________________
२०
ओघनियुक्तिः मूलसूत्रं
ततस्तत्रानवसरत्वादिहैव युक्ता व्याख्या, ' तस्ये 'ति' तस्य' राज्ञो भयहेतोः, कथंभूतस्य ? - 'पण्डितमानिनः' पण्डितंमन्यस्यपण्डितमात्मानु॑मन्यते सएवंमन्यो, ज्ञानलवदुर्विदग्धत्वात्. बुद्धिंलातीतिबुद्धिलो बुद्धिलस्य ‘दुरात्मनः' मिथ्यादृष्टित्वादभद्रत्वाच्छासनप्रत्यनीकत्वात्स तथा तस्य किमित्याह- 'मूर्द्धानं ' उत्तमाङ्ग पादेनाक्रम्य ‘वादी' वादलब्धिसंपन्नः साधुर्वायरिवागतः-अभीष्टं स्थानं प्राप्त इत्यक्षरार्थः, समुदायार्थस्तुस राजा पण्डितंमन्यतया दर्शनं निन्दति, तद्वादी वा कश्चित, तत्र च साधुर्वादी, तेन सभां प्रविश्य न्यायेन पराजितः, तथाऽपि न साधुकारं ददाति प्रभुत्वात्तथाऽपि निन्दति, पुनश्चासौ साधुर्वादी विद्यादिबलेन सभामध्ये तस्य शिरसि पादं कृत्वाऽदर्शनीभूतः, ततश्रासौ परं परिभवं मन्यमानः प्रकर्षेण द्वेषं यायात्, इति - श्लोकार्थः ॥ उत्तमार्थद्वारप्रतिपादनायाह
मू. (३९)
निजवग्गस्स सगास असई एगानिओ व गच्छिज्जा ।
सुत्तत्थपुच्छगो वा गच्छे अहवाऽवि पडिअरिडं ॥
[भा. २८] वृ. निर्यापयति-आराधयतिनिर्यामकः- आराधकस्तस्य सकाशं' मूलम असति- द्वितीयाभावे एकाक्यपि कालं कर्तुकामो गच्छेत्, सूत्रार्थपृच्छको वा गच्छेत् । उत्तमार्थस्थितस्यैकाक्यपि माभूद्व्यवच्छेद: 'अहवावि पडियरिडं’ अथवाऽपि ‘प्रतिचरितुं' प्रतिचरणाकरणार्थम्, 'उत्तमट्टे वा' सो साहू उत्तमट्टं पडिवज्जिउकामो, आयरियसगासे य नत्थि निज्जमओ, ताहे अन्नत्थ वच्चज्जा, तो ससंघाडओ वच्चउ, असति ताहे एगो एगानिओ वच्चेज्जा, अहवा उत्तिमट्ठपडिवन्नओ साहू सुओ, तस्स सुत्तत्थतदुभयाणि अपुव्वाणि, इमस्सअ संकिआणि, अन्नस्स य नत्थि, ताहे तत्थ पडिपुच्छ- गनिमित्तं वच्चेज्जा । अथवा उत्तिमट्टपडिअरएहिंगम्मति ।। फिडिअद्वारं व्याचिख्यासुराह
फिडिओ व परिरएणं मंदगई वावि जाव न मिलेज्जा ।
मू. (४० /१)
वृ. 'फिंडिए' त्ति एते पंथेण वच्चंति, तत्थ कोइ पंथाओ उत्तिन्नो, अन्त्रेण वच्चेज्जा, अहवाथेरो, तस्सय अंतरा गुड्डा डोंगरावा, जे समत्था ते उज्जुएण वच्चंति, जो असमत्थो सो परिरएणं- भमाडेण वच्चइ, ततो जाव ताणं न मिलइ ताव एगागी होज्जा । इदानीं गाथार्थ:- 'फिडितः ' प्रभ्रष्टः, गच्छतामेव सर्वेषां पथिद्वयप्रदर्शनात्संजातमोहोऽन्येनैव पथा प्रयातस्तत एकाकी भवति । 'परिरएणंवा' परिरयो- गियदिः परिहरणंतेन वा एकाकी कचिदसहिष्णुर्मन्दगतिर्वा कचित्साधुः यावन्न मिलति तावदेकाकी भवति ।
उक्तं फिडितद्वारम. इदानीं ग्लानद्वारमुच्यते
मू. (४०/२)
[भा. २१] वृ. गिलाणनिमित्तेन एगागी हुज्जा, तस्स ओसहं वा आनियव्वं । असइ संघाडयस्स ताहे एगार्गी वच्चज्जा, अहवा गिलाणो सुओ ताहे सव्वेहिं गंतव्वं । अहप्पणो आयरिआ थेरा ताहे तेसिं पासे अच्छियव्वं, ताह संघाडयस्स असइ एगागी वच्चिज्जा । इदानीमक्षरगमनिका श्रुत्वाऽन्यत्र ग्लानं सङ्घाटकाभावे एकाकी व्रजति, यदिवा स्वगच्छ एव ग्लानः कथित, तदर्थमौषधादीनामानयनार्थे व्रजत्येकाकी द्वितीयाभावे सति ।। उक्तं ग्लानद्वारम, इदानीमतिशयद्विरम्
.मू. (४१ / १)
अइसेसिव सेहं असई एगाणिअं पठावज्जा ।
वृ. कोड अतिसयसंपन्नो सो जाणइ, जहा एयस्स सेहस्स सयनिज्जगा आगया, ताहे सो भणति एवं सेहं अवनेह, जड़न अवनह ताहे एस न करेति पव्वज्जं, ततो सो असइ संघाडयस्स एगानिओवि पट्टविज्ज।। इदानीमक्षरार्थ:- अतिशयीवाकचिदभिनवप्रव्रजितंद्रितीयेऽसत्येकाकिनमपि प्रवर्त्तयेत् । उक्तमतिशयिद्वारम्,
सोऊणं व गिलाणं ओसहकज्जे असई एगो ||
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org