Page #1
--------------------------------------------------------------------------
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIjI zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarano itihAsa. THE - kartA ane prakAzaka :- kavi mAvadAnajI bhImajIbhAi ratanuM nirI kAlAvaDa-(zItaLAnuM)-navAnagara sTeTa. (vAmana jayaMti ) ) vi , vi. saM. 1991 (hAlArI) } { " ci . i. sa. 1934 ) T AvRtti 0 . prata 1000 ane che te USERSHEETE JEEEEEEE *
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sarvahakaka prasiddhakartAne svAdhIna che zrI jaina bhAsakarodayaprinTiMga presamAM menejara bAlacaMda hIrAlAle kavirAja mAvadAnajI bhImajIbhAI ratanuM mATe chApyuM-jAmanagara
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAtanA che . arpaNa-patrikA. ' ' yAdavakuLa ziromaNa, kSatriya zirachatra, temaja audAryAdi aneka guNa saMpana kRpALu rAjana! krikeTa kirtA meLavavAmAM kIrITarUpa. sAhityavilAsI, akhaMDa brahmacArI, prAtaHsmaraNIya mahArAjA jAma zrI 7 raNajItasiMhajI sAheba jI. sI. esa. AI. jI. bI I sAheba bahAdura! paLa paLo, aLa, ffkshlfkfHlfHltHqd nlsh nft shshf shff Apa nAmadArazrInI AjJAnusAra A duvaMzaprakAza ane jAmanagarane itihAsa saMpUrNa karela che. paraMtu te saMpUrNa thayA pahelAM ja Apa nAmadAra svargavAsI thayA, jethI ApanI samakSa raju karavA huM bhAgyazALI na thayA, to paNa sadAne mATe Apano AtmA amara dhArI jAmanagaranI javalaMta kitine vistAranA A itihAsa Apa nAmadArazrInA amara AtmAne samarpaNa karI yatkiMcita ApanI sevA karavA kRtakRtya thayo chuM kAlAvaDa (rItaLAnuM) ) lI. Apano kRpApAtra (vAmana jayaMtI) - kavi mAvadAnajI bhImajIbhAI sa. 1991 (hAlArI) | ratanuM ynjsmHt bldy@ lshwshHlmjlfd: bymr stfHl
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva. jAmazrI 7 raNajItasiMhajI sAheba bahAdura. jI. sI. esa. AI. jI. bI. i.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ to zrIjI > prastAvanA. zrIyaduvaMzaprakAzano mArA pujya pitAzrI bhImajIbhAi banAbhAI ratanuMe vi. saM. 1955mAM AraMbha karela. amArA vaDIla hamIrajI ratanuMe "yAdavavaMza era ratanuM bAroTarI utpatti" e nAmane cAraNI bhASAmAM eka graMtha vi. saM. 1796mAM racele tenI eka prata ke je vi. saM. 1809mAM lakhAelI che, te prAcina hasta lekhita prata kacchamAM jaI, mahArA pitAzrI laI AvelA. tenA AdhAre tathA bIjA amArA gharamAM hastalekhita vikramanA soLa, sattara ane aDhAranA saikAonA kAvyanA copaDAo uparathI zarUAta karelI, paraMtu kahevata che ke "jAMti naTu vinAno" e pramANe teozrIne vi. saM. 1850 mAM akSaranivAsa thatAM, AraMbheluM kAma aTakI gayuM. e samaye mArI umara mAtra ATha varSanI hatI. e bhakatakavizrIe tIvravegathI karela zubha saMkalpa pUrNa karavA Izvare mane preraNA karI paraMtu e preraNAne protsAhananI jarUra hatI, tevAmAM vidyAvilAsI yadukuLamaNi ApaNuM lekapriya mahArAjA jAmazrI 7 sara raNajItasiMhajI jI. sI. esa. AI. jI. bI. I. sAheba bahAdUra kAlAvaDa padhAryA, teo nAmadAra--jyAre jayAre kAlAvaDa aMdhArI rAtrI rahetA tathA samANA kempamAM paNa rAtrI vakhate mane zayanagRhamAM belAvI mArI kanevI vArtAo sAMbhaLatA. e prathAne kAlAvaDa mukAme rAtrInA samaye aitihAsika vAtonI carcAmAM meM, mArA pitAe Araela kAryanI hakikta nivedana karI. vidvAno, kavio ane saMgIta sAhitya vagerenA kArya kartAone uttejana ApanAra e udAra rAjavIe mArI pAsenuM itihAsika sAhitya joi, e AraMbheluM kArya jaladI puruM karavA mane pharamAvyuM, tethI teja sAlamAM meM e kArya pUrNa karavA taiyArI karI (vi. saM. 1987) amArA cAraNI sAhitya uparAMta bIjA aitihAsika graMtho meLavI, vAMcI meM "zrIyaduvaMzaprakAza" lakhavo zarU karyo. e vakhate mardama jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAheba vilAyata borAjatA hovAthI teo jAmanagara pAchA padhAre tyAre teo nAmadAre mane pharamAvila hukamano amala thayo che tema batAvavA meM A itihAsano prathamakhaMDa chapAvo zarU karyo. hajI to khaMDanA savAso pAnA chapAyA nahatAM, tyAM teo nAmadArazrI ciMtA svarge sIdhAvyA. e AghAtathI AraMbheluM kArya aTakavAnI aNI upara hatuM. paraMtu daivI icchA e kArya pUrNa karavAnI hoI, mane AtmabaLa maLatAM AraMbheluM kArya AgaLa vadhArI izvaranI kRpAthI Aje pUrNa thatAM, jana samAja samakSa raju karavA huM bhAgyazALI thayo chuM. e mArA vaDIlane zubha saMkalpane ane bhISmatulya jAmazrI raNajItasiMhajInI aDaga AjJAnoja pratApa che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ navAnagara (jAmanagara) ane brahad itihAsa gujarAtI bhASAmAM AjasudhI nahi lakhAyeluM hovAthI temaja hindI bhASAmAM mAtra eka "vibhA vilAsa" nAmano graMtha je lakhAyele temAM keTalIka apUrNatA hovAthI A itihAsamAM te khAmIo puravAmAM AvI che. (1) zrI kRSNa paramAtmAnA putra zAmbano vaMza cAluM hovAnuM ghaNuM itihAsakAro. prAcina zAstro nahiM jotAM, eka uparathI bIjAe lI2 lITe lakhI nAkhela. je mahAna bhula zAstrothI sAbita karI, zrIkRSNanA putra pradyumnano vaMza cAlu hovAnuM siddha karela che. juo prathama khaMDa prathamakalA peja 21 thI 24. 2 vibhA vilAsamAM mITheThanA pAdharanuM mahAyuddha jyAre khaMbhALIye jAmazrInI gAdI hatI, tyAre thayAnuM jaNAvI, pachI jAmanagara vasAvyAnuM lakhe che. paraMtu e yuddha jAmanagara vasyA pachI lagabhaga 10 varSe thayuM hatuM. dhroLanA ThAkArazrI haradhoLajI te laDAimAM kAma AvyA hatA, tevuM vibhA vilAsamAM lakhe che, jyAre dhroLa rAjasthAnathI lakhAi Avela itihAsamAM paNa vi. sa. 1606 mAM ThAkArazrI haradhoLajI e laDAImAM kAma AvyAnuM lakhAI Avela che. jyAre jAmanagara vi. sa. 1596mAM vasyuM ane A laDAI vi. sa. 1606 mAM thaI to te uparathI cokakhuM jaNAI Ave che ke e laDAI jAmanagara vasyA pachIja thaI che. juo prathama khaMDa aSTamI kaLA pRSTa 124 thI139. 3 vibhA vilAsamAM bhUcaramerInA yuddha vakhate Ajama, keke, ane bAbI e nAmanA traNa bAdazAhI subAo caDhI AvyAnuM lakhela che. paraMtu te vAta gaLita che. juo .. . 10 mI kaLA pRSTa 191 nI 202 sudhI. keTalAka itihAsakAro jAmazrI sattAjInA kumArazrI vibhAjIthI rAjakoTa gaMDaLano vibhANa vaMza cAlyo hovAnuM lakhe che. paNa tema nahi hotAM, jAma sattAjInA kumArazrI ajAjI je bhUcaramorImAM kAma AvyA, temane lAkhAjI tathA vibhAjI nAmanA be kumAro hatA, temAM moTA lAkhAjI gAdIe AvyA ane nAnA kumArazrI vibhAjI kAlAvaDa paragaNuM lai utaryA, ke jeoe pAchaLathI rAjakeTa sara karyuM. tenAthI vibhANa vaMza cAlela che. juo pra. naM. dvAdazI kaLA pAne 224, 5 jAmazrI rAyasiMhajI bIjA ane tamAcIjI bIjAnA rAjya kALaviSe kaMIka itihAsakArone matabheda che, paraMtu jAmazrI tamAcIjInA hastAkSaranI sahI ane merachApavALo eka lekha amane maLatAM, te lekhamAM lakhAyela saMvatanA AdhAre teonInA rAjyakALa nakkI karela che. juo pra. khaM, trayodazI kaLA 54 254 ane 258. 6 khAsa muddAnI vAta to e che ke "vibhA vilAsa" graMthamAM jAmazrI vibhAjIe mahuma jAmI raNajItasiMhajI sAhebane dattaka lIdhA vigerenI ke sadara zAkhAnI (phulANI vaMzanI) hakikatane leza mAtra paNa ullekha karela nathI. paraMtu jAmazrI rAvaLajInI pavitra gAdi upara zuddha kSatriya rAjabIja bIrAjavAnuM IzvarathIja nirmANa thayeluM heI, gAdinA sAcA
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasadArarUpI satya surya udaya thaze. e saghaLI bInA A itihAsamAM vistAra pUrvaka varNavI che. juo prathama khaMDa paMcadazI kaLA pRSTa 332 thI 338 sudhI. 7 A itihAsanA bIjA khaMDamAM dhroLa sTeTathI AraMbhI 23 yaduvaMzI rAjyone TuMko itihAsa teonA vaMzavRkSo sAthe ApavAmAM Avela che, temAM tathA prathamakhaMDamAM je kAvyo ApelAM che, te saghaLAM vRddha cAraNa devonA kaMThastha sAhityanAM tathA hasta lekhita copaDAomAMnA prAcina che. temAM keTalAMeka vibhA vilAsanAM paNa che. bIjA bhAgamAM lakhAelA rAjasthAnonA ItihAsamAM dhroLa vIrapura, lodhIkA, gavarIdaDa, vagere rAjAthI lakhAI AvelA itihAsa sivAInI hakikata vesTarna InDIA sTeTasamAMnA "phalIMga prInnIsa, cIphasa enDa lIDIMga parasanejasa" (I. saM. 1928) nAmanA aMgrejI pustakanA AdhAre ItihAsa tathA vaMzavRkSo ApelAM che. 8 tRtiya khaDamAMnI "hakikata-A ItihAsa khAsa jAmanagaraja heI, navAnagara sTeTano hunnara udyoga, tAlukAnA gAmo, vastinI saMkhyA, prAcina etihAsika sthaLo, dhArmika saMsthAo ane mahAna purUSonA jIvana prasaMgo varNavAmAM Avela che. sAthenA lIsTamAM lakhAelA pustakanA AdhAre A itihAsa lakhavAmAM Avela che. jethI te sarva graMthakAronA huM aMtaHkaraNa pUrvaka AbhAra mAnuM chuM. huM nathI mahAna kavi, ke nathI mahAna vidvAna, sAkSara ke lekhaka. te A itihAsamAM je kAI de-pAThaka vargane jaNAya te deza A mAre graMtha lakhavAne prathamane ja prayAsa heI, daragujara karaze evI AzA che. temaja je je sucanAo maLaze te yugya sucanAo bIjI AvRttimAM sudhArA sAthe bahAra pADIza. kAThiyAvADa TAImsanA adhipati mI. vajIrANIe A itihAsanI jAhera khabara potAnA peparamAM lAMbo vakhata kaMIpaNa rakama lIdhA vinA chApI Apela che teno huM aMtaHkaraNa pUrvaka AbhAra mAnuM chuM. jAmanagara phoTo ku.nA mAlIka zrIyuta bhAIzrI paMcANabhAIe, bleka mATe phoTAo pApela che tathA gujarAta TAImsanA adhipati mI. zAhe potAnA 9 bleka mane A itihAsamAM vAparavA Apela che tenA mATe temaja potAnA peparamAM jAhera khabara chApI che tenA mATe huM te zrImAnono aMtaHkaraNa pUrvaka AbhAra mAnuM chuM. A itihAsa yaduvaMzI rAjyone gAmaDe gAmaDe vaMcAya temaja thoDuM bhaNelA tathA abhaNa varganA leke paNa saMpUrNa samajI zake tevI bhAvanAthI A graMthanI bhASA taddana sAdI ane sarala (grAmya bhASA) vAparI. vidda bhagya nahiM karatAM lokabhogya karela che, eja vinaMti Izvara sahunuM maMgaLa kare !!! vAmanayaMti (jAmajayaMti) ). vi. saM. 1991 (hAlArI) lI. yaduvaMza Azrita, svAminArAyaNa-balDIMga kavi, mAvadAnajI bhImajIbhAI ratanuM. jAmanaga2.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ > upayAgamAM lIdhelA graMthAnI yAdI graMthanuM nAma zrI mahAbhArata zrImad bhAgavat kacchane itihAsa vijJAna vilAsa (mAsika) gujarAta rAjasthAna TADa rAjasthAna kAThiyAvADa sarvasaMgraha cAritramALA (kAThiyAvADanA sALa rAjAone- itihAsa) seAraDI tavArIkha vibhA vilAsa jAmanagaranI udyogika saoNMpatti jAmanagarane bhAmiyA rAsamALA bhAga 1-2 vaMzasudhAraka bhagavatasiMhajI javana caritra phalIMga prInsIjha enDa cIsa enDa lIDIMga parasanejIjha ina ve. i. sTreTasa. lenDa epha ranajI enDa dulIpa navAnagara sTeTanA riporTa tathA sTeTa gejhI2A prasiddha thayAnI sAla prAcIna i. sa. r ,, "" "" "" "" ,, "" .. ', "" 1876 1880-81 1884 1886 1890 1891 1893 1895 1896 1899 1903 1927 1928 1929 1932-33 caritra caMdrikA, jhaMDubhaTTajI jIvanayiMtra, saMgItAditya, samAja sevaka, jAmanagarI aMka, uparAMta Thustalekhita junA ceApaDAonA prAcIna lekhA ane kAvyA, "yaMduvaMza utpatti" (vi. sa, 1796) tathA vRddha cAraNudevAnA kathAe vigerenA AdhAre A itihAsa lakhAyela che. kaMstha hamIrajI ratanuM kRta sAhitya ane lAka kavi mAvadAnajI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainivedana-patrikA. akhaMDaJAtapratApa gAbrAhmaNa cAraNa pratipAla khudAvida nekanAmadAra mahArAjAdhirAja jAmazrI 7 digvijayasiMhajI sAheba bahAdura.. Apa nAmadAra LamanagaranI gAdI upara bIrAjI turtamAMja prajAhitanA kAryo karI Apa prajAY=mI thayA, te sAthe bApuzrInA sAhityanA vArasAne Ape aneka ThekANe bhASaNA ApI ApanI madhura vAcA dvArA te vArasAne paNa dviSAvyeA che, AvA aneka guNNA TuMka samayamAM Ape sapAdana karI jAmanagaranA rAjyane dviSAvyu che, tA te guNAthI AkarSAi ApazrInA rAjyanI ane ApazrInI sevA artha A yaduvaMza prakAza ane jAmanagaranA itihAsa" sva. bApuzrI (jAmaraNajIta)nA amara AtmAne arpaNa karI AjanA A magalamaya divase Apa nAmadArazrInA karakamalamAM bheTa dharI Azrita vi tarIkenI pharaja adA karUM chu. izvara Apa nAmadArazrAne taMdurastI sAtha dIrghAyuSa bakSe, evI prabhu pratye prArthanA karI viramuM chuM. jAmanagara. caMdramahela kacerI (vAmanajayati) (jAmajayaMti) (sa. 1991 hAlArI) lI. ApatA kRpAkAMkSI kavi mAvadAnajI bhImajIbhAi ratanuM ( kAlAvaDavAlA )
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ svasthAna zrI navAnagaranA nekanAmadAra khudAvida mahArAjA dhirAja jAmazrI 7 digvijayasiMhajI sAheba bahAdUra.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTa ***13 ...17 | zrIjI - viSayanukramaNikA - -prathamakhaMDa- viSaya pRSTa viSaya 2AvaLa jAmanA darabAra ane kAvyanI zrImaMgalAcaraNuM - pAdaputa...141 zrIhamIrajI ratna kRta yaduvaMzavarNana kAvya..2 saurASTramAM sArvabhauma sattAnuM purvadarzana...8 geDI (gAma) na vasavA devAnI jAma rAvaLajInI pratijJA...146 caMdrarAjAnI pahelAnA cakravarti rAjAone jAmazrI rAvaLajIe zitaLAnuM kALAvaDa samaya ...11 meLavyuM te viSe hakikata...153 satayuga tathA tretAyuganA cakravati rejhImAtAmAM yogIrAjanuM bhaviSya kathana...155 . rAjAonAM nAme...12 jAmazrI rAvaLajInI dvArakAnI yAtrA...156 caMdravaMza vistAra kAmanA kekANuM . . 157 zrIkRSNAvatAra pratijJAnuM pAlana ...163 zrIrAdhAramaNadevano da ... jAma rAvaLajInI hoke na pIvAnI pratijJA...169 vajanAbhanA rAjyAbhiSekanA pramANe......22 jAmazrI rAvaLajInuM avasAna * 170 rAjA devendranA cAra kumAre... ........25 jAmazrI vibhAjI (pahelA) ..175 pahelA jAma nara pAne vaMza vistAra... 27 jAmazrI satrasAlajI u satAjI tathA jAma lAkho ghusAra ... ...29 jAmasAhI kArI... 179 mAtaMgadevanI utpatti tathA jAma unnaDa...35 junAgaDhanA navAbane karelI madada...183 jAma lAkho phulANuM bAdazAhI subA khurama sAthenuM yuddha...185 , puMare nAgezvara mahAdevanI AjJAthI jAma satAjIe ke, lAkho jADeja ApelI kherAta.. ...189 , rAyadhaNajI tathA tenA cAra kumAre...78 bhUcaramorI viSenI atihAsika hakikata..191 abaDe aNumaMga ( aNanama)... 81 jAmazrI ajAjInAM rANuM sati thayAM e jAmazrI rAvaLajI viSenuM prAcina kAvyuM... ...196 ,, rAvaLajInuM isaradAsajI kRta kAvya...99 bhUccaramorI yuddhanAM cAraNI bhASAnAM kAvyo.203 , hAlAra bhumimAM AvavuM..105 zahenazAha akabaranA rAjyakavi darzAjIoDhA jAmanagara vasAvyA viSenI hakikata.....10 kuta ajAjAmanI gajagata.-224 trIkALadarzI paMjubhaTTa ane jAma rAvaLajInuM jAmazrI jazAjI (pahelA )... ...229 pUrva vRttAMta...115 jAmazrI lAkhAjI (pahelA)... rAvaLajInuM azvadAna ..12 1 , raNamalajI (pahelA )... isaradAsajIkRta jAma rAvaLajInA govardhanarATheDanuM kAvatru reNukI chaMda... ..12 jAmazrI rAyasiMhajI(pahelA ) ...241 mIThAInA pAdaranuM mahAna yuddha. 12 islAmanagara viSenI hakikata **.47 *..75 -94 *234 ` m 243
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha - 55 .56 yaduvaMzaprakAza, viSaya pRSTa | jAmazrI tamAcIjI tagaDa ( pahelA ) 243 zrIdvitIyakhaMDajAmazrI lAkhAjI (bIjA) 253 viSaya ,, rAyasiMhajI (bIjA ) ..254 brala sTeTano itihAsa , tamAcIjI (bIjA) 258 jasA haLANInA duhA , lAkhAjI ( trIjA ) 263 kumArazrI kesarIsiMhajInAM kAvyo ..14 ,, jazAjI (bIjA) ane merukhavAsa...267 ThAkArazrI jesaMgajInuM kAvya - 15 bheTALI bhAMgyAnuM cAraNI bhASAnuM gIta..27 , harisiMhajInuM kAvya 16 jAmazrI sattAcha ( bIjA ) 297 dhrolasTeTanI vaMzAvaLI ..18 joDIyAbaMdara khavAsa pAsethI kabaje khIrasarA rAjyane itihAsa ...21 karyAnuM cAraNI bhASAnuM gIta (kAvya). 299 jALIyAdevANa tAlukAne itihAsa..28 metA motI zAmaLajI buca viSe kAvya..302 khareDI vIrapura sTeTane ItihAsa..31 jAmazrI raNamalajI (bIjA) ...303 rAjakeTa sTeTane itihAsa .. vibhAjI ( bIjA ) 312 ThAkaradhI meherAmaNajI kRta kaTArInuM gIta...43 IzvarAvatAra tathA cakravati rAjAonI gRha kuMDalIye..314 rAjakaTina rAjakoTanI sadaranI jamInano dastAveja...49 jAmazrI raNamalajInAM kuMvarIzrI pratApa rAjakoTa sTeTanI vaMzAvaLI viSenI hakikata ...316 gavarIdaDa tAlukAno itihAsa vimA yAtrA varNana kAvya...323 sApura tAlukAno itihAsa 60 zrIviSNu pratiSThA pALa tAlukAne itihAsa jAmazI vibhAjInI dinacaryA ane avasAna.344 koThArIA tAlukAne itihAsa 63 jAmazrI raNajItasiMhajI ledhIkA (sinIyara) tAlukAne itihAsa 66 krIkeTanI hakikata tathA kavitA ...353 zrIsvAminArAyaNanuM saMkSipta jIvanacaritra.70 rAjyAbhiSeka tathA yuddha sevA ...36 zrI abhayasiMhajI upadezamALA kAvya...7ra khatAbo, jAhera hAjarI vagere ....358 ledhIkA (jInyara) tAlukAne itihAsa95 sIvara jyubIlI ***361 gaDhakA tAlukAnA ItihAsa avasAna zrIgeDaLa sTeTane itihAsa raNajItaviraha kAvya *..368 1ii gaMDaLanI topa viSenuM cAraNI bhASAnuM kAvya...12 jAmazrI digvijayasiMhajI sAheba..372 ThAkArazrI saMgrAmanuM maunavrata choDAvyAnuM rAjyAbhiSekanuM bhASaNa 373 tathA vIrarasa varNana kAvya..12 cembara opha komarsanI udaghATana kriyA...378 mahArAjAzrI bhagavatasiMhajI sAheba..12 khu. hajuzrIne muMbaImAM maLeluM mAnapatra...381 gAMDaLa sTeTanI vaMzAvaLI 13 5 kalakatAmAM maLelA mAnanI hakIkata...384 koTaDAsAMgANI sTeTano itihAsa...13 saMskRta rAjakIya pAThazALAmAM khudAviMda hajurIe ApeluM bhASaNa ...388) meMgaNI tAlukAno itihAsa ...13 rAjyakuTuMba parIcaya ' .39 meMgaNI ThAkArazrI mAnasiMhajInA bANanavAnagara sTeTanI vaMzAvaLI ..392 dAsa kRta cAraNuM bhASAnA duhAo...13 0 341 *.62 ***350 98 ...10 :
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazaprakAza pRSTha ...144 ...145 viSaya rAjaparA tAlukAnA itihAsa bhADavA tAlukAnA itihAsa zrIyaduvaMzI khInaakhatyArI tAlukAone itihAsa... ...147 zrIkaccha ( bhuja ) sTeTane itihAsa...152 mAmaiyA mAta Mga viSenI hakIkata ...155 mAmaiyA . mAtaMganuM kacchIbhASAmAM bhaviSya kathana ( duhAe ) * 117 ...162 mAcharaDA rAmezrI kheMgArajI ( pahelA ) mahArAozrI dezaLajI ( pahelA ) jamAdAra phatehamahamada suMdara sAdAgara ...195 sAdara ...183 jADejAzrI jAlamasiMhajI sAheba ane ...185 vAgherenA yuddha vananuM cAraNIbhASAnuM mIrajhAM mahArAozrI kheMgArajI savAI kaccha sTeTanI vaMzAvaLI meArI sTeTane itihAsa meArI sTeTanI vaMzAvaLI mALIyA sTeTa itihAsa pesta pacIzInAM kavita jesalamera rAjyane itihAsa cuDAsamA vaMzanA itihAsa rA'mAMDalIka ane nAgabAInA duhAe tathA cAraNI bhASAnuM kAvya ( gIta )...234 sAMtalapura tAlukA ...240 zrIyaduvaMzI rAjapUta rAjyeAnuM lIsTa...241 --tRtIyakhaMDa-- viSaya navAnagara sTeTanuM vana prAcina hunnara tathA hastakaLA pRSTha ...ra udyoga...13 zaheravana devAlaye navAnagara sTeTanA tAlukAonI hakikata...20 dareka tAlukAnuM gAmavAra vasti patraka...25 --aitihAsika prakhyAta sthaLe- Ya gAMdhavI ...42 dhumalI ...46 kharaDe ...48 kAlezvara bhANavaDa ***198 bahAdura...194 jADejAthI jAlamasi'DujI sAhebanA vIzInA duhAe tathA gIta...63 ...301 jADejAzrI jIvaNusiMhajIsAhebanI baMdukanA ...217 vananuM gIta ...218 zItaLAnA kALAvaDanI kikata ...221 ganIpIranI kikata ...225 dANIdhAranI hakikata 229 sati mAtAe prakaTezvara mahAdeva brahmakSatriyanA surApurA rAvaLa mahAlanI kikata khImarA tathA leANunA duhAe jAmanagaranA jainama dIrAne itihAsa...80 jAmanagara nI havelIne itihAsa ...82 svAminArAyaNune itihAsa...84 mullAMsarakAranI gAdInA itihAsa,..87 pArasInIagIArIneA itihAsa...89 khIjaDAmadAraneAM itihAsa ( nijAnaMdu saMpradAya )...91 dhanavantarI avatAra mahAtmA jhaMDu bhaTajInuM jIvana vRttAMta...96 ...16 ...18 "" "+ nAma "" 3 AmaraNa-bAlaMbhA bAlAcaDI-piMDArA ...50 ...11 ...54 ***55 ...56 ...58 jhamALa kAvya...59 ... $4 ...huM .... ...71 ...72 ...193 ...74 ...75 .**78
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ .31 bhaviSya kathana kAvya *351 yaduvaMzaprakAza. viSya che. aM. 2 | -citraparicaya-. . pRSTa kezavajI zAstrInuM jIvana vRtAMta 10910 jAmazrI 7 raNamalajI (1) saMgitAcArya AdityarAmajInuM jIvanavRtAMta....11111 1236 5 7 rAyasiMhajI (1) | adagurU ( ANadA bAvA ) nuM jIvana , 12 govardhana rAThoDa varlDa reka vRtAMta...11513 sekhapATanAM pAdaranuM yuddha Isara bAroTa (sarAkAM 5ramezvarA) nuM 14 jAmazrI 7 tamAcIjI tagaDa jIvana vRtAMta. 221pa bAdazAhI subAne zahera bahAramADhavo 142 cAraNa utpatti ane kavikula paricaya...1ra016 islAmanagarano ulekha : 244 -mahAna purUSonA grahonI janmakuMDalIyA-17 jAmazrI 7 lAkhAjI (2) tathA , -prathamakhaMDa- praSTa 18 gosvAmI zrI vIThalanAthajI 152 jAmazrI raNamalajI nI gRhakuMDaLI...30 18 jAmazrI vibhAjI (bIjA ) .313 vibhAjI zrI rAmacaMdrajI ...31421 jAmazrI raNajIta krIkeTa ...354 zrIkRSNa ...31422 sIlvara jyubIlI abhiSeka ) zrIsvAminArAyaNa ..31523 , tulA cItra ? zrIyudhiSThira 31524 mahArAjazrI juvAnasiMhajI sAheba, 391 zrIvikramAditya (rAjA vIra vIkrama),, ..3165 , mehanasiMhajI sAheba chatrapati zivAjI mahArAja , 26 rAjakumArI pratApasiMhajI sAheba) zahenazAha akabara "127 , hiMmatasiMhajI sAheba 291 mahArANI vikaTorIA jAmazrI raNajItasiMhajI sA. pa28 dIlIpasiMhajI sAheba , jAmanagara zahera vasAvyAnI , 11 29 khAnabahAdura dIvAnajI sAheba ne -tatiyakhaMDa- pRSTha 30 revanyusekreTarI zrIgokaLabhAI sAheba91 mahAtmA jhaMDu bhaTajInI gRhakuMDalI 96 | -dvitiya khaMDa- paSTa -citraparicaya-pra. naM. puSTa lodhIkA tAlukadArazrIabhayasiMhajI sA...69 1 sada. jAmazrI raNajItasiMhajI sAheba para , muLavAjI sAheba...90 2 jAmazrI 7 digvijayasiMhajI sAheba 3 kavi mAvadAnajI ( ikartA). BSTa -tatiyakhaMDa- paSTa 4 mI 7 rAvaLajI . ...18 5 B174 33 pratApavilAsa pelesa 5, 7 vibhAjI (1) 6 ,, 7 satAjI 34 jenamaMdiro ...81 7 bhucaramorInuM yuddha 175 35 khIjaDA maMdIra ...94 8 jAmazrI 7 jazAjI (1) 36 rAjakavi bhImajIbhAI banAbhAI ratanuM...13 6 9 , 7 lAkhAjI (1). 228 7 i. kartA tathA temanA mitra ...146 % my : 6 : ( my my my : che :
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ g3.% -: jAmadhaNI kAM rAmadhaNuM - rAma ane jAmanI sarakhAmaNInA duhA. avadhapurI navIna purI, dasaratha vIbhe jAma che takhata meLave tapa karI, kAM raNajIta kAM rAma che 1 beTa dhanuSa barAbarI, vasudhA vijaya tamAma che kiratI rUpa sItA vare, kAM raNajIta kAM rAma che 2 che. eka patnivratamAM aDaga, sUradhIra saMgrAma che kaLImAM jIte kAmane, kAM raNajIta kAM rAma . 3 che pItu vacanane pALavA; haradama rAkhe hAma che pitru bhakata A pRthvI para, kAM raNajIta kAM rAma che 4 che vicarI vilAta vanavise, kare alekika kAma che vasudhAmAM vijaya kare, kAM raNajIta kAM rAma . pa bAMdhakAma karIne kare, zatrudaLa saMgrAma che legarU5 rAvaNa haze, kAM raNajIta kAM rAma . 6 che pharatA cera Daphera jyAM tyAM) nahIM ceranuM nAma che haThathI asurane haNe, kAM raNajIta kAM rAma che 7 che lIga opha nezana mahI, kare jagatanAM kAma che jaga uddhAraka janamiyA, kAM raNajIta kAM rAma che 8 che bhurA gAra vAMdarA, bhajatA sitA rAma bhurA gorA vaza kare, kAM raNajIta kAM rAma ! 9 che kaLe nahiM keI kaLA, saghaLA bhare salAma che bhurA gorAmAM bhaLe, kAM raNajIta kAM rAma + 10 dAna vibhISaNakuM diye, dhana laMkAgADha dhAma | sevAnuM phaLa zubha dIye, kAM raNajIta kAM rAma 11 aMtara prema dharI ati, japati raiyata jAma che rAma rAjya varatAvatA, kAM raNajIta kAM rAma . 12 mAvadAnanA manataNu, haradama purata hAma bhajane rIjhe bhAvathI; kAM raNajIta kAM rAma ! 13 vi. saM. 1985 kartA kavi. prItI bhajana pATI vibhAvIlAsa pelesa mAvadAnajI bhImajIbhAI ratanuM 1 jAmanagara. ) (kAlAvaDa vALA) %% E%% nakkarara-ra 0%Bradvicchata hai
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ (I kartA) kavi mAvadAnajI bhImajIbhAi ratanuM (kAlAvaDa vALA)
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriijii|| // zrIbrahmAnaMdAya namonamaH // zrIyaduvaMzaprakAza << ane -managarano chatihAsa. che prathama khaDe prathama kaLA prAraMbha: . zrImaMgalAcaraNa-zloka vAme yasya sthitA rAdhA, zrIzca yasyAsti vakSasi // vRMdAvana vihArata, zrIkRSNaM hadi ciMtaye // 1 // zrIvAsudeva vimalAmRta dhAmavAsaM, nArAyaNaM narakatAraNanAma dheyam // zyAmaM sitaM dvibhujameva caturbhujaJca, tvAM bhakti dharma tanayaM zaraNaM prpdye||2|| // kavita // gokula vihArI brajacaMda naMdanaMdana ho, bhaktabhayahArI bhayakArI ari kNske| kavi mAvadAna jAna zoSana putanAke pAna, zoSanakara pighna tha vighnsNtusske| mahA Adhazakti AzapUrna kara AzApurI, harIke amaMgala ru vighna ari DaMzake / jAma raNajita dIye Ayaza nRpanita pIta, baranuM caritta kRSNa aMza yduvNshke||1||
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yaduvaMza prakAza ane jAmanagaranA itihAsa. prathama keLA) // dohA // zrI zrIjI mahArAjake, carana kamala ziranAya // kara jorI binatI karUM, samaratha hohu sahAya // 1 // kRSna baMzakI kIratI, hRdiye dhari hullAsa // alpa buddhiseM AdaraM, zrI yaduvaMsa prakAza // 2 // *sodA ane zIzodIyA, rohaDa ne rAThoDa // darsAota ne devaDA, jAdava ratanuM joDa // 3 // meM cArana ratanuM kule, yadukulako AzrIta // zyAmadharmi raheNo sadA, ruDI kuLarI rIta // 4 // ohI pharaja karane adA, zrI yaduvaMza prakAza // mAvakavi racIyo mahA, jAmanagara itihAsa. // 5 // zrI hamIrajI ratanuM kRta yaduvaMza varNana kAvya. .. .( jAMgaDI bhASA ) // dohA / / de zubha aSara zAradA, muMjha mahera kara mAi / / / jAdava vaMza vakhANI je, hu surarAi sahAi // 1 // aMtara jAmi izavaraM, Adi anAdi anaMta // jaga karatA haratA jagata, jotIvaMta jevaMta // 2 // prabhu zeSa zira poDhIyA, jaLazAi jagadIza // uMco jaLa vadhIo akaLa, brahamaMDa laga ikaviza // 3 // kamaLa nAbhi suM nikaLe, jaLa sira praghaTo jaai|| vaDAM pAna karI vikasIyo, vidha vidha phula vnnaai|| 4 // e prAcIna duhe che ke sadA oLakhanA mArUM cAraNo zizadIyA rANAnA daseMdi (ajAcI) che, rohaDIyA oLakhanA mArU cAraNa rAThoDa rajaputanA dazedI (ajAcI) che, dasajI ADhAnA vaMzajo devaDA rAjaputonA dadI (ajAcI) che. tevI jarIte yaduvaMzanA ratanuM oLakhanA mArU cAraNe dasedI (ajAcI) che. ane saMsthAna jesalamera tathA kaccha bhujamAM sAsaNagrAsa khAya che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yaduvaMza prakAza ane jAmanagaranA itihu~Asa. (prathama kaLA) UName brahmA upano, catramukha veda ciArI // zraSTikaraNa hari saMrajIyoM, vaDo pramANa vadhArI // 5 // aMgaja brahmAse atrI, riSa udayau riSarAja // pitA bhagata moTI pahocI, karana sakaLa sidha kAja // 6 // // chada jAti bhujaMga prayAta // Atriko hubo caMdramA devaaMzI / baMcANA jIkerA kSatrI zoma vaMzI // karAmAtI dhArI vaDojAga kIdho / laDe tInalokAM taNaiau rAja lIdho // 1 // kaLA nidhIro buddha2 beTo kahANo / ghaNI vAta prakhyAta moTo gharANo || praghaTTo ghare buddhare chAtrapati / vaDo bhupa pururavA cakravatti || 2 || tikere huvoM putra Ayuti4 Agi / bhaMDAM rupa ghumedhaDe baDabhAgI // narAM naharAM jANa tero nihuSaM / satroM duHkha dInA prajA didha sukhaM // 3 // jIke so asamegha kidhA jIganaM / mahAmera mAjhI iso moTa manaM // jayAti tikere ghare putra jAyo / karamI vaDo devarAjA kahAyo || 4 || jadu bhupa te geha lidho janamaM / dharA dhArIA lAja kSatri dharamaM // jamI zIza jAdavapotrA jadurA / prajApAla rAjA dhajAbaMdha ilAmAM jadu avatArI anami / kahAM koSTA putra tero vRjIvAna svAhi 10 ruSeku11 vijetA / hutro citrarathaM 12 zazIvIMdu mathuro 14 huvo bhramarAjA 15 praghaTo / uSeNaM 16 rucakaM 17 ahAvaM jayAmegha18 vidrabha17 ko kRtha 20 putaM / karamI hUvo hai jadubhupa kuMtaM 21 ||7|| dhRSTi 22 niravRti23 se daSAruka 24 dAkhoM / bhalo vyoma25 jImuta29 vikRta 27 bhAkhoM // 3 bhaDaM bhimarathaM 28 gharaM navarathaM 24 / huvo sakunI ghare suta kuraMbhazANaM 3 2 | mahA huvA devakSatraM 34 madhurupa 35 hAmaM / nararupa kuru39 sAtavataM 40 anu37 purahutaM 08 gharesuta Ayu38 / huvo ghaDo bhrupa vRSNika41 bho cakravRti / chogALA namAye navekhaMDa ajItaM purA // 5 // karamiM // 3 hetA // 6 // 0 dasarathaM 3 su AjAna hathaM // 8 // devarathaM 33 bhare mRgaDANaM // nAmaM // 9 // aTaMko // 3 rahAyu // baDe chAtrapati // 10 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zrIyaduva'za prakAza ane jAmanagaranA itihAsa (prathama mA mahA tejavaMtA parAkrama purA / vRSNikagotraM kahAyeo vaDhero || jadu vera sutaM sumitraM 42 sunAyA / ajoDaM sInIrAja 43 onADa Aye / // 11 // anamitra 44 vRSNi 45 sutaM citrarathaM 49 / vaDA tA ghare suta vidurarathaM 47 // sutaMsUra 48 bhajamAna 45 tA ghera zInI 50 / svayaMbhoja 51 hRdika 52 rAjAsukaMnI // 12 // paNAM devamIDhaM 43 parAkrama puro / sutaM tA ghIre kuladIpaM susuro 54 / / vasudeva 55 tairo srutaM sakravati / mahA jodha jAlIma uttima matti ||13|| vasudeva zrIkRSanaM 56 vakhANaM / praghaho avatAra moTo pramANaM // hard kaMsa vaMzako nAza kidhA / dayA kIdha ugrasenaM rAja dIdhe // 14 // viMdAvanaM gAya cArI bihArI / bhaDedaita bhAgA lIA bida bhArI // Dubo kAnaro pradyumanaM 57 vihadaM / mahAjetravAdI maraddA maradaM // 15 // aniruddha 58 tairo srutaM avatArI / vaDI lAja saMsAramAMhi vadhArI // mahA vajranAbhaM 58 huvo moTamanaM / pavADA lIyA jaikIyA dAnapanaM // 16 // prativAha 9* tairo srutaM jaza mANo / rAjA mIDha terI nako rAvarANo // prativAharo su subAhu 61 pavitraM / cahu khaMDa cAhaM huvo vaDacitaM // 17 // taThe zAMtazenaM 92 huvo tAza taMnaM / kahANo aThe bhupa dujo kI saMnaM // mahA sattasenaM 63 huvo jagamAMhI / tIke pujavI kIrtI sAmudra tAhI || 18 || uNi sukhenaM 14 guNIro ujAsaM / prIthI upare jasavAsaM prakAzaM // mahA jANa tairo huvo mojamehaM / aDA bhiDa govinda 65 mallaM arehaM ||19|| dharA rUpa tere ghare sura dhIraM / huvo makla surIja 19 heLAM hamIraM // sakaM sAlIvAhaNa 67 tikero suMbhedaM / vidhogatI jANaMga sAsItravedaM // 20 // tai sutaso satavijaya 18 satolaM / bahu dAna de khATaNo jaza bolaM // aso putra tairo visavaM varAhaM 17 / adhIko khagaM tyAga veLA athAhaM ||21|| khatrIvaTa puro tikairo kheMgAraM 70 / dharAM uparAM khaTa vaNa sudhAraM // harIrAja 71 tairo huvo vaDahathaM / sIre sAra dAtAra hIndu samartha // 22 // bale soma 52 tairo srutaM satravAdI / jIke bhIma 3 jAyo kSatrI nAmajAdI // bhaDa bhimaro bhoja 74 lIlAbhuAlaM / ghare tAsa mANIka 75 beTo sIMdhAlaM // 23 // 1
