Book Title: Agam Suttani Satikam Part 26 Oghniryukti Pindniryukti
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003330/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala dasaNasa bhAgamasuvANi (saTIka) bhAgaH-26 :saMzodhaka sampAdakazvaH mani dIparatnasAgara Or Brivale & Personal use on www.ainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala saNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyo namaH Agama sattANi (saTIka) bhAga : 29 41/1 opaniyuktiH | 41/2 | piNDaniyukti -: saMzodhakaH sampAdakazca : muni dIparatnasAgara | tA. 14-4-2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 - - 45-Agama suttANi-saTIkaM / mUlya rU. 11000/ fa Agama zruta prakAzana // - saMparka sthala "Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM.-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktimUlasUtrasya viSayAnukramaH 268 oghaniyuktirviSayAnukramaH piNDaniyuktirviSayAnukramaH mUlAGkaH | viSayaH pRSThAGka: mUlAGkaH viSayaH | pRSThAGkaH 1-20 maMgalaM, prastAvanA gAthA | 3 1-100 piNDa 237 -546 pratilekhanAdvAram | 14 | -435 / udgama |-1006 piNDadvAram | -557 / utpAdana 358 -1114) upadhipramANa dvAram | 214 -677 eSaNA 384 |-1139 anAyatanavarjana dvAram 230 -683 saMyojanA |-1142 pratisevanA dvAram 233 / -696 | pramANa 411 |-1146 AlocanAdvAram 234 -702] aGgAra-dhumra 413 |-1160 | vizodhidvAram 235 /-712 | upasaMhAra 414 409 - oghaniyuktiH 0 mUla gAthA 811 O bhASya gAthA 322 0 prakSepa gAthA 32 piNDaniyuktiH 0 mUla gAthA 671 O bhASya gAthA 37 prakSepa gAthA 6 1965 714 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -5.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha zve. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -5.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya RRcakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka, -pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha.zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -5.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayArAdhakA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa.pU. sAdhvI zrI ratanarAyAzrIjI ma.nA parama vinayA sA.zrI samyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirthodvArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tata ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI 5.pUjya vecAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kevalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA.zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina che. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sa rakama "amArA"Aja paryatta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala saNassa paMcama gaNadharazrI sudharmAsvAmine nmH|| -- 41/1 oghaniyuktiH (muulsuutrN)| saTIkaM - mUla niyuktiH + bhASyaM + droNAcArya viracitA vRttiH namo arihaMtANaM, namo siddhANaM, namo AyariyANaM, namo uvajjhAyANaM, namo loe savvasAhaNaM, eso paMca namukkAro, savvapAvappaNAsaNA, maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havai mNglN|| arhadbhyacaritrabhuvanarAjapUjitabhyaH, siddhebhyaH sitghnkrmbndhnebhyH| AcAryazrutadharasarvasaMyatebhyaH, siddhyarthI satatamahaM nmskromi| vR. prakrAnto'yamAvazyakAnuyogaH, tatra ca sAmAyikAdhyayanamanuvartate, tasya ca catvAryanuyogadvArANi bhavanti mahApurasyeva, tadyathA-upakramaH nikSepaH anugamaH naya iti, eteSAM cAdhyayanAdau upanyAse itthaM ca kramopanyAseprayojanamabhihitam,tatropakramanikSepAvuktau, adhunA'nugamAvasaraH, sacadvidhA-niryuktyanugamaH sUtrAnugamazca, tatra niryuktyanugamastredhAnikSepopodghAtasUtrasparzaniyuktyanugamabhedAt, tatra nikSepaniyuktyanugamo'nugatovakSyamANazca,upodghAtaniryuktyanugamastvAbhyAMdvAbhyAMdvAragAthAbhyAmanugantavyaH"uddese niddese ya" ityaadi| asya ca dvAragAthAdvayasya samudAyArtho'bhihitaH, adhunA'vaya-vArtho'nuvartate, tatrApi kAladvArAvayavArthaH, tatpratipAdanArthaM cedaM pratidvAragAthAsUtramupanyastam-"davve addha ahAuya - uvakkama' ityAdi, asyApi samudayArtho vyAkhyAtaH, sAmpratamavayavArthaH, tatrApyupakramakAlAbhidhAnArthamidaM gAthAsUtramAhamU. (1) duvihovakkalamakAlo sAmAyArI ahAuyaM cev| sAmAyArI tivihA ohe dasahA pyvibhaage|| [pra.1] mU.(2) navamayapaccakkhANAbhihANa puvvassa taiya vatthuo vIsaima pAhuDAo tao ihAnINiyA jiyaa|| [pra.2] mU. (3) sou uvakkamakAlo, tayattha nimvigdha sikkhaNAtthaM c| AIya kathaMciya, paNo mNglmaarNbhyetNc|| [pra. 3] vR.tatrApakramaitikaHzabdArthaH?, upakramaNaMupazabdaHsAmIpye kramupAdavikSepe' upetisAmIpyenakramaNaM upakramaH-dUrasthasyasamIpApAdanamityarthaH, tatropakramodvidhA-sAmAcAryupakramakAlaHyathAyuSkopakramakAlaca, tatrasAmAcAryakramakAlastrividhaH-oghasAmAcAryupakramakAlaHdazadhAsAmA-cAryupakramakAlaHpadavibhAgasAmAcAryupakramakAlaca, tatraughasAmAcArI-oghaniyuktiH , dazadhAsAmAcArI icchAmicche 'tyAdi, pdvibhaagsaamaacaariiklpvyvhaarH|ttraughsaamaacaariipdvibhaagsmaacaariicnvmpuurvaantrvtiyttRtiiyN sAmAcArIvastvastitatrApi viMzatitamAtprAbhRtAtsAdhvanugrahArthabhadrabAhusvAminAniyU~DhA, dazadhAsAmAcArI punaruttarAdhyayanebhyo niyU~DhA 'icchAmicche'tyAdikA, tatraitadupakramaNaM-viMzativarSaparyAyasya dRSTivAdo dIyate Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtraM nArataH, iyaM tu prathamadivasa eva dIyate, prabhUta-divasalabhyA satI svalpadivasalabhyA kRtetyarthaH, evaM padavibhAgasAmAcArI dazadhAsAmAcAryapIti / tatraughasAmAcArI tAvadabhidhIyate, asyAzca mahArthatvAta kathaJcicchAstrAntaratvAccAdAvevAcAryo maGgalArtha saMbandhAditrayapratipAdanArthaM ca gAthAdvayamAhamU. (4) arahate vaMdittA caudasapubvI taheva dspucii| ekkArasaMgasuttatthadhArae svvsaahuuy|| mU. (5) ohena u nijjuttiM vucchaM crnnkrnnaanuogaao| appakkharaM mahatthaM anuggahatthaM suvihiyaannN|| vR.atrAha-kimarthazAstrArambhemaGgalaM kriyate? iti, ucyate, vighnavinAyakopazamanArthaM, tathAcoktam"zreyAMsi bahuvighnAni, bhavanti" ityAdi, zreyobhUtA ceyamato maGgalaM kartavyaM tacca nAmAdi-bhedena caturdhA, tatranAmasthApanesujJAne,dravyamaGgalaMdadhyAdi,taccAnekAntikamanAtyantikaMca.bhAva-maGgalamarhadAdinamaskAraH taccaikAntikamAtyantikaMcAtadanenasaMbandhenAyAtasyAsyavyAkhyAkriyate-sAcalakSaNAnvitAnAlakSaNeti, lakSaNaMcasaMhitAdi, "saMhitA capadaM caiva" ityAdi, tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, sAceyam - 'arahate vaMditA' ityAdikA / adhunA padAni pratanyante arhato vanditvA caturdazapUrviNaH tathaiva dazapUrviNaH / ekAdazAGgasUtrArthadhArakAn sarvasAdhUMzca / etAvanti padAnyAdyagAthAsUtre, dvitIyagAthAsUtrapadAnyucyante. oghena tu niyuktiM vakSye caraNakaraNAnuyogAt alpAkSarAM mahArthAm anugrahArthaM suvihitAnAm, etAvanti pdaani|adhunaapdaarthH- 'arahate' ityAdi,azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAMpUjAmarhantItyarhantaHtAnarhataH, 'vaMdittA' iti vadiabhivAdanastutyoH'stutvetyarthaH,samAnakartRkayoHpUrvakAlektvApratyayobhavatItivanditvA, kima ?.'oghaniyuktiM vakSye' iti dvitIyagAthAkriyayA saha yogaH, kimarhata eva vanditvA?, netyAha'caturdazapUrviNazca' caturdazapUrvANi vidyante yeSAM te caturdazapUrviNastAMca, vanditveti sarvatra kriyA mIlanIyA, kiMtAneva?,netyAha-'tathaivadazapUrviNazca 'tathe tiAgamoktenaprakAreNaevetikramaniyamapratipAdanArthaHanenaiva krameNadazapUrviNaiti,dazapUrvANi vidyanteyeSAMtedazapUrviNaH, na kevalaMtAneva, ekAdazAGgasUtrArtha-dhArakAn' ekAdaza ca tAnyaGgAni ca ekAdazAGgAni ekAdazAGgAnAM sUtrArthoM ekAdazAGgasUtrArthau tau dhArayanti ye tAna ekAdazAGgasUtrArthadhArakAn / sarvasAdhUMca' iti sarva sAdhayantIti sarvasAdhavaH athavA sarve ca te sAdhavazca sarvasAdhavaH tAn sarvasAdhUMzca vanditvA. cazabdaH samuccaye, athavA'nukta samuccaye. yacca samuccitaM tatpratipAdayiSThAmaH / padavigrahastu yAni samAsabhAnipadAni teSAM prtipaaditH| adhunA cAlanAyA avasaraH sA pratipAdyate, evaM vyAkhyAte satyAha paraH-sarvamevedaM gAthAsUtraM na ghaTate, katham?,iha oghaniyuktiM vakSye' itipratijJA,sAcaprathamamevanamaskArasUtrenasaMpAditA, yadutanamaskAro'pi saMkSepeNaivAbhidhAtavyaH,nacAsausaMkSepeNapratipAditaH, apitvarhannamaskAraevakevalaHsaMkSepanamaskArobhavati, sa eva kartavyo, na caturdazapUrvadharAdinamaskAraH, atha kriyate, evaM tarhi ekaikasayA vyakternamasakAraH kartavyaH, kiMdazapUrvyAdinamaskAreNeti, caturdazapUrvinamaskAreNaivazeSANAMnamaskArobhaviSyatIti, athabhedena kriyate evaMtarhi trayodazapUrvadharAdInAmekaikapUrvahAnyA tAvatkartavyoyAvatpUrvaikadezadharANAmiti, atrocyate. yaditthaM codyaMkriyatetadavijJAyaivaparamArtha,katham?,yaduktaM tAvatsaMkSepagrantho'yaMtadatranamaskAro'pisaMkSepeNakartavya iti,atratAvatpratividhIyate-yenaivasaMkSepagrantho'yaMtenaivalakSaNenet/namaskAra:kRtaH, tathAhi-sAmAnyenArhatA namaskAro'bhihitaHnavizeSeNaekaikasyatIrthakarasya,tathAbhagavatAmupakAritvAnnamaskAraH kriyate,ye'pyamI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-5 caturdazapUrvadharAste'pyupakArakA eva, kathamiti cet, arthadvAreNa tIrthakarA upakArakAH, sUtratastu catu. rdazapUrvadharA gaNadharAH, yata uktam-"atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA niunnaa|" ityAdi, ata upakArakAstaiti,athavAdvidhopakAraH-vyavahito'vyavahitazca,tatrabhagavanto'rhantaHvyavahitopakArakatvena vyavasthitAH,caturdazapUrvadharAstvayasyAnantaropakArakatvena,atazcaturdazapUrvadharanamaskAraskRtaH,sarvAzcaturdazapUrvadharavyaktayaAgRhItAanenanamaskAreNeti,yaccoktam-caturdazapUrvinamaskAreNaivazeSANAMdazapUrvyAdInAM namaskAro bhaviSyati kiM dazapUrvyAdinamaskAreNeti?, atha bhedena kriyate evaM tarhi trayodazapUrvadharAdInAmekaikapUrvahAnyA tAvatkartavyo yAvatpUrvaikadezadharANAmiti, etadapyasAdhu, katham ?, yato dazapUrvadharA api zAsanasyo pakArakA upAGgIdInAM saMgrahaNyupavacanena hetunA, athavA'syAbhavasarpiNyAM caturdazapUrvyanantaraM dazapUrvadharA eva saMjAtAna trayodazapUrvadharA dvAdazapUrvadharA ekAdazapUrvadharA vA ityasyArthasya pratipAdanArthaM caturdazapUrvadharAnantaraM dazapUrvinamaskAro'bhihitaH, athavA'nyatprayojanam-arthatastIrthakarapraNItaM sUtrato gaNadharopanibaddhaM caturdazapUrvadharopanibaddhaM dazapUrvadharopanibaddhaM pratyaH kabuddhopanibaddhaM ca pramANabhUtaM sUtraM bhavatItyasyapratipAdanArthadazapUrvinamaskAra:kRtaH, tathAcoktam-"arhatproktaM gaNadharadabdhapratyekabuddhahabdhaM c|sthvirgrthitN ca tathA pramANabhUtaM tridhA suutrm||" iti, ___athavA'nyatprayojanam-caturdazapUrviNodazapUrviNazcaniyamenaivasamyagdRSTayaitipradarzanArthatannamaskAraH, athavAyaduktaM trayodazapUrvadharAdInAmekaikahAnyAtAvannamaskArovAcyoyAvadekadezapUrvadharANA'miti,saiva hAniritthamuktA yadata prabhUtahAnyA hAnirvAcyA, sA ca tryantare pratipAditA bhavati, ataH pUrvatratamullaGghaya dazapUrviNAMgrahaNam, evaM navAdiSvapi yojyama. evaM vyAkhyAte satyAha paraH-guNAdhikasya vandanaM kartavyaM, na tvadhamasya, yata uktam- "guNAhie vaMdanayaM" bhadrabAhusvAminazcaturdazapUrvadharatvAt dazapUrvadharAdInAM ca nyUnatvAttatkiMteSAMnamaskAramasaukaroti? iti,atrocyate,guNAdhikAevate,avyavacchittiguNAdhikyAt, ato nadoSa iti| ___ evaM vyAkhyAte satyAha paraH ekAdazAGgasUtrArthadhArakANAM kimarthaM kriyate ? iti, ucyate, iha caraNakaraNAtmikA oghaniyuktiH, ekAdazAGgasUtrArthadhAriNazca caraNakaraNavanta eva, ekAdazAnAmaGgAnAM caraNakaraNAnuyogatvAt, upayogitvenAMzena teSAM namaskAra iti / sAdhUnAM kimarthamiti cet, te tu caraNakaraNaniSpAdakAH, tadarthaM cAyaM sarva eva prayAsa iti| athavA'nyathA vyAkhyAyate idaM gAthAsUtrama-anena gAthAsUtreNa paJcanamaskAraH pratipAdyate, na ca paJcanamaskArAllaghutaro'nyo'sti namaskAra ityato bhadrabAhasvAminAsaevakRta iti, katham?, 'arahatevaMdittA' ityanenArhannamaskAraH, 'caudasapuvvI tahevadasapuvvI ekkArasaMgasuttatthadhArAe' ityanenAcAryopAdhyAyanamaskAraH, yataH sUtrapradA upAdhyAyA arthapradA AcAryA iti| evaM vyAkhyAtesatyAha-evaMtarhi arthasUtradhArakAn' ityevavaktavyam,AcAryopAdhyAyapadayorevaMkramaNa vyavasthitatvAt, tatkathametat? iti,atrocyate,nAvazyamA-cAryopAdhyAyairbhavitavyam,apitukvacidasAveva sUtraM ziSyebhyaH prayacchatyasAveva cArthamataH 'sUtrArtha-dhArakAn' ityevmupnystm| 'sarvasAdhUMca' ityanena tu sAdhunamaskAraH pratipAditaH / sarvazabda: pratyekamabhisaMbadhyate. tato'yamoM bhavati-sarvAnahataH, evaM catardizapUrvadharAdInAmapimIlanIyaM cshbdaatsiddhnmskaarH| evaMvyAkhyAtesatyAha-kimarthaMsiddhanamaskAraH pathAdabhidhIyate?, apitvarhannamaskArAnantaraMvAcyaiti,atrocyate,yAnihyarhadAdInipadAniteSAM sarveSAmeva siddhAH phalabhUtAH, ataH phalapratipAdanArthaM pazcAdupanyAsa iti, athavA'rhannamaskAreNaiva siddhanamaskAro' Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtraM pyabhihitaH, kAraNe kAryopacAramaGgIkRtya, siddhatvasya kAraNabhUtatvAdarhatAmityalaH prsnggeneti|| adhunA kRtamaGgalaH san saMbandhAbhidheyaprayojanatrayapradarzanArthaM dvitIyaM gAthAsUtramAha-'oheNa u' iti, oghaH saMkSepaH samAsaH sAmAnyamityeko'rthaH, tena oghena niyuktiH vakSye itiyogaH, tadanenagAthAkhaNDakena saMbandhaH pratipAditaH kriyA''nantaryalakSaNaH, tathA cavyAsakriyAyAH samAsakriyA anantarabhUtA vartate. ataH kriyA''nantaryalakSaNaHsaMbandhaH, evaM kAryakAraNalakSaNo'pidraSTavyaH-kAryama-oghanijuktyarthaparijJAnamanuSThAnaM ca kAraNaM tuvacanarUpApannA oghaniyuktireva, evaM casAdhyasAdhanAdayo'pi draSTavyA iti| tuzabdo vizeSaNe. kiM vizinaSTi?-oghenavakSye.tuzabdAtkiJcidvistarato'pi, "chappurimaM" ityA niyuktiHvakSyaiita-ni:Adhikye yojanaM yuktiH, sUtrArthayoryogo nityavyavasthita evAste vAcyavAcakatayetyarthaH, adhikA yojanA niyuktirucyate.niyatAnizcitAvAyojaneti,tatazcaniyukti yuktirityevaMvaktavyeekasyayuktizabdasya lopaM kRtvA evamupanyAsaH, yathoSTamukhI knyeti| 'vocchaM' iti vakSye' abhidhAsya iti yaduktaM bhavati. kuto vakSye? ityata Aha 'caraNakaraNAnuyogAt'caryataiitacaraNaM-vakSyamANalakSaNaMvratAdikriyataitikaraNaM-piNDavizujhyAdi. caraNaMcakAraNaMcacaraNakaraNetayoranuyogazcaraNakaraNAnuyogaH, anuyojanamanuyoga:anukUlovAyogo'nuyogaH, athavA'nu-sUtraM mahAn-arthaH tato mahato'rthasyAnunA sUtreNa yogo'nuyogaH, tasmAccaraNakaraNAnuyogAt niyuktiM vakSye, caraNakaraNAtmikAmeveti gamyate, yathA mRdoghaTaMkarotimRdAtmakameva, tdvdnaapiiti|athvaa caraNaM ca tatkaraNaM ca 2 tasyAnuyogastasmAccaraNakaraNAnuyogAt niyuktiM vakSya iti, tadanenAvayavenA. bhidheyamuktaM, crnnkrnnniyuktirbhidheyeti|kisvruupaaNniyuktiNvkssye?itytaah-'alpaakssraaN' alpAnyakSarANiyasyAMsA'lpAkSarAtAmalpAkSarAm,athavA kriyAvizeSaNametat,kathaMvakSye? ityataAha-'alpAkSaraM stokaakssrNvkssye,nprbhuutaakssrmityrthH| kimalyAkSarameva?,netyAha-'mahatthaM mahArthavakSye,athavAmahAnartho yasyAHsAmahArthAtAMmahA ivakSye, tadanenAbhidheyavizeSaNaM prtipaaditNbhvti| alpAkSarAMmahArthAM' ityanena caturbhaGgikApratipAditAbhavati, ekamalpAkSaraMprabhUtArthabhavati?,tathAanyatprabhUtAkSaramalyArtha2,tathAprabhUtA. kSaraMprabhUtArthaM 3, alpAkSaramalpArthaM 4 ceti| kiMnimittaM vakSye? ityata Aha-'anugrahArthaM' anugraha-upakAro'bhidhIyate, arthazabda: prayojanavacanaH, tata upakAraprayojanaM vakSye, tadanena prayojanapratipAditaM drssttvym| keSAMvakSye? ityataAha-suvihitAnAM' zobhanaMvihitama-anuSThAnaMyeSAmititesuvihitAH-sAdhavasteSAM suvihitAnAmanugrahArthamopaniyuktiM vakSya iti yogH| tadanena gAthAsUtreNa paropanyastA hetavo nirAkRtA bhavanti / ke ca hetavaH ?, niHsaMbandhatvAdaya iti / yazcAyaM ktvApratyaya upanyastastena nityAnityaikAntavAdayorasAratA pratipAditA bhava katham ?-na nityavAde ktvApratyayo yujyate na vA'nityavAde, kiMtu nityAnityavAda evAyaM ghaTata iti, nityavAde tAvanna ghaTate, ekaM kRtvA hyaparakaraNaM kramaH, ktvApratyayazca viziSTapUrvArtho'bhidhIyate, 'samAnakartRkayoH pUrvakAle ktve' ti vacanAta, nityavAde cApracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM vastu, tacca kiM tAvat pUrvasvabhAvatyAgena dvitIyAM kriyAM karoti AhosvitpUrvasvabhAvAtyAgeneti vAcyam?, yadi pUrvasvabhAvatyAgenatato'nityatvaprasaGgaH, atAdavasthyamanityatAM brUmaH, atha pUrvasvabhAvAtyAgena, evaM tarhi na kadAcidapi tena dvitIyA kriyA kartavyeti, evaM pratipAdite'nityatAvAdyAhaata evAsmAkaM darzana ktvApratyayo ghaTata iti, etadapyacAru, yasya kSaNikaM vastu tasya kathaM ktvApratyayo yujyate?, utpattyanantaraM dhvaMsAt, kathameka eva kartA kriyAdvayaM karoti?, yena hiprAktanI kriyA niSpAditA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-5 so'nya eva, yo'pi cottarAM kriyAM karoti so'picAnyaeva, tat ekAntAnityavAde'pina ghaTate ktvApratyaya iti|| ayaM tAvatsamudAyArthaH, adhunAbhASyakRdekaikamavayavaM vyAkhyAnayati-tatra tattvabhedaparyAyaivyAkhye'ti paryAyato vyAkhyAM kurvannidaM gAthAsUtramAhamU. (6) ohe piMDa samAse saMkheve ceva hoMti egtttthaa| nijuttatti ya atyAjaM baddhA tena nijjuttii|| . bhA. 1] vR. oghaH piNDo bhavatIti yogaH, piNDanaM piNDaH, saMghAtarUpa ityarthaH, 'samAse' iti samasanaM samAsaH, 'asukSepaNe' sam-ekIbhAvenAsanaM kSepaNamityarthaH, tathA casamAsena sarva eva vizeSAgRhyante, oghaH samAso bhavatIti yogaH, evaM bhavatIti kriyA sarvatra miilniiyaa| 'saMkheve' iita saMkSepaNaM saMkSepaH sam-ekIbhAvena preraNamityarthaH, cazabda uktasamuccaye, kadAcadanuktasamuccaye, evaMzabdaH prakAravAcakaH, evameteSAmapi pinnddaadiinaaNyepryaayaastemiilniiyaaiti|niyuktipdvyaakhyaanaarthmaah-nijuttttiy' ityAdi, niH-Adhikye yojanayuktiH, Adhikyena yuktA niyuktAHaryantaityarthAHgamyantaityarthaH, tatoniyuktA iticA'rthAyad yasmAdabaddhAstena niyuktirbhidhiiyte| athavA'nyathA-nizcayena yuktA niyuktiriticArthAH yadabaddhAstena niyukti rbhidhiiyte.ityyNgaathaarthH| ekArthikapratipAdanenacaekAntabhedAbhedavAdauvyudasyate,naikAntabhedapakSe ekArthikAniyujyante, katham?,yasyokAntenaivasarvebhAvAHsarvathAbhinnAvartantetasyahiyathAghaTazabdAtpaTazabdo bhinnaH evaM kuTazabdo'pi bhinna eva tatkathaM ghaTazabdasya kuTazabda ekArthiko yujyate?, ekArthikatvaM hi kathaJcidbhedebhavatIti, evamekAntAbhedavAdino'pinayujyanteekArthikAni,katham?, yasyahyabhedenasarvebhAvA vyavasthitAstasya yathA ghaTazabdasya ghaTazabdo'bhinna ekArthiko na bhavati evaM kuTAdayo'pi na yujyante abhinnatvAt, ityalaM casUryeti // adhunA caraNapadavyAkhyAnArthamidaMgAthAsUtramAhamU. (7) vaya samaNadhamma saMjamaveyAvaccaM cbNbhguttiio| nANAitiyaM tava kohaniggahAI caraNameyaM [bhA. 2] vR. bhavatIti kriyA'nuvartate. vratAdi caraNaM bhavatIti yogaH, vratAni-prANAtipAtAdinivRttirUpANi 'samaNadhamma'tti zramaNAH-sAdhavo dhArayatIti dharmaH zramaNAnAM dharmaH-kSAntyAdikazcaraNaM bhavatIti sarvatra miilniiym| saMjame tisam-ekIbhAvena yamaHsaMyamaH, uparama ityarthaH, saca prekSotprekSAdirUpaH saptadazaprakAra: 'veyAvacca'itivyAvRttAsyabhAvovaiyAvRttyaM AcAryAdibhedAdRzaprakAra.cazabdaHsama-ccaye, kiMsamuccinoti?. vinayazca baMbhaguttIo'ttibrahmaiti-brahmacaryaMtasyaguptayobrahmacaryaguptasyaH, caryazabdalopAdevamupanyAsaHkRtaH, tAzrajJaca vasatyAdikA nava brahmacaryaguptayaH, 'nANAitiya'ti jJAyate'neneti jJAnam-AbhinibodhikAdi tadAdiryasya jJAnAditrayasya tata jJAnAdi, AdizabdAt samyagdarzanacAritraparigrahaH, jJAnAdi ca tatrikaM ca jJAnAditrikam, 'tava' ititApayatItitapo-dvAdazaprakAramanazanAdi kohaniggahAi' iti krudhakope'krodhanaM krodhaH, nigrahaNaM nigrahaH, krodhasyanigrahaHkrodhanigrahaHsaAdiryasyamAnAdinigrahakadambakasyatatkrodhanigrahAdi, caraNametat / evaM vyAkhyAte satyAha paraH nanu vratAntargatatvAd guptayo na pRthak kartavyAH, atha parikarabhUtAcaturthavratasyabrahmacaryaguptayo'bhidhIyante,evaMtarbekakasyavratasyaparikarabhUtAbhAvanAapivAcyAH. nacajJAnAditrayasyagrahaNaMkartavyaM, apitujJAnasamyagdarzanayorevopanyAsaHkartavyaiti, cAritrasyavratagrahaNenaiva grahaNAt, tathA zramaNadharmagrahaNena saMyamagrahaNaM tapo grahaNaM cAtiricyate, saMyamatapasI voddhRtya zramaNadharmasyopanyAsaH kartavyaH, tathA tapograhaNecasati vaiyAvRttyasyopanyAso vRthA, cazabdasamuccitasya ca Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtra vinayasya, vaiyAvRttyavinayayostapo'ntargatatvAt, tathA kSAntyAdidharmagrahaNe ca sati krodhAdi-nigrahagrahaNamanarthakaM tadiyaM sarvaiva gAthA pralUnavizIrNejata tatkathametat ? iti, atrocyate, avijJAyaiva paramArthamevaM codyanaM, yaduktaM - vratagrahaNebrahmaguptijJAnAditrayopanyAsonakartavyaH tattAvatparihiyate yadetadvatacAritrsaekAMzovartate cAritrasya, sAmAyikAdi ca cAritra' caturvidhamagRhItamAste tadgrahaNArthaM jJAnAditrayamupanyastaM, vratagrahaNe brahmacaryaguptayo yadabhidhIyante tadvahmacaryasya nirapavAdatvaM darzayati, tathA coktam- navi kiMciti paDisiddhaM nANunnAyaM ca jiNavaridehiM / muttuM mehuNabhAvaM na vinA taM rAgadosehiM / " .athavA pUrvapazcimatIrthayorbhedenaitat mahAvrataM bhavati, asyArthasya pratipAdanArthaM bhedenopanyAsaH kRta iti, yaccoktaM-zramaNadharmagrahaNe saMyamatapasorna grahaNaM kartavyam, zramaNadharmagrahaNenaiva gRhItatvAttayoH, tadapyasAdhu, saMyamatapasoH pradhAnamokSAGgatvAta, kathaM pradhAnatvam ? iti cet apUrvakarmAzravasaMvarahetuH saMyamo vartate, pUrvagRhItakarmakSayahetuzcatapaH, tataH pradhAnatvamanayoH, ato gRhItayorapyanayorbhedenopanyAsaH kRtaH, dRSTazcAyaMnyAyo yathA brAhmaNA AyAtA vaziSTho'pyAyAtaH, atra hi brAhmaNagrahaNena vaziSThasyApi grahaNaM kRtameva, tathA'pi prAdhAnyAttasya bhedenopanyAsaH kriyata iti, tathA yaccoktaM tapograhaNe vaiyAvRttyavinayayorna grahaNaM kartavyaM, tadapyacAru, vaiyAvRttyavinayayoryathAsvaparopakArakatvAtprAdhAnyanaivamanazanAdInAMtapobhedAnAmiti, yaccoktaMzramaNadharmagrahaNekrodhAdinigrahasyanopanyAsaH karttavyaH, tadapyacAru, ihadvirUpaH krodhaH- udayagata udIraNAvalikAgatazca, tatrodayagatanigrahaH krodhanigrahaH, evaM mAnAdiSvapi vAcyaM, yastu udIraNAvalikA - prAptastasyodaya eva na kartavyaH kSAntyAdibhirhetubhiriti, athavA trividhaMvastu- grAhyaM heyamupekSaNIyaMca, tatrakSAntyAdayo grAhyAH, krodhAdayo heyAH, ato nigrahItavyAsya ityevamarthamitthamupanyastA itisyAtsAdhu sarvamevaitadgAthAsUtramiti / adhunA karaNAvayavapratipAdanArthamidaM gAthAsUtramAhamU. (8) piMDavisohI samiI bhAvaNa paDimA ya iMdiyaniroho / 8 paDilehaNaguttIo abhiggahAceva karaNaM tu // [bhA. 8] vR. asyA vyAkhyA- 'piMDa' tti piNDanaM piNDastasya vividham- anekaiH prakAraiH zuddhiH AdhAkamAradiparihAraprakAraiH piNDavizuddhiH, sA kim ?, karaNaMbhavatItiyogaH, 'samiti' ttisamyagiti H- samyaggamanaM prANAtipAtavarjanenetyarthaH, jAtAvekavacanaM, tAceryAsamityAdayaH samitayaH, 'bhAvana'ttibhAvyanta iti bhAvanAHanityatvAdikAH 'paDima' tti pratimAH- abhigrahaprakArAmAsAdyA dvAdaza bhikSupratimAH cazabdAbha-drAdayazra pratimA gRhyante, 'iMdiyaniroho' tiindriyANi-sparzanAdIni teSAM nirodhaH, AtmIyeSTAniSTaviSayarAgadveSAbhAva ityarthaH, 'paDilehaNa' itipratilekhanaM pratilekhanA' likha akSaravinyAse' asya pratipUrvasya lyuDantasyAnAdeze TApi ca vihite pratilekhaneti bhavati, etaduktaM bhavati akSarAnusAreNa pratinirIkSaNamanuSThAnaM ca yatsA pratilekhanA, sA ca colapaTTA - derupakaraNasyeti 'guttIo' tti gopanAni guptayo - manovAkkAyarUpAstisraH 'abhiggaha' tti abhigrahA dravyAdibhiranekaprakArA:- cazabdo vasatyAjadasamuccayArthaH, evakAraH kramapratipAdanArthaH, 'karaNaM tu' tti kriyata iti kAraNaM, mokSArthibhiH sAdhubhirniSpAdyata ityarthaH, tuzabdo vizeSaNe, mUlaguNasadbhAve karaNatvamasya, nAnyatheti / Aha- nanu samitigrahaNenaiva piNDavizuddhergRhItatvAnna piNDavizuddhigrahaNaM kartavyaM yata eSaNAsamitau sarveSaNA gRhItA, piNDavizuddhirapyeSaNaiva, tatkiM bhedanopAnyAsaH ? iti, atrocyate, piNDavyatirekeNApyeSaNA vidyate vasatyAdirUpAtasyAgrahaNaM bhaviSyati, tatra piNDavizuddhestu bhedenopanyAsaH kAraNe grahaNaM kartavyaM nAkAraNe ityasyArthasya pratipAdanArthaH athavA''hAramantareNa na zakyate Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.8 piNDavizuddhyAdikaraNaM sarvameva krtumtaabhedenopnyaasiti| atrAha-caraNakaraNayoHkaH prativizeSaH? iti, atrocyate, nityAnuSThAnaMcaraNaM. yattuprayojanaApane kriyatetatkaraNamiti, tathAcavratAdisarvakAlamevacaryate napunavratazUnyaH kazcitkAla iti. piNDavizuddhayAdi tuprayojane Apanne kriyata iti / evaM vyAkhyAte satyAha para:- "Ahena u nijattiM vucchaM caraNakaraNAnuogassa" ityevaM vaktavyaM. tatkimarthaM SaSThayullaGghanaM kRtvA paJcamyabhidhIyate. ityasyArthasya pratipAdanArthamidaM gAthAsUtramAhamU. (9) codagavayaNaM chaTThI saMbaMdhe kIsana havai vibhttii?| to paMcamI ubhaNiyA, kimatthi anne'vi anuogaa|| [bhA. 4] vR..vyAkhyA-'codaga'tticodakavacanaM, kiMbhUtam?,tadAha-SaSThIsaMbandhe kimitinabhavati vibhaktiH?, saMbandhanaMsaMbandhastasminsaMbandheSaSThIkimitinabhavati?. etaduktaMbhavati-caraNakaraNA-nuyogasaMbandhinImoghaniyuktiM vakSya iti vAcyaM tadallaGghanaM kRtvA paJcamyucyate tatraprayojanaM vAcyaM athana kizcitprayojanaM tataH paJcA bhaNitA ki kena kAraNena?. niSprayojanaivetyarthaH, evAM codita satyAhAcAryaH astyatra prayojana SaSThyullaGghanaM kRtvA yat paJcamyupanyastA, kim ? ityata Aha-'atthi anne'vi anaogA'santi-vidyante anye'pyanuyogAH, asyArthasya pratipAdanArthamevamupanyAsaH kRta iti| punarapyAha-yadyanye'pyanuyogAH santi paJcamyAHkimAyAtam? iti.atrocyate,asyAcAryasyeyazailI-yadubhayatrakvacittatraSaSThyAHsaptamyAvAnirdeza karoti, tathA ca "Avassagassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre ityevamAdi ____ atra tu zailI tyaktvA paJcamyA nirdezaM kurvannAcArya etat jJApayati-santyanye'pyanuyogA iti, tadatrAhaM caraNakaraNAnuyogAdvakSye nAnyAnuyogebhya iti| tathA SaSThI dvividhA dRSTA-bhedaSaSThI abhedaSaSThI ca, tatrabhedaSaSThI yathA-devadattasyagRhama abhedaSaSThIyathA-tailasyadhArAzilAputrakasyazarIrakamiti.tadyadiSaSThayAupanyAsaH kriyate tato na jJAyate kiM caraNakaraNAnuyogasya bhinnAmoniyuktiM vakSye yathA devadattasya gRhamiti, athAhozvidabhinnAM vakSye yathA tailasya dhArati, tasya sammohasya nivRttyarthaM paJcamyA upanyAsaH kRta iti| evaM vyAkhyAtesatyaparastvAha-astItyekavacanamanuyogAbahavazcatatkathaMbahutvaMpratipAdayati?,ucyate,astIti tiGantapratirUpakamavyayam, avyayaMca. sadRzaMtriSu linggessu,srvaasucvibhktissu| vacaneSu ca sarveSa, yannavyeti tdvyym|| ttaabhtvprtipaadytyevetydossH| athavAvyavahitaHsaMbandho'stizabdasya,kathama?,iTaMcAda-kavacanamaSaSThI saMbandhe kimiti na bhavati vibhaktiH?, AcArya Aha-astiSaSThI vibhaktiH punarapyAha-yadyasti tataH paJcamIbhaNitA kima ?.AcArya AhaHanye'pyanuyogAzcatvAraH, ataH SaSThI vidyamAnA'pi noktati. bhAvanA pUrvavata / anye'pyanuyogAH santItyuktaM. na ca jJAyante kiyanto'pi te? ityataH pratipAdayannAhamU. (10) cattAri u anuogA caraNe dhmmgnniyaanuogey| daviyanujoge ya tahA ahakkamaMte mhiddddiiyaa|| [bhA. 5) vR. catvAra iti saMkhyavacanaHzabda: anukUlA anurUpA vAyogAanuyogAH.tuzabdaevakArArthaH, catvAra eva, anye tu tuzabda vizeSaNArthaM vyAkhyAnayanti. kiM vizeSayantIti-catvAro'-nuyogAH, tuzabdAdrau caprathaktvApRthaktvabhedAta,kathaMcatvAro'nuyogAH? ityAha-'caraNedhamma-gaNiyAnaoigeya' caryata iticaraNaM. tadviSayo'nuyogatharaNAnuyogastasmina caraNAnuyoge, atra cottara-padalopAditthamupanyAsaH, anyathA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtraM caraNakaraNAnuyogeityevaMvaktavyaM, sacakAdazAGgarUpaH, 'dhamme' itidhArayatAtidharmaH, durgatApatantaMsattvamiti. tasminadharma-dharmaviSayedvitIyo'nuyogobhavati,sacottarAdhyayanaprakIrNakarUpaH, 'gaNiyAnuogeya'itigaNitaM tasyAnuyogogaNitAnuyogaHtasminagaNitAnuyoge-gaNitAnuyogaviSayetRtIyobhavati,sacasUrya-prajJaptyAdirUpaH, cazabda:pratyeka manuyogapadasamuccAyakaH 'daviyanuoge'ttidravatItidravyaMtasyAnuyogodravyAnuyoga:sadasatpa-yAlocanArUpaH, sa ca dRSTivAdaH. cazabdADhanArSaH sammatyAdirUpazca. tatheti kramapratipAdakaH. AgamoktenaprakAreNa yathAkrama' yathAparipATyeti. caraNakaraNAnuyogAMdyA maharcAikAH pradhAnA iti yaduktaM bhvti| evaM vyAkhyAte satyAha para:- 'caraNedhammagaNiyAnuogeyadaviyanuogeya'ttiyadyeteSAM bhedenopanyAsaH kriyatetatkimarthaMcatvAraH? ityucyate. viziSTapadopanyAsAdevAyamartho'vagamyata iti, tathAcaraNapadaM bhinnayA vibhaktyAkimarthamupanyAstaM?.dharmagaNitAnuyogautuekayaivavibhaktyA.punacardravyAnuyogobhinnayAvibhaktyeti. tathA'nuyogazabdacakaevopanyasanIyaH,kimarthaMdravyAnuyogaitibhedenopanyastaiti?.atrocyate.yattAvadaktacaturgrahaNaMnakartavyaM viziSTapadopanyAsAta.tadasata.yatonaviziSTa- saGkhyAvagamobhavativiziSTapadopanyAsa'pi,kutaH?, caraNadharmagaNitadravyapadAnisanti.anyAnyapisantItisaMzayomAbhUtkasyacidityatazcaturgrahaNaM kriyata iti. tathA yaccoktaM-bhinnayA vibhaktyA caraNapadaM kena kAraNenopanyastama?.tatraitatprayojanaM, caraNakaraNAnuyogaevAtrAdhikRtaH, prAdhAnyakhyApanArtha bhinnayA vibhaktyA upanyAsa iti. tathA dharmagaNitAnuyogoM ekavibhaktyApanyastau, ana tu krame'pradhAnAvetAviti, tathA dravyAnuyoge bhinna-vibhaktyupanyAse prayojanaM. ayaMhiekaikAnuyogemIlanIyaH, napunalaukikazAstravadhuktibhirna vicAraNIyaiti, tathA'nuyogazabdadvayopanyAse prayojanamucyate-yattrayANAM padAnAmante'nuyogapadamupanyasta tadapRthaktvAnuyogapratipAdanArthaM, yacca dravyAnuyoga iti tatpathaktvAnuyogapratipAdanArthamiti / evaM vyAkhyAte satyAha paraH-iha gAthAsUtraparyanta idamuktaH- 'yathAkramaM te maharddhikA' iti, evaM tarhi caraNakaraNAnuyogasya laghutvaM, tatkimarthaM tasya niyuktiH kriyate?, api tu dravyAnuyogasya yujyate kartuM, sarveSAmeva pradhAnatvAta, evaM codakanAkSepe kRte satyucyate - mU. (11) saMvisayabalavattaM puna jujjai tahaviamahiDDiaMcaraNaM / cArittarakakhaNaTTA jeNiare tinni annuogaa| bhA.6] vR. svazcAsau viSayazca svaviSayastasmina svaviSaye balavattvaM punaryujyate-ghaTate, etadaktaM bhavatiAtmIyAtmIyaviSayesarvaevabalavantovartantaiti.evaM vyAkhyAtesatyaparastvAha-yadyevaMsarveSAmevaniryaktikaraNaM prApta, AtmIyAtmIyaviSaye sarveSAmeva balavattvAt, tathA'pi caraNakaraNAnuyogadasyanakartavyeti.evaM codakenAzaGkite satyAha guruH- 'tahavi a mahiDDiaM caraNaM' 'tathApi'evamapi svaviSaya-balavattve'pi sati maharddhikaMcaraNameva,zeSAnuyogAnAMcaraNakaraNAnuyogArthamevApAdAnAta. pUrvotpanna-saMrakSaNArthamapUrvapratipattyarthaM cazeSAnuyogAasyaivavRttibhUtAH, yathA hi karpUravanakhaNDarakSArthaM vRttirupAdIyate,tatrahi karpUranavakhaNDaMpradhAnaM napunarvRttiH, evamatrApicAritrarakSaNArthazeSAnuyogA-mupanyAsAta,tathAcAha-'cArittarakkhaNaTThAjeniyaretinni anuAgA' cayariktIkaraNAccAritraM tasya rakSaNaM tadarthaM cAritrarakSaNArthaM yena kAraNena 'itare' iti dharmAnuyAgAdayastrayA'nuyogA iti / evaM vyAkhyAte satyAha-kathaM cAritrarakSaNamiti cettadAhamU. (12) caraNapaDivattihauM dhammakahA kaaldikkhmaaiiaa| davie daMsaNasuddhI daMsaNasuddhassa caraNaM tu|| [bhA.7] vR.caryataiticaraNaM-vratAditasyapratipattizcaraNapratipattiHcaraNapratipatteHhetuHkAraNaMnimittamitiparyAyAH, Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM-12 kim ? tadAha- 'dharmakathA' durgatI prapatantaM sattvasaGghAtaM dhArayatIti dharmastasya kathA-kathanaM dharmakathA caraNapratipatterheturdharmakathA, tathAhi-AkSepaNyAdidharmakathA''kSiptAH santobhavyaprANinacAritramavApnuvanti. 'kAladikkhamAIya'ttikalanaMkAlaHkalAsamUhovAkAlastasminakAledIkSA-dayaH-dIkSaNaMdIkSA-pravrajyApradAnamaAdizabdAdupasthApanAdiparigrahaH, tathAcazobhanatithi-nakSatramuhUrttayogAdau pravrajyApradAnakarttavyama, ataHkAlAnuyogo'pyasyavaparikarabhUtaiti, davie'ttidravyadravyAnuyokiMbhavati? ityataAha-darzanazuddhiH' darzanaM samyagdarzanamabhidhIyatetasyazuddhiH nirmalatAdarzanazuddhiH, etadaktaMbhavatidravyAnuyogesatidarzanazuddhibhavati, yuktibhiryathA'vasthitArtha-paricchedAta. tadatra caraNamapiyuktyanugatameva grahItavyaM, napunarAgamAdeva kevlaaditi|aah-drshnshuddhyaivkim?,tdaah-drshnshuddhsy darzanaMzuddhaMyasyAsaudarzanazuddhastasya caraNaM' cAritrabhavatItyarthaH.tuzabdo vizeSaNe, caaritrshuddhsydrshnmiti||athvaaprkaaraantrenncrnnkrnnaanuyogsyaiv prAdhAnyaMpratipAdyateAdibhRtasyApIti.tacca dRSTAntabalenAcalaMbhavatinAnyathetyatodRSTAntadvAreNAhamU. (13) jaha ranno visaesuM vayara kaNage a rayaya lohe / cattAri AgarA khalu cauNha puttANa te dinaa|| bhA.8] vR yetha'tyudAhAraNopanyAse rAjJo 'viSayeSu' janapadeSu 'vajra' iti vajrAkaro bhavati, vajrANi-ratnAni tessaamaakrH-khaanirvjraakrH| cintAlohAgarie'ttiityataHsiMhAvalokitanyAyenAkaragrahaNaMsaMbadhyate.etena kAraNena 'hoti uttiityasmAdbhavati kriyA sarvatra miilniiyeti| 'kanakaM' suvarNa tasyAkaro bhavati dvitIyaH, 'rajataM' rUpyaMtadviSayastRtIyaAkarobhavati,cazabda:samuccaye,anekabhedabhinnarUpyAkaraMsamuccinoti, lohe yattilohamajastasminlohe-lohAviSayazcaturthaAkarobhavati, cazabdomRdukaThinamadhyalohabhedasamuccAyakaH, 'catvAraH' iti saGkhyAH, Akriyanta eteSvityAkarAH, tathA ca maryAdayA'bhividhinA vA kiyante vajrAdIni teSviti, khaluzabdo vizeSaNe, kiM vizinaSTi?-saviSayAH sahastyAdayazcate putrebhyo dattAH, caturNA putrANAM' sutAnAM 'te' ityAkarA dattAH' vibhaktA ityrthH|| adhunA pradAnottarakAlaM yatteSAM saMjAtaM taducyatemU. (14) ciMtA lohAgarie paDisehaM so ukuNai lohss| . vayarAIhi agahaNaM kariti lohassa tinniyre|| . bhA.9] da.lohAkaro'syAstIti lohAkarikastasmina lohAkarike cintA bhavati, rAjJA paribhUto'haM yena mamApradhAnaAkarodattaH.evaMcintAyAMsatyAMsubaLyabhidhAnenamantriNA'bhihitaH-deva!mAcintAMkuru.bhavadIya, eva pradhAna Akaro, na zeSA AkarA iti, kuta etadavasIyate?, yadi bhavatsaMbandhI lohAkaro bhavati tadAnIM zeSAkarapravRttiH, itarathAlohopakaraNAbhAvAnnapravRttiriti,tato'nivahiMkArayatukaticidinAniyAvadapakSayaM pratipadyate teSUpakaraNajAtaM, tataH sumahArdhamapi te lohaM grahISyantItyata Aha-paDiseha' ityAdi, pratiSedhovAraNA taM pratiSedhaM karotyasau lAhaM pratItameva tasya lohasya, tuzabdo vizeSaNa, na kevalamanirvAha karotyapUrvotpAdanirodhaM ca, tatazcaivaM kRte zeSAkareSuSaskarAH kSayaM pratipannAH, tataste vajrAdibhirgrahaNaM kurvanti itare vajrAkarikAdayaH, cazabdAnna kevalaM vajrAdibhirhastyAdibhizca, atra kathAnakaM spaSTatvAnna likhitam, ayaM dRSTAntaH sAmprataMdASTAntikayojanAkriyate-yathA'saulAhAkAraAdhArabhRtaHzeSAkarANAM,tatpravRttauzeSANAmapi pravRtteH. evamatrApicaraNakaraNAnuyogesatizeSAnuyogasadbhAvaH. tathAhi-caraNevyavasthitaHzeSAnuyogagrahaNe samartho bhavati, nAnyatheti // asyArthasya pratipAdanArtha gAthAsUtramAha mU. (15) evaM caraNaMmi Thio karei gahaNaM vihIDa iyresiN| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtraM eeNa kAraNeNaM havai ucaraNaM mhddddiiaN|| . [bhA.10] vR. 'eva'mityupanayagranthaH 'caraNaMmi'tti caryata iti caraNaM tasmina vyavasthitaH karoti vidhinA grahaNamitareSAma. itareSAmiti dravyAnuyogAdInAM, tadanena kAraNena bhavati caraNaM maharddhikam tuzabdAdanyeSAMcaguNAnAM samartho bhvtiiti| adhunA alpAkSarAMmahArthA'miti yaduktaM tadvyAkhyAnAyAhamU. (16) appakkharaM mahatthaM 1 mahakkhara'ppattha 2 dosu'vi mahatthaM 3 / dosu'vi appaM ca 4 tahAbhaNiaMsatthaM cuvigppN|| [bhA.11] vR. atra caturbhaGgikA-alpAnyakSarANi yasmin tadalpAkSaraM, stokAkSaramityarthaH, 'mahatthaM' iti mahAnoM yasminamahArthaMprabhUtArthamityarthaH tatraikaMzAstramalpAkSaraMbhavatimahArthaMcaprathamobhaGgaH1,athAnyatakiMbhUtaMbhavati?. 'mahakkharamappatthaM. mahAkSaraM. prabhRtAkSaramiti hRdayaM, alpArthaM svalpArthamitihRdayaM, dvitIyobhaGgaH2. tathA'nyata kiMbhUtaM bhavati? - 'dosu'vi mahatthaM dvayorapIti akSarArthayoH zrutatvA-dakSarArthobhayaMparigRhyate. etadaktaMbhavatiprabhUtAkSaraM prabhUtArthaM ca tRtIyA bhaGgaH 3. tathA'nyat kiMbhUtaM bhavati ? ityAha-dosuvi appaM ca tahA' dvayorapyalpamakSarArthayoH, etaduktaM bhavati-alpAkSaraM alpArthaM ceti 4 / 'tathe titenAgamoktaprakAreNa bhaNitaM' uktaM zAstraM caturvikalpa' cturvidhmityrthH| adhunA caturNAmapi bhaGgakAnAmudAharaNadarzanArthamidaMgAthAsUtramAha ___ mU. (17) sAmAyArI ohe nAyajjhayaNA ya diTThivAo y| loiakappAsAI aNukkamA kAragA curo|| [bhA. 12] vR.oghasAmAcArIprathamabhaGgakeudAharaNaMbhavati, pUrvAparanipAtAdevamupanyAsaHkRtaH 1,jJAtA-dhyayanAni SaSThAGge prathamazrutaskandhe teSukathAnakAnyucyante tataH prabhUtAkSaratvamalpArthatvaM ceti dvitIyabhaGgake jJAtAdhyayanAnyudAharaNaM, cazabdAdanyacca yadasyAM koTau vyavasthitaM 2, dRSTivAdazca tRtIyabhaGgaka udAharaNaM, yato'sau prabhUtAkSaraHprabhUtArthaca, cazabdAttadekadezo'pi3.caturthabhaGgodAharaNapratipAdanArthamAha- 'loiyakappAsAdI' iti laukikaMcaturthabhaGge udAharaNaM, kiMbhUtama?-kArpAsAdi,Adi-zabdAcchivacandrAdigrahaH, anukkama'ttianukramAditi anukrameNaiva-paripAdayA, tRtIyArthe paJcamI, 'kArakANi' kurvantItikArakANi-udAharaNAnyucyante, catvArIti ythaasNkhyenaiveti| anugrahArthaM suvihitAnAm' iti yaduktaM tadvyAkhyAnAyo-dAharaNagAthAmU. (18) bAlAINanukaMpA saMkhaDikaraNaMmi hoagaariinnN| ome ya bIyabhattaM rannA dinnaM jnvyss|| bhA. 13] vR. eva'mityupanyAsAdyathetigamyate.tato'yamobhavati-yathAhyagAriNAmanukampAbhavatibAlAdInAmuparisaMkhaDikaraNe, evNsthvir:saadhuunaamnukmpaarthmupdissttaughniyuktiritisNbndhH|adhunaa'kssrgmnikaabaalaaH zizavo'bhidhIyante, te AdiryeSAma, AdizabdAtkarmakarAdiparigrahaH teSAM bAlAdInAmuparyanukampA dayetyarthaH, saMkhaDikaraNe' saMkhaDyanteprANinAyasyAMsAsaMkhaDiH,anekasattvavyApattiheturityarthaH kRtiHkaraNaM saMkhaDyAHkaraNaMsaMkhaDikaraNaMtasminasaMkhaDikaraNeyathA'nukampAbhavati, keSAma? ityAha-'agAriNAM'agAraM vidyate yeSAM te'gAriNasteSAmagAriNA. tathAhi-yabhojanaM praharatrayoddeze bhavati tasmin yadi bAlAdInAM prathamAlikAnadIyatetato'-tibabhukSAkrAntAnAMkeSAzcinmUrchAgamanaMbhavatikecitpunaHkarmAdikatunazaknavantitato'nukampArthaprathamAlikAdyasaugRhapatiHprayacchati.asyaivadarzanArthadRSTAntAntaramAha-'oma' ityAdi. avamaM-durbhikSaM tasminnavame bIjAni-zAlyAdIni bhaktam-annaM bIjAni ca bhaktaM ca bIjabhaktamekavadbhAvaH 'rAjA' narapatinA dattaM, kasya? tdaah-jnpdsy|| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-18 kasyacidrAjJo viSaye durbhikSaM prabhUtavArSikaM saMjAtaM, tatastena durbhikSaNa sarvameva dhAnyaM kSayaM nItaM, lokazca viSannaH,tasminnavasarerAjJAcintitamsarvamevarAjyamamajanapadAyattaM,yadijanapadobhavatitataHkoSThAgArAdInAM prabhavaH,janapadAbhAvetusarvAbhAvaH, tatastatsaMrakSaNArthabIjanimittaMbhaktanimittaMcakoSThAgArAdidhAnyaMdadAmIti, evamanucintyadApitaM tasyajanapadasya, lokazcasvasthaH saMjAtaH, punardviguNaM triguNaMcapreSitaM raajnyiti||ayN dRSTAntaH, adhunA dASTAntikapratipAdanArthamAhamU. (19) evaM therehiM imA apAvamANANa pyvibhaagNtu| sAhUNanukaMpaTThA uvaiTTA ohnijuttii|| [bhA.14] vR. 'eva'mityupanayagranthaH, yathA gRhapatinA bAlAdInAmanukampArthaM bhaktaM dattaM, rAjJA ca bIjabhaktamanugrahArthameva dattaM, evaM sthavirairoghaniyuktiH sAdhUnAmanugrahArthaM niyUMDheti. sthavirAHbhadrabAhusvAminastaiH. 'Atmani guruSu ca bahuvacana miti bahuvacanena nirdezaH kRtaH, 'imA' iti iyaM vakSyamANalakSaNA prtilekhnaadiruupaa| kimarthaM nirmUDhA ?. tadAha- 'apAvamANANaM' ityAdi. 'aprApnuvatAM' anAsAdayatAM, kimaprApnavatAmityAha 'padavibhAga' vartamAnakAlApekSayA kalparUpaM, cirantanakAlApekSayA tudRssttivaadvyvsthitpdvibhaagsaamaacaariimityrthH|tushbdaaddshdhaasaamaacaariiNcaapraapnuvtaaN, keSAmanukampArthaM niyUMDhA?, tadAha-'sAdhUnAM' jJAnAdirUpAbhiH pauruSeyIbhirmokSaM sAdhayantIti sAdhavasteSAMsAdhUnAM, kim ?. 'anukampArthaM' anukampA kRpA dayA ityeko'rthaH tayA arthaH-prayojanaM, 'upadiSTA' kathitA 'oghaniyuktiH' saamaanyaarthprtipaadiketyrthH||aah-athkeymoghniyuktiHyaasthviraiH pratipAditA?,tatpratipAdanAyAhamU. (20) paDilehaNaM1ca piMDaMra uvhipmaannN3anaayynvjj| paDisevaNa5mAloa6jaha ya visohii7suvihiyaannN|| vR. evaM saMbandhe kRte satyAha paraH nanu pUrvamabhihitam, arhato vanditvaughaniyuktiM vakSye, tatkimarthaM vandanAdikriyAmakRtvaivaughaniyuktiM pratipAdayati iti, atrocyate, avijJAyaiva paramArtha bhavataitaccodyate, iha hi vandanAdikriyA pratipAditaivAsAdhAraNanAmodghaTTanAdeva, tathAhi-azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pajAmarhantItyarhantaH, tadanenaiva stavo'bhihitaH, evaM caturdazapUrvadharAdiSvapi yojanIyaM, alaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH- paDilehaNaM' iti, likhaakSaravinyAse' pratilekhanapratilekhanAtAMvakSyAmaiti,eta-duktaMbhavatiAgamAnusAreNa yA nirUpaNA kSetrAdeH sA pratilekhaneti / cazabdAtpratilekhaka pratilekhanIyaM ca vkssye| athavA'nekAkArAMpratilekhanAMcavakSye, upaadhibhedaat| piMDaM tipiNDanaM piNDaH saGghAta-rUpastaMpiNDaM, vakSya itipratyekaMmIlanIyaM, bhikssaashodhimityrthH| upadhipramANaM' iti upadadhAtI-tyupadhiH, upa-sAmIpyena saMyama dhArayati poSayati cetyarthaH, sa ca pAtrAdirUpastasya pramANaM, tacca gaNanApramANaM pramANapramANa ca / 'anAyayanavaja' iti nAyatanamanAyatanaM tadvayaM-tyAjyamityetacca vakSye, athavA'nAyatanavajya'mAyatanaM, tadAyatanaM vakSye, taccAnAyatanaM strIpazupaNDakasaMsaktaM yadvartate, tadviparItamAyatanaM - 'paDisevaNaM' itipratIpA sevanApratisevanA, etaduktaMbhavati-saMyamAnuSThA-nAtpratIpamasaMyamAnuSThAnaMtadAsevanA taam| 'AloyaNa' iti AlocanamAlocanA aparAdhamaryAdayA locanaM-darzanamAcAryAdarAlocanetyabhidhIyate. kimAlocanAmeva ?, netyAha-'jaha ya' ityAdi, 'yathA' yena prakAreNa 'vizodhiH vizeSeNa zodhirvizodhiH etadaktaM bhvtishissyennaalocite'praadhestitdyogyNytpraayshcittprdaanNsaavishodhirbhidhiiyte,taaNvishodhi| keSAMsaMbandhinI vizodhiM ?, tadAha- 'suvihitAnAM' zobhanaM vihitama-anuSThAnaM yeSAM te suvihitAsteSAM saMbandhinI yathA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 oghaniyuktiH mUlasUtraM vizodhistathA vakSye, cazabdaH samuccaye, kiM samuccinoti ?-kAraNapratisevane akAraNapratisevane ca yathA zodhistathA vakSya iti / atrAha-athaiSAM dvArANAmitthaM kramopanyAse kiM prayojanamiti, atrocyate, yatpratilekhanAdvArasyapUrvamupanyAsaHkRtastatratatprayojanaM-sarvaivakriyApratilakhanApUrvikAkartavyetyasyArthasya pratipAdanArthaM pUrva pratilekhanAdvAramupanyastaM. pratilekhanottarakAlaM grahaNaM bhavati ataH piNDasyopanyAsaH, azeSadoSavizuddhaH piNDogrAhya iti, tadanantaramupadhidvArasyopanyAsaH kriyate, kimarthamiticeta.sahi piNDo napAtravandhAdikamantareNagrahItuMzakyateata upadhipramANaMtadanantaramabhidhIyate. sacagRhItaH piNDaupadhizva navasatimantareNopabhoktuMzakyate,ataH anAyatanavayaM ityasyadvArasyopanyAsaHkriyate,pratilekhanAMkurvataH piNDagrahaNamupadhipramANaM anAyatanavarjanaM cecchataH kadAcitkvaMcitkazcidaticAro bhavatItyato'ticAradvAra kriyate. sa cAticAro'vazyamAlocanIyo bhAvazuddhyarthamata AlocanAdvAramabhidhIyate, AlocanottarakAlaM prAyazcittaM tadyogyaM yato dIyate'to vizuddhidvArasyopanyAsaH kriyata itylmtivistrenn|| adhunakaikaM dvAraM vyAcaSTe, tatra paryAyataH pratilekhanAdvArakhyAkhyAnAyAhamU. (21) AbhogamaggaNa gavesaNA ya IhA apoha pddilehaa| pekkhaNanirikkhaNAvi aaaloyploynegtttthaa|| vR. AbhoganamAbhogaH, 'bhuja pAlanAbhyavahArayoH' maryAdayA'bhividhinA vA bhoganaM-pAlanamAbhogaH pratilekhanAbhavati,mArgaNaMmArgaNA 'magaanveSaNe' azeSasattvApIDayAyadanveSaNaMsAmArgaNetyucyate,gaveSaNaM gaveSaNA gaveSamArgaNe' azeSadoSarahitavastumArgaNaMgaveSaNetyucyate,IhanamIhAIhaceSTAyAM'zuddhavastvanveSaNarUpAceSTehetyucyate, sAcapratilekhanAbhavati, apohanamapohaHapohaH pRthagbhAva ucyate, tathA cakSuSA nirUpya yadi tatra sattvasambhavo bhavati tata uddhAraM karoti sattvAnAM anyAlAbhe sati, sa cApohaH pratilekhanAbhavati, pratilekhanapratilekhanA,pratipratyAgamAnusAreNanirUpaNamityarthaH, saacprtilekhnaa|prekssnnNprekssnnaa,prkrssnnekssnnN darzanaM prekSaNetyucyate, sA ca prtilekhnaa| nirIkSaNaM nirIkSaNA, niH-Adhikye 'IkSa darzana' adhikaM darzanaM nirIkSaNetyucyate, apizabdAdanyopasargayoge caikArthikasaMbhavo yathA-upekSaNeti, cazabdAdAbhogAdInAM ca shbdaanaaNyepryaayshbdaaste'piprtilekh-naadvaarsypryaayshbdaaH|aaloknmaalokH,mryaadyaa'bhividhinaa vA loknmityrthH| pralokanaM pralokanA, prakarSaNAlokanamityarthaH / 'egaTThA' iti ekAthikAnyamUni anntrohissttaanibhvnti| puMlliGgatAcaprAkRtalakSaNavazAbhavatyeva.yathA-jasotavosallo.napuMsakaliGgA api zabdAH puMlliGgAH prayujyante evamatrApIti vyAkhyAte satyAha paraHpratilekhanaM napuMsakaM, atra tu kAnicinnapuMsakAni kAnicitstrIliGgAni kAnicitpuMlliGkAni, tatra napuMsakasya napuMsakAnyeva vAcyAni tatkathamiti,atrocyate, ekaMtAvatprAkRtazailImaGgIkRtyanapuMsakasyApistrIliGgapuMlliGgaHparyAyAbhidhAnamaduSTaM tathA'nyatprayojanaM, saMskRte'pyekasyaiva zabdasya trayamapi bhavati, yathA taTastaTI taTamiti, tadatra bhinnaliGgAH zabdAHkenakAraNenaparyAyazabdAnabhavantIti|Aha-pratilekhanAgrahaNenakiMsaivakevalAgRhyate? kimanyadapi?. anyadapi kiM tat ?, 'paDilehaoya' ityAdi, athavA kA punaratra prarUpaNA? iti tadarthaM bravItimU. (22) paDilehao yapaDilehaNA ca paDilehiyavvayaM cev| kuMbhAisujaha tiyaM parUvaNA. evmihyNpi|| vR.pratilikhatItipratilekhakaH-pravacanAnusAreNasthAnAdinirIkSakaHsAdhurityarthaH cazabdaHsakAraNAdisvagatabhedAnAM samuccAyakaH, pratilekhanapratilekhanA "duvihA khanu paDilehA' ityAdinA granthena vakSyamANa Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-22 15 lakSaNA, cazabdobhedasUcakaH,pratilekhyataitipratilakhitavyaM ThANeupakaraNe" ityAdinAvakSmamANaM, cazabda: pUrvavata. evakAro'vadhAraNe, nAtastrikAdatirikta masti / Aha-kathaM punaH pratilekhakapratilekhitavyayoranukta yorgrahaNamiti ?, daNDamadhyagrahaNanyAyAta, athavA granthenaivocyate- 'kuMbhAdIsu' kumbho-ghaTaH, AdizabdAtkuTapaTazakaTagrahaH yathA' yenaprakAreNa trikaM tritayaM,trINItyarthaH, prarUpaNAniprarUpaNAH 'evaM'ti tathAtenaprakAreNa, ihe tipratilakhanAyAM, apizabdaHsAdharmyadRSTAntapratipAdanArthaH, yathAkartAkulAlaHkaraNaM mRtpiNDadaNDAdi kArya kuTaH, parasparApekSatayA naikamekanApi vineti, tathA pratilekhanA kriyA. sA ca kartAra pratilekhakamapekSata, pratilakhitavyAbhAve cobhayorabhAvastasmAtrINyetAni-pratilekhakaH pratilekhanA prtilekhitvyNceti||ihc yathoddezaMnirdeza'itinyAyamaGgIkRtyapratilekhakaAdyaHkartRtvAtpradhAnazcetyatastavyAkhyAnArthamAha-paDidAragAhA mU. (23) egA va anagA vA. duvihA paDilehagA smaasnnN| te vihA nAyavvA nikkAraNiA ya kaarnniaa|| vR.sugamA, navaraM nikkAraNiAya' iticazabdAdgacchaMstiSThanavizeSaNe caatrdrssttvye||skaarnnaakaarnnnirnnyaarthmaahmuu. (24) asivAI kAraNiA nikkAraNiAya ckkthuubhaaii| tatthegaMkAraNiaMvocchaM ThappA utinniyre|| vR.sugamA, navaraM- 'tatthegaM' iti tatra' teSvekAnekasakAraNagacchantiSThanpratilekhakeSuyaekaHsakAraNo gacchantaM vkssye| tAvattiSThantu trayaH-sakAraNAnekaniSkAraNaikAnekabhedAH, tuzabdAtsthAna-sthitazca, 'itare' anya ityrthH|| kiyanti punastAnyazivAdIni? yeSvasAvekAkI bhavatItyAhamU. (25) asive Amoyarie rAyabhae khuhia uttamaTTe a| phiDiagilANAisae devayA ceva aayrie|| vR.nazivamazivaM-devatAdijanitojvarAdyupadravaH, avamAdarikaM-durbhikSaM, rAjJobhayaMrAjabhayaM,kSubhitaMkSobhaH, saMtrAsa ityarthaH, uttamArthaH-anazanaM 'phiDita' iti bhraSTo mArgAt 'glAno' mandaH, atizayaH-atizayayuktaH, devatAcAryo pratItI, ayaM taavdkssraarthH| bhAvArthasya bhASyakAra ekaikaM dvAramaGgIkRtya prtipaadkH| yathoddezaM nirdeza' itinyAyAdatrAdyadvAramAzrityayovidhirasAvabhidhIyate-ihAzivamekA-kitvasyahetutvevartate.tasmAttathA kartavyaM yathA tanna bhvtyev||ken punaHprakAreNa tanna bhavatIti cetsa ucyate - .mU. (26) saMvaccharabArasaeNa hohI asivaMti te (tai) tao niti| .. suttatthaM kuvvaMtA aisayamAiMhiM naauunnN|| [bhA.15] vR. sa~ghatsarANAM dvAdazakaM. daza ca dvau ca dvAdaza, tena bhaviSyatyazivamiti jJAtvA 'ta' iti| (taitti) tadeva tata' ititasmAtkSetrAt niti nirgacchanti,sUtrapauruSImarthapauruSIMca kurvantaH'niSpAdayanto'nyadezamabhaviSyadazivaM vizvastAH sNkrmnti| kathaM punarjAyate? - atizaya AdiryeSAM te'tizayAdayo jnyaanhetvstaiH|| atizayAdi pratipAdayannAha . ___mU. (27) aisesa devayA vA nimittagahaNaM sayaM va sIso vaa| parihANi jAva pattaM niggamaNi gilaannpddibNdho|| [bhA. 16] vR. atizayaH-avadhyAdistadabhAva kSapakAdiguNAkRSTA devatA kathayati, ahavA AyariNyaM suttatthesu Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 oghaniyuktiH mUlasUtraM NimmAeNasayameva nimittaM dhettaghaM, ahavAsIso gahaNadhAraNAsaMpanno nidhikArIjo so gehAvijjai,jayA jAyario vuDDo bhavai tayA avigArissasIsassa dei, jAhe so na hojjA tAhe anno koi pucchijjai, tAhe bArasahiM niggaMtaghaM, aha bArasaehiM na nAyaM tAhe ekkArasahiM jAva jAhe ekkeNaviNa nAyaM hojjA tAhiM chahiM mAsehiMsuyaMtAhe niggacchantu.ahavAnacevanAyaMasivaMjAyaMtAhe niggcchNtu|akssrvyaakhyaa-atishynmtishyH-prtykssN jJAnamavadhimanaH paryAyakevalAkhyaM, tena jJAtvA, devatA vA kathayati, bhaviSyatyazivamiti, nimittam-anAgatArthaparijJAnaheturgranthastasyagrahaNaMsvayamevakarotyAcAryaHziSyoMvAyogyogrAhyatenimittaM. 'parihANijAvapattaM tidvAdazakenayadAnajJAtaMtadAekAMdazakenetyekakahAnyAparihAniriti,yAvatprAptamiti tAvasthitAHkathaJcidyAvatprAptam-AgatamazivaM,tatrakimiti?, nirgmnnirgmHkaaryHsrvairiti|kthNtii zivamAzrityaikAkitvamiti cetadAha-'gihANapaDibaMdho' glAno-mandastayaivAzivakAriNyA devatayA kRtaH pUrvabhUto vA, tena pratibandhaH-na nirgamaH sarveSAM / / tasyAvAzivakAriNyAH svarUpapratipAdanAyAhamU. (28) saMjayagihitabhaya bhaddiA ya taha tadubhayassavi apNtaa| cauvajjaNavIsu uvassae ytiprNpraabhttN|| bhA. 17) mU. (29) asive sadasaMvatthaM lohaM loNaM ca taha ya vigiio| eyAiM vajjijjA cuvjjnnyNtijNbhnniaN|| [bhA. 18 vR.saMyatAH-sAdhavasteSAMbhadrikAnagRhiNAmitiprathamobhaGgaH,gRhiNAMbhadrikAnasaMyatAnAmitidvitIyaH, tathobhayabhadriketitRtIyaH, ubhypraanteticturthH|saapuncuppyaaraasNjybhddigaagihtthpNtaa1gihtthbhddigaa saMjayapaMtAra ubhayapaMtA 3 ubhybhddiaa4|khN puNasaMjayabhaddigA hojjA?,gihatthe uddavei, saMjaebhaNatiniruvasaggAacchaha, tAhevigaMtaghaM,kohAjANatipamattApahoejjAvAgeNhejjAvA, gihibhaddigAsaMjayapaMtA saMjaecevapaDhamaMgeNhatijahAetemahAtavassIetecevapaDhamaMpelleyavva, etesunijjiesuavasesAnijjiA cevabhavaMti,etthaMjAhousAhouniggaMtavvaM,jAhenaniggayAkeNaivAghAeNa, kovAghAo?,puvvaM gilANo vAhojmA,tAevA uddAiAekoisaMjaogahitohojjA,paMthAvAnavahaMti, tAhe tattha jayaNAe acchiyavvaM, kA jayaNA?, imAni cattAri parihariavvANi-vigaI dasavihAvi loNaM lohaM ca sadasaM vatthaM ca, jANi a kulANi asiveNagahiANi tesuAhAraINinageNhaMti, jAhe sadyANivigahiyANi hojjA tAhediThaMdiTThIe na pADiti. omatthiA geNhaMti. dichIDa saMkamaDa // 'cauvajjaNaM'ti caturNA varjanA-parihArazcaturvarjanA vikRtyAdInAM, caturSa vA varjanA kSetrasya-saMyatabhadrikA gRhiprAntA ityAdiSu bhaGgakeSu, 'vIsu uvassae yatti glAnavidhiH, viSvaga-bhedenopAzrayaH-AzrayaH kartavya ityrthH| jo saMjato asiveNa gahio hojjA, tassa 'daTTiyassabhattaM tiparaMpareNa dijji| 'tiparaMparAbhattaM ti, trayANAM prmpraa| triparamparA, bhakta-AhAraH, tad eko gRhyAti dvitIyazcAnayati tRtIyo'vazayA dadAtItyarthaH / avadhUtam-avajJAtaM, jahA avadhUtA naasti|| . glAnodvartanAdividhipradarzanAyAha. mU. (30) uvvattaNanillevaNa bIhaMte anbhiog'bhiiruuy| - agahiakUlesubhattaM gahie diTTi prihrijjaa| bhA. 19] va.udvartana-UrdhvavartanaMyadasAvudvaya'ta, nirlepanaMyadasaunilepaHkriyate, upalakSaNaMcatata,tasyasakAze nasthAtavyaM divaaraatrauvaa|athkiidRshensaadhunaakrtvymityaah-biihteanbhiogtibibhytynbhiyogH, bibhyatIti bhayaM gacchati, bhIrAvityarthaH, nAbhiyogo'nabhiyogaH, yo bhIruH sa tatra na niyoktvyH| kastarhi Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.30 karoti?, Aha-'abhIrUya' abhIruzcana bhIrurabhIruH, satatra svayaM karoti niyujyate vA, cazabdo vastrAntaritAdiprayatnapradarzanArthaH, agRhIteSu kuleSuaziveneha bhaktaM grAhya, tadabhAve dRSTiM dRssttisNpaatprihaarH|aahcturvrjntyuktN tatra bhaGgakA apigRhyanta iti / jo'vitaM uvvattei vA pariyattar3a vA so hatthassa aMtare vatthaM dAUNa tAhe uvvataMti vA priytteivaa| uvvatteUNa hatthe maTTiAe dhovai.joya bIhijjA so tatthAyarieNa na bhaNiyavvo jahA ajjo tuma vasAhitti / jo dhammasaddhio sAha so appaNA ceva bhaNaDa-ahaM vsaami| pratibandhasthAne sati karttavyAntarapradarzanAyAha.. mU. (31) puvvAbhiggahavuDDI vivega saMbhoiesu nikkhivnnN| te'viapaDibaMdhaThiA iyaresu balA sgaardugN|| [bhA. 20] vR.pUrvamiti-zivakAleye'bhigrahAH-tapaHprabhRtayasteSAMvRddhi:kAryA,caturthAbhigrahaHSaSThaMkaroti.mRtetasmin ko vidhirityAha-'vivega' vivecanaM vivekaH. 'vicira pRthagbhAve' parityAga itiyAvata, kasyAsAviti. tadupakaraNasya. amRte tasmina gamanAvasare ca prApta kiM karttavyamityAha-saMbhoiesa nikkhivaNaM' azeSasamAnasAmAcArikaSa vimucya gamyate, te tatrAzive kathaM sthitA ityAha- te'vi apaDibaMdhaThiA' na teSAM gamanAvasaraH kutazcitpratibandhAt. tadabhAve kiM karttavyamityAha 'itaresutti asambhogikeSvityarthaH, tadabhAve devakulikeSu. anicchatsu balAtkAreNa, tadabhAve kuta ityAha-'sagAradaaM' saha agAreNa varttata iti sAgAro gRhastha ityarthaH, tyorddhy,taavevdvaavityrthH| kaupunastAviti?-vratyavratIvAsamyagdRSTI, tadabhAvezayyAtaraH, ythaabhdrkmithyaadRssttiH||soygilaanno yadi atthiannA vasahI tahiM Thavijjai, asaIe atAe ceva vasahIe egapAse cilimilI kijjai, bAraMduhA kijjai, jenagilANonikkhamati vA paksiti vAtenaanne sAhuNo naniggacchaMti,paDiAragavajjaM,tAvayatahiMacchaMtijAvasatthonalabbhaitAvajogabuDhikareMti,jonamokkAraM karitaA so porisiM kareti, evaM vajhaMti, jaipauNo sosAha jo gahio tAhe vaJcati. aha kAlaM karei tAhe jaM tassa uvagaraNaM taM sA chaDDijjai, te chaDDittA tAhe vanaMti, aha so na ceva mutto tAhe annesiM saMbhoiANaM sakajjapaDibaMdhaTTiANaMmUlenikkhippai,jAhesaMbhoiAnahojjAtAheannasaMbhoiyANaM,jAhete'vinahojjA tAhepAsatthosannakusIlAINaM,tesiMbalAvioveDijjar3a,tesiMdevakulANibhujjati.sArUviasiddhaputtANaM, tesiM asati sAvagANaM uvaNikkhippati, pacchA sejjAyaresuAhAbhAMgesuvA evaM Thavijjai, tAhe vnycti|| yadi punarasau mucyamAna Akrozati tataH kiM karttavyamityAha . mU. (32) kUyaMte abbhatthaNa samatthabhikkhussa niccha tddivsN| jaiviMdaghAibheo tidavego jAva laauvmaa|| . bhA. 21] vR. 'kUja avyakte zabde' kUjayati-avyaktazabdaM kurvANe kiM kAryamityAha-'abbhatthaNa samatthabhikkhussa' samarthaH-zakto'bhyarthyata,tvaMtiSThayAvadvayaMnirgacchAmaiti, nirgataSuvaktavyama-icchatubhavAna ahamapi gacchAmi, yadIcchati kSipraM nirgmH| athAsau dharmanirapekSatayA necchati tataH kimityAha-'aniccha tadivasaM' anicchati tasmiMstasya sAdhorgamanaM taddivasaM sthitvA chidraM labdhvA naMSTavyaM, taizca kiM saMhatairgantavya. mAhozcidanyathatyAha- jai viMdaghAibheo tidaego jAva' yadyasau vRnda-ghAtinI tato dvidhA bhedaH, tathA'pina tiSThati tridhA, trayastrayo dvau dvau ekaiko yAvattathA na ghAtayati / kaH punaratra dRSTAnta ityAha-'jahA alAuvamA' alAtama-ulmukamupamAnaM-dRSTAntastenopamA, yathA hi tAni saMhatAni jvalanti nAnyathA, evaM te'pi saMhatA hanyantenAnyathati,tadarthaMbhedaH, evmshivaadkaakiibhvti| yadiso kUvatitAheekobhannati-jo (jai) samattho 126121 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 AghaniyuktiH mUlasUtra tumaM vAhe chidaM nAUNa bitiadivase ejjAsi, tassa puna majjAyA- te visajjeyavvA, mAmamakajje maraMtu, jAhe so'vi milio tAhe sadye egato vaJcati, jAhe tesiM egato vazcaMtANaM koI vighAoM hujjA. esa viMdaghAI, jattha bahugA tattha paDati, diTTaMto kaTTasaMghAo palitto, so duhA kao pacchA ekkakkaM dArugaM na jalati, evaM te'vi jaha hitA hA kajjati evaM tihA, jAva tinni tinnijanA, ego paDissayavAlo saMghADao hiMDaDa, aha yati tAhe do do hota. aha dovi jaNA na muyai tAhe egAgI bhavaMti tesiM uvagaraNa na uvahammati, evaM tA ekallao dilo asiveNa / / kena punarupAyenaikatvavizeSaNajuSTA naSTAH santa ekatra pradeze saMhiyante ? ityAhamU. (33) saMgAro rAyanie AloyaNapuvvapattapacchA vA / somamuhikAlarattaccha'Natare ekka do visae // [bhA. 22] vR. saMgAra:- saMketa pRthagbhAvakAlaM karttavyaH yathA'mukapradeze sarvaiH saMhantavyamityupAyaH taM ca pradeza prAptAnAM ko vidhirityAha-'rAinie AloyaNapudyapattapacchA vA' ratnAdhikasya gItArthasya pUrvaprAptasya pazcAtprAptasya vA''locanAdeyA, tadabhAve laghorapi gItArthasya dAtavyA kiyatpunaH kSetramatikra maNIyamityAha'somamuhI' tyAdi, azivakAriNyA vizeSaNAni saumyaM mukhaM yasyAH sA tathA, kathamupadravakAriNyAH saumyamukhItvam ?, anantaraviSayaM pratyupadravAkaraNAta. kRSNamukhI dvitIye'pi na muJcati, raknAkSI tRtIye'pi na muJcati, yathasaGkhyamanantara eva sthayate saumyamukhyAm. 'eka' iti ekamantare kRtvA tRtIye sthIyate kRSNamukhyAM, 'do' iti dvAvantare kRtvA caturthe sthIyate raktAkSyAM, tesi' saMgAro dinnellato bhavati, yathA amugattha melAiyadyaM. miNo bhavati tAhe tattha jo rAinio pudyapatto vA pacchApatto vA tassa AloyaNA dAyadyA, aha gIyattho omo tAhe tassa Aloijjai, sA puna tivihA, uddAiA somamukhI kAlamukhI rattacchI ya, jA sA somamukhI tIseekvaMvisayaMgammai, kAlamuhIe ego visao aMtarijjai, rattacchIe do visae aNtreuunncutthevisetthaati| asive tti dAraM saMmattaM / / azivena yathaikAkI bhavati tathA vyAkhyAtaM, sAmprataM "omoyarie" iti yaduktaM tadvyAkhyAnAyAha mU. (34 / 1) emeva u omammi bheo u alaMbhi goNidiTThato / vR. evameve 'ti anaMnaiva prakAreNAvamadvAramapi vyAkhyeyaM yathA'zivadvAraM vyAkhyAtaM, yo vidhira - zivadvAre so'trApItyarthaH, tuzabdo bahusAdRzyapratipAdanArthaH, avame durbhikSe, apizabdaH sAdRzyasaMbhAvane, taducyate"saMvaccharabArasaeNahohiti omaMtite taoniMti" ityAdi, bhedanaM bhedaH - ekaikatA. tuzabda evakArArthaH kasmina punarasau bhavatItyAha-alAbhe bhavati, aprAptAvAhArasyetyarthaH, yadeko labhate tadvAvapi, dvau vA dRSTvA na kiJciddadAti ekaka evaM labhate ityavamAdere kAkitA / atra dRSTAntamAha- 'goNidito' godRSTAntaH, yathA saMhatAnAM gavAM svalpe tRNodake na tRptiH, pRthagbhUtAnAM syAta. tathehApIti // AmoyariyAevi eseva kamo, bArasahiM saMvacchare hiM AraddhaM johapAraM na pArvati tAha gaNabheyaM karaDa, nANattaM- gilANAM na tahA pariharijjai / ettha goNidiTTaMto kAyadyo. alpaM gobrAhmaNaM nandati, evaM omeNavi egAgio diTTo / sAmprata rAjabhayadvArapratipAda-nAyAharAyabhayaM ca cauddhA carimaduge hoi gaNabheo / / mU. (34/2) [bhA. 23] vR. rAjobhayaM rAjabhayaM cazabda evamevetyasyAnukarSaNArthaH "saMvacchara bArasa" ityAdi kiyantaH punastasya bhedA ityAhacaturdhA,saGkhyAyAH prakAravacane dhA, catuSprakAramityarthaH ke punaste iti ?, mAtvariSThA anantaramavAcyantaM kiMcaturSvapibhedeSu ?, natyAha- 'carimadue' ityAdi. 'carime' pazcime draye 'bhavati' jAyate ' gaNabhedaH ' gacchapRthagbhAvaH. ekaikaityarthaH / `rAyadudrumavi tahava bArasasaMvaccharehiM hohiMti' / bhedacatuSTayasvarUpadarzanAyAha Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 35 mU. (35) nivvisauttiya paDhamo bir3ao mA deha bhattapANaM tu / taio svagaraNaharo jIvacarittassa vA bheo / [bhA. 24 ] vR. sugamA, navaraM - 'jIya'tti jIvitabhedakArI caturtho bhedavAritrabhedakArI vA caturtho rAjA. upakaraNahArijIvitacAritrahAriNorgaNabhedaH kArya iti / 'taM cauvvihaM nivvisaotti ya paDhamo mA deha bhattapAnaM tu / taio uvagaraNaharo jIvacarittassa vA bheo' | Aha- kathaM punaH sAdhUnAM tyaktAparAdhAnAM rAjabhayaM bhavati?, 'yasya hastau ca pAdau ca. jihyAgraM ca suyantritam / indriyANi ca guptAni tasya rAjA karoti kim ? / / ' satyametat, kiM tarhi ?mU. (36) ahimara anidarisaNavuggAhaNayA tahA anAyAre / avaharaNadikkhaNAe ANAloe va kuppijjA // aMtaurappaveso vAyanimittaM ca so pausejjA / 19 [bhA. 25] mU. (37/1) vR. 'abhimarAH' abhimukhamAkArya mArayanti mriyante vetyabhimarAH kutazcitkopAdrAjakulaM pravizyAparaM vyApAdayantIti, sAdhUnAM kimAyAtamiti cet, ucyate, anyathA pravezamalabhamAnaiH kaicitsAdhuveSaNa pravizya tatkRtaM, tatazca nirvivekitvAtsa rAjA sAdhubhyaH kupyet, kupyediti caita-tkriyApadaM pratipadaM yojanIyaM, abhavyatvAt, aniSTAn-aprazastAn manyamAno darzanaM necchati, prasthA-nAdau ca dRSTvA iti kupyet / 'vyudgrAhaNatA' vizabdaH kutsAyAmut- prAbalyena kenacitpratyakena vyudrA-hitaH, yathaite tavAniSTaM dhyaayntiitikupyet|lokNprtynaacaarNsmuddeshaadiin dRSTvAkupyet, apaharaNaMkRtvAtatpratibaddhodIkSitaiti - kupyat, AjJAlopevA kAcidAjJAlopitA-nakRtA tatazcakupyet ?, antaHpure pravezaM kRtyA kenacilliGgadhAriNA vikarma kRtaM tataH pradveSaM yAyAt, vAdinA vA kenacidbhikSuNA paribhUta iti, tato nimittAt sa itirAjA pradiSyi praduSyedvA / dvAram / taM puna rAyadudaM kahaM hojjA ?, kenati liMgatthenamaMteuramavaddhaM hojjA / ahavA jahA vA vAdinA vAde '"tassa paMDiyamANassa buddhillassa durappaNo / bhuddhaM pAeNa akkamma vAI vAurivAgao / " evaM rAya duI bhavijjA, nivvisa bhattapAnapaDisehe uvagaraNahare a ettha gaccheNa ceva vaJcaMti, jattha jIvacarittabheo tattha egAnio hojjA / kSubhitadvAraM vyAcikhyAsurAha - mU. (37/2) khubhie mAlujjenI palAyaNaM jo jao turiaM // [bhA. 26 ] vR. kSobhe ekAkI bhavati. kSobhaH- AkasmikaH saMtrAsaH, tava 'mAlujjeNi' tti mAlA arahaTTasya patitA. ujjayanI nagarI, ujjayinyAM bahuzo mAlavA AgatyAgatya mAnuSAdIn haranti, anyadA taMtra kUpe'raghaTTamAlA patitA, tatra kenaciduktaM mAlA patitA, anyena sahasA pratipannaM mAlavAH patitAH, tataH saMkSobhaH, tatra kiM bhavati ?, Aha- 'palAyaNaM jo jao turiyaM' palAyanaM' nAzanaM yaH kathidyatra vyavasthitastacchrutavAna sa tata eva naSTa iti / 'mAlujjenitti dRSTAntasUcakaM vacanam / khubhie vA egAgI hojjA, jahA ujjenIe arahaTTamAlA paDiA, logoM sadyo palAo mAlavA paDiyatti, erise khubhie egAgI hojjA, jo jao so tao nAsati / adhunA yaduktaM rAjabhayadvAre, 'vAyanimittaM ca se paussejja' tti tadvyAcikhyAsurAhamU. (38) tassa paMDiyamAnassa, buddhillassa durappaNo / muddhaM pAeNa akkamma, vArDa vAurivAgao // [bhA. 27] vR. Aha codaka:- zobhanaM sthAnaM tad vyAkhyAyAH, nanu kSubhitadvAreNAntaritatvAtko'yaM prakAraH ? iti atrocyate, niryuktigranthavazAdadoSaH / yato'traikagAthayA "aMtaure" ityAdikayA rAjabhayakSubhitadvAre ukte Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 oghaniyuktiH mUlasUtraM tatastatrAnavasaratvAdihaiva yuktA vyAkhyA, ' tasye 'ti' tasya' rAjJo bhayahetoH, kathaMbhUtasya ? - 'paNDitamAninaH' paNDitaMmanyasyapaNDitamAtmAnu'manyate saevaMmanyo, jJAnalavadurvidagdhatvAt. buddhiMlAtItibuddhilo buddhilasya 'durAtmanaH' mithyAdRSTitvAdabhadratvAcchAsanapratyanIkatvAtsa tathA tasya kimityAha- 'mUrddhAnaM ' uttamAGga pAdenAkramya 'vAdI' vAdalabdhisaMpannaH sAdhurvAyarivAgataH-abhISTaM sthAnaM prApta ityakSarArthaH, samudAyArthastusa rAjA paNDitaMmanyatayA darzanaM nindati, tadvAdI vA kazcita, tatra ca sAdhurvAdI, tena sabhAM pravizya nyAyena parAjitaH, tathA'pi na sAdhukAraM dadAti prabhutvAttathA'pi nindati, punazcAsau sAdhurvAdI vidyAdibalena sabhAmadhye tasya zirasi pAdaM kRtvA'darzanIbhUtaH, tatazrAsau paraM paribhavaM manyamAnaH prakarSeNa dveSaM yAyAt, iti - zlokArthaH // uttamArthadvArapratipAdanAyAha mU. (39) nijavaggassa sagAsa asaI egAnio va gacchijjA / suttatthapucchago vA gacche ahavA'vi paDiariDaM // [bhA. 28] vR. niryApayati-ArAdhayatiniryAmakaH- ArAdhakastasya sakAzaM' mUlama asati- dvitIyAbhAve ekAkyapi kAlaM kartukAmo gacchet, sUtrArthapRcchako vA gacchet / uttamArthasthitasyaikAkyapi mAbhUdvyavaccheda: 'ahavAvi paDiyariDaM' athavA'pi 'praticarituM' praticaraNAkaraNArtham, 'uttamaTTe vA' so sAhU uttamaTTaM paDivajjiukAmo, AyariyasagAse ya natthi nijjamao, tAhe annattha vaccajjA, to sasaMghADao vaccau, asati tAhe ego egAnio vaccejjA, ahavA uttimaTThapaDivannao sAhU suo, tassa suttatthatadubhayANi apuvvANi, imassaa saMkiANi, annassa ya natthi, tAhe tattha paDipuccha- ganimittaM vaccejjA / athavA uttimaTTapaDiaraehiMgammati / / phiDiadvAraM vyAcikhyAsurAha phiDio va pariraeNaM maMdagaI vAvi jAva na milejjA / mU. (40 /1) vR. 'phiMDie' tti ete paMtheNa vaccaMti, tattha koi paMthAo uttinno, antreNa vaccejjA, ahavAthero, tassaya aMtarA guDDA DoMgarAvA, je samatthA te ujjueNa vaccaMti, jo asamattho so pariraeNaM- bhamADeNa vaccai, tato jAva tANaM na milai tAva egAgI hojjA / idAnIM gAthArtha:- 'phiDitaH ' prabhraSTaH, gacchatAmeva sarveSAM pathidvayapradarzanAtsaMjAtamoho'nyenaiva pathA prayAtastata ekAkI bhavati / 'pariraeNaMvA' parirayo- giyadiH pariharaNaMtena vA ekAkI kacidasahiSNurmandagatirvA kacitsAdhuH yAvanna milati tAvadekAkI bhavati / uktaM phiDitadvArama. idAnIM glAnadvAramucyate mU. (40/2) [bhA. 21] vR. gilANanimittena egAgI hujjA, tassa osahaM vA AniyavvaM / asai saMghADayassa tAhe egArgI vaccajjA, ahavA gilANo suo tAhe savvehiM gaMtavvaM / ahappaNo AyariA therA tAhe tesiM pAse acchiyavvaM, tAha saMghADayassa asai egAgI vaccijjA / idAnImakSaragamanikA zrutvA'nyatra glAnaM saGghATakAbhAve ekAkI vrajati, yadivA svagaccha eva glAnaH kathita, tadarthamauSadhAdInAmAnayanArthe vrajatyekAkI dvitIyAbhAve sati / / uktaM glAnadvArama, idAnImatizayadviram .mU. (41 / 1) aisesiva sehaM asaI egANiaM paThAvajjA / vR. koDa atisayasaMpanno so jANai, jahA eyassa sehassa sayanijjagA AgayA, tAhe so bhaNati evaM sehaM avaneha, jar3ana avanaha tAhe esa na kareti pavvajjaM, tato so asai saMghADayassa egAniovi pttttvijj|| idAnImakSarArtha:- atizayIvAkacidabhinavapravrajitaMdritIye'satyekAkinamapi pravarttayet / uktamatizayidvAram, soUNaM va gilANaM osahakajje asaI ego || Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-41 idAnIM devatAdvArammU. (41/2) devaya kaliMgaruvaNA pAraNae khIraruhiraM c| [bhA. 30 vR.iha kaliMgesujanavaesukaMcanapuraM nagaraM, tatthAyariAbahussuApahANAgamA bahusissaparivArA,te annayA sissANa suttatthedAUNasannAbhUmivaccaMti, tassayagacchaMtasyapaMthemahatimahAlatorukkho.tassa heTTAdevayAmahilAvaMviubvittAkaluNakaluNAIrovati,sAteNadiThThA, evaM bitiadivasavi,taoAyariyassa saMkA jAyA-aho? kIsa imA evaM rovai ?tti, tAhe ovvattiUNapucchiAkiMpuna dhammasIle ruyasi?.sA bhaNai-bhagavaM! kiM mama thevaM roDyavvaM ?, Ayario bhaNai-kiM kahaM vA, sA bhaNai-ahamayassa kaMcanapurassa devayA, eyaMcaairAsavvaMmahAjalappavAheNapalAvijjihititenaruAmitti, eteyasAhaNoetthasajjhAyaMti. te aannattha gamissaMtitti aoruAmi, AyarieNabhaNiaM-kaha puna eyaM jANijjai?.sA bhaNatijjo tujjhaMkhamao pAraNae daddhaM labhissai. taM se ruhiraM bhavissaitti,jar3a evaM hojjA to pattiejjaha. taM ca ghettUNa savvasATTaNaM pAesuthevaMthevaM dajjAha. jatthadasetaMsahAvaM jAhititatthaNajalappavAhopabhavassaittimuNijjaha tti.tato evaMteAyarieNapaDivannaM, nAhebitiadivasetahevaladdhaMtahAsaMjAyaM,tatoAyariehiMsavvesiMmattae patteaMpatteaMtaM dinna tao jahAsattIe palAyaMti, jatthataM paMDuraM jAyaM tattha miliaa| evaM egAgI hojjaa|| uktaM devatA dvArama. athAcAryadvAramAha - mU. (42) carimAe saMdiTTo ogAheUNa mattae gNtthii|| iharA kayaussaggo pariccha AmaMtiA sgnnN|| [bhA. 31] vR. caramA-caturthapauttau tasyAM 'saMdiSTaH' uktaH yaduta-tvayA'mukatra gantavyaM, sa cAbhigrahikaH sAdhuH, tatazcAsAvevamAcAryeNoktaHkiMkaroti-sakalamupakaraNaM patrakapaDalAdivodvAhayati,mAtrakaMcatenagacchatA grAhyaM, atastasmina granthiM dadAti. mA bhUbhayaH, pratyupekSaNeyaM syAt. evamasAvAbhigrahikaH saMyantrya tisstthtiiti| ihara'ttiAbhigrahikAbhAvevikAlavelAyAMgamanaprayojanamApatitatataH kRtotsargaH kRtAvazyakaH kiM karotItyAha-parIkSArthamiti-pazyAmaHko'tramadvacanAnantaraM pravarttate kovAnapravartate itisvagaNamAmantrayati, te ca pratikramaNAnantaraM tatraivAntarmuhartamAtrakAlamAsate, kadAcidA-cAryAH khalvapUrvo cArI prarUpayeSuH apUrva cArthapadaM, tatrasthAMzca tAnAmantrayantyasau-bho bhikSavaH! amukaM me gamanakAryamupasthitaM. tatrama. (43) gacchejja ko na savve'va'naggaho kAraNANi diiviNtaa| amuo ettha samattho anuggaho ubhykidd'kmmN|| __ vR. katamaH sAdhustatra ca gamanakSamaH ?, tatrAcAryavAkazravaNAnantaraM sarve'pi sAdhava evaM avanti-ahaM gacchAmyahaMgacchAmAtyanugrahA'yamasmAkaMtatrAcAyaviyAvRttyakarayogavAhidurbalAdInikAraNAni dIpayitvA' svayaMpradaryedaM bhaNati-ama-kAtra kArya samarthaH kSamaH tatazca yo'sAvAcAryeNoktaHayaM kSamaiti sabhaNatianugraho me'yaM. tataHko vidhiH?, tataH sa jigamiSuH sAdhurAcAryasya caityasAdhuvandanAM karoti. yadi paryAyaNa laghustataHzeSANAmapi caityasAdhUnAMvandanAMkaroti, athavA'sau gantAsadhUratnAdhikastatastesAdhavastasya caityasAdhuvandanAM vidadhAti. etdrbhykRtikrm-vndnN| tataH sa gantA sAdhuH kiM kanati jigamiSuH sana?. mU. (44) porisikaraNaM ahavAvi akaraNaM docca'pucchaNe dosaa| saraNa sudaga sAha saMtI aMto bahi annbhaavnnN|| vR.yadyasAsUryodgamavAsyatitataHprAdASikAsUtrapAlIkagati.athavArAtrizeSeyAsyatiprayojanavazAta Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 AghaniyuktiH mUlasUtra tataH sUtrapAruSImakRtvaiva svapite, etatpaurUSIkaraNamakaraNaM ceti / punarapi ca tena gacchatA''cAryaH pracchanIyaH pratyUSasi - yAsyAmyahamiti, atha na pRcchatyataH 'docca'pucchaNe dosa' tti dvitIyavArAmapRcchati doSAHvakSyamANAH, ke ca te ? ityAha- 'saraNa' gAhaddhaM, smaraNAmAcAryasyaiva saMjAtaM, evaMvidhamanyathA vyavasthitaM kAryamanyathA kathaMcitsaMdiSTaM, 'suya' ttizrutamAcAryairyathA te tatrAcAryAna vidyanteyannimittaM cAsau preSyate, tadvA kArya tatra nAsti, 'sAhu' tti athavA vikAle sAdhuH kacittasmAtsthAnAdAgatastena kathitaM yathA sa AcAryastatra nAstIti 'sanni'tti athavA saJjI - zrAvaka AyAtastenAkhyAtaM, 'aMto' tti abhyantarataH, kasya?. pratizrayasya. kenacidullapitaM, yathA-asmAkamapyevaMvidhAH sAdhava Asan, te ca tato gatA mRtA vA, 'bahi' tti bAhyataH pratizrayasya zrutamanyasmai kathyamAnaM kenacit 'annabhAvaNaM' tti yo'sau gantA so'nyabhAvaH unniSkramitukAmaH, etaccacAryAya tatsaGghATakenAkhyAtaM. tatazrAsau dhriyate kenacidvyAjena / / yadipunarasI gantAnaprabodhayAyAttataHmU. (45) bohaNa appaDivuddhe guruvaMdana ghaTTaNA apaDibuddhe / nijvalaNisannajhAI daTTaM ciTTe calaM pucche // vR. acetayati sati tasmin gantari bodhanaM gItArthaH karoti / / tataH sAdhurutthAyAcAryAbhyAsameti, gatvA cayadyAcAryo vibuddhastato'sau gurave vandanaM karoti, athAdyApi svapititataH saMghaTTanA cAcAryapAdayoH zirasA ghaTTanA-calanaM kriyate, athAsau pratibuddha eva kintu nilo niSannaH - upaviSTo dhyAyatIti, tatastamevaMbhUtaM nizcalaM niSannadhyAyinaMdRSTvA kiMkartavyamityAha- 'ciTTe' sthAtavyaM, tenagurudhyAnavyAghAtenamahAhAnisaMbhavAt. 'calaM puccheMtti atha chalo'sau tataH praSTavyaH- bhagavan ! sa eSo'haM gacchAmIti / tatazcAsAvAcAryeNa saMdiSTaHidamevaM tvayA karttavyamiti vrajati, sa cedAnIM gantuM pravRtta ityetadevAha mU. (46) appAhi aNunnAo sa sahAo nIr3a jA pahAyaMti / uvaogaM Asanne Asane karei gAmassa so ubhae / vR. sandiSTaH prAg pazcAdanujJAto veti tato gacchati, katham ? - sasahAyaH, kiyantaM kAlaM yAvatsasahAyo vrajati ? - 'yAvatprabhAta' - jAtasUryodaya ityarthaH, sasahAyatha prabhAtaM yAvadbhajati zvApadAdibhayAt, evamasau sAdhuvrarjana grAmasamIpaM prAptaH san kiM karotItyAha- upayogaM karoti, kiMviSayam ? - ubhayaviSayaM mUtrapurIpaparityAga ityarthaH, kasmAdevaM cet grAmasannidhAna eva sthaNDilasadabhAvAd gavAdisaMsthAnAta // atha rAtrau gacchataH kacidapAyaH saMbhAvyeta tanaH prabhAtaM yAvatsthAtavyaM tathA cAhamU. (47) himatena sAvayabhayA dArA pihiyA pahaM ayANato / acchai jAva pabhAyaM vAsiyabhattaM ca se vasabhA / / vR. himaM zItaM stenA:- caurAH zvApadAni - siMhAdIni, etadbhayAtprabhAtaM yAvadAste, yadi purasya dvArANi pihitAni grAmasya phalahakaM pathAnaM vA'jAnaMstiSThati yAvatprabhAtamiti / evaM ca prabhAtaM yAvatsthite gantari 'vAsikabhaktaM' doSAnaM se' tasya 'vasabhA' gItArthA Anayanti / atha kemyastadAnIyate ?mU. (48) ThavaNakula saMkhaDIe aNahiMDate sineha payavajjaM / bhattaassa gamanaM apariNae gAuyaM vahar3a || vR. sthApanAkulebhyaH tathA 'saMkhaDIe' tti sAmayikI bhASA bhojanaprakaraNArthe tasya vA, ke punastadAnayantyata Aha- 'anahiMDate' yebhikSAMnaparyaTitavantaH, kasmAtpunaste bhaktamAnayanti ?, ucyate, teSAmahiNDakAnAM gRhasthA gauraveNa prayacchanti, kIdRzaM punastairbhakta mAnayanIyam ? - 'sinehapayavajjaM tisnehana- dhRtAdinA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-48 payasA-kSIreNa (varjitaM)bhaktaMgRhyanti,natalaMgrAhyamamaGgalatvAta,naghRtaMparitA-pahetutvAt,nadugdhaMbhedakatvAt kAdhikavirodhitvAca, kAnikaprAyapAyitvAca saMyatAnAM, kiM punaste gRhyanti ?-dadhisaktukAdi. tadasau muktvA vrajati, tathA cAha- bhattaTThiassa gamanaM' mukta vatastato gamanaM bhavati, atha na tasya bhakta pariNatijatityato'pariNate bhakte sati gavyUtimAtraM yAvanmArga vhti| krozadvayaM gvyuutiH|| idAnIM tasyagacchato vidhirucyate - mU. (49) atthaMDilasaMkamaNe clvkkhittnvuttmaagrie| papikkhesu ubhayaNA iyareNa vilaMbaNA log| vR. sthaNDilAdasthaNDilaM ca saMkrAmatA sAdhunA pAdau rajoharaNena pramArjanIyAviti vidhiH, mA bhUta sacittapRthivyA acitapRthivyA vyApattiH, sthAttathA ca pAdayArasA rajoharaNena pramArjanaM karoti, atha kazcitsAgArikApathivrajatathalobhavativyAkSipto'nupayuktadheti.tatracalo-gantupathipravRttaH.vyA-kSiptohalakulizavRkSacchedAdivyagraH, anupayuktaH sAdhuMpratyadattAvadhAnaH, yaMdavaMvidhaHsAgArikobhavatitadArajoharaNena prmRjypaadauyaati| paDipakkhesuu'itivisadRzAHpakSAHpratipakSAH, asadRzAityarthaH teSupratipakSeSu bhajanA' vikalpanA kartavyA. etaduktaM bhavati-keSucitpratipakSeSu pramArjanaM kriyate keSucitunaiva, tuzabdo vizeSaNArthaH. kiMvizeSayati?.pratipakSeSveva samudAyarUpeSabhajanA kartavyA. natvekaikAsmina bhaGga iti, yadA tasAgArika: sthirA'vyAkSipta upayukta zvasAdhuMpratibhavati tadA itareNaM tiitarazabdena rajoharaNaniSadyocyate tayA pAdau pramArTi.narajoharaNena, vilaMbaNa'ttitAMcaniSadyA hastena vilambamAnAMnayati,nataccharIrasaMsparzanaMkaroti. kiyatI bhuvaM yAvadityAha-'AloyaNatti AlokanamAloko yAvattadRSTiprasara ityarthaH, athavA itareNaM'ti kenacidaupagrahikena kAryAsikena auNikana vA cIreNa, zeSaM prAgvata. pazcAttaM gopayati / athavA 'itareNa vilaMbaNAloyaMtiprAkatAvadekAkinovidhiruktaH,yadAtuitareNa-itarazabdenasArthogRhyate,tenetareNa sArthana sahapravrajatAsthANDilyAccAsthANDilyaMsaMkrAmatAkiMkartavyaMsArthapurataH? ityAha-'vilambane tivilambanA kAryA, mandagatinA satA sthaNDilasthena tAvatpratipAlanIyaM, kiyantaM kAlaM pratipAlanIya ? yAvadAlokanaMdarzanaM tasya sArthasya, adarzanIbhUte tupsATAntarite sArthe pAdayoH pramArjanaM kRtvA vrajItyayaM vidhiH| ukto gAthA'kSarArthaH idAnImaSTabhaGgikAprarUpyate,sAceyama-calovakkhittoanuvauttoyasAgArio, etthapamajjaNaM, tasthAnapayuktatvAdapramArjane'sAmAcArIprasaGgAta 1. calava-kkhitta uvautta ettha natthi pamajjaNaM sAgAriyattaNao 2. ca0 ava0 anu0 etthavi pamajjaNaM 3, cala0 ava0 uva0 etthaviNatthi pamajjaNaM 4. aca0 va0 aNu0 etthapamajjaNaM, aca0 bha0 u0 natthipamajjaNaM 6, aca0 ava0 anu0 atthipamajjaNaM 7, aca0 ava0 u0 ettha natthipamajjaNaM 8 tatthapaDhamabhaMgeniyamanapamajjaNA. sattasubhayaNA / / etadaktaM bhavatikaSucitpramArjana kaSu-cidapramArjanA, saidAnI sAdhumArgamajAnAnaH pRcchati, tatra ko vidhirityAha.. mU. (50) pucchAe tinni tiA chakka paDhama jayaNA tipNcvihaa| AummivihativihA tivihA sesesukaaesu|| vR. pRcchAyAM satyAM tanni tiya'tti trayastrikA bhavanti, tatra puruSaH vA napuMsakaM ca. tatrateSAmakaikastriprakAra:-bAlastaruNo vRddhazruti, evamete trayastrikAH, navetyarthaH, tathA tenaiva sAdhunA gacchatA 'chakke paDhamajayaNA' itiSaTkapRthivyAdilakSaNayatanAkarttavyA,tatra paDhamajayaNAtipaMcaviha'ttiprathamoyaHpRthvIkAyaH tasya yatanA tripaMcavidhA. tatra trividhA sacittasya acittasya mizrasya ca paMcavidhA pRthivIkAyayatanA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM kRSNanIlaraktapItazuklasyeti, athavAtripathavidheti-trayaHpaJcakApaJcakadazaprakAratyarthaH tathAhi-saccittaH pRthivIkAyaHzuklAdiH paJcadhA, evamacitomizrazca.tathA'pkAye 'davihA(jahAjayaNA)tivihAya' tatradvidhA antarikSApkAyayatanAbhImApkAyayatanAca.trividhAtusaccittA-pkAyayatanA, accittA mizrA0 trividhA tu zeSeSu kAyeSu-tejovAyuvanaspatitrasAkhyeSu yatanA, kathaM ?. saccittAdi. mahAdvAragAthAyAH samudAyArthaH / athAdyadvArAvayavArtha punastadevAhamU. (51) puriso itthinapuMsaga ekeko thera majjhimo truunno| sAhammi annadhammiagihatthadugaappaNo tio|| vR. yadaktaM anantaragAthAyAM pucchAe'ttipRcchAyAMtritayaMsaMbhavati, tadApuruSaHstrInapuMsakaMceti.yaduktaM varyAstrakAH tadRzaMyannAha-ekakaH sthaviro madhyamastaruNa ityayaM navabhedaH / sa caikaiko nava-vidho'pi kadAcitsAdharmikaHsyAtkadAcitta navavidhA'pyanyadhArmikaHsyAdityAha-samAnadharme vartata itisAdharmikaHzrAvakaHzrAvikA napuMsakazrAvakaMca. anyadhArmikA mithyaadRssttiH| kiyantaH punastanagacchatA panthAna praSTavyAH itytaah-gihtthdg'tti.saadhrmikgRhsthdvyNpRcchniiy,any-dhaarmik-gRhsthdvyNvaa| appaNAtiutti AtmanA tRtIyo yuktyA'nveSaNaM vidadhAti.eSa tAvatsAmA nyopa-nyAsaH atha prathamaMyaHpraSTavyaHsa ucyatetatra yadi sAdharmikadvayamasti tatastadevotsargeNa pRcchyate, tasya pratyayikatvAt, atha nAsti tataHmU. (52) sAhammiapurisAsai majjhimapurisaM anannavia pucche| sesesuhoti dosA savisesA sNjiivgge|| vR.sAdharmikapuruSadvayAbhAve'nyadhArmikamadhyamapuruSadvayaMpRcchanIyaM,katham? - 'anunnavia' anujJAMkRtvA dharmalAbhapurassaraM, tataH priyapUvakaM pRcchati, anyadhArmikamadhyamagrahaNaM tviha sAdharmikavipakSatvAdavasIyata eva. 'sesesuMtti anyadhArmikamadhyamapuruSadvayavyatirikteSu aSTasu bhedeSu doSA bhavanti pRcchatasta eva doSAH savizeSAH-samadhikAH saMyatIvarga-saMyatIvarga-viSaye pRcchtHstH|kecte doSA ityAhamU. (53) thero pahaM na yANai bAloM pavaMce na yANaI vaavi| paMDitthimajjhasaMkA iyare na yANaMti saMkA y|| vR.sthavira:-vRddhaHsamArganajAnAti.bhraSTasmRtitvAt,bAlastuprapaJcayatikelIkilatvAtnavAjAnAti. kSallakatvAda.bAlastvatra aSTavarSAdArabhyayAvatpaJcaviMzatika iti. asAvapi bAlaivabAlaH, apariNatatvena rAgAndhatvAta.madhyamavayaHpaNDakamadhyavayaHstrIpRcchAyAMzaGkopajAyatenUnamasyatAbhyAMkazcidartho'sti, 'iyare nayANaMti' itarazabdena sthaviranapuMsakaM bAlanapuMsakaM sthavirastrI bAlA strI vA'bhigRhyate, ete mArgAnabhijJAH zaGkA ca syAta. kva tarhi vyavasthitana pRcchanIyamityAhamU. (54) pAsaTTiA ya pucchajja vaMdamANaM avaMdamANaM vaa| anuvaiUNa va pucche tuNhikkaM mA ya pucchijjaa|| vR. pArzvasthitaH' samIpavyavasthitaHpRccheta, kiMviziSTaMtapRcchet? -vandanaMkurvANamakurvANavA. athAsA samIpamatikramya yAtyeva tataH 'anuvaiUNaM ca' anuvrajanaM kRtvA katicitpadAni gatvA praSTavyaH. athAsA pRcchyamAno'pi na kizcidakti tRSNAM vrajati. tato naiva pRcchanIya iti| mU. (55) paMthabbhAse ya Thio govAImA ya duri pucchijjaa| saMkAIyA dosA virAdhanA hoi duvihA u|| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM-55 vR.tathA panthAbhyAse-samIpe sthitaH kazcidabhopAlAdiH, AdizabdAtkarSakaparigrahaH, saca pRcchanIyaH, mAca dare vyavasthitaM gopAlAdi paccheta. zaMkAdidoSasadabhAvAta. nUnamasya draviNamasti balIvardAdi (kaMvA) zrRGgiNaM karotItyevamAdayaH / dUre ca gacchato dvividhA virAdhanA-AtmasaMyamaviSayA, AdyA knnttkaadibhiritraa'naakraantpRthivyaadyaakrmnnen|ydaatupnrnydhaarmikomdhymvyaa:purussonaastiyHpnthaanNpRcchyte tadA kA praSTavya ityAha. mU. (56) asaI majjhima thero daDhassuI bhaddao yajo trunno| emeva itthivagge napuMsavagge ya sNjogaa| vR. asati madhyamapuruSe sthaviraH panthAnaM pRcchanIyaH kiMviziSTaH ?-dRDhasmRtiH, atha sthaviro na bhavati tatastaruNaHpraSTavyaH, kiidRshH?-yHsvbhaavenaivbhdrkH| strIvarge'pyavamevapRcchAkarttavyA,etaduktaM bhavatiprathama madhyamavayAH strImArga praSTacyA tadabhAva sthavirA dRDhasmRtiH atha sthavirAna bhavati tatastaruNI praSTavyA. tadabhAva bhadrikA tamI. evaM madhyamavayA napuMsakaM. tasyAbhAva sthaviranapuMsakaM dRDha-smRti. tadabhAva bAlanapuMsakaM bhdrkm| Aha ca napusaMkavarge ca saMyogAH' napuMsakavarga-napuMsakasamudAye evameva saMyogA jnyaatvyaaH| yathate'nantaramuktAH na kevalametAvanta eva saMyogAH kintvanye'pi bahavaH santi, Aha camU.(57) etthaM punasaMjogA hoti aNegA vihaannsNgunniaa| prisitthinpuNsesumjjhimththertrunnesuN|| vR. atra punaH pRcchAprakrame saMyogA bhavantyaneke. kathaM ? - 'vihANasaMguNiya'tti vidhAnena-bhedaprakAreNa saMguNitAH, cAraNikayA anekazo bhinnA ityarthaH, kacatebhavanti?- purisitthinapuMsesuM' puruSastrInapuMsakeSu, kiMviziSTeSu ?-madhyamasthavirataruNabhedabhinneSu. ukto gAthA'kSarArthaH / idAnIM bhaGgakAH pradarzyante, tattha sAhammiacAraNiAe tAva-do majjhimavayA sAhammiapurisA pucchejja esa ekko u1, tadabhAve do there sAhammie cava pucchijjA 2, tadabhAve do taruNa sAhammiecava esa taiotti 3, / tadabhAve do sAhammiNIo majjhimiamahilAtA 4. tatto do therIo sAhammiNIo ceva paMcamo eso 5, tatto sAhammiNIo cciado taruNIo chaTTo so 6, tadabhAve do sAhammiA umajjhimanapuMsayA pucche 7, tatto do sAhammiatheraNapuMsAo aTTamao8, do sAhammiataruNenapuMsayA ceva te upacchejjA, ahavAmajjhimapurisothero udaceva sAhammI 10. majjhimapariso sAhammio taruNasAhammio upacchijjaDa 11. majjhimapariso sAhammio manjhimamahilA sAhammiA 12. manjhimapurisA sAhammiA tharI ya sAhammiNI 13, majjhimapuriso sAhammio taruNI ya sAhammiNI 14. majjhimapurisA sAhammio majjhimasAhammianapuMso a15, manjhimapurisosAhammiotherasAhammianapuMsoa16.majjhimapurisosAhammiotaNanapuMsayasAhammio ya 17. ahavA therapuriso sAhammiA taruNasAhammio a 18. tharapurisasAhammiA majjhimamahilA sAhammiA 19.therapuriso sAhammiArI sAhammiNI aM20, therapuriso sAhammiotaruNI sAhammiNIya 21.therapurisAsAhammiAmajjhimanapuMsaosAhammioya 22. therapurisAsAhammiotheranapuMsosAhammioM a23.therapurisosAhammio taruNanapuMsaAya24 taruNaparisAsAhammiomajjhimamahilA sAhammiI a 25. taruNapariso sAhammiotherayAhammiNI a26. taruNapariso sAhammiA taruNI sAhammiNI a27. taruNapurisosAhammiomajjhimanasayasAhammioa28.taruNapurisosAhammiotheranapuMsayasAhammio a29,taruNapurisasAhammiotaruNanapuMsayasAhammiAa30.majjhimamahilAsAhammiItharIsAhammiNI Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 AghaniyuktiH mUlasUtra a 31, majjhimamahilA sAhammiNI a taruNIsAhammiNI a 32, majjhimamahilA sAhammiNI majjhimanapuMsayasAhammio a 33, majjhimamahilA sAhammiNI theranapuMsao sAhammio u 34, majjhimamahilA sAhammiNI taruNanapuMsayasAhammio a 35. therI sAhammiNI taruNI thara sAhammiNI 36, therI sAhammiNI napuMsayasAhammio a 37, therI sAhammiNI majjhimanapuMsayasAhammio u 38, therI sAhammiNI taruNanapuMsaya sAhammio u 39, taruNisAhammiNI majjhimanapuMsayasAhammio 40. taruNI sAhammiNI theranapuMsayasAhammio u41. taruNI sAhammiNI taruNanapuMsayasAhammio ya 42 taruNI sAhammiNI majjhimo napuMsayasAhammio a43, theranapuMsaya sAhammio taruNanapuMsaya sAhammio a44, ete tAva sAhammiacAraNiAe laddhA // idAnIM annadhammacAraNiAe evaM sijjhai- annadhammiA do majjhimapurisA pucchijjati esekko 1. annadhammiA do therapurisA 2. annadhammiA vA taruNapurisA 3. annadhammiAu do majjhimamahilA 4. annadhammiA therIu do 5. annadhammia taruNI do 6. annadhammia majjhimanapuMsayA do 7. annadhammia theranapuMsayAdo8, annadhammiataruNanapuMsayA do9, annadhammiamajjhimapuriso annadhammiartharapurisAya 10. annadhammiyamajjhimapuriso anadhammiataruNapuriso ya 11, annadhammi amajjhimapuriso a annadhammiamajjhimamahilA a 12. annadhammiamajjhimapurisoM a annadhammiatherI ya 13. annadhammiamajjhimapuriso annadhammiataruNI a 14, annadhammiamajjhimapuriso annadhammi amAjjhimanapuMsao a 15. annadhammiamajjhimapuriso annadhammiatheranapuMsago ya 16, annadhammiamajjhimapuriso annadhammiataruNanapuM sago a 17, annadhammiatherapuriso annadhammiataruNapuriso a 18, annadhammiatherapurisA annadhammiamajjhimamahilA ya 19. annadhammiatherapuriso annadhammiatherI a 20, annadhammiatherapuriso annadhammiataruNI a 21. annadhammiatherapuriso annadhammiamajjhimanapuMsao a 22. annadhammiartharapurisoannadhammiyatheranapuMsagAMya 23, annadhammiatherapuriso annadhammiataruNanapuMsagAM ya 24, annadhammiataruNapuriso annadhammiamajjhimamahilA ya 25, annadhammiataruNapuriso annadhammiatherI ya 26, annadhammiataruNapuriso annadhammiataruNI a 27, annadhammiataruNapuriso annadhammiamajjhimanapuMsago a 28, annadhammiataruNapuriso annadhammiatheranapuMsago a 29, annadhammiyataruNapuriso annadhammiataruNanapuMsagoa 30. annadhammiamajjhimamahilA annadhammiatherI a 31, annadhammiamajjhimamahilA annadhammiataruNI a 32, annadhammiamajjhimamahilA majjhimanapuMsago a 33, annadhammiamajjhimamahilA annathammi atheranapuMsagAM ya 34, anadhammi amajjhimamahilA annadhammitaruNanapuMsagoM a 35. annadhammiatherI annadhammiataruNI ya 36, annadhammiatherI annadhammiatheranapuMsago ya 37. annadhammiartharI annadhammiamajjhimanapuMsago ya 38, annadhammiyatherI annadhammiyataruNanapuMsago a 39. annadhammiataruNI annadhammiyamajjhimanapuMsago a 40. annadhammiataruNI annadhammiatheranapuMsagI a 41, annadhammiataruNI annadhammiataruNanapuMsago ya 42 annadhammiataruNI annadhammi amajjhimanapuM sago a 43. annadhammi amajjhimanapuMsa annadhammiatherInapuMsago a 44 annadhammiamajjhimanapuMsago annadhammiataruNanapuMsao a 45. annadhammiatheranapuMsao annadhammiataruNanapuMsagA a 46. ete annadhammiacAraNiyAe lacchA / te savvaM ya naUI / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-57 ___ idAniM sAhammia annadhammia ubhayacAraNiA kijjai-sAhammiabhajjhimapuriso annadhammiyamajjhimapuriso ya pucchijjai 1. sAhammiamanjhimapuriso annadhammiyatherapuriso ya 2. sAhammiamajjhimapuriso annadhammiataruNoa 3. sAhammiamajjhimapurisoannadhammiamajjhimamahilA a4.sAhammiamajjhimapurisoannadhammiatherIa5.sAhammiamajjhimapurisoannadhammiataruNI a6. sAhammiamajjhimapuriso annadhammiamajjhimanapaMsago ya 7. sAhammiamajjhimapurisA annadhammiatheranapuMsago a8. sAhammiamajjhimapuriso annadhammiataruNanapuMsagA ya9. ete nava sAhammiyamajjhi. mapurisamamuMcamANehiM laddhA / / sAhammiatherapuriso annadhammiamajjhimapuriso a 1, sAhammiatherapuriso annadhammiatherapariso ceva 2. sAhammiatherapuriso annadhammiataruNo a 3. sAhammiatherapuriso annadhammiamajjhimamahilA a4.sAhammiatharapuriso annadhammiamahilatherI a5.sAhammiatharapuriso annadhammiataruNI a6. sAhammiartharapurisA annadhammiamajjhimanapuMsago a 7. sAhammiatherapuriso annadhammiyanapasagatheMge a 8. sAhammiatherapuriyo annadhammiataruNanapaMsago a9. ete nava sAhammiatherapurisamamuMcamANehiM labdhA / sAhammiataruNapuriso annadhammiamajjhimapuriyo ya 1, sAhammiataruNapurisoannadhammiyatherapurisA a2.sAhammiyataruNapuriso annadhammiataruNapurisoa3, sAhammiyataruNapurisoannadhammiamajjhimamahilA a4. sAhammiataruNapurisoannadhammiatheramahilAya 5.sAhammiataruNapurisoannadhammiyataruNIa6.sAhammiyataruNaparisoannadhammiamajjhimanapaMsago a 7,sAhammiataruNapurisoannadhammiataruNanapuMsagoa8, sAhammiataruNapurisoannadhammiatheranapuMsago a9, etevi nava sAhammiataruNamamucamANehiM lddhaa| saahmmiymjjhimmhilaa|anndhmmiamjjhimpuriso a1,sAhammiamajjhimamahilAannadhammiatherapuriso a 2, sAhammiyamajjhimamahilA annadhammiataruNapuriso a 3, sAhammiamajjhimamahilA annadhammiamajjhimamahilA a 4. sAhammiamajjhimamahilA annadhammiatheramahilA a5, sAhammiamajjhimamahelA annadhammiataruNamahilAa6. sAhammiamajjhimamahilA annadhammiamajjhimanapuMsagoa 7,sAhammiamajjhimamahilAannadhammiatheranapuMsagoa8.sAhammiamajjhimamahilAannadhammiataruNanapusagA a9. etenvsaahmmiamjjhimmhilaaelddhaa|saahmmiaathrii annadhammiamajjhimapuriso a 1.sAhammiatherIannadhammiatheraparisoa2.sAhammiatherIannadhammiataruNaparisoya3.sAhammiyatherI annadhammiamajjhimamahilAa4.sAhammiatharIannadhammiatherIa5.sAhammiatherIannadhammiataruNI a6, sAhammiatharI annadhammiamajjhimanapuMsago a 7. sAhammiyatharI annadhammiatharanapaMsago a8 sAhammiartharA annadhammiataruNanapuMsago a1. ete saahmmiythriieamuNcmaanniieldaa|saahmmiatrunnii annadhammiamajjhimapuriso ya 1, sAhammiataruNI annadhammiartharapurisA a 2. sAhammiataruNI annadhammiyataruNapurisA ya 3. sAhammiyataruNI annadhammiamajjhimamahilA ya 4. sAhammiataruNI annadhammiatharI ya 5 sAhammiataruNI annadhammiataruNI a6 sAhammiataruNI anna. dhammiamajjhimanapaMsagoa7.sAhammiatarUNI annadhammiatheranapuMsagoa8 sAhammiataruNI annadhammiataruNanapaMsagA a9.ete nava sAhammiataruNIe amNcmaannnnlddhaa|| sAhammiamajjhimanapuMsago annadhammiamajjhimapuriso a 1. sAhammiamajjhimanapuMsago annadhammiatherapuriso a 2, sAhammiamajjhimanapusago annadhammiataruNapuriso a 3. sAhammi Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 AghaniyuktiH mUlasUtraM amajjhimanapuMsao annadhammiyamajjhimamahilA ya 4, sAhammiamajjhimanapuMsao annadhammiartharI a5, sAhammiamajjhimanapaMsaA annadhammiyaruNIa6.sAhammiyamujjhamanapaMsao, annadhammiyamajjhimanapuMsao a 7. sAhammiamAjjhimanapuMsao annadhammiyatheranapuMsao a 8. sAhammiamajjhimanapuMsao annadhammiataruNanapuMsao a 9. ete nava sAhammiamajjhimanapuMsageNa amucamANeNa laddhA / / sAhammiatheranapuMsaoannadhammiamajjhimapariso a1.sAhammiatheranapuMsago annadhammiatherapurisoa2. sAhammiatheranapuMsagoannadhammiataruNapurisoa3, sAhammiatheranapuMsagoannadhammiabhAjjhimamahilAa 4. sAhammiatheranapusaMgo annadhammiatherI a5, sAhammiatheranapuMsao annadhammi ataruNI a6, sAhammiatheranapuMsagoannadhammiamajjhimanapuMsago a7. sAhammiatheranapuMsago annadhammiatheranapuMsagoa 8. sAhammiatheranapuMsago annadhammiataruNanapuMsagoa9. etenavasAhammiyatheranapuMsageNa amuMcamANeNaladdhA / / sAhammiataruNanapuMsago annadhammiamajjhimapuriso a 1. sAhammiataruNanapuMsago a 2, sAhammiataruNanapuMsago annadhammiataruNapurisA a 3. sAhammiataruNanapuMsago annadhammiamajjhimamahilA a4.sAhammiataruNanapuMsagoannadhammeiatherIa5, sAhammiataruNanapusaMgoannadhammiataruNI a6. sAhammiataruNanapuMsago annadhammiamajjhimanapuMsago a 7. sAhammiataruNanapuMsago annadhammiatheranapuMsago a8, sAhammiataruNanapuMsago annadhammiataruNapuMsago a9, ete nava sAhammiataruNanapuMsageNa amucamANeNa laddhA // ete nava navagA sAhammiaannadhammiacAraNiAe hoti| egattha miliaaekkaasiiti|| uktaM pRcchaadvaarm| (atha) "chakke paDhamajayaNA" (yaduktaM)tAM vivRNvannAhamU. (58) tiviho puDhavikkAo saccitau mIsao sa accito| ekkakko paMcaviho accitteNaM tu gNtvvN|| vR.trividhaHpRthivIkAyaH-saccittomizro'cittazceti,idAnIMsatrividho'pyakaikaHpaJcaprakAraH, tatrayo'sau sacittaH sa kRSNanIlaraktapItazuklabhedena paJcadhA, evaM mizrAcittAvapi. tatra katareNa gantavyamityAha'accitteNaM tu gaMtavvaM ti, tatra yo'sAvacetanastena gantavyamityutsargavidhiH tatra sa eva pRthivIkAyaH zuSka Ardrazca syAt, Aha camU. (59) sukkolla ullagamaNe virAdhanA duviha siggrvuppNt| ___ sakkovi a dhRlIe te dosA bhaTTie gmnN|| vR.zuSkaH- civalla Adravati, tatra dvayAHzuSkArdrayoHzuSkena gantavyaM, kiM kAraNaM?, yata Ardragamane virAdhanAdvidhAbhavatiAtmasaMyamayoH ttraatmnoviraadhnaaknnttkaadivedhaat.itraatutrsaadipiiddnaat|idaaniiN virAdhanA'dhikadovapradarzanAyAha- siggakhuppaMta' 'siggauttizramobhavati. khuppaMte'ttikardamaevanimajjati. satitatrazuSkanapathAgamanamamyanujJAtamAsIta,tenApinagantavyaMyadyasAdhUlIbahalobhavatimArgaH kiMkAraNa? yatodhUlIbahalenApipathAgacchatastaevadoSAH kecate? saMyamavirAdhanAAtmavirAdhanAca,tatrAtmavirAdhanA akSNodhUliH pravizati, nimajjana zrAntazca bhavati, upakaraNa malinIbhavati, tatra yadyapakaraNakSAlanaM karotyasamAcArI. athanakSAlayatipravacana-hIlanA syAta,ata ucyate bhaTTie gamaNaM ti.bhrASTayA guntavyaM. rajorahitayA tu gantavyamiti / idAnIM bhASyakAra Ardrasya pRthivIkAyasya bhedAna darzayannAhamU. (60) tiviho u hoi ulnA mahusittho piMDao ya cikkhllo| lattapahalitta uMDaa khuppijjai jattha cikkhillaa|| [bhA. 33] Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-60 __ 29 vR. yastAvadAH sa trividhaH- 'madhusittho piMDaA ya cikkhallo' eteSAM yathAsaGkhyena svarUpamAha'lattapahalittauMdaga khuppijjati jattha cikkhallo' 'latta'tti alatto'laktakaH pathaH yena pradezenAlaktaH kAminyAHpAtyatetAvanmAyolimpatikardamaHsamadhusitthako'bhidhIyate.uMDakAH-piNDakAstadrUpAyobhavati. pAdayoryaH piNDarUpatayA lagati sa piNDaka ityarthaH. yatra tu nimajjanaM syAtsa cikkhalla iti|shusskmaargshc bhASyakRtAnavyAkhyAtaH, prsiddhtvaadbhedrhittvaacceti|athsmaargHshusskcikkhllruupo'pisprtypaayo niSpratyapAyatheti, te cAmI pratyapAyAHmU. (61) paccavAyA vAlAisAvayA tenakaMTagA mecchaa| anaMtamanakkate sapaccavAeyare cev|| vR. iha hi pratyapAyA nAma doSA. ke te?.vyAlAdizvApadAHstenAH kaNTakA mlecchA iti / tattha paDhama sukkeNaMbhaTTIegammai,soduvihA-arkatAanakkato.akaMtaNagammai.jo'viaktosoviduviho-sapaccavAo nipaccavAo ya. paccavAyA yatenAdaA bhaNiA. nippaccavAraNaM gmmi| ahavA anakkaMtA bhaTTI sapaccavAyA yahojAtAhedhUmapaMtheNaMakkatenagammai.ahavanahojAdhUlIpaMtho sapaccavAoyahojAtAhe ulleNaMgammai, so ativiho-madhusittho piMDao cikkhallo ya tatthekkakko duhA-akkato anavaMto ya, akkaMteNaM gammai, prAsukatvAt, so duviho sapaccavAo apaccavAo ya, nipaccavAeNaM gammai, tassa asai anakaMteNaM AtmAdirakSAhetutvAt / evaM sarvatra niSpratyapAyena gantavyam / 'anaMto apaccavAo' 'akkaMtamanakkato sapaccavAetaraMceva' tti khiyN||atr bhrASTayAH khalvabhAve dhUlIpathena yAyAt, Aha camU. (62) tassAsaidhUlIe akta nipaccaeNa gaMtavvaM / mIsagasaccittesu'vi esa gamo sukkullaaiN|| vR. 'tasyAH' bhrASTayAH asati' abhAve satidhUlIpathena gantavyaM, kIdRzena?-AkrAntena niSpratyapAyena ceti / eva tAvadacittapRthivIkAyamArgagamane vidhiruktaH, tadabhAve mizreNa pRthivIkAyena gantavyaM, tatrApyeSa evAdhastyovidhidRzyaH, tadabhAvasacitenagantavyaM,tathAcAha-'mIsagasaccittesuviesagamo' mizrasacetaneSvapi pRthivIkAyeSueSagamaHzuSkArdAdiH, etaduktaMbhavati-prathamaM mizrazuSkenagamyate,tadabhAve mizrATTaiNa, tadabhAve sacittazuSkena, tadabhAve sccittaaiNnn| athavA hasagamotti "akkaMtAnakkaMtasapaccavAyabhaiyabhinnojoeyavvo savvatthasapaccavAopariharaNIotti' essvidhiH| saDadAnIMsAdhaHsthaNDilAdasthaNDilaM saMkrAmana kasmina kasmin kAle kena pramArjanaM karotItyata Aha___ mU. (63) uDDubadre rayaharaNaM vaasaavaasaasupaaylehnniaa| vaDauMbara pilakhU tssalNbhNmiciNcinniaa|| vR. 'Rtubaddha' zItoSNakAla rayaharaNaM ti rajoharaNena pramArjanaM kRtvA prayati / tathA 'vAsAvAsAsu pAyalahaNiA' varSAsuyAvadvarSAvarSAkAlavarSatisatipAdalekhanikayApramArjanakarttavyaM sAcakiMmayIbhavatyata ucyate- 'vaDe' tyAdi, vaTamayI udumbaramA plakSamayI, 'tasyAlAbhe' plakSasyAprAptau picaNikAmayI ambilikAmayIti / sA ca kiyatpramANA bhavatItyAhamU. (64) bArasaaMguladIhA aMgulamegaM tu hoi vicchinnaa| ghanamasiNanivvaNAvi apurise ya ptteaN|| vR.dvAdazAGgulAnidIrghAbhavati, yena madhya hastagrahAbhavati, vistArastavekamaGgulaM syaat|saac ghanA' Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 AghaniyuktiH mUlasUtraM nibiDA kAryA, masRNA nivraNA ca bhvti| sA ca kimakava bhavati?, ne tyAha-puruSa ca pratyekama-ekaikasya pRthagasau bhvti| ma. (65/1) ubhao nahasaMThANA saccittAcittakAraNA msinnaa| vR. 'ubhayoH' pArzvayoH 'nakhasaMsthAnA' nakhavatIkSNA. kimarthamasau ubhayapArzvayostIkSNA kriyate ?. sacittAcittakAraNAta.tasyAekanapArzvenasacittapRthivIkAyaHsa~llikhyate.anyenapArzvanA-cittapRthivIkAya iti| kiMviziSTA sA ? 'masiNa'tti, masRNA kriyate. nAtitIkSNA. yato likhata AtmavirAdhanA na bhvti| pRthivIkAyayatanAdvAraM gtm| apkAyadvAramAha. mU. (65/2) AukkAo duviho bhomo taha aMtalikkho y|| vR.apkAyo dvividhH-bhaumo'ntrikssshc| idAnIM pratyAsattinyAyAdantarikSastAvadacyatemU. (66) mahiAvAyaM taha aMtarikkhiaMdaTTataM na niggcche| AsannAo niyattai daragao ghara ca rukkha vaa|| va.so'ntarikSajA dvividhaH, mahikA-dhumikAspo'pkAyaH, vAsaMti varSArUpacApkAyaH. tamevaMprakAramubhayamapidRSTrA'ntarikSajananirgaccheta.athakathacinnirgatasyasatojAtaMmahikAvarSatataAsannAdi-bhabhAge nivartate, atha dUramadhvAnaM gataH tataH kiM karoti ? - 'gRhaM' zUnyaM gRhaM vRkSa vA bahalamAzritya tisstthti| atha sabhayapradezegatastataH kiM karttavyamityAhamU. (67) sabhae vAsattANaM aJcadae sukkharukkhacaDaNaM vaa| naikopparavaraNeNaM bhome paDipucchiAgamanaM // 7. 'sabhaye' gRhAdau stenakAdibhayopete 'varSAtrANaM' varSAkalpaMprAvRttya vrajati. atha 'atyudakaM udakAna varSaH tataH kiM karoti?-zuSkavRkSAropaNaM krttvym|athaasau sApAyo nAsti tatastaraNDaMgRhItvA tarituMjalaM vrajatiityukto'ntarikSajaH, itaramAha-'nadI tyAdi,yadAtutasyasAdhorgacchato'pAntarAlenadIsyAdvakrarUpA ttstsyaandyaaHkuuprnnvrjti,ndiiprihRtyetyrthH|athvaa varaNena' setubndhenvrjti| evaM bhaumepratipRcchya puurvmevkshcitpurussNgmnkrttvym|idaaniiydktN varaNenagantavya'miti.sasaMkramonirUpyate, kiMviziSTena tena gantavyaM ? kIdRzena vA (na) gantavyamityata Ahama. (68) negaMgiparaMparapArisADisAlaMvajjie sbhe| - paDivakSaNa ugamanaM tajjAiyare va sNddevaa|| vR. 'nagaMgiparaMparapArisADisAlaMbavajjie sabhae paDivakkheNa u gamanaM ti na ekAGgI-anekAGgIanekaSTakAdinirmitaH saMkramaH, paraMpara' iti paramparapratiSThaH-na nirvyavadhAnapratiSThaH, 'parisADI'ti gacchato. yatra dhUlyAdi nipatati. 'sAlaMbavajjie'tti sAlambavarjitaH-sAvaSTambhalagnarahita ityarthaH. sabhayo yatravyAlAdayaHzupiraSusanti, yadyabhiguNayuktaHsaMkramobhavatitadAnayAtavyaM kathaMtarhiyAtavya? 'pratipakSaNa' uktasya vipryyenn| tatrAnekAGginaHpratipakSa ekAGgI.paramparasyAparamparakaH, parizATino'parizATI, sAlambavarjitasya sAlambaH. abhayasya nirbhayaH pratipakSaH eteSu pratipakSeSa gamanaM / bhaGgakAthAtra padapazcakaniSvannatvAtriMzata,tadyathA-"anegaMgioparaMparoparisADIsAlaMbavajjitosabhauttipaDhamo" evaMsvabulyA rcniiym| pAThAntaraMvA negaMgicala'thira'tti,zaSaprAgvata.tatrAnakAGgApUrvavata. calathirattietatpadadvayaM,tathAhi Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM-68 ekacalaH saMkramA bhavati, aparastvasthira: tatrAruDha gantari sati vaMzavadyaH andolate sa calaH, asthirastubhUmAvapratiSThitaH, zeSaM prAgvata, pratipakSA api prAgvadeva. kevalaM calasyAcalaH pratipakSaH, anandolanazIlatvAta, asthirasya tu sthiraH, bhuvi pratiSThitatvAt, etaSugamanaM. etAni ca SaTpadAni, tadyathA- 'NegaMgi calo athire pArisADi sAlaMbavajjiesabhae" eSa prathamaH, evaM causaTThIbhaMgA kaayvvaa| anye tvavaM paThanti"egaMgicalathirapArisADisAlaMbavajjie sabhae" ekAGgena nivRtta ekAGgI. calaH pacanazIlaH, asthira:adhastAdapratiSThitaH. parizATI sAlambavarjitaH sabhayaH, ebhiH SaDbhiH padaivatuHSaSTirbhaGgAH. asyAM yo madhye dvAtriMzattamobhaGgaHsaevaparigRhyate. tadrahaNAccatulAmadhyagrahaNavadubhayAntarvartinaHsaMgRhItAH, paDipakkheNau gamanaM'ti. asya madhyamasya bhaGgasyopanyastasya yaH pratipakSa ekAntena zuddhazcatuHSaSTitamastena gantavyaM, ayamutsargavidhiH etadabhAve ye nirbhayAH saMkIrNabhaGgAstairapi gntvymevetypvaadH| atha saMkramo nAsti tataH ko vidhiH?.ata Aha-tajjAiyarava saMDevatti. saNDevakaH-pASANAdi yo'nyasmina pASANAdau pAdanikSepaH sasaMDavakaH sa ca dvividhaH-tajjAta itaratha. tatra tajjAtaH-tasyAmava bhuvi yo jAtaH. itarastvanyata AnIya tatra nihitaH sa ekkritrvidhH| tadeva traividhyaM darzayannAhamU. (69) calamANamanakkaMte sabhae pariharia gaccha iyrennN| dgsNghttttnnlevopmjjpaaeaduurNmi|| vR.tatrayo'sautajjAtaHsatrividhaH-calamAnaHanAkrAntaHsabhayazca,yo'pyasAvatajjAtaHasAva-pyevameva trividhH| tatazcaivaMvidhesaNDevakekiMkartavyamityAha- gaccha' vraja itareNaM tiyo'calaHAkrAntaHasabhayazceti, anenpdtryennaassttobhnggaaHsuucitaaH,tessaaNcaissaaclH-anaasktH|athsNkrmonaastittudkmdhyenaivgntvyN, tatrakovidhirityAha-'daga'ityAdi. 'daga-saMghaTTaNa miti.udakaMjavarddhapramANa, leve'tiudakamevanAbhipramANaM tatra kathamavataraNIyamityAha- 'pamajja pAe adUraMmi' pAdau pramRjya, pAdau pramRjya, kiyatibhUmibhAgevyavasthita udakasyetyata Aha, adUre-Asanna tIra ityrthH| tatazca turdA jalammU. (70) pAhANe mahusitthe vAluataha kaddame ya sNjogaa| aktamanakkaMte sapaccavAeyare cev|| vR.pASANajalaMmadhusitthujalaMvAlukA-jalaMkardamajalaMceti.tatrapASANajalaM-yatpASANAnAmuparivahati, madhusitthakajalaMyada alakta kamArgAvagAhikardamasyoparivahati vAlukAjalaMta yaddhAlukAyA aparivahati. kardamajalaM t yad ghanakardamasyopari vahati, atra capASANajalAdarAkrAntAnAkrAnta-spratyapAyaniSpratyapAyaiH sahasayAgAbhavanti-bhaGgakA ityrthH| tattha pAhANajalaM akkata anakkataMca.jaMtattha akkata tana gammati.jata akaMtaMsapaccavAyaMapaccavAyaMca, apaccavAgaNaMgammati.sapaccAvAyaMpAhANajalaMhojjAtAhamadhusitthajaleNa gammai, tattha'vi esava bhadA, tassAsaivAluAjaleNagammai, tassaviee caivabheA. kaddamajala'vievameva akaMtamanakaMtasapaccavAeyarA, savvattha nipp-ccvaaenngmmi| tathAhi-ekakasmiMzcaturvidhejale caturbhaGgI, sAceyama-tatthatAvapAhANajalaM akaMtaMapaccavAyaM paDhamobhaMgo, evamAdi4, evaMmahusitthaMpi4vAluyAjalaMpi 4 kahamajalaMpi 4 / atha saTTAdilalakSaNapraNinISayA bhASyakRdAhamU. (71) jaMghadrA saMghaTTo nAbhI levo pareNa levuvriN| ego jala thalego nippagale tiirmussggo|| [bhA. 34] vR.jaGghArddhamAtrapramANaM jalaM saTTa ucyate, nAbhipramANaM jalaM lepa ucyate, pareNa nAbhajalaM yattallapopari Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM ucyate, idAnIjaGghArddhapramANaM jalamuttarato yo vidhiHsa ucyate-ekaH pAdojale kartavyo'nyaHsthale-AkAze. athatIraprAptasya vidhimAha-nippagalaM'ttiekaH pAdojale dvitIyazcaAkAze niSpragalannAstetataAzyAnaH sthale kriyate panarddhitIyamapi pAdaM niSpragalaM kRtvA tatastIre kAyotsarga kroti|| athatajjalaMnAbhipramANAdibhavatinirbhayaMcatataHkAsAmAcArItyAhamU. (72) nibhae'gAritthINaM tu bhaggao colpttttmussaare| sabhae atthagghe vA oinnesuMghanaM pddheN| vR.nirbhayajalasatyaharaNAlatvAtvyAlAdirahitatvAcca agArANAMstrINAMcamArgataH-pRSThatogacchati, gacchatA ca kiM karttavyaM?, colapaTTaka uprytsaarnniiyH| sabhaye tu tasmina atthagghe vA 'uttinnesa' avattIrNeSa kiyatsvapigRhiSumadhyasthitaHprayANi dhanaMpaTTa'nticolapaTTakaMca dhanaM'nibiDaMkarotiyathAtoyenanApahiyata iti| mU. (73) dagIra tA ciTTa niSpagalo jAva cAlapaTTA u| sabhae palaMbamANaM gacchai kAraNa aphusNto|| vR. uttIrNazcodakatIre tAvattiSThati yAvanniSpragalo jAtatholapaTTakaH, athAsau pradezaH sabhayastataH sabhaye prlmbmaanNcolpttttkNgRhiitvaavrjti|kthm?- kAyena' zarIreNAspRzana,zarIrakRtApkAyavirAdhanAbhayAta, yadA tu nadyAmavatarato gRhI sahAyo nAsti tataH kiM karttavyamityAhamU. (74) asai gihi nAliyAe aankkheupunno'vipddiyrnnN| egAbhogapaDiggaha keI savvANi na ypuro|| vR. gRhasthAbhAve nAlikayA tannadIjalaM 'ANakkheuM' parIkSya gantavyaM, nAlikA hyAtmapramANA caturaGgulAdhikAyaSTikAtayAparIkSya puNo'vipaDiyaraNa ntipunaHpratinivRttyapraticaraNA-AgamanaMkaroti. Agatya ca 'egAbhoga'tti ekatrAbhAgaH, AbhAgaH-upakaraNaM 'ekatti ekatra karoti, ekatra bandhAtItyarthaH, 'paDiggaha'tti patadgrahaM ca pRthagadhomukhaM ghanapAtrakabandhana bandhAti, taM ca hastena gRhNAti taraNArtham / kecittvevamAhuH-patadgraha upalakSaNaMpAtrakANAM,tatazcasarvANyevapAtrakANiadhomukhAnighanenacIreNabadhyante trnnaarthmiti| esatAvasAmannenanadIe atyagyAe gacchaMtassa vihIbhaNio, yadata- 'egAbhogapaDiggaha keI savvANi tti. nAvAevi AruhaMtassa eseva vihI. kiMtu nAvAe caDato 'naya purautti nAvAe paDhamaM nAruhai. aggimAnacaDai. pravartanAdhikaraNadoSAta.bhaddagapaMtadAsAtoya, jaibhaddaotaosauNaMtimannamANoAruhai, ahapaMtotao avasauNaMtimannamAnA kovNgnnhti| tathAcasaddaomaggaovinArohai-nippacchimonAsahai, mA sA andrAruhaMtasyeva vaccihiti nAvA, atA thevasuArUDhesu gihisu aaruuhi|| . mU. (75) sAgAraM saMvaraNaM tthaanntiaNprihrittu'naabaah| ThAinamokkAraparotIre jayaNA imA hoi|| vR. Aruhanto aso sAhU sAgAraM saMvaraNaM-paccakkhANaM kareti, AruDhI ya saMto ThANatiaMparihari anAbAheThAi.tatthapuraAnaThAiyavvaM.tatthakilanAvAdevayAhivAso.nayamaggao.avallagavAhaNabhayA, namanjhao. mA nAvAo udakaM ulliNcaavijihinti| kattha puNa ThAiyavvaM ?. pAse. tattha ya uvautto ciTThai namAkkAraparo / evaM kuzalena tIrapattassa ko vihI ?. bhannai-tIre jayaNA imA hoti' vakkhamANA mU. (76) navi puraA navi maggaA majjhe ussagga pnnviisaau| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daiudaya huna mUlaM-76 daiudayaM tuMbesuaesa vihI hoi sNtrnne|| vR. idAniM tIrapattAe nAvAe uttaraMto na loaaggimo uttarati. pavattaNAdhikaraNAdeva, nAvi maggao loyassa uttarati. jhaDatti paDiogacchejjatti.(cala)svabhAvatvAta. ahavA so pacchA ekko uttaraMto kayAi dhrejjaanaaviennNtrpnnttttaa.tmhaathovesuttinaisgihisuttrti|tiirtthennkiNkaayvvNti?bhnni-'ussggo' kAyotsargaH karttavyaH, tatra ca kiyanta ucchAsAH ityata Aha-pannavIsAu'tti pnycviNshtirucchaasaacintniiyaaH| 'daiuMtti datiu cakkhallAuDuo jena tarijjai 'tuMbaM alAuaM. eehiM nAvAe abhAve saMtarijjai. jditrnnjoggNpaanniyNti| esavihi'ttidRtikA-dibhiruttIrNasyaeSaevavidhiH saMtaraNe' plavane, yaduktaM - 'tIraMprAptenotsarga:kArya' iti.atracApkAyemizrAcittayatanAnasAkSAduktA,chadmasthenatayostattvatojJAtumazakyatvAta,yazrajJAsyatisakariSya-tyeveti.saccittasyatUktai vA uktamapkAyadvArama.athatejaskAyastatrAhA mU. (77) volANe anulome paDiloma'ddesa ThAi tnnrhie| asaI ya gattinaMtagaullaNa taligAi ddevnnyaa|| va. yadA hi tasya sAdhorgacchato vanadavo'nukUlo bhavati. yadabhimukhaM sArvajati tadabhimukhamagnirapyetItyarthaH, tatastasmina vanadave vyatikrAnte sati gantavyaM yadA tu pratilobhaH-abhimukhamAyAti tataH 'aMdasuttiArTeSupradezeSutiSThatiyenAsaunAbhibhavati, tRNarahitevA, asati' abhAvatasya kattaNitagaullaNa'tti. kRttiH-carmatenAtmAnamAvRtya tiSThati, tadabhAve naMtagaullaNaM' anaMtagaMkambalAdivastraMtadAIkRtyapAnakena tenAtmAnamAvRNoti, tatastiSThati, atha gacchato vahuguNaM tataH taDigAdiDevaNaya'tti upAnahI paridhAya DevanaM. laGghanamagneH kRtvaavrjti|ttrydaa vidhyAte tejaskAyeyAtitadA'cittatejaskAyayatanA. yadA tUpAnahI paridhAya vrajati tadA sacitto mizro vA tejaskAyaH, eSA tri-prkaaraaytnaa| uktaM tejaskAyadvAram, atha vAyudvAraMmU. (78) jaha aMtarikkhamudae navari niaMbe avaNaniguMje y| ThANaM sabhae pAuNa ghnkppmlNbmaannNtu|| vR. yathA antarikSodake yatanoktA 'AsannA niyattati ityAdilakSaNA saivehApi dRzyA. 'navaranti kevalamayaMvizeSaH, nitambe' parvataikadezevananikuJjavAsthAtavyama,yadyasaupradeza sabhayastataH pAuNaghaNakappaM' ghana-nizchidraMkalpaM-kambalyAdirUpaMprAvRttyagacchati alambamANaMtu'ttiyathAkoNonapralambate,pralambamAna'yavirAdhanAta / tatra mahAvAyo gacchataH kalpaprAvRtazarIrasya sacittayatanA bhavati. apralambaM kalpaM kurvataH acetnytnaa| mizrayatanA kalpaprAvRtasyaiva bhavati, yataH kiMci ThakkiaM kiMcicca na, iyaM trividhA ytnaa|| uktaM vAyudvAram, atha vanaspatidvAramucyatemU. (79) tiviho vaNassaI khalu paritta'naMto thiraathirekkeko| saMjogA jaha haTTA akkaMtAI tahava ihi / / vR.trividhovanaspatiH-acitto mizraHsacittazca yo'sAvacitaHsa paritto anaMtoya.parittothiroathirA a. anaMtovi thiro athiro a. idAniM mIso so daviho paritto anaMto a, paritto dahA-thiro athiro a. anaMto'vi davihothiroathiroa.idAniMsacittA, so dahA-paritto aNaMto a.paritto dahA-thiro athiroa. anaMto dahA-thiro athiroa. ekkekko abheo cauhA-akto nipaccavAo a1, aktosapaccavAA a2. ankNtoapccvaaoy3.ankktospccvaaoa4|ttthkaajynnaa? acitteNaMgammai,tatthaviparitteNa. tanavithiraNa tatthavianaMta-nipaccavAeNaM tadabhAve anakteNaMnipaccavAeNaM, tadabhAve acittaparittaNaMathiMgNa 126 131 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 AghaniyuktiH mUlasUtra Ts, so'vi yadi akto nipaccavAoM atadabhAve anakkaMtaNa nipaccavAeNaya, tadbhAve acittAnaMtaNa thiraNa gammati, tatthavitana akkataNa nipaccavAeNaya, tadabhAva anakkaMtanipaccavAeNaM, tadabhAve acittANataNaM athireNa a aktanipaccavAo ya yadi hAMti, tadabhAve aNakkaMtanippaccavAeNaM, tadabhAve mIseNaM, evameva bhaMgA jANivvA jahA acitte, tadabhAve sacitteNaM gammai, tatthavi eseva gammai / atha gAthA'kSaraghaTanA-trividho vanaspatiH- sacittaH acittaH mizrazreti, tatraikaiko dvidhA - parIto'nantatha tatra parItaH pRthakzarIrANAmekadvitriasakhyeyAnAM jIvAnAmAzrayaH, anantastu anantAnAmekaikaM zarIraM sa ekaikaH sthiro'sthiratha, sthiro dRDhasaMhananaH, itarastvasthiraH / atra casaMyogAH karttavyAH, te cAdhastAdya thoktastathaiva dRzyAH, tecAkrAntaniSpratyapAyaAkrAntasapratyapAyaanAkrAntaniSpratyapAyaanAkrAntasa- pratyapAyarUpAH / nanu cakasmAdacittavanaspatiyatanocyate ?, tathAhi-saMcetanaviSayA yataneti nyAyaH, ucyate, tatrApyasti kAraNaM. yadyapi acittastathA'pi kadAcitkeSAcidvanaspatInAmavinaSTA yoniH syAda gur3acImubhAdInAM tathAhi guDUcI zuSkA'pi satI jalase kAttAdAtmyaM bhajantI dRzyate evaM kaTuka mudbhAdirapi ato yonirakSaNArthamacetanayatanA'pi nyAyavatyeveti / athavA'cittavanaspatiyatanayA dayAlutAmAha, acetanasyaite bhedA na bhavanti, kintu sacittamizrayoreva yojanIyAH / uktaM vanaspati dvAram adhunA trasadvAramAhamU. (80) tivihA beiMdiyA khalu thirasaMghayaNeyarA puNo duvihA / akkatAI ya gamo jAva u paMciMdiA neA / / * - vR. 'trividhAH' triprakArA dvIndriyAH- sacittAdibhedAt, sacittAH sakalajIvapradezavantaH, acittAstu viparyayAt,mizrAstvetaevakarambIbhUtAH, punarekaiko dvividhaH, tathAhi - sacitto thirasaMghayaNo athira-saMghayaNo a, evaM acitto missovi, jo so sthirasaMghayaNo tattha caubhaMgI- akkaMto'nakkaMto sapaccavAo iyaro ya, evaM anne'vi 'akkaM tAdIya'tti AkrAntAdirgamako bhaGga iti, anena caturbhaGgikA sUci-tA / evamayaM kramastrIndriyacaturindriyapaJcendriyANAM sacittAcittamizrAdiryojanIya iti / / evaM tAvatsajAtIyayatanoktA, idAnIM vijAtIyena sahAhamU. (81) mU. (82) puDhavidaeya puDhavie udae puDhavitasa vAlakaMTA yA / puDhavivaNassaikA te ceva u puDhavie kamaNaM // puDhavitase tasarahie niraMtaratasesa puDhavie ceva / AuvaNassakAe vanena niyamA vanaM udae / teUvAuvihUNA evaM sesAvi savvasaMjogA / naccA virAdhanadugaM vajrjjato jayasu uvautto // mU. (83) vR. pRthivyudakayAH yugapadmamanatayA prAptayoH satAH kartareNa yAtavyamityAha - pRthivyA, udake trasAdisadbhAvAt, cazabdAdvanaspatizra, pRthivIM tyaktvaiva / atha pRthivIvanaspatikAyayoH satoH kiM karttavyamityAhapRthivyaivagantavyaM, vanaspatau tddosssNbhvaat| pRthivItrasayoH kenagantavyaM ? - trasarahita-mArgeNa, etaduktaM bhavativiralatraseSu tanmadhyena, nirantaraSu tu pRthivyA, apkAyavanaspatikAyayoH satoH kena yAtavyamityAha-vanena vanaspatikAyena, udkeniymaadrnsptisdbhaavaat|| tejaskAyavAyukAyAbhyAM rahitA evaM zeSA apisarvasaMyogAH anye'pi ye noktaste'nugantavyAH bhaGgakAH, sarvathA virAdhanAdvayaM jJAtvA - AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca. etadvyamapi varjayana upayukto - yatasva - yatanAM kuviMti / idAnIM yaduktaM evaM saMsAvi savvasaMjogA' iti Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-83 te bhaGgakA darzyante. te cAmI-tattha puDhavikAA Au-kAo vaNarasaikAA tasakAA caMti catvAri padAni kAuMtato dugacAraNiyAe tigacAraNiAe caukkacAraNiyAe cArayavvA, sAyaimA cAraNiA-paDhavikkA AUyapaDhamA 1. puDhavI vaNassatIbIAya 2. puDhavI tasA ya taioya 3, evaM puDhavIe tinni laddhA, AUdo lahai, vaNassaI ekkaMti 6. puDhavI AU vaNassaI 1. puDhavI AU tasA 2, puDhavA vaNassai tasA 3. AUvaNassaitasA 4.eetigacAraNiyAeladrA, caukkacAraNiyAe ueko ceva.savvaviekkArasaacittehi paehiM laddhA. evaM mIsesuvi 11 sacittasu'vi 11. savve'vitetIsaM 33 / uktaassttkaayytnaa| Aha-yadA punarvyAghradastInyAyanAnyataravirAdhanAmantareNa pravRttiva na ghaTAM prAJcati tadA kiMkartavyamityAhamU. (84) savvattha saMjamaM saMjamAu appANameva rkkhijjaa| muccai aivAyAA puNo visAhI na yaavirii|| vR. 'sarvatra' sarveSu vastuSa.kima? saMyamarakSAkAryA.tadabhAve'bhipretArthasidhyasiddheH kimeSanyAyaH? natyAha-saMyamAdapyAtmAnamavarakSata.AtmAbhAvanatatpravRttyasiddheH AtmAnamavarakSana.jIva-nityarthaH 'mucyate' bhrazyatetasmAdatipAtAta-hiMsAdi-doSAta.kiMkAraNama?.ucyate. atipAtanAtyataHpunarvizuddhistapaAdinA bhaviSyati.athamanyase-pRthivyAdyatipAtAttarakAlaM vizuddhirbhavatinAma,kintuhiMsAyAMvartamAnaHsaHavirato labhyata iti ekavratabhaGge sarvatratabhaGga' iti vacanAta, taMdata-nAsti, yata Aha-'nayAviraI', kiM kAraNaM?.. tsyaashyshuddhtyaa,vishuddhprinnaamsycmokss-hetutvaat|ydaasrvtrsNymNrkssnntipaataanmucyte-atipaato na bhavati, kimayameva nyAyaH 1. netyAha-saMyamAdAtmAnameva rakSan, yena punarapi vizuddhirbhavati, na cAtipAte'pyaviratiriti pUrvavat / kiM kAraNaM saMyamAdapyAtmA rakSitavyaH?, ucyate, yataHmU. (85) saMjamaheuM deho dhArijjai so kao u tdbhaave?| saMjamaphAinimittaM dehaparipAlaNA itttthaa|| vR. iha hi saMyamahatuH' saMyamanimittaM deho dhAryate, sa ca-saMyamaH kutaH tadabhAve' dehAbhAve ? | yasmAdatadevaMtasmAt saMyamasphAtinimittaM,saMyamavRddhayarthadehaparipAlanamiSTaM-dharmakAyasaMrakSaNamabhyupagamyate / Aha-lokenAviziSTametata, yathAhi. mU. (86) cikkhallavAlasAvayasareNukaMTayataNe bahujale a| logo'vinecchaDa pahe ko na viseso bhayaMtassa? // vR. cikhallavyAlasvApadasareNukaNTakatRNAnabahajalAMzcasApadravAnamArgAna-pathaHlAkA'pinacchatyaMva, ataH ko nu vizeSo? lokAtsakAzAdbhadantasya yenaivamucyata iti?, ucyate. - mU. (87) jayaNamajayaNaM ca gihI sacittamIse paritta'naMta a| navi jANaMti na yAsiM avahapainnA aha vissaa|| . vR. yatanAmayatanAM ca gRhiNo na jAnanti. k ? sacittAdI, na ca eteSAM' gRhiNAM avadhapratijJA' vadhanivRttiH, ata eva vishessH| mU. (88) avia janA maraNabhayA parissamabhaAvata vivjjei| te puna dayApariNayA mokvatthamisI prihrNti|| vR. kaNThyA ||"api ca" iti ananAbhyuccayamAha. navaraM 'te'tti sApAyAna pathaH / itatha sAdhAH prANAtipAtApattAvapi gRhiNA saha vaidhayumityAha Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 AdhaniyuktiH mUlasUtraM mU. (89) avisiTuMmivi jogaMmi bAhire hoi vihurayA ihraa| suddhassa u saMpattI aphalA jaM desiA sme|| vR. iha 'aviziSTe'pi tulye'pi yoge' prANAtipAtAdivyApAre 'bAhye' bahirvatinibhavati vidhuratA' vaidhayuM visadRdRtA. itthaM caitadabhyupagantavyama.itarathAzuddhasya-sAdhoHsaMprAptiH' prANAtipAtApattiH aphalA' niSphalAyataHpradarzitA samaya siddhAntatadvirudhyate.tasmAdetadevamevAbhyupagantavyaM.bAhyaprANAtipAtavyApAra: zuddhasya sAdhorna bandhAya bhvtiiti|| mU. (90) ekaMmivi pANivahaMmi desiaM sumahadaMtaraM sme| emeva nijjaraphalA pariNAmavasA bhuvihiiaa|| . vR. ekasminnapi'talya'piprANivadhe darzitaM pratipAditaMsumahadantara.kka?- samaye siddhAnte. tathAhiyathA dvau puruSA prANivadhapravRttA, tayozca na tulyo bandho, yastatrAtIvasaMkliSTapariNatiH sa saptamyAM pRthivyAmutpadyata, aparastu nAtisaMkliSTapariNatiH sa dvitIyanarakAdAviti / iyaM tAvadvi-sadRzatA bandhamaGgIkRtya, idAnIM nirjarAmaGgIkRtya visadRzatAM darzayannAhaevameva nirjarA' phalavizeSA api pariNAmavazAda 'bahuvidhA' bahuprakArA vishissttvishisstttrvishisstttmaaH| ekAM prANijAtimGgIkRtyAntaramuktama. adhunA sakalavyaktyAzrayamantaraM pratipipAdayiSurAhamU. (91) je jattiA aheUbhavassa te ceva tattiA mukkhe| gaNaNAIyA logA daNhavi punnA bhave tullaa|| vR.ye hetavo yAvanto-yAvanmAtrA 'bhavasya' saMsArasya nimittN| ta eva nAnyetAvanmAtrA eva mo-kSasya hetavo-nimittAni / kiyanmAtrAste ata Aha-gaNanAyA atItAH saGkhyAyA atikrAntAH, ke ?, lokAH 'dvayorapi' bhavamokSayoH saMbandhinAM hetUnAmasaGkhyeyA lokA: 'pUrNAH' bhRtAH, te tu pUrNA ekahetunyUnA api bhavantyataAha-tulyAH,kathaMbhUtAH?-kriyAvizeSaNaM tulyAH sdRshaaityrthH| nanutulyagrahaNamevakasmAtkevalaM nakRtaM? yenapunaHpUrNagrahaNaM kriyate,bhannatipaDivayaNa-tullaggahaNeNasaMvaliANaM saMsAramokkhahaUNalokA tullatti kassatibuddhI hojjAtena punnaggahaNaMpikIrai, doNhavipunnattijayAjayAbhariattineyavvA, iyamatra bhAvanA-sarva eva ye trailokyodaravivaravarttino bhAvA rAgadveSamohAtmanAM puMsAM saMsArahetavo bhavanti ta eva rAgAdirahitAnAMzraddhAmatAmajJAnaparihAreNamokSahetavobhavantItievaMtAvatpramANamidamaktama.idAnIM yeSAmamI trailokyApannAH padArthA bandhahetavo bhavanti na bhavanti ca yeSAM tadAhama. (92) hariAvahamAIAje ceva havaMti kmmbNdhaay| - ajayANaM te caiva ujayANa nivvaanngmnnaay|| va. Ira gatipreraNayAH' IraNamIyAM pathi IyaryA IpithaM gamanAgamanamityarthaH, IpithamAdA yeSAM te IpithAdyAH, AdizabdAdRSTivAgAdivyApArAgRhyante, IryApathAdyA vyApArA ya eva bhavanti kamma-baMdhAya' karmabandhanimittaM-karmabandhahetavaH kaSAma? - 'ayatAnAma ayatnaparANAMpuruSANAM.taevaIryApathAdyAvyApArA 'yatAnAM' yatnavatAM nirvANagamanAya' mokssgmnaaybhvnti|| evaM tAvatmAdhArgRhasthena saha tulye'pivyApAra visadRzatoktA, idAnIM sajAtIyameva sAdhumAzritya visadRzatAmAdarzayannAhamU. (93) egaMtena niseho jogesana desio vihI vaavi| daliaMpappa nisaMhI hojja vihI vA jahA roge|| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM.13 vR. ekAntena niSedhaH yogeSu' gamanAdivyApAraSu 'nadezitaH nApadiSTaH vidhirvA' anujJA vA kvacitsvAdhyAyAdAnadarzitA. kintu daliaM' dravyaM vastuvA prApya' vijJAyanipadhobhavata.tasyaivavA vidhi-bhavata' anuSThAnaM bhavediti / ayamatra bhAvaH kasyacitsAdhorAcAryAdiprayojanAdinA sacitta'pi pathi vrajato gamanamanujJAyate.kAraNikatvAta.nAkAraNikasya. dRSTAntamAha-'jahAroge'ttiyathAroge'jvarAdauparipAcanabhojanAMda: prtissedhHkriyt.jiirnnjvrtutsyaivvidhiritytHsaadhuucytevstvntrmaashrityvidhiHprtissedhovaavidhiiyte| athavA'nyathA vyAkhyAyate-ihoktaM - akhilAH padArthA AtmanaHsaMsAra hetavA mokSahetavazca tatathana kevalaM taevayAnyapisamyagdarzana-jJAnacAritrANitAnyapisaMsAramokSayoHkAraNAnIti,tathAcAha-egaMtananiseho0' ekAntena niSedhaH samyagdarzanAdidAneSu tatprakhyApaka-zAstropadezeSu nadarzito vidhirvA nadarzita itisaMTaGkaH. kintu dalikaM prApya' pAtra vizeSa prApya kadA cidIyate kadAcinna, etadaktaM bhavati-prazamAdiguNAnvitAya dIyamAnAnimAkSAya. viparyaya bhavAya. tadAzAtanAta. yathA jvarAdI taruNa satyapathyaM pshcaattupthympitNdv| athakameva vastvAmevyamAnaM vandhAya mAkSAya ca kathaM bhavati?. tadAhamU. (94) jaMmi nisevinaMta aiAro hojja kassai kyaai| tenava ya tassa puno kayAi sohI hvejjaahi|| vR.yasmina' vastunikrodhAdau niSavyamANe aticAraH' skhalanAbhavati kasyacit' sAdhoH kadAcita' kasyAzcidavasthAyAM tenaiva' krodhAdinA tasyaiva punaH kadAcicchuddhirapi bhavet. caNDarudrasAdhoriva, tena hi ruSA svaziSyodaNDakenatADitaH, taMcarudhirAdraM dRSTrApazcAttApavAn saMvRttaHcintayatica-dhigmAMyasyaivaMvidhaH krodhaH iti vizuddhapariNAmasyApUrvaM karaNaM kSapakazreNiH kevalodayaH saMvRtta iti / bAhya vyApAramaGgIkRtya visadRzatoktA, atha vAhyo'pi vyApAro yathA bandhaheturna syAttathA''hamU. (95) anumittA'vi na kassaI baMdhA paravatthupaccao bhnnio| tahavi ajayaMti jaiNo prinnaamvisohimicchNtaa|| vR. 'aNumAtrA'pi' svalpo'pi bandho na kasyacit 'paravastupratyayAd' bAhyavastunimittAtsakAzAd 'bhaNitaH' uktaH, kintvaatmprinnaamaadevetybhipraayH| Aha-yadyevaM na tarhi pRthivyAdiyatanA kAryA, ucyate, yadyapi bAhyavastunimitto bandho na bhavati tathA'pi yatnaM vidadhati pRthivyAdau munayaH pariNAmavizuddhi 'icchantaH' abhilaSantaH etadaktaM bhavati-yadi pathivyAdikAyayatanA na vidhIyate tato naiveyaM syAta. yasta hiMsAyAMvatatatasyapariNAMmaevanazuddhaH ityAhamU. (96) jA puna hiMyAyayaNesu vaTTaI tasya nanu priinnaamo| duTTo na yataM liMga hoi visaddhasya jogsy| vR. yastu punaH 'hiMsAyataneSu vyApattidhAmasu varttata tasya nanu pariNAmA duSTa eva bhavati na ca taddhiMsAsthAnavatitvaM liGgaM ciraM bhavati vizudyogasya' mnovaakkaayruupsy|| mU. (97) tamhA sayA visuddhaM pariNAma icchayA suvihiennN| hiMsAyayaNA savve parihariyavvA payatteNaM / / vR.tasmAta sadA' ajastraM vizuddhaM pariNAmamicchatA suvihitana viM karttavyaM? -hiMsAyatanAni sarvANi varjanIyAni prytntH| tathA ca mU. (98) vajamitti pariNaA saMpattIe vimaccaI vraa| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 o niyuktiH mUlasUtraM avihito'vi na muccai kiliTTabhAvAMtti vA tassa // vR. varjayAmyahaM prANivadhAdInyevaMpariNataH san saMprAptAvapi kasya ? - atipAtasya prANiprANavinAzasyetyupariSTAtsaMbandhaH, tathA'pi vimucyate 'vairAta' karmasaMbandhAt / yastu punaH kliSTapariNAmaH so'vyApAdayannapinamucyate vairaat|| tadevaM gacchatastasya SaTkAyayatanAdiko vidhiruktaH, sa idAnIM gacchan grAmAdI pravizati tatra kA sAmAcArI ?. taddarzanArthamupakramate mU. (99) paDhamabiyA gilANaM tar3ae sannI cauttha sAhammI / paMcamiyaMmi a vasahI char3e ThANar3io ho / vR. prathamadvAre dvitIyadvAre ca 'gilANe' tti glAnaviSayA yatanA vakta vyA. tRtIye dvAre saMjJI - zrAvako vaktavyaH, caturthe dvAre sAdharmikaH - sAdhurvaktavyaH, paJcama dvAre vasatirvakta vyA, SaSThe dvAre varSAkAlapratighAtAtsthAnasthito bhavati / Aha-tRtIyadvAre SaDarthAdhikArA bhaviSyanti tadyathA-" vaiaggAme saMkhaDi sannI da abhadde atti, tatatha kimiti saMjJina eva kevalasya grahaNamakAri ?. ucyate saMjino'-tirikto vidhirvakSyamANo bhaviSyati asyArthasyajJApanArtha saMjigrahaNamevAkarota. athavA tulAdaNDa- madhyagrahaNanyAyena madhyagrahaNe zeSANyapi gRhItAnyeva draSTavyAni, Aha-madhyamevatanna bhavati yataH SaDamRni dvArANi, ucyante, naitadevaM, yataH saptamaMcazabdAkSiptaM mahAninAdetidvAraMbhaviSyati, saMjJi- grahaNenamadhyameva gRhItamitIyaMdvAragAthA / nanvasyAtitvaritAcAryakAryaprasRtatvAtko '-vasaro grAmAdi- pravezanena ?, ucyate, tatpraveze'dhikataraguNadarzanAta, tathA cAhamU. (100) ehiapArattaguNA dunni ya pucchA duve ya sAhammI / tatthekvekvA duvihA cauhA jayaNA duhekkekkA // vR. tasya tatra grAme pravizata 'aihikAH ' ihalokaguNA bhakta pAnAdayo bhavanti, paratraguNAzra glAnAdipratijAgaraNAdikAH, pravizatacatasyadvidhApRcchAbhavati, sAcavidhyavidhilakSaNAvakSyamANA | sAdharmikAca dvidhA - sAmbhogakA anya sAmbhogikAca, tatraikaiko dvividhaH, yo'sau sAmbhogikaH saca dvividhaH kadAcidekaH kadAcidanekaH evamanyasAMbhogike'pi vAcyaM, 'cauhA jayaNa' tti caturvidhA yatanA, . sAmbhogikasaMyatayatanA sAmbhogikasaMyatIyatanA ca. annasaMbhoiyasaMjaya-jayaNA annasaMbhoiyasaMyatIjayaNA ceti / 'tatthekkekkA duvihaMttitatraikaiko bheTodvividhaH- sAmbhogika saMyatAH- kAraNikA niSkAraNikAca. navaraMsaMbhoDayasaMjaDaovi / evaM asaMbhoDaasaMjayAvi saMjaDaovi / athavA'nyathA- 'duve ya sAhammi' tti saMbhor3aA asaMbhor3aA ceti / 'tatthakkakkA duviha' tti je te saMbhoiA te saMjayA saMjayaio a, evamasaMbhAiyAvi, 'cauhA jayaNa' tti cauvvihA jayA kAyavvA davvAdi4. 'duhekvekka' tti sA ekaikA dravyAdiyatanA dvedhA- tattha davvao paDhamaM phAMsaeNa kIraDa. tadabhAve aphAsueNavi, khettato akayAkAriAsaMkappiehiThAiyavvaM, tadabhAve udghATanaM gRhasya kapATAderapi kriyate kAlataH prathamapauruSyAM prAsukaM dIyate, atha tasyAM na labhyate tataH kRtvA'pi dIyate / bhAvataH prAsukadravyaM zarIrasya samAdhAnamAdhIyate, tadabhAve tvaprAsuMkarapi / iyaMAragAthA mahatI, tatraihikaguNadvArapratipAdanAyAha-paDidAragAhAmU. (101) ihaloA pavitI pAsaNayA tesi saMkhaDI saDDho / paraloiA gihANe ceiya vArDa ya paDiNIe / vR. 'ihalAia'ttidvAraparAmarzaH, praviSTasyatasyAyaMguNo bhavati-yAnabhisandhAyapravRttastadIyAMkadAcittatra Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 109 vArtA labhateyathA tato nirgatrtyate'dhunA'mukatra tiSThantIti etaduktaM bhavati mAsakalpaparisamAptI te kadAcittatraivAyAtAH syuH, tatazruteSAM sAdhUnAM pazyattA- saMdarzanaM bhavatIti taMtrava kAryaparisamAptiH syAta. tathA kadAcittatra saMkhaDI bhavati, tatazrabhaktaM gRhItvA vrajataH kAlakSepAM (na) bhavati, zIghraM cA-bhISTaM grAmaM prAnpoti, tatravApraviSTasya zrAddhaH - zrAvakaHkazridbhavati, tadgRhAtparyuSitabhakta mAdAya vrajati / ete praviSTasyaihikAguNAH. athetare 'paraloiA' iti dvAraparAmarzaH, 'gihANa' ti kadAcittatra praviSTa idaM zRNuyAta tadutAtra glAna Aste, tataca paripAlanaM kArya, paripAlane ca kathaM na pAralaukikA guNA iti, jo gilANaM paDiyaraDa se maM paDiarati, jAmaMpaDiarai so gilANaM paDiyarati ttivacanaprAmANyAt. kadAcidvAtatracatyAyatanaM bhavettaddhandanepuNyAvAptiH syAt. vAdI vA tatparAjayazca, pratyanIko vA sAdhvAdestatra syAt taddarzanAccAsAvupazamaM yAyAt. evaMlabdhisaMpannatvAt / ukta maihikapAralaukikaguNadvArama. atha pRcchAdvAraM tatra vidhipRcchA avidhi pRcchA ca. avidhipRcchAdvAramAha mU. (102) avihI pucchA atthittha saMjayAnatthi tattha smnniio| samaNI atA natthI saMkAya kisoravaDavAe / vR. avidhipRccheyaM, yadutAstyatrasaMyatAH ? tato'sau pRcchyaetAvizeSaviSayAM pRcchAM zrutvA''hanAstyatra saMyatAH, tatra ca zramaNyo vidyante tena ca tA na kathitAH. vizeSapraznAkaraNAt, 'samaNIsu ya'tti atha zramaNIH pRcchati tato'sAvAha-na santyatra tAH, tatra ca zramaNAH santIti prAgvat / zaGkA ca zramaNIpRcchAyAM syAt, 'kizoravaDavAnyAyAt' // mU. (103) saDhesu cariakAmo saMkA cArI ya hoi saDDIsuM / cer3ayagharaM va natthiha tamhA u vihIi pucchejjA // vR. atha zrAvakAn pRcchati tataH paro vikalpayati-caritukAmo'yaM bhakSayitukAmaH atha 'saDDIsu' tti zrAvikAviSayAyAM pRcchAyAM zaGkA syAt, nUnamayaM tadathIM caritukAmazca / atha caityagRhameva kevalaM pRcchati, tatastadabhAve vargacatuSTayabhAve ca tatprabhavaguNahAniH syAt, tasmAdvidhinA pRcchet / tatpratipAdanAyAhamU. (104) gAmaduvArabhAse agaDasamIve mahANamajjhe vA / 32 pucchejja sayaM pakkhA viAlaNe tassa parikahaNA // vR. grAmadvAre - grAmasya niSkAzapraveze sthitvA pRccheta. athavA 'abbhAse 'tti grAmAbhyarNe kRpasamIpe vA mahAjanasya samudAya vA kaM ? - svakaM pakSaM, kimatrAsmatpakSo'sti neti ? yadi paro'jAnana pRcchati ko bhavatAM svapakSaH ? ityevaMvicAraNaM tatastasyAgre sAdhoH parikathanA syAta, paJcavidho'smatpakSaH - catyagRhAdi / uktaM pRcchAdvAram / tataH pRcchAsamanantaraM yadi caityagRhamasti tatastasminneva gantavyaM tatra ca kathaM gantavyam ? ucyate mU. (105) nissaMkia thUbhAisu kAuM gacchejna ceiagharaM tu / pacchA sAhusamIvaM te'vi a saMbhoiyA tassa // vR. puvvallaM kaMTaM / atha sAhammi advAramAha- 'pacchA sAhusamIvaM' ti caityagRhAnnirgatya pathAtsAdhusamIpaM yAti. 'te'pi' sAdhavaH sAmbhogikAH tasya' sAdhoH cazabdAdanyasAmbhogikAvA / tatrayadisAmbhogikAstataH kA sAmAcArI ?. ityAhamU. (106) . nikkhiviDaM kikambhaM dIvaNa'nAbAha pucchaNa sahAo / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 o niyuktiH mUlasUtra gena visajjayA avisajjuvaesa dAvaNayA / / vR. 'nikSipya' vimucya sAdhuhaste. kima ? upakaraNaM- pAtrakAdi tataH 'kRtikarma' vandanaM karoti, tatazra 'dIvaNaM'tiAgamanakAryAvirbhAvanaM karoti * anAvAhi tti. anAbAdhA yUyam ?, evaMpRSTesatite'pyAhuH - anAbAdhA vayamiti / 'pucchaNa' ttitataH sAdhurevamAha-bhavadarzanArthamahaM praviSTo grAmamidAnIM vrajAmItyevaM pRcchati, tataste'pi sAdhavo yadyasti sahAyastaM dattvA prapayanti atha tatra kathida glAnastata evaM bravIti ahamenaM glAmaM paricarAmati, tataste'pyAhu:- vidyanta eva paricArakAH. evamabhidhAya 'visajjaNa 'nti taM sAdhuM 'visarjayanti' preSayantipreSayantivayamevabhanniSyAma iti / athana visarja-yanti, etacca bruvatesarvamatra glAnaprAyogyamoSadhAdi labhyate, kintu tatsaMyojanAM na jAnImaH, tataH sa upadezaM dadAti idamauSadhamanena saMyojya deyamiti atha ta evaM bravate - auSadhAnyevAtra vayaM na labhAmahe tataH sasAdhupiyatyauSadhAni yAcayati vA pAThAntaraM evamasAvauSadhAni dApayitvAvrajati, athataevamAhuH-auSadhasaMyojanAM na jAnImona calabhAmahe, tata eSa sAdhurauSadhAniyAcitvA saMyojya glAnAya dattvA manAk prazAnte vyAdhau sati vrajati / atha ta evamAhurgacchantaM sAdhuma mU. (107) punaravi ayaM khubhijjA ayANagA mo sa vA bhaNijja saMcikkhe | ubhao'vi ayANaMtA vejjaM pucchaMti jayaNAe / / vR. punarapyayaM vyAdhiH kSobhaMyAyAta prakupyeta. vayaMcanajAnIma upazamayituM, saca glAnaevaM brUyAt-tvayA tiSThatA ahamacirAtpraguNIbhavAmi, tataH 'saMcikkhe' tti saMtiSThati / athobhAvapi tAvAgantukavAstavyau na jAnItaH kriyAM karttuM tata ubhAvapi ajAnantau vaidyaM pRcchataH kathaM ? - 'yatanayA' anantaragAthAvakSyamANayeti / sA caivam mU. (108) gamane pamANa uvagaraNa sauNa vAvAra ThANa uvaeso / Anana gaMdhudagAI uTTamanuTTe a je dosA // vR. yadi glAno gantuM pArayati tata utsargeNa sa eva nIyate, atha na pArayati tato'nye sAdhavo vaidyasakAze gamanaM kurvanti, 'pamANe'ttikiyatpramANairgantavyaM ?, tatraikena nagantavyaM yamadaNDaparikalpanAt, nadvau yamapuruSaparikalpanAt, na catvAro vAhIkaparikalpanAt. atastripaJcasaptabhirgantavyaM, uktaM pramANaM, 'uvagaraNe'tti zuklavAsobhiryAtavyaM, na kRSNamalinAdibhiryAtavyaM, ukta mupakaraNaM, 'sauNa' tti zakuneSu satsu gantavyaM, te cAmI 'nandItara'mityAdayaH, apazakuneSu na gantavyaM. ye caitemaDalakucelAdayaH, uktaM zakunadvAraM, 'vAvAra' tti yadyasauvaidyo bhuGkte ekallazATako vA chindana kiJcidAste bhindanvA tato na praSTavyaH, athaglAnasyApi chettavyaM tato'sminnaiva praSTavyaH, ukto vyApAraH, 'ThANa' tti yadyutkuruTikAdI tuSarAzyAdau sthitastato na praSTavyaH, kiM tarhi ?, zucipradeze sthita iti, uktaM sthAnaM, 'uvaesa' tti evamasau yatanayA pRSTo yamupadezaM dadAti dravyataH kSetrataH kAlatI bhAvatatha so'vadhAraNIyaH, tatra dravyataH zAlyAdanaM pArihaTTaM ca khIraM kSetratA nivAMtA vasatiH kAlataHpauruSyAMdeyaMbhAvato nAsya pratikUlavyavahAribhirbhAvyaM ukta upadezaH, athasavaidya evaM brUyAta pazyAmi tAvattamiti, tataH sarvaidyastatsamIpamAnIyate, na ca glAnastatra neyaH, kiM kAraNaM ?, vaidyasamIpe nIyamAna utkSipta lokaH kadAcidevaM brUyAta - yathA nUnamayaM mRta ityapazakunaH mUrcchA vA bhavedvipattirvA vaidyagRhe syAditi. Aga - cchati cavaidyekiMkarttavyaM ?, gandhodakAdibhirgandhavAsAHsannihitAH kriyante, taddAnArthamudakamRttikayAvilepanAdi kriyate / vaidye cAgacchati sUriNA kiM karttavyamityAha- 'uThThamaNuTTe a je dosa' tti yadyasAvAcArya vaidyasyAgatasyottiSThati tato lAghavadoSaH atha nAbhyudbhatimAdatte tataH stabdha iti kRtvA kopaM gRhItvA pratikRtnaH syAta. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 108 tasmAdetaddoSaparijihIrSayA'nAgatamevotthAya prAGgaNe pariSvaS- kamANastiSThatIti / uktamutthitAnutthitadvAraM, kiyantaM punaH kAlaM tena sAdhunA tasya glAnasya paricaraNaM karttavyamityAha mU. (109) paDhamAviyArajogaM nAuM gacche bir3ajjae dinne / 41 emeva annasaMbhoiyANa annADa vasahIe // vR. paDhama' tti yAvat prathamAlikAM karoti tAM cAtmanaH svayamevAnayituM samarthaH saMvRttaH, viyAra-joggaM' ti bahirbhUmigamanayogyo jAta iti evaM jJAtvA gacchet kathaM ? dvitIye sahAye datte sati, atha nAsti sahAyastata eka eva vrajati / eSa tAvatsAmbhogikAn prApya vidhiruktaH, idAnImasAmbhogikavidhimatidizannAhaevamevAnyasAmbhogikaglAnasya vidhiH, kintu annAe vasahIe' tti anyasyAM vasatau vyavasthitena glAnaparicaraNAvidhiHkAryaH, ayamaparo vizeSaH - asAmbhogikasakAzaM pravizatA tadanAkrAnte bhUpradeze nikSipyopakaraNaM tataH kRtikarmAdisAmbhogiMkeSviva sarvaM karttavyamiti vadanAkrAntabhUbhAge copakaraNaM sthApayati, mA mRcchikSakANAM tatsAmAcArIdarzane'nyathAbhAvaH syAditi / evaM tAvatsAmbhogikabahamadhyagatasya glAnasya vidhiH, anyasAmbhAgikabahumadhyagatasyApyeSa eva vidhirdRzyaH / idAnImekaikasya sAmbhAgikasyetarasya ca vidhimAhamU. (110 ) gAgi gilANaMmi u siTTe kiM kIraI ? na kIraI vAvi / chagamuttakahaNapAnagadhuvaNatthara tassa niyagaM vA // vR. evamasau gacchan grAmAbhyAse kasmAdapi puruSAdidaM zRNuyAt kiM bhavatA glAnapratijAgaraNaM kriyate uta na?, tatatraivamekAkini glAne 'ziSTe' kathite sati kriyate na kriyate ? ityukte pareNa sati sAdhurapyAhasuSTu kriyate, para Aha- yadyevaM 'chagamuttakahaNa' tti chagaM purISaM mUtraM pratItaM, tAbhyAMvilipta Aste, evaM kathite sati sa sAdhurbahirbhUmereva 'pAnaga' tti pAnakaM gRhItvA pravizati, praviSTazca dhuvaNa' tti tasya' glAnasya dhAvanaM karoti-prakSAlanaM vidadhAti, upadhizva 'attharaNa' tti AstaraNaM karoti 'tassa' tti tadIyaireva cIvaraiH, atha tasyAnyAni na santi tataH 'niyagaM va' tti nijareva cIvarairAstaraNaM karotIti / tathA cAha mU. (111) sAravaNaM sAhallaya pAgaDadhuvaNe suI samAyArA / aibiMbhale samAhI sahussa AsAsapaDiaraNaM // vR. sAravaNaM niSkriyaM tasmin niSkriye glAne kRte sati athavA 'sAravaNe' tti saMmArjita pratizraye glAnasaMbandhinisatiparaHpRcchati-tavAyaMkena saMbandhena saMbaddha iti. sAdhurAha. - katthaDa kahiMcijAtA. evamAdi. tataH para Aha- 'sAhallaya'tti, saphalatA dharmasya, yadadRSTe'pi paramabandhAviva kriyA kriyate. 'pAyaDadhuvaNe' tti prakaTaMglAnasyopadhervAkSAlanaM karttavyaM prakaTakSAlane calIkaevamAha, zucisamAcArA etaM zramaNAiti, athAsau glAno'tivihvalaHsyAd-atIva duHkhena karAlitaH syAttataH samAhi' tti yathA prArthitaM bhojanAdi dAtavyaM yena svasthacitto bhavati, svasthabhUtazrAbhidhIyate yathAkAlaM kuruSveti / athAsAM sahaH samarthastatazcAzcAsyatena bhetavyaM ahaM tvAM pratijAgarAmIti / tatazra mU. (112) sayameva diTTapADhI karaMDa pucchar3a ayANaoM vejjaM / dIvana davvAiMmi a uvaeso jAva laMbhI u / / vR. yadyasau sAdhuH dRSTapAThI' dRSTaH- upalabdhavarakasuzrutAdiryena sadRSTapAThI, athavA dina ttivedyava - dRSTakriyaH kriyAkuzalaH, pAThIti sakalaM vAhaDAdi paThati sa evaMvidhaH svayameva kriyAM karoti / athAsau dRSTapAThI na bhavati tataH pRcchati ajJaH sana vaidyaM. 'dIvana' tti vaidyazAlAM gataH prakAzayati yadtAhaM kAraNa kakaH saMjAtaH, ato Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ b oghaniyuktiH mUlasUtra nimittaM nagrAhyaM, davvAdimiya'ttidravyAdicatuSTayopadeze sati tatra dravyataH prAsukamaprAsukaM vA kSetrataH krItakaDA akrItakaDAvAvasahI, kAlataH prathamapAruSyAmupadiSTaM tasyAM ca yadAprAsukaMna labhyate tadA'prAsukamapikriyate. bhAvataH samAdhiH karttavyA prAsukAprAsukairiti // mU. (113) kAraNa haTTapese gamananulomeNa teNa saha gcche| nikkAraNia kharaMTaNa biijja saMghAie gamanaM / / vR. evamasI glAno yadi kAraNiko bhavati, tataH haTTa' tti dRDhIbhUtaH 'pese 'tti preSaNIyaH atha glAnasyApyanukUlamavagantavyaM bhavati tataH 'gamananulomeNa' hatunA tenaglAnena saha gacchat uktaH sAmbhogikaH glAna ekaH kAraNikaH, asAmbhogikaH glAne kAraNika eko'pyevameva draSTavya iti / atha niSkAraNika eko glAnaititataH'nikkAraNiakharaMTaNa' ttiniSkAraNikasya glAnasyakharaNTayA-pravacanopadezapUrvakaM paruSabhAnamiti, kharaNTitatha dvitIya AtmanaH kriyata iti / tatathaivaM saGghATaka sati 'gamaNa' tti gamanaM karttavyamiti / sAmbhogikAsAmbhAgikasaMyata ekAnekakAraNikaniSkAraNikayatanAMktA idAnIM sAmbhogikAsAmbhogikasaMyatInAmekAnekakAraNikIniSkAraNikoyAdInAM yatanA pratipAdyate atha vidhipRcchayA pRSTe sati tatra saMyatyaH syuH, tataH ko vidhi: ? ityAha mU. (114) samaNapavesi nisIhia duvAravajjaNa adiparikahaNaM / therItaruNivibhAsA nimaMta'NAbAhapucchA ya // vR. zramaNIpratizrayapraveze sati bahiH sthitenaiva niSedhikI karttavyA vAstrayaM dvAre madhye praveze ca praviSTazra tathA 'duvAravajjaNa'tti dvAraM pratihatya ekasmin pradeze tiSThati, atha niSIdhikAyAM kRtAyAmapi svAdhyAyavyApRtAbhirna dRSTastataH parikathanaM karttavyaM sAdhurAgata iti, tataH parikathite sati sAdhvIbhirnirgantavyaM, tatra ko vidhi: ?, 'therItarUNavibhAsa' tti yA'sau pravartinI sA kadAcitsthavirA bhavati kadAcicca taruNI, tato 'vibhASA' vikalpanA, tatra yadi sthavirI nirgacchati tata AtmadvitIyA''tmatRtIyA vA, atha taruNI tataH sthavirIbhistisRbhizratasRbhizra nirgacchati, tatastAstamAsanena nimantrayanti, upavezayati, so'pyupavizya pRcchati na kAcidbhavatInAmAbAdheti // mU. (115) sisi saha paDinIyaniggahaM ahava annahiM pese / uvaeso DhAvaNayA gelanne vejjapucchA a|| vR. tatastAH kathayanti astyAbAdhAiti, evaM ziSTe kathite satiyadyasA sahaH' samarthastataH pratyanIkanigrahaM karoti. atha nigrahasamartho ne bhavati tato'nyatra preSayati atha tatra kAcida glAnA tata upadeza dadAti, evametadauSadhAdi dAtavyamasyAH / atha tAstanna labhante tataH 'dAvaNa' tti asAveva dApayati, glAnatvaM satyayaM vidhiH / athAsI svayaM na jAnAti ASadhAdi dAtuM tato vaidyaM pRcchati // mU. (196) taha ceva dIvaNa caukkaraNa annatthavasahi jA paDhamA / taha caMvagANIe AgADhe cilimilI navaraM / / vR. kathaM vaidyaM pRcchati ? ' tathaiva' prAgvata 'dIvaNa' tti prakATanaM kAraNiko'hamakAkI nApazakuna - buddhayA grAhyaH. 'caukkaeNaM ti vaidyena dravyAdicatuSke kathite sati yatanA pUrvavatkarttavyA, 'annattha- vasahi' tti anyavasativyavasthitena pratijAgaraNaM karttavyaM. kiyantaM kAlaM yAvadata Aha- 'jApaDhamA' yAvatprathamAmilAnayanakSamA saMvRtteti tato gacchati / evaM tAvaddhahRnAM madhye ekasyA gnAnavidhiruktaH idAnImekAkinyA glAnavidhimati Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-116 dizannAha- taha cevagANIe' 'tathaiva prAgvadakAkinyA glAnAyAH praticaraNavidhiH. etAvAMstu vizeSaHyadutAgADhe -atIvApaTutAyAmakasminnAzraye 'cilamili'tti yavanikAvyavadhAnaM kRtvA navaraMkevalaM praticaraNamasau kroti|| ma.(117) nikkAraNiaMcamaDhaNa kAraNiaMnei ahava appaahe| gamanitthi mIsasaMbaMdhivajjae asai egaagii|| va. yadi niSkAraNikA'sau bhavati tataH 'camaDhaNa'tti pravacanokta vacanaiH khiMsanaM karoti. athAsau kAraNikA tatastAM svayameva nayati. 'ahava appAha'tti athavA tadbhurostatpravarttinyA vA evaM saMdizatiyathaitAtmasakAzekuruta.svayaMcanayataHko vidhirata Aha-gamanitthimIsasaMbaMdhivajjae asaiegAgI' gamanaM kAyavvaMityAhiMsaha.vAAvijar3a saMbaMdhinIohAti.tadabhAvemIsehi-iparisehiMsaMbaMdhIhiMsahagantavvaM. tadabhAva asaMbaMdhi'hiMitthIhiM. tadabhAve parisitthimAsaNaM (a)saMbaMdheNaM. tadabhAve saMbaM-dhiparisaMhiM. tadabhAva asaMbaMdhiparisaMhiM. tadabhAve-asaMbaMdha varjita asati annasya uvAyarasa egAgini nti|| idAnIM caturdrAmapyukta yatanAmupasaMjihIrSurAhamU. (118) egabahasamanunnANa vasahIe jo aegamnnuno| amaNunna saMjaINa ya annahi ekkaM cilimiliie|| vR. etaduktaM bhavati-egosamaNunnoje abahU samaNunnA jo aego asamaNunnoeyANaMegAe cevavasahIe paDiyaraNaM kAyavvaM. 'amaNunnaM'ttije avaha amaNunnA saMjayA tesiMnaekAe vasahIe ThitehiM paDiyaraNaM kAyavvaM 'saMjaINaya'ttisaMjaINayasaMbhojhyANaM annasaMbhoiyANayabahaNaM annAe vshiietthiopddiyri| 'ekkaM'tiekA punaglAnAmAzritya cilimilIe' yavanikAvyavadhAnaM kRtvA ekasyAmeva vasatau pratijAgaraNaM karoti / drvyaadiytnaacsrvtraanugtaadrssttvyaa| ehiapArattaguNAdonniapucchAve asAhammI"tyAdipratidvAragAthA vyAkhyAtA, tavyAkhyAnAcca vyAkhyAtaM paDhamagilANaM vAraM / atha dvitIyaglAnapratipAdanAyAhamU. (119) vihipucchAe~ paveso sannikule cei pucchsaahmmii| annattha asthi iha te gilANakajje ahivddNti|| vR. evaM tasyavrajataH pUrvavadvidhipRcchAyAM satyAM pareNAkhyAtaM. yadutAsti zrAvakastataH paveso'ttipravezaM karoti.kka?-sajhikule ceiya'ttiyaditasmina saJjikala caityaanittstdvndnaaNkraaNti| tataH pacchatti pRcchati-kimiha sAdharmikAH santi utana?, tatrAha zrAvakaH- annattha atthi' anyatra-AsannagrAme vidyante. te ceha glAnakArye' glAnanimittaM ahivaDaMti' Agacchanti prAyogyabhaktAdigrahaNA-rthamiti / tatatha sa sAdhustasmAdabhanati.vrajantaM vAsAdhuMbhojanAdinA mantrayati zrAvakaH-bhagavana ! prthmaalikaamaadaayvrj|| evaM cAbhihitaH sa kiM karAtItyAhamU. (120) savvaMpi na ghettavvaM nimaMtaNe jaM tahiM gilaannsy| kAraNi tassa ya tujhaya viulaM davvaM tu pAuggaM / / vR. sarvaM' azeSaprAyogyamaprAyogyavAna grAhyaM zrAvakanimantraNa sati. jaMtahiMgihANasya'ttiyasmAttatra glAnasyagRhyate atona grAhyama. tataH zrAvakaH punarapyAha- kAraNitassayatunjhayaviulaM davvaM tu pAuggaM ti. 'tasya' glAnasya kAraNe glAnanimittaM tava ca kAraNe tava nimittaM vipulaM' prabhUtaM dravyaM zAlyodanAdi prAyogyamastyato gRhyatAmiti / tatathAsA zrAvakarayAparodhana gRhItvA vrjti| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 44 AdhaniyuktiH mUlasUtraM mU. (121) jAe disAe gilANA tAe disAe u hoi pddiyrnnaa| puvvabhaNiaMgilANo paMcaNhavi hoi jynnaae| vR. yayA dizA glAnastiSThAti tayA dizA paDiaraNa'tti pratipAlanA karAMti sAdhUnA, athavA 'paDiaraNa'tti nikhvaNaM-AlocanaM tasya zrAvakadAnasya karoti. tacca parIkSaNaMglAnapraticArakasAdhudarzana sati bhavati ata uktaM -yayA dizA glAnastayA dizA paDiaraNaM ti pavvabhaNiaMgilANe 'tti pUrvabhaNito glAnaviSayA vidhidraSTavyaH sAmbhogikAsAmbhogikasya glAnasya. kimasyaiva praticaraNaM karttavyaM? netyAha'paMcaNhavihotijayaNAe' paJcAnAmapi-pAsatthAsannakusalasaMsattaNitiAnayatanayA-prAsukAnnapAnenakarttavyaM pratijAgaraNamiti,apizabdAnnihnavakA devakulapratipAlakAca gRhynte| iyaM niyukti gAthA. etAM ca bhASyakRvyAkhyAnayannAhamU. (122) tesi paDicchaNa suTTakayaM asthi natthi vA lNbho| khaggUDa vilaAlaNadAnamanicche nahiM nynN|| [bhA. 35] vR. 'tasi paDicchaNatti teSAM' glAnapratijAgarakasAdhUnAM pratipAlanAM karAMti. yayA dizA te sAdhava Agacchanti. 'pucchaNa'ttitatastAnasAdhUnadRSTrApRcchati-etanmamAmukenazrAvakaNadattaM yadiglAna-prAyogya tatogRhyatAmiti.evamukte te'pyAhaH suTTakayaMatthi'ttisaSThakRtaM zrAvakeNaastiglAnaprAyogyaMtatrAnyadapi tvamevedaM gRhANa, 'natthi vatti athavA evaM bhaNanti-nAsti tanedaM dravyaM kintvanyatra lAbho bhaviSyati, tvameva gRhANedamAathate khaggaDittinirdharmaprAyAstataevamAhaH viDa-olaNatidhADirevanipatitAtatastadadravyaM sAdhuHsakalaMdadAti-samarpayati,te'picaruSAnecchantigrahItuM.tatacAsau nayanaM tiglAnasamIpetasyadravyasya nayanaM karoti / idAnIM yadyasau samarthastatazcagacchatyeva, athAsamarthastataHmU. (123) paMtaM asahU karittA nivedanaM gahaNa ahava smnnunnaa| khaggUDa dehi taM cia kamaDhaga tassappaNo paae| [bhA. 36] vR. prAntaM nIrasaprAya asahU' asamarthaH-kSutpIDitaH karettA' abhyvhRtyvrjti|ttshcttrpraaptHsn nivedanaMkarotyAcAryAya, so'pyAcAryoglAnArthaM gahaNa'ttigrahaNaMkaroti,kasya? dravyasya,athavA samaNunna'tti tasyavasAdhAranujJAMkaroti.yadata-bhakSayedaM.glAnasyAnyadapibhaviSyati athA-sAvAcAryaH khaggaDo' zaThaprAyo bhavettata idaM vakti- dehi taM cia tvameva gnAnAya prayaccha. kiM mamAnena? evaM cokta stenAcAryeNa gatvA glAnasamIpaM kamaDhaga tassatti tadIyake kamaDhake dadAti. atha tasya tannAsti. tataH appaNA pAe' AtmIya pAtra eva dadAti. tatazca punarapyAcAryasamIpaM vrajati. gatvA idaM brAtimU. (124) kiMkIrau ? jaM jANasi ataraMti saDhetti vacca taM bht| . . nimmA na karatI krnnmnaalaajhyshaaaa|| [bhA. 37] vR.he AcArya ! glAnasya kimanyatkriyate? AcAryA'pyAha-jaMjAsitti yajjAnAsi taMdavakurU. punathAsau gnAnasamApaMgacchati. 'ataraMto'ttignAno'pivakti -bhagavana! zaThAsta yaevaM tvAkhalIkurvanti, vraja bhdnt| asti me paricArakAH evaM coktaM vrjti| nindrammAna kareMtI athAmA glAna evamAha-yadatate nirddhamA mama na pariceSTAM kurvanti. tatadhAsA sAdhuH karaNaM ti vaiyAvRttyaM karoti. punazcAsau sAdhustaM glAnasIpamavaMbrIti-'anAlAiya'tti aASAM nirmANAMmadhye'nAlocitA-pratikrAntaMkathazcidevatvaM naSTa iti. ata evamabhidhAya tamAtmasahAyaM kRtvA pryaati|| yadA tu pana: Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM- 125 mU. (125) ubhao niddhammaMsuM phAsupaDoAra iyarapaDiseho / parimiadAna visajjaNa sacchaMdoddhasaNAgamanaM // [bhA. 38 ] vR. ' ubhao niddhammesu' iti yadA glAnaH zeSasAdhavatha nirddhamrmmAstadA kathaM paricaraNAM karotI-tyAha'phAsupaDoAra'prAsukenAnnapAnenaparipAlanaM karoti 'itara' iti aprAsukaMtasya niSedhaH, tenanakriyAM karotItyarthaH / 'parimiadAna' tti parimitaM svalpaM dadAti yenAsau nirvinnaH preSayati, tataH visajjaNa 'tti nirvinnaH sana visarjayati, gacchaMtha sa sAdhuH 'sacchaMdorddhasaNa 'tti sacchandastvamityevaM 'uddhaM-sanAM' uchalanAma- AkrozaM karoti, tato gamanaM 'ti gacchati / pariyaraNA vakkhANiA, 'puvvabhaNiaM gilANe 'tti etadapi vyAkhyAtam / atha paMcaNhavi hoti jayaNAe 'tti. etatpadaM vyAcikhyAsurAha mU. (126) esa gabho paMcahavi hoi niyAiNa gilANapaDiyaraNe / phAsu akaraNanikAyaNa kahaNa paDikkAmaNAgamanaM // [bhA. 39 ] vR. 'eSa gamaH ' eSa paricaraNavidhiH paMcaNhavi' pacAnAmapi, keSAmata Aha- 'niyAINaM AdizabdAta pAsatthAsannakusIlasaMsattANaM. 'gilANapaDiaraNe' tti glAnapraticaraNe eSa vidhiH - 'phAsuakaraNa' tti yaduta prAsukena bhaktAdinA praticaraNaM kAryaM, 'nikAyaNa' ni nikAcanaM karoti, yaduta dRDhIbhUtena tvayA yadahaM bravImi tatkartavyam, 'kahaNaMttidharmakathAyA, yaddhA 'kahaNa' ttilokasyakathayati kimasya pravraji- tasya zakyate'zuddhena karttum ? / 'paDikAmaNa' ttiyadyasauglAnaH pratikrAmatitasmAtsthAnAnnivarttataitiyAvat tataH sthAnAt 'gamana' tti taM glAnaM gRhItvA gamanaM karoti // atha yaduktaM 'paMcaNhavi hoti jayaNAe 'tti atrApizabda Aste tadarthamAdarzayannAha mU. (127) 45 * saMbhAvane'visaddo deuliakharaMTayajayaNa uvaeso / avisesa niNhagANavi na esa amhaM tao gamanaM // [bhA. 40] vR. saMbhAvane'pizabdaH, kiMsaMbhAvayati ? - 'deulia ' ttidevakulaparipAlakAveSamAtradhAriNaste'piglAnAH santaH paricaraNIyAH, 'kharaMTaNa'tti teSAM devakulikAnAM khiMsanAM karoti, yaduta dharme udyamaM kuruta, 'jayaNa' tti yatanayA karttavyaM yathA saMyamalAJchanA na syAt / 'uvaeso 'tti upadezaM ca kriyAviSayaM dadAti / 'avisesa'tti, na yasmin viSaye sAdhunihnAvakavizeSo jJAyate tasmin 'niNhagANaMpi' niNhA-vakAnAmapi yatanayA paricaraNaM karoti / atha nihnavakaglAna evaM brUyAta 'na esa amhaM' ti yo'yaM prA- ghUrNaka AyAto naiSo'smajjAtIya iti tato gamanaM karoti sa sAdhuriti / athAsau niNhAvakA divamabhidadhyAt mU. (128) tArehi jayaNakaraNe amugaM Aneha'kappa janapurao / va eriyA samaNA jagaNAe~ tao avakramaNaM / / [ bhA. 41] vR. bhagavaMstAraya mAmasmAnmAndyAt tataH 'jayaNakaraNaM' ti yatanayA praticaraNaM karoti / athAsau niNhavakaglAna evaM brUyAt- 'amukaM Anehi' tti 'amukaM' bIjapUrAdi Anaya, tata evaM vaktavyaM - 'akampa janapurao'tti akalpanIyametadityevaM janapurataH pratyAkhyApayati, etacca sasAdhurvakti - navierisagAsamaNA, evaM janana-lokana tayorbheda jJAte sati tato'sAvapakrAmatigacchati tasmAtsthAnAt / evaM pratipAdite vidhau codaka AhamU. (129) co agavaNaM ANA AyariANaM tu pheDiA tenaM / sAhammiakajjabahuttayA ya sucireNavi na gacche // [ bhA. 42 ] Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtra vR. codakasya vacanaM cAMdakavacanaM, kiM tadityAha - AjJA AcAryANAM saMbandhinI apanItA- vinAzitA tato yataH sAdharmika kAryaprabhUtatayA sucireNAvi na gacchet na yAyAdvivakSitaM sthAnamiti / ata AcArya AhamU. (130) titthagarANA coyaga ! diTTaMto bhoieNa naravaiNA / 46 jattuggaya bhoiadaMDie a gharadAra puvvakae // [bhA. 43] vR. tIrthakarANAmiyamAjJAhaMcodaka! - yadutaglAnapratijAgaraNakarttavyaM, "jogilANa" mityAdi-vacanAta. atradRSTAnto grAmabhAgikanarapatisaMbandhI / jahA koDa rAyA jattAe ujjao, tenaya AnattaM, amukagAme payANayaM desAmitti tatthAvAse karehitti, tAha gato gAhA, jassavi bhoiassa so gAmo tenavi kahiaM, mamavi kareha gharaMti. tAhe gAmellayA ciMtaMtirAyA egadivasa ehiti, tA kiMranno sacitrakarmojjvala-sundaragRheNa ?. evaM tehi ratno kAyamANaM kayaM bhoiassa urammaM cAussAlaM nimmaviaM / rAyA Aga to pecchati kayavaMdaNamAlAdizobhi bhAiyahiM cAurasAlaM. tatAhito pahAvito. tato tehiM bhaNiaM bhagavaMta ! esa tumhamAvAsI. imo tujjhati vA kassa esI ? bhoiyassa. tato rannA ruTTaNa bhAMDyassa gAmo haDA gAmAMvi daMDio / etthavi jahA bhor3ao tahA AyariA, jahA naravaI tahA titthayaro, jahA kuTuMbI tahA sAhU / amumevArthamAha- dRSTAnto grAmbhogikanarapatinA yAtrodbhahadAruNA (trodbhatebhojikadaNDikeca tRNanadAruNAca) pUrvakRtena - pUrvacintitena yatkRtaM gRhamiti / mU. (131) ranno taNagharakaraNaM sacittakammaM tu gAmasAmissa / doNhaMpi daMDakaraNaM vivarIya'nenuvaNao u // [bhA. 44] vR. rAjJastRNagRhaM kRtaM sacitrakarma ca grAmasvAminaH, 'dvayorapi ' grAmeyagrAmasvAminordaNDakaraNaM-daNDaH kRtaH / evaM tIrthakarAjJAtikramedvayorapyAcAryasAdhvoH saMsAradaNDaiti / 'vivarIya'nneNuvaNao' ttiuktAdyo'nyaH saviparItenAnyenAkhyAnakenopanayaH karttavyaH / annehiMgAmellaehiM ciMtiaM - eaMbhoDayassa suMdarataraM kayallayaM gharaM, eyaM caiva naravaissa hAi, gae naravaImi bhoiyassa ceva hohitti, bhoiyassavi taNakuDI kayA, rAyA patto divaM bhati kaha bhogadivaseNa bhavaNaM kayaM ?, te bhAMti amhehiM eyaM kayaM, eyaM daliyaM bhoiyassa AnIyaM, tena tujjha gharaMkayaM, bhoiyassavitaNakuDI kayA, tAherannA tuTTeNa sogAmo akaradAo kao, bhoio'vi saMpUio, anna ase gAmo dinno / evaM titthayarANamANaM karateNa kayA ceva AyariANaM / atha prathamApanayopadarzanAyahamR. (132) janavaDaNI ANaM aDakkamaMtA pamAyadoseNaM / mU. (133) pAvaMti baMdhavaharohachijjamaraNAvasANAI // taha jinavarANa ANaM aikkamaMtA pamAyadosaNaM / pAvati duggar3apahe vinivAyasahassakoDIo // [bhA. 46 ] vR. yathA narapaterAjJAmatikrAmantaH pramAdadoSeNa- ajJAnadoSeNa prAnpuvanti bandhI nigaDAdibhiH vadhaHkazAditADanaM rodhogamanasya vyAghAtaH chedI hastAde: maraNAvasAnAni duHkhAni prAnpuvanti yathA tathA jinavarANAmAjJAmatikrAmantaH pramAdaH - ajJAnaM sa eva doSastena prAnpuvanti vinipAtAnAM duHkhAnAM sahasrakoTIH / idAnIM dvitIyopanayopadarzanAyAha mU. (134) titthagaravayaNakaraNe AyariANaM kathaM pae hoi / kujjA gilANagassa u paDhamAlia jAva bahigamanaM / [bhA. 45 ] [ bhA. 47 ] vR. tIrthakarasaMbandhivacanakaraNe- vacanAnuSThAne AcAryANAM kRtaM pae' tti 'prAgeva' pUrvameva kRtaM bhavati / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla- 134 - yasmAdetadevaM tasmAtkuryAd glAnasya pratijAgaraNaM sAdhuH kiyantaM kAlamata Aha- paDhamAlia jAva gamanaM 'ti yAvatprathamAlikAmAnetuM samartho jAtaH yAvacca bahirgamanakSamA jAta iti / / tathA jar3a tApAsatyAsannakusIla niNhavagANaMpi desiaM karaNaM / caraNakaraNAlasANaM sabbhAvaparaMmuhANaM ca // mU. (135) [ bhA. 48 ] vR. yadi tAvatpArzvasthAvasannakuzIlAsteSAM tathA sadbhAvaH- tattvaM samyagdarzanaM tataH parAGamukhAH, kete ? nihnAvakAsteSAm, athavA 'caraNakaraNAlasANaM' ata eva sadbhAvaparAGamukhAnAM keSAM ? - sarveSAmeva pArzvasthAvasannakusIlanihnavakAnAM yadi tAvatkarttavyaM pratipAditaM tata itaraSAM nitarAmeva / etadevAhakiM puna jayaNAkaraNujjayANa daMtiMdiANa guttANaM ? / saMviggavihArINaM savvapayatteNa kAyavvaM // mU. (136) 47 [bhA. 49 ] vR. kiM punaH kimuta yatanAkaraNaM udyatAH- udyakta steiSAM dAntendriyANAM guptAnAM manovAkkAya guptibhiH saMvigravihAriNaH- udyatavihAriNAM bhAkSAbhilASiNaityarthaH teSAM sarvaprayatnanakAryam ? / kiMpunaH kAraNametAvanti vizeSaNAni kriyante? ekasyaiva yujyamAnatvAttatra, tathAhi yadyetAvaducyate yatanA- karaNodyatAnAmiti, tataH kadAcinnihnavakA api yatanAkaraNodyatAH syuH ? ata Aha- dAntendriyANAM guptAnAM ceni, te'pi ca dAntendriyA guptAH kadAcillAbhAdinimittaM bhaveyurata uktaM saMvigravihAriNo ye, teSAmavazyaM karttavyamiti / uktaM glAnadvAram, atha saJjJidvAraM saMbandhayannAhamU. (137) evaM gelannaTTA vAghAo aha inAni bhikkhaTTA / asyaggame saMkhaDi sannI dAne abhadde a|| vR. evaMglAnArtha 'vyAghAto' gamanapratibandhastasya syAt. 'atheM tyAnantarya. idAnIbhikSArthaMgamana-vighAto na kArya ityadhyAhAraH, athavA'nyathA evaM tAvad glAnArthaM gamanavyAghAta uktaH idAnI bhikSArthaM thA syAttathopadarzyate- 'vaiyaggAma saMkhaDisannI dAnaya bhadde 'tti, vrajaiti- gokulaM tasmin praviSTasya gamanavighAtaH syAt, grAmaH-prasiddhaH saMkhaDIprakaraNaM saJjJI - zrAvakaH 'dAne' tti dAna- zrAddhakaH 'bhadde atti bhadrakaH sAdhUnAM, cazabdAnmahAninAdakulAni / eteSu prativadhyamAnasya yathA gamanavighAtastathA''ha mU. (138) uvvattaNamappattaM ca paDicche khIragahaNa pahagamane / vosaraNe chakkAyA dharaNe maraNaM davaviroho || vR. sahianukUlaM patthAnamutsRjya udvarttate yato vrajastato yAti vrajecaprAptaH san aprAptAvelAM pratIkSate' pratipAlayati, tatazca khIragahaNa' tti tatra kSIragrahaNaM karoti, kSIrAbhyavahAramityarthaH, 'pahagamana' tti pIte kSIra pathi gamanaM karoti / punatha tenAsya bhedaH kRtaH, tatazra 'vAsiraNaM' ti muhurmuhuH purISotsarga vidadhAti, tatra ca kAyavirAdhanA, taMgadharaNe ca maraNaM. 'davavirohotti draveNa kAkina saha virodho bhavati, sAdhoH prAyastatsaMvyavahArAta, yahA 'davavirohI' tti dravamudakaM tena nirlepanaM karoti sAgArikapurataH, atha na karotyuDDAhaH-pravacanahIlA bhavati, athavA dravavirodho vinAzo, yatastRSitaH saMstadeva pibati / evaM vraje gacchata AtmavirAdhanA pravacanAMpaghAtazra syAta. gamanavighAtazra nitarAM syAt / uktaM vrajadvArama. atha grAmadvAramamU. (139) khaddhAdAni agAme saMkhaDi Aina khaddha gelanna / sannI dAne bhadde appattamahAninAdesa // vR. khaddhAdAnikagrAmaH-samRddhagrAmastasminnuddharttanaM karoti, aprAptAM velAM ca pratipAlayati, kSIra-grahaNaM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o niyuktiH mUlasUtra karoti, tatra cata eva doSAH "vosiraNe chakkAyA dharaNaM maraNaM davaviroho" / uktaM grAmadvArama. athasaMkhaDidvAraM. tatrAha-'saMkhaDiAinnagelannaM' tisaMkhaDI prakaraNaMtadarthamudvarttate, aprAptAM cavelAMpratipAlayati, tatraca 'Ainna' ti AkIrNa-saMbAdhanaM strIsparzAdidoSAH, tathA 'khaddharagelaNa' tti khaddhaM prabhUtamucyate, tatazca bhUribhakSaNa mAnyaM syAt. taeva ca doSAH "vAsiraNe chakkAyA dharaNe maraNaM dava- viroho" / uktaM saMkhaDidvArama. athasaJjJidvAram'sanni' tti saJjinaM zrutvA uddharttanaM karoti, aprAptAM ca velAM pratipAlayati, tatra na ta eva doSA vosiraNAdayaH / uktaM saJjJidvAram. idAnIM dAnazrAvakadvAraM tatrApi 'ubvattaNamappattaM ca paDicche "tti pUrvavata . tatazvAsI dAnazrAvakaH prabhUtaM ghRta dadAti, tatrApita eva doSA vosiraNAdayaH / uktaM dAnadvAram, atha bhadrakadvAraM- 'bhaddaga'tti kathitsvabhAvata eva sAdhubhadrakaH syAt tatsamIpagamanArthamudvartanaM karoti, aprAptAM ca velAM pratipAlayati, tatazcAsau laDDukAdipradAnaM karoti ta eva doSAH / atha mahAninAdadvAramAha- 'appattamahAninAsu' tti mahAninAdeSu - zabditaSu kuleSu prakhyAteSu kuleSu uddharttanaM kRtvA 'appatta' ti aprAptA velAM pratipAlayati teSuca snigdhamannaM labhyate evaM ca tatrApi ta eva doSAH "vosiraNe chakkAyA" ityAdayaH / uktaM cazabdAkSiptaM mahAninAdakuladvAraM, tathA'nukUlAtsvamArgAda(na)nukUleSu vyavasthiteSu vrajAdiSu aprAptAM velAM bhakta pratipAlayato gamanavighAtadoSa uktaH, idAnImanukUlamArgavyavasthiteSu vrajAdiSu bhaktArthaM praviSTasya yathA gamanavighAto bhavati tathA pratipAdayannAha mU. (140) 48 pahucchikhIra sataraM ghayAi takkassa giNhaNe dIhaM / gehi vigiMcaNiabhayA nisaTTaM suvaNe sa parihAnI | vR. paDucchikSIraM- pArihiTTikSIraM tadanviSan zeSakSIraM cAgRNhan dIrghA bhikSAcaryAM karoti, tathA 'sataraM' ti sataraMdadhi anvedIghAM tAM karoti, takrasyavAgrahaNedIrghAM tAM karoti / idAnIM tatkSIrAdipracuraM labdhaM sat 'gohi' tti gRddhaH san pracuraM bhakSayati yadvA 'vigiMcaNiabhayA nisaTTaM' ti vigiJcanaM parityAgastadbhayAnnisaTTaM pracuraM bhakSayati tatazcapracurabhakSaNe 'suyaNe aparihANI' pradoSaeva svAdhyAyamakRtvaiva svapiti, suptasya ca 'parihANI' sUtrArthavismaraNamityarthaH, cazabdAt 'aha jaggati gelannaM" ityetadvrakSyati tRtIyagAthAyAm / evaM tAvadanukUlamArgavyavasthite vraje bhaktArthapravizato gamanapratighAta uktaH, , idAnImanukUlamArgavyavasthitegrAme bhaktArthaM praviSTasya yathA gamanavighAto bhavati tathAha mU. (141) gAme paritaliagamAimaggaNe saMkhaDI chaNe virUvA / sannI dAne bhadde jemaNavigaI gahaNa dIhaM // vR. 'grAma' iti dvAraparAmarzaH, grAme praviSTaH san paritalitAdimArgaNaM karoti, paritalitaM- sukumAlikAdi ucyate, tadanviSana dIrghA bhikSAcaryAM karoti / ukta manukUlagrAmadvArama, idAnImanukUlasaMkhaDIdvAramucyate'saMkhaDI chaNa vikhva' tti saMkhaDIprakaraNaM, sA ca 'kSaNe' utsave vividharUpA bhavati etaduktaM bhavati gRhe gRhe ghRtapUrAdi labhyate tadarthaM ca dIrghA bhikSAcaryAM karoti / ukta manukUlasaMgkhaDIdvAraM, idAnImanukUlavyavasthitasaJjJidvAramucyate- 'sanni'tti saJjJinaH - zrAvakA ucyante teSu mRSTAnnArthI dIrghA bhikSAcaryAM karoti / ukta manukUlasaJjidvArama, idAnImanukUladAnazrAddhakadvAramucyate- 'dAna' tti dAnazrAddhakA ucyante teSvanukUlapathavyavasthiteSu praviSTo mRSTabhojanArthIIM dIrghA bhikSAcaryAM karoti / uktaM dAnazrAddhakArama, idAnIM bhadrakadvAramucyate- 'bhadde' tti anukUlapathavyavasthiteSu bhadrakeSu 'jemaNa- vigaIgahaNa dIha' tti mRSTabhojanavikRtigrahaNArthaM, dIrghA bhikSAcaryAM karotIti sarvatra yojyamiti / tatra prANidamuktaM pracurabhakSaNAtsvapataH Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-141 sUtrArthaparihAnirbhavati, atha na svapiti tataH ko doSa? ityata Aha. mU. (142) aha jaggaigelannaM assNjykrnnjiivvaaghaao| . icchamanicche maraNaM guruANA chaDDaNe kaayaa|| va.atha snigdhe AhAre bhakSite jAgaraNaM karoti.sUtrArthapauruSIM karotItyarthaH, tatazca ko doSa ? ityata Aha-'gelannaM' glAnatvaMbhavati, glAnatvesati tasyasAdhoryadyasaMyataHpratijAgaraNaM karotiicchaticatataHko doSastadetyata Aha-asaMyatakaraNe jIvavyAghAto bhavati icchataH, atha necchati asaMyatena kriyAM kriyamANAM tataH 'anicchemaraNaM' anicchatomaraNaMbhavati,nakevalamayamevadoSaH, 'guruANAchaDDaNekAyA'gurorAjJAlopaH kRto bhavati, mRtasya ca chaDDuNe-parityAge gRhasthAH SaTkAya-vyApAdanaM kurvanti / yadA tu punasteSu vrajAdiSu takraudanAdigrahaNaM karoti tadA pUrvoktA doSAH parihRtA bhvnti| etadeva pratipAdayannAhamU. (143) takkoyaNANa gahaNe gilANa ANAjhyA jaDhA hoti| . . appattaM ca paDicche socyA ahavA sayaM naauN|| vR.takraudanAnAMgrahaNesatiglAnatvadoSaAjJAbhaGgadoSazca,AdizabdAtpathipalimanthadoSazca, etejaDhA iti-tyaktA bhavanti / idAnIM pratiSiddhasyApi kAraNAnnareNAnujJAM darzayannAha-'aprAptAM' ca paDicche' aprAptAmapivelAMpratipAlayati, kimartha?, vakSyamANAndoSAn zrutvApathikAdeHsakAzAt, 'ahavAsayaMnAuM' svayameva jJAtvA, kAn ?-dUravyuvasthitagrAmAdidoSAn, aprAptAmapi velAMpratIkSata iti| idAnIM tAneva doSAnpratipAdayannAha.. mU. (144) dUruTThiakhuDDalae lavabhaDa aganI apaMta pddiniie| appattapaDicchaNapuccha bAhiM aMto pvisiavvN|| vR. kadAcidasau grAmo dUre bhavati tato'prAptAmapi velA pratipAlayati, 'uTTiu'tti kadAcidasau grAma utthitaH-uddhasitobhavati, kadAcicca khuDalaya'ttisvalpakuTIrakaH, kadAcit 'nava' iti abhinavavAsito bhavati,tatrapRthivIkAyaHsacittobhavati, kadAciccabhaTAkrAnto'saubhavati, kadAcit 'aganIya'ttiagninA dagdho bhavati, kadAcicca prAntaH-daridraprAyo bhavati, kadAcicca pratyanIkAkrAnto bhavati, ata ebhiH kAraNaiH 'appattapaDicchaNa'tti aprAptAmapi velAM pratipAlayati, tena ca sAdhunA sajJikulaM pravizatA vidhipRcchA pUrvavatkartavyA. etadevAha- 'pucchatti, vidhipRcchaapuurvvt| vAhiM ticodakaevamAha-bahirevasasAdhustiSThati yAvatsajJikule velA bhavatIti, AcAryastvAha-'aMto pavi-siyavvaM' imaM ca gAthA'vayavaM bhASyakAro vyaakhyaanyissytiiti|idaaniiNttrsjnyikulessuprvissttHsaadhuHkaarnnmaashritydiirghaampibhikssaacryaaN' yathAkaroti tathA pratipAdayannAhamU. (145) kakkhaDakhettacuo vA dubbala uddhANa pavisamANo vaa| khIrAigahaNa dIhaM bahuMca uvamA ayakaDille // - vR. kakkhaDaM' rUkSAdiguNasamanvitaM yatkSetraM tasmAccyutaH-AyAtaH san, tathA durbalo yadi bhavativAdhyAdirogAkrAntaH, tathA purastAddIrghamadhvAnaM pravekSyati yadi, tata ebhiH kAraNaiH kSIrAdigrahaNanimittaM dIrghA bhikSAcaryA karoti, bahu ca kSIrAdi gRhNAti yenAsya kAryasya samartho bhavati / AhabahubhakSaNAtkathaM visUcikAdidoSo na bhavati ? ucyate, 'uvamA ayakaDille' upamA-upamAnaM ayo-lohaM tanmayaM tatkaDillaM tenaupamA, etaduktaM bhavati-yathAtaptalohakaDilletoyAdikSayamupayAtievamasminsAdhaurUkSasvabhAvevahvapi 126141 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 AghaniryuktiH mUlasUtra ghRtAdikSayaM yAtIti / idAnIya eva prAg vyAvarNitA doSAstAneva kAraNAntaramuddizya guNavattayA sthApayannAhaje ceva paDicchaNadIhakhadvasuvaNesu vaniA dosA / te ceva sapaDivakkhA hoMti ihaM kAraNajjAe / mU. (146) vR. yaevadoSA 'paDicchaNe' tipratipAlane 'dIhaM' tidIrghAyAM bhikSAcaryAyAM' khaddha' ttipracurabhakSaNe 'suvaNa' tti svApe, eteSu sthAnAntareSu 'varNitAH ' kathitA ye doSAsta eva sapratipakSAH - saviparyayAH guNA ityarthaH, bhavanti, 'iha' asmin'kAraNajAtekAraNamAzritya / idAnIM yaduktaM niryukti kRtA- "pRcchabAhiMaMtopavisiavvaM "ti, etadvyAkhyAnayan bhASyakAra AhamU. (147) vihipucchAe sannI souM pavise na bAhi saMcikkhe / uggamadosabharaNaM coyagavayaNaM bahiM ThAu / / [bhA. 50] vR. 'vidhipRcchayA' pUrvAbhihitayA 'saJjhinaM' zrAvakaM zrutvA tataH pravizet. kva ? - zrAvakagRhe, na ca bahiH saMtiSThet, kiM kAraNam ? - udagamadoSabhayAt, mAbhUttaM sAdhumuddizya kacidAhAraM kuryAda asau saJjJI / evamukte satyAha codakaH, kiM tad ?, ityAha- 'bahiM ThAu' bahirevAsau sAdhurbhikSAvelAM pratipAlayatu, bhA bhUt prAghUrNaka itikRtvA zrAvaka AhArapAkaM kariSyatIti / evamukte satyAcArya Aha mU. (148) soccA davaNaM vA bAhiThiaM aggamegayara kujnA / appattapaviTTho puNa coyaga ! daddhuM nivArejjA / / [bhA. 59 ] vR. zrutvA taM sAdhuM bahirvarttinamanyasmAtpuruSAdeH svayaMvA dRSTvA udgamAdInAM doSANAkemakataraM- anyatamaM kuryAt / 'appatta'- tti apayAptAyAM velAyAmetacchrAvakaH kuryAt, eSa bahistiSThato doSaH, 'paviTTo puna coyaga ! daDuM nivArejjA' praviSTaH punarasau sAdhuH saJjJikulaM he coyaga ! 'daThThe 'ti dRSTvA udgamAdidoSaM nivArayet / kiJcamU. (149) * uggamadosAINaM kahaNA uppAyaNesaNANaM ca / tattha u natthI sunne bAhiM sAgAra kAladuve // vR. udgamadoSAdInAM kathanaM karoti utpAdanAdoSANAM eSaNAdoSANAM ca kathanaM karoti, tatazca yadi zuddhaM bhaktaM tatastatraiva saJjJigRhebhoktavyam, athatatranAsti tato'nyatragantavyam / etadevAha- 'tatthau' ttitatraivazrAvakagRhebhuGkte, 'natthi'ttiatha tatra nAsti bhojanasthAnaMtataH 'sunna' ttizUnyagRhe zUnyagRheyAti, 'bAhiM' ti atha zUnyagRhe sAgArikairbhoktuM na zakyate tato bAhyato vrajati atha tatrApi 'sAgAra' tti sAgArikAH tataH 'kAladuve'tti kAladvitayaM jJAtavyaM, kiM ?, svalpo divasa Aste Aho- zvit mahAn ?, yadi mahAMstato dUramapi sthaNDile gatvA samaddizati, atha svalpo divasastato'sthaNDila eva yatanayA samuddizatIti / iyaM tAvanniryuktigAthA, etAmeva bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayati, tatra codakAkSepaparihAradvAreNa pravezavidhiruktaH, idAnIM bahistiSThato'dhikataradoSapratipAdanAyAha mU. (150 ) pheDejja va sai kAlaM saMkhaDi ghettUNa vA pae gacche / sunnagharAipaloaNa ceia AloyaNA'bAhaM / / [bhA. 52] vR. sa hi tatra bahirvyavasthitaH kiM kuryAdata Aha- 'pheDejja va sai kAlaM' apanayet 'sati' tti vidyamAnaM bhikSAkAlam, etaduktaM bhavati grAme praharamAtra eva bhikSAvelA bhavati, tatra ca vyavasthitaH sAdhustAM bhikSAvelAmapanayati, 'saMkhaDi' tti kadAcittatrAnyasmin divase samaDirAsIt, taduddharitaM ca paryuSitabhaktaM pratyUpasyeva bhakSitaM gRhasthairato'sau sAdhurbahirvyavasthitastasya bhraSTa iti, 'ghettUNa vA pae gacche' tti gRhI-tvA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-150 vAyattatrarAddhaMpavvaM vAtatprAgevazrAvakogRhItvAgrAmAntaraMgataH, tatazcAsausAdhustasyabhraSTaiti, ataetaddoSabhayAtpraveSTavyam / pravizatazca ko vidhirityata Aha-sunnagharAdipaloyaNa' pravizaMzcAsau sAdhuH zUnyagRhAdipralokanaM karoti. kadAcittatrabhujikriyAM karoti, praviSTazca zrAvakagRhe 'ceiya'tti caityavandanaM karoti 'AloyaNa'tti AlocanAM pRcchti| tatra ca praviSTo bhikSAdoSAn kathayannAhamU. (151) uggama esaNakahaNaM na kiMci karaNijja amha vihidaanN| kassaTTA AraMbho tujjheso? pAhaNA ddiNbhaa|| bhA. 53] vR. udgamadopANAm-AdhAkarmAdidoSANAM kathanaM eSaNAdoSANAM ca kathanaM, tatazca ArambhaM dRSTvA etacca bravIti-nAsmadarthe kiJcatkartavya AhAravidhiH, kintvasmAkaM vidhidAnaM kriyate, tathA coktaM -"vihigahiaM vihidinnaM doNhaMpibahupphalaM jahAhoti" athakadAcicchAvako nakathayatitadADimbharUpANipRcchati, tAni hyajJatvAdyathAvyavasthitaM kathayanti / kiM pRcchati?. 'kassaTTA AraMbho' kasya nimittamayamArambhaH ? ityevaM sAdhunA pRSTe sati DimbharUpANyapi kathayanti- 'tujjheso'tti tvadartha-bhayamArammaH, yataH 'pAhaNa'tti prAghUrNakA yUyamiti, athavA pAhaNa'ttiprAghUrNakAnAmarthe'yamArambhonatava,evaM DiMbha'ttiarbhakarUpANi kthynti|ath tatrArmakarUpANina santi yAni pRcchyante tataH svayameva kenajivyAjena rasavatI yato yAti, etadevAhamU. (152) rasavaipavisaNa pAsaNa miamamiamuvakkhaDe tahA ghnnN| pajjatte tattheva u ubhaegayareya oyvie|| bhA. 54] vR.rasavatI-sUpakArazAlAtasyAMpravezanaM karoti,praviSTazcapazyattAM-darzanaMkaroti,tatraca 'mita-mamitaM uvakkhaDe'tti kadAcinmitamupaskriyatesvalpaM, kadAcidamitaM upaskriyate baha, 'tahAgahaNaM'titatrayadimitaM rAddhaM tataH svalpa gRhNAti, atha pracuraM rAddhaM tatastadanurUpameva gRhNAti / tatra niyukti kAragAthAyAM saMbandhi pUrvArddha vyAkhyAtaM, katamat ? "uggamadosAINaM kahaNaM uppAyaNesaNANaM ca" iti, idAnIM mUlaniyukti kAragAthAyAM tasyAmeva yadupanyastaM "tattha u"tti tadvyAkhyAnayannAha, pajjatte tattheva u' yadiparyAptaM bhaktaM labdhatatastasminnevagRhebhukta iti|'ubhegyrecoy-vie'ttiubhyNshraavkHshraavikaac oyaviaMkhedajJa ubhayaM yadi bhavati 'egataraM ca oyaviaM alpa-sAgArikaH-zrAvaka ityarthaH, zrAvikA vA oyaviAalpasAgAriketyarthaH, tato bhuGkta iti| 'tattha utti ayamavayavo vyAkhyAtaH idAnIM 'natthi'tti avayavo vyAkhyAyatemU. (153) asai apajjatte vA sunagharAINa bAhi sNsdde| laTTIi dAraghaTTaNa pavisaNa ussagga aastthe|| [bhA. 55] vR.asati tasminnubhaye yadA zrAvako'lpasAgAriko nAsti,nApi zrAvikA'lpasAgArikA, zrAvikazrAvikayoranyataro vA yadA'lpasAgAriko nAsti tadA abhAve ati 'apajjatte vatti yadA paryApta tasmin zrAvakagRhebhaktaM nabhavatilabdhaMtadA'nyatrApibhikSATanaMkRtvA sunnagharAiM'tizUnyagRhAdiSugamyatebhojanArtham, AdizabdAddevakulAdiSu vA, teSAM ca zUnyagRhAdInAM bahireva vyavasthitaH saMzabda-kAzitAdirUpaM karoti, kadAcittatrakazcitsAgAriko ducAritrIbhavet sacatenazabdena nirgacchati,athaivamapizabdekRtenanirgacchati tato yaSTyA dvAre ghaTTanaM-AhananaM kriyate, tataH pravizati, praviSTazca yadi kazcinna pazyati tataH 'ussaggaM'ti IpithanimittaM paJcaviMzatyucchAsapramANaM kAyotsarga karoti, tathA ca Asatthe tti manAgAzvAsitaH sn| tatazca Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 oghaniyuktiH mUlasUtraM mU. (154) AloaNamAlovo adiTuMmivi taheva aalaavo| kiM ullAvaM na desI ? adiTTha nissNkiaNbhuNje|| . bhA. 56] va. 'AlokanaM nirUpaNaMtat karoti, atha nirUpite (kazcidRSTaH) 'AlAvo'tti, yadi kazcidRSTastata aalpnNkroti,kimihbhvaanaagtH?iti| 'adiTThamivitahevaAlAvo'ttiadRSTe'pisAgAriketathaivAlapanaM karoti, kimiha bhavAnAyAtaH iti / athaivamapyukto na kazcittatrottaraM dadAti tata idamucyate- 'kimullAvaM na desIti ?,' tasmAdullApaM prativacanaM prayaccheti / athaivamapi na kazcitta-tropalabdhastataH 'adiTTe'tti sarvathA sAgArike'nupalabdhesatiniHzaGkitaMbhujhta iti|athebhirpyu-paayairnprkttiibhuutHsaagaarikHpshcaattuprkttiibhuuto bhuJjataH satastataH, ma. (155) diTTa asaMbhama piMDo tujjhavi ya imotti sAha veuvvii| sovi agAro doccA nIi pisAutti kaauunnN|| [bhA. 57] vR. dRSTe sAgArikesati asaMbhama'tti asambhramo-nabhayaM karttavyam, asambhrAntena catenasAdhunA piNDo tujjhavi aimo'tti svAhA' bhikSApiNDaM gRhItvA evaM karoti-ayaM yamAya piNDaH, ayaM varuNAya piNDaH, ayaM dhanadAya piNDaH, ayamindrAya piNDaH, tujjhavi aimotti svAhA-tavApyayaM piNDaH svAhA veunviti vikRtaM zarIraM karoti pizAcagRhIta iva, evaMvidhaM sAdhaM dRSTA so'pyagArI 'doccA' iti bhayena 'nIti' nirgacchati, 'muni (pisA) U tti kAruNaM' pizAco'yamitikRtvA / evaM tAvadabhyantara-sthasAgArikadarzana bhuJAnasya vidhiraktaH, yadA tu punarbahirvyavasthita eva ebhiH sthAnAntaraM pazyati tadA ko vidhiH? ityata AhamU. (156) tibveNa va mAlena va vAupaveseNa asava sddhyaae| gamanaMca kahaNaAgamadUrabhAse vihI innmo|| [bhA.58] vR.yadAtusAgArikobahirvyavasthitaevasAdhuMtIvraNa-chidreNakuTikApavaDakenakaTakenapazyati, mAleNa vatti mAle-uparitalavyavasthito yadA kadAcicchaThatayA pazyati, 'vAupavesaNa'tti, athavA 'vAyupravezena' gavAkSeNa zaThatayA pazyati, athaveti vikalpArthaH, etenAnyena vA pradezena zaThatayA' dhUrtatayA pazyati, dRSTvAca gamanaMca karoti sa sAgArikaH, 'kahaNaM'- ti gatvA cAnyebhyaH kathayati-yadatAgacchata pazyata patrake bhunAnaH sAdhurdRSTa iti, tatra 'Agama'tti te'pyAgacchanti, pazyAmaH kimetatsatyaM na veti, 'dUrabbhAse vihI iNamo' darAdAgacchatAM abhyAsAdvA''gacchatAM 'vihI iNamo' vidhiH 'ayaM vakSyamANalakSaNo bhvti| kazcAsau vidhirityata Aha. . mU. (157). . thovaMbhuMjai bahuaMvigiMcaI pumpttprigunnnnN| - pattesu kahiM bhikkhaM diTThamadiTTe vibhAsA u|| [bhA.59] vR.yaditAvaresAgArikAstataHsasAdhuH thovaM/jati'stokaMbhuGkte, bahubhaktaM vigicati' tyajati gartAdau-alpasAgArikaM karoti dhUlinA vA AcchAdayati, athAbhyAsa eva sAgArikAstataH 'thovaM bhuMja'tyanyathA vyAkhyAyate-stokaM bhuGkte yAvanmAnaM mukhasyAntastiSThati tAvanmAtrameva bhuGkte , zeSa parityajatItiprAgvat, 'paumapatta'tti padmapatrasadRzaM nirlepanaM pAtre karoti 'pariguNaNa'tti svAdhyAyaM kurvastiSThatIti / evaM ca vyavasthitasya sAdhoste sAgArikAH prAptAH, te ca prAptAH santa idaM pRcchanti-'kahiM bhikkhaM tikkatvayA bhikSA kRteti| tatra diTThamadiTevibhAsA u' dRSTe'dRSTeca vibhASA' vika-lpanA kAryA, yadi dRSTo bhikSAmaTantata idaM vakti -tatraiva zrAvakAdigRhe bhakSayitvA ihAgata iti| atha na dRSTo bhikSAmaTaMstataH Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.158 ___ mU. (158) addiDhe kiM velA tesi nibaMdhami dAyaNe khiNsaa| ohAmio u baDuo vanno apahAvio thiaN|| bhA. 60] vR. adRSTe satIdaM vaktavyaM kiM velA vartate bhikSATanasya?, athaivamapyuktAnAM patrakadarzana nirbandhaH tato 'dAna'tti darzayati patrakaM, dRSTe ca patrake sati 'khiMsati' te sAgArikAstaM baTukaM jugupsante-dhika tvaamsmiikssitbhaassinnmiti|ttHkiNjaatm? 