAmAM AvyuM che. vaidika sRSTimAM kevaLa sRSTinuMja varNana Ave che jyAre paurANika sRSTivAdamAM sRSTinI sAthe pralayanuM paNa varNana jovAmAM Ave che. purANeAmAM keTalAeka rajoguNapradhAna che, keTalAeka tameguNapradhAna che ane keTalAeka satvaguNapradhAna che. rajoguNapradhAna purANAe brahmAnA mahimA gAyA che, tameguNapradhAna purANoe mahezvara-zivanA mahimA vadhAryAM che, sattvaguNapradhAna purANeAe viSNunA mahimA gAyeA che. vastutaH A traNe devAnA AvirbhAva ekaja brahmasrotamAMthI thAya che. aDhAre purANAnA kartA ekaja vyAsajI che ke alaga alaga vyAsa che e spaSTa kahevAmAM nathI AvyuM paNa bhASA, viSaya ane racanAzailI jotAM racanAra alaga alaga hoya ema anumAna thAya che. kadAca mUla eka hAya teA pAchaLathI temAM judA judA vidrAnAe umerA karI pustakanI kAyA vadhArI dIdhI hAya to te paNa saMbhavita che. game te hA, AryasamAjIe te purANAne pramANa kATithI bhAra kADhI nAkhe che. tApaNu temAM varNavela sRSTivAdanA pAThakagaNune paricaya ApavAnA hetuthI
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ paurANika suSTi : (1) brahmavaivarta purANa 149 tulanAdaSTie sRSTitatvanI keTaleka aMze te samAcanA karI zake ane satyano nirNaya karavAmAM sarala bhAga prApta tarI zake evA AzayathI judAM judAM purANemAMthI sRSTivAdone atra saMgraha karavAmAM Ave che. golavAsI kRSNanI sRSTi. dRSTvA zUnyamayaM vizvaM, golokaM ca bhayaGkaram / nirjantu nirjalaM ghoraM, nirvAtaM tamasAvRtam // Alocya manasA sarva-meka evAsahAyavAn / svecchayA sraSTamArebhe sRSTiM svecchAmayaH prbhuH|| 020 0 2aa 2-2 ) artha-ekAkI asahAyI prabhue goloka ane jagatane jIvarahita. jalarahita, vAyarahita. prakAzarahita. aMdhakArathI gherAyela, zanya rUpa, ghara bhayaMkara joIne manathI AlecanA karI ke sRSTinI racanA karuM. svataMtra prabhue pitAnI IcchAthI sRSTi racavAne prAraMbha karyo. AvirbabhUvuH sargAdau, puMso dakSiNapArzvataH / bhavakAraNarUpAzca, mUrtimantastrayo guNAH // 4 // (tra 20 as rU4) artha-sarganI AdimAM prabhunA jamaNe paDakhethI saMsAranA kAraNabhUta satva, raja ane tama e traNa guNo mUrtimaMta pragaTa thayA. temAMthI mahAna, ahaMkAra ane rU5 rasAdi pAMca tanmAtrA pragaTa thaI AvirbabhUva tatpazcAt , svayaM nArAyaNaH prabhuH / zyAmo yuvA pItavAsA, vanamAlI cturbhujH|| (40 vai0 30 rU. 6) artha-tyArapachI khuda nArAyaNa prabhu raMge zyAma, yuvAvasthAmRta, pIta vastra dhAraNa karanAra, vanamAlAyukata ane cAra bhujAvALA pragaTa thayo.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 suSTivAda ane Izvara te nArAyaNanA vAma paDakhethI gaura varNavALA, mRtyune jItanAra, pAMca mukha dhAraNa karatA ziva pragaTa thayA. nArAyaNa ane ziva e AdipurUSa-kRSNanI stuti karavA lAgyA. tyArapachI kuNarUpa nArAyaNanA nAbhikamalamAMthI vRddha avasthAvALA kamaMDala hAthamAM dhAraNa karatA brahmA pragaTa thayA. te paNa AdipurUSa kRSNanI stuti karavA lAgyA. tyAra pachI bhagavAnanI chAtImAMthI badhAM karmonA sAkSI dharma pragaTa thayA. te paNa bhagavAnanI stuti karavA lAgyA. sarasvatI Adi cAra devI. tyArapachI prabhunA mukhamAMthI vINA ane pustaka hAthamAM dhAraNa karatI sarasvatI pragaTa thaI ke je kRSNanI hAme gAvA tathA nAcavA lAgI. tyArabAda kRSNa prabhunA manamAMthI mahAlakSmI ane buddhimAMthI astra zastra dhAraNa karatI mUla prakRti pragaTa thaI. bane ati bhaktipUrvaka kRSNanI stuti karavA lAgI. tyArabAda kRSNanI jIbhamAMthI japamAlA hAthamAM dhAraNa karatI sAvitrI devI pragaTa thaI ane stuti karavA lAgI. kAmadevanI utpatti. tyArapachI kRSNanA manamAMthI kAmadeva utpanna thayo ke jeNe bhAraNa, staMbhana, julmaNa, zoSaNa ane unmadana nAmanAM pAMca bANa dhAraNa karyA hatAM, tene vAma paDakhethI rati nAmanI strI utpanna thaI. kAmadeve brahmA Adi devo upara pitAnAM pAMca bANene prayoga karyo, tethI sarva de kAmavaza thaI gayA. ratinuM anupama rUpa joIne brahmA viryapAta thaI gayo. vIryayukta vastrane bALavA mATe agnideva pragaTa thayo. tene bhayaMkara jvAlAone bujhAvavA kRSNa jalanI racanA karI, temAMthI varUNadeva pragaTa thayo. agnidevanA vAma bhAga
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika suSTiH (1) brahmavaivarta purANa 151 mAMthI svAhA nAmanI tenI patnI pragaTa thaI. varUNanA vAma bhAgamAMthI virUNanI nAmanI tenI patnI pragaTa thaI tyArapachI kRSNanA niHzvAsavAyuthI vAyudeva ane prANAdi pAMca bheda pragaTa thayA. tenA vAma bhAgamAMthI vAyavI nAmanI tenI patnI pedA thaI. virA-viSNu. kAmadevanA bANaprayogathI kRSNano vIryapAta jalamAM thatAM te vIryathI vizvanA AdhAra rU5 virATe nAme eka bALaka utpanna thaye, ke je viSNunA nAmathI prasiddhi pAmyo. kamalanA pAMdaDAnI mAphaka viSNukumAra mahAsamudramAM zayana karavA lAgyo. tenA kAnamAM mela bharAI gayA, temAMthI madhu ane kaiTabha nAmanA be daitya utpanna thayA. te jyAre brahmAne mAravA devyA tyAre viSNue te bannene potAnI jAMdha upara besADIne temanAM mastaka kApI nAkhyAM ane tenI medacarabIthI medinI-pRthvI bane che, jenA upara badhA nivAsa kare che. pRthvInI racanA kalpabhedathI judI judI rIte thAya che. jema yuga cAra che tema kalpa traNa che. 'brAhmavArAhapAnAca kalpAzca trividhA mune| (tra 30 9 ) artha-he mune ! brAhma, vArAha ane pA e traNa prakAranA ka95 kahyA che. brAhme ca medinIM sRSTvA, sraSTA sRSTiM cakAra sH| madhukaiTabhayozcaiva, medasA cAjJayA prbhoH|| vArAhe tAM samuddhRtya, luptAM manA rasAtalAt / viSNorAharUpasya, dvArA caatiprytntH|| pAne viSNornAbhipa , sraSTA sRSTiM vinirmame / trilokI brahmalokAntAM, nityalokatrayaM vinA // (0 0 50 6 23-24-29)
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 suSTivAda ane Izvara artha-brAhma kalpamAM brahmA viSNunI AjJAthI madhu ane kaiTabha nAmanA daityanI medAthI-carabIthI medinI banAve che. vArAha kalpamAM viSNu varAhanuM rUpa dhAraNa karIne rasAtalamAM khuMcI gayelI chupI pRthvIne ati prayatnathI ukheDIne pANInI sapATI upara uMce laI Ave che. pAvakalpamAM brahmA viSNunA nAbhikamalamAM besIne geleka, vaikuMThaloka ane zivaloka e traNa nityaloka vinA brahmA loka paryata trilokInI racanA kare che. cAlu brAhma kalpa che eTale pRthvI-sRSTinuM roSakArya brahmAne soMpI kRSNa bhagavAna aneka kalpavRkSayukta ratna AdinI tithI prajvalita golokamAM rAmamaMDalamAM gayA. tyAM pitAne vAmAM paDakhethI atyaMta rUpavatI rAdhA nAmanI eka kanyA utpanna karI. vastrAbhUSaNathI susajIta thayelI rAdhA rAsamaMDalamAM kRSNanI AgaLa AgaLa daDavA lAgI. thoDIvAra pachI te kRSNanI sAthe Asana upara besI, maMda hAsya karatI, kRSNanA mukhakamalane jovA lAgI, te ja kSaNe tenA ramakRpamAM samAna kAMtivALI asaMkhya gopIo pragaTa thaI. bIjI tarapha kRNanA pratyeka ramakUpamAMthI samAna veSa ane samAna rUpavALA asaMkhya gope pragaTa thayA, eTaluM ja nahi paNa eja romasamUhamAMthI aneka gAya baLada ane vAcharaDA utpanna thayA. temAM eka baLada karaDa siMha samAna baLavALo hato. te baLada kRSNa zivane savArI mATe arpaNa karyo. kRSNanA nakhachidramAMthI suMdara haMsapaMkti pragaTa thaI, jemAMthI eka parAkramI haMsa svArI mATe brahmAne arpaNa karyo. kRSNanA DAbA kAnanA chidramAMthI azvapaMkti ane jamaNA kAnanA chidramAMthI siMhapaMkti pragaTa thai. azvomAMthI eka azva dharmarAjAne ane siMhomAMthI eka siMha durgAdevIne svArI mATe arpaNa karyo. kRSNa yogabalathI pAMca ratha dareka sAmagrI sahita pedA karyA. temAMthI eka ratha dharmarAjAne ane eka ratha rAdhAne arpaNa karyo. zepa traNa ratha potAne mATe rAkhyA.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - paurANika suSTi : (1) brahmavaivarta purANa 153 kubera Adi yakSagaNuM. kRNanA guhyapradezamAMthI eka pILA raMgane yakSa nAme kubera guhyaka gaNa sAthe pragaTa thayo. kuberanA vAma paDakhethI kuberanI patnI pragaTa thaI. te uparAMta bhUta, preta, pizAca, brahmarAkSasa, kUSmAMDa ane vaitAla Adi devagaNa pedA thayo. kRSNanA mukhamAMthI pArSad gaNuM pragaTa thayo. kRSNanA jamaNuM netramAMthI ATha bhairava ane vAmanetramAMthI trinetra zaMkara pragaTa thayA. kRSNane nAkanA chidramAMthI hajAre DAkinI, yoginI ane kSetrapAla pragaTa thayAM ane tenA pRSTha bhAgamAMthI divya rUpa dhAraNa karanAra traNa karoDa devatA pragaTa thayA. strI-pradAna. tyArapachI kRSNa lakSmI ane sarasvatI nArAyaNane patnI thavA mATe arpaNa karI; brahmAne sAvitrI, kAmane rati, kuberane manoramA je jene yogya hatI te tene arpaNa karI. mahAdevane durgA arpaNa karavAnuM kahyuM paNa mahAdeve kahyuM ke strI tapasyAmAM vidana karanArI hovAthI mAre na joIe. mahAdevane 11 akSarano eka maMtra ApI vidAya karyA. durgAne kahyuM ke eka hajAra varasa sudhI mahAdeva japa ane tapa karaze tyArapachI tenI sAthe tAro vivAha thaze. hAla eka hajAra varasa paryata tuM paNa daza akSaranA maMtrano japa kara. baMnene vidAya karyo. kRSNa brahmAne eka bhASA ApI ane kahyuM ke eka hajAra varasa sudhI mArA maMtrane japa karatAM tapa kara ke jethI tuM sRSTi banAvI zakIza. evI rIte badhA devone vidAya karI kRSNa pitAnA nokare sAthe vRndAvana nAmanA vanamAM gayA. brahmAnI sRSTi. eka hajAra varSa tapa karI brahmAe siddhi prApta karI ane sRSTi banAvavAno AraMbha karyo. madhu kaiTabhanA medamAMthI medinIpRthvI taiyAra karIne ATha parvato racyA, jenAM nAma nIce mujabaH
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 sRSTivAda ane izvara 1 ra ra sumeruM caiva kailAsaM, malayaM ca himAlayam / p 6 . udayaM ca tatha'staM ca, subailaM gandhamAdanam // (60 vai0 40 7|rU) te uparAMta nadI, vRkSa, grAma, nagara ane sAta samudrA racyA. sAta samudranAM nAmaH lavaNekSusurAsarpi-dadhidugdhajalArNavAn / lakSayojanamAnena, dviguNAzca parAtparAn // (60%00340 7| ) alavaNusamudra, IkSusamudra, surAsamudra, sarpisamudra, dadhisamudra, dugdhasamudra ane jalasamudra, e sAta samudra racyA. prathama samudra eka lAkha yeAjana parimANu ane pachI uttarAttara eka bIjAthI dviguNu parimANu jANavuM. tyArapachI sAta dvIpa, sAta upadrIpa ane sAta sImApata racyA. sAta dvIpanAM nAma : 1 ra 3 pa jambU zAka kuza plaeNkSa kauzca nyagrodha pauSkArAn || merU parvatanAM ATha zikharA upara lene vasavA yeAgya ATha nagarI tathA nagarI racI. (60 vai0 340 7|7) iMdra varUNa Adi lekapAmerUnA mUlamAM zeSanAganI tyArapachI ulAkanI racanA karI. temAM sAta svarganAM nAmaH 3. 4 bhUrlokaM ca bhuvarlokaM, svarlokaM ca mahastathA / janolokaM tapolokaM, satyalokaM ca zaunaka ! // zRGgamUrdhni brahmalokaM, jarAdiparivarjitam / tadUrdhve dhruvalokaM ca, sarvataH sumanoharam // (60 vai0 40 75 20-{{)
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika sRSTiH (1) brahmavaivarta purANa 155 sAta svargaloka ane brahmaloka racyA pachI sAta aleka racyA tenAM nAma atalaM vitalaM caiva, sutalaM ca talAtalam / mahAtalaM ca pAtAlaM, rasAtalamadhastataH // se prabhAye 3dhruva (sAsa-zikSA, 4 bhane govA) zivAya brahmaloka paryata triloka racavAne adhikAra brahmAne che. A brAhmasRSTi kahevAya che. evaM cAsaMkhyabrahmANDaM, sarva kRtrimameva ca / mahAviSNozca lomnAM ca, vivareSu ca zaunaka ! // (bra0 vai0 a0 7 / 15) eka brahmAMDa batAvyuM tevAM asaMkhya brahmAMDa che. te badhAM kRtrima che. mahAviSNunI romarAjInAM jeTalAM chidra che teTalAM brahmAMDa che. darekanA brahmA, viSNu, mahezvara alaga alaga che. vedAdi zAstrasRSTi. brahmA vizvaM vinirmAya, sAvitryAM varayoSiti / cakAra vIryAdhAnaM ca, kAmukyAM kAmuko yathA / / sA divyaM zatavarSa ca, dhRtvA garbha sudussaham / suprasRtA ca suSuve, caturvedAnmanoharAn // SaDrAgAnsundarAMzcaiva, nAnAtAlasamanvitAn / satyatretAdvAparAMzca, kaliM ca kalahapriyam // varSamAsamRtuM caiva, tithiM daNDakSaNAdikam / dinaM rAtriM ca vArAMzca, sandhyAmuSasameva ca // ityAdi- (bra0 vai0 a0 8 / 1-2-3-4) artha_vizvanuM nirmANa karIne brahmAe sAvitrImAM vIryAdhAna karyuM. garbha so varSaparyata rahyA pachI prasUti thaI, temAM nIce
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 suSTivAda ane izvara lakhyA mujaba vastu nikaLI. cAra vedo, tarka vyAkaraNa Adi vividha zAstra, cha rAga ane chatrIza rAgiNI, nAnA prakAranA tAla, satya, tretA, dvApara ane kile e cAra yuga, varSa, mAsa, Rtu, tithi, ghaDI, kSaNa, divasa, rAtri, vAra, saMdhyA, uSA, puSTi, devasenA, medhA, vijayA, jayA, cha kRttikA, yeAga, karaNa, kArtikeyapriyA mahApaDI, mAtRkA, brAhma pAdya ane vArAha e traNa kalpa, nitya, naimittika, diparA ane prAkRta e cAra pralaya, kAla, mRtyukanyA ane sarva vyAdhisamUha, e badhA garbhamAMthI pragaTa thayA. adhama ane daridratA. brahmAnA pRSThabhAgamAMthI adhama utpanna thaye| ane temAMthI tenI patnI daridratA pragaTa thaI. brahmAnA nAbhipradezamAMthI zilpavidyAmAM nipuNa vizvakarmAM ane A vasu pedA thayA. tyArapachI brahmAnA manamAMthI sanakAdika cAra putra utpanna thayA. brahmAnA mukhamAMthI svAyaMbhuva manu ane tenI patnI zatarUpA utpanna thaI. brahmAe zatarUpAne sRSTi utpanna karavAnuM kahyuM paNa nA pADI ke ame te vanamAM jaI tapasyA karIzuM. sRSTithI amAre zuM prayeAjana che ? te vanamAM cAlI gaI. brahmAne tenA cAlyA javAthI krodha utpanna thayA ke tenA lalATamAMthI agIyAra rUdra pragaTa thayA. tyArapachI brahmAnA jamaNA kAnamAMthI pulastya ane DAbA kAnamAMthI pulaha, jamaNI AMkhamAMthI atri ane DAbI AMkhamAMthI Rtu, nAsikAnAM be chidromAMthI araNa ane aMgirA, mukhamAMthI rUci, vAma pArzvathI bhRgu ane dakSiNa pArzvathI dakSa, chAyAthI kardama, nAbhithI paMcazikha, chAtIthI meDha, kaMThamAMthI nArada, skandhamAMthI marIci ane jIbhamAMthI vaziSTha RSi utpanna thayA. brahmAe peAtAnA putrAne hukama karyAM ke tame AgaLanI sRSTi pedA karA. nArade javAma ApyA ke tame pitA thaI ne vivAhita thavAnI AjJA kare! che, te amRtanA pyAlAne DhALI daI, viSayarUpa viSanuM
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika sRSTiH (1) brahmavaivarta purANa 157 pAna karavA upadeza de che, pitAne ema karavuM na ghaTe. nAradanAM vacanathI kapAyamAna thaela brahmAe nAradane zApa Avyo ke he nArada ! mArI AjJA na mAnavAthI te strIlaMpaTa thaI, strIono krIDAmRga thaI jaIza. kali kAlamAM tAruM jJAna naSTa thaI jaze. nArade kahyuM ke je pitA yA gurU pitAnA putra ke ziSyone sanmArgathI patita karAvIne asanmArga upara laI jAya che te yAvaceMdradivAkara narakamAM kuMbhapAkamAM nivAsa karaze. he pitAjI! mane vinA aparAdhe zA mATe zApa do che? huM paNa tamane zApa dauM chuM ke pratyeka sRSTinA Adi bhAgamAM tamAruM jJAna naSTa thaI jaze. nArada zivAya bIjA putrone brahmAe AjJA karI ke tame sRSTinI racanA kare. temaNe pitAnI AjJA mAnIne sRSTi-racanA karI. mAnasasRSTi. - marIcie manamAMthI kazyapane pedA karyo. atrie netramalathI samudramAM caMdramA pedA karyo. pracetAe gautama, pulatye maitrAvaruNa, manue zatarUpAmAM Ahuti, devahuti ane prasUti e traNa kanyAo ane priyavrata tathA uttAnapAda e be putro utpanna karyA. Ahutino rUci sAthe, prasUtino dakSa sAthe ane devahUtino kardama sAthe vivAha tha. kardame kapila muni utpanna karyA. dakSanA vIryathI prasutimAM sATha kanyA utpanna thaI. temAM ATha kanyAono vivAha dharmanI sAthe, agIyAra kanyAno vivAha 11 rUdronI sAthe, satI nAmanI eka kanyAno vivAha zivanI sAthe, tera kanyAno vivAha kazyapanI sAthe ane 27 kanyAone vivAha caMdranI sAthe thayo. aditithI indra, bAra Aditya ane upedrAdika devatA utpanna thayA. IMdrano putra jayaMta thayo. sUryanA zanaizcara ane yama e be putra tathA kAlindI nAmanI eka kanyA thaI. upedranA vIryathI maMgala graha utpanna thayo. ditithI hiraNyakazipu ane hiraNyAkSa e be putra siMhikA nAmanI
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 suSTivAda ane Izvara eka kanyA utpanna thaI. siMhikAthI rAhu nAmane eka putra thayo. kakathI anaMta, vAsuki, kAliya, dhanaMjaya, karNodaka Adi nAge utpanna thayA. lakSmInA aMzathI manasAdevI utpanna thaI jeno vivAha karatakAra sAthe thayo. vinatAnA arUNa ane garUDa nAmanA be putro thayA. gAya, baLada, bheMsa, pADA vagere saramAnI saMtati che. danumAM dAnava pedA thayA. A kAzyapane vaMza batAvyo. evI rIte caMdrAdikano vaMza darzAvyo che. vistAranA bhayathI atre lakhavAmAM nathI Avyo. (40 vai0 traNavAre 0 rU-4-16-8) golokavAsI kRSNane sRSTikama. 1 satva raja tama-triguNa. | 13 kAmadeva. 2 mahatta. 14 ratidevI. 3 ahaMkAra. 15 agni 4 rUpAdi tamAtrA. 16 varUNa deva sAthe jaLa. 5 caturbhuja nArAyaNa 17 agnipatnI-svAhA. ka paMcamukhI ziva. 18 varUNapatnI-varUNunI. 7 vRddha brahmA. 19 vAyudeva-prANadi pAMca bheda. 8 dharma rAjA. 20 vAyavI devI-vAyupatnI. 9 sarasvatI devI. 21 virA nAme bALaka=viSNu. 10 mahAlakSmI devI. rara madhu ane kaiTabha daitya. 11 mULa prakRti devI. 23 daityanA medathI medinI-pRthvI. 12 sAvitrI. iti sAmAnya prAkRta sRSTi gelokamAM rAsamaMDaLanI sRSTine kama. 1 rAdhAdevI. 4 gAya, baLada ane vAcharaDA. 2 asaMkhya gepIo. 5 haMsa pakSI. 3 asaMkhya gopa. 6 a .
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiArANika suSTi : (1) brahmavaivata purANu 12 pAd gaNu. 13 ATha bhairava. 14 trinetra zaMkara. 15 DAkinI, yAginI, kSetrapAla, 16 traNa karADa devatA. 7 siha. 8 pAMca ratha. 9 yakSagaNu-kukhera. 10 kuberanI patnI. 11 bhUta, preta, rAkSasa Adi. brAhmI sRSTinA krama 1 medinI-pRthvI. 2 A pava tA. 3 gAma, nagara ane sAta samudro. 4 sAta dvIpa ane upadIpa. 5 merUnAM zikharA para A nagarI. 6 zeSanAganI nagarI. 7 bhur bhuvar Adi sAta sva 8 brahmaleAka. 9 atalAdi sAta adhelAka. 10 vedAdi zAstra, cha rAga, chatrIsa rAgiNI vagere. 1 kazyapa. 2 caMdramA. 3 gautama. 4 maitrAvarUNu. 5 Ahuti, devahuti, prakRti. 6 priyavrata-uttAnapAda. 159 11 adharma ane daridratA. 12 zilpavidya vizvakarmAM ane AThe vasu. 13 svAyaMbhuva manu ane zata mAnasasRSTinA krama. rUpA. 14 agIyAra rUko. 15 pulastya ane pulaha. 16 atri ane Rtu. 17 aNui ane aMgirA. 18 phica ane bhRgu. 19 paMcazikha ane kheADha. 20 nArada ane marIci. 21 vaziSTha. 7 kapila munine. 8 sATha kanyA. 9 IMdra, khAra Aditya. 10 jayaMta. 11 maMgaLa graha. 12 hiraNyakazipu, hiraNyAkSa.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 13 siMhikA. 14 rAhu. 15 sAta sa. 16 manasAdevI. sRSTivAda ane Izvara 17 arUNu ane garUDa. 18 gAya-bheMsa. 19 dAnava. gAleAkavAsI kRSNanI bIjI sRSTi sa kRSNaH sarvasRSTyAdau, sisRkSustveka eva ca / sRSTyunmukhastadaMzena, kAlena preritaH prabhuH // (x0 thai prakRtikuMDa 20 21 28) atha-prAraMbhamAM peAtAnA aMza rUpa kAlanI preraNAthI prerita thaI te ekAkI kRSNe sRSTi racavAnI IcchAthI zarIranA e bhAga karyAM. vAma bhAgane aMza strIrUpa ane dakSiNAMza purUSa rUpa thayA. paraspara ratikrIDA karI, tenA zramathI je pasInA thayA tenAthI vizvAdhAra geAlaka banI gayA. tenA ni:zvAsavAyuthI vAyavI nAmanI vAyunI strI ane prANAdi pAMca bheda ane varUNa devatA utpanna thayA. vajjunA vAma aMgathI tenI patnI varUNAnI pedA thai. je strIrUpamAM garbha dhAraNa karyAM hatA te garbha eka se| manvantara sudhI garbharUpa rahyo. tyArapachI sAnAmaya eka aMDa utpanna thayuM. tene joI strIne kheda thatAM jaLanA gALAmAM pheMkI dIdhuM. kRSNe te strIne zrApa dIdho ke tane kadi paNa putraprApti nahi thAya; eTaluMja nahi paNa tArA aMzamAMthI je strI thaze tene paNa putra hi thAya. e daramyAna te strInI jIbhamAMthI zveta varNavALI, vINA pustaka dhAraNa karatI eka kanyA utpanna thai. thADI vAra pachI te kanyAnA be bhAga thayA. vAmA bhAga lakSmI ane dakSiNA bhAga rAdhA tha. eja vakhate kRSNanAM paNa e rUpa thayAM-- dakSiNArdha bhAga e bhujAvALA kRSNa ane vAmAbhAga cAra bhujAvALA nArAyaNa tarIke prasiddha thayA. kRSNe lakSmIne kahyuM ke tuM caturbhuja nArAyaNa sAthe vaikuMThalokamAM jA; tethI lakSmI ane caturbhu ja baMne vaika mAM
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika suSTiH (1) brahmavaivarta purANa 161 gayAM ane rAdhA tathA dvibhuja kRSNa golokamAM rahyAM. nArAyaNe potAnI mAyAthI aneka pArSad pedA karyo ane lakSmIe potAnA aMgathI karaDe dAsIo utpanna karI. bIjI tarapha gelekavAsI kRSNa rAmaphUpamAMthI asaMkhya gepa ane rAdhAe potAnI rAmarAjImAMthI eTalIja gopIo utpanna karI. kRSNanA zarIramAMthI eka durgAdevI pragaTa thaI ene viSNu mAyA kahe che. eja triguNAtmaka mUlaprakRti paNa kahevAya che. eja saMsAranA bIja rUpa che. ene besavA mATe kRSNa eka ratnasiMhAsana taiyAra rAkhyuM hatuM, tenA upara te besI gaI. eja vakhate brahmA potAnI dharmapatnInI sAthe nAbhikamalamAMthI nikaLI tyAM AvI stuti karavA lAgyA. eja vakhate kRSNa potAnA zarIranA be bhAga karyA. vAmAdhabhAga mahAdeva ane dakSiNardhabhAga gApikApati. bIjI tarapha jalamAM phekeluM IMDuM brahmAnA jIvanakAla paryaMta ema ne ema paDI rahyA pachI potAnI meLe kuTayuM. temAMthI seMkaDo sUryone kAMtithI lajajata karate eka zizu-bALaka nIkaLyo. bhUkhathI te rUdana karato virA nAmathI prasiddha thaye. enA ekeka rAmakUpamAM ekeka brahmAMDa vidyamAna hatuM. tyArapachI kRSNa pragaTa thaIne te bALakane varadAna ApyuM ke " jyAre paNa tane bhUkha tarasa nahi paDe. bIjuM asaMkhya brahmAe vyatIta thaye paNa tAro nAza nahi thAya. tArA nAbhikamalamAMthI eka brahmA utpanna thaze, jenA lalATamAMthI ekAdaza rUdra utpanna thaze ane te sRSTi tathA saMhAra karaze." eTaluM kahIne kRSNa svargamAM gayA ane brahmA tathA zaMkarane preraNA karI tyAM mekalyA. virATe potAnA kSudra aMzamAMthI anya yuvaka zarIranI racanA karI. te yuvaka virATu pItavastradhArI jalazayyA para sUI rahyo hato. tenA nAbhikamalamAMthI brahmAjI utpanna thayA te eka lAkha yuga sudhI to lakSyahIna te kamalamAM bhamatA rahyA paNa teno aMta laI zakyA nahi. tyAre ciMtita thaIne kRSNanA caraNanuM dhyAna karyuM to jalamAM sUtela
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ === === 162 suSTivAda ane Izvara purUSa viSNurUpa dekhAya. brahmAe tenI stuti karI te tenA taraphathI sRSTine upadeza maLe. te grahaNa karIne sanakAdika mAnasaputre utpanna karyA. tyArapachI lalATamAMthI rUdra pragaTa thayA. temaNe sRSTine saMhAra karyo. (tra hai. prativarSe 1 rU) gelokavAsI kRSNanI bIjI sRSTine kama. 1 purUSa. 10 asaMkhya gepa ane gopIo. 2 strI. 11 durgAdevI-mUlaprakRti. 3 jalageLaka. 12 ratnasiMhAsana. ja vAyu-tenI patnI vAyavI, 13 brahmA ane sAvitrI. prANAdi pAMca bheda-varUNa. 14 mahAdeva ane gApikApati. 5 varUNanI-varUNapatnI. 15 virATuM bALaka. 6 suvarNamaya aMDa. 16 yuvaka virA. 7 lakSmI ane rAdhA. 17 brahmA. 8 dibhuja kRSNa ane caturbha ja 18 viSNurUpa. nArAyaNa. 19 sanakAdika mAnasaputra 9 pArSad ane dAsIo. | 20 rUdro brahmavaivarta purANAnusAra pralaya-prakriyA. eka pachI eka ema cauda IdronAM jIvana vyatIta thAya tyAre brahmAne eka divasa pure thAya che. eTalI lAMbI brahmAnI eka rAtri thAya che. brahmAne divasa e sRSTikala ane brahmAnI rAtri te pralayakAla; ene kAlarAtri paNa kahe che. A kSudra (nAnA) pralaya kahevAya che. brahmAne eka divasa ane eka rAtri malI eka kalpa thAya che. evA sAta kalpa paryata mArkaDeya muninI eka chaMdagI purI thAya che. brahmAne divasa pUrNa thatAM je kSudra pralaya thAya che temAM brahmalokanI nIce nIce samasta loka saMkarSaNanA mukhathI nikaLela agnithI dagdha thaI bhasmaya banI jAya che. te vakhate caMdra, sUrya ane brahmaputra brahmalokamAM jaI
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika suSTiH (1) brahmavaivarta purANa 163 nivAsa kare che. brahmAnA trIsa ahorAtre eka mAsa ane 360 ahorAtre eka varSa thAya che, ane brahmAnAM pacAsa varSe eka dainaMdinapralaya thAya che. vedamAM Ane moharAtri kahela che. A pralayamAM sUrya, caMdra, digIza, Aditya, vasu, rUka, RSi, muni, gandharva Adi badhA naSTa thaI jAya che. brahmalokanI nIcenA tamAma bhAga naSTa thAya che. brahmaputrAdika brahmalokamAM jaI vase che. dainaMdina pralayakAla pure thatAM punaH brahmA sRSTi race che. brahmAnuM AyuSya brahmAnA so varSanuM che. tenuM AyuSya pUrNa thatAM eka mahAkalpa thAya che. ene mahArAtri paNa kahe che. mahAkalpane aMte samasta brahmAMDa jalamAM DubI jAya che. aditi, sAvitrI, veda, mRtyu ane dharma e badhA naSTa thaI jAya che. kevala ziva ane prakRti sthAyI rahe che. kAlAgni nAmano rUdra sRSTino saMhAra karI rUkagaNanI sAthe mahAdevamAM lIna thaI jAya che. brahmAnAM so varSa vItatAM prakRtine eka nimeSamAtra thAya che. te vakhate pharIne nArAyaNa, zaMkara ane viSNunI racanA thAya che. kRSNa te nimeSarahita che kemake te nirguNa hoIne prakRtithI para che. je saguNa hoya tenIja kAlasaMkhyA yA avasthAmAna thAya che. prakRtinuM AyuSya. prakRtinAM eka hajAra nimiSe eka daMDa-ghaDI thAya che. sATha ghaDIne eka divasa, trIza divase eka mAsa, bAra mAse eka varSa, evAM so varSanuM AyuSya prakRtinuM che. so varSe prakRtine kRSNamAM laya thAya che. AnuM nAma prAkRta laya che. samasta kSaka viSNu mahAviSNumAM lIna thAya che. mahAviSNu, gopa, gopI, gAya, vAcharaDA vagere prakRtimAM lIna thAya che ane prakRti kRSNa bhagavAnanI chAtImAM samAI jAya che, ane kRNu yoganidrAmAM magna thaI jAya che. nidrA purI thatAM jyAre jAge che tyAre pharI navesarathI sRSTi race che. (tra. je. prati 1. 24)
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 sRSTivAda ane izvara paiArANika sRSTi : (2) mArkaMDeya purANa. brahmA-sRSTi. pralayakAlamAM jagat prakRtimAM samAI jAya che ane prakRti brahmAmAM samAI jAya che. kaivala hiraNyagarbha-brahmA brahmA rahe che. sRSTinA prAraMbhamAM kSetrana-brahmAnA adhiSThAnapaNAthI ane rajo Adi guNanI halacalathI prakRtinA AvirbhAva thAya che. jevI rIte khIja tvacAthI DhaMkAyela rahe che, tevIja rIte prakRti mahattattvane AvarI le che. mahattattva traNa prakAranuM cheH sAttvika, rAjasa ane tAmasa. temAMthI traNa prakArane ahaMkAra utpanna thAya cheH vaikArika, taijasa, ane tAmasa. tAmasa ahaMkAraja bhUtAdikanA nAmathI prasiddha che ane te mahattattvathI AvRta che. tenA prabhAvathI mahattattva vikArI anI zabda tanmAtrAne utpanna kare che. zabda tanmAtrAthI AkAza utpanna thAya che. tAmasa ahaMkAra zabda tanmAtrA AkAzane gherI le che. evI rIte sparza tanmAtrathI spaguNuyuta vAyu utpanna thAya che ane zabda tanmAtra AkAzathI AvRta thAya che. evI rIte yathApU ekaekathI AvRta thatAM vAyuthI agni, agnithI jala ane jalathI pRthvI utpanna thAya che. upara pramANe bhUta-tanmAtrasaga tAmasa ahaMkArathI bane che. vaikArika saga sattvAkita sAttvika ane vaikArika ahakArathI ekI sAthe vaikArika sarga pravRtta thAya che. pAMca jJAnendriya, pAMca karmendriya ane mana e tejasa iMdriya kahevAya che ane enA adhiSThAtA devatA vaikArika kahevAya che. enI sRSTi sAttvika ane rAjasa ahuMkArathI thAya che.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiArANika sRSTi : (ra) mArkaMDeya purANu 165 aMDasRSTi. pUrvokta mahat Adi padArtho eka bIjA sAthe maLI brahmAdhiSThita thaI prakRtinA anugrahathI pANInA parapoTAnI mAphaka pANImAM eka IMDu utpanna kare che. brahmA nAmanA kSetrajJa te aMDamAM praveza karI bhUtAnA yAgathI aMDanI vRddhi kare che. sa vai zarIrI prathamaH, sa vai puruSa ucyate / AdikartA ca bhUtAnAM brahmAgre samavartata // (mA. pu0 0 4ra / 64) artha--te prathama zarIradhArI yA. te Adi purUSa kahevAya che. bhUtAnA Adi kartA paNa teja ke je brahmAnA nAmathI sauthI prathama vartamAna hatA. tenAthI (brahmAthI) sacarAcara traNa leAka vyApta che. merU parvatanuM mUla paNa teja che. te IMDAnI jaramAMthI sadhaLA parvatA banyA. te IMDAnA garbhajalathI saghaLA samudro thayA. sura, asura, manuSya Adi samasta jagata te IMDAmAM rahela che. dvIpa, sAgara, parvata ane jyeAtiSacakra sahita samasta leAka temAM (iMDAmAM) avasthita che. prakRti, maha- ttattva, ahaMkAra Adi sAta AvaraNAthI IMDuM viMTAyeluM che. avyakta prakRti kSetra che ane brahmAjI kSetrajJa che. sarganA nava prakAra. agnipurANanA vIzamA adhyAyamAM ane mArkaMDeya purANanA 44 mA adhyAyamAM sarganA nava prakAra batAvyA che. tenuM sakSepathI nidarzana karAvavuM anee aprAsaMgika nahi gaNAya. prathamo mahataH sargo, vijJeyo brahmaNastu yaH / tanmAtrANAM dvitIyastu, bhUtasargoM hi sa smRtaH // vaikArikastRtIyastu, sarga aindriyakaH smRtaH / ityeSa prAkRtaH sargaH, sambhUto buddhipUrvakaH // (mA. pu0 40 44 / rU?-rUra)
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane Izvara artha-prathama mahatsarga, jemAM mahattattvanI utpatti thAya che. bIjo bhUtasarga, jemAM pAMca tanmAtrA ane pAMca bhUtanI utpatti thAya che. trIje vaikArika sarga, jemAM pAMca jJAnendriya, pAMca karmendriya ane mana e ekAdaza gaNunI utpatti thAya che. A traNa sarga maLIne prAkRta sarga kahevAya che. tenuM varNana upara karavAmAM AvI gayuM che. mukhyasargazcaturthastu, mukhyA vai sthAvarAH smRtaaH| tiryasrotAstu yaH prokta-stairyagyonastataH smRtH|| tatholasrotasAM SaSTho, devasargastu sa smRtaH / tato'kisrotasAM sargaH, saptamaH sa tu maanussH|| aSTamo'nugrahaH sargaH, sAtvikastAmasazca yH| paJcaite vaikRtAH sargAH prAkRtAzca trayaH smRtaaH|| prAkRto vaikRtazcaiva, kaumAro navamastathA / brahmato nava sargAstu, jagato muulhetvH|| (mA0 pu0 a0 44 / 33 thI 36) arthacotho mukhya sarga, jemAM sthAvaranI utpatti thAya che. pAMcamo tirthaka strota sarga, jemAM pazu pakSI Adi tirthanI utpatti thAya che. chaTha urdhva strota sarga, jemAM devonI utpatti thAya che. sAtamo arvApha srota sarga, jemAM manuSya gaNanI utpatti thAya che. AThame anugraha sarga, jemAM jenA anugrahathI bIjAnuM zreya thAya evA maharSionI utpatti thAya che. cothAthI AThamA sudhIne pAMca sarga vaikRta kahevAya che. navame kaumAra sarga, jemAM prAkRta vaikRta bannenuM mizraNa hoya che. prakArAntare traNa sarga. nityo naimittikaH sarga-stridhApi kathito janaiH / prAkRto dainaMdinIyA-dAntarapralayAdanu / jAyante yatrAnudinaM nityasargo hi sa smRtaH //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika suSTiH (2) mArkaMDeya purANa 167 artha-nitya, naimittika ane prAkRta-ema traNa prakAre paNa sarga kahyo che. divasa pachI rAtri ane rAtri pachI divasa, emAM divasa te sarga ane rAtri te pralaya. e dararoja thAya che mATe nitya sarga. brahmAne eka divasa te sRSTikAla ane brahmAnI eka rAtri te pralayakAla. e naimittika sarga. brahmanAM so varSa purA thatAM je pralaya thAya che te prAkRta pralaya ane tenA pachI je sarga thAya te prAkRta sarga. A sargathI mahAkalpanuM paNa parivartana thAya che. pAgha kalpa pUrNa thaI vArAha kalpa, yA vArAha kalpa pUrNa thaI brAhma kalpano prAraMbha thAya che. vartamAna vArAha kalpa pravarte che eTale upara batAvela prAkRta sarga, te vArAha kalpane prAkRta sarga jANavo. sthAvararUpa mukhya sa. sattvaguNu ukti brahmAjI pA kalpane aMte nidrAmAMthI jAgRta thayA ne joyuM to A leka taddana zUnya che. e brahmAjI ekalA pANumAM sutA hatA mATe nArAyaNa paNa kahevAya che. temaNe pANInI aMdara pRthvI joI tene upara lAvavA vArAhanuM zarIra banAvI, nIce jaI pRthvIne upara laI AvyA. pANuM upara nAvanI mAphaka pRthvI Ama tema DolavA lAgI tyAre tene samI karIne tenA upara parvatanI racanA karI. pUrva sargamAM saMvartaka agnithI baLI gayela parvate pRthvImAM cAre tarapha vikharAI gayA hatA ane samudramAM DubI gayA hatA. tyAMnuM pANI paNa vAyuthI ekatrita thaI gayuM hatuM. jyAM jyAM te parvate saMlagna thayA hatA tyAM tyAM te acala karI devAmAM AvyA. bhUmibhAga sAta dvIpamAM vaheMcavAmAM Avyo. urvIlokamAM bhUrbhuvAdi cAra loka pUrvanI mAphaka banAvyA. tyArapachI tama, meha, mahAmeha, tAmistra ane aMdhatAmitra e pAMca avidyA te mahAtmAmAMthI pragaTa thaI tethI apratibadhayukta sRSTi pAMca prakArathI avasthita thaI bahAra ane aMdara aprakAzarUpa parvata AdinI mukhya saMjJA che mATe A sarganuM nAma mukhya sarga che.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 sRSTivAda ane Izvara tiryaku srota Adi sarga. mukhya sargane joIne brahmAjIne saMtoSa thaye nahi, tethI bIjA sAdhaka sarganI IcchA karatAM tiryapha strota sarganI pravRtti thaI. ajJAnamAM jJAna mAnanArA, ahaMkArI, utpathagAmI, ajJa, tamoguNapradhAna aThAvIza prakAranAM pazu pakSI Adi utpanna thayAM. A sargathI paNa brahmAjI khuza na thayA tyAre trIje urdhvastrota sarga pravRtta thayo. bahAra ane aMdara AvaraNarahita, sattvaguNaviziSTa, sukha ane premapradhAna, evA devone utpanna karyA. e devasargathI brahmAjI khuza te thayA paNa ethIe vadhAre sAdhaka sargane utpanna karavAnI ciMtA karatAM arvApha srota nAme manuSya sarga pravRtta thayo. emAM prakAza adhika, tama thoDuM ane rajoguNa adhika che eTalA mATe emAM duHkha adhika ane vAraMvAra kArya karatAM rahe che. aMdara ane bahAra prakAzayukta A sAdhaka manuSya sarga che. paJcamo'nugrahaH sargaH, sa caturdhA vyvsthitH| viparyayeNa siddhayA ca, zAntyA tuSTayA tathaiva ca // nivRttaM vartamAnaM ca, te'rtha jAnanti vai punH| bhUtAdikAnAM bhUtAnAM, SaSThaH sargaH sa ucyate // (mAjusa karI ra8-ra6) artha-pAMcamo anugrahasarga viparyaya, siddhi, zAMti ane tuSTinA bhedathI cAra prakArano che. bhUtAdika prANIonA bhUtakAla ane vartamAnakAlanA arthane te jANe che. jeo parigrahadhArI, vibhAga karavAmAM tatpara, preraNAmAM nipuNa ane kutsita svabhAvavALA hoya che te bhUtAdika kahevAya che. temAM sattvaguNa ane tamoguNa bannenuM astitva rahe che. devAdi vizeSa saSTi. suSTi karavAne IcchatA prajApatimAM tamoguNane ukeka thatAM
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiArANika sRSTi : (2) mArkaMDeya purANu 169 sAthaLamAMthI asurAnI utpatti thai. te tameguNavALA zarIrane tyAga karyAM tyAre temAMthI rAtri utpanna thaI. sattvaguNavALA zarIrane dhAraNa karI sRSTinI cchiA karatAM prajApatinA mukhamAMthI devatA utpanna thayA. ukta zarIrane tyAga karyAM tyAre sattvaguNamaya divasa utpanna thayeA. tyArapachI sattvaguNa mAtrAtmaka zarIra dhAraNa karatAM prajApatinA dehamAMthI pitara utpanna thayA. te zarIrane tyAga karatAM savAra ane sAMjhanI saMdhyA utpanna thaI. rajoguNa mAtrAvALu zarIra dhAraNa karatAM sRSTinI IcchAvALA prajApatinA zarIramAMthI manuSya utpanna thayA ane tajelA te zarIramAMthI rAtrine aMte divasanA mukhamAM je jyAhnA dekhAya che te utpanna thai. jyotsnA sandhyA tathaivAhaH, sattvamAtrAtmakaM trayam / tamomAtrAtmikA rAtriH, sA vai tasmAttamodhikA // tasmAddevA divA rAtrA - vasurAstu balAnvitAH / jyotsnAgame ca manujAH, sandhyAyAM pitarastathA // bhavanti balino 'dhRSyAH (ma. pu0 40 49 / o-69) ... artha--jyeAsnA, sandhyA ane divasa--e traNa sattva mAtrA rUpa che. rAtri tameguNamayI che. eTalA mATe divasamAM devatA, rAtre asura, jgyAhnAmAM manuSya ane saMdhyAkALe pitA balavAna che. rAkSasAdi dhruvayeAnisRSTi. ... rAtre bhUkhatRSAyukta prajApatie raja ane tameAmaya zarIra dhAraNa karatAM bhUkha ane tarasathI kRza, virUpa, dADhImUchavALA prANIe pedA karyAM. te jyAre zarIranuM bhakSaNa karavA lAgyA tyAre "rakSA karA" ema jemaNe kahyuM te rAkSasa thayA ane "khAzuM" ema jemaNe kahyuM te yakSa thayA. A joine vidhAtAne aprasannatA thatAM mastakamAMthI keza kharavA lAgyA te sa` thayA. hIna jAtivALA heAvAthI ahi kahevAyA.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 sRSTivAda ane Izvara kapila varNathI ugra banela mAMsAhArI bhUta kahevAya che. vAkya grahaNa karatAM karatAM utpanna thayA te gandharva kahevAyA. pazu Adi sRSTi. tyArapachI brahmAe pakSIo ane pazuo sajya, te evI rIte ke mukhamAMthI aja-bakarA, chAtImAMthI gheTA, udara ane be paDakhethI gAyo, pagamAMthI ghoDA, hAthI, gardabha, sasalA, mRga, uMTa, khaccara tathA romamAMthI phalamUlazALI oSadhio utpanna karI. brahmAe tretA yuganA AraMbhamAM yajJasRSTine udyoga karatAM grAmya pazuo ane zvApada, dikhura, hasti, vAnara, pakSI, jalacara. pazu ane sarIsRpa (sarpa Adi) AraNya pazuo utpanna karyA. vidhAtAe prathama mukhathI yajJanI gAyatrI, tri-pha-trivRta, sAma, rathantara ane agniSToma utpanna karyA. dakSiNa mukhathI yaju, 2STram chaMda, paMcadaza sema, bRhatsAma ane ukaLa utpanna karyA. pazcima mukhathI sAma, jagatI chaMda, paMcadaza stoma, vairUpa tathA atirAtrane utpanna karyA. uttara mukhathI ekavIsa atharva, Asoyama, anuSTrapa ane vairAjane utpanna karyA. brahmAe kalpanI AdimAM, vijaLI, vana, megha, rahita, IndradhanuSa ane pakSIonI sRSTi karI. yeSAM ye yAni karmANi, prAksRSTeH prtipedire| tAnyeva pratipadyante, sRjyamAnAH punaH punaH // (mA purAvA rU2) artha--je prANIonAM je je karmo pahelAMnI sRSTimAM karelAM hatAM, te prANIone potapotAnA pUrva karmanI sAthe vyavAthata karyo. hiMsrAhiMsra mRdukrUre, dharmAdharmAvRtAnRte / tadbhAvitAH prapadyante, tasmAttattasya rocate // indriyArtheSu bhUteSu, zarIreSu ca sa prabhuH / nAnAtvaM viniyogaM ca, dhAtaiva yayadhAtsvayam / /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ = == pirANika sRSTi: (2) mArkaDeya purANa 171 nAmarUpaM ca bhUtAnAM, kRtyAnAM ca prapazcanam / vedazabdebhya evAdau, devAdInAM cakAra sH|| (mApu10 41 40-2-kara ) artha-pUrvasRSTimAM jene je svabhAva hoya che te bhAvanAnusAra A sRSTimAM prANigaNane hiMsA ke ahiMsA, mRdutA ke krUratA, dharma ke adharma, satya ke jUTha, Adi guNa yA deSanI rUci thAya che. prANigaNamAM zarIramAM indriyo ane Indriyone artha sAthe yoga pUrvakarmAnusAra vidhAtA svayaM race che. prANionAM nAma ane rUpa tathA kRtya ane akRtyane vistAra tathA deva AdinAM karma vedanA zabdothI vidhAtAe AdimAM jyA. rAtrine aMte jAgRta thayela vidhAtAe dareka kalpamAM upara pramANe sRSTiracanA karI che. manuSyanI vizeSa sRSTi. sRSTinA prAraMbhamAM brahmAjInA mukhamAMthI sattvaguNa ane tejasvI eka hajAra mithuna (purupayu4i) utpanna thayAM; chAtImAMthI tejasvI rajoguNa ane krodhI eka hajAra mithuna-joDalAM utpanna thayAM; sAthaLamAMthI rajataguNI tathA ISyayukta eka hajAra mithunajoDalAM utpanna thayAM; pagamAMthI nisteja yA alpatejavALAM tamoguNI eka hajAra mithuna utpanna thayAM. anyo'nyaM hRcchayAviSTA, maithunAyopacakratuH / tataH prabhRti kalpe'smin, mithunAnAM hi smbhvH|| mAsi mAsyArtavaM yattu, na tadAsIttu yoSitAm / tasmAttadA na suSuvuH, sevitairapi maithunaiH // (mA0 pu0 a0 46 / 8-9) artha-te mithune prasanna cittathI paraspara maithuna karma karavAne pravRtta thayAM, tyArathI A kalpamAM mithuno utpanna thavAnuM cAlu thayuM.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 sRSTivAda ane Izvara te vakhate strIone pratimAsa Rtudharma AvatuM na hatuM tethI mithuna bhogavavA chatAM saMtatine prasava thato nahi. AyuSo'nte prasUyante, mithunAnyeva tAH sakRt / (mAi go kAza) artha-te strIo kevala AyuSyanA aMta bhAgamAM eka putra ane eka putrI rUpa yugalane prasava karatI hatI. A yugalonI saMtati paraMparAthI pRthvI upara manuSyo phelAI gayA, tethI pRthvI purAI gaI. te vakhate TADha ane tApa bahu na hatAM tethI te yugale taLAva, nadI ane samudrakAMThe yA parvata upara rahetAM hatAM ane pharatAM hatAM. tRptiM svAbhAvikI prAptA, viSayeSu mahAmate ! na tAsAM pratighAtosti, na dveSo nApi matsaraH // parvatodadhisevinyo, hyaniketAstu sarvazaH / tA vai niSkAmacAriNyo, nityaM muditmaansaaH|| (mAi g0jha kaddA 24-16) artha_viSayomAM temane svAbhAvika vRddhi prApta thAya che. temane kaI prakAre vina nAkhanAra che nahi. nathI temanAmAM dveSa ke nathI bhasaraparvata ke samudrane sevanAra teo makAna te bAMdhatAja na hatA. hamezAM niSkAmacArI haI ne prasanna manathI rahetA hatA. te samaye mUla, phaLa, phUla, Rtu, varSa e kaMI na hatuM. te samaye atyaMta sukhano hato. IcchAmAtrathI sahajA tRpti thaI jatI hatI. rasollAsavatI nAmanI siddhi upasthita thaIne temanI saghaLI abhilASA purI karI detI hatI. teo sthirayauvanavALA hatA. saMkalpa vinA temanI mithunaprajA utpanna thaI jatI hatI. yugalanAM janma ane mRtyu eka sAthe thatAM hatAM. catvAri tu sahasrANi, varSANAM mAnuSANi tu / AyuHpramANaM jIvanti, na ca klezAdvipattayaH // (mA0 pu0 a046 / 24)
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - pirANika suSTi : (2) mArkaMDeya purANa 173 artha-te yugalonA AyuSyanuM parimANa manuSyanA cAra hajAra varSonuM hatuM. temAM kaleza ke vipatti keAI AvatI na hatI. kAlakrame A siddhiono nAza thayo ane AkAzamAMthI rasa paDavA lAgyA, jala ane dUdhanI prApti thaI ane gharamAM kalpavRkSonI utpatti thaI e kalpavRkSothIja temanA samasta bhAga prApta thavA lAgyA. tretA yuganA prAraMbhamAM yugala manuSyonI jIvanayAtrAno nirvAha upara pramANe thaI rahyo hato. krame krame kAlanuM parivartana thatAM kAlane vaze manuSyamAM Akasmika rAga utpanna thayo. mAsi mAsyAtavotpattyA, garbhotpattiH punaH punaH / rAgotpatyA tatastAsAM, vRkSAste gRhsNsthitaaH|| praNezurapare cAsaM-zcatuHzAkhA mahIruhAH / vastrANi ca prasUyante, phaleSvAbharaNAni ca // teSveva jAyate teSAM, gandhavarNarasAnvitam / amAkSikaM mahAvIrya, puTake puTake madhu // (mApu kaddA ra0-rU-22) artha-mahIne mahIne RtudharmanI utpatti thavAthI vAraMvAra garbhotpatti thavA lAgI. yugalone mamatA ane rAga vadhavAthI gharamAM rahela kalpavRkSo naSTa thayAM. cAra zAkhAvALAM bIjAM vRkSo utpanna thayAM. enAM phalemAM vastra ane AbharaNa AvavA lAgyAM. te phonA pratyeka puTamAM suMdara gaMdha ane varNayukta mAkhIo vinAnuM balakAraka madha utpanna thavA lAgyuM. tretAyuganA prAraMbhamAM A madhupAna karIne prajA jIvana gALatI hatI. kAlakrame manuSyamAM atyaMta lobhavRtti pedA thaI eka bIjAnAM vRkSonAM phaLa corAvAM lAgyAM. A apacArathI saghaLAM vRkSo naSTa thaI gayAM. anaMtara zIta-uNu, sudhA-tRSA Adi duHkhadandro utpanna thayAM. tenuM nivAraNa karavA mATe gAma-nagara AdinI racanA thaI.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 sRSTivAda ane Izvara *puraM ca kheTakaM caiva, tadvad droNImukhaM dvij!| zAkhAnagarakaM cApi, tathA kharvaTakaM dramI // grAmasaMghoSavinyAsaM, teSu cAvasathAn pRthak / (mA0 pu0 a046 / 42-43) artha-2, peTa3 (31), droebhuma, zAmAna2, 523, (kavaDa) gAma, saMghaSa ItyAdi vasativizeSamAM rahevAne judAM judAM ghara-nivAsasthAna bAMdhavAnI vyavasthA thaI. marUbhUmi, parvata, guphA ityAdi sthAna para durga-killAnuM nirmANa thatAM vRkSo, parva ane jalanA durga-durgamya sthAnamAM teo vasavA lAgyA. *sotsedhavaprakAraM ca, sarvataH parikhAvRtam // yojanArvArddhaviSkambha-maSTabhAgAyataM puram / prAgudapravaNaM zastaM, zuddhavaMzabahirgamam // tadarddhana tathA kheTaM, tatpAdena ca kharvaTam / nyUnaM droNImukhaM tasmA-daSTabhAgena cocyate / prAkAraparikhAhInaM, puraM kharvaTamucyate / zAkhAnagarakaM cAnya-nmantrisAmantabhuktimat // tathA zUdrajanaprAyAH svasamRddha kRSIvalAH / kSetropabhogyabhUmadhye, vasatimisaMjJitA // anyasmAnnagarAderyA, kAryamuddizya mAnavaiH / kriyate vasatiH sA vai, vijJeyA vasatirnaraiH // duSTaprAyo vinA kSetraH, parabhUmicaro balI / grAma eva dramIsaMjJo, rAjavallabhasaMzrayaH // zakaTArUDhabhANDaizca, gopAlaivipaNaM vinA / gosamUhaistathA ghoSo, yatrecchAbhUmiketanaH // (mA0 pu0 a0 46 / 43 thI 50)
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika suSTi (2) mArkaMDeya purANa 175 varasAda. kalpavRkSathI phalaprAptino samaya pasAra thayA pachI paNa eTalI siddhi rahI ke temanI IcchA mujaba varasAda varasavA lAge. varasAdanuM pAnuM nimnapradezamAM thaIne nadI nALArUpe pariNata thayuM. tato bhUmezca saMyogA-doSadhyastAstadA'bhavan / aphAlakRSTAzcAnuptA, grAmyAraNyAzcaturdaza // (mAMs To 10 ka6 I 96) oSadhio. artha-bhUmi ane jalanA saMyogathI mATIne doSa dUra thavAthI - hala joDyA vinA ane beyA vinA grAmya ane AraNya-jaMgalI cauda prakAranAM vRkSa, gulma ane eSadhio utpanna thaI. badhI RtuemAM teo puSpa ane phala utpanna karavA lAgyAM. kAlakrame rAga ane lobha vadhavAthI eka bIjAnI vastuo teo cAravA lAgyA eTale eSadhione pRthvIe grAsa karI lIdho, arthAta-eSadhio utpanna thatI baMdha thaI gaI. khAdya vastuno abhAva thatAM bhUkhe maratAM yugalo vyAkula thaI brahmAjIne zaraNe gayAM. brahmAjIe sumerU parvatane vAcharaDo banAvI pRthvIne dehI, tyAre samasta dhAnAM bIja utpanna thayAM, temaja gAma ane vananAM vRkSo utpanna thayAM. pAkyA pachI sukavAvALI eSadhio paNa utpanna thaI. tyArapachI brahmAjIe karmathI siddha thavAvALI hastasiddhi karI tyArathI kRSTa pacca (jetavAthI ane bovAthI utpanna thavAvALI) eSadhio pedA thaI. A samayamAM varNavyavasthA ane Azramadharma tathA karmavyavasthA brahmAjIe karI. tyArapachI brAhmaNa Adi varNonAM sthAna yojyAM. prAjApatyaM brAhmaNAnAM, smRtaM sthAnaM kriyAvatAm / sthAnamaindraM kSatriyANAM, saMgrAmeSvapalAyinAm //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane izvara vaizyAnAM mArutaM sthAnaM, svadharmamanuvartatAm / gAndharva zUdrajAtInAM paricaryAnuvartinAm // aSTAzItisahasrANA- mRSINAmUrdhvaretasAm / smRtaM teSAM tu yatsthAnaM tadeva guruvAsinAm // saptarSINAM tu yatsthAnaM smRtaM tadvai vanaukasAm / prAjApatyaM gRhasthAnAM nyAsinAM brahmaNaH kSayam // yoginAmamRtasthAna-miti vai sthAnakalpanA || ( mA~ pu. a0 76 / 770-78-9-80 ) a--kriyAparAyaNa brAhmaNonuM prAjApatya sthAna che. saMgrAmamAM pAchA na haThanArA kSatriyonuM aindra sthAna che. svadharma parAyaNa vaizyAnuM mArUta sthAna che. sevA karanAra zUdronuM gAndhava sthAna che. u retavALA avAsI hajAra RSionuM je sthAna che teja sthAna gurUkulavAsI brAhmaNAnuM che. sapta RSionuM je sthAna che, teja sthAna vanavAsI-vAnaprasthAnuM che. gRhasthIonuM prAjApatya sthAna ane saMnyAsIonuM akSayabrAhmapada sthAna che. yAgIonuM amRta sthAna che. mAnasI sRSTi. 176 " brahmAe sRSTinA vistAra vadhAravA mATe pAtA jevA sama mAnasa putra utpanna karyAM, te A pramANe : bhRgu, pulastya, pulaha, Rtu, aMgirasa, marIci, dakSa, atri, vaziSTha. e nava uparAMta krodhAtmaka rUdra nAme dazamA putra pedA karyAM. saMkalpa ane dharma nAmanA e putrA pUnA paNa pUrvaja rUpe utpanna thayA. e badhA putrA bhaviSyane jANanAra, rAgadveSarahita-vItarAga, saMsAramAM anAsakata ane samAdhi bhAvamAM rahenArA thayA eTale STinA kAmamAM upayegI na thayA, tethI brahmAjIne krodha thatAM sUrya samAna tejasvI eka putra utpanna karyo. tenuM ardha zarIra purUSAkRti ane ardha zarIra strInI AkRtinuM hatuM. purUSa ane strInA yugalarUpa eka joDaluM pedA karI brahmAjI aMtardhAna
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika suSTiH (2) mArkaDeya purANa. 177 thaI gayA. je bhAga purUSa rU5 have tene pharI saumya, asaumya, zAnta, asita, sita, ityAdi 11 bhedathI vibhakata karyo. prathama purUSa bhAga hatuM tenuM nAma brahmAjIe svAyaMbhuva manu rAkhyuM ane strI bhAganuM nAma zatarUpA rAkhyuM. svAyaMbhuva manue zatarUpAne potAnI patnI banAvI emanAthI priyavrata, uttAnapAda e be putro ane Ahuti tathA prasUti e be putrIo thaI. evI rIte svAyaMbhuva manuthI manusRSTine vistAra AgaLa vadhyo ane pRthvI para phelAyo. (. pu. . 47: 2 thI 20 ta.) mArkaDeya purANune sRSTikama. 1 brahmA. 15 bhUtAdika anugrahasarga. 2 prakRti. 16 asura ane rAtri. 3 mahattatva 17 devatA ane divasa. 4 ahaMkAra.. 18 pitara ane saMdhyA.. 5 pAMca tanmAtrA. 19 manuSya ane snA. 6 pAMca mahAbhUta. 20 rAkSasa. 7 vaikArika sarga. (pAMca jJAneM- 21 yakSa priya, pAMca karmendriya, mana). 22 sarpa--ahi. 8 aMDa-brahmAdhikita. 9 zarIradhArI brahmA sarva- 24 gandharva. vyApaka. 25 bakarA-gheTA. 10 sthAvara sRSTi (dvIpa, sAgara, ra6 gAyo. pahADa, nadI, svargaloka.) 27 ghoDA, hAthI, gardabha, sasalA, 11 tama Adi avidyApaMcaka. mRga, uMTa, khaccara. 12 tiryapha sAmAnya. 28 oSadhio. 13 deva sAmAnya. 29 zvApada, dvikhura, vAnara, 14 manuSya sAmAnya. pakSI, jalacara, sarIsRpa. 12 23 bhUta. '
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 suSTivAda ane Izvara pA. paraMparA. 30 gAyatrI, trigu, trivRta, 38 varasAda. sAma, rathantara, agniSToma. 39 oSadhi-vRkSa. 31 yajurveda ItyAdi. 40 anAja, ghauM-coLAItyAdi. 32 sAmaveda ItyAdi. 41 prAjApatya ItyAdi sthAna. 33 atharva veda. 42 bhRgu Adi RSio. 34 mithuna-yugalasRSTi. 35 rasollAsavatI siddhi. 43 svAyaMbhuva manu ane zata36 kalpavRkSa, madhu. 37 gAma, nagara, droNImukha, 44 uttAnapAda Adi saMtAnakheTaka ItyAdi. mAkaDeya purANAnusAra pralaya. manuSyanA eka varSamAM devatAnuM eka ahorAtra thAya che. temAM uttarAyaNa te divasa ane dakSiNAyana te rAtri. trIza ahorAtre eka bhAsa, bAra mAse eka varSa, arthAta manuSyanAM 360 varSe devatAnuM eka varSa thAya. devatAnAM cAra hajAra varSane kRtayuga-satyayuga, traNa hajAra varSane tretA, be hajAra varSane dvApara ane eka hajAra varSano kaliyuga. ema daza hajAra varSa cAra yuganAM ane cAra yuganI saMdhyA ane saMdhyAMzanAM be hajAra varSa, te satyayuganI saMdhyAnAM cAraso ane saMdhyAMzanAM cAraso varSa, tretAnAM traNaso traNaso, dvAparanAM base base ane kaliyuganAM so so varSa. ekaMdara cAre yuganAM bAra hajAra varSa thAya. ene eka hajAra guNIe tyAre brahmAne eka divasa thAya. eTalA samayamAM manuSyanAM 43ra0000000 varSa pasAra thAya che. eTalA vakhatamAM bhavaMtara 14 thAya che. ATha lAkha bAvana hajAra divya varSamAM eka anaMtara thAya. cAda mavaMtaranA 11928000 divya varSa thAya che. bIjI rIte eketera caturyagImAM eka bhavaMtara thAya che. evA 14 bhavaMtaro purA thatAM vA brahmAne eka divasa pure thatAM je pralaya thAya che, te naimittika pralaya kahevAya che. emAM
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ parANika sRSTi: (3) zivapurANa 179 bhUrloka bhuvaka ane svarlokane vinAza thatAM temAM rahenArA maharlokamAM ane tyAM paNa tApa lAgatAM janalokamAM jAya che. naimittika pralayamAM maharlokano nAza thato nathI. brahmAnI rAtrinuM parimANa divasanI barAbara che. 360 naimittika pralaya yA naimittika sarga purA thatAM brahmAnuM eka varSa thAya. evAM so varSanuM AyuSya brahmAnuM che. tenI para saMjJA che. pacAsa varSanI parArdha saMjJA che. eka parArthe eka mahAkalpa thAya arthAta brahmAnAM pacAsa varSe pAvA nAme mahAkalpa pasAra thaI gayo che. hamaNAM vArAha nAmane bIje mahAkalpa cAle che. te pUrNa thatAM cAluM brahmAnuM jIvana pUrNa thaze. tyArapachI brAhmakalpa Avaze temAM navA brahmAjI thaze. eka brahmAnA jIvanakAlamAM chatrIsa hajAra vAra naimittika sRSTipralaya thAya che. cAlu brahmAjIne je aMtima pralaya thaze te prAkRta pralaya kahevAya che. emAM traNe loka kalAkAra thai jaze, arthAta mahaka paNa naSTa thaI jaze. jagata prakRtimAM lIna thai jAya ane prakRti brahmAmAM lIna thaI jAya, e prAkRta pralaya. (mA. pu. 1. karU. ra3 thI 4 sudhI) pirANika sRSTi : (3) zivapurANu. zivasRSTi. pralayakAlamAM nAmarUparahita brahma zivAya bIjuM kaMI na hatuM. brahmanI IcchAmAtrathI brahma pAMca mukha, daza bhujAvALuM, hAthamAM trizULa dhAraNa karatuM eka zarIra dhAraNa karyuM je sadAzivanA nAmathI prasiddha thayuM. eja Izvara. teNe eka zakti banAvI. ene prakRti tathA mAyA paNa kahe che. pAchaLathI te aMbikAnA nAmathI prasiddha thaI. zaktinI sahAyatAthI zive zivaloka banAvyuM jene kAzIpurI paNa kahe che. tenA AnaMdavanamAM ziva zaktinA dazamA aMgamAM amRtanuM siMcana karyuM tethI eka suMdara purUSa utpanna thayo. te purUSe zivane praNAma karI pitAnuM nAma
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 suSTivAda ane Izvara tathA karma puchayuM. tyAre zive kahyuM ke tamAruM nAma viSNu. sRSTi nimitta tapa kare. viSNue devatAnAM bAra hajAra varSa paryata kaThina tapasyA karI paraMtu mane ratha siddha na thayo. thakAvaTathI viSNunA aMge mAMthI zivazaktidvArA pasInAnA rUpamAM jalanI vipula dhArAo nikaLI. eja vakhate viSNue vIza to banAvyAM. te 24 tane sAthamAM laI viSNu suI gayA. daramyAna sadAzive pitAnI mAyAthI brahmAne banAvI kamalathI pragaTa karyA. thoDA vakhata pachI viSNu jAgyA ane brahmAne je te paraspara vivAda utpanna thaye, jenuM varNana zivapurANanA vidhezvara saMhitAnA chaThA adhyAyamAM nIce pramANe karyuM che? yuyudhAte'marau vIrau, haMsapakSIndravAhanau / vairaMcyA vaiSNavAzcaiva, mitho yuyudhire tadA // tAvadvimAnagatayaH, sarvA vai devajAtayaH / didRkSavaH samAjagmuH, samaraM taM mahAdbhatam // kSipantaH puSpavarSANi, pazyantaH svairamambaro / suparNavAhanastatra, kruddho vai brahmavakSasi // mumoca bANAnasahA-nastrA~zca vividhAn bahUn / mumocAtha vidhiH kruddho, viSNorurasi duHsahAn // bANAnanalasaMkAzA-nakhA~zca bahuzastadA / tadAzcaryamiti spaSTaM, tayoH samaragocaram // ... ... ... ... ... ... tato viSNuH susaMkruddhaH zvasana vyasanakarSitaH // mAhezvarAstraM matimAn , saMdadhe brahmaNopari / tato brahmA bhRzaM kruddhaH, kampayan vizvameva hi // astraM pAzavaM dhoraM saMdadhe viSNuvakSasi / tatastadutthitaM vyoni tapanAyuta saMnibham / / sahasramukhamatyugraM, caNDavAtabhayaGkaram /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika sRSTi : (3) zivapurANa. 181 artha-haMsavAhana brahmA ane garUDavAhana viSNu, banne patipitAnA nokara cAkara sAthe paraspara yuddha karavA lAgyA. devatAo A yuddha jevAne AvyA ane baMne para puSpavarSA karI. krodhAyamAna thayela viSNue brahmAnI chAtImAM mAravAne bANa ane vividha prakAranAM astro choDaDyAM. kuddha brahmAe paNa evI ja rIte agnisamAna asahya bANa ane anne viSNunI chAtImAM mAravAne pheMkyAM. A yuddha badhAne AzcaryakAraka lAgyuM. viSNue cheDo dama kheMcIne brahmA upara mAhezvara astrano ane brahmAe atikruddha thaI vizvane kaMpAvatAM pAzupata astra viSNunI chAtIne lakSya karI pheMkyuM. AthI AkAzamAM daza hajAra sUrya jeTaluM vilakSaNa teja camakI uThayuM ane pracaMDa pavanathI bhayaMkara sthiti utpanna thaI. A joIne devatAo atyaMta vyAkula thaI gayA. e daramyAna zive 34kAra zabda vyuta uccAraNathI saMbhaLAvyo. hakAra zabda sAMbhaLI baMneno krodha zAMta thaI gaye. ahi zabdabrahmanI utpatti thaI, arthAta akArAdi varNonI sRSTi thaI. zAMta thayela brahmAe zivanuM smaraNa karI pUrva sRSTa jalamAM aMjali mUkI ke te jaLa aMDarUpe pariNata thaI gayuM. brahmAe viSNune kahyuM ke A virArUpa IDuM jaDa che mATe emAM cetanya utpanna kare. tyAre viSNue avyakta rUpa dhAraNa karI IDAmAM praveza karyo. A tarapha brahmAe tama, meha, mahAmaha, tAmistra ane aMdhatAmisa e avighApaMcaka utpanna karyo. pachI sthAvara ane duHkhayukta tiryapha sRSTi racI. tyArapachI urdhvastrota-sAttvika devasRSTi ane arvApha strotasamanuSyasRSTi utpanna karI. tyArapachI bhUtAdika utpanna karyo. tyArapachI tapa karatA brahmAnI bhUkaTimAMthI rUdrane AvirbhAva thayo. zabdAdi ane bhUtAdikane paMcIkRta karI temAMthI brahmAe skUla AkAza, vAyu, agni, jala, bhUmi, pahADa, samudra, vRkSa, kalAthI mAMDI yuga paryata kAlanI racanA karI. pachI marIci Adi RSione brahmAe pedA