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduzaprakAza ane jAmanagaranA itihAsa, (prathama kaLA) 5 tapeM pATI dAdAM mahIpAla76 tairo / jasaM vAsa saMsAra mAthe jIkero // sutaM maigaLaM 77 tAsa bhupaM sakAjaM / rImAM rAha tairo huvo mularAjaM 78 // 24 // vale tai mahIpAla75 beTo vaMcANo / jIkero su tanaM sIlAjIta 80 jANo // dalAM bhaMjaNo juja81 tairo dubAhaM / guNAM jANa pramANa mAjhIsagAhaM // 25 // deveMindra 82 tairo samo bRhmadAkhAM / lIAM brIda moTAM dIyAMdAna lAkhAM // uero huvo putra utIma aMgaM / cAvo nAma jai caMdracuDaM 3 sucagaM // 26 // durgAkhya84 beToM tIkero vadIje / kIso bhupatI mIDha bIjo karIje // visava N varAha85 sruta N te visekhaM / dIkhAyAM adekhAM khagaM tyAga dekha // 27 // sutaM mularAja tikero samANa / vaDI matiyAM satrI jANaM vinANaM // paNAM kAMhIo-7 tAsa beTo pradhaTaM / gaDhAM gaMjaNo meLI thaTaM garaTaM // 28 // tairo putra goviMdamalaM - 8 ratanaM / kahANo jIso bhoja vikrama kranaM // baiTo tAsa ANaMda kSatrI dubAhaM / narAM nAha moTAM viradAM nibAhaM // 29 // prajApAla cAmaMDa0 tairo pracaMDa / kharo nAma prAjho prathI navakhaMDa || saravallahaM pUtra tairo surIda / vaDo sura sAmaMta vAkIma vindaM // 30 // durgAkhi 2 tairo huvo vaDadAtA / turI saja dIdhA kavi moja tAtA / / taire sAlIvAhana 3 lIo avatAraM / bhuje jhAlIAM sAra AcAra bhAraM // 31 // sutaM vikramaM bhoja 4 tairo sujANaM / vaDA ApIA dAna lIdhAM vakhANaM // mahIpAla tere ghare manna moTaM / kIyAM vaDha kevI lIAM gaDha koTaM // 32 // sIre sAra kheMgAra tero savAi / vaNI je bhuje jAdavAMrI vaDAi || daNI devarathaM" dayApAlaTa dAkho / bhalo jagadevaM88 jaMDAM bhupa bhAMkho // 33 // vaDo vikramaM100 hai anaMpAla 101 vaMko / tIkero huvo bhojarAjA 102 aTaMko // dharAM upare bhupatI bhramadevA 07 / lakho aMbarIsaM 108 datAM jasalevA // 34 // aLAM upare aMgIrA 105 ugrasenaM 06 / lakhAM phoja arIyAM taNAM prANalenaM // uNIro huvo bAlakarNa 107 subaiTo / sahapAla 108 sutaM mahA dukha meTo // 35 // aniruddh108jysiNh|10 aThe pATa Ayo / kavAMpAla sAMba 111 su jeThI 112 kahAyo / huvo lacharAyaM 113 pratApaM / 14 haThALo / paTAdhara vaDaM garvagoDaM 115 paTALo // 36 // 1
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yaduvaMza prakAza ane jAmanagaranA itihAsa, (prathama kaLA) chatra dhArI / varatI gajesIMha 132 rI rAmavArI // 39 // sukhALaM / dakhAM devIsIhaM 134 su dAtA dayALaM // mahA bhANajI 119 ro huvo mularAjaM / 17 / daNI dAna doDho dIyo devarAjaM 118 // kaLAMdIpa kalyANa 118 ro sruta keDo / jagamAlajI 120 so - jadubhUpa jeDo // 37 // bhayo bhImajI 121 ro srutaM saMgarAmaM 122 / prathIsIMga 23 arjuna 124 caMdrasInAmaM 125 / / sohe sohaDAM rUpa saradAra 126 sANo / paNAM bhagavataM 127 mAnasIMhaM 128 pramANo // 38 // sadA rAyasIMhaM 128 rakheM bhupa sarNe / karamI huvo tA ghare AzakarNa 30 // tiNIro huvo sAmaLo subhaTaM huvo serasiMhaM 133 sajI tega degaM sadA surasenaM 175 / mahA tejavaMto su vikramasenaM 136 // 40 // tiNIre ghare suta tAlAM bIlaMdaM / cavAM cogaNIkhyAta deveMndra 137 caMdaM // tapaM dhArI sutaM huvA cArI teNAM / lakhu nIja bAhu baLe rAja leNAM // 41 // asapat gajapat bhupata AkhAM / daNI upare baMsa narapata 38 dAkhAM // samo 137 te taNo je travAdI sakkajo / gaNaMtA gIrI mera sArIkha gajo // 42 // jagaM upareM bhupa jAhIra jeso 40 / dIye lAkhapAsAM krItaM deza dezo // narAMnAha tairo huvo putra naito 141 / dAne duthIAM asI lAkhIka deto // 43 // nakhatrai tairo sutaM notIyAraM 142 / vasudhA zIre AMkaNo jasa vAraM // gahagIra 643 taire ghare vaDa gAtraM / chato abaDo 144 upanyo vaMza chAtraM // 44 // rIdhunAma tairo samo brahmarAhu 45 / ari bhAMjaNo khAgI bairAM ugrAhu || naraM oDharaM 146 rAhuANI nagemaM / nAkAro mukhAM bhAMkhIvAM jAsanemaM // 45 // vale abaDo 147 oDharANI vaMcANo / prajApAla paigAla satrAMsa prANo // lakhaluTa tairo huvo lAkhIyAraM 248 / putraM tAsa lAkho 148 bIradAM agAraM ||46 // bhaDaM unaDI 50 sruta tairo bhujALo / aduM rIta dAdA taNI aju pALo || samau 151 unaDANI satrAMnA salaM / mahAM jodha onADa AkhADa malaM // 47 // * samairo samo brahma kAsa 152 kassaM / jIke rAkhIo jagamAMhe sujassaM // sutaM tAsa rAyaghaNaM 153 saja gIsaM / vinai kuna vikrama mojAM varIsaM // 48 // pratape 154 tike pATI dAtAra pllii| pakhAM sArIkho rItI rAkhI pahIlI // baiTho sohaDa 55 pATI taire abIha / sutanaM tikero jaDo vairasIhaM 156 // 49 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yaduvaMza prakAza ane jAmanagaranA itihAsa. (prathama kaLA) lAkho 157 bairasI se thayo lakha luTaM / ilA rupa bhUpAla dAne akhuTaM // rImArAha tairo samo brahmarAdhau 158 // viraMdA taNo moDa je sIza bAMdhau / / 50 / / tikerA huvA cAra putaM karaMmI / dharA upare gajarAjaM : 58 dharaMmI // daLAM bhaMjaNaM dedalaM hothI dAtA / vaDe pATa ( 158) oTho su Ayo vidhAtA // 51 // saje pATa oTo su Ayo suThAho / gaNA jANa oThA taNo putra gAho 160 // sutaM vehaNaM 161 tAsa moTA sahajaM / lIAM khAga ne tyAga sobhAga lajaM // 52 // paNAM muLuvo162 putra tairo pavitraM / karAM mAtI dhArI kIyo jaisukrItaM // kahuM muLuvero yaha kAMhI // 93 alaM | AMkalaM dujhalaM hIsalaM ayalaM // 53 // tI kAMhI yere ghare viga tAlaM / kSatrI upanyo AmaraM 6 4 sayakhAlaM // . bhaNAM bhima165 tairo srutaM sAva bhalaM / Ape moja kekANa pAtrAM alalaM // / 54 / / huvo bhamaro putra hA 166 haThAlo | satrAM sAjIyAM sAtha lIdhAM sacAlo // khalAM kAla hamIra tairo khaMgAraM 197 / jamaM jAla bhupAla jaitaM juvAraM // 55 // je pATI khaMgAra rAu bhAro 168 / vasuddhA varatAvIo rAmavAro // huvo megha bhAre taNo tega hathaM / rakhapAla AduchalAM samarathaM // 56 // tike meghare mera mAjhI tamAcI 168 / jIke jAcaNA vraNa kIdhAM ajAcI // ratanuM ajAcI kio bhallabhUpaM / rahe jAdavAM bhaTTIAM eka rUpaM // 57 // // chappaya kavita || * vigatI eha jadavaMza, kahI dhuralage anukrama // vaDAM taNAM vAkhANa, tIkAro vaDo mahAtama // devarAja rI rAja, jema jamIo jesANe // karI chala bala kala vikala, dharA lIdhI dhIMgANe // bhATI prasiddhi khATI bhalI, dala varIA AMnIra dale // kI bhAMtI vimAM cAraNa kIAM, vAta tIkAM suNIjo valeM // 1 // A * vikama sa. 1796mAM pucchanA rAjakiva hamIrajI ratanuM ajAMcIe graMtha racela te saMvat 1809nI sAlaneA hastakhita graMtha amArI AgaLa hAvAthI te asala kAvya akSarasaH ahiM dAkhala karela chaeN. bIjA pratihAsAthI meLavaNI karatAM nahi jevA taphAvata Ave che. eka Mdara A kAvyanuM peDhInAmuM kharUM che. utpatti A graMthamAM jesalameranA itihAsamAM ApavAmAM Avela che, mAtra keAkeAi nAmamAM ratanuM bArahaThajInI
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarano itihAsa. (prathama kaLA) "saurASTramAM sArvabhauma sattAnuM parva darzana" * (1) jAdavavaMza. zrI rASTrapradezamAM prAcInakALamAM prathama bajAdavavaMzanI sArvabhauma sattA hatI, tenI mukhya rAjadhAnI "prayAga mAM hatI, ane tyAMthI je sthaLe rAjyagAdI gai tene itihAsa jaNAvyA pahelAM jAdavavaMza pachI sArASTranI sArvabhAma sattA je je vaMzamAM gaI tenA nAma sAthe TuMka hakIkata nIce pramANe che. (2) mauryavaMza. miyavaMzanA rAjyane vistAra uttaramAM himAlayathI te dakSiNamAM kanyAkumArI sudhI, ne pUrvamAM magadhathI te pazcime sirASTra sudhI hato, e vaMzane jagaprasiddha rAjA azeka i. sa. pUrve trIjA saikAmAM thaI gayo. (3) kSatrapavaMza. saurASTra bAliyAnA grIka rAjAnA tAbAmAM gayuM, kSatrapa emanA subA hatA paNa keTaleka kALe teo svataMtra rAjA thai beThA, emanI sattA kaccha, saurASTra, gujarAtamAM khaMbhAta sudhIne bhAga tathA mALavAnA cheDA bhAga upara hatI. e vaMzanuM zAhavaMza evuM upanAma che temAM ra4 rAjAo thayAnAM nAme jaNAyAM che; rUdradAmAnA lekho uparathI jaNAya che ke e vaMzanA rAjAe ghaNuM baLavAna ane parAkramI hatA, emanA sikkA upara eka tarapha rAjAnuM citra ne bIjI tarapha eka agnikuMDa tathA sUrya caMdranI mUrti che. (4) guptavaMza. kSatrapa vaMza pachI guptavaMza thaye teonuM rAjya gaMgA tathA brahmaputrA vaccenA pradezamAM hatuM, kumAragupta, saurASTra jItI lIdhuM ane te sArASTramAMthI potAnI rAjadhAnImAM pAcho gayo tyAre vAmanasthalI (seraThavaNathalI)mAM eka subo rAkhato gayo hato, tenA pachI thayelA skandaguptanA lekha giranAramAM che, guptavaMzanA sikkA seraThamAM ghaNuM maLI Ave che te sikkAo uparathI ema jaNAya che ke e rAjAo mahArAjAdhirAja kahevAtA. sikkA upara pArvatInuM tathA moranuM citra tathA eka triAla pADeluM hoya che. ja kAThIAvADa sarvasaMgraha pAne 20ume jAdavavaMza prathama lakhela che.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarano itihAsa. (prathama kaLA) 0 (5) vallabhIvaMza. te pachI gumavaMzanA subAo vallabhIvaMzI svataMtra rAjA thayA, temAM zAlIvAhane potAne zaka lakhyo te adyApI sudhI jyotiSazAstramAM lakhAya che. te vaMzamAM 19 rAjAo thayA hatA, teonI rAjadhAnI valabhIpUra (hAlanA vaLAnI AsapAsanA khaMDIe2)mAM hatI, temAM chello rAjA zIlAditya thayo, tenA vakhatamAM eka kAku nAmanA mAravADI vaNake irAnanA bAdazAha zaravAnanA keI khaMDIA rAjAne uzkerI laDAI karAvI rajyano aMta ANyo. (vi. sa. 385) (6) cAvaDAvaMza. vallabhIpurane nAza thayA pachI cAvaDAvaMzanA rajaputee sArASTra dezamAM semanAthanI pAse pATaNa zahera vasAvI gujarAtanI rAjadhAnI pATaNamAM bAMdhI, vi. saM. 386 thI saM. 94ra sudhI cAvaDAvaMzanI sattA rahI, temAM vanarAja cAvaDe mahA 5rAkramI rAjA thayo hato, chelA rAjA sAmattasiMhane putra nahIM havAthI cAvaDAvaMzanI samApta thai. (7) selaMkIvaMza. vi. saM. 942 mAM muLarAja gAdIe AvyuM te pa5 varSa rAjyakarI vAnaprastha thayo tyAre tene kAzIthI paMDitane teDAvI siMhapura kille sItera tathA sidvapurane lagatAM ghaNuM gAmo brAhmaNane kherAta ApyAM hatAM. te pachI cho rAjA siddharAja jayasiMha thaye, teNe rASTra jItavAnuM dhArI lazkarane kuca karavI sahelI paDe mATe eka moTI saDaka aNahIlavADathI junAgaDha sudhI baMdhAvI ane Akhe raste jhADo repAvI taLAva, vAva, kuvA tathA killAe baMdhAvelA hatA, lakaranI chAvaNu nAkhavA mATe vaDhavANa, sAyalA, haDALA, dhAMdhalapura, cobArI, ANaMdapura, saradhAra, goMDala, vIrapura ane jetapuramAM killAbaMdhI thANuo rAkhyAM hatAM. te vaMzano chello rAjA bhImadeva vi. saM. 1225 mAM aputra gujarI gaye. selaMkI vaMzamAM ra50 varSa rAjya rahyuM hatuM. (8) vAdhelAvaMza. kumArapALanA vakhatamAM selaMkIvaMzamAM lavaNaprasAda ja hato tene garAsamAM vAghelA gAmanuM paragaNuM ApyuM hatuM, tethI tenI aTaka vAghelA kahevANuM tene putra anavalamuLadeva ure vIradhavaLa vi. saM. 1225 mAM gAdIe beThe. te pachInA vIzaLadeva vAghelAe vIzaLanagara ane vIjApora vasAvyAM. DAIne killo bAMdhe ane semanAthanA devAlayano jIrNoddhAra karAvyuM. e vaMzanA chelA rAjA karaNavAghelA pAsethI vi. saM. 1350 mAM dilhInA bAdazAha alAuddIne saiArASTra jItI lIdhuM hatuM te pachI khIlajIvaMza taghalakhavaMza ane mogalavaMza ema musalamAnene amala cAreka sikA rahyo hato tepachI marAThA rAjyane amala
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarane itihAsa. (prathama kaLA) thatAM pedhA ane gAyakavADanA hAthamAM sArvabhema sattA AvI ane dAmAjI gAcakavADa gujarAtanI rAjadhAnInA mukhI thayA ane pedhA pAsethI tenA bhAgane I. jAra lIdho, pahelA gAyakavADa pIlAjI vi. saM. 1788mAM gAdIe AvyA, gAcakavADanA vaMzanA chaThThA rAjA ANaMdarAva gAyakavADanA vakhatamAM kAThIAvADamAM gAyakavADa khaMDaNI ugharAvatA. I. sa. 1807 vi. saM. 1864nI sAlamAM karanala vokara kAThIAvADamAM AvyA ane vi. sa. 1865nI sAlamAM gAyakavADanA bhAganI khaMDaNI aMgreja sarakAra ugharAvI Ape ane mulakagIrInI hakamata aMgreja sarakAranA tAbAmAM rahe evA karAranA dastAvejo thayA, tyAMthI pezvA ane gAyakavADa e debhAgA khaMDaNInA dhaNu aMgreja sarakAra thayA, te divasathI aMgreja sarakAranuM rAjya saurASTra, gujarAta ane kula hiMdustAnamAM thayuM. eTalI hakIkata pUrvadazanathI jANa have yaduvaMzanI hakIkta caMdrarAjA pUrvenI tathA tenA pachInI kahevAmAM Avaze.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagaranA itihAsa. (prathama kaLA) 11 caMdrarAjAnI pahelAnA cakravarti rAjAone samaya - zrI Adi nArAyaNathI cothI peDhIe caMdra thayA tyAMthI laI sAThaka paDhIe zrI kRSNane avatAra gaNAvI keTalAka vahIvaMcA bhATa ane anya itihAsakAre sRSTinI utpatti. jANe kema zrIkRSNa pahelAM pAMca sAta hajAra varSa ja thaI hoya evuM jaNAvI jagatakartAnI alokeka sRSTine kSadvarUpa Ape che, ema eka atyAranA vidvAna ItihAsakAra jANave che. ane e amone paNa vyAjabI jatAM teno utpatti krama ahiM levAmAM Avela che. Aya jyotiSazAstranA siddhAMta pramANe sRSTinI utpattineOM 19558 85,031 ekaabaja paMcANuM karaDa aThAvana lAkha paMcyAsI hajAra ane ekatrIsa varSa thayAM che kharIrIte sItyAvIsa vakhata cAra cAra yuga AvI gayA che. hAlana aThThAvIsa yuga cAle che. temAM satyuganA varSa 17.28.000 tretA yuganAM 12.96000 dvApara yuganAM. 8.64000 ane kalayuganAM 4.3ra.000 mAMthI 5031 varSe gayAM che. pralayakALa sudhI aThThAvIsamA satyugamAM Adi brahmAjI pachI vizvata manuthI suratha sudhInA rAjAoe Arya zAstranA mantavya pramANe ra0lAkha varSa pRthvinuM rAjya karyuM. pratyeka rAjA paikI keIe 40 hajAra keIe 35 hajAra koIe 25-10-5 hajAra varSa sudhI rAjya karela hatuM. eka rAjAnI AvaDI lAMbI AyumaryAdA e atyAranA alpa AyuSIone asaMbhavita lAgaze. paraMtu aneka yoga vighA ane vicitra rasa vidyAnA camatkArika prayogothI hajAra varSa jIvyA hoya to temAM atiSayokti nathI, yuganA pramANamAM AyumaryAdAnuM paNuM vadhatuM ochuM pramANa heya atyAre grAmya janatAmAM kahevata che ke satayugamAM hajAra varSa ne khATale ane te varSanA DacakAM thatAM tyAre mRtyu thatu. to jyAM hajAra varSa azakita bhagavAya tyAM AyuSya paNa hajAra varSonuM heyaja kalinA prAraMbhamAM pitAmaha bhiSmAcAryo 450 sADA cAra varSanI umare bhAratamAM pracaMDa yuddha karI hajAra yoddhAone dhArAsAi karI pote paDyA hatA. te vivasvata manunA vakhatanA ane te pachInA rAjAoe hajAro varSa rAjya karI lAMbu AyuSya bhegavela hAya te saMbhavita ja che. vaivasvata manu aThThAvIsanA satyugamAM tavArAhaka95mAM brahmAnA varSanA trIje divase sAtamA muhUrtamAM thayA che. e vaivata manunI vaMzAvaLI nIce pramANe jaNAvela che ane te rAjAe kramavAra eka pachI bIjA jenuM nAma Ave te tenA putra samajavA. * 1 nArAyaNa 2 brahmA 3 atrI 4 caMdra. OM AryasamAja AryasaMvata 1,90,29,49,033 varSa mAne che.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarano ItihAsa. (prathama kaLA) A satyuganA 58 cakravAta rAjAo. A 1 brahmA 2 vadhatama 3 iphtAka 4 vikukSI 5 ripaMjaya 6 kistha 7 aMza 8 pRthu 9 vidhagazva 10 A8 11 bhadrA 12 yuvanAzva 13 zravastha 14 brahadazva 15 kuvalayAzva 16 draDhA 17 nikuMbhaka 18 saMkaTAdha 19 prasenajIta 20 zravaNuMdha 21 mAMdhAtA 22 purUkansa 23 trisadava 24 anaraNya 25 pRSadazva 26 harya% 27 vasumAna 28 tridhanvA 29 trapAraNya 20 trIsaMku 31 harizcaMdra 32 rehIta 33 hArIta 34 caMcubhupa 35 vijaya 36 sarUka 37 sagara 38 asamaMjasa 30 aMzumAna 40 dIlIpa 41 bhagIratha kare tenasena 43 nAbhAga 44 aMbarISa 45 siMdhudvipa 46 ayutAdha 47 rUtu paNa 48 sarvakAma 49 9mASapAda 50 sudAsa 51 amaka para harivarma pa3 dazaratha pa4 dillIpa 55 vidhAsahu pa6 khaTavAMga pa7 dIrghabAhu 58 sudarzana A rAjAonA aMtamAM satyuga samApta thayo. tretAyuganA 60 cakravarti rAjAo. 1 dIlIpa 2 radhu 3 aja 4 dazaratha pa rAma 6 kuza 7 atithI 8 nIbaMdha 9 nala 10 nAbha 11 puMDarIka 12 kSemadhanvA 13 tAraka 14 ahInaja 15 kurU 16 pArIyAtra 17 dalapAla 18 chadmakArI 18 ukaccha 20 vajanAbhi 21 saMkhanAbhi 22 vyutthanAbhi 23 vizvapAla 24 dhaNunAbhi 25 puSpasena 26 dhruvasaMdhI ra7 apavarmA 28 sighagantA 29 marUpALa 30 prasuzruta 31 mAmaba 32 mahA 33 brahadabALa 34 brahadazAna 35 murUkSepa 36 vatsa pALa 37 vatsalyuha 38 prativyomAM 39 devakara 40 sahadeva 41 brahada 42 bhAnuratna 43 supratika 44marUdeva 5 sunakSatra 46 kasInara 47 aMtarIkSa 48 suvarNAga 49 acitra jIta 50 brahadrAja pa1 dhamarAja para kRtaMjya 53 raNuMjya 54 saMjya 55 sAkyavadhana 56 krodhadAna pa7 atulavikrama 58 prasenajIta 59 sudraka 60 suratha. suratha rAjAnA vakhatamAM tretA yugane trIje caraNa cAlato hateA surathane saMtAna na hatuM. tethI iMdra caMdra nAmano rAjA utpanna karyo tyAMthI caMdravaMza cAlyo.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarano itihAsa. (prathama kaLA) 13 1 caMdrarAjA. tretAyuganA trIjA caraNamAM suratha rAjA pachI prajAmAM rAjA na hovAthI rAjyanI avyavasthA thaI gaI. tethI arAjaka jagata nAza pAmavA lAgyuM. tethI inDe caMdrane pRthvi upara avataravA sucavyuM. tethI caMdra pRthvi upara avatAra lIdho. ane te caMdrarAjAthI "caMdravaMza cAlyA kaura ane pAMDave paNa caMdravaMzI hatA. caMdrarAjAe aDhAra hajAra varSa rAjya bhegAvyuM hatuM. ane te pachInA rAjAoe paNa hajAra varSa rAjya karyA hatAM. caMdrathI zrI kRSNa sudhInA caMdravaMzI rAjAoe lAkha varSa pRthvinuM rAjya karela che. ane temAM caMdrathI zrIkRSNa sudhImAM 56 cakravarti rAjAo thayelA che. 2 budha (caMdrathI 2 je ). caMdra bRhaspatinI strI tArAnuM baLAtkAre haraNa karI javAthI brahaspatInA pakSamAM devatAo ane caMdranA pakSamAM zukrAcAryanI preraNAthI daityo thayA. A banne vacce ghera raNasaMgrAma thayo ane chevaTe samAdhAna thayuM caMdrathI tArAne buddha nAmane putra thaze. buddha sAdhava nAmanA munInI putrI ilA sAthe paraNa. ane tene purUravA nAme pratApI putra thayo. 3 pururavA ( caMdrathI 3 ) * purUravAnI rAjyadhAnI prayAganI sAme pratiSThAnapura jene hAla susI kahe che temAM hatI rUpa guNa vidyA kalA zeyamAM advitIya evA purUravAnA guNagAna IndranI sabhAmAM nArada munInA mukhathI gavAyela sAMbhaLI uvesI nAmanI apsarA pRthvi para AvI purUravA sAthe lagnathI joDANa tenAthI Ayu, satAyu satyAya, ya, vijaya ane jaya ema cha putra thayA. 4 Ayu ( caMdrathI 4 ceAthe ) Ayu parAkramI rAjA thayA. Ayune nahuSa kSatravRddha, viyavAna, racharaMbha, tathA anenA ema pAMca putra thayA. 5 nahaSa (caMdrathI 5 ) nahuSa rAjA mahA pratApI hatI. ane tene se azvamegha yajJa karela hatA. IndrANI sAthe sukhabheganI yAcanA karatAM teNIe javAba Ape ke saptarSionI pAse pAlakhI upaDAvI temAM besIne Ava te huM tamArI sAthe AvuM eTale nuhuSe tema karyuM saptaraSioe pAlakhI upADI chatAM jaladI cAlavA mATe pagathI
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrI yaduvaMzaprakAza ane jAmanagarano itihAsa. (prathama kaLA) ThebuM mArI sarSa sarSa (jaladI cAla jaladI cAla) ema kahyuM tethI RSioe krodha karI zApa Apyo ke sarpa thA tethI nahuSa ajagara (sarpa) thayo. 6 yayAti (caMdrathI 6Tho) nahuSane yatI, yayAti, zaMyAtI, ApatI, vipatI ane kRti, ema che putro hatA. temAM yayAtine rAjya matyuM ghasArvI nAmanA dAnava rAjAnI putrI samiSTA ane zukrAcAryanI putrI devayAnI vacce kajIye thatAM samiSTAe devayAnIne kuvAmAM nAkhI dIdhela, yayAti rAjA mRgIyA karavA nIkaLela teNe kuvAmAMthI AtanAda sAMbhaLatAM tyAM gayA ane pitAnuM vastra paheravA ApI teno hAtha jhAlI bahAra kADhI tethI devayAnIe pitA sAthe lagna karavA mAgaNI karI. yayAtIe brAhmaNa putrI sAthe lagna karavAM e pApa mAnyuM. paraMtu devayAnIe kahyuM ke bRhaspatInA putra kaccano mane zrApa che ke "tune brAhmaNa nahi paraNe" vaLI jamaNe hAtha pakaDI mane kuvAmAMthI kADhI che ane tamee Apela vastra meM mAthe ehela che Aja divasa sudhI koI paNa purUSane sparza mane thayuM nathI Aje tamAre sparza thatAM huM tamArI thaI cukI mATe tameneja paraNaza. Agraha joi yayAtI devayAnIne paraNyA ane sarmiSThA dAsI thaIne rahI. devayAnIne yadu ane tuvaSa be putra thayA. ane samiSTAne kuha, anu ane purU traNa putro thayA. samiSTA sAthe yayAtine ati sneha baMdhAtA devayAnI krodha pAmI potAnA pitAne ghera cAlIgaI. yayAtI kAma vihavaLa thaI teDavA gaye zukrAcArye zrApa Ape ke teM mArI dIkarIne aparAdha karyo che. mATe "vRddha thaI jA" ghaNu vinaMtI rAjAe karI eTale zukrAcArye kahyuM ke "tAre kaI putra tArI vRddhA avasthA leze te teTale vakhata tuM yavana pAmI saMsAramAM sukha bhogavI zakIza" pitAnI vRddhaavasthA svIkAravA yadune kahyuM teNe nA pADI tethI sarmiSTAnA putra purUe pitAnuM gaDhapaNu svIkArI potAnuM yavana ApyuM yayAti keTaleka kALa saMsArasukha bhegavI svarga gayA. te purUnA vaMzamAM pAMDava kaure vigere thayA. purUravAthI 41 mI peDhIe dharma rAjA (yudhiSara) thayA hatA. 7 yadu (caMdrathI 7 ) A yadu rAjA mahA parAkramI cakravarti rAjA hatA. A rAjAthI enA kulamAM dhayelA rAjAo yaduvaMzI kahevAyA ane te pachInA 33 rAjAonI khAsa jANavA yogya hakIkata nahI malatAM nIce mujaba phakata nAmo ApavAmAM Avela che ane emAM ApelA AMkaDA caMdrathI teTalAme purUSa che tema samajAvanArA che.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagaranA itihAsa. (prathama kaLA) 15 caMdrathI 8me keSTA 16 uSNu ra4 dAsAhuM 32 karaMbhI 9 banavAna 17 rUcaka 25 oNAma 33 devarAta 10 svAhI . 18 jayA megha 26 mutaka 34 devakSatra 11 rUpeka 19 vidabha - 27 vikati 35 madhu 12 citraratha 20 kratha 28 bhimaratha 36 kurU 13 zazabIndu 21 kuMti 29 navaratha 37 anu 14 prathusavA 22 dRSTi 30 dazaratha 38 purUhAtra 15 dhama 23 nivRti 3. Ayu 40 sAtvata e sAtvatane sAta putra hatA temAMthI vRSNi gAdIe beThe. 41 vRSNui (caMdrathI ame cakravartirAjA) vRSNirAjA mahA tejasvI ane parAkramI thayA, teNe anekavAra pRthvInA rAjAone jItI pite cakravarti thayA hatA teNe vedadharmane pharajIyAta pRthvImAM phelAvela hato. AvA dharmiSTa ane pratApI rAjAnA nAmathI yAda vRSNuika ke vRviSNuya (Nika gea) kahevAyA te pachI caMdrathI kara sumItraNa kapa vRSNi 48 sura 51 svayabheja 43 zinI 46 citraratha 49 bhajamAna para hadIka 44 anamitra 47 vidurathe 50 zinI 53 devamIDha 54 surasena surasenane nava dIkarA ane pAMca dIkarIo hatI temAM meTA vasudeva hatA ane tenI moTI putrI vRddhazarmA rAjAne ApI teno daMtavaka thayo hato tethI nAnI pRthAne kuMtIbhoja rAjAe dIkarI karI ucherI meTIkarI tethI tenuM nAma kuMtI paDayuM te pAMDu rAjAne paraNAvI tenA pAMca pAMDa thayA nRtasavA saiAthI nAnI hatI tene cidaya rAjAne paraNAvI hatI tene zIzupAla thaye. 55 vasudeva (caMdrathI papa mA thayA) vasudevane 14 strIo hatI temAMnI satata mathurAnA rAjA kaMsanI bene hatI kaMsanI bena devakIjI sAthe lagna karatI vakhate kase AkAzavANuthI sAMbhaLela * koI itihAsamAM naM. 36 me navaratha lakhela che paraMtu zrI. bhA. mAM te nAma nathI paNa kurUnuM nAma Ave che tethI ame paNa zrI. bhA. pramANe ja peDhI nAmuM rAkhela che. a kAI itihAsakAra sumItra pachI yuddhAtane tenAM putra tarIke lekhyo che paNa zrI. bhA. mAM teno bhAI hato. 8 zrI. bhA. mAM hadIka lakhela che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarane itihAsa. (prathama kaLA) ke devakIne AThame gabhara tune mAraze" tethI kaMse potAnI bena devakI tathA vasudevane kArAgRhamAM keda karyA ane eka pachI eka cha putrone sIllApara pachADI ThAra karyA sAtamA gabhe rehiNInA udaramAM praveza karyo (je baLabhadra nAme prasiddha thayA) devakIne sAtame gabha svIga ema bahAra paDatAM kaMsa AThamA gabharanI rAha joto rahyo AThamI vakhate prasava thatAMja vasudeve te bALaka jhala(zrIkRSNa) ne laI yamunAjI oLaMgI pitAnA mitra naMdarAjAne tyAM gokuLamAM laI gayA ane yazodAne tyAM avatarelI kanyAne lai AvI devakInA paDakhAmAM melI tene savAre kase mArI nAkhI. kanyAne sIlA upara pachADatAM te mahAmAyA hevAthI vijaLIrUpe AkAzamAM uDI gaI ane kahetI gaI ke "tane mAranAre te gekuLamAM uchare che. tyArathI kase zrIkRSNane mAravA aneka yuktio racI dene tyAM mekalela paNa temAM te niSphaLa gayA. vasudevane ATha kuMvare utpanna thayA, 1 kIrtimAna re suNa 3 bhadrasena 4 raju 5 samAna 6 bhadra 7 baLabhadra ane 8 zrIkRSNa pa6 zrIkRSNa (vikrama saMvata pUrve rapara5) pRthvIne bhAra utAravA vAste varSARtumAM zrAvaNa vadI AThamane budhavArane divase rohINI nakSatramAM madhya rAtre zrIkRSNano janma thaye hatuM. te vakhate zubha nAmano yuga hato ane sUrya siMharAsInA hatA pUrNa purUSa yadukulanA zaNagAra rUpa traNe prakAranA tApane maTADanAra jagatanI utpatti sthitI ane pralayanA karanAra pracaMDa parAkramavALA viromAM viratAnuM kiraNa preranAra ne ghaNA vidvAne mAtra vIra purUSaja kahIne saMbodhe che te dekhIte dhamapakSapAta che. jenA Aje aneka bhASAmAM bhASAMtare thayAM che ane je ghera ghera devanI peThe pUjAya che. te gItArUpI amRtapAna pAnArA vidvAnonA prophesara vIromAM vIra zreSTha ane yogInA yogeMdra sAkSAta viSNubhagavAnarUpe ja zrIkRSNacaMdrane avatAra hato. jenA kAvyo kavizvara vyAsajIthI laI Aja divasa sudhI aneka kavio tathA saMta mahAtmAoe racI jagatane te avatArI pUrNa puruSottama prabhunuM jJAna karAvela che. eTalI nAnI vaya (11 varSa ane para divase)mAM vismaya pamADe tevAM * beDIonuM guTavuM, kArAgRhanA baMdhIkhAnanAM dhAre ughaDavAM ane varSArUtunA zrAvaNa mAsamAM be kAMThAmAM vahetI yamunAjI oLaMgI gekUlanA dvAromAM pravezI keIna jovAmAM na Ave tema tyAMthI kanyAne adale badale karI mathurAmAM pAchuM AvavuM temaja kanyAnuM AkAzamArge uDI javuM e badhuM sAkSAta paramAtmAnA avatArarUpa zrIkRSNacaMdranI mAyA ke gabaLa vaDeja thayuM hatuM.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarane itihAsa. (prathama kaLA) 17 kAryo zrIkRSNa paramAtmAe karyA che. tevAM kAryo game tevA mahAna purUSe AkhI jIdagImAM paNa nahi karyo hoya teozrInA lIlA caritranA graMthonA graMtho lakhAyelA che, jethI vizeSa varNana nahi karatAM mAtra saMkSepamAM teonA caritranuM eka kAvya A nIce Apela che; je kAvya zrI svAminArAyaNa saMpradAyanA vidvAna kavizvara zrI brahmAnaMda svAmie vi. saM. 1884 nA vizAkha vada bIjanA roja junAgaDha maMdiramAM rAdhAramaNa devanI pratiSThAne samaye raceluM che, je nIce mujaba che. // zrI rAdhA ramaNa devano chaMda // // dohA // rahoaMtara rAdhAramana, suMdaravara ghanazyAma // bhavajalapAra utArahI, nIgamasAra jehInAma // 1 // __ // chaMda jAtI gIyo mAlatI-harIgIta // jehInAmaAdhA gayaMdasAdhA jalaagAdhA aMtare // jabajUDakhAdhA karIhAdhA saraNalAdhA anusare // mITagaiupAdhA cenabAdhA baMdhadAdhA dhAkarI // jaya ramanarAdhA mItramAdhA haranabAdhA zrI harI // jaya ramanarAdhA // 1 // vasudevadvAre dehadhAre bhAraTAre bhomake // sura kAjasAre saMtatAre dveSImAre homake // surapatIhaMkAre meghabAre brajaugAre gIridharI // jaya ramanarAdhA // 2 // bakalInapAnA sakaTabhAnA jagatajAnA jorahe // brajahotuphAnA vyomatAnA kaMThaThAnA dorahe / atisemuMjAnA mRtyumAnA karibIchAnA silaparI // jaya ramanarAdhA // 3 // rAdhAsugorI vayakIsorI sAMjabhorI nIsare // taba AtadorI aMgakhorI dAnacorI siradhare // karIdragakaThorI jorajorI bAMhamorI balakarI // jaya ramanarAdhA // 4 // naTavarataraMgI cAlacaMgI navalaraMgI nAthajyu / laTakekalaMgI mAnataMgI jItajaMgI hAthajyuM // tanateMtrIbhaMgI gopasaMgI trIyaumaMgI ikSarI // jaya ramanarAdhA // 5 // muralIbajaiyA goparaiyA lAramaiyA banaphIre //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagara ItihAsa. (prathama kaLA) baladevabhaiyA saMgalaiyA brajakanaiyA bIcare // balIjAtamaiyA nRtakaraiyA kahatathaiyA pharIpharI // jaya ramanarAdhA // 6 // putanAM jyumArI nathyokArI dhenucArI prItase // triyagopatArI vRjabIhArI ramananyArI rItase // dvijadevanArI samajasArI acalayArI anusarI // jaya ramanarAdhA // 7 // ahInathyokAlA jaharabAlA sahItatAlA nRtya kare // viSatoyaTAlA jIyatabAlA harIkRpAlA najare // galaphUlamAlA saMgagvAlA bAtalAlA bAMsarI // jaya ramanarAdhA // 8 // vRjakevIlAsI premapAsI vadanahAsI maMdajyu // judhakeadhyAsI duSTanAsI janaprakAsI caMdajyu // rasaruparAsI nItahulAsI araNyavAsI trIyatarI // jaya ramanarAdhA // 9 // premIkhajInA raMgabhInA tilakadInA bhAlajyu / vasukopakInA jAnadInA rAkhalInA gvAlajyu // jyAkeadhInA lokatInA pravinA sarvoparI // jaya ramanarAdhA // 10 // vRjanAravAlI muktamAlI nayanalAlI rekhahe // phanIdamyokAlI karIbehAlI trIyautAlI dekhahe // drahakInakhAlI pIraTAlI carItrabhAlI zrIvarI // jaya ramanarAdhA // 11 // vanamevilAsA hohulAsA ramatarAsA raMgame // kuladaityanAsA karItamAsA atiujAsA aMgame // manIbrahmadAsA rakhopAsA darsaAzA urakharI // jaya ramanarAdhA // 12 // ||chppy // bAdhA harana brajeza, vezanara kaMjavihArI // le muralI nIjahAtha, nAthatAre naranArI // dinadina carItra udAra, bhAramahI haraNa bhujAkara // manahara naMdakumAra, nArakara pyAra niraMtara // rasarUpa bhUpa rAdhAramana, ajabachabI banI AjakI // kahe brahmamunI mamaurasadA, rahAmUrti brajarAjakI // 1 / ' .
