Page Text
________________
२६२
पिण्डनिर्युक्तिः- मूलसूत्रं कषायिका वा परिणामविशेषा जातिभेदापेक्षया सप्तभेदाः सप्तविधोऽप्रशस्तो भावपिण्ड, अष्टविधोऽपि भावपिण्डः कर्म्मविषयः तत्रापीयंभावना - कर्माष्टकबन्धनिबन्धनभूताः काषायिकाः परिणाम- विशेषा जातिभेदापेक्षयाऽष्टभेदा अष्टविधोऽप्रशस्तो भावपिण्ड, 'अगुत्तीओ' त्ति नवब्रह्मचर्यगुप्तिप्रतिपक्षमूता नवब्रह्मचर्यगुप्तयः, तथा अधम्र्मो- दशविधधर्मप्रतिपक्षभूतो दशविधोऽप्रशस्तो भावपिण्डः । ज्झ य जेन कम्म सो सव्वो होइ अप्पसत्थो उ । मुच्चय जेन सो उन पसत्थओ नवरि विन्नेओ ।।
मू. (७९)
वृ. इह येन भावपिण्डेनैकविधादिकेन प्रवर्त्तमानेन 'कर्म्म' ज्ञानवरणीयादि बध्यते, चशब्दोऽनुक्तसमुञ्चयार्थः, सच दीर्घस्थितिकंदीर्घसंसारानुवबन्धि विपाककटुकं च येन वध्यते इति समुञ्चिनोति, स सर्वोऽप्रयप्रशस्तोभावपिण्डोज्ञातव्यः, येनपुनरेकविधादिनाप्रर्वत्तमानेनकर्मणः सकाशात् शनैः शनैः सर्वात्मना वा मुच्यते स प्रशस्तो भावपिण्डो विज्ञेयः, आह- पिण्डो नाम बहूनामेकत्र मीलनमुच्यते, पिण्डनं पिण्ड इति व्युत्पत्तेः, भावाश्चसंयमादयो यदाप्रवर्त्तन्ते तदैकसङ्ख्या एव. एकस्मिन् समय एकस्यैवाध्यवसायस्यभावात्. ततः कथं पिण्डत्वम्? इति, अत्रोत्तरमाहमू. (८०)
दंसणनाणचरित्ताण पज्जवा जे उ जत्तिया वावि । सो सो होइ तक्खो पज्जवपेयालणा पिंडो ॥
वृ. इह चारित्रग्रहणेन तपःप्रभृत्यपि गृह्यते, तस्यापि विरतिपरिणामरूपतया चारित्रभेदत्वात्, ततो दर्शनज्ञानचारित्राणां प्रत्येकं ये ये 'पर्यवाः' पर्यायाः अविभागपरिच्छेदरूपा यदा यदा' यावन्तो' यत्परिमाणा वर्त्तन्तेससतदा तदातत्तदाख्यो-दर्शनाख्यो ज्ञानख्यश्चारित्राख्यः पर्यवपेयलानापिण्डः' पर्यायप्रमाणकरणेन पिण्डः पर्यायसंहतिविक्षया पिण्डो भवतीत्यर्थः, इयमत्र भावना इह यदा संयम एव केवलः प्राधान्येन विवक्ष्यते न तु सती अपि ज्ञानदर्शने संयमस्य तदविनाभावित्वेन तयोस्तत्रैवान्तर्भावविक्षणात्, तदा ये तस्य संयमस्याविभागपरिच्छेदाख्याः पर्यायास्तेसमुदायेनैकत्र पिण्डीभूयव्यवतिष्ठन्ते, परस्परंतादात्म्यसम्बन्धेन सम्बद्धत्वात्, ततः संयमपर्यायसंहत्यपेक्षया पिण्ड इति संयम एकविधभावपिण्डत्वेनोच्यमानो न विरुध्यते, यदा तु तस्मिन्नेव संयमरूपेऽध्यवसाये पृथग् ज्ञानविवक्षा क्रियाविवक्षा च भवति, यथा- -वस्तुयाथात्म्यपरिच्छेदरूपोऽशो ज्ञानं प्राणातिपातादिविरतिरूपः परिणामविशेषस्तु क्रियेति तदा ये ज्ञानस्याविभागपरिच्छेदरूपाः पर्यायास्ते परस्परं तादात्म्यसम्बन्धेनावस्थिता इति ज्ञानपिण्डः, येतुक्रियाया अविभागपरिच्छेदरूपाः पर्यायास्ते क्रियापिण्डः, ततो द्विविधो भावपिण्डो जानक्रियाख्यः प्रतिपाद्यमानो न विरुध्यते, यदा तु तस्मिन्नेव संयमरूपेऽध्यवसाये पृथग ज्ञानविवक्षा दर्शनविवक्षा चारित्रविवक्षा च, यथा वस्तुयाथात्म्यपरिच्छेदरूपोऽशो ज्ञानं तस्मिन्नेव वस्तुनि परिच्छिद्यमाने जिनैरित्यमुक्त म अत इदं तयंतिप्रतिपत्तिनिबन्धनं रुचिरूपः परिणामविशेषां दर्शनंः, प्राणातिपातादिविरातिरूपस्तु परिणामविशेषचारित्रमिति, तदा ये ज्ञानस्याविभागपरिच्छेदरूपाः पर्यायास्तं समुदिता ज्ञानपिण्डो ये ते दर्शनस्य ते दर्शनपिण्डः ये तु चारित्रस्य ते चारित्रपिण्ड इति त्रिविधो ज्ञानदर्शनचारित्राख्यो भावपिण्ड उपपद्यते, यदा तु तपोरूपोऽपि परिणामो भवति भिन्नश्र चारित्राद्भिवक्ष्यते तदा त्रयः पिण्डाः पूर्वोक्ताश्रतुर्थस्तु तपः पिण्ड इति चतुर्विधो भावपिण्डः, यदा तु पञ्च महाव्रतान्येव केवलानि विवक्ष्यन्ते ज्ञानदर्शनतपांसि पुनस्तत्रैवान्तर्भूतानि तदा ये प्राणातिपातविरतिपरिणास्याविभागपरिच्छेदरूपाः पर्यायास्ते परस्परं समुदितस्वात् प्राणातिपातविरतिपिण्डः ये तु भृषावादविरतिपिरिणामस्य ते मृषावादविरतिपेम्डः एवं यावद्ये परिग्रहविरतिपरिणामस्य
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003330 |
| Book Title | Agam Suttani Satikam Part 26 Oghniryukti Pindniryukti |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dipratnasagar, Deepratnasagar |
| Publisher | Agam Shrut Prakashan |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 436 |
| Language | Prakrit, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, agam_oghniryukti, & agam_pindniryukti |
| File Size | 23 MB |