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 sRSTivAda ane Izvara karyA. tyArapachI zarIranA be bhAga karI, eka bhAga: zatarUpA ane eka bhAga anurUpe nirmANa karI mithunI sRSTine prAraMbha karyo. (phi. pu. saMhitA 10 6 thI 8) sRSTikama. 1 brahma. 14 tiryaca. 2 sadAziva. 15 de. 3 zakti-aMbikA. 16 manuSyo. 4 zivaloka. 17 bhUta. 5 viSaNu. 18 rUko. 6 jaladhArA. 19 zabdAdi bhUtanuM 7 vIza to . paMcIkaraNa 8 brahmA. 9 brahmA viSNu yuddha. 20 AkAzAdi-dhUla bhUta. 10 34kAra-zabdabrahma. 21 pahADa, samudra, vRkSa vagere. 11 aMDa. 22 marIci Adi munio 12 avidyApaMcaka. 23 manu ane zatarUpA. 13 sthAvara. 24 mithunI sRSTi. zivasRSTine bIjo prakAra. prAraMbhakALamAM ekAkI brahmane bahu thavAnI icchA thaI. e IcchAnuM nAma ja prakRti che. vicitra vastra ane AbhUSaNa dhAraNa karatI prakRtinI ATha bhujAo hatI ane hAthamAM aneka Ayudha dhAryA hatAM. purUSa ane prakRti baMnene ciMtA thaI ke amAre zuM karavuM? AkAzavANI thaI ke tapa kare. baMnee kaThina tapa karyuM. tenA parizramathI pasIne thatAM pasInAnA jalathI AkhuM jagata vyApta thaI gayuM. prakRti sahita purUSa te jalamAM sUI gayo, tethI tenuM nAma nArAyaNa paDayuM ane prakRtinuM nAma nArAyaNa paDyuM. temAMthI brahmasaMbaMdhI
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pirANika suSTi : (3) zivapurANa. 183 tone prAdurbhAva thayo. prakRtithI mahattattva, temAMthI sattvAdi traNa guNa, temAMthI ahaMkAra, temAMthI pAMca tanmAtrA, tanmAtrAomAMthI pAMca mahAbhUta utpanna thayA. temAMthI pAMca jJAnendriya, pAMca karmendriya ane mana pedA thayAM. e badhAne grahaNa karIne jalamAM zayana karatA viSNunI nAbhimAMthI kamala nIkaLyuM. karNikAyukta te kamalamAM ananta pAMdaDAM hatAM, ananta yojana lAMbAM, pahoLAM ane uMcAM hatAM. te kamalamAMthI hiraNyagarbha nAmadhArI brahmA pedA thayA. tene kamala zivAya bIjuM kaMI paNa na dekhAyuM. prAkRta purUSanI mAphaka tene vicAra thayo ke mAre utpAdaka kaNa ane mAre zuM kAma karavAnuM che? uhApoha karatAM jaNAyuM ke kamalanA mUlamAM mArA utpAdaka haze. ema vicArI kamalanI nAla pakaDI brahmAjI nIce utaryA. so varasa sudhI nIce cAlyA gayA, paNa mUlane patta. na lAgyo. pachI pAchA pharyA paNa agrabhAga paNa na malyo. tyAre Azcaryamagna thaI brahmAjI gothAM khAvA lAgyA. eTalAmAM AkAzavANuM thaI ke he brahmana ! tapa kare. bAra varasa sudhI kaThina tapa karyuM tyAre viSNu pragaTa thayA. vaiSNavI mAyA joIne brahmAne krodha thayo. gussAthI brahmAjI bolyA ke tuM koNa che? viSNue kahyuM ke huM tAre pitA chuM. brahmAjI ghurakIne bolyA ke huM tuM mAro pitA? are tAro paNa kaI pitA haze ke nahi ? AvI rIte vacanavivAde bhayaMkara yuddhanuM rUpa dhAraNa karyuM. baMnenA kalahane zAMta karavA bannenI vacce pralayakAlanA agni samAna jyotirUpa eka liMga pragaTa thayuM. tenI na hatI kayAMe Adi ane na hato kyAMe aMta. na ApI zakAya tene keInI upamA. kharekhara te anirvacanIya hatuM. te agnistaMbhane joI brahmA viSNu baMne Azcaryacakita thaI gayA. bannee samAdhAnapUrvaka salAha karI ke A staMbhane cheDe ApaNe laI AvIe. pachI brahmAjI haMsarUpa banAvI tenA upara besI upara agrabhAga tarapha cAlyA ane viSNujI varAharUpa dhAraNa karI nIcenI tarapha cAlyA. bhamatAM bhamatAM banne thAkI gayA paNa staMbhane
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - -- jagA che. 184 suSTivAda ane Izvara upara ke nIce kyAMya patto lAgyo nahi. banne pAchA pharI eka ThekANe bhegA thayA ane zivanI stuti karI tyAre kArano zabda spaSTa saMbhaLAya. stutithI prasanna thaI mahAdeve kahyuM ke he brahmana ! tame sRSTi banAvo. viSNune kahyuM ke tame enI sahAyatA kare. eTalAmAM agnistaMbha adazya thaI gayo. viSNu svasthAne gayA ane brahmAjIe sRSTi racavA pUrvagruSTa jalamAM hAtha nAkhyo ke te jala aMDarUpe pariNata thaI gayuM. te IMDuM virApa thaI gayuM. pachI brahmAe tapa karyuM. tapathI prasanna thaI viSNue kahyuM ke varadAna mAgo. brahmAe kahyuM ke aMDajanya virATu jaDa che tene caitanyayukta kare. tyAre viSNue hajAra mastaka, hajAra bhuja, hajAra netra, hajAro caraNathI cAre tarapha bhUmine sparzI te IMDAne vyApta karI lIdhuM. temAM caitanya AvI gayuM. mAtAlathI mAMDI satyaloka paryata tenI avadhi thaI. pachI brahmAe prathama sanakAdika putra pedA karyo. tyArapachI RSio pedA karyA. paNa bane virakta thaI AgaLanI sRSTi banAvavAno InkAra karavA lAgyA. tenA duHkhathI brahmAjI roI paDyA. rUdana karatA brahmAnA zarIramAMthI 11 rUdra pedA thayA. brahmAne dilAso daI teo kailAsamAM cAlyA gayA. tyArapachI brahmAe bhRgu Adi sAta RSio banAvyA. tyArapachI urdezathI nArada, chAyAthI kadama, aMguSThathI dakSa, ema daza putro utpanna karyo. tyArapachI enAM saMtAne ane saMtAnanAM saMtAnothI pRthvI bharAI gaI ( ziva pu. jJAnasaMhitA0 2 thI 6 sudhat) sRSTikama. 1 brahmA-nArAyaNa. 5 sajvAdi traNa guNa. 2 prakRti-nArAyaNI. 6 ahaMkAra. 3 pasIne-jaladhArA. 7 pAMca tanmAtrA. 4 mahattava. 8 AkAzAdi mahAbhUta.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArANika sRSTi : (4) devIbhAgavata. 9 pAMca jJAnedriya-kame ndriya ane mana. 10 kamala. 11 hiraNyagarbha brahmA. 12 viSNu. 13 brahmAviSNu yuddha. 14 agnistaMbha-liMga. 15 kAra-zabdabrahma. 185 16 aMDa. 17 virAT sacaitanya. 18 sanakAdi muni ane RSi, 19 rUdrA. 20 bhRgu Adi sAta RSi 21 nArada, kada, dakSa Adi daza putrA. 22 temanAM saMtAne. pArANika sRSTi : (4) devIbhAgavata. prakRtidevInI sRSTi. pralayakAlane aMte viSNunI nAbhimAMthI nIkaLela brahmAjI peAtAnI utpatti kayAMthI thaI tenuM mUla zeAdhavA eka hajAra varasa sudhI ghumatA rahyA paNa patto lAgyA nahi. AkAzavANI thaI: "tapa karA." padma para esI eka hajAra varasa sudhI tapa karyuM. pAchI AkAzavANI thaI ke ' sarjana karo.' zemAMthI sarjana karUM ? brahmAjIne kAMI sujhayu nahi. madhu kaiTabha nAmanA daitya malyA, tenA bhayathI kamalanI nAlamAM ghusI jaI brahmAjI chupAI gayA. aMdara utaryAM te caturbhu ja viSNu zeSazayyA upara sutelA jovAmAM AvyA. stuti karI jagADavyA. upara AvyA. madhu kaiTabha sAthe pAMca hajAra varSa paryaMta yuddha karyuM. daityeA haThavA nahi. viSNue prasanna thaI varadAna mAgavAnuM kahyuM. abhimAnI daityAe kahyuM ke ame te pUrNa kAmavALA chIe. tuM varadAna mAMga. viSNue kahyuM ke tamArUM mastaka ApeA. temaNe kahyuM ke jalamAM ame nahi marIe. jala ahAra viSNue jAMdha lakhAvI. tenA upara besI daityoe zira kApI ApyAM. tyArapachI brahmA ane viSNunI pAse rUdra AvI pahoMcyA.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 suSTivAda ane Izvara traNe maLI stuti karavA lAgyA tyAM AkAzavANa thaI ke tame traNe sRSTi sthiti ane layanA kAmamAM lAgI jAo. eTaluM kahetI eka devI pragaTa thaI. traNee devIne kahyuM ke AMhi te jala zivAya bIjuM kAMI nathI, to kyAM besIe ane zI rIte amAruM kArya karIe? devI hasI. eTalAmAM AkAzamAMthI eka vimAna utaryuM. devI bolI ke tame traNe A vimAnamAM besI jAo. huM tamane eka AzcaryakAraka vastu batAvIza. devI sAthe traNe beThA ane vimAna AkAzamAM uDyuM. eve sthAne laI gayuM ke jyAM pANIne badale vistIrNa pRthvI ane bAga bagIcA hatA. vimAna hajI AgaLa cAlyuM. svargaloka Avyo, tyAM Ida, kAmadhena, naMdanavana vagere joyAM. tyAMthI AgaLa brahmaloka Avyo. caturmukha sanAtana brahmAne joyA. tyAMthI paNa AgaLa gayA te zivaloka (kailAsa loka) dekhAyo. tyAM paMcamukhA mahAdeva vagere joyA. tyAMthI AgaLa viSNuleka-vaikuM ThakamAM lakSmIjI sAthe sanAtana viSNune joI Azcarya pAmyA. tyAMthI AgaLa cAlatAM maNidvIpamAM pahoMcyA. vana upavanathI suzobhita te dvIpamAM eka palaMga para divyAMganA beThI jevAmAM AvI. tenI cAre tarapha devakanyAo gherIne ubhI hatI. brahmAe pUchayuM ke "A strI koNa che?" jJAnabalathI jANI viSNue javAba Apyo ke A ja badhAnA mUla kAraNabhUta prakRtidevI che. A ja prakRti nitya brahma ane anitya mAyArUpamAM rahenArI IcchAzakti rUpa che. devatA zuM ane devI zuM, sau karatAM enI zakti vadhAre che. brahmA Adi saunI e mAtA che. traNe jaNa devInI sAthe vimAnathI utarI prakRtidevInA dvAramAM jevA dAkhala thayA ke tarataja prakRtidevIe brahmA viSNu ane mahezane strIrUpe banAvI dIdhA. prakRtidevIne praNAma karI hAme ubhA rahyA. te devInA pAdapavAmAM eka nakhamAM sthAvara jaMgamAtmaka nikhila brahmAMDa temane daSTigecara thavA lAgyuM. kamala para beThela brahmA, madhu kaiTabha pAse zeSazayyA para sutelA viSNu Adi sarva vastu te nakhadarpaNamAM dekhAvA lAgI.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika suSTiH (4) devIbhAgavata. 187 strIrUpe banI gayela brahmA, viSNu, maheza Adi mhoTA cakkaramAM paDI gayA. A addabhuta lIlA jotAM jotAM so varasa tyAM vItI gayAM. tyArapachI viSNue devInI stuti karI. tenI stuti purI thayA pachI zaMkare stuti karI. stutithI prasanna thaIne devIe zaMkarane navAkSara maMtra Apyo. teno jApa zaMkare tyAMja zarU karI dIdho. tyArapachI brahmAe stuti karI, tyAre devIe kahyuM ke te parama purUSathI bhAre abhedabhAva che. mArAmAM ne tenAmAM koI prakArano bheda che nahi. je huM chuM teja purUSa che ane purUSa che teja huM chuM. kevala buddhibhramathI loko amArAmAM bheda jue che; ItyAdi bhedabhedanuM varNana karatAM tathA sRSTinI zikSA detAM prakRtidevI AtmaprazaMsA kare cheH he vidhe ! saMsAramAM evI koI cIja nathI ke je mArAthI saMyukta na hoya. huMja sarvarUpA chuM. pratyeka utpanna kAryamAM-pratyeka padArthamAM zaktirUpe huM avasthAna karI rahuM chuM. agnimAM uNutA, jalamAM zItalatA, sUryamAM ti, caMdramAM prakAza, e badhAM mArA prabhAvane pragaTa karanAra keMdro che. je padArthane huM choDI dauM te hAlavA cAlavAne samartha nahi rahe. zaMkara mArA prabhAvathIja daityono saMhAra kare che. huM IcchA karuM te Aja ne Aja samasta jalane zASavI zakuM chuM; samasta pavanane rekI zakuM chuM; TuMkAmAM huM je cAhuM te karI zakuM chuM. kadAca tame ema kaho ke Apa sarvarUpA ane nitya che te jagata paNa nitya karyuM, tene tame utpanna zI rIte karyuM? evI AzaMkA karavI ThIka nathI kAraNa ke asata padArthanI utpatti traNa kAlamAM thaI zake tema nathI. vaMdhyAputra, AkAzapuSpanI utpatti koIe joI che? kadI nahi. sanIja utpatti thAya che. utpatti ane pralayano artha AvirbhAvatibhAva mAtra che. jagata sata ane nitya che paNa koI vakhate teno AvirbhAva thAya che ane keI vakhate tibhAva thAya che. mArAmAM ja tene tibhAva thAya che ane sRSTikAle mArAmAMthI ja tene AvirbhAva thAya che. sarva padArthomAM prathama ahaMkAra utpanna thAya che. tyArapachI
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 sRSTivAda ane izvara mahadAdi rUpathI te sAta prakAranA thAya che. he brahman ! rajoguNamayI A sarasvatI devI tamane arpaNa karUM chuM te tamArI sahacarI thaze. ene lai vinAvilae tame satyaaAkamAM cAlyA jAe. mahattattvarUpI bIjathI caturvidha jIvAnI sRSTi kare. liMga zarIra, jIvA ane kasamUha| je saMmilita thaI gayA che tene prathamatI mAphka pRthak pRthak karA. carAcara sakala jagat pUrvavat kAla, karma ane svabhAva e traNa kAraNAnI sAthe zabdAdi guNadrArA saMyukta karI. matalaba e che ke jene je guNa tathA prArabdha karmonA bhAganA samaya prApta thayA hAya tathA jenA je svAbhAvika guNa hoya, te kAlamAM te guNu ane te karmAnusAra tene phUla arpaNa karA. brahmAnI sAthe eTalI vAtacita karyAM pachI viSNune kahyuM ke he viSNuA ! sattvaguNamayI mahAlakSmI devI huM tamane aNu karUM chuM, ene laI tame vaikuThapurI banAvI temAM nivAsa kare. tyArapachI zaMkaranI sAthe vAtacita cAlI. huM zakara ! A jagatamAM evI kAI vastu nathI ke jemAM traNa guNa vidyamAna na hoya. kevala paramAtmA nirguNa che paNa te dRSTigeAcara nathI. huM parA prakRti chuM. samaya para saguNa ane samaya para nirguNa anyA karUM chuM. huM niraMtara kAraNarUpiNI bru; kyAre paNa kAryarUpiNI thatI nathI. sakAlamAM saguNA ane pralayakAlamAM paramAtmAmAM lIna thaI jAuM chuM tyAre nirgu MNuM banuM chuM. mahattattva, ahaMkAra ane zabdAdi guNa samudAya rAtadivasa jagataneA vyApAra kArya kAraNarUpathI karyAM kare che. apaMcIkRta tanmAtrAthI pacIkRta mahAbhUta utpanna thAya che ane tenAthI samasta prapaMcanI utpatti thAya che. pa`catanmAtrAnA sAttvika aMzathI pAMca jJAnendriya, rajAzathI pAMca karmendriya ane pAMca bhUtAnA saMmilita sAttvika aMzathI mananI utpatti thAya che. AdipurUSa paramAtmA che te kArya nathI tema kAraNa paNa nathI. basa, have tame mArUM kArya sAdhavAne potAne ThekANe jAe.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ == paurANika sRSTi: (4) devIbhAgavata. 189 jevA te vimAnamAM beThA ane thoDAka AgaLa gayA ke tarataja purUSarUpe pariNuta thaI gayA. thoDA vakhatamAM jyAMthI cAlyA hatA te mUla sthAne pahoMcI gayA. tyAM jaIne brahmAe mahattattva, triguNa ahaMkAra Adi kramathI sRSTiracanA karI. temAM kaMI navInatA nathI. phakta medinI-pRthvI madhu kaiTabha daityanA medathI banAvI. zeSa varNana svAyaMbhuva manu ane zatarUpA paryatanuM pUrvavata che. (de0 bhA0 pu0 skaMdha 3 a0 2 thI 8 sudhI) sArAMza-spaSTIkaraNuM. A sRSTinuM varNana prAye AlaMkArika che. paramAtmA ane tenI zakti e banneno vAstavika abheda darzAvyo che. pAdhika bheda jaNAvyo che. saMpUrNa zaktine prakRtidevInuM rUpaka Apela che. sAMkhyanI prakRti ane vedAMtanI mAyA-e baMnene paramAtmAnI zakitamAM samAveza karI dIdho che. prakRtidevInI zikSA ane tenA prasAdane prApta karyA vinA brahmA, viSNu ane mahAdeva e traNe deva akiMcitakara che. prakRtidevInI pAse e traNe bALaka samAna che. brahmA potAne moDhe kahe che ke huM jyAre bALaka haIne mAre aMguTho cUsI rahyo hato tyAre e prakRtidevI mAtA mane jhulAvanahArI hatI. zarUAtamAM brahmA, viSNu, baMne muMjhAya che. jyAM besavuM ane kevI rIte sRSTi banAvavIenI sujha paDatI nathI tyAre eka devI temane vimAnamAM besADI prakatidevIne zaraNe laI jAya che. sanAtana brahmA ane sanAtana viSNunA brahmalokamAM ane vaikuMThalokamAM darzana karIne nakalI brahmA ane nakalI viSNu Azcarya pAme che. prakRtidevInA nivAsasthAna maNidvIpane mahimA te sarva lokathI zreSTha batAvyo che. prakRtinA traNa guNo-raja sava ane temanI zaktionI sarasvatI, lakSmI ane aMbA devIrUpe kalpanA karI brahmA, viSNu ane mahezane te arpaNa karavAmAM AvI che. bIjI rIte kahIe te rajoguNane brahmAnuM, sattvaguNane viSNunuM
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 suSTivAda ane Izvara ane tame guNane mahezanuM rUpaka ApavAmAM AvyuM che ema mAnIe te kaMI khoTuM nathI. e hisAbe AlaMkArika paddhati bAda karIe te prakRti ane sattvAdi traNa guNanIja sRSTi rahI jAya che. supu kiM bahunA ? pirANika sRSTi (5) sAbapurANu. sUryasRSTi. sargakAle jagatakRtsna-mAdityAtsaMprasUyate / pralaye ca tamabhyeti, AdityaM doptatejasam // (sAkhyays as 2. zarU) artha-sRSTikAlamAM A samasta jaMgata sUryathI utpanna thAya che ane pralayakAlamAM pradIpta tejavALA te sUryamAM laya pAme che. anAdyo lokanAthaH sa vizvamAlI jagatpatiH / bhinnatve'vasthito deva-stapastepe nraadhip| tataH sa ca sahasrAMzu-ravyaktaH puruSaH svayam / kRtvA dvAdazadhAtmAna-madityAmudapadyata / / (rAvapu. sa4 5 rU) artha--he narAdhipa ! AdiaMtarahita, lokanAtha, jagatpati sUryadeve bhinna bhinna rUpe rahI tapa karyuM. tyArapachI avyakta purUSa 5 hajAra razmivALo sUrya potAnA bAra hissA karIne aditi (kazyapanI patnI)mAM utpanna thayA. sUryanI bAra mUrtie. tasya yA prathamA mUrti-rAdityasyendrasaMjJitA / sthitA sA devarAjatve, devAnAmanuzAsanI // (nApu. sa4 8)
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAka- maLavu pirANika sRSTiH (5) sAMkharAM. sva; artha (1) te sUryanI prathama mAtanuM nAma Indra che. te mUrti devarAjarUpe rahIne devonuM anuzAsana karI rahI che. (2) sUryanI bIjI mUtinuM nAma prajApati che. te mUrti nAnA prakAranI prajAe utpanna karavAmAM tatpara thaI rahelI che. (3) sUryanI trAjI mUrti parjanya nAmathI prasiddha che. te meghamaMDalamAM nivAsa karatI varasAda varasAvatI rahe che. (4) sUryanI cothI mUrtinuM nAma che pUSA. te annamAM sthiti karIne prajAne puSTa kare che. (5) sUryanI pAMcamI mUrti tvaSTA nAmathI prasiddha che. te vanaspati ane eSadhiomAM rahIne regAdinuM nivAraNa kare che. (6) chaThI mUrtinuM nAma aryamA che. te vAyuno saMcAra karavAne zarIramAM sthiti karI jIvananirvAha kare che. - (7) sAtamI mUrtinuM nAma bhaga che. te bhUmi ane zarIramAM rahe che. (8) AThamI mUrti vivasvAna nAmathI agnimAM rahI anna pAcana kare che. (9) navamI mUrti viSNu nAmathI prasiddha che te devonuM pAlana ane rAkSasone saMhAra karatI aneka avatAra dhAraNa kare che. (10) aMzumAna nAmaka dazamI mUrti vAyumAM pratiSThita thaIne prajAne AhalAdita kare che. (11) varUNa nAmanI 11 mI mUrti jalamAM pratiSThita thaIne saune jIvanadAna kare che. (12) mitra nAmanI bAramI mUrti lokonuM hita karavAne caMdrabhAgA nadIne kinAre tapa karI rahI che. ( sAmbapu0 a0 4 / 9 thI 20 sudhI)
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane Izvara viSNu karatAM sUryanA adhika prabhAva upara sAmmanI kathA. 192 nArada muni eka vakhata dvArakA nagarImAM AvyA. badhAe temanA satkAra karyAM paNa kRSNa mahArAjanA putra sAMkhakumAre satkAra na karyAM eTaluMja niha paNa anAdara karyAM. e cAra vakhata tema banyuM. AthI nArada muni gusse thayA. kRSNajIne bharAvyuM ke sAMkhakumAra bhale suMdara che paNa tenA rUpa upara tamArI sAthe hajAra rANIe mAhita rahe che. AthI zrIkRSNanA manamAM zaMkA paDI paNa uparathI kahyuM ke ema na bane. nArade kahyuM ThIka, samaya Avye batAvIza. eTaluM kahI cAlyA gayA. keTalAka vakhata pachI nAradajI punaH dvArakAmAM AvyA. te vakhate kRSNajI pAtAnI strIonI sAthe jalakrIDA karavA raivataka nAmanA bAgamAM gayA hatA. strIe zarAbanA nazAmAM cakacura banI gaI hatI. kapaDAM AdhAMpAchAM thaI gayAM hatAM, nirlajja banI eDI hatI. nAradajI tyAM AvI paheoMcyA. A paristhiti joI peAtAnI vAta sAbIta karavAnI A taka barAbara che ema jANI sAMkhakumArane jagADI tyAM laI AvyA. tene joI ne nazAmAM bhAna bhUlelI strIe kAmathI vila banI gaI. bIjI tarapha nArade kRSNane samIpa lAvI A dasya batAvyuM tethI kRSNajInA manamAM strIe ane sAMbanA durAcAra viSe khAtrI thatAM kupita thaI ne bannene zrApa ApyA. strIone zrApa ApyA ke pativratA dharmathI bhraSTa thaI DAkuone AdhIna rahezeA. sAMne zrApa ApyA ke tuM kADhI banI jaIza. sAMkha tarataja kADhI banI gayA. tataH zApAbhibhUtena, sAmbenArAdhya bhAskaram / punaH saMprApya tadrUpaM, svanAmnA'rko nivezitaH // (jJAntrapu. 40 r| 9)
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika sRSTi : (5) sAMbapurANa. 193 artha-zrApathI parAbhava pAmela sAMbakumAre sUryanI upAsanA karI tethI koDha maTI gayo ane prathamanA jevuM rUpa prApta thaI gayuM. sUryanA prabhAvathI prabhAvita thaIne sAMbe potAnA nAmathI sUryanI sthApanA karI. (tAzvags # rU) kathAne sArAMza. brahmA, viSNu, mahezvara, e badhA karatAM mahe deva sUrya che. viSNu Adi sarva sUryanI mUrtirUpa che. viSNu ane tenA janAnAnI jalakrIDA zarAbapAna ane gharamAM ne gharamAM vyabhicAra dazA tathA strIo ane putrane Apelo zrApa e badhI vAte aizvaryane hAni pahoMcADanArI che. nArada munie kRNajIne bharamAvyA ane khoTI vAtane sAcI mAnI lIdhI te emanI alpajJatA sAbita kare che. sarvajJa heya te ema ThagAya nahi. bIjA deva apratyakSa che jyAre sUrya pratyakSa deva che. kahyuM che keshbdmaatr zrutimukhA, brahmaviSNuzivAdayaH / pratyakSIyaM paro devaH, sUryastimiranAzanaH // (ALyuMgo 2aa 21) artha-brahmA, viSNu, mahAdeva vagere devo zabdamAtra ke zruti pratipAdya che paNa aMdhakArane haNanAra sUrya pratyakSa parama deva che.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1994 suSTivAda ane Izvara porANika sRSTi (6) kUrmapurANu. brahmotpatti. atIta pralayamAM aMdhakArapUrNa jala ja jala hatuM. temAM nArAyaNa prabhu zeSanAganI zayyApara suI gayA hatA. tenI nAbhimAMthI se jana vistRta eka mahata kamala pragaTa thayuM. ghaNe vakhata vItyA pachI brahmAjI pharatA pharatA tyAM AvI pahoMcyA ane sutelA viSNune hAthathI jagADI puchayuM ke A ekANarvamAM ekAkIbhUta, nirbhaya thaine suI rahela A koNa che? viSNue javAba dIdho ke samasta dene utpanna karanAra sacarAcara jagatane svAmI huM viSNu chuM. A AkhuM jagata mArAmAM vidyamAna che. mArA mukhamAMthI aMdara praveza karI tene joI zake che. bhalA, e to batAva ke tuM koNa che ane nirbhaya thaIne kayAM bhramaNa karI rahyo che? brahmAjIe kahyuM ke huM brahmA chuM, AkhuM vizva mArI aMdara che tene tuM mArA zarIranI aMdara praveza karI joI zake che. e sAMbhaLIne viSNue yogadvArA brahmAnA zarIramAM praveza karyo tyAM carAcara vizvane joI Azcarya pAmI mulane raste hAra nIkaLI AvyA. brahmAne viSNue kahyuM ke tuM paNa mArI aMdara jaIne jagatane joI le. brahmAe kahyuM ThIka. pachI viSNune mukhadvArA zarIramAM praveza karI ghaNuM vakhata sudhI nirIkSaNa karyuM paNa che. kyAMya na ma. bIjI tarapha viSNue vhAra nIkaLavAnA mArga baMdha karI dIdhA. brahmAe bahAra nIkaLavA ghaNuM kaziza karI paNa badhuM vyartha. nIkaLavAne raste ma nahi. eTalAmAM nAbhi tarapha najara gaI tyAM kamalanAlamAM thaIne bahAra nIkaLavAno eka rasto malI gayA. te raste nhAra nIkavyA te eka moTA kamalamAM upasthita thayela potAne joyA. hAra AvIne viSNune kahyuM ke ahe viSNa! tane e abhimAna che ke
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika suSTi : (7) varAhapurANa. 15 mArA samAna bIje kaI che nahi ane mane kaI parAjIta karI zake tema nathI. e mithyAbhimAna choDI de. bhalabhalerI pRthvI che. dunIyAmAM zerane mAthe savAzera maLI rahe che. viSNue kahyuM ke mApha kara. meM duHkhI karavAnA AzayathI dvAra baMdha nhotAM karyAM kintu kevala krIDA arthe baMdha karyA hatAM. tuM mArA nAbhikamalamAMthI bahAra nIkaLyo mATe tuM mAre putra thayo. eTalA mATe brahmAnuM nAma padmayoni paNa che. kUrma pu0 pUrvArddha a0 8 / 6 thI 36 sudhI. sArAMza e che ke banne sRSTikartAnuM savajJapaNuM AthI uDI jAya che. jJAnathI jANI zakatA hota to aMdara ghusavAnI zuM jarUra hatI ? "huM hoTa ane tuM nhAne " evI rasAkasInI paNa zuM jarUra? pirANika sRSTi : (7) varAhapurANu. 34kAra sRSTi. - sRSTinA AraMbhamAM nArAyaNa zivAya bIjuM kaMI na hatuM. nArAyaNane aneka thavAnI IcchA thatAM OMkAra zabda utpanna thayo. tenA pAMca bhAga thayA-akAra, ukAra, makAra, nAda ane bindu. A pAMca bhAgamAMthI kramazaH bhUloka, bhuvaheMka, svarloka, janaka ane tapaleka utpanna thayA. e lokone vasati vinA zanya joIne saLa svara ane 35 vyaMjana utpanna karyA. sRSTinI vRddhi kema thAya? eno vicAra karatAM nArAyaNanI jamaNI AMkhamAMthI teja nIkaLyuM, teno sUrya banI gaye. DAbI AMkhamAMthI teja nIkaLyuM, teno caMdramA banyA. nArAyaNanA prANamAMthI vAyu utpanna thayo. vAyumAMthI agni pedA thayo. tyArapachI nArAyaNanA mukhamAMthI brAhmaNa, bhujAmAMthI kSatriya, urapradezamAMthI vaizya ane pagamAMthI zudra utpanna karyA. e cAra varSathI bhUloka AbAda karyo. yakSa ane rAkSaso utpanna karI bhuvarloka vasAvyuM.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 sRSTivAda ane Izvara devatAone utpanna karI svaka alaMkRta karyo. sanakAdika RSiothI maharloka, vairAjasRSTithI janaloka, tapasvIothI tapaleka ane tejomaya sRSTithI satyaloka AbAda karyo. Akhara kalpane aMte A lokeno saMhAra karI nArAyaNa nidrAvaza thaI suI jAya che. rAtri vyatIta thatAM pharI jAgIne veda tathA vedamAtA-gAyatrI yAda kare che paNa nidrAvaza mohanA kAraNathI smRtimAM AvatuM nathI, tyAre matsya rUpa dhAraNa karI atala jalamAM praveza kare che ane tyAMthI vedazAstra laI AvI, te joIne tene anusAra sRSTi banAve che. (as go 1. 2 / 6 thI ra0 sudhI.) pirANika sRSTi : (8) kAlikApurANa. brahmasRSTi. pralaya samApta thatAM jJAnasvarUpa parama brahmane sRSTi racavAnI IcchA thaI. prakRtimAM kSobha karavAthI pradhAna tattva ane temAMthI mahattatva utpanna thayuM. pradhAna ta mahattattvane cAre taraphathI gherI lIdhuM. temAMthI trividha ahaMkAra ane temAMthI pAMca tanmAtrA pragaTa thaI. zabdAdi tanmAtrAmAMthI kramazaH AkAza, vAyu, agni, jala ane pRthvI utpanna thayAM. aMDasRSTi. vAyumaMpita nirAdhAra jalarAzine dhAraNa karanArI viSNu zaktimAM paramAtmAe potAnuM amegha virya nAkhyuM; tethI eka iMDuM utpanna thayuM. brahmAnuM rUpa dhAraNa karI viSNue eka varSa paryata IDAmAM rahI tenA be TukaDA karyA. pachI pRthvI ane tenA upara sumerU parvata tathA pahADa banAvyA. pachI svarga tathA pAtAla
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiArANika sRSTi : (8) kAlikApurANa. 197 leAka, tejathI mahIMka, pavanathI janaleAka ane dhyAnamAtrathI tapeAleAka banAvye. varAha avatAra ane zeSanAga. vArAha kalpamAM viSNune varAhanuM rUpa laI jalamAM magna thayelI pRthvIne upara ucakI lAvavI paDe che. tethI peAtAnI DADha upara rAkhIne varAha rUpI viSNu pRthvIne upara lAvyA. tene asthira-DAlatI joI viSNue zeSanAgane avatAra dhAraNa karI pheNa upara TakAvI pRthvIne sthira karI ane sAta dvIpa tathA sAta samudronA vibhAga karI pRthvInA cheDA lIdheA. thrahmA ane rUdra. brahmAe peAtAnA zarIranA e bhAga karyAM, adha bhAga purUSane ane abhAga nArIne. tenuM nAma rUdra rAkhyuM kAraNake te rAtAM rAtAM utpanna thayA. rUdranA kahevAthI brahmA paNa ardhanArIzvara rUpa anyA. maithunI sRSTi. ukta srIbhAgamAMthI virAT pedA thayeA. teNe tapa karIne svAyaMbhuva manune utpanna karyo. teNe paNa brahmAne saMtASavAnI khAtara tapa karIne dakSane utpanna karyAM. tyArapachI marIci, atri, aMgirasa, pulastya, pulaha, kratu, pracetasa, vaziSTha, bhRgu ane nArada ema daza putrA pedA karyA. (40 pu0 340 ra / 6 thI 9 sudhI.) pratisa. manu, dakSa, marIci Adie je peAtAmAMthI alaga alaga sRSTi racI tenuM nAma pratisaga kahevAya che. svAyaMbhuva manue cha putrA utpanna karyAM, te uparAMta yakSa, rAkSasa, pizAca, nAga, gandha, kinnara, vidyAdhara, apsarA, siddha, bhUta, megha, vijaLI, vRkSAdika, matsya, pazu, kITa, jalacara ane sthalacara jIva pedA karyAM te sa svAyaMbhuva manune pratisaga kahevAya che.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara devarSi, mahaSi ane pitRgaNu-e dakSanA pratisaga che. brahmAe mukhathI brAhmaNa, bAhuthI kSatriya, urUthI vaizya ane pagathI zudra utpanna karyAM te brahmAnA pratisarga kahevAya che. 198 deva, dAnava ane daitya kazyape banAvyA mATe e kazyapane pratisaMga che. maMtra taMtrAdi aMgirAneA pratisarga che. viSNunA netrathI sUrya, manathI caMdramA, zrotrathI vAyu ane mukhathI agni utpanna thayA, e viSNunA pratisaga che, cAra prakAranA bhUtagrAma rUdrathI utpanna thayA te rUdranA pratisarga che. (rog0 340 27 ) AkAlika sRSTi. pralayakAla samApta thatAM kUrmarUpadhArI viSNu parvata sahita pRthvIne pAtAnI pITha upara dhAraNa karI jalathI bhAra laI AvyA. brahmA viSNue dakSa Adine kahyuM ke tame tapa karI sASTra banAve. manujIne kahyuM ke je khIja lAvyA che te jamInamAM e do. temaja karyuM. pRthvI vanaspatithI lIlIchama thaI gaI. ( rog0 34021 ) prAkRta pralaya. prakRti zivAya bIjuM kaMi paNa na rahe, AkhuM jagat prakRtimAM laya pAmI jAya tene prAkRta pralaya kahe che. tenI zarUAta sUryanI garamI vadhavAthI thAya che. prathama sUryanAM prakhara kiraNA jalane zASe che. vRkSA ane taraNAM sarva sukAI jAya che. divya sA varasa sudhI pANIne abhAve prANIone nAza thaI jAya che. pA cUrNa thaI ne vikharAI jAya che. eka sUryane badale khAra sUryAM cauda bhuvanAne dagdha karI nAkhe che. pRthvI tathA AkAza tavAnI mAphaka tapavA lAge che. te sUyaeNnAM
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiArANika sRSTi : (8) kAlikApurANa 199 kiraNeAmAMthI rUdra nIkaLI pAtAla leAka sudhI paheAMce che. tyAM nAga, gandhava, devatA, rAkSasa, aziSTa saMpUrNa RSigaNanA saMhAra kare che. rUdrarUpadhArI janArdana peAtAnA mukhamAMthI mahAvAyu phUMkatAM traNe leAkamAM se| varasa sudhI bhamatAM bhamatAM rUnI mAkaeN sa vastune uDADI de che. pachI te mahAvAyu sUryamaMDalamAM praveza karIne mahAmedha utpanna kare che. rathacakra parimita dhArAthI varasAda varasatAM dhruvalAka paryaMta traNe leAka pANImAM DubI jAya che. tyArapachI rUdra vAyurUpe medhAne vikherI nAkhe che. pachI janaleAkathI mAMDI brahmakSeAka paryaMta je kaMI rahyuM heAya te sarvAMnA saMhAra kare che. tyArapachI rUdra chalaga mArI bAra Adityane gaLI jAya che ane eka mukkI mArI brahmAMDaneA curracura karI nAkhe che. pRthvIneA paNa brahmAMDa sAthe curecurA thaI jAya che. rUdra pAtAnI yAgazaktidvArA nirAdhAra jalane dhAraNa karI le che. brahmAMDanI mhAranuM ane aMdaranuM jala ekAkAra thaI jAya che. pachI pUrvagrasta tejane Adityane eJALI te dvArA jalane zeASavI naSTa kare che. evI rIte teja, vAyu ane AkAzane sAra kheMcI lai e badhAnI sattA naSTa karI de che. tyArapachI rUdra brahmAnA zarIramAM ane brahmA viSNunA zarIramAM praveza kare che. viSNu peAtAnA pAMcabhautika zarIrane sameTI laI brahmamAM lIna thaI jAya che. svaprakAza eka mAtra brahma avaziSTa rahe che. te vakhate divasa ke rAtri, AkAza ke pRthvI, kaMI paNa nahi rahe. (log0 20 24 / rU8 thI 60 sudhI.) AkAlika pralaya. ekadA kapila muni manu pAse gayA ane svAbhISTa sthAnanI yAcanA karI. manujIe temanuM atyaMta apamAna karyuM. apamAnathI kupita thaI kapila munie manujIne zrApa dIdheA ke tame jenA upara prabhutva bhAgavI rahyA che. temane utpanna karanAra ja jalapralayathI emanA nAza karaze. eTaluM kahI kapilajI anyatra cAlyA gayA. manujIe badarikAzramamAM jaI
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 sRSTivAda ane Izvara ati kaThina tapa karyuM. tapathI prasanna thayela viSNubhAchalAnuM rUpa dhAraNa karI manujI pAse gayA. temaNe potAnI rakSA mATe prArthanA karI. manujIe tene eka mhoTA ghaDAmAM mukI dIdho. temasyathaDAja divasamAM eTalo badho heTo thaIgayo ke samudra zivAya bIjuM sthAna tene rahevA mATe yogya narahyuM. manujIne atyaMta Azcarya thayuM. vicAra karyo ke A pite ja paramezvara che. paramezvara vinA bIjA koInI AvI tAkAta na heya. manujIe temanI stuti karI ane kapilanA zrApanI hakIkata kahI saMbhaLAvI. madhye kahyuM. "pralaya te jarUra thaze paNa huM tamane bacAvavAne baMdebasta karIza. huM jema kahe tema tamAre karavuM paDaze. juo, sAMbhaLo, jyAre jalapralaya thazene, tyAre malyarUpe huM tamAruM rakSaNa karIza. he mane ! yogya lAkaDAnuM eka majabUta nAva banAvaje. jalapralaya thAya tyAre sAta RSio tathA vanaspatinAM bIjanI sAthe te nAva para caDhI jajo. te vakhate mAruM eka ziMgaDuM tamane dekhAze. tenI sAthe nAva bAMdhI deje. huM vadhelA jalane sukAvate Amatema bhramaNa karIza. jyAre jamIna sukAI jaze tyAre bhAvathI utarIne navesarathI sRSTi banAvI khyAti prApta karaje." eTaluM kahI matsya ane manu tipitAne sthAne cAlyA gayA. thoDA vakhata pachI varAharUpadhArI viSNu ane sarabharUpadhArI rUdra vacce ghera saMgrAma maMDAyo. pAdAdhAtanA kaThina prahArathI samudranuM pANI uchaLIne lekamAM pasarI gayuM. ghaNuM pava tene cUrecUro thaI gayo. te ja vakhate mUzaLadhArA vRSTi thaI evI rIte akAla pralayanI bhayaMkara paristhiti joI manujI sAta RSio ane vanaspatibIjanI sAthe nAvamAM caDI beThA ane nAvane siMgaDA sAthe majabUta bAMdhI lIdhuM. eka hajAra varasa sudhI nAva pANImAM cakkara bhAratuM rahyuM. jyAre jala prakRtistha thayuM tyAre nAvane himAcalanA pacAza hajAra jejana uMcA zikhara sAthe tyAMsudhI bAMdhI rAkhyuM ke jyAMsudhI pANI purepuruM sukAI na gayuM. ( kA0 pu0 a0 33-34)
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirANika sRSTi (9) AtmapurANa 201 dainaMdina pralaya. brahmAne divasa pUrNa thatAM brahmAne suvAnI IcchA thaI tyAre viSNunA nAbhikamalamAM praveza karI ArAmathI suI gayA. bIjI bAju rUdra parvavata sRSTine saMhAra karyo. zeSanAga pRthvIne cheDI viSNu pAse cAlyA. pRthvI kSaNamAtramAM nIce cAlI gaI. brahmAMDanA khaMDenI sAthe Takkara khAI bhUmi naSTa na thaI jAya eTalA mATe viSNue kaccha5- kAcabAnuM rUpa dhAraNa karI brahmAMDanA khaMDene paga nIce dabAvI rAkhI pRthvIne pITha upara rokI lIdhI. tyArapachI nizcita thaI rAtrinI samAptiparyata viSNu suI gayA. (aa 30 28) pirANika sRSTiH (9) AtmapurANa AtmasRSTi (vedAMta). ataH samAyopyAtmAyaM, nirmAya iva sNlye| satamasko yathA bhAnu-divase nistamA iva // evaM sthitastadA devaH, pUrvasaMskArasaMskRtaH / vAsAnAnAM smubodhaatpryaalocydiishvrH|| (1 go 30 2 70-72) artha-pralayakALamAM A AtmA (Izvara) mAyA sahita chatAM bhAyArahita manAya che. jema rAtre aMdhakArasahita bhAnu divase aMdhakArarahita thaI jAya che. evI rIte mAyAviyukta paNa devaIzvara pUrvasaMskArathI saMskRta hovAthI vAsanAonI jAgRti thatAM paryAlocanA kare che. Alocana-prakAra. AkAza Adi samasta jagata aspaSTa rUpathI mArAmAM raheluM
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 suSTivAda ane Izvara che tene spaSTa karIne huM sarjIarthAta nAmarUparahita je avyAkRta jagat kAraNe pAdhimAM vartamAna che tene nAmarUpasahita banAvuM. bhUrAdilokasahita-mapsvaNDamudapAdayat / Atmano vyatiriktaM tannAmarUpakriyAtmakam // (ca0 0 0 2 73) artha--te Izvare bhUruM Adi loka sahita aMDa-brahmAMDa ke je hiraNyagarbhanA zarIra rUpa hoIne sUkSma paMcabhUtamAM kAryarUpe sthita che, tene utpanna karyuM. joke AtmAthI alaga koI svataMtra sattA tenI nathI te paNa te nAma rUpa ane kriyArUpe avyakta hatuM tene vyakta karyuM. tyArapachI Izvare vicAryuM ke A virATuM zarIra cetanahIna che te lAMbA vakhata sudhI TakI zakaze nahi, jema svAmI vinAnuM ghara taratamAMja astavyasta thaI jAya che, mATe ene cetanavALuM banAvavuM joIe. ema dhArIne virA zarIramAM apaMcIkRta bhUtanA rAjasa aMzamAMthI karmendriya ane sAttvika aMzamAMthI jJAnendriya te utpanna thaI cukI hatI. temAM mukhanA chidramAM zabdavyavahAra sampAdaka vANI utpanna thaI ane tenA adhiSThAtA tarIke vaidika karma sampAdaka agnideva pragaTa tha. nAsikAnA chidramAMthI ghANa Indriya ane temAMthI adhiSThAtA vAyudeva pragaTa thaye. netranA chidramAMthI cakSudriya ane temAMthI adhichAtA sUrya pragaTa thayo. kAnanA chidramAMthI zrotrendriya ane temAMthI dizAo pragaTa thaI. dehanA suma chidramAMthI tvagindriya ane temAMthI rAma ane keza pragaTa thayA. sparzaneMdriya sahakRta lema ane kezamAMthI oSadhi vagere sthAvara utpanna thayA ane tene adhiSThAtA sthAvazepAdhika vAyudeva pragaTa thayo. aMtara AkAzamAMthI pAMca chidravALuM mAMsakamalarUpa hadaya utpanna thayuM. temAMthI mana ane manamAMthI caMdra deva pragaTa thayo. nAbhichidramAMthI prANa apAnAdi vAyu pragaTa thaye. upasthachidramAMthI upastha Ikiya utpanna thaI ke jene aMDaja ane
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiArANika sRSTi : (9) AtmapurANuM. 203 jarAyuja zarIranA kAraNabhUta mAnela che. vIryathI prajApati deva pragaTa thayA. evI rIte chidronI racanA karIne virAT zarIranA hAtha ane paga banAvyA ane temAMthI hAthanA adhiSThAtA iMdra ane paganA adhiSTAtA upedra viSNu deva pragaTa thayA. (40 pu. 40 6 | 12) virAT zarIramAM devAnI atRpti. aparimita virAT zarIramAM devatAone Azraya te| malo, paNa te zarIra saptadhAtumaya ane "vimUtramaAzrayaH ?? (10 30 0 2aa 267) malamUtrane Azraya heAvAthI tathA devatAone khArAka na maLatAM bhUkha tarasanI pIDA thatI heAvAthI devAe Izvarane araja karI ke-- 66 naitasmAdUvyatiriktaM bho, annaM pAnaM ca dRzyate / tatonyaM bhagavan dehaM sRjAsmabhyaM hitAya vai // yatra sthitA vayaM syAma hAnnapAnasya bhAginaH // " (A. pu0 40 z| 200) a--"huM bhagavan! A zarIrathI bhinna anna pAna te kaMI dekhAtuM nathI te| ame bhUkha tarasathI pIDAI e chIe. amArA hita mATe kAI bhinna zarIra banAvA ke jemAM rahIne ame anna pAnanA bhAtA banIe. A uparathI zvire devAnI tRpti mATe gAyanuM zarIra banAvyuM paNa temAM annAdi na dekhAvAthI tRpti na thaI. azva banAvyA, temAM hAtha Adi na heAvAthI saMtASa na thayA. evI rIte aneka prakAranAM zarIra anAvyAM paNa devAne prameAda na thaye tyAre manuSyanuM zarIra banAvyuM te joI devA khuzI thayA. tyAre Izvare kahyuM ke have bhedabhAva cheADIne peAtAtAnA sthAnamAMthI nivAsa karI bheA. devAe te pramANe karyuM. (AA0 ju0 340 25 206 thI o) 99 annasRSTi. Izvare peAtAnA putrAnI tRpti mATe jalapradhAna 5McamahAbhUta
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 204 sRSTivAda ane Izvara mAMthI anna utpanna karyuM te paNa pratyeka veninA khAdyabhedathI aneka prakAranuM anna banAvyuM. jemake manuSyone mATe vrIhi yavAdika sthAvara anna, siMhAdikane mATe jaMgama ana-mRgAdika, devatAo apAnavAyu vinA anna bhakSaNa na karI zakyA, tyAre prANavAyurUpe Izvare temAM praveza karyo ane anna khavarAvI dIdhuM. (To go 1. 2aa 227 thI 220) Atmapraveza. vAphathI mAMDI prANa sudhInA devatAone sthAna bhavyuM chatAM caitanya vinA te kaMI paNa karavAne zaktimAna nathI ema dhArI Izvare mastakanA madhya bhAgamAM thaIne potAnA putronAM zarIramAM praveza karyo. niraMjana Izvarane paNa bAhya arthabhega. yadA bAhyArthabhogArtha, karmAdatte niraJjanaH / anAdimAyayA tasmin , kAle vedhA prajAyate // (sA. pu10 2aa 278) artha-Izvara niraMjana chatAM bAhya padArthane bhegane mATe karma grahaNa kare che te anAdikALathI lAgelI mAyAnA yogathI. te mAyAne lIdhe ja te vakhate strI ane purUSa rUpe potAnA be bhAga kare che. (je svAyaMbhuva manu ane zatarUpAnA nAmathI prasiddha che.) zubhAzubha karma karAvanAra Izvara. kArayatyeSa evaitAn , jantUnnAnAzarIragAn / bhRtyAniSTAniva sadA, karmaNI saadhvsaadhunii|| | (To go . rarU3) atha-nAnA prakAranA zarIradhArI A jIvone Izvara ja ISTa aniSTa karmo karAve che; jevI rIte zeTha nekara pAse bhalAM burAM kRtya karAve che.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiArANika sRSTi : (9) AtmapurANu. yAnayaM narakaM netuM, samicchati mahezvaraH / etAn kArayati svAmI, pApaM karmaiva kevalam // svargaM netuM hi yAnicchet, kArayetpuNyameva tAn / manuSyajAtiM neSyan sa, kArayetpuNyapAtake // (brA. pu0 40 | 2rU4-29) atha Izvara jene narakamAM laI javA cAhe che temanI pAse kevala pApakarmaja karAve che. jene svargamAM laI javA cAhe che temanI pAse kevala puNyakarma karAve che ane jene manuSyayeAnimAM laI javA cAhe che temanI pAse puNya tathA pApa-ubhaya karma karAve che. rAjevAyaM phalaM dadyAt karmaNoH sAdhvasAdhunoH / icchAnusAratasteSAM kArayatyeSa karmaNI // viSamastena naivAyaM, sarvabhUtAdhipo mahAn // " 205 (frog. a chu| 236) aM--zvira jIvAnI icchAnusAra zubha azubha karmo karAve che ane rAjAnI mAphaka sArAM narasAM karmonuM phUla Ape che. eTalA mATe sarva bhUtAnA adhipati e mahAna Izvara anyAyI nathI. jananI janako vApi, sukhaduHkhe yathaiva hi / dadAti tadvad bhagavAn, bhUtAnAM nirghRNo nahi // (AA0 pu0 40 4 / ra9) a--jema mAtA pitA putrane sukha Ape te sArAne mATe ane duHkha Ape tADanAdi kare tepaNa sArAne mATe ja hoya che tema Izvara bhUtAne svarga Ape ke naraka Ape te jIvAnA zreyane mATeja hAya che mATe Izvara nirdaya nathI. jagata ane brahmAnI abhinnatA. sarvametajjagacchaka ! nAmarUpakriyAtmakam / vizvamityAdi nAmAsya rUpaM syAdbhUtabhautikam /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 saSTivAda ane Izvara sRSTisthitilayAstasya kriyAH proktA mniissibhiH|| | (To go 30 ka. 22) artha-he zaka ! A samasta jagata nAma, rUpa ane kriyAtmaka che. vizva, loka, dunIyA, saMsAra ityAdi jagatanAM nAma te nAmajagata che. paMcabhUta tathA tenA vikArono samUha te rUpajagata yA eha jagatanuM rUpa che. sarga, pAlana ane vinAza--e jagatanI kriyA che. ema nAma, rUpa ane kriyA zivAya jagata evI kaI alaga vastu nathI. jema ghaTa Adi nAma vartula pRthubuddhodarAdika rUpa ane jalAharaNAdi kriyA e traNa malIne ghaTa che, ema 5Ta Adi sava vastumAM samajavuM. vastutaH nAma, rUpa ane kriyA e traNa alaga alaga vastu nathI kintu eka rUpa che te batAve che. avasthAyA vizeSaH, syAvastuno'tra kriyA yataH / tasmAnna rUpato bhinnA, kriyAnAmAtra vidyate / / nAmamAtreNa rUpaM syAdvicAre nAsti tadyataH / tasmAnnAmAtmakaM kArya, nAnonAnyaddhi vastu sat // ekametat trayaM sarva, nAmarUpakriyAtmakam / / | (HIs To Go 8aa 22-227) artha-A vastu navIna che, A prAcIna che, ityAdi vyavahAranI peThe kriyA paNa vastunI avasthAvizeSanuM ja nAma che, eTalA mATe vastunA svarUpathI kriyA bhinna nathI. ghaTAdi padArthonuM rUpa tenA nAmamAtrathI jANI zakAya che. eTale nAmathI atirita vastunuM rUpa kaMI che nahi; mATe pUrvokta nAma, rUpa ane kriyA paraspara bhinna bhinna nathI kintu ekarUpa che. nAmAdi naiva bhinnaM syAt , kaarnnaatsvaatmnstthaa| kAryatvena yathA sarpo, rajobhinno na vidyate / (sApu. 10 ka. 228)
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ a3Na 207 pirANika sRSTi : (9) AmapurANa artha-jevI rIte nAmAdi kArya paraspara bhinna bhinna nathI tevI rIte potAnA kAraNarUpa AtmAthI paNa bhinna nathI. je kArya je upAdAnathI utpanna thAya che te kArya te upAdAnathI alaga nathI hetuM jema rajuthI sarpa bhinna nathI dekhAte. idaM sarvaM jagacchaka ! brahmapUrNamabhUtpurA / meghAdikaM yathAkAzaM, meghAdhutpatitaH purA // | (gao go gas kI 21). artha-he zakra ! A nAmarUpAtmaka jagata sRSTinI pahelAM brahmarUpa hatuM jema medhAdika utpanna thayA pahelAM AkAzarUpa ja hatA. AkAza bhinna dekhAtA na hatA. nAmarUpAtmakaM vizvaM, brahmamAtravyavasthitam / avagamyAtra vidvAMso, mAyAM te kalpayanti hi // (aro ro Jo Saa 222) artha-sRSTi pahelAM nAmarUpAtmaka jagata kAraNarUpa brahmamAMja avasthita hatuM ema jANune vidvAno kAraNatAne nirvAha karavAne mATe temAM mAyAnI kalpanA kare che. mAyA vinA kevala brahmamAM kAraNatA saMbhavI zake nahi mATe vidvAne kAraNutAne nirvAha karavA sArU kalpanA kare che ema kahyuM; kAraNake brahma manA vacanagocara te che nahi. sarpa raju jema bhinna nathI tema mAyA ane brahma paNa bhinna nathI. spaSTIkaraNa. AtmapurANanI TIkA zaMkarAcAryo karI che. zaMkarAcAryanI dRSTi vedAMtamayI che. vedAMta daSTie jagata kalpanA mAtra che, kemake "tra satya garimAnAvo ghara vAparaH" rajumAM jema sarSanI brAMta che tema brahmamAM jagatanI bhrAMti che. mAyAnI svataMtra sattA nathI to mAyAthI kapela jagatanI sattA kyAMthI hoya ? jyAM sattA ja nathI tyAM
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 sRSTivAda ane Izvara tenA kartAne savAla ja kyAM rahyo ? je ke mUlamAM graMthakAre aMDa zabdano prayoga karI bIjI sRSTinI mAphaka A paNa aMDasRSTi batAvI che paNa TIkAkAra zaMkarAcAryo aMDa zabdano artha brahmAMDa karyo che. brahmAMDa eTale jagata ane jagata te kalpanAmAtra, e hisAbe sRSTi paNa kalpanAmAtra che. krizciyana sRSTi. pahelA divasanI kAryavAhI. Adie deve AkAza tathA pRthvI utpanna kIdhAM. ane pRthvI astavyasta tathA khAlI hatI, ne jalanidhi para aMdhAruM hatuM, ne devane AtmA pANu para hAlato thayo. ane deve kahyuM, ajavALuM thAo, ne ajavALuM thayuM ane deve te ajavALuM joyuM ke te sAruM che, ne deve ajavALuM tathA aMdhArUM judAM pADyAM. ane deve ajavALAne dahADe kahyo ne aMdhArAne rAta kahI. ane sAMja hatI tathA savAra hatI, pahelo divasa. (bAIbala gujarAtIH utpatti. a. 1) bIjA divasanI kAryavAhI. ane deve kahyuM ke pANInI vacce aMtarikSa thAo, ne pANIne pANIthI judAM kare. ane deve aMtarikSa banAvyuM, ne aMtarikSanI taLenAM pANIne aMtarikSanI uparanAM pANIthI judAM kIdhAM, ne tevuM thayuM. ane deve te aMtarikSane AkAza kahyuM. ane sAMja hatI tathA savAra hatI, bIje divasa. (bAgu. utpatti. a. 1) trIjA divasanI kAryavAhI. ane deve kahyuM ke AkAza taLenAM pANI eka jagyAmAM ekaThAM thAo, ne kArI bhUmi dekhavAmAM Ava; ne tevuM thayuM. ane deve karI bhUmine pRthvI kahI, ne ekaThAM thayelAM pANIne samudro kahyo; ne deve
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ krizciyana sRSTi 209 joyuM ke sArUM che. ane deve kahyuM ke dhAsa tathA khIjadAyaka zAka tathA phaLazrRkSa pAtapeAtAnI jAta pramANe phaLadAyaka, jenAM khIja peAtAmAM pRthvI para che, teone pRthvI ugAve ne ema thayuM......... ane sAMja hatI tathA savAra hatI, trIjo divasa. ( khA. gu. utpatti. a. 1) ceAthA divasanI kAryavAhI. ane deve kahyuM ke, rAta dahADA judAM karavA sArU, AkAzanA aMtarikSamAM jyeAtie thAe, ne tee cinho tathA Rtue tathA divase tathA varSone arthe thAo. ane teo pRthvI para ajavALu ApavA sArU AkAzanA aMtarakSamAM jyotie thAo; ne tevuM thayuM. ane deve divasa para amala calAvanArI eka meATI jyeAti ne rAta para amala calAvanArI eka tenAthI nAnI jyeAti, evI e meTI jyAti banAvI, ne tArAone paNa banAvyA. ane deve pRthvI para ajavALuM ApavAne, tathA dahADA tathA rAta para amala calAvavAne, ne ajavALuM tathA aMdhArUM judAM karavAne, AkAzanA aMtarikSamAM teone sthira kIdhAM; ne deve joyuM ke te sArUM che. ane sAMja hatI, tathA savAra hatI, ceAtheA divasa. 14 ( khA. gu. utpatti. a. 1) pAMcamA divasanI kAya vAhI. ane deve kahyuM ke, jIvajantue ne pANI puSkaLa upajAvA, tathA pRthvI paranA AkAzanA aMtarikSamAM pakSIe uDe...ane deve teone AzIrvAda daI ne kahyuM ke, saphaLa thAo, ne vadheA, ne samudramAMnAM pANI bharapUra kare, ne pRthvI upara pakSIo vadheA. ane sAMja hatI tathA savar hatI, pAMcamA divasa. ( yA. gu. utpatti. a. 1)
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 suSTivAda ane Izvara chaThA divasanI kAryavAhI. ane deve kahyuM ke, prANIone potAnI jAta pramANe, eTale grAmapazuo tathA peTe cAlanArAM tathA vanapazuo potapotAnI jAta pramANe teone pRthvI upajAve; ne tevuM thayuM...ane deve kahyuM ke ApaNe pitAnA svarUpa tathA pratimA pramANe mANasane banAvIe; ne teo samudranA mAchalAM para, tathA AkAzanAM pakSIo para, tathA grAmapazuo para, tathA AkhI pRthvI para, tathA pRthvI para peTe cAlanArAM saghaLAM prANIo para amala calAve. ema deve pitAnA svarUpa pramANe mANasane utpanna kIdhuM. teNe teone nara nArI utpanna kIdhAM. ane deve teone AzIrvAda dIdho, ne deve teone kahyuM ke, saphaLa thAo, ane vadho...ane deve kahyuM ke, juo, dareka bIjadAyaka zAka je AkhI pRthvI para che, ne dareka vRkSa jemAM vRkSanAM bIjadAyaka phaLa che, teone meM tamane ApyAM che, teo tamane khorAkane sArU thaze. ane pRthvInuM dareka pazu, tathA AkAzamAMnuM dareka pakSI, tathA pRthvI upara peTe cAlanAruM dareka prANI, jemAM jIvana zvAsa che, teone khorAka sArU meM sarva lIlotarI ApI che; ne tevuM thayuM. ane deve je sarva utpanna kIdhuM te joyuM; ne juo, te uttamottama. ane sAMja hatI tathA savAra hatI, chaTho divasa. (bA. gu. utpatti. a. 1) ane AkAza tathA pRthvI, tathA teonAM sarva sainya purAM thayAM. ane deve pitAnuM je kAma karyuM hatuM te sAtame divase purUM kIdhuM ne pitAnAM sarva karelAM kAmothI sAtame divase te svastha rahyo. ane deve sAtamA divasane AzIrvAda dIdho, ne tene pavitra TherA, kemake temAM deva pitAnAM badhAM utpanna karavAnAM tathA banAvavAnAM kAmathI svastha rahyo. (bA. gu. utpatti. a. 1-2)
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ krizciyana suSTi 211 manuSyanI utpatti. ane yahovAha deve bhUminI mATIthI mANasane banAvyo, ne tenAM naskorAMmAM jIvanane zvAsa kuMka, ne mANasa sajIva prANa thayuM. ane yahovAha deve pUrva tarapha edanamAM eka vADI banAvI ne temAM potAnA banAvelA mANasane rAkhyuM. ane yahovAha deve bhUmimAMthI sarva prakAranAM vRkSa je jovAmAM suMdara tathA khAdhAmAM sArAM che teone, ne vaLI vADInI vacamAM jIvananuM vRkSa, tathA bhaluM bhuMDuM jANavAnuM vRkSa ugAvyAM. ane vADIne pANI pAvA sArU eka nadI edanamAMthI nikaLI, ne tyAMthI putrIne tenA cAra phAMTA thayA. ...ane edanavADI kheDavAne, tathA tenuM rakSaNa karavAne, yahovAha deve te mANasane temAM rAkhyo. ane yahovAha deve te mANasane A hukama Apyo ke, vADInA dareka vRkSa parathI tuM khAyA kara; paNa bhaluMEDuM jANavAnA vRkSa paranuM tAre khAvuM nahi, kemake je divase tuM khAze teja divase tuM maraze ja maraze. ane yahovAha deve kahyuM ke, mANasa ekalo rahe te sAruM nathI; huM tene yogya evI eka sahAyakArI sRjAvIza. ane yahovAha deve khetaranA hareka jAnavarane, tathA AkAzanA hareka pakSIne bhUmimAMthI utpanna kIdhAM; ne te mANasa teonuM nAma zuM pADaze, e jevAne tene tenI pAse lAvyo...ane te mANase sarva grAmapazunAM, tathA AkAzanAM pakSIonAM, tathA sarva vanapazuonAM nAma pADavAM; paNa Adamane egya evI sahAyakArI maLI nahi. ane yahovAha deve Adamane bhara uMghamAM nAMkhe; ne te uMghI gayA, pachI teNe tenI pAMsaLIomAMnI eka laIne tene ThekANe mAMsa bharyuM; ne yahovAha deve je pAMsaLI mANasamAMthI lIdhI hatI, tenI eka strI banAvIne mANasanI pAse lAvyo. ane te mANase kahyuM ke, A mArA hADakAmAMnuM hADakuM ne mArA mAMsamAMnuM mAMsa che; te nArI kahevAze, kemake te naramAMthI lIdhelI che. (bA. gu. utpatti. a. 2)
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 suSTivAda ane Izvara manuSyanuM pApI banavuM ane Izvarane zrApa. have yahovAha devanAM banAvelAM sarva khetaranAM jAnavaro karatAM sarSa dhUrta hato; ne teNe strIne kahyuM ke, zuM deve tamane kharekhara evuM kahyuM che ke, vADInA hareka vRkSa paranuM phaLa tamAre na khAvuM? strIe sapane kahyuM ke, vADInAM vRkSanAM phaLa khAvAnI amane rajA che; paNa deve kahyuM che ke, vADInI vaccenA vRkSanA phaLane tamAre khAvuM ke aDakavuM nahi, rakhe tame bharo. ane sarSe strIne kahyuM ke, tame nahija marazo, kemake deva jANe che ke tame khAze teja divase tamArI AMkho ughaDI jaze, ne tame devanA sarakhA bhaluMEDuM jANanArAM thaze. ane te vRkSanuM phaLa khAvAne vAste sAruM, ne jovAmAM suMdara, ne jJAna ApavAne IcchavAjoga evuM A vRkSa che, te joIne strIe phaLa teDIne khAdhuM, ne tenI sAthe pitAne vara hato tene paNa ApyuM, ne teNe khAdhuM. tyAre te bannenI AMkho ughaDI gaI, ne teoe jANyuM ke ame nAgAM chIe; ne aMjIrInAM pAtarAM sivIne teoe potAne sArU AcchAdana banAvyAM. ane divasane dahADe pahore vADImAM yahovAha deva pharato hato, teno avAja teoe sAMbhaLyo; ne te banne vRkSamAM saMtAI gayAM. ane yahovAha deve Adamane hAMka mArIne kahyuM ke, tuM kyAM che? ne teNe kahyuM ke, meM vADImAM tAro avAja sAMbhaLyo ne huM nAge te mATe bIdhe, ne huM saMtAI gayo. ane teNe kahyuM, tane koNe kahyuM ke tuM nAgo che? je vRkSanuM phaLa khAvAnI manA meM tane kIdhI hatI, zuM, te te khAdhuM che? ane Adame kahyuM ke mArI sAthe rahevA sArU je strI teM mane ApI che teNe mane vRkSa paranuM ApyuM ne meM khAdhuM. ane yahovAha deve strIne kahyuM, A teM zuM kIdhuM che? ne strIe kahyuM ke, sarSe mane bhulAvI, ne meM khAdhuM. ane yahovAha deve sapane kahyuM ke teM kIdhuM che te mATe tuM sarva grAmapazuo tathA vanapazuo karatAM zrApita che; tuM peTe cAlaze, ne
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ krizciyana sRSTi 213 potAnA sarva divasa lagI dhULa khAze; ne tArI ne strInI vacce, tathA tArA saMtAnanI te tenA saMtAnanI vacce huM vera karAvIza, te tArUM mAthuM chuMdaze, ne tuM tenI eDI chuMdaze. strIne teNe kahyuM ke, huM tArA zAka tathA tArA garAdarapaNAnuM du:kha ghaNuMja vadhArIza. tuM duHkhe ALaka jaNaze, ne tuM tArA varane AdhIna thaze, te te tArA para dhaNIpaNuM karaze. ane Adamane teNe kahyuM ke, te tArI vahunI vAta mAnI, ne je saMbaMdhI meM tane AjJA ApI ke, tAre na khAvuM te vRkSanuM phaLa (te) khAdhuM; e sArU tAre lIdhe bhUmi zrApita thaI che; temAMthI tuM peAtAnA AyuSyanA sarva divaseAmAM dukhe khAze; te kAMTA tathA kaMTALA tAre sArU ugAvaze, ne tuM khetaranuM zAka khAze. tuM bhUmimAM pA| jaze tyAMsudhI tuM tArA mhAMne parasevA utArIne roTalI khAze, kemake tuM temAMthI levAyA hatA, ne tuM dhULa che, ne pAche dhULamAM jaze. ane te mANase peAtAnI vahunuM nAma havA ( eTale sajIva) pADayuM, kemake te sa` sajIvanI mA hatI. ane yaheAvAha deve Adama tathA tenI vahune sArU cAmaDAnAM vastra banAvyAM, ne tene paherAvyAM. ( thyA. gu. utpatti a. 3) yaheAvAha ( ra ) ne bhaya. ane yaheAvAha deve kahyuM ke, jue, te mANusa ApaNAmAMnA ekanA sarakhA bhaluMbhuDu' jANanAra thayA che; ne have rakhe te hAtha lAMbe karIne jIvananA vRkSanuM phaLa toDIne khAya ne sadA chave; mATe je bhUmimAMthI tene lIdheA hateA, te kheDavAne yaheAvAha deve edana vADImAMthI tene kADhI mUkyA. ane te mANasane hAMkI kADhIne teNe jIvananA vRkSanI vATane sAcavavA sArU karUkhe tathA cAtarapha karanArI agnirUpI talavAra edanavADInI pUrva gama mUkI. ( khA. gu. utpatti. a. 3)
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 sRSTivAda ane Izvara AdamanI Ayu. deve mANasane utpanna kIdhuM, te divase devanI pratimA pramANe teNe tene banAvyuM; puruSa tathA strI teNe teone utpanna karyA, ne teone AzIrvAda dIdhe, ne teonI utpattine divase teonuM nAma Adama pADayuM. ane Adama ekase trIsa varasano thayo tyAre tene pitAnI pratimA tathA svarUpa pramANe dIkare thayo; ne teNe tenuM nAma zetha pADayuM. ane zethane janma thayA pachI AdamanA divasa AThameM varasa hatAM, ne tene dIkarA dIkarIo thayAM. ane AdamanA sarva dahADA navase trIsa varasa hatAM; ne te marI gayo. (bA. gu. utpatti. a. 5) (AdamanA pAchaLanA varNanathI jaNAya che ke....ane zethanA sarva dahADA 91ra varSa hatAM ane te marI gaye. tenA putra enezanI 905 varSanI AyuSya hatI. tenA putra kenAnanI 10 varSanI, tenA putra mAhalAlaelanI AyuSya 895 varSanI, tenA putra yAredanI 96ra varSanI ane tenA putra hokhanI Ayu 969 varSanI thaI hokhanA prathama putra mayUzelAhanI Ayu 969 varSanI ane bIjA putra lAmekhanI Ayu 777 varSanI thaI. A pramANe AdamanI vaMzAvalI batAvavAmAM Avela che. ane lAmekha 182 varSano thayo tyAre tene dIkare thayo. ane teNe tenuM nAma nuha (eTale visAmo) pAvuM...........pitAnA jamAnAmAM nuha nyAyI tathA sIdhe mANasa hato; ne nuha devanI sAthe cAlate. ane nUhane zema tathA hAma tathA yAphetha e traNa dIkarA thayA. paNa devanI samakSa pRthvI duSTa thaI ne pRthvI julamathI bharapura thaI hatI. ane deve pRthvI para joyuM, ne juo, te duSTa hatI, kemake sarva mANase pRthvI para potAnI cAla duSTa kIdhI hatI. ane deve nuhane kahyuM ke mArI AgaLa sarva jIvana aMta Avyo che, kemake teone lIdhe pRthvI julma bharelI che, ne juo. huM teone pRthvI suddhAM saMhAra karIza. (bA.gu. utpatti. apa-6)
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ krizciyana sRSTi krizciyana stra. AkAzamAM eka rAjyAsana mukAyuM, ne rAjyAsana para beThelA eka hatA; te je beThA hatA te jovAmAM yApisa pASANu tathA lAla sarakhA hatA, te rAjyAsananI AsapAsa medhadhanuSya jovAmAM lIlama sarakhuM hatuM; ane rAjyAsananI AsapAsa ceAvIsa Asane hatAM, te te Asane! para cAvIsa vaDIleA beThelA me' dIThA, jeoe ujaLAM vastra paherelAM hatAM ne jeenAM mAthAM upara seAnAnA mugaTa hatA. ane rAjyAsanamAMthI vijaLIe tathA vANIe tathA garjanAo nikaLatAM hatAM; ne rAjyAsananI AgaLa agninA sAta dIvA maLatA hatA, te devanA sAta AtmA che. ane rAjyAsananI AgaLa sphaTikanA jevA caLakatA samudra hatA, ne rAjyAsananI madhye tathA rAjyAsananI AsapAsa AgaLa pAchaLa AMkhe bharelA evA cAra prANI hatA. ane pahelA prANI siMhanA jevA, ne bIjo prANI vAcharaDA jevA hatA, ne trIjA prANIne mANasanA sarakhuM mhAM hatuM, ne ceAtheA prANI uDatA garUDanA sarakhA hatA. ane te cAra prANIomAMnA darekane cha cha pAMkha hatI, ne AsapAsa tathA mAMhethI AMkhe bharelA hatA, te te pavitra pavitra pavitra prabhudeva, sava sama, je hatA, te che, AvavAnA che, ema kahetAM teo rAta dahADA visAmeA letA nathI. ane rAjyAsana para beTheleA, je sadA sa kALa sudhI jIvatA che, tene bhajaze, te peAtAnA mugaTa rAjyAsana AgaLa nAkhIne kaheze ke, e amArA prabhu tathA deva, mahimA tathA mAna tathA parAkrama pAmavAne tuM lAyaka che, kemake te sa` utpanna kIdhAM, ne tArI IcchAnA kAraNathI te hatAM, ne utpanna thayAM..........ane rAjyAsananI tathA cAra prANIonI vacamAM tathA vaDIDhDhAnI vacamAM mArI nAkhelAnA jevuM eka halavAna ubhuM raheluM meM dIThuM; ne tene sAta zIMgaDAM tathA sAta AMkha hatI; e (AMkhA) devanA sAta AtmA 215