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagaranA itihAsa. (prathama kaLA) 19 che to vinka vana chagya che svasti? aSTakoNa vajra, vyoma4 java dhanuSa virAjata // gaupada" iMndu8 aDola, dhvajAra aru mIna10 capala ata // aMbu11 jaMbu12 zubha kuMbha,13 dharatajana dhyAna niraMtara // tInakona14 aMkuza15 harIjana doSa duHkhahara // zubha sola cInha hai caranameM, Urdhvarekha6 mana Ata he // tehI citta deta bhavajala tarata, bhImabhakta guna gAta he // 1 // carNArvindamAM seLa cinha bhI rahyAM che. tevA zrIkRSNa paramAtmA gokuLamAM ucharavA lAgyA tyAM gAyo cArI. vRMdAvanamAM lIlAkarI kALInAga nAthyo ane bagAsura, saTAsura, vRSabhAsura, kerI, putanA, vigere rAkSasene mAryA govardhana to, pachI akura ane balabhadranI sAthe mathurA gayA tyAM cANura mudrikane malla yuddhamAM mArI potAnA mAmA kaMsane siMhAsana uparathI coTale jhAlI kheMcI pachADyo ane talavAranA paTTAyuddhathI tene ThAra mAryo, ugrasenane mathurAnI gAdI upara besAryA pachI kaMsanA bhAi sunAmAM nAmanA rAjAne laDAimAM harAvI mAya. jarAsaMdhane pitAno jamAi kaMsa marAyAnA khabara thatAM mathurAM upara 17, vakhata caDI Avyo ane hArapAmI pAcho gayo, tethI aDhAramI vakhata pracaMDa sinya laI AvavAnI taiyArI karato hato, temaja kALayavana traNa kareDa plecchAne laI Ave che tevA khabara kRSNane malatAM, banne bAjunA dhasArA sAmI lAkhonI kalA nirarthaka nahi calAvatAM, temaja vakhato vakhata AvI upAdhIo thatAM tethI rahita rahevAnuM ghArI, Anarta dezamAM AvI dvArikA nAmanI purI vasAvI tyAM gAdI sthApI rahyA. dvArikA nagarIne pharate 96 mAIlane killo bAMe A nagarImAM zIlpa zAstrane AdhAre cATA, ceka, rAjamA, nAnImoTI zerIo, udyAna, gAma vaccenA bagIcA, upavane, zaherabahAranA bagIcAo, AkAza sAthe vAta karanArA mahele, sabhAsthAne havelIe rAjamahAla trAMbApittaLa ane rUpAnA keThAothI suzobhIta duzmanothI dugamya evI nagarI vasAvI rahyA. e nagarI kaI jagyAe hatI e vize ghaNu mata bheda che. keI itihAsakAra kahe che ke giranAra ane keDInAranA pAse hatI, ane verAvaLa, porabaMdara, tenA parAM hatAM, tyAre bIje itihAsakAra kahe che ke saMdvAra beTamAM amuka vakhata rahI hAlanI dvArakAnI bAjumAM mULa dvArakA je darIAmAM DubI gaI che te tyAM hatI. ane hAla je bAlAcaDI (je jAmanagara sTeTamAM darIA kInAre) che te jagyAe dvArakAnAM mRta chokarAone dATatA, hAla paNa tyAM bAlazrAddha thAya che. e bAlAcaDIthI
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagaranA itihAsa. (prathama kaLA) uttare darIAnI khADI che. tyAM dara varSe akhAtrIjanAroja meATA bharatIoTa thatAM muLa dvArakAnAM khaDo hAla paNa darImAM najare paDeche te daravarSe mAtra traNaja kalAka darzana thAyache. tema te taraphanA rahenArAo kaheche. game tyAM hAya paNa e zahera avarNanIya mAMdhaNInuM ane vizALa hatu... e nakkI che. keTalAka jInA graMthAmAM e dvArIkApurInA 800 AsA mAIlamAM gherAvA hatA ema lakhela che, temaja temAM 15thI 16 lAkha mANasanI vastI hatI. yAdavAsthaLI vakhate nAza pAmelA yADhavAnI cAralAkha srIo dvArakAmAM hatI. evu' mahAbhAratamAM lakhela che. teA teTalAja yAdA paNa haze ane tethI khamaNI itara vaNanI prajA (vastI) hAvI joie e vakhate dvArakApurI AryAvamAM meTAmAM mATI nagarI gaNAtI. zrIkRSNane ATha paTarANIo hatI, temAM kaMdahAramAM Avela kuMdanapuranArAjA bhImakarAjAnI kanyA rUkSmaNIne haraNakarI lAvela te mukhya hatAM, temaja bhemAsurane mArI tenA dIkhAnAmAMthI cheDAvI lAvelI hajAro rAjyakanyA sAthe peAte paraNela hatA. ATha paTarANIone nIcemujama satAnA hatAM. 1 rUkSmaNIne--pradyumna, cArUde, cArUdeha, sucArU, cArUgupta, bhacArU, cArUcaMdra, vicAra, cAra, ane cArUmatI, kanyA hatI. 2 jAMbuvatIne-zAMkha, sumitra, purUjIta, satajIta, sahasravijaya, citraketu, vasumAna; draviDa, Rtu, ane eka kanyA hatI. 3 satyabhAmAne--bhAnu, subhAnu, prabhAnu, zrIbhAnu pratibhAnu, ane eka kanyA hatI. 4 bhadrAne-sa MgrAmajIta, brahatarona, sUra, praha, arIjIta,jaya,subhadra,vAyu, Ayu, satyaka, ane eka kanyA hatI. 5 mitravindAne--traka, harSa, anila, gRdhra, vana, unnAda, mahAza, pAvana, hina, kSudhIna, ane 1 kanyA hatI. satyAne vira, ca, azvasena, citragupta, vegavAna, vRSa, Ama, zakuM, vasu, ane kuti nAmanI kanyA hatI. 7 kAliMdIne--zruta, kavi, vRSa, varI, sukhADuM, bhadra, zAMnti, da', purNamAsa, sAmaka, ane eka kanyA hatI. 8 lakSmaNAne--pradhASa, gAyavAna, siMha, mala, pramala, uga, mahAsakatI, sahu, Aja, aparAjIta, ane 1 kanyA hatI. e pramANe satAnA hatAM. dvArakAmAM zrIkRSNa vasavA AvyA tyAre kALayavana pAchaLa AvyA kRSNa ekalA giranAra upara caDIgayA pAchaLa yavana cAlyA tyAM eka mATI guphAmAM kALAMtarathI sutela sucakaH rAjA upara kRSNe peAtAnuM vajra (pItAMbara) oDhADI dai pAte eka bAju chupAi rahyA. kALayavane pAchaLa pAchaLa AvI. te vajra uparathI dhArela ke kRSNa sutela che, tethI uThADavA pATu mArI (mucakadane devA taraphathI vara hatA ke je tane " niMdrAmAMthI jagADaze temaja jenA upara tArI prathama draSTI paDaze te maLIne bhasma thai jaze.")
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarane itihAsa. (prathama kaLA) 21 ethI mucakuMdanI draSTIthI kALayavana baLavA lAgyo. e vakhate zrI kRSNa paramAtmAe pragaTa thai dazana ApyuM mucakaMdano uddhAra karI tene tenA sthAnake meka prabhunA carNavindamAM mRtyu pAmele kALayavana hAla giranAramAM dAtArapIra thai pUjAya che. dvArikAmAM nivAsa karyA pachI kRSNa aneka kAmo karyA che. pAtALamAM jai paMcajanya rAkSasono vadha karI paMcajanya zaMkha meLavyo. khAMDava vanamAM arjunanI sAthe rahI sudarzana cakra meLavyuM, gurUDa upara besI indranI rAjadhAnI amarAvatImAM jaI pArijAtaka vRkSa laI AvyA, nAgajItanA putrone jItI sudarzana rAjAne baMdhana mukata karyo ekalavya ane daMbhanAmanA daityone mAryA, sAva rAjAne jItI satana nAmanuM zasa meLavyuM. - kRSNane maLavA mATe ajuna dvArikAmAM gayA hatA. tyAM khAnagImAM kRSNanI samati lai subhadrAnuM haraNa karI te sAthe ajune lagna karela hatuM. yudhiSThirane rAjasUyA karavAnI icchA thatAM zrIkRSNa prathama bhImasena pAse jarAsaMdhano vadha karAvyuM, rAjasUyajJa vakhate dahIzupALe kRSNane ekaso eka gALo dIdhI tethI kRSNa sudarzana cakra mukI zIzupALanuM mAthuM kApI nAkhyuMevI rIte jarAsaMdha ane zIzupAlana vadha karyA pachI aMga baMga vigere deza kRSNa tAbe karyA. pAMDavo jugAramAM draupadIne hArI jatAM sabhAmAM duzAsana tene nagna karavA lAgyo e vakhate yegabaLathI 999 vastra puryA pAMDavane vanavAsa puro thayA pachI rAjya pAchuM ApavA ane yuddha na karavA mATe pote kareva pAse vaSTI karavA lAgyA. paNa kauravoe eke vAta kabula rAkhI nahiM, chevaTa mahAbhAratanuM yuddha thayuM, temAM yAdavanuM keTaluMka sinya kauravone madadamAM A DuM pote tathA keTalAka dvAe pAMDavonA pakSamAM rahyA raNakSetramAM arjuna potAnA sagAvhAlAo ane gurU vaDIlone joi geahatyA (yuddha) nahiM karavA kahetAM zrI kRSNa e vakhate tene gItAne bodha ApI laDavA taiyAra karyo, tene vyAmoha naSTa thayo, ane bhayaMkara yuddhane aMte pAMDavone vijaya thayo. A yudhamAM aDhAra akSehaNI sainyano nAza thayo hato. zrI kRSNane aSTa paTarANuomAM zrI rUkSamaNIjI mukhya paTarANu hatAM, ane te thakI pATavI kumArazrI pradyumnane janma thayo hato, epradyumnanA pATavI kumArazrI anirUdha9 mI saradezanA seNutapura zaheranA rAjA bANAsuranI kuMvarI uSA (AkhA)nuM haraNa karI lAvyA hatA. e yudhamAM bANAsuranA baMne hAthe zrI kRSNaparamAtmAe kApI nAkhyA hatA. (e savistara hakIkata zrI. bhA. nA. dasama uttarAdhamAM a.-62-63mAM che ) keTaleka samaya vItye "vinAza kALe viparIta budhdhi' e sutra pramANe yAdanA kumAroe maLI jAMbuvatIjIne putra "zAba khubasurata hovAthI tene strIne veza paherAvI sarva durvAzAtraSi AgaLa gayA ane kaSine prazna puchayo ke A cIna-putra Avaze? ke putrI? durvAzAe vegasAmAdhIthI teonuM kapaTa jANuM
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarano itihAsa. (prathamakhaMDa) zabanA sAme joI zrApa Apyo ke "tuM je vastune janma ApIza te tArA sarva kuLa (yAdavakuLa)no nAza karaze. e sAMbhaLI sarva yAda zaramIdA thayA, baSirAjanA zrApa mujaba zAMbe bAMdhelA DAbarIAne AkAra kaMi judIja rItano bhayAnaka thatAM te ghasAvI tene bhuko TheTha prabhAsa kinAre darIyAmAM nakhAvyo keTaleka kALe zrI kRSNa paramAtmAnI icchAthI sahu prabhAsakSetramAM gayA tyAM madIrA pI ane sahu yAda unmata thatAM paraspara yAdavee nAkhelA bhukAnI pAna ugatAM tenI kuMDIAthI te laDI muvAe aMdara aMdara saMhAra "yAdavAsthalI'nA nAme oLakhAya che. jyAre te zekajanaka banAva banyA tyAre zrI kRSNa paramAtmAe paNa tyAM pIpaLAnA vRkSanIce A bhautika zarIrane tyAga karyo. e vakhate potAnA sArathI dArUka tathA sakhA udhdhavajIne kahyuM ke "mArA svadhAma gayA pachI dvArIkAnagarIne samudra ATha divasamAM (mArA nIvAsa sthAna sIvAIne) boLI se mATe tame jaladI dvArIkA jai A yAdanA nAzanI sarva hakIkata sarvane kaheje ane tyAM raheluM mArUM sarva kuTuMba ajunanI sAthe Indraprastha jAya ne tyAM vajanAbhano rAjyAbhiSeka kare' ethI teo banne dvArA AvyA ane tyAM sarva hakIkata kahI, te pachI, keTalIeka strIne sata caDatAM sarva prabhAsakSetramAM AvyAM. tyAM sati thavAnI kriyAmAMthI bacelI strIo vRdhe ane bALakone laI ajuna indraprastha tarapha jatA hatA, tyAM rastAmAM jaMgalI kAbA ke maLyA. ane tene luMTavA lAgyA. ajuna samatha bANuMvaLI chatAM zrI kRSNanA maraNa pachI eTalA badhA duHkhIta thayela ke kAbAone mAravA mATe krodha utpanna thayo nahIM ane e zokAturadazAmAM mArelAM bANethI kAbA upara vijaya meLavI zakyA nahiM. tyAMthI sarvane laI teo idrapastha AvyA ane tyAM anirUdhanA pATavI kumArazrI daivajanAbha" no rAjyAbhiSeka karyo e vajranAbhe potAnI junI rAjyadhAnI ( dvArIkApurI )mAM te eka vizALa maMdIra baMdhAvI temAM pitAmaha zrIkRSNa paramAtmAnI mUrti padharAvI hatI, je maMdira hAla paNa hajAra varSanI sAkSI puratuM zrI kRSNanA nivAsasthAnamAM vidyamAna che, vajanAbhanA mosALa pakSamAM bANAsuranA maraNa pachI ( teno putra sagIravayano hato, te paNa ceDA kALe maraNa pAmatA) setapura (mIsara)nI rAjyagAdI uvajUnAbhane maLI tethI teNe sahakuTuMbe tyAM jaI nivAsa karyo. vajunAbha 4 zrI.bhA. ekAdaza skaMdha adhyAya 1mAM zabe kapaTaza peryo ane zrApa thayo te sarva hakIkata che. 4 zrI. bhA. ekAdaza skaMdha adhyAya 30mAM prabhAsakSetramAM sarva yAdavenA nAzanI hakIkata che. chezrI. bhA. ekAdaza skaMdha adhyAya 11mAM svadhAma padhAryAnI tathA vajanAbhanA rAjyAbhiSeka karyAnI sarva hakIkata che. te vize prAcIna duho che ke -samaya beta baLavAna hai, nahI purUSa balavAna ! kAbe arjuna luMTIo, ehI dhanuSa ohI bANa che 1 che je kaMdhapurANa dvArikA mahAbhya adhyAya 1 zleka 16 e devAlaya vajranAbhe caNavyAnuM lakhela che. 8 ghaNuM itihAsakAroe vajanAbhane badale zAMbanA putra uSNakane yAdavAsthaLImAM jIvatA rAkhI bANasurano pradhAna kaubhAMDa aputra gujarI jatAM soNItapuranI gAdI uSNakane maLI.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvAprakAza ane jAmanagaranA tihuAsa. ( prathama kaLA ) 23 pachI je rAjAe gAdIe AvyA tenI khAsa jANavA ceAgya hakIkata nahI maLatAM phakata A nIce temanA nAmA ApavAmAM AvelAM che. e nAme visaMvat pUrve 227rathI vi. saMvat zarU thayA tyAra sudhInA rAjAonA nAma che. ane te caMdrathI tathA zrIkRSNathI keTalAmI peDhIe thayA te jANavA mATe temanA nAme AgaLa nara ApelA che ane tenA vaMza cAlyA, tema lakhe che. para Mtu kaubhAMDanuM teA khAsa ( krAi vahIvaMcAee ) kaubhAMDaja raceluM che. kAraNa ke khANAsurane dohItra vajranAbha hatA, nahIM ke uSNIka, vaLI khAsa dhyAna kheMce tevI bAbata te e che ke yAdaveAnA nAzane zrApa meLavavAmAM mukhyapAtre zAMbaja hatA, ane RSIrAje te zAMbanA kapaTane kaLI lai teneja sameAdhI zrApa Apela hatA, ane jenA parINAme yAdavAsthaLI thai teA zrApIta evA je zAMba tene vaza te kayAMthIja cAle? kAraNa ke teneja mukhya pATha bhajavI RSIne cheDayA hatA, kadAca ghaDIbhara mAneA ke tenA vaMzamAM uSNIka thayA hAya teA paNa te'rAjyagAdIne yeAgya na hatA kema ke jA bhuvatI e eka rakhAyata rANI hatI, hAla paNu dvArIkAmAM aSTapaTarANIone maMdirethI zrIkRSNaparamAtmA mATe rAjabhAganA cALA dharAvA Ave che, temAM jAMbuvatIjInA madirethI je thALa Ave che temAM jarA paNa 'anasakhaDI' AvatI nathI, mAtra 'sakhaDI'ja pIrasAya che(eTale rAMdhelu` kai paNa anAja nahIM hAtAM mAtra ceAkhuM na abhaDAya tevuM miSTAna Ave che.) teA jenA hAthanI rasAi nathI khapatI tyAM tenA putrane gAdIne vArasA kayAMthI maLe? mATe evAta galIta che vyAsamukhathI racAyeluM mahAbhArata ane zrImadbhAgavata vajranAbhane gAdI maLyAnuM spaSTa kahe che jenA pramANA nIce mujaba che,zrI mahAbhAratanA muzalapamAM adhyAya 7 mAM vajranAbhane indraprasthamAM rAjyAbhiSeka karyAnuM lakhe che,jyAre pAMDavAe svargImAM javA prayANa karyuM. tyAre dharmarAjA (yudhiSThIra) e subhadrAne bhalAmaNa karI hatI ke 'tamArA putraneA putra kuvaMzanA rAjA thaze tathA yAAnA zeSa rahelA vajUne rAjA karyAM che. te tamAre hastinApuramAM rahelA rAjA parikSItanI ane indraprasthamAM rahelA rAjA yAdava evA vajranI rakSA karavI, (zrI mahAbhArata mahAprasthAnIkapa adhyAya 1lA) zrI. bhA. e. ska. a. 31 zloka 25 strIbAla ane vRddha je haNAtAM bAkI rahelAM tene laine arjune indrapasthamAM Avo vajranAbhane rAjyAbhiSeka karyo, zahenazAha akrabaranA rAjakiva naraharadAsajI bArahaTe 'avatAra caritra'nAmanA graMthamAM pAne 55me vajranAbhanA vaMzavistAranI nAmAvaLI ApI te vaMzathIja yAdavane vaza cAlyA che. tema spaSTa kahela che je kAvya nIce mujabU che.(paharI chaMda) (pe vaDA pradyumana dharmAMdhAma) anirUddhabhayA tAke ajIta // bhA vajranAbha sratitivinItA se vajranAbha vajramAMjhavIra / dhara hate kRSNe rAkhyA sadhIra||2|| prativAha bhayeA tAkA prasiddha / tAkA--subAhu-bhayA samara sIddhA suta upajye tAke zAMta sena / sata sena ye| tAke sukhenAAyahI krama bhayeA vistAra vaMza / pRthvI prasiddha jAdava prasasa // 4 (a, 90) AvA byAsamunInA purAnAM sa` mAnya pramAA che chatAM eka itihAsakAra pachI khIje itihAsakAra thayA. tene eviSe purANAM zAstronAM pramANeA nahI jotAM eka uparathI khIjAe lITasITe lakhI nAkhyuM, paraMtu jAmanagara ane kacchabhujanA rAjyadaphataramAM pradyumnaneAja vaMza cAlela che tevuM spaSTa peDhInAmu che. ane te amArA vidyAvilAsI mahuma mahArAjA jAmazrIraNajItasiMhajI sAhebe sane. 1931mAM cAlesa, e. kInakreDa (Ai. sI. esa) sAheba jyAre navAnagaranI hIsTrI lakhavA AvyA tyAre temene te peDhInAmu banAvavAmAM avyu hatuM. anya itihAsakArAnI peThe e mahAna bhula mArA itihAsamAM paNa thavAnI aNI upara hatI, paraMtu amene sTeTa taraphathI e satya peDhInAmu` maLatAM huM e mahAna bhUlathI bacavA pAmyA cheM. te khAte nAmadAra mahArAja zrI meAhanasIMhajI sAheba ( vidyamAna jAmazrInA kAkAtrI manubhAsAheba)nA AbhAra mAnI phaNu mukata thAuM chuM.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarano ItihAsa (prathama kaLA) caMdathI zrIkathI, caMthI zrIkathI caMdathI - zrI. ka thI 57 pradyumna 2 77 muMgaLa 22 7 devaratha 58 anirUddha 3 78 mularAja 23 98 dayApAla 43 59 vajanAbha 4 79 mahipAla 24 99 jagadeva 60 prativAha 5 80 sIlAjIta 25 100 vikramAka 5 61 subAhu 6 81 juMja 26 101 anapAla 46 dara zAMtasena 7. 82 dendra ra7 102 bhejarAja 47 63 satyasena 8 83 cuDacaMdra 28 103 dharmadeva 64 sujhena 9 * 84 durgukhya 29 104 aMbarISa 6pa gevindabha10 85 vidhavarAha 30 15 agnivarNa 50 66 sUryamala 11 86 muLarAja 31 106 ugrasena 51 67 zAlivAhana12 87 kAMjI 32 107 balakaNa para 68 satavijaye13 88 govindamala 33 108 sahastrapAla 53 69 vidhavarAha14 89 AnaMdada 34 109 anIrUddha 54 70 kheMgAra 15 90 cAmuMDa 35 110 jayasIha papa 71 harIrAja 16 91 savalaha 36 111 zAMbajI 56 72 sema 17 kara durgukhya 37 112 jeThIjI pa7 73 bhIma 18 93 sAlIvAhanaM 8 113 lakSarAya 58 74 bheja 19 94 vikamaja 38 (ArAjAthI vikrama saMvata zarU tha.) 75 rAjamANikara0 95 mahIpAla 40. 118 pratApajI 59 76 mahipAla 21 96 kheMgAra 41 115 garvagoDa 60. upara pramANe vajunAbha sahIta pa7 rAjAoe IjIptamAM (zANitapuramAM) tathA AsapAsanA dezomAM rAjyadhAnI rAkhI hatI. teoe yudhiSThira saMvata 3ra00 traNa hajArane base varSa rAjya karyuM, te pachI remanalekee harAvI ijIpta lIdhuM tyAre gavageDe ijIpta cheDI kAbula jItI tyAM rAjyadhAnI sthApI. te pachInA rAjAo 19 thayA teNe vi.saM.111thI 603 sudhI rAjya bhegaLyuM teonA nAma nIce mujaba che caM. thI zrI kR. mo caM. thI zrI ke me caM. thI zrI ka. mo 116 bhANajI 61 112 saMgrAmajI 67 128 mAnasiMhajI 73, 117 muLarAja dura 123 pRthvIsIhajI 68 129 rAyasiMhajI 74 118 devarAja 63 124 ajunajI 69 130 AskaraNajI 7pa 119 kalyANajI 64 125 caMdrasIMhajI 70 131 sAmaLasiMhajI76 1ra0 jagamAlajI 65 126 saradArasiMhajI 71 132 gajasiMhajI 77 121 bhimajI 66 127 bhagavatasiMhajI 72 133 serasiMhajI 78 134 devisiMhajI 70
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarane itihAsa. (prathama kaLA) 25 135 surasenajI (zrI ku. thI 80 ) (vi. saM. 603 thI 613 sudhI) A rAjAnA vakhatamAM yavanee bhayaMkara kala calAvI kAbula deza laI lIdhe, pAchaLathI surasenajIe sAmA humalAo karI yavanene hAMkI kADhI kAbula deza jItI lIdho hate. AnA vakhatamAM mIzra kAbula ane AsapAsane mulaka tenA tAbAmAM hato. te zivAya siMdhamAM hArI zaheramAM paNa potAnA rAjyanI eka zAkhA kADhI gAdI sthApI hatI tene vikramasena nAmano putra hato. 136 vikamasena (zrI ku. thI 81 mo) (vi. saM. 613 thI 28 sudhI) upara mujaba vikramasena sudhInA caMdravaMzI rAjAoe samaya ane saMge pramANe jude jude sthaLe rAjya karyuM hatuM, AnA vakhatamAM mIzramAMja gAdI hatI. tene devendra nAmane pratApI putra hato. e devendrathI jAmavaMza, cuDAsamA vaMza ane bhaThThIvaMzanI zAkhAo judI paDI hatI. mane 137 rAjA devendra (zrI ka thI 82 ) (vi. saM. 628 thI 683 sudhI) A rAjAe mizramAM rAjya karyuM hatuM, tenA vakhatamAM nabI mahamade dunIyAmAM islAmI dharma phelAvavA mAMDyo hato, paraMtu devendranI haiiyAtI sudhI nabImahamade mIzra tarapha joyuM nahatuM, paNa te maraNa pAmatAM zANutapura upara caDAI karI jItIlIdhuM hatuM. rAjA devendrane cAra putro hatA, teonA nAmane prAcIna putrahuvA devedrajA, cokhA bhA vaDacAra / / 1asapata, 2narapata, gajapata, meM 4bhUpatta bhUpAra // 1 // rAjA devendra pachI yuvarAja kuMvara asapata mIThanI gAdIe beThe, ane bIjA traNa kuMvara sIrIyA, irAna, thai aphagAnIstAnamAM AvyA, tyAM gajapate saMvata 708 nA vaizAka suda 3 zanIvAre rohiNI nakSatramAM "gajanI" nAme zahera vasAvI killo bAM, ane narapatane jAmapadavI sAthe gAdIe besAryo, ane gajapata pitAnA 15 kuMvareSTha sAthe hiMdamA (sArASTra tarapha) AvyuM, tenA vaMzamAM cuDacaMdra yAdava thayA te parathI tenA vaMzaje cuDAsamA kahevAyA. * & rAsamALA bhA. 1 pA. 66 - (r) sAlabAhana, balaMda, rIsA, dharmagaMdha, bAcA, rUpa, suMdara, lekha, jasakarNa, nemA, mAta, nimaka, gaMgeva, jageva, ane jayapALa nAmanA paMdara kuMvere hatA.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarane itihAsa. (prathama kaLA) gIjhanI ane khurazAna vaccenA pradeza para bhUpata rAjya calAvA lAgyA. tenA vaMzaja bhaTTI kahevAyA e cuDAsamA vaMzane tathA bhaTTI vaMzano itihAsa A graMthamAM dvityakhaMDamAM kahevAmAM Avaze. jAmanarapatane vaMzavistAra kahyA pahelAM e sAkhAo kema judIpaDI te viSenA be mato che te nIce pramANe jaNAvavAmAM Avela che. - karnala vekara sAheba rAjaputonI sAkha viSe evI daMtakathA lakhe che ke yAdavAsthaLImAMthI cAra yAda nIkaLI hIMgaLAjamAtAne zaNu gayA. mAtAjIe temAMnA ekane pitAnA jADAmAM (moDhAmAM) saMtADyo te jADejo kahevANe bIjAne cuDAmAM, te cuDAsama kahevANe trIjAne cAkaLAnIce te cagade kahevAya ane cothAne bhaThThImAM saMgharyo te bhaddI kahevAya ane pAchaLathI A cArene mAtAjIe meTAM rAjyo ApyAM. kacchadezane I. ane vaMzasudhAkara e nAmanA ItihAsamAM lakhela che ke "I.sa. nI AThamI sadInI zarUAtamAM nabImahamade islAmI dharma svIkAravA A cAre bhAione pharaja pADI tethI teo cArejaNuM bhAgI hIMgaLAja mAtA (keI lakhe che ke AsamanA DuMgaramAM mAtrI mAtA) ne zaraNe gayA ne mAtAjIe zaraNa ApI chupADyA, pAchaLathI nabImahamada AvatAM cArene seMpavAnuM kahetAM nabImahamadanuM vacana rAkhavA moTA kuMvara asapatane cAkaLA nIcethI kADhI Apyo. teNe islAmI dharma kabulyuM tethI te cagadA mugala kahevAya. (tenA vaMzamAM akabara bAdazAha thayA) bAkInA traNe kuMvarane nabImahamadanA gayA pachI narapatane jADAmAMthI gajapatane cuDAmAMthI ne bhupattane bhaThThImAMthI kADhatAM teo jADejA, cUDAsamA ane bhaTTa nAmanI zAkhAonA rAjapUta kahevAyA" rAjA devendranA cAra putramAM pahelA asapate islAmI dharma svIkAratAM tenA vaMzaje mugala kahevAyA. e pramANe caMdrarAjAthI 56 mAM zrIkRSNa thayA, ane zrIkRSNathI 82 mA rAjA devendra thayA te devendranA pATavI kumAra asapata musalamAna dharma svIkAratAM jAma narapateM jAma padavI meLavI tethI prathama teonA vaMzano vistAra dvityakaLAmAM have kahevAmAM Avaze. itizrI yaduvaMzaprakAze prathamakaLA samApta vAta to ) che A