'ohAmioubaDuo' apabhrAjitovaTukastiraskRtaityartha varNazca-yazaH prakhyApitaM tatreti-tasmin bhojanavidhau / 'sunna' ityayamavayavo vyAkhyAtaH, idAnIM vahiMsAgAra'ttiamumavayavavyAkhyAnayannAha, (mU. 159) sunnagharAsai bAhiM devakulAIsuhoi jayaNA u| tegicchidhAukhobho maraNaM anukNppddiarnnN|| - [bhA. 61] vR. zUnyagRhasyAsati-abhAve bAhiM devakulAIsu hoti jayaNAu' tato bahirdevakulAdau vrajati, tatrApi devakulAdauvanagahvarAdauiyamevayatanAkarttavyA vAhisaMsadalaTTIedAradAraghaTTaNa' ityevamAdisarvaMkarttavyam / atha kathaM bahiH sAgArikasambhavaH ?, ata Aha, 'tegicchitti cikitsakaH' vaidyaH sa kadAcittasya sAdhobhikSAmaTataH dhAtukhobhe'ttidhAtuvaiSabhyaMdRSTAidaMcintayati-yadyasyAmavasthAyAmayaMsAdhurbhakSaNaMkaroti tataH 'maraNaM'ti avazyameva sriyate, sa vaidyaH 'anukaMpatti anukampayA paDiyaraNaM ti sAdhoranumArgeNa gatvA nirUpaNaM karoti, yadyayamidAnImeva bhakSayiSyati tato nivArayiSyAmi vaidyaka zAstraparIkSaNaM vA kRtaM bhavati, evamasau vaidyastasya sAdhoranumArgeNa gatvA lInastiSThati sAdhurapi, mU. (160) iriyAi paDikkato pariguNaNaM saMdhiA bhi kA gunniaa?| . amhaM esuvaeso dhammakahA duvihpddivttii|| [bhA.62] vR. IryApathikApratikrAntaH san 'pariguNaNa'tti kiyanmAtrakamapi svAdhyAyaM karoti, asmiMzca prastAve sAdhuHsamadhAturevasaMjAtaH, tatazcavaidyo'pitaMsAdhusamadhAtuMdRSTvAidaMvakti - 'saMhitAbhekAguNiyA'saMhitAcarakasuzrutarUpAkAguNitA?-adhItA,tenabhavatA''gamanamAtreNaivanabhuGktaM |saadhurpyaah- 'amhaesuvaeso' asmAkamayaM sarvajJopadezaH, yaduta-svAdhyAyaM kRtvA bhujyata iti / 'dhammakahA duvihapaDivattI' tatazcAsau sAdhurdharmakathAM karoti, pazcAttasya vaidyasya 'duvihapaDivatti'tti kadAcitsaMyato bhavet kadAcicchrAvaka iti / idAnIM bahirdevakalAdau bhAnasya vidhiruktaH, yadA ta panardevakalAdyapi sAgArikaiptiM bhavati tadA'nukUlamArgavyavasthitaM sthaNDilaM prati prayAtimU. (161) thaMDillAsai cIraM nivaaysNrkkhnnaaipNcev| sesaM jAthaMDillaM asaIeM anngaamNmi|| [bhA. 63] vR. 'thaMDilla'tti sthaNDile gatvA bhuGkte , 'asati'tti atha sthaNDilaM nAsti kSudhA ca pIDyate tato'sthaNDilaeva cIra'nticIramAstIryapAdayoradhastatazcabhukte,kimarthaM punastaccIramAstIryate? ata Aha-nipAtasaMrakSaNAya' parizATinipAtasaMrakSaNArtha, tayA hi parizAThyA nipatantyA pRthivIkAyAdi vidhvasyate iti / 'paMceva'tti tatra cIropari asthaNDilasthaH kiyadbhakSayati?,trIn paJcavA kavalAn / 'sesaM jAthaMDillaM' zeSa-aparaMbhaktaM taavnnytiyaavtsthnnddilNpraaptm| asaIe'ttiapAntarAlesthaNDilasyAsati 'annagAmaMmi'tti anyabhAmaM prayAti. tatra casthaNDile bhujhta iti| idAnIM yaduktaM 'kAladuve'tti niyukti kRtA tadbhASyakRd vyAkhyAnayannAha. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 AMghaniryuktiH mUlasUtra mU. (162) apahuppaMte kAle taM ceva dugAuyaM naikkAme / gomuttiadaDDAisu bhuMjai ahavA paesesuM // [ bhA. 64] vR. atha tasya bhikSorgacchato yo'sAvabhipreto grAmaH sa krozatraye saMjAtaH, tatra ca yadi kAlaH paryApyate tatastadbhaktaM pUrvagRhItaM parityajyAnyadbhahNAti, athAstamayakAla AsannastataH 'taM ceva' tti tadeva pUrvagRhItaM bhaktaM kSetrAtikrAntamapi bhuGkte, 'dugAuaM naikkAme 'tti yadA tu kAlaH paryApyate tadA tatpUrvagRhItaM bhaktaM dvigavyUtAtparato nAtikrAmayati-na nayati, gavyUtadvaya eva tatparityajya yAti, tatra ca gataH kAle paryApyamANe' 'nyad grahISyatIti yadA punastasya sAdhorvrajataH krozadvayavyavasthitagrAmasyArata Adityo'stamupayAtinacAntarAlesthaNDilamasti tadA 'gomuttigadaDDAdisubhuMse' gomUtradagdheSu dezeSubhuJjIta, AdizabdAtsUkarotkIrNabhUpradezAdau bhuGkta iti, 'ahavA paesesu 'tti yadi gomUtradagdhAdisthAnaM na bhavati tato dharmAdharmAkAzAstikAyakalpanAM tasmin sthAne kRtvA bhuGkte, etaduktaM bhavatidharmAdharmAkAzAstikAyaistirohitAyAM bhuvi UrvavyavasthitaH, tatazcAnayA yatanayA sazUkatA darzitA bhavati / uktaM saJjidvAram, idAnIM sAdharmikadvArapratipAdanAyAhamU. (163) diTThamadiTThA duvihA nAyaguNA ceva huMti annAyA / addiTTAvi a duvihA suamasua pasatthamapasatthA / vR. sAdharmikAdvividyAH- dRSTA adRSTAzra, 'nAyaguNAtahayaceva annAyA' yetedRSTAH sAdha-rmikAste dvividyAHkadAcijjJAtaguNAbhavantikadAcidajJAtaguNAH, 'adiTThAvi aduvihA' ye'pyadRSTAH sAdharmikAste'pidvividyAH'suya asuya'ti zrutaguNA azrutaguNAzca / 'pasatthApasattha'tti ye te jJAta- guNAste dvividyAH prazastajJAtaguNA aprazastajJAtaguNAzca, ye'pite'jJAtaguNAste'pidvividhAH prazastAjJAtaguNA aprazastAjJAtaguNAzceti, ye'pi te zrutaguNAste'pi dvividhAH- prazastazrutaguNA aprazastazrutaguNAzca, ye'pi te'zrutaguNAste'pi dvividyAHprazastAzrutaguNA aprazastAzrutaguNAzca / Aha-ye dRSTAste kathamajJAtaguNA bhavantItyata AhadiTThA va samosaraNe na ya nAyaguNA havejja te samaNA / mU. (164) aguNa sattha iyare samappuniare ya savvevi // vR. 'dRSTAH' upalabdhAH sAmAnyato jhaTitikka ? - 'samavasaraNe' srAtrAdau, naca jJAtaguNAste bhaveyuH zramaNAH, 'suyaguNapasattha iyare' tti itare iti adRSTAnAM parAmarzaH, te adRSTAH suyaguNeti zrutaguNA apisantaH pasatthattiprazastazrutaguNA gRhyante, tadanena suyaguna pasatyatti bhAvitaM, iyaretti - itare ityadRSTAnAM parAmarzaH te adRSTAH zrutaguNAityayamanantaragAthopanyastabhaGgakaH ekaH sUcitaiti 'samaNunniyareya savve'vi' sarve'pi caite zrutAdiguNabhedabhinnAH sAdhavaH samanojJAH iyare ca- asamanojJA iti ca, sAmbho-gikA asAmbhogikAzretyarthaH / idAnImeSAM zramaNAnAM sarveSAM madhye ye zuddhAsteSveva saMvasanaM karoti netareSviti, amumevArthaM pratipAdayannAhamU. (165) suddhA saMvAso hoi asudvANa duviha paDilehA / abbhiMtara bAhiriA duvihA davve abhAve a // vR. yadizuddhAH saMvAsazuddhAH, ke abhidhIyante ?, prazastazrutaguNAstathAprazastajJAtaguNAca, te zvevaMvidheSu saMvAsaM-saMvasanaM karoti / 'hoi asuddhANa duviha paDilehA' bhavatyazuddhAnAM dvividhA pratyu - pekSaNA, tatrAzuddhA aprazastazrutaguNAstathA'prazastajJAtaguNA azuddhA abhidhIyante, tadviyaM dvividhaM pratyupekSaNaM bhavati, katham ?'abbhiMtaravAhiriA'ekA abhyantarapratyupekSapA'bhyantaretyarthaH, aparA bAhyapratyupekSaNA, 'duvihA davve yabhAve Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-165 ya' kaikAcapratyupekSaNAdvividhA. 'davveyabhAveya' yANasau abhyantarApratyupekSaNAsAdravyatobhAvatacabhavati, yA'pivAhyApratyupekSaNAsA'pidravyatobhAva-tazcetidvividhaivAidAnIMbAhyAMpratyupekSaNAMdravyataHpratipAdayannAhamU. (166) ghaTTAitaliadaMDaga pAuya saMlaggirI anuvogo| disi pavaNagAmasUrija vitahaM uccholaNA devve|| vR.'ghaTTAdittighRSTAjaGgAsudattaphenakA.AdizabdAttumaTThAtuppodvAdayogRhyante, taliMga'ttisopAnatkAHupAnaDhUDhapAdAH daMDaga'tticitralatAdaNDakaigRhItaH pAuya'mitiprAvRttaM yathAsaMyatyaHprAvRNvantikalpaMtathAtaiH prAvRtaM 'saMlaggiri' tti parasparaM hastAvalagikayA vrajanti, athavA saMlaggirIti yugalitA vrajanti, 'anukgoo'tti anupayuktA vrajanti. 'IryAyAmanupayuktAH, evaM vahirbhuvaM gacchantaH pratyupekSitAH, idAnIM sajJAbhUmIprAptAnasaMyatAnpa3tyupekSate-disittiAgamokta digviparyAsenopavizanti, 'pavaNa'ttipavanasya pratikUlamupaveTaSavyaM te tu AnukUlyena pavanasyopavi-zanti, 'gAma'tti grAmasyAbhimukhenopaveSTavyaM, te tu pRSThaM dattvopavizanti, sUriya'tti sUryasyAbhimukhenopa-veSTavyaM, te tu pRSThaM dattvopavizanti / evamuktena prakAreNa vitathaM kurvanti, 'uccholaNa'tti purISamutsRjya prabhUtena payasA kSAlanaM kurvanti, 'davve'tti dvAraparAmarzaH, iyaM tAvadbAhyA drvytHprtyupekssnnaa| Aha-anantaragAthAyAM abhyantarayAH pratyupekSaNAyAH prathamamupanyAsaH kRtaH, tatastAmeva vyAkhyAtuM yuktaM na bAhyAmiti, ucyate, prathamaM tAbAdyaiva pratyupekSaNA bhavati pazcAdAbhyantarA, ato bAdyaiva vyAkhyAyate, Aha-kimitItthameva nopanyAsaH kRtaH ? ucyate, abhyantarapratyupekSaNAyAH praadhaanykhyaapnaarthmaadaavu-pnyaasHkRtH|evNtaavdvaahyaaprtyupekssnnaadrvyto'mihitaa, idAnIMbAhyAMpratyupekSaNa; bhAvataH pratipAdayannAhamU. (167) vikahA hariuggAiya bhinnkhaackkvaalchliakhaa| mAnusatiriAvAe dAyaNaAyaraNayA bhaave|| vR.vikathA' virUpAkathA-athavA vikathA' strIbhakta caurajanapadakathA tAMkurvantovrajanti,tathAhasanta udgAyantazca vrajanti, bhinnakaha'tti maithunasaMbaddhA rAmasikA kathA tAM kurvanto vrajanti, 'cakkavAla'tti maNDalabandhenasthitAvrajanti, chaliakahattiSaTpaprajJakagAthA:paThantogacchanti,tathA mAnusatiriAvAe'tti mAnupApAtetiryagApAtesAvyutsRjanti, dAyaNa'tti(darzanatA)parasparasyAGgalyAkimapidarzayantiiyameva AcaraNatA darzanatAta''caraNatA. 'bhAve'tti dvAraparAmarzaH. iyaM bAhyamAvamaGgIkRtya pratyupekSaNA, evaM bAhyapratyupekSaNA'zuddhAnapi sAdhUna dRSTavA pravizati, kadAcitte guroranAdezenaiva vaM kurvnti| etadeva pratipAdAyannAhama. (168) bAhiM jaivi asuddhA tahAvi gaMtUNa guruparikkhA u| ahava visuddhAtahavi u aMtodavihA upddilehaa|| vR. bAhyapratyupekSaNAmAGgIkRtya yadyapyazuddhAstathA'pi pravizya guroH parIkSA kartavyA, athavA bAhyapratyupekSaNA vizundrA eva bhavaMti tathA'pi tvantaH-abhyantarataH abhyantarAM pratyupekSaNAmAzritya dvividhaiva pratyupekSaNAbhavatikartavyA dravyatobhAvatadhAidAnImasau abhyantarapratyupekSaNAmaGgIkRtyadravyataHparIkSAMkaroti sAdharmikAsanneSu kuleSu bhikSAcaryAyAM praviSTaH sanmU. (169) pavisaMtinimittamanesaNaM va sAhaina erisA smnnaa| amhaMpite kahatI kukkakhariyAiThANaM c|| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 oghaniyuktiH mUlasUtraM vR.pravizanbhikSArthanimittaMpRcchayategRhasthaistatazcanakathayati, anesaNaM'teaneSaNAMgahasthenakriyamANAM nivArayati, naerisAsamaNA' nAsmadIyAevaMvidhAH zramaNAH, asmAkaMhitenimittaMkathayantianeSaNIyamapi gRhyantievamabhidhIyategRhasthena, 'kukkudd'ttikukkuddpraayo'ymiti|evNtaavdbhikssaamtttaaprtyupekssnnaakRtaa, idAnIM dUrastha evopAzrayapratyupekSaNAM karoti-'khariAdiTThANaM'ti khariyA-dvayakSarikA tatsamIpe sthAnaMupAzrayaH AdizabdAccarikAdisamIpe vaa| iyaM tAvadvasativAhyA pratyupekSaNA kRtA, idAnImupAzrayAbhyantare dravyapratyupekSaNAM kurvannAhamU. (170) davvami ThANaphalae sejjaasNthaarkaayuccaare| kaMdappagIyavikahA vuggahikiDDA ybhaavNmi|| vR. dravyamitti dvAraparAmarzaH, 'ThANaphae'tti sthAnaM-avasthitiH, phalakAnAmavasthitiM pazyati, tAni hi varSAkAla eva gRhyante na ropakAle, sa tu praviSTaH ropakAle'pi phalakAni gRhItAni pasyati, 'senA' iti zerate'syAmiti zayyA-AstaraNaM tadAstRtamevAste, saMstArakAH-tRNamayAH, prakIryante'dhastRNAni svapadbhistaM saMssArakaM pazyati, 'kAya'tti kAyikAbhUmiM gRhasthasaMvadvAM pazyati, 'uccAra'tti gRhasthaiH saha purISavyutsarga kurvanti, athavA uccAraM'tti zleSmaNaH pariSThApanamaGgaNe kurvanti, evaM sa sAdhuH pravizati / iymbhyntraa| dravyapratyupekSaNA, idAnImabhyantarAM bhAvapratyupekSaNAM pratipAdayannAha-kandarpagIta-vikathAH kurvanti, tathA vuggaha'ttivigrahaHkalahastaMkurvanti, 'kiDDa'ttipAzakakapardakaiHkrIDanti, bhAvaMmi, bhAvaviSayA prtyupekssnnaa| uktAabhyantarA bhAvapratyupekSaNA, idAnImetaddoSavarjiteSu saMyateSu pravizati, etadevAhamU. (171) saMviggesu paveso saMviggaM'maNunna bAhi kiikmm| ThavaNaphulApucchaNayA ettocciagaccha gvisnnyaa| vR. saMvignAH mokSamilASiNasteSu pravezaH karttavyaH samanojJeSu / atha samanojJA na santi tataH 'saMvigga'muNunna'tti saMvijJeSu amanojJeSu pravezaH, tatra ca 'bAhitti vahireva pravizanupakaraNamekasminpradezemuzcati, tataH 'kitikammati taduttarakAlaM vaMdanaM karoti, tataH 'ThavaNakulApucchaNayA' sthApanAkulAni pRcchati bhikSArtha, tataste kthynti-amuktraamukaani| ettociagacchatti asyA eva bhikSATanabhUmergamiSyAmi, ityevaM brviiti| 'gavesaNaya'tti taM tasmAdbhAmAdernirgataM na nirgatamiti vA vaM gaveSaNaM kurvnti| uktaM sAdharmikadvAram. idAnIM vasatidvAramabhidhIyate. sa ca sAdhurgacchana astamanasamaye vasatiM nirUpayati, sA ca eSu sthAneSu nirUpaNIyAmU. (172) saMviggasaMnibhaddaga sunne niiyAha mottu'haacchNde| vaccaMtassetesuMvasahIe maggaNA hoi|| vR. 'saMviggesu vasatimaggamA hoi' saMvineSu vasatimArgaNA karttavyA, sI-zrAddhaH bhadrakaHsaMvinamAvitastasminvAvasatimArgaNAkarttavyA,tadabhAvezUnyagRhAdauvasatimArgaNAkarttavyA, nitiyAditti nityavAsAdiSu,AdizabdAtpArzvasthAdayastrayogRhyante,teSuvasatimArgaNaMkarttavyaM, "mottu'hAcchaMde'ttimuktvA yathAcchandAnsvacchandAnityarthaH, tatravasatirnamRgyate. vrajataHsAdhore-teSvanantaroditeSuvasateArgaNA-anvepaNaM krttvym| iyaM dvAragAthA vartate / idAnImetAmeva gAthAM pratipadaM vyAkhyAnayannAha. mU. (173) vasahI samaNunnesuM niiyAdamaNunna nivee| saMnigihi itthirahie sahie viisughrkuddiie| Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 173 vR. vasatiranveSaNIyA, kva ?, ata Aha- 'samaNunnesu' saMvignasamanojJeSu Adau vasantiranveSaNIyA, 'nitiyAdaNunna annAhi nivee' atha tu tatra nityavAsyAdayaH amanojJA anyasAmAcArIpratividdhA vA bhavanti, AdizabdAtpArzvasthAdayo gRhyante, tatazcai teSu vidyamAneSu naiteSAM madhye nivasitavyaM, kintu, 'annahi' anyatra vasatiMkRtyA'nivede' nivedayitvAeSAmeva yathA'muSmin ahaMvasiSyAmipratijAgaraNIyo bhavadbhiriti, kkAsI nivasati ? kiMviziSTevAgRhe nivasati ? - saJjI - zrAvakaH, sacayadimahilayA rahitastatastadahe vasati, athAsau nAstitataH 'gihi' tti gRhI bhadrako'tra sUcitaH, saca striyA rahitastatsamIpe vasati, athabhadrako'pi strIrahito nAsti kintu sahitaH striyA, tataH sahite- strIyukte sati 'vIsuM' ti pRthagnivasati, kva ? - 'gharakuTIe' tasyaiva gRhasthasya bahiravasthitaM dhanakAdi, athavA tatphalahikAntargatukuThyAM vA nivasati / atha bhadrakAdigRhaM nAsti tataH zUnyagRhe nivasati / kiMviziSTe ?, ata Aha mU. (174) anuvvAsia sakavADa nibbile niccale vasai sunno / aniveieyaresiM gelane na esa amhaMti // vR. 'ahunuvvAsiya'tti adhunA yadudvasitaM tadapi sakapATaM yadi bhavati tadapi nirbilaM bhavati nirbi-lamapi yadi nizcalaM bhavati na patanamayaM yatra vasitavyaM caite gAthopanyastAnAM caturNAM padAnAM SoDaza bhaGgakA niSpadyante, sa caivaMvidhe gRhe vasatiM kathayitvA nityavAsyAdInAM yathA'hamatroSito bhavadbhirbhalanIyo, yadA punaH 'aniveditetaresi' tiyadA tu nityavAsyAdInAmanivedyavasati, tatracauSitaH sandaivayogAdglAnaH saMjAtastato glAnatve sati nityavAsyAdInAM sa gRhastha Agatya kathayati yaduta pravrajita'paTuH saMjAtaH, te nityavAsyAdayo'smAkaM na katitamitikRtvA evaM bruvate na esa amhaM' tina eSo'smAkaM - nAyamasmadbhocare yadA, tu punaH pUrvoktAnAM sarvepAvevAbhAvaH saMjAtaH, kintu tasmin kSetre nityavAsyAdayaH santi tatasteSveva vasitavyam, etadevAha - mU. (175) 57. nIyAiaparibhutte sahieyara pakkhie va sajjhAe / kAlo sesamakAlo vAso puna kAlacArIsu // vR. nityavAsyAdau vasati, AdizabdAdamanojJeSu vasati, kathamityAha- 'aparibhutte' tti tairnityavAsyA - dirbhiryaHpradezastasyAvasaternaparibhuktaH - anAkrAntastamismanpradeze aparibhukte casativasati, 'sahitetatara' ttite ca nityavAsyAdayaH sahitetare saMhitAH saMyatIbhiryuktAH kecana nityAvAsyAdayo bhavanti, itare ityapare saMyatIrahitA bhavanti, te, ca nivasati / ye te saMyatIbhiryuktArate dvividhAH - eke kAlacAriNIbhiH saMyatIrbhiyuktAH, tatranivasatyeva, pare akAlacAriNIbhiH saMyatIbhiryuktAH, kazcakAlaH ? 'pakkhieva saJjae 'tti tAH saMyatyaH pAkSikakSAmaNArthamAgacchanti svAdhyAyArthe, vA ayaM kAlaH, zeSastu akAlaH, tatra 'vAso puna kAlacArIsu' vAsastu tasyasAdhAH kAlacArizramaNIyukteSu bhavatIti / atha kAlacArisaMyatIyuktAH sAdhavo na santi tataH mU. (176) tena paraM pAsatthAiesu na ya vasai'kAlacArasu / gahiAvAsagakaraNaM ThANaM gahie'gahieNaM / / . vR. tataH pArzvasthAdiSu vasati, na ca vasatyakAlacArisaMyatIyukte Su, teSu ca pArzvasthAdiSu ko vidhirityetadAha- 'gahiAvAsagakaraNaM' ti kena ? - upadhinA, anikSiptenetyarthaH, AvazyakaM pratikramaNaMkaroti, tatazra pratikrAnte sati tatreva 'ThANaM' ti kAyotsarga karoti / 'gahie'gahieNaM' ti yadi zaknoti tato Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtraM gRhItenopakaraNenakAyotsargakaroti, athanazaknotitataH 'agahieNaM tiagRhItenopa-karaNenakAyotsarga kroti| atha kAyotsarga kartuM na zaknoti zrAntaHsana tataHmU. (177) nisiatuyaTTaNa jaggaNa virAdhanabhaeNa pAsi nikkhivi| pAsatthAINevaM niiva navaraM apribhutte|| vR. vRtato niSannaH upaviSTaH gRhItenopakaraNenAstaM 'tuaTTaNaM ti tvagvarttanaM-nimajjanaM karoti. gRhItenopakaraNena karoti yadi zaknoti. 'jaggaNa'tti yadivA gRhItenaivopakaraNena jAgradAste. na svapiti, atha jAgaraNamapi kartuM na zaknoti tataH virAdhanabhaeNaM'ti virAdhanAbhayena-pAtrakabhaGgabhayenopakaraNaM pArthe nikSipati, tataH svapiti nikSiptopakaraNaH san, 'pAsatthAdIneva'pArzvasthAdInAM saMbandhinyAM vasatau evaMvidho vidhiH- ukta lakSaNo dRssttvyH| 'niie navaraM aparimutte' niyatavAsinA vasatau ayaM vidhijJeyaH, yadata"gahiAvAsayakaraNa'mityAdi. yadi paraM aparibhukte pradeze pAtrAghupakaraNa sthApayitvA svpitiiti| yathA pArzvasthAdiSu vasato vidhiruktaH, evaM ahAcchede'pi vidhiriti, ata AhamU. (178) emeva ahAcchaMde paDihananA jhANaajjhayaNa knnaa| ThANaThThio nisAme suvaNAharaNA ya ghiennN|| vR. yaH pArthAsthAdau vasato vidhiH pratipAditaH evameva ahAcchande'pi vidhidraSTavyaH, kevalamayaM vizeSa:'paDihaNaNa'tti tasya ahAcchandasya dharmakathAM kurvato'sanmArgaprarUpikAM tena sAdhunA 'pratihananaM' vyAghAtaH kartavyaH, yathaitadevaM na bhavati. 'jJANi'tti atha tadbharmakathAyAH pratighAtaM kartuM na zaknoti tatodhyAnaM karoti, dhyAyannAste dharmadhyAnaM, atha tatA'pi dharmakathAM karoti tataH 'ajjhayaNa'tti dharmakathA-vyAghAtArthamadhyayanaM karoti, atha tathA'pina tiSThati tataH karNo sthgytidhrmkthaavyaaghaatrthmiti|athvaa 'suvaNAharaNAya'tti suptaH san AharaNA-dhorayati ghoraNaM karoti mahattA zabdena so'pi nirvinnaH sana upasaMharati dhrmkthaamiti| uktaM vasatidvAra, SaSThedvAre sthAnasthitobhavati idamuktaM,sacaebhiHkAraNaiHmU. (179) asive omoyarie rAyadvaDhe bhae ndutttthaanne| phiDiagilAne kAlagavAse ThANaTTio hoi|| vR. 'asive' devatAjanitopadrave satitasminyatrAbhipretaMgamanaMkadAcidapAntarAlevAbhavatitata-zAnena kAraNena sthAnasthitobhavati. 'omoyarie ttidurbhikSaM vivakSite dezejAtamapAntarAle vA tatazcasthAnasthito bhavati, rAyadaTTe'tirAjadviSTaMkadAcittatrabhavatyAbhipretadezeantarAlevAtenaivakAraNenasthAnasthitobhavati, 'bhae timlechAdibhayaM vivakSite deze apAntarAle vA tena kAraNena sthAnasthito bhavati, 'naitti kadAcinnadI vivakSite dezo'pAntarAle vA bhavati tena pratibandhena sthAnasthito bhavati ('uTTie'tti kadAcittatrApAntarAle vAusitaMjAtaM tena kAraNena sthAnasthito bhavati) 'phiDiyaMttikAdAcidasAvAcAryaH tasmAt kSetrAta cyutaH apagato bhavati tatazca tAvadAste yAvAbhivati, anena kaarnnensthaansthitobhvti| gilAne'ttiglAnaH kadAcinmanAga bhavati svayaM kadAcidanyaH kazcid glAnA bhavati tena pratibandhena sthAnasthito bhavati / 'kAlagaya'tti kadAcidasAvAcAryaH kAlagatA-mRto vA bhavati. yAvattannizcayo bhavati tAvatsthAna vrajataH saadhoretessvnntroditessuvsterginnaa-anvessnnkrttvym| iyNdvaargaathaavrtte| idAnImetAmevagAthAMpratipadaM vyaakhyaanynnaah-sthitobhvti| vAsaMtivarSAkAlaHsaMjAtastatastatpratibandhAtsthAnasthitobhavati-tatraiva graamaadaavaaste| iyaM dvAra-gAthA, idAnI niyukti kAra eva kAnicidvArANi vyAkhyAnayannAha Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-180 mU. (980) tattheva tarA vA asivAdI sou priryss'sii| saMcikkhe jAva sivaM ahavAvI te tao phiddiaa|| .. 'tatre'ti yo'sau vivakSitoH dezaH 'antarA' antarAle vA asivAdayo jAtA iti zrutvA' AkarNya, AdigrahaNAdavamodarikArAjadviSTamayAni parigRhyante 'parirayassa'saitti bhamADayassa 'asati' abhAve tiSThati. etaduktaM bhavati-yadigantuM zaknotibhramiNA tato'pAntarAlaM parihatyA-milaSitaM sthAnaM gcchti| atha na zakyate gantuM tataH 'saMcikkhe'tti saMtiSThet, kiyantaM kAlaM yAvadata Aha- 'jAva sivaM' 'yAvacchivaM' nirupdrvNjaatmiti| ahavAvItetato phiDiA' athavA 'te AcAryAdayaH tasmAta kSetrAt apagatAH' bhraSTA iti, tatazca vArtopalambhaM yaavttisstthti| idAnIM bhASyakRcchepadvArANi vyAkhyAnayannAhamU. (181) punnA va naI caumAsavAhiNI navi akoi uttaare| tatthaMtarAva deso va uThThio na yalambhai pvttii|| [bhA.65] vR. "pUrNA" bhRtA, kA? -nadI, kiMviziSTA ? - caturmAsavAhinI, na kazciduttArayati, tato'pAntarAla eva tiSThati / 'tatra' antarAle vA dezaH 'utthitaH uddhasitaH, na ca 'pravRttiH' vArtA labhyate atastiSThati tAvatmU. (182) phiDiesujA pavittI sayaM gilANo paraM va pddiyri| ___ kAlagayA va pavattI saMsakie jAva nissNke| bhA.66] vR. tasmAtkSetrAdapagateSu satsu jApavattI' yAvadvArtAbhavatitAvattiSThati, tathA sayaMgilANo' svayameva glAno AtastatastiSThati, paraMvapaDiyarai' anyaM vA glAnaM santaM prticrti| dvaarm| 'kAlagayA va pavattI' athavA kAlagatAsta AcArya itvevaMbhRtAH pravRttiH zrutA-ataH 'sasaMkite jAva nIsaMka' sarAGkAyAMvArtAyAmanizcitAyAM tAvadAste yAvanniHzaGka sNjaatmiti|| . mU. (183) vAsAsuMunbhinnA bIyAI tena aMtarA citttte| tegicchibhoisaarkkhnnhtthuutthaannmicchNti|| vR. varSAsu ubhinnA bIjAdayaH, AdizabdAdanantakAyaH, tena kAraNenApAntarAla eva tiSThati, tatra ca varSAkAlapratibandhAdvAmAdautiSThakiMkaroti? 'tegicchi' cikitsaka vaidyastamApRcchati, yathAtvayAmameha tiSThatomandayabhalanIyama bhoi'tti bhogika grAmasvAminaMpRcchati.kimarthapunarvaidya-bhogikayoHpracchanaMkarotyata Aha-'sArakkhaNahaTTe vaidyaM pRcchati mandatAyAM satyAM daDhokaraNArtha bhogikaM pRcchati saMrakSaNArthe paribhavAdeH, tataH sthAnaM vasanamicchanti, keSvityata AhamU. (184) saMviggasaMnibhadaga ahappahANesu bhoDyadhare vaa| . ThavaNA AyariyassA sAmayArI pauMjaNayA / / vR.vaidyabhogikayoHkathayitvAsaMvineSu-mokSAmilASiSutiSThati sannittisaJjI-zrAvakastadrahebhadrakaH, sAdhUnAM tadgRhe vA nivAsaM karoti / 'ahappahANesutti yathApradhAneSviti-yo yatra grAmAdau pradhAnaH teSu ythaaprdhaanessvevprdhaantHtisstthti| eteSAmabhAve bhoivagharevatti bhogikagRhevA' grAmasvAminogRhevAtiSThati, tatra catiSThan kiM karotItyata Aha- 'ThavaNA AyariyassA' daNDakAdikamAcArya kalpayati nirAbAdhe pradeze, ayNmmaacaaryiti.tsycaagrtHsklaaNckrvaalsaamaacaariipryungktenivedykrotiityrthH| eSaekaHkAraNikaH, etacca kAraNikadvAraM, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 evaM tA kAraNio duijjai jutta appamAeNaM / . nikkAraNiaM etto caio AhiMDio ceva / o niyuktiH mUlasUtra .mU. (185) vR. evaM tAvat kAraNiko 'dUijjai' viharati, kathaM viharati? - jutto appamAeNaM' prapramAdenayuktaH prayatnapara ityarthaH niSkAraNikaH itaH atamucyate, sa dvividhaH - caio - tyAjitaH sAraNAvAraNAdi- bhitsyAjitaH, AhiNDakaH- agItArthaH stUpAdi darzanapravRttaH / tatra tAvattyAjita ucyate mU. (186) jaha sAgaraMmi mINA saMkhohaM sAgararassa asahaMtA / niMti tao suhakAmI niggayamittA nivassaMti // vR. yathA 'sAgare' samudre 'mInA': mastyAH saMkSomaM sAgarasya asahamAnA nirgacchanti tataH samudrAt 'sukhakAminaH' sukhAbhilASiNo, nirgamAtrAca nivazyanti // mU. (187) evaM gacchasamuhe sAraNavIIhiM coiya saMtA / niti tao suhakAmI mINA va jahA vinassaMti // vR. evaM gacchasamudre sAraNAvAraNA eva vIcayastAbhistyAjitAH santo nirgacchanti tato gacchasamudrAtsukhAbhilASiNo mInA iva - mInA yathA tathA vinazyanti / uktaM tyAjitadvAram, idAnImAhiNDaka ucyatemU. (188) uvaesa anuvaesA duvihA AhiMDaA samAseNaM / uvaesa devadaMsaNA anuvaesA ime hoMti / vR. upadezahiNDakA anupadezahiNDakAzca, evaM dvividyA hiNDakAH 'samAsataH' saGkSepeNa / 'uvaesa' tti upadezahiNDako yo dezadarzanArthaM sUtrArthomayaniSpanno 'hiNDate' viharati / vaaNuvadesa' tti anupadezAhiNDakA ime bhavanti vakSyamANakAHmU. (189) thU paDimA jammaNa nikkhamaNa nANa vivvANe / saMkhaDi vihAra AhAra uvahi taha daMsaNaTTAe / vR. 'cakra' dharmacakraM ' stUpo' mathurAyAM 'pratimA' jIvantasvAmisaMvandhinI purikAyAM pazyati, 'jammaNa' tti janma-yatrArhatAMsaurikApurAdau vrajati / niSkramaNabhuvaM ujjayantAdidraSTuMprayAtijJAnaMyatraivotpannaMtatpradazadarzanArtha prayAti nirvANabhUmi darzanArtha prayAti / saMkhaDiprakaraNaM tadarthaM vrajati, 'vihAre' ti vihArArtha vrajati, sthAnAjIrNa mamAtreti, 'AhAra' ttiyasminviSaye svabhAvenaiva cAhAraH zobhanastatraprayAti 'uvahi' tti abhakatraviSaye upadhiH zobhano labhyata ityataH prayAti 'taha daMsaNaTTAe' tathA ramyadezadarzanArtha vrajati / mU. (1990) ete akAraNA saMjayassa asamatta tadubhayassa bhave / te caiva kAraNA puna gIyatthavihAriNo bhaNiA // vR. etAnyakAraNAni saMyatasya, kiMviziSTasya ? - 'asamattatadubhayasya' asamAptasUtrArthobhayasya saMyatasya bhavanti akAraNAnIti / 'te' ceva' tti tAnyeva dharmacakrAdIni kAraNAni bhavanti kasya ? - 'gIyatthavihAriNo' gItArthavihAriNaH sUtrArthobhayaniSpannasya darzanAdisthirIkaraNArthe viharata iti / tathA cAhagIyattho ca vihAro viio gIyatthamIsio bhaNio / to taa vihAro nAnnAo jinavarehiM // mU. (191) vR. 'gIyattho' gItArthAnAM 'vihAraH ' viharaNamuktam / 'biito gIyatthamIsio' dvitIyo vihAraH dvitIyaM viharaNaM gItArthamizraM - gItArthena saha, itastRtIyo vihAro 'nAnujJAto' nokto jinavaraiH kimarthamityata Aha Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.192 mU. (192) saMjamaAya virAdhana nANe taha daMsaNe carite a| ANAlova jinAnaM kuvvai dIhaM tu sNsaarN|| vR.jAtastatastiSThati, paraMvapaDiyarai' anyaM vA glAnaM santaM prticrti| 'kAlagayA vapavattI' athavA kAlagatAstaAcAryAityevaMbhUtAHpravRttizrutAH-ataH sasaMkitejAvanIsaMkaM sarAGkAyAMvArtAyAmanizcitAyAM tAvadAste yAvanniHzaGka saMjAtamiti / saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanA tathA jJAnadarzanacAritrANAM virAdhanA AjJAlopazca jinAnAM kRto bhavati, tathA agItArtha ekAkI hiNDan karoti dIrgha ca sNsaarmiti| idAnImenAmeva gAthAM bhASyakAro vyAkhyAnapannAhamU. (193) saMjamao chakkAyA aayaakNtt'tttthi'jiirgelnne| nANe nANAyAro daMsaNa crgaaivuggaahe|| [bhA. 67] vR. 'saMjamatochakkAyA' sNymviraadhnaamngkiikRtyssttkaayviraadhnaasNbhvti| 'Aya'ttiAtmavirAdhanA saMbhavati.kathaM? 'kaMTa'dvijIragelanne knnttkebhyHasthishklebhyHhaarsyaanrnnentthaaglaantven| 'nANe' jJAnavirAdhanA bhavati, kathaM? sahiNDana jJAnAcAraM na karoti, 'daMsaNacaragAi-uggAhe darzanavirAdhanA, kathaM saMbhavati?,sahyagItArthazcarakAdibhivyudbhAhyate.tatazcApaitidarzanam, kiMpunaHkAraNaMcAritraMnavyAkhyAtam ?, ucyate, jJAnadarzanabhAve cAritrasyApyabhAva eva drssttvyH| evaM tAvadekaH kAraNiko 'nikkAraNio ya sovi ThANaTTio dUtijaMtao yabhaNio' idAnImanekAn pratyapekSakAn pratipAdayannAhamU. (194) negAvi hoti duvihA kAraNanikkAraNe duvihbheo| jaM etthaM nANattaM tamahaM vocchNsmaasenn|| vR. anake'pi dvividhA bhavanti, katamena dvaividhyena?, ata Aha-'kAraNanikkAraNitti kAraNamaGkIkRtya akAraNaM cAGkIkRtya dvividhAH, 'duviha bheda'tti punardvividho bhedaH, ye te kAraNikAste sthAnasthitA duijjamAnAzca, ye'pi te niSkAraNikAste'pi sthAnasthitA duuijjmaanaashc| tattha je kAraNiA itijjatagA ThANaTTiA a te taheva asivAdIkAraNohiM jahApuvaM egasta gamanavihiM vakkhANaMteNa bhaNiaM, jevi vikkAraNiA duijjatA ThANaTTiA ya te'vi taha ceva thUmAihiM, 'jaM ettha nANattaM yadatra nAnAtvaM-yo vizeSastamahaM vakSye smaastH| mU. (195). jayamANA khalu / eve tivihAM usamAsaA smkkhaayaa| viharatA duvihA gacchagayA niggayA cv|| [pra.5] - mU. (196) jayamANA viharatA ohANAhiMDagA cauddhA u| jayamANA tattha tihA nANaTThA snncritte| .. vR. 'yatI prayatne' 'yatamAnAH' prayatnaparAH virahantaH' viharamANA mAsakalpena paryaTantaH 'ohANaH-tti avadhAvamAnAH, pravrajyAto'vasarpanta ityarthaH, tathA 'AhiNDakAH' bhramaNazIlAH, evamete caturvidyAH, idAnIM "yathoddezaM nirdezaH" iti nyAyAdyatamAnA ucyante-"jayamANA tattha tihA' yatamAnAstriprakArAH, kathaM ?, 'nANadaMsaNacaritte' tatthaNANATThAkathaMjayanti?,jadiAyariANaMsu~atthovA paggahiaannAyase sattI atthi dhettuM dhAreuM vA tAhe visajjAvettA attANaM annao vaccaMti, evaM ceva daMsaNapabhAvagANaM satthANaM aTTAe vaccaMti, tattvArthAdInAM, tathA carittaTTAe desaMtaraMgayANaM keNai kAraNeNaM, tattha jadi puDhavikAiyAipauraM tato na varitaM su jhai tAhe niggacchanti, esA carittajayaNA khalu, evaM tivihA samAsato samakkhyA / idAnIM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtra biharamANakA ucyante, ata Aha- " viharaMtAvi aduvihA' viharamANakA dviprakArA, gacchagatA niggayA ceva, etadeva vyAkhyAnayannAhamU. (197) 62 pattayebuddha jinakappiyA ya paDimAsu ceva viharaMtA / AyariatheravasamA bhikkhU khuDDA ya gacchAmi // vR. pratyekabuddhA jinakalpikAzca pratimApratipannAzca- 'mAsAI saMtatA' ityevamAdi ete gacchanirgatA viharamANakAH / idAnIM gacchapraviSTA ucyante- 'Ayaria' AcArya:- prasiddhaH sthaviro yaH sIdantaM jJAnAdau sthirIkaroti, vRSabhau - vaiyAvRttyakaraNasamarthaH bhikSavaH- etadvyatiriktAH, kSullakAH prasiddhAH, 'ete gacchAgatA-gacchanirgatAzca' itthamupanyAsaH prAk kRtaH, taskamAjinnakalpikAdayo gacchanirgatA AdI vyAkhyAtAH ? ucyate, jinakalpikAdInAM prAdhAnyakhyApanArtham, Aha- prathamameva kasmAditthaM nopanyAsaH kRtaH ?, ucyate, te'pi jinakalpikAdayo gacchagatapUrvA evAsyArthasya jJApanArtham, Aha-pratyekabuddhA na gacchanirgatAH, na, teSAmapi janmAntare tannirgatvasadbhAvAt. yatasteSAM nava pUrvANi pUrvA-dhItAni vidyante / idAnImavadhAvataH pratipAdayannAha - mU. (198) ohAvaMtA duvihA liMgavihAre ya hoMti nAyavvA / liMgena'gAravAsaM niyayA ohAvaNa vihAre || vR. "avadhAvantaH pravrajyAderapasarpantaH 'dvividhAH' dviprakArAH 'liMgavihAre ya'tti liGgAdavadhAvanteavasarpantigRhasthatAMpratipadyanta ityarthaH, 'vihAreya'ttiudyatavihArAdye'vadhAvanti-apasarpantipArzvasthAdayo bhavanti, evamete vijJeyA bhavantya vadhAvamAnAH / etadeva vyAkhyAnayannAha - "liMgena'gAravAsa' liGgenAvadhAvan gRhavAsaM pratipadyate, 'nitiyA ohAvaNa vihAra' vihArAdavadhAvannityAdiSu vAsaM karoti / idAnIMmAhiNDakAn pratipAdayannAha - mU. (199) uvaesa anuvaesA duvihA AhiMDaA muNeyavvA / uvaesadesadaMsaNa thUbhAI huti nuvaesA // vR. tatra eke upadezAhiNDakAH apare'nupadezAhiNDakAH evamete dvividhA AhiNDakA muNitavyAH / tatra 'uvaesa'tti dvAraparAmarzaH 'desadaMsaNi' tti dezadarzanArtha dvAdaza varSANi ye paryaTanti sUtrArtho gRhItvA ete upadezAhiNDakAH / anupadeze tvamI bhavanti 'dhUmAdI hoMti'nuvaesA' stUpAdigamanazI anupadezAhiNDakAH / uktA AhiNDakAH dvAram / adhunA ye te gacchatA viharamANakrAstepAmeva vidhiM pratipAdayannAhamU. (200) punnami mAsakappe vAsAvAsAsu jayaNasaMkamaNA / AmaMtaNA ya bhAve suttattha na hAyaI jattha // vR. 'mAsakalpe' mAsAvasthAne pUrNe sati tathA 'vAsAvAsAsu'tti varSAyAM vAso varSAvAsaH tasmin vA yo vAsakalpastasmin pUrNe sati / punazca yatanayA-saMkrAmaNayA kSetrasaMkrAntiH karttavyA / kiM kRtvA ? 'AmaMtaNA ya'tti AmantraNaM AcAryaH ziSyAnAmantrayati-pRcchati kSetrapratyupekSakapreSaNakAle, cazabdAdAgateSu kSetrapratyupekSakeSu kSetragamane vA, 'bhAve tti AgateSu kSetrapratyupekSakeSu bhAvaM pratIkSate, kasya kiM kSetraM rocate ?, tatra sarveSAmataMgRhItvAyatrasUtrArthahAnirnabhavati ttrgmnNkrissytyaacaaryH| idAnImenA-mevagAthAMvyAkhyAnayati, atra yadupanyastaM 'jayaNasaMkamaNa' tti tad vyAkhyAnayannAha Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-201 mU. (201) appaDilehiadosA vasahI bhikkhaM cadallahaM hojjaa| bAlAigilANANa va pAuggaM ahava sjjhaao|| vR. apratyupekSaNedoSAbhavanti. te cAmI- 'vasahitti kadAcidvasatirdurlabhAbhavet. tathA bhikSAvAdurlabhA bhavet tathA bAlAdiglAnAnAM prAyogyaM durlabhaM bhavet / athavA svAdhyAyo durlabhaH, mAMsAdyAkIrNatvAt tasmAta kim?. mU. (202) tamhA puvvaM paDilehibhaNa pacchA vihIe sNkmnnN| . peseijai anApucchiuMgaNaM tatthime dosaa|| vR.tasmAtpUrvameva pratyupekSya nirUpyapazcAd vidhinA' ytnyaasNkrmnnkrttvym| idAnIM yadupanyastaM 'AmaMtaNAye' ttvavayavenataMvyAkhyAnayannAha- 'pesetijaiaNApucchiuMgaNaM' preSayatikSetrapratyupekSakAnyadi gaNamanApRcchaya tatreme 'doSAH' vakSyamANalakSaNAHmU. (203) airegovihipaDilehaNAe katthavi gayatti to pucche| khette paDileheuM amugattha gayattitaM dtttt|| va. yadA kSetrapratyupekSakAH zeSapravajitAnanApRcchaya gatAstadA kathaM jJAyante ? ata AhaatiriktopadhipratyupekSaNAvAM satyAM te pRcchanti-kutra gatAsta ityevaM pRcchanti / AcAryo'pyAha-kSetraM . pratyupekSitumamukatra kSetra gatA iti, te'pyAhuH- 'taMTThati, 'tat' kSetraM na zobhanaM, yatastatra gacchatA, ___ mU. (204) tenA sAvaya masagA oma'sive seha itthipddiniie| thaMDillaagani uTThANa evamAI bhave dosaa| vR.stenAHarddhapathesvApadAni-vyAghrAdInimazakAvA'tiduSTAHomaM-durbhikSaM asivaM'devatAkRtaupadravo yadivA 'seha'ttiabhinavapadrajitasya svajanA vidyante.te cotpravrAjayanti, 'itthi'tti striyovA mohapracurAH, 'paDinIe'tti prayatnIpadravaztha, 'thaMDilla'tti sthaNDilAni vA natatra vidyante, 'agani'tti agninA vA dagdha sa dezaH, uTThANe'tti utthitaH' uddhasittaHpradezovA'pAntarAleityevamAdayodoSAbhavanti,tatrApiprAptasyaitedoSAHma. (205) paccaMti tAvasIo sAvayadabhikta khtennpuraaii| niyagapaTThaTTANe pheDaNahariyAi (harihariya) nnpnniie|| vR. sa hi pratanyantadezaH mlecchAdyapadravopetaH 'tApasyaH' tApasapravAjikAH tAzca pracuramohAH saMyamAbhraMzayantizvApadabhayadurbhikSabhayastenapracurANivAkSetrANi niyagattiabhinavapravrajitasyanijaH svajanAdi: sacotpravrAjayati paduTTattipradriSTovAtatrakazcit uTThANe'ttiutthitaH-udvasitaHsakadAciddezobhavet pheDaNa'tti prAktatravasatirAsIt idaaniiNtukdaacidpniitaabhvet| (hari) harita-pannIyattiharitaMtatrazAkAdibAhulyena bhaSyate,tacca sAdhanAMnakalpatedarbhikSaprAyaMvA haritaparNI'titatradezekeSucidbhaheSu rAjJodaNDaMdattvA devatAyai balyarthaM puruSo mAryate, saca pravrajitAdirbhikSArthaM praviSTaH san, tatra gRhasyopari ArdrA vRkSazAkhA cihna kriyate, tacca gRhItasaGketo dUrata eva pariharati, agRhItasaGketazca vinazyati, tasmAdbhaNaM pRSTA gantavyamiti / athavA'nyakartRkIyaM gAthA, tatazca na punarukta doSaH / idAnIM sa AcAryaH kSetrapratyupekSakAn preSayan sarvaM gaNamAlocayati, atha tu vizeSyaM kazcidekamAlocayati ziSyAdikaMtatacaite doSA bhavantimU. (206) sIse jai AmaMtai paDicchagA tena bAhiraM bhaavN| jai iyarA to sIsA tevi samattaMmi gcchNti|| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtraM vR.ziSyAnviziSTakevalAnyadyAmantrayatitatazcakodoSaH?, 'paDicchaga'ttisUtrArthagrahaNArthayeAyAtAH sAdhavaste pratIcchakAH 'tena'tti tena anAlocanena 'bAhiraM bhAvaM'ti bahirbhAvaM cintayanti, bAhyA vymtr| athetarAn-pratIcchakAnAlocayatitataHziSyAbahirbhAvamanyaste,pratIcchakAzcasUtrA-rthagrahaNasamAptaugacchanti tatazcAcArya ekAkI saMjAyata ityevaM dossstaavt| atha vRddhAn pRcchati tataHma. (207) taruNA bAhirabhAvaM nayapaDilehovahIna kiikmm| ___mUlayapattasarisayA paribhUyA baccimo theraa|| vR. vRddhAnAlocayatitaruNAbahirbhAvaMmanyante, tatazcatetaruNAH kiMkurvantyataAha-'nayapaDilehovahI' updheHprtyupekssnnaaNnkurvnti,nckRtikrm-paadprkssaalnaadikurvnti|athtrunnaanevpcchtittHkodoss ?. vRddhA evaM cintayaMti- 'mUlayapattasarisayA' mUlaM-AdyaM yatparNa nissAraMparipa-kvaprAyaMtattulyA vayamata eva ca paribhUtAstatazcavrajAmaHityevaMsthavirAzcintayanti,yadivA mUlayapattasarisayA'mUlakapatra tulyA:zAkapatraprAyA vayam, atha mataM sthavirAna praSTavyA eva, tattuna, yata AhamU. (208) junnamaehiM vihaNaM jaM jUhaM hoi suTThavi mahallaM / taMtaruNarahasapoiyamayagummaiaMsuhaM hNtuN|| vR.jIrNamRgairvihInaMyaGthaMbhavati suSTvapimahattayUthataruNarabhase-rogepotitaM-nimagnaMmadenagulmayitaM. mUDhaM sukhaM hantuM' vinAzayituM-sukhena tadvyApAdyate / yasmAdetadevaM tasmAtsarva eva militAH santaH praSTavyAH, katham ?,. ____ mU. (209) thuimaMgalamAmaMtaNa nAgacchaijoya pucchio na khe| tassavariM te dosA tamhA miliesupucchejjaa|| vR.stutimaGgalaMkRtvA-pratikramaNasyAntestutitryaM paThitvAtatazcAmantrayati,AkAritecadasthoyadi nAgacchati kazcidyo vA pRSTaH sanna kathayati tatastasyoparite doSAH, tsmaanmilitessuprcchniiymektriibhuutessu| mU. (210) keI bhaNaMti puvvaM paDilehia evameva gaMtavvaM / taMca na jujjai vasahI pheDaNa AgaMtu pddiniie|| vR. kecanAcAryA evaM bruvate-prAkpratyupekSite yasmin kSetre prAgapisthitA AsantasminpunarapratyupekSya gamyate. taccanayujyate.yasmAttatra kadAcita 'vasahI pheDaNa'ttisAprAktanI vasatirapanItA,AgantukovA pratyanIkaH saMjAtaH, ata eva doSabhayAtpUrvadRSTA'pi vasatiH prtyupekssnniiyaa| idaM ca te praSTavyAHma. (211) kayarI disA pasatthA? amuI savvesi anubhaI gmnN| caudisi tid egaMvA sattagapanagaM tigajahanna / vR. katarA dik 'prazastA' zobhanA ?, sukSemapathetyarthaH, te'pyAhuH 'amuI' amukA dik sukssemeti| evaM sarveSAM yadA anumatAabhirucitAbhavati, pathe (panthAi)tyarthaH, tadA gamanaM krttvym|ttr catasRSvapidikSu' pUrvadakSiNapazcimottarAsupratyupekSakAHprayAnti,athavAcatasRNAM dizAmupadravAdisambhavetisRSuyAnti,tadabhAve dvayordizoryAnti, tadabhAve'pyekasyAM diziAtAsucadikSuvrajantaHkiyantovrajantyataAha-'sattagapanagaMtiga jahannaM' ekaikasyAM dizi utkRSTataHsapta sapta prayAnti, saptAnAmabhAvepaJcapaJcavrajanti, paJcAnAmabhAve jaghanyena trayastrayaH pryaantiiti| atra ca ye AbhigrahikAste prahetavyAH, teSAM tvabhAve mU. (212) anabhiggahie vAvAraNA u tattha u ime na vaavaare| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-212 bAlaM vuDsamagIaMjAgiM vasahaM tahA khmgN|| vR. 'anabhiggahie'ttiyarabhigrahAnagRhItastAna vyApArayada-gamanAya caadydityrthH| tatra tu bAlaM vRddhaM argAtArthaM yoginaM vRSabhaM' vaiyAvRttyakaraM tathA kSapakaM' mAsakSapakAdikama. etAnna vyaapaarydrbhmnaay| idAnImatAmeva gAthAM bhASyakRd vyAkhyAnayannAhamU. (213) hAlajja va khalajja va kajjAkajja na yANaI baalii| so vA'nakaMpaNijjo na diti vA kiMci baalsy|| [bhA. 68] va.bAle praSyamANe'yaMdASA-hriyatemlecchAdinA krIDatavA bAlasvabhAvatvAta kAryAkAryaM ca kartavyAkarttavyaMvAnajAnAtibAlaH, sacabolaHkSetrapratyupekSaNArthaprahitaHsanaanukampayAsarvalabhate.AgatyacAcAryAya kathayatiyadatasarvalabhyate.gatacatatragacchAyAvannakicillabhate.cellaka-syavAnukampayAsalAbhaAsIta. athavA nadadAti vA kizriddhAlAya paribhavanAtastaM na vyApAgyaMta / vando'pi na preSaNIyA. tatastatrata doSAHma. (214) vaTAunukaMpaNijA cirana na yamaggathaMDile ph| ___ahavAvi bAlavuDDA asamatthA goyrtiass|| [bhA.6.] vR.vRddho'nukampanIyastatathAsAvevalabhate.nAnyaH tathA ciraNaM ti ciraNa'prabhUtanakAlanagamanaMAgamanaM ca karoti. na ca mArga' panthAnaM pratyupekSituM samarthaH nApi sthaNDilAni pratyupekSituM samarthaH idAnIM tu yArapi bAlavRddhayostulyadoSodbhAvanArthamAha-athavA bAlA vRddhAzca 'asamarthAH' azaktAH 'gocaratrikamya' trikAlabhikSATanasyatyarthaH / daarN| agItArthe'pi preSyamANe ete doSAHmU. (215) paMthaM camAsavAsaM uvassayaM eccireNa kaalennN| ehAmotti na yANai caunvihamaNunna ThANaM c|| [bhA. 10] vR. panthAna'mArganajAnAtivakSyamANaM mAsaMtimAsakalpaMnajAnAti vAsaMtivarSAkalpaMna jAnAti, tathA upAzrayaM' vasatiMparIkSituMnajAnAti,tathAzayyAtareNapRSTaH-kadAAgamiSyatha?,tatazcabravIti- caraNa ehAmA'ttiiyatA kAlena-arddhamAsAdinA eSyAma ityevaM vadato yo doSaH avidhibhASaNajanitastaMna jAnAti, yataH kadAcidanyA dika zobhanatarA zuddhA bhavati tatra gamyate, ato naivaM vakta vyam etAvatA kAle ssyaamH| tathA caubvihamaNunna'ttitatropAzraye zayyAtarazcaturvidhamanujJApyate-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazceti. tatra dravyatastaNaDagalAdianujJApyate.kSetrataHpAtrakaprakSAlanabhamiranajJApyate.kAlatA divA raatrauvaanissrnnmnujnyaapyte.bhaavtoglaansyksy-cidbhaavprnnidhaanaarthkaayikaasjnyaadiniruupyt,etaaNcturvidhaamnujnyaamnujaapyituNnjaanaati| ThANaMca'tivasatiHkIzeprazastesthAna bhavatItyatana jaanaati|yoginmpinpressyt, kasmAta?. mU. (216) tRraMtA ana paha paMthaM pADhaTThio na cira hiNdde| vigaI paDisehai tamhA jogiMna psjjaa| [bhA.71] vR. tvaramANaH sanna pratyupekSate panthAnaM. tathA pAThArthI sanna ciraMbhikSAM hiNDataM. tathA labhyamAnA vikRtAHdadhyAdikAH pratiSadhayati. tasmAdyAginaM na pressyt| vRSabhA'pi na praSaNIyo yata eta doSA bhavantimU. (217) ThavaNakulANi na sAhe siTTANi na deti jA viraadhnyaa| paritAvaNa anukaMpaNa tiNha'samatthA bhava khmgo|| bhA. 72 vR.vRSabhA hipraSyamANaHkadAcidruSAsthApanAkulAni nasAhe'tinakathayati, athavA sidvANinati tti 126151 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM kathiyAnyapi tAni sthApanAkulAni na dadati anyasya tasyaiva tAni paricinAni, 'jA virAdhanayatti tatazca sthApanAkuleSu alabhyamAnaSu yA virAdhanA glAnAdInAM sA sarvAM AcAryasya doSaNa kRtA bhavati / atha kSapako'pinapreSyate. yataH paritApanA-daHgyAsikA AtapAdinAbhavatikSapakasya. anukaMpaNa'ttianukampayA vAlokaHkSapakasyaiva dadAti.nAnyasya.tathA tiNha'samattho trayovArAyabhikSATanaMtasya-vAratrayATanasyAsamarthaH ksspkH| yadA tu panaH preSaNArhA na bhavantimU. (218) gaecava havejjA paDilAmaNaM tu pesae vihinaa| avihIM pesijjata taM caiva tarhi tu pddilaabhN|| vR. eta eva bAlAdayo bhaveyustadA kiM karttavyamityAha- paDilomaNaM tu pesae vihiNA' anulomaHutsargastadviparItaHpratilobhaH- apavAdastaMpratiloma-apavAdamaGgIkRtyaetAnevabAlAdAnapreSayeta.kathama? - 'vidhinA ytnyaa-vkssymaannyaa| yadA punasta eva bAlAdayA'vidhinA praSyante tadA'vidhinA preSyamANeSa ta eva DhApAHta ?. tahiMta' tasmina kSetra preSyamANAnAM.kathama?- paDiloma'tipratiloma apvaadmaakty| athavA'vidhinA preSyamANeSu ta eva doSAH tatra paDilomaM ti avidhipratilAmo vidhistana-pratilomavidhinA preSayata / idAnIM bAlAdInAM preSaNArhasva prApta yatanA pratipAdyate-tatra ca gaNAvacchedakaH praSyate, tadabhAve'nyo gItArthaH tadabhAva'gItArtho'pi preSyate. tasya ko vidhiH?. mU. (219) sAmAyArimagIe jogamanAgADha khvgpaaraave| vayAvacce dAyaNajuyalasamatthaM va shiaNvaa|| vR.argAtArthasya sAmAcArI kathyate, tataH preSyate, tadabhAve yogI preSyate. kiMviziSTaH ?- 'anAgADhe'tti anAgADhayogI-bAhyayogI yogaM nikSipya pArayitvA' bhojayitvApreSyate,tatastadabhAvakSapakaHpreSyate, kathaM? 'pArAva'ttibhojayitvA, tadabhAve vaiyAvRttyakaraH, etadevAha-veyAvacceti vaiyA-vRttyakaraH preSyate, dAyaNa tti sacayAvRttyakara:kulAnidarzayati,tadabhAva 'juala'ttiyugalapreSyata-vRddhastaruNasahitaHbAlastaruNasahitA vA, samatthaM va sahiaMvatti samartha vRSabhe preSyamANe taruNena saha vRddhana vA saha. dvitIyo vakAraH paadpuurtH| Aha-prathamaMbAlAdayaupanyastAH, tatkasmAtteSAmevapreSaNa-vidhi pratipAditaHprathamaM?.ucyate,ayamevapreSaNakramaH, yaduta prathamamagAtArthaH praSyata pathAdyogiprabhRtaya iti, Aha-itthamevopanyAsaH kasmAnna kRtaH?. ucyate. apreSaNArhatvaM sarveSAM tulyaM vartata. tatazra yo'sta so'stu prathamamiti na kshcidghossH| idAnIM teSAMgamanavidhi pratipAdayannAha. mU. (220) paMthuccAra udae ThANa bhikkhaMtarA ya vshiio| tenA sAvayavAlA paccAvAyA ya jaanvihiiN|| vR. 'paMtha tti panthAna-mArga caturvidhayA pratyapakSaNayA nirUpayantA gacchanti. 'uccAra ti uccA-raNaprazravaNabhUmi niraspayantA vrajanti. 'udae ti pAnakasthAnAni nirUpayanti. yena bAlAdInAM pAnIya-mAnIya dAyata. ThANa'tti vizrAmasthAnaM gacchasya nirUpayantA vrajanti. bhikkhaMti bhikSAM nirUpayanti. yaSu pradezeSu labhyata yaSu vA na labhyata iti. 'aMtarA ya vasahADatti antarAnaM vasatIthanirUpayanto gacchanti yatra gaccha: guvana vasitaM yAti. stanAzca yatra na santi, yatra vyAnAH tathA svApadAna santi-zvApadabhujagAdayA nasanti. 'paccAvAyati ekagmina pathi gacchatAM divA pratyapAyaH. anyatra gatrI pratyapAyaH. tato nirUpya gntvym| 'jAnavihitti ayaM gamanavidhiH / idAnIM bhASyakAra enAmava niyukti gAthAM pratipadaM vyAkhyAnayannAha. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM-221 ma. (221) socava uniggamane vihI ujAvannio ueggs|| davva khette kAle bhAva paMthaM tupddileh|| - [bhA. 73]] i.saevavidhiyaMekasyanirgamane uktaH 'visajaNApaAse' ityavamAdiko vidhiruktaH idAnIMpathi vrajato vidhirucyatesa cAyaM-'davva khette kAle bhAva paMthaM tupaDileha'tti dravyataH kSetranaHkAlato bhAvatazca mArga prtyupksste| idAnImaMtAnava dravyAdIna vyAkhyAnayannAha. mU. (222) kaMTagataNAvAlA paDinIyA sAvayA ydvvNmi| samavisamaudayathaMDila mikkhAyari aMtarA khtte|| [bhA. 74] vR.tatrakaNTakAHstenAvyAlA pratyanIkAHzvApadA:eteSAMpathiyatpratyupakSaNaMsAvyaviSayApratyupekSaNA bhavatIti tathAsamaviSama uThakasthaNDilabhikSAcaryAdInAMyA antare pthiprtypkssnnaasaakssetrtHprtypkssnnaa| dvArama / idAnI kAlapratyupekSaNAM pratipAdayannAha. __mU. (223) diyarAjapaccavAe ya jANaI sugamadaggama kaale| bhAva sapakvaparapakvapallaNA ninnhgaaiiyaa|| [bhA.75] vR.divApratyapAyA rAtrIvApratyapAyonavApratyapAyaityetajjAnAti.tathAdivA'yaMpanthAHsugamA dargamA vArAnIvAsugamo dargamAvA evaM ytprijnyaanNsaakaaltHprtyupekssnnaa|bhaavtHprtyuupekssnnaaiyN yadatasaviSayaH svapakSaNa parapakSaNa vA''krAnto-vyAptaH, kathAsau svapakSaH parapakSazcAta Aha-'niNhagAIyA' nivakAdi: svapakSaH, AdigrahaNAccarakaparivrAjakAdiH parapakSaH. ebhiranavarataMprArthyamAno loko nakizcit dAtumicchati ityevaM yA nirUpaNA sA bhaavprtyupkssnnaa| kathaM punaste vrajantItyAhamU. (224) suttatthaM akaritA bhikkhaM kAuMaiMti avrhe| biiyadiNe sajjhAo porisiaddhAi sNghaaddo|| vR.sUtrapauruSIMarthapAruSAMcAkurvantovrajantitAvadyAvadabhimatakSetraprAptAbhavanti.punazrutekiMkurvantItyata Aha-bhikkhaMkAuMaiMtiavaraNahe' bhikSAMkRtvA tadAsannagrAmetadvahirvAbhakSayitvApunathAparAhne pravizanti, tatovasatimanveSayanti.labdhAyAMcavasatIkAlaMgRhItvAdvitIyadivasekizcinnyUnapauruSImAnaMkAlaMsvAdhyAyaM kurvnti| punazca pArisiaddhAi saMghADA' pAlasiandrAe' pauruSIkAle saGghATakaM kRtvA bhikSArtha pravizanti. athavA svAdhyAyaM kiyantamapikAlaM katvA pomasi-allAe' arbapauruSyAmityarthaH sanATakaMkatvA pravizantIti / idAnIM te saGghATakana praviSTAstakSetraM tridhA vibhajayanti, etaMdavAhama. (225) khattaM tihA karattA dAsINa naNiaMmi avayaMni / ___ anno landro bahaA thAvaM de mA ya rsjjaa| vR.kSatraMtridhA kRtvA-tribhibhAMgavibhajyaeko vibhAgaHpratyuSasyavahiNDyate. aparAmadhyAhna hiNDyaMta. aparA'parAhna evaM te bhikSAmaTanti / dAsINa nIniyamita vadani' dAsINa paryuSita AhAra nissArita sati vadanti- anno lado bahaA anya AhAro labdhaH pracuraH. tatazca yAvaM datti stokaM dadasva' svalpaM prayaccha. 'mA yassana'timA vA geSaM grahISyasyanAdarajanitama. etaccAyA parIkSArthaM karoti. kimayaM loko dAnazIlo ? na vti| mU. (226) ahava Na dAsINaM ciajAyAmo dehi dahi ghayaM khiirN| vIra ghayagalapajjA thAvaM thAvaM ca savvattha / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 AdhaniyaMktiH mUlasUtraM vR. athavA etadasA sAdhurbravIti-na vayaM dAsINaM cia yAcayAmaH, kintu dadhi yAcayAmaH, tathA kSIraM jAcayAmaH, tathAkSIrelabdha sati guDaMghRtaMpeyAM ddsv| sarvatra' sarvaSa kulaSastAkaM 2 gRhNantitesAdhavaH evaM tAvatpratyuSasi bhikSATanaM kurvnti| adhunAmadhyAhyATanavidhirucyate. mU. (227) manjhaNhi paurabhikkhaM pritaaviapijjjuuspykddhiaN| AbhaTTamanAbhaTTa labbhai jaM jattha pAuggaM / / vR. madhyAhna pracurA bhikSA labhyate paritAviya'tti paritalitaM sukumArikAdi, tathA peyA labhyate. jUSaH pATalAdaH, tathA payaH kvathitaM 'ohaTTamaNobhaTTha labbhati' prArthitamaprArthitaM vA labhyate 'jaMjattha' yad yadvastu 'yatra' kSetre prAyogya' iSTaM taditthaMbhUtaM kSetraM prdhaanmiti| idAnImaparA bhikSAvelAM pratipAdayannAhamU. (228) carima paritAviyapejjajUsa Aesa atrnnttttaae| ekakagasaMjuttaM bhattaTuMekkamakksya // vR.carima' caramapAruSyAmaTanti.tatracaparitalitAnipayAyaSazcayadilabhyatetataH AesattiprApUrNakaH 'atrnn'ttiglaanstdessaamrthaaybhvti.ttshcttprdhaanm|evNt'ttitvaa bhattadvaMti udarapUraNamekasyAnayanti. kathama? - ekkakgasaMjuttaM'eka sAdhurakanasaMyuktoyasminnAnayanatakaka-saMyuktamAnayanti, ekkamakkassa'tti parasparasya Anayanti. eduktaM bhavati-Thau sAdha aTataH eka Aste pratyuSasi punardvitIyavelAyAM tayordvayormadhyAdekaAsteapara:prayAtiprathamavyavasthitaMgRhItvA.tRtIyavelAyAMcayodvitIyavelAyAMrakSapAlaH sthitaHsaprathamasthitarakSapAlenasahavrajati,itarastuyenavArAdvayamaTitaMsatiSThati.evamevaeSAMtrayANAmekaikasya saGghATakakalpanayA paryaTanaM dvyoryojniiym| evammU. (229) osaha bhesajjANi akAlaM ca kule ydaanmaaiinni| saggAma pahittA pehaMti ttoprggaame|| vR. evaMauSadhaM-haritakyAdi,bheSaja-peyAdi, etaccaprArthanAdvAraNapratyupekSate, kAlaMca'ttikAlaMpratyupekSate. 'kuleyadANamAINi' kulAnicadAnazrAndrakArdAni, "dANe ahigamasaddhe" evamAdi, etAnikulAnipratyupekSate / etAnicasvagrAme pehettA' prtyupkssyttHprgraameprtyupekssnte| mU. (230) cAyagavayaNaM dAhaM panIyagahaNe yananubhave dosaa| . jajjaDa taM gurupAhaNagilANagaTTAna dppttttaaN|| vR. codakavacanaM, kimityataAha-dIhaM' dIrghabhikSATanaMkurvantita parNAyagahaNe ttisnehavadravya-grahaNe ca nanu bhavanti dossaaH| AcAryastvAha- jujjati taM' yujyate tatsarvaM dIrgha bhikSATanaM yat praNItagrahaNaM ca. yataH 'gurupAhuNagilANagaTThA' guruprAghUrNakaglAnArthamasau pratyupekSate na dArthaM, na cAtmArtha prnniitaadehnnmiti| mU. (231) jaI puna khaddhapanIe akAraNe ekkasipi ginnhjjaa| tahiaMdAsAtana u akAraNe khddhnidii|| vR.yadipunaHkhaddhaM-pracurapraNIta-snigdhaMetAniakAraNasakRdapigRhNIyAt tahiaMdosA' tatastasmina grhnnedossaabhveyuH| kiMkAraNama?-yataH tena tena' sAdhunA akAraNakhandranindrAI 'akAraNa' kAraNamantaraNava khaddhAI-bhakSitAni snigdhAni-snehavanti dravyANi. athavA akAraNe khaddhanidAI' pracurasnigdhAni tenaasevitaaniiti| mU. (232) evaM ruie thaMDila vasahI dddliasunnghmaaiinni| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-232 pAogamaNunnavaNA viyAlaNe tasya prikhnnaa|| vR. evaM' ukte naprakAraNa rucie'tti ruciMta'abhISTakSetrasatithaMDila'ttitataHsthaNDilAnipratyupakSanta. yaSu mRtaH pariSThakApyate mahAsthaNDilaM vasahi'tti vasatiM nirUpayanti. kiM prazaste pradeza AhAzvidaprazastasiMgakhoDAdiyukta iti.pattanamadhyezAlAdi.tadabhAve deuliA'devakulaMzUnyaMpratyupekSyate sunnagehamAdINi' zUnyagRhAdIniAdizabdanasabhAgRhyate.tAMcavasatilabdhvAkiMkarttavyaM? - pAuggamaNannavaNA' prAyogyAnAM. tRNaDagalakAdInAM zayyAtaro'nujJApanA kAryata-yathA utsa-kalaya etAni vstuni| athAsA prAyogyAnina jAnAti viyAlaNe ttivicArayati,prAyogyaM kimabhidhIyate? iti.evaMvidhavicAratasyazayyAtarasyakathyate 'parikahaNA' ythaa'smaakNtRnn-rkssaarddgnaadiutsNklyet| etAMniyukti gAthAMbhASyakArovyAkhyAnayati. tatrarUcita kSetre sthaNDilaM parIkSyate.tacca bahavaktavyatvAdapariSTAvakSyati. vasatistu kIdRzesthAne kartavyA kIdRzaM ca na kartavyeti vyAkhyAnayannAhama. (233) siMgakkhADe kalahI ThANaM puna neva hoi clnnsN| ahiThANi pATTarogo pucchaMmi aphaDaNaM jaann|| [bhA. 76] mU. (234) muhamUlaMmi acArI sira yakauMha ya pRyskaarii| khaMdhepaTTIe bharo porTemi yadhAyao vsho|| . [bhA.77] vR.tatravAmapArthopaviSTapUrvAbhimukhavRSabharUpaMkSetrabuddhyAkalpayitvAtataidamucyate-'zRGgakhoDe' zrRGgapradeze yadi vasatiM karoti tataH kalaho bhavatIti kriyA vakSyati. 'sthAnaM' avasthitinAsti'caraNeSu' pAdapradezeSu, 'adhiSThAne' apanapradezevasatau kriyamANAyAmudararogobhavatIti kriyA sarvatra yojniiyaa| 'pucche' pucchapradeze 'pheDaNaM apnynNbhvtivstyaaH||mukhmuulcaariibhvti,shirsi-shrRnggyaa-mdhyekkudcpuujaastkaarobhvti, skandhe pRSTha ca bhAro bhavati, sAdhubhirAgacchabhirAkulA bhavati, udarapradaze tu nityaM tRpta eva bhavati kSetra vRSabhaH. / vasativyAkhyAtA. tadvyAkhyAnAcca devakula-zUnyagRhAdyapi vyAkhyAtameva draSTavyam / iyaM ca vRSabhaparikalpanA yAvanmAnaM vasatinA''krAntaM tasmin noSariSTAt. upariSTAttu tadanusAreNa kartavyA vasatiH / adhunA pAuggaaNunnavaNa'tyamumevAvayavaM vyAkhyAnayannAha. tatra prAyogyAnAmanujJApanA karttavyA. dravyataH kSetrataH kAlato bhAvataca. tatra dravyataHma. (235) uddesanapavvIe rudyatthaM pahamANiNo dosaa| jeya guNA paDhamAe te vAghAyaMmi sesaasu|| [pra.5] mU. (236) paurannapAnapaDhamAebIyAe bhapAna nlhti| najhyA uvagaraNaharI natthi cauIe smjhaa|| [pra.6] mU. (237) paMcamiAe saMkhaDi chaTThIe gaNassa bhynnNjaann| sattamiAgalannaM maraNaM puna aTTamA bini|| [pra.7] mU. (238) buddhie puccamuhaM vasahamiA gaMtu uttare paas| evaM punva'ttaraA vasahiM gihina nihaasN|| [pra.8] mU. (239) ruDAe mahaDillaM pehijjA coyago bhaNai evN| ThAyaMtacci ca tujjhaya amaMgalaM kuvvhaabhNte|| mU. (240) AhAyariA lAe nagara nivasaMmi paDhama cnyumi| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyaktiH mUlasUtra sIyANaM pahijaina yadiTuMtaM amNglyN|| [pra.10] ma. (241) disA avaradikkhaNA dkkhinnaaavraaydkssinnpuvvaa| avasuttarAyapuvA uttrpvyuttraacev||| [pra. 11] mU. (242) udiTTha kameNAsiMpaDhamaMpilehiMdeUNa baadhaae| bIyaM paDilahinnA evaM uddsjho'haanii|| (pra.12 mU. (243) dravye taNaDagalAI acchaNabhANAiyovaNA khette| kAle uccArAI bhAvena gilaannkuuruvmaa|| (bhA.78] vR. 'dravyataH' dravyamaGgIkRtyatRNAnAM saMstArakArthaM DagalAnAMca-adhiSThAnaprAnchanArtha leSTranAmanujJApanA kriyata / kSetre' kSetraviSayA'naz2ApanA acchaNaM ti AsthA yatrAsyate yathAsukhena svAdhyAyapUvaraka 'bhANAdidhAvaNA bhAjanAdidhAvana-kSAlanaMpAtrakAdeyaMtrakriyatasAkSetrAnajJAAkAlaviSayA'nujJAdivArAtrI vA uccArAdivyutsarjanamAbhAvaviSayA'naz2ApanAglAnAdaHsAmyakaraNArtha nivAtapradezAdyanujJApanA kriyte| idAnIM viyAlaNatasyaparikahaNa'niamumakyavaMvyAkhyAnayannAha. kuruvamA yadAzayyAtaraevaM brUte-jhyati pradeze mayA'vasthAnamanujJAtaM bhavatAM nopariSTAta, tadA tasya parikathanA kriyate kUradRSTAntena. yAhi bhojanaM kasyaciddadAtisaniyamanavabhAjanodakAsecanAdyapidadAtyanuktamapisAmAkSiptama.evaMvasaniprayacchatA uccAraprazravaNabhUmyAdi sAmarthyAkSiptaM sarvameva dattaM bhavati, athavA idamasau zayyatArA vicArayati-kiyantaM kalamatra sthAsyantibhavantaH?, asmin vicAre tassaparikahaNAmU. (244) jAvagurUNayatujjhayakevaDyA ttthsaagrenuvmaa| kevaikAlenehiha? sAgAra ThavaMti annevi|| vR.yAvada gurUNAMta-tavaca pratibhAti tAvadavasthAnaMkariSyAmaH, athaivamasau vicArayati-viyA-laNA. yadta kevaiA' kiyanta ihAvasthAsyanta ?, tassa parikahaNA kriyate, sadAgareNApamA, yathA hi sAgaraH kvacitkAlepracurasalilobhavatikvacitpunamaryAdAvasthaNvabhavati.svaMgacchA'pikAdAcidvahupravrajitobhavati kdaacitsvlpprvrjititi| athAsopunarapi viAlaNaM'ttivicArayati-yathA kevaikAlaNehiha'ttikiyatA kAlanAgamiSyatha?, evamuktAHsantaHsAdhavaHtatra sAgAraThaviti savikalpaMkRrvantItyarthaH kathaMkurvanti?. 'annevi' anye'pi sAdhavaH kSetrapratyapekSaNArthaM gatA eva. tatazatadAlocanenAgamiSyAma iti|| mU. (245) pubahiTe icchA ahavabhaNijjA hvNtuevjhyaa| tatthana kappar3avAso asaI khettaann'nnunaao| vR. yadA tvasA pUvaradRSTAnavacchati yaH prAga mAsakalpaH kRta AsIta. svabhAvanAlaH sa dRSTapratyayA. nicchati. nAnyAna. tatra na kalpata vaasH| athavA bhaNadasA-etAvanata evAtratiSThantu. tatra na kalpata vAsaH' nayujyate'vasthAnaM.yataHsAdhavaH kadAcitstokAH kdaacidvhvobhvnti| athAnyAnikSetrANina santi tadA 'asati' kSetrANAmanyeSAmabhAve aNanAuti tasyAmeva vasatAvanujJAtA vAsaH zeSakSatrAbhAva sati tatra ca niyatapariminAyAM vasatI yadi prAghUrNakA Agacchanti tataH kA vidhiH? mU. (246) sakArosammANo bhikkhamgahaNaM cahAha paahnne| jar3a jANauvasai thiNsaahmmiavcchlaa''nnaaii|| vR. 'satkAra:' vandanAbhyutthAnAdikaH sanmAnaH' pATaprakSAlanAdikaH 'bhikSAgrahaNa bhikSAnayanaM ca. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mala-246 etatprAghUrNaka Agate sati kriyte| punazca nasya prAghUrNakamya vasatisvarUpaM kathyate yathA-parimitaravaSA labdhA. nAnyasyAvakAzaH, tatazcatvayA'nyatra vstivym| yadijANauvasaitahiti evamasAvuktAMjo'pi sana-yadi jAnannapi tatra vasati tataH kA doSA'ta Aha'sAhammiavacchalA''NAI' sAdharmika-vAtsalyaM na kRtaM bhavati. yato'sau zayyAtarI ruTastAnapi niATayati. AjJAbhaGgazca kRtaH AjJAlopazcaivaM kRto bhavati sUtrasya. aadishbdaattdrvyaanydrvyvycchNdH| idAnItakSetrapratyapekSakA AcAryasamIpamAgacchantaHkiMkarvantItyata Aha____ mU. (247) jai tinni savvagamanaM esana esRtti dosuvi adaasaa| annapahaNaguNatA niyayAvAsA'hamA guruNA / / vR. yadi te kSetrapratyupekSakAstraya eva tataH sarva eva gamanaM kurvanti. atha sapta paJca vA tataH saGghA TakamakaM muktvA vrjnti| esana esutti zayyAtaraNa pRSTAH santastaM navaM vadanti eNyAmo na vA eSyAma iti. yata evaM bhaNana doSaH kiM kAraNaM? yadavaM bhaNanti yadata AgamiSyAmaH tatazca zobhanatara kSetre labdhe sati nAgacchanti tatadhAntadoSaH athabhaNanti nAgamiSyAmaH tatazcakadAcidanyatkSetranaparizuddhayatitatacapanamnatrAgacchatA doSo'nRtajanitaH / annapahaNaM ti te hi kSetrapratyupekSakA gurusarmApamAgacchanto'nyena mArgaNAgacchanti. kadAcitsa zobhanataro bhaveta. 'aguNaMta'tti sUtrapauruSImakurvantaH prayAnti. mA bhUnnityavAso gurAriti. kiM kAraNaM?, yatasteSAM vizrabdhamAgacchatAM mAsakalpo'dhiko bhavati, tatazca nityavAso guroriti|| mU. (248) gaMtUNa gurasamIvaM AloettA kaheMti khettgunnaa| naya sesakahaNamA hoja saMkhaDaM ratti saaheti|| vR.gtvaagurusmiipNaalocyitvaaiipithikaaticaarkthyntyaacaaryaaykssetrgunnaan| nayasesakahaNaM'ti nacazeSasAdhubhyaH kSetraguNAn kthynti| kiM kAraNam ?-'mA hojja saMkhaDaM' mA bhavet svakSetrapakSapAtajanitA rATiriti, tasmAta ratti sAhati'ti rAtrI militAnAM sarveSAM sAdhUnAM kSetraguNAna kathayanti / te ca gatvA etatkathayantimU. (249) paDhamAe natthi paDhamA tattha ughykhiirkuurdhilNbho| biDyAe bii tajhyAha dovi tesiM ca dhuvalaMbho / mU. (250) AhAsiadhuvalabhA pAuggANa cautthie niymaa| iharAvi jahicchAe tikAlajogaM ca svvesiN|| vR. 'prathamAyAM' pUrvagyAM dizi nAsti prathamA nAsti sUtrapArUSItyarthaH, kintu tatra ghRtIrakaradadhilAbho'sti.anyatvanyasyAM dizikathayanti dvitIyAyAM dizinAsti dvitIyAnAstyarthapauruSI. yatastatra dvitIyAyAM pauruSyAmeva bhAnanaM, vRtAdivastu labhyata eva. tatiAe dovi'tti tRtIyAyAM dizida api yatrArthapAmaSyA vidyata tasiM ca dhuba laMbhA tti teSAM ghRtAdInAM nizcitaM laabhH| 'obhAsi-adhuvalaMbho tti prArthitasyadhruvAlAbhaH kaSAM? -prAyogyAnAMghRtArdAnAma cauAe caturthyAM dizi niyamAta avazyaM iharAvitti aprArthite'pi yadRcchayA trikAlayogyaM prAtamadhyAhnasAyAha~Su trikAlamapi savvasiMti sarvaSAM' bAlAdInAM yogyaM prApyata iti evaM te sarva kSetrapratyupakSakagakhyAne sanyAcAryaH kiM karAtItyAha. mU. (251) mayagahaNaM AyariA kattha vayAmA ti? tattha aayriaa| ___khubhiA bhaNati paDhamaMtaMcijha anuogtttillaa|| vR. 'matagrahaNaM abhiprAyagrahaNaM AcAryaHziSyANAM karoti.yaDhatabhA AyuSmantaH tatvavajAmaH ? kayA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mRtlasUtraM dizAgacchAmaH? taMtravamAmantritaziSyagaNa AcAryaNa tatra AdarikA udarabharaNakacittAH kSubhitAH AkulA bhaNanti-yaduta paDhamaMtiprathamAMdizaMvrajAmaH, yatraprathamapAsaSyAMbhajyate. taMciyattitAmavadiza anuAgatattilnA' vyAkhyAnArthina icchanti. yatasta sUtragrahaNaniraMpakSAH kevalamarthagrahaNArthinaH, te cArthagrahaNaprapatrI dvitIyAyAM pauruSyA bhvtiitytstaamvcchntiiti|| mU. (252) biiyaM suttaggAhI ubhayaggAhI a taDyayaM gvattaM / Ayario acautthaM sA upamANa havai ttth|| vR.dvitIyAMcadizaM sUtragrAhiNaicchanti. yataH prathamapAruSyAmava svAdhyAyo bhavati.sacateSA-masti, 'ubhayagrAhiNazca' sUtrArthagrAhiNastRtIyaM kSetramicchanti, AcAryastu caturthaM kSetramicchanti. yatastatra catuthyAMmapipauruSyAMprApUrNakAdeHprAyogyaMlabhyataiti. saevapramANaM AcAryaevasarveSAMpramANaMbhavati natthe ti tatra ziSyagaNamadhye. kiM punaH kAraNaM AcAyazciturthamava kSetramicchanti ?. ata AhamU. (253) mAhubbhavA u balie dabbalaMdeho na sAhae naae| to majjhabalA sAhU duTTa'ssanattha ditttthtaa|| vR.prathamadvitIyayAHkSatrayoHpracurabhakta paankebhyHskaashaadrlvaanbhvti.blinshcmaahodbhvobhvtikaamodbhvobhvtiityrthH| Aha-evaM tarhi yatrabhikSAnalabhyata tatraprayAntu. ucyate, darbaladehaH' kazazarIrona sAdhayati-nArAdhayati yogAna vyApArAna yatastato madhyamabalAH sAdhava iSyante / dRSTAzvena cAtra dRSTAntaH, duSTAzcA-gardabha ucyate. sa yathA pracurabhakSaNAddarpiSTaH sana kumbhakArAropitabhANDakAni bhanakti dotsekAdutplutya. punastenaiva kumbhakAraNa niruddhAhAraH sannatidurbalatvAtpraskhalitaHsana bhanakti.sa eva ca gardabhI madhyamAhArakriyayA samyaga bhANDAni vahati, evaM sAdhavo'pi saMyamakriyAMmadhyamabalA vhnti| mU. (254) paNapannagassa hAnI AraNaM jenatena vA dhri| jai taruNA nIrogA vaccaMti cautthagaM taahe|| vR. atha tasmina gacche paJcapaJcAzadvarSadIyAH triMzadvarSAH catvAriMzadvarSA vA bhavanti, tato gamyate caturthaM kSatraM yatastayenakenacidriyante-yApayanti (pynt)|tthaayudctrunnaa nIrogAH' zaktAbhavantitatazcaturthameva kSetraM vrjnti| ma. (255) aha paNa jannAtherA rogavimukkA ya asahaNo trunnaa| te anukUlaM khettaM pasaMti na yAvi khggRdd|| vR. atha punaja'NAM (jIvAH) sthavirA bhavanti rogaNa ca jvarAdinA mukta mAtrAstaruNAH, nAdyApi yeSAM sAmyaM bhavatizarIrasya tatastAnanukUlaM kssetrprssyntyaacaaryaaH| nayAvigvagguDe'tti khagagRDA' alasAnirddharmaprAyAstAnnapraSayanti kiyatApunaHkAlanavRddhAdaya ApyAyyanta?. ucyate.pazcamArdivasaH, yata uktaM vaidyakamU. (256) egapaNaadamAsaM saTTI sunnmnuygaannhiinn| rAiMdieNa ubalaM panagaMtA ekka do tinni // vR. ekana ganindivana zunA balaM bhavati, pazcabhinirmanujasya balaM bhavati. arddhamAsana balIvadasya. pssttibhirdinhstinaaNblNbhvti.evmetdythaasngkhyyojniiym| paNagaMto ekka do tinni' evamasAtasminakSetra pacakamakaMdhAryata.atha tathA'pibalaM nagRhNAtiDhIpacako dhAryate.trInavApaJcakAnadhAryata.punarAnIyata iti / evaM na AlocitaziSyagaNA AcAryAH zayyAtagmApRcchaya kSetrAntaraM sNkraamnti| atha napRcchanti tato doSa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM-256 upajAyate / etaMdavAha. mU. (257) sAgariapucchagamanaM bAhirA miccha cheya kynaasii| gihi sAha abhidhAraNa tenagasaMkAijaM ca'nnaM // vR. sAgarikaM' zayyAtaraManApRcchayayadigamanaM kriyatetato bAhira'tti bAhayAlokadharmasyatebhikSavaH ityevaMvakti zayyAtaraH yacadharmalokadharmanajAnanti dRSTaMtakathamadRSTaMjAnanti? ityataH micchatti mithyAtvaM pratipadyate. 'cheTa'tti apacchedA vasatidAnasya. punaste'nye vA vasatinalabhante. 'katanAsitti akRtajJA hyete pravrajitA ityavaMmanyata.'gihisAdhUabhidhAraNa'tti gRhIkazcicchAvakastamAcAryamabhidhArya-saMcintyAyAtaH pravrajyArthaM tenApyAgatyazayyAtaraH pRSTaH kvAcAryaH?.so'pi sapTaH sannAha-yaH kathayitvA vrajati sajJAyate.taM tu ko jAnAti ?. tamAkarNya sa zrAvakaH kadAciddarzanamapyujjhati. lokajJAnamapyeSAM nAsti kutaH paralokajJAnamita?.kadAcitsAdhuHkazcittamAcArya abhidhArya-manasikatvA upasaMpadAdAnArthamAyAti.so'pi zayyAtaraMpacchati.zayyAtaro'pyAha-najAnakvagataiti tataHsayAdhaH anAcAravAnAcAryaitivicintyAnyatra gataH so'pinirjarAyA AcAryo'nAbhAgAjAta idd't| tenaga'ttikadAcinaDhagRhakenacittasminneva divasa muSTaM bhavettataevaMvidhAbuddhirbhavata-yadutastenAsteityevaMzaGkAMkaroti. AdizabdAdyoSita kenakacitsahagatAtato gRhAta te'pyAnAkhyAya gatAH tatazca zaGkopapajAyate. 'jaM ca'naM'ti yaccAnyata zaGkAdi jAtaM pattanagataM tatsarvamupajAyataitigacchadbhizcazayyAtara aapRcchniiyH||scvidhinaa, yato'vidhinApRcchataetedoSAHma. (258) avihIpucchA uggAhieNa sijjAtarI uroejjaa| sAgAriyassa saMkA kalahe yasaejjiA khise|| vR.avidhipRcchAiyaMvartata, yaduta- 'uggAhitena utkSiptena upakaraNenapRcchati,tatra sejjAtarIuroejjA' tenAkasmikana gamanana zayyAto rodanaM kuryuH, tatazca sAgArikasya' zayyAtarasya zaGkopajAyate. kalaha ca sati saijiAe' sahasavikriyayA khrisattiyathAnazobhanAtvaMyanatvayAtanakAla bhikSorgacchatAruditaM, . kiNc-tespitaabhvti?ynrodirdhaati| athAnAgatamevakathayanti-amukadivasaMgamiSyAmaH tatrApyatedoSAHmU. (259) vasahIevoccheo abhisaMdhAritayANa saahnnN| punarAvI hojja va pavajjA ujjaamaINaM // ma. (260) hariaccheyaNa chappaDayaghaccaNaM kiccaNaM ca pottaannN| channeyaraM ca pagayaM icchamamicche ya dosA u|| vR. tanddhi zayyAtarakuTumba sAdhavA yAsyantIti vimukta zeSavyApAraM sata gRha eva tiSThati, kRSyAdipratijAgaraNaM na karoti.tatazca kSaNikaM sata svagRhajAnaharitacchadaM kroti| tathA nivyApAratvAdava catA khaNDaH paTapardAnAM paramparanirUpaNanApama kurvanti / kiccaNaM ca pAttANaM ti tatra divasa kSaNikA vimukta kRSilavanavyApArA vastrANi zodhayanti / 'channayaraM ca pagayaM prAkRtaM-bhAjana channaM kurvanti. apragaTamityarthaH itaraMvattiprakaTamevabhAjanaMsaMyatArthaMkurvanti.tatracacchatAmanicchatAMcadoSAbhavanti,kathaM?. yditdbhojnNgRhnnaantittstdklpniiym.athngRhnnntittogssbhaavNkdaaciprtipdyt| etadoSA anAgatakathane. tatazca kaH pRcchAvidhirityAhamU. (261) jaiAceva uvettaM gayA u paDilehagA tao paae| yAgAriyarasa bhAvaM tanueMti guru imehiM tu|| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 AdhaniyaMktiH mUlasUtra vR.yaMdevakSetraMgatAHpratyupakSakAH tatApApa nitanaHprani gAgArikasya zayyAnaggya bhAva nahapratibandha tanRkurvanti.ke ? - guravaH 'ebhiH' vakSyamANagAthADyApanyastavacanaritimU. (262) ucchU vAliMti vaha turbAA nAyaputtabhaMDA y| vasabhA jAyatthAmA gAmA pvvaaycikkhllaa|| mU. (263) appodagA yamaggA vasuhAvi apakkamaTTiA jaayaa| annakatA paMthA sAhaNaM vihari kaalo| vR. etadagAthAdvayaM zrRNvataH zayyAtarasya paThanti, tataH so'pi zrutvA bhaNati-kiM yUyaM gamanotsukAH?. AcAryo'pyAhamU. (264) samaNANaM saNANaM bhamarakulANaM ca goulANaM c| aniyAA vasahI A sArajhyANaM ca mahANaM / / vR. sugmaa| tatazcatAM gAthAM paThitvA idamAcarantimU. (265) AvarasagakayaniyamA kallaM gacchAma to u aayriaa| ___ yaparijanaM sAgAria vAhiriuMditi anusiTThi vR. 'AvazyakakRtaniyamAH kRtapratikramaNAityarthaH, vikAlavelAyAMkRtAvazyakAidaMbhaNanti-yadutakallaM gcchaamH|punshcttaacaary:sprijn'saagaarikN zayyAtaraMAhRya anushaastiNddti'dhrmkthaaNkurvntiityrthH| mU. (266) pavvaja sAvao vA daMsaNa bhaddo jahannayaM vasahi / jogaMbhi vaTTamANe amugaM velNgmissaamo|| vR. so'pisAgAriko dharmakathAMzrutvAevaMvidhobhavati-pravrajyAMpratipadyatazrAvako vAbhavatidarzana-dharo vA bhavati bhadrako vA bhavati, sarvathA jaghanyatA vasatimAtramavazyaM ddaati| punazcadharmakathAM kRtvA''cAryA evaM brata-yadta yoga vartamAna yo'sau yogA gamanAya mAM prerayati tasmina vartamAna-bhavati sati amakavalAyAM gamiSyAma iti / idAnI te vikAlavelAyAM kathayitvA pratyuSasivrajanti. kiM kRtvetyata Aha___mU. (267) tadbhaya suttaM paDilahaNA ya uggayamanuggae vaavi| paDichAhigaraNatana naTTa khaggRDa sNgaaraa|| va. 'tadubhayaM satrapauruSImarthapauruSIM cakatvAvrajanti. satta'tisUtrapAsa vAkatvAvrajanti. athadarataraM kSetrabhavatitataHpADhonaprahara evapAtrapratilekhanAmakRtvAvrajanti. uggayatti udagatamAtraevavA sUryagacchanti, anuggaya'ttianudagaMtavAsUryagatrAvavagacchanti, paDicchaMtitasAdhavasta-smAdrinirgatAHparamparaMpratIkSanta. 'adhikaraNa ti athata sAdhavAnapratIkSantaM tatomArgamajAnAnAH parasparataH pRtkurvanti tanacapUtkRtanalAko vibudhyate. tatazcAdhikaraNaM bhavati. 'tanatti stanakA vA vibuddhAH santA moSaNAthaM pathAvrajanti natti kaTAcitkazcinnazyati.tatazca pradoSa eva saGkAraH kriyata. amukatra vizramaNaM bhikSAmamukatra vasatimiti, tataca rAtrI gacchadibhaH saMGkataH kriyte| khaggUDa'tti kazcita khaggRDaprAyo bhavati, sa idaM brUte-yaduta sAdhUnAM rAtrI na yujyata evaM gantuM. punaH sa Agta. tatatha saMgAge tti saMGkataM kharagRDAya prayacchanti. yaduta tvayA'makatra deza Agantavyamiti / idAnImasyA eva gAthAyA bhASyakRta kAMzcidayavayavAna vyAkhyA nayati. tatra prathamAvayavaM vyAkhyAnayannAha. mU. (268) paDilehatacciabaTiyAu kAUNa pArisi kriti| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 268 75 carimA uggAheDaM sAMccA majjhAhi vaccati // (bhA. 79 ] vR. te hi sAdhavaH prabhAtamAtra eva pratilekhayitvA upadhikAM punazra veNTalikAM kurvanti-saMvarttayantI tyarthaH. tatazrAnikSiptopathaya evaM pArisiM karati' sUtrapAruSIM kurvanti carimA uggAheu' tti carima-velAyAM pAdonapauruSyAM pAtrakANi udgrAhya saMyantrayitvA punazrAnikSiptairava pAtrakaiH 'socca' tti zrutvA arthapauruSI kRtvetyarthaH, tato madhyAhne vrajantIti / te ca zobhana evAhni vrajantIti / ata evAhatihikaraNami pasatthe nakkhatte ahivaissa anukUle / mU. (269) ghettu niMti va sabhA akkha sauNe parikkhatA / / [ bhA. 80 ] vR. 'tithA' prazastAyAM karaNe' cabavAdikeprazaste nakSate vA 'adhipateH' AcAryasya anukUle satigRhItvA akSAnaprAgavRSabhA nirgacchanti, kiM kurvANA ata Aha- sauNe parikkhatA' 'zakunAna' prazastAna parIkSamANAH santo vRSabhA nirgacchantIti pathAdAcAryAH / kiM punaH kAraNa pathAdAcAryA nirgacchanti ?. tatra kAraNamAhamU. (270 ) vAsarasa ya Agamane avasauNaM paTTiA nivattaMti / AbhAvaNA pavayaNe AyariA maggao tamhA || [bhA. 81] vR. varSaNaM varSastasyAgamanaM kadAcidbhavati, apazakune vA dRSTa prasthitA api nivarttante vRSabhAH, yadi punarAcAryA eva prAg nirgacchanti tato'pazakunadarzana vRSTAM ca nivarttamAnasya sataH kiM bhavati ?, ata Aha'ohAvaNA pavayaNe' pravacane hIlanA bhavati yaduta yadapi jyotiSikANAM vijJAnaM tadapyeteSAM nAstIti, 'AyariyA maggao'tti ata AcAryA 'mArgataH pRSThato nirgacchantIti / gacchadbhizca zakunA apazakunA vA nirUpaNIyAH, tatrApazakunaM pratipAdayannAha - mU. (271) maila kucele abbhaMgiellae sANa khujjavaDabhe yA / ee u appasatthA havaMti khittAu niMtANaM // nArI pIvaragabbhA vahukumArI ya kaTTabhArI a / kAsAyavattha kuccaMdharA ya kajjaM na sAhati // [bhA. 82] mU. (272) (bhA. 83] vR. malinaH zarIrakarpaTaH kucelo - jIrNakarpaTa: 'abbhaMgiellaya'tti snehAbhyakta zarIraH zvA yadi vAmapArzvAddakSiNapArzva prayAti kubjI - vakraH caDabho vAmanaH ete'prazastAH - 'pIvaragarbhA' AsannaprasavakAlA / zeSaM sugamama mU. (273) mU. (274) mU. (275) vR. sugamama. navaraM - pUrNakalazadarzanaM, dhvaja eva patAkA dhvajapatAkA / mU. (276) samaNaM saMjaya dataM sumana moyagA dahiM / bhINaM ghaMTa pahAgaM ca siddhamatthaM viAgare / - . cakkayaraMbhi bhamADA mukkhAmArI ya paMDuraMgaMmi / taccanvi rUhirapaDaNaM bIDiyamasie dhruvaM maraNaM / / jaba a cAsamaUre bhAraddAe taheva naDale a / daMsaNameva pasatyaM payAhiNaM savvasaMpattI // naMdI turaM punnassa daMsaNaM saMkhapaDahasahI ya / bhiMgArachattacAmara dhayappaDAgA pasatthAI // [bhA. 86 ] vR. zramaNaH liGgamAtradhArI saMyataH' samyaka saMyamAnuSThAne yataH yatnaparaH 'dAntaH' indriyanoindriyaiH [pra. 14 ] [bhA. 84 ] [bhA. 85] Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvaniyuktiH mRlasUtraM 'sumanasaH' puSpANi zeSa sugmm| gacchaMthAsau. mU. (277) sejjAtara'nubhAsaDa Ayario saMsagA cilimiliie| aMtA giNhantuvahiM sAraviapaDissayA puvviM // [bhA. 87] vR. vrajanasamaya zayyAtarAnanubhASate-vrajAma ityevamAdi aacaaryH| saMsagA cilimilIe aMto' zeSAH sAdhavaH 'cilimiliNyAH' javanikAyA 'antaH abhyantare. kima? apadhiM gRhNanti' sNyntryntiityrthH| 'sAraviapaDirasayApavviM tikiMviziSTAH santastasAdhava upadhiMgRhNanti?-saMmArjitaH-upaniptaHpratizrayo yaste saMmArjitapratizrayAH pubviM' prAgeva. prathamamevetyarthaH / idAnIM kaH kiyadupakaraNaM gRhNAtItyAhamU. (278) bAlAI uvagaraNaM jAvaiyaM tarati tttiaNginnh| jahannaNa jahAjAyaM sesaM taruNA viriNciNti|| bhA. 88] vR.bAlAdayaH AdizabdAndrAgRhyante. tApakaraNaMyAvanmAtraM- 'taranti' zukravantitAvanmAnaMgRhNanti, tatha bAlAdibhiH 'jaghanyana jaghanyataH jahAjAyaMti rajAharaNaM colapaTTakaca. etadazakavadibharapi grAhyaM. zarSa upagaraNaM tamaNAH AbhigrahikAH viriccanti' vibhajanti bAlAdisatkama / yadA tu punarAbhigrahikA na santi tadA mU. (279) AyariAvahi bAlAiyANagiNhaMti sNghynnjuttaa| do sotti unnisaMthArae ya ghnnekkpaasennN|| [bhA. 89] vR. AcAryopadhiM bAlAjhyANaM ti bAlAdInAMcasaMbandhinamupadhiMgRhNanti, ke ? - 'saMghayaNajuttA' ye'nye zeSAanAbhigrahikAHsaMhananApatAstegRhNanti,kathaMpunargRhNantiteupadhiM? - 'dosuttiuttiausautrikaukalpI eka aurNikaH kalpaHsaMstArakazcazabdAdattarapaTTakazca.eSAMgrahaNa ekkapAseNa'tigrahaNaekasminapArzva-ekatra skandhe grahaNaM karoti. dvitIye tu pArthe' skandhe pAtrakANigRhNanti. AtmIyAM tUpadhiM viNTalikAM kRtvA yatra skandhe upadhiH kRtastayava dizA kakSAyAM kroti| idAnIM adhikaraNateNe tti amumavayavaM vyAkhyAnayannAhamU. (280) AujjAvaNa vaNie agani kuDubI kukamma kmmrie| tene mAlAgAre ubbhAmagapaMthie jNte|| bhA.90] vR.tehiyadisazabdaMvantitatathaloko vibudhyate, vibuddhazcasana AujjovaNa'ttiapkAya-yantrANi 'yotrijyante' vahanAya sajjIkriyante / athavA 'Autti apkAyAya yoSito vibaddhA vrajanti jovaNaM'ti dhAnyaprakara: tadarthaM loko yAti. prakaro-mardanaM dhAnyasya, lATaviSaya jovaNaM dhannapaDaraNaM bhannaDa'. 'vaNiya"tti vnnijaa-vaalckaavibhaatmitikRtvaavrjnti| agani tilAhakArazAlAdiSu agniHprajvAlyata kukuMbitti kuTumbinaH svakarmaNi laganti kukammatti kutsitaM karma yeSAM te kukarmANaH mAtsyikAdayaH kutsitA mArAH kumArAH sAkarikA. paSAM bAMdhA bhavati rAtrI pRtkArayatA. taNati stanakAnAM ca. 'mAlAkAra'tti mAlikA vibudhyanta ulbhAmagatipAgdArikA vibudhyanta 'paMthie'ttipathikA vibudhyanta jaMtettiyAntrikAH vibuddhAH santo yantrANivAhayanti caakrikaadyH| tatrayaduktaM prAka naTTakhaggRDasiMgAro'tatredamuktaM niyukti kRtA saGgArakaraNamAtrama.ihapunaHsaevaniyukti kAra:sasaGgArakayAyatanayAkartavyaH? kasyAMcavalAyAMkartavyaH? ityetadAhamU. (281) saMgAra bIya vasahI naDae sannI cauttha saahmmii| paMcamagaMmi a vasahI chaTTha ThANaTTiA haati| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 289 vR. 'saMgAra' tti saGkato'bhidhIyate, tadvidhirvaktavyaH, vitia vasahi' tti dvitIye dvAre vasatiH karttavyA, pUrvapratyupekSitA tasyA vyAghAte vA vasaMtargrahaNavidhirvaktavyaH, 'tatie sanni tti tRtIye dvAre saJjI zrAvako vaktavyaH, 'cauttha sAhammi' tti caturthe dvAre sAdharmikA vaktavyAH, 'paMcamagaMmi a vasahi tti pacama dvAre vasatirvakta vyA- 'vicchinnA khuDDaliA' ityevamAdi. 'chaTTe ThANaTTio hoti' SaSThe dvAre sthAnasthito bhavati / idAnIM niryukti kRtopanyastaM saGgAradvayaM bhASyakRda vyAkhyAnayannAhamU. (282) Aosa saMgArI amuI velAe~ niragae ThANaM / agatya vasahibhikkhaM bIo khaggUDasaMgAro // [bhA. 91] vR. 'Aose 'tti pradoSe 'saMgAro' tti saGketaH AcAryeNa karttavyaH, katham ? - 'amuI velAe' tti amukayA velayAyAsyAmaH puna niragae ThANaM amugattha' nirgatAnAM satAma amuka sthAnaM vizrAmasaMsthAnaM kariSyAmaH. 'sahita amuka vasatirbhaviSyati vAsako bhaviSyatItyarthaH, bhikkha'tti amukatra grAma bhikSATanaM kartavyama. ekastAvadayaM saGgAraH saGkataH / 'bitio khaggRDasagArAM' tti dvitIyaH saMGkataH khaggRjsya dIyate / sa caivamAhamU. (283) rattiM na caiva kappar3a nIyaduvAra virAdhanA duvihA / pannavaNa bahutaraguNaM aniccha bIuvva uvahI nA / / vR. ' rattina ceva kappati' tti rAtrI sAdhUnAM gamanaMnakalpayati, dvividhavirAdhanAsaMbhavAt, yata uktaM divApi tAvat- 'nIyaduvAre virAdhanA duviha' tti, divA'pi tAvadayaM doSaH, "nIyaduvAraM tamasaM, koTTagaM parivajjae" itivacanAt, nIcadvAra dvividhA virAdhanA satamaskatvAd AstAM tAvadrAtrau, eSa ca dharmazraddhayA na nirgacchati / 'pannavaNabahutaraguNa'ttipunazrutasyaprajJApanA- prarUpaNA kiyate, tatra rAtrigamane vahavo guNAdRzyante, bAlavRddhAdayaH sukhena gacchanti rAtrau na tRSA bAdhyanta iti, 'aniccha' tti atha tathA'pi necchati gamanam 'bitio va 'tti dvitIyastasya dIyatetadarthaM mucyata iti / 'avahI va 'tti upadhistasya dIyate jIrNA, tadIyazra zobhano gRhyata iti mA bhUttatpArzve sthitamupadhiM stenakA Acchetsyanti / idAnImasAvakAkI yadi svapiti tato dASaH pramAdajanitastatazcopadhirupahanyate, upahatathAkalpyo bhavati, etadevAha mU. (284) suvaNe vIsuvadhAto paDibajjhato a jo una milejjA / jagaNa appaDibajjhaNa javi ciraNaM na uvahamme // 77 (bhA. 13) vR. svApe 'vIsuM' ekAkino nidrAvaze sati ko doSaH ? - 'uvaghAu' tti tasyaikAkinaH suptasya upadhirupahanyate sa okAkI svapana pramAdavAn bhavati khyAdyabhiyogasaMbhavAt, tatazra nidrAvazaM prAptasya upadhirUpa hanyate, ato'kalpanIyAM bhavati pariSThApanIyavAsI / gacchetu svapato'pi nopahanyate, kiMkAraNam ?, yatastatra kecitsUtrapauruSIM kurvanti, anya dvitIyaprahare'rthAnucintanaM kurvanti, tRtIye tu prahare AcArya uttiSThati dhyAnAdyartha. caturthe tu prahare sarva eva bhikSava uttiSThanti tatazra rAtreMnako'pi praharaH zUnyaH tatI nApahanyate upadhiH, ekAkinastu jAgaraNaM nAstyata upaghAtaH / 'paDibajjhate va jo una milejja'- tti pratibadhyamAnAM vA prajAdiSu kSIrayAcanecchayA pratibadhyamAnAM yo na mileta tasyApyupahanyate upadhiH / kiM kAraNama ?, ekAkinaH paryaTana nokta ma ?. ekAkI ca paryaTana pramAdabhAga bhavati atAM vrajAdipratibandhe'pyupadhirupahanyate / yastu punarjAgattiM tasmin divase'mukto na vrajAdiSu pratibadhyata sa evaMvidhastasmina divase milannapi nopadhimupahanti / jaDavi cireNa tikiMbahanA ?, jAgrannizi gokulAdiSu vA'pratibadhyamAnAM yadyapi cireNa milati bahubhirdivasaistathA' pyupadhistasya nopahanyata. apramAdaparatvAttasyeti / idAnIM gacchasya gamanavidhiM pratipAdayannAha Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtra mU. (285) pura o majjha taha maggaA ya ThAyaMni, vittpddilehaa| daaiNtuccaaraaibhaavaasnnaaickhttttaa| vR.kSetrapratyupakSakA eSu vibhAgeSubhavanti kecana purataH' agrano gacchasya, kecanamadhye gacchasya tehi mArgAnabhijJAH mArgatazca' pRSThataca tiSThanti kSetrapratyupekSakAH / kimarthaM purata eva tiSThanti ?. 'dAiMtuccArAI' uccAraprazravaNasthAnAnidarzayantigacchasya,gacchasya bhAvAsannAdirakkhaLU'ttibhAvAsannI-anahiyAsaA. tadrakSaNArthama. etaduktaM bhavati-uccArAdinA bAdhyamAnasya te mArgajJAH sthaNDilAni drshynti| mU. (286) Dahare bhikkhaggAme aMtaragAmaMmi ThAvae trunne| avagaraNagahaNa asaha va ThAvae jaanngNcegN|| vR. Dahare bhikkhaggAmettiyatragrAmavAsako'bhipretaHbhikSAcaaTitumabhipretAtasmina Dahara kSullaka grAmesatikiMkarttavyamata Aha-'aMtaragAmami apAntarAlaNvayAgrAmastasmina bhikSArthataruNAnasthApayeta. 'uvagaraNagahaNaM titIyamapakaraNamanyebhikSAgRhNanti. 'asahavaThAvae tiarthataMtatsthApitatarabhikSasatka mupakaraNaMgrahItuMnazuknuvantitato'sahiSNavaNvatatrAntaragrAmabhikSArthasthApyante jANagaMcegaM'tizaMcakaM. mArga caikaM teSAMmadhye sthApayat yenasukhenaivAgacchanti mU. (287) dUruTTia khuDkhalae nava bhaDa agaNIyapaMta pddiniie| saMghADegodhuvakammiovasunne nvririkkhaa| vR.athavA'sauvAsakamikSArthamabhipretogrAmo dUre sthitaHsyAdutthitovA-uddhasittaHkSullakovAprAka saMpUrNo dRSTAH idAnImarjarddhamudrasitamataH kSullakaH, navaH' prAga yasmin sthAne dRSTastataH sthAnA-danyatra pradeze jAtaH bhaDa'ttibhaTAkrAntojAtaH aganitiagninAvADadAnIMdagdhaH 'prAntaH'prAkazobhanodRSTaidAnIMprAntIbhRto virUpojAtaH paDinIe'ttipratyanIkAkrAntaidAnIjAtaH prAkaprati-lekhanAkAlepratyanIkastatranAsItaidAnIM tu AyAtaH, pUrvapratilekhita grAma evaMvidha jAte sati darotthitAdidoSAbhibhUte sati kiM karttavyaM ?-saMghADatti tatra saGghATakaH sthApyate, pAzcAtyapravajitamIlanArtham egovi'tti saGghATakAbhAva ekaH sthApyate sAdhuH 'dhuvakammio'tti dhruva karmiko-lohakAradistasya kathyate-yathA vayamanyatra grAme yAsyAmaH. tvayA pAzcAtyasAdhubhyaH kathanIyaM-yathA'nena mArgeNAgantavyamiti, evaM tAvat vasati grAma esa vihiiN| 'sunne navari rikkha'ttiyadAtvasaunyo grAmastadAkiMkarttavyaM?- 'navaririkkha'ttivartmani-anabhipratatirInarekhAdvayaM pAtyate. yanatu vamanAgatAstatradIrghArakhAM kurvnti|ydaatupnrbhirukt doSayuktAMnabhavatisagrAmastadA ttraivyaavstistsyaaNprvishti|ttshcyt bhikSArthamantarAlagrAmasthitAAsanateSAMmadhyayadivasatimAgaMjJA bhavati tatastasyAmava vasatI Agacchanti. na kshcitprtipaalyti| etaMdavAha... mU. (288) jANaMtaThie tA eu vasahIe natthi kAi pddiyri| annAe'jANateya vAvi sNghaadddhuvkmmii|| vR. 'jANaMtaTTie' mArgAbhija sthita tamyA vasatAvAgacchanti natthi koi paDiyara'tti na kazcitAna pratipAlayati bahiH-sthitaH. 'annAe ti yadA tasyAH pUrvapratyapakSitAyA vasatavyAghAtaH saMjAtaH kintvanyA. tasyAmanyasyAM vasatA jAtAyAM ajANatasu vAvi. athavA yete bhikSAnimittaM sthitAH pazrAdAgamiSyanti teSu ajAnatsu saMghADadhuvakammitti vasatiparijJAnArthaM saGghATakA bahiH sthApyate. dhruvakarmakA-lAhakArastasya kathyate. yadata-sAdhava aagmissyntitessaamiyNvstidrshniiyaakthniiyaavti| idAnIyatabhikSArthapazcAdagrAma Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM.288 rasthApitAstaH kiM karttavyamata AhamU.(289) jai abbhAsa gamanaM dRre gaMtu dugAuyaM pse| tavi asaMtharamANA iMtI ahavA visjjti|| / vR. yadi abhyAsa' Asanna gacchastataste gamaNaM'ti gacchasamIpameva gacchanti. 're'tti atha dUre gacchastatA gantuM dvigavyUtaM gatvA krAMzadvayaM kiM ? - pesa'tti ekaM zramaNaM gacchasamIpa preSayanti. 'tavi asaMtharamANA iMti' 'te'pi' gacchagatAH sAdhavaH asaMstaramANAH' atRptAH santaH kiM kurvanti ? - 'eMti' Agacchanti.ka?-yatratesAdhavo bhikSayAgRhItayA tiSThanti. athacatRptAstatastaMsAdhuM visarjayanti. yadtaparyAptamasmAkaM. yUyaM bhkssyitvaa''gccht| saMgAratti dAraM vyAkhyAtaM. tatprasaGgAyAtaM ca vyAkhyAtam. idAnI vasatidvAramacyate. tatpratipAdanAyedamAhamU. (290) paDhamaviyAe gamanaM gahaNaM paDilahaNA pavasA u| kAle saMghADegA vAsaMtharaMtANa taha cava // vR. paDhamatti tasyAM ca vasatI gamanaM' prAptiH kadAcitprathamapAmadhyAM bhavati kadAcicca biti-yAe'tti dvitIyapAsaNyA gamanaM praaptirityrthH| gahaNaM tidaMDauMchayaNadArayacilimiANakRtvAgrahaNaMvRSabhA:pravizantiA punazca paDilahaNA' tAMvasatipramArjayanti, praveso'ttitatogacchaHpravizati. kAle tikadAcibhikSAkAla eva prAptAstatazcako vidhiH?,ata Aha-saGghATakaeko vasatipramArjayati, anyebhikssaarthvrjnti| egovatti yadA saGghATako naparyApyate tadAekogItArtho vasatipratyupekSaNArtha preSyate. yadAtupunareko'pinaparyApyate tadA kim ? - asaMtharaMtANaM' anughaTTatANaM atRpyantaHsarva evATanti, yAtu vasatiH pUrvalabdhAtAMkathamanviSanti?. 'thcevttiythaabhikssaamnvissntievNvstimpisrvpuurvprtyupekssitaamnvissnti,anvissyctNtrvprvishnti| yadAtupUrvapratyupekSitAyAvasateAghAtojAtastadA'pi tahacevattitathAhibhikSAmArgayantitathAvasatimapi, labdhAyAM ca tatraiva tarasparaM hiNDantaH kathayanti, vasahIe niattttiavvNti| idAnIM 'paDhamabijhyAe'tti idaM dvAraM bhASyakRt vyAkhyAnayannAha. mU. (291) paDhamabitiyAe gamanaM bAhiM ThANaM na cilimiNI daare| dhittUNa iMti vasahA vasahiM paDilahiuMpavviM / / [bhA. 94] vR.prathamapAsaSyAM gamanaM prAptirbhavatitatrakSetre.kadAcidadvatIyAyAMprAptistataHvidhirityata Aha-'bAhiM ThANaM ca' bahiMgva tAvadavasthAnaM kurvanti, sthitAzcottarakAlaM tatathilimiNI-javanikA davarikAMzca gRhItvA pravizanti vamatA vRSabhAH grahaNadvAraM vyaakhyaatm| kiM kartuM ? - vasatiM pratyupakSituM vasatipratyupakSaNArthaM prAga vRSabhA gRhItacilimalinyupakaraNA Agacchanti. 'paDilahaNa'tti dvAra bhaNitaM / evaM tAvatpUrvapratyupakSitAyAM vasatA vidhiH. yadA tu punaH pUrvapratyupakSitAyA vyAghAtastadA__ mU. (292) vAghAe annaM maggiUNa cilimiNipamajjaNA vshe| pattANa mikkhavelaM saMghADego prinnaavaa|| vR.pUrvapratyupekSitAyAvasateyAghAta sati anyAMvayatimArgayitvAtataHkizcita cilimiNi-pamajjaNA vasaha tti tato vRSabhAthilimilinyAdIni gRhItvA pramArjayanti / pattANa bhikkhavelaM' yadA ta punarbhikSAvelAyAmava prAptAstadA kiM karttavyaM? -kAlattibhaNitaM. saMghADe'tti saGghATakA vasatipayatyupekSaNArthaM praSyata. 'saMghADatti bhaNiaM. 'egA va tti saGghATakabhAva ekA vA preSyate. kiMviziSTaH ? - pariNataH' gItArthaH. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM egAMtti bhaNiaM. yadA tu punarako nAsti tadA kim?. mU. (293) savva vA hiMDatA vasahiM maggaMti jaha va smyaannN| ladre saMkalianiveaNaM tu tattheva uniytttte|| vR.sarvevAhiNDantAevavasati mArgayanti' anviSanti.kathaM? jahavasamudAna' yathA samudAna bhikSA 'prArthayanti nirUpayantievaM vasatimapi anviSanti, 'tahacava tiavayavobhaNitaH. laDhesaMka-lianivaaNaM tu bhikSAmaTabhilabdhAyAM vasatI saMkalikayA nivedanaM-yo yathA yaM pazyati sa tathA taM vakti -yaduta iha vasatilabdhA iha nivarttanIyaM. tasmAttasyAmeva ca vasatau nivrttt| tatra ca pravaze kA vidhiH?. mU. (294) ekko dhareDbhANaM ekko doNhavi pavesae uvhiN| savvA uvei gaccho sabAlavuDDAulo taahe| vR. eko dhArayati' saMghaTTayati 'bhAjanaM pAtrakama ekaH' anyastasya dvitIyaH bahirvyavasthitaH gacchAta sakAzAda bhikSAmaTadabhyAMmaktAmapadhiMdrayArapItiAtmanaHsaMbandhinItasyacapAtrakasaMghapRyituHsaMbandhiImupadhiM pravezayati. tata uttarakAlaM gaccha upaiti' pravizati sabAlavRddhatvAdAkulaH tadA' tasmina kaale| mU. (295) coyagapucchA dosA maMDalibaMdhamihoi aagmnN| saMjamaAyavirAhaNa viyAlagahaNe yaje dosaa|| vR.codakasyapRcchAcodakapRcchA-codakaevamAha-yadutabAhyataevabhuktvApravezaH kriyate, kiMkAraNama?. upadhimAnayataHkSudhArtasyatRSitasyacaryApathamazodhayataHsaMyamavirAdhanAupadhibhArA-krAntasyakaNTakAdInanirUpayataAtmavirAdhamA,tatazcabahirevamuktvAvikAlepayavizantu,AcArya-ttvAha-bahirbhuJatAMdoSAH, kathaM?. maNDalibandhe sati AgamanaM bhavati sAgArikANAM, tatra ca saMyamAtmavirAdhanA bhavati viyAlagahaNa'tti vikAlavelAvAM ca dasatigrahaNe ye doSA bhavanti te vkssynte| dvAragAtheyaM / codakapRccheti vyAkhyAnayannAha. (296) aibhAreNa uiriaMna sohae kaMTagAi aayaae| bhattaTTiavosiriA aiMtu evaM jaDhA daasaa|| vR.codakaevamAhayar3hatagacchasamaupAdapadhipravezayana tadatibhAreNabubhukSayAcapIDitaHsannIryA-pathikA nazAdhayati yato'ptaHsaMyamavirAdhanAbhavati, tathAkaNTakArdAnicanapazyati bubhukSitatvAdeva yato'ta AtmavirAdhanAbhavati.tasmAda bhattaThiya'ttibahirevabhaktAHsantaH tathA vosiriya'tti uccAraprazravaNaMkatvAtataH 'aiMtu'tti pravizantu,kka?-vasatA. 'evaM jaDhA dAsatti evaM kriyamANe doSAH-AtmavirAdhanAdayaH parityaktA bhavanti / evamukta satyAhAcArya:mU. (297) AyariavayaNa dAsA vihA niyamA usNjmaayaae| baccaha na tujha sAmA asaMkhaDaM maMDalIe vaa|| vR. AcAryasya vacanaM AcAryavacanaM, kiM tadityAha- dosA' bAhyatA bhunatAM doSA bhavantidvividhAH 'niyamAd' avazyatayA, saMjami'tti saMyamavirAdhanAdoSaH 'AyAe'tti AtmavirAdhanAdoSaH / tatra saMyamavigadhanAdASa evaM bhavati-tatra ca bhojanasthAna sAgArikA yadi bahavastiSThanti tatasta sAdhavA bhikSAmaTitvA gatAHsantAyadyavaMbhaNanti-yadatavaccaha-hesAgArikAgacchatAsmAtsthAnAta.tatazcaivamucyamAnesaMyamavirAdhanA bhavati / AtmavirAdhanA caivaM bhavati yadA te sAgArikA ucyamAnAnagacchanti, kintvevaM bhaNanti- na tujjha yAmA nAsyapradezasyabhavantaH svAminaH tatazcaasaMkhaDaMbhavatiHsvAminaH, ttthasNkhddNbhvti| maMDalAe . Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.297 va'tti atha maNDalyA jAtAyAM satyAmamU. (298) koUhala AgamanaM saMkhobheNaM akNtthgmnaaii| teceva saMkhaDAiM vasahiM vanadaMtijaM vddnnN|| vR. maNDalikAyAMjAtAyAM kautukenasAgArikA AgamanaM kurvanti, tatazca saMkhoMbheNaM tisaMkSobheNateSAM pravrajitAnAM akaNThagamaNAdi-kaNThena bhakta kavalo nopakrAmati. te ceva saMkhaDAI'tita eva vA saMkhaDAdayo doSA bhavanti vasahiM vaNa deti' evaM casAgArikA ruSTAH santo vasatina prayacchanti, tatra grAme 'jaM va'naM'ti grahaNAkarSaNAdi kurvnti| idAnIM tasmAdbhAmAdanyatra grAme bhojanaM gRhItvA gantavyaM, tatra caite doSAHmU. (299) bhAreNa veyaNAe na pehae thaannukNttaayaae| iriyAi saMjamaMmi aparigalamAnena chkkaayaa|| vR. upadhibhikSAbhAreNa yA vedanA kSuddhedanA vA tayA na pahaitti na pazyati sthANukaNTakAdIna, tatadhAtmavirAdhanA bhavati, 'iriyAi'tti saMyamaviSayA virAdhanA IyAdi. tathA parigalamAne ca pAnAdau SaTakAyavirAdhanA bhvti| tathA caite cAnyatra grAme gacchatAM doSA bhavanti. mU. (300) sAvayateNA duvihA virAdhanA jA ya uvahiNA u vinaa| taNaaggigahaNasevaNa viyAlagamane ime dosaa|| vR. zvApadabhayaM bhavati, tathA tenA duvihA bhavanti-zarIrApahAriNa upadhyapahAriNatha, 'virAdhanA jA ya uvahiNA u vinA' yA ca 'upadhinA' saMstArakAdinA vinA virAdhanA bhavati, kA cAsau ?-'taNaaggigahaNasevaNA' ythaaskhyNtnnaanaaNgrhnnesNymviraadhnaaagrecsevnesNymviraadhneti|evNtaavbaahytobhunaanaanaamnygraamecgcchtaaNkssessaavyaakhyaataaH, idAnIMtuyadukta mAsIccodakenayadutavikAlepraveSTuMyujyatetannirasyanAha-'viyAlagama(ha) Ne ime dosA' vikAlagamane vasatau ete' vakSyamANalakSaNA doSA bhavanti, te cAmI. mU. (301) pavisaNamaggaNaThANe vesitthiduguMchie ya boddhvve| sajjhAe saMthAre uccAre caiva paasvnne|| vR. pavisaNa'ttitatragrAmevikAlepravizatAMyedoSAstAnvakSyAmaH, maggaNa'ttivasatimArgaNA, anveSaNe cvikaalvelaayaayedossaastaanvkssyaamH| ThANevesitthiduguMchiea'ityetadvakSyatItivikAlavelAyAM boddhavyaM' sheym| 'sajjhAe'tti apratyupekSitAyAM vasatau saMstArakabhavaM gRhNataH saMyamAtmavirAdhanA dossH| 'uccAre'tti apratyupekSitAyAMvasatIsthaNDileSvanirUpiteSuvyutsRjatAMdoSo.dharaNe'pidoSaH, pAsavaNe'ttiapratyupekSiteSu sthaNDineSu vyutsRjato doSaH dhArayato'pi doSa eva / iyaM dvAragAthA idAnIM pratipadaM vyAkhyAyate. mU. (302) sAvayatenA duvihA virAdhanA jA ya uvahiNA u vinnaa| gummiagahaNA''hananA goNAIcamaDhaNA cNv| . vR. vikAle pravizatAM grAme zvApadabhayaM bhavati / stanA dviprakArAH-zarIrastenA upadhistenAca, tadbhayaM bhavativikAlepravizatAm,virAdhanAyAca upadhinAvinAbhavati-agnitRNayorgrahaNasevanAdikA, sAcavikAle praveze dossH| gummiya'tti gulma-sthAnaMtadrakSapAlAgulmikAstargrahaNamAhananaM cabhavati vikAlepravizatAmayaM gessH| 'goNAdicamaDhaNA' balIvardAdipAdaprahArAdizca, evamayaM vikAlapraveze dossH| "pvisnne"ttigyN| idAnIM maggaNe ti vyAkhyAyate. mU. (303) phiDie annAnnAraNa tena ya rAA diyA ypNthNmi| 126161 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mRlasUtra sANAi vesakutthia tavovaNaM mUsiA jNc|| va. phiDie'ttivikAlavelAyAMvasatimArgaNa-anveSaNe phiDitaH'bhraSTobhavatatatra anyo'nya parasparataH 'AraNaM saMzabdanaM tacchutvA stanakA rAtrI muSitumabhilaSanti, diyA ya paMthaMmi'tti divA vA prabhAte pathi gacchatastAn zramaNAna muSNanti 'sANAdi'tti rAtrau vasateranveSaNe shvaadirdshti| 'maggaNe'-tti bhaNiaM. 'vesatthidaguchie'tti vyAkhyAyate'vayavaH, tatrAha-vesakutthia tavovaNaM mUsigA ceva' rAtrI vasatilAbha na jAnanti kimatatsthAnaM vezyApATakAsannamanAsannaM vA?, te cAjAnAnAstasyAM vasatA nivasanti, tatra cAyaM doSaH vazyAsamIpa vasatAM loko bhaNati-aho tapovanamiti / kutsitachiekAdisthAnAsanne loko bravItisvasthAna bhUSikA gatAH, ete'pyevaMjAtIyA ev| vesitthikutsite'ttigt| mU. (304) appaDilahiakaMTAvilaMbhi saMthAragaMmi aayaae| chakkAyasaMjamaMmi aciliNe seha'nahAbhAvA / / vR.apratyupakSitAyAMvasatAkaNTakAbhavantivilaMvA.tatrasaMstArakakriyamANe AyAe'ttiAtmavirAdhanA bhavati chakkAya'ttiSaTkAyasyApi apratyupakSitavasatIsvapataH sNjmNmittisNym-vissyaaviraadhnaabhvti| 'ciliNa'tti tathA cilI naM-azucikaM, bhavati, tasmiMzca sehasya jugukavA azrutArthasyAnyathAbhAvaH unnisskrmaadirbhvti| saMthArutti gavaM, idAnIM 'uccArapAsavaNe"tti vyAkhyAyatemU. (305) kaMTagathANugavAlAvilaMmi jai vosireja aayaae| saMjamao chakkAyA gamane patte aiMte y|| vR.apratyupekSitAyAMvasataukaNTakasthANuvyalAvile-samAkulepradezavyutsRjataAtmavirAdhanAbhavati, 'saMjamao'tti saMyamato virAdhanA SaTkAyopamarde sati rAtrI mvati. 'gamane'tti kAyikAvyutsRjanArthaM gamane doSAH patte'tti kAyikAbhuvaM prAptasya vyutsRjataH 'ayaMte yatti punaH kavikA vyutsRjya vasatiM pravizato SaTkAyApamardo bhvtiiti| atha tu punarnirAdhaM karoti, tatazcaite doSA bhavantimU. (306) muttanirohe cakkhU vaccanirohaNa jIviyaM cyi| uddanirAhe koTTaM gelannaM vA bhave tisuvi|| vR.sugmaa|| 'uccArapAsavaNi tti gayaM / idAnImapavAda ucyatema. (307) jaDa puna viyAlapattA pae va pattA uvassayaM na lbhe| sunnagharadaule vavA ujjAne vA apribhoge|| vR. yadi punarvikAla eva prAptAH, tatazca teSa vikAlavelAyAM vasatI pravizatAM pramAdakRto doSo nabhavati. 'pae vapatta'ttimAgeva pratyUSasyava prAptAH kintu upAzrayaM na labhante tataH kva samuddizantu?-zUnyagRhe devakule vA udyAna vA aparibhoga' lokaparibhAgarahita samuddizantIti kriyAM syti| mU. (308) AyariacilimiNIe ratne vA nibhA samudisaNaM / sabhae pacchannA'sai kamaDhaya kuruyA ya sNtriaa|| - vR.athazUnyagRhAdI sAgArikANAmApAtobhavati tata ApAta saticilimiNA-yavanikAIyata. ranne vatti atha zUnyagRhAdi sAgArikAkrAntaM tataH araNyaM nirbhaye samuddizanaM kriyate, sabhaye'raNya pracchannasya vA 'asati' abhAvatatovasimasamIpaevakamaDhakeSuzuklenalepanabAhyAbhyantaraSulipteSubhujyate. kuruAya'tti kurukucA-pAdaprakSAlanAdikA kriyate saMtarita ti sAntarAH- sAvakAzA bRhadantarAlA upavizanti / idAnIM Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-308 bhuktvAbahiHpunarvikAlevamatimanviSanti,mAcakoSTakAdikAbhavati tatracarabdhAyAMksanAko vidhirityata AhamU. (309) koTTAsabhA va pubbiMkAla kyiaaraabhuumipddilhaa| pacchA aiMti ratiMpattAvAtebhave rti|| vR. koSThakaH-AvAsavizeSaH sabhA-prItA kATakasabhA vasatau labdhAyAM prAvega kAle ti kAlabhUmi pratyupekSante yatra kAlo gRhyate tathA viyArabhUmipaDilehA decArabhUmiH-sajJAkAyikA-bhUmistasyAzca pratyupekSaNA kriyte| tata evaM pratyupekSitAyAM vikAle vasatau pacchA atiti rattiti pazcAccheSAH sAdhavA raatrauprvishnti| pattAvAmebhave ratti ti yadApunastaAgacchantaeva kathamapi rAtrAveva pratAstadA rAtrAvapi prvishnti||ttrcprvishtaamuu. (310) gummiabhesaNa yamaNA niSbhaya bahiThANa vasahi pddilhaa| sunnagharapavvabhaNiaM kaM cuga dAru dNddnnN|| va.gulmikAH-sthAnakarakSapAlAH bheSaNaM ti vadite kathazcitrAsayanti tatazcedaM vaktavyaM-yadata zramaNA vayaMnacArAH, nibbhaya'ttiathatusasannivezo nirbhayaevanavettadA 'bahiThANaM'tibahirevagacchastAvattiSThati. vRssbhaastuvstiprtyupekssnnaarthvrjnti|kiNvishissttaa'sau vasatiranviSyate? 'zUnyagRhAdi' pUrvoktaM, kaMcuga taha dArudaMDeNaM'ti daNDakapaJchanaM taddhi kacakaMparidhAya sarpapatanabhayAddaNDanapuJchanakena vasatimupariTAprasphoTayanti, gacchatha pravizati, tataH ko vidhiH svApe?. . mU. (311) saMthAragabhUmitigaM AyariyANaM tu sesgaanegaa| saMdAe pupphainnA maMDaliA AvalI iyre|| vR. saMstArakabhUmitrayamAcAryANAM nirUpyate, ekA nivAtA saMstArakabhUmiranyA pravAtA anyA nivAtapravAtA, 'sesagAnega'tti zeSANAM sAdhUnAmakaikA saMstArakabhUmidIyate, 'saMdAe'tti yadyasauM vasativistIrNAbhavatitataHpuSpAvakIrNAHsvapantipuSpaprakaravadayathAyathaMsvapantiyenasAgArikAvakAzonabhavati, 'maMDaliya'tti athAsI vasatiH kSullikA bhavati tatA madhye pAtrakANi kRtvA maNDalyA pArzve svapanti / 'Avaliya'tti pramANayuktAyAM vasatA 'AvalyA' paktyA svapanti 'iyare'tti kSullikA pramANayuktayorvasatyorayaM vidhiHma. (312) saMthAraggahaNAeveMTiaukkhavaNaMta kAyavvaM / ___ saMthArA ghettavbA maayaamyvippmukkennN|| vR. saMthArakagrahaNAya' saMstArakabhUmigrahaNakAle. etaduktaM bhavati- yadA sthavirAdiH saMstArakabhUmivibhajanaM karoti tadA sAdhubhiH kiM karttavyamata Aha- veTiaukkhevaNaM tu kAyavvaM veMTiA. upadhiveNTalikAstAsAMsarvairavasAdhubhirAmAyAtmIyAnAmutkSepaNakarttavyaMyenasukhenaivadRSTAyAMbhuvivibhajituM sNstaarkaaHshkynte|scsNstaarkaayoysmdiiytesaadhveskthNtengraahyityaah?-'maayaamdviprmukten' tena namAyA karttavyA. yadutAhaM vAtArthI mameha prayaccha. nApi madaH-ahaGkAra: kAryo. yadutAhamasyApi pUjyA yena mama zobhanA sNstaarkbhuurdtteti|| ___ jai rattiM AgayA tAhe kAlaM na gaNhaMti, nijjuttIo saMgahaNIo ya saNiaM guNeM ti, mA vsitthiduguNchiaadudaasaahohiNti.kaayikaaNmttaasuchddutiaccaarNpijynnaae|jipunkaalbhuumiipddilehiyaa Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 AdhaniyuktiH mUlasUtraM tAhekAlaMgiNhaMti,yadisuddhokaratisanjhAyaM, ahanasuddhAnapaDilehiAvAvasahItAhenijjuttIoguNeti, paDhamaporisiM kAUNaM bahupaDipunnAe porisIe gurusagAsaM gaMtUNa bhaNaMti-icchAmi khamAsamaNo vaMdiDaM jAvaNijjAe nisIhiAe matthaeNa vaMdAmi, khamAsamaNA! bahupaDipunnAporisI, aNujANaha rAIsaMthArayaM. tAhepaDhamaMkAiAbhUmivaccaMti,tAhejatthasaMthAragabhUmItatthavaccaMti,tAhevahimiuvaogakareMtApamannaMtA uvahIe dorayaM ucchoDeMti. tAhe saMthAragapaTTaaMuttarapaTTayaMcapaDilehittA doviegatthalAettA UraMbhiThaveMti, tAhe saMthAragabhUmi paDilehaMti, tAhe saMthArayaM acchurati sauttarapaTTa. tattha ya laggA muhapottiAe uvarillaM kAyaM pamanaMti, heDillaM rayaharaNeNaM, kappe ya vAmapAse Thaveti. puNo saMthArae caDato bhaNai jeTThajAINaM purato ciTuMtANaM-anujANejjahA. puNo sAmAiaMtinni vAre kaDDiUNaM sovai, esa taavkmmo| __ mR.(313) porisiApucchaNayA sAmAjhya ubhykaaypddileh| sAhiNi aduve pttttpmntrbhRmiNjopaae| vR. pAsaSyAM niyuktIguNayitvA ApucchaNa'tti AcAryasamarmApe mukhavastrikA pratilakhayitvA bhaNati bahapaDipannA porisI saMdizata saMstArake tiSThAmIti, 'sAmAjhyaMti sAmAyikaM vArAtrayamAkRSya svapiti. 'ubhayaM'tisajJAkAyikopayogaMkRtvA kAyapaDileha'ttisakalaMkAyaMpramRjya sAhaNiaduvepaTTe'ttisAhaNiyaekatra lAettA duve paTTe-uttarapaTTo saMthArapaTTo a, tata UrvoH sthApayati, pamana bhUmiM pAo jao' tti pAdau yatastenabhUmipramRjyatataHsottarapaTTaMsaMstArakaMmuJcati,asyAzcasAmAcAryanukrameNagAthAyAMsaMbandhonakRtaH, kintusvavuddhayA yathAkrameNa vyaakhyeyaa| evamasau saMstArakamArohan kiMbhaNatItyAhamU. (314) anujANaha saMthAraMbAhavahANeNa vaampaasennN| ___ kukkuDipAyapasAraNa ataraMta pamajjae bhuumiN|| vR.anujAnIdhvaMsaMstArakaM,punazcabAhUpadhAnenavAmapArzvenasvapiti, kukkuDipAyapasAraNaM'ttiyathAkakkuTI pAdAvAkAze prathamaM prasArayati evaM sAdhunA'pyAkAze pAdau prathamamazakuvatA prasAraNIyau, 'ataraMto'tti yadA AkAzavyavasthitAbhyAM pAdAbhyAM na zaknoti sthAtuMtadA pamajjae bhUmintibhuvaMpramRjyapAdau sthaapyti| mU. (315) saMkoe saMDAsaM uvvattaMte ykaaypddilehaa| davvAIuvaogaM nissaasnirNbhnnaaloyN|| 3. yadAtapanaHsaGkocayatipAdautadA saMDAsaMtidasaM-Urusandhipramajyasocayati uvvattaMteya'tti udvarttayathAsau sAdhuH kAyaMpramArjayati, evamasya svapato vidhiruktH| yadA punaH kAyi-kArthamuttiSThatisatadA kiM karotItyAha-'davvAIuvaogaM' dravyataH kSetrataH kAlatA bhAvatazthopayogaM dadAti, tatra dravyataH ko'haM pravrajito'pravrajitA vA?, kSetrataH kimuparitale'nyatra vA ?, kAlataH kimiyaM rAtridivaso vA ?, bhAvataH kAyikAdinA pIDito'haM na vati, evamupayAMge datte'pi yadA nidrayA'bhimayate tadA nissAsanikaibhaNa'tti 'niHzvAsaMniruNaddhi' nAsikAMdRDhaMgRhNAtiniHzvAsanirodhArtha tato'paga-tAyAMnidrAyAM AlAyatiAlokaM pazyati dvAram / yataHma. (316) dAraMjA paDilehe tenabhae donnisAvae tinni| jai ya ciraMto dAre annaM ThAvettu pddiari|| vR. tadA'sA dvAraM yAkta pratyupekSayana' pramArjayana vrajati. evamasI nirgacchati, tatra ca yadi stenabhayaM bhavatitataH donni'-ttidrausAdhUnirgacchataHtayArakodvAratiSThatianyaHkAyikAMvyutsRjati. sAvaetinnitti Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-316 zvApadabhaye sati trayaH sAdhava uttiSThanti tatrako dvAre tiSThati anyaH kAyikA vyutsRjatti anyastatsamIpe rksspaalstisstthti| jativaciraMti yadi caciraMtasyavyutsRjato jAtaM tato yo'sau dvAre vyavasthitaH sAdhuH so'nyaM dvAre sthApayitvA sAdhupunazrAsau vyutsRjantaM paDiarati ti pratijAmartimU. (317) AgammapaDichato amupehe jAba cohsvipube| parihAnijA nigAya nidapamAo jaDhA evaM / / vR.so'pisAdhu kAyikAMvyutmRnyaANatyaksatI paDikato tiIpithikAMpratikrAntaHsana anupehe' anuguNanaM karoti, kiyaDUraM yAvadata Aha-'jAva coddasavipubbe yAvaccaturdazapUrvANi samAptAni yazcasAdhuH sUkSmAnaprANalabdhisaMpannaH athaivaM na zakroti tataH parihANi jAtigAhA' parihANyA guNayati stokaM stokataramitiyAvadbhAdhAtrayaMjaghanyena yadAnaddhApariguNayati seho'pi evaMcakRte vidhAnidrApramAdo jaDho' prityktobhvti| mU. (318) atarato va nivajje asaMtharato apAuNe ekcha / gaddabhadidruteSvaM do tinni bahU jhsmaahii| vR.athAsau gAthAtrayamapi guNayituMnazakrotitataH 'Nibaje titataH svpityveti| asaMtharaMtoatti utsarganastAvatprAvaraNarahitaH svapiti, atha na zakroti yApayitamAtmAnaMtatA'saMstaramANaH prAvaNoti eka kalpaM dvau trIn vA, tathA'pi yadi zItena bAdhyate tadA bAhyato'prAvRtaH kAyotsargaM karoti, tatazca zItavyApto'bhyantaraM pravizati, tatraca praviSTo nivAtamiti manyate, tatrApisthAtumasaknuvan kalpaMgRhNAti, evaM dvautriistaavdyaavtsmaadhaanNjaatm|atrc mardabhadRSTAntaH, jahA micchagadamo anurUvabhAreNa ArUvieNa sovahiDaMnecchai,tAhejo'viannassabhArosovicaDAvinai,appaNAviArohati,jAhenAtidUraMgayAtAhe appaNAuttarati, tAhesojANati-uttarAtomamabhArotitusyitaraMpahAvio,pacchA anno se avanIo, tAhe sosigghyrNphaavio| evaM sAhavi nivAyataraMmannatosuheNaacchati,jAharati, smavihI avavAeNaMjahA vA samAhI hoti tahA kAyavvaM! "saMgArabitiavasahi"tti vyAkhyAtam, idAnIM saJjidvAraM vyAkhyAyate / mU. (319) duvihoya vihariyAvihario ubhayaNA uviharie hodd'| saMdiTTojo viharito avihariavihI imo hoi|| vR. evaM te vajantaH kazcidrAmaM prAptAH sa ca grAmo dvividhaH-vihato'vihatazra.vidvataH sAdhabhiryaH kSannaH. Asevita ityarthaH iviharito yaHsAdhubhirna kSunno-nAsevita ityrthH| tuzabdo vishessnnaarthH| kiM vizinaSTi?. yaa'sauvihritHssjnyiyuktHsjnyirhitovaa| bhayagAuvihariehotittiyo'sauvihRtaHsajJiyuktastatra 'bhajanA' vikalpanA, yadyasau saMjJA saMvigrabhAvitastataH pravizanti, atha tupArzvasthAdibhAvitastatA napravizanti / saMdiTTho jo viharitAtti saMvinavihRta sajigRhe maMdiSTaH uktaH yathA''cAryaprAyogyaM tvayA sajJikulAdAnayanIyamityataH pravizanti / athavA'nyathA byAkhyAyate-dvividhaH kanaraH?.sajidvArasya prakAntatvAd saJjayo vA, katamena dvaividhyamata Aha-vihatA'vihRtatha, sAdhubhiH kSutro'nazca, tatra bhajanA vihRte zrAvake sati. yadyasau saMvinavihataH pravezaH kriyate, atha pArthasthAdivihatastatona praveSTavyaM. saMdiSTo viharito'tra sa saMvigreH sAmbhogika yairvihRtastato'trAcAryasaMdiSTaH pravizati AcAryaprAyogyagrahaNArtha, 'avihariavihI imo hoti'tti avihate grAma saMjini vA ayaM vidhiH-vakSyamANalakSaNaH saptamagAthAyAma, "avihariamasaMdiTTo cetiapAhaDia" asyAM gaathaayaamiti| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 idAnIM bhASyakAra enAmeva gAthA vyAkhyAnayannAhamU. (320) avihAraya vihario vA jai sADDo natthi natthi u niogo / nAe jAi osanA pavisaMti tao va pannarasa || [bhA. 95 ] vR. avihato vihato kA grAmaH, tatra vihate yadi zrAddhako nAsti tato nAsti niyogaH-naniyujyate sAdhuH AcAryaprAyogyAnayanArthamA | 'nAe 'ci atha tu jJAte' vijJAte evaM yadutAsti zrAvakaH, tatra ca 'yadi osannA pavisaMti' yadyavasantrAH pravizanti tathA'pi nAsti niyogaH, athantu pravizanti tao upannarasa' tipaJcadazodabhamanadoSA bhavanti, te cAmI AhAkammuddesia pUrDakampo va mIsajAe a / davaNA pAhuDiyAe pAuyarakrIya pAmicce // pariyATTie abhihaDe unminne mAlohaMDe ia / acchejje aNimaTTe ajjhoyarae a sAlasame || nanu cAmI SoDaza ucyante - "ajjhoyarato va mIsajAyaM ca dohiMbi ekko ceva bhedo| athaveyamapi gAthA saJjJinamevAGgIkRtyavyAkhyAyate dvividhaH zrAkko - vihRto'vihRto vA yadi sonatthinatthi uniogo" taovihRtoyadizrAddho nAstitatto nAstiniyogaHsAdhoH / 'nAe''tti athajJAte sati zrAddhake yaduttAstitataca tatrajJAte sati 'yadi osannApavisaMti' yadyavasannAH pravizantitathA'pinAstiniyogaH / athaivaMvidhe'pipravizanti tatazca paJcadaza doSA udmamAdayo niyamAdbhavanti / yadyapi tatrAvamagrA na gRhNantisaMvignamanAe ati ahavA kule viraMcati / mU. (321) oghaniyuktiH mUlyasUtra anAuMchaM va sahU emeva ya saMjaIcagge // [bhA. 96 ] vR. atha tu sasajJe: saMvijJaizva vihRtaH- amanoz2arvasadbhirbhAvitaH tataH 'aNunnAe aiti' titairevA-nujJAte sati zrAvakagRhe pravizanti / athavA zrAvakakulAni 'viraMcanti vibhajanti, ete cAnya-sAmbhogikAH saMvigrAH 'annAuMchaM va sahU' annAuMchaM jattha sAkgA natthi tahiM hiMDaMti vatthavvA / jai sahU samatthA iyare apAhuNagA jappasarIrA sAvagakulAni hiMDaMti, aha vatthavvA jappasarIragA pAhuNagA ya sahU tato annAyauMchaM hiMDati / 'emeva ya saMjaIvagge' evameva saMyatIvarge vidhiH, yaduta tAbhiranujJAteSu zrAvakakuleSu praveSTavyam / bahuSu ca kuleSu satsu tA evaM viracanti "annAuMchaM va saha" iti ayaM ca vidhirdraSTavyaH / mU. (322) evaM tu annasaMbhoDyANa saMbhor3ayANa te caiva / jANittA nibbaMdhaM vatthavveNaM sa u pamANaM / / [bhA. 17 ] vR. evamanyasAmbhogikAnAM saMbhave ukta lakSaNo vidhirdraSTavyaH / 'saMbhoiyANa te ceva'tti atha sAmbhAgikAstatragrAmabhavantitataH taM ceva' citaeva vAstavyAH sAdhavo bhaikSamAnayanti, athatatrasAmbhogikasamIpe prAptamAtrANAM kazcicchAvaka AyAtaH, sa ca prAghUrNakavatsala evaM bhavati yaduta madIye gRhe bhikSArthaM sAdhuH prahetavyaH, tatrocyate vAstavyAeva gamiSyanti, arthavamukte 'pi nibbandha' nirbandhaM karoti AgrahaM karotyasA zrAvakastataH `vatthavveNaM' vAstavyena mahakana gantavyaM, yataH sa eva vAstavyaH prAghUrNakAnAM pramANamalpAdhi kavastugrahaNe / athAsau sAmbhogikavasatiH saMkulA bhavati tataH mU. (323) asai vasahIe vIsuM rAinie vasahi bhoyaNAgamma / asahU apariNayA vA tAhe vIsuM sahU viyare // [ bhA. 18 ] Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 323 87 vR. 'asati' abhAve vistIrNAyA vasateH 'vIsuM' ti pRthag-anyatra vasatI avasthAnaM kurvanti, tatra ca teSAM kAbhojanavidhirityata Aha- 'rAinie vasahi bhoyaNAgamma' ratnAdhikasya vasatau bhojanamA- gamya karttavyaM, sa ca ratnAdhikaH kadAcidvAstavyo bhavati kadAcidAgantuka iti / 'asahU' tti athAnyataro ratnAdhikaH 'asahU' bhikSAvelAM pratipAlayitumazaktaH tathA'pariNatA vA sAdhavaH sehaprAyA mA bhUd rATiM kariSyanti tataH 'vIsuM' pRthgvstirbhvti| tathA yadica vAstavyAH sAdhavaH 'sahU' samarthAstato viyara' ti bhikSAmaTitvA prAghUrNakebhyaH prayacchanti // mU. (324) tiNhaM ekkeNa samaM bhattaTTo appaNo avaDuM tu / pacchA iyareNa samaM Agamanaviregu so ceva // [bhA. 99 ] vR. atha tatra traya AcAryA bhavanti, drAvAgantukau eko vAstavyaH tadA 'ekkeNa samaM ti ekenAgantukAcAryavrajitena saha vAstavyaH paryaTati tAvadyAvad 'bhattaTTo' ttiekasya prAghUrNakAcAryasyabhaktArtho bhavatiudarapUraNamAtramityarthaH ataH 'appaNI avaDDuM tu' tti AtmAcAryArtha vA'sau vAstavyaH 'avaddhaM tu' arddhadhruvamAtraM zrAvakakulebhyo gRhNAti / pacchA iyareNa samaM ti pacAditareNa dvitIyAgantukAcAryapravrajitena samaM paryaTati tatrApibhaktArthoyAvadbhavatiprAghUrNakasya tAvatparyaTati, AtmanazrArddhadhruvamAtraM gRhNAti evaM pUrNo dhruvo bhavati vAstavyAcAryasya, 'AgamaNaM' ti evaM te paryaTitvA''tmIyAvAM vasatau AgamanaM kurvanti / 'viregu so veva' ttisa eva 'virego' vibhajanaM zrAvakakuleSu, yo'sau bhikSAmaTadbhiH kRtaH, na tu punarvasatikAyAM AgatAnAM bhavatIti / 'asati vasahIha vIsuM rAiNie vasahi bhoyaNAgamma / asahU apariNayA vA tAhe vIsuM sahU viyare // 1 // ' tti yo vidhiruktaH, ayaMcadvitIyAdyAcAryeSvapyAgateSu draSTavya iti / evaM tAvadviharitakSetre yatrasAdhuSu tiSThatsu yo vidhi: sa uktaH, idAnImaviharite kSetre sAdhurahite ca yo vidhistatpratipAdayannAha - ceiavaMdanimaMtaNa gurUhiM saMdiTTa jo va'saMdiTTo / nivbaMdha jogagahaNaM niveya nayanaM gurusagAse // mU. (325) [bhA. 100 ] vR. evaM viharantaH kvacidgrAmAdau prAptAH, tata ca yadi saJjJI vidyate tatazcaityavandanArthamAcAryoM vrajati, tatazca zrAvako gRhAgatamAcArya nimantrayati, yathA- prAyogyaM gRhANa, tatazca yo gurusaMdiSTaH sa gRhNAti / 'jo va'saMdiTTo'ttiyovA'asaMdiSTaH' anuktaH savAgRhNAti zrAvakanirbandhesati. ekaduktaM bhavati yo'sAvAcAryeNa saMdiSTaH sa yAvannAgacchatyeva tAvattena zrAvakeNAnyaH saGghATako dRSTaH, sa ca nirbandhagrahaNe kRte sati yogyagrahaNaMprAyogyopAdAnaM karoti / tatazra niveyaNaM' ti anyebhyaH saGghATakebhyAM nivedayati, yathA yaduta mayA zrAvakagRhe prAyogyaM gRhItaM na tatrabhavadbhiH praveSTavyam / tatazca nayaNaM gurusagAsa ttitatprAyogyaM gRhItvA gurusamIpaM nayati tatkSaNAdeva yenAsAvupabhuGkta iti / idAnIM yaduktaM prAk "avihari avihI imo hoti "tti, tadvyAkhyAnayannAhamU. (326) avihariamasaMdiTTo ceiya pAhuDiametta geNhati / pAuggapauralaMbhe na'mhe kiM vA na bhuMjaMti ? // [bhA. 101 ] vR. aviharite grAmAdau asaMdiSTA eva sarve bhikSArthaM praviSTAH, tatra ca bhikSAmaTantaH zrAvakagRhe praviSTAH, tatra ca'ceie' tti caityAnicavadante tatra ca pAhuDiamettaMgiNhanti' prAbhRtikAmAtryaditatra labhyate tato gRhNantyeva. athAcArya prAyogyaM labhyate pracuraM vA labhyate tataH pAuggapauralaMbhe' sati idamucyate 'gaDamhe' tina vayamAcArya Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtraM prAyogyagrahaNeniryuktAH, kintvanye, evamukte zrAvako'pyAha-kiMvAna tittikiMbhavadbhinItaMnabhuJjate AcAryAH ?. evaM nirbandhe sati ta eva gRhnnnti|kiytpunrgRhnnntiityt AhamU. (327) gacchassa parImANaM nAuM ghettuM taA niveyNti| gurusaMghADaga iyare laddhaM neyaM gurusamIvaM // [bhA. 102] vR.gacchasyaparimANaMjJAtvAgRhNanti,gRhItvAcatatonivedayanti.kasmai?,ataAha-gurusaMghATakAya, yadutAcAryagrAyogyamanyeSAM ca guDaghRtAdilabdhaM pracuram, 'iyare vatti itarasaGghATakebhyo vA-zeSasaGghATakebhyo nivedayati, 'mA vaccaha'tti mA vrajata gRhNIta guruyogya, tatazca labdhamAtrameva tad gurusamIpaM netvym| tathA cAha. mU. (328) mAvacyaha giNha gurujoga evaimaM vA niymhymNt| aniveie aguruNo hiMDatANaM he daasaa|| [pra.15] mU. (329) darahiMDipa vRddhAI AgaMtu samahisaMti jNkiNci| davvaviruddhaM ca kayaM guruhiM kiMcivAbhRtaM / mU. (330) egAgisamuddisagA bhuttA u paheNaeNa dittuNto| hiMDaNadavvavinAso niddhaM mahuraM ca puvvaM tu|| [bhA. 103] vR. egAgisamuddisagA yena maNDalyupajIvinaH pRthagbhuJjante vyAdhyAdyAkrAntAzca teSAM bhuktAnAM satAM pazcAdAnItaM nopayujyate, atra ca paheNaeNa diTuMto' 'kAle dinnassa paheNayassa agyo ntiirekaauN| tasseva athakkapaNAmiyassageNhatayA ntthi|| tathA'nAnayane'yamaparo doSaH- yena dravyeNa ghRtAdinA gRhItena hiNDatAM dravyavinAzo bhavati, kazcitpramAdAtpAtrakavinAze sati kSIrAdi ca vinazyatyeva, tathA 'niddhamahurAI pubviM' yaduktamAgame tacca kRtaM na bhavati / "sannitti dAraM gayaM / idAnIM sAdharmikadvAraM pratipAdayannAhamU. (331) bhattaTTia Avassaga soheuM to aiMti avrnnhe| abbhuTThANaM daMDAiyANa ghnnekkvynnennN|| .. vR. DadAnIM te sAdharmikasamIpe pravizanta bhattaTTiattibhuktvA tathA Avassaga soheuMti Avazyaka ca-kAyikoccArAdi 'zodhayitvA' kutvetyarthaH, ato'parAhmasamaye Agacchanti, yena vAstavyAnAM bhikSATanAdyAkulatvaM na bhavati, vAstavyA api kurvanti, kimityata Aha-'abbhuTTANaM ti teSAM pravizatAmabhyutthAnAdi kurvanti daMDAditANa gahaNaM'ti daNkAdInAM grahaNaM kurvanti, kathaM ? - 'egavayaNeNaM'ti ekenaiva vacanena uktAH santaH pAtrakAdardAn samarpayanti, vAstavyanokte muzrasveti tatazca mucanti. atha na muJcatyekavacanena tato nagRhyanta, mAbhUta pramAda iti|| khuDDalavigaTTatenA uNhaM avaraNhi tena upevi| pakkhittaM mottUNaM nikkhivamukkhittamAheNaM / vR.yadAtupunastaiHsAdhubhirabhipretogrAmaHsakSullako natatrabhikSA bhavatitatacapratyUSa-syevAgacchanti. 'vigiTTatti vikRSTamadhvAnaM yatra sAdharmikAstiSThanti tataH pratyUSasyevAgacchanti tena'tti atha tataH aparAhne AgacchatAM stenabhayaM bhavettatazca pratyUSasyavAgacchantAti / uSNaM vA aparAhna AgacchatAM bhavati yato'taH Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 332 pratyUSasyevAgacchanti / evaM te pratyUSasi tasmAd grAmAtpravRttAH sAdhubhojana-kAle prAptAH sAdharmikasamIpaM niSedhikAM kRtvA pravizanti / tatazca teSAM pravizatAM vAstavyasAdhubhiH kiM karttavyamityata Aha- 'pakkhittaM mAtRNaMti prakSipta - AsyagataM mukhe prakSiptaM kavalaM muktvA 'nikkhivamukkhittaM ' ti yadUtkSiptaM bhAjanagataM tat 'nikSipanti' muJcanti naiSedhikIzravaNAnantarameva, tataste prAghUrNakAH 'ogheNaM' ti saGkSepeNa AlocanAM prayacchanti / tato bhuJjate maNDalyA, sA ceyama I mU. (333) appA mUlaguNesuM virAdhanA appa uttaraguNesuM / appA pAsatthAisu dAnaggahasaMpaogohA // vR. alpA mUlaguNeSu, etaduktaM bhavati - mUlaguNaviSayA na kAcidvirAdhanA, alpA uttaraguNaviSayA virAdhanA, alpApArzvasthAdiSu dAnagrahaNasevAvirAdhanA saMpaogo' ttitairava pArzvasthAdibhiH saMprayoge-saMparka. etaduktaMbhavati-napArzvasthAdibhiH saha saMprayoga AsIt / 'ogha' ttigayaM oghataH' saGgepata AlocanAdIyate. dattvA AlocanAM yadi tu abhuktAstato bhuJjate / atha bhuktAstaM sAdhavastata idaM bhaNantibhuja bhuttA amhe jo vA icche abhutta saha bhojjaM / mU. (334) savvaM ca tesi dAraM annaM gaNhati vatthavvA // vR. bhuJjIta yUyaM bhuktavayaM, 'yo vA icche' tti yo vA sAdhurbhoktu micchati tataH 'abhutta saha bhoja' ti tenAbhukte sahabhojyaMkurvanti / evaM yaditeSAmAtmanazcapUrvAnItaMbhaktaM paryApyatetataH sAdhveva athanaparyApyate tataH sarva' tebhyaH' prAghUrNakabhyo dattvA bhakta manyadRgRhNanti paryaTanti vAstavyabhikSavaH / evamAnIya kati dinAni bhaktaM prAghUrNakabhyo dIyate ityata AhamU. (335) tinni dine pAhunnaM savvesiM asai bAlavuDDANaM / je taruNA saggAme vatthavvA bAhi hiMDaMti // vR. trINi dinAni prAghUrNakaM sarveSAmasati bAlavRddhAnAM karttavyaM, tatazca ye prAghUrNakAstaruNAste svagrAma eva bhikSAmaTanti, vAstavyAstu bahirgrAme hiNDanti / atha te prAghUrNakAH kevalA hiNDituM na jAnanti tataH kiM karttavyamityata AhamU. (336) saMghADagasaMjogo AgaMtugabhaddaeyare bAhiM / gaMgA va bAhiM vatpavvagabhahae hiMDe | 85 vR. saGghATakasaMyogaH kriyate, etaduktaM bhavati - eko vAstavya ekazca prAghUrNakaH, tatacaivaM saGgrATaka-yogaM kRtvA bhikssaamttnti| 'AgaMtugabhaddaeyare' tti athAsau grAma AgantukAnAmeva bhadrakastataH 'iyara' tti vAstavyA 'bAhita bahirgrAme hiNDanti, AganyukA vA bahigrAma hiNDanti vAstavyabhadrake sati grAme / uktaM sAdharmikadvArama. idAnIM vasatidvAraM pratipAdayannAha mU. (337) vitthinnA khuDDuliA pamANajuttA yativiha vasahIo / paDhamaiyAsaThANe tattha ya dosA hame hoMti // vR. vistIrNA kSullikA pramANayukta vA trividhA vasatiH paDhamavitiyAsu ThANe' ttiyadA prathamAyAM vasatI sthAnaM bhavati vistIrNAyAmityarthaH, dvitIyA kSullikA tasyA vasatau vA yadA bhavati tadA tatra tayorvasatyoH 'ete' vakSyamANakA doSA bhavanti mU. (338) kharakammiavANiyagA kappaDiasarakkhagA ya vaMThAya / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mRlasUtraM saMAsAvAseNaM dosA ya havaMti ngvihaa|| vR. tatra vistIrNAyAM vasatA 'kharakammiatti daNDapAsagA rAtriM bhrAntvA svapanti. vANijyakAca vAluJjakaprAyA Agatya svapanti, tathA kArpaTikAH vapanti, sarajaskAzca-bhAtAH svapanti, vaNThAzca svapantyAgatya akayavivAhA bhItirjAviNA ya ghNtthi'tti| ebhiH saha yadA saMmizra AvAso bhavati tadA tena saMmizravAsana doSA vakSyamANakA anekavidyA bhvnti| mU. (339) AvAsagaahikaraNe tadubhaya uccaarkaaiyniraahe| saMjayaAyavirAdhana saMkA tena npuNsitthii|| vR.Avazyake-pratikramaNekriyamANesAgarikANAmagratastaeva udaghaTTakAnakurvanti,tatazcakecidasahanA rATiM kurvanti, tatazcAdhikaraNadoH / tadubhae'tti sUtrapaurupIkaraNe arthapIrupIkaraNe ca dopa udghaTTakAn / kurvanti / nirodhazca uccArasyakAyikAyAzca nirAdhe dossH| atha karoti tathA'pi dossHsNymaatm-viraadhnaakRto'prtyupekssitsthnnddile| saMkAtanettistenakarAGkAdopazca-caurArAGkodopazcacaurAzaGkA napuMsakakRtadopaH saMbhavati tatazca strIdoSazca bhavatIti dvAragAtheyam idAnI pratipadaM vyAkhyAnayannAhamU. (340) AvAsayaM karita pavaMce jhaannjogvaaghaao| asahaNa apariNayA vAbhAyaNabheo ychkkaayaa|| vR. 'AvazyakaM' pratikramaNaM kurvattAm / 'pavaMcae'tti sAgarikA udghaTTakAn kurvanti, tathA dhyaanyogvyaaghaatcbhvticlnmaapdytecetoytH|daarN| ahigaraNaMbhannai-'asahaNe tikazcid asahanaH kopano bhavati apariNatovA' sehaprAyaHeterATiMsAgarikaiHsahakurvanti,tatazcabhAjanAnipAtrakANitabhedovinAzI bhavati, SaT kAyAtha viraadhynte| daarN| tabhayaM'ti vyAkhyAyatemU. (341) suttattha'karaNa nAso karaNe uhuMcagAi ahigrnnN| pAsavaNiaranirohe gelanna diTTi uddddaaho|| vR. 'suttatthaakaraNa'tti sUtrArthapauvyaSyakaraNa nAzaH-tayoreva vismrnnm|ath sUtrArthapauruSyau kriyete tatazca 'uhuMcakAdi' udghaTTakAdi kurvanti / tatazcAsaddanA rATiM kurvanti, tato'pidhikaraNadoSa iti / "uccArakAijaniroho"tti vyAkhyAyate- pAsavaNi'tti prazravaNasya' kAyikAyAH 'iyara'-tti purISasya ca nirohe gelannaM' glaantvNbhvti|athvytsRjntitto dicheuDAho'ttisAgArikaidRSTesati uDDAhaH' upaghAtaH pravacanasya bhvti| "saMjamaAyavirAdhana"tti vyAkhyAyatemU. (342) mA dicchihiMti to appaDilihie dara gaMtu vosirti| saMjamaAyavirAdhanagahaNaM aarkkhitenehiN|| . athasAgArikAmAMmAdrAkSuritikRtvA'sthaNDilaevadUragatvAvyutsRjatitataHsaMyamAtmanAvirAdhanA bhavati. grahaNaM cArakSikAH kurvnti| tena'tti tenakA vA grahaNaM kurvnti| "saMkAteNa"tti vyAkhyAyatemU. (343) oNayamapajjamANaM daLU tenetti AhaNe koii| sAgAriasaMghaTTaNa apumethI geNha sAhai vaa| vR.sa hi rAtrI kAyikAdyarthamutthitaH sannavanataH pramArjayannirgacchati tatastamavanatakAyaM daSTAstena iti matvA aahnyaatkshcit| dAraM napuMsitthiti vyAkhyAyate- sAgAriasaMghaTTaNa'ttisAgArikasaMsparza sati, sa hi rAtrI hastana paramAmRzana. gacchati. yatastataH sparzana sati kazcitsAgArikA vibuddha evaM cintayati Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 343 * yadutAyaM apama' tti napuMsakaM tena kAraNena mAM spRzati, tataH sAgArikastaM sAdhu napuMsakavuddhyA gRhyAti / atha kadAcitstrI spRSTA tataH zaGkate. yadutAyaM mama samIpe Agacchati, tataH 'sAheti' kathayati nijabhartRH saubhAgyaM khyApayantI paramArthena vA // mU. (344) orAlasarI vA itthi napuMsA balAvi geNhati / sAvAhAe ThANe niMta AvaDaNapaDaNAI || vR. AMdArikazarIraMvA taM sAdhuM daSTrA divA tato rAtrau strI napuMsakaM balAdbhahyAti, audArikaM caGgikam / etevistiirnnvstidossaavyaakhyaataaH| idAnIMkSullikAvasatidoSAnpratipAdayannAha - 'sAvAhAe tisaMkaTAyAM vasatI sthAne avasthAnesati Niti AvaDapaDaNAdI' tinirgacchannApatitazcanirgacchannApatanapatanAdayA doSAH, tathAmU. (345) tenotti mantramANo imovi tenotti AvaDai juddhaM / saMjama AyavirAdhanabhAyaNabhavAiNo dosA // vR. evaMsAdhorUparipraskhalitasAdhIyasyoparipraskhalitaH sataMstanakamitimanyamAnaH ayaMcasuptotthitaH amuM praskhalitastenakaMmanyamAnaH san ApatatiyuddhaM yuddhaMbhavati, tatazcasaMyamAtmanorvirAdhanAbhAjanabhedAdayazra doSAH, bhAjanaM pAtrakaM bhaNyate / uktA kSullikA vasatiH, yasmAtkSullikAyAmete doSAstasmAtpramANayuktA vasatigrahyA / etadevAhamU. (346) tamhA pamANajuttA ekekassa u tihatthasaMthAro / bhAyaNasaMthAraMtara jaha vIsaM aMgulA huti // vR. tasmAtpramANayukta vasatirgrAhyA, tatra caikekasyasAdhorbAhulyatastrihastapramANaH saMstArakAH karttavyaH, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiMvizinaSTi ? - saMssArako'trabhUmirUpa iti, tatrateSu triSu hasteSu UrNAmayaH saMstArako hastaM cattAri a aMgulAI ruMbhai bhAyaNAI itthaM ruMdhati / idAnIM saMstAra- kabhAjanayoryadantarAlaM tatpramANaM pratipAdayannAha - bhAyaNasaMsthAraMtara' bhAjanasaMstArAntare - antarAle yathA / viMzatiruGgulAni bhavanti tatha karttavyam / evaM trihastapramANo'pi saMstArakaH pUritaH, kiM punaH kAraNamiha dUre bhAjanAni na sthApyante // mU. (347) majjAramUsagAi ya vAre navi ajAnughaTTaNayA / do hatthA ya abAhA niyamA sAhussa sAhUo // vR. mArjAramRpakAdIna pAtrakeSu lagato vArayeta / atha kasmAdAsannatarANi na kriyante ? ucyate- 'naviya jAnughaTTaNaya' ttitAvatipradeze tiSThatipAtrakeSu jAnukRtodghaTTanA- jAnakRtaM calanaMna bhavati / idAnIM pravajitasya, cAntarAlaM pratipAdayannAha - dvau hastI abAdhA - antarAlaM niyamAtsAdhoH sAdhA zra bhavati, sAdhuzrAva trihastasaMstArakapramANAM grAdyaH / sthApanA ceyam - unnAmaosaMthArao aDDAvI- saMgulappamANI, saMthArabhAyaNANaM aMtaraMvIsaMgulA bhAyaNANi aitthappamANe pAuMchaNe ThavijjaMti, evaM tihiMgharaehiMsavvevitinnihatthA, sAhussa ya aMtaraM do hatthA evametadbhAthAdvayaM vyAkhyAtam / atra ca dvihastapramANAyAmabAdhAyAM mahadantarAnaM sAdhoH sAdho bhavati, tatazru tadantarAlaM zUnyaM mahad daSvAsAgAriko balAtsvApiti, tasmAdanyathA vyAkhyAyatetamhA pamANajuttA ekvekkasma utihatyasaMthAro / atra hastaM sAdhU ruNaddhi, bhAjanAni saMstArakAdriMzatyaGgulAni bhavanti / etadevAha-'bhAyaNasaMthAraMtara jaha vIsaM aMgulAI hoti' / pAtraka maSTAGgulAni ruNaddhi pAtrakAdviMzatyaGgulAni bhukatvA parato'nyaH sAdhuH svapiti / etaca kuto nizrIyate ? yaduta pAtrakAtparato viMzatyaGgulAnyatItya sAdhuH svapiti, yata ukta ma 'do hatthe va avAhA niyamA sAhussa sAhUo' / sthApanA Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 oghaniryuktiH mUlasUtra ceyam- sAhU sarIreNa hatthaM ruMdhar3a, sAhussa sarIrappamANaM. saMthArayassa pattayANaM ca aMtaraM vIsaMgulA aDahiM aMgulehiM pattayAThaiti / pattassa bitiyasAhussa ya aMtaraM vIsaMgulAI, evaM ete savve'vi tinnihatthA, eso bitio sAhU / evaM savvattha / atra corNAmayaH saMstArakaH aSTAviMzatyaGgulapramANa eva bAhulyena draSTavyaH kintu sAdhunA zarIreNa caturvizatyaGgulAni ruddhAni, anyAni UrNAmayasaMstArakasaMbandhIni yAni catvAryaGgulAni taiHsahayAniviMzatyaGgulAni, tatparataH pAtrakANibhavanti / atrahastadvyamabAdhA sAdhuzarIrAdyAvadanyasAdhuzarIraM tAvadraSTavyama | 'majjAya' ityedvayAkhyAtameva / mU (348) bhuttAbhuttasamutthA bhaMDaNadosA ya vajjiA evaM / saNa va kuTuM tu itthaM mottUNa ThAyaMti // vR. dvihastAntarAlena mucyamAnena bhuttAbhuttasamutthA' iti yo bhukta bhogaH. 'abhukta 'itiyaH kumAra eva pravajitaH, tatra bhukta bhogasya Asannasya svapato'nyasAdhusaMsparzAdanyatpUrvakrIDitAnusmaraNaM bhavati, yadutAsmadyopita'pyevaMvidhaH sparza iti, abhukta bhogasyApyanyasAdhusaMsparzena sukumAreNa kautukaM striyaM prati bhavati, ayamabhiprAyaH tasyAH sukumArataraH sparza iti, tatazca dvihastAbAdhAyAM svapatAmete doSAH parihyatA bhavanti / tathA bhaMDaNaM- kalahaH parasparaM hastasparzajanita Asannazayane. te ca doSA evaM varjitAbhavanti, 'sIsaMteNa va kuDDuM tu hatthaM mottUNa ThAyaMti' tti ziro yato yatra kuDyaM tatra hastamAtraM muktvA 'ThAyaMti'tti svapanti, pAdante'nugamanamArgavimucya hastamAtraM svapanti / athavA'nyathApATha:- 'sIsaMteNava kuTuMtihatthaMmottUNaThAyati' tatrapradIrdhAyAM vasatausvApavidhiruktaH, yadipunazcaturasrA bhavati sadA 'sIsaMteNava kuTuM' tiziroyato yatkuDyaM tasmAtkuDyAt hastatrayaM muktvA svapanti, tatra kuDyaM hastamAtreNa projjhaya tato bhAjanAni sthApyante, tAni ca hastamAtre pAdapucchane kriyante tato hastamAtraM vyApnuvanti, bhAjanasAdhvozrAntarAlaM hastamAtrameva mucyate, tataH sAdhuH svapiti / evamanayA bhaGgyA svapatAM tiryak sAdho sAdhozcAntarAlaM hastadvayaM draSTavyam / yogchiTTo u vihI ihavi vasaMtANa hoi so ceva / mU. (349) sajna tinni vAre nisanna AuMTae sesA // - vR. anna svApakAle pUrvoddiSTa eva vidhirdraSTavyaH, kazcAsau ?, porisiApucchaNayA sAmAi-yaubhayakAyapaDilehA / sAhaNiyaduve paTTe majja pAe jao bhUrmi // aNujANahaMsaMthAraM" ityevamAdikaH / ihApivasatAsvapatAM bhavasisaeva vidhiH, kiMtvayaMvizeSaH - 'Asajja tinnivAre nisanno' tti AsajjaM trayo vArAH karoti 'nisanno 'tti tatraiva saMstArake upaviSTaH sana, zeSAca sAdhavaH kiM kurvantItyAha- 'AuMTae sesA' zeSAH sAdhavaH pAdAn Akuzrayanti / punazrAsau kAyikArthe vrajan kiM karotItyata AhamU. (350) AvassiamAsajjaM nIi pamajjaMtu jAva ucchannaM / sAgAraya tenubbhAmae ya saMkA tau pareNaM / / vR. AvazyikIM AsajjaM capunaHpunaHkurvanapramArjayannirgacchati, kiyahUraM yAvadinyata Aha- 'jAva ucchannaM' yAvacchannaM yAvajrasaterabhyantaramityarthaH, bAhyatatha naivaM pramArjanAnida karttavyaM, yataH 'sAgAriya tenubbhAmaNe ya saMkA tadu pareNaM' sAgArikAnAM stenazaGkopajAyate, yaduta kimayaM cauraH ? 'ubbhAmao' pAradArikastatastazaGkopajAyate, atastatpareNa-saMchannAdrAhyato naMda-pramArjanAnida karttavyamiti / evaM pramANayuktAyAM vasatI Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-350 vidhiruktH| yadA tu punaHma. (351) natthi upamANajuttA khuDDaliyA ceva vasati jynnaae| purahattha paccha pAe pabhajna jayaNAe nimgmn|| vR. yadA pramANayuktAvasatinAsti tadA kSullikAyAmeva vasatI vasanti yatanayA. kA cAsau yatanA? 'purahatthapacchapAe' 'purataH' agrato hastenaparAmazatipathAtpAdau pramRjyanyasyati. tatazcaivaMyatanayA bAhyato nirgcchnti| evaM tAvatkAyikAdyartha gamanAgamane vidhiruktaH idAnIM svapanavidhiM pratipAdayannAhama. (352) ussIsabhAyaNAiMbhajjhe visame ahAkaDA uvriN| ovamgahiodoro teNaya vehaasilNbnnyaa|| vR. upshiirsskaannaaNmdhyebhaajnaani-paatrkaannikriynte| visame ttiviSamAbhUHgattorpatAbhavati,tatatha tsyaaNgnnyaaNpaatrkaannipushriikriynte| ahAgaDAuvariM tiprAzukAni-alparapikamANicayAnitAnyeteSAM pAtrakANAmaparipujjIkriyante.mAGgalikatvAtteSAma. athAti-saGkaTatvAdvasate mI nAsti sthAnaMpAtrakANAM tatazca 'uvaggahito doro' aupagrahiko yo davarako yavanikAtha gRhIta- upaggahito-gacchasAhAraNo tena 'vihAyasi AkAze laMbaNaya'ttitena davarakena lambyaMte-kIlikAdau kriynte| mU. (353) khuDDuliyAe asaI vicchinnAe umaalnnaabhuumii| bildhmmocaarbhddaasaahrnnegNtkddpottii|| vR.zrullikAyAvasaterabhAve vicchilAeuttivistIrNAyAMvasatausthAtavyaM tatracako vidhi-rityata aha-'mAlaNA bhUmINa vistIrNavasate mirmAlyate-vyApyate puSpaprakarasadRzaiH svapadbhiH, 'bila-dhammo cArabhaDettiavalagakAdayaAgatyaidaMbhaNanti-yadatabiladharmoyasminabileyAvatAmavasthAnabhavantitAvantaeva pravizanti,tataHsAdhavaH kiMkurvanti?,'sAharaNe'ttisaMhatya upakaraNajAtaMviralatvaMca egaMta'ttiekAntetiSThati / 'kaDapottI'tti yadi kaDo'sti tatastamantarAle dadati, atha sanAsti tataH 'potti ciliminIM dadati / mU. (354) asaI yacilimilIe bhae va pacchanna bhUie lkkhe| AhArA nIhAro nimgamanapavesa vjjeh|| vR. 'asati' abhAve cilimilinyAH 'bhae vatti ciliminIharaNabhaye vA na dadati / kiM vA kurvantyata Aha- pacchanne'tti tataH pracchannatare pradeze tisstthnti| 'bhRDae lakkhe'tti saca pradezobhRtyA lakSyate' cihanayate aboTo'yaM pradeza iti kathyate / idaM ca te'midhIyante-AhArAnIhAro bhavatyavazyamato nirgamanapravezI vrjniiyaaviti| idaM ca karttavyaM saadhubhiH| mU. (355) piMDaNa suttakaraNaM Asana nisIhiyaM cana kriNti| kAsaNa na pamajjaNayA na ya hatthA jayaNa verttiN|| vR. 'piNDana' samudAyana sUtrakaraNaM' sUtrapAta karaNaM karttavyaM, mA bhUta kazcitpadaM vAkyaM vA knnaahiddissaatitti| tathA Asajja nisIhiaMcatatra na kurvnti| kiMvA karttavyamityata Aha-'kAsaNaM'ti kAzanaM-khATakaraNaM karoti.nacapramArjanaM karoti 'nayaityA'ttinaca hastana purastAtparAmRzya nirgacchati, ytnyaacvrttiaNkurvnti|verttiokaalodheppdd'donnhphraamN uvariM tatosajjhAokIrati.yadivAtAe velAe sjjhaao| uktaM vasatidvArama. idAnIM sthAnasthitadvAramucyate. tatrAha mU. (356) pattANa khatta jayaNA kAUNAvassayaM tato tthvnnaa| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 AdhaniyuktiH mUlasUtra panIyapattamAgamaga bhaddagasaddhe ya aciyate // vR. evaM teSAM viharatAMprAptAnAmabhimatakSetre 'jayaNe' tiyathAyatanAkarttavyAtathAcavakSyati, kAuM Avazyaka' kRtvA cAvazyakaM - pratikramaNaM tato ThavaNa' ttitataH sthApanAkriyatekeSAzritkulAnAM, kAnicatAnItyata Aha'pratyanIkaH'zAsanAdeH'prAntaH' adAnazIlaH mAmago ya evaMvakti mAmamasamaNAgharamar3aMtu, bhadrakazrAddhI prasiddhI 'aciatti' tti yaH sAdhubhirAgacchadibharduHkhenAste. zobhanaM bhavati yadyete nAyAnti gRhe / eteSAM kulAnAM yo vibhAgaH kriyate pratiSedhApratiSedharUpaH saMsthApanetyucyata / idAnIM bhASyakAra enAMgAthApratipadaMvyAkhyAnayannAhamU. (357) bAhiragAme vucchA ujjAne ThANavasahipaDilehA / harA u gahiabhaMDA vasahI vAghAya uDDAho // [bhA. 104] vR. evaM te brAhyagrAme AsanagrAmaM paryuSitAH santo'bhimataM kSetraM prApya tAvadavatiSThante / 'ujjANe ThANaM' tti udyAne tAvatsthAna AsthAM kurvanti / 'vasahipaDileha' tti punarvasati pratyupekSakAH preSyante / 'iharA u'tti yadi pratyupakSakA vasaterna prepyante tataH gRhIta bhANDAH gRhItopakaraNA vasativyAdhAte sati nivarttante tatazra uDDAho bhavati upaghAta ityarthaH / tatra ca pravizatAM zakunApazakunanirUpaNAyAha mU. (358) mU. (359) mU. (360) mU. (361) mU. (362) mU. (363) vR. enA nigadasiddhA / mU. (364) mar3ala kucele abbhaMgiellae sANa khujja vaDabhe yA / ee u appasatthA havaMti khittAu niMtANaM / / nArI pIvaragabbhA vaDukumArI ya kaThThabhAro ya / kAsAyavattha kuccagharA ya kajjaM na sAheti // cakkaparaMbhi bhamADo bhukkhA mAro ya paMDuraMgaMmi / taccanniruhirapaDaNaM boDiyamasie dhuvaM maraNaM // aMbU cAsa maure bhAraddAe taheva naule a / daMsaNameva pasatthaM payAhiNe savvasaMpattI / naMdItUraM punnassa dasaNaM saMkha paDaha saddo ya / bhiMgArachatta cAmara ghayappaDAgA pasatthAI // samaNa saMjaya dataM sumana moyagA dahiM / mINaM ghaMTa paDAgaM ca siddhamatthaM viAgare / [bhA. 105] [bhA. 106 ] [bhA. 107] [ bhA. 108 ] [bhA. 109 ] [bhA. 110] tanhA paDilehia dAviyaMmi puvvagapa asai sAravie / phaDDayaphaDDupaveso kahaNAna ya uThTha iyaresiM // [ bhA. 111] vR. yasmAtpUrvamapratyupekSitAyAM vasatI uDDAho bhavati tasmAtpratyupekSya praveSTam / 'dIviyaMmi tti dIpitekathite zayyAtarAya, yadutAcAryA AgatAH. 'puvvagaya'tti pUrvagatakSetrapratyupekSakaH pramArjitaH tataH sAdhvevaH. 'asati' tti pUrvagatakSetrapratyupekSakAbhAva, tataH kSetrapratyupakSakaH pravizya 'sAravita' pramArjitAyAM vasatA, kathaM praveSTavyamityata Aha-phaDDukaphaDukaiH pravezaH karttavyaH / 'kahaNaM'tti yo dharmakathAlabdhisaMpannaH sa pUrvameva gatvA zayyAtarAya vasaterbahidharmakathAM karoti / 'naya uTTa' tti na cAsau dharmakathAM kurvana 'uttiSThati' abhyutthAnaM karoti 'iresi ti jyeSThAryANAma, Aha- kimAcAryAgamane dharmakathI abhyutthAnaM karoti uta neti ?. AcArya AhaavazyamevAbhyutthAnamAcAryAya karoti yato'karaNe ete doSAH Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nATA . [bhA.114] mUlaM-365 mU. (365) AyariyaanuTThANe AhAvaNabAhirA y'dikkhnnaa| sAhaNayavaMdaNijjA anAlavaMte'vi aalaavo|| [bhA.112] vR.AcAryAgamanesatyanutthAna ohAvaNa'ttimalanAbhavati, bAhiri tilokAcArasyabAhyAetaiti. paJcAnAmapyaGgulI nAmekA mahattarA bhavati. 'adakkhiNa'tti dAkSiNyamapyeSAmAcAryANAM nAstItyevaM shyyaatrcintyti| saahnnyttitendhrmkthinaa''caaryaaykthniiyNydtaaymsmdvstidaataa| vaMdaNijjatti zayyAtaro'pidharmakathinedaMvaktavyo-vandanIyAAcAryAH eva-mukte yadiasauvandanaMkarotitataHsAdhvaMva, athanakarotitataH anAlavaMte'vi' tasminzayyAtare'nAlapatyapiAcAryeNAlApakaHkarttavyaH, yadutakIdRzA yuuym?|athaacaaryaalpnNkrotittetedossaaHmuu. (366) vuDDA nirovayArA aggahaNaM logajatta voccheo| tamhA khalu AlavaNaM sayamava utattha dhmmkhaa|| [bhA. 193] vR. tathAhi-eta AcAryAstathA nirupakArA-upakAramapi na baha manyante. 'aggahaNaM'tti anAdaro'syAcAryasyamAMprati, alogajata'tti lokayAtrAbAhyAH, vocchaonattivyavacchedovasateranyadravyasyavA, tasmAtkhalvAlapanA karttavyA, svayameva ca tatra dharmakathA krtvyaa''caaryennti|| mU. (367) vasahiphalaM dhammakahA kahaNaaladdhI usiisvaavaare| pacchA aiMti vasarhi tatthaya mujjo imA jynnaa|| vR.dharmakathAMkurvanavasateHphalaMkathayati, kahaNaaladdhIu' yadAtupunarAcAryasyadharmakathAlabdhirnabhavati tadA 'sIssa vAvAritti ziSyaM 'vyApArayati' niyuGkte dharmakathAkathane, ziSyaM ca dharmakathAvAM vyApArya pazcAdAcAryAH pravizanti vasatiM, tatra ca vasatI 'bhUyaH' punaH 'iyaM yatanA vakSyamANalakSaNA krttvyaa| ma. (368) paDilehaNa saMthAraga Ayarie tinni sesa ukmenn| viTiaukkhevaNayA pavisai tAha ydhmmkhii|| [bhA. 115] vR.tatracavasatIpraviSTAHsantaHpAtrakAdaHpratyupakSaNAMkurvanti,saMstArakagrahaNaMcakriyate,tataAcAryasya trayaH saMstArakA nirupyante. zeSANAM, krameNa yathAratnAdhikatayA, te ca sAdhava AtmIyAtmIyopadhiveNTalikAnAmutkSepaNaM kurvanti yena bhUmi bhAgA jJAyata. asminnavasare bAhyato dharmakI saMstArakagrahaNArthaM - prvishti|| mU. (369) uccAra pAsavaNa lAuya nillevaNe ya acchnne| puvvaTThiya tasi kaha'kahie AcaraNa voccho|| [bhA. 116] vR.ta hi kSetrapratyupakSakA uccArAya bhuvaM darzayanti glAnAdyartha, pAsavaNa'tti kAyikAbhUmiM darzayanti. 'lAue'tti tumbakatrapaNabhuvaM darzayanti, nilepanasthAnaM ca darzayanti. 'acchaNae'tti yatra svAdhyAyaM kurvadibharAsyata pUrvasthitAH' 'kSetrapratyupekSakAH. evaM taSAM' AgantukAnAM kthynti| akahie'tti yadi na kathayanti tataH 'AyaraNa vocchao'tti asthAna kAyikAdarAcaraNa sati vyavacchedastadavyAnyadravyayoH, vsterniaattytiiti|| mU. (370) bhattaTTiA va khavagA amaMgalaM cAyae jinaahrnnN| jai khamagA baMdatA dAyaMtiyare vihiM vocchN| [bhA. 117] vR. te hi zramaNAH kSatraM pravizantaH kadAcibhaktArthinaH kadAcitkSapakA upavAsikA ityarthaH. ww Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtraM tatropavAsikAnAMpravizatA, 'amaMgalaMcoyae'tticodakaidaMvakti ,yadutakSetrapravizatAMamaGgalamidaMyadupavAsaH kriyate.tatra jinAharaNa mitijinodAharaNaM.yathAhijinAniSkramaNakAleupavAsaMkurvantinacateSAMtadamaGgalaM, kintu pratyuta maGgalaM tatteSAmevamidamapIti / idAnIM yadi kSapakAstasmina divase sAdhava upavAsikAstatraca sanniveze yadi zrAvakAH santi tatastadbhaheSu caityAni vandanto darzayanti, kAni?-sthApanAdIni kulAni AgantukebhyaH, 'iyarenatti bhaktArthiSu yo vidhistaM vkssye| kazcAsau vidhirityata AhamU. (371) savve daTuM uggAhieNa oyariabhayaM smuppjje| __ tamhAtiduegovA uggAhia ceie vNde|| [bhA. 118] vR. te hi bhaktArthinaH zrAvakakuleSu caityavandanArthaM vrajantaH yadi sarva eva pAtrakANyudgrAhya pravizanti tata- ko doSa ityata Aha-daTTamuggAhiehiM odaria'tti dRSTA tAn sAdhUna pAtrakairudgrAhitaiH audarikA eta iti-bhaTTaputrA iti, evaM shraavkshcintyti| 'bhayaM samuppajjettibhayaM ca zrAvakasyotpadyate, yaduta kasyAhamatra dadAmi? kasyavAnadadAmIti?.kathaMvAetAvatAMdAsyAmIti.yasmAdevaMtasmAta tidaegovA' trayaudagrAhitena pravizanti AcAryeNa saha dvau vA eko vA udgrAhitena pravizanita caityvndnaarthmiti||atHmuu. (372) saddhAbhaMgo'nuggAhiyaMmiThavaNAiyA ya dosA u| gharaceia Ayarie kaivayagamanaMca gahaNaM c|| [bhA.119] vR. athAnudgrAhitapAtrakA evaM pravizanti, dAtavye ca matirjAtA zrAddhasya, tatazca pAtrakA. bhAve'grahaNamagrahaNAJca zraddhAbhako bhvti| athaivaM bhaNanti-pAtrakaM gRhItvA''gacchAmi tatazca sthApanAdikA doSA bhavanti, AdizabdAtkadAcitsaMskAramapi kurvanti, tasmAdbhahacaityavandanArthe AcAryeNa katipayaiH sAdhubhiH sahagamana kArya, grahaNaM dhutAdeH krttvymiti| 'pattANakhettajayaNa'ttivyAkhyAyatemU. (373) khettaMmi apuvvaMmI tiTThANaTThA kahiMti daanaaii| asaI aceiyANaM hiMDitA ceva daayNti|| [bhA. 120] vR. yadi tatkSetramapUrve na tatra mAsakalpaH kRta AsIt tataH 'tiTThANatthi'tti triSu sthAneSu zrAvakagRhacaityavandanavelAyAM bhikSAmanTataHpratikramaNAvasAnevAkathayantidAnAdIni kulaani| asaI aceiyANaM' ydaapunsttrshraavkkulessuctyaaninsntitto'sticaityaanaaNbhikssaamevhinnddntHkthynti|kaanipunstaani kathayantItyata Aha. mU. (374) dAne abhigamasaddhe saMmatte khalu taheva micchte| mAmAe aciyatte kulAiM dAyaMti giiytthaa|| bhA. 121] vR. dAnazrAddhakAn abhigamazrAddhaH(chAn) abhinavasamyaktvasAdhuH (zrAddhAna tathA mithyASTikulAni kthynti| zeSaM susagam / idAnIM yadi tatra caityAni na santi upavAsanaM bhikSA paryaTitA tata AvazyakAnta kSetrapratyupekSakAH kathayantyAcAryAya, etadevAhamU. (375) kayaussaggAmaMtaNa pucchaNayA akhiegyrdaasaa| ThavaNakulANa ya ThavaNA pavisai giiytthsNghaaddo|| bhA. 122] vR. AvazyakakAyotsargasyAnte 'AmaMtaNa'tti AcArya Amantrya tAn pratyupekSakAna 'pucchaNaya'tti pRcchatti, yadutakAnyatrasthApanAkulAni? kAnicetarANi? punazcatepuSTAHkathayanti. 'akahiegataradosa'tti kSetrapratyupekSakarakathiteSu kuleSu satsu ekatara:-anyatamo doSaH-saMyamAtmavirAdhanAjanita. kathite ta sati Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 375 sthApanAdikulAnAM sthApanA kriyte| punazra sthApanAkuleSu gItArthasaGghATakaH pravizati // gacchaMmi esa kappo vAsAvAse taheva uDubaddhe / gAmAgaranigamesuM aisesI ThAvae saDDI // mU. (376) [bhA. 123] vR. gacche 'eSa kalpaH' eSa vidhirityartha, yataH sthApanAkulAnAM sthApanA kriyate, kadA ? ' vAsAvAse tahevauDubandhe' varSAkAle zItoSNakAlayozca / keSu punarayaM niyamaH kRtaH ? ityata Aha-'gAmAgaranigamesuM' grAmaH prasiddhaH AkaraH-suvarNAdi rutpattisthAnaM nigamo-vANijakaprAyaH sannivezaH, eSu sthApanAkulAni sthApayet / kiMviziSTAnItyata Aha- 'atiseti' ttisphItAnItyarthaH 'saDDi'ttizraddhAvanti kulAnisthApayediti / kiM kAraNaM camaDhaNA davvakhao uggamo'vi a na sujjhe / gacchaMmi niyayakajje AyariyagilANapAhuNae / / mU. (377) vR. kiMkAraNaMtAnikulAnisthApyante ?, yataH 'camaDhaNa' tti anyairanyaizrasAdhubhiH pravizadibha- zramaDhyantekadarthyantaityarthaH, tataH kodo ityata Aha- 'davvakhao' AcAryAdiyogyAnAM dravyANAM kSayobhavati / uggamo'vi anasujhe' udgamastatra gRhe na zuddhayati / 'gacche'tti niyataM kAryaM yogyena, keSAmityata Aha 'AyariagilANapAhuNae' AcAryaglAnaprAdhUrNakAnAmarthAya nityameva kAryaM bhavati iti niyukti gothayam, idAnIM bhASyakAro vyAkhyAnayati, tatra 'camaDhaNa' tti vyAkhyAnayannAha - mU. ( 378) 197 puvvipi vIrasuNiA chikkA chikkA pahAvae turiaM / sA camaDhaNAe sinnA saMtaMpi na icchA dhettuM // [ bhA. 124 ] vR. jahA kAcit vIrasuNiA keNai AhiMDailleNaM tittiramayUrAINaM gahaNe chikkAriA tittirAINi gius, evaM puNo tittirAIhiM vinAvi so chichikkArei, sA ya pahAviA jayA na kiMci pecchai tayA viAriA saMtI kajjevi na dhAvati, evaM saDDayakulAI annamannehiM camaDhijjatAiM paoyaNe karaNe sa saMtaMpi na deti / kiM kAraNaM ?, jato akAraNA eva niccoiyANi tena kAraNe samunne na deMditti / idAnIM gAthA'kSarArtha ucyate- punarapi vIrazunI chItkRtA chItkRtA pradhAvati tvaritaM, punazrAsau alIkacamaDhaNatayA sinnA - vizrAntA sadapi mayUrAdi necchati grahItum // mU. ( 379) evaM sahakulAi camaDhijjatAI tAI annohiM / nicchaMti kiMci dAu saMtaMpi tayaM gilANassa // vR.. sugamA // " caDhaNa "tti gayaM, "davvakkhaya "tti vyAkhyAyatemU. ( 380) davvakkhaNa paMta itthiM dhAejja kIsa te dinaM ? | bho haTTa kare annaMpi samaNaTTA || [ bhA. 126 ] vR. bahUnAM sAdhUnAM dhRtAdidravye dIyamAne taddravyakSayaH saMjAtastatastena dravyakSayeNa yadi prAnto gRhapatistataH striyaM ghAtayet etacca bhaNati - kimiti tebhyaH pravrajitebhyo dattam ? " davvakkhae "tti gayaM. "uggamovi a na sujjhe' tti vyAkhyAyate, tatrAha - 'bhaddI haTTa haTTo karejja annaMpi sAhUNaM 'bhadro yadi gRhapatistato dattamapi modakAdi punarapi kArayet / "uggamo'viya na sujjhe "tti gayaM / " gacchami niyaya - kajjaM Ayarie "tti vyAkhyAnayannAhamU. (381) 2617 AyarianukaMpAe gaccho anukaMpio mahAbhAgo / gacchAnukaMpayAe avvocchittI kayA titthe // [bhA. 125 ] [bhA. 127] Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 oghaniyuktiH mUlasUtra vR. sugamA // idAnIM "gilANa "tti vyAkhyAyatemU. (382) parihInaM taM davvaM camaDhijjataM tu annamannehiM / parihInaM miya davve natthi gilANassa NaM joggaM // vR. sugamA // tathA cAtra dRSTAnto draSTavya:mU. (383) mU. (384) cattA hoMti gilANA AyariyA bAlavuDasehA ya / khamagA pAhuNagAviya majjAyamaikkamaMteNaM // sArikkhayA gilANA AyariyA bAlavuDDusehA ya / khamagA pAhuNagAviya majjAyaM ThAvayateNaM // jaDe mahise cArI se goNe a tesi jAvasiA / eesiM paDivakkhe cattAri u saMjayA huti // mU. (385) vR. jahA ekkaM mahAbIyaM parisUaM tattha ya cArIo nAnAvihAo atthi, taMjahA- jaDussa-hatthi - sajA hoi sA hou sA tattha atthi, mahisassa sukumArA joggA sAvi tattha atthi, Asassa mahurA jaggA sAvi tattha asthi, goNassa. sugaMdhA joggA sAvi tattha atthi, taM ca rAyapurisehiM rakkhijjai tANaM ceva jaDDAINaM, jar3a paraM kAraNe ghasiA AneMti, aha puna taM mokkalayaM muccai tAhe paTTaNagoNehiM gAmagoNehiM camaDhijjai, camar3hie a tassiM mahAparisUe tANaM rAyakerANaM jaDhAINaM amurUvA cArI na lambhaI, vidhvaMsitatvAt godhanaistasya, evaM saDDayakulANivi jai na rakkhijjaMti tato annamannehiM camaDhijjaMti, tesu camaDhiesa jaM jaDDAisabbhAvapAhuNayANaM pAuggaM taM na deti // idAnImakSarArtha ucyate-jaDDohastI mahiSaH - prasiddhastayoranurUpAM cArI yAvasikA - vAsavAhikA dadati, tathA azvasya, goNo-balIvardastasya ca cArImAnayanti yAvasikAH / 'eteSAM' jaDDAdInAM pratirUpaH anurUpaH pakSaH pratipakSaH tulyapakSa ityarthaH tasmin catvAraH saMyatAH prAghUrNakA bhavanti / [bhA. 128 ] [ bhA. 129 ] [ bhA. 130] idAnImeteSAmeva jaDDAdInAM yathAsaGkhyeyana bhojanaM pratipAdayannAha - mU. (386) jaDDA jaM vA taM vA sukumAraM mahisio mahuramAso / goNo sugaMdhadavvaM icchai emeva sAhUvi || [bhA. 131] vR. sugamA || navaraM sAdhurapvevameva draSTavyaH tattha paDhamo pAhuNasAhU bhaNai - jaM mama dosINaM ahagaM vA kaMjia vA labbhar3a taM caiva Anehi, tena evaM bhaNite kiM ? -dosINaM ceva AniavvaM, na viseseNaM tassa sohaNaM tassa ANeyavvaM / bitio pAhuNasAhU bhAi - varaM me neharahiyAvi pUyaliA sukumAlA hou / tatio bhaNati mahuraM navari me hou / cauttho bhaNati nippaDigaMdhaM aMbapANaM vA hou / evaM tANaM bhaNaMtANaM jaM jogaM taM saGghayakulehiMtovi sesayaM Anijjai / evamukte satyAha paraH yasmAdevaM tasmAdevaM tasmAnna kadAcitkenacitpraveSTavyaM prAdhUrNakAgamanamantareNa zrAvaka kuleSu yadaiva prAghUrNakA AgamiSyanti tadaiva teSu pravezo yuktaH, evamukte satyAhAcArya: I mU. (387) evaM ca puNo Thavie appavisaMte bhave ime dosA | vIsaraNa saMjayANaM visukkhagoNI a ArAmo // [bhA. 132] vR. evaM ca punaH 'Dhavite' sthApite sthApanAkule yadi sarvathA na pravezaH kriyate tadata doSAH / apravizatsu ete doSA:- 'vIsaraNasaMjayANaM' vismaraNaM teSAM zrAvakANAM bhavati, tatra ca vizuSkagANyA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-387 gavA ArAmeNa ca dRSTAntaH, jahA egassa mAhaNassa gANI sA kuMDadohaNI tAhe so ciMtite-esA gAvI bahuaM khIraM dei majjha ya mAsena paragaNaM hohiti to acchau tAhe ceva ekavAriAe nihiti. evaM so na duhati, tAhe sA tena kAlana visukkA taddivasaM biMdupi na dei / evaM saMjayA tesiM saDDANaM analliaMtA tesiM saDDhANaM pamhaTThA na ceva AnaMti kiM saMjayA atthi na vA ? tevi saMjayA jaMmi divase kajaM jAyaM taddivase gayA jAva natthi tAni davvANi, tamhA doNha vA tiNha vA divasANaM avassa gaMtavvaM / / athavA ArAmadiTuMto, ego mAlio citei-acchaMtu eyANi pupphANi ahaM komuIe ekkavAriAe uvvehAmi jena bahUNi huMti, tAhe so ArAmo uphullo komuIe na ekkaMpi phullaM jAyaM / evaM sAvagakulesu ee ceva dosA ekkavAriAe pavisaNe tamhA pavisiavvaM kahiMci divasetti // idAnIM yo'sau AcAryAdInAM vaiyyAvRttyakara- zrAddhakuleSu pravizati sa ebhirSivirahito niyoktavyaHmU. (388) alasaM ghasiraM suviraM khamagaM kohamANamAnalohillaM / kohalapaDibaddhaM vayAvaccaM na kaarijaa|| [bhA. 133] mU. (389) tA acchai jA phiDio saikAlo alasa sovire dos| gurumArI tena vinA viraahnnurskRk|| mU. (390) appatte avilaMbho hAnI osakkUNAi aimde| anahiMDito aciraM nalahai jaMkiMci vA nei|| mU. (391) giNhAmi appaNo tA pajjataM to gurUNa pcchaau| ghitNa tesipacchA sIala oskkmaaiiaa|| ma. (392) pariAvajjai khavago aha giNhai appaNo iyrhaanii|| avidinne umapANAI thandho na ugacchaI ja c|| [pra. 20] mU. (393) ohAsaI khIrAI vijaMtaM vAnavArAi luddho| je avagavesaNadosA egassa yateuluddhassa // [pra. 21] mU. (394) eyaddosavimukkaM kaDajogI nAyasIla maayaarN| gurubhattimaM viniyaM veyAvacca tukArejjA / / [pra. 22] vR.alasoAlasitosoveyAvaccaM nakAreyavvo.jadikArave asamAcArI.soAlassenatAvaacchaDa jAva phiDio desakAlo, tAhe pacchA saDDhayANi jaM kiMci deti teNa AyariAINaM virAdhanA, ahavA so aippae vaccai kammaM nivvAhiaM houtti, tAhe tattha akAle vaccaMtassa tassa te ceva dosA, athavA tAni dhammasaDDiyaAosakkaNadose assakkaNadosevA karejjA ThaviyagadosAvA, ahavA Aya-riyANaM nimittaMpae vA ussUre uvakkhaDejA, ete evamAjhyA alase dosA / ghasiro bahubhakkhago, sovi na paTTaveyavvo, so paDhamaM ceva appaNo aTTAe hiMDai pajjataM. jAva so appaNo pajjataM hiMDai tAva phiDiA velA, ahavA tattheva paDhama vaccaipacchA tatthayaNaceva velA hoi. te cevAssakkANAdiA dosA, ahavA tattha saDDhakule pabhUyaM geNhai tAhe uggamadosA na sujhNti| suviro tAva suvai jAva phiDiA bhikkhAvelA, ahavA paDhamaM tattha gaMtuM avelAe pacchA suyai te ceva dosaa| khamao jai appaNo hiMDai tAhe AyariA paritAvaNAdi pAvaMti, aha khamao AyariANaM geNhai tato appaNo paritAvaNAdi pAvai / kohillo puvvalAbhAo phiDito sakohio saMto bhaNai-amhe annato labhAmaH, taMpi tujhapaccaeNa na geNhAmo. ahavA thevaM labbhai tattha bhaMDai, ahavA UNaM Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 AdhaniyuktiH mUlasUtraM pAnena vAtemanena vA ttthviruusti|maaniaa jaina abbhuTThijjati topunAnaei, ko viseso sAvagANaMti ? mAillobhaddagaMbhaddagaM appasAgariaMbhoccApaMtaM aaneti| lobhillo jattiaMlabhatitaMsavvaM geNhati. esaNaM vaalobhennNpellejjaakaauuhllilojtthnddaadipcchittthvecchNtoacchi|pddibddhojosutttthesuallio to so tAva acchai jAva kAlavelA jAyA ee dosA tamhA erisaM sAhuM veyAvaccaM na kArejjA / kIdRzaM punaH kArayadvaiyAvRttyama ? ityata Aha. mU. (395) etaddosavimukkaM kaDajogiM naaysiilmaayaarN| gurubhattisaMvinIyaM vevAyacvaM tu kArajjA // [bhA. 134] va.ebhiruktadoSairvibhuktaM kiMviziSTama? ityAha-'kaDajogi'ttikRtoyogo-ghaTanAjJAnadarzana-cAritraiH sahayana sakRtavogI-gItArthaH taM, punarasAveva viziSyate-jJAtau zIlamAcArazcatasyataM vaiyAvRttyaM kArayet / gurI bhakti:-bhAvapratibandhaH saMvinIto-bAhyopacAreNa // mU. (396) sAiMti apiadhammA esaNadose abhigghvisse| evaM tu vihiggahaNe davvaM varlDati giiytthaa| [bhA. 135] vR. te caiva vaiyAvRttyakarAH zrAddhakuleSu praviSTAH santaH kathayanti eSaNAdoSAn' zaGkitAdIn abhigrahavizeSAMzasAdhusaMvandhinaH, kIdRzAstevaiyAvRttyakarAH?-priyaH-iSTodharmoyeSAM tepriyadharmANaH evaM' uktena prakAreNavidhigrahaNaM dRSTavyaM, ghRtAdivRddhiM nayanti avyavacchittilAbhena, ke ?-giitaarthaaH| taizca gItAthai bhikSAM gRhNadbhiH zrAddhakule idaM jJAtavyam mU. (397) davvappamANagaNaNA svAriaphoDia taheva addhA y| saMvigga egaThANe anegasAhasu pnnrs|| [bhA. 136] vR. dravyaM-godhUmAdi tadvijJeyaM kiyatsUpakArazAlAyAM pravizati dine dine tatazca tadanurUpaM gRhNAti, 'gaNaNA'ttietAvansAtrANighRtaguDAdInipravizantyasmina ityetaavnmaanNgraahym|'khaaria'ttislvnnaani kAni?-vyaJjanAni-salavaNakarIrAdIni kiyanti santi? iti, tatazca jJAtvA yathA'nurUpANi gRhnnaati| 'phoDia'ttivAiMgaNANimatthAphoDiANi kattiANi ghare sijjhijjtinaauunnjhaaruuvaannigheppNti|tthaa 'addhAya'ttikAla ucyate, kimatraprahare velAAhozvitpraharadvaye iti vijJeyaM, 'saMvigga egaThANe'tti saMvinomokSAbhilASI egaThANe'ttiekaHsaGghATakaHpravizati, aNegasAhasa'ttianekeSusAdhuSapravizastu pannarasatti paJcadaza doSA niyamAdbhavanti "AhAkammuddesia" ityevmaadyH| ajjhoyarao mIsajAyaM ca ekko bheo, yasmAdanekeSu sAdhuSu doSAstasmAt bhU. (398) saMghADego ThavaNAkulesu sesesu baalvuddddaaii| ... taruNA bAhiragAme pucchA dittuNt'gaariie|| [bhA. 137] vR. saGghATakaH ekaH sthApanAkuleSu pravizati, zeSeSu kuleSu bAlA vRddhAzca pravizanti, AdizabdAtkSapakAzca / taruNAH-zaktimanto bahimi hiNDanti / atra codakaH pRcchati-pUrvameva kSetraM pratyupekSitaM yatra sabAlavRddhasya gacchasyAnnapAnaM paryAptyA bhavati tatraiva sthIyate tataH kasmAttaruNA bahimi hiNDanti ?. AcArya Aha-'diTuMtagArIe' ekasyA agAryA dRSTAnto dAtavvaH, taM ca tRtIyagAthAyAM bhASyakAro vkssyti| tathA iyamaMparA dvAragAthAmU. (399) pucchA gihiNo ciMtA diTThato tattha khjjboriie| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-399 ApucchiUNa gamanaM dosA ya ime anApucche / / vR. 'puccha'tti codakaH pRcchati, nanu ca tasyA agAryA ghRtAdisaGgrahaH kartuM yukto bhartRpadattatavaNimadhyAtyenaprAghUrNakAdeHsukhenaivopacAraH kriyate, sAdhUnAMpunaHsthApanAkulasaMrakSaNenakizcitprayojanaMyatastatra yAvanmAtrasyAhArasya pAkaH kriyate tatsarvaM pratidivasamupayujyate. na tu tAni kulAni saMcayitvA sAdhuprAghUrNakAgamanesarvamekamukhenaivaprayacchaMti. evaM codakanokte AcArya Aha-gihiNociMtA' gRhiNazcintA bhavati, yaduta-etesAdhavaHprAghUrNakAdyAgamaneAgacchantitatathaetebhyoyatnenadeyamiti. evaMvidhAmAdarapUrvikAM cintA kroti| yaccoktaM taruNA bahigrAme kimiti hiNDanti ?, 'diTuMtA tattha khujjaborIe' sa ca dRSTAnto vakSyamANaH / 'ApucchiUNa gamanaM'ti tatra ca bahiAmAdau AcAryamApRcchaya gantavyaM, yataH 'dosA ya ime anApuccha'ttidoSA anApRcchAyAmeteca vakSyamANalakSaNA dossaaH| idAnIM bhASyakAraH pratipadametAnidvArANi vyAkhyAnayati. tatra ca yaduktaM dRSTAnto'gAH sa ucyate-ego vANio parimiaMbhattaM appaNo mahilAe dei. sA ya tato diNe diNe thovaM thAvaM avanei. kiM nimittaM?. jadA eyassa avelAe mitto vA sahI vA eissar3a tadA kiM sakkA AvanAu AneuM ?, evaM savvato saMgahaM karoti, annayA tassa avelAe pAhuNago Agato. tAha so bhaNai-kiM kIrara ? rayaNI vaTTaiMNIsaMcArAo ratthAo, tAhe tAe bhaNiaM-mA Aturo hohi, tAhe tassa pAhuNagassa uvakkhaDiaM, gato tagguNasahassehiM vaTuMto bhattAro'vi se parituSTo / evaM AyariAvi ThavaNakulAiMThaveMtijenaavelAgayassapAhaNayassatehiMtoAneuMdijjai,tenataruNAsaMtesuvikulesubAhiragAme hiNddN-titti| idAni esiMceva vivarIobhannai, anno annAe gArIeparimiaMdei, sAya taomajjhAo thovaM thovaM na geNhai, tao pAhuNae Agae visUreti, amumevArthaM gAthAdvayenopasaMhannAhamU. (400) parimiabhattagadAne nehAdavaharai thovaM thovaM tu| pAhaNa viyAla Agama visanna AsAsaNAdAnAM // [bhA. 138] vR. parimitabhakta pradAne sati sA'gArI snehAdi-ghRtAdi stokaM stokamapaharati / punazca prAghUrNakasya vikAlAgamane viSannaH striyA AzvAsitaH 'dAna'ti tayA striyA bhakta dAnaM dattaM praaghuurnnkaayeti|| mU. (401) evaM pIivivuDDI vivarIyanneNa hoi dittuNto| louttare viseso asaMcayA jena samaNA u|| [bhA. 131] vR.evaM tayordampatyoH prItivRddhiHsaMjAtA. vipriitshcaanyenprkaarennbhvtidRssttaantH| evaMtAvadyadi gRhasthA api saJcayaparAbhavanti-anAgatameva cintayanti.sAdhunApunaHkukSizambalena sutarAmanAgatamevacintanIyaM. yadi paraM lokottare'yaM vizeSaH, yaduta niHsaJcayAH sutasaM cintAmAcAryA vhntiiti| "pucchA diTuMtagArI tti bhaNiaM, idAnI "pucchA gihiNo ciMta"tti gAthAyAH prathamAvayavaM vyAkhyAnayannAhamU. (402) janalAvA paragAme hiMDitA''neti vasai iha gaam|| dijaha bAlAINaM kAraNajAe ya sulabhaM tu|| [bhA. 140] vR. yaccodakena pRSTamAsIttatredamuttaraM-janAnAmAlApo janAlApA-loka evaM bravIti, yaduta paragrAma hiNDayitvA''nayanti-atra bhunte| 'vasahi iha gAme'tti vasatiH kevalamatra eteSAM sAdhUnAM. tatazca dejjai' baalaadiinaaNdddhvm.aadishbdaatpraaghuurnnkaadyogRhynte.evNvidhaaNcintaaNgRhsthHkroti| tatazca kAraNajAte ya sulabhaM tu' tti evaMvidhAyAM cintAyAM prAghUrNakAdikAraNe utpanne ghRNAdi sulabhaM bhavatIti / Aha-kiM punaH kAraNaM prAghUrNakAnAM dIyate ?. tathA cAyamaparI guNaH Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 mU. (403) pAhuNavisaMsadAne nijjara kittI a ihara vivarIyaM / puvvaM camaDhaNasiggA na deMti saMtaMpi kajjesu // [ bhA. 141] vR. prAghUrNakAya vizeSadAne sati nirjarA karmakSayo bhavati, ihaloke ca kIrttizra bhavati / 'ihara vivarIya'tti yadi prAghUrNakavizeSadAnaM na kriyate tatazca nirjarAkIrttI na bhavataH, evaM prAvRrNakavizeSadAnaM na bhavati yasmAtpUrvaM camaDhaNasimmA tatazca na deti saMtaMpi kajjesu gihiNo / ciMtatti vakkhANiaM / mU. (404) gAmabbhAse bayarI nIsaMdakaDupphalA ya khujnA ya / pakkAmAlasaDiMbhA ghAyaMti ghare ghayA dUraM // [bhA. 142] vR. ego gAmo tattha khujjaborI sA ya nAma nijjAsena kaDuyA tattha ceDarUvANi bhaNati vrajAmo borANi khAmo tattha khujjaborIvilaggAI tAI DiMbharuvANi tUvarAINivi khAyaMni. na ya pajjatIe hoi, annANi bhAMti, kiM eehiM tAhe aDaviMgatayA tattha borANi dharaNIe svAiUNa bahUni poTTalagA afrU AgayA sigdhataraM jAva ime jhADeMtA caiva acchaMti na tatIyA jAyA. nAha ne tesi annesiM ca deti / evaM caiva imaM khettaM camadiaM, ettha aMbilakUro dhettUNaM ceva AgacchaMti divasa ca hiDeyabvaM evaM kileso appamaM ca bhattaM hoti, jahA te anAlasaceDA (tahA je taruNA) AyaparahiAvahA te bAhiragAmabhiksvAriaM jaMti tAhe te acamaDhiagAmAo vIraM dahimAiyADaM ghettUNa lahuM AgayA uggamadAsArDa ya jaDhA hoMti, bAlavuDDhA ya anukaMpayA hoMti, vIriyAyAro ya anucino ho, tamhA gaMtavvaM bAhiragAme hiMDaehiM taruNaehiM / idAnImamumevArthaM gAthAbhirupasaMharannAhagAmabbhAse bayarI nIsaMdakaDupphalA ya khujjA ya / pakkAmAlasaDiMbhA khAyaMtiyare gayA dUraM || sigghayaraM AgamanaM tesinnesiM ca deMti sayameva / khAyaMtI emeva u AyaparihiAvahA taruNA || khIradahimAiyANaM labho sigghataragaM ca AgamanaM / parikka uggamAi vijaDhA anukaMpiA iyare || mU. (405) [ bhA. 143] mU. (406 ) [bhA. 144 ] mU. (407) [bhA. 145] : vR. gAmabbhAse badarI sA canissvandakaTukaphalA kubjAca, sAca phalAni phakkAma' ttitAni ca phalAni :pakvAni AmAni ca pakvAmAni- arddhapakvAnItyarthaH, ye alasA DimbhAste bhakSayanti / 'iyara' tti analasAHutsAhavanto DimbharUpAste dUraM gatAH / teSAM ca zIghrataramAgamanaM saMjAtaM tatazca bAhyata Agatya 'tesiM annesiM ca diti' teSAmalasazizUnA - manyeSA ca dadati svayameva ca bhakSayanti, evameva taruNA api AtmaparayorhitamAvahantIti AtmaparahitAvahAstaruNAH. evaM taruNAnAM kSIradadhyAdInAM lambhaH zIghrataraM cAgamanaM 'parikke 'ti pracurataraM labhante, udbhamAdayazca doSAH parityaktA bhavanti, tAthA'nukampitAzcaMtare - bAladAyAM bhavantIti / uktaH kubjabadarIdRSTAntaH, "ApucchiUNa gamanaM ''ti vyAkhyAnayannAha mU. (408 ) Apucchia umgAhia annaM gAmaM vayaM tu vaccAbho / annaM ca apajjate hoMti apucche hame dosA || AdhaniyaMktiH mUlasUtraM ( bhA. 146 ] vR. ApRcchya gurumudgrAhitapAtrakAM evaM bhaNanti, yaduta anya grAmaM vayaM brajAmaH. 'annaM ca apajjatte'tti yadi tasmin grAme paryAsyA na bhaviSyati tatastasmAdapi grAmAdanyaM grAmaM gamiSyAmaH / "ApucchiUNa gamana "nti bhaNiya, idAniM " dosA ya ime anApucchi "tti vyAkhyAnayannAha. doSA ete'nApRcchaya gatAnAM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-408 bhavanti, ke ca te doSA? (tAn) vyAkhyAnayannAha . mU. (409) tenAesagilANe sAvaya itthI napuMsamucchA ya / AyariabAlavuvA sehA khamagA ya paricasA // bhA. 147] vR.kadAcidanyagrAmAntarAleva3jatAMstenAbhavanti.tatazcatadgrahaNe (tatragamane) upadhizarIrA-paharaNaM bhavanti. AcAryo'pyakathito na jAnAti kayA dizA gatA ? iti, tatazca duHkhenAnveSaNaM karoti / athavA AesaH-prAdhUrNaka AyAtaH. te cAnApRcchya gatAH, te ya AyariyA evaM bhaNaMtA jahA pAhuNayassa vaTTAveha. ahavA gilANasa pAogaMgeNhaha, ahavA aMtarAle sAvayANi atthi tehiM bhakkhiyANi hoti. ahavA tattha gAme itthidosA vA, ahavA muccho paDejjA tAhe na najjai, apucchie kayarAe disAe gayatti na najati / tatazcAnApRcchyagacchatAMbAlavRddhasehapakSakAH parityaktA,bhavanti.yataAcAryAdInAMprAyogyamAnaM nAyanti anuktatvAta na ca pracchanaM kRtaM yanocyante. yata ete doSAH parityAgajanitA stsmaadtossbhyaat| mU, (410) Ayarie ApucchA tassaMdiTTe va taMmi uvsNte| ceiyagilANakajjAiesu guruNo a niggamanaM / / vR. tasmAdAcAryamApUjya gantavyaM / athAcAryaH kathazcinnabhavati "tassaMdidveva'tti tenAcAryeNa yaHsaMdiSTaH yathA'mupApRcchaya gantavyaM tatastamApRcchya vrjnti| tasminnasati-AcArye avidyamAne kvacinnirgata, kena punaH kAraNenAcAryo nirgcchti| ata Aha-'cezya' caityavandanArthaM glAnAdikAyo gurornigamanaM bhavati / athAcAryeNa gacchatA na kazcinniyuktastataH ? mU. (411) bhaNNai puvvaniutte ApucchittA vayaMti te smnnaa| anabhoge Asanne kaaiyuccaarbhomaaii|| vR. abhaNite parvaniyuktAna-kasmiMzcibhikSAvelAyAM yaH prAgeva niyuktaH Aste tamApRcchya vrajanti te zramaNA bhikSArtha / 'anAbhoga'tti anAbhogena' atyantasmRtibhaMzena gatAH tataH 'Asanne'tti Asanne bhUmipradeze yadi smRtaM tata Agatya punaH kathayitvA yAnti, 'kAiya' kAyikA) yo nirgataH sAstasmai kathayanti, yaduta vayamamukatra gatAH / 'uccArabhomAdi'tti saJjAbhUmiM yo gatastasmai kathayanti. yadata kathanIyamahamamukatra gata iti. AdigrahaNAtprathamAlikArthaM vA yo gatastasya vA haste saMdizanti / ma. (412) davamAiniggayaM vA sejjAyara pAhaNaM ca appAhe / . asaI daraagovi niyatta iharA u te dosaa| da. dravaM-pAnakaM tadarthaM nirgato yaH sAdhustaM dRSTrA kathayanti, 'saMjjAyara pAhaNaMca appAhe'tti zayyAtaraM vA dRSTA saMdizanti prAdhaNakaM vA-sAdhvAdi dRSTvA saMdizanti. yata- kathanIyaM mama vismRtmimi| yadA tvatAn gacchanna pazyati tadA dUragataH viniyatti'tti daragataH sannivartate. 'iharAu'tti yadina nivartataM tataH te dosa'tti 'te pUrvoktAH stenAdayo doSAH bhvntiiti| mU. (413) annaM gAmaM ca vae imAI kajjAiM tattha nAUNaM / tatthavi appAhaNayA niyattaI vA saI kAle / vR. athAsI sAdhustasmAdagrAmAdanyaM grAmaM vrajeta etAni kAryANi-vakSyamANalakSaNAni kAni?. "dUraTTiakhuDDalae" ityevamAdIni tatre'ti tasmin grAme yo'sAvabhipreto 'jJAtvA' vijJAya, tatazca kiM kartavyamityata Aha-tatrApi' anyasmin grAma vajatA 'appAhaNayA' saMdezakastathaiva dAtavyaH, atha Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ odhaniyuktiH mUlasUtraM kazcinAsti yasya haste saMdizyate tato nivarttanaM vA kriyate. kadA?, ata Aha-'sati kAle' vidyamAne pahuppaMti kAle tattadanuSThIyate yaduktaM, etAni kAryANi tatra jJAtvA'nyatra grAme vrajanti, tAni darzayannAhamU. (414) dUraTThiakhuDUlae nava bhaDa aganI ya paMta pnginiie| . pAAggakAlaikkama ekkagalaMbho apajjattaM // vR. prathama gAthA sugama, etAni darasthitArdAni kAraNAni ardrapatha eva jJAtAni. kadAcidgataH san tatra pAugga'tti tatra grAma prAyogyamAcAryAdInAM na labdhaM tato'nyatra vrajati. 'kAlAtikkama' bhikSAkAlasya vA'tikramo jAva ekasya vA sAdhostatra bhojanalAbhA jAtastato'nyagrAme vrajanti / 'apajjattaM'ti na vA paryAptyA taMtra bhakta jAtaM labdhaM pAnakaM vA na labdhaM. ebhiranantaroktaiH kAraNairanyagrAmaM vrajantIti // mU. (415) mAuggAINamasaI saMviggaM sannimAi appAhe / jai ya ciraM to iyare Thavitta sAhAraNaM bhuMje // vR. evamasau prAyogyAdInAM asati anyagrAmaM vrajati. vrajazca sAdhuMyadi pazyati tatastashaste saMdizati. saJjI zrAvakastasya haste saMdizatyanyasya vA AdigrahaNAt pUrvavaccheSam / evaM tAvadibhakSAmaTatAM vidhiruktAH . ye punarvasatau tiSThanti sAdhavastaiH kiM kartavyamityata Aha-'nai ya ciraM' yadi ca ciraM teSAM grAmaM gatAnAM tata itare-vasatinivAsinaH sAdhavaH 'Thavettu sAhAraNaM' yadgacchasAhAraNaM viziSTaM kinycittsthaapyitvaashessmprNpraantpraayNbhunyjte|athtthaa'piciryNtimuu. (416) jAe disAe u gayA bhattaM dhettuM tao pddiyrNti| anapucchaniggayANaM cauddisaM hoi pddilehaa|| vR. 'jAe disAe ugayA' yayA dizA bhikSATanArthagatAstayA dizA gRhItabhaktapAnakAH sAdhavaH 'paDiyaraM titti pratijAgarANAM-nirUpaNAM kurvanti, atha tu te bhikSATakA a na bhogenakathayitvaiva gatAstataH kiM kartavyamityata Aha-anApRcchya nirgatAnAM bhikSAhiNDakAnAM catasRSvapi dikSu 'pratijAgaraNaM' nirUpaNaM kartavyaM sAdhubhiH / pratijAgaraNamanagamanavidhiH kaH?, ___ mU. (417) paMthenego do uppaheNa sadaM kareMti vccNtaa| akkharapahisADaNayA paDiyaraniaresi maggeNaM / / va. pathA' mArgeNa prasidbhena ekaH sAdhaH. prayAti. dvau sAdhu 'utpathena' unmArgeNa vrajataH. varttanyA eka ekayA dizA'nyazcAnyayA, teca trayo'pi vrajantaH zabdaM kurvanti, te cavrajantaH stenAdinA nIyamAnAH sAdhavaH kiM kurvantItyata Aha- 'akkhara'tti varttinyAmakSarANi likhantaH pAdAdinA vrajanti, 'parisADaNaya'tti parizAtanaM vastrAde- kurvantA vrajanti yena kazcittena mArgeNAnveSayati / 'paDiaraniyaresiM'ti itareSAmanveSaNArtha nirgatAnAM sAdhUnAM mArgeNaM tatkRta cihnana pratijAgaraNaM karttavyaM / mU. (418) gAme gaMtuM puccha gharaparivAAe~ jattha una ditttthaa| tatva bolakaraNaM piMDiyajanasAhaNaM cev|| vR. yadA tu punasteSAM stananItAnAM cihyaM na kizcitpazyati tadA'pi grAmadeva gatvA pRcchati, kathaM ?. gRhaparipADhyA, 'jattha u na diTTe'tti yatra na dRSTAstasmina grAme. na ca tadgAmanirgatAnAM vArtA tatreva 'bolakaraNaM' rolaM kurvanti, pazcAzca piMDitajaNasAhaNaM piNDito-milito yo janastasya kathayanti yadasmin grAma pa3vrajitA bhikSArtha praviSTAH na ca teSAM punarasmAta grAmAdvArtA kSuteti / evaM taistaruNairetaMdava Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM-418 ca kRtaM bhavati anyagrAme'TabhiHmU. (419) evaM uggamadosA vijaDhA pairikkayA anomAnaM / ___ mohatigicchA a kayA viriyAyArA ya anucinno / / ___ vR. 'evaM' anyagrAme bhikSATanena udagamadoSAH' AdhAkarmAdayaH 'vijaDhA' parityaktA bhavanti, 'pairikkaya'tti pracarasya bhaktAdalAbho bhavati anomANaMti na vA apamAna' anAdarakRtaM bhavati loke. tathA mohacikitsA ca kRtA bhavati. zramAtapavaiyAvRttyAdibhirmohasya nigrahaH kRto bhavati-avakAzo datto na bhavati. viriyAyAro ya' vIryAcArazca 'anucIrNaH' anuSThito bhavati / mU. (420) anukaMpAyariyAI dosA pirikkaajynnsNstttth| purise kAle khamaNe paDhamAliya tIsu tthaannesu|| vR. evamukte sati codaka Aha-satyamAcAryAdayo'nukampitA bhavanti. kintu ta eva vRSabhAH parityaktA bhavanti. AcAryo'pyanenaiva vAkyena pratyuttaraM dadAti kAkA- anukaMpAyariAI'tti evamAcAryAdInAmanukampA. yata eva paraloka nirjarA ihaloke prazaMsA. punarapyAhapara:-'dosA' iti bhavatu nAma paralokA(AcAryA)nukampA kintu kSutpIDA pipAsApIDA ca tadavasthava, AcAryo'pyAha-kriyata eva prathamAlikA, kintu? triSu sthAneSu. kAni ca tAni ?, ata Aha 'purise'tti puruSaH' asahiSNuH puruSo yadyasahiSNustataH karoti, kAleuSNakAlAdau, yadyuSNakAlatataH karoti, 'khavaNa'tti kadAcitkSapako bhavati akSapako vA, yadi kSapakastataH karoti, evameteSu triSu sthAnakeSu prathamAlikAMkaroti, kva karoti?, AcAryo'pyanenaiva vAkyenottaraMdadAti, kathaM vA karoti?, ata Aha- 'patirikke jayaNa tti pratirekte ekAnte yatanayA karoti, punarapyAha paraHAcAryAdInAM tena tadabhaktaM saMsRSTaM kRtaM bhavati, AcAryo'pyanenaiva vAkyenottaraM dadAti-patirikkayaNasaMsaTuM' ekAnte yatanAya'saMsRSTaM ca yathA bhavati tathA prathamAliyati-mAtrake prathamamAkRpya bhuGkte hastena vA dvitIyahaste kRtvA, akAraprazleSa AcAryavAkye drssttvyH| idAnImetAmeva gAthAM bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayannAha, mU. (421) coyagavayaNaM appAnukaMpio te abhe priccttaa| AyariyanukaMpAe paraloe iha psNsnnyaa|| [bhA. 148] vR. coTakasya vacanaM. kiM tada ?. Atmaivemanukampita AcAryeNa. te ca bhavatA parityaktA bhvnti| AcAryo'pyAha-AcAryAnukampayA paralokA bhavati. ihaloke ca prazaMsA bhavati / 'anukaMpA AyariyAI vakkhANiaM. idAnIM "dosa"tti vyAkhyAnayannAha. mU. (422) evaMpi aparicattA kAle khavaNa a asahupurisa y| kAlA gimho u bhave khamagA vA paDhamabieihiM / / [bhA. 141 vR. cAdakaH punarapyAha-evamapite parityaktA eva, tataH kSudhAdinA vAdhyante, AcAryo'pyAha- kAle tti kAla-uSNakAla karoti 'khavaNa'tti kSapako yadi bhavati tataH sa karotiprathamAlikAmasahiSNuzca paruSo yadi bhavati tataH sa karoti prathamAlikAM. tatra kAlo-grISmo yadibhavenpuruSaH kSapako yadi bhavati. 'paDhamaviDaehiti atra puruSaH kena kAraNenAsahiSNurbhavati ?- paDhametti prathamaparISahaNa vAdhyamAnaH kSudhita ityarthaH, dvitIyaparISaheNa-tRSA bAdhyamAnaH. pipAsayA pIDyamAno'sahiSNurbhavati / atrAha para: mU. (423) jar3a evaM saMsaTTha apatte dosiNAiNaM gahaNaM / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 AdhaniyuktiH mUlasUtraM laMbaNabhikgvA davihA jahannamakkosa tiapnne|| [bhA. 150] - vR. yadyavamasA bAhyata eva prathamAlikAM karoti tato bhaktaM saMsRSTaM kRtaM bhavati. AcAryo'pyAha- 'appatte dosiNAdinaM gahaNaM praprAptAyAmeva bhikSAvelAyAM paryuSitAnnagahaNaM kRtvA prathamAlayati, kiyatpramANAM punaH prathamAlikAM karotyasau ?. dividhA prathamAlikA bhavati-laMbaNabhikkhA vihA' lambanaiH kavalaibhikSAmizra dvividhA prathamAlikA bhavati. idAnIM jadhanyotkRSTataH pramANapratipAdanAyAha- 'jahannamukkosa tiapaNae' yathAsaGkhyena jadhanyatastrayaH kavalAstistro vA bhikSAH, utkRSTa paJca kavalAH paJca vA bhikSAH / idAnIM tana saGghATakena kiM vastu keSu pAtrakeSu gRhyate? kA vA prathamAlikAkaraNe yatanA kriyate ?. etatpratipAdayannAhamU. (424) egattha hoi bhattaM bihaaMbhi paDiggahe davaM hoi| pAuggAyariyAI matte biie u saMsattaM // vR. ekAsmina pAtraka bhaktaM gRhyAti dvitIya ca patabhahe dravaM bhavati / tathA pAuggApariyAI matte' tti prAyogyamAcAryA dInAmakasmina mAtraka bhaktaM gRhyate dvitIye tu mAtraka saMsRSTaM kizcitpAnakaM gRhyte|| mU. (425) jai ritto to davamattagaMpiDhamAliyAe karaNaM tu| saMsattagahaNa davadallahe ya tattheva jNpttN|| vR. yadi riktaH saMsakta dravamAtrakastatastasmin prathamAlikAyAH karaNaM. 'saMsattagahaNaM tti atha tasmin dravamAtrake saMsakta dravagraNaM kRtaM tatastatraiva pAtrake yatpAntaM tadbhuGkte / 'davadullabhe yatti atha durlabhaM pAnakaM tatra kSetre tatazca tatrApi saMsakta mAtrake pAnakAkSaNike sati tathyeva'tti tasminneva bhakta patadgrahe yatprAntaM tanddhastenAkRSyAnyasmin haste kRtvA samuddiziti / evaM cAsau saGghATakaH prathamAlikAM karotima. (426) aMtarapallIgahiaM paDhamAgahiyaM va savva bhujejjaa| dhuvalaMbhasaMkhaDIyaM va jaMgahiaM dosiNaM vAvi / / __ vR. antarapallI-tasmAdgrAmAtparatA yo'nya AsannagrAmastatra yadbhahItaM tadbhuGkte, punastattatra kSetrAtikAntatvAdabhojyaM bhavati, paDhamAgahiaM vatti prathamAyAM vA pauruSyAM yadgRhItaM tavaM bhuGkte, tRtIyapArupyAmakalpyaM yatastadbhavati / dhuvalaMbho saMkhaDI yaMva athavA dhruvo vA-avazyabhAvI-atra saGghaDyAM lAbho bhaviSyatIti matvA. tatazca yadbhahIta 'dAsiNaM vAvi' paryuSitamannaM tatsarvaM munyjte|| ma. (427) darahiDie va bhANaM bhariaM bhoccA paNovi hiNddijjaa| kAlo vA'DakkamaI bhuMjejjA aMtaraM savvaM // vR. ahiNDite vA yatpAtrakaM gRhItaM tadbhutaM, tatazca tadbhuktvA punarapi hiNData / bhojanakAlA vA pravrajitAnAmatikAmati yAvadasau tadabhaktaM gRhItvA vrajati tatazcAntarAla eva sarva bhuktvA pravizati / mU. (428) eso u vihI bhaNio taMmi vasaMtANa hoi khettaMbhi / paDilehaNaMpi itto vocchaM appakkharabhahatthaM // vR. eSa vidhiH bhaNittaH' uktastasmin kSetre vasatAM bhavati, pratilekhanAmapIta UrdhvaM vakSye, kiMviziTAma ? alpAkSarAM mahA* ceti / uktaM sthAnasthitadvAraM. tatpratipAdanAtha vyAkhyAteyaM gAthA. yadata "siMgAravitiyavasahI tatie sannI' ityavamAdikA. tatpratipAdanAccAktA aneke pratyupekSakAH, tatpratipAdanAccoktaM pratyupekSakadvAramiti. tatra yaduktam etto. paDilehaNaM vucchaM' tAmidAnIM vyAkhyAnayannAha mU. (429) duvihA khalu paDilehA chaumatthANaM ca kevalINaM ca / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM-429 abhiMtara bAhiriA duvihA davve ya bhAve y|| vR. dvividhA pratyupekSaNA bhavati, katamana dvaividhyanatyata Aha-chadmasthAnAM saMbandhinAM kevalinAM ca, sA caikakA dvividhAabhyantarA bAhyA ca, yA'sau chadmasthAnAM sA dvividhA-bAhyA abhyantarA, ca, yA ca kevalinAM sA'pi abhyantarA bAhyA ca / 'dabve ya bhAve yatti yA'sau bAhyA pratyupekSaNA sA dravyaviSayA, yA'pyabhyantarA sA bhAvaviSayeti / tanna kevalipratyupekSaNAM pratipAdayannAhamU. (430) pANehi usaMsattA paDilehA hor3a kevalINaM tu| saMsattamasaMsattA chaumatthANaM tu paDilehA // vR. prANAbhiH saMsaktaM yadravyaM tadviSayA pratyupekSaNA bhavati kevalinA, 'saMsattamasaMsatta'tti saMsakta dravyaviSayA asaMkta dravya viSayA ca chadmasthAnAM pratyupekSaNA bhavatIti / Aha-yathopanyAsastathA nirdeza' iti nyAyAtprathamaM chadmasthAnAMvyAkhyAtuMyuktaM pazcAtkavalinAmiti, ucyate, pradhAnatvAtkavalinAM prathamaM vyAkhyA kRtA pazcAcchadmasthAnAmiti. Aha-tatkathaM prathamamavaivamupanyAso na kRtaH ? iti, ucyata. tatpUrvakAH kevlinobhvtiitysvaarthsyjnyaapnaarthmiti||anenvaakaarnnenkevlinHprtyupekssnnaaNkurvntiiti pratipAdayannAhama. (431) saMsajjar3a dhuvameaM apehijatena puvva pddilehe| paDilehiaMpi saMsajjaitti saMsattameva jinnaa|| vR. 'saMsajyate' prANibhiH saha saMsargamupayAti 'dhruvaM' avazyaM etat pratyupekSamitapi upabhogakAle saMsajyate tadA 'saMsattameva jina'ti saMsaktameva jinAH' kevalinaH pratyupekSante na tvAnAgatameva, palimanthadoSAt / uktA kevalidravyapratyupekSaNA. idAnIM kevalina eva bhAvapratyupekSaNAM pratipAdayannAhama. (432) nAUNa veyaNijja aibaha AuaMca thovaagN| kammaM paDileheuM vaccaMti jinA samugyAyaM // vR. jJAtvA vedanIya' karma atiprabhUtaM tathA''yuSkaM ca stokaM karma pratyupekSya' jJAtvetyarthaH, kimityata Aha vaccaMti jinA samugghAyaM karma atiprabhUtaM kevalinaH samudghAtaM vrajanti, atra ca bhAvaH- karmaNa udayaH Adayiko bhAva ityarthaH / uktA kevalibhAvapratyupekSaNA, idAnIM chadmasthadravyapratyupekSaNAmAhama. (433) saMsattamasaMsattA chaumatthANaM ta hoDa pddilehaa| coyaga jaha ArakkhI hiMDitAhiMDiyA cev|| vR. saMsatta'tti saMsakta dravyaviSayA asaMsakta dravyaviSayA ca chadmasthAnAM bhavati pratyupekSaNA, atra codaka Aha-yuktaM tAvata saMsakta ca vastrAdeH pratyupekSaNAkaraNaM. asaMktasya tu kasmAt pratyupekSaNA kriyate 1. AcArya Aha-yathA ArakSakayohiNDitAhipDitayoryathAsayana prasAdavinAzI saMjAtA tathA'trApi draSTavyaM, tathAhi-kiMcinnagaraM. tattha rAyA. tena coraniggahaNatthaM Arakti o Thavio, so egaM divasaM hiMDae bIe taie hiMDato coraM na kiMce pAsati tAha Thito nimvinnA, corehiM AgamiaMjhA vIsattho jo Arakkhio. tAhe ekadivaseNaM savvaM nagaraM muTuM. tAhe nAgaragA uTTiA muTTA, to rAyA bhaNaDavAharaha ArakaiM.vAhittA pucchito. kiM tumae ajjAhiMDiM na nagare ?, so bhaNati-na hiMDiaM. tAhe ruTTo rAyA bhaNai jaI najja ettie divase corehiM na muThe so tAma ceva guNo, tae puna pamAyaM kariteNaM. musAviaM. tato so niggAhio rAiNA, anno paThaviA, so puna jaina dikkhati core tahavi rattiM sayalaM hiMDati. aha tattha egadivase annaratto gayaM nAUNaM Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 AghaniyuktiH mUlasUtraM cArahi khattaM khaNiaM. soya nAgarao rAyaule uvaTTio. rAiNA pucchio rakkhio-jahA tumaM hiMDasi?, so bhaNai-Ama hiMDAmi. tAhe rAiNA logo pucchio bhaNai-Ama hiMDaitti. tAhe so nihosA kIrati / evaM ceva rAyatthANIyA titthayarA ArakkhiatthAnIA sAhU uvagaraNaM nagaratthANIaM kuMthukIDIyatthANIyA corAkkhiNadaMsaNacarittANi hiraNyAtyAnIyAni saMsAro dNddo|vN kenaviAyarieNaM bhaNito sIso divase divase paDilehai. jAha na pecchai tAhe na paDilahei. evaM tassa apaDilehaMtasta so saMmatto uvahI na sakko sAheDaM. tato teNaM titthayarANA bhaggA, taM ca davvaM aparibhogaM jAyaM. evaM anno bhaNitA. tena ya savvaM kayaM tithyayarAyaNA ya kayA. evaM paribhogaM jaayN| amumevArthaM gAthAyAmupasaMharannAhamU. (434) titthakarA rAyANo sAhU Arakkhi bhaDaga ca pur| tenasarisA ya pANA tigaM ca rayaNA bhavo dNddo|| vR. uktA chadmasthaviSayA dravyapratyupakSaNA. idAnIM bhAvapratyupekSaNAM pratipAdayannAhamU. (435) kiM kaya kiM vA sesaM kiM karaNijja tavaM ca na krbhi| puvvAvarattakAle jAgarao bhAvapaDilehA / / 7.sugmaa|nvrN puvvAvarattakAle'tti pUrvarAtrakAle rAtripraharadvayasyAdyasyAntaH upariSTAdaparAtrakAlastasmin jAgrataH cintytH| evamuktAchadmasthaviSayA bhAvapratyupekSaNA, tadbhaNanAcca bhaNitA pratyupekSaNA. idAnIM pratyupekSaNIyamucyate, tatpratipAddayannAhamU. (436) ThANe uvagaraNe yA thNddiluvyNmmggpddilehaa| kiMmAI paDilehA puvvaNhe ceva avrnnhe|| vR. 