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 suSTivAda ane Izvara che, je AkhI pRthvImAM mekalelA che. ane teNe jaIne rAjyasana para beThelAnA jamaNA hAthamAMthI te (pustaka) lIdhuM. ane jyAre te pustaka lIdhuM, tyAre cAra prANIo tathA 24 vaDIlo halavAnanI AgaLa paDyA; ne harekane viNA tathA dhUpe bharelA senAnA pyAlAM hatAM. te dhUpa pavitranI prArthanAo che. ane teoe navuM kIrtana gAtAM kahyuM ke, tuM pustaka levAne tathA tenI mudrA ughADavAne lAyaka che, kemake tuM mArI naMkhA hatA ne te pitAne teMhIe, devane sArU sarva kuLa tathA bhASA tathA loka tathA dezomAMnA vecAtA lIdhA che; ne amArA devane sArU temane rAjya tathA yAjake kIdhA che, ne teo pRthvI para rAjya kare che. ane meM joyuM, ane rAjyasana tathA prANIo tathA vaDIlonI AsapAsa meM ghaNuM dUtanI vANI sAMbhaLI. ane teonI gaNatrI kroDenA koDanI ne lAkhonA lAkhanI hatI. teoe meTe sAde kahyuM ke je halavAna mArI naMkhAyuM hatuM te parAkrama tathA saMpata tathA jJAna tathA sAmarthya tathA bhAna tathA mahilA tathA stuti pAmavA lAyaka che. ane hareka utpanna kareluM je AkAzamAM tathA pRthvI para tathA pRthvInI taLe tathA samudramAM che, vaLI teomAMnAM saghaLAM je che teone ema kahetAM meM sAMbhaLyAM ke, rAjyasana para je beThele che tene tathA halavAnane, stuti tathA mAna tathA mahimA tathA baLa sadA sarva kALa sudhI thAo. tyAre cAre prANIe kahyuM, Amena; ne vaDIloe page paDIne tenuM bhajana kIdhuM. (bA. gu. prakaTIkaraNa a. 4-5) nekI-badIne InsApha ane jyAre mANasane dIkare pitAnA mahinAmAM sarva pavitra dUto suddhAM Avaze, tyAre te pitAnA mahimAnA rAjyasana para besaze. ane sarva loka tenI AgaLa ekaThA karAze. ane jema gheTAMpAlaka gheTAne bakarAMthI judAM pADe che, tema te teone eka bIjAthI judA pADaze. ane gheTane te pitAne jamaNe hAthe, paNa bakarAne DAbe hAthe
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ krizciyana sRSTi 217 rAkhaze. tyAre rAjA peAtAnI jamaNI taraphanAte kaheze ke, mArA ApanA AzIrvAditA, tame AveA, je rAjya jagatanA pAyA nAkhyA agAu tamAre sArU taiyAra kIdheluM che, tene vArasA le. kemake huM bhUkhyA hatA, tyAre tame mane khAvAnuM ApyuM; huM tarasyA hatA tyAre tame mane (pANI) pAyuM; huM pArakA hatA, tyAre tame mane parANe rAkhyA; huM nAgA hatA, tyAre tame mane vastra paherAvyAM; huM mAM| hatA tyAre tame mane jovA AvyA; huM kaMdamAM hatA, tyAre tame mArI pAse AvyA. tyAre nyAyIe tene uttara detAM kaheze ke, prabhu, yAre ame tane bhUkhyo dekhIne khavADayu, athavA tarasyA dekhIne (pANI) pAyuM? ne kyAre ame tane pArakA dekhIne parANA rAkhyA, athavA nAge! dekhIne vastra paherAvyAM? ane kyAre ame tane mAMde athavA kedamAM joI netArI pAse AvyA ? tyAre rAjA uttara detAM temane kaheze huM tamane khacita kahuM chuM ke, A mArA bhAI emAMnA bahu nAnAemAMthI ekane tame te kIdhuM eTale mane kIdhuM. pachI DAbI taraphanAMone paNa te kaheze ke, e zApitA, je saCkAlika agni zetAna tathA tenA dUtAne sArU taiyAra kIdhele che, temAM tame mArI AgaLathI jAe. kemake huM bhUkhyA hatA paNa tame mane khAvAnuM ApyuM nahi; huM tarasyA hatA, paNa tame mane (pANI) pAyuM nahi; (ItyAdi pUrvavat )...... huM tamane cita kahuM chuM ke, A bahu nAnAemAMthI ekane tame te kIdhuM nahi, eTale mane kIdhuM nahi; ane tee sava kAlika zAsanamAM jaze, paNa nyAyIe sa kAlika jIvanamAM (jaze). (mAtthI pu. a. 25) ane je sAta dUtanI pAse te sAta pyAlAM hatAM, teomAMne eka ALye, te teNe mArI sAthe kheAlatAM kahyuM ke, Ava, ne je meTI vezyA ghaNA pANI para beThelI che, teneA daMDa huM tane dekhADIza. tenI sAthe pRthvInA rAjAoe vyabhicAra kIdhA che, ne tenA vyabhicAranA drAkSarasathI pRthvInA rahenArA chAkaTA (matavAlA) thayA. ane
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 sRSTivAda ane Izvara te mane AtmAe araNyamAM laI gaye; ne eka kiramajI raMganA zvApada para eka bAyaDI beThelI meM dIThI; te zvApada durbhASaNanA. nAmathI bhareluM, ne tene sAta mAthAM ne dasa zIMgaDAM hatAMane je dasa ziMgaDA tathA zvApada teM dIThAM teo te vezyAne TheSa karaze, ne tene tajelI tathA nAgI karaze, ne tenuM mAMsa khAze, ne AgaLathI tene bALI nAkhaze. kemake deve teonA manamAM evuM mUkyuM che ke teo tenI IcchA purI kare......... ane AkAzamAMthI bIjI eka vANI ema kahetI meM sAMbhaLI ke o mArA leka, temAMthI nikaLo, e mATe ke tame tenA pApanA bhAgIA na thAo, ne tenA arthamAMnuM kaMI na pAmo........e mATe eka dahADAmAM tenA anartho eTale maraNa tathA kheda tathA dukALa Avaze, ne te agnithI bALI nAkhaze; kemake prabhudeva jeNe tene nyAya kIdhe, te samartha che........... (bA. gu. prakaTIkaraNa a. 17-18) ane meM eka dUta AkAzathI utarate dIThe, jenI pAse uDANanI kuMcI hatI, ne jenA hAthamAM moTI sAMkaLa hatI. ane teNe ajagara je gharaDe sarpa, baTTo mukanAra tathA zetAna che, tene pakaDyo, ne hajAra varSa lagI tene bAMdhyo, ne teNe tene uMDANamAM pheMkIne te baMdha kIdhuM, ne te para mudrA kIdhI, e mATe ke te hajAra varSa purAM thatAM sudhI te pharI videzIone na bhulAve;........ ane jyAre te hajAra varSa thaI cukaze, tyAre zetAna tenA baMdhanathI choDAze, ne te pRthvI paranA cAre khuNAmAMnA lokane goga tathA mAgagane bhulAvavAne tathA laDAIne sArU teone ekaThA karavAne nikaLI Avaze; teonI gaNatrI samudranI retI sarakhI che......ane zetAna jeNe teone bhulAvyA, te agni tathA gaMdhakanI khAImAM, jyAM sthApada tathA juThe. bhaviSyavAdI che, tyAM pheMkAyo; ne rAta-divasa sadA sarvakALa sudhI teo pIDA pAmaze. (bA. gu. prakaTIkaraNa a. 22}
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ krizciyana sRSTi 219 vidharmIo pratye yahAvAhanA kApa ane tenuM la. paNa jo tame mArUM nahi sAMbhaLeA, ne A sava AjJAe nAMha pALeA; ne jo tame mArA vidhiene tuccha karaze!, te je tamArA jIva mArAM nyAya mRtyAne kaMTALaze, ke jethI karIne mArI sava AjJAone tame nahi pALeA, paNa bhAreA karAra teADaze; te huM paNa tamane Ama karIza. huM tamArA upara dhAstI lAvIza, eTale kSaya tathA tAva ke jethI tamArI AMkheA kSINa thaze, ne tamArAM hRdaya jhuraze; te tame tamArAM bI vRthA vAvazeA, kemake tamArA zatrue tenI (upaja) khAI jaze. ane huM tamArI virUddha mArUM mukha rAkhIza, ne tame tamArA zatruonI AgaLa mAryAM jazeA; jee tamArA dveSa kare che, teo tamArA upara rAjya karaze; ne kAi tamArI pachavADe lAgele| na chatAM tame nAmaze. ane e badhuM chatAM jo tame mArUM nahi sAMbhaLe, te huM tamane tamArAM pApane lIdhe sAtagaNI vadhAre zikSA karIza. ane huM tamArA sAmarthyane gava teADIza; ne huM tamArA AkAzane leADhAnA jevuM, te tamArI bhUmine pittaLanA jevI karIza. ane tamArI zakti vya vaparAze; kemake tamArI bhUmi peAtAnI upaja nahi Apaze...ane huM tamArA madhye jaMgalI zvApade| meAkalIza, ke je tamArI pAsethI tamArAM che!karAMne chInavI leze,...ane huM tamArA upara talavAra lAvIza, ke je (tADelA) karArane badaleA leze; ne tame peAtAnAM nagareAmAM ekaThA thaze, tyAre huM tamArAmAM marI meAkalIza; ne tame zatruonA hAthamAM soMpAi jaze....ane jo tame ATaluM adhuM chatAM mArUM nahi sAMbhaLeA, paNa mArI virUddha cAlazeA; te huM kApe karIne tamArI viruSha cAlIza; ne huM tamArAM pApane lIdhe sAtagaNI zikSA tamane karIza. ane tame peAtAnA dIkarAonuM mAMsa khAzA, ne peAtAnI dIkarIonuM mAMsa khAzo. ane huM tamArA pata paranAM devasthAne pADI nAkhIza, te tamArI sUyamUrtione kApI
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 sRSTivAda ane izvara nAkhIza, ne tamArI putaLIonAM muDadAM para tamArAM muDadAM nAkhIza; ne mArA jIva tamane kaMTALaze. ane huM tamArAM nagarAne verAna karIza, ne tamArA pavitra sthAna ujjaDa karIza; te tamArI sugaMdhI vastuonA suvAsa huM nahi sudhIza. ane huM dezane ujjaDa karIza, ane tamArA zatruo je temAM raheze teo e joI ne vismita thaze. ane tamane videzIemAM vikherI nAkhIza, te tamArI pachavADe taravAra tANIza; te tamArA deza ujjaDa thaze, te tamArAM nagare verAna thaze. ( khA. gu. levIya a. 26) tathA tArI suvAnI tyAre yahevADe musAne kahyuM ke, kAnanI pAse jaine tene kahe ke, caheAvAha ema kahe che ke mArA leAkane mArI sevA karavA mATe javA de. ane jo tuM temane javA devAnI nA pADaze, teA, jo, huM tArA dezanI sarvAM sImAemAM deDakAMne mAra ANIza, ane nadI deDakAMthI khadakhadaze; te tee caDhI AvIne tArA gharamAM eraDImAM tathA tArA bichAnA upara tathA tArA sevAnA dharamAM tathA tArI prajA upara tathA tArA culAomAM tathA tArI katharoTamAM Avaze. ane te deDakAM tArA upara tathA tArI prajA upara tathA tArA sarva sevakA upara caDhI Avaze....(hAnane yahAvAnA hukama thavAthI) ane hArUne potAno hAtha misaranA pANI upara lAMkheA karyo; ne deDakAMe nikaLI AvIne misara dezane DhAMkI kADhayo....yahAvAha kahe che ke, mArA leAkAne mArI sevA karavA mATe javA de, kemake je tuM mArA leAkane javA niha deze to, jo, huM tArA upara tathA tArA sevakA upara tathA tArI prajA upara tathA tArAM ghareAmAM mAMkhA mekalIza. ane misarInAM ghara tatha! je bhoMya para teo AvelAM che te paNa mAMkhAnAM TeALAMthI bharAI jaze....kAlasudhImAM e cinha thaze. ane yaheAvADe e pramANe karyuM....ane yaheAvAhe musAne kahyuM, hArnanI hajuramAM jaI te tene kahe ke...mArA leAkeAne mArI sevA karavA javA de..hajI paNa temane
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ krizciyana aSTi 221 rokI rAkhaze to, je, khetaramAMnAM tArAM pazuo upara, eTale ghoDAM upara, tathA gadheDAM upara, tathA uMTa upara tathA DheraDhAMka upara tathA gheTAM bakarAM upara yahovAhane hAtha Avyo jANaje, bahu bhAre marakI (Avaze)...yahovAha A dezamAM e kArya kAle karaze. ane tene bIje divase yahovAhe te pramANe kIdhuM. (bA. gu. nirgamana. a. 8-9) ekalA yahovAha vinA bIjA koI devane yajJa karanArane pure saMhAra karAya. (bA. gu. nirgamana a. 22 ) ane yahovAhe musAne kahyuM, meM A lokane joyA che, ne je, te haThIlA leka che. mAre krodha teo para tape, ne huM teono saMhAra karuM, mATe mane aTakAvIza mA; ne huM tane meTI dezajAti karIza. ane musAe potAnA deva yahovAhanI vinaMti karIne kahyuM, he yahavAha, tArA je lokone tuM moTA parAkrama vaDe tathA balavAna hAthe misara dezamAMthI kADhI lAvyo che, teo virUddha tAre krodha kema tape che?......tArA baLatA krodhathI pharaka ne tArA loka para Aphata lAvavAne IrAdo pherava... ane je Aphata potAnA leka para lAvavAnuM yahovAhe kahyuM hatuM te viSe teNe mana pheravyuM. (bA. gu. nirgamana a. 32) 1 yahovAhanI asavajJatA. jyAre tame potAnA dezamAM tamArA upara julma karanAra zatruenI sAmA yuddha karavA jAo tyAre bhayasUcaka raNazIMgaDAM vagADe. ne yahovAha tamArA devanI hajuramAM tamAruM smaraNa karavAmAM Avaze ne tame potAnA zatruothI bacavA pAmazo.........huM yahovAha tamAre deva chuM. (bA. gu. gaNanA a. 10) tyAre yahovAhanuM vacana zamuelanI pAse e pramANe AvyuM ke meM zAulane rAjA TharAvyo che, e viSe mane anutApa thAya che. (bA. gu. zamuela pahelI. a. 15)
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 suSTivAda ane Izvara pragaTa karAya. 1 yahovAhanI AmaprazaMsA. e mATe ke tuM jANe ke, AkhI pRthvImAM mArA jevo kaI nathI. kemake atyArasudhImAM meM mAre hAtha laMbAvIne tArA upara tathA tArI prajA upara marakIno bhAra Apyo hota, te tuM bhUmi uparathI naSTa thAta, paNa nize meM tane e mATe nibhAvI rAkhe che, ke huM tane mAruM sAmarthya dekhADuM, ane AkhI pRthvI upara mAruM nAma | (gu. bA. nirgamana a. 9) kemake meM tenuM hRdaya tathA tenA sevakonAM hadaya haThIlAM kIdhAM che, e sArU ke huM A mArAM cinho teonI madhye dekhADuM; ane e sArU ke je kAmo meM misara upara kIdhAM che, ne je cinho meM teo madhye kIdhAM che, te tuM tArA dIkarAne tathA tArA dIkarAnA dIkarAne kahI saMbhaLAve; ke tame jANe ke huM yahovAha chuM. (bA. gu. nirgamana a. 10) yahovAha mATe pazu pakSIonuM balidAna. ane yahovAhe musAne bolAvIne mulAkAta maMDapamAMthI tenI sAthe khelatAM kahyuM ke, IsrAela putrone ema kahe ke, jyAre tamArAmane koI mANasa yahovAhane arpaNa caDhAve tyAre te arpaNa pazumAMnuM eTale DheramAMnuM, tathA gheTAM bakarAMmAMnuM, tamAre caDhAvavuM.. ane je yahovAhane sArU tenuM arpaNa dahanIyArpaNane mATe pakSIonuM hoya, te te halAonuM ke kabutaranAM baccAMnuM arpaNa caDhAve. ane yAjaka tene vedI pAse lAvIne tenI muMDI maraDI nAMkhe, ne vedI para tenuM dahana kare; ne tenuM rakta vedInI bAjue nigaLI javA de. ane tene poTa mela suddhAM kADhI laIne vedInI pUrva bAjue rAkha nAMkhavAnI jagyAe pheMkI de. ane tene pAMkho pAse cIre, paNa be bhAga pADI na de ne yAjaka vedI paranA agni paranAM lAkaDAM para tenuM dahana kare, te yahovAhane sArU suvAsika dahanIyArpaNa eTale hoyajJa che. (bA. gu. levIya pu. 3 a. 1)
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ krizciyana sRSTi krizciyana phirastA (yamatA). ane jyAre halavAne te sAta mudrAmAMnI ekane brADI tyAre meM joyuM, ne cAra prANImAMnA ekanuM meM sAMbhaLyuM, jANe garjanAne avAja thatA heAya tevI rIte (teNe) kahyuM ke, Ava. ane meM joyuM, ne juo, eka sapheda dhADA hatA, ne te para je beThelA hatA tenI pAse dhanuSya hatuM, ne tene mugaTa apAya, ne te jItatA tathA jItavA sArU nIkaLyA. 223 ane teNe khIjI mudrA udhADI, tyAre meM bIjA prANIne e kahetA sAMbhaLyA ke, Ava. tyAre bIjo eka lAla gheADeA nIkaLye, ne te para je kheDeleA hatA tene pRthvI parathI zAMti laI levAnuM (sAmarthya ) apAyuM hatuM, ane e mATe ke teo eka bIjAne mArI nAMkhe; ne tene meTI taravAra apAI. ane jyAre teNe trIjI mudrA ughADI, tyAre meM trIjA prANIne kahetA sAMbhaLyA ke, Ava. tyAre meM joyuM, ne jue, eka kALA gheADeA, ne te para je beTheleA hateA tenA hAthamAM trAjavAM hatAM. ane cAra prANIonI vacamAM me eka vANI ema kahetI sAMbhaLI ke, pAvale zera ghauM, ne pAvaDhe traNa zera java; paNa tela tathA drAkSarasa tuM na bigADa. ane jyAre teNe cethI mudrA udhADI, tyAre me` ceAthA prANInI vANI ema kahetI sAMbhaLI ke, Ava. ane meM joyuM, te juo, prIkA raMganA eka dhADeA, te te para je beThelA hatA tenuM nAma maraNa, ne tenI sAthe hArDasa pAchaLa cAlatuM hatuM; te taravAre tathA dukALe tathA maraNe tathA pRthvInAM zvApade e karIne jagatamAMnA ceAthA hissAne mArI nAMkhavAne adhikAra temane apAyeA hatA. ane jyAre teNe pAMcamI mudrA ughADI, tyAre devanI vAtane lIdhe tathA pAte je sAkSI rAkhI hatI tene lIdhe mArI nakhAyelAnA AtmA meM vedA taLe dIThA. ane teoe meTA dhAMTA kADhIne kahyuM
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 suSTivAda ane Izvara ke, o svAmI, pavitra tathA satya, IsApha karAvavAnuM tathA pRthvI paranA rahenArAo pAsethI amArA lohIne badalo levAnuM kyAM sudhI nahi karIza ? (bA. gu. prakaTIkaraNa. a. 6) krizciyana pralaya. ane jyAre teNe chaThThI mudrA ughADI tyAre meM joyuM, ne me dharatIkaMpAre thayo, ne sUrya nimALAnA kAmaLA je kALo thayo, ne tamAma caMdra lohI jevo thayo, ne jema moTA pavanathI halAvAelI aMjIrInAM kAcAM phaLa paDe che, tema AkAzamAMnA tArAo pRthvI para paDyA. ane AkAza lapeTelA oLIAnI peThe TaLI gayuM, ne hareka pahADa tathA beTa potapotAne ThAmethI khaseDAyA; ne jagatanA rAjAo tathA moTA mANasa tathA senApatio tathA dhanavanta tathA parAkramIe tathA hareka dAsa tathA svataMtra, eo khomAM tathA pahADonA pattharamAM saMtAI gayA; ne eoe pahADone tathA pattharane kahyuM ke, tame ama para paDe, ne rAjyasana para beThelAnA moM AgaLathI tathA halavAnanA kepathI amane saMtADe, kemake teonA kepano mATe dahADe Avyo che, ne koNathI ubhuM rahevAya ?.....ane e pachI, meM cAra dUtane pRthvInA cAra khUNA upara ubhA rahelA dIThA; ne teoe pRthvInA cAra pavanane evI rIte pakaDI rAkhyA hatA ke, pRthvI para athavA samudra para athavA koI jhADa para pavana na vAya. ane meM bIjA dUtane ugamaNathI caDhata dIThe, ne tenI pAse jIvatA devanI mudrA hatI.......ane teNe mane kahyuM, jeo meTI vipattimAMthI AvyA teo e che; ne teoe pitAnAM vastra dhoyAM, ne halavAnanA lohImAM ujaLAM kIdhAM. e mATe teo devanA rAjyasananI AgaLa che......je halavAna rAjyasananI maLe che, te teone pALaka thaze. ane jyAre teNe sAtamI mudrA ughADI, tyAre Azare eka ghaDI sudhI AkAzamAM mauna thayuM. ane devanI AgaLa je sAta dUta ubhA rahe
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ krizciyana sRSTi che teone meM dIThA, ne teone sAta raNazIMgaDAM apAyAM......ane je sAta dUtanI pAse sAta raNazIMgaDAM hatAM te vagADavA sArU taiyAra thayA. pahelAe vagADayuM, ne leAhIe bheLelAM karAM tathA Aga thayAM, ne pRthvI para pheMkAyAM ne pRthvIne trIjo bhAga baLI gayeA, te jhADeAne trIjo bhAga baLI gayA, te dareka lIleA rApa baLI gayeA. 225 ane bIjA dUte vagADayuM, tyAre AgathI baLatA meATA pahADanA jevuM kaMI samudramAM pheMkAyuM, ne samudranA trIjo bhAga leADI thayA, ne samudramAMnAM prANIo jeemAM jIva hatA teone trIjo bhAga mue, ne vahANAne trIjo bhAga nAza pAmyA. ane trIjA dUte vagADayuM, ne dIvAnA jevA baLatA eka meTA tArA AkAzamAMthI paDyo, ne te nadIonA trIjA bhAga para tathA pANInA jharAo para paDayo. ane te tArAnuM nAma kaDavAdaunA kahevAya che, ne pANIne trIjo bhAga kaDavAdaunArUpa thayA, ne pANIthI ghaNAM mANasA marI gayAM, kAraNake te kaDavAM thayAM hatAM. ane ceAthA dUte vagADayuM, tyAre sUryane trIjo bhAga tathA cadranA trIjo bhAga tathA tArAone trIjo bhAga marAyeA, e mATe ke tene trIjo bhAga aMdhakArarUpa thAya, te divasane trIjo bhAga, tema ja rAtane trIjo bhAga prakAzarahita thAya. ane meM joyuM ne aMtarikSamAM eka uDatA garUDane meATI vANIe ema kahetA sAMbhaLyo ke, je khIjA traNa dUte vagADavAnA che, teonAM raNazIMgaDAMnA khAkI rahelA nAne lIdhe pRthvI paranA rahenArAone aseAsa, aksAsa, aksAsa. ane pAMcamA dUte vagADayuM, tyAre meM eka tArA AkAzathI pRthvI para paDeaA dI; ne tene uMDANanA khADAnI kuMcI apAI. ane teNe uMDANunA khADAne udhADayo, ne meATI bhaThThInA dhumADA jevA khADAmAMthI dhumADA nIkaLye, te khADAnA dhumADAthI sUrya tathA 15
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 suSTivAda ane Izvara vAtAvaraNa aMdharAyAM. ane dhumADAmAMthI tIDa nIkaLIne pRthvI para AvyAM, ne jema pRthvI paranA vIMchuone adhikAra che tema teone adhikAra apAya; ne teone evuM kahevAyuM hatuM ke, pRthvInA ghAsane tathA ke lilotarI tathA kaI jhADane upadrava na kare, paNa je mANasonA kapALa para devanI mudrA nathI eone upadrava karo. ane teone evuM apAyuM ke ene mArI nAkhe nahi, paNa pAMca mahinA sudhI eo pIDA pAme; ne vIMchu jyAre mANasane DaMkha mAre che te vAranI pIDA pramANe eonI pIDA hatI. ane te dahADAomAM mANase maraNa zodhaze paNa pAmazeja nahi. ne teo bharavA bahu cahAze paNa bharaNa teo pAsethI nAsaze. ane te tIDonA AkAra laDAIne sArU taiyAra kIdhelA ghaDAonA jevA hatA ne teonAM mAthAM para jANe ke sonAnA jevA mugaTa hatA, ne teonAM heDAM mANasonAM heDAM jevAM hatAM; ne teonA nimALA (bAla) bAyaDInA nimALA jevA, ne teonA dAMta siMhanA dAMta jevA hatA; ne teone loDhAnAM bakhtara jevAM bakhtara hatAM; ne teonI pAMkhone avAja laDAImAM deDatA ghaNuM gheDAnA rathanA avAja sarakho hatA. ane vIMchuonA sarakhI teonI puMchaDI che, ne DaMkha paNa che, ne pAMca mahinA sudhI mANasane upadrava karavAne teonI puMchaDIomAM adhikAra che. ane uMDANano je dUta te teo para rAjA che; tenuM nAma hebrI bhASAmAM abAdhena, paNa helenI bhASAmAM tenuM nAma Apona (eTale vinAzaka) che. pahelo saMtApa thaI gayo che, juo, have pachI bIjA be saMtApa Ave che. ane chaThThA dUte vagADyuM, tyAre devanI sanmukhanI senAnI vedInAM zIMgaDAMmAMthI meM eka vANI sAMbhaLI; teNe je chaThThA dUtanI pAse raNazIMgaDuM hatuM tene kahyuM ke, mahA nadI krAta para je cAra
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ krizciyana sRSTi 227 dUta bAMdhelA che teone choDa. ane je cAra dUta ghaDI tathA divasa tathA mahinA tathA varasane sArU taiyAra thayelA hatA teo cheDAyA e mATe ke teo mANasonA trIjA bhAgane mArI nAkhe. ane savArenI phejonI gaNatrI vIsa karoDa hatI, teonI saMkhyA meM sAMbhaLI. ane AvI rIte darzanamAM meM ghaDAone tathA teo paranA besanArAone dIThA. teeAnAM bakhtara agniraMgI tathA jAmberaMgI tathA gaMdhakaraMgI hatAM. ane e ghoDAonAM mAthAM siMhonAM mAthAM jevAM che, ne teonAM heDAMmAMthI Aga tathA dhumADo tathA gaMdhaka nIkaLe che. e traNa anarthathI, eTale Aga tathA dhumADe tathA gaMdhaka je teonAM moDAmAMthI nIkaLyAM, teothI mANasono trIjo bhAga bhArI naMkhAyo........paNa sAtamA dUtanI vANInA dahADAomAM, eTale jyAre te vagADavA lAgaze tyAre devane marma, jema teNe pitAnA dAsane, eTale bhaviSyavAdIone jaNavyo, tema saMpUrNa thAya che. ane eka moTI vANuM maMdiramAMthI meM sAMbhaLI, teNe sAta dUtane ema kahyuM ke, tame jAo ne devanA kopanAM sAta yAlAM pRthvI para reDe. ane pahela dUta gayo, ne teNe pitAnuM pyAluM pRthvI para reDyuM, ne je mANaso zvApadanI nizAnI rAkhatAM hatAM ne tenI mUrtine bhajatAM hatAM, teo para kharAba tathA duHkhadAyaka ghAruM (kapheluM) thayuM. ane bIjAe potAnuM pyAluM samudrapara reDyuM, ne te muDadAnA lohI sarakhe thaye, ne hareka jIvato prANuM je samudramAM hato te marI gayo. ane trIjAe potAnuM pyAluM nadIo para tathA pANInA jharAo para reDayuM, ne teo lohI thayAM. ane pANunA dUtane ema belatAM meM sAMbhaLyo ke, o pavitra, je che ne have, tuM nyAyI che, kemake evo nyAya teM kIdhe che; kAraNa ke teoe tArA pavitranuM tathA bhaviSyavAdIonuM lehI vahevaDAvyuM, ne teM teone lohI pIvAne tame jAo ne devanA pitA , teNe sAta para reDe. ane
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 sRSTivAda ane izvara ApyuM che; teo lAyaka che. ane vedImAMthI bIjAne ema kahetAM meM sAMbhaLyeA ke, hA, e sarvasamartha prabhu deva, tArA InsApha satya tathA nyAyI che. ane ceAthAe peAtAnuM pyAluM sUraja para reDayuM; te AgathI mANasAne bALI nAMkhavAnuM tene apAyuM; ne mANasa mATI AMcathI dAjhayAM, te deva jene A anarthI para adhikAra che, tenA nAmanuM durbhApaNa kIdhuM, ne teoe tene mahimA ApavA sArU pazcAttApa kIdhA nahi. ane pAMcamAe peAtAnuM pyAluM zrApadanA rAjyAsana para reDayuM; te tenA rAjya para aMdhArUM thaI gayuM; te teoe pIDAne lIdhe peAtAnI jIbheAne karaDI, ne peAtAnI pIDAone lIdhe tathA peAtAnAM dhArAM (kaphAlA) ne lIdhe AkAzanA devanuM durbhASaNa kIdhuM; ne teoe pAtAnAM kAme saMbaMdhI pazcAttApa kIdhA nahi. ane chaThThAe peAtAnuM pyAluM mATI nadI eTale krAta para reDavu, ne tenuM pANI sukAI gayuM............... ane sAtamAe peAtAnuM pyAluM vAtAvaraNamAM reDayuM, ne (AkAzanA) maMdiranA rAjyAsanamAMthI mATI vANI ema kahetI nIkaLI ke, thai rahyuM; ne vijaLIe tathA vANIe tathA garjanAe thayAM; te vaLI meATA dharatIka pArA thayA evA bhayaMkara tathA evA meTA ke mANasA pRthvI para utpanna thayAM tyArathI enA jevA thayA na hatA. ane meTA nagaranA traNa bhAga thayA, ne dezAnAM nagarA paDacAM; te meTA JAmeaAnanI yAda devane AvI, e mATe ke peAtAnA sakhata ApanA drAkSarasanuM pyAluM tene Ape. ane hareka eTa nAThA, te pahADAne patA lAgyA nahi. ane meTAM karAM Azare eka eka manAM, AkAzathI mANasA para paDavAM, te karAMnA anane lIdhe mANasAe devanuM durbhASaNa kIdhuM kemake teno anartha atizaya mATe che. (kha. gu. prakaTIkaraNa a. 6-7-8-9-10-16)
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ krizciyana sRSTi 229 navIna sRSTi-nimaNuM ane navuM AkAza tathA navI pRthvI meM dIThAM, kemake paheluM AkAza tathA pahelI pRthvI jatAM rahelAM che; ne samudra sadAne mATe lepa thayo che. ane meM pavitra nagara, navuM yarUzAlema, devanI pAsethI AkAzathI utaratuM dIThuM, ne jema kanyA pitAnA varane sArU zRMgArelI hoya tema te taiyAra kIdheluM hatuM......temAM devano mahimA hato, ne tenuM teja ati mUlyavAna pASANu jevuM eTale yAsapisa pASANa je sphaTika pramANe nirmaLa hoya che, enA jevuM hatuM.......ane nagarano rasto cokhA senAno nirmaLa kAcanA jevo hato.........ane nagaramAM sUrya ke caMdra prakAza kare evI jarUra nathI, kemake devanA mahimAe tene prakAzita kIdhuM che, ne halavAna tene dIvo che...ane divase tenA daravAjA kadI baMdha nahi thaze, kemake tyAM rAta paDaze nahi...........ane nadInA be kinArA para jIvananuM jhADa hatuM, jene bAra prakAranAM phaLa lAgatAM hatAM....... ane tyAM koI zApa kadI thanAra nathI, paNa temAM devanuM tathA halavAnanuM rAjyasana thaze... ane pharIthI rAta paDaze nahi; ne teone dIvAnA athavA sUryanA prakAzanI jarUra nathI, kemake prabhu deva teo para prakAza karaze, ne teo sadA sarvakALa sudhI rAjya karaze. (bA. gu. prakaTIkaraNa a. 21-22) navI sRSTi upara IzvaranI kRpA. ane rAjyasanathI moTI vANI ema kahetI meM sAMbhaLI ke, juo, devane maMDapa mANasonI pAse che, ne te teonI sAthe vasaze, ne teo tenA loke thaze, ne deva pite teonI sAthe rahIne teono deva thaze. ane te tenI AMkhomAMnuM hareka AMsu lohI nAMkhaze; ne maraNa pharI thanAra nathI; ne zoka ke raDavuM ke kaSTa pharI thanAra nathI; prathamanI vAto jatI rahelI che. (bA. gu. prakaTIkaraNa a. 21)
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane Izvara muslima sRSTi. khudA teja che ke jeNe pRthvImAM je saghaLuM che te tamAre mATe pedA karyuM che. pachI teNe AkAza upara sattA phelAvI (pedA karavA. dhAryuM). pachI teNe sAta AkAze banAvyAM; ane te sarva cIja jANanAra che. (gujarAtI kurAna pra2 suratula-bakarA A. ra9) te savAranA paroDhIyAne udaya karanAra che ane teNa rAtrIne visAmAnI jagyA banAvI che ane sUrya ane caMdrane vakhatanI gaNatarI mATe pedA karyA che; A zaktimAna (ane) dAnA (khudAnI) racanA che. ane khudA teja che ke jeNe tamAre mATe tArA banAvyA che ke je vaDe tame jamIna ane samudranA aMdhArAmAM raste zedhI kADhe. kharekhara je kema jANe che tene mATe ame nizAnIonuM vigatavAra varNana ApyuM che. (gu ku. pra. 6 suratala-anaAma A. 97-98) kharekhara tamAro paravaradagAra allAha teja che ke jeNe AkAza ane pRthvI cha divasamAM pedA karyA. pachI teNe arza (pedA karavA)ne kada karyo. khudA divasane rAta vaDe DhAMkI de che, te tenI pAchaLa utAvaLI doDatI Ave che, ane sUrya ane caMdra ane tArAo tenA hekamane AdhIna thaelA che. jANe, pedA karavAnuM ane hekama tenAja che. ...ane khudA teja che ke je pavanane sArA samAcAra ApanAra tarIke pitAnI dayA (varasAda) agAu mokalI Ape che, chevaTe jyAre te bhAre vAdaLAMne uMcakI laI jAya che, tyAre tene ame muelA (sukAI gayelA) deza bhaNI hAMkIe chIe. pachI temAMthI ame pANI nIce mekalIe chIe.....A pramANe ame muelAne sajIvane karI bahAra lAvIe chIe ke kadAca tame zikhAmaNa . | (gu. ku. pra. 7 surola-aarapha A. 54-57)
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ E muslima sRSTi 231 kharekhara tamArA paravara degAra allAha che ke jeNe AkAza ane pRthvI cha divasamAM pedA karyo. pachI teNe arza upara pitAnI sattA phelAvI, te sRSTinAM kAma calAve che...............kharekhara te sRSTinI zarUAta kare che; pachI tene (maraNa pachI) sajIvana kare che...... khudA teja che ke jeNe sUryane prakAzita banAvyo che, ane caMdrane tejomaya banAvyo che, ane tene mATe ghara (nakSatra) mukarara karyo, ke jethI tame varasanI ane mahinAnA hisAbanI gaNatarI jANe. khudAe A sarva satya sivAya banAvyAM nathI.... (gu. ku. pra. 10 surata-yunosa. A. 3-4-5) allAha teja che ke jeNe AkAza ane pRthvI pedA karyA che, je ane AkAzamAMthI pANI nIce kahyuM che, pachI te vaDe phaLo tamArI rUjhI mATe te bahAra lAvyA che ane vahANane teNe tamArA tAbAmAM rAkhyAM che ke jethI te tenA hakamathI samudramAM cAle. ane teNe nadIene vahetI karI tamArA kajAmAM rAkhI che. ane teNe tamAre mATe sUrya ane caMdra ke je haMmeza phare che tene tAbe rAkhyA che, ane teNe tamAre vAte rAta ane divasane tAbAmAM rAkhyAM che....... ane je tame khudAnI meharabAnI gaNavA Icche te tame tene gaNuM zake nahi. kharekhara manuSya jAta jelamagAra (ane) anupakArI che. gu. ku. pra. 14 surata-ebarAhIma A. 32-33-74) khudA teja che ke jeNe AsmAnone staMbha vagara ke je tame jue che, pedA karI uce rAkhyAM che; pachI teNe arza upara potAnI sattA phelAvI, ane sUrya ane candrane svAdhIna rAkhyA; dareka nImelA vakhata sudhI phare che. te sRSTinuM kAma calAve che......ane khudA teja che ke jeNe pRthvI vistArI ane temAM daDha parvato ane nadIo pedA karI che, ane saghaLAM phaLo temAM judIjudI be jAta pedA karI che. te rAtathI divasane DhAMkI de che........teNe AkAzamAMthI pANI nIce mekalyuM, pachI nadIe potAnA pramANamAM vahetI thaI. (gu. ku. pra. 13 suratura-raada A. 2-3-17)
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 sRSTivAda ane Izvara zuM jeo kAphera thayA che teo jotA nathI ke kharekhara AkAza ane pRthvI banne ekatra nakakara padArtha hato; pachI ame te bannene eka bIjAthI judAM karyo ane ame pANImAMthI dareka jIvatI cIja pedA karI ? zuM teo ImAna lAvatA nathI ? ane ame pRthvImAM daDha parvate mukyA. eTalA mATe ke te mANasane DagamagAve nahi, ane temAM vizALa rastA pedA karyA che ke kadAca teo pitAne raste meLave. ane ame AkAzane eka chAparuM banAvyuM che ke je (paDavAmAMthI) jALaveluM che ene teo te (AsamAna) nI nizAnIothI mAM pheravanAra che............. ane ame koI manuSyane tArA pahelAM (A saMsAramAM) amara banAvyuM nathI. zuM, tyAre je tuM marI jAya te teo amara che? (gu. ku. pra. 21 suratula-anabIyA A. 30-31-3ra-34) A surA jJAnabharelI ketAbanI AyAta che......teNe AkAzane thAMbhalA sivAya pedA karyA che ke je tame juo cho, ane pRthvImAM teNe uMcA parvate nAMkhyA che ke jethI te tamane DagamagAve nahi, ane temAM dareka jAtanAM prANIone vikheryA che, ane ame AkAzamAMthI pANI nIce mokalyuM che, pachI ame temAM dareka jAtano sAro bhAjI pAlo ugADyo che. A khudAnI sRSTi che, tyAre tame mane batAvo ke khudA sivAya (jeone khudA tarIke mAnavAmAM AvyA che) teoe zuM pedA karyuM che; balka jelamagAre cakakhI bhUlamAM che. (gu. ku. pra. 31 surata-lokamAna A. 2-10-11) ane khudA teja che ke jeNe pavanane mokalyA; pachI teo vAdaLAMne uMcakI laI gayA; pachI ame temane muelI jamIna tarapha hAMkI kADhyA. pachI ame te vaDe jamInane tenA mRtyu pachI sajIvana karI. A pramANe pharIthI mANasane utpanna karavAnuM che...ke jeNe amane kAyama rahevAnI jagyAmAM potAnI kRpAthI utAryA che. amane
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ musilama suSTi, 233 temAM kAMI duHkha pahoMcatuM nathI, ane amane temAM kAMI thAka lAgato nathI. (gu. ku. pra. 35 suratula-kAnera-A. 9-35) pachI teNe tenAM sAta AkAzo be divasamAM banAvyAM....... | (gu. ku. pra. 41 suratusa-hamIma sajadA A. 12) ane AkAza ame elAdI zaktithI banAvyuM, ane ame (tema karavA) zaktimAna chIe....... (gu. ku. pra. 51 suratujha-jhArIAta A. 47) Adama-mAnavanI utpatti. kharekhara IsAne dAkhalo khudA pAse AdamanA dAkhalA jevo che ke jene khudAe maTeDImAMthI banAvyo, pachI teNe tene kahyuM ke "thA" ane te thayo. (gu. ku. pra. surata-Ale 3-emarAna. A. 59) ane kharekhara ame manuSya (Adama) ne sukAvelI mATI ke je kALI (ane) vAsa mAratI bhATI hatI temAMthI pedA karyo. ane jAnsane te agAu dhUmADA vinAnI AgamAMthI ame pedA karyo. (gu. ku. pra. 15 suratulahera, A. 26-27) khudA teja che ke jeNe tamane nabaLI cIjamAMthI pedA karyA che, pachI teNe nabaLAI pachI baLa ApyuM che, pachI teNe baLa pachI nabaLAI ane ghaDapaNuM ApyuM che. je te cAhe che te te pedA kare che. (gu. ku. pra. 30 suratura-rUma A. pa4) ane ame tamane pRthvImAM rahevAnI jagyA ApI che, ane ame tamAre mATe temAM bharaNapoSaNanAM sAdhane mukarara karyo che... ane kharekhara ame tamane pedA karyo, pachI tamane AkAra Apyo, pachI pherestAone ame kahyuM ke Adamane sejado kare, pachI teo
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 suSTivAda ane Izvara saghaLAe enalIsa sivAya sejado karyo.......khudAe kahyuM ke jyAre meM tane pharamAvyuM tyAre tane kaI cIje aTakAvyo ke tuM sajado na. kare ? teNe kahyuM ke huM tenA karatAM vadhAre sAre chuM. te mane AgamAMthI pedA karyo che ane te tene maTADImAMthI pedA karyo che. (gu. ku. pra. 7. suratala-aarApha. A. 10-11-12) ane he Adama ! tuM ane tArI strI behestamAM rahe. pachI jyAMthI tame banne Iccho tyAMthI khAo ane tamo bane A jhADa pAse jAo nahi, ke jethI tame bane jelamagAromAMnA thAo. pachI zetAne te banene vasavaso karI (phesalAvyAM) eTalA mATe ke te bannene je guhya bhAga teonAthI chupa hato te tene mATe te khullo kare. ane zetAne kahyuM ke tamArA paravaradagAre tamane bannene A jhADanI mAtra eTalA mATe manA karI che ke rakhe tame banne pheratA. thAo athavA tame banne ahiyAM niraMtara rahenArA thAo. ane teo banne pAse teNe sogaMda khAdhA ke kharekhara huM tamAre banne mATe eka salAha ApanAra chuM. pachI teNe te bannene chetarapIMDIthI nIce utAryo. pachI jyAre teo bannee te jhADa (nAM phaLa) ne svAda lIdhe, tyAre teo bannene guhya bhAga teo bannene jAhera thaye, ane teo potAnI upara behestanI vADInAM pAMdaDAM vaLagADavA maMDayAM. ane teonA paravaradagAre teo bannene nedA (AkAzavANI) karI kahyuM ke zuM meM tamane baMnene A jhADanI manA karI nahatI ? ane, meM tamane bannene kahyuM nahotuM ke kharekhara zetAna tamAre bannene mATe eka cakhe zatru che?....khudAe kahyuM tame sau nIce utare, tamArAmAMnA keTalAeka bIjA keTalAekanA duzmana che. tamArA mATe pRthvImAM eka ArAmagAha ane amuka muddata (maraNa) sudhI bharaNa piSaNa che.......he AdamanA chokarAo ! ame tamAre mATe kapaDAM ane suMdara vastra nIce mekalyAM che ke je tamArI eba DhAMke che. (gu. ku. pra. 7 suratala aarApha A0 19-20-21-22-24-26),
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ muslima sRSTi 235 pachI zetAne tenA tarapha vasavaso karI phesalA (ane) kahyuM, he Adama ! zuM huM tane amRtanuM jhADa ane temaja evI pAdazAhI ke je kadI khaMDita thanAra nathI tenI tarapha rasto batAvuM ? (gu. ku. pra. 20 surata tA-hA. A. 120) muslima svarga. kahe ke huM tamane A karatAM vadhAre sArAnI khabara ApuM? jeo parahejhagAra che teone mATe potAnA paravaradagAra pAse behastanI vADIo che, jenI nIce nadIo vahe che. temAM teo anaMtakAla rahenAra che, ane (temAM) pAka strIo ane khudAnI khujhudI che, ane khudA potAnA baMdAone jenAra che. (gu. ke. pra. 3 surata Ale emarAna A. 15) jyAre pRthvI sakhata dhrujArAthI dhrujaze, ane parvatane TukaDe TukaDA karI cUre carA karI nAMkhavAmAM Avaze.....pachI jamaNuM hAthanA mANasa; jamaNA hAthanA mANaso kevA (sukhI) che? ane DAbA hAthanA mANaso; DAbA hAthanA mANaso kevA (duHkhI) che?......ke je senA ane ratnajaDita takhto upara (ArAma) le che. teo te upara aDhelIne sAmasAmA besanArAo che. teonI pAse hameza juvAna rahenAra chekarAo (sevA mATe) pharaze. hAthA vagaranA kujhAe ane AbarA ane dArUthI bharelA pyAlAo sahita (pharaze). te pIvAthI teonuM mAthuM dukhaze nahi, ane temaja teo bebhAna thaze nahi. ane teone mATe evAM phaLe che ke je teo pasaMda karaze. ane pakSIenuM mAMsa ke jenI teo IcchA karaze. ane moTI AMkhavALI hurIo che, ke je chIpamAM chupAyelA metI jevI che....ane uMcAM bichAnAMo (upara raheze.) kharekhara ame temane (vRddha strIone) pahelethI pedA karI che. pachI ame teone kuMvArI banAvI daIzuM. teo (pitAnA pati upara) prema rAkhanAra ane sarakhI umaranI
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 sRSTivAda ane Izvara che.... pachI huM tArAnA asta thavAnA vakhatanA sogaMda khAuM chuM. ane kharekhara te je tame jANe te eka pleTe sogaMda che. (gu. ku. pra. 56 suratula vAkeA A. 4-pa-8-9-15-16-17 -18-19-20-21-22-23-34-35-36-37-75-76) teone teonAM kRtya pramANe badalo ApavAmAM Avaze........ ke je jhADanA bagIcAo ane drAkSanI vADIo che. ane (teone mATe) potAnI sarakhI umaranI yuvAna kumArikAo che. ane dArUthI bharelA pyAlAo che. je divase rUha ane pherastAo hArabaMdha ubhA raheze (te divase) tenA sivAya bIjo kaI (bhalAmaNa) mATe bolaze nahi. (gu. ku. pra. 78 suraka nabaa A. 26-0ra-03-34-38) | muslima naraka. ane jAtanA rahenArAo AganA rahenArAone pokArI kaheze ke kharekhara amArA paravaradagAre je amane vacana ApyuM hatuM te amane maLyuM, tyAre tamArA paravaradagAre je kharekhara vacana ApyuM hatuM te tamane maLyuM che? teo kaheze hA. pachI teonI vacce eka piokAranAra pokArI kaheze ke khudAnI laanata jelamagAra upara che. ane te banne (behasta ane dujhakha)nI vacce eka paDade che ane aarApha upara keTalAka mANaso che teo te saghaLAne teonA caherAnAM cihno uparathI oLakhe che. ane teo behestanI vADImAM rahenArAene pikArI kaheze ke tamArI upara salAma......... ane jyAre teonI najara AgamAM rahenArAo upara paDaze tyAre teo kaheze ke he amArA paravaradagAra, amane jelamagAra lake sAthe mUka nahi. (gu. ku. pra. 7 sura0 aarApha A. 44-46-47) ane bezaka dujhakha teo saghaLAne vAyado ApelI jagyA che. tene sAta daravAjA che. dareka daravAjA mATe teomAMnA judA paDelA bhAga che. (gu. ke. pra. 15 sura0 hajura A. 43 44)
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ muslima sRSTi 237 muslima pralaya. ane teo tane pahADe viSe pUche che, tyAre kahe, mAre paravaradegAra temane cUrecUrA karI vikherI nAMkhaze. pachI jamInane khAlI sapATa jagyA rahevA deze. tuM temAM kaMI vAMkuM cuMkuM athavA uMcuM nIcuM joIza nahi. ( gu. ku. pra. 20 surata tA-hA A. 105-106-107) jyAre AkAza phATI jaze, tArAo vikherAI jaI paDI jaze, ane jyAre samudrone (ekabIjA sAthe) jeDI vahetA karavAmAM Avaze, ane jyAre kabare uMdhI pADI nAMkhavAmAM Avaze. | ( gu. ku. pra. 82 surasula anaphatAra A. 1-2-3-4) jyAre sUryanI ghaDI vaLI jaze (prakAza jato raheze), ane jyAre tArAo jhAMkhA thaze, ane jyAre parvatane khaseDI calAvavAmAM Avaze...ane jyAre sarva samudro ukaLI eka thaI jaze...ane jyAre (kRtyanAM ) nAmAM ughADavAmAM Avaze ane jyAre AkAzane kheMcI vALI devAmAM Avaze. (gu. ku. pra. 81 suratuta-takavIra A. 1-ra-3-6-10-12 ) ke je divase A jamIna badalAI bIjI jamIna thaze; ane temaja AkAze paNa. ane saghaLAo ekaja sarvazaktimAna khudAne ( hisAba devA) kabaramAMthI bahAra Avaze. (gu. ku. pra. 14 surata-ebrAhIma A. 48) kayAmatanA divase sApha ane sUra pheMkavAmAM Avaze tyAre teo kabaramAMthI bahAra, nIkaLI pitAnA paravaradagAra tarapha doDaze. (gu. ku. pra. 36 surata-yAsIna A. 51 ) tyAre A pachI tame kharekhara mRtyu pAmanAra . pachI kharekhara tamane kayAmatane divase ubhA karavAmAM Avaze, ane kharekhara
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara ame tamArA upara sAta rastA ( AkAze| ) pedA karyA che, ane ame sRSTithI khabara vinAnA nathI. 238 (gu. ku. pra. 23 suratula-meAmenUna A. 15-16-17) te divase teo kabarAmAMthI bahAra AvI dADanAra che jANe ke teo eka ubhA karelA vAvaTA tarapha doDe che. tee pAtAnI AMkheA nIce DhALanAra che. tene halakApaNuM dherI leze. A teja divasa che ke je divasane teone vAyade ApavAmAM AvyA hatA. (gu. ku. pra. 70 suratula-maAreja A. 43-44) khudA siSTa pedA kare che; pachI te tene pharIthI sajIvana kare che; pachI tenA tarapha tamane saghaLAne pAchA pheravavAmAM Avaze. ane je divase kayAmata ubhA (jAhera) thaze tyAre pApIe cupa thai nirAza thaze...pachI jeee imAna ApyuM che, ane sukRta karyA che, teone sundara vADIemAM khuza rAkhavAmAM Avaze. (gu. 3. pra. 30 suratura-rUma A. 11-12-15) ane AkAza phATaze; pachI te te divase susta ane nirmUla thai jaze. ane pherephtAe tenI ArAnA upara che, ane tArA paravaradegAranuM a` te divase A pherestA peAtAnA upara upADaze. te divase tamane saghaLAne hAjara karavAmAM Avaze. tamArA ( kRtya ) mAMthI kAMI chupI vAta tenAthI chupI raheze nahi. pachI jene peAtAnI ketAba tenA jamaNA hAthamAM ApavAmAM Avaze te kaheze ke Ave, ane mArI ketAba vAMceA...paNa jene tenI cApaDI tenA DAbA hAthamAM ApavAmAM Avaze te kaheze ke huM icchuM chuM ke mane mArI cApaDI ApavAmAM AvI na heAta. (gu. 3. pra. 69 suratula-hAkkA A. 16-17-18-19-25) ...ane pRthvI AkhI kayAmatane divase ane AkAze! te (kudarata)nA hAthamAM viMTAyalA khudAnA kabajAmAM che, che... ane suramAM
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ muslima suSTi 239 (pahelI vAra) TUMkavAmAM Avaze. pachI je kAI AkAza ane je kAI pRthvImAM che te, jene khudA cAhe te sivAya, bebhAna thaze. pachI suramAM bIjI vAra pheMkavAmAM Avaze, pachI tyAre teo saghaLA ubhA rahI joze. ane pRthvI pitAnA paravaradagAranA nUrathI rozana thaze, ane kRtyanuM nAmuM (teonA hAthamAM) mUkavAmAM Avaze, ane pagambaro ane sAkSIone lAvavAmAM Avaze, ane teonI vacce satyapUrvaka hekama karavAmAM Avaze, ane teonA upara jelama thaze nahi. (gu. ka. pra. 39 suratujha-jhamara A. 60-68-69) muslima karmasiddhAnta. pachI jeo durbhAgI thayA che teo AgamAM raheze. temAM teone mATe vilApa ane pikAra che. ane je tAre paravaradagAra Iche te sivAya teo temAM sadA rahenAra che, jyAM sudhI ke AkAzo ane pRthvI rahe che...paNa jeo subhAgI thayA che teo behastavADIemAM raheze...jyAM sudhI ke AkAza ane pRthvI rahe che. te eka akhaMDa bakSIsa che. (gu. ku. pra. 11 surata-huda A. 106-107-108 ) ane dareka mANasanAM kRtyo ame tenI garadana upara mUkyAM che, ane kayAmatane divase tene mATe ame eka cepaDI bahAra lAvIzuM ke je te ughADelI joze. ane (tene) kahevAmAM (Avaze) ke tArI ketAba vAMca. tuM paMDe Aje tArI sAme hisAba lenAra basa che. (gu. ku. pra. 17 surata-anI-esaTAila A. 13-14) je sukha tane maLe che te khudA taraphathI che ane je duHkha tArA upara AvI paDe che, tArA pitAnA taraphathI ja che............ (gu. ku. pra. 4 suratana-nesAa. A. 79)
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 suSTivAda ane Izvara khudAnI yuddha mATe preraNa. ane tame khudAne raste laDe, ane jANe ke khudA sAMbhaLanAra (a) jANanAra che. (gu. ku. pra. 2 suratula-bakarA A. 244) ane tame khudAne raste teonI sAthe laDe ke jeo tamArI sAthe laDe che ane...jyAM tamane teo maLe tyAM ja temane mArI nAMkho ane jyAMthI tamane teoe bahAra kADhayA che tyAMthI tame teone bahAra kADhe; kAraNake katala karatAM phatano (kApherapaNuM) vadhAre kharAba che; ane tame teonI sAthe majedulaharAmanI pAse laDo nahi jyAM sudhI ke teo tamArI sAthe tyAM laDe. paNa jo tamArI sAthe teo laDe te tame tene mArI nAMkho. A pramANe kAphenI sajA che. (gu. ke. pra. 2 suratula-bakarA A. 190-191) kharekhara je be pakSa laDAine mATe maLyA temAM tamAre mATe eka nizAnI hatI. eka pakSa khudAne raste laDe che, ane bIje kAphera che. teo (musalamAna) e potAnAthI teo (kaphera) nI bamaNI saMkhyA najaronajara joI ane khudA cAhe tene potAnI sahAyatAthI kavvata Ape che...... (gu. ku. pra. 3 surata-Ale emAna A. 13) ane je khudAne raste laDe che, pachI te bharAi jAya athavA jaya meLave te ame tene jaldIthI meTo badale ApIzuM. (gu. ku. pra. 4 suratuna-sAa A. 74) ane kharekhara tamArI sAthe khudAe potAnuM vacana satyapUrvaka pALyuM ke je vakhate tame tenA hakamathI teone utAvaLathI mArI nAMkhatA hatA. (gu. ka. pra. 3 surata-Ale-emarAna A. 15ra ) ane A pramANe ame dareka gAmamAM pApa karanArA mukhya mANaso banAvyA che, eTalA mATe ke teo temAM prapaMca kare..... (gu. ku. pra. 6 suratala anaAma A. 124)
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ muslima sRSTi 241 paNa tame tene mArI nAMkhyA nathI, paNa khudAe teone mArI nAMkhyA che...ane kharekhara khudA memeneAnI sAthe che. (gu. 3. pra. 8 sustAla-anaphAla A. 17-19 ) ane teonI sAme laDe! jyAMsudhI ke kai phetanA (kApherapaNuM) AkI rahe nahi ane dha sadhaLe! khudAnA ja che.......... (gu. ku. pra. 8 suratAla-anaphAla A. 39 ) he meAmenA ! tamane zuM che ke jyAre tamane kahevAmAM Ave che ke khudAne raste laDavAne bahAra jAe tyAre jamIna tarapha bhAre thaI rahe che. (vilaMba kare che ?)...jo tame (laDAI mATe) bahAra niha jAme te| khudA tamane duHkhadAyaka sAthI zikSA karaze. ane tamAre khale khIjI kAmane lAvaze.) (gu. ku. pra. 9 surajIta-taubA A. 38-39) ane (yAda kara) jyAre tame teenI sAmA thayA, tyAre khudAe tamArI najaramAM teone juja khatAvyA...he memena, jyAre tame kAi kApheranI TALIne maLe! tyAre dRDha rahe. (gu. ku. pra. 8 suratAla-azphAla A. 44-46 ) he meAmene, je kApherA tamArI najhadika rahe che teenI sAthe laDeA. ane teone mAluma paDavuM joI e ke tamArAmAM bahAdurI che; ane jANA ke khudA parahIjhagArA sAthe che. (gu. ku. pra. 9 surattutataubA A. 123) kharekhara khudA tene dAsta rAkhe che ke jee tene raste hAraadha laDAI kare che. (gu. ku. pra. 61 suratusa saph A. 4) pachI jyAre tame kApherAne maLe! tyAre tame tene garadana mArA. chevaTe jyAre tame teemAMnA ghaNAne mArI nAMkhe| tyAre (bIjAene) kheDImAM jhabUta bAMdhA (keda karA), tyArapachI kAM te| (daMDa lIdhA vagara cheADI daI) upakAra karA, ane kAMtA daMDa lai cheDA;
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 sRSTivAda ane izvara jyAMsudhI ke laDAI karanArAe peAtAnAM hathiyAra mukI de. A karavAnuM che, ane jo khudA cchei teA tenA upara khadaaA vALI leze; paNa te (laDAI nA heAkama) eTalA mATe che ke te tamArI eka khIjAthI AjamAyeza kare; ane jee khudAne raste marAyA tenAM kAmeA khudA vya karaze nahi. (gu. 3. pra. 47 suratA-meAhammada A. 4 ) khudAnI dveSabhAvanA. je kAI khudAnA ane tenA pherastAonA ane tenA pegambarAnA ane jethrAilanA ane mIkAilanA duzmana che (te kAphera che) ane kharekhara khudA kApherAnA duzmana che. (gu. 3. pra. 2 suratula-bakarA A. 98) ...ane khudA jolamagAra lokAne rastA dekhADato nathI. (gu. 3. pra. 2 suratula-akarA A. 258) ...ane khudA kAphera leAkAne rastA batAvatA nathI. (gu. 3. pra. 2 suratula-bakarA A. 264) meAmenAe meAmena sivAya kApherane dosta tarIke nahi levA joIe, ane je tema kare che tenAmAM khudAnA dharmanA kaI aMza nathI. (gu. 3. pra. 3 suratu-Ale--emarAna A. 28) ane vaLI eTalA mATe ke jeo imAna lAvyA che tene khudA (gunAhathI) pAka kare ane kApherAne nAza kare. (gu. ke. pra. 3 suratu-Ale-emAna A. 141) ...ane khudA kApherA mATe meAmenA virUddha kadI rasto karaze nahi. kharekhara mAnArphA khudAne chetare che, paNa khudA teonI chetarapiMDInI sajA ApanAra che.... ( 3. kaiM. pra. 4 suratuna-nesAa A. 141-142 ) ...kAI meAmenane ceAgya nathI ke te kAI meAmenane mArI nAMkhe,
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ muslima sRSTi 243 ane je kAi meAmenane bhUlathI mArI nAMkhe te teNe eka meAmena gulAmane chUTA karavA joie. ane khUnanI kIMmata pUrepUrI tenA vArasAnA kabjAmAM AkhI devI joI e, paNa jo tee mApha kare te| kAMI nahi...ane je kAI jANI joI ne meAmenane mArI nAMkhe che tene mATe sajA jhahannama che; temAM te sadAkALa rahenAra che. ane khudA tenI upara kApAyamAna thayeA che. ( gu. ku. pra. 4 suratuna-nesAa A. 92-93 ) ame teenI vacce kayAmatanA divasa sudha zatrutA ane dveSabhAva utpanna karyA.... (gu. 3. pra. 5 suratula-mAedA A. 14) jee khudA ane tenA pegambaranI sAme laDAI kare che, ane duniyAmAM sAda mATe dADe che, tenI sajA mAtra eja che ke teene mArI nAMkhavA athavA phrAMsIe caDhAvavA, athavA teekanA sAmA hAtha ane teonA paga kApI nAMkhavA, athavA tene dezanikAla karavA; A teone mATe A duniyAmAM eka halakAIbharelI zikSA che, ane temane mATe AvatI jIMdagImAM meATI sajA che. sAma (gu. ke. pra. 5 suratula-mAedA A. 37) pachI jene khudA cAhe ke tene kharA rastA batAve tenuM antaH karaNu eslAma mATe khulluM kare che, ane jene cAhe ke ADe mAge laI jAya tenuM hRdaya sAMkaDuM ane kahyu kare che... (gu. ku. pra. 6 suratAla-ama A. 126) ...jee kAphera thayA che teone jahannama tarapha hAMkI kADhavAmAM Avaze. eTalA mATe ke khudA pAkamAMthI nApAkane judA kare. ane nApAkane eka bIjA upara mUke, pachI te sadhaLAne bhegA khaDake, pachI teone jahannamamAM nAkhe, teeja nukazAna khamanArAo che. (gu. ku. pra. 8 suratAla-azphAla A. 36-37) huM mAtra ( kApherAne) eka cetavaNI ApanAra ane je kAma imAna lAve che tene khuzakhabara ApanAra chuM.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 sRSTivAda ane Izvara A pramANe ame gunhegAronA hRdayamAM teja vartaNuka dAkhala karIe chIe. (gu. ku. pra. 15 suratula-hajura A. 12 ) zuM teM joyuM nathI ke ame zetAnane kAphero upara mekalyA che ke jeo teone khaseDIne (pApa karavA) uzkere che? mATe tuM teonI ( zikSA) viSe utAvaLa kara nahi. kharekhara ame teone mATe (mRtyuno) vakhata gaNIe chIe. (gu. ku. pra. 19 surata-mayama A. 83-84) aneka devavAdane uccheda tathA eka devavAdanI sthApanA. ane yAda kare che, jyAre ame esarAIlanA chokarAonuM vacana lIdhuM ke tame khudA sivAya bIjA keInI baMdagI kare nahi. | (gu. ka. pra. 2 suratula-bakarA A. 83) teoe kahyuM ke, zuM tuM amArI pAse eTalA mATe Avyo che ke ame ekaja khudAnI baMdagI karIe ane jenI amArA bApa dAdA baMdagI karatA hatA tene ema tajI daie ?... | (gu. ku. pra. 7 surola-aarApha A. 70) ane yAda kara) ke jyAre ebrAhime kahyuM ke he paravaradagAra, A zaherane salAmatInuM sthAna banAva, ane mane ane mArA chokarAone mUrtionI baMdagI karavAmAMthI dUra rAkha. he paravaradagAra, kharekhara teoe mANasamAMnA ghaNAne ADe raste doryA che, paNa mane je kaI anusare che te kharekhara mArAja che.. (gu. ku. pra. 14 surata-ebrAhIma A. 35-36) je vakhate ke teonI pAse pegambare teonAM mhoM AgaLathI ane teonI pAchaLathI AvyA (ane kahyuM) ke tame khudA sivAya keInI baMdagI kare nahi.... zuM teoe joyuM nahi ke khudA ke jeNe teone pedA karyA che te ja teone karatAM zaktimAM vadhAre
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ muslima sRSTi che? ane teoe amArI AyAtane eNnkAra karyAM. pachI ame tenA upara eka bhayaMkara pavananA jhapATA mAThA divaseAmAM meAkalyA eTalA mATe ke ame tene halakAibharelI zikSA A duniyAnI jhiMdagImAM cakhADIe ane cita AkheratanI zikSA vadhAre - hata karanAra che; ane tene madada karavAmAM Avaze nahi. 245 (gu. ku. pra. 41 suratusa-sejA A. 14-15-16) khudAnI icchAmAM pUrNa sAmarthya. kare che. .ane khudA jene cAhe che tene behada rUjhI Ape che. (gu. 3. pra. 2 sutula akarA A. 212 ) ...ane khudA kASThanI rUjhI tAga kare che ane (kAInI) maheALA (gu. ku. pra. 2 suranula-bakarA A. 245 ) khuddA rUsI jete mATe cAhe che tene mArUM paheALI kare che, ane TukI phare che... (gu. ku. pra. 13 suratura-ada A. 26) kahe ke he khudA, pAdazAhInA dhaNI, jene tuM cAhe tene tuM rAjya Ape che, ane jenI pAsethI tuM cAhe tenI pAsethI tuM rAjya kheMcI le che, ane jene cAhe tene tu mAnavaMta kare che, ane jene Icche tene tu halakA banAve che. bhaluM tArA hAthamAM ja che. kharekhara tuM sazaktimAna che. tu rAtane divasamAM lAve che, ane divasane rAtamAM lAve che. ane tu jIvavALAne nirjIvamAMthI bahAra kADhe che, ane nirjIvane jIvavALAmAMthI bahAra kADhe che. ane jene tuM cAhe tene behada rUsI Ape che. (gu. ku. pra. 7 suratu Ale-emAna A. 26-27) .kharekhara khudA jene cAhe che tene behada rUsI Ape che, (gu. ku. pra. 3 suratu AkSe-emAna A. 37) jo tenI marajI hAya tA, he mANasA, te tamane saghaLAMne laI leze ane khIjAone lAvaze, ane khudA A kAma karavA zaktimAna che. (gu. ku. pra. 4 suratuna-nesAa A. 133 )
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 sRSTivAda ane Izvara teo sIdhe raste caDe te tArA hAthamAM nathI, paNa khudA jene cAhe che tene sIdhe raste batAve che... (gu.ka. pra. 2 suratula-bakarA A. 27ra) AkAzamAM ane pRthvImAM je che te allAhanuM ja che, ane je tamArA manamAM che te tame khulluM karo athavA chupuM rAkho tene hisAba khudA tamArI pAsethI leze. pachI jene te cAhe tene te mAphI Apaze ane jene cAhe tene zikSA karaze ane khudA sarvazaktimAna che. (gu. ka. pra. 2 suratula-bakarA A. 284) ane AkAzo ane pRthvInI pAdazAhI khudAnI ja che ane khudA sarva cIja upara sattAvAna che. (gu. ku. pra. 3 surata Ale-emarAna A. 189) ane kaI jIva e nathI ke te khudAnA hekama sivAya marI jAya.... (gu. ku. pra. 3 surata Ale-emarAna A. 145) ane je tArA paravaradagAre IcchayuM hota te je pRthvI upara che teo saghaLA ImAna lAvyA hatA. ane evo koI mANasa nathI ke je khudAnA hakama sivAya ImAna lAve, ane khudA potAnA kepa jeo samajatA nathI teonA upara karaze. (gu. ku. pra. 10 surata-yunesa A. 99-100). ane kharekhara ame jIva ApIe chIe ane ame meta ApIe chIe; ane ame sarvanA vArasa chIe. (gu. ku. pra. 15 suratula--hajura A. 23) ane jyAre ame icchIe ke kaI kemane nAza karIe tyAre ame tyAMnA dolatamaMda lokone (AdhIna thavA) hekama karIe chIe. pachI teo nApharamAnI kare che. pachI ame tene jaDamULathI ukheDI nAza karIzuM. ane ghaNA jamAnAno nuha pachI ame nAza karyo... (gu. ku. pra. 17 surata-banI-esarAIla A. 16-17)
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ muslima sRSTi 247 ane kharekhara huM khacita tene mApha karanAra chuM ke jeNe pazcAttApa karyo che, ane ImAna ApyuM che, ane sArUM kAma karyuM che, pachI sIdhe raste cAlyA che. (gu. ku. pra. 20 surateAtA hA A. 82) zuM teoe jANyuM nathI ke kharekhara khudA rUsI jene cAhe che tene mATe bahALI kare che ane TuMkI kare che? kharekhara AmAM te kAmane mATe nizAnIe che ke je mAna lAve che. kahe, he mArA baMdAe ke jeo peAtAnA jIva virUddha ( pApa karavAmAM) hada bahAra gayA che; tame khudAnI rahamatanA nirAza thAe nahi; kharekhara khuddA sarva pApane mApha kare che. kharekhara te mArI ApanAra ( ane ) meharaJAna che. (gu. ku. pra. 39 suratujha--jhAmara A. para-53) AkAza ane pRthvInI kuMcIe tenIja che. te rUjhI jene cAhe che tene mATe bahALI kare che ane TuMkI kare che...khudAne mATe AkAze ane pRthvInI pAdazAhI che. te je cAhe che te pedA kare che. jene cAhe che tene dIkarIe bakSIsa Ape che, ane jene cAhe che tene dIkarA bakSIsa Ape che. athavA teone dIkarAe ane dIkarIo sAthe Ape che, ane jene cAhe tene vAMjhIe manAve che. kharekhara te jANanAra (ane) zaktimAna che. ane kAI manuSyane mATe evuM nathI ke khudA tenI sAthe A sivAya vAta kare; vaghu sivAya, athavA te (manuSya) paDadA pachavADe hoya te sivAya, athavA eka pherephtA meAkalyA sivAya ke je tenA hAkamathI je te cAhe te tene vaghu kare. kharekhara khudA sarvopari (ane) dAnA che. (gu. ku. pra. 4ra suratuza-zurA A. 12-49-50-51).