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (dvitIya kaLA) 27 che dvitIyakaLA prAraMbha: . **35*36EUR (138) 1 jAma narapata (zrIkR thI 83) (vi. saM. 683 thI 701 sudhI) bAdazAha pIrejazAhane harAvI potAnA vaDavAonI gAdI (gIjhanI zaheranI) pAchI lIdhI. eNe aphagAnIstAnamAM potAnI prabaLa sattA jamAvI hatI. narapata gujarI gayA pachI tene putra sAmata (samA) gAdIe beTho. (139) 2 jAma sAmata urphe same (zrIka. thI 84 ) (vi. saM. 701 thI 957 sudhI) bAdazAha phirojazAhanA zAhajAdA sulatAnazAhe turakastAna vigeremAMthI musalamAna rAjAonI maheTI madada laI gIjhanIpara caDAI karI. jAma sAmata vilAsI hovAthI laDAinI joie tevI taiyArI karI zake nahiM. tethI hArI jatAM janAnA sAthe keTalAka upayogI mANase ane thoDuM ghaNuM lazkara laI te pradeza kAyamane mATe choDI dai siMdha pradezamAM AvI hArI zaheramAM gAdI sthApI siMdhamAM potAnuM rAjya vadhAravA lAgyo, e jAma sAmatathI tenA vaMzajo "samA rAjaputa" kahevAvA lAgyA. (140) 3 jAma je (zrI . thI 85 mAM) (vi. saM. 757 thI 831 sudhI) A jAma jehAnA vakhatamAM mahamada pigaMbara gujarI gayA, tenA pachI bIje khalIpha umara, IrAna jItI hiMdustAna upara caDI Avyo, paraMtu te phAvyuM nahi. jAma jehAnA vakhatamAM rAjyapAnI siMdha lehArImAM ja rahI hatI. (141) 4 jAma netA (zrI thI 8) (vi. saM. 831 thI 855 sudhI) jAma netAnA vakhatamAM khalIphA valIpha meTuM lazkara lai siMdha upara caDAI karI, bhayaMkara julama karI, siMdha para potAnI sattA besADI, tamAma rAjAo pAsethI khaMDaNu lIdhI. paraMtu jAma neto tenI sAme bhayaMkara laDAI laDyo ane khaMDaNuM ApI nahi, khalIphA gayA pachI tenA thANadArane siMdhamAMthI mArI kADhI melyA. ane pote pAcho tamAma siMdha mulaka tAbe karI svataMtra rAjya calAvavA lAgyuM.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ( prathamakhaMDa ) (42) 5-jAma neAtIyAra (zrIkR. thI 87mA) (vi. sa', 855 thI 870 sudhI) saMvat 868mAM irAnanA bAdazAha hArU'rasIdanA zAhajAdA mAsurasIda citADagaDha levA gayela tyAMthI te hAra khAi pAchA pharatAM siMdhamAM jAma tAtIyAre tene aTakAvI luchyo, temAM keTalAka hathIyAre, jhaverAta, samIyANA taMbuo, dhADAo ane keTalAka mANase hAtha karyAM hatA. (143) 6 jAma eDhAra (urphe gahagIra) (zrIkRthI 88mA) (vi. saM. 870 thI 881 sudhI) TAlInA rezama zaheramAM trIjA lIie lAkhA rAjA rAjya karatA hatA. tyAM jAma ADhAranA elacI rAmamAM rahetA, ane te siMdha sAthenA cAlatA vepAramAM siMdhanA vepArIone madada karatA hatA. 18 (44) 7 jAma eThA (urphe abaDA) (zrI kR* thI 89 me) (vi. sa. 881 thI 898 sudhI) kAzmIranA rAjA jayApIDa sAthe jAma AhAne sArA sabadha hatA kemake te rAjAnI ke tenA bhAyAtanI putrI jAma AhAne ke tenA putrane ApI hatI. jethI karIne kAzmIranA rAjakuTuMbane sAthe jAmakuTuMbane sAro saMbaMdha joDAyA hatA. kAzmIranA rAjA jayApIDa e vakhate kAzmIranI gAdIpara navamA rAjA hatA. (145) 8 jAma rAhu (zrI ku. thI 90 me) (vi. saM. 898 thI 918 sudhI) A rAjAe paNa kAzmIranA rAjA jayApIDa pachI anaMgapIDa gAdI upara eThA tenI sAthe saMbaMdha cAlu rAkhyA hatA temaja kaneAjanA mahIrabheAja rAjA ke jeNe AgrA, aAdhyA, rajaputAnA, paMjAba ane kAThIAvADa vagere DhazA jItI pAte cakravati rAjA banyA hatA. tenI sAthe paNa jAma rAhune ghaNIja sArI mitrAcArI hatI. A rIte kAzmIra ane kaneAjanA saMbadhathI jAmarAhune sArI madada maLI hatI. *(kAzmIranI gAdIne muLa purUSa du'bhasena vi. sa. 658 mAM thayA hatA.) te pachI 1 pratApAdItya, 2 caMdrApIDa, 3 tArApIDa 4 muktApIDa, pa lalItAdItya, 6 kuvalayApIDa, pIDa. 8 saMgrAmapIDa, ane 9 jayApIDa. thayeA hateA. 5 vA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (dvitIya kaLA) ra9. 29 (146) 9 jAma oDhAra (zrI ku. thI 91 mA) (vi. saM. 918 thI 931 sudhI) jAma AhAra ghaNe parAkramI ane zivabhakata rAjA hato. teNe kAzInI jAtrA karI hatI. e vakhate baMgalAmAM rAjA vigrahapAla rAjya karato hato. tenA putra nArAyaNapAlanI sAthe jAma oDhArane maMtrI thavAthI jAtrAethI pAchA vaLatAM yuvarAja nArAyaNapAlane siMdhamAM teDI jai tenuM bhAre sanmAna karyuM hatuM. (147) 10 jAma abaDe (zrI thI karo) (vi. saM. 931 thI 942 sudhI) A rAjAne rAjaputAnAnA rAjya sAthe vadhu gADha saMbaMdha hatA. uttara hiMdustAnamAM kAmarU dezamAM, kAbulamAM, kaMdahAramAM, pezAvaramAM, badhe hiMdu rAjya phelAelAM hatAM ane dakSiNa hindamAM cAlukaya vaMzano nAza karI, rASTakuza vaMza astitvamAM Avela. AnA samayamAM bIje kRSNanAmane rAjA mahArASTramAM sattAdhArI hate. A rASTakuza rajAnA parAkramovaDeja Araba ane musalamAne dakSiNa hindramAM phAvI zakyA nahatA jenA sikkAe hAlamAM maLyA che. (148) 11 jAma lAkhIyAra bhaDa (zrI. thI 3) (vi. saM. 942 thI 956 sudhI) A rAjA ghaNe parAkramI hato. teNe potAnA vaDavA jAma samAnuM nAma cIrasthAcI rahevA "nagara sAme nAmanuM zahera vasAvI tyAM potAnI rAjagAdI sthApI hatI. je zahera hAla siMdhamAM "nagaraThaThThA' nA nAmathI oLakhAya che. e vakhate mahArASTramAM aila vaMzano rAjA AdItyasiMha nAme hatA, te jAma lAkhIyArabhaDano mitra hato. (149) 12 jAma lAkho zurA (zrI kR thI 94 mo) (vi. saM 956 thI 986 sudhI jAma lAkhIyAra pachI tene putra lakhapata ke jenuM pAchaLathI lAkho dhurA nAma paDayuM te gAdIe AvyuM ane zarIre kadAvara majabuta ane ghaNeja baLavAna purUSa hato, teNe nAnapaNamAM ja akhADAmAM jaI mala sAthe kustInA dAvapeca khelI zarIrane vaja jevuM banAvela hatuM te sivAya taravAranA paTTA khelavA tathA nizAna bAjI vigerenA prayogomAM paNa te kuzaLa hato savAre vahelA potAnA zAmakarNa ghoDA upara svArI karI dararoja zikAre jato ane zikAramAMthI pAchA vaLatAM nagarasamethI be traNa mAIla upara eka dhAra" (TekarI-hIsa) che je hAla
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 zrIyaduva'zaprakAza (prathamakhaMDa ) paNa dhADAdhroDI nAme jAhera che. tyAMthI dhADAne ekadama sakhata pura josamAM dADAvI melA rastAmAM eka meTu. vaDanu vRkSa Avatu te nIcethI rastA cAlatA heAvAthI jyAre dhADA barAbara vaDa nIce AvatA tyAre lAkhA dhurAro e vaDanI DALane pAtAnA banne hAthe vaLagI rahI sAthaLanI bhIsathI dhADAne adhara uMcakI letA doDatA gheADA ekadama ucakAvAthI eka selArA (hIcakA) khAi pachI hAtha chuTo thatAM pAche. rastA upara DhADatA jato AvI rIte dararoja savAre jyAre zikArethI vaLatA tyAre vaDa nIce dheADA DhADAvI DALIce vaLagI eka hiMcakA dhADA sIkhe khAI pachI zaheramAM jatA zaheranA ghaNA leke A tamAsA jovA te vaDa AgaLa agAuthI AvI jatA lAkhAne tamAma hathIyArAthI sajja thayeleA ane akhatara tathA pAkhara sIkhe doDate gheADe vaDalAnI majabuta DALe hiMcakatA joi lAke ghaNuM ja Azcaya pAmatA ane e vAta karNApaka anya dezAmAM paNa phelAi jatAM dararAja deza dezAvaranA mANaso paNa jovA AvatA e kabIravaDa sarakhA vaDe hiMcakA khAi lAkhA jyAre khAMkhAra mAratA tyAre tenI ra (garjanA) ghaNe dUra sabhaLAtI ane tethI varSIdanI garjanA samajI meAralAo khelI uDatA jema kesarIsiMhanI ghura ghaNe dUra saMbhaLAya tema jAma lAkhAnI dhura paNa ghaNe dUra sabhaLAtI hAvAthI leAkA tene lAkhA dhurAro" kahevA lAgyA ane e vaDane "lAkhAvaDa" kahetA dhADA paNa pahADI paraMjAmI hato ane dararojanI prekaTIsathI hAla jema sarakasamAM jAnavaro kAma kare che tema te kAma Apato. kacchamAM AvelA garaDA prAntamAM pAgaDhanA rAjA vikrama cAvaDAnI kuMvarI aiAdhI cAvaDI (urphe dhImA) sAthe jAma lAkhe lagna karela hatA, ne tenAthI tene meADa, varaiyA, sAMdha, ane epha ema cAra kuvo thayA hatA. e cAre kuvo mATI umaranA thayA pachI saMvat 956mAM lAkhIyArabhaDa gujarI jatAM jAma lAkhA rArA samai" nagaranI gAdIe beThA, e vakhate tenI umara 65 thI 70 varasanI hatI keTavAka varaso pachI lAkhA vRddha thavAthI rAjyane tamAma kArabhAra tenA pATavI kuMvara meADa karatA e vakhate kheragaDhanA rAjA sUryasiMha (urphe sAravAna) gAhelanI kuMvarI cakuMvarathyA (urphe gADakhA)nuM sagapaNa rokeTanA rAjA kaneAja cAvaDA sAthe kareluM hatuM, paraMtu daivayoge caMdrakuvaramAnI nAnI umare eka evA banAva anyo ke eka divasa rAjabhuvananA rA AMgaNamAM eka bheMsa vIyANI ane tene lAkhA rArAnI peThe jhAlADamAM lIMbaDI bhAyAtanA gAma meAje kaMthArIAnA rANAzrI DAsAbhAi varasAjI paNa sAthaLanI bhIMsathI doDatA gheADe| uMcakI vaDanI DALIe selArA khAtA te DeAsAbhAi vi. saM. 1880 mAM kADInA dhIMgANAmAM nAganeza gAmanI sImamAM kAma AvyA hatA A hakIkata tenA vaMzajo AgaLathI sAMbhaLela che ekaso varSa pahelAM rANAzrI DeAsAbhAi te pramANe selArA khAtA teA eka hajAra varSa pahelAM lAkhA rArA viSenI hakIkatamAM kaI paNa zaMkAnI dRSTie jovA jevuM nathI.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31. jAmanagarano itihAsa. (dvitIya kaLA) navacAMdI pADI AvI. eka to sukomaLa bacuM ane temAM vaLI navacaDhI hovAthI caMdrakaMvarabAne tenA upara kudaratI prema thayo, tethI rAtrI thatAM te pADIne pate upADI lai janAnAnA ucA avAse laI jaI pitA pAse suvADI. savAra thatAM pote pADIne upADI pagathIyAM utarI nIce lAvI, bheMsane ghavarAvI ane rAtrepaNu pADIne ucakI pagathIyAM caDI pitA AgaLa rAkhI, Ama eka mAsa sudhI divasamAM be vakhata pADIne upADI upara laI jAya ane nIce lAve, temanA pitAe temaja bhAIe tema na karavA ghaNuM kahyuM paraMtu teNe haTha choDI nahi, Ama haMmezanI prekaTIsathI pADI lagabhaga cha mAsanI thaI tyAM sudhI kuMvarI roja upADatAM eka dahADe mAtA vinAnI kuMvarIne bhAbhIe maheNuM mAryuM ke "caMdrakaMvarabAne to siMdhapatI lAkhAghurArAne varavuM che kemake lAkha ghurAre ghoDA upADe che ne bAI bheMsa jevaDI pADI upADe che? caMdrakaMvarabAe pharI puchayuM ke bhAbhIzrI Apa e zuM kahe che? bhAbhI kahe "lAkhA ghurArAne paraNene?? basa, e maheNuM sAMbhaLatAM ja lAkhAne varavAnI manathI pratijJA karI bhAbhIne kahyuM ke toddA | bhAbhI bhalo mIyaj, kuDa bhalerI kAMNa // nora mArI jInapI, (ra) cA pI rahI che . atha-he bhAbhI teM mane bhale maheNuM mAryuM temaja kuLane kalaMka lAge topaNa bhale lAge paNa gohIla putrIe siMdhapatI lAkhAghurArAne varavA, paNa lIdhuM che te choDaze nahi. kAraNake lAkhA bIyA lakha, paNa ghurAro guNa hIkaDe ghoDA padhe pakhkha, samai jo sIradhAra i // 2 // artha-lAkhA nAmanA bIjA lAkhe jaNA che paNa dura denAra guNavALe te ghurAro ekaja che ke je sAme nagarane saradAra ghoDAne (jANe kema pAMkha hoya tema adhara) page toLI hIMcake che. vaLI kahyuM ke - lAkhe dhArAM lakhkha, juDe bIyA juvANa tai / / muke mIDai kamakha, ghurArAseM gaDa bIyAsa // 3 // artha-lAkhA jevA lAkha juvAna bIjA jaDe paNa mane te te badhAI (kamakhA) kharAba moDhAvALA apriya che kAraNake ghurArathIja mAre priti che. cArapaga ghoyela (sapheda) hoya puchaDAnA cheDAno bhAgapaNa sapheda hoya kapALamAM sapheda cAMlle hoya ne be AMkhomAM kerIo hoya ane gaLe sapheda kAMThale hoya te navacAMdrI kahevAya.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ( prathamakhaMDa ) soLa varSanI uMmare temanA lagna neAja cAvaDA sAthe karvAnI taiyArI thatAM kuMvaro cakuvAe peAtAnA pitAne temaja bhAine uparanI badhI vAta jaNAvI, paNa teoe kabula rAkhI nahi. chevaTa kaneAja cAvaDAnI sAthe lagna karasA tA maraNa pAmI srItyA ApIza. Ama kuMvarInA dRDha vicAra jANI tene rathamAM esADI, eka kavi tathA keTalAka amIra sAthe thADuM lazkara ApI siMdha tarapha veLAvI dIdhI, e vakhate pahelI navacAMdrI pADI hatI, te paNa sAthe hatI, majala dara majala karatAM siMdha lagabhaga AvyA tyAre e navacAMdrI vIyANI, ane bhesa thai. 3ra kuMvarIe siMdha pradezamAM praveza karyAM tyAre jAma lAkhAghurArAnA vakhANa gamegAma sAMbhaLavAmAM AvyAM, ane e kirtIgAnathI temane ati Anada thayA paraMtu jyAre nagara saai zaherane pAdara AvI, DerA taMbu nakhAvI utArA karyAM tyAre kavi tathA amIrAnI mAta peAtAnuM sAmaiyu karI teDI javA lAkhA dhurArAne kahevarAvyu, e vakhate jAma lAkhA lagabhaga 91 varasanI avasthAe azakta thai bIchAnAmAM paDyo hatA, amIrAe najare joI jANyu` ke A bImArInA maraNa bIchAnethI lAkhA macaze nahi teA paNa saghaLI bInA lAkhAne kahI, lAkhe pATavI kuMvara mehane khelAvI Avela kuMvarI sAthe meADanu lagna karavAnI sucanA karI. amIro paNa te vAtamAM samata thatAM, meADa sAmaiyu lai gAma bahAra AvyA. cakuvAne e badhA khabara thatAM mADane pAtAnA ratha AgaLa khelAbyA ane meADane uddezI kahyuM keH-- // vuddA // kIrata saMghA koTa, lAkhe lakhuM aDeA || 3na asAMno goDha, moDa gamarlR zahebA || ? // a--lAkhe kirtI rUpI lAkhA kATa caNAvyA che, ane tethIja e mAre mananA mAnela (gADI) mitra (pati) che. meADa tA mArA (gabharU) bALaka che tema mAnu chuM. ema kahetAM padhAro. kumAra kahI meADanAM du:khaNAM (AvAraNA) lai ane jaNAvyuM ke huM mana krama vacane jAma lAkhAne varIjuM tethI tenA hADamAM prANa heya tyAMsudhI paNa huM tenI sAthe pherA pharIsa, tameA tA mArA putra che mATe mane jAma lAkhA AgaLa laI jAva, amIro vagere kahe jAma lAkhA pathArIvaza paDyAche teA tevI sthitImAM tyAM kema jai zakAya ?
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (dvitIya kaLA) kuMvarI kahe che sodA che. nagara samai je nAke, ghurAro pIyo gajje // jIta sI DIe selA, tita seMNDe kita laje // 1 // a-nagara sAmanA daravAjAmAM hajI ghara paDaye paDa garaje (jIva) che tyAM sudhI mane tyAM javAmAM aDacaNa nathI jemake jyAM siMha selANa kare tyAM siMhaNane javAmAM kasI zarama na hoya. upara pramANe kuMvarInA ati AgrahathI amIre zaheramAM sAmaiyuM karI lAvyA, ane azakta lAkhAne palaMga uparaja suto rahevA daI gAndhava lagnanA rIvAje mahelamAMja cAra maMgaLa vartAvyA. e maMgaLa vatatI vakhate moDa pAse caMdakuMvarabAe vacana mAgI lIdhuM ke "je jAma lAkhAthI mane putra thAya che te siMdhanI gAdIe bese." bhiSmapitA tulya pitRbhakta moDe te vakhate tene mAgyuM vacana ApyuM A vacanathI anya sabhAsado ane rAjakuMTuMba sava goDa rANuno upahAsa karavA lAgyA ke lAkhAnI AvI Akhara sthitimAM kayAM putpatti thaze? paraMtu sudhI kSatriyANuM pativratA gADarANI teja divasathI jAma lAkhAnI sAravAra covIse kalAka karavA lAgI lAkho ghurAre puchIne mATe aneka vaidrAnA auSadha khAto hato te joI geDa rANIe kahyuM ke - to (bAvana). dhAtubaDhAvana balakarana, jopIya pUcho moi // payasamAna nahi auSadhI, tIna lokameM koI // 1 // he pati, jo mAruM mAno to dhAtune vadhAranAra ane puSTI ApanArUM auSadha svarga mRtyu ane pAtALamAM dudha samAna bIjuM eke nathI, mATe je gayelI tAkAda pAchI meLavavI hoyato mane dudhano prayoga karavA Apa rajA Ape, lAkhe te vAta kabula karI eTale rANIe potAnA kArabhArI mAta ATha navacaDhI dujhaNu bheMse maMgAvI, te eka bheMsane dai tenuM tamAma dudha bIjI bheMsane pAI dIe, bIjInuM trIjIne, trIjInuM cidhIne, ema AThamI, bheMsanuM dudha pitAnI je navacAMdI bheMsa sAthe lAvela tene pAidIe, dareka bheMsone khorAkamAM curamAnA lADu, kapAsIyA seraDInA ane lIlA ghAsanA bhArAo, sAthe sAkaranA pANI pAvA zarU karyo, potAnI dekharekha nIce e bheMsanI mAvajata thatI hatI temaja devAtI vakhate jAte hAjarI ApI e tamAma dudha anukrame pAI devAmAM AvatuM erAvata hAthI jevI (padamaNu-kuMDhIyuM) asalasiMdhI bheMsanA dudha pitAnI bheMsane pAvAmAM AvatuM chevaTa pitAnI navacaDhIne senAnI gADImAM ItenA dudhanI aMdara aneka
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zrIyaduvaMzaprakAza ( prathamakhaMDa ) prakAranA masAlA nAkhI khuba kaThI pitAnA hAthathI lAkhAghurArAne anukULa Ave teTaluM darareja pAvuM zarU karyuM. Ama dhIme dhIme lAkho e tamAma dudha, covIsa kalAkamAM pI jato ane te pachI zAntithI uMgha leto. rANI sivAya bIjuM kaI pAse jatuM nahiM rAjanuM tamAma kAma meDa calAvato jethI lAkhAne leza paNa ciMtA na hatI, ane rAhu sAthe vArtAvinodamAM kALakSepa karato Ama cAlIsa divasanA prAge lAkho palaMgamAMthI uThI mahelamAM pharavA lAgyo dIvAmAM dIvela puravAthI jema tImAM teja vadhe tema dhIme dhIme zakatI AvavA lAgI rANa bahuja pravINa hatI jethI cha mAse eja dudhanA prayoge jAma lAkhAne navavana prApta karAvyuM; eTaluMjanahiM paraMtu tamAma dheLAvALa kharI jatAM kALA vALo AvyA, cAmaDImAM lAlAza AvI, navuM lehI bharAtAM lAkho prathama hato teja tAkAdavALo thatAM mahelamAM khokhAM mAryo (dhuramArI) te tamAma zaheramAM saMbhaLAi tethI vastI mahela nIce darzane AvI, te dahADe dazerA hevAthI yuvarAjakuMvara moDa, svArI sacha samI pUjanamAM jato hato e joi lAkhe pitAne gheDa mAge, ghaDe AvatAM hathIyAra kapaDAM sajaja karI ghoDA para svAra thai sAthe svArImAM gayA, rASTrageDa, paNa rathamAM besI sAthe gayAM, pUjana karI pAchA vaLatAM, jAma lAkhAne ghoDAne doDAvI vaDanI DALe hIMcake khAvA mana thayuM, geDarANIe e banAva najare joyA pachIja grahasthAzramane AraMbha karavA nakkI kareluM hovAthI lAkhe doDate gheo vaDanI DALI jhAlI eka hIMcako khAI juvAnanI mAphaka svArImAM AvI maLI gaye, rANIe te najare jaI sAMbhaLelI kirtI Aja satya jANuM, tenA harSano pAra rahyo nahi, ane e divasathI lAkhA sAthe AnaMda, vaibhava, bhegavavA lAgI e goDarANIthI jAma lAkhAne unaDa, jeha, kula, ane manAI, ema cAra kuMvare utpanna thayA hatA. pitAnI bhAvI jIvana sakhIne jAma lAkhe pati thaye, ethI kanejacAvaDAnI vera vRtti udIta thaI, ane tene zAMta karI vera vALavA kAbulanA bAdazAhanI madada levA gaye, tethI bAdazAha sulatAnazAha meTuM lazkara lai siMdha upara caDI Ave, paNa lAkhe ghurAre tene harAvI kADhaye, A yuddha prasaMge eka meghavALa-brAhmaNe tene eka ajaMtra banAvI Apela te teNe nizAnamAM bAMdhyuM ane tethI tene vijaya maLe evI zraddhAthI e brAhmaNane te deva tarIke mAnavA lAgyo ane tenuM pUjana karI kahyuM ke "mArA vaMzaje paNa tamArA vaMzajene deva tarIke mAnaze? temaja gaDarANInA kahevAthI "unnaDanA vaMzajoja gAdIpatI thAya evuM varadAna te brAhmaNa (mAtaMgadeva) AgaLa mAgyuM, tyAre teNe kahyuM ke, "gAdIe besatI vakhate je mArA vaMzajonA hAthathI TIluM, karAvaze to jAma unnaDanA vaMzamAMthI gAdI jaze nahi." goDarANIe te vAta kabula karI. lAkhA ghurArAnI haiyAtImAMja unnaDajIne nagara samainI gAdIe besAryA, ane e mAtaMgadevane hAtheja TIluM karAvyuM hajI paNa kacchanA rAvazrIne, e mAtaMgadevanA vaMzajo bhara kacerImAM
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (dvitIya kaLA) 35 (nAgara brAhmaNA vagere) beThA hoya, tyAM takhta upara bIrAjelA rAjAne peAtAnA jamaNA hAthanI TacalI AMgaLInA lAhInuM TIlu' karI jAya che. mAtaMgadevanI utpati e mAtaMgadeva viSe eka evI kathA che ke eka maMtra zAstramAM kuzaLa brAhmaNane cAra putro hatA teoe tenA pitAnI haiyAtImAM thADA ghaNA abhyAsa karelA hatA tenA pitAnA mRtyu pachI eka cheAkaro matra ane jyAtiSa vagerenA tamAma pustakAnI cArI karI bhAgyA, tenA traNa bhAione te khara thatAM, tenI pAchaLa dADyA tethI te cheAkaro koi eka gAmanI bahAra AvelA DheDhavADAmAM gayA. tyAM zaraNe Avyo chuM satADA" ema kahetAM eka meghavALe gharamAM tenI kuMvArI dIkarI sutI hatI, tenA sAthe jai suI javA kahyuM, teNe tema karyuM", meghavALa mhAra sutA ardhIka rAtrI vitatAM tenA traNe bhAio pagerU lai tyA AvI tapAsa karavA lAgyA, ane te medhavALane puchatAM teNe jaNAvyuM ke AMhI kAi ajANyuM. mANasa nathI mAtra gharamAM tenI dIkarI ane jamAi banne sutAM che, ema kahetAM teo cAlyA gayA, savAre uThI brAhmaNa cAlavA lAgyA, tyAre te meghavALe te brAhmaNane kahyuM ke, "kuMvArI dIkarIne te... ALa caDAvyuM, mATe tene paraNatA jA" tethI te brAhmaNe tema karyu, gheADA samaya vitatAM te meghavALakanyAne ga rahyo, ane prasavanA samaya thatAM brAhmaNe pAtAnA pustakamAM joyu, te putra Avaze tema jaNAyu; paNa cAra ghaDI pachI putra janme teA mahA pratApI bhaviSya vettA thAya, tevuM jaNAyAthI tene dAine khelAvI srInA banne pagAne taMga baMdhAvI (rasIthI dhAvI), cAra ghaDI gayA pachI e taMga cheDyo eTale putranA prasava thayA, te putranI mAne taMga bAMdhyA hatA tethI tenu nAma "mAtaga" pADayuM, ane eja mAtaMga deve. jAma unnaDajIne gAdIe besArI TIlu karI vacana ApyuM ke "mArA vaMzajonA hAthathI tamArA vazo jyAMsudhI TIluM karAvaze tyAMsudhI tamArA vaMzamAMthI rAjyagAdI jo nihu" tyArathI jAma unnaDanA vaMzajo tene deva tarIke mAnavA lAgyA. (150) 13 jAma unnaDa (zrIkR. thI 95meA) (vi. sa. 986 thI 991) jAma unnaDa dharmAtmA temaja mahAdAnezvarI ane parAkramI rAjA hatA, atyAre kAi dAnezvarI rAjAne kavi upamA Ape tyAre unnaDajInA avatAra kahI khIradAve che unDajIe siMdha sAmanI gAdIe besI ghaNAM paramArtha kAryA karelAM che, ekatA jAma lAkhApurArAnA parAkramI aMza ane mahA pativratA zuddha kSAtrANI gADANInI bhALa keLavaNIthI unnaDajI nAnapaNathIja prajApriya thayA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) hatA. ene mAtra pAMca varSa rAjya calAvyuM, tyAM eka banAva tenI jIMdagIne amara rAkhe te banyuM hatuM. ane tethI ja Aje unnaDa jAma prAtaHsmaraNIya thayA che e hakIkta nIce mujaba che. unnaDajInA pATavI kuMvara tathA tenA daseMdI cAraNano dIkare e banne jaNa ekaja nizALe bhaNatA hatA temAM cAraNane dIkare prathama AvI kuMvaranI beThake besI gayo kuMvare nizALamAM AvI potAnI gAdI para tene beThelo joI tyAMthI uThI javA kahyuM, paraMtu cAraNanA dIkarAe kahyuM ke huM tamArA pahelAM Avyo chuM mATe tamArAthI nIce naMbare nahi besuM; kuMvare teno hAtha jhAlI uThADavA mAMDayuM. A laDAlaDImAM cAraNanA dIkarAe kuMvaranA mAthA upara lAkaDAnI pATI (sleTa) no ghA karyo, te ghA marmasthAnamAM lAgavAthI rAjakuMvara tyAMja mRtyu pAmyA. A vAtanI jAmazrI unnaDajIne khabara thatAM ave amIra umarAve bhegA thayA keIkahe ke e cAraNanA dIkarAne (talavAranI) dhAra taLe kADhI nAkhe, keIe mata Apyo ke tenA kuTuMbane ghANImAM ghAlIne pIle; tyAre jAmazrI unnaDajIe kahyuM ke "keie na karyuM hoya tevuM mAre e cAraNa mAthe karavuM che" tame sahu A kuMvaranI dAha kriyA karI Avo. sarve dAha kriyA karI AvyA pachI jAme kacerI bharI hukama karyo ke," cAraNanA dIkarAne tene bApa dAgInA kapaDAM paherAvI AhIM teDI lAve hukama mujaba mANase jaine te cAraNane kahyuM, cAraNe chokarAne pAMchATIe" bAMdhI (pachavADe hAtha bAMdhavA te) tenA moDhAmAM ghAsanuM taraNuM daI kacerImAM teDI Avyo? e joI jAma zrI unnaDe uThI tenA moDhAmAMthI ghAsa kaDhAvI nAkhI bAMdhela hAtha choDAvI pitAnA hAthathI siMhAsana upara besADI pote piTalIya (pANInI sIdhI bataka) jhAlI siMhAsana vAMse ubhA rahI sarva amIra umarAne kahyuM ke, "AnI salAma kare AjathI sIMdhane dhaNuM A che. A chokarA sAthe mArA kuvarane gAdIethI nahi uThavA takarAra hatI tethI mAre siMdhanI rAjya gAdI have agrAhya che" A hakIkta vize eka purAtanI duho che ke. / kudo . pANa poTalIyo jhalIyo, cAraNa kIyo dIvAna unnaDa mohale AvIyo, sAmoiro sulatAna // 1 // uparanA banAvathI samagra kacerI Azcarya pAmI, paraMtu te dIkarAnA bApe (dasoMdI cAraNuM) jAma unnaDajIne vinavIne kahyuM ke "amane rAjya na joIe, koIpaNa samaye cAraNe e svataMtra thaI rAjya karyuM nathI. sadAkALa rAjaputonA zAmadhamI rahyA che, vaLI AvA gejhArA kAmamAM ame evuM dAna laI rAjA thavA icchatA nathI, chokarabuddhimAM tenA hAthanA nimite tema thayuM enA badalAmAM ApazrIe khunane badale khunathI nahi letAM mArA dIkarAne je jIvitadAna
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (dvitIya kaLA) 37 ApyuM che te kAMi ochI rahemI na kahevAya. "Apa ApanuM rAjya khuzIthI bhega Apane gAdIe besADavAno saMkalpa pUro thayo" upara mujaba kahI cAraNe potAnA dIkarAne takhta uparathI utAryo, paNa eka vacanI unnaDajIe e tana upara pharI kaI divasa beThaka lIdhI nahi A banAva vakhate kacerImAM paDadA pAchaLa goDarANInI hAjarI hatI, tethI tyAM paNa te cAraNe araja karatAM tenA ati AgrahathI jAmazrI unnaDajIne rAja saMbhALavA mAtuzrIe kahevarAvyuM paNa "huM dIdhela dAna pAchuM nahi lau" evuM ucArI kacerI barakhAsta karI, cAraNe rAjya saMbhALyuM nahiM, bIje divase cAraNe jAmazrI unaDajInA sagIra kumArazrI "samAne te siMhAsana upara besADavA ane mAtaMgadevanuM vacana pALavA mAtAjIne vinavI devane bolAvI jAmasamAne gAdIe besADI mAtaMgadevanA hAthathI TIluM karAvI jAmasamAnI nakkI (chaDI) pokarAvI. te sagIra umarano hovAthI goDarANunI salAhathI lAkhA ghurArAnA moTA putra meDakuMvara rAjyano tamAma kArabhAra karatA ane cAraNanA dIkarAne AjIvikAmAM bAragAunuM paragaNuM ApI lakhapasAva karyA hatA. A banAva pachI jAmazrI unnaDajI hamezAM corAsIo ane brahmAjanA karAvI aneka gAyanA dAna ApI bhakitajJAnamAM kALakSepa karatA hatA, ghaNu vakhate potAnI tulA dareka dhAtuthI karAvI dAna punya kartA eka vakhata kacchamAM AvelA nArAyaNasara-keTezvaranI yAtrAe javA IcchA thatAM moDa tathA manAIne sAthe laI kacchamAM AvyA. tyAM yAtrA karI pAchA vaLatAM seragaDha (lakhapata) pAsenA gADha jaMgalamAM sahu mRgIyA karavA lAgyA. zikAranI sahelagAhe badhA eka bIjAthI vikhuTA paDI gayA, madhyAhunakALe jAma unnaDajI eka vRkSanIce ghoDAne bAMdhI chAMye ArAma letA hatA, tevAmAM doDate ghoDe "manAI" AvI pahoMcyo. manAi siMdhamAMthI nIkaLe tyAre sagIra umaranA jAma samA (unnaDajInA kuMvara)ne, dagAthI mArI nAkhavAnI jALa pAtharato A hato, ane e rAjya tRSNAne vaza vartI svArthIbdha banI kAMI paNa bolyA cAlyA vinA jAma unnaDajIne ekalA joi taravAranA ekaja jhATake jAma unnaDajInA be kaTakA karI nAkhyA. thoDI vAre moDa tathA tenA bIjA sAthIo pagerU letA tyAM AvI pahoMcyA. jAma unnaDanuM mRta zarIra ane manAinA hAthamAnI rakatavaNuM talavAra joI sahu stabdha banI gayA, kaMipaNa bolavA koInI jIbha upaDI nahiM, enI AMkhe azru TapakavA lAgyA. thoDIvAra pachI manAie moDane uddezI kahyuM ke have juo cho zuM? AjathI siMdhanuM adhu rAjya tamArUM ane adhu" mArU che ADakhIlIne meM sahelAIthI aMta Ape che, jAma unnaDanA akALa mRtyuthI moDanA hRdaya para vaghAta thayo; kemake te pote nirdoSa hato, chatAM paNa A kAvatrAmAM moDe avazya bhAga lIdhe haze, tevI goDa