'sthAna' kAyotsargAdi trividhaM vakSyati, tathA upakaraNaM' pAtrakAdi sthaNDilaM' yatra kAyikAdi kriyate, 'avaSTambhanaM' avaSTambhastapratyupekSaNA mArgaH' panthA, yadetatpazcakamupanyatsama, etadviSayA pratyupakSaNA bhvti| kimAI paDilehA puvvaNhe' kimAdikA pratyupekSaNA pUrvAhye ?, mukhavastrikAdiketi, aparAhna kimAdikA?, tatrApi mukhvstrikaadikaa| dvAragAtheyaM, bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayati, tatra sAmAnyena tAvatsarvANyeva dvArANi vyAkhyAnayannAhamU. (437) ThANanisIyatuyaTTaNauvagaraNAINa ghnnnikkheve| puvvaM paDilehe cakkhuNA upacchA pamajjejjA // [bhA. 151] 1.sthAnaM kAyotsargastaM kurvan prathamaM cakSuSA pratyupekSate pazcAtpramArjayati. tathA niSIdanama-upavizanaM tvagavattanaM svapanaM tathApakaraNAdInAM grahaNe nikSepeca, AdigrahaNAtsthaNDilamavaSTambhazca gRhyate, etAni sarvANyeva pUrva cakSuSA pratyupakSyanta pshcaadrjaahrnnenprmRjynte| dinImatAmeva dvAragAthAM vizeSeNa vyAkhyAnayannAhamU. (438) uDunisIyatuyaTTaNa ThANaM tivihaM tu hoi nAyavvaM / / uDu uccArAI gurumuulpddikkmaagmm|| - [bhA. 151] vR. tatra sthAnaM trividhaM jJAtavyaM uddharvasthAnaM nirdhAdanAsthAnaM tvagvartanAsthAnaM ca. tatrAdyamRdbhavasthAnaM vyAkhyAnayannAha- 'uhUM uccArAI' uddhavasthAnakaM kAyotsargaH. sacAccArAdIna kRtvA, AdigrahaNAtprazravaNaM kRtvA, tatazca gurumRle Agatya pratikrAmataH, kAma ?- IpithikAM pratikAmato vati uddharvasthAnama / / mU. (439) pakkhe ussAsAI purato avinIya maggao vaauu| nikvamapavayavajaNa bhAvAsanna gilaannaaii|| [bhA. 153] Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105, mUlaM-435 vR. kAyotsarga ca kurvatA AcAryapakSaka-pakSapradeze na sthAtavyaM, yato gururucchAsenAbhihanyate. nApi purataH sthAtavyaM, yataH purato'vinItvamupajAyate gurumAcchAdya tiSThato, nApi mArgato-guroH pRSThato yato gurovAyunirodhena glAnatA bhavati. vAyurapAnana nirgacchati, kathaM punaH sthAtavyaM ?, tatra niSkramapravezastAnaM varjayitvA kAyotsarga karoti, bhAvAsanne'tti uccArAdinApIDitaH sa ca nigama rudai sajJAnirodhaM karoti. tatazca glAnatA bhavati, atha nirgacchati tataH kaayotsrgbhnggH| ___ mU. (440) bhAre veyaNakhamagaNhamucchapariyAvaMchiMdaNe klho| avvAbAhe ThANe sAgArapamajjaNA jayaNA / / [bhA. 154] va. tathA ca mArge kAyotsargakaraNe ete doSAH, bhikSAmaTitvA kazcidAyAtaH sAdhuH sa bhAre sati yadi pratipAlayati tato vedanA bhavati. tathA kSapakaH kazcidbhaktaM gRhItvA''yAtastathA'nya uSNasaMtapta AyAtaH, anayoyorapi pratipAlayatoH satIrthathAsahyaM mUcchAparitApIbhavataH. kSapakasya mUrchA uSNataptasya paritApaH, athata kAyotsarga chittvA pravizanti tataH parasparaM kalaho bhavati, tasmAdavyAbAdhe sthAne kAyotsargaH karttavyaH taddoSabhayAt / 'sAgArapamajjaNA jayaNa'tti, yadA tu parasparaM kalaho bhavati, tasmAdavyAbAdhe sthAne kAyotsargaH etaddopabhayAt / 'sAgArapajjaNA jayaNa'tti. yadA punaH sAgAriko bhavati kAryotsarga kurvatastadA'pramArjanameva karoti, yatanavA yA pramArjayati, kathaM ?, rajoharaNabAhyaniSadyayA pramRjya kotsargasthAnaM tatastAM nipadyAM sAgArikapurata ekAnte muJcati. gate ca tatra gRhyaati| uktamUddharvasthAnaM, idAnIM niSIdanAsthAnaM pratipAdayannAhamU. (441) saMDAsa pamajjittA puNovi bhUbhiM pamajjiA nisie| rAo ya puvvabhaNiaMtuyaTTaNaM kappaI na divA // [bhA. 155] vR. saNDAsaM-jaGghovorantarAlaM pramRjya utkuTukaH sthitvA punarbhuvaM pramRjya nirSIdet / uktaM niSIdanAsthAnaM, idAnIM tvagvartanAsthAnamucyate, rAtrau pUvoktamevatyagvartanaM, divAnapunastvagvarttanaMna kalpate, noktaM bhagavadbhiH , kiM sarvathaiva na kalpate ? iti, na ityAha.. ma. (442) advANaparissaMto gilANavuvA annunnvettaannN| saMthAruttarapaTTo attharaNa nivjjaann''logN|| [bhA. 156] vR. adAnaparizrAntastathA glAno vRddhazca. ete trayo'pyanujJApyAcAstizca saMstArakottarapaTTo AstIrya 'nivajaNaM'tti svapanti Aloka nti sAvakAzaM muktvA'bhyantare svapanti, mA bhUta sAgArikasya zaGkA syAt, yaduta-nUna rAtrI suratasaGge sthito'yamAsIt, kuto'nyathA'sya nidreti ? / tvagvartanAsthAnamuktaM, tatpratipAdanAcca sthAnadvAramukta m| idAnImupakaraNapratipAdanAyAha mU. (443) uvagaraNAIyANaM gahaNe nikkhevaNe ya sNkmnne| ThANa nirikkhapamajjaNa kAuM paDileie uvhiN|| bhA. 157] vR. upakaraNAdInAM 'grahaNe' AdAne yatthAnaM tavarIkSya-nirUpya pramRjya ca upadhiH pratyupekSaNIya ityatra saMbandhaH, tathA upakaraNAdInAM ca nikSepaNe ca yatsthAnaM tannirIkSya pramRjya copadhiH pratyupekSaNIyaH, tathA upakaraNAdInAmeva yatsaMkramaNaM-sthAnAtsthAnAntarasaMkramaNaM tasmina yatsthAnaM tannirIkSya pramAjanaM kRtvA upadhiM pratyupekSeta, yocayamAdizabda: ayamupadhiprakAra pratipAdanArthaH / upakaraNAdargrahaNanikSepaNasaMkramaNeSu yatsthAnaM tasya nirIkSaNapramArjanamuktaM . idAnImupakaraNapratyupakSaNA pratipAdanAyAha Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM mU. (444) uvagaraNa vatthapAe vatya paDilahaNaM tu vAcchAbhi / puvvaNhe avaraNhe suhaNaMtagamAi paDilehA // bhA. 158] vR. upakaraNapratyupeNA dvividhA- vatthe pAe tti vastraviSayA pAtraviSayA ceti, tatra tAvadvastraviSayA pratyupekSaNA ucyate, yataH pravrajataH prathamaM vastropakaraNameva dIyate na pAtropakaraNaM, sA ca vastrapratyupethA bhavatItyata Aha- muhapottIyamAdi paDileha'tti mukhavastrikA Adau yasyAH pratyupekSaNAyAH sA muravavastrikAdikA pratyupekSaNA. pUrvAhye'parAhye ceti. tatra mukhavanikA''divastrapratyupekSaNAmAyaM vidhiHmU. (445) ukhu thiraM aturiaM savvaM tA vattha pulva pddilehe| to biijaM papphoDe taiyaM ca puNo pmjjejjaa|| vR. tatra vastroddharva kAryoddharvaca AcAryamatena bhaviSyati. codakamatena vakSyamANaM. tatra vastrodbhavaM ca yathA bhavati tathA pratyupekSata, 'thiraM'tti yathAsthitaM sugRhItaM kRtvA pratyupakSeta. aturiya'ti atvaritaM stimitaM pratyapekSata-nirIkSeta, 'saMvya'ti sarva-kRtsnaM vastra tAvatpUrva-prathamaM pratyupekSaeta-cakSuSA nirIkSeta. evaM tAvadarvAgbhAgaH, parabhAgo'pi parAvRttya evameva cakSuSA nirIkSata, to biiyaM papphoDe'tti tato dvitIyAyAM vArAyAMprasphoTayedvastraM paTa purimAH karttavyA ityarthaH, taiyaM ca puNA pamajjejatti tRtIyAyAMvArAyAM hastagatAna prANinaH pramArjayati / idAnImenAmeva gAthAM bhASyakAro vyAkhyAnayannAhama. (446) vatthe kAuqhUmi a paravayaNaThio gahAya dsiyNte| taM na bhavati ukkuDuo tiriaM pehe jaha bilitto|| bhA. 159] vR. tatrorddha dvidhA-vastroddharva kAyoddharvaM ceti, asminnukte 'paravayaNaM'ti paraH codakastasya vacanaM paravacanaM, kiM tad ? ityAha, 'Thio gahAya dasiaMti'tti sthitasya-Uddharvasya gRhItvA dazAnte vastraM prasphoTayataH kAyorddhaM ca vastroddhaM ca yathA bhavati, evamukte satyAcArya Aha-'tanna bhavati' tadetanna bhavati yaccodakenAbhihitaM, kutaH?, yasmAt 'ukkuDuotiriaMpehe' utkuTukasthitastiryak prasArya vastraM pratyupekSeta, etadeva ca naH kAyoddharvaM vastroddharvaM ca, nAnyat, yathA candanAdinA viliptAGgaH parasparamaGgAni na lagayati evaM so'pipratyupekSate, tatazcaivamutkuTukasya kAyodbhavaM bhavati, tiryakprasAritavastrasya ca vstrovNbhvti| 'uhRti bhaNiaM, idAnIM sthirAdAni padAni bhASyakAra eva vyAkhyAnayannAhama. (447) dhettuM thiraM aMtariaMtibhAgabuddhIya cakkhaNA pehe| to biiyaM papphoDe taiyaM ca puNo pmjjejjaa|| [bhA. 160] vR. gRhItvA sthiraM' niviDaM-dRDhaM vastraM tataH pratyupekSeta 'atvaritaM stimitaM pratyupekSeta, 'tibhAgabuddhie'tti bhAgatrayabuddhayA ityarthaH, cakSuSA pratyupekSeta, tato dvitIyavArAyAM prasphoTayeta tRtIyavArAyAM pramArjayediti pUrvavat / idAnIM pratyupekSaNAM kurvatA idaM karttavyammU. (448) anacyAviaM avaliaM anAnubaMdhiM amAsaliM ceva / chappurimA nava khoDA pANI pANamajjanaM // vR. tatra pratyupekSaNAM kurvatA vastramAtmA vA na narttayitavyaH. tathA avalitaM ca vastraM zarIraM ca karttavyaM, 'anAnubaMdhi'ntinaanubandhaH ananubandhaH so'sminnastIti ananubaniadhapratyupekSaNaM nAnavarata-mAkhoTakAdi karttavyaM sAntaraM-savicchademityarthaH, 'amosalinti na mosalI kriyA yasmin pratyupekSaNe tadamosali pratyupekSaNaM, yathA muzalaMjhaTiti Uddharva lagati adhastiryaka ca, na evaM pratyupekSaNA karttavyA, kintu yathA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-448 pratyupekSaNAsya Urva pIDhiSu na lagati na ca tiryakuDe na ca bhUmI tathA kattavyaM / chappurimA' tatra vastraM cakSuSA nirUpya-avAgbhAgaM nirUpya trayaHpurimAH karttavyAH, tathA parAvartya-paramAgaM nirUpya punapare'pi trayaH purimAH kartavyAH, evaM eteSu purimAH, SaDvArAH prasphoTanAnItyarthaH 'nava khoDatti nava vArAH khoTakAH karttavyAH pANerupari 'pANI pANamajjaNaM ti prANAnAM kunthvAdInAM pANau-haste pramArjana nevaiva vArAH krttvyH| mU. (449) . vatye appANami a cauhA anaccAviaM avliaNc|| anubaMdhi niraMtarayA tiriuDDhaha ya ghaTTaNA muslii|| [bhA. 161] vR. vastre AtmAni cetyanena padadvayena bhaGkakacatuSTayaM sUcitaM bhavati, tatazcAnena prakAraNa anAyitaM caturddhA bhavati. kathaM ?. vatthaM anaccAviaM appANaM ca anaccAviaM ego bhaMgo 1. tathA vatthaM anaccAviaM appANaM ca naccAviaM2. tahA vatthaM naccAvijaM appANaM anaccAviaM 3, tathA vatthaMpi nazcAviaM appANaMpi naccAviaM 4, esa cauttho, ettha paDhamo bhaMgo suddhA / evaM avaliaMpi-avalita'pi catvAro bhaGgAH, yathA vatthaM avaliaM appANaM ca abaliaMdago 1, tahA vatthaM avaliaM appANaM ca valiaM2. tahA appANaM avaliaMvatthaM valiaM 3. appANaMpi valiaMvatthaMpi valiaM 4, etthavi paDhamo bhaMgo subho| evaM avaliaMpiavalite'pi catvArobhaGgAH, yathA vatthaM avaliaMappANaMca avalithaMego 1. tahA vatthaM avaliaMappANaM ca valiaM2, tahA appANaM avaliaMvatthaM valiaM 3, appANaMpi valiaMvatthaMpi valiaM 4, etthavi paDhamo bhaMgo suddho| 'anubaMdhi niraMtarayatti anubandho nirantaratocyate, tatazcana ca anubandhena-nairantaryeNa pratyupekSaNA kartavyA / idAnImamoliM vyAkhyAnayannAha-'tiriuDDaha ya ghaTTaNA musali'tti trividhA musalI-tiryagghaTanA 1, uddharvaghaTTanA 2 adho ghaTTanA 3 ceti, tatra pratyupekSaNAM kurvan vastreNa tiryak kuDyAdi ghaTTayati uddharva kuTTikAdipaTalAni ghaTTayati adho bhuvaM ghaTTayati, evaM na muzalI-na kiJcitpratyupekSaNAM kurvan vastreNa ghaTTayati, idaM tu vakSyamANaM na karttavyaM, kiM tad ?, ityAha mU. (450) ArabhaDA sammadA vajjayavvA ya mosalI tiyaa| . .. papphoDaNA cautthI vikkhittA veiyA chaThThA // vR. 'ArabhaDa'tti ArabhaTA pratyupekSaNA na kAryA, 'sammaddatti saMmardA na kAryA, varjanIyA ca mosalI tRtIyA, prasphoTanA catuthIM vikSiptA paJcamI varjanIyA, vedikA SaSThI varjanIyati dvAragAtheyaM / idAnIM pratipadaM bhASyakAro vyAkhyAnayati. tatrAdyAvayavavyAcikhyAsayA''hamU. (451). vitahakaraNe ca turiaM annaM va gennhnnaa''rbhddaa| aMto va hojja koNA nisayaNa tattheva saMmahA / / [bhA. 162] 7. vitathaM-viparItaM yatkaraNaM tadArabhaDAzabdenocyate. sA cArabhaTA pratyupekSaNA na kAryA, viparItA pratyupakSaNA na kAryetthaH, vA-vikalpe, iyaM vA'rabhaTocyate yadutatvaritaH-AkulaM yadanyAnvastragrahaNaM tadArabhaTAzabdenocyate, sA ca pratyupekSaNA na kAryA, tvaritamanyAnyavastragrahaNaM na karttavyamityarthaH / "ArabhaDe"ti bhaNiaM, idAnIM saMmardA vyAkhyAyate, tatrAha-'aMto va hojja koNA nisiyaNa tatyeva saMmaddA' antaH-madhyapradeze vastrasya saMvalitAH koNA yatra bhavanti sA saMbhardocyate, sA pratyupekSaNA tAdRzI na kAryA, 'nisIyaNa tattheva'tti tatreva-upadhikAyAM upavizya yatpratyupekSaNAkaraNaM sA vA saMmardocyate. sA ca na karttavyeti / "saMmadde"ti bhaNiaM. idAnIM mosalIvarjanapratipAdanAyAha mU. (452) mosali puTTiA papphoDaNaM regugaMDie cev| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtra vikkhevaM tukkhevo veiyapaNagaM ca chaddosA // [ bhA. 163 ] vR. mosalI pUrvamavoddiSTA- pUrvameva bhaNitetyarthaH "mosali"tti gayaM. idAnIM papphoDaNatti vyAkhyAyate'papphoDaNa reNuguMDie ceva' prakarSeNa dhUnanaM sphoTanaM taMdreNuguNDitasyaiva vastrasya karoti, yathA'nyaH zradgRhasthaH reNunA guNDitaM sadvastraM prasphoTayati evamasAvapi iyaM ca na karttavyA / 'papphoDaNa' tti gayaM, "vikkhitta'tti bhaNyate, tatrAha- 'vikkhevaM tukhkhevo' vikSepAM tu tAM viddhi yatra viddhi yatra vastryAnya kSepaNaM. etaduktaM bhavati-pratilekhayitvA vastramanyatra javanikAdau kSipati, athavA vikSepo - vastrAJcalAnAbhULava yatkSepaNaM sa ucyate, sa ca pratyupekSaNAM na karttavyaH / "vikkhitta' tti gayaM, "vediya "tti vyAkhyAyate, tatrAha 'vediapanagaMca' vedikA paJcaprakArA, taMjahA uDaveiyA aho jannuyANa itthe kAUNa paDilehai, tiriyaveDyA saMDAsamaJje hatthe neUNa paDilehati, duhatovediyA bAhANaM aMtarA dovi annuguNA kAUNa paDilehati, evatovediyA egajannuaM bAhANaM aMtara kAUNaM paDileheti, idaM vedikApathakaM pratyupekSaNAM kurvatA na karttavyamam / 'cha dosA' iti eta ArabhaTadayaH Sar3a doSAH pratyupekSaNAyAM na karttavyA iti / tathA ete ca doSAH pratyupekSaNAyAM na karttavyA: 1 mU. (453) 112 pasiDhila palaMba egAmosA anegarUvadhuNA / kuNas pamANapamAyaM saMkiyagamanovagaM kujjA // vR. pasiDhilaM dRDhaM na gRhItaM 'palaMba' tti pralambamAnAJcalaM gRhItaM tatazca pralambate, 'lolA' iti bhUmau lolate haste vA punaH punarlolayati pratyupekSayan / lolatti gayaM, "egAmosa' tti majjhe gahiUNa hatthehiM vatthaM ghasaMto tibhAgAvasesa jAva nei dohiM vA pAsehiM jAva geNhaNA ityarthaH, ahavA tihiM aMgulIhiM ghettavvaM taM ekkAe ceva geNhai, ahavA 'negAmosA' iti kecitpaThanti, tatra na eke AmarzAH anekAmarzAH, anekasparzA ityarthaH / 'anega- rUvadhuNaNa' tti anegapagAraM kaMpei, athavA anegANi vatthANi egao kAUNa dhuNai / tathA 'kuNa pamANapamAyaM' ti purimeSu khoTakeSu vA yatpramANamuktaM tatra pramAdaM karoti, etaduktaM bhavati tAn purimAdIn UnAnadhikAn vA karoti, 'saMkitagaNaNovagaM kujja' tti zaGkitA cAsau gaNanA ca zaGkitagaNanA zaGkitagaNanAmupagacchati yA pratyupekSaNA sA zaGkitagaNanopagA tAmevaMguNaviziSTAM na kuryAt, etaduktaM bhavatipurimAdayaH zaGkitA - na jAnAti kiyanto gatA iti tato gaNanAM karoti, athavA'nAbhogAt zaGkite sati gaNanopagAM-gaNanAmupagagacchatIti gaNanopagA tAM gaNanopagAMgaNanAyuktAM pratyupekSaNAM karoti purimAdIna gaNayannityarthaH / dvAragAtheyam, idAnIM bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayannAha mU. (454) pasiDhilamaghaNaM natirAiyaM ca visamagahaNaM va koNaM vA / bhUmIkaralolaNayA kaDuNagahaNekka AmosA // [ bhA. 164 ] vR. prazithilaM - aghanaM adRDhaM gRhNAti atirAyitaM vA' atADitaM vA prazithilamucyate / 'pasiDhile 'tti gayaM, palaMbatti bhaNyate - 'visamagahaNaM va koNava' tti viSamagrahaNe sati lambakoNaM bhavati vastraM / 'palaMba 'tti gayaM, lolA bhaNyate, tatrAha-' -'bhUmIkaralolaNayA' bhUmau lolayati kare - haste vA lolayati pratyupekSamANaH / 'lole' tti yaM gAmo satti bhaNyate, tatrAha - kaDDuNagahaNe gaAmosA' madhye vastraM gRhItvA tAvadAkarSaNaM karotiyAvatribhAgazeSajAtagrahaNaM jAtaM. iyaM 'egAmosA' ekAgharSaNamityarthaH, athavA''karSaNe grahaNe cAneke AmosA anekAni sparzanAni, etaduktaM bhavati taddhastramanekadhA spRzati // egAmosatti gayaM dhunanA ti pareNa bahUNi vA ghettu ekkaI dhuna / mU. (455) Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-455 khADaNapamajjaNAsu ya saMkiyagaNaNaM kari pmaaii|| [bhA. 165] vR. 'dhunanA' kampanA trayANAM purimANAMparata iti yaduktaM tadekavastrApekSayA,bahUnivAgRhItvAvastrANi 'ekIkRtya' yogapadyena 'dhunAti' prasphoTayati / anaMgadhunana'tti bhaNiaM. "kuNai pamANe pamAyaM"tibhannai, tatrAha-khoDaNapamajjaNAsuya' khottkessunvsuprmaarjnaasucnvsuprmaadNkroti|"kunnipmaannepmaayN"ti gayaM, "saMkie gaNavAvagaM"tibhannai.tatrAha- saMkiyagahaNaM kari pamAI' zaGkita satigaNanAM karotiyaHpramAdI bhavati. evamiyamitthaMbhUtA pratyupekSaNA na karttavyeti sthitN| kiviziSTA punaH kartavyA itiH?. ata Aha. mU. (456) anUnAirittapaDilehA, avivaccAsA taheva y| paDhamaM payaM pasatthaM, sesANi a appstthaanni|| 1. anyUnAtiriktA aviparyAsena pratyupekSaNA karttavyA. ebhizca tribhiH paDheraSTau bhaGgAH sUcitAH- eteSAM prathamaM padaM prazastaM zeSANi tu 'aprazastAni' anAdeyAni / idAnI bhASyakAra: zuddhAzuddhapradarzanAyAhamU. (457) navi UnA navi ritnA avivaccAsA u paDhamao subho| sesA hoi asuddhA avarillA satta je bhNgaa|| bhA. 166] vR. nApinyUnA nApyatiriktA avipasiNa ca. ayaM prathamA bhaGgaH zuddhaH, zeSaM sugm| idAnIM yete'zuddhAH sapta bhaGgakA pradarzitAsta evaM bhavantimU. (458) khoDapamajjaNavelAu ceva UnAhiA muneyavvA / aruNAvAsaga? puvvaM 2 paropparaM 3 pANipaDilehA 4 // vR. khoTakA yadi UnA adhikA vA kriyante tato'zuddhatA bhavati, pramArjanA ca navasaGkhyAyA nyUnA adhikA vA kriyate tato'zuddhatA bhavati, velAyAM canyUnAyAmadhikAyAM vA pratyupekSaNAyAM kriyamANAyAmazuddhA bhaGgakA bhvnti| evaM te nyUnAdhikA bhavanti vijnyeyaaH|aah-velaayaaNnyuunaadhikaayaaN pratyupekSaNAyAM kriyamANAyAM doSa uktastatkasyAM punarvelAyAM pratyupekSaNA karttavyA?, tatra kecanAhuH- aruNAvAsagapuvvaM' aruNAdAvazyaka pUrvameva kRtvA tataH aruNodgamanasamaye-prabhAsphATanavelAyAM pratyupekSaNA kriyate 1, apare tvAHaruNodmesati-prabhAyAM sphATitAyAM satyAmAvazyakaM pUrva prathamaM kRtvA tataH pratyupekSaNA kriyate 2, anye tvAhaH- 'paropparaM ti parasparaM yadA mukhAni vibhAvyanta tadA pratyupekSaNA kriyate 3, anye tvAha:- 'pANipaDilehA' yasyAM velAyAM pANiregvA dRzyantaM tasyAM velAyAM pratyupekSaNA kriyate 4 / siddhAntavAdyAhamU. (459) ete u anAesA aMdhAre uggaevihu na diise| muharayanisijjacole kappatigadapaTTathuI sUro // - vR. te sarva eva 'anAdezAH' asatpakSAH, yataH aMdhAre uggaevihu na dIye' andhakAra pratizraye udgata'pi sUrya rakhA na dRzyante tasmAdasatpakSo'yaM zeSaM pakSatrayaM sAndhakAratvAdeva dRSitaM draSTavyaM. tatkasyAM punarvelAyAM pratyupekSaNA kAryA ? ityata Aha- 'mukha' iti mukhavaritrakA 'raya' iti rajoharaNaM 'nisajjA' rayaharaNasyoparitanAH 'cAla ti cAlapaTTakaH 'kappatiga'tti eka aurNikA dvau sAMtrikI. dupaTTa'tti saMstArakapaTTa uttarapaTTakaca thuittipratikramaNapratisamAptI jJAnadarzanacAritrArtha stutitraya datte sati eteSAM mukhavastrikAdInAM pratyupekSaNAsamAptyanantaraM yathA sUrya udgacchati eSa pratyupekSaNAkALavibhAga iti / yadaktaM prAgupadherviparyAsaH pratyupekSaNAyAM na karttavya ityutsargato'bhihitaM. tasyApavAdamAha mU. (460) purisuvahivivacyAso sAgariNa karijja uvahivaccAsaM / 126181 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AdhaniyuktiH mUlasUtra ApucchittANa guruM pahuvvamAnayare vitahaM // vR. tatra viparyAso dvividhaH- puruSaviparyAsa upadhiviparyAsaca tatropadhiviparyAsaprativAdanAyAha'sAgarie karaMjna uvahivaccAsaM' 'sAgArika' stenAdike satyAgata iti viparyAsaH kriyate pratyupekSaNAyAH, prathamaM pAtrakANi pratyupekSyante pazcAdvastrANi / evamayaM pratyuSasi viparyAsaH pratyupekSaNAyAH evaM vikAle'pi sAgArikAnAgantukAn jJAtvA / idAnIM puruSaviparyAsa ucyate, tatrAha- -'ApucchittANa guruM pahuvvamANe' ApRcchya gurumAtmIyopadhiM glAnasatkAM vA pratyupekSate. kadA ? ata Aha- 'pahavvamANe ' yadA AbhigrahikA upadhipratyupakSakAH 'pahuvvaMti' paryApyante tadavaM karoti 'itare vitahaM' ti itara'bhigrahikA yadA na santi tadA prathamamAtmIyAmupadhiM pratyupekSamANasya 'vitathaM ' anAcAro bhavatItyarthaH, tatra na kevalaM pratyupekSaNAkAle upadhiviparyAsaM kurvato vitathaM anAcAro bhavati / evaM ca vitathaM bhavati mU. (461) palihaNa karato miho kahaM kuNaDa janavayakahaM vA / deva paccakkhANaM vAei sayaMpaDicchada vA // vR. pratyupekSaNAM kurvanmithaH kathA maithunasaMbaddhAM karoti janapadakathAM vA. pratyAkhyAnaM vA zrAvakAMderdadAti. 'vAcayati' kaJcitsAdhuM pAThayatItyarthaH, 'sayaM paDicchati vA' svayaM vA pratIcchati AtmanA vA''lApaM dIyamAnaM pratIcchati gRhNAti / etacca kurvan SannAmapi kAyAnAM virAdhako bhavati, ata AhapuDhavI AUkkAe teUvAUvaNassaitasANaM / paDilehaNApamatto chahaMpi virAdhao hoi // mU. (462) vR. sugamA // kathaM punaH kAyAnAM SannAmapi virAdhakaH ?, ata AhamU. (463) ghaDagAipoTTaNayA maTTia aganI ya bIya kuMthAI udagagayA va taseyara Amuya saMghaTTa jhAvaNayA || iyadavvao chaihapi virAdhao bhAvao ihahAvi / uvautto punacAhU saMpattae avahao a / / mU. (464) [pra. 23] vR. sa hi sAdhuH kumbhakArazAlAdau vasatau pratyupekSaNAM kurvannanupayukta stoyaghaTAdi praloThayet, saca toyabhRtAM ghaTo mRttikAgribIjakunthvAdInAmupari praluThitastatazcaitAn vyApAdayet, yatrAgnistatra vAyurapyavazyaMbhAvI. athavA'nayA bhaGgA SannAM kAyAnAM vyApAdakaH 'udagagatA va tasetara' ti yo'sau udakaghaTaH praloThitastadRtA eva trasA bhavanti pRtarakAdayaH 'itara' tti vanaspatikAyaca, tathAvastrAstana colmukaM 'saGghaTTayeta' cAlayet tataca 'jhavaNaya'tti tanolmukena cAlitana satA pradIpanakaM saMjAtaM tatazra saMyamAtmanAvirAdhanA jAteti / athopayukta: pratyupekSaNAM karoti tata eteSAM jIvanikAyAnAmArAdhako bhavati, etadevAhamU. (465). puDhavI AukkAe taUvAUvaNassaitasANaM / paDilehaNamAutto chaNhaM' pArAhao hoi // vR. sugamA || navarama ArAdhakaH' avirAdhako bhavati / na kevalaM pratyupekSaNA, anyo'pi yaH kacida vyApAro bhagavanmate samyaka prayujyate sa eva duHkhakSayAyAlaM bhavati. etadevAha mU. (466 ) jogI jogo jinasA sami dukkhakkhayA paraMjate / annonnamabAhAe asavatto hoi kAyabvAM / / vR. yAMgA yoga iti vIpsA, tatazca vyApArI jinazAsana prayujyamAno duHkhakSayAya 'prayujyamAnaH' Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRtnaM-466 kriyamANaH, katham ? 'anyo'nyAbAdhayA' parasparApIDayA, etaduktaM bhavati yathA kriyA kriyamANA'nyena kriyAntareNa na bAdhyate evamanvA'nyAbAdhayA prayujyamAnaH 'asavatto' asapatnaH aviruddho bhavati karttavyaH / jAga jAMga jinasA saNamidukkhakkhayA pajata / ekkkama anaMtA vaTTatA kevalI jAyA / mU. (467) bR. sugamA | navarama ekakasmina yoge' vyApAre varttamAnA anantAH kevalinAM jAtA iti // mU. (468) evaM paDilehatA aIyakAle anaMtagA siddhA / coyagavaNaM sayayaM paDilehemo jao siddhI // vR. evaM pratyupekSaNAM kurvanto'tItakAle'nantAH siddhAH / evamAcAryeNokte sati 'coyagavayaNaM' atra codakavacanaM codakapakSaH, kiM tad ? ityAha- satataM paDilehemo' yadyevaM pratyupekSaNAprabhAvAdanantAH siddhAstataH satatameva pratyupakSaNAM kurmaH. kimanyenAnuSThitena ?, yatastata eva siddhirbhavati / AcAryaH prAhamU. (469) sesesa avaTTato paDilahatovi dasamArAhe / jai puna savvArAdhanamicchasi to NaM nisAmehi // vR. zeSeSu yogeSu avarttamAnaH samyaka zAstrokte na nyAyena pratyupekSaNAM kurvannapi dezata ArAdhaka evAsau, na tu sarvamArAdhitaM bhavati tena gadi punaH saMpUrNAmArAdhanAmicchasIti, zeSaM sugamaM / kathaM ca sarvArAdhako bhavati ?, ata AhamU. (470) paMcidiehiM gutto manimAItivihakaraNamAutto / niyamasaMjamaMmi a jutto ArAdhao hoi // vR. paJcabhirindriyairgupto manasAdinA trividhena karaNena yuktaH' yatnavAn tapasA dvAdazavidhena yuktaH niyamaH - indriyaniyamo noiMdriyaniyamazca tena yuktaH, , saMyamaH- saptadazaprakAra: puDhavikkAo AukkAo teukkAo vAkkAo vaNassaikAo baMdiyataMdiacauriMdiapaMciMdiajIvakAyasaMjamo pehAupehApamajjaNapariTThavaNamanovaIkAe / atra saMyataH san mokSasyArAdhako bhavati pravrajyAyA vA''rAdhakaH / dvAragAtheyam / idAnIM bhASyakAra etAM gAthA pratipadaM vyAkhyAnayati, tatra 'paMcidiehiM gutto' tti prathamAvayavaM vyAkhyAnayannAha - mU. (471) iMdiyavisayanirAho patte suvi rAgadosaniggahaNaM / akusalajoganiroho kusalodaya egabhAvo vA / / [bhA. 167 ] vR. indrasyAmUni indriyANi teSAM viSayAH zabdAdayaH teSAM ca yo nirodhaH sA paJcendriyaguptirabhidhIyate, ayamaprAptAnAM zabdAdiviSayANAM nirodhaH, tathA 'patte suvi rAgado saniggahaNaM 'ti tathA 'prApteSu' gocaramAgateSvapi zabdAdiSu viSayeSu rAgadveSayornigrahaNaM yatsA paJcendriyaguptatA. tatreSTazabdAdiviSayaprAptI rAgaM na gacchati aniSTazabdAdiviSayaprAptI dveSaM na gacchatIti, bhaNitA paJcendriyaguptatA, idAnIM manamAItivihnakaraNamAuttayA" bhavati, tatrAha - 'akusalajoganiroho' akuzalAnAma azobhanAnAM manovAkkAyayogAnAM-vyApArANAM yo nirodhaH sA trividhakaraNayuktatA, tathA 'kusalodaya' tti kuzalAnAM prazastAnAM manovAkkAyavyApArANAM ya udayaH sA trividhakaraNaguptatA tathA 'egabhAvo va 'tti na kuzaleSu yogeSu pravRttinApyakuzaleSu yogeSu pravRttiryA madhyasthatA sA trividhakaraNaguptatA / bhaNitA trividhakaraNaguptatA idAnIM tavattimU. (472) abbhiMtarabAhiragaM tavovahANaM duvAlasavihaM tu / iMditA puvvatto niyamo kohAio biDao | 195 [bhA. 168] Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtraM vR. abhyantaraM bAhyaM ca yattapa upadhAnam-upadadhAtItyupadhAnam-upakarItItyarthaH, taccopadhAnaM dvAdazavidhamapi tapa ucyte| tavo gao, niyamo bhannati, sa ca dvidhA-indriyaniyamo noindriyaniyamazca, tatrendriyataH indriyANyaGgIkRtya pUrvokto niyamaH, 'kohAio biio'tti dvitIyo noindriyaniyamaH krodhAdikaH, AdigrahaNAnmAnamAyAlobhA gRhyante, eteSAM niyamonirodhaH / niyamottigayaM, idAnIM saMjamo bhannai.saca saptadazaprakArastatrAhamU. (473) puddhvidgagnimaaruavnnssiibiticukkpNciNdii| ujIva potthagAisu gahiesu asaMjamo jeNaM / / [bhA. 169] vR. puddhvidgagnimaaruavnnssibeiNdiatehNdiacriNdiapNciNdiaa| tathA 'ajIvatti ajIvaSu' panakasaMsakta pustakAdiSu gRhIteSu asaMyamo bhavati yena tanna grAhyaM, AdizabdAt dUsapaNagaM taNapaNagaM ca. etaSu aparigRhIteSu saMyamaH parigRhIteSu tvasaMyamaH / tahAmU. (474) pehettA saMjamA kutto. upehitAvi sNjmaa| pamajettA saMjamo vuttA, parihAvettAvi sNjmo|| bhA. 170] vR. prekSAsaMyamaH cakSuSA yanirUpaNaM, tatazcaivaM pUrva cakSuSA nirUpayataH prekSAsaMyama uktH| 'uTehettAvi saMja-mo'tti upekSA dviprakArA tAM kurvataH saMyama uktastAM ca vakSyati / 'pamajjittA saMjamo vutto'tti pramArjayataH saMyama uktH| 'pariTThavettAvi saMjamo'tti pariSThApayataH' parityajato'pi pAnakAdi atiriktaM saMyama uktH| evamete caturdaza, manovAkkAyasaMyamazca trividha ukta eva draSTavyaH / idAnIM bhASyakavyAkhyAnayati-prathamagAthArthaH ekAkikAraNikagamanayatanAyAmuktaH, ajIvapustakAdisaMyamo'pi acittavanaspatigamanayatanAyAM vyAkhyAta eva draSTavyaH, idAnIM yadupanyastaM 'upehittAvi saMyamo'tti tanna kvacidvyAkhyAtamiti vyAkhyAnayannAhamU.(475) ThANAi jattha cee puvvaM paDilehiUNa ceejjaa| saMjayagihicoyaNa'coyaNe ya vAvAraovehA / / [bhA. 171] vR. sthAnaM UrdhvasthAnaM kAyotsargAdi, AdigrahaNAnniSIdanasthAnaM tvagvartanAsthAnaM ca gRhyate, tatsthAnAdi yatra cetayate' 'citI saMjJAne' jAnAti ceSTate karoti abhilaSatItyarthaH, tatra pUrva-prathamaMpratyupekSyacakSaSA nirIkSyatatazcetayate sthAna-kAyotsargAdi. AdigrahaNAnniSIdanasthAnaM tvagavartanAsthAnaMca. uktaH prekSAsaMyamaH, idAnI upekSAsaMyama ucyate, sA copekSA dvividhA, kathaM ?-saMyatavyApAropekSA gRhasthavyApAropekSA ca, tatra yathAsaGkhyaM saMyatasya codanaviSayA vyApAropekSA, gRhasthasya cAcodanaviSayA vyApAropekSA, etadaktaM bhavati-sAdhu virSIdantaM dRSTA saMyamavyApAreSu codayataH saMyamavyApAropekSA, upekSAzabda dhAtra IkSa darzana' upa-sAmIpyanekSA upekSA, tathA gRhasthasya vyApAropekSA, gRhasthamadhikaraNavyApAraSu pravRttaM dRSTvA'codayatA gRhasthavyApAropekSA ucyate, upekSAzabdazcAtrAvadhAraNAyAM vartata iti| idAnIM 'pariTThAvettAvi saMjamotti vyAkhyAyate, tatrAhamU. (476) uvagaraNaM airegaM pANAI vA'vahaTTa sNjmnnN| sAgArie'pamajjaNa saMjama sese pamajjaNayA // [bhA. 172] vR. 'upakaraNaM' vastrAdi yadatiriktaM gRhItaM tathA pANAI vA' tathA pAnakAdi vA yadatiriktaM gRhItaM tad avahaTTatti parityajya. kiM ?- saMjamaNA' saMyamA bhavatIti. AdigrahaNAdbhaktaM vA'tiriktaM parityajya Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM- 476 saMyamaH / athedAnI "pamajjittAvi saMjamo" vyAkhyAyate sAgArierupamajjaNa saMjamo' sAgArikAnAmagrato yatpAdApramArjanamasAveva saMyamaH, 'sese pamajjaNaya'tti 'zeSe' sAgArikAdyabhAve pramArjanenaiva saMyamaH / jogatiga puvvabhaNiaM samattapaDilehaNAe sjjhaao| carimAe porisIe paDileha taA u pAyadugaM // mU. (477) [bhA. 173] vR. yogatrayaM pUrvameva vyAkhyAtaM. "manamAItivihakaraNamArato" ityasmin granthe, atrApi tathaiva draSTavyaM / uktaH saptadazaprakAraH saMyamaH, tatpratipAdanAzroktA vastrapratyupekSaNA, tatsamAptau ca kiM kartavyamityata Aha- 'samattapaDilehaNAe sajjhAo' samAptAyAM pratyupekSaNAyAM svAdhyAyaH karttavyaH sUtrapauruSItyarthaH pAdonapraharaM yAvat / idAnIM pAtrapratyupekSaNAmAha- 'carimAe' caramAyAM pAdonapauruSyAM pratyupekSeta 'tAhe'tti 'tadA' tasmin kAle svAdhyAyAnantaraM pAtrakadvitayaM pratyupekSate / idAnIM yaduktaM 'caramapauruSyAM pAtrakadvitayaM pratyupekSaNIyaM' tatra pauruSyeva na jJAyate kiMpramANA ? atastatpratipAdanAyAhamU. (478) porisi pamANakAlo nicchyavavahArio jinkkhaao| nicchayao karaNajuo kvahAramato paraM vocchaM // vR. pAruSyAH pramANakAlo dvividha- nizrayato vyavahAratazra jJAtavyaH, tatra 'nizrayato' nizcayanayAbhiprAyeNa karaNayukto - gaNitanyAyAt, ataH paraM 'vyApahAriko' vyavahAranayamatena vakSye / tatra nizrayapauruSIpramANakAlapratipAdanAyAha mU. (479) ayaNAIyadinagaNe aTTaguNegaTTibhAie labddhaM / uttaradAhiNAmAI porisi payasujjhapakkhevA // vR. dakkhiNAyane uttarAyaNadinAni uttarAyaNe dakkhiNAyanadinAni mIlayitvA gaNyante, sa rAziraSTabhirguNyate, ekaSaSTyA bhAgo driyate, labdhe'GgulAni, dvAdazAGgulaiH pAdaH, yAvatA bhavati uttaratti makaradine 4 pAdAH / vyavahArato'dhunA paurUSIpramANa-kAlapratipAdanAyAha mU. (480) 667 AsADhe mAse do payA, pose mAse cupyaa| cittAsoesa mAsesu, tipayA havar3a porisI / agasahabhAgA svayavuDI hoi jaM ahorte| guNakArI eDI sarateeNaM // mU. (481) [pra.24] vR. ASADhe mAse paurNamAsyAM dvipadA pauruSI bhavati, padaM ca dvAdazAGgulaM grAhyaM, pauSe mAse paurNamAsyAM catuSpadA pauruSI bhavati, tathA caitrAzvayujaporNamAsyAM tripadA pauruSI bhavati // adhunA kiyatI vRddhiH kiyatsu dineSu ? kiyatI vA hAnirityetatpratipAdayannAha mU. (482) aMgulaM sattaratteNaM. pakkhaNaM tu duaMgulaM / vAyaevAvi. mAseNaM cauraMgulaM // vR. ASADhapaurNamAsyA ArabhyAGgulaM saptarAtreNa varddhate. pakSeNa tu aGguladvayaM vardhate. tathA mAsenADulacatuSTayaM varddhate iyaM ca vRddhiruttarAttaraM tAvanneyA yAvatpauSamAsapaurNamAsyAM padacatuSTayena pauruSI jAyate. hAnirapi paurNamAsyAH parata evameva ca draSTavyA yadutAGgulaM saptarAtreNApahiyate, pakSeNAGgulachayaM. mAsenAGgulacatuSTayaM. evamiyaM hAniruttarottaraM tAvanneyA yAvadASADhapaurNamAsyAM dvipadA pauruSI jAyeta / sthApanA ceyama- AsADhapunnimAe pada 2 pauruSI, sAvaNaputrimAe pada 2 aMgula 4. bhaddavayapunnimAe pada 2 aMgula 8. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 AghaniyuktiH mUlasUtraM AsoyapunnimAe pada 3, kattiyapunnimAe pada 3 aMgula 4, magasirapunimAe pada 3 aMgula, 8. posapunnimAe pada 4. ettiaMjAva buDI hoi|maahpuntrimaae pada 3 aMgula 8 pharaguNapunimAe pada3 aMgula4. cettapunnimAe pada 3. vaisAhapunnimAe pada 3. vaisAhannimAe pada 2 aMgula, 8. jyeSThapunnimAe pada 2 aMgula 4. AsADhapunnimAe pada 2. ittiyaM jAva hANI / bhAvattho jhmo-sAvaNassa paDhamadivasAo Arabbha vuDDI jadA bhavati tadA divase divase aMgulasyasattamobhAmo kiMcippaNo vaDDai.imaMbhaNiaMhoi-sAvaNassa paDhamadivase dAhiM paehiM porisI hor3a aMgulassa sattameNa bhAgeNa kiMcippaNeNa ahiza, evaM bitiyadivase do payAI dA asattamabhAgA aMgulassa kiMcippUNA, evaMNyAha vuhie tAbajAvasAvaNapunnimAe do payAiMcattAri ya aMgulAI vuDDI jAyA, evaM imAi kamavuvIe tAva neyavvaM jAna posamAsapunnimA, tattha cauppayA porisI. tato paraM mAhapaDhamadivasAu Arambha hANI eteNa ceva kameNa nAyavvA jAva AsADhapunnimA / Aha-idamuktaM saptabhirdivasaraGgalaM barddhate. tathA pakSaNAGgalAdvayaM barddhata ityuktaM , sadayaM virodhaH kuto ?. yadA pakSaNAGgaladvayaM varddhata tadA'GgulaM saptabhiH sArdivasarvaddhata?. AcAryastvAha. satyametata. kintvananava tatprakhyApyate-varaM kizcidvRddhAyAM pauruSyAM pAritaM mAbhUnnyUnAyAM pratyAkhyAnabhaGgamayAta.nyUnatA ca pAruSyAmavaM bhavati. yadi yA'sau mAtumArabdhA chAyA yasyAM yadi pradIrghAyAM bhukte tadA nyUnA pauruSI, adhikA ca tadA bhavati yadA sA chAyA svalpA bhavatIti / adhunA yeSu mAseSvahorAtrANi patanti tAn mAsAna pratipAdayannAhamU. (483) AsADhabahulapakkhe bhaddavae kattie ya pose y| phagguNavaisAhesu ya bauddhanvA omrttaao|| vR. ASADhasya mAsasya bahulapakSa-kRSNapakSe'horAtraM patati, tathA bhAdrapadabahulapakSe kArtikabahulapakSe poSabahulapakSe phAlgunabahulapakSe vaizAkhabahulapakSe cAhorAtrANi ptnti| omarattaM' ahorAtraM. nacatairahorAtraiH patadbhirapipAruSyAnyUnatA veditavyA, asyArthasya jJApanArthamidamuktaM / evaM tAvatpauruSyAH pramANamupagataM. yA tu punatharamapAruSarSA sA kiyatpramANA bhavatItyatastatsvarUpapratipAdanAyAhamU. (484) jeTTAmUle AsADhasAvaNe chahiM aMgulehiM pddilehaa| aTTahiM bIatiyaMmi ataie dasa aTTahi cutthe| vR. jyeSThAmUla mAse tathA''SADhazrAvaNe SaDbhiraGgulavidadyApi pauruSI napUryate tAvaccaramapauruSarSA bhvti| ahiMbitiatiyaMmi'ttibhAdrapadeAzvayujikArtikacAsmina dvitIyatrike'STabhiraGgulairyAvadadyApipauruSI na pUryata tAvaccaramapauruSI bhavati / tatie dasa tti mArgazire pauSe mAghe ca etasmina tRtIya trike dazabhiraGgalAvadadyApi pauruSarSA na pUryata tAvaccaramapauruSIbhavati / aTTahiM cauttha ttiphAlguna caitra vaizAkha caasmiMzcaturthetrika'STabhiraGgalAvannapUryatepauruSItAvaccaramapAta bhavati.etasyAMcaramapauruSyAMpAtrakANi pratilekhyante / sa capAtrakapratyupekSaNAsamaye pUrvakaM vyApAraM karAtItyAhamU. (485) uvavajjiUNa puvvaM tallesA jar3a karei uvaogaM / . soeNa cakkhuNA ghANao ya jIhAha~ phAseNaM // vR. 'upayujya upayogaM dattvA pUrvameva. yaduta mayA'syA valAyAM pAtrakANi pratyupakSaNIyAnItyevamupayujya punaH tallezya eva pratyupekSaNAbhimukha eva jati tti yatiH' pravajitaH pAtrakasamIpe upavizya upayogaM karoti' matiM vyApArayati. kathaM ? - zrotreNa' zrotrendriyeNa pAtraka upayogaM karoti. kadAcittatra bhramarAdiM guJjantaM zRNoti. punastaM yatanayA'panIya tatpAtrakaM pratyupakSata, tathA cakSuSA upayoga dadAti kadAcittatra mRSi Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM- 485 196 kotrAdiro bhavati, tatastadyatanayA'panayati ghrANendriyeNa jJAtvA yatanayA'panayati, jihvayA ca rasaM jJAtvA yatra gandhastatra raso'pi gandhapuGgalairoSThA yadA vyAptAM bhavati, tadA jihvayA rasaM jAnAtIti, sparzanendriyeNa copayogaM dadAti kadAcittatra mUSikAdiH praviSTastanniHzvAsavAyutha zarIre lagati, tatacaivamupayogaM dattvA pAtrakANi pratyupekSyante // idAnIM bhASyakRtkiMcidvyAkhyAnayannAha - paDilehaNiyAkAle phiDie kallANagaM tu pacchittaM / pAyassa pAsu beTTo soyAduvautta tallesA // mU. (486 ) [bhA. 174 ] vR. pratyupekSaNAkAle 'phiTita' atikrAnte evaM kalyANakaM yataH prAyazcittaM bhavati ataH pUrvamupayogaM pratyupekSaNAviSayaM karoti / kiMviziSTo'sau upayogaM karotItyata Aha-'pAyassa pAsu beTTo' pAtrakasya pArzve upaviSTaH zrotrAdibhirUpayukta stallezyaH- taccitto bhavatIti / kathaM punaH pAtrakapratyupekSaNAM karotItyata AhamU. (487) muhataMtaeNa gocchaM gocchagagahiaMgulIhiM paGalAI / ukkar3a bhANavatthe palimathAIsa taM na bhave // vR. 'muhanaMtaeNa 'tti rajAharaNamukhavastrikayA gocchaM' vakSyamANalakSaNaM pramArjayati punastameva gocchakamaGgulIbhirgRhItvA paTalAni pramArjayati / atrAha paraH- 'ukku DuyabhANavatthe' utkuTukaH san 'bhAjanavastrANi' gocchakAdIni pratyupekSayet yato vastrapratyupekSaNA utkuTukenaiva karttavyA, AcArya Aha'palimathAIsu taM na bhave' tadetanna bhavati yaccodakenoktaM yataH palimanthaH sUtrArthayorbhavati, kathaM ?, prathamamasau pAdaproJchane niSIdati pazcAt pAtrakavastrapratyupekSaNAyAmutkaTuko bhavati punaH pAtrakapratyupekSaNAyAM pAdaproJchane niSIdati, evaM tasya sAdhoriyataH sUtrArthayoH palimantho bhavati yataH ataH pAdaproJchane niSannenaiva pAtrakavastrapratyupekSaNA karttavyeti / tataH kiM karotItyAha mU. (488) caukoNa bhANakannaM pamajja pAesarIya tiguNaM tu / bhANassa pupphagaM to imehiM kajjehiM paDilehe // vR. paTalAni pratyupakSya punargocchakaM vAmahastAnAmikAGgulyA gRhNAti, tataH pAtrakesarikAM-pAtraka mukhavastrikAM pAtrakasthApanameva gRhNAti, 'caukkoNa' tti caturU pAtrabandhakoNAn saMvartyoparisthApitAn pramArjayati punabhArjanasya karNaM pramArjayati, punazca pAtrakakasarikayava 'tiguNaM' tinno dhArA bAhyato'bhyantaratastinna eva bArAH pramArjayati tataH 'bhANassa' pAtrakasya 'pupphagaM' bundhaM tataH etAni vakSyamANalakSaNA kAryANi yadi na bhavanti tataH prathamaM bundhaM pAtrakasya pratyupekSyate / kAni punastAni kAryANi ? mUsayarayaukkare, ghanasaMtANae iya / mU. (489) udaya maTTiA ceva, emeyA paDivattio / / vR. kadAcittatra mUSikotkerarajo lagnaM bhavati tatastadyatanayA'panIyate, tathA ghanaH santAnako vA kar3Acit tattha koliataMtuyaM naggaM hor3a tadyatanayA'panIyate / tathA 'udAe' tti kadAcidudakaM lagnaM bhavati sArdrA bhUmerunmajjya lagati, tatra yatanAM vakSyati, 'maTTiA ceva' kadAcita mRttikA kotthalakArikAyAH saMbandhinI lagati tatra yatanAM vakSyati evametAH pratipattayaH- prakArA- bhaMdA yadi na bhavanti tato bughnI pratyupekSyate / kutaH punarutkerAdisambhavaH ? ityata Aha mU. (490) navaganivase dUrAu ukkaro mUsaehiM uktinno / nimahi haratana vA ThANaM bhettRNa pavisejjA // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM vR. navagaNivese' yatra grAmAdA te sAdhava AvAsitAH sa navaH- abhinavA nivezaH kAcidbhavati, tatra ca pAtrakasamIpa mUSikarutkera utkIrNastana rajasA pAtraka guNDyata / mUsagaraukkaratti bhaNiya, niddhamahiharatana vA' tathA snigdhAyAM-sArdrAyAM bhuvi haratana va' tti salilabindava unmajjya laganti tato bhuva unmajjya pAtrakasthApanakaM bhittvA pravizeta sa lagyo bhavet tadyatanAM vakSyati / udaetti gayaM, iha kasmAdudakasthAnamava-muktama ?. ucyate, pRthivIkAyasya ghanasantAnasya ca tulyayatanApratipAdanArthama / tathAmU. (491) kotthalagAriagharagaM ghanasaMtANADyA va lggjjaa| ukkeraM saTTANe haratanu saMciTTha jA sukko / / vR.'kotthalakArikA' gRhakArikA gRhakaM manmayaM karoti tatra yatanAM vakSyati / maTTietti bhaNiaM.ghanasantAnikA vA kadAcillagatidhanasaMtAniyA laggA. AdizabdAttadaNDakAdiH / adhunA sarveSAmevaMteSAM yatanAM pratipAdayannAha-ukkaraM saTTANe' mUSikotkeraH svasthAne mucyate-yatanayA mRSikotkaramadhya eva sthApyate pramRjya. 'haratana atha harataNuH adhastAtsalilabindava unmajjya lagnAstatastAvatpratipAlayati yAvadete zoSamupagacchanti. tataH pazcAtpAtraM pratyupekSyate / udaetti gayaM // mU. (492) iyaresu porisitigaM saMcikkhAvettu tttiaNchiNd| savvaM vAvi vigiMcai porANaM mttttitaahe|| vR. iyaresuM' ti kotthalakAriAghanasaMtANayAdiyANa porisitigaM saMcikkhAveDatti praharatrayaM yAvatatpAtrakaM saMcikkhAvettu pratipAlayati, yadi tAvatyA'pi velayA nApayAti tataH pAtrakasthApanAdestAvanmAtraM chittvA prityjyte| 'savvaM vAvi vigicati' anyeSAM vA pAtrakasthApanAdInAM sadbhAve sarvameva tatpAtrasthApanAdi parityajati / 'porANaM maTTitAhe' tti atha tatkotthalakAgRhakaM na sacetanayA mRttikayA kRtaM kintu purANamRttikayA tatastAM purANamRttikAM tAhe' tti tasminneva pratilekhanAkAle panayati yadi tatra kRmikAstayA na pravezitA iti| mU. (493) pattaM pamajjiUNaM ato bAhiM saI tu ppphodde| kei puNa tinni vArA cauraMgula bhUmi pddnnbhyaa|| vR. idAnIM tatpAtrakaM pAtrakesarikayA-mukhavastrikayA tisro vArA bAhyataH pramRjya saMpUrNAstato haste sthApayitvA'bhyantaratastrayo vArAH punaH samantataH saI ta papphoDe' tti sakada-ekAM vArAmadhomakhAM katvA bughne prasphATyat. evaM kecidAcAryA bruvate. kacitpunarAcAryA evaM bhaNanti. tadata tisrA vArAH prasphoTanIyaM, etadaktaM bhavati-ekAM vArAMpramRjya pazcAdadhomukhaM prasphoTyate punarapi pramRjya prasphoTyaMta 3. evaM tAstisro vArAH prasphoTanIyaM / tacca pAtrakaM bhuva upari kiyahare pratyupekSaNIyamityata Aha 'cauraMgula bhRmi' caturbhiraGgalairbhuva upari dhArayitvA pratyupekSaNIyaM. mA bhRtpatanabhaGgabhayaM syAditi / etaM tAvatpratyUSasi vastrapAtrapratyupakSaNA uktA idAnImupadhiM pAtrakaM ca pratyupekSya kimupadheH karttavyaM ? ka vA pAtrakaM sthApanIyamityata AhamU. (494) viMTiabaMdhanadharaNa aganI tena ya dNddiykkhaabhe| uubadradharaNabaMdhana vAsAsu abaMdhaNA ThavaNA // vR. upadhiviNTikAnAM bandhanaM karttavyaM, 'dharaNa ti pAtrakasya cAtmasamIpa-AtmotsaGge dharaNaM kAryama. anikSiptamityarthaH, kimarthaM punaratadevaM kriyata? yadapadhikA badhyata pAtrakamanikSiptaM kriyata iti ?. ucyate. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 494 'agani' tti 'agrabhayAt' pradIpanabhayAt stanakabhayAt daNDikakSobhAcca etadevaM kriyate, kasmin punaH kAle kriyate kasmina punaH kAle etadevaM na kriyate ityata Aha- 'uubanddha' Rtubaddha ucyate zItakAla uSNakAlaca, tatra pAtrakadharaNamupadheca bandhanaM karttavyaM 'vAsAsu' tti varSAkAle abaMdhana' tti upadherabandhanaM karttavyaM - upadhirna badhyate, 'ThavaNa' tti pAtrakaM ca nikSipyate ekadeze sthApyate, prayojanamupadherabandhane pAtrakasya ca nikSepaNe vakSyati / idAnIM bhASyakAro vyAkhyAnayannAha mU. (495) rayatANa bhANa dharaNA uubaddhe nikkhivejja vAsAsu / aganI nabhaeNa va rAyakkhobhe virAdhanayA // [bhA. 175] vR. rajastrANasya bhAjanasya ca dharaNam-anikSepaNaM karttavyaM kadA ? 'Rtubaddhe' zItoSNakAlayoH, varSAsu punarbhAjanaM nikSipedekAnte, kimarthaM punarbhAjanasya utsaGge dharaNaM kriyate ? ata Aha- 'aganI' agnibhayena pradIpanakabhayena stenabhayena vA rAjakSAbhena vA mA bhUdAkulasya gRhNataH palimanthenAtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA vA syAta // mU. (496) parigalamANA hIraja DahaNA bheyA taheva chkkaayaa| gutto va sayaM ujjhe hirajja va jaM ca tena vinA // [bhA. 176 ] vR. agnyAdikSome nirgacchata Akulasya aparibaddhA parigalati tatatha parigalamAnA kenacidapahiyate 'DahaNa' tti dahyeta vA avaddhA satI upadhiryAvad gRhyate, 'bheyA' iti Akulasya nirgacchato'nAsannaM pAtrakaM gRhNato 'bhedo vA' vinAzo vA bhaveta, tatazca SaTkAyasyApi virAdhanA saMbhavati / 'gutto va sayaM Dajjhe' saMmUDho vA upadhipAtragrahaNe svayaM dahyeta, stenakasaMkSobhe ca sati upadhipAtrakagrahaNavyAkSepeNa stenakaiH- mlecchepahiyate, 'jaM ca tena vina' tti yacca tena vinA' upadhipAtrakAdinA vinA bhavati AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca tattadavasthameveti / Aha- punaH kiM kAraNaM varSAsu upadhirna badhyate pAtrakANi vA nikSipyante ?, ucyatemU. (497) vAsAsu natthi aganI neva ya tenA u daMDiyA satthA / . tena abaMdha ThevaNA evaM paDilehaNA pAe / [bhA. 177] vR. varSAsu nAsti agnibhayaM nApi ca stenabhayaM, stenAzrAtra pallIpatikAdayo draSTavyAH, yatasta eva varSAsu pratibandhena nAgacchantIti, daNDikA - anyarAjAno varSAsu svasthAstiSThanti vigrahasya tasmin kAle'bhAvAta. atastena kAraNena 'abaMdhana' tti abandhanamupadheH 'ThavaNa' tti pAtrakaM ca pArzve nikSiptaM na kriyate api tu sthApyate - mucyate / evaM pratyupakSaNA pAtraviSayA pratipAditA, tatpratipAdanAccoktamupakaraNapratyupekSaNAdvArama, idAnIM sthaNDiladvArasvarUpapratipAdanAyAha mU. (498 ) anAvAyamasaMloe anavAe ceva hoi saMlAe / AvAyamasaMlAe AvAha caiva saMlAe / 'vR. "anAvAyamasaMloe' tti na ApAtaH- abhyAgamaH svapakSaparapakSayoryatra sthaNDile tadanApAtaM, 'loka darzane' na saMlIkona darzanaM channatvAdyatra sthaMDilaM tadanAlokam. anApAtaM ca tadasa~llokaM ca anApAtAsa~llokaM eko bheda: sthaNDilasya, tathA 'anavAe ceva hoi saMLoe' nApAtaH kasyacidyatra tadanApAtaM anApAtaM ca tatsaMlokaM ca- acchannaM ca etaduktaM bhavatiyatra sa purISaM vyutsRjati tatra na kasyacidApAtaH kintu dUrasthitAH pazyanti AkAzatvAditi ayaM dvitIyo bhedaH, tathA'nyadApAtamasaMlokama, ApAtaH yatra kathidAgacchati asaMlokaM channama ApAtaM ca tadasalIkaM ca ApAtAsaMnAkama. etaduktaM bhavati - ApAto'sti Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtra sAgArikANAmAsannA eva tiSThanti na ca vanAdivRtyAditirohitatvAvyutsRjantaM sAdhu pazyanti, eSa tRtIyA bhedaH. tathA'nyata-'AvAe ceva hoi saMloe' tti ApAtaH' abhyAgamaH kasyacidyatra saMlokaH' saMdarzanaM yatra. tatra ApAtaM ca tatsaMlokaM ca ApAtasaMlokaM sAgArikAgamA bhavati dUrasthitAzca sAgArikAH pazyanti sAdhu vyutsRjantaM. ayaM caturthaH / idAnI caturthameva tAvadabhedaM vyAkhyAnayati, yatastavyAkhyAne'nye vidhipratiSedhalpAH sujJAnA bhvntiiti| mU. (499) tatthAvAyaM dvihaM sapakvaparavakkhao ya nAyavvaM / davihaM hoi sapakkhe saMjaya taha saMjaINaM ca // vR. tatrApAtaM sthaNDilaM dvividhaM' dviprakAraM varttate. kathaM dvaividhyaM bhavatItyata Aha-'sapakkhaparakkhao ya nAyavvaM tatra svapakSaH-saMyatavargaH parapakSaH-gRhasthAdiH. natra svapakSapAtaM dvividhaM saMyatasvapakSApAtaM saMyatIsvapakSApAtaM c| mU. (500) saMviggamasaMviggA saMviggamanannaeyarA cv| asaMviggAvi davihA tappakkhiyAearA ceva // vR. tatra yete saMyatAste saMvinAca asaMvinAzca yete saMvinAstemanAjJA itara-amanojJAzca, asaMvignA api dvividhAH- tatpAkSikAH' saMvinapAkSikAH itare-asaMvignapAkSikAH nirddhA naiva zlAghante tapasvinastu ye nindnti| uktaH svapakSaH, idAnIM parapakSa ucyate___ mU. (501) parapakkhevi adavihaM mAnusa tericchiaMca nAyavvaM / ekkekaMpi ativihaM purisitthinapuMsage cev|| vR. parapakSe'pi ca duvihaM sthaNDilaM mAnuSApAtaM tiryagApAtaM ca jJAtavyaM yattanmAnuSApAtaM tabrividhaM-puruSApAtaM stryApAtaM napuMsakApAtaM ca, tiryagApAtamapi trividhaM-tiryakapuruSastiryakastrI tirynpuNskm| mU. (502) purisAvAyaM tivihaM daMDia koDubie ya paagie| te soya'soyavAI emevitthI napuMsA y|| vR. tatra puruSApAtaM trividhaM- daNDikaH' rAjA 'kauTumbikaH' zreSThyAdi: 'prAkRtikaH' prakRtinAM madhye yaH, ayaM trividhaH puruSaH teSAmakaikastrayANAmapi puruSANAM zaucavAdI azAcavAdI ceti| emevitthI napuMsA yatti evameva daNDikakauTumbikaprAkRtikarUpAH zaucAzaucavAdinaH strInapaMsakA jJAtavyA ebhirbherdrbhinnaaH| idAnIM manuSyANAMmadhye dvitIyaM parapakSabhedaM pratipAdayannAhamU. (503) ee ceva vibhAgA paratiANaMpi hoi manuyANaM / tiriANaMpi vibhAgA aA paraM kittasyAmi // vR. eta eva vibhAgA' bhadA daNDikakombikaprAkRtikazAcavAdyAMcavAdirUpAH paratIthikAnAmapi bhavanti manuSyANAM, idAnIM tirathAmapi vibhAgAna' bhedAnataH paraM kIrtayiSyAmi' pratipAdayAmItyarthaH / mU. (504) dittAdittA tiriA jahannamukkAsamajjhimA tivihaa| emavitthinapuMsA daguchiadguMchiA nyaa|| nidhAstiryazro-dRptAthAdRptAzca-mArakAthAmArakAceti. punarakakAstrividhA dIptA adIptAtha ya ""ratkRSTA madhyamAca. tatra jaghanyA mUlyamaGgIkRtya meNDhakAdayaH. utkRSTA hastyazvAdayaH "vitthinapuMsA'ya te dIptA adIptAca te sarva eva prAgvata striyaH puruSAnapuMsakAcati. te uktAste jaghanyA madhyamA gvaadyH| eme. nasAya te dIptA aIptAyata Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM-504 ca punaH sarva eka jugupsitAH' ninditAH ajugupsitAH' aninditA jnyeyaaH| tatrataSAM bhedAnAM madhye kaSAmApAte sati gamanaM karttavyamityata AhamU. (505) gamana maNunne iyare vitahAyaraNaMmi hoi ahigaraNaM / pauradavakaraNa daTuM kusIla saMha'nahAbhAvo // vR. manAjJAnAmApAtA yatra sthaNDile tatra gamanaM karttavyaM. iyare' tti amanojJAsteSAmApAta gamanaM na karttavyaM yataH 'vitahAyaraNami hoti ahigaraNaM ti vitathAcaraNama-anyasAmAcAryA AcaraNaM tasmina sati zikSakANAM parasparaM svasAmAcArIpakSapAtena rATirbhavati tatazcAdhikaraNaM bhavati / tathA kuzIlApAte'pi na gantavyaM yataH pauradavakaraNa daTuM' pracureNa draveNa zaucakaraNakriyAmuccholanayA dRSTA kuzIlAnAmaasaMvinAnAM saMbandhiI punazca sehAdInAmanyathA bhAvobhaveta, tadutate zucayo na tvasmatsAdhavaH tasmAdeta eva zobhanAH pRjyAceti tanmadhye yAnti, saMyatApAte'yaM doSaH, saMyatInAM tvApAtamakAntanava varjanIyaM / adhunA parapakSamAnuSApAtadoSAna darzayannAha. mU. (506) jattha'mhe vaccAmo jattha ya Ayarai nAivaggo the| . paribhava kAmemANA saMkeyagadinnayA vAvi // vR. tatpuruSA evamAhuH yaduta-yayaiva dizA purISavyutsarjanArthaM vayaM vrajAmaH yatra cAcarati-sajJAvyutsRjanaM karoti naH asmadIyo jJAtivarga:- svajanayoSidvargaH tayaiva dizA ete'vi vrajanti, tatacaite paribhavamasmAkaM kurvanti, 'kAmamANa' tti nUnamate 'kAmayanti' abhilaSanti striyaM tena tatra prayAnti, 'saMketagadinnaA vAvi' dattasaGkatA vA tena stryApAte vrajanti / ete ca doSAHmU. (507) dava appa kalusa asaI avnnpddisehvippriinnaamo| saMkAIyA dosA paMDitthi gahe yajaM ca'nnaM // vR. kadAcidvamalpaM bhavati tata uktAhAdi kalusaMti kaluSaM vA udakaM bhavati, 'asaI ti amAvo vA dravasya bhavati, tatazcaite doSAH-avarNaH-azlAghA pravacane bhavati, pradhAno vA kazcidRSTrA pratiSedhaM bhikSAdeH karoti, 'vipariNAmo vA' kasyacidaminavazrAddhasya, zaGkAdayatha doSAH paNDakastrIviSayA bhavanti. 'gahie jaM ca'nnaM ti paNDakastrIbhyAM balAdagRhItasya yaccAnyadAkarSaNoktAhAdi bhavati sa ca dossH| adhunA tiryagApAtadoSaM darzayannAhamU. (508) AhaNaNAI ditte garahi atiriesu sNkbhaaiiyaa| emeva ya saMloe tirie vajjettu manuyANaM / / vR. dRptatiryagApAte-mAraNakatiyaMgApAta AhananAdidoSAH, AdigrahaNAdabhakSaNadoSazca markaTAdikRtaH. garhitaH-gardabhyAdiSu tiryakSu mathunAzakAdyAH AdigrahaNAniHzaGkameva vA bhavati / evaM tAvadata ApAtadoSA uktAH. emava ya salAe' evameva saMlokapi manuSyANAM' manuSyasaMbandhini doSA draSTavyAH, kintu tirie vajettu'tti tirathA muktvA, etadaktaM bhavati-tiryakasaMloke na kazciddoSI bhavatIti / idAnIM saMloke doSAna mU. (509) kalugaDhave asaI ya va paripAloe havaMti dosA u| paMDiyIsuvi ee khar3e veuvvi mucchA ya / / vR. kaluSa drave sati asati' abhAva vA dravasya puruSAloke puruSo yatra sthitaH pazyati. paNDakastrI. janitAzca zaGkAdoSAH pUrvoktAH tathA khadra' bRhatpramANa sapha viuvi ti vikriyAmApanne zepha dRSTrA sati Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM paNDakasya striyA vA mUrchA anugagA bhavati / uktaM caturthasthaNDilamApAtasaMlokarUpam. idAnI tRtIyamApAtAsaMlokarUpamucyate. tatrAhamU. (510) AvAyadosa taie biie saMloyao bhave dosaa| te dovi natthi paDhame tarhi gamanaM tatthimA meraa|| vR. tRtIyaM sthaNDilaM yadyapyasalAkaM tathA'pyApAtadoSeNa daSTaM vrtte| uktaM tRtIyama, idAnIM dvitIyamanApAtasaMlokaralpamucyata. tatrAha- biie saMlAyaobhave dosA' dvitIya yadyapyApAtadoSo nAsti tathApi saMlokato bhavati doSaH, uktaM dvitIya sthaNDilaM. idAnIM prathamamanApAtamasaMlokamucyate. tatrAha- te dovi natthi paDhame te doSA ApAtajanitAH saMlokajanitAthana santi prathama sthaNDile'tastatraiva gamanaM karttavyaM, tatra ceyaM 'merA' maryAdA-vakSyamANA iyaM nItiriti / / tatra yadaktaM prathamasthaNDile gacchatAmiyaM merA sA'bhidhIyatemU. (511) kAlamakAle sannA kAlo tajhyAi sesymkaalo| paDhamA pArisi Apuccha paangmpupphiy'nndisiN|| vR. tatraikA kAle saJjJA bhavati anyA'kAle sajJA bhavati. kAlo tatiyAe'tti kAlaH' saJjJAkAlaH tRtIyAyAM pauruSyAM bhavati saMsayamakAlo tti zeSakAle yA sajJA bhavati sA'kAlasaJjatyucyate. 'paDhamaporisi'tti tatrAkAlasaJjJA prathamapauruSyAM yadibhavati tataH Apuccha pAnaga'tti ApRcchya sAdhUna. etaduktaM bhavati-sAdhUnevamasAvApRcchati yadta-bhavatAM kiM kaciccaGkramaNabhUmiMyAsyati navA? iti. punaH 'pAnaga'tti tadanurupaM pAnakamAnayati, kiMviziSTam ? - apuSpitaM tarikArahitaM yena svacchatayA udakabhrAntirbhavati, 'annadisaM'ti anyayApattanasya dizA udakaM gRhyate anyayAca dizA cakramaNabhUmi prayAti yena sAgArikAzaGkA na bhavati yadutaite kAnikena zaucaM kurvnti|| ma. (512) airegagahaNa uggAhinna aaloapcchiaNgcche| esA u akAlaMmI anahiMDia hiMDiA kaalo|| 7. atiriktaM ca tatpAnakaM gRhyate kadAcidanyasAdhoH kAryaM bhavet sAgArikapurastAdvA uccholanAdi kriyate / 'uggAhieNaM'ti udgrAhitena-pAtrabandhabadrena pAtrakeNa samAnIya guptaM sat 'Aloe'tti AnIyAcArya-sya tadAlocyate, 'pacchiuM gacche'tti punastamevAcArya pRSThA cakramaNikayA gacchati, iyamakAle sajJA akA-lasajhetyarthaH ahiNDitAnAM satAM bhavati. kAlasaJjJA punarhiNDitAnAMbhikSATanakAlasyottarakAlaM bhuktvA yA bhavati sA kAlasaJjJA bhavati / anye tvAha:- anahiMDiya hiMDiyAkAlAti ahiNDitAnAmarthapAruSI-karaNAttarakAle yakA bhavati sA kAlasa va. tathA hiNDitAnAM bhikSAbhramaNabhojanottarakAlaM yA bhavati sA'pi kAlasajJocyate / muktvottarakAlaM yA sajJA bhavati tatra kiM kRtvA kathaM vA gamyate? mU. (513) kappeUNaM pAe ekkAkassa u duve pddigghe| dAuM do do gacche tiNha'TTa davaM tu ghetUNaM / vR. pAtrakANi kalpayitvA pattAI teppiUNa ityarthaH punarakekamya sAdhAH patavagrahadvayaM dattvA. etaduktaM bhavati-yo'sautiSThatisAdhurastasyaAtmIyaevaeka pataDhagrahAdvitIyaM tupataTagrahayo'sausAdhuzaGakramaNabhUmi prayAti sasamarpayitvA vrajati ata ekaikasya dvau dI patagrahau bhvtH| dodo gacchatti dvau dvau gacchataHnaikaiko gacchati.tatra catiNhaTTa davaMcaghettUNa' trayANAMsAdhUnAmartha yAvadakaM bhavati tAvanmAnaMtI gRhItvA vrjtH|t Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-513 cakathaMgacchanti? ata AhamU. (514) ajugaliA aturaMtA vikahArahiA vayaMti paDhamaM tu| nisiittu DagalagahaNaM AvaDaNaM vaccamAsajja // vR.na yugalitAH-samazreNisthAvrajanti kintu ayugalitAH atvaramANA vikathArahitAzcavrajanti, tatazraGakramaNabhuvaM prApya prathama niSIdayitvA'upavizya DagalakAnAM adhiSThAnaprAJchanArthamiSTakArakhaNDakAnAM laghupASANakAnAM vA grahaNaM karoti, 'AvaDaNaM'ti prasphoTanaM teSAM DagalakAnAM karoti, kadAcittatra pipIlikAdi syAta. teSAM ca grahaNe kiM pramANamata Aha-'vaccamAsajja' purISamIkRtya, zlathaM kaThinaM vA vijJAya purISaM tatastadanurUpANi DagalakAni gRhNAti, tato DagalakAni gRhItvA sacchAyasthaNDile upvishti| mU. (515) anAvAyamasaMloe, prssnuvghaaie| same ajjhasire yAvi, acirakAlakayaMmi a|| vR. anApAtaH asaMlokazcatarasya yasmina tadanApAtAsaMlokaM sthaNDila lokasya.tathA anuvaghAipatti upadhAtaca yatra na bhavati uktAhAdi tasminnanupaghAtike, tathA samaM yatra luThanaM na bhavati. luTane sthaNDile AtmapatanabhayaM purISaM ca muktaM kITikAdIzrRrNayati tathA 'ajhasire yAvitti yattRNAdigacchannaM na bhavati, tatra hi vRzcikAdirAgatyadazati kITakAdi vAplAvyate, 'acirakAlakayaMmiya'tti acirakAlakRtaM tasminneva dvimAsike vastau yadagnyAdinA prAzukIkRtaM tasmin / mU. (516) vityinne damogADhe, nAsanne bilvjjie| __tasapANabIyarahie, uccArAINi vosire|| vR. tathA vistIrNe, tatra vistIrNajaghanyena hastapramANaM caturasramutkRSTena cakravAvAsanikApramANaM dvAdazayojanamiti gamyate. tasmin, 'dUramogADhe'tti dUramadho'vagAhya agnyAditApena prAzukIkRtaM jaghanyena catvAryaGgulAni adhaH, 'nAsanne'tti tatrosannaM dvividhaM davvAsanaM bhAvAsannaM ca, bhAvAsannaM anahiyAsao ativegeNa Asanne ceva vosiraha, davvAsannaM dhavalagaraArAmAINaM Asanne vosirai, na AsannaM anAsannaMyaddavyAsannaM bhAvAsannaM vA na bhavati tasmin vyutsRjati, tathA 'bilavarjite' bilAdirahite sthaNDile vyutsRjati, tathA trasaprANabIjarahitayoyutsRjatIti, etasmina dazadoSarahite sthaNDile sati uccArAdIni vyatsRjeta / idAnImekAdisaMyogena yAvanti sthaNDilAni bhavanti tAvanti pratipAdayannAhamU. (517) egdgtigcukkgpNcgchstttttthnvgdsgehi| saMjogA kAyavvA bhaMgasahassaM cauvAsaM // ___ vR. ekadvitricatuSpazcaSaTasaptApTanavadazakaH saMyogAH karttavyAH, tatazca sarvairebhirniSpannaM bhaGgakasahastraM caturvizatyuttaraM bhavati / idAnIM bhASyakAra etAnyava sthaNDilapadAni vyAkhyAnayati, tatrAdyamanApAtAsaMlokaM vyAkhyAtameva, idAnImanupaghAtikapadavyAcikhyAnayA''ha. . mU. (518) ubhayamuhaM rAsidgaM heTThilalANaM taraNa bhaya paDhamaM / landraharAsivimatte tassuvari guNaM tu sNjogaa| [pra. 25] AyApavayaNasaMjamatihivahamugyAimaM tu nAyavvaM / ArAma vacca aganI piTTaNa asuI ya annattha / / [bhA. 178] vR. aupaghAtikaM trivighaM jJAtavyaM AtmAMpaghAtikaM pravacanaupaghAtika saMyamApaghAtikaM ca, tatrA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyukniH mUlasUtraM tmaupaghAtikaM kva bhavatItyata Aha-ArAma-ArAmAdI vyutsRjataH. pravacanApapAtikaM ca kva bhavatItyata Aha- vacca vA-gUthaM tatkarISa vyutsRjataH. saMyamApayAtika ka ka bhavatItyata Aha-'agarnA' agniH sa yatra prajvAlyata. etacca yathAsaGkhyana yojnaayN| kavamAtmopaghAtAdi bhavatItyata Aha-yathAsaGkhyana piTTaNa asuI ya annattha' ArAme vyutsRjataH piTTaNaM-tADanaM bhavati. varcaH karISe vyutsRjato'zucirayamiti lAka evaM saMbhA-vayati. aGgAradahanabhUmau vyutsRjataH so'GgAradAhakaH annattha'tti danyatrAGgArArtha prajvAlayati tatazra saMyamApaghAta iti. yatazcaita dASA bhavanti ato'nupaghAtika sthaNDila vyutsRjniiymiti| anupaghAtikaMgatama, idAnIM 'sama'tti vyAkhyAnayannAha. mU. (520) visama paloTTaNa AyA iyarassa paloTTaNama chkkaayaa| jhusimi vicchugAI ubhayakkamaNe tasAIyA // [bhA. 179] vR. viSame sthaNDile vyutsRjataH praluThanaM sAdhAreva bhavati tatazcAtmavirAdhanA. ubhaya nimatrapurISaM tadAkramaNana trasAdayA virAdhyante tatazca saMyamAMpaghAto bhavati. itarassa'ttiitarayoH kAyikAparISayoHpralaThana sati SaTa kAyA virAdhyante. tataH samavyutsRjanIyamA samettigayaM. 'anjhasirittivyAkhyAyata. tatrAha'jhusimi picchugAI' jhusimpalAchAdicchannaM tatravyutsRjato vRdhikAdibhakSaNaM saMbhavati tatazcAtmaviAdhanA, 'ubhaya'tti mUtrapurISaM tadAkramaNena trasAdayo virAdhyante tatazca saMyamopaghAto bhavati tato'zuSiravyutsRjanIya, dvAram / idAnIM 'acirakAlakayaMmi yatti vyAkhyAyatemU. (521) je jaMmi uuMbhi ya kayA payAvaNAIhi thaMDilA te u| hotiyaraMmi cirakayA vAsA vuccheya baarsgN|| [bhA. 180] vR. yAni yasmina Rtau-zItakAlAdau pratApanAdibhiH agniprajvAlanAdibhiH-agniprajvAlanAdibhiH sthaNDilAni kRtAni tasminneva ca Rtau sthaNDilAnyacittAni bhavanti, tAni sthaNDilAni itarasminanantarakRtI cirakRtAni mizrIbhUtAni cayogyAni bhvnti| vAsAvuccheya bArasagaM'ti yasmina pradeza eka varSAkAlaM grAma uSitaH, saca pradazo dvAdaza' dvAdazavarSANi yAvatsthaNDilaM bhavati, yatra tu punarvarSAmAtramuSito grAmastatra bhavatyeva sthaNDilaM dvAdaza vrssaanniiti| idAnIM 'vicchinnaM' ti vyAkhyAnayannAhama. (522) . hatthAyAmaM caurassa jahannaM joyaNe bichkkiyrN| cauraMgalappamANaM jahannayaM dUramogADhaM // [bhA. 181] vR. vistIrNa dvidhA-jaghanyamutkRSTaM ca, tatra jaghanya hastAyAma caturastraM ca jaghanyato vistIrNa sthaNDilaM. 'joyaNa bichakka iyaraMti itarad-utkRSTaM vistIrNa yojanAnAM dviSaTkA, dvAdazayojanansitArNamityarthaH / vitthinnatti gayaM, idAnIM 'dUramAgADhe'tti vyAkhyAyate, tatrAha-'caturaMgulappamANaM' catvAryaGgalAni bhuvA'dho yadavagADhaM tajjaghanyatA dUramAgaDhamucyate, madhyamamutkRSTaM ca cturnnaamngglaanaamdhstaadvijnyeymiti| AsannaMvyAkhyAyate. tatrAhamU. (523) davvAsannaM bhavaNAjhyANa tahiyaM tu sNjmaayaae| AyApavayaNasaMjamadosA puna bhAvaAsanne // bhA. 182 vR. AsannaM dvividhaM-dravyato bhAvataca, tatra dravyAsannaM bhavanAdInAmAsanne vyutsRjato dravyAsannaM bhavati. tatra svamAtmopaghAto bhavati. tatra ca saMyamopaghAta evaM bhavati-sa gRhapatistatpurISa sAdhuvyutsRSTaM kenacitkarmakaraNAnyatra tyAjavati tatazca tatpradezavilepana hastaprakSAlane ca saMyamApaghAtA bhavati, AtmApaghAtaca sa Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-523 gRhapatI ruSTaH sana kadAcittADyati tatazcAtmopaghAta iti, tasmAddavyAsanne nvyutsRjniiyN| idAnIM bhAvAsannaM pratipAdayannAha-AyApavayaNa'tti AtmapravacanasaMyamopaghAtadoSAbhAvAsanne bhavanti, kathaM?. sa hi sAdhuranyayogavyAvRttastAvadAste yAvadatIva bhAvAsannaH saMjAtaH, tatazca tvaritaM prayAti. punazca kenaciTTartenopalakSya bhAvAsannatAM dharmapracchanavyAjenArdrapatha eva dhRtaH tatazca tasya purISavegaM dhArayata AtmopaghAto bhavati. athApatha eva vyatyajati tatazca pravacanopaghAtA bhavati. saMyamopaghAto'pi tatraivApratyupekSitasthaNDile vyutsRjato bhavati: tasmAdanAgatamava gamana pravarttataM / idAnIM bilavarjitaM vyAkhyAyate. yatrAhamU. (524) hoti bile do dosA tasesu bIesuvAvi te cev| saMjogaA adosA mUlagamA hoti svisesaa|| [bhA. 183) vR.bilapradeze vyutsRjato doSadvayaM bhavati-AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanAca. daarN| idAnIM "tasapANabIyarahiyaM"ti vyAkhyAyate. tatrAha-tasesu bIesu vAvi te ceva' traseSu vyutsRjataH saMyamavirAdhanA''tmavirAdhanA ca bhavati. bIjeSu ca vyutsRjatasta eva doSA bhavanti-AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca, tatrAtmavirAdhanA gokSurakaprabhRtInAmupari vyutsRjatA bhavati, saMyamavirAdhanA tathaiveti. dAraM / evaM tAvadekakadoSaduSTaM sthaNDilamuktam. idAnI dvitIyAdisaMyogena doSaduSTatAM pratipAdayannAha- 'saMjogao ya' saMyogato-dravyAdidoSasaMbandhena 'mUlagamAta' mUladoSabhedAtsakAzAt 'savizeSAH' dviguNatarAdayo doSA bhavanti, mUlamede tAvadApAtasaMlokadoSaduSTatA tathA'nyastatraiva yadhupaghAtadoSo bhavati tato dvidoSasayogataH savizeSA doSA bhavanti / evaM doSatrayAdisaMyogataH savizeSA adhikA ekaikasmin sthaNDile jJeyA iti| idAnIM tasmin doSarahite sthaNDile prAptasya yo vidhiH sa ucyate. mU. (525) disipavaNagAmasUriyachAyAe pamajjiUNa tikkhutto| jassoggahotti kAUNa vosire AyamejjA vaa|| vR.tatratena sAdhunA sajhAvyutsRjatA disa'tti uttarAyAM dizipUrvAyAMcana pRSThaM dAtavyaM, lokavirodhAta, tathA pavanagrAmasUryANAM ca pRSThaM dattvA na vyutsRjanIya, lokavirodhAdeva, tathA chAyAyAM pramArjayitvA 'tikkhutto'tti timro vArAH pramArjayitvA yatra vyutsRjanIyaM, 'jassoggaho'tti yasyAyamavagrahastenAnujJAtavya ityeva kRtvA vyutsajanIyaM 'AyamajjA vA' nirlepanaM cApAna evameva kuryAta, yadta sthaNDile'nujJApayitvA ceti / idAnImetAmeva gAthAM bhASyakAro vyAkhyAnayannAhamU. (526) uttarapuvvA pujjA jammAe~ nisiyarA ahivddNti| ghANA'risA ya pavaNa sUriyagAma avanno u|| [bhA. 184] vR. uttarA dika pUrvA ca kila loka dve api pUjye. tatazca tayoH pRSThaM na dAtavyaM, 'jammAe nisiyarA abhivaDaMti' yAmyA-dakSiNA dika tasyAM ca rAtrI pRSThaM nadAtavyaM, kimityataMdavama?, ucyate. rAtrau nizAcarA:pizAcAdayaH abhipataMti'tti abhimukhA Agacchanti, etaduktaM bhavati-rAtrau dakSiNAyA diza uttarAyAM dizi devAH prayAnti (iti) loka zrutiH, tatazca tatra pRSThaM na dAtavyaM, prayacchatA lokavirodho bhavati, 'ghANArisA ya pavaNe'tti pavanasya ca pRSThaM yadi dIyate tato ghANAzA~si bhavanti. sUryagrAmayozca pRSThapradAna avarNaH ayazo bhavati, / idAnIM 'chAyAe'tti vyAkhyAnayannAha. mU. (527) saMsattaggahaNI puna chAyAe niggayANa vaasirdd| chAyAsai uhamivi vAsiria mahattayaM citttth|| [bhA. 185] Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 oghaniyuktiH mUlasUtraM vR. "saMsakta grahaNiH' kRmisaMsaktodara ityarthaH yadyasau sAdhurbhavata tato vRkSacchAyAyAM nirgatAyAM vyutsRjati. atha chAyA na bhavati tatatha vyutsRjya muhartamAnaM tiSTheda yena te kRmayaH svayameva prinnmnti| kiM cAsau karotItyata Aha. mU. (528) uvagaraNaM vAme UrugaMmi mattaM ca dAhiNe htthe| tattha'nnattha va paMche tihi AyamanaM adrNmi|| vR. 'upakaraNaM' rajoharaNadaNDakAdi vAme Urau sthApayati. mAtrakaM ca dakSiNe haste karoti. proJchanaMca apAnasya tatrAnyatra vA karoti, yadi kaThinaM tatastatraiva proJchayati, atha zlathaM tatoDanyatra, tihi AyamanaM ti tribhithulukairnirlepanaM karoti, 'adUraMmi'tti sthaNDilasyAsannapradeze nirlepniiymiti| idAnIM sthaNDilayatanocyate. tatrAhamU. (529) paDhamAsai amaNunneyarANa gihiyANa vAvi aaloe| patteyamatta kurukuya davaM ca pauraM gihtthesu|| vR. prathamasya-anApAtAsaMlokarUpasya 'asati' abhAve athavA prathamasya-saMvinasamanojJApAtasthaNDilasyAsati kka gantavyamata Aha-'amaNunna'tti amanojJAnAmApAte sthaNDile gamyate. 'itarANa'tti kuzIlAnAM saMvignapAkSikANAmasaMvignapAkSikANAM cApAtasthaNDile gantavyaM, eteSAM cAnantaroditAnAM sarveSAmevamarthamAloko nopAtto yataste dUrasthitA nAbhogayantyeva / gihiyANa vAvi Aloetti tadabhAve gRhasthAloke sthaNDile gmyte| patteyamatta'tti pratyekaM pratyekaM yAni mAtrakANi gRhItAni taiH pratyekamAtrakaiH 'kurukucA' pAdaprakSAlanAcamanarUpAM pracuradraveNa kurvanti, nihatthesu'tti gRhasthaviSaye Aloke sati idaM pUrvoktaM kurukucAdi kurvntiiti|| mU. (530) tena paraM purisANaM asoyavAINa vacca aavaayN| itthinapuMsAloe paraMmuho kurukuyA sA u|| vR. tataH paraM yadi gRhasthAlokaM nAsti sthaNDilaM tataH puruSANAmApAte tatrApyazAcavAdinAM vraja ApAtasthaNDilaM / athAzaucavAdipuruSApAtasthaNDilaM nAsti tataH 'itthinapuMsAloe' strInapuMsakAloke sthaNDile parAGmukho vyutsRjati kurukucA ca saiva krtvyaa| mU. (531) tena paraM AvAyaM parisaaraDatthiyANa tiriyaannN| tatthavi apariharejjA daguchie dittacitte y|| vR. tataH paraM tadabhAve sati pUrvokta sthaNDilasya tirathAM saMbandhino ye puruSA itare ca napuMsakAH striyaH eteSAmApAtasthaNDile vyutsRjanIyaM, 'tatthavi yatti tatrApi-tirazcAM madhye jugupsitA daptacittAzca pariharaNIyAH, yatastatrAtmasaMyamopaghAto bhavati / mU. (532) tatto itthinapuMsA tivihA tatthavi asoyvaaiisu| tahiaMtu saddakaraNaM AulagamanaM kurukuyA y|| vR. tatastadabhAva strInapuMsakApAtasthaNDile gantavyaM. tatra strI trividhA-daNDikakauTumbikaprAkRtabhedabhinnA, napuMsakamapi trividhaM-daNDikakauTumbikaprAkRtabhedabhinnaM, tatrApyazocavAdinAmApAte vyutsRjanIyaM. Aha- stryAdyAzaGkAdayastatra tadavasthA eva doSAH ?. ucyate. 'tAhiyaM tu saddakaraNaM' tatrasthaNDile vrajana anyeSAmAzaGkAvinivRttyarthamuccaH kAzitAdirUpaM zabdaM karoti parasparaM vA jalpanto vrajanti tataste gRhasthA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-532 129 nAzaGkAM stryAdyabhilaSaNarUpAM kurvate yataste prasabhaM prayAntIti, anAkulagamanaM vA karoti, ekatra militA gacchantItyarthaH kurukucA ca pUrvavatkAryA / uktaM sthaNDiladvAram, idAnImavaSTambhadvAraM pratipAdayannAhamU. (533) avvocchinnA tasA pANA, paDilehA na sujjhaI / mhApasa, avaTTaMbho na kappaI // vR. avaSTambhaH stambhAdau na karttavyaH, yataH pratyupeMkSite'pi tatra pathAdapi 'avyavacchinnAH' anavarataM trasAH prANA bhavanti, tatazca tatra pratyupekSaNA na zuddhyati, 'tamhA haTTapahaTTassa' dRSTo-nIrogaH prahRSTaH- samarthastaruNastasya evaMvidhasya sAdhoravaSTambho 'na kalpate' noktaH / idAnIM ke te trasAH prANina ityetatpradarzanAyAhamU. (534) saMcara kuMthuddehialUyAvehe taheva dAlI a / gharakoiliA sappe vissaMbharauMdUre saraDe / / vR. tatrAvaSTambhe-stambhAdau saMcaranti-prasarpanti, ke te ? - kunthavaH sattvA uddehikAtha lUtA- koliyakaH tatkRto vedho-bhakSaNaM bhavati tathA ca dAlI - rAjirbhavati tasyAM ca vRthikAderAzrayo bhavati, tathA gRhako ka likA' gharolikA upariSTAnmUtrayati, tanmUtreNa copaghAto bhavati cakSuSaH, sarvo vA tatrAzrito bhaveta, vizvambharo jIvavizeSa uMduro vA bhavet, 'saraTaH' kRkalAzaH, sa ca dazanAdi karoti / idAnIM bhASyakAro vyAkhyAnayannAhamU. (535) saMcAragA cauddisi puvviM paDilehievi annaMti / uddehi mUla paDaNe virAdhanA tadubhae bheo / / [bhA. 186 ] vR. 'saJcArakAH' kunthvAdayaH pUrvoktAzratasRSu dikSu tasminnavaSTambhe paribhramanti, pUrvaM pratyupekSite'vi tatra stambhAdAvavaSTambhe'nuyanti Agacchanti / uddehi'tti kadAcidasau stambhAdiravaSTambho mUla uddehikAdibhakSitaH tatazcAvaSTambhaM kurvataH patati, punazca virAdhanA 'tadubhae' bhavati Atmani saMyame ca bhedazca pAtrakAderbhavati / mU. (536) lUyAicamaDhaNA saMjamaMmi AyAe vicchugAIyA / evaM gharakoiliA ahiuMdurasaraDamAIsu // [bhA. 187] vR. lUtAdicamaDhane - mardane saMyame - saMyamaviSayA virAdhanA bhavati, AtmavirAdhanA ca vRtrikAdibhiH kriyate / evaM gRhakolikA (ahi) undarasaraDAdiviSayAM saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanA ca bhavati / ukta utsargaH idAnImapavAda ucyatemU. (537) ataraMtassa u pAsA gADhaM dukkhati tena'vaTTaMbhe / saMjaya bhe sela chuhAkukta viTTIe / vR. 'ataraMtassa' azaknuvato glAnAdeH pArzvAni gADhaM atyarthaM duHkhaMti tena kAraNenAvaSTambhaM kurvanti, ata Aha-saMyatapRSThe stambhe vA 'sela'tti pASANamaye stambhe sudhAmASTarye kuDye vA'vaSTambhaM kurvIta, upadhikAM viNTikAM vA kuDyAdau kRtvA tato'vaSTambhaM karoti / uktamavaSTambhadvAram, idAnIM mArgadvAraM pratipAdayannAhamU. (538) paMthaM tu vaccamANA jugataraM cakkhuNA va paDilehA / ar3adUracakkhupAe suhumatirigacchaggaya na pehe // 1 vR. pathi vrajan 'yugAntaraM' yugaM caturhastapramANaM tanmAtrAntaraM cakSuSA pratyupekSeta, kiM kAraNaM ? yato'tidUracakSuHpAte sati sUkSmAMstiryaggatAn prANinaH 'na pehe' na pazyati, dUre dUre prahitatvAccakSuSaH / accAsannanirohe dukkhaM daTTupi pAyasaMharaNaM / mU. (539) 2619 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 AghaniyuktiH mUlasUtra chakkAyavioramaNaM sarIra taha bhattapAne ya // vR. atyAsanna nirodhaM karoti cakSuSastato dRSTvA'pi prANinAM duHkhena pAdasaMharaNaM pAdaM prANini nipatantaM dhArayatItyarthaH, atisannikRSTatvAccakSuSaH / 'chakkAyaviuramaNaM' ti SaTkAyAnAM virAdhanaM bhavati, zarIravirAdhanAM tathA bhakta pAnavirAdhanAM karotIti / idAnImasyA eva gAthAyAH pazrAddhaM vyAkhyAnapannAhauho kaharatto avayakkhato viyakkhamANo ya / bAtarakAe vahae tasetare saMjame dosA // mU. (540) [ bhA. 188 ] vR. urdhvamukho vrajan kathAsu ca raktaH saktaH 'avayakkhanato' tti pRSThato'bhimukhaM nirUpayan 'viyakkhamANo 'tti vividhaM sarvAsu dikSu pazyan, sa evaMvidho bAdarakAyAnapi vyApAdayet 'trasetarAMca' pRthivyAdIn sthAvarakAyAn tatazra saMyame' saMyamaviSayA ete doSA bhavantIti / idAnIM zarIravirAdhanAM pratipAdayannAhamU. (541) nivekkho vaccaMto AvaDio khANukaMTavisamesu / paMca iMdiyANaM annataraM so virAhejnA // [bhA. 189] vR. nirapekSo vrajan ApatitaH san sthANukaNTakaviSameSu, viSamam unnataM, teSvApatitaH paJcAnAmindriyANAM cakSurAdInAM anyatarat sa virAdhayet / idAnIM 'bhattapAne ya'tti avayavaM vyAkhyAnayannAha - mU. (542) bhatte vA pAne vA AvaDiyapaDiyassa bhinnapAe vA chakkAyavioramaNaM uktAho appaNo hAnI || [bhA. 190] vR. ApatitazcAsau patitazca 2 tasya sAdhoH bhinne bhagne vA pAtrake sati bhakte vA projjhite pAnake vA tataH SaTakAyavyuparamaNaM bhavati, uDDAhazca bhavati Atmanazca 'hAniH ' kSudhA vAdhanaM bhavati tataH punaH SaTkAyavyu - paramaNamuddAhatha / mU. (543) ghiya takkaM payamaMbilaM va satthaM tasetarANa bhave / kharddhami ya janavAo bahuphoDo jaM ca parihAnI // [bhA. 191] vR. tAni gRhItAni kadAciddadhighRtatakrapayaH kAJjikAni bhavanti, tatazca yAni zastraM, keSAM ? - trasAnAmi tareSAM ca pRthivyAdInAM bhavet, 'khaDaMmi' tti pracure ca tatra bhakte lokena dRSTe sati janApavAdo bhavati uDDAha, - yaduta 'bahuphoDe ' tti bahubhakSakA eta iti, vA cAtmaparitApanikAdikA parihANiH sA ca bhavati / tathA pAtravirAdhanAyAM yAcanAdoSAna pradarzayannAha - mU. (544) pattaM ca maggamANe havejja paMthe virAdhanA duvihA / duvihAya bhave tenA parikamme suttaparihAnI // vR. pAtraM cAnviSati sati grAmAdau bhavet pathi virAdhanA dvividhA AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca, pathistenAzca dviprakArA bhavanti- upadhistenAH zarIrastenAtha, labdhe'pi kRcchrAtpAtrake tat parikarmayataHtadvyApAre lagnasya sUtrArthaparihAniH // mU. (545) esA paDilehaNavihI kahiA bhe dhIrapurisapannattA / saMjamaguNagANaM nimgaMthANaM maharisINaM // vR. ayaM ca pratyupekSaNAvidhiH kathito 'bhe' bhavatAM, 'kiMviziSTaH ? 'dhIrapuruSaiH prajJaptaH' gaNadharaiH prarUpitaH, saMyamaguNairADhyAnAM nirgranthAnAM 'maharSINAM' satyavAdinAM kathita iti // tathAeyaM paDilehaNavihiM juMjatA caraNakaraNamAuttA / mU. (546) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-546 sAhU khavaMti kammaM anegabhavasaMciamanaMtaM // vR. etaM pratyupekSaNAvidhiM yuJjantaH' kurvANAH caraNakaraNayogayuktAH santaH sAdhavaH kSapayanti karma, kiMviziSTam ? anekabhavasazcitam' anekabhavopAttam 'anantam' anantakarmapudgalanivRttatvAttadanantamiti, anantAnAM vA bhavAnAM heturyattadanantaM kSapayantIti / uktaM mArgapratyupekSaNAdvAraM, tatpratipAdanAccoktaM pratyapekSaNAdvAramiti pratilekhanAdvAraM samAptaM // idAnI piNDadvArapratipAdanAyAhamU. (547) piMDaM va esaNaM vA ettA vocchaM guruvesennN| gavesaNagahaNaghAsesaNAe tivihAe visuddhaM // vR. piNDaM vakSye eSaNAM ca, eSaNA gaveSaNA tAM ca ataH paraM vakSye, gurupadezena na svamanISikayA, sA caiSaNA trividhA bhavati-gaveSaNaiSaNA grahaNeSaNA grAsaiSaNA ceti, anayA trividhayA'pyeSaNayA vizuddhaH-zuciryaH piNDastaM vakSya iti yogH| yathoddezaM nirdeza' itinyAyAtprathamaM piNDameva vyAkhyAnayannAhamU. (548) piMDassa unikkhavo caukkao chakkao ya kaayvvo| nikkhevaM kAUNaM parUvaNA tassa kaayvvaa|| vR.tatra piNDanaM-piNDaH, 'piNDa saGghAte', piNDa ityasya padasya nikSepaH karttavyaH saca nikSepakazcatuSkakaH kriyate SaTko vA, evaM nikSepaM kRtvA prarUpaNA-vyAkhyA tasyaiva piNDasya krttvyaa|| tatra catuSkakanikSepaMmU. (549) nAma ThavaNApiMDo davvapiMDo ya bhAvapiMDo y| eso khalu piMDassa u nikkhevo cauvviho hoi|| vR. nAmapiNDaH sthApanApiNDo dravyapiNDo bhAvapiNDazcetyeSa tAvaccatuSkako nikSepaH, yadA punaH kSetrapiNDaH kAlapiNDava nikSipyate tadA'yameva SaTko vA bhavati, tatra nAmapiNDa:-piNDa iti nAma yasya sa . naampinnddH| taccamU. (550) gonnaM samayakayaM vA jaM vAvi havejja tadubhaena kyN| ___ taM biMti nAmapiMDaM ThavaNApiMDaM ao vocchN|| 7. tacca nAma gonnaM bhavati yathA guDapiNDa iti. tathA'nyatsamayakRtaM bhavati, samayaH-siddhAntastena kRtaM, yathA "se bhikkhU vA bhikkhaNI vA gAhAvaDakulaM piMDavAyapaDiyAe paviThU samANe jaM jANejjA aMbapAnagaM vA" ityAdi, yadyapyasA pAnakasya dravasvabhAvasya (kRta) praviSTastathA'pyasau piNDArthaM praviSTa ityucyate, eSa samayasiddhaH piNDaH, yaddhA nAma bhavettadubhayana kRtalokalokottarakRtaM vA yannAma bhavet, yathA gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe paviTThaNa piMDo caiva sattugANaM karao laddhao guDapiMDo vA' tatra loke guDapiNDakaH guDapiNDaka evocyate, samaye'pyevameva piNDaka ucyate, evamevaMguNaviziSTaM sarvameva nAmapiNDaMbruvate, ata UrdhvaM sthApanApiNDaM vakSya iti| mU. (551) akkha varADae vA kaTTe potthe va cittakamme vaa| sabbhAvamasambhAvA ThavaNApiMDaM viyANAhi // vR. sthApanA dvividhA sadabhAvasthApanA asadbhAvasthApanA ceti, tatrAkSaviSayA sadbhAvasthApanA asadbhAvasthApanA ca bhavani. kathaM ?, yadA eka evAkSaH piNDakalpanayA buddhyA kalpyate tadA'-sadabhAvasthApanA, yatra punasta evAkSAritraprabhRtaya ekatra sthApyante tadA sadabhAvasthApanA, evaM varATaMkaSu' kapardakaSu. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 oghaniyuktiH mUlasUtraM tathA kASThakarmaNi veti, tadaikameva kASThaM piNDa eSa ityevaM kalpyate tadA'sadbhAvasthApanA, yadA tu ekatra bahUni militAni piNDatvena kalpyante tadA sadbhAvasthApanA, evaM 'puste ' dhIullikAdau puttalikAdiSvapi evaM citakarmaNyapi, yadaikacitrakarmaNi puttalapiNDa iti sthApyate tadA'sadbhAvapiNDasthApanA yadA triprabhRti piNDabuddhyA kalpyate tadA sadbhAvasthApanA, evaM sadbhAvapiNDasamadbhAvapiNDaM ca jAnIhi / idAnIM dravyapiNDasya jJazararIbhavyazarIravyatirikta sya pratipAdanAyAha mU. (552) tiviho ya davvapiMDI saccitto mIsao ya accitto / accitto ya dasaviho saccitto mIsao navahA // vR. trividho dravyapiNDaH - sacitto'citto mizrazreti, tatra yo'sAvacitaH sa dazavidhaH sacitto navaprakAraH mizraca navadhA // tatrAcittapiNDapratipAdanAyAha mU. (553) puDhavI AukkAe teravAUvaNassaI caiva / biatiacauro paMciMdiyA ya levo ya dasamo u // vR. pRthivIkAyapiNDaH apkAyapiNDastejaskAyapiNDaH vAyukAyapiNDaH vanaspatikAyapiNDaH dvIndriyapiNDaH trIndriyapiNDaH caturindriyapiNDaH pacendriyapiNDaH pAtrakArthaM lepapiNDaceti dazamaH / evamayaM dazaprakAro'cittapiNDa, idAnIM yo'sau acittaH pRthivIkAyAdipiNDaH sa sacittapUrvako bhavatItikRtvA ('taH) sa eva prathamaM sacitaH pratipAdyate, tathopanyAso'pi sacittasyaiva prathamaM kRtaH, tathA yo'sau sacitto mizrazca ekaiko navaprakAra uktaH so'pyanenaiva krameNa vyAkhayAto bhavatItikRtvA pUrvaM sacittaM vyAkhyAnayannAhapuDhavikkAo tiviho saccitto mIsao ya acitto / mU. (554) saccitto puna duviho nicchayavavahArio ceva // vR. pRthivIkAyastrividhaH sacittA mizro'cittazca tatra sacitto dvividhaH - nizcayasacitto vyavahArasacittazra / mU. (555) nicchayao saccitto puDhavimahApavvayANa bahumajjhe / accittamIsavajjo seso vavahArasaccitto // vR. nizrayataH sacittaH pRthivInAM- ratnazarkarAprabhRtInAM saMbandhIyaH 'mahAparvatAnAM' himavadAdInAM ca 'bahumadhye ' mdhyprdeshbhaage| idAnIMvyavahArasacittapratipAdanAyAha-acittavarjaH mizravarjaca. etaduktaM bhavati yo'citto na bhavati na ca mizraH sa vyavahArataH sacetana iti, sa cAraNyAdau bhavati yatra vA gomayAdi nAsti / uktaH sacittaH pRthivIkAyaH, idAnIM mizrapRthivIkAyaM pratipAdayannAhamU. (556) khIradumaheTTha paMthe kaTTollA iMdhane yamIso ya / ' porisi egadugatigaM bahuiMdhanamajjhathove a / vR. kSIradrumAH-udumbarAdayasteSAmadho yaH pRthivIkAyaH sa mizraH, te hi kSIradrumA madhurasvabhAvA bhavanti, pathi ca mizrapRthivIkAyaH 'kaTThollo' tti halakRSTo yaH pRthivIkAyastatkSaNAdeva Ardrazca zuSkazca kvacinmizrapRthivIkAyaH 'iMdhane' tti indhanaMgomayo bhaNyate, tattha kumbhakAreNa sadravo Anio tena milito saMto pRthivIkAyo mizro bhavati, kiyatkAlaM yAvad ? ata Aha- 'porisIegadgatigaM' yathAsaGkhyena ca 'bahuiMdhaNamajjhiMdhaNathoviMdhaNa' yadi bahu indhanaM svalpaH pRthivIkAyastataH pauruSImAtraM yAvat mizro bhavati, madhye tu indhane arddhamindhanasya arddha pRthivIkAyasya yatra sa pauruSIdvitayaM yAvanmizraH, svalpendhanastu Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 556 pRthivIkAyaH paurUSItrayaM yAvanmizro bhavati / ukto mizraH, idAnImacita ucyate, sa caivaM bhavatisIuNhakhArakhatte uggIloNUsa aMbile nehe / mU. (557) vakkatajoNieNaM paoyaNaM teNimaM hoMti / vR . zItazastrAbhihataH uSNazastrAbhihitaH kSAraH - tilakSArAdistenAbhihato yaH kSatrazastreNAbhihataH, kSatraMkarISavizeSaH, agrizastrAbhihataH lavaNazastrAbhihataH (avazyAyavazastrAbhihitaH ) kA ikazastrAbhihataH, snehana-ghRtAdinA zastreNAbhihataH san yovyutkrAntayonikaH, athavA 'vikkatajAMNievi ya' kecitpaThanti, tatrAyamarthaH-vyutkrAntA-apagatA yoniH svayameva yasva pRthivIkAyasya tena ca 'idaM' vakSyamANaM prayojanaM bhavati / kiM tatprayojanamityata Aha mU. (558) avaradviga visabaMdhe lavaNena va surabhiubalaeNaM ca / accittassa u gahaNaM paoyaNa hor3a jaM ca'nnaM // vR. avaradigA- lRtA phoDiA tasyAM lUtAsphoTikAyAmutthitAyAM dAhopazamArthamacetanena pRthivIkAyana pariSekaH kriyate yadivA avaraddhigA sarpadaMzastasmina pariSekAdi kriyate, daMze viSe vA patite sati tayA'cetanayA mRttikayA bandho dIyate, lavaNena vA prayojanamacitena bhavati, 'surahitoklaeNaM va' tti gandhArohakeNApi kiJcitprayojanaM bhavatyAmAdau, ebhiH prayojanairacetanasya pRthivIkAyasya grahaNaM bhavati - prayojanaM bhavati / idaM ca vakSyamANalakSaNamanyatmU. (559) 133 ThANanisIyatuyaTTaNa uccArAINi ceva ussaggo / ghaTTagaDagalagalevo emAi paoyaNaM bahuhA vR. sthAnaM-kAyotsargaH so'cetane pRthivIkAye kriyate niSIdanam upavezanaM tvagvarttanaM - nimajjanaM ca kriyate uccArAdInAM votsargaH kriyate, 'ghaTTaga 'tti ghaTTakaH- pASANakaH yena pAtrakaM lepitaM sad ghRSyate, tathA DagalakAH apAnaproJchanArthaM lepaka pAtrakANAM evamAdi prayojanamacittena pRthivIkAyaH, idAnImapkAya ucyate, asAvapi trividhaH sacittamizrAcittabhedaH, tatra sacittapratipAdanAyAhaghanaudahIghanavatlayA karagasamuddaddahANa bahumajjhe / mU. (560) aha nicchayasaccitto vavahAranayassa agaDAI // vR. ghanodadhayo ratnaprabhApRthivyAdInAM ghanavalayAni ca karakAzca eteSu nizrayataH sacitto'pkAyaH samudrabahumadhye-madhyapradeze drahamadhye ca nizrayasacetanaH, vyavahAranayasya punaragaDAdau - kUpAdau yo'pkAyaH sa vyavahArataH sacitaH / idAnIM mizrapratipAdanAyAha mU. (561) 'usiNodagamanuvatte daMDe vAse ya paDiamette ya / mottRRNAesatigaM cAulaudagaM bahupasannaM // vR. uSNodakamanuddhRtte daNDe mizraM bhavati, tattha mujjhe jIvasaMghAo piMDIbhUo acchai pacchA uvvatte so pariNamai, so jAva pariNamaI tAva mIso vAse ya paDiyamitte varSe ca patitamAtre mizro bhavatyapkAyaH, tanDulodake vyavasthA kA ?. taducyate. 'mAttRNa' ityAdi. tadapi mizraM bahu prasannaM sadacetanaM bhavati AdezatritayaM muktvA tadanekAntAn // ke ca te AdezAH ?. mU. (562) esatigaM bubbu bindU taha cAulA na sijjhati / mAttRNa tinnivee cAulaudagaM bahu payannaM // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 AdhaniyuktiH mUlasUtraM vR. keI bhaNaMti-jAva bubbuyA na phirTeti tAvataM mIsaM, anne bhaNaMti-bhaMDavalaggA biMduNo Na sukvaMti jAva tAva mIsaM, anne bhaNaMti-jAva cAulA na sijhaMti tAva mIsaM. ete anAesA. jamhA eyANi tinni vatthUNi kayAi cireNa hoti kayAiM sigyataraM ceva AdhAravazAt. tamhA cAulodagaMjadA bahu pasanahAi tadAtaM acittaM bhavati, athavA muktvA tandulodakaM bahuprasannaM yadanyadAdezatritayaM pratipAditaM tacca mizraM drssttvymiti| ukto mizro'pkAyaH idAnImacittapratipAdanAyAhamU. (563) sIuNhakhArakhatte aggIloNUsa aMbile nehe| vakkaMtajoNieNaM paoyaNaM teNimaM hoti|| vR. pUrvavat / tena cAcittApkAyena idaM prayojanaM kriyatemU. (564) pariseyapiyaNahatthAidhoyaNA cIradhoyaNA cev| AyamaNa bhANadhuvaNe emAipaoyaNaM bahuhA // va. pariSekaH-secanaM kaSThAdhutthita sati kriyata. tathA pAnaM hastAdidhAvanaM ca kriyate. tathA AcamanaM bhAjanaprakSAlana ca kriyate, evamAdIni prayojanAni bahudhA bhavanti / idAnIM cIraprakSAlanaM kriyata ityuktaM tacca Rtubaddhe na karttavyaM atha kriyate tata ete doSA bhavantimU. (565) uubaddhadhuvaNa bAusa baMbhavinAso uThANaThavaNaM c| saMpAimavAuvaho palavaNa AtopaghAtoya // vR. Rtubaddha:-zItoSNakAlau militAvapi caivabhaNyate, tatra yadi cIvarANAM dhAvanaM kriyate tato bAkuziko bhavati vibhUSaNazIla ityarthaH, yadA ca vibhUSaNazIlastadA brahmavinAzo bhavati, tathA asthAnasthApana cabhavati. yadata nUnamayaM kAmI tenAtmAnaM maNDayati tatazcAsthAnasthApanam-ayogyatAsthApanaM bhavatIti, tathA saMpAtimasattvAnAM vAyozca vadho bhavati, tathAplavanena ca sattvavadho bhavati, tathA''tnopaghAtazca bhavati haste kaNDakapatanAditi / Aha-yadyevaM na dhAvitavyAvyedha cIvarANi, ucyate, varSAkAle prakSAlayitavvAni, atha na prakSAlvante tata ete doSA bhavantimU. (566) aibhAracuDaNapaNae sIyalapAvaraNa ajiirgelnne| obhAvaNakAyavaho vAsAsu adhovaNe dosA / / vR. malenAtiguruNibhavanti tathA 'cuGaNa'tti jIryantepanakazcatatra lagatipanaka: phullI.zItalaprAvaraNe cAjIrNaM bhavati, tatatha glAnatA bhavati. tathA uvahAvaNA' paribhavo bhavati kAyavadhazca bhavati, tAni hi ArdrANi zcyotanti santi apkAyAdi vinAzayanti.pata varSAsvadhAvane dossaaH|kdaa prakSAlana kAryamityAhamU. (567) appatta ciya vAse savvaM uvahiM dhuvaMti jynnaae| asaie va davassa u jahannaA paaynijjaago|| vR. varSAkAle aprApta eva arddhamAsamAtreNa savamupadhiM prakSAlayanti yatanayA / athodakaM prAzukaM pracuraM nAsti tato jaghanyena pAtraniryoga'pAtrakopakaraNaM prakSAlanIya yena gRhasthA bhikSAM prayacchanto na jagupsanta iti / Aha-sarveSAM varSaparyanta evopadhiH prakSAlyata? na ityAhamU. (568) AyariyagilANANaM mailA mailA puNovi dhaavNti| mA hu gurUNa avanno logaMmi ajIraNaM iyre|| vR. sugmaa| navaraM ajIraNaM iyare'tti itaraSAMglAnAnAM cIvarANi prakSAlanIyAni yadi na prakSAlyante Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 568 tato'jIrNaM bhavati / idAnImupadhiprakSAlanakAle kAni na vizrAmaNIyAni ? ityAhapAyassa paDoyAraM dunisajje tipaTTapottirayaharaNaM / ete na u vissAme jayaNA saMkAmaNA dhuvaNA // mU. (569) vR. pAtrasya 'paDopAraM' parikaraNaM pAtrabandhAdikaM na vizrAmavet. tathA 'dunni nitajje' tirajoharaNamiSadhAbaddhaM ekA aurNikA bAhyaniSadyA dvitIyA madhyavarttinI kSomaniSadhA idaM dvayaM na vizrAmaNIyaM 'tipaTTa' tti ekaH saMstAraka paTTako dvitIya uttarapaTTakaH tRtIyazrolapaTTakaH 'potti' tti mukhavastrikA rajoharaNaM pratItameva etAni na vizrAmayet, yato nAmyAnyanupabhogyAni santi / tatra ca SaTpadasaGkramaNaM kathamityAha- 'jayaNA saMkamaNA' yatanA vastrAntaritena hastenAnyasmin vastre SaTpadI: saGkramayati tato dhAvanaM karoti / zeSamupadhiM vizrAmayato vidhimAha mU. (570 ) abbhiMtaraparibhogaM uvariM pAuNai nAtidUre ya / tinni yatinni ya na evaM nisi uM kAuM paDicchejjA // vR. 'abbhiMtaraparibhogaM' kSomakalpa zeSakalpayorupari prAvRNoti, katarAH ?, trayastistra iti vakSyati, tathA nAtidUre nAtyAsatre tameva kalpaM rAtritrayameva sthApayati, 'tinni ya tinni ya' tti padadvayaM yojitameva draSTavyaM 'ekkaM nisiuM kAuM' ti ekAM ratrimAtmopari kIlakAdau sa eva kalpaH sthApyate / 'paDicchejja' tti evaM sapta dinAni parIkSA kAryA / athavA 'parikkhejja' tti evaM saptavArAH kRtvA punazca zarIre vastraM prAkRtya parIkSaNIyaM, yadi SaTpadyo na laganti tataH prakSAlanIyamiti // mU. (571) 8 keI ekkkkanisiM saMvAseuM ti paddicchaMti / pAuNiyajayaNalaggati chappayA tAhe dhovejjA | vR. kecanAcAryA evamAhuH - 'ekvekkAnisiM saMvAdeuM 'ti ayamatrArthaH tamabhyantaraM kalpaM kSomamitarakalpayorupari ekAM rAtriM prAvRNoti, punaraparasyAM rAtrAvAtmAsanne sthApvati, punaraparasyAM rAtrau Atmopari kIlakAdau labvamAnaM karoti, evaM trirAtraM yAvatparIkSyate, pazrAcca taM kalpaM punaH prAvRNoti, prAvRte ca kalpe yadi na laganti SaTpadyastadA dhAvayet prakSAlayet / te ca prakSAlayantaHmU. (572) nivvodagassa gahaNaM keI bhANesu asura paDiseho / gahibhAyaNesa gahaNaM ThiyavAse mIsiaM chAro || vR. te ca sAdhavacIraprakSAlanArthaM nIvrodakasya grahaNaM kurvanti, tatrAha - 'keI bhANesu' tti kecanaivaM bruvate yaduta "bhAjaneSu pAtreSu nIvrodakagrahaNaM kArya. AcArya Aha- 'asur3a' lokA evaM bhaNanti, yaduta - azucaya ete, tatazca pratiSedhaM kurvanti / kva purnagrAhyamityata Aha- 'gihibhAyaNesu' gRhasthasatkeSu bhAjaneSu - kuNDAdiSu bhAjaneSu gRhyate, kadA?- 'ThiyavAsa' sthita pravarSaNa thakke varisiyabve, 'mIsagaM' ti athAtra pravarSati parjanye gRhyate tato gRhNato mizraM bhavatyantarikSodakapAtAt tasmAtsthite pravarSaNa grAhyaM gRhIte ca kSAraH kSepaNIyo yena sacittatAM na yAti / kasya punaH prathamamupadhiH prakSAlanIya ityata AhagurUpaccakkhANagilANasaMhamAINa dhAvaNaM puvvaM / mU. (573) to appaNA pubvamahAkaDe ya itare duve pacchA // vR. prathamaM gurorupadhiH prakSAlyate tataH 'paccakkhAya' tti pratyAkhyAtA - anazanasthastasyopadhiH prakSAlyate samAdhAnArthaM tato glAnasya pazrAtsaMhasya mA bhUnmalaparISahapIDayA cittabhaGgaH, evameteSAM pUrvamupadhiH kSAlyate Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 o niyuktiH mUlasUtraM tata AtmanaH kSAlayatyupadhiM / idAnIM kAni prathama kSAlanIyAni ? ityAha- 'puvvamahAkaDe tti yAnyekakhaNDAni atUrNitAni ca tAni yathAkRtAni pUrva prakSAlayati, 'iyaMre duve paccha' tti itarau dvau vastrabhedau pazcAtprakSAlayanti, ekAnyalpaparikarmANi-yAni kacinmanAk tUrNitAni anyAni bahuparikarmANi yAni dvidhA sIvitAni tUrNitAni ca, alpaparikarmANi ca kSAlayitvA tato bahuparikarmANi kSAlayati / mU. (574) acchospiTTaNAsu ta na dhuve dhAMva patAvaNaM na kre| paribhogamaparibhoge chAyAtava peha kallANaM // vR. idAnIM sa sAdhuH prakSAlayan karpaTAni nAcchoTayati rajakavat, nApi ca piTTayati kASThapiTTanena strIvat, kintu hastena manAg yatanayA dhAvanaM karoti, dhautAni ca vastrANi nAtape pratApayati, mA bhUttatra kAcita SaTpadI, syAt kAni punarAtape kAryANi kAni vA na ? ityAha- paribhogamaparibhoge' tti tAni karpaTAni dvividhAni bhavanti-paribhogyAni aparibhogyAni ca, tatra yathAsaGkhyena chAyAtapayoH kAryANi, paribhogyAni chAyAyAM zoSyante mA bhUttatra SaTpadI syAt. aparibhogyAnyAtape, 'pehe' tti tAni ca karpaTAni zuSyanti santi nirupytyphrnnbhyaat| 'kallANagaM' ti pazcAttasya prakSAlanapratyayamekakalyANakaM prAyazcittaM dIyate / ukto'pkAyaHmU. (575) iTTagapAgAINaM bahumajjhe vijjuyAi nicchaio / gAI mummuramAI ya misso u // vR. asAvapi trividhaH, tatra sacitta iSTakApAkAdInAM bahumadhye vidyudAdiko naicayiko bhavati, aGgArAdizcetaro vyAvahArikaH murmurAdikaH - ulmukAdirmizro bhavati / idAnImacitAgrikAyasyopayogamacittA-grizarIropayogaM ca darzayannAha - mU. (576) odanavaMjaNapAnagaAyAmusiNodagaM ca kummAsA / DagalagasarakkhasUI pippalamAI ya paribhogo // vR. odanaM - kUrAdi vyaJjanaM- timmaNaM pAnakaM - AcAmlaM AyAmaM avazrAvaNaM uSNodakaM kulmASAzra, etAni aggrernirvatrtyAni kAryANi, tatazcaibhirupayogaH kriyate / idAnImaninirvarttitazarIropabhogaM darzayannAha-DagalakAiSTakAkhaNDA atIva pakkAH sarakkho bhasma sUcyaH pippalakaH- kSurakaH, evamAdibhiracittairagrizarIrairUpayogaH kriyate, agrizarIrANi ca dvividhAni bhavanti- baddhellayANi mukkellayANi ca tatrAtra mukkellayANi draSTavyAni / idAnIM vAyukAya ucyate. asAvapi trividhaH sacittAdirUpaH, tatra naizrayikasacittapratipAdanAyAhaT mU. (577) savalayaghanatanuvAyA atihimaatiduddiNe ya nicchaio / vavahAra pAyamAI akaMtAdI ya accitto // vR. saha valayairvarttanta iti savalayAH ghanavAtAzca tanuvAtAzca savalayAzca te ghanatanuvAtAca 2 te nizcayataH sacittAH / tathA'tihimapAte yo vAyuratidurdine ca yo vAyuH sa naizrayikaH sacittaH, vyavahArataH punaH prAcyAdipUrvasyAM yo dizi, AdigrahaNAduttarAdigrahaNaM, etaduktaM bhavati-atihimaatidurdinarahito yaH prAcyAdivAyuH sa vyavahArataH sacittaH / idAnImacittaH 'akkaMtAI ya acitto' tti yaH kardamAdAvAkrAnte sati bhavati so'cittaH, sa ca paJcadhA akkate dhaMte pIlie sarIrAnugae samucchime, tattha akkato cikkhilAisu. dhaMto datiyAisu, pIlio pottacammAIsu, sarIrANugao UsAsanIsAsavAU udaratthANIo. saMmucchimI tAliyaMTAI hiM o / idAnIM mizra ucyate, Aha- kiM punaH kAraNaM mizraH pazrAdvyAkhyAyate ?, ucyate, acittenaiva sAdhurvyavahAraM karoti sa ca gRhItaH sanneva mizrIbhavati, asyArthasya pradarzanArthaM pazcAnmizra ucyate / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-578 mU. (578) hatthayayamega gaMtA daiu acittA biDya sNmiiso| taiyaMmi usaccitto vatthI puna paarisidinhiN|| vR. acittavAyubhRto dRtistaraNArthaM gRhyate. sa ca kSetrato hastazatamekaM yAvadgatvA'pi acitta eva, toyaM nItvA'pi tato hastazatAdUrdhvaM dvitIyahastazataprArambhe'pi mizro bhavati. tRtIyahastazataprArambhe sacitto bhavati. kSetramaGgIkRtya yAvatA kAlena mizro bhavati tathoktaM . idAnIM kAlamaGgIkRtya yAvatA kAlenAcittaH san mizraH sacitto bhavati tatpradarzanAyAha- 'vatthI puNa pArisidinehiti tatra bastiH carmamayA khallocyate. sA cAcittavAyorApUritA atisnigdhakAle pauruSImAtraM kAlaM yAvattatra sthito vAyuracita evAste, ayamatra bhAvArthaH-kAlo hi dvividhaH-nido lukkho ya. tattha niddho kAlo sapANito iyaro lukkho, tattha niddho tiviho-ukkoso majjhimo jahanno ya, tattha ukkosaninddha kAle pauruSImAtraM kAlaM yAvata vatthI vAyuNA''pUrito acitto hor3a tavariM sA ceva taie pahare sacittA hoi. majjhimaniddhe kAle vatthI vAuNA''pUriA do porasIo jAva acittA hoi tavariM so ceva cautthe pahare sacitto hoi, jahanne pahare sacitto hoi. jahanna niddhe kAle vatthI vAuNA''pUriA tinni pahare jAva acitto hoi. tadvariM so cava cautthe pahare misso hoi, taduvari paMcame pahare so ceva sacitto hoi / evaM nindrakAle mANaM bhaNiaM. idANiM rukkhakAle dinehiM parUvaNA kijjai. tattha lukkhakAlo'vi tiviho jahannalukkho majjhimalukkho ukkosalukkho ya. tattha jahannalukkhe kAle vatthI vAuNA''pUrio egadivasaMjAva acitto hoi, tadvariMso ceva biiyadivase misso hoi, so caiva tatie divase sacitto hoi, majjhimalukkhe kAle vatthI vAuNA''pUriodo dinA jAva acitto acchai, tadvariM so caiva taie divase misso hoi, tadvariM cautthe divase sacitto hoi, so ceva vAU ukkosalukkhe kAle divasatigaMjAva acitto hoi, taduvariM so ceva cautthe divase mIso hoi, taduvariM so ceva paMcame divase sacitto hoi| evaM egadugatigasaMkhA porisidinesuM anuvttttaavnniiaa| idAnImacittena vAyunA yatprayojanaM bhavati tatpratipAdayannAhamU. (579) daieNa vatthiNA vA paoyaNaM hojja vAuNA munninno| gelannaMmi va hojjA sacittamIse prihrejjaa| vR. sugamA / / navaraM datieNaM taraNaM kIrati, gelanne vatthiNA kajaM hoi / ukto vAyuH, idAnIM vanaspatikAya ucyate. asAvapi sacittAdibhedena tridhA. tatra nizcayasacittapratipAdanAyAhamU. (580) savvo va'naMtakAo saccitto hoi nicchynyss| vavahArAu a seso mIso pbvaayrottttaaii| vR. sarva evAnantavanaspatikAyA nizcayanayena sacitaH, zeSaH parittavanaspatirvyavahAranayamatena sacittaH, 'mIsApavvAyarATTAittimizrastupramlAnAniphalAniyAnikusumAnipAnicaroTTA-loTTotandalA:kaTTitAH. ttthtNdulmuhaaiNacchNtitenkaarnnensomissobhvti|idaaniimcittvnsptikaayNtdupyogNcdrshynnaahmuu. (581) saMthArapAyadaMDagakhobhiakappAi piiddhphlgaaii| . osahabhesajjANi ya emAi paoyaNaM trusu|| vR. tatra saMstArakaH azuSiratRNaiH kriyata. kalpadvayaM ca kAAsikaM bhavati. auSadhamantarupayujyate. bheSajaM vahiH / ukto vanaspatikAyaH, idAnI dvIndrivAdipratipAdanAyAha mU. (582) biyatiyacaurA paMciMdiyA ya tippabhiI jattha u sameti / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 AghaniyuktiH mUlasUtra saTTA saTTANe so piMDA tena kajjamiNaM // vR. dvitricatuSpacendriyA ekeke triprabhRtayo yatra samavAyaM gacchanti sa ddhIndriyAdipiNDaH . te caivaM samavAyaM gacchanti svasthAnaM svasthAne, etaduktaM bhavati - dvIndriyA dvIndriyaireva militaM dvIndriyapiNDaH tathA trIndriyAstrIndriyaireva triprabhRtibhirmilitaistrIndriyapiNDa ucyate, evaM sajAtIyairmilitaiH piNDo vaktavyo yAvatpaJcendriyA iti svasthAne svasthAne sa piNDaH / ayaM tAvad dvIndriyAdiH paJcendriyaparyantaH sacittAdiH piNDo bhavati, yathAcittapiNDo dvIndriyAdisatkastena caitatkAryama mU. (583) astrurabhogo akkhANa sasaMkha sippamAINaM / iMdiyANa uddehigAI jaM vA vae vijjo // vR. drIndriyANAM paribhogaH 'akSANAM ' candanakAnAM sazaGkhA yAH zukta yaH tadAdInAM zaGkheSu zuktiSu ca auSadhAni kriyante / trIndriyANAM madhye uddehikayA, AdizabdAdanyena vA trIndriyeNa yadvA vaidyo brUyAda. uddehikAyAH satkayA mRttikayA prayojanaM sa sarvastrIndriyaparibhogaH / idAnIM caturiMdriyaparibhoga ucyatemU. (584) cariMTiyANa makkhiyaparihAro AsamakkhiyA ceva / paMciMdiapiMDaMmi u avyavahArI uneraiyA || vR. caturindriyANAM madhye 'makSikAparihAreNa' makSikApurISeNa UrdhvavirekaH kriyate zarIrapATavArtha, azvamakSikopayogazca tayA'kSNorakSarAH patitA uddhiyante / ayaM caturindriyapiNDaH, paJcendriyapiNDe yadi paraM nArakairvyavahAraH-upayogo na kacitkriyate / zeSAstu tiryaJca devA manuSyAzropayujyante, tatra tirazcAM paJcendriyANAM satkamupayogaM darzayannAhamU. (585) cammaTTidaMta naharomasiMgaamilAicchagaNagomutte / khIradahimAiyANaM paMciMdiatiriaparibhogo | vR. tatra carmaNA kuSThinaH kAryaM bhavati, asthnA - gRdhranalakena prayojanaM bhavati vAyvAdyapaharaNArthaM pAde badhyate, dantena sUkarAdeH saMbandhinA prayojanaM nakhena vA, romabhiH prayojanamurabhrAdInAM satkaistaiH kambalikA bhavati, zrRGgeNa kicita prayojanaM bhavet, amilA- urabhrA tatparISaM pAmAdAvupayujyate, tena gomUtreNa copayogaH / zeSaM sugamam / idAnIM manuSyopayogo darzyate ma. (586) saccitto pavvAvaNa paMthavaMdese ya bhikkhudaanaaii| sIsaTTiyaaccitte mIsaTTi sarakkhapahapucchA // vR. prathamArddha sugamaM, sacittamanuSyaprayojanamuktama. idAnImacittamanuSyapiNDadarzanAyAha- sIsaDiga acitta' tti acittena ziraHkapAlena prayojana bhavati. pittArue ghasiUNa dijjaDa, veSaparAvarttAdi kriyata / idAnIM mizramanuSyapiNDa ucyate- 'mIsaTTisarakkhapahapucchA' mizro'sthiyuktAM yaH sarajaskaH- kApAlikastasya mizrasya pathi pRcchayopayogaH / idAnIM davopayogapratipAdanAyAhakhamagAikAlakajjAtiesu pucchajja devayaM kiMci / mU. (587) paMthe subhAsu vA pucche va divvamuvaogI // vR. apakAdiH kacida. AdizabdAdAcAryAdayaH kAlakAryAdI svamRtyupracchanAdau - AdigrahaNAtsaGghAdikArye utpanne 'pRccheta arthayet kAciddevatAM pathi vA gacchana zubhAzubhaM pRccheta. athavA zubhAzubhaM durbhikSAdi pRccheta, tatazrAyaM divyapiNDopayogaH / evaM tAvatsacittAM navaprakAraH / piNDa uktaH, tadanantaraM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 mUla- 187 mizro'pi piNDo navaprakAraH pratipAditaH, acitto'pi navaprakAraH pratipAdita eva, idAnIM dazamo bhedo'citto lepapiNDa ucyate sa caiteSAmeva pRthivyAdInAM navAnAM bhedAnAM saMyogena bhavati etadeva pradarzayannAha - mU. (588) aha hoi levapiMDo saMjogaNaM navaNha piMDANaM / nAyavvo nippanno takhvaNA tassa kAyavvA // vR. atha bhavati lepapiNDaH saMyoge navAnAM piNDAnAM nippanno jJAtavyaH kathaM ?. ducakkA gaDiA. tattha akkhe makkhi puDhavikAyassa rajo laggati, AukkAo nadIe uttarao laggar3a, teukAo tattha lohaM ghaMsati, vAyU tattheva yatrAgristatra vAyunA bhAvyam / vaNassaI akkho biticau saMpAtinA pANA paDaMti, paMciMdiyANavi varattA ghassati / evaM saMjoeNa niSpanno levo, idAnIM tasya prarUpaNA karttavyA / avvakAlialevaM bhAMti levesaNA navi a diTTA | mU. (589) 3 taM vattavvA levA diTTI telukkadaMsIhiM // vR. para Aha- arvAkkAlikaM lepa kecana pratipAdayanti, sadoSatvAllepasya, tathA lepaSaNA ca samaye na kvacid dRSTA, yato dvividhaiva eSaNA pratipAditA vastreSaNA pAtraiSaNA ca tatazrAyamarvAkkAliko yato na yuktyA ghaTate nApi samayaM dRSTa iti / evamukte AhAcArya:- 'te vattavvA' na evaM bhaNanIyAH - idaM vaktavyAH, yaduta lepA dRSTastrailokyadarzibhiH-jinaH, etaduktaM bhavati-pAtraiSaNAM pratipAdayatA lepaiSaNA uktai va draSTavyA, anyathA tadvyatirekeNa pAtragrahaNAnupapatteH, pAtraM hi lepAdisaMskRtamevopayogabhAg bhavati nAnyatheti / AyApavayaNasaMjamauvadhAo dIsaI jao tiviho / mU. (590) tamhA vadaMti keI na levagahaNaM jinA biMti || [bhA. 192] vR. para Aha-AtmapravacanasaMyamopaghAto dRzyate yatastrividhastasmAdvadanti kecana na lepagrahaNaM jinA bruvate / idAnIM para evAtmopaghAtAdi darzayannAha mU. (591) rahapaDaNauttimaMgAibhaMjaNa ghaTTaNe ya karaghAo / aha AyavirAdhanayA jakkhullihaNe pavayaNaMmi // [ bhA. 193] vR. tasya sAdhorlepaM gRhNato duHsthitasya patanenottamAGgAdibhaGgo bhavati, ghaTTane ca calane sati rathasya karasya - hastasya ghAto bhavati - saMpIDanaM bhavatItyarthaH, athaiSA''tmavirAdhanoktA idAnIM pravacanopaghAtaM pradarzayannAha-'jakkhallihaNe pavayaNami' yakSaH zvA sa hi yakSo'kSapradezamullihati tatazru tasmina yakSollihane sati 'pravacane' pravacanaviSaye upaghAto bhavati / idAnIM saMyamavirAdhanApradarzanAyAhagamanAgamana gahaNAtANe saMyama virAdhanayA / | mU. (592) mahisariummugahariA kuMthU vAsaM rao vasiyA || [bhA. 194 ] vR. lepArthaM gamane ca Agamane ca grahaNe ca lepasya saMyamavirAdhanA bhavati, kathaM ? mahisariummugahariAkuMthu' tti tatra gacchato mahI sacittA bhavati, tathA sariduttaraNe'pkAyavirAdhanA bhavati, tathA grahaNe cAgrivirAdhanA bhavati, sa hi gRhNan kadAcidulmukaM cAlayati tatazcAgnivirAdhanA, yatrAgnistatra vAyunA bhAvyaM, tathA kadAcidasau gantrI haritakunthukAdimadhye vyavasthitA bhavati tatazrAsau lepaM gRhNana tAni virAdhayati. athavA'nayA bhayyA saMyamavirAdhanA bhavati 'vAsaM rao va siA' tatra gatasya kadAcidvarSaM bhavati tatazrApkAyavirAdhanA atha rajaH saMpAto bhavati tatazca pRthivIkAyavirAdhanA bhavati etamukte sarirAhadoSANaM parihAro coyaga ! jayaNAr3a kIraI tesiM / mU. (593) Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtraM pAe u alippate te dAsA huMti negaguNA // [bhA. 195] vR. doSANAM parihArasteSAM codakoktAnAM kriyata iti saMbandhaH, kathaM kriyate? ityata Aha-he codaka! yatanayA lepasyagrahaNaM kriyate.tatazcayatanayAgrahaNe satyAtmopaghAtAdayodoSAnabhavanti,pAtrecAlipyamAne ta eva doSA yattvayoditA AtmopaghAtAdayaH anekgunnaa-anekprkaaraabhvnti| adhunA''cArya evAtmopaghAtAdidarzayannAhamU. (594) uDDAI virasaMmI bhuMjamANassa huMti aayaae| dagaMdhi bhAyaNaMmi ya garahai logo pvynnNmi|| [bhA. 196] vR. UrdhvAdi-chardanAdidoSo bhavati virase tatra pAtre bhuJjataH tatazcAtmavirAdhanaiva bhvti| tathA duggaMdhi tatra bhAjane bhikSAM gRhNato loko gahA~ karoti tatazca 'pravacane' pravacanaviSaye upaghAto bhavati / yaccoktaM codakeja "jakkhullihaNe pavayaNami'' tatredamucyata. mU. (595) pavayaNadhAyA yannevi hoti jayaNA u kIraI tesi| AyamaNabhoyaNAI leve tava maccharo konu ? // [bhA. 197] vR. pravacanopaghAto'nyo'pyasti kintu yatanayA kriyate teSAM, ke ca te pravacanopaghAtAH ? ata Aha'AcamanabhojanAdayaH' AcamanaM-nilepanAdi bhojanaM caikamaNDalyA, etAni pravacanopaghAtAni kurvanti yadi prakaTAni kriyate, kintu yatanayA karaNAnna pravacanopaghAto bhavatIti, tatazca lepe tava ko matsaraH ? iti| mU. (596) khaMDaMmi maggiaMmi aloNe dinnaMmi avyvvinaaso| anukaMpAI pANaMmi hoi udagassa u vinaaso|| vR. egena sAhUNA gilANaTuM khaMDaM maggiaM, tammi ca visae loNaMpi khaMDaM bhannai. tato teNaM sAvaeNaM loNaM maggiyaMtikAuM bhAyaNe loNaM dinnaM, pacchA paDissae gaeNa diTuM jAva taM loNaM, tato tena puDhavikkAuttikAUNa paridRviaM, tato pariTTAviyaMmivi taMmi loNami vattha kharapharuse bhAyaNe laggArAIsu ya paviTThA loNAvayavA, tato jadi tattha annapANagAi gheppai tato tANa lopavayavANaM vinAso hoi, atha na giNhai loNakharaDie bhAyaNe tata AtmAdivirAdhanA bhavati, ahavA kaMjiapANe maggiaMbhi vihatthIe anukaMpAe AukkAo dinno, AdigrahaNAtpaDiNIyattaNeNa anAbhoeNaM vA, tao taMmi kaDyabhAyaNami so vinassaivirAdhyate tato saMjamavirAdhanA bhavati / athavA Damo doso hoDa pAyassa alevaNemU. (597) pUyaNialaggaagIpalIvaNaM gAmamAiNo hojjaa| roTTapaNagA tarUMmI bhigukuMthAdI va chaTThami / vR. egena sAhuNA kaNikkamaMDaliA landrA, tIe heTTA suhumA aMgAro laggo dinno, so u sAhuNA na diTThA, tato bhamaMtassa taM pattaM paDalehiM samaM palittapAyaM daTThaNa pattiyaM, taMpi vADIe paDiaMgAmapalIvaNaM jAyaM. yatrAgnistatra vAyuH / ahavA roTTo cAulaloTTo laddho, so apariNao hor3a, paNagA taruMmI ti paNago ullIrAisu hoi. tato tavinAso-taruvinAso, vaNassaiviNAsotti jaM bhaNiaM. bhRgU-rAjibhaNyate, tatra kuMthAIyA pANiNo havaMti. evaM chaTTo tasakAo vinAsio hoi. evaM alavie pAe chajjIvanikAyavirAdhanA avassaM hor3a / yaccoktaM trailokyadarzibhiH samaye lepaiSaNA noktA' ttredmucyte| mU. (598) pAyaggahaNami desiaMmi levesaNAvi khalu vuttaa| tamhA AnayanA liMpaNA ya pAyassa jynnaae| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-598 vR. pAtragrahaNe darzita-atropadiSTe sati lepaSaNA'pi khalUktai va draSTavyA, tasmAdAnayanaM lepanaM pAtrasya yatanayA kattaMvyam / atrAha paraHmU. (599) hatthovaghAya gaMtUNa liMpaNA sosaNA ya htthNmi| sAgArie pabhujiMghaNA ya chakkAgajayaNA y|| vR. yadi nAma pAtraM lipyate lipyatAM nAma, kintu tatraiva zakaTasamIpaM gatvA lipyatAM yato lepAnayane hastasyopaghAto-vAdhA bhavati, athavA hastena yadi lepa AnIyate tataH saMpAtimasattvAnAmupaghAto bhavati. tasmAdbhatvA pAtrakalepanaM kArya, evamukte AcAryA bhaNiSyanti, yathA tvadIye'pi pakSe AtmopaghAtAdi bhavatyeva / tathA punarapi para evaM bhaNati tatpAtrakaM lepayitvA punazca zoSaNA hastavyavasthitasya pAtrakasya kAryA, yena sAnikSepadoSaH parihRto bhavati, AcAryo'pyatra pratyuttaraM dadAti. yadta haste dhriyamANenapAtrakeNa AtmopaghAtAdayA doSA bhavanti tasmAtpAtrakaM haste nazoSaNIyaM lepazca AnayanIyaH, tatra calepArthaM gacchana sa sAdhuH kadAcidAsanna eva sAgArie'tti sAgArikaH-zayyAtarastacchakaTAni yadi pazyati tatasteSveva lepa gRhNAti, na tatra gRhNataH zayyAptarapiNDadoSo bhavati. 'pabhutti tena sAdhunA lepaM gRhNatA yasteSAM zakaTAnAM prabhuH sapRcchanIyaHapracchane doSA bhvnti| tathA lepasya jighraNaM karttavyaM, kimayaMkaTurakaTurvA?, tathA SaTkAyayatanA ca kAryA, ityetatsarvaM vkssyti| idAnIM etAmeva gAthAM bhASyakAro vyAkhyAnayati, tatrAdyAvayavavyAcikhyA-sayA''ha. - mU. (600) codagavayaNaM gaMtUNa liMpaNA Anane bahU dosaa| saMpAimAighAo atiuvvarie ya ussggo|| [bhA. 198] vR.codakasyavacanaM, kiMtad?,gatvAlepanaMpAtrakasyakarttavyaM,yataAnayanelepasyabahavodoSAbhavanti, kathaM?, yaditAvaddhastenAnIyatelepastatohastasyabAdhopajAyate,tathAsaMpAtimasattvaghAtobhavati.atyuddharite ca tatra lepe utsargaH' pariSThApanaM bhavati tatra cAsaMyamastasmAttatraiva gatvA limptu| evamukte satyAha guruHmU. (601) evaMpi bhANabheo viyAvaDe attaNo ya uvghaao| nIsaMkiyaM ca pAyaMmi giNhaNe iharahA sNkaa|| [bhA. 199] mU. (602) jaitehatthu vadhAo Anijjatali hoi levli| paDilehaNAi ciTThA tamhA una kADa kaayvyaa|| [pra. 26] vR. evamapi gatvA bhAjana limpato bhAjanabhedo bhavati, vyApRtasya ca-Akulasya pAtrakalepane gantryAcalana satyAtmopaghAto bhavati, tathA prakaTaM tatraiva pAne lepagrahaNaM kurvato niHzaGkalokasya bhavati tadutate'zucayaH yenAzucinA lepena pAtrakalepanaM kurvanti / iharahAsaMka'tti itarathA yadi tatpAtraM tatra prakaTaM na lipyate tato lokasya zaGkava kevalA bhavati, yaduta na vidmaH kimapyanena lepanate kariSyanti ?, tataH pratizraya evAgatya lepanA krtvyaa| mU. (603) coei puNo levaM AneuM liMpiUNa to htthe| acchau dhAremANo saddavanikkhevaparihArI // bhA. 200 vR. atra paraH punarapi codayati-evaM nAmAnIya lepamAzraya limpatu pAtrakaM, kiMtu leSayitvA tato haste liptaM sa dhArayastiSThatu yAvattadbhastasthitameva zoSamupayAti, kiM kAraNaM?, yato yUyaM sadravanikSepaparihAriNaH' sadravasya nikSepaH sadravanikSepastaM parihartuMzIlaM yeSAM bhavatAM te sadravanikSepaparihAriNaH, etaduktaM bhavati-pAtrakaM Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 AdhaniyuktiH mUlasUtra tAyAmapi na nikSipatha kiM punarlepaliptamiti / evamukte sati paraNAcArya AhamU. (604) evaM hAuvadhAo AtAe saMjame pavayaNe y| macchAIpavaDate tamhA una sosae htthe|| vR. evaM pAtrakaM liptaM saddhastena dhArayato bhavatyupaghAta Atmani saMyame pravacaneca. tatrAtmaviSayA saMyama. viSayA ca kathaM ? - mucchAI pavaData tti kadAcittasyasAdhornirodhe pAtrakaM hastasyaM dhArayato mUbhivettatazca prapatati, patitasya cAtmopaghAtA bhavati aGgavinAzalakSaNaH, pAtrakabhede ca saMyamavirAdhanA bhavati. tathA pravacanopaghAtazcaivaM bhavati, taM tathA patitaM sAdhuMdRSTrA kazcitsAgArika evaM brUyAta, yadta-etadIyasarvajJena haste pAtradhAraNamupadizatA ayamapyapAyo bhAvI na dRSTa iti, tasmAdetaddoSabhayAnna haste zoSayet paatrmiti| mU. (605) duvihA ya hoti pAyA junnA ya navA ya je u lippaMti / junne dAeUNaM lipai pucchA ya iyrsiN|| bhA. 201] vR. tAni ca lepayitavyAni pAtrANi dvividhAni bhavanti. 'jUrNAni' purANAni navAni adhunava yAnyAnItAni tAniprathamaM lipyante, tatra yAni jIrNAni pAtrakANi limpanIyAni tAniguroH pradarzya limpati, evaMvidhAnyetAni pazya kiM lipyante uta na?. itareSAM-navAnAM pAtrakANAM lepane pacchA karttavyA. kiM etAni lipyante uta tiSThantu? iti| Aha-kaH punaranApRcchya pAtrakANi limpati sati doSaH?. ucyate.yo mAyAvI bhavati sa caivaM jJAtvA pAtrakANi limpatimU. (606) pADicchagasehANaM nAUNaM koi aagmnmaai| ___ daDhalevevi upAe liMpaimA esu denejjaa|| vR. pADicchagA-sUtrArthagrahaNArthaM ye AcAryasamIpamAgacchati sehA-abhinavapravrajitAH eteSAmAgamanaM jJAtvA kazcinmAyAvI dRDhalopAnyapitAni purANapAtrakANi limpati. mAbhUdAcAryastebhyaH-pratIcchakasehebhyo ddyaat|| mU. (607) ahavAvi vibhUsAe liMpai jA sesagANa prihaanii| apaDicchaNe ya dosA sehe kAyA ao daae|| [bhA. 202] vR. athavA dRDhalepamapi pAtraM vibhUSayA limpati, tasmiMzca lipte pAtre yA zeSakANAM' glAnAdInAM parihAniH sAsarvAtena katAbhavati / 'apaDicchaNeya dosa'ttipAtrakAbhAve AyariotAna pratIcchakAnana pratIcchati. apaDicchaNe 'doSAH' nirjarAdyabhAvalakSaNAH / seha'ttiyaH pravajitamAtrastasmai yadi pAtrakAdi nadIyate tato' syApakaraNarahitasya cittamohobhavati vipariNAmatazcakAyAna vyApAdayati, ataH-asmAtkAraNA-darzayitvA pAtraM lipyate. kadAcidasAvAcAryaH pratIcchakAdInAgantukAna zrutvA nivArayettaM sAdhu lippntmiti| kadA punarlepagrahaNaM dAnaM ca karttavyamityata Aha. mU. (608) puvvaNhalevadANaM levaggahaNaM susaMvaraM kaauN| lavassa ANapAliMpaNe ya jayaNAvihIM vocchN|| vR. pUrvAhna lepadAnaM pAtrakasya karttavyaM lepena lepanamityarthaH yena tatpratyuSami liptaM divasena zuSyate. tathA 'levaggahaNaM susaMvaraM kAuMti gRhyate'sminniti grahaNa-zarAvasaMpuTaM susaMvara-suguptaM cIvareNa kRtvA taM shraavsNputtm| idAnIM lepasyAnayane limpane ca pAtrakasya yo yatanAvidhistaM vkssye| mU. (609) puvvaNha levagahanaM kAhaMti cautthagaM karajjAhi / . mAtA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM.610 . asahavAsiabhanaM akAralaMbhe ya ditiyare // [bhA. 203] vR. pUrvAhna lepadAnaM kariSyAmItikRtvA caturtha-ekamupavAsaM kuryAda yena nivyApAraH sukhanaiva karoti. athAsau caturthaM kartuM na zaknoti atyantamasahiSNustato vAsikaM bhaktaM bhakSayitvA pAtrakANi lepayati / 'akAraga'tti atha tadrAsikabhakta makArakaM-apathyaM tasyAlambho vA tayA velayA sa na labhate bhaktaM tataH 'dititare'tti'itare' anye sAdhava AnIya dadati labdhisaMpannA ye| tatazcalepayitvA kRtakRtyA ghaTTayannAhamU. (610) kayakitikammo chaMdana chaMdio bhaNai leva'haM ghettuN| tubbhaMpi asthi aTTho? AmaM taM kittiaM kiM vA? // vR. sa hilepArthaM vrajana guroH kRtikarma-dvAdazAvarttavandanaM dadAti, kRtakRtikarmA ca chandeneti-dvAdazAvarttavandane guruvAkyametat. chanditaH anujJAtaH san bhaNati-lepamahaM grahISyAmi tatazca tubhyaM bhavatAmapi astyarthitvaM lepena?. punarasau gururbhaNati-Amam-asti kArya. punaH sAdhuNati-'kittiaM' taM lepaM kiyantaM grahISyAmi ? 'kiM vatti kiM mallikayA prayojanaM tava uta lepena?. AcAyasya ca lepena prayojanaM bhavati. tasya gacchasAdhAraNaM nandIpAtramasti tadarthaM tasya vA''cAryazcintAM kroti| mU. (611) sesevi pucchiUNaM kayaussaggo guruM puNamiUNaM / mallagakhve giNhai jai tesiM kappio hoi|| vR. na kevalaM gurumeva pRcchati zeSAnapi sAdhUna pRSTvA 'kRtotsargaH' kRtopayogo guruM namaskRtya, kiM karotItyata Aha- 'mallakave giNhai' mallakaM-zarAbaM yatra lepo gRhyate rUtaM ca gRhNAti tenAsau lepo chAijjai, mallakarUtayotha kadA grahaNaM karoti ?, yadA tayoH kalpiko bhavati, etaduktaM bhavati-yadyasau vastraiSaNAyAM pAtraiSaNAyAM ca gItArthastato mallakaM rUtaM ca mArgayitvA gcchtiiti| mU. (612) gIyatthapariggAhia ayANao rUvamallae dhettuN| chAraM ca tattha vaccai gahie tasapANarakkhaTTA / / vR. athAsau mallakarUtayogiNa na kalpikastato gItArthaparigRhIte-svIkRte mallakarUtau gRhItvA kSAraM ca-bhUtiM gRhItvA tatra mallake vrajati, gRhIte lepe sati cIramupari dattvA lepasya tato rutaM tata upari bhUtiM dadAti, kimarthaM ?, trspraannrkssaarthmiti| idAnIM yadukta mAsIccodakena yaduta sAgArikaganyAM lepagrahaNaM na kArya yato'sau zayyAtarapiNDo varttataDati. tatpratiSedhanAyAhamU. (613) vaccaMteNa ya diTuM sAgAriduccagaM tu abbhaase| tatthava hoi gahaNaM na hoi so saagriapiNddo|| vR. vrajatA sAdhunA lepagrahaNArthaM yadi dRSTaM sAgArikasaMbandhi dvicakraM-gantrikA abhyAse-samIpe tatastatraiva grahaNaM karttavyaM, na bhavatyasau sAgArikapiNDaH-zayvAtarapiNDo'sau na bhvti| idAnImasA gatvA ki kRtvA lepa gRhNAtItyata Aha. mU. (614) gaMtuM ducakkamUlaM aNunnavettA pahuMti saahiinnN| ettha ya pahutti bhaNie kAI gacche nivasIva // vR. gatvA dvicakramUlaM' gantrIsamIpaM. yadi tatprabhuH svAdhInaH' sannihito bhavati tatastamanujJApya gRhyate, atha tatra gantryA AsannaH prabhunAsti tatathAsau sAdhuH pRcchati-ko'tra prabhaH? iti. punazcaivaM paSTe sati kazcitpuruSa evaM brUyAdU, yaduta ettha ya pazrutti atra zakaTe prabhR rAjA. tatazcaivaM bhaNite sati kazcidAtAoM Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AghaniyuktiH mUlasUtraM gantrINAmanujJApanArthaM nRpasamIpameva gacchet / ettha ya avidhiaNunnavaNAe dittuNto| mU. (615) kiM demitti naravaI tujhaM kharamakkhiA dcckketti| sA apasatyo levo ya bhaddatare dosaa|| vR. ego sAha levassa kajje niggao jAva pecchai sagaDAI. sAhaNA pucchiaM-kassa ete sagaDA? nihattheNa siTTha-rAulA, sAha agIyattho ciMter3a-paha aNannaveyavvA. vaccAmirAyaM pecchAmi. tena rAyA diTTo. bhaNati rAyA kiM tuha demi ?, sAhU bhaNatitubhaM sagaDa tilamakkhie atthi tattha levo pasattho havati taM me dahi, etthaya bhaddeyare dosA bhavati, tattha jai sA rAyA bhaddo tAha savvahiM ceva ugghosaNaM kareD jahaneha keNai sagaDA ghaeNa makkhiyavvA jo makkhei so daMDaM pattA evamAI bhaddao pasaMga kujjA, aha so paMto rAyA tAhe so bhaNejjA-annaM kiMcI na jAiyaM imIe parisAe majjhe to levo jAtio, aho asuI samaNA ee mA eesiM koI bhikkhaM deu| ete avihiaNunnavaNAe dosaa| mU. (616) tamhA ducakkavaiNA tassadihraNa vA annunnaae| kaDugaMdhajANaNaTThA jiMghe nAsaM tu aphusaMtA / / vR. tamhA vihIe aNunaveyavvo, sAya vihI-tA sagaDANaM pAse Thio acchai jAva cakkavaI Agao, tao ducakkavaiNAgaktiAvaiNA aNunAe sati levo gaheyavvo, teNa ducakkavatiNAjo saMdihro ettha paTTavio jahA tume bhaleyavvaM, tena vA aNunnAo saMto geNhai. kaDugaMdhajANaNaTuMjiMghiyavvo levo-kiMso kaDao?. kaDuatelleNa makkhionavatti, jai kaDuteleNa makkhio tAhe na gheppar3a, so athiro hoi, jo miThThatilamellamakkhio so gheppai / kathaM punarjighaNaM karoti ?, nAsikayA aspRshn| jiMghaNA iti avayavo bhnnio| idAnIM 'chakkAyajayaNa'tti vyAkhyAnayannAhamU. (617) harie bIe cale jutte, vacche sANe jlttttie| puDhavI saMpAimA sAmA, mahavAte mahiyA'mie / vR. harite bIje vA tacchakaTaM pratiSThitaM bhavati tatazca tatra na grAhyo lepaH, tathA tatkadAcicchakaTaM 'calaM' gamanAbhimukhaM vyavasthitaM bhavati tatatha na grAhyaH, tathA yuktaM vA vahati tadA'pi na grAhyaH, kadAcittasmin zakaTe vatsako baddho bhavati tadAsanno vA tatazcana grAhyaH, zvA vA tatra baddhaH tathApi na grAhyaH, jalamadhye tat zakaTaM vyavasthitaM bhavati tato na grAhyaH. kadAcicca sacittapathivIpratiSThitaM bhavati tathApi na grAhyaH. kadAcitsaMpAtimasattvaiH sa pradezo vyAptastatazca na grAhyaH, tathA zyAmA rAtristasyAM ca na grAhyaH, mahAvAte ca vAte sati na gRhyate. 'mahikAyAM' dhUmikAyAM nipatantyAM na gRhyata. amitazcAsI lepo na gRhyata kintu prmaannyuktH| dvAragAtheyam, idAnIbhASyakRvyAkhyAnayati, tatrAdyAvayavavyAcikhyAsayA''hamU. (618) . harie bIesutahA anaMtaraparaMparevi ya cukkaa| AyA dupavaM ca paniTaTThiyati etthaMpi cubhNgo|| bhA. 204] vR. harite bIje ca dvau catuSkau bhavataH, katham ?, anantaraparamparakalpanayA, etaduktaM bhavatiharitabIjayoranantarapratiSThitatvamAzrityabhaGgacatuSTayaMniSpAdyate, tathAtayorevaharitabIjayoHparamparapratiSThitatvamAzritya dvitIyabhaGgacatuSTayaM niSpAdyate / atra ceyaM bhAvanA-anaMtaraM harite patiTThiyA gaktI bIe a anaMtaraM patiTTiA, ego bhaMgo / tahA anaMtaraharie patiTTiA Na bIe teSAmabhAvAta, biio bhaMgo 2 / annA harie anaMtaraMnapatiTThiyA tasyAbhAvAta bIe anaMtaraMpaiTTiAtaio 3 tahA annANaharie anaMtaraMpaiTThiANabIe Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 618 anaMtaraMpaiDiA tayorabhAvAta. cautthA4. esasuddho bhaMgI / evaMharita bIjapadadvayenAnantarapratiSThitatvakalpanayA bhaGgacatuSTayaM labdhaM / idAnIM haritabIjayArava paramparapratiSThita-tvakalpanayA yathAbhaGgacatuSkalabhyate tathocyate. taccaivaM harite paraMparapaTTi gatI bIe paraMparapaTTiA ego bhaMgo annA harie paraMparaiTTiyA Na bIe paraMparapaiTTiA vIjAnAmabhAvAt biio bhaMgo, tahA annA harite Na paraMparapaiTTiA teSAmabhAvAta bIje paraMparapaTTi taio annA Na harie paraMparapaiDiA NavIe paraMparapaiTTiA cautthA bhaMgI tayorabhAvAta. esa suddho bhNgo| 'AyAdapuyaM ca paiTTiaMti etthaMpi caubhaMgo' tathA teSveva haritabIjeSu AtmA- AtmA pratiSThitaH dvipadaM ca pratiSThitamiti, etasminnapi padadvaye caturbhaGgikA bhavati, katham ?, AyA haritabIesa paTTio dupa caharitabIesupaiTTiaM ego bhaMgo ? / tathA AyA harita - bIesu paiDio na dupayaM hariyabIesu painiaM bitio 2, tathA AyA na haritabIjesa paDaTTio dupayaM ca haritabIesa paTTiaM taio 3 / tathA AyA haritabIesuna paTTiodupayaM ca haritabIesa napatiTTiaM cauttho bhaMgo4. eso suddho / evaM annavi parittaNaMtAIhiMbhaMgA sabuddhie UheyavvA / harita bIetti gayaM. calatti vyAkhyAnayannAha mU. (619) davve bhAve ya calaM davvaMbhi dupahaTTiaM tu jaM dupayaM / AyA ya saMjamaMmi a duvihA u virAdhanA tattha // [bhA. 205 ] vR. calaM dvividhaM dravyacalaM bhAvacalaM ca, tatra dravyacalaM 'dupaTTiaM tu jaM dupayaM duSpratiSThitaM yaddvipadaM - zakaTaM taddravyacalamucyate, tatra ca dravyacale lepaM gRhNata AtmasaMyamavirAdhanA bhavati dvividhA / bhAvacalapratipAdanAyAha mU. (620 ) 145 bhAvacalaM gaMtumanaM goNAI aMtarAiyaM tattha / jutva aMtarAyaM vittasa calaNe ya AyAe / [bhA. 206 ] vR. bhAvAcalamucyate yacchakaTaM gamanAbhimukhaM varttate, tatra ca lepaM gRhNataH goNAI aMtarAiyaMti - gavAdInAM aMtarAyaM bhavati, kathaM ?, sa kayAi sagaDavaI bhaddao bhavati tato so jAva sAhU levaM geNhai tAva te baille na joei pacchA UsUre joteti tato tANaM vaillANaM payaTTattikAuM cAriM na deMti, aggato ya jA sA cArI UsUra pattA, evaM bhAvacale geNhaMtassa aMtarAya havar3a / juttetti vyAkhyAyate, tatrAha - 'juttevi aMtarAya ' balIvardayukte 'pi zakaTe evamevAntarAyaM bhavati / tathA'yaM ca doSaH vittasa calaNe ya AyAe' te balIvardAH 1 kadAcittaM sAdhaM dRSTrA vitrasanti tatazca gantryAzcalane lepaM gRhNata AtmopaghAto bhavati / vacchA bhaeNa nAsar3a DiMbhakkhobheNa AyavAvatI / AyA pavayaNa sANe kAyA ya bhaeNa nAsaMti // mU. (621) [bhA. 207] vR. yadi ca tatra vatsaka Asanno bhavati tato'sau taM sAdhuM dRSTvA kadAcidbhayena nazyati tato nazyana kAyAna vyApAdayati / athAsau tasyAmeva gantryAM baddhastato'sau bhayena nazyana gantryAH kSobhaM karoti, tena 1 ca 'DimbhAbhaNa' gantrIkSAbhaMNa AtmavyApattirbhavati / dAraM / 'sANe' tti vyAkhyAyate kadAcittatra zvA tiSThati sa ca tamakSaM jihvayA likhati, tatazca lepaM gRhNata AtmopaghAto bhavati pravacanopaghAtaca, bhayena nazyatA kAyAzra vinAzyante / jalapuDhavi' tti vyAkhyAyate, tatrAha mU. (622) jo caiva ya harie so ceva gamo u udagapuDhavIsu / saMpAmA tasagaNA sAmAe hoi carabhaMgA // [ bhA. 208 ] vR. ya eva haritabIjaMSu gamaH-adhigama uktaH asAvevodakapRthivyArdraSTavyaH, etaduktaM bhavati yathA tatra 26 | 10 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 AghaniyuktiH mRtlasUtraM padadvayena bhaGgakA upalabdhAH evamatrApyudakapRthivIpadadvayena bhaGgakAH karttavyAH / dAraM / idAnIM 'saMpAtima'tti vyAkhyAyate. tatrAha-saMpAimA tasagaNA' saMpAtimazabdena trasagaNA ucyante. te yadi bhavanti tato lepo na grAhyaH, atra ca bhaGgacatuSkaM bhavati, tadyathAsaMpAtimesu appA paiTTiobhaMDI ya paiDiA ego 1.tahA appA saMpAtimesupaiTThionabhaMDI paidviA bIo 2. appAna paiTTio bhaMDI paiTThiA taiA 3. appAna paiTTio nabhaMDI paiTTiA cautyo 4, eso sudo / 'sAmAe'tti vyAkhyAyate. tatra ca zyAmAyAM bhaGgacatuSkaM bhavati. kathaM ?, levo divA gahio annaMmi divase lAio ego bhaMgo 1, divA gahio rAIe lAio biio 2, rAIe gahio divA lAio taio 3, rAo gahio rAo lAio cauttho bhaMgo 4 / 'mahAvAe'tti vyAkhyAyatemU. (623) vAuMmi vAyamANesu saMpayamANesu vA tsgnnesu| nANunAyaM gahaNaM abhiyassa ya mA vigiNcnnyaa|| [bhA. 209] vR. vAyA~ vAti saMpatatsu vA trasagaNeSu nAnujJAtaM lepasya grhnnN| daarN| idAnIM mahikA. sA ca saMpayamAnesuvA tasagaNesu' ityanena vAzabdena vyAkhyAtaiva draSTavyA, etaduktaM bhavati-vAzabdAnmahikAyAMca patantyAM lepo na grAhyaH / 'amiya'tti vyAkhyAyate- amitasya ca pramANAbhyadhikasya lepasya grahaNaM na kArya, yataH 'mA vikiMcaNiya'tti mA bhUta prabhUtalepasya grahaNaM vikiMcaNaM-tyAgastatkRto doSo bhvissytiiti| mU. (624) etaddosavimukkaM ghettuM chAreNa akkmittaannN| careNa baMdhiUNaM gurumuulpddikkmaaloe| vR. etaddoSavimuktaM lepaM gRhItvA vastreNAcchAdya chAreNAkramya tatathIvareNa taM zarAvasaMpuTaM baddhvA gurumUlalAgatya IryApathikAM pratikrAmya gurave aalocyti| mU. (625) daMsiachaMdiagurusesaesu (ya) omatthiyassa bhaannss| kAuM cIraM uvari khyaM ca chubhejja to lecN|| vR. punazcAsau kAvyApAraNa darzayati, punazca guruMchandayati-Amantrayati, yadibhadantasya prayojanalepena tato gRhyatAmiti, evaM chandayati / 'sesae yatti zeSAMzca sAdhUna chandayati, yaduta yadi bhavatAmanena lepena kizcitprayojanaM tato gRhyatAmiti / evaM yadA na kazcid gRhNAti tadA 'omaMthiyassa bhANassa'tti omasthitasya-adhomakhIkRtasyabhAjanasya upari kRtvA cIraM. tatazvIrasyopari rutapaTalaM karoti. 'chabhejja to levaM'ti tato stasyopari lepaM prkssipet| . ma. (626) aMguTTapaesiNimajjhimAe ghettaM ghanaM tao ciirN| AliMpiUNa bhANe eka do tinni vA ghaTTe / vR. punadhAsau rutasyopari kSiptvA lapaM punaraGgaThapradazinImadhyamAbhiraGgalIbhirgRhNAti, gRhItvA ca 'ghanama' atyarthaM cIraM punaH poTTalikAvinirgalitana leparasena pAtramAlimpati, tacca pAtrakaM kadAcidekaM bhavati kadAcidvau kadAcitrANi, tatazca tAnyAlipya punaH ghaTTayati-aGgulyA masRNAni karotItyarthaH / tAni ca pAtrakANi evaM limpatimU. (627) anno'nnaM aMkaMmi u annaM ghaTTei vAravAreNaM / __Anei tameva dinaM davaM raeuM abhtttttthii|| vR. anyada anya aGka-utsaGga sthApayati. sthApayitvA cAnyad 'ghaTTayati' aGgulyA masRNayati, evaM Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-627 147 vArayA vArayA ekaM 2 vAuMDU sthApayeta anyaccakaM masaNayati evaM tAvadyAvanmasaNAni saMjAtAni bhvNti| yadA punarakameva liptamutkRSTalepena bhavati tadA ruDhe sati 'Anei tameva dinaM'ti tasminneva divase dravaM-pAnakamAnayati 'raeuM' raGgayitvA pAtrakaM tadeva 'abhattaTTitti upoSita evaM kroti| athAsau glAnAdInAM vaiyAvRttyakaraH syAttataHmU. (628) abhattaTThiyANa dAuM annesiM vA ahiMDamANANaM / hiMDajja asaMtharaNaM asahU ghettuM araiyaM tu|| vR. atha tat pAtrakaM na rUDhaM glAnAdayazca sIdanti so'pi vaiyAvRttyakarastato ye abhaktArthikAHupavAsikAH sAdhavastebhyo 'dattvA' samarpya bhikSArthaM vrjti| annesiM vA ahiMDamANANaM' anye vA ye bhikSA nATanti teSAmahiNDamAnAnAM bhoktRNAM samarpya hinnddt| asaMtharaNe'ttiglAnAdInAmasaMstaraNe-asaMtaraNae hotae evamasA karoti / asahutti athAsau svayamevAsahiSNurupavAsaM kartuM tataH ghettuM araiyaM tu tti gRhItvA'nyasAdhusatkaM pAtraM 'araiyaM tu'tti aranitaM tasmina divase pUrvaliptamityarthaH tadgRhItvA hinnddet| yadA punarevaMvidhaH sAdhunAsti kazcidyasya tannavalepaM pAtrakaM samarpya bhikSAmaTati, AtmanA ca trINi pazcakANi saMvAhayitaM na zaknoti. kAni trINi ?, ekaM navalapaMpAtrakaM anyo bhaktapatadgRhastRtIyamazuddhArthaM mAtraka, tadA ko vidhirityata Aha. mU. (629) na tarejjA jai tinnI hiMDAveuM tao a chAreNaM / uccanneuM hiMDai anne ya davaM si geNhaMti // vR. 'na taret' na zaknuyAt yadi trINi pAtrakANi hiNDayituM tato navalepaM pAtrakaM chAreNa-bhUtinA avacUrNya-guNDayitvA ekatra pradeze sthApayitvA hinnddte| 'anne ya davaM si giNhaMti'tti anye sAdhavastadarthaM dravapAnakaM guhNanti / tathA camU. (630) letyAriyANi jANi u ghaTTagamAINi tattha leveNaM / saMjamaphAinimittaM tAI bhUmIi guNddejjaa|| vR. 'letthAriyANi' liptAni, kena?, lepeneti saMbandhaH, yAni ghaTTakAdIni, tatra ghaTTako-yenapASANakena pAtraM navalepaM masRNaM kriyate, AdigrahaNAccharAvaM cIraM calepaliptaM. etAni lepena sarvANyeva liptAnitatra pAtrakaM limpataH, tatazca tAni ghaTTakAdIni bhRtyA gaNDayati. yena tatra pratiSThApitAnAM sattAM kITikAdyapaghAto na bhavet / kimarthaM punarevaM kriyate ?, ata Aha-'saMjamaphAtinimitta'miti sNymvRddhyrthmiti| ma. (631) evaM levaggahaNaM AnayaNaM liMpaNA ya jayaNA va / - bhaNiyANi ato vocchaM parikammavihiM tulevss| vR. 'evam' uktana nyAyana lepagrahaNa tathA tasyaivAnayana limpanA ca pAtrakasya yatanA ca grahaNa lepasyaitAni bhaNitAni, ataH paraM vakSye parikarmavidhiM liptasya paatrksy| sa cAyaM parikarmavidhiHmU. (632) litte chagaNiachAro dhanena cIreNa'baMdhiuM unnhe| aMchaNa pariyattaNa ghaTTaNe ya dhove puNo levo|| vR. lipta tatra pAtrake sati 'chagaNiyachAro'tti gomayachAreNa tatpAtrakaM guNDyate. pazAcca ghanana 'cIraNa' pAtrakabandhana veSTayitvA rajastrANena ca pariveSTya 'aMbadhiuMti pAtrakabandhagranthimadattvA tata evaMvidhaM kRtvA 'uNhatti uSNa sthApayati, aMgaNa'tti tato'GgulyA liptasya raGgitasya pAtrakasyAkarSaNaM-samAraNaM karoti, Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 oghaniyuktiH mUlasUtra Atape kRtvA punaH parivarttayati - AtapAbhimukhaM karoti, evaM zoSaNA tasya navalepasya pAtrakasya, dhAte ca chAraguNDite tatra pAtrake punarlepo dIyata iti / idAnIM bhASyakAra etAmeva gAthA vyAkhyAnayati, tatra litte chagaNiyAro' tti idaM vyAkhyAtameva draSTavyaM, zeSaM vyAkhyAnayannAha - mU. (633) dAu sarattANa pattAbaMdha abaMdhanaM kujjA / sANAkkhaNaTTA majja chAuNhasaMkamaNA // [ bhA. 210] vR. dattvA tatra pAtrake sarajastrANaM pAtrAbandhaM punazcAbandhagaM kujjeti tatra granthiM na dadAti kimarthama ?, ata Aha-'sANAdirakkhaNaTTA' zvAnAdirakSaNArthaM granthiM na dadAti, idamuktaM bhavati-granthinA dattena satA karpaTakadeze gRhItaH san zunA mAjariNa vA nIyate, punazca tatpAtrakaM pramRjya bhuvaM chAyAta uSNe saGkrAmayati. etaduktaM bhavati - aparAktacchAyAkrAntaM san punaruSNe sthApayati / mU. (634) taddivasaM paDilehA kuMbhamuhAINa hor3a kAyavvA / channe nisaMkujnAkayakajjANaM viussaggo / / [ bhA. 211 ] vR. yasmin divase pAtrakaM lepayati tasmin divase 'kumbhamukhAdInAM ghaTagrIvAdInAM pratyupekSaNaM kRtvA tatazca gRhNAti, yena liptaM pAtrakaM bahistasyAM grIvAyAM tasmin divase kriyate, nizAyAM tu channe tatpAtrakaM kuryAd * AtmasamIpe, kRte ca kArye vyutsargaH karttavyasteSAM ghaTagrIvAdInAM tasminneva divase yena parigrahakRto doSo na bhavet, anyasmin divase'nyAni bhavipyanti / atha lepazepaH kacidAste tatastasya ko vidhirityata AhamU. (635) aTTagaheuM levAhiyaM tu sesaM sarUvagaM pIse / ahavAvi natthi kajjaM sarUvamujjhe tao vihiNA // vR. kadAcittatrAnyatra vA pAtrake'STako dAtavyo bhavati, tatastadarthaM aSTakanimittaM kareNa taM lepAdhikaM zeSaM sakhtaM peSyate, atha tena lepazeSeNa na kiJcitkAryamasti tataH sarUtameva vidhinA parityajet chAreNa guNDayitvetyarthaH / idAnIM tatpAtrakaM kasyAM pauruSyAM bAhyataH sthApanIyaM ? kasyAM cAbhyantaraM pravezayitavyamityetatpradarzayannAha mU. (636) paDhamacarimA sisire gimhe addhaM tu tAsi vajjejjA / pAyaM Thave sinehAtirakkhaNaTTA paveso vA // vR. 'zizire' zItakAle prathamapauruSIM varjayitvA satpAtrakaM bahirAtape sthApyate. caramAyAM caturtha prahare zizirapaurUSyAM yatpAtrakamabhyantare pravezayet, 'gimhe addhaM tu tAsi vajjejja' tti grISmakAle tayo:prathamacaramapauruSyorarddhaM varjayet, tataH pAtrakaM sthApayet pravezayeddhA, etaduktaM bhavati - grISme arddhapauruSyAM gatAyAM satyAM pAtrakaM bahiH sthApayet tathA caramapraharArddhe gate sati tatpAtrakaM pravezayeta, kimarthaM ?'sinehAirakkhaNaTTA' etaduktaM bhavati - zizire prathamapraharaH caramapraharazca snigdhaH kAlastAsmiMzra pAtrakaM na kriyate, lepavinAzabhayAt, tathoSNakAle ca prathamaprahArarddhe caturthapraharArddhe ca na sthApyate, so'pi snidha eva kAlaH, atIvoSNe sthApanIyaM yena ruhyata iti / mU. (637) uvaogaM ca abhikakhaM karer3a vAsADarakkhaNaTTAe / vAvArei va anne gilANamAIsu kajjesu // vR. tasmi~zrAtapasthApite 'upayogaM' nirUpaNaM 'abhIkSNaM' punaH punaH karoti, kimarthamityata Aha'vAsADarakkhaNaDDA' varSAdirakSaNArthaM, AdigrahaNAt zvAdirakSaNArthaM ca, anyAn vA sAdhUna vyApArayati Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-637 pAtrakarakSaNArthaM yadyAtmanA glAnAdikAryeSu kSaNikaH / kiyantaH panarlepA dIyante ityasya pradarzanAyAhamU. (638) ekko va jahanneNaM dgatigacattAri paMca ukkosaa|| saMjamaheDaM levo vajjittA gaarvvibhuusaa|| vR. eko jaghanyena praleSo dIyate madhyamena nyAyena dvau trayazcatvAro vA utkRSTataH paJca lepA dIyante. sa ca saMyamArtha dIyate, varjayitvA gauravavibhUSe. tatra gauravaM yena mAM kathibhaNati yathatIyametacchobhanaM pAtramiti, vibhUSA sugmaa| idAnIM 'dhove paNo levo"tti. amumavayavaM vyAkhyAnayannAhamU. (639) anuvaTTate tahavi hu savvaM avanittu to puno lipe| tajjAya sacoppaDagaM ghaTTagaraiaMtato dhove|| vR. anupatiSThati-asahyamANe Urujjhate. etasmina pAtrake 'tathA'pi tenApi prakAreNa yadA na rohati tadA sarva lepamapanIya tataH punarlimpati / eSa tAvata svaJjanalepaviSayo vidhiruktaH idAnIM tajjAtalepavidhi pradarzayannAha-tajjAyasacAppaDagaM' tasminneva jAtastajjAto-gRhasthanamIpasthasyaivAlAbukasya soppaDagassa tailasnigdhasya tadrajaHzlakSNaM cikkaNaM lagnaM satajjAtalepa ucyate, evaM tajjAtalepa, sacoppaDaM-sasnehaM yatpAtrakaM tad ghaTTagaraitaM' ghaTTakana racitaM-masRNitaM ghRSTaM sattataH kAJjikena kSAlayet / katiprakAra punarlepaH? mU. (640) tajjAyajuttilevo khaMjaNalevo ya hoi boddhvyo| muddianAvAbaMdho tenayabaMdhena pddikuttttho|| vR. tajjAtalepo yukti lepaH-pASANAdiH khaJjanalepazceti vijnyeyH| evaM ca yadA tatpAtrakaM pUrvameva bhagnaM bhavettadA kiM karttavyamityata Aha-tadA'nyagRhyate gatrakaM, yadA'nyasyAbhAvastadA kiM karttavyamityata Aha'muddianAvAbaMdho'tti tadA tadeva pAtrakaM sIvayati, kena punarbandhena tassIvanIyaM?, mudrikAbandhena-granthibandhena sIvayati yAzo nAvi bandho bhavati tatsadRzena gomUtrikAbandhenetyayaH, anyaH stenakabandho gUDho bhavati sa varjitI yatastatpAtrakaMtena stenakabandhenAdRDhaM bhavati jhusiraMca hotitti| idAnImetAneva gAthAM vyAkhyAnayati, tatra tajjAtakhaJjanalepau vyAkhyAtAdeva, idAnIM yukti lepaM pratipAdayatimU. (641) juttIu pattharAI paDikuTTo mo u sannihI jennN| dayakusumAra asannihi khaMjaNalevo ao bhnnio|| vR. yakti lepaH panaH prastarAdikhyaH, AdigrahaNAccharkarikAlepo vA. sa ca prastarAdilepaH pratikaSTaHpratiSindro bhagavabhiryataH sa sannidhimantaraNa na bhavati, yatathaivamato jIvadayArtha sukumAratvAdasannidhiriti ca kRtvA khaJjanalepa ebhiH kaarnnruktaa-bhnnitH| Aha-evaM hi sukumAraM lepamicchatastasya vibhUSA bhavati?. ucyate, naitadasti, yataHmU. (642) saMjamahau~ levo na vibhUsAe vadaMti titthyraa| sai asai ya diTTato saisAhamme uvaNao u|| vR. 'saMyamahetuM' saMyamanimittaM lapa uktI na vibhUSArthaM vadanti tiirthkraaH| atra ca saIdRSTAntaH asaI. dRssttaantth| ekkaMmi saMnivese do itthiyAA. nANaM ekA saI annA asaI.jA sA saI sA attANaM vibhasaMtI acchaDa asaIvi evameva, tao saIebhattArabhattittikAuMuvvapavesologeNa gaNijjaina yahasijjai. asaIe raNavaso ullaNo loe hasijjai. yatastasyA asA veSo'nyArtha vrtte| evamatra satIsAdharmya upanayaH karttavyaH. yathA satyA vibhUSAM prakurvatyA api sA vibhRSA lokanAnyathA na kalpyate evaM sAdhAH saMyamArthaM zobhanaM Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 oghaniyuktiH mUlasUtra lepayato'pi na vibhUSAdoSa iti // idAnIM mudrikAdibandhAn vyAkhyAnayati tatsaMbandhaM pratipAdayannAha - bhijjijja lippamANaM linaM vA asaie puNA bNdho| muddianAvAbaMgho na teNaeNaM tu baMdhijjA / / mU. (643) vR. bhidyettallipyamAnaM pAtrakaM vA limpitaM vA sadbhidyeta tato'nyasthAbhAve punarapi badhyate -sIvyate. tatra mudrikAbandhasyeyaM naubandhaH punardvividho bhavati, stenakabandhaH punargupto bhavati. madhyenaiva pAtrakakASThasya davarako yAti tAdadyAvatsA rAjiH sIvitA bhavati, tena stenakabandhena durbalaM pAtraM bhavatyato'sau varjanIyaH / idAnIM sa lepa uttamamacamajaghanyabhedena trividho bhavatyata AhamU. (644) kharaayasikusuMbhasarisava kameNa ukkosamajjhimajahannA / navanIe sappivasA guDena lepo alevo u // vR. svara iti - kharasannayaM tilatillaM teNa kao ukkAMso levA, ayasi - kusuMbhiA teNa ya majjhimo levo. sarisavatelleNa ya jahannao hoi, anena krameNotkRSTo madhyamo jaghanya iti / kaH punarlepo na bhavatItyata Aha-navanItena sarpiSA-ghRtena vasayA guDena lavaNena ca, ebhiH rasairalepaH- ebhirlepo na bhavatIti / ukto navyapiNDaH, idAnIM piNDasyaikArthikAnyucyante mU. (645) piMDa nikAya samUhe saMpiMDaNa piMDaNA ya samavAe / samosaraNa nicaya uvacaya cae ya jumme ya rAsI ya // vR. piNDo nikAyaH samUhaH saMpiNDanaM piNDanA ca samavAyaH samavasaraNaM 'sR gatau' samyag - ekatra gamanaM samavasaraNaM, nicaya upacayaH cayana jummazra rAziH piNDArthaH / pratipAdito dravyapiNDaH, bhAvapiNDamU. (646) duviho ya bhAvapiMDo pasatthao hoi appasattho ya / duga sattaTTacaukkaga jeNaM vA bajjhae iyaro | vR. dvividho bhAvapiNDaH - prazastabhAvapiNDo'prazastabhAvapiNDatha, tatrAprazastaM pratipAdayannAha - 'duyasattaa' ityAdi, duviho rAgo ya dosA ya sattaviho satta bhaTTANANi, etAni ca tAni - ihalokabhayaM paralokabhayaM AyANabhayaM akamhAbhayaM AjIviyAbhayaM maraNabhayaM asilogamayaM, "ihaparaloyAyANamakamhAAjIvamaraNamasilo "tti / aTTa kammapayaDIo nAnAvaraNAiyAu, ahavA aTTha mayaTTANANi - jAr3akulabalarUve tavaIssarie sae lAbhe / cauvviho kohamANamAyAloharUvo / rAgadveSAveva piNDaH audayiko bhAvo'nantakarmapudabhalanirvRttaH piNDaH, evaM saptabhirbhayasthAnairyo janyate karmapiNDaH evamanyatrApi yojyaM, 'yena vA' bAhyena vastunA itaraH- AtmA badhyate karmaNA'STaprakAreNa so'prazastaH / idAnIM prazastaM bhAvapiNDaM pratipAdayannAhamU. (647) tiviho hor3a pasattho nANe taha daMsaNe carite ya / mattU appasatyaM satyapiMDeNa ahigAro // vR. trividhaH prazastAM bhAvapiNDaH- jJAnaviSayaH darzanaviSayaH cAritraviSayazca, tatra jJAnapiNDA jJAnaM sphAti nIyate yena, tathA darzanaM sphAtiM nIyate yena, cAritraM sphAtiM nIyate yena sa bAhyAbhyantarazca piNDaH, muktvA'prazastaM prazastapiNDenAdhikAraH / ayaM ca bhAvapiNDaH kena piNDyate ?- pracurIkriyate, 1 zuddhenAhAropadhizayyAdinA, atra cAhAreNa prakRtaM sa eva prazasto bhAvapiNDaH. kAraNe kAryopacArAta. jAnAdipiNDakAraNamasau, sa cAhAra eSaNAzuddho grAhyaH, anena saMbandhenAgatA eSaNA pratipAdyate / athavA pUrvamidamuktaM - 'piMDaM ca esaNaM ca vocchaM' tatra piNDa uktaH, idAnImaMSaNA pratipAdyate. athavA svayamevAyaM Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 647 bhASyakRtsaMbandhaM karotimU. (648) littaMmi bhAyaNaMmi u piMDassa uvaggahI u kAyavvo / juttassa esaNAe tamahaM vAcchaM samAseNaM // [bhA. 212] vR. lipte bhAjane sati tataH piNDasyopagrahAM- grahaNaM karttavyaM, kiMviziSTasya piNDasya ? - eSaNAyuktasya. atastAmavaiSaNAM pratipAdayannAha - mU. (649) nAmaM ThavaNAdavie bhAvaMmi ya esaNA muNeyavvA / dami hirannAI gavesagahabhuMjaNA bhAve / / 151 vR. nAmasthApane sugameM, dravyaM dravyaviSayA, yathA hiraNyAdergaveSaNAM karoti kazcid bhAve - bhAvaviSayA trividhA - gaveSaNaiSaNA - anveSaNaSaNA grahaNaiSaNaiSaNA-piNDAdAnaiSaNA grAseSaNA / sA ca gaveSaNaSaNA ebhirdvAraraibhigantavyA mU. (650 ) pamANa kA Avassae ya saMghAie ya uvakaraNe / matta kAussaggo jassa ya jogo sapaDivakkho / / vR. pramANaM kativArA bhikSArtha praveSTavyamiti, etadvakSyati, 'kAle' tti kasyAM velAyAM praveSTavyaM ?. bhikSA gaveSaNIyA ityarthaH, 'Avassae' tti AvazyakaM kAyikAdivyutsargaM kRtvA bhikSATanaM kartavyaM gaveSaNamityarthaH, 'saMghADae' tti saGghATakayukte na hiNDanIyaM naikAkinA, 'uvagaraNe' tti bhikSAmaTatA sarvamupakaraNaM grAhyamAhozvitsvalpaM, 'mattage' tti bhikSAmaTatA - gaveSayatA mAtrakagrahaNaM karttavyaM, kAyotsargaH bhikSArthaM gacchatA upayogapratyuyaH kAryaH, tathA ca yasya yogaH- bhikSArthaM gacchannidaM vakti yasya yogo yena vastunA saha saMbandho bhaviSyati tadgrahISyAmItyarthaH, 'sapaDivakkho' tti sarva evAyaM dvArakalApaH sapratipakSo'pi vakta vyaH, sApavAdo'pItyarthaH / idAnIM bhASyakAraH pratipadametAM gAthA vyAkhyAnayati, tatra "pamANe "tti vyAkhyAmU. (651) duvihaM hoi pamANaM kAle bhikkhA pavesamANaM ca / sannA bhikkhAyariA bhikkhe do kAla padamaddhA // [bhA. 213] vR. dvividhaM pramANaM bhavati, 'kAlo' tti evaM kAlapramANaM kAlaniyamaH - velAniyama ityarthaH, tathA'nyadbhikSArthaM pravizamAnAnAM 'pramANa' vArAlakSaNaM bhavati, tatra bhikSApravezapramANapratipAdanAyAha- 'sannAbhikkhAyariyA bhikkhe do' bhikSArthaM vArAdvayaM pravizati, ekamakAlasaJjJAyAH pAnakanimittaM dvitIyaM bhikSAcaryAkAle pravizatIti / jadi puna tar3ayavAraM bhikkhAyariaM karer3a tato khettaM camaDhijjar3a uktAhI ya havai, jahA nattha eesiM bhikkhAhiMDaNe niyamoM. tamhA dAMnni vArAu hiMDiyavvaM, eyaM ca pubvabhaNiyameva puNA puNo pavisa saGkhyakulANi camaDhijjaMtitti, tena bhAsakAreNa bahuvArA pavisaNe dosA na daMsiA / uktaM bhikSApravezavArApramANaM, bhikSAkAlapratipAdanAyAha- 'kAle paDhamaddhA' kAla iti bhikSAkAlastasmin pravizitavyaM, tathA 'paDhamadA' iti prathamapauruSyAM yadarddha tasmiMzra bhikSArthaM pravizitavyaM, uktaM kAlapramANam / mU. (652) AreNa bhaddapaMtA bhaddaga uDavaNa bhaMDaNa padosA / dAsINaparakaraNaM ThaviyagadosA ya bhami || [bhA. 214] vR. yadi punararddhapauruSyA Arata evaM pratyUSasi eva bhikSArthaM pravizati tato bhadrakakRtA ete doSAH 'uDavaNaM bhaMDaNapaosA' uTTAvaNaM pasuttamahilAe kareDa. jahA pavvatiyagA AgayA taM uTThettA desutti, ahavA sA AlasseNa na uDei tao bhaMDaNaMkalaho hojjA, athavA sA caiva paosajjA, pradveSaM gacchatItyarthaH / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 AghaniryuktiH mUlasUtra 'dosINapaDarakaraNaM' ti so ceva gihavarDa imaM bhaNajahA ee navassiNA rattiM ajimiA ettAhe chuhAIyA aho samatiregaM raMdhijjAsu jena eyANaMpasaravalAe AgayANaM hoiti / tathA 'ThaviagadosA ya'tti sthApanAkRtAcaivaM doSA bhavanti // sAMprataM prAntakRtadoSakathanAyAha mU. (653) adyAgamaMgalaM vA ubbhAvaNa khiMsaNA hanana paMte / phiDiuggamaya ThaviyA bhaharAcArIkilissaNayA || [bhA. 215] vR. givaI ghare atthi, tao pasare sAhU Agao, taM daTTaNa ya gihavarDa imaM bhaNijjA aho me adyAgamiva adhiTTANaM diTTaM, amaMgalaM cAsau gRhapatirmanyate sAdhudarzanaM, tatacaivaM ohAvaNA- paribhavo havai, tathA khisaNA vA bhavati, jahA ete poTTa pUraNatthameva pavvaiyA, AhaNaNA vA paMte- prAntaviSaye bhavati / evaM tAvatpratyUSasyeva pravizatAM doSA uktaH / 'phiDie' tti athApagatAyAM atikrAntAyAmarddhapauruSyAM bhikSArthaM pravizati tatazra yadi bhadrako bhavati tata evaM bravIti yaduta adyadivasAdArabhya yathA iyatI velA rAdrasya bhakta sya bhavati tathA karttavyaM tatazra udbhamadoSaH - aadhaakrmaadidossH| 'Thaviya'tti athavA yaduddharati tattvayA'dyadivasAdArabhya sAdhvarthaM sthApanIyaM, tatacaivaM sthApanAdayo doSA bhadrakaviSayA bhavanti, athAsau gRhapatirbhadrako na bhavati tataH 'cArI' iti tatazcAvelAyAM bhikSArthaM praviSTamevaM prAnto bravItiyadutAyaM cArIbhaNDikaH kacid anyathA ko'yaM bhikSAkAla iti, nAyaM pratyUSakAlo nApi madhyAhnakAla iti, 'kilassaNa' tti tathA avelAyAM bhikSAnimittaM praviSTasya kleza eva paryaTanajanitaH paraM na tu bhikSAprAptiH, tamhA dosINavelAe ceva uyareyavvaM / idAnIM madhyAhnasyArata eva yadi bhikSAmaTati tataH ko doSaH ? ityata Aha mU. (654) bhikkhassavi ya avelA osakkahisakkaNe bhave dosA / bhaddagapaMtAtIyA tamhA patte care kAle // [bhA. 216 ] vR. bhikSAyA avelAyAM yadi pravizati tato yadi bhadrakaH 'osakkaNaM' ti yA'sau randhanavelA tAM madhyAhrAdArata eva kArayati yena sAdhorapi dIyate, evaM tAvadbhikSAvelAyAmaprAptAyAM hiNDato doSAH, atha punarnivRttAyAM bhikSAvelAyAmati tataH 'ahisakkaNaM' tti randhanavelAM tAmucchUra eva karoti yena sAdhorapi bhaktaM bhavati, evamete doSA bhadrake bhavanti, 'paMtAdIya' tti prAntakRtAstu doSAH pUrvavaddaSTavyAH bhANDiko'yamiti brUte prAntaH, tasmAtprApta eva kAle caredbhikSAM na nyUne'dhike vA / "kAle "tti gayaM, idAnIM "Avassae"tti vyAkhyAyatemR. (655) Avassaga soheuM pavise bhikkhassa sohaNe dosA / uggAhiavAsiraNaM davaasaIe ya uDDAho // [bhA. 217] vR. avazyaM karttavyamAvazyakaM - kAyikAvyutsargarUpaM zodhayitvA kRtvetyarthaH, tato bhikSArthaM pravizeta. asodhane Avazyakasya doSA bhavanti, kathaM ? - uggAhiyavosiragetti yadyasau sAdhuH udagrAhitena gRhItanaiva pAtrakeNa vyutsRjati tata uktAhaH, atha tatprAtrakamanyasya sAdhoH samarpya yadi vyutsRjati tatazca dravasyAsatiabhAve sati 'uDDAho' upaghAto bhavati / mU. (656) aidUragamanaphiDio alahatA esapi pellejjA / chaDDAvaNa paMtAvaNa dharaNaM maraNaM ca chakkAyA / / [ bhA. 218) vR. athAsau atidUraM gamanaM karoti sthaNDile tataH 'phiDio' ti bhraSTaH sana bhikSAvalAyA bhikSAvelAyA bhikSAmaprAnpuvanneSaNAmapi prerayeta' atikrAmayeta. athavA tatraiva kvacidRhAsanne vyutsRjati tataH 'chaDDAvaNa' tti sagRhapatistadazuci chaDDAvati, tyAjayatItyarthaH athavA paMtAvaNaM tADanaM kazAdinA karoti. arthataddoSabhayA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 mRla-656 ddharaNaM karoti purISavegasya tatA maraNabhayaM bhavana. vyutsRjatastu SaTkAyavirAdhaneti, sthaNDinAbhAvAt / 'Avassae'tti gayaM. 'saMghADaetti vyAkhyAyata mU. (657) ekAniyasya dAyA iyAM sANe taMhava pddinaae| - bhikkhavisAhi mahanvaya tamhA sabitijjae gmnN|| vR. yadi saGghATakopetaH sana bhikSATanaM na karoti tata ekAkina ete doSAHIkRtaH zvajanitaH pratyanIkajanitaH bhikSAvizuddhirekasya na bhavati tathA vratopaghAto bhavati tasmAtsaddhitIyana gantavyama / iyaM ca pratidvAragAthA, idAnIM bhASyakAra: pratipadaM vyAkhyAnayatimU. (658) saMghADaeNa'gahaNe dosA egassa itthiyAu bhve| sANe bhikkhuvaogaM sNjmaaegyrdosaa|| [bhA. 219] vR. 'saGghATakasya' saGghATakasaMyogasya agrahaNa' akaraNe doSA ekAkinaH strIkRtA bhavanti. ekAkinaM dRSTrA sAdhu kadAcigRhNIyAta / itthi'ttigayaM. sANe'tti vyAkhyAyata-zunyapayoga yadi dadAti tataH saMyamaviSayo doSaH, atha bhikSAyAmupayogaM dadAti tata AtmopaghAtadoSaH. evamakAkinaH pravizataH zunIkRto doSo bhavatIti, tathAsaGkhyaM caitad vyAkhyeyaM / 'sANe'tti gayaM. idAnIM 'paDinAe'tti vyAkhyAyate. mU. (659) donni u dundrarisatarA egotti haNe ptttthpddiniie| . tigharagahaNe asohI aggahaNa pdosprihaanii|| bhA. 220] vR. dvau sAdhu bhikSAmaTantau pratyanIkasya duSpradhRSyatarau bhavataH-duHkhena paribhUyete darjayatarau ityarthaH / 'egotti haNe' ekAkinaM punadRSTvA hanti pradviSTaH san pratyanIkastasmAtsaGghATakena gantavyaM / 'paDinIe'tti gayaM, idAnI bhikkhAvisohitti bhannai-yadA sa ekAkI kvacitpATake bhikSArthaM praviSTaH samakameva ca gRhatrayAnirgatA bhikSA gRhNato bhikSAyA azuddhirbhavati-AhRtadoSA bhavati. yata I-pathikAM zodhayituM na zaknoti, atha taMtrakAM bhikSAM gRhNAti yasyAmupayogo dattaH tata itarasya bhikSAdvayasyAgrahaNe paosa'tti te bhikSAdAtAraH pradvaSaMgaccheyuH, yadatAsmAkamayaM paribhavaM karoti yena nAsmadIyaM gRhNAti, parihAni'tti agrahaNe ca parihANirbhavati bhikSAyA gacchasya vA tenAgRhItena bhikkhavisohitti gayaM, idAnIM 'mahavvaya'tti vyAkhyAyate. mU. (660) pANivaho tisu gahaNe pauMjaNe koMTalayassa bitiyaM tu|| tenaM ucchandrAI priggho'nesnngghnne|| bhA. 221] vR. triSu gRhaSu yaugapadyAgatAM bhikSAM yadA gRhNAti tadA prANivadhaH kRto bhavati, tatazca prathamavratabhaGgaH, tathA cAso ekAkI koTalaM jyotiSa nimittaM vA prayaGkte , tatazca anRtasya niyamenaiva sambhavo yatastabApaghAtakaramavazyamucyate. upaghAtajanakaM cAnRtaM taduccAraNe dvitiiyvrtbhnggH| teNaM ucchandrAI' atha tatra gRhe ekAkI praviSTaH sana ucchundraM - vikSiptaM hiraNyAdi pazyati tatazca tagRhNAti. ekAkino mohasaMbhavAta. teNaM'ti tataH stanyadoSastRtIyavratabhaGga ityarthaH, tathA kadAcidekAkI aneSaNIyamapi gRhNIyAt. tatastasminnaneSaNIye gRhIta parigrahakRto doSaH, caturthavratamatra pRthaga noktaM, madhyamatIrthakarANAM parigraha eva tasyAntarbhAvAta. kila nAparigRhItA strIbhujyata iti. pazcimagya tu tIrthakRnaH pRthaka caturthaM vrataM. tanmatena caturthavratabhaGgaM darzayannAhamU. (661) vihavA pautthavajhyA payAramalabhaMti ddrumegaagii| dArapihANaya gahaNaM icchamanicche ya dosA u|| bhA. 222 vR. vidhavA strI. dhavo-manuSyaH sa vinaSTo yasyA iti samAsaH, tathA proSitabhartRkA, tathA yA pracAraM na Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 AniyuktiH mUlasUtraM labhate-niruddhA dhriyata, sA evaMvidhA triprakArA strI ekAkinaM mAdhuM praviSTaM dRSTvA gRhe dvAraM DhaGkayitvA gRhNIyAt. tatra yadyasA tAM striyamicchati tataH saMyamabhraMzaH atha necchati tata uktAhaH. saiva strI lokasya kathayati. yadutAyaM mAmabhibhavatIti, tatazcoktAhaH / pratidvAragAthA vyaakhyaataa| kaiH punaH kAraNairasau ekAkI bhavati?. tatrAhamU. (662) gAravie kAhIe mAille alasa luddha niddhmme| dallabhaattAhiThiya amaNunne vA asNghaaddo|| vR. 'gAravie'tti garveNa labdhisaMpanno'hamitikRtvA ekAkIbhavati, tathA kAhIe'tti bhikSArtha praviSTo dharmakathAM karoti mahatI velAM tiSThati tatastena saha na kazcitprayAti tatazcaikAkIbhavati, tathA mAyAvAnekAkIbhavati. sa hi zobhanaM bhuktvA'zobhanamAnayati.sa ca dvitIyaM necchatyata ekAkIbhavati. 'alasaH' anyena saha prabhUtaM paryaTitamasamarthastata ekAkyevAnIya bhakSayati, gacchavaiyAvRttye'lasaH sa ekAkIbhavati. 'luddha'tti lubdhA vikRtIH prArthayati. tAzca dvitIye sati na zakyante prArthayitumata ekAkIbhavati. niddharmaH aneSaNIyaM gRhNAti tato dvitIya necchati. 'dallabhatti darlabha darbhikSa ekAkIbhavati. tatra hi ekakaeva gacchati yena pRthaka pRthaga bhikSA labhyate, tathA 'attAhiTThiya'tti AtmAdhiSThito yadAtmanA labhate tadAhArayati attaladdhitti jaM bhaNiaM, athavA amanojJo-na kazcitpratibhAti raTanazIlatvAttatazcaikAkI hiNDate. evamasaGghATako bhavati / idAnIM etAmeva gAthAM bhASyakAro yAkhyAnayatimU. (663) saMghADagarAyaNio aladdhiomo ylddhisNpnno| jeTTagga paDiggahagaM muha gAravakAraNA ego|| [bhA. 223] vR. kasyacitsaGghATakasya yo'sau ratnAdhikaH-paryAyajyeSThaH 'aladdhika'tti alabdhikaH-labdhirahitaH - 'oma'tti paryAyalaghurdvitIyaH sa ca labdhisaMpannaH, tato yo'sau paryAyeNa laghulabdhimAn sa bhikSAmaTannagrato gacchati ratnAdhikazca pRSThato vrajati, punazca maNDalyAM bhojanakAle AcAryA evaM bhaNanti, yaduta jyeSThAryasyAgrataH patadrahaM muzca. punarasA omarAiNiau cintayati, yadatAsyAM velAyAmayaM jyeSThAyaH saJjAto na tu bhikSAvelAyAM jyeSThAryaH saJjAtaH, ahaM labhe yAvatA jyeSThAryasya prathama samarpyate, tatazcAnena garvakAraNena garvakAraNena ekAkI bhavati ekAkyeva hiNddti| 'gAravie'tti gayaM, 'kAhIutti vyAkhyAyatemU. (664) kAhIu kahei kahaM biio vArei ahava gurukhnnN| evaM so egAgI mAillo bhahagaM bhuje|| [bhA. 224] vR. bhikSArthaM praviSTaH kathako dharmakathAM kurvannAste, tatazca tasya dvitIyo vArayati-mA kRthA dharmakathAM glAnAdayaH sIdantIti athavA''gatya guroH kathayati yadatAyaM dharmakathAM kurvastiSThati, gururapita nivArayati. yadi vArito'pi kathayati tadA sa evamekAkyeva saMjAyate / kAhie tti gayaM, mAyAvI bhadrakaM bhuGakta ata eva ekAkI gacchati // "mAille'tti gayaM. 'asale'tti vyAkhyAyate. mU. (665) alaso ciraM na hiMDai lundrA AhAsae vigiio| niddhammo nesaNAI dullahabhikkhe va egaagii|| bhA. 225] vR. alasazciraM na hiNDate katipayAM bhikSAM gRhItvA''gacchati / alase'tti gayaM lundro'tti bhannati. lubdhA vikRtIH prArthayate, tatathaikAkyeva yaati| 'luddhetti gayaM nimme'tti bhaNyate, nirdharmA aneSaNIyAdi gRhNAti. aprsaadhupreritthaikaakiibhuuyaivaattti| Niddhametti gayaM, 'dullabhe'ttibhaNyate. durbhikSe-durlabhabhikSAyAM saMghATanacchati ekAkyeva bhikSayati, tatazcakAkyeva bhavati. 'dallabhe tigataM, 'attAhiTThiya'tti vyAkhyAyate Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mala-666 155 mU. (666) attAhiTThiyajogI asaMkhaDIo va'niTTha svvesiN| . . evaM so egAgI hiMDai uvaesa'navadasA / / bhA. 226] vR. AtmAdhiSThitena labdhena bhaktAdinA yujyata iti AtmAdhiSThitayogI attaladio ityarthaH. sa ekaakiibhvti| attAhiTTie'ttigayaM. amaNunne'ttivyAkhyAyate- 'asaMkhaDio va'niTTha savvesiMti kalahakArakaH sarveSAmaniSTaH sana tatadhaikAkI kriyate. pavamabhiH kAraNarekAkyasI hiNDate. upadazena anupadezana vA, upadezena guruNA'nujJAtaH anupadazena-guruNA'nuktaH / vyAkhyAtaM saGghATakadvArama. adhunopakaraNamU. (667) . savvAvagaraNamAyA asahU AyArabhaMDageNa sh| nayanaM tu mattagassA na ya paribhogo vinA kajje // bhA. 227] 1. tatrotsargataH sarvamupakaraNamAdAya bhikSAgaveSaNAM karoti, athAsA sarveNa gRhItena bhikSAmaTitumasarthastata AcArabhaNDakena sama. AcArabhaNDaka-pAtrakaM paTalAni rajoharaNaM daNDakaH kalpadvayaM-oNrNikaH kSaumikazca mAtrakaM ca. etagRhItvA yAti / 'uvagaraNa tti gayaM. idAnI mAtrakagrahaNapratipAdanAyAha-nayanaM mAtrakasya karoti bhikSAmaTana. na ca tasya mAtrakasya kAryeNa vinA saMsaktAdinA paribhogaH kriyte| 'mattae'tti gayaM, 'kAussagga'tti vyAkhyAyate. mU. (668) ApucchaNatti paDhamA biDyA paDipucchaNA ya kAyavvA / AvassiyA ya taiyA jassa ya jogo cauttho u|| [bhA. 228] vR. paDhamaM Apucchai, yaduta-saMdisaha avaogaM karemi, esA paDhamA, avaogakarAvaNiaMkAussaggaM, aTThahiM ussAsehiM namokkAraM citei, tato namokkAreNa pAreUNa bhaNati-saMdisaha, Ayario bhaNai-lAbho, sAhU bhaNai-kahatti, esA paDipucchA, tato Ayario bhaNai-tahatti, tao 'AvassiyAe jassaya jogo'tti jaM jaM saMjamassa uvagAre vaTTai taM taM geNhissAmi jassa ya logo'tti vyAkhyAtam / idAnImetAnyeva pramANAdIni dvArANi sapratipakSANyabhidhIyante, tatra yadaktaM pramANadvAre-vArAdvayaM praveSTavyaM, tasya pratipakSa ucyate, vArAtrayamapi pravizati, kimarthamata Aha. mU. (669) AyariyAINaTTA omagilANaTThayA ya bhuso'vi| gelannakhamagapAhaNa atippae'ticchie yaavi|| vR. AcAryAdInAmarthAya bahuzo'pi vArAH pratizati. omA-bAlastadartha (glAnArthaM ca) bahuzaH pravizati / pramANayatanoktA idAnIM yadaktaM kAladvaye praveSTavyaM tatpratipakSa ucyate, glAnakSapakapAghUrNArthamatipratyUSasyapi pravizati tathA aticchie vAvitti atikrAntAyAmapi bhikSAvelAyAM pravizati bhushH|| mU. (670) anukaMpApaDisahA kayAi na hiDejja vA na vA hiNdde| anabhAgi gilANaTTA Avassaga'sohaittANaM // vR. sa ca pratyUSasyeva praviSTaH kasmiMzcid gRhe glAnArthaM, labdhaM ca tattena tatra. tatazca gRhapatiH punarbhaNati anukampayA, yadutapunarapi tvayAglAnArthamasyAMvelAyAmAgantavyaM,tatazcAsau sAdhuHpratiSadhaMkaroti, kathaM?, taM gRhasthamevaM bhaNati. yaduta pratyUSasi zvaH kadAcidaha hiMDajjA kadAcinna hiMDejnati, evaM bhaNaMtaNanaAgaMtukA uggamadAsA parihariyAhavaMtinaca pratiSedhaH kRto bhvti| uktAkAlayatanA. adhunA''vazyakayatanAcyatekadAcidasA sAdhuranAbhogena Avazyaka kAyikAvyutsargalakSaNamakRtvA glAnArthaM tvaritaM gtH| mU. (671) AsannAu niyatta kAli pahappati duurpttaavi| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 oghaniyuktiH mUlasUtraM apahRta tattAM cciya egu dhara vAsira ego || vRM. tata AsannAtsaJjatakAyikAdyAzaGko nivarttate, kAlo pahuppar3a yadi tato dUragato'pi nivarttata, atha nivarttamAnasya kAlo na pahuppar3a ' tattoccia' tata eva yato bhikSArthaM gatastata eva vyutsRjati katham ?. ekaH sAdhurbhAjanaM dhArayati ekastu vyutsRjati kAyikAdi / mU. (672) bhAvAsanno samaNunna annaosannasaDuvejjaghara / sallapavvaNavejjA tattheva parohaDe vAvi // eesa asaie rAyapahe do dharANa vA majsaM / hatthaM hatthaM mutuM mujse egu dhare bosire ego // mU. (673) [pra. 27] vR. athavA 'bhAvAsannaH' asahiSNuratyantaM bhavati tataH samanojJA yadi tatra kSetra AsannA anyasmina pratizrayaM tatastatra pravizya vyutsRjati / 'anna' tti athAsamanojJAstatrAsannAstatastadvasatau pravizya vyutsRjati. tadabhAve'vasannAnAM vasatAM vyutsRjati tadabhAve zrAddhagRhe. tadabhAve vaidyagRhe vyutsRjati tatra ca vaidyagRhe prarUpayati yaduta tinni sallA mahArAya ityevamAdi tatazrAsI vaidyaH smArite grantha evaM bhaNati 'ettheva ' tti atra pazrAdgRhe vyutsRja, 'parohaDe vA' gRhasya pazcAdaGgaNe vyutsRjati yato'sau madhyapradezaH, sa ca narapateH parigrahaH tataH kalahAdirna bhavati / mU. (674) uggahakAIyavajjaM chaMDaNa vavahAru labbhae vattha / gAravie pannavaNA tava ceva anuggaho esa // vR. tadabhAve gRhasthasatke'vagrahe parigRhIte tasminnapi vyutsRjati, kathaM ?, kAyikAvarjaM purISamutsRjannapi kAyikIM na vyutsRjati / kiM kAraNaM ?, jao chaDDaNe vavahAro labbhar3a, jadi gihattho bhaNejjAchaDDehi, to na chaDDehi, vavahAraM rAule krei| jahA cANakkae'vi bhaNiaM - 'jar3a kAiyaM na vosirai tato adoso' / ayamitthaMbhUtastatra vyavahAro labhyate, tataH kAyikAM na vyutsRjati / ukta ''vazyakayatanA, adhunA saGghATakayatanocyate, tatra ceyaM pratidvAragAthopanyastA''sIt "gAraviekAhI " tyevamAdikA, tasyA yatanocyate, tatra 'gAravie" tyasya padasya yatanAmAha- 'gAravie pannavaNA' yo'sauomarAyaNiko labdhyA garvitaH sannekAkI bhavati tamAcAryo dharmakathayA prajJApayati, yaduta tavaivAyamanugraho yattvadIyalabdhyupaSTambhena svAdhyAdi kurvantIti / gAraviyajayaNA gayA. evamidamupalakSaNaM varttate. anyeSAmapi kathikamAyAvialasalubdhanirddharmANAM prajJApanA karttavyA / idAnIM durlabhapadavyAkhyAM kurvannidamAha mU. (675) jar3a doNha ega bhikkhA na ya vela pahuppae taoM egI / savvevi atalA bhI paDisaMhamaNunnapiyadhamme // vR. yadi tatra kSetra paryaTatAmekaiva bhikSA dvayorapi labhyate na ca kAlaH paryApyata na ya pahuppar3a tadA ekAkina eva hiNDante / durlabhayatanoktA, idAnIM attAhiTTiyayatanAMcyate yadi te sarva eva khaggUDA attaladiyA hoiumicchati tadA''cAryaH pratiSedhaM karoti, atha kazcitpriyadharmA Atmalabdhiko bhavati tata AcAryo'nujJA karoti tatatraivamekAkI bhavati, attAhiTTiajayaNA bhaNiyA, amaNunnayatanAM pratipAdayannAha - amaNuna annasaMjoiyA u savvevi necchaNa vivegoM / bahuguNatadekadose esa balavaM nau vigiMceM // mU. (676) vR. yadyasA 'amanAja:' raTanazIlastato'nyasya saMyojyate tena saha hiNDate. atha sarva eva necchanti Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-676 157 tatastasyAmanojasya vivekaH-parityAgaH kriyata. athAsau bahaguNasaMpannaH kintu sa evaiko doSaH raTanazIla iti eSaNAyAM cabalavAMstatA nAsau prityjyte| bhaNiyA amaNunnajayaNA. adhunA yadaktam- "egAniyassa" ityevamAdi teSAM yatanocyate, Aha-kiM punaH kAraNamutkrameNa stryAdInAM padAnAM yatano cyate ?. ucyate. garvitakathikAdayaH prajJApitAH santaH kAraNavazAdekAkino'pi bhikSAmaTanti, tatazcaikAkinAmaTatAM yadyapi strIkRtA doSA bhavanti tathA'pi tatreyaM yatanA. idAnIM yA gAthopanyastA''sIta yaduta "egAniyassadosA" ityAdikA, tatra yatanAM pratipAdayannAhamU. (677) itthIgahaNe dhamma kahai vayaThavaNa gurusmiivNbhi| ___iha cevovara rajjU bhaeNa mohovasama tiie|| vR. evaM tasyakAkino gatasya sataH strIgrahaNe sati-striyA gRhItaH sana dharmakathAM karoti. yaduta narakagamanAya maithunAsevatyevamAdikAM, atha kathite'pi dharmana muzcati tatAbhaNati yadruta vratAni gurusamIpa sthApayitvA''gacchAmIti. etadabhidhAya nazyati. atha tathA'pi na labhyate gantuM tato bhaNati ihavApavarake vratamokSaNaM karAmIti tatra ca pravizati. ullambanArthaM rajjaM ca gRhNAti. tatastena bhayena kadAcinmohopazamo bhavati. mohanarasobhayena hriyate, athavamapina maJcati tato mriyata eveti| uktAstrIyatanA, idAnIM zvAdiyatanocyatemU. (678) sANA goNA iyare prihr'nnaabhogkuktkddniisaa| vArai ya daMDaeNaM vArAve vA agaavhiN|| vR. zvAno gavAdayazca yeSu gRheSu tAni pariharati, athAnAbhogena kathamapi praviSTaH pratyanIkaizca grahItumArabdhastataH kuDyakaTanizrayA tiSThati, kuDyaM kaTaM vA pRSThe karoti agrato daNDakena vArayati agArairvA vArayati / uktAzvayatanA, idAnIM paDijIyayatanocyatemU. (679) paDinIyagehavajjaNa anabhogapaviTTa bolanikkhamaNaM / majjhe tiNha gharANaM uvaoga kareu gennhejjaa|| vR. ekAkinA pratyanIkagRhe na praveSTavyaM, athAnAbhogena praviSTaH pratyanIkaica grahItumArabdhastato bolaM karoti ucchandayati yena loko milati, tata Akule niSkrAmati / uktA pratyanIkayatanA, adhunA bhikSAvizodhiyatanocyate-madhya sthitastrayANAmapi gRhANAmupayogaMdattvA paGktyA sthitAnAM bhikSAM gRhNAti, uktAbhikSAvizodhiyatanA, adhanA paJcamahAvratayatanocyate. tatra bhikSAyAmupayogaMdadatA prANAtipAtasaMrakSaNaM kRtameva, idAnIM dvitIyamahAvratayatanAM pratipAdanAyAhamU. (680) veMTala puTTA na yANe AyannAtINi vajjae tthaanne| suddhaM gavesa uMchaM paMca'iyAre prihrNto|| . vR. veNTalaM-nimittAdi pRSTaH sannavaMbhaNati-najAne, evaM bhaNatA dvitIyamahAvratayatanA kRtA bhvti|idaaniiN tRtIyamahAvratayatanAM darzayannAha-AyannAINi vajjae ThANe' tatra bhikSArthaM praviSTa AkIrNAdisthAnaM parivarjayet, yatra hariNyAdi vikSiptamAste tadAkIrNasthAnaM tacca sAdhunA varjanIyaM, evaM tRtIyamahAvratayatanA kRtA bhvti| idAnI paJcamamahAvratayatanAM pratipAdayannAha-'zundrama udramAdidAparahitaM gaveSayati' anveSayati umcha' bhaktaM paJcApyatIcArAna rakSan / uktA pazcamamahAvratayatanA, caturthamahAvratayatanA tUktai va, "itthiggahaNe dhamma" ityevamAdinA, uktA saGghATakayatanA, idAnImupakaraNayatanApratipAdanAyAha mU. (681) jahannaNa colapaTTA vIsaraNAlU gahAya gcchejjaa| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 oghaniyuktiH mUlasUtra ussagga kAu gamane mattayagahaNe ime dosA // vR. utsargastAvadbhikSArthaM gacchatA sarvamupakaraNaM gRhItvA gantavyaM yastu vismaraNAluH sa jaghanyena cAlapaTTakamAdAya gacchati, upalakSaNaM cAtra colapaTTako'nyathA pAtrakaM paTalAni rajoharaNaM daNDakaM kalpadvayaM ca gRhItvA gacchati / uktopakaraNayatanA. idAnIM mAtrakayatanAM pratipAdayannAha mAtrakaM gRhItvA gantavyaM, agRhItvA votsargamiti upayogaM kRtvA vrajati, atha mAtrakaM na gRhNAti gacchaMstatazca mAtrakAgrahaNe ete ca doSAH vakSyamANAH, atra ca yadutsargagrahaNaM kRtaM tadvidhipradarzanArthaM na tu punaH svasthAnamiti / idAnIM mAtrakA - grahaNe doSAn pradarzayannAhamU. (682) Ayarie ya gilANe pAhuNae dullahe sahasalAbhe / saMsattabhattapAne mattagagahaNaM aNunnAyaM // vR. AcAryarthaM glAnArtha prAghUrNakArya vA durlabhaM vA kiJcillabhyate tadartha, 'sahasA' akasmAtkiJcitkadAcillabhyate tadarthaM tathA saMsakta bhakta pAnagrahaNArthaM mAtrakagrahaNamanujJAtama | mU. (683) pAuggAyaripAI kaha giNhau mattae agahiyaMmi / esa virAdhanAyA davabhANe jaM daveNa vinA // [bhA. 229] vR. prAyogyamAcAryAdInAM kva gRhNAtu mAtrake agRhIte sati ?, agrahaNAcca yA teSAmAcAryAdInAM virAdhanA sA tenAGgIkRtA bhavati, tathaivaM manyase dravabhAjane gRhNAtu tatazcaivaM drave'gRhIte tena vinA yA virAdhanA sA tadavasthaiva, AdigrahaNAd glAnaprAghUrNakA api vyAkhyAtA eva / mU. (684) dulla hadavvaM ya siyA ghayAi giNhe uvaggahakaraM tu / paura'nnapANalaMbho asaMthare kattha ya siyA u // [bhA. 230] vR. durlabhaM vA dravyaM ghRtAdi 'syAt' bhavet tatastatra ghRtAdi gRhyate yata upagrahaM karoti-avaSTambhaM karoti tat, sahasA-AkasmikapracurAnnapAnalambhaH syAttataH asaMstaratAM pravrajitAnAmAtmAnaM kRcchreNa yApayatAM kutracit syAdgrahaNamiti / tathA camU. (685) saMsattabhattapAne matta soheu pakkhive uvariM / saMsattagaM ca nAuM paridvave sesarakkhaTTA // [bhA. 261] vR. saMsakta bhakta pAnagrahaNe sati mAtrake 'zodhayitvA' pratyupekSya sakta kAJjikAdi pAtrakasyopari prakSipat / atha tatpAnakAdi gRhItaM mAtrake knitu azuddhasaMsaktaM jAtaM, tatazcaivaM jJAtvA vidhinA tasminneva kSaNa pariSThApayati, kimarthaM ?, zeSabhakta rakSaNArthaM, mA bhUttadgandhena zeSasyApi saMsaktiH syAt, tasmAnmAtrakaM grahItavyaM, ebhizra kAraNairna gRhNAti - mU. (686) gena kajjaturio anabhogeNaM ca litta aggahaNaM / anabhogagilANaTTA ussaggAdINi navi kujjA // vR. glAnakAryeNa tvarito gataH tatazravaM na gRhNAti, anAbhogena vA nirgato yadi, liptaM vA lepana tat mAtrakaM yadi, tatatraivAgrahaNaM mAtrakasya saMbhavatIti / uktA mAtrakayatanA, idAnIM utsargayatanApratipAdanAyAha- anAbhogena utsarga- upayogaM na kuryAta. glAnArthaM vA tvarita utsargaM na kuryAt, AdigrahaNAdAvazyakaM ca na kuryAditi / utsarga- upayogaM na kuryAt. glAnArthaM vA tvarita utsargaM na kuryAt, AdigrahaNAdAvazyakaM na kuryAditi / utsargayatanoktA idAnIM "jassa jogI" asya vidhirucyate Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-687 155 mU. (687) jasya ya jogamakAUNa niggamo na labhaI tu sccittN| . na ya vatthapAyamAI tannaM gahaNe kuNasu tmhaa|| vR. 'jassa ya joga' ityevaM akRtvA' abhaNitvA nirgataH san evaM nalabhate' na bhavatyAbhAvyaM sacittaM' pravrajyArthamupasthitaM gRhasthaM, nApyacittaM vastrapAtrakAdi, atha yasya yoga ityevamakRtvA gRhNAti tataH stainyaM bhavati, tasmAtkuruyasya yoga ityevm| ma. (688) so Apucchi aNunnAA saggAme hiMDa ahava prgaame| saggAme sai kAle patte paragAmi vocchaami| vR. ApucchaNA nAma saMdisaha upaAgaM karamitti. bitiyA paDipucchaNA-kaha giNhAmiti, gurUbhaNai. tahatti, yathA pUrvasAdhavo gRhNantItyarthaH, evamasA anana kramaNa pracchane kRte satyanujJAta AvazyakIM kRtvA yasya ca yoga ityevamabhidhAya nirgatya svagrAma higaDate. athavA paragrAma' samIpagrAme, tatra svagrAma yadi hiNDate tataH sati kAle' prAptAyAM bhikSAvelAyAmityarthaH idAnI paragrAma vakSyAmi hiNDatA vidhimamU. (689) puratA jugamAyAe gaMtUNaM anngaambaahitthio| 'taruNe majjhimarthara nava pucchAo jahA haTThA // .. vR. purato yugamAnaM nirIkSamANo 'gatvA' anyagrAma saMprApya bahirvyavasthitaH pRcchati-kiM vidyate bhikSAvelA'tra grAme utana?,kAn pRcchatItyata Aha-taruNaM madhyamaM sthaviraM, ekaikasya traividhyAnnava pRcchAH kartavyAH, yathA'dhastAtpratipAditastathaivAtrapinyAyaH tatra taruNaMmrIpuMnapusakaMmadhyamaM strIpuMnapusakaM sthaviraM strIpuMnapuMsakamiti / evaM pRSThA yadi tatra bhikSAvalA tatkSaNa eva tataH kA vidhirityata AhamU. (690) pAyapamajjaNapaDilehaNA u bhANaduga deskaalNmi| appatte'viya pAe pamajja patte ya paaydgN|| vR.tatra hi grAmAsanne upavizya pAdapramArjanaM karoti, kiM kAraNaM?, tatpAdarajaH kadAcitsacitaM bhavati kadAcinmizraM lagnaM bhavet, grAme ca niyamAdacitaM rajo'taH pramArjayati, punazca pratyupekSaNAM karoti pAtradvitayasya-patadgrahasya mAtrakasya ca, evaM 'dezakAle bhikSAvelAyAM prAptAyAM karoti, athAdyApi na bhavati bhikSAkAtnastatastasminnaprApte bhikSAkAle pAdau pramASTi, tatastAvadAsteyAvadibhakSAkAlaH prAptaH, tatastasmina prApte sati tasyAM velAyAM pAtradvitayaM pratyapekSata iti / evamasau pAtradvitayaM pratyapekSya grAme pravizana kadAcicchamaNAdIni pazyati tatastAna pacchati, etadevAhama. (691) samaNaM samaNiM sAvagasAviyagihi annatitthi bahi pucch| atthiha samaNa ? suvihiyA siTTe tesAlayaM gacche / / vR. zramaNaM zramaNIM zrAvakaM zrAvikAM gRhasthamanyatIthikAna vA bahirdRSTrA pRcchati, etAnantarIktAna sarvAn dRSTvA pRcchati, atra santi zramaNAH ?, kiMviziSTAH ?-zobhanaM vihitamaMSAmiti suvihitAHzobhanAnuSThAnAH, tatazcaiteSAmanyatamena kathite sati tatasteSAmeva-zramaNAdInAM 'Alaya' AvAsaM gacchet / tatasteSAM AlayaM prApya kiM karoti ? ityAha. mU. (692) samaNunnesu paveso bAhiM ThaviUNa anna kiikammaM / khaggUDe sannesu ThavaNA acchobhavaMdanayaM // vR. yadi hite samanAjJAH-ekasAmAcArIpratibaddhAstatasteSAM madhye pravizati anya-asamanAjJA bhavanti Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtraM yadi tato bAhyata upakaraNaM sthApayitvA pravizya kRtikarma' dvAdazAvarttavandanaM dadAti, atha te saMvignapAkSikA avasannA bhavanti tato bahivyavasthita eva vandanaM kRtvA'bAdhAM pRcchati. atha te avasannAH khaggR'prAyAstato bahirevopakaraNaM sthApayitvA punazca pravizya teSAmucchobhavandanaM kroti| mU. (693) gelanAi abAhA pacchiya sayakAraNaM ca diivettaa| jayaNAe ThavaNakale pucchaDa dosA ajynnaai|| va. evaM sarveSvateSvanantaroditaSa samanAjAdiSa pravizya glAnAdyabAdhAM pRSTA svakIyamAgamanakAraNaM 'dIpayitvA' nivedya yatanayA' madhuravAgalakSaNayA, yadivA vakSyamANalakSaNayA sthApanAkulAni pRcchti| ayatanayA pRcchato doSaH vakSyamANalakSaNAM yato'to yatanayA pRcchti| etAni tAni sthApanAkulAnimU. (694) dAne abhigamasaha saMmatte khalu taheva micchtte| mAmAe aciyatte kulAi jayaNAi daayti|| 1. dAnazrAddhako'bhigamazrAddhakA-yatra kAraNa Apanne pravizyate samyaktvadharakulaM mithyAtvakulaM mAmAkaH-mA mama samaNA gharamahaMta tatkulaM aciyattaM' adAnazIlaM kulaM. etAni kulAni te vAstavyAstasya sAdhoryatanayA drshynti| mU. (695) sAgAri vaNima suNae gANe punne duguNchiykulaaii| ___ hiMsAgaM mAmAgaM savvapayatteNa vjjejjaa|| sAgArikAH zayyAtarastadgRhaM darzayanti, tathA vaNImao-daridrastadgRhaM darzayanti, tatraitadartha na gamyate, sa hi daridro'sati bhakte lajjAM karoti, yadvA yatkiJcidasti taddattvA punarAtmArthaM randhanaM karoti, tathA zvA yatra duSTo gRhe tacca, gaurvA yatra duSTo gRhe tacca, 'punne'tti puNyArtha yatra bahu randhayitvA zramaNAnAM dIyate, athavA pUrNa yadgRhasthairbahubhistacca darzayanti, jugupsitaM-chimpakAdi tacca, hiMsAga-saukarikAdigRhaM tacca mAmAkaM coktaM, etAni darzitAni santi sarvayatnena pariharttavyAnIti / idAnIM yaduktaM yatanayA sthApanAkulAni pRcchanIyAni kathanIyAni ca' tatpratipAdanAyAhamU. (696) bAhAe aMgulIya va laTThIi va ujjuo Thio sNto| na pucchejna na dAejjA paccAvAyA bhave daasaa|| vR. bAhaM prasArya gRhAbhimukhaM na darzayanti nApi pRcchati. tathA'GgalyA yaSTyA na pacchati nApi kathayati, jurgRhAbhimukhaH sthito na pRcchaMta sAdhunApi darzayeda, yatastatra doSAH, kiMviziSTA?-pratyapAyajanitA bhvnti| ka ca te pratyapAyAH? ityAha___ mU. (697) aganIna va taNahi va jIviyavavarovaNaM tu pddinaae| kharaA khariyA suNhA na? vaTTakkhure skaa| vR. yayA dizA sAdhunA bAhuM prasArya gRhaM pRSTaM taina bAhyAdi prasArya tatkathitaM gRhaM kadAcidagninA dagdhaM bhavati tatazca gRhapatistaM sAdhumAzaGkate. yaduta tena sAdhunA'nyasya sAdhAhyastana'hani darzitamAsIttadyadi tatkRto'yaM ghAtaH, syAt, nAnyaH, stenakA muSitaM bhavati jarjAvitavyaparopaNaM vA gRhasthasya pratyanIkena kRtaM bhavati tataM AzaGkA sAdhorupari bhavati. kadAciddhA khariya'tti vyakSarikA-karmakarI naSTA bhavati. 'kharao' vyakSarovA-karmakaraH prAyo nazyati.suNhA vA-snuSA kenacitsaha gatA, eteSu naSTeSu satsu sAdhorupari zaGkA bhavati, yadata tatkRto'yaMghAta iti. 'vRttakhuraH azvapradhAnaH kanacidapahRto bhavattatazca sAdhorupari bAhyAdinA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-697 ____ 161 darzayataH zaGkA bhavati // idAnIM pani pratikuSTakulAni kathitAni tAnyebhirabhijJAnairvajayati - mU. (698) paDikuTThakulANaM punapaMcavihma thUbhiA abhinnANAM / bhaggagharagopurAI rukkhA naanaavihaac|| vR. teSAM pratikuSThakulAnAM paJcavidhA stUpikA'bhijJAnaM bhavati, bhagnagRhasamIpAdau vA tathA gopurasamIpe bahirantarvA vRkSA nAnAvidhA abhijJAnaM pratiSiddhakulAnAm / etazca sthApanAkuleSu na praveSTavyaM, yataHmU. (699) ThavaNA milakkhunehuM aciyattagharaM taheva pddikuttuN| evaM gaNadharameraM aikkamaMto viraahenaa|| vR.sthApanAkulAnitathA milakkhU mlecchagRhaMtathAaciyattagRhaMtathA pratikuSTaM' chimpakAdigRhasUtakopetagRhavA, eteSunapraceSTavyaM, iyaM gaNadharamerA' gaNadharasthitistatazcatAMmaryAdAMpravezenAtikrAman virAdhayati darzanAdi / AhapratikuSTakuleSupravizato na kazcit SaDjIvavadho bhavati kimartha parihAra iti?, ucyate... mU. (700) chakkAyadayAvaMto'vi saMjao dullahaM kuNai bohiN| AhAre nIhArepachie piMDagahaNe y|| vR. sugmaa| navaram-AhAranIhArau yadyaguptaH san karoti, 'jugupsiteSu' chimpakAdiSu yadi piNDagrahaNaM karoti tato durlabhAM bodhiNkrotiiti| nanu ca ye iha jugupsitAste caivAnyatrAjugupsitAstataH kathaM pariharaNaM karttavyaM ?, ucyate. mU. (701) je jahi duguMchiyA khalu pavvAvaNavasahibhatapAnesu / jinavayaNe paDikuTThA vajjeyavvA pyttennN|| vR.ye 'yasmin' viSayAdau jugupsitAH pravrajyAmaGgIkRtya vasatimaGgIkRtya tathA bhaktaM pAnaM cAGgIkRtya te tatra varjanIyAH, tattha pavvAvaNaM pratIttha avarundhikA Na pavvAvaNajoggA vasahibhattapANesu joggA, vasahimaGgIkRtya jugupsito bhaMDANa vADao vattha vasaI na kIrai, jato tattha gAiyavvanacciyavvaeNa asaljhAyAdi hoi, pavvAvaNabhattapANesu puna juggo, tathA bhakta pAnagrahaNeSu jugupsitAni sUtakagRhANi pavvAvaNesu ya, tAni puna vasahiM annattha davAveMti, annANi puna tihivi dosehiM duTTANi kammakarAINi, ete jinavacanapratikuSTA varjanIyAH prayatnena / athavA pazcArddhamanyathA vyAkhyAyate, pavvAvaNe duguMchiyA ete. ma. (702) aTThArasa purisesuM vIsaM itthIsu dasa npuNsesuN| pavvAvaNAe ee duguMchiyA jinvrmyNmi|| vR. pavvAvaNe jinavayaNe paDisiddhA, vasahidaguMchiyA osannA amaNunnA vA, bhattapAnevi ete ceva, ete 'jinavacanapratikuSTAH / doseNa jassa ayaso AyAso avayaNe ya aggahaNaM / vippariNAmo appaccao ya kucchA ya uppjje|| mU. (703) dosena jassa ayaso AyAso payavaNe ya agghnnN| vippariNAmo appaccao yakucchA ca uppjje|| vR. sarvathA yena kenacit 'doSeNa nimittena tasya saMbandhinA 'ayazaH' azlAghA AyAsaH' pIDA pravacane bhavati, agrahaNaM vA vipariNAmo vA zrAvakasya zaikSakasya vA tanna karttavyaM, tathA'pratyayo vA zAsane yena bhavati tataite'nyathA vadanti anyathA kurvanti evaMvidho'pratyayo yena bhavati, tanna karttavyaM, tathA jugupsA ca yenotpadyate taduta varAkakA ete dayAmanakAstadevaMvidhaMna kiJcitkAryam / yastu punarevaM karoti tasyedamuktaM bhagavatA1261 111 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ boTa AghaniryaktiH mUlasUtraM ma. (704) pavayaNamanapehaMtassa tassa nilaMdhasassa luddhss| bahumohassa bhagavayA saMsAro'naMtao bhaNio / / va.pravacanamanapekSamANasya tasya niddhandhasasya niHzUkasyalubdhatya bahamohasya bhagavatA saMsAro'nanta ukta iti| tathA na kevalaM bahumohasyaitadbhavati yo'pyanyastasyApyevaM kurvato'nanta eva saMsAraH, etadevAhamU. (705) jo jaha va taha va laddhaM giNhai AhArauvahimAIyaM / samaNagaNamukkajogI saMsArapavaDDao bhnnio|| vR. sugmaa|| evaM tAvanjJAnavatAmapi doSaH, ye tu punarAcAryeNa muNDitamAtrA agItArthA eva muktA se sutarAmajJAnAdeva eSaNAdi na kurvanti, etadevAhama. (706) esaNamanesaNaM vA kaha te nAhiMti jinavaramayaM vaa| kuriNamiva poyAlA je mukkA pavvaImettA / / va.sugamA // navaraM kuriNaMmi' mahati araNye pAyAlA' magAdipotalakAnta iha yUthapatinA muktAH santo vinazyanti evaM te'pIti / evaM tAvadAcAryadoSeNaivaMvidhA bhavanti, ete tu svadoSeNa bhavanti, ke ca te?, ata AhamU. (707) gacchaMmi kei purisA sauNI jaha pNjrNtrniruddhaa| sAraNavAraNacaiyA pAsatthagayA pvihrti|| vR.gacche kecit puruSA niruddhAH santaHzakunIva pacarAntaraniruddhA, te 'sAraNavAraNacajhyA' sAraNaM. prasarpaNaM saMyame tena, 'sR gatau' ityasyedaM rUpaM athavA sAraNaM-smAraNaM vAsaMyamaviSayaM, vAraNaM-doSebhyo nivAraNamiti evaM niruddhAH santaH 'caitA' tyAjitAH santaH pArzvasthAdiSu prvihrnti| mU. (708) tivihovaghAyameyaM pariharamANo gavesae piNddN| duvihA gavasaNA puna davve bhAve imA davve // vR.evaM trividhasya jJAnadarzanacAritrasyopaghAtabhUtaMpiNDa pariharan' parityajan, kiM kuvIta? ata Aha 'gavesae' gaveSayedanveSayet. kaM ?