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane Izvara paiArANika, muslIma ane krizciyana sRSTinI samAlAcanA. 248 e te me cAra ke cAra ne traNa sAta thAya e vAta kAI paNa deza ke kAI paNa kAlamAM eka rUpe ja manAyela che kAraNake e gaNitanA siddhAMta satyavyathA nizcayarUpe manAyela che. tevI rIte sRSTikartA Izvara che e siddhAnta satya arthAt yathA rUpe nizcita thayA hAta tA kAI paNu kAlamAM ke kAI paNa dezamAM ke kAI paNa zAstramAM tenuM varNana eka rUpe AvavuM joIe. sRSTikartA zvaranI khAkhatamAM eka vedamAM ja keTalA keTalA matabheda che te te ApaNe oyA. have purANa, kurAna ane khAIbala ke jene mAnanArA kare|| manuSya che arthAt purANane mAnanArA karoDA hiMdue, kurAnane mAnanArA karADe| musalamAna ane AIbalane mAnanArA karoDA krizciyane che; sRSTivAda paratve temanI zuM zuM mAnyatA che, tene tulanAdaSTithI vicAra karIe. Izvara eka ke aneka ? kurAnamAM duniyAnA mAleka eka khudA jagavyApaka niraMjana nirAkAra mAnavAmAM Avela che, chatAM tenA aneka phirastA kAmakAja karanArA manAyalA che. bAibalamAM eka yaheAvAha Izvara rUpa darzAvela che paNa svargamAM tenA sAta AtmA ane 24 sabhAsado mAnavAmAM Avela che. purANAmAM prAyaH dareka purANane Izvara alaga alaga kalpavAmAM Avela che, jemake brahmavaivarta purANanA Izvara gAlAkavAsI kRSNa, mArkaMDeya purANanA mukhya Izvara brahmA, zivapurANanA mukhya Izvara ziva, devIbhAgavatamAM sRSTikartI prakRtidevI mukhya rUpe varNavAyelI che. sAMbapurANamAM sRSTikartA sU, kAlikApurANamAM brahma ane AtmapurANamAM AtmA ja Izvara-saSTikartA tarIke
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ paurANika, muslIma ane krizciyana sRSTinI samAlocanA.249 darzAvela che. AmAM paNa kyAMka to AdipurUSa tarIke brahma darzAvela che ane brahmA, viSNu, sUrya, prakRtidevI vagere tenAja AviSkAre tevA avatAre che. jarA uDe vicAra karavAthI ema mAlama paDe che. kharI rIte avatAravAdane vikAsa karavAne ja purANonI racanA karavAmAM AvI che ema kahIe te khoTuM nathI. A avatAre kurAnamAM batAvela khudAnA phirastA ane bAIbalamAM dazAvela yahAvAhanA sAta AtmA sAthe sarakhAvIe te lagabhaga traNene samazya ekasarakhI rIte thaI jAya che. jaina zAstramAM darzAvela devo ane IdronI sAthe paNa A avatAronI ekavAkyatA thaI zake che. brahmavaivartapurANamAM gelokavAsI kRSNanA mukhamAMthI vINA-pustakadhAriNI sarasvatI, manamAMthI mahAlakSmI, buddhimAMthI astra zastra dhAraNa karatI mULa prakRti vagere pragaTa thavAnuM je lakhyuM che, te jaina zAstramAM darzAvela devatAnI vaikriya zaktino prabhAva mAnIe te badhI vAta baMdha besatI ghaTI jAya che. jaina zAstramAM te kRSNamahArAjane vaikriya zakti hatI ema paNa kahyuM che. vaikriya zaktithI hajAre, lAkho ke kare gopIo banAvavI hoya to banAvI zake che. mukhamAMthI sarasvatI devI ane manamAMthI mahAlakSmI devI pragaTa karavI hoya to karI zake che. viSayakrIDA karavI hoya to te karI zake che ane rAsalIlA paNa racI zake che. A badhI prakriyA devakoTinI che, IzvarakoTinI nathI. viSayakrIDA karanAra ane rAsalIlA ramanArane paNa IzvaraTimAM utAravo te tenA bhakatonI aMdha zraddhA sivAya bIjuM kazuM nathI. khudA ane yahovAhane brahmanI mAphaka niraMjana nirAkAra, jagad vyApaka mAnI sarvasAmarthyavAna mAnIe tyAM sudhI te te Izvara keTimAM rahI zake che, paNa jyAre tene sRSTikAryamAM pravRtta karIe chIe, eka varganA uddhAraka ane bIjA varganA ghAtaka, bhaktonA rAgI ane pratipakSIonA dveSI, laDAI-yuddhanI preraNa karanAra yA :upadeza ApanAra, bhakatonI vRttimAM saMkucitatA utpanna karanAra ke
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2pa0 suSTivAda ane Izvara pazaonI bali mAganAra banAvIe chIe, tyAre khudA ke yahevAla IzvaraTimAM rahI zakatA nathI kintu spaSTa rIte teo devAmAM paNa halakI jAtanA devonI TimAM AvI jAya che. vizALa manAtA e janAgama vAyAnusAra devo je manamAM dhAre te kAma karI zake che, arthAta manamAM IcchA thaI ke te kAma tarata thaI jAya che. e hisAbe cha divasamAM sRSTi banAvI sAtame divase ArAma lIdho ema je kurAnamAM ane bAIbalamAM kahyuM che te jaina daSTie kaI anucita nathI. eTaluM ja nahi paNa jaina daSTie cha divasa te zuM paNa cha kalAka ke cha miniTa are cha sekaMDamAM paNa devatA karI zake che; e devatAonI zakti che. eTale khudA ke yahovAha yA tenA phirastAone devATimAM mAnIe te uparanI vAta baMdha besatI thaI jAya che. temane IzvarakeTimAM mAnIne temane hAthe laDAI ne upadeza ApI rAgadveSanAM kAma karAvavAM e te narI vicArazanyatA yA ajJatA nahi to bIjuM zuM kahevAya? guphoju kiMga vahunA ? pArasI mRSTi. ahuramajhadanI (IzvaranI) sRSTi. ae dAdAra ! zukra tArA ke teM mane neka tathA bhalI dInavALo pedA kIdhe. ane buddhi tathA akakala, tathA AzAeza tathA AMkhanI rezanI, tathA hAtha ne paga, tathA svAdiSTa kherAka, tathA suzobhita pizAka ane tamAma nekI mArI khAdeza mujaba ApyuM. (ta khoTa ava dAdAra ahuramajhadanI namAja) ae dAdAra ! tArI setAyaza (stuti) karuM chuM kAraNa ke A tArI pedAza huM jouM chuM; jemake-bulaMda AsamAna, tapato AphatAba, gespaMdanI tekhama dharAvanAra mAhatAba, lAla baLate prakAzita)
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArasI suSTi 251 Ataza, AbAdIthI bharapUra khajAnA, tathA delata sAthanuM pAdazAhI reha, phaLadrupa jamIna, nirmala pANI, khIlatA eravara tathA jhADapAna, kapaDAM, sArA caherAnI rehamaMda tAbedAra strI...mIThI jabAna, AnaMdI mitrA, pADozIo, bhAIo ane sauthI najadIkanAo, khuzAlIbhareluM khANuM (Adi). (ta khoTa ava dA. a. namAja) ae dAdAra ! tArI pAsagujArI karuM chuM-ke bhalo jamAno Avyo; huM zukra karuM chuM ke muzkelIne jamAna nathI pahoMce. sRSTinI zarUAtathI te Ajadina sudhI tathA AjadinathI te kayAmata ane tanepasIna sudhI AsamAnanI hayAtI mATe jamInanI pahoLAI tathA nadInI laMbAI, tathA khurazedanI bulaMdI, pANuonuM vahevuM, jhADapAnanuM ugavuM, AphatAbanuM prakAzavuM, AsamAna upara jhaLakatA mAhatAba tathA satArA, e badhAne mATe huM zukragujArI karuM chuM. (ta kho a0 dAa. namAja) ae dAdAra haramajada ! managnIthI zukra gujAruM chuM, gavanIthI zukra karuM chuM, kunagnIthI zukra karUM chuM. ae dAdAra ! tArA zukarAnA ke te mAnavInI olAdano pedA kIdhe ane te mane sAMbhaLavAnI bolavAnI tathA jevAnI zaktio ApI. vaLI teM mane svataMtra pedA kIdhe, nahi ke gulAma tarIke, ane teM mane marada tarIke pedA kIdhe, nahi ke eArata tarIke, ane teM lAja dharIne khAnAra tarIke pedA kIdho, nahi ke belatAM cAlatAM. (ta kharA a0 dAanamAja) manuSyanI zreSThatA. teNe tamAma pedAyazAmAM InsAnane vAcA, DahApaNa ane akakala bakSIne caDhatA darajjAne banAvyo che, jethI te teonI sAme thaI teothI dUra rahI zake ane khulkatane sArI rAha upara calAve. (ta che. aA de A nAma setAyazane.)
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane izvara ahuramajadanI sarva banAvaTa. ...je pedAyazeAnA pedA karanAra ane aMta lAvanAra che...teNe peAtAnI jAtazaktithI tathA dAnAIthI caDhatA darajjAnA che amazAspaddA-rAzana, mahezata, kratuM AsamAna, khArazeda, mAhatAba, setArA, pavana, havA, pANI, jamIna, jhADapAna, gAspanda, dhAtu ane mANasAne pedA karyAM che... 252 (ta. khA. a. doAnAma zetAyanee ) tamAma nyAmatAne akSanAra ahuramajhada che evA huM ekarAra karUM chuM. (ta. khA. a. jasame avaghahe mada) caMdra sRSTi. zvaranI AjJAthI caMdra vadhe che ane dhaTe che. mahatA dAdAra ahuramajadanA hukamathI 15 dahADA vadhe che ane paMdara dahADA ghaTe che. (ta. khA. a. mAha kheAkhtAra nIAeza) teNe azA leAkeAnA kAharA pedA kIdhAM, jee AsmAna, pANI, jhADapAna, pAMca jAtanA gAspada tathA garbhAsthAnanI aMdara baccAMonI jALavaNI kare che. jeenI madadathI khArazeda, caMdra tathA setArAo peAtAnI rAha para cAle che. (ta. khA. a. pharavaradIna rAjanI setAyaza ) pahADAnI paidAyaza. jamayAda yajhada dharatI upara mavakkala che ane te dharatI upara dAdArI ahuramajhade 2244 pahADA pedA kIdhA. (ta. khA. a. jamyAda yasta ) ahuramajada (izvara)nuM svarUpa ane stuti. nUramaMda, khArehamada, sarvajJa, sAhebene sAheba, pAdazAhenA pAdazAha, kula khalkatanA pedA karanAra, rAjI rajI ApanAra, zakti
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArasI sRSTi 253 vAna, ananta akSeza ApanAra, rahemavALA, DahApaNavALA, pAka pedA karanAra dAdAra ahuramajhadanI huM zetAyaza karUM chuM. (ta. khA. a. khArazeda nIAeza ) ahusavara tanane acAve che. bAmadAdane huM namaskAra karUM chuM. duSTa aheremanane, ezamadevane tathA tamAma khurI zaktione teDavAne mATe ahuramajhadane huM namAja aNu karUM chuM. (ta. khA. a. hAr khAma) ekaja izvaranI prArthanA. e majhada ! mArI madade Ava. huM ekaja khudAne mAnanAra chuM. huM ekaja khudAne mAnanArA jaratheAstI dharma pALanArA chuM. (ta. khA. a. jasame avaMdyahe mada ) mherAma majhadanI madada. ahuramajhadane pedA kIdhelA baherAma majhadamIne majhadAmAM sauthI tehamada che...ane kaiAi khI saMkaTanI vakhate tenI madada cAhe che tenuM saMkaTa te TALe che. ane tene phateha ApavA mATe te jude jude vakhate judA judA rUpamAM Ave che. (1) khuzanumA pavananA rUpamAM uDatA. (3) ghoDAnA rUpamAM. (pa) bhuMDanA rUpamAM. (7) vArAha pakSInA rUpamAM. (9) bakarAnA rUpamAM. (2) gAdhAnA rUpamAM (4) uMTanA rUpamAM. (6) juvAna mANasanA rUpamAM. (8) meMDhAnA rUpamAM. (10) pahelavAnanA rUpamAM. (ta. khA. a. aherAma yasta. ) bhuMDanA rUpamAM tenI paDakhe rahIne kare che. (ta. kheA. e. mehera yasta ) mherAma majhada eka jorAvara devAnA nAza karavAmAM teone madada
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara tezatara tIranI ArAdhanA. sevaTe kahe che ke tezatara tIranI ArAdhanA je dezamAM thAya che, tyAM duHkha, darada, saMkaTa ane duzmanane dhasArA kAMI khI kharAbI karI zakatAM nathI. vaLI vadhu jaNAvyuM che ke gunehagAra, khadaerata, ane dInaduzmana tezatara tIranI setAyazamAM kIdhelI kriyAnI cIjone aDakI zake nahi, agara jo kriyAnI cIjo upayegamAM levA pAme teA te jagyAe saMkaTa AvI paDe, duzmana dhasArA lAve, ane leAkAne mA thAya. (ta. khA. a. tIra yasta ) sUryAMnI stuti. khArazedanA UgavAthI kula jamIna pAka thAya che. tamAma vahetA ane sthira pANI pAka thAya che ane ahuramajhadanI tamAma pedAyaza pAka thAya che...e samathyane lIdhe je kAi zakhasa khArazedanI ArAdhanA kare che, te gAyA ahuramajhada ane amazAspadAnI ArAdhanA kare che, ane mIne yajhadAne khuzanuda kare che. (ta. khA. a. khArazeda nIAeza ) caMdranI stuti-namaskAra. rAta temaja punamanA caMdrane huM namaskAra karUM chuM. amazAspa mAhatAbanI rAzanIne TakAvI rAkhe che, ane te rAzanI pRthvI upara phelAve che. (ta. khA. a. mAha kheAtAra nIAeza ) agninI stuti. ae ahuramajhadanA sauthI mahAna Ataza majhada ....... mArA gharamAM kayAmatanA vakhata sudhI tuM maLatA ane prakAzatA raheje. e Ataza ! mane AsAnI, lAMbI jIMdagI, pura sukha, mhATAI, DahApaNa ...krajaMda akhaza. (ta. khe. a. Ataza nIAeza. ) 254
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArasI suSTi 255 aradavIsura (nadI)nI stuti. e aradavIsuranuM pANI maradonA khunane svaccha kare che. erane janama ApatI vakhate sahelAI karI Ape che. mAtAonA garbhasthAnane pAka kare che. teonA thAnamAM vakhatasara dUdha muke che. enuM pANu bIjA pANuothI caDatuM gaNavAmAM AvyuM che. evI vikhyAti pAmelI aradavIsuranI huM saMtAyaza karuM chuM. (ta che. a0 aradavIsura nIAeza) baMdagI. dunyAnA lokone mATe baMdagI sArI che, sarvottama che. te pApIonI sAme ApaNe bacAva kare che. ApaNuM baMdagI pApIonA hAthapaga ane moDhAMne beDI samAna bAMdhI le che. (takhoa0 saroza yasta hA-dekhI) ahuramajhada ane amazAspadai (phirastA)nI stuti. aze jarAste ahuramajhadane puchayuM ke e hADamaMda duniAnA pAka pedA karanAra ! kaI mAthu vANuM ghaNuja himmata ApanAra, ghaNI ja phatehamaMda, verIne mAranAra, tanadarasti ApanAra ane pApI duHkha pahoMcADanArAnAM duHkhane TALanAra che ? tyAre ahuramajade javAba Apyo ke mArAM ane amazAsponAM nAmo ghaNuMja himmata ApanAra, phatehamaMda, verIne mAranAra, tanadarasti ApanAra ane pApIonAM duHkhone TALanAra che. ( tava atra haramajada yasta) nArI phiraste. azazavaMgha nArI phirasto che. te dolata, khajAna ane sukha upara mavakkala che......ene ahuramajadanI dikarI, amazAspabdonI hena asapadAramada amazAspanda (nArI phirastA)nI dIkarI ane
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 sRSTivAda ane Izvara mahera yajhada, zareSa yajhada ane rajhu yajhadanI bahena ane bhalI mAjaghasanI dInanI bahena kahI che. (ta khoTa a azIzavaMdya yasta) dhAtu utpanna karanAra phiraste. bhalA vRddhi karanAra, maherabAna dAdAnI huM sepAsagujArI karuM chuM ke jeNe zaherevarane pedA kIdhe. je getInI duniyAmAM dhAtuo upara savAla chezaherevaranI mAraphate senA tathA rUpAne temaja jamIna khodavAne tathA duzmanane mAravAne mATenAM hathiyArone mATe vaparAtAM lohakhaMDano vadhAro thAya che. (ta e. a. zaherevara rojanI setAyaza) guvAdanI prArthanA. AgalA vakhatamAM huM je bI kAMi houM, have pachInA jamAnAmAM huM je bI kAMI thAuM, IrAnane lagate houM ke bIjA kazAne lagato houM, temAM tuM guvAda ! mArI yArIe pahoMca. (takho. a. guvAda rojanI setAyaza) maheraja phirasto. kAyama jamAnA sudhI te setAyaza karavAlAyaka che. tethI khareha rezanI tathA AsAnInuM mUla che. tenethI bekinAra jamAne che. te pedAzano pedA karanAra, rakSaNa karanAra, duHkhathI bacAvanAra aze temaja daravandane pavitra karanAra, teone hameza sudhI khuzAla rAkhanAra, teonI karaNI pramANe teone badale ApanAra che. tArI AjJA tathA marajIne lIdhe AsmAna, jamIna ane dareka pedAza zaNagAra pAmelI che. (ta ava daepa-maherajanI setAyaza) zareza phiraste. A duniyAmAM vyavasthAne mATe tuM sarezane sauthI khUbasurata,
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArasI suSTi 257 sauthI ghaNA baLavALo tathA darajane mAranAra pedA karyo che. tArAM pratApa, jera tathA rehane lIdhe insAnanA tana tathA ravAnanI pAsabAnI thAya che. (ta che. atra sareza rajanI setAyaza) aze zaSa yajhada. aza zaraSa yajhada muphaleza naranArIono bacAva kare che. te ezaya yAne gussAnA devane mArI haTADe che. (ta che. a. zarAba yasta vaDInI nIraMga) IrAnane pakSapAta ane zrApa. IrAnI nahi evA bada pAdazAha hamezAM hArelA tathA mArA khAdhelA thaIne heThe paDaje. (ta ba0 a nAme khAvara) navI sRSTi ane ucca samaya. ......te kharehanI barakatathI ahuramajhade puSkaLa nuramaMda AbAdI karanArI pedAza banAvI ane jene lIdhe rastAkhejane vakhate gujArelAM pAchAM sajIvana thaze. jIMdagI ane amarapaNuM Avaze ane duniyA tararA-tAjagIvALI thaze. te vakhate duniyAne hAni pahoMcADavA mATe darUja potAnI kezezamAM niSphala thaze. (ta khoTa a jamyAda yasta ) ahuramajhadanI zikSA ane sadvartana. azo jarate heramajhadane puchyuM ke..... mane tuM jaNAva ke ravAnane zAthI chuTakAro maLI zake? hAramajhade javAba Apyo ke... paheluM bahetaramAM javAnuM meLavavuM. mATe huM haramajhada tathA amazAspandanI hasti ane baheta tathA dojhakha tathA kayAmata, tathA tanapasIna, tathA cinada pula uparanA hisAba viSe tathA aheremana devo tathA dejhakhano bhAra khAdhelA dAravandanI nIstI bAbe begumAna 17
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 suSTivAda ane Izvara rahevuM ane bIjuM rAsta rAha akhtAra karo, trIjuM zukragujArI karavI, evuM manazanIthI zurUAta karavI, pAMcamuM e je pitAne lAyaka nahIM hoya te kaI bI zabyunA saMbaMdhamAM karavuM nahi. (ta kho aA banAme yajada ) ahuramajhadane Dara ane nekInA kAmathI mukti. ahuramajhadane Dara rAkhIne kAma karaje. neka ane rAstInI rAhanA kAma karavAnuM cAlu rAkhaje, jethI tamAruM ravAna mukti pAme. (ta ba0 a banAme yajada) bhalAIthI svarga ane burAIthI naraka. sarva bhalA vicAre, bhalAM sane tathA bhalAM kAme sArI buddhithI karAya che ane te ApaNane bahesta tarapha laI jAya che. sarva bhuMDA vicAre, bhuMDAM samUne tathA bhaMDAM kAme buddhithI karAtAM nathI ane te ApaNane dojhakha tarapha laI jAya che. (ta ba0 a deA-vIpa humata) parabhavanuM bhAtuM. ...ane je kaI musApharIe jAya che, teNe pitAnuM khAvAnuM laI javuM joIe. te ja pramANe saghaLAoe getInI duniyAmAMthI mInaI duniyAne mATe ArAstA kIdhela hadIo laI javo joIe ke jethI ravAna halAka thAya nAha. (ta khoTa a. banAme ajada) samAlocanA. - hiMdunA avatAre, muslIma khudAnA phirastA, krizciyana yahovAhanA sabhAsade ane pArasI ahuramajhadanA amazAspanda lagabhaga eka kakSAmAM rahenArA yA eka skulanA vidyArthio jevA sadazya dharAva
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArasI sRSTi 259 nArA che. jaineAnA IMdranA leAkapAlAnI sAthe emanI sarakhAmaNI karIe teA keTaleka aMze thaI zake tema che. sRSTi saMbaMdhe cArenI kArya paddhatimAM bahu phera che. avatArA te khuda pote ja gharadhaNInI mAphka sRSTinuM kArya kare che. khudA ane yaheAvADa keTaleka sthaLe hukamamAtrathI pote ane keTaleka sthaLe phirastAonI mAraphata kArya karAve che. tyAre ahuramajhade pote pRthvI jala Adine hukama kayAMya karyAM nathI, kintu amazAspanda utpanna kIdhA ane amuka amuka kAryane adhikAra temane soMpI dIdhe. te pramANe amazAspado ja sRSTinA kAryanA AdhaSThAtA banyA che. kurAnamAM ane bAIbalamAM jema khudA ane yaheAvAha vAraMvAra manuSya samAjanA saMparkamAM AvI peAtAnI zaktine paricaya karAvatAM AtmaprazaMsA, ekane bacAvavAnI, bIjAne mAravAnI, zatru mitrabhAva phelAvavAnI, ali levAnI. laDAIne| mArga khatAvavAnI laukika vAte karI che tema ahuramajhade peAtAne mukhe kyAMya paNa vAta karI sAMbhaLavAmAM nathI AvatI. kintu ahuramajhadanA bhaktoe bhaktivaze stuti karatAM ahuramajhadane mahimA gAyA che ane peAtAne tathA pedA karavAnuM AlekhyuM che. mAnavInI matalabI vRttine tRpta karavA mATe amazAspando uparAMta caMdra, sUrya, nadI, agni AdinI stuti karatAM kAInI pAsethI seAnA cAMdI te kAInI pAsethI laDavAnAM hathiyArA, kAInI pAse AsAnI, lAMkhI jIMdagI, heATAI, DahApaNu, pharajaMda Adi mAMgyA che. pustakamAM te mAMgaNI ne mAMgaNIja karI che. javAba tA kAI e ApyA jovAmAM nathI AvatA. khalkatane alabatta, ahuramajhadanA bhaktonI e vizeSatA che ke kurAna ane bAIbalanI mAphaka laDAI karavAnA upadeza kAI jagyAe ahuramajhadane mukhe ke stuti karanArane mukhe karavAmAM nathI AvyA. pazuenI li ke manuSyeAnI hatyA karavAnuM paNa batAvavAmAM nathI AvyuM. e badhuM ahuramajhadanI sAttvika vRtti sAbita karanArUM che.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 suSTivAda ane izvara ahuramajhadanA bhakto svarga, naraka ane muktinAM sAdhane viSe paNa ahuramajhadane prazno puchIne khulAsA meLavyAnuM bhulI gayA nathI. Izvarano Dara rAkhI neka kAma karavAnuM ane sanmArgamAM cAlavAnuM sUcavI muktino mArga paNa darzAvyo che. karmane kAyado paNa spaSTatAthI samajAvyo che. bhaluM karazo te svarga malaze ane buruM karazo te naraka malaze" e batAvIne 'karaNI tevI pAra utaraNa' e karmano niyama samajAvIne ahuramajhade bhaktone potAnI ja kRpA upara rAkhyA nathI. jema khudAe ane Izue tebA karanArane mAphI bakSI ane hAme thanArane vadhAremAM vadhAre daMDa ApI rAgadveSanI tIvratA sAthe karmanA kAnunano uccheda karI batAvyo che, tema ahuramajhade "karmakAnunane bhaMga karI potAnI kRpAthI sarva AbAdI thaze ane kepathI sarvathA aniSTa thaze ema bhaya ane lAlaca batAvI rAgadveSanI pravRtti vadhArI nathI. alabatta, eka ThekANe IrAnI bAdazAhanI tArIpha ane IrAnane pakSapAta darzAvyo che ke IrAna zivAyanA bAdazAho "hArelA mAra khAdhelA thaIne heThe paDajo e vAkyothI Izvarane pakSapAtI banAvavAnI aniSTa vANI uccAravAmAM AvI che, paNa tevAM vadhAre vAkyo nathI. parabhavanuM bhAtuM bAMdhavAnuM kahI jainonI sAthe ekatA darzAvI che; kemake nekIthI paraloka sudhare che ane badIthI bagaDe che e jaina dharmane aTala siddhAMta che. gurU Ei vahunA ? QR CODELED EH (Gg Iti pUrvapakSa H GIR)) HD BE CHche. gan
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ IzvarakatRtva-prativAda. dArzanika-uttara pakSa. brahmasRSTi ane mImAMsAdarzana. vaidika sRSTino 19mo prakAra brahmasRSTino pUrve darzAvela che. ogaNIse prakAra RSionA saMzayathI AkrAnta thayela che. nAsadIya suktanI chaThI ane sAtamI RcAe sRSTinA sarva prakArene khaMDita karI dIdhA che te paNa vyavasthita vicAra karanAra darzanakAre sRSTi para zuM zuM mAne che tenuM paNa huM digadarzana karIe. vedanI sAthe sauthI vadhAre saMbaMdha rAkhanAra pUrvamImAMsAdarzana ke jenA saMsthApaka jaimini RSi che, temane sRSTi para zuM abhiprAya che tenuM mImAMsAdarzananA mAnanIya pustaka zAstradIpikA ane kArtika Adi pustakene AdhAre nirIkSaNa karIzuM. jaimini sUtranA prathama adhyAya prathama yAdanA pAMcamA adhikaraNanI vyAkhyA karatAM zAstradIpikAkAra zrImatpArthasArathi mizra zabda ane arthane saMbaMdha karanAra koNa che tene parAmarza karatAM kahe che ke "na ca sargAdirnAma kazcitkAlo'sti, sarvadAhIdRzameSa jagaditi dRSTAnusArAdavagantumucitam / na tu sa kAlo'bhUt caNA rami nA dikarA pramANAtA" sRSTinI Adi hoya e kaI kAla che nahi. jagata hamezAM AvA prakAranuM ja che. te pratyakSa anusAra jANavuM ucita che. evo keI kAla agAu Avyo nathI ke jemAM A jagata kaMI paNa hatuM nahi. ema mAnI levAmAM koI paNa pramANa nathI. AgaLa jatAM dIpikAkAra kahe che ke pramANa vinA paNa kaMI paNa na hatuM ema mAnI laIe te sRSTi saMbhave ja nahi. sRSTi-kAya
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 sRSTivAda ane Izvara rUpa upAdeya che. upAdAna vinA upAdeya banI zake ja nahi. mATI hoya teja ghaDo thaI zake. mATI vinA ghaDe banate kadI jovAmAM Avyo nathI. AMhi brahmavAdI vedAntI pUrva pakSa rUpe kahe che ke - Atmaivaiko jagadAdAvAsIt sa eva svecchayA vyomAdiprapaJcarUpeNa pariNamati bIjamiva vRkSarUpeNa / cidekarasaM brahma kathaM jaDarUpeNa pariNamatIti cet, na paramArthataH pariNAma brUmaH kindhapariNatameva pariNatavadekameva sadanekadhA mukhfmAhidavivAtivartamAnakAmA vira naDarUpamivAdvitIyaM sadvitIyamiva pazyati / seyamavidyopAdAnA svapnaprapaMcavanmahadAdi prapaMcasRSTiH / (aa vI. 2. 2I - 220) artha-jagatanI AdimAM-pralayakAlamAM eka AtmA ja hatA. te AtmA ja pitAnI IcchAthI AkAza Adi vistArarUpe pariNAma pAme che; jema bIja vRkSarUpe vistAra pAme che. zaMkA-caitanya ekarasarUpa brahma jaDarUpe kema pariNAma pAmI zake ? uttara-ame pAramArthika pariNAma mAnatA nathI kintu apariNata hoIne pariNatanI peke, eka sarUpa heIne aneka rUpe arIsAmAM mukhanI peThe vivarta pAme che. avidyAnA kAraNathI AtmA ja cipa AtmAne jaDarUpe, advitIyane sadvitIyanI peThe jue che. avidyAnA upAdAna kAraNavALI svaprapanI mAphaka mahadAdi prapaMcarUpa A sRSTi che. mImAMsakene uttara pakSa kimidAnImasannevAyaM prapaJcaH? / omiti cenna / pratyakSa virodhAt |...n cAgamena pratyakSabAdhaH sNbhvti| pratyakSasya zIdhrapravRtta rAkhyo vIravAta vizva kapannAmAve pratiyatA'vazyamAgamopi prapazcAntArgatatvAdasadrUpatayA pratyeta
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 263 vyaH / kathazcAgamenaivAgamasyAbhAvaH pratIyeta ? / asadrUpatayA hi pratIyamAno na kasyacidapyarthasya pramANaM syAt / prAmANye thA nAkaravam / (40 | g| { / 1|4 {{0) artha--zuM vartamAnamAM paNa jagavistAra asat che ? jo hA kahe| tA te ThIka nathI kAraNake pratyakSa virUddha che. je jagat pratyakSathI sarUpa dekhAya che tenA AgamathI khAdha thavA saMbhavata nathI, kAraNake pratyakSa sarvathI alavAna hovAthI Agama karatAM pratyakSanI pravRtti sauthI prathama thaI jAya che. bIjI vAta e cheke jagatane asarUpe mAnanAra purUSe jagad antagata Agamane paNa asadpa mAnavA paDaze. te paNa pratyakSa pramANathI nahi kintu Agama pramANuthI. te emAM vicAravAnuM e che ke Agama peAte peAtAne abhAva zI rIte siddha karaze ? jo Agama asarUpa sAbita thaze teA te kAI paNa arthanA pramANarUpe nahi rahI zake. jo pramANurUpe raheze te te asarUpa hi rahI zake. (asadrUpa ane prAmANya e e paraspara virUddha che, te eka vastumAM nahi TakI zake. ) aniva canIya vAda. vedAntAntagata anirvacanIyavAdI kahe che ke ame prapa`cane-jagatane asat nathI kahetA kAraNake pratyakSane virAdha che. je pratyakSathI sat dekhAya che, tene asat zI rIte kahI zakAya? temaja paramArthathI sat paNa nathI kahI zakatA, kAraNake AtmajJAnathI khAdhya che. eTalA mATe jagat sat ane asat aMtethI vAcya na thatAM anirvacanIya che. mImAMsakAnA uttara pakSa. aneiva canIyavAdInI vAta kharAbara nathI. satthI bhinna asat ane asathI bhinna sat; jagat jo sat na heAya te asat hovuM joIe ane asat na hoya te sat hAvuM joI e. ekanA abhAva
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 sRSTivAda ane izvara bIjAnI sattA sthApita kare che. eTale satA abhAva asI sattA ane asat abhAva satanI sattA sthApita kare che. ekane abhAve baMnene abhAva thaI jAya e vAta azakya che. mATe jagattne sat kahA yA asat kahe, anirvacanIyatA jagatnI TakI zakatI nathI. vastutaH teja asat che ke je kadApi kALe pratIyamAna na thAya jema viSANu, AkAzakusuma ItyAdi. vastutaH sat teja che ke jenI pratIti kAI paNa kALe zrApti na thAya jemake Atma tattva. jagatnI pratIti zaviSANunI mAphaka hamezane mATe bAdhita thatI nathI mATe tene asat ke anivacanIya kahI zakAya nahi kintu AtmatattvanI peThe jagatane paNa sat kahevuM joI e. eTale jaDa ane cetana bannenI sattA svIkAravI ja paDaze ane tene svIkAra karatAM advaitavAdane badale dvaitavAdanI siddhi thaI jAya che. avidyAvAda. vedAntAntargata avidyAvAdI kahe che ke vAstavika sattA te brahmanI yA AtmatattvanI ja che. jagatanI je kadAcit pratIti thAya che te avidyAkRta che. mImAMsakAnA parAmaza mImAMsaka avidyAvAdIne pUche che ke te avidyA bhrAntinAnarUpa che ke bhrAntijJAnanA kAraNarUpa padArthAntara che? jo kahe ke bhrAntirUpa che te te bhrAnti kAne? brahmane bhrAnti thaI zakatI nathI kAraNa ke brahma svaccha vidyArUpa che. jyAM svaccha vidyA hoya tyAM bhrAntitA saMbhava ja na hoya. zuM sUryamAM kadi paNa aMdhakArane saMbhava thaI zake? nahi ja. jo kahA ke jIvAne bhrAnti thAya che te te paNa ThIka nathI kAraNake vedAMta matamAM brahma zivAya jIvAtI pRthak sattA cheja niha. agara bhrAntijJAnanA kAraNarUpa padArthAntara svIkAratA ha| tA advaita siddhAntane hAni pahoMcatAM dvaitavAdanI siddhi thaI jAya che.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 265 kadAca kAraNAntara nahAvAthI brahmanA svabhAvarUpa avidyA mAnavAmAM Ave te te paNa saMbhAvata nathI. vidyAsvabhAvavALA brahmane avidyAsvabhAva hoI zake ja nahi. vidyA avidyA paraspara varAdhI che. baMne virAdhI svabhAva eka brahmamAM zI rIte rahI zake ? avidyAne svAbhAvika mAnavAmAM Ave te tene vinAza zAthI thaI zake ? AgamAkta dhyAna, svarUpajJAna vagerethI avidyAne nAza thaze ema kahetA hai| te te paNa ThIka nathI kAraNake nityajJAnasvarUpa brahmathI atirikata dhyAna, svarUpajJAna vagere che ja kyAM ke je avidyAne nAza kare? mATe A mAyAvAda karatAM te bauddone mahAyAnika vAda ThIka che ke jemAM nIlapItAdinA vaicitryane kA kAraNabhAva darzAvavAmAM AvyeA che. aAnavAda. vedAntAntargata ajJAnavAdI kahe che ke A prapaMca ajJAnathI utpanna thAya che ane jJAnadvArA tene vinAza thAya che, mRgajala yA svapnaprapaMcanI mArke. mImAMsakAnA uhApAha. mImAMsaka kahe che ke kulAlAdi vyApAra sthAnIya ajJAna, ghaTasthAnIya jagat ane musalasthAnIya jJAna mAnazeA tepaNa tethI jagat utpatti vinAza vegathI anitya mAtra Tharaze, paNa atyatAbhAva rUpa asat nahi hare. vaLI jJAnathI jagatane nAza thAya che te te jJAna AtmajJAna samajavuM ke niSprapaMca AtmajJAna samajavuM ? kevaLa AtmajJAna te| vireAdhI na heAvAthI jagA nAzaka nahi banI zake. niSrapaMcAtmajJAnane kadAca nAzaka mAnavAmAM Ave te temAM AtmajJAna aMza te avirAdhI che. niSprapaca eTale prapaMcanA abhAva. jyAMsudhI prapaca vidyamAna che tyAMsudhI tenA abhAvanuM jJAna zI rIte thai zake? te
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 suSTivAda ane Izvara jJAna utpanna thayA vinA prapaMcaneA nArA paNa nahi thai zake eTale anyAnyAzraya doSanI vipatti vaLagaze. eTalA mATe jJAnathI paNa jaganI sattAneA nAza nahi thai zake. jyAre jagat AtmatattvanI mAphaka sat raze, tyAre advaitavAda siddha na thatAM dvaitavAdanIja siddhi thaze. mRgajala te pahelethIja asat che eTale tenA nAzane savAlaja ubhA rahetA nathI. tethI e dRSTAMta AMhi lAgu paDatuMja nathI. ityadvaita mata nirAsaH ( kI { / 2 / | pruSTha ???) ajaratIya advaitavAdInA pUrva pakSa upaniSaddhe mAnanAra vedAMtI ajaratIya advaitavAdI kahevAya che. teo kahe che ke brahma yA AtmA pAteja peAtAnI cchiAthI jagat rUpe piraNAma pAme che. jema khIja vRkSarUpe sAcA pariNAmane pAme che, tema AtmA AkAzAdika bhinna bhinna jagat rUpe pariNata thAya che. nAma rUpa bhinna bhinna chatAM mUlakAraNa eka AtmAnAja sarva vistAra che. jaga asattvavAda, avidyAvAda-dhrAMtivAda, mAyAvAda e badhA vAde anitya jagatnA aupacArika che. jevI rite mRgatRSNA, ranjIsa, svapraprapa`ca theADA vakhata AvirbhAva pAmIne pachI laya pAmI jAya che, tevI rIte jagadistAra paNa amuka kAlasudhI AvirbhAva pAmIne pachI laya pAmI jAya che. anitya jagat aupacArika asat che. AtmA nitya hAvAthI pAramArthika sat che. jagat nuM asatyatva vairAgya utpanna karavA mATe che. AtmAnuM paramA paNuM mumukSuone utsAha vadhAravA mATe che. sRSiDanA vikAranuM dRSTAMta AMhi ThIka baMdhabesatuM che. mATInAM vAsaNaghaDA zarAvaleA ItyAdi nAma aneka hovA chatAM eka mATInA vikAra che. tyAM mATI satya che. ghaDA, zarAvale e vAcArabha mAtra che. nAmarUpa judAM judAM che, vastu judI nathI, kintu eka ja mATI che. tema AtmA ane jaganA saMbaMdhamAM
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 267 samajavuM. jagat nAnArUpa dekhAya che te eka AtmAnA vikAra-pariNAmarUpa che. AtmA eka chatAM aMtaHkaraNanI upAdhinA bhedathI bhinna bhinna jIva bane che. jIvanA bhedathI baMdhamAkSanI vyavasthA thaI zake che. mImAMsane uttara pakSa. AtmA cata rUpa hovAthI tenuM jaDarUpe pariNAma nahi banI zake. vaLI AtmA ekaja mAnavAthI badhA zarIramAM ekaja AtmAnuM pratisaMdhAna thaze. yadatta ane devadatta banne judA judA pratIta nahi thAya. devadattanA zarIramAM sukhanI ane yajJadattanA zarIramAM duHkhanI pratIti ekaja veLAe eka AtmAne thaze. aMtaHkaraNanA bhedathI baMnenAM sukhaduHkhanI judI judI pratIti thaze ema kahe che te paNa ThIka nathI. aMtaHkaraNa acetana hovAthI tene sukhaduHkhanI pratItino saMbhava ja nathI. anubhava karanAra AtmA che te ekaja hovAthI savanAM sukhaduHkhanA anusaMdhAnane kaNa aTakAvanAra che? kaI nahi, mATe ardhajaratIya pariNAmavAda paNa suMdara nathI. tyarAribAmAnAra (rAvI22I gi 222) advaitavAda paratve zlokavAtikakAra kumArilabhaTTane uttara pakSa. puruSasya ca zuddhasya, nAzuddhA vikRtirbhavet // svAdhInatyAca dharmAdestena klezo na yujyate / tavazena pravRttau vA, vyatirekaH prasajyate // ( 0 vA0 6. 82-83) artha-vedAMtIo je kahe che ke eka ja AtmA potAnI IcchAthI aneka rUpe pariNata thaI jagata-prapaMcane vistAre che, tene javAba kumArilabhaTTajI Ape che ke purUSa zuddha ane jJAnAnaMda svabhAvavALA che. te azuddha ane vikArI zI rIte bane ? purUSane jagata rUpe pariNata thavuM e to vikAra che. avikArIne vikArI banavAnuM kahevuM ghaTe nahi.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 sRSTivAda ane izvara jagat jaDa ane duHkharUpa che. cetanapurUSamAM jaDa jagatanI utpatti mAnavI e azakya jevI vAta che. dha adharUpa adRSTanA yeAge purUSamAM sukha, du:kha, klezarUpa vikAra utpanna thaze ema kaheA teA te paNa ucita nathI. purUSa svataMtra che te dharma adharmane vaza thAya nahi. dharmAMdharma purUSane vaza thAya te ucita che. sRSTinI AdimAM ekaja brahma che te dharmAMdhanI sattAja yAM rahI ? jo dharmAMdhanI sattA svIkAre tA dvaitatAnI Apatti Avaze. ', na svayaM ca zuddharUpatvAdasatvAzcAnyavastunaH / svapnAdivada vidyAyAH, pravRttistasya kiM kRtA // (prazno thA0 |84) a--jeo ema kahe che ke ame purUSane vAstavika pariNAma thavAnuM kahetA nathI, kintu apariNata chatAM avidyAne vaze pariNatanI peThe dekhAya che. hAthI gheADA na hovA chatAM svapnamAM jema hAthI dhADA svAme ubhA rahelA dekhAya che, tema avidyAne yeAge purUSa jagat--prapaMca rUpe pratIta thAya che. kharI rIte purUSanuM pariNAma jagat rUpe thatuM nathI. avidyAvAdI vedAMtIne bhaTTajI kahe che ke purUSa svaya teA zuddha rUpa che. anya vastu kAi tenI pAse vidyamAna nathI. te e te batAvA ke svapnanI peThe avidyAnI pravRtti thai kayAMthI ? avidyA e brAnti che. bhrAMti kAi ne koi kAraNathI thAya che. purUSa vizuddha svabhAvavALA che. tenI pAse bhrAMtinuM kASTa kAraNa che nahi, te vinA kAraNa avidyAnI utpatti thai zI rIte ? avidyA sidgha na thAya te tene yAge purUSanI jagat rUpe pariNati vA pratIti paNa kyAMthI thAya? anyenopaplave'bhISTe, dvaitavAdaH prasajyate / ForefrostafadyAM tu nocchettuM kazcidarhati // 9 vilakSaNopapAte hi nazyet svAbhASikI kvacit / natvekAtmAbhyupAyAnAM heturasti vilakSaNaH || (xo thA0 6 | 8-86)
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ = dArzanika-uttara pakSa 269 artha-avidyAne utpanna karanAra kAraNottara mAnavAmAM Ave te purUSa zivAya bIjuM koI kAraNa mAnatAM daitavAdane prasaMga Avaze. je kAraNa na hovAthI purUSanI mAphaka AvadyAne paNa svAbhAvika mAnI lyo te te anAdi Tharaze. anAdi avidyAno uccheda kadI paNa nahi thAya. eTale keI purUSano mekSa paNa nahi thaI zake. kadAca pArthiva paramANunI syAmatA agnisaMyogathI jema naSTa thaI jAya che tema avidyA paNa dhyAnAdi vilakSaNa kAraNanA yogathI svAbhAvika avidhAno paNa nAza thaI jaze ema mAno to mokSachedanI Apatti to dUra thaI jaze paNa ekaja AtmAne svIkAranAra advaitavAdIne mate AtmA zivAya bIjuM kaI vilakSaNa kAraNa dhyAnAdi che ja nahi te avidyAne uccheda kyAMthI thaze? AvI ApattithI advaitavAda TakI zakato nathI mATe daitavAda svIkAro yukitasaMgata che. advaitavAda paratve audyAne uttara pakSa. teSAmalpAparAdhaM tu, darzanaM nitytoktitH| rUpazabdAdivijJAne, vyaktaM bhedopalakSaNAt / / yAjJAnAramavAre tu, parasAyaH | sakRdvedhAH pralajyante, nitye'yasthAntaraM na ca // (ta saM0 rU26-330 ) artha-pRthvI jalAdika akhila jagata nityavijJAnanA vivartI rU5 che, ane AtmA nityavijJAnarUpa che. eTale nityavijJAna zivAya bIjI kaI vastu che ja nahi. Ama kahenAra vedAMtIone je cheDe aparAdha che te zAMtirakSitajI A pramANe darzAve che. aho advaitavAdIo : vijJAna eka ane nitya che, te rUpa, rasa, zabda, AdinuM je pRthaka pRthapha jJAna thAya che te tamAre mate na thavuM joIe. kintu eka jJAnathI ekI sAthe rU5 rasAdi sarva padArtho eka rUpeja jaNAvA joIe. tame kaheze ke eka purUSanI bAlyAvasthA, tarUNuMvasthA, vRddhAvasthA, ema bhinna bhinna avasthAo thAya che, tema jJAnanI
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 suSTivAda ane Izvara paNa avasthA bhinna bhinna thaze. tethI rUpavijJAna, rasavijJAna ityAdinI upapatti thaI jaze e vAta paNa barAbara nathI. vijJAnanI avasthAo badalAtAM te vijJAna nitya nahi rahe kemake avasthA ane avasthAvAna abheda hovAthI avasthA anitya thatAM avasthAvAna paNa anitya karaze. rUpAdivittito bhinnaM, na jJAnamupalabhyate / tasyAH pratikSaNaM bhede, kima bhinnaM vyavasthitam // (ta saMrUrUra ) artha-rU5-rasAdi jJAnathI juduM keI nityavijJAna upalabdha thatuM nathI. je upalabdha thAya che, te pratikSaNa badalatuM jAya che. cirakAla sudhI rahenAruM kaI abhinna jJAna-nitya vijJAna na te pratyakSathI upalabdha che, na anumAnathI jANavAmAM Ave che. te be pramANuthI siddha na thayela vastune svIkAra kare vyartha che. nityavijJAna pakSamAM baMdhamokSa vyavasthA nahi thAya. viparyastAviparyasta-jJAnabhedo na vidyate / ekajJAnAtmake puMsi, bandhamokSau tataH katham // (rUrU3). artha-nitya eka vijJAna pakSamAM viparIta jJAna ane aviparIta jJAna, yathArthajJAna ane ayathArthajJAna, samyaphajJAna ane mithyAjJAna e bheda rahI zakato nathI. te eka jJAnasvarUpa AtmAmAM baMdha mekSa vyavasthA zI rIte thaze? amArA matamAM mithyA jJAnanA vegamAM baMdha ane mithyA jJAnanI nivRtti thatAM samyagajJAnanA yugamAM mokSanI vyavasthA sArI rIte thaI zake che. nitya ekavijJAna pakSamAM cagAbhyAsanI niSphaLatA. kiMSA nivartayedyogI yogAbhyAsena sAdhayet / kiM vA na hAtuM zakyo hi, viparyAsastadAtmakaH / /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa ra71 tattvajJAnaM nacotpAdhaM tAdAtmyAt sarvadA sthiteH| yogAbhyAsopi tenAyamaphalaH sarva eva ca // (00 rU34-39) artha_nityavijJAnapakSamAM je mithyA jJAna che nahi te yogI yogAbhyAsathI zenI nivRtti karaze ane zenI sAdhanA karaze ? je te nitya vijJAna viparyAya rU5 haze arthAta mithyA jJAna rU5 haze te tene tyAga nahi thaI zake kemake te nitya che. nityanI nivRtti azakya che. nityavijJAna AtmArUpa hovAthI hamezAM vidyamAna raheze. vidyamAna tattvajJAnanI utpatti azakya hovAthI tattvajJAna mATe yogAbhyAsanI jarUrIAta na rahI te tamAre mane yogAbhyAsa Adi savA prakriyA niSphaLa banI gaI. advaitavAda paratve sAMono uttara pakSa. nAviyAta thAtunA kapAyAnA (dio 2 ra0) bhAvArtha-kSaNika vijJAnavAdI yogAcAra-bauddha ane nityavijJAnavAdI vedAMtI e baMne advaitavAdI che kAraNake vijJAna sivAya anya padArtha teo mAnatA nathI. vedAMtIe ekaja nityavijJAnamaya brahma mAne che jyAre yogAcAra-baddho anaMtakSaNika vijJAna vyaktione eka saMtAna mAne che. A baMne avidyAne baMdhanA hetu tarIke mAne che. arthAta avidyAthI purUSane saMsAranuM baMdhana thAya che. sAMkhyo uttarapakSI tarIke temane puche che ke te avidyA vastu-sata che ke asata che. teo kahe che avastu-asata che. tyAre sAMkhyadarzanakAra kahe che ke je avidyA asata hoya to tenAthI purUSane baMdha thavo zakya nathI. svamamAM jeelA rajuthI-asata rajuthI zuM kaI vastune koI bAMdhI zakaze? nahi ja. je kaho ke asat avidyAthI baMdha paNa asata--avAstavika thaze to te paNa ThIka nathI. baMdha je
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 sRSTivAda ane izvara asat thAya te tenI nivRtti mATe yAgAbhyAsa Adi sAdhanenI jarUra nahi rahe. zAstrakAroe je yeAgAbhyAsa Adi sAdhane baMdhanI nivRtti mATe upadezyA che te sa niSphaLa thaze. eTalA mATe baMdhane asat nahi mAnI zakAya. vastusve siddhAntahAniH // (sAM0 602 / 22 ) bhAvA-sAMkhyA kahe che ke jo avidyAne vasturUpe arthAt sapa mAne te tamArA siddhAntane hAni pahoMcaze; kemake tame avidyAne mithyA mAne che, te siddhAnta badalI jaze. vijAtIyadvaitApattizca // (Fi0606 / 22) bhAvA --yAgAcAra-auddo sajAtIya kSaNika vijJAnanI aneka vyaktie tA mAneja che eTale sajAtIya dvaita temane ApattirUpa nathI kintu vijAtIya dvaita ApattirUpa che. avidyA jJAnarUpa nathI kintu vAsanArUpa che. te vijJAnathI vijAtIya che. avidyAne sat mAnavAthI vijJAna ane avidyA e be padArthInI siddhi thatAM vijAtIya dvaitatA prApta thaze. vedAMtIene dvaitatA mAtra deSApatti che. viruddhobhayarUpA cet // (ri0606 / 22 ) bhAvA--sAMkhyo kahe che ke avidyAne sat ke asat mAnavAmAM doSApatti AvavAthI virUddha ubhayarUpa mAneA; arthAt sat, asat, sadasat ane sadasI vilakSaNa ema cAra kATI che; temAM sat ane asat e che kATine tA niSedha thaI gayA; sat-asat e trIjI kATI paraspara virUddha che; satathI virUddha asat ane asathI virUddha sat e trIjI kATi te virAdhathI mAnI zakAya tema nathI. tyAre vilakSaNa sad asad rUpa ceAthI kATI mAnaze| te tene javAba nIce Ape che. na tASTaka padArthApratIteH // (si060 6 / 24)
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 273 bhAvArtha-jagatamAM tevo kaI padArtha ja pratIta thato nathI. sApekSa sataasata to malI zakaze, paNa nirapekSa sataasata te paraspara virUddha hovAthI cothI keTIvALI koI vastu pratIta nathI. vaLI bIje deSa e che ke avidyAne sAkSAta baMdhano hetu mAnazo te jJAnathI avidyAno nAza thatAM prArabdhabhoganI anupatti thaze, kemake duHkhabhogarUpa baMdhanA kAraNane nAza thatAM kAryanI nivRtti thaze. amAre mate to avidyA janmAdi saMgakArAe baMdhane hetu thaze. janmAdi saMyoga prArabdhanI samApti vinA naSTa nahi thAya. ityalaM vistareNa. brahmavAda paratve naiyAyikeno uttara pakSa. buddhayAdibhizcAtmaliGgainirupAkhyamIzvaraM pratyakSAnumAnAgamaviSayAtItaM kaH zakta upapAdayitum // ( sthAjAmA kI 2 / 22) artha-brahmavAdIo brahmane jagatanuM upAdAna kAraNa mAne che. zvara: kArai puruSArayavaranAta | | 2. 26 e sUtramAM Avela Izvara zabdane artha teo brahma kare che. "zvine prA zAnAthanatA rAjA 4 vetanarif: zifjAya sA cAtmani brahmaNIti / brahma IzvaraH sa eva kAraNaM jgtH| na cAbhAvo pA pradhAnaM vA paramANavo vA cetayante // artha-IzanA yogathI Izvara zabda niSpanna thAya che. izanA cetanAzakti ane kriyAzakti be prakAranI che. te AtmA ane brahmamAM che. brahma eja Izvara che. te ja jagatanuM kAraNa che. abhAva, prakRti ke paramANuo jagatanA kAraNarUpa nathI. e brahmavAdIone pUrvapakSa che. naiyAyika tene uttara Ape che ke AtmAne jANavA mATe AtmAnA liMga tarIke buddhi IcchA Adi vizeSa guNe mAnavAmAM Ave che. brahma te nirUpAdhika che. tene jANavA 18
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra74 sRSTivAda ane Izvara mATe kaI liMga ke nizAnI te che nahi. mukhya vAta e che ke pramANa vinA prameyanI siddhi thatI nathI. brahmanI siddhi tame kayA pramANathI karaze? pratyakSa to brahmanuM thatuM nathI kAraNa ke te koI paNa IdriyathI grAhya thatuM nathI. brahmane jaNAvanAra koI khAsa hetu nathI tethI anumAnathI paNa grAhya nathI. sarvasaMmata Agama pramANa nathI. mATe bhASyakAra kahe che ke "pratyakSanumAnAmapiyatIta kAra zarU kavpAritu" pramANane viSayathI atIta brahmanuM upapAdana karavAne kaNa zaktimAna che? kaI nahi. brahanI jyAre upapatti thaI zakatI nathI tyAre tene upAdAna kAraNa mAnavAnI vAta te mUlathIja uDI jAya che. " jAti kutiH jhAlA" arthAta mUla nathI tyAM zAkhAnI zuM vAta karavI ? taiyAyika kahe che ke eTalA mATe AtmavizeSarUpa Izvara jagatanuM upAdAna kAraNa nahi paNa nimittakAraNa che ema mAne. prANIonA karmAnusAra te jagata race che. kharI rIte te IzvaravAdIone A siddhAMta che. prAcInatama-taiyAyaka AcAryo te Izvarane niyaMtA mAtra mAne che, kartA tarIke nahi. caruM vistarekha. advaitavAda paratve jainene uttara pakSa. aprApyanye padantyevamavidyA na sataH pRthaka / taJca tanmAtrameveti, bhedAbhAso'nibandhanaH // (aa pA rata 8 4) artha--advaitapakSamAM vedAMtIo ema kahe che ke avidyA brahmathI judI nathI, kemake judI mAnatAM advaitasiddhAMta TakI zakata nathI. sata e brahma mAtra che, arthAt brahmanI sattA che, avidyAnI judI sattA nathI. te pachI ghaTa, paTa, strI, purUSa, pitA, putra, zeTha, nokara, pati, patnI, ItyAdi je bhedano AbhAsa thAya che tenuM kAraNa zuM? kAraNa vinA te kArya banI zakatuM nathI.
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika uttara pakSa saiSAthA'bhedarUpApi, bhedAbhAsanibandhanam / pramALamasaLata-vAtuM na rAyate | (10 thA0 10 8 9) a-pUrvI pakSI kahe che ke brahma sAthe abhedabhAvane pAmelI teja avidyA bhedAbhAsanuM kAraNa banaze. uttarapakSI kahe che ke avidyA kAraNa te| tyAre ane ke jyAre te pAtepramANathI siddha thAya. avidyA prameya che ane prameya pramANu vinA jANI zakAtuM nathI. . 275 bhAve'pi ca pramANasya, prameyavyatirekataH / nanu nAdvaitameveti, tadabhAve'pramANakam // (540 thA0 rata0 8 | 6) a--avidyAnA nizcaya karAvanAra pramANu kadAca svIkAravAmAM Ave paNa te pramANathI prameyanI sattAne svIkAra na thAya tyAMsudhI kAkAraNubhAvane nirvAha thaI zakatA nathI. vedAMtI kahe che ke ame ema nathI kahetA ke kevaLa advaitaja che. emA pramANa, prameya, bannenI vyavasthA karelI che. pramANane jo svIkAra na karIe teA advaitatattva paNa apramANa banI jAya. uttarapakSI kahe che ke eka tarapha dvaitane svIkAra, khIjI tarapha advaitanA svIkAra, Ama paraspara vizrva tattvanA unmatta vinA bIjo kANu svIkAra kare? vidyAsvidyAdibhedAzva, svataMtreNaiva bAdhyate / tatsaMzayAdiyogAzca pratItyA ca vicintyatAm // (4400 40 8 | 97) a. navAM vAviyAM = pAgheToma sadANiyA mRtyuM sIvo vipayADamRtamastute " e eka zruti che temAM vidyA ane avidyAnA bheda spaSTa batAvela che. vidyAnuM la amRtaprApti ane avidyAnuM kula mRtyutaraNa che. kAbhedathI kAraNane paNa bheda che. teA ukta zrutithI svataMtrapaNe advaitatattvanA bAdha thAya che. bIjI
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 sRSTivAda ane Izvara vAta e che ke 'taravatti'" ItyAdi zruti advaitameAdhaka che. de zraddhaLI veditavye paraM cAparaM ca " " paraM cAparaM ca brahma yadoGkAraH " ItyAdi zruti dvaita-bheda medhaka che. A uparathI saMzaya utpanna thavAne saMbhava che. prathama zruti sAcI ke bIjI zruti sAcI ? evI rIte Agama prAmANyathI bAdha ane saMzaya utpanna thavAne saMbhava hAvAthI advaitavAda dUSita Thare che. trIjIvAta che pratyakSa pratItinI. dhaTa paTa Adi bhinna bhinna vastu pratyakSathI dekhAya che. ghaTapaTAdi bhedanI je pratyakSa pratIti thAya che te paNa advaitatattvanA khAdha kare che. vedAMtIAnA diSTasiSTavAda paNa bauddonA zUnyavAdanI barAbara che. kahyuM che -- pratyakSAdiprasiddhArtha viruddhArthAbhidhAyinaH / vedAntA yadi zAstrANi, bauddhaH kimaparAdhyate // anye vyAkhyAnayantyevaM, samabhASaprasiddhaye 1 advaitanA rAtre, niviTTA na tu tattvataH || (sA0 vA0 sa0 8 / 8) a--jaine vedAMtIene kahe che ke zAstramAM je advaitatattvanA upadeza AvyA che te advaitatattva vAstavika che te batAvavA mATe nahi paNa jIvA jagamAM meAha pAmI rAgadveSAdi kare tene rAkavA mATe ane samabhAvanI pratIti karAvavA mATe tathA zatru mitrane eka STie jovA mATe Ameyela saryuM ' aAveluM sUrve ' ityAdika upadeza Apela che. jagatane asAra-tuccha mAnI sarvAMne Atma samAna dRSTie jovAne upadeza ApavA e zAstrakArane Azaya che. emAM tamArI ane amArI ekavAkyatA che. phacalama. sRSTi paratve mImAMsA zleAkavAti kakAra kumArila bhaTTanA abhiprAya. yadA sarvamidaM nAsIt, kAvasthA tatra gamyatAm / prajApateH kva vA sthAnaM, kiM rUpaM ca pratIyatAm // (oovA ahi065 41 )
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnika-uttara pakSa 200 a--brahmavAdIonA kahevA pramANe jyAre sRSTinA AraMbha pahelAM brahma zivAya khIjuM kaI paNa na hatuM teA pachI jaganI avasthA kAI paNa rIte buddhimAM utarI zakatI nathI. vaLI prajApatine aSTA tarIke mAnavAmAM Ave che, te te prajApatinuM sthAna kaI jagyAe rahI zakaze ? pRthvI Adi na heAvAthI tene AdhAra teA kaI che nahi. je prajApati mAnavAmAM Ave che te zarIrasahita che ke zarIrarahita ? zarIrarahita hoya te| sRSTi racavAnI IcchA ane prayatna- ceSTA saMbhavI zakatAM nathI. zarIrahita mAnavAmAM Ave teA bhUtAnI utpatti vinA bhautika zarIranI utpattineA saMbhava nathI. jJAtA ca kastadA tasya, yo janAn bodhayiSyati / upalabdhervinA caitat kathamadhyavasIyatAm // (xovA. b| 46 ) a--prajApatie sRSTi banAvI te vakhate tene jANanAra kANu hatA ke je leAkAne sRSTi thavAnI vAta jaNAvI zake ? je vastunI upalabdhi--sAkSAtkAra nathI tene nizcaya paNa zI rIte thaI zake ? pravRttiH kathamAdyA ca, jagataH saMpratIyate / zarIrAdevinA cAsya, kathamicchApi sarjane // (jo vA0 9 | os) " atha----sRSTinA AraMbhanI pahelAM jyAre kaMI paNa sAdhana vidyamAna nathI te jagat racavAnI Adya pravRtti zI rIte hoI zake ? vaLI zarIrane abhAve sarjana karavAnI IcchA paNa kevI rIte thaI zake ? zarIrAdyatha tasya syAttasyotpattirna tatkRtA / tadvadanyaprasaGgopi nityaM yadi tadiSyate // (DESTO ETTO 6186) pRthivyAdAvanutpanne, kimmayaM tatpunarbhavet / a--jo tenA zarIra Adi mAnavAmAM Ave te! tenI utpatti 9
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 suSTivAda ane Izvara te zarIrathI to na ja banI zake. tenI utpatti mATe bIjuM zarIra joIze. tene mATe vaLI trIjuM zarIra ema anavasthA doSa Avaze. kadAca te zarIrane nitya mAnavAmAM Ave te pralayamAM pRthivyAdine nAza thaI jato mAnavAmAM Ave che te pachI te zarIra pRthivI Adi vinA zI rIte rahI zakaze? prAninAM jhApaTuar , rikSAvastha na purA (vAka6) sAdhanaM cAsya dharmAdi, tadA kizcinna vidyte| nirAdhara vArtA, kraravRti vAcana I (lAla0) artha--A jagata dukhaprAya che eTale hitecchu purUSane prANIene duHkha ApanArI sRSTi racavAnI IcchA karavI ucita ja nathI. kadAca IcchA thaI AvI te paNa sAdhana vinA IcchA mAtrathI kArya thaI zakatuM nathI. kadAca prANIonA dharmAdharmAdi sAdhana mAnavAmAM Ave to te paNa naSTa thaI javAthI pralayakAlamAM rahevA pAmatAM nathI. kartA game te samartha hoya paNa sAdhana vagarane hAIne IcchImAtrathI kArya karI zake nahi. nASA vinA chinAmerI tho prANinAM mALAzarfja, tarasa DhADhA pravartate | ( 0 vA0 9 / 12) artha-kadAca adaSTa dharmadharma rahI jAya to paNa daSTa sAdhana vinA kevala dharmAdharma mAtrathI kArya banI zakatuM nathI. kuMbhAra paNa daSTa sAdhana mRttikA Adi taiyAra hoya te ja ghaDe vagere karavAne pravRtta thAya che, mATI vinA kevala adaSTa upara AdhAra rAkhI pravRtta thato nathI. kadAca karoLIyAnuM dRSTAMta daIne ema kaho ke karoLIyo daSTa sAdhana vinA ja meMmAMthI lALa kADhIne lAMbI lAMbI jALa banAve che, tema prajApati paNa daSTa sAdhana vinA kevaLa adaSTa mAtrathI sRSTi banAvI zakaze, to e paNa ThIka nathI. koLI mAkhI AdinuM bhakSaNa.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 279 kare che tethI lALa utpanna thAya che, temAMthI jALa banAve che. eTale daSTa sAdhanathI lALa banAve che, mATe daSTAMtamAM sAmya nathI. abhAvAcAnukampyAnAM, nAnukampA'sya jaayte| sameta zubhamepaika-anukampAprayojitaH // (zlo0 vaa05|52) artha-kadAca ema kaho ke prANIonI anukaMpAthI prajApatine sAruM utpanna karavAnI IcchA thaI to te paNa ThIka nathI. anukampA duHkhanimittaka thAya che. azarIrI AtmAone muktAtmAnI peThe duHkha che nahi, to anukaMpA konI ? duHkhInuM duHkha dekhIne ja anukaMpA thAya. jyAM duHkhI ja nathI, arthAta anukaMpA karavA yaMgya jIva nathI tyAM prajApatine anukaMpA thavI ghaTatI ja nathI. kadAca bhaviSyanAM duHkhanI anukaMpA mAne che te anukaMpAthI A sRSTi sukhamaya ja banAvata. paNa tema to che nahi. prathama ja kahyuM che ke A sRSTi "prAthagar" -duHkhamaya che. te anukaMpA paNa sRSTinuM kAraNa nathI. athAzumAdvinA sRSTiH, sthiti; nopapadyate / AtmAdhImAbhyupAye hi, bhavetika nAma duSkaram / / tathA cApekSamANastha, svAtandhyaM prasihanyate / magacAmRnatastasya, kiM nAmeSTaM na siddhayati / ( 0 nA 9 ! -14) artha-kadAca ema kahe ke duHkha vinA sukhanI sRSTi ke sthiti ghaTatI nathI te te ThIka nathI. jene sarva upAya AtmAdhIna che, tene duSkara kArya zuM che? je prajApatine bIjAnI ja apekSA rAkhavI paDe che te tenuM svataMtrapaNuM TakI zakatuM nathI. kadAca prajApati jagata na sarje te zuM tenI ISTasiddhi aTakI jAya che? prayojanamanuddizya, na mandopi pravartate / evameva pravRttizcaJcaitanyenAsya kiM bhavet // ( pAlI 19)
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 sRSTivAda ane Izvara krIDArthAyAM pravRttau ca vihanyeta kRtArthatA / bahuvyApAratAyAM ca klezo bahutaro bhavet // (jo vA09|16) 9 arjumaMda buddhivALA paNa vinAprayojana kAI pravRtti karA nathI. vinAprayAjana ema ne ema jo prajApati pravRtti kare te enA caitanyanuM kula zuM ? prajApatinI sRSTipravRtti tenI krIDA ke lIlA mATe hatI ema kahe| to kRtApaNAnA guNa naSTa thaI jAya che. vaLI krIDA paNa zAnI? jaga --anaMta brahmAMDa racavAmAM eTaleA badhA vyApAra karavA paDe ke tethI ArAmane badale adhika kaleza upajavAne saMbhava che. saMhArecchApi naitasya bhavedapratyayAtpunaH / " na ca kaizcidasau jJAtuM, kadAcidapi zakyate // ( o vA0 , / 7 ) atha--sisRkSAnI mAphaka saMhArecchAnuM paNa kaI prayeAjana jovAmAM AvatuM nathI. prANIonI anuka MpA te saMhArecchAnuM prayojana banI zake ja nahi. anuka MpAnuM kalarakSaNa te saMbhavI zake paNa saMhAra te saMbhaveja nahi. sisRkSA ane saMhArecchA paraspara virUddha che tenuM anukapA rUpa ekaja prayeAjana na saMbhavI zake. prajApatine saMhAra karavAnuM kASTha prayeAjana kASThanA paNa jANavAmAM nathI AvatuM mATe sRSTinI peThe pralaya paNa saMbhivata nathI. sithe pahelAM ane saMhAra pachI kAi paNa prANI rahevA pAmatuM nathI te prajApatinI sisRkSA ane sahArecchAnuM prayAjana kAnA jANavAmAM heAya ? niSprayeAjana ajJAta vastunI kalpanA karavI zA kAmanI? na ca tadvacanenaiSAM pratipattiH sunizcitA / asRvApi sau brUyAdAtmaizvaryaprakAzanAt // ( z2o thA0 9 | ph. ) sarjana karavAnI IcchA.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnika-uttara pakSa 281 artha-kadAca ema kaho ke bIjA keI nahotA to khuda prajApati te vidyamAna hatA. temanA kahevA uparathI prayojana kArya kAraNabhAva vagereno nirNaya thaI jaze, to te paNa ThIka nathI. prajApatinuM vacana yathArtha ja hoya tenI zuM khAtrI ? pitAnuM mAhAmya - pragaTa karavA mATe sRSTi banAvyA vinA paNa meM sRSTi A kAraNathI banAvI che ema te jU huM paNa bolI zake che. sRSTidhaka veda paNa pramANa nathI, te batAve cheH evaM vedopi tatpUrvastatsadbhAvAdibodhane / sAzaGko na pramANaM syAnnityasya vyApRtiH kutH|| (ko vAlA da) artha-evI rIte veda paNa je prajApati-brahmAno kahela hoya ane prajApatine sadbhAva batAvato hoya te te pUrvokta AzaMkAyukta hovAthI pramANarUpa nathI. arthAta-prajApatie pitAnuM mAhAmya vadhAravA mATe tevAM vAkaya ke prakaraNe jyAM hoya to kone khabara ? sRSTibodhaka prajApatinAM vacana upara jema vizvAsa nathI, tema tevAM vedavAkya upara paNa vizvAsa nathI. kadAca vedane prajApatikata nahi paNa nitya mAno te AkAzAdinI peThe nitya vastumAM vyApArano saMbhava nathI. zabdAtmaka vedane navA arthanI sAthe saMbaMdha jevo te vyApAra che. te vyApAra nityavedamAM nahi saMbhave. vyApAra nahi thAya te zuM thaze te batAve cheH yadi prAgapyasau tasmAdarthAdAsIna tena saH / sambaddha iti tasyAnyastadartho'nyaprarocanA // ( ko. vA. 9 dara) artha-sRSTi ke prajApatinI pahelAM paNa je veda vidyamAna hatA arthAta veda anAdi nitya hatA, te te vedone temAM kahela padArthonI sAthe saMbaMdha hato ke nahi? je hatuM te te padArtha paNa
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 suSTivAda ane Izvara hovA joie. padArtha vinA saMbaMdha kyAMthI heAya? padArtha paNa hatA to vedanI mAphaka padArtho paNa anAdisiddha thayA. siddhanI sRSTi zuM ? siddha padArthane sarjavAmAM siddhasAdhana doSa Ave che. jo kahe ke sabaMdha na hatA te nitya vedanI sAthe navA padArthonA navA saMbaMdha thavA azakya che kemake nitya padArthamAM vyApAra nathI. tethI prajJA pAnayajJata ''ItyAdi zrutine yathAzruta a na karatAM stutirUpa anya atha karavA paDaze. arthAt e kAvyAnA artha prajApitae siSTa racI ema yathAzruta nathI kintu prajApatinI stutirUpa avAda che, ema samajavuM. sRSTinuM khaMDana karIne pralayanuM khaMDana kare cheH pralayepi pramANaM naH, sarvocchedAtmake na hi / na ca pracolana tena, cAstrajJAtimaLA|| (xho0 10 / 68) a--samaya vastunA ucchedarUpa pralayanA sadbhAvamAM paNa kAi pramANa jovAmAM AvatuM nathI. STi racavAmAM jema prajApatinuM ka Mi prayeAjana nathI tema saMhAra karavAmAM paNa prajApatinuM kazuM prayeAjana dekhAtuM nathI ke jethI prajApatine saMhArakarma karavuM paDe. vinA prayeAjana prekSAvat purUSAnI pravRtti thatI nathI. na ca karmavatAM yuktA, sthitistabhogavarjitA / karmAntaraniruddhaM hi phalaM na syAt kriyAntarAt // (vi. 0 6 / 6) a--ka sahita jIvAne kakala bhAgavyA vinA ema ne ema paDacA rahevAnuM bilakula ghaTatuM nathI. je je karmanA jyAre jyAre paripAka thaze tyAre tyAre te kula avasya bhAgavavuM joI e. te phalane rAkanAra kANu che ? zvaranI sahArecchA tene rAkaze ema kahetA te ucita nathI. kAInI kriyA kAInA kamalane rAke e saMbhavita ja nathI.
