________________
मूलं- ५७
मू. (५७)
इणवत्थिणा वा ओयण होज्ज वाउणा मुनिना । लन्नमिव होज्जा सचित्तमीसे परिहरेज्जा |
२५५
वृ. 'दृतिना' दृतिस्थेन 'बस्तिना' बस्तिस्थेन वेति समुचये नद्याद्युत्तारे प्रयोजनं भवेद्वायुना मुनेः अनेन जलस्योवायु-र्गृह्यते, अथवा 'ग्लानत्वे' मन्दत्वे सतिवायुना प्रयोजनं भवति, क्वापिहि रोगे दृत्यादिना संगृह्य वातोऽपानादौ प्रक्षिप्यते, अनेनस्थलस्योगृहीतः, सचित्तमिश्रौयुयन्तनः परिहरेत्, जलमध्येत्वशक्ये परिहारे प्रायश्चित्तं पश्चादभिगृह्णीयात् ॥ तदेवमुक्तो वायुकायपिण्डसम्प्रति वनस्पतिकायपिण्डमाहartaइकाओ तिविहो सचित्तो मीसओ य अचितो ।
मू. (५८)
सच्चित्तो पुन दुविहो निच्छयववहारओ चेव ॥
वृ. वनस्पपितकायस्त्रिविधः, तद्यथा-सचित्तो मिश्रोऽच्चित्तच, सचित्तः पुनर्द्विधा, तद्यथा - निश्चयतो व्यवहारतश्च ॥ इदमेव निश्रयव्यवहारभ्यां सचित्तस्य द्वैविध्यं मिश्र च प्रतिपादयतिसव्वोऽवऽनंतकाओ सचित्तो होइ निच्छयनयस्स ।
मू. (५९)
ववहारस्स य सेसो मीसो पव्वायरोट्टई ॥
वृ. निश्चययनयस्य मतेन सर्वोऽपि 'अनन्तकायः' वनस्पतिकाय: सचित्तो भवति, शेषः पुन- 'प्रत्येक' निम्बाम्रादिकः 'व्यवहारस्य' व्यवहारनस्य मतेन सचित्तः, मिश्रो म्लानलोट्टादि-, तत्र प्रम्लानः सर्वोऽपि वनस्पतिकायोऽर्द्धशुष्कोज्ञेयः, तत्रहि-योऽशः शुष्कः सोऽचित्त शेषस्तुसचित्तइति मिश्रः, 'लोट्ट' घरट्टदिचूर्णः, तत्रकाचिन्नखिकाःसम्भवन्तिताश्रसचित्ताः शेषस्तचित्त इतिमिश्रः, आदिशब्दात्तत्काल- दलितकणिक्कादिपरिग्रहः, तत्रापि कियन्तोऽवववा अद्याप्यपरिणता इति सचित्ता- कियन्तस्त्वचित्ता इति मिश्रता ॥ मू. (६०) पुप्फाणं पत्ताणं सरडुफलाणं तहेव हरियाणं ।
मि मिला मी नायव्वं जीवविप्पजढं ॥
वृ. पुष्पाणां पत्राणां 'शलादुफलानां' कोमलफलानां, तथा 'हरितानां व्रीहिकादीनां 'वृन्ते' प्रसवबन्धने ' म्लाने' शुष्कप्राये ज्ञान्तव्यं स्वरूपं जीवविप्रमुक्तम् ॥ सम्प्रत्यचित्तवनस्पतिकायस्य प्रयोजनमाहमू. (६१) संस्थारपायदंडगखोमिय कप्पा य पीढफलगाई।
ओसहभेसज्जाणि य एमाइ पओयणं बहुहा ॥
वृ. येऽमी 'संस्तारकादयः' शय्यापट्टदायः यतिभिरभिसङ्गृह्यन्ते, यानि च पात्राणि ये च 'दण्डकाः' दण्डविदण्डादयः, यौचक्षौमौकल्पौयच्च पीठफलकादिकम्, अत्रादिशब्दत्कपलिकादिपरिग्रहः, यानि औषधानिभेषजानिचेत्येवमादिकं 'बहुधा' बहुप्रकारं प्रयोजनमत्तिचनवनस्पतिकायस्य, इह 'औषधानि ' केवलहरीतक्यादीनि 'भेषजानि तु तेषामेव द्रयादीनामेकमत्र मीलित्वा चूर्णानि, यद्वाऽन्तरूपयोगीन्यौषधानि बहिरूपयोगीनि प्रलेपादीनि भेषजानि ॥ उक्तं । वनस्पतिकायपिण्डः, सम्प्रति द्वीन्द्रियादिपिण्डचतुष्टयं प्रतिपिपादयिषुस्तत्प्रयोजनं चोपचिक्षिप्सुरिदमाह
मू. (६२)
बियतियउचरो पंचिंदिया य तिप्पभिइ जत्थ उ समेति ।
सट्टा सट्टा सो पिंडो तेण कज्जमिणं ॥
वृ. यत्रमेलके स्वस्थाने स्वस्थाने स्वेषाम्, आत्मीयानां स्थानम् - अवस्थानं यत्रतत्र, सजातीय वर्गरूपे इत्यर्थः, द्विचितुष्पञ्चंन्द्रियास्त्रिप्रभृतयः संयन्ति - एकत्र संश्लिष्टा भवन्ति, तद्यथा त्रयः त्रयः चत्वारः चत्वार इत्यादि, विप्रभृतिग्रहणं चोपलक्षणं, तेनद्वौ द्वावपियत्रसंश्लिष्यतः सपिण्डः स्वस्थाने स्वस्थाने इति भूयोऽपि
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org