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zrIyaduzaprakAza (prathamakhaMDa ) rANI ane sa` siMdhI prajA zaMkA lIe e nirvivAda vAta hatI, tethI siMdhanA anna pANI agrAhya karI mADe, kacchamAMja rahevAnA nizcaya karI lIdhA. manAnI rAjya tRSNAne meADe satApI nihuM paNa ulaTA bhAre kaThaNa vacanAthI tene ThaMkA ApyA. ane kalati mehuM lai siMdhamAM na javA salAha ApI, manAie vicAyu ke, jo mADa siMdhamAM na Ave, teA gADarANInI haiyAtImAM mArAthI siMdhamAM praveza paNa na karI zakAya teA rAjya teA kayAMthI bhAgavAya, ema dhArI teNe meADanI salAhu mAnI lai, siMdhamAM nahiM jatAM kacchamAMja rahevAnA nizcaya karyo. jAma unnaDanA mRtyu samAcAra pavanavege nagara samai"mAM phelAi gayA; putranA akALamaraNathI gADarANIne AkAza truTI paDayA jeTalu du:kha thayuM; temaja nAnA kuMvara manAie tyAM paNa dagAnuM kAvatruM karela, te paNa khullu paDatAM, eja vakhate meADa tathA manAI upara atyanta krodha utpanna thayA. ane tene pakaDAvavA anatI tajavIja karI; jAmasamAnA nAmathI e rAjyakuzaLa mAtAe nagara samainu` rAjya calAvavuM zarU karyu ane kacchamAM, ThekaThekANe tenI tapAsa zarU karAvI. e vakhate kacchamAM vAghama cAvaDAnuM rAjya pATagaDhamAM hatu... ane te meDanA mAmeA thatA heAvAthI anne kuMvaro tyAM jai rahevA lAgyA. cAvaDA darabArIoe vAghamane kahyuM ke meADa ane manAi peAtAnA baMdhu jAma unnaDajInuM khuna karI AMhI nAgI AvyA che, AvA vizvAsaghAtIone Azraya ApI siMdhanA satha samA rAjya sAthe duzmanAvaTa varI levAmAM mAla nathI" paraMtu Azraye AvelA bhANejAonA snehathI AkarSAi vAghama cAvaDe e cetavaNI grahaNa karI hiM tepaNa chevaTa darabArIonA ati AgrahathI meADa ane manAi pAse sAgana levarAvyA ke "ke Aphata Avye dehAnta lagI cAvaDA sattAnA vaphAdAra rahesu" tevA mAtA AzApurAinI sAkSIe sapatha letAM e carcAnA aMta AvyeA. pATagaDhamAM vAghama cAvaDAnA Azraye meDa manAi raheche? tevu gADarANIne jaNAtAM peAtAnA kuMvara phulane meTA lAva lazkara sAthe kaccha tarapha ravAnA karyAM. tene kacchanI parahade paDAva nAkhI, gunhegArone soMpI ApavA athavA laDavA taiyAra thavAnA sadaisA sAthe eka rAjapratinIdhIne pATagaDha mekalAvyeA. uparanA khabarathI DarIjaI cAvaDAoe kSAtra dha karatAM sneha saMbadhane vadhAre mahattA ApI peAtAnI hadamAMthI cAlyA javAnI bhANejaDAone salAha ApI, e salAhune mAna ApI cAvaDAdarabAra cheDatI veLAe meDa ane manAie mAmAne sakheodhIne kahyuM ke "tame tamArUM vacana pALela nathI mATe lIdhelA sAganathI ameAne mukta kare" eTale samayavartI vAghame tema karyu ane anne bhAioe dhADA deADAvI melyA, tyAra pachI vAghama cAvA AvelA siMdha pratinidhine kahyuM ke ApanA AnyA pahelAM ahiMthI siMdhanA gunhegArA nAzI chuTyA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihuAsa. (dvitIya kaLA) 39 che mATe bIje kAMi temane zodhI lyA, pratinidhIe uparanA khabara phulane ApatAM kacchamAM ThekaThekANe dareka rAjyAne kaheNa meAkalI tapAsa karAbyA, paNa kAMi tene patto lAgyA nahi, eTale nIrAzayanI keTaleka dahADe siMdha pAchA pharyAM. keTalIka muddate vAghama cAvaDA koTezvara mahAdevane maMdire ( kAi kaheche ke kALIkA mAtAnA madIne)darzana karavA Avela tyAM kuMDamAMnAhI mALA pheravatA hatA te vakhate kuMvara manAe AcIMtA AvI tenuM mAthuM kApI nAkhyuM, ane kALIkA mAtAnI stuti karI kahyuM ke-- // duH // mAryo vAghama cAvaDo, asIM asAMje haththa // neo paDAyo dikko, aa rAdhA sata / / z|| a--huM mAtAjI jo amane kacchanA svataMtra mAlIka karIza teA vAghamacAvaDAnI mAphaka bIjA sAta jaNane ame amArA hAthathI mArI tane balIdAna caDAvazu. manAine taravAra evI hAtha hatI ke te eka ghAe e TukaDA karatA te viSe kUhe che ke, // vuddo // same saTakAi, taDeM eDI tarAra || matho pele pAra, dhaDa vIjhIpyo ghuDameM // 1 // upara mujaba vAghamacAvaDAne mArI pATanagara kabaje karI yuvarAja kuMvara meADane gAdIe besADyo, itizrI yaduvaMza prakAze dvitIya kaLA samAptA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) tRtIya kaLA prAraMbha: 1 jAmAmaDa. kacchamAM pATagaDhanI gAdIe jAma meDa beTho tyAre kacchanA pAvara paragaNumAM selaMkIe rAjya karatA hatA. 1 vere 2 vera 3 varasIha 4 kayio 5 karUpAla 6 rANe ane 7 rAjapAla e sAta bhAI "sAta sAMdha" ne nAme oLakhAtA temanI rAjadhAnI guMtalI gAmamAM hatI ane kacchamAM sahuthI baLavAna sattA ' ane moTI rAjyagAdI temanI hatI, temaja vAghamacAvaDe teno khaMDIye rAjA hevAthI teNe manAine kahI mokalyuM ke "vAghama amAre khaMDIye rAja hatuM, mATe tame paNa tAbe thAo. athavA to laDAI kare? e khabara AvatAM moDe vicAra karyo ke rAjyanA pAyA sthira nathI, vaLI siMdhanuM vaira che mATe hAla tAbe thavuM ThIka che, ema dhArI vRSTi karAvI ke "vAghamacAvaDe khaMDaNImAM divasa uge nava gADAM ghAsa gutaLIe pahoMcAData, AjathI ame aDhAra gADAM ghAsa divasa ugye muMtaLIe pahoMcADazuM? tema kahI nAnAbhaI manAine eLamAM ApI sAta sAMdha sAthe saMdhI karI. manAi guMtaLImAM gaye, paNa tyAM te zAnta beThe nahiM teNe sarvatra pharI lokvAyakA ane prajAlAgaNuM jANuM lIdhI. temaja aMdaranA kuTuMbakalezathI paNa vAkepha thayA, ane tethI nabaLI paDelI selaMkI sattAno aMta ANavA janA cha meDane pATanagara kAgaLa lakhe ke che roho | lakhI muMkai moDake, gaDe bagatarIyA pAya // hIta paNa heDI Apa, jeDI vAghama kuMDate // 1 // meDane lakhyuM ke ghAsanA gADAM dararoja aDhAra ahIM Ave che temAM bakhatarIyA mokala, kALIkAnA kuMDa upara jevuM vAghama cAvaDA vAste hatuM tevuM ja ahIM che. moDe e vakhate 1 eka gADAmAM 6 cha bakhatarIyA suvADI mAthe ghAsanA bhara bharAvI aDhAra gADAM guMtalI gAme melyAM. te gADAMo guMtalInA gaDha AgaLa pahoMcatA gaDagaDAtano avAja sAMbhaLI cADa nAmanA aMdha daravANIe potAnA jeDIyA gujara nAmanA rajaputane kahyuM ke - || sodA | ca e cADa daravAna, aja na gaDe ghA // kAMto muMga supharela, kAMto AlomA // 1 /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (tRtIya kaLA) cADa daravANue kahyuM ke, Aje gADAMmAM ekaluM ghAsa nathI, kAMto saphaLela maga che, kAMto ALuM mAMsa che, tethI te gujara rajapute gADAM ubhA rakhAvI khAtrI karavA eka gADAmAM sAMgane ghA karyo. te sAMga dhurara nAmanA laDavaiyAne sAthaLamAM vAgI paNa teNe potAnA kapaDAthI pakaDI, jethI lehI levAI gayuM ne te sAMga bArI kAThI daravAne joyuM to lehI vinAnI lAgatAM te gADAM laI javAnI rajA ApI, darabAragaDhamAM gADAM pahoMcatA e ATha bakhatarIyA hathIyArabaMdha guMtanInA rAjamahela pAse AvI utaryA, eTale kaMvara manAI temanI saradArI laI sAta sAdhApara cIte hala karI te sAnene kApI nAkhI guMtaLI kabaje karI rAjya vyavasthA mATe yuvarAja meDane pATanagarathI bolAvyo. uparanI rIte cAvaDA ane solaMki sattAne nAza karI meDa ane manAinI vAghelApara dRSTi paDI, ne tene yuvarAja kuMvara sADane vAgaDa muko tyAM teNe jaI eka pachI eka TeTalAeka gAmaDAo jItI laI samA sattA vistArI e vakhate geDImAM gharaNa vAghelA rAjya karato hate, vAghelA sattAno sarvanAza aTakAvavA gharaNa vAghele moDanA yuvarAja kuMvara sADane pitAnI dIkarI paraNAvI vAgaDanA thoDAka bhAga upara potAnI sattA rAkhI, kacachanA traNa meTAM rAjyo jItI lai, meDa ane manAIe maLI tenA cAra bhAga karyA temAM moDa pATavI hevAthI be bhAga teNe lIdhA, eka bhAga manAIne Ave ane eka bhAga pote karelA pApanAM prAyazcita athe dharmAdAmAM kADho. A bhAga paNa manAIe laI lIdhuM ane tenI pedAzAmAMthI mahAdevazrI koTezvarajInI pratiSThA vadhAravA tyAM gayA. keThA nAme kuMDa baMdhAvyuM ane te sIvAya saraNezvara athavA nIlakaMTha mahAdevanuM eka suMdara maMdira baMdhAvyuM. temaja e maMdira ane kuMDa siMdhusAgara sarovaranA madhyamAM hevAthI tyAM javA AvavA mATe pAja-(pula) bAMdhI javA AvavAnI sugama karI ApI bAda potAnI gAdI gulAigaDhamAM rAkhI. ane meDa pATanagaramAM rAjyakartA thaye manAInA hAthathI geahatyA Adi ghaNuM pApa thayA hatA. evA julamane kacchI bhASAmAM "kera" kahe che jethI manAInA vaMzaje Thera kahevAya. siMdha ane bIjA paradezI rAjyonA AkramaNathI kacachane rakSavA mATe meDe kacachanI pUrva dizAe vAgaDa paragaNAmAM eka DuMgarI killo bAMdhavA eka DuMgara pasaMda karyo, tyAM kaMthaDanAtha nAmane eka tapasvI (siddha) tapa karato hato, teNe tyAMthI uThI javA kahetAM te uThayo nahi, ane kahyuM ke "baccA duzarA bata DuMgara he udhara tuma killo banAva, Idhara hamerA Azrama hai usase terese killA nahi banegA paraMtu meDe nahi mAnatA rAjahaThathI baLAtkAre tene uThADI killo bAMdho zarU karyo. tapasvI kaMthaDanAthe tyAMthI thoDe dUra jaI Azrama karyuM. ekAda varSa jatAM killo purA thatAM kathaDanAthe potAnI kaMthAmAMthI ekaja dare kheMcI kADhatAM killo jamInadosta thayo. pachI pharI mATe kille jaNAvyA ane te para thatAM kaMthaDanAthe
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathama khaMDa) bIjIvAra kaMthAmAMthI dore kheMcatA te kille paNa jamInadosta thaye, Ama pAMca vakhata moDe kille caNA ane pAMca vakhata kaMthaDanAthe pADyo, tethI meDe kaMTALI jaI kille bAMdha baMdha karyo, tyArapachI moDa vi. sa. 9pa4mAM svarga gayo. 2 jAmasADa. pitAne maratha pAra pADavA mATe jAmasADe kaMthaDanAthanA celA bhasmanAthanI mitrI lIdhI, ane sAthe jaI kaMthaDanAthanI kSamA yAcI tene rAjI karI pharI killo bAMdhavAnI AjJA meLavI killo puro karI te killAnuM nAma te yogInA nAma uparathI kathakeTa pADI tyAMja rAjyagAdI sthApI. A majabuta killo bAMdhI jAma sADa samA-sattA vadhAre che tethI tenA sALA dharaNu vAghelAne irSA thaI ane teno ghATa ghaDavA nizcaya karI eka divasa mIjamAnIne bAne jAmasADane pitAne tyAM notarI dagAthI mArI nAkhI tenuM rAjya kabaje karyuM. potAnI bena ne peTe janmela jAmasADano kuMvara phula nAmano mAsa chano hate. te je jIvato raheze to bhaviSyamAM rAjya levA tajavIja karaze mATe tene paNa mArI nAkhavAnuM dhArI deTalAka svAra lai dharaNa vAghela kaMthakoTa tarapha ravAnA thaye. jAma sADanA maraNanA khabara tenI strIne thatAM tene paNa dahesata lAgI ke kadAca kuMvara phulane paNa mAraze tethI samayasUcaka vAghelIe "phAraka" nAmanI dAsIne kulakavara soMpI koi nirbhaya sthaLe laI javA kahyuM. A vaphAdAra rAjya bhakta dAsIne paNa cha mAsane potAno chokaro hato tene sAthe laI banne bALakane moTA suMDalAmAM suvADI siMdha tarapha cAlavA mAMDI. dharaNe kulanI tapAsa karAvatAM "phAraka" nAmanI dAsI te bALa kuMvarane laI siMdha tarapha nAsI gaI che, tevA khabara maLatAM pAchaLathI tAbaDatoba svAra sAthe mArAone mokalyA. dAsI raNamAM bhAgatAM bhAgatAM pAchavALa karatI jatI hatI tethI tene ghuDanI DamarI potA pAchaLa ghaNe dUra bhALI, cAlAka dAsIe cetI jaI pitA pAchaLa vAra Ave che tema jANuM rAjakuMvarano bacAva karavA yukti zedhavA lAgI. buddhizALI dAsIe potAnA putranA lugaDAM rAjakuMvarane paherAvyAM ne rAjakuMvaranAM lugaDAM potAnA putrane paherAvI cAlavA lAgI, thoDe dUrajatAM svAre AvI pahoMcyA. saNagArela dAsIputrane rAjaputra dhArI pharAka pAsethI lai lIdhe ane vIjaLInA eka jhabakArA vAramAM tenuM mAthuM uDAvI teo pAchA geDI tarapha cAlatA thayA, tyAM jaI kuMvarane mArI nAkhyAnA khabara dharaNa vAghelAne ApyA ethI te kacchanuM niSkaTaka rAjya calAvavA lAgyo. A samadhamI dAsI pitAnA ekanA eka putranuM balIdAna ApI lAkhunA pAlaNahAra jAmakulane bacAvI cAlatAM cAlatAM bAMbhaNasara (bajANAsara-siMdha) mAM
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 jAmanagarane itihAsa. (tRtIya keLA) AvI pahoMcI tyAMnA rAjA dulArA (dhulArA)nA kArabhArI ajA ane aNagAra nAmanA vaNakane ghera eka judI oraDImAM rahI tenA gharanuM kAmakAja karavA lAgI. rAjakuMvara phula moTe thatAM te kArabhArInA tathA AsapAsanA vAchaDAMo bheLAM karI vAchaDavela cAravA lAgyAtemAM eka luhAranuM paNa vAcharuM hatuM tethI te luhAra, pAsethI cAmaNuM nahi letAM tenA badalAmAM eka "sAMga daMDAvI ane te sAMga laI haMmezAM jaMgalamAM jaI nizAnabAjI karavA lAgyo, tema karatAM jyAre te uMmara lAyaka thayo tyAre te bahuja nizAnabAja kuzaLa laDave bane. bAmaNasaranI sImamAM eka vikALa vAgha ghaNuM ja nukasAna karato hato, tethI tene mAravA mATe eka divasa rAjA dulAro meTuM lazkara laI caDyo. e tamA jovA kula paNa sAthe gaye, rAjAnI svArInA mANasee vAghane gherI hAMke karI che cheDatA vAghe rAjAnA hAthI upara tarApa mArI ke turataja tamAma mANase bhayane lIdhe rAjAne jokhamamAM melI bhAgyA, e takano lAbha laI kuMvaraphule vAghamAthe sAMgano ghA karatAM te ArapAra nIkaLI gaI, e joi enI bahAdurIthI rAjA dulAre khuzI thayo. ane tenI hakIkata puchatAM dAsI pharake jaI kahyuM ke "kacchanA samArAjA jAma sADano kaMvara che zatruoe sADane mArI nAkhatA kuMvarane lai huM ahIM nAzI AvelachuM. ane ApanA kArabhArIne tyAM rahI tenuM kAma kAja karI kuMvaranuM bharaNapoSaNa karUM chuM. rAjA dulAre e vAta sAMbhaLI ghaNeja khuzI thayo eTaluM ja nahi paraMtu pitAno jAna bacAvanAra vIrane upakAra mAnavA pitAnI kuMvArI kuMvaraphulane paraNAvI. eka divasa dAsI pharAke kahyuM ke "he phula jyAM sudhI teM tArA pitAnA zatrune mAryo nathI, tyAM sudhI tArI bahAdurI zuM kAmanI?tethI phele yogya taka laI rAjA dulArAne saghaLI vAta karI eka moTuM lazkara laI tenA kArabhArI ajA tathA aNagArane sAthe lai pitAnu vaira vALavA kacchamAM AvI halAI DuMgarapara eka kilo caNAvyo ane tenuM nAma dulArAnA kArabhArInI bahena bolADI nA nAma uparathI olADIgaDha pADayuM temaja svAmibhakta jIvatadAna denAra mAtA tulya dAsI pharAka uphe jIkanuM nAma kAyama rAkhavA eka gAma vasAvI tenuM nAma jIkaNuM pADayuM. kuMvara phule belADI gaDhathI dharaNa vaghelAne geDIe khabara mekalyA ke "huM jAma sADano putra kula Izvara kRpAe jIvate chuM ane mArA pitAnA varano badalo vALavA AvelachuM mATe laDavA athavA zaraNe thavA taiyAra thAva kulane mArI nAkhavAmAM svAre (mArAonI) bhula thayelI jANuM dharaNa vaghelo pastAye paNa A vakhate tene mahAna rAjA dulArAnI madada jANuM keirIte jItI zakAya tema nahi hovAthI viSTI calAvI potAnI putrI dharaNa vAdhelI phulane paraNAvI samA rAjya pAchuM se yuM.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvazaprakAza ( prathamakhaMDa ) ghauM 3 jAmapula pruSTa pitAnuM rAjya hastagata karIne khelADIgaDhamAMja rAjyAbhiSekanI kriyA karAvI jAmaphula gAdInasIna thayA. eka divasa prabhAtane samaye khelADIgaDhanA ramaNiya jarUkhAmAM besI rAjyamArga para AvatAjatA lAkeAne jotA hatA, tevAmAM eka maneAhura vherAvALI navayeAvana kumArIkA joi. tenA mAthe dUdhanI be maTukI hatI ane banne hAthamAM 5 pAMca (bhesanA) pADAonI meArIyuM (rasI) lai cAlI AvatI hatI. tevAmAM evuM banyuM ke jAmanI gheADAramAMthI eka dhADA saraka tADAvI mastImAM AvI jai taphAna karatA karatA sAmenA rastA uparathI pUra josamAM doDatA AvatA hatA, rastA sAMkaDA hatA tethI te kanyAe samaya sUcakatA vAparI banne hAthamAMnA pADAnI dase mArIone pagataLe dabAvI eka hAthe maTukIyA jhAlI, ane dhADA najIka AvatAM dhADAnA jaDabA upara bIjA hAthanI evA jorathI eka thapATa lagAvI ke dhADA cakkara khAi pAA dhADAra taraphe vaLI gayA. Ama mArga niyamanatA banne hAthamAM pADAne DhArI, te kumArIkA cAlI nIkaLI A banAva jAmaphule najare jotAM vicAra karyuM ke A strInI kukhe je putra janme te ghaNAja bahAdura thAya. tapAsa karAvatAM te kanyA kuDadhara nAmanA rabArIne tyA ucharatI hAvAnuM jANI tene tyAM rAjagArane sagapaNa mATe mAguM lai mAkalyA. 44 koI eka apsarA indranA zrApathI pRthvI upara paDI te pachI jaMgalamAM AvelA eka zivAlayamAM te apsarA pAtAnA aparAdhanI mAphI mAgatAM gadagada kaOM thai stuti karatI hatI. tevAmAM vIkIo sadhAra ane kuDadhara rabArI peAtAnI ATha gAyA ane bhesA cAratAM cAratAM tyAM AvyA te srInuM rUdana sAMbhaLI zivAlayamAM jai tene AzvAsana ApI gAmamAM lAvI kuDadharane ghare rAkhI tenuMnAma seAnala hatu, senalanI khubasuratIthI meAhita thaI vIkIA sadhAre pAtAnI tamAma Atha kuDadharane ApI te kanyA pAtAne tyAM laigayA, rAtre sAmalanA eraDAmAM jatAM tene vikAla siMhuNarUpe joi vIkIo pAchA vaLyA ane savAre kuDadharane sonala pAchI soMpI pAtAnI Aza pAchI lAbyA, kuDadhara peAtAnI putrIthI paNa adhikagaNI tenI saMbhALa rAkhatA hatA. e kanyAnu` mAgu rAjA taraphathI AvatAM te ceAgya jANIne tenA lagna jAma kula sAthe karI ApyA. vi. sa. 976 nA kArataka suda bIjanI prabhAte e sAnala rANIne peTe eka pratApI putranA janma thayA, tenuM nAma lAkhA pADayuM. ke je pAchaLathI phulanA putra heine lAkhAphulANI e nAme prasiddha thayA. lAkhAphulANInA janma vakhate jAmakula peAtAnA sAsarA rAjA dhulArAsAthe khAMbhaNAsara hatA. tethI tyAM putra
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (tRtIya kaLA) janmanI vadhAI maLatAM te pAcho kaccha AvyuM. keTalAka divase vityA pachI paTarANuM sonalanI IrSAthI keTalIka rANIoe jAmaphalanA kAna bhaMbherI senalanA satitvapaNu mATe vahema pADyo. bheLA rAjAe hemamAM hemAI jaI satI sonalane satIvANunI khAtrI karI ApavA jaNAvyuM, tethI satIe patinI zaMkAnuM nivAraNa karavA caMdana kASTanI cItA racAvI rAjakuTuMba tathA nagarajano samakSa pAtAnA yuvarAja kuMvara lAkhAne teDI cItAmAM praveza karyo ane agnisnAna karI pitAnI pavitratA siddha karI batAvI. bolADIgaDhanA darabAramAM satI sonale agnisnAna karyuM tethI jAmaphule te killAne tyAga karI, mIyANumAM bIje killo baMdhAvI kArabhArI aNagerenA nAmathI tenuM aNagoragaDha nAma pADI tyAM gAdI sthApI. satI senala tathA kuMvara lAkhA ane anya rAjyakuTuMbanI sAthe rahI tyAM rAjya karavA lAgyo. jAmaphulane cha kuMvara hatA, paraMtu lAkho mahA tejasvI udAra, pratApI, temaja buddhizALI devanA avatAra jevo dedipyamAna hato. evA sadguNethI prajA tene ghaNuM cAhI jAma lAkha kahI bolAvatI. A prajApriya kumAranI sAvakI (oramAna) mAtAone ethI irSA vadhI ane koipaNa upAye lAkhAnuM kAsaLa kADhavA yuktio racavA lAgI. eka samaya hutAzanInA tahevAramAM dharaNu vAghelAe potAnI tathA bIjI rANunI putravadhuone bolAvI kahyuM ke "jAmalA tamAre dera thAya, mATe lAkhAne raMganI pIcakArIo chAMTI hutAzaNunI goTho "tethI lAkho dAtaNa karato hato tyAM sahu rAjavadhu AvI pachavADethI raMganI pIcakArIo chAMTI eraDAmAM cAlI gayAM, lAkhe te joyuM tyAre dharaNu vAghelAe kahyuM ke tenI harakata nahi, Aje hutAzanI che mATe tame paNa tamArI bhAbhIne oraDAmAM jaI raMga chaTe, ema kahI pote oraDAmAM jai bIju oDhavAnuM badalI (oDI) vahurUone saMketathI tyAMthI ravAnA karI pote vAMsavADI ubhIrahI. tevAmAM lAkhe AvI raMganI pIcakArI tenA upara mArI ke turataja mATe kolAhala macAvI janAnAmAM ramakhANa karI melI ane jAmaphalane bolAvI dharaNa vAghelIe kahyuM ke "tamAre lAkho bahuja uddhata che, huM tenI mA thAu chatAM mane A pIcakArIthI raMgachAMTI mArI beadabI karI, eTaluM ja nahiM paNa keTalAka na bolAya tevAM vacano bolI marI mazkarI karI anya rANIoe paNa e prapaMca jALamAM sAmela heI sAkSI ApI? tethI jAma kulane te hakIkata satya jaNAtAM turataja lAkhAne lAvI teno kAMipaNa khulAse sAMbhaLyA vagara dezavaTo Ape. lAkhe paNa jANyuM ke A badho prapaMca dharaNa vAghelI che. tethI turataja kALo pozAka paherI kALA ghoDApara svAra thaI kacchadharAne chellA salAma karI cAlI nIkaLyo ane kaheto gayo, jAmaphala tathA dhaNarANa marI gayAnI ane sIyANa taLAvane baMdha tuTI gayAnI vAta ke AvI mane jAhera karaze to tene huM jAnathI mArI nAkhIza.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) jAmakula pAtAnI rANI dheNa vAdhelI sAthe dararoja rAtre cApATe ramatA tyAre te mithyAbhimAnI rANI pAsA nAkhatA kheAlatI ke 'DhaLa pAsA jema dharaNanA DhaLyA" A zabdo dararoja khelatAM sAMbhaLI jAmaphulane ghaNuMja mADuM. lAgatu paraMtu kAMi na melatAM manamAM vicAra karyAM ke pitAnuM vaira na vALatAM dharaNa vAghelAne jIvatA rahevA dIdhA tyAre AvuM sAMbhaLavuM paDe che. mATe have tA pitAnuM vaira vALI A rANInuM abhimAna utAravuM. dharaNa vAdhelA zrAvaNamAsamAM darAja peAtAnA ratnAkara nAmanA ghoDApara besI kAgezvara mahAdevanA darzana karavA sIkre jatA. jAmakula paNa keTalAka svAro sAthe tenI pAchaLa jatA paNa vadhelA cetI jatA turataja ratnAkara dheADAnI sahAyathI tenA dAvamAM AvatA huM. ema keTalAka divasa banatA jAmakule vicAyu` ke tenA dhADA ghaNAja sAro che, tethI tene paheAMcAze nahi. ema dhArI eka divasa ehANe (DhANamAM) AvelI ghoDIA sAthe lai kula sIkre gayA dharaNe tene joi nAzI javA prayatna karyAM paNa ghoDo eNe AvelI ghoDIonI ghANathI hAvaLA karatA te tarapha vaLyA tethI te nAzI zakayA nahi. eTale nirAza manI dharaNa vAdhelo khelyA ke ratnAkarane gamI te vAdhelAne vIsavAra" ema kahI sAmeA cAlI sIphrAne sImADe phula sAthe huMda yuddha karI maraNa pAmyA. phule dharaNanA caherAnA bhAga kAyama rahe tevIrIte zarIranI cAmaDI utarAvI tenA cALA sIvaDAvI peAtAnA dIvAnakhAnAmAM cApATa ramavAnI jagyAe (vAdhelI rANIne besavAnI jagyA uparanA) galIcA nIce rakhAvI dIdhA. rAtre ceApATa ramatA pAsA nAkhatI vakhate rANI meAlIke DhaLa pAsA jema dharaNanA hatyA" e sAMbhaLI phule uttara ApyA ke galIcA upADI jIo teA khakhara paDe ke konA pAsA savaLA paDyA? dharaNanA ke phulanA ? rANIe galIcA upADI joyu. tA peAtAnA pitAnI cAmaDIne cAkaLA joyA tethI dIlagIrI sAthe khelI uThI ke bApadAdAnuM vera vALavu e kSatrIonA dharmo che paNa tame mane mArA pitAnA mRta dehanI cAmaDIpara besADI te ghaNu ja khATu' karyuM. have mArAthI jIvAya kema? ATalu` khelI kaTAra lai pAtAnA ATha mAsanA ga`ne pecIrI jAmaphulane kADhI ApyA, te pAte turataja maraNa pAmI. A dIkarAne peTamAMthI ghA" mArI kADhayA mATe "dhAo" (ghAejI) kahevAyA. 46 . uparanA banAva banyA tyAre lAkhA dezavaTe hatA dheNa rANInA marI gayA pachI jAmakula paNa thAuM ghaNe varase gujarI jatAM gAdI mATe bhAiomAM aMdara aMdara takarAra paDI deza pAyamAla thayA, ane cAre bAju adhAdhudhI cAlI. zrIyaduvaMzaprakAze tRtIyakaLA samAptA,
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (caturtha kaLA) caturtha kaLA prAraMbha: 4 jAmalAkhe pulANuM -- - I tu II + zAke sAta satotare, suda sAtama zrAvaNa mAsa / / sonala lAkho janamIyo, suraja jota prakAza // 1 // lAkhA putra samudrasA, phulaghare avatAra // pArevAM motI cuge, lAkhAre darabAra. // 2 // pAlANI hIre jaDI, surata paMcANI // * jema hRlo vAsI, sAravo pharALat | || jAmalA zAlIvAhana zaka 777 mAM zrAvaNa suda 7 nA roja sonala rANuthI ja hato e hakIkata upara AvI gaI che. dezavaTe malyA pachI lAkho gujarAtamAM (aNahIlavADa pATaNamAM) potAnA sAsarA sAmatasiMha cAvaDAne tyAM pitAnA DAghaNuM anucare sAthe gaye e vakhate gujarAtamAM sAmatasiMhanA pramAdathI avyavasthA cAlatAM badhe aMdhAdhuMdhI cAlatI hatI tethI tyAM kAryadakSa rAjanitijJa purUSanI jarUra hatI. kemake cora luMTArA ane anya zatruothI prajA trAsI rahI hatI. tevA samayamAM lAkho tyAM jatAM rAjA ane prajAe tene vadhAvI lIdho ane rAjyane tamAma kArabhAra lAkhAnA hAthamAM soMpe jAmalApAnI asAdhAraNa buddhithI gujarAtamAM sukhazAMti sthapAI ane rAjA prajA ubhayano mAnIto thatAM adyApi paryanta lAkhe gujarAtamAM prasiddha che. e vakhate kalyANInA bhuvanAdItya selaMkI rAjAnA traNa kuMvara rAjasiMha, bIjasiMha, ane daMDakasiMha sarASTramAM somanAtha mahAdevanI yAtrA karI pAchA pharatAM aNahIlavADa pATaNamAM sAmatasIMha cAvaDAnA memAna thayA, teNe tenI ghaNuja baradAsa karI, temaja yuvarAja kumAra rAjasIMha cAvaDAnA memAna thayA. teNe tenI ghaNu ja baradAsa karI, temaja yuvarAja kumAra rAjasIMhanI agAdha buddhi joI potAnI bena lIlAvatIne tenI sAthe paraNAvI ane teNune peTe putra janamyo e vakhate muLa nakSatra hovAthI tenuM nAma muLarAja pADayuM. rAjaSie bhaviSya bhAkhela ke A bALaka mAmAnA kuLano nAza karaze."