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 283 sarveSAM tu phalApetaM, na sthaanmuppdyte| na cApyanupabhogo'sau, kasyacitkarmaNaH phalam / / (ko nA hA 70) artha-A jagatamAM evuM keI sthAna nathI ke jyAM sarva prANuonAM karma phalazanya banI jAya. kaI paNa vyaktinuM evuM kaI karma nathI ke jenA phala tarIke badhA jIvonAM bhAgya karmone bhega ekadama aTakI jAya. azeSakarmanAze dhA. punaH sRSTina yujyate / karmaNAM vA'pyabhivyaktI, kiM nimittaM tadA bhavet // (40 thare / 72 ) artha-pralayavAdI kadAca ema kahe ke pralayamAM jema sarva vastuone nAza thaI jAya che tema jIvonAM zubhAzubha karmone paNa nAza thaI jaze eTale phalopabhoganI kyAM ciMtA rahI ? A kathana paNa yukata nathI. je karmono nAza thaI jAya to pralaya pachI bIjI sRSTi nahi banI zake. eka pralaya hamezane mATe pralaya banI jaze. kadAca ema kaho ke karmane nAza nahi paNa tibhAva thaze, pralayakAla pure thatAM pharI AvibhAva thaze eTale bIjI sRSTi utpanna thaI jaze, to ema mAnavuM paNa vyAjabI nathI. kAraNa vinA kAryane saMbhava nathI. e to batAvo ke tirebhUta thaela karmone pharI AvirbhAva zA nimittathI thaze? achA hota, aizva cArAyArANA IzvarecchAvazitve hi, niSphalA karmakalpamA // | (ws vA0 9 kara ) artha-karmanA AvirbhAvamAM IzvaraIcchA kAraNa che, ema kahetA he che te Izvara IcchAthI ja jagata utpanna thaI jaze. Izvara IcchAthIja sarva kArya banI jatAM hoya to pachI vacamAM karmanA AvirbhAvanI kalpanA karavI nirarthaka che.
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane Izvara kadAca vAdI pitti karI le te tene roke cheH na cAnimittayA yuktamutpattuM hIzvarecchayA / yadvA tasyA nimittaM yattadbhUtAnAM bhaviSyati // ( z2o thA. / urU) a--kharI vAta to e che ke khuda IzvarecchA paNa nimitta vinA utpanna thaI zakatI nathI. IzvarecchAne nitya te mAnI nahi zakAya. nitya mAnavAthI hamezAM sRSTi utpanna thayA kare. kadAcit anitya mAnavAthI tenI utpattinuM krAi nimitta mAnavuM ja paDaze. je nimitta mAnavAmAM Ave tethIja karmInA AvirbhAva kAM mAnavAmAM na Ave? vacamAM antargaDDa samAna IzvarecchAne nimitta mAnavAnuM zuM prayeAjana ? naiyAcikAnA pUrva pakSa. saMnivezaviziSTAnAmutpatti yo gRhAdivat / sAdhayeccetanAdhiSThAM, dehAnAM tasya cottaram // (ho vA095 74) a. AkRtivALA padArthonI utpatti kAI cetanAvALA adhivhAtA vinA nahi banI zake. jema ke makAnadhara vagere. IMTA, cune, lAkaDuM, lATu, paththara vagere vidyamAna chatAM kAI kuzala kArIgara na male tyAMsudhI makAna hi taiyAra thaI zake. zarIra paNa sAvayava che. te paNa kuzala kArIgara vinA utpanna nahi thAya. AthI e anumAna thAya che ke zarIra, pahADa, pata, nadI, vagere sAvayava padArthone utpanna karanAra kAI mahAna vyakti hovI joI e. te vyaktija Izvara che ke jenA adhiSThAtRtva nIce Akhu` jagat bane che ane tene vyavahAra cAle che. mImAMsakAnA uttara. 284 kasyaciddhetumAtratvaM yadyadhiSThAtRteSyate / miH sarvajJIvAnAM, tattidde nivrukSAdhanam || (i =109| 7) arthaDe nayAyika ! adhiSTAttAne artho sAdhyasAdhaka
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 285 hetu mAtra karazo to sarva jIvonAM karmathI te te zarIrAdinI utpatti thaI jaze. karmathI siddha thayelane tame IzvarecchAthI sAdho che mATe siddhasAdhana doSane AMhi prasaMga Avaze. icchApUrvakapakSe'pi, tatpUrvatvena karmaNAm / chAnAviDui, chAnivido(strovA lA76) artha_niyAyike IzvaranI IcchApUrvaka dareka kArya thAya che ema je mAne che te paNa IcchA pachI karmane te kAraNa mAneja che. IcchAmAtrathI te kArya banatuM nathI. temaNe je makAnanuM daSTAMta ApyuM che te paNa kArIgaranI ichAmAtrathI taiyAra thatuM nathI. kArIgara, majura vagerenA prayatnathI ceSTAthI-karmathI taiyAra thAya che. mATe daSTAMtamAM paNa tamAruM sAdhya rahetuM nathI te e anumAna zuM sAdhI zakaze? mATe e naiyAyake ! karmane ja kAraNa mAne jenAthI sarva kArya siddha thaI jAya che. karmathI siddha thayelane IzvarecchA lagADI siddhasAdhana karavAmAM zuM phAyado che ? naiyAyikanA anumAnamAM bIje doSa dekhADe che. anekAntazca hetuste, taccharIrAdinA bhavet / utpatimAMca tadeho, dehatvAdasmadAdiSat / / (zlo0 vaa05|77) arthanaiyAyikone puchavuM joIe ke je Izvarane tame kartA tarIke mAne che te Izvara zarIrasahita che ke zarIrarahita che? zarIra sahita hoya te zarIra AkRtivALuM ane avayavasahita che mATe tene banAvanAra koI kuzala kArIgara cetanAntara joIe. te te che nahi mATe sAdhya vinA hetu rahI javAthI hetu anekAMta-vyAcArI Tharyo eTale anumAna dUSita thaI gayuM. kadAca ema kaho ke IzvaranuM zarIra utpattivALuM nathI kintu nitya che to te vAta ucita nathI. AkRtivALuM sAvayava zarIra amArA zarIranI mAphaka utpattivALuM ja haI zake, nitya na thaI zake, dehatva baMnemAM eka sarakhuM che mATe.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 suSTivAda ane Izvara tha tasyApyadhiSThAnaM, tenaivetyavipakSatA / cArItraSigntA,mukatAramavata (vAlASTa) artha-IzvaranA zarIranuM adhiSThAna Izvaraja che. arthAt Izvaraneja pitAnA zarIranA adhiSThAtA tarIke mAnavAmAM Ave te te zarIra cetanAdhikita banI javAthI sAdhyAbhAvavattArUpa vipakSanA na rahI, eTale anekAMtadoSane parihAra thaI jaze e vAta sAcI; paNa te zarIra banyA pahelAM Izvara azarIrI raheze ane azarIrI AtmA mutAtmAnI peThe adhiSThAtA banI nahi zake. eTale vipakSatA te ubhI rahI. kumbhakArAdyadhiSThAna, ghaTAdau yadi cessyte| nezvarAdhiSThitatvaM syAdasti cet sAdhyahInatA // ( vA. 6 72) artha-naiyAyikane pucho ke ghaTa Adi kArya kuMbhAra adhikita che ke IzvarAdhikita che? je kuMbhAra adhichita mAne te IzvarAdhikitatva temAM nahi rahe. kuMbhArane laIneja cetanAdhikitatva rUpa sAdhya siddha thaI jAya che, tene pharI Izvarane laI sAdhatAM siddhasAdhana doSa Ave. vaLI ghaTAdinI mAphaka dehAdikamAM izvarAdhikitatva siddha nahi thAya. yathA siddhe ca dRSTAnte, bhaveddhetoviruddhatA / nIcaranArA-maravaMjhaNA (njho vA vA 80) artha-ghaTAdika jema alpajJa, anIzvara ane vinAzI kuMbhArAdikathI utpanna thAya che, tema dehAdika paNa alpajJa, anIzvara ane vinAzI prANIthI utpanna thaI jaze. ghaTAdikanA daSTAMtavALA anumAnathI IzvarAdhiSThitatva rUpa sAdhyanA abhAvane sAdhaka hetu banavAthI viruddha nAmane hetvAbhAsa lAgatAM anumAna dUSita banI jAya che. eTale Izvarakartaka jagata siddha thatuM nathI. ghaTanA kartA kuMbhAra ane Izvara baMnene mAnazo te dehAdikanA paNa aneka kartA siddha thaze. eka izvara siddha nahi thAya.
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 287 kulAlavaJca naitasya, vyApAro yadi kalpate / acetanaH kathaM bhAvastadicchAmanurudhyate // (zlo0 vaa05| 81) tasmAnna paramANvAderArambhaH syAttadicchayA / artha--kadAca Izvarane azarIrI mAnavAmAM Ave ane kuMbhArAdinI mAphaka vyApAra-prayatna mAnavAmAM na Ave to acetana-paramANuAdi IzvaranI IcchAne kevI rIte anusaraze ? IzvaramAM prayatna nathI ane paramANvAdikane jJAna nathI, teTalA mATe izvaranI IcchAthI paramANuAdinI pravRtti saMbhavatI nathI. mATe jagatane anAdi mAno e niyAyike pratye kumArila bhaTTano javAba che. sRSTi ane izvaranA saMbaMdhamAM sAMkhyasatrane abhiprAya. sAMkhyasUtrakAra kapilamuni pratyakSapramANunA lakSaNanI IzvaramAM avyApti hovAnI zaMkA karatAM kahe che ke: arre II (g012) artha-IzvaranA astitvamAM kaI pramANa nathI arthAt Izvara ja kaI pramANathI siddha thato nathI te avyApinI zaMkA kyAM rahI ? niyAyika kahe che ke "fkSarathAdi rAva krAcAra' pRthvI Adine kaI kartA hovo joIe kAraNake te kAryarU5 che, ghaTAdinI paDe. A anumAna pramANu IzvaranI siddhi kare che, te ahIM sAMkhyo! IzvaranI asiddhi TharAvo cho te barAbara nathI. AnA javAbamAM sAMkhyo kahe che ke aho naiyAyika ! tame je Izvarane pRthvI AdinA kartA tarIke mAno cho te Izvara zarIrahita che ke zarIrarahita che? je zarIrasahita mAno to te sAmAnya jIvanI mAphaka sarvajJa na hovAthI jagatanA kartA nahi banI zake. je azarIrI mAne to muktAtmAnI peThe akartA hovAthI jagatakartatvanI anupatti che. svasUtrakAra ja IzvaranI asiddhimAM yutyantara batAve che.
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara muktabaddhayoranyatarAbhAvAnna tatsiddhiH // (Fi0 60 r / 1) artha ---jagatamAM purUSa-AtmA e prakAranA che, adda ane mukta. tamArA mAnela Izvara mukatamAM gaNavA ke badhdhamAM ? muktamAM gaNazeA te muktamAM jJAna, cikIryAM ane prayatnane abhAva heAvAthI katRtva siddha thatuM nathI. bahumAM gaNaze! te dharma adharmanA yAga thavAthI IzvarapaNuM nahi rahe. 288 sRSTivAda ane cAgadarzana. pata jila RSinA cogadarzanamAM yadyapi izvaranA svIkAra karela che paNa te sRSTikartA tarIke nahi kintu AtmazuddhisAdhana tarIke svIkArela che; jIeH kleza karmavipAkAzayairaparAmRSTaH puruSavizeSa IzvaraH / (| ghU|24 ) akleza, karma, vipAka ane AzayathI jeno parAmarzasparza thaI zakatA nathI tevA purUSavizeSa te Izvara che. tatra niratizayaM sarvajJatvabIjam / ( co0 0 2 | 29 ) a--temAM niratizaya=sarvotkRSTa jJAna hovAthI te sarvajJa che. sa pUrveSAmapi guruH kAlenAnavacchedAt / (corlR02| ra6) artha----te Izvara avatAra tarIke manAyela bIjA rAmakRSNAdithI gurU=mahAna che, kAraNake te kAlathI vacchinna nathI, arthAt anAdi che. tasya vAcakaH praNavaH / ( cau0602|27 ) artha----te izvaranA vAcaka praNava=kAra zabda che, tapastadarthabhAvanam / (co 40 | 28}
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 289 artha-praNavane japa karavo ane tenA arthanI bhAvanA karavI. __ tataH pratyak cetanAdhigamopyantarAyAbhASazca / | (co. sU0 2aa 22) artha-japathI ane bhAvanAthI zarIrastha AtmAnuM jJAna thavAnI sAthe antarAyo dUra thaI jAya che. tethI mana nirvighe samAdhimAM lAgI jAya che. vaizeSika darzanakAra kaNade na Izvarane svIkAra karyo che, na niSedha karyo che; cupakI pakaDI che. kaNAda paramANuvAdI che. paramANuenA saMghAtathI jagatano caya apacaya thayA kare che. vacce jagatakartA tarIke IzvaranI jarUrIAta temaNe svIkArI nathI. e vAta te agAu kahevAI gaI che ke nyAyadarzanakAra khuda gautama RSie sRSTikartA tarIke IzvaranuM samarthana karyuM nathI, kintu bhASyakAra vAtsyAyane IzvaravAdane apanAvI dIdho che. tethI pAchaLanA graMthakAroe potapotAnA pustakamAM IzvaravAdane vistAryo che, tethI ja naiyAyikane IzvaravAdanA pUrva pakSI tarIke ullekhatA AvyA chIe. astu. bauddhadarzana ane jainadarzane sRSTivAdano jorazorathI prativAda karyo che. temAM prathama bauddhadarzananuM nirIkSaNa karIe. sRSTivAda ane bauda dazana. tattvasaMgrahakAra zAntirakSite taiyAyikAne pUrva pakSa A pramANe upanyasta karela cheH sarvotpattimatAmIza-manye hetuM pracakSate / nAcetanaM svakAryANi, kila prArabhate svayam // (40 ) artha-naiyAyike utpattivALA sarva padArthonA kAraNa tarIke Izvarane svIkAre che. teo tenA samarthanamAM kahe che ke acetana dharmadharmAdi pitAnI meLe potapotAnuM kArya karI zakatA nathI. tene
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290. sRSTivAda ane Izvara preranAra bIjo keIka joIe. je preranAra che te Izvara. IzvaranI siddhi mATe niyAyika je anumAna pramANa Ape che te A pramANe yatsvArambhakAvayava-sanivezavizeSavat / buddhimaddhatugamyaM tattayathA kalazAdikam // hIndriyagrAdhamaprAcaM, vivAdapadamIhazam / buddhimatpUrvakaM tena, vaidhaya'NANayA mtaaH|| (ta saMs ka7-48) bhAvArtha-cakSu ane sparza e be IyithI grAhya pRthvI, jala ane teja e traNa padArtho. tenAthI agrAhya vAyu. e cAramAM je vivAdaspada hoya, arthAta katRtva saMbaMdhamAM jemAM matabheda hoya tene AMhi pakSa tarIke rAkhyA che. ghaTa paTa Adine pakSa TimAM gaNIe te siddhasAdhana doSa Ave kemake temAM buddhimapUrvakatva vAdI prativAdI bannene mate siddha che. tene sAdhavAnI zI jarUra? eTalA mATe vivAdAspada" e pakSane vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che. "Tmarya' e sAdhya che. rAmAyaNavirANasvAse hetu che. "yathA vima' e dRSTAMta che. avaH' e vaidharme daSTAMta eTale vyatirekI daSTAMta che. arthAtapRthvI Adi sAvayava padArtho buddhimAna kartAthI janya che, AkRtiviziSTa che, mATe ghaTa kalazAdinI mAphaka je tevI viziSTa AkRtivALA nathI, te buddhimata karvajanya nathI; jemake paramANu, e vyatirekI daSTAMta. A anumAna naiyAyike IzvaranI siddhi mATe pramANarUpa darzAve che. taiyAyikenuM bIjuM pramANa tattvAdInAmupAdAnaM, cetanAvadadhiSThitam / rUpAdimattvAttanvAdi, yathA dRSTaM svakAryakRt // (ta saM26).
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 291 arthatattvAdi=zarIrAdi, tenuM upAdAne kAraNe paramANu Adi, e pakSa. tanAvadhiSita vArthakata e sAdhya ane pafparavAta e hetu. tatu Adi daSTAMta. A bIjuM anumAna IzvarasAdhaka pramANu teo batAve che. arthAta paTAdinA upAdAna kAraNa tatu pitAnI meLe paTarUpe pariNata thatA nathI paNa tene vaNanAra jema cetanAvALo vaNakara hovo joIe tema paramANu pitAnI meLe zarIra rUpe pariNata thatA nathI paNa tene janAra kaI cetanAvALo hovo joIe. je yojanAra teja Izvara che. nyAyAcArya ughAtakAranuM prathama pramANu. paSaka tanAvapatti svakAryArambhakAH sthitvA pravRttesturItantuSat / / (ta saM. 10) artha- dhadhaka ' e pakSa, vetarAipigiar rakArazmA ' e sAdhya, "dira pravRttei ' e hetu ane tutatuSata' e dRSTAMta che. arthAta turataMtunI rahI rahIne je pravRtti thAya che te pravRtti kAryajanaka tyAre ja thaI zake ke jyAre tenA upara kaI cetanAvALo adhiSThAtA hoya. tema dharma adharma ane paramAzuomAM rahI rahIne niyata kAle je pravRtti thAya che te kAryasAdhaka tyAreja banI zake ke jyAre tenA upara koI cetanAvALo adhiSThAtA hoya. A adhiSThAtA Izvara vinA bIje kaI saMbhavI zake nahi mATe A anumAnathI IzvaranI siddhi thaI jAya che, ema udyotakArano abhiprAya che. ughAtakAranuM bIjuM pramANu. navI vAra4, punAmo parAja niyata sthApravRttAnAM, madhya dvArA che (ta saM12).
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 suSTivAda ane Izvara artha-bALako purAM thavA e pakSa. "sararAja' e sAdhya. niyatavAta' e hetu. kumArazAvata' e daSTAMta. arthAta sRSTinI AdimAM je purUSone vyavahAra thAya che te keinA upadezathI thAya che, niyamita che. mATe kumArane niyata vyavahAra vRddhanA upadezathI thAya che. sarganI AdimAM vyavahAra zIkhavanAra Izvara sivAya bIjo koI che nahi mATe vyavahAra zikSaka tarIke IzvaranI siddhi thAya che. utakAranuM trIjuM pramANa. mahAbhUtAdikaM vyaktaM, buddhimaddhatvadhiSThitam / yAti sarvasya lokasya, sukhaduHkhanimittatAm / / acetntvkaarytvvinaashitvaadihetutH| vAsyAdivadatasspaSTaM, tasya sarva pratIyate // (ta saM. 12-13) artha-mahAmatavi' e pakSa. "zuddhimatvayiti nita narca jovAkya kuTuNanimittatAM yAti' e sAdhya. "tanAta vAtvata vinAriAtaityAdi hetu. "vAkyAhivata' e daSTAMta. arthAta vAsI (vAMsalo) Adi ejAra kaI buddhimAna purUSanA hAthamAM Ave te anukUla yA pratikUla kArya karI zake che, tema mahAbhUtAdika kaI buddhimAna cetanathI adhichita hoya teja sukhaduHkha Adina nimittabhUta banI zake che, kAraNake te acetana che, kAryarUpa che ane vinAzI che, mATe tene yojanAra koI joIe. je janAra te Izvara che. ema Izvarasiddhi mATe udyotakAranAM traNa pramANe che. boddhone uttara pakSa. tattvasaMgrahakAra zAMtirakSitajI ukata pramANamAM hetvAbhAsarUpa dUSaNa che te kramathI batAve cheH
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa tadatrAsiddhatA hetoH, prathame sAdhane yataH / sannivezo na yogAkhyaH, siddho nAvayavI tathA // dRzyatvenAbhyupetasya dvayasyAnupalambhanAt / sAdhanAnanvitaM cedamudAharaNamapyataH / / (40 naM0 6-7) a--kata prayAgeAmAM jeprathama prayAga svAmAvayavasanniverAviziSTatthAt ' e hetuvALA che te prayAga asid doSathI duSTa che. prakRta hetu siddha thatA nathI, kAraNake ukta hetumAM e TukaDA che. eka sanniveza ane bIjo sannivezaviziSTa avayavI. sannivezane a avayavasaMyAga karazeA, paNa saMyeAgarUpa sanniveza ane avayavI e khemAMthI eka paNa siddha nathI. zAMtirakSita naiyAyikane kahe che ke tamAre mate saMyeAga ane saMyeAgaziSTa avayavI baMnenuM cAkSuSa pratyakSa thavuM joie, paNa rUpa sivAya saMyeAga ke saMyeAgaviziSTa avayavI kAinI upalabdhi thatI nathI. je kaMI upalabdha thAya che te mAtra rUpa che. hetu upalabdha nathI. mATe hetunI asiddhirUpa dUSaNa hAvAthI uta anumAna niSkula che. khIjuM kalazAdikanuM je udAharaNa ApyuM che. te udAharaNa paNa sAdhanavikala che kemake kalazAdikamAM paNa rUpa sivAya sayeAga ke sayAviziSTa avayavI emAMthI eka paNa nathI. svapAsiddhi batAvIne Azrayakadeza asiddhi batAve cheH cakSuH sparzanavijJAnaM, bhinnAbhamupajAyate / ekAlambanatA nAsti, tayorgandhAdivittivat // (sa0 naM0 8) artha--dIndriya prAdha-AgrAhya je pakSa kahela che, temAM TvIndriyagrAhya vastu sidda nathI, kemake cakSuindriya jJAna juduM che ane ane spaza naiMdriyajJAna juduM che. banne jJAnanI viSayatA paNa 293
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 suSTivAda ane Izvara bhinna bhinna che; jevI rIte gaMdhajJAna, rasajJAna bhinna bhinna che, ane viSaya baMnenA bhinna bhinna che. A hisAbe be indriyathI grAhya eka vastu prasiddha nathI mATe AzrayasiddhirUpa hetvAbhAsa dUSaNa lAgavAthI ukta anumAna nirarthaka che. cothI Asaddhi darzAve cheH sannivezaviziSTatvaM, yAdRgdevakulAdiSu / kartaryanupalabdhepi, yadRSTau buddhimadgatiH // tAgeva yadIkSyeta, tanvagAdiSu dharmiSu / yuktaM tatsAdhanAdasmA-dyathAbhISTasya sAdhanam // (ta saM. dUra-dUra) artha-zAMtirakSitajI taiyAyikene kahe che ke devala maMdira AdimAM jevA prakArane sanniveza-saMyogavizeSa jovAmAM Ave che ke je kartAnI anupalabdhimAM paNa jenArane buddhimAna kartAnuM bhAna karAve che, tevA prakArano saMgavizeSa je zarIra ke pahADa AdimAM heta te e sAdhanathI ISTa sAdhyanI sAdhanA thaI zakata; paraMtu baMnenA saMnivezamAM ghaNuM vilakSaNatA che, te darzAve cheH anvayavyatirekAbhyAM, yatkArya yasya nizcitam / nizcayastasya tadRdRSTA-viti nyAyo vyavasthitaH / / sannivezavizeSastu, naivAmISu tthaavidhH| natu tavavipu, rAk tu veva | tAdRzaH procyamAnastu, sndigdhvytirektaam| AsAdayati valmIke, kumbhakArakRtAdiSu // (ta saM. dara-64-66) artha--anvaye ane vyatirekathI je kArya jenAthI nizcita thayela heya, tene jovAthI tenA kAraNa ke kartAne nizcaya thaI jAya e te nyAya vyavasthita che. je saMnivezavizeSa devala AdimAM
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ E = = = = dArzanika-uttara pakSa 295 che te zarIra, pahADa, samudrAdimAM prasiddha nathI. tarU AdinA bhedamAM paNa te sannivezavizeSa nathI. kevala zabada mAtrathI sAdasya AvI zakatuM nathI. je sanniveza sAmAnyane hetu mAnavAmAM Ave te mRttikAvikArathI ghaTAdikamAM kuMbhArakRtatvanI mAphaka udhaInA rAphaDAmAM paNa kuMbhArakRtatvanI AzaMkA thaze. eTale saMnivezavizeSane hetu karavAthI tevo saMniveza zarIra AdimAM prasiddha nathI mATe asiddhi deSa Ave che ane sanniveza sAmAnyane hetu mAnavAmAM Ave to sAdhya nathI tyAM paNa hetu rahI javAthI anaikAtika doSa Ave che. mATe banne prakAre anumAna dUSita che. vadhamya daSTAMtathI sAdhyanI avyAvRtti. aNusaMhatimAtraM ca, ghttaaghsmaabhirissyte| tatkArakaH kulAlAdi-raNUnAmeva kArakaH // na vyAvRttastato dharmaH, saadhytvenaabhivaacchitH| aNUdAharaNAdasmAdvaidhayaNa prakAzitAt // (ra0 0 78-71) artha-zAMtirakSitajI taiyAyikone kahe che ke ghaTAdi padArtha aNuonA samUharUpa che, te alaga avayavI nathI, ema ame mAnIe chIe. kuMbhAra Adi ghaTAdinA karanAra nahi paNa aNusaMghAtanAja karanAra che. tame anumAnamAM je vaidhamya rUpe aNuonuM udAharaNa ApyuM che, te have vaidhammarUpa rahyuM nahi kemake temAM sAdhya dharmanI vyAvRtti rahI nahi. tethI vaidharmI tarIke batAvela daSTAMta sAdhamya daSTAMta banI gayuM. avyAvRttasAdhyadharmatA vaidhamma daSTAMtane eka deSa che, te deSathI anumAna dUSita thayuM eTale sAdhya nahi sAdhI zake. naiyAyika kahe che ke ame vizeSa rUpe sAdhya banAvata te ukta doSa lAgata paNa ame te sAmAnya rUpe buddhimapUrvakatvamAtrane sAdhya banAvIe chIe. te siddha thaye thake sAmarthyathI tarU AdinA
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 sRSTivAda ane izvara kartA tarIke Izvara siddha thaze. TAdikane karyAM jema kalAla prasiddha che tema AMhi bIjo kAi karyAM prasiddha nathI mATe sAmarthyathI zviraja karto siddha thaze. enA javAbamAM zAntirakSitajI kahe che ke: buddhimatpUrvakatvaM ca sAmAnyena yadISyate / tatra naiva vivAdo no, vaizvarUpyaM hi karmajam // (40e0 80 ) ajo sAmAnya rUpe sAdhya mAnaze| te temAM amane vivAdya nathI kemake AkhA lekanI vicitratA prANIonAM zubhAzubha karmathI janita che. vRkSa AdinA kartA tarIke zubhAzubha karma prasiddha che. tenA kartA tarIke pharI izvarane sAdhavA jaze! te siddhasAdhana doSa Avaze, kemake zubhAzubha karma karanArA jIvA paNa muddhimAna che. mATe sAmAnya rUpe sAdhavAnuM anumAna paNa dUSita che. vizeSa rUpe sAdhatAM e doSa Ave che te aMtAve cheH nityaikabuddhipUrvatva - sAdhane sAdhyazUnyatA / vyabhicArazca saudhAderbahubhiH karaNekSaNAt // a--nityakabuddhipUrvakatvane sAdhya dRSTAMta kalazAdikamAM sAdhyazUnyatAne deSa zAdika nityabuddhivALA purUSathI banyA nathI. anela havelImAM hetunA vyabhicAradoSa Avaze, kAraNake sAdhyanA abhAvavALAmAM hetu rahI jAya che. ( 40 s0 82 ) banAvaze| te sAdha Avaze, kemake ghaTa kalaaneka purUSAnI buddhithI prathama anumAnamAM vistArathI dekhe| batAvIne bIjA anumAnamAM sakSepathI deze| darzAve cheH etadeva yathAyogya - mavaziSTeSu hetuSu / yojyaM dUSaNamanyacca kiJcinmAtraM prakAzyate // ( 40 r0 82 )
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 297 artha-je doSo pahelA anumAnamAM dekhAyA, jevA ke asidvivyabhicAra, virUddha, sAdhyavaikalya, sAmAnyathI siddhasAdhana, vizeSa rUpe sAdhatAM vyabhicAra Adi, eja doSo bAkInAM cAra anumAnamAM paNa lagabhaga Ave che tenI yathAyogya yojanA karI levI. kaMIka vizeSa de che te nIce batAvavAmAM Ave che? vimukhasyopadeSTutvaM, zraddhAgamyaM paraM yadi / vaimukhyaM vitanutvena, dhrmaadhrmvivektH|| (ta0 saM0 85) artha--udyotakAre sarganI adimAM vyavahArazikSaka tarIke je Izvarasiddhi mATe anumAna batAvyuM che, te barAbara nathI, kemake Izvarane dhamadharma na hovAthI zarIra paNa nathI. zarIranA abhAvathI mukhane paNa abhAva che. vinAmukhe upadezakapaNuM saMbhavatuM nathI. upadezaka tarIke bIjA purUSanI siddhi thatAM hetusAdhyAbhAvane sAdhaka thatAM virUddhaSathI dUSita che. - IzvarasAdhaka pramANamAM doSa batAvIne IzvarabAdhaka pramANa zAMtirakSita batAve cheH nezvaro janminAM heturutpttivikltvtH| gaganAmbhojavatsarvamanyathA yugapadbhavet // (ta0 saM0 87) artha--je izvara pite utpatti-janmarahita che, te bIjA janya padArthone utpanna na karI zake AkAzakamalanI peThe. pUrNa sAmarthyavAna Izvara je anya padArthone utpanna karavA lAgaze to te eka kSaNamAM ja sarva padArtho utpanna thaI jaze. vasaMta RtumAMja vanaspati phaLe phUle, comAsAmAMja varasAda varase, te nahi, thaI zake. krame krame je kAryo thAya che teno bhaMga thaze. varasa pachI thavAnAM kAryo pahelI ja kSaNe thaI jaze. e ISTa nathI. dhamadharmAdi sahakArI kAraNanA vilaMbathI vilaMbe vilaMbe arthAta krame krame kArya thaze ema
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 suSTivAda ane Izvara kahetA he te Izvarane sahakArInI apekSA rahetAM tenuM sAmarthya apUrNa gaNAze. Izvara sarvazaktimAna nahi rahe. ye vA krameNa jAyante, te naiveshvrhetukaaH| yathoktasAdhanodabhUtA, jaDAnAM pratyayA iva // (ta saM. 88 ) artha-je padArtho krame krame utpanna thAya te IzvarathI utpanna thayA hoI zake ja nahi. pUrvokta anumAnathI utpanna thatA jaDa- besamaja mANasonA nirNayanI peThe. arthAta jema jaDa purUSanA nirNayo. Izvarajanya nathI tema kramika padArtho paNa Izvarajanya nathI. teSAmapi tadubhUtau, viphalA saadhnaabhidhaa| nityatvAdacikitsyasya, naiva sA sahakAriNI // (ta saM. 81) artha-jaDa nirNaya paNa (Izvara sarvapratye nimittakAraNa hevAthI) izvarajanya che ema mAnIne daSTAMtanI sAdhyavikalatAnA deSanuM nivAraNa karazo te pUrvokata pAMce anumAnano prayoga vyartha thaze. te prayoga sahakArI levAthI saphala thaze ema kaheze te te paNa ThIka nahi. zuM Izvarane svabhAva asamartha hato tene palaTAvI sahakArIe samartha svabhAva utpanna karyo? ema thAya te izvaranI. nityatA ane nirogitA nahi TakI zake. mATe ahe taiyAyika ! Izvarane jagatakAraNa yA jagakartA mAnI tene dUSita ane kamajera banAvavA karatAM jagata akartA nirdoSa ane samartha ja rahevA do. sujJeSu kiM bahunA ? suSTivAda ane jaina darzana sAMkhyadarzananI peThe yogadarzananAM mUla sUtromAM je ke Izvarane sRSTikartA nathI mAnyo, paNa bhASyakAre ane bIjA graMthakAree Izvarane katva ane sukhaduHkhaDrapaNAnI upAdhi lagADI dIdhI
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 299 che. zAstravArtAsamuccayakAra haribhadrasUrie tenuM nirAkaraNa AvI rIte karyuM che. pAtaMjalonA IzvaranuM svarU5. jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jagatpateH / aizvaryaM caiva dharmazca, sahasiddhaM catuSTayam // | (iro vAge rU0 rU. 2) artha--je jagatpati IzvaranuM jJAna apratihata-vyApaka ane nitya hoya che, jenuM vairAgya-mAdhyazca=vItarAga bhAva, aizvarya-svAtaMtrya ane prayatna-saMsakAra rUpa dharma, e cAre sahajasiddha anAdi siddha ane nitya hoya che, temaja te acijya cicchaktiyukata che. sAMkhya darzane svIkArela pacIsa tattva paikI purUSatattvamAMno purUSavizeSa pAtaMjalona Izvara che. sAMkhyo te nirIzvaravAdI che jyAre pAtaMjalie purUSavizeSane Izvara mAnyo che. evuM - klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTaH puruSavizeSa IzvaraH // (zas - 2aa ra4) haribhadrasUri IzvaravAdI pAtaMjalone pUrva pakSa A rIte upanyasta kare cheH ajJo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchet svarga vA zvabhrameva vA // (za0 vA0 rU0 rU. 3) artha-saMsArI jIva hitAhita pravRttinivRttinA upAyane ajANa hovAthI AtmAnA sukhaduHkhane kartA thaI zakato nathI. eTalA mATe ajJa jIva IzvaranI preraNAthI prerAyo thake svarga ke narakamAM jAya che; jema pazuAdinI pravRtti nivRtti parapreraNAthI jevAmAM Ave che. kadAca prakRti ke karmane preraka mAnavAmAM Ave
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 300 sRSTivAda ane Izvara te te acetana che. cetanane adhikAna vinA acetanane vyApAra saMbhavata nathA. yaduktam mayA'dhyakSeNa prakRtiH, sUyate sacarAcaram / tapAmyahamahaM varSa, nigRNAmyutsRjAmi ca // gItA // A uparathI sarvanA adhiSThAtA Izvara che ema pataMjalinA anuyAyIonuM kahevuM che. naiyAyika IzvaranI siddhimAM A pramANe hetuo Ape cheH kAryAyojanadhRtyAdeH, padAt pratyayataH zruteH / vAkyAtsaMkhyAvizeSAcca, sAdhyo vizvavidavyayaH // artha-chA, mAyomana, dhRtyAhi, 56, pratyaya, zruti, pAya, saMkhyAvizeSa, eTale hetuthI avyaya izvaranI sAdhanA karavI. (1) "kArya, sakartRkaM, kAryatvAt " me prathama manumAna. (2) mAyA--" sargAdhakAlInadyaNukakarma, prayatnajanyam , karmatvAt , asmadAdizarIrakarmavat" me mIaj 21numAna. (3) dhRti-brahmANDAdipatanAbhAvaH, patanapratibandhakaprayuktaH dhRtitvAt , utpatatpatatripatanAbhAvavat, ttpttrisNyukttRnnaadidhRtivt| Adizabdena nAzaH-brahmANDanAzaH, prayatnajanyaH, nAzatvAt pATyamAnapaTanAzavat se trIod (yA)) anubhAna. (4) 50yavahA2-ghaTAdivyavahAraH, svatantrapuruSaprayojyaH, vyavahAratvAt , Adhunika kalpitalipyAdi vyavahAravat e cothuM anumAna. pratyaya prabhA-vedajanyapramA, vaktRyathArthavAkyArthajJAnajanyA, zAbdapramAtvAt, AdhunikavAkyajazAbdapramAvat me pAMcamuM anumAna. (1) zruti-vedo'saMsAripuruSapraNItaH, vedatvAt me 7 manubhAna.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 301 (7) vAkya-veraH parecA, vAcavAta, bhAratavata, e sAtamuM anumAna. saMkhyAvizeSa-vaSNuparimANanila saMsthA, 3pekSAkuddhigajjA, pavanyasaMgAvata e AThamuM anumAna prastuta ATha anumAna ane anya Agama-zrutivAthI naiyAyike IzvaranI siddhi kare che. jenone uttara pakSa. anye tvabhidadhatyatra vItarAgasya bhAvataH / itthaM prayojanAbhAvAt kartRtvaM yujyate katham ? // (aa vArata rU4) artha-jene IzvaranA vicAramAM parIkSApUrvaka prathama pataMjalinA anuyAyIone javAba Ape che ke tamAre mate IzvaramAM vairAgya-vItarAga bhAva sahajasiddha che. jyAre Izvara vItarAga-parama vairAgyavAna che, tyAre tene kaI IcchA saMbhavatI nathI. vinAIcchA preraNA karavAnuM kaMI prayojana nathI. paraprerakatva ane phalecchAnA paraspara vyAyavyApaka bhAva che. vyApaka phalecchAnA abhAvathI vyApya paraprerakatvane paNa abhAva siddha thAya che. eja vAta vadhAre spaSTatAthI batAve cheH narakAdiphale kAMzcitU, kAMzcitsvargAdisAdhane / karmaNi prerayatyAzu, sa jantUn kena hetunA ? // (zA vA. sta0 rU. 1) artha--aho pAtaMjala ! tamArA Izvara keTalAeka chone naraka Adi durgati ApanAra duSkRtya karavAnI preraNA kare che ane keTalAekane svarga Adi sadgati ApanAra sukRtyamAM prere che, te zA hetuthI? tema karavAmAM IzvaranuM zuM prayojana che?
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 sRSTivAda ane Izvara svayameva pravartante, sattvAzceJcitrakarmaNi / nirarthakamihezasya, kartRtvaM gIyate katham // (zALa vArtA rU. 6) artha-brahmahatyAdi azubha karma ke yamaniyamAdi zubha karmamAM jevo pitAnI meLe pravarte che. arthAta buddhimAM satvaguNanI pradhAnatA hoya te zubha kArya ane temanI pradhAnatA hoya te azubha kAryamAM pravRtti thAya che. prajana jJAna mATe IzvaranI apekSA che ema kahetA ho te IzvaranuM kartutva mAnavuM nirarthaka che. prajanajJAna te pravRtti mATe che. jyAre pravRtti pitAnI meLe thaI jAya che, tyAre Izvarasiddhi mATe prayAsa karavo te gharanA khuNAmAM maLela dhanane choDI videzamAM jaI dhana zodhavAnI barAbara che. phalaM dadAti cet sarva, tatteneha pracoditam / aphale pUrvadoSaH syAt, saphale bhaktimAtratA // (2. vAstava 7) artha--acetana padArtha cetanAdhiSita hoIne kAryakartA thaI zake che. karma pote acetana che. te IzvarAdhiSita thaine sukhaduHkhAdi Ape che. mATe adhiSThAtA tarIke IzvaranI siddhi thAya che. enA javAbamAM graMthakAra kahe che ke karma pitAnI meLe sukhaduHkhAdi ApavAne asamartha che ema mAnazo te karmamAM tenuM sAmarthya keNe utpanna karyuM? Izvare utpanna karyuM ema kahezo to nirdoSa Izvarane svarga narakAdi ApavAnuM zuM prayojana? karmamAM tenuM sAmarthya che ema kaheze te vacce Izvarane adhiSThAtA banAvavAnI zuM jarUra? karmamAM svarga-naraka ApavAnuM sAmarthya takasiddha hovA chatAM te sAmarthya ApavAnuM bala IzvaranuM che ema mAnavuM te Izvara upara tamArI bhakti che eja kAraNa che. vinAadhiSThAtA paNa vanabIjathI aMkura pedA thAya che, tethI cetanApatija kArya sAdhI zake che e niyama vyabhicArI che.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa Adisarge'pi no hetuH kRtakRtyasya vidyate / pratijJAtavirodhitvAt, svabhAvopyapramANakaH // 303 (0 vA0 sta0 rU|8) aM--zvarakRtakRtya che e pratinA prathamaja karI che. kRtakRtyane Adi sRSTi banAvavAnuM kaI prayeAjana rahetuM nathI. vinAprayeAjana paNa Adi sRSTi adRSTAdinI apekSA vinA svataMtrapaNe izvara race evA IzvaranA svabhAva che ema kahe| te te paNa ThIka nathI, kemake tevA svabhAva mAnavAmAM koi pramANa nathI. dharmInI siddhi vinA tevA svabhAva kalpavA ucita nathI. karmAdestatsvabhAvatve, na kiJcidvAdhyate vibhoH / vibhostu tatsvabhAvatve, kRtakRtyatvabAdhanam // (cA. thA. ta0 rU|2) a--ka Adine AdisRSTi utpanna karavAnA svabhAva mAnavAmAM izvaranA svarUpane kAI jAtane bAdha AvatA nathI. IzvaranA tevA svabhAva mAnavAmAM izvaranA kRtakRtyatA guNane athavA vItarAganA guNane dhakko lAge che; eTaluMja nahi paNa Izvara prakRti jevA banI jaze. pariNAmI na banavAthI prakRtirUpa nahi bane. prayeAjanane abhAve anitya IcchAne abhAva heAvA chatAM nitya aa heAvAthI vairAgyane hAni nahi paheoMce, aizvarya paNa anitya nahi kintu tat tat kalAvachinna IcchArUpa aizvarya che. sanI AdimAM rajoguNanA udrekathI te te kAryanA kartA izvarane mAnavAthI phUTasthapaNAnI hAni nathI ema kahetA hai| / nyAyadarzInanA siddhAMtamAM tamArA praveza thaI gayeA eTale svasiddhAntahAni rUpa nigrahasthAna lAgu paDe che. naiyAyiko pratye jainAnA uttara pakSa. naiyAyikAe izvarasiddhi mATe darzAvela A prathama anumAna--"jAruM sarja AyAt e che." anumAne paikI
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 suSTivAda ane Izvara zAstravArtAsamuccayanI TIkA karanAra yazovijayajI upAdhyAya kahe che ke e anumAnamAM kaI anukUla tarka nathI. aho naiyAyika ! kArya sAmAnya jJAna IcchA ane prayatnasAdhya che ema mAnIne manuSya AdinuM jJAna apUrNa che te sarva kAryane sAdhI zake nahi tethI IzvarIya jJAna IzvarIya IcchA ane IzvarIya prayatnathI pRthvI Adi kArya utpanna thAya che, e anumAnathI Izvarasiddhi karavAne tamAre Azaya che, paNa e anumAna siddha thaI zakatuM nathI; kAraNake te te purUSanI ghaTaTAdi pravRtti pratye te te purUSanuM ghaTapaTAdi upAdAna viSayaka pratyakSa jJAna kAraNa mAnavuM paDaze. kArya sAmAnya pratye pratyakSa sAmAnya kAraNa mAnavAmAM kaI pramANa nathI. vizeSa vizeSa rUpe kAryakAraNabhAvanI AvazyakatA hovAthI sAmAnya kAryatvahetutAva chedaka banI zakatuM nathI, tethI kAryavahetuthI buddhimAna kartA tarIke izvaranI siddhi thaI zakatI nathI. naiyAyikanA bIjA anumAnanuM nirAkaraNa niyAyika kahe che ke sarganI AdimAM dvANuka AdimAM karma prayatna vinA saMbhavI zake nahi. paramANuo te acetana che, temAM prayatna che ja nahi. te vakhate Izvara zivAya bIjuM kaI che nahi. mATe IzvaranA prayatnathI ja kacaNukamAM karma utpanna thAya che. eTale cakakarmajanaka tarIke izvaranI siddhi thAya che. enA javAbamAM jaine kahe che ke " chInaSpharma e tamAro pakSa che. temAM sarga AdyakAla pakSanuM vizeSaNa che. te prasiddha ja nathI kemake amAre mate A jagata anAdi anaMta che. temAM sarga ane tene AraMbhakAla che ja nahi. tethI prastuta anumAnamAM Azrayasiddhi deSa hovAthI dUSita anumAna IzvarasAdhaka nahi banI zake. vaLI Izvaraprayatnane caNakAdinA karmanA kAraNa tarIke mAnavAmAM Ave te Izvaraprayatna te nitya che, te karma paNa hamezAM levuM joIe, vacamAM khAna
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 305 paDavo joIe. je kahezo ke adRSTane paNa kAraNa mAnavAthI adaSTanA vilaMbathI karmane vilaMba thaze, to pachI izvaraprayatanane kAraNa mAnavAnI zuM jarUra che? adaSTane ja kAraNa mAne. bIjI vAta e che ke kriyA sAmAnyamAM yatnasAmAnyane kAryakAraNabhAva mAnavAmAM keAI pramANa nathI. gamanAdi pravRtti pratye jIvananiyatna zivAya vilakSaNa yatna rUpe kAryakAraNabhAva mAnavo paDaze. eTale izvaraprayatna kAryakAraNabhAvanI kaTimAM nahiM AvI zake. mATe bIjA anumAnathI Izvarasiddhi thaI zakatI nathI. nayAyikanA trIjA anumAnanuM nirAkaraNa naiyAyike kahe che ke AkAzamAM brahmAMDa addhara rahela che te IzvaranA prayatnathI. Izvarano prayatna na hota to A brahmAMDa kyAranuM e nIce laTakI paDyuM hota. enA javAbamAM upAdhyAyajI kahe che ke patinanuM kAraNa kevala gurUtva nathI paNa pratibandhakAbhAva paNa kAraNa che. anyathA Amraphala bhAre thatAM nIce paDI jaze. paNa biMdaDuM patananuM pratibaMdhaka che tethI paDatuM nathI. mATe "vizvamavetararAmarIna ' e vizeSaNa ApavuM paDaze. tema chatAM vegavALA bANamAM patana thatuM nathI. mATe "vekiyu' e vizeSaNa ApavuM paDaze. tema chatAM maMtrabaLathI koIe AkAzamAM eka geLo addhara rAkhyo temAM vyabhicAra Avaze. tenuM nivAraNa karavA mATe "madaSTAcu" e vizeSaNa lagADavuM paDaze. tyAre "sarachAyuahAiDaskRti ' e prasiddha thaze, kemake brahmANDadhRti adaSTaprayukta che. eTale anumAnamAM svarUpasiddhi deSa lAgyo. kahyuM che ke nirAlambA nirAdhArA, vizvAdhAro vasundharA / yAvaJcAvatiSThate tatra, dharmAdanyannakAraNam //
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 sariNA che sRSTivAda ane Izvara Izvaraprayatnane dhRtinuM kAraNa mAnavAmAM Ave te Izvaraprayatna vyApaka hevAthI laDAinA samayamAM eka paNa phekeluM bANa nIce paDavuM na joIe. - brahmAMDanAzaka tarIke paNa Izvarasiddhi thaI zakatI nathI. brahmAMDane pralaya thato ja nathI, jIvonA karmavipAkane ekI sAthe rekI devAnI keInI zakti nathI. suSupti avasthAmAM keTalAMeka karmane nirodha thAya che te darzanAvaraNIya karmanA sAmarthyathI utpanna thaI jAya che. anaMta jIvonAM bhegavAtAM karmo ekI sAthe pralayamAM rokAI jatAM hoya te te karmone nAza paNa Izvara kAM karI zake nahi? je nAza karI nAkhe te pachI jIvone anAyAse mukti malI jAya ane tema thAya te brahmacaryAdi kalezanI ke gAbhyAsa Adi sAdhananI paNa zuM jarUra rahe? kharI vAta te e che ke anaMta jIvonI mukita ekI sAthe IzvarathI thaI zakatI nathI, tema jIvonAM karmone bhoga ekI sAthe IzvarathI aTakAvI zakAtuM nathI mATe pralayakAla saMbhavI zakatA nathI. taiyAyikanA cethA anumAnanuM nirAkaraNa. taiyAyika kahe che ke sarganI AdimAM vyavahAra prAjaka eka purUSanI jarUra rahe che. Izvara zivAya bIjA keI e samaye che nahi mATe vyavahAra prAjaka tarIke IzvaranI siddhi thaI jaze. enA javAbamAM upAdhyAyajI kahe che ke sarga ane pralaya to cheja nahi, jagata anAdikAlathI cAlyuM Ave che. temAM pUrva pUrva vRddha purUSanA vyavahArathI uttarottara bALaka Adine vyavahAra cAlu rahI zake che. izvarakalpanAnI zuM jarUra che? bIjuM izvarane adaSTa-dharmAdharma na hevAthI zarIra paNa nathI. zarIra vinA mukha paNa nathI. mukha vinA zabdAdi vyavahArano prayojyaprayojaka bhAva paNa kyAMthI saMbhave ?
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 307 naiyAyikanA pAMcamA, chaThA ane sAtamA anumAnanuM nirAkaraNa. 'vedajanyaprabhA, vaktRyathArthavAkyArthajJAnajanyA, zAbda vmAvata sAniyAvacarAmAvata" e pAMcamuM anumAna. saMsAripuruSasofttaH veravat ' e chaThuM anumAna ane veda ciH vAta matavat' e sAtamuM anumAna. ukata traNe anumAne vedapraNetA ke AkhapurUSanI bhale siddhi kare paNa sRSTikartA IzvaranI siddhi karI zakatA nathI; kemake yathArtha vastRtva temaja vedazAstranuM praNayana ke vedavAkyanuM uccAraNa karavuM te mukha vinA banI zake nahi ane zarIra vinA mukhane saMbhava che nahi mATe ukta anumAno IzvarasAdhaka banI zakatAM nathI. niyAyikanA AThamA anumAnanuM nirAkaraNa. niyAyike kahe che ke AyuparimANa to keInuM kAraNa che nahi. dUdhaNuka parimANanuM kAraNa aNu parimANu thAta paNa tema mAnavAmAM aNu parimANa karatAM ghaNuka parimANu aNutara thAta, te ISTa nathI. mATe caNaka parimANujanaka dhitvasaMkhyA mAnavAmAM Ave che. saMkhyA apekSAbuddhijanya che. sarganA AdikAlamAM Izvara zivAya bIjA koInI apekSAbuddhi che nahi mATe IzvaranI apekSAbuddhijanya dvitvasaMkhyA ThavaNuka parimANujanaka thaze ane e rIte izvaranI siddhi thaI jaze. enA javAbamAM upAdhyAyajI kahe che ke sargakAla to che nahi, jagata anAdi che, tethI laukika apekSAbuddhithI ja dhitvasaMkhyA utpanna thatAM kacaNuka parimANanI siddhi thaI jaze; eTalA mATe sRSTikartA izvarane mAnavAnI jarUra nathI.
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara jainonI dRSTie IzvaranuM kartRtva. rRzvaraH paramAtmaya, satuvattalevanAt / yato muktistatastasyAH, kartA syAdguNabhAvataH // (M0va0ta0 rU|{) a--rAgadveSathI sava thA rahita, kaivalajJAna kaivaladarzana saMpattiyukata, vItarAga, zuddhAtmA jaina STie paramAtmA gaNAya che. te parama Apta purUSa che kemake te yathA jANe che ane yathA prarUpe che. tenA darzAvela zAstramAM kahela saMyama Adi anuSThAna pAlavAthI jIvAne mukti male che. e hisAbe mukhyatAthI nahi paNa upacArathI guNabhAvanI apekSAe te jIvatI muktinA kartA paramAtmA kahI zakAya. sApekSa lavakatRtva. 308 tadanA sevanAdeva, yatsaMsAropi tattvataH / tena tasyApi kartRtvaM, kalpyamAnaM na duSyati // (440 vA0 sta0 rU|22) avItarAgapraNIta dharma ane saMyamAnuSThAna na pALavAthI saMsAramAM jIvane paribhramaNa karavuM paDe che. tethI e apekSAe izvaramAM upacArathI bhavakatRtva kalpavAmAM Ave te emAM amane vAMdho nathI. arthAt sAkSAt IzvaramAM saMsAra ke sRSTikartRtva nathI paNa upara kahela apekSAe saMsArakatRtva mAneA te| mAnI zakAya paNa e bahu gauNu apekSA che. tenA vyavahAra karavA ucita nathI. nizcayathI te vItarAga paramAtmA jJAnAdi svabhAvanA kartA che, rAga dveSAdi parabhAvanA kartA nathI. te saMsAranA kartA te kyAMthI hoya? zvarane mukti ke kalyANanA kartA kaheA tA te ThIka che. sujJeSu kiM bahunA. aimatAnusAra prakRtivAdanA uttara pakSa bauddAcAya zAntirakSitajI sAMkhya matane uddezI prakRtivAdanA
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 309 uttara pakSa karatAM sAMkhyAcArya izvarakRSNane kahe che ke prathama te prakRti ane mahadAdikane paraspara abhinna mAnIne kArya kAraNarUpa mAno cho teja ThIka nathI. be vastu judI judI hoya temAM te eka kArya, bIjuM kAraNa ema vyavahAra thaI zake, paNa eka ja vastumAM kArya kAraNa vibhAga zI rIte thaI zake? tame je kahe che ke "mUla prakRti kAraNa, pAMca bhUta ane ekAdaza indriyagaNu kArya, buddhi, ahaMkAra ane pAMca tanmAtra kAryakAraNa ubhaya rU5, purUSa nahi kArya temaja nahi kAraNa" ema je bannenI abhedAvasthAmAM kAryakAraNabhAva svIkAre che. te ucita nathI. kadAca kAryakAraNabhAva sApekSa hovAthI "prakRtinI apekSAe mahadAdi kArya ane mahadAdinI apekSAe prakRti kAraNu" ema vyavasthA karatA ho to te paNa ThIka nathI. jyAM banne ekarUpa cheabhinna che tyAM kaNa kenI apekSA rAkhe ? jema purUSa eka ja che to temAM prakRti ke vikRtibhAva nathI tema prakRti ane mahadAdi eka rUpa hovAthI prakRtivikRtivyavahAra nahi thaI zake. anyathA purUSamAM paNa prakRtivikRti ubhaya bhAvanI Apatti Avaze je tamane aniSTa che. eTalA mATe ja sAMkhyAcArya rUdilanI ajJatA pragaTa karI che. juo yadeva dadhi tatkSIraM, yatakSIraM taddadhIti ca / badatA rudrilenaiva, khyApitA vindhyavAsitA // artha-je dahiM che te dUdha che ane je dUdha che teja dahiM che" ema kahenAra rUdiye pitAnuM jaMgalIpaNuM pragaTa karyuM che. vizvanI ekarUpatA. pUrvapakSIe vyaktine kAraNujanya ane avyakatane kAraNu ajanya varNavela che te paNa ThIka nathI karyuM, kemake je vastu jenAthI abhinna che, tenAthI viparIta svabhAvavALI na thaI zake. viparIta svabhAvavALI vastunuM svarUpa ja juduM thAya che. ema na mAnIe te bheda
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 sRSTivAda ane izvara vyavahAra nahi banI zake, caitanya ane sattvaraja Adi guNAne je paraspara bheda mAnela che te niSkAraNu siddha thatAM saMpUrNa vizva eka rUpa (brahmamaya) thaI jaze; eTale badhAnI eka sAthe utpatti ane eka sAthe nAza thaI jaze. eTalA mATe vyakatathI abhinna avyakatane vyakatanI mAphaka kAraNujanya mAnavuM paDaze athavA avyakatanI mAphaka vyakatane kAraNa ajanya mAnavuM paDaze. bIjI vAta e che ke anvaya vyatirekathI kAryakAraNabhAva siddha thai zake che. jAranasarave hrAryasavamanvayaH / jALAmAve hAryAMmAvo vyatireSThaH / arthAt kAraNanI hAjarImAM kAryanI utpatti e anvaya ane kAraNanI gerahAjarImAM kAryaneA abhAva thavA te vyatireka; jema agninI hAjarImAM dhumADAnuM hovuM ane agninA abhAvamAM dhUmane abhAva. A anvaya vyatireka deza ane kAlanA bhedathI e prakAranA che. anne prakAra prakRti ane mahadAdinI sAthe baMdhamesatA thatA nathI kemake prakRti sarva dezamAM vyApaka che. ane mahadAdi avyApaka hAvAthI kAI dezamAM che ane kAi dezamAM nathI, tethI dezAntaya na banyA. prakRtine abhAva kA dezamAM heta ane tyAM mahadAdA paNa abhAva raheta te dezavyatireka banI jAta paNa tema teA che nahi. evI rIte kAlAnvaya vyatireka paNa nathI, kAraNa ke prakRti nitya hovAthI sarva kAlamAM rahe che jyAre mahadAdi sarva kAlamAM nathI, mATe kAlAnvaya banatA nathI. temaja kAI kAlamAM prakRtine abhAva hai|ta ane te vakhate mahadAdine paNa abhAva raheta to bannene kAlavyatireka thAta, paNa prakRtine abhAva tA kAI kAlamAM che niha; mATe anne prakAranA anvaya vyatirekane abhAve bannenA kAryakAraNubhAva siddha thatA nathI. trIjI vAta e che ke pUrvapakSIe prakRtine sarvathA nitya mAnela che ane sarvathA nityapadArtha kAinuM kAraNa banI zakatuM nathI, kAraNa
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - dArzanika-uttara pakSa 311 ke nityapadArthamAM krama ke akramathI arthakriyA banatI nathI; mATe nitya prakRtimAMthI buddhiAdinuM sarjana thaI zakatuM nathI. pUrvapakSI-eka ja sarpa kaMDala, daMDa Adi aneka avasthAmAM pariNamana karatAM jema abhinna svarUpI rahe che, tema eka svarUpavALI prakRti mahadAdi aneka avasthAomAM pariNamana karatAM abhinna svarUpe kAraNa banI zake che. uttarapakSI-e tamAruM kathana ThIka nathI. prakRtimAM pariNAmanI siddhi thaI zakatI nathI. ame e puchIe chIe ke prakRtimAM je buddhi AdinuM pariNamana thAya che te pUrvasvarUpane tajIne ke tajyA vinA ? je tajyA vinA thatuM hoya to ekI sAthe be avasthAonuM sAMkarya thaze je pratyakSa virUddha che. vRddhAvasthAmAM yuvAvasthA kyAMya paNa jovAmAM AvatI nathI. jo ema kahe ke pUrvAvasthA tajIne uttarAvasthA dhAraNa kare che to svabhAvahAni prasaMga. svabhAvahAni thatAM prakRtinI nityatA kyAM kAyama rahI ? bIjI vAta e puchIe chIe ke prakRtinI avasthA prakRtithI bhinna che yA abhinna ? je bhinna kaheze te prakRtimAM te kaMI pheraphAra thayo nahi. citranI utpatti ke vinAzathI maitramAM utpatti vinAza te thatA nathI. anyathA ghaTAdikanA pariNAmathI purUSa paNa pariNAmI banI jaze. je kahe ke ghaTAdikane purUSanI sAthe saMbaMdha nathI, prakRtino to avasthAonI sAthe saMbaMdha che mATe avasthAnA utpattivinAzathI prakRtinuM pariNAma thaI zake che; to ema kahevuM paNa ucita nathI, kemake prakRti sata che ane avasthA asata che. sanI sAthe asatano saMbaMdha saMbhavI zake nahi. avasthAne paNa sata mAno te te parataMtra hoI zake nahi kintu prakRtinI mAphaka avasthA paNa svataMtra hAIne kAraNujanya nahi rahe. kAraNujanyatA ane svaMtratAno paraspara vireAdha che. parataMtratAnI sAthe tene sahacAra che. eTalA mATe mahadAdine saMbaMdha prakRti sAthe sata ke asat ekake rUpe baMdhabesato thato nathI.
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 suSTivAda ane Izvara satkAryavAdanI asaMgati, pUrvapakSIe satkAryavAdanI siddhi mATe je pAMca hetuo . darzAvyA che, te hetuo asatkAryavAdanA paNa sAdhaka bane che, jemake na sadakaraNAdupAdAnagrahaNAt sarvasambhavAbhAvAt / zaktasya zakyakaraNAtkAraNabhAvAcca satkAryam // artha-(1) sata padArthanI utpatti thatI nathI kintu mRttikApiMDamAMthI navIna ghaTanI utpatti thAya che. (2) upAdAna kAraNanuM grahaNa karavAmAM Ave che. (3) badhAM kAraNothI badhAM kArya utpanna thatAM nathI kintu niyata kAraNethI niyata kArya utpanna thAya che. (4) zaktiyukta kAraNathI zakya kAryoja karavAmAM Ave che. (5) je jenuM kAraNa mAnela che tenAthI ja te kAryanI utpatti thAya che. ukta pAMca hetuothI satkAryavAda yuktisaMgata jaNAtuM nathI. evI rIte prakRtithI sRSTinI utpatti siddha na thavAthI pralayakAlamAM suSTine laya paNa prakRtimAM siddha thatuM nathI. mImAMsaka kumArila bhaTTane uttara pakSa pumAnakartA yeSAM tu, teSAmapi, guNaiH kriyaa| kathamAdau bhavettatra, karma tAvanna vidyate // ( 0 vA0 9 / 97) artha-je sAMkhyone mate purUSa kartA nathI kintu satva, raja ane temanI sAmyavasthA rUpe prakRti ja sRSTikartI che, temane puchI juo ke pralayakAlamAM traNe guNo sAmyAvasthAmAM prakRtimAM lIna thaela che, te vakhate sRSTinA AdikALamAM prakRtimAM vikAra utpanna karanAra keNa che? sAmyavasthAmAM rahela guNane viSamAvasthAmAM lAvanAra kANa? dharmAdharma rUpa karma preraka che ema kahe che te vikRtisvarUpa dharmAdhama prakRtimAM te vakhate che nahi.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa " mithyAjJAnaM na tatrAsti, rAgadveSAdayo'pi vA / manovRttirhi sarveSAM na cotpannaM tadA manaH // (jo vA0 k | 88) a--kumArila bhaTTajI kahe che ke te vakhate (sRSTinA AraMbhakAlamAM ) mithyAjJAna na hatuM ane rAgadveSAdika paNa na hatA kAraNake te paNa prakRtinA vikAra rUpa hAvAthI prakRtijanya tame mAneA che. aMtaHkaraNanA vyApAra rUpa maneAvRtti paNa te vakhate na hatI, kAraNake mahattattva ane ahaMkAra pachI ahaMkArathI mana utpanna thAya che ema tame mAnela che. mana pahelAM maneAvRtti paNa kyAMthI hAya ? kaheA, tyAre prakRtimAM vikRti utpanna karanAra kANu ? 313 pUrva pakSI kahe che ke mana vyaktirUpe nathI paNa zaktirUpe te prakRtimAM rahela che teja vikAra utpAdaka banaze. enA javAbamAM bhaTTajI kahe cheH karmaNAM zaktyavasthAnAM, yeruktA bandhahetutA / sA na yuktA na kArye hi, zaktisthAtkAraNAdbhavet // (hau vA0 9 / 82) a---zaktirUpe rahela dharmAdharmAdika ke mana vagerene vikAra utpAdaka mAnavA te ucita nathI. mRttikAmAM zaktirUpe rahela TathI zuM pANI bharI zakAze? tantumAM zaktirUpe rahela paTathI zuM zItanuM nivAraNa thaze? nahija thAya. tema zaktirUpe rahela kAraNathI kArya kadI paNa utpanna nahi thAya. bhaTTajI dRSTAMtadvArA e vAtanuM samana kare cheH dadhizaktirna hi kSIre, dAdhikArambhamarhati / dadhyArambhasya sA hetu stato'nyA dAdhikasya tu // (provA. v / 20) a--dUdhamAM hi~ utpanna karavAnI zakti che te dUdhamAMthI
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 sRSTivAda ane Izvara dahiM bhale banAve paNa dahinuM kArya-zIkhaMDAdi nahi banAvI zake. evI rIte prakRtimAM rahelI buddhi Adi utpanna karavAnI zakti buddhi Adine bhale banAve, buddhi tathA mananA kAryane nahi karI zake. zaktirUpe rahela kAraNathI kArya mAnavAmAM deSApatti. kAraNAcchaktyavasthAcca, yadi kArya prajAyate / bandhaH punaH prasajyeta, phale datte'pi karmaNA // (DhovA vA 12) artha--je zaktirUpe rahela apragaTa kAraNathI kAryanI utpatti mAnavAmAM Ave te puNyapAparUpa karmanuM phala-sukhaduHkhAdi bhogavyA pachI paNa punaH puNyapApanA baMdhane prasaMga prApta thaze, kemake zaktirUpe te sadA avasthita rahe che. mokSanI prAptirUpa bIje doSa. tacchaktyapratiyojitvAnna jJAnaM mokSakAraNam / karmazaktyA na hi jJAnaM, virodhamupagacchati // ( strovA6. 24) arthajJAna karmazaktinuM pratiyogI-vinAzaka na hovAthI, mekSanuM paNa kAraNa nahi bane kAraNake karma zaktinI sAthe tene virodha nathI. karmazaktinI mejudagImAM baMdha cAlu rahevAthI mekSanI prApti nahi thAya. eTalA mATe zaktirUpe rahela mana ke dharmAdharma rUpa karmathI koI paNa kArya thatuM mAnI nahi zakAya; eTale traNa guNenI sAmyavasthAvALI prakRtimAM vikAra utpanna karanAra kaI paNa kAraNa na rahevAthI mahattatva ahaMkAra AdinuM sarjana thavuM azakya che. mATe IzvaranI mAphaka kevala prakRti paNa sRSTikatrI siddha na thaI. prakRtivAda paratve janane uttara pakSa. zAstravArtAsamuccayakAra haribhadrasUrijI sakhyAbhimata prakRtinI nityatA mAtra zraddhAgamya che, yuktisaMgata nathI, te batAve che
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 315 " yuktyA tu bAdhyate yasmAt pradhAnaM nityamiSyate / tathAtvApracyutau cAsya, mahadAdi kathaM bhavet // (sA0A0-40 rU| 22) asAMkhyA prakRtine ekAMta nitya mAne che. dareka dravyanA " > utpAda vyaya ane dhrauvya' e traNa aMza che, arthAta svabhAva che. temAMnA * utpAda vyaya ' e e svabhAvane na mAnatAM kaivala dhrauvya svabhAva sAMkhyA svIkAre che, e yuktithI khAdhya che. pR svabhAvane tyAga ane navIna svabhAvanI utpatti svIkAryA vinA rUpAMtara kyAMthI thAya ? rUpAMtara thayA vinA vikRti rUpa mahattattva Adi zI rIte utpanna thAya ? " pUrva pakSA kahe che ke apUrva svabhAvanI utpattithI ame kArya - kAraNubhAva nathI mAnatA ke jethI prakRtinA svarUpabhedathI nityatAmAM khAmI Ave, kintu sa jema 'DAkAra avasthAmAMthI kuDAlAvasthAmAM ese che tyAre avasthA badalavA chatAM sa`bhAva ene e rahyo, svabhAva badalyA nahi, tema prakRti sAmyAvasthAmAMthI buddhacavasthA ke ahaMkArAvasthAmAM AvatAM avasthA jarUra palaTI, paNa prakRtisvarUpane tyAga na thatAM ene e svabhAva rahyA; mATe prakRtinI nityatAmAM kASTa prakAre khAdha AvatA nathI. AnA javAbamAM sUrijI kahe che ketsyaiv tatsvabhAvatvA-diti cet kiM na sarvadA // ata eveti cettasya, tathAtve nanu tat kutaH // a (sA. yA ta0 rU | 2rU) avasthApalaTA hovA chatAM svabhAvanA palaTA thatA nathI, svabhAva ene e rahe che, ema kahetA hai| tA prakRtimAM muddi ahaMkArAdi utpanna karavAnA svabhAva sadA rahevAthI buddhi ahaMkArAdi sadA utpanna thayA karaze; eTaluM ja nahi paNa AkhuM jagat ekI sAthe utpanna thavAnA prasaMga Avaze, kemake samartha kAraNane kA utpanna karavAmAM kAI pratibaMdhaka nahi naDe.