-tameva piNDaM' saMyamopakAriNaM / idAnIM sA gaveSaNA dvividhA-dravyato bhAvatazca, dravyatastAvad 'imA' vkssymaannlkssnnaa| kA cAsau vakSyamANA?, socyate-vasaMtapura nAma nayaraM jiyasatta rAyA dhAriNI devI. sAya appaNo cittasabhaM aigayA kaNagapiDimige pAsaDa.sA ya gaviNI. tesu kaNagapiTTamigesu dohalo samuppanno citer3a ya-dhannAo tAo jAo eesiM cammesu suvaMti maMsANi ya khAyaMti, sA teNaM DohaleNaM anavaNijjateNa dabbalA jAyA, rannA yapucchiyA, kahiyaM ca tIe, tAhe rannA purisA AnattA, vaccaha kaNagapiTTe mige geNhaha, tesiM puna migANaM sIvanniphalANi AhAro, tayA ya sIvanINaM akAlo phalassa, tAhe kittimANi kaNikkAphalANi kAuM gayA aDavIe, vattha ya jayapuMjayA sIvannINaM heTThA ThavaMti, tAhe kuraMgehiM diTuM, gayA ya jUhavaissa sAheti, tAhe te migA AgayA, jo tesiM ahivaI so bhaNai-acchaha tubbhe pecchAmi tAva appaNA gaMtuM, diTuM ca teNaM kahiyaM ca tANaM jahA keNai dhuttimA kayA amha gahaNatthaM, jeNa akAlo sIvanniphalANaM, aha bhaNai-akAlevi havaMti ceva phalANi, taM saccaM, kiMtu napuMjayA hotA. aha bhaNaha vAteNa tahA kayA tannajao purAvi evameva vAyA vAyaMtA na uNapuMjayapuMjaehiM phalAiMkayAi ThiyANi tA na gacchAmo tattha, evaM bhaNie kei tattha ThiyA, anne puna asahahatA gayA, vattha ya baMdhanamaraNAI pAviyA, je uNa ThiyA te sacchaMdaM vanesu suhaM modaMti / esa ego diTuMto, bitio bhannai-ekko rAyA, tena ya Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 708 163 hatthigahaNatthaM purisA bhaNiyA, jahA geNhaha hatthI, te bhAMti - jattha hatthI caraMti taM nalavaNaM sukkaM gimhakAleNu, to vattha aranne arahaTTo kIrai, rAiNA tahatti paDivannaM tehiMpi vattha gaMtRRNa tahattikayaM ullUhaM ca nalavaNaM hariya jAyaM. tA jUhavaNA diTTha, nivArei niyakalahage, jahA vidiyameyaM gayakulANaM jayA rohaMti nalavaNA, ettha puNa akAleNa, aha bhaNia pANiyaM pabhUyaM nijjharesu vaTTai teNa nIlA, taM na, annayAvi jeNa kAraNena bahu pANiyaM hutaM na uNa nIlA nalavaNA, tA acchaha mA ettha pavisaha evaM bhaNiyA je tattha ThiyA te paurannapANiyaesu suhaM viharaMti, je puNa na ThiyA te vArIsu baddhA hammati aMkusapahArehiM / esa bitio diTTaMto / esA davvagavesaNA, imA ya bhAvagavesaNA- loguttamaNhavaNAIsu miliyANaM sAhUNaM keNai sAvaraNaM bhaddaNaM vA AhAkammANi bhakkhANi raillayANi, bhoyaNaM vA keNai sAhuNo daTTu bhaieNa kayaM, tattha ya age nimaMtiyA, annANaya pabhUyaM dijjai, so ya bhaddao ciMtei - eyaM daddUNa sAhUNoM AgamissaMti, AyarieNa taM nAyaM, tato sAhU nivArei, mA tesu alliyaha, tAhe kei sugaMti kei na suNaMti, jehiM suyaM te pariharaMti, te ya aMtapaMtakulesu hiMDati, arihaMtANaM ca ANA ArAhiA paraloge mahaMtasuhANaM AbhAgiNo jAyA, jehiM puna yasuyaM te tahiM bhoyaNe gayA arahaMtANaM ca ANAbhaMgo kao anegANaM ca jammaNamaraNANaM AbhAgiNo jAyA / mU. ( 709) jiyasattudevicittasabhapavisaNaM kaNagapiTTapAsaNayA / mU. (710) Dohala dubbala kahaNaM ANA ya purisANaM // sIvannisarisamodagakaraNaM sIvannirukkhaheTTesu / Agamana kuraMgANaM pasatthaapasatthauvamA u // viiyameyaM kuraMgANaM, jayA sIvanni sIdaI / mU. (711) purAvi vAyA vAyaMti, na uNaM puMjagapuMjagA // vR. sugamAH // navaraM prazastopamA yairyathapatermataM kRtaM, aprazastA ca yairna kRtaM, navaraM jayA sIvanni sIyaI phalatItyarthaH // hatthagahaNaMmi gimhe arahaTTehiM bharaNaM tu sarasINaM / accudaeNa nalavaNA abhirUDhA gayakulAgamanaM // viiyameyaM gayakulANaM, jahA rohaMti nalavaNA / annayAvi jharaMti sarA. na evaM bahuodagA // mU. (713) vR. sugame, navaraM 'maraNaM ca sarasINaM' ti mahaMti sarAMsi sarasya ucyante tAsAM bharaNam // mU. (714) hANAIsu viraiyaM AraMbhakaDaM tu dAnamAIsu / AyariyanivAraNayA upasatthitare uvaNao u / / mU. (712) vR. snAnAdiSu viracittaM kaJcidbhaktaM, Arambhe vA bhojane dAnAdi kiJcitpravarttitaM, tatrAcAryo nivAraNAM karoti / ayaM cAprazastasyetarasya copanaya uktaH / ahavA imA bhavAgavesaNA-dhammaruI nAma aNagAro so jyeSThAmUle jyeSThamAsaityarthaH tihiM AyAvei aTTamaM ca karei, so ya pAraNae saggAme na hiMDaDa annaM gAmaM vacca, tattha ya vacvaMtaM sAhuM daddRNa ekkA devayA AuDDA, koMkaNagakhvAdi to viubvai, tAhe rukkhaheDDA aNukaMpAe lAueNaM kaMjiyassa bharieNaM acchai, tAhe taM sAhu abbhAsagaM daTTaNa ego bhaNati tumaM piba kaMjiyaM, tAhe so bhaNaialAhi mama pIeNaM tAhe so bhaNai ko uNa evaM vahihI tamhA sAhussa dijjau, tAhe bIo bhaNai - dehi vA chaDDehi vA, tao tena so anagArI nimaMtio bhaNio ya-tubbhe imaM geNhaha, tAhe so bhagavaM davvao khettao Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 oghaniyuktiH mUlasUtra kAlao bhAvao ya gavesaDa, davvao imaM kaMjiyaM sIyalaM surahiM ca, khettato imAe aDavIe ko dei ?, kAlato jedrumAso, etthavi dukkhaM dAuM, bhAvao haTTatucitteNa nimaMteti, taM ettha kAraNena bhaviyavvaM, tAhe so uvautto heTTA pecchai jAva bhUmIe pAyA na laggaMti, uvari pecchai acchINi aNimisANi, tAhe devatti nAUNa vajjiyaM ahavA vayarasAmI diTThato. vayarasAmI AyariehiM samaM vAsArattaM egaMmi nagare Thio, tattha ya sattAhavaddale na koi sAhU nIi. sovi bhagavaM Daharao Na NIti, tassa puvvasaMgaiyA devA AgayA, te hi tattha vaNiyavesaM kAUNa maraehiM AgaMtUNa abbhAse ThiA, tehiM tattha aNegarUvaM uvakkhaDiyaM, ujjuttA akalijjatA ya gatA nimaMtaMti sAhuNo, te bhAMti - esa khuktalao geNhaDa, tAhe so AyariyasaMdiTTho payaTTo jAva ajjavi varisa, tAhe tehiM devehiM savvaM vaddalaM uvasaMhariyaM Agao taM paesa, devehi ya vIhikkaro dAumArado pUsaphalaM mAhurayaM ca. so bhagavaM uvautto ko kAlo vANiyagANaM ettha AgamaNe, ejja vA akAle vAsaM na uvasamer3a to kiha AgayA ?, imo ya paDhamapAuso kato vIhiNo pUsaphalaM vA ?, evaM ciMtato heTTA uvariM ca nirUvei jAva bhUmIe pAyA na laggaMti animisANi acchINi tao gujjhagatti vajjei, tAhe devA satthaM sAharittAM vaMdati namasaMti, pasaMsati dhanno'si bhayavaM !, vattha ya se veDavviladdhiM nabhogamaNaladdhiM ca deMti, tAhe gayA devA / esA bhAvagavesaNA / amumevArthaM gAthAbhirupasaMharatimU. (715) dhammarur3a ajjavayare laMbho veuvviyassa nabhagamanaM / mUle aTTama uvari TThA va devANaM // dharmaruciranagArastathA''ryavayarasvAmI lambho vaikurvikalabdhernabhogamanalabdhezca tasyaiva, tathA jyeSThAmUle jyeSThamAsa ityarthaH, dharmaruciraSTamabhakte na sthito'nyasmin grAme gacchan devena dRSTaH, sa ca bhagavAnadhastAdupari copayogaM dattvA punazca na gRhItavAnakalpyamiti / idAnIM bhASyakAro dharmarucikathAnakamupasaMharannAhamU. (716) AyAvaNa'TThameNaM jeTThAmUlaMmi dhammaruiNo u / mU. (717) mU. (718) mU. (719) mU. (720) gAmabhikkhaTTayA ya devassa anukaMpA // kokaNarUvaviuvvaNa aMbila chaktema'haM piyasu pAnaM / chaDDehittiya biiotaMgiNha munitti uvaogo // taNhAchuhAkilaMtaM daNaM kuMkaNo bhaNai sAhu / ujjhAmi aMbakaMjiyaajjo ! giNhAhi NaM tisio / / soUNa koMkaNassa ya sAhU vayaNaM imaM vicite / vivie nijaha bhaNiaM savvadasIhiM // gavisaNagahaNakuDaMganAUNamuNI u muNiyaparamattho / AhaDarakkhaNahe uM uvauMjai bhAvao niuNaM // akkosadavvakhettaM ca aranaM kAlao nidAho u / bhAve guest hiTThA uvariM ca uvaogo // [bhA. 232] da tassa rUvaM acchinivesaM ca pAyanikkhevaM / aMjiUNa puvviM gujjhigamiNamo tti vajjei // [bhA. 233] [bhA. 234] [bhA. 235] [bhA. 236 ] mU. (721) [bhA. 237] mU. (722) [bhA. 238 ] vR. gaveSaNA gahanameva gahvaramityarthaH tajjJAtvA muniH / utkRSTametaddavyaM kAJjikaM surabhi kSetrato'raNye kuto'sya sambhavaH ?, zeSaM sugamaM // dRSTvA ca 'tasya' devasya rUpaM varjayatIti saMbandhaH / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-723 mU. (723) sattAhabaddale puvvasaMgaI vaNiyaviruvuvakkhaDaNaM / AmaMtaNa khukta gurU anunavanaM biMdu uvogo|| [bhA. 239] vR.saptAhavardale pUrvasaGgatikadevo virUparUpaM-anekaprakAraM uvakkhaDittA AmantraNaM kSullasya kRtavAn, guruNA cAnujJAtaH pravRttazca, punazca bindupatanAtsthito, devena copasaMharitaM, punazca vayarasvAminA upayogo dttH| mU. (724) esA gavasaNavihI kahiyA bhe dhiirpurispnnttaa| gahaNesaNaMpi etto vocchaM appakkharamahatthaM // vR. sugmaa| tatra yadaktaM 'ita Urdhva grahaNaiSaNAM vakSye' iti. tatpratipAdayannAhamU. (725) nAmaM ThavaNAdavie bhAve gahaNesaNA munneyvvaa| davve vAnarajUhaM bhAvaMmi ya tthaannmaaiinni|| vR.yA'sau grahaNaSaNA sA cauvvihA-nAmagrahaNaiSaNA sthApanAgrahaNaiSaNA dravyagrahaNaiSaNA bhAvagrahaNaiSaNA ca jJeyA, nAmagrahaNaiSaNA sugamA, tatra sthApanAgrahaNaiSaNA dvividhA-sadbhAvasthApanAgrahaNeSaNA citrakarmaNi sAdhurgrahaNaiSaNAM kurvan dayate, asadbhAvasthApanAgrahaNaiSaNA'kSAdiSu, tatra dravyagrahaNaiSaNA Agamato no Agamatazca, gamato grahaNaiSaNApadArthajJaH tatra cAnupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIre tathA jJazarIrabhavyazarIvyatirikta dravyagrahaNaiSaNAyAM vAnarayUthaM, bhAvagrahaNaiSaNAyAM tu sthAnAdIni bhavanti, evaduktaM bhavati-bhAvagrahaNaiSaNAM kurvana vivakSitesthAne tiSThati, dAtRprabhRtInicaparIkSatebhAvagrahaNaiSaNAyAM, tatra dravyagrahaNaiSaNAyAmidamAkhyAnakam-eka vanaM tattha vAnarajUha parivasai, kAleNa ya taM parisaDiyapaMDupattaM jAyaM uNhakAle tAhe jUhavaI bhanai-annaM vanaM gacchAmo, tattha tesiMjUhavaI annavaNaparikakhaNattha dunni va tiniva paMca va sattava payaTTai, vacca ha vaLaMtare joeha, tAhe gayA egaM vanasaMDaM pAsaMti pauraphalapupphaM, tassa vaNassa majjhe ego mahaddaho, taM dadRNa haTTatuTTA gayA jUhavaiNo sAhati tAhe jUhavaI savvesiM samaM Agao, tAhe taM vaNaM rakkheNa rakkhaM paloei, tAhe taM vaNaM suddhaM, tena bhaNiyA-khAyaha vanaphalAiM, jAhe te tattha dhAyA tAhe pAniyaM gayA, tAhe so jUhavaI dahassa pariperaMtehiM paloei jAva oyaraMtANi payAni dIsaMti nIsaraMtANi na dIsaMti, tAhe bhaNaI esa daho sAvAo tA mA ettha tIraTTiyA manjhe vA uparayi pANiyaM piyaha kiM tu nAleNa piyaha. tattha jehiM sayaM tassa vayaNaM te pupphaphalANaM AbhAgiNo jAyA. evaM ceva yario tANaM sAhaNaM AhAkammuddesiyANi samosaraNaNhavaNAisu pariharAvei uvAeNa phAsuyaM giNhAvei jahA na chalijjati AhAkammAiNA tahA karei, tattha puvakayANi khIradahidhayAINi tArasimi giNhAvei akayAkAriyAsaMkappiyANi, tattha je yariyANaM vayaNaM sugaMti te pariharaMti te acireNaM kAleNaM kammakkhyaM karehiMti, je na suNaMti te bhaNaMti ete tumhArayA asadrikalpAH, kiM kAraNaM eyaM na dhippaMtici?, evaM asuNatA anegANaM jAiyavvamariyavvayANaM AbhAgiNo jaayaa|| idAnImamumevArthaM gAthAbhiH pradarzayannAhamU. (726) parisaDiyapaMktupattaM vaNasaMDa da? annahiM pese| jUhavaI paDiyarie jUheNa samaM tahiM gcche|| mU. (727) sayamevAloeuM jUhavaI taM vanaM samaM tehiM / viyarai tesi payAraM cariUNa ya te dahaM gcche|| mU. (728). oyaraMtaM payaM daTuM, uttaraMtaM ndiisi| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 oghaniyuktiH mUlasUtra nAle piyaha pAnIyaM, esa nikkAraNo daho / vR. sugamAH, navaraM, 'paDiyarie' nirUvie || navaraM 'viyarai" dadAti 'teSAM vAnarANAM 'pracAra' aTanamutsaGkalayati // evaM tAvadravyagrahaNaiSaNA, bhAvagrahaNaiSaNA ebhirdvArairanugantavyA mU. ( 729) ThANe ya dAyae ceva, gamane gahaNAgame / patte pariyatte pADie ya guruyaM tihA bhave // vR. tatra piNDagrahaNaM kurvatA vakSyamANaM sthAnatritayaM pariharaNIyaM tadyathA - AtmopadhAtikaM pravacanopadhAtikaM saMyamopadhAtikaM ceti / tathA piNDagrahaNaM kurvatA dAtA parIkSaNIyaH - yo'vyaktAdirUpo na bhavati, tathA dAturgamanaM nirUpaNIyaM bhikSArthamabhyantaraM pravazito bhikSAM ca dattvA gacchato gamanaM nirUpaNIyaM, 'gaNa' ti sa bhikSAdAtA yasmAd haNDikAdisthAnAdbhahaNaM bhikSAyAH karoti tannirIkSaNIyaM sa dAtA tAM bhikSAM gRhItvA'bhyAgacchannirUpaNIyaH, 'patte' tti prAptasya dAtustasya hastaudakArdrA na veti nirUpaNIyaH, athavA 'patte' tti pAtraM sthAnaM yasmin bhikSA AdAya gRhastha AgataH kaDucchukAdi tannirIkSaNIyaM, athavA pattetti prAptaM dravyamodanAdi nirUpayati 'pariyatte' tti parAvRttamadhomukhaM sthitaM bhikSAM dadato dAtuH kaDucchukAdikaM tata nirUpayati kadAcidudakAryaM bhavati, 'pADie 'tti pAtitazca pAtrake piNDo nirUpaNIyaH, 'guruyaM 'ti gRhasthabhAjanaM sthAlyAdi gururbhavati, kadAcittadravyaM guDAdi gururbhavati, pASANAdirvA bhaNDakasyopari yo dattaH, 'tiha' tti trividhaH kAlo vaktavyaH, bhAvazca prazastAprazastarUpo vaktavyaH / tathA idAnIM bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayati, tatrAdyAvayavyAkhyAnAyAhamU. (730) AyA pavayaNa saMjama tivihaM ThANaM tu hoi nAyavvaM / goNAi puDhAvimAI nidvamaNAI pavayami // [ bhA. 240 ] vR. trividhamupadhAtasthAnaM bhavati, tadyathA- AtmopadhAtikaM pravacanopadhAtikaM saMyamopadhAtikaM ceti, tatra yathAyogaM gavAdibhirAtmopadhAtikaM bhavati pRthivIkAyAdibhiH saMyamopadhAtikaM bhavati nidvamaNAdi-nagarodakopadhasarAdi upaghAtasthAnaM pravacanaviSayaM bhavati / tatra gavAdibhiH kathamAtmopaghAto bhavatIti darzayannAha - mU. (731) goNe mahise Ase pellaNa Ahanana bhAraNaM bhavai / daragahiya bhANabhedo chaDaNi bhikkhassa chakkAyA || calakuktupaDaNakaMTagabilassa va pAsi hoDa AyAe / nikkhamapavesavajjama goNe mahise ya Ase ya // mU. (732) vR. yadA gomahiSyAdisthaAne sthito bhikSAM gRhNAti tato mahiSyazvAdipreraNa-vikSepaNaM AghAto vA mAraNaM tatkRtaM bhavati AtmavirAdhanA, arddhagRhItAyAM bhikSAyAM 'bhAjanabhedaH' pAtrakabhedo bhavati, tatazca bhikSAyAH 'chaDDane' projjane paMDapi kAyA virAdhyante, iyaM saMyamavirAdhanA / athavA'nena prakAreNAtmavirAdhanA bhavattatra bhikSAgrahaNasthAne kadAciccalaM kuDyamAsanne bhavati tatastatpatanajanita AtmopaghAto bhavati / kaNTakA vAtanna bhavanti vilamya vA 'pArzve' Asanne tasthAnaM bhavati tatazrAtmavirAdhanA / tathA niSkramaNapravezasthAnaM gomahiSAzvAdInAM varjayitvA tiSThati bhikSAgahaNArthaM / tathA prakArAntareNa saMyamopaghAtaM darzayannAhapuDhavidagaaganimArupayatarutasavajjami ThANi ThAijjA | mU. (733) ditI va he uvariM jahA na ghaTTei phalamAI // vR. pRthivyudakAgnimArutatarutrasarvarjita sthAne sthAtavyaM, yathA vA bhikSAM prayacchantI gRhasthI, 'adho' Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-733 bhUmau upari' ca nIvrAdau na sajhaTTayati phalAdi tatra pravaze sthiti gRhyaati| idAnIM pravacanopaghAtapradarzanAyAhamU. (734) uccAre pAsavaNe siNANa AyamaNaThANa ukkurudde| nidvamaNamasuimAI pakyaNahAnI vivjjejjaa| vR.prazravaNasyauccArasyasnAnasyaAcamanasyaca yatsthAnaMtathA kajjatthokuraTikAsthAnaMtatA nirddhamanasthAna-upadhasarasthAnaMyatravA'zuciprakSipyate sthAne, eteSusthAneSubhikSAgRhyataHpravacanopaghAtobhavati, ttHsrvprkaaraiHprvcnhaani-hiilnaaNvrjyet|uktN sthAnadvAram,adhunAdAtudvAramucyate,tatracaitAnidvArANimU. (735) avattamapaha therepaMDe matte ya khittacitte y| ditte jakkhAiTThe karacarachanne'ndha niyale y|| ma. (736) tdosgumvinniibaalvcchkNddNtpiisbhjjtii| ___ kattaMtI piMjatI bhajhyA dagamAiNo dosA / / vR. 'avyaktaH' aSTAnAM varSANAmadho bAlaH, sa yadyapi bhikSAM dadAti tathApi na gRhyate. tathA aprabhuryastasya hastAnna gRhyate, tathA sthavirahastAta paNDakAt napuMsakahastAta. matto yaHsurayA pItayA tasyahastAnnagRhyate, kSipta cittaM yasya draviNAdyapahAre sati cittavibhramo jAtaH, tathA dIptaM cittaM yasyAsakRcchatruparAjayAdyutkarSaNAtivismayAbhibhUtasya cittahrAso jAtaH yathA mattulyo nAstItatithA 'pakSAviSTaH' pizAcagRhItaH karacchinna- caraNacchinnaH andhazca nigaDitazcayaH, tvagdoSaH-kuSThIyaH tathA gurviNyA hastAt tathA bAlavatsAzizupAlikA yA, kaNDantI, vrIhyAdi, tathA piSantI godhUmAdi, tathA bharjayantI yavadhAnyAdi, tathA keSAJcitpATho muantI, tathA karttayantI sUkhaM, piJjayantI rutaM, etebhyo gAthAdvayopanyastebhyo dAtRbhyo'vyaktAdibhyaH piJjayantIparyantebhyo hastAnna grAhyA bhikSA, 'bhaiya'ttibhajanA vikalpanA'tra karttavyA, etaduktaM bhavati-kadAcidetebhyo'vyaktAdibhyaH piJjayantIparyantebhyo dAtRbhyo hastAd gRhyate kadAcit na gRhyAtyapi, 'dagamAiNo dosA' eteSu bhuJjAnAdidAtRSu AcamanodakaprojjJanadoSaH, avyaktAdiSvaneka upghaataadyH| pratidvAragAthAdvayametat, idAnIM bhASyakAraHpratipadaM vyAkhyAnayati, tatrAdyAvayavapratipAdAnAyAhamU. (737) kappaTTigaappAhaNadinne anno'nnagahaNapajjataM / khaMtiyamaggaNadinnaM uktaahpdoscaarbhddaa|| bhA. 241] vR. tattha avvatto bhannaDa jAva aTTavariso jAo tassa itthAu na givhiyavvaM. ko doso|, imo-egA bhahigA sA chettaM gayA tae DaharagA ceDI saMdisijjai, jahA jadi ejja pavvaiyago tassa bhikkhaM dejnAhi, taAtAe gayAe Agao bhikkhA velAe pavvaiyago. tAhe tena sA ceDI bhannai-kahiM tuva aMbA gayA?.sA bhaNai-chattaM, so bhaNai-Anehi bhikkhaM. tAhe tAe kUro dino, tAhe so annANivi jemaNANi maggai, tAhe saJcaM dinnaM khIraM dahiM tavaM. tao ceva cautharasiaMtenavi savvaM gaheUNa pajjataM kAUNa niggao, sA bhaddigA AgayA avaraNhe tAhe khaMtiyA jemaNaM maggai. sA ceDI bhaNai-pavvaiyagassa mae dinnaM, sA bhaNai-suTTa kaya, kUraM Anehi jememi, sA bhaNati-dinno pavvaiyassa, sA bhaNai sudru kayaM, Anehi kusiNaM dadhivAdi, sA bhaNai-dinna, suTTa kayaM, kaMjiaM Anehi, caMDI bhaNai-taMpi dinnaM, ettha sA bhadigA ruTTA bhannati-kIsa savvaM dehi ?, ceDI bhaNai-to maggai, sA bhaNai-ceDavaM paribhaviUNa savvaM ghettUNa gao, gayA Ayariyassa pAsaM, tattha khiMsati-esa cArabhaDe iva savvaM savvaM ghetUNa Agao, tatthavi AyarieNaM tIe purao ceva tassa savvaM uvakaraNaM adakkheyavvaM. ete dosA avvattagahatthao ghnne| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 oghaniyuktiH mUlasUtraM mU. (738) appabhu bhayagAIyA ubhaegatare padosa pahu kujjaa| yere calaMta paDaNaM appabhudosA ya te ceva // [bhA. 242] vR.aprabhavo-bhRtakAdayasteSAM hastAbhikSA na grAhyA, yata-'ubhayoH' pravrajitakabhRtakayoH pradveSaM kuryAta, ekatarasya vApravrajitasya bhRtakasya vopari padveSaM kuryAt prabhu-idAnIM sthaviradvAramucyate-sthavirasyApi hastAdbhikSA na grAhyA, yatastasya calataH kampamAnasya patanaM bhavati, aprabhudoSazcata eva bhavanti. etaduktaM bhavati-sthaviraH prAyeNAprabhurbhavati paribhUtatvAditi / idAnIM paNDakadvAramucyatemU. (739) AyaparobhayadosA abhikkhagahaNaMmi khubbhaNa nupse| logaduguMchA saMkA erigasA nUnamete'vi // [bhA. 243] vR. napuMsakAnna gRhyate yata AtmanaH parata ubhayatazca deSAH saMbhavanti, Atmazabdena sAdhugRhyate, tatako doSaH ?, kSobhaNaM syAt bahumohanapuMsakadarzane'bhIkSNaM, tatra bhikSAgrahaNe catadvAkSubhyate abhIkSNaM sAdhudazanAdinA, ubhayakRto yA doSaH, lokaca jugupsate zaMkate ca. nRnamate'pi napuMsakAnIti mattadvAramAhamU. (740) avayAsa bhANabhedo vamanaM asuitti loguktaaho| . khette ya dittacitte jakkhAiDe ya dosA u|| bhA. 241] vR. suropAnena yo mattastasya hastAbhikSA na gRhyate, kiM kAraNaM?, yato matto bhikSAM prayacchan kadAcidavayAsaM karoti AliGgatItparthaH kadAcidbhAjana-pAtrakaM bhinati vamana vA-chardanaM karoti, tathA'zuciritikRttvA loka uktAho bhavatipravacanopaghAta- / idAnIM tRtIyadvAramacyate-vyAkSiptacitte dIptacitte yakSAviSye eta eva doSA AliGganabhAjanabhedavamanAzucciprabhRtayo bhvntiiti| mU. (741) karacchinna asui caraNe paDaNaM aMdhillae ya chkkaayaa| nilayA'sui paDaNaM vA taddosI saMkamo asui|| bhA. 245] vR. chinnakaro yadi bhikSAM dadAti tato na gRhyate yato'zucidoSo loke bhavati / dvAraM / tathA yasyApi caraNazchinnastato'pinagRhyate yataH tasya prayacchataH patanaM bhvti| annadapina gRhyate yato'sau prayacchanSaT kAyAn vyApAdayati / dAraM / nigaDitAdapi na gRhyate bhikSA, yato'sAvazucirbhavati, patanaM ca tasya nigaDabadasya syaat| tvagdoSadUSitasyApi hastAnna gRhyate yataH kadAcitkuSThasaGkrama- syAt azuccicAsau vartate / mU. (742). guvviNi gabbhe saMghaTTaNA u uTuMti nivesamANa y| bAlAI maMsauMDaga majjArAI virAhejjA / / [bhA. 216] vR. gurviNIhastAnna gRhyate yatastasyA garbhe saMghaTTanaM bhavati katham ?, uttisstthntyaashyopvishntyaath| daarN| bAlavatsAyA api hastAnna gRhyate bhikSA, yatAbAlaM muktvA yadi bhikSAM dadAti tatastaM bAlaM maMsuNDakAdibuddhyA' mAMsapiNDAdibuddhayA, AdigrahaNAnnavanItabuddhayA vA maarjaaraadiviraadhyet| mU. (743) bIodagasaMghaTaNa kaMDaNapIsaMta bhajjaNe ddhnnN| kattaMtI piMjaMtI itthaM littaMbhi udgvho|| - [bhA. 247] vR.kaNDayantyAH piMSantyAzca hastAnna gRhyate yatastatra yathAsona ekasyA bIjasaMghaTTanakRto doSaH aparasyA udakasaMghaTTanakRto doSaH, iti dvAradvayam / yA'pi yavAdInAM bharjanaM karoti tasyA api hastAnna gRhyate yatastatrayavA didahanakRto doSo bhvti| tathA karttantyAH piJjantyAca hastAnna gRhyate yatastayorniSThI-vanaliptau hastau bhavatastatprakSAlane udakavadhaH, dvAradvayaM // idAnIM yadaktamAsI bhajanayA-vikalpenaiSAma-vyaMktAdInAM Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 743 hastAdrahyate na tvekAntenaivAgrahaNaM kintu grahaNamapi tatpradarzayati, tatrAdyAvayavabhajanA mU. (744) bhikkhAmette aviyAlaNaM tu bAleNa dijjamANami / saMdiTTe vA gahaNaM aibahuyaviyAlaNunnAo || vR. bAlo yadi bhikSAmAtraM parokSe'pi dadAti tato bhikSAmAtre dIyamAne'vicAraNayA, gRhNAti, athAsau bAlo gRhapatinA pratyakSameva ' saMdaSTiH' ukto yathA prayacchAsmai sAjhave bhikSAM, tato'sau sAdhurgRhyAti, athAsAvatibahu prayacchati tataH, sAdhurvicArayati, yaduta kimityadyAtibahu dIyate ?, evamukte sati yadyasau gRhastha evaM bhaNati-yadutAdya prAdhUrNakAdivazAdbahu saMskRtaM, tato'sau sAdhu gRhyAti / ukta vyakta yatanA; mU. (745) appahusaMdiTTe vA bhikkhAmitte va gahaNa'saMdiTTe / therapahu tharatharaMte dharaNaM ahavA daDhasarIre // vR.aprabhuH-bhRtakAdiryadi sandiSTaH- ukto bhavati prabhuNA tatastasya hastAdvadyate, yadA punarna saMdiSTaHnoktaH sa prabhuNA yathA dAtavyaM tvayA. tatrAsandiSTe sati bhikSAmAtrasyaiva grahaNaM karoti / aprabhuyatanoktA, sthavirayatanocyate-sthavira- san prabhuryadi dadAti, kiMviziSTaH ? -kampamAnaH pareNa dhRtaH san tato gRhyate, athAsau sthaviraH prabhuryadi dRDhazarIro dadAti tathA'pi gRhyate / idAnIM paNDakAdInAM yatanAdarzanAyAhamU. ( 746 ) paMDa appaDisevI matto saDDo va appasAgarie / khettAi bhaddagANaM karacarabiTTappasAgarie // vR. paNDakasya dadato gRhyate yadyasAvapratisevI bhavati na kutsitaM karma Acarati / dAraM / zrAddhakasya ca mattasya hastAdrahyate, yadyasAvalpasAgArikaH sa bhavet, vAzabdAdalpamadazca yadi syAt / tathA kSiptacittadIptacittayakSAviSTAnAM hastAdvahyate yadi prakRtyA bhadrakA bhavanti-sAduvAsanAvanta ityarthaH / dvAratritayaM / tathA kararahitacaraNarahitAnAM hastAdbahyate, karthaM ?, caraNarahito yadyupaviSTo dadAti alpasAgArikaM ca yadi bhavati, kararahito'pi yadyalpasAgArike dadAti tato gRhyate nAnyathA / dvAradvitayaM / idAnImandhAdiyatanApradarzanAyAhamU. (747) DDa va annabhaNa aMdhe saviyAraNA va baddhabhi / tosie abhinne velA thaNajIviyaM therA // vR.andhasya ca hastAdgRhyate yadi zraddhAvAnanyenAkRSyamANo dadAti / baddhasya ca hastAd gRhyate yadi sa savicAro bhavati-pariSvaSvituM zaknoti / 'tvagdoSaduSTasyApi ' kuSThino'pi hastAda gRhyat yadyasavabhinnakuSThI bhavati-galatkuSTho na bhavatIti / veleti- gurviNyA yadi velAmAsastatastasyA hastAnna gRhyanti sthavirakalpikA itaratra gRhyanti, jinakalpikAdayastu yaH prabhutyApannAsattvA bhavati tata evArabhya na gRhyanti / tathA sthavirAH sthavirakalpikAH stanopajIvI yo bAlastadyuktA yA bAlavatsA tasyA hastAnna gRhyanti, jinakalpikAdayastu yAvapi bAlastAvadapi tAM bAlavatsAM pariharanti na tasya hastAd gRhyanti / dvAradvayaM / idAnIM kaNDayantyAdiyatanocyatemU. (748) 169 ukkhitta'paccavAe kaMDe pIse vachUDha bhajjantI / sukkaM va pIsamANI buddhIya vibhAvae sammaM // vR.tatra kaNDayantyA hastA gRhyate yadyutkSiptaM muzalamAste sAdhu prAptastano'pratyapAye sthAne muzalaM sthApayitvA yadi dadAti / pIse vatti - peSayantyA hastAd gRhyate yadi tatpeSaNIyamacetanaM- dhAnAdi tathA yat sacittaM pUrvaM yadi prakSiptaM tatpiSTaM anyadadyApi na prakSipyate sAdhuzca tatrAsavara upasthito bhikSArthaM tatastasyA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 AdhaniyuktiH mUlasUtra hastAdahyate, taca peSaNaM zilAyAM gharaTTe vA / 'acchUDhabhajjantI'tti bhajaThyantyA api hastAd gRhyate yadi pUrvaprakSiptaM bhRSTaM anyadadyApi na prakSipyate sAghuzca prApta ityasminnavasara iti, zuSkaM vA'cetanaM tadvastu yadi pinaSTi tatazca buddhayA 'vibhAvya nirUpyottarakAlaM gRhyaati| mU. (749) musale ukkhittaMbhi ya apaccavAe ya pIsa accitte| bhajjatI acchuDhe bhujaMtI jA anaarddhaa|| bhA. 248] va. mazale utkSipta ati apratyapAye pradeze sthApayitvA yadi bhikSA dadAti. pAsa aJcitte'tti acaMtanaM vA yadi gharaTTAdau ninaSTi tato dadAti bhikSA, bhajjatIti javaghANe bhaThThami annaMmi appagvitte sati eyami avasaraMmi sAhuNo bhikkhaM dei. munAnAyA api hastAdvahyate yadyadyApina viTTalayati bhaktaM yattadabhAjanagRhItaM tadutthAya dadAti // ___ mU. (750) kattaMtIe thUlaM vikkhiNa loDhaNa jati ya niTThaviyaM / piMjaNa asoyavAI bhayaNAgahaNaM tu paasiN|| vR. tathA karttayantyA api hastAdgRhyate yadi sthUramau karttayati. kiM kAraNaM?. yataH sthamasau karttayantI zaGkhacUrNa na hastAGgulI karoti, nApi niSThIvanena, vikkhiNaMti khyaM vikkhiNaMnAe hatyAu dheppai. tathA uriNaNaM loDhaNaM yadi niTTaviaMloDheyavvayaM tIe hatthAu bhikkhAdheppar3a, etadaktaM bhavati-jo so akappAso ghANo loDhaNIe dinno so loDhi anno na ajjavi dijjai ghANo, eyAe velAe dheppai bhikSA detIe tIe, pinayantyA api hastAdvahyAti yadyasau mahelA'zaucavAdinI bhavati-nahastA prakSAlayati / evamaSAM dAtRNAM hastAdbhajanayA grahaNaM karoti / uktA pratidvAragAthA, tatpratipAdanAccoktaM dAtRdvAra idAnIM gamanadvAra. mU. (751) gamanaM ca dAyagassA heTThA uvariM ca hoi nAyavvaM / saMjamaAyavirAhaNa tassa sarIre ya micchttN|| vR. 'gamanaM ca' bhikSAdAnArthamabhyantarapravezastasya dAtuH 'adhastAda' bhUvi vijJayama 'upari ca' uparivibhAgazca vijJeyaH yadi na nirUpayati tatastasya gacchataH pRthivyAdimardana sati sAdhoH saMyamavirAdhanA bhavati, AtmavirAdhanA ca tasya dAtuH zarIre sarpAdidazanajanitA bhavati, ata eva ca nimittAcchAdbhaH san mithyAtvaM yAyAt yadutaivaMvidhasya dattaM yena tatkSaNa eva sa dAtA sarpaNa daSTa iti| ma. (752) vaccaMtI chakkAyA pamahae hiTThato uvari tiriyaM c| ___ phalavallirakkhasAlA tiriyA manuyA ya tiriyaM tu|| vR.vrajantI sA strI bhikSAyA dAtrI SaDapi kAyAn pramardayet, kva ?- adhastAd bhuvi pRthivyaptejovanaspatitrasAna vyA pAdayeta. vAyukAyaM dRttau sthitaM spRzantI vyApAdayeta, tathopari tiryagavyavasthitA phalavallIvRkSazAlAH-zAkhA virAdhayati, tathA tiryagmanujAna-jAtamAtrabAlAkAna tirazcaH-azvatsakAdIna saGghaTTayet / atha caite doSAHmU. (753) kaMTagabhAI ya ahe appiM ahimAdilaMbaNa aayaa| tassa sarIravinAsA micchattuktAha voccheaa|| [bhA. 250] vR. kaNTakAdayo vA'dho bhavanti, pari ahyAdi-sAdilambane AtmavirAdhanA dAtuH. tasya ca-dAtuH zarIra-vinAze mithyAtvaM tasyAnnasya vA bhavati, 'udAhazca pravacanopaghAzca bhavati yaduta eteSAmetAvAnapi prabhAvo nAsti yena dAtAraM rakSati vyAkhyAtaM gamanadvArama, idAnIM grahaNadvArapratipAdanAyAha Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 754 mU. (754) nIyaduvA rugdhA DaNakavADaThiya deha dAramAine ! iktirapatthiyaliMda gahaNaM pattassa'paDilehA // 171 vR. 'nIyaduvAra' gAhA, nIcadvAraM yadi bhavati tatra cakSuSA nirUpaNaM karttuM na zaknoti ato na gRhyate bhikSA, tathodghATakapATa-anargalitakapATaM na kintu pihitakapATaM, tatrApi na gRhyAti, tathA dAtuH saMbandhinA svadehena dvAre ruddhe sati na gRhyate, AkIrNaM cAnyapuruSairgamAgamaM kurvadbhiH tathA ihura-mantryAH saMbandhi tena tirohite patthikA-bRhatI piTTikA tayA vA pihite dvAre alindaM kuNDakaM tena vA tirohite evameteSu doSeSu satsu 'grahaNaM prAptasya' gRhasthasya gRhyate 'sminniti grahaNaM, yasmAtpradezAdbhaNDakaM gRhyAti taM pradezaM prAptasya 'apaDileha' tti yataH pratyupekSaNA na zuddhayati anantaroditairdoSairato na gRhyate, yadyebhiranantaroditairderSibhavadbhirna grahaNaM tato grahaNapradezaM prAptasya pratyupekSaNA karttavyA zrotrAdibhirupayogaM karoti yadi zrotrAdyupayogena zuddhA to grahISyati. atha na zuddhA zrotrAdyupayogena tato na grahISyati / idAnIM bhASyakAraH pratipadamenAmeva gAthAM vyAkhyAnayati, tatra kathaM jinakalpikAdayo gRhyanti kathaM vA sthavirA: ? ityetatpadarzayannAhaniyamAdigAhI nimAI gacchaniggayA hoMti / mU. (755) therAvi diTTagAhI adiTTi kareMti uvaogaM // [bhA. 251] vR. " niyamAt ' avazyantayaiva dRSTagrAhiNaH jinA - jinakalpikAdayo 'gacchanirgatAH' parityakta gacchA bhavanti, 'sthavirAH' sthavirakalalpikA api 'dRSTagrAhiNa eva' atirohitadvAra eva gRhe gRhyanti, kimeva niyamaH ?, netyAha- 'adRSTe' tirohite gRhadvAre kapATAdinA upayogaM zrotrAdibhirindriyairdattvA tataH parizuddhe gRhyanti / idAnIM 'nIyaduvArakavADe' tti vyAkhyAnayannAha mU. (756) nIyaduvAruvaoge uDDAha avAuDA padoso ya / ma a saMkA emeva kavADaugdhADe // [bhA. 252] vR. nIcadvAre gRhe na grAhya yatastatra nIcadvAre nipkuTanaM kRtvopayoganirIkSaNaM kurvata uktAhaH pazcAdbhAgadarzane pelAdidarzane sati kadAcittatrAprAvRtAH striyastiSThati tatazca nirUpayataH pradveSamupari kurvanti, tathA hyate caurAdinA naSTe - svayamevadRzyamAne kvacidvastuni zaGkopajAyate gRhasthAnAM jahA te pavvaiyaeNaM niUDiUNa nirUiaM AsI jadi tena na hiyaM bhave ?, 'evameva' eta eva doSAH pihitakapATe nirargalamudaghATayato'prAvRtikAdayaH // mU. (757) dehanasarIreNa va dAraM pahiaM janAulaM vAci / iDurapatthiyalideNa vAvi pihiyaM tahiM vAvi // [bhA. 253 ] vR. dAturdehana dvAraM pihitaM sthUlatvAddehasya anyasya vA pArzvasthasya zarIreNa pihitaM / dvAram / AkIrNaM vyAkhyAnayati janA kulaM vA dvAraM nirgacchatA pravizatA vA lokena, tathA 'iDareNa' maMtrI saMbandhinA 'patthikayA' bRhatpiTTikayA 'alindena ' kuNDakena vA sthagitaM dvAraM bhavet 'tahiM vAvi' tti tatra vA iDDurAdau sthagitaM tattadravyaM bhavattatazca na gRhyate // mU. (758) etaha'dIsamANe aggahaNaM aha va kujna uvaogaM / soteNa cakkhuNA ghANao ya jIhAe phAseNaM // [bhA. 254] vR. 'ebhiH' anantaroditaiH 'adRzyamAn' acakSurdarzana satyagrahaNaM bhavati, athavA'dRzyamAne'pyupayogaM kuryAta, kairityAha-zrotreNa cakSuSA ghrANena jihyayA sparzena ceti // kathaM zrotrAdyupayogaM karoti ? Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 oghaniyuktiH mUlasUtraM mU. (759) itthaM mattaM ca dhuve saddo udakassa ahava mttss| gaMdhe va kuliMgAI tattheva raso phrisbiNduu|| - vR. hastaM mAtraM kuNDalikAdi sA gRhasthA prakSAlayettatathodakasya jhalajhalAzabdo bhavati. athavA mAtrakasya kuNDalikAdeH prakSAlyamAnasya khasakhasAzabdo bhavati, tathA ghrANenopayogaM karoti, kadAcitkuliGgaH-trIndriyAdimardito bhavedAgacchantyA, etazca gandhena jAnAti azobhanena. tatazca na gRhyAti, yatra gandhastatra raso'pIti, tathA sparzena copayogaM dadAti, kadAcidudakabindurlagati zItalaH, cakSuSA tUpayogaM dadAti gamanAgamane prAptasya ca dravyasya bhAjanasya vA hastasya vA, mA bhUdudakasaMspRSTaM syaat| mU (760) so hoi diTThagAhI jo ete muMjaI pade svve| nissaMkiya niggamanaM AsaMkapayaMbhi sNcikkhe|| [bhA. 256] vR. saM evaMvidho dRSTagrAhI bhavati ya etAni padAni sthAnAntarANi pUrvoktAni prayuGkte upayogapUrvaka sarvANi. niHzaGgitameva bavati yadatAnena gRhasthena puraHkarmAdi kRtaM tatra vArayitvA nirgacchati, athAzaGkitaM bhavati kimanena kRtaM puraH karmAdi navetItthamArAzaGkAyAM nirUpayati prAptAM stiigRhsthaam| uktaM grahaNadvArammU. (761) AgamanadAyagassA heTTA uvariM ca hoi jaha pub|i saMjamaAyavirAdhana diTuMto hoi vcchenn|| vR. bhikSAM gRhItvA sAdhvabhimukhamAgacchantyA adhastAdupari ca nirUpaNIyamAgamanaM yathA pUrva gamane saMyamAtmavirAdhane nirUpite evamatrApi saMyamAtmavirAdhane nirUpaNIye / ukta mAgamanadvAraM, 'patte'tti dvArapratipAdanAyAha-'diTuMto hoi vatthaMmi' atra prAptAyAM bhikSAyAM dAnyAM vatsakena dRSTAnto veditvyH| jahA egassavANiyassavacchao taddivasaMtassa saMkhaDI na koI tassabhattapAniyaM dei, majjhaNhe vacchaeNa raDiyaM, sulAe se alaMkiyavibhUsiyAe dinnaM bhattapANaM, jahA tassa vacchassa cArIe diTThI na mahilAe, evaM sAhuNAvi kAyavvaM / ahavA. mU. (762) pattassa u paDilehA itthe matte taheva davve y| udaulle sasiNiddhe saMsatte ceva priytte|| vR. prAptasya gRhasthasya pratyupekSaNA kAryA haste, kimayaM hasto'sya udakAdyAoM na veti, tathA mAtraM cakaNDalikAdi gRhasthasatkaM nirUpayati yatra gRhasthA bhikSAmAdAya nirgatA. dravyaM ca-maNDakAdi nirUpayati saMsaktaM na veti| evaM pattaddAraM nijuttikAraNa vakkhANiyaM, idAnIM niyukti kAra eva parivattettidvAraMvyAkhyAnayannAha- parivartite' adhomukhe kRte satigRhasthena mAtrake kuNDikAdau yadyukArda dRzyate sasnigdhaM vodakenaiva saMsaktaM ca-trasayuktaM tatastasminnevaMvidhe mAtrake parivRtte sati dRSTvA na gRhyte| mU. (763) tiriya uDDamahevi ya bhAyaNapaDilehaNaM tu kAyavvaM / . itthaM matta davvaM tinni u pattassa paDilehA // vR. gRhasthabhAjanasyA Agacchata eva tiryak-pArzvato bhAjanasya Urddha karNakaSu bhAjanasya adho-bughne pratyupekSaNA karttavyA, tathA prAptasya AsannIbhUtasya gRhasthasya hastaMmAtra dravyaM trINyapyatAni gRhasthasatkAni pratyupekSeyata-nirUpayeta ? kima ?.. mU. (764) mAsa siNiddho daulle tasAulaM giNha egatara daTuM / pariyattiyaM camattaM sasaNiddhaiMsupaDilehANa // [bhA. 257] Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-764 173 ___ vR. sasnigdhaM toyena udakAmudake trasAkulaM hastaM mAtraM dravyaM vA dRSTvA ekataramapi tanmA gRhaann| 'patti'tti dvAramuktaH bhASyakAra eva pariyattiya'tti vyAkhyAnayannAha-'pariyattiyaM camattaM tat gRhasthamAtrakaM kadAcitsasnigdhAdisamanvitaM bhavati tatazca sasnigdhAdiSu satsupratyupekSaNA kaaryeti| uktaM parAvartitadvAramU. (765) paDio khalu daTThavvo kittimasahAvao ya jo piNddo| . saMjamaAyavirAdhana didruto siTThi kbbttttho|| vR. patitaH pAtrake piNDo draSTavyaH kimayaM kRtrimaH? -yogena niSpannaH saktu mudgapiNDa iva siddhapiNDo vA svAbhAvikakUrakhoTTa iva, tatra yadi kRtrimaH piNDaH sphoTayitvA taM na nirUpayati tataH saMyamAtmavirAdhanA bhavati, yathA siTThikabbaTTassa hRtAkASThena kanthikA ityetatkathAnakamanusaraNIyaM, tena hi saMyogapiNDo na nirUpitastatra ca saMkalikA''sIt, tatra rAjakule vyavahArastena ca kASTharSiNA bhagavAta nirmUDham, anyazca kadAcittAdRzo na bhavati tatazca nirUpaNIya iti // tatrAtmavirAdhanAdipradarzanAyAha. mU. (766) garavisa aThThiya kaMTaya virudvadavvaMbhi hoi aayaae| saMjamao chakkAyA tamhA paDiyaM vigiNcijjaa| vR. sa gara ucyate ya hAraM stambhayati kArmaNaM vA garaH, sa kadAcittatra piNDe bhavati, tatA viSamasthIni kaNTakAzca kadAcidbhavanti, viruddhaM vA kiMcidravyaM tatrabhavati, tatathAnirUpaNe ebhirAtmavirAdhanA bhavati, tathA saMyamatazca SaTakAyA virAdhyante, kathaM ?, kadAcittatra pRthivI udakaM vanaspatiragnirvA lagno bhavati, yatrAgnistatra vAyurapi, dvIndriyAdayazca kadAcidbhavanti, tatazca paDiyaM vigicejjA' vibhAgena vibhajetanirUpayedityarthaH / athavA'nAbhogena kaMdAcittatra suvarNAdi sthApayitvA dadAti, etadevAhamU. (767) anabhogeNa bhaeNa ya paDinI ummIsa bhttpaannNnni| dijjA hirannamAI aavjjnnsNknnaadidve|| vR. anAbhogena dadAti-tandulAdimadhye vyavasthatiM suvarNAdi punazcarandhayitvA taddadatyanAbhogena pradAnaM bhavati, bhayena vA dadati, kathaM ?, kayAcitparasatkaM suvarNamapahRtaM punazca pratyAkalitA satI kalikalaGkabhayAtsAdheviSTayitvA odanAdinA dadAti, pratyanIkatvena vA 'unbhizya' ekIkRtyabhaktApAnAdinA saha hiraNyAdi dadAti, tatazca tasya sAdhoretadoSaM vinA'pi yadi na nirUpayati tataH 'AvajjaNaM'ti AvarjanaM pUrvoktaM saMyamavirAdhanAdidoSANAM bhavati. pramAdaparatvAttasya. tathA zaGkanA-dRSTe tatra saMvarNAdau rAjaprabhRtInAM zaGkA bhavati, yaduta na vidmaH kiM tAvadayaM sAdhurevaMvidhaH AhozcibhikSAdAteti, tasmAtpatitaH san piNDo nirUpaNIyaH ityuktaM patitadvAra, gurukadvArapratipAdanAyAhamU. (768) ukkheve nikkheve mahallayA luddhayA vaho daaho| aciyatte voccheo chakkAyavaho ya gurumtte|| vR. yattatpASANAdighaTTanaMdattaM tasyotpekSe sati nikSepe vo-mokSaNesatigRhasthasya kaTibhaGgo vA pAdasyoparipatanaM vA bhavati, 'mahallayA' iti mahatpramANaM vA tadgRhasthasya bhAjanaM tasyotpekSe sati doSA bhavanti, athavA 'mahallayA' iti mahattA bhaNDakena dIyatAmityevaM kadAcidasau sAdhurbhaNati, tatazca lubdhatA sAdhorupajAyate, tatha vadhazca-tasyaiva sAdhoH pAdasyopari bhaNDakena patitena vadho bhavati tathA dAha'tti dAho vA bhavati yadi taduSNaM bhaNDakaM bhavati, aciyattaM vA bhavati tasyaiva gRhasthasya tadbhahapatervA aciyattaM vA apratItirvA bhavati, mahApramANakena bhaNDakena dIyamAne sati vyakcchedo vA tadravyasyAnyadravyasya vA bhavati, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 oghaniyuktiH mUlasUtra SaTkAyavathatha bhaNDakapatane sati bhavati, evaM guruke bhaNDake ete doSA bhavanti / etAmeva gAthAM bhASyakRdAhagurudavve va pihiaM sayaM va guruyaM havejja jaM davvaM / . ukkhve nikkhve kaDibhajaNaM pAya variM vA // mU. (769) [bhA. 259 ] vR. gurudravyeNa vA 'pihitaM' ghaTTitaM tadravyaM bhavet, svayaM vA tadravyaM guDapiNDAdi gurukaM bhavet tatazca tasya 'utkSepe' utpATane nikSepe ca punamocane sati kaTibhaGgo bhavati, pAdasyopari patettatazrAtmavirAdhanA bhavati / 'mahallayA' iti vyAkhyAnayannAha mU. (770) mahalleNa dehi mA DaharaeNa bhinne aho imo ludvo / ubhae egataravaho dAho accuNha emeva // [bhA. 260 ] vR. kacitsAdhuH kaDucchikayA dadatIM striyaM evaM brUte yaduta 'mahallANa' bRhatA bhAjanena sthAlyAdinA dehi, mA 'iharakeNa' laghunA prayaccha kaDucchukAdinA, tataH sA tathaiva karoti, azaknuvatyAca kadAcittadbhAjanaM bhajyate tato bhinne sati tasmin bhAjane gRhastha evaM bhaNati yadutAho / ayaM sAdhurmahAlubdhaH yena bRhatA bhAjanena dIyamAnaM gRhyAti, tata 'ubhayasya' sAdhu gRhasthayoH pAdasyopari patitena bhaNDakena vadho bhavati, ekatarasya vA vadho bhavati, tathA dAhazca atyuSNe tasmin dravye patite sati bhavati 'emeva 'tti ubhayoranyatarasya vA // idAnIM 'aciyatte' tti vyAkhyAnayannAha - mU. (771) bahugahaNe aciyataM voccheo taddanna davvaM tasa vAvi / chakkAyANa ya vahaNaM aimatte taMmi mattaMmi // [ bhA. 261] vR. bahugrahaNe tasya ghRtAdidravyasya 'aciyattaM' aprItirbhavati tasya tadbhahapatervA, vyavacchedo vA tadanyasya dravyasya bhavatitasmAd- ghRtAdeH anvad-kSIraguDAdi tasya vyavacchedo bhavati, tasya vAghRtAderdravyasya vA vyavacchedo bhavatIti, tathA SaTkiAyAnAM vA hananaM bhavati ' atimAtre' bRhatpramANe 'mAtrake' sthAyAdau gRhIte sati / uktaM gurukadvAraM, trividhetidvAraMpratipAdayannAha mU. (772) tiviho ya hoi kAlo gimho hemaMta taha ya vAsAsu / tiviho ya dAyago khalu thI purisa napuMsao ceva // ekkikkovi atikho taruNo taha majjhimo ya thero ya / sIo napuMso somhitthI majjhimo puriso // mU. (773) vR. kAlastrividho bhavati, tadyathA- grISmo hemanto varSA ca, tatra trividhe'pi kAle dAtA trividha eva bhavati, strI pumAnnapuMsakaM ceti // punaH ma ekaikakhyAdidAtA trividho bhavati - taruNo madhyamaH sthavirazca / idAnIM napuMsakadInAM svarUpapratipAdanAyAha- zItalatanapuMsako bhavati, 'somhitthi' tti soSmA strI bhavati, madhyamazra puruSo bhavati nApyuSNo 'tizItala iti // mU. (774) purakammaM udaDalaM samaNiddhaM taMpi hoitivihaM tu / ikkikkaMpi ya tivihaM saccittAcittamIsaM tu // vR. na kevalaM kAladayastrividhAH yadapi tatpuraHkarmAdi tadapi trividhaM, tadyathA- puraHkarma udakArdra sasnigdhaM ceti, tatpunarekaikaM trividhaM sacittAcittamizrabhedabhinnaM bhavati, etaduktaM bhavati yatpuraH karma tatsacittamacittaM mizraM ceti, yadapi udakAryaM tadapi sacittamacittaM mizraM ceti, yadapi sasnigdhaM tadapi sacittamaccittaM mizra ceti / idAnIM yattaduktaM puraHkarmAditritayaM tatrAdyadvayasya pratiSedhaM kurvannAha Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ 175 - mRlaM-775 m (775) Aiduve paDisaho puraA kaya jaMtu taM purekmm| udaullabiMdusahiaM sasaNidve maggaNA hoi|| vR. Adyadvitayasya purataH karmaNa udakArdrasya ca pratiSedho draSTavyaH, yatastAbhyAM sadoSatvAnnaiva vyavahAra iti / idAnIM puraHkarmAdInAM lakSaNapratipAdanAyAha- purao kaya jaMtu taM parekamma' bhikSAyAH purata- prathamameva yatkRtaM karma-kaDucchukAdiprakSAlanAdi tatpura:karmAbhidhIyate. udakA punarucyate yadvindasahitaM bhAjanAdi galabindurityarthaH sasnigdhaM punarucyateyadabindarahitamAtra, tatreha sasnigdhe mArgaNA' anveSaNA karttavyA yataH sasnigdhe hastAdau grahaNa bhvissytypi| mU. (776) sasiNidvaMpi ya tivihaM saccittAcittamIsagaM cev| accitaM paNa ThappaM ahigAro miissccitte|| vR. yattatsasnigdhaM tattrividhaM sactittamacittaM mizraM ceti. tatracittaM sthApyaM yatastatrAcittasasnigdhe grahaNaM kriyate eva na tatra nirUpaNA. adhikAra: pUnaH-nirUpaNaM mizrasacittayoH karttavyaM / idAnI mizrasaccittasasnigdhe haste sati grahaNavidhi pratipAdayannAhamU. (777) pavvANaM kiMci avvANameva kiMcicca hoanuvvaannN| pAeNa hi yaM (taM) savvaM ekkakkahANI ya vuDDI y|| vR. atra haste sasnigdhaM kizcit pramlAn-manAkzuSkaM tathA 'avvANaM ti AvyAnamudvAnaM kiJcitsasnigdhaM kizciccahoanuvvANa'ti kiJcicca snigdhamanAvyAnamanudvAnam, evaM trividhamapyetatsarva prAyeNa sasnigdhamucyate, evametadvibhAvya tata ekaikazuSkabhAgavRddhayA, grahaNaM karttavyaM pUrvAnupUrvyA, tathA ekaikazuSkabhAgahAnyA vA pazcAnupUrvyA gRhyAti bhikssaa| sA ekaikabhAgavRddhiH kathaM karttavyetyata AhamU. (778) sattavibhAgena karaM vinbhAittANa itthimaaiinnN| niccunnayaiyaravi ya rehA pavva karatale y|| vR. 'sapta vibhAgAn saptavA 'karaM hastaM vibhajya' vibhAgIkRtya, keSAM ?- stryAdInAM, ta ca vibhAgA etAnakIkRtya kartavyAH, ke ca te?'nimnonnatetare' tatra nimnaM tvaGguliparvarekhA unnatamaliparvANi itaratkaratalaM nonnataM nApi nimnN| idAnIM kena zuSkena pradarzana kaH pradezaH pramlAno bhavati ? kena vA pramlAnena dena ka- sArdraH pradezo bhavatItyasvArthasya jJAnapanArthamAha__mU. (779) jAhe ya unnAi uvvANAiM havaMti htthss| tAhe talapavvANA lehA puna hota'nuvvANA // vR. yadA unnatAni hastasthAnAni uddhAnAni bhavanti tadA hastatalaM pramnAnaM-manAk zuSkaM bhavati rekhAstu bhavanttyanudAnAH / idAnIM zuSkahastasthAnAmekaikavRddhayA yathA yasmin kAle grahaNaM bhavati tathA pradarzayannAha. mU. (780) taruNitthi ekkabhAge pavvANa hoi gahaNa gimhaasu| hemaMte dosu bhave tisu pavvANesu vaasaasu|| ..taruNyAH striya unnatasaptamaikAbhAge pramlAne zuSka sati uSNakAle gRhyate bhikSA yataH soSmatayA kAlasya coSNatayA yAvatA kAlena asAvunnataprapradezaH zoSamugapatastAvatA kAlena itare nimnapradezAH sArdA api acitAH saMjAtA- ataH kalpeta bhikSAgrahaNaM, hemantakAle tasyA eva taruNyA dvayoH saptamabhAgayoH zuSkayoH satirbhikSAgrahaNaM bhavediti, tasyA eva taruNyA varSAkAle triSu saptabhAgeSu zuSkeSu satsu bhikSAgrahaNaM Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 976 oghanimukti masUtra bhvti| mU. (781) emeva majjhimAe ADhattaM dosu ThAyae cusu| . tisu ADhattaM therI navari TThANesupaMcasu u|| - vR. evameva madhyamAyAH striyA uSNakAle dvayorbhAgayoH prArabdhaM caturSa bhAgeSu saMtiSThate. etadaktaM bhavatimadhyamAyAH striyA uSNakAle dvayoH saptabhAgayoH zuSkayoH satohaNaM bhavati, sthAvasyA eva madhyamAyAstriyA hemante kAle triSu saptabhAdeSu sthavirAyA api uSNakAle triSu bhAgeSu prArabdhaM paJcasu bhogeSu saMtimle, etaduktaM bhavati-uSNakAle sthaviryA striSu saptabhAgeSu zuSkeSu satsu grahaNaM bhavati, tathA tasyA eva sthaviryA hemantakAle cuturyu saptabhAgeSuzukSeSu satsubhikSAgrahaNaM karttavyaM tasyA eva varSAkAle paJcasusaptabhAgeSuzuSkeSu satsu bhikSAgrahaNaM krttvym| mU. (781) emeva hoi puriso dugAichaTThANaM pjjvsiesuN| ... apumaM tu tibhAgAiM sattamabhAge avasite u|| vR. evameva puruSasya dvayorbhAgayoH prArabdaM SaTsthAnaparyavasiteSu bhAgeSu saMtiSThate, etaduktaM bhavatitaruNapuruSasyoSNakAle bhAgadvaye zuSke sati gRhyate, tathA satyaiva taruNasya zItakAle triSu bhAgeSu zuSkeSu satsu bhikSA gRhyate, tathA tasyaiva taruNasya varSAkAle caturSu bhAgeSu zuSkeSu satsu grahaNaM, tathA madhyamapuruSasyoSNakAle triSu bhAgeSu zuSkeSu satsu grahaNaM, tasyaiva madhyamasya hemante caturyu bhAgeSu zuSkeSu satsu grahaNaM, tathA tasyaiva madhyamasya varSAkAle paJcasu bhAgeSu zuSkeSu satsu bhikSAgrahaNaM karttavyaM, tathA vRddhapuruSasyoSNakAle caturyubhAgeSu zuSkeSu bhikSAgrahaNaM karttavyaM / napuMsakasyapunastribhAgeSvArabdaMsaptamabhAgeSu saMtiSThate, etaduktaM bhavati-sarvasmin haste zuSke sati ga3haNaM karttavyaM bhavati. tatra ceyaM bhAvanAtaruNanapuMsakasyoSNakAle triSa bhAgeSu zuSkeSu bhikSAgrahaNaM kalpate, tasyaiva taruNanapuMsakasya hemantakAle caturyu bhAgeSu zuSeSu grahaNaM, tasyaiva ca hemantakAle paJcasubhAgeSu zuSkeSu ga3haNaM, tasyaiva ca varSAkAle SaTsu bhAgeSu zuSkeSu grahaNaM, vRddhanapuMsakasyoSNakAle paJcasu bhAgeSu zuSkeSu grahaNaM, tasyaiva, tasyaiva hemantakAle SaTsubhAgeSu zuSkeSu bhikSAgrahaNaM, tasyaiva, vRddhanapuMsakasya varSAkAle saptasvapi saptabhAgeSu zuSkaSu bhikSAgrahaNaM kartavyamiti / evamekaikavRddhA grahaNamukta, pazcAnupUrvyA, tu ekaikabhAgahAnyA bhikSAgrahaNaM veditavyaM, taccaivaMsthaviranapuMsakasya varSAkAle saptabhirapi hastabhAgaiH zuSkairguhyate bhikSA. tasyaiva zItakAle paGigarmAgaH zuSkairgRhyate, tasyaivoSNakAle paJcabhirmAgaiH zuSkaigRhyate, evamanayA hAnyA tAvannetavyaM yAvattaruNI striiti| . uktaM trividhadvAraM, bhAvadvArapratipAdanAyAhamU. (783) duviho ya hoi bhAvo loiyalouttaro samAseNaM / ekkikkovi ya dviho pasatthao appasattho y|| vR. dvividho bhavatibhAvaH-laukiko lokottarazceti, samAsata- punarekaiko dvividhaH-prazasto'prazastazca, laukikaH prazasto'prazastazca, evaM lokottro'pi| tatrodAharaNamucyate-egaMmi sannivese do bhAuyA vaNiyA, teya paropparaM virikkA, tattha ego gAme gaMtUNa karisaNaM karei, annovi taheva, tattha ekkassa sumahilA annasa dummahilA, jA sA dummahilA sA gose uThThiyA muhodagadaMtapakkhAlaNaadAgaphalihamAIhiM maMDaMtI cchai, kammAragAINaM na kiMci jogakkhemaM vahai, kalleuyaM ca karei, annassa ya jA sA mahilA kammAramAINaM jogakkhemaM vahai appaNo ya sakajja maMDaNAdi karei, tattha jA sA appaNo ceya maMDaNe laggA acchai tIe Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-783 acireNa kAleNaM parikkhINa gharaM, iyarIe dhaNadhannemaM gharaM samiddhaM jaayN| evaM ca jo sAha vannaheuM ruvaheDaM vA AhAraM AhArei, navi Ayarie Navi bAlavuDDagilANadubbale paDiyaggati appaNo ya gahAya pajjattaM niyattai, evaM so appaposao, jahA sA cukkA hirannAINaM evaM sovi nijjarAlAbho tassa cukkihii, pasattho imo jo no vannaheDaM khvaheuM vA AhAraM AhArei, bAlAINaM dAuMpacchA AhArei. so nANadaMsaNacarittANaM aabhaagii| bhvti| evaM pasatyeNa / bhAveNaM AhAreyavvo so piMDo / idAnImenamevArtha gAthAbhirupasaMharannAhama. (784) . sujjhilagA do vaNiyA gAma gaMtUma krisnnaarNbho| egassa dehamaMDaNabAusiA bhAriyA alsaa|| mU. (785) muhadhovaNaM daMtavaNaM adAgAINa kalla aavaasN| puvvaNharakaNamappaNa ukkosayaraM ca majjhaNhe // mU. (786) taNakaTTahAragANaM na dei na ya daaspesvggss| na ya pesaNe niuMjar3a palAni hiya hAni gehss| mU. (787) bijhyassa pesavaggaM vAvAre annapesaNe kmbhe| kAle dehAhAraM sayaM ca uvajIvaI iddddii|| vR. sugamAH navaraM 'bAusiA' vihasaNasIlA / / mukhadhAvanaM karoti, tathA 'kalla'tti kalyapUpakam Avazyaka pUrvAhye karotyAtmanA cotkRSTataraM ca dhRtapUrNAdimadhyAhye bhkssytyekaakinii|| tRNakASThahArakANAM na kizciddadAti dAsavargasya tathA preSyo yaH kazcitpreSyate tadvargasya ca na kizciddadAti, na ca 'preSaNe' kArye niyuGkte karmakarAn tatazca bhojanAdinA vinA 'palANA' naSTAH hRtaM ca yatkiJcidbhahe rikthamAsIt, evaM hAnirjAtA gehasya, tatrAyaM laukiko'prazastobhAvaH / idAnIM laukikaprazastabhAvapratipAdanAyAha-dvitIyasya yA bhAryA sA preSyavarga vyApArayitvA preSaNA kArye karmaNi ca vividhe kAle ca teSAmAhAraM dadAti svayaM ca kAle AhAramupajIvati / ayaM laukiko'tra prazasto bhAva uktaH, idAM lokottarAprazastapratipAdanAyAhamU. (788). vannabalakhvaheuM AhAre jo tu lAbhi lbhNte| atiregaM na u giNhai paaugggilaannmaaiinnN|| mU. (789) jaha sA hirannamAIsu parihINA hoi dukkhaabhaagii| evaM tigaparihINo sAhU dukkhassa aabhaagii|| mU. (790)) AyariyagilANapaTTA giNha na mahaMtavi jo saahuu| no vannakhvahareuM AhAre esa upasattho / vR. varNabalarUpahetumAhArayati yaca lAbhe kSIrAdau labhyAmAne sati prAyogyaM glAnAdInAmatiriktaM na gRhyAti / / yathA sA gRhasthA hiraNyAdiparihInA saMjAtA duHkhabhAginI ca jAtA evaM sAdurapi trikeNajJAnadarzanacAritralakSaNena hIno duHkhasya bhAgI bhavati / ukto lokottaro'prazastaH, idAnIM lokottaraprazastabhAvadarzanAyAha-AcAryAdInAmarthAya gRhyAti na mamedaM yogyaM kintvAcAryAdaH, evaM yaH sAdhugryAti, roSa sugama / ukto lokottaraH prazasto bhAvaH, uktaM bhAvadvAram // mU. (791) uggamauppAyaNasaesaNAe bAyAla hoti avraahaa| soheuM samuyANaM paDuppanne vaccae vshiN| ma. (792) sunnadharadeule vA asaI ya vassayassa vA daare| 1261 127 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniyuktiH mUlasUtraM / saMsattakaMTagAI soheumuvassagaM pavise // vR. evaM sAdhurudgatmotpAdanaiSaNAbhirdvicatvAriMzadaparAdhA bhavanti taiH samadAnaM bhaikSaM "zodhayitvA vivacya tataH 'paDDapanne' labdhe satibhaktAdau vasaMti pryaati| idAnIM tadabhaktaM gRhItaM sacchodhayitvA vasatiM pravizati. keSu sthAneSu?, ata Aha-gRhItvA bhaktamupAzrayAbhimukho vrajeta.zUnyagRhe tabhaktaM pratyupekSya tato vasati pravisati, tadabhAve devakule vA, 'asaI ya' gRhAdInAmabhAve upAzrayadvAre saMsaktaM trasaiH kaNTakairvA yadvayAptaM tata zodhayitvA-projjhaya saMsaktAdibhaktaM tata upAzrayaM pravizati / evaM tasya pratyupekSyamANasya kadAcitsaMsaktaM bhavati tatra kiM karotItyata Aha. __mU. (793) saMsattaM tattoccia paridvavettA puno davaM ginnhe| . kAraNa mattaya gahi paDiggahe choTu pvisnnyaa|| vR. yadi tatra saMsaktaM bhaktaM pAnakaM vA bhavettatastasmAdeva sthAnAtpratisthApya punarapyanyadravaM gRhNAti. tathA glAnadikAraNana ca mAtrake yadbhahItamAsIttatpatadbhahe prakSipya pravizati, yatastasya sAdhubhirAkhyAtaM yaduta glAnasyAnyallabdhato niSkAraNa-mAtrakopayogaMpariharan patadbhahe prakSipya pravizati, niSkAraNamAtrakopayoge ca pramAdI bhavati / evamasau parizuddhe sati bhakte pravizati upAzrayaM / athAzuddhaM bhavati tataH pariSThApya kiM karotItyata AhamU. (794) gAme ya kAlabhANe pahuccamANe havaMti bhNgtttthaa| kAle apahappaMte niyattaI sesae bhynnaa|| vR. bhaGgA bhavanti, teSAM ca bhaGgakAnAM madhye yasmin bhaGgake kAlo na paryApta tasminnivarttata eva, zeSeSu caturSa bhaGgeSu 'bhajanAM' vikalpanAM karoti sevanAM vA karoti / idAnI bhajanAM darzayannAha__ mU. (795) annaM ca vae gAma annaM bhANaM va geNha sai kaale| paDhame bitie chappaMcame ya bhaya sesa ya niytte|| vR. anyaM grAmyaM vA vrajati kAle paryApyamANe, anyaM ca bhAjanaM gRhyAti paryApyamANe kAle sati, evaM prathama bhaGge dvitIye ca SaSThe paJcamabhakake ca 'bhajanAM' sevanAM karoti kAle sati, zeSabhaGgeSu yeSu kAlona paryApyate teSu 'nivartana' gantavyaM bhikSAyA ityarthaH / sa ca paryApyamANaH kAlo dvividhaH-jaghanya utkRSTazca, tatra jaghanyapratipAdanAyAhamU. (796) vosiTTamAgayANa uvvAsiamattae ya bhmitiaN| ___paDilehiyamatthamaNaM sesathamie jahannA u|| vR. sajJAM vyutsRjyAgatAnAM mAtrakaM ca yasmina toyaM gRhItvA gata AsAnnirlepanArthaM tasminnudvAsite. zoSite sati bhUmitrika ca-kAyikIbhUmau dvAdaza sthaNDilAni saMjJAbhUmau dvAdaza sthaNDiglAni kAlabhUmA trINisthaNDilAni, evamarimana bhUmitritaye pratyupekSite sati yadA'stamanaM bhavati tasmin pradeze 'atthamie'tti zeSopadhiM astamite Aditye pratyupekSate yadA ayamitthaMbhUto jadhanyaH kAla iti| mU. (797) bhutte viyArabhUmI gayAgayANaM tu jaha ya ogaahe| caramAe porisIe ukkoso sesa bhjjhimo|| vR.bhukte sati vicArabhUmiM gatvA''gatAnAM yathA ogAhe' Agacchati caramA pauruSI-caturthaH praharaH athavA caramapI ruSI-pAdonacaturthapraharo yathA''gacchati / asyA velAyAmayumutkRSTaH kAlaH, zeSastvanyo Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-797 .. madhyamaH kAla iti / tena ca bhikSAmaTitvA vinivRttya pravizatA vasatau kiM karttavyamata AhamU. (798) pAyamajjaNanisIhiAya tinni u kare pvesNbhi| aMjali ThANavisohI daMDaga uvahissa nikkhevo|| - vR. bahireva vasate- pAdau pramArjayati niSIdhikAtritayaM karoti, pravizan punazca guroH purastAdaJjalinA namaskAraM karoti 'namo khamAsamaNANaM"ti. tathA praviSTazca sthAnaM vizodhayati tatra daNDakasyopadheza nikSepa karoti / idAnImetAmeva gAthA bhASyakAro vyAkhyAnayannAhamU. (799) evaM paDupanne pacisao u tinni va nisIhiyA hoti| aggaddAre majse pavesa pAe ya sAgarie / [bhA. 262] vR. evaM pratyutpanne-labdhe sati bhakte pravizatastistro niSIdhikA bhavanti, kva ?-agradvAre prathamA tathA dvitIyA madhyapradeze vasateH praveze ca mUladvArasya tRtIyAM niSIdikAM karoti pAdau ca pramArjayati yadi kathita sAgAriko na bhavati. atha tatra sAgAriko bhavati tato varaNDakAbhyantare pramArjanaM karoti, atha madhyame'pi bhavatidvitIyaniSIdhikAsthAne'pi bhavati tatomadhye pravizya pramArjayati pAdau. tenaca kAraNena pazcAda-bhASya. kAreNa pAdapramArjanaM vyAkhyAtaM yena tadaniyataM vartate, niSIdhikAsvakRtAsvapi kaarnnvshaatsNbhtiiti| idAnImaJjalyavayavaMvyAkhyAnayannAhamU. (800) hatthusseho sIsappaNAmaNaM vAio nmokkaaro| gurubhAyaNe paNAmo vAyAe namo na usseho|| bhA. 263] va.hastasyotsedhaM namaskArArthaM karoti, zIrSapraNamanaM karoti, vAcA ca "namo khamAsamaNANaM"ti, ityevaM namaskAraM karoti atha tadguru bhikSAbhAjanaM bhavati mAtrakaM ca gurugRhItamaGgalIbhiH, tatazcaivaM guruNi bhAjane sati zirasA praNAmaM karoti vAcA ca nama ityevaM brUte, na hastocchrayaM karoti, yato'sau guromAtrakasyAdho hasto dattaH sAdhAraNArthamato'kSaNikastatazca nocchyaM karoti / idAnIM sthAnavizodhiM vyAkhyAnayanAha. mU. (801) uvariM heTThA ya pamajjiUNa laTThi Thavejja stttthaanne| . paTTe uvahissuvariMbhAyaNavatthANi bhaannesu|| bhA. 264] vR. upari-kuDyasthAne adhastAcca-bhuvaM pramRjya punazca svasthAne yaSTiM sthApayet. punazca 'paTTakaM' colapaTTakamupadherupari sthApayeta-muzcati 'bhAjanavastrANi ca' paTalAni 'bhAjaneSa' pAtropari sthApayati // mU. (802) jai puNa pAsavaNaM se haveja to uggahaM spcchaagN| . dAuM annassa sacolapaTTao kAiyaM nisire|| bhA. 265] vR. yadi punastasya sAdhoH prazravaNaM' kAyikAdirbhavati tatazca 'avagrahaM' patadbhaha 'sapacchAgaM' sapaTalaM 'dAtuM' arpayitvA anyasya sAdhoH punazca saha colapaTTakena-colapaTTakadvitIyaH kaayikaaNvyutsjti| kAyikAM vyutsRjya kAyotsarga karoti, tatra ca ko vidhirityata AhamU. (803) cauraMgulamuhapattI ujjuyae vAmahatthi rayaharaNaM / vosaTTacattadeho kAussaggaM krejaahi|| vR. caturbhiraGgulerjAnunopari colapaTTagaM karoti nAbhezvAdhacaturbhiraGgulai- pAdayozcAntaraM caturaGgulaM karttavyaM, tatA mukhavastrikAmujjuge-dakSiNahastena gRhyAti vAmahastena ca rajoharaNaM gRhyAti, punaraso vyutsRSTadehaH pralambitabAhustyakta dehaH sAdhupadrave'pi notsArayati kAyotsarga, athavA vyutsRSTadehI Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 oghaniyuktiH mUlasUtra divyopasargeSvapi na kAyotsargabhaGgaM karoti, tyakta deho'kSimaladUSikAmapi nApanayati, sa evaM vidhaH kAyotsarga kuryAt idAnImenAmeva gAthAM bhASyakAro vyAkhyAnayannAha. mU. (804) puvvudiTe ThANe ThAuM cauraMgulaMtaraM kaauN| muhapotti ujjuhatthe vAmaMmi ya pAyapuMchaNayaM / mU. (806) kAussaggaMbhi Thio ciMte samuyAnie aiiaare| jA niggamappaveso tattha dose mane kujjA // vR. caturbhiraGgulairadho jAnunI aprAptavolapaTTako yathA bhavati tathA nAbhiM copari catubhiraGgulairyathA na spRzyati, ubhayatobAhukUrparAbhyAM dhRtaM karoti 'paTTaka' colapaTTakaM paDalaM vA ubhayakUparadhRtaM karoti, yadA colapaTTakaH sacchidro bhavati tadA paTalaM gRhyaati| pUrvoddiSTameva kAyotsargasthAnaM tatra sthitvA, tathA pAdasya cAntaraM caturaGgalaM kRtvA mukhavastrikAM ca dakSiNadAnikAnaticArAn' bhikSAticArAnityarthaH, kasmAdArabhya cintayatyaticArAna?-nirgamAdArabhya yAvatpravezo vasatI jAtaH. asminnantarAle tatra doSA ye jAtAstAna 'manasi karoti' sthApayati cetsi|| mU. (807) te paDisevaNAe anulobhA hoti viyaDaNAe y| paDisevaviyaDamAe ettha ucauro bhave bhNgaa|| vR. tAMzcAticArA pratisevanAnulomyena-yathaiva pratisevitAstenaivAnukrameNa kadAcizcintayati, tathA 'viyaDaNAe'tti vikaTanA-AlocanA tasyAM cAnulomAneva cintayati, etadaktaM bhavati-paDhama lahao doso paDisevio puNo vakto vaktuyaro, ciMtei evameva, tatazca pratisevanAyA anukUlam AlocanAyAmapyanukUlameva, yataH prathamaM laghuko doSa Alocyate punarvRhattaraH punarbrahattama ityeSa prathamabhaGkaH, anno paDisevaNAe anukUlona uNa viaDaNAe, etaduktaM bhavati-AseviaM paDhamaM vaktaM puNo lahuaMpuNo vaktaM puNo vaDDayaraM, ciMtei evameva, tatazca pratisevanAyA anukUlaM na tvAlocanAyAH, yatastatra prathamaM laghutara Alocyate punarbuhattamaHityeSa dvitIyaH, anno paDisevaNAe nAnukUlo AloyaNAe puna anukUlo, etaduktaM bhavatiaDDAviyaDDA paDiseviA ciMtei puna AloyaNAnukUleNaM, eta taio bhaMgo, anne uNa paDisevaNAeiva ananukUlo AloNaevi ananukUlo, etaduktaM bhavati-paDhamaM vakto paDisevio puNo lahuo puNo vakto vaDDayaro. ciMteDa pana jaM jahA saMbharai. paDhamaM vaDDo paNo lahaNo paNo vaDo puNo vaDDayaro. evaM aDaviyaktaM ciMtaMtassa na paDisevaNAnukUlo nAloyaNAnukUlo, esa cauttho, eso ya vajjeyavyo / idAnImamumevArthaM gAthAGkenopasaMharannAha- 'paDisevaviyaDaNAe hoti etthaMpi caubhaMgA' idaM vyAkhyAtameveti / idAnIM sAmudAnikAnaticArAnAlocayati yadi vyAkSepAdirahito gururbhavati, atha vyAkSipto gururbhavati tadA nAlocayati, etadevAha vakkhittaparAhutte pamatte mA kayAi aaloe| AhAraM ca kareMto nIhAraM vA jai krei|| mU. (809) kahaNAIvakkhitte pamatta annao va muhe| aMtaramakArae vA nIhAre saMka maraNaM vA / / bhA. 267] vR. vyAkSipto dharmakathanAdinA svAdhyAyena, 'parAhatto'tti parAGamukhaH parAbhimukha ityarthaH, pramatta iti vikathayati, evaMvidhegurauna kadAcidAlocayeta, tathA''hAraM kurvati sati, tathA nIhAraM vA yadi karoti tato mU. (808) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 809 189 nAlocayati / idAnImetAmeva gAthAM bhASyakAro vyAkhyAnayannAha - dharmakathAdinA vA vyAkSiptaH kadAcid gururbhavati, vikathAdinA vA pramatto'nyato'bhimukho vA bhavati, bhuJjato'pi nAlocanIyaM. kiM kAraNaM ? - 'aMtara' ti antarAyaM vA bhavati yAvadAlocanAM zrRNoti, akArakaM vA zItalaM bhavati yAvadAlocanAM zrRNoti / tathA nIhAramapi kurvato nAlocanIyaM kiM kAraNaM ?. yata AzaGkayA sAdhujanitayA na kAyikAdirnirgacchaMti, atha dhArayati tato maraNaM vA bhavati / yasmAdete doSAstasmAta mU. (810) avvakikhattAuttaM uvasaMtamuvaTTibhaM ca nAUNaM / aNunnevettu mehAvI AloejjA susaMjae // kahaNAi avakkhitte kohAi aNADale taduvautte / saMdisahatti aNunnaM kAUNaM vidinnamAloe // mU. (811) [bhA. 268 ] vR. dharmakathAdinA'vyAkSipte gurau Alocayet, AyuktaM - upayogatatparaM, 'upazAntaM' anAkulaM guruM * dRSTvA 'upasthita' udyataM ca jJAtvA evaMvidhaM gurumanujJApya medhAvI Alocayeta 'susaMyataH' sAdhuH / idAnImetAmeva gAthA vyAkhyAnayan bhASyakRdAha-dharmakathAdinA'vyApti krodhAdibhiranAkule tadupayuktebhikSAlocanApayukte ca 'saMdisahatti aNunnaM kAUNaM' saMdizata AlocayAmItyevamanujJAM kRtvA mArgayitvetyarthaH, 'vidinne'tti AcAryeNa vidinnAyAmanujJAyAM bhaNata ityevaM lakSaNAyAM tata Alocayet / tena ca sAdhunA''locayatA etAni varjanIyAni - mU. (812) mU. (813) laMcalaM bhAsaM sUrya taha DhaDDuraM ca vajjejjA / Aloejja suvihio itthaM bhattaM ca vAvAraM // karapAya bhamuhisIsa'cchiuTTimAIhi naTTiaM nAma / valaNaM hatthasarIre calanaM ya bhAve ya // gAratthiyabhAsAo ya vajjae bhUya DhaDDharaM ca saraM / Aloe vAvAraM saMsaTTiyare va karamatte // [bhA. 269] mU. (814) [ bhA. 270 ] vR. nRtyannAlocayati valannAlocayati aMgAni calayannAlocayati, tathA bhASamANo gRhasthabhASayA nAlocayati, kiM tarhi ? - saMyatabhASayA''locayati, tadyathA-suyAriyAu ityemavAdi, tathA cAlocayan mukena svareNa nAlocayati miNamiNataM. tathA DhaDDureNa ca svareNa uccairnAlocayati, evaMvidhaM svaraM varjayeta / kiM punarasAvAlocayatItyata Aha- -Alocayetsuvihito hastamudakasnigdhaM, tathA 'mAtrakaM' gRhasthasatkaM kaDucchukAdi - udakArdrAdi, tathA gRhasthayA katamaM vyApAraM kurvatyA, bhikSA dattetyetaJcAlocayati / idAnImetAmeva gAthAM vyAkhyAnayannAha - karasya tathA pAdasya dhruvaH zirasaH akSNaH oSThasya ca evamAdInAmaGgAnAM savikAraM calanaM narttanaM nAma, etat kurvannolacayati, valanaM hastasya zarIrasya kurvannAlocayati, tathA calanaM kAyasya karoti moTanaM tatkurvannAlocayati, tathA bhAvatazcalanamanyathA gRhItamanyathA''locayati aktaviyaktaM / / Alocayan gRhasthabhASayA nAlocayati, yathA "suggIo (laMgaNIo) lAo maMDayA lagA" ityemavAdi, kintu saMyatamASayA''' locanIyaM "suyAriyAu" ityemavAdi, mUkasvaraM mUkasvaraM manAka DhaDuraM ca mahAntaM svaraM varjayannAlocayati, kimAlocayati ? - "vyApAraMgRhasthayoH saMbandhinaM, tathA 'saMsRSTamam ' udakArdrAdi, 'itaraM' asaMsRSTaM kiM tat ? - karaM saMsRSTamasaMsRSTaM ca udakena, tathA 'mAtrakaM' gRhasthasatkaM kuNDalikAdi udakasaMsRSTamasaMsRSTaM ceti, etadAlocayat / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 AniyuktiH mUlasUtraM mU. 1815) eyaddosavimukkaM guruNA gurusammayassa vaa''loe| jaMjaha gahiyaM tu bhave paDhamAo jAbhave carimA / / vR. ebhiServibhukta manantaroktaimakSamAlocayatedguroH samIpevAyo guroH saMmato-bahumatastasya samarmApe Alocayeta. kathamA locanIvaM ?, yadyathA gRhItaM bhavet-yena krameNa yadbhahItaM prathamabhikSAyA Arabhya yAvaccaramA-pazcimA bhikSA taavdaalocyediti| eva taavdutsrgennaalocnvidhiH| yadA pUnaretAnikAraNAni bhavanti tadA odhata AlocayatItyetadevAhamU. (816) kAle ya pahuppate uccAo vAvi ohmaaloe| velA gilANagassava aicchai gurUva uccaao|| vR. yadA tu punaH kAla eva naparyApta yAvadanenakrameNAlocayati tAvadastaM gacchatyAdityaH tadA tasmin kAle odhata Alocayati, yadivA zrAntaH kadAcidbhavati tadA'pyodhata evAlocayati, velA vA glAnasyAtikAmati yAvatkrameNAlocayati ata odhata Alocayati, athavA guru: uccAto-zrAntaH kulAdikAryeNa kenacit tatA oghata AlocayatyevaM kAraNairiti / kA cAsAvoghAlocanA?. mU. (817) purakammapacchakamme appe'suddhe yohmaaloe| turiyakaraNamijaMse sunjhaI ttiaNkhe| vR. Akulatve Apanne satyevamoghalocanayA''locayati-puraHkarma pazcAtkarma ca alpaM nAsti kiJcidityarthaH, 'asuddhe yatti azuddhaM cAlpa, azuddhamAdhAkarmAdyabhidhIyate tadalpa-nAstIti, evmoghtHsnggepennaalocyet| 'turiyakaraNamiti tvarita kAryejAte satiyantrazuddhayati uktenaprakAreNa tAvanmAtrameva kathayati, eSA / oghAlocaneti // mU. (818) AloittA savvaM sIsaMsapaGigaha pamajjitA ! udyamaho tiriyamI paDilehe savvao savvaM // vR. evameSA mAnasI AlocanA vAcikI vA''locanoktA, idAnIM kAyikI AlocanA bhaNyateAcAryasya bhikSA darzyate, evaM manasA vAcA vA''locayitvA sarva' niravazeSa, tathA mukhavastrikayA ziraH pramRjya patadgrahaM ca sapaTalaM pramRjya 'uddhavaM' pIThIH 'adho' muvi 'tiryak tiradhInaM 'pratyupekSeta' nirUpayet 'sarvataH' samantAccasRSvapi dikSu sarvanairantaryeNa. tataH patadabhahaste kRtvA bhaktAdigurordarzayatIti vakSyati bhASyakRt / idAnImetAmeva gAthA bhASyakRdAha, tatra gurudoSatvAtprathamamUrdAni trINi padAni vyAkhyAnayannAhamU. (819) uddhaM puSkaphalAI tiriyaM mjaarisaannddibhaaii| khIlagadArugaAvaDaNarakkhaNaTThA aho pehe // [bhA. 271) vR. udyAnAdI AvAsitAnAM satAM puSpaphalAdipAtamaTTai nirUpya tato garodarzayati, tiryaGa mArjArazvaDimbhAnAlokyAlocyati. mAbhUtte AgacchantastatpAtramutpreryapAtayiSyanti, AdizabdAtkANDa vA kenacidvikSiptamAyAti. atastiryaga nirUpyate, tathA'yo nirUpayati, kimartha ?. kadAcitkIlako bhavati. tatrApatanama-AskhalanaM mA bhUditi, ato'dho nirUpyatato bhaktAdi darzayati / idAnIM 'sIsaMsapaDiggahaM pamajjetta'tti vyAkhyAnayati mU. (820) oNamaNo pavaDejA sirao pANA sirNpmjjejaa| Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 820 683 emeva uggahaMmivi mA saMkuDaNe tasavinAsI // [bhA. 272] vR. hastasthe tadgRhe'vanamataH zirasaH praSateyuH prANinaH kadAcidata - ziraH prathamameva pramArjayet, evameva patadgRha pramArjanaM kRtvA pradarzayedbhaktAdi, kiM kAraNaM ? -'mA saMkuDaNe tasaviNAso 'tti mA bhUtsaGkocane sati paTalAnAM trasAdivinAzo bhaviSyatyataH pramRjya patadbhahaM bhaktaM padarzayatIti // kAuM paDiggahaM karayalaMbhi dvaM ca oNamittANaM / bhattaM vA pAnaM vA paDisijjA gurusagAse // mU. (821) [bhA. 273] vR. kRtvA patadgrahNaM karatale ardhaM ca zarIrasyAvanamya punarbhaktaM vA pAnaM vA pradarzayet gurusagAse iti // mU. (822) tAya dulArosya bhattapAna esaNamanesaNAe u / aTTussAse ahavA anuggahIdAu jhApajjA / / [bhA. 274 ] vR. tataH kadAciddurAlocitaM bhakta pAnaM bhavati. 'naTTaM valaM calaM' ityevamAdinA prakAreNa, tathaiSaNAdoSaH kadAcit sUkSmaHkRto bhavati, aneSaNAdoSo vA kacidajAnatA, tatazruteSAM vizuddhayarthamaSTocchvAsaM namaskAraM dhyAyeta, athavA 'anugrahAdI' - ti athavA'nugrahAdi dhyAyeta, "jai me anuggahaM kujjA sAhU hujjAmi tArio" ityevamAdi gAthAdvayaM kAyotsargastho vizuddharthaM dhyAyet, utsArya ca kAyotsargaM tataH svAdhyAyaM prasthApayet / etadevAha mU. (823) vinaeNa paTTavittA sajjhAyaM kuNai to mahuttAgaM / puvvabhaNiyA ya dosA parissamAI jaDhA evaM // vR. vinayena prasthApya svAdhyAyaM yogavidhAviva tata- svAdhyAyaM muhUrttamAtraM karoti, jadhanyato gAthAtrayaM paThati, utkRSTatazcaturdazApi sUkSmANaprANalabdhisaMpanno'ntarmuhUrttena parAvarttayati, evaM kurvatA pUrvabhaNitA doSA 'dhAtukSobhe bharaNaM' mityevamAdayaH tathA parizramAdayazca doSA 'jaDhAH tyaktA bhavantIti // mU. (824) duviho ya hoi sAhU maMDaliuvajIvao ya iyaro ya / maMDalimuvajIvaMto acchar3a jA piMDiyA savve // vR. sa ca sAdhurdviprakAro - maNDalyupajavIkaH itara- amaNDalyupajIvaka-, tatra yo maNDalyupajIvakaH sAdhuH so'TitvA bhikSAM tAvatpratipAlayati yAvat 'piNDitAH ' ekIbhUtA - sarve'pi sAdhavo bhavanti, puna sa taiH saha bhuGkte / mU. (825) rovi gurusagAsaM gaMtUNa bhaNar3a saMdisaha bhaMte / pAhuNagasvavagaataraMtabAlavuDhANasaMhANaM // vR. 'itaro'pi' amaNDalyupajIvakaH, tatra yo maNDalyupajIvakaH sa sAdhugurusagAsaM gatvA tameva guru bhaNati-yathA he AcAryAH / saMdizata - dadata yUyamidaM bhojanaM prAdhUrNakakSapakaatarantabAlavRddhazikSakebhyaH sAdhubhya iti / punazra mU. (826) dinne gurUhiM tesiM sesa bhujejja guruaNunnAyaM / guruNA saMdiTThI vA dAuM se tao bhuMje // vR. evamuktena satA guruNA datte sati tebhyaH- prAdhUrNakAdibhyo yaccheSaM tad muJjIta guruNA'nujJAte sati, yadivA guruNA sandiSTaH' uktaH yadutatvameva prAcUrNakAdibhyaH prayaccha, evamasau sAdhurmaNitaH san dattvA prAdhUrNakAdibhyastataHzeSaM yad 'bhaktaM tadbhuGge / evaM na kevalamasau prAdhUrNakAdibhyo dadAti anyAnapi sAdhUnntriyati, Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 AghaniyuktiH mUlasUtra tatra yadi te gRhyati tato nirjarA, atha na gRhyati tathA'pi vizuddhapariNAmasya nirjaveti / etadevAhaicchijja na icchajja va tahaviya payao nimaMta sAhU / pariNAmavisuddhIe a nijjarA ho agahievi // mU. (827) vR. icchet kazcitsAdhurnecchedvA tathApi prayatnena - sadbhAvena nimantrayetsAdhUna, evaM sadbhAvena nimantrayamANasya pariNAma vizuddhayA' cittanairmalyAnnirjarA bhavati karmakSayalakSaNA' gRhIte'pi bhakte / athAvajJayA nimantrayati tato'yaM doSaH mU. (828) mU. (829) mU. (830) mU. (831) mU. (832) mU. (833) vR. sugamA // yadA punarAdarema nimantrayate tadAyaM mahAn guNaH-sugamA || atrAha paraH atha kaH punarayaM niyamaH ? yadekasminnavamAnite sati sarva evApamAnitA bhavanti, tathaikasmin saMpUjite sati sarva evaM saMpUjitA bhavanti, na caikasmin saMpUjite sarve saMpUjitA bhavanti, na hi yajJadatte bhukte devadatto bhukto bhavatIti / AcArya AhA - jJAnaM darzanaM ca tapastathA saMyamaca ete sAdhuguNA varttante, ete ca guNA yathaikasmin sAdhau vyavasthitA evaM sarveSvapi, ekarUpatvAtteSAM yatazcaivamata ekasmina sAdhau hIlite- apamAnite sarveSu vA sAdhuSu hIliteSu 'te' jJAnAdayo guNA 'hIlitAH' apamAnitA bhavanti // evamekasmina pUjite pUjitA yatiguNAH sarve bhavanti, yasmAdevaM tasmAtstokametadbhakta pAnAdi 'bahunivesa' bahvAyamityarthaH nirjarAheturiti, tasmAdevaM jJAtvA pUjayetsAdhUna matimAniti, yatazrevamata evameva karttavyam / etadevAha 'tamhe 'tyAdi, sugamA / / mU. (834) veyAvaccaM niyayaM kareha uttaraguNe dharitANaM / savvaM kila paDivAI veyAvaccaM apaDivAI | mU. (835) mU. (836) mU. (837) bharaheravayavidehe pannarasavi kammabhUmigA sAhU / ekvaMmi hIliyaMmI savve te hIliyA huMti // bharaheravayavidehe pannarasavi kambhabhUmigA sAhU / ekkami pUiyaMmI savve te pUiyA huti // aha ko puNA niyamo ekkamivi hIliyami te savvaM / hoMti avamAniyA pUr3ae ya saMpUr3ayA savve / 11 nANaM dasaNaM vA tavo ya taha saMjamo ya sAhuguNA / ekke savvesuvi hIliesu te hIliyA huti // emeva pUiyaMmivi ekvaMmivi pUiyA jaiguNA u / thovaM bahUnivesa ii naccA pUyae maimaM // hA jar3a isa guNa evaM mivi pUiyaMmi te savve / bhattaM vA pAnaM vA savvapayatteNaM dAyavvaM // , paDibhaggassa bhayassa va nAsai caraNa surya aguNaNAe / nahu veyAvaccaciaM suhodayaM nAsae kammaM // lAbheNa jojayaMto jaDaNo lAbhaMtarAiyaM haNai / kumANo ya samAhiM savvasamAhiM lahai sAhU // bharaho bAhubalIvi ya dasArakulanaMdano ya vasudevo / yAvaccAharaNA tamhA paMDitappaha jaINaM // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM-838 ___185 mU. 1838) hojana va hAjja laMbho phaasugaahaaruvhimaaiinnN| laMbho ya nijjarAe niyamana ao u kAyavvaM // vayAvacce abbhuTTiyassa sAe kaaukaamss| lAbho ceva tavassissa hoi addiinmnsss|| vR. vaiyAvRttyaM niyataM kuruta, keSAma ?-uttamaguNAna dhArayatAM sAdhUnAM kurt| zeSaM sugamama / kina'pratibhanasya' unniSkAntasya mRtasya vA nazyati caraNaM zrutamaguNanayA natu vaiyAvRttyacitaM-baddhaM zubhodayaM nazyati karma / kiJca lAbhena' prAptyA ghRtAdaH 'yojayan' ghRtAdilAbhena yojyn| kAn ?-yatIn lAbhAntarAyaM karma hnti| tathA pAdaprakSAlanAdinA kurvan samAdhiM sarvasamAdhi' manasaH svasthatAM vAco mAdhuryAdikaM kAyasya nirupadravatAma. evaM kurvastrirUpamapi sarvasamAdhiM labhate / sugamA, navaraM 'paDitappaha'tti vaiyAvRttyaM kuruta / kizva-bhavedvA na vA lAbhaH. keSAM ?-prAsukAnA mAhAropadhyAdInAM tathApi tasya vaiyAvRttyArthamabhyudyatasya sAdhArvizuddhapariNAmasya lAbha eva nijarAyAH avazyaM. alAbhe'pi sati nirjarA bhavati, yasmAdevaM tasmAtkarttavyaM vaiyaavRttym|| sugamA, navaraM vaiyAvRttye abhyutthitasya' udyatasya zraddhayA kartukAmasya lAbha eva / / mU. (840) esA gahaNesaNavihI kahiyA bhe dhiirpurispnnttaa| ghAsesaNaMpi itto vucchaM appakkharamahatthaM // vR. sugamA / uktA grahaNaiSaNA, adhunA grAsaiSaNocyate, tathA cAhamU. (841) davve bhAve ghAsesaNA u davvaMmi macchaAhAraNaM / galamaMsuMDagabhakkhaNa galassa puccheNa ghttttnnyaa|| vR.sA ca grAsaiSaNA dvividhA-dravyato bAvatazca, taMtra dravyamaGgIkRtyAha-dravyato matsyodAharaNaM, taMjahAego kira macchabandho gale mamapiMDaM dAUNa dahe chuhai, taM ca ego maccho jANai, jahA esa galotti, so pariperaMteNaM maMsaM khAiUNa tAhe parAhutto chappAe galamAhaNai, macchabaMdho jANai-esa gahiotti, evaM teNaM savvaM khajhyaM maMsaM, to so macchabaMdhokhaieNamaMseNaaddhiIe laddho acchai. etthayaAharaNaM duvihaM cariaMkappiaMca, taMeyaM macchabaMda oyamaNasaMkappaM jJAyaMtaM daMdru maccho bhaNaDa-ahaM pamatto caranto gahio balAgAe. tAhe sA khivittA pacchA gilai, tAhe ahaM ko tIse muhe paDAmi, evaM bitiaMtaiyaM ca uccaliotAhe mukko, annayA samudde ahaM gao tatthamacchabaMdhAvalayAmuhANikaratikaDaehi, tAhesamuddavelApANieNaMsahaahaMtatthavaMkIkekaDepaviTTho, tAhe tassakaDagasta anusAreNa atigao.evaM tinnivArA valayAmuhAomakko, jAlAo ekavIsaMvArApaDio. kiha puna?, Ahe jAlaM chUTaM bhavati tAhe ahaM bhUmI ghettUNa acchAmi, tahA ekkaMmi chinnodae dahe ThiA, amhahiM kahavina nAyaM jahA imo dahI sukkiMhii. tAhe so daho sukko, macchANaMpithale gaINatthi,te savve suktatepANie mayA, kaivi jIvaMti, tattha koi macchabaMdho Agao, so hattheNa gahAya sUlAe poeti, tAhe mae nAyaM, ahaMpi acirA vijhIhAmi. jAva na vijjhAmi tAva upAyaM ciMtemi. tAhe tesiM macchANaM aMtarAlaM sRlaM DasiDaM muheNa Thio. so jANai-ete savve poiyallayA, tato so gaMtUNa annahiM dahe dhAvai. tattha ahaM macchuvvattaM karito cevuktImopANiepaviThTho. taMNyArisaMmamasattaM.tahaviicchAsigaleNadhettaM? tenilljjttuuNnnti||ammevaarth gAthAbhirupasaMharannAha- 'galamasuMGaga'galAmAMsapiMDabhakkhaNaM, zeSaM sugmN|| Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 mU. (842) mU. (843) mU. (844) ahaM maMsaMmi pahINe jJAyaMtaM macchiyaM bhaNar3a maccho / kiM jJAyasi taM evaM ? suNa tAva jahA ahirio'si // riyaM va kappiyaM vA AharaNaM duvihameva nAyavvaM / atthassa sAhaNaDA iMdhanamiva oyaNaTTAe / tibalAgamuhA mukko. kkhuittoM valayAmuhe / tisattakhutto jAleNaM, sayaM chinnodae dahe / / eyArisa mamaM sattaM, saDhaM ghaTTiaghaTTaNaM / icchasi gaNa dhenuM, aho te ahirIyayA / / aha hoi bhAvadhAsesaNA u appANamappaNA ceva / sAhU luMjikAma anusAsai nijjaraTTAe / bAyAlIsesaNasaMkaDaMbhi gahaNaMmi jIva / AghaniyuktiH mUlasUtra mU. (845) mU. ( 846 ) mU. (847) mU. (848) nahu chalio / eNDiM ha na chalijjasi bhujato rAgadosehiM // jaha abbhaMgaNalevA sagaDakkhavaNANa juttio hoMti / iya saMjamabharavahaNaTTayAe~ sAhUNa AhAro // vR. sugamAH, tisro vArA balakAyA mukhenomuktaH UddharvakSiptaM- trikRtvo 'valayAmukhe' kaTAtmake Avartta ivacite, tathA trayaH saptakA jAlApracyutaH 'sakRd' ekavArarichannodake drahe chuTitaH / / evaMvidhaM mama sattvaM zaTaM mAM tathA 'ghaTTitaghaTTanaM' ghaTTitAni-sabaddhAni ghaTTanAni - jAlAdIni calAnAni yasya so'haM ghaTTitaghaTTanaH, tadevaMvidhaM icchasi galena grahItuM ?, aho te nirlajjatA // uktA dravyagrAsaiSaNA yato'sau grAsaM kurvan na kvacicchati iti / idAnIM bhAvagrAsaiSaNAM pratipAdayannAha - atha bhavati bhAvagrAsaiSaNA, kathaM ?, yadA''tmAnamAtmanaiva sAdhuranuzAsti, kadA punaH- ? - ' bhoktu kAmaH ' bhotkumabhilaSan, nijarArthaM na tu varNAdyartham / kiM punarasau cintayannAtmAnamanuzAstItyAha-dvicatvAriMzadepaNAdauSaiH saMkaTa-duSpravezaM yadgahanaMgahvaraM tasmin he jIva / na tvaM chalitaH, zeSaM sugamaM, yathA na vyaMsyase tathA kartavyaM / yathA'bhyaGnalepA yathAsaMkhyena zakaTAkSasya vraNAnAM ca yukti to bhavaMti yathA'bhyaGgaH zakaTAkSe yuktyA dIyate na cAtibahurna cAtistoko bhAravahanArthaM tathA vraNAnAM ca lepe yuktyA dIyate nAtivahurnAtistokaH evaM saMyamabharavahanArthaM sAdhUnAmAhAraH // mU. (849) uvajIvi anuvajIvI maMDaliM puvavannio sAhU / maMDaliasamuddisagANa tANa iNamo vihiM vucchaM | vR. tatra maNDalyupajIvIM sAdhuranupajIvI ca pUrvameva dvividho vyAvarNitaH sAdhurekaH, idAnIM bahUnAM maNDalyAmasamuddizakAnAM yo vidhirbhavati taM vakSye / / te ca kathaM maNDalyAmasamuddezakA bhavanti ?, ata AhamU. ( 850) AgADhajogavAhI nijjUDhattaTTiA va pAhuNagA / sehA sapAyachittA bAlA vulevamAIyA // vR. AyADhyogo-gaNiyogaH tatsthA ye te maNDIlIM nopajIvanti, 'nijjUDha'tti amanojJAH kAraNAntareNa tiSThanti te pRthag muJjate. tathA''tmArthikAca pRthag bhuJjate prAdhUrNakAca, yatasteSAM prathamameva prAyogyaM paryAptyA dIyate, tataste'pyekAkino bhavanti, zikSakA api sAgArikatvAt pRthag bhojyante, saprAyazcittAtha pRthag Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUlaM - 850 bhojyante, yatasteSAM zabalaM cAritraM, zabalacaritraiH saha na bhujyate, bAlavRddhA anyasahiSNutvAtprathamameva bhuJjate'taste'pyekAkina iti, evamAdyA maNDalyAmasamuddizakA bhavanti, AdigrahaNAtkuSThavyAdhyAdyupadrutA iti / te ca bhuJjAnAH santa Aloke bhuJjate, sa cAloko dvividho bhavatItyetadevAhaduviho khalu Aloko davve bhAve ya davvi dIvAI / sattaviho puna bhAva AlogaM taM parikahe'haM // mU. (851) vR. dvividha Aloko - dravyAloko bhAvAlokaca, tatra dravyAlokaH pradIpAdiH, bhAvaviSayaH punarAlokaH saptavidhaH, taM ca kathayAmyahaM tatra bhAvAlokasyeyaM vyutpattiH- Alokyata ityAloka-sthAnadigAdinirUpaNamityarthaH / taM ca saptavidhamapi pratipAdayannAha - mU. (852) 187 ThANadisipagAsaNayA bhAyaNapakkhevaNe ya gurubhAve / sattaviho Aloko sayAvi jayaNA suvihiyANaM / / vR. tethAmaNDalisamuddizakairniSkramapravezavarjita sthAne bhoktavyaM tathA kasyAM dizi AcAryasyopaveSTavyamityetadrakSyati, tathA saprakAze sthAne bhokta vyaM, bhAjane ca vistIrNamukhe bhoktavyaM, prakSepaNaM ca kavalAnAM kurkuTyaNDakamAtrANAM kartavyaM, tathA guruzcakSuH pathe bhokta vyaM, tathA bhAvo jJAnAdi tat-saMvahanArthaM bhoktavyamityetadvakSyati / evamayaM saptavidha AlokaH sadA'pi ca yatanAtasmina saptavidhe' pyAloke yatanA suvihitAnAm / idAnIM bhASyakAro vyAcaSTe pratipadaM, tatrAdyAvayavavyAcikhyAsayA''hanikkhamapavesamaMDali sAgAriyaThANaparihiyaThThAi / 1 mU. (853) mA ekkAsaNabhaMgo ahigaraNaM aMtarAyaM vA // [bhA. 275] bR. niSkramapravezau varjayitvA bhojanArthamupavizaMti, tathA maNDalIpravezaM ca varjayanti, tatA sAgArikasthAnaM ca parihRtya bhuJjate, mA bhUt sAgArike prApte sati ekAzanabhaGgaH syAditi, 'adhikaraNaM' rAdirvA bhavati anyenaya pravrajitena saha asthAne upaviSTasya bhuJjato'ntarAyaM ca bhavati, kathaM ?, sa sAdhuranyasya satke sthAne bhuGkte upaviSTaH so'pi sAdhurAgataH pratIkSamANa Aste, evaM cAntarAyaM karma badhyate / idAnIM dizAdvArapratipAdanAyAhamU. (854) paccarasiparaMmuhapaTTipakkha eyA disA vivajjettA / IsANaggerDaya va ThAena gurussa guNakalio // [bhA. 276 ] vR. uraso'bhimukhaM pratyurasaM gurorabhimukhaM varjayitvetyarthaH, parAGmukhatha nopavizati guro-, tathA pRSThatatha gurornopavizati, pakSake ca nopaviti, evamaMtA dizo varjayitvA IzAnyAM dizi gurorAgreyyAM vA dizi 'tiSThet' upavizedbhojanArthaM guNakalitaH sAdhuryaH idAnIM 'pagAsaNaya'tti vyAkhyAyate mU. (855) bhakkhikaMTagaTTAINa jANaNaTTA pagAsabhuMjaNayA / aTTiyalaggaNadosA vagguliDosA jaDhA evaM // [bhA. 277] vR. kathaM nu nAma makSikA jJAyate dRzyate tathA kaNTako vA kathaM nu nAma dRzyate asthi vA upalabhyate ?, evamarthaM 'prakAze' sodyotasthAne bhujyate, AdigrahaNAdvAlAdiparigrahastacca dRzyate, evaM ca prakAze bhuJjanena yo'sA galakAdau asthilaganadoSastathA kaNTakalaganadoSazca galakAdau sa parihRto bhavati tathA'ndhakAre makSikAbhikSaNajanito yo valgulivyAdhidoSaH sa parihRto bhavati / idAnIM 'bhAyaNa' tti dvAramucyateje ceva aMdhayAre dosA te ceva saMkaDamuhaMbhi // mU. (856) Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 AghaniyuktiH mUlasUtraM parisADI bahulevADaNaM ca tamhA pagAsamuhe // . bhA. 278] vR. ya evAndhakAre bhuJAnasya doSAH' makSikAdijanitA bhavanti ta eva doSAH 'saGkaTamukha' bhAjane kamaThAdau bhunataH, ayamaropa'dhikadoSaH- parisADI' parizATI bhavati pArzve nipatati, tathA bahulevADaNaM ca' vaktuM viccaM kharaDijai hatthassa uvaripi bhujaMtassa saMkaDe tasmAt 'prakAzamukhe' vipulamukhe bhAjane bhujyata iti / pakkhevaNAvihI bhannaDmU. (857) kukkuDiaMDagamittaM avigiyavayaNo u pakkhive kvlN| aikhadvakAragaMvA jaMca anAloiyaM hujjaa|| [bhA. 279] vR. kukkuTyA aNDaka kukkuThyaNDakaM tatpramANaM kavalaM prakSipedvadane, kiMviziSTaH, san?- 'avikRtavadanaH' nAtyantanirghATitamukhaH prkssipetkvlm| gurutti vyAkhyAyate-'atikhadra'tti gurorAloke bhoktavyaM. yadi punargurordarzanapathe nabhuGkte tataH kadAcitsAdhuH 'atikhadrama' atipracuraMbhakSayenniHzaGkasana, saca savyAjazarIrakadAcidgurogeradarzanapathe'kAraka-apathyamapi bhuJjIta niHzaGkaH sana. kadAcidrA / bhikSAmaTatA'nena snigdhadravyaM labdhaM bhavet tazcAnAloccaiva bhakSayed ekAMte, mA mUnnAmAcAryo nivAriyaSyiti / ataH - mU. (858) eesi jANaNaTTA guru Aloe tao ubhujejjaa| nANAisaMdhaNaTTA na vannabalakhvavisayaTThA // [bhA. 280 vR. eteSAM pracurabhakSitAdInAMdoSANAMjJAthArthaguroH 'Aloke' cakSurdarzanapathebhuJjItayenaguru- samIpasthaM bhuJjAnaMdRSTApracuraMbhakSayantaM nivArayati, tathA'kArakaMbhakSayantaMnivArayati,tathAanAloiyaM-coriaMkhAyaMtaM nivArayati, mAbhUdavAraNe'pATavajanitA doSAH syuH| idAnIMbhAvetti vyAkhyAyate- 'nANAi'tti jJAnAdirbhAvaH jJAnadarzanaMcAritraMca, etajJAnAdibhAvatrayamabhujyamAnetruThyati-vyucchidyate, ataeteSAMjJAnAdInAM truTyatAM 'sandhAnArtham' avicchinnapravAhArthaMbhujyate, navArthabhujyate, navarNo mamagauravaM syAdi-tyevamarthaM, tathA balaM mamabhUyAdityemarthamapinabhujyate.rUpamamabhUyAbubhukSayAkSINekSaNagaNDapArzvaHsanmAMsopacayenapUritagaNDapAryo rUpavAn bhaviSyAmIti naivamartha bhuGkte, nApi viSayArtha' maithunaayaasevnaarthNbhungkte| mU. (859) soA loiyabhoI jo ee juMjae pae svve| .. gavisaNagahaNagdhAsesaNAi tivihAivi visuddhaM / / vR. 'saH' sAdhugurorAlocitaM bhuGkte ya etAni padAnyanantaroditAni 'yunakti' prayaGkte karoti sthAnA-dIni, sa ca gaveSaNaiSaNayA grahaNaSaNayA grAsaiSaNayA, anayA trividhayA'pyeSaNayA zuddhaM bhuGkte ya etAni padAni prayukta iti| mU. (860) evaM egassa vihI bhottavve vannio smaasennN| ___ emeva anayANavi janANattaM tayaM vocchN| vR. evamekasya sAdhobhAktavye vidhirvarNitaH samAsena' sakSepeNa, evamevAnekeSAmapi sAdhUnAM bhojana vidhiH, yattupunAnAtvaMbhavati-yAbhedoyatiriktaM tdhvkssye|aah-kiNpunHkaarnnNmnnddlii kriyte|, ucyatemU. (861) ataraMtabAlavuDDA sehAesA gurU ashvggo| sAhAraNoggahA'laddhikAraNA maMDalI hoi|| vR. antarantaH atiglAnastatkAraNAta-tannimittaM maNDalI bhavati, yatastasyaglAnasya yadyaikaH sAdhurveyAvRtyaM karoti tatastasya tatraivAkSaNikasya sUtrArthahAnirbhavati, maNDalIbandhe tu kazcitkizcitkaroti. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 mUlaM-861 etadartha maNDalI kriyate yena bahavaH prtijaagrkaabhvntiiti| bAlo'pi bhikSAmaTitumasamarthaH, sa ca vahUnAM madhye sukhenaiva kathanaM nu nAma varteta ?. atA maNDalI bhavati / vRddho'pyevameva. seha:-zakSakaH, sa caikaH san bhikSAvizuddhiM na jAnAti tatastasyAnIya dIyate. Aeso-prAdhUrNakastasya cAgatasya sarva evopakurvanti, sa copakAraH sarvaireva milittaiH kartuM zakyate natyekena. gurozca sarvairevopakartuM zakyate na tyekena sUtrArthaparihAneH, tathA asahavaggo'tti asamartho-rAjaputrAdiH sa ca bhikSAmaTituM sukumAlatvAnna zaknoti tatazca sarva eva militA upakurvanti, tasmAt 'sAdhAraNoggahA' sAdhAraNathAsAvupaga3hazca sAdhAraNopagrahastasmAt sAdhAraNopagrahatkAraNAnmaNDalI karttavyA, athavA maNDalIvizeSaSaNametat, upagRhyAtItyupagrahA-bhaktAdiH sa sAdhAraNaH-tulyo yasyAM sA sAdhAraNopagrahA maNDalI bhavita / 'aladvikAraNA maMDalI hoi' iti kadAcitkazcitsAdhuralabdhiko bhavati tatazca te'nye sAdhavastasmai AnIya prayacchanti ata etatkAraNAnmaNDalI bhvti| idAnI bhikSAgatAnAM sAdhUnAM yo vasatirakSapAlastena kiM karttavyamityata AhamU. (862) nAu niyaTTaNakAlaM vasahIpAlo ya bhaaynnuggaahe| parisaMThiyacchada vegaNhaNaTThayA gcchmaasjjaa|| vR. jJAtvA bhikSAgatAnAM nivartanakAlaM vasatipAlo 'bhAjanaM nandIpAtraM tatpratyupekSyodgrAhayatisaGghaTTitenAste ityarthaH, kimarthaH?, parisaMsthitAcchadravagrahamArtham, etadaktaM bhavati-tatrAnIya sAdhavaH pAnakaM prakSipanti, punazcatatra paristhitaM-svacchIbhUtaM sat tato'nyatra pAtrake kriyate yena tatsvacchamAryAdInAM yogya bhavati, pAtrakAdiprakSAlanaM ca kriyate / 'gacchamAsajja'tti 'gacchamAzritya gacchasya pramANa jJAtvA pAtrakamudgrAhayanti, etaduktaM bhavati-yadi mahAn gacchastataH pAnakagalanArthaM mahApramANaM pAtrakamudgrAhayati, tathA dve trINi catvAri paJcAdIni yaavt| mU. (863) asaI ya niyattesu ekkaM curNguluunnbhaannesu| pakkhiviya paDiggahagaM tattha'cchadavaM tu gAlejjA / / vR. atha tatra rakSapAlaH samartho nAsti yaH pAtrakamudgrAhayati, athavA asaIya'tti yadi nandIpAtraM nAsti yatrodakamAnItaM svacchIkaraNArthaM kriyate tato'sati tasmin nandIpAtre tadekaM patadbhahaM prakSipya, kva?, ata Aha-'cauraMgulUNabhANesu' caturbhiraGgurUnAni yAni bhAjanAni teSu prakSipya patadbhahaM punastasmin kSaNIbhUte svacchaM dravaM gAlayeta. atra yAcaM niyamo draSTavyaH yaduta-bhikSAM tAvatsAdhavaH paryaTanti yAvatpAtrakaM caturbhiraGgalaikhnamAsta iti / Aha-kiM punaH kAraNaM tadravagalanaM kriyate? mU. (864) AyariyaabhAviyapANagaTThayA paayposghuvnntttthaa| hoi ya suhaM vivego suha drAyamaNaM ca saagrie|| vR. AcAryapAnArthaM abhAvitasehAdipAnArthaM ca galanaM kriyate / tathA pAdadhAvanArthaM 'posa'tti adhiSThAnaM tasya prakSAlanArthaM tathA bhavati ca sukhena vivekaH-tyAgo'tirikta sya tasyAnakasya, tathA sukhena vA''camanaM sAgArikasyAgrataH kriyate, evamarthaM galanaM kriyate iti / kiyanti punaH pAtrakANi galitadravasya bhriyante ? mU. (865) ekkaM va do va tinni va pAe gacchappamANamAsajja / acchadavassa bharenA kasaTTabIe vigiMcejjA / / vR. ekaM dve trINi vA pAtrakANi bhriyante, gacchapramANaM jJAtvA catuSprabhRtInyapi bhriyante svacchadravasya, tatraca galite sati kasaTTa-kacavaraM vIjAni ca-godhUmAdIni vigizcet' parityajeta. evaM tAvat pAtrakarNenApi ___ Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtraM udakamapavRttya pAnakagalanaM kriyte| athapunastatra kITikAmakoTikAdayaH plavamAnA dRzyante tatastatra galite ko vidhiH ? ityata Aha. mU. (866) mUiMgAImakkoDaehiM saMsattagaM ca naauunnN| gAlejja chavvaeNaM sauNIgharaeNa va davaM tu // vR. muiMgA-kITikA moMTakAcataiH saMsaktaM jJAtvA gAlayet 'chabbaeNaM' vaMzapiTakena zukanigRhakena vA gAlayet tad drvN| mU. (867) iya AloiyapaTTaviagAlie maMDalIi sttttaanne| sajjhAyamaMgalaM kuNai jAva savve pddiniyttaa|| vR. 'iyatti pUrvokta vidhinA Alocite sati prasthApite svAdhyAye galiteca pAnake punazca maNDalyA svasvasthAne upavizya svAdhyAyamaNDalaM karoti-svAdhyAya eva maNDala svAdhyAyamaGgalaM tatkaroti yAvat sarve sAdhavaH pratinivRttA bhavantIti / evaM yadi sahiSNavastatA yogapadyena bhuJjate, athAsahiSNavastatra kecidbhavanti tataH ko vidhirityAhamU. 1868) kAlapurise va Asajja mattae pakkhivittu to pddhmaa| ahavAvi paDiggahagaM muyaMti gacchaM samAsajja // vR. sacAsahiSNurNISmakAlAdyaGgIkRtya bhavati, tataeva vA puruSaH kadAcit kssudhaato bhavati, tamAzritya mAtrake prakSipyabhaktaM prathamAlikA tAvaddIyate athavahavaH kSudhAlavastataH patadgrahakaM mucyate tebhyo rakSaNArthaM gacchaM 'samAsajna'tti gacchamalpaM bahuM vA jJAtvA tadanurUpaM patadgrahaM bhuzcati / punazca militeSu sAdhuSu maNDalIsthaviraH pravizati, kiM kRtyetyata AhamU. (869) cittaM bAlAINaM gahAya ApucchiUNa aayriaN| jamalajananIsariccho nivesaI mNddliithero|| va. cittaMbAladInAM gRhItvA praSTrA''cAryamaNDalIsthaviraH pravizati, kiMviziSTaH? ityata Aha- jamalajananIsariccho nivesaI' upavizatimaNDalIsthavira iti, sacamaNDalIsthavirogItArtho ratnAdhiko'lubdhazca bhavati / anena ca padatrayeNASTau bhaGgA sUcitA bhavanti. tatra teSAM madye yezuddhA'zuddhAzca tAna pradarzayannAhamU. (870) jai luddho rAini hoi aluddhovi jovi giiyttho| omovi ha gIyattho maMDalirAiNi aluddho|| vR. yadyasau maNDalIsthaviro lubdho ratnAdhikaca tatastiSThati-na pravizati, anena ca lubdhapadana dvitIyacaturthaSaSThASThAmA bhaGgA azuddhAH pradarzitA bhavanti / 'aluddhovi jovi gIyattho omovi ha'tti alubdho'pi yadi gItArtha omaH-laghuparyAyaH samaNDalyAM parivizati, anena ca granthena tRtIyobhaGgakaH kathito bhavati, ayaMca prathamabhaGkakAbhAve bhavati, atra ca bhaGkake gItArthapadaga3haNena yatra yatra bhaGgake'gItArthapadaM sa sarvo duSTo jJAtavyaH / gIyattho maMDalirAiNiutti aluddho'tti yastu punargItArtho ratnAdhiko'lubdhazca sa maMDalyAmupavizati, anena ca granthena prathamo bhaGgakaH zuddha: pradarzito bhavati, sarvathA yatra yatra lubdhapadamagItArthapadaM ca sa parihAryaH, omarAiniyapadaM ca yadyagItArthaH lubdhapadaM ca na bhavati tato'pavAde zuddhaM bhavati, prathamaMtu zuddhameva // idAnIM te militAH santa Aloke bhuJjante, sa cAloko dvividhodravyato bhAvatazca, taMtra dravyataH pradIpAdiH, bhAvataH saptaprakArastaM darzayannAha Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 871 mU. (871) ThaNadisipagAsaNayA bhAyaNapakkhevaNA ya bhAvagurU / so va ya Alogo nANattaM taddisA ThANe | vR. sthAnaM vakta vyaM upavizane dig vakta vyA prakAzamukhe bhAjanaM bhokta vyaM, bhAjanakramo vakSyamANaH prakSepaNaM vadane vakta vyaM, bhAvAloko vaktavyaH, gururvaktavyaH, sa evAlokaH pUrvoktaH, nAnAtvaM tvatra yadi paraM dizaH sthAnasya ca, atra dikpadamanyathAvakSyati sthAnaM ca // idAnIM bhASyakAraH sthAnanAnAtvAM darzayatimU. (872) nikamapavesa motuM paDhamasamuddissagANa ThAyaMti / sajjhAe parihAnI bhAvAsannavamAIyA // 191 [bhA. 281] vR. prathamasamuddiSTAnAM glAnAdInAM nirgamapravezau muktvA upavizanti, kimarthaM ? tatra yadi te mArga ruddhavA maNDalyAM tiSThanti tataH pUrvoktAnAM svAdhyAyaparihAnirbhavati tathA 'bhAvAsannasya' saJjJAdivegadhAraNA sahiSNoH pIDA bhvti| evamAdayo'nyepi doSAH / mU. (873) puvvamaho rAinio ekko ya gurussa amimaho ThAi / giues va paNA va abhimuha iharahA'pannA // [bhA. 282 ] vR. pUrvAbhimukho ratnAdhika upavizati maNDalyA, tasyAM ca maNDalyAmekaH sAdhurgurorabhimukha upavizati, kimarthaM ?, kadAcitkiJcidguroratiriktaM bhavati tad gRhyAti dAtavyaM vA kiJcidbhavati taddadAti maNDalIsthavireNArpitaM, evamarthamabhimukha upavizati, itarathA - yadyabhimukho nopavizati tato'vajJA-paribhavaH kRto bhavati, pRSThyAdi dattvopavizati tato'pyavajJAdikRtA doSA bhavaMti // mU. (874) jo ve khamao atiuccAo va so bahiM ThAi / paDhamasamuddiTTho vA sAgAriyarakkhaNaTTAe / vR. yastu punaH kSapako'rddhamAsAdinA bhaved atizrAnto vA prAghurNakAdiH sa bahirmaNDalyAstiSThati, prathamasamuddiSTo vA sAdhuH zIghratareNa yena bhuktaM sa sAgArikarakSaNArthaM bahistAvanmaNDalyAstiSThati // mU. (875) ekkekssa ya pAsaMbhi mallayaM tattha khelamuggAle / kaTTie va chubbhai mA levakaDA bhave vasahI // vR. tatra ca sAdhUnAM bhuJjAnAnAmekaikasya sAdhoH pArzve mallakaM bhavati, tatra khelazleSma udgAlayettasmin mallake zleSmaniSThIvanaM kurvanti, tathA tatra bhuJjata- kadAcitkaNTo'sthirakhaNDaM vA bhavati sa tatra kSipyate, atha tu bhuvi kSipyate'sthikaNTakAdi tato vasatirlepakRtA- anAyuktA bhavati, atastatparihArArthaM mallakeSu kSipyate / tathA'mumaparaM bhuJjAnAnAM vidhiM pratipAdayannAha - mU. (876) maMDalabhAyaNa mAyaNa grahaNaM sohiya kAraNu vvarite / bhoNavihI u eso bhaNio telukka daMsIhi // vR. maMDalibhAyaNabhoyaNa gahaNaM karttavyA, bhAjanAni ca pUrva ahAkaDAi bhuJjanti, bhojanaM ca snigdhamadhuraM pUrvaM bhokta vyaM, grahaNaM ca pAtrakAt kukkaDyaNDakamAtraM kavalaM gRhNAti, tathA grahaNasyaiva zuddhirvaktavyA, athavA zuddhirbhunasya yathA bhavati tathA vakta vyaM, kAraNe bhoktavyaM, tathA 'uvvarie 'tti atirikte vidhivakta vyaH / ayaM bhojanavidhiH sugamaH idAnIM bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayati, tatrAdyAvayavavyAcikhyAsayA''hamU. (877) maMDala aharAiniA sAmAyArIya esa jA bhaNiA / puvvaM tu ahAkaDagA muccati tao kameniyare // [bhA. 283] Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtraM . vR. maNDalI kathamupavizati / , ata Aha-yathAratnAdhikatayA sAmAcArI cAtra kAryA, eSA 'yoktA' bhaNitA. katamA?. "ThANadisigapagAsaNayA" ityevamAdikA sA'trApi tathaiva drssttvyaa| uktaM maNDalIdvArama, idAnIM bhAjanadvArapratipAdanAyAha- 'puvvaM tu ahAkaDagA' 'pUrva prathama' 'yathAkRtAni' pratikarmarahitAni labdhAni yAni tAni samuddezanArthaM mucyate, etadaktaM bhavati-prathamapratikarmA pratigraho bhrAmyate. tataH. krameNa 'itare' alpaparikarmabahaparikarmANi ca mucynte| 'bhAyaNa'tti gayaM, idAnIM 'bhoyaNaM'tti vyAkhyAyatemU. (878) nidramahurANi puvvaM pittAIpasamaNaTTayA bhuNje| buddhibalavaDaNaTTA dukkhaM khu vikiMciuM niddhaM // . bhA. 284] va. prathamA sugamaM / kimarthaM snigdhamadhurANi pUrva bhakSyante?, yato buddherbalasya ca. varddhanaM bhavati, tathA cAha-"ghRtena vardhate meghA' ityAdi, balavarddhanaM ca prasiddhameva, balena ca vRddhena vaiyAvRttyAdi zakyate kartuM, duHkha paristhApayituM snigdhaM-dhRtAdi bhavati yato'saMyamo bhvtiiti|| mU. (879) aha hojja nijhamahurANi appprikmmsprikmmhiN| bhottUNa niddhamahure phusia kare mucN'haagdde|| bhA. 285] vR. atha bhavet snigdhAni madhurANi ca dravyANi alpaparikarmasu bahArikarmajaniteSu ca pAtrakeSu tataH ko vidhirityata Aha-tAnyeva bhuktvA snigdhamapadhurANi tataH karAna proJchayati proJchayitvA ca karAn 'muMcAhAkaDae'tti yathAkRtAni-aparikarmANi pAtrakANi samuddizanArthaM mucynte| bhAyaNa'tti gayaMmU. (880) kukkuDiaMDagamittaM ahavA khuddddaaglNbnnaasiss| laMbaNatulle giNhai avigiyavayaNo ya raainio|| [bhA. 286] vR. tataH patadgrahakAtkavalaM gRhyAn kukkuDyaNDakamAtraM gRhyAti, athavA 'khuktAgalaMbanAsissa' kSullakena lambanakena-hastena azituM zIlaM yasya sa kSullakalambanAzI tattulyAn kavalAn gRhNAti. svabhAnenaiva laghukavalAzinastulyAn kavalA gRhNAti 'avikiyavayaNo ya rAinio' avikatavadano ratnAdhikaH, na bhAvadoSeNa mukhamatyarthaM bRhatkavalaprakSepArthaM nirvAdayati, kiM tarhi ?, svabhAvasthai naiva mukheneti| athavA'yaM grahaNavidhiHmU. (881) gahaNe pakkhevaMbhi asAmAyArI puNo bhave dvihaa| gahaNaM pAyaMmi bhave vayaNe pakkhevaNA hoi|| bhA. 287] vR. 'grahaNe' kavaladAne prakSepe ca sAmAcArI punariyaM bhavati dvividhA, tatra grahaNaM pAtrakaviSaye bhavet pAtrakAtkavalotpekSapaH, vadanaviSayaM ca prakSepaNaM kavalasya bavati / tatra pAtrakAtkathaM bhakSayabhimuhyate ? mU. (882) kaDapayaraccheeNaM bhottavvaM aha va sIhakhaieNaM / egehi anegehivi vajjettA ghUmaiMgAlaM // bhA. 288] vR. tatra kaTakacchedena bhoktavyaM yathA kaliJjasya khaNDalakaM chitvA'panIyate, evamasAvapi bhuGka tathA prataracchedena vA bhoktavyaM tarikAcchedenetyarthaH, athavA siMhabhakSitena, siMho hi kila ekadezAdArabhya tAvabhaGkte yAvatsarvaM bhojanaM niSThitaM tacaikena bahubhirvA bhAkta vyaM, varjayitvA ghUmAGgArakaM, dveSarAgA varjayitvetyarthaH / idAnIM vadanaprakSepaNazodhiM darzayannAhamU. (883) asurasuraM acavacavaM aduyamavilaMbiaM aprisaaddiN| manavayaNakAyaguttA bhuMjai aha pkkhivnnsohiN|| [bhA. 289] Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 883 193 vR. asurasuraM bhuGkte saraDasaraDaM akarito acavacavaM' valkamiva carvayan na cabacabAvei, tathA 'adrutam' atvaritaM. tathA 'avilambitam' amantharaM aparizATi manovAkkAyagupto bhuJjIta na manasA virUpamiti cintayati, vAcA naivaM vakti, yaduta ko imaM bhakkhei ? jo amhAriso na hoi, kAraNa udghosa muNa na dei, evaM triguptasya bhuJjAnasya prakSepaNazodhirbhavati // mU. (884) uggamauppAyaNAsuddhaM, esaNAdosavajjiaM / sAhAraNaM ayANaMto, sAhU havar3a asArao // uggamauppAyaNAsuddhaM esaNAdosavajjiaM / sAhAraNaM viyANaMto, sAhU havai sasArao // uggamauppAyaNAsuddhaM, esaNAdosavajjiaM / sAhAraNa ayANato, sAhU kuNati teNiaM // uggamauppAyaNAsuddhaM, esaNAdosavajjiaM / sAhAraNaM viyANaMto, sAhU pAvai nijjaraM // aMtataM bhokkhAmitti besa bhuMjae ya taha ceca / esa sasAraniviTTo saMsArao uDio sAhU // vR. udgamazuddhaM utpAdanAzuddhaM eSaNAdoSavarjitaM 'sAdhAraNaM' sAmAnyaM guDAdi ajAnAnaH- atimAtraM duSTena bhAvena AdanAnaH yo'sau patadgraho bhramati tasmAt sAdhuH 'asAraka- ' apradhAnajJAnadarzanacAritrANyaGgIkRtyAsAraHsa bhavati / tathA udgamotpAdanAzuddhameSaNAdoSavarjitaM sAdhAraNametadravyamityevaM jAnAno'duSTenAntarAtmanA kavalaM guDAderAdadAnaH sAdhurbhavati 'sasAraH' jJAnadarzanacAritrasAravAn bhavati / kathaM punarasAraH sAdhurbhavati ? ata Aha- udgamotpAdanAzuddhameSaNAdoSavarjitaM sAdhAraNametadguDAdItyeva jAnA-nAno duSTena bhAvenAdadAnaH sAdhuH steyaM karoti tato'sAro'sau / sa kathaM punaH sasAro bhavati ?udgamotpAdanAzuddhameSaNAdoSavarjitaM 'sAdhAraNaM' tulyametatsarveSAM guDAdItyevaM jAnAno'duSTAntarAtmA svalpamAdadAnaH sAdhurnirjarAM karoti ataH sasAro jJAnadarzanacAribhairiti / idAnIM sasAraH kadAcid - bhojanArthamupavizan bhavati kadAcidupaviSTaH kadAcidutthitaH, etatpradarzanAyAha- antyaM - pratyavaraM vallacaNakAdi tadapyantyaM - paryupitaM caNakAdi antyamapyantyamantyAntyaM bhakSayiSyAmi evaMvidhena pariNAmenopaviSTo maNDalyAM bhuGkte yastathaiva eSa sAdhuH zubhapariNAmatvAtsasAra upaviSTaH sasArazrotthitaH, tasya zubhapariNAmasyApratipatitatvAt, evameva bhaGgatritayaM yojanIyaM tatra prathamo bhaGgaH sasAro niviTTo sasAro uDio 1, sasAro niviTTo asAro uTTio viio bhaMgo 2, asAro niviTTo sasAro uDio tar3ao 3, asAro niviTTo asAro uDio esa cuttho 4, sArazcAtra jJAnAdi, AdigrahaNAdarzanaM cAritraM ceti, tena jJAnAdinA sahito yaH sAdhuH sa sasAro bhaNyate / atra ca samudravaNijA dRSTAntaH // ego samuddavaNio bohitthaM bhaMDassa bhariDaM sasAro gao, sasAro ya pauraM hirannAi viDhaveUNaM Agao / anno puNa sAro bhaMDa gehaUNo gao nissAro Agao kavaDiyA vi rahio, taMpi puvvellayaM hAreUNa Agao / anno asAro aMgabitio nihiranno gao sasAro Agao pabhUyaM viDhaveUNa | anno puna asAro hirannarahio gao asAro veva Agao kavaDiyAevi rahio / / evaM sAdhorapi sArAsArayojanA kattarvyA vaNigUnyAyena / evaM teSAM bhuJjAnAnAM yadi patadbhahako bhramannevArddhapathe niSThAM yAti tadA ko vidhirityata Aha mU. (885) mU. (886) mU. (887) ma. (888) 26 | 13 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AniyuktiH mUlasUtraM mU. (890) jattha puna paDiggahago hojja kaDo tattha chubbhae annaM / ___ mattagagahiuvvaripaDiggahe jaM asNstttth|| mU. (891) jaM puna gurussa sesaM taM chubbhai mNddliipddigghke| bAlAdINa va dijjai na chunbhaI sesgaann'hiaN|| mU. (892) sukkollapaDiggahage viANiA pakkhive davaM sukke / ___ abhattadviANa aTTA bahulaMbhe jaM asaMsaddhaM // vR. yatrapunarbhuAnAnAM patadgraho 'bhavet' kaDo'tti nidvitabhakto jAtaH sAdhuparyantamaprApta eva, tatra kiM karttavyamityata Aha- 'tatra' tasminniSThitabhakte patadbhahake'nyadbhaktaM prakSipyate, tatazca yasmina sAdhau sa niSThitaH patadbhahastata Arabhya tenaivakrameNa punardhAmyate, mAtrake vA yadvAlAdInAM prAyogyaM gRhItamAsIt tadidAnI udvaritaM tadasaMsRSTaM patadgRhe kSiptvA patadbhahAM yasmin sAdhau niSThitastasmAdArabhya punrbhraamyte| yatpunaguroH zeSaM bhuAnasya jAtaM tastaMsRSTamapi prakSipyate maNDalIpatadbhahake, bAlAdInAM vA dIyate sadAcAryoddharitaM. yat punarAcAryavyatiriktAnAmudbharitama-adhikaM jAtaM tanna prapyite maNDalIpatadgrahake saMsRSTaM st| kiJca, 'sukka'tti ekaH zuSkeNa bhaktena patadagraha: aparaH 'ulla'tti ArdraNa bhaktena patagraha, evaM vijJAya tataH prakSiped dravaM zuSkabhaktapatadgrehe, yena toyaprakSepeNa saMjAtabandhaM tadbhaktaM sukhenaiva kuvalaigRhyate, atha bahulAbhaH saMjAtaH-pracuraM labdhaM guDAdi tato'saMsRSTameva dhriyate, kimartham?, abhaktArthikAnAmarthe yena manokhaM bhavet uktA grahaNazuddhiH, adhunA bhuJAnasya zodhirucyate, sA caturdhA, etadevAhamU. (893) sohI caukkabhAve vigaiMgAlaM ca vigayadhUmaM c| . rAgeNa sayaMgAlaM doseNa sadhUmagaM hoi|| mU. (894) jattAsAhaNaheuM AhAreMti javaNaTThayA jinno| chAyAlIsaM dosehiM suparisuddhaM vigyraagaa|| ma. (815) hiyAhArA miyAhArA, appAhArA ya je nraa| nate vijjA tigicchaMti, appANaM te tigicchgaa| vR. zuddhau catuSkakaM bhavati nAmasthApanAdravyabhAvarUpa, tatra nAmasthApane sugame, dravyazodhiH, pUrvavat, bhAvaviSayA punaH zodhiH vitagAGgAraM vigatamaM ca bhanAnasya bhAvazodhirbhavati. kathaM sAgAraM kathaM sA sadhamaM bhavatIti ?, etadevAha- rAgena' ityAdi sugamaM // 'cAritrayAtrAsAdhanArtha' dharmasAdhananimittamAhArayanti yApanArtha-zarIrasaMdhAraNArthaM munayaH SaTcatvAriMzaddoSeH suparizuddhamAhArayanti, kecate, kecate?. SoDazodagamadoSAH SoDazotpAdanAdoSAH dazaiSaNA doSAH saMyojaNA pamANaM sAMgAraM sadhUmagaM cetyeteSaTcatvAriMzata, ebhirvizuddhaM sad vigatarAgA AhArayanti // silogo sugamaH // ukto bhuJjanavidhiHmU. (896) chaNhamannayare ThANe, kAraNami u aage| AhArejja(u) mehAvI, saMjae susmaahie| mU. (897) veyaNaveyAvacce iriyaThAe ya sNjmttttaae| taha pANavattiyAe cha8 puna dhmmciNtaae| ma. (898) nittha chuhAe sarisayA veyaNa bhujejja tppsmnnttttaa| chAo veyAvaccaM na taraha kAuM ao bhuMje // [bhA. 290] Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-899 mU. (899) iriyaM navi sohei pehAIyaM sa saMjamaM kaauN| thAmo vA parihAyai guNaNuppehAsu ya astto|| [bhA. 291] vR.ssnnnnaaNsthaanaanaamnytrsminsthaane-kaarnneaagtestiaahaarynmedhaaviisNytHsusmaahitH|kaani ca tAni SaT sthAnAni ? ityata Aha-vedanA-kSudvedanA tatprazamanArthaM bhaGke, tathA vaiyAvRttyArthaM tathA IpathikAzodhanArthaM tathA saMyamArthaM sa ca pehopehapamajjaNAdilakSaNaH, tathA 'pANavattiyAe' prANasaMdhAraNArtha, SaSThaM panurdharmacintArtha bhuGkte / adhunaitAM gAthAM bhASyakRtpratipadaM vyAkhyAnayati. AdyAvayavaM tAvadAha-nAsti kSutasarisI vedanA'to bhuJjIta tatprazamanArthaM / 'chAo'tti bubhukSito vaiyAvRttyaM kartuM na zaknoti ato bhungkte| iiyaapthikaaNbbhkssitonshodhytiyto'tstcchodhnaarthbhkte|tthaa pahAIyaMva'tti pehopehamajjaNa' ityAdikaM saMyama bubhukSitaH kartuM na zaknoti yato'to bhungkte| 'thAmovA' prANastasya parihAnirbhavati yadi na bhuGkte atastadarthabhuJjItAdAraMtathAguNanaMpUrvapaThitasyaanuprekSAcintanaMgranthArthayoHetadasaukartumasamarthaHsanbhuGkta / mU. (900) ahavA na kujja AhAra. cahi ThANehiM sNje| pacchA pacchimakAlaMbhi, kAuM appakkhamaM khmN|| mU. (901) AyaMke uvasagge titikkhayA bNbhcerguttiie| paanndyaatvheuNsriirvoccheynnttttaae| mU. (902) AyaMko jaramAI gayA sannAyagA va uvsggaa| baMbhavayapAlaNaTThA paanndyaavaasmhiyaaii|| mU. (903) tavaheu cautthAI jAva chaumNAsio tavo hoi| chaThe sarIravoccheyaNaTThayA hoynnaahaaro|| mU. (904) eehiM chahiM ThANehiM aNAhAro yajo bhve| dhammaM nAikkame bhikkhU, jhANajogarao bhve|| vR. athavA na kurUMdavAhAramebhiH SaGigaH sthAnairvakSyamANalakSaNaiH / tatra niyukti kAra eva SaSThaM padaM vyAkhyAnayannAha-'pacchA pacchimakAlaMbhi' pazcimakAle-saMlekhanAkAle 'AtmakSamAm AtmahitAM kSamA. kSAntimupazamaM kRtvA tataH pathAt-sukhena zarIraparikAnantaraM sarvAhAraM muJcatIti // idAnIM bhASyakAra eva etAni SaTa sthAnAni pradarzayannAha-'AtaGka jvarAdirvakSyate. tathA 'upasargaH' rAjAdijanitaH, eteSAM 'titikSArthaM' sahanArthaM na bhoktavyaM, tathA brahmacaryaguptarthaM canabhoktavyaM, tathA tapo'rthaM zarIvyavacchedArthaM ca na bhoktavyamiti / idAnIM bhASyakAraH pratipadaM vyAkhyAnayati, tatrAdyAvayavavyAcikhyAsayA''ha-AtaGkojvarAdi: AdigrahaNAdanyovyArdhiyatra bhojanaMna pathyaM tdrthNnbhungkte| daarN| rAjJA rAjakuladhAraNAdirUpo yadhupasargaH kRtaH saNAyagovA-svajanaH yadi unniSkramaNArthamupasarga karoti tato nabhuGkte / brahmavratapAlanArthaM nabhuGkte, yato bubhukSitasyonmAdo nbhvti| tathA prANadayArtha nabhuGkte, yadi varSati mahikA vA nipatati tapo'rthaM na bhuGkte tacca caturthAdi yAvatSaNmAsAstAvattapo bhavati tadarthaM na bhuGkte / SaSThaM zarIrasya vyavacchedArthamanAhAraH sAdhubhatIti / / ebhiH pUrvoktaiH SabhiH kAraNairAhAra AhArayitavyaH SaDbhi kAraNairnAhArayitavyastataH kimetadbhojanamapavAdapaM ?. ucyate ?. apavAdapadamevaitad, yataHmU. (905) bhuMjato AhAraM guNovayAraM sriirsaahaarN| vihiNA jahovaiTeM saMjamajogANa vahaNaTThA / / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 oghaniyuktiH mUlasUtraM vR. bhukSAnnAhAraM, kiMviziSTaM ? - 'guNopakAraM' jJAnadarzanacAritraguNAnAmupakArakaM, tathA zarIrasya sAdhArakamAhAraM bhuJjana vidhinA-grAsaiSaNAvizuddhaM yathoSadiSTam' AdhAkarmAdirahitaM 'saMyamayogAnAM' saMyamavyApArANAM vahanArthaMbhuannapavAdayadasya eva bhuGkte, naanythaa| idAnIM samuddiSTe sati saMlihanakalpakartavyaH-bhikSAbhakta viliptAnAM pAtrakANAM saMlihanaM karttavyamityarthaH. saca___ mU. (906) bhattaTThiyAvaseso tilaMbaNA hoi sNlihnnkppo| appahuppatte annaM choDhuM tA laMbaNe tthve| mU. (907) saMdiTThA saMlihiuM paDhamaM kappaM karei kaluseNaM / ___ taMpAuM muhamAse bitiyacchadavassa ginnhNti|| mU. (908) dAUNa bitiyakappaM bahiA majjhaTThio u dvhaarii| to deti taiyakappaM doNhaM doNhaM tu AyamaNaM / / __ vR. bhuktAnAmavazeSo yaH sa saMlekhanakalpaH karttavyaH, sacAvazeSo na jJAyate kriyatpramANaH? ata AhatrilambanaH' trikavalaH kavalatrayapramANo bhuktAvazeSaH saMlekhanakalpaH karttavyaH, yadA tu trikavalapramamANaH saMlekhanakalpo na bhavati tadA'paryApyamANe'nyadapi tasmin pAtrake bhaktaM prakSipya tatastrIn kavalAn sthaapyti| 'sandiSTAH' bhuktAHsantaH saMllihya pAtrapyamANe'nyadapitasmin pAtrakebhaktaM prakSipya tatastrIna kavalAn sthApayati / 'sandiSTAH' bhuktAHsantaHsaMllihya pAtrakANi punazca prathama kalpaM dadati kulaSodakena, punazca tatpItvA muhamAso'tti mukhasyaparAmarzaH-pramArjanaM kurvantIti, punazca dvitIyakalpArthamacchasya da3vasya grahaNaM kurvantIti, gRhItvA'tha kalpArthamacchadravaM maNDalyA utthAya bahiH pAtrakaprakSAlanArthaM gcchnti| tatra dattvA dvitIyakalpaM 'bAhyataH' pAtrakaprakSAlanabhUmau, te camaNDalyAkAreNa tatropavizanti, teSAM madhye sthito dravadhArIbhavati, saca pAtrakaprakSalAnaM sarveSAmeva prayacchatIti, tato dadatitesAdhavaH pAtrakANAM tRtIyaM kalpaM. punazca pAtrakaprakSAlanAntaraM 'doNhaM doNhaM va AyamaNaM'ti dvayorddhayoH sAdhvotrikeSu 'AcamanArthaM' nirlepanArthamudakaM prayacchatIti / eta tAvadanudvarita bhakte vidhiruktaH, yadA tu punarudvaritaM bhaktaM bhavati tadA ko vidhirityata AhamU. (909) hojna siA uddhariyaM tattha ya AyaMbilAiNo hujjaa| paDidaMsi a saMdiTTho vAharai tao cutthaaii|| mU. (910) mohacigicchavigiTTha ligANa attaTThiyaM ca mottUNaM / sese gaMtuM bhaNaI AyariA vAharaMti tumN|| mU. (911) apaDihaNato AgaMtu vaMdiuM bhaNai so u aayrie| saMdisae bhuMja jaM sarati tattiyaM sesa tssev|| mU. (912) abhaNaMtassa u tasseva sesao hoi so vivego u| bhaNio tassa uguruNA esuvaeso pvynnss|| mU. (913) bhuttaMmi paDhamakappe karemi tasseva deMti taM paayN| jAvatiaMtia bhaNie tasseva vigiMcaNe sesaM // vR. 'bhavet' syAt kadAciduddharitaM tatra' sAdhUnAM madhye kadAcitkecidAcAmlAdayo bhavanti AdigrahaNAdabhaktArthiko vA kazcidbhavettatastadudvaritaM bhaktaM ratnAdhika AcAryAya darzayati. punazca pradarzita Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 913 197 bhakte guruNA ca sandiSTaH' uktaH yaduta AhvayAcAmlAdIn sAdhUn yena tebhyo dIyate, punazrAsau ratnAdhikaH sandiSTaH san caturthAdIn sAdhUn vyAharati / sa ca vyAharannetAnna vyAharati, mohacikitsArthaM ya upavAsikaH sthitastaM na vyAharati, tathA vikRSTatapasaM sAdhuM na vyAharati, vikRSTatapazcASTamAdArabhya bhavati, tasya kadAciddevatA prAtihAryaM karoti atastasya na dIyate, glAnazca jvarAdinA taM ca na vyAharati, AtmalabdhikaM ca na vyAharati, etAnanantaroditAn sAdhUna muktvA zeSAn gatvA bhaNati, yaduta AcAryA vyAharanti yuSyamAn, teSAM ca madhye yacaturthAdika AkAritaH sa AkarNya kiM karoti ? ityAha- anatilaGghayan gurorAjJAmAgatya vanditvA bhaNati tamAcAryaM yaduta - saMdizata yUyaM, AcAryo'pi bhaNati bhuJjIta, so'pi bhaNati - jaMsarati tattiaM bhuJjAmi, zeSaM yadudvaritaM tattasyaiva yasya satkaH pratigrahakaH, punazca sa eva pariSThApayatIti athAsau sAdhurevaM na bhaNati yaduta 'jaM sarai tattiaM' tatastasya evamabhaNatastasyaiva yaccheSaM bhakta mudvaritaM tadbhavati, sa eva 'vivecakaH' pariSThApaka ityarthaH, bhaNite tu evaM "jAvaiyaM sarai tAvaiyaM sarAmI "ti, tatastasyaiva sAdhoryasya satkaH patadgrahakaH samarpaNIyaH punaH sa eka kalpaM dadAti / ayaM pravacanasya pUrvokta upadezaH / atha yadudvaritaM tatsarvaM bhuGkte tatastasmin bhukte sati tasya pAtrakasya prathamakalpaM dadAti, kRte ca tasmin prathamakalpe tasyaiva sAdhoryasya satkaH patadgrahakastasyaiva tatpAtrakaM 'dadAti' samarpayatItyarthaH, athaitanna brUte yaduta jAvaiyaM sarai tAvaiyaM sAremitti, tataH jAvatiaMti abhaNite sati tasyaiva sAdhoryaH paristhApanikabhoktA tasyaiva yadudvaritaM zeSaM tatparityAjyaM bhavati / idaM ca pUrvokta syaiva vyAkhyAnaM draSTavyaM na tu punarukta miti / kIdRzaM punazcaturthopavAsikAdeH pariSThApanikaM kalpate ?, ata Aha ; mU. (914) vihihi vihibhuttaM aregaM bhattapAna bhottavvaM / vihihie vihibhUt ettha ya cauro bhave bhaMgA // uggamadosAijaDhaM ahavA bIaM jahiM jahApaDiaM / iya eso gahaNavihI asuddhapacchAyaNe avihI // kAgasiyAlakkhaiyaM daviarasaM savvao parAmaGkaM / eso u bhave avihI jahagahiaM bhoyAMmi (bhuMjao ya) vihI / / ucca ca viTTAo kAgo ahavAvi vikkhirai savvaM / vippekkhaDa ya disAo siyAlo annonnahiM giNhe // surahIdoccaMgaTTA chotRRNaM davaM tu piyai daviyarasaM / vari Ama i eso bhuMjaNe avihI // to hi taha nIyaM gahaNavihI bhoyaNe vihI iNamo / ukkosamanukkAsaM samakayarasaM tu bhuMjejnA // taievi avihigahiaM vihabhittaM taM gurUhi'NunnAyaM / sAnAnAyA gaNe dat ya nijjuhaNA // [bhA. 298 ] [bhA. 299 ] mU. (921) ahavAvi akaraNAe uvaTTiyaM jANiUNa kallANaM / ghaTTe diti gurU pasaMnavinivAraNaTTAe / [bhA. 300 ] vR. vidhinodgamadoSAdirahitaM sArAsAravibhAgena ca yanna kRtaM pAtrake tadvidhigRhItaM, tathA 'vidhibhuktaM ' kaTakacchedena prataracchedAdinA vA yadbhuktaM tadvidhibhukta mucyate, tadevaMvidhaM vidhigRhItaM vidhibhuktaM ca mU. (915) mU. (916) mU. (917) mU. (918) mU. (919) mU. (920) [bhA. 295] [bhA. 296 ] [bhA. 297] Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 oghaniyuktiH mUlasUtraM * yadyadatiriktaM saMjAtaM bhaktaM pAnakaM vA tadbhokta vyaM- pariSThApanakaM kalpate, ata Aha prakArAntareNa - atra ca vidhigRhIte vidhibhukte cAsmin paradvaye catvAro bhaGgakA bhavanti, tadyathA-vihigahaai vihibhuttaM ego bhaMgo, vihigahiaM avihibhutaM biio, avihigahaaiM vihibhuttaM taio, avihigahiaM avihibhuttaM cauttho / / idAnIM bhASyakAro vidhigRhItAvidhigRhItayoH svarUpaM pratipAdayannAha - uttmadoSAdibhirjaDhaM tyaktaM yattadvidhigRhItaM. athavA yadvastu maNDakAdi yathaiva yasmin sthAne patitaM bhavati tattathaivAste natu samAsyati ityeSa grahaNavidhiH / 'asuddhapacchAyaNe avihI' azuddhasya - udgamAdidoSAnvitasya yadrahaNaM idamavidhigrahaNaM, athavA guDAderdravyasya maNDakAdinA pracchAdya yadekatra pAtrakadeze sthApanaM tadavidhigrahaNamucyate / idAnImavidhividhibhojanayoH svarUpaM pratipAdayannAe- kAkabhuktaM zrRgAlabhuktaM drAvitarasamityarthaH 'sarvataH parAmRSTam ' utthallapatthallaNeNa bhuktaM 'eso ubhave avihI' idaM pUrvokta mavidhinA bhukta macyate, yathaiva gRhItaM pAtrake tathaiva bhuJjato vidhibhuktamucyate / adhunA bhASyakRd vyAkhyAnayati tatrAdyAvayavapratipAdanAyAha-yathA kAka uccityoccitya viSThAdemadhyAdvallAdi bhakSayati evamasAvapi, athavA vikirati kAkavadeva sarvaM tathA kAkavadeva kavalaM prakSipya mukhe dizo viprekSate, tathA zrRgAla ivAnyatrAnyatra pradeze bhakSayati / surabhi yad 'doccaM gaM' tImanaM odanAdinA saha yanmizrIbhUtaM tatra dravaM prakSipya yo niryAsaH saMjAtastatpivanaM yattad dravitarasamucyate / tathA'dhastAdupari ca yad 'AmaThThe' viparyAsIkRtaM bhuGkte tadetatparAmaTaThaM, ayameSa bhojane'vidhiH / kaH punargrahaNabhojanayorvidhiH ? ityata Aha-yathaiva gRhItaM gRhasthena dattaM sattattathaivAnItaM yadayaM gayahaNavidhiH, bhojane punarayaM vidhiH-yadutotkRSTadravyamanutkRSTadravyaM ca samIkRtarasaM bhuJjItetyayaM prathamo bhaGgakaH zuddha iti / tRtIye'pi bhaGgake'vidhinA asAmAcAryA gRhItaM vidhinA bhuktaM samIkRtarasaM sad bhuktaM tacca guruNAnujJAtaM, zeSau tu dvau bhaGgako nAnujJAtau, yastu vidhigRhItamaridhibhuktaM kAkazRgAlAdirUpaM bhaktaM dadAti yo'pi gRhNAti tayordvayorapi 'nijjuhaNA' nirddhAraNaM kriyate, tathA'vidhigRhItamavidhibhuktaM ca yo dadAti gRhNAti vA yatorddhayorapi nirddhAraNaM kriyata iti / athavA etaddoSAkaraNatayA anAsevanayA upasthitaM dAtAraM grahItAraM ca jJAtvA saMgopAyanaM kriyate, kalyANakaM ca guravo dadati, tacca dadati 'ghaTTayitvA' tiraskRtya, yaduta tvayA punarevaM na karttavyaM, sa caivaM guruH kiMnimittaM karotItyata Aha- 'pasaMgavinivAraNaTTAe' prasaGgasyapunarAsevanasya nivAraNArthamevaM karotIti / ma. (922) mU. (923) ghAsaNA ya esA kahiyA bhe ! dhIrapurisapannattA / saMjamata vaDagANaM nimgaMthANaM maharisINaM // eyaM ghAsesaNavihiM juMjatA caraNakaraNamAuttA / sAhU svavaMti kammaMca anegabhavasaMciyamanaMtaM // etto parivaNavihiM vocchAmi dhIrapurisapannataM / jaM nAUNa suvihiyA kareMti dukkhakkhayaM dhIrA || mU. (924) [bhA. 303] vR. sugamAH // idAnIM ubvarietti dvAraM bhaNyate, athavA svayameva bhASyakAraH saMbandhaM pratipAdayannAhamU. (925) bhattaTTi uvvariaM ahava abhattaTTiyANa jaM sesaM / [bhA. 301] [bhA. 302] saMbaMdheNANeNa u pariThAvaNiA muNeyavvA // [bhA. 304] vR. bhaktArthikAnAM ca bhuktAnAmuddharitaM yad athavA abhaktArthikAnAM bhuktAnAM pAriSThApanikabhoktRNAM yadudvaritaM-yaccheSaM tatpariSThApanIyamitikRtvA anena sambandhena pariSThApanikA vijJeyA bhavatItyarthaH / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.926 199 mU. (926) sA puNa jAyamajAyA jAyA mUlottarehi u asuddhaa| lobhAtiregagahiyA abhiogakayA visakA vaa|| vR. sApunaH pariSThApanikA jAtA'jAtA bhavati, tatra jAtA grahaNakAla eva prANAtipAtAdidoSeNa yuktA athavA AdhAkarmAdidoSeNa 'jAtA' utpannA, ajAtA punaH-AdhAkarmAdidoSeNa na dRSitA yA sA'jAtetyucyate, tatra jAtAsvarUpapratipAdanAyAha-mUlagaNaiH-prANAtipAtAdibhirazuddhA, tathottaraguNaizca AdhAkarmAdibhirazuddhA, tathA lobhAtirekeNa-lobhAbhiprAyeNa sAdhuNA gRhItA sA'pyazuddhA lobhadoSadRSitA satI jAtetyucyate, tathA abhiyogakRtA, abhiyogo dvividhaH-vazIkaraNacUrNo mantrazca, tatra sA bhikSA kadAcit saMyojitA bhavati mantrAbhimantritA vA sA'pyazuddhA, ato jAtA sA pAriSThApaniketyucyate, viSeNa vA vyAmizraM bhaktaM kenacid dviSTena dattaM bhavati tasya yat pariSThApanikA sA jAtApariSThApaniketi / idAnI bhASyakRdenAmeva gAthAM vyAkhyAnayati, tatra jAtApariSThApanikIsvarUpAbhidhAnAyAhamU. (927) mUlaguNehiM asuddhaM jaMgahi bhattapAna sAhahiM / esA u hoi jAtA vucchaM si vihIeN vosiraNaM // [bhA. 305] mU. (928) __egaMtamanavAe accitte thaMDile guruvitttth| Aloe egapuMjaM tiTTANaM sAvaNaM kujjA // mU. (929) lobhAtireggahiaM ahava asuddhaM tu uttaraguNehiM / esAvi hoti jAyA vocchaM si vihIeN vosiraNaM // (bhA. 306] mU. (930) egaMtamanAvAai accitte thaMDile guruvitte| Aloe dunni puMjA tiTThANaM sAvaNaM kujjA // vR. mUlaguNe prANAtipAtAdibhirazuddhaM yagRhItaM bhaktaM pAnakaM vA sAdhubhiriyaM jAtA'bhidhIyate, vakSye 'asyAH' jAtAyA vidhinA vyutsarjanaM' parityAgaM / sA ca jAtA evaM vidhe sthaNDile pariSThApanIyA-ekAnte 'anApAte' lokApAtarahite acitte sthaNDile gurUpadiSTe "anAvAyamasaMloe" ityevAdike 'Aloge' same bhUbhAge na gattAdau yatra prAghUrNakAdayaH sukhena pazyanti, tatra ca tasya bhakta sya ekaH 'puMjaH' rAziH kriyate, punazca tristhAnaM tisro vArAH zrAvaNaM karoti-vyutsRSTaMvyutsRSTaM vyutsRSTamiti, tacca tristhAnaM zrAvaNaM karoti trividhena manasA vAcA kAyena vyutsRSTamityasya jJApanArthamiti / yatpunaH sAdhunA babhAtirekeNa guDAdidravyaM mUrcchayA gRhItaM athavA yadazuddhamuttaraguNaH-AdhAkarmAdibhiH, iyamapi bhikSA jAtetyucyate vakSye anya vidhinA vyutsarjanaM parityAgama / pUrvA sugama, kevalamatra dvau puau kriyete-dvau rAzIkriyete Aloke sAdhUnAm / idAnIm "abhioge"ti vyAkhyAnayannAhamU. (931) daviho khalu abhigo davve bhAve ya hoi naayvyo| ___davvaMmi hoi jogo vijjA maMtA ya bhaavNmi|| dvividhaM'bhiyogo-dravyAbhiyogo bhAvAbhiyogazca jJAtavyaH, tatra dravyAbhiyogo dravyasaMyogajacUrNastanmizraH piNDo'bhiyogapiNDaH saca parityajanIyaH, bhAvAbhiyogaca vidyayA mantreNAbhimantrya piNDaM dadAti sa tAdRzo bhAvAbhijogapiNDaH. sa ca pariSThApanIya iti| atra cAgAryA dRSTAntaH, egA avirajhyA sA aniTTA patiNo, tAe pariccAiyA asambhatthiyA jahA kiMci maMteNa ahimaMteUNa me dehi jeNa paI me vase hoi, tAhe tAe abhimateUNa kUro dinno. avirajhyAe ciMtiyaM. mA esA dinnA marijjA tato tAe anukaMpAe ukkuDiyAe Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ opaniyuktiH mUlasUtraM chaktio, so gaddaheNa khaio, so rattiM gharadAraM khoTTeumAraddho, tANi NinayANi jAva pecchaMti gaddaheNa khoTTijataM.so aviraobhaNai-kiM eyaMti?.tAe sabbhAvo kahio, tenavisA pariccAiyA daMDAviA. esa doso| evaM jadi tiriyANa erisA avatthA hoi mAnusassa puna suTTayaraM hoi. ao. eriso piDe na ghettvyo| amumevArthaM gAthAbhirupasaMharannAha. mU. (932) vijjAedde agArI aciyattA sA ya pucchae criaN| abhimaMtaNodanassa u anukaMpaNamujjhaNaM ca khre|| mU. (933) bArassa dhiNaMmi apucchaNa kahaNaM ca hoagaariie| siTe cariyAdaMDo evaM dosA ihaMpi siyaa|| vR. vidyAsminnate piNDe'gArI dRSTAntaH, sA ca bharturucayattA-na rocate, sA ca carikAM-parivAjikAM pRcchati patyurvazIkaraNArtha tayA'pyabhimantraNamodanasya kRtvA dattaM. tayA'pi agAryA patyumaraNAnukampayA nadattaM. 'ujjhanaM parityAgaH kRtaH.sacaMjjhitaH khareNa bhakSita iti| sa ca gardabha Agatya dvAraM piTTayati mantravazIkRtaH sana, zeSaM sugamam / evaM bhAvAbhiyogadRSTAnta uktaH, idAnIM dravyAbhiyogacUrNaM vazIkaraNapiNDa ucyate-egA aviraiyA, sAya saruvassa bhikkhuNo ajjhovannA anunnA, tAhe sApecchati aNicchaMtassa cunAbhiogeNa saMjoeuMbhikkhaM pADivesiaghare kAUNa davAviaM, tAhe jattheva tassa sAhassa paDiggahage paDiaMtattheva tassaSa sAhassa tao maNo hIrai, teNa ya nAyaM tAhe niyattai, AyariyANaM paDiggahagaM dAuM kAiyabhUmi vaccai jAva AyariyANaMpi tattohatto bhAvo hIrai, tAhe so sIso AgaMtuM Aloei, AyariyA bhaNaMti-mamavi asthibhAvo, taM etthaM saMjogacunneNa kuo piMDo atthi, tAhe pariThavijjai, jo vihI pariThThAvaNe so uvariM bhaNihiti / evameva visakayaMpi, egA agArI sAhuNo ajjhovavannA, so ya necchai, tAhe ruTTAe viseNa missA bhikkhA dinnA, tassaya dinnametteNaMceva siro-veyaNA jAyA, paDiniyattoya guruNosamappeUNa kAiyaM vosirai jAva guruNovi sIsaveyaNA jAyA, taM ca guruNA gaMdheNa nAyaM jahA imaM visamissaM, ahavA tattha lavaNakayA bhikkhA paDiyA tAhe taM visaM uppisati, evaM nAe vihIe parivijjati sA ya bhnniihaami|| idAnImamumevArthaM gAthAbhirupasaMharannAhamU. (934) jogami u avirajhyA ajjhuvavannA sruuvbhikkhumi| kaDajogamaNicchaMtassa dei bhikkhaM asubhbhaave|| mU. (935) saMkAe sa niyaTTo dAUNa gurussa kAiyaM nisire| tesipi asubhabhAvo pacchA u mamApi ujjhayaNA // mU. (936) emeva visakayaMmivi dAUNa gurussa kAiyaM nisire| gaMdhAI vinnAe ujjhagamavihI siyAlavahe // mU. (937) evaM vijjAjoe visasaMjuttasasa vAvi ghiyss| pANaccaevi niyamujjhaNA u vocchaM pariThThavaNaM // mU. (938) ___ egaMtamanAvAe accitte thaMDile guruvitte| chAreNa akkamittA tiTThANaM sAvaNaM kujjA // vR. joge aviraiyA-gRhasthI dRSTAntaH, anjhovavannA sarUpe bhikSau. anicchatastataukarma kartuM kRtayogo bhikSApiNDo dattaH, punazca tasya sAdhorgrahaNAnantaramavAzubhabhAvA jAtaH-tadabhimukhaM cittmiti| tayA ca zaGkayA' Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-938 201 yogakRtabhikSAzaGkayA sa nivRtt| bhikSAparibhramaNAt / zIrSa sugamam // evameva viSakRte'pi dRSTAntaH, guroH 'dattvA' samarpayitvA kAyikAM vyutsRjati, tena ca guruNA gandhAdinA vijJAte. AdigrahaNAdabhattassa upphaMsaNeNa vA, 'ujjhanaM' parityAgaH kriyate tatra vidhinA. avidhipariSThApane sati zrRgAlAdivadho bhavati / evaM vidyabhimantritasya yogacUrNakRtasya tathA viSasaMyukta sya gRhItasya sataH 'prANAtyaye'pi' atyarthaM kSutpIDAyAmapi satyAM niyamana-avazyantayojjhanIyaM (nA kAryA) tasya ca pariSThApanavidhiM vakSye / pUrvArddha pUrvavata, tadviSAdikRtaM bhojanaM 'chAraNa' bhUtyA 'Akramya' mizrIkRtya caiva pariSThApanIyaM, sugmm| mU. (939) doseNa jena duTuM tu bhoyaNaM tassa sAvaNaM kujjaa| evaMivahavosaTTe verAo muccaI saahuu|| vR.doSena yena-mUlakAdinA AdhAkarmAdinA vA dRSTaM bhojanaM bhavati tasya tisro vArAH zrAvaNaM karttavyaM, yaduta mUlakarmAdidoSairduSTamiti. evamuttaraguNayogamantraviSakRtaduSTAnAmapi tisro vArAH zrAvaNaM karoti, evaM vidhinA vyutsRSTe sati vairAta' karmaNo mucyate sAdhuH, athavA 'vairAt' jIvavadhajanitAnmucyate saadhuriti|| Aha-idamuktaM zuddhAyA bhikSAyA yatpariSThApanaM sA'jAtApariSThApanikItyucyate. tatazcamU. (940) jAvaiyaM uvaujjai tattiamitte vigiMcaNA ntthi| tamhA pamANagahaNaM airega hojja u imehiM / / vR. yAvanmAtrakamevopayujyate tAvanmAtrameva bhikSAgrahaNaM karttavyaM, yadA caivaM tadA tAvanmAtrakagrahaNe 'vigiMcanaM' pariSThApanaM 'nAsti' na bhavati tasmAtpramANagrahaNameva karttavyaM, tatazca kuto'jAtAyAH saMbhavati pariSThApanam ?, atirekagrahaNAbhAvAditi, evamukte pareNa Aha sUriH- 'airegaM hojja u imehi 'atiriktaM' zuddhamapi bhaktaM 'ebhiH' vakSyamANakAraNairbhavat, kAni ca tAni vakSyamANakAraNAnItyata AhamU. (941) Ayarie ya gilANe pAhuNae dullabhe shsdaane| evaM hoi ajAyA imA u gahaNe vihI hoi|| va.kadAcitkasmiMzcitkSetre AcAryaprAyogyaM durlabhaM bhavati tatazca sarva eva saGghATakA AcAryaprAyogyasya grahaNaM kurvanti tataca tad ghRtAdi kadAcitsarva evaM labhante tatastaduddharati, tato'nyeSAM ca sAdhUnAM paryApta, evamAcAryArthaM gRhItasya zuddhasyApi pariSThApanA bhavati / tathA glAnArthamapyevameva gRhItaM sadvarati, prAghUrNakAnAmapyevameva. tathA durlabhalAbhe sati sarvaireva saGghATakairgRhItamudrarati. tathA sahasadANe' apratarkitadAne sati pracuramudbharati, tata evaM bhavati ajaataaprisstthaapnikaa| tatra cAcAryAdInAM grahaNe'yaM vidhiH-vakSyamANaH, kathAsAvityata AhamU. (942) jai taruNo niruvahao bhuMjai to maMDalIi aayrio| asahussa vIsugahaNaM emeva ya hor3a paahnne| vR. kaMcanavaM bhaNaMti-yadyAsAvAcAryastaruNo nirUpahatapathendriyazca tato'sauM maNDalyAmeva bhuGkte sAmAnyaM, atha asahU-asamarthastatastasya viSvak-pRthag grahaNaM prAyogyasya karttavyaM, evameva prAghUrNaka'pi vidhidraSTavyaH, yadi prAghUrNakaH samarthastato naiva tatprAyogyagrahaNaM kriyate. athAsamarthastataH kriyata iti, kecitpunarevaM bhaNanti-yaduta samarthasyApyAcAryasya prAyogyagrahaNaM karttavyaM yata ete guNA bhavantimU. (943) suttatthathirIkaraNaM vinao gurupUya sehbhumaanno| dAnavatisaddhavuDDI buddhibalavaddhaNaM caiva // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 oghaniryuktiH mUlasUtra vR. AcAryasya prAyogyagrahaNe kriyamANe sUtrArthayoH sthirIkaraNaM kRtaM bhavati, yato manojJAhAreNa sUtrArthI sukhenaiva cintayati, ata AcAryasya prAyogyagrahaNaM karttavyaM, tathA vinayazcAnena prakAreNa pradarzito bhavati, gurupUjA ca kRtA bhavati, sehasya cAcArya prati bahumAnaH pradarzito bhavati, anyathA seha idaM cintayati, yaduta na kazcidatra gururnApi laghuriti, ato vipariNAmo bhavati, tathA prAyogyadAnapateva zraddhAvRddhiH kRtA bhavati, tathA buddherbalasya cAcAryasatkasya varddhanaM bhavati, tatra ca mahatI nirjarA bhavati / mU. (944) eehiM kAraNehi u kei sahussavi vayaMti anukaMpA / guruanukaMpAe puNe gacche titthe ya anukaMpA // vR. 'ebhiH' pUrvokta kAraNaiH kecitsamarthasyApyAcAryasyAnukampA karttavyetyevaM vadanti, yato guroranukampayA gacche tIrthe cAnukampA kRtA bhavati / yatacaivamataH prAyogyagrahaNaM grAhyamiti / ata AhamU. (945) sati lAbhe puna davve khette kAle ya bhAvao ceva / gahaNaM tisu ukkosaM bhAve jaM jassa anukaMpaM // vR. 'sati' vidyamAne lAbhe dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazrotkRSTaM grAhyaM / idAnIM niryukti kAro vyAkhyAnayannAha - 'gahaNaM tisu ukkosaM' grahaNaM triSu dravyakSetrakAleSu utkRSTaM karttavyaM, bhAve tu yadvastu yasyAcAryasyAnukUlaM yadgRhyate / idAnIM bhASyakRdvyAkhyAnayati, tatra dravye utkRSTatAM pradarzayannAhakalamotaNo u payasA ukkoso hAni kodavubbhajjI | mU. (946) tatthavi miutuppatarayaM jattha va jaM acciyaM dosu // [bhA. 307 ] vR. kalamazAlyonadaH payasA saha dravyamutkRSTaM grAhyaM, tadalAbhe hAnyA tAvat gRhyate yAtav 'koddavobhajjhI' koddavajAulayaM, tatrApyayaM vizeSaH kriyate yaduta tadeva jAulayaM mRdu gRhyate, tathA 'tuppatarayaM' ti snigdhataraM tadeva jAulayaM gRhyate, uktaM dravyotkRSTaM, idAnIM kSetrakAlotkRSTapratipAdanAyAha- ' jattha va jaM acciyaM dosa' dvayoriti-kSetrakAlayoryadrastu yatra pUjitaM tattatra gRhyate. etaduktaM bhavati yadyatra kSetre bahumataM dravyaM tattasmin kSetre utkRSTamucyate tacca grAhyaM, tathA yadvastu yasmin kAle bahumataM tattasmin kAle utkRSTamucyate, bhAvotkRSTaM punarniryukti kAreNaiva vyAkhyAtaM / uktaM prasaGgAgatam, idAnIM yaduktaM AcAryAdInAM gRhItaM sadyathoddharati tathA pratipAdayannAha mU. (947) lAbhe sati saMghADo geNhaDa ego u iharahA savve / tassappaNI ya pajjatta geNhaNA hoi atiregaM // vR. yadi tatra kSetre ghRtAdInAM svabhAvenaiva lAbho'ista tatastatra lAbhe sati AcAryasyaika eva saGghATakaH prAyogyaM gRhNAti, 'iharaha' tti yadA tatra kSetre na prAyovRttyA prayogasya lAbhaH tadA sarva eva saGghATakAstasyAcAryasya prAyogyaM paryAptyA gRhNanti, tatazra tasyAcAryasyAtmanazrArthAya paryAptagrahaNe satyatiriktaM bhavati, tatazca tatpariSThApyata iti / idAnIM 'gilANe ' ttivyAkhyAnayannAha - mU. (948) gelananiyamagahaNaM nANattobhAsiyapi tattha bhave / bhAsiyamuvvari vigiMcae sesagaM bhuje // vR. glAnasya niyamena prAyogyagrahaNaM karttavyaM, yadi paraM nAnAtvaM 'obhAsiyapi ' prArthitamapi tatra glAne bhavati, glAnArtha prAyogyasya ca prArthanamapi kriyate, tatatha obhAsitaM - prArthitaM sad glAnArtha punazra yaduddharati tatastad 'vigicyate' parityajyate, 'sesayaM bhuMje tti zeSaM yadanavabhAsiaM- aprArthitamudvaritaM tadbhuJjIta kathita Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 948 sAdhuriti / prAghUrNako'pyAcAryavadvyAkhyAta eva draSTavyaH / idAnIM durlabhatti vyAkhyAnayannAha mU. (949) dullabhadavvaM va siA ghayAi ghetRRNa sesa bhuaMti / tho de miva gehAmi yatti sahasA bhave bhariyaM // vR. durlabhadravyaM vA syAd-bhavet ghRtAdi tadgRhItvA upabhujya ca yat zeSaM tad ujjhati, evaM vA pAriSThApanikaM bhavati / idAnIM sahasadANatti vyAkhyAnayannAha - 'thovaM demI' tyAdi, stokaM dAsyAmItyevaM cintayantyA gRhasthayA sahasA atarkitameva tat sAdhubhAjanaM bhRtaM, sAdhurvA cintayati stokaM grahISyAmIti, punazcAtarkitameva bhAjanaM bhRtaM, tatazcaivamatiriktaM bhavati, punazca pariSThApyata iti / eehiM kAraNehiM gahiyamajAyA usA vigiMcaNayA / mU. (950) AlogaMmi tipuMjI adANe niggayAtINaM // vR. ebhiH pUrvokta kAraNairyagRhItaM bhaktaM sA 'ajAtavigiMcaNaya'tti ajAtA pariSThApanocyate, tasyAzrAjAtAyAH sAdhvAloke trayaH puJjAH kriyante, kimarthamityAhaaiddhANe niggayAINaM' adhvAne nirgatAstadarthaM trayaH putrAH kriyante, AdigrahaNAtkadAcitta eva kAraNe utpanne gRhNantIti / Ahaekka va do va tinniva puMjA kIraMData kiM puna nimittaM ? | vimA niggayANaM suddheyarajANaNaTTAe / mU. (951) vR. eko vA dvau vA trayo vA puJjaH kiM punarnimittaM kriyante ?, ucyate, 'vihamAdi' vihaH panthAstadarthaM nirgatAnAM sAdhUnAM zuddhetarabhakta parijJAnArthaM trayaH puJjakAH kriyante, AdigrahaNAdvAstavyAnAmeva kadAcidupayujyate itikRtvA parijJAnArthaM trayaH puJjakAH kriyanta iti / iyaM ca gAthA'nantarAtItagAthAyA vyAkhyAnabhUtA draSTavyeti / mU. (952) 203 evaM vigiMciuM niggayassa sannA havejja taM tu kahaM ? | nisirejjA ahava dhuvaM AhArA hoi nIhAro // vR. ' evaM ' uktena prakrameNa pariSThApanArthaM vinirgatasya yadi 'saJjJA' purISotsarjane buddhirbhavet 'tatkathaM ?' kiM tatra kartavyamiti, ata Aha- 'nisirejja' vyutsRjet, athavA kimatra praSTavyaM ?, dhuvamAhArAnnIhAro bhavati, tatazca sthaNDile vyutsRjanaM kartavyaM, tatra sthaNDilaM pUrvabhaNitameva, tathA''ha mU. (953) * thaMDilla puvvabhaNiyaM paDhamaM nihosa dosa jayaNAe / navaraM puNa nANattaM bhAvAsannAe vosiraNaM // vR. sthaNDilaM pUrvabhaNitameva, yaduta anApAtaM asaMlokaM 1 anApAtaM sasalokaM 2 sApAtamasaMkalokaM 3 sApAtaM sasaMlokaM 4 atra prathamo bhaGgako nirdoSaH, dvayozra dvitIyatRtIyabhaGgakayoryatanayA vyutsRjati, etatpUrvokta sthaNDilasya sAmAnyameva, 'navaraM puNa NANattaM' ti navaraM kevalamidaM nAnAtvaM, yadutAna bhAvAsannaatipIDAyAM vyutsRjanamanujJAtaM, tatra cAnujJA naiva kRtA''sIdiha ca kRtA'to nAnAtvaM, tatacaturthabhaGgakAsevanamapyanujJAtameva draSTavyamiti / idAnIM bhASyakAraH pUrvokta sthaNDilAni pradarzayannAhaanAvAyamasaMloyaM anAvAyAloya tatiya vivarIyaM / mU. (954) AvAtaM saMlogaM puvvattA thaMDilA cauro // [bhA. 308 ] vR. anApAtamasaMlokaM ca prathamo bhaGga ukta stathA'nyadanApAtamAlokaM ca dvitIyaM tRtIyaM punarviparItaM sthaNDila - sApAtamasaMlokamityarthaH, tathA'nyadApAtaM saMphokaM ca caturtho bhaGgakaH, etAni pUrvokta sthaNDilAni Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 oghaniyuktiH mUlasUtraM ctvaari| mU. (955) anAvAyamasaMlogaM nihosaM bitiyacarima jynnaae| pauradavakurukuyAdI patteyaM mattagA cev|| mU. (956) taievi ya jayaNAe nANattaM navari sddkrnnNmi| bhAvAsannAe puNa nANattamiNaM sunnsuvocchN| vR. atrAnApAtamasaMlokaMca sthaNDilaM nirdoSa, dvitIyatRtIyacarameSu bhaGgakeSu yatanayA vyutsRjanaM karttavyaM, kA cAsau yatanA?, pracuradraveNa kurukucAdikaM karttavayaM pratyekaM pratyekaM ca mAtrakANi sapAnakAni bhavantIti / kiM sarveSveva sthaNDileSu kurukucaiva yatanA kartavyA uta kacidvizeSaH ?, ucyate, asti vizeSaH, tRtIye'pi sthaNDile yatanAyA nAnAtvametAvadyadi paraM yaduta zabdakaraNaM, etaduktaM bhavati-tRtIye sthaNDile ApAtAsaMloke zabda kurvadbhirgantavyaM, bhAvAsanne, punaryatanAyAM yannAnAtvaM tacchaNuta vakSye / tatra prathamasthaNDile gantavyaM, atha tannAsti, __ mU. (957) jadi paDhamaM na tarejjA to bitiyaM tassa asaie taiyaM / tassa asaI cautthe gAme dAre ya rtthaae|| vR. yadi prathame sthaNDile gantuM na zaknuyAttato dvitIyaM vrajet, 'tasya' dvitIyasyAsati tRtIyaM vrajet, 'tasya' tRtIyasya sthaNDilasyAsati caturtha sthaNDilaM vrajet, yadA caturthamapi sthaNDilaM gantuM na zaknoti tadA grAmadvAre gatvA vyutsRjati, yadA grAmadvAramapi gantuM na zaknoti tadA rathyAyAmeva vyutsRjti|| mU. (958) sAhI purohaDe vA uvassae mattagaMmi vA nisire| ___accukkaDaMmi vege maMDalipAsaMmi vosirh|| vR. yadA rathyAyAmapi gantuM na zaknoti tadA 'sAhIe' khaDakkikAyAM gatvA vyutsRjati, yadA khaDakkikAyAM gantuM na samarthastadA 'purohaDe' agradvAre vyutsRjet, yadA purohaDamapi ganyu nAlaM tadopAzraye mAtrake vAvyutsRjet, sarvathA accukkaDaMmi vegemaMDalIpAsaMmivosiriti' sugamam / idaM caloke'pi prasiddhaM, yadata prAptapurISAdervego na dhAryate / atra ca kathAnakam-ego rAyA tassa ya vejjo pahANo so mato, taMmi mae rAiNA gavesAviyaM eyassa putto atthi vAnavA?, tassaya kahiyaM-atthi egA suyA, tAeyasayalaM vejjayaM ahIyaM, hakkAriyA AyAyA. bhaNiyA ya-kiM te bhaNiyaM ?. sA bhaNaDaahiyaM vijjayaM. tato eyassaMtare tAe vAyakamma kayaM. tato iyarehiM vijJahiM hasiyaM, tato tIe tANaM vijjANaM rAiNo ya parikahaNA kayA, jahAmU. (959) tinni sallA mahArAya, assiMdehe pitttthiyaa| vAyamuttapurIsANaM pattavegaM na dhaare|| vR. silogo sugamo / evaM sAhuNAvi vejjavaINaM parikahaNA kAyavvA / etadeva gAthayopasaMharannAha.. mU. (960) rAyA vijmi mae vijjasuyaM bhaNai kiM ca te ahiyaM ? / ahiyaMti vAyakamme vijje hasaNA ya parikahaNA / / mU. (961) esA pariTThavaNavihI kahiyA bhe dhiirpurispnnttaa| sAmAyArI etto vucchaM appakkharamahatthaM / vR. sugmaa|| uSvarietti dAraM gayaM, idAnIM sAmAcArI vyAkhyAyatemU. (962) sannAto Agato caramaporisiM jANiUNa ogaaddhN| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM-962 paDilehaNamappattaM nAUNa karer3a sajjhAyaM / / vR. evaM ca sAdhuH saJjJAM vyutsRjyAgataH punaH 'caramapauruSI' caturthapraharaM jJAtvA 'avagADhA' avatIrNaM, tataH kiM karotItyata Aha-pratyupekSaNAM karoti, athAsau caramapauruSI nAdyApi bhavati tato'prAptAM caramapauruSI matvA svAdhyAyaM tAvatkaroti yAvaccaramapauruSI prAptA / mU. (963) mU. (964) mU. (965) mU. (966) vR. atra ca pratyupekSaNAyAM pUrvoddiSTa eva vidhi:, 'mukhavastrikAdikA pratyuprekSaNA' evamAdi:, tathA pAtrasyApi "sottAiovautto talleso" ityevamAdiH ihApi sa eva pratyupekSaNAyAM vidhirdraSTavyaH, yadatra nAnAtvaM-yo'tirikto vidhirbhavati taM vidhimahaM vakSye 'samAsena' saGkSepeNa, tatra ye te pratyupekSakAste dvividhAHbhaktArthikA bhuktA: 'irA ya' itare ca upavAsikAzra jJAtavyAH, 'dvayorapi' bhaktArthikAbhaktArthikayoH 'Adau ' prathamaM pratyupekSaNA tulyA iyaM veditavyA, 'muhanaMtagasaSakAyaM' prathamaM mukhavastrikAM pratyupekSante tataH 'svakArya' nijadehaM pratyupekSante mukhavastrikayA, iyaM tAvadbhakta bhaktArthikayostulyA pratyupekSaNA, idAnImabhaktArthikAnAM pratyupekSaNAyAM vidhiM pradarzayati, tatra 'tataH' mukhavastrikAkAyapratyupekSaNAnantaraM 'guru' tti guroH saMbandhinImupadhiM pratyupekSante, 'parinna' tti parijJA - pratyAkhyAnam, etaduktaM bhavati - anazanasthasya saMbandhinImupadhiM pratyupekSante tathA zaikSakaH- abhinavapravrajitaH zikSaNArthaM arpitaH tadIyAmupi tasyaivAgrataH pratyupekSaMte, AdigrahaNAt vRddhAdisaMbaMdhinImupadhiM pratyupekSate, ye'bhaktArthinaste evamanena krameNa kurvanti pratyupekSaNAM, tato guruM saMdizApayitvA 'saMdisaha icchAkAreNa ohiyaM paDalihemi' evaM bhaNitvA 'pAtra' patadagrahaMpratyupekSante. mAtrakaM cAtmIyaM pratyupekSante, tatazca sakalamupadhiM pratyupekSante tAvadyAvaccolapaTTakazcaramapi pratyupekSante / eso tAva abhattuTTiyANa paDilehaNavihI / idAnIM bhuktAnAM vidhiM pratipAdayannAha - mukhavastrikAM pratyupekSya tayaiva kArya pratyupekSya tataH 'paTTagaM' ti colapaTTagaM pratyupekSante, punaca gocchako yaH pAtrakasyopari dIyate pacchA paDilehaNIyaM pattAbaMdho paDalAI syattANaM pattayaM caiva, yadi mattao arikko to evaM, aha rikko so ceva paDhamaM nikkhippar3a, punazra mAtrakaM nikSipya svakIyamavagraha-patadrahaM patyupekSate, tato guruprabhRtInAM satkA upadhayaH pratyupekSyante bhaktArthikaiH, 'aNunnavaNa'tti tato gurumanujJApayati, yaduta 'saMdisaha ohiyaM paDilehemo' tti tataH zeSANi gacchasAdhAraNAni pAtrANi vastrANi ca aparibhogyAni yAni tAni pratyupekSante, tataH svakIyaM pAyapuMchaNagaM-rajoharaNaM ca pratyupekSante, bhaktArthina evamanena krameNa pratyupekSaNaM kurvanti // mU. (967) suvvo ya vihI iipa paDilehaNAr3a so ceva / jaM etthaM nANattaM tamahaM vucchaM samAseNaM // paDilehagA u duvihA bhattaTTiyaeyarA ya nAyavvA / dohavi ya AipaDilehaNA u muhanaMtagasakAyaM // tatto gurU parinnA gilANasehAti je abhattaTThI // saMidasaha pAyamatte ya appaNo paTTagaM carimaM / / paTTa mattaya sayamoggaho ya gurumAjhyA aNunnavaNA / to sesa payavatthe pAuMchaNagaM ca bhattaTTI // jassa jahA paDilehA hoi kayA so tahA paDhai sAhU / pariyaTTe va payao karer3a vA annavAvAraM // 205 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 oghaniyuktiH mUlasUtra vR. punazca yasya sAdhoryathaiva pratyupekSaNA bhavati 'kRtA' pariniSThatA sa tathaiva paThati parivarttayati vAguNayati vA pUrvapaThitaM prayataH prayatnena karoti cAnyasAdhunA samabhyarthitaH san vyApAraM-kizciditikarmayoga, yadivA'nya vyApAra tarNanAdi kroti| mU. (968) caubhAgavasesAe carimAe paDikkamittu kaalss| uccAre pAsavaNe ThANe cauvIsaI pehe|| mU. (969) ahiyAsiyA uaMto Asanne majjhi taha ya dare y| tinneva anahiyAsI aMto chacchacca baahiro|| . mU. (970) evama ya pAsavaNe bArasa cauvIsaiMtu pehitaa| kAlassavi tinni bhave aha sUro asthamuvayAI / / vR. evaM svAdhyAyAdi kRtvA punazcaturbhAgAvazeSAyAM caramapAruSyAMpratikramya kAlasya tataH sthaNDilAni pratyupakSyante, kimarthama?. uccArArtha tathA prazravaNArthaM casthAnAni caturvizatiparimANAni prtyupekssnte| idAnI kvatAHsthaNDilabhUmayaH pratyupekSaNIyAH? ityaha Aha-adhikAsikA bhUmayo yAH saJjAvegenApIDitaH sukhenaiva gantuM zaknoti tA evaMvidhAH 'antaH' madhye gaNasya tisraH pratyupekSIyAH katham?, ekA sthaNDilabhUNirvasaterAsannA madhye'nyA anyA dUre, evametAstisraH sthaNDilabhUmayo bhavanti, tathA'nyAstisra eva tasminnevA GgaNe Asannatare bhavanti anadhikAsikAH-saJjAvegotpIDitaH san yA yAti tAH tisa eva bhavanti, ekA vasaterAsannatare pradeze'nyA madhye'nyA dUre evametA antaH-madhye'GgaNasya SaD bhavanti, tathA SaT ca bAhyata iti-aGgaNasya bahiH SaDevameva bhvnti| evameva prazravaNe' kAyikAyAMdvAdazabhUmayaH pratyupekSyante, SaDaGgaNamadhye SaT cAGgaNabAhyata eva, etAH sarvA eva uccArakAyikAbhUmIzcatuviMzatiM pratyupekSya punazca kAlasyApi grahaNe tisa eva bhUmayaH pratyupekSaNIyA bhavanti, tAca kAlabhUmayo jaghanyena hastAntaritAH pratyupekSyante, evamanena prakAreNa kRtena atha sUryo yathA'stamupayAti tathA karttavyaM / mU. (971) jai puna nivvAghAo AvAsaM to kareMti svvevi| saDDAikahaNavAghAyatAe pacchA gurU tthti|| vR. evaM sUryAstamayAnantaraM yadi nirvyAghAto guruH-kSaNika Aste tataH sarva evA''vazyaM pratikramaNaM . kurvanti. atha zrAddhadharmakathAdinA vyAghAto gurorjAtaH-akSaNikatvaM tataH pazcAdgururAvazyakabhUmau sNtisstthnte| mU. (972) sesA u jahAsattI ApucchittANa ThaMti sttttaanne| . suttatthajharaNaheDaM AyarieN ThiyaMmi devsiyN|| vR.zeSAstu sAdhavo yathAzaktyA''pUcchayaguruM svasthAne yathAratnAdhikatayA''vazyakabhUmA tiSThanti. kimarthaM ?, sUtrArthakSaraNahetoH sUtrArthaguNanAnimittaM tasyAmAvazyakabhUmau kAyotsargeNa tiSThanti, tatra kecidevaM bhaNantyAcAryAH-yadta ye sAdhavaH sAmAyikasUtraM paThitvA kAyotsargeNa tiSThanti, kAyotsargasthitAtha granthArthAn cintayantastiSThanti tAvadyAvadgururAgataH, tato guruH sAmAyikasUtramAkRSya devasikamaticAraM cintayati. te'pi gurau tathAsthite tUSNIMbhAvena kAyotsargasthA eva devasikamaticAraM citayanti / anye tvAcAryA evaM bruvate. yadutate sAdhavaH sUtrArthaM kSarantastAvat tiSThanti yAvadgururAgataH, tato guruH sAmAyikasUtraM paThati, te'pi kAyotsargasthA eva sAmAyikasUtraM samakaM manasA paThanti, tataH sAmAyikaM paThitvA'ticAra cintayaMti, Ayario appaNo atiyAraM dviguNaM ciMtai, kiMnimittaM ?, te sAhuNA bahugaM hiMDiyA tato tattieNa Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-972 kAleNa ciMtiuMna skkNti| mU. (973) jo hAjja u asamatthA bAlo vaDDo gilaannpritNto| so Avassagajutto acchejjA nijjraapehii|| vR. yastu sAdhuranAgatakAyotsargakaraNe'samartho bhavedvalo vRddho rogAttoM jvarAdinA sa Avazyakayukta stasyAmeva pratikramaNabhUmI upaviSTaH kAyotsarga karoti, evaM nirjarApekSI tiSThet / mU. (974) AvAsagaM tu kAuMjinovadiTuM guruvesennN| tinnithuI paDilehA kAlassa vihI imo tattha // vR. evamanena krameNAvazyakaM kRtvA' parisamApya jinopadiSTaM gurUpadezena punazrajJaca stutitrayaM paThanti svareNa pravarddhamAnamakSA, prathamA zlokena stutiddhitIyA bRhacchandojAtyA bRhattarA tRtIyA bRhattamA evaM pravarddhamAnAH stutIH paThanti maGgalArthamiti tataH kAlasya pratyupekSaNArthaM nirgacchanti. kiM kAlasya grahaNavelA varttate na vA ? iti. tatra ca-kAlavelAnirUpaNe eSa vidhiriti vakSyamANaH / mU. (975) duviho ya hor3a ko vAghAtima eyaro ya naayvvo| vAghAo ghaMghasAlAe~ ghaTTaNaM saDakahaNa vaa|| 7.dvividho bhavati kAlo-vyAghAtakAla itarazca-avyAghAtakAlaH, tatra vyAghAtakAlaM pratipAdayannAhavyAghAtaH 'ghaDyazAlAyAma' anAthamaNDape dIrgha ghaTTanA' paraspareNa vaidezikairvA srambhairvA saha nirgacchataH pravizato vA tAdRzo vyAghAtakAlaH, tathA zrAddhakAdInAM yatrAcAryo dharmakathAM karoti so'pi vyAghAtakAlaH, na tatra kAlagrahaNaM bhavati nApi kAlavelAnirUpaNArthaM pracchanaM bhavati / mU. (976) vAghAte taio siM dijjai tasseva te niveyNti| nivvAghAte dunni upucchaMtI kAla ghecchaamo|| vR. evaM ghacazAlAyAM vyAghAte sati tRtIyastayoH kAlagrAhiNoH upAdhyAyadirdIyate yena tasyaivAgrato bAhyata eva nivedayanti sandizApayanti ca / atha niyAghAtaM bhavati-na kazcidghaGghazAlAyAM dharmakathAdirvA kAlavyAghAtaH vaidezikAdivyAghAto vA, tatazca niyAghAte sati dvAveva nirgacchataH eka kAlagrAhakaH aparo daNDadhArI, punaca to pacchataH, yadta 'kAlaM gRhNIvaH' velAM nirUpayAva ityarthaH, teSAM ca nirgacchatAM yadyete vyAghAtA bhavanti tatazca nivartantejhana gRhNAti kAlaM / / ke ca te vyAghAtAH ?. mU. (977) ApucchaNa kiikammaM aavssiykhliypddiyvaaghaao| ___ iMdiya diyA ya tArA vAsamasajjhAiyaM ceva / / mU. (978) / ___ jai puna vaccaMtANaM chIyaM joiM ca to niyttNti| nivvAdhAte donni u acchaMti disA nirikkhNtaa|| mU. (979) goNAdi kAlabhUmAe~ hojja saMsappagA va uddejaa| kavihasiyavAsavijjukkagajjie vAvi uvghaato|| vR. ApRcchanAnAma ApucchittA gacchanti daMDagaM gahAya mattharaNa vaMdAmi khamAsamaNo kAlassa velaM nikhvemo, evaM ca yadi na pRcchanti tato vyAghAto bhavati-na grAhyaH kAlaH, athAvinayena vA pRcchanti tathA'pi vyAghAta eva, kRtikarma ca-vandanaM yadi na kurvanti avinayena vA kurvanti AvassikAM ca yadi na karoti avinayena vA karoti skhalanaM vA gacchatAM yadi stambhAdau bhavati patanaM vA teSAmanyatamasya yadi bhavati, Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 odhaniyuktiH mUlasUna evamebhiyAghAto bhvti| tathA iMdiya'tti zravaNendriyAdInAmindriyANAM ye viSayAste ananukUlA bhavanti tato nagRhyate. etadaktaM bhavati-yadi chindhi bhindhItyevamAdizrRNvantizabdatato nivarttate. evaM gandhazcAzubho yadi bhavati, yatra gandhastatra rasa iti. virUpaM pazyanti rUpaM kizcida, evaM sarvatra yojanIyaM tato nirgcchnti| tathA digmohazca yadi bhavati tato na gRhyate, tArakAca yadi patanti varSaNaM vA yadi bhavati tata ebhiranantarokta varyAghAtaiH kAlo nagRhyate, asvAdhyAyikaM ca yadi bhavati, tathA yadi punavrajatAM kSutaM jyotirvAagniH udyoto vA bhavati tato nivartante, yadA tu punarukta lakSaNo vyAghAto na bhavati tadA nivyAghAte sati dvAveva tiSThato dizo nirUpayantau kSaNamAtraM / tathA ebhizca kAlabhUmau gatAnAmupaghAto bhavati-yadi tatra kAlamaNDalake gaurupaviSTaH, AdigrahaNAnmahiSAdi upaviSTo bhavati tato vyAghAtaH, kadAcidvA tasyA kAlabhUmau saMsarpagAH' pipIlikAdaya uttiSTheran tatazca vyAghAtaH, kadAcidvA kapihasitaM-viralavAnaramukhahasitaM bhavati, athavA kapihasitaM-udittayaM vA dIsai jalaM vA vidyata vA bhavati, ulkApAto vA bhavati. garjitadhvanirvA zrUyate, ebhiH sarvaiyAghAtaH kAlasya, na gRhyata ityarthaH / mU. (980) sajjhAyamacitattA kaNagaM daTTaNa to niyattati / velAe daMDadhArI mA bolaM gaMDae uvmaa|| va.evaM te kAlavelAnirUpaNArthaM nirgatAH svAdhyAyamakurvANA ekAgrAH kAlavelAM nirUpayanti, atha tatra kanakaM pazyanti tataH pratinivartante, kanagaparimANaMca vakSyati "tipaMcasatteva ghisisiravAsa"ityevamAdinA, atha tanna vartate tadA kAlagrahaNavelAyAM jAtAyAM daNDadhArIpravizya gurusamIpe kathayati, yaduta kAlagrahaNavelA vartate mA bolaM kuruta alpazabdairavahitaizca bhavativyaM, atra ca gaNDakadRSTAntaH, yathA hi gaNDakaH kasmiMzci kAraNe Apanne utkuruTikAyAmAruhya ghoSayati yAme-idaM pratyUSasi karttavyaM, evamasAvapi daNDadhArIbhaNati yaduta kAlagrahaNavelA vartate tatazca bhavadbhirapi grjitaadissuupyuktairbhvitvymiti| mU. (981) Aghosie bahahiM suyaMmi sesesu nivaDai dNddo| aha taM bahUhiM na suyaM daMDijjai gaMDao tAhe // vR. evamAghoSite sati daNDadhAriNA bahubhizca zrutaM, zeSAzca stokAstairna zrutaM tatazca teSAmupari daNDo nipatati-sUtrArthakaraNaM nAnujJAyate, athedRzaM tadA ghoSitaM yadbahubhinaM zrutaM stokaiH zrutaM tatazca tasyaiva daNDadhAriNo nipatati-tasyaiva svAdhyAyajanarodhaH kriyate. kathaM gaNDakasyeva ?. yathA gaNDaTakenAghoSite bahubhiAmaNIkaiH zrutaM sati yaH storna zrutaM te daNDyante, athAghoSite stokaH zrutaM bahubhirna zrutaM tato gaNDake eva daNDo nipttiiti| mU. (982) kAlo saJjhA ya tahA dovi samappaMti jaha samaM cev| taha taM tulaMti kAlaM carimAdisaMvA asnyjhaagN|| vRtau ca pratyupekSakoM kAlaH sandhyA ca yathA dve api samakamava samApti vrajatastathA taM kAlaM tulayataH, etadaktaM bhavati-yathA kAlasamAptirbhavati sandhyA ca samAptiM yAti tathA tulayataH pratyupekSako, 'carimadisaM vA asamjhAgaM'ti carimA-pazcimA dig 'asandhyA' vigatasandhyA bhavati tathA kAlaca samApyate tathA gRhNanti / idAnIM kiMviziSTena punaH kAlaH pratijAgaraNIyaH ? ityata Aha. mU. (983) piyadhammo daDhadhammo saMviggo ceva'vajjabhIrU y| kheyanno ya abhIrU kAlaM paDilehae sAhU // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 983 209 vR. priyaH iSTo dharmo'syeti priyadharmA tathA dRDhaH - sthiro nilo dharmo yasya sa tathA 'saMviggo' mokSasukhAbhilASI, 'avadyabhIruH ' pApabhIruH khedajJaH ' gItArthaH tathA 'abhIruH' sattvasaMpannaH evaMvidhaH 'kAlaM' kAlagrahavelA pratyupekSate sAdhuH evaMvidhaH kAlavelAyAH pratijAgaraNaM karoti / idAnIM daNDadhAriNi ghoSayitvA nirgate punazca sa dvitIyaH kAlagrAhI kAlasaMdizanArthaM guroH samIpaM pravizati kathama ?AuttapuvvabhaNie anapucchA khaliyapaDiya vAghAte / ghosaMtamUDhasaMkiyaiMdiyavisaevi amaNunne | mU. (984) vR. sa ca pravizan 'AyuktaH' upayuktaH san pravizati, etasmitha pravezane pUrvoktameva draSTavyaM yato nirgacchato yo vidhiH pratizato'pi sa eva vidhirityata Aha- pUrvabhaNitametata. atha tvanApRcchayaiva guruM kAlaM gRhNAti tatazrAnApRcchaya gRhItasya kAlasya etaduktaM bhavati gRhIto'pyasAM na bhavati, tathA skhalitasya sataH kAlavyAghAtaH patitasya vyAghAtaH kAlasya evaM saMjAte sati kAlo na gRhyate tathA praviSTasya guruvandanakAle kenacitsaha jalpataH kAlo vyAhanyate, tathA mRDho yadi bhavati Avatana vidhiviparyAsena dadAti tathA'pi vyAhanyate kAlaH, tathA zaGkayA na jAnAti kimAvarttA dattA na vetyasyAmavasthAyAM vyAhanyate kAlaH, indriyaviSayAzca yadyamanojJA bhavanti tathA'pi kAlo vyAhanyate, chindhi bhindhItyevaMvidhAn zabdAn zRNoti, gandho'niSTo yadi bhavati yatra gandhastatra raso'pi vikarAlaM rUpaM pazyati, sparzena leSTrabhidhAto'kasmAdbhavati, evaMvidhe satyAmapi velAyAM na gRhNAti kAlaM / praviSTazrAsau kiM karotItyata AhamU. (985) nisIhiyA namokkAre kAussagge ya paMcamaMgalae / puvvAuttA savve paTTavaNacaukkanANattaM // vR. pravizaMva gurusamIpe kAlasandizanArthaM yadi niSedhikAM na karoti tataH kAlo vyAhanyate, namaskAraM karoti namo khamAsamaNANaM, athaivaM na bhaNati tataH kAlavyAghAto bhavati, prAptazreryApathikApratyayaM 'kAyotsargam' aSTocchvAsaM karoti, namaskAraM ca cinyatati, IriyAvahiyaM ca avassaM paDikkamatijai dUrAo di Asanao vA Agato, punarasau namaskAreNotsArayati - paJcamaGgalakenetyarthaH, punazca saMdizApayitvA kAlagrahaNArthaM nirgacchati, nirgacchaMtra jadi AvassiyaM na karer3a khalata paDati vA jIvo vA aMtare havejjA evamAdIhiM uvahammai / idAnIM kAlagrahaNavelAyAM kiM karttavyaM sAdhubhiH ? ityAha- 'puvvAuttA' pUrvameva daNDadhArighoSaNAnantaramupayuktAH sarve garjitAdau bhavanti upayukta Atha santaH kAlagrahottarakAlaM sarve svAdhyAyaprasthApanaM kurvanti / 'caukkanANattaM' ti kAlacatuSkasya yathA nAnAtvaM bhavati tathA vakSyAmaH, catuSkaM ekaH prAdoSikaH aparo'rddharAtrikaH aparo vairAtrikaH aparaH prAbhAtikaH, etacca bhASyakAro vakSyati / mU. (986) thovAvasesiyAe saJjhAe ThAi uttarAhutto / cauvasagadumapupphiMyapuvvaga ekkekyadisAe // kAla vR. stokAvazeSAyAM sandhyAyAM puNo kAlamaMDalayaM pamajjittA niSIdhikAM kRtvA kAlamaNDalake pravizati, tatazrottarAbhimukhaH kAyotsarga karoti, tasmiMzca paJcanamaskAramaSTocchvAsaM cintayati, punazra namaskAreNotsArya mRka eva caturviMzatisvataM logassujjoyakaraM paThati mukhamadhye, tathA 'dumapapphiyapuvvagaM' ti drumapuSpikAdhammo maMgalaM pubvati zrAmaNyapUrvakaM 'kahaM nu kujjA sAmannamityarthaH, etacca ekaikasyAM dizi caturviMzatistavAdi sAmannapuvvagapajjaMtaM kaDhai. daMDadhArIvi daMDadhArIvi uttarAbhimuhassa saMTiyassa vAmapAse puvvadisAhutto aggao tericchaM daMDagaM dharei udghaTTiyao, puNo tassa puvvAIsu disAsu calaMttasya daMDadhArIvi 26 | 14 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhaniyuktiH mUlasUtra taheva bhamati / idAnIM sa gRhNan kAlaM yadyavaM gRhNAti tato vyAhanyate, kathamityata Aha. mU. (987) bhAsaMtamUDhasakiyaiMidayavisae ya hoi amaNunne / biMdU ya chIya'pariNaya sagaNe vA saMkiyaM tihaM / vR. bhASamANaH oSThasadhAreNa paThana yadi kAlaM gRhNAti tato vyAhanyate kAlaH, mUDho dizi adhyayane vA yadi bhavati tato vyAhanyate kAlaH. zaGkitA vA-na jAnAti kiM mayA drumapuSpikA paThitA na vetyevaMvidhAyAM zaGkAyAMcyAhanyate kAlaH, indriyaviSayAtha amanojJAH' azobhanAH zabdAdayajo yadi bhavanti tato vyAhanyata kAlaH, soiMdie chiMda bhiMda mAreha vissaraM bAlAINaM rovaNaM vA svaMvA pecchati pisAyAINaM bIhAvaNayaM, gaMdhe ya durabhigaMdhe, rasovi tattheva, jattha gaMdho tattha raso, phAso biMduliTThapahArAI, evameteSvamanojJeSu viSayeSu satsuvyAghAto bhavati, tathA bindaryadhupari patati zarIrasyopadhervA kAlamaNDalake vA tato vyAhanyate, tathA kSutaM yadi bhavati tato vyAhanyate, 'apariNata' iti kAlagrahaNabhAvo'pagato'nyacitto vA jAtastatazca vyAhanyate kAlaH. tathA zaGkitenApi garjitAdinA vyAhanyate kAlaH, kathaM ?, yadyekasya sAMdhogarjitAdizaGkA bhavati tato navyAhanyate kAlaH, dvayorapi zaGkite na bhajyate kAlaH, trayANAM tu yadi zaGkA garjitAdijanitA bhavati tato vyAhanyate, tacca 'svagaNe' svagacche trayANAM yadi zaGkitaM bhavati. na paragaNe, tato vyaahnyte| idAnImasyA eva gAthAyA bhASyakAraH kiJcidvyAkhyAnayannAhamU. (988) mUDho va disajjhayaNe bhAsaMto vAvi giNhai na sujjhe| annaM ca disajjhayaNaM sadaMkato'niTThavisayaM vaa|| bhA. 309] vR. mUDho yadA dizi bhavati adhyayane vA tadA vyAhanyate, bhASamANo vA oSThasaJcAreNa yadi gRhNAti kAlaM tato nazuddhyati, anyAM vA dizaM saMkrAnto mohAt, adhyayanaM vA'nyat saGkrAMtaM drumapuSpikAMmuktvA sAmannapuvvae gao uttarAe vA disAe dikkhiNaM gato, yadvA'nyAM dizaMzaGkamAnaH anyadvA'dhyayanaM zaGkamAno yadA bhavati tadA na zuddhayati, 'aniSTe' azobhane vA zabdAdiviSayasannidhAne vyAhanyate kAlaH, tato AvassiyaMkAUNanIsarati kAlamaMDalAA, evaM gRhIte'pikAle yadi kAlamaNDalakAnnirgacchannAvazyakAdi na karoti tato vyAhanyata eva kAla iti| kiJcamU. (989) jo vaccaMtami vihIM AgacchaMtami hoi socev| .. jaM etthaM nANattaM tamahaM vucchaM smaasennN|| vR. ya eva prathamaM vasatevrajato vidhiruktastadyathA-yadi kavihasiyaM vA ukkA vA paDati gajjati vA, evamAIhiM uvadhAo gahiyassavi kAlasya hoi AgacchaMtassa vasahiM, tatazca yo vidhivrajataH kAlabhUmAvuktaH Agacchato'pi punarvasatau sa eva vidhirbhavati, yatpunaratra vasatI pravizato nAnAtvaM bhedastadahaM nAnAtvaM vakSye samAsataH' saMkSepeNa / idAnI nAnAtvaM pratipAdayannAha- . mU. (990) nisIhiyA namukkAraM aasjjaavddpddnnjoddkkhe| .. . apamajjiyabhIe vA chIe chinneva kaalvho|| _ vR. kAlaM gRhItvA gurusakAza pravizana yadi niSedhikAM na karoti tataH kAlavyAghAtaH, tathA 'namokkAra' namo khamAsamaNANaM ityevaM yadi na pravizan bhaNati tato gRhIto'pi kAlo vyAhanyate. tathA AsajjAsajjatyevaM tu yadi na karoti tato vyAhanyate gRhIto'pi, tathA sAdhoH kasyacidAvaDaNe-AbhiDaNe kAlo vyAhanyate, patanaM leSTAderAtmano vA, jyotiSkasparza vA vyAhRnyate, tathA yadi pramArjayana na pravizati tatazca vyAhanyate Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulaM- 990 26o kAlaH, 'bhItaH ' trasto vA yadi bhavati tathA'pi vyAhanyate, kSute vA vyAhanyate, chinatti vA yadi mArjArazvAdistiryak chindan vrajati tatazraibhiranantaroditaiH kAlasya vadho bhaGgo bhavatati / mU. (991) Agama iriyAvahiyA maMgala AveyaNaM tu marunAyaM / savvehivi paTTaviehi pacchA karaNaM akaraNaM vA // vR. Agatya ca gurusamIpamIryApathikAM pratikrAmati. kAyotsargaM cASTocchvAsaM paJcanamaskAraM cintayati, tenaiva cotsArayati, maGgalamiti paJcanamaskAra ucyate, tata IryApathikA pratikramya guroH 'Avedayati' nivedayati kAlamityarthaH / atra maruo-baMbhaNo tenaiva jJAtaM dRSTAntaH, taMjahA - kamhii paTTaNe dhijjAyANaM rAiNA dinnaM, tesiM ca ghosAviyaM jo sAmanno so geNhaDa AgaMtUNaM bhAgaM ettha, evaM hakkArie jo Agato tena lado bhAgo, jo puna gAmAI to so cukko, evaM sAhUvi daMDadhAriNA ghosie je uvauttA ThiyA nivedie ya kAle jehiM sajjhAo paTTavio tANaM sa jAo dijjar3a, je puna vikahAdiNA diyA tANaM sajjhAo dijjai, je puna vikahAdiNA ThiyA tANaM sajajhAyakaraNaM na dijjai / etadevAha sarvaH sAdhubhiH svAdhyAye prasthApite sati pathA- tebhyaH svAdhyAyakaraNaM dIyate, ye punaH kAlagrahaNavelAyAmupayuktA na sthitAH na svAdhyAyaprasthApanavelAyAM sannihitA bhUtAstebhya . svAdhyAyakaraNaM na dIyate / idAniM marukakathAnakam mU. (992) sannihiyANa vaDAro paTTaviya pamAya no dae kAlaM / bAhiThie paDiyara pavisai tAheva daMDadharoM // vR. sannihitAnAM traividyabrAhmaNAnAM 'vaDAro' vaNTakaH AkaraNaM AhvAnaM yathAsannihitAnAM, ye tu nAgatAsteSAM na vaNTako vibhAgo jAtaH, evamatrApi 'paTTaviya'tti svAdhyAyapayasthApanaM yaiH kRtaM tebhyo dIyate svAdhyAyaH, ye punaH pramAdinastebhyo na dIyate kAla iti, kAle gRhIte svAdhyAyo bhavati, punazca nivedite sati kAle punarbahiranyaH pratijAgarakaH preSyate, punazca tatra bahiH sthite pratijAgarake sati tato daNDadhArI pravizatIti / mU. (993) paTTaviya baMdie yA tAhe pucchei kiM suyaM bhaMte ! / tevi ya kahaMti savvaM jaM jena suyaM va diTTaM vA // vR. punazcAsau prasthApitasvAdhyAyo vanditaguruzca san tadA sAdhUna pRcchati daNDadhArI, yaduta he bhadanta ! bhavatAM madhye kena kiM zrutaM ?. te'pi ca sAdhavaH kathayanti sarvaM yadyena zrutaM garjitAdi dRSTaM vA kapimukhAdi / punazca tatra keSAJcidgarjitAdizaGkA bhavati tatazra ko vidhirityata Aha mU. (994) ekkassa doNha sa saMkiyaMmi kIrai na kIrae tinhaM / sagaNaMmi saMkie paragaNaMmi gaMtuM na pucchaMti // vR. ekasya garjitAdizaGkite kriyate svAdhyAyaH, dvayorvA, trayANAM punargarjitAdyAzaGkAyAM na kriyate svA dhyAyaH, evaM yadi svagaNe zaGkA bhavati tatazcaivaMvidhAyAM svagaNe zaGkAyAM satyAM 'paragaNe' anyagacche gatvA na pRcchanti, kiM kAraNaM ?, yata iha kadAcitsa kAlagrAhakaH sAdhU rudhirAdinA'nAyukta AsIt tatazca devatA kAlaM zodhayituM na dadAti tatra tu paragaNe naivaM. athavA paragaNa eva kadAcidanAyuktaH kacidbhavati iha tu naivaM, tasmAtparagaNo na pramANamiti / idAnIM yadukta mAsIt 'kAlacatuSke nAnAtvaM vakSyAmaH' tatpradarzayannAha - mU. (995) kAlacaukke nANattayaM tu pAdosiyaMmi savvevi / samayaM paTTavayaMtI sesesu samaM va visamaM vA // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 oghaniyuktiH mUlasUtraM vR. kAlAnAM catuSkaM kAlacatuSkaM tatraikaH prAdoSikaH dvitIyo'rddharAtrikaH tRtIyo vairAtrikaH caturthaH prAbhAtakaH kAla iti etasmin kAlacatuSke nAnAtvaM payadarzyate, tatra prAdoSikakAlaM sarva eva samakaM svAdhyAyaM prasthApayanti, zeSeSu tu triSu kAleSu samakaM ekakAlaM svAdhyAyaM prasthApayanti viSamaM vA na yugapaddhA svAdhyAyaM prasthApayantIti / idAnIM caturNAmapi kAlAdInAM kanakapatane sati yathA vyAghAto bhavati tathA pradarzayannAhamU. (996) iMdiyamA uttANaM hati kaNagA u satta ukkosaM / * vAsAsu ya tinni disA uubuddhe tAragA tinni / / vR. indriyaiH- zravaNAdibhirupayuktAnAM 'ghnanti' vyAghAtaM kurvanti kAlasya kanakA utkRSTena sapta etacca vakSyati, 'vAsAsu ya tinni disa' tti 'varSAsu' varSAkAle prAbhAtike kAle gRhyamANe tisRSu dikSu yadyAlokaH zuddhyati cakSuSo na kuDyAdibhirantaritastato gRhyata eva kAlaH, anyathA vyAghAta iti etadvizeSaviSayaM dRSTavyaM zeSeSu triSvAdyeSu kAleSu catasRSvapi dikSu cakSuSa Aloko yadi zuddhyati tato gRhyate varSAkAle nAnyathA, etacca prakaTIkariSyati / 'uubaddhe tAragAtinni tti Rtubuddhe - zItoSNakAlayorAdyeSu triSu kAleSu yadi meghacchanne'pi tArakAtrayaM dRzyate tataH zuddhyati kAlagrahaNaM, yadi punastisro'pi na dRzyante tato na grAhyaH prAbhAtikastu kAlaH Rtunuddhe meghairadRzyamAnAyAmapyekasyAmapi tArakAyAM gRhyate kAlaH, varSAkAle tvekasyAmapi tArakAyAmadRzyamAnAyAM catvAro'pi kAlA gRhyante / idAnImenAmeva gAthAM bhASyakRddhyA-khyAnayati mU. (997) harat iti kAlaM tipaMcasatteva ghisisiravAse / * ukkA u sarehAvagA rehArahito bhave kaNato // [bhA. 310] vR. kanakAH ghnanti kAlaM trayaH paJca sapta yathAsaGkhyena 'ghisisiravAse' grISmakAle trayaH kanakAH kAlaM vyAghnanti zizirakAle paJca ghnanti kAlaM varSAkAle sapta ghnanti kAlam / idAnImulkAkanakayolarakSaNaM pratipAdayannAha-ulkA sarekhA bhavati, etaduktaM bhavati - nipatato jyotiSpiNDasya rekhAyuktasya ulketyAkhyA, sa eva ca rekhArahito jyotiSpiNDaH kanako'bhidhIyate / mU. (998) savvevi paDhamajAme donni u vasabhA u AimA jAmA / taio hoi gurUNaM cautthao hoi savvesiM // vR. tasmiMzra prAdoSika kAle gRhIte sati sarva eva sAdhavaH prathamayAmaM yAvatsvAdhyAya' kurvanti, dvau tvAdyau yAmau vRSabhANAM bhavato gItArthAnAM te hi sUtrArthaM cintayaMtastAvattiSThanti yAvatpraharadvayamatikrAntaM bhavati.. tRtIyA ca pauruSyavatarati, tataste caiva kAlaM gRhNAnti aDDharattiyaM, uvajjhAyANaM saMdisAvettA tato kAlaM ghettUrNa AyariyaM uTTaveMti, vaMdanayaM dAUNa bhaNati - suddho kAlo, AyariyA bhaNati-tahatti, pacchA te vasamA suyaMti, Ayariovi bitiyaM uTTAvettA kAlaM paDiyarAveDa, tAhe egacitto suttatthaM ciMter3a jAva verattiyassa kAlassa bahudesakAlo, tAhe tajJyapahare atikkate so kAlapaDilehago Ayariyassa paDisaMdesAvettA verattiyaM kAlaM geves, Ayariovi kAlassa paDikkamittA sovati, tAhe je soiyallayA sAhU AsI te uddeUNa varattiyaM sajjhAyaM kareMti jAva pAbhAiyakAlagahaNavelA jAyA, tato ego sAhU uvajjhAyassa vA annassa vA saMdisAvettA pAbhAiyaM. kAlaM gaNhai, jae navaNhaM kAlagahaNANaM velA pahuccati saJjhAe Arato ceva puNo tA sAhu savve uDveMti, kiha puna nava kAlA paDilehijjaMti, paDhamo uvaDio kAlaggAho tassa tini vArA kAlo uvahaaso ekkami maMDalae, tao puNo bitio uTTei so bitie maMDalae tini vArA leDa, liMtassa dina sujjhati tato taio sAhU uDei, sovi tatie maMDalae tinni vArA lei, liMtassa jadi na sujjhati Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-998 213 tAhe bhaggo kAlo, etthalaMtANa sAhaNa nava vAtAvamANa pabhA phuTTati, tato tIevelAe paDikkamaMti, aha tinni kAlagAhiNo nitya kiM tu duve ceva, tatto ikko paDhamaM paDhamakAlamaMDalae tinni vArA uleUNa tato bitie do vAre giNha tato bitio sAhU vayae ceva kAlamaMDalae ekkaM vAraM leUNa tato taie maMDale tinni vArAto geNhai, evaM caiva nava vArA havaMti. ahavA paDhame ceva kAlamaMDalae ego cattAri vArAo lei, bitio puNa bitie kAlamaMDalae do vArAo lei, tatie tinni vArAulei so cevabitio, evaM vA doNhaM sAhaNaM nava vArAo bhavaMti, aha ekko ceva kAlaggAhI tato avavavAeNa so ceva paDhame tini vArA lei. puNo so ceva bitie maMDale tinni vArA lei. puNo so ceva tatie maMDalae tinni ceva vAsao lei| eso pAbhAikAlassa vihii| evaM ca sati kAlassa paDikkamittA suvaMti, ego na paDikkamati, so AvavAeNa kAlaM nivedissi|| idAnIM yaduktaM "vAsAsu ya tinni disa"tti tadvyAkhyAnayannAha. mU. (999) vAsAsu ya tinni disA havaMti pAbhAiyammi kaalNmi| sesesutIsu cauro ur3ami cauro cudisNpi|| bhA. 311] vR. varSAsu tisro dizo yadi kuDyAdibhistirohitA nabhavanti tataH prAbhAtikakAlagrahaNaM kriyate.zeSeSu triSu kAleSu catasro'pi dizo yadi kuDyAdibhistirohitA na bhavanti tato gRhyante kAlAH ? nAnyathA. 'uuMmicauro caudisaMpitti Rtabaddhe kAle catvAro'pi kAlA gRhyante yadi catasro'pidizo'tirohitA bhavanti nAnyathA, etaduktaM bhavati catasRSvapi dikSu yadyAloko bhavati tatazcatvAro'pi kAlA gRhynte| idAnIm "ubaddhe tArakA tinni"tti vyAkhyAyatemU. (1000) tisutinni tAragA uuiMmi pAbhAie adittevi| vAsAsaaitArAgA cauro channe nivitttthovi|| [bhA. 311] vR. 'triSu' AyeSu kAleSughanasaMchAdite'pi Rtubaddhe kAle yadi tArakAstisro dRzyante tatastrayaH kAlA AdyA gRhyatna iti, pAbhAie adiTTevitti prAbhAtike kAle gRhyamANe Rtubuddhe ghanAcchAdite yadi tArakatritayamapi na dRzyate tathA'pi gRhyate kAla iti / varSAkAle punarghanAcchAdite'pi adRSTatArA eva catvAro'pi kAlA gRhyante / channe na sAvakAze ete catvAro'pi kaalaagRhynte| 'niviTTovitti prAbhAtike tvayaM vizeSaH-upaviSTo'pi channe sthAne UrddhavasthAnasyAsati gRhNAti / etadeva vyAkhyAnayannAhama. (1001) ThANAsati biMdUsa geNhai bidrovi picchamaM kaalN| . paDiyarai bAhi ekko ekko aMtaTTio giNhe / / vR. sthAnasyAsati, etaduktaM bhavati-yayUrddhavasthito na zaknoti grahItuM kAlaM tataH sthAnAbhAva sati toyabindaSu vA patatsu satsu gRhNAtyupaviSTaH pazcima-prAbhAtikaM kAlaM, tathA pratijAgaraNaM karoti dvArieko sthitaH olikApAtAdaradhastAsthitaH sAdhuH. ekazca sAdhurantaH-madhye sthito gRhNAti kAlamiti / idAnI kaH kAlaH kasyAM dizi prathamaM gahyate ?. etatpradarzayannAhamU. (1002) pAosiyaaDDaratte uttaradisi puvva pehae kaalN| varattiyaMmi bhayaNA puvadiyA pacchime kaale|| vR. prAdASikaH arddharAtrikazca kAlaH dvAvapyetAvuttarasyAM dizi 'pUrva prathamaM pratyupekSate-gRhNAti tataH pUrvAdidikSu. vairAtriketRtIyakAle bhajanA-vikalpaH kadAcita uttarasyAM pUrva pUrvasyAMvA, punaH pazcime-prAbhAtike kAle pUrvasyAM dizi prathamaM karoti kAyotsargaM tataH punrdkssinnaadaaviti| Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 AdhaniyuktiH mUlasUtraM ____ . (1003) samjhAyaM kAUNaM paDhamabitiyAsu dosu jAgaraNaM / annaM vAvi guNaMtI sugaMti jhAyati vA'suddhe / / vR. evaM yudi zuddhayati prodaSikaH kAlastataH svAdhyAyaM kRtvA prathamadvitIyapauruSyojAgaraNaM kurvanti sAdhavaH athAsau prAdoSikaH kAlonazuddhastataH 'anyat' utkAlikaM guNayanti zrRNvantidhyAyanti tazca'zuddhe sati. eNhiM avavAobhannai-jatipAosio suddho tato aDDarattio jaivina sujjhai tahavitaMcevapavayaitta sajjhAyaM kuNaMti, evaM jaiverattiona sunjhai tato aNuggahatthaM jai aDDarattio suddhotaotaMcava paveyaittA sajjhAyaM kuNaMti, evaM jai na pAbhAio tao taM ceva paveyaittA sajjhAyaM kuNaMti, evaM dravyaketrakAlabhAvA jJAtavyA iti| mU. (1004) jo ceva a sayaNajavahI negANaM vannio vshidaare| so ceva ihapi bhave nANattaM uvari sjjhaae|| va.yaeva zayitavye vidhiH pUrvamekAnekAnAM pratyupekSakANAMvyAvarNito vasatidvAre sa evAtrApi draSTavyaH, nAnAtvaM yadi paramidaM. yaduta svAdhyAyaM kRtvA svpntiiti| ma. (1005) esA sAmAyArI kahiyA bhe! dhiirpurispnnttaa| etto uvahipamANaM vucchaM suddhassa jaha dharaNA / / vR. sugmaa| uktaM piNDadvAraM, idAnImupadhidvArapratipAdanAyAha-navaraM zuddhasya vastrAderyathA dharaNaM bhavati tathA vkssye| 'tattvabhedaparyAyAkhye ti nyAyAt paryAyAnpratipAdayannAhamU. (1006) uvahI uvaggahe saMgahe ya taha paggahuggahe cev| ___bhaMDaga uvagaraNe yA karaNevi ya haMti egaTThA / / vR. upadadhAtItyupadhiH, kimupadadhAti ?, dravyaM bhAvaM ca, dravyataH zarIraM bhAvato jJAnadarzancAritrANi upadadhAti, upagRhNAtItyupagrahaH, saMgRhNAtIti saGgrahaH, prakarSaNa gRhNAtIti pragrahaH, avagRhNAtItyavagrahaH, tathA bhaNDakamucyate upadhiH, tathA 'upakaraNaM' upakarotItyupakaraNaM, tathA karaNamucyata upadhiriti, ete ekArthAH / idanIM bhedataH pratipAdayannAha. mU. (1007) ohe uvaggahami ya daviho uvahI uhAi nAyavvA / ekkekkovi ya viho gaNaNAe pamANatA ceva // vR. upadhiddhividhaH-odhopadhiH upagrahApadhiceti, evaM dvividhA vije:. dinIM sa evaikaiko dvividhaH, kathaM ?, gaNaNApramANena pramANapramANatazca, etadaktaM bhavati-oghAMpadhagaNamApramANana pramANapramANena ca dvaividhyaM, avagrahopadherapigamaNApramANena pramANapramANena cadvaividhyaM, tatra odhopadhinityameva yo gRhyate, avagrahAvadhistu kAraNe trApanne saMyamArtaM yo gRhyate saH avagrahAvadhiriti, AdhopadheH gaNaNApramANena pramANa-mekadvayAdibhadaM vaktavyaM pramANapramANaMcakarttavyaM dIrghapRthutayA, tathA'vagaihApadherapi. kaThyAdigaNaNApamANaM pramANapramANaMca diirghpRthutvdvaaremvktvymiti| tatraodhopadhirjinakalpikAnAMpratipAdyatemU. (1008) pattaM pattAbaMdho pAyaThThavaNaM ca paayNksriyaa| paDalAiM rayattANaM ca gucchao paaynijaago|| mU. (1009) tinneva ya paccAgA rayaharaNaM ceva hoi muhpttii| eso duvAlasavihA uvahi jinakappiyANaM tu // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 mRlaM.1,010 ma. (1010) eeceva vAlasa mattaga arNgcolpttttoy| eso cauhasaviho uvahI puNa therkppmmi|| vR. pAtrakaM pAtrakabandhastathA pAtrakasthApanaM pAtrakasarikA' pAtrakamukhastrikAtathA paDalAnirajastrANaM gocchakaH ayaM pAtraniryogaH' pAtraparikara ityarthaH / trayaH 'pracchadakAH' kalyA ityarthaH, tathA rajoharaeM mukhavastrikA ceti, e| dvAdazavidha padhirjinakalpikAnAM bhavati / idAnIM sthaviropadhiM gaNaNApramaNataH pratipAdayagaha-eta eva dvAdaza nijakalpikasatkAH pAtrakAdyA mukhavastrikAparyantA upadhyavayavA bhavanti sthavirANAM sthavirakalpe atirikastu mAtrakatholapaTTakazca bhavati, eSa caturdazavidha upadhiH sthavirakalpe bhavati / idAnIM asaGgrahyahagAthayA sarvametadupasaGgrahannAhamU. (1011) jinAM bArasakhvAiM, therA cuddsruuvinno| ajANaM pannAsaM tu. ao urlDa ujaggaho / vR.jinAnA-jinakalpikAnAM dvAdazalpANi' ukta lakSaNAni bhavanti, sthavirANAM caturdaza rUpANi' ktalakSaNAni bhavanti, 'AryANAM' bhikSuNInAM paJcaviMzatyavayavaH oghataH, sa ca vakSyamANalakSaNaH, 'ata Undra'ukta pramANAta sarveSAmevaya upadhirbhavati sa upagrahoveditavyaH / idAnIMsa jinakalpikopadhiHsthavirakalpikopadhica sarva eva trividho bhavati, tasyopadhermadhye kAnicidattamAnyaGgAni kAnicijjadhanyAni kAnicinmadhyamAni, tatra jinakalpikAnAM tAvatpratipAdayannAhamU. (1012) tinneva pacchAgA paDiggaho ceva hoi ukkoso| gucchagapattagaTavaNaM muhanaMtagakesari jhnno|| vR. tatre ya pracchAdakAH kalpA ityarthaH patadgrahazcetyeSa / jinakalpikAvadhermadhye utkRSTa upadhiH pradhAnathuturvidho'pi. atrAmUni pradhAnAnyaGgAnItyarthaH, gocchakaH pAtrakasthApanaM mukhAnantakaM-mukhavastrikA pAtrakarikA-pAtramukhavastrikA ceti, eSa jinakalpAvadhemadhye jaghanyaH-apradhAnazcaturvidha upadhiriti, pAtrakabandhaHpaTalAni rajastrANaMrajoharaNamityepa caturvidho'pyupadhirjinakalpikAvardhemadhye madhya upadhiH-na pradhAnA nApyapradhAna iti / ukto jinakalpikAnAmutkRSTajadhanyamadhyama upadhiriti / idAnIM sthavirakalpikAnAM pratipAdayati, tatrApi prathamaM madhyamopadhipratipAdanAyAhama. (1013) paDalAiM rayattANaM pattAbaMdho ya colapaTTo y| rayaharaNa mattaA'vi yatherANaM chavviho ma jho| vR.paTalAnirajastrANaM pAtrakabandhazcacolapaTTakaca rajoharaNaM mAtrakaM cetyeSa sthavirAvadhimadhyeSaDavidho madhyamopadhiH notkRSTo nApi jadhanya iti / pAtrakaM pracchAdakakalpatrayaM. eSa caturvidho'pyutkRSTaH-pradhAnaH sthavirakalpikAvadhimadhye, pAtrasthApanakaM pAtrakesarikA gocchako mukhavastriketyeSa jaghanyopadhiH sthavirakalpikAvadhimadhye caturvidho'pi / idAnIM AryikANAmodhIpadhiM gaNaNApramANataH pratipAdayatimU. (1014) . pattaM pattAbaMdho pAyaThThavaNaM ca paayksriyaa| paDalAiM rayattANaM ca gocchao paaynijoo| mU. (1015) tinneva pacchAgA gyaharaNaM cava hoi muhpttii| tatto ya mattago khalu caudasamo kamaDhago ceva // mU. (1016) uggahanaMtagapaTTo azoruga calaNiyA ya boddhavvA / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 AdhaniyuktiH mUlasUtraM abhiMtara bAhiriyaM saNiyaM taha kuMcuga cava // mU. (1017) ukkacchiya vekacchI saMghADI cava khaMdhakaraNI y| AhovahiMbhi ee ajjANaM pannAsaM tu|| vR. tatra gAthAdvayaM pUrvava (ktAva) vyAkhyAtaM, navarama AryikANAM kamaThakametadarthaM bhavati yatastAsAM pratigrAhako nabhramati tucchasvabhAvatvAta. kamaThaka eva bhojanakriyAM kurvntiiti| idAnI bhASyakArA gAthAdvayaM vyAkhyAnayannAhamU. (1018) nAvAnibho ugahanaMtagA uso gujjhdsrkkhttttaa| so upamANeNego ghanamasiNo dehamAsajjA // [bhA. 313] mU. (1019) paTTovi hor3a ekko dehapamANena so ubhiyvvo| chAyaMtoggahanaMtaM kaDibaMdho mallakacchavA / / [bhA. 314] mU. (1020) aDDorugo ute dAvi geNhiDaM chAyae kddivibhaagN| jAnupamANA calanI asIviyA laMkhiyAeva / / bhA. 315] mU. (1021) aMto niyaMsaNI puna nInatarA jAva advgNdhaao| bAhirakhAlupamANA kaDI ya doreNa pddibddhaa|| [bhA. 316] mU. (1022) chAei anukkamai uroruhe kaMcuoya asiivioy| emeva ya okacchiya sA navaraM dAhiNe paase|| [bhA. 317] mU. (1023) vekacchiyA u paTTo kaMcuyamukkacchiyaM va chaaei| saMghADIo cauro tattha duhatthA uvsymi|| bhA. 318] mU. (1024) donni tihatthayAmA bhikkhaTTAega ega uccaare| osaraNA cauhatthA nisannapacchAyaNI masiNAya // bhA. 319] mU. (1025) khaMdhakaraNI ya cauhatthavitthaDA vaayvihuyrkkhtttthaa| khujjakaraNI ukIrai rUcavaINaM kuddhheuN|| [bhA. 320] vR.tattha jA sA dahatthiyA piha tenaM sA khomiyA hoi, eyAo saMghADIopaDiyAgAreNa hoti, addhArago pIDaehiM kIraDa tAlagAgArotti / ayaM cAryikANAM saMbandhI avadhistriprakAro bhavati. eko'pi sana uttamadhyamajadhanyabhedena, tatra tasyAryikAvadhimadhye utkRSTaH-pradhAno'STavidhaH, etadevAhamU. (1026) saMghAima arI vA savvA veso samAsao uvhiiN| pAsaga baddhamajhusirojaM cAinnaM tayaM evaM / / [pra. 27] jinA bArasakhvANi0 (pra. 28] mU. (1028) ukkAMsagA jinAnaM caubvihA majjhimAvi emava / . jahannA caubvihA khalu itA tharANa vucchAmi / / [pra. 29] mU. (1029) ukkAso therANaM caravihIM chavvihI mjjhimo| jahanno caubviho khaluitto ajANa vuccmi|| [pra. 30) mU. (1030) ukkoso aTTaviho manjhimao hoi terasaviho u| jahanno caunvihAvi ya tena paramavaggahaM jANa / / mU. (1027) Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 1030 217 vR. utkRSTo'vidyastadyathA- pAvakaM saMghADIo cauro khadhakaraNI aMtoniyaMsaNI bAhiniyaMsaNI ya ayamaSTavidha utkRSTaH- pradhAnaH / pattAbaMdhI ? paDalAI 2 rattANaM 3 syaharaNaM 4 mattayaM 5 uvaggahanaMtayaM 6 paTTao 7 abddhorugaM 8 calaNi 9 kaMcugo 10 ukkacchiyA 11 vekacchiyA 12 kamaDhagA 13, ayamArthikAdhermadhye trayodazabhedo madhyamo padhiriti / pAyaTTavaNaM 1 pAyakesariyA 2 gocchao 3 muhapattiyA 4 ceti ayamAryikAvadhermadhye jaghanyaH - azobhanazratuSprakAra iti / ataH paraM yaH kAraNe sati saMyamArthaM gRhyate so'vagrahAvadhirityevaM jAnIhi / / mU. (1031) egaM pAye jinakappiyANa tharANa mattao biio / eyaM gaNaNapamANaM pramANamANaM ao vucchaM / vR. ekameva pAtrakaM jinakalpikAnAM bhavati. sthavirakalpikAnAM tu mAtrako dvitIyo bhavati idaM tAvadekadvyAdikaM gaNaNApramANama. ita uddhavaM pramANapramANaM vakSyaM tatra pAtrakasya pramANapramANapratipAdanAyAhamU. (1032) tinni vihatthI cauraMgulaM ca bhANasassa majjhimapamANaM / itto hIna jahannaM araMgataraM tu ukkosaM // mU. (1034) mannaM tu pamANaM niyagAhArAu hor3a nippannaM / kAlapamANapasiddhaM udarapamANeNa ya vayaMti // ukkosa tisAmAse dugAuaddhANamAgao sAhU / cauraMgulUNabhariyaM jaM pajjattaM tu sAhussa // eyaM ceva pamANaM savisesayaraM anuggahapavattaM / kaMtAre dubbhikkhe rohagamAIsu bhaiyavvaM // mU. (1035) vR. samacauraMsaM vaTTe dAraeNa bhavijjar3a tiricchayaM uDDamaho ya, so ya dorao tini vihatthIo cattAri aMgulAI jati hoi tato bhANassa eyaM majjhimaM pamANaM, 'itaH' asmAtpramANAdyadvInaM tajjaghanyaM pramANaM bhavati, athAtirikta pramANaM madhyamapramANAdbhavati tatastadutkRSTapramANatmithyarthaH, tathedamaparaM pramANantaraM prakArAntareNa vA pAtrakasya bavati- idamanyatpramANaM nijenAhAreNa niSpannaM veditavyaM, etaduktaM bhavati kAJjikAdidravApetasya bhaktasya caturbhiraGgulairUnaM pAtrakaM tatsAdhorbhakSyato yatpariniSThitaM yAti tattAddagvidhaM madhyamapramANaM pAtrakaM, taccaivaMvidhaM kAlapramANena grISmakAle pramANasiddhaM pAtrakaM bhaNanti, udarapramANena siddhaM ca ' vadanti' pratipAdayanti / kAlapramANasiddhaM pAtrakamudarapramANasiddhaM ca pAtrakaM pratipAdayannAha utkRSTA tuGa mAnayo:jyeSThASADhayAryasmin kAle sa utkRSTatRnnAsaH kAlastasminnutkRSTatRNmAsakAle dvigavyUtAdhvAnamAtrAdAgato yo bhikSuzrutarbhiraGgulainyUnaM bhRtaM sad yatparyAtvA sAdhorbhavati taditthaMbhUtaM kAlapramANodarapramANasiddhaM pAtrakaM madhyamaM bhavati / etadeva' pUrvoktaM pramANaM yadA 'savizeSatarama' atirikta taraM bhavati tadA tadanugrahArthaM pravRttaM bhavati etadguktaM bhavatibRhattareNa pAtrakeNAnyebhyAM dAnenAnugraha AtmanaH kriyate, tazca kAntAre mahatImaTavImuttIryAnyebhyo'pyarthaM gRhItvA vrajati yena bahUnAM bhavati, tathA durbhikSe'labhyamAnAyAM bhikSAyAM baddhaditvA bAlAdibhyo dadAti taccAtimAtre bhAjane sati bhavati dAnaM tathA rodhake koTTasya jAte sati kazridbhojanaM zraddhayA dadyAttatra tana nIyate yena bahUnAM bhavati, eteSu 'bhajanIyaM' sevanIyaM tadamitamAnnaM pAtrakam / idAnImetadeva bhASyakAro vyAkhyAnayannAha mU. (1036) vayyAvaccagarI vA naMdIbhANaM ghare uvaggahiyaM / mU. (1033) Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 mU. (1039) mU. (1040) so khalu tassa viseso pamANajuttA tu sesANaM // vR. vaiyAvRttyakAro vA nandIpAtraM dhArayatyaupagrahikamAcAryeNa samarpitaM nijaM vA sa khalu tasyaiva vaiyAvRttyakarasya vizeSaH, etaduktaM bhavati yadatirikta mAtrapAtradhAraNamayaM tasyaivakasya vaiyAvRttyakarasya vizeSaH kriyate, zeSANAM tu sAdhUnAM pramANa yukta meva pAtraM bhavati, udarapramANayuktamityarthaH / dijjAhi bhANapUraMti riddhimaM kovi rAhamAIsa / tatthavi tassuvaogo sesaM kAlaM tu paDikuTTo | mU. (1037) vR. etaJca tena pramANAtirikte na pAtrakeNa prayojanaM bhavati dadyAdbhAjanapUrakaM kacidaddhimAn pAtrabharaNaM kazvidIzvaraH kuryAt kadA ?, pattanarodhakAdI, tatra pAtrakabharaNe tasya nandIpAtrakasyopayogaH zeSakAlamupayogastasya 'pratikRSTaH' pratiSiddhaH kAraNamantareNetyarthaH taca pAtrakaM lakSaNopetaM grAhyaM nAlakSaNopetammU. (1038) pAyassa lakkhaNamalakkhaNaM ca bhujjo ima viyANittA / lakkhaNajuttassa guNA doSA ya alakkhaNassa ima // vaTTaM samacauraMsa hoi thiraM thAvaraM ca vannaM ca / mU. (1041) vAyA bhinna ca adhAraNijjAI // saMThiyaMbhi bhave lAbho, patiTTA supatiTThite / nivvaNe kittimAroge, vannaDDe nANasaMpayA // huMDe carittabhedo sabalaMmi ya cittavibbhamaM jANe / duppate khIlasaMThANe gaNe ca caraNe ca no ThANa / / paumuppale akusalaM, savvaNe vanamAdise / to bahiM ca iDumi, maraNaM tattha niddise // akaraMDagammi bhANe hattho uTTe jahA na ghaTTei / eyaM jahannamuhaM vatthaM pappA visAlaM tu // mU. (1042) mU. (1043) vR. pAtrakasya lakSaNaM 'jJAtvA' vijJAya apalakSaNaM ca buddhA 'bhUyaH' punarlakSaNopetaM grAhyaM, yato lakSaNopetasyAmI guNAH, apalakSaNasya caite doSAH- vakSyamANA bhavanti tasmAllakSaNopetameva grAhyaM nAlakSaNopetaM // taccadam- 'vRttaM' vartulaM taMtra vRttamapi kadAcitsamacaturasraM na bhavatyata Aha- samacaturasraM sarvatastathA sthiraM ca AghaniyuktiH mUlasUtra bhavati supratiSThAnaM tadgRhyate nAnyata, tathA sthAvaraM ca yadbhavati na parakIyopaskaravad yAcitaM katipayadinasthApi tathA 'varNya' snigdhavarNopataM yadbhavati tad grAhya, netarat / uktaM lakSaNopetama. idAnI - malakSaNopetamucyate- 'huNDa' kacinninnaM kacidunnataM yattadadhAraNIya, 'vAyAindraM ti akAlenava zuSkaM saGkucitaM valIbhRtaM tadadharaNIyaM, tathA 'bhinnaM' rAjiyukta saMchidre vA etAni na dhAryante - parityajyanta ityarthaH / idAnI lakSaNayukta sya phaladarzanAyAha- saMsthitepAtrake - vRttacaturasre dhriyamANe lAbhI bavati, pratiSThA gacche bhavati supratiSThite sthira pAtrake, 'nirvraNe' nakhakSatAdirahitaM kIrtirArogyaM ca bhavati, varNADhye jJAnasaMpadbhavati / idAnImalakSaNayu kta phalaM pradarzayannAha - 'huNDe' nisnAnnate cAritrasya bhedo bhavati vinAza ityarthaH. 