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zrIyaduvaMzaprakAza ( prathamakhaMDa ) lIlAvatIne paraNAvyA viSenI evI eka daMta kathA che ke selaMkI kumAra rAjabIja ane daMDakanI chAvaNI aNahIlapura pATaNanA taLAvane kinAre paDI hatI. tyAM sAmatasiMha cAvaDAnA ghoDAone pANI pAvA mANase AvyA temAnA eka svAre ghaDIne cAbuka mAryo. tene avAja sAMbhaLI rAjathI nAnabhAIbIja je suradAsa hato teNe kahyuM ke "A cAbuka mAravAthI ghoDInA peTamAM paMcakalyANa vachere che tenI DAbI AMkha phaTI gaI" mANasee te vAta rAjAne jaI kahI tethI rAjAe khAtrI karavA e traNe bhAIone rokI zarata karI ke je vacherAnI DAbI AMkha phula nahi hoya to tamAruM sarvasva luMTI laiza pATavI kuMvara rAja kahe che ke je amArI vAta sAcI Thare te tamArI bahena lIlAdevInuM sagapaNa Apa upara karAra banee kabula karatAM traNe rAja kumAre te ghoDIne ThANa AvatAM sudhI tyAM rokAyA bIjakanI parikSA mujaba ghoDIne paMcakalyANa vacherA DAbI AMkhe phaTala Avyo. ethI zarata mujaba sAmatasiMha cAvaDe potAnI bahena lIlAdevI rAjane paraNAvI ApI. ane tene putra jana tenuM nAma muLarAja pADayuM. kacchamAM jAmaphalanA maraNa pachI tenA kavaramAM aMdara aMdara kusaMpa thavAthI bahuja avyavasthA ane azAntithI prajA akaLAi gai hatI. rAjya taraphathI prajAne jarApaNa AzvAsana nahotuM paraMtu aneka prakAranA kara verA ane cAra luMTArAnA trAsathI prajA atyaMta pIDAtI hatI. ethI prajAe ekamata thaI gujarAtamAMthI lAkhA phulANIne lAvI gAdIe besAravA nakkI karyuM. paNa keIe kahyuM ke jyAre lakhe dezavaTe gayo tyAre pratijJA karI kahe gaye che ke kei mArI pAse AvI jAma kala tathA gheNarANI marI gayAnI temaja sINAI taLAvane baMdha tuTI gayAnI vAta jAhera karaze. tene huM jAnathI mArI nAkhIza. atyAre e traNe bAbata banI hatI tethI tene teDavA javAnI keie himata karI nahi chevaTe sarva prajAnA ati AgrahathI lAkhAnI bALasakhI DAhI (DamanI) DamarIe teDavA javAnuM bIDuM jhIlyuM, te dAsInA nAma pramANeja guNa hovAthI teNe aNahIlapura pATaNa jaI jogaNano veza lai rAtrine vakhate lAkhAnI meDI heThe besI jantara vagADI duhA belavA lAgI ke - vaLane lAkhA merANa, to vaNa kAcho karAyo / surata gIna sujANa, mADueM pyo mAmalo // 1 // bhaTThI mathe dhAMNa, phulaNanA pasA vADIe // bei tANA tANa, sajana sINAya baMdhajI // 2 // uparanA duhAo sAMbhaLatAM lakhe camakI jharUkhethI joyuM te eka gaNane jatara vagADatI joI, tene upara belAvatAM duhAo belavA kahyuM te duhAo
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (catuthI kaLA). sAMbhaLatA tenA avAja uparathI jogaNane oLakhI gaye, ane duhAno bhAvArtha samajyo ke, jAmakula tathA dharaNa vAghelI maraNa pAmelA che, temaja sINAyano baMdha TuTyo che. mANase upara mAmale mace che, kacchadeza du:khamAM akaLAya che tethI mane tyAM saMbhALa levA prajA bolAve che. uparano artha manamAM samajI lAkhe jogaNune puchyuM ke he DAI, ahIM tuM kema AvI ? DAie kahyuM ke rAjanA ane prajAnA lokee Apane bolAvyA che lAkhe puchyuM ke zuM jAmakula ane ghaNu banne gujarI gayA? zuM zIyANuno baMdha truTI gaye? sAcuM bola tArA duhAno bhAvArtha evo jaNAya che. dAsIye javAba Ape ke garIba paravaraApa ApanA mukhathIja tema kahe che. prathama peja tema kahyuM mATe have mAre kahevAmAM vAMdho nathI "e vAta kharI che ane gAdI upara abhiSeka karavA rAjanI dareka prajAno mata ApanI tarapheNamAM che temaja ApanA bIjA bhAIomAM rAjya calAvavA jeTaluM zAya nathI mATe Apa kRpAkarI jaladI svadeza padhAre. bIje ja divase jAmalAkho mahArAjA sAmatasiMhajInI rajA laI keTaluMka lazkara tathA samRddhI laI dAsI sAthe kacchamAM aNagoragaDha AvyuM. prajAe sAmaiyuM karI rAjyagAdI upara abhiSeka karyo, paraMtu aNagAgaDhamAMthI potAne dezavaTo maLela tethI tyAM nahiM rahetAM kerA gAme achata killo bAMdhI "karA keTa" mAM rAjyadhAnI sthApI. prajAne sukha ApyuM. lAkhAnI dAnavIratA Aje kaccha kAThIAvADamAM seMkaDo varSo vityA chatAM, jevI ne tevI ujvaLa jhaLahaLI rahI che. gAdIe besI tene lAkhAsAgara nAmanuM taLAva aMjArathI aDhI kesa upara Avela sINAya gAma pAse baMdhAvyuM, temaja cAraNene dararoja lAkha 5sAva dAna Apato temaja brAhmaNane moTAM dAna (eTaleja dararoja 1 bhAra setu karaNanI mAphaka) ApI akSaya kirti meLavI hatI, sAro daramAyo ApI keTaluMka lazkara rAkhyuM ane anya deza jItavA darasAla dazerAne dahADe je dizAmAM muhUrta Ave te dizAmAM te kuca karato ane tyAM vijaya karI rAjyamAM pAchA AvatA. gujarAtanA rAjA sAmatasiMha cAvaDAno kumAra ahipata keTaleka varSe lAkhAphalANune zaraNe kacchamAM AvyuM, tethI tene moragaDha gAma tathA tenI AsapAsanI jamIna tenA nirvAha athe ApI hatI. muLarAja ane lAkhA phulANunA veranuM A paNa kAraNa hoya evo saMbhava che. muLarAjanA janma pachI tenI mAtA lIlAdevI turataja gujarI gaI hatI. te pachI muLarAjane pitA rAjasiMha AtmAnI zAnti athe yAtrA karavA nikaLyo. dvArakAthI nArAyaNasara, keTezvara, vagere tIrtha sthaLe jaI yAtrA karI pAchA pharatI vakhate kacchano karakeTa jevA Avyo kaccha nareza lAkhAlANIe teno atizaya AdarasatkAra karyo. lAkhAne pyAre deDa prabuyasara e vakhate mAMdo hato, tenA mATe dezaparadezathI vaido ane hakImo AvyA
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) hatA chatAM ke tenuM darda pArakhI zakayuM nahi. paraMtu solaMkI rAjA rAjasiMha ghoDe tapAsI kahyuM ke "A gheDe svaghAtathI paga mAMDato nathI" (gheDAne svana Ave ke laDAimAM pagane IjA thaI che, athavA kapAi gayo che emadhArI pagoLI (ucekarI) ubhe rahe tenuM nAma svanaghAta kahevAya) mATe lazkaranI be TukaDI zahera bahAra medAnamAM ubhIkarI temAMnI eka TukaDI sAthe A ghoDA upara caDI lAkhAe pote javuM ane siMdhuDA rAgamAM saraNAIo ane bubI DelI bajAvI ekadama hAkala paDakAra sAthe hAkaraNu (hallo) karI ekadama bIjI TukaDI upara humalo karavAno dekhAva kare, te joI ghoDAne zura pragaTatAM svapnanI vAta bhulI jaze ane paga jamIna upara mAMDI deDavA mAMDaze. lAkhAe te pramANe karatAM gheDe jamIna upara paga mAMDyo, tethI jAmalAo bahuja khuza thayA ane rAjasolaMkIne pitAnI bahena "rAyAM paraNAvI ane tenA udarathI avatarela kuMvaranuM nAma rAkhAyata rAkhyuM. eka divasa lAkhophalANuM ane rAjasolaMkI bannee kAThIAvADamAM AvI bhAdara nadIne kinAre DuMgarALa pradezamAM sAta killAo bAMdhyA. temaja eka TekarI upara AThame dUga bAMdhI tenI aMdara mahela caNAvI gAma vasAvI tyAM teo rahevA lAgyA. e AThamo du hevAthI "AThakeTa ane pAchaLathI ATakoTa kahevAvA lAgyuM, e killAthI thoDe dura dakSiNa bojunI TekarI upara pitAnI bALa sakhI DAhI DamarIne rahevA meDI caNAvI ApI. hAla te jagyAne DAhI DuMgarInA nAmathI loko oLakhe che, temaja tyAM lAkhA phulANIe hanumAnajInI sthApanA karatAM e hanumAnajI kulIyAhanumAna nAme prasiddha che. ATakoTanA rAjamahelamAM jAmalA ane rAja selaMkI eka divasa copATa ramatAM eka bIjAnA kuLanI zreSThatA viSe vAde caDyA. ane temAM takarAra vadhI paDI rAja solaMkIe jAmalAkhAne maramamAM kAMIka meNuM mAryuM. te meNAthI jAmalAne krodha karIne ekaja talavAranA jhATake rAjanuM mAthuM uDADI detAM lAkhAnI bahena rAyajI tenA pati pAchaLa satI thai. bhANeja rAkhAItane jAma lAkhAe ucherI moTo karyo, paNa mAtApitAne Ama akALe viyoga thavAthI rAkhAyatane bahu lAgI AvyuM. paNa avasara Avye pitAnuM vera vALavAno nizcaya karI zAna thaye. rAkhAyatane jAmalAkho putranI peThe rAkhatA hatA. paNa te premamAM na lobhAtAM pitAnA bhAI muLarAja AgaLa aNahIlavADa pATaNa gayo, tyAM sAmaMtasiMha cAvaDo muLarAjane gAdI ApavAnI peravImAM hato, paNa tenA bhAyAto (cAvaDA saradAro) kacchamAMthI tenA putra ahiyatane gAdIe lAvavAnA matamAM hatA. tethI muLarAja tathA rAkhAyata kanoja jai tenA kAkA bIjakane teDI lAvyA, bIjake pATaNamAM AvI rAjA tathA bhAyAtane kahela ke muLarAjanA pitA rAjane tame lIMbu uchALa rAja ApavA vacana (lIlAdevInA hasta meLApa vakhate) Apela hatuM. paraMtu teno amala thayo nathI, rAja marI jatAM have tenA putra muLarAjane lIMbu uchALa rAjya karavA devuM joie, kacerIe tathA rAjAe e vAta kabula rAkhI
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (caturtha kaLA) 51 ane lIMbu uchALa eTale haMmezAM lIMbu uchALatAM nIce paDe teTale vakhata muLarAja rAja calAvavA lAgyuM. tenA kAkAnI salAhathI teNe haMmezAM eka bhAyAtane jAgIra pozAka perAmaNa ApI amIra banAvavA hukama karato, tyAM lIMbu nIce paDe. Ama keTaleka vakhata jatAM ghaNAM bhAyAtone moTA jAgIradAra banAvI lAkhanI navAjese karI. bhaMDAra khAlI karyA, ane tethI sarva bhAyAto tathA amIre muLarAjanI cAhanA karavA lAgyA, tenA kAkA bIje eka bIjI yukita paNa sucavI hatI ke"tAre haMmezAM mAMsanA TukaDA uce pheMkavA ethI samaLAo te TukaDAo levA harI jaze, ane tArA mAthA uparaja haMmezAM pharyA karaze e pramANe karatAM samaLAono ghere kAyama muLarAjanA mAthA upara bhamyA karate, eka divasa savAranA darabAramAM jyAre lIMbu uchALavA muLarAjane hukama thayo tyAre tenA kAkA bIjanI sucanA mujaba lIMbu lehIvALuM karI uchALyuM ke turataja lehIvALA lIMbune mAMsano TukaDo dhArI mamaLA upADI gaI. muLarAjane gAdI uparathI utaravA sAmatasiMhe kahyuM paNa "lIMbu nIce paDe tyArene?" ema kahI muLarAja utaryo nahi. bAda keTalAka ADakhIlI rUpe AvatA bhAyAto ane sAmatasiMha cAvaDAno aMta lAvI muLarAja svataMtra thaI aNahIlavADa pATaNanI gAdI upara beTho. . saMvata 1935mAM gIranAranI taLeTImAM vAmanAsthaLI (vaNathalI)mAM graharIpu nAme rAjA rAjya karato hato. te jAma lAkhAne mItra hato. tenA upara muLarAja selaMkI caDI AvatAM tenI madade AvavA praharIpue jAma lAkhAne notaryo jamalAkhAne kA satatI nahi hovAthI potAnA bhAInA kaMvara puarAne rAjalagAma sapI moTuM lazkara laI potAnA mitra gRharIpunI madade caDI gayo ane pote vasAvelA ADakeTa (ATakoTa) nA killAmAM paDAva nAkhI gurjara narezane mArga rekI beThe, tyAM gRharIpu paNa pitAnA lazkara sAthe tene AvI maLee killAnI thoDe dura bhAdara nadine maLato jAMbavA nAmanA kaLA najadIka muLarAja ane gRharIpunA sainyane sAmasAmo bheTe thatAM bhayaMkara kApAkApI cAlI gRharIpune hAthI maratAM gRharIpu nIce utarI laDavA lAgyo ane duzamanA hAthamAM sapaDAye A vakhate jAmalAkhe potAnA mitra mATe jIva sAthe laDato laDato muLarAja samIpa jaI tenA upara talavArano ghA karatAM pAchaLathI tenA bhANeja rakhApate AvI sAMga mArI ane muLarAje talavAranA ekaja jhATake lAkhAphulANInuM mAthuM dhaDathI juduM karI nAkhyuM. madhyAna kALe mAthuM paDayuM chatAM hAthamAM talavAra lai lAkhe "kabaMdha thayo ane sAMja paDatAM sudhImAM to hajAre mANunI senAne kApI nAkhI. sAMjare koie gaLIyala kapaDuM mAthe nAkhatAM dhaDa paDayuM. AvI rIte lAkha 125 savA varasanuM AyuSya bhegavI duniyAmAM akSaya kirti jogavI svarge sIdhA. e vakhatanuM eka purAtanI kAvya che. temAM e laDAImAM maranAranI saMkhyA tithI vAra ane saka batAvela che.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ para zrIyaduzaprakAza ( prathamakhaMDa ) // ikSya || sAke navaso eka mAsa kArtika nIraMtara // pitA vera chala grahe, soDa dAkhe ata saddhara / paDe samA so panara, paDe solaMki so khaTa || so ogaNIsa cAvaDA, muvA rajya rakSaNavaTa || varamALa gaLe maMgaLadharI, sura purAM apachara vare // AThama pakSa sukala sukara, muLarAja hAtha lAkho mare // 1 // bhAvA--zAlIvAhana saka 901 navase ekanA kArtika suda AThamane zukravAra 1900 cAvaDA rajaputa ane 600 seAlika rajaputAne kApI 1500 samA rajaputa sIkhe jAmalAkhA phulANI muLarAja sAlikanA hAthathI kAma AvatAM apsarAone varI svarga gayA. Aje paNa ATakoTa pAsenI bhAdara nide tathA buNaparI nirde temaja jAmavA vAMkaLAnA sagama vacce jAmalAkhA phulANInA pALIyA aMbAjI mAtAnA devaLa pAse seMkaDA varSonI sAkSI puratA ubho che, temaja daravarSe tyAM aSTamIno meATA meLA bharAya che. bharavADa ane rabAraNA te pALIyAne dudhathI navarAve che, kAraNake lAkhA seAnala apsarAne peTe janmyA hatA, ane seAnala kuDadhara rabArIne tyAM ucharI hatI, tethI rabAraNe| ane bhaDavAraNA tene dudhe navarAvI puje che, ane azADIbIje gAmanA rahetA kAThI rajaputA jAmalAkhAnA pALIyAne kasuMbA pIvarAveche, e devAsI rAjA lAkhA viSe kahevata che keH--lAkhA lakha paNa phulANI e phera." itIzrI yaduvazaprakAro caturthAMkaLA samAptA.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (paMcama kaLA) - e paMcamakaLA prAraMbhaH | huM lAkhA phulANI viSenI kaMThastha kathA - kAThIAvADamAM lAkhA phulANu viSenI aneka daMtakathAo che. ane e daMtakathAmAM vIratA niti ane keTalIka vahevAra upayogItA (AI jana samAjane upAgI jANa A nIce lakhavAmAM AvI. che, jAmaphulanuM bIjuM nAma jAmabhAre hatuM, e jAmabhAre pIrAnapaTaNanA bAdazAha sAthe laDavA mATe moTA sinyanI taiyArI karI e vakhate potAnI rANu sonala (asarA) pAse kAmala nAmanI DumanI strIne vaDAraNa tarIke rAkhI temaja potAnA dasoMdI cAraNa sAMbA bAreTanI strI jhAMsI bAine salAhakAra tarIke sepI jAmakula sAMbA bAreTane tathA tumane sAthe laI pIrANapaTaNa upara kuca karI gayA. pIrANa paTaNa DuMgarI pradezamAM levAthI tyAM pahoMcavuM tene ghaNuM ja muzIbata bhareluM lAgyuM temaja tenA bAdazAhane khabara paDatAMja DuMgarI killAmAMnA AvavAnA bAI (rastA) baMdha karyo. jethI bAra bAra varasa sudhI gADha jaMgalamAM tene ghera rahyo jarApaNu AgaLa vadhavAne ke pAchA javAno avakAza rahyo nahi.' kacchamAM eka vakhata sonalarANI prabhAtanA praharamAM snAnakarI potAnA salAhakAra jhAMsIbAI ane dAsI kAmala sAthe rAjamahelanI agAsImAM sUryane vadhAvatAM hatAM, evAmAM AkAza mArgethI eka puSpa agAsImAM paDayuM. paDatAMja te daivI puSpanI khuzabe mahelamAM phelAI gaI. senalane te puSpa suMghavA mana thatAM te laI suMdhuM. paNa suMghatAM ja tenA hRdayamAM kaMika na samajAya tevuM kutuhala thatAM te kula jhAMsIbAi tarapha phekyuM, tene paNa suMghatA temaja thavAthI kAmalane ApyuM. kAmale paNa suMdhI dadaya akaLAmaNa thatAM te puSpa mahela nIce pheMkayuM mahela nIce gheDAra hatI temAM netrAMga nAmanI ghaDI bAMdhI hatI, tyAM kula paDatAM ghaDI te kula khAI gaI. Izvara icchAthI e puSpanA prabhAve rANuM senalane peTe lAkhA phulANuno janma thayo. ane cAraNa devI jhAMsIne tyAM mAvala nAmano putra jaye. ane dAsI kAmalane DAi nAmanI kanyA janmI temaja netrAMga gheDIne vachere AvyA tenuM nAma mAMgIDo pADayuM. te viSe purAtanI duhe che ke - sone lAkhaNa janmIyo, jhAMsI mAvala puta // mAMgaro netrAMgane, hAMrU ma va ? | upara mujaba je rAtre teono janma thayo teja rAtre pIrANu paTaNanA gADha jaMgalamAM jAmaphula (bhArA) nI chAvaNImAM sAbo bAreTa potAnA taMbumAM sutA
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDe) hatA. tyAM mAtAjI ravecIjIe svapnamAM darzana ApyA, sAbe bAroTe jANyuM ke mArAM mAtuzrI AvyAM che ethI kahevA lAgyA ke "are mA, tame AMhI kema AvyA?" huM have nA nathI ke mArA mATe tame ATalI phIkara rAkho cho. vaLI jAmaphala sAthe che eTale mane zuM aDacaNa hoya? mAM, ATale badhe dura Apa rAtrimAM zI rIte AvyA? "sAMbhaLI mAtAjI ravecIjha bolyA ke bApa huM tArI kuladevI ravecI chuM ane tane vadhAmaNI devA AvI chuM. ke eka divasa AkAza mAge mAre ratha jato hato. temAMthI eka puSpa jAmanA janAnAnI agAzImAM kharI paDayuM. tene rANu sonala tathA jAMzI ane kAmale sudhI nIce nAkhatAM ghaDI khAI gaI. ethI tAre tyAM Aje mAvala nAmano putra ane jAmane tyAM lAkha kuMvara kAmalane DAI nAmanI kanyA ane ghaDIne mAMgIDA vachere jamyA che. temAM koI zaMkA lAvIzanahiM ane A vadhAmaNu jAmaphula (bhAra)ne Apaje, temaja Aja savAre jAma bhAre pIrANa paTTaNa sara (kabaje karaze, ane jAmakulanI jIta thaze." upara mujaba kahI mAtAjI adazya thatAM prabhAta thatAM sAbe bAreTe kacerImAM jaI jAmazrI AgaLa vadhAI khAI uparanI vAta kahI saMbhaLAvI e vAta sAMbhaLI jAmaphale kahyuM ke bAra bAra varSathI ApaNe ahIM chIe ane pachavADethI putra janme evI vadhAmaNu devInA bALakavinA bIje keNa Ape?" bAre kahyuM ke mAtAjIe kahyuM che te huM kahuM chuM. temaja Aje ja ApaNuM phatteha thAya ane pIrANuM paNa kabaje thAya te sarva vAta sAcI mAnajo. savApora divasa caDatAM bAdazAha (kaMTALI jai sAme pagale cAlI laDavA vicAra thatAM meTuM lazkara laI caDI AvyA te khabara jAmaphulane thatAM banne lazkare sAmasAmuM dvanda yuddha karyuM. sAMja sudhImAM asaMkhya mANasanI katala thai, ane bAdazAha paNa raNakSetramAM paDatAM jAmakule pIrANa paTaNano killo sara karI jItanA DaMkA vagaDAvI, phateha karI, pitAne vAvaTA pharakAvyo je divase jAmalApAno janma thaye, teja divasa pIrANa paTaNano killo Dyo, e viSene eka purAtanI duhe che ke - ( duho ! je daNa lAkho janamIyo, dharapata kAcha dhare / / pIrANI paTaNa taNAM, koThA loTa kare // 1 // bhAvArtha-- kaccha bhUmimAM pRthvIpati lAkhe je divase ja te divasa tenA pitAe pIrANa paTaNane killo sara karyo. pIrANa paTaNamAM thANuM rAkhI bIje divasa jAmaphale deza tarapha kuca karI, kacchamAM AvI kacerI bharatAM senalanI dAsI lAkhAne kacerImAM teDI lAvI, putrane jotAMja jAmaphalane krodha utpanna thayo, tethI kahyuM ke jA jA leDI e kuMvarane pAchA
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (paMcama kaLA) 55 laIjA, bhIMtamAMthI ke helaNanA pAyAmAMthI je kuMvara janme te parAkramI ke dAtAra na thAya. tethI tene khoLAmAM na besArAya ane e kuMvara jAmabhArAno na hoya". dAsI pAchI vaLatAM teDelA kIra kuMvara lAkhAne vAcA AvI ane jAma bhArAne bhara kacerImAM kahyuM ke "huM bhArAno nahi kahevAu paNa phulano kahevAisa tema dararoja lAkha pasAra dAnamAM ApIza, ane parAkrama evuM karIza ke sUryanI sakhAte (madadamAM) jaiza, temaja sahu kacerImaMDaLane evI sucanA karUM chuM ke mane koIe bhArAno kuMvara kahe nahi. paraMtu kulano kuMvara kahe, temaja huM tamAruM ke keipaNa vRddha purUSanuM moDhuM hu AjathI nehi jouM, kemake temAM (pAla hovAthI) akkala ochI hoya che." AvI nAnI umaranA bALakanI vANI sAMbhaLI sarva kacerI digmaDha banI gaI, ane jAmabhArAne paNa sAbA bAreTe yAdI ApatAM mAtAjInA rathanA puSpanI vAta yAda AvI, ane lAkhe devatAI aMza che tevI tene khAtrI thaI. 4 lAkhAnuM parAkrama, saryanI sakhAyata jAmalAkha gAdIe beThA pachI dararoja pitAnA daseMdI cAraNa mAvala sAbANIne lAkha pasAvanuM dAna Apato, temaja pitAnI kacerImAM tamAma amIra umarAva ane lazkaranA mANase potAnI heDInAja rAkhata, keipaNa vRddha purUSane lAkhA pAse AvavA hukama nahoto, sahu tene lAkulANuM kahI belAvatA upara pramANe bAlyAvasthAmAM lIdhelI pratijJA lAkhe pUrNa karI hatI. eka vakhata pite amIra umarAvone sAthe lai meTA lazkara sAthe sUryanI sakhAte caDyo, (eTale musalamAna bAdazAha sUranTevaLane taLavA AvatA hatA tene aTakAvavA caDyo hato. jAmalAkhAnA lazkaramAM ratnasiMha nAmanA rajaputa aMgarakSaka (e.DI. sI.) hatA, tene sAthe javAmAM dharma saMkaTa thayuM kemake tene haMmezA nAhIdhoi nityakarma karI tenA pitAnuM pujanakarI pachI anAja jamavuM evuM nIma hatuM, tenA pitA vRddha hatA, ane vRddha mANasane sAthe levA manAI hatI, ethI ratnasiMha udAsa thatAM tenA pitAe tene rasto batAvyuM ke gupta rIte kei peTI paTArAmAM rAkhI mane sAthe laI jA ratnasiMge tema karyuM ane haMmezA potAnA taMbumAM tene lAMbI saMdUka (peTI)mAM rAkhI tenI sevA karato ane kuca karatI vakhate te saMdUka sAMDhaNuM svArane potAnA bIjA sAmAna sAthe Apato ane rAtrI paDatAM te saMbhALI laI pitAnI sevA karato AvI rIte ghaNuMeka divasa lazkara cAlyuM cAlatAM cAlatAM bahu dUra pradezamAM lAkho pahoMce. tenI hiMmata ane manobaLathI khuza thaI sUrya tathA iMdradeve lAkhAne bAvIsa apsarAe mokalI tenI sAthe kahAgyuM ke "tamArI sakhAyata pahoMcI ane tenA badalAmAM A eka amUlya hAra ane
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ( prathamakhaMDa ) apsarAo mokalI che, te laI tamArA dezamAM pAchA java, develakamAM manuSyathI avAya nahi, tame daivI aMza che jethI tamane ATalo mAnamaratabo ame ApIye chIe. lAkhAnI juvAnI ane temAM ATale satkAra devatAoe karyo ethI vizeSa parAkrama karavA ane dunIyAmAM amara kirti rAkhavA te pAcho nahi pharatAM tene te AgaLa vadhavuM cAluM rAkhyuM. cAlatA cAlatAM eka vizALa nadi AvI jenAM kAMThA upara motInA dANA jevA jhagamagatA dANAvALuM ghAsa ubhela che temaja AsapAsanI sRSTi sauMdaryanI ramaNIyatA manane Aze tevI hatI. lAkhe tathA sau lazkare te nadimAM nAhIdhoi kapaDAM kinArA upara sukAvyAM ekato e ramaNiya bhUmi ane tenA kAMThA upara apsarAonA hIra cIra tathA amIra umarAvonA raMgaberaMgI sAla dusAlAo sukavatAM nadI khamalI hAlI te joi lAkhe hukama karyo ke A kapaDAM je sukAya che, temAMthI keie levA nahi. saMe bIjA kapaDAM paheravAM e hukamathI lAkhe tyAMja kapaDAM rahevA dIdhA tethI kahevAya che ke - | jANe vanarAlIyA, vIchI jAmarIyA | ja lAkhAnA manamAM gava thaye ke AvA hIra cIranA vastro nadImAM AsapAsanA pradeza para mArA sIvAya bIjA keNa oDhADI zake ? e uparathI nadImAMthI jaLa gIrAha (vANu)thaI ke - | roNA | lAkhA jeDA lakha vIyA, unnaDa jeDA atth||x hema heDAu halavIyo, (eDo) acyona iNI vaTa / 1 // he lAkhA, tArA jevA udAra dIlanA te lAkhe jaNAo ane unnaDa jevA ATha dAtAre A rastethI cAlyA gayA che, paNa hema heDAu nAmane sodAgara je vakhate AMhI Avela te vakhate teNe mArA kAMThA upara temanA lATAnI hAraDIyuM vacce metInA sAthIyAo purI mArI apUrva zobhA vadhArI hatI, tevo musAphara pharI koI vakhata ahIM pAcho Avela nathI. upara mujaba sAMbhaLI lAkhAne garva gaLI gaye, tyAMthI AgaLa vadhatAM eka evuM gADha jaMgala AvyuM ke temAM sUryanuM kiraNa paNa paDe nahi, ane devoe nA pADyA chatAM paNa te AgaLa vadhate hevathI devI kepathI tyAM gADha aMdhakAra thaI gaye, ane asarAe paNa pAchI devalokamAM uDI gaI. keTalAka divase rAtrinI peThe tyAM sahue gujAryo, paraMtu kyAM ane kaI dizAmAM ApaNe chIe te keine suryuM nahiM, tethI akaLAIjaI pAchuM pharavA vicAra karyo, paraMtu deza kaI dizAmAM AvyuM, tenuM paNa bhAna nahiM thatAM sahu muMjhAyA, tethI masAle pragaTAvI tenA ajavALe lAkhe kacerI bharI sarva sAmatanA mata lIdhA ke have
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (paMcama kaLA) 57 ApaNe dezamAM zIrIte javu? sahue kahelake amene kAMipaNa dizA sujatI nathI. AvI muzIbatamAM AvatAM sahu izvara prArthanA karavA lAgyA. tyAM gaganagIrAhu (AkAzavANI) thaike "vRddha mANasanI salAha lyA" e sAMbhaLI sahu vicAravA lAgyA ke AvA agamya araNyamAM vRddha mANasa kayAMthI maLe, ane kadAca maLeteA jAmalAkhA vRddhanuM mADhuM joze nahiM, e pratijJAne lIdhe sahu vImAsaNamAM paDatAM lAkhA paNa akaLAyA peAtAnA svAmI upara musIbata jANI aMgarakSaka ratnasiMhajIe hAtha joDI araja karI ke mAro gunA mApha thAya tA huM eka vruddha purUSane sabhAmAM lAlu. lAkhe mAphI ApI ne turataja teNe tenA pitAne kacerImAM rajI karI saghaLI vAta jAhera karI vRddha rajapUte jAma lAkhAnI salAma lai eka lIdhI. ane jAmalAkhe dezamAM pAchA zI rIte javuM te viSe prazna karyAM. vRddhe jaNAvyuM ke AvA gADha aMdhakAramAM koi rIte dizA pArakhI zakAya nahi. paraMtu ApaNA lazkaramAM koinI dhADIe dezamAMthI cAlatI vakhate ThANu Apela hoya teA tevI gheADInA svArane AgaLa calAvavA svAre te gheADInI lagAma chuTI melavI je tarapha te dhADI cAle te pAchaLa tamAma lazkare cAlavuM jethI te ThANavAnI gheADI game te raste thai pAte ThANu Apela bhUmimAM lai jaze kemake te devaMgI che." tapAsa karatAM tevI gheADI malatAM tenA pAchaLa sahu cAlyAM keTaleka dahADa te adhakAramAMthI bahAra nIkaLatAM nadinA kinArA upara AvI caDhayA e vakhate vRddha rajapute pharIthI kahyuM ke A kinArA upara meAtinA jevA dANA vALuM ghAsa ubhuM che tenA dANA ghaNAMja puSTikAraka che jatI vakhate te dANAe amArA taMbumAM lAvatAM Aja divasa sudhI huM dararoja te khAu chuM ane tethI mane navuM lAhI ane tAkAH Avela hoya tema jaNAya che. mATe A dANAonA dareka svAra tenA pAvarAo bharI lyA ke jethI ApaNA kaccha dezamAM te anAja utpanna thAya vRddhanA kahevA mujaba sahue te dANAnA pAvarAo bharI lIdhA ane dezamAM AvyA pachI tenuM vAvetara karatAM te anAja kacchadezamAM bAjarInA nAmathI prasiddha thayu je hAla kaccha kAThIvADamAM mAjarAnA nAme jaga jAhera che tenA guNa viSe dUhA che ke-- // vuddo // ...vahArI tumAkharI, tenA AMvA pAna // ghoDe pAMkhu AvIyuM, buDhA thayA juvAna // 1 // jAma lAkhA phulANIe bAjarAnuM bIja A dezamAM lAvI vavarAvela e mulaka mAhera vAta che.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrva zrIyaduva'zaprakAza (prathamakhaMDa ) gADuM lAkhA pulANInI daivI zakti ane (DAi DumanInu DahApaNu) chuM carcA jIve che tevAmAM teNe eka garanArA najadika AvatAM jAma ke "huM keNa chuM te puchavAmAM mArAmAM khAvana pIranI karAmata oLakhANa Apa sAMbhaLI pelA zaheramAM rahetA eka mANasanA eka rAtre adhArI galImAM lAkhA nagara purUSane utAvaLe pagale cAlatA joyA. killAnA lAkhe paDakAryA ke tuM koNa che? purUSe jaNAvyuM sAra nathI" lAkhe kahyuM ke huM jAma lAkhA che tethI huM bIM tema nathI mATe tu' tArI sakSe kahyuM ke huM yamarAjAnA durta chuM ane A jIva levA Avela zuM Apa rAjA che e huM jANatA naheAtA" ema kahetAM bannene dostI thai ane tyAra pachI jyAre jyAre koi dUta Ave tyAre lAkhAne maLe eka vakhata eka dhanADhaya vANIyAno jIva levA te dUta AvatAM lAkhAne sAthe teDI gayA tyAM chupI rIte ubhI lAkhe nIce mujama tamAsA joyA" yamanA dUtane jotAMja te zeThIA peAtAnA hAthathI peAtAneja tamAcA mAravA lAgyA temaja uDI uDI cheTe paDelAM pagarakhAM laI peAtAnA mADhAne hAthane pagane chAtIne dhaDAdhaDa mAravA lAgyA vAcA baMdha thai gai hatI tethI kheAlI zakAyuM nahi. AsapAsanA leAkA zeThane sanepAta thayA che ethI Ama kare che. ema dhArI tene khATalA sAthe bAMdhI rAkhyA eTalAmAM jamadUta jIva lai cAlyA raste cAlatAM jAmalAkhe zeThane tema karavAnuM kAraNa puchyuM zeThe kahyuM ke meM kroDA rUpIAnI mAyA mAkalI. paNa paramAmAM eka pApaNa huM A hAthe kharacI na zakayA tema A meDhethI paramAtha karavAnuM kahI paNa na zakayA tema prabhunuM nAma paNa na levANa page cAlI tI paNa na karI zakaye ethI e mAhu hAtha paga vagere joDA khAvA cAgya che tema dhArI huM kuMTatA pITatA hatA paNa leAkeA te cALA samajI mane bAMdhatA hatA. vAcA adha hovAthI mananI manamAM rahI gai upara mujama sAMbhaLI dUta tene sthAnake jatAM lAkhA pAtAne mahele Avyo mahelamAM peAtAnI rANI kuvarI ane DAI DumanIne AnaMda karatAM joyAM paNa pAte pelA zeThanA anAva najare joyela heAvAthI caherA upara ghaNIja gamagInI hatI e caherA uparathI mananI udAsInatA DAi DumanI kaLI gaI kAraNa vidvAnA kahI gayA che ke-- // oddo // harakha zoka ALasa vISAda, sukha duHkha ta kaheta // mana mahIpako Acarana, draga dIvAna kahI deta // 1 // AnaMda, zASa, pramAda, krodha, sukha, du:kha, prema, ane abhAva e tamAma mananI aMdaranA bhAveA che. paraMtu te AkhA jotA jaNAi Aveche jema
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (paMcama kaLA) rAjAnuM AcaraNa (AjJA) dIvAna jaNAve che tema manarUpI rAjAnuM AcaraNa cakSu rUpI dIvAnathI jANyAmAM Ave che. lAkhAne cahere udAsa joi DAIDamanInA kahevAthI rANIe udAsInuM kAraNa pUchayuM tethI jAmalAkhe te saghaLI vAta jaNAvI nIcene duho kahyo ke | duddo . meLe ne mANe nahi, (teM ke) lAkho cae phaTha // nAgu thoDe hAraje , vIra rasa ja ra ? artha-lAophalANuM kahe che ke jeNe dhana meLavyuM, ane tene saduupayoga na karyo tene dhikkAra che kAraNake ahithI thoDe ghaNe dahADe eTale ATha dasa divasamAM javuM (maravuM) che, te nakkI che. rANI bahu pravINa hatI tethI teNe sAMbhaLIne nIce mujaba kahyuM ke - duho || phulANI bhulyo pheratuM, dasa ATha dADA dUra // sAMje dIThA mAlatA, gIyA ugamate sura // 1 // artha-he phalANI tuM bhulo tArA belavAmAM jhAjho taphAvata che, ATha dasa dahADAto ghaNuM dUra kahevAya, paNa rAtre je purUSane AnaMda karatA joyAM che, te sUrya ugatAmAM to marI gayA jaNAya che. lAkhAnI kuMvarI bahuja catura hatI, uparane saMvAda sAMbhaLI teNe lAkhAne temaja rANIne kahyuM ke tamArI bannenI bhUla thAya che kemake - | | dudo che lAkho bhulyo lakhapatI, amAM bhulI ema // doDI gaMdanAnI paravaDI, je bALe che ? | 2 | he lakhapatI lAkhA tathA mAtAjI tame ATaluM badhuM kema bhUlecho eka AMkhanA palakArAmAM (maTakuM mAratAM) to keNa jANe ke zuM thaze? jAmalApAnI joDe janmelI DAiDamanI tyAM hAjara hatI, enA nAma pramANeja guNa hatA teNe A carcA sAMbhaLI turataja javAba Ape ke - che suddo che lAkho amAne satadheDI, ghaTa bhulyAM saba koi // bhAsa vaLudho paruNalo, AvaNa hoya ke noi // 1 // artha-he jAmalAkhA tathA mAtAjI tathA kumArIzrI A5 traNe jaNa tamArA manamAMthI ja bhulyAM cho kemake eka AMkhanA palakArAmAM lAkhekano