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 sRSTivAda ane Izvara pUrvapakSI kahe che ke prakRtimAM sadA kArya karavAne ke yugapata kArya karavAno svabhAva na mAnatAM kadAcita ane krame krame kArya karavAno svabhAva mAnIzuM eTale ekI sAthe kArya na banatAM kadAcita ane krame krame kArya banatuM raheze, mATe upara batAvela doSa nahi Ave. uttarapakSI puche che ke nitya prakRtimAM kadAcita kArya karavAno svabhAva kyAMthI Avyo? sadA eka rUpe rahevAvALI prakRti je eka vAra kArya karaze te hamezAM te mujaba kArya karatI raheze. ane nahi kare to ekavAra paNa nahi karI zake. je kaho ke jyAre jevuM kArya thavAnuM hoya tyAre prakRti tadanusAra svabhAvavALI banI te kArya karaze, te enA javAbamAM sUrijI kahe che ke nAnupAdAnamanyasya, bhAve'nyajjAtucidbhavet / tadupAdAnatAyAM ca, na tasyaikAntanityatA // (phars vAva ta0 rU. ra8) artha-mRttikAnA sadbhAvamAM paTa nahi banI zake ane tatunA sadbhAvamAM ghaTa nahi banI zake kAraNake mRttikA ghaTanuM upAdAna havA chatAM paTanuM upAdAna nathI; evaM tattva ghaTanuM upAdAna nathI. tevI rIte nityaprakRti anitya buddhiAdinuM upAdAna kAraNa nahi banI zake kAraNake upAdeya ane upAdAna bhinnabhinna svabhAvavALA thaI gayA. chatAM anityabuddhinuM upAdAna kAraNa mAnaze te prakRtine paNa anityaja mAnavI paDaze. je kahe ke mahadAdi paNa hameza vidyabhAna hevAthI nitya che te pachI prakRtivikRti prakriyA havAmAM uDI gaI. muktimAM paNa vikRti kAyama rahI jaze. kadAca mahadAdine prakRtinA pariNAmanI apekSAe abhinna ane anityAdi dharmanI apekSAe bhinna kahezo te bhedabheda rUpa anekAMta matamAM praveza thaze. ekAMta nityavAdane bhaMga thaze. pUrvapakSI kadAca ekAMtavAda choDI anekAMtavAdane svIkAra karI
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 317 prakRtinI anekAMta nityatA kabUla karI le to jainAe upara darzAvela doSApatti dUra thai jAya che paNa eka vAtaneA virAdha rahI jAya che, te e ke pUrva pakSI kaivala prakRtineja svataMtra kartApaNAne bhAra soMpI dai kAryanI prarNAhuti kare che. kAraNasAmagrImAMthI purUSane adhikAra bilakula khAtala karyAM che. uttarapakSI sUrijI darzAve che ke purUSanI apekSA tA kAraNasAmagrImAM pagale pagale rahe che. juo ghaTAdyapi kulAlAdi - sApekSaM dRzyate bhavat / ato na tatpRthivyAdi- pariNAmaikahetukam // (sA. vA0 40rU| 29) artha--dhaTa Adi sthUla kArya kevala mATImAMthI banI jatuM nathI paNa kailAla-kuMbhAra AdinI apekSA rAkhe che; kuMbhAranA prayatna vinA kevala pRthvI ke mATI rUpa upAdAna kAraNathI banatuM nathI. eTale sAMkhyAnA maMtavya pramANe prakRtipariNAmanI ekahetutA na rahI. kAryanA badhA dharmo kAraNamAM hAvA joie, ghaTanA badhA dharmI mATImAM che paNa kuMbhAramAM nathI, mATe ku MbhAra hetu nahi banI zake, ema kahetA hA te khuddhimAM rahela rAgAdi dharmAM prakRtimAM mAnavA paDaze. te te che nahi, te| prakRti paNa hetu nahi bane. kadAca ema kaho ke prakRtimAM sthUla rAgAditA nathI paNa sUkSmarUpe rAgAdi avasthita che, te temAM pramANu kaMi nathI. ema tA ghaTAdigata dharmAM kuMbhAramAM sUkSma rUpe rahyA che ema zuM na kahI zakAya? cetanamAM acetana dharmanuM saMkramaNa bAdhaka che ema kaheA tA kuMbhAranA AtmAne badale kuMbhAranA zarIraneja ghaTAdinA kAraNa rUpe mAnIzuM te cetananI--acetananuM saMkramaNa nahi thAya. AnA javAbamAM sUrijI kahe he ke tatrApi dehakartA ce-nevAsAvAtmanaH pRthak / pRthageveti cedbhoga, Atmano yujyate katham // (0 vA0 ta0 rU|.26)
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 suSTivAda ane Izvara artha-kuMbhAranA zarIranI ceSTAthI ghaTAdi upatpanna thAya che mATe zarIrane ja kAraNa rUpa mAne te deha AtmAthI bhinna nathI. deha avyApaka ane sakriya che jyAre AtmA vyApaka ane niSkriya che ema kahetA he, arthAta deha ane AtmAnI bhinnatA kahe te AtmAne bhoga paNa zI rIte ghaTe? vaLI dehathI sarvathA bheda mAnatAM AtmA mukata rUpa thaI jaze, arthAta saMsArane uccheda thaI jaze. mATe kSIranIra nyAyathI deha ane AtmAnI ekatA mAne te buddhine bhoga AtmAmAM upasthita thato dekhAze. satkAryavAdamAM jainane uttara pakSa. sAMkhya kAraNamAM kArya sata-hamezAM vidyamAna che ema mAne che, tenA samarthanamAM "sarapati ityAdi pAMca hetuo Ape che. paNa e pAMca hetuo asatkAryavAdanuM paNa eTaluMja samarthana kare che, e prathama darzAvyuM che. AMhi ne sAMkhyAne puche che ke he sAMkhyo! tame kAraNamAM kArya sarvathA sata mAne che ke kathaMcita sata mAno che? sarvathA sata mAnatA ho te dUdhanI avasthAmAM dahi rasa, vIrya, vipAka Adi rUpe sarvathA vidyamAna chete pachI tyAM utpanna karavAnuM zuM rahyuM ? evI paristhitimAM dUdhamAMthI dahiM utpanna thayuM nahi kahI zakAze kemake je saMpUrNa AkArathI vidyamAna hoya te keIthI janya kahI zakAya nahi, jema pradhAna athavA AtmA. jema dahiMnuM kAryapaNuM siddha na thayuM, tema mahadAdinuM paNa kAryapaNuM siddha thatuM nathI kAraNake te paNa prakRtimAM sadA vidyamAna che. je kArya siddha thatuM nathI to pachI prakRti kAraNa kevuM? jenuM vimAnamAM keI kArya nathI te keLanuM kAraNa banI zake nahi; jema AtmA. A ApattinuM nivAraNa karavAne je kathaMcita pakSano svIkAra kare arthAta zaktirUpe sata ane vyaktirUpe kArya asata che te zakti eTale dravyarUpe sata ane vyakti eTale paryAyarUpe asata, Ama sadasavAda
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 319 je jaine abhimata che tenuM anusaraNa thaze. sAMkhyAnA ekAMta saddAdanA uccheda thaze. bIjI vAta e che ke dUdhamAM je zakti rUpe dahiM mAneA che te zakti dahiMthI bhinna che ke abhinna ? jo bhinna hoya te dUdhamAM hiMnI sattA siddha na thai kintu zakti nAmanA svataMtra padArthanI siddhi thaI. anya padArthanA sadbhAvamAM anya padArthanI siddhi sa thA asa'gata che. kadAca zakti ane kArya baMne abhinna che e bIjo pakSa svIkArA te zaktinI mAphaka dahiM Adi kAryo paNa nitya TharyA, eTale tenA mATe kAi kAraNanI AvazyakatA rahI nahi. kadAca ema kahe ke kAryanI abhivyakti mATe kAraNanI AvazyakatA che te tyAM paNa eja prazna upasthita thAya che ke abhivyakita sat che ke asat? jo sata che arthAt prathamathI vidyamAna che te tenI utpatti kyAM rahI? vidyamAna padArthonI paNa utpatti mAnaze| teA kAraNanA vyApAra niraMtara cAlu raheze, kAi vakhate paNa virAma nahi pAme. jo asat kaheze| te! AkAzaphUlanI mAphaka abhivyakti nAmamAtra rahI. tame poteja 'akSarAt' e vacanathI asatanI anutpatti mAnI che. vaLI sarva padArthI sathA sat hAvAthI kApaNuM banI zakatuM nathI tethI upAdAna grahaNa paNa ayukta che. . trIjo hetu-sarvasammavAmAvAtuM. pratiniyata dUdha AdimAMthI daihi AdinuM pedA thavuMja sa sabhavAbhAva kahevAya che te satkAryavAdamAM bilakula asaMbhavita che. ceAthe! hetu-rAhasya rAjyAt. zaktiyukta kAraNathI zakya vastunuM utpanna thavuM satkAryavAdamAM saMbhavI zakatuM nathI. jo kAi utpAdakathI kAI upAdya vastu utpanna thatI haiAya te utpAdaka zaktinI vyavasthA ane utpAdyanI janyatAne nizcaya thai zake, anyathA zaktinuM jJAnaja thai zakatuM nathI. temaja kAtA siddha na thavAthI kAryakAraNubhAva paNa Tita thatA nathI.
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara bIjI vAta e che ke ukata pAMca hetu peAtAnA viSayamAM pravRtta thaI te e kAma kare che; eka te prameya padArthomAM utpanna thayela saMzaya tathA viparyAsanI nivRtti kare che; khIjAM navA nizcayane janma Ape che. e banne kAma pUrva pakSInA matamAM nahi thaI zake. sAMkhyAne puche ke tamAre mate saMzaya ane viparyAsa caitanyasvarUpa che ke buddhi, manarUpa che? ane kATimAM saMzaya viparyAMsanI nityatA kare che kemake caitanya, budhdhi ane mana traNe satyAvAdamAM nitya sAbita thAya che. vaLI navA nizcayanI paNa utpatti thaI zakatI nathI kAraNake satkArya pakSamAM te sadA vidyamAna rahe che. je sAdhaneAthI saMzaya ane viparyAsanI nivRtti na thAya ane nizcayanI utpatti na thAya te sAdhanAnA upanyAsane sArthaka karavA mATe sAMkhyAne avidyamAna nizcayane utpanna karavA mAnavAnI jarUra paDaze. eTale 'asavAraLatuM ' ityAdi hetue A sthale vyabhicArI banaze. vyabhicAranI nivRtti mATe hetune vizeSaNa lagADavuM paDaze. jevI rIte A prakriyAmAM asat nizcayanI utpatti siddha thAya che tevI rIte mahadAdi asatanI utpatti thai jaze mATe satkAryavAdane tilAMjali Ape. , 320 satkAryavAdamAM baMdhamAkSanI anupatti. sAMkhyAnA satkAryavAdanA pakSamAM mithyAjJAna sarvadA vidyamAna rahevAthI baMdhana kAyama raheze, meAkSa kadi paNa nahi thAya. jo kahe ke prakRti purUSanA vivekajJAnathI meAkSa thai jaze te te paNa ThIka nathI, kemake vivekajJAna paNa sarvadA vidyamAna rahevAthI jIva sarvadA mukata raheze; andhana te| kadI paNa nahi rahe. ema thavAthI baMdhamukatanA vyavahAranA uccheda prasaMga Avaze. dareka pravRtti hitanI prApti ane ahitanA parihArane mATe hAya che. satkAryavAdamAM dareka padArtha sadA vidyamAna heAvAthI prApya ane parihArya kaI rahetuM nathI, ethI saMpUrNa jagat nirIha-Arati
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ | dArzanika-uttara pakSa 321 siddha thaze, to pachI pravRtti ja sadaMtara uDI javAno prasaMga Avaze. mATe choDe ekAMta satkAryavAdanI balAne. zuM eka prakRti ja sarvanuM kAraNa che? mevAnAM bhiAta' ItyAdi hetuothI eka prakRtine ja sarvanA kAraNa tarIke sthApita karavAnI pUrvapakSIe kezaza karI che paNa te ThIka nathI, kemake bhedonA parimANa ane ekakAraNujanyatAnI paraspara vyApti siddha thatI nathI. aneka kAraNajanyatAne sthaLe paNa bhedaparimANa rUpa hetu rahevAthI vyabhicAra doSa Ave che; jo ke sAmAnya kAraNujanyatAnI sAthe vyApti prasiddha che; tene kAraNamAtra janmatArUpe sAdhavA hetuprayoga kare te siddhasAdhana che. pUrvapakSIne bIjo hetu bhedanuM samanvayadarzana che, arthAta buddhiAdi bhedane prakRtimAM samanvaya dekhAya che, mATe prakRti ja sarva bhedenuM kAraNa che. uttarapakSI kahe che ke ahi hetu asiddha che. sukha, dukha, meha e bhede che ane zabdAdi paNa bheda che. e badhAne samanvaya prakRtimAM thato nathI kAraNake sukhaduHkhAdi te cetana che ane zabdAdika acetana che. cetana acetana bannene samanvaya prakRtimAM thavo pramANavirUddha che. pUrvapakSI kahe che ke prasAda tApa nyAdi prakRtinA dharmo che ane prakRtimAM samanvita thAya che te paNa ekAMta ThIka nathI. prakRtithI bhinna AtmA che evI bhAvanA bhAvavAvALA cogAbhyAsI kapilAdinA AtmAmAM prasAda harSa thAya che, tethI virUddha AtmAnA darzana na karanArane udega thAya che. jaDa buddhivALA manuSyane meha utpanna thAya che. te paNa sAMkhee AtmAne pradhAnamAM samanvita nathI mAnyo. je kaho ke saMkalpa mAtrathI prIti Adi utpanna thAya che te saMkalpa paNa jJAnasvarUpa che ane jJAna e AtmAne dharma che. mATe sukhAdi cetana hovAthI AtmAmAM
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3rara saSTivAda ane Izvara samanvita thaze paNa prakRtimAM nahi thAya. mATe bhedasamanvaya rUpa hetuthI prakRti sarvanuM kAraNa siddha na thaI. sutyarumativirata. (400 mA pa0 2aa pR. 82-84) kalAdi vAda paratve jainane uttara pakSa. prakRtivAdanI sAthe sAthe kAlavAda, svabhAvavAda, niyativAda ane karmavAdanI ekAMtarUpe pravRtti thaI che jethI mULa gAthAmAM pa " zabda rAkhavAmAM AvyuM che. pradhAna-prakRti ane Adi zabdathI kAla svabhAva Adi cAra kAraNane upanyAsa pUva pakSa tarIke agAu karI cukyA. sUrijIe A saMbaMdhamAM je uhApoha karyo che, temAMthI kaMIka pUrva pakSanA upanyAsanI sAthe uttara pakSane upanyAsa karavo aprAsaMgika nahi gaNAya. kAlAdInAM ca kartRtvaM, manyante'nye pravAdinaH / kevalAnAM tadanye tu, mithaH sAmagyapekSayA // (zaro vAva tava 2Akara) artha--keTalAeka ekAntavAdIo kAla, svabhAva, niyati, pUrva karma paikI eka ekane ekAMtapaNe kAraNa tarIke mAne che, jyAre anekAMtavAdIo e cArenA samUha rUpa sAmagrIne sApekSa kAraNa tarIke svIkAre che. e cAre vAdIono paraspara saMvAda A pramANe che. prathama kAlavAdI kahe che ke - na kAlavyatirekeNa, garbhakAlazubhAdikam / yatkiJcijAyate loke, tadasau kAraNaM kila // (zA vA. ta. 2AharU) kAlaH pacati bhUtAni, kAlaH saMharati prajAH / . kAlaH supteSu jAgati, kAlo hi duratikramaH // (zaro vAi 25 97)
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa kiJca kAlAdRte naiva, muddrapaktirapIkSyate / sthAlyAdisannidhAne'pi, tataH kAlAdasau matA / ( zA0 vA0 sta0 2 / 55 ) kAlAbhAve ca garbhAdi, sarvaM syAdavyavasthayA / pareSTahetusadbhAva - mAtrAdeva tadudbhavAt // zA0 vA0 sta0 2 / 56 ) a sugama che. svabhAvavAdI kahe che ke na svabhAvAtirekeNa, garbhakAlazubhAdikam / yatkizcijjAyate loke, tadasau kAraNaM kila // artha sugama che. niyativAdI kahe che ke-- ( zA0 vA0 sta0 2 / 57 ) sarve bhAvAH svabhAvena, svasvabhAve tathA tathA / vartante'tha nivartante, kAmacAraparAGmukhAH // ( zA0 vA0 sta0 2 / 58 ) na vineha svabhAvena, muddrapaktirapISyate / tathA kAlAdibhAve'pi, nAzvamASasya sA yataH // ( zA0 vA0 sta0 2 / 59 ) atatsvabhAvAttadbhAve'tiprasaGgo'nivAritaH / tulye tatra mRdaH kumbho, na paTAdItyayuktimat // ( zA0 vA0 sta0 2 / 60 ) 323 niyatenaiva rUpeNa, sarve bhAvA bhavanti yat / tato niyatijA hote, tatsvarUpAnuvedhataH // ( zA0 vA0 sta0 2 / 61 ) yadyadaiva yato yAvattattadaiva tatastathA / niyataM jAyate nyAyAt, ke etAM bAdhituM kSamaH // ( zA0 vA0 sta0 2 / 62 )
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 sRSTivAda ane Izvara nacarte niyati loke, mudgapaktirapIkSyate / tatsvabhAvAdibhAve'pi, nAsAyaniyatA ytH|| (aa vArata 2aa 2) anyathA'niyatatvena, sarvabhAvaH prasajyate / anyonyAtmakatApatteH, kriyAvaiphalyameva ca // (aa vA. ta. 2. daka) artha sugama che. karmavAdI ekAMta karmanI kAraNatAnuM yazogAna karatAM kahe che keH na bhoktRvyatirekeNa, bhogyaM jagati vidyate / na cAkRtasya bhoktA syAn, muktAnAM bhogbhaavtH|| (zaro vAi raha0 2aa ) bhogyaM ca vizvaM sattvAnAM, vidhinA tena tena yat / dRzyate'dhyakSamevedaM, tasmAttat karmajaM hi tat // (vA. ta. 2aa ha6) na ca tatkarmavaidhurya, mudgapaktirapIkSyate / sthAlyAdibhaGgabhAvena, yatkicinnopapadyate // (zaro hata 2aa 67) artha--A jagatamAM bhokatA vinA bhogya che nahi. bhakatA paNa kRta karmane thaze, akRta karmane kaI bhakatA nahi banI zake. akRta karmano paNa bhoktA mAnazo to mukta AtmAone paNa bhogane prasaMga Avaze. A jagata saMsArI prANIone sukhaduHkhAdi devAne prakAre bhegaprayojana che te pratyakSa dekhAya che. eTalA mATe jagata bhakatRkarmajanya che; mATe jagata nuM kAraNa karma ja che. bhaktAnAM karma anukUla na hoya to magano pAka paNa nahi dekhAya. bIjuM kaMI nahi male to hAMDalIja bhAMgI jaze eTale tene khAvAmAM kAma nahi Ave.
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika-uttara pakSa 325 citraM bhogyaM tathA citrAt, krmnno'hetutaa'nythaa| tasya yasmAdvicitratvaM, niyatyAderyujyate katham / / ( 0 vA ta. 2. 68) artha-nAnA prakAranA bhAga nAnA prakAranA karmathI siddha thAya che. nAnA prakAranA karma svIkAravAmAM na Ave to vicitra bhogano koI hetu nahi rahe. A vicitratA niyati AdithI sadhAvAnI nathI, kAraNake-- niyateniyatAtmatvAnniyatAnAM smaantaa| tathA liyatabhAve ca, balAtsyAttadvicitratA / / (zA vA ta2 da2) artha_niyatinuM svarUpa niyata che. niyata kAryamAM samAnatA rahevAnI; vicitratA nahi Ave. bIjA kAraNane na mAnatAM niyatine ja kArya mAnaze te kAryamAM vicitratA niyamathI nahi Ave, jabaradastIthI lAvo to bhale. mATe karmane ja kAraNa mAne. na ca tanmAtrabhAvAde-yujyate'syA vicitratA / tadanyabhedakaM muktvA, smygnyaayaavirodhtH|| - ( 0 vA tai0 2 [ 70) artha-samyapha nyAyadaSTithI joze to kAryamAM vicitratA lAvavA mATe kevala niyatithI kAma nahi thAya kintu tadanyabhedaka = niyati zivAya bIjuM kAraNa mAnavuM paDaze. ekAMtapaNe kevala niyatithI nahi cAle. tadbhinnabhedakatve ca, tatra tasyA na kartRtA / tatkartRtve ca citratvaM, tadvattasyApyasaGgatam // (zA vA tai0 2 7ra) artha-niyati zivAya bIjAnI kAraNatA mAnavAmAM niyatinuM katRpaNuM nahi rahe. tema thavAthI niyatimAM savahetutvanA siddhAntane lopa thayo. kadAca niyatinuM kartApaNuM svIkAravAmAM Ave te kAryamAM vicitratAnI asaMgati kAyama rahI.
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 sRSTivAda ane izvara tasyA eva tathA bhUtaH svabhAvo yadi ceSyate / tyakto niyativAdaH syAt, svabhAvAzrayaNAnnanu // (50 vA0ta02 172) a--jo niyatineAja tevA prakAranA svabhAva mAnavAmAM Ave ke kAryanI vicitratA utpanna thai jAya teA graMthakAra kahe che ke niyativAdane tilAMjali malI gaI. pachI te svabhAvanA Azraya levAthI svabhAvavAdaja kAyama rahyo. svabhAvAzrayamAM paNa doSa darzAve che svo bhAvazca svabhAvopi, svasattaiva hi bhAvataH / tasyApi bhedakAbhAve, vaicitryaM nopapadyate // . (50 vA0 sta025 74 ) a--svabhAva zabdane artha nizcayathI peAtAnI sattAja thAya sattA ja thai. temAM vaicitrya svabhAvane Azraya karavA chatAM che. niyatinA svabhAva te niyatinI prayAjaka kAI bhedaka bhAva nathI. mATe kAryanI vicitratA te| asaMgata ja rahI. tatastasyA viziSTatvA -yugapadvizvasambhavaH / na cAsAviti sadyuktyA tadvAdopi na saMgataH // (zA.vA sta0 276) avaicitryanA abhAvathI svabhAva paNa ekarUpa ja siddha thayeA. ekarUpI svabhAvathI jagat utpanna thaze te jagat paNa eka rUpIja banaze, temAM vicitratA nahi Ave. mATe svabhAvavAda paNa saMgata nathI. niyatinI mAphaka svabhAva paNa kAryanI vicitratAne prayeAjaka nahi banI zake. tattatkAlAdisApekSo, vizvahetuH sa cennanu / muktaH svabhAvavAdaH syAt, kAlavAdaparigrahAt // (U0va0d0276)
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzenika-uttara pakSa 3ra7 artha-kAlavAdI kahe che ke svabhAva ekarUpa hovAthI kAryamAM vicitratA AvatI nathI te kAlane svabhAva sAthe meLave. kAla sApekSa svabhAva vicitra kArya utpanna karI zakaze. anekAMtI kahe che ke tyAre ekAMta svabhAvavAda kyAM rahyo ? kAlavAdane sAthe meLavavo hoya te svabhAvavAdane to tilAMjali malI gaI. kAlo'pi samayAdiryat, kevalaH so'pi kAraNam / tata eva masaMbhUteH, kasyacinnopapadyate // ( To vAi hata0 2 77) artha aho kAlavAdI ! kAla paNa zuM cIja che? samaya muhUrta Adi kAla che ema kahevuM paDaze. bIjAnI apekSA vinA zuM samaya Adi kAla koI padArthane utpanna karI zakaze ? nahija karI zake. tyAre kAla paNa nirapekSa keAInuM kAraNa nahi banI zake. yatazca kAle tulye'pi, sarvatraiva na tatphalam / ato hetvantaparApekSaM, vijJeyaM tadvicakSaNaH // (2ro vAi rU. 2aa 78) artha-kAla je nirapekSa kAraNa hoya to kAla sarvatra eka rUpa ja che. je kAle eka ThekANe ghaTa utpanna thAya te kAle sarvatra ghaTanI utpatti thavI joIe, paNa tema thatuM nathI. mRttikA hoya tyAM ghaTa utpanna thAya che, taMtu hoya tyAM paTa utpanna thAya che. mATe kAlanI sAthe bIjI paNa kaMIka kAraNa hovuM joIe. jyAre bIjA kAraNane mAnazo tyAre ekAMta kAlavAdane paNa tilAMjali bhalI cukI. tyAre zuM thavuM joIe te anekAMtavAdI haribhadrasUrijI kahe cheH ataH kAlAdayaH sarva, samudAyena kAraNam / garbhAdeH kAryajAtasya, vijJeyA nyAyavAdibhiH // .. (zA vA. 0 2 72)
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 suSTivAda ane Izvara na caikaikata eveha, kvacita kizcidapIkSyate / tasmAt sarvasya kAryasya sAmagrI anikA matA // (zA vA2A 80) artha-eTalA mATe kAla, svabhAva, niyati ane karma e cAre samudAya rUpe garbhAdi sarva kAryanAM kAraNa rUpa che ema nyAyavAdIoe jANavuM joIe. koI paNa sthaLe kaI paNa kAle e cAramAMnI eke eka vastuthI ekAMtarUpe kAryanI niSpatti thatI nathI, mATe e cArenA samUha rUpa sAmagrI sarvakAryanA kAraNa tarIke mAnavI yukta che. eja vAta siddhasena divAkare saMmatitakamAM kahI che. juo : kAlI sahAvaNiyaI, puvvakayaM purisakAra gNtaa| micchattaM te ceva u, samAsao huMti sammattaM // 1 // artha--kAla, svabhAva, niyati, pUrvakRta ane purUSakAra-purUSArtha e pAMcanI pRthapha pRthapha kAraNatA ekAMtapaNe sthApana karavI te mithyAtva che. pAMcane samanvaya karI kAraNatA batAvavI te samyaktva che. pAMcamAM gauNa mukhyatA jarUra che. keI sthaLe kAla pradhAna te bIjA cAra gauNa. koI sthale karma pradhAna te bIjA cAra gauNa che. ema pAMcamAM samajavuM. avasarpiNInA pahelA ArAmAM sukhamAM sukha ane chaThA ArAmAM duHkhamAM duHkha, utsarpiNInA pahelA ArAmAM duHkhamAM duHkha ane chaThA ArAmAM sukhamAM sukha; e sthaLe kALanI pradhAnatA che. bharatakSetra ane airAvata kSetramAM jyAre ekAMta duHkha athavA ekAMta sukha hoya che tyAre mahAvideha kSetramAM sadaiva sarakhuM sukha hoya che. tyAM svabhAvanI mukhyatA che. jyAM nikAcita karmane udaya che, tyAM niyati-bhAvI-bhAvanI mukhyatA che. eka ja veLAe eka mAbApane peTe janmela be bALakomAM eka rogI eka nIrogI, eka subhAgI eka durbhAgI, tyAM karmanI mukhyatA che. mukti meLavavAmAM purUSArthanI pradhAnatA che. ekAMta daiva upara ke bhAvIbhAva upara AdhAra rAkhanArane mukti maLI zakatI
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ * - dArzanika-uttara pakSa 329 nathI. ahi saddAlaputta ane mahAvIrasvAmIne saMvAda prakRta vAda upara vadhAre prakAza pADaze. sadAlapura ane niyativAda, saddAlapura prathama gozAlakano upAsaka hato. pAchaLathI zrImanmahAvIrasvAmIne zrAvaka banela hato. teno adhikAra upAsakadazAMga sUtranA sAtamA adhyayanamAM che. mahAvIrasvAmI palAsapura nagaranI bahAra saddAlapuranI kuMbhakAra zALAmAM utaryA che, tyAM sadAlaputta kuMbhAranI sAthe vArtAlApa thayo. zrI mahAvIrasvAmI-saddAlapura ! je A ThAma (ghaTa Adi) taDakAmAM sukAvyAM che te zemAMthI banyAM ? saddAlaputta-bhagavad ! pahelAM mATI hatI. tene pANImAM palALIne temAM rAkha vagere meLavIne piMDa banAvI, cAkaDA para caDAvavAmAM Ave che. temAMthI A ThAma banAvavAmAM Ave che. mahAvIrasvAmI-saddAlapura ! e kAma utthAna, karma, bala, vIrya, purUSArtha, parAkramathI banyAM ke tenA vinA banyAM ? saddAlapura-bhagavad ! anutthAna, akarma, abala, avIrya, apurUSArtha, aparAkramathI banyAM. utthAna, karma, bala, vIrya, purUSArtha, parAkrama cheja nahi. sarva bhAva niyatiAdhIna che. mahAvIrasvAmI-saddAlapura ! koI mANasa kAcA yA pAkA tArA ThAmane upADI jAya, vikherI nAkhe, bhAMge ke pheDe athavA agnimitrA nAmanI tArI bhAryA sAthe keI kukarma kare to tene tuM ze daMDa Ape ? saddAlapura-bhagavad ! te gunhegArane Akrozavacana kahuM, haNuM, bAMdhuM, tADanA tarjanA karuM, nibhaTsane karuM, kibahunA akAle jIvitathI 2hita karuM. mahAvIrasvAmI-sadAlapura! je utthAna, karma, bala, vIrya, purUSArtha, parAkrama nathI, sarvabhAva niyati AdhIna che, te te ThAma
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 sRSTivAda ane Izvara ceranAra, bhAMganAra ke vyabhicAra karma karanAra gunhegAra nathI, teNe potAnA purUSArthathI kaMI karyuM nathI, niyatithIja banyuM che. te tene daMDa de munAsiba nathI. chatAM je tuM tene gunhegAra mAne, daMDa de, te sarvabhAva niyati AdhIna che e vAta mithyA kare che. ATalI vAtacIta pachI sAlapura niyativAdane choDI de che ane mahAvIrasvAmIne zrAvaka bane che. (350 7) A viSaya paratve vadhAre vistArathI khulAse "kAraNa-saMvAda" nAmanI pustikAmAM karela che. jijJAsue tyAMthI anusaMdhAna karI levuM. sujJeSu kiM bahunA ? vaijJAnika sRSTi parAmarza. vijJAne yaMtrodvArA prAyaH pratyakSa ane prAsaMgika anumAnaprabhANathI daSTigocara sRSTinAM pRthapha pRthapha aMgenI je zedha karI che tene varNana uparathI A jagata svayaM banyuM che ke IzvarakRta che te spaSTatAthI jaNAI Avaze. eTalA mATe A prakaraNamAM "gaMgA' vijJAnAMka -pravAha cAra-taraMga eka uparathI keTalAMka uddharaNene gujarAtI anuvAda karI pAThakagaNanI samakSa raju karIzuM ke jethI pAThakagaNa svayaM vicAraNA karI satyAsatyano nirNaya karI leze. himAlayanI janmasthA. himAlaya parvata vastutaH aneka samAntara parvatazreNione samUha che. te zreNie ekekanI pAchaLa AgaLa pAchaLa lAgI rahI che. pazcimathI pUrva tarapha phelAyelI che. A zreNione DhaLAva dakSiNa arthAta gaMgA ane siMdhunA medAna tarapha ghaNo adhika che. uttaramAM . tibeTa tarapha ghaNe ocho che. baMgAla ane saMyukta prAMtanAM medAnothI
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijJAnika sRSTi parAmarza 331 parvatazreNio ekAeka ghaNuM uMcI thaI gayelI che......pazcimamAM paMjAba tarapha pahADonI uMcAI kramathI vadhelI che. te taraphathI himA cchAdita parvatazreNio prAyaH 100 mAIla dUra che ane tyAMthI zreNio dekhAtI paNa nathI. ukta zreNio traNa bhAgamAM vaheMcAyelI che? (1) "mahAna himAlaya" athavA kendrastha parvatazreNio, jenI uMcAI vIza hajAra kuTa yA tenAthI adhika che. A zreNiemAM ja mAunTa evaresTa Adi ucca zikhara paNa che, jemAMnAM mukhya mukhya nIce pramANe cheH mAuMTa evaresTa (gaurIzaMkara ) nepAlamAM. ra9,002 phuTa kiMcanacaMgA , 28,250 , dhavalagiri ga 26,800 , naMgA parvata kAzmIramAM 26,600 gazera buma kArAkoramamAM 26,470 gesAIthAna kumAyumAM 26,650 , nandAdevI 25,650 , rAkA pozI kailAsamAM 25,550 ,, (2) "madhyavartI himAlaya." enI sarerAza uMcAI bAra hajArathI paMdara hajAra phuTanI vacamAM che. A prAyaH pa0 mAIla pahoLAImAM che. (3) "bAhya himAlaya" athavA zivAlika zreNio, je medAna ane madhyavarti himAlayanI zreNIonI vacamAM che. enI sarerAza uMcAI traNa hajArathI sAta hajAra phuTanI vacamAM che. enI pahoLAI 5thI 30 mAIla sudhInI che. masUrI tathA nainItAla A zreNiomAM ja che. vaijJAnika anveSaNathI mAlama paDayuM che ke lagabhaga sADA traNa karoDa varasa pahelAM A sthAne mahAsAgara hatA. vijJAnikoe sAbita karyuM che ke himAlayanA patthara patthara ane kaNa kaNamAM sAmudrika
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 suSTivAda ane Izvara utpattinI chApa lAgelI che. enI zilAo astavyasta nathI paDI kintu stara upara stara jAmela zilAo patthara, veLu, mATI yA cunAnA pattharanA kaNathI banelI hoya tema lAgaze. A zilAonuM prastarita thavuM ane hAne nhAnA kaNathI banavuM e vAtane sAbita kare che ke enI utpatti kaI jalAzayanA paDamAM thaelI che. himAlayanI utpatti kema thaI? A sAdhAraNa anubhavanI vAta che ke nadIo ane nALAM pitAnA pravAhanI sAthe mATI, veLu ke kAMkarIne vahAvI laI jAya che. medAnamAM vahetI nadI jema jema samudranI pAse pahoMce che tema tema tenuM pANI DoLuM thatuM jAya che. haradvAramAM gaMgAjala jeTaluM nirmaLa che teTaluM kAzImAM nathI ane kAzImAM che teTaluM paTanAmAM nathI. nALAM ane nadIo pRthvIne kApI kApI pitAnA mArga banAvatI jAya che. peTI mhoTI nadIo to kala kala zabda karatI jalanA prabaLa vegathI moTI zilAone paNa kApI nAkhe che. pahADomAMthI traTelA pattharo jalapravAhamAM ragaDatA ragaDAtA geLamaToLa thaI dhIre dhIre nhAnA nhAnA kAMkarArUpa banI jAya che. pahADathI utaratAM vega prabaLa hoya che jyAre medAnamAM vega kaMI ocho thAya che, tyAM kAMkarA vagere aTakI jAya che, paNa veLu ane mArI te TheTha samudra sudhI pahoMce che ane samudramAM mATI tathA retInA thara jAmatAM jAya che, ane temAMthI zilAonA thara jAmatAM pahADa banatA jAya che. AvI rIte parvatanI sRSTi gupta rIte bane che. Ama parvate banatAM lAkhe nahi balka kareDa varSa nikaLI jAya che. karaDe varSa daramyAna bhUkaMpa Adi aneka kAraNethI samudranuM pANI eka sthAna cheDI bIje sthAne jAya che tyAre parvate pragaTa thAya che. e prakAre himAlayanI sRSTi mahAsAgaramAM thaI hoya ema vijJAna mAne che. enuM bIjuM pratyakSa pramANa e paNa che ke tenI caTTAnomAMthI jalacara prANIonA ava
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijJAnika sRSTi parAmarza zeSA maLI Ave che. ukta pramANeAthI himAlayanI utpatti mahAsAgaramAM thaelI manAya che. vaijJAnikA enuM nAma 'Tethisa'kahe che. himAlayanI pUrve bhAratanA dezavabhAga AjakAlathI vibhinna hatA. te vakhate bhAratanA dakSiNI prAyadvIpa pUmAM AsTreliyA ane pazcimamAM AphrikA sAthe lAgeleA hatA. AjakAla aMgAlanI khADI, arebiyana sAgara tathA hiMdamahAsAgara jyAM che tyAM agAu mahAdeza hateA. A prAcIna mahAdezane "gAMDavAnA laeNMDa" kahe che. evI rIte Tethisa mahAsAgaranA uttaramAM "aMgAza laeNMDa" ane uttara pazcimamAM ATika'mahAdeza hatA ema keTalAMka pramANeA uparathI mAnavAmAM Ave che. 333 himAlaya parvatanI zilAo tathA prANIavazeSAnA adhyayanathI mAlama paDe che ke A badhI zreNie ekI sAthe uDIne ATalI uMcI thaI nathI. A utthAna prAye traNa avasthAomAM thaela che. prathama utthAna "madhya I yAsIna'1 kAlavibhAgamAM madhyati himAlayavALA bhAga samudrathI bhAra nIkaLyA ane daza bAra hajAra phuTa uMcA uThayo. A kAvibhAgane samaya anumAnathI sADAtraNa karoDa saura varSa pahelAMnA manAya che. khIjuM utthAna madhya mAceAsIna" samayamAM AjathI lagabhaga eka karoDa varSa pUrve thayuM. emAM bharI kasAlInI zreNie utpanna thai...enI uMcAI dazathI vIza hajAra phuTanI thaI. trIjuM utthAna khIjA utthAnathI lagabhaga cAlIza hajAra va pachI plAye sIna " kAlavibhAgamAM thayuM. emAM zivAlika zreNienI utpatti thaI. A utthAna traNa hajArathI sAta hajAra phuTanuM thayuM. A utthAna bhUka Mpa Adi halacalathI thayelAM lAge che. trIjA utthAnamAM lataH zivAlika zreNionI uMcAI 25 thI 30 hajAra chuTanI thaI. 1. bhautAttvika kAlavibhAganuM nAma che. 66
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 suSTivAda ane Izvara himAlayanI nadIo. gaMgA, sidhu, yamunA, brahmaputrA Adi nadIo himAlayanI badhAthI uMcI zreNIone pele pAra tibeTavALA pradezamAMthI nIkaLI che. brahmaputrA prAye eka hajAra mAIla pazcimathI pUrva tarapha vahIne pachI dakSiNa tarapha maraDAIne cAle che. eka eka karatI kramazaH badhI parvatazreNione kApIne medAnamAM praveza kare che. evI ja rIte siMdhu nadI paNa mAnasarovaramAMthI nikaLI pUrvathI pazcima tarapha vahIne pachI badhI parvatazreNione kApI medAnamAM praveza kare che. gaMgA ane yamunAne uddagama paNa mahAna himAlayamAM che. e paNa kramazaH samAnAntara badhI parvatazreNione kApI medAnamAM utare che. utthAna karatAM nadIonI prAcInatA. sAdhAraNa bhautika niyama e che ke pahADanI nadIone jalamArga be samAnAntara parvatazreNionI vacamAMnI ghATImAM hovo joIe jemake siMdhu ane brahmaputrAnA pUrvArdhano bhAga. paraMtu gaMgA vagerene pravAha eka pachI eka parvatazreNione kApate pitAne mArga banAve che te bhautika niyama viruddha che. vaijJAnike kahe che ke nadIone jalamArga himAlaya parvatanI zreNio karatAM adhika purANe che. jyAre himAlayane sthAne Tethisa mahAsAgara hato tyAre dakSiNa mahAdezane DhoLAva uttara tarapha hato. te samaye nadIne pravAha uttara tarapha vahetA Tethisa mahAsAgaramAM paDatA hatA. e nadIo dvArA je retI ane mATI ghasaDAI jatI tethI ja himAlayanI zilAo banI ane bhUkaMpanI halacalathI jyAre te unnata banyA tyAre nadIone pravAha dakSiNathI uttara tarapha javAne badale uttarathI dakSiNa tarapha vahevA lAge. nadIonAM udgamasthAna bahu uMcAM thavAthI jalapravAhano vega paNa adhika thaI gayuM ane zilA kApavAnI zakti paNa vadhI
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijJAnika sRSTi parAmarza 335 gaI. e vadhelI zaktithI nadIo potAne mArga kAyama karI rAkhavAmAM saphala thaI. jema jema himAlayanAM zikhare uMcAM thatAM gayAM, tema tema nadIonI zakti vadhatI gaI. phalasvarUpa pitAnI ghATIne dina pratidina uMDI banAvatI gaI. eka tarapha navA parvatanI sRSTi banatI gaI, bIjI tarapha ghATI uMDI thatI gaI. tenuM pariNAma e AvyuM ke e nadIonI ghATIo samAnAntara parvatazreNione kApatI kApatI dakSiNa tarapha vahevA lAgI. sArAMza. pahADa e pRthvIne paryAya che. pRthvI eka ThekANe uMcI bane che, bIje ThekANe khADo paDe che. sthaLa hoya tyAM jala patharAI jAya che ane jala hoya che tyAM pahADa banI jAya che. e paryAyano svabhAva che. dravya dhruva-sthira rahe che paNa paryAyane palaTo kSaNe kSaNe thayA kare che. dravya saMta che ane sata nuM lakSaNa utpAda, vyaya, dhAvya svarUpa che. IzvaranI zaktine vacamAM lAvavAnI koI AvazyakatA che nahi. IzvaranI zakti kAma karatI hota to himAlaya sAta miniTomAM ke sAta sekaMDomAM banI jAta. karaDe varaso lAgata nahi. (gaMgA vijJAnAMkaH pravAha 4, taraMga 1. lekhaka-anaMtagopAla jhigarana ema. esa. sI.) pRthvInI umara. (?) Des Vignoles (374 Godkrizi) Chronology of the Sacred History nAmaka pustakanI bhUmikAmAM lakhe che ke mArI gaNatrI pramANe sRSTiAraMbhane samaya be prakArano che. izuthI 3483 pUrve athavA 6984 pahele. sarva matabhedone dhyAnamAM rAkhatAM kahI zakAya che ke sRSTi IsAnI 400 varSa pUrve banI. Arkabizapa uzara paNa e pramANe mAne che.
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 suSTivAda ane Izvara (2) bhUgarbhavidyAvizArada projaoNli kahe che ke pRthvInI heTAI uparathI jaNAya che ke A pRthvI 10 karoDa varSomAM banI che. (3) IrAnI purANa anusAra pRthvInI utpatti AjathI bAra hajAra varSa pahelAM thaI hatI. manusmRti ane purANunusAra pRthvInI umara hiMdu purANonI mAnyatAnusAra brahmAnA divasanI zarUAtamAM sRSTi utpanna thAya che ane sAMje tenI samApti thAya che eTale pralaya thAya che. rAtre pralaya ane divase sRSTi. brahmAnA eka divasamAM 14 bhavaMtare thAya che. ekeka mavaMtaramAM 71 caturyagI thAya che. cAra yugamAM satyayuganAM 1728000, tretAnAM 1296000, dvAparanA 864000, kaliyuganAM 432000 varSa thAya che. ekaMdara 43ra0000 varSa cAra yuganAM thayAM. caude bhavaMtaranAM cAra aja batrIsa karoDa varSa thAya che. eTalI umara pRthvInI batAvI che. vartamAnamAM sAtamA bhavaMtaranI 27 caturkagI pasAra thaI che. 28 mI cAle che. tenA traNa yuga purA thaI gayA che, cothA kaliyuganAM pa040 varSa cAlu sAlamAM eTale 1996 nI sAlamAM purAM thayAM che. cAra lAkha chavIsa hajAra navase sATha varasa bAkI kaliyuganAM che. vartamAnamAM pRthvInI umara 1972949040 varSanI che. manusmRti prathamAdhyAya ka 68, 73, 70, 80 nA anusAra paNa upara pramANe vartamAna Ayu darzAvela che. sUryasiddhAntane anusAra paNa eja aMka che, paNa Arya bhaTanI gaNanAnusAra 1986125031 varSa thAya che. - reDiyama. A pRthvI keTalI purANuM che tene siddha karanAra vaijJAnikoe zodhI kADhela reDiyama nAmane padArtha che. reDiyama yureniyama nAmanA padArthamAMthI nIkaLe che. arthAta yureniyama reDiyama rUpe parivartita thAya
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijJAnika sRSTi parAmarza che. eka ceAkhAbhAra reDiyama trIza lAkha ceAkhAbhAra yureniyamamAMthI prApta thAya che. yureniyamanA eka paramANune raeNDiyamarUpe pariNata thavAmAM sAta abje pacAsa karoDa varSa lAge che, ema vaijJAnikAnuM anumAna che. e reDiyamathI nAsura vagere rAgane nAza thAya che. vijaLIthI paNa je dardI nAqhuda thatAM nathI tevA rAgAne nAbuda karavAmAM reDiyama kitamAna bane che. A reDiyama nAmanI dhAtu duniyAmAM bahu thADA pramANamAM maLI zakI che. eka tAlA reDiyamanI kiMmata 23 lAkha rUpIyA lAge che. jyAre reDiyamanA eka paramANune banavA mATe trIza lAkha gaNuM yureniyama joie, tene paNa reDiyama rUpe pariNamavA mATe sAta akja ne pacAsa karADa varasa joie, tyAre eka ratibhAra ke teAlAbhAra reDiyama taiyAra thavA mATe keTaluM yureniyama joie ane tene reDiyama banavA mATe keTalAM badhAM varaseA joIe? 337 (gaMgA vijJAna aMka H pravAha 4, tara`ga 1. lekhaka-zrIyuta anaMtageApAla jhigarana ema. esa. sI.) AInasTAInanA sApekSavAda. pRthvInI prAcInatA viSe sauthI vadhAre Azcaryajanaka vAta AInsTAInanA sApekSavAdamAMthI maLe che. AInsTAInanA sApekSavAde vaijJAnika saMsAramAM avanavI khaLabhaLa macAvI dIdhI che. i. sa. 1919mAM lagabhaga badhAM samAcArapatrAmAM sApekSavAdanI prAmANikatAnA lekheA chapAI rahyA hatA. e sApekSavAda kahe che ke padA ane zakti mULe ekaja che. eka zera garamInI vAta karavI te eka zera leADhAnI vAta karavA barAbara che. eka zera garamInI zakti savA abaja maNu pattharane pigaLAvI devAne samartha che." kadAca sUryanI garamI A siddhAMtane anusarI padArthIne kSaya ane tene sthAne zakti pragaTa karavAmAM echI thatI hAya te| dRza khava varSImAM kevala eka zera pAchaLa aDadhI rita garamI ochI thaI sara
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 suSTivAda ane Izvara hoya te bhale. zeramAM aDadhI rati e kaMI hisAbamAM na gaNAya. eTalA mATe A sUrya hajAre abaja varasathI camakato Avyo che ane hajAre zaMku varSa paryata camakatA raheze. | (sau. 5. a. pa-sArAMza) jenI daSTie samanvaya. vaijJAnikoe sUrya ane pRthvInI hayAtInuM je anumAna reDiyama tathA padArtha ane tenI zaktinI ekatA upara kheMcyuM che, te nizcita rUpa nathI paNa aMdAje che. temAM reDiyama banAvaTathI AjasudhIne kAla nizcita che paNa AgaLa pAchaLa kAle ajJAta che. AI nsaTAInane sApekSavAda te jainanA nayavAda yA syAdvAdane ghaNe maLatA che. jaina dravya ane guNa tathA paryAyane bhinna bhinna mAne che. eka apekSAye bhinna che te bIjI apekSAye abhinna che. AisaTAInane padArtha te jainonuM dravya che ane zakti te paryAya che. AInsaTAInane aMdAjamAM anizcita zarata che ke Ama hoya te Ama thAya. jainanA siddhAMtamAM zarata nathI. temAM te cokkasa vAta che ke paryAnA cAhe teTalA palaTA thAya paNa dravya te nahija palaTavAnuM ke nahija ghaTavAnuM. dravyAMza te dhruva-sthira che. AInsTAIna nanA kahevA pramANe hajAre abaja varSe aDadhI ranI garamIno vyaya thAya te hajAre nIlavarSe garamI khatama thaI jAya e hisAba padArtha ane zaktinI ekAMta abhinnatAmAM lAgu paDI zake paNa anekAMtabhedabheda pakSamAM lAgu na paDe. zakti bhale ochI vastI thAya paNa padArtha-dravyane nAza te anaMtakAle paNa nahi thAya. kharI rIte te. garamI ke zaktine jeTalo vyaya thaze teTalI AmadAnI paNa cAlu raheze kAraNake lokamAM garamI-zaktinAM dravya anaMtAnaMta che. dravya utpAda vyaya ane pra.vya rUpa che. eka tarapha vyaya te bIjI tarapha utpAda paNa cAlu che mATe jarmana vidvAna relma holTasanI je mAnyatA che ke zakti
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijJAnika sRSTi parAmarza navI utpanna thatI nathI ane purANI naSTa thatI nathI te mAnyatA arAbara che ane te janene akSare akSara lAgu paDe che. viMThe vahunA? zaktinA khajAnA sUrya. 339 IzvaravAdIo kahe che ke Izvara jagatane utpanna kare che ane Izvara jIvAnuM pAlana kare che. saMhAra paNa teja kare che arthAt Izvara sa zaktimAna che. vaijJAnikA kahe che ke A pRthvInA badhA jIvAne jIvananI zakti ApanAra sUryaja che. e vAta nirvivAda che ke sUryanI razmiethIja rAsAyanika parivartana thAya che. tenI mAraphta nhAnAmAM nhAnA tarahAthI mAMDI mhoTAmAM mhoTA vRkSa paryaMta sa` vanaspati lIlI harIbharI rahe che. haraNu sasalAM vagere pazuonuM jIvana paNa eja udbhijja padArtho para avalaMbI rahyuM che. Aja sUryanA prakAzathI varALa ane che ane varasAda thAya che. varasAdanA kAraNathI keTalAe udbhijja padArtho ane haratA pharatA prANIonI utpatti thAya che, e vAta kAithI ajANI nathI. dakSiNa dhruva ane uttara dhruva tarapha musApharI karanAra kahe che ke banne dhruvA upara prANI vanaspati ke vRkSanuM nAma nizAna nathI. te sthAna jIvanazUnya che, tenuM kAraNa e ke tyAM sUryane prakAza ghaNAja e che eTale sUryanI zaktine abhAve te pradeza prANI ane vanaspatithI zUnya che. AMhi IzvaravAdIone puche ke Izvara te sarvavyApaka che. dhruvapradeza upara paNa tenI zakti che. teA tyAM vRkSa vagerenI sRSTi kema thatI nathI ? AnA javAba temanI pAse nathI, jyAre vanAnikAe teA tene khulAseA upara karI dIdhA che. sUrya tApa ane vidyut dhArA. judI judI e dhAtunA saLIyA sUryanA tApamAM evI rIte
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane Izvara rAkhavAmAM Ave ke temAMnI eka bleDa garama thAya ane khIjI ThaMDI. rahe te te kakSAmAM vidyutapravAha thavA lAge che. A dhAtunA yAgane " tApavidyAt yugma " (Thermo-couple) kahe che. ,, 340 eka vizeSa prakArane kAca ke jene ekIkaraNa tAla (Lenscondensing) kahe che, tene sUryanI kakSAmAM rAkhavAthI tApa eTale vadhI zake che ke tethI kAgaLa, kapaDAM vagere cIjo maLI jAya che. eja siddhAMta upara IMchananA meyalaranuM pANI garama thai varALa rUpa ane che. hamaNAM hamaNAM barlinanA vaijJAnika DA. brune leMge peAtAnI prayeAgazALAmAM eka evA yaMtranI racanA karI che ke jenAthI sUrya - tApa niraMtara vidyuktimAM badalAtA rahe che. e yaMtranI aMgabhUta pleTA hajAronI saMkhyAmAM taiyAra karI kAme lagADAze to tethI mIla vagere kArakhAnAMo calAvI zakAze. yadyapi jalaprapAtathI paNa vidyupravAha utpanna thAya che paNa enA karatAM sUryatApathI utpanna thatA vidyutpravAhanI vizeSatA e che ke te dareka sthaLe utpanna thaI zake che. jalaprapAta nadI AdijalAzayanAM sthAna heAya tyAMja cAlI zake che. sUryaprakAza tA dareka jagyAe maLI zake che. vizeSa karIne bhUmadhya rekhAnI pAse uSNakaTibandhavALA dezAmAM vidyut zakti ghaNI sastI paDI zake che. jo A sUnI zakti grahaNa karavAnA prayega saMpUrNa thaze teA kAyalA tela lAkaDAM vagerenI jarUrIAta ghaNI ochI thaI jaze. DeAkaTara laiMganI pleTane upayega Aje paNa aneka prakAre thAya che, jevA ke jahAja athavA vAyu yAnamAM A yaMtra dvArA bhayanI cetavaNI prApta karI zakAya che. phATAgrAphanI pleTa para lAla raMganAM kiraNA saMgrahI zakAya che. ( gaMgA vijJAnAMka : pravAha 4 taraMga 1. lekhaka-zrIyuta rAmagepAla sakasenA khI. esa. sI.)
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 vaijJAnika sRSTi parAmarza sUryanI garamI, sUryanI garamI vRkSa, pazu, pakSI, manuSya vagere sarvane jIvana Ape che. sUryanI garamIthI ja jamInamAM pattharanA keyelA bane che, ke je kelasAthI Ijina dvArA mIlo vagere cAle che. nyUTane zodha karI che ke sUrya ane pRthvImAM AkarSaNazakti che. sUrya pRthvIne potAnI tarapha kheMce che ane pRthvI sUryane pitAnI tarapha kheMce che. paNa sUryanuM vajana pRthvI karatAM traNa lAkha trIsa hajAra gaNuM bhArI che. temAM AkarSaNa vadhAre che, tethI pRthvIthI sUrya na kheMcAtAM sUrya pRthvIne pitA tarapha kheMce che. pRthvImAM pitAmAM paNa AkarSaNa che tethI te kheMcAI kheMcAIne sUryamAM maLI jatI nathI, kintu sarakhA aMtara para sUryanI AsapAsa phare che. pRthvInI AkapaiNuzakti karatAM sUryanI AkarSaNazakita aThayAvIza gaNuM vadhAre che. arthAta je cIjanuM vajana pRthvI upara eka zera che te cIjane sUrya upara dekhavAmAM Ave to tenuM vajana 28 zeranuM thaze. ahi mANasanuM vajana dADha ke be maNanuM hoya te mANasanuM vajana sUrya upara levAmAM Ave to 42 maNa ke pa6 maNanuM thaze. eTale mANasa potAnA vajanathI ja dabAIne cUrecUro thaI jaze. vAtAvaraNa ane zaradI-garamI. sUryanI garamI hamezAM sarakhI rahe che chatAM zIyALAmAM zaradI, unALAmAM garamI, keAI dezamAM zaradI vadhAre, kaI dezamAM garamI vadhAre jaNAya che, tenuM kAraNa vAyumaMDala che. pRthvIne pharatuM 200 mAIla paryanta vAyumaMDaLa-vAtAvaraNa che. emAM koI vakhate pANInI bAphavarALa vadhAre hoya che, te sUryanI garamI pRthvI upara ochI Ave che. koI vakhate varALa varasAda rUpe nIce paDI javAthI pachI lukhA vAtAvaraNathI garamI vadhAre thAya che. koI vakhate vAtAvaraNamAMthI barapha paDe che tyAre zaradI vadhAre thaI jAya che.
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane Izvara unALAmAM kAI kAI dezomAM tApamAna 110 thI 115-120 sudhI jAya che tyAre ghaNAM pazu pakSI marI jAya che. ethI vadhAre thAya te! manuSya paNa marI jAya che. zaradImAM sImalA jevA pradezamAM ghaTI ghaTIne 45-50 DigrI upara tApamAna thAya che tyAre ghaNI zaradI thai jAya che. tethI paNa nIce jAya te mANasA, pazu-pakSIe vagere marI jAya che. ThaMDA dezamAM janmelA mANasA vadhAre garamI sahana na karI zakavAthI garama dezamAM rahI zakatA nathI athavA rahe che te marI jAya che. evI rIte garama dezamAM janmelA ThaMDA dezamAM vadhAre ThaMDI sahana karI zakatA nathI tethI mAMdA paDe che ke marI paNa jAya che. evI rIte ja pazu-pakSIo mATe paNa che. kahA, -have manuSya Adi prANIone jIvADavA ke mAravAnI zakti izvaramAM che ke vAtAvaraNa ane sUryamAM che? Izvara zarIrarahita ane vajanarahita hovAthI temAM garamI paNa nathI ane AkarSaNuzakti paNa. nathI. kadAca ema kahe| ke sUrya ane vAtAvaraNane zvare ja utpanna kayA che, to je zakita-garamI AkarSaNa vagere IzvaramAM potAmAM nathI te zakti Izvare sUrya ane vAtAvaraNane kyAMthI ApI ? IzvaramAM paNa te garamI Adi mAnavAmAM Ave te te sarvavyApaka hAvAthI badhe ThekANe garamI ke zaradI ekasarakhI hAvI joI e. tema teA che nahi. yaMtrAdi dvArA je tApakramanuM mApa thAya che teneA anvaya vyatireka sUryanI sAthe teA pratyakSa che. zvaranI sAthe anvaya vyatireka thatA nathI teA pachI IzvaramAM tenI kAraNatA kAI rIte siddha thatI nathI. kAraNatAnI yathA zAdha karavAthI vaijJAnikAe pratyakSa siddha karI batAvyuM. IzvaravAdIoe vicArazUnya kalpanA upara aMdhazraddA rAkhI vAdavivAdamAM nirarthaka vakhata gumAvyA. astu. 'gata 7 zovAmi'| (sau. 50 a. p-sArAMza. ) 342
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijJAnika sRSTi parAmarza jala ane vAyunI zakti. vAyuthI keTaleya sthaLe pavanacakkI cAle che. kuvAnuM pANI upara caDAvavAmAM Ave che. vahANa upara zaDha bAMdhI havAne yeAge ISTa dizAmAM samudramAM jahAja calAvI zakAya che. jalaprapAtathI paNa pavanacakkI cAle che. amerikAnA suprasiddha jalaprapAtathI vijaLInAM mhoTAM mhoTAM mazIne calAvAya che. nAyagarAnA jalaprapAtamAM anumAnathI eMsI lAkha azvabaLanI zakti che. darakalAke 20 mAilanI jhaDapathI cAlatI se| cArasaphuTanI havAmAM 560 azvamaLanI zakti rahelI che. pAMca daza azvamaLanuM tela IMjIna kharIdavAmAM ke calAvavAmAM keTaluM kharca thAya che te sau kAI jANe che jyAre upara batAvela 56 0 azvamaLanI havA maktamAM ne matamAM jAya che. paraMtu prazna e che ke havA ane pANImAM zakti Ave che kyAMthI ? havA kANu calAve che ? pANIne pahADA upara kANu caDAve che? uttara-sUrya. sUja pRthvIne garamI Ape che. garama thaelI pRthvI upara havA garama thAya che. garamIthI havA pAtaLI thaI upara caDe che ane uparanI havA nIce Ave che. Ama halacala thavAthI havA Amatema doDe che ane musApharI kare che. sUryeja samudranA pANIne garama karI bArUpa banAve che. khAk upara vAyuma`DalamAM jaI amuka samaye varase che, tyAre pahADA upara pANI caDe che ane pahADathI utarI meATA dheAdhamAM prapAta cAle che ane nadI nALAM rUpe vahIne samudramAM reta mATI kAMkarI patthara laI jaI temAM pahADenI racanA kare che. jyAM 30 thI 35 iMca varasAda varase che, tyAM praticArasa mAile pAMca karADa maNathI adhika jala sUrya varasAve che. je havA vanA prANIe zvAseAzrvAsa laI zake nahi ane je jalanuM pAna karyAM vinA kAI paNa prANI jIvI zake nahi te pavana ane pANIne utpanna karanAra sUrya che. sUryamAM ja e badhI zaktie che, nahi ke IzvaramAM. (sa. 50 a. p-sArAMza.) jJAnabhura, vijayanedhi
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 suSTivAda ane Izvara kelasAmAM baLavAnI zakti. khANamAMthI patthara jevA je kelasA nIkaLe che te mULe patthara ke mATI nathI paNa lAkaDAM che. ghaNuM varasa pahelAM vRkSa ke vanaspati bhATI nIce dabAI jaI ghaNuM kALanA dabAvathI patthara jevI nakkara banI gaI. vRkSAvasthAmAM baLavAnI zakti tene sUryamAMthI maLI hatI. sUryanI rezanI ane garamImAM vRkSo kArabona DAokasAIDathI kArabena havA grahaNa kare che. kArbana DAoksAIDa (Carbon Dioxide) ane kArabenane alaga karavAmAM zaktinI AvazyakatA che. te zakti sUryanA tApamAMthI Ave che. vaijJAnikoe siddha karyuM che ke vRkSo sUryanA tApamAMthI jeTalI zakti kheMce che teTalI ja zakti (na eka ratI kama, na eka ratI adhika) baLavAmAM Ape che. ghAsaleTa tela ane peTrolamAM paNa eja niyama lAgu paDe che. A uparathI jaNAze ke kelasAmAM baLavAnI je zakti atyAre ApaNe joIe chIe te zakti khANamAMthI nIkaLyA pachI prApta thaI nathI paNa lAkho ke karaDe varasa pahelAM jyAre vRkSarUpe hatAM tyAranI temAM saMcita thaelI che. tenA upara hajAro kuTa mATInA thara jAmI gayA chatAM ane patthararUpa banyA chatAM sUryanI razmimAMthI maLelI zakti kAyamane kAyama rAkhI zakyAM ke je zakti bIjA kolasAnA avatAramAM hajAre, lAkho ke karoDo varase pachI pragaTa karI zakyAM. | (sA. 50 a pasArAMza) sUryamAMthI keTalI zakti Ave che? garamI mApavAnA yaMtrathI mAlama paDayuM che ke vAyumaMDalanI upalI sapATI upara ubhI sIdhI razmi paDe che tyAre pratirasa gaja daDha azvabalanI barAbara zakti Ave che. paraMtu vAyumaMDaLanI vacce thoDI garamI rokAI javAnA kAraNathI uttara bhAratavarSanA tApamAM lagabhaga be corasa gaja upara sAmAnya rIte eka azvabalanI barAbara
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijJAnika sRSTi parAmarza 345 zakti Ave che. e hisAbe AkhI pRthvI upara lagabhaga 23000000000000-23 nIla azvabala barAbara zakti utare che. A to ApaNuM pRthvInI vAta karI. sUryano tApa te ApaNI pRthvInI bahAra paNa cAre tarapha bIjA graha upara paNa paDe che. te badhAno hisAba karIe to mAlUma paDe che ke sUryanI sapATImAMthI praticerasa Ice 54 azvabaLanI zakti nIkaLe che. sUryanA pratyeka cerasa senTImiTaramAMthI lagabhaga 50000 mINabattInI rezanI nikaLyA kare che. A hisAbe eka varSamAM ekaMdara garamI sUryamAMthI 11 upara 24 zUnya lagAvIe eTalA maNa pattharanA kolasA bALavAne jeTalI zakti joIe teTalI nikaLe che. " zuM sUryanI garamI ghaTI jaze? AvI rIte sUryanI garamI hamezAM nikaLatI rahe to kAlAntare ghaTI jaze kharI ? vaijJAnike kahe che ke nahi ghaTe, kAraNake savA traNa hajAra varSanI ummaranA prAcIna vRkSanA pAchaLanA bhAgano eka pheTa lIdho che, tenI chAla uparathI varasanI gaNatrI karavAmAM AvI che. eka varasamAM eka chAla navI Ave che. tevI chAla gaNatAM batrIzaso varasanuM tenuM AyuSya mApavAmAM AvyuM che. vRkSanI vRddhi jeTalI AjakAla thAya che teTalI ja vRddhi savAtraNa hajAra varasa upara thaelI mAlama paDI che. te uparathI nizcaya thAya che ke savAtraNa hajAra varasamAM je garamI paDavAmAM kAMI ghaTADo thayo nahi to have pachI paNa ghaTADo nahi thAya. (sau0 50 50 pa-sArAMza.) vAyumaMDalano prabhAva, pahADe sUryanI najIka che ane pRthvI tethI dUra che. tethI pahADe upara garamI vadhAre paDavI joIe ane pRthvI upara ochI paDavI joIe. paNa thAya che ethI ulaTuM. pRthvI upara garamI vadhAre paDe che ane pahADo upara ThaMDaka rahe che. Abu ane sImalAnA pahADa
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 sRSTivAda ane Izvara upara vaizAkha mahinAmAM paNa garamI na jaNAtAM ThaMDI jaNAya che tenuM zuM kAraNa? uttara-vAyumaMDalamAM havAnuM halanacalana. garama pradezanI havA ThaMDI thAya che ne tyAMthI cAlI ThaMDA pradezamAM jAya che, tyAM te rokAI jAya che, eTale garama pradeza ThaMDA thaI jAya che ane ThaMDA pradeza garama banI jAya che. bIjI vAta e che ke pRthvI divase garama thatI jAya che, te te garamI vAyumaMDalamAM rahelI bApha ke vAdaLAM vagerethI rokAI jAya che eTale Aya vadhe che ane vyaya kama thAya che. ema garamI vadhatAM vadhatAM varasAda thAya che tyAre garamIne javAne mArga khullo thaI javAthI Aya karatAM vyaya vadhI jAya che ane vAtAvaraNamAM ThaMDI pasarI jAya che. pahADo upara garamI paDe che kharI paNa vyayane mArga khulle che. rUkAvaTa eTalI badhI thatI nathI. tethI Aya karatAM vyaya vadhI jatAM garamI kama thAya che ane ThaMDaka vadhAre rahe che, kemake uparanI havA halakI ane svaccha vizeSa che, tethI garamInI Aya karatAM vyayamAM vadhAre thatAM ThaMDI vizeSa pramANamAM rahe che. (sau0 50 50 5-sArAMza). - sUryamAM garamI kayAMthI Ave che? Adhunika vijJAnathI sAbita thayuM che ke zakti navI utpanna thatI nathI ane na vinaSTa thAya che. jyAre ghAsaleTa telanA IjanathI zakti pedA karavAmAM Ave che tyAre te zakti navI utpanna thatI nathI, kintu je zakti ghAsaleTa telamAM jaDarUpe chupI hatI te IjInanI gatinA rUpamAM pragaTa thaI. jyAre IjInathI koI kAma levAmAM na Ave tyAre te zakti naSTa thatI nathI. te vakhate tela paNa kharcAtuM nathI. jeTalA telanuM kharca thAya teTalA pramANamAM sAMcAkAmanI gaDa ane phaTa phaTa zabda karavAmAM zaktine vyaya thAya che. tema chatAM e ragaDathI zaktine nAza thatuM nathI paNa ragaDathI sAMcAmAM garamI utpanna thAya che. garamI e zaktinuM ja eka rUpa che. keTalIka zakita havAmAM cAlI jAya che.