'zabale' cittale 'cittavibhramaH' cittaviluptirbhavati, 'duppae' adhobhAgA pratiSThite patiSThArahite, tathA 'kIlasaMsthAne' kIlavaddIrghamuccaM gataM tasmiMzra evaMvidhe 'gaNe' gacche ca 'caraNe' cAritre vA na pratiSThAnaM bhavati / padmotpale-heTTe ghAsagAgAre pAtre'kuzalaM bhavati, savraNa pAtrake sati vraNo bhavati pAtrakasvAminaH tathA antaH - abhyantara Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 1043 219 bahirvA dagdhe sati maraNaM tatra nirdizet / idAnIM mukhalakSaNapratipAdatyarthaH tasminnevaMvidhe 'bhAjanI' pAtrake mukhaM kiyanmAtraM kriyate ? ata Aha- hastaH pravizan oSThaM- karNaM yathA 'na ghaTTayati' na spRzati etajjadhanyamukhaM pAtrakaM bhavati, 'vastu prApta' vastvAzritya sukhenaiva gRhastho dadAtIti evamAdyAzritya vizAlataraM mukhaM kriyata iti / Aha-kasmAdbhAjanagrahaNaM kriyate ?, AcAryastvAha mU. (1044) chakkAyarakkhaNaDDA pAyaggahaNaM jiNohiM pannattaM / guNA saMbho havaMti te pAyagahaNevi // ataraMtabAlavuDhAsehAesA gurU asahuvagge / mU. (1045) sAhAraNoggahA'laddhikAraNA pAdagahaNaM tu // 1 vR. SaTkAyarakSaNArthaM pAtrakarahitaH sAdhurbhojanArthI SaDapi kAyAn vyApAdayati yasmAttasmAtpAtragrahaNaM jinaH prajJapta' prarUpitaM, ya eva guNA maNDalIsaMbhoge vyAvarNitA ta eva guNAH pAtragrahaNe'pi bhavanti, ato grAhyaM pAtramapi / ke ca te guNAH ? ityata Aha- glAnakAraNAt bAlakAraNAta vRddhakAraNAta zikSakakAraNAta prAdhUrNakakAraNAt asahiSNuH- rAjaputraH kazcit pravrajitastataH kAraNAt sAdhAraNo'vagrahaH - avaSTambho'nena pAtrakeNa kriyate eteSAM sarveSAmataH sAdhAraNAvagrahAddhetoH alabdhimAMna kacidbhavati tasyAnIya dIyate tacca vinA dAtuM na zakyate'taH kAraNAt pAtrakagrahaNaM bhavati / uktaM pAtraka pramANapramANam, idAnIM pAtrabandhapramANapramANaM pratipAdayannAha - mU. (1046) pattAbaMdhapamANaM bhAvapamANeNa hoi kAyavvaM / jaha gaThimi kayaMmi koNA cauraMgulA huMti // vR. pAtrabandhapramANaM bhAjanapramANena bhavati vijJeyaM sarvathA, yathA granthau 'kRte' datte sati koNI caturaGgulapramANau bhavatastathA karttavyaM / idAnIM pAtrakasthApanagocchakapAtrakapratyukSaNikAnAM pramANapramANapratipAdanAyAha mU. (1047) pattaTTavaNaM taha gucchao ya pAyapaDilehaNIAya / tiNhaMpi yappamANaM vihatthi cauraMgulaM ceva // vR. pAtrakasthApanakaM gocchakaH 'pAtrakapratyupekSaNikA' pAtrakamukhavastrikA eteSAM trayANAmapi vitasticatvAri cAGgulAni pramANaM caturasraM draSTavyaM atra ca pAtrasthApanakaM gocchakaca ete dve api UrNAmaye veditavye, mukhavastrikA somiyA / idAnImeSAmeva prayojanapratipAdanAharayamAdirakkhaNaDDA pattaTTavaNaM jinehiM pannattaM / hoI pamajjaNaheraM tu gocchao bhANavatthANaM // pAyapamajjaNaheu kesariyA pAe pAe ekkkA / mU. (1048) mU. (1049) gAMcchagapattaTTavaNaM ekekaM gaNanamAnaNaM // vR. rajaAdirakSaNArthaM pAtrasthApanakaM bhavati evaM vidvAMso vyapadizanti, bhavati pramArjananimittaM gocchako bhAjanavastrANAM, etaduktaM bhavati gocchakena hi paTalAni pramRjyante / tathA 'kesariyA'pi ' pAtrakamukhavastrikA'pi pAtrakapramArjananimittaM bhavati pAtrepAtra ekekA pAtrakasarikA bhavati gaNanayA. gocchaka: pAtrasthApanaM ca ekaikaM gaNanAmAneneti / idAnIM paTalAnAM gaNanApramANapratipAdanAhanAyAhamU. (1050) jehiM saviyA na dIsa aMtario tArisA bhava paDalA / tathA - Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 AdhaniyuktiH mUlasUtraM tinni va paMca va satta va kayalIgabbhovamA masiNA / / mU. (1051) gemhAsu tinni paDalA cauro hemaMta paMca vaasaas| ukkosagA u ee etto puNa majjhima vucchN| mU. (1052) gimhAsuhaMti cauropaMca ya hemati chacca vaasaasu| ee khalu majjhimayA etto ujhnnovucchN| mU. (1053) gimhAsupaMca paDalA chappuNa hemaMti satta vaasaasu| ttivihaMbhi kAlachee pAyAvaraNA bhave pddlaa|| vR. yaH paTalaistribhirekIkRtaiH sadbhiH savitA na dRzyate tirohitaH sana, paJcabhiH saptamirvA paTalairekIkRtaiH savitA nopalabhyata iti, kimuktaM bhavati ?-rakhaiH saMbandhino razmayo nopalabhyante tAdRzAni paTalAni bhavanti, kiMviziSTAni ?-kadalIga pamAni kSaumANi zlakSNAni masRNAni ghanAni cati. tatra yadaktaM trINi paTalAni pazca sapta vA paTalAni bhavatItyetadeva kAlabhedana vizeSeNa darzayannAha- grISme' uSNakAle trINi paTalAni paJca sapta vA paTalAni bhavantItyevadeva kAlabhedena vizeSeNa darzayannAha-grISme' uSNakAle trINi paTalAni gRhyante yAni yAni dRDhAni masRNAni ca bhavanti utkRSTAnItyarthaH, hemante' zizire ca catvAri gRhyante ghanAni masaNAni ca bhavanti, sa hyatyantasnigdhakAlo yata utkRSTAnyetAni uktalakSaNAni pradhAnAnyetAni / ita uddharva madhyamAni na zobhanAni nApyazobhanAni vakSye iti| grISme' uSNakAle catvAri madhyamAni paTalAni gRhyante, tAni manAga jIrNAni, hemante paJca gRhyante madhyamAni, varSAsupraSar3a etAni 'madhyamAni na pradhAnAni nApyapradhanAni, tatra grISmo rakSaH kAlaH hemanto madhyamaH varSA snigdhastena paTalAnAM vRddhiruktA, ita Uddharva jaghanyAni vakSya iti / grISme paJca paTalAni jaghanyAni jIrNaprAyANi gRhyante, SaD punaHhemante jaghanyAni jIrNaprayANi, varSAkAle sapta jaghanyAni saMgRhyantejIrNaprAyANi, evamuktena prakAreNa trividhe'pi 'kAlacchede' kAlaparyante anyAni cAnyAni ca 'pAtrAvaraNAni sthaganAni paTalAni bhavanti / idAnImeSAmeva pramANapratipAdanAyAhamU. (1054) aDDAijjA itthA dIhA chattIsa aMgule ruddaa| bitiyaM paDiggahAo sasarIrAo ya nipphannaM // vR. atRtIyahastadIrghANi bhavanti, SaTatrizaMdaGgulAni vistIrNAni bhavanti. dvitIyameSAM pramANaM patadgrahAcchAdanena zarIraskandhAcchAdanena ca niSpannaM bhavati. etaduktaM bhavati-bhikSA'TanakAle skandhaH pAtrakaM cAcchAdyate yAvatA tatpramANa paTalAnAmiti / idAnI kiM taiH prayojanamityasyArthasya pradarzanAyAhamU. (1055) pupphphlodyryrennusunnprihaarpaayrkkhttttaa| liMgassa ya saMvaraNe vedodayarakkhaNe pddlaa|| vR. asthagita pAtraka puSpaM nipatati tatsaMrakSaNArthaM paTalAni gRhyanta tathA phalapAtarakSaNArthamudakapAtasaMrakSaNArthaM ca paTalagrahaNaM tathA rajaH-sacittapRthivIkAyastatsaMpAtarakSaNArthaM ca, reNuH dhUlistatsaMpAtarakSaNArtha. zakunaparihAraH-zakunapurISatata kadAcidAkAzAnipatati tatpAtasaMrakSaNArthaM. liGgasaMvaraNArthe liGgasthaganaM ca tairbhavati, tathA puraSavedodaye sati tasyaiva stabdhatA bhavati tassarakSaNaM sthaganaM tadarthaM ca paTalAni bhavantiti idAnI rajastrANapramANapratipAdanAyAha mU. (1056) mAnaM tu rayattANe bhANapamANeNa hoi nipphanne / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-1056 pAyAhiNaM karataM majhe cauraMgule kmi|| vR. 'mAna' pramANaM rajastrANasya 'bhAjanapramANena pAtrakamAnena bhavati, etaduktaM bhavati-pAtrakAnurUpaM rajastrANaMbhavati, tacca rajastrANaM pAtrakasya kathaM dIyata? ata Aha-pradakSiNAM kurvANaM sattiryaga dIyate, 'madhye' pRthutvena catvAryaGgulAni krAmati' gacchati pradakSiNAM kurvaannmiti| idAnIM kalpapramANapramANapratipAdanAyAhamU. (1057) . mUsayarajaukkere vAse siNhA rae ya rkkhttttaa| hoti guNA rayatANe pAde pAda ya ekkakaM // va. tacca rajastrANaM dIyate bhUSikarajautkerasaMrakSaNArthe, varSodakasaMrakSaNArthaM, silA avazyAyastatsaMrakSaNArthe, bhavanti guNA rajastrANasyaite, tacca pAtre pAtre caikekaM bhvti| idAnI kalpapramANapramANa-pratipAdanAyAhamU. (1058) kappA AyapamANA aDDAijjA u vitthaDA htthaa| do ceva sottiyA unnio ya taio munneynyo| vR. kalpA AtmapramANAH, etaduktaM bhavati-yAvanmAtrAH prAvRtAH skandhasyopari prakSiptAstiSThanti etAvadAtmapramANamarddhatRtIyAMstu vistRtA hastAn tatra dvau sUtriko bhavataH UrNikatha tRtIyo vijnyeyH| idAnIM tatprayojanapratipAdanAyAhama. (1059) taNagahaNAnalasevA nivAraNA dhammasukkajhANaTTA / - diTuM kappaggahaNaM gilANamaraNaTThayA ceva // * vR. tRNagrahaNanivAraNArthaM gRhyante, analaH- agnistatsevAnivAraNArthaM ca, etaduktaM bhavati-kalpAgrahaNe tRNagrahaNamagnisevanaMcabhavati, tannivAraNArthaMkalpagrahaNaM kriyate, tathA dharmazukladhyAnArthaMkalpagrahaNaM bhavati, etaduktaM bhavati-zItAdinA bAdyamAno dharmazukle dhyAna dhyAtumasamartho bhavati yadi kalpAnna gRhyAti, ata evamarthaM dRSTaM kalpagrahaNaM, tathA glAnasaMrakSaNArthaM maraNArtha mRtasyopari dIyate kalpaH etadarthaM ca ca grahaNamiti / idAnIM rajoharaNavarUpapratipAdanAyAhamU. (1060) ghanaM mUle thiraM majhe, agge mddvjuttyaa| egaMgiya ajhusiraM, porAyAmaM tipAsiyaM / / vR. mUladaNDaparyante. 'ghana' nibiDaM bhavati 'madhye' madhyapradeze sthiraM karttavyama 'agge' dasikAparyante 'mArdavayuktaM' mRdukarttavyam, ekAGkikaM' tajjAtadasikaM sadasikAkambalIkhaNDaniSpAditamityarthaH / 'anjhusiraM' aggaMthilA dazikA niSadyA ca yasya tadazuSiram, 'porAyAmaMti aGguSThaparvaNi pratiSThitAyAH pradezinyA yAvamanmAnaM zuSiraM bhavati tadApUrakaM karttavyaM, daNDikAyuktA niSadhA yathA tAvanmAnaM pUrayati tathA kartavyama. 'tripAsitaM' trINi veSTanAni davarakena dattvA pAsitaM pAzabandhanena / kiJca-. mU. (1061) appollaM miu pamhaM ca, paDipunnaM hatthapUrimaM / rayaNIpamANamittaM, kujjA porpriggh| bhA. 322] vR. amumeva zlokaM bhASyakAro vyAcaSTe - appollaM' dRDhaveSTanAda ghanaveSTanAta kAraNAta. mRda pakSma ca karttavyaM mRdUnidAzikApakSmANi kriynte| pratipUrNa' sad bAhyena niSadyAdvayena yuktaM sata hastaM pUrayati yathA tathA karttavyama / tathA ratnipramANamAtra' yathA daNDo hastapramANo bhavati tathA karttavyam / 'kujjA porapariggahaMti pArama-aGguSThaparva tasminnaGguSThaparvaNi lagnayA pradezinyA yadabhavati chidraM tadyathA pUryate tena daNDakena Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 AdhaniyuktiH mUlasUtraM bAhyaniSadyAvyarahitena tathA karttavyaM, evaMvidhaM porapariggaha' aGguSTaparvapradezinIkuNDalikApUraNaM kartavyamiti / idAnIM samudAyarUpasyaiva pramANaM pratipAdayannAha. mU. (1062) battIsaMguladIhaM caTarvAsaM aMgulAI daMDI se| aTuMgulA dasAo egayaraM hInamahiyaM vA / / va. dvAtriMzadaGgalAni sarvameva dIrghatvena pramANato bhavati. tatra ca 'asya' rajoharaNasya catarvizatyaDuglAni daNDakaH, aSTAGgulapramANakAca dazikA bhavanti, 'egataraMhInamahiyaM vA' ekataraM daNDakasya dazikAnAM vA kadAciddhInaM pramANato bhavati kadAcizcAdhikaM bhavati, sarvathA samudAyatastadvAtriMzadaGgulaM krttvym| tacca kimmayaM bhavati? ityata Aha.. mU. (1063) unniyaM uTTiyaM vAvi, kaMbalaM paaypuNcchnnN| tiparIyallamamissaTTa. rayaharaNa dhArae eg|| vR. tadrajAharaNaM kadAcidarNAmayaM bhavati kadAcizroSTauNAmayaM bhavati kadAcitkambalamayaM bhavati. pAdapuJchanazabdena rajoharaNameva gRhyate, tadevaMguNaM bhavati, tipariyallaM ti triHparivartta-trayaH parAvarttakAHveSTanAni yathA bhavanti tathA karttavyam, 'anisiTuM'ti mRdu karttavyaM, tadevaMguNaM rajoharaNaM dhaaryedekmeveti| - tena ca kiM prayojanamityata Ahama. (1064) . AyANe nikkheve ThAmanisIyaNa tuttttsNkoe| puvvaM pamajjaNaTThA liMgaTThA ceva ryhrnnN|| vR. AdAna-grahaNaM tatra pramArjanArthaM rajoharaNaM gRhyate nikSepo-nyAsaH sthAnaM-kAyotsargaH niSIdanamupavezanaM tuyaTTaNaMzayanaM saGkocanaM jAnusaMdaMzakAdeH, etAni pUrvapramRjya kriyante ataH pUrvapramArjanArtha rajoharaNagrahaNaM kriyate liGgAmiti ca kRtvA rajoharamadhAraNaM kiyata iti| idAnIM mukhavastrikApramANammU. (1065) cauraMgulaM vihatthI eyaM muhanaMtagassa upmaannN| bitiyaM muhappamANaM gaNaNapamANeNa ekkekN|| vR. catvAryaGgulAmi vitastiRti, etaccaturasraM mukhAnantakasya pramANam, athavA idaM dvitIyaM pramANaM, yaduta mulyapramANaM karttavyaM muhanaMtayaM, etaduktaM bhavati vasatipramArjanAdau yathA mukhaM pracchAdyate kRkATikApRSThatatha yathA granthitiM zakyate tathA karttavyaM vyasaM koNadvaye kakATikAyAM granthitiM zakyate tathA karttavyamiti, etadvitIyaM pramANaM, gaNaNApramANena punastadekaikameva mukhAnantakaM bhvtiiti| mU. (1066) saMpAtimarayareNUpamajjaNaTThA vayaMti muhptti| - nAsaM muhaM ca baMdhai tIe vasahiM pmjto|| vR. saMpAtimasattvarakSaNArthaM jalpabhirmukhe dIyate, tathA rajaH-sacittapRthivIkAyastatpramArjanArthaM mukhavastrikA gRhyate, tathA reNupramArjanArthaM mukhavastrikAgrahaNaM pratipAdayanti pUrvarSayaH / tathA nAsikAmukhaM baghnAti tayA mukhavastrikayA vasatiM pramArjayana yena na mukhAdau prvishtiiti| mU. (1067) jo mAgahaA pattho savisesataraM tu mattayapamANaM / dosuvi davvaggahaNaM vAsAvAsAsu ahigaaro|| vR. yo mAgadhikaH prasthastatsavizeSataraM mAtrakaM bhavati: sa ca mAgadhikaprasthaH do asaIo pasaI do . pasatio setiyA causejhyAhiM mAgahA patthe so jArisA pamANeNa tArisaM savisesataraM mattayaM havati / tena Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 1067 varSAkAlaRtubaddakAlayoryadAcAryAdiprAyogyadravya kiM prayojanamityata Aha- dosuvi' dvayorapi varSAvarSayoH grahaNaM kiyate ayamadhikArastasya mAtrakasyeti idaM prayojanamityarthaH / athavedamanyatpramANamucyatesUvodaNassa bhariDaM dugAuadvANamAgao sAhU / muMja egaTTA ye kira mattayapamANaM // mU. (1068) vR. sUpasya ca odamasya ca bhRtaM dvigavyUtAdhvAnAdIgata- sAdhubhaGkte yadekasmin sthAne tadetat kila mAtrakasya dvitIyaM pramANamukta Aha- kasmAdukta pramANAllaghutaraM na kriyate ?, ucyate, laghutare doSA bhavantimU. (1069) saMpAimatasapANA dhUlisarikkhe ya parigalaMtaMbhi / puDhavidagaagaNimAruyauddhaMsaNakhiMsaNADahare || 223 vR. atilaghuni mAtrake ca AhAreNa bhRte sati yadi tadAcchAdanamutkSipyate tataH zuSireNa saMpAti-matrasaprANA dhUlizca sarajaskaH-cA (kSA) : ete pravizanti tathA parigalamAne ca tadravyasaMpAtena pRthivyudakAgnimArutAnAM vadhaH saMbhAvyate. uddharaNo-vadhA bhavati, tathA 'khisaNA' paribhavo bhavatIti yadutAtena pravajitena atRptenaitAvadbhahItaM yenaitadbhakta mitazretazca vikSipana prayAtIti, tatazra Daharake ete doSA yato bhavantIti tataH pUrvokta pramANayukta meve grAhyamiti / idAnImAcAryAdi prAyogyagrahaNanimittaM mAtrakasyAnujJAAyarie ya gilANe pAhuNae dullabhe sahasadAne / saMsattabhattapAme mattagaparibhoga aNunAo // mU. (1070) vR. AcArya prAyogyagrahaNa tathA glAnaprAdhUrNakaprAyogyagrahaNe tathA durlabhadhRtAdidravyagra haNe sahasAdAnagrahaNe tathA saMsakta bhakta pAnagrahaNe ca mAtrakasya paribhogo'nujJAto nAnyadeti, tasya ca mAtrakasyAnena krameNa paribhogaH karttavyaH, yadyAcAryasya tasmin kSetre dhruvalambhaH prAyogyasya tadA eka eva saGgrATakaH prAyogyaM gRhyAti na sarve / tatra caikasya saGghATakasyAcAryaprAyogyaM gRhyataH ko vidhirityata AhamU. (1071) ekkami u pAuggaM guruNo bitioggahe ya paDikuTTe / gihaNa saMdhADego dhuvalaMbhe sesa ubhayaMpi // vR. ekasmin pratigrahake prAyogyaM gurorgRhNAti 'bitiuggahe ya'tti dvitIyapratigahake' 'paDikuTuM' ti pratiSiddhaM yatsaMsaktAdi tadhNAti, athavA 'paDikuTTaM' viruddhaM yatkAJjikAambilAdi tadvitIyapratimagrahake gRhNAti eka eva saGgATaka- / kadA punarayaM vidhirityata Aha- 'dhruvalambhe' dhruve- avazyambhAvini prAyogyalAbha satyayaM vidhiH, 'sesa ubhayaMpi 'ti zeSA-ye'nye saGghATakAste AtmArthamumayamapi bhaktaM pAnakaM ca gRhyanti, ekaH pAnakamekasmin pratigrahake gRhyAti dvitIyastu bhaktaM gRhyAti, evaM sarve'pi saGghATakA bhikSAmanTantIti, tatazravaM mAtrakagrahaNaM na saMjAtamiti / atha dhruvalambhaH prAyogyasya na tasmin kSetre tataH ko vidhi: ? mU. (1072 ) . asaI lAbha puna matta ya savve guruNa geNhati / eseva kamo niyamA gilANasehAiesuMpi // vR. asati lambhe punaH prAyogyasya sarva eva saDvATakA mAtrakeSu guroH prAyogyaM gRhyAnti, yato na jJAyate kaH kiMcillapsyate AhozrinnetyatAM gRhyAnti, eSa eva kramo niyamata eva glAnaziSyakAdiSvapIti / mU. (1073) dullabhadavvaM va siyA ghayAr3a taM mattaesa geNhati / ladevi upajjatte asaMthare sesagaTTAe / vR. durlabhaM vA dravyaM syAd ghRtAdinmAtrakeSu gRhyanti / tathA labdhe'pi bhakte paryApta AtmArtha tathA'pi Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 AdhaniyuktiH mUlasUtraM yadi na saMstaratina sarati glAnavRddhAdInAM, tato'saMstaraNe sati glAnavRddhAdizeSArthaM tAvatparyaTanti yAvatparyAptaM bhaktaM glAnArdAnAM bhavatIti / athavA'nena prakAraNa mAtrakagrahaNaM saMbhavatimU. (1074) saMsattabhattapAnesu vAvi desesu mattae ghnnN| puvvaM tu bhattapAnaM soheu chuhaMti iyresu|| vR. yatra pradezeSu svabhAvanava saMsaktabhakta pAnaM sambhAvyate, teSu saMsaktabhaktApAneSu dezeSu satsuprathama mAtrake grahaNaM kriyate, punazca tatpUrvameva bhakta pAnaM zodhayitvA itareSu pratigrahakeSu, tatazcaivaM vA mAtrakagrahaNaM saMbhavati / idAnIM colapaTTakapramANapratipAdanAyAhamU. (1075) duguNo caumguNo vA hatthA cauraMsa colapaTTo u| .. therajuvANANaTTA saNhe thullaMmi ya vibhaasaa|| vR. dviguNazcatuguNA vA kRtaH san yathA hastapramANacaturasratha bhavati tathA colapaTTakaH karttavyaH. kasyArthamityata Aha- 'therajavANANaTTA' sthavirANAM yUnAM cAya karttavyaH, sthavirANAM dvihasto yUnAM ca caturhasta iti bhAvanA, saNhe thallaMyi vibhAsa'tti. yadi paramayaM vizeSaH, yadata sthavirANAMzlakSNo'sAveva colapaTTakaH kriyate yUnAM punaH sthUla iti kimarthaM punarasau colapaTTakaH kriyate?, Aha. mU. (1076) veuvvivAuDe vAtie hie svaddhapajaNaNe cev| tesiM anugnahatthA liMgudayaTThAya paTTo u|| 1. yasya sAdhoH prajananaM vaikriyaM bhavati vikRtamityarthaH, yathA dAkSiNAtyapuruSANAM veNTArtha vidhyateprajananaM tacca vikRtaM bhavati tatazca tatpracchAdanArthamanugrahAva colapaTTaH kriyate, tathA'prAvRtte kazcid vAtiko bhavati vAtena tatprajananamUcchUmaM bhavaMti tatazca tadanugrahAyAnujJAtaH, tathA 'hIkaH' lajjAluH kazcidbhavati tadarthaM, tathA 'khaddhaM ti bRhatpramANaM svamAnenaiva kasyacitprajanaM bhavati tatazcaiteSAmanugrahArthaM, tathA liGgodayArthaM ca, kadAcistriyaM dRSTvA liGgasyodayA bhavati, athavA tasyA eva striyA liGgaM dRSTA udayaH svaliGgasya bhavati-taM pratyamilASo bhavatItyarthaH, tatazcaiteSAmanugrahArthaM colapaTTakagrahaNamupadiSTamiti / ukta AdhApadhiHmU. (1077) saMsthAruttarapaTTo aDDAijjA ya AyayA itthaa| doNhaMpi ya vitthAro hattho curaMgulaM ceva // vR. saMstArakastathottarapaTTakaca. etau dvAyapyekaiko'rddhatRtIyahastI dairyeNa pramANato bhavati. tathA dvayorapyanayorvistAro hastazcatvAri cAGgulAni bhavatIti / Aha-kiM punarabhiH prayojanaM saMstArakAdibhiH? mU. (1078) pANAdireNusArakkhaNaTThayA hoMti paTTagA curo| chappaDyarakkhaNaTTA tatthuvari khomiyaM kujjA / / vR. prANireNusaMrakSaNArthaM paTTakA gRhyante. prANinaH pRthivyAdayaH reNuzca-svataH zarIra lagati atastadrakSaNArthaM paTTakaga3haNaM, te catvArA bhavanti, dvau saMstArakottarapaTTakAvuktAveva, tRtIyA rajoharaNabAhyaniSadyApaTTakaH pUrvokta eva, caturthaH kSaumika evAbhyantaraniSadyApaTTako vakSyamANakaH, ete catvAro'pi prANisaMrakSaNArthaM gRhyantaM, tatra SaTpadIrakSaNArthaM tasya kambalIsaMstArakasyopari khomiya-saMstAraka paTTakaM kuryAda yena zarIrakambalIyamayasaMstArakasaMgharSeNa na SaTpadyo virAdhyanta iti| mU. (1079) rayaharaNapaTTamettA adasAgA kiMci vA smtiregaa| __ ekaguNA unisejjA itthapamANA spcchaagaa| Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-1079 225 vR. sa rajoharaNapaTTako'bhidhIyate yatra dazikA lagnAH tatpramANA 'adazA' dazikArahitA kSaumA rajoharaNAbhyantaraniSadyA bhavati. 'kiMci vA samatirega'tti kizcinmAtreNa vA samadhikA tasya rajoharaNapaTTakasya bhavatIti, 'ekaguNa'tti ekaiva sA niSadyA bhavatIti. hastapramANA ca pRthutvena bhavati. 'sapacchAga'tti saha bAhyayA hastapramANayA bhavatIti. etadaktaM bhavati bAhyA'pi niSadyA hstmaatraiv| mU. (1080) vAsovaggahio puna duguNA avahI u vaakppaaii| AyAsaMjamaheuM ekvaMguNA sesao hoi|| vR. varSAsu-varSAkAle aupagrahikaH avadhirddhiguNo bhavati, kathAsau ?-varSAkalpAdiH. AdigrahaNAt paTalAni. jo bAhire hiMDatassa timmati so so daguNo hoi, ekkoti puNo anno ghaMppai. sa ca varSAkalpAdiguiNo bhavati, AtmarakSaNArthaM saMyamarakSaNArthaM ca, tatrAtmasaMrakSaNArthaM yadyekaguNA eva kalpAdayo bhavanti tatazatehiM tannihiM poTTasaleNaM marita, saMyamarakkhaNatthaM jai ekkaM ceva kappaM aimailaM oDheUNaM nIharai to tassa kappassa jaM pANiyaM paDai tinnassa tenaM AukkAo vinassai, zeSastvavadhirekaguNa eva bhavati na dviguNa iti| kiJcama. (1081) jaM puNa sapamANAo Isi hInAhiyaM va lNbhejaa| ubhayapi ahAkaDayaMna saMghaNA tassa chedo vaa| vR. yatpunaH kalpAdirupakaraNaM svapramANAdISadvInamadhikaM vA labhyate tadubhayamiti-ohiyassa uvaggAhiyassa vA yadivA ubhayaM tadeva hInamadhikaM vA labdhaM sat 'ahAkaDaM' yathAkRtamalpaparikarma yallabhyate tasya na sandhanA kriyate hInasya tathA na chedaHkriyate'dhikasya / kiJca,mU. (1082) daMDae laTThiyA ceva, cammae cmmkose| . cammacchedana paTTevi cilimilI dhArae gurU / vR.ayamapara aupagrahiko bhavati sAdhoH, sAdhozcAvardhirdaNDako bhavati, daNDakaca yaSTizca cevagrahaNAdvi yaSTitheti, ayaM sarveSAmeva pRthaka pRthagaupagrahikaH, ayamaparo gurorevaupagrahikaH, kazcAsau ?.'cammae'tti carmakRtichavaDiyA carmakozakaH jattha naharaNAI chubbhati, tathA 'carmacchedaH' varddhapaTTikA, yadivA 'carmacchedanaka' pipalakAdi, tathA paTTe'tti yogapaTTakaH cilimilI ceti, etAni carmAdIni guroraupgrhiko'vdhirbhvtiiti| mU. (1083) jaM canna evamAdI tavasaMjamasAhagaM jddjnss| AhAiregagahiyaM ovaggahiyaM viyANAhi // vR.yaccAnyadvastu.evamAdi upanahAdi tapaHsaMyamayAH sAdhakaMyatijanasya oghopadheratiriktaM gahItamau. pagrahikaM tadvijAnIhi idAnIM yaduktaM yaSTyAdi aupagrahikaM bhavati sAdhUnAM' tatsvarUpaM pratipAdayannAhamU. (1084) laTThI AyapamANA vilaTTi cauraMgulena prihiinaa| daMDo bApamANo vidaMDao kakhkhametto u|| vR. yaSTirAtmapramANA, viyaSTirAtmapramANAzcatubhiraGgulainyU~mA bhavati, 'bAhupramANaH', skandhapramANaH, vidaNDakaH kakSApramANo'nyA nAlikA bhavati AtmapramANAzcaturbhiraGgalaratiriktA tattha nAliyAe jalathAo gijjhai, laTTIe javaNiyA bajjhai. vilaTTI kahaMci uvassayabAraghaTTaNI hoi. daMDao riuddhe gheppati bhikkhaM bhaMmatehiM, vidaMDao varisAkAle gheppar3a, jaM so lahuyarao hoi kappassa abhitare kayao nijjai jena jAukkAeNa na phusijjaitti / idAnIM yaSTilakSaNapratipAdanAyAha1261157 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 226 AdhaniyuktiH mUlasUtraM mU. (1085) ekkapavvaM pasaMsati, dapavvA klhkaariyaa| tipavvA lAbhasaMpannA, caupavvA mAraNaMtiyA / / mU. (1086) paMcapavvA ujA laTThI, paMthe klhnivaarnnii| chaccapavvA ya AyaMko, sattapavvA arogiyaa|| mU. (1087) .. cauraMgulapaiTTANA, attuNgulsmuusiyaa| sattapavvA ujA laTTI, mttaagynivaarinnii|| mU. (1088) aTTapavvA asapattI, navapaJcA askaariyaa| dasapavvA u jA laThThI, tahiyaM svvsNpyaa|| mU. (1089) vaMkA kIDakkhajhyA cittalayA pollaDA ya daDDA ya / laTThI ya unbhasukkA vajjeyavvA pyttennN|| mU. (1090) visamesu ya pavvesuM, anipphannesu acchisu| phuDiyA pharusavannA ya. nissArA ceva niNdiyaa| mU. (1091) 'tUNaI pavvamajjhesu, thUlA poresugNtthilaa| athirA asArajaraDhA, sANapAyA ya nidiyaa| mU. (1092) ghavaNadvamANapavvA nidvA vanneNa evagavannA y| ghanamasiNavaTTaporA laTThi pasatthA jijnss|| vR. catvAryaGgalAnyadhaH pratiSThAnaM yasyA yaSTeH sA tathocyate, aSTau akulAni sarvopari ucchritA yA sA aSTAGgulocchritA / zeSaM sugamam / viSameSu parvasu satsu yaSTirna grAhyA. etaduktaM bhavati-ekaM parva laghu punarvRhatpramANaM punaluMdhu punarbahatpramANamityevaM yA viSamaparvA sA na zastA, tathA'niSpannAni cAkSINibIjapradezasthAnAni yasyA- sA niMditA, tathA sphuTitA 'paruSavarNA' rUkSavarNetyarthaH, tathA niHsArA' pradhAnagarbharahitetyarthaH, saivaMvidhA ninditeti| tatheyaM ninditA-tanvI parvamadhye ca sthUlA' granthiyuktA, tathA 'asthirA' adRDhA, tathA asArajaraDhA' akAlavRddhetyarthaH, tathA zvapAdA' ca adhaHzvapAdarUpA vartulA yA yaSTiH sA ninditeti| ghanAni varddhamAnAni ca parvANi yasyAH sA tathocyate, tathA snigdhA varNena ekavarNA ca, tathA ghanAni-nibiDAni masRNAni vartulAni ca porANi yasyAH sA tathocyate / evaMvidhA yaSTiryatijanasya prazasteti / Aha-kiM punaranayA karaNam ?, ucyate, mU. (1093) duTThapasusANasAvayacikkhalavisamesu udgmjjhesu| laTTI sasIrarakkhA tavasaMjamasAhiyA bhnniyaa| vR. dRSTAzca te pazAvaca zvAnazca zvApadAca teSAM saMrakSaNArtha yaSTihyate, tathA cikkhalaH' sakardamaH pradeza: tathA viSameSu rakSaNArthaM tathodakamadhyeSu ca rakSaNArtha yaSTigrahaNaM kriyate, tathA tapasaH saMyamasya ca sAdhikA yaSTirbhaNiteti / kathaM tapaH saMyamasAdhikA ? ityata Aha... mU. (1094) mokkhaTThA nANAI taNU tayaTThA tayar3hiyA ltttthii| diTTho jahovayAro kAraNatakkAraNesu thaa|| vR. mokSArtha jJAnAdIni iSyante, jJAnAdInAM cArthAya tanuH-zarIramiSyate, tadarthA ca yaSTiH zarIrArthetyarthaH zarIraM yata- yaSThyAdhupakaraNena pratipAlyate, atra ca kAraNatatkAraNeSUpacAro dRSTo yathA dhRtaM varSati antarikSa Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 mRlaM-1094 miti, evaM mokSasya jJAnAdIni kAraNAni jJAnAdInAM ca tanuH kAraNaM zarIrasya ca yaSTiriti / kizcana kevalaM jJAnAdInAM yaSTirupakaraNaM vartate, anyadapi yajjhAnAdInAmupakaroti tadevopakaraNamucyate. etadevAhamU. (1095) jaMjujjai uvakaraNe uvagaraNaM taM si hoi uvgrnnN| atiregaM ahigaraNaM ajato ajayaM prihrNto| vR. yadupakaraNaM pAtrakAdi upAre jJAnAdInAmupayujyate tadevopakaraNaM 'se' tasya sAdhobhavati, yatpunaratirekaM jJAnAdInA mupakAre na bhavati tatsarvamadhikaraNaM bhavati, kiMviziSTasya sataH ?- 'ayataH' ayatnavAn ayataM' ayatanayA pariharan' pratisevamAnastadupakaraNaM bhavatIti, 'pariharaMto'tti iyaM sAmayikI paribhASA pratisevanArthe vartata iti| kiJcamU. (1096) uggamauppAyaNAsuddhaM, esnnaadosvjjiyN|| javahiM dhArae bhikkhU, pagAsapaDilahaNaM / / mU. (1097) uggamauppAyaNAsuddhaM. esnnaadosvjjiyN| uvahiM dhArae bhikkhU, jogANaM saahnntttthyaa|| mU. (1098) uggamauppAyaNAsuddhaM, esnnaadosvijjiyN| uvahiM dhArae bhikkhU, appaduTTho amucchio|| mU. (1099) ajjhatthavisohIe uvagaraNaM bAhiraM prihrNto| appariggahItti bhaNio jinehiM telukkdsiihiN|| uggamauppAyaNAsuddhaM, esnnaasdosvjjiyN| uvahiM dhArae bhikkhU, sadA ajjhtthsohie| vR. evaMguNaviziSTAmupadhiMdhArayebhikSuH, kiMviziSTAmityata Aha-pagAsapaDilehaNaM' prakAze-prakaTapradeze pratyupekSaNaM kriyate yasyA upadhestAmevaMguNaviziSTAmupadhiM dhArayet, etaduktaM bhavati-yasyAH prakaTameva kalpAdyupadheH pratyupekSaNA kriyate na tu mahArdhamaulyAcaurabhayAdabhyantare yA kriyate sAtAddazI upadhirdhAraNI. yeti| sugamA, navaraM yogAH saMyamAtmakA gRhyante teSAM saadhnaarthmitti|sugmaa, navaraM apradviSTaH amUrcchitaH sAdhuriti / sugamA, navaram-adhyAtmavizuddhayA hetabhUtayA dhArayet / kiMca-pakaraNaM bAhyaM pAtrakAdi 'pariharaMto' pratisevayantraparigraho bhaNito jinaistrailokyadarzibhiH ato yatkizcidvarmopakaraNaM tatparigraho na bhavati / atrAha kazcid boTikapakSapAtI-yadhupakaraNasahitA api nirganthA ucyanteM evaM tarhigRhasthA api nirgranthAH. yataste'pyupakaraNasahitA vartante, atrocyate. .mU. (1101) ajjhappavisohIe jIvanikAehiM saMthaDe loe| desiyamahiMsagattaM jinehiM telokkdNsiihiN|| vR. nanvidamuktameva yadutAdhyAtmavizuddhyA satyupakaraNe nirgranthAH sAdhavaH, kiJca-yadyadhyAtmavizuddhineSyate tataH 'jIvanikAehiM saMthaDe loe'tti 'jIvanikAyaiH' jIvasaGgAtairayaM loka- saMstRto vartate, tatazca jIvanikAyasaMstRte-vyApte loke kathaM nagnakazcaGkraman vadhako na bhavati yadyadhyAtmavizuddhineSyate, tasmAdadhyAtmavizuddhyA dezitamAhiMsakatvaM jinaistrailokyadarzibhiriti / kva pradarzitaM tadityata AhamU. (1102) uccAliyaMmi pAe IriyAsamiyassa sNkmtttthaae| __vAvajjeja kuliMgI marijja taM jogmaasjjaa|| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 odhaniyuktiH mUlasUtraM mU. (1103) na ya tassa tannimitto baMdho sahumovi desio sme| aNavajjo upaogeNa savvabhAvena so jmhaa| vR. 'uccAlite' utpATite pAde sati IryAsamitasya sAdhoH saGkamArthamutpATite pAde ityatra saMbandhaH, vyApadyeta saMghaTTanaparitApanaH, kaH ?- 'kuliGgI' 'taM' vyApadanayogam 'AsAdya' praapy| na ca tasya tannimitto bandhaH sUkSmo'pi dezitaH 'samaye' siddhAnte, kiM kAraNaM?, yato'navadyo'sau sAdhastena vyApAdanaprayogeNa' vyApAdanavyApAreNa, kathaM? - sarvabhAvena' sarvAmanA, manovAkkAyakarmabhiranavadyo'sau yasmAsmAnnaM sUkSmo'pi bndhstsyeti| kiMcamU. (1104) nANI kammassa khayaTTamuTTio'nuTTito ya hiNsaae| jayai asaDhaM ahiMsatatthamuTTio avahao so u|| mU. (1105) tassa asaMceyaayo saMceyayato yjaaiNsttaaii| jogaM pappa vinassaMti natthi hiMsAphalaM tss| mU. (1106) jo ya pamatto purisotassa ya jogaM paDucca je sttaa| __ vAvajjate niyamA tesiM so hiMsao hoi|| mU. (1907) jevi na vAvajjatI niyamA tesiM pahiMsao so u| sAvajjo upaogeNa savvabhAveNa so jmhaa|| vR.jJAnamasyAstIti jJAnI-samyagjJAnayukta ityarthaH- karmaNaH kSayArthaM cotthita udyata ityarthaH, tathA hiMsAyAmanavasthitaH prANivyaparopaNe na vyavasthita ityarthaH, tathA jayati karmakSapaNe prayatna karotItyarthaH, 'asaDhaM'ti zaThabhAvarahito yatnaM karoti na punarmithyAbhAvena samyagjJAnayukta ityarthaH, tathA 'ahiMsatthamuTTio'tti ahiMsAtha 'utthitaH' kintu sahasA kathamapi yatnaM kurvato'pi prANivadhaH saMjAtaH sa evaMvidhaH avadhaka eva sAdhuriti / tajJAnayA gAthayA bhaGgakA aSTau sUcitA stadyathA-nANI kasmassa khayahUM uDhio hiMsAe aNuTTio 1, nANI kammakhayaTTamuTTio hiMsAe ya Thio 2, nANI kammassa khayahU~ navi Thio hiMsAe puna pamatto'vi navi Thio, devajogeNa kahavi tappaese pANiNo nAsI, esa taio asuddho ya 3, nANI kammassa khaya8 no Thio hiMsAe ya Thio 4, tathA ajJAnI mithyAjJAnayukta ityarthaH kammassa khayaTThamuDio hiMsAe na Thio 5. annANI kammakhayaTTamuTThio hiMsAe ya Thio 6. annANI kammassa khayarTI noTTio hiMsAe ya noTTio esa sattamo, annANI kammassa khayaTuM NoTTio hiMsAe ya Thio esa aThThamo, tatra gAthAprathamArddhana zuddhaH prathamo bhaGkaH kathitaH, pazcArddhana dvitIyabhaGkaH sUcitaH, katha?,jayatitti karmakSapaNa udyataH, asadati samyagajJAnasaMpannaH 'ahiMsatthamuTTio'tti ahiMsAyAM 'utthitaH' abhyudyataH, kintu sahasA prayatna kurvataH prANivadhaH saMjAtaH sa caivaMvidho'vadhakaH zuddhabhAvatvAta / tasya' evaMprakArasya jJAninaH karmakSayArthamabhyudyatasya asaMcetayataH' ajAnAnasya, kiM?,sattvAni, kathaM ?-prayatnavato'pi kathamapi na daSTaH prANI vyApAditatha, tathA saMcetayataH' jAnAnasya kathamatsyatra prANI jJAto dRSTazca na prayatnaM kurvatA'pi rakSituM pAritaH, tatazca tasyaivaMvidhasya yAni sattvAni 'yoga' kAyAdi prApya vinazyanti tatra nAsti tasya sAdhohiMsAphalaM sAmparAyikaM saMsArajananaM duHkhajananamityarthaH, yadi paramIprityayaM karma bhavati, taccaikasmina samaye baddhamanyasmin smyeksspyti| yazca pramattaH puruSastasyaivaMvidhasya saMbandhinaM yogaM kAyAdi 'pratItya' prAya ye sattvA vyApAdyante teSAM' sattvAnAM niyamAd' avazyaM saMH' puruSo hiMsako bhavati tasmAtpramattAbhAni Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 1908 229 karmabandhakAraNAni / ye'pi sattvA na vyApAdyante teSAmapyasau niyamAddhiMsakaH, kathaM ?, 'sAvajjo upayogeNa' sahAvadyena varttatta iti sAvadya:- sapApa ityarthaH, tatazra sAvadyo yataH 'prayogeNa' kAyAdinA 'sarvabhAvena' sarvaiH kAyavAGganobhiH, ataH avyApAdayannapi vyApadaka evAsau puruSaH saMpApayogatvAditi / yatatraivamataHmU. (1908) AyA ceva ahiMsA AyA hiMsatti nicchao eso / jo hoi appamatto ahiMsao hiMsao iyaro || vR. AtmaivAhiMsA Atmaiva hiMsA ityaMya nizraya ityarthaH / kathamasAvahiMsakaH kathaM vA hiMsakaH ? ityata Aha- 'jo ho' ityAdi, yo bavati 'apramattaH ' prayatnavAnityarthaH sa khalvevaMvidho'hiMsako bhavati, 'hiMsao iyaro' tti 'itara' pramatto yaH hiMsako bhavatItyayaM paramArthaH / athavA'nenAbhiprAyeNeyaM gAthA vyAkhyAyate, tatra naigamasya jIveSvajIveSu ca hiMsA, tathA ca vaktAro loke daSTAH, yaduta jIvo'nena hiMsito - vinAzitaH, tathA ghaTo'nena hiMsito - vinAzitaH, tatazca sarvatra hiMsAzabdAnugamAt jIveSvajIveSu ca hiMsA naigamasya. ahiMsA'pyevameveti, saMgrahavyavahArayoH SaTsu jIvanikAyeSu hiMsA, saGgacAtra dezagrAhI draSTavyaH sAmAnyarUSya naigamAntarbhAvI, vyavahAratha sthUlavizeSagrAhI lokavyavaharaNazIlakSazcAyaM, tathA cAha-loko bAhulyena SaTsveva jIvanikAyeSu hiMsAmicchatIti, RjusUtraca pratyekaM pratyekaM jIve jIve hiMsAM vyatirikta micchatIti, zabdasamabhirUDhaivaMbhUtAzca nayA AtmaivAhiMsA Atmaiva hiMseti, etadabhiprAyeNaivAha - 'AyA ceva' ityAdi, AtmaivA hiMsA AtmaivaM hiMsA ityaM nizcayanayAbhiprAyaH kutaH ?, yo bhavatpramatto jIvaH sa khalvahiMsaka, tirazra pramatta, tatazca sa eva hiMsako bhavati, tasmAdAtmaivAhiMsA Atmaiva hiMsA ayaM nizcayaM paramArthaM iti / idAnIM prakArAntareNa tathAvidhapariNAmavizeSAd hiMsAvizeSaM darzayannAhajoya gaM jur3a hiMsatthaM jo ya annabhAveNaM / amano u jo paujar3a ittha viseso mahaM vRtto // hiMsatthaM juMjato sumahaM doso anaMtaraM iyaro / amano ya appadoso joganimittaM ca vinneo // ratto vA duTTho vA mUDho vA jaM pauMjai paogaM / hiMsAvi tAya tamhA so hiMsao ho || mU. (1909) mU. (1910) mU. 111) vR. yazca jIvaprayogaM manovAkkAyakarmabhihiMsArthaM yunikti - prayuGkte yazcAnyabhAvena. etaduktaM bhavatilakSyavedhanArthaM kANDa kSiptaM yAvatA'nyasya mRgAderlagna, tatazrAnyabhAvena yaH prayogaM prayuGkte tasyAnantarokte na puruSavizeSeNa saha mahAn vizeSaH / tathA 'amanaskatha' manorahitaH - saMmUrcchaja ityarthaH, sa ca yaM prayogaMkAyAdikaM prayuGkte, a tra vizeSo mahAnuktaH, etaduktaM bhavati- yo jIvo manovAkkAyauhiMsArthaM prayogaM prayukte tasya mahAna karmabandho bhavati, yazcAnyabhAvena prayuGkte tasyAlpataraH karmabandhaH yazrAmanaskaH prayogaM prayuGkte tasyAlpatamaH karmabandhaH, tatazrAtra vizeSo mahAn dRSTa iti / etadeva vyAkhyAnayannAha - hiMsArthaM prayogaM prayuJjan sumahAn bhavati. itara yo'nyabhAvena prayuGkte tasya mandataro doSo bhavatyalpatara ityarthaH, tathA 'amanaskana' saMmUrcchanajaH prayogaM prayuJjana alpataratamadoSo bhavati / ato 'yoganimittaM' yogakANikaH karmabandho vijJeya iti / kica- 'raktaH AhArAdyarthaM siMhAdi:, 'dviSTa: ' sarpAdi:, 'mUDha' vaidikAdiH, sa evaMvidho rakto vA chiTo vA mUDho vA yaM 'prayoga' kAyAdikaM prayuGkte tatra hiMsA'pi jAyate, apizabdAdanRtAdi copajAyate, athavA hiMsA'pyevaM raktAdibhAvenopajAyate na tu hiMsAmAtreNeti vakSyati, tasmAtsa hiMsako Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghaniyuktiH mUlasUtraM bhavati yo raktAdibhAvayukta iti, na ca hiMsayaiva hiMsako bhavati, tathA cAha-naca hiMsAmAtreNa sAvadyenApi hiMsako bhavati, kuta-1, zuddhasya puruSasya karmasaMprAptiraphalA bhaiNatA jinavarariti / kiJcamU. (1913) jA jayamANassa bhave virAdhanA suttvihismggss| sA hoi nijjaraphalA ajjhtthvisohijuttss| mU. (1114) paramarahassamisINaM samattagaNipiMDagajharitasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM nicchymvlNbmaannaannN|| mU. (1115) nicchayamavalaMbatA nicchayao nicchayaM ayaannNtaa| nAsaMti caraNakaraNaM bAhirakaraNAlasA kei|| vR. yA virAdhanA yatamAnasya bhavet, kiMviziSTasya sataH?-sUtravidhinA samagrasya-yuktasya gItArthasyetyarthaH, tasyaivaMvidhasya yA bavati virAdhanA sA nirjarAphalA bavati, etadaktaM bavati-ekasmin samaye baddhaM karmAnyasmina samayekSapayatIti, kiNvishissttsy| adhyAtmavizodhiyukta sya' vizuddhabhAvasyetyarthaH / kica, paramaM pradhAnamidaM rahasya-tattvaM, keSAm ? - 'RSINAM suvihitAnAM, kiMviziSTAnAM?-samagraM ca tad gaNipiTagaM casamagragaNipiTakaMtasya kSagniHpatitaH sAraH-prAdhAnyaM yaistesamagragaNipiTakakSaritisArAsteSAmidaM rahasyaM yaduta pAriNAmikaM pramANaM' parimANa bhavaM pAriNAmikaM, zuddho'zuddhacacittapariNAma ityarthaH, kiMviziSTAnAM satAM pAriNAmikaM pramANaM?-nizcayanayamavalambamAnAnAM, yataHzabdAdinizcayanayAnAmida meva darzanaM, yadutapAriNAmikamicchantIti / Aha-yadyayaM nizcayastato'yamevAvalambyatAM kimanyeneti ?, ucyate- nizcayamavalambamAnAH puruSA 'nizcayataH' paramArthato nizcayamajAnAnAH santo nAzayanti caraNakaraNaM, kathaM ?. 'bAhyakaraNAlasAH' bAhya-vaiyAvRttyAdi karaNaM tatra alasAH-prayatnarahitAH santazcaraNakaraNaM nAzayanti, kecididaM cAGgIkurvanti yadata parizuddhapariNAma eva pradhAno natu bAhyakriyA, etacca nAGgIkarttavyaM, yataH pariNAma eva bAhyakriyArahitaH zuddho na bhavatIti, tatazca nizcayavyavahAramatamubhayarUpamevAGgIkartavyamiti / mU. (1996) evamiNaM uvagaraNaM dhAremANo vihIsuparisuddhaM / havati guNAnAyatanaM avihi asuddhe anaayynnN|| vR.'evam' uktanyAyena upakaraNaM dhArayan vidhinA 'parizuddhaM' sarvadoSavarjitaM, kiM bhavati ?. guNAnAmAyatanaM-sthAnaM bhvti| atha pUrvoktaviparItaM kriyate yadutAvidhinA dhArayati avizuddhaM ca tadupakaraNaM. tato'vidhinA'zuddhaM dhriyamANaM tadevopakaraNam 'anAyatanam' asthAnaM bhvtiiti| ma. (1917) sAvajjamanAyataNaM asohiThANaM kusiilsNsggii| - egaTThA hoti padA ete vivarIya AyayaNA // vR. sAvadyamRnAyatanamazodhisthAnaM kusIlasaMsaggI. etAnyekArthikAni padAni bhavanti, etAnyeva ca viparItAni Ayatane bhavanti, katham ? asAvadyamAyatanaM zodhisthAnaM susiilsNsggiiti| atra cAnAyatanaM varjayitvA''yatanaM gaveSaNIyam ?, etadevAhamU. (1118) vajettu aNAyatanaM AyataNagavesaNaM sayA kujjaa| taMtu puNa anAyayaNaM nAyavvaM dvvbhaavennN|| mU. (1119) davve ruhAidharA anAyataNaM bhAvao duvihmev| loiyaloguttariyaM tahiyaM puNa loiyaM iNamo / / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 1920 mU. (1920) mU. (1121 ) mU. (1922) mU. (1123) mU. (1125) je anne evamAdI logaMbhi duguMchiyA garahiyA ya / samaNANa va samaNINa va na kappaI tArise vAso // aha louttariyaM puNa anAyatanaM bhAvato muNeyavvaM / je saMjamajogANaM kareMti hAniM samatthAvi // aMbassa ya niMbassa ya duNhaMpi samAgayAI mUlAI / saMsaggI vinaTTo aMbo nibattaNaM patto // suciraMpi acchamANo nalathaMbo ucchuvADamajjhami / kIsa na jAyai mahuro jai saMsaggI pamANaM te ? / / mU. (1126) suciraMpi acchamANo verulio kAyamaniyaomIse / na uvei kAyabhAvaM pAhannaguNeNa niyaeNa // bhAvugaabhAvugANi ya loe duvihAI huMti davvAI / verulio tattha maNI abhAvugo annadavveNaM // UNa sayabhAgeNaM biMbAI pariNamaMti tabbhAvaM / . laNArAisu jahA vajneha kusIlasaMsaggIM // mU. (1127) mU. (1928) vR.varjayitvA'nAyatanamAyatanasya gaveSaNaM 'sadA' sarvakAlaM kuryAt, tatpunaranAyatanaM dravyato bhAvatazca jJeyam / tatra dravyAnAyatanaM pratipAdayannAha - 'dravye' dravyaviSayamanAyatanaM rudrAdInAM gRham / idAnIM bhAvato'nAyatanamucyate, tatra bhAvato dvividhameva laukikaM lokottaraM ca, tatrApi laukikamanAyatanamidaM varttate'kharie' tti dravyakSarikA yatrAste yadanAyatanaM, tathA tiryagyonayazca yatra tadapyanAyatanaM, tAlAyarA - cAraNAste yatra tadanAyatanaM, zramaNAH- zAkyAdayaste yatra, tathA brAhmaNA yatra tadanAyatanaM, zmazAnaM cAnAyatanaM, tathA vAgurikA-vyAdhA gulmikA - gottipAlA hariesA pulindA matsyabandhAzra yatra tadanAyatanamiti eteSu cAnAyataneSu kSaNamapi na gantavyam, tathA cAha-kSaNamapi na 'kSamaM' yogyamanAyatanaM gantuM, tathA sevanA cAnAyatanasya suvihitAnAM kartuM 'na kSamaM' na yuktaM yato'yaM doSo bhavati- 'jaMgaMdhaM hoi varNa taMgaMdha mAruo vAti tti sugamam / ye'nye evamAdayo loke jugupsitA garhitAdvyadyakSarikAdyanAyatanavizeSAstatra zramaNAnAM zramaNanAM vA na kalpate tAdRze vAsa iti / uktaM laukikaM bhAvanAyatanam, idAnIM lokottaraM bhAvAnAyatanaM pratipAdayannAha - atha lokottaraM punaranAyatanaM bhAvata idaM jJAtavyaM, ye pravrajitAH saMyamayogAnAM kurvanti hAniM samarthA api sntstllokottrmnaaytnm| taitraivaMvidhaiH saMsagIM na karttavyA, yata Aha- 'aMbe' tyAdi sugamA / para Aha- 'suira' mityAdi sugamA / tathA para evAha- 'suira' mityAdi sugamA / AcArya Aha- dravyANi dvividhAni bhavanti-bhAvukAni abhAvukAni ca tatrAmravRkSo bhAvuko varttate nalastambazrAbhAvukaH, natathAbhAvukamaGgIkRtyaitad draSTavyamiti, yAni punarbhAvukAni dravyANi teSAM nyUno yaH zatatamo bhAgaH sa yadi lavaNAdinA vyApyate tatastaddravyaM carmAdi lavaNabhAvena pariNamati / etadevAha nyUnavAsI zatatamabhAgazra I khariyA tirikkhajoNI tAlayara samaNa mAhaNa susANe / variya vAha gummiya hariesa puliMda macchaMdhA // khaNamavi na khamaM gaMtuM anAyatanasevaNA suvihiyANaM / gaMdha hoi varNa taMgaMdha mAruo vAi // mU. (1124) 231 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniryuktiH mUlasUtraM nyUnazatatamabhAgastena nyUnazatatamabhAgena lavaNAdivyAptena 'bimbAni' carmakASThAdIni tAni lavaNena nyUnazatatamabhAgaspRSTena 'tadbhAva' lavaNabhAvaM pariNamanti avalAkarAdiSu yathA, etaduktaM bhavati-kASThAdibimbasya zatatamo yo vibhAgo'sAvapi nyUnaH sa evaMvidho lavaNAkarAdiSu yadi sparza prAnpoti tatastatkASThaM sarvaM lavaNarUpaM bhavati, tasmAtstokA'pi kuzIlasaMsargirbahumapi sAdhusaGghAtaM dUSayati yasmAttasmAdvarjayet kuzIlasaMsargamiti / tathA, - mU. (1929) 232 mU. (1930) jIva aNAiniho tabbhAvaNabhAvio ya saMsAre / khippaM so bhAvijjai melaNadosAnubhAveNaM // jaha nAma mahurasalilaM sAgarasalilaM kameNa saMpattaM / pAvai loNiyabhAvaM melaNadosAnubhAveNaM // evaM khu sIlamaMto asIlamatehi melio sNto| pAvas guNaparihANI melaNadosAnubhAveNaM // mU. (1931) vR. sugamAH // yasmAdevaM tasmAta, mU. (1932) nANassa daMsaNasa ya caraNassa ya jattha hoi uvaghAto / : autosvajjabhIrU anAyayaNavajjao khippaM // mU. (1933) vR. jJAnasya darzanasya cAritrasya ca 'yatra' anAyatane bhavatyupaghAtastadvarjayedavadyabhIruH- sAdhuH kiM viziSTaH ? - anAyatanaM varjayatIti anAyatanavarjakaH, sa evaMvidhaH kSipramanAyatanamupaghAta iti matvA varjayediti / jat sAhammiyA bahave, bhinnacittA anAriyA / mUlaguNapaDisevI, anAyataNaM taM viyAnAhi // jat sAhammiyA bahave, bhinnacittA anAriyA / uttaraguNapaDisevI, anAyatanaM taM viyAnAhi / / jat sAhammiyA bahave, bhinnacittA anAriyA / liMgavesapaDicchannA, anAyataNaM taM viyAnAhi // mU. (1934) mU. (1935) vR. sugamA, navaraM mUlaguNAH prANAtipAtAdayastAn pratisevanta iti mUlaguNapratisevinaste yatra nivasanti tadanAyatanamiti / sugamA, navarama - uttaraguNAH "piMNDassa jA visohI" ityAdi, tatpratisevino ye / sugamA, navaraM liGgaveSamAtreNa praticchannA bAhyato'bhyantarataH punarmUlaguNapratisevina uttaraguNapratisevinazca te yatra tadanAyatanamiti / uktaM lokottara- bhAvAnAyatanaM, tatpratipAdanAcccoktamanAyatanasvarUpam - Ayayapi ya duvihaM davve bhAve ya hor3a nAyavvaM / davvaMmi jinagharAI bhAvaMmi ya hoi tivihaM tu // jat sAhammiyA bahave, sIlamaMtA bahussuyA / carittAyArasaMpannA, AyayaNaM taM viyANAhi // mU. (1936) mU. (1137) vR. Ayatanamapi dvividhaM dravyaviSaye bhAvaviSaye ca bhavati, tatra dravye jinagRhAdi bhAve bhavati trividhaM jJAnadarzanacAritrarUpamAyatanamiti / ' jatthe'tyAdi sugamA / mU. (1938) suMdarajanasaMsaggI sIladariddapi kuNai sIlaDDuM / jaha merugirIjAyaM tapi kaNagattaNamuvei // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla- 1138 vR. sugamA / uktamAyatanadvArama, idAnIM pratisevanAdvAkhyAcikhyAsayA sambandhapratipAdanAyAhamU. (1939) evaM khalu AyayaNaM nisevamANassa hujja sAhussa / kaMTagapahe va chalaNA rAgaddose samAsajja // vR. ' evam uktena nyAyena AyatanaM sevamAnasyApi sAdhobhavet kaNTakapatha iva chalanA, kimAsAdya ?, ata Aha- rAgadveSau samAzritya / sA ca rAgadveSAbhyAM pratisevanA dvividhA bhavati, etadevAhapaDisevaNA ya duvihA mUlaguNe caiva uttaraguNe ya / mU. (1940) mUlaguNe chaTTANA uttaraguNi hoi tigamAI // vR. pratisevanA'pi dvividhA mUlaguNe uttaraguNe ca, taMtra gUlaguNaviSaye pratisevanA 'SaTsthAnA' prANAtipAtAdilakSaNA vakSyati ca, uttaraguNaviSayA ca pratisevanA bhavati trikAdikA, taccedaM trikam - udgama utpAdanA eSaNA ca. etadeva trikamAdiryasyA uttaraguNapratisevanAyAH sA tathAvidhA, AdigrahaNAtsamitayo bhAvanA tapo dvividhamityevamAdIni gRhyante / idAnIM mUlaguNAna vyAkhyAnayannAhahiMsAliyacorikke mehunnapariggahe ya nisibhatte / mU. ( 1141 ) chaTTANA mUle uggamadosA ya iyaraMmi // 233 vR. hiMsA'lIkaM cauryamaithunaM parigrahaH tathA nizibhaktaM ceti, evaM SaTsthAnA mUlaguNapratisevanA draSTavyA, unmadoSAdikA cetarA uttaraguNapratisevanA draSTavyA AdigrahaNAdutpAdanaiSaNAdayaH parigRhyante / paDisevaNA mailaNA bhaMgo ya virAhaNA ya khalaNA ya / mU. (1942) uvaghAo ya asohI savalIkaraNaM ca egaTTA || vR. pratisevaNA mailaNA bhaGgo virAdhanA khalanA upaghAtaH azodhiH zabalIkaraNaM cetyekArthikAH zabdA iti / uktaM pratisevanAdvAram, idAnImAlocanAdvArasaMbandhapratipAdanAyAha mU. (1143) chaTTANA tigaThANA egatare dosu vAvi chalieNaM / kAyavvA u visohI suddhA dukkhakkhayaTTAe // vR. 'SaTsthAne' prANAtipAtAdike' ugamAdike ca trike, anayorekatare dvayorvA 'chalitena' skhalitena satA sAdhunA karttavyA vizuddhiH, kiMviziSTA ?- 'zuddhA' niSkalaGkA duHkhakSayArthaM karttavyeti / sA ca vizuddhirAlocanApUrvikA bhavatItikRtvA''locanAM pratipAdayannAha mU. (1944) AloyaNA u duvihA mUlaguNe ceva uttaraguNe ya / ekkekkA caukannA duvagga siddhAvasAnA ya // vR. AlocanA ca dvividhA mUlaguNAlocanA uttaraguNAlocanA ceti, sA dvividhA'pyekaikA - mUlaguNAlocanA, uttaraguNAlocanA ca catuSkarNA bhavati 'duvagga' tti dvayorapi sAdhusAdhvIvargayorekaikasya catuSkarNA bhavati, eka AcAryo dvitIyazrAlocakaH sAdhuH evaM sAdhuvarge catuSkarNA bhavati, sAdhvIvarge'pi catuSkarNA bhavati, ekA pravarttinI dvitIyA tasyA eva yA Alocayati sAdhvI, evaM sAdhuvarge sAdhvIvarge ca catuSkarNA bhavati, athavA ekekA mUlaguNe uttaraguNe ca catuSkarNA dvayozra sAdhusAdhvIvargayArmilitayoraSTakaraNa bhavati, katham ?. AcArya AtmadvitIya, ahavA chakannA hojjA yadA buDDho Ayario havar3a taTA egassavi sAhuNIdugaM AloeDa evaM chakannA havati, savvahA sAhuNIe appabitiyAe AloevvaM na uegAginIetti / evaM tAvadutsargata AcAryAya Alocayati, tadabhova sarvadezeSu nirUpayitvA gItArthAyAlocayitavyaM, evaM tAvadyA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 vatsiddhAnAmapyAlocyate sAdhUnAmabhAve, tatazravaM siddhAvasAnA AlocanA dAtavyeti / AloyaNA viyaDaNA sohI sabbhAvadAyaNA ceva / mU. (1945) niMde gariha viuTTaNa salluddharaNaMti egaTThA // vR. AlocanA vikaTanA zuddhiH sadbhAvadAyaNA niMdaNA garahaNA viuTTaNaM salluddharaNaM cetyekArthikA nIti / AlocanAdvAraM samAptam, idAnIM vizuddhidvAravyAcikhyAsayA''ha T mU. (1946) mU. (1947) mU. (1948) mU. (1949) mU. (1950) mU. (1951) mU. (1952) mU. (1953) mU. (1954) AghaniyuktiH mUlasUtra mU. (1955) mU. (1956) mU. (1957) etto salluddharaNaM vucchAmI dhIrapurisapannattaM / jaM nAUNa suvihiyA kareMti dukkhakkhayaM dhIrA / / duvihAya ho sohI davvasohI ya bhAvasohI ya / davvaMbhi vatthamAI bhAve mUluttaraguNesu // chattIsaguNasamannAgaeNa tenavi avassa kAyavvA / parasakkhiyA visohI suTruvi vavahArakusaleNaM / / so'vi vijjo annassa kahe appaNo vAhI / soUNa tassa vijjassa sovi parikammabhArabhai // evaM jANatenavi pAyacchittavihimappaNo sammaM / tahavi ya pAgaDatarayaM AloetavvayaM hor3a // tUNa gurusakA kAUNaya aMjaliM vinayamUlaM / savveNa attasohI kAyavvA esa uvaeso || nahu sujjhaI sasallo jaha bhaNiyaM sAsane dhuvarayANaM / uddhariyasavvasallo sujjhai jIvo dhuyakileso | sahasA annANeNa va bhIeNa va pillieNa va pareNa / sanAyakeNa va mUDhe va rAgadosehiM / / jaM kiMci kayamakajjaM na hu taM labbhA puNo samAyariDaM / tassa paDikkamiyavvaM na hu taM hiyaeNa voDhavvaM // bolo jaMpato kajjamakajaM va ujjuyaM bhaNar3a / taM taha AloejjA mAyAmayavippamukko u // tassa ya pAyacchittaM jaM maggaviU gurU ava saMti / taM taha AyariyavvaM anavajjapasaMgabhIeNaM // navi taM satyaM va visaM va duppautto va kuNai veyAlo / jaMta va duppauttaM sappo va pamANAM kuddho // kur3a bhAvasallaM anuddhiyaM uttamaTTakAlaMmi / dullabhabAhIyattaM anaMtasaMsAriyattaM ca // mU. (1958) vR. ata UrdhvaM zalyoddharaNaM vakSye dhIrapuruSaprajJaptaM, 'yat' zalyoddharaNaM jJAtvA suvihitAH kurvanti duHkhakSayaM dhIrA iti / dvividhA bhavati zuddhiH - dravyazuddhizra bhAvazuddhizca tatra 'dravye' dravyaviSayA zuddhirvastrAdInAmavagantavyA, bhAve tu mUlottaraguNeSu zuddhirjJAtavyA, etaduktaM bhavati mUlaguNottaraguNAlocanayA bhAvazuddhi 1 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-1958 rbhavatIti / evaM tAvanmUlaguNottaraguNeSu chalitenAlocanA dAtavyA / idAnIM yasmai AlocanA dIyate tenApyAlocayitavyamiti. etadevapradarzayannAha-jAtikulabalaspAdiSaTatrizadraNasamanvitenApyavazyaM parasAkSikI zuddhiH karttavyA susstthvaapijnyaankriyaavyvhaarkushlen-suvihiteneti| atrodAharaNaM dIyate- yathA kuzalo'pi vaidyo'nyasmai vaidyAya kathayati AtmavyAdhi, zrutvA ca tasya vaidyasya so'pi vaidyo yasmai kathitaM sa pratikarma Arabhate / evaM jAnatA'pi prAyazcittavidhimAtmanaH samyakkaraNena tathA'pi prkutttrmlocyitvymvshymiti| kicc-sugmaa| 'nahu~ naiva zuddhyati sazalyaH puruSaH, kathaM punaHzuddhyati?, yathA bhaNitaM dhutarajasA zAsane tathA zuddhyati, kathaM punaH zudhyati ata Aha-uddhRtasarvazalyo jIvaH zuddhyati dhutakleza iti, tasmAdyadyapi kathamapi kizcidakArya kRtaM tathA'pyAlocayitavyam / kathaM punastatkRtaM bhavatItyata Aha-'sahasA' apratarkitameva prANivadhAdikamakAryaM yadi kRtaM tatastasmAtpratikramitavyamityetat dvitIyagAthAyAM vakSyate, ajJAnena ca kRtaM na taMtra prANI jJAto vyApAditazca, bhItena AtmabhayAt mA bhUdayaM mAM mArayiSyatItyataH prANavyaparopaNaM yadi kRtaM, preritena vA pareNa yadi kRtaM. vyasanena vA AphdA yadi kRtaM AtaGkana vAvarAdayupasargeNa yadi kRtaM mUDhena vA-rAgadveSaryatkRtaM kizcidakAryatataH yatkizcitkRtamakAryatatpunaH 'nahu' naiva samAcarituMlabbhAupalabhyeta yathA tathA pratikramitavyaM, etaduktaM bhavati-kizcidakAryaM kRtvA punaryathA naiva kriyate tathA tasya pratikramitavyaM, na punastadakArya hRdayena voDhavyaM, sarvamAlocayitavyamityarthaH / kathaM punastadAlocayitavyamityata Aha-tasya ca sAdhoryatprAyazcitaM mArgavido gukha upadizanti tatprAyazcitaM 'tathA' tenaiva vidhinA''caritavyaM, katham ?,anavasthAprasaGgabhItena satA''locayitavyam, anavasthA nAma yadyakAryasamAcaraNAtprAyazcittaM na dIyate kriyate vA tato'nyo'pi evameva samAcarati yadta prANivyaparopaNAdau na kiJcitprAyazcittaM bhavati tatazca samAcaraNe na kazciddoSa iti, evamanavasthAprasaGgabhItena sAdhunA prAyazcitaM smaacritvymiti| itathAlocayitavyam-na tatkaroti duHkhaM zastraM nApi viSaM nApi duSprayuktaH duHsAdhito vetAlaH yantraM vA duSprayuktaM sarpo vA kruddhaH pramAdinaH puruSasya duHkhaM karoti yatkarotibhAvazalyamanusRtam 'uttamArthakAle' anazanakAle, kiM karotItyata Aha-durlabhabodhikatvaM anantasaMsAritvaM ceti, evanmahAduHkhaM karoti bhAvazalyaM anuddhRtaM, zastrAdiduHkhAni punarekabhava eva bhavanti, ataH saMyatena srvmaalocyitvym| mU. (1959) to uddharaMti gAravarahitA mUlaM punbbhvlyaannN| micchAdasaNasallaM mAyAsallaM niyANaM c|| . uddhariyasavvasallo AloiyaniMdio gurusgaase| hoi atiregalahuo ohariyabharo vva bhaarvho|| mU. (1161) uddhariyasavvasallo bhattaparinnAe~ dhnniymaautto| ___ maraNArAhaNajutto caMdagavejhaM smaanei|| mU. (1962) ArAdhanAi jutto samma kAUNa suvihio kaalN| ukkosaM tinni bhave gaMtUNa labhejna nivvaannN|| vR. tata evamAlocya gAravarahitA munayaH 'uddharanti' utpATayanti mUlaM punarbhavalatAnAM yena mithyAdarzanazalyaM mAyAzalyaM nidAnazalyaM coddharantIti / sugamA, navaram atirekam atyarthaM laghurbhavati, 'oharitabhAro' uttAritabhAra: 'bhAravahaH' gardabhAdiH sa yathA laghurbhavati evamAlocite sati karmalaghutvaM bhvtiiti| tazcaivaMvidhaH sa uddhRtasarvazalyaH bhattaparinnAe' bhaktapratyAkhyAne dhanikam' atyartham AyuktaH' Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 AdhaniyuktiH mUlasUtraM prayatnaparo maraNArAdhanayuktaH, sa evaMvidhacandrakavedhaM samAnayati' karotItyarthaH / atra ca kathAnakaM rAdhAvedhe aavshykaadvseymiti| kiJca-ArAdhanayA yuktaH prayatnaparaH samyak kRtvA suvihitaH kAlaM punazca utkRSTataH' atizayena samyagArAdhanAM kRtvA trIna bhavAn gatvA nirvANaM' mokSamavazyaM prAnpotIti, etaduktaM bhavati-yadi paramasamAdhAnena samyaka kAlaM karoti tatastRtIye bhave'vazyaM siddhyatIti / Aha paraH- utkRSTato'ebhavAbhyantare sAmAyikaM prApya niyamAtsiddhyatIti, jaghanyataH punarekasminneva bhave sAmAyikaM prApya sidvyatItyuktaM granthAntare, tatazca yaduktaM trIn bhavAnatItya siddhyatIti tadetannApyutkRSTaM nApi jaghanyaMtatazca virodha iti, ucyate, anAlIDhasiddhAntasadbhAvena yatkizcidacyate, yattaduktaM jaghanyata ekenaiva bhavena siddhya-tIti tadvajrarSabhanArAcasaMhananamaGgIkRtyoktaM, etacca chevaTTikAsaMhananamaGgIkRtyocyate, chevaTTikAmaMhanano hi yadyatizayenArAdhanaM karoti tatastRtIye bhave mokSaprAnpoti, utkRSTazabdayAtrAtizayArthe draSTavyo na tu bhavamaGgIkRtya, bhavAGgIkaraNe punaraSTabhirevotkRSTato bhave chevaTTikAsaMhanano siddhytiiti| mU. (1163) esA sAmAyArI kahiyA bhe dhiirpurispnnttaa| saMjamatavaDDagANaM niggaMthANaM maharisINaM / mU. (1164) eyaM sAmAyAriM jujaMtA crnnkrnnmaauttaa| sAhU khavaMti kammaM anegbhvsNciymnNtN|| mU. (1165) esA anuggahatthA phuddviyddvisuddhvNjnnaainnaa| ikkArasahiM saehiM eguNavannehiM sammattA // niyuktigAthA-811, bhASyagAthA-322, prakSepagAthA-32 muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA saMpAditA odhaniyuktiH mUla sUtrasya droNAcArya viracitA TIkA prismaaptaa| | 41 dvitIya mUlasUtra-oghaniyuktiH samAptA Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 ___ 237 namo namo nimmala daMsaNassa paMcama gaNadharazrI sudharmAsvAmine nmH|| 41 piNDaniyuktiH (mUlasUtra) - saTIkaM [dvitIyaM mUlasUtra | bhadrabAhusvAmi racitaM mUla (niyuktiH) + bhASyaM + malayagiriAcArya racitA vRttiH jayati jinavarddhamAnaH parahitanirato vidhuutkrmjrjaaH| muktipthcrnnpossknirvdyaahaarvidhideshii|| natvA gurupadakamalaMgurUpadezena pinnddniyktim| vivRNomi samAsena spaSTaM shissyaavbodhaay|| vR. Aha-niryuktayo na svatantrazAstrarUpAH kintu tattatsUtraparatantrAH, tathA tavyutpattyAzrayaNAt, tathAhi-sUtropAttAarthAHsvarUpeNa sambaddhA apiziSyAna,pratiniyujyante-nizcitaMsambaddhA upadizyaMvyA. khyAyante yakAbhistA niryuktayaH, bhavatA'pi ca pratyajJAyi- 'piNDaniyuktimahaM vivRNomi,' tadeSA piNDaniyuktiH kasya sUtrasya pratibaddheti?, ucyate, iMha dazAdhyayanaparimANathUlikAyugalabhUSito dazavai kAliko nAma zrutaskandhaH, tatra ca paJcamadhyayanaM piNDaiSaNAnAmakaM, dazavaikAlikasya ca niyuktizcaturdazapUrvavidAbhadravAhasvAminAkRtA,tatrapiNDaiSaNAbhidhapaJcabhidhapaJcamAdhyayananiryaktiratiprabhUtagranthatvAtpRthak zAstrAntaramiva vyavasthApitA, tasyAzca piNDaniyukti riti nAma kRtaM, piNDaiSaNAniyuktiH, piNDAniyukti ritimadhyamapadalopisamAsAzrayaNAda, ata eva cAdAvatra namaskAro'pina kRto, dazavaikAlikaniyuktyantargatatvena tatra namaskAreNaivAtra vighnopazamasambhavAt, zeSA tu niyuktirdazavaikAlikAniyuktiriti sthaapitaa| asyAzca piNDaniyukterAdAbiyadhikArasaGgrahagAthA piDe uggamauppAyaseNA joyaNA pamANaM c| iMgAla dhUma kAraNa aTTavihA piNddnijuttii|| vR. 'piNDa saMghAte' piNDanaM piNDaH-saGgAto bahUnAmekatra samudAya ityarthaH samudAyathasamudAyibhyaHkathazcidabhinna iti ta eva bahavaH padArthA ekatra samahitAH piNDazabdanocyate. sa ca piNDo yadyapi nAmAdi bhedAdanekaprakAro vakSyata tathA'pIhasaMyamAdirUpabhAvapiNDopakArako dravyapiNDo gRhIpyate, so'pi cadravya. piNDo yadyapyAhArazayyopadhibhedAt triprakAraH, tathA'ppatrAhArazuddheH prakAntatvAdAhArarUpa evAdhikariSyate, tatastasminnAhararUpe piNDa viSayabhUte prayamata udgamo vaktavyaH, tatra udgamaH utpattirityarthaH, udbhazabdena caihaudgamagatAdoSAabhidhIyante, tathAvivakSaNAt,tato'yaMvAkyArthaH-prathamataudgamagatAAdhAkarmikAdayo doSAvaktavyAH, tataH 'uppAyaNa'tti utpAdanutpAdanA, dhAtrItvAdibhiHprakAraiHpiNDasyasampAdanamitibhAvaH, sA vaktavyA, kimuktaM bhvti| - udgamadoSAbhidhAnAnantaramutpAdanAdoSA dhAtrItvAdayo vaktavyAH, tata 'aisaNa'ttieSaNameSaNAsAvakta vyA, eSaNAtridhA-tadyathA-gaveSaNaiSaNAgrahaNaiSaNAgrAsaiSaNAca, tatra gaveSaNe mU. (1) Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 . piNDaniryuktiH- mUlasUtraM anveSaNe eSaNA - abhilASA gaveSaNaiSaNA, evaM grahaNaiSaNA grAsaiSaNA'pi bhAvanIye, tatra gavaiSaNaiSaNA udgamotpAdanAviSayetitadgrahaNainaiva gRhItA draSTavyA, grAsaiSaNA tvabhyavaharAraviSayA, tataH saMyojanAdigrahaNena sau gRhISyate, tasmAdihapArizeSyAdeSaNAzabdena grahaNaiSaNAgRhItAdraSTavyA, grahaNaiSaNAgrahaNeca grahaNaiSaNAgatA doSA veditavyAH, tathAvivakSaNAta, tato'yaM bhAvArtha: utpAdanAdoSAnidhAnAnantaraM grahaNaiSaNAgatA doSAH zaGkitamrakSitAdayo'midhAtavyA, tataH saMyojanA vaktavyA, tatra saMyojanaM saMyojanA - gRddhyA rasotkarSasampAdanAya sukumArikAdInAM khaNDAdibhiH saha mIlanaM, sA dravyabhAvabhedAd dvidhA, vakSyati ca- 'davve bhAve saMyojaNA ya' ityAdi, tataH pramANaM kavalasaGkhyAlakSaNaM vaktavyaM, cakAraH samuJcaye, sa ca bhinnakamatvAtkAraNazabdAnantaraM draSTavyaH, tataH, ' iMgAla dhUma' tti aGgAradoSo 'dhUmadoSazca tathA bhavati tathA vakta vyaM, tadanantaraM 'kAraNa' tti yaiH kAraNairAhAro yatibhirAdIyate yaistu na tAni kAraNAnicavaktavyAni, sUtre ca vibhakti lopa ArSatvAt, tadevama 'aSTavidhA' aSTaprakArA aSTamirarthAdhikAraiH sambaddheti bhAvArthaH, piNDaniryuktiH piNDaiSaNAniryuktiH // syAdetad, ete'STAvapyarthAkirAH kiM kutazcitsambandhavizeSAyAtAH uta yathAkathaJcidvaktavyAH, ? ucyate, sambandavizeSAdAyAtAH tathAhipiNDaiSaNA'dhyayanarniktirvaktumupakrAntA, piNDaiSaNA'dhyayanasya catvAryanuyogadvArANi, tadyathA - upakramo nikSepo'nugamo tayazca, tatra nAmanippanne nikSepe piNDaiSaNA'dhyayanamiti nAma, tataH piNDa iti adhyayanamiti ca vyAkhyeyaM, tatrAdhyayanamiti prAgevadrumapuSpikA'dhyayanevyAkhyAtam, ihatupiNDaiti vyAkhyeyaM, tataevaeSaNA, eSaNA ca gaveSaNaiSaNA grahaNaiSaNA grAsaiSaNA ca, gaveSaNaiSaNAdayazca udgamAdividhayAstataste vaktavyAityaSTau pinndddyo'rthaadhikaaraaH| tatra prathamataH piNDa iti vyAkhyAyate, vyAkhyA ca tattvabhedaparyAyaH, ataH prathamatapiNDazabdasya paryAyAnabhidhitsurAhamU. (2) piMDa nikAya samUhe saMpiMDaNa piMDaNA ya samavAe / samusaraNa nicaya uvacaya cae ye jumme ya rAsI ya // vR. ete sarve'pisAmAnyataH piNDAzabdasya paryAyAH, vizeSApekSayAtu ko'pikvApirUDhaH, tatrapiNDazabdo guDapiNDAdirUpe saGghAte rUDho, nikAyazabdo bhikSukAdisaGghAte, samUhazabdomanuSyAdisamudAye, saMpiNDanazabdaH sevAdInAM khaNDapAkAdezca parasparaM samyaksaMyoge, piNDanAzabdo'pi tatraiva, kevala mIlanamAtre saMyoge, samavAyazabdo vaNigAdInAM saGghAte, samavasaraNazabdaH tIrthakRtaH sadevamanujAsurANAM parSadi, nicayazabdaH sUkArAdisaGghAte, upacayazabdaH pUrvAvasthAta- pracurIbhUte saDvAtavizeSe, cayazabda iSTikAracanAvizeSe, yugmazabdaH padArthadvayasaGghAte, rAzizabdaH pUgaphalAdisamudAye, tedavamihayadyapipiNDAdayaH zabdAH loke pratiniyata eva saGghAtavizeSe rUDhAH, tathA'pi sAmAnyato yad vyutpattinimittaM saGghAtatvAmAtralakSaNaM tatsarveSAmapyaMviziSTamitikRtvA sAmAnyataH sarve piNDAdayaH zabdA ekAryikA uktAH, tato na kazciddoSaH / / tadevaM piNDazabdasya paryAyAnabhidhAya sampratibhedAnAcikhyAsurAha mU. (3) piMDassa u nikkhevo caukkao chakkao va kAyavvo / nikkhevaM kAUNaM pavvaNA tassa kAyavvA // vR. 'piNDasya' prAgukta zabdArthasya tuzabdaH punararthe, sa ca nikSepazabdAnantaraM yojyo, 'nikSepo' nAmAdinyAsarUpaH, punazrutuSkakaH, SaTkako vA karttavyaH, tatra catvAraH parimANamasyeti catuSkaH, "saGkhyA'tezcAzattiSTeH kaH" iti kaH pratyayaH, to bhUyaH svArthikakapratyayavidhAnAJcatuSkakaH, evaM SaTkako'pi vAcyaH, iha yatra Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-3 vastuni nikSepo na samyag vistarato'vagamyate'vagato vA vismRtipathamupagatastatrAppavazyaM nAmasthApanAdravyabhAvarUpacatuSkako nikSepaH karttavya iti pradarzanArthe catuSkakagrahaNaM, yatra tu tathAvidhagurusampadAyataH savistaramadhigatobhavatinApyadhigatovismatiyamupagatastatrasavistaraMnikSepovaktavyaitinyAyapradarzanArthe SaTkakagrahaNaM, tathA coktaM. jattha yajaMjANijjA nikkhevaM nikkhive nirvsesN| jattha vi jANijjA caukkayaM nikkhive tsy|| tatazcaitadatroktaM bhavati-yado SaTko nikSepaH samyagadhigato bhavati adhigato'pi ca na vismRtastadA ssttkruuponikssepHkrtvyH,anythaatuniymtshctusskruupiti|evNcnikssepNkRtvaatsypinnddsyprruupnnaakrttvyaa, yena piNDenehAdhikAraHsa piNDataprarUpaNIya itibhaavaarthH| idamevacanAmAdibhedopanyAsenavyAkhyAyAH phalaM yaduta yAvanto vivakSitazabdavAcyAH padArthA ghaTante tAn sarvAnapi yathAsvarUpaM vaivikatyenopadazya yena kenacinnAmAdyantatamenaprayojanaMsayukti puurvmdhikriyte|shessaastvpraakriyntetthaacoktm- 'aprastutArthApA. karaNAtprastutArthavyAyuraNAJca nikSepaH phalavAni ti, iha 'catuSkaH, SaTko vA nikSepaH karttavya' ityuktaM tatra nAnirdiSTasvarUpaMcatuSkaMSaTakaMvA nikSepaMziSyAHsvayamevAvagantumIzAstato'vazyaMtatsvarUpaMnirdeSTavyaM, tatra SaTkenirdiSTetadantargatatvAccatuSko'AnnihiSTobhavati,tata-saevaSaTakanikSeponirdizyateiti, mU. (4) kulae ucaubbhAgassa saMbhavo chakkae cauNhaM c| niyamena saMbhavo atthi chakkagaM nikkhive tmhaa|| vR.yathA kulake' catuHsetikApramANecaturbhAgasyasetikApramANasyasambhavo-vidyamAnatA'vazyaMbhAvinI, evaM Sadake nikSipe caturNA nikSepasya catuSkarUpasya nikSepasya niyamena-avazyaMtayA sabhmavo'sti, tatastameva SaTkakamahi nikSipAmi-SaTkarUpameva nikSepaM parUpaNAmi, tasmin prarUpite tasyApi catuSkarUpasya nikSepasya prruupittvbhaavaaditibhaavaarthH|| pratijJAtameva nirvAhayatimU. (5) nAma ThavaNApiMDo davve khette yakAlabhAve y| eso khalu piMDasa u nikkhevo chavviho hoi|| vR. 'nAma' ti nAmapiNDaH sthApanApiNDaH 'dravye' dravyaviSayaH piNDo dravyapiNDaH, dravyasya piNDa ityarthaH, tathA kSetre' kSetrasyapiNDa,evaMkAlApiNDobhAvapiNDazca, eSaH' anantaroktaHkhalu piNDasya piNDazabdasya nikSepo bhavati // tatra nAmApiNDasya vyAkhyAnAya sthApanApiNDasya tu sambandhayAnAhamU. (6) goNNaM samayakayaM vAjaM vaavihvejjtdbhennkyN| taM biMti nAmapiMDaM ThavaNApiMDaM ao vocchN|| vR. iha yata piNDa iti varNAvalIspaM nAma sanAmApiNDaH, nAma cAsau piNDazca nAmapiNDa itivyutpatteH, nAmacacaturdA,tadyathA-gauNasamayajaMtadbhayajamanubhayajaMca, tatraguNAdAgataMgauNama.athako'sauguNaH? kathaM ca tata Agatam ?, ucyate, iha zabdasya vyutpattinimittaM yo'rtho yathA jvalanasya dIpanaM 'jvala dIptA' viti vacanAtsaguNaHguNavehaparatanno vivakSitonapAribhASiko rUpAdiH, tenayadyacchabdasyavastunipravarttamAnasya vyutpattinimittaMdravyaMguNaHkriyAvAsaguNaityabhidhIyate,tatradravyaMvyutpattinimittaMzrRGgIdantIviSAmItyAdau, guNojAtarUpaMsuvarNesvAdurasAzvetaityAdau, kriyAtapanaHzramaNodIprohiMsrojvalana ityAdau,jAtizcanAmno vyutpattinimittaM na bhavati, kintu pravRttinimittaM yathA gozabdasya gojAtiH, tathAhi-gozabdasya gamanakriyA vyutpatinimittaM na gotvaM gacchatIti gauriti vyutpatteH, kevalamekArthasamavAyabalAdgamanakriyayA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryuktiH- mUlasUtra khurakakudalAGgulasAsnAdimattvaM pravRttinimittamupalakSyate iti gacchatyagacchati vA gopiNDe gozabdasya pravRttiH, evaM sarveSvapi jAtizabdeSu nAmasu vyutpattinimittavatsu bhAvanIyaM, ye tu jAtizabdA vyutpattirahitA yathAkathaJcijjAtimatsu rUDhimupAgatAsteSu vyupattinimittameva nAstIti kutastatra jotarvyutpatitinimittatvaprasaGga ?, tasmAjjAtiH paratantrApi na zabdasya vyutpattinimittamiti na sA guNagrahaNena gRhyate, ye tu gotvaviziSTAgomAnityAdayo jAtivyutpattinimittA nate nAmarUpAtitairvyabhicAra, tato gumadAgataMgauNaM, vyutpattinimittaM dravyAdirUpaM guNamadhikRtya yadvastuni pravRttaM nAma tadvauNanAmeti bhAvArthaH, etadeva ca nAma loke yathArthamityAkhyAyate, tathA samayajaM yadanvartharahitaM samaya eva prasiddha yathaudanasya prAbhRtiketi nAma, ubhayajaM yadguNaniSpannaM samayaprasiddhaM ca, yathA dharmavvajasya rajoharaNamiti nAma, ihaM hi samayaprasiddhamanvarthayuktaM, ca, tathAhi bAhyayAbhyantaraM rajo hiyeta aneneti rajoharaNaM, tatra bAhyarajo'pahAritvamasya supratItam, Antararajo'paharaNasamArthazca paramArthataH saMyamayogAH, tethAM ca kAraNamidaM dharmaliGgimiti kAraNe kAryopacArAdrajoharaNamityucyate, uktaM ca harei rao jIvANaM bajjha abbhitaraM ca jaM teNaM / rayaharaNaMti pavuzcai kAraNakajnokyArAo || saMyajogA itthaM raoharA tesi kAraNaM jeNaM / rayaharaNaM uvayArA bhannai teNaM rao kampaM // 240 anubhayajaM yadanvartharahitaM samayAprasiddhaM ca, yathA kasyApi puMsaH zauryakrauryAdiguNAsambhavenopacArAbhAve siMha iti nAma, yadvA devA ena deyAsuriti vyutpattinimittAsambhave devadatta iti nAma / evaM piNDa iti varNAvalIrUpamApinAmagauNAdibhedAzruturddhA, tatrayadAbahunAMsajAtIyAnAM vijAtIyAnAMvA kaThinadravyANAmekatra piNDane piNDa iti nAma pracarttate taddrauNaM, vyutpattinimittasya vAcye vidyamAnatvAt, yadA tu samayaparibhASayA pAnIye'pi piNDa iti nAma prayujyate tadA samayajaM, loke hi kaThinadravyANAmekatra saMzleSe piNDa iti pratItaM, na tu dravyadravyasaGghAte, tataH piNDanaM piNDa iti vyutpattayarthAghaTanAna gauNam, atha ca samaye prasiddhaM, tathA ca AcArAGge dvitIye zrutaskandhe prathame piNDaiSamAbhidhAne'dhyayane saptamoddezakasUtre 'se bhikkhU vA bhikkhuNI vA gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe anupaviTThesamANe jaMpuNapApaNaMpAsejjA, taMjahA tilodagaM tusodagaM vA' ityAdi, atra pAnIyamapi piNDazabdenAbhihitaM, tataH pAnIye piNDa iti nAma samayaprasiddhaM, na cAnvarthayukta bhiti samayajamityucyate, yadA punarbhikSurbhikSukI vA bhikSArthaM praviSTA satI gRhapatikule guDapiNDamodanapiNDavAlabhate tadA piNDazabdastatra pravarttamAna ubhayajaH, samayaprasiddhatvAdanvarthayukta tvAMzca yadA punaH kasyApi manuSyasya piNDa iti nAma kriyate naca sarIrAvayavasaGkhyA vivakSA tadA tadanubhayajaM / / samprati gAthAkSarANi vivriyanteyatpiNaMDa iti nAma gauNaM, yadvA samayakRtaM samaya- prasiddhaM, yadvA bhavvettadubhayakRtam, ubhayaM guNaH samayazca taca tadubhayaM ca tadubhayaM tena taM tadubhayakRtaM, samayaprasiddha manvaryayuktaM cetyarthaH, apizabdAghadrA'nubhayajamanvathaHvikalaM samayAprasiddhaM ca tannAmapiNDaM bruvata tIrthakaragaNa-dharAH, ata UrdhvaM sthApanApiNDamahaM vakSye // enAmeva gAthAM bhASyakRtsaprapaJcaM vyAcikhyAsu prathamaM gauNaM nAma - mU. (7) * guNaniphannaM goNaM taM caiva jahatthamatthavI beMti / tuM puna khavaNo jalano tavaNo pavano paIvAya // [bhA. ? ] vR. guNena paratantreNa vyutpattinimittena dravyAdinA yanniSpannaM nAma tadgauNaM, yazca (sya) guNairniSpannaM `tadguNAttasmin vastu nyAgatamiti "tatajAgata" ityenanANpratyayaH, tadeva ca gauNaM nAma 'arthavidaH' zabdArthavido gathArthe bruvate, gauNaM ca nAma tridhA, tadyathA dravyanimittaM guNanimittaM kriyAnimittaM ca, etacca prAgeva bhAvitaM, Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 7 241 tatra piNDa iti nAma kriyAnimittaM, piNDannamiti vyutpatteH tata udAharaNAnyapi kriyAnimittAnyeva darzayati- 'taM puna' ityAdi, tatpunagauNaM nAma kSapaNa ityAdi, tatra kSapayati, karmmANIti kSapaNaH kSapakarSiH ihaM kSapakarSeH kSapaNalakSaNAM kriyAmadhikRtya kSapaNa iti nAma pravRttamatau gauNam, evaM zeSeSvapyudAharameSu bhAvanA kAryA, tathA jvalatItijvalano-vaizvAnaraH, tapatItipano raviH, pakte punAtItivApavano vAyuH, pradIpyate iti pradIpaH dIpakalikA, cakAro'nyeSAmapyevaMjAtI yAnAmudAharaNAnAM samucayAryaH / tadevaM sAmAnyato gauNaM nAma vyAkhyAtaM / mU. (8) piMDaNa bahudavvANaM paDivakkheNAvi jattha piMDakkhA / samaya piMDoha suttaM piMDapaDiyAI / / [bhA. 2] vR. bahUnAM sajAtIyAnAM vijAtIyAnAM vA kaThinadravyANAM yat piNDanam ekatra saMzleSastatra piNDa iti nAma pravarttamAnaM gauNamiti zeSo, vyutpattinimittasya tatra vidyamAnatvAt tathA pratipekSaNApyatra, prakaraNAtpratipakSazabdaH kaThinadravyasaMzleSAbhAvavAcI, tato'marthaH yatra pratipakSeNApi bahUnAM dravyANAM mIlanamantareNa tAvatpiNDa iti nAma pravarttata eva, na kAcittatravyAhatirityapizartha, samayaprasiddhayA 'piNDAkhyA' piNDa iti nAma, sapiDAkhyAvAnnAmapiNDaH samayakRta ityucyate, tatranAmanAmava-torebhedopacArAdevaM nirdezaH, upacArAbhAve tvayamarthaH- tatravastunitatpiNDaiti nAmasamayakRtamiti, etadeva darzayati- 'jahasuttapiMDapar3iyAI' yathetpudarzane piNDati piNDapAtagrahaNaM, tata evaM gAthAyAM nirdezo draSTavyaH 'piMDavAyaDipAe' ityAdi, AdizabdAt 'paviTThe samANe' ityAdisUtraparigrahaH taJcaprAgeva darzitam, iyamaMtra bhAvanA atra sUtre prabhUtakaThinadravyaparasparasaMzleSAbhAve'pi pAnIye piNDa iti nAmAnvaryarahitaM samayaprasiddhayA prayujyate; ata idaM samayajamabhidhIyate iti // sampratyubhaya piNDa iti nAma darzayatimU. (9) jassa puna piMDavAyA paviThThasa hoi saMpattI / guDaoyaNapiMDehiM taM tadubhavayapiMDamAhaMsu // [bhA. 3] vR. yasya punaH kasyacitpipaNDapAtAryatayA-piNDapAtaH- AhAralAbhastadaryatayA sAdhogRhapatigRhaM praviSTasyasatobhavatiAsamprAptiH, 'guDaoaNapiMDehiM' ti 'vyatyayo'pyAsA' mimitaprAkRtalakSaNavazAtSaSThyarthe tRtIyA, tato'yamartho - guDaudanapiNDaorgu'piNDasyaudanapiNDasya cetparthaH, guDaudanagrahaNamulapakSaNaM, tena saktu piNDAdeca yA samprAptistaM guDapiNDAdikaM tadubhayapiNDaM guNaniSpannasamayaprasiddhapiNDazabdavAcyamuktavantastIrthakaragaNadharAH, ihApi nAmanAmavatorabhedopacArAdevaM gAthAyAM nirdezaH, upacArAbhAve tvayaM bhAvArtha:- tadviSayaM piNDa iti nAma ubhajayam, anvaryayukta tvAtsamaprasiddhatvAzceti // ubhayAirittamahavA annaM pi hu atthi loiyaM nAma / mU. (10) tAbhippAyakayaM jaha sIhagadevadattAI // [bhA. 4] vR. ' athave 'ti nAmaprakArAntaratAdyotakaH, 'ubhayAtiriktaM ' gauNasamayajavibhinnam, anyadapyasti laukika' lokeprasiddhamAtmAbhiprAyakRtaM nAma, anubhayajImati bhAvArthaH, tadevodAhareNasamarthayamAna Aha-yathA siMhakadevadattAdi, AdizabdAghajJadattAdiparigrahaH, idaM hi siMhadevadattAdikaM nAma zauryakrauryAdiguNanibandhanopacArAbhAve devA enaM deyAsuritivyutpattyArthAsambhave ca yasya kasyAcidAtmA'bhiprAyataH pitrAdibhiddIyamAnaM gauNamanvArthavikalatvAnnApi samayaprasiddhamata ubhayAtirikta miti, evaM piNDa ityapi nAma ubhayAtiriktaM bhAvanIyaM // nanu piNDaiti nAmaniyukti gAthAyAmumayAtiriktaM nopanyastaM, tatkathaM bhASyakRtA vyAkhyAyate ?, taduyuktaM, nopanyastamityasiddheH, apizabdena tatra sUcitatvAt, tathA cAha bhASyakRt 261 16 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM goNNasamayAirittaM iNamannaM vA'visUiyaM naam| jaha piMDautti kIrai kassai nAma mnuusss|| - [bhA.5] vR.idaMpiNDaitinAmaanyadvA gauNasamayAtiriktaM gauNasamayajavibhinnamapizabdasUcitamasti,tadeva darzayati-yathAkasyApi manuSyasya piNDaiti nAma kriyate, taddhinagauNaMprabhutadravyasaMzleSaNAsambhavAccharI. rAvayasaGghAtasyacAvivakSaNAtnApisamayakRtam,ataidamumayAtirikta miti|nusmykRtomyaati-riktyorn kazcitparasparaM vizeSa upalabhyate, ubhayatrApyanvarthavikatvAdAtmAmiprAyakRtatvAvizeSAJca, tatkathaM dvayorUpAdAnaM?, sAGketikamityevocyatAm, evaM hi dvayorapi grahaNaM bhavati tadayuktam, abhiprAyAparijJAnAd iha hiyallaukikaMnAmasAGketikaMtatpRgajanAHsAmayikAMzcavyavaharanti,yatpunaHsamayaevasAGketikaMtatsAmayikA eva na pRthgjnaaH| tathA cAha bhASyakRdmU. (92) tulle'vi abhippAe samayaprasiddhaM na giNhae loo| ___ jaMpuna loyaprasiddhaM taM sAmaiyA uvcrnti|| [bhA.6] . vR. ihAbhiprAyazabdena padaikadeze padasamudAyopacArAdabhiprAyakRtatvamucyate, tatrAyamarthaH-abhiprAyeNaicchAmAtreNa kRtaM na tu vastubalapravRttamabhiprAyakRtaM, tasya bhAvo'bhiprAyakRtatvaM sAGketikatvamityarthaH, tasmiMstulye'pi-samAne'pi, AstAmasamAne ityapizabdArthaH', samayaprasiddhaM 'lokaMH, pRthagajanarUpona gRhyAti-nasamayaprasiddhenasAGketikenanAmrAvyavaharati,nakhalupRthagjanobhojanAdikaMsamuddezAdinAsamayaprasiddhenasAGketikenanAmnAvyavaharati, yatpunallokaprasiddhaMtatpRthagjanAHsAmayikAcopacaranti,tataitthaM samayakRtobhayAtirektayoH svabhAvabhedAd tadayorapi pRthagupAdAnamarthavat, etena gauNobhayakRtayorapi svabhAvabhedasUcanena pRthagupAdAnaM sArthakamupapAditaM draSTavyaM, tathAddi-yadyapi gauNamupayakRtaMkaM cAnvarthayuktatvenAviziSTaM, tathApi yaddhauNaM tatpRthagannAH sAmayikAzca vyavaharanti, yatpunaH samayaprasiddhaM gauNaM tatsAmayikA eva na pRthajjanAH, tethAM tena prayojanAbhAvAt, samayaprasiddhena hi nAmnA gauNenApi yathoktasamayaparipAlananiSpannacetasAMgRhItavratAnAMprayojanaMnagRhasthAnAm,ataHsvabhAvabhedAttayorapipRthagupanyAsaH saarthkiti||tdevNnaampinnddoniyukti kRtopadarzitobhASyakRtAsaprapaJcavyAkhyAtaH, sAmprataMyatpUrvapratijJAtaM niyukti kRtA-'ThavaNApiMDa ato vocchaM tatsamarthayamAnaH sa evAhama. (13) akkhevarADae vA kaTe puttheva cittkmmevaa| sabbhAvamasabbhAvaM ThavaNApiMDaM viyaannaahi|| vR.sata iva vidyamAnasyevabhAvaH sattA-sadbhAvaH, kimuktaM bhavati?-sthApyamAnasyendrAderUpAGgopAGgacihnavAhanAharaNAdi parikararUpoya AkAzavizeSoyadarzanAtsAkSAdvidyamAna ivendrAdilakSyate sa sadbhAvaH, tadabhAvo'sadbhAvaH, tatra sadbhAvasamabhAvaMcAzritya akSe candanaka kapadaM varATake vAzabdo'GgurlAyakAdi. samuzcayArthaH, ubhayatrApi ca jAtAvekavacanaM, tathA 'kASThe' dAruNi 'puste' DhiullikAdau, vA zabdo lepyapASANasamuzcaye,citrakarmaNivAyApiNDasyasthApanAsA'kSAdiHkASThAdiSvAkAravizevApiNDatvenasthApyamAna-sthApanAHpiNDaH,iyamatrabhAvanA-yadAkASThelepye upalecitrakarmANivAprabhUtadravyasaMzleSarUpaHpiNDAkAra: sAkSAdvidyamAnaivAlikhyate,yadvAakSAHkarpadakAaGgulIyakAdayovAekatrasaMzleSyapiNDatvenasthApyanteyathaiSa piNDaH sthApita iti tadA piNDAkArasyopalamyamAnatvAtsadbhAvatapiNDasthApanA, yadAtkenasminnakSe varATake'GgalIyake vA piNDatvena sthApanA eSa piNDo mayA sthApita iti tadA tatra piNDAkArasyAnupalabhya Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 13 243 mAnatvAt, akSAdigataparamANusaGghAtasya cAvivakSaNAdasadbhavataH piNDasthApanA, citrakarmaNyapi yadA ekaviddhAlikhanena piNDasthApanA yaSaiva piNDa Alikhita iti vivakSA tadA prabhUtadravyasaMzleSAkArAdarzanAdasadbhAvapiNDasthApanA, yadA punarekabindvAlikhane'pi eSa mayA guDapiNDa odanapiNDaH saktu piNDo vA'' likhita iti vivakSA tadA sadbhAvataH piNDasthApanA / / amumeva sadbhAvAsadbhAvasthApanAvibhAgaM - mU. (14) ikko u asabbhAve tihmaM ThavaNA u hoi sabbhAve / cittesu asambhAve dArualeppovale sivaro // [bhA. 7] vR. eko'kSo varATako'GgulIyakAdirvA yadA piNDatvena sthApyate tadA sA piNDasthApanA 'asadbhAve' asadbhAvaviSayA, asadbhAvikItparthaH, tatra piNDAkRteranupalabhyamAnatvAt, akSAdigataparamANusaGghAtasya cAvivakSaNAt / yadAtu trayANAmakSANAMvarATakAnAmaGgulIyakAdInAMvAparasparamekatrasaMzleSaNakaraNena piNDatvena sthApanAtadAsApiNDasthApanA 'sadbhAve' sadbhAvikI, tatrapiNDAkRterupalabhyamAnatvAt, trayANAMcetyupalakSaNaM tena dvayorapi bahUnAM cetyapi draSTavyaM / tathA 'citreSu' citrakarmasu yadaikabiddhAlikhanena piNDasthApanA tadA sA'pyasadbhAve, yadA tu citrakarmasvapi anekavindusaMzleSAlikhanena prabhUtadravyasaGgAtAtmakapiNDasthApanA tadAsA sadbhAvasthApanA, pinnddaakRtesttrdrshnaat| tathAdArukalepyoleSu piNDAkRtisampAdanenayApiNDasya sthApanAsa'itaraH'sadbhAvasthApanApiNDaH, tatrapiNDAkArasyadarzanAt // tadevamuktaH:sthApanApiNDaH, sampatidravyapiNDasyAvasaraH, noAgamatastridhA, tadyathA - jJazarIradravyapiNDaH bhavyazarIradravyapiNDaH zarIrabhavyazarIraMvyatirikta dravyapiNDaca, tatra piNDazabdArthajJasya yaccharIraM siddhazilAtalAdigatamapagatajIvitaM tadbhUtapiNDazabdArthaparijJAnakAraNatvAt jJazarIradravyapiNDaH, yastu bAlako nedAnImavabudhyate piNDazabdArtham atha cAvazpamAyatyAM tenaiva zarIreNa parivarddhamAnena bhotsyate sa bhAvapiNDazabdArthaparijJAnakAraNatvAd bhavyazarIradravyapiNDaH // zarIrabhavyazarIravyatiriktaM tu dravyapiNDaM niryukti kRdAha mU. (15) tiviho u davvapiMDo saccitto mIsao acitto ya / . ekkeksa ya etto nava nava bheA upatteyaM // vR. jJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyapiNDastridhA, tadyathA - sacitto mizro'cittazca tatra mizraH, sacittAcittarUpaH, iha pRthivIkAyAdikaH piNDatvenAbhidhAsyate, sa ca pUrve sacito bhavati, tataH svakAyazastrAdibhiH prAsukIkriyamANaH kiyantaM kAlaM mizro bhavati, tata UrdhvamacitaH, tata etadarthakhyApanArthaM sacittamizrAcittAH krameNoktAH / 'ito' bhedatrayAbhiSAdhAnadanantaram' ekaisya' sacittAdebhedasya pratyekaM nava nava bhedA vAcyA bhavanti / mU. (16) puDhavI AukkAo teU vAMU vaNassaI ceva / besdiya te iMdiya cauro paMceMdiyA ceva // vR. iha piNDazabdaH pUrvagAthAto'nuvarttamAnaH pratyekaM sambadhyate, tadyathA- pRthivIkAyapiNDo'pUkAyapiNDatejaskAyapiNDo vAyukAyapiNDo vanaspatikAyapimDo dvIndriyapiNDastrIndriyapiNDacaturindriyapiNDaH paJcendriyapiNDazraM // sampratyamISAmeva navAnAM bhedAnAM sacittattvAdikaM bibhAvayiSuH pRthivIkAye bhAvayatimU. (17) puDhavIkAo tiviho saccitto mIsao ya accitto / saccitto puna duviho nicchayavavahArao ceva // vR. pRthivIkAyastrividhaH, tadyathA - sacitto mizro'cittazca, sacitaH, punardvidhA, tadyathA- nizcayato Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM vyavahAratazca // etadeva nizcayavyavahArAbhyAM sacittasyadvaividhyaM pratipAdayatimU. (18) nicchayao sacitto puDhavimahApabvayANa bhumnjhe| acittamIsavajjo seso vvhaarsccitto|| vR. nizcayata- sacitaH pRthivIkAyo dharmAdInAM pRthivInAM mervAdInAM mahApaLatAnAmupalakSaNametat tena TaGkAdInAMca, bahumadhvayabhAgeveditavyaH, tatrAcittatAyA mizratAyAzcahetUnAMzItAdInAmasambhavAt,zeSaHpunaH acittamizravo vakSyamANasthAnasambhavimizrAcittaMvyatirikto nirAbAdhAraNyabhUmyAdiSu vyavasthito vyavahArataH sacito veditvyH| uktaH ||scittpRthiviikaayH, samprati tameva mizramAhamU. (19) khIradumaheTThapaMthe kaTThole iMdhane ya mIso u| porisi ega duga tigaMbahuiMdhanamajjhathove y|| vR. 'khIradohaTTa' tti kSIradrumA' vaTAzvatthAdayasteSAmadhastAta-tale yaH pRthivIkAyaH sa mizraH, tatra hi kSIradrumANAMmAdhuryeNazastratvAbhAvAkiyAnsacita-zItAdizastrasamparkasambhavAJcakiyAnacitaitimizratA, tathA pati grAmAnnagarAdvA bahiryaH, pRthivIkAyovartate so'pi mizro, yatastatra gantrIcakrAdibhirya utsAtaH pRthivIkAyaHsakiyAnsacittaHkiyAMzcazItavAtAdibhiracittIkRtaitimizraH, 'kaTThole'ttikRSToelavidAritaH so'piprathamatohalenavidAryamANaHsacita-tataHzItavAtAdibhiH kriyAnacittIkizyateitimizraH, tathA''rdo jalamizrita-, tathAhi-meghasyApi jalaM sacittapRthivIkAyasyopari nipatat kiyantaM pRthivIkArya virAdhayati tato jalArdrapRthivIkAyo mizra upapadyate, so'ppantarmuhUrtAdanantaramacittIbhavati, parasparazastratvena dvayorapi pRthivyapakAyayoracittIbhavanasambhavAt, yadA tvatiprabhUtaM meghajalaM nipatatitadA tajjalaM yAvannAdyApi sthiti baghnAtitAvamizraHpRthivIkAyaH,sthitibandhetukRtesatisacitto'pisambhAvyate,tathA 'indhane' gomayAdau mizraH, tathAhi-gomayAdikamindhanaM sacittapRthivIkAyasya zastraM, zastreNa ca paripIDyamAno yAvannAdyApi sarvathApariNamati tAvanmizraH / atraivendhanaviSaye kAlamAnamAha- 'porisI' tyAdi, bahindhanamadhyagata ekA pauruSI yAvanmizro madhyamendhanasampRktastu pauruSaudvikam alpenandhanasampRkta stu pauruSItrikaM tata uddharvamacitta iti|| tadevamukto mizraH pRthivIkAyaH, sAmpatamacittamAhamU. (20) sIuNhakhArakhatte aggiilonnuusaNbilenehe| vakkaMtajoNieNaM payoSaNaM teNima hoi|| vR.ihasarvatrasaptamItRtIyA'rtheprAkRtalakSaNavazAta,tathAcAhapANiniHprAkRtalakSaNe- vyatyayo'pyAsA' mityavasUtresaptamI tRtIyArthe, yathA 'tisutesualaMkiyApahavI iti.tato'yamarthaH-zItoSNakSArakSatreNa,tatra zItaM pratItama uSNaH-sUryAdiparitApaH kSAraH-yavakSArAdiH kSatraM-karISavizeSaH etaiH, tathA 'agniloNUsaaMbilenehe' iti agniH vaiznAvaraH lavaNaM-pratItam USaHUSarAdikSevAdbhavo lavaNimasammizro rajovizeSaH, AmlaM-kAdhikaM snehaH-tailAdiH etaizvAcitaH pRthivIkAyo bhavati, iha zItAgramlakSArakSatrasnehAH parakAyazastrANi, USaH, svakAyazastram, uSNezceha sUryaparitAparUpaH, svabhAvoSNaH tathAvidhapRthivIkAya. paritApa-rUpovAgRhyate,nAgniparitAparUpastasyAgnigrahaNenaivagRhItatvAt,tataHso'pi,svakAyazastropAdAnena parakAyazastropAdAnena cAnyAnyAni svakAyaparakAyazastrANupulakSyante, yathA kaTukaraso madhurarasasya svakAyazastramityAdi. etenapRthivIkAyasyActittatayAbhavanaMcatu pratiyAditaMdraSTavya,tadyathA-dravyataHkSetrataH kAlato bhAvataca, tatra skAyena parakAyeNa vA yadicittIkaraNaM tadravyataH yadA tu kSArAdikSetrotpannasya Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 20 245 2 madhurAdikSetrotpannasya ca catulya varNasya bhUmyAdeH pRthivIkAsya parasparaM samparkeNAcittatAbhavanaM tadA tat kSetrata, kSetrasya prAdhAnyena vivakSaNAt, yadvA mA bhUdaparakSetrodbhavena pRthivIkAyAntareNa saha mIlanaM, kintvanyatra kSetre yojanazatAtparato yadA nIyate tadA savrvo'pi pRthivIkAyaH sarvasmAdapi kSetrAdyojana zatAdvarddhamAnIto bhinnAhAratvena zItAdisamparkapazcAvazyamacittIbhavati, itthaM kSetrAdikrameNAcittIbhavanamapkAyAdInAmapi bhAvanIyaM, yAvadvanaspatikAyikAnAM, tathA ca harItakyAdayo yojanazatAdvarddhamAnItA'cittIbhUtatvAdauSaSAdyarthe sAdhubhiH pratigRhyate iti / kAlatastacittatA svabhAvataH svAyuH kSayeNa sA ca paramArthato'tizayajJAnenaiva samyakparijJAyatenachAdmasthikajJAnenetinavyavahArapathamavatarati, ataeva ca tRSA'tipIDitAnAmApisAdhUnAM svabhAvataH svAyuHkSayeNAcittIbhUpatamapi taDAgodakaM pAnAya varddhamAnasvAmI bhagavAn nAnujJatavAn, itthaMbhUtasyAcittIbhavanasyachadmasthaAnAMdurlakSatvenamAbhUtu sarvatrApitaDAgodakesacitte'pipAzrAtyasAdhUnAM pravRttiprasaGga itikRtvA, bhAvato'cittIbhavanaM pUrvavarNAdiparityAgatoM'paravarNAdiyatA bhavanaM / pUrvavarNAdiparityAgato'paravarNAdiyatA bhavanaM / tadevamukto'citto'pi pRthivIkAyaH / etena cAcittena sAdhUnAM prayojanaM, tathA cAha- 'vukkaMta' ityAdi, vyutkrAntAH- apagatA yoniH - utpattisthAnaM yatra tena vidhvastayoninA- prAsukena 'idaM' vakSyamANasvarUpaM prayojanaM sAdhUnAM bhavati / / tadevopadarzayati mU. (21) avaraddhigavisaMbaMde lavaNena va surabhiuvalaeNaM vA / accittarassa u gahaNaM paoyaNaM teNimaM va'nnaM // vR. aparAdhanam aparAddhaM- pIDAjanakatA tadasyAstIti aparAdviko lUtAsphoTaH saprpAdidaMzo vAvidhaMpratItaM tacca dadrUprabhutiSu cAritaM sambhavati tayorupazamanAya bandha iva bandhaH - ! - pralestasmin karttavye'cittapRtivIkAyasya gauramRttikAkedAratarikAdirUpasyagrahaNaMprayojanaM, yadvAlavaNenapratInena' accittassa' ttivibhaktipariNAmeneha tRtIyAntaM sambadhyate, acittenAlavaNabhakta bhojanAdau prayojanam, athavA surabhyupalena-gandhapASANena gandharohakAkhyena prayojanaM, tena hi pAmAprasUtavAtaghAtAdi kriyate, vAzabdo vikalpArthaH, athavA tena pRthivIkAyanedamanyatprayojanam // tadevAha mU. (22) ThANanisiyaNatuTTaNa uccArAINa ceva ussaggo / ghuTTagaDagalagalevo emAi paoyaNaM bahuhA / / vR. iha sAdhubhiH sacittamizraparihAradvAreNAcitte bhUtalapradeze yat sthAnaM kAyotsargo vidhIyate yacca niSIdanam-upavezanaMyaccatvagvarttanaM svApaH, yazra ucArAdInAM purISa prastravaNazleSamaniSThayUtAnAmutsargaH, tathA yo ghuTTako kepitapAtrasRNatAkArakaH pASANo ye ca DagalakAH-purISotsargAnantaramapAnaproJchanakapASANAdikhaNDarUpAyazca lepo-bhogapurapASANAdiniSpannastAmvakapAtrAbhyantaraM dIyate, evamAdi 'bahudhA bahuprakArama acittena pRthivIkAyana prayojanam // uktaH sacittAdibhedabhinnamAha mU. (23) AukkAo tiviho saccito mIsao ya accitto| saccitto puna duviho nicchayavavahArao ceva // vR. apkAyastrividhaH, tadyathA- sacitto mizro'cittazra, natra sacitto dvidhA - nizrayato vyavahAratazra / / mU. (24) ghanaudahI dhanavalayA karagasamuddaddahANa bahumajjhe / aha nicchayasaccitto vavahAranayassa agaDAI // vR. 'ghanodadhayaH' narakapRthvInAmAdhArabhUtAH kaThinatoyAH samudrAH, 'dhanavalayAH' tAsAmeva narakapRthivInAM Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 piNDaniyukti:- mUlasUtraM pAzrvartivRttAkAratoyAH ye ca 'karakAH ' ghanopalAH tathA 'samudrahRdAnAM' lavaNAdisamudrapadmAdihRdAnAM ca bahumadhyabhAge ye'kApyAH 'aha' tti eSa sarvo'pyakApyo 'nizcayasacittaH' ekAntasacittaH zeSastu 'avaTAdi' avaTavApItaDAgAdisthaH, ihAvaTAdisyo'vaTAdizabdenokta:, tAtsthyena tadvayapadezapravRtteH, yathA maJcAH krozantItyAdau, tatrAvaTaH kUpastadAdigato'pkAyo 'vyavahAranasya' vyavahAranayamatena sacittaH // mU. (25) usiNodagamanuvatte daMDe vAse ya paDiyamittaMmi / mottUNAdesatigaM cAula udage'bahupasannaM // vR. anuddhRte daNDe, atra jAtAvekavacanaM, tato'yamarthaH-anuddhRtteSu triSu daNDeSu utkAleSu yaduSNodakaM tanmizramiti prastAvAdgamyate, tathAhi prathame daNDejAyamAne kazcitpariNamatikazcinnetimizraH, dvitIyeprabhUtaH pariNamatistoko'vatiSThate, tRtIyetusarvopyacittobhavati, tato'nuddhRteSu triSudaNDepUSNodakaM (mizra) sambhavati, tathAvarSe-vRSTaupatitamAtreyajjalaMgrAmanagarAdiSu pramUtatiryagmanuSyapracArasambhaviSu bhUmau varttate tadyAvannAdyApyacitIbhavati tAvanmizramavagantavyaM, grAmanagarAdibhyo'pi bahistAdyadistokaM meghajalaM nipatAti tadAnIM tadapi patitamAtraM mizramavaseyaM, pRthivIkAyasamparkatastasya pariNamamAnatvAt, yadA'pyatiprabhUtaM jalaM megho varSati tadA'pi prathamato nipatat pRthivIkAyasamparkataH pariNamamAnaM mizraM, zeSaM tu pazcAnnipatat sacittamiti, tathA 'muktvA' parihRtya 'AdezatrikaM' matatrikaM, taduktA mizratA na grAhyeti bhAvArthaH, 'cAulodakaM taNDulodakam 'abahuprasannaM' nAtisvacchIbhUtaM, mizramiti gAthArthaH / abahuprasannamityatrAdAvakAralopa ArSatvAt // mU. (26) bhaDaMgapAsavalaggA utteDA bubbuyA na saMmaMti / jAtAvamIsaMga taMdulA ya rajjhatijAva'nne // vR. taNDulodaketaNDulaprakSAlanabhANDAdanyasmin bhANDeprakSipyamANeye truTitvA bhANDakasyapArzveSu 'utteDA' bindavo laggrAH teyAvanna'zAmyanti' vidhvaMsamupagacchanti tAvattattaNDulodakaM mizramityeke 1, apare punarAhuHtaNDulodake taNDulaprakSAlanabhANDakAdaparasmin bhANDake prakSipyamANe ye taNDulodakasyopari samudbhUtA budbudAste yAvadadyApi 'nazAmyanti' na vinAzimiyati tAvattattaNDulodakaM mizramiti 2, anye punarevamAhuHtaNDulaprakSAlanAnantaraM taNDulA rAkhchumArabdhAstataste yAvanna rAdhyanti, yAvannAdyApi sidhyantIti bhAvaH tAvattattaNDulodakaM mizramiti 3 || eSAM trayANAmapyAdezAnA dUSaNAnyAha - mU. (27) ee u anAesA tinnivi kAlaniyamassa'saMbhavao / lukkheyarabhaMDagapavaNasaMbhavAsaMbhavAIhiM // vR. etaM trayo'pyAdezA anAdezA eva, tuzabda evakArArtho bhinnakramazra, kuto'nAdezAH ? ityAhakAlaniyamasyAsambhavAtaM, na khalu bindvapagame bubudApagame taNDulapAkaniSpattau vA sadA sarvatraM pratiniyata eva kAlaH yena pratiniyatakAlasambhavinAM mizratvAdrddhamacittattvasyAbhidhIyamAnasyanavyabhicArasambhavaH kathaM pratiniyataH kAlo na ghaTate ? iti kAlaniyamAsambhavAha- 'lukkhayareM tyAdi, rUkSaMtarabhANDapavanasaMbhavAdibhiH, atrAdizabdAccirakAlasalilabhinnatvAdiparigrahaH, iyamaya bhAvanA - iha yadApAkataH prathamamAnItaM cirAnItaM vA snehalAdinA na bhinnaM bhANDaM tadrkSamucyate, snehAdinA tu bhinnaM snigdhaM tatra khkSaM bhANDe taNDulodake prakSipyamANe ye bindavaH pArtheSu lagnAste bhANDasya rUkSatayA jhaTityeva zoSamupayAnti, snigdhe tu bhANDe bhANDasya snigdhatayA cirakAlaM, tataH prathamAdezavAdinAM mate rUkSebhANDebindUnAmapagame paramArthato mizrasyApyacittattvasambhAvanayA grahaNaprasaGgaH, snigdhe tu bhANDe paramArthato'cittasyApi bindUnAmanapagame mizratvena sambhAvanayA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-27 247 nagrahaNamiti tathAbubudAapipracurakharapavanasamparkatajhaTitivinAzamupagacchanti,pracurakharapavanasampakAbhAveciramapyavatiSThante, tato dvitIyAdezavAdinAmapimate yadA kharapracurapavanasamparkato jhaTiti vinAzamaiyarUrbudabudAstadAparamArthatomizrasyApitaNDulodakasyAcittattvenasambhAvanayAgrahaNaprasaGgaH,yadAtukharapracurapavana-samparkAbhAvecirakAlamapyatiSThantebubudAHtadAparamArthato'cittasyApitaNDulodakasyabudbudadarzanato mizratvazaGkAyAM na grahaNamiti / ye'pi tRtIyAdezavAdinaste'pi na paramArtha paryAlocitavantaH, taNDulAnAM cirakAlapAnIyaminnAbhinnatvenapAkasyAniyatakAlatvAta,tathAhi-yecirakAlasalilabhinnAhastaNDulAna ca navInA indhanAdi sAmagrI ca paripUrNA te satvarameva niSpadyante, zeSAstu mandaM, tatasteSAmapi matena kadAccinmizrasyApyacittatvasambhAvanayAgrahaNaprasaGgaH,kadAcitpurAna-cittIbhUtasyApimizratvazaGkAsambhavAdagrahaNamiti trayo'pyanAdezAH / / samprati yaH pravacanAvirodhI AdezaH prAgupadiSTastaM vibhAyiSurAhamU. (28) jAva na bahuppasannaM tA mIsaM esa ittha aaeso| hoi pamANamacittaM bahappasannaM tu nAyavvaM // vR.yAvattaNDulodaka nabahuprasannaM'nAtisvacchIbhUtaMtAvanmizramavagantavyam, eSaH atra mizravicAraprakrame bhavatyAdezaHpramANaM, nazeSaH, yattu bahuprasannam' atisvacchIbhUtaMtadacittaMjJAtavyaM,tato'cittatvenatasyagrahaNe nkshcidossH|| ukto mizro'pkAyaH, adhunA tamevAcittamAhamU. (29) sIuNhakhArakhatte agliilonnuusaNbilenehe| vakkaMtajoNieNaM paoyaNaM teNima hoi| vR.iyaMgAthAprAgivavyAkhyeyA, nvrNpRthiviikaaysthaane'pkaayaamilaap-krttvyH| ihayAsvakAyapara. kAyazastrayojanA dravyakSetrakAlabhAvapekSayA vA'cittatvabhAvanA sA'pi prAgiva yathAyogamapkAye'pi bhaavniiyaa|tthaaydaa dadhitailAdisatkeSughaTeSu kSiptasyazuddhajalAderuparidadhyAdyavayavasatkAtarIjAyate tadA sA yadiparisthUrAtai~kayApauruSyAtatpariNamatti,madhyamabhAvAcettarhidvAbhyAMpauruSIbhyAM stokAcettarhitisabhiH paurussiibhiritii|| iha tena vyukrAntayonikenApkAyenedaM prayojanamityuktam, atastadeva darzayati. mU. (30) pariseyapiyaNahatthAidhovaNaM cIradhovaNaM cev| ___ Ayamana bhANadhuvaNaM imAi paoyaNaM bhuhaa|| da. paripeko-dRSTavaNAderutthitasyopari pAnIyena pariSecanaM. pAnaM taDapanodAya jalasyAbhyavaharaNaM, 'hastAdidhAvanaM karacaraNaprabhRtizarIrAvayavAnAMkAraNamuddizyaprakSAlanaM, 'cIvaradhAvana vastraprakSAlanama,asya bhinnavibhakti nirdezonasadaiva sAdhunopadhiprakSAlanaM karttavyamitipradarzanArthaH, 'Acamana' purISotsaggAnantaraM zocakaraNa bhANadhuvaNaM'tipAtrakAdibhAjanaprakSAlanama.evamAdikama, Adi zabdAta glAnakAryAdiparigrahaH, acittenApkAyana prayojanaM, bahadhA' bahaprakAraM draSTavyama / iha cIvaradhAvanAmityuktaM . tacca saMyatAnAM varSAkAladak ikalpeta na zeSakAlaM, zeSakAle tvanakadoSasambhavAt, tAnevaM doSAn darzayatimU. (31) uubaddha dhuvaNa bAusa baMbhavinAso aThANaThavaNaM c| saMpAimavAuvahAM pAvana-bhUovaghAo y|| . vR. varSAkAlasya pratyAsannaM kAlamapahAya zeSe Rtubaddhe kAle cIvarasya dhAvane caraNaM bakuzaM bhavati, upakaraNakuzatvAta, tathA 'brahmavinAzaH' maithanapratyAkhyAnabhaGgaH, prakSAlitavAsaHparidhAnabhUSitazarIro hi virUpo'piramaNIyatvanapratibhAsamAnoramaNInAMramaNayogyo'yamitiprArthanIyobhavati, kiMpunaHzarIrAvayava Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM rAmaNIyakopasAbhitaH ?, tataH samastakAminInAM prArthayamAnAnAM salalitadarzitatiyagvalitAkSa nirIkSaNAgabhATanavyAjopadaziMtakakSAmUlasaddhattatAramaNIyayapInakaThinapayodharAvistAragambhIranAbhIpradezaparibhAvanato'vazyaM brahmacaryAdapabhraMzamadhizrayate, tathA sthAnasthApanam, iyamatra bhAvanA-yadi nAma kathazcittaveditayA saMyamaviSayaniSprakampadhRtyavaSTambhato nabrahmacaryAdapabhradhizrayate, tathA asthAnasthApanam, iyamatrabhAvanA-yadinAma kathazcittattvaveditayAsaMyamaviSayaniSpakampadhRtyavaSTambhatonabrahmacaryAdapabhrazyati,tathA'pilokenaso'sthAne sthApyate, yathA nUnamayaM kAmI, kathamanyathA''tmAnamitthaMbhUSayati ?, na khalvakAmI maNDanapriyo bhavatIti, tathA saMpAtimAnAMmakSikAdInAM prakSAlanajalAdiSu nipatataM vAyozca vadhaH' vinAzo bhavati. tathA 'plAvanena' prakSAlanajalapariSThApanepRthivyArellaNena, bhUtopaghAtaH' pRthivyAzritakITikAdisattvopamardobhavati,tasmAnna Rtubaddhe, kaalevstrprkssaalniiym||nnetedossaavrssaakaaldrvaagpidhaavnesmbhvntittstdaaniimpinciivraanni prakSAlanIyAni. tanna. tadAnIM cIvarAprakSAlane'nekadoSasambhavAta tAnevAhamU. (32) aibhAra cuDaNa paNae sIyalapAuraNa'jIragellanne // . ohAvaNakAyavaho vAsAsu adhovaNe dosA / / ___ vR. iha varSAkAladagipi yadi vAsAMsi na prakSAlyante tadAnIm 'atibhAraH' gurutvaM vastrANAM bhavati, tathAhi-vAsaMsi malAvidvAni yadA jalakaNAnupakta samIraNamAtreNApi spRSTAni bhavanti tadA'pi sa malaH llinnIbhUya-dRDhataraM vastreSu sambandhamApadyate, kiMpunarvarSAsusarvvataH salilamayISu?, tatovarSAsullinnamalasamparkatovAsAMsiguptarabhArANibhavanti,tathA'cuDaNantivAsasAMvarSAkAladagipyadhAvanevarSAsujIrNatA bhavatizATobhavatItparthaH, kimuktaM bhavati?-yadinAmavarSAkAladagipivastrANinaprakSyAlyantetatovarSAsu teSAmalallinnatayAjIrNatAbhavanenazATobhavati,nacavarSAsvabhinavavastragrahaNaM.nacAdhika-,malasyAdrIbhAvataH, 'panakaH' vanaspativizeSaHprAcuryeNopajAyate,tathAcasatiprANivyApAdanaprasaktiH , tathAnirantaraMsarvataHprasaraNa nipatati varSe zItala ca mArute vAti malasyAdrIbhAvataH zItalIbhUtAnAM vAsasAM prAvaraNe bhuktA''hArasyAjIrNatAyAma-apariNatau glAnatA' zarIramAndyamujjRmbhate,tathAcasatipravacanasyA-prabhAjanA,yathAaho vaTharaziromaNo'mI tapasvino naparamArthatasvattvavedino ye nAma varSAsvaprakSAlitAnAM vAsasAM paribhoge mAnyapupajAyateityetadapinAvabudhyantetepRthagjanAparicchedyasvargApavargamArgamavagacchantItiduHzraddheyaM,tathA varSAsvaprakSAlitAni vastrANi prAvRtya bhikSAdyarthaM vinirgatsaya sAdhormeghavRSTau malinavastrakambalasamrpakkato. 'pkAyavirAdhanA bhavati, ete 'varSAsviti varSAkAlapratyAsanno'pikAlo varSA icyucyatte. tatsAmIpyAta. bhavati ca tatsAmIpyAttacchabdavyapadezo, tathA gaGgAyAM ghoSa ityatra, tato varSAsu' varSApratyAsannekAle vstraadiinaamNprkssaalndossaaHtsmaadvshyNvrssaakaaldrvaagvaasaaNsiprkssaalniiyaani| yecasampAtimasattvopavA. tAdayA doSAvaraprakSAlane prAguktAsta'pi sUtrokta nItyA yatanayA pravarttamAnasya na sambhavantIti vedativyama / yo hi sUtrAjJAmanusRtya yatanayA sampaka pravartate sa yadyapi kazcitprANyupamaIkArI tathApi nAsA pApabhAgabhavati,nApitIvraprAyazcittabhAgI,sUtravahamAnatoyatanayApravarttamAnatvAt.vakSyaticasUtram-'apatte cciyavAsesavvaM uvahiMdhuvaMtijayaNAe' iti, tatonakazcidoSaH, nApitadAvastraprakSAlanevakuzaMcaraNaM, sUtrAzayA pravarttamAnatvAt, nApyasthAnasthApanadoSo, lokanAmapi varSAsu vAsasAmaprAkSalena doSaparijJAnabhAvAt na caite'nantaroktA atibhArAdayo doSA Rtubaddhe kAle vAsasAmaprakSAlane sambhavanti, tasmAn tadA prakSAlana yuktamiti sthitam // samprati varSAkAladagipi yAvAnupadhirutkarSato jaghanyatazca prakSAlanIyo bhavati Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 32 tAvattamabhidhitsurAhamU. (33) appattecciya vAse savvaM uvahiM dhuvati jayaNAe / asaie udavassa ya jahannao pAya nijjogo || vR. 'aprApte eva' anAyAte eva 'varSe' varSAkAle, varSAkAlAtmanAgarvAktane kAle ityarthaH, jalAdisAmagyrAM satyAM 'uvadhim' upakaraNaMyatanayA yataya- prakSAlayanti, 'dravasya' jalasya punaH 'asati' abhAve, jadhanyato'pi pAtraniryogo'vazyaM prakSAlanIyaH ihanispUrvoyujirupakAre varttate, tathA coktaM- 'pATho dUkhale nijjogo uvayAro' iti, tato niryujyate - upakriyate'neneti niryoga-upakaraNam, akarttarItyanena dhaJ pratyaya- pAtrasya niryogaH pAtraniryogaH- pAtropakaraNaM pAtrakabandhidiH, uktaM ca- "pettaM pattAbaMdhI pAyadvavaNaM ca pAyake sariyA / paDalAiM rattANaM ca gocchao pAyanijjogo ||" iti / Aha- kiM sarvveSAmeva vastrANi varSAkAladarvAgeva prakSyAlyante ? kiM vA'sti keSAJcidvizeSaH ?, astIti brUmaH / / keSAmiti cedata AhaAyariNa gilANAya ya malA mailA puNo'vi dhAvaMti / mU. (34) mAhu gurUNa avaNNo logaMbhi ajIraNaM iyare // T: vR. ihaye kutapUrvviNo bhagavatpraNItapravacanAnugatAcArAdizAzAstropadhAnAni adhItinaH svasamayazAstreSu jJAtinaH sakalasvaparasamayazAstrArtheSu kRtinaH kAritinazcapaJcavidheSvAcAreSupa 3 vacanArthavyAkhyAdhikAriNaH saddhammadizanA'bhiyuktaH sUrayaste AcAryAH, AcAryagrahaNamupalakSaNaM tenopAdhyAyAdInAM prabhUNAM parigrahaH, teSAM tathA 'glAnAH', mandAH teSAMca, punaH punaH malinAnivastrANi 'dhAvyante' micAryapIti, prastute'rthekAraNamAha'mAhu' ityAdi, mAbhavatu, hu' nizritaM, gurUNAM malinavastraparidhAne loke 'avarNa'azlAdhA, yathA-1 - nirAkRtatho'mI maladurabhigandhopadigdhadehAstata- kimeteSAmupakaNDaM gatairasmAbhiriti, tathA 'itarasmin' glAne mA bhavatvajIrNamiti bhUyo bhUyo malinAni teSAM prakSAlyante // samprati ye upadhivizeSA na vizramyante tannAmagrAhaM gRhItvA teSAM dhAvane vidhimAha--: mU. (35) 249 pAyassa paMDoyAro dunisijja tipaTTha potti rayaharaNaM / ee una vIsAme jayaNA saMkAmamA dhuvaNaM // vR. pratyavatAryate pAtramasimanniti pratyavatAraH- upakaraNaM pAtrasya pratyavatAraH-pAtravarjaH pAtraniryogaH SaDvidhaH, tathA rajoharaNasya sakte dve nipadye, tadyathA bAhyA abhyantarA ca, iha samprati dazikAbhiH saha yA daNDikA kriyate sA sUtranItvA kevalaiva bhavatinasadazikA, tasyAnipadyAtrayaM, tatrayAdaNDikAyA upariekahastapramANAyAmA tiryagveSTakatrayapRthutvA kambalIkhaNDarUpA sA AdyA nipadyA, tasyAzrAgre dazikAH sambadhyante, tAM ca sadizikAmagre rajoharaNazabdenAcAryo grahISyati, tato nAsAviha grAhyA, dvitIyA tu enAmeva niSadyAM tiryaga vabubhirvaSTakarAMveSTayantI kicidadhikahastapramANAyAmA hastapramANamAtra pRthutvA vastramayI niSadyA sA abhyantarA niSadyocyate, tRtIyA tu tasyA evAbhyantaraniSadyAyAstiryagveSTakAn kurvabI caturaGgulAdhikaikahastamAnA caturasrA kambalamayI bhavati, sA copavezanopakAritvAdadhunA pAdaproJchanakamiti rUDhA, sAbAhyA niSadyetyabhidhIyate, militaM ca niSadyAtrayaM daNDikAsahitaM rajAharaNamucyate, tato rajoharaNasya sakte dve niSadye iti na virudhyate, tathA trayaH paTTAH, tadyathA-saMstArakapaTTa uttarapaTTazrolapaTTazca, ete ca supratItAH tathA 'potti' tti mukhapotikA, mukhapidhAnAya potaM - vastra mukhapotaM mukhapotameva hasvaM caturaGgulAdhikavitAstimAtrapramANatvAt mukhapotikA, mukhavastriketyarthaH, 'ativarttantesvArthe pratyayakAH prakRtiliGgavacanAnI' ti vacanAcca prathamato Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyukti:- mUlasUtraM napuMsakatve'pi pratyayaM samAnIte strItvaM tathA 'rajoharaNaM' ti daNDikAveSTakatrayanisejjaM ca syaharaNaM, ' bAhyAbhyantaraniSadyArahitamakaniSadyaM sdshNrjohrnnmiti| etAnupadhivizeSAna 'navizramayet' nAparibhogyAn sthApayet, kasmAditicet ?, ucyate, prativAsaramavazyameteSAM viniyogabhAvAt, tato yatanayA - vastrAntaritena istena grahaNarUpayA saGkamaNA-SaTpadikAnAmaprakSAlanIyeSu vastreSu saGkramaNaM, tato 'ghAvanaM' prakSAlanamiti || enAmeva gAthAM bhASyakRda gAyAtrayeNa vyAkhyAnayati // mU. (36) pAyassa paDoyAro pattagavajjo ya pAyanijjogo / doni nisijjoo puna abbhiMtarabAhirA ceva // saMthAruttaracolaga paTTA tini u havaMti nAyavvA / muhapottiyatti pottI eganisejjaM ca rayaharaNaM // ee una dhIsAme paidinamuvaogao ya jayaNAe / saMkAmiUNaM dhIvaMti chappaiyA tattha vihiNA u / mU. (38) [ bhA. 10] vR. etAstistro'pivyAkhyAtArthAH, navaraM saMkamiUNa' ityAdi, tatravizrAmAbhAve sati yatanayASaTpadikA anyatra saGkramayya vidhinA 'dhAvayati' prakSAlayanti / tadevamavizramaNIya upadhiruktaH, tadbhaNanAJca zeSo vizramaNIyopardhigamyate, tatastasya vizramaNavidhiM bibhaNiSuridamAha mU. (39) 250 mU. (37) [bhA. 8] jo puna vasAmijja taM evaM vIyarAyaANAe / patte dhovaNakAle uvahiM vIsAmae sAhU // vR. yaH punarupadhiH prApteH dhAvanakAle - prakSAlanakAle, anena akAlaprakSAlane bhaguvadAjJAmaGgalakSaNaM doSamupadarzayati. 'vizramyate' niHzeSaSaTpadikAvizodhanArthamaparibhukto thriyate, tamupaviM 'vItarAgA''jJayA" sarvajJopedezena, sarvajJoktamavadhAryeti bhAvaH, 'evaM vakSyamANena prakArema sAdhuvizramayet // vizramaNAprakArammU. (40) abbhiMtaraparibhogaM uvariM pAuNDa nAidUre ya / tini yatinna ya evaM nisiM tu kAu paricchinA // vR. sha sAdhUnAM dvau kalpau kSaumau ekaH kambalamayaH, tatra yadA te prAbriyante udA ektaH kSaubho'bhyantaraM prAvriyate, zarIra lagnaH prAvriyate ityarthaH, dvitIyaH kSaumastasyopari, tRtIyaH kambalamayastasyApyupIra, tataH prakSAlanakAle vizramaNAvidhiprArambhe rAtrau svapna abhyantaparibhogaM sadaiva zarIrema saha saMlagnaM paribhujyamAnaM kSobha kalpamupari zeSakalpadrayAdvahistrINi dinAni yAvatprAvRNoti yena tatsthAH SaTpadikAH kSudhA pIDyamAnA AhArArtham athavA zItAdinApIDyamAnAstaM bahiH prAvi 3yamANaMkalpamahAyAntare kalpaddhaye zarIre vA laganti, eSa pathamA vizramaNAvidhiH, evaM trINi dinAni prAvRtya tatastrINyeva dinAni yAvadrAtrA svApakAle nAtidvAra sthApayati, kimuktaM bhavati ? - svApakAle saMstArakataTa evaM sthApayati, yena prathama vizramaNAvidhiH, tata ekA 'nizAM' rAtriM, tuH samuccaye, svapan svApasthAnasyApari lambamAnamadhAmukhaM zarIralagraprAyaparyantaM prasAritaM kRtvA saMsthApayet, saMsthApya ca paJcAtparIkSeta, dRSTavyA prAvaraNena ca SaTpadikA nibhAlayet, tadyathA- prathamaM tAvaddaSTayA nibhAlayet, dRSTavyA nibhAlitA apiyadina dRSTAtataH sUkSmaSaTpadikArakSaNArthaM bhUyaH zarIre prAvRNoti, yenatAAhArArthaM zarIrelaganti, evaMparIkSaNekRteyaditAnasyustadAprakSAlayeta, athasyustahiMpuna- punarnirmAlya yadA na santIti nizcitaM bhavati tadA prakSAlayet, evaM saptabhirdinaiH kalpezodanA, etadanusAreNa zeSasyApyupadheH zodhanA bhAvanIyA / iha vizramaNA prakSAlanIyasyAparibhogarUpA uktA, tato yattasya bahi- prAvaraNAdirUpaH [bhA. 9] Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-40 251 paribhogaHsaparamArthato'paribhogaitinatadA vizramaNA virudhyte||enaamevgaathaaNbhaassykRvyaakhyaanyti. mU. (41) ghovatthaM tinni dine uvariM pAuNai taha ya AsannaM / dhArei tini diyahe egadinaM uvari lNbt|| [bhA. 11] vR. iyaM vyAkhyAtArthA / atreva vikSamaNAvidhau matAntaramAhamU. (42) . keI ekkevanisi saMvAseuMtihA pricchNti| pAuNai jaina laggati chappajhyA tAhi ghovNti|| vR. kecid eke sUraya evamAhurekaikAM nizAM' rAtriM tridhA' tribhiHprakAraH pUrvoktaiHsaMvAsyatadyathA-ekAM nizAM zodhanIyaM kalpaM bahiH prAtRNoti, dvitIyAM nizAM saMstArakataTe sthApayati, tRtIyAM tu nizAM svapan svApastAnasyoparilambamAnamadhomukhaprasAritaMzarIralagnaprAyaparyantaMsthApayati, evaMtridhAsaMvAsya parIkSante' dRSTavyA nibhAlayanti. nibhAlitAzcenna dRSTAstataH sUkSmaSaTpadikAvizodhanArthaM zarIre prAvRNvanti, prAvRte ca yadi nalagaMti' na lagnAH pratibhAsanteSaTpadikAstataH prakSAlayanti, laganti cettarhi bhUyo bhUyastAvadRSTayA shriirpraavrnnncpriikssnteyaavnnsntiitinishcitNbhvti,ttHprkssaalyntiiti.esso'pividhirdvssnnaatsmiiciinivaa''caarysyprnibhaastitimnyaamhe||vstrprkssaalnNcjlenbhvti,atojlgrhnnevidhivishessmaahmuu. (43) . nivvodigassa gahaNaM keI bhANesu asuipddiseho| gihibhAyaNesugahaNaM Thiya vAse miisgNchaaro|| vR.varSAsugRhacchAdanaprAntagalitaMjalaMnIbodakaMtasya,ihayadivarSAkAladaksirvo'pyudhiHkathazcitsAmagyabhAvato na prakSAlitastarhi prApte varSe sati sAdhubhinIMvodakasya-gRhapaTalAntottIrNasya jalasya vastraprakSAlanArthe grahaNam' AdAnaM karttavyaM, tadvi rajoguNDitadhUmadhUmrIkRtadinakarAtapasamparkasoSmatIvrasaMsparzataH pariNatvAdacitam, atastadvahaNena na kAcidvirAdhanA, nIvrodakasya grahaNe kecidAhuH-bhAjaneSu' svapAtreSu nIvrodakasya grahaNaM karttavyamiti, atrA''cArya Aha- 'asuipaDiseho' 'asuittibhAvapradhAno'yaM nirdezaH tato'yamarthaH- 'azucitvAd' apavitratvAtparokti vidhinA nIvrodakagrahaNasyapratiSedhaH, nIbodakaM hi malinaMmalinatvAccAzucitataH kathaM yeSupAtreSu bhojana vidhIyate teSu tasya grahaNupapannaM bhavati?,mAbhUtUloke pravacanagardA yathA'mI azucaya iti, tataH 'gRhibhAjaneSu' gRhisatkeSu kuNDikAdiSu bhagneSu tasya nIvrodakasya grahaNaM,nIvroTakagrahaNaM sthite nivRtte'varSe vRSTau, antarmuhArdramitigamyate.antarmuhartenasarvAtmanApariNamasambhavAta.nAsthita. kimityAha-mIsagaM'timizrakaM, nipatativarSenIvrodakaMmizrabhavati.tathAhi-pUrvanipatita macittIbhUtaM tatkAlaM tu nipatatsacittamiti mizraM, tataH sthite varSe tatpratigrAhyaM, tasmiMzca pratigRhIte tanmadhye kSAra:prakSipyata, apicaMkSAraprakSepasamalamapijalaMprasannatAmAbhajati.prasannanaca jalanaprakSAlyamAMnAnyAcAryA divAsAMsi sutajAMsi jAyante. tata etadarthamapi kSAra prakSepA nyAyaH / / samprati dhAvanagatamava kramavizeSamAhamU. (44) gurupaJcakkhANigilANasaMhamAINa ghAvaNaM puvvaM / . to appaNo puvvamahAkaDe ya iyare duve pcchaa|| vR. gurupratyAkhyAniglAnazakSAdInA pUrva prathama dhAvanaM kuryAt tataH pavAdAtmanaH, iyamatra bhAvanAiha sAdhubhiH- paramahitamAtmanaHsamIkSamANairavazyaMgurvAdiSu vinayaH prayokta vyaH, vinayalAdeva samyagadarzanajJAnacAritravRddhisambhavAd, anyathAdurvinItasyasatogacchavAsasyaivAsambhavataHsakalamUlahAniprasakteH,tato dhAvanapravRttenasAdhunAprathamatogurUNAm-AcAryANAMvAsAMsiprakSAlanIyAni,tataHpratyAkhyAninA-kSapakaprabhRtInAM Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryuktiH- mUlasUtra 252 tadanantaraM glAnAnAM tato'pyanantaraM zaikSakAdInAM, tatra zaikSA- abhinavapravrajitA AdizabdAdvAlAdiparihagrahaH sUtre ca' seimAINa' ityatramakAro'lAkSaNikaH, 'tataH' tadanantaramAtmAnaH, ihasarveSAmapi gurvAdInAM yathAyogaMtrivi - dhAnyapiprakSAlanIyavastrANi sambhavanti, tadyathA yathAkRtAnyalpaparikarmANi bahuparikarmANi ca tatrayAni parikarmmarahitAnyeva tathArUpANi labdhAni tAni yathAkRtAni yAni caikaM vAraM khaNDitvA sIvitAni tAnyalparikarmmANi, yAnI ca bahudhA khaNDitvA sIvitAni tAni bahuparikarmANi, tatastatrApi dhAvanakramamAha'puvvamAhAgaDe 'yatti, 'pUrve' prathamaM sarveSAmapi yathAkRtAnivAsAMkidhAvayet, pazcAtkrameNa itare dve, kimarthamiti cet ? ucyate-vizuddhAdhvayasAyasphAtinimittaM, tathAhi yAnyalpaparikarmANi tAni bahukammapikSayA stokasaMyamavyAdhAtakArINi bhavantIti tadapekSayA zuddhAni, tebhyo'pi yathAkRtAnyatizuddhAni, manAgapi palimanthadoSakAritvAbhAvAt, tato yathA yathApUrvaM parvaM zuddhAniprakSyAlyante tathA tathA saMyamabahumAnavRddhibhAvato vizuddhAdhyavasAyasphAtiriti pUrvaM yathAkRtAnItyAdikramaH / / sampratiprakSAlanakriyAvidhimupadarzayatimU. (45) acchoDapiTTaNAsu ya na dhuve dhoe payAvaNaM na kare / paribhoga aparibhoge chAyAvaha peha kallANaM // vR. iha vastrANi dhAvana AcchoTanapiTTanAbhyAM na dhAvetaM, tatra AcchoTanaM rajakairiva zilAyAmAsphAlanaM piTTanaM- dhanahI naraNDAramaNIbhiriva punaH punaH pAnIyaprakSepapurassaramudvattyatpriTTanena kuTTanaM, sUtre ca saptamI tRtIyA'rthe, yathA 'tisu tesu alaGkiyA puhavI' ityAdau, tuzabdo'nuktasamuccayArthaH, sa ca pANipAdena pramujya pramujya yatanayA prakSAlayoditi samucinoti, tato 'dhaute' prakSAlite, dhAvana jalasparzajanitazItApanodAyAtmano vastrasya vA zoSaNAyAgreH pratApanaMna kuryAt, mAbhUt dhAvanajalAdrIMbhUtahastAdito vastratovA kathiJcabindunipAtenAgrikAyavirAdhanA, yadyevaM tarhikathaMvastrasya zoSaNakarttavyabhiti zoSaNavidhimAha - paribhogyAni aparibhogyAni ca yathAkramaM chAyA''tayoH zoSayetsa, sUtre ca vibhakti lopa ArSatvAt, paribhogyeSu hi vastreSu tathApUrvaM zodhiteSvapikathaJcit SaTpadikA - sambhavanti, sAcaprakSAlanakAle tathApamarditA'pi kathaJcijjIvitA satI dinakarA''tapasamparke bhriyante, tatastadrakSaNArthaM tAni chAyAM zoSayet, itarANi tvAtape, doSA'bhAvat, tAni ca chAyAyAmAtape ca zoSArthaM visAritAni nirantaraM 'pehi' tti prekSeta, yena parAskadino nApaharanti, iha pUrvoktAvidhinA yatanApurassaramapi dhAvyamAne vastreSu kathaJcidvAyuvirAdhanArUpaH SadikopamardAdirUpo vA'saMyamo'pi sambhAvyate, tatastacchuddhayarthaM tasya sAdhorguruNA kalyANasaMjJaM prAyazcitaM deyam // tiviho teDakkAo saccitto mIsao ya accitto / mU. (46) saccitto puna duviho nicchayavavahArao ceva // vR. trividhastejaskAyaH, tadyathA- sacittoM mizro'cittazra, sacittaH punardvividhaH- nizrayato vyavahArataca / nizrayavyavahArAbhyAmeva sacittasya dvaividhyamAha mU. (47/1) iTTagapAgAINaM bahumajjhe vijjumAi nicchayao / iMgAlAI iyarotti vR. iSTakApAkaH pratItaH, AdizabdAt kambhakArapAkekSurasakathanatulyA (cullyA) diparigrahaH, teSAM ca bahumadhyarbhAge vidyudAdizra, vidyudullApramukhetajaskAyo nizrayataH sacittaH, zeSastvaGgArAdikAH, 'aGgAra' jvAlArahito'gniH, AdizabdAd jvAlAdiparigrahaH, vyavahArataH sacita // samprati mizraM tejaskAyamAhamummuramAIu misso u / mU. (47/2) vR. 'murmuraH' kArISo'gniH, AdizabdAdarddhavidhyAtAdiparigrahaH ityaMbhUto mizra iti / / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 mUlaM-48 mU. (48) oyaNavaMjanapAnagaAyAmusiNodagaM ca kummaasaa| - DagalagasarakkhasUI pippalamAI u uvogo|| vR. odanaH-zAlyAdi bhakta vyaJjanaM-patrazAkatImanAdi pAnakaM-kAJjikaM, tatra hyavazrAvaNaM prakSipyate, tatastadapekSayAkAzcikasyAgnikAyatAAyAmam-avazrAvaNam uSNodakam-uddhRttatridaNDam, eteSAMcapadAnAM samAhAradvandvaH, cakAro maNDakAdisamuzcayArthaH, 'kulmASAH' pakkA mASAH, ete caudanAdayo'gniniSpannatvenAgnikAryatvAdaggayovyapadizyante, bhavaticatatkAryatvAtacchabdena vyapadezoyathAdrammobhakSito'nenetyAdau, odanAdayazcAcittAstata eteSAmacittAgnikAyatvenAbhidhAnaM na virudhyate, tathA 'DagalakAH' pakveSTakAnAM khaNDAni 'sarajaskaH' bhasma 'sUcI' lohamayI vastrasIvanikA, athavA sarakkhasUitti rakSA-bhasmasaha rakSayA vartateitisarakSAsUcI,kimuktaM bhavati?-rakSAsUcIceti, pippalakaH kizcidrakaHkSuravizeSaH, AdizabdAnnakharadani-kAdiparigraha:etAniitisarakSAsUcI, kimukta bhavati?-rakSAsUcIceti, piplalakaH kiJcidvakra: kSuravizeSaHAdizabdAnnakharadanikAdiparigraha. etAnicaGagalakAdInipUrvamagnirUpatayApariNatAnyAsIran, tato bhUtapUrvagatyA sampratyapyagnikAyatvenavyapadizyante'cittAnica, na caiteSAmacittAnikAyatvAbhidhAne vi rodhH| sampatyacittAgnikAyasyaprayojanamAha- 'uvaogo'eteSAmodanAdInAMyaupayogI-bhojanAdAvupayujyamAnatAtadacittAgnikAyenasAdhUnAMprayojanaM,dravyAdibhedAcya caturvidhatvamacittAgnikAyasyaprAgivayathAyogaM bhaavniiym|| uktastejaskAyaNiyapiNDaH samprativAyukAyapiNDamahAmU. (49) vAukkAo tiviho saccittomIsao ya accitto| saccitto puna duviho nicchyvvhaaroce|| vR. vAyukAyastrividhaH, tadyathA-sacitto mizro'ciMttazca, sacittaH, punardvidhA-nizcayato vyvhaartshc|| etadeva nizcayavyavahArAbhyAM sacittasya dvaividhyamacittaM cAhamU. (50) savalaya ghanatanuvAyA aihima aiduhine ynicchyo| vavahAra pAiNAI akkaMtAI ya accitto|| vR. saha valayaivartante iti savalayA ye 'dhanatanuvAya'tti vAtazabda: pratyekamAbhisambadhyate, dhanavAtAstanuvAtAca, kimuktaM bhavati?-ye narakapRthivInAM pArtheSu dhanavAtAstanuvAtA vA vaLayAkAraNe vyavasthitA valayazabdavAcyAH, yenacanarakapRthivInAmevAvastAdghanavAtAstanuvAtAzca, tathA aihimaaiddine ati atizayena hime nipatati atizayena ca 'dardina meghatimire medhairgaganamaNDalasyA''cchAdane ye vAyavaH, eSa sarvo'pi, vAyukAyo nizcayataH sacitaH, atihimAtidurdinAbhAve tu yaH 'prAcInAdivAtaH' pUrvAdidigvAtaH sa vyavahArataH sacitaH, yastu AkrAntadikaH' AkrAntapAdisamutthaprabhRtikaH pazcamakAro vakSyamANasvarupaH so'citta iti| AkrAntA disvarupamevAhamU. (51) akratadhatAghAne dehAnue ypiiliyaaisuy| acitta vAukAo bhaNio kmmtttthmhnnehiN|| vR. AkrAnte-pAdanAkrAntekardamAdIyovAtAciditizabdakuJjansamucchalati,yathAdhmAtemukhavAtamRta ityAdau vartattayovA ghoNe tilapIDanayantretilapIDanavazAtsazabdaM vinirgacchannapulabhyate, yazca dehAgunataH' zarIrAzritaH, ucchavAsaniHzvAsavAtAnisargarUpaH, 'pIlitaM' sajalaM nithotyamAnaM vastrAdi, AdizabdAtAlavRntAdiparigrahaH, teSu cayaH sambhavati vAtaH eSapaJcaprakAro'pi vAtaHkarmASTakamayanairacittaH prtipaaditH| Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 . piNDaniyuktiH-mUlasUtraM samprati mizraM vAyukAyaM pratipipAdayiSurdatyAdisthasyAcittavAtakAyasya jale sthitasya kSetramAzritya sthalasthitasya (ca) kAlamAzrityAcittAdivibhAgamAhamU. (52) . hatthasayamegagaMtA daio accittu bIyae miiso| taiyaMmi usaccitto vatthI punnporisidinesu|| va. idoddharvamapATitenApanItamastakena nikarSitacantirvartisasthiAdikacavareNAparacarmamayasthigalakasthagitApAnAcchidreNasaGkIrNamukhIkRtagrIvAntarvivareNAjApazvorantarasyazarIremaniSpannazcarmamayaH prasevakaH kotthalakAparaparyAyo dRtiH, vAtakAyo'cittaH, prathame ca hastazate'tikrAnte sati dvitIye pravizan mizro bhavati, sa ca mizrastAvadbhavati yAvad dvitIyahastazataparyantaH tato dvitIye hastazate'tikrante tRtIye pravizana sacitto bhavati, tata Uddharva sacitta eva, athavaikasminneva hastazate gamanena Agamanena punargamanena krameNAcittatvAdi kamavagantavyaM,yadivA-hastazatagamanakAlaM paribhAvyaikasminnapi sthAne jalamadhyasthitasyokta krameNAcitta-tvAdikaM paribhAvanIyaM, itigrahaNaM copalakSaNaM tena vastAvapyevaM dRSTavyaM, bastitha dRtivatsvarUpatobhAvanIyaH, navaramaparacamamayasthiggalakasthagitagrIvAntarvivaro'tiviSTamukhIkRtapAzcAtyapradezaH sa vijJeyaH, tathA 'vatthI punaporasidinesu'ttisthale snigdhaMrukSaMcakAlamAzritya bastiH' vastistho vAtaHupalakSaNametat,tenadatistho'pivAtaHsthalasyaHsnigdharUkSaMcakAlamadhikRtyayathAkramapauruSISudineSu caacittaadiruupoveditvyH|| enameva gAthA'vayavaM bhASyakRd vyAkhyAnayati. . mU. (53) niddheyaroyakAlo egNtsinniddhmjjhimjhnno| lukkhovi hoi tiviho jahanna manjho ya ukkoso|| [bhA. 12] m. (54) egaMtasiNiddhaMbhI porisimegaM aceaNo hoi| biiyAe saMmIso taiyAi saceyaNo vtthii|| mU. (55) majjhimaniddhe do porisIaccittamIsao tie| cautthIe sacittopavaNo diyaaimjjhgo|| [bhA. 14] mU. (56) porisitigamaccitto niddhajahannaMmi mIsaga cutthii| saccitta paMcamIe evaM lukkhe'vi dina vuddddii|| [bhA. 15] vR. iha kAlaH sAmAnyato dvividhaH, tadyathA-snigdho rUkSazca, tatra yaH sajalaH sazItazca strigvaH, uSmo rukSaHsnigdho'pitridhA, tadyathA-ekAntasnigdhomadhyayojadhanyazca,tatraekAntasnigdhaHatisnigdhaH,rUkSo'pi vidhA,tadyathA-jadhanyomadhyamautkRSTa-,utkRSTonAmaatizayenarUkSaH, tatraikAntAhigdhakAlebastigatovAyu. kAyaH upalakSaNametat tenaM dRttistho'piekA pauruSIM yAvadacetano bhavati, datiyasyAstupauruSyAH prArambhe'pi mizraH, sacatAvadyAvatparipUrNA dvitIyApauruSI, tRtIyasyAMtupAruSyAmAditaeva sacitaH, tataH Udvarvasacitta eva, madhyame tu snigdhakAle dvai pauruSyo yAvadacittastRtIyasyAM tu pauruSyAM mizraH, caturthyAM sacetanaH, jadhenya casnigdhakA le datyAdimadhyagato vAyuH pauruSItrikaM yAvadacittaH, caturthapauruSyA mizraH, paJcamyAM tu sacetanaH, evaM rukSe'pi draSTavyaM kevalaM tatra dinavRddhiH karttavyA sA caivaM jaghanyarUkSakAle bastyAdigataH pavano dinamekamacitto dvitIye dine mizrastutIye sacittaH, madhyamarUkSakAle dinadvayamacittastRtIyadine mizrazcaturthadine sacetanaH, utkRSTarUkSakAle dinatrayamacittazcaturthadine mizraH paJcamAdine sacitaH / / sampratyacitta vAyukAyaprayojanamAha tthaa|| Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 57 mU. (57) iNavatthiNA vA oyaNa hojja vAuNA muninA / lannamiva hojjA sacittamIse pariharejjA | 255 vR. 'dRtinA' dRtisthena 'bastinA' bastisthena veti samucaye nadyAdyuttAre prayojanaM bhavedvAyunA muneH anena jalasyovAyu-rgRhyate, athavA 'glAnatve' mandatve sativAyunA prayojanaM bhavati, kvApihi roge dRtyAdinA saMgRhya vAto'pAnAdau prakSipyate, anenasthalasyogRhItaH, sacittamizrauyuyantanaH pariharet, jalamadhyetvazakye parihAre prAyazcittaM pazcAdabhigRhNIyAt // tadevamukto vAyukAyapiNDasamprati vanaspatikAyapiNDamAhaartaikAo tiviho sacitto mIsao ya acito / mU. (58) saccitto puna duviho nicchayavavahArao ceva // vR. vanaspapitakAyastrividhaH, tadyathA-sacitto mizro'ccittaca, sacittaH punardvidhA, tadyathA - nizcayato vyavahAratazca // idameva nizrayavyavahArabhyAM sacittasya dvaividhyaM mizra ca pratipAdayatisavvo'va'naMtakAo sacitto hoi nicchayanayassa / mU. (59) vavahArassa ya seso mIso pavvAyaroTTaI // vR. nizcayayanayasya matena sarvo'pi 'anantakAyaH' vanaspatikAya: sacitto bhavati, zeSaH puna- 'pratyeka' nimbAmrAdikaH 'vyavahArasya' vyavahAranasya matena sacittaH, mizro mlAnaloTTAdi-, tatra pramlAnaH sarvo'pi vanaspatikAyo'rddhazuSkojJeyaH, tatrahi-yo'zaH zuSkaH so'citta zeSastusacittaiti mizraH, 'loTTa' gharaTTadicUrNaH, tatrakAcinnakhikAHsambhavantitAzrasacittAH zeSastacitta itimizraH, AdizabdAttatkAla- dalitakaNikkAdiparigrahaH, tatrApi kiyanto'vavavA adyApyapariNatA iti sacittA- kiyantastvacittA iti mizratA // mU. (60) pupphANaM pattANaM saraDuphalANaM taheva hariyANaM / mi milA mI nAyavvaM jIvavippajaDhaM // vR. puSpANAM patrANAM 'zalAduphalAnAM' komalaphalAnAM, tathA 'haritAnAM vrIhikAdInAM 'vRnte' prasavabandhane ' mlAne' zuSkaprAye jJAntavyaM svarUpaM jIvavipramuktam // sampratyacittavanaspatikAyasya prayojanamAhamU. (61) saMsthArapAyadaMDagakhomiya kappA ya piiddhphlgaaii| osahabhesajjANi ya emAi paoyaNaM bahuhA // vR. ye'mI 'saMstArakAdayaH' zayyApaTTadAyaH yatibhirabhisaGgRhyante, yAni ca pAtrANi ye ca 'daNDakAH' daNDavidaNDAdayaH, yaucakSaumaukalpauyacca pIThaphalakAdikam, atrAdizabdatkapalikAdiparigrahaH, yAni auSadhAnibheSajAnicetyevamAdikaM 'bahudhA' bahuprakAraM prayojanamatticanavanaspatikAyasya, iha 'auSadhAni ' kevalaharItakyAdIni 'bheSajAni tu teSAmeva drayAdInAmekamatra mIlitvA cUrNAni, yadvA'ntarUpayogInyauSadhAni bahirUpayogIni pralepAdIni bheSajAni // uktaM / vanaspatikAyapiNDaH, samprati dvIndriyAdipiNDacatuSTayaM pratipipAdayiSustatprayojanaM copacikSipsuridamAha mU. (62) biyatiyaucaro paMciMdiyA ya tippabhii jattha u sameti / saTTA saTTA so piMDo teNa kajjamiNaM // vR. yatramelake svasthAne svasthAne sveSAm, AtmIyAnAM sthAnam - avasthAnaM yatratatra, sajAtIya vargarUpe ityarthaH, dvicituSpaJcaMndriyAstriprabhRtayaH saMyanti - ekatra saMzliSTA bhavanti, tadyathA trayaH trayaH catvAraH catvAra ityAdi, viprabhRtigrahaNaM copalakSaNaM, tenadvau dvAvapiyatrasaMzliSyataH sapiNDaH svasthAne svasthAne iti bhUyo'pi Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM sambadhyate, tayo'yamarthaH teSAM dvindriyAdInAM svajAtau svajAtau sapiNDo veditavyaH, so'pi catridhA, tadyathAsacitto mizro'cittaca, tatra sacittastriprabhRtInAM akSAdInAM jIvatAmekatra saMzleSaNa milanaM, mizrasteSAmevakeSAJcitajjIvatAM keSAJcinmRtAnamekatra saMzleSaH, acittojIvavipramuktAnAMteSAmevAkSAdInAmekatramilanaM, tena ca piNDena atra jAtAvekavacanaM 'taiH' dvIndriyAdipiNDai: 'kArye' prayojanam, 'idaM' vakSyamANam // mU. (63) astrparibhogo akkhANa sasippasaMkhamAINaM / teiMdiyANa uddehigAdijaM vA vae vejjo // cauriMdiyANa macchiyaparihAro AsamacchiyA ceva // mU. (64 / 1) vR. iha sAdhornIndriyAdInAM yathAsambhavaM prayojanaM dvidhA, tadyathA zabdena zarIreNa ca, tatra zabdena prayojanaM zukanAdiparibhAvane, tathAhi-zaGkhazabdamAkarNyamAnaMprazastaM mahAzakunamAmanti zAkunikAH, zarIreNa prayojanaM tridhA, tadyathA- sampUrNena zarIreNa tadekadezena zarIrasamparkasamudbhatena cAnyena vastunA, tatrAmISAM caturNAmapi prayojanAnAM madhye kimapi keSAJcitsAdhUnAmapayogavadbhavati, keSAJcittu catvAryapi, tatra ddhIndriyANAM sampUrNazarIreNa prayojanaM sAkSAdabhidhatte - dvIndriyANAM 'paribhogaH ' upayogo'kSANAM 'suzukti zaGkhAdInAM' zuktizaGkAdisahitAnAM, tatra 'akSA:' candakAH 'zukta yaH' supratItAH patra svAtinakSatrasambhavijalamparkato mauktikAni jAyante, 'zaGkAH ' zambUkAH, AdizabdAtkaparvvAdiparigrahAH, tatrAkSANAM kapardakAdInAM copayogaH samavasaraNasthApanAdau zaGkhazukti kAnAM cakSuHpuSpakAdyapanodAdau, trIndriyANAM paribhogamAha-trIndriyANAM paribhoga uddedikAdi, iha uddehikAzabdena uddehikAkRtavalmIkamRttikA parigRhyate, AdizabdAdanyasyApyevaMvidhasya trIndriyamRttikAdeH parigraha- saparibhogaH paribhogavipayatvAt, yadvA'trakarmmasAdhanaH paribhogazabdo vivakSaNIyaH paribhujyateiti paribhogaH- paribhujyamAnatA (sa) cauddehikAmRttikAdeH sarpadaMzAdau dAhopazamanAya veditavyaH, yadvA-kimapi vaidyastrIndriyavizeSazarIrAdikaM vAhyapralepAdinimittaM vadet tadvA paribhogastrIndriyANAM tathA caturindriyANAM madhye bhakSikANAM parihAraH purISaM paribhogaH, tadbhi dhamananiSedhAdau pratyalamupavarNyate, yadvAazvamakSikA upajyute akSibhyo'kSarasamuddharaNAya caiveti evaMprAya caturindriyaparibhogasamucayArthaH // paMceMdiyapiMDaMmi u avvavahArI uneraiyA // mU. (64/2) vR. paJcendriyapiNDe upayogaviSayatayA paribhAvyamAne sarvo'pi tiryagAdipiNDo yathAyogamupayogaM samAyAti, nairayikAH punaH 'avyavahAriNaH' anupayogani // tatra paJcendriyatiryagupayogamAhamU.. (65) cammaTThidaMtanaharomasiMgaavilAichagaNagomutte / vIradadhimAiyANa ya paMciMdiyatiriyaparibhogo || vR. paJcendriyatirathAM paribhogazrarmAsthidantakharomazrRGgAvilAdicchagaNaNomUtre kSIradadhyAdInAM ca tatra carmmaNaH paribhoga- kSurAdidharaNArtha kozakAdikaraNaM, asthno gRchranakhikAdeH, taddhi zarIrasphoTApanodAdyarthaM vAhyAdau vadhyate, dantasya zUkaradaMSTAyAH, sAhidaSTiSupuSpikApanodAyaghaSitvA kSipyate, nakhAnAM jIvavizeSasatkAnAM, tannipanno, hikambalaH sAdhUnAmupayogavAn, zrRGgamahiSyAdisatkasya, tadvimArge gacchAtparibhraSTAnAM . sAdhUnAM mIlanAya vAdyate, tathA'vilAdichagaNasya gaGgarikAyA gaDDukasya vA, AdizabdAdanyeSAM ca purISasya, gomUtrasya pAmAdyupamardane, kSIradInAM bhojane // samprati manuSyasya sacittAdibhedAt trividhasyApyupayogamAhamU. (66) saccitte pavvANa paMthuvaese ya bhikkhadAnAI / sIsaTThiga accitte mIsaTThisakkhapahapucchA // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 66 257 vR. sacitte iti SaSThIsaptamyorarthaM pratyabhedAt sacittasya manuSyasya prayojanaM pathi puSTe 'upadezaH ' kathanaM, tatA bhikSAdAnam, AdizabdArddhasatyAdidAnaM copayogaH, ziraso'sthi, taddhi liGge vyAdhivizeSApanodAya gharSitvA dIyate, yadvA kadAcitkacitpariruSTo rAjAdiH sAdhUnAM vinAzAyA kRtodhamo bhaveta, tatasye sAdhavaH ziro'stikamAdAya kApAlikaveSeNa naMSTrA dezAntaraM vrajitumicchantItti tena prayojanaM, tatA mizrasya, manusyasyopayogaH, 'aTTisarakkhi 'tti 'asthimiH' AbharaNakalpaiH bhUSitasya sarajaskasya sarakSAkasya vA bhasmAvaguNThitavapupkasyetparthaH, kApAlikasya pArzve yatpathi viSaye pracchanam // mU. (67) khamagAi kAlakajjAiesa pucchijja devayaM kaci / paMthe subhAsu vA pucchejjaha divva uvaogo // vR. kSapakAdiH, AdizabdAdanA''cAryAdiparigrahaH, kSapakasya hi tapovizeSAkRSTatvena prAyaH samAsannA eva devatA bhavanti tata iha sAkSAtkSapakagrahaNaM kRtaM, 'kAlakAryam' maraNarUpaM prayojanaM, tadAdikeSu prayojanepasthiteSu kAzciddevatAM pRcchet, tathA pathiviSayeSu 'zubhAzubhe' sApAyatve nirapAyatve vA devatAM kAJcana pRcchet, ess'divyupyogH'devtaavissyupyogH|| tadevaMsacittAdibhedabhinnastriprakAro'pi dravyApiNDaH pratyekaM pRthivIkAyAdibhedAnnavidha uktaH, , sampatyeteSAmeva navAnAM pRthivIkAyAdInAM dvayAdimizraNato mitraM dravyapiNDammU. (68) aha mIsao ya piMDo eesiM ciya navaha piMDANaM / dugasaMjogAIo nAyavvo jAva caramotti // vR. athetyAnantaryadyotene, kevalapRthivIkAyAdipiNDabhidhAnAnantaraMmizrakapiNDovyAkhyAyate itidyotayati, 'mizrakaH' sajArtAyavijAtIyadravyamizraNAtmakaH piNDaH eteSAmeva navAnAM piNDAnAM dvayAdisaMyogAtmako jJAtavyaH, tadyathA- pRthivIkAyo'pkAyazceti dvikasaMyoge prathamo bhaGgaH, pRthivIkAyastemajakAsya iti dvitIyaH, evaM dvikasaMyoge SaTtrizadbhaGgAbhAvanIyAH, tatA trikasaMyoge pRthivIkAyo'pkAyastejakAsya iti prathamo bhaGga pRthivIkAyo'pkAyo vAyukAya iti dvitIyaH evaM trikasaMyoge caturazItirbhaGgAH, tathA catuSkasaMyoge pRthivIkAyo'pkAyastejaskAyo bAyukAyaitiprathamobhaGgaH, pRSivIkAyo'pkAyastejaskAyo vanaspatikAya iti dvitIyaH, evaM catuSkasaMyoge SaDviMzaM zataM bhaGgAnAM bhAvanIyaM, paJcakasaMyoge'pi SaDvizaM zataM SaGkasaMcoge caturazItiH saptakasaMyoge SaTtriMzat, aSTakasaMyoge nava, navakasaMyoge ekaH, sarvasaGkhyayA bhaGgAnAM paJca zatAni yadhikAni, eteSAM ca bhaGgAnAmAnayanArthamiyaM karaNagAthA - ubhayamuhaM rAsidugaM hiTTillAnaMtareNa bhaya paDhamaM / ladaha rAsivibhatte tassuvari guNittu saMjogA / / asyAkSaragamanikA-ihanavAnAM padAnAM dvyAdisaMyogabhaGgA AnetumabhipretAstatastAvatpramANau dvau rAzI ubhayamukhAsthApyate, sthApanAceyaM 123456789/987654321 atraikasyoparinavakaH, tatapUryantavarttina ekakasyAnantareNa dvikalakSaNenoparitanarAzA prathamaGkaM navakarUpaM bhajet-tasya bhAgahAraM kuryAt, tato labdhAH sArdrAzritvAraH, tena ca sArddhacatuSkeNAdhorAzinoparitena prathame'Gke vibhakte labdhena tasya dvikalakSaNasyAGkasyoparitanamaGkamaSTakalakSaNaM guNayet-tA'yet, jAtA SaTtriMzat itthaM ca guNayitvA 'saMyogA- ' saMyogabhaGgAvAcyA:, yathAdikasaMyogebhaGgA SaTtriMzaditi, tato bhUyo'pitrikasaMyogabhaGkAnayanAya prathamAdarahitA karaNagAthA vyApAryate, adhastane rAzau sthitena dvikAdanantareNa trikeNoparitanarAzivyavasthitaM trikoparitanasaptaka'rUpAGkApekSayA AdyaM SaTtriMzaddhapamaGkaM bhajet, tato labdhA dvAdzataizrAdhorazinoparitene'Gke, vibhakte labdhaistrikalakSaNasyAGkasyoparitanaM saptakalakSaNamaGkaM guNayet, guNite ca sati jAtAzcaturazItiH 26117 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM etAvantastrikasaMyogeSvapi bhaGgA AnetavyAH, yAvannavakasaMyoge eko bhaGgaH, tathA cAha - 'jAva carimo'tti tAvadvikasaMyogAdiko mizrapiNDo jJAtavyo yAvaJcaramo navakaniSpanna ekasaGkhayo mizrapiNDaH, sa ca lepamadhikRtyopadIte, ihAkSasya dhuribhrakSitAyAM rajorUpaH pRthivIkAyo lagati, nadImuttarato'pkAyaH, lohAmayAvapanagharSaNe tejakAsyaH, yatra tejastatra vAyuriti vAyukAyo'pi, vanaspatikAyo ghUreva, dvitricaturindriyAH sampAtimAH sambhavanti, mahiSyAdicarmamayanAGikAdeca ghRSyamANasyAvayarUpaH paJcendriyapiNDaH, itthaMbhUtena cAkSasya khaJjanena lepaH kriyate ityasAvupayogI, itizabdo mizrapaNDisamAptarthaH, etAvAneva dravyapiNDo mizraH smbhvtiiti|smptysyaiv mizrapiNDasya kAnicidAharaNAnyupadarzayatimU. (69) sovIrA gorasAsava vesaNa bhesajja neha sAga phle| poggala loNa guloyaNa negA piMpphA usNjoge|| vR. 'sauvIraM' kAJjikaM,tacyApkAyatejaskAyavanaspatikAyAdipiNDarUpaM, tathAhi-tatrApphAyastaeDulaghAvanaM tejaskAyo'vazrAvaNaM vanaspatikAyastaNDulAvayavA yatsamparkatastaNDulodakaM gaDulamupajAyate, lavaNavayavAzcakecanatatralavaNasammizrataNDulodakAdibhiHsahapatantitatastatrapRthivIkAyo'pisambhavatIti, evamanyatrApi bhAvanA khadhiyA, karttavyA, tathA 'gorasaM' takrAdi, taccApkAyatrasakAyasammizraMbhavati, tathA 'AsavaH' madyaM, taccApkAyatejaskAyavanaspatikAyAdipiNDarUpaM, 'vesanaM jIrakalavaNAdi, taJca vanaspatipRthivIkAyAdipiNDarUpaM, 'bheSajaM' yavAgUprabhRti, taJcApkAyatejaskAyavanaspatikAyapiNDarUpaM, 'snehaH' dyutavazAdi, tazca tejaskAyatrasakAyAdipiNDarUpaM, 'zA kaH' vatthulabharjikAdirUpaH, sa ca vanaspatikAya. pRthivIkAyasatrakAyAdipiNDarUpaH, 'phalam' AmakalAdi, tazceha pakaM grAhyaM tatastadapItthameva bhAvanIyaM, 'poggalaM' mAsaM,tadapIhapakkaMgRhyate,tatastadapizAkavadbhAvanIya, lavaNaM pratItaM,tacyApkAyapRthivIkAyarUpaM, 'guDDaudanau,pratItau, tAvapi phaladbhAvanIyo, evamanye'pyaneke yathAsambhavaM saMyogepiNDAbhAvanIyAH, kevalaMtaM taMsaMyogaMparibhAvya yo yatra dvikasaMyogAdAvantarbhavati sa tatra svymeviintrbhaavniiyH|| mU. (70) tinni upaesasamayA ThANATThiiu davie tyaaesaa| - caupaMcamapiMDANaMjattha jayA ttpruuvnnyaa|| vR. iha kSetrakAlapiNDau 'nAma ThavaNApiMDa davva khette ya kAla bhAve ya' iti gAthAnirdezakramApekSayA caturthapaJcamapiNDau,kSetram-AkAzaMkAlaH-samayavivartarUpaH,tatratrayaHpradezAHkSetraprastAvAdAkAzapradezAHtathA traya samayAH kAlasya nivibhAgA bhAgAH, tuzabdo vizeSaNArthaH sa ca parasparamangatA iti vizeSayati. 'catuSpaJcamapiNDayo-'kSetrakAlapiNDayoHsvarUpam,iyamatrabhAvanA-trayaHparasparamanugatAAkAzapradezAstrasyaH parasparamanugatAH samayA yathAkramaM kSetrapiNDa kAlapiNDa iti veditavyAH vigrahaNaM copalakSaNaM, tena dvicaturAdiyo'pi draSTavyAH, tadevaM kSetrakAlapiNDo nirupacaritauM pratipAdya samprati tAveva sopacArAvabhidhate'ThANaTTiiudavietayAesA' 'davietti' dravye pudgalaksandharupesthAnam-avagAhaHsthitiH-kAlato'vasthAnaM sthAnaM ca sthitizcasthAnasthitI dAbhyAM sthAnasthititaH atra paJcamI 'yapaH kamNAdhAre' ityanena sUtreNa tato'yamarthaH-sthAnaMsthitiMcAzrityayastadA''deza:-kSetrakAladezaHkSetrakAlaprAdhAnyavivakSayAkSetreNa kAlena ca vyapa-dezastasmAzcatuSpaJcamapiNDayoH parUpaNA kAryA, kimuktaM bhavati ? skandharUpe pudagaladravye'vagAhacintA-mAzritya kSetraprAdhAnyavivakSayA yadA kSetreNa vyapadezo yathA ekaprAdeziko'yaM dviprAdeziko'yaM triprAdezika ityAdi sa itthaM kSetrato vyapadizyamAnaH kSetrapiNDa ityucyate, kSetrato vyapadiSTaH Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 70 259 piNDaH kSetrapiNDaitivyutpatteH, yadAtukAlato'vasthAnamadhikRtyakAlaprAdhAnyavivakSayA kAlena vyapadezoyathAekasAmayiko dvisAmayika ityAditadA sakAlapiNDo'pi bhaNyate, kAlato vyapadiSTaH piNDaH kAlapiNDa iti samAsA''zrayaNAt, athavA vipradezAdyAtmakakSetrapiNDe yadivA trisamayAdyAtmake kAlapiNDe yadavasthitaM pudgaladravyaM tattadAdezAt kSetrakAlavyapadezAt-kSetrakAlopacArAdityarthaH, yathAkramaM kSetrapiNDaH kAlapiNDaH / prakArAntareNa sopacArau kSetrakAlapiNDAvAha- ' jatthajayA tatparUvaNayA' 'yatra' vasatyAdau yadA prathamapauruSyAdau 'tatparUpaNA' piNDaprarUpaNA kriyate sa piNDaH prarUpyamANo nAmAdipiNDo vasatyAdikSetramAdhikRtya kSetrapiNDa ucyate,yathA'mukavasatirUpakSetrapiNDa iti, prathamauruSyAdikaM tu kAlamadhikRtya kAlapiNDo ythaa'mukprthmprhraadiruupHkaalpinndditi||'ihtinniueessmyaa' ityaMtrapara AkSepamAha-nanumUrtteSudravyeSuparasparamanuvedhataH saGkhyAbAhulyatazca piNDa iti vyapadezo ghaTate, kSetrakAlayostu na parasparamanuvedho nApi kAle saGkhyAbAhulyaM, tathAhi-kSetramAkAzamucyate 'khettaM khalu AgAsa' miti vacanAt, taJca nityamakRtrimattvAt, tataH sadaiva vivikta pradezAtmakatayAvyavasthitAmiti kathamAkAzapradezAnAmanuvedhaH ?, ekatra mizraNAbhAvAt, kAlo'pi pUrvAparasamayavikikto vArttamAnikasamayarUpaeevapAramArthikaH, pUrvAparasamayorvinaSTAnutpannatvenaparamArthato'sattvAt, saMtAca parasparamanuvedhaH saGkhyAbAhulyaM vA nAsataM sadasatAMvA, tataH kAladvayamapi nopapadyate iti kathaM tatra piNDa iti vyapadezaH ?, atra pratividhAnamabhidhitsurAha mU. (71) muttadaviesu jujjai jai anno'nnANuvehao piMDo / muttivimutsuviso juna nanu saMkhabAhullA // vR. nanu yadi mUrtteSu dravyeSu 'anyo'nyAnuvedhataH' parasparAnuvedhataH, 'saMkhavAhullA' ityapyatra sambadhyate, 'saGkhyAbAhulpatazca' drayAdisaGkhyAsambhavatazca piNDa iti vyapadezo 'yujyate' yogamupauti ghaTate ityarthaH, tarhi sa piNDa iti vyapadezaH 'mUttivimukte Svapi' mUttirahiteSvapi amUtteSvityarthaH, kSetra pradezakAlasamayeSu yujyate, tatrApi piNDazabdapravRttinimittasya parasparAnuvedhasya saGkhyAbAhulasya ca sambhavAt tathAhi sarve'pi kSetrapradezAH parasparaMnairantaryalakSaNena sambandhena sambaddhA avitiSThante, tatoyathAvAdaranippAditicaturasrAdidhane parasparanairantaryarUpAnuvedhanaH zaGkhyAbAhulyatazca iti vyapadezaH pravarttate tathA kSetrapradezeSvapi piNDazabdaprarvattamAnonavirudhyate, tatrApipUrasparanairantaryarUpasyAnuvedhasya saGkhyAbAhulyasyacasambhavAt, tathAkAlo'pi paramArthataH san dravyaMca, tataH so'pi pariNAmI, sataH sarvasya pariNAmitvAbhyupagamAd, anyathA sattvAyogAt, etazcAnyatradharmasaGgrahaNiTIkAdau vibhAvitamiti nehabhUyo vibhAvyate, granthagauravabhayAt, pariNAmI cAnvayI tena tena rUpeNa pariNamAna ucyate, tato'sti vArttamAnikasyApi samayasya pUrvAparasamathAbhyAmanuvedhaH, kevalaM tau pUrvvAparasamayAvasantAvapi buddhayA santAviva vivakSitau, tataH saGkhyAbAhulyamapi tatrAstIti piNDazabdapravRttyaviyarodhaH / samprati kSetre piNDazabdapravRttyavirodhaM dRSTAntadvAreNa samarthayatemU. (72) jaha tipaso khaMdho paesesu jo samogADho / avibhAgiNa saMbaddho kahaM tu nevaM tadAdhAro ? vR. yathA kacidanirdiSTavyaktikaH 'tripradezikaH' triparamANvAtmakaH skandhastriSvapyAkAzapradezovavagADho na tvekasmin dvayorvetyapizabdArthaH 'avibhAgena sambandho' vibhAgo - 'nairantaryAbhAvastadabhAvo'vibhAgo nairantaryamityarthaH tena sambandho nairantaryasambandhasambaddha iti bhAvaH, , piNDa iti vyaparidazyate, nairantaryeNAvasthAnabhAvAt, saGkhyAbAhulyatazca, evaM - tripradezAvagADhatriparamANuskandha iva tadAdhAraH - triparamANuskandhAdhAra Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 piNDaniryuktiH- mUlasUtra pradezastrasamudAyaH kathaM tu na piNDa iti vyapadizyate ?, so'pi piNDa iti vyapadizyatAm, ubhayatrApyukta nItyA vizeSAbhAvAt // samprati 'jattha jayA tapparUvaNayA' ityetadvayAcikhyAsurnAmasthApanAdravyabhAvapiNDAnAM yogavibhAgasambhavAt pAramArthikaM piNDatvaM kSetrakAlayostu yogavibhAgAsambhavat aupacArikaM pratipAdayannAhamU. (73) ahavA cauNhayamA jogavibhAgena jujjae piMDo / desu jahiyaM tu piMDo vaNijjai kIrae vAvi // vR. athaveti prakArantaradyotane, pUrvaM hi kSetrakAlayoryathAsaGkhyaM pradezamayAnAM parasparAnuvedhata- saGkhyAbAhulyatazcapAramArthikaMpiNDatvamuktaM, yadvAtanna yujyata eva, yogavibhAgAsambhavAt, tathAhi lokeyatrayoge sati vibhAgaH, kartuM zakyate vibhAge vA satiyogaH tatrapiNDaiti vyapadezaH, na ca kSetra pradeza yoge satyapi vibhAgaH karttuM zakyaH, nityatvena teSAM tathA vyavasthitAnAmanyathA kartumazakyatvAt, tato na tatra pAramArthikaM piNDatvaM, yathA samayo varttamAna eva san nAtIto'nAgato vA, tayorvinaSTAnutpannatvenAvidyamAnatvAt, tato'tra vibhAga eva na tu kadAcanApi yoga iti pAramArthikapiNDatvAbhAvaH, tato'nyathA kSetrakAlapiNDaprarUpaNA karttavyeti prakArAntaratA, 'caturNAM' nAmasthApanAdravyabhAvapiNDAnAM 'yogavibhAgena' yogavibhAgasambhavena niyamAtpiMDa iti vyapadezo yujyate, tathAhi nAmnaH piNDo nAmanAmavatorabhedopacArAt yadvA nAmnA piNDo nAmapiNDa iti vyutpatteH puruSAdikameva bhaNyate, tasya ca hastapAdAdibhiravayavairyukta syApi khaGgAdibhivirbhAgaH kartuM zakyate atyasti yoge sati vibhAga, yadvA pUrvaM garbhe mAMsapezIrUpasya sato hastAdibhiravayavairviyogaH pazcAtkrameNa taiH saha saMyoga iti vibhAge sati yogaH tataH piNDarUpatA, tathA sthApanApiNDe'kSatrikAdirUpe pUrvaM vibhAge sati. saMyogaH saMyogevAsati vibhAga iti piNDarUpatA, dravyapiNDe'pi guDaudanAdike vibhAgapUrvvakaH saMyogaH saMyogapUrvako vA vibhAgaH supratIta iti pAramArthikapiNDarUpatA, bhAvapiNDe'pi bhAvabhAvavato: kathaJcidabhedAtsAdhvAdireva mUrtto vigrahavAn gRhyate, tatra saMyogavibhAgau nAmapiNDa iva tAtvika pAramArthikA piNDarUpatA, kSetra - kAlayostUkta nItyA na saMyogavibhAgAviti na tatra piNDazabdapravRttiH, ' tasmAnnAmAdipiNDa eva tattat kSetranivAsAdikaM paryAyamudbhUtarUpaM vivakSitvA kSetrapiNDakAlapiNDazabdAbhyAM vyapadizyate, tathAcAha-'dosujahiyaMtu' ityAdi 'dvayoH ' kSetrakAlayoH 'yatra' vasatyAdaupadA vA prathamapauruSyAdau yaH piNDo nAmAdirUpo vyAvarNyate yadvA yatra gRhe mahAnasAdau vA piNDo guDapiNDAdirmodakAdipiNDo vA kriyate yadA vA prathamapraharAdau niSpAdyate sa vyAvarNyamAno nAmAdipiNDaH kriyamANo vA guDaudanAdipiNDastatkSetrakAlApekSayA kSetrapiNDa kAlapiNDazca vyapadizyate, yathA'mukavasatyAdikSetrapiNDaH prathamapauruSIpiNDa - ityAdi / uktau kSetrakAlapiNDau, samprati bhAvapiNDabhidhitsurAha mU. (74) duviho ubhAvapiNDo pasatthao ceva appasattho ya / eesiM dopahapi ya patteya parUvaNaM vocchaM // vR. 'dvividhaH ' dviprakAraH bhAvapiNDaH, tadyathA prazasto'prazastazca tata etayordvayorapi pratyekaM prarUpaNAMprarupyetedvAvapibhAvapiNDauyayA gAthApaddhatyA sAprarUpaNA tAM vakSye // pratijJAtameva gAthAcatuSTayena nirvAhayatimU. (75) egavihAi dasaviho pasatthao ceva appasattho ya / saMjarma vijjAcaraNe nANAditigaM ca tiviho / nANaM daMsama saMjamo ya vaya paMca chacca jANejjA / piMDesaNa pANesaNa uggahapaDimA ya piMDammi || mU. (76) Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-77 _____261 mU. (77) pavayaNamAyA nava baMbhaguttio taha ya samaNadhammo y| esa pasattho piMDo bhaNio kmmtthtthmhnnehiN|| mU. (78) pasatyo ya asaMjama annANaM aviraI ya micchtN| kohAyAsavakAyA kammeguttI ahammo y|| vR. prazasto'prazastazca bhAvapiNDaH pratyeka dazavidhaH' dazaprakAraH, kiMrupaH? ityAha- 'ekavidhAdikaH' ekavidhodvividhastrividhazcaturvidhoyAvaddazavidhaiti,tatraprathamatauddezakramaprAmANyAnusaraNAtprazastaMbhAvapiNDaM dazavidhamapyabhidadhAti-'saJjame'tyAdi, tatrai kavadhiH prazasto bhAvapiNDaH saMyamaH, iha saMyamo jJAnadarzane vinA nabhavati, pUrvadvayalAbhaH punaruttaralAbhebhavaMti siddhaH' itivacanaprAmANyAta,tatojJAnadarzanasaMyamaevAntarbhUta vivakSite iti saMyama evaikaH prazastabhAvapiNDatvena pratipAdyamAno na virudhyate, dvividhaH piNDo vidyAcaraNe' vidyA-jJAnaM-caraNaM-kriyA, atra samyagdarzanaM jJAna evAntarbhUtaM vivakSitamiti na pRthaggaNitaM, vivakSA hi vaktradhInA, vaktA ca kadAcitsaMkSepaNAbhidhitsustAM tAM pratyAsattimadhikRtya tattadantarbhAvenAbhidhatte kadAcitpunirvizeSaparijJAnotpAdanAyavisteraNAbhidhitsuH sarvavaiviktyenapathakapratipAdayati.tataHkadAcita jJAnAditrikaM saMyama iti pratipAdyate kadAcit jJAnakriye iti kAdAcitpunaH paripUrNamapi sA kSAdyathA jJAnAditrikamiti na kazciddoSaH, trividhaH piNDaH, punaH 'jJAnAditrika jJAnadarzanacAritrANi, caturvidhaH piNDo jJAnadarzanatapaHsaMyamAH, paJcavidhaH paJcannatAni-prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaikhunaparigrahanivRttilakSaNAni, atrApijJAnadarzanaantarbhUtevivakSiteitinapRtagANite,rAtribhojanaviramaNamapyeteSupaJcasuyathAyogamantarbhUtaM vivakSitaMtatonapaJcavidhatvavyAghAtaH, evamuttaratvApiyathAyogamantarbhAvabhAvanAbhAvanIyA,SayidhobhAvapiNDaSaDvratAni, tatrapaJcavratAnipUrvoktAnyevaprANAtipAtaviramaNAdIniSaSThaMturAtribhojanaviramaNalakSaNaM, tathA saptavidhepiNDe-saptapiNDaiSaNAHsaptapAnaiSaNAHsaptaavagrahapratimAH, tatrapiNDaiSaNA:pAnaiSaNAzcasaptasaMsRSTAdayaH tAzcemAH sasaTTama saMsaTThA uddhaDa taha appalevaDA cev| uggahiyA paggahiyA umjhiyadhammA ya sttmiyaa|| avagrahapratimA basativiSayaniyamavizeSAH tathA'STavidhaH piNDo'STau pravacanamAtaraH, tAzca paJca samitayastistro guptayaH, tathA navavidhaH piNDo nava bahyacayaguptayaH, tAsAMcedaM svarUpaM / vasahi kaha nisijidiya kuTuMtara puvvakIliya pnniie| aimAyAhAra bibhUsaNaM ca nava bNbhguttiio|| 'tathA cetti samuJcaye, dazavidhaH piNDo dazaprakAra: zramaNadharmaH, sa cAyaM khaMtI ya maddavajjava muttI tava saMjame ya boddhavve / saJcaM soyaM AkiMcaNaM ca baMbhaM ca jaidhammo / prazastabhAvapiNDasyopasaMhAramAha-esA' ityAdi. 'eSa'dazaprakAro'pi bhAvapiNDaH kASTakamarthanaHtIrthakRdibhamaNitaH, anena svapanAdhikA vyudaasmaah|| samprati aprazastaMbhAvapiNDaM dazavidhamapi krayaNAha'apasatyo ya' ityAdi. aprazastaH punarbhAvapiNDa ekavidhA'saMyamAviratyabhAvaH, atrAjJAnamithyAtvAdIni sANyapyantarbhUtAni vivakSyante tato na kazciddoSaH, dvividho'jJAnAviratI, cazabdo mithyAtvazabdAnantaraM yojanIyaH, amithyAtvakaSAyAdayaHsarve'pyatraivAntarbhUtA vivakSitAstatonadvividhatvavyAghAtaH, evamuttaratrApyantarbhAvabhAvanIyA. trividho mithyAtvaM cazabdAdajJAnAviratI ca. catarvidhaH catvAraH krodhAdayaH krodhamAnamAyAlobhAHpaJcAzravadvArANiprANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraharUpANi,SaDvidhaH kAya'tti kAyavadhAH-pRthivIkAyikAdivinAzAH.saptavidhaH karmaNi-karmaviSayo draSTavyaH ihakarmazabdenakarmabandhanivandhanabhRtAadhyavasAyAgRhyante.bhAvapiNDAdhikArAta.tataAyurvajazeSasatakarmabandhanibandhana-bhUtAHkASAyikA Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM kaSAyikA vA pariNAmavizeSA jAtibhedApekSayA saptabhedAH saptavidho'prazasto bhAvapiNDa, aSTavidho'pi bhAvapiNDaH karmmaviSayaH tatrApIyaMbhAvanA - karmASTakabandhanibandhanabhUtAH kASAyikAH pariNAma- vizeSA jAtibhedApekSayA'STabhedA aSTavidho'prazasto bhAvapiNDa, 'aguttIo' tti navabrahmacaryaguptipratipakSamUtA navabrahmacaryaguptayaH, tathA adhamrmo- dazavidhadharmapratipakSabhUto dazavidho'prazasto bhAvapiNDaH / jjha ya jena kamma so savvo hoi appasattho u / muccaya jena so una pasatthao navari vinneo / / mU. (79) vR. iha yena bhAvapiNDenaikavidhAdikena pravarttamAnena 'karmma' jJAnavaraNIyAdi badhyate, cazabdo'nuktasamuJcayArthaH, saca dIrghasthitikaMdIrghasaMsArAnuvabandhi vipAkakaTukaM ca yena vadhyate iti samuJcinoti, sa sarvo'prayaprazastobhAvapiNDojJAtavyaH, yenapunarekavidhAdinAprarvattamAnenakarmaNaH sakAzAt zanaiH zanaiH sarvAtmanA vA mucyate sa prazasto bhAvapiNDo vijJeyaH, Aha- piNDo nAma bahUnAmekatra mIlanamucyate, piNDanaM piNDa iti vyutpatteH, bhAvAzcasaMyamAdayo yadApravarttante tadaikasaGkhyA eva. ekasmin samaya ekasyaivAdhyavasAyasyabhAvAt. tataH kathaM piNDatvam? iti, atrottaramAhamU. (80) daMsaNanANacarittANa pajjavA je u jattiyA vAvi / so so hoi takkho pajjavapeyAlaNA piMDo // vR. iha cAritragrahaNena tapaHprabhRtyapi gRhyate, tasyApi viratipariNAmarUpatayA cAritrabhedatvAt, tato darzanajJAnacAritrANAM pratyekaM ye ye 'paryavAH' paryAyAH avibhAgaparicchedarUpA yadA yadA' yAvanto' yatparimANA varttantesasatadA tadAtattadAkhyo-darzanAkhyo jJAnakhyazcAritrAkhyaH paryavapeyalAnApiNDaH' paryAyapramANakaraNena piNDaH paryAyasaMhativikSayA piNDo bhavatItyarthaH, iyamatra bhAvanA iha yadA saMyama eva kevalaH prAdhAnyena vivakSyate na tu satI api jJAnadarzane saMyamasya tadavinAbhAvitvena tayostatraivAntarbhAvavikSaNAt, tadA ye tasya saMyamasyAvibhAgaparicchedAkhyAH paryAyAstesamudAyenaikatra piNDIbhUyavyavatiSThante, parasparaMtAdAtmyasambandhena sambaddhatvAt, tataH saMyamaparyAyasaMhatyapekSayA piNDa iti saMyama ekavidhabhAvapiNDatvenocyamAno na virudhyate, yadA tu tasminneva saMyamarUpe'dhyavasAye pRthag jJAnavivakSA kriyAvivakSA ca bhavati, yathA- -vastuyAthAtmyaparicchedarUpo'zo jJAnaM prANAtipAtAdiviratirUpaH pariNAmavizeSastu kriyeti tadA ye jJAnasyAvibhAgaparicchedarUpAH paryAyAste parasparaM tAdAtmyasambandhenAvasthitA iti jJAnapiNDaH, yetukriyAyA avibhAgaparicchedarUpAH paryAyAste kriyApiNDaH, tato dvividho bhAvapiNDo jAnakriyAkhyaH pratipAdyamAno na virudhyate, yadA tu tasminneva saMyamarUpe'dhyavasAye pRthaga jJAnavivakSA darzanavivakSA cAritravivakSA ca, yathA vastuyAthAtmyaparicchedarUpo'zo jJAnaM tasminneva vastuni paricchidyamAne jinairityamukta ma ata idaM tayaMtipratipattinibandhanaM rucirUpaH pariNAmavizeSAM darzanaMH, prANAtipAtAdivirAtirUpastu pariNAmavizeSacAritramiti, tadA ye jJAnasyAvibhAgaparicchedarUpAH paryAyAstaM samuditA jJAnapiNDo ye te darzanasya te darzanapiNDaH ye tu cAritrasya te cAritrapiNDa iti trividho jJAnadarzanacAritrAkhyo bhAvapiNDa upapadyate, yadA tu taporUpo'pi pariNAmo bhavati bhinnazra cAritrAdbhivakSyate tadA trayaH piNDAH pUrvoktAzraturthastu tapaH piNDa iti caturvidho bhAvapiNDaH, yadA tu paJca mahAvratAnyeva kevalAni vivakSyante jJAnadarzanatapAMsi punastatraivAntarbhUtAni tadA ye prANAtipAtaviratipariNAsyAvibhAgaparicchedarUpAH paryAyAste parasparaM samuditasvAt prANAtipAtaviratipiNDaH ye tu bhRSAvAdaviratipiriNAmasya te mRSAvAdaviratipemDaH evaM yAvadye parigrahaviratipariNAmasya Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 80 263 te parigrahaviratipiNDa iti paJcavidho bhAvapiNDa upapadyate, evaM zeSeSvapi piNDeSu piNDatvabhAvanA bhAvanIyA / evamaprazasteSvapi bhAvapiNDeSu || tadevaM piNDanaM piNDa iti bhAvaviSayAM vyutpattimadhikRtya saMghamAdeH piNDatvamuktam, athavA bhAvapiNDavicAre piNDazabda - kartRsAdhano vivakSyate, yathA piNDayati - karmmaNA sahAtmAnaM mizrayatIti piNDo bhAvazcAsau piNDazca bhAvapiNDaH, etadevAha mU. (81) kammANa jena bhAvena appage ciNai cikkaNaM piMDaM / so hoi bhAvapiMDo piMDayae piMDaNaM jamhA // vR. pena 'bhAvena' pariNAmavizeSaNakarmmaNAM piNDaM cikkaNanti' anyo'nyAnuvedhenagADhasaMzleSarUpamAtmAni cinotisabhAvobhavatibhAvapiNDaH, atrahetumAha yasmAtpiNDanamitipiNDayate AtmAsvenasahayenatatpiNDanaMkarma jJAnAvaraNIyAdi tatpiNDayati - AtmanA saha sambaddhaM karoti sa bhAvastasmAtkAraNAtsa bhAvapiNDa ityucyate, atra cetyaM prazastAprazastvabhAvanA yena bhAvena zubhaM karmma AtmanyupacIyate sa prazasto bhAvapiNDaH yena tvazubhaM so'prazasta iti / / tadevamukto bhAvapiNDaH, taduktau ca vyAkhyAtAH SaDapi nAmAdayaH piNDAH / mU. (82) dadhe acitteNaM bhAvaMbhi pasatthaehiM pagayaM / uccAritthasariA sIsamai vikovaNaTTAe / vR. 'iha' asyAM piNDaniryuktau 'dravye' dravyapiNDaviSaye 'acittena' acittadravyapiNDena 'bhAve' bhAvapiNDaviSaye punaH prazastena' prazastabhAvapiNDena 'prakRtaM' prayojanaM, yadyevaM tarhi zeSAH kimarthamAbhihitAH ? ata Aha'uccArie' tyAdi, zeSA-nAmAdayaH piNDAH punaruccaritArthasadRzA uJcaritaH pratipAditaH yo'rthaH piNDazabdenAnvarthayuktena tatsadRzAH - tena tulyAH, teSAmapi piNDA ityevamuccAryamANatvAt, tataH ziSyANAM matevikopanaM - prakopanaM jhaTiti tattadarthavyApakatayA prasarIbavanaMtadarthamuktAH, iyamatrabhAvanA- -jaMgatinAmAdayo'pi piNDA ucyante, tatrApi pUrvokta prakAreNa piNDazabdapravRttidarzanAt, kevalamiha teSAM madhye'cittadravyapiNDena prazasna ca bhAvapiNDenAdhikAraH, nazeSeraprastutatvAditi, asyArthasyavaiviktyena pratipAdanArthaM zeSanAmAdipiNDopanyAsa iti / Aha-mumukSUNAM sakalakarmmazRGkhalAbandhavimokSAya prazastena bhAvapiNDena prayojanaM bhavatu, acittena tu dravyapiNDena kiM prayojanam ? ucyate, bhAvapiNDopacayasya tadupaSTammakatvAd, etadevAhamU. (83) AhArauvahisejjA pasatthapiMDassuvaggahaM kuNA / AhAre ahigAro aTTahiM ThANehiM so suddho // vR . ihAcitadravyapiNDastridhA AhArarUpa upadhirUpaH, zayyArUpazca eva catrividho'piprazastasya-jJAnasaMyamAdirUpasya bhAvapiNDasya upagraham' upaSTambhaM karoti, tatastrividhenApyetena yatInAM prayojanaM, kevalamiha granthe 'adhikAra' prayojanama, AhAre AhArapiMNDa, sa cASTabhiH sthAne ugamAdibhiH parizuddho yathA yatInAM gaveSaNIyo bhavati tathA'bhidhAsyate // kiM kAraNamatra vizeSata AhArapiNDena prayojanam ? ata AhamU. (84) nivvANaM khalu kajjaM nANAitigaM ca kAraNaM tarasa / nivvANakAraNANaM ca kAraNaM hor3a AhAro // vR . iha mumukSUNAM kAryaM karttavyaMnirvANamevana kSetraM, khaluzabdo'vadhAraNArthaH, zeSasya sarvasyApitucchatvAt, 'tasya' nirvANasya kAraNaM 'jJAnAditrika' jJAnadarzanacAritrarUpaM 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH iti vacanaprAmANyAt, tatastadavazyamupAdeyam, upAyasevAmantareNopayaprApyasambhavAt, teSAM jJAnAdInAM nirvANakAraNAnAM kAraNamaSTibhiH sthAnai parizuddha AhAra, AhAramantareNa dharmmakAyasthiterasambhavAt, Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 piNDaniryuktiH- mUlasUtra udbhamAdidoSaduSTasya ca cAritrabhraMzakAritvAt // etadevAhArasya nirvANakAraNajJAnAdikAraNatvaMjaha kAraNaM tu taMtU paDassa tesiM ca hoMti pamhAI / 'nANAitigassevaM AhAro mokkhanemassa // mU. (85) vR. yathA paTasya tantava- kAraNaM teSAmapi tantUnAM kAraNAni pakSmANi bhavanti, 'evam' anena prakAreNa jJAnAditrikasya 'mokkhanemassa' tti nemazabdo dezyaH kAryAbhidhAne rUDhaH, tato mokSo nemaH kAryaM yasya tasya kAraNaM bhavatyAhAra- / iha kacit jJAnAdInAM mokSakAraNatAmeva na pratipadyate, vicitratvAtsattvacittavRtteH, tatastaM prati jJAnAdInAM mokSakAraNatAM dRSTAntena bhAvayati mU. (86) kAraNamanuvaha kajjaM sAhei avikalaM niyamA / mokkhakkhamANa evaM nAmAINi u avigalAI / vR. yathA vIjAdilakSaNaM kAraNanupahatam-agnyAdibhiravidhvastama 'avikalaM' paripUrNasAmagrIsampannaM niyamAdaGkurAdilakSaNaM kAryaM janayati, 'evam' anenaiva prakAreNa jJAnAdInyapyavikalAni paripUrNAni tuzabdAdanupahatAnicaniyamataH 'mokSakSamANi' mokSalakSaNakAryasAdhanAnibhavanti, tathAhi saMsArApagamarUpoM mokSaH, saMsArasyaca kAraNaM mithyAtvAjJAnAviratayaH tatpatipakSabhUtAni cajJAnAdIni, tato mithyAtvAdijanitaM karmmaniyamatojJAnAdyAsevAyAmapagacchati, yathA himaprapAtajanitaM zItamanalAsevAyAmiti, kAraNAni mokSasya jJAnAdIni tAnicaparipUrNAnituzabdAdanupahatAnica, anupahatatvaMca cAritrasyodgamAdidoSaparizuddhAhAragrahaNe sati, nAnyathA, tato'STabhiH sthAnairAhAro yatibhirgrAhya ityetadatra vakta vyam, ata AhArapiNDenehAdhikAraH / tadevamuktaH piNDa, sampatyeSaNA vakta vyA, tataH piNDasyopasaMhArameSaNAyAzcopakSepaM cikIrSuridamAhamU. (87) saMkheva paMDiyattho evaM piMDo mae samakkhAo / phuDaviyaDa pAyaDatvaM vocchAmI esaNaM etto // vR. ' evaM ' pUrvoktenaprakAreNa 'saGkSepapiNDitArthaH ' saGkSepeNa-samAsenasAmAnyarUpatayetyarthaHpiNDitaHekatramIlitaH tAtparyamAtravyavasthApito'rthaH - abhidheyaMyasyasatathArUpaH piNDomayAvyAkhyAtaH, 'itaH 'uddharvam 'eSaNAm ' eSaNAbhidhAyikAM gAthAsantatiM 'sphuTavikaTaprakaTArthoM, sphuTaH-nirmalaH na tAtparyAnavabodhena kazmalarUpaH vikaTaH- sUkSmamatigamyatA durbheda - prakaTaH- tathA vidhiviziSTavacanaracanAvizeSataH sukhapratipAdyo yo'kSareSvavyAkhyAteSvapi prAyaH svameya parisphuranniva lakSyate sa prakaTa iti bhAvArthaH arthaH- abhidheyaM yasyAH sA tathAM tA vakSye / / tatra 'tattvabhedaparyAyairvyAkhye 'ti prathamataH sukhAvabodhArthameSaNAyAH vyAkhyAmU. (88) esaNa gavasaNA maggaNA ya uggIvaNA ya boddhavvA / ee u esaNAe nAmA egaTTiyA hoMti / / vRM. eSaNA gaveSaNA mArgaNAdagopanA etAni cazabdAdaneveSaNAprabhRtIni caiSaNAyA ekArthikAni nAmAni bhavanti, tatra 'iSu icchAyA' eSamaN eSaNA icchA, gaveSaNA - anveSaNA gaveSaNaM gaveSaNA, mArgaNaM mArgaNA, udgopanam udgopanA / / evaM nAmAnyabhidhAya samprati bhedAnAbhidhitsurAha mU. (89) nAma davaNA davie bhAvaMmi ya esaNA muNayavvA / davve bhAve ekvekkayA i tivihA muNeyavvA // vR. eSaNA caturvidha jJAtavyA, tadyathA-nAmaiSaNA sthApanaiSaNA tathA 'dravye' dravyaviSayaiSaNA 'bhAve' bhAvaviSayA ca. tatra nAmaiSaNA eSaNA iti nAmayadvA-jIvasyAjIvasya vaiSaNAzabdAnvartharahitasya eSaNA iti nAma kriyatesa Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-89 nAmanAmavatorabhedopacArAt, yadvA-nAmnA eSaNA nAmaiSaNA iti vyutpattenamiSaNetyabhidhIyate, sthApanaiSaNA eSaNAvataH sAdhvAdeH sthApanA, iMhaSaNA sAdhvAderabhinnA tata upacArAsAdhvAdireva eSaNetyabhidhIyate, tataH sa sthApyamAnaH sthApaneSaNA, sthApyate iti sthApanA sthApanA cAsau eSaNA sthApanaiSaNA, dravyeSaNA dvidhA. Agamato noAgamatazca. tatrA''gamata eSaNAzabdArthasya jJAtA tatra cAnupayuktaH 'anupayogo dravya miti vacanAta.noAgamatastridhA, tadyathA-jJazarIradravyaiSaNA bhavyazarIradravyaiSaNAzazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyaiSaNA ca, tatraiSaNAzabdArthajJasya yacchariramapagatajIvitaM siddhazilAtalAdigataM tadbhUtabhAvatayA sazarIradravyaiSaNA, yastu bAlako nedAnImeSaNAzabdArthamavabudhyate atha cAyatyAM tenaiva zarIrasamucchrayeNa parivarddhamAnena bhotsyate sa bhAvibhAvakAraNatvAdbhavyazarIradravyaiSaNA, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktAtu dravyaiSaNAsacittAdidravyaviSayA,bhAvaiSaNA'pidvidhA-AgamatonoAgamataca,tatraAgamataeSaNAzabdArthasya parijJAtA tatra copayuktaH, 'upayogobhAvanikSepa' iti vacanAta. noAgamato gaveSaNAeSaNAdibhedAta vidhA, tatra nAmaSaNAM sthApanaiSaNAM dravyaSaNAM AgamatI noAmatazca jJazarIrabhavyazarIrarUpAM bhAvaiSaNAM tvAgamataH sujJAnatvAdanAdRtyazeSAMdravyaiSaNAMbhAvaiSaNAMcavyAcikhyAsuridamAha- 'davve' ityAdi, dravye-dravyaviSayA bhAve ca' bhAvaviSayA, ekaikA trividhA' triprakArA jJAtavyA, tatra dravyaviSayA trividhA sacittAdibhedAta. tadyathAsacittadravyaviSayA acittadravyaviSayA mizradravyaviSayA ca, bhAvaviSayApi tridhA gaveSaNAdibhedAta, tadyathAgaveSaNaivaSA grahaNaiSaNA grAsaiSaNA ca / / tatra dravyaiSaNApi sacittadravyaviSayA tridhA, tadyathA-dvipadaviSayA catuSpadaviSayA apadaviSayA ca, tatra prathamato dvipadadravyaviSayAmeSaNAmAhamU.(90) jamma esaiego suyassaanno tamesae nhuuN| sattuM esai anno paeNa anno ya se macchu / / vR. iha yadyapi eSaNAdIni catvAri nAmAni prAgekAthikAnyuktAni, tathA'pi teSAM kathaJcidarthabhedo'pyasti, tathAhi-eSaNA icchAmAtramAbhidhIyate, tacca gaveSaNAdAvapi vidyate, ata eva gaveSaNAdaya eSaNAyAH paryAyAuktAH,gaveSaNAdInAMtuparasparaMniyato'pyarthabhedo'sti.tathAhi-gaveSaNamanupalabhyamAnasyapadArthasya sarvataHparibhAvanaM,mArgaNa-nipuNabujhyA'nveSaNama, udropanaM-vivakSitasyapadArthasyajanaprakAzacikIrSA.tata eteSAMkrameNodAharaNAnyAha-ekAko'pyanirdiSTanAmAdevadattAdikaHsantatyAdinimittaMsutasya janma' utpattiM 'eSate' icchati.idameSaNAyAudAharaNama.anauya:punaHko'piyajJadattAdikaHsutaMkvApinaSTama eSate' gaveSayate, idaM gaveSaNAyA udAharaNama, anyaH ko'pi viSNamitrAdikaH 'padena' padAnusAreNa dhUlIbahalabhUmisamutthacaraNapratibimbAnusAreNetyarthaH,zatrum eSate' mRgayate, idamArgaNAyAudAharaNama.anyaHpunaH se'tasya zatrAH mRtyumaraNama eSate' udApayati, sarvajanaprakAzaMmRtyubhidhAtumabhilaSItyarthaH idamudropanAyAudAharaNamA tadevamuktA sacittadvipadravyaviSayAeSaNA samprati sacittacatuSpadApadaviSayAM mizraviSayAmacittaviSayAMcamU. (91) emeva saMsaesuvi cuppyaapyacittmiisesu| jA jattha jujjae esaNA utaM tattha joejjA / / vR. evameva' dvipadaSviva zeSeSvapi dvipadabhyA vyatirikteSvapi catuSpadApadAcittamizreSu gavAdivIjapUrakAdidrammAdikaTakakeyUrAdyAbharaNavibhUSitasutAdirUpeSu dravyeSu viSayeSu yA yatraiSaNAicchAgaveSaNAmArgaNAdirUpA 'yujyate' ghaTate tAM tatra pUrvAkta gAthAnusAreNa yojayeta. yathA ko'pi dagdhAbhyavahArAyagAmicchati,ko'pipunastAmevakvApinaSTAMgaveSayate.anyaHpunastAmevagAMparAskandibhirapahiyAmANAM Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH- mUlasUtra gavAdipadapratibimbAnusAreNa mRgayate, ko'pi punaH svazauryaprakaTanAya janaprakAzaM vyAghramapagatAsuMcikIrSati, evamapadAdiSvapi bhAvanA kAryA / / uktA dravyaiSaNA, sAmprataM bhAvaiSaNAM triprakArAmabhidhitsurAhamU. (92) bhAvesaNA utivihA gavesagahaNesaNA u boddhavvA / gAsesaNA u kamaso pannattA vIyarAgehiM // 266 - vR. 'bhAvaH' jJAnAdirUpaH pariNAmavizeSaH tadviSayA eSaNAbhAvaiSaNA, yathA jJAnadarzanacAritrANAmekadezataH samUlaghAtaM vA ghAto na bhavati tathA piNDAdereSaNamiti bhAvaH, sA'pi 'tridhA' triprakArA 'kramaza' krameNa prajJaptA vItarAgaiH, kenakrameNa? ityata Aha- 'gavese' tyAdi, pUrvagaveSaNaiSaNAtato grahaNaiSaNA tato grAsaiSaNA / / kasmAtpunaritthaM gaveSaNAdInAM krama ? ityAha mU. (93) agavissa u gahaNaM na hor3a na ya agahiyassa paribhogo / esaNatigassa esa nAyavvA AnupubvI u // vR. ihana' agaveSitasya' aparibhAvitasya piNDodergrahaNaM, nApyagRhItasya paribhogaH, tataeSaNAtrikasya 'eSA' pUrvoktA 'AnupUvIM' krame jJAtavyaH // samprati gaveSaNAyA nAmAdIn bhedAnAhanAmaM ThavaNA davie bhAvaMmi gavesaNA muneyavvA / pU. (94) davvaMmi kuraMgagayA uggamauppAyaNA bhAve // vR. 'nAma' tinAmagaveSaNA sthApanAgaveSaNAete ca eSaNeiva saprapaJcasvayamevabhAvanIye, 'dravye' dravyaviSayA 'bhAve' bhAvaviSayA, tatra dravyaviSayA AgamanoAgamabhedAdvidhA, tatrA''gamato gaveSaNAzabdArthajJAtA tatra cAnapiyuktaH, 'anupayogo dravya' mitivacanAt, noAgamatastrighAjJazarIrabhavya-zarIratadvyatirikta bhedAt, tatra jJazarIrabhavyazarIrarUpe dravyagaveSaNe eSaNe iva bhAvanIye, jJazarIrabhavyazarIravya-tirikta- gaveSaNA sacittAdidravyajavaSayA, tatra kuraGgagajA udAharaNaM, tathA cAha- 'davvaMmi kuraMgagayA' dravye dravyaviSayAyAM gaveSaNAyAM kuraGgAH- mRgAH gajAH - hastino dRSTAntAH, 'bhAve' bhAvaviSayA gaveSaNA ' uggama uppAyaNa ti sUcanAtsUtrajamajata nyAyAdudramotpAdanAdoSavimuktAhAraviSayA / / yaduktaM - 'davvaMmi kuraMgagayA' iti - mU. (95) jiyasattu devi cittasama pavisaNaM kaNagapiTTapAsaNayA / dohala dubbala pucchA kahaNaM ANA ya purisANAM / / sIvannisarisamoyagakaraNaM sIvannirukkhaheTTe / Agamana kuraMgANaM pattha apasattha uvamA u // mU. (96) vR. sugamaM, navaraMbhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH taccedaM- kSitipratiSThitaMnAmanagaraM, tatra rAjA jitazatrutastasya bhAryA paTTamahAdevI nAmnA sudarzanA, tasyAH kadAcidApannasattvAyA rAjJA saha citrasabhAyAM praviSTAyAcitralikhitAn kanakapRSThAnmRgAnavalokya tanmAMsabhakSaNaM dauhRdamajAyata, dauhRda cAsampadyamAne tasyAH khedavazataH zarIrasya daurbalyamabhavata, tacca dRSTvA nRpatiH sakhedaM tAM pRSTavAn, yathA- hA priye ! kimatIva zarIre tava daurbalyamajAyata ?, tataH sA dauhRdamacakathata, tato rAjA satvaraM kanakapRSThakuraGgAnayanAya puruSAn preSitavAn, te'pica puruSAH svacetasicintayAmAsuH - ihayasya yadvallabhaM satatrAsakta asanpramAdabhAvaM bhajamAnaH sukhenaiva badhyate, kanakapRSThAnAM ca kuraGgANAmiSTAni zrIparNIphalAni tAni ca sampratinavidyante, tatastatsadRzAnmodakAnkRtvA zrIparNI vRkSataleSu sarvataH puJjakapuJjakAkAreNa kSiptvA teSAM samIpe pAzAn sthApayAma iti tathaiva kRtaM, te ca kanakapRSThAruravo nijena yUthAdhipatinAsahasvecchayAparibhramantasatatrAgatAH, yUthAdhipatizcazrIparNIlalAkArAn Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-16 puJjakapuJjakasthitAnmodakanavalokyamRgAnukta vAna, yathA-bhoruravo! yuSmAkaM bandhanArthamidaM kenApidhUrtena kRtaM kUTaM vartate, yato nasamprati zrIparNIphalAni sambhavanti, na ca sambhavantyapipuJjakapuJjakAkAreNa ghaTante, athamanyethAstathAvidhaparibhramadvAtasamparkataHpuJjakapuJjakAkAreNaghaTante, datapyayuktaM,nanupurApivAtAvAnti sma, natu kadAcanApyevaM punakapuJjakAkAreNa bhavanti sma, tathA caitadeva niyukti kAraH paThati___ mU. (97) viiameyaM kuraMgANaM. jayA sIvanni siiyi| purAvi vAyA vAyaMtA, na una puNjkpuNjkaa|| vR. 'viditaM' pratItam, etatkuraGgANAM yadA zrIparNI 'sIdati' dhAtUnAmanekArthatvAtphalati, tasmAnnedAnIM phalAni sambhavanti, sambhavantu vA tathA'pi kathaM puJjakapuJjakAkAreNa sthitAni?, vAtatrazAccennanu purApi vAtAvAntisma, na punareva' puJjakapunakAH phalAnAmabhavana, tasmAtkUTamidamasmAkaM bandhanAya kRtaM vartate iti mA yUyameteSAmupakaNThaM gamata, evamukte yaistadvacaH pratipannaM te dIrghajIvino vaneSa svecchAvihArasukhabhAginathAjAyanta, yastvAhAralampaTatayA tadvaco na pratipannaM te pAzavandhanAdiduHkhabhAgino'bhavan / iha yadyUthAdhipateH zrIparNIphalasadRzamodakadravyasadoSatvanirdoSatvanirdoSatvaparyAlocanaM sA dravyagaveSaNA / iha niryuktakAreNa 'pasatthaapasattha uvamA u' iti pratipAdayatA dArzantiko'pyarthaH sUcito draSTavyaH, sacAyaMyUthAdhipatisthAnIyA AcAryAH mRgayUthasthAnIyAzca sAdhavaH, tatra ye guruniyogata AdhAkamrmAdidoSaduSTAhAraparihAriNaste prazastakuraGgopamA draSTavyAH, ye tvAhAralAmpaTyato guhyajJAmapAkRtyAdhAkAH diparibhogiNo babhUvuH te aprazastakuraGgasadRzA veditavyAH, atrArthe ca kathAnakamidaM-haranto nAma sannivezaH, tatra yathA''gama viharantaH samitA nAma sUrayaH samAyayuH, tatra ca jinadatto nAma zrAvaka AsIt, saca jinavacanasAdhubhaktiparItacetA dAnazauNDaH kadAcitsAdhunimittaM bhaktamAdhAkarma kAritavAna, sUrayazca sarvamapitaMvRttAntaM kathazcitparijJAtavantaH, tatastaiHsAdhavastatrapravizantonivAritAH, yathA-bhoHsAdhavastatra sAdhunimitta AhAraH kRto vartate itimAtatrayUyaMgamata,evamukte yaistadvacaH pratipannaM te AdhAkarmaparibhogajanitapApakarmaNAnabaddhAgurvAjJAcaparipAlitA,tataHzudbhazuddhatarasaMyamapravRttibhAvatomukti-sukhabhAgino'bhavan. yaistvAhAralAmpaTyato bhAvinaMdoSamavagaNayyAdhAkarmaNi jhaSA iva baDizanivezite mAMse pravRttAHte kugatihetvAdhAkarmaparibhogato gurvAjJAbhaGgatazca dIrghatarasaMsArabhAgino jaataaH|| sAmprataM gajadRSTAntamAhamU. (98) hathiggahaNaM gimhe arahaTTehiM bharaNaM ca srsiinnN| - accudaeNa nalavaNa AraDhA gayakulAgamanaM / / vR. hastigrahaNaM mayA kAryamityevaM rAjJacintA, tatastadgrahaNAya grISmakAle'pi puruSapreSaNA taizca sarasInAmaraghaTTakaMrbharaNaM kRtaM, tato'tyudakana nalavanAnyatizayana praraDhAni. tato gajakulasyAgamanamiti gAthAkSarArthaH / / bhAvArthastu kathAnakAdavasaMyaH. taccedama-AnandaM nAma puraM, tatra ripumardanA nAma rAjA. tasya bhAryAdhAriNI,tasyacapurasyapratyAsannaMgajakulazatasahasrasaMkulaM vindhyamaraNyaM,tatorAjAkadAcidgajabalaM mahAbalamityavazyaM mayA gajA grahItavyA iti paribhAvya gajagrahaNAya satvaraM puruSAna prerayamAsa, te ca puruSAcintitavanto yathA-gajAnAM nalacArirabhISTA, sA ca samprati grISmakAle na sambhavati, kintu varSAsu, tataidAnImaraghaTTaiHsarasIrbibhRmoyenanalavanAnyatiprarUDhAnibhavantIti,tathaivakRtaM,nalavanapratyAsannAzcasarvataH pAzA maNDitAH itatha paribhramanto yUthAdhipatisahitA hastinaH samAjagmuH, yUthAdhipatizca tAni nalavanAni paribhAvya gajAn prati uvAca-bhoH stamberamA ! nAmani nalavanAni svAbhAvikAni, kintvasmAkaM bandhanAya Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM kenApidhUrtena kRtAni kUTAni, yata evaM nalavanAnyatiprarUDhAnisarasyAM vA'tIva jalasambhRtA varSAsu sambhavanti nedAnIM grISmakAle, atha bravIn pratyAsannavindhyaparvatanirjharaNapravAhata evaM sarasyo bhUtA nalavanAni cAtiprarUDhAni tato nAmUni kUTAni, tadayukta m, anyadA'pi hi khalu nirjharaNAnyAsIran na caivaM kadAcanApyatijalabhRtAH sarasyo'bhUvan, tathA caitadarthasaGgrAhikAmeva niryukti kAro gAthAM paThatimU. (99) viiyameyaM gajakulANaM, jayA rohaMti nalavaNA / annayAvi jharaMti hRdA, na ya evaM bahuodagA // vR. viditametad gajakulAnAM yadA ' rohanti' atizayena prarUDhAni bhavanti nalavanAni, tasmAnnAmUni svAbhAvikAni, atha nirjharaNavazAdevaM prarUDhAni tata Aha- anyadA'pi hRdA jharanti, na tvevaM kadAcanApi bahUdakAHsarasyo'bhavan, tasmAddhUrtena kenApyamUni kRtAni kUTanIti mAtra yUyaM yAsiSTa, evamukte yaistadvacaH pratipannaM te dIrghakAlaM vanasvecchAvihArasukhabhAgino jAtAH, yaistunakRtaMte bandhabubhukSAdiduHkhabhAginaH ihApi gajayUthAdhipaternalavanasadoSaparibhAvanaM dravyagaveSaNA, dASTantikayojanA tu pUrvavat svayameva bhAvanIyA. tadevamuktA dravyagaveSaNA, sAmprataM bhAvagaveSaNA karttavyA, sA ca udgamAzuddhAhAraviSayA mU. (100) ugama ugavaNa maggaNaH ya egaTTiyANi yAni / nAmaM ThAvaNA davie bhAvaMmi ya uggamo hoI // vR. udgama udropanA mArg2aNA ca ekArthikAnyetAni nAmAni sa codgamacaturdhAbhavati, tadyathA- 'nAma' ti nAmodgamaH-yadudgamaitinAma, athavA jIvasyAjIvasya vA yad udgama itinAmasanAmanAvatorabhedopacArAt, yadvAnAmnAudgamonAmodgama itivyutpatternAmodaugamaH sthApanodgamaH udgamaHsthApyamAnaH, 'dravye' dravyaviSayaH, 'bhAve' bhAvaviSayaH / / tatra dravyodgamo dvidhA - Agamato noAgamatazca, noAgamato'pi tridhAjJazarIrabhavyazarItadvyatirikta bhedAt tatrA''gamatonoAgamatazcajJazarIrabhavyazarIrarUpau dravyagaveSaNAvad bhAvanIyau, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM tu dravyodgamaM tathA noAgamato bhAvodgamaM ca pratipAdayatimU. (101 ) davvaMmi laDDugAI bhAve tivihoggamo muneyavvo / daMsaNanANacarite carittuggameNettha ahigAro // bR. 'dravye' dravyaviSaye udgamaH 'laDDukAdI' laDDukAdiviSayo laDDukAdeH sambandhI veditavyaH, atrA''dizabdAda jyotirAdiparigrahaH, tathA 'bhAve' bhAvaviSayaH 'trividhaH 'triprakAraH jJAtavyaH, tadyathA- 'darzane ' darzanaviSayaH jJAne jJAnaviSayaH, 'cAritre' cAritraviSayaH, atratu cAritrodgamenAdhikAraH- prayojanaM, cAritrasya pradhAnamokSAGgatvAt, tathAhi jJAnadarzana satI api na cAritramantareNa kamammalApagamAya prabhavataH, zreNikAdA tathA'nupalambhAt. caritraM punaravazyaM jJAnadarzanAvinAbhAvi svarUpeNApi cAbhinavakamrmopAdAnaniSedhapUrvopArjitakarmmApagamakaraNasvarUpaM tatastatpayadhAnaM mokSasyAGga, pradhAnAnuyAyinyazca prakSAvatAM pravRttayaH. tato'tra cAritrodgamena prayojanam // laDDukAMderityatrAdizabdena labdhaM jyotirudgamAdirUpaM dravyAdgamaM - mU. (102) joisataNosahINaM mehariNakarANamuggamo davve / so puna jatto ya jayA jahA ya davvuragamI bacco // vR. jyotiSAM candrasUryAdInAM tRNAnAM darbhAdInAM auSadhInAM zAlyAdInAM meghAnAM - jIbhUtAnAM RNasyauttamarNAya dAtavyasya karANAM rAjadeyabhAgAnAM, upalakSNametat anyeSAmapi dravyANAM ya udgamaH sa 'dravye' dravyaviSayo dravyasya sambandhI veditavyaH, sa purnardravyodgamaH 'yataH ' yasmAtsakAzAt 'yadA' yasmina kAle Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-102 269 'yathA' yena prakAreNa bhavati tathA vAcyaH, tatra jyotiSAM meghAnAM ca AkAzadezAt tRNAnAmauSadhInAM ca bhUmeH RNasya vyavahArAdeH karANAM napatiniyukta puruSAdeH. tathA yadeti jyotiSAM madhye sUryasya prabhAte zeSANAMtu kasyApi kasyAzriddhelAyAM tRNAdInAM prAyaH zrAvaNAdau, tathA yatheti jyotiSAM meghAnAM cA''kAze prasaraNena tRNAnAmauSadhInAMcabhUmI sphoTayitvAUvaM nissaraNenaRNasyapaJcakazatAdivarddhanarUpeNa karANAMprativarSa gRhasya drammadvayAdi grAhyamityevaMrUpeNa, evaM zeSANAmapi dravyANAM yato yadA yathA ca yathAsambhavamudagamo . bhAvanIyaH / iha prAg 'davvaMmilaDDugAI' ityuktaM, tena ca laDDukapriyakamirakathAnakaM suucitm| mU. (103) vAsaharA anujattA atthANI jogga-kiDDakAle y| - ghaDagasarAvesukayA umoyagA lddddugpiyss|| mU. (104) joggA ajiNNamAruya nisagga tisamuttha to suismuttho| AhAruggamaciMtA asuitti duhA mlppbhvo|| mU. (105) tassevaM veragguggameNa smmttnaanncrnnaannN| jugavaM kamuggamo vA kevalanANuggamo jaao|| vR. 'vAsagRhAt'vAsabhavanAtanuyAtrA-nirgamaH, tataAsthAnyAyogyakrIDAsAvyadhIyata,tataH kAle' bhojanavelAyAMtasya laDDukapriyasya'modakapriyasyakumArasyayogyAghaTeSuzarAveSucakRtvAmodakAjananyA preSitAH, te caparijanena saha svecchaMtena bhuktAH, tatobhUyo'pi yogyakrIDA nirIkSaNAsakta cittatayA tasya rAtrI jAgaraNabhAvataste modakA na jIrNAH, tatojIrNadozaprabhAvato'tIva pUtigandho mArutanisargo'bhavat, tataAhArodgamacintAjAtA,yathA trisamutthA' ghRtaguDakaNikkAsamudbhavAetemodakAH, tataHzucisamutthAH, sUtrecajAtAkevacanaM, kevalaMdvidhAmalaprabhavo'yaMdehaH, tatastatsamparkato'zucayojAtAityevaMtasyavairAgyo. dgamena jJAnadarzanacAritrANAM yugapatkrameNa vA udgamo jAtaH, tataH kevalajJAnodgama iti gaathaakssraarthH|| bhAvArthastukathAnakAdavaseyaH, taccedam-zrIsthalakaM nAmanagaraM,tatra rAjAbhAnuH, tasyabhAryA rukmiNI, tayA surUpanAmA tanayaH, sa ca yathAsukhaM paJcabhirdhAtrIbhiH paripAlyamAnaH prathamasurakumAra ivAnekasvajana. hRdayAbhinandanakumArabhAvamadhiruroha.tataHzuklapakSacandrabimbamivapratidivasaMkalAbhirAbhivarddhamAnaHkrameNa kamanIyakAminIjanamanaH prahlAdakAriNI yovanikAmadhijagAma, tasmai casvabhAvata eva rocante modakAH tato loketasyamodakapriya iti nAma prasiddhimagamata, sacakumAro'nyadA vasantasamaye vAsabhavanAta prAtarutthAya AsthAnamaNDapikAyAmAjagAma, tatra ca nijazarIruvaNimApAkRtasurasundarI-rUpAhaGkAramanoharavilAsinIjanagItanRttAdikaMparibhAvayituMprAvarttata,tatracasthitasyabhojanavelakA yAmAgatAyAMbhojananimittaM janaMnI pradhAnazarAvasampuTeSu zeSaparijananimittaM ca ghaTeSu kRtvA modakAna preSitavatI, tatastena parijanena saha mAdakA yathecchaM bubhujira. te ca rAtrAvapi gItanRttAdivyAkSiptacittatayA jAgaraNabhAvato na jIrNAH. tato'jIrNadoSaprabhAvato'dhAvAtA'tIva pUtigandhinieMjagAma, tadgandhapudgalAtha sarvataH paribhramantastannAsikAM pravivizuH, tatastaM tathArUpaM pUtigandhamAghrayA cintayAmAsa, yathA'mI modakA ghRtaguDakaNikkAdiniSpannAstataH zucidravyasamutthA evaMta kevalamayaM yo dehI jananIzoNitajanakazukrarUpadvidhAmalaprabhavatvAdazucirUpaH, tatasamparkavazato'zucirUpAjAtAH, dRzyantecakarpUrAdayo'pipadArthAHsvarUpataH surabhigandhayo'pidehasamparkataHkSaNamAtreNadubhigandhayojAyamAnAH,kSaNAntarezarIragandhasyaivapUtyAtmakasyopalambhAta,tataitthamazucipasyonekApAyazatasaGkulasyazarIrasyApikRtayegRhamAsAdyanarakAdikugati ___ Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM vinipAtakArINipApakarmANisevantetesacetanAapimohamayajanadropahatavivekacetanatvAdacetanAvaparamArthato veditavyAH, yadapi ca teSAM zAstrAdiparijJAnaM tadapi paramArthataH zarIrAyAsaphalaM, yadvA tadapi pApAnubandhikamrmodayatastathAvidhakSayopazamanibandhanatvAdazubhakarmakAryeveti tattvavedinAmupekSAspadaM, vidvattA hi sA tattvavedinAMprazaMsAeyAyathA'vasthitaMvastuvivicyaheyopAseyahAnopAdAnapravRttiphalA,yAtusakalajanmAbhyAsapravRttyA kathamapi paripAkamAgatA'pi satI sadaiva tathAvidhapApakarmodayavazata ekAntAzucirUpeSvapi yuvatijanavadanajaghanavakSoruhAdizarIrAvayaveSu rAmaNIyakavyAvarNanaphalA sA ihaloke'pi zarIrAyAsaphalA paraloke ca kugativinipAtaheturityupekSaNIyA, ye punaH paramarSayaH sarvadaiva sarvajJamatAnusAritakAMgamazAstrAbhyAsato viditayathA'vasthitaheyopAdeyavastava itthaM zarIrasyAzucirUpatAM paribhAvyayuvatikalevareSu nAbhirajyantenApi karmANisvazarIrakRte pApAnisamAcaranti kintu zarIrAdinispRhatayA nirantaraM samyakzAstrAbhyAsato jJAnAmRtAmbhodhinimanAH samamitrazatravaH pariSahAdibhirajitAH sakalakarma-nirmUlanAya yatante te dhanyAste tattvavedinastAnahaM namasakaromi tadanuSThitaM ca mArgamidAnImanutiSThAmi, ityevaM tasya modakapriyasyakumArasyavairAgyodgamenasamyagdarzanajJAnacAritrANAmudgamobabhUva, tataHkevalajJAnodgamaiti / tadevamuktaM modakapriyakumArakathAnakaM,sampratiyaduktaM cAritrodgamenAdhikAra' iti,tatracAritrasyodgamenAdhikAraHzuddhasyadraSTavyonAzuddhasya, azuddhasyamokSalakSaNakAryasampAdakatvAyogAt, nakhalubIjamupahatamaGkuraM janayati, sarvatrApyanupahatasyaiva kAraNasya kAryajanakatvAt, cAritrasadya ca zuddheH kAraNaM dvidhA, tadyathA-AntaraM bAhyaM ca, te dve api pratipAdayatimU. (106) . saNanANappabhavaMcaraNaM suddhesu tesutssuddhii| caraNena kammasuddhI uggamasuddhA crnnsuddhii|| va. iha yato jJAnadarzanapayabhavaM cAritraM, tatastayoH zuddhayostasya cAritrasya zuddhirbhavati nAnyathA, tasmAdavazyaM cAritrazuddhinimittaM cAritriNA samyagjJAne samyagdarzane ca yatitavyaM, yatnaca nirantaraM sadgurucaraNakamalaparyupAsanApurassaraM sarvajJamatAnasiritAMgamazAstrAbhyAsakaraNam, etena cAritrazuddherAntaraMkAraNamuktama,athacAritrazuddhayA'pikiMprayojanaMyenetyaMtacchaddhiranveSyate?.ataAha-caraNena karmazuddhiH, caraNenavizuddhenakarmaNo-jJAnAvaraNIyAdikasyazuddhiH-apagamobhavati,tadapagamecAtmanoyathA'vAsthitasvarUpalAbhAtmako mokSaH, tato mokSArthinA caraNazuddhirapekSyate, tathAnakevalayoreva jJAnadarzanayoH zuddhau cAritrazuddhiHkintUdgamazundhau caaritrshuddhiH| etenabAAkAraNamuktaM,tatazcaraNazuddhinimittaM samyagadarzanajJAnavatApi niyamata udgamadoSaparizuddha AhAro graahyH| te codgamadoSAH SoDazaH nirdizati mU. (107) AhAkammuddesiya pUIkamme ye mIsajAe y| ThavaNA pAhuDiyAe pAoara kIya pAmicca / / mU. (108) pariyaTTie abhihaDe ubbhinne mAlohaDe iy| acchijje anisaTe ajjhoyarae ysolsme|| vR. 