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 zrIyaduvAprakAza ( prathamakhaMDa ) dharmAdA ane paramA thAya paNa A dehamAMthI je zvAseAdhAsa Aha, sAhunA cAle che te Aha' ketAM upaDI dhAsa khArA jAya che. ne sAhu ketAM ghaTamAM vAsa kare che evA A musAphara Aha karatA mAhera nIkaLyA te pAche. Ave ke na Ave? teTalA vakhatanA paNa bharUsA nathI, jethI deha kSaNabhaMgura che mATe je paramA dAna punya kaMi thayuM teja thayu. uparanuM DAhI DumanInuM DahApaNa avarNanIya hatu. AvIrItee sAhitya premI sujJa rAjavI pAtAnA sahakuTuMba sAthe vArtAvaneAda karI jJAnacarcA karatA mAvala sAkhANI thakI jAma lAkhAne -- parasA maLyA te hakIkta dhru jhAMsI khAine puSpa suMghavAthI mAvalanA janma thayA; e mAvalane jAma lAkhA dararoja lAkhapasA dAnamAM ApatA, mAvala samANInA nAnA bhAI me nAmanA nIMgALanehamAM potAnI Atha cAratA, meda pAse eka rAmacALI" (khakarI vIyAya nahiM chatAM huMmezAM dujhe te) hatI kahevAya che ke te bakarInuM dudha cha mAsa jame te khatrIsA thAya, meda huMmezAM teja bakarInu dudha jamatA eka divasa rAmagIrajI nAmanA eka abadhuta yAgI pharatA pharatA medanA tehamAM AvI cakyo. meke tenuM svAgata karyuM, yAgI mAtra dudha uparaja rahetA heAvAthI meda rAmacALI dAhI te divasanuM tamAma dudha tene ApyuM, dudha pItAMja yAgIe te dudha pArakhI lIdhuM temaja dudha pInAra medanI paNa khatrIsA che tevI khAtrI karI lIdhI. e yAgIne parasA" banAvavA hateA, tethI have tene mAtra amaravela meLavavI rahI, yAgIye medane puchyu ke te je makarInuM dudha mane ApyuM te bakarI tAva tethI meDhe batAvI, eTale yAgIye peAtAnI bhagavI kathAmAMthI eka lIra phADI te rAmacALIne sIMgaDe khAMdhI ane cAlatA thayA. meDha paNa peAtAnI Atha sAmenA DuMgara tarapha cAravA hAMkI e DuMgaranI AsapAsa bIjA akarAM caravA lAgyAM, ane meM eka jhADanI chAMyAtaLe sutA eTalAmAM rAmacALI e DuMgaranI guphA tarapha cAlI, bakarAMothI judI paDI cAlatAM temaja bhagavI cItharInI nizAnI heAvAthI yAgI paNa (e DuMgarAnI AsapAsa hAvAthI) e bakarI pAchaLa cAlyA, bakarI DuMgaranI guphAmAM jai amaravela caravA lAgI, yAgIye. te joyu te bakarI caratAM caratAM velAne cheDe jAya tyAM ghaDIye navAM pAna hatAM tevAja thaI rahe, Ama te bakarI brAI rahetAM sudhI khAi pAchI vaLI nikaLI ane amaravelInA velA jevA hatA tevoja navapallava thai rahyo yAgIne have tamAma vAta maLI, temAMthI gheADA velA kApI lIdhA. sAMjare jhokamAM AvatAM meDha pAse rAmacALInuM dudha dAvarAvI me'ne kahyuM ke " khacA tereka me... eka acchIcIja khanAda tuma eka khaDI kaDAi Ara tela lAva" e uparathI meDha gAmamAMthI kaDA ane
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (paMcama kaLA) telanA kuDalA lAvI hAjara karyA. bAve tela nAkhI tapAvyuM temAM rAmacALInuM dUdha tathA amaravelano rasa nAkhI meMdane kahyuM ke bacA asnAna kara Ava." meMda kahe ke asnAna kema karAya (maMda jagalamAM raheto hovAthI bAvAnI bhASAmAM samajyo nahi, tethI bAve samajAvyuM ke nadImAM jaI nAhI AMhI jaladI Ava te sAMbhaLI meMdA nadImAM navA gayA, nAtA nAtA meM potAnI iSTa devIne saMbhArI he jogamAyA he navalAkha lebaDIALI gaMgA jamanA, godAvarI, sarasvati, harahara mahAdeva vigere belI nahAvA lAgyo. zuddha hRdayane bheLe revAsI cAraNa devIyAne saMbhArI nahAvA lAgyo tyAM te nava lakSa caMDIoe hAjara thai darzana daI cetavaNI ApI ke "bApa e yogI tAre parase banAvA mAge che, tane e telanI phaNagatI uLakatI kaDAne sAta pradIkSaNa devarAvI temAM nAkhI deze mATe tAre tene kahevuM ke tame pradIkSaNe phare huM tamArI pAchaLa pharIza eTale bA pradIkSaNa karaze ane tuM tenI pAchaLa karaje sAta AMTA purA thaye tuM bAvAne upADI kaDAmAM nAkhI deje, tethI te bAvAno paraso* thaze kemake te paNa batrIso che. meMda kahe mAtAjI te bhAve ghaNeja majabuta ane karAmata vALo che tethI tene ha kema pahoMcIza? caMDI kahe tuM amane saMbhAraje amo sahu tArI bheLe (sahAya) chIye. meMda nAhIne AvatAM rAmagIrajIe kahyuM ke bacA tuma e kaDA sAta pradakSiNa karo? meMda kahe mane te samajAtuM nathI kema karavuM tame kare tema huM karuM bAve jANyuM ke A jaMgalamAM rahenAra jagalI che, asnAnAmAM nhoto samajato tema AmAM paNa che, mATe huM AgaLa pharUM eTale te mArI pAchaLa pharase ane sAta AMTe upADI kaDAmAM nAkhI daiza tethI bAvo AgaLa ane meMda pAchaLa pharavA lAgyo, sAta AMTA thatAM meM bAvAne upAdhyo bAve tene upADyo arasa parasa khuba bAthamabAthA thatAM meM navalakSa devIyone saMbhArI, saMbhAratAM meMdamAM tAkAta AvI ane bAvAnA ane hAtha potAnI kamarethI choDAvI bAvAne upADI kaDAmAM nAkhI dIdho, bA e kaNakaNatA telamAM paDatAM be ke, "humerA zIra mata kaTanA" meMde thoDIvAre joyuM te khAvAnA AkAranuM savA hAthanuM senAnuM putaLuM kaDAmAM dekhAvA lAgyuM. e parasAne ghera laI jaI meMde potAnA moTA bhAi mAvalane ApyuM. mAvala parasAne camatkAra jANato hevAthI tenA mastaka sIvAyanA age kApI tenA dravyamAMthI nIMgALaneha AgaLa eka "nIMgALasAgara" nAmanuM taLAva baMdhAvyuM. mAvalane ekatA haMmezAM jAma lAkhaphalANuthI lAkha kerI maLatI, ane vaLI parase maLe tethI tenI samRddhine pAra rahyo nahi. paraso eTale savA hAthanuM mANasanA AkAranuM sonAnuM puttaLuM, e putaLAne paTArAmAM rAkhI mAthe vastra oDhADI prabhAtanA pahoramAM tene hAtha athavA paga game te eka aMga kApe te bIjedI savAre pAchuM hatuM tevuM ja thAya, mAthuM kApyA pachI e parasAne nAza thAya che.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduva'zaprakAza (prathamakhaDa ) mAvalane e heneA hatI, temAM nAnI chhenanu vAgaDa pradezamAM rahetA cAraNa mera khATI (mera nAma khATI ADakha) vere sagapaNa kareluM hatuM, mera bATIne tyAM sAtase bheMse hatI tethI kAyama gAmane pAdara dudhanA carUDAM caDatAM, koipaNa mANasa nIkaLe te mera mATInI mIjJAnI khAdhA pachIja jai zake, Avu tenu bhalapaNa hatuM tenA pitA nAnapaNamAM gujarI gayA hatA, ekatA yuvAna avasthA ane sAtaso bhesonI samRddhi tethI tenI kaccha dezamAM bahuja nAmanA hatI. 1 eka divasa dilhInA kAlekhAM paThANa ke je bAdazAhI vIza lAkha mANasanI phAjanA subedAra hatA rakSetramAM kAma AvI jatAM vAsanA rahetAM te jIna thayA hatA te kAlekhAMne bahuja kSudhA vyApatAM mera khATIne AMgaNe sAdhAraNa manuSyanuM rUpa laI AvyA. e vakhate mera khATI peAtAnA yuvAno sAthe geDI daDe ramatA hatA. tethI tenA daDA lai kAlekhAM paThANa bhAgyA tenI pAchaLa mera khATI paNa keTalAka mAila gayA. dura jatAM mere paDakAryo ke elA ubhA reje huM tA have eka gebI (lAkaDI) bhegA udhA karI nAkhIza. kAlekhAM ubhA rahyo ane ekAMta hAvAthI peAtAnI tamAma vAta kahI sabhaLAvI mera AgaLa mAMgaNI karI ke mane ghaNIja kSudhA che mATe mane saMpUrNa` jamADI satuSTa karo mere ghera teDI lAvI jInanA kahevA mujaba kheArADAnA tevA upara dudhanI dhAra karI ane jIna kheLe dharI pIvA mAMDayA. pItAM pItA aneka carUDAe khAlI karyAM ema sAtasoe bheMsAnuM dUdha jIna pIvAthI tRpta thayA. tethI kahyuM ke "merabhAI rukha meM Ajase* terA dIleAjAna dosta huM. humerAM kAma paDe jaba dilhI AnA Ara uttara bAjIkA kabrastAnameM vakI nIce humerI daragAhe ehI kamara para paDI pAnaDI che. lAkhAna karanA AhI khata me mIluMgA era dUsarA me kahetA huM ke ce sama bheMsA eca DAlA kathu` ke sAta dukAlI paDegI usa lIdhe saba mAla ecake paisA kara le salAma AlekuM. upara mujaba kahI te adRzya thai gayA. thADA mAsa pachI mere bheso vecavA tenI mAtuzrInI salAha puchI paNa temaNe bheMsa vecavA ApI nahiM tethI duSkALa paDatAM keTalIka bheso marI gai bIje varasa paNa temaja thayuM' tethI tene nabhAvavA meranI mAtAe peAtAnI tamAma dolata vecI bheMsAne nabhAvI paraMtu trIjo duSkALa paDatAM teA merane ghera eka khAMDI karI paNa na rahI jene dhera hajArA mANase jamatAM jyAM raMgarAga AnaMda utsavA thatA tyAM kALA kAgaDA paNa nihuM AvatAM nehu sunakAra thayA, merabhAine paheravA kapaDu ke khAvA anAja maLatuM nahui tenI mA gAmanA daLaNA daLavA lAgI mera paNa jyAM tyAM rakhaDI rajhaLI gujarAna calAvavA lAgyA mAthe khAkharaDAM phagaphagatAM ughADe DIle mAtra eka lageTa bhara jaMgalamAM rahevA lAgyo. mAvala sAkhANInI banne vheno umara lAyaka thavAthI teNe lagna karavA taiyArI karI ane mera khATI upara kAgaLa lakhI mokalyA ke jo tamo A varasanI
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (paMcama kaLA) 63 aMdara lagna nahi kare te amo bIje sagapaNa karI paraNAvI ApazuM, A patra AvatAM meranI mA ravAlAgI, ane merane bolAvI saghaLI hakIkata kahI batAvI, mere tenI mAne kahyuM ke mArA bhAibaMdha AgaLa jAu chuM be traNa mAsamAM pAchA AvIza, ema kahI gharamAMthI roTalAnA TADhA puramA khAI dilhIne mAge ravAnA thayA, cAlatAM cAlatAM keTaleka dahADe dilhInA uttarAdA kabrastAnanA vaDanIce pahoMcyo tyAMthI thoDe dUranesAi cAraNano eka neha hato,e lekee vaDanIce beThelA mera bATIne kahyuM ke tamo kevA che? te kahe he cAraNuM chuM. nAtIlo jANuM teNe nehamAM AvI rAtri rahevA Agraha karyo, paNa mere nA pADI teoe tene kahyuM ke AMhI rAtre bhUtAvaLa jAge che, tethI kaI mANasa ke hera AMhI rAtrI rahe te maraNa pAme che, mATe divasa Athamyo che to nehamAM Ave, mera bATI kaheke je jIvato haizato savAre nehamAM AvIza nahita tamo mane agni saMskAra karI deje ghaNuM Agahane aMte te araNe nehamAM pAchA gayA, ane mera bATIe rAtrI paDatAM kabara , AgaLa jaI lobAna karI paDI chAMTI kalekhAM paThANanuM smaraNa karyuM. paNa tene dazana ApyAM nahiM tethI nirAza thai mera te vaDa upara caDI suto. kalekhAM paThANe pitAnA vIsa lAkha mANasene hukama karI dIdhuM ke "dekhe hamerA dilejAna dosta merabhAI AyA he keie urphe DarAnA nahi" sahue e hukamane mAna ApuM ardharAtrI thatAM vaDanI eka masAla thaI eka mANase AvI jhADa kADhI coka sApha karyo tyAM bIje mANasa khAtethI pANI chAMTI gayo thoDo vakhata jatAM keTalAka mANasoe tyAM AvI jAjamuM jhIllA galIcA gAdItakIyA bIchAvI vacce moTuM siMhAsana melI gayA, ane hajAro masAlAne prakAza thai gaye, merabhAI te rajavADA jevI kacerIno ThATha bhALI bhecakAI (Azcarya thaI rahyo thelIvAra jatAto kAlekhAM paThANa bAdazAhI ThAThathI vansa alaMkAra sajI chatara, cAmara ane nakIbenI hAle vacce kacerImAM AvyuM, AvatAM lAkho mANasee (bhUta, preta, chanAte) ubhA thaI salAma bharI, sahunI salAma jhIlato kAlekhAM siMhAsana najadika AvatAM vaDa upara beThelA merabhAine nIce bolAvyo, merabhAI AvatAM kAlekhA bahuja bhAvapUrvaka premathI bathamAM laImaLe ane kahevA lAgyo ke "merA dAsta AyA, merA bhAI AyA" ema kahI ghaNA satkArathI potAnI bAjumA siMhAsana upara besADyo, sahu jInAte tenI salAma lIdhI, kolekhAMe AvI hAlata thayAnuM kAraNa puchatAM, merabhAIe sarva hakIkata kahetAMnI sAthe potAnA vivAha thavA viSenI paNa vAta jaNAvI, kolekhAM bolyo ke "yuM hamerA kyA nahiM kIyA? saba bheMsAM maragaI? acchA terI sAdI hatI hai te hama jAnameM Ayarse karyuM sAtha le jAyage ke nahiM? " merabhAIe hA kahI ane pitAnI dubaLa sthiti jaNAvI. kolekhAMe e vakhateja dareka jInene hukama karyo ke "tume eka eka sunakI asaraphI merabhAi bheTa kare era sAdI ke bakhta dusarA hAthaghareseM. heMge" nAtanA bAdazAhanA
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaMduvaMzaprakAza ( prathama khaMDa ) hukamo mujaba vIza lAkha asaraphIne Dhagalo karyo gAna tAna raMga rAga thayA. pachI kAlekhAMe merabhAine kahyuM ke "tuma hamerI cIThI leke ajamera jAo aura udhara khAjAhiMdavalI pIrakI daragApara puDI chAMTa lebAna karanA aura usI ye cIThI denA phIrajaba sAdI karanekuM jAva taba mere labAnakara yAda karanA hamasaba AdamI sAtha leke AyoM aura yaha asarakIbI tumaku udhara deze." ema kahI salAma karI prabhAta thatAM sau adazya thayA, merabhAI vaDanIce suto rahyo. savAre nehavALA cAraNe AvyA, tyAM merabhAIne jIvate joI sahu Azcarya pAmyA, ane nehamAM lAvI jamADyo jamIne merabhAI ajamerane raste paDyo, ajamera pahoMcI pIranI jagyAe lebAna karI paDI chAMTatAM pare darzana ApyAM, tethI merabhAie salAma karI cIThI ApI khAjA hInda valI sAhe kAlekhAnI cIThI vAMcI merabhAine kahyuM ke "hamabI tumerI sAdImeM hamerA ekalAkha, esIhajAra, elIyA hAthIkI savArIoM sAtha AyaMge era lebAna kara hamere yAda karanA. usa bantA kAlekhAMkI sAtha Ayoge marabhAie vAgaDamAM pitAne jaladI javAnuM jaNAvatAM pIre AMkho mIcI javA kahetAM tema karatAM eka phiraste merabhAine laI tenA gAmane pAdara malI gaye, merabhAIe gharaAvI tenA sALA mAvalasAbANa upara patra lakhyo ke ame tamArI "trITha? jANI ATalA divasa lagnanI utAvaLa nahetA karatA have tamArI IcchA hoya to lagna lakhI mokalaje eTale ame jAna laine AvazuM, paNa jAnamAM AvanAra hAthI, ghoDA, mANasa, vagerenI baradasta karavA tamAma taiyArI rAkhaje uparane patra mAvala sAbANIe vAMcI jAma lAkhAkulANIne vaMcAvI kahyuM ke juo amArI cAraNanI jAtIne kheTe "paDA khAvA leTa ke paheravA lugaDu nathI chatAM kevuM lakhe che? jAma lAkhe patra vAMcI vicArI kahyuM ke "kavirAja bhale sthiti gametevI heya paNa sAre sthaLe jAna Ave temAM sahu AvavA kahe ane ethI koI rAjA mahArAjA vigerene lAve to te paNa cAraNa che mATe gaphalatamAM na rahevuM paNa eka rasto che ke Apane je madada joIe te ahIMthI laI jAva ane eka varSanI lAMbI varavuM (mudata) nA lagna lakhI mokalI mAMDave tamAma malakane notare eTaluja nahi paNa eka varSa divasa sudhI mahAyajJa karI temAM AvelA tamAma mANasane te jeTaluM bAra mAsamAM kamAya teTaluM dravya Ape, AvI jAherAta thavAthI tamAma dezAvaranA mANaso AhiM tamAre mAMDave Avaze eTale tenI jAnamAM AvanAra vAse kei raheze nahi, ane tame lagna sAthe lakheke khuzIthI jADI jAna joDIne Avajo" upara mujaba lAkhA phulANIe tathA kavirAja mAvale parIyANa karI tamAma pradezamAM AmaMtraNe makalI baradAsI sAmAnane baMdobasta karyo. mahAyAnA khabara thatAM medanImAMthI lAkho manuSyo AvI maLyA, brAhmaNe yajJamAM Ahu
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (paMcama kaLA) ma tIo ApavI zarU karI, jAma lAkhAlANIe paNa tamAma rayAsatathI tyAM chAvaNI nAkhI eka varSa sudhI jejekAra vartAvyeA lagnanA divasa AvatAM mATI dIkarInI jAna pahelAM AvI, merabhAinI jAnanI vATa jovAya che, paNa sAMja paDatAM sudhImAM te jAnanA kAMI khabara AvyA nahiM, jAmalAkhAnI salAhathI mAvala sAkhANIe Dagama" (paDajhana) sAmAM mAkalyA, (e paDagama eTale jAnamAM keTalAM mANasA vigere che tenI gama paDe teTalAsArUM' cAlAka dhADesvAra sAmA jAya, A rIvAja hajI cAraNAnI jJAtImAM che, ane kAika svAra jAnamAM jAnaiyAnI gaphalata jIe tA kAMIpaNa kapaDuM athavA teA pAghaDInI jhaDa (suMTI ) karI lAve.) svArA jAna sAmA gayA, e cAra mAIla jatAM merabhAIne eka dhAre AgaLa pagapALA cAlI AvatAM joyA pAse jaI puchyu ke "jAna keTaleka dUra che! (hAthamAM mIMDhALa bAMdhela jotAM) tame var jaNAva cheA tethI ekalA kema cAlyA AveAche? " paNa merabhAie kAMi javAmaja ApyA nahi tethI Avela svAra vIsmIta thayA, ane vATa jovA thADA vakhata dhAraDI upara sahu beThA. paNa jAnanAM gADAM ke mANase jovAmAM AvyAM nahiM, tethI sarve svAre pAchA gayA, ane khabara ApyA ke jAnamAM koi mANasA che hui mAtra eka varaja cAlIne Ave che." svAronA gayA pachI rAtrI paDatAM merabhAie leAkhAna karI pIranuM smaraNa karatAM ekalAkha, esIhajAra AlIyA hAthI upara esI pIra khAjA hIndu valI zAha sAthe AvyA; tyAM kAlekhAM paThANa paNa hAthI upara besI pAtAnA vIsa lAkha sainikA sAthe AvyA merabhAine vajra alakAra paherAvI humela, kalagI, tArA, seharA, vagere dhAraNa karAvI hAthInI akhADI upara besADI cuvAnI matIyA saLagAvI ane e lAkhA mANasAnuM lazkara jAnaiyA thaI cAlyuM, lAkhA phulANI mAvalasAkhANI sAthe eka uMcI meDI upara jAna AvavAnA rastA upara jovA lAgyA. tyAM teA hajAro masAlAnA prakAza eka mAila dUra rakhAtAM teoe kahyuM ke A jAna tA daLavAdaLa jevI che. jyAM ATalI battIo che te sAthe hAthI gheADA ane mANasAnA pAra nahi heAya" jema jema jAna najIka AvavA lAgI tema tema prakAzamAM hAthI gheADAo ane mANasAne jotAMja bannenA gava gaLI gayA. jAna AvatAM sAmaiyu karI gAma bahAra chAvaNImAM utAro ApyA. hAthIne bAMdhavAnA khADacAM" ApatAM ApatAM sTAr khuTayA. tethI makAnAnAM ADI ADasaro kADhI kADhI kapAvI tenA khADacAM" ane dhADA khAMdhavAnI "mekhA" banAvI ApI, tApaNa purI thaI nahi jethI mAvatA ane dhADesvArI mAMDave jaI kahevA lAgyA ke amAre khADacAM ane mekhA vinA hAthI gheADAo kayAM mAMdhavA ! Ama chuTA jAnavare keTalA vakhata rAkhavAM ? tethI chevaTa merabhAine kahevarAvyu ke amArA AgaLa have sIlaka nathI teA mApha karo pachI merabhAInA hukamathI keTalAka hAthIo chuTA ubhA rAkhyA jamavAmAM paNa
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) anAja puruM thayuM nahi (kAraNa ke e badhI jInAta ane bhUtAvaLa hatI) Ama ekaja divasamAM trAsa paDI gayo savAre kasuMbe pIvA mAMDave bolAvyA paNa merabhAIe javA nA pADI ane pitAne jAnIvAse mAvala sAbAnI ane jAmalAkhAphalANune kacerI sahIta kasuMba pIvA teDAvyA, tethI teo badhA jAnIvAse gayA. jAnaiyAmAM Avela moTA majabuta bAMdhAnA paThANe ane zuravIra haiddhAo joI lAkhAphalANu vigere Azcarya pAmyA, jAnane rokavAnI vAtacIta cAlatAM merabhAIe jaNAvyuM ke "Apa bAra mAsa sudhI jAnane rekI jamADo to mAre tera mAsa sudhI yAcaka lokone paravAha (dAna-tyAga) Apo ane eka mAsa jAnIvAse tamAma mAMDavIyAne jamADavA e sAMbhaLI merabhAinI udAratA viSe sahu Azcarya pAmyA. savAra divasa caDayA sudhI yAcakane dararoja eka eka senA mahora dAnamAM merabhAI ApavA lAgyA. pAse jAmalAkho phulANI ane mAvalasAbANI beThA hoya ne merabhAI dAna Ape. A dAna levA mATe ghaNuM ghaNuM anya jAtinA mANaso paNa yAcaka banyA e vakhate lAkhA phulANIe nIceno duho kahela che. // som | maMgo maMgaNahAra; kuroja khaMdA kurameM / Age aiMdI vAra; dAna na dIMdo dokaDo // 1 // artha-he! yAcako tame mAge bhAge kAraNa ke bhaviSyamAM AgaLa upara eve vakhata Avaze ke ke tamone dekaDe eka paNa dAnamAM nahi Ape tethI tamArA kuLanA vArase zuM khAze? mATe mAga mAge. kharekhara jAma lAkhAnA vAkayo kaLIyugamAM satya nIvaLyAM che. uparanA duhAthI te divasathI traNa jAtI yAcakanI navI utpanna thaI ane te mAtAjInA hukamathI cAraNene yAcavA lAgI 1 rAvaLa virama ane 3 metIsara. rajaputene jema mIra, laMghA, ane bhAMDa e traNa mukhya jAcaka che tevIja rIte cAraNenA paNa traNa jAcaka mAvala sAbANanA yajJamAM thayA ane merabhAie tene dAna ApI yAcaka sthApyA, te viSe prAcIna duhe che ke - I ao . juM rAvaLa vIramara juvA, motIsara3 khaTamala // zakti cAraNa samapIo, eto aco avala // 1 // atha-ju, juvA, ane mAkaDa jema vaLage tema cAraNane yAdazakita e rAvaLa virama ane meDIsara rUpI yAcako vaDagADyA. hAla paNa e traNe yAcaka kemane cAraNe nIbhAve che.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (paMcama kaLA) keTalAka divasa A pramANe dAna devANA pachI eka vakhata mATI dIkarInA sAsarAne merabhAie mazkarI karI kahyuM ke tamArI jAna meATI kahevAya mATe tamAre dAna vizeSa ApavuM joie" e meM sAMbhaLI te cAraNane krodha caDyo, paNa turataja tarka AvatAM lAkhAphulANI ane mAvalasAkhANI rUbarU merabhAi pAsethI vacana lIdhuM ke "huM je dAna Apu' tethI merabhAi Dabala (khamaNI) dAna Ape teA te nAne moTA samajuM" merabhAie te kabula karyu, turataja pelA cAraNe bheThamAMthI kaTAra kADhI peAtAnI eka AMkha kADhI" dAnamAM ApI ane merAine kahyuM ke have Apa bamaNuM dAna (eya AkhA kADhI) ApeA, tyAre karAra puro thAya" merabhAie jANyuM ke AMkhA jatAM AMdhaLA thazuM tethI huM nAnA ane Apa meDhA" ema kahI mAphI mAgI, AvIrIte aghaTIta banAva banatAM teja dahADe yajJa purA karI jAnane zIkha ApI sahu pAtAtAne ghera gayA. A yajJa viSe mAvala sAmANInA ghaNA kAvyeA thayAM che, paNa nahi maLatAM A sthaLe lakhavAmAM Avela nathI, mAvala sAmANIne e badhA pratApa parasAtA hatA, ane e zubha kA pUrNa karyAM pachI e paraseA' teNe jAma lAkhAphulANIne bheTa ApyA. narma parasA' maLyA pachI lAkhA phulANIe aMjArathI sAta ke|Sa upara AvelA sINAi gAme cha mAilanA gherAvAvALu lAkhAsAgara' nAmanuM eka mADhu taLAva madhAvyuM hatu, temaja dararoja savAbhAra seAnAnuM viAne dAna ApI kirti phelAvI hatI. (savAbhAranuM pramANa) lAkhA phulANI muLarAja sAme jyAre laDavA gayA tyAre te parasA' tenA vaMzamAM kAI nahi hAvAthI bhujathI dADha kASa upara AvelA pANInA meDhA 'jhuMDa' (dhro) mAM nAkhI dIdhA, pAchaLathI siMdhanA mIra gulAmazAhu kacchapara caDI AvyA, tyAre tene parasA'nI khabara maLatAM te jhuDaka upara hAthInA keAsa joDAvyA, paNa pANI akhuTa heAvAthI taLIyu' dekhAyuM nahi. kAI kaheche ke keTalAka divasa pANI ulecyA pachI mAtra ekaja divasanu ulecI khAlI karAya teTaluM pANI hatuM lecavAnuM kAma dhamadheAkAra cAlatuM hatu, paraMtu rAtri paDatAM e nadImAM ekAeka meATuM pura uparavAsathI AvatAM e jhuMDaka (thro) jevA hatA tevA bharapura bharAi gayA, savAre e banAva jotAM mira gulAmahusena nirAza thaI siMdhamAM pAchA gayA. tyArapachI e 'parasA' mATe eka ladhA sarada punamanI ajavALI rAtre e jhuMDane kinAre besI saraNAimAM aneka prakAranA suro gAi rAga rAgaNI alApatA hatA tethI tenA upara prasanna thai te parase' peAtAno hAtha uMcA karIne * cAra cAvala tathA deya javI guMjA eka. pAMca guMjAEA paNa, tathA mAse, eka. cArapaNuM tathA mAsA cArA dharaNa, eka tathA TAMka eka. cAra TAMka tathA dharaNuMkA karyuM eka. cAra ` kA, pala eka. 100 palakI tulA eka, esI 20 tulAkA bhAra eka *eka kakA vyavahArI tAlA eka hAtA hai. (avatAra caritra)
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa ) pANu upara eka AMgaLI (TacalI AMgaLI) bahAra kADhI kinArA pAse laMghA najadIka A ladhe tene prasanna thayo jANe e AMgaLI kApI gheralaI gayA, keTaleka dahADe e dravya thai rahetAM pAchA AvI te pramANe saraNAi bajAvatAM parase pharIne paNa TacalI AMgaLI ApI, A banAvathI tenI strIne e parase lai AvavAne meha thaye tethI laMghAne kahyuM ke "te eka AMgaLI batAve te tamAre kApavI nahi paNa saraNuI bajAvatAja raheje jyAre tenuM AkhuM kAMDuM bahAra dekhADe tyAre tene tamAre bahAra kheMcI laI ghera lAvo" bIje divase laMdhe Daka kAMThe besI saraNAI bajAvavA lAge tyAM parase' najIka AvI TacalI AMgaLI bahAra kADhI paNa paNa ladhe te nahiM kApatAM saraNAI bajAvavA lAge tethI parase bIjI AMgaLI bahAra kADhI ema karatAM karatAM parase" pAMce AMgaLIne goMca bahAra kADhe chatAM paNa saraNAi vAgatI baMdha na paDI chevaTa 5rase khuba prasanna thai potAnA hAthanuM kAMDa lagabhaga koNI sudhInuM bahAra kADhayuM, chatAM mUrkha lAlacu laMghAe te nahi kApatAM kAMDa jhAlI parasAne bahAra kheMcavA lAgyo, eTalAmAM "parase ekadama taLIye jatAM dhaMdho paNa pANImAM DubavA lAgyA. pAchaLathI koinA kADhavAthI ke pitAnI meLe tarIne mAMDamAMDa bahAra nikaLyo ane bIjI rAtre tyAM jaI khuba saraNAI bajAvI paNa pharIne te parase tene ke bIjAne kaI vakhata darzana ApyuM nahi. - aMbAjInI sthApanA mitra jAma lAkhA phulANIne aMbAjInuM iSTa hatuM tethI te muLarAja sAme laDavA gayo tyAre ATakeTanA killAmAM te raheta. ane darareja potAnA mAMgIDA nAmanA ghoDA upara besI gIranAra upara aMbAjInA darzane jato. potAne Ama ghaNe prayAsa paDato to paNa pitAnI Teka jALavavA te kAyama darzane jato eka vakhata aMbAjIe prasanna thaI vara mAgavA kahyuM tethI lAkhe potAnI sAthe AvavA kahyuM" mAtAjIe kahela ke "jA huM tArI pAchaLaja cAlI AvuM chuM. paNa tuM pAchavALa karajemAM (pAchuM vALI jeje mAM) lAkhe ghoDA para svAra thaI ATakoTa AvatAM bhAdarano kinAre utaratAM pahelAM tene zaMkA thaI ke have gAma lagabhaga Avyo chuM to jouMta khare mAtAjI Ave che ke nahiM ema vicArI pAchuM jotAM mAtAjIne tenA ghaDAnI pAchaLa sAva najadIka dekhANa lAkhe darzana karyA tyAM aMbAjI bolyAM ke have AhiMthI hu eka kadama paNa AgaLa nahi cAluM, AhiM mArI sthApanA karaje" tethI lAkhe tyAM devAlaya caNavI sthApanA karI je hAlamAM ATakeTanI pAse buDhaNaparI, ne bhAdarane kinAre che. muLarAjanI sAthe laDatAM dagAthI lAkhAnuM mRtyu thayuM ane jyAM tenuM mAthuM paDayuM tyAM hAla khAMbhI ne azADa suda bIjane divase kAThI darabAre te khAMbhI (lAkhA phulANI) ne kasuM pAvA Aje paNa jAya che. mAthuM paDyA pachI
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (paMcama kaLA) dhaDe muLarAjanA lazkaramAM khuba kacaDaghANa kADhaye. ne lazkaramAM bhaMgANa paDatAM dhaDa tenA pAchaLa paDayuM ne mAtAjInA maMdira AgaLa pahoMcyuM tyAM keie gaLInA trAgaDa nAkhatAM te paDayuM, temaja tenI sAtheno bumIyo chela vagADanAra bhaMgI paNa tyAM kAma Avya, hAlatyAM bannenI khAMbhI che ane daravarSe tyAM meLe bharAya che. lAkhAnA maraNa viSe eka evI paNa vAta che ke-lAkhe aMbAjI mAtAnI pUjA karato hato, ane pAchaLathI tenA bhANaje AvI dagAthI tenuM mAthuM kApI nAkhyuM, tethI tenI khAMbhI DarA AgaLa ubhI karI che ne ghaDe muLarAjanA sinyamAM jai mAravArI calAvI, tyAM paDatAM khAMbhI ubhI karI che. A banne khAMbhIe hAla mejuda che. Ama akSaya kirti meLavI lagabhaga savA varSanuM lAMbu AyuSya bhogavI jAma lakhAphalANI svarge gaye. lAkhephalANuM pitAnA mAMgIDA uphe pAbusara nAmanA cheDA upara caDI deza sara karavA jate tyAre tenA sAthe keTaluMka lazkara caDatuM te vizeno eka prAcina chapaya che ke - sattara kroDa rAjaMdra, kroDa umarAva gaNIje // sahasa eka sAmaMta, bhUpa dasalAkha bhaNIje // kAThI aura adhalAkha, lAkha nIzANa bajAi / vepArI paMca lAkha, lAkha bhaTa cAraNabhAi // narabIyAM aMtta sUje nahIM, panara phera jojana paDe // sattara kroDa paDanamaMdhe, pAbusara lAkho caDe // 1 // A daMtakathA keTalAka vRddhonA meDhe sAMbhaLI kaMThastha sAhitya hAi dA karela che, keI itihAsamAM A vAta nathI. jAmapuMare - - lAkhA phulANIne saMtAna nahi hevAthI tenA pachI tene bhatrijo jAmapuare kerAkoTanI (cchanI) gAdIe AvyA. eka divasa kerAkeTane killo jemAM puara bolyo ke "ekeka pattharano thara ocho che" e mArmika vacana sAMbhaLI jAma lAkhAphalANunI strI belI uThI ke
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) I ao . lAkhe kharacI lakha, kerekoTa aDAyo, gaThameM huve garatha, paddhara na aDAye muarA // 1 // lAkha lAkha kharacI kerAkoTano killo caNA. "tArI gAThamAM paisA hoya te he puMarA! tuM paddharagaDha caNAva" e uparathI jAmapuMare paddharagaDhane killo baMdhAvI tyAM rAjadhAni sthApI. e paddharagaDha killA kacchI kaLA kauzalyane eka namuno hato. enA nAza viSe aitihAsika evI daMtakathA che ke-"paddharagaDhanA najIka rAmadezanA cAra gaSio tapazcaryA karatA hatA, temaNe eka macchImArane putra ApI jIdagI paryata jIvahatyA na karavAnA segana levarAvyA puMarAne putra na hatuM tethI uparanI vAtanI puMarAnI rANI rAjene khabara paDatAM teNe raSie AgaLa jaI ane putranI yAcanA karI, eTale baSiAe vicAra karyo ke AvA duniyAdArInA prapaMcamAM paDIzuM te ApaNuM japatapamAM hAni pahoMcaze ema vicArI kahyuM ke asi na eDA olIyA, je DIyuM bI e ke bAra // u nIyA utethIye, sAheba je darabAra // 1 // ame evA meTA AlIyA (mahAtmA purUSa) nathI ke bIjAne bALaka ApIye "e vAtane insApha to jagataniyaMtAnA hAthamAM che uparano javAba sAMbhaLI rANu krodhayukata thaI rAjyamahelamAM rAtre divAbattI nahi karatAM zekAtura beThI; jAmajare hakIkatanuM kAraNa pUchatAM tene saghaLuM kahyuM. tethI puMarAe te Sione bolAvIne kedamAM nAkhI sakhata dukha devuM zarU karyuM. eka tarapha gahaTha tema bIjI tarapha rAjahaTha hevAthI, ane puMarAnuM tema bhAvi hovAthI tene baSirAja! upara asahya julama gujAryA, jyAre loDhAnA dhagadhagatAM patarAM upara traSione calAvavAmAM AvyA tyAre prajAmAM paNa jabare kelAhala thaI rahyo. ane sau ekI avAje AvA nirdaya rAjA pratye tiraskArabharI draSTie jevA lAgyA, temaja RSienuM duHkha dUra karavA prabhu pAse prArthanA karavA lAgyA, gasiddha purUSoe lehAnAM dhagadhagatA patarApara cAlavuM zarU karyuM, paNa jema lAla raMganI suMvALI bichAta upara mANasa AnaMdathI cAle tema teo pega baLathI cAlavA lAgyA, paraMtu e aparAdhane jaganniyaMtA sahana na karI zakyA, traSionA tapobaLe aMtarikSamAM 72 yakSo tenA rakSaNa mATe AvI pahoMcyA, ane jAma puMarAne mAravAnA ghaNuM prego karyo, paraMtu tenA upara eka prayoga cAle nahi. chevaTa 72 jaNAe ghoDe svAra thaI sAmA laDavA AvyA, temAM paNa teo phAvyA nahi. ane puMareto Sio5ra jevAne tevA julma karato rahyo, tyAre yakSee eka DuMgarI (TekarI) para besI jaDI" tathA "kakala" e nAmanA mukhI jazno sAthe