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijJAnika sRSTi parAmarza 347 ahi prazna e thAya che ke sUryamAMthI dararoja ATalI badhI rozanI, garamI ke zakti bahAra nikaLatI jAya che te be traNa hajAra, varasamAM te badhI zakita khalAsa thaI javI joIe ane sUryanI camaka ghaTI javI joIe; paNa tema thatuM nathI. hajAro lAkhe kare varasa pahelAM jevo sUrya camakato hato te Aja paNa camake che, ane pahelA jeTalIja zaktino vyaya cAlu che. to te zakita pUranAra koNa che ? Izvara to nahi hoya ? sUrya karatAM koI vadhAre zaktivALo hoya tenA taraphathI sUryane zakti maLI zake te te Izvara vinA bIjo koNa hoya? I. sa. 1854mAM jarmana vaijJAnika helmaholTase (Helmholtz) batAvyuM che ke "sUrya potAnA AkarSaNathIja dabAI rahyo che. dabAvathI garamI pedA thAya che. udAharaNa tarIke sAIkalanA TAyaramAM havA bharavAmAM Ave che tyAre paM5 garama thaI jAya che. garama thavAnuM eka kAraNa ragaDa paNa che. paMpanI aMdara havAne vAraMvAra dabAvavAthI paNa garamI pedA thAya che. evI rIte sUryamAM paNa AkarSaNazaktine kendra tarapha dabAva che. tethI AkarSaNazakti garamIrUpe pragaTa thatI jAya che ane prakAza-rozanI ke garamI rUpe upara batAvela pramANamAM bahAra nikaLatI jAya che. lAkho karoDa varSa vItavA chatAM toTo paDyo nathI ane paDavAno nathI, kAraNake jeTalo vyaya thAya che teTalI AmadAnI AkarSaNazaktinA dabAvathI cAlu che. (sau0 50 50 5-sArAMza) belemITara yaMtra ane tApakama. prakAza thoDA pramANamAM hoya to tene raMga lAla hoya che, jema agnine. vijaLInI battImAM jema jema prakAzanuM parimANa vadhatuM jaze tema tema raMga badalAte jaze ane garamI vadhAre AvatI jaze. prakAzamAM vadhAre garamI AvatAM zveta prakAza banI jAya che. lAla, nAraMgI, pILo, lIlo, ityAdi aneka raMgenA mizraNathI veta raMga bane che. prakAzamAM raMganA tAratamyathI prakAzane tApakrama mApavAmAM
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 suSTivAda ane Izvara Ave che. AvI rIte mApavAnA yaMtranuM nAma belemITara rAkhavAmAM AvyuM che. enI prathama zodha amerikAnivAsI esa. pI. beMglIe karI che. A yaMtrathI prakAzane garamInA rUpamAM palaTAvavAmAM Ave che. prakAzamAM cAhe teTalA raMga ho paNa te je kALI vastu upara pheMkavAmAM Ave che te kALo padArtha prakAzanA sarva raMgene kheMcI le che ane temAM garamI pedA thaI jAya che, arthAta prakAza garamInA rUpamAM parivartana pAmI jAya che. bemITara yaMtramAM paNa kALI karela pleTinama (platinum) dhAtunuM eka ghaNuM nhAnuM pataruM lAgela hoya che, tenA upara prakAza paDatAM pleTa garama thaI jAya che tethI tApakramanI DigrIne patto lAgI jAya che. A pRthvInI upara vadhAremAM vadhAre garamI vijaLImAM che. vijaLIne tApakrama traNa hajAra DigrI sudhI thAya che, jyAre sUryanI sapATI pAse belomITara yaMtrathI tapAsatAM cha hajAra DigrI tApakrama thAya che. sUryanA kendramAM te AthI paNa ghaNI vadhAre garamI haze. ukaLatA pANImAM garamI 100 DigrI hoya che. eka hajAra DigrI garamIthI senuM pIgaLe che. tApakramanA mApa uparathI sUryamAMthI keTalA pramANamAM garamI nikaLe che tene hisAba paNa vaijJAnike e meLavyo che. A bomITara yaMtra uparathI kayA dezamAM kaI RtumAM keTalI garamI ke zaradI che tenuM cokkasa parimANa batAvavAmAM Ave che. AvAM yaMtronI madadathI izvaravAdIonI zabdamAtra kalpanA vaijJAnikonI pratyakSasiddha purAvAnI AgaLa jarA paNa TakI zakatI nathI, ene pAThakagaNa svayaM vicAra karaze. (sau0 50 50 5-sArAMza.) bolatAM citra ane vidyucchakita. sInemAmAM je citro DAM varSa pahelAM mUgAM dekhAtAM hatAM te Aje bolatAM dekhAya che. jenogrAphamAM amuka ThekANe ane kALe belA
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijJAnika sRSTi parAmarza 349 yela dhvani kAlAntare hajAre gAu upara e ne e rUpe saMbhaLAya che. reDIyeAmAM vilAyatamAM gavAyeluM gAyana muMbaI ke kalakattAmAM e ne e rUpe saMbhaLAya che. lAuDa spikaramAM eka mANasanuM dhImethI kareluM bhASaNa pAMca pacIsa hajAra mANaso dUra beThAM beThAM paNa spaSTa sAMbhaLI zake che. broDakAsTamAM hiTalara ke cembaralenanuM bhASaNa dunIyAne cAre khuNe eka vakhateja saMbhaLAya che. TelIphenamAM hajAro gAu dUrathI belanArano zabda sApha sApha pAse bolatA hoya tema saMbhaLAya che. eTaluM ja nahi paNa thoDA vakhata pachI bolanArano phoTo paNa dekhI zakAze. A badhA cAlu jamAnAnA AviSkAre ekaja vidyutazaktinA pariNAma rUpa che, jene sUryatApa sAthe paNa saMbaMdha che. mUka citromAMthI bAlatAM citro. sanemAmAM dazya rUpe kAma karanArAM mUka citronI umara purAM so varSanI nahi thaI hoya eTalAmAM darzakonAM mana raMjana karavA, nATakonI hariphAI karanArAM bolatAM citrono AviSkAra thayo. sAmAnya rIte phenogrAphanI rekarDamAM ane vizeSataH sInemAmAM tenI pragati thaI. grAmophenane AviSkAra eDIsane karyo. grAmephenamAM bolanAra mANasanA dhvaninI rUkAvaTa (Impedance) karavAmAM Ave che. A grAmenanI sAthe chAyAcitro yA mUka citronI sAthe ekakAlInatAne saMbaMdha jAya tyAre mUka citro belatAM thAya. enA mATe mazInone upayoga thavA lAge, paNa tethI adhika lAbha na maLe; kAraNake eka rekarDa vadhAremAM vadhAre cha sAta miniTa sudhI avAja pedA karI zake ane eka philma ochAmAM ochI 15 miniTa sudhI cAle. AnuM samIkaraNa karavA mATe kenegrAphanI be rekarDa eka philma sAthe joDavAmAM AvI, arthAta eka rekarDa purI thAya ke tarataja bIjA mazInanI bIjI rekarDa joDavAmAM AvatI. temAM darzakone AMtarAnI khabara na paDe tenI khUba sAvacetI rAkhavAmAM AvatI. AthI
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara keTaleka aMze samAnakAlInatA jarUra AvI; chatAM vaijJAnikAne tethI purA saMtASa na thaye.. dhvaninI rUkAvaTa ane vidyutanI rUkAvaTane eka navA AviSkAra thayA. A zeAdhanI sahAyatAthI dhvanine vidyutadhArAmAM piravata na karavAmAM AvI. AthI dhvanine punaH utpanna karI tene dakAnI mhoTI saMkhyA sudhI pahoMcADavAne reDIe tathA lAuDa spIkaranI sahAyatA levAmAM AvI. AMhi sakSepamAM eTaluM kahevuM basa thaze ke sauthI prathama mUla dhvanine vidyuta tara MgeAmAM badalAvI te tara'gAne prakAzanA utAra caDAvamAM piravartita karavAmAM Ave che. prakAzanA utAra caDAva te dasyanI mUka philmanI sAthe sAthe AMkata thAya che. sInemA heAlamAM ethI viparIta kAryavAhI karavAmAM Ave che. lAuDaspIkaramAM avAja utpanna karavA mATe prakAzanA utAra caDAvane krI vidyut taraMgAmAM badalAvavA paDe che. dhvanine vijaLInA taraMgAmAM badalavAnuM kAma AjakAla sAdhAraNa thaI rahyuM che. TelIphAna ane broDakAsTiMga Aja siddhAnta para kAme lAge che. 350 mAIkrophAna dhvanine vidyuttara'ganA rUpamAM badalAvI de che. A adhAmAM vinA taraMga eka prakAranI jhINI-pAtaLI patarI (Diaphragm) upara AvIne karAya che. tethI patarImAM sahaka`pana ( Sympathetic Vibrations) pedA thaI jAya che. patarI gati karavA lAgI jAya che. A gatithI mAikrophAnanI sarakeTa (Circuit) mAM vidyuttara'ga pedA thAya che. A taraMgane AdhAra patarInI gati upara rahela che. tenI tejI athavA sustIne anusAra taraMga zaktizALI athavA kamajora bane che. dhvaninA svaramAM parivartana thavAnI sAtheja taraMgamAM piravartana thatuM jAya che. pirava`nazIla A taraMga thoDAMka anya upakaraNothI prakAzanA utAra caDAvamAM badalI jAya che. enA mATe kaMi upAyeA pracalita che. eka paddhatimAM viSNuddhArAmApaka yaMtra kAmamAM Ave che, enI sAyathI viddhArAnA
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijJAnika suSTi parAmarza 351 mApane patto lAge che. e samaya dhArAnuM mApa batAvavA mATe gati karatI rahe che. A samayane badale nhAno sarakho kAca-arIsa lagADivAmAM Ave che. te arIse paNa gati karato rahe cheenI sahAyatAthI prakAzanuM kiraNa eka sliTa (Slit) mAM thaIne pasAra karI zakAya che. e kiraNanuM parimANu vidyutaraMgenI zakti upara AdhAra rAkhe che. A sliTanI pAchaLa eka sInemA philma kheMcI rAkhavAmAM Ave che, tyAre tenA upara kiraNanA prabhAvathI kyAMka aMdhAruM ane ajavALuM thatuM rahe che. ema philma upara prakAza ane aMdhArAnA rUpamAM dhvani aMkita thAya che. mUladhvaninA svaramAM jema jema utAra caDAva thato jAya che, tema tema te philma upara aMkita thAya che. A philmanI tapAsa karavAthI mAlama paDe che ke dhImA avAja mATe bahu aspaSTa rekhAo aMkita thaelI hoya che ane teja avAja mATe tenI teja rekhAo. pojhITIva philamamAM AthI ulaTuM hoya che. arthAta teja avAja mATe aspaSTa rekhAo ane dhImA avAja mATe teja rekhAo AMkelI hoya che. AnuM nAma dhArIdAra philma sAuMDa Treka che. A philma upara dhvaninI sAthe sAthe mUka citra paNa aMkita thatAM jAya che. dhvaniAlekhana ane dasyaAlekhana, banne ekaja kAle sAthe sAthe thatAM jAya che. Ama dhvani ane dakSya banne eka kAle pragaTa thAya che eTale prekSakene jovA tathA sAMbhaLavAno lAbha eka kAleja maLe che. arthAta jevAnI ane sAMbhaLavAnI kriyA eka sAthe zarU thAya che ane sAthe sAthe ja pUrNa thAya che. - dhvanicitro jyAre darzakonI samakSa upasthita karavAmAM Ave che, tyAre tenI kAryavAhI ulaTI karavAmAM Ave che. vikSepaka (prjecting) mazIna dvArA eka prakAzAvalI philmanA dhvanimArga para pheMkavAmAM Ave che. dhvanibhAga jema jema prakAzamAM thaIne pasAra
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 suSTivAda ane Izvara thAya che tema tema pitA upara pheMkAyelA sthAyI prakAzane roke che. evI rIte prakAzamAM pAchAM tejakaMpana utpanna thAya che ke jenAM citra levAmAM AvyAM hatAM. A kaMpana te te vakhate vidyutakakSAmAM thaIne jAya che, ane pharI vidhutkaMpanamAM parivartita thAya che, A vighakuM. panane vistAravAmAM Ave che, ane vidyuta tArI mAraphata lAuDa spIkara sudhI pahoMcADavAmAM Ave che, jyAMthI te zabda banIne nikaLe che. dhvanimArganAM dhvanicitrone vighataraMgomAM badalAvavA mATe tathA lAuDa spIkaranA saMcAlana mATe eka vizeSa prakAranuM yaMtra kAme lagADavAmAM Ave che. ene pheTo-IlekiTraka sela (Photo Electric Cell) kahevAmAM Ave che. kharI rIte pheTo IlekiTraka sela vidyadhArA prApta karavAnuM eka sAdhana mAtra che. mAne ke eka sela che tenAthI saMbaddha abhivardhaka ane lAuDa spIkara che. selanI sAme eka hoTI gaLAkAra pleTa che. emAM samAnAntara nhAnA nhAnA cheda-chiddha karelA che. e prakAza mATe bArInuM kAma kare che. e pleTanI pAchaLanI bAjue eka vIjaLIne dIvo che. e dIvo chidro tathA selanAM pravezachidronI barAbara rahAme rAkhavAmAM Ave che. pleTa ghumAvavAmAM Ave che. jyAre pleTanAM chidra, dIvo tathA selanAM pravezachidra, traNe ekaja sidhI rekhAmAM Ave che tyAre selanI vighuddhArAmAM parivartana thaI jAya che ane te parivartana lAuDa spIkaranA zabdadvArA pragaTa thAya che. paraMtu jyAre dIvo ane selanI vacamAM pleTano chidra vinAne bhAga AvI jAya che tyAre selanI vivudhArAmAM kAMI parivartana thatuM nathI, tethI lAuDa spIkara zAMta rahe che. agara pleTane vegathI ghumAvavAmAM Ave te zabda khUba jorathI saMbhaLAya che ane dhImethI. ghumAvAya te avAja paNa dhImo sAMbhaLavAmAM Ave. agara pleTa ane selanI vacamAM kArDaborDane eka TukaDo rAkhavAmAM Ave te. avAja ekadama baMdha thaI jAya. selanI aMdara javAvALI vidyadhArAne
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijJAnika suSTi parAmarza 353 rokI devAthI paNa eja hAlata thAya che. seladvArA zabda utpanna karAvavA sArU hAI volTeja (High Voltage). nI vizuddhArA tathA prakAza e bannenI AvazyakatA che. (gaMgA vijJAnAMkaH pravAha 4, taraMga 1. lekhaka-zyAmanArAyaNa kapUra bI. esa. sI.) A samAlocanA, uparanI prakriyAmAM prakAzanA kiraNanI ane vijaLInI keTalI zAkta che ane tenAthI kevAM kevAM ajAyabIbharyA kAryo thAya che te ApaNe joyuM. jaina dRSTie dhvani e zabda che ane zabda puddagalarUpa che. prakAzanuM kiraNa paNa pugalarUpa che. pUraNa galana svabhAva e yugalanuM lakSaNa che. dhvaninuM vidhudhArA rUpe banavuM ane prakAzanA kiraNanI sAthe maLI mUka citrane bolatuM banAvavuM; prakAzanI madadathI dhImA avAjane teja banAvo yA teja avAjane sthala rUpa ApavuM; dhvani ane prakAzane gatimAM mukAvuM ane rekarDa ke philma upara rokAvuM-gatipratiSThabha thaH A badhI pudgalanI lIlA che. prakAza yA vijaLInI zaktinuM mAhAmya che. AmAM Izvarane jarA paNa hAtha nathI. Izvarano hAtha hota to Izvara pitAnA bhakatane ja hAthe phonAgrApha, lAuDa spIkara, TelIphena, broDakAsTa, vagere navI navI zodho karAvata; athavAto manuSyane utpanna karavAnI sAthe ja pitAnI A zaktine thoDe ghaNe aMze paricaya karAvata. lAkha karoDa varSa sudhI janatAne ajJAna rAkhI Izvarane paNa na mAnanArA abhakatane hAthe tene yaza kema apAvyo? apAve zuM ? A te bhautika zAkata che. IzvaranI pAse te Atmika zakti che, je bhautika zakti karatAM kaMiguNI adhika che. e zaktinuM phala saMsAra ke karmanA baMdhanathI AtmAne mukta kare tyAM parama AnaMdanA padanI prApti karavI. te phaLa IzvaranA bhakatane malyuM che ane malaze. bhautika zaktinuM pari 23
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 suSTivAda ane Izvara NAma bhogavilAsa ane bIjAne saMhAra karavAmAM paNa Ave che. vartamAna yuddhamAM vAyuyAnamAM besI niraparAdhI prANIo upara beba pheMkavA ke jherI gesa phelAvI manuSyone saMhAra karavo e upayoga bhautika zakitane che. game te he paNa ApaNe te AMhi e samajavAnuM che ke prakAza, vijaLI, varALa ane zabda e badhA jaDa hevA chatAM temAM keTalI zakti rahelI che. evI ane ethI paNa adhika zakti jaDabhUta karma pudagalamAM rahelI che. te pudagale izvarI preraNuM vinA paNa svataHsiddha aneka prakAranI zakti dharAve che. e karma pugalo jIvAtmAthI gRhita thayA pachI jIvAtmAne pitAnI vividha zakti batAve che; jema ke jIvane sugatimAM ke durgatimAM laI ja, sukhI ke duHkhI banAvo, rAjAmAMthI rAMka ane rAMkamAMthI rAjA banAva, strImAMthI purUSa ane purUSamAMthI strI banAvavI, nirdhanane dhanavAna ane dhanavAnane nirdhana banAva, e sarva karma pudagalanI lIlA che. e bhautika zaktinuM pariNAma che. e lIlA AjakAlanI nahi paNa anAdi anaMta kAlathI cAlI AvI che ane cAlaze. ahiM vahunA? jaina jagata - lokavAda. sRSTi, pralaya ane sthiti. " tattaM te Na viyANaMti Na viNAsI kayAivi" | (sUca0 1 rU. 1) navamI gAthAnA trIjA padanA vivaraNamAM bhinna bhinna dharmanA pUrva pakSe ane dArzanika uttara pakSanA uhApohathI nirNaya e nikaLe che ke " viSa yAvi" "ra vinAza vi"i
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena jagat - lekavAda 355 arthAta koI paNa kAle A jagatano sarvathA vinAza thayo nathI, thato nathI, ane thaze nahi. piMgala niyaMThAe khaMdhaka saMnyAsIne puchelA prazno paikI pahelA praznane khulAso karatAM mahAvIra svAmI kahe che ke __"kAlao NaM loe Na kayAvi na AsI, na kayAvi na bhavati, na kayAvi na bhavissati, bharvisu ya bhavati ya bhavissai ya dhuve Niyae sAsate akkhae avyae avachipa Nicce Natthi puNa se ante // (bhaga0 2 / 1 / sU0 91 ) artha--aho aMdhakajI! kAla AzrI A loka bhUtakALamAM koI vakhate na hato ema nathI. vartamAnamAM mojuda nathI ema paNa nathI. bhaviSyamAM koI kALe nahi hoya ema paNa nathI. bhUtakALamAM hatA, vartamAnamAM che ane bhaviSyamAM haze. leka dhruva che, niyata-eka svarUpa che, zAzvata-pratikSaNa vartamAna che, akSaya-avinAzI che, avyaya-vyaya-hAnirahita che. avasthita-paryAya anaMta hovAthI koI ne koI paryAyamAM vidyamAna che. nitya che-kAlanI apekSAe tene aMta Avato nathI. lokanuM svarUpa. dhRtaH kRto na kenApi, svayaM siddho nirAzrayaH / nirAlambaH zAzvatazca, vihAyasi paraM sthitaH // . utpattivilayadhrauvya-guNaSadravyapUritaH / maulisthasiddhamudito, nRtyAyevAtatakramaH // | ( go 22-17) artha-A loka keIthI dhAraNa karAyela nathI tema kaI e banAvela nathI. pitAnA svarUpathI ja siddha che. ene TheravA mATe koI mUrta AzrayanI jarUra nathI tema AlaMbananI paNa jarUra nathI. te zAzvata che. AkAzamAM avagAhIne rahela che. utpatti, vinAza ane dhrauvya
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 sRSTivAda ane Izvara che guNa jeno evA dharmAstikAyAdi cha dravyothI pUrela-bharela che, arthAta cha dravyanA samudAya rUpa che. lokane eka purUSarUpe kalpIe te mugaTane sthAne rahela siddha bhagavAnane AnaMdathI AnaMdita thayela nRtyane mATe jANe paga pasArela hAyanI tema nAcatA purUSane AkAre A loka che. tadurmu kimayaM bhaMte loetti pavuJcai goyamA! paMcatthikAyA esa NaM evatie lopatti pvucci| taMjahA-dhammatthikAe ahammatthikAe jAva poggalatthikAe / . (maja rU. 4 sU0 282) artha-gautamasvAmI mahAvIra prabhune puche che ke he bhata! A loka e zuM vastu kahevAya che? mahAgatama! dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya ane pudgalAstikAya, e pAMca astikAyane samUha-eja loka kahevAya che. astikAyanuM svarUpa. asti eTale pradeza, kAya eTale samUha; paraspara saMmilita pradezane samUha te astikAya. paraspara saMmilita pradezavALA pAMca padArtha cheH dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, ane pulAstikAya. e pAMce padArthonuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che. [zrI gautama mahAvIra praznottara ] gautama--he prabho ! dharmAstikAya chanI kaI kaI pravRttimAM heta bane che? zrI mahAvIra- he gautama ! jIvonuM AvavuM, javuM, belavuM, AMkhane palakAro mAra, manane vyApAra, vacanane vyApAra ane kAyAne vyApAra, ityAdi-prakAranA je je calita bhAvo che te badhA dharmostikAyanuM nimitta pAmIne pravarte che, kemake dharmAstikAyanuM lakSaNa gati che. gativALA padArtho be che, jIva ane pudgala. e benI gatikriyAmAM sahAyatA ApanAra dharmAstikAya nAmanuM dravya che.
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - jaina jagat - lokavAda 357 gautama-bhaMte ! adharmAstikAya jIvonI kaI kaI pravRttimAM hetu bane che? - zrI mahAvIra-gautama! jIvonuM ubhA rahevuM, besavuM, leTavuM, suvuM, manane ekAgra karavuM ityAdi prakAranA je sthira bhAva che te badhA adharmAstikAyanA nimittathI sthira bane che, kemake sthiti lakSaNa adharmAstikAyanuM che. arthAta padArthone sthira karavAmAM sahAyatA ApanAra adharmAstikAya che. gAtama-bhaMte ! AkAzAstikAya jIvonI ke ajIvonI kaI kaI pravRttimAM nimitta bane che? - zrImahAvIra-gautama! AkAzAstikAya jIva dravya ane ajIva dravyane vAsaNanI mAphaka AdhAra bane che, badhI vastuone rahevA mATe ke TheravA mATe avakAza Ape che. eka dravya hoya tyAM bIjA dravyane paNa avakAza ApI TherAve che. jyAM eka dravya mAya tyAM se, hajAra, lAkha, kareDa ke hajAra karoDa vastuo paNa mAI jAya che. rabaranI thelI mAphaka ghaNI vastuone samAvI de che, kemake avagAhanA-avakAza Apavo e AkAzAstikAyanuM lakSaNa che. gautama-bhaMte ! jIvAstikAya jIvonI kaI kaI pravRttimAM hetu bane che? zrImahAi-gautama ! jIvAstikAya jIvane anaMta matijJAnanA parya, anaMta zrutajJAnanA paryavo, anaMta avadhijJAnanA parya, anaMta mana:paryavajJAnanA paryavo ane anaMta kevalajJAnanA paryavone upayoga lagADavAmAM nimitta bane che kemake upayoga lagADavo e jIvanuM lakSaNa che. gautamabhaMte ! pudgalAstikAya chanI kaI kaI pravRttimAM kAraNa bane che. zrImahA -gautama! pudgalAstikAya jIvone udArika Adi
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 suSTivAda ane izvara pAMca zarIra, zrotrendriya Adi pAMca IMdriyo, manayeAga, vacanayoga, kAyayeAga, zvAseAphsa Adi mATe joItA pudgalene grahaNa karavAmAM nimitta bane che. arthAt ukata pudgalA jIvathI grAhya bane che. grAhya anavuM e pudgalanuM lakSaNa che. (maga022-2 | 60 48) astikAyanA bheda ane tenuM vizeSa svarUpa. gautama--bhaMte ! dharmAstikAyamAM va, gaMdha, rasa ane spa keTalA che? zrI mahA.-gautama ! dharmAstikAya varNa, gaMdha, rasa ane sparahita padA che. te arUpI ajIva che, zAzvata che, haMmezAM avasthita che, lAkanAM cha dravyamAMnuM eka dravya che. sakSepathI tenA pAMca prakAra che. (1) dravyathI dharmAM0 (2) kSetrathI dharmAM0 (3) kAlathI dharmAM0 (4) bhAvathI dharmAM ane (5) guNathI dharmAstikAya. dravya AzrI dharmAstikAyanuM svarUpa ciMtavIe teA dharmAstikAya nAmanuM eka dravya che. kSetrathI .... samasta leAkamAM dharmAstikAya vyApta che eTale leAkapramANathI parimita che. kAlathI anAdi anaMta cheH bhUtakAlamAM hatA, vartamAna mAM che. ane bhaviSyamAM haze. nathI kadi utpanna thayeA ane na kadApi vinAza pAmaze. dhruva ane nitya che. bhAvathI vaNu, gaMdha, rasa ane sparzI vinAnA che. guNathI gati karavAmAM sahAyatA devAnA guNavALA che. gautama--bha te ! adharmAstikAyamAM keTalA vaNu, gaMdha, rasa ane sparze che ? zrI mahA.--gatama ! dharmAstikAyanI pekeja adharmAstikAyanuM vivaraNa karavuM. phera mAtra eTaleAja ke guNathI adharmAstikAya padArthInI sthitimAM sahAyatA ApavAnA guNavALA che. gautama--bha'te ! AkAzAstikAyamAM varNAdi keTalA ? zrImahA.--gautama ! AkAzAstikAya dharmAstikAyanI mAphka samajavA. phera mAtra eTalA che ke kSetra AzrI AkAzAstikAya loka mAtra
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagata - lokavAda 3pa9 nahi paNa leka alaka-bannemAM vyApaka che. guNathI vastuone avakAza ApavAnA guNavALo che. A be vizeSatA che. gautama-bhaMte! jIvAstikAyamAM vadi keTalA che? zrImahAi-gautama! jIvAstikAya varNa, gaMdha, rasa ane sparza vinAne che. dravyathI chavAstikAyamAM anaMta jIva dravya che. kSetrathI samasta lokavyApaka, kAlathI anAdi anaMta dhruva zAzvata, bhAvathI varNAdi rahita arUpI amUrta ane guNathI upayoga-cetanya guNavALo che. gautama-bhaMte ! pudgalAstikAyamAM keTalA varNa, gaMdha, rasa ane sparza che? zrImahA -gatama! pudgalAstikAyamAM pAMca varNa, be gaMdha, pAMca rasa ane ATha sparza che. rUpI ajIva che. zAzvata ane avasthita che. lekanA cha dravyonuM eka dravya che. saMkSepathI tenA pAMca bheda-dravyathI, kSetrathI, kAlathI, bhAvathI ane guNathI. dravyaAzrI pudgalAstikAyamAM anaMta dravya che. kSetrathI samasta lokamAM vyApta che. kAlathI anAdi anaMta dhruva nitya zAzvata che. bhAvaAzrI varNa, gaMdha, rasa ane sparza sahita mUrta che. guNathI jIvathI zarIrAdi rUpe grAhya vA bhAgya che. (a. 2-20. sU0 228) chaThuM kAladravya, yadyapi astikAya dravyanI saMkhyA pAMcanIja batAvI che, tathApi loprakAzanA bAramA sane 67 mA kamAM "hukrapitta e vAkayathI dravyanI saMkhyA chanI darzAvI che. tenA samarthanamAM upAdhyAyazrI vinayavijayajI kahe che ke - kAlaH SaSThe pRthagadravya-mAgamepi nirUpitam / kAlAmAvi va tAni syuH, siddhAntoktAni SaT katham / / (jo have 28-19) artha-AgamAM paNa kAla nAmanuM chaThuM dravya jazuvyuM che. je kAlene chaThuM dravya na mAnIe to siddhAntamAM kahela cha dravya zI
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 sRSTivAda ane Izvara rIte pUrNa thAya ? tathA grAmaH "zaphavi mate vivA? goyamAM cha davvA pa0 taM0 dhammatthikAe, adhammatthikAe, AgAsatthikAe, jIvatthikAe, puggalatthikAe, addhAsamae ya" kAlanuM mukhya lakSaNa vatanI che. kAla sarva padArtho upara varte che. dareka dravyamAM samaye samaye je utpAda ane vyaya thAya che tenuM nimitta kAraNa kAla che. navAnAM junAM ane junAnAM navAM kAlathI thAya che. RtumAM parivartana karanAra kAla che. tadu dravyasya paramANvAderyA tadrapatayA sthitiH| nava jIrNatayA vA sA, vartanA parikIrtitA // (tro 0 40 28-18) artha-paramANu Adi dravyanI paramANu ArirUpe sthiti thavI yA navIna padArthane jINuM banAvo ane jIrNane navIna banAvavo te vartAnA kahela che. te vartana kAlane guNa che, eTale kAlAzrita che. kAlanuM svarUpa ane prakAre. kAla dravya, varNa, gaMdha, rasa ane sparzathI rahita che. arUpI amUrta dravya che. saMkSepathI tenA pAMca prakAra cheH dravyathI, kSetrathI, kAlathI, bhAvathI ane guNathI. dravyathI kAla nAme eka dravya che. kSetrathI vyavahArakAla aDhI dvIpa pramANe ane vartanAlakSaNa nizcaya kAla lekavyApI che. kAlathI anAdi anaMta-dhruva zAzvata dravya che. bhAvathI arUpI, amUrta. guNathI vartanA-parivartana guNavALo che. kAla astikAya kema nahi? dharmAdharmAbhrajIvAkhyAH, pudgalena smnvitaaH| paJcAmI astikAyAH syuH, prdeshprkraatmkaaH|| anAgatasyAnutpatte-rutpannasya ca nAzataH / pradezapracayAbhAvAt , kAle naivAstikAyatA // ( us a0 2aa 22-23)
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagata - leAkavAda 361 adharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya ane pudgalAstikAya e pAMca astikAya eTalA mATe che ke te pradeza ( nirvibhAjya aMza) samUha rUpa che. kAlamAM astikAyatA nathI kAraNake anAgata kAlanI--bhaviSyakAlanI utpatti thaI nathI ane utpanna thayela bhUtakAlane nAza thaI gayA. eTale kSaNa kSaNane saMcaya thaI zakatA nathI. pradeza samUhanA abhAvathI kAla astikAya rUpa nathI e tAtpa che. vinA jIvena pazcAmI, ajIvAH kathitAH zrute / pudgalena vinA cAmI, jinairuktA arUpiNaH // (au pra0 602 / zcha) a--jIva vinA AAkInAM pAMca dravya zAstramAM ajIva kahyAM che. ane pudgala vinA bAkInAM pAMca dravya arUpI darzAvyAM che. dravyalakSaNa. utpAda, vyaya ane dhrauvyayukta je sat te dravya. tahumU- utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat // ( ta0 sU0 a05-29 ) a--utpatti, vinAza ane sthiratAyukta je sat sadbhUta vastu te dravya kahevAya che. ghaTapaTAdikamAM eka navA paryAyanI utpatti thAya che, bIjA jInA paryAMyane nAza thAya che ane mATI ke taMtu Adi aMzanI sthiratA che ane te satpannA che, mATe lakSaNusamanvaya thai jAya che. sasalAnA zIMgaDA ke AkAzakusumAdika asadbhuta che; temAM saNuM nathI mATe temAM lakSaNasamanvaya thatA nathI, eTale lakSaNamAM ativyApti AvatI nathI. dravya mAtra guNuparyaMyAtmaka che. paryAyanI apekSAe utpatti vinAza ane dravyanI apekSAe dhrauvya aMza che. padAtha mAtramAM lakSaNane sadbhAva hAvAthI avyApti dAkha paNa nathI. ativyApti, avyApti ane asaMbhava e traNa doSathI rahita hAvAthI uta lakSaNa sallakSaNa che. utpatti ane vinAza jyAM hAya
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 sRSTivAda ane Izvara tyAM dhrauvya zI rIte rahI zake, kemake paraspara virUddha che, e zaMkA karavAnI nathI. paraspara virUddha dharmo paNa apekSAbhedathI rahI zake che. jema pitRtva ane putratva e be paraspara virUddha dharmo eka purUSamAM rahI jAya che. potAnA putranI apekSAe te pitA che ane pitAnA pitAnI apekSAe te putra che. koI paNa dravya paryAya vinAnuM nathI. ane kaI paNa paryAya dravya vinAne nathI. paryAyano AdhAra dravya che ane dravyane Azrita paryAya che. kharI rIte te dravya ane paryAya tAdAsyabhAva che. gukhapatima ca. dravyane sahacArI guNa che ane samabhAvI paryAya che. guNa sthira aMza che, dhruva svarUpa che ane paryAya cala arthAta utpattivinAzazAlI che. dareka dravyanAM dravya, kSetra, kAla ane bhAva e cAra aMga che. skaMdhaka saMnyAsI sanmukha mahAvIra prabhue lekanuM svarUpa paNa cAra prakAre batAvyuM, te A pramANe evaM khalu mae khaMdayA! caunvihe loe paNNatte taMjahA hama catto trio mAragamavA f sTopa aNaMtA vaNNapajavA gaMdha0 rasa0 phAsapajavA aNatA sa~ThANapajavA aNaMtA gurulahuyapajavA aNaMtA agurulahuyapajavA // (mAi 2-2 sU012) artha-zrI mahAvIra prabhu kahe che-he baMdhaka! A loka meM cAra prakAre jaNAvyuM che. dravyaAzrI dravyaloka, kSetra AzrI kSetraloka, kAlaAzrI kAlaloka ane bhAvathI bhAvaka...bhAvaAzrI lokamAM anaMtA varNaparyAva, anaMtA gaMdhaparyava, anaMtA rasaparyava, anaMtA. sparza paryava, anaMtA saMDANaparyava, anaMtA gurUlaghuparyava ane anaMtA agurulaghuparyava che. lokamAM rUpI dravya mAtra pudgala che tenI apekSAe te vaNa, gaMdha, rasa, pharasa, ane gurUlaghu paryava che. dharmAstikAyAdi pAMca dravya arUpI che. te AzrI ane paramAthI asaMkhyAta pradeza skaMdha AzrI agurulaghu ryava che. agurulaghu
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - lokavAda 363 guNa parivartanazIla che. kAlanA nimittathI samaye samaye pote parivartana pAme che ane dharmAstikAyAdika arUpI ane nityadravyomAM paNuM samaye samaye paryAne utpanna kare che ane naSTa kare che. arthAt pahelA paryAyano vigama kare che ane navA paryAyane utpanna kare che. ethI dharmIstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya e traNa niSkriya dravyamAM paNuM pratikSaNa utpAda vinAza thayA kare che. pANIno sthira svabhAva chatAM pavananA yogathI samudramAM jema taraMge utpanna thAya che ane laya pAme che tevI rIte ukata nitya dravyamAM kAlanA nimittathI agurU guNane laIne paryAye utpanna thAya che ane laya pAme che. chatAM samudranA jalanI mAphaka dravyaaMza to kUva-nizcala ane sthira che. A paryAye be prakAranA che. svAbhAvika ane vaibhAvika. dharma, adhama, AkAza, paramANu, kAla ane siddha bhagavAnamAM svAbhAvika agurU laghu paryAya che, jyAre anaMtapradezI pudgala, karmasahita jIvamAM vaibhAvika paryAya che. svAbhAvika zuddha che ane vaibhAvika azuddha che. te paryAya vaLI be prakAranA cheH svanimittaka ane paranimittaka. dharmAstikAyamAM agurulaghu guNa nimittaka je parivartana thAya che te svanimittaka ane gatiguNavALA chava tathA pudgalanA vegathI gamana sahAyatAdAnathI je payA utpanna thAya che te paranimittaka paryAya che. evI rIte adharmAstikAyAdikamAM paNa samajavuM. AvI rIte paryAyanA utpAdavinAzathI dravya lakSaNanI upapatti thAya che, ane arthakriyAkAritvarUpe padArthapaNuM utpanna thAya che. anyathA AkAzakusumanI peThe asapaNuM thaI jaze. yamastikAyAdi ane lokAkAza, ukata cha dravyamAM pAMca dravya te Adheya che ane dravya AkAza AdhArabhUta che. Adheya dravya lokaparimita che jyAre AdhAra (AkAza) dravya aparimita, aparicchinna, sarvavyApaka che. AdhArabhUta AkAze
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 sRSTivAda ane izvara dravyamAMthI pAMca Adheya dravya kADhI laI e to kevaLa AkAze AkAza rahI jaze ane te AkAzamAM leAka ke aleAkanA bheda nahi rahe. vedAMtIenA parama brahmanI peThe kevaLa ekaluM AkAza ananta, aparimita, niravadhi, ni:sIma raheze. paramabrahmane mAyAnI upAdhi lAgavAthI jema paramabrahma mAyAsahita ane mAyArahita ema vibhakta thAya che tema parama AkAzanI vacce dharmAstikAyAdi pAMca dravya hamezAM avasthita rahevAthI AkAzanA e bhAga leAkAkAza ane alekAkAza anAdikALathI zAzvata siddha che. vedAMtInI mAyA ta brahmamAM laya pAme che ane pragaTa thAya che, tema pAMca dravya AkAzamAM laya pAmatA nathI kintu hamezAM che, che ane che. pAMca dravyasahita AkAza te DhAkAkAza ane pAMca dravyarahita kaivala AkAza te aleAkAkAza. taluna " dhammasthApa nuM maMte ke mahArupa pAse ? goyamAM ! loe loyamette loyappamANe loyaphuDe loyaM ceva phusittA NaM fegr evaM ahammatthikAe, loyAgAse, jIvatthikAe, paMcavi ekkAbhilAvA || (ma-02-20| 60 222) a----gautama-bhaMte ! dharmAstikAya nAmanuM dravya keTaluM mhoTuM che? zrImahA--gautama ! dharmAstikAya lAkamAM varte che, leAkaparimita che, leAkanA jeTalA asa`khyAta pradeza che, teTalAja asaMkhyAta pradeza dharmAstikAyanA paNa che. leAka peAtAnA sarva pradezeAe karI dharmAMstikAyanA sarva pradezezane pharase che ane dharmAstikAya paNa leAkanA sa` pradezAne krasIne rahe che. evIja rIte adharmAstikAya, kSeAkAkAza, jIvAstikAya ane pudgalAstikAya, e pAMcene ekaja AlAvA samajavA. arthAta-chae dravya leAkaparimita hAvAthI leAkAkAza jeTalAM mhoTAM che.
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - lekavAda 365 lokAkAzanI hoTAI. [ praznottara ] gAma-bhaMte ! A loka keTalo he che? zrImahAi-gautama ! (lAkanI moTAI eka kalpita daSTAMtathI samajAvuM chuM). mAno ke mhoTI RddhivALA cha devatA jaMbudvIpanA merU parvatanI cUlikAne vIMTIne ubhA che. nIce cAra dizAkumArikAo hAthamAM balipiMDa laIne jaMbuddIpanI cAre dizAomAM bahirmukhI rahIne ekI sAthe cAre dizAmAM balipiMDa pheke. eja vakhate cha mAMne eka deva cUlikA uparathI devatAnI zIdhra gatie doDe; balipiMDa jamIna upara paDe te pahelAM to te devatA cAra dizAnA cAre piMDA hAthamAM laI le. eTalI zIdhra gati devatAnI che. evI zIvra gatie chae devatA cha dizAmAM lokano aMta levAne upaDyA. eka dakSiNa dizAmAM, eka uttara, eka pUrva, eka pazcima, eka upara ane eka nIcI dizAmAM eka veLAe cAlatA thayA. e samaya daramyAna eka zAhukArane ghera hajAra varasanI umaravALo eka putra pedA thaye. keTalAMeka varasa pachI tenAM mAbApa gujarI gayAM. putra heTa thaye, para, tenA putro thayA, pote buDhDho thayo ane AyuSya pUrNa thatAM paralokavAsI thayo. gautama-bhaMte! hajAra varase te cha devatAo ke je niraMtara zIdhra gatie cAlyA jAya che te lokane cheDe pahoMcyA ? - zrImahAi-gautama ! hajI nathI pahoMcyA. tyArapachI tenA dIkarA, tenA dIkaro ema sAta peDhI nIkaLI gaI. tenAM nAma gotra paNa bhulAI gayAM, tyAMsudhI te cha de chae dizAmAM cAlyA gayA chatAM lokane cheDe na pahoMcyA. gautama-taitti mare ! vALa dhiMgApa 5, sApa vaghupa? goyamA ! gae bahue no agae bahue / gayAose agae asaMkhe
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSTivAda ane Izvara jaibhAge / agayAo se gae asNkhejgunne| loe NaM goyamA e mahAlae pannatte // artha--aMte ! e daramyAna cha de lokane vadhAre bhAga gayA ane cheDe bhAga bAkI rahyo ? uttara-he gautama! hA. te gayA bahu ane bAkI rahyo cheDe bhAga jeTalo paMtha kApyo tenA asaMkhyAta bhAga bAkI rahyo athavA jeTalo bhAga bAkI rahyo tethI asaMkhyAtaguNo bhAga gayAH evaDe sveTa leka che. (mA22-10 | sU0 karo alakanI heTAI gautama-bhaMte ! aloka keTalo mahe che? zrImahAgautama! pisatAlIsa lAkha jejanane lAMbo paheLo bhAnuSAra parvata aDhI dvIpane pharate che. tenA upara daza devatA heTI RddhivALA samAnAMtare daza ThekANe ubhA che. nIce ATha dizAkumArikA ATha balipiMDa laI mAnuSottara parvatanI cAra dizA ane cAra vidizAmAM ekI sAthe pheke. daza devatAomAMne eka deva pharatuM cakra mArI jamIna para paDayA pahelAM AThe balipiMDane addhara pakaDI le eTalI zIdhra gativALA daze devo ekI sAthe upaDyA. cAra dizAmAM, cAra vidizAmAM, eka upara ane eka nIce cAlyA. daze sarakhA vegathI alokano aMta levAne doDayA jAya che. te daramyAna lAkha varasanI umaravALuM eka bALaka pedA thayuM. pUrvavata tenI sAta peDhIo thaI gaI. rAmagotra bhulAI gayAM. gautama-bhaMte! te vakhate daza dee keTalo paMtha kApe? zuM alokane cheDe lIdhe? "siLa revALa kapa ghags, sApa vidupa?' te devatAo gayA vadhAre ke bAkI rahyuM vadhAre ? zrImahA -gautama ! gayA vadhAre nahi paNa bAkI rahyuM vadhAre jeTalo bhAga gayA tene anaMtaguNe bhAga bAkI rahyo. jeTalo bhAga
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - lokavAda 367 bAkI rahyo tene anaMtame bhAga gayA. eTa aleka heTa che. arthAta lokanI to e dizAmAM sImA che, jyAre alokanI to sImA ja nathI. (mA22-20 0 0ra6) lakanI mahattA ane jIvanuM gamanAgamana. lokanI mahattA eka prakAre te daSTAMtathI darzAvI che. bIjo prakAra nIce darzAvavAmAM Ave che. [ praznottara ] - gautama-bhaMte! loka kevaDo kahe che? zrImahA -gautama! asaMkhyAta kADAkaDI jojana pUrva dizAmAM, aTakeje jana pazcima dizAmAM, a0 kejojana dakSiNa dizAmAM, aTake. jojana uttara dizAmAM, aTake jana urvadizAmAM ane a ka jana ardha dizAmAM lAMbA ane pahoLA che. gautama-bhaMte ! evaDA mhoTA lokamAM eka paramANu mAtra evI jagyA che ke jyAM A cha janma ke maraNa na karyo hoya ? zrImahAi-gautama ! evI jagyA eka sarasava mAtra ke paramANu mAtra nathI ke jyAM A cha janmamaraNa na karyo hoya. gautamabhaMte ! enuM zuM kAraNa, te kaI daSTAMtathI samajAvavAnI kRpA karaze? zrImahAi-gautama! sAMbhaLa. eka daSTAMta ApuM. koI eka mANasanI pAse eka so bakarIo bAMdhavAno vADe che. te vADAmAM eka hajAra bakarI pure; vadhAremAM vadhAre chamAsa sudhI temAM goMdhI rAkhe; he gautama! zuM te vADAmAM eka sarasava jeTalI evI jagyA raheze ke je bakarIonI liMDI, pezAba, baLagama, nAsikAmala, vamana, pitta, parU, zukra, zaNita, carma, rAma, ga, khura ane nakha vagerethI pharasAyelI na bane? gautama-bhaMte! tevADAne kaI paNa bhAga pharasyA vinAne nahi rahe.
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 suSTivAda ane Izvara zrImahA-gautama! temAM te kadAca kaI pradeza pharasyA vinAne paNa maLI jaze paNa AkhA lekanI aMdara eka pradeza e nahi maLe ke je ekeka jIvanA janmamaraNanA saMsarga vinA khAlI rahI gayo hoya. tadura- logassa ya sAsayaM bhAvaM, saMsArassa ya aNAdibhAvaM, jIvassa ya NiccabhAvaM, kammabahuttaM, jammaNamaraNabAhullaM ca paDucca natthi kei paramANupoggalamettevi paese jattha NaM ayaM jIve na jAe vA na mae vAvi se teNaTheNaM taM ceva jAva na mae vAri | * (mA. 12-73 sU0 47) artha-leka zAzvata che, saMsAra anAdi che, jIva nitya che, karmanI bahulatA che, janma maraNanuM bAhulya che, e badhAM kAraNathI lokamAM paramANu mAtra jagyA janmamaraNa vinA khAlI rahI nathI, e kAraNa khAlI na rahevAnuM che. kavibhAga. upara jaNAvavAmAM AvyuM che ke lokAkAza ane alokAkAzanI vacce sImAdarzaka bhedajanaka kaI vastu, rekhA, nadI ke pahADa nathI. AkAza ane ekaja guNa ane svabhAvavALA che. bheda heya te te vAstavika nahi paNa upAdhikRta che. te upAdhi dharmastikAyAdi pAMca dravyane soga che. evI rIte lokAkAzamAM paNa urva adhe ane tiryanI upAdhithI traNa bheda che te nIce lakhyA pramANe. [ praznottara ] gautama-bhaMte! dravya, kSetra, kAla ane bhAva, ema cAra prakAre darzAvela lokamAMthI kSetraloka keTalA prakAra che? zrImahA -gautama! traNa prakArane kSetraloka che. (1) adheloka kSetroka, (2) tirthaka kSetroka, (3) ane UrvIloka kSetraka.
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ - aholoya-adholoka. --- bichonokara:pApaDA pRthvI piMDa 180000yomana, narakAbAsA lA . pAthaDA/1 pR.||9.. yo. na.2500000 pAthaDA. pR. 18.2. yo mA1500000 pAthaDA. pR. 120.00 yo ma........ pAthaDA 5 pR. 19800. yo. - rAmanI / saMraka na.3..... pAthaDA3 pR. 116000 yo. na.99995 pAthaDo1 pR.18000 yojana. narakASAsA awraliamission adholaka [.54 315
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ vendra parvata erAvata kSetra. rukmi parvata zikharI parvata eraNyavaMta kSetra. ramya vAsa kSetra. nIlavana parvata. by 1 puSka maMga0 6 5 G Apane kacchA mahAka.. su 1 kaccha uttara rUha ka REFEREE 25 vatsA suva. mahAva. meru ramya0 3 rama. 10 11 12 vatsA 13] ramya 15 16 maMga0 1000-1-1-1-1 32 gaMdhi 29 padma 31 Dramadhila 18 pa. 6 30 isa ka. 19 mahApa aluudilarmni Vhudi padmAna zavaya va prA. 21 mahA 22 kumuda sa va. 23 nalina capra0 24 nalinA niSedha paryata. harivAsa kSetra. mahAmayaMna paryaMta. hemavaMta kSetra. bharata 3 kSetra. dhUla hemavaMta parvata. bainADhaya parvana jaMbUdIva - jaMbudvIpa. jaMbu dvIpa [asa ah]
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88-. hai:-- MilindnA .-.-12 : 66 AVN LANNNNN WHATI WWW.ORAN ANANAV / Vi. IIPORPIODIA AN = khADavAnI saMkhyA = rAjanI saravyA = | maraka MilATTA KAAIDloaWXAditedly VA m VAAVATAR D.V.TALSANIA = loga-loka.. lo [54 370]
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 3 // 311 3 811 5 6000 vi. 2 / 50000 pi. 111 vimAna 400000 vi. /3 jI trika. 100 vi. 1 // - uDDa 2 jI trika 107 vi. 1nI trika. pAthaDA 4 pAthaDA 4 pAthaDA 4 pAthaDA 5 800000 vi. pAthaDA 6 pAthaDA12 pAthaDA 13 2800000 vimAna. micho loka. 900 yojana loya - urdhva loka.. sidhdhi O zilA. O eee e. izAna. 0 0 0 14 5. sudharmA.. Urdhva lAka 14. pAthaDo - 9 graiveyaka - 1 anuttara vi pAthaDA 9 pAthaDA 4 13 pAthaDA 4 bannemA maLI 300 vi. pAthaDA 4 yannemA maLI 400 vi. " 1200000 vi. pAthaDA 12 pAthakA 13 3200000 vimAna. 12 [ 54 370 ] 40000 vi. sygalsania rAjanI saMkhyA 23 20
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - leAkavAda - 369 gautama--bhate ! adheyeka kSetrakSeAkanA keTalA prakAra che? zrImahA.gautama ! sAta prakAra. ratnaprabhA Adi sAta narakanI sAta pRthvI ke je sAta rajju parimita che te adheAleka kSetrakSeAka kahevAya che. gautama---bhaMte ! tiAka kSetraloka keTalA prakAranA che? zrImahA.--gautama ! asaMkhyAta prakArane che. te jamUdrIpathI mAMDI svayaMbhUramaNa samudra paryanta, asaMkhyAta dvIpasamudra parimita tiya klAka kahevAya che. [ jue jamUdrIpanI AkRti ] gautama--bhaMte ! UrdhvalAka kSetrakSeAka keTalA prakAranA che? zrImahA.--gautama ! paMdara prakAranA che. te (12) saudha kalpa Adi khAra devaaAka, (13) nava caiveyaka vimAna, (14) pAMca anuttara vimAna, (15) siddhazilA udhvalAka kSetraleAka. (mana0 -1) mU. kara0) lAkanuM saMsthAna-AkRti. lAka AkAzamAtra hota teA tenI kAI AkRti banata nahi kemake AkAza nIce upara ane cAra dizA vidizAmAM ekAkAraja hAta. vaLI tenI kayAMya paNa sImA nahAvAthI kAI saMsthAna ke AkRti banata nahi. paNa leAkAkAzamAM dharmAstikAya Adi mU ane amUrta pAMca dravya amuka paristhitimAM rahelA che, kyAMka vistAramAM ane kyAMka sa`kucita hAlatamAM haMmezane mATe rahela che tethI tenI AkRti jarUra bane te AkRti nIce upara ane vacamAM judI judI che te nIce pramANeH [ praznAttara ] gautama--bhaMte ! adhaleka kSetraleAkanuM zuM saMsthAnaAkRti che ? zrImahA. gautama! trApAne Akare athavA uMdhA zarAvalAne AkAre adheAlAka che. [jue ayAnAkanI AkRti ] ... 24
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370, suSTivAda ane Izvara gautama-bhaMte! tiryaphaleka kSetralokane zuM AkAra che? zrImahAi-gautama! kinArI vagaranI jhAlarane AkAre che. gautama-bhate ! Urdhvaloka kSetralokane ke AkAra che? zrImahAi-gautama ! Urdhvamukha mRdaMgane AkAre che. [juo Urva lekanI AkRti] gautama-bhaMte! cauda raju parimita AkhA lokane zuM AkAra che? zrImahA -gautama! supratiSThakane AkAre lokano AkAra che. traNa zarAvalAM paikI prathama zarAvaluM uMdhuM, bIjuM sIdhuM ane trIjuM tenA upara UMdhuM rAkhatAM je AkAra thAya te AkAra lekane che. nIce vistRta, madhye saMkSipta ane upara mRdaMgAkAra che. naraM vaizAkhasaMsthAna-sthitapAdaM kaTItaTe / nyastahastadvayaM sarva-dikSu loko'nugacchati // ( . sa. 12-) artha_eka mANasa ke jenA be paga vaizAkha saMsthAnanI sthitimAM rahela che, be hAtha keDe rAkhela che, ane je sarva dizAmAM phare che, tevA mANasane AkAre lokane AkAra che. [juo lekanI AkRti gautama- bhaMte! alokano AkAra kevo che? zrImahAi-gautama! vacamAM pilaravALA geLAne AkAre che. (mA22-RA sU0 kara0) leka ane alemAM prathama ke [rohamuninA praznottara ] reha-aMte ! prathama leka pachI alaka ke prathama alAka pachI leka thayo ? zrImahA-rAha! loka ane aloka, pahelAM paNa che ane pachI paNa che. e bane zAzvata (nitya) bhAva =padArtha) che. he reha! e AnupUrvI ( paurvAparyabhAva)thI rahita che.
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - lakavAda 371 roha-bhaMte ! prathama jIva, pachI ajIva che? ke prathama ajIva, pachI jIva che ? zrImahA - zeha! jevI rIte zaka alokanA saMbaMdhamAM kahyuM, tevI rIte jIva ajIvanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. arthAta e baMne zAzvata tathA anukramarahita che. evI ja rIte bhavasiddhika (=bhavya) ane abhavasiddhika (=abhavya), siddhi (=mukti) ane asiddhi (=amukti), siddha (mukta) ane asiddha (amukta) nI bAbatamAM paNa jANavuM. reha-bhaMte ! prathama IDuM pachI kukaDI? ke prathama kukaDI pachI IDuM? zrImahA-reha! te IDuM zemAMthI? reha-bhaMte ! kukaDImAMthI. zrImahA -he reha! kukaDI zemAMthI thaI? reha-aMte ! IDAMmAMthI. zrImahA -he reha! evI rIte te IDuM ane te kukaDI prathama paNa che, ane pachI paNa che; e baMne zAzvata padArtha che. he reha! te pravAha AnupUrvIrahita che. raha-bhaMte! prathama lokAMta (tralokano cheDo), pachI alakAnta (=alokano cheDo) che? ke prathama alAkAta ane pachI kAnta che? zrImahA-reha! kAna ane akAta pahelAM paNa che ane pachI paNa che. e baMne zAzvata bhAva che. he roha! e AnupUrvIrahita che. * reha-bhagavana! prathama lokAnta, pachI sAtame avakAzAnAra (sAtamI narakanA tanavA nIcene AkAza) che? prathama sAtame avakAzAntara ane pachI lokAnta che? zrImahA -he reha! kAnta ane sAtame AkAza pahelAM
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 37ra suSTivAda ane Izvara paNa che ane pachI paNa che. e baMne zAzvatabhAva che. he reha! e AnupUrvIrahita che. evI rIte lokAMta ane sAtamA tanuvAta paNa samajavA tathA e pramANe sAtamo ghanavAta, sAtame ghane dadhi, sAtamI naraka pRthvI paNa jANavI. (ma. -dI sU0 13) lekasthiti-maryAdA. lokamAM pRthvI Adi zene zene AdhAre rahela che? kone kone paraspara adhArAdheya bhAva che te AMhi darzAvavAmAM Ave che. [praznottara] gautamabhaMte ! lokasthiti-maryAdA keTale prakAre che? zrImahA -gautama! lokamaryAdA ATha prakAre darzAvela che te A pramANe (1) AkAzane AdhAre vAyu (tanavAta, ghanavAta.) (2) vAyune AdhAre udadhi (dhadadhi.) (3) udadhi-ghanodadhine AdhAre ratnaprabhAdi sAta pRthvI. (4) pRthvIne AdhAre trasa tathA sthAvara prANIo. (5) jIvane AdhAre ajIva (zarIrAdi.) (6) karmane AdhAre jIvanI sthiti che. (7) achava-zarIrAdi chavathI saMgRhIta-grahaNa karAyela che. (8) jIva karmathI saMgRhIta-grahaNa karAyela che. evI rIte ATha prakAre lokamaryAdA che. (ma-6. 40 ha9) anAdi vibhu padArthone anAdi saMbaMdha, sAmAnya rIte ema kahevAmAM Ave che ke saMga badhA vibhAgamUlaka che. tema je hoya te saMga badhA Adi karyo. anAdi saMyoga
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - lokavAda 373 keI nahi rahe. A zaMkA ucita nathI. naiyAyike AkAza, kAla ane digadravyono saMga anAdi mAne che. traNe dravya vibhu ane anAdi che, temane saMbaMdha paNa anAdi che, mATe saMga badhA vibhAgapUrvaka ja hoya e niyama nathI. jaina zAstramAM dhamastikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya (kAkAza) e traNene paraspara saMbaMdha anAdikAlathI che. jema Adi nathI tema aMta paNa nathI eTale e traNa padArtho jema anAdi anaMta che tema temano paraspara saMbaMdha paNa anAdi anaMta che. e bAbata bhagavatIsUtramAM nIce pramANe kahela cheH [ pratranettara ] gautama-bhaMte! baMdha keTalA prakArane kahyuM che? zrImahA - gautama ! be prakArano baMdha kahyo che. eka prayogaaMdha, bIje visasA (svAbhAvika) baMdha. (a) 8-1. sU0 rUrala) gautama-bhaMte! visasAbaMdha keTalA prakAranuM che? ' zrImahA -gautama ! vistrasAbaMdha be prakArano che. eka sAdi visAbaMdha, bIje anAdi visasAbaMdha. gautama-bhaMte! anAdi vistrasAbaMdha keTalA prakAra che? zrImahA -gautama! anAdi vizvasAbaMdha traNa prakArano che. (1) dhamastikAyane paraspara avi. baMdha, (2) adhamastikAya paraspara a. vi. baM, (3) AkAzAstikAya paraspara a vi baMdha. gautama-bhate ! e traNenI kAlathI keTalI sthiti che? zrImahAra-gautama! emanI sthiti sabaiddhA-sarvakAlanI che. arthAta e saMbaMdha hamezane mATe kAyama rahenAra che. matalaba ke e traNene saMbaMdha anAdi anaMta che. (mA8-1 40 rUka6) A uparathI loka paNa anAdi anaMta siddha thAya che, eTale suSTikartAne savAlaja raheto nathI. .
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 saSTivAda ane izvara sAkAra ane sAvayavapaNAthI leAka zuM anitya nathI ? katRtvavAdI kahe che ke jaina leAkane purUSAkAra mAne che. kyAMka paheALA, kyAMka saMkucita, kayAMka vistRta ema sAkAra mAnavAmAM AdhyeA che. vaLI sAvayava eTale avayavasahita paNa mAnela che. cha dravyanA samUha rUpa leAka che, te cha dravya leAkanA avayava thayA. temAM pAMca dravya te arUpI che paNa pudgaladravya teA rUpI che. eTale leAkanA avayava rUpa pudgalanA anaMta Nuka, anaMta RNuka, yAvat anaMta anaMtapradezI kaMdha che.. evI rIte sAvayava ane sAkAra lokane jaine anAdi anaMta yA avinAzI mAne che te te ThIka nathI. je je padArthI AkRtivALA athavA avyavavALA che te sa anitya che; jema ghaTa paTAda. tema leAka paNa sAkAra ane sAvayava hAvAthI anitya Thare che. anitya padArthonA kAI kartA heAvA joI e. ekatRtvavAdIonI zaMkA che. samAdhAna. jaine! vAdIne puche che ke sAkAra ane sAvayava padArthonI je anityatA sAdhA che te ekAMta anityatA / katha cit anityatA ? jo ekAMta anityatA sAdhatA hai| / dRSTAMta asiddha che kemake ghaTa pAdika paryAyarUpe anitya che paNa dravya rUpe nitya che. paryAya rUpe ghaTAdikanA nAza hovA chatAM pudgala paramANurUpe te kadI paNa nAza thavAne nathI. ghaTa bhAMgIne ThIkarAM thaze tApaNu paramANu te rahezeja. ThIkarAMnA kaTake kaTakA karI cUrNa karI nAkhazeA tApaNu paramANu tA rahevAnAja. mATe paryAyArthika nayathI anitya ane dravyArthika nayathI ghaTapaTAdika nitya hovAthI ekAMta anityatA draSTAMtamAM paNa nathI kintu nityanityatA che. te pachI ka Mcit anityatA e khIjo pakSa svIkAravA paDaze. temAM jainene paNa RSTA
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - lokavAda 375 patti che kemake jene koI padArthane ekAMta nitya te mAnatAja nathI. kathaMcita anitya arthata sarva padArthone nityAnitya mAne che. paryAyadaSTithI anitya ane dravyadRSTithI nitya mAne che. ghaTapaTAdinI peThe loka paNa nityAnitya che, kemake loka cha dravya zivAya bIjuM kazuM nathI. dravyanuM lakSaNa ja e che ke utpAda, vyaya ane zrAvyayukta sata. e vAta te prathama ja kahevAI gaI che ke dharmAstikAyAdi dravyamAM kSaNe kSaNe agurulaghu guNane lIdhe svanimittaka svAbhAvika navA paryAyo utpanna thAya che ane junA paryAye vinAza pAme che. agurulaghu guNamAM e paNa zakti che ke paryAnuM pariva na hovA chatAM dravya rUpe dhrAvya paNa rahe che eTale dharmAstikAyane dhamastikAyarUpe kAyama dharI rAkhavAnI zakti paNa te guNamAMja che. tAtparya e che ke loka kathaMcit anitya siddha thAya che temAM prativAdIne koI hAni nathI kintu ISTapatti che. e kahevAnI jarUra nathI ke dharmAstikAyAdi niSkriya padArthomAM paNa pratikSaNe aparispaMdarUpa paryAya parivartana thAya che te vistAsAbaMdharUpa svAbhAvika pAraNamana che. enA mATe na te IzvaraprayatnanI jarUra che ke na chavaprayatnanI jarUra che, kAraNake te svAbhAvika hovAthI svataHsiddha che. dravyonI dhruvatAnuM zuM kAraNa? . dharmAstikAyAdi cha dravyo sat hovAthI dhRvarUpa anAdi che. satanI navI utpatti thatI nathI ane vinAza paNa thato nathI. gItAmAM paNa kahyuM che ke "nArata vizaR mAvo, tamAre pitte rata" asatanI utpatti thatI nathI ane satane abhAva thatuM nathI.. samatabhadrajIe svayaMbhUstotramAM sumatinAtha jinanI stuti karatAM
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 suSTivAda ane izvara na sarvathA nityamudetyapaiti, na ca kriyAkArakamaMtra yuktam / naiyAsato janma sato na nAzo, dIpastamaHpudgalabhAvato'sti / a--vastune saCthA nitya mAnIe te te temAM utpAda vyaya thaI zake nahi tema ja temAM kriyA ke kAraka paNa banI zake nahi, mATe dareka vastu kathacit nitya ane katha'cit anitya eTale nityAnitya mAnavAmAM Ave che. asat vastunI kadi utpatti thatI nathI ane sa| nAza thatA nathI. dIvA mujhAI jAya che eTale dIvAnA sarvathA nAza na thaye| kintu aMdhakAra pudgala rUpe tene sadbhAva thayA. asat padAnI paNa utpatti thAya te sasalAnAM ziMgaDAM ke AkAzanAM phUlane paNa sadbhAva thavAne prasaMga AvI paDe, mATe cha dravyA je sat che te kadi utpanna thayAM nathI ane temane nAza thavAnA nathI. te anAdi anaMta svataHsiddha che. dravyarUpe dhruva che ane paryAyarUpe utpattivinAzazAlI che. utpAdavyaya paNa svataH siddha che mATe kAI kartAnI jarUra nathI. chae dravyAmAM pratikSaNa sRSTi ane pratikSaNa pralaya hovA chatAM drauvya aMza paNa temAM kAyama che eja anekAMtavAdanI khUbI che. emAMja jaina darzananu syAdvAdamaya rahasya che. ethIja paryAyanI dRSTie bauddha darzana ane dravyanI dRSTie vedAMta dananA jaina darzane pAtAmAM aMtarbhAva karI lIdheA che e syAdvAdanI vizAlatA athavA udAratA che. jaina sRSTi tathA pralaya (utka-apa ). svAbhAvika parivartana yA kSaNa kSaNanI sRSTi ane kSaNakSaNanA pralaya uparAMta vaibhAvika paryAyajanya dIrdhakAlika parivartana yA sthUla sASTapralaya paNa jaina zAstramAM avazya che, paNa te mAtra pudgalakadha ane karmasahita jIva e e dravya AzrIja che, tenuM kSetra paNa ati maryAdita che, kemake UrdhvaleAka ane adhelAkamAM sthUla parivartana rUpa suSTipralaya che nahi. madhyaleAkamAM paNa aDhI dvIpanI bahAra sRSTi
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - lakavAda 377 pralaya nathI. aDhI dvIpamAM paNa trIza akarmabhUmi, pa6 aMtardIpa ane pAMca mahAvidehamAM sRSTipralaya nathI. rahyA mAtra pAMca bharata ane pAMca Iravata e daza kSetra. dakSiNa tarapha bharata ane uttara tarapha IravatakSetra=jaMbudvIpanuM eka bharata eka karavata, ghAtakI khaMDanA be bharata ane be Iravata tathA ardha puSkaradvIpanA be bharata ane be dharavata ema aDhI dvIpanA pAMca bharata ane pAMca Iravata-ema daza kSetramAM utsarpiNI ane avasarpiNI kAlanuM cakra pravartamAna che. tene pariNAme utsarpiNI kAlanA AraMbhamAM 21000 varasaparyata ane avasarpiNIkAlane aMte 21000 varSa paryata pralayakAla cAle che, te paNa saMpUrNa pralaya nahi paNa khaMDa pralaya che. 4ra000 varSa paryata vRSTi, phasala, rAjanIti, dharmanIti, gAma, nagara, pura, pATaNa, nadI, sarovara, koTa, killA, pahADa, e sarvane uccheda avasarpiNIkAlanA pAMcamA ArAne chelle divase thaI jaze. avavanA chaThA ArAmAM ane uta nA pahelA ArAmAM AvI ja sthiti raheze. manuSya ane tiryaMca bIjamAtra raheze. gaMgA ane siMdhu nadI kAyama raheze. tene kinAre kinAre bIjamAtra manuSya tiye raheze. kutarAnI peThe jIvana gALaze. pApI ane bhArekarmI ja A ArAmAM avataraze. dharmI cho evA viSama kAlamAM bharata ke IravatakSetramAM avatAra nahi dhAraNa kare. te vakhate uttama che bIjA kSetramAM avataraze. e vakhate manuSyanuM AyuSya mAtra vIza varasanuM raheze. cha varasanI strI garbha dharaze te kALA, kubaDA, rogI, rIsALa, keza ane nakha ghaNAM evAM saMtAnane janma Apaze. kaLA ke hunnaranuM te nAmanizAna nahi rahe. mANasanI mAthAnI khoparImAM pANI lAvIne pIze. A sarva kALa athavA yuga-ArAne prabhAva che eTalA mATe pAMca kAra mAM kAla ane svabhAva paNa kAraNa tarIke mAnavAmAM AvyA che. kAla ane kSetra svabhAvanI kAraNutAnuM pradhAnapaNuM AvA prasaMgamAM ja vyakta thAya che. sUryanI gati jema niyamita rIte thatAM dakSiNAyana ane
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 suSTivAda ane Izvara uttarAyaNa mukarara TAImeja thAya che tema kAlacakranI gatimAM ArAnuM parivartana paNa niyamita rIte thAya che ema jaina zAstranuM mAnavuM che. viza koDAkoDI sAgaropama parimita eka kAlacakra thAya che. temAM daza keDAcheDI sAgaropama utsarpiNI kAlanA ane daza kaDAkoDI sAgaropama avasarpiNI kAlane heya che. ekeka kAlamAM cha ArA. utsapiNInA bIjA ArAnA AraMbhathI vRSTi Adine AraMbha thatAM sthiti sudharavA mAMDe che. ene sRSTine AraMbhakALa kahIe te kAMI khoTuM nathI. paNa A sRSTi ane pralaya zabda jagatanI sRSTi ke jagatanA pralaya arthamAM levAnA nathI kemake prathama ja kahevAI gayuM che. A pralaya ane sRSTi mAtra bharatakSetra ane IravatakSetra paratveja levAnA che. kharI rIte te pralaya zabdane badale apakarSa ane sRSTi zabdane badale utkarSa-unnati zabda vAparIe te vadhAre baMdhabesato artha thAya che. astu.. utkarSa-kAlaH utaDa ne bIje Are. utsarpiNIkAlane bIje Are zarU thatAM utkarSa-haDatA kAlane prAraMbha thAya che. pralayarUpa prathama Are pUrNa thatAM pudgalapariNatimAM anaMta varNa gaMdha rasa ane sparzane sudhAre thAya che. kAlasvabhAveja vRSTine prAraMbha thAya che. taduktaM jambudvIpaprajJaptisUtre kAlAdhikAre- . " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM pukkhalasaMghaTTae NAmaM mahAmehe pAubbhavissai / bharahappamANamitte AyAmeNaM, tayANurUpaM ca NaM vikkhNbhvaahllennN"| artha--te vakhate pula saMvartaka nAmane mahAme pragaTa thaze. bharatakSetra pramANe lAMbe pahoLo ane vistAramAM haze. garjanA ane vijaLInI sAthe yuga-musala athavA muSTipramANu dhArAe sAta divasa ane sAta rAta sudhI varasaze. tethI je pralayakAlanI bhUmi aMgAsa
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena jagata - lakavAda 379 samAna, rAkhasamAna, tapelA agni samAna thaI gaI hatI te zAMta, thaze. tyArapachI teTalAja vistAramAM kSIramegha garjanA vijaLI sAthe sAta divasa ane rAta rAta sudhI varasaze; tethI bharatabhUmimAM zubha. varNa gaMdha rasa ane sparza utpanna thaze. tyArabAda sAta divasa ane sAta rAta sudhI ghutamegha varasaze tethI jamInamAM sneha-cikAza utpanna thaze. tyArapachI teTalAja pramANamAM amRtamegha varasaze tethI taraNuM, vRkSa, latA, oSadhi Adi utpanna thaze. A badhuM joIne vaitADhayanA. bilamAM bharAyelA manuSya vagere bahu khuza thaze ane eka bIjAne kaheze ke have tRNa, vanaspati, oSadhi Adi utpanna thaI cukyAM che mATe have keIe aniSTa azubha mAMsAhAra karavo nahi; je kare tenI chAyAne paNa sparza ApaNe karavo nahi. annAhAra ane phalAhAra ApaNuM mATe basa che. AvI rIte khAnapAnanA nItivyavahAramAM sudhAre thaze. utsapiNane bIje Are ekavIsa hajAra varasa pari mita pUrNa thaze. tyArapachI samasusamA nAmano utane trIjo Are besazo tyAre pudgalapariNatimAM ghaNe utkarSa thaI jaze. manuSyanI avagAhanA-uMcAI, saMsthAna, AyuSyamAM paNa vadhAre thaze.. A yugamAM traNa vaMza utpanna thaze. (1) tIrthakaravaMza, (2) cakravartI vaMza ane (3) dasAra-vAsudeva vaMza. e ArAmAM trevIsa tIrthaMkara, 11 cakravartI ane nava vAsudeva utpanna thaze. beMtAlIsa hajAra varase uNe eka kaDAkaDi sAgaropama kAla trIjA ArAne pasAra thaze. tyArabAda varNa gaMdha rasa sparzamAM pratisamaya anaMtaguNuM. vRddhie susamadUsamA nAme ethe Are be kaDAkaDi sAgaropama, parimita besaze. tenA prathama tribhAgamAM eka tIrthakara ane eka cakravartI thaze. paMdara kulagara thaze. kulagara pachI traNa nIti avasarpiNanA ulaTA kramathI cAlaze. arthAta-prathama tribhAgamAM dhikkAranIti, bIjA tribhAgamAM kAranIti ane trIjA vibhAgamAM hakAranIti cAlaze. prathama tribhAgamAM rAjanIti ane dharmanIti baMdha thatAM
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 suSTivAda ane Izvara yugaladharmanI pravRtti thaI jaze. karmabhUmimAMthI akarmabhUmi-bhogabhUmi manuSya banaze. utane cotha, pAMcamo ane chaTho Aro pratisamaya sukhasamRddhimAM varNa, gaMdha, rasa ane sparzamAM utkarSabhAvane pAmate pasAra thaze. cotho Aro be keDADI sAgaropama pramANa, pAMcamo Are traNa keDIkeDI sAgaropama pramANu ane chaThe Are cAra keDADI sAgaropama pramANa pUrNa thaze eTale utsarpiNI kAla pure thaze. tyArapachI kAlanI gati avasarpiNI tarapha badalAze. have pratisamaya varNa, gaMdha, rasa ane sparzamAM hAni thavA mAMDaze. jeTalo "utkarSakAla teTalo ja apakarSakAla thAya che. utane chaTho Ave ane avane prathama Aro e be samAna che. vRddhi hAni paNa sarakhI che. ema utane pAMcame ane avane bIje, utane cAthI ane avane trIje Are; A traNa traNa ArA jugalIyAnA ane eka tIrthakara tathA eka cakravartinA prAdurbhAvane A samaya che. -utane trIjo ane avano cotho e be karmabhUminA ane bannemAM vIza vIza tIrthaMkara, agIyAra agIyAra cakravartI tathA nava nava vAsudeva pragaTa thAya che. utano bIjo Aro utkarSanA AraMbha ane avano pAMcame apakarSanA aMta Ave che. eTalI sRSTine AraMbha unA bIjA ArAmAM je thaye hato tene aMta AvanA pAMcamA ArAmAM thayo. tyArapachI utane pahele Are ane avane chaTho Are, e banne ArA pralayakAlanA yA apakarSakAlanA pasAra thAya che. ema bAra ArAnuM, eka kAlacakra kahevAya che, je sAthenA citrathI vadhAre paricita thaze. samAlocanA, zaMkA-kSIramegha, ghatamegha, amRtamegha, e zabdothI dUdhane varasAda, ghIno varasAda, amRtane varasAda darzAvela che te gAyo ke bheMso vinA dUdha ke ghI kyAMthI pedA thayAM ke je sAta divasa ane sAta rAta sudhI varasyAM kare? zuM A atizayokita nathI ?
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADAkoDI sAgaropama. asamasusamA. susamasusamA. koDAkoDI. koDAkoDI 4./sAgarI sAgaropama. kA.sA.)4 ko - avasarpiNa dusamA./3 ko ko.sA. usa susamA. ) susa utsarpiNI. (He hnd) samA. susamA 21 MARATHWAR D.V.TALSANIA - elacakka kAla kAlaya [numA 14 380]
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena jagat - lekavAda 381 uttara-zaMkA karanAranI zaMkA vyAjabI che. jyAM sudhI khare artha na samajAya tyAMsudhI e zaMkA thaI zake che. paraMtu e zabdo. AlaMkArika che. kSIramegha eTale dUdhane varasAda nahi paNa dUdhanA jevo varasAda, ghatamegha eTale ghInA jevo varasAda, amRtame eTale amRtanA jevo varasAda. varasAda te pANIne ja che paNa te pANuM jamInane dUdhanA jeTalo phAyado pahoMcADe che. bALakane jema dUdha piSaNa Ape che tema piSaNazaktirahita bALakanA jevI jamInane prathama vRSTi dUdhanA jeTalo phAyado pahoMcADe che. emaja vrata ane amRtanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. zaMkA-kAla to svayaM nirjIva che. ajIva padArthane jJAna te che nahi, to pachI pAMcame Are pure thayo ke chaTho Are pure thaya mATe have pulanI azubha pariNatimAMthI zubha pariNati karavI, apakarSamAMthI utkarSa tarapha pitAnI gati badalavI joIe enI khabara kema paDe? zuM tenA upara koI niyaMtraNa karanAra che? vinA. niyaMtA utkarSa apakarSano krama dharaNasara zI rIte cAle? uttara-prathama kahevAI gayuM che ke dravyamAtranuM lakSaNa utpAdavyaya-dhrauvyarUpa che. chae dravyamAM svAbhAvika paryAyanI pravRtti pratisamaya thayA kare che. kAla paNa eka dravya che. kAlanuM khAsa lakSaNa vartana che. karmasahita jIva ane pudgala skaMdhamAM vaibhAvika paryAenA parivartanamAM kAle khAsa nimittakAraNa che. divasa, mAsa, varSa, yuga, palyopama, sAgaropama, utsarpiNa, avasarpiNI, e badhA.. kAlanA paryAya che. enuM mUla kAraNa sUrya che. sUryanuM eka nAma Aditya che. eno artha e che ke vyavahArakAlanuM Adi kAraNa Aditya-sUrya che-"tatu te ja mate parva re Aicce sare0 1 goyamA ! sUrAdiyA NaM samayAi vA AvaliyAi vA jAva ussappiNIi vA avasappiNIi vA se tenAM nAva mArUda " (mA. 22-6 sU0 kala9).