'AdhAkarmeti' AghAnaM-AdhA upasargAdAta' ityApratyayaH, sAdhunimittaM cetasaH praNidhAnaM, yathA'mukasya sAdhoH kAraNenamA bhaktAdipacanIyamiti, AdhayA karma-pAkAdikriyA AdhAkarma tadyogAd bhaktAdyapyAdhAkarma,ihadoSAbhidhAnaprakrame'piyaghoSavato'bhidhAnaMtadoSadoSavatorabhedavivakSayAdraSTavyaM yadvAAdhAya-sAdhuMcetasipraNidhAyayatkriyatebhaktAditadAdhAkarma, pRSodarAditvAyalopaH, 1, tathA uddezanam Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-108 271 uddezaH-yAvadarthikAdipraNidhAnaM tena nivRttamAdezikaM 2. tathA udgamadoSarahitatayA svataH pavitrasya sato bhaktAderanyasyAvizuddhakoTikabhaktAderavayavena saha samparkataH pUteH- pUtIbhUtasya karma-karaNaM pUtikarma tadyogAdbhaktAdyapipUtikarma 3, tathA mizreNa-kuTumbapraNidhAnasAdhupraNidhAnamIlanarUpeNabhAvena jAtaM yad bhaktAditanmizrayAtaM4,tathAsthApyate-sAdhunimittaMkiyantaMkAlaMyAvAnnedhIyateitisthApanA,yadvA-sthApana sAdhubhyodeyamitibuddhyAdeyavastunaHkiyanautaM kAlaMvyavasthApanasthApanA, tadyogAdeyamapisthApanA5,tathA kasmaicidiSTAyapUjyAyavAbahumAnapurassarIkAreNayadabhISTaMvastudIyatetatprAbhRtamucyate,tataHprabhRtamivaprAbhRtaM sAdhubhyobhikSAdikaMdeyaMvastu,prAbhRtamevapayAbhRtikA, ativartantesvArthepratyayakAHprakRtiliGgavacanAnI'ti vacanAt pUrva napuMsakatve'pi kapratyaye samAnIte sati strItvaM, yadvA-pra iti prakarSaNa A iti sAdhunAdalakSaNamaryAdayA bhRtA nirvarttitA yakA bhikSA sA payAbhRtA, tataH svArthikakapratyayavidhAnAt prAbhRtikA 6, tathA sAdhunimittaM maNyAdisthApanena bhitAdyapanayanena vA prAdaH-prakaTatvena deyasya vastunaH karaNaM prAduSkaraNaM tadyogAdbhaktAdyapi prAduSkaraNaM, yadvA prAduH-prakaTaM karaNaM yasya tat prAduSkaraNaM 7, tathA krItaM yatsAdhvarthaM mUlyena parigRhItaM 8, tathA 'pAmicce' iti apamitya-bhUyo'pi tava dAsyAmItyevamabhidhAyayatsAdhunimittamucchinnaMgRhyatetadapamityam, iharAdapamityagRhyatetadapyupacArAdapamityuktaM 9, tathA parivartitaM-yatsAdhunimittaM kRtaparAvartta 10; tathA abhihataM yatsAdhudAnAya svagrAmAtparagrAmAdvA samAnItam, abhi-sAdhvabhimukhaM hRtaM-sthAnAntarAdAnIm abhihRtamiti vyutpatteH, 11, tathA udbhedanam udbhinnaMsAdhubhyoghRtAdidAnamittaMkutupAdermukhasyagomayAdisthagitasyodghATanaMtadyogAddeyamapighRtAdiudbhinnaM 12, tathA mAlAt-mazcAderapahRtaM-sAdhvarthamAnItaM yadbhaktAdi tanmAlApahRtaM 13, tathA Acchidyate. anicchato'pibhRtakaputrAdeHsakAzAtsAdhudAnAyaparigRhyateyattadAcchedyaM 14,tathAnanisRSTaMsarvaiHsvAmibhiH sAdhudAnArthamanujJAtaMyattadanisRSTaM15,tathAadhi-AdhikyenaavapUraNaMsvArthadatAdrahaNAdeHsAdhvAgamanamavagamya tadyogyabhakta siddhyarthaM prAcuryeNabharaNam adhyavapUraH, sa eva svArthikakapratyayavidhAnAdadhyavapUrakaH tadyogA dbhaktAdyapyadhyavapUrakaH, SoDaza udgmdossaaH|| tadevamuktAnyudgamadoSanAmAni,samprati yathoddezaM nirdeza' itinyAyAtprathamataAdhAkarmadoSavyAcikhyAsustatpratibaddhadvAragAthAmAhamU. (109) AhAkammiya-nAmA egaTTA kassa vAvi kiM vaavi| parapakkhe ya sapakkhe cauro gahaNe ya aannaai|| vR. iha prathamata AdhAkarmikasya nAmAnyekArthikAni vaktavyAni, tatastadanantaraM kasyArthAya kRtamAdhAkarmabhavatItivicAraNIyaM,tadanantaraMcakisvarUpamAdhAkamrmetivicArya,tathA parapakSaH' gRhasthavarga: 'svapakSaH' sAdhvAdivargaH, tatraparapakSanimittaM kRtamAdhAkarmanabhavati, svapakSanimittaM tu kRtaM bhavatItivaktavyaM tathA AdhAkarmagrahaNaviSaye catvAro'tikramAdayaH prakArAbhavantIti vaktavyaM, tathA grahaNe' AdhAkarmaNo bhaktAnerAdAna AjJAdayaH 'sUcanAtsUtra miti nyAyAsAjJAbhaGgAdayo doSA vktvyaaH|| mU. (110) AhA ahe ya kamme AyAhamme ya attakamme y| paDisevamaNa paDisuNaNA saMvAsa'numoyaNA ceva // vR. AhAaheyakamme'ttiatrakarmazabdaHpratyekamabhisambadhyate, cakArazcakammetyanantaraMsamuccayArtho draSTavyaH,tataevaM nirdezojJAtavyaH-AdhAkarmaadhaHkarmaca,tatrA''dhAkamrmetiprAgukta zabdArthama,adhaHkarmeti adhogatinibandhanaM karma adhaHkarma, tathAhi bhavati sAdhUnAmAdhAkarma bhuJAnAnAmadhogatiH, tanni Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM bandhanaprANatipAtAdyAsraveSu pravRtteH, tathA AtmAnaM durgatiprapatAkAraNatayA hantivinAzayatItyAtmaghnaM, tathA yatpAcakAdisambandhikarma-pAkAdilakSaNaMjJAnAvaraNIyAdilakSaNaMvAtadAtmanaHsambandhikriyate aneneti aatmkrm| etAni ca nAmAnyAdhAkarmaNo mukhyAni samprati punaryaiH pratiSevaNAdibhiH prakArestadAdhAkarma bhavati tAnyapyabhedavivakSayA nAmatvena pratipAdayati paDisevaNetyAdi' pratisevyate iti pratiSevaNaM, tathA AdhAkarmanimantraNAnantaraMpratizrUyate-abhyupagamyateyatAghAkarmatatpratizravaNaMtathAAdhAkammabhoktRbhiH sahasaMvasana-saMvAsaHtadvazAtzuddhAhArabhojyapiAdhAkarmabhojIdraSTavyaH, yo hitaiHsahasaMvAsamanumanyatesa teSAmAdhAkarmabhoktRtvamapyanumanyate,anyathAtaiHsahasaMvasanamevaneccheta,anyaccasaMvAsavazataHkadAcidAdhAkarmagatamanojagandhAghrANAdinA vibhinnacittaH san svayamapyAdhAkarmabhojane pravarteta, tataH saMvAsa AdhAkarmadoSahetutvAdAdhAkarmauktaHtathA anumodanam' anumodanA-AdhAkarmabhoktRpayazaMsA.sA'pi AdhAkarmasamutthapApanibandhanatvAdAdhAkarmapravRttikAraNatvAcca AdhAkamrmeti uktaM . amISAM ca pratiSevaNAdInAmAdhAkarmatvamAtmakarmarUpaMnAmapratItyaveditavyaM, tathAcavakSyati-'attIkareikaMmamityAdi' ihaAdhAkambhratizabdArthAvicAreAdhayAkarmaAdhAkarmetyuktaM ,sA'picAdhAnAmAdibhedAccaturdAtadyathAnAmAdhA sthApanAdhAdravyAdhAbhAvanAdhAca, tatra nAmAdhAsthApanAdhA dravyAdhA'pi ca agAmatonoAgamatazca zazarIrarUpAbhavyazarIrarUpAcaiSaNevabhAvanIyA,zazarIrabhavyazarIravyatiriktAMtudravyAdhAmabhidhitsurAhamU..(111) dhanujuyakAyabharANaM kuDuMbarajjadhuramAiyANa c| khaMdhAI hiyaM ciya davvAhA aMtae dhnuno|| vR. iha dravyAdhAyAM vicAryamANAyAmAdhAzabdo'dhikaraNapradhAno vivakSyate AdhIyate'syAmityAdhA, AzrayaAdhAraityanarthAntaraMtatra dhanuttidhanuHcApaMtadAdhA-AzrayaHpratyaJcAyAitisAmarthyAdagamyate, 'yUpaH' pratItaH, 'kAyaH' kApotI yayA puruSAH skandhArUDhayA pAnIyaM vahanti bharA yavasAdisamUhaH, tathA 'kuTuMmba' putrakalatrAdisamudAyaH, rAjyaM pratItaM,tayo' dhUH-cintAAdizabdAnmahAjanabUMprabhRtiparigrahaH, teSAMcayathAsaGkhyaM dravyAdhA-dravyarUpa AdhAraH skandhAdi hRdayaM ca, tatra skandho valIvardAdiskandho narAdiskandhazca parigRhyate, AdizabdAdgantryAdiparigrahaH, tatra yUpasya dravyAdhA dravyarUpa Azrayo vRSabhAdiskandhaH, sa hi yUpastatrA''ropyate, kApotyA Azrayo naraskandhaH, naro hi pAnIyAnayanAya kAportI skandhena vahati. bharasyAzrayogantryAdiH,mahApramANohibharogantryAdinaivAnetuM zakyatenAnyena,tathAkuTumbacintAyArAjya. cintAyAthAzrayaH hRdayaM manaH, hRdayamantaraNacintAyAayogAta,dhanurviSayebhAvanAmAha- 'anteka' karahasajhe dhanuSaH sambandhinipratyazcA''ropyate tato dhanuH pratyAzcAyA AzrayaH, evaM zeSANAmapi yUpAdInAM pratyAzrayatvaM bhAvanIyaM, tacca bhAvitameva / / uktA dravyAdhA, sampayati bhAvAdhA vakta vyA, sAca dvidhA-AgamatA noAgamataca,tatrAgamataAdhAzabdArthaparijJAnakuzalaHtatracApayuktaH, upayogAbhAvanikSepa'itivacanAt, noAgamatastu bhAvAdhA yatra tatra vA manaHpraNidhAnaM, tathAhi-bhAvo nAma mAnasikaH pariNAmaH tasya cAghAnaMniSpAdanaM bhavati manasastadanuguNatayA tena tena rUpeNa pariNamane sati nAnyathA, tato manaHpraNidhAnaM bhAvAdhA, sA ceha prastAvAtsAdhudAnArthamodanapacanapAcanAdiviSayA draSTavyA tayA yatkRtaM karma-odanapAkAdi tadAdhAkarma, tathA cAha niyukti kRtmU. (112) . orAlasarIrANaM uddavaNa tivAyaNaM ca jssttttaa| manamAhittA kIrai AhAkammaMtayaM beNti|| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-112 273 vR. audArikaM zarIraM yeSAM te audArikazarIrAH tiryatho manuSyAzra, tatra tiryazcaH ekendriyAdayaH paJcendriyaparyantA draSTavyAH, ekendriyA apisUkSmAbAdarAzca, nanvihaye'padrAvaNayogyAstiryacaste grAhyAH,na ca sUkSmANAM manuSyAdikRtamapadrAvaNaM sambhavati, sUkSmatvAdeva, tataH kathaM te iha gRhyante ?. ucyate, iha yo yasmAdavirataHsatadakurkhannapiparamArthataHkurvannevaavaseyoyathArAtribhojanAdanivRttorAtribhojanaM.gRhasthazca sUkSmaikendriyApadrAvaNAnivRttaH, tataHsAdhvarthasaamArambhaMkuvansatadapikurvannavagantavyaitisUkSmagrahaNaM, yadrA-ekendriyAbAdarAevagayAhyAnasUkSmAH,tathAcavakSyatibhASyakRt-"orAlaggahaNeNaM.tirikkhamanuyA'havA sahamavajjA" teSAmaudArakazarIrANAM yadapadrAvaNam-atipAtavivarjitA pIDA, kimuktaM bhavati?. sArdhvamupaskriyamANeSvodanAdiSuyAvadadyApizAlyAdivanaspatikAyAdInAmatipAtaH-prANavyuparamalakSaNona bhavatitAvadarvAgratinIsarvA'pipIDAapadrAvaNaM,yathAsAdhvayaMzAlyodanakRtezAlikaraTeryAvadvAradvayaMkaNDanaM, tRtIyaM tu kaNDanamatipAtaH, tasmina kRte zAlijIvAnAmavazyamatipAtabhAvAta, tatastRtIyaM kaNDanamatipAtagrahaNenagRhyate, vakSyaticabhASyakRta-"uddavaNaMpuNajANasuAivAyavivAjjiyaMpIDa"ti, uddavaNazabdAtparato vibhaktilopaArSatvAt,tathA tipAyaNaM titrINikAyavAgamanAMsi,yadvAtrINidehAyurindriyalakSaNAnipAtanaM cAtipAtovinAzaityarthaH tatracatridhAsamAsAnivakSA,tadyathA-SaSThItatpuruSaHpaJcamItatpuruSa-stRtIyAtatpuruSazca,tatra SaSThItatpuruSo'yaM trayANAM kAyavAGmanasAM pAtanaM-vinAzanaM tripAtanama, etacca paripUrNagarbhajapaJcendriyatiryagmanuSyANAmavaseyam, ekendriyANAM tu kAyasyaiva kevalasya vikalendriyasammUrcchimatiryagmanuSyANAM tu kAyavacasoreveti, yadvA-trayANAM dehAyurindriyarUpANAM pAtanaM-vinAzanaM tripAtanam, idaM ca sarveSAmapi tiryagmanuSyANAM paripUrNa ghaTate, kevalaM yathA yeSAM sambhavati tathA teSAM vakta vyaM yathaikendriyANAM dehasyaaudArikasya AyuSaH-tiryagAyUrUpasya indriyasya-sparzanendriyasya, dvIndriyANAM dehasyaudArikarUpasya AyuSastiryagAyukaindriyayozcasparzanarasanalakSaNayorityAdi,paJcamItatpuruSastvayaM-tribhyaH kAyavAGmanobhyo dehAyurindriyebhyo vA pAtanaM cyAvanamiti tripAtanam, atrApi tribhyaH paripUrNebhyaH kAyavAGmanobhyaH pAtanaM garbhajapaJcendriyatirya?manuSyANAm ekendriyANAMtu kAjAdeva kevalA vikalendriyasaMmUrchimatiryaGganuSyANAM tukAyavAgbhyAmiti, dehAyurindriyarUpebhyastu tribhyaH pAtanaM sarveSAmapi paripUrNa sambhavata, kevalaM yathA yeSAM sambhavatitathAteSAMprAgivavaktavyaM,tRtIyAtatpuruSaHpanarayaM-tribhiHkayavAGmanobhirvinAzakenasvasambandhibhiH pAtanaM-vinAzanaMtripAtanaM.cazabda:samuccaye, bhinna-vibhakti nirdezazzazabdopAdAnaMcayasyasAdhvarthamapadrAvaNaM kRtvA gRhI svAtharamatipAtaM karoti tatkalpyaM, yasya tu gRhI tripAtanamapi sAdhvartha vidhatte tanna kalpyamiti khyApanArtham itthaMbhUtamaudArikazarIrAmANamapadrAvaNaMtripAtanaMcayasyasAdherekasyAnekasyavA'rthAya-nimittaM 'mana AghAya' cittaM pravartya kriyate tadAdhAkarma bravaMta tIrthakaragaNadharAH / / imAmeva gAthAM vyAkhyAnayati. mU. (113) orAlaggahaNaNaM tirikkhamanuyA'havA suhumvjjaa| uddavaNaM puna jANasu aivAyavivajjiya piiddN| [bhA. 16] mU. (114) kAyavaimaNo tinni u ahavA dehaauiNdiyppaannaa| sAmittAvAyANe hoi tivAo ya krnnesuN| [bhA. 17] mU. (115) hayiyaMmi samAheuM egamaNagaM ca gAhagaMjo u| vahaNaM karei dAyA kAyeNa tamAha kmmNti|| [bhA. 19] vR.sugamAH, navaraM 'dehAuiMdiyappANe ti dehAyurindriyarUpAstrayaH prANAH, 'sAmitte'tyAdi, svAmitve26 118) Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 piNDaniyuktiH- mUlasUtraM svAmitvaviSaye sambandhavivakSayetibhAvArthaH, evamapAdAne-apAdAnavivakSayA karaNeSu viSaye karaNavivakSayA atipAtobhavati, yathAtrayANAMpAtanaMtripAtanaM,yadvA-tribhyaHpAtanaMtripAtanaM, tribhirvA karaNabhUtaiHpAtanaMtripAtanaM, bhAvArthastu praagevopdrshitH|| tadevamuktamAdhAkarmanAma, sampratyadhaH karmanAma vaktavyaM, tadapi cAdhaHkarma caturdA, tadyathA nAma, sthApanA dravyaM, bhAvA etaccAdhAkarmavattAvadvaktavyaM yAvannoAgamato jJazarIrabhavyazarIrarUpaM dravyAdhaHkarma, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM tu dravyAdhaHkarma niyukti kRdAhamU. (116) jaM davvaM udagAisu chUDhamahe vayai jaMca bhaarennN| . sIIe rajjueNa va oyaraNaM dvvhekmm|| vR.yatkimapi dravyam' upalAdikam udakAdi 'udakadugdhAdiSumadhyekSiptaM sat 'bhAreNa svasyagurutayA agho vrajati, tathA jaMceti' yacca 'sIIe'tti nizreNNA rajjvAvA avataraNaM puruSAdeH kRpAdau mAlAdervA bhuvi tataHagho'yovrajanamavataraNaM vA dravyAdhaHkarma. dravyasya-upalAderadhaH-adhasajJatAdagamanarUpamavataraNarUpaMvA karma drvyaadhHkrmetivyutptteH|| sampratibhAvAdhaHkarmaNo'vasaraH, tacca dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra Agamato'dhaHkarmazabdArthajJAtA tatra copayuktaH, noAgamata AhamU. (197) saMjamaThANANaM kaMDagANa lesAThiIvigesANaM / bhaavNahekreiitmhaatNbhaavhekmm|| vR.saMyamasthAnAnAMvakSyamANAnAM kaNDakAnAM saGkhyAtItasaMyamasthAnasamudAyarUpANAma,upalakSaNametat SaTsthAkAnAMsaMyamazreNezca, tathAlezyAnAMtathAsAtavedanIyAdirUpazubhaprakRtInAMsambandhinAMsthitivizeSANAM casambandhiSuvizuddheSuvizuddhatareSusthAneSuvartamAnasantaMnija bhAvam' adhyavasAyaMyasmAdAdhAkarmabhuJjAnaH sAdhuradhaH karoti-hIneSu hInatareSu sthAneSu vidhatte tasmAttadAdhAkarma bhAvAdhaHkarma, bhAvasya-pariNAmasya saMyamAdasambandhiSu zubheSu zubhatare sthAneSu vartanasya adhaH-adhastaneSu hIneSu hInatareSu sthAneSu karma-kriyA yasmAttadbhAvAdhaHkamrmeti vyutptteH| enAmeva mAthAM bhASyakRd gAthAtrayeNa vyAkhyAnayatimU. (118) tatthAnaMtA ucarittapajjavA hoti sNjmtttthaannN| saMkhAIyANi utANi kaMDagaM hoi naayvvN|| [bhA. 19] mU. (119) saMkhAIyANi ukaMDagANi chaTThANagaM viniddiddh'| chaTThANA u asaMkhA saMjamaseDhI muNeyavvA / bhA. 20 mU. (120) . kiNhAiyA ulesA ukkosvisddhitthiivisesaao| __eesi visuddhaNaM appaM taggAhago kunni|| [bhA. 21] vR. iha sarvotkRSTAdapi dezavirativizuddhisthAnAjadhanyamapi sarvavirativizuddhisthAnamanantaguNam, anantaguNatAcasarvatrApiSaTsthAnakacintAyAMsIvAnantakapramANanaguNakAraNadraSTavyA, iyaMcAtrabhAvanAjaghanyamapi sarvavirativizuddhisthAnaM kavaliprajJAcchedakana chidyate, chittvA chittvA canirvibhAgAbhAgAH pRthaka kriyante, teca nirvibhAgAbhAgAH sarvasaGkalpanayA paribhAvyamAnAH sarvotkRSTabhedenadezaviratizuddhisthAnagatA nirvibhAgA bhAgAH sarvajIvanAnantakarUpeNa guNakAraNa guNyamAnA yAvanto jAyante tAvatpramANAH prApyante, atrApyayaM bhAvArthaH-iha kilAsatkalpanayA sarvotkRSTasya dezavirativizuddhisthAnasya nirvibhAgAbhAgA daza sahasrAti, sarvajIvanantakapramANazca rAziH zataM, tatastena zatasaGkhyena sarvajIvAnantakapramANena rAzinA dazasahasrasaGkhyA:savotkRSTadezavirativizuddhisthAnagatAnirvibhAgAbhAgAguNyante,jAtAnidazalakSANi, Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 120 275 etAvantaH kila sarvajaghanyasyApi sarvavirativizuddhisthAnasya nirvibhAgA bhAgA bhavanti / samprati sUtramanusriyate- 'tatra' teSu saMyamasthAnAdiSu vaktavyeSu prathamataH saMyamasthAnamucyate iti zeSaH, 'anantA' anantasaGkhyAH pAcAtyAsatkalpanayA dazalakSaNapramANA ye cAritraparyAyAH sarvajaghanyacAritrasatkavizuddhisthAnagatA nirvibhAgAbhAgAH te samuditAH saMyamasthAnam, arthAtsarvajaghanyaMbhavati, tasmAdanantaraM yadvitIyaMsaMyamasthAnaMtatpUrvasmAdanantabhAgavRddhaM, kimuktaM bhavati ? - prathamasaMyamasthAnagatanirvibhAgabhAgApekSayA dvitIyasaMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA anantatamena bhAgenAdhikA bhavantIti, tasmAdapi yadanantaraM tRtIyaM tattoto'nantabhAgavRddham, evaM pUrvasmAduttarottarANyanantatamena bhAgena vRddhAni nirantaraM saMyamasthAnAni tAvadbhaktavyAniyAvadaGgulamAtrakSetrAsaGkhyeyabhAgagatapradezarAzipramANAnibhavanti, etAvantica samuditAni sthAnAni kaNDakamityucyate, tathA cAha 'saGkhyAtItAni' asaGkhyeyAni tuH punararthe 'tAni' saMyamasthAnAni kaNDakaM bhavati jJAtavyaM, kaNDakaM nAma damayaparibhASayA'GgulamAtrakSetrAsaGkhyeyabhAgagatapradezarAzipramANA saGkhyA'bhidhIya tathA coktaM"kaNDati ittha bhaNNai aMgulabhAgo asaMkhejjo' asmAcca kaNDakAtparato yadanyadanantaraM saMyamasthAnaM bhavati tatpUrvasmAdasaGkhyeyabhAgAdhikam, etaduktaM bhavati- pAzcAtyakaNDakasatkacaramasaMyamasthAnagatanirvibhAgabhAgApekSayA kaNDakAdanantare saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA asaGkhyeyatamena bhAgenAdhikAH prApyante, tataH parANipunarapikaNDakamAtrANisaMyamasthAnAniyathottatvamanantabhAgavRddhAnibhavanti, tataH punarapyekamasaGkhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnam, tato bhUyo'pi tataH parANi kaNDakamAtrAjaNa saMyamasthAnAni yathottaramanantabhAgavRddhAni bhavanti, tataH punarapyekamasaGkhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnam, evamanantabhAgAdhikaiH kaNDakapramANaiH saMyamasthAnairvyavahitAni asaGkhyeyabhAgAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadvaktavyAni yAvattAnyapi kaNDakamAtrANibhavanti, tatazcaramAdasaGkhyeyabhAgAdhikAt saMyamasthAnAtparANiyathottaramanantabhAgavRddhAni kaNDakamAtrANi saMyama sthAnAni bhavanti, tataH paramekaM saGkhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnaM, tato mUlAdArabhya yAvantisaMyamasthAnAniprAgatikrAntAnitAvantibhUyo'pitenaivakrameNAbhidhAya punarapye saGkhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam, idaM dvitIya saGkhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnaM, tato'nenaiva krameNa tRtIyaM vaktavyam, amUni caivaM saGghayebhAgAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadbhakta vyAni yAvatkaNDa-kamAtrANi bhavanti, tata ukta krameNa bhUyo'pi saGgayeyabhAgAdhikasaMyamasthAnaprasaGge saGkhyeyaguNAdhakamekaM saMLamasthAnaM vaktavyaM, tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti bhUyo'pi tathaiva vaktavyAni, tataH punarapyekaM saGkhyeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vakta vyaM, tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva . vaktavyAni tataH punarapyakaM saGkhyeyaguNAdhikaM saMyamasthAnam, amUnyapyevaM saGkhyeyaguNAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadbhakta vyAniyAvatkaNDakamAtrANibhavanti, tata ukta krameNa punarapi saGghayeyaguNAdhikasaMyamasthAnaprasaGge'saGkhyeyaguNAdhika' saMyamasthAnaM vakta vyaM, tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti tenaiva krameNa bhUyo'pi vakta vyAni, tataH punarapyekamasaGkhyeyaguNAdhikaMsaMyamasthAnaMvakta vyam, tato bhUyo'pimUlAdArabhyatAvanti saMyamasthAnAni tathaiva vaktavyAni tataH punarapi ekamasaMkhyeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vakta vyam, amUni caivamasaGkhyeyaguNAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadvaktavyAni yAvatkaNDakamAtrANi bhavanti, tataH pUrvaparipATyA punarapyasaGghayeyaguNAdhikasaMyamasthAnaprasaGge'nantaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vakta vyaMtataH punarapi mUlAdArabhya - Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM tAvantisaMyamasthAnAniprAgatikrAntAnitAvantitathaivakrameNabhUyo'pivaktavyAni, tataHpunarapyekamanantaguNAdhikaM saMyamasthanaM vakta vyaM, tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva krameNa bhUyo'pi tataHpunarapyekamanantaguNAdhikaMsaMyamasthAnaM vaktavyaM,evamanantagalaNAdhikAnisaMyamasthAnAnitAvadvakta. vyAniyAvatkaNDakamAtrANibhavanti,tatobhUyo'piteSAmuparipaJcavRddhyAtmakAnisaMyamasthAnAnimUlAdArabhya tathaiva vaktavyAni, yatpunaranantaguNavRdristhAnaM tanna prApyate SaTsthAnakasya parisamAptatvAta, itthaMbhUtAnyasaGkhyeyAnikaNkAnisamuditAniSaTsthAnakaMbhavati,tathAcAhabhASyakRt-'saMkhAIyANiukaMDagANichaTThANagaM viNiddiTuM' sugamaM, asmiMzca SaTsthAnake SoDhA vRddhiruktA, tadyathA-anantabhAgavRddhirasaGkhyeyabhAgavRddhiH saGkhyeyabhAgavRddhiH saGkhyeyaguNavRddhirasaGkhyeyaguNavRddhiranantaguNavRddhizca, tatra yAdRzo'nantatamo bhAgo'saGgyeyatamaHsaGghayeyatamovAgRtayeyAzastusaGkhyeyo'saGkhyeyo'nantovAguNakAraHsanirUpyate tatrayadapekSayA'nantabhovRddhatAtasyasarvajIvasaGkhyApramANenarAzinAbhAgo hriyatehRtecabhAgeyallabdha so'nantatamobhAgaH, tenAdhikamuttaraM saMyamasthAnaM, kimuktaM bhavati?-prathamasyasaMyamasthAnasyaye nirvibhAgA bhAgAsteSAM sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinA bhAge hRte sati ye labhyante tAvatpramANainirvibhAgai gardvitIye saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA adhikAH prApyante, dvitIyasya saMLamasthAnasya ye nirvibhAgA bhAgAsteSakAM sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinA bhAge hRte sati yAvanto labhyante tAvatpramANairnirvibhAgairadhikAstRtIye saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgAH prApyante, evaM yadyat saMyamasthAnamanantabhAgavRddhamupalabhyate tattatpAzcAtyasya pAzcAtyasya saMyamasthAnasya sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinA bhAge hRte sati yadyallabhyate tAvatpramANena tAvatpramANenAnantatamenabhAgenAdhikamavagantavyam,asaGkhyeyabhAgAdhikAnipunarevaM-pAzcAtyasyapAzcAtyasya saMyamasthAnasya satkAnAM nirvibhAgabhAgAnAmasaGkhyeyalokAzapradezapramANena rAzinA bhAge hRte sati yadyallabhyatesaso'saGkhayeyatamobhAgaHyayastenatenAsaGkhyeyatamenabhAgenAdhikAniasaGkhyeyabhAgAdhikAni veditavyAni, saGkhyeyabhAgAdhikAni caivaM-pAzcAtyasya pAzcAtyasya saMyamasthAnasyotkRSTena saGkhyeyena bhAge hRte sati yadyallabhyate sa sa saGkhyeyatamo bhAgaH, tatastena tena saGghayeyatamenabhAgenAdhikAni saGkhyeyabhAgAdhikAnisaMyamasthAnAniveditavyAni, saGghayeyaguNavRddhAnipunarevaM-pAzcAtyasyapAcAtyasyasaMyamasthAnasya yeyenivirabhAgAbhAgAste te utkRSTena saGghayeyakapramANena rAzinAguNyante, guNitIcasati yAvantobhavanti tAvatpramANAni tAvatpramANAni saGgyeyaguNAdhikAnisaMyamasthAnanAni draSTavyAni evamasaGgyeyaguNavRddhAni anantaguNavRddhAni ca bhAvanIyani, navaramasaGkhyeyaguNavRddhau pAzcAtyasya saMLamasthAsya nirvibhAgA bhAgA asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANenAsaGkhyeyenaguNyante,anantaguNavRddhAtusarvajIvapramANenAnantena,itthaM ca bhAgahAraguNakArakalpanaM mA svamanISakAzalpakalpitaM saMsthAH, yata uktaM karmaprakRtisaGgahaNyA SaTsthAnakagatabhAgahAraguNakAravicArAdhikAra "savvajiyANaprasaMkhejjaloga saMkhijjagassa jiTThassa / bhAgo tisu guNaNAtisu' iti, prathamAcca SaTsthAnakAdarddhavamukta krameNaiva dvitIyaM SaTsthAnakamuttiSThati, evameva ca tRtIyam, evaM SaT sthAnakAnyapi tAvadvAcyAni yAvadasaGkhyeyalokAkAzamadezapramANAni bhavanti, uktaM ca.. ... chaTThANagaNavasANe annaM chaTThANayaM puNo annaM / evamasaGkhA logA chaTTANANaM muNeyavvA // itthaMbhUtAni cAsaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni SaT sthAnakAni saMyamazreNirucyate, tathA cAha. 'chaTThANA uasaMkhA saMjamaseDhI muNeyavvA' / tathA lesAu'tti kRSNAdayo lezyAH, sthitivizeSA utkRSTAnAM Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-120 sarvotkRSTAnAM sAtAvedanIyaprabhRtInAM vizuddhaprakRtInAM sambandhino vizuddhAH sthitivizeSA veditAvyAH, tata eteSAM saMyamasthAnAdInAM sambandhiSuzubheSusthAneSu vartamAnastadgAhakaH-AdhAkarmagrAhaka AtmAnameteSAM. saMyamasthAnAdInAM vizuddhAnAmadho'dhastAtkaroti / yadi nAma saMyamasthAnAdInAmadhastAdAtmAnamAdhAkarmagrAhI karoti tataH kiM dUSaNaM tasyApatitamata Aha. mU. (121) bhAvavayAramAhe umappage kiMcinUnacaraNaggo AhAkammaggahI aho aho nei appaannN|| vR. bhAvanAM saMyamasthAnAdirUpANAM vizuddhAnAmadhastAt hIneSu hInatareSu adhyavasAyeSu avatAram' avataraNamAtmani AdhAya' kRtvA kiJcinUnacaraNaggo' iti ihacaraNenAgraH-pradhAnazcaraNAgraH, sacanizcayanayamatApekSayAkSINakaSAyAdirakaSAyacAritraH parigRhyate, nacatasya pramAdasambhavo nApilaulyam, ekAntena lolAdimohanIyasya vinAzAta. tato na tasyAdhAkarmagrahaNasambhava iti kizcinnyUnagrahaNaM, kizcinnyUnena caraNenAgraH pradhAnaH kiJcinnayUnacaraNAgraH. sa ca paramArthata upAzAntamoha ucyate, atizayakhyApanArthaM caitaduktaM,tato'yamarthaH- kizcinnyUnacaraNAgro'piyAvadAstAMpramattasaMyatAdiriti, AdhAkarmagrAhIadho'dhoratnaprabhAdinakAdau nayatyAtmAnam, etddssnnmaadhaakrmgraahinnH|| etadeva bhAvayatimU. (122) baMdhar3a ahebhavAU pakarei ahomuhaaiikmmaaii| ghanakaraNaM tivveNa ubhAveNa cao uvacao y|| vR.AghAkarmagrAhIvizuddhebhyaHsaMyamAdisthAnebhyo'vatIrya aghaH' adho'dhovartiSuhIneSuhInatareSubhAveSu vartamAno'dhobhavasyaratnaprabhAdinArakarUpasyabhavasyasambandhiAyuH karoti' badhnAti,zeSANyapikANi gatyAdinAmAdIni aghomukhAni' adhogatyabhimukhAniadhogatinayanazIlAniityarthaH, 'prakaroti prakarSaNa dussahakaTukatIvrAnubhAvayukta tayA karoti-badhnAti, baddhAnAM ca satAmAdhAkarmaviSayaparibhogalAmpaTya. vRddhino nirantaramupajAyamAnena tIvraNa' tIvratareNa 'bhAvena' pariNAmena ghanakaraNaM yathAyogaM nidhattirUpatayA nikAcanArIpatayA vA vyavasthApana, tathA pratikSaNamanyAnyapudgalagrahaNena caya upacayazca, tatra stokatarA vRddhizcayaH, prabhUtatarA vRddhirupacayaH, etena cavyAkhyAprajJaptisUtramAcAryeNAnuvartitaM. tathA cavyAkhyAprajJaptAvAlApaka:-"AhAkammaNaM jamANe samaNe niggaMthe aTTakammapagaDIo baMdhai ahe pakarei ahe ciNai ahe uvaciNai" ityaadi|tt evaM satimU. (123) tesiM gurUNamudaeNa appagaM duggaIe pavaDataM / . nacaei vidhAreuM aharagatiM niMti kmmaaiN|| vR.taSAma' adhobhavAyurAdInAM karmaNAM gurabNAM' adhogatinayanasvabhAvatayA guruNIvaM guruNinaSAma. 'udayana vipAkavadanAnubhavarUpaNa, vipAkavadanAnubhavarUpodayavazAdityarthaH, durgatI prapatantamAtmAnaM vidhArayituM nivArayitum AdhAkammaMgrAhI nazaknoti yato'taHkammANi adhobhavAyurArdAni udayaprAptAni balAda 'adharagati narakAdirUpAMnayanti, na ca karmaNAM ko'pibalIyAna. anyathAnako'pi narakaMyAyAta. navA kaa'piduHkhmnubhvt,tsmaadaadhaakrmadhogtinibndhnmitydhHkmmtyucyt||tdevmuktmdhHkrmti nAma, sampratyAtmadhnanAmno'vasara:,tadapicAtmaghnaMcaturdA, tadyathA-nAmAtmaghnaM sthApanAtmaghnaM dravyAtmaghnaM bhAvAtmaghnaMca, idamapyadhaHkarmavattAvadbhAvanIyaM yAvannoAgamatoz2azarIradravyAtmaghnaM bhavyazarIradravyAtmaghnaM. jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM tu dravyAtmaghnaM niyukti kRdAha Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 aTTAe anaTTAe chakkA maddaNaM tu jo kuNai / aniyA ya niyAe AyAhammaM tayaM beMti / / mU. (124) vR. yo gRhI 'arthA' svasya parasya vA nimittam 'anarthAya ' prayojanamantareNa evameva pApakaraNazIlatayA 'aniyAeyaniyAetti' nidAnaMnidA-payANihiMsA narakAdiduHkhaheturiti jAnatA'piyadvA sAdhUnAmAdhAka nakalpate itiparijJAnavatA'piyajjIvAnAM prANavyaparopaNaMsAnidA, tanniSedhAdanidA, pUrvokta parijJAnavikalena satA yatpara prANanivarhaNaM sA anideti bhAvArthaH, athavA svArthaM parArthaM ceti vibhAgenoddizya yat payANavyaparoNaM sAnidA, tanniSedhAdanidAyatsvaputrAdikamanyaMvA vibhAgenAvivicyasAmAnyena vidhIyate, athavAvyApAdyasya satvasyahA! dhik sampratyeSamAM mArayiSyatIti parijAnato yat prANavyaparopaNaM sA nidA, tadviparItA anidA, yadajAnato vyApAdyasya sattvasya vyApAdanamiti // tathA cAha bhASyakRt mU. (125) tu ajANato tava uddisiya ohao vAvi / jAga ajANagaM vA vahei aniyA niyA esA / [bhA. 22] vR. vyAkhyAtArthA, tato nidayA'nidayA vA yaH SaTkAyapramardanaM karoti SaNNAM pRthivyAdInAM kAyAnAM prANavyaparopaNaM vidaghAni, tat SaTkAyapramarddanaM AtmaghnaM noAgamato dravyAtmaghnaM bruvanti tIrthaka ragaNadharAH / atha SaTkAyapramarddanaM kathaM noAgamato dravyAtmaghnaM !, yAvatA bhAvAtmaghnaM kasmAnna bhavati ?, ata AhamU. (126/1) davvAyA khalu kAyA / vR. 'kAyAH' pRthivyAdayaH 'khalu' nizcayena 'dravyAtmAno' dravyarUpA AtmAnaH, jIvAnAM guNaparyAyavattayA dravyatvAt, uktaM ca-"ajIvakAyAH dharmmAdharmmAkAzapudgalAH, dravyANi jIvAce" ti / tatasteSAM yadupamarddanaM taddravyAtmaghnaM bhavati / uktaM dravyAtmaghnaM, sampratibhAvAtmaghnaMvaktavyaM tacca dvidhA AgamatonoAgamataca, tatra Agamata. AtmaghnazabdArthajJAtA tatra copayuktaH, noAgamato bhAvAtmaghnamAha piNDaniyuktiH- mUlasUtraM mU. (126/2) bhAvAyA tinni nAmAINi / parapANapADaNarao caraNAyaM appaNo haNai // vR. 'bhAvAtmAno' bhAvarUpA AtmAnaH 'trINi jJAnAdIni' jJAnadarzanacAritrANi, Atmanohi paramArthikaM svasvarUpaM jJAnadarzanacaraNAtmakaM, tatastAnyeva paramArthata AtmAno na zeSaM dravyamAtraM, svasvarUpAbhAvAt, tato yazcAritrI san pareSAM pRthivyAdInAM ye prANAM- indriyAdayaH teSAM yat pAtanaM vinAzanaM tasmin rataH - AsaktaH sa AtmanazcaraNarUpaM bhAvAtmAnaM hanti, caraNAtmani ca hate jJAnadarzanarUpAvapyAtmAnau paramArthato hatAveva draSTavyaumU. (127) nicchayanayassa caraNAyavighAe nANadaMsaNavaho 'vi / vavahArassa u caraNe hayaMmi bhayaNA u sesANaM / / vR. nizrayanayasya matena caraNAtmavighAMte sati jJAnadarzanayorapidho-vighAto draSTavyaH, jJAnadarzanayohiM phalaM caraNa pratipattirUpA sanmArgapravRtiH, sA cennAsti tarhi te api jJAnadarzane paramArthato'satI eva, svAkAryAkaraNAt, uktaM ca mUlaTIkAyAM caraNAtmavighAte jJAnadarzanavadho'pi, tayozraraNaphalatvAt, phalAbhAva cahetornirarthakatvAditi, apica-yazraraNaMpratipadyA''hAralAmpaTyAdinA tato navinivarttate sa niyamAdbhagavadAjAvilopAdidoSabhAgI, bhagavadAjJAvilopAdau ca vartamAno na samyagjJAnI nApi samyagdarzanI, uktaM ca"ANAe cciya caraNaM tabbhaMge jANa kiM na bhaggati / ANaM ca aikkaMto kassAesA kuNai sesaM ? || (tathA) "jo jahavAyaM na kuNai micchaddiTTI tao hu ko anno ? / vaDDei ya micchattaM parassa saMkaM jaNemANo // tatazraraNavidhAte niyamato jJAnadarzanavighAtaH, 'vyavahArasya' vyavahAranayasya punarmatena hate caraNe 'zeSayoH' Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-127 279 jJAnadarzanayoH bhajanA' kvacidbhavataHkvacinna, yaekAntenabhagavato vipratipannastasyanabhavatoyastudezaviratiM bhagavati zraddhAnamAtraMvAkurutetasyavyavahAranayamatenasamyagdRSTitvAdbhavataiti, tato nizcayanayamatApekSayA caraNAtmani hate jJAnadarzanarUpAvapyAtmAnau hatAveveti paraprANavyaparopaNarataH samUlaghAtamAtmaghna iti paraprANavyaparopaNamAtmaghnaM,tacca sAdhorAdhAkarmabhuJAnasyAnumAdanAdidvAreNaniyamataHsambhavatItyupacArata AdhAkamajJarma Atmaghnamityucyate / tadevamuktamAtmaghnanAma, sampratyAtmakarmanAmno'vasaraH, tadapi cAtmakarmacaturddhA, tadyathA-nAmAtmakarmasthApanAtmakarmadravyAtmakarmabhAvAtmakarmaca,idaMcAdhAkarmeva tAvabhAvanIyaMyAvannoAgamatobhavyazarIradravyAtmakarma,jazarIrabhavyazarIvyatiriktaM tudravyAtmakarma mU. (128/1) davvaMmi attakammaMjaMjo umamAyae tayaM davvaM / vR. yaHpuruSoya...mmAdikaMdravyaM mamAye' mametipratipadyate tat-mametipratipAdanaMtasyapuruSasya davvaMmi attakamma'tijJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravye dravyaviSayamAtmakarmabhavati.AtmasambandhitvenakarmakaraNam Atmakammati vyutpattyAzrayaNAt / bhAvAtmakarma ca dvidhA, tadyathA-Agamato noAgamataca, tatrA''gamata AtmakarmazabdArthajJAtA tatra copayuktaH, noAgamataH punarAha mU. (128/2) bhAve aMsuhapariNao parakammaM attaNo kunni|| vR. 'azubhapariNataH' azubhenaprastAvAdAdhAkarmagrahaNarUpeNabhAvenapariNataHparasya-pAcakAdeHsambandhi yatkarmapacanapAcanAdijanitaMjJAnAvaraNIyAditataAtmanaMsambandhi karoti,tacca parasambandhinaHkarmaNaH AtmIyatvena karaNaM 'bhAve' bhAvataH Atmakarma, noAgamato bhAvAtmakamrmetyarthaH, bhAvana-pariNAmavizeSeNa parakIyasyAtmasambandhitvena karma-karaNaM bhAvAtmakamrmeti vyutptteH| etadeva sArddhayA gAthayA bhAvayatimU. (129) AhAkammapariNao phAsuyamavi sNkilitttthprinnaamo| AyayamANo bajjhaitaMjANasu attkmmNnti|| ma. (130/1) parakamma attakammIkareitaMjo ugivhiddNbhNje| vR.prAsukam-acetanam upalakSaNametadaeSaNIyaMcasvarUpeNabhaktAdikamAstAmAdhAkarmetyapizabdArthaH. 'sakliSTapariNAmaHsan' AdhAkarmagrahaNapariNataHsana AdadAno' gRhNAn yathA'hamatizayenavyAkhyAnalabdhimAn madguNAzcAsAdhAraNavidvattAdirUpAH sUryasya bhAnava iva kutra kutra na prasaramadhirohanti?, tato madagaNAvarjita eSa sarvo'pi lokaH paktvA pAcayitvA ca mAmiSTamidamodanAdikaM prayacchatItyAdi.sa ityamAdadAnaH sAkSAdArambhakarteva jJAnAvaraNIyAdikarmaNA badhyate, tatastad g2AnAvaraNIyAdikarmabandhanamAtmakarma jAnAhi. iyamatra bhAvanA-AdhAkarma yadvA svarUpaMNAnAdhAkammApi bhakti vazato madarthamatanniSpAditamityAdhAkarmagrahaNapariNatAyadAgRhNAtitadAsasAkSAdAMrambhakartevasvapariNAmavizeSatA jJAnAvaraNIyAdikarmaNAbadhyate, yadipunarnagRhNIyAttarhinabadhyata.tata AdhAkarmagrAhiNAyatparasyapAcakAdaH karmatadAtmano'pikriyataitiparakarmaAtmakarmakarotItyucyate, etadevaspaSTavyanakti- 'parakamma'tyAdi, tata AdhAkarma yadA sAdhuhItvA bhuGkte sa parasya pAcakAderyatkarma tadAtmakarmIkaroti, Atmano'pi sambandhi kraatiitibhaavaarthH|| amaMca bhAvArthamasya vAkyasyAjAnAnaH parA jAtasaMzayaH praznayati mU. (130/2) tattha bhave parakiriyA kahaM nu annattha sNkmi?|| vR. 'tatra' parakarma AtmakarmIkarotItyatra vAkye bhaveta parasya vaktavyaM yathA-kathaM parakriyA' parasya satkaMjJAnAvaraNIyAdikarma anyatra AdhAkarmabhojake sAdhI saMkrAmati ?, naivaM saGkrAmatIti bhAvaH, na khalu Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM jAtucidapiparakRtaMkarmatta anyatrasaGkrAmati,yadipunaranyatrApisaGkrAmatatarhikSapakazreNimadhirUDhaHkRpAparItacatAH sakalajagata,jjantukarmanirmUlanApAdanasamarthaH sarveSAmapi jantUnAM karma jJAnAvaraNIyAdyAtmani saGkramayyakSapayet, tathAcasatisarveSAmekakAlaM mukti rupajAyeta,nacajAyate, tasmAnnaivaparakRtakarmaNAmanyatra saGkramaH, uktaM ca. kSapakazreNiparigataH sa samarthaH sarvakarmiNAM krm| kSapatiyumeko yadi karmasakramaH syaatprkRtsy|| parakRtakarmaNi yasmAnna kAmati saGkramo vibhaagovaa| tasmAtsattvAnAM karma yasya yattena tdvedym|| ttHkthmucyte-prkrmaatmkrmiikrotiiti?|idNcvaakyN pUrvAntargatamanyathA'pikecitparamArthamajAnAnA vyAkhyAnayanti, tatastanmatapAkartumupanyasyannAha mU. (131/1) kUDauvamAi keiparappautte'vi beMti bNdhotti| vR. 'kecit svayUthyAevapravacanarahasyajAnAnAH kUTopamayA' kRTadRSTAntenabruvate paraprayukte'pi' pareNa pAcakAdinA niSpAdite'pyodanAdau sAdhostadgrAhakasya sAdhorvandho na pAkakartuH, tataH parasya yatkarma jJAnAvaraNIyAdisambhavatitadAdhAkarmagrAhIsvasyaivasambandhikarotItiparakarmaAtmakarmIkarotItyucyate, nadetadasaduttaraM, jinavacanAviruddhatvAt, tathAhi parasyApisAkSAdArambhakartRtvenaniyamataHkarmabandhasambhavaH, tataH kathamucyate tadgrAhakasya sAdhorbandho na pAkakartuH?, na ca mRgasyApi paraprayukti mAtrAd bandhaH, kintu svasmAdeva pramAdAdidoSAt, evaM saadhorpi|| tathA caitadeva niyukti kRdAha mU. (131/2) bhaNaiyagurUpamatto bajjhai kUDe adakkhoya mU. (132) emeva bhAvakUDe bajjhai jo asubhbhaavprinnaamo| tamhA u asubhabhAvo vajjeyavvo pyttennN|| vR.'bhaNati pratipAdayati, caH'punararthe, punararthathAyam-ekekecanasamyagagurucaraNaparyupAsanAvikalatayA yathA'vasthitaMtattvamaveditAro'nantaroktaM bruvate, guruHpunarbhagavAnazrIyazobhadrasUrirevamAha, etenetadAvedayatijinavacanamavitayaM jijJAsunA niyamataH prajJAvatA'pi samyaggurucaraNakamalaparyupAsanamAstheyama, anyathA prajJAyA avatathyAnupapattaH, ukta ca tattatprekSamANAnAM, puraannairaagmairvinaa| anupAsitavRddhAnAM, prajJA naatiprsiidti|| guruvacanameva darzayati-mRgo'pikhalukUTaiHsasabadhyateyaH pramatto'dakSazca bhavati, yastvapramatto dakSazvasa kadAcanApi na badhyate, tathAhi-apamatto mRgaH prathamata eva kUTadezaM pariharati. atha kathamapi pramAdavazAt kUTadezamapi prAptA bhavati tathApi yAvannAdyApi bandhaH patati tAvaddakSatayA jhagiti tadviSayAdapasarpati. yastu pramatto dakSatArahitazca sa badhyate eva, tasmAnmRgo'pi badhyate paramArthataH svapramAkriyAvazatA na paraprayuktimAnAta, evamava' ananavamRgadRSTAntAkta prakAraNa bhAvakUTa' saMyamarUpabhAvabandhanAyakUTamivakUTamaAdhAkarma tatra sa 'badhyate' jJAnAvaraNIdikarmaNA yujyate, yo'zubhabhAvapariNAmaH-AhAralAmpaTayata AdhAkarmagrahaNAtmakAzubhabhAvapariNAmonazeSaH,nakhalvAdhAkarmaNikRte'piyonatadgrahNAtinApibhujhate sa jJAnAvaraNIyAdinA pApana badhyate. na hi kUTe sthApite'pi yo mRgastaddeza eva nA''yAti AyAto'japa yatnatastaddazaMpariharatisakUTenabandhamApnoti, tannaparapratukti mAtrAdvandhoyenaparokta nItyAparakRtakarmaNa AtmakammIkaraNamupadyate, kintvazubhAdhyavasAyabhAvataH, tasmAdazubho bhAva AdhAkarmagrahaNarUpaH sAdhunA prayatnena varjayitavyaH, parakarma Atmakarma karotItyatra ca vAkye bhAvArthaH prAgeva darzitaH, yathA parasya Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 132 281 pAcakAderyatkarma tadAtmakarmIkaroti, kimuktaM bhavati ? tadAtmanyapi karmma karotIti, tato na kazciddoSaH, parakarmmaNazrAtmakarmmakaraNamAdhAkarmmaNA grahaNe bhojane vA sati bhavati, nAnyathA, tata upacArAdAdhAka Atmakarmetyucyate / nanu tadAdhAkarmma yadA svayaM karotyanyairvA kArayati kRtaM vA'numodate tadA bhavatu doSo, yadA tu svayaM na karoti nApi kArayati nApyanumodate tadA kastasya grahaNe doSa iti ?, atrAhakAmaM sayana na kuvva jANato puna tahAvi taggAhI / ass tampasaMga agiNhamANo uvArei || mU. (133) vR. 'kAma' sammatametad, yadyapi svayaM na karotyAdhAkarmma upalakSaNametanna kArayati, tathA'pi madarthametaniSpAditamiti jAnAnAM yadyAdhAkarmma gRhNAti tarhi tadgrAhI 'tatprasaGgam' AdhAkarmagraNaprasaGgaM varddhayati, tathAhi-yadA sa sAdhurAdhAkarmma jAnAno gRhNAti tadA'nyeSAM sAdhUnAM dAyakAnAM caivaM buddhirupajAyatenA''dhAkarmmabhojane kathanApi doSaH, kathamanyathA sasAdhurjAnAno'pi gRhItavAniti, tataevaM teSAM buddhyutpAde santatyA sAdhUnAmAdhAkarmmabhojane dIrghakAlaM Sar3ajIvanikAyavighAtaH, sa paramArthatastena pravartyata, yastu na gRhNAti sa itthaMbhUtaprasaGgavRddhiM nivArayati, pravRtteravAbhAvAt, tathA cAha- 'agiNhamANo u vArei' tato'tiprasaGgadoSabhayAtkRtakAgtidoSarahitamapi nAghAkarmma bhuJjIta, anyacca tadAdhAkarmma jAnAno'pi bhuJjAno niyamato'numodate, anumodanA hi nAma apratiSedhanam, 'azapratiSiddhamanumata' miti vidvatpravAdAt, tata AdhAkarmmabhojaneniyamato'numodanAdoSo'nivAritaprasaraH, apica evamakadhAkarmmabhojane kadAcinmanojJAharabhojanabhinnadaMSTratayA svayamapi pacetpAcayedvA, tasmAnna sarvathA''dhAkarmma bhoktavyamiti sthitam // tadevamukta mAtkamakarmetinAma, sampratipratiSevaNAdIninAmAnivaktavyAni tAni cAtmakamrmeti nAmAGgatvena pravRttAni, tatasteSAmAtmakarmetinAmAGgatvaM pravRttAni, tatasteSAmAtkarmetinAmAGgatvaM parasparaMgurulaghucintAM ca cikIrSuridamAha mU. (134) attIkarei kammaM paDisevAIhiM taM puna imehiM / tattha guru AipayaM lahu lahu lahugA kameNiyare // vR. tatpunarjJAnAvaraNIyAdikaM parakarmma 'AtmIkaroti' AtmasAtkaroti 'ebhiH ' vakSyamANasvarUpaiH pratiSevaNAdibhiH, tataH pratiSevaNAdiviSayamAdhAkarmmApi pratiSevaNAdinAma, tatra teSAM pratiSevaNAdInAM caturNAM madhye 'AdipadaM' pratiSevaNAlakSaNaM 'guru' mahAdoSa, zeSANi tu padAni pratiSevaNAdIni laghulaghulaghukAni draSTavyAni pratiSevaNApekSayA pratizravaNaM laghu pratizravaNAdapi saMvAsanaM laghu saMvAsanAdapyanumodanamiti // sampratyeteSAmeva pratiSevaNAdInAM svarUpaM dRSTAntAMca pratipipAdayiSustadviSayAM pratijJAmAhapaDisavamAINaM dArANa'numAMyaNAvasANAnaM / mU. (135) jahasaMbhavaM sakhvaM sodAharaNaM pavakkhAmi // vR. pratiSevaNAdInAM dvArANAmanumAdanAparyavasAnAnAM yathAsambhavaM yadyasya sambhavati tasya tatsvarUpaM 'sodAharaNaM' sadRSTAntaM pravakSyAmi, tatra prathamataH pratiSevaNAsvarUpaM vakta vyaM, tatrApiya AdhAkarmma svayamAnIya bhukte sa AdhAkarmmapratisevI pratIta eva / / kevalamiha ye paraNIpanItamAdhAkarmma bhuAnasya na kaciddoSa iti manyante tanmatavikuTTanArthaM pareNopanItasyA''dhAkarmmaNAM bhojane pratiSevaNAdoSamAha mU. (136) aneNAhAkammaM uvanIyaM asai coio bhagar3a / parahattheNaMgAre kaDato jaha na ujjhai hu // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra8ra piNDaniyuktiH-mUlasUtraM mU. (137) evaM khu ahaM suddho doso deMtassa kuudduvmaae| samayatthamajANaMto mUDho paDisevaNaM kunni|| vR. anyena' sAdhunAbhaktAdikamAdhAkarma upanItaM' gRhasthagRhAdaunIyasamarpitaMtadyo'znAtisapratiSevaNAMkarotItisambandhaH, sacAdhAkarmabhuJAna kenApyapareNasAdhunAdhiggAmahe yacca tatrabhavAnvidvAnapi saMyato'pyAdhAkarmabhuJjateti coditaH vikSiptaH san pratyuttaraMbhaNati-yathA na me kazcidoSaH, svayaMgayahaNasyAbhAvAta, yo hi nAma svayamAdhAkarma gRhItvA bhukte tasya doSo, yastu pareNopanIyaMbhuGkte tasya na kazcit tathA cAtra dRSTAnto yathA-parahastenAGgArAnkarSayanna dahyate, evamahamapyAdhAkarmabhojI 'khu'nizcitaM zuddha eva, doSaH punardadato yathA parasya svahastenAGgArAnAkarSataH, evaM 'kUTayA upamayA' alIkena dRSTAntena 'samayArthaM bhagavatpravacanopaniSadaM jassaTTA AraMbho pANivaho hoi tassa niymennN| pANivahe vayabhaMgo doggaI ceva // ityAdirUpam ajAnAnaH, ata eva mUDhaH pratiSevaNaM kurute|| tadevamuktaM pratiSevaNasya svarUpaM. mU. (138) uvaAgami ya lAbhaM kammaggAhissa cittrkkhttttaa| Aloie suladdhaM bhaNai bhaNaMtassa pddisunnnnaa|| vR.ihayo gururupayogaparaNavelAjAMkamagrAhiNaAdhAkarmagrahaNAyapravRttasya ziSyasya cittarakSArthaM mano'nyathAbhAvanivAraNArthaM dAkSiNyAdhupeto 'lAbhaMbhaNati' lAbha iti zabdamuccArayati, tathA''dhAkarmaNi gRhasthagRhAdAnIya Alocite zrAddhikayedaM karoTikayA dattamityevaM nivedite 'sulanddhaM' zobhanaM jAtaM jattvayedaM labdhamitibhaNati tasyaguroritthaMbhaNataH pratizravaNaM nAmadoSaH, sUtretu strItvanirdezaH prAkRtatvAt, prAkRte hi liGgaMvyabhicAri,yadAhapANiniHsvaprAkRtalakSaNe- "liGgaMvyabhicAryapI"ti, prtishrvnnNcnaamaabhyupgmH|| mU. (139) saMvAso upasiddho anumoyaNa kammabhoyagapasaMsA eesimudAharaNA ee u kameNa naayvvaa|| vR. saMvAsaH' AdhAkarmabhoktRbhiH sahaikatra saMvasanarUpaH prasiddha eva. anumodanA tvAdhAkarmabhojakaprazaMsA-kRtapuNyAH sulabdhikA ete ye itthaM sadaiva labhante bhunate vetyevaMrUpA // tadevamuktaM pratiSevaNAdInAM caturNAmapi svarUpaM, sampratyeteSAmeva pratiSevaNAdInAM krameNa 'etAni' vakSyamANasvarUpANi udAharaNAni jJAtavyAni, sUtre ca udAharaNazabdasya pulliGgatA prAkRtalakSaNavazAt / / tatra yAnyudAharaNAni vaktavyAni teSAM nAmAni krameNa pratipAdayatimU. (140) paDisevaNAe tenA paDisuNaNAe u rAyaputto u| ___ saMvAsaMmi ya pallI anumoyaNa rAyaTTo y|| vR. pratiSavaNasya stanA udAharaNaM, pratizravaNasya tu rAjaputraM. rAjaputrApalakSitAH zeSAH puruSAH, saMvAsa . pallI pallIvAstavyAvaNijaH, anumaadnaayaaNraajdussttaa,raajdussttoplkssitaasttprshNsaakaarinnH||ttrprthmtH pratiSevaNasambadhinaM stanadRSTAntaMbhAvayatimU. (141) goNIharaNa sabhUmI neUNaM goNio pahe bhkkhe| nivvisayA parivesaNa ThiyAvite kaviyA ptthe|| vR. iha gAthAkSarayojanA sugamatvAtsvayameva karttavyA kevalaM niviMzakA' upabhoktAro, niSpUrvasya vizerupabhoge vartamAnatvAt, tathA coktam- "niveza upabhogaH syAta', 'kUjakAH' vyAhArakAriNaH, gavAM vyAvarttakAityarthaH, 'dhatthe itigRhItAH, kathAnakamucyate-ihakvacidgrAmebahavodasyavaH,tecAnyadAkutazcitsa Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-141 283 nivezAdgAapahRtyanijagrAmAbhimukhaMpracalitAHgacchatAMcateSAmapAntarAlake'pyanyedasyavaHpathikAmilitavantaH, tataste'pitaiH sArdhaM vrajanti, vrajantazca svadezaM prAptAH, tataHprAptaH svadeza iti nirbhayA bhojanavelAyAM katipayAgAvinAzyabhojanAyatanmAMsaMpaktu mArabdhavantaH,asmiMzcaprastAvekezrapyanye'pipathikAHsamAyayuH, tataste'pitairdasyubhirbhojanAya nimantritAH, tato gomAMse pakke ke'pi caurAH pathikAcabhoktuM pravRttAH, ke'pi gomAMsabhakSaNaM bahupApamiti paribhAvya na bhojanAya pravRttAH, kevalamanyebhyaH pariveSaNaM vidadhati, atrAntare ca niSpratyAkAranizitakaravAlabhISaNamUrtayaH samAyayuH kUjakAH, tatastaiH sarve'pi bhoktAraH pariveSakAca parigRhItAH, tatra ye pathikA apAntarAle militAdate pathikA vayamiti bruvANA api cauropanItagomAMsabhakSaNapariveSaNapravRttatayA cauravadduSTA iti gRhItA vinAzitAzca // amumevArtha dAAntike yojayatimU. (142) je'viya privesNtii.bhaaynnaannidhrNtiy| te'vi bajhaMti tivveNa, kammuNA kimu bhoinno?|| vR. iha caurANAM ye'pAntarAle bhojanavelAyAM vA ye militAH pathikAstatrApi ye pariveSamAtraM bhAjanadhAraNamAtraMvAkRtavantaste'pikUjakairAgatyabaddhAvinAzitAzca, evamihApiyesAdhavo'nyebhyaHsAdhubhyaH AdhAkarmapariveSayanti vAdharantite'pi tIvreNaMdussahavipAkenanarakAdigatihetunA karmaNA badhyante, kiM punraadhaakrmbhojinH?|tt etaddoSabhayAtpariveSaNAdimAtramapyAdhAkarmaNaH pratiSevaNaMyatibhirna karttavyama, ihacaurasthAnIyAAdhAkarmanimantriNaHsAdhavogomAMsabhakSakacaurapathikasthAnIyAHsvayaMgRhItanimantritAdhAkarmabhojino gomAMsapariveSakAdisthAnIyA AdhAkarmapariveSakAdayaH gomAMsasthAnIyamAdhAkarma pathasthAnIyaM mAnuSaM janma kUjakasthAnIyAni karmANi maraNasthAnIyaM nrkaadiprpaatH|| mU. (143) sAmatthaNa rAyasue piivahaNa sahAya taha ya tunnhikkaa| tiNhaMpiha paDisuNaNA rannA siTThami sA nNthi| vR. guNasamRddhaM nAma nagaraM, tatra mahAbalo rAjA tasya zIlA nAma devI, tayovijitasamaro nAma jyeSThaH kumAraH, sacarAjyaMjighRkSuHpitariduSTAzayazcintayAmAsa-yathAmamaiSapatAsthaviro'pinamriyatenUnaMdIrghajIvI sambhAvyate tato nijabhaTAn sahAyIkRtyainaMmArayAmIti, evaM cacintayitvA nijabhaTaiHsamaMmantrayituM prAvarttata, tatrakaizciduktaM vayaMtesAhAyakakAriNo'parairuktam-evaMkuru, kecitpunastUSNIMpratipedire,aparepunazcetasyapratipadyamAnAHsakalamapitadvattAntaMrAjenivedayAmAsaH tatorAjAyesAhAyakaMpratipannAyecaivaMkurvityuktavanto ye'picatUSNItasthaHtAna sarvAnapijyeSThaMcakumAraMvaivasvatamukhepraticikSepa,yastvAgatyaniveditaMtepUjitAH, gAthAkSarayojanA tviyaM-sAmatthaNaM' svabhaTaiH saha paryAlocanaM, 'rAjasue'tti tRtIyArthe saptamI, tato'yamarthaHrAjasutenakartumArabdhamitizeSaH tatrakazciduktaM pitRhanane kartavyatavasahAyAvayamiti tathA' iti samuccaya cazabdA'nukta samuccayArthaHsacakaciMdavaMkurvitibhASitavantaitisamuccinAti kacitpunastUSNIkA jAtAHmAnanAvasthitAH, eteSAM ca trayANAmapi pratizravaNadoSaH, yastu rAje ziSTaM teSAM 'sA' tat pratizravaNaM naasti| mU. (144) bhuMja nabhuMje bhuMjasutaio tusinIe bhuMjae pddhmo| tiNhapi ha paDisuNaNA paDisehatassa sA ntthi|| vR.ihakilakenApisAdhunAcatvAraHsAdhavaAdhAkarmaNenimantritAyathAbhuGgdhvaMyUyamenamAhAramiti, tatraivaM nimantraNe kRte prathamo bhujhate , dvitIyaH prAha nAhaM bhujhe bhukSva tvamiti, tRtIyo maunAmAzritaH, caturthaH punaHpratiSidravAnyathA-nakalpatesAdhUnAmAdhAkarmatasamAdahanabhu iti,tatratrayANAmAdyAnAMpratizravaNadoSaH, Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryuktiH- mUlasUtraM caturthasyapratiSedhataH 'sA' tatpratizraghaNaM nAsti, atrAha - nanvAdyasyAdhAkarmmabhuAnasyapratiSevalakSaNaeva doSaH, kathaMpratizravaNadoSa uktaH ?, ucyate, ihayadA''dhAkarmmanimantritaH saMstadbhojanamabhyupagacchati tadA nAdyApi pratiSevaNamitipratizravaNadoSaH, tata uddharvaM tu pratiSevaNaM, tato nakaciddoSaH / / athAmISAmeva bhojakAdInAM kaskaH kAyikAdiko doSaH syAd ?, ata AhamU. (145) 284 bhuMgA kamNA ubIyassa vAio doso / taiyassa ya mAnasio tIhiM visuddho cauttho u // vR. ha ya AdhAkarmmaNaH svayamAnetA yazrAnItasya nimantritaH san bhoktA tau dvAvapi karmmaNAAnayanabhojanarUpayA kAyakriyayA tuzabdAnmanasA vAcAca doSavanto, dvitIyasya tubhuGkSva tvaM nAhaM bhuJje iti bruvANasya vAciko doSaH, upalakSaNametanmAnasikaca, tRtIyasya tu tUSNIM sthitasya mAnasiko, yastu caturthaH satribhirapi doSairvizuddhaH, tasmAccaturthakalpena sarvadaiva saadhunaabhvitvym|| sampratidRSTAntokta syakumArasya ye doSAH saMprabhavanti tAnupadarzyAdhAkarmmaNAM bhoktari yojayati mU. (146) paDisevaNa paDisuNaNA saMvAsa'numoyaNA u caurovi / piyamAraga rAyasu vibhAsiyavvA jaijane'vi // vR. pitRmArakerAjasute pratiSevaNapratizravaNasaMvAsAnumodanArUpAzcatvAro'pi doSAghaTante, tathAhi tasya svayaM pitRmAraNAya pravRttatvAtprativeSaNaM vayaM tava sahAyA iti nijabhaTavacanaM pratipadyamAnasya pratizravaNaM, taireva sArddhamekatra nivasanena saMvAsaH, teSu bahumAnakaraNAdanumodanA, evaM yatijane'pyAdhAkarmmaNo bhokta ri 'vibhASitavyAH ' yojanIyAH, atra yaH svayamAnIyAnyaiH saha bhuGkte tatra prathamato yojyante, tasyA''dhAka gRhasthagRhAdAnIya bhuJjAnasya pratiSevaNaM, gRhasthenA''dhAkarmmagrahaNAya nimantritasya tadgrahaNAbhyupagamaH pratizravaNaM, yasmai tadAdhAkarmma AnIya saMvibhAgena prayacchati tena sahaikatra saMvasataH saMvAsaH, tatraiva bahumAnakaraNAdanumodanA, yazcAnyenA''nInamAdhAkarmmanimantritaH sanbhuGkte tasya prathamato nimantaNA'nantarabhyupagacchataH pratizravaNaM, tato bhuJjanasya pratiSevaNaM, nimantrakeNa sahaikatra saMvasataH saMvAsaH tatra bahumAnakaraNAdanumodanA, tedavaMyatrapratiSevaNaM tatraniyamatazcatvAro'pidoSAH, pratizravaNecakevale trayaH, saMvAsedvau, anumodanAyAM tvanumodanaiva kevalA, ata evAdipadaM guru zeSANi tu padAni laghulaghulaghukAnIti // saMvAse pallIdRSTAntaMmU. (147) pallIvahaMmi naDDA corA vaNiyA vayaM na coratti / na palAyA pAvakaratti kAuM rannA uvAladdhA / / vR. vasantapuraM nAma nagaraM, tatrArimardano nAma rAjA, tasya priyadarzanA devI, tasya vasantapurasyapayatyAsannA bhImAbhidhAnA pallI tasyAM ca bahavAM bhillarUpA dasyavaH parivasanti vaNijatha, te ca dAsyavaH sadaiva svapallyA vinirgatya sakalamapyarimarddanarAjamaNDalamupadravanti, na sa kacidasti rAjJaH sAmantI mANDaliko vA yastAna sAdhayati, tato'nyadA tatkRtaM sakalamaNDalApadravamAkarNya mahAkopAve zapUritAmAnaso rAjA svayaMmahatIM sAmagrI vidhAya bhillAn prati jagAma, bhillAca palliM muktvA sammukhIbhUya saGgrAmaM dAtumudyatAH, rAjA pravalasenAparikalitatayA tAna sarvAnapyavagaNayya sotsAho hantumArabdhavAna, te caivaM hanyamAnAH ke'pi tatraiva parAsavo babhUvuH ke'pi punaH palAyitavantaH, rAjA ca sAmarSaH pallIM gRhItavAna!, vaNijazca tatratyA na vayaM caurAstataH kimasmAkaM rAjA kariSyati ? iti buddhyA nAnezan, rAjA ca te'pi grAhitAH, tatastairvijJapayAMcakre yathA-deva! vayaM vaNijo na caurA iti, tato rAjA'vAdIta yUyaM caurebhyo'pyatIvAparAdhakAriNo ye'smAkamaparAdhakAri Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.147 285 bhidhIraH sahasaMvasatheti, tato nigRhiitaaH| gAthAkSarayojanA tu sugamatvAtsvayaM kaaryaa| dAntika yojanA - mU. (148) AhAkaDabhoIhiM sahavAso taha ya tbvivjjpi| dsnngNdhprikhaabhaaviNtisuluuhvittipi|| vR.bhAvanA-yathAvaNijAMcaureHsahakatrasaMvAsodoSAyababhUvatathAsAdhUnAmapyAdhAkarmabhoktR bhiHsahakatra saMvAsodoSAyaveditavyaH, yataH tadvivarjamapi AdhAkarmaparihAramapitathA surukSavRttimapi' suSTa-atizayena rUkSA dravyato vikRtyaparibhogeNa bhAvato'bhiSvaGgAbhAvena niHsnehA vRttiH-vartanaM yasya sa tathA tamapi AdhAkarmasambandhinyo darzanagandhaparikathA 'bhAvayanti' AdhAkarmaparibhogavAJchApAdanena vAsayanti) tathAhi-darzanam' avalokanaM, tacca manojJamanojJatarAdhAkAhAraviSayaM niyamAdvAsayati, yataH kasya nAma zazakundAvadAto rasapAkabhidhAnaniSNAtamahAsUpakArasusaMskRtaH zAlyAdyodano na manaHkSobhamutpAdayati, gandho'pi sadyastApitaghRtAdisambandhI nAsikendriyApyAyanazIlo balAdapi tadabhojane zraddhAmupajanayati. parikathA'picaviziSTaviziSTataradravyaniSpAditamAdakAdiviSayAvidhIyamAnAtadAsvAdasampattyAzaMsAvidhI ceta utsAhajayatumIzvarA, tathAdarzanAt, tato'vazyamAdhAkarmabhoktRbhiH saha saMvAso yatInAM doSAyeti // mU. (149) rAyAroha'varAhe vibhUsio ghAio nyrmjjhe| dhannAdhannatti kahA vahAvaho kappaDiya kholaa|| vR.zrInilayaM nAma nagaraM tatra guNacandro nAma rAjA, tasya guNavatIpramukhamantaHpuraM, tatraiva ca pure surUpo nAma vaNik, sa ca nijazarIrasaundaryavinirjitamakaradhvajalavaNimA kamanIyakAminInAmatIva kAmAspadaM svabhAvatazca paradArAbhiSvaGgalAlasaH, tataH so'nyadA rAjA'ntaH purasannivezasamIpaM gacchannantaHpurikAbhiH sasnehamavalokitaH, tenApicatAHsAbhilASamavekSitAH, tatojAtaHparasparamanurAgaH, dUtIniveditaprayogavazena ca tAH pratidinaM tena sevitumArabdhAH, rAjJA ca kathamapyayaM vRttAnto jajJe, tato yadA so'ntaHpuraM prAvizattadA nijapuruSaigrAhito grAhayitvAcca yairevAbharaNairalaGkRto'ntaHpuraM praviveza tairevAbharaNairvibhUSito nagaramadhye catuSpathe sakalajanasamakSaM vicitrakadarthanApurassaraM vinipaatito| rAjA cAntaHpuravidhvaMsenAtIva dUnamanAstasmin vinAzite'pina kopA''vezaM muJcati, tato herikAn preSayAmAsa, yathA re! dAtmAnaM taM ye prazaMsantiyevA nindanti tAn dvayAnapi mahyaM nivedaya? iti, evaMcatepreSitAH kASpaTikaveSadhAriNaHsarvatrApi nagareparibhramanti.lokAMcataM vinAzitaM dRSTvAkecanabruvate. yathA aho jAtenamanujanmanA'vazyaMtAvanmarttavyaM paraM yA asmAdRzAmadhanyAnAM dRSTipathamapi kadAcanApi nAyAnti tA apyeSa yathAsukhaM cirakAlaM bhuktvA mRtastasmAddhanya eSa iti, apare bruvate adhanya eSa ubhayalokaviruddhakArI, svAmino'ntaHpurikA hi jananItulyAH, tatastAsvapyeSa sazcarana kathaM prazaMsAmarhati ziSTebhyaH ? iti, tataste draye'pi harikarnivaditA rAjJA. rAjJA ca ya tasya nindAkAriNaste sadabuddhe itikRtvA pUjitAH, itara tu kRtAntamukha prAkSipyanta, gAthAkSarayojanA tveva-rAjJo'varodha-antapuraH tadviSaye'parAdhe yerevA''bharaNavibhUSitA'ntaHpura praviSTastairava vibhUSitonagaramadhyeghAtitaH,tataHkArpaTikaveSadhAriNaH 'kholAH'herikArAjJAniyuktAH,lokAnAMcatadviSayA dhanyAdhanyakathA, tato dhanyakathAkAriNAM vinAza: itareSAM tvavinAza iti, dAntiyojanA tvevam- eka sAdhavastAvadAdhAkarma bhuJjate, tatrApare jalpanti-dhanyA ete sukhaM jIvanti, anye bruvatedhigetAn ! ye bhagavatpravacanapratiSiddhamAhAramaznanti, tatra ye prazaMsinaste karmaNA badhyante itare tu na, ihAntaHpurasthAnIyamAdhAkarma, antaHpuradrohakAristhAnIyA AdhAkarmabhojinaH sAMdhavaH, nRpasthAnIya Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 piNDaniyuktiH mUlasUtraM jJAnAvaraNAdikaM karma, maraNasthAnIyaH saMsAraH, tatra ye AdhAkarmabhokta prazaMsakAste karmarAjJo nigrAhyAH, zeSastvanigrAhyAH / / sampratyanumodanAprakArameva darzayatimU. (150) sAuM pajjataM AyareNa kAle riukkhamaM niddhaM / tagguNavikatthaNAe abhuMjamANe'vi annumnnaa|| vR. AdhAkarmabhojina uddizya kecidevaM bruvate-vayaM tAvanna kadAcanApi manojJamAhAraM labhAmahe, ete punaH sadaivasvAdalabhante.tadapica paryApta paripUrNa,tatrApi AdareNa' bahumAnapurassaraMtatrApi'kAle prastutabhojanavelAyAM tadapi 'RtukSama zizirAdiRtUpayogitathA snigdhaM ghRtapUrAdi, tasmAddhanyA amI sukhaM jIvanti, evaM tadguNavikatthanayA' tadguNaprazaMsayA abhuJjAne'pi' anabhyavaharatyapi anumanyA' anumodanA, iha anumanyAjanito doSo'pi kArya kAraNopacacArAdanumanyetyuktaH, tato'yamarthaH-abhuJjAne'pi' anumodanAdvAreNAdhAkarmabhojinaivadoSobhavatIti, anyetutadgaNavikatthanAmevaMyojayanti-AdhAkarmabhojinaMko'pi kandarpaNAnAbhogena vA pRcchati-sAdhu labdhaMtvayA bhojanaM, tathA paryAptaM, tathA AdareNa bhaktyA ityAdi?, tatrApyavirodhaH // tadevamuktAnyAdhAkarmaNo nAmAni, taduktau ca yaduktaM prAga mUladvAragAthAyAm . 'AdhAkammiyanAmA' iti tadyAkhyAtaM, samprati egaTThA' ityavayavaM vyAcikhyAsuridamAhamU. (151) AhA aheM yakamme AyAhammeya attkmmey| jaha vajaNanANatta attheNa'vi pucchae evN|| vR. atra para evaM pRcchati, yathA AdhAkarma adhaHkarma AtmaghnamAtmakarma ityeteSu catuSu nAmasu vyaJjanairnAnAtvaMvidyate,tathA arthenApi' arthApakSayApi,nAnAtvamastikiMvAna? iti,pucchatazcAyamabhiprAyaHihaAdhAkAdInAMnAmnAM sarveSAmapivyutpattinimittaM pRthak pRthaguktaM , tadyathA-AdhayA karmaAdhAkarma, atrasAdhuviSayapraNidhAnapurassarapAkAdikriyAsvArambhovyutpattinimittam, adho'dhaHkarma adhaHkarma, atra vizuddhebhyaH saMyamAdisthAnebhyo'dho'dhastarAmAgamanama, AtmAnaM hantItyAtmaghnAmiti, atra caraNAdyAtmavinAzanaM,parakarmaAtmakarmakriyateityAtkarma,atraparakarmaNaAtmasambandhitayAkaraNaM,tato'trasaMzayo, yathAvyutpattinimittaMpRthakpRthabhinnamevaMpravRttinimittamapipRthakpRthabhinnaMyathAghaTapaTazakaTAdizabdAnAM, kiMvA na yathA ghaTakalazAmbhAdInAmiti, atra 'AhA ahe ya kamme' ityAdAvakSarayojanA prAgiva bhaavniiyaa|| evaM pareNa prazne kRte sati ziSyamatiprAgalbhyAdhAnAya sAmAnyato nAmaviSayAM caturbhaGgikAmAhamU. (152) egaTTA egavaMjaNa egaTTA nANavaMjaNA cev| nANa? egavaMjaNa nANaTThA vNjnnaanaannaa|| vR.ihanAmAni jagatipravarttamAnAni kanicidupalabhyante ekArthAni ekavyaJjanAni. kAnicidekArthAni nAnAvyaJjanAni, kAnicinnArthAni ekavyaJjanAni, kAnicitpunAnArthAni nAnAvyaJjanAni / asyA eva caturbhAGgikAyAH krameNa laukikanidarzanAni gAthAdvayenopadarzayatimU. (153) diTuM khIraM khIraM egaTTaM egavaMjaNaM loe| egaTTa bahunAmaDhaddha pao pIlu khIraM c|| mU. (154) gomahisiayAvIraM nANaTuM egavaMjaNaM neyaM / ghaDapaDakaDasagaDarahA hoi pihatthaM pihnaam|| vR.ihasarvatrApijAtAkavekacanaM,tato'yamarthaH-ekArthAniekavyAninAmAnilokepravarttamAnAnidRSTAni, 22. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 154 yathA kSIraM kSIramiti, iYamatra bhAvanA - ekatra kvacidgRhe godugdhAdiviSaye kSIramiti nAma pravRttamupalabdhaM, tathA'nyatrApigodugdhAdAveva viSaye kSIramitinAmapravarttamAnamupalabhyate, evaMtato'pyanyatragRhAntare, tato'mUni sarvANyapikSIraMkSIramityevaMrUpANinAmAniekArthAniekavyaJjanAni, tathAekArthAni bahuvyaJjanarUpANinAmAni yathA dugdhaM payaH pIlu kSIramiti, amUni hi nAmAni sarvANyapi vivakSitagodugdhAdilakSaNaikArthAbhidhAyitayA nAnApuruSairekakAlaM krameNaikapuruSeNavAprayujyamAnAniekArthAninAnAvyaJjanAnicatatodvitIyebhaGgenipatanti, 287 nAnArthAnyekavyaJjanAni,yathA-gomahiSyajAsambandhiSu kSIraM kSIramitinAmAnipravarttamAnAni, etAnihinAmAni sarvANyapi samAnavyaJjanAni bhinnabhinnagodugdhamahiSIdugdhAdirUpArthavAcakatayA bhinnArthAni ca tata ucyantenAnArthAnyekavyaJjanAni, nAnArthAni nAnAvyaJjanAni yathA ghaTapaTazakaTarathAdIni nAmAni // tadevamukta caturbhaGgikAyA nidarzanAni, sAmpratamimAmeva caturbhaGgikAmAdhAkarmmaNi yathAsambhavaM gAthAdvayena yojayatimU. (155) AhAkammAINa hoi duruttAi paDhamabhaMgo u / AhAhekammati ya biio sakkiMda iva bhaMgI / / AhAkammaMtariyA asanAI u cauro taiyabhaMgo / mU. (156 ) AhAkamma paDuccA niyamA sunno carimabhaMgo // vR.AdhAkarmmAdInAM nAmnAM yugapadbahubhiH puruSairekena vA kAlabhedenaikasminneva azanAdirUpe vastuniyad 'dviruktAdi'dviruccAraNAdi, AdizabdAttriruccAraNAdiparigrahaH, sabhavatiprathamobhaGgaH, kimuktaM bhavati?ekatravasatAvazanaviSayekenApyAdhAkarmetinAmaprayuktaM, tathA'nyatrApivasatyantare'zanaviSaye evAdhAkammaiti nAmaprayujyate, tathAtato'nyatrApivasatyantare, tAnyamUni sarvANyapyAdhAkarmetinAmAniekArthAni ekavyaJjani itiprathame bhaGge'vataranti, AdhAkarmma adhaH karmetyAdInitunAmAnivivakSitAzanAdirUpaikaviSaye pravarttamAnAni dvitIyo bhaGgaH, ekArthAni nAnAvyaJjanAnItyevaMrUpadvitIyabhaGgaviSayANi 'sakkiMda ivetti yathA indraH zakra ityevamAdIni nAmAni, tathA 'azanAdayaH' azanapAnakhAdimasvAdimarUpAH catvAra 'AdhAkarmAntaritA' AdhAkarmmazabdena vyavahitA yathA'zanamAdhAkarmma pAnamAdhAkarmetyevamAdi, 'tRtIyabhaGgaviSayAH, atrApyayaM bhAvArtha:- :-yadA'zanAdayaH pratyekamAdhAkarmma AdhAkarmeti dezabhedena bahubhiH puruSairekakAlamekena vA puruSeNa kAlabhedenocyatetadAtAniAdhAkarmma AdhAkarmetinAmAninAnArthAnyekavyaJjanAnIti tRtIyebhaGge'vataranti, AdhAkarmmarUpaM nAmAzritya punazcaramo bhaGgo nAnArthAni nAnAvyaJjanAnItyevaMrUpo niyamAcchUnya AdhAka AdhAkarmetyevamAdinAmnAM sarveSAmapi samAnavyaJjanatvAt, upalakSaNametat, tena sarvANyapi nAmAni pratyekaM caramabhaGgenavartante,yadAtuko'pyazanaviSaye AdhAkamrmetinAmaprayuGkte pAnaviSayetvadhaH karmetikhAdimaviSaye tvAtmaghnamiti khAdimaviSaye tvAtmakarmeti tadA'mUni nAmAni nAnArthAni nAnAvyaJjanAni ceti caramo'pi bhaGgaH prApyaMta, ihavivakSitAzanAdirUpakaviSaye pravarttamAnAni AdhAkarmmAdhaH karmmaprabhRtIninAmAni dvitIyabhaGga uktastatastadeva bhAvayati mU. (157) iMdatthaM jaha saddA puraMdarAI u nAivattaMte / ahakamma AyahammA taha AhaM nAivattaMte // vR. yathA 'indrArtham' indrazabdavAcyaM devarAjarUpaM 'purandarAdayaH' purandarazakra ityevamAdayaH zabdA nAtivarttante-nAtikramanti, tathA adhaH karmma AtmaghnAzabdau upalakSaNametat Atmakarmmazabdazca 'Aha' nti sUcanAtsUtrAmitinyAyAdAdhAkarmmArtha- AdhAkarmmazabdavAcyaM nAtivarttante, yadeva yena doSeNa duSTamAdhAkarmma Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryuktiH- mUlasUtra zabdavAcyamodanAdi tadeva tenaiva doSeNa duSTamadhaH karmAdiyo'pi zabdA bruvate iti bhAvaH / etadeva bhAvayati - mU. (158) AhAkammeNa ahekareti jaM haNai pANa bhUyAI / jaMtaM AyayamANo parakammaM attaNo kuNai // vR. AdhAkarmmaNA bhujyamAnena kRtvA yasmAdvizuddhebhyo vizuddhatarebhyaH saMyamAdisthAnebhyo'vatIryAdhastAdAtmAnaM karotitena kAraNenatadevAdhAkarmma adhaHkamrmetyucyate, tathAyasmAdAdhAkarmmaNAbhujyamAnena kRtvA sa eva bhoktA paramArthatAH 'prANAn' dvIndriyAdIn 'bhUtAn' vanaspatikAyAn upalakSaNametat jIvAn sattvAMca hanti - vinAzayati, 'jassaTTA AraMbho pANivaho hor3a tassa niyameNa' iti vacanaprAmANyAt, prANAdIMzca ghnan niyamataH caraNAdirUpamAtmAnaM hanti, 'pANivahe vayabhaMgo' ityAdivacanAttata AdhAkarmma Atmaghnamityucyate, tathA 'yat' yasmAtkAraNAt 'tat' AdhAkarmma AdadAnaH parasya-pAcakAdeH sambandhi yatkarmma- ArambhajanitaM jJAnAvaraNIyAdikamutpannamAsIta tadAtmano'pi karoti, tatastadAdhAkarmma Atmakarmetyucyate. 'tasmAdadhaH karmmAdIni nAmAni sarvANyapi nAdhAkarmmazabdArthamativarttante iti dvitIye bhaGge'vataranti / tedavaM mUladvAragAthAyAM egaTTA' ityapi vyAkhyAtaM, samprati 'kassa vAvi' ityavayavaM vyAcikhyAsurAhamU. (159) kassatti pucchiyamI niyamA sAhammiyassa taM hoi / sAhimmayassa tamhA kAyavva parUvaNA vihiNA / / 288 vR. 'kasya' puruSavizeSasya arthAyakRtamAdhAkarmmabhavatItipareNapRSTeuttaramabhidhIyate, niyamAtsAdharmikasthaya kRtaM 'tat' AdhAkarmma bhavati, tasmAtsAdharmikasyAgamokte na vidhinA prarUpaNA karttavyA // nAma ThAvaNA davie khette kAle a pavayaNe liNge| mU. (160) daMsaNa nANa carite abhiggahe bhAvaNAo ya / / mU. (169) vR. 'nAma' ti nAmnisAdharmikaH, sthApanAsAdharmikaH, 'dravye dravyaviSayaH sAdharmikaH, evaM kSetrasAdharmikaH, kAlasAdharmikaH, pravacanasAdharmikaH, liGgasAdharmikaH, darzanasAdharmikaH, jJAnasAdharmikaH, cAritrasAdharmika abhigrahasAdharmikaH, 'bhAvaNAo ya'tti bhAvanAtaca sAdharmiko bhavati, tadevaM dvAdazadhA sAdharmikAH // nAmaMmi sarisanAmo ThavaNAe kaTTaMkammamAIyA / davvaMma jo u bhavio sAhami sarIragaM caiva // khette samANadesI kAlaMmi samANakAlasaMbhUo / pavayaNi saMghegayaro liMge rayaharaNamuhapottI / daMsaNa nANe caraNe tiga paNa paNa tiviha hoi u carite / davAio abhiggaha aha bhAvaNamo aniccAI || mU. (162) mU. (163) vR. nAmni' nAmaviSayaH sAdharmikaH sadRzanAmA, kimuktaM bhavati ? - vivakSitasya sAdhIryannAma tadeva yadA itarasyApi tadAnIM sa itarastasya sAdhornAmasAdharmiko bhavati, yathA devadattanAmnaH sAdhordevadattanAmA kazcit, tathA'sthApanAyAM'sthApanAviSaye sAdharmikaH 'kASThakarmAdikA' dArumayapratimAprabhRtikA, ihasnehavazAt kathi nijaputrAdeH sAdhAjavato mRtasya vA kASThamayIM pratimAM kArayati sA pratimA anyeSAM jIvatAM saMyatAnA sthApanAsAdharmikaH, AdizabdAtpASANAdikapratimAparigrahaH, anenasadbhAvasthApanAsAdharmika ukto, yadA tvakSAdau sAdhusthApanA tadA so'sadbhAvasthApanAsAdhamirakaH, tathA dravye bhAvapradhAno'yaM nirdezaH 'dravyatve' dravyatvaviSayaH sAdharmiko yo bhavyo yogyaH sAdharmikatvasya, kimuktaM bhavati ? - yastenaiva zarIrasamucchayeNa Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 163 289 pravarddhamAnena sAdhoH sAdharmiko bhaviSyatIti sa bhavya ityarthaH, tathA yacca sAdharmikazarIraM siddhi'kSetre' kSetraviSayaH zilAtalAdigatamapagatajIvitaMbhavyazarIrarUpo'tItasAdharmikazarIrarUpacadravyasAdharmikaH, sAdharmikaH, 'samAnadezI' samAnadezasambhUtaH, kAlasAdharmikaH samAnakAlasambhUtaH, pravacanasAdharmikaH sAdhvAdicatuSTayarUpasaGghamadhyAdanyatamaH kazcit liGgasAdharmiko rayaharaNamuhapottI iti sUcanAt sUtramitinyAyAtra joharaNamukhapotikAdyupakaraNavAn, 'darzanasAdharmikaH' samAnadarzanaMH, darzanaMcatridhA, tadyathAkSAyikaM kSAyopazamikamaupazamikaM ca tato darzanadvAreNa yaH sAdharmikaH so'pi tridhA, tadyathA kSAyikadarzanasAdharmikaH kSAyopazamikadarzanasAdharmika aupazamikadarzanasAdharmikaca, tatra kSAyikasamyagdRSTeH kSAyikasamyagdRSTiH kSAyikadarzanasAdharmika ityAdi, 'jJAnasAdharmikaH' samAnajJAnaH, jJAnaM ca paJcadhA, tadyathAmatijJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM manaH paryavajJAnaM kevalajJAnaM ca, tato jJAnadvAreNa sAdharmiko'pi paJcadhA, tadyathAmatijJAnasAdharmika ityAdi, tatra matijJAnino matijJAnI matijJAnasAdharmika ityAdi / cAritrasAdharmikaH samAnacAritraH, cAritramapi ca paJcadhA tadyathA sAmAyikaM chedopasthApanaM parihAravizuddhikaM sUkSmasamparAyaM yathAkhyAtaM ca tatacAritreNa sAdharmiko'pi paJcadhA, tadyathA - sAmAyikacAritrasAdharmikazche do pasthApanikacAritrasAdharmika ityAdi, tatra sAmAyikacAritrasya yo'paraH sAmAyikacAritraH sa sAmAyikacAritrasAdharmika ityAdi, 'jatajavaha hoi u caritte' matAntareNa punazcAritrecAritraviSayaH sAdharmikastrividho bhavati, yatacAritraM matAntareNa tridhA'tra vivakSitaM, tadyathA- kSAyikaM kSAyopazamikamaupazamikaM ca, tatastadvAreNa yaH sAdharmikaH so'pi tridhA, tadyathA - kSAyikacAritrasAdharmika ityAdi, tatra kSAyikacAritrasyAparaH kSAyikacAritraH kSAyikacAritrasAdharmika ityAdi, abhigrahA dravyAdaudravyAdiviSayAzcaturvidhAstadyathA dravyAbhigrahAH kSetrAbhigrahAH kAlAbhigrahAH bhAvAbhigrahAzratadvAreNa AdharmikA 'api caturvidhAstadyathA-dravyAbhigrahasAdharmikAH kSetrAbhigrahasAdharmikA ityAdi, tatra dravyAbhigrahasyAparo dravyAbhigraho dravyAbhigrahasAdharmika ityAdi, / bhAvanA dvAdazadhA, tadyathA - anityatvabhAvanA (1) azaraNatvabhAvanA (2) ekatvabhAvanA (3) anatyabhAvanA (4) azucitvabhAvanA (5) saMsArabhAvanA (6) karmAzravabhAvanA (7) saMvarabhAvanA (8) nirjaraNabhAvanA (9) lokavistArabhAvanA (10) jinapraNItadharmabhAvanA (11) bodhidurlabhatvabhAvanA (12), 'bhAvanAdvAreNa sAdharmikA api dvAdazadhA tadyathA - anityatvabhAvanAsAdharmiko'zaraNatvabhAvanAsAdharmika ityAdi, tatrAnityatvabhAvanAsahitasyAparo'nityatvabhAvanAsahito'nityatvabhAvanAsAdharmikaityAdi, tadevaM vyAkhyAtAH sarve'pi sAdharmikAH sampratyetAne vAdhikRlya kalpayAkalpyavidhirvakta vyaH, nAmasAdharmikamadhikRtya prathamataH kalpyAkalpyavidhiM gAthAyena pratipAdayati tatra mU. (164) jAvaMta devadattA girhIva agihIva tasi dAhAmi / mU. (165) it kappaI gihINaM dAhaMti visesiye kappe // pAsaMDIsuvi evaM mImAsIsesu hoi hu vibhAsA / samaNe saMjayANa u visarisanAmANavi na kappe // vR. iha ko'pi pitari mRte jIvati vA tannAmAnurAgatastannAmayutebhyo dAnaM ditsurevaM saGkalpayati, yathA yAvanto gRhasthA agRhasthA vA devadattAstebhyo mayA bhaktAdikamupaskRtya dAtavyaM, tatraivaM saGkalpe kRte devadattAkhyasya sAdhorna kalpate, devadattazabdena tasyApi saGkalpaviSayIkRtatvAta, yadA punarevaM saGkalpayati, 26 19 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtraM yathA yAvanto gRhasthA devadattAstebhyo dAtavyamiti, tadA evaM vizeSite' nirdhAri sati tadyogyamupaskRtaM devadattAkhyasyasAdhoHkalpate,tasyavivakSitasaGkalpaviSayIkaraNAbhAvAt,tathApAkhaNDiSvapimizrAmizreSvevaM pUrvokta prakAreNavibhASAkarttavyA,ihasAmAnyasaGkalpaviSayAmizrAucyante,yathAyAvantaHpAkhaNDinodevadattA iti,pratiniyatasaGkalpaviSayAstvamizrAyathAyAvantaHsarajaskAHpAkhaNDinoyadivAsaugatAdevadattAityAdi, tatrayAvantodevadattAHpAkhaNDinaiti mizrasaGkalpekRtenakalpatepAkhaNDidevadattazabdAbhyAMdevadattAkhyasyApi sAdhoHsaGkalpaviSayIkRtatvAt, yadApunaramizraHsaGkalpoyathAyAvantaHsarajaskAHpAkhaNDinodevadattAyadivA yAvantaH saugatA devadattA yadvA sAdhuvyatirekeNa sarve'pi pAkhaNDino devadattAstebhyo dAsyAmIti, tadA devadattAkhyasyasAdhoH kalpate, tasya saGkalpaviSayIkaraNAbhAvAt, yathA capAkhaNDiSu mizrAmizreSu vibhASA kRtA tathA zramaNeSvapi mizrAmizreSu kartavyA, zramaNA hi zAkyAdayo'pi bhaNyante, yato vakSyati'niggaMthasakvatAvasageruyaAjIva paJcahA smnnaa'| / tatoyadaivaMmizraHsaGkalpo yAvantaHzramaNAdevadattAkhyAstebhyodAsyAmItitadAdevadattAkhyasya sAdhorna kalpate,tasyazramaNadevadattazabdAbhyAMsaGkalpaviSayIkRtatvAt, yadApunarevamamizraH, saGkalpoyAvantaHzAkyAH zramaNAyadivAAjIvikA devadattAyadvA-sAdhuvyatirekeNasarvezramaNAdevadattAstebhyodAsyAmItitadAkalpate tasya vivakSitasaGkalpaviSayIkaraNAbhAvAt, saMyatAnAM tu nirgranthAnAM visadRzanAmnAmapi saGkalpe kRte devadattAkhyAdeHsAdhornakalpate, kimuktaM bhavati?-caitranAmno'pisaMyatasyoddezenakataMdevadattAkhyasyasAdhorna kalpate,tathAbhagavadAjJAvivRMbhaNAt,yadApunastIrthakarapratyekabuddhasaGkalpanenakRtaMtadAkalpate,tIrthakarapratyekabuddhAnAMsaGghAtItatvena saGghamadhyavartibhiHsAdhubhiHsahasAdharmikatvAbhAvAt, saMjayANauvisarisanAmANavi na kappe' iti vacanAccArthApattyA yAvanto devadattA ityAdau visadRzacaitrAdinAmnAM sAdhUnAM kalpata eveti pratipAditaM draSTavyaM / tadevamukto nAmasAdharmikamadhikRtya kalpyAkalpyavidhiHmU. (166) nIsamanIsA ca kaDaMThavaNAsAhammiyamiu vibhaasaa| davve mayatanubhattaMnataMtu kucchA vivjjejjaa|| - vR.ihako'piMgRhIgRhItapravrajyasyamRtasyajIvatovApitrAdeHsnehavazAtpratikRtikArayitvAtatpurato DhaukanAyabaliMniSpAdayati, tanniSpAdanaMcadvidhA,tadyathA-nizrayAanizrayAca,tatrayerajoharaNAdiveSadhAriNo mapitRtulyAstebhyodAsyAmItisaGkalpyaniSpAdayatitadAtadvaliniSpAdanaMnizrAkRtamucyate,yadAtvevaMvidhaH saGkalponabhavati,kintvevamevaDhokanAyabaliMniSpAdayatitadAtadvaliniSpAdanamanizrAkRtamucte,tathAcAha'nIsamanIsA va kaDaM' iha prathamA tRtIyArthe veditavyA, tato'yamarthaH-nizrayA'nizrayA vA yatkRta-niSpAditaM bhaktAdisthApanAsAdharmikaviSaye tatra vibhASA karttavyA, yadi nizrAkRtaM tadapi ca DhaukitamaDhaukitaM vA tarhi na kalpate.anizrAkRtaMtuDhAkitamaDhAkitaMvAkalapate,paraMtatrApipravRttidoSaprasaGgaitipUrvasUrayoniSedhamAcakSata tathA 'dravye' dravyasAdharmikaviSaye yanmRtatanubhaktaM tatkAlaM mRtasya sAdhAryA tanustasyAH purato DhaukanAya yadazanAditatputrAdinAkRtaMtanmRtatanubhaktaM,tadapidvidhA-nizrAkRtamanizrAkRtaMca,tatrasAdhubhyodAsyamIti saGkalpya kRtaM nizrAkRtamitarattu svapitrAdibhakti mAtrakRtamanizrAkRtaM, tatra yannizrAkRtaM tanniSedhayati-naiva kalpate, itarattvanizrAkRtaMkalpate, kintu tadgrahaNe loke jugupsA-nindA pravattate, yathAaho! amI bhikSavo niHzUkA mRtatanubhaktamapi na pariharantIti tato vivarjayanti ttsaadhvH|| mU. (167) pAsaMDiyasamaNANaM gihiniggaMthANa ceva uvibhaasaa| Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 167 291 jaha nAmaMmi taheva ya khette kAle ya nAyavvaM // vR. yathA'nAmni' nAmasAdharmikaviSaye pASaNDinAM zramaNAnAM 'gihitti' sUcanAtsUtramiti nyAyAd gRhyagRhiNAM nirgranyAnAM ca vibhASA kRtA tathA kSetre kAle ca vibhASaNaM jJAtavyaM, tatra 'kSetra' saurASTrAdikaM 'kAlo ' dinapauruSyAdikaH, tatrakSetraviSaye vibhASAevaM yadisaurASTradezotpannebhyaH pASaNDibhyomayAdAtavyamitisaGkalpaH tadA saurASTra dezotpannasya sAdhorna kalpate, saurASTra dezotpannatvena tasyApi saGkalpaviSayIkaraNAt, zeSadezotpannAnAM tu kalpate, teSAM saGkalapaviSayIkaraNAbhAvAt, yadi punaH saurASTradezotpannebhyaH pASaNDibhyaH sarajaskebhyo yadivA saugatebhyo yadvA sAdhuvyatirekeNa sarvapASaNDibhyo dAsyAmIti saGkalpaH tadA saurASTradezotpannasyApi sAdhoH kalpate, tasya saGkalpAkroDIkaraNAt, eva' zramaNeSvapi sAmAnyataH saGkalpiteSu na kalpate, sAdhuvyatirekeNatusaGkalpiteSukalpatetathAgRhyagRhiSusAmAnyataH saurASTradezotpannatvena saGkalpiteSunakalpate kevaleSu tu gRhiSu kalpate, nirgrantheSu tu saurASTradezotpanneSvasaurASTra-dezotpanneSu vA saMkalpiteSu saurASTradezotpannAnAmanyadezotpannAnAM vA sarvathA na kalpate, tadevaM kSetrasAdharmika vibhASA bhAvitA, evaM kAlasAdharmika'pi bhAvanIyA, yathAvivakSitadinajAtebhyaH pASaNDibhyo mayA dAtavyamiti saGkalpite tasyApitaddinajAtasya sAdhorna kalpate, tasyApi taddinajAtatvena saGkalpaviSayIkaraNAt, zeSadina jAtAnAM tu kalpate, saGkalpaviSayIkaraNAbhAvAt, ityAdi sarvaM pUrvoktAnusAreNa bhAvanIyaM, pravacanAdipadasaptake punarevaM pUrvAcAryavyAkhyApravacanaliGgadarzanajJAnacAritrAbhigrahabhAvanArUpeSu saptasu padeSudvisaMyogabhaGgAeka- viMzatiH, tadyathA- pravacanasya liGgena sahaiko, darzanena saha dvitIyo, jJAnena saha tRtIyaH, evaM yAvadbhAvanayA saha SaSTha bhaGgAH, evaM liGgasya darzanAdibhiH saha paJca, darzanasya jJAnAdibhiH saha catvAraH, jJAnasya cAritrAdibhiH saha trayaH, , cAritrasyA - bhigrahabhAvanAbhyAM dvau, abhigrahasya bhAvanayA sahaika ityekaviMzatiH, hateSu caikaviMzatisaGkhyeSu bhaGgeSu pratyekamekaikA caturbhAGgikA, tadyathA- pravacanataH sAdharmiko na liGgataH, liGgataH sAdharmiko na pravacanataH, pravacatanaH sAdharmiko liGgatazca na pravacanato na liGgatazca, zeSeSu bhaGgeSu yathAsthAnaM caturbhaGgikA darzayiSyate // dasa sasihAgA sAvaga pavayaNa sAhammiyA na liGgeNa / mU. (168) liGgeNa usAhammI no pavayaNa nigA savve // vR. pravacanataH sAdharmikA na liGgena aviratasamyagdRSTerArabhya yAvaddazamI zrAvakapratimAM pratipannA ye zrAvakAste'tra draSTavyAH, kuta ityAha- 'dasa sasihAgA' ityatra 'nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzana' miti nyAyAddhetau prathamA, tato'yamarthaH yataste dazamIM zrAvakapratimAM pratipannAH 'sazikhAkAH ' zikhAsahitAH kezasahitA evetyarthaH, tataste pracanata eva sAdharmikA bhavanti na liGgato, ye tvekAdazI zrAvakapratimAM pratipannAste niSkezA ityAdinA liGgato'pi sAdharmikA bhavantIti tadvivarjanIma, eteSAM cArthAya yatkRtaM tatsAdhUnAM kalpate, tathAliGgataH sAdharmikAnapravacanatonihnavAH, taSAM pravacanabahirbhUtatvanapravacanataH sAdharmikatvAbhAvAt, liGgatuteSAmapi rajoharaNAdikaMvidyate itiliGgataH sAdharmikAH, teSAmapyarthAyakRtaM sAdhUnAM kalpate, nihnavA dvidhA loke nihnavatvena jJAtA ajJAtAca, tatra ye jJAtAste iha grAhyAH, ajJAtAnAM loke sAdhutvena vyavahAraNabhAvataH pravacanAntarvarttitvAt, ihAdyabhaGgadayena udAhRte zeSamuttaraM bhaGgadayaMsvayameva zrotAro'vabhotsyantaM iti buddhyA niryukti kRnnodAhRtavAn, anenaiva ca kAraNena zeSANAmapi caturbhaGgikANAmAdyameva bhaGgadvayamudAhariSyati nottaraM bhaGgadvayaM, vayaM tu sukhAvabodhAjodAhariSyAmaH, tatrAsyAmeva prathamacaturbhaGgikAyAM pracavanayaH sAdharmikA liGgatazceti tRtIyabhaGge udAharaNaM sAdhavaH ekadazI pratimAM pratipannAH zrAvakA vA, tatra sAdhUnAmarthAya Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM kRtaMna kalpate zrAvakANAM tvarthAya kRtaM kalpate,napravacanataHsAdharmikA nApiliGgatastIrthakara-pratyekabuddhAH, teSAM pravacanaliGgAtItvAta. teSAmarthAya kRtaM kalpate, dvitIyA caturbhaGgikA pravacanataH sAdharmikA na darzanato, sAdharmikA napravacanataH sAdharmikA darzanatazca,napravacanato na darzanataH, tatrAdyabhaGgadvayodAharaNamAhamU. (169) visarisadasaNajuttA pavayaNasAhammiyAna dNsnno| titthagarA patteyA nopvynndNssaahmmii| vR. pravacanataH sAdharmikA na darzanataH, 'visadRzadarzanayuktAH' vibhinnakSAyikAdisamyaktvayuktAH sAdhavaHzrAvakAvA, kimuktaM bhavati?-ekeSAMsAdhUnAMzrAvakANAMvAkSAyopazamikaMdarzanamapareSAMtvaupazamikaM kSAyikaMvAteparasparaMpravacanataHsAdharmikAnadarzanataH, tatra sAdhUnAmarthAya kRtaMsAdhUnAMna kalpate zrAvakANAM tvarthAya kRtaMkalpatetathAdarzanataHsAdharmikAnapravacanataHtIrthakArAHpratyekabuddhAvAsamAnadarzanAveditavyAH, teSAmarthAya kRtaM sAdhUnAM kalpate. pravacanataH sAdharmikA darzanataca. sAdhavaHzrAvakAvAsamAnadarzanAH, atrApi sAdhUnAmayikRtaMnakalpatezrAvakANAMtvArthAyakRtaMkalpate.napravacanatonApidarzanatastIrthakarapratyekabuddhanilavAH, tatra tIrthakarAHpratyekabuddhAzcavibhinnadarzanAveditavyAH, nivAzca mithyAdRSTayaHpratIyAeva, eteSAMca sarveSAmarthAya kRtaM klpte| tRtIyA caturbhaGgi pravacanataH sAdharmikA na jJAnataH sAdharmikA na pravacanataH, pravacanato'pi sAdharmikA jJAnatazca, pravacanato nApijJAnataH, evaM caturthyapi caturbhaGgikA pravacanasya cAritreNa saha veditavyA, etayoDhUyorapi caturbhaGgikayorAdyamAcaM bhaGgadvayamatidezenodAharati mU. (170/1) . nANacarittA evaM nAyavvA hoti pavayaNeNaM tu| vR. yathA pravacanena saha darzanamuktam, evaM jJAnacAritre api pravacanena saha jJAtavye, tadyathA-pravacanataH sAdharmikA na jJAnataH, visadazajJAnasahitAH sAdhavaH zrAvakAvA, atrApi yadi sAdhavastarhi na kalpate, atha zrAvakAstarhi kalpate, jJAnataHsAdharmikAnapravacanataH, tIrthakarAH payatyekabuddhA vA samAnajJAnAH, teSAmarthAya kRtaMkalpate,pravacanataHsAdharmikAjJAnatazca, sAdhavaHzrAvakAvAsamAnajJAnAH,atrApisAdhvarthaMkRtaMnakalpate, zrAvakANAMtvayakRtaMkalpate,napravacanatonApijJAnatastIrthakarapratyekabuddhanihnavAH, tatratIrthakarAHpratyekabuddhazca vibhinnajJAnAveditavyAH, nivAstu mithyAdRSTitvAdazAninaHpratItAeva, eteSA' sarveSAmapyAyakRtaM kalpate, tathA pravacanataH sAdharmikA na cAritrataH sAdhavaH zrAvakAca, tatra sAdhavo visadRzacAritrasahitA veditavyAH, zrAvakANAM tvaviratasamyagdRSTInAM sarvathA viratyabhAvena dezavaritAnAMtu dezacAritratayA cAritrataH sAdharmikatvAbhAvaH supratItaH, sAdhvarthaM cetkRtaM na kalpate zrAvakArthaM cettarhi kalpate, cAritrataH sAdharmikAna pravacanataH, tIrthakarapratyekabuddhAH samAnacAritrAH, teSAmarthAya kRtaM kalpate, pravacanataH sAdharmikAthAritratazca sAdhavaH samAnacAritrAH, teSAmAyakRtaMna kalpata,napravacanato nApicAritratastIrthakarapratyekabuddhinihavA, tatratIrthakarapratyekabuddhAvisadRzacAritrAvaditavyAH,nilavAstvacAritriNaeva, eteSAMcasarvaSAmapyAyakRtaM klpte||pnycmiicturbhnggikaaprvcntHsaadhrmikaanaabhigrhtH, abhigrataHsAdharmikAnapravacanataH, pravacanato'pi asAdharmika abhigrahataca, na pravacanato'pi nApyabhigrahatazca, evaM SaSThyapi caturbhaGgikA pravacanasya bhAvanayA yaha veditavyA, etayordvayorapi caturbhaGgiyoH pratyekamA bhaGgavyamudAharati mU. (170/2). pavayaNao sAhammI nAbhiggaha sAvagA jinno|| mU. (171) sAhamma'bhiggaheNaM nopavayaNa niNha tittha ptteyaa| evaM pavayaNabhAvaNa etto sesANa vocchaami|| Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-171 293 .... vR. pravacanataH sAdharmikA nAbhigrahataH zrAvakA yatayatha visadRzAbhigrahasahitAH, tatra zrAvakANAmarthAya kRtaMkalpatenasAdhUnAma,abhigraheNasAdhArmikAnapravacanena, nivatIrthakarapratyekabuddhAH, eteSAMcAAyakRta kalpate, pravacanataHsAdharmikAabhigrahatazcasAdhavaHzrAvakAzcasamAnAbhigrahAH, atrApizrAvakANAmayikRtaM kalpatenasAdhUnAM,napravacanatonApyabhigrahataH,tIrthakarapratyekabuddhanitavA visadRzAbhigrahakalitAnirabhigrahA vA,teSAmAyakRtaMkalpate, evaMpavayaNabhAvaNa'ttievaM-pUrvoktenaprakAreNapravacanabhAvaneti-pravacanabhAvanAcaturbhaGgikA bhAvanIyA, tadyathA-pravacanataH sAdharmikA na bhAvanAtaH, sAdhavaH zrAvakA vA visadRzabhAvanAkAH, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpatena sAdhUnAM, bhAvanAtaH sAdharmikAnapravacanataH, nivatIrthakarapratyekabuddhAsteSAmarthAya kRtaM kalpate, pravacanataH sAdharmikA bhAvanAtazca, sAdhavaH zrAvakAca samAnabhAvanAkAH tatra zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpatena sAdhUnA, na pravacanato nApi bhAvanAtaH tIrthakarapratyekabuddhanihavA visadRzabhAvanAkAH eteSAmayikRtaMkalpate.tadevamuktAnipravacanAzritAnAMSaNNAMcaturbhaGgikAnAmudAharaNAni. etto sesANavocchAmi'ttiitaUrdhvazeSANAMcaturbhaGgikANAmudAharaNAnivakSyApratijJAtamevAtidazenanirvAhayatimU. (172) liMgAIhivi evaM ekekeNaM tu uvarimA neyaa| je'nanne uvarillA te mottuM sesae evN|| vR. 'liGgAIhivi' ityatra saptamyarthe tRtIyA tato'yamarthaH-evaM-pUrvokte na prakAreNa liGgAdiSvapiliGgadarzanaprabhRtiSvapipadeSuekaikenaliGgAdinApadena uparitanAni'darzanajJAnobhRtInipadAninayet, kimuktaM bhavati ?liGgadarzanaprabhRtiSu padeSu darzanajJAnAdibhiH padaiH saha yAcaturbhaGgikAstAH pUrvoktAnusAreNodAhareta. atIvedaM saGkSiptataramuktam, atonyakSeNa vivakSuridamAha- 'je'nanne' ityAdi, ye ananye udAharaNApekSayA anyAdRzAnabhavantibhaGgAHtAnmuktvAzeSakAnbhaGgakAnevaM vakSyamANaprakAreNajAnIta, iyamatrabhAvanA-iha liGgadarzanayorye catvAro bhaGgAHsodAharaNA vakSyante-tAdRzA evaprAya udAharaNApekSayA liGgajJAnaliGgacaraNayorapi bhaGgAH, tatastAnmuktvA liGgadarzanaliGgAbhigrahAdisatkAna bhaGgAnudAharariSyamIti, tatra liGgadarzanayoriyaM caturbhaGgikA, liGgataH sAdharmikA na darzanataH, darzanataH sAdharmikA na liGgataH, liGgato'pi sAdharmikA darzanataca, na liGgato nApi darzanataH, tatrAdyaM bhaGgadvayamudAharatima. (173) liGgena usAhammI nasaNe vIsudaMsi jai ninnhaa| patteyabuddha titthaMkarAya bIyaMmi bhNgNmi|| vR.liGgenasAdharmikA nadaMsaNe' ityatratRtIyArthesaptamInadarzanana, 'viSvagadarzanA vibhinnadarzanAyatayo nivAztha, upalakSaNametata, vibhinnadarzanAekAdazapratimApratipannAH zrAvakAca, tatra nihavA mithyAdRSTitvAnna darzanataHsAdharmikAH, atracanihavAnAMzrAvakANAMcAAyakRtaMkalpatenayatInA, dvitIyebhaGgedarzanataHsAdharmikA na liGgata ityavarUpa pratyakabuddhAstIrthakRta ekAdazapratimApratipannavAH zrAvakAca samAnadarzanA jJayAH. teSAmAyakRtaMkalpata,zaSabhaGgadyavayamudAharAmaliGgataHsAdharmikAdarzanayazcasamAnadarzanAsAdhavaekAdazI pratimAMpratipannAHzrAvakAza.atrApizrAvakANAmAyakRtaMkalpatenasAdhUnAM,naliGgatonApidarzanatovisadRzadarzanAH pratyekabuddhatArthaMkarA ekAdazapratimApratipannavarjAH zrAvakAca, teSAmarthAya kRtaM kalpata, liGgajJAnacaturbhaGgikA tvevaM, liGgataH sAdharmikAnajJAnata, jJAnataH sAdharmikAna liGgataH, liGgataH sAdharmikA jJAnatatha, na liGgato nApi jJAnataH, asyAzrutarbhaGgikAyA AdyabhaGgaDayodAharaNAni prAyo liGgadarzanacaturbhaGgikA. dyadvayasadRzAnItikRtvA niyukti kRnnodAharati. tto| vayamevodAharAmaH liGgataH sAdharmikA na jJAnataH Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cavA 294 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM vibhinnajJAnA yatayaekAdazIpratimAMpratipannAH zrAvakA nihavAzca, atrApi zrAvakANAM nilavAnAMcArthAya kRtaM kalpate na yatInAM, jJAnataH sAdharmikA na liGgataH samAnajJAnAstIrthakarapratyekabuddhA ekAdazapratimAvarjAH zrAvakAtha,teSAmAyakRtaMkalpate,liGgataHsAdharmikAjJAnatazcasamAnajJAnAHsAdhavaekAdazIMpratimAMpratipannAH zrAvakAca, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na yatInAM, na liGgato nApi jJAnato, vibhinnajJAnAH pratyekabuddhatIrthakarA ekAdazapratimApratipannavarjAH zrAvakAca, eteSAmarthAya kRtaM kalpate, liGgacaraNayoriyaM caturbhaGgikA, liGgataHsAdharmikAnacaraNataH, caraNataHsAdharmikAna liGgatoH liGgataHsAdharmikAtharaNatazca,na liGgato nApi caraNataH, asyA api caturbhaGgikAyA udAharaNAni prAyaH pUrvasadRzAnItikRtvA niyuktikRntrodAhRtavAntato'hamevodAharAmi, liGgataHsAdharmikAnacaraNatovibhinnacAritrAyatayaH, ekAdazIMpratimAM pratipannAH zrAvakA nivAtha, atra zrAvakANAM nilavAnAMcAAyakRtaMkalpatena yatInAM, caraNataH sAdharmikA naliGgataH. pratyekabaddhAstIrthakatazcasamAnacAritrAH teSAmarthAya kRtaMsAdhUnAM kalpate.liGgataHsAdharmikAzcaraNataca samAnacAritrA yatayaH, teSAmarthAya kRtaMna kalpate, naliGgato nApi caraNato visadRzacaraNAH prtyekbuddhtiirthkraaekaadshprtimaavrjaaHshraavkaac,tessaamyikRtNklpte||linggaabhig'yoshcturbhnggikaaiyN-linggtH sAdharmikA nAbhigrahataH, abhigrahataH sAdharmikA na liGgato, liGgataH sAdharmikA abhigrahatazca, na liGgato nApyabhigrahataH, tatrAdyaMbhaGgadvayamudAharatimU. (174) liMgena ubhAbhiggaha anabhiggaha vIsu'bhiggahI cev| jai sAvaga bIyabhaMge patteyabuhA ya titthyraa|| vR.liGgena sAdharmikA nAbhigrahato'nabhigrahAH, yadvA viSvaNabhigrahiNo' vibhinnAbhigrahakalitA yataya ekAdazIpratimAMpratipannAHzrAvakAcaveditavyAH, upalakSaNametannivAca,atrApinilavAnAMzrAvakANAMcAya kRtaMkalpatenayatInAm 1,abhigrahataHsAdharmikAnaliGgataityevaMrUpedvitIyebhaGgepratyekabuddhAstIrthakarAzvazabdAdekAdazapratimAvarjAHzrAvakAzcasamAnAbhigrahAdraSTavyA:eteSAmayikRtaMkalpate2,liGgataHsAdharmikA abhigrahatazca samAnAbhigrahAH sAdhava ekAdazI pratimA pratipannAH zrAvakA nivAzca, atrApi zrAvakanihavAnAmayakRtaMkalpatenayatInAM3,naliGgatonApyabhigrahatazthavisadRzAbhigrahAstIrthakarapratyekabuddhaikAdazapratimAvarjazrAvakAH, etessaamaaykRtNklpte|linggbhaavnyoriyNcturbhnggikaa-linggtHsaadhrmikaa nabhAvanAtaH bhAvanAtaH sAdharmikA naliGgato liGgataH sAdharmikA bhAvanAtazcana liGgato nApi bhaavnaatH| mU. (175/1) evaM linggenbhaavn| vR. yathA liGge abhigrahaNa bhaGgeSUdAhRtamevaM bhAvanayA''pyudAharttavyaM / taccaivam-liGgataH sAdharmikA na bhAvanAtaH. bhAvanArahitA viSvagabhAvanA vA yataya ekAdazI pratimA pratipannAH zrAvakA nivAtha, atra zrAvakanihmavAnAmayikRtaMkalpatanasAdhUnAmarthAya 1,bhAvanAtaHsAdharmikAnaliGgataH,pratyekabuddhAstIrthakRta ekAdazI pratimA pratipannAH zrAvakAca samAnabhAvanAkAH, eteSAmarthAya kRtaM kalpate 2, liGgataH sAdharmikA bhAvanAtaca samAnabhAvanAkAH sAdhava ekAdazI pratimAMpratipannaH zrAvakA nivAzca, atrApi zrAvakanivAnAmayikRtaMkalpatenayAnAM3.naliGgatAnApibhAvanAto visadRzabhAvanAkAstIrthakarapratyekabul kAdazapratimAvarjazrAvakAH, etessaamaaykRtNklpte||tdevNlinggvissyaapnyccturbhnggikaa uktAH,sampratidarzanasya jJAnAdibhiHsahavaktavyAH, tatradarzanajJAnayoriyaMcaturbhaGgikA-darzanataHsAdharmikAnajJAnataHjJAnataHsAdharmikA nadarzanataH darzanato'pi sAdharmikA jJAnatazcana darzanato nApi jJAnataH, tatrAdyaM bhaGgadvayamudAharati Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-175/1 mU. (175/2) daMsaNanANe ya paDhama bhaMgo u / jai sAvaga vIsunANI evaM ciya biiyabhaMgo'vi // vR. 'darzanajJAne' darzanajJAnaviSayAyAM 'caH 'samuccaye, prathamo bhaGgo darzanataH sAdharmikA najJAnata ityevaMrUpaH 'viSvagjJAninaH ' vibhinnajJAnAH samAnadarzanA yatayaH zrAvakAzca veditavyAH, tatra zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na yatInAmarthAya kRtam / evameva jJAnataH sAdharmikA na darzanata ityevaMrUpo dvitIyo bhaGgo'pi jJAtavyaH, ' tatrApi yatayaH zrAvakAca veditavyA ityarthaH, kevalaM vibhinnadarzanAH samAnajJAnAH, atrApikalpyAkalpyavidhiH prAgiva, jJAnataH sAdharmikA darzanatazcasamAnajJAnAH samAnadarzanAyatayaH zrAvakAzca, atrApikalyyAkalpyavidhiH prAgvat, na jJAnato nApi darzavato visadRzajJAnadarzanAH sAdhavaH zrAvakA nihnavAzca, atra zrAvakanihnavAnAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhUnAM // darzanacaraNayozcaturbhaGgikA tviyaM-darzanataH sAdharmikA na caraNataH caraNataH sAdharmikA na darzanataH darzanato'pi sAdharmikAcaraNatazca na darzanato nApi caraNataH, tatrAdyaM bhaGgadvayamudAharatidaMsaNacaraNe paDhamo sAvaga jar3aNo ya bIyabhaMgo u / mU. (176) 295 , jo visarisadaMsI daMse ya abhiggahe vocchaM // vR. 'darzanacaraNe' darzanacaraNacaturbhaGgikAyAM prathamo bhaGgo darzanataH sAdharmikAna caraNataityevaMrUpaH samAnadarzanAH zrAvakAvisadRzacaraNA yatayazca, atra zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na yatInAmarthAya kRtaM 1, , dvitIyo bhaGgaH punazcaraNataH sAdharmikA na darzanata ityevaMrUpo visadRzadarzanAH samAnacAritrA yataya eteSAmarthAya kRtaM na kalpate 2, darzanataH sAdharmikAzcaraNatazca samAnadarzanacaraNA yatayaH, atrApi na kalpate 3, na darzanato nApi caraNatonihnavAvisadRzadarzanAH zrAvakA visadRzadarzanacaraNAyatayaca, tatranihnavazrAvakANAmarthAyakRtaMkalpate nayatInAM darzanAbhigrahayoriyaMcaturbhaGgikA- darzanataH sAdharmikAnAbhigrahataH, abhigrahataH sAdharmikA nadarzanataH, darzanataH sAdharmikA abhigrahatazca, na darzanato nApyabhigrahataH, tatrAdyaM bhaGgadvayamudAjihIrSuridamAha- 'daMsaNa' ityAdi, darzane'ibhagrahe cAdyabhaGgadvayamadhikRtyodAharaNaM vakSye / pratijJAtameva nirvAhayati mU. (177/1) sAvaga jar3a vIsa bhiggaha paDhamo bIo ya vR. samAnadarzanAH 'viSvagabhigrahAH ' vibhinnAbhigrahAH zrAvakA yatayazca darzanataH sAdharmikA nAbhigrahata evaMrUpaH prathamo bhaGgaH, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na yatInaNAM, dvitIyo'pi bhaGgo'bhigrahaH sAdharmikAnadarzanataityevaMlakSaNaH zrAvakayatirUpaeva, kevalaMteyatayaH zrAvakAzravisadRzadarzanAH samAnAbhigrahA veditavyAH, upalakSaNametat, tenanihnavAzca samAnAbhigrahAH jJAtavyAH atra zrAvakanihnavAnAmarthAya kRtaM kalpate nayatInAM, darzanataH sAdharmikA abhigrahatazca samAnardanAbhigrahAH sAdhu zrAvakAH, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpata na sAdhUnAM nadarzanato nApyabhigrahato visadRzadarzanAbhigrahAH sAdhuzrAvakanihnavAH atrakalpyAkalpya - vidhirdvitIyabhaGgavat / darzanabhAvanayAriyaM caturbhaGgikA-darzanataH sAdharmikA na bhAvanAto, bhAvanAtaH sAdharmikA na darzanataH, darzanato'pi sAdharmikA bhAvanAtaca, na darzanato nApi bhAvanAtaH / asyA AdyabhaGgadbhayamAhamU. (177/2) bhAvaNA cevaM / vR. yathA darzanana abhigraha udAhRta evaM bhAvanA'pyudAharttavyA, sA caivaM darzanataH sAdharmikA na bhAvanAtaH, visadRzabhAvanAkAH samAnadarzanAH zrAvakA yatayaH, bhAvanAtaH sAdharmikA na darzanato visadRzadarzanasaMvAnabhAvanAkAH sAdhavaH zrAvakA nihnavAzra, darzanataH sAdharmikAbhAvanAtazca samAnadarzanabhAvanAkAH sAdhuzrAvakAH, nadarzanatonApibhAvanAtovisadRzadarzanabhAvanAkAH sAdhuzrAvakanihnavAH, atra caturSvapi bhaGgeSukalpyAkalpya - Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296. piNDaniryuktiH- mUlasUtraM vidhiH prAgiva / tadevaM darzanaviSayA apicatasrazcaturbhaGgikA uktAH, sampratijJAnasyacAritrAdibhiH sahavaktavyAH, tAzcAtidezenAha mU. (177/3) nANeNa'vi nejjeva vR. yathA darzanena saha catasrazraturbhaGgikA uktAH evaM jJAnenApi saha cAritrAdIni padAnyadhikRtya tisrazcaturbhaGgikAbhAvanIyAH / atIvedaM saGkSiptamukta mataH spaSTaMvivriyate-jJAnacaraNayoriyaM caturbhaGgikA, jJAnataH sAdharmikA na caraNataH, caraNataH sAdharmikA na jJAnataH, jJAnato'pi sAdharmikAcaraNatazca, na jJAnato'pi nApi caraNataH / tatra jJAnataH sAdharmikA na caraNataH, samAnAjJAnAH zrAvakA visadRzacaraNasamAnajJAnA yatayazra, atra zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate nayatInAM 1, caraNataH sAdharmikA na jJAnato visadRzajJAnAH samAnacaranAyatayaH, atrana kalpate 2, jJAnataH sAdharmikAzcaraNatazca samAnajJAnacaraNAyatayaH, atrApina kalpate 3, najJAnato nApi caraNato visadRzajJAnacaraNA yatayo visadRzajJAnAH zrAvakA nihnavAca. atra zrAvakanihnavAnAmarthAya kRtaM kalpate na yatInAM 4, jJAnAbhigrahayoriyaM caturbhaGgikA - jJAnataH sAdharmikA nAbhigrahata abhigrahataH sAdharmikA na jJAnata jJAnato'pi sAdharmikA abhigrahatazca, najJAnato nApyabhigrahataH / tatrajJAnataH sAdharmikA nAbhigrahataH samAnajJAnA visadRzAbhigrahAH sAdhuzNavakAH, atra zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhUnAmar 1. abhigrahata sAdharmikA na jJAnato visadRzajJAnAH samAnAbhigrahAH sAdhuzrAvakAH samAnAbhigrahA nihnavAzca, atrApi zrAvakanihnavAnAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhUnAM 2, jJAnataH sAdharmikA abhigrahatazca samAnajJAnabhigrahAH sAdhuzrAvakAH, atra kalpyAkalpyavidhiH prathamabhaGga iva 3, na jJAnato nApyabhigrahato visadRzAbhigrahAH sAdhu zrAvakA visadRzAbhigrahA nihnavAzca, atra dvitIyabhazge iva kalpyAkalpyabhAvanA 4, jJAnabhAvanayoriyaM caturbhaGgikAjJAnataH sAdharmikA nabhAvanAtaH, bhAvanAtaH sAdhamirakAnajJAnataH, jJAnato'pisAdharmikA bhAvanAtaca, najJAnato naapibhaavnaatH| tatrajJAnataH sAdharmikAnabhAvanAtaH samAnajJAnAvisadRzabhAvanAkAH sAdhuzrAvakAH 1, bhAvanAtaH sAdharmikA na jJAnato visadRzajJAnAH samAnabhAvanAkAH sAdhu zrAvakAH samAnabhAvanA nihnavA 2, jJAnataH sAdharmikA bhAvanAtaca samAnajJAnabhAvanAkAH sAdhuzrAvakAH 3, na jJAnato nApi bhAvanAto visadRzabhAvanAH sAdhu zrAvakA visadRzabhAvanA nihnavAzca 4, atra caturSvapi bhaGgekeSu kalpyAkalpyabhAvanA prAgiva / tadevaM jJAnaviSayA api tisrazruturbhaGgikA uktAH samprati caraNena saha yaccaturbhaGgikAdvyaMtadudAhartumAhaetto caraNena vocchAmi // mU. (177/4) vR. iti Uddharva caraNena saha ye dve caturbhaGgike tadudAharaNAni vakSye tatra caraNAbhigrahayoriyaM caturbhaGgikAcaraNataH sAdharmikA nAbhigrahataH, abhigrahataH sAdharmikA na caraNataH, caraNato'pi sAdharmikA abhigrahataca, na caraNatAM nApyabhigrahataH / tatrAdyaM bhaGgadvyamudAjihIrSurAha mU. (178 / 1 ) jaDaNI vIsAbhiggaha paDhamI biya niNhasAvagajaiNI uM // vR. caraNataH sAdharmikA nAbhigrahata ityevaMrUpaH prathamo bhaGgaH, samAnacaraNA viSvagabhigrahA' vibhinnAbhigrahA yatayaH, atra na kalpate, abhigrahataH sAdharmikA na caraNataH ityevaMrUpo dvitIyo bhaGgaH samAnAbhigrahA nihnavAH zrAvakA vibhinnacaraNA yatayatha, atra zrAvakANAM nihnavAnAM cArthAya kRtaM kalpate nayatInAM 2, caraNataH sAdharmikA abhigrahatazca samAnacaraNAbhigrahA yatayaH, atruna kalpate 3, na caraNato nApyabhigrahataH visadRzAbhigrahacaraNAH sAdhavo visadRzAbhigrahAH sAdhavo visadRzAbhigrahAH zrAvakanihnavAzca, atra kalpyAkalpyabhAvanA dvitIyabhaGga iva 4, caraNabhAvanayoriyaMcaturbhaGgikA- caraNataH sAdharmikAnabhAvanAtaH bhAvanAtaH sAdharmikAnacaraNataH carataNaH Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 mUlaM-178/1 sAdharmikA bhAvanAtazcana caraNato nApi bhAvanAtaH, asyA udAharaNAnyatidezata Aha. . . mU. (178/2) evaM tubhAvaNAsu'vi vR.yathA caraNenasahAbhigrahe udAhRtamevaMbhAvanAsvapyudAharttavyaM,taccaivaM-caraNataHsAdharmikAnabhAvanAtaH samAnacaraNavibhinnabhAvanA yatayaH 1.bhAvanAtaHsAdharmikAna caraNataHsamAnabhAvanA nivAH zrAvakA vibhinnacaraNA yatayazca 2. caraNataH sAdharmikA bhAvanAtazca samAnacaraNabhAvananA yatayaH 3, na caraNato nApi bhAvanAto visadRzacaraNabhAvanAH sAdhavo visadRzabhAvanAH zrAvakA nivAtha 4, atra caturdhvapi bhaGgakeSu kalpyAkalpyavidhiH praagiv| tadevaM caraNaviSaye'pi dve caturbhaGgike ukte, sampratyabhigrahabhAvanayozcaturbhaGgikA mU. (178/3) vocchNdonnhNtimaannitto|| vR.itiuurdhvNdvyorntimyoH-abhigrhbhaavnaalkssnnyoHpdyoshcturbhnggikaamudaahrnntovkssye|ttrtyoriyN caturbhaGgikAabhigrahataH sAdharmikA nabhAvanAtaH, bhAvanAtaH sAdharmikA nAbhigrahataH, bhAvanAtaH sAdharmikA abhigrahatatha, nAbhigrahato nApi bhaavnaatH| tatrAya bhaGgadvayamudAjihIrSurAha mU. (179/1) jaiNo sAvaga niNhava paDhame biie yhuNtibhNgey| vR.abhigrahataHsAdharmikA nabhAvanAta ityevaMrUpaiprathame bhaGgebhAvanAtaHsAdharmikA nAbhigrahata ityevaMrUpe dvitIyecabhaGgeyatayaH zrAvakAnihavAzcabhavanti, kevalaM prathamabhaGgesamAnAbhigrahA visadRzabhAvanAveditavyAH. dvitIyebhaGge punaH samAnabhAvanA visadRzAbhigrahAH, abhigayAtaH sAdharmikA bhAvanAtaca samAnabhAvanAbhigrahAH sAdhuzrAvakanivAH, nAbhigrahatonApibhAvanAto visdRshbhaavnaabhigrhaaHsaadhushraavknihvaaH| atracaturvapi bhnggessushraavknihvaanaamyikRtNklptensaadhuunaamiti|tdevmuktaaekviNshtirpicturbhnggikaaH, samprati sAmAnyakevalinaM tIrthakaraM cAdhikRtya kalpyAkalpyavidhiM kathayati mU. (179/2) kevalanANe titthaMkarassano kappai kayaM tu|| vR. 'kevalajJAne' kevalajJAninaHsAmAnyasAdhoH, upalakSaNametat, tena tIrthakarapratyekabuddhavarjAnAM zeSasAdhUnAmityarthaH, tIrthakara tIrthakaragrahaNamupalakSaNaM tena pratyekabuddhasya cAya kRtaM jathAkrama na kalpate, tuzabdasyAnuktArthasamuccAyakatvAtkalpateca,iyamatrabhAvanA-tIrthakarapratyekabuddharjazeSasAdhUnAmayakRtaM nakalpate,tIrthakarapratyekabuddhAnAMtvarthAya kRtaMkalpate, tathAhi-tIrthakaranimittaMsuraiH kRte'pisamavasaraNe tatra sAdhUnAM dezanAzravaNArthamupavezanAdi kalpate. evaM bhaktAdyapi. evaM prtyekbuddhsyaapi| mU. (980) patteyabuddha niNhava uvAsae kevalIvi Asajja / . khaDyAie yabhAve paDucca bhNgeujaaejjaa| vR.pratyekabuddhAnanihnavAna upAsakAna' zrAvakAna kavalinaH'tIrthakarAnaapizabdAcchaSayAdhuMdhAzritya tathA kSAyikAdInabhAvAna' kSAyikakSAyApazamikApazamikAnidarzanAni, cazabdAdvicitrANajJAnAnicaraNAni abhigrahAnabhAvanAthapratItyabhaGgAna yojayet,tecatavayojitAHtatraprathamacaturbhaGgikAMpravacanaliGgaviSyA. madhikRtya vizeSataH kalpyAkalpyavidhimAhamU. (181) jattha utaiA bhaMgA nanthana kappaM tu seyae bhynnaa| titthaMkarakevaliNo jahakappaM no ya sesaannN|| vR. yatrasAdharmika tRtIyobhaGgaH pravacanataHsAdharmikA liGgatazcetyevaMrUpastatra na kalpate, yataH pravacanato liGgatazca sAdharmikAH pratyekabuddhatIrthakaravarjA yatayaH tatasteSAmayikRtaMna kalpate. tuzabdo'nuktasamucca. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 piNDaniyuktiH mUlasUtraM yArthaH, saca zrAvakasyaikAdazIMpratimAMpratipannasyatRtIyabhaGgabhAvino'pyAyakRtaMkalpate itisamuccinoti, kecidAhuH ekAdazI pratimA pratipannaH sAdhukalpa iti tasyApyaya kRtaM na kalpate, tadayuktaM, mUlaTIkAyAmasyArthasyAsammatatvAt, mUlaTIkAyAM hi liGgAbhigrahacaturbhaGgikAviSaye kalpyAkalpyavidhirevamuktaH"liGge no abhiggahe jai sAhU na kappai gihatthaniNhave kappai''tti iha liGgayutA gRhasthA ekAdazI pratimAM pratipannAHzrAvakAevalabhyante, tatasteSAmAyakRtaMkalpyamuktaM . sesaebhayaNa'ttizeSakebhaGgakatraye bhajanA' vikalpanA kvacit kathaJcitkalpate kvacidda, bhaGgacatuSTayamapyadhikRtya sAmAnyata udAharati 'titthaMkare'tyAdi, yathetyudAharaNopanyAsArthaH tIrthakarakevalino'rthAya kRtaM kalpate, iha tIrthakara utpannakevalajJAna eva prAyaH sarvatrApi bhUmaNDale payatIto bhavati, pratItasya ca tIrthakarasyArthAya kRtaM kalpate nApratItasya tataH kevaligrahaNaM yadA punazchadmasthAvasthAyAmapi tIrthakaratvena pratIto bhavati tadA tasyAmapyavasthAyAMtannimittaMkRtaMkalpate,tIrthakaragayahaNaMcapratyekabuddhanAmupalakSaNaM tenateSAmapyAyakRtaM kalpate, noyasesANaM'tizeSasAdhUnAmarthAya kRtaMnakalpate, idaMcasAmAnyata uktaM tato'mumevArthamupajIvya tRtIyavarje zeSebhaGgatrayebhajanAspaSTamupadarzAte-pravacanataHsAdharmikAna liGgataH, ekAdazapratimApratipannavarjAH zeSazrAvakAsteSAmayikRtaMkalpate,yetucaurAdimuSitarajoharaNAdiliGgAHsAdhavasteSAmayikRtaMnakalpate, dravyaliGgApekSayAsAdharmikatvAbhAve'pibhAvatazcaraNasAdharmikatvAt,liGgataHsAdharmikAnapravacanatonihnavAH te yadi loke nihnavatvena khyAtAstatasteSAmarthAya kRtaM kalpate, anyathA na, na pravacato na liGgataH tIrthakarapratyekabuddhAsteSAmarthAya kRtaM kalpate, tadevaM prathamacaturbhaGgikAmadhikRtya kalpyAkalpyavidhiruktaH, etadanusAreNa ca zeSAsvapi caturbhaGgikAsu vijJeyaH, sa ca prAgeva pratyekaM drshitH| sarvatrApyayaM tAtparyAoM'vadhAraNIyaH-yaditIrthakarAHpratyekabuddhA nivAHzrAvakA vAtarhi teSAmarthAya kRtaMkalpatesAdhUnAmayikRtaM nklpte|tdevmuktHklpyaaklpyvidhiH, taduktauca AhAkammiyanAme'tyAdimUladvAragAthAyAM' kassa vAvI' ti vyAkhyAtaM, sammati kiM vAvI'ti vyAcikhyAsurAha.mU. (982) kiMtaM AhAkammaMti pucchie tssruuvkhnntthN| saMbhavapadarisaNatthaM ca tassa asanAiyaM bhnni|| vR.kiMtadAdhAkarmaitiziSyeNapRSTe tatsvarUpakathanArtham AdhAkarmasvarUpakathanArtha tasya' AdhAkarmaNaH sambhavapradarzanArthaM ca 'azanAdikam' azanapAnakhAdimasvAdimaM gururbhaNati, iyamatra bhAvanAazanAdisvarUpamAdhAkarma-azanAdAvevacAdhAkarmaNaHsambhavaH,tatoguruHkimAdhAkarmaitipRSTaHsannazanAdikameva vakti, tathA cazayyambhavasarirAdhAkarma darzayana piNDeSaNAdhyayane'zanAdikamabhidhatte, tadyathA asaNaM pAnagaM ceva khAima sAimaM htaa| jaMjANijja suNijjA vA. samaNaTTA pagaDaM imN|| taM bhava bhattapANaM tu. saMjayANa akppiyN| daMtiyaM paDiyAikkha.na me kappai taarisN|| mU. (183/1) sAlImAi avaDe phalAi suMThAi sAimaM hoi| vR.zAlyAdikamazanam, avaTa iti vApikUpataDodhupalakSaNaM, tataH kUpavApItaDAgAdau yajjalaM tatpAnaM, tathA 'phalAdi' phalaM-nAlikarAdi, AdizabdAccizciNikApuSpAdiparigrahastat khAdima, zuNThyAdikaM svAdima, tatra zuNThI pratItA, AdizabdAt hriitkyaadiprigrhH| tadevaM vyAkhyAtAnyazanAdIni, sampratyeteSvevAdhAkarmarUpeSu pratyekaM bhaGgacatuSTayamAha mU. (183/2) tassa kaDaniTTiyamI suddhamasuddhe ya cttaari|| Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 mUlaM- 183/2 vR. tasyetiprastAvAtsAdhorarthAya kRtamityatra buddhAvAdikarmavivakSAyAM kta pratyayaH, tato'yamarthaH kartuM prArabdhaM, tathA tasya sAdhorarthAya 'niSThitaM' sarvathA payAsukIkRtamiti, atra viSaye ' catvAri' iti catvAro bhaGgA bhavanti, tatra prathama eSa eva bhaGgaH tasya kRtaM tasya niSThitaM, dvitIyastasya kRtamanyasya niSThi tRtIyo'nyasya kRtaM tassa niSThitaM, caturtho'nyasya kRtamanyasya niSThitaM / tatra prathamo vyAkhyAto dvitIyAdInAM tu bhaGgAnAmayamarthaHpUrvaM tAvattasya sAdhorarthAya kartumArabdhaM tato dAtuH sAdhuviSayadAnapariNAmAbhAvato'nyasya- AtmanaH svaputrAdervA'rthAya niSThAM nItaM, tathA prathamato'nyasya putrAderAtmano vA'rthAya kartumArabdhaM tataH sAdhuviSayadAnapariNAmabhAvataHsAdhorarthAyaniSThAMnItaM, tathA prathamataevAnyasya nimittaM kartumArabdhamanyasyaivaca nimittaM niSThAM nItam, evamazane pAne khAdime svAdime capratyekaMcatvArazcatvAro bhaGgAbhavanti, tatra 'saddhamasuddheya'ttiArSatvAt zuddhAvazuddhau ceti draSTavyaM tatra zuddhau - sAdhorAsevanAyogyau tau ca dvitIyacaturthabhaGgau, tathAha-kriyAyA niSThA pradhAnA, tato yadyapi prathamataH sAdhunimittaM kriyA prArabdhA tathApi niSThAmanyanimittaM nIteti dvitIyo bhaGgaH sAdhoH kalpate, caturthastubhaGgaHzuddhaeva, natatravivAdaH, azuddhau - akalpanIyau tau caprathamatRtIyau, tatraprathamaekAntenAzuddha eva sAdhvarthaM prArabdhatvAnniSTitatvAcca, tRtIye tu bhaGge yadauyapi pUrvaM na sAdhunimittaM pAkAdikriyA''rambhastathApi sA sAdhunimittaM niSTAM netA, niSThA ca pradhAneti na kalpate / tadevamAdhAkarmmasvarUpamuktaM, sAmpratamazanAdirUpasyAdhAkarmmaNaH sambhavaM pratipipAdayiSuH kathAnakaM rUpakaSaTkenAhakovarAlagagAme vasahI ramaNijna bhikkhasajjhAe / khettapaDilehasaMjaya sAvayapucchujjue kahaNA / / 1 mU. (984) gaNassa khettaM vari gurUNaM tu natthi pAuggaM / sAlitti kae ruMpaNa paribhAyaNa niyayagehesu // voliMtA te va anne vA, aDatA tattha goyaraM / suti esaNAjuttA, bAlAdijanasaMkahA // ee tejesimo ho, sAlikUro ghare ghare / dina vA se sayaM demi, dehi vA biMita vA imaM // thakke thakkAvaDi abhattae sAlibhattayaM jAyaM / majjhayapaissamaraNaM, diyarassayasemayAbhajjA // cAulodagaMpi se dehi, sAlIAyAmakaMjiyaM / kimeyaMti kayaM nAuM, vajrjjata'nnaM vayaMti vA // mU. (185) mU. (186) mU. (187 ) mU. (188 ) mU. (189) vR. hasalo nAma grAmaH, tatra jinadattanAmA zrAvaka tasya bhAryAjinamati, tatra ca grAma kodravA rAlaMkAzra prAcuryeNAtpadyanta iti teSAmeva kUraM gRhI 2 bhikSArthamaTantaH sAdhavo labhante, vasatirapistrIpazupaNDakavivarjitA samabhUtalAdiguNairatiramaNIyA kalpanIyA ca prApyate, svAdhyAyo'pi tatra vasatAmavighnamabhivarddhata, kevalaM zAlyodano naprApyate iti na kecanApi sUrayo bhareNa tatrAvatiSThante / anyadA ca saGkulagrAmapratyAsanne bhadrilAbhidhAne grAma kecitsUrayaH samAjagmuH, taizvasaGkulagrAma kSetrapratyupekSaNAya sAdhavaH preSyante, sAdhavo'pi tatrAgatya yathAgamaM jinadattasyapArzve vasatimayAciSata, jinadattenApica sAdhudarzanasamucchalitapramodabharasamudbhinnaromAJcakaJcukitagAtreNatebhyovasatiH kalpanIyA upadezi, sAdhavazcatatrasthitAH, yathAgamaMbhikSApravezanenabahirbhUmau sthaNDilanirIkSaNena ca sakalamapi grAmaM pratyupekSitavantaH, jinadatto'pi ca zrAvako vasatAvAgatya yathAvidhi Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM sAdhUna vanditvAmahattaraM sAdhumapRcchat-bhagavan! rucitamidaMyuSmabhyaM kSetraM?,sUrayo'tranijasamAmanAsmAkaM prasAdamAdhAsyanti?. tataH sa jyeSThaH sAdhuravAdIta-vartamAnayogena, tato jJAtaM jinadattena-yathA na rucita. midametebhyaHkSetramiti,cintayatica-anye'pisAdhavo'trasamAgacchantiparaMnakecidavatiSThante,tannajAnAmi kimatra kAraNamiti, tataH kAraNaparijJAnAya teSAM sAdhUnAmanyatamaM kamapi sAdhumRga~ jJAtvA papraccha, saca yathAvasthitamukta vAn, yathA'tra sarve'piguNA vidyante,gacchasyApi ca yogyamidaM kSetraM, kevalamAtrAcAryasya prAyogyaH zAlyodano na labhyate iti naavsthiiyte| tata evaM kAraNaM parijJAya tena jinadattazrAvakeNAparasmAdagramAta zIlAbIjamAnI nijagrAmakSetrabhUmiSa vApitaM,tataHsampannobhUyAn zAliH, anyadA cayathAvihArakramaMtevA'nyevAsAdhavaHsamAyAsiSuH,zrAvakazca cintamAsa-yathaitebhyo mayA zAlyodano dAtavyo yena sUrINAmidaM yogyaM kSetramiti paribhAvya sAdhavo'mI sRrInAnayanti, tatra yadi nijagRha eva dAsyAmi tato'nyeSu gRheSu kodravarAlakakUra labhamAnAnAmeteSAmAdhAkarmazaGkotpatsyate tasmAtsarveSvapi svajanagRheSu zAliM preSayAmIti, tathaiva ca kRtaM, svajanAMcoktAna yathA svayamapyamuMzAliMpaktvAbhuJjata,sAdhubhyo'picadadata,eSacavRttAntaHsarvo'pibAlAdibhiravajagme,sAdhavazva bhikSArthamaTantoyathA''gamameSaNAsamitisamitAbAlAdInAmuktAnizrRNvanti, tatrako'pibAlakovakti - ete te sAdhavo yeSAmarthAya gRhe zAlyodano nirapAdi, anyo bhASate-sAdhusambandhIzAlyodano mahyaM jananyA dade, dAtrIvA kvacidevaMbhASate-dattaHparakIyaHzAlyodanaHsampratyAmItyaM kimapi dadAmi, gRhanAyako'pikkApi brUtedattaHzAlyodanaH parakIyaH sampratyAtmIyaM kimapi dehi.bAlako'pikkApiko'pyanabhijJojananIMbate-zrama sAdhusambandhinaMzAlyodanaMdehIti, anyastvISadaridraHsaharSabhASate-aho! thakkethakkAvaDiyamasmAkaMsampannaM, iha yad avasare'vasarAnurUpamApatati tAt thakkethakkAvaDiyamityucyate, tataH sa evamAha-yenAbhakte bhaktAbhAve'smAkaM zAlibhakta mudpaadi| atraivArthe sa laukikaM dRSTAntamudAharati. sUragrAme yazodharAbhikhadhAnA kAcidAbhIrI tasyA yogarAjo nAmabhartA, vatsarAjonAmadevaraH,tasyabhAryAyodhanI,anyadAcamaraNaparyavasAnojIvalokomaraNaMcAniyatahetukamaniyatakAlamiti yodhanIyogarAjau samakAlaM maraNamupAgato, tato yazodharA devaraMvatsarAjamayAcata. tavabhAryA'haM bhavAmI devaro'picamamApibhAryA na vidyate iti vicintyapratipannavAn, tataHsA cintayAmAsaaho ! avasare'vasarApatitasmAkamajAyata, yasminnevAvasare mamapatiH paJcatvamupAgamata tasminnevAvasare mama devarasyApi bhAryA mRtyumagacchata. tato'haM devareNa bhAryAtvena pratipannA, anyathA na prtipdyet| tathA vApi bAlako jananImAcaSTe-mAtaH ! zAlitaNDulodakamapi sAdhubhyo dehi, anyastvAhazAlikAnikaM,tataevamAdInibAlAdijanajalpitAnizrutvA kimetAditipRcchanti. pRSTecasatiyeRjavaste yathAvatkathitavantoyathAyuSmAkamarthAyadaMkRtamiti.yetumAyAvinaHzrAvakeNavAtathAprajJApitAstenakathayanti. kavalaM parasparaM nirIkSante, tata evaM nanamidamAdhAkammati parijJAya tAjana sarvANyapi gRhANi parihRtyAnyeSu bhikSArthamaTanti sma, ye ca tatra na nirvahanti sma te tatrAnirvahantaH pratyAsanne grAme bhikSArthamagacchana, evamanyatrApyAdhAkarmasambhavati, taccabAlAdinalpitavizeSagvagatyakathAnakokta sAdhubhirivaniyamatoniSkala saMyamamicchunApariharttavyaM, sUtraMtusakalamapisugama,navaraM saMpaNa'ttiropaNaM paribhAyaNa'ttigRheparibhAjanaM 'se' iti etebhyaH 'annaM ti anyaM graamm| tadevamukto'zanasyAdhAkarmaNaH sambhavaH, samprati pAnasyAha 'mU. (190) loNAgaDodae evaM, khANittu mhrodgN| Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-190 DhakkieNa'cchate tAva, jAva sAhutti aagyaa|| vR.yathA'zanasyAdhAkarmaNaH kathAnakasUcanenasambhava uktastathA pAnasyApyAdhAkarmaNo veditavyaH, kathAnakamapi tathaiva, kevalamayaM vizeSaH-kvacidagrAme sarve'pi kUpAH kSArodakA AsIran, kSArodakA nAmAmalakodakA vijJeyAH, na tvatyantakSArajalAH, tathA sati grAmasyApyavasthAnAnupapatteH, tatastasmina lavaNAvaTe kSetre kSetrapratyupekSaNAya sAdhavaH samAgacchan, paribhAvayanti sma ca yathA''gamaM sakalamapi kSetraM, tatastannivAsinA zrAvakeNa sAdaramuparudhyamAnA api sAdhavo nAvatiSThante, tatastanmadhyavartI ko'pi Rjuko'navasthAnakAraNaM pRSTaH, saca yathAvasthitaM tasmai kathayAmAsa-yathA vidyante sarve'pyatra guNAH, kevalaM kSAraM jalamiti nAvatiSThante, tato gateSu teSu sAdhuSu sa madhurodakaM kUpaM khAnitavAn, taM khAnayitvA lokapravRttijanitapApabhayAdphalakAdinAsthagitamukhaM kRtvA tAvadAste yAvattevA'nyevAsAdhavaHsamAyayuH, samAgateSu ca sAdhuSu mA mama gRhe kevale AdhAkarmikazaGkA bhUditi pratigRhaM tanmadhuramudakaMbhAjitavAna. tataH pUrvokta kathAnakaprakAreNa sAdhavo bAlAdInAmullApAnAkAdhAkarmeti ca parijJAyataMgrAmaM parihRtavantaH, evamanyatrApyAdhAkarmapAnIyasambhavodraSTavyaH, te'picabAlAghallApavizeSaiH parikalayyakathAnakokta sAdhava iva prihreyuriti| sUtraM sugamam / samprati khAdimasvAdimayorAdhAkarmaNoH sambhavamAhamU. (191) kakkaDiya aMbagAvA dADima dakkhA ya biiypuuraaii| khAima'higaraNakaraNaMti sAimaM tigdd'gaaiiyN|| vR. karkaTikA' cirbhuTakA 'AmrakANi' cUtaphalAni, dADimAni drAkSAzca pratItAH, bIjapUrakAdikam, ' AdizabdAtkapityAdiparigrahaH, etAnAzrityakhAdimaviSaye adhikaraNakaraNaMbhavet pApakaraNaMbhavet etAni saadhuunaaNshaalnkaadikaaryessupryujynteititessaaNvpnaadikuryaaditibhaavH| tathA trikaTukAdikaM suNThIpippalImaricakAdikamAzrityasvAdimeadhikaraNakaraNaMbhavet,sAdhUnAmauSadhAdyarthamabhUmikalpanteititeSAropaNAdi kuryAditi bhAvaH / samprati yaduktaM prAk 'tassa kaDaniTThiyammI'tyAdi, tatra kRtaniSThitazabdayorarthamAha. mU. (192) / asanAINa cauNhavi aamNjsaahughpaauggN| taM niTThiyaM viyANasu uvakkhaDaM tU kaDaM hoi|| ___ vR. azanAdInAM caturNAmapi madhye yat 'Amam' apariNataM' sat sAdhugrahaNaprAyogyaM kRtaM, prAsukIkRtamityarthaH taMniSThitaMvijAnIta,upaskRtaMtuatrApibuddhAvAdikarmavivakSayAMktapratyayaHtato'yamarthaHupaskartumArabdhamiti bhAvaH, kRtaM bhavati jnyaatvym| etadeva vizeSato bhAvayatimU. (193) kaMDiya tiguNukkaMDA uniTTiyA negdgunnukkNddaa| niTThiyakaDo u kUro AhAkammaM dugunnmaahu|| vR. ihayaMtaNDulAHprathamataHsAdhvarthamuptAHtataHkramaNakaraTayA jAtAstataHkaNDitAH, kathaMbhUtAHkaNDitAH? ityAha- triguNotkaNDAH' triguNaM-trIna vArAn yAvat ita-prAbalyena kaNDanaM-chaTanaM yeSAM te triguNotkaNDAH, trInavArAna kaNDitAityarthaH, teniSThitAucyante,yepunarvapanAdArabhayayAvadekaguNotkaNDA dviguNotkaNDAvA kRtAvarttantete kRtAH, athavAmAbhUvansAdhvarthamuptAH kevalaMyekaraTayaHsantaHsAdhvayaMtriguNotkaNDakaNDitAste niSThitA pacyante, yetvekaguNotkaNDaM dviguNotkaDaMvA kaNDitAste kRtAH, atra vRddhasampradAyaH ihayokaMvAraM dvau vA vArI sAdhvarthaM kaNDitAstRtIyaM tuvAramAtmanimittaM kaNDitArAddhAcate sAdhUnAMkalpante, yadi punarekaM dvau vA vArau sAdhvartha kaNDitAstRtIyaM vAraM svanimittameva kaNDitA rAdhAstu AtmanimittaM te keSAzci Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryuktiH- mUlasUtraM dAdezenaikenAnyasmai dattAstenApyanyasmAyityetMyAvatsahasrasaGkhye sthAnegatAH, tataH paraMgatAH kalpantenArvAk, apareSAM tvAdezena na kadAcidapi, yadi punarekaM dvau vA vArau sAdhunimittamAtmanimittaM vA kaNDitAstRtIyaM tu vAramAtmanimittaM rAbdAH punaH sAdhvarthaM te kalpante, yadi punarekaM dvau vA vArau sAdhunimittamAtmanimittaM vA kaNDitastRtIyaM tu vAraM sAdhvarthameva, taireva ca taNDulaiH sAdhunimittaM niSpAditaH kUraH sa niSThitakRta ucyate, niSThitairAdhAkarmataMDulaiH kRto-niSpAdito rAddha ityarthaH niSThitakRtaH, sasAdhUnAM sarvathAnakalpate, kutaH ? ityAha'AhAkammaM' ityAdi, AdhAkarmma pratItaM dviguNamAhustIrthakarAdayastaM niSThitakRtaM kUraM tatraikamAdhAkarmmaniSThitataNDularUpaM dvitIyaM tu pAkakriyArUpaM, tadevamukto niSThitakRtazabdayorarthaH, samprati caturSvapyazanAdiSu kRtaniSThitatA bhAvyate tatra vapanAdArabhyayAvadvAradvayaMkaNDanaM tAvatkRtatvaM, tRtIyavAraMtukaNDanaMniSThitatvam, etaccAnantaramevoktaM pAnekUpAdikaMsAdhunimittaMkhanitaM, tatojalamAkRSTaM, tatoyAvatprAsukIkriyamANaM nAdyApi sarvathA prAsukIbhavati tAvatkRtaM, prAsukIbhUtaM caniSThitaM, khAdimekarkaTikAdayaH sAdhunimittamuptAH krameNa niSpannA yAvaddAtrAdinA khaNDitAH, tAni ca khaNDAni tAvannAdyApi payAsukIbhavanti tAvatkRtatvamavaseyaM, prAsukIbhUtAnicatAniniSThitAni / evaM svAdime'pivijJeyaM / sarvatrApicadvitIyacaturthabhaGgI zuddhI, prathamatRtIya vazuddhAviti / samprati khAdimasvAdimamAzritya matAntaraM praticikSipsurAha 9 mU. (194) chAyaMpi vivajnaMtI keI phalaheugAivuttassa / taM tu na jujna jamhA phalaMpi kappaM biiyabhaMge // vR . iha 'phalahetukAde:' phalahetoH puSpahetoranyasmAdvA hetoH sAdhvarthamuptasya vRkSasya 'kecid' agItArthAzchAyAmapyAdhAkarmmikavRkSasambandhinItikRtvA 'vivarjayanti' pariharanti, tattu chAyAvivarjanaM na yujyate, yasmAtphalamapi yadarthaM sa vRkSa Aropitastata AdhAkurmmakavRkSasambandhidvitIye bhaGge tasya kRtamanyArtha niSTitamityevaMrUpe varttamAnaM sat kalpate kimuktaM bhavati ? - sAdhvarthamArobite'pi kadanyAdau vRkSe yadA phalaM niSpadyamAnaMsAdhusattAyA apanIyAtmasattAsambandhi karotitroTayati ca tadA tadapi kalpate, kiMpunazchAyA?, sA hi sarvathA na sAdhusattAsambandhinI vivakSitA, na hi sAdhucchAyAnimittaM sa vRkSa AropitastatkathaM na kalpate ? / / mU. (195) parapaccaiyA chAyA na visA rukkhovva vaTTiyA kattA / 302 naTTacchAe u dume kappai evaM bhaNaMtassa // vR. sAchAyA 'parapratyayikA' sUryahetukA, navRkSamAtranimittA, tasminsatyapisUryAbhAve abhAvAta, tathAhichAyAnAmapArzvataHsarvatrAtapapariveSTitapratiniyatadezavarttI zyAmapudgalAtmaka AtapAbhAvaH, itthaMbhUtA cachAyA sUryasyaiva anvayavyatirekA, caturvidhatvena drumasya, drumastu kevalaM tasyA nimittamAtraM, na caitAvatA sA duSyati, chAyApudgalAnAM drumapudgalebhyo bhinnatvAt, naca 'vRkSaiva' taruriva 'kartA' vRkSAropaNa vRddhiMnItA, tadviSayatathArUpasaGkalpasyaivAbhAvAt, tato nAdhAkarmmikI chAyA / kiM ca yadyAdhAkarmmikI chAyeti na tasyAmavasthAnaM kalpate tata evaM parasya bhaNato yadA ghanapaTalairAcchAditaM gaganamaNDalaM bhavati tadA tasmin drume naSTacchAye sati tasyAdhaHzItabhayAdinA'vasthAnaM kalpateitiprAptaM, nacaitadyuktaM, tasmAtsaevadruma AdhAkarmikastatsaMspRSTAzrAdhaH katipayapradezAH pUtiriti pratipattavyaM, na tu cchAyA''dhAkarmikIti / punarapi pareSAM dUSaNAntaramAhamU. (196) caDhai hAi chAyA tatthikkaM pUiyaMpi va na kappe / AhAya suvihie nivvattayaI ravicchAyaM // vR. iha chAyA tathAtathAsUryagativazAdvarddhate hIyate ca tato kherastamayasamaye prAtaH samaye cAtidrAdhIyasI Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 mUlaM-196 vivarddhamAnA chAyAsakalamapigrAmamabhivyApyavartate, atastatspRSTaM sakalamapi gayAmasambandhivasatyAdikaM 'pUtikamiva' tRtIyodgamadoSaduSTamazanAdikamiva na kalpate, na caitadAmamopadiSTaM, tannAdhAkarmikI vRkSasya chAyA,apica-prAgevaitaduktaM sUryapratyayAsAchAyAnavRkSahetukA,nacasUryaHsuvihitAnAdhAyachAyAMnivarttayati tataH kathamAdhAkarmikI? / yadi punarAdhAkarmikIbhavet, tarhima. (197) aghaNaghaNacArigagaNe chAyA naTTA diyA pano hoi| kappai nirAyave nAma AyavetaM vivjeuN|| vR.aghanA-viralAghanA-meghAHcAriNaH-paribhramaNazIlAyatraitthaMbhUtegagane, viralaviraleSunabhasimegheSu paribhramatsu ityarthaH, chAyA naSTApi satI divA punarapi bhavati, tato megherantarite sUrye 'nirAtape' AtapAbhAve tasya vRkSasyAdhastanaM pradezaM sevituM kalpate, AtapetutaM varjayituM, nacAyaM viSayavibhAgaH sUtre'padizyatenaca pUrvapuruSAcIrNonApipareSAMsammataH.tasmAdasadetatparokta miti|ihpuurvvRksssmbndhitvenchaayaamaadhaakrmikiimaashngky naTThacchAeudumekappai' ityAdhuktam,idAnIMturavikRtatvenAdhAkarmikImAzaya kappainirAyave nAma' ityaadhuktm,atonpunruktaataa|smprtichaayaanirdosstaanigmnmgiitaarthdhaarmikaannaaNpressaaNkishcidaashvaasnN ca vivakSurAha... mU. (198) tamhA naesa doso saMbhavaI kmmlkkhnnvihuunno| ____ taMipa yahu aighiNillA vajjemANA adosillaa|| vR. yasmAtphalamapi dvitIye bhaGge kalpate tathA ravihetukA chAyA ityAdi coktaM tasmAdAdhAkarmikI chAyetiyo doSa ucyatesaeSa doSonasambhavati, kRtaH? ityAha- 'karmalakSaNavihIna' iti, atra hetau prathamA, karmeticaAdhAkamrmeti draSTavyaM, tato'yamarthaH-yata AdhAkarmalakSaNavihInaeSa doSaH, nahitaruriva chAyApi ka vRddhiMnItAityAdi, tasmAnnaiSadoSaHsambhavati,athavA 'tAmapi AdhAkarmikavRkSacchAyAM huH nizcittam 'atighaNAvantaH' atizayena dayAlavo vivajayantaH pre'dossvntH| tadevamukta mAnuSaGgika, taduktau ca 'AhAkammiyanAma' ityAdimUladvAragAthAyAM kiMvAvi?' iti vyAkhyAtaM, samprati parapakkho yasapakkho' iti dvAradvayaM vyAkhyAnayan prasaGgato niSThitakRtayoH svarUpaM tAbhyAmutpannaM bhaGgacatuSTayaM cAha.. mU. (199) parapakkho ugihitthA samaNo samaNIu hoi uspkkho| phAsukaDaM raddhaM vA niTThiyamiyaraM kaDaM svvN|| mU. (200) tassa kaDaniTThiyamI annassa kaDaMmi niTThie tss| . caubhaMgo itthabhave caraNadge hoi kappaM tu|| vR.ihaparapakSaH gRhasthAH' zrAvakAdayaH, teSAmarthAya kRtaM sAdhUnAmAdhAkarmanabhavati, svapakSaH zramaNAH' sAdhavaH samIuttizramaNyotinyaH teSAmayikRtaMsAdhUnAmAdhAkarmavaditavyaM,tathAprAsukaMkRtaMkaraTyAdikaM sacetanaM sat sAdhvarthaM nizcaitanIkRtaM yacca svayamacetanamapi taNDulAdikaM kUratvena niSpAditaM tanniSThitamityucyate, itaratpunareSaguNadviguNakaNDitataNDulAdikaM sarvaM kRtamiti / atra ca kRtaniSThitaviSaye tasya sAdhAraya kRte niSTite ca tathA anyasyApyarthAya kRte tasya sAdhorAya niSThite bhaktAdau caturbhaGgikA bhavati, tatraprathamatRtIyabhaGgausAkSAddarzitau dvitIyacaturthautugamyau, taucaivaM-tasyakRtamanyasyaniSThitamanyasya kRtamanyasyaniSThitaM, tatropAttayoyorbhaGgayoHcaramau-anuktaupAzcAtyau dvaubhaGgau, (dvitIya) caturthAvityarthaH, prathamasya hi dvitIyaH pAzcAtyastRtIyasya tu caturthaH, tata upAttapayathamatRtIyabhaGgApekSayA caramau dvitIyacaturthoM Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 piNDaniyuktiH mUlasUtraM labhyete, tasmiMzcaramadrikebhavatikalpyamazanAdi, etacca yadyapiprAgevoktaM tathApi visaumaraNazIlAnAMsmaraNAya bhUyo'pyukta miti na kshciddossH| uktaM parapakSasvapakSarUpaM dvAradvayaM, samprati cauro' itimU. (201) cauro aikkamavaikkamA ya aiyAra taha anaayaaro| niddarisaNaM cauNhavi AhAkamme nimNtnnyaa|| vR. AdhAkarmaNi viSaye kenApyabhinavena zrAddhena nimantraNe kRte catvAro doSAH sambhavanti, tadyathAatikramovyatikramo'tIcAro'nAcArazca, etecatvAro'pisvayamevasUtrakRtAvyAkhyAsyante, eteSAMcacaturNAmapi nidarzana' dRSTAnto bhAvanIyaH, tamapi ca vkssyti|| tatra prathamata AdhAkarmanimantraNaMbhAvayati- . mU. (202) sAlIghayagulagorasa navesu vallIphalesu jaaesuN| dAne ahigamasaDDhe AhAyakae nimNtei|| vR. 'zAliSu' zAlyodaneSu tathA ghRtaguDagoraseSu sAdhUnAdhAya SaTakAyopamardanena niSpAditeSu naveSu ca vallIphaleSu jAteSu sAdhunimittamacittIkRteSu dAne' dAnaviSaye ko'pyabhinavazrAddhaM:-avyutpannazrAvako nimantrayate, yathA bhagavan ! pratigRhNIta yUyamasmadgRhe shaalyodnaadikmiti| tatazca.. mU. (203) AhAkammaggahaNe aikkamAIsu vaDhae cusu| neurahArigahatthI cutigdgegclnnenN|| vR.AdhAkarmagrahaNe atikramAdiSu caturSu doSeSuvartate, saca yathAyathA uttarasminnuttarasmin doSevartate tathA tathA tadoSajanitAtpApAdAtmAnaM mahatA kaSTena vyAvartayitumIzaH, atra dRSTAntamAha- 'neure'tyAdi iha nUpurapaNDitAyAHkathAnakamatiprasiddhatvAbRhattvAccanalikhyate,kintudharmopadezamAlAvivaraNAdevaragantavyaM, tatranUpuraM-maJjIraMtasyahAro-haraNaMzvazurakRtaMtenayAprasiddhAsA nUpurahArikA, AgamecAnyatranUpurapaNDiteti prasiddhA,tasyAHkathAnakeyohastIrAjapatnIMsaJcArayanprasiddhaMsanUpurahArikAhastIsayathA'cautigadgaegacalaNeNaM ti pazcAnupUrvyA yojanA, ekena dvAbhyAM tribhizcaturbhizcaraNairAkAzasthairmahatA mahattareNa kaSTenAtmAnaM vyAvartayitumIzaH tathA''dhAkarmagrAhyapi, iyamAtra bhAvanA-nUpurahArikAkathAnake rAjJA hastI svapatnI miNDAbhyAMsahachinnaTaGkasamAropitaH, tato'piunachinnaTaGkaparvatAgrabhAgevyavasthApyAgretanamekaMkaMciccaraNamAkAzekAritaH, sacatathAkAritaHsan stokenaivaklezenataMcaraNavyAvartyatatraivaparvata AtmAnaMsthApayituM zaknoti,evaMcasAdhurapikazcidajatakramAkhyaMdoSaprAptaHsanastokenaivazubhAdhyavasAyenataMdoSaM vizodhyAtmAnaM saMyame sthApayitumIzaH, yathA casahastI caraNadvayamagretanamAkAzasthaMklezanavyAvarttayituMzaknoti. evaMca sAdhurapivyatikramAkhyaMdoSaMviziSTazubhenAdhyavasAyenavizodhayituSTei, yathAcasahastIcaraNatrayamAkAzasthamekena kenApi pAthAtyena caraNena sthito gurutareNa kaSTena vyAvattapituM kSamaH, tathA sAdhurapyatIcAradoSaM viziSTataraNa zubhenAdhyavasAyana vizAMdhiyituM prabhuH. yathA ca sa hastI caraNacatuSTayamAkAzasthitaM sarvathA na vyAvartayitumIzaH, kintu niyamato bhUmau nipatya vinAzamAvizati, evaM sAdhurapyanAcAra vartamAno niyamataH saMyamAtmAnaM vinaashyti| iti dRSTAnte caraNacatuSTayaMhastinAnotpaoNMTitaM, kintu dAAntike yojanAnurodhAt . sambhAvanAmaGgIkRtya pratipAditam / sampratyatikramAdInAM svarUpamAhamU. (204) AhAkammanimaMtaNa paDisuNamANe aikkamo hoi| payabheyAi vaikkama gahie taieyaro gilie| - vR. AdhAkarmanimantraNe sati eva AdhAkarma pratizrRNvati' abhyupagacchati atikramo bhavati, saca Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 204 305 pAtrodgrahaNAdArabhyatAvatyAvannAdyApyupayogakaraNAnantaraM grahaNAya pracalati, 'padabhedAdau' capadasya caraNasya bhedaH-utpATanaM tadAdau, AdizabdAdgamane gRhapravezane karoTikotpATane grahaNAya pAtra prasAraNe vyatikramo doSaH, gRhIte tvAdhAkarmmaNi tRtIyo'tIcAralakSaNo doSaH, sa ca tAvadyAvadvasatAvAgatya gurusamakSamAlocya svAdhyAyaM kRtvA gale tadAdhAkarmma nAdyApi prakSipati, gilite tvAdhAkarmmaNi 'itaraH ' caturtho doSa:anAcAralakSaNaH / tadevaM 'cauro' iti vyAkhyAtaM samprati 'gahaNe ya ANAI' iti vyAkhyAnayannAha - mU. (205) Ano ya dosA gahaNe jaM bhaNiyamaha ime te u / ANAbhaMga'navatthA micchatta virAdhanA ceva // vR. yadukatam 'AdhAkammiyanAme' tyAdimUladvAragAthAyAmAdhAkarmmagrahaNe ' AjJAdayaH' AjJAbhaGgAdayo doSAH te ime, tadyathA - AjJAbhaGgo'navasthA mithyAtvaM virAdhanA ca // tatra prathamata AjJAbhaGgadoSaM bhAvayatimU. (206) ANaM savvajiNANaM giNhaMto taM aikkamai luddho / ANaM ca aikamaMto kassAesA kuNai sesaM ? | vR. 'tad' AdhAkarmmikamazanAdikaM lubdhaH san gRhNAnaH sarveSAmapi jinAnAmAjJAmatikrAmiti, jinA hi sarve'pyetadeva bruvanti sma-yaduta mA gRhNIta mumukSavo ! bhikSava AdhAkarmmikAM bhikSAmiti tatastadAdadAno jinAjJAmatikrAmiti, tAMcAtikrAmankasayanAma ! AdezAd - AjJAyAH 'zeSa' kezazmazruluJcanabhUzayanamalinavAsodhAraNapratyupekSaNAdyanuSThAnaMkaroti ?, nakasyApItibhAvaH, sarvasyApi sarvajJA''jJAbhaGgakAriNo'nuSThAnasya naiSphalyAt // anavasthAdoSaM bhAvayati mU. (207) ekkeNa kayamakajjaM karei tappaccayA puno anno / sAyAbahulaparaMpara voccheo saMjamatavANaM // vR. iha prAyaH sarve'pi prANinaH karmagurutayA dRSTamAtrasukhabhilASiNo na dIrghasukhadarzinaH tata ekenApi sAdhunA yadA''dhAkarmmaparibhogAdilakSaNamakAryamAsevyate tadA tatpratyayAt tenApi sAdhunA - tattvaM viduSA'pi sevitamAdhAkarmma tato vayamapi kiM na seviSyAmahe ? ityevaM tamAlambanIkRtyAnyo'pyAsevate tamapyAlambyAnyaH sevate, ityevaM sAtabahulAnAM prANinAM paramparayA sarvathA vyavacchedaH prApnoti saMyamatapasAM tadyavacchede ca tIrthavyavacchedo, yazca bhagavattIrthavilopakArI sa mahA''zAtanAbhAgityanavasthAdoSabhayAnna kadAcanApyAdhAkarmma sevanIyaM // mithyAtvadoSaM bhAvayati mU. (208) 3 jo havAyaM na kuNar3a micchaddiTTI tao hu ko anno ? / vaDDhei yamicchattaM parassa saMkaM janemAto // vR. ihayaddezakAlasaMhananAnurUpaM yathAzakti yathAvadanuSThAnaM tatsamyaktvaM, yata ukta mAcArasUtre - "jaM mANaMti pAsahA taM sammati pAsahA, jaM sammati pAsahA tammANaMti pAsahA" iti, tato yo dezakAlasaMhananAnurUpaM zaktyanigUhanena yathAgame'bhihitaM tathA na karoti tataH sakAzAtko'nyo mithyAdRSTiH ?, naiva kacit, kintu sa eva mithyAdRSTInAM dhuriyujyate, mahAmithyAdRSTitvAt, kathaM tasyamithyAdRSTitA ? ityata Aha- 'vaDDei' ityAdi, cazabdoM hetau yasmAtsa yathAvAsamakurvan parasya zaGkAmutpAdayati, tathA utathAhi yadi yatpravacane'bhidhIyate tattattvaM tarhi kimayaM tattvaM jAnAno'pi tathA na karoti ?, tasmAdvitathametatpravacanokatamiti, evaMca parasyazaGkAM janayan mithyAtvaM santAnena varddhayati, tathA ca pravacanasya vyavacchedaH, zeSAstu mithyAdRSTayo naivaM pravacanasya mAlinyamApAdya paramparayA vyavacchedamAdhAtumIzAH, tataH zeSamithyAdRSTayapekSayA'sau yathAvAdamakurvana 261 20 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 mahAmithyAdRSTiriti // anyaccamU. (209) vaDDeI tappasaMga gehI a parassa appaNo ceva / sajiyaMpi bhinnadADho na muyai nibbaMghaso pacchA // vR. sAdhurAdhAkarmma gRhNAnaH parasya 'ekkeNa kayamakajjaM' ityAdirUpayA pUrvokta nItyA 'tatprasaGgam' AdhAkarmmagrahaNaprasaMGgaM varddhayati Atmano'pi, tathAhi sakRdapi cedAdhAkarmma gRhNAta tarhi tadgatamanoz2arasAsvAdalAkampaTyato bhUyo'pi tadgrahaNe pravarttate, tata evamekadA'pyAdhAkarmma gRhNAn parasyAtmanazra tatprasaGga varddhayati, tatprasaGgavRddhau ca kAlena gacchatA parasyAtmanazragRddhiH - atyantamAsaktiH upajAyate, tato viziSTaviziSTataramanojJarasAsvAdanena bhinnadaMSTrAko 'niddhanvasaH' AgatasarvathAnayAvAsanAko bhUtvA pazcAtsvayaM paro vA 'sajIvamapi' sacetanamapi cUtaphalAdikaM na muJcati, tadamocane ca dUraM dUrataramapasappannapagatasarvathAjinavacanapariNAmo mithyAtvamapi gacchatIti / samprati virAdhanAdoSaM bhAvavati mU. (210 ) piNDaniyuktiH- mUlasUtraM khaddhe niddhe yarUyA sutta hAnI tigicchaNe kAyA / paDiyaragANavi hAnI kuNai kilesaM kilissaMtA // vR. AdhAkarmma prAyaH prAghUrNakasyaiva gauraveNa kriyate, tatastatsvAdu snigdhaM ca bhavati, tasmiMzca 'khaddhe' pracure ' snigdhe' bahusnehe bhakSite 'rujA' rogo jvaravisUcikAdirUpaH prAdurbhavati, iyamAtmavirAdhanA, tato rujApaDitasya ' sUtre' sUtrAgrahaNamupalakSaNaM arthasyaca hAniH, tathA yadi cikitsAM na kArayatitarhicirakAlasaMyamaparipAlanabhraMzaH, atha kArayati tarhi cikitsane kriyamANe 'kAyAH ' tejaskAyAdayo vinAzamAvizanti, tathA casatisaMyamavirAdhanA, tathA'"praticArakANAmapi ' paripAlakAnAmApisAdhUnAMtadvaiyAvRtyavyApRtatayA sUtrArthahAniH, SaTkAyopamarddakAraNAnumodanAbhyAM casaMyamasyApi hAniH, tathApraticArakAstaduktaM yAvanna prapArayanti tAvatsaH 'klizyamAnaH' pIDAM soDhumazaknuvan bhetyaH kupyati, kupyaMzca teSAmapi manasi klezamutpAdayati, athavA klizyamAno dIrghakAlaM klezamanubhavan praticArakANamapi jAgaraNataH klezaM - rogamutpAdayati, tatasteSAmapicikitsAvidhauSaTkAyavirAdhanA / tadevaMvyAkhyAtA sakalA'pi 'AhAkammiyanAma' ityAdikA mUladvAragAthA, sampratyAdhAkarmmaNa evAkalpyavidhiM vibhaNiSuH sambandhamAha mU. (211) jaha kammaM tu akappaM tacchikkaM vA'vi bhAyaNaThiyaM vA / pariharaNaM tasseva ya gahiyamadosaM ca taha bhaNar3a || vR. yathA 'karmma' AdhAkarmma akalpyam, abhojyaM, yathA ca tenAdhAkarmmaNA spRSTakalpyaM yathA ca 'bhAjanasthitaM'yasminbhAjanaM tadAdhAkarmma prakSiptaM tasminnAdhAkarmmaparityAgAnantaramakRtakalpyatrayaprakSAlane yataH kSiptaM zuddhamazanAdi tadapi yathA na kalpyaM yathA ca tasyAdhAkarmmaNaH parihAro vidhyavidhirUpo yathA na gRhItaM sadabhakta madoSa bhavati tathA gururbhaNati / anena yathaivAgamaM piNDavizuddhirabhANi tathaivAhamapibhaNAmItyAveditaM draSTavyam, anayA ca gAthayA pazca dvArANi pratipAdyAnyuktAni // samprati tAnyava savizeSaM pratipAdyatvenAhamU. (212) abbhojje gamanAi ya pucchA davvakuladezabhAve ya / eva jayaMte chalaNA diTTaMtA tatthime dotri // vR. yathA sAdhUnAmAdhAkarmma tatspRSTaM kalpatrayAprakSAlitabhAjanasthaM vA abhojyaM tathA bhaNanIyaM, tathA avidhiparihAre gamanAdikAH kAyaklezAdilakSaNA doSAvaktavyAH, tathA vidhiparihAre karttavye yathAdravyakuladezabhAve pRcchA karttavyA cazabdAdyathA ca na karttavyA tAtha vakta vyam, evaM yatamAne prAyazchalanAyA asambhavo, Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-212 kara yadi punarevamapi yatamAne 'chalanA' azuddhabhaktAdigrahaNarUpA bhavet tatastatra dRSTAntAvimA vaktavyo / iha 'abhojye' ityanenapUrvagAthAyAdvAratrayaMparAmaSTaM gamanAiyapucchAdavvakuladezabhAveya' ityanenatupariharaNasya vizeSo vaktavya uktaH, uttarAnatu gahiyamadosa' cetyasya vishessH| - mU. (213) jahavaMtaMtu abhoja bhattaM jaiviya susakkayaM aasi| evamasaMjamavamaNe anesaNijjaM abhojjNtu|| __vR. iha yadyapi vamanakAlAdag i 'bhakta m' odanAdikaM susaMskRtaM' zobhanadravyasamparkakRtopaskAramAsIttathApitathAtadvAntamabhojyam.evamasaMyamavamanekRtesAghorapyaneSaNIyamabhojyameva. 'tuH' evakArArthaH, iyamatrabhAvanA-saMyamapratipattau hipUrvamasaMyamovAntaH, asaMyamarUpaMcAdhAkarma,SaTkAyopaninatasyaniSpannatvAtapa,naca vAntamabhyavahartumucitaM vivekinAma, atHsaadhornessnniiymbhojymiti| mU. (214) majjAravaiyamaMsA maMsAsitthi kuNimaM sunnyvNt| vannAi annauppAiyaMpi kiM taM bhave bhojja ? // mU. (215) kaI bhaNaMti pahie uTThANe maMsapesi vosirnnN| . saMbhAriya parivesaNa vArei suo kare dhettuN|| vR. vakrapuraMnAmapuraM,tatravasatyugratejAHpadAtiH,tasyabhAryArukmiNI, anyadAcaugratejasojyeSThabhrAtA sodAsAbhidhAnaH pratyAsannapurAt prAghUrNakaH samAyayau, ugratejasA ca bhojanAya kvApi mAMsaM kRtvA rukmiNyai samarpayAmAse,tasyAzcarukmiNyAgRhavyApAravyApRtAyAstanmAMsaMmArjAro'vabhakSat, itazzasodAsogratejaso. bhojnaarthmaagmnvelaa, tataHsAvyAkulIbabhUva, atrAntare cakkApikasyApimRtasya kArpaTikasyazunAmAMsaM bhakSayitvA tadgRhaprAGgaNapradeze tasyAH sAkSAtpazyantyAH purataH kathamapi vAtasaMkSobhAdivazAvamitaM, tataH sA'cintayat-yadi nAmakuto'pi vipaNeranyamAMsaMkrItvA samAneSyAmi tarhi mahatsUraMlagiSyati, prAptAca samIpaM patijyeSThayo janavelA, tasmAdetadeva mAMsaM jalena samyak prakSAlya vesavAreNopaskaromi, tathaiva ca kRtaM,samAgatausodAsogratejasauupaviSTaucabhojanArtha,pariveSitaMtayostanmAMsaM,tatogandhavizeSeNogratejasA vijajJeyathAvAntametaditi, tatastenasAkSepaMnirbhaya'bhUyo'nyamAMsaMpAcitadbhaktaM / prathamagAthAkSarayojanA tvevaM-mAjariNa khAditaM-bhakSitaM mAMsaM yasyAH sA mArjArakhAditamAMsA mAMsAzina ugratejasaH strI-mahelA anyanmAMsamaprApnuvatIzvavAntaMkuNapaM-mAsaMgRhItavatI.taccavesavAropaskAreNavarNAdibhiranyadivotpAditamapi kiM bhavati bhojyaM?, naiva bhaktIti bhAvaH, evamAdhAkApi sNyminaambhojyN| - - kecitpunaratraivakathAnakaevamAhuH,tasyArukmiNyAgRheko'pyatIsAraNapIDitoduSprabhanAmAkArpaTikaHkizcidviviktaM sthAnaMyAcitavAna,saMcAtIsAraNamAMsakhaNDAnivyutsRjati,tataHsodAsaprAghUrNakasamAgata satibhAcasamAnItamAMsamAjAraNacatasminabhakSitarukmiNApratyAsannAsamAgatAbhAjanavalatibhayabhItA anyanmAMsamaprApnuvatI tAnyavAtIsArakhyutsRSTAnimAMsakhaNDAnigRhItvA jalana prakSAlya vesAvAraNa copaskRtyabhojanAyopaviSTayoH patijyeSThayAHpariveSitavatI,athacasA tAnimAMsakhaNDAnigRhNantImRtasapatnIputraNogratajaso jAtena guNamitraNa dadRze, na ca tadAnIM tena kimapi bhayAdvaktuM zaktaM , tato bhojanakAle to dvAvapi pitRpitRvyau tena kare gRhItvA nivArito, yathA kArpaTikAtIsArasatkAnyamUni mAMsakhaNDAnitanmA yUyaM vibhakSata, tata ugratejasA sA dUraM nirbhartsayAmAse, tattyaje ca tnmaaNsN| dvitIyagAthAkSarayojanA tvevaM. kecidabhaNanti pathike' pathikasya uTThANe' atIsArotthAne mAMsapezIvyutsarjana, tatastanmAMsapezIrAdAya Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 piNDaniyuktiH mUlasUtraM tAsAM sambhRtya' vesavAreNopaskRtya pariveSaNe kRte sutaH kareNa gRhItvA to pitRpitRvyA bhojanAya vArayati sma, tato yathA purISamAMsamabhojyaM vivekinAmevamAdhAkApi saadhuunaamiti| kiMca. mU. (216) avilAkarahIkhIraM lhasaNa palaMDU surA ya gomNsN| veyasamaevi amayaM kiMci abhojjaM apijjaM c|| vR. 'avilA' UraNI karabhI' uSTrI tayoHkSIraM, tathA lazunaMpalANDusurAgomAMsaMcavede yathAyogazeSeSu ca'samayeSu' nirddharmapraNIteSu amatama' asammataM.bhojanepAneca, tathAjinazAsane'pikizcidAdhAkarmikAdirUpamabhojyamapeyaMcaveditavyaM,iyamatrabhAvanA-pUrvamihasaMyamapratipattAvasaMyamavamanenAdhAkApisAdhubhirvAntaM, purISamivotsRSTaM vA, nacavAntaM puruSa vA bhAktumucitaM vivekinAmiti yuktivazAdabhojyamuktamAdhAkarma, athavAmAbhUtyuktiH, kevalaMvacanaprAmANyAdabhojyamavaseyaM tathAcamithyAdRSTayo'pivedeSuyathAyogamanyeSvapi samayeSu gomAMsAdikaM karabhIkSIrAdikaM cAbhidhIyamAnaM vacanaprAmANyAbhyupagamatastatheti pratipadyante. tadyadi mithyAdRSTayaH svasamayaprAmANyAbhyupagamatastatheti pratipannAH tataH sAdhubhirbhagavati sarvajJe prtyydaaddhymvlmbmaanairvishesstobhgvtprnniitevcsybhidhiiymaanmaadhaakaadikmbhojympeyNctthetiprtipttvym| mU. (217) vanAijuyAvi balI sapalalaphalaseharA asuintthaa| asuissa vippuseNavijaha chikkAo abhojjaao| va. yathA varNAdiyato'pi 'baliH' upahAraH 'sapalalaphalazekharaH' iha palalaM-tilakSoda ucyate phalaMnAlikerAdi tatsahitaH zekharaH zikhA yasya sa tathA, AstAmanevaMvidha ityapizabdArthaH, etenAsya prAdhAnyamuktaM,saevaMvidho'piyadAazucaunyastaH-purISasyoparisthApitaHsanazuceH vipuSA'pi'lavenApi, AstAM stabakAdinetyapizabdArthaH, spRSTo bhavati tadA abhojyo bhavati, evaM nirdoSatayA bhojyo'pyAhAra AdhAkarmavayavasaMspRSTatayA sAdhUnAmabhojyo veditvyH| bhojanasthitasyAkalpyatAM bhAvayati. mU. (218) emeva uljhiyaMimavi AhAkammami akayae kppe| hoi abhojaM bhANe jatthava suddhe'vitaM pddiyN|| vR.yathAAdhAkAvayavenasaMspRSTamabhojyamevaMyasminbhAjanetadAdhAkarmagRhItaMtasminnAdhAkarmaNyujjhite'pi akRtekalpe' vakSyamANaprakAreNa kalpatrayeNAprakSAliteyadvAtatrabhAjanepUrvazuddhe'pibhakte gRhIte AdhAkarmasautokamAtraMpatitaMtasminabhAjanepUrvagRhItezuddhe AdhAkarmaNicasarvAtmanAtyakte pazcAdakRtakalpe-vakSyamANaprakAreNAkRtakalpatrayeyadbhUyaHzuddhamapiprakSipyatetadabhojyamavaseyaM,nakhulaloke'piyasmin bhAjanapurISaMnyapatattasminnazuciparityAgAnantaramaprakSAliteyadvAyasminabhAjanabhaktAdinApUrNe'pitadpari purISaMnipatitaM bhavettasminapUrvaparigRhItabhaktAdipurISaparityAgAnantaramaprakSAlitebhyaHprakSaptimazanAdikaM bhojyaM bhavati. purISasthAnIyaM ca saMyaminAmAdhAkarma, tatastasmina sarvAtmanA parityakte'pi pacAdadatta kalpatraye bhAjana yatprakSipyate tdbhojymvseym| samprati pariharaNaM pratipipAdayiSuridamAhamU. (219) vaMtucyAvasaricchaM kammaM soumavi koviobhiio| pariharai sAvi ya duhA vihiavihae ya prihrnnaa|| vR.vAntasadRzamuccArasadRzaMcaAdhAkarmayatInpratipratipAdyamAnaM zrutvA apiH' sambhAvanesambhAvyate etaniyamataH 'kovidaH' saMsAravimukhaprajJatayA paNDitaH ata eva 'bhItaH' AdhAkarmaparibhogataH saMsAro bhavatItyAdhAkarmaNastrastassatasasadAdhAkarma pariharati' nagRhNAti, pariharaNaMcadvidhA-vidhinA'vidhinA Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-219 309 ca, sUtre ca pariharaNazabdasya strItvena nirdezaH prAkRtatvAt, prAkRte hi liGgaM vybhicaari| mU. (220) sAlIoanahatthaM daTuMbhaNaI akovio deti| kattocautti sAlI vaNi jANai pucchataM gNtuN|| mU. (221) gaMtUNa AvaNaM so vANiyagaMpucchae kao saalii?| paccaMte magahAe gobbaragAmo tahiM vyi|| mU. (222) kammAsaMkAe~ pahaM mottuM kaMTAhisAvayA adisiN| chAyapi (vi) vajjayaMto Dajjhai uNheNa mucchaaii|| vR.zAligrAme grAme grAmaNInAmagA vaNik, tasyabhAryA'pi grAmINaH, anyadA cavaNiji vipaNiMgate bhikSArthamaTannakovidaH ko'pi sAdhustadgRhaM praviveza, AnItazca tadbhAryayA grAmaNyA zAlyAdenaH, sAdhunA cAdhAkarmadoSAzaGkApanodAya sApapracche. yathAzrAvike! kutastya eSa zAliH? iti.sApratyuvAca-nAhajAne vaNikjAnAti tato vaNijaM vipaNau gatvApRccheti. tataevamuktaHsansasAdhustaM zAlyodanamapahAyavaNijaM vipaNau gatvA pRSTavAn, vaNijA'pyuktaM -magadhajanapadapratyantavarttino gobaragrAmAdAgataHzAlireSa iti.tataH satatragantuMprAvarttata, tatrApisAdhunimittaM kenApizrAvakenAyaMpanthAHkRtobhaviSyatItyAdhAkarmazaGkayApanthAnaM vimucyotpathena vrajati, utpathena ca vrajannahikaNTakazvApadAdibhirabhidrUyate, nApi kAJcana dizaM jAnAti, tathA AdhAkarmakSaGkayA vRkSacchAyAmapi pariharan mUrdhni sUryakaranikaraprapAtena tapyamAno mUrchAmagamata, klezaMca mahAnautaM praapeti| mU. (223) iya avihIpariharaNA nANAINaM na hoiaabhaagii| __davvakuladesabhAve vihipariharaNA imA ttth|| vR. 'iti' evamuktena prakAreNAvidhinA pariharaNAt jJAnAdInAmAbhAgI na bhavati, tasmAdvidhinA pariharaNaM karttavyaM, tacca vidhipariharamaNa 'idaM' vakSyamANaM dravyakuladezabhAvAnAzritya tatra' AdhAkarmaNi viSaye drssttvym| tatra prathamato dravyAdInyeva gAthAdvayenAhamU. (224) oyaNasamiimasattugakummAsAI uhoMti dvvaaiN| bahujanamappajaNa vA kulaM tu deso surtttthaaii|| mU. (225) Ayara'nAyara bhAve sayaM va anneNa vA'vi daavnnyaa| ___ eesiM tu payANaM caupayatipayA va bhayaNA u|| vR. 'odanaH' zAlyAdikUra: 'samitimAH' mANDAdikAH sakta vaH kulmASAzca pratItAH, AdizabdAnmudgAdiparigrahaH amRnibhavantidravyANi.kulapralpajanaMbahujanaMvA, dazaH saurASTrAdikaH, bhAve AdarA'nAdaro vA, etAvavasvarUpatAvyAkhyAnayati-svayaMvA'nyenavA-karmakarAdinAyadApanaMtI yathAsaGkhyamAdarAnAdarI, eteSAMcapadAnAM bhajanA' vikalpanAcatuSpadA tripadAvAsyAta, vimuktaM bhavati?-kadAciccattvAryapipadAni sambhavanti kadAcita trINi.tatrayadA catvAryapidravyAdIniprApyantetadAcatuSpadA,yadAtunAdaronApyanAdaraH kevlNmdhysthvRttitaatdaabhaavsyaabhaavaatripdti|smprtiyaadRshessudrvyaadissustsupRcchaakrttvyaayaadRshessu (ca) na karttavyA tAnyAhamU. (226) anuciyadesaM davvaM kulamappaM Ayaro yato pucchaa| bahuevi natthi pucchA sadesadavie abhaavevi|| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - piNDaniyuktiH-mUlasUtraM vR. yadA anucitadezaM vivakSitadezAsambhavi dravyaM labhyate tadapi ca prabhUtam etacca 'Ayaroya' ityatra cazabdAllabhyate, etenadravyadezAvuktau, kulamapica'alpam alpajanama.anenakulamuktaM,AdarathaprabhUtaH. etenabhAva uktaH, tatobhavatipRcchA, AdhAkarmasambhavAt, 'bahuke'picasvadezadrAvye' prabhUte'pi ca taddezasambhavini labhyamAne dravye yathA mAlavake maNDakAdau nAsti pRcchA. yatra hi deze yaddavyamutpadyate tatra tatprAyaH prAcuryeNa janairbhujyata iti nAsti tatra bahakepi labhyamAne pRcchA, AdhAkAsambhavAta, paraM tatrApi kulaM * mahadapekSaNIyam, anyathA'lpajane bhavedAdhAkarmeti zaGkA na nivartate, tathA 'abhAve'pi' anAdare'pi nAsti pRcchA, yo hyAdhAkarma kRtvA dadyAt sa prAya Adaramapi kuryAta, tata AdarAkaraNena jJAyate yathA nAsti tatrAdhAkarmetina pRcchaa|| tadevaM yadApRcchAkarttavyAyadAcana karttavyA tatpratipAditaM, sampratipRcchAyAM yadA tad grAhyaM bhavati yadA ca na tadetatpratipAdayatimU. (227) tujjhaTTAe kayamiNamanno'nnamevekkhae yasavilakkhaM / vajjati gADharuTTA kA bhe tattitti vA ginnhe| vR.ihayAdAtrIRjvIbhavatisApRSTAsatIyathAvatkathayati, yathAbhagavan! tavAyakRtamidamazanAdikamiti, yattubhavatimAyAvikuTumba tanmukhenaivamAcaSTegRhArthametatkRtaM natavAyiti, paraMzAtA vayamiti savilakSa sarvANyapimAnuSANiparasparamavekSante,kapolobhedamAtraMcahasanti.tatoyadAtavArthAyadaMkRtamitijalpatiyadvA 'savilakSaM salajjamanyo'nyamavekSantecazabdAtahasantivAtadAsAdhavastaddeyamAdhAkarmetiparijJAyavarjayanti, yadAtukasyArthAyedaMkRtamitipRSTA satIgADhaMsatyavRttyAruSTAbhavati, yathAkA bhe'bhaTTAraka! tavataptiH? iti tadA naivAdhAkamrmeti niHshkNgRhnnaati| samprati gahiyamadosaM' cetyavayavaM vyAcikhyAsuH paraM praznayatimU. (228), gUDhAyArA na kareMti AyaraM pucchiyAvina kheNti| thovaMti va no puTThAtaMca asuddhaM kahaM ttth?|| vR.iha ye zrAvakAH zrAvikAzcAtIva bhakti paravazagAgUDhAcArAzca te nAdaramatizayena kurvanti, mA bhUnna grahISyatIti, nApi pRSTAH santo yathAvatkathayanti, yathA tavArthAyedaM kRtamiti, athavA stokamitikRtvA te sAdhunA napRSTAH, atha ca taddeyaM vastu azuddham AdhAkarmadoSaduSTama, ataH kathaM tatra sAdhoHzuddhirbhaviSyati? mU. (229) AhAkammapariNao phAsuyabhoIvi baMdhao hoi| suddhaM gavesamANo AhAkammevi so suddho|| vR.ihaprAsukagrahaNenaeSaNIyamucyatesAmarthyAta,tathAhi sAdhUnAmayaMkalpaH-glAnAdiprayojane'piprathamatastAvadeSaNIyameSitavyaM, tadabhAve'neSaNIyamapi zrAvakAdinA kArayitvA. zrAvakAbhAve svayamapi kRtvA bhoktavyaM natukadAcanApiprAsukAbhAve'prAMsukamiti,tataHkadAcidapyaprAsukabhAjanAsambhave phAsuyabhAIvi' itivAkyamanupapadyamAnamAtprAsukazabdamakAyavarttayati,tato'yamarthaH- payAsukabhAjyapi eSAyabhAjyapi yadyAdhAkarmapariNastahimA'zubhakarmaNAMbandhakobhavati,azubhapariNAmagyavavastusthityAbandhakAraNatvAt. 'zuddhama' udgamAdidoSarahitaMpunargavaSayana AdhAkarmaNyapigRhItebhukta cazudA veditavyaH, zuddhapariNAmayukta tvaat| etadava kathAnakAbhyAM bhAvayatimU. (230) saMghuddiLaM souM ei duyaM koi bhAie ptto| dinnaMti dehi majjhatigAu sAuMtao lggo|| vR.zatamukhaMnAmapuraM tatraguNacandra zreSThI, candrikAtasyabhAryA, zreSThIcajinapravacanAnuraktohimagiri Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.230 zikharAnukAri jinamandiraM kArayitvA tatrayugAdijinapratimA pratiSThApitavAna, tataH saGghabhojyaM dApayitumAbdhama / itathapratyAsanne kasmiMzcidgrAmeko'pisAdhuveSaviDambakaHsAdhuvartate, tenacajanaparamparayAzuzruve yathAzatamukhapare guNacandraH zreSThI saGghabhojyamadya dadAtIti, tataH sa tadgrahaNAya satvaramAjagAma, saGghabhakta casarvadattaM, tena ca zreSThIyAcito yathA mahyaM dehi, zreSThinAcacandrikA'bhyadhAyi, dehisAdhave'smaibhaktamiti, sApratyuvAca-dattaM saknakimapIdAnIMvartatatataHzreSThinAsApunarapyabhANi-dehinijarasavatImadhyAtparipUrNamasmAyiti, tataHsAzAlyodanamodakAdiparipUrNamadAt, sAdhuthasaGghabhakta mitibuddhyAparigRhyasvopAzraye bhukta vAna, tataH sa zuddhamapi bhuJjAna AdhAkarmagrahaNapariNAmavazAdAdhAkarmaparibhogajanitena karmaNA bddhH| evamanyo'pi veditavyaH. sUtrasugama, navaraM dehimajjhatigAu'ttibhAryayA dattamityukte zreSThI babhANadehi 'mama madhyAt' madIyabhojanamadhyAt, datte ca svAdu miSTamidaM saGghabhakta miti bhuJjano vicintayati, tato 'lagnaH' aadhaakrmpribhogjnitaakrmnnaabndrH|| tadevama 'AdhAkammapariNao' ityAdikathAnakenabhAvitaM. mU. (231) mAsiyapAraNagaTThA gamanaM AsannagAmage khmge| saDDI pAyasakaraNaM kayAi ajjejjihI khmo|| ma. (232) khallagamallagalecchAriyANi Dibhaga nibhacchaNaM cruNttnnyaa| haMdi samaNatti pAyasa ghayagulajuya jaavnnttttaae|| mU. (233) egaMtamavakkamaNaM jai sAhU ijja hoja tinnomi| tanukoTTami amucchA bhuttami ya kevalaM naannN|| vR.potanapuraMnAmanagaraM,tatrapaJcamiHsAdhuzataiHparivRtAyathAgamaviharantoratnAkaranAmAnaHsUrayaHsamAyayuH, tasmAca sAdhupaJcazatyA madhye priyaGkAro nAma kSApakaH, sacamAsamAsaparyante pAraNakaM vidadhAti, tato mAsakSapaNaparyantemAko'pimadIyaMpAraNakamavabudhyAdhAkamrmAdikaMkArSIdityajJAtaevapratyAsannegrAmepAraNArtha vrajAmiti cetasa vicintya pratyAsanne kvacida gayAme jgaam| tatra ca yazomatirnAma zrAvikA. tayA ca tasya kSapakasya mAsakSapaNakaM pAraNakadinaM ca janaparamparayA zrutaM, tatastayA tasmin pAraNakadine kadAcidadya sa kSapako'trapAraNakakaraNAyasamAgaccheditibuddhyAparamabhakti vazatoviziSTazAlitaNDulaiHpAyasamapacyata, ghRtaguDAdInicopabRMhakadravyANipayatyAsannIkRtAni,tatomAsAdhuHpAyasamuttamaMdravyamitikRtvA''karmazaGkAM kArSIditimAtRsthAnato vaTAdipatraiHkRteSuzarAvAkAreSubhAjaneSuDimbhayogyAstokAstokAkSareyIprakSiptA, bhaNitAca DimbhA yathA re bAlakAH! yadA kSapakaH sAdhurIdRzastAdRzo vA samAyAti tadA yUyaM bhaNata he amba! prabhUtA'smAkaM :reyI pariveSitA tato na zaknumo bhoktuma, evaM cokte 'haM yuSmAnirbharttayiSyAmi, tato yUyaM bhaNata -kiM dina dina pAyasamupaskriyata?, evaM ca bAlakaSa zikSiteSu tasminnavaprastAva sakSapako bhikSAmaTana kathamapitasyAevagRhaprathamatAjagAma,tataHsAyazAmatirantaHsamullasatparamabhakti mAMsAdhoHkA'pizaGkAbhUditi bahirAdaramakurvatIyathAsvabhAva-mavatiSThate, bAlakAzcayathAzikSitaMbhaNituMpravRttAH, tathaivacatayAnibharsitAH, tataHsaruSevAnAdaraparayAkSapako'pitayA babhaNe. yathA'mImattA bAlakAHpAyasamapinatebhyo rocate,tato yadi yuSmabhyamapi gecate tarhi gRhNAta kSArayIM nA ceta banatati, tata evamukte sakSapakayAdhuniHzako bhUtvA pAyasaM pratigrahItumudyataHsApiparama-bhakti mudrahantIparipUrNabhAjanabharaNaMpAyasaMghRtaguDAdikaMcadattavatI,sAdhuzcamanasi niHzaGko vizuddhAvyavasAyaH pAyasaM gRhItvA bhojanAya vRkSasya kasyacidadhastAd gatavAna. gatvA ca yathAvidhirIyopathikAdipratikramyasvAdhyAyaMcakiyantaMkRtvAcintayAmAsa,aho!labdhamutkRSTaMmayApAyasadravyaM Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM ghRtaguDAdica,tatoyadiko'pisAdhurAgatyasaMvibhAgayatimAMtarhibhavAmisaMsArArNavottIrNo, yatonirantaraMye svAdhyAyaniSpannacetasaHpratikSaNaMparibhAvayantisakalamapiyathAvasthitavastujAtama. ataevacaduHkharUpAtsaMsArAdvimukhabuddhyomokSavidhAvekatAnAyathAzakti gurvAdiSuvaiyAvRtyodyatAHye vAparopadezapravaNAHsvayaM samyaksaMyamAnuSThAnavidhAyinazcateSAM saMvibhAgekRte tadgataMjJAnAdyupaSTabdhaMbhavati, jJAnAdyupaSTambhecamamamahAMllAbhaH, zarIrakaMpunaridamasAraMprAyonirupayogIca, tato yenatenavopaSTabdhaMsukhena vahatItyevaM bhunAno'pi zarIramUcchArahitaH pravarddhamAnavizuddhAdhyavasAyo bhojanAnantaraM kevljnyaanmaasaaditvaan|suutrNsugmnvrN khallagamallAgalicchAriyANi'ttimallaka-zarAvaMtadAkArANiyAnikhallakAnivaTAdipatrakRtAni bhAjanAni datAnItyarthaH, tAni lecchAriyANi-DimbhakayogyastokapAyasaprakSepaNena kharaNTitAnIva kharaNTitAni kRtAni 'ruNDaNayA' iti avajJayA 'handI'tyAmantraNe, bhoH zramaNa! yadi rocate tarhigahANetizeSaH,tataHzarIrayApanAyaghRtaguDyutaMpAyasaMgRhItvaikAnte'pakramaNaM.zeSasugamamapa.evamanyeSAmapi bhAvataH zuddhaM gaveSayatAmAdhAkarmaNyapi gRhIte bhukte vA na doSaH, bhagavadAjJA''rAdhanAta / tathA ca bhagavadAjJArAdhanakRtamavAdoSabhagavadAjJAkhaNDanakRtamevacadoSaMvibhAvayitukAmaHkathAnakaMrUpakacatuSkeNAhamU. (234) caMdodayaM ca sUrodayaM ca ranno udonni ujjaannaa| tesiM vivariyagamane ANAkovo tao dNddo|| mU. (235) sUrodayaM gacchamahaM pabhAe, caMdodayaM jaMta tnnaaihaaraa| duhA khI paccurasaMtikAuM, rAyAvi caMdodayameva gacche / / mU. (236) pattaladumasAlagayA dacchAmu nivNgnnttiduccittaa| ujjANapAlaehiM gahiyA ya hayAya baddhA y|| mU. (237) sahasa paiTThA diTThA iyarehi nivaMgaNatti to bldaa| nittassa ya avaraNhe daMsaNamubhao vhvisggaa|| vR. candrAnanA nAma purI, tatra candrAvataMso rAjA, tasya trilokarekhApayabhRtayo'ntaHpurikAH, rAjJazca dve udyAne, tadyathA-ekaMpUrvasyAdizisUryodayAbhidhAnaM, dvitIyapazcimAyAMcandrodayAbhidhAnaM,tatracAnyadApayApte vasantamAsekasmiMzcidine rAjAnijAntaHpurakrIDAkautukArthIjanAnAMpaTahaMdApitavAna,yathAbhoHzrRNutajanAH ! prabhAte rAjA sUryodayodyAnenijAntaHpurikAbhiHsaha svecchaMvihariSyati. tatomAtatra ko'piyAsIt sarve'pi tRNakASThAhArAdayazcandrodayaMgacchantviti,evaMpaTahedApitetasyasUryodayodyAnasyarakSaNAyapadAtInnirUpitavAna. yathA na tatra kasyApi pravezo dAtavya iti, rAjA ca nizicintayAmAsa, sUryodayamudyAnaM gacchatAmapi prabhAta sUryaH pratyurasaM bhavati, tataH pratinivartamAnAnAmapi madhyAhne, pratyurasaM ca sUryo du:khAvahaH, tasmAccandrodayaM gamiSyAmAti.evaMcacintayitvAprAtastathaMvakRtavAna,itathapaTahazravaNAnantaraMke'pirvRttAcintayAmAsuryathA na kadAcidapi vayaM rAjAntaHpurikA dRSTavantaH, prAtazcarAjAsUryodayesAntaHpuraHsamAgamiSyati, antaHpurikAzcayathecchaMvihariSyanti.tataHpatrabahulatarazAkhAsulInAH kenApyalakSitA vayaM tAH paribhAvagrAmaH, evaM cacintayitvA te tathaiva kRtavantaH, tata udyAnarakSakaH kathamapitezAkhAsvantIMnA dRSTAH, tato gRhItAlakuTAdibhizcahatA rajjvAdibhizca baddhAH, ye cAnye tuNakASThahArAdayojanAstesarve'picandrodayaM gatAH taizcasahasApraviSTairagreyathecchaMrAjJAntaHparikAHkrIDantyo dRSTAH tataste'pirAjapuruSairbaddhAH, tatonagarAbhimukhAmudyAnAnnirgacchatorAjJaudyAnapAlakaiH puruSaidvaye'pibaddhA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 237 313 darzitAH, kathitazca sarvo'pi yathAvasthito vRttAntaH, tatra ye AjJAbhaGgakAriNaste vinAzitAH, itare muktAH, sUtra sugamaM, navaraM 'tao daMDo' tti daNDo- mAraNam, etadbhAvanArthaM rUpakatrayaM sUrodayamityAdi, tatra 'paccurasaM' pratyurasam- urasaH sammukhaM, 'niMtassaya'ttiudyAnAdaparAhNe niryataH rAjJaubhayeSAM darzanaM, tatoyathAkramaMvadhavisargau, etena yaduktam- 'abbhojne gamanAi ya' ityAdigAthAyAM 'diTTaMtA tatthimA donni' tadvyAkhyAtaM / mU. (238) jaha te daMsaNakakhI apUriicchA vinAsiyA rannA / diveviyare mukkA emeva ihaM samoyAro // vR. yathA te durvRttA darzanakAGkSiNaH apUritecchA api AjJAbhaGgakAriNa iti rAjJA vinAzitAH, 'itare' ca tRNakASThAhArAdayazcandrodayodyAnagatA dRSTe'pi tairantaHpure AjJAkAritvAnmuktAH, evameva ihApi AdhAkarmmaviSaye ' samavatAro' yojanA kAryA, sAcaivam-AdhAkarmmabhojanapariNAmapariNatAH zuddhamapibhuAnA AjJAbhaGgakAritvAtkarmmaNAbadhyante,sAdhuveSaviDambakasAdhuvata, zuddhaMgaveSayanta AdhAkarmmApibhuJjAnAbhagavadAjJA''rAdhanAt na badhyante, priyaGkarAbhidhakSapakasAdhuvaditi / / AdhAkarmmabhojinameva bhUyo'pi nindatimU. (239) AhAkammaM bhuMjai na paDikkamae ya tassa ThANassa / emeva aDar3a boDo lukkavilukko jaha kavoDo // vR. yaAdhAkarmma bhuGkte, nacatasmAt 'sthAnAt' AdhAkarmmaparibhogarUpAt 'pratikrAmati' prAyazcittagrahaNenanivarttate, sa'boDaH'muNDo jinAjJAbhaGge niSphalaM tasyaziroluJcanAdIti boDaityevamadhikSipati, evameva niSphalam 'aTati' jagati paribhramati, adhikSepasUcakameva dRSTAntamAha- 'lukkaMvilukko jaha kavoDo' luJcitaviluJcitoyathA' kapotaH' pakSivizeSaH, yathA tasyaluJcanamaTanaMcanadharmAya tathA sAdhorapyAdhAkarmmabhojina ityarthaH, tatra sAmAnyato luJcanaM vicchittyA vizabaraM vA luJcanaM viluzcanam // AhAkammaddAraM bhaNiyamidAniM purA samuddiTTaM / mU. (240) uddesiyaMti vocchaM samAsao taM duhA hoi // vR.bhaNitAmAdhAkarmmadvAram, idAnIM 'purA' pUrvam auddezikamiti yadvAraM samuddiSTaM tadvakSye / tacca samAsato dvidhA bhavati, dvaividhyamAhamU. (241) ohena vibhAgena ya ohe ThappaM tu bArasa vibhAge / uhi kaDe kamme ekkekki caukkao bheo // vR. dvividhamauddezikaM, tadyathA - oghena vibhAgena ca, tatra oghaH' sAmAnyaM vibhAgaH ' pRthakkaraNama. iyaM cAtra bhAvanAnAdattamiha kimapi labhyate tataH katipayA bhikSA dadma iti buddhyA katipayAdhitaNDulAdiprakSepeNa yannivRttamazanAdita doghAdezikama, oghana' sAmAnyenasvaparapRthagvibhAgakaraNAbhAvarUpeNAdezikamoghauddazikamiti vyutpattaH. tathA vIvAhaprakaraNAdiSu yaduddharitaM tat pRthakkRtvA dAnAya kalpitaM sata vibhAgAdezikaM, vibhAgenasvasattAyA uttArya pRthakkaraNenAdezika vibhAgAddezikamiti vyutpattaH, tatra yat 'oghe' oghaviSayamAddazikaM tatsthApyaM, nAtra vyAkhyeyaM kintvagre vyAkhyAsyate iti bhAvaH, yattu 'vibhAge' vibhAgaviSayaM tat 'bArasa' tti 'sUcanAtsUtramiti nyAyAtdvAdazadhA dvAdazaprakAraM / dvAdazaprakAratAmevasAmAnyataH kathayati uddiTTa' ityAdi. prathamatastridhAvibhAgauddezikaM, tadyathA uddiSTaMkRtaM karmaca, tatrasvArthamevaniSpannamazanAdikaMbhikSAcarANAM dAnAya yat pRthakkalpitaM taduddiSTaM, yanpunaruddharitaM sat zAlyodanAdikaM bhikSAdAnAya karambAdirUpatayA kRtaM tatkRtamityucyate, yatpunarvivAhaprakaraNAdAvaladdharitaM modakacUrNyAdi tadbhyo'pi bhikSAcarANAM dAnAya guDapAka Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM daanaadinaamodkaadikRtNttkmrmetybhidhiiyte| ekaikasmiMzcauddiSTAdikebheda catuSkako vakSyamANacatuHsaGkhyA bhedobhvti,tryshcturbhirgunnitaadvaadsh,ttovibhaagaudeshikNdvaadshdhaa|smprtyodhaudeshiksypuurvNsthaapytyaa muktasya prathamataH sambhavamAhamU. (242) jIvAmu kahavi ome niyayaM bhakkhAva kaivaI demo| ___ haMdi ha natthi adinnaM bhujai akayaM na ya phleii|| vR. iha durbhikSAnantaraM kecidgRhasthA evaM cintayati-'kathamapi' mahatA kaSTena jIvitAH 'avame' durbhikSe tataH 'niyataM' payatidivasaM katipayA bhikSA dayo yataH 'hu' nizcitaM handI'ti svasambodhane nAstyetad yaduta bhavAntare'dattamahi janmani bhujyate, nApIha bhave'kRtaM zubhaM karma paraloke phalati, tasmAtparalokAya katipayabhikSAdAnena zubhaM karmopArjayAma ityoghaudezikasambhavaH / sampratyoghauddezakasvarUpaM kathayatimU, (243) sAuavisesiyaM ciya miyaMmibhattaMmi taMDale chuhi| __ pAsaMDINa gihINa va jo ehir3a tassa bhikkhttttaa|| vR. sA tu gRhanAyikA yoSit pratidivasaM yAvatpramANaM bhaktaM pacyate tAvatpramANa eva bhakte paktu mArabhyamANe pAkhaNDinAM gRhiNAM vA madhye yaH ko'pi samAgamiSyati tasya bhikSArthaM' bhikSAdAnArtham 'avizeSitameva'etAvatsvArthametAvaccabhikSAdAnArthamityevaMvibhAgarahitamevataNDulAnadhikatarAnprakSipati, etadoghauddezikam / atra parasya pUrvapakSamAzaGkayottaramAhamU. (244) chaumatthoghuddesaM kahaM viyANAi coie bhnni| ___ uvautto guru evaM gihtthsddaaicitttthaae|| vR. chadmasthaH' akevalI kathamodhaudezikaM-pUrvokta svarUpaM vijAnAti?,nahyevaM chadmasthAne jJAtuM zakya yathAnAtasvArthamArabhyamANepAkebhikSAdAnAyakatipayataNDulaprakSepaAsIditi, evaM codite' prareNekRtegurubhaNati- 'evaM vkssymaannprkaarenngRhsyshbdaadicessttaayaampyukto-dttaavdhaanojaanaatiiti| etadevabhAvayati. mU. (245) dinAutA paMcavirehAu karei dei va gnnti| dehi io mA ya io avaneha ya ettiyA bhikkhaa|| vR. yadi nAma bhikSAdAnasaGkalpataH prathamata evAdhikataNDulaprakSepaH kRtA bhavet tarhi prAya evaM gRhasthAnAM ceSTAvizeSAbhaveyuH, yathAdAttastA:pazcApibhikSA: iyamanabhAvanA-kvApigRhebhikSArthapraviSTAyasAdhavetatsvAmI nijabhAryayA bhikSAM dApayati, sA ca sAdhoH zrRNvata evetthaM pratyuttaraM dadAti-yathA tAH pratidivasaM saGkalpitakaH pacApibhikSAanyabhikSAcarebhyo dattAiti,yadrA-bhikSAMdadatIdattabhikSAparigaNanAyabhattyAdiSurekhAHkaroti, athavA payaMthameyaM bhikSA dvitIyayaM bhikSatyavaMgaNayantI dadAti, yadivA kAcita kasyA api samukhamavaMbhaNatiyathA'smAduddiSTadattisatkapiTakAdamadhyadihimA ca iti iti. athavA prathamataH sAdhau vivakSita gRhe bhikSArthaM praviSTa kAcitkasyAH sammukhamevamAha-'apanaya' pRthakkuru vivakSitAta sthAnAdatAvArbhikSA bhikSAcarabhyo dAnAyeti. tata evamullapazravaNe rekhAkarSaNAdidarzane ca chadmasthenApyodhaudezikaM jJAtuM zakyate, jJAtvA ca parihiyata, tato na kazciddoSaH / atra cAyaM vRddhasampradAyaH saGkalpitAsu dattiSu dattAsu pRthaguddhRtAsu vA zeSamazanAdikaM klpymvseymiti| ihopayuktaH san zuddhamazuddhaM vA''hAraM jJAtuM zaknoti, nAnupayuktaH. tato gocaraviSayAM sAmAnyata upayuktatA pratipAdayati mU. (246) saddaiesu sAhU mucchaM na karejja goyaragao y| Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 246 315 esa jutto hojjA goNIvaccho gavattivva // mU. (247) vR. iha sAdhuH 'gocaragataH' bhikSArthaM praviSTaH san 'zvAdiSu' zabdarUparasAdiSu mUrcchA na kuryAt, kintveSaNAyukta udgamAdidoSagevaSaNAbhiyukto bhavet, yathA govatsaH 'gavattivva' tti gobhakta iva / / Usava maMDaNavaggA na pANiyaM vacchae na vA cAri / vaNiyAgama avaraNhe vacchagaraDaNaM kharaMDaNayA || paMcavihavisayasokkhakkhaNI vahU samahiyaM gihaM taM tu / na gaNer3a goNivaccho mucchiya gaDhio gavattaMmi // mU. (248) vR. guNAlayaMnAganagaraM, tatrasAgaradatto nAma zreSThItasya bhAryA zrImatInAmA, zreSThinAcapUrvataraMjIrNamandiraM bhaGktvA pradhAnataraM mandiraM kArayAmAse, tasya ca catvArastanayAH, tadyathA-guNacandro guNaseno guNacUDo guNazekharaca. eteSAM ca tanayAnAM krameNa catasra imAvadhvaH, tadyathA- priyaGgulatikA priyaGgurUcikA priyaGgusArikA ca. kAlena ca gacchatA zreSThino bhAryA maraNamupajagAma, tataH zreSThinA priyaGgulatikeva sarvagRhataptau niropitA. gRha ca savatsA gaurvidyate, tatra gaurdivase bahirgatvA carati, vatsastu gRha eva baddho'vatiSThate, tasmai ca cAri pAnIyaM cacatasro'pivadhvoyathAyogaMprayacchanti / anyadAcaguNacandrapriyaGgulatikAputrasyaguNasAgarasyavivAhadivasa upataMsthe, tatastAH sarvA apivadhvastasmindine savizeSamAbharaNavibhUSitAH svaparamaNauDanAdikaraNavyApRtA abhUvan, tato vatsastAsAM vismRtiM gato, na kayAcidapi tasmai pAnIyAdi DhaukitaM, tato madhyAhne zreSThI yatra pradeze vatso varttate tatra kathamapi samAyAtaH, vatso'pi ca zreSThinamAyAntaM pazyannAraTitumArabdhavAn, tato jajJe zreSThinA yathA'dyApi vatso bubhukSitastiSThatI tataH kupitena tena tAH sarvA api putravadhvo nirbhartsayAmAsire, tatastvaritaM priyaGgulatikA anyA ca yathAyogaM cAriM pAnIyaM ca gRhItvA vatsAbhimukhaM cacAla, vatsazca tAbhiH surasundarIbhiriva samalaGkRtamapi tAdRzaM gRhaM nAvalokate, nApi tAH sarAgadRSTyA vadhUH paribhAvayati, kintu tAmeva kevalAM cAri pAnIyaM vA samAnIyamAnaM samyak paribhAvayati / sUtraM sugamaM, navaraM 'paJcaviha' ityAdi, paJcavidhaviSayasaukhyasya khanaya iva khanayo yA vadhvastAbhiH 'samadhikam' atizayena ramaNIyatayA adhikataraM tadgRhaM na gaNayati' na dRSTyA paribhAvayati. nApitA vadhU evaM sAdhurapi bhikSArthamaTanna ramaNIyA ramaNIravalokayet, nApi gItAdiSu cittaM nibandhIyAt, kintu bhikSAmAtrAnayanadAnAdyupayukto bhavet, tathA ca sati jJAsyati zuddhamazuddhaM vA bhikssaadikm| tathA cAhamU. (249) gamanAgamanukkheve bhAsiya soyAiiMdiyAutto / emanesaNaM vA taha jANai tammaNo samaNI / / vR. 'gamana' sAdhArbhikSAdAnArtha bhikSAnayanAya dAcyA vrajanama 'AgamanaM' bhikSAM gRhItvA sAdhArabhimukhaM calanam `utkSepaH' bhAjanAdInAmUrdhvamutpATanam upalakSaNametata tena nikSepaparigrahaH, tato gamanAdipadAnAM samAhAro hunchaHtasmin, tathA bhASiteSu' jalpiteSu dehibhikSAmasmai sAdhave ityAdirUpeSu zrotrAdibhirindriyarupayuktaH, tathAvatsaiva' tanmanAH' svayogyabhakta pAnIyaparibhAvanamanAH sarne zramaNaeSaNAmaneSaNAM vA samyag jAnAni tato na kaciddoSaH / uktamoghauddazikaM, samprati vibhAgAddezakaM vibhaNiSuH prathamataH tasya sambhavamAhamU. (250) mahaIe saMkhaDIe uvvariyaM kUravaMjaNAIyaM / pauraM daTTaNa gihI bhaNar3a imaM dehi puNNaTTA // vR. iha saGghaDirnAma vivAhAdikaM prayakaraNaM, saDyante vayApAdyante prANino'syAmiti saGghaDiriti Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM vyutpatteH, tasyAM saGgraDyAM yaduddharitaM 'kUravyaJjanAdikaM' zAlyAdanadadhyAdikaM pracuraM, tadRSTvA gRhI bhaNati svakuTambataptikArakaM mAnuSaM yathedaM dehi puNyArthaM bhikSAcarebhyaH / tatra yadA yathaivAsti tathaiva dadAti tadA taduddiSTaM, yadA tu taddeyaM karambAdikaM karoti tadA tatkRtaM, yadA tu modakAdicUrNaM bhUyo'pi guDapAkadAnAdinA modakAdi karoti tadA tatkarma, evaM vibhAgauddezikasya sambhavaH / tathA cAha bhASyakRt mU. (251) tattha vibhAguddesiyamevaM saMbhavai puvvamuddinaM / sIsagaNahiyavAe taM caiva vibhAgao bhaNai / / vR. tatroddharite pracurakUrAdau ' evaM ' pUrvokte na prakAreNa vibhAgauddezikaM parvamuddiSTaM sambhavati / samprati tadeva vibhAgauddezikaM vibhAgato bhedena ziSyagaNahitArthaM granthakAro bhaNati mU. (252) uddesiyaM samuddesiyaM ca AesiyaM samAesaM / evaM kaDe ya kamme ekkekki caukkao bheo // vR. 'uddiSTaM' vibhAgIddezikaM caturddhA, tadyathA auddezikaM samuddezikamAdezaM samAdezaM ca, evaM kRte ca karmmaNi ca ekaikasmin 'catuSkaH' catuH saGkhyo bhedo dRSTaH, sarvasaGkhyayA dvAdazadhA vibhAgauddezikam // jAvatiyamuddesaM pAsaMDINaM bhave samuddesaM / samaNANaM AesaM niggaMthANaM samAesaM // mU. (253) vR. iha yat uddiSTaM kRtaM karma vA yAvantaH ke'pi bhikSAcarAH samAgamiSyanti pAkhaNDino gRhasthA vA tebhyaH sarvebhyo'pi dAtavyamiti saGkalpitaM bhavati tadA tadaudezikamucyate, pAkhaNDinAM deyatvena kalpitaM samuddezaM, zramaNAnAmAdezaM, nirgranthAnAM samAdezaM / sampratyamISAmeva dvAdazAnAM bhedAnAmavAntarabhedAnAhamU. (254) chinnamachinnaM duvihaM davve khette ya kA bhAve ya / nipphAiyanipphalaM nAyavvaM jaM jahiM kama // vR.uddiSTamuddezAdikaMpratyekaMdvidhA, tadyathA-chinnamacchinnaMca, chinnaMniyamitam acchinnamaniyamitaM, punarapi chinnamacchinnaM ca caturddhA tadyathA-dravye kSetre kAle bhAve ca, evaM yathA uddiSTamauddezikAdi pratyekamaSTadhA tathA niSpAditaniSpannamiti niSpAditena gRhiNA svArthaM kRtena niSpannaM yat karamvAdi modakAdi vA tanniSpAditaniSpannamityucyate, tato yanniSpAditaniSpannaM yatra kRte karmaNi vA 'krAmati' ghaTate, yathava yadi karambAdi tarhi kRte atha modakAdi tarhi karmaNi, tatpratyekamauddezikAdibhedAbhinnaM chinnamicchinnaM cetyAdinA prakAreNASTadhA jJAtavyam // sampratyamumeva gAthArtha vyAcikhyAsuH prathamato dravyAdyacchinnaM vyAkhyAti mU. (255) - bhattuvvariyaM khalu saMkhaDIe taddivasamannadivase vA / aMtA bahiM ca savvaM savvadinaM dahi acchinnaM / / vR. yat saGghaDyAM bhaktamuddharitaM prAyaH prApyata iti saGghaDigrahaNam, anyathA tvanyadA'pi yathAsambhavaM - draSTavyaM, taddivasamiti`vyatyayA'pyAsA' mitiprAkRtalakSaNavazAt saptamyarthe prathamA, tato'yamarthaH- yasmindivase saGghaDiH tasminneva divase, yadvA-anyasmin divase gRhanAyako bhAryAdinA dApayati, yathA yadantargRhasya yacca bahiH, anena kSetrAcchinnamuktaM, tat sarvaM samastam, anena dravyAcchinnamuktaM sarvadinaM sakalamapi dina yAvada. upalakSaNametat tena karmmarUpaM modakAdi prabhUtAnyapi dinAni yAvaditi draSTavyam, anena kAlacchinnamuktAma acchinnam-anavarataM dehi, bhAvAcchinnaM tu svayamabhyUhyaM, taccaivaM yadi tava rocate yadivA na rocate tathApyavazyaM dAtavyamiti / samprati dravyAdicchinnamAha Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-256 327 ma. (256) dehi imamA sesasaM aMto bahiragayaM va egyrN| jAva amugattivelA amugaM velaM ca aarbbh| vR. idaM zAlyodanAdikamuddharitaM dehi mA 'zeSa' kodravakUrAdi, anena dravyacchinnamuktaM, tadapi ca zAlyodanAdikamantarvyavasthitaM bahirvyavasthitaM vA ekataraMna zeSam, anena kSetracchinnamuktaM, tathA'mukasyA velAyA ArabhyayAvadamukAvelA, yathApraharAdArabhyayAvatmaharadvayaM tAvadehi, anena kAlacchinnamubhAvacchinnaM tu svayamabhyU taccaivaM-yAvattava rocate tAvaddehi mA svrucimtikrmyaapi| mU. (257) davvAIchinnapi hu jai bhaNaI Arao'vimA deh| no kappai chinnapi hu acchinnakaDaM prihrNti|| vR. iha yad dravyakSetrAdibhiH pRthagnirdhAritaM tadatirivya zeSaM samastamapi kalpate, tasya dAnArtha saGkalpitatvAbhAvAta.kevalaMdravyAdicchinnamapi-dravyakSetrAdibhipRthagnirdhAritamapi huH' nizcitaMyadigRhasvAmI Arata eva-deyasyavastuno niyatAdavadherAgapibhaNati, yathA mAita UrdhvaM kasmAyapi dehIti, yathApraharadvayaM yAvatpUrva kizciddAtuM niropitaM, tato dAnapariNAmAbhAvAdageva niSedhati-'mA ita UrdhvaM dadyA diti tadA tacchinnamapikalpate,tasyasampratyAmIyasattAkIkRtatvAt,yatpunaracchinnakRtamucchannama-anirdhAritaMkRtaMvattate tatpariharanti,akalpyatvAt, itthamevabhagavadAjJAvijRmbhaNA,yadAtvacchinnamapipazcAddhAnapariNAmAbhAvAdagevAtmArthIkRtaM bhavati tadA ttklpte| samprati sampradAnavibhAgamadhikRtya kalpyAkalpyavidhimAhamU. (258) amugANaMti va dinau amukANaM mitti ettha uvibhaasaa| jattha jaINa visiTTo niddesotaM prihrNti|| vR.amukebhyodadyAtmA'mukebhyaityevaMsampradAnavizeSaviSayesaGkalpe kRtevibhASAdraSTavyA,kadAcitkalpate kadAcinna, tatra yadA kalpate yadA ca na tadAha-'jatthe'tyAdi, yatra deye vastuni yatInAmapyavizeSeNa nirdezo bhavati, yathA ye kecana gRhasthA agRhasthA vA bhikSAcarA yadivA ye kecitpAkhaNDino yadvA ye kecana zramaNAstebhyo dAtavyamiti tatpariharanti, yatra tu yatInAmeva vizeSeNa nirdezo yathA yatibhyo dAtavyamiti tatpariharantyeva nAtra kazcitsandeha iti tatpRthagvizeSeNa noktaM , yadi punargRhasthebhya eva dIyatAM, yadivA carakAdibhya eva pAkhaNDiDabhyo nazeSebhyastadA kalpate, api ca / ma. (259) / saMdissaMtaM jo suNaDa kappae tassa sesae tthvnnaa| saMkaliya sAhaNaM vA kareMti asue imA meraa|| vR. yannAdyApyauddezikaM jAtaM vartate kevalaM tadAnImevoddizayamAnaM vartate, yathA idaM dehi mA zeSamityAdi, tatsandizyamAnamaarthibhyodAnAyavacanenasaGkalpyamAnaMyaHsAdhuHzRNoti tasyatatkalpatetadeva, doSAbhAvAt, tadapica uddiSTAdezikAdidraSTavyaM, nakRtaM karmaca,yata uktaM mUlIkAyAm atracAryavidhiH-saMdissaMtaM jo suNai sAhU uddesuddeseyaM paDucca, na ya kaDakammAI, taM kappae tadaiva doSAbhAvA"diti / yastu sandizyamAnaM na zrRNotitasyanakalpate,kutaH? ityAha-'ThavaNa'ttisthApanAdoSAt,sacanirgataHsannanyebhyaHsAdhubhyonivedayati, tathA cAha- 'salie'tyAdi azrute' zeSasAdhubhiranAkarNite iyaM pUrvapuruSAcIrNA maryAdA, yadata saGkalikayA ekaH saGghATako'nyasmai kathayati so'pyanyasmAyityevaMrUpayA 'sAhaNaM' kathanaM karoti. vAzabdo yadi sAdhavo bahupramANAstadaikasyAvasthAnamitisUcanArthaH,sasarvebhyo nivedayati, yathAmA'smin gRhevAjiSuH, aneSaNA varttata iti / evamapi yaiH saGghATakaiH kathamapi na jJAtaM bhavati teSAM parijJAnopAyamAha Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM ma. (260) mA eyaM dahi imaM puTTa siTuMmitaM prihrNti| jaM dinnaM taM dinnaM mA saMpai dehi geNhaMti // vR. sAdhunimittaM kuto'pi sthAnAd bhikSAmAdadatI kayAcinniSidhyate-maitaddehi, kintvidaM vivakSitabhAjanasthaM dehi tata evaM kRte niSedhite sAdhuH pRcchati-kimetanniSidhyate? kiMvA idaM dApyate? iti, tataH sA prAha-idameva dAnAya kalpitaM, nedmiti|ttevN ziSTe' kathite sAdhavastatpariharanti, yadipunaryadattaM tadattaMmA zeSa samprati dadyAditi niSidhyAtmArthIkRtamAddezikaM bhavati tadA tatkalpate itikRtvA gRhNanti, tadevamuktamuddiSTauddezikaM / samprati kRtauddezikasya sambhavahetUna svarUpaMca pratipAdayatimU. (261) . rasabhAyaNaheuMvA mA kucchihiI suhaM va daahaami| dahimAI AyattaM karei kUraM kaDaM eyN|| mU. (262) mA kAhaMti avaNNaM parikTTaliyaM va dijjai suhaM tu| viyaDena phANieNa va niddheNa samaM tu vttuNti|| vR. 'rasena' dadhyAdinAruddhimadaMbhAjanaMtasmAdetenadadhyAdinAyaduddharitaMzAlyodanAditatkarambIkRtya rikta midaMbhAjanaM karomi yenAnya prayojanamanena kriyate iti rasabhAjanahetoH, yadvA-idaM dadhyAdinA'mizritaM kothiSyati,nacakuthitaMpAkhaNDyAdibhyodAtuMzakyate,yadvA-dadhyAdisammizramekenaivaprayAsenasukhaMdIyate, ityAdinA kAraNajAtena 'dadhyAdyayattaM' dadhyavadisammizraMkaroti 'kUram' odanam, etat kRtaM jJAtavyaM, tathA yadi bhinnabhinnamodakAzokavAdicUrNIrdAsyAmi tato me pAkhaNDyAdayaH avarNam' azlAghAM kariSyanti, yadvA- parikaTTalitam' ekatra piNDakRtaM sukhena dIyate, anyathA krameNa modakAzokavAdicUrNIH svasvathAnAdAnIyAnIyA dAne bhUyAn gamanAgamanaprayAso bhavati, apAntarAle vA sA cUrNirhastAt kSaritvA patati, tato 'vikaTena' madyena dezavizeSApekSametat, yadvA-'phANitena' kakkavAdinA yadvA snigdhena' ghRtAdinAmodakacUAdisamaM varttayanti' pinnddtyaabghnnti|atrdvyorpigaathyoHpuurvaarddhaabhyaaNsmbhvhetv uktAH, uttarAddhAbhyA tusvruupm| samprati kamaudizikasya sambhavahetUn svarUpa. mU. (263) emeva ya kammami'vi uNhavaNe navari tattha naannttN| tAviyavilInaeNaM moygcunniipunnkkrnnN|| vR.yathAkRtasyasambhavaHsvarUpaMcoktamaevaMkarmaNyapidraSTavyaM navaraMtatrakarmaNi uSNApane' uSNIkaraNe 'nAnAtvaM' vizeSaH, tathAhi-tApitavilInena' tApitena vilInena ca guDAdinA modakacUyAH punarmodakatvena karaNaM nAnyathA, tathA tuvAMdibhakta mapi rAtryuSitaM dvitIyadinebhUyaH saMskArApAdanena karmatayA niSpAdyamAnaM nAgnimantaraNa niSpAdyata tatA'vazyaM karmaNyuSNApane nAnAtvam / sampratyatraiva kalpyAkalpyavidhimAhamU. (264) amugaMti puno raddhaM dAhamakappaM tamAraA kappaM / . khette aMto bArhi kAle suivvaM parevvaM vaa|| vR.bhikSArthapraviSTaMsAdhuMpratiyadigRhasthobhaNati-yathA'nyasmingRhevihRtyavyAvarttamAnenatvayAbhUyo'pi madagRhasamAdAtitarhitannakalpate.kamaMddizikatvAt, ArAt' bhUpaHpAkArambhAdakipunaHkalyya,doSAbhAvAta, tathA kSetre'ntarbahivAM kAle zvastanaM parataradinabhavaM vA'kalpyamArataH, kalpyama, iyamatra bhAvanA-yad gRhasyAtabahirvA modakacUAdikaM modakAditayopaskAriSyAmi kAlavivakSAyAM yadadya zvaH paratare vA dine bhUyo'pipakSyAmi tattubhyaM dAsyAmItyuktai tathaiva cetkRtvA dadAti tato na kalpate, bhUyo'pipAkAda, Arata Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-264 320 stvasaMsaktaM klpte| tathA cAha. mU. (265) jaMjaha va kayaMdAhaM taM kappai Arao tahA akyN| kayapAkamaniTTatti Thiyapi jAvattiyaM mottuM / mU. (266) chakkAya niranukaMpA jinapavayaNabAhirA bahiphoDA, ___ evaM vayaMti kroDA lukkavilukkA jaha kvoddaa|| [pra.1] vR.yatsAmAnyatodravyaMyadvA-yathAkSetranirdhAraNenavAbhUyo'pikRtaMdAsyAmItyukte tathaivakRtaMceddadAti na kalpate, tathA'kRtaM tubhUyo'pi pAkAdArataH kalpate. yattu nirdAritakSetrakAlavyatirekeNa pacyate tanna dAtuM saGkalpitamiti kalpate, yattu kSetrakAlanirdhAraNamavivakSittvaiva sAmAnyato bhUyo'pi paktvA dAsyAmIti sngklpitNtdntrbhirvaashvstnevaanklpte|athkmmauddeshikNkRtpaakmaatmaarthiikRtmpiyaavdrthikmuktvaa zeSamaniSTaM naanujnyaatNtiirthkrgnndhraiH.yaavdaarthiktvaatmaarthiikRtNklpte| athA''dhAkarmikammadizikayoH kaH parasparaM prativizeSaH?, ucya yat prathamata eva sAdhvarthaM niSpAditaM tadAdhAkarma, yat prathamataH sadbhUyo'pi pAkakaraNenasaMskriyate ttkmmdishikmiti|ukt mauddezikadvAraM, sampratipUtidvAraMvakta vyaM pUticaturdA, nAmapUtiHsthApanApUtirdravyapUtirbhAvapUtica, tatra nAmasthApane sujJAnatvAdanAdRtya dravyabhAvapUtImU. (267) pUIkammaM duvihaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / davvaMmi chagaNadhammiya bhAvaMmi ya bAyaraM suhumN|| vR. 'pUtikarma pUtIkaraNaMdvidhA,tadyathA-'dravye' dravyaviSayaM bhAve bhAvaviSayaM, tatradravye chagaNadhArmikaH' gomayopalakSito dhArmiko dRssttaantH| bhAvaviSayaM punadhiA-bAdaraM sUkSmaM ca, iha yad dravyasya pUtikaraNaM tad dravyapUtiH, yena punardravyeNa bhAvasya pUtikaraNaM tad dravyamapyupacArAta bhAvapUtiH, tato vakSyamANamupakaraNAdi bhAvapUtitvenAbhidhIyamAnaM na virudhyte| tatra prathamato dravyapUtilakSaNamAhamU. (268) gaMdhAiguNasamiddhaM jaM davvaM asuigNdhdvvjuyN| . paitti pariharijjaitaMjANasa dvvpuuitti|| vR.ihayatpUrvasvarUpato gandhAdiguNAviziSTaM surabhigandhAdiguNaviziSTamapi,apiratrasAmarthyAdgamyate pazcAdazucigandhadravyayuktaM sat pUtiriti parihriyate tadravyaM jAnIhi drvypuutiriti| mU. (269) goTThiniutto dhammI sahAe aasnngotttthibhttaae| samiyasuravallamIsaM ajinna sannA mhisipoho|| ma. (270) saMjAyalittabhatte godvigagaMdhotti vllvnniaayo| ukkhaNiya anna chagaNana liMpanaM davvapUI u|| 7. samilla nAmaparaM. tatra bahirUdyAna sabhAkalitaMdavakulikAyAM mANibhadrA nAma yakSaH, anyadA catasmina pura zItalakAbhidhamazivamupatastha, tataH kazcittasya yakSasyApayAcitakamiSTaM yadyasmAdazivAdvayaM nistarAmastatastavaikavarSamaSTamyAdiSUdyApanikAMkariSyAmaH, tatonistIrNAHkathamapitasmAdazivAt,jAtazcateSAMcetasi camatkAroyathAnUnamayaMsaprAtihAryoyathaiti, tatodevazarmAbhidhobhATakapradAnenapUjAkArakobabhaNe, yathAvarSamekaM yAvadaSTamyAdiSuprAtarevayakSasamAMgAmayenopalimpaH,yenatatrapavitrIbhUtAyAMvayamAgatyodyApanikAMkurmaH, tathaivatena pratipannaH, tataH kadAcidadyodyApanikA bhavaSyitItikRtvA sabhopalepanArthamanudgata eva sUrye sakyApi kuTambino gopATake chagaNagrahaNAya praviveza, tatra cakenApi karmakareNa rAtrau maNDakavallasurAdyabhyavahArato jAtAjIrNena Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM pazcimarAtrIbhAge tasminneva gopATake kvacitpradezI durgandhamajIrNaM purISaM vyudasarjitasya copari kathamapi mahiSI samAgatya chagaNapohaM muktavatI, tatastena sthagitaMtadajIrNaM purISaM devazarmaNAnajJAtamiti devazarmAtaMchagaNapohaM sakalamapi tathaiva gRhItvA tena sabhAmupaliptavAn, udyApanikAkAriNazca janA nAnAvidhamodanAdika bhojanamAnIya yAva bhojanArthaM tatropavizanti tAvatteSAmatIva durabhigandhaH samAyAtaH, tataH pRSTo devazarmA, yathA kuto'yamazucigandhaH, samAyAti ? iti, tenoktaM na jA tatastaiH samyak paribhAvayadbhirupalepanAmadhye vallAdyavayavA dadRzire durAgandhazca nitiH, tato jaje yadupalepanamadhye purISa-mavatiSThate iti, tataH sarvaM bhojanamazucItikRtvA parityaktm, upalepanaM ca samUlamutkhAtam, anyena ca gomayena sabhopalepi bhojanAdikaM cAnayat paktvA bhuktmiti| sUtraM sugama, navaraM 'dharmI' dhArmikaH, 'samiya'tti maNDakA 'saJjA' purISam, atra yadapalepanaM yacca tatra nyastaMbhojanAdikaM tatsarvaM drvypuutiH|| uktAdravyapUtiH, athabhAvapUtimAha___ mU. (271) uggamakoDiavayavamitteNavi mIsiyaM susddhNpi| suddhapi kuNai caraNaM pUiMtaMbhAvao puuii|| vR. 'udgamasya' udgamadoSajAlasyayAkoTayo'strayaHvibhAgA AdhAkAdirUpAbhedA ityarthaH, tAtha dvidhA vizodhayo'vizodhayazca, tatrehAvizodhayo grAhyAH, tAsAmavizodhirUpaNAmudgamakoTI-nAmavayavamAtreNApimizritamazanAdikaMsvakhtaH suzuddhamapi udgamAdidoSarahitamapisatyadbhujyamAnaMcaraNaM 'zuddhamapi' niraticAramapi pUrti karoti, tdshnaadikNbhaavpuutiH| 'uggamakoDI' ityuktaM, tatastA udgamakoTIHmU. (272) AhAkammudesiya mIsaMtaha bAyarAya paahuddiyaa| pUI ajjhoyarao uggamakoDI bhave esaa|| vR.AdhAkarmasakalaMtathAauddezikaMyAvadarthikamuktvAzeSaMkadizikaM mikSaM'pAkhaNDisAdhubhizrajAtaM bAdarAcaprAbhRtikA pUtiH'bhAvapUtiHadhyavapUrakazcottarabhedadvayAtmakaH, eSAbhavatiudgamakoTiravizodhikoTirUpA, tadevaM bhAvapUrti svarUpata upadarya samprati bhedata Aha. .. mU. (273) . bAyara suhumaM bhAve upUiyaM suhumamuvari vocchaami| uvagaraNa bhattapAne duvihaM puna bAyaraM puuii|| vR. 'bhAve' bhAvaviSayA pUtirdvidhA, tadyathA-bAdarA sUkSmA ca, sUtre ca napuMsakanirdezaH prAkRtatvAt, tatra sUkSmAMbhAvapUtimuparivakSye, bAdarApunadhiA ,tadyathA upakaraNe' upakaraNaviSayA bhakta pAne bhakta pAnaviSayA, tatra bhakta pAnapUrti sAmAnyato vyAcikhyAsurAha___ mU. (274) cullukkhaliyA Doe davvIchUDhe ymiisgNpuuii| DAe loNe hiMgU saMkAmaNa phoDaNe dhuume| vR. 'cullI' pratItA, 'ukhA' sthAlI 'DoyaH' bRhadAruhastakaH, mahAMcaTTaka ityarthaH, 'davI' lIyAna dAruhahastakaH, etAnicasaNyiAdhAkAdirUpANi draSTavyAni, sarvatrApicatRtIyArthe saptamI, tato'yamarthaHetaiHsammizraMzuddhamapiyadazanAditatpUtiH, tatraculladhuravAbhyAMmizritAbhyAMkRtvAranghanenayadvAtatrasthApanena, tathA DAyaM' zAkaMlakSaNaM hiGgucapratItam, etarAdhAkarmikaH sammizrapUtiH, tathA saMkrAmaNasphoTanadhUmaH' iti, .. tatra saMkrAmaNama-AdhAkarmabhaktAdikharaNTite sthAlyAdau zuddhasyAzanAdeH pacanaM mocanaM vA, yadvA dAruhastenAdhAkarmaNA'nyatrasthAlyAMsaJcAraNaM,sphoTanam-AdhAkarmaNArAjikAdinAsaMskArakaraNaMdhUmaHhiGgvAdisatko vghaarH|| enAmeva gAthAM vyAcikhyAsuHprathamat upakaraNazabdaM vyAkhyAnayati Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-275 321 mU. (275) ... sijhaMtassuvayAraM dijaMtassa va karei jaM dvvN| taM uvakaraNaM cullI ukkhA damcI yddoyaaii|| vR. yaccullyAdikaM siddhyato'nnasya, yadvA yaddavyAdikaM dIyamAnadya bhakta syopakAraM karoti taccullayAdikaM dAdikaM ca 'upakaraNam' ityucyate, upakriyate anenetyupkrnnmitivyutptteHc| tatra cullayukhayoH sthitamazanAdikamAzritya kalpyAkalpyavidhimAhamU. (276) culnukkhA kammAI AimabhaMgesutIsuvi akappaM / paDikuTuM tatthaMtthaM annatthagayaM annunnaayN|| vR.iha cullayukhe kadAcidve apyAdhAkarmika AdhAkarmikakardamasammizrevA bhavetAM, kadAcidekatarA kAcit, tatra cabhaGgAzcatvAraH, tadyathA-cullI AdhAkarmikI ukhA ca ? cullI AdhAkarmikI nokhA 2 ukhA AdhAkarmikInacullI 3nokhAAdhAkarmikInApicullI 4|ttraadimessutripvpibhnggessurndhnnnenaavsthaanmaatrennvaasthitmklpyN prtidossaat|aklpysyaapitsyvissyvibhaagenklpytaamklpytaaNcaah-ttr' cullyAdaurandhanenAnyatovA''nIyasthApanenasthitaMsat pratikruSTaM' nirAkRtam, anyatragataMpunastadevAnujJAtaM tIrthakarAdibhiH, iyamanabhAvanA-yaditatrarAddhamathavA'nyataHsamAnIyasthApitaMtatoyaditadevAnyatrasnayogena nIrataM bhavati na sAdhvarthaM tarhi kalpate / tadevaM cullayukhAsthitasya kalpyAkalpyavidhimupadarya samprati cullayAdhupakaraNAnAMpUtibhAvaM didarzayiSuH 'cullukkhaliyA Doe' iti pUrvokta gAthAvayavaM vyAkhyAnayatimU. (277) kammiyakaddamamissA cullI ukkhAya phddddgjuyaau| uvagaraNapUimeyaMDoe daMDe va egyre|| vR. AdhAkarmikana kaImena yA mizrA, kimuktaM bhavati ?-kiyatA zuddhena kiyatA cAdhAkarmikaNa yA niSpAditA cullI ukhA ca sA AdhAkarmikakardamamizrA, katham ? iti, Aha-'phaDDagajuyA u'tti atra hetau prathamAtato'yamarthaH-yataHphaDDagena-AdhArmikanakardamasUcakenayutAtataAdhArmikakardamamizrA,sAitthaMbhUtA upakaraNapUtiH, tathA Doe' iti deze samudAyazabdopacArAta Doya ityukte DoyasyAgrabhAgo gRhyate, tasmin yadvAdaNDe ekatarasminnAdhAkarmaNisadAruhastakaHpUtirbhavati, evamanayAdizAanyasyApyupakaraNasthapUtitvaM bhAvanIyaM, tatra cullayukhAviSaye SalpyAkalpyavidhiranantaramevokto dAruhastake cAdhAkarmaNi pUtirUpe vA svayogena sthAlyA bahiSkRte sthAlyAM sthitamazanAdi kalpate, na ta tena smmishrmiti| mU. (278) davvIchUDhettijaM vRttaM, kammadavAe~ jaM de| kammaM ghaTTiya suddhaM tu, ghaTTae hArapUiyaM // vR.davvAchUTa' itiyatapayAguktaM,tasyAyamarthaH karmadavyAM AdhAkarmikadAyatazuddhamapyazanAdikaM ghaTTayitvA dadAti tada 'AhArapUtiH' bhakta putiH / sA caddI sthAlyAH sakAzAnniSkAzitA tarhi sthAlyAH satkaM kalpate, yadvA mA bhUdAdhAkarmikI davI, kevalaM zuddhayA'pi dayA yadi pUrvAmAdhAkarmika ghaTTayitvA' cAlayitvA pavAdAdhAkarmAvayavakharaNTitayA yadaparaM zuddhamapi bhaktAdikaM ghaTTayati ghaTTayitvA ca dadAti tadapyAhArapUtiH / asyAM ca davyA sthAlyA niSkAzitAyAmapi pAcAtyaM sthAlIbhaktaM na kalpate, AdhAkarmavayavamizritatatvAta / 'DAe' ityAdhuttarArddha vyAcikhyAsurAhamU. (279) attaTThiya AyANe DAyaM loNaM ca kamma hiNguNvaa| taMbhattapAnapUI phADaNa annaM va jaM chuhi|| 1261211 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU2 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM mU. (280) saMkAmeuM kammaM siddhaM jaM kiMci tattha chUDhaM vaa| aMgAradhUmi thAlI vesaNa heTThA munIhi thuumo|| vR.AtmArtham AdAne'takrAdipAkArambhakaraNarUpesatiyadAdhAkarmikaM DAya' zAkaMyadivAlavaNaMyadvA higuHanyadvAsphoTanaMrAjikAjIrakAditattakAdikaMtenasammizraMbhakta pAnapUtiH, etena DAe' loNehiMgU phoDaNaM' iti vyAkhyAtaM / tathA yasyAM sthAlyA rAddhamAdhAkarma tadanyatra saMkramayya-pratikSipya tasyAmeva sthAlyAmakRtakalpatrayAyAMyadAtmArthasiddhaMkiJcityadvAtatraprakSiptaMtadapibhakta pAnapUtiH anena saMkamaNaM'ti vyAkhyAtaM,tathA aGgAreSu' nirddhamAgnirUpeSu'vesane vesanagrahaNamupalakSaNaMtenavesanahiGgujIrakAdIprakSiptesati yodhUma ucchalatisavesanAGgAradhUmaitijJAtavyaM,pUrvAgAthAyAM dhUmaityasyapadasyAyamarthobhAvanIyaityarthaH / vesanazabdassayacavyastaHsambandhaArSatvAt,aGgArAdInAMcamadhyeekaMdvetrINivA''dhAkurmakANidraSTavyAni, anena ca dhUmena yA vyAptA sthAlI takrAdikaM vA tadapi puutiH| uktA bAdarapUtiH? atha sUkSmapRtimAhamU. (281) iMghanaghUmegaMdheavayavamAIhiM suhamapUI tt| * suNdrmeyNpuuiicoygbhnnieguruubhnndd|| vR.atraikAradvayasyachando'rthatvAdAdizabdasyavyatyayAnmakArasyacAlAkSaNikatvAdovaMnirdezodraSTavyaH'indhanadhUmagandhAdyavayavaiH' iti, indhanagrahaNaM copalakSaNaM, tato'GgArA api gRhyante, Adizabdena ca bASpaparigrahaH, tato'yamarthaH indhanAGgArAvayavadhUmagandhabASpairAdhAkarmasambandhibhiHsammizraMyatzuddhamazanAdikaM ttsuukssm-puutiH|essaackilsuukssmpuutirnaagmenissidhyte,ttcodkaah-sundrN' yukta menAMprativarjayituM, tatkiMnAgameniSidhyate?,evaMpareNokte gururbhaNatimU. (282) ... iMdhanadhUmegaMdheavayavamAI na pUiyaM hoi| jesiM tu esa pUI sohI navi vijjae tesiN|| vR. atrApi padayojanA prAgiva, tato'yamarthaH-indhanAGgArAvayayavadhUmagandhabASpairAdhAkarmasambandhibhirmizraM pUtirna bhavati, yeSAM tu matena pUtirbhavati teSAM matena sAdhoHzuddhiH sarvathA na vidyate / etadeva bhAvayatimU. (283) iMghanaaganIavayava dhUmo bappho ya anngNdhoy| savvaM phusaMti loyaM bhannai savvaM tao puuii|| vR.indhanAnyavayavAHsUkSmAyedhUmenasahAdRzyamAnAgacchanti,tathAdhUmobASpo'nnagandhazca etesarve'pi prasarantaHkilasakalamapilokaMspRzanti,tatpudgalAnAMsakalamapilokayAvadgamanaasambhavAta.tatastavAbhiprAyeNa sarvamapi pUtirApadyate, tathA ca sati sAdhAH kathaM zuddhiH? atra paraH prAgukta virAdhaM darzayana svapakSa samarthayatimU. (284) nanu suhRmapUjhyassA pubudiTThassa'saMbhavo evaM / iMdhanaghumAIhiM tamhA paitti siddhminn|| vR.nanuyadIndhanAHyavayavAdibhiHpUtirnabhavet, evaMsatitarhipUrvoddiSTasya bhAvaMmiubAyaraMsuhumaM' ityevamuktasya sUkSmapUterasambhavaHprApnoti, anyasya sUkSmapUterabhAvAt, tasmAtsiddhamidaM yaduta indhanadhUmAdibhiH sammizraM pUtiH suukssmpuutiriti| atra gururAha cAyaga iMghanamAIhiM cauhiMdI suhumapUiyaM hoi| pannavaNAmittamiyaM pariharaNA natthi eyss|| Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 285 vR. 'hecodaka!'preraka! 'indhanAdibhiH' indhanAgnyavayavadhUmabASpagandhaizraturbhirapi spRSTaMsUkSmapUtirbhavati, nAtra kacidvivAdaH, enAmeva ca sUkSmapUtimAdhikRtya payAguktaM 'bhAvaMmi u bAyaraM suhumaM' iti, kevalamidaM sUkSmapUtitvena bhaNanaMprajJApanAmAtraM, pariharaNaMpunastasyAH- sUkSmapUternAsti, ashkytvaat|| etadeva prapaJcayatima. (286) sajjhamasajyaM kajnaM sajjhaM sAhijjae na u asajjhaM // asa sAikilissai na taM ca sAheI // vR. iha dvividhaM kAryaMsAdhyamasAdhyaM ca zakyamazakyaM cetyarthaH, tatra sAdhyaM sAdhyate na tvasAdhyaM, yastvasAdhyaM yuSmAdRzaH asAdhayati sa niyamAt klizyate, na ca tatkAryaM sAdhayati, avidyamAnopAyatvAt, eSo'pi cAnantaroktaHsUkSmapUtizaraMzakyaparihAraH, tato naparihiyate / sampratiparo 'bAyaraMsuhumaM' tisamarthayamAno'paraM sUkSmapUrti tasya pariharaNaM ca zakyaM pratipAdayatimU. (287) 323 AhAkammiyabhAyamapapphoDaNa kAya akayae kappe | gahiyaM tu suhumapUI dhovaNamAIhiM pariharaNA // vR. yatra bhojane gRhItamAdhAkarmma tasmin bhAjane AdhAkarmmaparityAgAnantaraM 'prasphoTanaM kRtvA' hastenAsphAlanAdinA sarvAnapyAdhAkarmmavayavAnaMpasArya akRta 'kalpe' kalatraye yad gRhItaM tatsUkSmapUtirbhavati, katipayoddharitasUkSmAdhAkarmAvayavamizraNasambhavAt, tasya ca sUkSamapUteH pariharaNaM dhAvanAdabhiH kimuktaM bhavati ? pAtrasyAdhAkarmikaparityAgAnantaraM kalpayatradhAvanena prakSAlanaM kriyate tarhi sUkSmapUtirna bhavati, tata evaM sUkSmapUteH pariharaNamapi ghaTate, tasmAdidameva sUkSmapUtisvarUpamucyatAmiti bhAvaH, tadetadayuktaM, . yata iyaM bAdarapUtireva, tathAhi-gRhIto'sti tasyAdhAkarmaNaH satkaiH sthUlaiH sikthAdyavayavaiH / tanmizraM satkathaM sa sUkSmapUtiH / kiJcamU. (288) dhoyaMpi nirAvayavaM na hoi Ahacca kammagahaNaMmi / naya avvA u guNA bhannaI suddhI kao evaM ? / / vR. kadAcit 'karmagrahaNe' AdhAkarmikagrahaNe sati tatparityAgAnantaraM pazcAt 'dhautamapi' prakSAlitamapi pAtraM sarvathA na niravayavaM bhavati, pacAdapi gandhasyopalabhyamAnatvAt, atha gandha eva kevala upalabhyate na tu tadavayavaH kacidastIti brUSe, tataAha-naca 'adravyAH' dravyarahitAH'guNAH'gandhAdayaH sambhavanti, tato gandhopalambhAdavazyaM tatra dhaute'pi kecana sUkSmA avayavA draSTavyAH, tato bhaNyate- 'evamapi' apiratra sAmarthyAdgamyate bhavatparikalpitaprakAreNApi kutaH sUkSmapUteH 'zuddhiH' parihAro ?, naiva kathaJcana iti bhAvaH tasmAtpUrvokta eva sUkSmapUtiH, tasya ca prajJApanAmAtraM, na tu pariharaNaM karttuM zakyamiti sthitaM / nanu yadi sa paramArthataH sUkSmapUtistatastasyAparihAraniyamAdaMzuddhiH prApnoti, sAM'picasUkSmapUtiH sakalalokavyApISyate, gandhAdipudgalAnAM kramaNa sakalalokavyApanasambhavAt, tato yadA tadA vA kvApyAdhAkarmmasambhave sarveSAmapi sAdhUnAmazuddhiH prApnotIti, naiSa doSI, gandhAdipudgalAnAM caraNabhraMzApAdanasAmarthyAyogAt, na caitadanupapannaM, loke'pi tathA darzanAt, tathAhi mU. (289) loevi asugaMdhA vipariNayA dUrao na dUsaMti / naya mAraMti parinayA dUragayAo avi visAvayavA / / vR. loke'pi 'azucigandhAH' azucisatkA gandhapudgalA dUrata AgatA vipariNatAH santaH 'pariNatAH ' paryAyAntaramApannA mArayanti, tathehApyAdhAkarmaNaH sambandhino gandhAdipudgalA dUrataH samAgacchanto Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM vipariNatA na caraNaprANAn vinAzayitumIzAH, nApyAdhAkarmasaMsparzalakSaNaM doSaM janayantIti / tadevamindhanAdyavayavApekSayAyaHsUkSmapUtistamaparihAryapratipAdyasampratizeSadravyapUrtiparihAryapratipAdayati. ma. (290) sesehi udavvehiM jAvaiyaM phusaiMtattiyaM puuii| levehiM tihi upaI kappai kappe ketigunne|| vR. zeSaH' indhanAdyavayavavyatiriktaiH zAkalavaNAdibhiryAvatsthAlyAdiparimitaM dravyaM spRSTaM bhavati tAvatpramANapUtiH, tathAtribhileSaiH pUtiH, iyamatrabhAvanA-sthAlyAMkilAdhAkarmarAddhaM, tatastasyAapanItam, apanItecatasminyApAzcAtyAkharaNTiHsAeko lepaH, tatastasyAmevasthAlyAmakRtakalpatrayAyAMzuddhaMrAddhaM pUtiH, evaMvAradvayamanyadapirAddhaMpUtiH, caturthetuvArerAddhaMnapUtiH, athAtmayogenayadigRhasthA tasyAHsthAlyAH niHzeSAvayavApagamAya kalpayatraM dadAti tarhi kA vArtA?, tata Aha-kalpate tasyAM sthAlyAM zuddhamazanAdi rALaM, yadi kalpe' prakSAlane triguNe' trisaGye kRte sati rAdhyana shesskaalm| etadeva bhAvayati__mU. (291) iMdhanamAI mottuM caurA saMsANi hoti dvvaaii| tesiMpuna parimANaM tayappamANAu aarbbh| vR.indhanAvayavATIni catvAri pUrvoktAnimuktvAzeSANi dravyANi' azanAdInipUtikaraNapravaNAni jJAtavyAni, teSAM ca zuddhAzanAdipUtikaraNaviSaye parimANaM tvakpramANAdArabhya draSTavyam, iyamatra bhAvanA. taNDulAdInAmAdhAkarmaNAM gandhAdicatuSTayaM parihRtya zeSaM tvagavayavamAtramapyAdau kRtvA yadvarttate tena spRSTaM zuddhamapyazanAdi puutirbhvtiiti| samprati dAtRgRhaM sAdhupAnaM cAzritya pUtiviSayaM kalpyAkalpyavidhimAhamU. (292) paDhamadivasaMmi kammaM tinni udivasAni pUiyaM hoi| pUIsutisuna kappai kappai taio jayA kppo|| vR. iha yasmin dine yatra gRhe kRtamAdhAkarmatatra tasmin dine 'karma' AdhAkarmavyaktametat,zeSANitu trINidinAnipUtirbhavati,tadgRhapUtidoSavadbhavatItyarthaH,tatraca pUtiSu' pUtidoSavatsutriSudineSuAdhAkarmadine casarvasaGkhyayA catvAri dinAniyAvanna kalpate, sAdhupAtrecapUtibhUte tadAzuddhamazanAdigrahItuMkalpate yadA tRtIyaH kalpo datto bhavati, nazeSakAlaM. puutidosssmbhvaat| mU. (293) samaNakaDAhAkammaM samaNANaMja kaDeNa miisNtu| AhAra uvahi vasahI savvaM taM pUiyaM hoi|. . vR. zramaNAnAmarthAya kRtamAhAropadhivasatyAdikaM yata tatsarvamAdhAkarma, yatpunaH zramaNAnAmarthAya kRtenAdhAkarmaNA mizramAhArAdi tatsarvaM puutirbhvti| samprati parijJAnopAyamAha___mU. (294) saGkassa thevadivasasusaMkhaDI si saMghabhattaM vaa| punchittu niuNapucchaM saMlAvAA va'gArINaM // vR.ihaprathamataAgatenazrAddhagRhetathAvidhaMkimapisaGkhyAdicihnamupalabhyapUtidoSasaMzayabhAve zrAddhasya pArthe upalakSaNametat zrAvikAdezca pArthe nipuNapRcchaM praSTavyaM? yathA-yuSmAkaM gRhe 'stokadivaseSu' stokadivasamadhye,prabhUtadivasAtikramaNapUtidoSonasambhavatItistokadivasagrahaNaM, saGghaDiH vIvAhAdiprakaraNarUpA saGghabhaktaM vA dattamAsIt ?, saGkhaDyAM vA sAdhunimittaM kimapi kRtaM Abhavat ?, tatastadinAdAga dinatrayaM pUtiritikRtvApariharttavyaM, caturthAdiSutudineSuparigrAhyam, athavAkvApipraznamantareNApyagAriNInAMsaMlApAta pUtirapUtirveti jJAtavyaM, tA hi apRSTA evAnyamuddizya kathayanti, yathA'smAkaM zvaH paratare vA dine saGghabhaktaM Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 mUlaM-294 dattamAsIt, yadrA-saGghaDiH saGghaDyAM ca kRtaM sAdhaya prabhUtamazanAdikamiti, tata evaM tAsAM saMlApAnAkarNya pratyapUtI jJAtvA parihAragrahaNe kArye, uktaM ptidvaarN| samprati mizrajAtadvAramAha- mU. (295) mIsajjAyaM jAvaMtiyaM paasNddisaahumiisNc| sahasaMtaraMna kappai kappai kappe kara tigunne|| vR.mizrajAtaMtridhA.tadyathA-yAvadarthikaMpArakhaNDimizraMsAdhumizraMca,tatrayAvantaHkecanagRhasthAagRhasthA vAbhikSAcarAHsamAgamiSyantiteSAmapibhaviSyatikuTumbecetibujhyAsAmAnyenabhikSAcarayogyaMkuTumbayogyaM caikatramilitaMyatpacyatetadyAvadarthikaMmizrajAtaM yattu kevalapAkhaNDiyogyamAtmayogyaMcaikatrapacyatetatpAkhaNDimizraM / yatpunaH ke valasAdhuyogyamAtmayogyaM caikatra pacyate tatsAdhumizraM / zramaNAnAM pAkhaNDiSvantarbhAvavivakSaNAt zramaNamizraM pRthagroktam / etacca mizrajAtaM 'sahasrAntaramapi' sahasrAntare gatamapi-yena tatkRtaM tenAnyasmai yAvatsahasratamAya dattaM, tato'pi paraM yadi sAdhave dadAti tathApi na klpte| bhAjanazundrI vidhimAha-yenabhAjanenatanmibhaMgRhItaMtasminabhAjanemizraparityAgAntaraM kalpe prakSAlanetriguNe kRte'nyat zuddhaM grahItuMkalpate, naanythaa| mU. (296) duggAsetaM samaicchiuMva adANasIsae jttaa| saDDI bahubhikkhayare mIsajjAyaM kare koii|| vR.duHkhenagrAsoyatratadugrAsaM-durbhikSatasmin bhikSAcarasattvAnukampayA,yadvAtadubhikSasamatikrAntaH kacibubhukSAkATamahatparijJAyayadivA adhvazIrSaka kAntArAdinirgamarUpepravezarUpekhinnabhikSAcarAnukampayA yadvA yAtrAyAM' tIrthayAtrAdirUpe utsavavizeSedAnazraddhayA ko'pi zraddhI' zraddhAvAnbahU bhikSAcarAnupalabhya 'mizrajAtaM' pUrvokta shbdaarthNkroti| samprati yAvadarthikasya mizrajAtasya parijJAnopAyamAhamU. (297) jAvaMtaTTA siddhaM neyaM taM deha kAmiyaM jaiNaM / bahasu va apahappate bhaNAi annNpirNdheh|| vR.kAcit kimapi sAdhave dadatI kayAcitpratiSidhyate nedaM dIyamAnaM yAvadartha siddhaM-yAvantaHkecanApi bhikSAcarAH samAgamiSyanti teSAmarthAya siddhaM, kintu vivakSitaM, tasmAttaddehi yatibhyaHkAmitaM yAvadgRhNanti tAvatpramANaM,yadvApracureSubhikSAcareSusamAgacchatsuagretanapramANerAdhyamAne aprabhavati' apUryamANegRhanAyako bhaNati-naitAvatArAdvenasariSyatitato'nyadapyadhikaMprakSipya rAdhnuhi. evaM zrute yAvadarthikaM mizraMparijJAyate, jJAtvA ca prihrttvymiti| samprati pAkhaNDimizrasAdhumizre pratipAdayatimU. (298) attaTTA raMdhate pAsaMDINaMpi bijhyao bhnni| niggaMthaTTA taio attaTThAe virNdhte|| - vR. AtmArtha kuTumbArthagRhiNyA rAdhyamAna pacyamAnegRhanAyakAyAvadarthikamizrapravartakagRhanAyakApakSayAditIyA bhaNati, ythaapaakhnnddinaampyrthaayaadhikNprkssip|tthaa''tmaarthmevraadhymaantRtiiyaagRhnaaykaa brUte, yathA-nirgranthAnAmarthAyAdhikaM prakSipeti / tata evaM zrute pAkhaNDimizrasAdhumizrayorapi parijJAnaM bhvti| samprati yadukta matata mizrajAtaM puruSasahastrAntaragatamapi na kalpata iti, tadRSTAntena bhAvayatimU. (299) visaghAiya pisiyAsI marai tamannovi khAiDaM mri| iya pAraMparamaraNe anumarai sahassaso jaav|| vR.ihako'pivedhakenaviSeNaghAtitaH tasyapizitaMyo'znAtiso'pimriyate,tasyApimAMsaMyobhakSayati Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM so'pi mriyate, evaM paramparayA maraNe tAvad 'anu' pAzcAtyaH pAzcAtyo mriyate, yAvatte mriyamANAH saGkhyayA sahasrazo bhavanti / itthaM sahasravedhakasya viSasya prabhAvaH ytshsraantrgtmpimaarytiitibhaavH| ma. (300) evaM mIsajjAyaM caraNappaM haNai sAhu suvisuddhaM / ___tamhAtaM no kppipurisshssNtrgyNpi|| vR. 'evaM' sahasravedhakaviSamiva yAvadarthikapAkhaNDisAdhuviSayaM mizrajAtamapyekenAnyasmai dattaM tenApyanyasmAyitvayaMparamparayApuruSasahastrAntaragatamapisAdhoHsuvizuddhaMcaraNAtmanahanti,tasmAnnakalpate sAdhUnAM sahasrAntaragatamapi mizrI samprati sAdhuviSayaM vidhimAhamU. (301) nicchoDie karIsena vAvi uvaTTie tao kppaa| sukkAvittA giNhai anna cautthe asukke'vi|| vR. mizre kathamapi gRhIte pazcAttAsmiMstyakte sati bhAjane nicchoTite' aGgulyAdinA nikhayave kRte yadvA karISena' zuSkagomayarUpeNa uddhartita pazcAt trayaH kalpA dIyante, tata Atape tad bhAjanaM zoSayitvA pazcAttAsminnavyate-zuddhaM gRhNAti, nAnyathA, pUtidoSasambhavAt, anye tu sUrayaH prAhuH caturthe kalpe datte sati azuSke'pi, gRhNanti, nAsti kazciddoSaH, ayaMcaprakSAlanavidhiH sarvatrApyazodhikoTigrahaNe veditavyaHmU. (302) saThANaparaTThANe duvihaM ThaviyaM tu hoi nAyavvaM / khIrAiparaMparae hatthagaya gharaMtaraM jaav|| vR. sthApitaM sAdhunimittaM ghRtabhaktAdi, tacca dvidhA, tadyathA-svasthAne parasthAne ca, tatra svasthAnaM cullyavacullyAdi,parasthAnaMchabbakAdi,ekaikaMdvidhA-anantaraMparamparaMca,tatrayasyasAdhunimittaMsthApitasya sato vikArAntaraM na bhaviSyati yathA ghRtAdestadanantarasthApitaM / kSIrAdikaM tu paramparake paramparAsthApitaM, tathAhi-kSIraM sthApitaM saddadhibhavati, taddadhibhUtvA navanItaM, navanItaMbhUtvA ghRtaM, tato yadaiva sAdhunimitta kSIraM ghRtvAghRtIkRtyadadAtitadAtatkSIraMparamparAsthApitaMbhavati,evamanyadapIkSurasAdikaMdraSTavyaM,tathApaJjita sthite gRhatraye upayogAvakAzasambhave sati hastagatAsu tisRSu bhikSAsvekaH sAdhurekA bhikSAM samyagupayogena paribhAvayan gRhNAti, dvitIyastudvayorgRhayorhastagatedvebhikSeparibhAvayati, tatogRhatrayAtparato yAvadgRhAntaraM nabhavatitAvannatasyasthApanAdoSaH, gRhAntaretusAdhunimittaMhastagatAbhikSAsthApanA,tatropayogAsambhavAt / mU. (303) cullI avacullo vA ThANasaThANaM tubhAyaNaM piddhre| saTThANaTThANaMmi yabhAyaNaThANe ya cubhNgaa|| vR.dvividhaMsthAnaM,tadyathA-sthAnasvasthAnabhAjanasvasthAnaMca,tatrasthAnarUpaMsvasthAnacullIavacullo vA, cullayA ava-pazcAdavacullo. rAjadantAditvAdavazabdasya pUrvanipAtA'dantatAca, tatra 'culnI pratItA, 'avaculnaH' avalhakaH etayothasthitaMsadbhaktaM pacyate, tataetAsthAnarUpaMsvasthAnaM,bhAjanarapaMtusvasthAnaM 'piTharaM sthAlI, tatra sthAnasvasthAnebhAjanasvasthAnacacattvAro bhaGgAH, tadyathAcullayAM sthApitaM piThare ca?, cullyAMsthApitaMnapiTharechabbakAdausthApitatvAt 2,nacullyAMkintupiThare, tacca cullyavacullAbhyAmanyatra pradezAntaresthApitaMdraSTavyaM 3.nacullyAMnapiThare cullyavacullAbhyAmanyatrachabbakAdausthApitamityarthaH4 / mU. (304) chabbagavAragamAI hoi paraTThANamo v'negvihN| saTTANe piDhare chabbageya emeva dare y|| vR.chabbakavArakAdikamanekaviSaMbhAjanaMparasthAnabhavatidraSTavyaM,tatra chabbakaM paTalikAdirUpaM, 'vArakaH' Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-304 327 ladhurghaTaH, AdizabdAtpAkabhAjanavarjacullyavacullavarjazeSasakalabhAjanaparigrahaH, atrApi svasthAnaparasthAnApekSayA caturbhaGgI, tadyathA-svasthAna svasthAne, svasthAne parasthAne, parasthAne svasthAne, parasthAne prsthaane|enaamevcturbhnggiidrshyti-'stttthaann' ityAdi.atra sahANepiDharechabbageya' ityanenabhaGgadvayaMsUcitaM, svasthAnasyapiTharachabbakAbhyAMpratyekamabhisambandhAta,tadyathA-svasthAnecullyAdaupiThareca,tathAsvasthAne cullyAdau chabbake ca parasthAne, 'emeva dUre yatti iha dUraM cullyavacullAbhyAmanyatpradezAntaraM, tatrApi padapekSayA'pi evameva bhaGgadvayaM draSTavyaM, yadyathA-bhAjanape svasthAne piThare parasthAne'nyatra pradezAntare, tathA parasthAne'nyatra pradezAntare parasthAne chabbagAdAviti sarvasaGkhyayA catvAro bhnggaaH| tadevaM mUlagAthAyAH saTTANetyAdipUrvArddha vyAkhyAtam / atha khIrAiparaMparae' iti vyAcikhyAsurAhamU. (305) ekkevaM taM vihaM anaMtaraparaMpare ya nAyavvaM / avikArikayaM davvaMtaM ceva anaMtaraM hoi| vR. tatsAdhunimittaM sthApitamakaikaM svasthAnagataM parasthAnagataM ca dvividhaM jJAtavyaM, tadyathA-'anantara' antarAbhAve, vikArarUpavyavadhAnAbhAve ityarthaH, 'paramparake vikAraparamparAyAmityarthaH, tatra yat kA svayogenAvikAribhUyo'sambhavivikAraM ghatagaDAdi kRtaM na hi tasyabhUyo'pi vikAraHsambhavati tatsgadhunimittaM sthApitamanantaram-anantarasthApitaM, upalakSaNametat,tenakSIrAdikamapiyasmindinesAdhunimittaMsthApitaM yaditasminneva dine dadAti tarhi tadapi dadhyAdirUpaM vikArAntaramanApadyamAnamanantarasthApitaMdraSTavyaM, tadevatu kSIraM sAdhunimittaM ghRtaM saddadhyAdirUpatayA parikaryamANaM paramparAsthApitaM bhavati, evamikSurasAdikamapi tasminneva dinesthApitaMdIyamAnamanantarasthApitaM kakkabAdirUpatayAtuparikarmyamANaMparamparAsthApitamiti / mU. (306) acchukkhIrAIyaM vigAri avigAri ghygulaaiiyN| pariyAvajjaNadosA odanaMdahimAiyaM vaavi|| vR. ikSukSIrAdikaM vikAri tasya kakkabAdidadhyAdivikArasambhavAta. ghataguDAdika tvadhikAri tasya bhUyo'pivikArAsambhavAta,tathA odanadadhyAdikamapi karambAdiralpavikAri,kutaityAha-paryApAdanadoSAt, karambAdikahidhriyamANaMniyamAtaparyApadyate-kothamAyAtItyarthaH, tatastadapivikAridravyAtadevaM vikArItarANi dravyANyamihitAni, samprati kSIrAdikaM paramparAsthApitaM bhAvayatimU. (307) ubhaTThaparinnAyaM annaM landraM paoyaNe ghetthii| riNamIyA va agArI dahitti dAhaM sue tthvnnaa|| mU. (308) , navanIya maMthatikkaM va jAva attaTThiyA va ginnhNti| desRNA jAva ghayaM kusaNaMpi ya jattiyaM kAlaM / / vR. abbhaTTa'tti kenApi sAdhunA kasyAzcidagAriNyAH sakAza kSIramabhyarthitaM. tatastayA pratijJAtaM. kSaNAntare dAsyAmi, sAdhunA cAnyatrAnyat kSIraM labdhaM, tataH pUrvamabhyarthitayA'gAriNyA dugdhasamprAptA satyAM sAdhupratipratyapAdi-gRhANabhagavannidaMdagdhamiti, sAdhunAcoktaM labdhamanyatramayAdagdhaM,tatoyadibhUyo'pi prayojanaM bhaviSyati tarhi ghA'gRhISyAmi, evamukte sA'gAriNI RNabhItava svayaM nopabubhuje. kintvavaM cintayAmAsa- zvaH kalye dadhi kRtvA dAsyAmIti, tata evaM cintayitvA sthApayati. tato dvitIyadine dadhi jAtaM tadapi sAdhunA na gRhItaM, tato navanItaM takraM ca jAtaM, navanItamapi ghRtaM kRtaM, iha kSIrAdikaM sakalamapi sthApanAdoSaduSTatvAta sAdhUnAM na kalpate. yadvA kSIrAdikaM yAvannavanItaM mastu takraM vA tAvadetAni Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryuktiH- mUlasUtraM sarvANyapyAtmArthIkRtAni mA gRhNIyAt sAdhuH kuTumbe bhaviSyatItyevamAtmasattAkIkRtAni sAdhavo gRhNanti / ghRtaMtvAtmArthIkRtamapitejaHkAyA''rambhAdAdhAkarmetina kalpate, ghRtaM ca sthApitaM sat tAvadghaTate yAvaddezonA pUrvakoTI, tathAhi pUrvakoTyAyuSA kenApi sAdhunA varSASTakapramANenakasyAzcitpUrvakoTyAyuSo'gAriNyAH pArzve ghRtaMyayAce, tayoktaM - kSaNAntare dAsyAmi, sAdhunA cAnyatraghRtaM labdhaM, tataH sA RNabhIteva tAvadvRtaM ghRtavatI yAvat sAdhorAyuH, tato mRte sAdhau tadanyatroSayukta miti nAsti sthApanA, iha varSASTakasyAdhaH pUrvakoTerupari ca cAritraM na bhavati, cAritriNaM cAdhikRtya sthApanAdoSaH, tato dezonA pUrvakoTItyuktam / evaM guDAderapyavinAzino dravyasya yathAyogaMsthApanAkAlaparimANaM draSTavyaM / 'kusuNiyaMpi ttikusuNitamapikarambAdirUpatayA kRtamapi yAvantaM kAlamavinAzi tAvatkAlaM tasya sthApanA draSTavyA, paratastu kuthitatvAdujjhate ve bhAvaH / tadevaM kSIrAdikaM paramparAsthApitamuktaM / mU. (309) rasa kakka piMDagulA macchaMDiya khaMDasakkarANaM ca / hoi paraMparaThavaNA annattha va jujjae jattha // vR . iha kenApi sAdhunA kimapi prayojanamuddizya ko'pIkSurasaM yAcitaH, sa ca pratijJAtavAn -kSaNAntare dAsyAmi, sAdhunAcAnyatrekSurasolaibdhaH, pUrvamasyarthitazcakraNabhItaivatamikSurasaM kakkabaMkarotiyAvat zarkareti eSAMcekSurasakakkabAdInAmuttarottarapiNDagulpAdiparyAyApAdanapurassaraMdhriyamANAnAM sthApanAparamparAsthApanA, evamanyatrApi dravyAntare yatraivaM paramparayA sthApanA ghaTate tatra paramparAsthApanA draSTavyA / yAvacca sthApitasya nAdhAkarmasambhavastAvadAtmArthIkRtaM kalpate, kRtapAkArambhaM tu na kalpate / mU. (310 ) bhikkhAgAhI ettha kuNai biio u dosu uvaogaM / tena paraM ukkhittA pAhuDiyA hoi ThavaNA u // vR. bhikSAgrAhI ekatropayogaM karoti, dvitIyastu dvayagRhayoH, tatra triSu gRheSapayogasambhave sthApanAdoSo na bhavati, gRhatrayAtparaM sAdhvarthamutpATitA bhikSA prAbhRtikA sthApanA bhavati / / uktaM sthApanAdvAraM / mU. (311) pAhuDiyAvi hu duvihA bAyara suMhumA ya hor3a nAyavvA / ossakkamaNamussakkaNa kabbaTTIe samosaraNe // vR. dvividhA prAbhRtikA, tadyathA - bAdarA sUkSmA ca, ekaikApi dvidhA, tadyathA- avaSvaSkaNenotSvaSkaNena ca. sUte cAtra vibhakti lopa ArSatvAta. tatra 'avaSvaSkaNaM' svayogapravRttaniyatakAlAvadhervAkkaraNama 'utSvaSkaNaM'parataHkaraNaM.tatrabAdaraprAbhRtikAviSayamAha-'kabbaTTIesamosaraNaM' ihasamayaparibhASayA kabbaDDIladhvI dArikA bhaNyate tasyAH satkasya, upalakSaNametat, putrAdeva satkasya vIvAhasyAvaSvaSkaNamutSvaSkaNaM vA 'samavasaraNe' sAdhusamudAyaviSaye, iyamatra bhAvanA- sAdhusamudAyaM yathAvihArakramamAyAtaM dRSTvA ko'pi zrAvakacintayati, yathA-jyotirvidApadiSTe vivAhadine yadi vivAhaH kriyate tato'vargiva suvihitajanAM vihArakrameNa gamiSyati tato na kimapi madIyaM vivAhasambhavaM modakAdikaM taNDuladhAvanAdi vopakariSyate, tata evaM cintayitvA'rvAg vivAhaM karoti, yadivA bhUyAn suvihitajano vihArakrameNa gamiSyati tato na kimapi madIyaM vivAhasambhavaM modakAdikaM taNDuladhAvanAdi vopakariSyate, tata evaM cintayitvA'vaga vivAhaM karoti, yadivA bhUyAn suvihitajano yathAvihArakramAgacchan zruyate vIvAhazca tadAgamanAdarvAk tato na kimapi teSAM madIyamupakariSyatIti, tata evaM vicintya parato vIvAhaM karoti, idaM ca vivAhasvAvaSvaSkaNamutSvaSkaNaM vA kRtvA yadupariskrayate bhaktAdi sA bAdarA prAbhRtikA / sampratyapasarpaNarUpAM sUkSmaprAbhRtikAM 328 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 3.12 hai mU. (312) [bhA. 26] mU. (313) [bhA. 27] kantAmi tAva palUM to te dehAmi putta ! mA rova / taM jar3a suNei sAhU na gacchae tattha AraMbho // anna uTTiyA vA tubbhavi demitti kiMpi pariharati / kiha dAni na uTTihisI ? sAhupabhAveNa labbhAmo // vR. kAcitkarttanaM kurvatI bhojanaM yAcamAnaM bAlakaM prati vadati - kRNanmi tAvadidaM 'pelUM' rUtapUNikAM, kRNanmIti 'kRdupaveSTane' ityasya raudhAdikasya prayogaH, tataH pazcAt 'te' tubhyaM dAsyAmIti mA rodI:, atrAntare ca sAdhurAgato yadi zRNoti tarhi tatra gRhe na gacchati, na tatra bhikSAM gRhNAtItyarthaH, mAbhUtsAdhunimitta Arambha bAlakabhojanadAnatadanantarahastadhAvanAdirUpaH, sA hi sAdhvarthamutthitA satI bAlakasyApi bhojanaM dadAti, tato hastadhAvanAdinA'pkAyAdikaMcavinAzayati, iharUtapUNikAkarttanasamAptyanantaraMdAtavyatayA bAlakAya "pratijJAte bhojanesAdhunimittamarvAgutthAnenayadavagiva bAlasya bhojanadAnaM tadavasarpaNama, athavA gRhasthAkarttanaM kurvatIbhojanaMyAcamAnaMputra prativadati- 'anyArthama' anyena prayojanenotthitAsatI' tavApi ' tubhyamapikimapi khAdimAdidAsyAmi, atrAntare ca sAdhurAgata evaM zrutaM pariharati, athavA tathAbhUtagRhasthAvacanAnAkarNane'pi sAdhau samAgate bAlako jananIM vadati - kathamidAnI notthAsyasi ?, samAgato nanu sAdhustato'vazyamutthAtavyaM tvayA, tathA ca sati sAdhuprabhAveNa vayamapi lapsyAmahe, tata evaM bAlakavacanaM zrutvA tathA dIyamAnaM pariharati, mAbhUdavasarpaNarUpasUkSmaprAbhRtikAdoSaH / sampratyutsarpaNarUpAM sUkSmaprAbhRtikAM gAthAdvayenAhamA tAva jhaMkha puttaya ! parivADIe ihehi so sAhU / eyassa uTTiyA te dAhaM souM vivajnei // mU. (314) mU. (315) ( ahavA) aMguliyAe ghettuM kaDur3a kappaTTao gharaM jatto / kiMti kahie na gacchai pAhuDiyA esa suhumA u // vR. iha kAcidgRhasthA bhojanaM yAcamAnaM putraM pratipAdayati-he putraka! mA tAvajjhaSa vAraM vAraM jalpa, iha paripATyA sAdhurAgamiSyati tatastasyArthamutthitA satI 'te' tubhyaM dAsyAmi, atrAntare ca sAdhurAgata idaM vacaH zrutvA vivarjayati, mA bhUdutsarpaNarUpasUkSmaprAbhRtikAdoSaH, atrArvAg viSakSitasya bhojanadAsasya sAdhubhikSAdAnena samaM parataHkaraNamutsarpaNam, athavAprAkta ne jananyokte bAlakena zrute satisa ' kappaTTao' bAlakastaM sAdhumaGgulyA gRhItvA yato nijagRhaM tataH samAkarSati, tataH sAdhustaM bAlakaM pRcchati- yathA kiM mAmAkarSasi ?, tataH sa yathAvasthitaM kathayati, bAlakatvena RjutvAta, tataH kathite tatra na gacchati. mA bhUdutsarpaNarUpasUkSmaprAbhRtikAdoSasamparkaH, eSA sarvA'pyanantaroktA sUkSmaprAbhRtikA / mU. (316) puttassa vivAhadina osaraNe aicchieM muNiya saDDI / AsakkaMtosaraNaM saMkhaDipAheNagadavaTTA // vR. putrasya, upalakSaNametat putrikAdetha, vivAhadinaM jyotirvidA 'avasaraNaM' sAdhusamudAye yathAvihArakramamatikrAnte'nyatra gate satyupadizyamAnaM zrutvA zraddhI vivAhamavaSvaSkate, arvAgdinaM dRSTvA vivAha karoti, kimartham ?, ityAha- samavasaraNe SaSTIsaptamyorarthaM pratyabhedAtsamavasaraNasya-sAdhusamudAyasya vivAharUpAyAM saGkhyAM praheNakaM- modakAdidravaM- taNDulaghAvanAdi tadarthaM taddAnArthaM, bhAvanA ca prathamagAthAyAmeva kRtA // utsarpaNarUpAM bAdaraprAbhRtikAmAha mU. (317/1) appattaMmi ya ThaviyaM osaraNe hohiDatti ussakaNaM / 399 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM ' vR. sthApitaM vivAhadinaM kilAprApte-yathAvihArakramamanAgate avasaraNe' sAdhusamudAyarUpe bhaviSyati, tatonakimapimadIyaMvivAhasatkaMsAdhUnAmupakariSyatItikRtvAvivAhasyotsarpaNaMkaroti,sAdhusamAgamakAla eva karotItyarthaH / uktA bAdarA praabhRtikaa| samprati dvividhAyA apyavasaprpaNotsarpaNarUpAyAH kartAraM mU. (317/2) taMpAgaDamiyaraM vA karei ujjU anujjU vaa| vR. tAm' avaSvaSkaNotvaSkaNarUpAM dvividhAmapi RjuH prakaTaM karoti, sakalajananivedanena karoti, anajuritarata-pracchannaM, yathA na ko'pi jAnAtIti bhAvaH, tatra yadi prakaTaM karoti tarhi tAM janaparamparAta eva jJAtvA pariharanti, athAprakaTaM tarhi nipuNaMzodhayitvA varjayanti, nipuNazodhane'pi yadi kathamapina parijJAnaM bhavati tadA na kazciddoSaH, pariNAmasya zuddhattvAt // atha kimarthaM bAdaramavaSvaSkaNAdikaM karoti?, tadAha__mU. (318) maMgalaheuM punnaTTayA va osakkiyaM duhA pgyN| . ussakkiyaMpi kiMti ya paDhe siTe vivjjti|| vR. prakRtaM' vivAhAdikaM dvidhA' dvAbhyAM prakArAbhyAmavaSvaSkitaM bhavati, tadyathA-'maGgalahetoH' vIvAhe gRhasthasAdhucaraNaiH sparzanaM tebhyo dAnaMcamaGgalAyetikRtvA, yadvA-puNyArtham, evamutSvaSkitamapi dvidhA, tato nipugapRcchaM kimidam ? iti pRSTe gRhasthena ca yathAvasthite kathite tadvIvAhasatkaM pariharanti, mA bhUdbAdara. prAbhRtikAdoSAnuSaGga iti| ye tuna pariharanti teSAM doSamAhamU. (319) pAhuDibhattaMbhuMjai napaDikkamae a tassa tthaannss| emeva aDai boDo lukkavilukko jaha kvoddo|| vR. yaH prAbhRtikAbhaktaM bhuGkte na ca tasmAt prAbhRtikAparibhogarUpAta sthAnAtpratikrAmati sa boDa:' muNDa evameva-nipphalamaTati yathA lushcitvilushcitkpotH| uktaM prAbhRtikAdvArama, atha prAdRSkaraNadvAraM. mU. (320) loyaviraluttamaMgaMtavokisaM jllkhuriysriirN| jugamettaMtaradilui aturiyacavalaM sNgihmit|| mU. (321) daTTaNaya anagAraM saDDI saMvegamAgayA kaai| vipulannapANa ghettUNa niggayA niggao so'vi|| mU. (322) nIyavAraMmi vare na sujjhaI esaNattikAUNaM / nIhaMmie agArI acchai viliyA va ghiennN|| mU. (323) caraNakaraNAlasaMmi ya annaMmi ya Agae gahiya pucchaa| __ ihalogaM paralogaM kahei caiDaM imaM logN|| mU. (324) nIyaduvAraMmi ghara bhikkhaM nicchaMti esaNAsamiyA / jaM pucchasi majjha kahaM kappai liMgAvajIvI'haM / / mU. (325) sAhuguNesaNakahaNaM AuTTA taMmi tippai thev| __ kukkuDi caraMti ee vayaM tu cinnavvayA biio|| vR.kAcit zrAvikA anagAraM' sAdhumekAkivihAriNaMlocaviralottamAGgama.avottamAGgazabdenAttamAGgasthA kezAucyante,tato'yamarthaH-locenaviralottamAGgekazaMtapaHkRzaMmalakaluSitazarIraMyugamAtrAntaranyastadRSTim atvaritamacapalaM svagRhamAgacchantaM dRSTvA saMvegamAgatA, tato gRhamadhye vipulaM bhaktaM pAnaM ca gRhItvA gRhamadhyAdvirnirgatA, so'picasAdhunIMcadvAre'sminagRhenazudhyatimamaiSaNetikRtvAtataHsthAnAdvinirjagAma, Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 325 3 nirgate ca tasmin gRhItena bhakta pAnena saJjAtavipriyevAvatiSThate, avAntare caraNakaraNAlaso'nyastasmin gRhe sAdhurbhikSArthamAgataH, tatastasmai sA bhikSA tayA dattA, gRhItAyAM ca bhikSAyAM sa sAdhuH pRSTaH- yathA bhagavan ! idAnImeva sAdhurIdRzastAdRzo vA'tra samAgataH paraM tena bhikSA na gRhItA, tvayA gRhIbA, tatra kiM kAraNaM ?, tataH sa aihalaukikaM bhikSAlAbhamAtrAdikaM pAralokikaM dharmaM yathAkramalyaguNaM bahuguNaM ca vicintyemaM lokaM - lokAt labhyaM bhikSAmAtrAdikaM parityajyokta vAn yathA nIcadvAre gRhe sAdhava eSaNAsamitisamitA bhikSAM necchanti, tatrAndhakArabhAvAt eSaNAzuddhyabhAvAt, so'pi ca bhagavAn sAdhureSaNAsamitastato na gRhItavAniti, yadyapyuktaM kiM kAraNaM tvayA gRhItA? iti, tatrAhaM liGgamAtropajIvI, na sAdhuguNayuktaH, tataH sAdhUnAM guNAneSaNAM ca yathA'gamaM kathitavAn, tataH sA svacetasi cintayAmAsa-aho ! jagati nijadoSaprakaTanaM paraguNAtkIrttanaM cAtiduSkaraM, tadapyetena kRtamiti tasminnatizayena bhaktiM kRtavatI, vipulaM ca bhakta pAnaM 'tippar3a' iti tepate kSarati dadAti smeti bhAvArthaH gate ca tasminnanyaH ko'pyagaNitadIrghasaMsAraparibhramaNabhayo nirddharmA sAdhurAjagAma, so'pi bhikSAM dattvA yathaiva pRSTaH, tataH sa pApIyAnukta vAn ete itthaMbhUtAH 'kukkaTyA' mAyayA caranti, tatastdIyacittAvarjanArthaM tenamAtRsthAnato nabhikSAgRhItA; yAvatA natatra kathidoSaH, IdRzAni camAtRsthAnabahulAnivratAnyasmAbhirapi pUrvaM cIrNAni, paramidAnIM cintitaM kiM mAtRsthAnakaraNenetinamAyAM kurmaH ?, tataH sA cintitavatI- aho ! ayaM nirddharmA mahApApIyAn yastAdRzamapi sAdhuM nindatIti visarjitaH // itthaMbhUtA ca bhakti paravazagA sAdhudAnAya prAduSkaraNamapi kuryAditi prAduSkaraNasambhavaH / pAokaraNaM duvihaM pAgaDakaraNaM pagAsakAraNaM ca / mU. (326) mU. (327) pAgaDa saMkAmaNa kuDDadArapAe ya chinne va // pave joI na kappar3a pagAsaNA suvihiyANaM / attaTTi aparibhuttaM kappai kappaM akAUNaM / / -tatra vR. prAduSkaraNaM dvidhA, tadyathA prakaTakaraNaM prakAzakaraNaM ca, tatra prakaTakaraNam' andhakArAdapasArya bahiH prakAze sthApanaM, 'prakAzakaraNaM' sthAnasthitasyaiva bhittirandhrakaraNAdinA prakaTIkaraNam, etadevAha prakaTakaraNamandhakArAdanyatrasaGkrAmaNenaprakAzakaraNaM, 'kuDDadArapAe' ityAdi, atra sarvatrApitRtIyArthe saptamI, kuDyasyadvArapAtena-randhrakaraNena, yadivAkuDyenamUlata evachinnenayena kuDyana kuDyaikadezenavA'ndhakAramAsIt tena mUlata evApanItenetyarthaH, cazabdAdanyasya dvArasya karaNena cetyAdiparigrahaH, tathA 'ratnena' padmarAgAdinA 'pradIpena' pratItena 'jyotiSA' jvalatA vaizvAnareNa tatraivaM prakAzanA suvihitAnAM na kalpate, kimuktaM bhavati ? - prakAzakaraNena prakaTakaraNena ca yaddIyate bhaktAdi tatsaMyatAnAM na kalpate, tatraivApavAdamAha - 'attaTTitti AtmArthIkRtaM tadapi kalpate, navaraM jyotiH pradIpo varjayeta. tAbhyAM prakAzitamAtmArthIkRtamapi na kalpate, tejaskAyadIptisaMsparzanAt sAdhupAtramAzrityavidhimAha - iha sahasAkArAdinA prAduSkaraNadoSAghrAtaM kathamapi bhaktaM pAnaMvA gRhItaM tatastad aparibhukta m upalakSaNametad arddhamuktamapi paristhApyoddharitasikthulepAdinA kharaNTite'pi tasmin pAtre 'kalpa' jalaprakSAlanarUpamakRtvApyanyat zuddhaM grahItuM kalpate / mU. (328) saMcArimA ya cullI bahiM va cullI purA kayA tesiM / tahi raMdhati kayAI uvahI pUI ya pAo ya // vR. iha tridhA cullI, tadyathA - ekA saJcArimA yA gRhAbhyantaravarttinyapi bahirAnetuM zakyate, cazabdAtsA'pyAdhAkarmikI draSTavyA. dvitIyA bahireva teSAM sAdhUnAM nimittaM cullI purA kRtA AsIt, cazabdAttadAnIM 331 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM vAsAdhunimittaM bahizrullIkRtA veditavyA, sAcatRtIyA / tato yadikadAcitatra sisRNAM cullInAmanyatamasyAM gRhasthA rAdhyanti tato dvau doSau, tadyathA - upakaraNapUtiH prAduSkaraNaM ca, yadA ca cullyAH pRthakkRtaM taddeyaM vastu tadA prAduSkaraNarUpa evaikAH kevalo doSaH, pUtidoSastUttIrNaH, yadA cullyo'pi zuddhAstadApi prAduSkaraNarUpa evaiko doSaH / yadarthaM prAduSkaraNaM gRhasthA kRtavatI taM bhikSAyai gRhamAgacchantaM dRSTvA yadRjutvena bhASate tadAhamU. (329) necchaha tamisaMmi tao bAhiracullIeN sAhu siddhaNNe / iya souM parihara puDhe sidrumivi taheva // vR. he sAdho ! tvaM 'tamistre' andhakAre bhikSAM necchasi tato bahizcullyAM siddhaM pakkam 'anna' miti asmAbhirbhakta miti zrutvA tayA dIyamAnaM pariharati, prAduSkaraNadoSaduSTatvAt, tathA prAduSkaraNazaGkAyAM kimarthamayamAhAro'dya gRhastha bahistAtpakvaH ?, ityevaM pRSTetayARjutayAyathAvasthite kathite tathaiva pariharati, etenAdyagAthAyAM 'saMkAmaNa' ityavayavo vyAkhyAtaH / nanvayaM saGkrAmaNakRta AhAraH kenApi prakAreNakalpate ? kiM vA na ? iti, ucyate, AtmArthIkRtaH kalpate, kathamasyAtmArthIkaraNasambhava ? iti cedata AhamU. (330) macchimmA aMta bAhi pavAyaM pagAsamAsannaM / attaTTiyahaNaM pAgaDakaraNe vibhAseyaM // vR. sAdhvarthaM pUrvaM bahizrullyAdikRtvA kAcidevaM cintayati-gRhasyAntarmakSikAgharmazca, upalakSaNametat, tenAndhakAraM dUraM ca pAkasthAnAdbhojanasthAnamityAdiparigrahaH, bahizrapravAtaMtenamakSikAdayo na bhavanti, tathA prakAzamAsannaM ca pAkasthAnAdbhojanasthAnaM, tato vayamatraivAtmanimittamapi sadaiva pakSyAma ityevamAtmArthIkRte grahaNaM, kalpate iti bhAvaH / iyaM prakaTakaraNe kalpyAkalpyaviSayA vibhASA, samprati prakAzakaraNaM spaSTayan 'kuDDadArapAe' ityAdi vyAcikhyAsurAha mU. (331) kuDDassa kuNai chiDDuM hAraM vaDDei kuNai annaM vA / avane chAyaNaM vA ThAva rayaNaM va dippaMtaM // joi paive kuNaiga va taheva kahaNaM tu puTThe duTThe vA / attaTTie u gahaNaM joi paive u vajjittA // mU. (332) vR. prakAzakaraNArthaM kuDyasyachidraM karoti, yadvAdvAraMlaghu sad varddhayati' bRhattaraM karoti, yadivA'nyadvitIyaM dvAraM karoti, athavA gRhasyoparitanaM chAdanaM spheTayati, yadivA dIpyamAnaM ratnaM sthApayati, yadrA - jyotiH pradIpaM vA karoti, tathaivAnantarokte na prakAreNa svayameva yadivA pRSTe sati prAduSkaraNe kathite yadbhaktAdi prAduSkaraNadoSaduSTaM tat sAdhUnAM na kalpate / yadi punaH prAkta nena prakAreNAtmArthIkaroti tadA grahaNaM kalpagate itibhAvaH / jyotiH pradIpAbhyAM prakAzamAtmArthIkRtamapi na kalpate, tejaskAyasaMsparzAta / samprati aparimuttaM kappar3a kappaM akAUNaM' iti vyAcikhyAsurAha mU (333) pAgaDapayAsakaraNe kayaMmi sahasA va ahava'nAbhogA / gahiyaM vigiMciUNaM gehai annaM akayakappe | vR. prakaTakaraNa prakAzakaraNe vA kRte sati yat sahasA'nAbhogato vA gRhItaM tad 'vigiMciUNaM' pariSThApya tasmin pAtre ujjhite lezamAtrakharaNTite'pi 'akRtakalpe' jalaprakSAlanarUpakalpadAnAbhAve'pyanyat zuddhaM gRhNAti, nAsti kathiddoSA, vizodhikoTitvAt / uktaM prAduSkaraNadvAram, atha krItadvAramAhakIyaMgaDaMpi ya duvihaM duvve bhAve ya duvihamekvekkaM / mU. (334) Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-334 333 AyakiyaM ca parakiyaM paradannaM tiviha cittaaii| vR.krayaNaMkrItaMtenakRtaMniSpAditaMkrItakRtaM.krItamityarthaH tadapiAstAprAdaSkaraNamityapizabdArthaH, 'dvividhaM' dviprakAra, tadyathA- 'davve bhAve ca' atra tRtIyArthe saptamI, tato'yamarthaH-dravyeNa krItaM bhAvena ca krItamityarthaH, punarapyekaikaMdravyakrItaMbhAvakrItaMca pratyekaM dvidhA, tadyathA-AtmakrItaMparakrItaMca, AtmadravyakrItamAtmabhAvakrItaM caparadravyakItaMparabhAvakrItaM cetyarthaH, tatrAtmanAsvayameva dravyeNojjayantabhagavatpratimAzeSAdirUpeNa pradAnataH paramAvartya yadbhaktAdigRhyate tadAtmadravyakItaM, yatpunarAtmanA svayameva bhaktAdyarthaM dharmakathAdinA paramAvartya bhaktAdi tato gRhyate tadAtmabhAvakrItaM, tathA yat pareNa sAdhunimittaM dravyeNa kItaM tatparadravyakrItaM, yatpunaH pareNa sAdhvarthaM nijavijJAnapradarzanenAparamAvartya tato gRhItaM tatparabhAvakrItaM, tatra 'vicitrA sUtragati'riti prathamataH paradravyakrItasya svarUpamAhaparadravyaM gRhasthasatkaM dravyaM trividhaM, tadyathA'cittAdi' sacittamacittaM mizraM ca, tena pareNa sAdhvarthaM yatkItaM ttprdrvykiitm| uktaM paradravyakrItaM. mU. (335) AyakiyaM puna duvihaM davve bhAve ya davva cunnaaii| . bhaavNmiprssttttaaahvaaviiappnnaacev|| vR.AtmakrItaMpunarddhivicaM,tadyathA- 'davvebhAveya'ttiatrApitRtIyArthesaptamI,tato'yamarthaH-AtmanA'pi krItaM dvidhA, tadyathA-dravyeNa bhAvena ca, tatra dravyeNa-cUrNAdinA vakSyamANena, bhAvena punaH parasya-sAdhorAya yanninavijJAnapradarzanAdinopAya'te tadbhAvakrItaM, parabhAvakrItamityarthaH, athavA bhAvena tadAtmanA svayamevAhArArthaM dharmakathAdinA paramAvartya tato gRhyate tadbhAvakrItam, aatmbhaavkriitmityrthH| tadevaM sAmAnyatastrayo'pi bhedA uktAH, sampratyAtmadravyakrItaM saprapazca vivarISuridamAhamU. (335) nimmallagaMghaguliyA vannaya pottAi Ayakaya dvve| .. gelanne uDDAho puuNe caDugAri ahigrnnN|| / vR. 'nirmAlya tIrthAdigatasaprabhAvapratimAzeSA 'gandhAH' paTavAsAdayaH gulikA' mukheprakSepakasya svarUpaparAvarttAdikArikA guTikA 'varNakaH' candanaM 'potAni' laghubAlakayogyAni vastrakhaNDAni, AdizabdAtkaNDakAdiparigrahaH, etAni kArye kAraNopacArAdAtmadravyakItAni, kimuktaM bhavati ? -nirmAlyAdipradAnena prmaavy'ytttobhktaadigRhytetdaatmdrvykriitmiti|atrdossaanaah- 'gelanne' ityAdi, nirmAlyapradAnAntaraM yadikathamapidaivayogatoglAnatAbhavati tarhi pravacanasyoDDAiH' sAdhunA'haMglAnIkRta ityAdi sAdhunA praguNIkRto'tizayI cAsau sAdhuH sakalajJAtavyakuzalaH parahitanirata ityAdi samakSaM parokSaMvA sadaiva prazaMsA karoti, tathA casatyadhikaraNa-bhUyastasyAdhikaraNapravRttiH, tAdRzI hitasyaprazaMsAmAkAnyo'nyaHsamAgatyataMsAdhuM nirmAlyagandhAdiyAcata,tatastatprArthanAparavazAHadhikaraNamapi smaarbhte|smprtiprbhaavkriitNvivRnnvnnaahmuu. (337) vaiyAi makhamAI parabhAvakayaM tu sNjytttthaae| uppAyaNA nimaMtaNa kIDagaDaM abhihaDe tthvie|| vR. 'vajikA' laghugokulam, upalakSaNametat, tena pattanAdiparigrahaH, tatra vajikAdau maGkhyAdiH' maGkhaHkaidArako yaH paTamupadarthya lokamAvarjayati. AdizabdAttathAvidhAnyaparigrahaH, bhaktivazAt saMyatArthaM yad ghRtadgdhAderutpAdanaM karoti kRtvA ca nimantrayati tatparabhAvakrItaM, pareNa-mayAdinA saMyatArthaM bhAvenasvapaTapradarzanAdirUpeNa krItaM parabhAvakrItam, itthaMbhUte ca parabhAvakrIte trayo doSAH, ekaM tAvatkrItaM, dvitIyamanyasmAdanyasmAdhAdAnItamityabhyAhRtama,AnIyAnIyacaikatrasAdhunimittaMsthApyataitisthApitaM, Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 tasmAttAdRzamapi sAdhUnAM na kalpate / etadeva gAthAdvayena spaSTayannAha - mU. (338) piNDaniyukti:- mUlasUtraM sAgAri maMkha chaMdana paDiseho puccha bahu gae vAse / kayariM disiM gamissaha ? amuI tahiM saMthavaM kuNai // dijjate par3iseho vajje ghetthaM nimaMtaNaM jaiNaM / mU. (339) puvvagaya AgaesuM saMchuhaI egagehaMmi // vR. zAligrAmo nAma grAmaH, tatra devazarmAbhidhAno mataH, tasya ca gRhaikadeze kadAcit kecit sAdhavo varSAkAlamavasthitAH, sa ca manasteSAM sAdhUnAmanuSThAnamaraktAdviSTatAM copalabhyAtIva bhakti parIto babhUva, pratidivasaMcabhakta dinA nimantrayati, sAdhavazca zayyAtarapiNDo'yamitipratiSedhanti, tataH sacintayAmAsayathaite mama gRhe bhaktAdina gRhNanti yadi punaranyatra dApayiSyAmi tathApi na grahIpyanti, tasmAdvarSAkAlAnantaraM yatrAmI gamiSyanti tatrAgre gatvA kathamapyetebhyo dadAmIti, tataH stokazeSe varSAkAlesAdhavastenapapracchireyathA bhagavAn ! varSAkAlAnantaraM kasyAM dizi gantavyaM ?, te ca yathAbhAvaM kathayAmAsuH- yathA'mukasyAM dizi, tataH sa tasyAmeva dizi ciSye (yAce) tadA dAtavyamiti, sAdhavazca varSAkAlAnantaraM yathAvihArakramaM tavAjagmuH, tena cAtmAnamajJApayatA pUrvapratiSiddhaghRtadugdhAdikaM pranigRhaM yAcitvaikatra ca gRhe saMmIlya muktaM, tataH sAdhavo nimantritAH, taizrayathAzakti chadmasthadRSTyA paribhAvitaM, paraMnalakSitaM, tataH zuddhamitikRtvA gRhItaM, nacateSAM tathA gRhNatAM kaciddopaH yathAzakti paribhAvanena bhagavadAjJAyA ArAdhitatvAt, yadi punaritthaMbhUtaM kathamapi jJAyate tarhi niyamataH pariharttavyaM, krItAbhyavahRtasthApanArUpadoSatrayasadbhAvAditi / sUtra sugamaM navaraM 'sAgArikaH' zayyAtaraH 'saMstavaH ' paricayaH, nijapaTapradarzanena lokAvarjanamiti tAtparyArthaH / dhammakaha vAya khamaNaM nimitta AyAvaNe suyaTTANe / mU. (340) kula guNa kamme sippammi ya bhAvakIyaM tu // vR. dharmakathAdiSu bhAvakrItaM bhavati, iyamatra bhAvanA - yat paracittAvarjanArthaM dharmakathAM vAdaM 'kSapaNaM' SaSTATamAdirUpaM tapo nimittamAtApanAM vA karoti, yadvA zrutasthAnamAcAryo'hamityAdikaM kathayati, yadivA jAtiM kulaM gaNaM zilpaM karma vA parebhyaH prakaTayati, itthaM ca paramAvarjyayattato bhaktAdigRhNAti tadAtmabhAvakrItaM, yadA tuduHkhakSayArthaM karmakSayArthaM ca dharmakathAdikaMyathAyogaMkarotitadAsapravacanaprabhAvakatayA mahAnirjarAbhAgbhavati, uktaM - "pAvayaNI dhammakahI vArDa nemittio tavassI y| vijjA siddho ya kaI adeva pabhAvagA bhaNiyA / mU. (341) dhammakahAakkhitte dhammakahAuTTiyANa vA giNhe / kati sAhavo ciya tumaM va kahi pucchie tusiNI // vR. AhArAdyarthaM dharmakathAMkathayatAyadAMta zrotAro dharmakathayA samyagAkSiptAbhavantitadAteSAMpArzveyadyAcate. te hi tadA praharSamAgatAH santo'bhyarthitA na tiSThanti, yadvA-dharmakathAta utthitAnAM satAM teSAM pArzva yadgRhNAti tadAtmabhAvakrItam,AtmanA-svayamevabhAvena-dharmakathanarUpeNakrItamAtmabhAvakRtamiti, yadvA-dharmakathAkathakaH ko'pi prasiddha varttate, tadanurUpAkArazca vivakSitaH sAdhuH, tatastaM zrAvakAH pRcchanti yaH 'kathI' dharmakathAkathakaH zrUyate, sakiMtvam? iti, tataH sabhakta dilobhAdevaM vakti - yathAsAdhava eva prAyo dharmakathAM kathayanti, nAnyaH, yadivA tUSNIM - maunenAvatiSThate, tataste zrAvakA jAnante yathA sa evAyaM, kevalaM gambhIratvAdAtmAnaM na sAkSAdvacasA prakAzayatIti, tataH prabhUtataraM tasmai prayacchanti, tacca tebhyaH prabhUtataraM labhyamAnamAtmabhAvakRtam, AtmanA - svayameva bhAvena svayamaso'pi kathakaH so'haM kathaka iti jJApanalakSaNena krItamitikRtvA / athavA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 mUlaM-342 mU. (342) kiMvA kahina chArA dagasoyariA va ahv'gaartthaa| kiMchagalagagalavalayA muMDakuDuMbIva ki khe?|| vR. yo jagati nipuNo dharmakathAkathakaH zrUyate sa kiM tvam ? iti pRSTa evamuttaramAha- kiM 'kSArAH' kSArAvaguNDitavapuSaH kathayeSuH?, naivate kathayanti. kiMvA dakazaukarikA? dakaM jalaM tasya nirantaraM vinAzakatayA zaukarikAivapApaddhikAriNaivavAdakazaukarikAH-sAGkhyAH,kiMvA agArasthAH' gRhasthAHzAstrAdhyayanAdhyApanavikalAH?, yadvAkiMchagalakasya-pazorgalaM-grIvAMvalayanti-moTayantiyetechagaLakagalavalakAH,yadivA kiM muNDAH santo ye kuTumbinaHzauddhodanIyAste kathayeSuH?,naiva te kathayanti, kintuyataya eva, tata evamukte zrAvakAzcintayanti-nUnaM sa evAyaM dharmakathAkathaka ityAdi tadeva zeSaM draSTavyaM / tadevaM dhrmkthaadvaarN| mU. (343) emeva vAi khamae nimittamAyAvagammiya vibhaasaa| suyaTANaM gaNimAI ahavA vaannaayriymaaii|| vR. yathA dharmakathAkathake vibhASA-bhAvanA kRtA evameva' ananaiva prakAreNa 'vAdini' kSapake nimittajJe AtApake cavibhASA karttavyA, yathAvAdenAkSiptaM yAcate, yadvA-yevAdinaH zrUyantete kiMyUyam ? iti prazneprAyo yatayaevavAdinobhavantItibrUte,yadvA-maunenAvatiSThate,yadvA-kiMbhasmAvaguNThinavapuSaH?, kiMvAdakazaukarikA yadivA dhigjAtIyAyadvAzauddhodanIyAvAdamevaM dadhuH, naivate dadati kintu yatayaH, evamukte teevaM parijAnateyathAta evAmI, tato viziSTamAhArAdikaM tasmai vitaranti, tacca tathAprabhUtaM labhyamAnamAtmabhAvakrItamavaseyaM / tathA zrutasthAna-gaNyAdi, tatra 'gaNitvam' AcAryatvam AdizabdAt upAdhyAyatvAdiparigrahaH, yadvA vAcanAcAryatvaM AdizabdAt pravartakatvAdiparigrahaH, tatra bhaktAdyarthamAcAryA vayamupAdhyAyA vayamityAdi janebhyaH prakAzayati yena janA AcAryatvAdikamavagamya prabhUtataraM vitaranti, yadvA-ye AcAryA mahAvidvAMsaH zrUyantete kiMyUyam ? ityAdi tathaivabhAvanIyaM, jAtyAdikaM tvetadarthaM kathayati yena samAjAtyAdikamutkRSTaMca zilpAdijJAtvA prabhUtaM prayacchanti, tacca tathA prabhUtaM lbhymaanmaatmbhaavkriitN| tadevamuktaM kriitdvaarN| mU. (344) pAmiccaMpi ya duvihaM loiya loguttaraM smaasen| loiya sanjhilagAI loguttara vtthmaaiisu|| vR. prAmityamapi samAsena dvividhaM dviprakAra, tadyathA-laukikaM lokottaraM ca, tatra loke bhavaM laukikaM, tacca sAdhuviSayaM 'sanjhilagAI' sanjhilagA-bhaginI, AdizabdAbhAtrAdiparigrahaH tasmina, kimuktaM bhavati?-bhaginyAdibhiHkriyamANaMdravyamiti,anacabhaginIzabdenakathAnakaMsUcitaM.tadanesvavamevavakSyati. lokottaraMpAmityaM vastrAdiSu vastrAdiviSayaMsAdhUnAmevaparasparamavaseyama ihalaukikaMbhaginyAdA vityuktN| mU. (345) suyaabhigamanAya vihI bahi pucchA ega jIvaI sesaate| pavisaNa pAga nivAraNa ucchiMdaNa talla jidaanN|| mU. (346) aparimiya nehavuDDI dAsattaM so ya AgaA pucchaa| dAsattakahaNa mA ruya acirA moemi ettaahe|| mU. (347) bhikkhadagasamAraMbhe kahaNAuTTo kahiMti vshitti| saMveyA AharaNaM visajju kahaNA kaivayA u|| vR. kozalAviSaye koDapi grAmastatra devarAjo nAma kuTumbI, sArikAmidhA tasya bhAryA, tasyAzca sammatapramukhA bahavaH sutAH, sammatiprabhRtayazca prabhUtA dArikAH, tacca sakalamapi kuTumba paramazrAvakaM, tathA Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtraM tasminneva grAme zivadevonAmazreSThI, tasyabhAryA zivA, anyadA casamudraghoSAbhidhAHsUrayaHsamAgacchan, teSAM samIpe jinapraNItaM dharmamAkarNya jAtasaMvegaHsammato dIkSAM gRhItavAn kAlakrameNa ca gurucaraNaprasAdato'tIve giitaarthHsmjni|scaanydaacintyaamaas-ydimdiiyH ko'pipravrajyAMgRhNAti tataHzobhanaM bhavati, idameva hi tAttvikamupakArakaraNaM yatsaMsArANavAdattAraNamiti, tata evaM cintayitvA gurUnApRcchya nijabandhugrAme samAgamata, tatra cabahiH pradeze kamapipariNatavayasaMpRSTavAn puruSaM-yathA'tradevarAjAbhidhasya kuTumbinaH satkaH ko'pi vidyate? iti,saprAha-mRtaM sarvamapitasyakuTumbakevalamekA sammatyabhidhA vidhavAputrikAjIvatIti, tataHsatasyAgRhe jagAma, sAcabhrAtaramAyAntaM dRSTvAmanasibahumAnamudvahantIvanditvAkazcitkAlaMparyupAsya ca tannimittamAhAraM paktu mupatasthe, sAdhuzca tAM nivAritavAn-yathA na kalpate'smAkamasmannimittaM kimapi kRtamiti,tatobhikSAvelAyAMsAdurgatatvenAnyatrakvacidapitailamAtramapyalabhamAnAkathamapizivadevAbhidhasya vaNijo vipaNestailapalikAdvayaM dine dine dviguNavRddhirUpeNa kalAntareNa samAnIya bhrAtre dattavatI, bhAtrA cataM vRttAntamajAnatAzuddhamitijJAtvApratijagRhe, sAcataddinaMbhrAtuHsakAzedharmazrutavatI,tenanapAnIyAnayanAdinA na tattailapalikAdvayaM dviguNIbhUtaM pravezayituM zakta vatI, tRtIye ca dine karSadvayamRNe jAtaM taccAtiprabhUtatvAnna pravezayituM zaktam, apica bhojanamapi pAnIyAnayanAdinA karttavyaM, tato bhojanAyaiva yatnavidhau sakalamapi dinaM jagAmeti na RNaM pravezayituM zakroti, tato dine dine dviguNavRddhyA pravarddhamAnamRNamaparimitaghaTapramANaM jAtaM, tataH zreSThinA sA babhaNe___ yathA mama tailaM dehi yadvAM me dAsI bhava, tataH sA tailaM dAtumazaknuvatI dAsatvaM pratipede, kiyatsu ca varSeSvatikrAnteSubhUyo'pi sammatAbhidhaHsAdhustasminnevagrAme yathAvihArakramamAgamat, sAcabhaginIsvagRhe na dRSTA, tata AgatA satI papracche, tayAcaprAcInaH sarvo'piMvyatikarastasmainyavedi yAvaddAsatvaM zivadevagRhe jAtamiti, nivedyacasvaduHkhaMrodituMpravRttA,tataHsAdhuravocat-mArodIracirAdahatvAMmocayiSyAmi,tatastasyA mocanopAyacintayanprathamataHzivadevasyaivagRhepraviveza,zivAcatasyabhikSAdAnArthejalenahastauprakSAlayitu lagnA, tAM ca sAdhurnivArayAmAsa, yathaivamasmAkaMna kalpate bhikSeti, tataH samIpadezavartI zreSThI provAca-ko'tra doSaH?,tataHsAdhuHkAyavirAdhanAdIndoSAnyathAgamaMsavistaramacIkathattataHsaAdatobhaNatiyathAbhagavan ! kutra yuSmAMka vasatiryena tatrAgatA vayaM dharmaM zrRNumaH tataH sAdhuravAdIt-nAsti me'dyApi pratizrayaH, tatastena nijagRhekadezevasatiradAyi pratidinaMcadharmazrRNoti,samyaktvamaNuvratAnicapratipannAni.sAdhuzcakadAcanApi vAsudevAdipUrvapuruSAcIrNAnanekAnabhigrahAna vyAvarNayAmAsa, yathAvAsudevenAyamabhigrahojagRhe-yadimadIyaH putro'pipravrajyAMpratipadyatetato'haMnanivArayAmIti, atrAntare cazivadevasyatanayojyeSThaHsAcasAdhubhaginI sammatiH pravajyAM grahItumupatasthe, zreSThinA ca tau dvAvapi visarjitI, tataH pravrajyAM prtipnnaaviti| sUtraM sugama, kevalaM zrutAdhigamajJAtavidhiH' zrutAdhigamAt jJAto vidhiH kriyAvidhiryana ca tathA, atrAha-nanvaMtatprAmityaM sAdhunA vizeSato grahItavyaM, paramparayA pravrajyAkAraNatvAt, ata Aha- 'kaikyA u' evaMvidhA gItArthA viziSTazrutavido dezanAvidhinipuNAH katipayA eva bhavanti, na bhUyAMsaH katipayAnAmeva ca pravrajyApariNAmaH, tataHprAmityaMdoSAyaivAtadevatailaviSayeprAmityedoSauktaH,sampratyatidezenavastrAdiviSayedoSAnabhidhitsurAhamU. (348) ee ceva ya dosA savisesayarA uvtthpaaesuN| loiyapAmiccesuMloguttariyA ime anne // vR. 'ete eva' dAsatvAdayo doSA vastrapAtraviSayesu laukikeSu prAmityeSu savizeSatarA nigaDA Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla- 348 diniyantraNapurassarA draSTavyAH, 'lokottarikAH ' lokottaraprAmityaviSayAH punarime'nye doSAH, tAnevAhamailiya phAliya khosiya hiyanaTTe vAvi anna maggate / avi suMdarevi dinne dukkararoI kalahamAI // mU. (349) vR. iha dvidhA lokottaraM prAmityaM - ko'pi kasyApi satkamevaM vastrAdigRhNAti yathA kiyaddinAni paribhujya punarapitesamarpayiSyAmi, ko'pipunarevam-etAvaddinAnAmuparitavaitatsadRzamaparaM vastrAdidAsyAmi, tatra prathame prakAre 'malinite' zarIrAdimalena kledite yadivA pATite'thavA 'khosite' jIrNaprAye kRte yadivA caurAdinA hRte yadvA- kvApi mArgapatite kalahAdayo doSAH / dvitIye ca prakAre'nyadvastrAdikaM yAcamAno yAcamAnasya 'apiH ' sambhAvanAyAM 'sundare'pi' pUrvabhuktAdvastrAderviziSTatare'pi datte ko'pi duSkararucirbhavati, mahatA kaSTena tasya rucirApAdayituM zakyate, tatastamadhikRtya kalahAdayo doSAH sambhavanti, tasmAllokottaramapi prAmityaM na karttavyam / atraivApavAdamAha mU. (350 ) 337 . uccattAe dAnaM dullabha khaggUDa alasa paamicce| piya gurusa pAse ve so deha mA kalaho / vR . iha durlabhe vastrAdau sIdataH sAdhoryadi vastrAdikamapareNa sAdhunA dAtumiSyate tarhi tasya 'uccatayA' mudhikatayA dAnaM karttavyaM, na prAmityakaraNena, tathA yaH 'khaggUDaH' kuTilo vaiyAvRtyAdau na samyag varttate yo'pi cAlasaH taudurlabhavastrAdidAnapralobhanenApivaiyAnRtyaMkAryete, tatastadvipayaMprAmityaMsambhavati, tatrApitaddIyamAnaM vastrAdikaM dAyako guroH pArzve sthApayet, na svayaM dadyAt, tataH sa gururdadAti, mA bhUdanyathA tayoH parasparaM kalaha itikRtvA // uktaM prAmityadvAram, adhunA parAvarttitadvAramabhidhitsurAha mU. (351) pariyaTTiyaMpi duvihaM loiya loguttaraM samAseNaM / ekvekkaMpi a duvihaM taddavve annadavve ya // vR. 'parivartitamapi' ukta zabdArthaM 'samAsena' saGkSepeNadvividhaM, tadyathA-laukikalokottaraMca, ekaikamapi dvividhaM, tadyathA laukika lokottaraM ca, ekaikamipi dvividhaM, yadyathA- 'tadravye' tadravyaviSayam 'anyadravye' `anyadravyaviSayaM ca, tatra tadravyaviSayaM yathA kuthitaM ghRtaM dattvA sAdhunimittaM sugandhi ghRtaM gRhNAtItyAdi, anyadravyaviSayaM yathA kodravakUraM samarpayitvA sAdhunimittaM zAlyodanaM gRhNAtItyAdi, idaM ca laukikam, evaM lokottaramapi bhAvanIyA samprati laukikasyodAharaNaM gAthAtrayeNAha - mU. (352) mU. (353) mU. (354) * iyaro'viya paMtAve nisi osaviyANa tesi dikkhA yA / tamhA u na ghettavvaM kai vA je osamehiMti / ! vR. vasantapure nagare nilayo nAma zreSThI, tasya sudarzanA nAma bhAryA, tasyA dvau putro, yadyathA-kSemaGkaro 'devadattazca, lakSmInAmA ca duhitA, tatraiva vasantapure cilako nAma zreSThI, sundarI nAma tasyamahelA, tasyAdhanadattaH putro bandhumatI duhitA, tatra kSemaGkaraH samitasUrINAmupakaNThe dIkSAM gRhItavAna, devadattena ca bandhumatI dhanadattena ca lakSmIH pariNItA, anyadA ca karmavazato dhanadattasya dAridrayamupatasthe, tataH sa prAyaH kodravakUraM bhuGkte, 26 22 avaropparasajjhilagA saMjuttA dovi annamanneNaM / poggaliya saMjayaTTA pariyaTTaNa saMkhaDe bohI // anukaMpa bhaginigehe dariha pariyaTTaNA ya kUrassa / pucchA koddavakUre macchara nAikkha paMtAve / / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 piNDaniyuktiH- mUlasUtraM devadattazrezvaraH, tataH sa sarvadaiva zAlyodanaM bhuGkte, anyadA ca sa kSemaGkaraH sAdhuryathAvihArakramaM tatrAjagAma, sa cacintayAmAsa - yadi devadattasya bhrAturgRha gamiSyAmi tato me bhaginI dAridrayeNAhamabhibhUtA tato na mama gRha sAdhurapi bhrAtA samuttIrNa iti paribhavaM maMsyate iti, tato'nukampayA tasyA eva gRhe praviveza, bhikSAvelAyAM ca tayA lakSmyA cintitaM yathaikaM tAvadayaM bhrAtA dvitIyaM sAdhuH tRtIyaM prAghUrNakaH, mama ca gRhe kodravakUraH, tataH kathamasAvasmai dIyate ?, zAlyodanazra mama gRhe na vidyate, tato bhrAtRjAyAyA bandhumatyAH sakAzAt kodravaudanaparAvarttanena zAlpodanamAnIya dadAmIti tathaiva kRtam, atrAntare ca devadatto bhojanArthaM svagRhamAgataH, bandhumatyA ca papracche yathA'gha kodravaudano jemitavyaH, tena cAvijJAtaparivarttanavRttAntena cintitayathA'nayA kRpaNatayA kodravaudano rAddho na zAlyodanaH tatastAM tADayitumArebhe, sA ca tADyamAnA prAha- kiM mAM tADayasi ?, tavaiva bhaginI kodravaudanaM muktvA zAlyodanaM nItavatI, ghanadattasyApi ca bhojanArthamupaviSTasya yaH zAlyodanaH kSemaGkarasya dIyamAna uddharitaH sa gauraveNa lakSmyA pariveSitaH tatastena sA pRSTA-kuto'yaM zAlyodanaH?,tataH kathitaHsarvo'pitayA vRttAntaH, zrutvA ca taM vRttAntaM cukopa dhanadatto - yathA hA ! pApe ! kimiti tvayA mAnamekaM zAleH paktvA paktvA sAdhave zAlyodano na datto yatparagRhAdAnayanena mama mAlinyamApAditaM, tatastenApisAtADitA,sAdhunAcAyaMvRttAntogRhadvayavarttIsarvo'pijanaparamparAtaHzuzruve, tato nizisarvANyapi tAnipratibodhitAni, yathetthamasmAkaMnakalpateparamajAnatAmayA gRhItam, ataeva cakalahAdidoSasambhAvAdbhagavatA pratiSiddhaM, tato jinapraNItaM dharmaM savistaraM kathitavAn, jAtaH sarveSAmapi saMvego, dattA ca dIkSA teSAM sarveSAmiti / sUtraM sugama, navaram avarupparasajjhilagA' iti lakSmIdevadattau bandhumatIdhanadattau parasparaM 'sajjhilagau' bhrAtarau, teca 'dve api' lakSmIbandhumatyau' annamantreNa'tianyo'nyamapisambaddhedevadattasya bhaginI lakSmIrdhanadattena dhanadattasyApi bhaginI bandhumatI devadattena pariNItA ityarthaH, 'poggaliya'tti paugalikasya zAlyodanasya 'saMyatArthaM ' kSemaGkarasAdhunimittaM parivarttanaM kRtaM, tataH 'saMkhaDaM' kalahastataH 'bodhi:' pravrajyA, asyA eva gAthAyA vivaraNabhUtamuttaraM gAthAdvayaM, tadapi ca sugamaM, navaraM 'macchara' tti vibhakti lopAt matsareNa 'nAikkha'tti parivarttane'kathite 'paMtAve' atADayat, 'uvasamiyANa' tti upazamitAnAM, nanu parivartanamaSIdaM pravrajyAyAH kAraNaM babhUva tato vizeSataH sAdhubhiridamAcaraNIyamata Aha- 'kai va 'tti kati vA kiyanto vA kSemaGkarasAdhusadRzA bhaviSyanti ye itthaM parivartanasamutthaM kalahamapanIya pravrajyAM grAhayiSyanti, tasmAnnaivedamAcaraNIyam / uktaM laukikaM parivarttanam, atha lokottaraM tadvakta vyaM, tatra yat sAdhuH sAdhunA saha vastrAdiparivarttanaM karoti tallokottaraM parivarttanaM, tatra doSAnupadarzayati mU. (355) Uhiya dubbalaM vA khara guru chinna mailaM asIyasahaM / duvvannaM vA nAuM vipariName annabhaNio vA / / vR. vastraparivarttane kRte satIdaM nyUnaM yattu madIyaM vastraM babhUva tanmAnayuktaM pramANopapannaM yA idamadhikaM madIyaMpunarmAnayukta mevaM sarvatra bhAvanA, navaraM durbalaM' jIrNaprAya ' kharaM' karkazasparza' guruH sthUlasUtraniSpannatayA bhArayuktaM 'chinnaM' nipuSpakaM 'malinaM' malAvilam ' azItasahaM' zItarakSaNAkSamaM' 'durvvarNaM' virapacchAyam, itthaMbhUtaM svayameva jJAtvA 'vipariNameta' ghRSTo'hamiti vicintayeta. yaddhA anyena sAdhunA khaggUDena maNita utpAsito vipariNamet / atraivApavAdamAha mU. (356) egassa mAnattaM na u biie evamAi kajjesu / gurupAdamUle ThevaNaM so dalayar3a annahA kalaho / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 356 339 vR. ekasya sAghoryasya satkaM tanna bhavati tasya 'mAnayuktaM ' pramANopapannaM vastrAdi, nadvitIye - dvitIyassa sAghoryassa satkaMtasya mAnayuktaM, kintu ?- nyUnamadhikaM vA tata evamAdiSu kAryeSu samutpanneSu parivartanasya sambhavobhavati, tatraparivarttanasya sambhaveyasya satkaM tadvastrAditena gurupAdamUle tasya vastrAdeHsthApanaM karttavyaM, gurupAdamUle moktavyamityarthaH, tato vRttAntaH kathanIyaH, vRttAnte ca kathite sati sa gururdadAti 'anyathA ' gurupAdamUlasthApanAdyabhAve 'kalahaH parasparaM rATiH sambhavatIti / uktaM parivartitadvAram, athAbhyAhRtadvAramAhamU. (357) AinnamaNAnaM nisIha'bhihaDaM na nonisIhaM ca / nisihAbhihaDaM ThappaM vocchAmI nonisIMha tu // vR. abhyAhRtaMdvidhA, tadyathA - AcIrNamanAcIrNaca, tatrAnAcIrNaM dvighA, tadyathA nizIthAbhyAhRtaMnonizIyAbhyAhRtaM ca, tatra nizItham - arddharAtraM tatrAnItaM kila pracchannaM bhavati, evaM sAdhUnAmapi yadaviditamabhyAhRtaM tannizIthAmyAhRtamivanizIyAbhyAhRtaM tadviparItaMnonizIthAbhyAhRtaM yatsAdhUnAmabhyAhRtamitividitaMbhavati, tatra nizIthAbhyAhRtaM sthApyama, agre vakSyate iti bhAvaH, samprati punarvakSyAmi / nonizIthAbhyAhRtaM / mU. (358) saggAma paraggA sadesa paradesameva boddhavvaM / duvihaM tu paraggAme jalathala nAvoDu jaMghAe // vR. nonizIthAbhyAhRtaM dvividhaM tadyathA- 'svagrAme' svagrAmaviSayaM 'paragrAme' paragrAmaviSayaM, tatra yasmin grAme sAdhurnivasati ca kila svagrAmaH, zeSastu paragrAmaH, tatra 'paragrAme' paragrAmaviSayamabhyAhRtaM dvividhaM, tadyathAsvadezaM paradezaM ca, svadezaparagrAmAbhyAhRtaM paradezaparagrAmAbhyAhRtaM cetyarthaH / tatra svadezo yatra deze maNDale sAdhurvarttate, zeSastu paradezaH / etaddvividhamapi pratyekaM dvidhA, tadyathA- 'jalathala' tti 'sUcanAtsUtra' mitikRtvA jalapathenAbhyAhRtaM sthalapathenAbhyAhRtaM ca, tatra jalapathenApyabhyAhRtaM dvidhA nAvA uDDapena ca, upalakSaNametat, tenastokajalasambhAvanAyAM jaGghAbhyAmapi tatranauH- tarikA uDDapaH-taraNakASThaM tumbakAdicoDupagrahaNena gRhItaM draSTavyaM, sthalapathenApyabhyAhataM dvidhA, tadyathA- - jaGghAbhyAM padbhyAm, upalakSaNametat, tena gantryAdinA ca // tatrAmUneva jalasthalAbhyAhRtamedAn saprapaJcaM vibhAvayan doSAn pradarzayati mU. (359) jaMghA bAha tarIr3a va jale thale khaMdha ArakhuranibaddhA / saMjama AyavirAdhana tahiyaM puna saMjame kAyA // atthAhagAha paM kAmagarohArA jale avAyA u / kaMTAhitena sAvaya thalaMmi ee bhave dosA // vR.tatrajalamArgestokajalasambhAvanAyAM jaGghAbhyAm astAghasambhAvanAyAM bAhubhyAM yadivA tarikayA, upalakSaNametat, uDupena cAbhyAhRtaM sambhavati, sthalamArge sthalamArge tu skandhena yadvA 'Arakhuranibaddha' tti atra tRtIyArthe prathamA, tato'yamarthaH- ArakanibaddhA gantrItayA khuranibaddhA rAsabhabalIvardAdayastaiH, atra ca doSAH saMyamavirAdhanA''tmavirAdhanAca, 'tatra' saMyamA''tmavirAdhanAmadhye saMyamaviSayAvirAdhanA jalamArgesthalamArge ca 'kAyA' apakAyAdayo virAdhyamAnA draSTavyAH / jalamArge AtmavirAdhanAmAha - 'atthAha' ityAdi, aca prAkRtatvAt kvacidvibhakti lopaH kvacidvibhakti pariNAmazra, tato'yamarthaH - astAghe padAdimiralabhyamAne'dhobhUmAge'ghonimajjanalakSaNo'pAyo bhavati, tathA 'grAhebhyaH' jalacaravizeSebhyaH yadvA''paGkataH' kalarUpAt athavA makarebhyaH, yadivA 'ohyare' tti kacchapebhyaH, upalakSaNametat, anyebhyazca pAdabankatantvAdibhyaH 'apAyA' vinAzAdayo doSAH sambhavanti / sthalamArge AtmavirAdhanAmAha- 'kaMTe' tyAdikaNTakebhyo yadivA'hibhyo yadvA mU. (360) Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM mU. (361) stenebhyo'thavA zvApadebhyaH, upalakSaNametat, jvarAdyutpAdakaraparizramAdibhyazca 'sthale' sthalamArge eta evApAyarUpA doSAH pratipattavyAH / / ukta manAcIrNaM paragrAmAbhyAhRtaM nonizIyaMsaggAme'vi yaduvihaM gharaMtaraM nogharaMtaraM ceva / tigharaMtarA pareNa gharaMtaraM taM tu nAyavvaM // nogharaMtara'negavihaM vADagasAhInivesaNagihesu / Share khaMdhe mammaya kaMseNa va taM tu AnejjA // mU. (362) vR. 'svagrAme'pi' svagrAmaviSayamapyabhyAhRtaM dvividhaM, tadyathA-gRhAntaraM nogRhAntaraM ca, tatra trigRhAntarAt pareNa trINi gRhANyantaraM kRtvA parato yadAnItaM yadgRhAntaraM, evaM ca sati kimuktaM bhavati ? - yadgRhayamadhyAdAnIyate upayogazca ta (ya) tra sambhavati tadAcIrNamavaseyaM, nogRhAntaramanekavidhaM, tacca vATakAdiviSayaM, tatra 'vATakaH' paricchannaH pratiniyataH sannivezaH 'sAhI' varttanI saiMvaikA'pAntarAle vidyate na tu gRhAntaramityarthaH 'nivezanam' ekaniSkramaNapravezAni dvyAdigRhANi 'gRha' kevalaM mandiram, etacca sakalamapi vATakAdi-viSayamanAcIrNamanupayogasambhave veditavyaM, tadapi ca gRhAntarAkhyaM nogRhAntarAkhyaM na nonizIyaM svagrAmAbhyAhRtaM pratilAbhayitumIpsitasya sAghorupAzrayamAnayet kApotyA yadivA skandhena, upalakSaNametat, tena karAdinA ca, yadivA mRnmayena bhAjanena yadvA kAMsyena || sampratyasyaiva svagrAmaviSayanonizIthAbhyAhRtasya sambhavamAhamU. (363) sunnaM va asai kAlo pagayaM va paheNagaM va paasuttaa| iya ei kAi ghettuM dIvei ya kAraNaM taM tu // vR. ihasAdhurbhikSATan kvApi gRhe praviSTaH, paraMtattadAnIM 'zUnya' bahinirgatamAnuSamAsIt, yadvA'dyApitatra rAdhyate iti 'asana' avidyamAno bhikSAkAlaH, yadivA tatra prakRtaM gauravArhasvajanabhojanAdikaM varttate, na tato tadAnIM sAdhave bhikSA dAtuM prapAritA, yadivA vihRtya sAdhorgatasya pazcAt 'praheNakaM' lAhanakamAgataM, taccotkRSTatvAt kila sAdhave dAtavyam, athavA tadA zrAvikA 'prasuptA' zayitA''sIt, tato na sAdhave bhikSA dattA iti, etaiH kAraNaiH zrAddhikA svagRhAdgRhItvA sAdhorupAzrayamAnayet, taccAnayanasya kAraNaM tadA zUnyaM gRhamAsIdityAdirUpaM 'dIpayati' prakAzayati, tata evaM nonizIthasvagrAmAbhyAhRtasambhavaH / tadevamuktaM svagrAmaparagrAmabhedabhinnaM nonizIthAbhyAhRtam, athasvagrAmaparagrAmabhedabhinnameva nizIthAbhyAhRtamatidezenAhamU. (364) emeva kaso niyama nisIha'bhihaDe'vi hoi nAyavvo / 'aviiadAyagabhAvaM nisIhiaM taM tu nAyavvaM // vR. ya eva kramaH svagrAmaparagrAmAdiko nonizIthAbhyAhRta uktaH sa eva nizIthAbhyAhRte'pi niyamAt jJAtavyaH / samprati nizIthAbhyAhRtasvarUpaM - 'aviiya' ityAdi, avidito-yatinA na vijJAto dAyakasyAbhyAhRtadAnapariNAmo yatra tadaviditadAyakabhAvaM nizIthAbhyAhRtamavagantavyaM, kimuktaM bhavati ? - sarvathA sAdhunA'bhyAhRtatvena yadaparijJAtaM tannizIthAbhyAhRtam / paragrAmAbhyAhRtasya nizIthasya saMbhavamAhaaidUrajalaMtariyA kammAsaMkAe~ mA na ghecchati / AnaMti saMkhaDIo saDDo saDDI va pacchannaM // nigama deu dAnaM diyAi sannAi niggae dAnaM / siddhami se sagamaNaM dita'nne vArayaMtane // bhuMjaNa ajIrapurimaDDugAi acchaMti bhuttasesaM vA / mU. (365) mU. (366) mU. (367) Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-367 AgamanisIhigAI nabhujaI saavgaasNkaa|| mU. (368) ukkhittaM nikkhippai AsagayaM mallagaMmi paasge| khAmittu gayA saDDA te'vi yadvA asddhbhaavaa|| . vR. kvacidgrAme ghanAvahapramukhA bahavaH zrAvakAH ghanavatIprabhRtayazca zrAvikAH, ete ca srve'pyekkuttumbvrtinH| anyadA teSAmAvasaye vIvAhaH samajAne, vRtte ca tasmin pracuraM modakAdyuddharitaM, tatastairacintipathaitatsAdhubhyo dIyatAM yena mahatpuNyamasmAkamupajajAyate, atha ca kecitsAghavo dUre'vatiSThante, kecitpunaH pratyAsannAH paramantarAle nadI vidyate, tataste'pyapkAyavirAdhanAbhayato nAgamiSyanti, AgatA apicapracura modakAdikamavalokya kathyamAnamapi zuddhamAghAkarmazaGkayA na grahISyanti tato yatra grAme sAghavo nivasanti tatraiva pracchannaM gRhItvA vrajAma iti, tathaiva ca kRtaM, tato bhUyo'pi cintayanti-yadi sAdhUnAhUya dAsyAmastato'zuddhamAzaGkya te na grahISyanti tasmAt dvijAdibhyo'pi kimapi dadmaH, tacca tathA dIyamAnamapi yadi sAdhavonaprekSiSyantetatastadavasthaivateSAmazaGkAbhaviSyatitato yatroccArAdikArthaM nirgatAHsantaHsAdhavaH prekSante tatradadmaiti, evaM cacintayitvAvivakSitekasmizcitpradezekasyaciddevakulasyabahirbhAge dvijAdibhyaH stokastokaMdAtumArabdhaM,tatauccArAdikAryArtha vinirgatAHkecanasAdhavodRSTAH, tatastenimantritAyathAbhoH ! sAdhavaH ! asmAkamuddharitaM modakAdi pracuramavatiSThate tato yadi yuSmAkaM kimapyupakaroti tarhi tatpratigRhyatAmiti, sAdhavo'pi zuddhamityavagamya pratyagRhNana, taizca sAdhumiH zeSANAmapi sAdhUnAmupAdeziyathA'mukasmin pradeze pracurameSaNIyamazanAdi labhyate, tataste'pi tadrahaNAya samAjagmuH, tatra caike zrAvakAH pracura modakAdikaM prayacchanti, anye ca mAtRsthAnato nivArayanti, yathaitAvaddIyatAM mA'dhikaM, zeSamasmAkaM bhojanAyabhaviSyati,anyepunastAnevanivArayataHpratiSedhayanti-yathAnako'pyasmAkaMbhokSyate,sarve'piprAyo bhuktAH, tataH stokamAtreNa kizciduddharitena prayojanaM, tasmAdyathecchaMsAdhubhyo diiytaamiti| ___ sAdhavazcaye namaskArasahitapratyAkhyAnAstebhuktAH, ye ca pauruSIpratyAkhyAnAstebhuJjAnA vartante, ye cAjIrNavantaH pUrvArddhAdi pratIkSamANA varttante te nAdyApi bhuJjate, zrAvakAca cintayAmAsuH-grathedAnIM sAghavo bhuktA bhaviSyanti, tato vanditvA nijasthAnaM vrajAma iti, evaM cintayitvA samadhikapraharavelAyA sAdhuvasatAvAgatyanaiSedhikyAdikAMsakalAmapizrAvakakriyAMkRtavantaH, tatojJAtaMyathA'mIzrAvakAHparamavivekino, jJAtAzca paramparayA vivakSitagrAmavAstavyAH tataH samyavimarzato nithitaM-nanamasmannimittametata svagrAmAdabhyAhRtamiti. tato yairbhuktaM tairbhukta meva, ye tvadyApi pUrvArddhAdi pratIkSamANA na bhuJjate tairna bhuktaM, ye'picabhuAnA avatiSThante tairapi yaH kavala utakSiptaH sabhAjane'mucyata, yattu mukhe prakSiptaM nAdyApi gilitaM tanmukhAdviniHsArya samIpasthApita mallakeM pracikSipe, zeSaM tu bhAjanagataM sarvamapi pariSThApitaM, zrAvakAH zrAvikAvargavasApikSamayitvAsvasthAnaMjagAma, tatrayebhuktAyecArddhabhuktAste('pi sarve'pyazaThabhAvA iti shuddhaaH| sUtraM sugama, kevalam aidUrajalaMtariyatti kecidatidUre kecinndyaa'ntritaaH|| mU. (369) laddhaM paheNagaM me amugatthagayAe~ saMkhaDIe vaa| vaMdanagaTThapaviTThA dai tayaM paTThiya niyttaa|| mU. (370) nIyaM paheNagaM me niyagANaM nicchiyaM va taM tehiN| . sAgAri sayajjhiyaM vA paDikuTTA saMkhaDe ruttttaa|| vR. iha kAcidabhyAhRtAzaGkAnivRttyarthaM kimapi gRha prati prasthitA, tato nivRttA sati sAdhoH Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM pratilAbhanAyopAzrayaM pravizya sAdhusammukhamevamAha-bhagavan ! praheNakamidamamukAsmin gRhegatayAlabdhaM, yadvA kvApisaGgraDyAM,sammativandanArthamatrapraviSTA, tato yadiyuSmAkamidamupakarotitarhipratigRhyatAmititakadAnItaM dadAti,yadvAevamAha-'nijakAnAM' svajanAnAmarthAya praheNakaM mayA svagRhAt nItaM, paraM tairnepsitaM, tataH svajanagRhAt pratinivRttA vandanArthamatrAgateti, tatastaddadAti / yadivA mAyayA kAcidabhyAhRtamAnIya sAgArikAMzayyAtarIyadvA'saijjhitaM' vasatIpravezanIM pUrvagRhItasaGketA yathA sAdhavaH zrRNvanti tathA pravakti - gRhANedaM praheNakamiti, tayA ca mAtRsthAnataH pratiSiddhA yathA tvayA'pyamukasmin dine madIyaM praheNakaM na jagrahe tato'hamapi tvadIyaM na grahISyAmItyevaM niSiddhA, tataH sA'pi mAtRsthAnataH kiJcitparuSaM pratyukta vatI, dvitIyayA'pi tathaiva bhASitaM, tata evaM parasparaM 'saMkhaDe' kalahe sati sA praheNakanetrI 'ruSTA' roSavatI vandanArthaM vasatau pravizati, tato'nantaravRttaM vRttAntaM kathayitvA tadAnIM dadAti / uktaM svagrAmAbhyAhRtamapi nizIthaM / mU. (371) eyaM tu aNAinnaM duvihaMpi ya AhaDaM samakkhAyaM / AinnaMpi ya duvihaM dese taha desadehe a / / vR. 'etat' pUrvokta mabhyAhRtaMnizIthanonizIthabhedAdyadvAsvagrAmaparagrAmabhedAdvivighamapyAkhyAtamanAcIrNam-akalpanIyaM, sampratyAcIrNaM vakSye, tadapi dvividhaM, tadyathA-deze dezadeze ca / mU. (372) hatthasayaM khalu deso AreNaM hoi desadeso ya / AinnaMmi (u) tigihA te ciya uvaogapuvvAgA // vR. 'hastazataM ' hastazatapramitaM kSetraM dezaH, hastazatAdArAddhastazatamadhye ityarthaH, dezadezaH, tatra hastazatapramANe AcIrNeyadigRhANitrINibhavantinAdhikAnitataH kalpate, tAnyapi cedgRhANyupayogapUrvakANi bhavanti, upayogastatradAtuM zakyata ityarthaH, tataH kalpate nAnyathevi / sampratigRhatrayavyatirekeNa hastazatAdisambhavaM tadviSayaM kalpyAkalpyavidhiM cAhamU. (373) parivesaNapaMtIe dUrapaveso ya ghaMghasAlagihe / hatthasayA AinnaM gahaNaM parao u paDikuTTaM // hoiyNadesadeso aMto hi sA na dIsA jattha / ukkhevAI tattha u sopAI deha uvaogaM // mU. (374) [pra.2] vR. pariveSyate-bhojanaM dIyate yebhyaste pariveSaNAH-bhuAnAH puruSAsteSAM paGktiH-zreNistasyAM tatra hyekasmin paryantaM sAdhusaGghATako varttate dvitIye tu deyaM tiSThati, tatra ca spRSTAspRSTamayAdinA gantuM na zakyate, evamuttarayorapipadayorbhAvanIyaM,tataH pAreveSaNapaGktyAM yadvA dUrapraveze' pralambagamanamArgechiNDikAdau, yadivA ghaGkhazAlAgRhehastazatAdAnItasya grahaNamAcIrNaM, kalpata ityarthaH, paratastvAnItasya grahaNaM pratikuSTaM' nirAkRtaM tIrthakarAdibhiH / sampratyasyaivAcIrNasya bhedAna pradarzayati mU. (375) ukkAsa majjhima jahannagaM tu tivihaM tu hoi AinnaM / karapariyatta jahanna sayamukkosaM majjhima sesaM // vR. trividhamAcIrNamabhyAhRtaM, tadyathA- utkRSTaMmadhyamaMjaghanyaMca, tatrayadA UrdraupaviSTA vA kayamapisvayogena muSTigRhItena maNDakAdinA, yadivA svApatyAdipariveSaNArthamodanabhRtayA karoTikayotpATitayA vyavatiSThate, atrAntare ca kathamapisAdhurAgacchatibhikSArthaM, tasmaicayadikarasthaM dadAti tadAkaraparivartanamAtraM jaghanyamabhyAhRtamA cIrNaM, hastazAdabhyAhRtamutkRSTaM, zeSaM tu hastazatamadhyavarttiM madhyamaM / tadevamukta mabhyAhRtadvAram / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 mUla-376 mU. (376) pihiunbhinnakavADe phAsuya apphAsue ya baaddhvve| apphAsu puDhavimAI phAsuya chgnnaaidddre| vR. ubhinnaM dvidhA, tadyathA-pihitobhinnaM kapATobhinnaM ca, tatra yat kutupAdeH sthagitaM mukhaM sAdhUnAM tailaghRtAdidAnArthamudbhidya tailAdi sAdhubhyo dIyate taddIyamAnaM tailAdi pihitodbhinnaM, pihitamudbhinnaM yatra tapihitodbhinnamitivyutpatteH, tathAyapihitaMkapATamudbhidya-udghATyasAdhubhyodIyatetatkapATodbhinnaM, vyutpattiHprAgiva, tatrapihitodibhanne yatpidhAnaMtaddidhA, tadyathA-prAsukamaprAsukaMca, sacetanamacetanaM cetyarthaH, tatra 'aprAsukaM' sacittapRthivyAdimayaM, 'prAsukaM' chagaNAdidardarake, tatra chagaNaM-gomayaH, aadishbdaadbhsmaadiprigrhHdiirkH-mukhbndhnNvstrkhnnddm|atrpihitodbhinnekpaattodibhnnecdossaanmidhitsuraahmuu. (377) ubbhinne chakkAyA dAne kayavikkae yahigrnnN| teceva kavADaMmivi savisesA jNtmaaiisu|| vR.udbhinne-pihitodbhinneSaTkAyAH udbhedakAleSaTakAyA:pRthivIkAyAdayovirAdhyante,tataHprathamataH sAdhunimittaMkutupAdimukhe udbhinnesatiputrAdibhyastailAdipradAne, tathAkrayavikraye-krayevikrayecAdhikaraNaMpApapravRttirupajAyate, tathA eta evaSaTkAyavirAdhanAdayo doSAH 'kapATe'pi kapATodbhinne'pi savizeSAstu 'yantrAdiSu' yantrarUpakapATAdiSu draSTavyAH, tatra yAnyatIva sampuTamAgatAni kuJcikayA codghATyante yAnica daIrakoparipiTTaNikAyAekadezavartinimAlapravezarUpadvAretAniyantrarUpakapATAniAdizabdAtparighAdigrahaH / sampratyenAmeva gAthAM vyAcirakhyAsuH prathamataH 'unbhinne chakkAyA' ityavayavaM vyAkhyAnayan gAthAdvayamAhamU. (378) saccittapuDhavilitaM lelu silaM vA'vi daaumolitN| saccitapuDhavilevo ciraMpi udgNacirlite|| mU. (379) evaM tu puvvalitte kAyA ulliNpnne'vitecev| timmeuM uvaliMpai jaumuhaM vAvi taaveuN|| vR.ihakutupAdimukhaMdaIrakoparikadAcit lekheM leSTuMzilAMvA-pASANakhaNDaprakSipyajalArdIkRtasacittapRthivIkAyaliptaM bhavati, tatra sacittapRthivIlepaH sacittaH sana cirakAlamapyavatiSThate, udakaM tu aciralipte' acirakAlaliptesambhavati, kimuktaM bhavati?-yadicirakAlasacittapRthivIkAyaliptamubhidyatetarhisacittapRthivIkAyavinAzo'ciralipe tRbhidyamAne'pkAyasyApi vinAzaH, aciraliptamapyatrAntarmuhUrttakAlasya madhyavartidraSTavyama,antarmuharttAnantaraMpRthivIkAyazastrasamyarkataudakamacitIbhavati,tatonatadvirAdhanAdoSaH, upalakSaNametat, tena trasAderapi tadAzritasya vinAzasambhavo draSTavyaH / evam-anena prakAreNa pUrvalipte sAdhvarthamudibhadyamAne doSA uktAH etaeva pRthivIkAyAdivirAdhanAdoSA upalipyamAne'pi kutupAdimukhA. tailaghRtAdikaM sAdhava dattvA zeSasya rakSaNArtha bhUyo'pi kutupAdimukha sthagyamAna draSTavyAH, tathAhi-bhUyo'pi kutupAdimukhaM sacittapRthirvAkAyenajalAdrIkRtanApalimpati,tataHpRthivIkAyavirAdhanA'pkAyavirAdhanAca, pRthivIkAyamadhye ca mudgAdayaH kIrTikAdayazca sambhavanti tatasteSAmapi virAdhanA / tathA ko'pyabhikSAnArthaM jatu tApayitvA kutupAdimukhasyopari jatumudrAM dadAti, tadA tejaHkAyavirAdhanA'pi, yatrAgnistatra vAyuriti vAyukAyavirAdhanA ca, tataH pihitodibhanne ssttkaayviraadhnaa| amumevArthaM spaSTaM bhAvayatimU. (380) jaha ceva puvvalitte kAyA dAuMpuNo'vi taha cev| uvalippata kAyA muiaMgAI navari chtttt| Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM va. yathA caiva pUrvalipte 'kAyAH' pRthivIkAyAdayo virAdhyante tathA sAdhubhyastailAdikaM dattvA bhayopi kutupAdimukheupalipyamAnekAyAvirAdhyante,navaraMSaSThekAyetratpakAyarUpevirAdhyamAnAjantavaHpRthivyAzritAH 'mujhgAdayAH' pipIlikAkunthvAdayo draSTavyAH / samprati dAne kayavikkae ya' ityavayavaM vyAcikhyAsurAhamU. (381). parassataM dei sa eva gehe, tellaM va loNaM va ghayaMgulaM vaa| ugdhADie taMmi kare avassaM. savikkayaM tena kiNAi anN|| vR. tasmin kutupAdimukhe sAdhvarthamudghATite sati parasmai' yAcakagrAhakAdikAya yadrA-svakIya eva gRhe putrAdibhyastailaM lavaNaM ghRtaM guDaM vA dadAti, yadivA sakarotyavazyaM vikraya, tena camUlyenAnyata krINAti. etacca sarva sAdhvarthamudghATite sati pravartate iti sAdhoH prvRttidossH| 'agiraNam' ityavayavaM vyAkhyAmU. (382) dAne kayavikkae vA hoI ahigrnnmjybhaavss| nivayaMti je ya tahiyaM jIvA muiyNgmuusaaii|| vR. dAne kraye vikraye vA'nantarokta svarUpe pravarttamAne sAdhoH 'ayatabhAvasya' ayato'zuddhAhArAparihArakatvena jIvarakSaNarahitaH bhAvaH adhyavasAyo tasya sa tathA tasya adhikaraNaM' pApapravRttirupajAyate, tathA tasmin kutupAdimukhe udghATite ye jIvA muiGgamUSakAdayo nipatanti nipatya ca vinAzamAvizanti tadapyadhikaraNaM saadhorev| samprati te ceva kavADaMmi' ityavayavaM vyAcikhyAsurAha__ mU. (383) jaheva kuMbhAisupuvvalitte, ubbhijjamANe yahavaMti kaayaa| oliMpamANevi tahA taheva, kAyA kavADaMmi vibhAsiyavvA // vR. yathaiva 'kumbhAdau' ghaTAdau, AdizabdAtkutupAdiparigrahaH, pUrvalipte udbhidyamAne 'kAyAH' pRthivIkAyAdayovirAdhyamAnAbhavanti,upalakSaNametata,tenadAnakrayavikrayAdhikaraNapravRttizcabhavati,tathAkapATe'pi pUrvadatte sAdhvarthamudghATyamAne veditAvyAH, tathAhi-yadA kapATAt prAkkathamapi pRthivIkAyo jalabhRtaH karako vA bIjapUrAdikaM vA muktaM bhavati tadA tasminnudghATyamAne kapATe tadvirAdhanA bhavati, jalabhRte karakAdau tu midyamAne (vA) pAnIyaM prasarpat pratyAsannacullyAdAvapi pravizeta, tathA casatyagnivirAdhanA, yatracAgnistatra vAyuritivAyuvirAdhanAca,mUikAdivivarapraviSkITikAgRhagodhikAdisattvavinAzetrasakAyavirAdhanAceti, daankryaavikryaadhikrnnprvRttibhaavnaacpuurvvtkrttvyaa|'smprti savisesA' ityavayavaMvyAcikhyAsurAhamU. (384) gharakoilasaMcArA AvattaNa pIDhagAi hettttvriN| nitevi eyaaMto DiMbhAIpallaNe dosaa|| vR. kapATasya 'saJcArAt' saJcalanAdgrahagodhikA, upalakSaNametat kITikondurAdayazca virAdhyamante, tathAprAsAdasyAdhAbhUmirarUpApIThikavapIThikA cAyikAtatrAdhaaparitalecakapATakadazasyAvarttanatadAzritAH kunthupipIlikAdayA vinAzamaznuvata. tathodghATya kapATa pacAnmukhaM nIyamAne'ntaHsthite (riti) antaHsthitasya DimbhAdeH preraNe doSAH-ziraHsphoTanAdayo bhvnti| sampratyapavAdamAhamU. (385) gheppai akuMciyAgaMmi kavADe paidine privhte| ajaUmuddiya gaMThI paribhujjai daddaro jo y|| .vR. 'akuJcikAke' kucikArahite, kuzcikAvivararahite ityarthaH, tatra hi kila pRSThabhAge ullAlako na bhavatitenanagharSaNadvAreNasattvavirAdhanA, yadvA- 'akUiyAge'ttipAThaH, tatra akUjikAke kUjikArahiteakrekArArAve, kimuktaM bhavati?-yadudghATyamAnaMkapATaMkreGkAraravaMnakaroti,taddhipazcAtkriyamANamUrdhvamadhAstiryaga Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-385 345 gharSatprabhUtasattvavyApAdanaMkarotitenatadvarjanaM,tasminnapikiMviziSTe? ityAha-pratidina pratidivasaM-nirantaraM 'prativahati' udghATyamAnedIyamAnecetyarthaHtasminprAyonagRhagodhikAdisattvAzrayasambhavaH, cirakAlamavasthAnAbhAvAt / itthaMbhUte kapATe sAdhvarthamapyudghATite yaddadAti gRhasthaH tadgRhyate, sthavirakalpikAnAmAcIrNamateta, tathA yazca 'dardarakaH' kutupAdInAM mukhabandharUpaH pratidivasaM paribhujyate-badhyate choDyate cetyarthaH, tatra yadi jatumudrAvyatirekeNa kevalavastramAtragranthiIyeta nApi ca sacittapRthivIkAyAdilepaH tarhi tasmin sAdhvarthamudbhinne'pi yaddIyate tatsAdhubhirgRhyate iti ukta mubhinnadvAram. atha mAlApahRtadvAramAhamU. (386) mAlohaDaMpi duvihaM jahannamukkosagaM ca boddhvvN| aggatalehi tavvivarIyaM tu ukkosN|| vR.mAlApahRtaMdvividhaM,tadyathA-jaghanyamutkRSTaMca,tatrayadbhanyastAbhyAMpAdayoragrabhAgAbhyAMphalakasaJjJAbhyAM pANibhyAM cotpATitAbhyAmUrdhvavilagitoccasikkakAdisthitaM dAvyA dRSTeragocaraM yaddIyate tajjaghanyaM mAlApahRtaM. jaghanyaviparItaM bRhanniHzreNyAdikamAruhya prAsAdoparitalAdAnIya dIyate tadutkRSTaM maalaaphRtN| mU. (387) bhikkhU jahannagaMmI geruya ukkosaMgami dittuNto| ahiDasaNamAlapaDaNe ya evamAI bhave dossaa|| vR.jaghanyemAlApahRtebhikSurvandakodRSTAntaH, utkRSTe gerukAH'kApilaH, tatrajaghanyemAlApahRte ahidazana' sarpadazanam, utkRSTa mAlAtpatanamityevamAdayo doSA abhuuvn| tatra bhikSudRSTAntaM gAthAdvayenAha. mU. (388) mAlAbhimuhaM dadrUNa agAriM tao saahuu|' / taccanniya AgamanaM pucchA yadinndaannNti|| mU. (389) mAlaMmi kuDe moyagasugaMdhi ahi pavisaNaM kare ddkkaa| annadina sAha Agama niddaya kahaNAya sNbohii|| vR.jayantapuraMnAmanagaraM,tatrayakSadinnonAmagRhapatiH,tasyabhAryAvasumatI,anyadAcatadgRhedharmarucirnAma saMyatobhikSArthapraviveza,taMcaniyamitendriyamarakta dviSTameSaNAsamitamavalokyasamutpannaviziSTadAnapariNAmena yakSadinnena vasumatI sAdaraM babhaNe, yathA dehi sAdhave'smai amukAnga modakAniti, te ca modakA Urdhva vilagitoccasikkakamadhye vyavasthite ghaTe'vatiSThante, tataHsA tadbrahaNArthamutthitA, sAdhuzca tAmAlApahRtAM bhikSApavabudhyamAnastadgRhAnirjagAmAtatastatkAlaMtasminnevagRhebhikSAyaibhikSurAgamana.papracchacataMyakSadinno yathA kiMbhoH? (sama) tena sikkAkAdAnIya! dIyamAnA bhikSAnajagahe, ? tataHsa pravacanamAtsayadivamuvAcaadattadAnAamIkhaluvarAkAstatonalabhantepUrvakameviniyogatoyuSmAdRzAmIzvarANAMgRheSusnigdhamadhurAdika bhojanaMbhoktaM.kintutardargatagRheSvantamAntAdikaMlabdhvAbhoktAvyamiti.tato yakSadinnenatasmAyapitAne modakAna vasumatI dApitA, sA tasminneva sikkakavilagite ghaTa modakAnAdAtumacAlIta, ghaTe ca mahottamadravyaniSpannamodakagandhAdhrANavazataHkathamapibhujaGgamaHsamAgato'vatiSThate, vasumatIcotpATyapANI pAdAgratalamareNa yAvanmodakaghaTe kaikellipallavopamaM karaM prakSipati tAvadbhujaGgamaH kAmuka iva sAdaraM taM pratyagRhNAt, tato hA ! daSTA daSTeti pUtkAraM kurvatI bhUmau nipapAta, dadRze ca yakSadinnanaphUtkAraM kurvan dandazUkaH, tatastatkSaNAdeva samAhUtAH paramamantravAdinaH, samAnItAni ca nAnAvidhAni bheSajAni, tato'dyApyAyuratruTitamitimantrauSadhaprabhAvataHsAnIrugbabhUva,samAjagAmacabhUyo'pyaparasmindinesaevadharmaruciHsaMyato bhikSAyaiH, upAlebhe ca yakSadinena yathA dayApraghAno dharmastatkiM bhoH sAdho ! suvihita tava tadAnIM sarpa Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtraM pazyato'pyupekSAprAvarttiSTa?,sapAha-nAhamadrAkSaMtadAnIM dandazukaM, kevalamayamasmAkaMsArvaupadezo yathAmA grAhiSuH sAdhavo! mAlApahRtaM bhikSAmiti, tato'haM prtinivRttH| ___ evaM cokte yakSadinnaH svacetasi cintayAmAsa-aho ! nirapAyo bhagavatA nirupAdezi bhikSUNAM dharmaH, ya eva cetthaM nirapArya dharmamupadizati smasaeva sarvajJAnakhalu sudhAbhyavahAramantareNa sudhodgAra ujjambhate, evaM na yAvatjJeyavyApijJAnamantareNetthaM sakalakAlamanapAyino dharmasyopadezapravRttiH, buddhiprAgalbhye hi vacasi prAgalbhyamupAlambhitaramAtsaevasarvajJaiti, itthaMcavicintyabhakti vazocchalitapulakajAlopazobhitatanuH sAdaraM dharmarucizramaNamavandata, vanditvA ca jinapraNItaM dharmaM papraccha, sa ca kathayAmAsa saGkepataH, tato jinapraNItavAkyAmRtarasAsvAdatasteSAmavajagAmasakalamapimAyAsUnavIyAdisampAditakuvAsanAmayaMgaralaM, pazyatisayathAvasthitAniheyapAdeyAnivastUni, pramodatecajAtyandhaivacakSurlAbhesavizeSataraM,tatomadhyAhne vizeSato gurusamIpe samAgatya dharma zrutvA jAtasaMvego dampatI api pravrajyAM prpedaate| sUtraM sugmN| mU. (390) AsaMdipIDhamaMcakajaMtoDUkhala paData ubhyvhe| voccheyapaosAI uDDAhamanANivAo y|| vR. 'AsaMdI' mazcikA 'pIThaM' gomayAdimayamAsanaM maJcakaH' pratItaH yantra' vrIhyAdidalanopakaraNam, 'uDUkhalaH'pratItaH, eteSvAruhya, upalakSaNametat,pANIcotpATyaUrdhvavilagitasikkakAdisthitamodakAdigrahaNekathamapiyadimazcakAdihrasanatodAtrInipatatitarhi ubhayavadhaH daatryaa:pRthivyaadikaayaadiinaaNcvinaashH| tatradAnyAhastAdibhaGgatoyadivAvisaMsthulapatanataHkathamapyasthAnAbhighAtasambhavAtprANavyaparopaNamapi,tayA canipatantyAbhUmyAdyAzritAnAM pRthivIkAyAdInAmapi vinAzaH, yathaitasmai bhikSAmahaM dadatI prAgapimahatyanarthe patiteti na ko'pyasmai dAsyatIti tadgRhe tavyAnyadravyavyavacchedaH, tathA muNDenAnena paramArthataH pAtiteti kasyApi gRhasvAminaH sAdhuviSayaH pradveSo'pi bhavati, AdizabdAttADanAdiparigrahaH, pradveSadagdho hi ko'pi kopAndhatayA tADanamapi kuryAt, ko'pi nirbhartsanaM, ko'pivaghamapi,tathAca pravacanasyoDDAhaH khiMsAyathAsAdhvarthameSA bhikSAmAharantI parAsurabhUt, tasmAnnAmI sAdhavaH kalyANakAriNaHH, loke cAjJAnavAdaHevaMvighamapidAvyAanarthametenajAnantItyevaMmUrkhatApravAdaH,tasmAjjaghanyamapimAlApahRtamavazyapariharttavyaM / tadevamukto jaghanyasyamAlApahRtasya sadoSo dRSTAnto'nye'pi ca doSAH, sampratyutkRSTasya tAnAhamU. (391) emeva ya ukkose vAraNanisseNi gumviNIpaDaNaM / gambhitthikuJchiphoDaNa purao maraNaM kahaNa bohii|| vR.jayantInAmapurI, tatrasuradattonAmagRhapatiH, tasyabhAvasundharA, anyadAcatadgRheguNacandrAmidhaH sAdhurmikSArthaM prAvizata. taM ca prazAstamanasamihaparalokaniHspRha mUrta dharmamiva samAgacchantamavekSya suradatto vasundharAmamihitavAn yathA dehi sAdhava mAlAdAnIya mAdakAniti, sA ca tadAna mantavatnI, paraM patyurAdezaM devatAzenAmivapratIcchantImodakAnayanAthamAlAbhimukhAMnizreNimAroDhumayatiSTa,sAdhuzcanakalpatemAlApahRtA bhikSA saMyatAnAmiti tAM vinivArya tadgRhAnniHsaMsAra, tatastatkSaNa eva ko'pi kApilo bhikSArtha tasminneva gRhe prAvizata, suradattana ca sa pRSTo tathA bhoH ! kiM saMyatenamAlAdAnIyamAnA bhikSAna pratijagRhe ?, tataHsa mAtsaryavazAdasambaddhaM kimpayamAviSTa, tatastasmAyApi suradatto vasundharayA modakAna dApitavAna, vasundharA ca modakAnayanArthaM niHzreNimArohantI katha mapi pAdahasanato visaMsthulAGgI nyapatat, adhazca vrIhidalanayantrakamAsIt, tatastatkIlakastasyAnipatantyAH, kukSidvidhApATayAmAsanirgatazcaparisphurastatogarbhaH, Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-392 347 kIlakavidAritatayA mahApIDADatizayabhAvataH pazyatAmeva sakalalokanAMsadaHkhaMspandamAnaH pazcatvamagamat, tathA vasundharA ca, tata ucchalitaH pApIyasaH kApilasyAvarNavAdaH, anyadA ca bhUyo'pi tasminneva gRhe sa eva sAdhurbhikSArthamAjagAma,suradattacatamaprAkSIt-bhagavan! yathAyUyaMjJAnacakSuSAdAnyAvinAzamavekSamANAbhikSAM parihRtavantaHtathAGasmAkamapikinAcIkathata?,yenatadAnIMsAmAlaMnAroheta.tataHsAdhuravocat-nAhakimapi jAne, kevalamayamasmAkaM sArvajJa upadezaH-yathA na kalpate sAdhUnAM mAlApahRtA bhikSeti, tataH sa pUrvavadacintayanddharmamazrauSIt pravrajyAM cAgrahIditi, sUtraM sugama, navaram, evameva jaghanyamAlApahRte ivotkRSTe'pi mAlApahRte paDantaubhayavaho' ityAdayo dossaavktvyaaH| tatradAnyAvagheudAharaNaM vAraNanisseNi' ityAdi / mU. (392) uDDamahe tiriyapi ya ahavAmAlohaDaM bhave tivihN| __uDDhe ya mahoyaraNaM bhaNiyaM kuMbhAisU ubhyN|| vR. athavA mAlApahRtaM trividhaM. tadyathA-Urdhvamadhastiryakaca, tatra Urdhvametadananrokta mRrdhvavilagitasikkakAdigatam, adhobhUmigRhAdAvavataraNaM-pravezaH, tatrAgho'vataraNenayaddIyate tadapyupacArA-daghA'vataraNaM, tathA kuMbhAdiSu'kumbhoSTrikAprabhRtiSuyadvarttatadayaMtadbhayam-UrdhvA'dhomAlApahRtasvabhAvaMbhaNitaMtIrthakarAdibhiH, tathAhi-bRhattaroccastarakumbhAdimadhyavyavasthitasya deyasya grahaNAya yena dAtrI pAya'tpATanAdi karoti tenordhvamAlApahRtaM, yena tvadhomukhaM bAhumatiprabhUtaM tenAdhomAlApahRtaM, doSA atrApi puurvvdbhaavniiyaaH| mU. (393) daddara sila sovANe puvvArUDhe anuccmukkhitte| . mAlohaDaM na hoI sesaMmAlohaDaM hoii|| vR.'daIraH' nirantarakASThaphalakamayoniHzreNivizeSaH zilA' pratItA sopAnAni' iSTakAmayAnyavataraNAni, etAnyAruhya yaddadAti tanmAlApahRtaM na bhavati, kevalaM sAdhurapyeSaNAzuddhinimittaM prAsAdasyopari dardarAdinA caTati,apavAdenabhUstho'pyAnItaMgRhNAti, tathApUrvArUDhaHsAdhvAgamanAdagrataHsvayogenaniHzreNyAdinAprAsAdopari caTito dAtA yaddadAti sAdhupAtrake, kathaMbhUte? ityAha- anuccotkSipte, kimuktaM bhavati ?-bhUmisthaH saMyato dRSTeradhaHpAtraMdhArayanyAvatpramANe uccaiHsthAne sthito dAtApAne hastaMprakSipya dadAti tAvatpramANe pUrvArUDho yaddadAtitanmAlApahRtaMnabhavati,zeSatusarvamapyanantaroktaM mAlApahRtamavaseyamAihAnuccotkSiptoccotkSiptayo:mU. (394) tiriyAyaya ujjugaeNa giNhaIgajaM kareNa paasNto| eyamanuccukkhittaM uccukkhittaM bhave sesN|| vR.tiryaga Ayatena-dIrghaNa Rjukena' saralena 'karaNa' hastena pAtraM dRSTyA nibhAlayana yadgRhNAti taditthaMbhUtaMpAtramanucotkSiptamucyate.zeSapunaruccAtkSiptaM. iyamanabhAvanA-yadRSTaruparibAhaprasAryadeyavastugrahaNAya pAtraM dhriyate tattathA dhriyamANamuccAtkSiptamiti. etana cAdhyAMdhomAlApahRtavyAkhyAnena tiryagapi mAlApahRtaMvyAkhyAtaMdraSTavyaM,tatrApyarthaMkalpyAkalpyavidhiH-yatpAdasyAghAmajjikAdidattvAgavAkSAdau sthitaM dAnAya bAhaM prasArya mahatA kapTena samAkarSati samAkarSati tanna kalpate, tacca bhUmA svabhAvasthA gavAkSAdI sthitamayatnena kizcidvAhu prasArya sAdhordAnAya gRhNAti tanmAlApahRtaM na bhavati, atsttklpte| mU. (395) acchinjaMpi ya tivihaM pabhUya sAmI ya tenae cev| acchinnaM paDikuTuM samaNANa na kappae ghettuM / / vR.AcchedyamapiprAgukta zabdArtha trividhaM triprakAra,tadyathA-'prabhau'prabhuviSayaMprabharUpakAzritamityarthaH, evaM svAmini' svAmiviSayaM stenkvissyNc|etcctrividhmpyaacchyNtiirthkrgnnghraiH pratikuSTaM'nirAkRtama, Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM ataH zramaNAnAM tadgrahItuM na klpte| tatra prathamataH tatra prathamataH prabhuviSayaM bhAvayatimU. (396) govAlae ya bhayae'kharae putte ya ghUya sunnhaae| aciyatta saMkhaDAI keipaosaM jahA govo|| vR.prabhukarttakamAcchedyaM gopAlake' gopAlaviSayaM,tathA 'mRtakaH' karmakarastadviSayama, akSarako-dravyakSarakAmidhAno dAna ityarthaH, tadviSaya, putraviSayaM duhitRviSayaM snuSAviSayama, upalakSaNametat, bhAryAdiviSayaM c|atraivdossmaah- 'aciyatta' ityAdi, acayattam' aprItiH saGgharDa kalaMi:,AdizabdAdAtmaghAtAdiparigrahaH kecitpunaH pradeSamapi sAghau gacchanti, yathA gopaH' gopAlakaH / enameva dRSTAntaM gAthAdvayena bhAvayati. mU. (397) govapao acchettuM dinnaM tu jaissabhaidine phnnaa| __payabhANUNaM daTuMkhiMsaibhoI ruve ceddaa|| mU. (398) paDiyaraNapaoseNaM bhAvaM nAuMjaissa aalaavo| tannibbaMdhA gahiyaM haMdi sa mukkosimA biiyN|| vR.vasantapuraMnAmanagaraM,tatrajinadAsonAmazrAvakaH,tasyAbhAryArukmiNI, jinadAsasyagRhevatsarAjo nAma gopAlaH, sa cASTame aSTame dine sarvAsAmapi gomahiSINAM dugdhamAdatte, tathaiva tasya prathamato ghRtatvAt, anyadA casAdhusaGghATako bhikSAyai tatrAgamata, itazcatasmin dine gopAlasyasarvadagdhAdAnavArakaH, tatastena sarvA api gomahiSyo dugdhA mahatI pArirdugdhasyApUrNA, jinadAsatha jinavacanabhAvitAntaHkaraNatayA sAdhusaGghATakaM paramapAtrabhUtamAyAtamavalokya bhakti to yatheccha bhakta pAnAdikaM tasmai dattavAn, tato 'dugdhAntAnibhojanAnI'tiparibhAvyabhakti taralitamanaskatayAgopAlasyadugdhaMbalAdAcchiyakatipayaMdadau, tataHsagopAlomanasisAdhoruparimanAkpradveSaMyayau,paraMprabhubhayAnnakimapivaktumIzitaH, tatastatpapobhAjanaM katipayanyUna svagRhe nItavAn, tacca tathAbhUtaM nyUnamavalokya bhAryA saroSaM pRSTavatI, kimiti nyUnamidaM payobhAjanam ?, iti, tato gopena yathAvasthite kathite sA'pi sAdhumAkroSTuM prAvarttata, ceTarUpANi ca dugdhaM stokamavalokya kimasmAkaM bhaviSyatIti rodituMpravRttAni, tata itthaM sakalamapi svakuTumbamAkulamavetyasa gopaHsaJjAtasAdhuviSayamahAkopaHsAdhuvyApAdayituMcalitavAn, dRSTazcabhikSArthaparibhramana kvApipradezesAdhuH, tataHpradhAvito lakuTamutpATya sAdhoH pRSThataH, sAdhunApikathamapipazcAdavalokanetaMgopaMtathAbhUtaMkopAruNanayanamAlokya paribhAvayAmAse. nUnametasya dugdhaM balAdAcchidya jinadAsena mahyaM dade tena mama mAraNArthamiva kupita eva samAgacchannupalakSyate, tataH sAdhurvizeSataH prasannavadano bhUtvA tasvaiva sammukhaM pratyAgantuM prAvarttata, babhANacayathA-bhobhoHkSIragRhaniyuktaka!tavaprabhunirbandhenamayAtadAnIMdagdhamAttaMsampratituguhANatvamAtmIyaM dugdhamiti, evaM cokte satyupazAntakopaHsA pratisvasvabhAvaMprakaTitavAnaM. yathAbhoH sAdho! suvihita! tava mAraNArthamahamidAnImAgataH, paraM samprati tvadracanAmRtaparisekata upazazAma meM sarvaH kopAnalaH, tato gRhANa tvamevedaM dugdhaM, muktadhAkSataprANo mayA, paraM bhUyo'pyevamAcyedyana grahItavyamiti nivRtto gopaH, svasthAnaMca gataH saadhuriti|suutrN sugama, navaraM 'payabhANUNaM'tti vibhakti lopAtpayobhAjanamUnaM dRSTrA bhoI' iti bhogyAbhAryA ityarthaH gaMva'ttikadanti, 'haMdI ti AmantraNe.tanirvandhAta tvadIyajinadAsAkhyaprabhunibandhAdagRhItaM, tataH sa prAha-mukto'si samprati mA dvitIyaM vAramevaM gRhiithaaH|| mU. (399) nAninviTTha labbhai dAsIvi na bhujjae rite bhttaa| donnegayarapaosaMjaM kAhI aNtraayNc|| Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 399 349 vR. prabhuNA balAdAcchidyamAne dugdhe ko'pi gopo ruSTaH prabhoH sammukhamevamapi bruvANaH sambhAvyate, yathA kimiti madIyaM dugdhaM balAdAgRhNAsi ?, na khalu 'anirvRSTam ' anupArjitamiha kimapi labhyate, tato mayA svazarIrAyAsabalenedaM dugdhamupArjitam, ataH kathamatra prabhavasi ?, na hi dAsyapyAstAmuttavezyAdikamityapizabdArthaH, 'bhaktAste' bhakta pAnamRte, bharaNapoSaNamRte ityarthaH, 'bhujyate' bhoktuM labhyate, tato madIyaM bhojanamidam, ato na te'tra prabhutvAvakAzaH, evaM cokte sati kadAciddrayorapi prabhugopAlakayoH parasparamekatarasya vAdvitIyasyopari pradveSo varddhate, pradveSecavarddhamAne yat kariSyatidhanaharaNamAraNAdikaMtatsvamevA''cchedyAdAne doSatvenavijJeyaM / tathAyaccAntarAyaM gopAlakasyatatkuTumbasyacatadapidoSatvena vijJeyamiti / tadevaM 'govAlapa ' iti vyAkhyAtam / etadanusAreNa ca bhRtakAdAvapi yathAyogamaprItyAdikaM sambhAvanIyamiti / samprati svAmiviSayamAcchedyaM vibhAvayiSurAhamU. (400) sAmI cArabhaDA vA saMjaya daTTUNa tesi aTTAe / kaluNANaM acchejjaM sAhUNa na kappae ghettuM // vR. ihasvagRhamAtranAyakaH prabhuH grAmAdinAyakaH svAmI cArabhaTAvA- svAmibhaTAvA, te'pi svAmigrahaNena gRhyante / saMyatAn dRSTvA teSAM saMyatAnAmarthAya 'karuNAnAM kRpAsthAnAnAM daridrakauTumbikAdInAM sambandhyA''cchidya taddadAti tatsAdhUnAM na kalpate etadeva vyaktaM bhAvayati mU. (401 ) AhArovahimAI jaiaTTAe u koi acchiMde / saMkhaDi asaMkhaDIe taM giNhaMte ime dosA // vR. yadiko'pi svAmI bhaTovAyatInAmarthAyakeSAJcitsambandhyAhAropadhyAdikaM 'saGgraDyA' kalahakaraNena 'asaGgraDyA' kalahAbhAvena, ko'pihitatsambandhinibalAdAcchidyamAne kalahaMkaroti, ko'pi svAmibhayAdinA na kimapi vakti, tata uktaM saGkhaDyA'saGghaDyA veti, balAdAcchidya yatibhyo dadAti tadyatInAM na kalpate / yatastadgRhNati yatAvime doSAH / / tAnevAhamU. (402) aciyattamaMtarAyaM tenAhaDa ega ne gavoccheo / nicchubhaNAidosA tassa alaMbhe ya jaM pAve // vR. yeSAM satkamAcchidya balAt svAminA dIyate teSAm 'aciyattam' aprItirupajAyate, tathA teSAm 'antarAyaM' dIyamAnavastuparibhogahAniH kRtA bhavati, tathetthaM sAdhUnAmAdadAnAnAM stenAhRtaM bhavati- adattAdAnadoSo bhavati, dIyamAnavastunAyakenAnanujJAtatvAt, tathA yeSAM sambandhi svAminA balAdAcchidya dIyate te kadAcitpradviSTAH santo'nyadA'pi tasyaikasya sAdhorbhakta pAnavyavacchedaM kurvanti, yathA'nena samprati balAdasmAkaM bhaktAdi gRhItaM tataH kAlAntare'pyasmai na kimapi dAtavyamasmAbhiriti, athavA sAmAnyataH pradveSamupayAnti yathA'nena saMyatena balAdasmAkaM bhaktAdi gRhyate tasmAtkAlAntareNa na kasyAyapi saMyatAya dAtavyamityanekasAdhUnAM bhaktAdivyavacchedaH, tathA te ruSTAH santo yaH pUrvamupAzrayo dattaH tasmAnniSkAzayanti, AdizabdAtkharaparuSANi bhASante iti parigRhyate / tathA tasya upAzrayasyAlAbhe yat kimapi kaSTaM prApnuvanti tadapyAcchedyAdAnanimittamiti doSaH / samprati stenAcchedyaM bhAvayati mU. (403) teno va saMjayaTThA kaluNANaM appaNo va aTThAe / voccheya paosaM vA na kappaI kappaNunnAyaM // vR . ihastenA api kecit saMyatAn prati bhadrakA bhavanti, saMyatA api kvApi daridrasArthena saha vrajanti, tata Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM stAn bhikSAvelAyAM bhikSAmaprApnuvato dRSTvA saMyatAnAmarthAya yadvA svasyA''tmano'rthAya teSAM 'karuNAnAM ' kRpAsthAnAnAM daridrasArthamAnuSANAM sakAzAdAcchidya yaddadAti stenaH tat stenAcchedyaM draSTavyaM tacca sAdhUnAM na kalpate, yatastasmin gRhyamANe yeSAM sambandhi taddravyaM te pUrvokta prakAreNaikAnekasAdhUnAM bhaktAdivyavacchedaM kurvanti, yadvA- 'pradveSaM ' roSamupayAnti, tathAca satisArthAnniSkAzanaMkAlAntare'pi teSAM pArthe upAzrayApratilambha ityAdayo doSAH, yadi punaste'pi sArthikA vakSyamANaprakAreNAnujAnate tarhi kalpate / mU. (404) saMjayabhaddA tenA AyaMtI vA asaMthare jar3aNaM / jar3a deMti na ghettavyaM nicchubhavoccheu mA hojjA // ghayasattuyadiTTaMto samaNunnAyA va ghettuNaM pacchA / deMti tayaM tesiM ciya samaNunnAyA va bhuMjaMti // ghasat gadito aMbApAe ya tappiyA piyaro / kAmakAme dhammo nioie amhavi kayAraM // mU. (406 ) [pra. 3 ] 3 vR. ihastenAapikecitsaMyatabhadrakAbhavanti, sAdhavazcakadAciddaridrasArthenasahakkApivrajanti, tatasteSAM sAdhUnAMbhikSAvelAyAm 'asaMstare' anivahitestenAH svagrAmAbhimukhaMpratyAgacchantovAzabdAt svagrAmAdanyatra gacchanto vA yadi teSAM daridrasArthamAnuSANAM balAdAcchidya bhaktAdi prayacchanti tarhi na grAhyaM yato mA bhUt 'nicchobhaH' sArthAnniSkAzanaM ekAnekasAdhUnAM tebhyo bhaktAdivyavacchedo vA, yadi punaste'pi sArthikA stenairbalAddApyamAnA evaM bruvate, yaccAsmAkamaho ghRtasaktu dRSTAnta upAtiSThata, ghRtaM hi saktu madhye prakSiptaM viziSTasaMyogAya jAyate, evamasmAkamapyavazyaM caurergrahItavya, tato yadi caurA api yuSmabhyaM dApayanti tato mahAnasmAkaM samAdhiriti, tata evaM sArthikairanujJAtAH sAdhavo dIyamAnaM gRhNanti, pazcAccaureSvapagateSu bhUyo'pi taddravyaM gRhItaM tebhyaH samarpayanti, yathA tadAnIM caurapratibhayAdasmAbhirgRhItaM, samprati te gatAstata etadAtmIyaM dravyaM yUyaM gRhNItheti, evaM cokte sati yadi te'pi samanujAnate yathA-yuSmabhyametadasmAbhirdattamiti tarhi bhuJjate, kalpanIyatvAditi / anena 'kappaNunnAyaM' ityavayavo vyAkhyAtaH / tadevamukta mAcchedyadvAram / mU. (407) anisiTTaM paDikuTTaM aNunAyaM kappae suvihiyANaM / mU. (405) laDDuga collaga jaMte saMkhaDi khIrAvaNAIsu // vR. nisRSTam - anujJAtaM tadviparItamanisRSTamananujJAtamityarthaH, tat 'pratikruSTa' nirAkRtaM tIrthakaragaNadharaiH, anujJAtaM punaH kalpate suvihitAnAM, taccAnisRSTamanekathA, tadyathA- 'laDDukaviSayaM' modakaviSayaM, tathA 'collakaviSayaM' bhojanaviSayaM, 'yantre' iti kolhakAdighANakaviSayaM tathA 'saMkhaDiviSayaM ' vivAhAdiviSayaM, tathA 'kSIraviSayaM dugdhaviSayaM, tathA ApaNAdiviSayam, AdizabdAdgRhAdiviSayamavaseyam, iyamatra bhAvanA - iha sAmAnyato'nisRSTaMdvidhA, tadyathA-sAdhAraNAnisRSTaMbhojanAnisRSTaMca, tatrabhojanAnisRSTaMcollakazabdenoktaM, sAdhAraNAnisRSTaM tu zeSabhedairiti / tatra modakaviSayasAdhAraNAnisRSTodAharaNaM gAthAcatuSTayenAhabattIsA sAmane te kahiM hAuM gayatti ia vutte / mU. (408) mU. (409) mU. (410 ) parasaMtie punnaM na tarasi kAuMti paccAha / aviya hu battIsAe dennihiM vegamoyago na bhave / appavayaM bahuAyaM jaDa jANasi dehi to majjhaM // lAbhiya to puTTo kiM labddhaM natthi pecchimo dAe / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-410 iyaro'vi Aha nAhaM demitti sahoDha cortti|| mU. (411) giNhaNa kaDDaNa vavahAra pacchakaDuDDAha puccha nivvise| apahuMmi bhave dosA pahuMmi dinne tao ghnnN|| vR. ratnapure pure mANibhadrapramukhA dvAtriMzadvayasyAH, te kadAcidudyApanAnimittaM sAdhAraNAn modakAn kAritavantaH, kArayitvAcasamudAyenodyApanikAyAMgatAH, tatracaikomodakarakSakobhuktaH,zeSAstvekatrizannadyAM snAtuMgatAH, atrAntare cako'pi lolupaH sAdhurbhikSArthamupAtiSThata, dRSTAzca tena modakAH, tato jAtalAmpaTyo dharmalAbhayitvA taM puruSaM modakAn yAcitavAn, sa prAha-bhagavan ! na mamaikAkino'dhInA ete modakAH, kintvanyeSAmapyekatrizajjanAnAM, tataHkathamahaMprayacchAmi?, evamukte sAdhurAha-te kahiM'tikutragatAH?sa prAha-nadyAM snAtumiti, tata evamukte bhUyo'pi sAdhustaM pratyAha-parasatkena modakasamUhena tvaM puNyaM kartuM na zaknoSi ? yadevaM yAcito'pi na dadAsi. mahAnubhAva! mRDhastvaM. yaH parasatkAnapi modakAna mahyaM dattvA puNyaM nApArjayasi.api ca dvAtrizatamapi modakAna yadi me prayacchasi tathApi tava bhAge eka eva modako yAti, tata evamalpavyayaM bahvAyaM dAnaM yadijAnAsi samyagahRdayena tarhi tato dehime sarvAnapi modakAniti, tata evamukte dattAstenasarve'pimodakAH,bhRtaMsAdhubhAjanaM,tataHsaJjAtaharSaHsAdhustasmAtsthAnAdvinirgantupravRttaH, atrAntare casammukhamAgacchantigamANibhadrAdayaHpRSTazcataiHsAdhuH-bhagavan ! kimatratvayAlabdhaM?,tataHsAdhunAcintitaM, yathaite te modakasvAminastato yadi modakA labdhA iti vakSye tarhi bhUyo'pi grahISyanti, tasmAnna kimapi labdhamiti vacmIti, tthaivoktvaan| tatastairmANibhadrapramukhai rAkrAntaM sAdhumavalokya saJjAtazaGkarabhANi-darzaya nijabhAjanaM sAdho ! yena prekSAmahe,sAdhuzcanadarzayati,tatobalAtpralokitaM,dRSTAmodakAH, tataHkopAruNalocanaiHsAdhikSepaMrakSakapuruSaH pRSTaH-yathA kiMbhoH! tvayA'smaisarve'pimodakAdattAH?,sabhayenakampamAno'vocat-namayAdattAH, evaM cokte mANibhadrAdibhiHsAdhurUce-caurastvaMpApasAdhuveSabiDambakaH 'sahoDha' itisalopUtraidAnIMprApto'si? kutaste mokSa itigRhIto vastrAJjale?, karSito bahunA, tataH pazcAtkRta iti gRhItvA sakalamapi pAtrarajoharaNAdikamupakaraNaM gRhasthIkRtaH, tataH uDDAha' iti nIto rAjakulaM, kathito dharmAdhikaraNikAnAM, pRSTazcataiH sAdhuzcana kimapilajjayAvaktuM zaktavAna,tatastaiHparibhAvitaM-nUnameSacoraiti, paraMsAdhuveSadhArItikRtvAprANairmakto nirviSayazcA''jJApitaH evamatra bhAvanA-anAyake dAtari ete'nantaroktA grahaNakarSaNAdayo doSA bhavanti, 'pahuMmittitRtIyArtha saptamA: yathA tisutesualaMkiyApuhavI' ityatra,tato'yamarthaH-tasmAt prabhuNA' nAyakena datte sati sAdhunA grahaNa bhaktAdaH karttavyaM, tatrApyAcchedyAdikaM samyak prihrttvymiti| ___ mU. (412) emava ya jaMtaMmivi saMkhaDi khIre ya aavnnaaiisuN| sAmannaM paDikuTuM kappai ghettuM annunnaayN|| * va.evameva modakAMdAharaNaprakAraNayantre'pisaGkhaDyAmapikSIrecA''paNAdiSucayat sAmAnya sAdhAraNaM tatsvAmibhiHsarvairapyanisRSTaMsatpratikruSTatIrthakaragaNadharaiH, anujJAtaMpunaHsarvairapisvAmibhiHkalpategrahItuM, tatra dossaabhaavaat| samprati cullakandrArasya prastAvanA cullakasya bhedaM ca pratipAdayatimU. (413) cullatti dAramahuNA bahuvattavvaMtitaM kayaM pcchaa| tannei guru so puNa sAmiya hatthINa vinneo|| vR.adhunA cullakadvAraMvyAkhyeyam, athocyate-mUlagAthAyA dvitIyesthAnenirdiSTamapikasmAdvAkhyA Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM velAyA pacAtkRtaM ?, tata Aha- bahuvakta vyamidaM dvAramato vyAkhyAvelAyAM pazcAtkRtaM, tatra 'guruH ' tIrthakarAdiH 'varNayati' prarUpayati yathA ca cullako dvidhA, tadyathA-svAmino hastina / mU. (414) chinnamachinno duviho hoiga achinno nisiTThaanisiTTo / chinnaMmi cullagaMmI kappaiga ghettuM nisiTThami // vR. so dvidhA cullakaH, tadyathA - chinno'cchinnazra, iyamatra bhAvanA - iha ko'pi kauTumbikaH kSetragatahAlikAnAM kasyApi pArzve kRtvA bhojanaM prasthApayati, sa yadaikaikAhAlikayogyaM pRthak pRthag bhAjane kRtvA prasthApayati tadA sa cullakazchinnaH, yadA tu sarveSAmapi hAlikAnAM yogyamekasyAmeva sthAlyAM kRtvA preSayati tadA so'cchinnaH, evamanyatrApyudyApanikAdau chinnAcchinnatva cullakasya bhAvanIyam / acchinno'pi dvighA, tadyathA-1 -nisRSTo'nisRSTazca, tatranisRSTaH kauTumbikenayeSAM ca hAlikAnAMyogyasacullakaHtaizcasAdhubhyodAnAya mutkalitaH,itarastvamutkalito'nisRSTaH / tatrayasyanimittaM chinnaH saeva cettasyAtmIyasya chinnasya dAtA tarhi tasmiMzchinne'pi cullaketatsvAminA dIyamAne sAdhUnAM grahItuM kalpate, doSAbhAvAt, tathA'cchinne'pisarvairapi tatsvAmibhirnisRSTe - anujJAte taMgrahItuMkalpate, tatrApidoSAbhAvAt / enamevArthaM savizeSataramAha mU. (415) chinno diTTamadiTTho jo ya nisiTTo bhave achinno ya / . so kappai iyaro una adidiTTho vaDaNunnAo // vR. yallako yasya nimittaM chinnaH sa tene dIyamAno mUlasvAminA kauTumbikenAdRSTo dRSTo vA kalpate, tathAyazcAcchinnoyo'picayasyanirmirttachinnaHsasvastrasvAmibhiranujJAto'nyenadIyamAnaH svasvasvAmibhiradRSTo dRSTo vA kalpate, 'iyaro u Na'tti itara etadvyatiriktaH tuH- punararthe chinno'chinno vA svasvasvAmibhirananujJAto'dRSTo dRSTo vA na kalpate, prAgukta grahaNAdidoSasambhavAt, ayaMcavidhiH sAdhAraNAnisRSTe'piveditavyaH / mU. (416/2) anisiTTamaNunnAyaM kappaDa ghettuM taheva addinaM / vR. anisRSTaM sAdhAraNAnisRSTaMpUrvaM svasvAmibhiH sarvairananujJAtamapiyadipazcAdanujJAtaMbhavatitarhikalpate tadgrahItuM / tathA'nujJAtaM sat sarvaiH svAmibhiranyatragatatvAdinA kAraNenAdRSTamapi grahItuM kalpate, doSAbhAvAt / samprati hastinazcullakAnisRSTaM gAthottarArddhena bhAvayati mU. (416/2) anisi na kappaI kappai adiTTaM // .vR. hastinobhaktaM miNThenAnujJAtamapirAjJAgajenacAnisRSTam ananujJAtaMnakalpate, vakSyamANagrahaNAdidoSaprasaGgAt, tathA miNThena svalabhyaM bhaktaM dIyamAnaM gajenAdRSTaM kalpate, gajadRSTagrahaNe tu vakSyamANopAzrayabhaGgAdidoSaprasaGgaH / asyaiva vidheranyathAkaraNe doSAnAha mU. (417) vipiMDo gayamattaM gahaNAIMga aMtarAiyamadinaM / DuMbassa saMtievi hu abhikkha vasahIe pheDaNayA / vR. iha yadrajasya bhaktaM tadrAjJaH piNDo- rAjJo bhaktaM, tato rAjJA'nanujJAtasya grahaNe grahaNAdayo- grahaNAkarSaNaveSoddAlanAvayo doSA bhaveyuH, tathA 'AntarAkiyam' antarAyanimittaM pApaM sAdhoH prasajyate, rAjA hi madIyAjJAmantareNaiSa sAdhave piNDaM dadAtIti ruSTaH san kadAcid miNTaM svAdhikArAdbhazayati, tato miNThasya vRtticchedaH sAdhunimitta iti sAdhorantarAyikaM pApaM, tathA 'adinnaM' ti adattAdAnadoSo, rAjJA'nanujJAtatvAt tathA 'Dumbasya' miNThasya satke piNDe miNTena svayaM dIyamAne 'abhIkSNaM pratidivasaM yadisAdhustaM piNDaMgajasya pazyato gRhNAti tadA madIyakavalamadhyAdanena muNDena piNDo gRhyate gRhyate ityevaM kadAcidraSTaH san yathAyogaM Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 417 353 mArge paribhramannupAzraye taM sAdhuM dRSTvA tamupAzrayaM sphoTayet. sAdhuM ca kathamapi prApya mArayet, tasmAnna gajastha pazyato miNThasyApi satkaM gRhNIyAt / tadevamukta manisRSTadvAram, adhunA'dhyavapUrakadvAramAha* ajjhoyarao tiviho jAvaMtiya sagharamIsapAsaMDe / mUlaMmiya puvvakaye oyaraI tiNha aTTAe / mU. (418) vR. adhyavapUrakaH 'trividhaH' triprakAraH tadyathA- 'jAvaMtiya' iti svagRhamizrazabdayoratrApi sambandhanAt svagRhayAvadarthikamizraH'sagharamIse' ttiatra sAdhuzabdo'dhyAhiyate, svagRhasAdhumizraH, 'pAsaMDe' iti atrApi yathAyogaM svagRhamizrazabdasambandhaH, svagRhapASaNDimizraH, svagRhazramamizraH svagRhapASaNDimizre'ntarbhAvita iti pRthaggroktaH / trividhasyApi sAmAnyato lakSaNamAha- 'mUlaMmI' tyAdi, mUle - Arambhe'grisandhukSaNasthAlIjalaprakSepAdirUpe pUrva yAvadarzikAdyAgamanAt prathamameva svArthaM niSpAdite pazcAdyathAsambhavaM 'trayANAM' yAvadarzikAdInAmarthAya ' avatArayati' adhikatarAMstaNDulAdIna prakSipati eSo'dhyavapUrakaH. ata eva cAsya mizrajAtAdabhedaH, yatto mizrajAtaM taducyate zvatprathamata eva yAvadarthikAdyarthamAtmArthaM ca mizraM niSpAdyate, yatpunaH prathamata Arabhyate svArthaM pazcAtprabhUtAna rthinaH pAcaNDinaH sAdhUn samAgatAnavagamya teSAmarthAyAdhikataraM jalataNDulAdi prakSipyate so'dhyavapUraka iti mizrajAtAdasya bhedaH / amumeva bhedaM darzayatisaMDulajalaAyANe pupphaphale sAgavesaNe loNe / mU. (419) parimANe nANattaM ajjhoyaramIsajAe ya // vR. iMha' vyatyayo'pyAsA' miti vacanAtsaptamI yathAyogaM SaSThyarthe tRtIyArthe ca veditavyA, tato'yamarthaHadhyavapUrakasyamizrajAtasyacaparasparaMnAnAtvaMtaNDulajalapuSpaphalazAkavesanalavaNAnAm 'AdAne' AdAnakAleyatvicitraMparimANaMtenadraSTavyaM, tathAhimizrajAteprathamataeva sthAlyAM prabhUtaMjalamAropyate, adhikatarAzca taNDulAH kaNDanAdibhirupakramyante, phalAdikamapi ca prathamata eva prabhUtataraM saMrabhyate, adhyavapUrake tu prathamataH svArthaM stokataraMtaNDulAdigRhyate, pazcAdyAvadarthikAdinimittamadhikataraMtaNDulAdiprakSipyate, tasmAttaNDulAdI'nAmAdAnakAle yadvicitraM parimANaM tena mizrAdhyavapUrakayornAnAtvamavaseyaM / mU. (420 ) jAvatie visohI sagharapAsaMDi mIsae pUI / chinne visohI dinnami kappar3a na kappaI sesaM // vR. 'yAvadarzike' yAvadarthikamizre'dhyavapUrake zuddhabhakta madhyapatite yadi tAvanmAtramapanIyate tato vizodhirbhavati, ata eva ca svagRhayAvadarthikamizro'dhyavapUrako vizodhikoTirvakSyate, svagRhapASaNDimizre upalakSaNametat svagRhasAdhumizre ca zuddhabhakta madhyapatite pUtirbhavatti, sakalamapi tadbhaktaM pUtidoSaduSTaM bhavatItyarthaH tathA vizodhikoTirUpaM yAvadarthikAdhyavapUrake chinne yAvantaH kaNAH kArpaTikAdyarthaM pathAtkSiptAH tAvanmAtre sthAlyAH pRthakRte sati yadyA tAvanmAtre kArpaTikAdibhyo datte sati zeSamundraritaM yadbhaktaM tatsAdhUnAM kalpataM zeSaM punaH svagRhapASaNDimizrasvagRhasAdhumizrAdhyavapUrakarUpaM na kalpate, vimuktaM bhavati ? - yadi tattAvanmAtraM sthAlyAH pRthakkRtaM dattaM vA pASaNDyAdibhyastathApi yaccheSaM tanna kalpate iti / mU. (421) chinnamitao ukkaDDiyaMmi kappar3aga pihIkae sesaM / AhAvaNAe dinnaM ca tattiyaM kappae sesaM // vR. vizodhikoTirUpe yAvadarthika'dhyavapUrake yAvadadhikaM pazcAt prakSiptaM tAvanmAtre 'chinne' pRthakRte tatra chedo rekhayApi bhavati tadAha-'tao ukkaDDiyaMmi' tataH svasthAnAdutkarSita - utpATite, ihotvArSitaM svasthAnA 26 1 23 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM dutpATya zeSabhakta syopari nikSiptamapi bhaNyata tato vizeSaNAntaramAha - pRthakRte sthAlyA bahirniSkAzita zeSaM yadbhaktaM tatsAdhUnAM kalpate / athavA 'AbhAvanayA' uddezana na tu sikthAdiparigaNanena yadi tAvanmAtraM kArpaTikAdibhyo dattaM syAt tataH zeSaM kalpate / tadevamabhihitamadhyavapUrakadvAraM, tadabhidhAnAccAbhihitAH SoDazApyudgamadoSAH / sampratyeteSAmeva vibhAgamAha mU. (422) eso solasabheo, duhA kIrar3a uggamo / ego visohikoDI, avisohI u cAvarA // vR. eSa SoDazabheda udgamaH sAmAnyena dvidhA, tadyathA- 'eko vizodhikoTiH' eko bhedo vizodhikoTirUpaH aparA ca 'avizodhiH''avizodhikoTi:' avizodhikoTirUpo dvitIyo bheda ityarthaH / tatra yaddoSaspRSTamakte tAvanmAtre'panIte sati zeSaM kalpate sa doSo vizodhikoTiH zeSastvavizodhikoTiH / mU. (423) AhAkammuddesiya caramatigaM pUi mIsajAe ya / bAyarapAhuDiyAvi ya ajjhAyarae ya carimadugaM // vR. AdhAkarmasaprabhedam. 1 'auddezikasya' vibhAgauddezikasyAntyabhedatrayaM 2 tathA 'pRtiH ' bhakta pAnarUpA 3 'mizrajAtaM ' pASaNDigRhamizrasAdhugRhamizrarUpaM 4 bAdarA prAbhRtikA 5 adhyavapUrakasya ca 'caramadvikaM' svagRhapASaNDimizrasvagRhasAdhumizrarUpam 6, ete udgamadoSA avizodhikoTiH / anayA cAvizodhikoTyA avayavena spRSTaM zuddhaM bhaktaM yaddoSaduSTaM bhavati taM dovamAha mU. (424) uggamakoDI avayava levAleve ya akayae kappe / kaMjiyaAyAmagacAuloyasaMsaTTapUIo // vR. 'udgamakoTyAH udgamadoSarUpAyA avizodhikoTyA 'avayavena' zuSkasikthAdinA tathA 'lepena' takrAdinA 'alepena' vallacaNakAdinA saMspRSTaMyadRbhaktaM tasminnujjhite'piyat akRte kalpe - akRtakalpaye ityarthaH pAtre yatpazcAtparigRhyate tatpUtiravagantavyam / iha kacinmatidaurvalyAdityaM vikalpeta-yathA yadeva sAdhUnAdhAya nirvarttitaM tadevaikamodanamAghAkarma bhavati, na zeSamavazrAvaNakAJjikAdi, tatastatsaMspRSTaM pUtirna bhavatIti tatastadabhiprAyanirAkaraNArthamAha- 'kaMji' ityAdi, iha sAdhvarthamodane'bhinirvarttyamAne yattatsatkaM kAJjikAdi tadapyAghAkarmaiva, tadavayavarUpatvAt, tataH kAJjikenA''yAmena - avazrAvaNena cAulodakena ca yatsaMspRSTaM tadapi pUtirbhavati / etadeva rUpakatrayeNa bhASyakRdyAkhyAnayati mU. (425) [bhA. 28] mU. (426) sukkeNa'vi jaM chikkaM tu asuiNA dhAvae jahA loe / iha sukkaNa'vi chikkaM dhovar3a kaMmeNa bhANaM tu ? // levAlevatti jaM vRttaM, jaMpi davvamalevaDaM / taMpi ghettuM na kappaMti, takkAr3a kimu levarDa ? // AhAya jaM. kIrai taM tu kammaM, vajjehihI AyaNamegameva / sovIra AyAmaga cAulo vA, kammaMti to taggahaNaM kareMti // [bhA. 29] mU. (427) [bhA. 30] vR. sugamaM navaramAdyarUpakeNa avayava' itipadaMvyAkhyAtaM, dvitIyarUpakaNa levAleva' iti, tatrAyaM bhAvArtha:vallacanakAdidravyamalepakRtyadiprathamamanAbhogAdikAraNataH pAtre gRhItvApazcAtkathamapiparijJAte parityajya pAtraMkalpayanti-kalpatrayeNaprakSAlayanti, kiM punastakrAdikaM lepakRgRhItvA tatra sutarAM kalpatrayeNa prakSAlanaM karttavyam iti parijJApanArthaM lepAlepa ityuktaM tathA yaMdeva mukhyavRttyA sAdhUnAdhAya kriyate tadevAdhA karma Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-427 nAnyaditi budhyA ziSyA varjayiSyanti odanamevaikaM kevalaM na zeSaM taNDalodakAdikaM tato garavo. bhadrabAhusvAminaHsauvIrAvazrAvaNataNDulodakAnyapyAdhAkarmetiparijJApanArthaMtadrahaNaM-sauvIrAdigrahaNaMvizeSataH kurvanti / tadevamavizodhikoTisaktA, samprati vizodhikoTimAhamU. (428) sesA visohikoDI bhattaM pAnaM vigiNcjhstti| aNalakkhiya mIsadave savvavivege'vayava suddho|| vR. zeSaughauddezikaM navavidhamapi ca vibhAgaudezikam - upakaraNapUtirmizrasyAdyo bhedaH sthApanA sUkSmaprAbhRtikA prAduSkaraNaM krItaM prAmityakaM parivartitamabhyAhRtamubhinnaM mAlApahRtamAcchedyamanisRSTamadhyavapUrakasyAdyo bhedacetyevaMrUpA vizodhikoTiH, vizudhyati zeSaM zuddhaM bhaktaM yasminnuddhRte yadvA vizuddhyati pAtramakRtakalpatrayamapi yasminnujjhitesA vizodhiH, sAcAsau koTizva-bhedazca vizodhikoTiH, uktaM ca. uddesiyaMmi navagaM uvagaraNe jaMca pajhyaM hoii| jAvaMtiyamIsagayaM ca anjhoyarae ya pddhmpyN| . pariyaTTie abhihaDe ubbhinna mAlohaDe iy| acchijja aNisiTTe pAoyara kiiypaamicce|| suhamA pAhaDiyAviya ThaviyagapiMDo yajo bhave dviho| savvoviesa rAsI visohikoDI munneyvvo|| atra vidhimAha- vigiMca jahasattiM' anayA vizodhikoTyA yat saMspRSTaM bhaktaM pAnaM vA tadyathAzakti'vigizca parityaja, iyamatra bhAvanA-bhikSAmaTatA pUrvapAtrezuddhaMbhaktaM gRhItaM,tatastatraivAnAbhogAdikAraNavazatovizodhikoTidoSadRSTaMgRhItaM. pazcAccakathamapijJAtaM-yathaitadvivakSitaMvizodhikoTidoSadRSTaMbhayA gRhItamiti, tato yadi tena vinApi nirvahRti tarhi sakalamapi tadvidhinA pariSThApayati, atha na nirvahati tadA yadeva vizodhikoTidoSadRSTaM tadeva tAvanmAtraM samyak parijJAya parityajati, yadi punaralakSitena sadRzavarNagandhAditayA pRthak parijJAtumazakyena mizritaM bhavati yadvA draveNa' takrAdinA tadA sarvasyApi tasya vivekaH. kRte ca sarvAtmanA viveke yadyapikecitsUkSmA avayavAlagitAbhavanti tathApitatra pAtre'kRtakalpe'pyanyataH parigRhyana zuddho yatiH, tyaktabhaktAdervizodhikoTitvAda. vivekavata bhavatima.(429) davvAio vivego davve jaMdavva jaMjahiM khette| kAle akAlahInaM asaDho jaMpassaI bhaave|| vR. 'dravyAdikaH' dravyakSetrakAlabhAvaviSayovivekaH,tatrayaddavyaMparityajatisadravyavivekaH, tathAparityAjyaM yatra kSetre parityajyate sa kSetravivekaH, kSetre vivekaH kSetraviveka iti vyutpatteH, tathA yadvizodhikoTidoSaduSTamakAladdIna-zIghraMparityajyateeSakAlatovivekaH ihayadaivadoSadRSTaMbhaktAdiparijJAtaMtadaivatatkAlavilambAbhAvana parityakta vyaM, parityAgabuddhyA vA pRthaga-bhinna sthAne karttavyamanyathA bhAvatastatparigrahAtsaMyamahAniprasaktaH tata ukta makAlahInamiti,tathAMyata azaThaH arakta dviSTaHsanadoSadaSTaMpazyatidRSTrAcAkAlahInaM zIghra parityajati sa 'bhAva' bhAvatA vivekaH / iha nirvAha sati vizAdhikATidoSasammiaM sakalamapi parityaktavyama, anihiM tu tAvanmAnaM, tatra vidhimupadarzayitukAmaH prathamatazcaturbhaGgikAmAha . mU. (430) sukkollasarisapAe asarisapAe ya ettha cubhNgo| ___tulle tullanivAe tattha va dAnna'tullA u|| vR. atra zuSkasyA''rdrasya ca 'sadRze' samAne'nyasmin vastuni madhye patite sati tathA 'asadRze' asamAne'nyasmin vastuni madhye patite sati caturbhaGgIbhavati, sUtre capuMstvanirdezaArSatvAt, catvArobhaGgA bhavantItyarthaH, teceme-zuSke zuSkaMpatitaM.zuSke Ardrama, Ardra zuSkama, AI AImiti, tatra yenayenapadena yau Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM 3 yo bhaGgI labdhA tau tau tathA darzayati- 'tattha' tti tatra 'tulye' samAne sati anyasmin vastuni madhye tulyanipAte'dhikaraNasadRzasya vastunaH prakSepe ' dvau' prathamacaturtharUpau bhaGgau labdhau tau ca 'sukkollasarisapAe' ityanena padena sUcitau, tathA dvau bhaGgau dvitIyatRtIyarUpa 'atulyAt' visadRzAt prakSipyamANAt labdhau tau ca 'asarisapAe ya' ityanena padenoktau / tadevaM caturbhaGgikAmabhidhAya sampratyatraivoddharaNavidhimAha - sukka sukkaM paDiyaM vigiMciuM hor3a taM suhaM paDhamo / bIyaMma davaM choDhuM gAlaMti davaM karaM dAu / / taiyaMmi karaM choDhuM ulliMcai oyaNAi jaM tarai / dullahadavvaM carime tattiyamittaM vigiMcaMti // mU. (431) mU. (432) vR. 'zuSke' vallacanakAdau madhye yat 'zuSkaM' vallacanakAdi patitaM tatsukhaM-jalaprakSepadikaSTamantareNa 'vigiMciuM hoi' parityaktuM bhavati, parityAjyaM bhavatItyarthaH, eSa prathamo bhaGgaH, tathA dvitIye bhaGge 'zuSke' vacanAdau madhye kathamapyArdra tImanAdi vizodhikoTidoSavat patitamityevaMrUpe 'drava' kAJjikAdi tatra madhye prabhUtaMprakSipyapazcAtpAmavanabhya pAtrakarNekadeze ca zuddhabhakta pAnarakSaNArthaM karaM ca dattvA sarva dravaM gAlayanti / tathA tRtIye zuddhe Ardra tImanAdau madhyapatitaM zuSkaM kUravallacanakAdirUpamodanamityevaMrUpe tatra tImanAdau madhye 'karaM' hastaM prakSipyaudanAdi yadyAvanmAtraM zakroti tAvanmAtramazaThaH san 'ulliMcati' AkarSati, tataH zeSaM tImanAdi kalpate, yathA'carame' ArdreArdrapatitamityevaMrUpe yadi taddravyaM durlabham' anyatra naprApyate tatroddezatastAvanmAtraM parityajanti, zeSaM kalpate, eSA caturbhaGgikA sAdhunAmasaMstaraNe veditavyA, saMstaraNe ca sakalamapi parityajanti / tathA cAhamU. (433) saMthare savvamujjhati, caubhaMgo asaMthare / asaDho sujjhaI jesu, mAyAvI jesu bajjhaI // vR. 'saMstare' nivahi sati sarvamapi pAtrasthitaM nizodhikoTisaMsRSTamujjhanti, 'asaMstare' anivahi punaH 'caturbhaGgI' catvAro'nantaroktA bhaGgAH, sUtre ca puMstvanirdeza ArSasvAt kathaMbhUtAste bhaGgAH ? ityAha-yeSu bhaGgeSu 'azaThaH' arakta dviSTaH san varttamAnaH zudhyati zuddhi mApadyate, mAyAvI ca yeSu badhyate / tadevaM vizodhyavizodhirUpaM koTidvayaM saprapaJcamukta m, idAnIM tadevopasaMhAravyAjena saGkSepata AhakoDIkaraNaM duvihaM uggamakoDI visohikoDI ya / mU. (434) uggamakoDI chakkaM visohikoDI anegavihA || vR. koTIkaraNaM dvividhaM' dviprakAraM, dvidhAkoTirityarthaH tadyathA- udgamakoTirvizodhikoTica, tatrodgamakoTiH 'paTakama' AdhAkarmikaudezikAntyabhedatrikAdiSaDbhedAH, vizAdhikoTiH punaranekavidhA-AdhaudezikAdikhyA / mU. (435) nava caiva aDhArasaMga sattAvIsA taheva caDa pannA / naui do ceva sayA u sattarI hor3a kAMDINaM // vR. prathamataH koTayo nava bhavanti, tadyathA - svayaM hananamanyena ghAtanamapareNa hanyamAnasyAnumodanaM, tathA svayaM pacanamanyena pAcanamapareNa pacyamAnasyAnumodanaM, tathA svayaM krayaNamanyena krAyaNamapareNa krIyamANasyAnumodanam, ihAdyAH SaDavizodhikoTayo'ntimAstu tisro vizodhikoTayaH, etA api navakoTIH ko'pi rAgeNa sevate ko'pi dveSeNa, tato dvikena guNitA aSTAdaza bhavanti, athavaivaM tAH- -ko'pi mithyAdRSTiH kuzAstrasamparkasamutthavAsanAvazato niHzaGka sevate, ko'pi samyagdRSTiH san virato'pyanAbhogA-dikAraNa Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-435 to'parijJAnataH, ko'pi punaH samyagdRSTirapi sannaviratatvena gArhasthyamavalambamAnaH, tato mithyAtvAjJAnAviratirUpeNatrikeNanavaguNitAHsaptaviMzatirbhavati.rAgadveSautvatrapRthagnavivakSyete, yadAtupRthagavivakSyete tadAtAbhyAMsaptaviMzatirguNitAcatuSpaJcAzadbhavatitathA tAevanavakoTayaHkadAcit puSTamAlambanamadhikRtya dazavidhakSAntyAdidharmaparipAlanArthasevyante,yathAdurbhikSekAntArecAnyenaphalAdinA'bhyavahRtenAhaMdehaMdhRtvA kSAntimArdavamArjadayAvaddahyapAlayiSyAmIti hanti.evamanyenaghAtanAdyapibhAvanAyaM tato navadazabhigaNitA jAtA navatiH iyaMcasAmAnyatazcAritranimittA, kAcitapanazcAritranimittA viziSTajJAnalAbhasambhavanimittA ca, yathA'smina kAntArAdAvanena phalAdinA'bhyavahRtena dezamahaM ghRtvA kSAntyAdikaM pAlayiSyAmi prabhUtAni ca zAstrANyadhyeSye iti hantItyAdi, eSA ca jJAnasya prAdhAnyavivakSaNAta jJAnanimittA bhaNyate, kAcitpunazcAritranimittA darzanasthirIkaraNahetuzAstrArthaparijJAnanimittA ca, yathA'smina kAntArAdAvanena phalAdinA'bhyavahatena dehaM paripAlya jJAntyAdikaMpAlayiSyAmidarzanaMca nirmalaM vidhAsye iti hantItyAdi. eSA cadarzanasyaprAdhAnyavivakSaNAddarzananimittAbhighIyate,tataevaM triprakArAnavatiriti tribhirnavatirguNyate. tato dve zate saptatyadhike koTInAM bhavataH, uktaM ca sagAI micchAI rAgAI samaNadhamma naannoNii| nava nava sattAvIsA nava nauie ugunnkaaraa|| yaatudrshnsthiriikrnnaarthNprbhuutshessshaastraavgaahnaarthcaaritraarthcsevytesaasaamaanytthaaritrnimittaayaamntrbhaavyte,ttonsuutroktbhedsNkhyaaniymvyaaghaatH|smprtyudgmdvaardossaannaaNvkssymaannotpaadnaadvaardossaannaaN ca yataH sambhavastAMstadutthitAn vaiviktyenAha. ma. (436) nAmaM ThavaNAdavie bhAve uppAyaNA muneyvvaa| davvaMmi hoi tivihA bhAvaMmi u solasapayA u|| vR. utpAdanA caturddhA, tadyathA-'nAma'ti nAmotpAdanA sthApanotpAdanA 'dravye' dravyasyotpAdanA 'bhAve' bhAvasyotpAdanA ca, tatra nAmasthApane dravyasyotpAdanA ca yAvannoAgamato bhavyazarIradravyotpAdanA prAgukta gaveSaNAdivi bhAvanIyA, jJazarIrabhavyazarIvyatiriktAtu dravyotpAdanA tridhA-sacittadra-vyotpAdanA'cittadravyotpAdanA mizradravyotpAdanA c| bhAvotpAdanA dvidhA, tadyathA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamatautpAdanAzabdArthajJastatracopayuktaH,noAgamatobhAvotpAdanAtudvidhA.tadyathA-prazastA'prazastA ca, tatra prazastA jAnAdyutpAdanA, aprazastA 'SoDazapadA' vkssymaannghaatriidtyaadissoddshbhedaa| mU. (438) AsRyamAiehiM vaalciyturNgbiiymaaiihiN| suyaAsamAINaM uppAyaNayA usccittaa|| vR. sutAzvadrumAdInAM dvipadacatuSpadApadarUpANAma. atrAdizabdaH pratyekamabhisambadhyata. sutAdInAmazvAdInAM dumAdInAM ca yathAsaharanyamAsyAdibhiH, 'AsUyama' ApayAcitakama. aadishbdaadbhaattkjnaadiprigrhH| tathA bAlacitaturaGgabIjAdibhizca' tatrabAlaH kezarAmAdibhedabhinnacitA-vyAptAvAlacitaH puruSo 'lomazaH puruSa' iti vacanAta. turaGgavIje ca suprasidre, AdizabdAdanyahetuparigrahaH. yA utpAdanA, tathAhikenacinijabhAryAyAH kathamapi putrAyambhava devatAyA ApayAcitakana RtukAle svasaMprayogaNa casutaH putrikA votpAdayate, tathA nijaghoTikAyAH parasya bhATakapradAnena paraghoTakamAropya turaGga utpAdyate, evaM yathAyogaM balIvAdirapi, tathA jalasekena bIjAropaNenadrumavalyAdiH, tata itthaM sutAdInAmutpAdanAsA scittdrvyotpaadnaa| sampratyacittadravyotpAdanAM mizradravyotpAdanAM ca pratipAdayati Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM mU. (439) . kaNagarayayAjhyANaM jaheTTadhAuvihiyA u acittaa| ___ mIsA usabhaMDANaM dupayAikayA u uppttii|| vR. kanakarajatAdInAM suvarNarUpyatAmrAdInAM yatheSTadhAtuvihitA' yatheSToyo yasyeSTo'nukUlo dhAtustasmAdvihitA-kRtAutpattiHsA acittA' acittadravyotpAdanA, yathAyA dvipadAdInAM dAsAdInAM sabhANDAnAM' sAlaGkArAdInAM vetanapradAnena yA kRtA AtmIyatvenotpattiH sA mizrA' mishrdrvyotpaadnaa| mU. (440) bhAve pasattha iyaro kohAuppAyaNA uapstthaa| kohAijuyA dhAyAiNaM ca nANAi upstthaa|| vR. 'bhAve' bhAvaviSayA utpAdanA dvidhA, tadyathA-prazastA 'itarA' aprazastA, tatra yA krodhAdInAM krodhAdiyutA dhAtrItvAdInAM votpAdanA sA'prazastA / yA tu jJAnAdeH' jJAnadarzanacAritrANAmutpAdanA sA prshstaa| ihacAprazastayAbhAvotpAdanayA'dhikAraH, piNDadoSANAMvakta mpkraanttvaat||saacssoddshbhedaamuu. (441) dhAI dui nimitta AjIva varNImage tigicchA y| kohe mAne mAyA lobhe ya havaMti dasa ee|| ma.(442) puvviM pacchA saMthava vijjA maMte ya cunna jogey| appAyaNAi dosA solasame mUlakamme y|| vR. 'dhAtrI' bAlakaparipAlikA, iha dhAtrItvasya yatkaraNaM kAraNaM vA taddhAtrIzabdenoktaM draSTavyaM tathA vivakSaNAta. evaM datyapi bhAvanIyA, navaraM 'datI' parasandiSTArthakathikA nimittam' atItAdyarthaparijJAnahetuH zubhAzubhaceSTAdi, tathA cAmumeva nimittazabdavAcyamarthamaGgIkRtya pUrvasUrayo nimittazabdasya nairuktiM - zabdavyutpattimevamAcakSate, niyatamindriyebhyaH indriyArthebhyaH samAdhAnaM cAtmanaH samAzritya yasmAdutpadyate zubhAzubhAtItAdyarthaparijJAnaM tasmAttadindriyArthAdi nimittamiti, uktaM cAGgavidyAyAma___ iMdiehiMdiyatthehiM, samAhANaM ca appnno| nANaM pavattae jamhA, nimittaM teNa AhiyaM / taccAGgAdibhedAdaSTadhA, taduktam-aMgaM saro lakkhaNa, vaMjaNaM suviNo thaa| chinnaM bhomaMtalikkhA ya, emee aTTa viyaahiyaa|| ee mahAnimittA u, aTTa sNprikittiyaa| eehiMbhAvAnajjatI, tiitaanaagysNpyaa|| nimittahetukaM ca yada jJAnaM tadapyupacArAnimittaM tadevehAdhikRtaM, tathA cAGgAdinimittahetukaM jJAnameva prayunAno yatirdoSavAnagre vakSyate, 'AjIvaH' AjIvikA 'vanIpakaH' bhikSAcarastasyeva yatsamAcaraNaM tadapi vanIpakaH, zabdavyutpattiM ca svayamevAgre vakSyati, cikitsA' rogapratikAraH krodhamAnamAyAlAbhAH pratItAH, 'pUrvasaMstavaH' mAtrAdikalpanayA paricayakaraNaM. 'pazcAtsaMstavaH' zvazravAdikalpanayAM paricayakaraNa, vidyA' svAspadavatAdhiSTitA sasAdhanA vA'kSaravizaMSapaddhatiH savapuruSaMdavatAdhiSThitA asAdhanA vAmantraH, cUrNaH' saubhAgyAdijanakodravyakSodaH, yogaH' AkAzagamanAdiphalodravyasaGghAtaH, etaM'nantaroktAutpAdanAyAdASAH, SoDazo doSo mUlakarma vazIkaraNamAihadhAtryApiNDa:-dhAtrIpiNDaH, kimuktaM bhavati?-dhAtrItvasyakaraNena kAraNanacayautpAdyatapiNDa:sadhAnIpiNDaH, yastudUtItvasyakaraNanotpAdyatesadvatIpiNDaH, evaM nimittAdivapi bhAvanIyaM / tatra prathamato dhAtrIpiNDaM vyAcikhyAsurdhAtrIbhedAnAhamU. (443) khIre yamajjaNe maMDaNe yakIlAvaNaMkadhAI y| ekkekkAvi yaduvihA karaNe kArAvaNe ceva // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-443 vR. kSIra' kSIraviSaye ekA dhAtrI yA stanyaM pAyayati, dvitIyA majjanaviSayA, tRtIyA maNDanaviSayA, caturthI krIDanadhAtrI, pnycmyngkdhaatrii| ekakA'pi ca dvidhA, tadyathA-svayaM karaNa kAraNe ca. tathAhi-yA svayaM stanyaMpAyayati bAlakaMsAsvayaMkaraNe kSIradhAtrI, yAtvanyayApAyayatisAkAraNe, evaM majjanAdidhAtryo'pi bhaav-niiyaaH| samprati dhAtrIzabdasya vyutpattimAhamU. (444) dhArei dhIyae vA dhayaMti vA tamiti teNa dhAI u| jahavihavaM AsipurA khIrAI paMca dhaaiio|| vR. dhArayati bAlakamiti dhAtrI, yadvA dhIyate bhATakapradAnena dhri(dhI)yate' poSyate iti dhAtrI, athavA "dhayanti pibantibAlakAstAmitidhAtrI, dhAtrI tinipAtanasUtrAdrUpaniSpattiH, tAzcadhAnyaH purA pUrvasmin kAle yathAvibhavaM' vibhavAnusAreNa kSIrAdiviSayA bAlakayogyAH paJca Asana samprati tathArUpavibhavAbhAvena tAna dRzyante / tatra yathA stanyadApanadhAtrItvaM sAdhuH karoti tathA darzayatimU. (445) khArAhArA rovai majjha kayAsAya dahiNaM pijje / pacchA va majjha dAhI alaM va bhujjA va ekaami|| va. pUrvaparicite gRhe sAdhurbhikSArthaM praviSTaH sana rUdantaM bAlakaM dRSTrA tajjananImevamAha-eSa bAlo'dyApi kSIrAhArastataHkSIramantareNAvasIdan roditi' AraTati,tasmAnmahyaMkRtAzAya-vihitabhikSAlAbhamanorathAya jhaTityeva bhikSAdehi. pazcAt 'Nam' enaMbAlakaM pejje pAyaya stanyaM, yadvA prathamata enestanyaMpAyayapazcAnmA bhikSA dehi, yadivA'laM meM sammati bhikSayA pAyaya stanyaM bAlakamahaM punarbhUyo'pi bhikssaarthmessyaami| tadyathAmU. (446) maimaM arogidIhAuo ya hoi avimANio baalo| dullamayaMkhu suyamuhaM pijjAhi ahaM va se demi // vR. 'avimAnitaH' anapamAnito bAlo matimAnarogI dIrghAyuzca bhavati, vimAnitaH punrvipriitH| tathA durlamaMkhalu loke sutamukhaM' putramukhadarzanaM, tasmAtsarvANyapyanyAni karmANimuktvA tvamenaM bAlakaMstanyaM pAyaya, yadi tvaM na pAyayasitamuha vA dadAmyasyai kSIraM bAlakAya, anyayA vAstanyaM paayyaami| atra ahaM vA se demi' ityanena svayaMkaraNa(Nena)dhAtrItvaM sAdhodarzitaM, zeSapAdaiH kaarnnen| atra doSamAhamU. (447), ahigaraNa bhaddapaMtA kammudaya gilAyaNa ya uddddaaho| car3akArIya avanno niyago annaM caNaM sNk|| vR.yadibAlakajananIbhadrA-dharmAbhimukhIbhavatitarhiprAktanaiHsAdhavacanarAvarjitAsatI adhikaraNamaAdhAkarmAdi karoti, atha prAntA-dharmAnabhimukhI tarhi pradveSa yAtIti zeSaH, tathA yadi svakarmodayAtkathamapi sabAlA glAnI bhavati tarhi uhAhaH' pravacanamAlinyaM, yathA sAdhanA tadAnImAlapitaHkSIraM vA pAyitA'nyatra vA nItvA kasyA api stanyaM pAyitastana glAnA jAtaH. tathA'tIva cATukAruti loke 'avarNaH azlAghA. tathA nijakaH' bhatrtA anyadvA' mathunAdikaM Nam iti vAkyAlaGkAra tathArUpasAdhuvacanazravaNataH zaGkata' sambhAvayati / athavA prakArAntareNa dhAtrIkaraNe yo doSastaM darzayatima.(448) ayamavarga uvikalpA bhikkhAyari maDDi andriI pucchaa| dukkhasahAya vibhAsA hiyaM me dhAittaNaM ajj| mU. (449) vayagaMDathullataNuyattaNehiM taM pucchiuM ayaannNto| tattha gao tassamakkhaM bhaNAitaM pAsiuM bAlaM / / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM vR. ayamaparo vikalpA dhAtrIkaraNa, tamevAha-bhikSAcaryApraviSTena sAdhunA kAcit zrAdikA 'adhRtiH dhRtirahitA dRSTA, tataH pRSTA yathA-kimadhatvaM sazokA dRzyase?,tata evamuktAsatI sAprAha-yo daHkhasahAyo bhavati tasmai duHkhaM nivedyate, duHkhasahAyazca sa ucyate yo duHkhapratIkArasamarthaH, tataH sAdhurAha-ahaM duHkhasahAyastasmAnnivedhatA me duHkhaM, tataH sA prAha-adya me-mama dhAtrItvamamukaSminIzvaragRhe 'hRta' spheTitaM tato'haMviSaNNA, tataHsAdhurAha-mAtvaM viSAdaMkArSIHahamavazyaMtvAMtatrAcireNadhAtrInasthApayAmItipratijJA vidhAyatasyAH pArthe'bhinavasthApitAyAdhAtryAvayaHprabhRtikamajAnAnaHpRcchati. yathAkiMtasyAkyaH-tAruNyaM pariNataM vA?, gaNDAvapistanAparaparyAyau kiM kUrparAkArabaddI? yadvA'tizayena sthUlau ?.zarIre'pi tasyAH kiMsthUlatvaM kiMvA kRzasvaM?, tata evaM pRSTvA tatrezvaragRhe gataH san 'tatsamakSa' gRhasvAmyAdisamakSaM taM bAlaka dRSTvA bhnnti| kiM tadbhaNati? ityata AhamU. (450) ahunuTTiyaM va anavikkhiyaM va iNamaM kulaM tu mnnaami| punnahiM jahitAe taraI bAleNa sRemo|| vR. ahamidaMmanye 'idaM' yuSmadIyaMkulamadhunotthitaM-sampratyevezvarIbhUtaM. yadipunaHparamparAgatalakSmIkamidamavaSyita tarhi kathaM na paramparayA dhAtrIlakSaNe kuzalamapi abhaviSyat ? iti bhAvaH, yadvA anavekSitam' aparibhAvitamahattarapuruSaiH, tataeva,yAvAsAvAdhAtrIdhriyate, etaccavAlenAsaGgatadhAtrIstanApAnavicchAyena 'sUcayAmaH'lakSayAmaH, tataevaMbhUtadhAtrIyuktamapIdaMkulaM tarati' kSemeNavartatetatmanyepuNyaiHprAkta najanmakRtaiH ydivaaydRcchyaa-evmev|| tataevamukte satisasambhramaMbAlakasyajananIjanakovAsAdhuMpratyAha-bhagavan ! ke dhAtryA doSAH?, tataH sAdhurdhAtrIdoSAn kathayatimU. (451) therI dubbalakhIrA cimiDho pelliyamaho aithnniie| tanuI umaMdakhIrA kupparathaNiyAe suuimuho|| vR.yAkiladhAtrIsthavirAsA abalArA' abalastanyAiti,tatobAlonabalaMgRhNAti,yAtvatistanI tasyAHstanyaM pibana stanena preritamukhaH' campitamukhAvayavoSThanAsikazcipiTanAsikobhavati, yAtuzarIreNa kRzAsA mandakSIrA' alpakSIrA, tataHparipUrNatasyAHstanyaM bAlonaprApnoti, tadabhAvAcca sIdati, tathAyA kUparastaMnI tasyAH stanyaM pibana bAlaH sUcamukhobhavati, sahi mukhaM dIrghatayA prasArya tasyAH stanyaM pibati, tatastathArUpAbhyAsatastasya mukhaM sRcyAkAraM bhavati, uktaM ca . nisthAmA gthavirAM dhAtrI. sUcyAgyaH kRpprstniim| cipiTaH sthUlavakSojA. dhayaMstanvI kRzA bhvt|| jADyaM bhavati sthUrAyAstanukyA-stvabalaMkaram / tasmAnmadhyabalasthAyAH. stanya puSTikaraM smRtm|| atistanI tu cipiTaM. kharapInAM tu danturama / madhyastI mahAcchidrA. dhAtrI sAmyasukhakarI // ityAdi / cAbhinavasthApitA dhAtrI ukta doSadRSTA tasmAnna yuktAH, kintu ciraMtanyavati bhaavH| tathA ma. (452) jAjana hAi vannaNa ukkaDAgarahae ytNtnN| garahai samANa tivvaM pasatyamiyaraM ca duvvannaM / / . vR.yA abhinavasthApitAdhAtrIyana varNana kRSNAdinAtkaTAbhavatitAMtanavarNana garhata nindati, yathA kRSNA bhraMzayate varNaM. gaurI tu blvrjitaa| tasmAcchayAmA bhavenddhAtrI, balavarNaiH prshNsitaa|| ityaadi|tthaayaambhinvsthaapitaaNgrhtetsyaaH samAnA' samAnavarNAceccirantanIsthApyamAnAbhavati Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 452 361 tarhi tAM 'tIvram' atizayena 'prazastAM' prazastavarNA zlAghate, itarAM tvabhinavasthApitAM durvarNAm / evaM cokte satigRhasvAmI sAdhvamipretAM dhAtrIM dhArayati itarAM tu parityajati, tathA ca sati yo doSastamAhamU. (453) ubbaTTiyA paosaM chobhaga ubbhAmao ya se jaM tu / hA majjhavi viggho visAi iyarIvi emeva // vR. yA abhinavasthApitA dhAtrI udbharttitA dhAtrItvAt cyAvitA sA sAdhorupari pradveSaM kuryAt, tathA sati chobhagaM dadyAd-yathA-ayam 'udbhrAmaka:' jAro'nayA dhAtryA saha tiSThatIti, tathA 'se' tasya sAdhoryatpradveSavazAtkarttavyaM vadhAdi yattadornityAbhisambandhAttadapi kuryAt, yA'pi cirantanI samprati sthApitA sA'pi kadAcidevaM cintayati-yataitasyA dhAtrItvAt cyAvanaM kRtam, evameva kadAcidduSTamanasA mamApi 'vighno' dhAtrItvAt cyAvanarUpo'ntarAyaH kariSyate, tata evaM vicintya mAraNAya 'viSAdi' garapravRttiM prayuJjIta / mU. (454) emeva sesiyA suvi suyamAsu karaNakAraNaM sagihe / iDI dhAsu ya tava uvvaTTiyANa gamo // vR. atra SaSThyarthe saptamI, tato'yamarthaH evameva yathA kSIradhAtryAstathA 'zeSikAsvapi' zeSANAmapi majjanAdidhAtrINAM 'sutamAtRSu' sutamAtRkalpanAnAM yat svayaM karaNaM majjanAderyaccAnyayA kAraNaM tat ' svagRhe' bAlakamAtRgRhe gataH san sAdhuryathA karoti tathA vAcyaM, tathA ca sati' ahigaraNa bhadda paMtA' ityAdigAthoktA doSA vaktavyAH, tathA tathaivakSIradhAtrIgatenaiva prakAreNa 'RddhiSu' Rddhimatsu IzvaragRheSu abhinavasthApitAnAM majjanAdidhAtrINAM 'dhAIsu ya'tti bhAvapradhAno'yaM nirdezaH paJcamyarthe ca saptamI, tato'yamarthaH dhAtrItvebhya udvarttitAnAM cyAvitAnAM (gamo ) yogaH 'ubvaTTiyA paosaM' ityAdirUpaH sa sakalo'pi tathaiva vaktavyaH / atisaGkSiptamidamuktam, ato vizeSata etadvibhAvayiSuH prathamato majjanadhAtrItvasya karaNaM kAraNaM ca tathA'bhinavadhAtryA doSaprakaTanaM ca yathA sAdhuH kurute tathA bhAvayati mU. (455) lolas mahIeN dhUlIeN guDio pahANi ahava NaM majje / 'jalabhIru abalanayaNo aiuppilaNe a rattaccho // vR. eSabAlo mahyAM 'lolayati' loTate tato dhUlyAM guNDitovarttate tasmAtsnApaya, etatmajjanadhAtrItvasya kAraNam. athavA yadi punastvaM na pArayasi tarhyahaM 'majjAmi' sapayAmi, etatsvayaM majjanadhAtrItvasya karaNam, athavA'nyathA majjanadhAtrItvasya kAraNaM, kvApIzvaragRhe kA'pi majjanadhAtrI dhAtrItvAt spheTitA, sAdhuzra tasyA gRhaM bhikSArthaM praviSTaH, tAM ca dhAtrItvAtparibhraMzena viSaNNAM dRSTrA pUrvaprakAreNa ca pRSTrA kRtvA ca pratijJAmIzvaragRhe cagatvA'bhinavamajjanadhAtrI doSaprakaTanAyAha- 'jalabhIrU' ityAdi, atizayenotplAvaneprabhUtajalaplAvananagupyamAno bAloM gururapi jAto nadyAdI jalapraveze jalabhIrurbhavati, tathA nirantara jalenoplAvyamAnaH 'avalanayanaH avaladRSTijAyata raktAkSatha, yadi punaH sarvathA'pi namajjyate na zarIraM balamAdattenApi kAntibhAga dRSTyA cAbalA jAyate, eSA ca dhAtrI bAlamatijalotplAvanena majjayati tato jalabhIrutAdayAM doSA bAlasya bhaviSyanti, tasmAnnaiSA majjanadhAtrI yuktA, evamukte sati tAmaminavasthApitAM majjanadhAtrIM gRhasvAmI spheTayati, cirantanImeva kurute tathA ca sati ta evaM prAkta nA 'uvvaTTiyA paosa' ityAdirUpA doSAvAcyAH, evamuttaratrApi pratigArtha bhAvanA bhAvanIyA / atha majjanadhAtrI kathaMmUtaM bAlaM kRtvA maNDanadhAtryAH samarpayati ?, tata AhamU. (456) abbhaMgiya saMvAhiya ubvaTTiya majjiyaM ca to bAlaM / Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 piNDaniyuktiH- mUlasUtraM uvanaimajjadhAImaMDaNadhAIeM suidh|| vR. snAnadhAtrI prathamataH snehanAbhyaGgitaM tato hastAbhyAM sambAdhitaM tadanantaraM piSTikAdinodvartitaM tato mjjitN-shuciibhuut-dehNbaalNkRtvaamnnddndhaanyaaHsmrpyti| uktAmajjanadhAtrIHsampratimaNDanadhAtrItvasya kAraNaM karaNaM ca tathA'bhinavasthApitAyA dhAnyA doSaprakaTanaM ca yathA sAdhuH karute tathA darzayatimU. (457) usuAiehi maMDehi tAvaNaM ahavaNaM vibhuusemi| hatthiccagA va pAe kayA galiccA va pAe vA / / vR. 'iSukaH' iSukAkAramAbharaNam anye tilakAmityAhuH AdizabdAta kSurikAkArAdyAmaraNaparigrahaH. iha bhikSArthaM praviSTaH san zrAddhikAcittAvarjanArtha bAlakamanAmaraNamavalokyatajjananImevamAha-iSukAdibhiH AbharaNavizeSestAvadenaM bAlakaM gaNDava' vibhUSaya, etatmaNDanadhAtrItvasya kaarnnm| athavA yadipunastvaMna prapArayasi tahaM bibhUSayAmi. etata svayaM maNDanadhAtrItvasya karaNaM / pUrvadhAtrIsthAnIyAbhinavasthApitAyA maNDanadhAnyAdoSAnAha-hatthiccagA' hastayogyAnyAbharaNAnipAdakatAni.athavA galivvA'galasatkAni AbharaNAnipAde kRtAnitasmAnneyaM maNDanadhAtrImaNDane'bhikSA.tatastasyAmaNDanadhAtrItvADyAvanamityAdi puurvvdbhaavniiym| uktAmaNDanadhAtrI, rampratyabhinavasthApitAyAH krIDanadhAnyA doSaprakaTanaM krIDanadhAtrItvasya karaNaM kAraNaM ca yathA vidaghAti sAdhustavA''hamU. (458) DhaGkarasara chunnamuho mauyagiro muymmmnullaavo| . ullAvaNagAIhiM va karei kArei vA kiddN| vR. eSA'bhinavasthApitA krIDanadhAtrI DhaGkarasvarA, tatastasyAH svaramAkarNayan bAlo 'channamukhaH' klIbamukho bhavati, athA mRdugIreSA tato'nayA ramyamANo bAlo mRdgIrbhavati, yadivA 'mRdamanmanollApaH' avyakta vAka. tasmAnnaiSA zobhanA, kintu cirantanyevetyAdiprAgiva, tathA bhikSArthaM praviSTaH shraaddhikaacittaavrjnaathbaalmullaapnaadibhiHsvyNkriiddaaNkaaryNti|uktaakriiddndhaatrii,smprtyngkdhaanyaaabhinvsthaapitaayaaH spheTanAya sAmAnyato doSaprakaTanaM yathA sAdhuH karoti tathA darzayatimU. (459) thullIeN viyaDapAo bhaggakaDIsukkaDAe dukkhaM c| nimmaMsakakkhaDakarahiM bhIruo hoi dhepyte|| vR.iha sthalayA mAMsalayAdhAnyAkaTyAdhriyamANobAlaH vikaTapAda: parasparavahantarAlapAdobhavati, bhanakaTyA zuSkakaTyA vA kaTyAM dhriyamANo daHkhaM tiSThati. nirmAsakarkazakarAbhyAM ca dhriyamANo bAlo bhIrubhavati. evA cAminavasthApitA dhAtrI anyatamadoSadRSTA tasmAnna yuktA kintu prAktanyavatyAdi - praagiv| adhAtrItvasya kAraNaM svayaM karaNaM casvayamavabhAvIyaM taccavako'pisAdhurbhikSArthapraviSTA bAlaka rudantamavalokya tajjananAmavamAha-aGkagRhANadaMbAnaka yananarAditi, yadi punastvaMnaprapArayasitahivA gRhnnaami| samprati krIDanadhAtrItvasya karaNa doSaM dRSTAntana bhAvayatimU. (460) kollaire vatthavvo datto AhiMDao bhave siisaa| avaharaDa dhAipiMDa aMgulijalaNe ya sAdivvaM // vR.kollakirenagarevArddhakavartamAnAHparikSINajavAbalAHsaGgamasthavirAnAmasUrayaH, tathAnyadAdurbhikSe jAte sati siMhAbhidhAnaH svaziSya AcAryapade sthApayitvA gacchaMca sakalaM tasya samAnyatra subhikSe deze vihArakrameNa preSitaH. svayaM caikAkI tatraiva tasthau, tataH kSetraM navabhirbhAgavibhajya tatraiva yatanayA mAsakalpAna Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-460 363 . varSArAnaMcakRtavAna.yatanAcacaturvighA, tadyathA-dravyataHkSetrataHkAlatobhAvatazca tatradravyataHpIThaphalakAdiSu kSetrato vasatipATakeSu kAlata ekatra pATake mAsaM sthitvA dvitIyamAse'nyatra vasatigaveSaNaM bhAvataH sarvatra nirmamatvaM,tatazcakizcidUnevarSe'tikrAntasiMhAcAryasteSAMpravRttinimittaMdattanAmA ziSyaMpreSitavAn,sacAgato, yasminneva kSetravibhAge pUrva muktAH sUrayastasminneva sthitA dRSTAH, tataH sa svacetasi cintayAmAsa-aho! bhAvato'pyamImAsakalpaMnavyadadhuH tasmAnnazithileHsahakatravastavyamitiparibhAvyavasatebahirmaNDapikA. yAmuttIrNaH, tato vanditAH sUrayaH, pRSTAH kuzalavArtA, kathitaM siMhAcAryasandiSTaM, tato bhikSAvelAyAmAcAryaH sahabhikSArthapraviveza,antaprAnteSucagRheSugrAhitobhikSAMjAtovicchAyamukhaH, tataHsUrayastasyabhAvamavagamya kacidIzvaragRhe praviSTaH tatra vyantaryadhiSThitaH sadaiva bAlako roditi, tataH sUrayastaM dRSTvA cpputtikaapurssrmaalaapyaamaasuH| ___ yathA-vatsa!mAtvaM rodIriti.tataevamAlApitesRriprabhAvataHsApRtanAvyantarIprANezata.sthitoroditaM (tAta) bAlakaH. jAtaH prahRSTo gRhanAyakaH. tato dApitAstena bhUyAso modakAH. tA~dha grAhito dattaH sUribhiH. ajAyata prahRSTaH tato mutkalito vasatI, tataH sUrayaH svazarIraniHspRhA yathA''gamavidhi prAntakulezvaTitvA vasatAvupAjagmuH, pratikramaNavelAyAMca datto bhaNito-vatsa! dhAtrIpiNDaM cikitsApiNDaMcAlocaya.saprAhayuSmAbhirevasahAhaMvihRtaH, tataHkathaMmedhAtrIpiNDAdiparibhogaH?, sUrayo'vocan-laghubAlakakrIDanenakrIDanadhAtrIpiNDaH, cappuTikAkaraNataH pUtanAtomocitatvAccikitsApiNDaH, tataHsapradaSTaH svacetasi cintayati. svayaMbhAvato'pimAsakalpanavidaghAtietAdRzaMcapiNDadinedinegRhNAtimAMpunarekadinagRhIta-mapyAlAcayati, tataevaMvicintyapradveSatovasaterbahiHsthitaH,tatastasyasUriviSayapradveSadarzanataHkupitayAsUriguNAvarjitayAdevatayA tasyazikSArthavasatAvandhakArasavAtaMcavarSa vikurvitaM. tataHsabhayabhItaHsUrInAha-bhagavan! kutrAhaM vrajAmi?. tatastaiH kSIrodalavadatinirmalahRdayairamANi-vatsa! ehi vasatau pravizeti, datta Aha-bhagavana ! napazyAmyandhakAreNadvAramiti.tato'nukampayAzleSmaNAsUribhirnijAGguliruddhatyokRitA.sAcadIpazikhevajvalituM pravRttA,tataHsadarAtmAdatto'cintayata-aho! etasyaparigrahevahirapyasti.evaMcacintayanadevatayAnibhasiMto hA! duSTaziSyAdhama! etAdRzAnapisarvaguNaratnAkAransUrInanyathAcintayasi,tatomodakalAbhAdikovRttAntaH sarvo'pi yathAvasthito devatayA kathayamAse, jAtA tasya bhAvataH pratyAvRttiH, kSAmitAH sUrayaH, AlocitaM . samyaka / satraM sugama. navaraM 'sAdivvaM' devatAprAtihAryama mU. (461) Ame saMgamatherA gaccha visarjati jNghblhiinaa| navabhAga khetta vasahI dattassa ya AgamA tAhe / / [bhA. 31] mU. (462) uvarAyaMbAhiM ThANaM annAuMchaNa saMkilesA y| pUyaNacaMDa mA ruya paDilAbhaNa viyaDaNA smm| [bhA. 32 vR. sugama, navaraM pUyaNacaMDe'tti pUtanA-duSTavyantarI tayA gRhIte ceMTa' bAlaka roditi. 'vikaTanA' aalocnm| uktaM dhAtrIdvArama. atha datIdvAramAhamU. (363) saggAma paraggAma duvihA duI u hoi naayvvaa| ___ sA vA so vA bhaNaI bhaNai va taM channavayaNeNaM // vR. iha dUtI dvivA, tadyathA-svagrAme paragrAme ca, tatra yasmina grAme sAdhurvasati tasminneva grAme yadi sandezakathikA tarhi sA svagrAmadUtI, yA tu paragrAme gatvA sandezaM kathayati sA paragrAmadUtI, ekaikA'pi ca Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM dvidhA, tadyavA-prakaTA channA ca, tatra sAtavamAtA savA tava pitA evaM bhaNati-sandezaMkathayati, sAprakaTA yA tutaM sandezaM channavacanena kavayati saachnnaa| enamevArthaM savizeSa vyaktIkarotimU. (464) ekkekkAvi ya dvihA pAgaDa channA ya channa dvihaau| loguttari tatthegA bIyA puna ubhypkkhe'vi|| vR. iha dUtItvasamAcaraNamapi dUtI, sA'pi caikekA svagrAmaviSayA paragrAmaviSayA ca dvidhA, tadyathAprakaTA channA ca. tatra channA punarapi dvidhA, tadyathA-ekA lokottare' lokottara eva, dvitIyasaGghATakasAdhArepi guptA -ityarthaH / dvitIyA punarubhayapakSe'pi. loke lokottare ca, pArzvavartino janasya saGghATakasatkadvitIyasAdhorapica gupteti bhaavH| svagrAmaparagrAmaviSayAM prakaTAM datImAhamU. (465) bhikkhAI vaccaMte appAhaNi nei khNtiyaaiinnN| sAte amagaM mAyA so va piyA te imaM bhnni|| vR. bhikSAdI bhikSAdinimittaM cetyarthaH,vrajastasyaiva grAmasyasatkepATakAntareparagrAmevA khaMtiyAINaM' jananyAdInAm appAhaNiM' sandezaMkathayati. ythaasaatemaataa'mukNbhnnti.svaatepitaaidNbhnnti| samprati svagrAmaparagrAmaviSayAM lokottare channAM dUtImAha-nAm 'appAhaNiM' sandezaM kathayati, yathA sA te mAtA'muktaMbhaNati, savA te pitA idaM bhnnti| samprati khapramAparagrAmaviSayAM lokottare channA dUtImAhamU. (466) dUittaM khugarahiyaM appAhiu bijhyapaccayA bhnnti| avikoviyA suyA te jA Aha imaM bhaNasu khNti|| vR.ko'pisAdhuHkasyAzcitputrikayA 'appAhitaH' sandiSTaHsan eva vicintayatidatItvaMkhalugahiMta, sAvadyatvAt. tata evaM vicintyayAt-dvitIyasaGgATakasAdhurmAmAMdUtIdoSaduSTaMjJAsIdityevamarthaMbhaGgayantareNedaM bhaNati-yathA avikovidA' akuzalAjanizAsanevAtavasutAyAAha-idaMbhaNamadIyAM khaMti' jananImiti, sA'pyavagatArthasandezikA dvatiya saGgATakasAdhucittarakSaNArthamevaM bhaNati-vAriyiSyAmi tAM nijasutAM yena punarevaM na sndishtiiti| samprati svagrAmaviSayAmubhayapakSapracchannAM dUtImAhama. (467) ubhaye'viyapacchannA khaMta / kahijjAhi khaMtiyAe~ tum| taMtaha saMjAyaMti ta taheva ahataM krejjaasi|| vR. ubhayasminnapica' lokalokottararUpeprakSepracchannAdUtIyaM, yathA khaMta ttivibhaktilopAtavantasyapitarathavA khantikAyAH'jananyAstvaMkathaya tathAtadaviditaMvivakSitaMkAryatathaivasanAtama.athavAtadvivakSitaM tathaiva kuryaaH| samprati prakaTaM paragrAmadUtItvamAzritya doSAn dRSTAntenopadarzayati. mU. (468) gAmANa doNha vara sejjAyari ghUyaM tattha khNtsy| vahapariNaya khaMta'jjhattha(ppAha) NaM vanAekae juddhaM / mU. (469) jAmAiputtapaimAraNaM ca kena kahiyaMti jnvaao| jAmAiputtahapaimAraeNa khaMteNa me sitttth|| vR.vistANAM nAmagrAmaH tasyApakaNTa gAkulAbhidho grAmaH vastirNagrAmacadhanadattA nAmakuTumbI, tasya bhAryA priya bhatiH, tasyA duhitA devakI, sA catasminneva grAme suMdarema pariNI, tasyAH putro baliSTho, duhitA revatiH,sAcagokulagrAmesaGgamenapariNinye, priyamaticAyuHkSayAtpazcatvamupagatA,dhamadatto'pisaMsArabhayabhItaH pravajyAmagrAhIda, gurumizca sArddha viharati / tataH kAlAntare punarapi yathAvihArakramaM tatraiva grAme samAgato Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.469 nijaduhitardevakyA vasatAvasthAt, tadAnIMcatayoyorapigrAmayoH parasparaMvairaM vartate, vistIrNagrAmavAsinA calokenagokulagramasyopari ghATI sUtritA, dhanadattazca sAdhurgokulagrAme bhikSAyai calitavAna, tato devakyA dahitrAzayyAtaryA bhaNito-yathA he pitH| tvaM gokulagrAme yAsyasi, tato nijadauhinyA revatyAH kathaya yathA tavajananyAsandiSTam-ayaMgrAmastavagramasyoparichannaghATayAsamAgamiSyatitataHsakalamapisvakIyamekAnte sthApayeretitataH sAdhunA tathaiva tasyAH kathitaM, tathA canijabhartuH tena casakalagrAmasya, tataH sarvo'pi grAma: sannadrabadrakavaco'bhavat, Agatatha dvatiyadine ghATayA vistIrNagrAmo, jAtaM parasparaM mahadyuddhaM, tatra sundaro baliSThazca ghATayA saha gatau, saGgamatha gokulagrAme vasati, tatra trayo'pi ca yuddhe paJcatvamupajagmuH, devakI ca patiputrajAmAtRmaraNamAkarNya vilapituMprAvarttata, lokazcatannivAraNAya samAgato'vAdIt- yadi gokulagrAmo ghATImAgacchantIM nAjJAsyattato'sannaddhonAyotsyata, tathAcanatavapatyAdano mriyarena, tataH kenadurAtmanA gokulagrAmo jJApitaH?. etacca lokasya vacaH zrutvA sAtakopA saivamavAdIta-bhayA'jAntyA pitrA duhituH sandiSTa. tatastena sAdhuveSavimbakana matpatiputrajAmAtRmArakeNa pitrA jJApitaH, tataH sa loke sthAne sthAne dhikkAraM lbhtte| pravacanasya cmaalinyumudpaadi| sUtraM sugamam, uktaMdUtIdvAram, atha nimittadvAramAhamU. (470) niyamA tikAlavisae'vi nimitte chabvihe bhave dosaa| sajaM tu vaTThamANe Aubhae tatthimaM naayN|| mU. (471) lAbhAlAMsaha dakhaM jIvithaM maraNaMtahA - chabihe'vi nimitte udosA hoMti ime sunn|| [pra.5] vR.trikAlaviSaye'pi' atItaviSayevartamAnaviSayebhaviSyadviSayecapratyekaM SaDvidhe lAbhAlAbhasukhadaHkhajIvitamaraNarUpe nimitte niyamAddoSA bhavanti, te ca doSA Aubhae'tti kecidAtmavidhAtinastasya sAdhoriNAdihetavaityarthaH, kecidubhayavighAtinaH ye sAdhoHzeSasya cajIvasyaghAtahetavaH, upalakSaNametate, kecitkevalaparavidhAtinazca, tatra 'varttamAne' vartamAnakAlaviSaye nimitte prayujyamAne 'sadyaH' tatkSaNaM paravighAtakAriNIdaM vakSyamANaM jnyaatmudaahrnnN| tadevAhamU. (742) AkaMpiyA nimittena bhoiNI bhoie cirgymi| puvvabhaNie kahaM te Agau ? saTTo ya vddvaae| vR.ko'pigrAmanAyakonijabhAryAMpazcAnmukatvAdigyAtrAMgataH sAcatadbhAryAkenApisAdhunAnimittenAvarjitA. grAmanAyakena ca dagatena cintitaM. yathA'hamekAkI pracchanno gatvA nijabhAryAyAceSTitamavekSiSye, sA kiM duHzIlA suzIlA? iti / atha ca tadbhAryayA sAdhoH sakAzAttadAgamanamavagatya parijanaH sarvo'pi tatsammukhaM preSitaH, pRSTazca bhojakana parijano-yathA bhoH / kathaM madAgamanajJAyi? iti, sa prAha-bhAginyA kathitamiti.sAdhuzcatadAnIM bhAjakagRhasamAgatAvarttata, bhoginyAcapratyayapurassaraMnAyakana sahayajalpitaM yazceSTatiyovA'nayAsvapnAdRToyadvAzarIramaSitalakAditatsarvakathayannAste,atrAntarecasamAgatobhojakaH kRtathatathAyathocita upacAraH, pRSTAcatena-kathaMtvayAmamAgamanamavajagme? iti,sA'vAdIt-sAdhunimittAta, tatastana bhaNitam, asti ko'pyanyo'pi pratyayaH?, sA tatAmavAdIt-puSyAbhiH saha pUrva jalpitaM ceSTitaM ca vo yA mayA svapno dRSTaH yazca mama guhyapradeze tilakastatsarvamanenAvitayaM kathayAmAse, tataH sa ISyaviza. visphuritkophRtvhHsaadhumpRccht-kthysaadho|kimsyaavddhvaayaagrbhe'sti? iti,sAdhuHprAha-paJcapuNDra: kizoraH, tata so'cintayat-yadIdaM satyaM bhaviSyati tarhi madbhAryAmaSitakAdikathanamapi satyama, itarathA Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 piNDaniryuktiH- mUlasUtra avazyameSa virUddhakarmasamAcArItivinipAtyaH, tata evaM vicintya vaDavAyA garbhaH pATitaH, pAtitaH parisphuran, paJcapuNDraH kizoraH, tatastaM dRSTvA saJjatakopopazamaH sAdhumavAdIt-yadIdaM na bhavettarhi tvamapi na bhaveriti / ma. (473) dUrA bhoNa gAgi Agao parinayassa pazcaNi / pucchA samaNe kahaNaM sAiyaMkAra sumiNAI // kovo vaDavAgabbhaM ca pucchio paMcapuMDamAhaMsu / phAladiTThe jai neva to tuhaM avitahaM kar3a vA // mU. (474) vR. sugamaM / navaraM / 'paJcoNI' sanmukhAgamana, 'sAiyaMkAra' tti sapratyayaM svapnAdi, api ca- atra sAdhunA samatpayakayanenAtmano vadhaH pAradArikatvaM ca dUSaNaM parihRtaM, kati punarevaMvidhAH 'avitathaM ' nimittaM kathayiSyanti ?, tasmAtsarvathA sAdhunA nimittaM na prayoktavyamiti / uktaM nimittadvAraM, sAmpratamAjIvadvAraMmU. (475) kuNa kamme sippe AjIvaNA u paMcavihA / sUyAeN asUyA va appAna kehehi ekkeke / vR. AjIvanA paJcavidyA, tadyathA - 'jAtiviSayA' jAtimAjIvanIkarotItyarthaH, evaM kulaviSayA gaNaviSayA // karmaviSayAzilpaviSayAca. sAcA''jIvanaikaikasminabhededvidhA. tadyathA- -sUcayA''tmAnaM kathayati, asUcayA ca, tatra 'sUcA' vacanabhaGgivizeSaNa kathanaM 'asUcA' sphuTavacanena / tatra jAtyAdInAM lakSaNamAhamU. (476) vibhAga mallAi kamma kisimAI / tulAI sippa'NAvajjagaM ca kaMmeyarA''vajjaM // vR. jAtikule 'vibhASA' vividhaMbhASaNaM kAryaM, taccaiva-jAtiH - brAhmaNAdikA kulam - ugrAdi, athavAmAtuH samutyA jAtiH pitRsamutthaM kulaM / 'gaNaH ' malludivRndaM, karma- kRSyAdi, 'zilpaM ' tUrNAdi - tUrNanasIvanaprabhRti, athavA 'anAvarjakam' aprItyutpAdakaM karma itarattu 'AvarjakaM' prItyutpAdakaM zilpam, anye tvAhuHanAcAryopadiSTaMkarmaAcAryopadiSTaM tuzilpamiti / tathAha sAdhuH sUcayA svajAtiprakaTanAjjAtimupajIvatihomAyavitahakaraNe najjaijaha sottiyassa puttotti / mU. (477) vasio vesa gurukule AyariyaguNe va sUei // vR. sAdhurbhikSArthamaTan brAhmaNagRhe praviSTaH 'saMstasya putraM homAdikriyAH kurvANaM dRSTvA tadabhimukhaM prati svajAtiprakaTanAyajanpati-homAdikiyANAmavitathakaraNe eSa tava tava putro jJAyate yathA zrotriyasya putraiti. yadivoSita evaM samyaggurukule iti jJAyate, athavA sUcayatyeSa tava putra Atmana AcAryaguNAn tato niyamAdeSa mahAnAcAryo bhaviSyatIti / tata evamukte sa brAhmaNo vadati - sAdho / tvamavazyaM brAhmaNAM yenetthaM homAdInAmavitathatvaM jAnAsi sAghuce mAnanAvatiSThita, etaca sUcayA svajAtiprakaTanam / atra cAneke doSAH, tathAhi yadi sa brAhmaNAM bhadrakastarhi svajAtipakSapAtataH prabhUtamAhArAdikaM dApayati, tadapi ca jAtyupajIvanimittamiti bhagavatA pratiSiddham, atha prAntastarhi bhraSTo'yaM pApAtmA brAhmaNyaM parityaktamiti vicintya svagRhaniSkAsanAdikaroti, asUcayAtu jAtyA jIvanaMpRSTo'pRSTo vA''hArArthaM svajAti prakaTayatiyathA'haM brAhmaNa iti, tatrApyanantaroktA eva doSAH, kSatriyAdijAtiSvapi, evaM kulAdiSvapi, bhAvanIyam / mU. (478) sammamasammA kiriyA anena UnA'hiyA va vivarIyA / samihAmaMtAhuiThANajAgakAle ya ghosAI // vR. sAdhurbhibhArthamaTana kvacid brAhmaNagRhe praviSTaH saMstasya putraM homAdikriyAH kurvANaM dRSTvA pitaraM prati Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 478 367 svajAtiprakaTanAyajalpati anena tava putreNa samyagasamyagvA homAdikA kriyA kRtA, tatrAsamyak tridhA, tadyathA-UnA'dhikA viparItA vA, samyak samighAdIn ghoSAdIMzra yathA'vasthitAnAzritya tatra 'samidhaH' azvatthAdivRkSANAM pratizAkhAkhaNDAni mantrAH praNavaprabhRtikA akSarapadvatayaH 'AhutiH' agnau dhRtAdaiH prakSepaH 'sthAnam'utkaTAdi'yAgaH'azvameghAdiH 'kAlaH prabhAtAdi 'ghoSA' udAttAdayaH, AdizabdAdvrasvadIrghAdivarNaparigrahaH evaM cokte sa sAdhu brAhmaNaM jAnAti tathA ca sati bhadre prAnte vA pUrvavaddoSA vaktavyAH / mU. (479) ugAikulesuvi emeva gaNe maMDalappavesAI / deuladarisAbhAsAuvanayane daMDamAIyA || vR. 'evameva' jAtAviva kulAdiSvapi ugrAdidhUpajIvanaM avagantavyaM, yathA ko'pi sAdhurupakule bhikSArthaM praviSTaH, tatracatatputraMpadAtInyathAvadArakSakakarmasuniyuAnaMdaSTvA tatpitaramAha-jJAyatetavaputro'pravedito'pi yathAyogaM padAtInAM niyojanenograkulasambhRta iti tataH sa jAnAti eSo'pi sAdhurugrakulasamutpanna iti idaM tu sUcayA svakulaprakAzanaM, yadA tu sphuTavAcaiva svakulamAvedayati yathA'haM ugrakulaH bhogakula ityAdi tadA'sUcayAprakaTan,teSAMbhadraprAntavepUrvoktAnusAreNadoSA vaktavyAH / tathA gaNe' gaNaviSayemaNDalapravezAdi, ihArakavala(karavATa) ke praviSTasyaikasya mallasya yallabhyaM bhUkhaMDa tanmaNDalaM, tatra varttamAnasya pratidvandvino mallasya vighAtAya yaH pravezastadAdi, AdizabdAdvIvAgrahAdiparigrahaH, tathA 'devakuladarzanaM' yuddhapraveze cAmuNDApratimApraNamanaM, 'bhASoyapanayanaM' pratimallAhyAnAya tathA tathA vacanaDhaukanaM 'daNDAdikA' gharaNipAtacchuptAGkayuddhaprabhRtayaH, etAn gaNagRhe praviSTaH san, tatputrasya prazaMsati, tathA ca sati tena jJAyateyathaiSo'pi sAdhumalla ityAdi prAgvat / karmazilpayorAjIvanamAhamU. (480) kattari paoaNAvekkhavatthu bahuvittharesu emeva / kamme ya sippe suya sammamasammesu sUIyarA // vR. karmasu zilpeSu caivameva-kulAdAvivopajIvanaM vaktavyaM, katham ? ityAha- 'karttari' karmaNAM zilpAnAM ca vidhAyake, upalakSaNametat, vidhApake ca vaNijAdau, saptamI cAtra SaSThyarthe, tato'yamarthaH kartuH kArApakasya ca' prayojanApekSeSu' bhUmivilikhanAdiSu prayojananimittaMmriyamANeSu halAdiSu vastuSu, sUtrecAtra vibhikta lopa ArSatvAt, 'bahuvistareSu' prabhUteSu nAnAvidheSu ca samyagasamyagiti vA procyamAneSu - zobhanAnyazobhanA va kathyamAneSu yadAtmani karmANi zilpe vA kauzalajJApanaM tattayorupajIvanam iyamatra dRSTvA''tmanaH karmaNi zilpe vA kauzalajJApanAya zobhanAnyazobhanAnIti vA yadvakti tatkarmazilpayorAjIvanam / anena prakAreNa kauzalajJApana sUcAsphuTavacanena ca kauzalakakhanamasUcA / uktamAjIvadvAram, atha vanIpakadvAraM vaktavyaM, mU. (481 ) samaNa mAhaNi kivaNa atihI sANe ya hoi paMcamae / vaNi jAyaNatti vaNio pAyappANaM varNaiti // - vR. vanIpakaH, paJcadhA, tadyathA- 'zramaNa' zramaNaviSayaH, brAhmaNe kRNaNe'tithI zuni ca paJcamAM bhavati, tatra vanIpAka iti vanirityayaM dhAturcAyane, 'vanu yAcane' iti vacanAta, tato vanute prAyo dAyakasammateSu zramaNAdiSvAtmAnaM bhakte darzayitvA piNDaM yAcate iti vaNiutti' vanIpakaH, ANAdika IpakapratyayaH / mayamAivacchagaMpiva vaNei AhAramAilobheNaM / samasa mAhaNeya kiviNA'tihisAmaNabhattesu // mU. (482) vR. 'bhRtA' paJcatvamupagatA mAtA yasya vatsakasya tarNakasya tamiva gopAlako'nyasyAM gavItizeSaH, Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM 'AhAradilobhena' bhaktapAtravastulubdhatayA zramaNeSu brAhmaNeSu kRpaNAtithizvabhakteSu vanati-bhaktamAtmAna darzayatIti vanIpakaH, pUrvavadauNAdika IpakapratyayaH / samprati yAvantaH zramaNazabdavAcyAstAvalo darzayitvA teSuvanIpakatyaM yathA bhavati tathA darzayatim. (483) niggathaM sakka tAvasa geruya AjIvapaMcahA smnnaa| tesi parivesaNAe lobhena vaNijja ko appaM? . vR. 'nirgranthAH' sAdhavaH zAkyAH' mAyAsUnavIyAH, tApasAH' vanavAsinaH pAkhaNDinaH gairukAH' gerukaranitavAsasaH parivrAjakAH 'AjIvakAH' gozAlakaziSyA iti paJcadhA' paJcaprakArAH zramaNA bhavanti, eteSAM ca yathAyogaM gRhimRhesu samAgatAnAM pariveSaNe' bhojanapradAne kriyamANe sati ko'pyAhAralampaTaH sAdhuH 'lobhena' AhArAdilubdhatayA vanati-zAkyAdibhaktamAtyAnaM darzayati, tadbhakta gRhaNiH purata iti saamrthygmym| iha prAyaHzAkyAgairukA vAgRhigRheSabhuJjatetatastAnabhUJAnAnadhikRtyayathAsAdharvanIpakatvaMkurutetathAdarzayatimU. (484) bhujati cittakammaM ThiyA va kAruNiya dAnaruiNo vaa| avi kAmagaddahesuvina nassaI kiM puna jiisu?|| vR. evaM nAma nizcalA bhagavanto'mI zAkyAdayo bhuJjate tathA citrakarmalikhitA iva muJjAnA lakSyante, tathA paramakAruNikA ete dAnarucayazca, tata etebhyo'vazyaM bhojanaMdAtavyam, apica kAmagardabheSvapi' maithune gaImeSvivAtiprasakteSubrAhmaNeSvitigamyate, dattaMnanazyati, kiMpunaramISuzAkyAdiSu?,etebhyodattamatizayena bahuphalamiti bhAvaH, tasmAdAtavyametebhyo vishesstH| atradoSAn darzayatimU. (485) micchattathirIkaraNaM uggamadosAya tesuvA gcche| caDukAradinnadANA paJcatthiga mA puNo ituN|| vR. evaM hi zAkyAdiprazaMsane loke mithyAtvaM sthirIkRtaM bhavati, tathAhi-sAdhavo'pyamUn prazaMsanti tasmAdeteSAMdharmaHsatyaiti,tathAyadibhaktAbhadrakAbhaveyuHtataitthaMsAdhuprazaMsAmupalabhyatadyogamAdhAkarmikAdi samAcareyuH, tatastallattayA kadAcitsAdhuveSamapahAya teSu zAkyAdiSu gaccheyuH. tathA loke caTukAriNa ete jnmaantre'ppdttdaanaaaahaaraadyrthprshNsaavcnmjnyaayetthNbruuyuHmaapunrtrbhvntaayaantviti|braahmnnbhktaanaaN purato brAhmaNaprazaMsArUpaM vanIpakatvaM yathA karoti tathA darzayatimU. (486) loyAnuggahakArisubhRmIdevesu bahuphalaM daanN| __avinAma baMbhabaMdhusu kiM puna chakkammaniragasu?|| vR.piNDapradAnAdinAlokopakAriSubhUmideveSubrAhmaNeSvapinAmabrahmabandhuSvapi-jAtimAtrabrAhmaNeSvapi dAnaMdIyamAnaM bahaphalaMbhavati, kiMpunaryajanayAjanAdirUpaSaTkarmaniraMtaSu?, teSuvizeSatobahuphalaM bhaviSyatIti bhaavH| samprati kRpaNabhaktAnAM purataH kRpaNaprazaMsArarUpaM va pakatvaM yathA samAcarati tathA pratipAdayatimU. (487) kivaNesu dammaNesu ya abNdhvaayNkjugiyNgsuN| pUyAhijje loe dAnapaDAgaM harai diNto|| vR.ihaloka-pUjAhAryaH- pUjayAhriyata-Avaryata itijAhAryaH-pUjitapUjako nako'pikRSaNAdibhyo dadAti, tataH kRpaNeSu tatheSTaviyogAdinA durmanassu tathA'bAndhaveSu tathA''taGkako-jvarAdistadyogAdAtakinopyAtaGkAsteSu tathA juGgitAGgeSu' cakarttitahastapAdAdyavayeSu nirAkAGgatayA dadadasmilloke dAnapatAkAM 'harati gRhnnaati|saamprtmtithibhktaanaaNpurto'tithiprshNsaaruupNvniipktvNythaasaadhurviddhaatitthaadrshyti Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 488 mU. (488). pAeNa dei logo uvagArisu pariciesu'jjhasie vA / jo puna addhAkhinaM atihiM pUei taM dAnaM // yaH vR. iha prAyeNa loka upakAriSu yadrA pariciteSu yadivA 'adhyuSite' Azrite dadAti bhaktAdi, punaradhvakhinnamatithiMpUjayatitadevadAnaM, jagatipradhAnamitizeSaH / adhunA zunAMbhaktAnAM purataH zunaka prazaMsArUpaM vanIpakatvaM kurvan yaddhakti tadupadarzayati mU. (489) avi nAma hojja sulabha goNAINaM taNAr3a AhAro / chicchikkArahayANaM na hu sulaho hoi suNagANaM // kelAsabhavaNA ee, AyagA gujjhagA mahiM / caraMti akkharuveNaM, pUyA'pUyA hiyA'hiyA // mU. (490) vR. api nAmagavAdInAM tRNAdika AhAro bhavet sulabhaH, chicchikArahatAnAM tvamISAM zunAMnatu kadAcanApi bhavati sulabhaH, tata etebhyo yaddIyate tadeva bahuphalamiti bhAvaH, api ca naiMta zvAnaH zvAna eva, kintu 'gRhyakA' devavizeSA'kailAsabhavanAta kailAsaparvatarUpAdAzrayAdAgatya 'mahIM' pRthivIM yakSarUpeNa zvAkRtyA caranti, tata eteSAM pUjA'pUjA ca yathAsaGkhyaM hitA'hitA ceti / samprati brAhmaNAdiviSayavanIpakatve doSAnAhaeeNa majjha bhAvo diTTo loe paNAmahejjabhiM / mU. (491) ekvekve puvvuttA bhaddagapaMtAiNo doSA / / vR. 'etena' anena sAdhunA 'majja'' bhAvaH 'bhaktatvalakSaNaH 'dRSTaH' avagato 'loke' brAhmaNAdau, kiMviziSTe ? ityAha- 'praNAmahArye' praNAmaH praNamanaM, tena upalakSaNametat dAnAdinA ca, hArye AvarjanIye, tata ekaikasmin brAhmaNAdiviSaye vanIpakatve pUrvoktA bhadrakaprAntAdayo doSA bhAvanIyAH, kimuktaM bhavati ? - yadi bhadrakastarhi prazaMsAvacanato vazIkRta AdhAkarmAdi kRtvA prayacchati, ayaprAntastarhi gRhaniSkAsanAdi karoti / iha prAk 'sANe puNa hoipaMcamae' ityuktaM, tatrasANagrahaNaM kAkAdInAmupalakSaNaM, tenakAkAdiSvapivanIpakatvaM draSTavyaM - mU. (492) emeva kAgamAI sANaggahaNeNa sUiyA hoMti / jo vA jaMmi pasatto vaNai tahiM puTTha'puTTo vA // vR. 'evameva' vanIpakatvaprarUpaNAviSayatvena vagrahaNena kAkAdayo'pi sUcitA bhavanti, tatastatrApi vniipktvNbhaavniiym| etadeva vyAptipurassaramAha-yo vA yatrakAkAdIpUjakatvenaprasaktastatrakAkAdisvarUpaM pRSTo'pRSTo vA 'vanati' prazaMsAdvAreNA''tmAnaM bhaktaM darzayati / samprati vanIpakatvaM kurvataH sAdhoryuktyA doSagarIyastvaM prakaTayatimU. (493) 369 dAnaM na hor3a aphale pattamapattasu sannijujjataM / iya vibhaNi'vi dAsA pasaMsao kiM puna apatte ? || vR . iha pAtraSvapAtreSu vA sanniyujyamAnaM dAnaM bhavatyaphalamityapi bhaNita doSaH, apAtradAnasya pAtradAnasamatayA prazaMsanena samyaktvAticArasambhavAt, kiMpunaH apAtrANyeva sAkSAt prazaMsataH, 1, tatrasutarAM mahAn doSo, mithyAtvasthirIkaraNAdidoSabhAvAditi / tadevamuktaM vanIpakadvAraM, samprati cikitsAdvAramAhamU. (494) bhaNaiya nAhaM vejjo ahavA'vi kahei appaNo kiriyaM / ahavAvi vijjayAe tiviha timicchA muNeyavvA // g. iha 'cikitsA' rogapratIkAro rogapratIkAropadezo vA vivakSitA, tataH sAdhUnadhikRtya 'trividhA' 261 24 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM triprakArAcikitsAjJAtavyA, tadyathA-kenApirogiNArogapratIkAraMsAdhuHpRSTaHsannAha kimahavaidyaH?. etAvatA cakimuktaM bhavati? -vaidyasyasamIpegantvAcikitsApraSTacyA ityabudhavodhanAdekAcikitsA,athavArogiNaH pRSTaH sannevamAha-pramApyevaMdhiyo vyAdhirAsIt, sacAmukena bheSajenopazAntigamat, eSA dvitIyA cikitsA, athavAvaidyatayA-vaidhIbhUyAsAkSAzcikitsAMkaroti, essaatRtiiyaa|ihaayedvecikitsesuukssme,tRtiiyaatubaadraa / mU. (495) bhikkhAi gao rogI kiM vijjo'haMti pucchio bhnni| atthAvattIeN kyA abuhANaM bohaNA evN|| vR. 'bhikSAdau' bhikSAdinimittaM gataHsan 'rogIti atra tRtIyArthe prathamA rogiNA pRSTaH sannAha- kimahaM . vaidyaH? yenakathayAmi, evaMcokte sati arthApaktayA' sAmarthyAdabudhAnAM-vaidyasyapArzvagatvAcikitsAkAryate ityajAnataMbodhanA-anantaroktasyArthasya jJApanA bhvti| dvitIyAM vyAkhyAnayatimU. (496) erisayaM ciya dakkhaM bhesajjeNa amagenapauNaM me| sahasupannaM va ruyaM vorabhA atthtthmaaiihiN|| vR. etAdRzameva 'dukhaH' duHkhakAraNabhUtaM gavAdyamukena bheSajena 'praguNaM' naSTavedanamabhUta, tathA vayaM 'sahasotpannAma' akasmAdatpannAM rujssttmaadibhirvaaryaamH| 'taitthopannaM rogaM aTThamena nivArae' ityAdi paramamunivacanaprAmANyAt, tasmAdbhavatA'pi tathA karttavyamiti bhaavH| tRtIyAM cikitsAM vipaJcayitumAhamU. (497) saMsodhana saMsamaNaM niyANaparivajjaNaM ca jNttth| AgaMtu dhAukhobhe ya Amae kuNai kiriyaM tu|| vR. Agantuke dhAtukSobhe ca sUcanAtsUtra bhitikRtvA dhAtubhojane cA'''maye-roge samutpanne sati tatra yatkriyAM karoti, nadyathA-saMzodhanaharItakyAdidAnena pittAdyupazamanaM, tathA nidAnaparivarjana' rogakAraNaparivarjanaM ca, evA tRtIyA cikitsaa| atra doSAnAhamU. (498) assaMjamajogANaM pasaMdhaNaM kAyaghAya aygolo| dubbalavagdhAharaNaM acyudaye ginnhnnuddddaahe|| vR. 'asaMyamayogAnAM' sAvadhavyApArANAM 'pasandhanaM' sAtatyena pravarttanamidaM cikitsAkaraNaM yato gRhasthastaptAyogolakasamAnaH tatastena nIrogIbhUtena ye kAyaghAtA yAvajjIvaM pravartyante te sarve'pi sAdhucikitsApravartitA iti cikitsAkaraNaM sAtatyenAsaMyamayogAnAM nibandhanama / tathA cAtra durbalavyAghnadRSTAntA-yathA'TavyAmAndhyanabhakSyapraprApnuvanadurbalovyAgha kenApyAndhyApanayanAyacikitsyate, cikitsitazcapraguNIbhUtaH, prathamatastasyaivavaidyasyavighAtaMkarAMti,tataHzeSANAMbahUnAMjIvAnAma, evameSo'pi gRhastha- sAdhunA cikitsyamAnaH sAdhAH saMyamaprANAna hanti, zaMSA~ca pRthivIkAyAdIniti yadi punaH kathamapi cikitsyamAnasyApi tasyAtizayana rogasyodayaH-prAdarbhAvA bhavati, tato'hamanenAtizayana rogIkRta iti AtakoporAjakulAdA grAhyati,tathAcasati uddddaahH-prvcnsymaalinymiti| uktaMcikitsAdvAraMadhunA kodhAdizaracatuSTayaMvivakSuHprathamataHkrodhAdipiNDadRSTAntAnAMnagarANikrodhAyutpateH kAraNAnicapratipAdayatimU. (499) hatthakappa giriphulliya rAyagihaM khalu taheva cNpaay| kaDadhayapunne iTTaga laGga taha siihkesre| vR. krodhapiNDadRSTAntasya nagaraM hastakalpaM, mAnapiNDadRSTAntasya giripuSpitaM. mAyApiNDadRSTAntasya rAjagRhaM,lobhapiNDadRSTAntsyacampA tathAkRtAnadhRtapUrNAnalabhamAnasyakrodhotpatiH, sevakikAalabhamAnasya ___ Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.410 371 mAnasyotpattiH, modakAnAzritya mAyotpattiH, siMhakesarasajJAna modakAnalabhamAnasya lobhotpttiH| mU. (500) vijAtavappamAvaM rAyakule vA'vi vallabhattaM se| nAuM orassabalaM jo labbhai kohapiMDo so|| vR. sa sAdho- 'vidyAprabhAvam' ucATanamAraNAdikaM tapaHprabhAvaM' zApadAnAdikaM rAjakule vallabhatvaM vA jJAtvAyadivA aurasyaMbalaM-sahasrayodhitvAdikaM jJAtvA yaH piNDo labhyate' gRhasthena dIyate sakrodhapiNDaH / mU. (501) annesi dijjamANe jAyaMto vA aladvio kuppe| kohaphalaMmi'vi diDhe jo labbhai kohapiMDo so|| vR. 