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 sRSTivAda ane Izvara jaina zAstrAnusAra sUya e tiSI devatA IMdra che. tenuM vadhAremAM vadhAre AyuSya eka palya ane eka hajAra varSanuM che. eTale varase cAlu Idra cave che ane bIjo navo utpanna thAya che. duniyA jene sUrya tarIke oLakhe che, te IdranuM vimAna che. jaina daSTie e vimAna sphaTika pRthvIrUpa che, prakAza razmimaya che, zAzvata che. kadi utpanna thayuM nathI ane teno nAza paNa thavAne nathI. temAM rahela pRthvIkAyanA jIvo eka jAya che bIjA Ave che. tenAM zarIramAM paNa cayAM upacaya thAya che paNa ekaMdara vimAna dhruva rUpa che. jenA upara ApaNe rahIe chIe te ratnaprabhA nAmanI pRthvI che. enI pITha upara asaM khyAta dvIpa samadra che. temAM saune kendrasthAnIya jaMbudvIpa che. te jaMbu dvIpanAja bharatakSetramAM ApaNe rahIe chIe. je utsarpiNa ane avasarpiNI kAlanI vAta karIe chIe tene saMbaMdha A bharatakSetranI sAthe paNa che. bharatakSetramAM divasa, rAta, pakSa, mAsa, Rtu, ayana, varSa, yuga prakRtinI pravRtti paNa A dekhAtA sUryavimAnane AdhIna che. bharatabhUmi paNa zAzvata che ane sUrya vimAna paNa zAzvata che. chatAM temAM bannenA saMparkathI vaibhAvika paryAya rUpe utsarpiNI ane avasapiMNInuM kAlacakra cAlyA kare che. evAM eka nahi paNa anaMta kAlacakra pravRtta thaI cukyAM ane anaMta thaze, chatAM na to bharatabhUmine nAza thaze, na sUryavimAnane nAza thaze ane na kAlacakrane nAza thaze. have sUryavimAna ane bhAratabhUminA saMparka sAthe utkarSa apakarSane zuM saMbaMdha che tene vicAra karIe. e to vijJAnathI siddha thayuM che ke sUryamAMthI je razmio pratikSaNe nIkaLe che, te A pRthvI upara nhAnA heTA dareka prANIne jIvana Ape che. vanaspatine eja sajIvana rAkhe che. tenA nikaTa saMbaMdhathI ane dUranA saMbaMdhathI vAtAvaraNamAM bahu pheraphAra thAya che. sUryathI ja RtuonuM parivartana thAya che, ThaMDI garamImAM vadhaghaTa thAya che. enA uparaja manuSyonAM rU5 raMgane AdhAra che. bIjI vAta e che ke prAcIna zAstrone mate sUrya
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - lokavAda 383 gatimAna che. navIna saMzodhakane mate sUrya sthira che paNa pRthvI gatibhAna che sUryanI AsapAsa phare che. enA mATe hajI sArvatrika nirNaya thayuM nathI. e game tema ho paNa eTaluM te nizcita che ke bemAMthI eka phare che. tethI sUrya ane pRthvInA aMtaramAM vadhaghaTa thAya che. ayana paNa sthira nathI kintu cala che. ayanAMza prativarSe thoDuM thoDuM badalAtuM jAya che. bahoMtera bahotera varSe eka aMza ayanAMza haThe che. Aje 22 thI 23 aMza ayanAMza badalI cUkyuM che. dakSiNAyana ane uttarAyaNathI RtuomAM ke zaradI garamImAM keTalo phera paDe che te to ApaNe pratyakSa joIe chIe. utsarpaNa ke avasarSaNa e be zabdo paNa gatisUcaka che. utsarpaNa AgaLa javuM ane avasarpaNa pAchA haThavuM e be zabdane artha thAya che. kAlamAM to parispaMdAtmaka gati che nahi kAraNake te to niSkriya che. parispaMdAtmaka gati jIva ane pudgala e bemAM che. tethI sUryanI pRthvI ane ApaNI pRthvI e benI vacce utsarpaNa ane avasarpaNane bodha thAya che. dakSiNAyanathI uttarAyaNano samaya jema niyamita cha mAsane che, tema utsarpaNa ane avasarSaNano samaya niyamita daza keDIkeDI sAgaropamano che. jeTaluM utsarpaNa che teTaluM ja avasarSaNa che. emAM eka samayano paNa pheraphAra nathI. dakSiNAyana uttarAyaNano jevo amuka niyama che, teja amuka niyama utsarpaNa ane avasarpaNane che. utsarpaNanA chellA biMdu upara pahoMcyA ke tarataja avasarSaNa-pAchA haThavuM cAlu thayuM. tema ja avasarSaNanA AkharI biMdu upara pahoMcyA pachI tarataja utsarSaNano AraMbha thAya che. ArAnI sImA paNa bannenI sarakhIja che. pAMcamA ArAnA chellA biMduthI chaThA ArAnA chellA biMdu sudhI pahoMcatAM 21000 varasa lAge che. to teTalo ja samaya utanA pahelA ArAnA AraMbhathI bIjA ArAnA AraMbhabiMdu sudhI lAge che. pAMcamA ArAnA chellA biMdu upara pRthvInI jevI sthiti hatI tevI ja sthiti utanA bIjA ArAnA AraMbhabiMdu upara thAya che. A utsa
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 sRSTivAda ane Izvara paNa, avasaNu AkarSaNuzaktithI thatuM heya te temAM jaina zAstrane kAI virAdha nathI. gati ekane badale bannemAM hAya ! te paNa asaMbhavita nathI, kAraNake banne pudgala rUpa che ane pudgala e sAkraya padArthoM che. phezAntaraprAptidvaitu: niyA'. kriyAnuM lakSaguja e che ke eka dezathI bIjA dezanI prApti karAve. dezAMtaranI prApti eja gati kahevAya che. game te hA; utsarpiNI ane avasarpiNI e banne zabda strIliMge vaparAyela che e kaMIka viziSTatA batAve che. sUrya zabda puliMge che ane pRthvI zabda strIliMge che. utsapiNI zabdane sUryanuM vizeSaNa banAvIe tenA karatAM pRthvInuM vizeSaNa anAvatAM vadhAre saMgati lAge che kemake vizeSaNa ane vizeSyanuM liMga ekaja rahevuM joie. e zabdAnuzAsananeA niyama che. A hisAbe utsa`Nu ane avasarpaNu kriyAnI karvI sUrya nahi paNa pRthvI Thare che. kALamAM parispa'dAtmaka gati nathI e to prathamaja kahevAI gayuM che. kharI vAta to kaivalIgamya che. chadmasthane to eTaluM kahIneja aTakavuM paDaze ke 'tameva sajja nIsa, jJattinehaiiM vekrU' eTaluM to kharUM ke je satya siddha thAya teja kevalInuM kaheluM che. AMhi tAtpa eTaluMja che ke utsarpiNI avasarpiNI kAlacakra pravRttimAna che te anAdikAlathI niyamasara cAlyuM Ave che. tenuM niya MtraNa karavA mATe niyaMtAnI kaMI jarUra nathI. jema nimitta maLatAM khIjamAMthI aMkura pedA thAya e svataHsiddha che, tema sUrya ane pRthvInA dUra nikaTa sabaMdha thatAM padArthomAM pratisamaya hAnivRddhi thatAM pudgalAnA utkaSa- apakarSa thavA mAMDe e svataHsiddha che. e kriyAnuM parimANu khatAvanAra-paricchedaka kAla che. tene jANanAra atIndriyajJAnI che. temaNe je kahyuM che te yathAtathya che. sujJapura ivadunA? pudgala ane jIvanA ceAgathI jagalIlA. dharmAstikAyAdi cAra dravyA arUpI, amUrta ane niSkriya hAvAthI svAbhAvika paryAyavAna hovA chatAM vaibhAvika paryAyanA abhAva
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - jena jagata - lakavAda thI jagatanI vicitratA te cAra dravyothI siddha thaI zakatI nathI. dekhAya che pratyakSa jagatanI vicitratA. manuSya, tiryaMca, pakSI, kITa, strI, purUSa, yuvA, vRddha, rAjA, rAMka, garIba, zAhukAra, kALA, gerA, saubhAgI, durbhAgI, pahADa, nadI, samudra Adi kRtrima ane akRtrima padArthonI vicitra vicitra dazyatA, vicitra AkAre zAthI banyA haze? e prazna svAbhAvika utpanna thAya che. ene javAba IzvaravAdIoe to sahelAIthI Apyo che ke e badhI IzvaranI lIlA che. jene zAstra tene zo javAba Apyo che tenI vicAraNA anne karavAmAM Ave che. jIvanI sakriyatA. parispaMdAtmaka kriyA be padArthomAM che, jIvamAM ane pugalamAM A kriyAthI banne padArtho eka pradezamAMthI bIjA pradezamAM jAya che ane Ave che. jIvana pugala sAthe saMyoga ane viyoga thAya che. pudgala lakSaNa grAhyatA che ane jIva grAhaka che. grAhya grAhakane pragabaMdha rUpe saMbaMdha thAya che. jIvana pudgalanI sAthe zarIra IkiyAdirUpe tathA karmarUpe saMbaMdha thAya che. ATha prakAranI lokasthitimAMja kahevAI gayuM che ke "manavA navadizA, navA upadiya" arthAt zarIrAdi jIvane AdhAre rahela che ane chava karmapratiSThita che. temaja ajIva-zarIrAdi chavasaMgrahIta che ane jIva karmasaMgrahIta che. zarIrano saMgraha karanAra jIva che ane jIvane saMgrahI rAkhanAra karma che. zarIra, karma ane jIva anyonya kSIranIranI peThe athavA lohapiMDa ane agninI peThe otapreta maLela che. jIvaja pudgalaskaMdhane AkarSIne pitAnI kriyA vaDe karmarUpe pariNabhAve che. pudgala karmarUpe sattA pAmIne jIvane gherI le che ane jIvanI zaktione dabAve che. jyAM sudhI jIvamAM kriyA che tyAM sudhI kamabaMdha che. kahyuM che ke 25
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 sRSTivAda ane Izvara [maMDiyapuranA praznottara ] maMDita -bhaMte! jIva hamezAM "ghati, ti, rati, vA, ghaTTa, zubha, rIti, te teM mA pariNamag?" kare che? cAle che? parispaMdAtmaka kriyA kare che? eka bIjA pradeza sAthe saMdha kare che ? kSobha pAme che? udIraNuM kare che? te te bhAvarUpe pariNAma pAme che? zrImahA -maDiyapurA ! hA, jIva te te bhAva rUpe pariNAma pAme che. jyAM sudhI jIva ejana, calana, spaMdana vagere kriyA kare che ane te te bhAve pariNAma pAme che tyAMsudhI chava saMsArano aMta karIne muktine pAmI zakato nathI, kemake jyAM sudhI te te kriyA kare che tyAMsudhI AraMbha samAraMbha cAlu rahe che. AraMbha samAraMbhamAM vartamAna jIva ghaNuM prANIone du:khI banAve che, zokamAM garakAva kare che, jharaNA karAve che, AMsu kherAve che, kaTTaNa piTTaNuM karAve che, paritApanA-pIDA upajAve che tethI he maMDiyaputtA! te jIva tyAMsudhI saMsArane aMta karI zakato nathI ane mukti pAmI zakatA nathI. maMDi-bhaMte! jyAre A jIva halanacalanAdi kriyA mAtrane rekI niSkriya bane che tyAre saMsArano aMta karI muktapada meLave che? zrImahA -maMThiyaputtA ! tyAre AraMbha samAraMbhanI nivRtti thavAthI, keI paNa jIvane asAtA-duHkha na upajAvavAthI saMsArane aMta karavAnI kriyA karI chava muktipada meLave che. prANAtipAlAdi nimittathI lAgatI yiA. gautama-bhaMte! prANAtipAta-jIvahiMsAnA nimittathI jIvane kriyA-karma lAge che? zrImahA-gautama ! hatA-hA.
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena jagat - lokavAda 387 gautama-bhaMte ! te kriyA jIvathI pharasAyelI lAge che ke apharasAyelI ? zrImahAi-gautama! pharasAyelI lAge che. aNapharasAyelI nathI lAgatI. gautama-bhaMte ! te kriyA karelI lAge che ke aNakarI lAge che? zrImahA-gautama! jIve karelI kriyA lAge che. aNukarelI nathI lAgatI. gautama-bhaMte ! te kriyA jIvanI pitAnI karelI ke paranI karelI ke pote ane para ubhayanI karelI kriyA lAge che? zrImahAgautama! jIve pote karelI kriyA jIvane lAge che. parakRta ke ubhayakRta nathI. gautama-bhaMte ! anukramathI karelI kriyA lAge che ke anukrama vinA karelI lAge che ? arthAta je pahelI karavAmAM Ave te pahelAM lAge ane pachI karavAmAM Ave te pachI lAge ? zrImahAi-gautamaanukramathI karelI kriyA lAge. anukrama vinA karelI na lAge. jevI rIte prANAtipAtathI karma lAge che tevI rIte mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, arigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kaleza, abhyAkhyAna, vaizunya-cADIcugalI, paranindA, rati arati, bhAyAsahita mRSA ane mithyAdarzanazalya-e aDhAra pApasthAnakanA nimittathI kriyA-karma lAge che. e kriyA para paNa pUrvokta pAMca praznottara pUrvavat samajavA. jInI gurUtA-laghutA. jIva svabhAve agurulaghu hovA chatAM karmajanya gurUtA athavA laghutA thAya che te viSe praznottara nIce pramANe che,
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 sRSTivAda ane Izvara [ praznottara] gautama-" mata! SavA citta hazvamAnita" bhaMte! jo gurUpaNane kevI rIte prApta thAya che? zrImahA-"noramA! pALavApavi...jJAmidahaMsAsllennN evaM khalu goyamA! jIvA garuyattaM havvamAgacchanti" he gautama ! prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kleza, abhyAkhyAna, vaizunya, paranindA, rati arati, mAyAsahita mRSA ane mithyAdarzanazalyae ADhAra pApasthAnakanA kAraNathI jIva bhArepaNAne pAme chebhArekarmI thAya che. gautama-"vAha mete !vA dutta vaimAnita?" aMte ! zA kAraNathI chavo laghupaNAne prApta kare che? zrImahA-"mA! vAyaramai nA mikadsnnsll veramaNeNaM evaM khalu goyamA! jIvA lahuyattaM hvvmaagdanitta" he gautama ! prANAtipAtanivRtti, mRSAvAdanivRtti yAvata mithyAdarzanazanivRtti-arthAta aDhAre pApasthAnakanI nivRtti karavAthI jIva laghu bhAvane pAme che. pApa karma na baMdhAvAthI che. haLavAkarmI bane che. bhArekamI cha nIcI gatimAM jAya che ane haLavAkarmI jevo urdhva gatimAM jAya che. (mAtra 6-15 sU0 72) pApasthAnakanI pravRtti e adharma-karma baMdha che, ane pApasthAnakanI nivRtti e dharma-karmabaMdhanI nivRtti yA saMvara dharma che. adharmane rokavo ane dharmanI vRddhi karavI e jaina zAstrano Adarza che. A pravRtti ane nivRtti karanAra bIje kaI nathI, paNa jIva piteja che. kahyuM che ke - appA naI veyaraNI, appA me kuuddsaamlii| appA kAmaduhA gheNU, appA me naMdaNaM vaNaM //
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - leAkavAda - 389 appA kattA vikattA ya, duhANa ya suhANa ya / appA mittamamittaM ca, duppaThiya supaTThio // (360 20 | 26-37 ) anarakanI vaitaraNI nadI AtmA che ane narakanuM zAli vRkSa paNa AtmA che. bIjI tarapha kAmahudhA gAya AtmA che ane merU parvata uparanuM naMdanavana paNa AtmAja che. duHkha ane sukhane karanAra jIva pe|teja che ane bhAgavanAra paNa pAteja che. dhama kAryamAM pravRtta thaele! AtmA pAteja peAtAne mitra che ane pApakAmAM pravRtta thaelA AtmA pAteja peAtAne duzmana che. zubhAzubha ka. joke AtmA pote svabhAve AnaMdamaya che, jJAnasvarUpa che, paNa prathama kahevAI gayuM che ke ka*sahita AtmAmAM vaibhAvika paryAya utpanna thAya che. jJAna, AnaMda-e svAbhAvika paryAya che. sukha, du:kha, ha, zAka e badhA vaibhAvika paryAya che. svAbhAvika paryAyaneka zuddha ekalA AtmA che, vaibhAvika paryAyaneA kartA kaCsahita azuddha AtmA che. e dravyanA yAgathI vaibhAvika paryAya thAya che. e dravyamAM eka dravya te nimittakAraNa bane che ane khIjAM dravya upAdAnakAraNa ane che. emAM je pradhAna heAya te upAdAnakAraNa jemake rAga dveSAdi pravRttimAM AtmA upAdAnakAraNa ane pudgala (karmI) nimittakAra che. zArIrika pravRttimAM upAdAnakAraNa pudgala ane nimittakAraNa AtmA che. AMhi je AtmA kartA bheAkatA kahyo che, te vyavahAra nayathI kahela che. nizcaya nayathI vicAra karIe to dareka padA svasvabhAvanA kartA che. sukhadu:khamAM cetana acetana ane bhAva che. zubha ka ane azubha karma e te acetana bhAva-pudgala bhAva che. zubha karma pudgalanuM vedavuM ke azubha kapudgalanuM vedavuM te cetana bhAva che. nizcayathI cetana bhAvanuM upAdAna kAraNa AtmA ane nimitta
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane izvara kAraNa ka`pudgala che, ane zubha ka` azubha karmAMrUpa acetana bhAvatuM upAdAnakAraNa pudgala ane nimittakAraNa AtmA che. svAbhAvika paryAyamAM kevala ekaja bhAva hoya che jyAre vaibhAvika paryAyamAM cetana acetana mane lAva hoya che. temAM cetana bhAvanA kartA - AtmA ane acetana bhAvanA kartA pudgala che. AMhi appA zabda ka`sahita AtmAmAM vaparAyelA che. jyAMsudhI ka`sahita che tyAMsudhI sukhadu:kha -zubhaazubha karmanA kartA paNa ane bheAktA-anubhavakartA paNa che. AtmA vetaraNI nadI, AtmA zAli vRkSa, AtmA kAmadudhA ane AtmA naMdanavana e AlaMkArika prayAga che. vetaraNI nadI ane zAli vRkSa jema du:khanA hetu che tema azubha karrasahita AtmA duHkhanA hetu bane che. kAmadudhA gAya ane naMdanavana jema sukhazAMtinA hetu che, tema zubha kasahita AtmA sukhazAMtinA hetu bane che, je AtmA zubha karmaviziSTa hAya che te pote peAtAnA mitra bane che, AtmA azubha karmaviziSTa hAya che te AtmA poteja potAnA duzmana ane che. matalaba e che ke AtmA ane karma zivAya trIjI kAI vyaktinA sukhadu:khamAM hAtha nathI. gItAmAM paNa kahyuM che ke "Atmaya Atmano vanyu-Atmaya purAtmanaH " . AtmAja AtmAnA bandhu che ane AtmAja AtmAnA zatru che. zaMkarAcArye paNa kahyuM che ke-- sukhasya duHkhasya na kopi dAtA, paro dadAtIti kubuddhireSA / ahaM karomIti vRthAbhimAnaH, svakarmasUtragrathito hi lokaH // 390 a--sukha ane duHkhanA denAra khIjo kAI nathI--pAtA zivAya khIne kAI sukhadu:kha Ape che ema mAnavuM te dukSuddhi-ajJAna che. huMja karUM chuM ema mAnavuM te mithyA abhimAna che. kharI rIte tA potAnAM pUryAMkathI guMthAyaaA jIvasamUha sukhaduHkhanA kartA bheAktA che.
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39T. jaina jagat - lakavAda 391 zubhAzubha karma upara dRSTAMtapUrvaka - kAlAdAyInA praznottara kAlodAyI-bhaMte ! jInAM pApakarma kevI rIte pApaphalavipAka ApanArAM thAya che? zrImahA -kAlodAyI ! koI mANasa aDhAra prakAranAM zAka yukta miSTa bhojana viSamizrita khAvAne beThe. tene te bhejana khAtI vakhate sarasa AhalAdajanaka lAge che paNa thoDI vAra pachI jyAre te pariNamavA mAMDe che tyAre duSTa rUpa, duSTa gaMdha, duSTa rasa ane duSTa sparza rUpe pariNAma pAmatAM nasenasa kheMcAya che ane AvakAyAne judAM pADe che. tevI rIte prANAtipAta yAvat mithyAdarzanazalya-e aDhAra pApakarma bAMdhatI vakhate to mIThAM lAge che paNa udaya thatAM bhogavatI vakhate mahAmusIbata uThAvavI paDe che. narakamAM ujalI pIDA bhogavavI paDe che. palyopama ane sAgarepama paryata atula asahya karkaza vedanA vedavI paDe che. - kAlodAyI-bhaMte! jIvone zubhAnukAna zubhaphalavipAka ApanAra kevI rIte bane che? zrImahA -kAlodAyI ! jema keI mANasa aDhAra prakAranAM zAyukta oSadhimizrita jana jamavA beThe. te bhejana jamatI vakhate bahu svAdiSTa nathI lAgatuM paNa pariName dhIme dhIme suvarNa sugaMdha, surata ane zubha sparza rUpe pariNAma pAmatAM zarIramAMnA regane dUra karI Arogya utpanna karI zarIrane tanadurasta ane dIrdha jIvI banAve che. tevI rIte zubhAnuSThAna karatI vakhate je ke thoDIka takalIpha uThAvavI paDe che, tapa ane tyAga karavo paDe che, bAvIsa pariSaha jItavA paDe che, ughADe page, ughADe mAthe vihAra karI parizrama seva paDe che ke loca karavo paDe che, paNa pariNAme dhIre
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 392 suSTivAda ane Izvara dhIre Atmazuddhi thatAM ucca gati prApta karI thoDA vakhatamAM janma jarA maraNanAM sarva duHkhane aMta AvI jAya che. (maio -20 phUTa rU06) sAtavedanIya ane asatAvedanIya karma. [praznottara] gautama-bhata! jIva sAtavedanIya karma kevI rIte bAMdhe che? zrImahAi-gautama ! prANI, bhUta, jIva ane sattva e sarva jIvonI anukaMpA rAkhavAthI, temane duHkha na devAthI, zocana karAvavAthI, juraNA na karAvavAthI, temanAM AMsu lUchavAthI, kudaNa piTTaNa na karAvavAthI ane paritApanA-kaleza na upajAvavAthI jIva sAtavedanIya karma bAMdhe che. tene pariNAme Avate bhave jIva Arogya, tanadurastI ane svAstha pAme che. gautama-bhaMte ! cha asAtavedanIya karma zAthI bAMdhe che ? zrImahA -gautama ! bIjA prANIone duHkha ApavAthI, zekagrasta-dilagIra karavAthI, sUraNuM karAvavAthI, AMsu kheravAvavAthI, kudaNa piTTaNuM karAvavAthI, paritApanA-kheda upajAvavAthI che asatAvedanIya karma bAMdhe che. tene pariNAme jIva Avate bhave roga, glAni, Adhi, vyAdhi, udvega, dainya vagere duHkha pAme che. (ma... dA 40 286) karmabaMdhane vadhAre vistAra pannavaNusUtranA 23 mAM prakRti padamAM ane bhagavatI sUtranA AThamA zatakanA navamA uddezAmAM kammAzarIra pagabaMdhanA adhikAramAM jaI levo. graMthavistAranA bhayathI atre nathI lakhyuM. saMkSepamAM kahevAnuM eTaluM ja che ke jIva ane pudagalanA yogathI jagatanuM vaicitrya siddha thAya che. jIva ane pudgalanI pariNati vacce kAraNa tarIke kAla, svabhAva, niyati, prArabdha-pUrvakarma ane
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ E jaina jagata - lakavAda 33 purUSArtha e pAMcane samanvaya che jenuM svarUpa keTaluMka dArzanika uttara pakSa prakaraNamAM batAvela che ane vadhAre vistAra "kAraNasaMvAda nAmanI pustikAmAM che tyAMthI jijJAsue joI levuM. A pAMca samavAyikAraNanA nimittathI jagatanI hAni, vRddhi, vicitratA, manuSya, pazu, pakSI, kITa, rAjA, rAMka, saubhAgI, durbhAgI, buddhimAna, nibuddhi, nadI, sarovara, pahADa gAma, nagara, vana, jaMgala vagere sarva sAkAra dasya banyAM che, bane che ane banaze. pRthvI, pANuM, Aga, vAyu ane vanaspati e sarva ekendriya jIvonAM zarIrarUpa che. zarIrane banAvanAra khuda jIva che, kAraNake "3rs fraugyA " zarIra rU5 ajIva jIvane AdhAre rahela che ane jIve tene banAvela che. "katvA pagiyA' jevo karmane AdhAre rahela che, eTale karmanA yogathI jIvoja nhAnAM yA mhoTAM zarIra banAve che. jIva ane pudgalathI AkhuM jagata ThAMsoThAMsa bharyuM che. eka sarasava mAtra pRthvI paNa sUkSma tathA bAdara chava vinAnI khAlI nathI. jagatamAM je kaMI dekhAya che te sarva jIvonAM vartamAna zarIra athavA bhUtakAlIna zarIra che; jemake lIluM vRkSa e vRkSanA asaMkhya jIvoe malIne banAvela che, sukuM lAkaDuM te vanaspatinA jIvoe banAvIne cheDela acitta zarIra che. pahADane pRthvInA asaMkhya cha malIne banAve che. nadIne ke samudrane pANInA asaMkhya jIvo malIne banAve che. ema sthAvara cIje sthAvara chanI banAvela che ane trasa zarIre trasa jIvanAM banAvela che. karmayugalanI racanA chavo kare che ane zarIrapugalanI racanA paNa cha kare che. jagatanI racanA mATe IzvaranuM kyAMya paNa sthAna nathI. jagatanI racanA rAgadveSavALA jIvonI kRti che, jyAre Izvara rAgadveSa ane kaSAyarahita nirdoSa hovAthI yA karmarahita hovAthI te svAbhAvika paryAyanAja kartA thaI zake che. vaibhAvika paryAyanA kartA na banI zake. jagata che te
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 suSTivAda ane Izvara vaibhAvika paryAyarUpa che mATe jagatanI sAthe Izvarano meLa maLe tema nathI. Izvara te zuddha saccidAnaMda svarUpa paramazuddha AnaMdamaya ane vijJAnamaya che. te zuddhacetanabhAvanAja kartA che, parabhAvane katI nathI. sujJeSu kiM bahunA ? jaina Izvara : arihaMta ane siddha bhagavAna. ATha karmomAMthI jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mehanIya ane aMtarAyae cAra ghAtakarmone sarvathA uccheda karavAthI kevalajJAna, kevaladarzana, lAyaka caritra ane anaMtavIryanI prApti karanAra AtmA ahaMta kahevAya che. A ahaMta jIvanmukta hoya che. rAgadveSane sarvathA kSaya thavAthI vItarAga pada dhAraNa karanAra arhata AkhA vizvane- sarva prANIone Atmavata mAne che. tenA upara zatru ke mitra bhAva na hovAthI pUrNa samadarzI hoya che. emane tyAga ane vairAgya paripUrNa hoya che. jagatanI kaI paNa lAlasA emanA manamAM hetI nathI. AzA ane tRSNa emanA caraNanI dAsI hoya che. aDhAre pApasthAnakane sarvathA tyAga karela hoya che. AyuSyakama bAkI hoya tyAMsudhI te teramA sayAgI kevalI guNasthAnake birAjamAna hoya che. caramazarIrI hovAthI bIjo bhava temane dhAraNa karavAne heto nathI. A bhavane aMtija AyuSyakarmanI sAthe vedanIya, nAma ane gotra karma samApta karI agI guNasthAnake pAMca hasva akSara uccAraNakAla paryata rahI temane muktipada prApta karavAnuM hoya che. kevalajJAna ane kevaladarzana zivAya bIje kyAMya paNa temanuM lakSya jatuM nathI. zarIradhArI chatAM muktidazAnuM anaMta sukha mahANa rahyA che. eTalA mATe ja teo jIvanmukta kahevAya che. namaskaraNaya pAMca parameSThI padamAM prathama naMbara arihaMtane che kemake namo arihaMtANaM pahelAM ane pachI "name siddhANaM'. teo nIce darzAvela 18 doSarahita ane bAra guNe karI sahita hoya che.
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - leAkavAda aDhAra dASa. (1) mithyAtva. (2) ajJAna. (3) mada-garva. (4) krodha. (5) mAyA. (6) aAbha. (7) rati-pApamAM Asakti. (8) arati--kheda yA uddega. (9) nidrA. (10) zAka. (11) jUThTha. (12) cerI. (13) matsara, (14) bhaya. (15) hiMsA. (16) zatrumitra bhAva. (17) krIDA- gamata. (18) hAMsI-mazkarI. (dhai. sa0 60 rR. 6) A aDhAra doSamAMne eka paNa doSa arihaMta bhagavAnamAM hAtA nathI. sarva prakAre e aDhAra doSathI alipta che. ahaMnA be bheda. 395 arihaMtanA sAmAnyarIte e prakAra che. (1) kevalI bhagavAna . (ra) tIrthaMkara bhagavAna. uparanuM varNana te! kevalI ane tIrthaMkara bannene sarakhI rIte lAgu paDe che. nIcenI bAbatamAM kevalIthI tIrthaMkara judA paDe che. ceAtrIza prakAranA atizaya-prabhAvaka cihno ane 35 prakAranA vANInA atizaya tIrthaMkara nAmakarmanA udayavALA tIrthaMkara bhagavAno hoya che. sAmAnya vaLIne nathI hAtA. eka hajAra ATha uttama lakSaNA ane ceAsa. IMdranI pUjanIyatA tIrthaMkaramAM hAya che, kevalImAM nathI hotAM. tIrthaMkarA pAtapeAtAnA samayamAM sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA e caturvidha saMghanI sthApanA kare che ane saMghanAyaka yA zAsanapati kahevAya che. evA tIrthaMkara eka avasarpiNIkAlamAM ke utsarpiNIkAlamAM cAvIsa cAvIsa thAya che; jemake gata avasarpiNIkAlamAM RSabhadeva svAmIthI mahAvIra svAmI paryaMta covIsa tIrthaMkara thayA. kaivalI te| hara samaya thADAmAM theADA ekarADa ane vadhAremAM vadhAre nava karADa paMdara karmabhUminAM kSetrAmAM hoya che. ema tIrthaMkaro paNa paMdara karmabhUminAM kSetrAmAM malIne 160 yA 170 hAya che. ceAvIza tA bharatakSetra ane Iravata kSetranI apekSAe kathA, kemake avasarpiNI ane utsarpiNIkAla bharata Iravata kSetramAMja che. pAMca
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 suSTivAda ane Izvara mahAvideha kSetramAM te sadA sarakhe kAla che, eTale tyAM te hamezAM tIrthakara hoya ja che. bAra guNa. (1) anantajJAna. (2) ananta darzana. (3) ananta kSAyaka cAritra. (4) ananta sukha. (5) ananta balavIrya. (6) ananta kSAyaka samyaphatva. (7) vajaRSabhanArAca saMghayaNa. (8) samacariMsa sahANa. (9) cetrIza atizaya. (10) pAMtrIza vANInA guNa. (11) eka hajAra ATha uttama lakSaNa. (12) cesaTha IdrothI pUjanIyatA. | tIrthakare kevalInA paNa nAyaka gaNAya che, tethI kevalI jina kahevAya che ane tIrthakare jiteMdra kahevAya che. A kevalI ane tIrthakare malI arihaMta gaNAya che. temane prathama padathI "me arihaMtANuM" e padathI namaskAra karavAmAM Ave che. e jainAbhimatA prathama Izvara che. AMhi Izvara zabdane artha pUrNa Atmika sAmarthana vAna tyAM pUrNa aizvaryavAna eTalo ja thAya che. Iza dhAtuthI banela Izvara zabdamAMthI eja artha nIkaLe che. kartava, kRti ke prayatna e artha e dhAtumAMthI nIkaLI zakato nathI. sAmarthane artha evo thata nathI ke teNe jagatmA upara potAnuM sAmrAjya jamAvavuM. ene artha e thAya che ke AjasudhI je AtmA jaDa padArtha-pudgala dravyanI sattA nIce dabAyalo hata-karmanI AjJAne AdhIna hatuM te AtmAe karmanA dalane cUrNa karI, karmanI sattAne jaDamULathI ukheDI nAkhI, anaMtajJAna ane anaMtadarzanarUpI pitAnI atula samRddhine kajo meLavI, svAbhAvika paryAyanI sattA upara pUrNa svataMtrapaNe pitAnuM sAmrAjya jamAvavuM ane anaMta paramAnaMdamAM lIna rahevuM yA pUrNa brahmapada prApta karavuM ane jagamAM-bhavasAgaramAM DubakIo na khAtAM jagatanI sapATI upara sthira thaI javuM, janma jarA maraNanA duHkhane sarvathA aMta karIne nijAnaMdamAM anaMtakAla mATe layalIna thaI javuM. eja
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - leAkavAda 397 pUrNa sAmarthyanuM phUla che. arihaMtA e klasvarUpa muktipadanA samIpamAM paheAMcI cUkyA che chatAM jagat nuM zreya sAdhavAmAM mArgapradarzanaThArA, zAstrapadezadvArA, saMdhasthApanadvArA ane aneka jIvAne muktinA sAtha ApIne anela sArthavAhadvArA mhoTA hissA Ape che. tethI Asanna upakArI hAvAne lIdhe ATha kama khapAvanAra siddhapadathI khIje naMbare hovA chatAM prathama naMbare ApaNe temane namaskAra karIe chIeH 'name| arihaMtANu' prati. bIjA parameSThI sid bhagavAn namo siddhALa tIrthaMkarA paNa jene namaskAra kare che. namo vidyuAE athavA. "sidvALuM namo vizvA saMnayALa jamAvo'' ityAdi aneka sthale tIrthaMkarAnA siddha bhagavAna pratye namaskaraNIya bhAva jovAmAM Ave che te eTalA mATe ke arihateAnAM cAra kama bAkI che jyAre siddha bhagavAne AThekane sava thA kSaya karIne saMpUrNa kRtakRtyatA prApta karI che. " zivamayalamaruyamaNaMta mkkhymvyaabaahmpunarAvattiya siddhiAr nAmadheya TALe saMpattApna. '' a-siddhigati nAmanuM sthAna jemaNe prApta karyuM che. te sthAna kevuM che ke zivaupadravarati, acala, arUja-rogarahita, aNu...ta-aMtarahita, akSaya-- kSaya na pAmanAra, avyaya-vyayarahita, avvAmAha-vyAbAdhA-pIDArahita, apuNarAvattiya-punarAvRtti rahita, evuM siddigati nAmanuM sthAnaka jemaNe prApta karyuM che te siddha bhagavAna siddazilA nAmanI pRthvInI upara eka jojananA chellA gAunA chaThThA bhAgane viSe 333 dhanuSya ane 72 aMgula parimita kSetramAM lekane agrabhAge anaMta anaMta sukhanI lheramAM birAjI rahyA che. te kevA che ? avaryuM, agadhe, arase, aAse, amUrta, avinAzI, bhUkha nahi, duHkha nahi, rAga nahi, seAga nahi, saMtApa nahi, duHkha nahi, janma nahi, maraNu nahi, kAyA nahi, karma nahi, cAkara nahi, ThAkara nahi, AtmasvarUpe sarva eka
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 sRSTivAda ane Izvara samAna che. jyAM eka siddha che tyAM anaMta siddha che ane jyAM anaMta che tyAM eka che. kahyuM che ke - jattha ya ego siddho, tattha aNaMtA bhvkkhyvimukkaa| aNNoNNasamogADhA, puTTho ya savve ya logaMte / artha-jyAM eka siddha che tyAM anaMta siddho che. eka bIjAne avagAhIne rahelA che. sarva lekanA aMtane sparzalA che. jIvano svabhAva urdhvagAmI hovAthI nirlepatuMbIvata eraMDabIja baMdhanamuktavata dhanuSyamukta bAgavata avigrahagatie eka samayamAM lokane aMte pahoMce che. tyArapachI dharmAstikAya na hovAthI alakamAM na jatAM lokane aMte mukta jIvo aTakI jAya che. siddhanuM saikhya. Navi atthi maNussANa, taM lokkhaM Navi ya svvdevaannN| jaM siddhANaM sokkhaM, avvAbAhaM uvagayANaM / / jaM devANaM sokkhaM, savvaddhApiDiyaM aNaMtaguNaM / Naya pAvai muttisuhaM, NaMtAhiM vaggavaggUhi // (320 pR0 rarU) 4 artha--je sukha manuSyamAM kaI paNa manuSyane nathI, je sukha sarva devatAomAM nathI, te sukha avyAbAdha sthitine prApta thaela siddha bhagavaMtone che. devatAonAM sarva sukhane piMDabhUta banAvIne tene anaMtagaNuM karIe te paNa sihanA sukhanI tulanA na thaI zake. athavA anaMta vargane varga karIe te paNa siddhasukhanI samAnatA na karI zakAya. e sukha svAnubhavagamya che. anubhavanAraja jANI zake. tIrthaMkara paNa jIbhathI varNana na karI zake. jema jaMgalI mANasa nagaranI vastuonuM varNana na karI zake tema saMsArI mANasa siMhanA sukhanuM khyAna na karI zake. bIja baLI javAthI jema aMkura utpanna na thAya
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jagat - leAkavAda 399 " tema karmakhIja maLI javAthI siddhanA jIvAne saMsArarUpa aMkura utpanna na thAya, mATe siddhane phrI saMsAramAM avataravuM nathI. AvA parma vizuddha AtmA, mukta AtmAe jaineAnI daSTie parama zviraparamezvara tarIke gaNAya che. A e padanA adhikAra mAtra manuSyaneja che. manuSya tarIke janmela AtmAja karmInA uccheda karatA karatA arihaMta banIne siddhapadane prApta kare che. appA so paramappA " jIva te ziva, '* haiM dhrumi'A sarva uktie AMhi sArthaka thAya che. tAtparya e che ke ApaNe paNa satata zuddha purUSArtha karIe tA Izvarapadane prApta karI zakIe chIe. tethI pArakI AzA sadA nirAzA ema dhArI, ahe| bhavye! adharmane rAkI dharmanA satata purUSArtha kareA ke jethI ApaNe paNa janmamaraNanA aMta karI arihaMta ane siddhapada prApta karIe, eja A graMthanA uddeza che. sujJeyu vi bahunA ? 5 9 9 1 6 granthaprazastiH / zArdUlavikrIDitavRttam | bANAGkAGkadharA'kSayottamatithA-vArabdha AgrApure / 99 1 panidhyaGkarasA'zvine zubhadale, tithyAM dazamyAM ravau / / grantho'yaM vidite'jarAmarapure, nItaH samApti parAM / zrImadvIragulAbacandra viduSaH, ziSyeNa ratnendunA // 1 // a--sthavira mahArAjazrI vIracaMdrajI svAmInA vaDIla bandhu pUjyapAdazrI gulAbacaMdrajIsvAmInA ziSya muni ratnacaMdre vikrama saMvat 1995 nA akSayatRtIyA (vaizAkha suda 3) nA divase AgrA zaheramAM AraMbhela A grantha saMvat 1996 nA Azvina zukladazamI arthAt vijayAdazamI ane ravivAre prasiddha ajamera zaheramAM pUrNa karyAM. para zreyonU | OM zAntiH zAntiH zAntiH
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 sRSTivAda ane Izvara Izvara viSe jena kavi nyAmatasiMhane abhiprAya. (1) (tarja-huvA suta rAma dazarathake, bahAdura che te aisA he.) na rAgI ho na helI he, sadAnanda vItarAgI hai. saba viSakA tyAgI che, je izvara hAM te aisA he. Teka na khuda ghaTaghaTameM jAtA hai, magara ghaTaghaTanA jJAtA he, vaha sata upadezadAtA he, je Izvara ho te aisA he. 1 na karatA ho na haratA ho, nahIM avatAra dharatA he, mAratA he na maratA ho, je Izvara che te esA he. 2 jJAna ke nUrase puratUra, he jisakI nahIM sAnI, sarAsara nara nUrAnI, je Izvara che te aisA ha. 3 na krodhI ho na kAmI ho, na duzmana ho na hAmI , vaha sAre jagakA svAmI che, je Izvara ho te aisA ho. 4 vaha jAte pAka ho duniyAM - ke jhagaDoMse murA , Alimula gaba hove, je Izvara ho to aisA he. 5 dayAmaya ho zAntarasa ho, parama vairAgyamudrA ho, na jAvira ho na kAhira che, je Izvara ho te aisA ho. 6 niraMjana nirvikArI hA, nijAnanda rasavihArI he, sadA kalyANakArI che, je Izvara che te aisA ho. 7 na jagajaMjAla racatA ho, karamaphalakA na dAtA he, vaha saba bAteka jJAtA che, je Izvara ho te aisA he. 8 vaha saccidAnaMda rUpI he, jJAnamaya zivasvarUpI ho, Apa kalyANarUpI ho, je Izvara ho te aisA ho. 9 jisa Izvarake dhyAnase hI, bane Izvara kahe "nyAmata," vahI Izvara hamArA hai, je Izvara ho to aisA he. 10 1 prakAzathI bharela. 2 cAMdanI. 3 sarvajJa.
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Izvara viSe jaina kavi nyAmatasiMhanA abhiprAya 401 ( 2 ) ( gajhala ) Izvara, agara have te! maiM teA maiM suna lIje, jagatakartA nahIM sare muMha bhI kraraka Isame, agara hAve jarA InsApha karake cAra, merI khAta ne kartAkA tumheM vizvAsa, agara have te| maiM jAnu', jo Izvara sarvavyApI hai, te| harakata kara nahIM sakatA, kabhI AkAza mutahararika, agara heAve te maiM jAnU. jagata sAkAra hai, Izvara- nirAkAra Apa mAne haiM, kAI nirAkArase sAkAra, agara have te| meM jAnu. 4 vahe Izvara saccidAnaMda hai, sadA kalyANakArI hai, na kartA hai na hartA hai, agara hAve te| meM jA, 5 vinA samajhe jagakartIkA, kSeAgAMkA heA rahA dhAkhA, nyAya par3ha dekhiye dheAkhA, na dUra have te| maiM jAnU'. kahe nyAmata nyAyaparamANu-se tahakIka jagatakartA meM kAI pramANu, agara have teA maiM jAnU. kara lIje, (3) jAnU, jAn 3 7 IzvaranI avahelanA. ( tarja-nAtha kaise gajako baMdha chur3AyA) mAnava mujane mAnava sarikhA banAve, mArI sadhaLI prabhutA tajAve. mA. Teka nAnakaDuM khALaka samajIne, pAraNIyAmAM jhulAve, janma jarA ne maraNa tajyAM chatAM, pharI pharI janma dharAve. mAnava. 1 TADhu ne takA par3e mAnavane, mujane vastra vasavAne muja mATe meTAM, maMdira mALa bhUkha tarasa lAge nahi teApaNu, meATA thALa mArUM nAma laI ne duSTo, mAla malIdA 26 dharAve, cAve. mAnava. 2 dharAve, uDAve. mAnava. 3
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 sRSTivAda ane Izvara uMgha kadI Ave nahi tepaNa, suMdara seja bichAve, kAma-vikAra nahi tee paNa, prema dharI paraNAve. mAnava. 4 azuddha thayela mane samajIne, nita nita snAna karAve, zuddhasvarUpI huM chuM tathApi, Ama avidyA jaNAve. mAnava. 5 nirdhAnIyAnI peThe mujane, gharaghara bhIkha maMgAve, nakhodiyAnA mAla khajAnA, bhArA nAme caDAve. mAnava. 6 nirvikArI nirlepIne, vikArI sarAgI TharAve, cheka utArI nAkhI mujane, pAmara Ama pujAve. mAnava. 7 Adhunika vidvAnonA abhiprAya. Izvara ke sambandha meM rAhula sAMkRtyAyana kA abhiprAya. Izvara kA vicAra hamAre sabhI kAmoM meM kaThinAI paidA karatA hai| Izvara kA khyAla hI yaha sikhalAtA hai ki hama apane mAlika nhiiN| kitane hI dharma isaliye santAnanirodha ke virodhI haiM ki manuSya ko Izvara ke kAma meM dakhala dene kA adhikAra nahIM hai| yadi janasaMkhyA kama karanA use maMjUra hogA, to vaha usake liye bar3A kAma nahIM hai| pichale varSa jaba hama kazmIra rAjya ke vAltistAna pradeza meM the| vaha tRNavanaspati zUnya pahADI sthAna hai| vahA~ icchAnusAra pAnI kI naharoM aura khetoM ke banAne kA subhItA bhI utanA nahIM hai| hama loga jAte vakta rAste ke eka gA~va meM Thahare the / gA~vavAloM kI garIbI varNanAtIta thii| pUchane para mAlUma huA AdhI sadI pahale isa gA~va meM sirpha pAMca ghara the, kintu aba bIsa haiM / yaha loga kucha zatA
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adhunika vidvAnonA abhiprAyo 403 bdiyoM pUrva bauddha the| aura apane dharmabhAI tibbatavAsiyoM kI bhA~ti bahupatitva ke mAnanevAle the| tibbata meM sabhI bhAiyoM kI eka strI hone kA kAraNa thA janavRddhi kI bhISaNatA kA rokanA; kintu jaba yaha loga musalmAna ho gaye, taba khudA ke bharose para lage bacce para bacce paidA karane / hamAre jarmana mitrane unase pUchA-jaba tumhAre pAsa khetoMkI itanI kaThinAI hai, aura jIvana-nirvAha bahuta hI muzkila hai, taba phira tuma kyoM itane bacce paidA karate ho ? uttara milA-jo baccoM ko detA hai (arthAt khudA) kyA vaha una ko nahIM sa~bhAlegA? hamAre mitra ne kahA-hA~ vaha na sa~bhAlegA to haijAcecaka, bhUkha, akAla to jarUra sa~bhAla leNge| lhAsA meM eka musalmAna sajana ne apanA vizvAsa isa prakAra prakaTa kiyAhamAre dharma ke anusAra, yadi mA~bApa ko kAphI santAne ho jAya~ to unake liye haja karanA Avazyaka nahIM raha jaataa| hindU bhI to 'aputrasya gatirnAsti' mAnate haiN| isa prakAra Apa jitanA hI soceMge, mAlUma hogA, Izvara kA khyAla hamArI sabhI prakAra kI pragatiyoM kA bAdhaka hai| mAnasika dAsatA kI vaha saba se bar3I ber3I hai, zoSakoM kA jabardasta astra hai| kyoMki usake sahAre vaha kahate haiM-'dhanI garIba usI ke banAye huye haiM', 'vaha jo karatA hai sabhI ThIka karatA hai', "usa kI marjI para apane ko choDa do'. 'kyA jAne ina canda varSoM ke kaSTa ke liye marane ke bAda usane kyA kyA Ananda Apake liye taiyAra kara rakkheM haiM ?' 'vaha yaMtracAlaka kI bhA~ti sabhI prANiyoM ko calA rahA hai', 'manuSya usa ke hAthakI kaThaputalI hai|' yaha khyAla kyA hameM apane bhaviSya kA mAlika banane deMge ?
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 suSTivAda ane Izvara Apa yaha tarka nahIM badhAra sakate-yadi Izvara nahIM hai, to saMsAra ko banAtA kauna hai ? kyA hara eka cIja ke liye banAnevAlA bahuta jarUrI hai ? yadi hai, to Izvara kA banAnevAlA kauna hai ? yadi vaha svayaMbhU hai, to vahI bAta prakRti ke bAre meM bhI kyoM nahIM mAna lete ? eka Izvara mAnanevAle dharmoM kI apekSA aneka devatA mAnanevAle dharma hajAra gunA udAra rahe haiN| unake IzvaroM kI saMkhyA aparimita hone se vahA~ auroM ke devatAoM kA bhI samAveza AsAnI se ho sakatA thaa| kintu eka IzvaravAdI vaisA karake apane akele Izvara kI hastIko khatare meM nahIM DAla sakate the| Apa duniyA ke eka IzvaravAdI dharmoM ke pichale do hajAra varSoM ke itihAsa ko uThAkara dekha DAliye, mAlUma hogA ki vaha sabhyatA, kalA, vidyA, vicArasvAtaMtrya aura svayaM manuSya ke prANoM ke bhI sabase baDe zatru the| unhoM ne hajAroM bar3e bar3e pustakAlaya aura karoDoM pustakeM Aga meM DAla dIM / saundarya aura komala bhAvoM ke sAkAra rUpa, kitane hI kalAkAroM kI sundara mUrtiyA~ citroM aura imAratoM ko naSTa kara diyaa| hajAroM vidyAvyasaniyoM aura vidvAnoM ke jIvana ko samApta kara, svataMtra vicAroM kA galA ghoNttaa| manuSya kI mAnasika pragati ko kama se kama eka hajAra varSa ke liye unhoM ne roka hI nahIM rakkhA, balki pahile kI prApta saphalatAoM ke prabhAva ko bahuta kucha naSTa kara ddaalaa| aura karoDoM nirdoSa nara-nAriyoM aura baccoM kI hatyA ? yaha to unake apane dharmapracAra kA eka pradhAna sAdhana thii| vaha jisa jisa deza meM gaye, Aga aura talavAra le kara gye| pahale to inake phande meM phaMsI jAtiyAM aphimake naze meM thIM,
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adhunika vidvAnAnA abhiprAya 405 unheM isakA khyAla hI na ho rahA thA, ki unakI cira sacita jAtIya nidhi naSTa kI jA rahI hai| pIche jaba nazA TUTA, to dekhA ki pUrvajoM kI sabhI uttama kRtiyA~ naSTa kara dI gaI / jarmana jAti meM eka IzvaravAda talavAra ke bala hI phailAyA gayA / usa samaya purAne dharma ke sAtha 2 jarmana jAti kA vyaktitva bhI miTA denA Avazyaka samajhA gayA / unakI lipi ko dhattA batAyA gayA / unake sAhitya ko khoja khoja kara jalAyA gayA / unake mandiroM ko hI barbAda nahIM kiyA gayA, balki, yaha soca kara ki kahIM yaha loga apane oka vRkSoM kI pUjA karake bhraSTa na ho jAyeM, lAkhoM vizAla oka vRkSa kATa DAle gaye / eka- IzvaravAdiyoM ke aise kAranAmeM eziyA ke hI nahIM, amerikA kI mAyA aura * aje taka jaisI sabhyatAoM ke saMhAra ke kAraNa huye / apane nAma para saiMkaDoM varSoM taka isa prakAra ke bhayaGkara atyAcAra karate, khUna kI nadI bahAte dekha bhI, yadi Izvara rokane ke liye nahIM AyA, to isa se baDhakara usa ke na hone kA aura dUsarA pramANa kyA cAhiye ? ( " sAmyavAda hI kyoM? " pR. 58-53 ) Izvara ke sRSTikartRtva ke viSaya meM syAdvAdavAridhi paM. gopAladAsajI baraiyA kA abhiprAya / Izvara kA kartavya hai ki manuSya ko pApa na karane de, na ki usake pApa karane para usako daNDa de / isaliye yadi Izvara sarIkhA sarvajJa, sarvazaktimAn aura dayAlu isa loka kA karttA hotA to loka meM kisI bhI prakAra pApa kI
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sRSTivAda ane Izvara pravRtti nahIM hotii| parantu aisA dIkhatA nahIM hai, isa kAraNa isa loka kA kartA koI Izvara nahIM hai| yadi Izvara kA svabhAva hI kartRrUpa mAnA jAya to kyA doSa hai ? isa prazna kA uttara yadi svabhAvataH hI kartA mAnA jAya to jagat meM bhI svabhAva mAnane se jagat kI utpatti Adi kA sambhava hone se asambhava tathA adRSTa Izvara kI kalpanA kahA~ taka satya hai yaha pAThakoM kI buddhi para nirbhara karate haiN| aisA nahIM ho sakatA ki, jagat meM yaha svabhAva nahIM ho sake aura Izvara meM sambhava ho ske| yadi yaha svabhAva hI hai to kauna kisa meM roka sakatA hai (taduktaM svbhaavo'trkgocrH)| isa prakAra kAryatvahetu ko sarvataH vicArane para bhI buddhimAn Izvara ko kartA nahIM manA sktaa| isI prakAra sannivezavizeSa acetanopAdAnatva abhUtaMbhAvitva, ityAdika anya bhI hetu AkSepa samAdhAna samAna hone se Izvara ko kartA siddha nahIM kara sakate haiN| (sRSTikartRtva mImAMsA pR. 7, 26) Izvara ke kartRla para syAdvAdavAridhi paM. gopAladAsajI ne apanI pustaka 'sArvadharma ke pRSTha 24 para bhI batalAyA hai ki saMsAra meM jitane anartha hote haiM una saba kA vidhAtA Izvara tthhregaa| parantu una saba karmoMkA phala becAre nirdoSa jIvoM ko bhoganA pddegaa| dekhA! kaisA acchA nyAya hai aparAdhI Izvara aura daNDa bhogeM jIva / isa prakAra pramANa kI kasauTI para kasane se aise kalpita Izvara kI sattA siddha nahIM ho sktii|
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adhunika vidvAneAnA abhiprAye 407 pR. 26 para:- 'jo 2 mitra ke putra hai vera zyAma hai aura jo 2 zyAma nahIM hai ve 2 mitra ke putra bhI nahIM haiN| garbhastha mitrakA putra hai isa liye zyAma hogA / parantu yadi mitra kA putra gorA ho jAya to bAdhaka kona ? | isI liye vipakSa meM bAdhaka ke abhAva se mitraputratva aura zyAmatva meM vyApta nahIM ho sakatI / isa hI prakAra kArya aura cetana kartA meM bhI vipakSa meM bAdhaka ke abhAva se vyApti nahIM ho sakatI / isa prakAra kAryatvahetu Izvara kI sattA siddha karane meM asamartha hai| bA0 sUrajabhAnujI jaina ne bhI apanI pustaka 'jagadutpatti vicAra' ke pRSTha 40-41 meM Izvara ke kartRtva para likhA hai bAkI saba hI jaMgala meM gala sar3a jAte haiM. yadi Izvara ina vastuoM kA banAnevAlA hotA to itanI hI utpanna karatA jitanI kAma AtI haiM aura aise hI sthAna meM paidA karatA jahA~ vaha kAma AveM / ...... yadi saMsAra kA sarva prabandha Izvara hI karatA to vaha aisA kadAcit nahIM karatA ki cora bhI banAtA aura coroM ke pakaDane ke vAste caukIdAra bhI biThAtA / (27) kyoM jI ? yadi saMsAra kA saba kArya Izvara hI karatA hai to maiM jo usakA khaMDana kara rahA hU~ vaha bhI vAstava meM vahI kara rahA hai, saMsAra ko dhokhe meM DAlane kI kozIza kara rahA hai. yadi Izvara ko prabandhakartA mAnA jAve to manuSya kA karttavya kucha bhI nahIM hai. koI 2 manuSya aisA mAnate haiM ki karma karane meM manuSya svataMtra hai parantu phala usakA Izvara detA hai; parantu vicAra karane para yaha bAta bilakula asambhava siddha hotI hai /
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 sRSTivAda ane Izvara Izvara kartRtva para candrasena jaina vaidya ne apanI pustaka 'sRSTivAda-parIkSA ke pRSTha 3 meM bhI kahA hai"kRtArthasya vinirmitsA kathamevAsya yujyate / akRtArtho'pi na spRSTuM vizvamISTe kulAlavat" ||7|| aba yaha kaho ki tumhArA sRSTikartA Izvara kRtArtha hai athavA akRtArtha hai ? yadi kRtArtha hai arthAt use kucha karanA bAkI nahIM rahA, cAroM puruSArthoM kA sAdhana kara cukA hai to usakA kartApanA kaise banegA ? vaha sRSTi kyoM banAvegA ? aura yadi akRtArtha hai apUrNa hai, use kucha karanA bAkI hai, to kuMbhakAra ke samAna vaha bhI sRSTi ko nahIM banA sakegA kyoMki kumhAra bhI to akRtArtha hai. isaliye jaise usase sRSTi kI racanA nahIM ho sakatI hai usI prakAra se akRtArtha Izvara se bhI nahIM ho sakatI hai| " amUrto niSkriyo vyApI kathameSa jagatsRjet / na simRkSApi tasyAsti vikriyA rahitAtmanaH" // 8 // yadi Izvara amUrta, niSkriya aura sarvavyApaka hai, aisA tuma mAnate ho, to vaha isa jagat ko kaise banA sakatA hai ? kyoMki jo amUrta hai, usase mUrtika saMsAra kI racanA nahIM ho sakatI hai, jo kriyArahita :hai vaha sRSTiracanA rUpa kriyA nahIM kara sakatA hai, aura jo saba meM vyApaka hai, vaha judA huye vinA-avyApaka huye binA sRSTi nahIM banA sakatA hai| isake sivA Izvara ko tuma vikArarahita kahate ho / aura sRSTi banAne kI icchA honA eka prakAra kA vikAra haivibhAvaparaNati hai, to batalAo usa nirvikAra paramAtmA ke
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adhunika vidvAnonA abhiprAye 409 jagat banAne kI vikAraceSTA honA kaise saMbhava ho sakatI hai ? "karmApekSaH zarIrAdi dehinAM ghaTayedyadi / nanvevamIzvaro na syAtpAratavyAtkuvindavat " // 11 // yadi sRSTikartA jIvoM ke kiye hue pUrva karmoM ke anusAra unake zarIrAdi banAtA hai, to karmoMkI parataMtratA ke kAraNa vaha Izvara nahIM ho sakatA hai jaise ki jalAhA / abhiprAya yaha hai ki, jo svataMtra hai-samartha hai usI ke liye 'Izvara' saMjJA ThIka ho sakatI hai, parataMtra ke liye nahIM ho sktii| julAhI yadyapi kapar3e banAtA hai, parantu parataMtra hai aura asamartha hai isaliye use Izvara nahIM kaha sakate / Izvara ke prati zrI sampUrNAndajI ke vicAra // nirdhana ke dhana aura nirbalake bala koI bhagavAna haiM aisA kahA jAtA hai| yadi haiM to unase kisI balavAn yA dhanIko koI AzaMkA nahIM hai| vaha unake darabAra meM rizvata pahu~cAne kI yuktiyA~ jAnatA hai| para unakA nAma lenese durbala aura nirdhanakA krodha zAnta ho jAtA hai / jo hAtha satAnevAloM ke viruddha uThate vaha bhagavAna ke sAmane ba~dha jAte hai| A~khoMkI krodhAgni A~sU banakara Dhala jAtI hai| vaha apanI kamara tor3a kara bhagavAn kA Azraya letA hai| isakA pariNAma kucha bhI nahIM hotaa| usake AtaM hRdaya se uma~r3I huI kampita svaralaharI AkAzamaMDala ko cIra kara bhagavAna ke sUne siMhAsana se TakarAtI hai| TakarAtI hai aura jyoMkI tyoM lauTatI hai / kabIra sAhava ke zabdoM meM 'vahA~ kucha hai nahIM, araja aMdhA karai, kaThina DaMDauta nahiM Tarata ttaarii'| Aja hajAroM kulavadhuoM kA satItva
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTivAda ane Izvara balAt luTa rahA hai, haz2AroM ko peTa kI jvAlA bujhAne ke liye abalA kA eka mAtra dhana becanA par3a rahA hai, lAkhoM bekasa nirIha rAjanItika aura Arthika damana aura zoSaNa kI cakkI meM pisa rahe haiM, para jo bhagavAn kabhI khambhe phADa kara nikalA karate the aura kosoM taka cIra bar3hAyA karate the vaha Aja usa kalA ko bhUla gaye aura ananta zayana kA sukha bhoga rahe haiM / phira bhI unake nAma kI lakar3I dIna duHkhiyoM ko thamAI jAtI hai| jo loga aisA upadeza dete haiM vaha khUba jAnate haiM ki azAntoM ko kAbU meM rakhane kA isa se acchA dUsarA upAya nahIM hai / 1 410 Izvarane vibhinna matAnuyAyiyoM ko vibhinna upadeza de rakkhe haiM / jagajanaka hokara bhI bali aura kurabAnI se prasanna hotA hai / eka ora vizvezvara banatA hai, dUsarI ora vidharmiyoM aura kabhI kabhI svadharmiyoM ko bhI mAra DAlane taka kA upadeza detA hai / eka hI aparAdha ke liye alaga alaga logoM ko alaga alaga daNDa detA hai aura eka hI satkarma ke puraskAra bhI alaga alaga detA hai / apane bhaktoM ke liye kAnUna kI pothI ko beThana meM banda kara ke rakha detA hai / prAyaH sabhI sampradAyoM kA yaha vizvAsa hai ki una ko sIdhe Izvara se Adeza milA hai para hindU kA Izvara eka bAta kahatA hai, musalamAna kA dUsarI aura IsAI kA tIsarI / iTalI kI senA abIsIniyA para AkramaNa karatI hai aura ubhaya pakSa Izvara, IsA aura IsAkI mAtA se vijaya kI prArthanA karate haiM / ('samAjavAda' pR. 15, 18, 13. )
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adhunika vidvAnonA abhiprAya 411 Izvara ke viSayameM mahAtmA gA~dhI kA abhiprAya / / Izvara hai bhI aura nahIM bhI hai| mUla artha se Izvara nahIM hai| mokSa ke prati pahu~cI huI AtmA hI Izvara hai, isaliye usa ko sampUrNa jJAna hai| bhakti kA saccA artha mAtmA kA zodha hI hai| AtmA ko jaba apanI pahacAna ho jAtI hai, taba bhakti nahIM rahatI, phira vahA~ jJAna prakaTa hotA hai| narasI mehatA ityAdi ne aisI hI AtmA kI bhakti kI hai| kRSNa, rAma ityAdi avatAra the, parantu, hama bhI adhika puNya se vaise ho sakate haiN| jo AtmA mokSa ke prati pahu~cane ke lagabhaga A jAtI hai, vahI avatAra hai| unake viSaya meM usI janma meM sampUrNatA mAnane kI AvazyakatA nhiiN| ('mahAtmA gAMdhI ke nijI patra' pR. 47) bhagavadgItA kA avataraNa // na kartRtvaM na karmANi, lokasya sRjati prbhuH| na karmaphalasaMyoga, svabhAvastu pravartate // (gI05-14) jagata kA prabhu na kartApana racatA hai, na karma racatA hai; na karma aura phala kA mela sAdhatA hai| prakRti hI saba karatI hai| TippaNI-Izvara kartA nahIM hai| karma kA niyama aTala aura anivArya hai| aura jo jaisA karatA hai usako vaisA bharanA hI par3atA hai| nAdatte kasyacitpApaM na caiva sukRtaM vibhuH| ajJAnenAvRtaM jJAnaM tena mudyanti jantavaH // (gI05-15)
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 sRSTivAda ane Izvara Izvara kisI ke pApa yA puNya ko apane Upara nahIM oddh'taa| ajJAnadvArA jJAna Dhaka jAne se loga moha meM pha~sa jAte haiM / TippaNI-ajJAna se, 'maiM karatA hU~' isa vRtti se manuSya karmabandhana bA~dhatA hai| phira bhI vaha bhale bure phala kA Aropa Izvara para pharatA hai, yaha mohajAla hai| (bhagavadgItA kA anuvAda-karmasaMnyAsayoga) zrImad paramahaMsa so'haM svAmI kA abhiprAya // jo veda ko brahma se utpanna mAnatA hai, usake liye bAIbila ko Izvara ke dvArA nirmANa kiyA huA na mAnanA, athavA jo loga bAI bila ko Izvara kI banAI huI mAnate haiM, unake liye veda kA brahma se utpanna honA na mAnanA yuktisaMgata nahIM hai| 'jagata ke kartA ne vividha dezoM meM vividha nAmoM se prakaTa hokara vibhinna dozoM meM deza, kAla aura pAtra ke bhedase alaga alaga dharma kA upadeza kiyA hai', isa para jo loga vizvAsa karate haiM, kyA ve vividha dezoM ke sRSTitattva viSayaka matoM meM jo bheda par3a gayA hai, usa kA nirNaya kara sakate haiM ? (bhagavadgItA kI samAlocanA ) ( anu0 gopAlacaMdra vedAntazAstrI pR. 18)
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRSTi saMbaMdhamAM pAzcAtya dArzanike zuM kahe che? 413 sRSTi saMbaMdhamAM pAzcAtya dArzanike zuM kahe che? kAnTane mata. je saMsAra deza ane kAlathI paricchinna nathI te anaMta aMzone joDavAthI banyo che. A anaMta aMzone joDavAmAM anaMta kAla lAge che. e kAla te vItI cukyo che. vItelo kAla anaMta zI rIte thaI zake? eTalA mATe saMsArane dezakAlathI paricchinna mAnavo joIe. paNa temAM hoTI muzkelI che, kemake saMsArano artha che pratyakSa yogya viSayone samUha. te je paricchinna che te paricchedaka deza enAthI hAra hovo joIe te hArane deza pratyakSa yogya nahi rahe, arthAta te amUrta karaze ane ema thayuM te mUrta ane amUrtane saMbaMdha sthApita thaze ke je asaMbhavita che. A virodhathI saMsArane na to paricchinna kahI zakAze tema na aparicchinna kahI zakAze. paramANuothI banela saMsAra? emaja je saMsAra paramANuothI banela mAnavAmAM Ave to paramANu mUrta che ke amUrta ? je mUrta hoya to tene vibhAga thaI zake che. je amUrta che to tenAthI mUrtano AvirbhAva zI rIte thAya ? kemake asatane sata thaI zakatuM nathI. eTalA mATe paramANu na mUta che na amUrta. arthAta paramANu kaI cIja nathI. saMsAra mizra vastuothI banela che? je saMsAra mizra vastuothI banela mAnavAmAM Ave to avayavIothI banela mAnavo paDe. avayavIne avayava avazya hovA joie. avayavo eja paramANu rUpa siddha thayA. have moTI Apatti AvI paDI ke paramANu che ke nahi?
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 sRSTivAda ane Izvara kAryakAraNubhAva. evI ja rIte dareka kAryanuM niyata pUrva koI kAraNa che ke kAraNa vinAnuM paNa kArya che? je samasta saMsAra kAraNathI niyata che te kAraNonI avasthA che, kemake koI AdikAraNa svataMtra nathI. je AdikAraNa ke mAnavAmAM Ave te te AdikAraNa zuM amuka kAla sudhI svataMtra niSkArya rahIne pachI koI kAryane utpanna kare che? ema zA mATe? zuM temAM kAryotpAdana zakti pAchaLathI AvI? pAchaLathI AvI te kyAMthI AvI? A muzkelIthI na AdikAraNa mAnavAthI saMsAra bane che ne na-mAnavAthI bane che. zuM svataMtra Izvara saMsAranuM kAraNa che? je svataMtra Izvara saMsAranuM kAraNa mAnavAmAM Ave te eka prazna e uThe che ke te Izvara saMsAranI aMdara che ke vhAra ? je aMdara che te te AraMbhamAM haze ke samasta saMsAra svarUpa haze? AraMbhamAM hoya te AraMbhane te eka ja kSaNa che, te tenI pahelAM keI kSaNa hato ke nahi? jo hA to AraMbhane AraMbha ja na kahI zakAya. agara AraMbha pahelAM kSaNa na hatuM te te asaMbhavita che, kemake kAla anAdi anaMta che. yadi aSTAne sRSTinI hAra mAnavAmAM Ave te dezakAla paNa sRSTinI aMtargata che, eTale straSTA dezakAlathI atIta thayo. dezakAlAtItane dezakAla sAthe saMbaMdha thavo azakya che. na tenAthI dezakAlAvacchinna sRSTi banI zake. - upasaMhAra. . A rIte kArane mate aneka virodha ubhA thavAthI sRSTivAda mAnava ucita nathI, arthAta kAla anAdi anaMtanI mAphaka saMsAra paNa anAdi anaMta mAnavo ucita che. gura0 fo g0 228-sArAMza
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- suSTi saMbaMdhamAM pAzcAtya dArzanike zuM kahe che? 415 pITara dhi lombArDano abhiprAya. Izvara sRSTimAM svataMtra che ke parataMtra? je svataMtra hoya te ruSTinuM jJAna tene pahelAM nahi hoya kemake nizcaya ja nahi hoya ke sRSTi thaze yA nahi. je prathama jJAna che to te jJAnane anusAraja sRSTi thaze; temAM IzvaranI svataMtratA na rahI. sRSTinI pahelAM Izvara kayAM rahyo haze? kemake sRSTi pahelAM koI sthAna te che nahi. IzvaranI vartamAna sRSTithI bIjI koI uttama sRSTi banI zake ke nahi ? je na banI zake to izvara sarvazaktimAna na rahyo. je bIjI uttama sRSTi thaI zake te hamaNuja uttama sRSTi zA mATe na banAvI ? ca0 30 Ei0 pR0 dada-sArAMza. chuTaka chuTaka zaMkAo. AraMbhamAM paryApta kAraNa prakRtinA paramANuo sRSTi utpanna karavAmAM samartha hatA te AjakAla vinAbIja vRkSa ugADavAmAM vinAmAbApa putra pedA karavAmAM, ekasIjana-hAyaDrojana vinA pANI utpanna karavAmAM, vinAjala barDa banAvavAmAM ane vinA mATI parvata banAvavAmAM kema samartha thatA nathI ? prakRti upAdAna ane Izvara nimitta mAnIe to Izvara kuMbhArasthAnApanna thaze. izvaranI apazakitamattAnAM kAraNe. (1) izvara sAdhananI siddhi mATe sAdhanano prayoga kare che mATe Izvara sarvazaktimAna nahi siddha thAya. (2) Izvara sAdhanone buddhi ane vicArapUrvaka prayoga kare che mATe sarvazaktimAna nahi.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416. sRSTivAda ane Izvara (3) izvara sAdhanane pite banAve che ane pitAnI IcchAnusAra guNa tathA yogyatA Ape che. tenA nirvAcanamAM buddhimattA dekhAtI nathI. (4) sAdhanane prayoga teja kare che jene kaMI musIbata jaNAtI hoya. Izvarane avazya kaI musIbata jaNAtI haze? Izvare zUnyamAMthI sRSTi banAvI ke pitAmAMthI je zUnyamAMthI prakRti banAvI ane prakRtimAMthI saMsAra banAvyo te zUnyamAMthI prakRtine badale saMsAraja kema na banAvyo? sAyansano te siddhAMta che ke kaI paNa vastu zUnyamAMthI utpanna thaI zakatI ja nathI. jo kahe ke zunyamAMthI nahi paNa pitAmAMthI ja prakRti banAvI, jevI rIte karoLIyo potAmAMthI jALa banAve che, te e paNa ThIka nathI. karoLIyAmAM be vastu che. cetana ane prakRti-zarIra. jIva vizeSa prakArathI zarIrasthita paramANusamUhamAMthI jALa banAve temAM asaMgati nathI; paNa Izvara paramANu vinA potAmAMthI jagata ke prakRti banAve te asaMgata che. aprAkRtika vastumAMthI prAkRtika vastu nIkaLe te saMbhavita nathI. pleTane abhiprAya. anaMta kAlathI aparivartanIya parivartanazIla padArthanI sAthe saMmilita AvI rahela che tethI jagata anAdi anaMta bahi: prakAza mAtra che. nyu pleToniSTanA abhiprAya Izvara ane jagata banne samAna rUpe anAdi anaMta che. grIsane prAcIna mata (erisToTala). jagatanuM rUpa ane sthitikAla anAdi anaMta che.