'anyebhyaH' brAhmaNAdibhyodIyamAne yAcamAno'pisAdhuryadAnalabhate tadA'labdhimAn sankupyeta, kupitecasatitasminasAdhu kupitobhavyonabhavatItiyaddIyatesakrodhapiNDAyadivAtasminnanyatravAkrodhaphale maraNAdizApe phalavati dRSTe yo labhyate sakrodhapiNDaH / atraivodAharaNamAhamU. (502) karaDya bhattamaladdhaM annahiM dAhittha eva vccNto| thero bhoyeNa taie AikkhaNa khAmaNA daane|| vR. hasnasalpenagarekvacidbrAhmaNagRhe mRtakabhaktemAsike dIyamAneko'pisAdhurmAsakSapaNaparyavasAne bhikSArthaM praviveza, dRSTAzca tena dhRtapUrA brAhmaNebhyo dIyamAnAH, so'pi ca sAdhuH pratiSidvo dauvArikeNa, tataH kupito'vAdIt, 'annahiM dAhittha'tti, asya cAyamarthaH-asmin mAsiketAvanmayAnalabdhaM tato'nyasmina mAsikedAsyatheti,evaMcoktvAnirgataHdaivayogenacatatrAnyanmAnuSaMpuzcaSadinamadhyemRtaM,tatastasyamAsike dIyamAnebhUHsaevasAdhurmAsakSapaNapAraNegataH, tathaivacapratiSiddhodauvArikeNa, tataHbhUyo'pikupito'vAdIt'annahiMdAhitthati,tata-punarapidaivayogenatatrAnyanmAnuSamupagataM,tatastasyApimAsikesaevasAdhurmAsakSapaNaH pAraNe bhikSArthamAgataH, tathaivaca pratiSiddhau dauvArikeNabhaNati-'annahiM dAhittha'tti, etacca zrutvA tena sthavireNa dauvArikeNa cintitaM, purA'pyetena vAradvayamitthaM zApo vItIrNastato dve mAneSu upagate samprati tRtIyavelA tatomA kimapi mAnuSaM mriyatAmiti jAtA'nukampena sarvo'pivRtAnto gRhanAkAya niveditaH, tena ca samAgatya sAdaraM sAdhu kSamayitvA dhRtapUrAdikaM tasmai yathecchaM vyatAri, sa krodhapiNDaH, sUtraM sugama, navaraM 'karaDukabhaktaM' mRtakabhojanaM maasikaadi| tadevamuktaH krodhpinnddH| samprati mAnapiNDasya sambhavamAhamU. (503) occhAhio paremavaladdhipasaMsAhiM vA smuttio| avamAnio pareNa ya jo esai mAnapiMDo so|| vR. utsAhita-' tvamevAsya kAryasya karaNe samartha ityevamuktarSitaH pareNa' apareNa sAdhvAdinA, 'vA' vikalpa, tathA labdhiprazaMsAbhyAM samuttaio' garvito yathA'haM yatra kApivrajAmitatra sarvatrApilabhetathaivacajano mAprazaMsatItyevamabhimAnavAna, yadvAnakimapitvayAsiddhayatItyevagapamAnito'paraNAhaGkaravazAdhaeSayatipiNDaM sa tasya mAnapiNDaH / atra cakSullukAdAharaNaM-giripuSpite nagare siMhAbhidhAnAH sUrayaH saparivArAH samApayuH, anyadA ca tatra sevakikAkSaNaH samajani, tasmiMzca divase sUtrapauruSyanantaramekatra taruNazramaNAnAM samavAyo'bhavat, babhUva ca parasparaM samullApaH, tatra ko'pyavAdIt-ko nAmaiteSAM madhye prAtareva saMvakikA AneSyati?,tatra guNacandrAbhidhaHkSullakaH pratyavAdId-ahamAneSyAmi, tataHso'bhANIta-yaditAsarvasAdhanAM na paripUrNA ghRtaguDarahitA vA tato na tAbhiH prayojanaM, tasmAddadyavazyamAnetavyAstarhi paripUrNA dhRtaguDasammithAnetavyAH, kSullaka Aha-yAdRzIstvamicchasi tAdazIrAneSyAmi, evaM ca kRtvA pratijJA Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM nAndIpAtrAmAdAyabhikSArthanirjagAma,praviSTazcakApikauTumbikagRhe, dRSTAvatatrapracurAHsevakikAH, ghRtaguDAdIni caprabhUtAnipraguNIkRtAni, tato'nekadhA vacanabhaGgIbhiH sulocanAbhidhAnA kauTumbikagRhiNI yAcitA, tathAca sarvayA pratiSiddho-na kimapi te dadAmIti, tataH sAtAmarSeNababhaNe kSullekena-niyamAdimAH sevakikAHsaghRtaguDAmayAgRhItavyAH,sulocanA'pisAmarSakSullakavacaHzrutvArAJAtaprakopApratyuvAca-yaditvametAsAMsevakipakAnAM kimapilabhase tato me nAsApuTAtvayA prasravaNaM kRtamiti, tataH kSullako'cintayai avazyametanmayA vidhAtavyam, evaM ca vicintya gRhAnniryayo, prapaccha ca kasyApi pArzve-kasyedaM gRham ? iti, so'vAdItaviSNumitrasya.tata-punarapikSullakaH pRcchati-saidAnIMkavartate?,tenoktaM-parSadi, tataH parSadigatvAsaharSaitra parpajjAn pRssttvaan-pro| yuSmAkaMmadhyekoviSNutriH?,janAavAdiSuH kiNsaadho| tava tenaprayojanaM?, sAdhuravocat-taM kimapi yAciSye, sa ca teSAM sarveSAmapi prAyo bhaginIpatiriti sahAsaM tairavAcikRpaNo-'mainatekimapidAsyatItyasmAnevayAcasva,tatoviSNumitromAme'pabhrAjanAbhUdititeSAmagrataHkRtvA bbhaann-ahNbho|vissnnumijjo'hNyaacsvmaaNkimpi,maakelivcnmmiissaaNkrnnekaassii,tto'vaadiitkssullkHyaace'hN yaditvaM mahelApradhAnAnAM SaNNAMpuraSANAmanyatamonabhavati, tataH parSajannA avAdiSuH-keteSaT puruSA mahelApradhAnA ? yeSAmanyatamo'yamAzaGkayate, tataH kSullaka Aha-zvetAGgulirbakoGgAyakaH kiGkaraH strAyakaH gRdhravariGgIidajJaiti, eteSAMcaSaSNAmapikathAnakAnyamUni-kvacidbhAmeko'pipuruSonijabhAryAcchandanuvartI, sacaprAtarevajAtabubhukSonijabhAyAMbhojanaMyAcate,sAcavadati-nAhamAlasyenotthAvumutsahetatastvamevasamAkarSa cullayAbhasmaprakSipatatraprAtivezmikagRhAdInIyavamiMprajvAlayataminvanaprakSepaNesamAropayacullayAHzirasi syAlI, evaMyAvatpaktvAkathaya,tato'haMpariveSayAmIti,sacatathaivapratidivasaMkurute,tatolokenaprAtarevAsya cullayA bhasmasamAkarSaNena zvetIbhUtAGgulidarzanAtsahAsaM zvetAGguliriti nAma kRtam, eSa shvetaangguliH| tathAkvacidvAmeko'pipuruSonijabhAryAmukhadarzanasukhalampaTastadAdezavartI,anyadAtathAbhAryayAbabhaNeyathA'hamAlasyenabhuktA,tatastvamevodakaMtaDAgAdAnaya,sacadevatA''dezamivabhAryA''deza-mabhimanyamAnaH prativadati-yadAdizasi priye| tadahaM karomi, tato divase mAloko mAM drAkSIditi rAtro pazcimayAme samutthAya pratidivasaMtaDAgAdudakamanAyati, tasya ca tatra gamanAgane kurvataH padasaJcArazabzravaNato ghaTabharaNabuddhazabdazravaNatazataDAgapAlIvRkSeSuprasuptAbakAutthAyoDDIyante, eSacavRttAntolokenaviditaHtato'syArthasyasUcanArthaM haasenvkottttaaykitinaamkRtN.essbkkoddaaykH|tthaakvcidgraameko'pipurussobhaaryaastnjvnaadisprshlmptto bhAryAcchandAnuvartI, sa ca prAtarevotthAya kRtAJjalipagraho vadati-dayite / kiM karomi ?, sA ca vadatitaDAgAdadakamAnaya, tato yatpriyA samAdizatItyuditvA taDAgAdakamAnayati, punarapi bhaNati-kiM karomi praanneshvri|, sA vadati-kusUlAdAkRSya taNDalAna kaNDya, evaM yAvadbhojanAdUrdhvaM mamaprAdAna prakSAlya dhRtena phANeyeti.saca sarva tathaiva karoti.tata evaM lokanajJAtvAtasya kiGkara iti nAmanivezitaM.eSa kingkrH| tathA kacidvAbhe ko'pi puruSo bhAryA''dezavartI, sa cAnyadA nijbhaaryaamvaadiit-praanneshvri|snaatumhmicchaami, tayoktaM-yadyevaM tAmalakAn zilAyAM varttaya paridhehi snAnapotikA abhyaGgaya tailenAtmAnaM gRhANa ca ghaTa tatastaDAgesnAtvA ghaTaMcajalenabhRtvA samAgasnAyakaiti nAmakRtaM, eSasnAyakaH / ____tathA kacidgrAme ko'pipuruSobhAryA''dezavidhAyI, anyadAcasArasavatyAmAsanesamupaviSTA vartate, sAcatenabhojanamayAci,tayoktaM -mamasamIpesthAlamAdAyasamAgacche:so'piyatpriyatamAsamAdizatitanme pramANamiti bruvaMstasyAH samIpe gataH tayA pariveSitaM bhojanaM, tata uktaM-bhojanasthAne gatvA bhukSva, tataH sa Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-503 373 bhojanasthAnaM gatvA bhoktuM pravRtta-, tataH punarapi tena tImanaM yAcittaM, sAca pratyuvAca - sthAlamAdAya mama samIpe samAgaccheH, tataHsagRdhraivautkaTiko riGkhansthAlena gRhItenayAti, evaMtakrAdikamapigRhyAti, tataetallokena jJAtvA hAsena gRdhraivarigIti nAma kRtaM, eSa gRdhraivarisI / tathA kacidvAme bhAryAmukhapralokanasukhalampaTastadAdezakArI ko'pi puruSaH tasyAnyadA svabhAryayA saha viSayasukhamanubhavataH putro babhUva, saca pAlanaka eva sthito'tibAlatvAt purISamutsRjati, tena ca purISaNa pAlanakaM bAlavastrANi ca kharaNThyante, tataH sA bhaNati - bAlasya pute prakSAlaya pAlanakaM bAlavastrANi ca tato yatpriyA samAdizati tatkaromIti vastathaiva karoti, evaM sarvadeva, tato lokenaitad jJAtvA hadanaM prakSAlapiyu bAlasya jAnAtItikRtvA hadajJa iti nAma tasya kRtaM, eSa hadajJaH / tata evamukte kSullakena sarvairapi parvajjanairekakAlamaTTaTTahAsena hasadbhirabhANikSullaka / eSa SaNNAmapi puruSANAM guNAnAdadAti tanmainaM mahelapradhAnaM yAciSTa, viSNutri'vAdIt-nAhaM SaNNAM puraSANAM samAna- stasmAdyAcasva mAmiti, tataH kSullukenoktaM dehi me dhRtaguDasaMyuktAH pAtrabharaNapramANAH saMvakikAH, viSNumitreNoktaM dadAbhi, tataH kSullakaMgRhItvAnijagRhAbhimukhaMcalitavAn, samAgatonijagRhadvAre, tata- kSullekanAbhANi prathamamapi tava gRhe samAgato'hamAsaM paraM tava bhAryayA pratijJA vyadhAyi yathA na kimapi te dAsyAmi tata idAnIM yadyuktaM tatsamAcara, tata evamukne, viSNumitro'vAdIt yadyevaM tarhi kSaNamAtrameva gRhadvArevatiSThasvapazcAdAkArayiSyAmi, tataH praviSTogRhamadhyemitraH, pRSTAcatananijabhAryA - yathArAdAH sevakikAH praguNIkRtAni dhRtaguDAdIni ?, tayoktaM kRtaM sarvaM paripUrNaM, tato guDaM pralokya stoka eSa guDo naitAvatA sariSyatIti mAladAnaya prabhUtaM sevakikAH dhRtaguDAdIni ca dAtumArabdhAni atrAntare guDamAdAya sulocanA mAlAduttarituM pravRttA paraM na pazyati niHzreNiM, tato vismitadRSTayA prasaraM yAvadAlokate tAvatpazyati kSullukAya ghRtaguDasaMyuktAH sevakikA dIyamAnAH, tato'hamanena kSullakenAbhibhUtetyabhimAnapUritahRdayA mA'smai dehi mAsmai dehIti mahatA zabdena pUtkurute, kSulloko'pi tasyAH sammukhamavalokya mayA tava nAsikApuDhe mUtritamitinijanAsApuTe'Ggulyabhinayena darzayati, darzayitvA ca bhUtaghRtaguDasevakikApAtro jagAma nivajasatAviti / etadeva rUpakASTakena darzayati mU. (504) mU. (505) mU. (506 ) mU. (507 ) mU. (508) mU. (509) mU. (510 ) iTTagaLaNaMmi paripiMDiyANa ullAva ko nu hu pageva / Anijja iTTagAo ? khuDDo paJcAha ANemi // vi yatA pattA aguladhayAhiM na tAhiM ne kajjaM / jArisiyAo icchaha tA Anemitti nikkhaMto // ohAsiya paDisiddho bhAi agAriM avarisamA majjhaM / jar3a lahasi to ta me nAsAe kuNusa bhoyaMti sA Aha || karasa ghara pucchiUNaM parisAe amuu kairo pucchittu / kiM tena'mhe jAyasu so kiviNo dAhir3a na tujjha // dAhitti teNa bhaNie jai na bhavasi channamesi purisANaM / annayage to te'haM parisAmajjhami paNayAmi // seyaMguli baguDDAve, kiMkare NhAyae tahA / gidrAvaraMsvihaddannaeya purisAhamA chAu || jAsuna eriso'haM iTTA dehapivvamaigaMtu / Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM mAlA uttAri gulaM bhoemi dietti aaruuddhaa||| mU. (511) siMhaavaNaNa paDilAbhaNa dissiyarI bolamaMgulI naasN| duNhegayarapaoso AyavivattI ya uddddaaho|| vR.sugama, navaraM 'iTTagacaNaMmi' sevakikAkSaNe 'pageviti prabhAte eva 'moyaM' ti mUtraNaM 'praNayAmi' iti yAce, siMhaavaNaNa'ttiniHzreNyapanayanaM,itthambhUtazcamAnapiNDonagrAhyaH, yatodvayorapidampatyoHpradveSobhavati, tatastadravyAnyadravyavyavacchedaH, kadAcidekatarasya tatastatrApi sa eva doSaH / api ca-saivamapamAnitA kadAcidabhimAnavazAdAtmavipartiM kuryAt, tata uDDAhaH pravacanamAlinyaM / / ukto mAnapiNDadRSTAntaHmU. (512) rAyagihe ghammaruI asADabhUI yakhuDDUo tss| rAyanaDagehapavisaNa saMbhoiya bhoyae lNbho|| mU. (513) AyariyauvajjhAe sNghaaddgnkaannkhujjtddosii| naDapAsaNapajjattaM nikAyaNa dine daanN|| mU. (514) yadae saMdezo dANasiNeha karaNaM rheghnnN| liMgaM muyatti gurusiTTha vivAhe uttamA pgii|| mU. (515) rAyaghareya kayAI nimmahilaM naaddgNtddaagtthaa| tAya viharaMti mattA uvari gihe dovipaasuttaa|| mU. (516) vAghAeNa niyatto dissa vicelA virAga sNbohii| iMgiyanAe pucchA pajIvaNaM rttttvaalNbhi|| mU. (517) ikkhAgavaMsa bharaho AyaMsaghareya kevlaaloo| hArAikhiMvaNa gahaNaM uvasaggana so niyttotti|| mU. (518) tena samaM pavvaiyA paMcanarasayatti nADae hddnnN| gelanna khamaga pAhuNa therA diTThA ya bIyaM tu|| vR.rAjagRhaM nAma nagaraM, tatrasiMharatho rAjA, vizvakarmA nAma naTaH, tasya dvehitarau,te caDhe apyatisurUpai atizayAte vadanakAntyA dinakarakArodbhAsitakamalazriyaM nayanayugalena sacaJcarIkakuvalayayugalaM pInonnanirantarapayodharayugalena saMhatAlaphalayugalalakSmI bAhayugalena pallavalaMtA trivilibhaGgareNa madhyabhAgenendrAyudhamadhyaM jaghanavistareNa jAhnavIpulinadezaM Uruyugalena gajakalabhanAsAbhogaM jaGghAyugalena kuruvindavRttasaMsthitaM caraNayugalena kUrmadahAkRtiM sukumAratayA zirISakusumasaJcayaM prajJAnidhirASADhabhUtiH, sabhikSArthamaTana kathamapi vizvakarmaNo naTasya gRhe paivizata.tatracalabdhaHpradhAnA modaka dvAra cavinirgatya tana cintatama-eSa sUrINAM bhaviSyati. tata AtmArthaM rUpaparAvarttamAdhAyAnyaM modakaM mArgayAmi. tataH kANarUpaM kRtvA punaH praviSTo, labdho dvitIyo modakaH, tato bhUyo'pi cintitamaeSa upAdhyAyasya bhaviSyati, tataH kubjarUpamabhinirvayaMpunarapipraviSTaH,labdhastRtIyomodakaH, eSadvItIyasaGghATakasAdhobhaviSyatItivicintya kuSThirupaMkRtvA caturthavalayAMpraviSTaH, labdhacaturthomodakaH, etAnirUpANikUrvanamAloparisthitenavizvakarmaNA naTena idRze, cintitaMcAnena samyageSo'smAkaMmadhye naTobhavati, paraMkenopAyenasavahItavya iti,evaM cacintayataHsamutpannAtasya zemuSIduhitRbhyAM kSobhayitvA grahItavya iti. tato mAlAduttIrya sAdaramAkAryA''SADhabhUtiH Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 pAtrabharaNapramANaimaMdikaiHpratilAbhitaH, bhaNitazca sAdaraMvRttAntaM vizvakarmmA nijakuTumbasya, bhaNite ca duhitarI yathA sAdaraM dAnasnehadarzanAdinA tathA karttavyo yathA yuSmAkamAyatto bhavati pratidivasamAyAti ca bhikSArthamASADhabhUtiH, duhitarau ca taM tathaivopacarataH, tato'tyantamanurakta mavagabhya rahasi bhaNito - yathA vayamatyantaM tavAnuruktAHtato'smAn pariNIyatvaM paribhuGgakSveti, atrAntare catasyAdayamiyAya cAritrAvaraNaM karmmagalito gurUpadezaHprANezadviveko dUrIbhUtaH kulajAtyabhimAnaH, tatastenoktam- evaMbhavatu, paramahaMgurupAdAntikeliGgaM vimucye samAgacchAmi, gato gurusamIpaM praNatasteSAM pAdayugalaM prakaTito nijAbhiprAyaH, tato gurubhivaacivts| nedaMyuSmAddazAM vivekaratnAkaraNAmavagAhitasakalazAstrArthAnAmubhayalokajugupsanIyaM samAcaritumucittaM, tathA dIharesIlaM parivAliUNaM visuesu vcch| mA ramasu / ko gopayaMmi buDDui jyahiM tariUNa bAhAhiM ? / / | ityAdi, tata uvAcASADhabhUtiH- bhagavan / yathA yUyamAdizatha tathaiva kevalaM pratikUlakarmodayataH pratipakSabhAvanArUpakavacadurvalatayA madanazavareNanirantaraM samustrastamRganayanaramaNIkaTAkSavizikhopanipAtamAdadhatA zatajJo me jarjarIkRtaM hRdayaM, evaM coktvA gurupAdAna. praNamya tadantike rajoharaNaM muktavAn, tataH kathamahamabhISAmanupakRtopakAriNAmapArasaMsArodadhinimagnajantusamuddharaNaikacetasAM sakalajaga tparamabandhukalpAnAM gurUNAM pRSThaM dadAmi iti pazcAtkRtapAdapracAro hA / kathamahaM bhUyo'pyevaMvidhagurUNAM caraNakamalaM prApsyAmi ? iti vicintayanvasatervinirgatyavizvakarmaNo bhavanamAyAtaH, paribhAvitasmayasAdaramanimiSTadRSTayA naTadu-hitRbhyAMvapuH, pratyabhAsatasakalajagadAzcaryamasyarUpaM, tato'cintayatAmime-aho | kaumudIzazAGkamaNDalamivAsya manoharakAntivadanaM kamaladalayugalamiva nayanayugalaM gurunmata iva tuGgamAyataM nAzAnAlaMkundamukulakSeiNiriva susnigdhA dazanapaddhatiH mahApurakapATamiva vizAlamasya mAMsalaM vakSaHsthalaM mRgariporiva saMvarttitaH kaTipradebhUHnigUDhajanAnupradezaMjaGghAyugalaM supratiSThitakanakakUrmayugalamiva caraNayugalaM, tato vizvakarmA'vocatmahAbhAga / tavA''yatte dve apyam kanyake tataH svIkriyetAmiti, tataH pariNIte te dve api tena kanyake, bhaNite cavizvakarmaNA-yonAmetAdRzImapyavanasthAMgato gurupAdAn smaratisaniyamAduttaprakRtiH, tata etacittAvarjanArthaM sarvadeva madyapAnavirahitAbhiryuSmAbhiH sthAtavyaM anyathaiSa virakto yAsyati, ASADhabhUti sakalakalAkalApaparijJAnakuzalo nAnAvidhairvijJAnAtizayaiH sarveSAmapi naTAnAmagraNIrvabhUva, labhate ca sarvatra prabhUtaM dravyaM vstraabhrnnaanic| anyadA ca rAjJA samAdiSTA naTAH adya nirmahalaM nATakaM nattanIyaM, tataH sarve'pi naTAH svAM svAM yuvatiM svasvagRhe vimucya rAjakulaM gatAH, ASADhabhUtibhAryAbhyAmapi cintitam adya rAjakule gato'smAkaM bharttA sakalAmapica rAtriM gamayiSyatIti tataH pivAmo yathacchamAsavamiti, tathaiva kRtaM, madavazAccApagatacetana vigatavastre dvitIyabhUmikAyA upari suptaM tiSThataH rAjakule'pi parASTradUtaH samAyAta iti rAjJo vyAkSepo babhUva, tato'navasaraitikRtvApratIhAraNamuktAlitAH sarve'pinaTAH samAgatAH svasvabhavanaM, ASADhabhUtizranijakAvAsa samAgatya yAvadvitIyabhUmikAmArohati tAvattaM dve api nijabhArye vigatavastratayA bIbhatsaM pazyati, tataH sa mahAtmA'-cintayat- aho / me mUDhatA aho / me nirvivakatA aho / meM durvilasitaM ya etAdRzAmapyazuMcikaraNDaka-bhUtAnAmadhogatinibandhanAnAM kRte parazucibhUtamihaparalokakalyANaparamparAjanakamakSepeNa mukti- panibandhanaM saMyamaM ujjhAMbabhUva, tato'dyApinamaM kimapivinaSTam apigacchAmigurupAdAntikaMpratipadya cAritraM prakSAlayAmipApapaGkamiti vicintya vinirgato gRhAt, dRSTa kathamapivizvakarmaNA, lakSati iGgitAdinA yathAvirakta eSayAtIti, tataH satvaraM nijaduhitarAvutthApyanirbhartsayati-hA / durAtmike / hIMnapuNya caturdazIke / puSmadvila-sitametAddazamavalokya sakalanidhAnabhUto yuSmodbhartA virakto yAtIti tadyadi nirvarttayituM mUlaM - 518 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtraM zaknuyastarhi nivartayathAMnocetprajIvanayAvacadhvamiti.tatastAHsasambhramaMparihitanivasanAH pRSThataHpradhAvya gacchataH pAdayolanA, vadantica- hA svAmin kSamasvaikamaparAdhaM nivartasva mA'smAnanuraktAH parihara, evamukto'pi sa manAgapi na cetAsi rajyate, tatastAbhyAmavAci svAmin / yadyevaM tarhi prajIvanaM dehi, yena pazcAdapi yuSmatprasAdena jIvAmaH, tata etraM bhavatviti dAkSiNyavazAdanumatya pratinivRttaH, tataHkRtaMbharatacakravartinazcaritaprakAzakaMrASTapAlanAmanATakaM,tatA vijJapto vizvakarmaNAsiMharathorAjAdeva / ASADhabhUtinA rASTrapAlaM nAma nATakaM viracita, tatsamprati nartyatAmiti, paraM tatra rAjaputrapaJcazatairAbharaNavibhUSitaiH prayojanaM, tato rAjJA dattAni rAjaputrANAM paJcazatAnAM. tAni yathApathamASADhabhUtinA zikSitAni, tataH prArabdhaM nATakaM nirtituM, tatrA''SADhabhUtirAtmanekSvAkuvaMzasambhUto bharatazcakavartI sthito rAjaputrAzca yathAyogaM kRtAH sAmantAdayaH, tatra ca nATake yathA bharatena bharataM SaTkhaNDaM prasAdhitaM yathA caturdaza ratnAninavamahAnidhayaHprAptAyathAcA''darzagRhe'vasthitasyakevalAlokaprAdurbhAvoyathAcapaJcazataparivAreNa sapravajyAMpratinnastatsarvamapyabhinIyate,tatorAjJAlokenacaparituSTenasarveNApiyathAzaktihArakuNDalAdInyAbharaNAnisuvarNavastrANicaprabhUtAnikSiptAni,tataHsarvajanAnAMdharmalAbhaMpradAyapaJcazataparivAraASADhabhUtirgantuM prAvarttata, tataH kimetat ? iti rAjJA nivAritaH, tenoktaM kiM bharatazcakavartI pravajyAmAdAya nivRttaH ? yenAhaM nivarte iti yataH saparivAro gurusamIpaM. vastrAbharaNAdikaMca samastaM nijabhAryAbhyAM dattavAna. tacca prajIvanakaM kila tayorjAtaM. gRhItA dIkSA, tadapica nATakaMvizvakarmaNAkusumapurenattiMtumArabdhaM,tatrApipaJcazatasaGkhyA kSatriyAHpratrajyAM gRhItavantaH, tatolokena cintitam-evaM kSatriyAH pravrajanto niHkSatriyAM pRthivIM kariSyantIti nATakapustakamagnau pravezitaM / sUtraM sugama, navaraM, 'rAyanaDagehapavesaNaM ti rAjavidito yo naTo vizvakarmA tasya gRhe pravezaH, 'tvagdoSI' kuSThI, upasargaHpravrajyAgrahaNe nivAraNaM, dahanaM nATakapustakasya / atrevApavAdamAha-galanne'tyAdi, glAno-mandaH, 'kSapaka-' mAsakSapakAdi-, 'prAdhUrNakaH' sthAnAntarAdAyAtaH, 'sthaviraH' vRddhaH AdizabdAtsalakAryAdiparigrahaH, teSAmarthAyadvitIyamapavAdapadamitibhAvaH, sevyate mlaanaadynivhimaayaapinnddo'pigraahyityrthH| uktaM mAyAdvAram / mU. (519) lambhaMtaMpi na giNhai annaM anugaMti ajja ghecchaami| bhaddarasaMtiva kAuMgiNhai khaddhaM sinnidvaaii|| vR.adyAhamumakaMsiMhakesarAdikaMgrahISyAmItibuddhayA'nyadvalluvanakAdikaMlabhyamAnamapiyannagRhyAti, kintu tedevepsitaM, sa lobhapiNDaH / athavA pUrva tathAvidhabuddayabhAve'pi yathAbhAvaM labhyamAnaM khadvaM' pracura 'snigdhaadi'lpnshriiprbhRtikNbhdrkrsmitikRtvaaydgRhnnaatislobhpinnddH| tatraprathamabhedamAzrityodAharaNaM* mU. (520) caMpA laNami ghicchAmi moyae tavi miihkesre| paDisaha dhammalAbhaM kAUNaM saahksre|| mU. (521) saGkavarattakesarabhAyaNa bharaNaM ca puccha purimddh'e| uvaoga saMta coyaNa sAhutti vigiMcaNe nANaM / / vR. campA nAma purI. tatra suvrato nAma sAdhuH, anyadA ca tatra modakotsavaH samajAni. tasmiMzca dine suvrato'cintayata-adya mayA modakA eva grahItavyAH. te'pi siMhakasarakAH, tata itthaM sampadhArya bhikSAM praviSTo lolupatayA'nyatpatiSedhena siMhakesaramodakA~zcalA bhamAnastAvatparibhaNati sma yAvatsArddha praharadvayaM, tato na labdhA mAdakA iti pranaSTacitto babhUva. tato gRhadvAre pravizana vaktavyasya dharmalAbhasya sthAne siMhakesarA iti Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-519 377 vadati, evaM ca sakalamapi dinaM bhrAntvA rAtroM tathaiva paribhramana. praharadrayasamaye zrAvakasya gRhe praviveza, dharmalAbhabhaNanasthAne siMhakesarA ityuvAca, so'pi ca zrAvako'tIva gAtIrtho dakSaca, tatastena paribhAvayAmAse- nUnametena kvApi na labdhAH siMhakesarA modakA iti cittamasya pranaSTaM, tatastasya cittasaMsthApanAya siMhakesarANAM bhUtaM bhAjanamupaDhaukitaM, bhagavan / pratigRhANa sarvAnapyetAn siMhakesaramodakAniti, suvratena ca parigRhItAH, tataH svasthIbhUtaM tasya cittaM, zrAvakeNa coktaM bhagavan / adya mayA pUrvArddhaH pratyAkhyAtaH sa kiM pUrNo na vA / iti tataH suvrata upayogamUddharva dattavAn pazyati gaganamaNDalamanekatArAnikaparikaritamarddharAtropalakSitaM. tato jJAtavAnAtmano bhramaM, hA / mUDhena mayA virUpamAcaritaM, dhig me lobhAbhibhUtasya jIvitaM, bhoH zrAvakaH / samyak kRtaM tvayA yadahaMsihakesarapradAnapUrvaM pUrvArddhapratyAkhyAnaparipUNatApraznena saMsAre nimajjan rakSitaH, satI me tava codanA, tata AtmAnaM nindan vidhinA ca modakAn pariSThApayan tathA kathamapi dhyAnAnalaM prajyAlayituM pravRttaH yathA kSaNamAtreNa sakalAnyapi dhAtikarmANyuvoSa, tataH prAdurbhUtaM taskevalajJAnam / sUtraM sugamam / duviho u saMthavo khalu saMbaMdhIvayaNasaMthavo ceva / ekkkovi yaduviho puvviM pacchAya nAyavvo / mU. (520 ) vR. dvividhaH khalu saMstavaH, tadyathA- paricayarUpaH zlAdhArUpaca, tatra paricayarUpaH sambandhisaMstavaH shlaadhaaruupovcnsNstvH| tatrasambandhino mAtrAdaya- zvazrvAdayazratadrUpatayAyaH saMstava - sasambandhisaMstava, vacanaM-zlAdhAtadvapoyaHsaMstava- savacanasaMstavaH, ekaiko'pi cadvidhA, tadyathA - 'puvviMpacchAra' ttipUrvasaMstavaH pathAtsaMstavazca / tatra sambandhisaMstavasya dvividhasyApi svarUpamAha mU. (523) mAyapi pavvasaMthava sAsUsusarAiyANa paJchA u / gihi saMthavasaMbaMdha karei ca paJchA vA // vR. mAtApitrAdirUpatayAH yaH saMstavaH - paricayaH sa pUrvasaMstavo, mAtrAdInAM pUrvakAlabhAvitvAt, yastu zvazrUzvazurAdirUpatayA saMstava sa pazrAtsaMstava, zvazrUvAdInAM pazcAtkAlabhAvitvAt taMtra sAdhukSirtha praviSTaH sangRhibhiHsaha'saMstavasambandhaM' paricayaghaTanaM 'pUrva' pUrvakAlabhAvimAtrAdirUpatayA 'pathAdvA' pacAtkAlabhAvi zvazrUvAdirUpatayA vA karoti / katham ? ityAha mU. (524) AyavayaM ca paravayaM nAuM saMbaMdhae tayanurUvaM / mAyA erisiyA sasA va dhyA na nattAI // vR. iha sAdhurbhikSArthaM gRhe praviSTaH sannAhAralampaTatA''tmavayaH paravayava jJAtvA 'tadanurUpaM' vayo'nurUpaM sambadhnAti, yadisAvayovRddhA camadhyamavayAH tato mamedazI mAtA'bhUditibrUte, yadipunaH so'pimadhyamavayAstata IdRzI mama svasA'bhRditi vadati, atha bAlavayAstato duhitA naptA vetyAdi / sampratyasyaiva pUrvarUpasambandhisaMstavasyodAharaNamAha mU. (525) adi TiTTipaNhava puJchA kahaNaM mamarisI jananI / thaNakhevA saMbaMdho vihavAsuNhAidAnaM ca // vR. ko'pi sAdhurbhikSArthI praviSTaH kAcinnijamAtasamAnAM striyamavekSyA''hArAdilampaTatayA mAtRsthAnenA tyA dRSTiprasnam - ISadazruvimocanaM karoti, tataH 'puccha' tti sA strI pRcchati, kiM tvamadhRto dRzyase ? iti tataH sAdhoH kathanaM-mama' IdRzI tvatsadRzIjananyabhUditi / atradoSAnAha- tatastayA mAtRtvaprakaTanArthaM sAdhumukhe stanaprakSepaHkriyate, parasparaMcasambandhaHsnehabuddhirUpo jAyate, tathAvidhavAsnuSAdidAnaM ca karoti- mRtaputrasya Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 piNDaniyuktiH mUlasUtraM sthAne'yaM putra iti buddhayA svasnuSAdAnaM kuryAta, AdizabdAta snehavazato dAsyAdidAnaM ca, uktaM pUrvasambandhisaMstavodAharaNaM, evaM pazcAtsambandhisaMstavodAharaNamapi bhaavniiyN| mU. (526) pacchAsaMthavadosA sAsU vihavAdidhUyadAnaM c| bhajjA memorisicciya sajjo ghAu vayabhaMgo vaa|| va.pathAtsambandhisaMstavayimedoSAH-zvazrUrAmamA'sIdityukte sAvidhavAyAAdizabdAtkaruNDAdirUpAyAH sutAyA dAnaM karoti, tathA bhAryA mamadRzyabhavadityektu yadIAlustadbharttA samIpe ca vartate tadA mama bhAryA'nena svabhAryA kalpiteti vicintya sAdhorghAtaM kuryAt, atheAlustadbharttA nabhavati samIpe vAna varttate tadA bhAryA'hamanena kalpitetyunmattA bhAryeva samAcaraMtI cittakSobhamApAdayet, tato vratabhaGgaH / evaM tAvatpUrvasambandhisaMstavasyapazcAsambandhisaMstavasyacapratyekamasAdAraNAndoSAnabhivAyasampatyubhayorapi sAdhAraNAnabhidhitsurAhamU. (527) mAyAvI car3ayArI amha ohAvaNaM kuNai eso| nicchumagAI paMto karijja bhddesupddibNdho|| vR. adhRtidRSTisannavAdi vurvanmAyAvI eSo'smAkamAvarjanAnimittaM cATUni karotIti nindA, tathA'. smAkaMsvasyakApaTikaprAyasyajanAnyAdikalpanenapabhrAjaMvidhatte,tataHevaM vicintyaprAtaHsvagRhaniSkAzanAdi karoti,atrategRhiNobhadrAbhaveyustahiteSubhadreSusAdhoruparipratibandhobhavet, pratibandhecasatyAvAkarmAdikaM kRtvA dyaaditi| ukto dvividho'pi sambandhisaMstavaH, atha vacanasaMstavasya pUrvarUpasya lakSaNamAhamU. (528) guNasaMthaveNapuvviM saMtAsaMteNa jo thunnijjaahi| dAyAramadinnamI so puvviMsaMthavo hvi|| vR. 'guNAH' audAryAdayaH teSAM yaH'saMstavaH' prazaMsArUpovacanasaGghAtastena satyarUpeNAsatyarUpemavAyaH sAdhutvavye bhaktAdAvadatte sati dAtAraM stUyAta, sa eSa pUrvasaMstavo bhvti| asyaivollekhaM darzayatimU. (529) eso so jassa guNA virayaMti avAriyA dasa disaasu| iharA kahAsu suNimo paccakkhaM ajna dittttho'si|| vR. sugama, navarama 'iharA' itarathA idAnIM darzanAta. puurvmityrthH| samprati pazcAdrUpasya vacanasaMstavaM. mU. (530) guNasaMthaveNa pacchA saMtAsaMteNa jo thunnijjaahi| dAyAraM dinnaMbhI so pacchAsaMthavo hoi|| vR. datte bhaktAdau sati pazcAdAtAraM guNasaMstavana satyarUpeNAsatyarUpaeNa vA yaH sAdhu syUyAt eSa pazcAtsaMstavo bhavati / sampratyasyaivAllekhaM darzayatimU. (531) vimA kaya'mha cakravR jahatthayA viyariyA guNA tujhN| Asi purA meM saMkA saMpaya nissaMkiyaM jaayN|| vR. bhikSArthaM praviSTaH sAdhurlabdhe bhaktAdI dAtAraM vakti yathA nijadarzanena tvayA vimalIkRta nazcakSuSI, tathA yadArthAstava guNAH sarvatrApi vicaritAH, tathA purA' pUrvamazavA''sIta-yAdagguNaH zrUyata sakiM tAdRzaH evotAnyAza iti?, samprati tu tvayi dRSTe niHzaGkitaM me hRdayaM jaatm| uktaM saMstavadvArama. mU. (532) vijjAmaMtaraparUvaNa vijAe bhikkhuvAsao hoi| maMtabhi sIsaveyaNa tattha maraMDeNa didruto| Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 532 vR. vidyAmantrayoH prarUpaNA kartavyA, sA caiva sasAdhanA strIrUpadevatAdhiSThAtA vA'kSarapaddhatirvidyA, asAdhanA puruSarUpadevatAdhiSThAtA vA mantraH, 'tattha 'tti tatra vidyAyAM bhikSUpAsako dRSTAntaH, mantre zirovedanAyAM muraNDena rAjJopalakSitaH pAdaliptasUriH / tatra bhikSUpAsakadRSTAntaM gAthAdvayena bhAvayatiparipiMDamullAvo ar3apaMto bhikkhuvAsao dAve / jai icchaha anujANaha dhavagulavatthANi dAvemi // tuM vijjAmaMtaNa kiM demi ? dhayaM gulaM ca vatthAI / dinne paDisAharaNaM keNa hiyaM kema muTTomi ? // mU. (533) mU. (534) vR. gandhasamRddhe nagare dhanadevo nAma bhikSUpAsakaH sasAdhubhyo bhikSArthaM gRhe samAgatebhyonakiJcidapi dadAti, anyadA ca taruNazramaNAnAmekatra paripiNDitAnAM parasparamullApaH, tatraikenoktam- atiprAnto'yaM dhanadevaH, saMyatAnAM na kimapi dadAti, tadasti ko'pi sAdhurya enaM ghRtaguDAdikaM dAyapati, tatasteSAM madhye kenApyUceyadIcchaya tato'nujAnIdhvayaM mAM yenAhaM dApayAmi, tairanujJAtaH, tato gatastasya gRhamabhimantrito vidyayA, tato brUte sAdhUna- kiM prayacchAmi ?, tairukta- ghRtaguDastrAdi, tato dApitaM tena saMyatebhyaH pracuraM dhRtagudikaM, tadantaraM ca pratisaMhRtA kSullakena vidyA, jAtaH svayabhAvastho bhikSUpAsakaH, tato yAvannimAlayati dhRtAdikaM tAvatstokaM pazyati, tataH kena me hRtaM dhRtAdi ya kenAhaM muSito'smi ? kenAhaM muSito'smi ? iti vilapituM pravRttaH, tataH parijanenoktaM puSmAbhireva dApitaM saMyatebhyaH taktiM yuvamevaM bhaNaya ?, tato maunamavalambya sthitaH / paDivijjaM thaMmaNAI so vA anna va se karijnAhi / mU. (535) pAvAjIvImAI kammaNagArI ya gahaNAI || vR. yo vidyA'bhimantritaH sa ca svabhAvastho jAtaH san kadAcitpradviSTo'nyo vA tatpakSapAtI pradviSTaH s pratividyayA ' stambhanAdi' stambhano cATanamAraNAdi kuryAt, tathA 'pApAjIvina: ' pApena - vidyAdinA paradrohakaraNarUpeNa jIvanazIlA mAyinaH zaThA iti loke jugupsA, tathA kArmaNakAriNa hame iti rAjaku grahaNAkarSaNevaSaparityAjanakadarthanamAraNAdi / samprati mantraviSaye muruNDarAjo palakSitapAdaliptodAharaNamAhamU. (536) jaha jaha pasiNI jAnugami pAlittao bhADe / taha taha sIse viyaNA paNassai muruMDarAyassa / / vR. pratiSThAnapure muruNDo nAma rAjA, pAdaliptA nAma sUrayaH, anyadA ca muruNDarAjasya babhUvAtizayena zirovedanA, na kenApi vidyAmantrAdibhirupazamayituM zakyate, tata AkAritA rAjJA pAdaliptAH sUrayaH, kRtosteSAmAgatAnAM mahatI pratipattiH kathitaM cAkAraNakAraNaM zirovedanA, tato yathA loko na jAnIte tathA mantraM dhyAyadibhaH prAvaramamadhe nijadakSiNajAnuzirasipArzvatI nijadakSiNahastapradezinI yathA yathA bhrAmyate tathA tathA rAjJaH zirAMvedanA apagacchati, tataH karmaNApagatA sakalA'pi zirovedanA, jAto'tizayena sUrINAmupAsakaH, tatAM vipulaM bhakta pAnAdikaM tebhyo dattavAna, / atra doSAnAha mU. (537) paDimaMtarthamaNAI so vA annA va se karijjAhi / pAvAjIviyamAI kammaNagArI bhavebIyaM // vR. iha kathAnake na ko'pi doSo jAtaH, pAdiliptasUrINAM muruNDarAjaM pratyupakAritvAta, kevalaM prAguktAvidyAkathAnaka iva mantre'pi prayujyamAne sambhAvyante doSAH tatastadupadarzanaM kriyate, tatreyaM gAthA prAgiva vyAkhyeyA, navaraM bhave vIyaM' tipuSTamAlambanamadhikRtya dvitIyam - apavAdapadaM bhavetaM, saGghAdiprayojane mantro'pi 379 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM prayoktavya iti bhAvArthaH, etavva vidyAyAmapi draSTavyam / uktaM vidyAmantrAkhyaM dvAradvayam, atha cUrNayogaH cune aMtadvANe cANakke pAyalevaNe joge / mUla vivAho do daMDiNI u AyANa parisADe // mU. (538) vR. cUrNe'ntarddhAna- lokedRSTipathatirodhAnakArakedRSTAnte cANakyaviditau dvau kSulakau pAde - pAdalayenarUpe yoge dRSTAntAH samitasUrayaH, tathA 'mUle' mUlakarmaNi akSatayonikSatayonikaraNarUpe yuvatidvayaM dRSTAntaH, vivAhaviSaye'pi mUlakarmaNi yuvatidvayamudAharaNaM, tathA garbhAdhAnaparisATarUpe mUlakarmaNi dve 'daNDinyau' nRpapatnyAvudAharaNaM / tatra 'cunne aMtadvANe cANakke' ityavayavaM bhASyakRdgAthAtrayeNa vyAkhyAnayatijaMghAhInA ome kusumapure sissajogarahakaraNaM / khuDDa dugaMjaNa suNaNA gamanaM desaMtare saraNaM // mU. (539) [bhA. 35 ] bhikkhe parihAryate rAmaM tesi omi ditANaM / sahabhujja caMdagutte omAyariyAe doballaM // cANakka puccha iTTAla cuNNadAraM pihittu ghUme ya / daTTaM kucchapasaMsA therasamIve uvAlaMbho // [bhA. 36 ] mU. (541) [bhA. 37] vR. kusumapure nagare candragupte nAma rAjA, tasya mantrI cANakyaH, tatracajaGghAvalaparihINAH susthitAbhidhAH sUrayaH, anyadA ca tatra durbhikSamapaptat, tataH sUribhizrintitam - amuM samRdrAbhidhAnaM ziSya sUripade saMsthApya sakalagacchasametaMsubhikSekApipreSayAmi, tatastasmaiyoniprAbhRtamekAntevyAkhyAtumArabdhaM, tatracakSulukadvayena kathamappadRzyIkaraNanibandhanamaJjanaM vyAkhyAyamAnaM zuzruve, yathA anenAJjanenAJjitacakSurna kenApi dRzyate iti, yoniprAbhRtavyAkhyApanasamarthanAnantaraMcasamRddhAbhidho'ntevAsIsUripedasthApita-, mutkalitazcasakalagacchasameto dezAntare, svayamekAkinastatraivAvatastire sUrayaH, katipayadinAnantaraM cA''cAryasnehatast kSullukadrayamAcAryasamIpe samAjagamAma, AcAryA apiyatkimapibhikSayAlabhantetatsamaMviricya (paribhAvya) kSullukadvayena saha bhuJjate, tata AhArAparipUrNatayA sUrINAM daurbalyamabhavat, tatacintitaM kSulakadvayena - avamodaratA sUrINAM tato vayaM pUrvazrutamaJjanaM kRtvA candraguptena saha bhuAvahe iti, tathaiva kRtaM, tatazcandraguptasyAhArastokatayA babhUva zarIre kRzatA, cANakyena pRSTaM kiM te zarIradaurbalyaM ?, sa prAha- paripUrNAhAralAbhataH, tatazrANakyenacintiyam-etAvatyAhAre pariveSpamANe kathamAhArasyAparipUrNatA ?, tannUnamaJjanasiddhaH ko'pi samAgatya rAjJA saha bhuGketa, tatastenAJjanasiddhagrahaNAya bhojanamaNDape'tIva zlakSNa iSTakAcUrNo vikINo. dRSTAni manuSyapadAni tato nizrikye nUna dau puruSAvaJjanasiddhAvAyAta- tato dvAraM pidhAya madhye'tibahalo ghUmo niSpAditaH dhUmabAdhitanayanayoca tayarI anaMnayanAzrubhiH sahavigalitaM, tato babhUvatuH pratyakSau ca prazaMsito rAjA yathA dhanyastvamasi yo bAlabrahmacAribhiryatibhiH pavitrIkRta iti, tato vanditA mutkalitA dvAvapi kSullako, cANakyenaM rajanyAM vasatAvAgatya sUraya upAlabdhAH pathaitI puSmamakSullakAvuDDAhaM kurutaH ?, tatasUribhiHsaevomAlabdhaH-yayA tvemavAtrAparAdhakArI?, yo dvayorapikSulikayornanirvAhaMcintayasi ?, saprAhabhagavan / evametaditi pAdayornipatya surayastena kSAmitA - kRtA sakalasyApi saGghasya tata UrdhvaM yathAyogaM cintA / sUtraM sugamam / atrAtidezataH sAkSAcca doSAnAha ! ; mU. (542) je vijjamaMtadosA te cciya vasikaraNamAr3acunnehiM / egamanegapaosaM kujjA patthArao vAvi // mU. (540) Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 mUlaM-542 vR. ya eva vidyAyAM mantre coktA doSAsta eva vazIkaraNAdicUrNeSvapi draSTavyAH, sUtre catRtIyA saptamarthe, tathA cUrNe prayujyamAne ekasya cUrNasya prayoktu ranekeSAM vA sAdhUnAmupari pradveSaM kuryAt, tatastatra bhikSAlAbhAdyasambhavaH, patthAraovAvi' nAzovAbhavet, apiHsamuJcaye,tadevaM cunne antaddhANe cANakke' iti vyAkhyAtaM, tadyAkhyAnaJca cUrNa iti dvAraM samarthitaM / idAnIM 'pAyalevaNe joga' iti vyAkhyAnayannAhamU. (543) sUbhagabhaggakarA jogA AhArimA ya iyare y|| AghaMsadhUvavAsA pAyapalevAiNo iyre|| vR.yogAH saubhAgyadaurbhAgyakarAH, janapriyatvApriyatvakarAH, tvecadvidhA-AhAryAitareca,tatra 'AhAryA' yepAnIyAdinA sahAbhyabahiyante tadviparItA itare, tatrAdyA AdharSadhUpavAsA yepAnIyAdinA sahagharSayitvA pIyante te AgharSAH, dhUpavAsAH pratItAH / atha cUrNasya vAsAnAM ca parasparaM kaH prativizeSo? dvayorapi kSodarUpatvAvizeSAta, ucyate, sAmAnyadravyaniSpannaH zuSka Adro vA kSoradacUrNaH sugandadravyaniSpannAtha zuSkepaSampiSTAvAsAH, itrecaanaahaaryaayogaa:paadprlepnaadyH| tatrA'lahAryarUpasyapAdapralepanarUpasyayogasya dRSTAntaM gAthAtrayeNabhAvayatima. (544) naikaNhabinna dIve paMcasayA tAvasANa nivsNti| naikaNhobanna dAva pa pavvadivasesu kulavaI pAlevuttAra skkaare|| mU. (545) jana sAvagAma khiMsaNa samiyakkhaNa mAiThANa leven| sAvaya payattakaraNaM avinaya loe clnndhoe|| ma. (546) paDilAbhiyavaccaMtA nibbuDanaikUla milaNa smiyaao| vimhiya paMcasayA tAvasAma pavvajja saahaay|| mU. (547) akumAra khayaMjoNI vivarIyaTTA nivesaNaM vAvi / gammapae pAyaM vA jo kujai muulkmmtN|| vR.acalapuraMnAmanagaraM,tatrapratyAsanne dvainadyau, tadyathA-kRSNAbennAca,tayorapAntarAlebrahmanAmAdvIpaH, tatra caikonapaJcazatatApasaparivRto devazarmanAmA kulapatiH parivasati, sa ca sakrAntyAdiparvasu svatIrthaprabhAvanAnimittaM sarvairapi tApasaH parivRttaH pAdalepena kRSNA nadImuttIryAcalapuramAgacchati, lokazca tathArUpaMtasyAtizayamavalokyavismitatacetAHsavizeSabhojanAdisatkAramAcarati.zrAvakajanAMcakutsayateyathA na yuSmadgurUNAmetAddazI zaktirastIti, taMtra zrAvakaiH samitAbhidhasUrINAmAkhyAyi, taizca svacetasi paribhAvyoktaM mAtRsthAnata eSa pAdalepena nadImuttarati, na papaHzakti prabhAvataH, tataH zrAvakaistasya mAtRsthAnaprakaTanAthasaparivArobhojanArthanimantritaHkulapatiH, tataHsamAjagAmabhojanavelAyAMgahe. prArabdhaM tasya zrAvakaH pAdaprakSAlana kattuM,sacanadadAti. mApAdalepaH pAdayArapayAsIditikRtvA, tataHzrAvakarukta * mA'smAkaprakSAlitapAdAna yuSmAn bhojanayatAbhamavinaya iti balAdapi prakSAlitaupAdau,tato bhojanAnantaraM nijasthAnagamanAya pracalitaH, zrAvakA api sakalajanAnAhUyAnuvrajanabuddhayA tena saha cIlatuM pravRttAH, tataH saparivAraHkulapatiHkRSNAMnadamuttarituMprAvarta, pAdalepAbhAvecanimaDUktuMlagnaH tatojAtAjanetasyApabhrAjanA. atrAntarecatasyAvabodhAyasamitasUrayastatrAjagmuH, taiHsakalajanasamakSanadIpratyuktaM hekRssnne| paraMpAraMvayaM gantumicchAma, tatodveapikRSNAnadyAHkUleekatramilite,jAtovismayolokasyasaparivArasyacakulayataiH. tato gRhItA saparivAreNa kulapatinAdIkSA, sAbrahmazAkhA babhUva / sUtraMsugama / tadevaM pAyalevaNe joge' iti Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM vyAkhyAtaM, tadvayAkhyAnAJca yogadvAraM smrthitN| mU. (578) ___adhiI pucchA Asanna vivAhe bhinnknnsaahnnyaa| AyamaNapiyaNaosaha akkhya jjjiivahigrnnN|| ma. (549) jaMghAparijiya saDDI addhii Anijjae mama svttii| jogo joNugdhADaNa paDiseha paosa uddddaaho|| vR. kvacitpure dhananAmraH zreSThino bhAryAdhanapriyA, tasyaduhitA sundarI, sA cabhinnayonikA, paramenamarthaM mAtAjAnAninapitA,sAcapitrAtatraivapurekasyApIzvaraputrasyapariNanAyadattA,samAgataHpratyAsanno vivAho, mAtuzcintAvabhUvaeSApariNItAsatIyadibhartAbhinnayonikAjJasyatetatastenojjhitArAkIdaHkhamanubhaviSyati, atrAntare ca samAgataH ko'pisaMyato bhikSArthaM, tenasApRSTA, tayA kathitaH sarvo'pivRttAntaHtataH sAdhunoktaM . mAbhaiSIrahamabhinnayonikAM kariSyAmi.tata AcamanauSadhaMpAnauSadhaMcatasyaipradattaM jaataaabhinnyonikaa|tthaa candrAnanAyAM puri dhanadattaH sArthavAhastasya bhAryA candramukhA. tayothAnyadA paraspara kalahaH pravRttaH, tato'bhinivezena tannagaravAstavyasyaiva kasyApIzvarasya dahitA dhanadattena pariNayanArthaM vRtA, jJAtazcAyaM vRttAntazcandramukhayA, tato babhUna mahatI tasyA adhRtiH, atrAntare cajaGgAparijitanAmA sAdhurAgato bhinArthaM, dRssttaatenaadhRtikurvtiicndrmukhaa,ttHpRssttaa-kiNbhre| tvamatimatIdRzyase?,tata-kathitastayAsapatnIvyatikaraH, tataH sAdhunA samarpitaM tasyA auSadhaM, bhaNitA ca sA-kathamapi tasyA bhaktasya pAnasya madhye deyaM yena sA bhinnayonikA bhavati, tata- svabhatrai nivadayeH, yena sA na pariNIyate, tathaivakRtaM, na pariNItA sA bhtreti| sUtraM sugm|nvrN jajjIvam' iti yAvajjIvamadhikaraNaM-maithunapravRttiH, 'paDisehi'ttisA'bhinavApariNetumArabdhA minnayoniketi jJAtvA pratiSiddhA / ayaM cedaryastayA jJAto bhavet. tahiM tasyAH sAdhuMprati mahAn pradveSo bhavet, pravacanasyoGgAha / sampati vivAhe' iti padaM vyAkhyAnayannAhamU. (550) mA te phaMsejja kulaM adijjamANA suyA vayaM pttaa| ghammo yalohiyassA jai biMda tattiyA nryaa|| ma. (551) kiMnaThavijjai patto patto kulgottikittisNtaanno| pacchaviyataM kajaM asaMgaho mA ya naasijjaa|| da.kvacidagrAme ko'pi gRhapatiH, tasya patrikA vayaHprAptA, tataHko'pi sAdabhikSArthaM praviSTaH sana dRSTrA tanmAtaramevamabhidadhAti-tavaduhitAvayaHprAptA-yauvanaprAptA,tadyadisampratinapariNI(NAyyate) yatetarhikenApi taruNenasahakAryasamAcaryakulamAlinyamutyAdayiSyati,tathA ghammo'ttilokaevaM zrutiH-yadikumArIRtumayI bhava tarhi yAvantastasyA rUdhirabindavo nipatanti tAvato vArAna tanmAtA narakaM yAti / tathA kvacidgrAma kasyApi kuTumbanaH putraM yAvanikAmadhigatamavalokya sAdhustanmAtaramavaM brUta-yathA kulasya gotrasya sthiro bhavatpapariNItazcakathA'pisvacchandacAriNyAsahotthAyamacchet,pathAdapicaiSapariNAyayitavyaHtassampatyapi kasmAnna pariNAyyate? iti samprati do daMDiNIo AyANaparisADe' ityavayavaM vyAcikhyAsurAhamU. (552) kiM addhiitti pucchA savittiNI gabbhiNitti me devI / gabbhAhANa tujjhavi karomi mA addhiiM kunnsu|| mU. (553) jaivi suo me hohI tahavi kaniTTotti iyaro juvraayaa| depirisADaNaM se nAe yapaosa ptthaaro|| Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-553 383 ... vR.saMyugaMnAmanagaraM tatrasiMdhurAjonAmarAjA.tasyasakalAntaHpurapradhAnedvepatnyA. tadyathA-zrRGgAramatijayasundarIca.tatrAnyadAbabhUvazRGgAramatergarbhAdhAnaM,itarAcajayasundarInUnamasyA:putrobhaviSyatItivicintya mAtsaryavazAdadhRtikurvatyavatiSThate,atrAntarecasamAgataHko'pisAdhuH, tensaappRcche-kiNbhdr|tvmdhRtimtii dRzyase?,tataHsAtasmaisapatnyAvyatikaramacakathana, sAdhurapyabravIt-mAkArSIradhRti, tavApigarbhAdhAnamahaM kariSye, tatastayoktaM -bhagavan / yadyapi yuSmatprasAdena me putro bhAvI, tathASi sa kaniSThatvena yauvarAjyaM na prApyasyati, kintu sapatnyA eva sutaH, tasjyeSThatvAt, tataH sAdhunA tasyA bheSajamekaM garbhAdhAnAya dattaM, aparaM tu dApitaM sapatnyA grbhshaatnaayeti| sUtraM sugm| navarametanna karttavyaM, yato garbhazAtane sAdhukRte iti satipradUSobhavati,tataHzarIrasyApi prastAraH vinaashH|smprti sarvasminnapimUlakarmaNidoSAnpradarzayatimU. (554) saMkhaDikaraNe kAyA kAmapavittiM ca kuNai egtth| egatthuddAhAI jajjiya bhogtraayNc|| vR. saMkhaDikaraNa mAtephaMseja phulaM' tathA 'kiMnaThavijja' ityAdigAthAdvayokte vIvAhakaraNe kAyAH' pRthivyAdayA virAdhyanta, ekatra punarakSatayonikatvakaraNe garbhAdhAne ca kAmapravRttiM karoti, garbhAdhAnAdvi putrotpatau prAya iSTA bhavati, tataH kAmyA jAyate. iti maithunasantatiH / ekatra punargarbhapAtane uDDAhAdipravacanamAlinpAtmavinAzAdi,ekatrapunaHkSatayonikatvakaraNeyAvajjIvaMbhogAntarAyaM, cazabdAdaDDAhAdica, tadevamabhihitaM mUlakarma tadAbhidhAnAJca vyAkhyAtA tpAdanAdoSAH, tadvayAkhyAne ca samarthitA gvessnnaissnnaa| mU. (555) evaM tu gaviTThasA uggmuppaaynnaavisuddhss| gahaNavisohivisudvarasa hoi gahaNaM tu piNddss|| vR. evam' uktenaprakAreNodvamotpAdanAvizuddhasya-udgamotpAdanadoSarahitasyagavepitasyapiNDasyagrahaNaM bhavati 'grahaNavizodhivizuddhasya' grahaNaviSayazaGkAdidoSAbhAvena vizuddhasya, nAnanyathA, tato grahaNeSaNAdonASAnahaM cakSye iti bhAvaH te ca yata utpadyante tatsamutthAn darzayatimU. (556) uppAyaNAe~ dose sAhUu samuTThie viyaannaahi| gahaNesaNAi dose AyaparasamuTThie vocchN|| vR.utpAdanAyAdoSAnsAdhutaHsamutthitAnavijAnIhi,grahaNaiSaNAyAdoSA~stvAtmaparasamutyitAntAnahaM vkssye| tatra ye AtmasamutvA ye ca parasamutthAstAna vibhAgato darzayati. mU. (557) donni u sAhasamutthA saMkiya taha bhAvao'pariNayaM c| saMsA aTTavi niyamA gihiNo yasamuTThie jANa // vR. dvau dASA sAdhusamutthitA, tadyathA-zaGkitaM bhAvato'pariNataM ca. etazca dvayamapi vakSyamANasvarUpaM, zeSAnaSTAvapi doSAna gRhiNaH samutthitAna, jaaniihi| samprati graNaSaNAyA nikSepamAha. mU. (558) nAma ThavaNA davie bhAve gahaNesaNA munneyvvaa| davve vAnarajUhaM bhAvami ya dasapayA hRti|| 1. caturdA grahaNaSaNA, tadyathA-nAmagrahaNeSaNA sthApanAgrahaNaSaNA dravyagrahaNeSaNA bhAvagrahaNaiSaNA ca, tatra nAmasthApane dravyagrahaNaiSaNA'pi yAvadbhavyazarIrarUpA tAvadgaveSaNAbadvaktavyA, jJazarIrabhavyazarIvyatiriktAM tu dravyagrahaNaiSaNAmAha-dravye dravyagrahaNeSaNAmudAharaNaM vAnarayUthaM, bhAvagrahaNaiSaNA dvidhA, tadyathA-Agamato noAgamatazca, tatrA''gamato jJAtA tatra copayuktaH, noAgamastu dvidhA. tadyathA-prazastA Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 piNDaniryuktiH - mUlasUtraM aprazastA ca, tatra prazastA- samyagjJAnAdiviSayA, aprazastA-1 - zaGkitAdidoSaduSTamakta pAnAdiviSayA, sAca 'dazapadA' vakSyamANazaGkitAdibhedairdazaprakArA / tatra vAnarayUthodAharaNaM rUpakatrayeNa bhAvayatipaDisaDiyapaMDupattaM vanasaMDaM daTTu annahiM pese / jUhavaI paDiyare jUNa samaM tahiM gacche // sayamevAloeDaM jUhavaI taM vanaM samaMtena / nAlena piyaha pAnIyaM nesa nikkAraNo daho / mU. (559) mU. (560) vR. vizAlazRGgo nAma parvataH, tatrekasmin vanakhaNDe vAnarayUthamabhiramate, atha ca tatraiva parvate dvitIyamapi vanakhaNDaMsarvapuSpaphalasamRddhaM samasti, paraMtanmadhyabhAgavartini dezizumAro'vatiSThate, sayatkimapimRgAdikaM pAnIyAya pravizati tassarvamAkRSya bhakSayati, anyadA ca tadvanakhaNDaM parizaTitapANDupatramapagatapuSpaphalamavalokya yUthAdhipatiranyasya vanakhaNDasya nirvAhasamarthasya gaveSaNAya vAnarayugalaM preSitavAna, gaveSayitvA catenayUthAdhipaterniveditam-astivanakhaNDamamukapradeze sarvarttupuSpaphalapatrasamRddhamasmAkaM nirvAhayogyaM, tato yUthAdhipatiH sahayUthenatatragavatAn, paribhAvayituM, capravRttaH samantastadvanakhaNDaM, tato dRSTastanmadhyejalaparipUrNo hadaH paraM tatra pravizanti zvApadAnAM padAni dRzyante, nirgacchanti, tato yUthamAhUya yUthAdhipatiruvAca mAtra yUyaM pravizya viSaya pAnIyaM, kintu taTasthitA eva nAlena pibatha, yato naiSa hado niSkAraNo- nirupadravaH, tathAhimRgAdInAmatra padAni pravizanti dRzyante na nirgacchantIti, evaM cokte yaistadvacaH kRtaM te vAnarAH svecchAvihArasukhabhAjinojAtAH, itaretuvinaSTAH / uktAdravyagahaNaiSaNA, sampratibhAvagrahaNaiSaNA vaktavyA, tathA cAdhikAro'prazastayA, piNDadoSANAM vaktuM prakAntatvAt, sA ca zaGgitAdibhedAddazaprakArAsaMkiya makkhiya nikkhatta pihiya sAhariya dAyagummIse / mU. (562) apariNaya litta chaDDiya esaNadosA dasa havaMti / / vR. 'zaGkitaM' sambhAvitAdhAkarmAdidoSaM 'prakSiptaM ' sacittapRthivyAdinA'vaguNDitaM ' nikSiptaM' sacittasyopari sthApitaM 'pihitaM' sacittena sthagitaM 'sahyatam' anyatra kSiptaM 'dAyaka' dAyakadoSaduSTam, 'unmizritaM' puSpAdisammizram 'apariNatam' aprAsukIbhUtaM liptaM, 'charditaM ' bhUmAvA veDitaM, ete daza eSaNAdoSA bhavanti / mU. (563) saMkAe caubhaMgo dosuvi gahaNe ya bhuMjaNe laggo / jaM saMkiyamAvanno paNavIsA carimae suddho // vR. 'zaGkAyA' zaGkite 'caturbhaGgI' catvAro bhaGgAH, sUtre ca puMstanirdeza ArSatvAt, sA ceyaM caturbhaGgI-grahaNe zaGkitA bhojane ceti prathamo bhaGgaH, ga3haNe zaGkito na bhojane iti dvitIyaH, bhojane zaGkito na grahaNe iti tRtIyaH na grahaNena bhojane iticaturthaH, atradoSAnAha- 'dosuvI' tyAdi, dvayorapizaGgitasyagrahaNabhojanayorapiyovarttateyazca grahaNa yatti grahamaMtrrthApattyA na bhAjane tathA bhojane sAmarthyAnna grahaNaM sa sarvo'pi 'lagno' doSeNa sambandhaH, kena doSeNa ?, ityAha- 'jaM saMkiya' ityAdi, SoDazo dramadoSanavaiSaNAdAparUpANAM paJcaviMzatidoSANAM madhye yena doSeNa zaGkitaM sambhAvitamApannaH-varttate tena doSeNa sambaddhaH, idamuktaM bhavati yadAdhAkarmatvena zaGgitaM tad gRhyAno bhuAno vA''dhAkarmadoSeNa sambadhyate, yadi punaroddezikatvena tata auddezikenetyAdi, caramaM caturthabhaGga punarvarttamAnaH zuddho, na kenApi doSeNa sambadhyate ityarthaH / iha paNavIsA' ityuktaM / mU. (564) uggamadosA solasa AhAkammAi esaNAdoSA / * nava makkhiyAi ee paNavIsA carimae suddho // Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 mUlaM-564 vR.AdhAkarmAdaya- SoDaza udgamadoSAH, navacamrakSitAdayaeSaNAdoSAH, etemilitA- paJcaviMzatiH, carame tubhaGgena grahaNe nabhojane ityevaMrUpe vartamAno yatiHzuddhaH, yata ihAzuddhamapichadmasthaparIkSayA niHzaGkitaMgRhItaM zuddhaM bhvtiiti| etadevopadarzayatimU. (565) chaumatyo suyanANI uvautto ujnuo pyttennN| - Avanno paNavIsaM suyanANapamANao suddho|| vR. chadmasyaH zrutajJAnI 'RjukaH' mAyArahitaH 'prayatnena' yathA''gamamAdareNa gaveSayana paJcaviMzaterdoSANAmanya-tamadoSamAnno'pi zrutajJAnapramANataH' AgamaprAmANyenazuddhaH / enamevArtha spaSTayati. ma.(556) ohosuovautto suyanANI jaivi giNhai asuddhN| taM kevalIvibhuMjai apamAna suyaM bhave ihraa|| vR.'oho' ityatraprathamAtRtIyArthe. tataodhena-sAmAnyena zrute piNDaniyuktyAdirUpeAgameupayuktaH saMstadanusAraNe kalpyAkalpaM parimAvayan zrutajJAnI yadyapi kathamapyazuddhaM gRhyAti tathApi tat kevalyapi' kevajJAnyapibhuGkte, itarathA zrutajJAnapramANaM bhavet, tathAhi chadmasthaH zrutajJAnabalena zuddhaM gaveSayitumISTe, na prakArAntareNa, tano yadi kevalI zrutajJAninA yathA''gamaM garvaSitamapyazuddhamitikallA na bhuJjIta tataH zrute'nAzvAsaHsyAditinako'pizrutaMpramANatvenapratipadyate, zrutajJAtasyecAprAmANyesarvakriyAvilopaprasaGgaH, zrutamantareNa chadmasthAnAM kriyAkANDasya parijJAnAsambhavAt // tataH kim ? ityAha. mU. (557) suttassa appamANe caraNAbhAvo tao ya mokkhss| .. mokkhassa'viya abhAve dikkhapavittI nirtthaa| vR. sUtrasyAprAmANye 'caraNasya' cAritrasyAbhAvaH, zrutamantareNa yathAvat sAvadyetaravidhiprativiSedhaparijJAnAsambhavAta, caraNAbhAve yamokSAbhAvo, ca dIkSA nirArthikA, tasyA annyaarthtvaat| samprati grahaNe zaGkito bhojanece' tyasya prathamabhaGgasya sammavamAhamU. (568) kiMtu ha khaddhA bhikkhA dijjai na ya tarai pucchiuM hirimN| ia saMkAe ghettuM taM,jai saMkio cev|| vR.ko'pisAdhuHsvabhAvatolajjAvAn, bhavati,tatrakvApigRhebhikSArthapraviSTaHsanpracurAMbhikSAlabhamAnaH svacetasizaGkate-kimatrapracurA bhikSA dIyate? nacalajjayApraSTaM zakroti, tataevaMzaGgayA gRhItvAzaGkita eva tadbhuGkte iti prathamamaGge vrtte| mU. (569) hiyaeNa saMkieNaM gahiA anneNa sohiyA saay| pagayaM paheNagaM bouM nissaMkiA muMje // vR. iha kenApi sAdhunAlajjAdinA praSTamazaknuvatAprathamataH zatina hRdayana yA gRhItA bhikSA sA'nyena saGghATakena zodhitA-yathA prakRtaM' prakaraNaM kimapi prAdhUrNabhojanAdikaM, yadivA praheNakaM kutacidanyasmAdgRhAdAyAtamiti, tato dvitIyasaGghATakAdetacchutvA yo niHzaGgito bhuGkte sa dvitIye bhaGge vrtte| mU. (570) jArisae zciya laddhA khadvA bhikkhA mae amygehe| .. annehivi tArisiyA viyaDaMta nisAmae tie| vR.ihako'pisAdhurlabdhapracurabhikSAko vikaTayatAM-guroragrataHsamyagAlocayatAmAlocanAzravaNesati zaGkate-yAdRzyevamayAbhikSApracurAlabdhAtAdRzyevAnyairapisaGghATakaH, tannUnametadAdhAkarmAdidoSaduSTaMbhaviSyatIti 26 1 25 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 muAnA yatistRtIye bhaGge varttata / atra para AhamU. (571) isakA dosakarI evaM suddhaMpi hoi avisuddhaM / . nissaMkamesiyaMti ya anesaNijjaMpi niddosaM // piNDaniyuktiH- mUlasUtraM , vR. yadi zaGkA doSakArI tata evaM satIdamAyAtaM zuddhamapi zaGkitaM sat tadazuddhaM bhavati, zaGkadoSaduSTatvAt, tathA aneSaNIyamapi niHzaGkitamanveSitaM suddhaM prApnoti, zaGkArahitatvAt, na caivaM yuktaM khabhAvataH zuddhasyAzuddhasya vA zaGkAbhAvAbhAvamAtreNAnyathA kartumazakyatvAt / atra AcArya Aha-satyametat, tathAhimU. (572) avisuddha pariNAmo eyagare avaDio ya pakkhami / esiMpi kuNai nesi anesimesiM visuddho // vR. avizuddhaH pariNAmaH ' adhyavasAyaH kiM, rUpo'vizuddhaH ? ityAha-ekatarasminnapi zuddhamevedaMbhaktAdikaM yadivA'zuddhamevetyanyatarasminnapipakSe'patan 'esiMpi' ttieSaNIyamapi zuddhamapikaroti aneSaNIyam - azuddhaM. vizuddhastu pariNAmo yayoktA''gamavidhinA gaveSayataH zuddhamekdemityadhyavasAyaH aneSaNIyamapi - svabhAvato'zuddhamapi zuddhaM karoti, zrutajJAnasya prAmANyat, tasmAnna kazcit prAgukto doSaH / duvihaM ca makkhiyaM khalu saccittaM ceva hoi accittaM / mU. (573) saccittaM puNa tivihaM aJcittaM hoi duvihaM tu // vR. mrakSitaM dvidhA, tadyathA - sacittamacittaM ca, sacitamrakSitamacittamrakSitaM cetyarthaH, tatra yatsacitena pRthivyAdinA'vaguNDitaM tatsacitaM, yatpunaracitena pRthivIrajaHprabhRtinA'vaguNDitaM tadacittaM, tatra 'sacittaM '' sacittamrakSitaM punastridhA / etadeva vyAkhyAnayati mU. (574) puDhavI Au vaNassai tivihaM sacittamakkhiyaM hoi / accittaM puNa duvihaM garahiyamiyare ya bhayaNAu / vR. sacittamrakSitaM tridhA, tadyathA- pRthivIkAyamrakSitapamapkAyaNrakSitaM vanaspatikAyamrakSitaM ca, sutre ca padaikadeze padasamudAyopacArAt pRthivyAdimizritaM pRthivItyAdyuktam / acittaM acittamrakSitaM punardvividhaM, tadyathA - garhitamitaracca, tatra' garhitaM ' vasAdinA liptam, itaraddhRtAdinA, atraca kalpyAkalpyavidhau 'bhajanA' vikalpanA, sA cAgre vakSyate / samprati sacittapRthivIkAyamrakSitaM prapaJcato bhAvayati mU. (575) sukkeNa sarakkheNaM makkhiya molleNa puDhavikAeNa / savvaMpi makkhiyaM taM etto AuMmi vocchAmi // vR. sha sacittapRthivIkAyAM dvidhA, tadyathA-zuSka Ardraca, tatra zuSkeNa sarajaskenAtIva zlakSNatayA bhasmakalpena yaddeyaM pAtraM hasto vA mrakSito yaccArdreNa pRthivIkAyena sacittena mrakSitaM tatsavaM hastAdi prakSitaMsacittapRthivIkAyamrakSitamavagantavyaM, ata UrddhamapkAyaviSayaM mrakSitaM vakSyAmi mU. (576 / 1) purapacchakaNa sasiNichuulle cauro aaubheyaao| vR. apkAye - apkAyamrakSite catvAro bhedAH, tadyathA- puraH karma pazcAtkarma sasnigdhamudakAdre ca tatra bhaktAderdAnAt pUrvaM yatsAdhvartha karma hastamAtrAderjalaprakSAlanAdikriyate ttpurHkrm| yatpuna-bhaktAdordAnAtpazcAtkriyatetatpazcAtkarma / sasnigdham - ISalakSyamANajalakharaNTitaM hastAdi, udakArdaMspaSTopalabhyamAnasaMsarga | samprati vanaspattikAyamrakSitaM prapaJcayati mU. (576/2) ukkiTTara sAlittaM parittanaMtaM mahiruhesu // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 387 mUlaM-576/2 vR. utkRSTarasAni' pracurasopetAniyAni parittAnAM pratyekavanaspatInAMcUtaphalAdInAm,anantAnAmanantakAyikAnAM ca panasaphalAdInAM sadyaHkRtAni zlakSNakhaNDAMni iti sAmarthyAdgamyattaiH, taiH 'AliptaM' kharaNTitaM yaddhastAdi, tanmahIraheSu, atra ca tRtIyArthe saptamI, mahIruhaimrakSitamavaseyaM, 'parittanaMta' ityatra prAkRtatvAdvibhakti vacanavyatyaya iti SaSThIbahuvacanaM vyaakhyaatN| mU. (577) sesehiM kAehiM tIhivi teuusmiirnntsehi| sacittaM mIsaMvA na makkhitaM atthi ullaM vaa|| vR.zeSaistejaHsamIraNatrasarUpaistribhiripisacittarupaMmizrarUpamArdratArUpaMvAmrakSitaMnabhavati,sacittAditejaskAyAdisaMsarge'pi loke makSitazabdapravRttyadarzanAt, acitaistu tairmasmAdirUpaiH pRthivIkAyeneva mekSitatvasambhava iti na tasya pratidhenaH, vAtakAyenatvacittenApi na mrakSitatvaM ghaTate, tathA loke prtiitybhaavaat|smprtiscittpRthiviikaayaadimrkssitehstmaatreaashritybhnggaanklpyaaklpyvidhiNcprtipaadytimuu. (578) sacittamakkhiyaMmI hatthe matte ya hoi cumNgo| ___ Aitie paDiseho cIrame bhaMge annunnaao|| vR. 'sacittaiH' pRthivIkAyAdimirmakSite haste mAkSe ca 'caturbhaGgI' catvAro baGgAH, sUtre ca puMstvanirdeza ArSatvAta, te cacatvAro bhaGgA amI, tadyathA-hasto prakSito mAtraM ca, hasto mekSito na mAtraM, mAtra mrakSitaM na hastaH, nApimAnApihastaHtatrA''dimebhaGgatrikeprativedhoH,nakalpategRhItumitibhAvaH, caramebhaGgepunaranujJAto yatistIrthakaragaNadharaiH, tatra dossaabhaavaat| acittamrakSitasmAzritya kalpAkalpyavidhimAhamU. (579) acittamakkhiyaMmi ucausuvi bhaMgesu hoi bhayaNA u|| agarahieNa ugahaNaM paDiseho garahie hoi|| vR.acittamrakSite'pihastamAtreadhikRtyaprAgvaccatvArobhaGgA,tatracacaturdhvapibhaGgeSu bhajanA' vikalpanA, tAmevAha 'agahitena' lokAninditena ghRtAdinA mrakSite grahaNaM, tu vasAdinA mrakSite bhavati pratiSedhaH, tatrApi catutho bhaGgaH zuddha eveti grhnnm|agrhitmrkssitmpydhikRty vizeSamAhamU. (580) saMsajjimehiM vajaM agarahiehipi gorsdvehi| mahughayatellugalehi yamA mcchipipiiliyaadhaao|| vR.saMsakti madbhyAM tanmadhyanipatitajIvayuktAbhyAM gorasadravAbhyAM' dadhyAdipAnakAbhyAmagarhitAbhyAmapi makSitaM mrakSitAbhyAM hastamAtrAbhyAM vA dIyamAnaM 'vayaM' parihArya, na grahItavyamityarthaH, tathA madhughRtatailadravaguDairagarhitairapi mrakSitaM mrakSitAbhyAM vA hastamAtrAbhyAM dIyamAnaM vajye, kRta ityAha- 'mA macchipipIliyAdhAo' mAmakSikApipIlikAnAma, upalakSaNametat.pataGgAdInAMvAtAdivazatolagnAnAMdhAto. vinAzAbhUditikRtvA etazcotkRSTAnuSThAnaMjinakalpikAdyadhikRtyokta mavaseyaM,sthavirakalpikAstuyathAvidhi yatanayA dhRtA'pi guDAdikSitamazokavAdyapi ca gRhynti| samprati garhitAgarhitavizeSamAhamU. (581) maMsavasasoNiyAsava loe vA garahiehivi vjnejjaa| ubhao'vi garahiehiM muttuccArehiM chittNpi|| vR. mAMsavasAzoNitAsavaiH atra sUtre vibhakti lopa ArSatvAt. loke garhitairapi, vAzabda: pUrvApekSayA samuccaye mrakSitaM varjayet, tathA ubhayasminnapi loke lokottare cagarhitAbhyAM mUtroccArAbhyAmAstAMmrakSitaM spRSTamapi varjayet / ukta prakSitadvArama atha nikSiptadvAramAha Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 piNDaniyuktiH mUlasUtraM ___ . (582) saccitta mIsaesu duvihaM kAesu hoi nikkhittN| . ekkekaM taMduvihaM anaMtara paraMparaM caiv|| vR.ihakAyeSunikSiptaMdvidhA,tadyathA-'sacitteSu' pRthivyAdiSumizreSucAekaikamapidvidhA,tadyathA-anantaraM paramparaMca,tatra anantaram' avyavadhAnena paramparaM vyavadhAnena, yathAsacittapRthivIkAyasyoparisthApanikA tasyA upari deyaM vastiti, iha parihAryAparihAryavibhAgaM vinA sAmAnyato nikSiptaM sacittAcittamizrarUpabhedAntridhA,tatracatraya(tisra) zcaturbhaGgyaH, tadyathA-sacittesacittaM? mizresacittaMra sacitte 3 mizremizra 4 mityekA caturbhaGgI, tathA sacitte sacittam, acitte sacittaM sacitte'cittam acitte acittamapi dvitIyA caturbhaGI, tathA mizre mizram acitte mizraM mizre'cittam acitte'cittamiti tRtIyA cturbhnggii| mU. (583) puDhavI AukkAe teuuvaauvnnssitsaannN| ekkakka duhAnaMtara paraMparagaNaMmi sttvihaa|| vR.pRthivyeptajovAyuvanaspatitrasakAyAnAMsacittAnAMpratyekaMsacittapRthivyAdiSunikSepaHsambhavati,tatra pRthivIkAyasya nikSepaHSoDhA, tadyathA-pRthivIkAyasyapRkhivIkAye nikSepa ityeko bhedaH, pRthivIkAsyApkAye itidvitIyaH, pRthivIkAyasyatejakAsyeititRtIyaH,vAtakAyeiticaturthaH,vanaspatikAyeitipaJcamaH,trasakAye iti SaSThaH / evamapkAyAdInAmapi nikSepaHpratyekaMSoDhA bhAvanIyaH, sarvasaGkhyA SatrizaMbhaGgAH, ekoko'pica bhedo dvidhA, tadyathA-anantaraH paramparayA ca, anantaraparamparavyAkhyAnaM ca prAgeva kRtaM, kevalamanikAye pRthivyAdInAM nikSepaH saptadhA. etaJca khayameva vkssyti||smprti pRthivIkAye nikSepasya yaduktaM prAkSoDhAtvaM tatsUtrakRtsAkSAdarzayatimU. (584) sacitta puDhavikAe sacitto ceva puddhvinikhitto| AUteuvaNassaisamIraNatasesu emev|| vR.sacittepRthivIkAyesacittaHpRthivIkAyonikSiptaH, evameva-pRthivIkAyeivAptejovanaspatisamIraNatraseSu sacitta eva pRthivIkAyo nipti iti pRthivIkAyanikSepaH SoDhA / evaM zeSakAyeSvapyatidezamAhamU. (585) emeva sesayANavi nikkhevo hoi jiivkaaesuN| ekeko saTTANe paraThANe pNcpNcev|| vR. 'evameva' pRthivIkAyasyeva zeSANAm' apkAyAdInAM nikSepo bhavati jIvanikAyeSu' pRthivyAdiSu tatraikekobhaGgaH svasthAne zeSAH paJca paJca parasthAne, tathAhi pRthivIkAyasya pRthivIkAye nikSepaH svasthAna, apkAyAdiSuzeSeSupaJcasuparasthAne, evamapkAyAdInAmapibhAvanIyaM,tataHsvasthAnebhaGga, parasthAnepaJcapaJca. tdevNprthmcturbhnggikaayaaHscittescittmityevNruupeprthmebhnggesstttishbhedaaH||smprtiprthmcturbhnggyaaev zarSa bhaGgatrayaM dvitIyatRtIyacaturbhaGgayau cAtidezataH pratipAdayatimU. (586) emeva mIsaesuvi mIsANa saceyaNesu nikkhevo| mIsANaM mIsesuya doNhaMpi ya hoi'cittesu|| vR. 'evameva' sacitteSusacittamiva mizreSvapi mizrapRthivyAdizvapisacittapRthivyAdinikSepaHSaTtriMzadbhedo'vagantavyaH, etenaprathamacaturbhaGgayA dvitIyobhaGgovyAkhyAtaH,tathAevamevasacetaneSu-sacittapRthivyAdiSu mizrANAMpRthivyAdInAMnikSepaHSatriMzabhdedaH, etenaprathamacaturbhaGgayAstRtIyobhaGgovyAkhyAtaH, evameva mizrANAM pRthivyAdInAM mizreSu pRthivyAdiSu nikSepaH SaTtriMzabhedaH anena prathamacaturbhaGgayAzcaturtho bhaGgo vyAkhyAtaH, Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM.586 389 mavaMgaDyA prathamacaturbhahayAM catuzrutvAriMzaM bhaGgazataM bhavati, sarvasaGgayA bhaGgAnA zatAni catvAri dvAtriMzadadhikAni bhavanti, uktA nikSepasya bhdaaH| sampratyasyaiva nikSapasya pUrvoktaM caturbhaGgItrayamadhikRtya kalpyAkalpyavidhimAha-catvAri dvAtrizadadhikAni bhavanti, uktA nikssepsybhedaaH| mU. (587) jattha usacittamIse cauMgo tattha causiva agijjhN| tuMtu anaMtara iyaraM paritta'naMtaM ca vnnkaae|| - vR. patra nikSepe sacittamizre Azritya caturbhaGgIbhavati, prathama caturbhaGgIbhavatItyarthaH, tatra caturdhvapibhaGgeSu apizabdAdvitIyatRtIyacaturbhaGgayorappAdyeSutriSubhaGgeSuvartamAnamanantaraMparamparaMcavanaspativiSayepratyekamanantaM vA tssrvmgraahyaaN,saamaadvitiiytRtiiycturthmnggyoshcturthebhnggevrtmaanNgraahy,ttrdossaabhaavaat|smprti sacittAdimistribhirapi matAntareNaikAmeva caturbhaGgI kalpyAkalpyavidhiM pradarzayatimU. (588) ahavana sacittamIso u egao egao u acitto| etthaM caukkame tatthAitie kahA ntthi|| vR. 'athave'ti prakArAntaratAdyotakaH, neti vAkyAlaGgAre, iha caturbhaGgI pratipakSapadopanyAse bhavati, tatraikasmin pakSe sacittamizre, ekatra tu pakSe'cittaH, tataH prAkta nakrameNa caturbhaGgI bhavati, tadyathA-sacitte sacittamizrama,acittesacittamizra, sacittamizre'cittam, acitte'cittamiti,atrApiprAgivaikaikasminbhaGge pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasabhedAt SaTatriMzat SaTatriMzabhedAH, sacittamizre'cittam, acitte'cittamiti, atrApiprAgivaikaikasminabhaGgepRthivyeptojAvAyuvanaspatisatrabhedAt,SaTtriMzatSaTtriMzabhdedAH, sarvasaGkhyayA catuzrutvArizaMbhaGgAzataM,tatra Aditrike AdimebhaGganaye kathAnAsti grahaNevArtAnavidyate,sAmarthyAccaturthe bhaGge klpte|| tadevaM pRthivI' tyAdimUlagAthAyAH pUrvArdva vyAkhyAtaM, samprati 'ekkokkiduhAnaMtaram' ityavayavaM vyAcikhyAsurddhiyatRtIyacaturbhaGgayoHsatkasyatRtIyasyatRtIyasyabhaGgasyasAmAnyato'zuddhasyaviSaye vizeSa bibhiNiSuranantaraparamparamArgamAM karotimU. (589) jaMpuNa acitta dabbaM nikkhippai ceynnesumiisesu| tahiM maggaNA u iNamo anaMtaraparaMparA hoi|| vR. yatkimapiacittaM dravyamohanAdi cetaneSu' sacitteSu mizreSuvA nikSipyate tatreyamantaraMparamparayAvA mArgaNA paribhAvanaM bhvti| tadevAhamU. (590) ogAhimAyanaMtara paraMparaM piDharagAi puddhviie| navanIyAi anaMtara paraMparaM naavmaaiisu|| vR. avagAhimAdi pakvAnamaNDakamaprabhRtipRthivyAmAnantaryeNasthApitamantaranikSiptaM,pRthivyAevopari thitapiTharakAdIyannikSiptamavagAhimAditatparamparAnikSiptaM, evapRthivIkAyamAzrityAnantaraparamparayAnikSepa uktH| sampratyapakAyamAzrityAha-navaNI'tyAdi,navanItAdi-mrakSaNastyAnImUtadhatAdisacittAdirUpaudake nikSiptamanantaranikSiptaM, tadeva navanItAdyavagAhimAdi vA jaLamadhyasthiteSu nAvAdiSu sthitaM paramparanikSiptaM / samprati tejaHkAyamadhikRtyAnantaraparantara vyAkhyAnayan 'agaNimi yattaviho' ityavayavaM vyAkhyAnayatimU. (591) vijjhAyamummuriMgAlameva appttpttsmjaale| vokkaMte sattadugaMjaMtolitte ya jynnaae|| vR.ihasaptadhAvahniH, tadyathA-vidhyAtomurmuro'Ggaro'prAptaHprAptaHsamajvAlovyutkrAntazcAtatrayaHspaSTatayA Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtraM prathamaM nopalabhyate pazcAttvindhanaprakSepe pravarddhamAnaH spaSTamupalabhyate sa vidhyAtaH, ApiGgalA arghavidhyAtA agnikaNAmurmuraH, jvAlArahitovahiraGgAraH,yaHpunazullayAuparisthApitaMpiTharaMjvAlAbhirnaprApnotiso'prAptaH yaHpunarvAlAbhiHpiTharaMbughnespRzatisaprAptaH, yaHpunaHpiTharasyabundhAdUrdhvamapiyAvatkarNojvAlAbhiHspRzati sasamajvAlaH, yasyapunarbAlAHpiTharakarmAbhyAmUrdhvamapigacchantisavyutkrAntaH, etesaptabhedAstejaHkAyasya. tatraikekasmin bhede drikaM, tadyathA-anantaranikSiptaM tatparamparanikSiptaM. tatra saptAnAMbhedAnAMmadhye yameva tameva vA bhedamadhikRtya yantre' ikSurasapAkasthAne kaTAhAdau avalipte' mRttikAkharaNTite yatanayA parizATiparihAreNa grhnnmikssurssyklpte|smptyenaamevgaathaaNvyaakhyaanyn prathamato vidhyAtAdInAMsvarUpaMgAthAdvayenAhamU. (592) vijjhAutti na dIsai aggI dIsei iMdhane chuuddhe| ApiMgala aganikaNA mummura nijjAla iNgaale|| mU. (593) appattA ucautthe jAlA piDharaM tu paMcame pttaa| chaTTe puNa kaNNasamA jAlA samaicchiyA carime // vR. sugamaM / navaram appattA ucautthe jAlA' iti caturthe'prAptAkhya bhede piTharamaprAptA jvAlA draSTavyA, evamanyatrApyAragamanikA kaaryaa| samprati jatolitte ya jayaNAe' ityavapayaM vyAcikhyAsurAhamU. (594) pAsolitta kaDAhe parisADI natthitaMpiya visaalN| sovivyaM aciracchUDho ucchuraso naaiusinno|| vR. iha yadIti sarvatrAdhyATiyate, yadi kaTAhaH-piTharavizeSaH sarvataH pArtheSu mRttikayA'valipto bhavati dIyamAne cekSurase yadi parizATirnopajAyate tadapi ca kaTAharUpaM bhAjanaM yadi vizAlaM' vizAlamukhaM bhavati, so'pi cekSuraso'cirapti itikRtvA yadi nAtyuSNo bhavati tadA sa dIyamAna ikSurasaH kalpate, iha yadi dIyamAnasyekSurasasyakathamapi bindurbahiHpatatitarhisalepaevAvartate,natucullImadhyasthitatejaskAyamadhye patitatata-pArthAvalipta itikaTAhasyavizeSaNamuktaM tathAvizAlamukhAdAkRSyamANaudaJcanaHpiTharasyakarNe 'nalagatitatonapiTharasyabhaGgaitinatejaHkAyavirAdhanetivizAlagrahaNam, anatyuSNagrahaNetukAraNaMsvayameva vkssyti| sampratyukamadhikRtya vizeSamAhamU. (595) usiNodagaMpi gheppai guDarasapariNAmiyaM anccusinnN| jaMca aghaTTiyakannaM ghaTTiyapaDaNAMmi mA aggii|| vR. uSNodakamapi guDarasapariNAmitamanatyuSNaM gRhyate, kimuktaM bhavati?-yatra kaTAhe guDaH pUrvaMkathito bhavati. tasminnikSiptaM jalamISattaptamapi kaTAhasaMsakta guDarasamizraNAt satvaramacitIbhavati. tatastadanatyuSNamapi kalpate. atrApi pAvaliptakaTAhasthitamaparizATimazcati vizeSaNadvayamanapAttamapi draSTavyaM. tathA yadaTitakaNe' na yasmin dIyamAna piTharasya karNAvudarzanana pravizatA nirgacchatA vA ghaTTayete taddIyamAnaM kalpata, tata ityAha-ghaTTiyaDaNami mA aggA' udazvanana pravizatA nirgacchatA vA piTharasya karNayorghaTTayamAnayorlepasyodakasyavApatananamA'gnirvirAdhyatetikRtvA. etenacavakSyamANaSoDazabhaGgAnAmAdyA bhaGgA drshitH| samprati tAneva SoDaza bhaGgAna darzayatimU. (596) pAsolittakaDAhanaccusiNe aprisaang'ghttttte| solasaMbhagavigappA paDhame'NunnA na sesesu|| vR. pArthAvaliptaHkaTAhaHanatyuSNodIyamAna DakSarasAdiH, aparizATi- parizATayabhAvaH, 'aghaTTata ini Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 996 udacanena piTharakarNAghaTTane, ityamUni catvAri padAnyadhikRtya SoDaza bhaGgA bhavanti / payasamadugaabbhAse mAnaM bhaMgANaM tesimA rayaNA / egaMtariyaM lahuguruduguNA duguNA ya vAmesu // mU. (597) vR. ihayAvatAM padAnAM bhaGgA AnetumiSyante tAvanto dvikA UrdhvAdhaH krameNa sthApyante, tatasteSAmabhyAse sati yadanti dvike samAgacchati tadadbhaGgAnAM mAnaM' pramANaM, tathAhi iha caturNAM padAnAM bhaGgA AnetumiSTAstatazratvAro dvikA UrdhvAdhaH krameNa sthApyante, tataH prathamo chaki dvitIyena dvikena guNyate, jAtAzcatvAraH, taistRtIyo dviko guNyatejAtA aSTau, tairapicaturthodvikogumyate, jAtAH SoDaza, etAvantacaturNA padAnAM bhaGgA bhavanti, teSAM ca punarbhaGgAnAmeSA racanA, prathamapaGktAvekAntaritaM laghuguru, prathamaM laghu tatoguru, punarlaghu, evaM yAvat SoDazo bhaGgaH, tataH prajJApakApekSayA 'vAmeSu' vAmapAzveSu dviguNadviguNA laghuguravaH, tadyathAdvitIyapaGkau prathamaM drau laghu tatau dvau gurU tato bhUyo'pi dvau laghu evaM yAvatSoDazo bhaGgaH tRtIyapaktI prathamaM catvAro laghavaH tatazrutvAro guravaH, tataH punaradhazratvAro laghavastatathatvAro guravaH, caturthapaGkayAM prathamamaSTI laghavastato'STau guravaH / atraRjavaH aMzA - zuddhAvakrAzrAzuddhAH, ihaSoDazAnAM bhaGgAnAmAdye bhaGge'tujJA, nazeSeSu paJcadasasu bhaGgeSu / sampratyatyuSNagrahaNe doSAnAha 391 mU. (598/1) duvihavirAdhana usiNe chaDDaNa hAnI ya bhANabheo ya / vR. 'uSNe' atyuSNe ikSurasAdau dIyamAne dviyA virAdhanA, AtmavirAdhanA paravirAdhanA, ca. tathAhiyasmin bhAjane tadatyuSNaM gRhyati tena taptaM sadbhAjanaM istena sAdhurgRhyan dahyate ityAtmavirAdhanA / yenApi sthApitenasthAnenasAdAtrI dadAtitenApyatyuSNenasAdahyata iti / tathA 'chaDDaNehANIya' ttiatyuSNamikSurasAdi kaSTena dAtrI dAtuM zaknoti, kaSTena ca dAne kathamapi sAdhusatkabhAjanAdvahirajjhane hAnirdIyamAnasyekSurasAdeH, tathA 'bhANameo' iti tasya bhAjanasya sAdhunA vasatAvAnayanAyotpATitasya patadgrahAderdAcyA vA dAnAyotpATitasyoJcanasya gaNDarahitasyAtyuSNatayA jJagitibhUmaumocanebhaGgaHsyAt, tathAcaSaDjIvanikAyavirAdhaneti saMyamavirAdhanA | samprati vAtakAyamadhikRtyAnantaraparampare darzayati mU. (598/2) vAukkhittANaMtaraparaMparA pappaDiya vatthI // vR. 'vAtotkSiptAH' samIraNAtpATitAH 'paryaTikAH' zAlipaprppaTikA anantaranikSiptaM, paramyaranikSiptaM 'vatthi ' vibhakti lopAdrastau, upalakSaNametat, samIraNApUritavastidRtiprabhRtivyavasthitaM bhaNDakAdi / hariyAianaMtariyA paraMparaM piDharagAisu varNAmi / mU. (599) pUpAr3a piTTanaMtara bharaNa kuDabAisU iyarA // vR. 'vana' vanaspativiSaye anantaranikSipta' harittAdiSu sacitnavrIhikAprabhRtiSu anantaritA nikSiptA apUpAThya iti zeSaH, haritAdInAmavApari sthiteSu piTharAdiSu nikSiptA apRpAdaya paramparanikSiptaM, tathA balIvAdInAM pRSThe'nantaranipti apUpAdayastraseSvanantaranikSitaM, balIvardAdipRSTha eva bharake kutupAdiSu vA bhAjanaSu nizriptA modakAdayaH, paramparanikSiptama / iha sarvatrAnantaranikSiptaM na grAhyaM sacittasaGghaTTanAdidoSasambhavAta. paramparanikSiptaM, tu sacittasaGghaTTanAdiparihAraNa yatanayA grAhyamiti sampradAyaH / uktaM nikSiptadAram mU. (600 ) sacitte acitte mIsaga pahiyaMmi hor3a caubhaMgA / Aitige paDiseho carime bhaMgaMmi bhayaNA u // iha sacitte' ityAdau saptamI tRtIyArthe tato'yamarthaH sacittanAcittena mizreNavA pihite caturbhaGgI bhavati, . Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtraM atrajAtAvekavacanaM, tena tisazraturbhaGgayo bhavantIti draSTavyaM, tatraikA sacittamizrapadAbhyAM, dvittIyA sacittAcittapadAbhyAM, tRtIyA mizrAcittapadAbhyAM tatra sacittana sacittaM pihitaM. mizraNa sacittaM. sacittena mizra, mizreNamizramitiprathamAcaturbhaGgI, tathAsacittenasacittaMpihitam,acittenasacittaM, sacittenAcittam, acittenAcittamiti dvitIyA caturbhaGgI, tathA mizreNaM mizraM pihatiM, mizreNAcittam, acittena mizrama, acittenAcittamiti tRtiiyaa| tatra gAthAparyantatuzabdavacanAta prathamacaturbhaGgayA sarveSvapi bhaGgeSu na kalpate, dvitIyatRtIyacaturbhaGgikayostu pratyekamAdimeSu 2 triSu bhaGgeSu na kalpate ityarthaH, carame tu bhaGge bhajanA, sA ca 'guruguruNe'tyAdinA svayameva vkssyti| samprati caturbhaGgItrayAviSayAvAntarabhaGgakathane'tidezamAhama. (601) jaha ceva nikkhitte saMjogA ceva hoNtibhNgaay| . emeva ya pihiyamavi nANattamiNaM tiybhNge|| va.yathaiva nikSipta' itinikSiptadvAresacittAcittamizrANAMsaMyogA:prAguktAHyathaivacasacittapRthivIkAyaH sacittapRthivIkAsyoparinikSiptaityevaMsvasthAnaparasthAnApekSayAcaturbhaGgItrayabhaGgezvakaikasminbhaGgeSaTatriMzata SatriMzabhedA uktAH, sarvasaGkhyayA catvAri zatAni dvAtriMzadadhikAni tathA'trApi pihitadvAre draSTavyAH, tathAhi-prAgivAtrApi caturbhaGgItrayam, ekaikasmiMzca bhaGge sacittaH pRthivIkAyaH sacittapRthivIkAyena pihita ityAdirUpatayA svasthAnaparasthAne adhikRtya SaTatriMzat SaTtriMzabhedAH sarvasaGgayayA (zatAni) catvAri dvAtriMzadadhikAni bhaGgAnAM / navaraM dvitIyatRtIyacaturbhaGgayoH pratyekaM tRtIye bhaGge'nantaraparamparamArgaNavidyo nikSiptadvArAdidaM vakSyamANaMnAnAtvamavaseyaM, nikSipte'nyenaprakAreNAnantaraparamparamArgaNAkRtAanatyanyena prakAreNa kariSyate itibhaavH| tatrasacittapRthivIkAyenAvaSTabdhaM maNDakAdisacittapRthivIkAyAnantarapihitaM, sacittapRthivIkAyagarbhapiTharAdipihitaM sacittapRthivIkAyaparamparapihitaM, tathA himAdinA'vaSTabhaMmodakAdi scittaapkaayaanntrpihitNhimaadigrbhpitthraadinaapihitNscittaapkaayprmprpihit|scitttejskaayaadipihitmnntrN paramparaM ca gAthAdvayenAhamU. (602) aMgAradhUviyAI anaMtaro saMtaro sraavaaii| tattheva aira vAU paraMparaM batthiNA pihie| mU. (603) airaMphalAipihitaM varNami iyaraMtu chbbpitthraaii| kacchavasaMcArAI anaMtarAnaMtare chtttte|| vR.ihAyadAsthAlyAdausaMsvedimAnAMmadhye'GgArasthAyapitvAhiGgvAdinAvAsodIyatetadAtenAGgAreNa keSAzcitsaMsvedimAdInAMsaMsparzo'stItitAanantarapihitAH,AdizabdAzcanakAdikaMmurmurAdiptimanantarapihitamavagantavyama.aGgArabhUtanazarAvAdinAsthagitaMpiTharAMdiparamparapihita tathA tatrava' aGgArapitAdI 'aira'tti atirahitamanantarapihitaMvAyAdraSTavyaM. 'yatrAnistatravAyu'ritivacanAta.samIraNabhRtenatubastinA. upalakSaNamatata, bastitiprabhRtinA pihitaMparamparapihitamavaseyaM tathA vana' vanaspatikAyaviSaya phalAdinA 'aira'ttiatirohitanapihitamanantarapihitaM. chabbapiTharAdau' chabbakasthAlyAdIsthitenaphalAdinApihitama 'iyaraMti paramparApihitaM / tathA trase' trasakAyaviSaye kacchapena sadhArAdinA ca-kITikApaGktyAdinA yatpihitaM tadanantarapihitaM. kacchapasaJcArAdigarbhapiTharAdinA pihitaM paramparapihittam, ihAnantarapihita. makalpyaM, paramparapihitaM tu yatanayA grAhya / yadaktaM - 'caramebhaMgami bhayaNA u' iti, taDAkhyAnayannAha. mU. (604) guru guruNA guru lahaNA lahayaM gurueNa do'vi lhuyaaii| Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-604 acitteNavi pihie cabhaMgI dosu aggajyaM // vR. 'acittenApi acittedeyevastunipihite' catubhraGgI' catvArobhaGgAH, tadyathA-guruguruNApihitamityeko bhaGga, guru laghuneti dvitIyaH, laghu guruNeti tRtIyaH, 'dovi 'lahuyAI' ti laghunA pihitamiti caturthaH / eteSu ca caturSu bhaGgeSu madhye dvayoH prathamatRtIyayorbhaGgayoragrAhyaM, gurudravyasyotpATane kathamapi tasya pA pAdAdibhaGgasambhavAt, tataH pArizeSyAda, dvitIyacaturthayogrAhyamukta doSAbhAvAt. deyavastvAdhArasya piTharAdergurutve'pi tataH karoTikAdinA dAnasambhavAt / uktaM pihitadvAram, atha saMhRtadvAramAhasacitte acitte mIsaga sAhAraNe ya cubhNgo| Aitie paDiseho carime bhaMgaMmi bhayaNA // mU. (605) 393 vR. ihayenamAtrakeNa kRtvA bhaktAdikaM dAtumicchati dAtrI tatrAnyadadAtavyaM kimapi sacittamacittaMmizraM vA'sti tatastadanyatra bhUmyAdau kSiptvA tenAnyaddadAti, taca kadAcitsacitteSu pRthivyAdiSu madhye kSipati kadAcidacitteSukadAcinmizreSu, kSepaNaMcasaMharaNamucyate, tataH sacittAdyadhikRtyacaturbhaGgI, atrajAtAvekavacanaM, tistrazruturbhaGgayo bhavantItyarthaH, tathAhi - ekA- caturbhaGgI sacittamizrapadAbhyAM, dvitIyA sacittAcittapadAbhyAM, mizrAcittapadAbhyAM tRtIyeti, tatra sacitte sacittaM saMhyataM mizre sacitaM sacitte mizraM mizre mizramiti prathamA caturbhaGgI, tathA sacitte sacittaM sahRtam, acitte sacittaM, sacitte'cittam, acitte'cittamiti dvitIyA, tathA mizremizraMsaMhRtame, acittemizraM, mizre'cittam, acitte'cittamititRtIyA / atragAthAparyanta-tuzabdasAmarthyA-. tprathamacaturbhaGgIkAyAH sarveSvapi bhaGgeSu pratiSedhaH, dvitIyatRtIyacaturbhaGgIkayostu 'Aditrike' AdimeSu triSu triSu bhaGgeSu pratiSedhaH carame bhajanA / adhunA caturbhaGgItrayasatkAvAntarabhaGgakathane'tidezamAha - jaha ceva u nikkhittesaMjogA ceva hotibhaMgA ya / mU. (606) taha ceva u sAharaNe nANattamiNaM taiyabhaMge || vR. yathaiva 'nikSipte' nikSiptadvAre sacittAcittamizrapadAnAM saMyogAH kRtAH, yathaiva ca sacittapRthivIkAyaH sacittapRthivIkAyasyopari nikSiptaM ityevaM svasthAnaparasthAnApekSayA caturbhaGgItrayabhaGgeSvekaikasmin bhaGge SaTtriMzat, SaTtriMzadbhaGgA uktAH, sarvasaGkhyayAcatvArizatAnidvAtriMzadadhikAnibhaGgAnAM tathA'vApisaMhRtadvAre draSTavyA, tathAhi-prAgivAtrApicaturbhaGgItrayamekaikasmiMzrabhaGgesacittaH pRthivIkAyaHsacittapRthivIkAmadhye saMhRta ityAdirUpatayA svasthAnaparasthAne adhikRtya SaTtriMzadbhAGgAH, sarvasaGkhyayA bhaGgAnAM catvAri zatAni dvAtriMzadadhikAni / navaraM dvitIyatRtIyacaturbhAGgakayoH pratyekaM tRtIya tRtIye bhaGge'nantaraparamparamArgamAvidhau nikSiptadvArAdidaM vakSyamANaM nAnAtvamasevayaM, nikSiptadvAre'nyena prakAreNAnantaraparamparamArgaNA kRtA atra tu saMhatadvAre jnyathAM kariSyate iti bhAvaH / tadevAnyathAtvaM darzayana saMharalakSaNamAha mU. (607) matteNa jeNa dAhi tattha adijjaM tu hojja asaNAI / choTu tayannahiM teNaM deI aha hor3a sAharaNaM // vR. yena mAtrakeNa dAsyati dAtrI tatrAdeyaM kimapyasti 'azanAdikaM' bhaktAdi sacittapRthivIkAyAdikaM vA, tatasta' adeyam' anyatra sthAnAntare kSiptvA dadAti aha' ttietatsaMharaNaM, tata etallakSaNAnusAraNAnantaraparamparamArgaNA anusaraNIyA, tadyathA sacittapRthivIkAmadye yadA saMharatitadA'nantarasacittapRthivIkAyasaMhRtaM, yadA tu sacittapRthivIkAsyopari sthite piTharAdau saMharati tadA paramparayA sacittapRthivIkArya saMhRtam / evmsskaayaadissvpibhaavniiym| anantarasaMhRtenagrAhyaM, paramparAsaMhRte sacittapRthivIkAyAdyaghaTTane grAhyamiti / Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM samprati dvitIyatRtIyacaturbhaGgIsatkaM tRtIyaM tRtIyaM bhaGgamAzritya yeSu vastuSu mAtrakasthitamadeyaM vastu saMharati tAnyupadarzayati mU. (608) bhUmAiesa taM puna sAharaNa hoi chasuvi kAe / taM hA acittaM sAharaNaM tattha caubhaMgI // vR. tatpunarmAtrakasthitasyAdeyasya vastunaH saMharaNam, bhUmyAdikeSu' sacittapRthivIkAyAdiSu SaTsu jIvanikAyeSu bhavati' jAyaMte, tatra cAnantarokta manantaraparamparAmArgaNamavadhAryam, anantarokta eva ca kalpyAkalpyavidhiravAjaraNIyaH, tathAyatsaMharaNaM dvidhA'pi AdhArApekSayA saMhiyamANApekSayAca acittamacitte yatsaMhiyate ityarthaH, tatra caturbhaGgI' catvAro bhaGgAH / tAnevAha mU. (609) sukke sukkaM paDhamo sukke ullaM tu bir3ayao bhaMgo / ulle sukkaM tar3ao ulle ullaM cautthI u|| vR.zuSka zuSkaM saMyatamitiprathamA bhaGgaH, zuSke Ardramiti dvitIyaH, ArdrazuSkamititRtIyaH, Ardra Ardramiti caturtha: mU. (610 ) ekkekkre caubhaMgo sukkAIesa causu bhaMgesu / thove thovaM thove bahuM ca vivarIya do anne // tadyathA-: vR. (zuSkAdiSu) zuSke, zuSkaM saMhRtamityAdiSu caturSvapi bhaGgeSu madhye ekaikasmin bhaGge caturbhaGgI, tadyathAstoke zuSke stokaM zuSkaM stoke zuSke vahu zuSkaM vivarIya do anne' tti etadviparItau dvau anyau bhaGgau draSTavyau, - zuSke bahute stokaM puSka, bahuke zuSke bahu zuSkamiti, evaM zuSke ArdramityAdiSvapi triSubhaGgeSu stoke stokamityAdirUpA catubhaGgI pratyekaM bhAvanIyA, sarvasaGgayayA SoDazaH bhaGgAH / atra kalpyAkalpyavidhimAhamU. (611) jattha uthovaM sukke ullaM chuhar3a taM tabbhaM (gejjha ) / jar3a taM tu samukkheuM thovAbhAraM dalai annaM / / vR. yatra tu bhaGge stoke tuzabdAdbahuke ca saMhRtaM bhavati tadapi zuSke zuSkaM kalpate eva, athavA zuSke Ardra vAzabdAdArdre zuSkamA ArdraM vA tadA tadbAhyaM, na zeSaM, kutaH ? ityAha- 'jaI' ityAdi, yadi tadAdeyaM vastu 'stokAbhAraM'bahubhArarahitamanyatra samutkSipyAnyaddadAti tarhitatkalpatenAnyathA / bahukaMcasaMhiyamANaM bahubhAraM bhavati, tataH zuSke zuSkamityAdiSu caturSvapi bhaGgeSu pratyekaM stoke stokaM bahuke stokamiti prathamatRtIyabhaGgA kalpete, na dvitIyacaturtho / tatra doSAnAha mU. (612) ukkheve nikkhive mahallabhANaMmi luddha vaha DAho / aciyataM voccheo chakkAyavahI ya gurumatte // vR. mahatibhAjanaH prabhUtAdeyavastubhArayuktaM gurumAtrakurUpe' utkSepa' utpAvyamAne nikSepa' nikSipyamANe dAtryAH pIDA bhavati, tathA lubdho'yaM na parapIDAM gaNayatIti nindA, tathA tadbhAjanaM kadAciduSNabhakta dibhRtaM syAttatastasyotpATane kathamapi tasya 'vadhe' vinAze dAtryAH sAdhorvA dAhaH syAta. tathA muNDasya bhikSAdAnAyotpATitamidaM bhagnamityevaM vedavazataH kadAcidaprItirupajAyate, tatastavyAnyadravyavyavacchedaH, tathA mahati bhAjane bhagre tanmadhyasthite bhaktAdau sarvato visarpati bhUmyAdisthitapRthivIkAyAdijantuvinAzaH / yata evamete doSAH tataH stoke bahukaM bahuke bahukamiti dvau bhaGgau sarvatrApi na kalpete / etadevAha mU. (613) thAve thovaM chUDhaM sukke ullaM tu taM tu AinnaM / Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 613 395 bahuyaM tu anAnaM kaDadIsA sAMtti kAUNaM // vR. stoke stokam, upalakSaNametata, bahuke vA stokaM yannikSiptaM, tadapi zuSke zuSkaM kalpata eva, tataH zuSke Ardra, tu zabdAdA zuSkamArdre Ardra ca tadbhavati AcIrNaM kalpate iti bhAvaH yattu bahukaM stoke bahuke bahukaM sahiyate tadanAcIrNaM, kRtaH ? ityAha-sa bahukasaMhAraH kRtadoSaH - anantaragAthAyAmukta doSa itikRtvA / mU. (614) bAle vuDDhe matte ummatte thevire ya jarie ya / after r parigae ArUDhe pAuyAhiM ca / / mU. (614) mU. (616) mU. (617) itthaduniyalabaddhe vivajjie ceva itthapAehiM / terAsi guvviNI bAlavaccha bhuMjati ghusuliMtI // bhajjatI ya dalatI kaDatI caiva taha ya pIMtI / pIjaMtI saMcatI kattaMti pamaddamANI ya / / chakkAyavaggahatthA samaNaTTA nikkhivittu te cetra / te cevogAhaMtI saMghaTTatArabhaMtI ya // saMsatteNa yadavveNa litahatthA ya littamattA ya uvvattaMtI sAhAraNaM va diMtI ya coriyayaM // pAhuDiyaM ThavaMtI sapaccavAyA paraM ca uddissa / AbhogamanAbhogena dalaMtI vajjaNijjA e / / mU. (618) mU. (619) vR.bAlAdayovarjanIyAitikriyAyogaH, tatra 'bAla' janmatovarSASTakAbhyantaravarttI, ?'vaddha:' saptativarSANAM matAntarApekSayA SaSTivarSANAM voparivarttI 2 'mattaH' pItamadirAdiH 3 'unmattaH' dRpto grahagRhIto vA 4 'vepamAna'kampamAnazarIraH 5 'jvaritaH ' jvararogapIDitaH 6 'andhaH' cakSurvikalaH 7 'pragalitaH 'galatkuSTha' 8 'ArUDhaH' pAdukayoH kASThamayopAnahoH 9 tathA 'hastAndunA' karaviSayakASThamayabandhanena 10 'nigaDena ca' pAdaviSayalohamayabandhanena baddhaH 19 hastAbhyAM pAdAbhyAM vA vivarjitacchinnatvAt 12 ' trairAzikAH' napuMsakaH '13 'gurviNI' ApannasattvA 14 'bAlavatsA' canakAdIna sphoTayantI 18 'dalayantI' gharaTTenagodhUmAdi cUrNayantI 19 'kaNDayantI' udkhale taNDulAdikaM chaTayantI 20 piMSantI' zilAyAM tilAmalakAdi pramRgantI 21 'piJjayantI' piJjanena khtAdikaM viralaM kurvatI 22 'ruJcantI' karpAsa loThinyAM loThayantI 23 ' kRtantI' karttanaMkurvatI 24 pramRgatI' rutaMkArAbhyaMpaunaHpunyenaviratlaMkurvatI 25 SaTakAyavyagrahastA' SaTkAyayukta hastA 26 tathA zramaNasya bhikSAdAnAya tAneva SaTkAyAna bhUmau nikSipya dadatI 27 tAneva SaTkAyAnavagAhamAnA pAdAbhyAM cAlayantI 28 saTTayantI' tAnava SaTakAyAna zepazarIrAvayavena spRzantI 25 ArabhamANA ' tAneva SaTakAyAnavinAzayantI 30 saMsaktaM na dadhyAdinA dravyeNa liptahastA kharaNTitahastA 31 tathA tenaiva dravyaMNa dadhyAdinA saMsaktaM na 'liptamAtrA varaNTitamAtrA 32 udvarttayantI mahatpiTharAdikamuddhartya tanmadhyAddadatI 33 sAdhAraNaM bahUnAM satkaM dadanI 34 tathA cauritaM dadAti tathA cauritaM dayanti 35 prAbhRtikAM sthApayantIagragadinimittaM mUlasthAlyA AkRSya svaganikAdA muantI 36 'sampratyapAyA' sambhAvyamAnApAyA dAtrI 37 tathA vivakSitasAdhuvyatirekeNa paramanyaMsAdhvAdikamuddizyayatsthApitaMtaddadatI, 36 tathA 'Abhogena' sAdhanAmityaMnakalpataitiparijJAne'pyupetyAzuddhaM dadatI 39 athavA'nAbhogenAzuddhaM dadatI 40 sarvasaGkhyayA canvAriMzaddASAH / iha mrakSitAdidvAreSu 'saMsajjimehiM vajjaM agarahiehiMpi gorasadavehiM' ityAdinA granthena Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM saMsaktAdidoSANAmabhidhAne'pi yadabhyo'pyatra saMsattaNaya davveNalittahatyA yalittamattAya' ityAdyabhidhAnaM tadazeSadAyakado pANAmekatrI padarzanArthamityadoSaH / sampratyaM teSAmeva dAyakAnApavAdamadhikRtya varjanAvarjanavibhAgamAha mU. (620 ) eesi dAyagANaM gahaNaM kesiMci hoi bhaiyavvaM / siMcI aggahaNaM tavvivarI bhave gahaNaM / / vR. eteSAM bAlAdInAM dAyakAnAM madhye keSAJcinmUlata Arabhya paJcazitisaGgayAnAM grahaNaM bhajanIyaM. kadAcittathAvidhaM mahatprayojanamuddizya kalpate, zeSakAlaM neti, tathA kepAJcicata SaTakAyavyagrahastAdInAM paJcadazAnAM hastAdagrahaNaM bhikSAyAH, 'tadviSarIte tu' bAlAdiviparIte tu dAtara bhavagrahaNaM / samprati bAlAdInAM hastAdmikSAgrahaNe ye doSAH sambhavanti te darzanIyAH, tatra prathamato bAlamadhikRtya doSAnAha mU. (621) kabvaTTiga appAhaNa dine ananna gahaNa pajjataM / khaMtiya maggaNadine uDDAha paosa cAramaDA // vR. kAcidabhinavA zrAddhikA zramaNebhyo bhikSAM dadyA iti nijaputrikAma appAhiUNaM' tisandisya bhaktaM gRhItvA kSetraM jagAma gatAyAM tasyAM ko'pi sAdhusaGgATako bhikSArthapAgataH tayA ca bAlikayA tasmai taNDulAdanA vitIrNaH, so'pi ca saGghATakamukhyaH sAdhustAM bAlikAM mugdhatarAmagavatya lAmpaTayato bhUyo bhUya uvAca - punardehi punardehIti, tatastayA samasto'pyodano dattaH, tataevamevamudgaghRtakradadhyAdikamapi, aparAhNe ca samAgatA jananI, upaviSTA bhojanAya, bhaNitA ca nijaputrikA - dehi putri / mahyamodanamiti, sA'vocat - dattaH samasto'pyodanaH sAdhaveH sA'brabIt-zobhanaM kRtavatI. mudrAna maM dehi, sAprAha- mudrA api sAdhave sarve pradattAH, evaM ca yadyat kimapi sA cAyate tatsarvaM sAdhave dattamiti bravIti, tataH paryante kAJjikamAtramayAtta, tadapi bAlikA bhaNati sAdhave dattamiti, tataH sA'bhinazrAddhikA ruSTA satI putrikAmepavadati- kimiti tvayA sarvaM sAdhave pradattaM ?, sA brUtesAdhUrbhUyobhUyo'yAcatatato mayA sarvamadAyi, tataH sA sAdhoruparikopAvezamAvizantIsUrINAmantikAmagat, acakathacca sakalamapi sAdhuvRttAntaM, yathA bhavadIyaH sAdhuritthamityamatputrikAyAH sakAzAdyacitvAyAcitvA sarvamodinAdikamAnItavAniti, evaM tasyAM mahattA zabdena kathapantyAM zabdazravaNataH prAtivezmikamajano'nyopi ca paramparayA bhUyAnmilito jJAtaca sarvairapi sAdhuvRttAntaH tato vidadhati te'pi kopAvezataH sAdhUnAmarNavAdaMnUnamamI sAdhuveSaviDambinacArabhaTA iva luNTAkA na sAdhusattA iti, tataH pravacanAvarNavAMdApanodAya sUribhistasyAH sarvajanasya ca samakSaM sa sAdhurnirbhatsryopakaraNaM ca sakalamAgRhya vasaterniSkAzitaH, tata evaM tasminniSkAzite zrAvikAyAH kopaH zamamagamat, tataH sUrINAM kSamAzramaNamAdAyokta vatI - bhagavan / mA mannimittameSa niSkArayatAM, kSamasvakaM mAparAdhamiti tanAM bhUyo'pi yathAvatsAdhuH zikSitvA pravezitaH / sUtraM sugama | navarama uDDAha osa cArabhaDA' iti loke grahaH tato lokasya pradveSabhAvatazrArabhaTA iva luNTakA amI na sAdhava ityavarNavAdaH / yata evaM bAlAdibhakSAgrahaNaM doSAstatA bAlAnna grAhyamiti / mU. (622) thero ganaMtalAlA kaMpanahattho paDina vA detA / apahUni ca aciyattaM eyagara vA ubhaya o vA // vR. atyantasthavirohiprAyAM galallAlo bhavati, tatodeyamapi vastu lAlayA kharaNTitaM bhavatIti tadgrahaNaM loke jugupsA, tathA kampamAnahasto bhavati nanAM hastakampanavazAdeyaM vastu bhUmau nipatati, tathA ca SaDjIvanikAyavirAdhanA, tathA svayaM vA sthaviro dannipatet, tathA ca sati tasya pIDA bhUmyAzritaSaDjIva Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-622 397 nikAyavirAdhanA ca, api ca prAyaH sthaviro gRhasyAprabhuH asvAmI bhavati, tatastena dIyamAnena prabhureSa iti vicantyigRhesvAmitvenaniyuktasyAciyataM-pradveSaHsyAt,sacaikatasmin-sAdhauvRddhevA,yadvAubhayorapIti / yattonmattAvazritya doSAnAhama. (623) avayAsabhANa (dhAya)meo vamanaM asuitti loggrihaay| ee ceva umattevamaNavivajjAya ummtte|| vR. mattaH' kadAcinmattatayA sAdhorAliGganaM vidadhAti, tathA ko'pi mattaH madavazavihyalatayA re munndd| kimatrAyAtaH ? iti bruvan ghAtamapi vidadhAti, bhAjanaM vA minatti. yadvA kadAcitpItamAsavaM dadAnA vamati, varmaMzca sAdhuMsAdhupAtraM vA kharaSTayati, tato loke jugupsA, dhimagI sAdhavo'zucayo ye mattAdapItyaM mikSAM gRhyantIti, tata evaM yato matta'vayAsAdayo doSAstasmAnnatato grAhyam, ta evAliGganAdayo doSA vamanavarjA unmatte'pi. tasmAttato'pi na graahym| samprati vepijjaritAvAzritya doSAnAhamU. (624) veviya parisADaNayA pAse va chubhejja bhANabheo vaa| emeva ya jariyamivi jarasaMkamaNaM ca uDDAho // vR.vepitAdAtuHsakAzAdbhikSAgrahaNedeyavastunaHparizATanaM bhavati,yadvApAi~sAdhumAjanAbahiHsarvato'pideyaMvastukSipetyadAyenasthAlyAdinAbhAjanenakRtvAmikSAmAnayatitasyabhUmau nipAtebhedaH-sphoTanasyAta. evameva jvarite'pi doSAbhAvanIyAH, kiMca-jvaritAdagrahaNe jvarasaGkamaNapi sAdhomavata, tathA jane uDDAhA. yyaa'ho| amIAhAralampaTA yaditthaMjvarapIDitAdapi bhikSAM gRhyntiiti| andhagalatkuSThAvAzrityadoSAnAhamU. (625) uDDAha kAyapaDaNaM aMdhe bheoyapAsa chuhaNaM c| tadosI saMkamaNaMgalaMtabhisaminnadehe y|| vR. andhAdbhikSAgrahaNe uDDAiH, sa cAyam-aho? amI audarikA yadandhAdapi mikSAM dAtumazaknuvato bhikSAgRhyantIti,tathA andhaH' apazyanapAdAbhyAMbhUmyAzritaSaDjIvananikAyadhAtaMvidadhAti,tathAlauSTrAdau skhalitaH san bhUmau nipatet, tathA ca sati bhikSAdAnAyotpATitahastagrahItasyAlyAdibhAjanabhaGgaH, tathA sa deyaM vastupAca~-bhAjanavahistAtprakSipedadarzanAt tsmaadndhaadpingraahym|tthaa tvagdoSiNiM, kiMviziSTe? ityAha-'galadabhRzabhinnadehe' ArSatvAdrayatsonapadayojanA, sAcaivaM-'bhRzamaNa atizayena 'galat' arddhapakvaM rudhiraM ca bahirvahana bhinnazca-sphuTito deho yasya sa tathA tasmina dAtari saGkramaNaM kuSThavyAdhisaGkrAnti syAna tasmAttatA pina graahym| samprati pAdukArUDhAdicatuSTayadoSAnAhamU. (626) pAuyadurUDhapaDaNaM baDhe pariyAva asuikhiMsA y| karachinnAsaiviMsAte zciya pAya'vi paDaNaM c|| vR. pAdakArUDhasya bhikSAdAnAya pracalataH kadAciHsthitatvena patanaM syAta, tathA baddha dAtari bhikSAM prayacchati paritApaH' dukhaM tasyabhavat, tathA asui'ttimUtrAghutsAdI jalena tasyazaucakaraNAsambhavAttato bhikSAgrahaNa lAkajugupsA, yathA amI azucayo yadetasmAdapyuzicabhUtAdibhakSArmAdadatIti.evaM chinnakare'pi bhikSAMprayacchatilokejugupsA,tathA hastAbhAvanazaucakaraNAsambhavAt, etaccopalakSaNaM tenahastAbhAvayena kRtvAbhAjanenabhikSAM dadAtiyadvAdeyaM vastutasyapatanamapibhavati,tathAcasatiSaDjIvanikAyavyAghAtaH, eta eva doSAH pAde'pi-chinnanAde'pi dAtari draSTavyAH kevala pAdAbhAvena tasya bhikSAdAnaya calataH prAyoniyamataH 'patanaM paatobhvet,ttaacstibhuumyaashritkiittikaadiksttvvyaaghaatH|smprtinpuNskmdhikRtydossaanaah Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 piNDaniyuktiH mUlasUtraM mU. (627) AyarobhayadAsA abhikgvagahaNami khobhaNa npuNs| - logadaguMchA saMkA erisayA nuunmee'vi|| vR.napuMsakebhikSAMprayacchatiAtmaparobhayadoSAH, tathAhi-napuMsakAt,amIkSNaMbhikSAgrahaNe'tiparicayo bhavati, atIva paricayAzca takya napuMkasya sAdhorvAkSobho-vedodayarUpa- samupajAyate, tato napuMsakasya sAdhuliGgAdyAsevanenadvayasyApimaithunasevayA karmabandhaH, amIkSNagrahaNazabdopAdAnAcakadAcidbhikSAgrahaNe doSAbhAvamAha paricayAbhAvAt, tathA loke jugupsA yathete napusaMkAdapi nikRSTAdibhakSAmAdadata iti, sAdhUnAmapyupari janasya zaGkA bhavati-yathaite'pi sAdavo nUnamIddazAH-napuMsakAH, kathamanyathA anena saha bhikSAgrahaNavyAjano'tiparicayaM vidadhata iti?| samprati gurviNIbAlavatse Azritya doSAnupadarzayatimU. (628) gumviNi gabbhe saMghaTTaNA uuttuNtuvesmaanniie| bAlAIMmaMsuMDaga majjArAI viraahejjaa|| vR.gurbiNyAmikSAdAnArthamuttiSThantyAbhikSAdattvAsvasthAne upavizantyAca gabbhe'garbhasya saGghaTTanaM' saJcalanaM bhavati, tasmAnna tato grAhya, bAlAI musuGagaM'tti, atrA''rSatvAdvatyAsena padayojanA, bAla miti zizuMbhUmaumazcikAdauvAnikSipyayadibhikSAMdadAtitahiMtaMbAlaM magarjArAdiH viDAlasArameyAdi- 'mAMsaidukAdi' mAMsakhaNDaM zazakazizuriti vA kRtvA virAdhayeta vinAzayet, tathA''hArakharaNTitau zuSkau hastau karkazau bhavataH, tato bhikSAM dattvA punardAnyA hastAbhyAM gRhyamANasya bAlasya pIDA bhavet, tato bAlavatsAto'pi na graahym| bhuAnAM mathnatIM cAzritya doSAnAhamU. (629) bhujaMtI AyamaNe udagaM choTTI yalogagarihA y| ghusalaMtI saMtatte karaMmilittebhave rsgaa|| . vR. bhuJjAnA dAtrI bhikSAdAnArthamAcamanaM karoti, Acamane ca kriyamANe udakaM virAdhyate, atha na krotyaacmnNtrhilokechottiritikRtvaagrhaasyaat|tthaa ghusulaMtI' dadhyAdimagratIyaditaddadhyAdisaMsaktaM mathnAtitahitenasaMsakta dadhyAdinAliptekaretasyAbhikSAdadatyAsteSArasajIvAnAMvadhobhavati,tatastasyA api hastAnna klpte| samprati peSaNAdi kurvatyA doSAnupadarzayatimU. (630) dagabIe saMghaTTaNa pIsaNakaMDadala bhajjaNe ddhnnN| piMjata rUMcaNAI dine litte kare udgN|| vR.paSaNakaNDanadalanAni kurvatInAM hastAdibhakSAgrahaNe udakabIjasaTTanasyAta, tathAhi-piMSantI yadA bhikSAdAnAryAttiSThati tadA piSyamANatilAdisaktAH kAcinnakhikAH sacittA api hastAdau lagitAH sambhavanti, tatA bhikSAdAnAya hastAdi prasphoTana bhikSAM vA dattvA bhikSAsamparkatastAsAM virAdhanA bhavati, bhikSAM ca dattvA bhikSAvayavakharaNTitA hastA jalena prakSAlayata, tataH peSaNa udakIjasaGghaTTanama, evaM kaNDanadalanayorapi yathAyAgaM bhAvanIya, tathA bhajana bhikSA dadatyA velAlaganena kaDillaptigAdhUyata, tatasyavApyudakaM vinazyatIti na tato'pi bhikSA klpte| SaTkAyavyagrahastAdipaJcakasvarUpamAhamU. (631) loNaM daga agani vA phalAi macchAi sajiya htthNmi| pAeNogAhaNayA saMghaTTaNe seskaaennN|| mU. (632) khaNamANI Arabhae majjai ghoyai va siMcae kiNci| cheyavisAraNamAI chiMdai chaTTe phuruphurte|| Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 632 vR. ihasA SaTkAyavyagrahastA ucyate tasyA haste sajIvaM lavaNamudakamanirvAyupUrito vA vastirphalAdikaM bIjapUrAdikaM matsyAdayo vA vidyante, tataH sA yadyeteSAM sajIvalavaNAdInAmanyatamadapi zramaNabhikSAdAnArthaM bhUmyAdau nikSipatitarhi nakalpate / tathA'vagAhanA nAmayadeteSAM SaNNAM jIvanikAyAnAM pAdena saGghaTTanaM, zeSakAyena hastAdinA sammarddanaM saGghaTTanam ArabhamANA kuzyAdinA bhUmyAdi khanantI, anena pRthivIkAyArambha uktaH, yadvA 'majjaMtI' zuddhena jalena snAntI, athavA 'dhAvaMtI' zuddhenodakena vastrANi prakSAlayantI, yadivA kizcid vRkSavallayAdi siJcantI, etenApkAyArambho darzitaH, upalakSaNametet, jvalayantI vA phUtkAreNa vaizvAnaraM bastyAdikaMvAsacittavAyubhRtamitastataH prakSipantI, etenAgnivAyusamArambha uktaH, tathA zAkAdezchedavizAraNe kurvatI, tatra chedaH - puSpaphalAdeH khaNDanaM vizAraNaM teSAmeva khaNDAnAM zoSaNAyAtape mocanam, AdizabdAtaNDulamudrAdInAM zodhanAdiparigrahaH, tathA chidantI SaSThAn trasakAyAn matsyAdIn 'phuruphurate' iti posphUryamANAna, pIDayochellata ityarthaH, anena trasakAyArambha uktaH / itthaM Sar3ajIvanikAyAnArabhamANAyA hastAnna kalpate / samprati SaTkAyavyagrahasteti padasya vyAkhyAne matAntaramupadarzayati mU. (633) chakkAyavaggahatthA keI kolAikannalaiyAI / siddhatthagapupphANi ya siraMbhi dinnAiM vajjati // vR.kecidAcAryAHSaTkAyavyagrahastetivacanataH 'kolAdIni' badarAdIni, AdizabdAtkarIrAdiparigrahaH, 'kannalaiyAiM'tikarNe pinadvAni tathA siddhArthakapuSpANi zirasi dattAni varjayanti, hastagrahaNaM hi kila sUtre upalakSaNaM, tena karNe zirasi vA jIva nikAyasambhave tadvastAnna kalpate, tanmatena SaTkAyavyagrahastetipadAt SaTkAyaM saGghaTTayantItasya padasyavizeSo durupapAdaH / mU. (634) anne bhAMti dusasuvi esaNadosesu natthi taggahaNaM / tena na vajjaM bhannai nanu gahaNaM dAyagaggahaNA / / - SaTkAya vR. anye tvAcAryadezIyA bhaNanti yathA dazasvapi zaGkitAdiSu eSaNAdoSeSu madhye na tadvahaNaMvyagrahastetyupAdAnamasti, tena kAraNena kolAdiyuktAdAtryA bhikSAgrahaNaM na varjyaM, tadetat, pApAtpApIyo, yata-Aha- 'bhaNyate' atrottaraM dIyate nanu dAyakagrahaNAdeSaNAdoSamadhye SaTkAyavyagrahastetsya grahaNaM vidyate, tatkathamucyate- na grahaNamiti ? | samprati saMsakti madravyadAtryAdidoSAnAha mU. (635) saMsajjimammi dese saMsajjimadavvalittakaramattA / saMcArI oyattaNa ukkhippaMte'vi te caiva // vR. saMsakti madravyavati deza-maNDale saMsakti matA dravyeNa liptaH karo mAtraM vA yasyAH sA tathAvidyA dAtrI bhikSAM dadatI karAdilagrAna sattvAna hanti, tasmAtsA varjyate, tathA mahataH piTharAMdarapavarttana 'saJcAraH' sUcanAtsUtra' miti saJcArimakITikAmatkoTAdisattvavyAghAtaH, idamuktaM bhavati mahatpiDharaM yadA tadA vA notpAThyate nApi yathA tathA vA sacAryata, mahattvAdeva, kintu prayojanavizeSAtpattI sakRt, tatastadAzritAH prAyaHkITikAdayaHsattvAHsambhavanti, tatoyadA tatpiTharAdikamuddhartyakiJciddadAti tadA tadAzritajantuvyApAdaH, etaM ca doSA utpAThyamAne'pi mahita piTharAdI, tatrApi hi bhUyo nikSepaNe hastasaMsparzato vA saJcArimakITikAdi sattvavyAghAtaH, api ca tathAbhUtasya mahatta utpATane dAtryAH pIDA'pi bhavati, tasmAnna tadutpATane'pi bhikSA kalpate / samprati sAdhAraNaM ceritakaM vA dadatyA doSAnAha 1 mU. (637 )... sAdhAraNa bahUNaM tattha u DhosA jaheva anisiTTe / 399 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 piNDaniyuktiH mUlasUtraM coriyae gahaNAI bhayae suNhAi vA dNte|| - vR. bahUnAM sAdhAraNaM yadi dadAti tarhi tatra yathA prAganisRSTe doSA drssttvyaaH| tathA cauryeNabhRtake karmakara snuSAdau vA dadati 'grahaNAdayaH' grahaNabandhanatA'nAdayo doSA draSTavyAH, tasmAttato'pi na klpte| mU. (637) pAhuDi ThaviyagadosA tiriuDDamahe tihA avaayaao| dhammiyamAI ThaviyaM parassa parasaMtiyaM vaavi|| vR. prAbhRtikA balyAdinimittaM saMsthApya yA dadAti bhikSAM tatra doSAH pravarttanAdayaH samprati apAyeti dvAre'pAyAstrividhAH tadyathA-tiryagUrdhvamadhava, tatra tiryaggavAdibhya UrddhamuttaraGgakASThAderadhaH sarpakaNTakAdeH, itthaM ca trividhAnAmapyapAyAnAmanya tamamapAyaM buddhayA sambhAvayanna tato bhikSAM gRhIyAt, 'paraM coddizye'ti yaduktaM, tatrAha-'dhArmikAdyarthama' aparasAdhukArpaTikamaprabhRti nimittaM yat sthApitaM tatparasya paramArthataH sambandhIti na gRhyIyAta. tadagrahaNe'dattAdAnadoSasambhavAta. yadvA 'parasaMtiyaM vatti parasyaglAnAdeH satkaM yaddadAti tadapi khayamAdAtuMna kalpate. adattAdAnadoSAta, kintu yasmaglAnAya dApitaM nammaM nItvA dAtavyaM. sacennagRhyAtitarhibhUyo'pidAvyAHsamAnIyasamarpaNIyaM,yadipunarevaMdAtrIvadati-yadivalAnAdikonagRhyAti tarhi svayaM grAhyamiti, tarhi glAnAdhagrahaNe tasya kalpata iti| sampratyAbhogAnAbhogadAyakasvarUpamAhamU. (638) anukaMpA paDinIyaTThayA va te kuNai jaannmaanno'vi| esaNadose biio kuNai u asaDho ayaannto|| vR. sadaivaite mahAnubhAvA yatayo'ntaprAntamazanamazcanti tasmAtkarompateSAM zagaMgaSTambhAya dhRtapUrAdInItyevamanukampayA yadivA mayaiteSAmaneSaNIyAgrahaNaniyamabhaGgo bhavya iti pratyanIkArthatayA jAnAno'pi tAnAdhAkarmAdirUpAneSaNAdoSAn karoti, dvitIyastu karoti ajAnAnaH ashtthbhaavH| tadevaM vyAkhyAtAni catvAriMzadapi bAlAdidvArANi, samprati yaduktam-'eesidAyagANaM gahaNaM kesiMci hoibhaiyavvaM' ityAdi, tadvyAcikhyAsuH prathamato bAlamAzrityabhajanAmAhamU. (639) bhikkhAmitte aviyAlaNA ubAleNa dijjmaannNmi| saMdiTTe vA gahaNaM abiya viyaalnne'nnunnaa|| vR. mAtuH parokSa bhikSAmAtre bAlena dIyamAne yadivA pArzvavartinA mAtrAdinA sandiSTe sati tena bAlena dIyamAne'vicAraNA-kalpate idaM na veti vicAraNAyA abhAvaH, kintu grahaNaM bhikSAyA bhavati, atibahuke tu bAlenadIyamAne kimadyatvaM prabhUtaM dadAsIti vicAraNe sati yadyanujJA-pArzvavarttimAtrAdisatkamutkalanAbhavati tadA grAhyaM taanythaa| samprati sthaviramattaviSayAM bhajanAmAhamU. (640) - thera pahu'tharatharate darie anneNa daDhasarIre vA / . avvattamattasaDDhe avimale vA asaagrie|| vR. sthaviro yadi prabhurbhavati, tharatharaMta tti kampamAno yadyanyena vidhRtA varttate svarUpeNa vA dRDhazarIro bhavatitarhitataHkalpate,tathA'vyaktaMmanAkyomattaHso'piyadizrAddho'vihalaca-aparavazazcabhavatitatastaramAdavavidhAnmattAn tatra sAgarikA na vidyate tarhi kalpate naanythaa| unmattAdicatuSkaviSayAM bhajanAmAhamU. (641) suibhaddaga dittAI daDhaggahe vevie jaraMmi sive| annadhariyaM tu saDDho deyaMdho'nnaNa vA dhrie| - vR. unmatto-dRptAdidRptagrahagRhItAdiH sa ceta zucirbhadrakAzca bhavati tadA tadvastAtkalpate, nAnyathA, Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-642 bepito'pi yadi dRDhahasto bhavatti-na hastena gRhItaM kimapi tasya patati tadA tasmAdapi kalpate, jvaritAdapi grAhyaM jvare zive sati, andho'pi yadi deyaM vasttyena putrAdinAM dhRtaM dadAti svarUpeNa zrAddhazca, yadivA sa evAndho'nyenavidhRtaHsandeyaMdadAtitarhitatogrAhya,nAnyathA, pUrvokta dosspsnggaat|tvgdossaadipnyckvissyaaN bhajanAmAhamU. (642) maMDalapasUtikuTTI'sAgarie pAuyAgae ayle| kamabandre saviyAre iyare viTe asaagrie|| vR. 'maNDalAni' vRttAkAradadruvizeSarUpANi 'prasUtiH' nakhAdividAraNe'pi cetanAyA asaMvittistadvayo yaH'kuSThaH' rogavizethaH so'syAstItimaNDalaprasatiSThI saceda asAgArike'sAgArikAbhAve dadAtitarhi tataHkalpat, nazeSakuSThinaH sAgArikevA pazyati, pAdukArUDho'piyadibhavatyacalasthAnasthitastadA kAraNe sati kalpate. tathA 'kramayoH pAdayorbaddho yadi savicAraitazcetazcapIDAmantareNagantuM zakta stato baddhAdapi tasmAtkalpate. itarastu ya itazcetazca gantumazaktaH sa cedupaviSTaH san dadAti na ca ko'pi tatra sAgariko vidyatetarhitato'pikalpate,hastabaddhastubhikSAdAtumapinazakroti,tatrapratiSevaeva,nabhajanA, upalakSaNametat, tena chinnakaro'pi yadi sAgArikAbhAve dadAti tarhi kalpate, chinnapAdo yadyupaviSTaH san sAgArikA'sampAte prayacchati ttstto'piklpte| napuMsakAdisaptakaviSayAM bhajanAmAhamU. (643) paMDaga appaDisevI velA thaNajIvi iyara svvNpi| ukkhittamanAvAe na kiMcilaggaM tthvNtiie|| vR. napuMsako'pi yadi 'apratisevI'.liGgAdhanAsevakastarhi tataH kalpate, tathA''pannasattvA'pi yadi 'vela'tti sUcanAtsUtra' mitinyAyAdvelAmAsaprAptA bhavati, navamamAsagarbhA yadi bhavatItyarthaH, tarhi sthavira kalpikaiH parihAryA, arthAttadivarItAyA hastAtsthavirakalpikAnAmupakalpate iti draSTavyaM, tathA yA'pi bAlavatsAstanyamAtropajIvizizukAsAsthavirakalpikAnAMparihAryA,natataHsthavirakalpikAnAmapikalpate kimapItibhAvaH, yasyAstubAla AhAre'pilagati tasyA hastAtkalpate, sAhiprAyaH zarIreNa mahAnbhavati, tatonamArjArAdivirAdhanAdoSamasaGgaH, ye tubhagavanto jinakalpikAste mUlata evApannasattvAM bAlavatsAMca sarvathA pariharanti, evaM muAnAbharjamAnAdalantISvapi bhajanA bhAvanIyA, sA caivaM muJjAnA anucchiSTA satI yAvadadyApinakavalaM makheprakSipatitAvattadvastAtkalpate.bharjamAnA'piyatsacittaMgodhamAdikahillake kSipta. tabhRSTottAritamanyazcanAdyapi hastenagRhyAti, atrAntare yadisAdhurAyAtobhavatisAceddadAti tarhi kalpate, tathAdalayantIsacittamudrAdinAdatyamAnenasahagharaTTamukta vatIatrAntarecasAdhurAyAtobhavatisAcetastato yadyuttiSThati, acetanaMvAbhRSTaM mudrAdikaMdalayati tarhi taddhastAtkalpata, kaNDayantyA kaNDanAyotpATitaMmuzalaM, na ca tasmina muzale kimapi kAJcyAM bIjaM lagramasti, atrAntare ca samAyAtaH sAdhustato yadi sA'napAye pradeze muzalaM sthApayitvA bhikSAM dadAti tarhi klpte| piMSatyAdiviSayAM bhajanAmAhamU. (644) . pIsaMtI nippiTe phAsuMvA ghusulaNe asNsttN| kattaNi asaMkhacunnaM cunnaM vA jA acokkhlinnii|| mU. (645) uvvaTTaNi'saMsattena vAvi aTThIllae na ghttttei| piMjaNapamaddaNesu ya pacchAkammaM jahA ntthi|| vR.piMSantI niSpiSTe' peSaNaparisamAptau, prAsukaMvApiMSantIyadidadAtitarhi tasyAhastAtkalpate,tathA 26126 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 . piNDaniyuktiH- mUlasUtraM 'dhusulaNe' zaMkhacUrNAdyasasaktaM dadhyAdi mathnatyAH kalpate, tathA karttane yA azaGkhacUrNa-akharaNTitahastaM kRntati, iha kAcitsUtrasyAtizayena zvetatApAdanAya zaGkhacUrNena hastI jaGyAM ca kharaNTayitvA kRntati. tata ucyate azaGkhacUrNa' miti|athvaacuurnnmpi-shngkhcuurnnmpigRhiitvaakRntntiiyaa acokkhaliNI' anukSAzIlA najalenahastauprakSAlayatItibhAvaH, tsyaahstaatklpte|tthaa urddhattane' kAsiloThane 'asaMsatteNavAvitti asaMsakte nAgRhItakApasinahastanopalakSitAsatIyadyuttiSThantI aTThilue'asthikAnkArpAsikAnityarthaH na ghaTTayati tadA tdvstaatklpte| piJjanapamaddenayorapi pazcAtkarma na bhavati tathA graahymiti| mU. (646) sesesuya paDivakkho na saMbhavai kaayghnnmaaiisu| paDivakkhassa abhAve niyamA ubhave tygghnnN|| vR.zeSeSudvAreSu kAyagahaNamAIsu'SaTkAyavyagrahastAdiSupratipakSaHutsaggapikSayA'pavAdarUpona vidyatenasambhavati.tataHpratipakSasyAbhAve niymaadbhvtitessvgrhnnmiti| uktaM dAkadvArama. athonmizradvAramAha sacitte acitte mIsaga ummIsagaMsi cubhNgo| Aitie paDiseho caribhe bhaMgaMmi bhayaNA u|| vR.ihayadyatronmizyatete dveapivastunI tridhA, tadyathA-sacitte'citte mizreca,tata unmizrake mizraNe caturbhaGgI, amrajAtAvekavacan, tatastistazcaturbhaGgayo bhavantIti veditavyaM, tatra prathamA sacittamizrapadAbhyAM, dvitiiyaascittaadhittpdaabhyaaN,tRtiiyaamishraacittpdaabhyaamiti|ttrscittmishrpdaabhyaamiyN-scittescittN mizresacittaMsacitte mizraMmizremizramiti, dvitIyA tviyaM-sacitte sacittama acitte sacittaMsacitte'cittama acitte'cittamiti, tRtIyeyaM-mizre mizram acitte mizraM mizre'cittam acitte'cittamiti, tatragAthAparyantatuzabdasyAnukta samuJcAyArthatvAdAdyAyAM cartubhatikAyAM sakaLAyAmapi pratiSedhaH, zeSe tu caturbhaGgIdvaye pratyekam, 'Aditrike' AdimeSu triSu triSu bhaGgeSu pratiSedhaH, carame tu bhaGge bhajanA vkssymaannaa| mU. (648) jaha ceva ya saMjogA kAyANaM heTTaoya saahrnne| taha ceva ya ummIse hoi viseso imo ttth|| vR.yathAcaivAdhaHprAksaMharaNadvAre kAyAnAM pRthivIkAyAdInAMsacittAcittamizrabhedabhinnAnAMsvasthAnapara sthAnAbhyAM saMyogA-bhaGgAH pradarzitA dvAtrizaMdadhikacatuHzatasaGghayApramANAH, tathaiva unmizrite'pi' unmizradvAre'pidarzanIyAH, tadyathA-sacittapRthivIkAyaHsacittapRthivIkAyeunmizraH, sacittapRthivIkAyaHsacittApkAya unmizra ityevaM svasthAnaparasthAnApekSayA SaTatriMzatsaMyogAH. triMzadadhikAni, nanu saMhRte unmizre ca sacittAdivastunikSepAnnAstiparasparaMvizeSaH ataAha-tatra'tayoHsaMhRtonmiyorbhavatiparasparamayaMvizeSovakSyamANaH / tamevAha. ma. (649) dAyabvamadAyavvaM ca do'vi davvAiM dei miiserdd| oyaNakusuNAINaM sAharaNa tayannahiM choddhN|| vR.'dAtavyaM sAdhudAnayogyamitarat adAtavyaM, tazca sacittaM mizraMtuSAdirvA te dveapidravye mizrayitvA yaddadAti, yarthIdanaM kuzanena-idhyAdinA mizrayitvA tadunmizram, evaMbidhamunmizralakSaNamityarthaH, saMharaNa' tu yadbhAjanasthamadeyaM vastu tadanyatrakApi sthaganikAdau saMhRtya dadAti, tato'yamanayoH parasparaM vizeSaH / dvitIyatRtIyacaturbhaGgIsatkacaturbhaGgabhajanAmAha mU. (650) taMpiya sukke sukkaM bhaMgA cattArijaha usaahrnne| Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-650 403 appabahue'vicaurotaheva aainn'nnaainne|| * vR. yadyacitte'cittaM mizrayati tadapi tatrApi zuSke zuSkaM mizritamityevaM bhaGgAzcatvAro yathA saMharaNe, tadyathA-zuSke zuSkamunmizra, zuSke Ardram, ATTai zuSkam ArTe aardrmiti| tata ekaikasmina bhaGge saMharaNe ivAlpavahutveadhikRtya catvAraH' catvArobhaGgAHtadyathA-stokezuSkestokaMzuSkaM stokezuSkebahukaMzuSkaM, bahukezuSkestokaMzuSkaM,bahukezuSkebahukaMzuSkamiti evaMzuSkeAImityAdAvapibhaGgatrikepratyekaMcaturbhaGgI bhAvanIyA,sarvasaGgayayAbhaGgAHSoDaza,tathA tathaiva saMharaNeivA''cIrNAnAcINe-kalpyAlpe unmizrejJAtavye, tadyathA-zuSkezuSkamityAdInAMcaturNAbhaGgAnAMpratyekaMyaudraudvaustokestokamunmibhaMbahukestokamityevaMrUpau taukalpyaudAtrIpIDAdidoSAbhAvAt, stokebahukaMbahuke bahukamityevaMrUpautuyau dvau dvaubhaGgotAvakalpyau,tatra dAtrIpIDAdidoSambhavAt, zeSA tubhAvanA yathAsambhavaM saMharaNa iva drssttvyaa| ukta munmizradvAram - mU. (651) apariNayapi ya duvihaM davve bhAve ya duvihmekkekN| davvaMmi hoi chakkaM bhAvaMmi ya hoi sjhilgaa| vR. apariNatamapi dvividhaM, tadyathA-'dravye' dravyaviSayaM 'bhAve' bhAvaviSayaM, dravyarUpamapariNataM bhAvato'pariNataM cetyartha:punarapyekaikaMdAtRgrahItRsambandhAdvidhA, tadyathA-dravyApariNataMdAtRsatkaMgrahItRsatkaM ca, evaM bhaavaaprinntmpi| tatra dravyApariNatasvarUpamAha- mU. (652) . jIvattaMmi avigae apariNayaM pariNayaM gae jiive| diTuMto duddhadahI iya apariNaya pariNayaMtaM c|| vR. jIvatve' sacetanatve avigate' abhraSTepRthivIkAyAdikaMdravyamapariNatamucyate,gatetujIvepariNatam / atradRSTAnto dagdhadadhinI, yathA hi dagdaM dagdhatvAt paribhraSTaM dadhibhAvamApannaM pariNatamucyate, dugdhabhAve cAvasyite'pariNatam, evaMpRthivIkAyAdikamapisvarUpeNasajIvaMsajIvatvAparibhraSTamapariNatamucyate,jIvena vipramuktaM pariNatamiti / tacca yadA dAtuH satAyA vartate tadA dAtRsatkaM, yadA tu grahItuH sattAyAM tadA grhiitRstkmiti| samprati dAtRviSayaM bhAvApariNatamAhamU. (653) dugamAI sAmanne jai pariNamaI u tattha egss| demittinasesANaM apariNayaMbhAvao eyN|| vR. evaM dvikAdisAmAnye' bhrAtrAdidvikAdisAdhAraNe deyavastuni yadyekakhya kasyaciddadAmItvevaM bhAvaH pariNamati, nshessaannaaN,etdbhaavot'prinntN,nbhaavaapekssyaadeytyaaprinntmityrthH| athasAdhAraNAnisRSTasya dAtRbhAvApariNatasyacakaHparasparaMprativizeSaH?,ucyate,sAdhAraNAnisRSTaMdAyakaparokSatve,dAtRbhAvApariNataM tudAyakasamakSatve iti| samprati grahItaviSayaM bhAvApariNatamAhamU. (654) ... egena vAvi esiM maNami pariNAmiyaM na iyrennN| . taMpi ha hoi agijhaMsajjhilagA sAmi sAha vaa|| vR. ekenApi kenacidagretanena pAzcAtyena vaiSaNIyamiti manasi pariNAmitaM. netareNa-dvitIyena, tadapi bhAvato'pariNatamitikRtvA sAdhUnAmagrAhyaM, zaGgitatvAtkalahAdidoSasambhavAJca, samprati dvividhasyApi bhAvApariNatasyaviSayamAha-'sajjhilagA' ityAdi.tatradAtRviSayaMbhAvApariNaMtabhrAtRviSayaMsvAmiviSayaMca, grahItRviSayaM bhAvapariNataM sAdhuviSayam / ukta pamapariNatadvAraM samprati lisadvAraMvaktavyaM, tatra liptaM yatra dadhyAdidravyalepo lagati. tacca na grAhya, yata Aha. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM ... .mU. (655) ghettavyamalevakaDaM levakaDe mA hu pcchkmmaaii| nayarasagehipasaMgo ia vutte coyago bhnni|| vR.iha sAdhunAsadaiva grahItavyamalepakRd-vallacanakAdi, mA'bhUvan lepakRtigRhyamANe pazcAtkarmAdayo dadhyAdiliptahastAdiprakSAlanAdirUpAdoSAH,AdizabdAtkITikAdisaMsakta vastrAdinAprocchanAdiparigrahaH, ato levakRnna grahItavyam / alepakRdgRhaNe guNamAha-na ca sadaivAlephkRto grahaNe 'rasagRddhiprasaGgaH' rasAbhyavahAralAmpaTyavRddhiH, tasmAttadeva sAdhubhiH sadaivAbhyavahAryam / evamukte sati codako bhaNati. mU. (656) jaipacchakammadosA havaMti mA ceva bhuMjaU syyN| tavaniyamasaMjamANaM coyg| haaniikhmNtss|| - vR.yadilepakRdgRhaNepazcAtkarmaprabhRtayodoSAbhavantitatastannagRhyatetarhimAkadAcanApisAdhurbhuGktAm, evaM hidoSANAM sarveSAMmUlataevotthAnaM nissiddhNbhvti,sRriraah-hecodk|srvklaaNksspytHanshntporuupN kSapaNaM kurvataHsAdhocirakAlabhAvitaponiyamasaMyamAnAM hAnirbhavati, tasmAnnayAvajjIvaMkSapaNaM kaayeN| punarapi paraH prAha-yadi sarvakAlaM kSapaNaM kartumazakta starhi SaNmAsakSapaNaM kRtvA pAraNakamalepakRtA vidhattAM, gururAhayadyevaM kurtastapaHsaMyamayogAn kartuM zaknotitarhi karotu,nako'pitasyaniSeddhA,tatobhUyo'picodako brUte. yadyevaM tarhi SaNmAsAnupoSyAcAmlena bhuGgA, na cecchaknoti tata ekadinAdihAnyA tAvatparibhAvayet yAvaccaturthamupoSyAcAmlenapArayet, evamapyasaMstaraNe sdaivaalepkRtNgRhyiiyaat|amumev gAthayA nirdazatimU. (657) littaMtibhANiUNaM chammAsA hAyae cutthNtu| AyaMbilassa gahaNaM asaMthare appalevaM tu|| vR.liptaM sadoSamiti bhaNitvA'lekRbhoktavyaM tIrthakaragamadharairanujJAtamiti guruvcnn|atrcodk Aha-yAvajjIvameva mA bhuktAM , no cet yAvajjIvamabhojanena zaknoti tarhi SaNmAsAnupoSya AcAmlena bhuktAM, na cedevamapi zaknoti tata ekadinAdihAnyA tAvadAtmAnaM tolayet yAvaccaturthamupoSyAcAmlasya grahaNaM karotu, evamapyasaMstaraNe-azaktAvalpalepaM gRhyaatu| enAmeva gAthAMgAthAdvayena vivRNotimU. (658) AyaMbilapAraNae chammAsa niraMtaraMtu khviuunnN| jaina tarai chammAse egadinUnaMtao kunnu|| mU. (659) ___evaM ekvekkadinaM AyaMbilapAraNaM khveuunnN| divase divase giNhai AyaMbilameva nillevN|| vR. yadi sarvakAlaM kartumazakta starhi SaNmAsAnnirantaraM kSapayitvA pAraNake AcAmlaM karotu, yadi SaNmAsAnupavastuMnazaknotitataekadinonAnkarotu, evaMSaNmAsAvadhirakaikaMdinaparityajyAcAmnenapAraNake tAvatkarotu yAvazcaturtha, evamapyasAmarthya divase divase gRhNAtvAcAmlaM nilepmiti| gururAhamU. (660) jaise na jogahAnI saMpai ise va hoi to khmo| khamaNaMtareNa AyaMbilaM tu niyayaM tavaM kunni|| vR.yadi se' tasyasAdhAH samprati tadAtveeSyativAkAlenayogahAniH pratyupakSaNAdirUpasaMyamayogabhraMzo nabhavati tarhi bhavatu ksspkH-ssnnmaasaadyupdaaskrtaa| tatra cakSapaNAnAmekaikadinahAnyA pUrvoktasvarUpANAmantarAntarApAraNakamAcAmlaM karotu, evamapyazaktau niyata' sadaivAcAmlarUpaM tapaHkarotu, kevala samprati sevArtasaMhananAnAM nAsti tAdRzI zakti ritina tathopadezo vidhiiyte| punarapi para Aha Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 mUlaM-661 mU. (661) heTThAvaNi kolasagA sovIragakUrabhoINo mnuyaa| jai te'vijaveMti tahA kiM nAma jaIna jaarviti?| - vR. adho'vanayaH' mahArASTrAH kozalakAH' kozaladezodbhavAHsadaivasauvIrakakUramAtrabhaujinaHte'pica sevArtasaMhananAH, tatoyadite'pIttyaMyApayanti yAvajjIvaMtarhi tathA-sauvIrakakUramAtrabhojanena kiMnayatayo mokSagamanaikavadvakakSA yApayanti ?, taiH sutarAmevaM yApanIyaM, prbhuutgunnsmbhvaat| atra sUrirAha__ mU. (662) tiya sIyaM samaNANaM tiya uNha gihINa tennnnunnaayN| takkAINaM gahaNaM kaTTaramAIsubhaiyavvaM // vR.trikaM-vakSyamANazItaMzramaNAnAM,tenapratidivasamAcAmlakaraNetakrAdyabhAvataAhArapAkAsambhavejanAjIrNAdayo doSAH prAduSSanti, tadeva trikumuSNaM gRhiNAM tena sauvIrakUramAtrabhojane'piteSAmAhArapAkabhAvato naajiirnnaadidossaajaaynte.ttstessaaNtthaapaapytaampinkshciddossH| sAdhUnAMtUkta nItyAdoSaH, tena kAraNena takrAdigrahaNaM sAdhUnAmanujJAtam / iha prAyo yatinA vikRtiparibhogaparityAgena sadaivAtmazarIraM yApanIyaM, kadAcideva ca zarIrasyAmATave saMyamayogavRddhinimittaM balAdhAnAya vikRtiparibhogaH, tathA coktaM sUtre'abhikkhaNaM nivvigaiM gayA ya' iti, vikRtiparibhoge ca takrAyevopayogIti takrAdigahaNaM, 'kaTTarAdiSu' ghRtavaTikonmizratImanAdiSu grahaNaMbhAjya-vikalpanIyaM,glAnatvAdiprayojanotpattau kArya, na zeSakAlamiti bhAvaH, teSA bahuleSatvAt shuddhyaadijnktvaac| atha kiM tasmikam ?, ityata AhamU. (663) AhAra uvahi sejjA tinnivi uNhA gihINa siie'vi| tena ujIrai tesiMdahao usiNena aahaaro|| vR. AhAra upadhiH zayyA etAni trINyapi gRhiNAM zIte'pi' zItakAle'ppuSNAni bhavanti, tena teSAM takrAdigrahaNamantareNApi duhao'ttiubhayatobAhyato'bhyantaratazca uSNena' tApenAhArojIryate,tatrAbhyantaro bhojanavazAt, bAhyaH zayyopadhivazAt // mU. (664) iyAI ciya tinnivi jaINa sIyAiM hoMti gimhevi| tenuvahammai aggI tao ya dosA ajiiraaii|| vR. etAnyevAhAropadhizayyArUpANi trINi yatInAM grISme'pi' grISmakAle'pi zItAni bhavanti, tatrAhArasya zItatAbhikSAcaryAyAM praviSTasya bahuSu gRheSu stokastokalAbhena bRhaddhelAlaganAta, upadhirekameva vAre varSamadhyevarSAkAladarSAka prakSAlanena malinatvAt zayyAyAstu pratyAsannAgnikaraNAbhAvena, tena kAraNena grISmakAle'pyAhArAdInAM zItatvasampravarUpeNo pahanyate agniH' jATharovahniH, tasmAccAgnyupaghAtAdoSAH 'ajIrNAdayaH' ajIrNabubhukSAmAndAyadayA jAyantaM. tataskrAdigrahaNaM sAdhUnAmanutaM. takrAdinApi hi jATharA'gniruddIpyate, teSAmapi tthaasvbhaavtvaat| sampratyalepAni dravyANi pradarzayatimU. (665) oyaNa bhaMDaga sattuga kummAsA rAyamAsa kala vllaa| tUyari masUra muggAmAsAya alevaDA sukkaa|| vR. odanaH taNDulAdibhaktaM' maNDakAH kaNikkamayA pratItA eva sakta vaH' yavakSodarUpAH kulmASAH' uDadAH 'rAjamASAH' sAmAnyatazcavalA:zvetacavalikAvA, 'kalA' vRttacanakAH,sAmAnyenavAcanakAH vallAH' niSpAvAH, 'tuvarI' ADhakI masUrA' dvidalavizeSAmudrAmASAzcapratItAHcakArAdanye'pyevaMvidhAHdhAnyavizeSAH zuSkA anaardii-alepkRtH| sampatyalpalepAni dravyAmi pradarzayati Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 ubbhijja pijja kaMgU takkollaNasUvakaMjikaDhiyAI / ee u appalevA pacchAkammaM tahiM bhaiyaM // mU. (666 ) vR. 'udbhedyA' vastulaprabhRtizAkabharjikA 'peyAH' yavAgUH 'kaMgU:' kodravaudanaH 'takraM' takrAkhyam 'ullaNaM' yenaudanamAdrIMkRtyopajyute 'sUpaH' rAbdamudgadAlyAdiH 'kAjjikaM' sauvIraM 'kvathitaM' tImanAdi, AdizabdAdanyasyaivaMvidhasya parigrahaH, etAni dravyANyalpalepAni / eteSu pazcAtkarma bhAjyaM kadAcidbhavati kadAcinneti bhAvaH / samprati bahulepAni dravyANi darzayati mU. (667) khIra dahi jAu kaTTara tella ghayaM phANiyaM sapiMDarasaM / piNDaniryuktiH- mUlasUtraM iccaI bahulevaM pacchAkammaM tahiM niyamA // vR. 'kSIraM' dugdha 'dadhi' pratItaM 'jAu' kSIrapeyA 'kaTTaraM' prAgukta svarUpaM tailaM dhRtaM ca pratItaM, 'phANitaM ' guDapAnakaM 'sapiNDarasam' atIva rasAdhikaM kharjUrAdi ityAdi dravyajAtaM bahulepaM draSTavyaM / tatra ca pazcAtkarma niyamataH, ata eva yatayo doSamIrakhastAni na gRhyanti / yaduktaM - 'pacchAkammaM tahiM bhaiyaM 'ti samprati tAmeva bhajanAmaSTabhaGgikayA darzayatimU. (668) saMsadveyara ittho matto viya davva sAvasesiyaraM / eesa aTThabhaMgA niyamA gahaNaM tu oesa // vR. dAtuH sambandhI hastaH saMsRSTo'saMsRSTo vA bhavati, mAtrakamapi ca yena kRtvA bhikSAM dadAti tadapi mAtraM saMsRSTasaMsRSTaM vA, dravyamapi sAvazeSaM niravazeSaM vA eteSAM ca trayANAM padAnAM saMsRSTahastasaMsRSTamAtrasAvazeSadravyarUpANAM sapratipakSANAM parasparaM saMyogato'STau bhaGgA bhavanti, te cAmI -saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyaM 1, saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtraM niravazeSaM dravyaM 2, saMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyaM 3, saMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM niravazeSaM dravyaM 4, asaMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyaM 5, asaMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtraM niravazeSaM dravyaM 6, asaMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyaM 7, asaMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtra niravazeSaM dravyaM 8, eteSu cASTasu bhaGgeSu madhye 'niyamAt ' nizrayena 'ojassu' viSameSu bhaGgeSu prathamatRtIyapaJcamasaptameSu grahaNam' AdAnaMkarttavyaM, nasameSu dvItIya caturthaSThASTamarUpeSu, iyaM cAtrabhAvanA - ihahasto mAtraM vA dve vA khayogena saMsRSTe vA bhavato'saMsRSTe vA na tadvazena paJcAtkarma sambhavati, kiM tarhi ? - dravyavazen, tathAhi yatra dravyaM sAvazeSaM tatraite sAdhvarthaM kharaNTite api na dAtrI prakSAlayati, bhUyo'pi pariveSaNasambhavAt, yatra tu niravazeSaM dravyaM tatra sAdhudAnAnantaraM niyamatastaddravyAdhArasthAlI hastaM mAtraM vA prakSAlayati, tato dvitIyAdviSubhaGgeSudravyeniravazeSepaJcAtkarmasambhavAnna kalpate, prathamAdiSutupazcAtkarmAsambhavAtkalpate iti / sacitte acitte mIsaga taha chaDDuNe ya caubhaMgo / mU. (669) cabhaMge paDiseho gahaNe ANAiNo dosA || vR. charditamujjhitaM tvaktamiti payAryAH, tacca tridhA, tadyathA-sacittamacittaM mizraM ca, tadapi ca kadAcicchaMdyate 'sazcitte' sacattimadhye kadAcidacitte kadAcinmizre tata evaM chardana sacittAcittamizradravyANAmAdhArabhUtAnAmAdheyabhUtAnAM ca saMyogazcaturbhaGgIbhavati, atra jAtovekavacanaM, tato'yamarthaH- tisracaturbhaGgayo bhavanti, tadyathA - sacittamizrapadAbhyAmekA, sacittAcittapadAbhyAM dvitIyA, mizrAcittapadAbhyAM tRtIyA, tatra sacitte sacittaM charditaM mizre sacittaM sacitte mizraM mizre mizrAmiti prathamA, sacitte sacittam, acitte sacittaM sacitte'cittam, acitte'cittamiti dvitIyA, mizra mizram, acitte mizraM mizre'cittam acitte'cittamiti Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 669 407 tRtIyA, sarva saGkhyayA dvAdaza bhaGgAH sarveSu ca bhaGgeSu sacittaH pRthivIkAya: sacittapRthivIkAmadhye chardita ityAdirUpatayAsvasthAnaparasthAnAbhyAM SaTtriMzat SaTtriMzadvikalpAH, tataH SaTtriMzaddAdazabhirguNitAjAtAni catvAri zatAni dvAtriMzadadhikAni / eteSu sa sarveSu bhaGgeSu pratiSedho bhaktAdigrahaNanivAraNaM, yadi punargrahaNaM kuryAttataH 'AjJAdayaH' AjJA'navasthAmithyAtvaridhanArUpA doSAH / iha 'AdyantagrahaNe madyasyApi grahaNa miti nyAyAdaudezikAdidoSaduSTAnAmapibhakta / dInAM grahaNe AjJAdayo doSAdraSTavyAH / sampraticharditagrahaNe doSAnAhamU. (670) usiNassa chaDaNe deMtao va Dajjhejjha kAyadAho vA / sIyapaDaNaMmi kAyA paDie mahubiMduAhAraNaM // vR. uSNasyadravyasya' chardane' samujjhane dadamAno vA bhikSAM dahyate, bhUmyAzritAnAMvA 'kAyAnA' pRthivyAdInAM dAhaHsyAt,zItadravyasyabhUmaupatanebhUmyAzritAH 'kAyAH' pRthivyAdayovirAdhyante, tatrapatitemadhubindUdAharaNaMvArattapuraM nAma nagaraM, tatrAbhayaseno nAma rAjA. tasyAmAtyako vArattakaH, anyadA cAtvarimacalamasambhrAntameSaNAsamitisameto dharmaghoSanAmA saMyato bhikSAmaTastasya gRhaM prAvizat, tadbhAryA ca tasmai bhikSAdAnAya ghRtakhaNDasammizrapAyasabhRta sthAlamutpATitavatI, atrAntaraM ca kamathapi tataH khaNDasimmizro ghRtabindubhUmI nipatitaH, tatobhagavAn, dharmacoSo mukti padaikanihitamAnasojaladhiriva gambhIro meruriva niSprakampo vasudheva sarvaMsahaH zaGkha iva rAgAdibhiraraJjano mahAsubhaTa iva karmaripuvidAramanibaddhakakSo bhagavadupaziSTabhikSAgrahaNavidhividhAnakRtodyamo bhikSeyaM chartitadoSaduSTA tasmAnna me kalpate iti paribhAvya tato nirjagAma, vArattakena cAmAtyenamattavAraNathitena dRSTo bhagavAn, nirgacchan, cintayati ca svacetasi - kimanena bhagavatA na gRhyate megRhebhikSeti?,evaMcayAvacintayati tAvattaM bhUmau nipatitaMkhaNDayuktaM dhRtabindumakSikAH samAgatyAzizriyan, tAsAMcabhakSaNAyapradhAvitAgRhagodhikA, gRhagodhikAyA apivadhAyapradhAvitaH saraTaH, saraTasyApi cabhakSaNAya pradhAvati sma mArjArI, tasyA api ca vadhAya pradhAvitaH prAdhUrNakaH, zvA, tasyApi ca pratidvandvI pradhAvitonyo vAstavya, zvA, tato dvayorapi tayoH zunorabhUt parasparaM kalahaH, tata- svasvasArameyaparAbhavadvanamanaskatayA pradhAkti ryordvayorapi tatasvAminorabhUt parasparamasyasi yuddham, etaJca sarvaM vArattakAmAtyena paribhAvitaM, tatazcintayati svacetasi-ghRtAderbindumAtre'pi bhUmau nipatite yata evamadhikaraNapravRttiH ata evAdhikaraNabhIrurbhagavAn, ghRtabindubhUmau nipatitamavalokya bhikSAMnagRhItavAn, aho / sudRSTo bhagatavA dharmaH, kohinAmabhagavantaM sarvajJamantareNetthamanapAyinaM dharmamupadeSTumIzaH ?, nasvatvaMrUpavizeSaMjAnAti, evamarsajo'pi netthaMsakalakAlamanapAyaM dharmamupadeSTumalaM, tasmAdbhagavAneva sarvajJaH, saeva camejino devatA, taduktamevAnuSThAnaM mayA'nuSThAntavyamityAdivicintyasaMsAravimukhaprajJo mukti vanitAzleSasukhalampaTaH siMha iva girikandarAyA nijaprAsAdAddhirnigatya dharmaghASasya sAdhorupakaNThaM pravajyAma grahItu, sa ca mahAtmA zarIraM'pi niHspRho yathokta bhikSAgrahaNAdividhisaMvI saMyamAnuSThAnaparAyaNaH svAdhyAyabhAvitAnta - karaNo dIrghakAlaM saMyamamanupAlyajAtaprapatanukarmAsamucchalitadurnirvAryavIryaprasaraHkSapakazreNimArahyaghAtikarmacatuSTayaM samUlaghAtaM hatvA, kevalajJAnalakSmImAsAditavAnaM, tataH kAlakramema siddha iti / ukta meSaNAdvAraM, saMyojanAdInidvArANi vaktayAni tAni grAsaiSanAkhpANIti prathamato grAsaiSaNAyA nikSepamAha mU. (671) nANaM ThavaNA davie bhAve ghAsesaNA muNeyavvA / cove macchAharaNaM bhAvami ya hoi paMcavihA // vR. grAsaiSaNA caturddhA tadyathA nAmagrAsaiSaNA sthApanAgrAsaiSaNA 'dravye' dravyaviSayA grAsaiSaNA 'bhAve' Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM bhAvaviSayA grAsaiSaNA / tatra nAmagrAsaMSaNA sthApanAgrAsaiSaNA dravyagrAsaiSaNA'pi yAvadbhavyazarIrarUpA grahaNeSaNeva bhAvanIyA, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktAyAM tu grAsaiSaNAyAM matsyaH 'udAharaNaM' dRssttaantH| bhAvaviSayApunAsaiSaNAdvidhA,tadyathA-AgamatonoMAgamatazca,saMyojanAdirUpA,tAmevanirdizati- 'bhAvaMmi ya' ityAdi, bhAve-bhAvaviSayA punaH grAsaiSaNA 'paJcavidyA' saMyojanAdibhedAt pnycprkaaraa| mU. (672) cariyaM va kappiyaM vA AharaNaM duvihameva nAyavvaM / attharasa sAhaNaTTA iMdhanamiva oynnttttaae|| vR. iha vivakSitasyArthasva 'sAdhanArtha' pratipAdanArthaM dvividhamudAharaNaM jJAtavyaM, tadyathA-caritaM kalpitaM ca,kathamivavikSitasyArthasyaprasAdhanAyodAharaNaMbhavatItyataAha-'indhanamiodanArtham'indhanamivaudanasyaiti bhAvaH, tatraprastutasyArthasyaprasAdhanArthamidaMkalpitamudAharaNaM-ko'pyekomatsyabandhImatsyagrahaNanimitaMsaro gatavAna, gatvAcatenataTasyenAgrabhAgemAMsapezIsametogalaHsaromadhyepracipi.tatracasarasipariNatabuddhireko mahAdakSo jIrNamatsyovartate,sagalatamAMsagandhamAdhAyatadbhakSaNArthaMgalasyasamIpa-mupAgatyayatnanaHparyante paryantesakalamapimAMsakhAditvApucchenacagalamAityadUrato'pacakrAma, matsyabandhIcagRhItogalenamatsya itivicintyagalamAkRSTavAn,pazyatimatsyamAMsapezIrahitaMgalaM.tanobhUyo'pimAMsapezIsahitaMgalaMpracikSepa, tathaivacasamatsyomAMsaMkhAditvApucchenacagalamAhatyapalAyitavAn, evaMtrInvArAnmatsyomAMsakhAditavAn, na ca gRhIto mtsybndhen| mU. (673) aha maMsaMmi pahINe jJAyaMtaM macchiyaM bhnnimccho| kiMjJAyasitaMevaM suNa tAva jahA ahirio'si|| vR. athamAMseprakSINedhyAyantaMmAtsyikaMmatsyobhaNati, tathA kiMtvamevaM dhyAyasi cintayasi?,zrRNu tAvadyathAtvam 'ahIkaH' nirlajjo bhvsi| mU. (674) tibalAgamuhummukko, tikkhutto vlyaamuhe| tisattakkhutto jAleNaM, sai chinnodae dhe| vR.ahamekAdatrInvArAna balakAyA mukhAdanmuktaH, tathAhi-kadAcidahaM balakAyA gRhItaH, tathA (taH) tayAmukheprakSepArthamUrddhamutkSiptastatomayAcintitaM yadyahamRjurevAsyAmukhenipatiSyAmitarhi patito'yaMmukhe itinameprANakazalaM,tasmAttiryanipatAmItyevaMvicintyadakSatayAtathaivakRtaM.paribhraSTastasyAmukhAttatobhUyo'pi tayordvamutkSiptastathaiva ca dvitIyamapi vAraMmukhAtparibhraSTaH, tRtIyavelAyAM tujale nipatitastato dUraMpalAyitaH, tathA trikRtvaH'trInvArAn, 'valayAmukhe'velAmukhebhrASTarUpenipatito'pidakSatayAzIghraMvelayaivasahavinirgataH tathA 'trisaptakRtvaH' ekaviMzativArAna mAtsyikena prakSipta jAle paMtito'pi yAvannAthApi sa satsyabandhI saMkocayatijAlaMtAvadyanavapathApraviSTastanavatatAjAlAdvinirgataH.jAlenetitRtIyApazcamyarthe draSTavyA, tathA sakRd -ekavAraM mAtsyikena hradajalamanyatra saJcArtha tasmin hade chinnodake bahaMbhirmatsyaH sahAhaM gRhItaH, saca sarvAnipatAnamatsyAkenatra piNDIkRtya tIkSNAyaHzalAkAyAMprotayati, tato'haM dakSatayA yathAsamAtsyiko napazyatitathAkhayamevatAmayaHzalAkAMvadanenalagitvAsthitaH, sacamAtsyikastAnmastyAnakardamaliptAn prakSAlayituM sarasijagAma, teSu ca prakSAlpamAneSvantaramavajJAya jJaTityeva jalamadhye nimgnvaan| mU. (675) eyArisaM mamaM sattaM. saDhaM ghttttiyghttttnnN| icchasi galeNa ghettuM. aho te ahiriiyyaa|| Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-675 ___ vR. etAdRzaMpUrvokta svarUpaMmamasattvaM zaThaM' kuTilaMghaTTitasya dhIvarAdikRtasyopAyasyaghaTTanaM-cAlakaM, tatastvamicchasi mAM galena grhiitumityho| te tava 'ahrIkatA' nirljjteti| tadevamukto dravyagrAsaiSaNAyA dRSTAntaH, sampratibhAvAgrAsaiSaNAyAmupanayaHkriyate-matsyasthAnIyaHsAdhurmAsasthAnIyaMbhakta pAnIyaMmAtsyikasthAnIyo rAgAdidoSagaNaH, yathA na chalito matsya upAyazatena tathA sAdhurapi bhaktAdikamabhyavahara. nAtmAnamanuzAstipradAnena rakSayet / tAmevAnuzAstiMpradarzayatimU. (676) bAyAlIsesaNasaMkaDaMmigahaNaMmi jiiv| na ha chlio| iNhiMjaha na chalijjasi jaMto raagdosehiN|| vR. ihaiSaNAgrahaNena eSaNAgatA doSA abhidhIyante, tato'yamarthaH-dvicatvAriMzatsaGghayA ye eSaNAdoSA gaveSaNAgrahaNaiSaNAdoSAstaiH 'saGkaTe' viSame 'grahaNe' bhaktApAnAdInAmAdAne he jIva / tvaM naiva chalitaH, tata idAnIMsampratibhuJAnorAgadveSAbhyAMyathAnachalyasetathAkarttavyaM sampratitAmevabhAvagrAsaiSaNAMpratipAdayatimU. (677) ghAsesaNA ubhAve hoipasatthA taheva apstthaa| apasatthApaMcavihA tavvivarIyA pasatthA u|| vR. 'bhAve' bhAvaviSayA grAsaiSaNA dvividhA, tadyathA-prazastA'prazastA ca, tatrAprazastA paJcavidhA saMyojanAtibahukAGgAradhUmaniSkAraNarUpA, tadvipIratA saMyojanAdidoSarahitA prshstaa| mU. (678) davve bhAve saMjoaNA udavve duhA ubhiaNto| bhikkhaM ciya hiMDato saMjoyaMtami baahiriyaa|| vR.saMyojanA dvidhA, tadyathA-'dravye' dravyaviSayA bhAve' bhAvaviSayA, tatra 'dravye' dravyaviSayA saMyojanA dvividhA, tadyathA-bahirantazca, tatra yadA bhikSAryamava hiNDamAnaH san kSIrAdikaM khaNDAdibhiH saha rasagRdvayA rasavizeSotpAdanAya saMyojayati eSA bAhyA' bahirbhavA sNyojnaa| enAmeva spaSTaMbhAvayatimU. (679) khIradahisUvakaTTaralaMbhe guddsppivddgvaaluNke| aMto utihA pAe laMbaNa vayaNe vibhAsA u| vR. kSIradadhisUpAnAM' pratItAnAM kaTTarasya-tImanonmizradhRtavaTikArUpasya dezavizeSaprasiddhasya lAbhe sati tathA guDasarpirvaTakavAlukAnAMcaprAptausatyArasagRddhayArasavizeSotpAdanAyAnukUladravyaiH sahasaMyojanA yatkaroti bahireva bhikSAmaTana eSA bAhyA dravyasaMyojanA / abhyantarA punaryadvasatAvAgatya bhojanavelAyAM saMyojayati, tathA cAha- 'antastu' abhyantarApunaHsaMyojanA tridhA' triprakArA, tadyathA-pAtrelambanevadaneca, navaraM lambanaM' kaMvalaH, tato'syAstrividhAyA apivibhASA' vyAkhyA karttavyA, sAcaivayahavyaM yasya dravyasya rasavizeSAdhAyi tattena saha pAtre rasagRddhayA saMyojayati, yathA sukumArikAdikaM khaNDAdinA saha, eSA pAtraM'bhyantarAsaMyojanA. yadAtuhastagatamevakavalatayotpATitacUrNaMsukumArikAdikhaNDAdinAsahasaMyojayati tadA kavale'bhyantarA saMyojanA, yadA punarvadana kavalaM prakSipya tataHzAlanakaM prakSipati yadvA maNDakAdikaM pUrva prkssipypshcaadguddaadikNprkssiptiessaavdne'bhyntraasNyojnaa| eSAcadravyasaMyojanAsamastA'pyaprazastA, yato'nayA''tmAnaM rAgadveSAbhyAM sNyojyti|| tathA mumeva doSaM vaktukAma AhamU. (680) saMyoyaNAe doso jo saMjoebhattapAnaM tu| davvAI rasaheuM vAdhAo tassimo hoi|| vR. saMyojanAyAM prAgukta svarUpAyAmayaMdoSaH- 'davvAIrasaheu'nti, atrArSatvAdAdizabdasyavyatyAsena Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtraM yojanA, tato'yamarthaH-dravyasya sukumArikAde- rasahetoH-rasavizeSotpAdanAya, AdizabdAcchubhagandhAdinimittaMca,yobhaktaM pAnaMcAnukUladravyeNakhaNDAdinAsahasaMyojayatitasyasAdhorayaM vakSyamANaH vyAghAtaH' dIrghaduHkhopanipAtarUpo bhvti||tmev bhAvayan bhAvasaMyojanAmapyAha- . mU. (681) saMyojanA ubhAve saMjoeUNa taanidvvaaii| saMjoyai kammeNaM kammeNa bhavaM tao dukkhN|| vR.tAnihisukumArikAkhaNDAdInidravyANirasagRdayAsaMyojayannAtmAnamaprazastenagRLyAtmakenabhAvena saMyojayati, eSA bhAve' bhAvaviSayAsaMyojanA, tasastAnidravyANitathA saMyojyAtmani karma'jJAnAvaraNIyAdikaM saMyojayati' sambadhrAtikarmaNAcasaMyojayati bhavaM dIrghataraMsaMsAra,tasmAccabhavAddIrghatarasaMsArarUpAt 'daHkham' asAtaM saMyojayati, tato yo dravyasaMyojanAM karoti tasyetthamanantakAlasaMvedyo duHkhanipAta iti| mU. (682) patte ya pauralaMbhe bhuttunvarie ya sesgmnntttthaa| diTTho saMjogo khalu aha kammo (kammo) tasmimo hoi / / vR. 'pratyekam'ekaikaMsAdhusaGgATakaMprati pracuralAbhe vipuladhRtAdiprAptIsatyAyadikathamapimukte sati 'caH'samuccayezeSa-uddharitaMbhavati, tatastasyazeSasyanirgamanArthadRSTaH-anujJAtastIrthakarAdibhiHkhalusaMyogaH, uddharitaM highRtAdinakhaNDAdikamantareNamaNDAdibhirapisahabhoktuM zakyate,prAyastRptatvAt,nacapariSThApanaM yuktaM,ghRtAdipariSThApane snigdhatvAtpathAdapikITikAdisattvavyAghAtasambhavena bRhattaraprAyazcittasambhavAt, tata uddharitaghRtAdinirgamanArthaM khaNDAdibhirapi tasya saMyojanaM na doSAyaeSa tAvadayamapavAdaH sNyojnaayaaH| athAnyo'pi tasya saMyogasyAyaM-vakSyamANa:kramo bhavana pripaattiiruupobhvti|| tamevAhamU. (683) rasaheuM paDisiddo saMyogo kappae gilaanntttthaa| jassa va abhattachaMdo suhoccio'bhaaviojoy|| vR. 'rasahetoH' gRddhayArasavizeSotpAdanAyasaMyogaHpratiSidvastIrthakarAdibhiH, yAvatApunaHsaevasaMyogo 'glAnArtha' glAnasajjIkaraNArthaM kalpate, yadvA yasya 'abhakta cchandaH' bhaktArocakaH, yazca sukhocito. raajputraadiHyshcaadyaapybhaavitHasnyjaatsmykprinnaamHshesskstsynimittNklpte| uktaM saMyojanAdvArammU. (684) battIsaM kira kavalA AhAro kucchipUrao bhnnio| purisassa mahiliyAe aThThAvIsaMbhave kvlaa|| . vR.puruSasyakukSipurakaAhAromadhyapramANodvAtriMzatkavalAH kile tyAhArasyamadhyapramANatAsaMsUcakaH, mahelAyAHkukSipUrakaAhAromadhyamapramANo'STAviMzatiHkavalAH, napuMsakasyacaturviMzatiH, sacAnanagRhIto, napuMsakasyaprAyaHpravrajyAnarhatvAta, kavalAnAMpramANaMkukkuTyaNDa.kukkuTIcadvidhA-dravyakukkuTIbhAvakukkuTIca, dravyakukkuTyapidvidhA-udarakukkuTIgalakukkuTIca,tatrasAdhAradaraMyAvanmatraNAhAraNananyUnanApyAdhmAtaMbhavati sa AhAra udarakukkuTI, udarapUraka AhAraH kukkuTIva vA udarakukkuTIti madhyapadalopisamAsAzrayaNAta, tasya dvAtriMzattamobhAgo'NDakaMpuMsogalAntarAleyaHkavalo'vilagnaHpravizatitAvatpramANaMkalasya, kavalamaznIyAt athavA zarIrameva kukkuTI tanmukhamaNDakaM, tatrAkSikapola vAM vikRtimanApAdya yaH kavalo mukhepravizati ttprmaannm| athavA kukkuTI-pakSiNItasyA aNDakaMpramANakavalasya,bhAvakukkuTI yenAhAreNabhuktenananyUna nApyatyAdhyAmatavivakSaNAdeSaprAkadravyakukkuTyapyukta ihabhAvakukkuTayuktaH,tasyadvAtriMzattamobhAgo'NDakaM, tatpramANaM kvlsy| Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-685 411 mU. (685) etto kiNAi hInaM addhaM advadvagaM ca aahaarN| sAhussa biti dhIrA jAyAmAyaM ca omNc|| vR. 'etasmAt' dvAtriMzatkavalapramANAhArAt kiNAI' iti kizcinmAtrayAekenadvAbhyAM tribhizcaturbhirvA kavalaiH sAdhohIna hInataraM yAvadam arddhasyApyarddhamAhAraM yAtrAmAhAraM dhIrAH-tIrthakRdAdayo bruvate, nyuunNc| eSa yAtrAmAtrAhAra e| eva cAvamAhAra iti bhaavH| tadevamukta mAhArapramANaM, samprati pramANadoSAnAhamU. (686) pagAmaMca nigAmaMca, panIyaM bhttpaanmaahre| aibayaM aibahaso, pmaanndosomnneyvvo|| vR. yaH prakAmaM nikAmaM praNItaM vA bhaktApAnamAhArayati tathA'tibahukamatibahuzazca tasya pramANadoSo jJAtavyaH / samprati prakAmAdisvarUpamAhamU. (687) battIsAi pareNa pagAma niccaM tameva unikaamN| ___jaMpuna galaMtanehaM paNIyamiti taMbuhA beNti|| vR.dvAtriMzadAdikavalebhyaH pareNa paratomuJAnasyayabhojanaMtatprakAmabhojanaM, tamevatu pramANAtItamAhAraM pratidivasamaznato nikAmabhojanaM, yatpunargalasnehaM bhojanaM tatpraNItaM budhAH' tIrthakRdAdayo bruvte| tathAmU. (688) aibahuyaM aibahuso aippamANena bhoyaNaM bhottuN| hAejja va vAmijja va mArija vataM ajiirNtN|| vR. atibahukaM-vakSyamANasvarUpamatibahuzaH-anekazo'tRpyatA satA bhojanaM bhuktaM sat 'hAdayet' atIsAraM kuryAt, tathA vAmayet, yadvA tadajIryaryanmArayet, tasmAnna pramANAtikramaH karttavya iti smprtyti| mU. (689) bahuyAtIyamaibahuM aibahuso tinni tinna va prennN| taMciya aippamANaMbhuMjai jaMvA atippNto|| vR.bahukAtItam-atizayenabahu,atizayenanijapramANAbhyadhikamityarthaH, tathAdivasamadyeyastrInvArAn bhuGkte , tribhyovAvArebhyaH paratastadbhojanamatibahuzaH, tadevavAratrayAtItamatipramANamucyate, aippamANe'tyavayavo vyAkhyAtaH, asyaiva prakArAntareNa vyAkhyAnamAha-bhukte yadvA'tRpyan eSa aippamANa' itsasya zabdAsyArthaH, aippamANe' ityatracanapratyayastAcchIlpavivakSAyAyadvAprAkRtalakSaNavazAditi / samprati pramANayukta hInahInatarAdibhojane guNamAhama. (690) hiyAhArA miyAhArA, appAhArA yjenraa| nate vijjA tigicchaMti, appANaM te tigicchgaa| - vR. hitaM dvidhA-dravyato bhAvataca. tatra dravyato'viruddhAni dravyANi, bhAvata eSaNIyaM tadAhArayanti yete hitAhArAH, 'mita' pramANopatamAhArayantIti mitAhArAH, dvAtriMzatkavalapramANAdapyalyamalpataraM vA''hArayantItyalpAhArAH, sarvatravAbahuvrIhiH, hitaAhArAyeSAMtehitAhArAityAdi, evaMvidhAyenarAstAnavadyA nacikitsanti, hitamitAdibhojanenateSAMrogasyaivAsambhavAta,kintvevaMmUlataevarogotthAnapratiSedhakaraNenAtmanaivAtmanaste cikitsikAH / sAmpratamahitahitasvarUpamAha. mU. (691) telladahisamAogA ahio khIradahikaMjiyANaM c| patthaM puna rogaharaM na ya heU hoi rogss|| vR. dadhitailayostathA kSIradadhikAdhikAnAM ca yaHsamAyogaH so'hitaH, viruddha ityarthaH, tathA coktam ___ Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM zAkAmlaphalapiNyAkakapitthalavaNaiH saha / karIradadhimatsaizca, prAyaH kSIraM virudhyate // ityAdi, aviruddhadravyamIlanaM punaH pathyaM, taca 'rogaharaM' prAdurbhUtarogavinAzakaraM, na ca bhAvino rogasya 'hetuH' kAraNam, uktaM ca ahitAzanasamparkAt' sarvarogodbhavo yataH / tasmAttadahitaM tyAjyaM, nAyyaM pathyaniSevaNam // mU. (692) addhamasaNassa savvaMjanassa kujjA davassa do bhAge / vAUpaviyAraNaTTA chabbhAyaM UNayaM kujjA // vR. ihakila sarvamudaraMSabhirbhAgaivibhajyate, tatracArddhebhAgatrayarUpamazanasya savyaJjanasya-takazAkAdisahitasyAdhAraM kuryAt, tathA dvau bhAgau dravyasya pAnIyasya, SaSThaM tuM bhAgaM vAyupravicAraNArthamUnaM kuryAt / iha kAlapekSayA tathA tathA''hArasya pramANaM bavati, kAlazca tridhA, tatA cAha mU. (693) sio usiNo sAhAraNo ya kAlo tihA muNeyavvo / sAhAraNami kAle tatthAhAre imA mattA // vR. tridhAkAlo jJAtavyaH, tadyathA - zIta uSNaH sAdhAraNazca, tatrateSu kAleSu madhye sAdhAraNekAle 'AhAre' AhAraviSayA 'iyam' anantaroktA 'mAtrA' pramANaM mU. (694) sI davasa ego bhatte cattAri ahava do pAne / usa davasa dona u tinni vA sesA ubhattassa // vR. 'zIte' atizayena zItakAle 'dravyasya' pAnIyasyaiko bhAgaH kalpanIyaH, catvAraH 'bhakte ''bhaktasya', madhyame tu zItakAle dvau bhAgau pAnIyasya kalpanIyau trayastu bhAgA bhakta sya, vAzabdo madhyamazItakAlasaMsUcanArthaH, tathA 'uSNe'madhyamoSNakAle dvau bhAgau ' dravasya' pAnIsyakalpanIyau, zeSAstutrayo bhAgAbhakta sya, atyuSNe ca kAle trayo bhAgA dravasya zeSau dvau bhAgau bhaktasya, vAzabdo'trAtrAtyuSNakAlasaMsUcanArthaH, sarvatra SaSTho bhAgo vAyupravicAraNArthaM mutkalo bhoktavyaH / samprati bhAgAnAM sthiracaravibhAgapradarzanArthamAhamU. (695) godavasa bhAgo avaTTito bhoyaNassa do bhAgA / vata va hAyaMti va dodo bhAgAM u ekkekve // vR. eko dravasya bhAgo'vasthito dvau bhAgau bhojanasya, zeSau tau dvau dvau bhAgau ekaikasmin, bhakte pAne cetyarthaH, varddhete vAhIyete vA, vRddhivAvrajato hAniMvAvrajataityarthaH tathAhi atizItakAle dvau bhAgau bhojanasya varddhate atyuSNakAle ca pAnIyasya atyuSNakAle ca dvau bhAgau bhojanasya hIyate atizItakAle ca pAnIyasya / etadeva spaSTa bhAvayati mU. (696) 'ettha taDyacautthA donniya anavaTTiyA bhave bhAgA / paMcamachaTTo paDhamo biio'vi avaTTiyA bhAgA / / vR. AhAraviSayAM tRtIyacaturyo bhAgavanavasthitI, tau hyatizItakAle bhavato'pyuSNakAle ca na bhavataH, tathAyaHpAnaviSayaH, paJcamo bhAgo yaJcavAyupravicAraNArthaM SaSTho bhAgaHyau caprathamadvitIyAvAharaviSayau ete sarve'pi bhAgA avasthitAH, na kadAcidapi na bhavantIti bhAvaH / tadevamuktaM pramANadvAram, atha sAGgArasadhUmadvAramAhamU. (697) taM hoi saiMgAlaM jaM AhArei mucchio sNto| taM puna ho sadhUmaM jaM AhArei niMdato // vR. tadbhavatibhojanasAGgAraMyattadgataviziSTagandharasAsvAdavazato jAtatadviSayamUrcchaH snnho| miSTaMaho / Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 697 susambhRtaM aho / snigdhaM supakaM surasamityenaM prazaMsannAhArayati, tatpunarbhavati bhojanaM sadhUm yattadgatavirUparasagandhAsvAdato jAtatadviSayavyalIkacittaH san aho / virUpaM kathitamapakamasaMskRtamalavaNaM ceti nindannAhArayati, ayaMcAtrabhAvArtha:, - ihadvividhA aGgArAH, tadyathA dravyatobhAvatazca, tatradravyataH kuzAnudagdhAH khadirAdivanaspativizeSAH, bhAvato rAgAgninA nirdagdhaM caraNendhanaM / dhUmo'pidvidhA, tadyathA- dravyatobhAvataca, tatradravyatoyo'rddhadagdhAnAM kASThAnAM sambandhI, bhAvato dveSAgrinAdahyamAnasya caraNendhanasyasambandhIkaluSabhAvo nindAtmakaH, tataH sahAGgAreNacadrarttate tatsAGgAraM, dhUmena saha varttate yattatsadhUmaM / sampratyaGgAradhUmayorlakSaNaNAhamU. (698) aMgArattamapattaM jalamANaM iMdhanaM sadhUmaM tu / aMgAratti puvaccai taM ciya dahuM gae ghUme // vR. aGgAratvamaprAptaM jvaladindhanaM sadhUmamucyate, tadevendhanaM dagdaM ghUme gate satyaGgAraH iti, evamihApi caraNendhanaM rAgAgninA nirdagdhaM sadaGgAraM ityucyate . dveSAgninA tu dahyamAnaM caraNenandhanaM sadhUmaM .. nindAtmakaluSabhAvarUpadhUmasammizratvAt / etadeva bhAvayati mU. (699) rAgaggisaMpattio bhuMjato phAsUyaMpi AhAraM / niddaDDuMgAlanibhaM karei ca raNidhaNaM khippaM // vR. prAsukamapyAhAraM bhuJjAno rAgAgrisampadIptacaraNendhanaM nirdagdhAGgAranibhaM kSipraM karoti / mU. (700) dossaggIvi jalaMto appattiyadhUmadhUmiyaM caraNaM / aMgAramattasarisaM jA na havai niddahI tAva // vR. dveSAgnirapi jvalan 'aprItireva' kaluSabhAva eva ghUmaH aprItighUmaH tena ghUmitaM 'caraNaM' caraNendhanaM yAvadaGgAramAtrasadRzaM na bhavati tAvannirdahati / tata idamAgataM - mU. (701) rAgeNa saiMgAlaM doseNa sadhUmagaM muNeyavvaM / chAyAlIsaM dosA boddhavvA bhoyaNavihIe // 413 vR. rAgeNa''dhmAtasyayadbhojanaMtatsAGgAraMcaraNendhanasyAGgArabhUtatvAn, dveSeNA''dhmAtasyatuyadbhojanaM tatsaghUmaM, nindAtkalakaluSabhAvarUpaghUmasimmizratvAt / tadevaM bhojanavidhau sarvasaGgayayA SaTcatvAriMzaddoSA boddhavyAH, tadyathA - paJcadaza udgamadoSAH, adhyavapUrakasya mizrajAte'ntarbhAvavivakSaNAt, SoDaza utpAdanAdoSA daza eSaNAdoSAH saMyojanAdInAM ca paJcakamiti / kIdRzaH punarAhAraH sAdhunA bhokta vya ityAhamU. (702) AhAraMti tavassI vigaiMgAlaM ca vigayadhUmaM c| jJAnajjhayaNanimittaM suvaeso pavayaNassa // vR. 'tapasvinaH' yathoktatapo'nuSTAnaniratA AhArayanti bhojanaM vigatAGgAraM rAgAkaraNAta, vigataghUmaM cadveSAkaraNAta, tadapinaniSkAraNaM kintu dhyAnAdhyayananimittam, eSa upadezaH pravacanasya' bhagavacchAsanasya / tadevamuktaM sAGgAraM sadhUmadvAram, adhunA kAraNadvAramAha mU. (703) cha kAraNehiM sAdhU AhArito'vi Ayarai dhammaM / chahiM caiva kAraNehiM nijjUhiMto'vi Ayara // vR. SaDbhiH kAraNairvakSyamANasvarUpaiH sAdhurAhArannapyAhAramAcarati dharmaH, SaDbhireva ca kAraNairvakSyamANasvarUpairbhojanAkaraNanibandhaneH 'nijjUrhito'vi' ttiparityajannapyAcaratidharmaM / tatrayaiH SaDbhiH kAraNairAhAramAhArayati tAni nirdizati Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtraM - mU. (704) . veyaNa veyAvacce iriyaTThAe ya sNjmtttthaae| taha pAnavattiyAe chaThe puna dhmmciNtaae| va.ihapadaikadezepadasamudAyopacArAt veyaNa'ttikSudvedanopazamanAya,tathA''cAryAdInAMvaiyAvRtyakaraNAya, tatharyApathasaMzodhanArtha, tathA prekSAdisaMyamanimittaM, tathA 'prANapratyayArtha' prANasandhAraNArthaM, SaSThaM punaH kAraNaM 'dharmacintArthaM dharmacintA'bhivRddhayarthaM muJjIteti kriyAsambandhaH / enAmeva gAthAM gAthAdvayena vivRNvannAhamU. (705) natthi chuhAe sarisA viyaNAbhujeja tppsmnnttttaa| chaaoveyaavnycntrikaauNaobhuje|| mU. (706) iriaMna'vi soheI pehAIaMcasaMjamaM kaauN| thAmo vA parihAyai gunn'nuppehaasuaastto|| vR.nAsti kSudhA-bubhukSayA sadRzI vedanA. uktaM ca paMthasamA natthi jarA dAridasamo yaparibhavA ntthi| __ maraNasamaM nitthabhayaM chuhAsamA veyaNA ntthi|| taMnAtthina vAhai nilatusamittaMpi ettha kaayss| sannijhaMsavvaduhAirdeti aahaarraahiyss| 'tatprazamanArtha' kSudvedanopazamanArthaM muJjIta, tathA chAto bubhukSitaHsanvaiyAvRtyaMnazaknotikartuM, tathA coktaM -galaibalaM ucchAho avei siDhilei sylvaavaare| nAsai sattaM araI vivaDDae asnnrhiyss|| ___ato vaiyAvRtyakaraNAya bhuJjIta / tathA bubhukSitaH sannIryApathaM na vizodhayati, azakta tvAt, atastacchodhananimittaM vA'znIyAt, tathA kSudhAtaH san na prekSAdikaM saMyamaM vidhAtumalamataHsaMyamAbhivRddhayarthaM bhuJjIta, tathA sthAma balaM prANa ityeko'rthaH, tadbhubhukSitasya 'parihIyate' parihAniMyAti tato'znIyAt, tathA guNanaMgranthaparAvartanamanuprekSA-cintAtayoH, upalakSaNametate,vAcanAdiSvapibubhukSitaHsanazaktaH-asamartho bhavati tto'shriiyaat| ityaMbhUtaizcaSabhiHkAraNaiH samagrairanyatameva vA kaarnnenaahaarynnaatikraamtidhrmmiti| mU. (707) ahava na kujjAhAraM, chahiM ThANehiM sNje| pacchA pacchimakAlaMbhi, kAuM appkkhmNkhmN|| vR. athavA SabhiH sthAnaiHvakSyamANasvarUpaiH saMyata AhAraM na kuryAta, tatra vicitrA sUtragati riti SaSThaM zarIravyavacchedalakSaNakAraNaMvyAkhyAnayati pacchA' ityAdi,pazcAta-ziSyaniSpAdanAdisakalakarttavyAnantaraM 'pazcime kAle' pAzcAtye vayasi 'apyakkhama'tti saMlekhanAkaraNenAtmAnaM kSapayitvA yAvajjIvAnazanapratyAkhyAnakaraNasya kSama' yogyamAtmAnaM kRtvA bhojanaM parihareta, naanythaa| etena ziSyaniSpAdanAdyabhAve prathame dvitIya vA vayasi saMlekhanAmantareNa vA zarIraparityAgArthamanaznana (taH) tatpratyAkhyAnakaraNe jinaajnyaabhnggmupdrshyti| sampratyabhojanakAraNAni nirdizati...mU. (708) Ayake uvasagge, titikkhayA bNbhcerguttiisu| . pANidayA tavaheDa, sriirvoccheynnttttaae| vR. AtaGke' jvarAdAvutpanne sati namuJjIta 1, tathA upasarge' rAjasvajanAdikRte devamanuSyatiryakkRte vAsanAtesati titikSArtham' upasargasahanArtha2,tathA brahmacaryaguptiSviti,atraSaSThayarthesaptamI,tato'yamarthaHbrahmacaryaguptInAM paripAlanAya 3, tathA prANidayArthaM 4, tathA tapohetoH' tapaHkAraNanimittaM5, tathA caramakAle Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-708 zarIravyacchedArthaM 6, sarvatra nabhuJjItiti kriyaasmbndhH|| enAmeva gAthAM vivRnnAhamU. (709) ___ Ayako jaramAI rAyasannAyagAi uvsggo| baMbhavayapAlaNaTTA pANidayA vaasmhiyaaii|| vR.AtaGko-jvarAdistasminnutpanne satina bhuJjIta, yata uktam balAvarodhi nirdiSTaM, jvarAdau laGghanaM hitm| Rte'nilakSamakrodhazokakAmakSatajvarAn / / rAjasvajanAdikRte upasargeyadvAdevamanuSyatiryakakRte upasarge jAte satitadupazamanArthenAznIyAta, tathA mohodaye sati brahmavratapAlanArtha na bhuJjIta, bhojane niSiddhe hi prAyo mohodayo vinivarttate, tathA coktam, viSayA vinivartante, nirAhArasya dehinH| rasavaja raso'pyevaM. paraM dRSTrA nivrtte|| tathA varSe varSati mahikAyAM vA nipatantyAM prANidayArtha nAznIyAta. AdizabdAta sukSmamaNDakAdisaMsaktAyAM bhUmau prANidayArthamaTanaM parihasanna bhunyjiit| mU. (710) tavaheu cautthAI jAva uchammAsio tavo hoi| chaTuM sarIravoccheyaNaTThayA hoannaahaaro|| vR. 'tapoheto.' tapaHkaraNanimittaM na muJjIta, tapazcaturthAdikaM caturthAdArabhya tAvadbhavati yAvat, 'pANmAsikaM' SaNmAsapramANaM, parato bhagavadvarddhamAnasvAmitIrthe tapasaH pratiSedhAt, SaSThaM punaH prAgukta vidhinA crkaamleshriivyvcchedaarthbvtynaahaarH| tadevamuktaM kAraNadvAraM,taduktaucauktAgrAsaiSaNA,tadabhidhAnAca samAptA gvaissnnaagrhnnaissnnaagraasaissnnaabhedaattrividhaa'pyessnnaa| mU. (711) solasa uggamadosA solasa uppAyaNAe dosaau| dasa esaNAe~ dosA sNjoynnmaaipNcev|| vR.sugmaa,srvsngkhyyaasptctvaariNshdessnnaadossaaH|etaanvishodhypinnddNvishodhyti, piNDavizuddhau ca cAritrazuddhiH, cAritrazuddhau mukti samprAptiH uktaM ca ee visohayaMto piMDaM sohei saMsao ntthi| ee avisohite carittabheyaM viyaannaahi|| samaNattaNassa sAro bhikkhAyariyA jiNehiM pnnttaa| ettha paritappamANaM ta jANasa mNdsNvegN|| nANacaraNassa mUlaM bhikkhAyariyA jirmohiM pnnttaa| ettha u ujjamamANaM taM jANasu tivvsNvegN|| piMDaM asohayaMto acarittI ettha saMsao ntthi| cArittaMmiasaMte niratthiyA hoi dikkhA u|| cArittaMmi asaMtaMmi, nivvANaM na ugcchi| nivvaANami asaMtaMmi, savvA dikkhA nirtthgaa|| tasmAdugamAdidoSaparizuddhaH piNDa eSayitavya iti| mU. (712) eso AhAravihI jahabhaNio svvbhaavdNsiihiN| dhammAvarasagajogA jena na hAyaMtitaM kujjaa|| vR. eSaH AhAravidhiH' piNDavidhiH yathA' yena prakAreNa bhaNitastIrthakarAdibhistathA kaalaanruupsvmtivibhvenmyaavyaakhyaatitivaakyshessH|pshcaarttenaapvaadmaah- 'dharme'tyAdi dharmAvazyakayogAH' zrutadharmacAritradharmapratikramaNAdivyApArAyena nahInyate'nahAniMvrajantitatkuryAta,tathAtathA'pavAdaMseveteti bhaavH|saadhunaahiythaaythmutsrgaapvaadsthitenbhvitvyaayaacaapvaadmaasevmaansyaashtthsyviraadhnaasaa'pi Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 piNDaniyuktiH mUlasUtraM nirjarAphalA, tathA cAha.. mU. (713) jA jayamANassa bhave visahaNA suttvihisnggss| sA hoi nijjaraphalA ajjhtthvisohijuttss| vR.yatamAnasya sUtrokta vidhisamagrasya' sUtrokta vidhiparipAlanapUrNasyaadhyAtmavizodhiyukta sya, rAgadveSAbhyArahitasyetibhAvaH, yAbhaveta, virAdhanA' apvaadprtyyaasaabhvtinijraaphlaaH,iymtrbhaavnaakRtyoginogiitaarthsykaarnnvshenytnaa'yvaadmaasevmaansyyaaviraadhnaasaasiddhiphlaabhvtiiti|tdevN nikSiptaM piNDapadeSamApadaM ca, tannikSepakaraNAzcAbhihito nAmanikSepaH, tadabhidhAnAccAbhavatparipUrNA piNDaniyukti riti| __yaineSA piNDaniyukti yukti rabhyA vinirmtaa| dvAdazAGgavide tasmaiH, shriibhdrbaahve|| vyAkhyAtA yaireSA viSamapadArthA'pi sullitvcobhiH| anupakRtaparopakRto vivRtikRtastAnnamuskurve // imAM ca piNDaniyukti matigambhIrAM viSTaNtavA kuzamam / yadavApi malayagiriNA siddhiM tenAzrutAM lokH|| arhantaH zaraNaM siddhAH, zaraNaM mama saadhvH| zaraNaM jinanirdiSTo, dhrm:shrnnmuttmH|| muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA piMDaniyuktiH (mUlasUtrasya) malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa|| |41/2 dvitIyamUlasUtra piNDaniyuktiH samAptA Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "AgamasAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI | cauda pUrvadhara zrI bharbAhu svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri | (anAmI) sarve zrata vIra maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agasyasiMha sUri zIlAM drAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI vijaya vimalagaNi RSipAla | brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya -zUrNi- vRtti-AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU karyA | sarve zrutAnurAgI pUjya puruSone AnaMda sAgarasUrijI | caMdrasAgara sUrijI muni mANeka jinavijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaMbu vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha pa0 becaradAsa 50 jIvarAjabhAI piM. bhagavAnadAsa 50 rUpendrakumAra { 50 hIrAlAla zruta prakAzaka sarve saMsthAo - - - - - - - - - - - Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama 5. 400 [2] 45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) AgamasUtranAma / mUla vRtti-kartA __ vRtti zloka pramANa zlokapramANa 1. AcAra 2554 zIlAGkAcArya 12000 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 4. samavAya 1667 | abhayadevasUri 3575 bhagavatI 15751 | abhayadevasUri 18616 6. | jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 upAsakadazA 812 abhayadevasUri 800 antakRddazA 900 | abhayadevasUri | 9. anuttaropapAtikadazA | 192 | abhayadevasUri 100 |10. praznavyAkaraNa 1300 | abhayadevasUri 5630 |11. vipAkazruta 1250 | abhayadevasUri 900 12. aupapAtika 1167 | abhayadevasUri 3125 13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 [14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 | malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 | malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 | malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 18000 |19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 23. | (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 | vijayavimalayagaNi (?) 200 Atura pratyAkhyAna 100 guNaralasUri (avacUri) (?) 150 26. | mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 176 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 29. |saMstAraka 155 guNarala sUri (avacUri) 110 30. gacchAcAra* 175 vijayavimalagaNi 1560 31. gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama AgamasUtranAma 32. devendrastava 33. maraNasamAdhi 34. nizItha 35. bRhatkalpa 36. vyavahAra 37. dazAzrutaskandha 38. jItakalpa 39. mahAnizItha 40. Avazyaka 41. oghaniryukti piNDaniryukti 42. dazavaikAlika 43. uttarAdhyayana 44. nandI 45. anuyogadvAra [3] vRtti-kartA 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA ) 821 | jinadAsagaNi (cUrNi) saGghadAsagaNi (bhASya) mUla zloka pramANa 473 malayagiri + kSemakIrti saGghadAsagaNi (bhASya ) 373 malayagiri saGghadAsagaNi (bhASya ) 896 - ? - (cUrNa) 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 4548 ni. 1355 ni. 835 130 haribhadrasUri droNAcArya malayagirisUri 835 haribhadrasUri 2000 zAMtisUra 700 malayagirisUri 2000 maladhArIhemacandrasUri * vRtti zlokapramANa 375 837 28000 7500 42600 7600 34000 6400 2225 1000 noMdha : (1) ukta 45 sAgama sUtromAM vartamAna aNe pahelA 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtrI, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI u8 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtro nA nAme hAla prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. 22000 (?) 7500 7000 7000 16000 7732 5900 ( 3 ) (Uta vRtti-jAhi ke noMdha che te same rela saMpAhana bhubhvanI che. te sivAyanI pA vRtti - cUrNi sahi sAhitya mudrita } amudrita avasthAmA hAla upalabdha che 4. (4) gacchAcAra jane maraNasamAdhi nA vilye caMdAvejjhaya jane vIrastava prakIrNaka khAve che. 4 me "AgamasuttANi" bhAM bhUja 3ye jane "khAgamaddIpa''bhAM akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItattva jenA vikalpa rUpe che e Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcattvanuM mAdhya ame ''JAmasuttA'i'mAM saMpAdIta karyuM che. (5) khaugha ane vinDa e baMne niryukti vikalpe che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mALyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prIrNa sUtro ane mahAnizIya e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prILa nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizIya-vA-nitattva e traNenI rkhi ApI che. jemAM zA ane nItattva e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA uddezaHnI ja vRtti no ullekha maLe che. vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha niryuntiH krama niyukti AcAra-niyukti 2. sUtrakRta niyukti 9. rU. vRtva-niyukti kra 4. vyavahAra-nivRtti * 5. dazAzruta0-niryukti zlokapramANa krama niryukti 450 265 [4] - 180 6. Avazyaka - niryukti 7. oghaniyukti 8. piNDaniyukti 9. dazavaikAlika - niyukti 10. uttarAdhyayana-niryukti zlokapramANa 2500 1355 835 500 noMdhaH (1) ahIM Apela zloja pramALa e gAthA saMkhyA nathI. 32 akSarano eka zloka'' e pramANathI noMdhAyela znoja pramANa che. 700 (2) * vRhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla madhya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttiAra maharSi e mApya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) jhopa ane pinDaniyukti svataMtra mUttagAma svataMtra saMpAdana Ama-41 rUpe thayela che. (temaja (4) bAkInI cha niryuvijJamAMthI ddazAzrutanya niryuvitta u52 vRLi ane anya pAMca nivRtti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niryukti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) niryunikartA tarIke madavAdusvAmI no ullekha ja jovA maLe che. svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM A saMpAdanamAM paNa che.) Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] - 483 vartamAna aNe 45 bhAgamabhai Gav bhASyaM krama| bhASya zlokapramANa| krama | bhASya gAthApramANa 1. | nizISabhASya / 7500 / 6. | AvazyakabhASya * 2. | bRhatkalpabhASya | 7600 / 7. | oghaniyuktibhASya * | 322 vyavahArabhASya 6400 piNDaniyuktibhASya * 46 paJcakalpabhASya 3185 dazavakAlikabhASya * | 5. | jItakalpabhASya | 3125 10. | uttarAdhyayanabhASya (?) . | sh | a| tm | nodha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya na ta saGghadAsagaNi hovAnuM 49||y che. sm||2. saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthai sane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tanI vRtti sAthe samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya smaa2| AgamasuttANi bhAga-38 bhai zIta yu. (3) AvazyakabhASya bhai yA prabhAra 483 sayumA 183 mULabhASya 3 cha bhane 300 yA anya bhASyanIche.no. samAveza Avazyaka sUtraM-saTIkaM mAM yo che. [. vizeSAvazyaka bhASya pU54 prasidhdha thayuM che 5 te samaya AvazyakasUtra- 652nu bhASya nathI bhane adhyayano anusAranI a mala vRtti Adi peTA vivaraNo to savave ane gIta e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tena tenI vRtti mAM thayo 4 che. 5 teno ta vizena lepa abhAne bhaNe nathI. [oghaniyukti 652 3000 prabhArI bhASyano 55ovA mala che.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI yA niyuktimA maNI yAnuM samAyache (?) (5) mArIta aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 752no au5 pArthano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva3pe bhASyagAthA sevAmaNe che. (7) bhASyakartA tarI bhuNya nAma saGghadAsagaNi sevA bhaNe che. tebha4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no. 55 85 bhaNe cha. 32cis bhASyana sal ajJAta ja che. Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] 1000 7000 ( vartamAnaNe 45.mAgamamA 5906 cUrNiH ) krama | cUrNi zlokapramANa krama | cUrNi zlokapramANa | 1. AcAra-cUrNi / 8300 / 9. dazAzrutaskandhacUrNi / 2225 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 10.| paJcakalpacUrNi 3275 | 3. bhagavatI-cUrNi 3114] 11./ jItakalpacUrNi 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500/ 12.| AvazyakacUrNi 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 | 13. | dazavaikAlikacUrNi 6. nizIthacUrNi 28000 | 14. uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. bRhatkalpacUrNi 16000 | 15. | nandIcUrNi 1500 8. vyavahAracUrNi 1200 | 16. anuyogadAracUrNi / 2265 nodha:(1) 6. 16 cUrNimAMthI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa me cUrNi abhaa2|| 2 // saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta pUrthi pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI jI0 meM cUrNi agatsyasiMhasUrikRta cha tenuMzana pUzya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vizehara 4141 prabhAvita muM che. bhagavatI cUrNi to bhaNe4 che, 5947 prazIta nadhI. tema4 bRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa merA stomo'cha 59 zIta yayAnurAma nathI. (5) cUrNikAra tarI3 jinadAsagaNimahattaranna ma mukhyatve saMmAya che. 325 mate amuka pUrSinA rtAno spaSTollekha maLato nathI. __ "Agama-paMthAMgI" yintya pAta" vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI to 2ii yintya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 bhAgamo 652 maLyuM nathI. eTale 3pa AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niyukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. bhArata sis bhASya, syais niyukti sane iyAM cuurnnin| mAmA vartamAna aNe suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtra nI gAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimo vagairanA 5 lepacha. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7]. ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUcanA:- ame saMpAdita karela mAnavudLa-TI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/14 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake khAvAmAM prathama aMka mRtadhUno che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka jUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka udhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mUna gadya ke padya hoI zake. je gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chuTu lakhANa che ane thA/padya ne padyanI sTAIlathI // - | goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (/) pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (9) nAvAra - zratanya:/cUnA/dhyaya/ddeza/mUrta jUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandamAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (3) sthAna - sthAna/adhyayana/mUlaM (4) samavAya - samavAya:/vRtta bhagavatI - zataka/vargaH-aMtarazatakaM/uddezakaH/mUlaM ahIM zatanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) : (2) saMtazata kemake zatava 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma : jaNAvela che. zata * rU3,34,35,36, 40 nA peTA vibhAgane saMtazata athavA zatazata nAmathI oLakhAvAya che. jJAtAdharmakathA- zrutaskandhaH/vargaH/adhyayanaM/mUlaM pahelA zrutajya mAM adhyayana ja che. bIjA zrutaja no peTAvibhAga nAme che ane te ya nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. upAsakadazA- adhyayana/mUlaM antakRddazA- varga:/adhyayana/mUlaM anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayana/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM sAtha ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene kAzravaThana ane saMvAda kahyA che. (koIka ne badale zrutajInya zabda prayoga paNa kare che) (11) vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) pati - mUrti (13) praphanI - mUi (8). Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) jIvAjIvAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/mUlaM A AgamamAM ukta traNa vibhAgo karyA che to paNa samajaNa mATe pratiSattiH pachI eka peTAvibhAga nopanIya cha.3 pratipatti -3-5i neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva paay||2 vilA 5. cha. tathA tipatti/(neraiyaAdi)/uddezakaH/mUlaM bherIta spaSTa mala pAudA cha, merI bhI pratipatti nya uddezakaH navanayI 5ed peTavala pratipattiH nAmecha. (15) prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/malaM padanA peTA viurwi suis uddezakaH cha, suis dvAraM OM 55 56-28nA peTa vimA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM dvAra paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM bhAgama16-17mA prAmRtaprAmRta nA 50 pratipattiH nAma peTa vimAcha. 59 uddezakaH saha mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayanaM/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayana/mUlaM (21) puSpitA - adhyayanaM/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayana/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM bhAgamA 18 thI 23 nirayAvalikAdi nAmamA sAthe sevAbhaNe cha 33 tene 64na pAya lll sUtramAre mogamAvA. bhaial-1, nirayAvalikA, l-2 kalpavataMsikA... vagaire 4 (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayatrA) mUlaM (34) nizItha - uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizIya - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayana/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavakAlika - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM . (43) uttarAdhyayana - adhyayanaM//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 552 71 / | 3 73 8. | 31. [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama | AgamasUtra mUlaM | gAthA | krama | AgamasUtra | mUlaM | gAthA AcAra | 147 | 24. catuHzaraNa 2. | sUtrakRta 806 723 | 25. | AturapratyAkhyAna 70 sthAna 1010 169 | 26. / mahApratyAkhyAnaM 142 142 4.. samavAya | 383 / 93 | 27. | bhaktaparijJA 172 / 172 bhagavatI 1087 114 | 28. taMdulavaicArika 161 / | 139 jJAtAdharmakathA | 241 29. saMstAraka 133 / 133 7. . upAsaka dazA 13 / 30. / gacchAcAra 137 | 137 | antakRddazA 62 gaNividyA 82 / 82 anuttaropapAtika / 13 4 | 32. | devendrastava 307 307 10. praznavyAkaraNa 47 14 | 33. | maraNasamAdhi 664 / 664 | vipAkazruta 34. | nizISa 1420 | 12. aupapAtika 77 bRhatkalpa 215 13.| rAjaprazniya vyavahAra 285 14. jIvAbhigama 398 37. | dazAzrutaskandha 114 15.] prajJApanA 622 231 / 38. | | jItakalpa 103 / 103 16. | sUryaprajJapti 214 103 mahAnizItha 1528 | 17. candraprajJapti 218 107 | 40. | | Avazyaka 92 18. jambUdIpaprajJapti 365 131 | oghaniyukti 1165 |1165 | nirayAvalikA 41. piNDaniyukti 712 kalpavataMsikA dazavaikAlika | 540 515 | puSpitA | 11 | 2 | 43. | uttarAdhyayana 1731 1640 22. puSpacUlikA / 3 / 1 | 44. | nandI 168 | 93 |23.vahidazA anuyogadvAra 350 141 47 | 35. 85 M / 56 288 25 | 41. | Apa 20. 21. no5 :- 651 gAthA saMnyAno samAveza mUlaM bha. 45 4 015. mUla sivAyanI // gAthA sama4vI nA. mUla 276 meM sabhI sUtra bhane gAthA bane bhATe no bhApamA saMyusta manubhache. gAthA 104 saMpAnImA sAmAnya gharAvatI DopAthI teno maga Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] - amArA prakAzano:abhinv hema laghuprakriyA - 1 . saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda- 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 1 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe). samAdhi maraNa [vidhi - sUtra-padya - ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha) tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI [AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra abhinava jaina paMcAMga - 2042 sarvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAyatatvArthAdhigama sUtra abhinava TakA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-4 [19] [20] [1] [2] [23] [24] [25] [2]. [27] [28] [29]. [30] [31]. [32] [33] [34] [35] Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [33] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 [41] prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [43] sUyagaDo [44] ThANaM [45] samavAo [46] vivAhapannati [ 47 ] nAyAdhammakahAo [48] uvAsagadasAo [49] aMtagaDadasAo [50 ] anuttovavAiyadasAo [51] paNhAvAgaraNaM [52] vivAgasUyaM [ 53 ] uvavAiyaM rAyappaseNiyaM jIvAjIvAbhigamaM [ 54 ] [ 55 ] [ 56 ] patravaNAsuttaM [ 57 ] [ 58 ] sUrapannatiH caMdapannattiH [59] jaMbUddIvapannati [60] nirayAvaliyANaM [61] kappavaDiMsiyANaM [62 ] puphiyANaM [ 63 ] puSphacUliyANaM vahidasANaM [ 64 ] [ 65 ] causaraNaM [ 66 ] [ 67 ] [ 68 ] bhattapariNNA AurapaccakkhANaM mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi- 1] [AgamasuttANi-2] [AgamasuttANi-3] [AgamasuttANi-4] [AgamasuttANi-5] [AgamasuttANi-6] [AgamasuttANi-7] [AgamasuttANi-8] [AgamasuttANi-9] [AgamasuttANi-10 ] [AgamasuttANi 99 ] [AgamasuttANi- 12] [AgamasuttANi- 13 ] [AgamasuttANi 14 ] [AgamasuttANi-15 ] [AgamasuttANi- 16 ] [AgamasuttANi-17 ] [AgamasuttANi 18 ] [AgamasuttANi- 19 ] [AgamasuttANi-20 ] [AgamasuttANi 21 ] [AgamasuttANi-22] [AgamasuttANi-23] [AgamasuttANi-24 ] [AgamasuttANi - 25 ] [AgamasuttANi-26 ] [AgamasuttANi-27] paDhamaM aMgasutaM bIaM aMgasutaM iyaM aMgasutaM utthaM aMgasutaM paMcamaM aMgasutaM chaThThe aMga sattamaM aMgasutaM aTThamaM aMgasutaM navamaM aMgasutaM dasamaM aMgasutaM ekarasamaM aMgasutaM paDhamaM uvaMgataM bIaM uvaMgasutaM taiyaM uvaMgasutaM cautthaM uyaMgasutaM paMcamaM uvaMgasutaM chaThThe uvaMgataM sattamaM uvaMgasutaM aThTha uvaMgasutaM navamaM uvaMgasutaM dasamaM uvaMgasutaM ekkArasamaM uvaMgasutaM bArasamaM uvaMgasutaM papaIgaM bIaM paNNagaM tIiyaM paINNagaM utthaM paNNagaM Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 69 ] [ 70] [ 71] [ 72 ] taMdulaveyAliyaM saMdhAragaM gacchAyAra caMdAvejjhayaM [ 73] gaNivijjA [74] deviMdatthao [ 75 ] maraNasamAhi [ 76 ] vIratthava [77] nisIha [ 78 ] buhatkappI [ 79] vavahAra [ 80 ] dasAsuyakkhaMdhaM [81] jIyakappo [82] paMcakaSpabhAsa [83] mahAnisIhaM [84] AvasassayaM [85] ohanijatti [86] piMDanijutti [87] dasaveyAliyaM " [8] utarajjhayaNaM [89] naMdIsUyaM [10] anuogadAraM [12] [AgamasuttANi 28 ] [AgamasuttANi-29 ] [AgamasuttANi- 30 / 1 ] [AgamasuttANi - 30 / 2 ] - [AgamasuttANi- 31 ] [AgamasuttANi- 32 ] [AgamasuttANi- 33 / 1 ] [AgamasuttANi-33/2 ] [AgamasuttANi- 34 ] [AgamasuttANi-35 ] [AgamasuttANi- 36 ] [AgamasuttANi-37 ] [AgamasuttANi- 38 / 1 ] [AgamasuttANi - 38/2 ] [AgamasuttANi- 39 ] [AgamasuttANi 40 ] [AgamasuttANi-41/1 ] [AgamasuttANi-41 / 2 ] [AgamasuttANi 42 ] paMcamaM paINNagaM chaThThe paINNagaM sattamaM paINNagaM - 1 sattamaM paNNagaM-2 aThTha paNNagaM navamaM paINNagaM dasamaM paINNagaM- 1 dasamaM paNNagaM-2 bIaM mUlasuttaM - 1 bIaM mUlasutaM - 2 taiyaM mulataM [AgamasuttANi-43 ] cautthaM mUlasuttaM [AgamasuttANi-44 ] paDhamA cUliyA [AgamasuttANi-45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. paDhamaM cheyasuttaM bIaM cheyasuttaM [1] khAyAra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] [2] sUryagaDa - [3] hArA - [4] samavAya[ya] vivAhapazatti - [es] nAyAdhammahA - gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gubharAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [1] upAsagahasA - [8] aMtagarahasA - [9] anuttaropapAtihasA- gubharAtI anuvAda [100] paDAvAgarA taiyaM cheyasuttaM cautthaM cheyasuttaM paMcamaM cheyasuttaM - 9 paMcamaM cheyasuttaM - 2 chaThThe cheyasuttaM paDhamaM mUlasutaM [AgamadIpa-1] [AgamadIpa-1] [AAgamaddIpa-2 ] [AgamadIpa-3]. [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] [AAgamaddIpa-3] gujarAtI anuvAda AgamadIpa-3] paheluM aMgasUtra bIjuM aMgasUtra trIjuM aMgasUtra cothuM aMgasUtra pAMcamuM aMgasUtra chaThThuM aMgasUtra sAtamuM aMgasUtra AThamuM aMgasUtra navamuM aMgasUtra dazamuM aMgasUtra Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13]. [101] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] uvavAIyA gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [13] rAyapUseNiya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [10] jIvAjIvAbhigama - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [15] pannavaNAsutta gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [10] sUrapannatti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra [107 caMdapannati - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] chaThTha upAMgasUtra [108] jaMbuddIvapannati - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [19] nirayAvaliyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [11] kapUvaDisiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 navamuM upAMgasUtra [111] puSkriyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra [112] puSkacUliyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [113 vahidasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [14] causaraNa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] pahelo paDyo [115] AurappaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjo patro [11] mahApaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-da) trIjo paDyo [117] bhattapariNA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-9 cotho paDyo [118] taMdulayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] pAMcamo paDyo [11] saMthAraga - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chaThTho patro [12] gacchAyAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] sAtamo payagno-1 [121] caMdAya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] sAtamo payatro-ra [122) gaNivijjA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] AThamo paDyo [123] deviMdatya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] navamo paDyo [124] vIratyava- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] dazamo paDyo [15] nisaha gujarAtI anuvAda AgamadIpa-6] paheluM chedasUtra [12] buhatakaM - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-s] bIjuM chedasUtra [127) vavahAra - . gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjuM chedasUtra [128] dasAsuyaphabaMdha - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] cothuM chedasUtra [19] jIyakappo - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] pAMcamuM chedasUtra [13] mahAnisaha- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] chaThTha chedasUtra [131] Avasmaya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7) paheluM mUlasutra [132] ohanijutti- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [133] piMDanistutti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [34] dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [135] ta24jaya- gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [135] nahIsukta - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [13] anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [38] dIkSA yogAdi vidhi [13] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM __ AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM . AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIka Agagama suttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUla) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIka Agama suttAmi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM . AgamasuttANi saTIka-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. .. . . -: saMpaI stha: Agama ArAdhanA kendra , zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, bahAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" m|| 1 thI 30 - vi125 ) AgamasuttANi samAviSTAAgamAH bhAga-1. AyAra bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vaNhidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17 nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavaikAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya P Private & Personal Use Only