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (paMcama kaLA) 71 hRve zuM upAya kare? e vize carcA karavA lAgyA, te parathI jaDIA yakSe tapAsa karyo to puMarAnA hAtha para eka jaMtranuM mAdaLAthuM bAMdhela hatuM tethI tene jaNAyuM ke A jaMtranA prabhAve amArUM je kAMi kAma AvatuM nathI, jethI teNe jhINAmAM jhINuM maccharanuM rUpa lai te jatranA mAdaLIyAM nIce jaI eka jherI caTako bharI tyAMthI uDI gaye, ekadama sakhta khaMjaLa (caLa) AvatAM puMare te mAdaLIyuM choDI nAkhyuM paNa jherI daMzathI khaMjeLatAM khaLatAM pasIne vaLI gayo. tethI Akhe zarIre caLa AvatAM hamAmakhAnAmAM nahAvA gaye karaDa upara khUba pANI reDI nhAya che tyAM yakSoe DuMgarI uparathI prayoga calAvyo ane tethI hamAmakhAnAnI divAla tenA para tUTI paDatAM te nIce cagadAI maraNa pAme. yakSo raSione choDAvI aMtaradhyAna thayA, e yadagirImAM Aje paNa prativarSe bhAdaravA mAsanA pahelA somavAre tyAM moTe meLo bharAya che, ane yakSonI pUjA thAya che, e viSe kacchamAM ghaNuM kAvyo che, temaja je loke zraddhAthI yakSone mAne che. tenAM Aje paNa te yakSade dhAryA kAma karI Ape che. kaI itihAsakAra kahe che ke-e jhaSi saMghAra lokenA pIra hatA tene pIDavAthI kacchamAMnA tamAma saMghAre uzkerAI AhivanarAjanI madada mAgavA gayA ne tene 72 vIra purUSa madadamAM melyA, te 72 jaNAe bahAravaTIAnI mAphaka chupA humalAe . chevaTa killAnI divAla traTI paDatAM jAmapuare te taLe kacarAI mUo, ane rAjyanA sanike sAthe laDAI karatAM te 72 jaNAe paNa tyAM ja kAma AvyA, je hAla rakSaka (yakSa) tarIke pujAya che, gametema che paNa evA adhamI ane prApIDaka rAjAnA amalane jaladI nAza thayo, ane kaccha dezanI sattA cAvaDA vaMzamAM gaI. ahivanarAjanI sattA kacchamAM thatAM teNe paddharagaDhane nAza karI mAragaDhamAM rAjagAdI sthApI, ane navase gAma kabajekarI gurjara nareza muLarAja solaMkIne khaMDaNI ApI pATaNanI sarvoparI satA svIkArI. gujarAtanA rAjAonI sarvoparI sattA uparAMta kacchamAM thoDe khAlasA bhAga paNa haze ema gurjarapatinA karI ApelA tAmrapaTa parathI siddha thAya che je rAsamALAnA prathama khaMDa pR. 13me che. te nIce pramANe che. tAmrapatra "(selaMkI zaka) saMvata 93 citrazudi 11 raunA divase aNahilavADa pATaNa mathe svarAja maMDaLathI zobhAyamAna mahArAjAdhirAja zrI bhImadeva potAnA bhegavaTAnA kaccha dezamAM rahenAra sarva rAjapurUSone tathA te dezamAM vasanAra brAhmasudi sava mANasone khabara Ape che ke Aja saMkrAMti parvaNu divase sUryanI rAzi badale che te vakhate carAcara cetana jaDanA pedA karanAra bhagavAna je pArvati
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ( prathamakhaMDa pati mahAdeva jene pUcha saMsAranAzI mithyA asata che, ema vicArI prasannapuranA rahevAzI kavi, brAhmaNa, vyAsa dAmodara suta geviMdane vAva benI jamIna kheDavANa dhAnanA pAkane lAyaka eka sAMtInI dAnamAM ApI, tene mAlika brAhmaNa dAdara che, vAvanI dakSiNa tarapha vekarIA kSetra, AthamaNI bAju mahakezara, pUrve samANa gAma, uttara dizAe mAge. e rIte cadizA sahita A bhUmine jANI amArA vazavALAoe tathA AgaLa thanArA bIjA rAjAoe amArI ApelI pALI ApavI te viSe dharma zAstranuM vacana che. bhUmidAna ApanAra sATha hajAra varSa svargamAM vase che temaja tene uttejana ApanAra ane pANI ApanAra paNa svargamAM vase che lakhItaMga kAyastha kAcA mana sutva Take dhara ketaranAra saMdhi vigrahikacaMdazarmA." avinarAjanA vaMzamAM saMvata 1065 thI 1203 sudhI eTale 138 varSa sudhI kacchanuM rAjya rahyuM. te cAvaDA vaMzanA chellA rAjA puMjAjI cAvaDA pAsethI jAmalAbA jADejAe siMdhamAMthI AvI kacchanuM rAjya kabaje karyuM hatuM. uparanI rIte jAmalAkhA dhurArAnA pATavI putra " jAma moDathI lAkhA phalANInA bhatrIjA puMarA sudhInA kacchanA itihAsanI sattA cAvaDAvaMzanA hAthamAM seMpI ApaNe have siMdhatarapha najara karIe ane dharmAtmA jAmaunaDajIvI anukrame je rAjAo thayA tenI hakIkatathI vAkepha thaie. zrIyaduvaMzaprakAza pacamakaLA samApta
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (pachI kaLA) 73 e6 zrISaSTIkaLA prAraMbhaH zae (151) 14 jAmasAmata urpha sama (zrI ka. thI 96 ) (vi. saM. 991 thI 1041 ) jAma unaDanA maraNa pachI nagara samai (nagara ThaThThA) mAM jAmasAme ane temanI dAdI goDarANIe rAjya calAvyuM. moTIvaye te rAjA hiMdustAnamAM prasidhdha thayo ane siMdhamAM meTIsattA jamAvI. khurAsAnane bAdazAha nasIrUdIna moTuM lazkara laI siMdhapara caDI Avela paNa jAma samAe tene harAvI paMjAba tarapha hAMkI kADhaye hato. A jAma samAna vakhatamAM gujarAtanI gAdIpara mULarAja solaMkI hatA jeNe rUdramALa nAmanuM devAlaya sidhapuramAM caNAvyuM hatuM te pachI cAmuMDa gAdIe beTho. te pachI saM. 1010 mAM valabha gAdIe besI gujarI jatAM teja sAlamAM durlabhasena gAdIe beThe te pachI 1023 mAM bhImadeva gAdIe AvyuM jenI sattA kacchamAM hatI teupara AvelA tAmrapatrathI siddha thAya che. A jAma samAnA nAma parathI yaduvaMza samAvaMzanA nAme prasiddha thaye. ema eka itihAsakAra lakhe che. paraMtu-nA. 2 nA jAmasamAthI samAvaMza cAlela che. e vAta satya che. vaLI manAinI talavAranA vakhANamAM "same saTakAI taDe eDI tarAra" e ApaNe AgaLa vAMcI gayA to kahevata che ke "dugAuMsaciUM-kAMgIta:kabhItaDe e pramANe kAvyathI tathA jAma lAkhIAra bhaDe samainagara vasAvyuM te bane hakIkata A jAmasamAnA pahelAMnI che. to jAma nAM. 2 nA samAjAmathI samAvaMza kahevAya e satya che. - (152) 15 jAmakAku (zrI ku. thI 97 ) (vi. saM. 101 thI 10 2) jAma kAku dharmazAlI hatotemaNe dakSiNamAM rAmezvaranI yAtrA karI hatI A rAjAnA vakhatamAM dezamAM laDAio avAra navAra cAlatI paraMtu kheDuta vepArIvarga vigere sau pota potAno dhaMdho nirvine ane nirbhayatAthI calAvatA hatA tevi bodha matanA cinAI musAphara "mege sthinisa" lakhe che ke samAjane moTo bhAga kheDuta vagano hoine atyaMta zAMtine cAhanAra hato te vargane lazkarI nekarInI mAphI hatI eTalu ja nahI paNa tenA kheDanA dhaMdhAne laDAyaka vargo taraphathI bIlakula harakata pahoMcatI nahetI eka bAju bhayaMkara laDAI cAlatI hoya tyAre bIjI bAju kheDuto potAnI khetInuM kAma dhamadhokAra calAvata, najare paDyA hatA.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) uparanI rIte rAjyane baMdobasta rAkhavAmAM jAma kAku ghaNe kuzaLa rAjA hato. (153) 16 jAmarAyadhaNa (zrI ka. thI 98 ) (vi. saM. 102 thI 1992) jAma rAyaghaNanA vakhatamAM turkI vaMzane mahamada gajanI hato teNe gIjanImAM potAnI svataMtra sattA jamAvI musalamAnenA moTA lazkarathI hiMdapara 17 sattara savArI karI hatI ane hiMdanA rajaputa rAjAoe tenA sAmI sapta laDAIo calAvI hatI temAM siMdhanA jAma rAyaghaNajI paNa moTuM sanma lai laDavA Avela hatA. mahamada vi. saM. 2009 mAM manAtha mahAdevanuM devaLa toDayuM hatuM temAM pa6 thAMbhalA javAhIrathI jaDelA hatA, 200 maNa vajananI sonAnI sAMkaLathI ghaMTA laTakatI hatI. be hajAra gAma tenA kharca mATe judA judA rAjAethI maLelAM hatAM be hajAra brAhmaNe tenA pUjArI hatA. traNa divasa bhayaMkara laDAI cAlI temAM dezadezanA tamAma rAjaputo lazkara sAthe AvyA hatA pAMca cha hajAra rAjaputo kAma AvyA bAda mahamade ekabhAre gadA mUrti para mArI kaTake kaTakA karI nAkhyA temAMthI amUlya hIrA, mANeka, motI, javAhara, senuM, cAMdI, nIlyAM hatAM, lIMganA TukaDA mA madinA mekalI dai tenI majIdanA pagathIyAmAM jaDAvyA ne be TukaDA gIjanImAM potAnI kacerInI sIDImAM jaDAvyA. seminAthanA maMdiramAMthI daza paMdara karoDa rUpIAne mAla mahamada laI gayo vaLatAM siMdhamAM AvatAM jAma rAvaNe rastAmAMnAM jaLAzayomAM siMdhanI sarahada sudhI jhera nakhAveluM hovAthI tenuM lazkara (tathA pote) pANuvinA du:kha bhogavI maraNane tela thaI mahA muzIbate gIjanI pahoMcyuM hatuM. (154) 17 jAmapratApa upalI (mI. thI 99) (vi. saM. 1992 thI 1112) jAma pratApa paNa paMjAbanA rAjA aMnagapALa upara vi. saM. 1064mAM mahamada caDI Avyo, tyAre tenI madade gayo hato temaja ujaina, gvAliyara, kaliMjara, kanAja, ajamera, dilhI, vigerenA rAjAo paNa Avela hatA. pezAvara pAse laDAI thaI temAM mAnaMgapALa badhA rAjAono sanyAdhipati thayo paraMtu teno hAthI ekadama raNakSetramAMthI bhaDakI bhAgatAM unmatathaIdoDAdoDI karatAM lazakaramAM moTuM bhaMgANa paDayuM tethI mahamada nagarakoTamAM dAkhala thaI jabarI luMTa karI sAta lAkha sonAmahora, cAraso maNa sonuM ja A rAjA 25 varSanI UmareMja cAlAka zuravIraneM pratApI nIvaDavAthI jAmarAyaghaNuM vi. sa. 1963mAM pitAnI haiyAtImAMja gAdIe besADI pote zIvapUjana vigeremAM kALa gujAratA hatA.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7pa jAmanagaranA itihAsa. (SaSThI kaLA) caudase maNa senAcAMdInA dAgInA, cAra hajAra maNa cAMdI ane cAlIza maNa javAhara luTI gayo temaja sthAnezvaranI luTamAMthI eka moTuM mANeka tolA sAThanA vajananuM maLela hatuM mahamada jyAre kanojapara caDI Avyo tyAre tenA lazkamAM ekalAkha ghoDesvAra ane vIsa hajAra yAdala sipAhIo hatA, te ociMto AvatAM kanajanA rAjA kuMvararAyathI bIlakula taiyArI thaI zakI na hatI tethI keTalIka senAmahere bheTa ApI mahamadane vaLAvyo A vakhate kaneja zahera 30 mAilanA gherAvamAM hatuM temAM 30 hajArato tALIonI dukAne hatI rAjA kuMvararAyanI kejamAM evakhate pAMcalAkha gAdala sipAhI ane 30 hajAra ghoDesvAra hatA. kAjathI vaLatAM mahamade 20 divasa mathurA luMsuM ane temAMthI se UMTa cAMdI ne pAMca uMTa senAnA bharI laI gayo temaja pa300 mANasone pakaDI gulAma banAvI sAthe laigayo. (155) 18 jAma sAMdhabhaDa (zrI ku. thI 100) (vi. saM. 1112 thI 1182) jAma sAMdhabhaDanA vakhatamAM ghaNuja zAnti hovAthI khAsa kAMI jANavA joga banAva banyo na hato, tene be dIkarAo hatA, jADa ane vairajI jAma sAMdhabhaDanA gujarI gayA pachI nagaranI gAdIe jAma jADe Avyo. (156) 19 jAma jADo (zrI ku. thI 101) (vi. saM. 1182 thI 1203) jAma jADo ghaNeja prajApriya rajA hato, teno janma saMvata 1160mAM thayo hato, ane saMvat 1682mAM gAdIeM Avyo hato. tene putra nahiM hovAthI potAnA nAnA bhAi vairajInA be putra (eka lAkhe ane bIje lAkhIyAra nAmanA belaDAnA janmelA) hatA, temAMthI lAkhAne dattaka lai nagarasamainI gAdIe besAryo hato, paNa pAchaLathI jAma jADAne eka putra thaye, tenuM nAma " ghAjI pADayuM hatuM. (157) 20 jAma lAkha jADeje (zrI ku thI 10) (vi. saM. 1203 thI 121) jAma jADAnA svarge gayApachI gAdI mATe jAma lAkhA tathA tenA eramAna bhAi ghAyAjI sAthe moTI takarAra thaI ane te takarArathI kaMTALI jaine temaja ghAyAjIne pakSa vadhu baLavAna joIne lAkho potAnA jeDIA bhAI lAkhIyArane lai kacchamAM Avyo, e vakhate kacchamAM ahivanarAja cAvaDAnA vaMzajo meTAbhAga upara rAjya karatA hatA, te sivAya paDhIyAra, vAghelA, soDhA, vagere nAnAM nAnAM rAjyo paNa kacchamAM hatAM, cAvaDA vaMzane paMdarame rAja paMjI ghaNe nabaLe
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa ) hate, tethI tenI sAthe laDI tenuM rAjya jAma lAkhe jItI lIdhuM, ane kacchamAM bIjI sattAone nabaLI pADI samA sattA dAkhala karI ane miyANuM paragaNumAM dhANeTI gAma vasAvI tyAM rAjya calAvavA lAgyA. paraMtu pAchaLathI paddharagaDhanI bAjumAM sArA pANIne dhare (vIraDo) je potAnA bhAI lAkhIyAranuM nAma kAyama rAkhavA tenA nAme lAkhIyAra vIyara' nAmanuM gAma vasAvI tyAM jADejA vaMzanI gAdI vi. saM. 1204mAM sthApI. jAma lAkhAne jAma jADe dattaka lIdhe tethI te vairajIne maTI jADAne thaye, kacchI bhASAmAM jADeje eTale jADAne (putra) thayo kahevAya temaja lAkho ane lAkhIyAra ane belaDAnA hevAthI siMdhI ane kacchI bhASAmAM belaDAne jADA kahe che tethI te rAjAnA vakhatathI te vaMza "jADejA vaMza kahevAye eviSe kacchanA itihAsamAM deha che ke - / Tulo . kArone karavI, vA nanayA nA 1 IX vaireM ghara lAkho vaDo, jedhu jADejA. // 1 // lAkhane lakhadhIra beu belaDAnA janamyA haeNrajIne lAkha meTa dIkare. jenAthI jADejA kahevAyA. jAma lAkha purohita vAsudevanA kahevA upara lAkhIyAra vIyarA vasAvI jAma padavI dhAraNa karI kacchanuM rAjya calAvato hate, e purehita vAsudeva zrIkRSNanA gurU gargAcAryanA vaMzamAM Azare 80 peDhI pachI thayA hatA. tenA putra haradAsajI ghaNIja vidvAna ane buddhizALI hatA, tene jAmalAkhAye pitAnI sAte kuMvarIone saMbaMdha karavA anya rAjyamAM mekalyA hatA, jAma lAkhAnI sAte kuMvarIonA nAmane duhe che ke - || kure che pArthI, rAzuvA, kara, vavavA, 4pAna; // parAjakuMvaravA, himajIbA, "sonAbA abhidhAna / / e sAte kuMvarIone saMbaMdha pitAnA samAna rAjAomAM rUpa guNa saMpanna tejasvI rAjakumArathI karavA purohita vAsudevanA putra haradAsajIne dezAvamAM mokalyA, haradAsajI pAMca varasa sudhI aneka rAjA rajavADAomAM pharyo paNa jAma lAkhe karelI bhalAmaNa mujaba kuMvarIonA yogya vare nahiM maLatAM pAchA pharI lAkhIyAra vIyare AvI saghaLI hakIkata jAhera karI, jAmalAkhAne thayuM ke ApaNA yogya rAjyo na maLatAM sAdhAraNa khaMDIyA jAgIradAranA ApaNe sasarAke sALA thavuM e kema thavAya ? AthI maravuM sAruM ane kAM dIkarIo na hoya to sAruM.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 jAmanagarane itihAsa (pachI kaLA) AvAM vacana elatAM sAte kuMvarIone kuLAbhimAna jhaLakI UThayuM ane baLI maravA taiyAra thai te vakhate pahita haradAse paNa vicAryuM ke mArAthI banatA prayAsa nathIjethI A banAva bane che. eTale huM tenuM nimita chuM ema mAnI pote paNa baLavA taiyAra thayA. tenI strI popAMbAI mahA sAvI pativratA hatAM te paNa potAnA pati pAchaLa baLavA taiyAra thayAM. - kuMvarIone tema na karavA anekarIte jAma lAkhAe samajAvavA upAye racyA paNa te nirarthaka jatAM caMdana kASTanI eka citA kuMvarIo mATe ane bIjI purohita mATe taiyAra karAvI jAma lAkhe parahita haradAsajIne pUchayuM ke ApanI pAchaLa putra nathI to ApanA baLI mUvA pachI amArA purahita keNa thaze ? sAMbhaLI haradAse kahyuM ke mArI mATI putrI lakSmIbAinA pati karaNajI tathA nAnI putrI nemAbAInA pati nAraNajI jeo kAThiyAvADamAM gehalavADa tarapha rahe che. tyAMthI tene Adara satkAra sahita belAvI tenA paga pakhALI pUjaje anegara padavInA tamAma hake tene ApI gAra mAnI tenAthI gurU maMtra laI acaLa gurU padavI Apaze ane je tema nahi kare to A sAtaputrIo ane amAro badhuvo' tamane naDaze Ama kahI sAta putrIo tathA gAramerANI caMdananI cittAomAM baLI bhasma thayAM te vize duhAo cheke - . + saMvat cAraha sapta mahIM, mAgha mAsa zuda sAra, tithi paMcamI caDhate divasa, savA pahora zazivAra // 1 // mohita aru mohita vadhu, sumarana karI maheza / sapta kumArI sahita tIna anala meM kIyo praveza // 2 // vacana mAnI haradAsako lakhapata juM bhUpAla / mota jamAikoM dIyo gurupada pAuMpakhAla // 3 // purohitanI mATI putrI lakSmIbAInA pati karaNajI te bhAradvAja gotrane dicya sahastra ziherano rahiza vipra hatA tenI zAkhA mAdhyAdinI veda yajura vipravara tathA mamAyA (mahAmAyA) kuLadevI hatI. purohitanI nAnI putrI mAbAinA pati nArAyaNajI kauzika getrane isAalIpurane rahIza vipra hatA, tenI zAkhA paNa maLyAdinI veda yajura, tripravara, ane hiMgaLAja kuLadevI hatI. daMtakathA evI che ke-purahita ane kuMvarIonA baLImUvA pachI jAma lAkhAe pahitanA jamAine keTalAka varSo sudhI lAvyA nahi. tethI geranA zrApa mujaba dezamAM varasAda tathA vaMzavRddhi paNa nahi thatAM keTalIka aDacaNe ane vino AvavA lAgyAM, jethI vidvAnone bolAvI tenuM kAraNa pUchatAM javAba maLe
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. zrIyaduvAmA ( prathamakhaMDa ) ke gAra tathA baLI marela-nyAonI naDatara che tethI jAma lAkhe peAtAnA saradAro ane amIronaeN kAThIAvADamAM mekalI peAtAnA purohitanA jamAie (gAra) te melAvyA gera jyAM lAkhAnI hadamAM (kacchamAM) AvyA tyAM pANI ke vanaspati kAMpaNa najare niha paDavAthI kAraNa pUchatAM amIrAe sAta dakALI paDavAnu kahetAM gArane dayA upajI ane tethI te maharSioe peAtAnI brahmavidyAnA kathI dareka kuvA, vAva, taLAva, pANIthI chalakAvI lAkhIyAra vigere Avela hatA, lAkhe purahitanA kahevA mujaba tenA paga pakhALI gArapadAnA tamAma hukA ApI purohitane pATale besAryAM. ane gAre azirvAda ApyA ke-- // sojo jyoM laga zazi dIveza, tyoM laga avicaLa rAkhahI // AzApurA maheza vaMza, sadA lAkhAjIko // 1 // Aje paNa te gArane maLelA tamAma hakeA jADejA rajaputA nabhAvI rahyAche. uparanIrIte vi. sa. 1231mAM 28 varSa rAjyakarI kacchamAM samA satAno majabuta pAyA nAkhI pAtAnA putra rAyaghaNajIne lAkhIyAra vIyarAnI gAdIe esArI jAma lAkhA svarge sIdhAvyA. (158) 21 jAma rAyaghaNajI (zrI phaeN. thI 103) (vi. sa. 1231 thI 1271) jAma rAyaghaNajI gAdIe AvyA tyAre kacchamAM jata leAkeAnu ghaNuMja jora hatu, tethI tenA upara meATI svArI lai jai tene harAvI rAjya niSpaka karyuM. jAma rAyaghaNajInA vakhatamAM kaneAjanA rAjA jayacaMde rAjasU yajJa karela tenI sAthe peAtAnI putrI saMyuktAno paNa svayaMvara karatAM meDhA meTA rAjAone paNa khelAvela hatA, e vakhate jAma rAyaghaNajI paNa kanoja gaela hatA. e viSe pRthurAjarAsAmAM mAtra eTalAja ullekha che ke 'kacchanA rAjA paNa Avela hatA.' rAjayayajJa ane svayaMvara tyArapachI hiMdustAnamAM thayA nathI, e chelloja hatA. e svayaMvaramAM pRthvIrAjanI sAnAnI mUrti banAvI dvArapALanI jagyAe rAkhavAmAM Avela hatI, tethI krodha caDatAM pRthvIrAje saMyutAnuM haraNa karyuM hatuM, ane e dar aMdaranI irSyAne pariNAme hiMdapara zAhabuddInadhArIe aneka vakhata AkramaNa karyu hatu. chellI vakhata jyAre zAhabuddIna dhArI peAtAnuM apUrva lazkara laI dilhI caDI AvyA tyAre pRthvIrAjanI madadamAM AkhA hiMdustAnamAMthI 150 uparAMta rAjoe peAtAnA sainya sAthe laDavA AvelA hatA, temAM krucchamAMthI jAma rAyaghaNajIe paNa pAMca hajAranuM lazkara ApI potAnA pATavI
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa.. (SaSThI kaLA) kuMvara gajaNacha tathA hethIjIne dilhI mekalela hatA, A laDAImAM pRthvIrAja cauhANa pAse traNa hajAra hAthI, traNa lAkha ghoDesvAra ane daza lAkha pAyadaLa hazkara hatuM. bhayaMkara yuddhane aMte zAhabuddIne dagAthI pRthvIrAjane pakaDyo je zAhabuddIna ghorIne anekavAra harAvI jIvato pakaDI udAra dilathI pRthvIrAje choDI mUkela hato. chatAM e narapizAca, vizvAsaghAtI, adhama duSTa pleche hiMdanA chellA mahAna cakravartI rAjAne nahi choDatAM bUrI rIte mAryA. je samrATe e narAdhama upara upakAreja karyA hatA, tenA badalAmAM e pleccha apakAraja karyo. - pRthvIrAja pakaDAyA pachI ajameramAM haja re strIo tathA bALakonI katala karI ra0 hajAra strI, puruSa tathA bALakane gulAma banAvI gIjanI laI gayo. vi saM. 1250 mAM ejyAre hiMdapara caDI Avela tyAre teNe kanojanA rAjA jayacaMda rAThoDane mAryo hato. kAzImAM 1000 maMdire noDyAM hatAM ane baMgALAmAM ThekaThekANe musalamAnonI sattA sthApI hatI, vi. saM. 1262 mAM zAhabuddIna ghorI siMdhu nadine kinAre potAnA taMbumAM ArAma leto hato, tyAM duzmanoe AvI tenA TukaDe TukaDA karI nAkhI pRthvIrAjanuM vera lIdhuM, A vakhate tenA AgaLa aDhaLaka khajAno hato, kevaLa hIrAeja 10 maNa hatA. - zAhabuddInanA maraNa viSe pRthvIrAja rAsAmAM lakheluM che ke tenuM maraNa pRthvIrAjanA hAthathI thaze ema vIrAmahanuM vacana nIce pramANe che. "nRpazAha caMda su tIna yaM, "rahe eka Thera su lIna yaM. eTale rAjA, bAdazAha ane caMda ekaja jagyae kAma Avaze, ane e pramANeja sAtatavA para beThelA zAhabuddIna pRthvIrAjanA hAthanuM tIra vAgavAthI maraNa pAme, ane caMda tathA pRthvIrAja paNa anyonyanA zastra prahArathI kAma AvyA e vAta satya che. A pramANe ja jAma rAyaghaNajInA vakhatamAM hiMdamAM keTalIka uthalapAthala thaI hatI, jAma rAyaghaNajIne 1 gajaNajI, 2dedAjI, 3 hethIjI ane 4 eThejI ema cAra putro hatA. keTaleka varSe mAtaMga devanA vaMzamAM eka mAta nAmane prakhyAta purUSa thayo, te rAyaghaNajInA darabAramAM Avyo potAnA vaMzamAM e mAnIto (deva) hovAthI jAma rAyaghaNe tenI ghaNu ja AgatAsvAgatA karI, keTalAka divasa rahIne te jyAre cAle tyAre jAma rAyaghaNajI potAnA cAre kuMvare sAthe potAnI hada (guMjALa) sudhI tene vaLAvavA gayA, devanuM citta prasanna joI jAme kuMvare mATe AzIrvacana mAgyuM, deve kahyuM ke "teo cAre jaNuM jAma kahevAze tethI jAma rAyaghaNajI kaheke teo cAre jaNuM sarakhA thAya te ThIka nahi tyAre deva kaheke "mArUM vacana khAlI na jAya ema kahI samAdhi karI joyuM to "dAnuM mana uMcaka, gajaNanA manamAM dagA, hethInA manamAM avizvAsa, ane eThAnuM dila niSkapaTa dI " tethI gajaNane bAra paragaNuM (je vyAra nAmanA DuMgarathI pazcima bAjuno pradeza) ApyuM. hothIne gajeDa paragaNAnA baMdaro vagere gAmonI AsapAsanA pradeza Ape.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyadulazaprakAra ( prathamakhaMDa ) haidAne kaMthakoTanuM paragaNuM je kaccha sikAthI pUrva bhAga vAgaDa, macchukAMThA ane ajAra cAvIzI vagere Apyu. ane AThAne rAjadhAnI lAkhIyAra vIyA ApI rAjanIhada mukarara karIApI te viSe dahe che ke: // uddo | vIyAra vAMiMAM gajaNI, hothIya bAro gAma // zIre varyAM reto vaLI, vIae one khAma / / 2 / / atha--byAra DuMgarathI pazcime gajaNajI, hAthIne bAra gAma, ane zIkAthI parA (pAchaLa) dedAjI, ane lAkhIyAravIyarA ejhAjAmane. 6 gajaNajI, dAjI ane heAthIjIe jANyu ke hAjIne kacchanI gAdI ApI ane amane mADhA chatAM phaeNTAyA karyAM, tethI teNe haTha lai yukti karI kahyuM ke huM deva! tame amAne rAjadhAnIthI dUra kADhA che paNa amAre dara AThama ane ceharo rUdramAtAnAM darzana karavAnA niyama che temAM harakata paheAMcaro deva kahe tenIkAMI herata nahi mArA vacanathI gajaNa AzApurAnI, deA ravecInI, ane hAthI mahuAmAyA ( mAmAi ) nI pUjA karazeA teA hamezAM AbAda rahezA' vaLI AThAne kahyuM ke tuM A jagyAe (grejALe) dara varSe pADA caDAvaje tathA jadharI OMMgaramAMthI ghaTIo ane hubAnA DuMgaramAMthI kAyalA karavA dezo nahi to tamArA vazamAM haMmezAM kacchanuM rAjya AbAda raheze,' eTaluM kahI vi. sa. 12pa6nA mAhA zudI 4ne divase mAtai (mAta gaRSi)-deva gIranAra tarapha cAlatA thayA, te pachI jAma rAyaghaNajIe e cAre kuMvarone devanA kahevA pramANe soMpelA gAma garAse| svAdhIna karyAM ane te pachI padmara vadhe eTale saMvata 1271mAM jAma rAyaghaNajI svarga gayA. kacchanI gAdI ehAjIne maLI te viSe bIjA bhAionA dilamAM tA kAMi na thayuM. paraMtu gajaNajI pATavI kuMvara heAvA chatAM gAdI na maLI ane peAtAnA hakka mAryAM jatAM e bAbatanu vera ansenA (jAmagajaNa tathA AThAnA) vazamAM khAra peDhI cAlyu, eTale sALamAM saikA sudhI jAma rAvaLajI ane hamIrajI sudhI cAlyuM. pATavI kumArazrI jAmagajaNujI heAvAthI temaja A itihAsa khAsa jAmanagaranA heAvAthI prathama vIstAra pUrvaka jAmazrI gajaNajInA vaMza varNavI pachI jAmaDAjInA vistAra A 'thanA dvitIyakhaDamAM kahIza. (159) r r jAmazrI gajaNajI urphe gojI (vi. sa. 1291 thI 1301) (zrI ku. thI 104 thA) jAmazrI rAyaghaNajInA pATavI putra gajaNajIne lAkhIyAra vIyarAnI gAdI nahiM maLatAM sauthI nAnA kuMvara AhAne gAdI ApI ane gajaNajIne khAza
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (SaSThI kaLA) paragaNAmAM garAza ma. tyArathI gAdInA kharA hakadAra tarIkene dAvo jAmagajaNanA vaMzamAM rahyo, kahevata che ke vera ane hAla vArazAmAM utare" te pramANe cheka 12 bAramI peDhIe jAmazrI rAvaLajI thayA tyAM sudhI gAdI mATenI takarAra cAlI hatI, jAmazrIgajaNajInA vakhatamAM dilihanA takhta upara gulAma vaMzano bAdazAha kutabudIna hato. teNe lAla raMganA pattharano ghaNeja uco mInAre caNAvyo hato ke je hAla paNa "kutubamInArA" nAme prasiddha che. jAmazrI gajaNajIne hAlojI, jIejI (u jezAjI) ane lAkhe che ema traNa kuMvara hatA, temAM hAlajI gAdIe AvyA, ane lAkhAjInA vaMzamAM Amara zAkhAnA rajaputo thayA hatA, ane yAjInA vaMzamAM abaDA ane meDa zAkhAnA rajaputo thayA. A abaDAjI mahAdharmAtmA ane vIrapurUSa hovAthI tenI hakIkata A sthAneM ApavI yogya jaNAtAM nIce pramANe lakhavAmAM Avela che. " abaDA-aNabhaMga abaDe--anama" vagere upanAmothI te kSatrIyavIra kacacha dharAmAM prasiddhi pAmela hatA, tenA samayamAM siMdha umarakeTamAM hamIra sumarAnA vaMzamAM dhodho ane canezara nAmanA bane bhAio thayA hatA, teo banene aMdara aMdara kusaMpa thatAM canesara dilahIpatI alAuddIna bAdazAha AgaLa gaye, ane kahyuM ke "ApanA pAyatakhtanA janAnA bhAve tevI suMdara sumarIo meM ApamATe rAkhIhatI te tathA mArUM sava rAjya dhodhAe khuMcavI lIdhAM che, ane te siMdhamAM mastathe phare che, te Apa mAruM rakSaNa kare. eTaluM ja nahi paNa Apa jAte padhArI te sumarIo kabaje karI tene lai dilhI padhAre" e uparathI bAdazAha alAuddIna meTuM lazkara lai siMdha upara caDI AvyA ne tyAM jai huzenakhAna nAmanA saradArane dhodhA AgaLa mokalI kahevarAvyuM ke tame bAdazAhI mobhAne jALavI sumarIone bAdazAha sAthe nIkAhaka karAvI Apo, paraMtu dhaMdhAe te vAta mAnI nahIM ane laDAI karavA taiyAra thayo, ghodhe laDAImAM jatAM pahelAM potAnA bhAga nAmanA vizvAsu nekarane kahelake kacchamAM jAma abaDe aNubhaMga bahAdura purUSa che te moTA madonI muchonA vALane namAvI majyAne mAthuM de te che jethI zevALa nahIM chatAM te gAyajevI garIba sumarIone dharmabaMdhu thai AdhAra Apaze, mATe khapa paDeto tame tenIja madada leje, uparanI bhalAmaNa karI potAnA sAmaMta surAone sAthe rAkhI bAdazAha alAuddInanA lazkara sAmeM jaI ThaMda yuddha karyuM, ane ghaNuM musalamAnono ghANa kADhaye, paraMtu bAdazAhanA saradAra huzenakhAMe tene mArI nAkhe, eTaluM ja nahIM paNa tenA mRta zarIra (zaba) ne te saradAre buTatI lAta mArI A banAva dhodhAnA bhAI ane zare najare najara joye, tethI tenuM kSatri lehI ukaLI jatAM ane bhAtRbhAva utpanna thatAM
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ sara zrIyaduzaprakAza prathamakhaMDa ) talavAranA ekaja jhATake teNe saradAra husenakhAnanuM mAthuM uDAvI dIdhuM. te vakhate pAchaLanA eka sipAhu sAlare canesarano paNa prANa lIdhe, Ama banne bhAiono aMta AvatAM bAdazAhe umarakoTa kabaje karyuM, ane tapAsa karatAM janAnAmAM eka paNa su'marI'kanyA jovAmAM AvI nahIM jethI pagerU laI pAchaLa javA nizcaya karI peAtAnA saradAro ane sainyane sAthelaI khAtamI maLatAM amaDAaNubhaMga tarapha kuca karI. dhAdheA bharANA pachI sAtavIsuM ne sAta (147) su'marI kanyAone sAthelai bhAga nAmano vizvAsu nokara dhaMdhAnI bhalAmaNa uparathI kacchamAM jINecA gAme AbyA, ane tyAMnA amaDAne maLatAM te abaDA bIjo nIkaLatAM tyAMthI vuDasara gAme (hAla naLIyA tAlukAmAM chetyAM) AvyA, vaDasaramAM jAmaabaDA DAyaro jamAvI beThA hatA tyAM 'bhAge' AvI vAta jaNAvI ke dhAvA rAjAe mAdazAhI lazkara sAme laDatAM eTalA sa MdezA kahuAkhyA che ke, kuLanI lAja jALavavA ame alAuddIna sAme laDIe chIe paNa jItavAnI AzA nathI tethI nirAdhAra nIyANI vhenone tArIpAse meAkalu chuM e thAkI lAthajevI tAre Azare Aveche mATe tuM temane vizrAMti Apaje, laDAimAM enA bhattUra mAryA gayAche, gharabAra luMTAi gayAMche. keDe bALaka dhAvaNAM che, ane patinA viyeALe vilApa kareche tethI he vIra abaDA tuM temane tAre AMgaNe Azaro Apaje " Ama kahI dhodhA maraNa pAmyAnI vAta bhAge" atha ti saMbhaLAvI sarA kahyo, 1, uparanA vAkayA sAMbhaLI abaDe kahyuM ke-- bhAibhalIkarI bahu sArU` thayu` mArAM aheAbhAgya ke sumarI heno mAre ghera AvI te save mArI dhamanI mhetA che. huM vagara oLakhANuM paNa kAinA upara julama thatA jANI ADA paDI rakSA karU chu tA pachI mAre ghera Avela vhenone bAdazAhI lazkaranA bhAga kema thavA daiza, nirbhaya raheA ane kahA ke e heneA kayAM che ? bhAga kahe ghaNI jhaDapathI doDatAM thAkI javAthI teone "zahAnA DuMgara ' upara besArI huM ahIM ALyo chu. A sAMbhaLI amaDAe te thAkelI kanyAAnA mATe sAtavIsune sAta vacherI gheADIo lai keTalAka mANasAne sAthe lai peAte jAte tyAM teDavA gayA. rAhAnA DuMgara upara rahelI sumarIoe AvatA rasAlA duzmanAnA che tema dhArI eTalI badhI gabharAi gai ke temAMnI sAta mhetAe tA peAtAnA prANa cheDI dIdhAM tyAM akhA tathA bhAga AvI pahocyA ne sahune dhIraja ApI mRtyu kanyAonI aMta kriyA karI bAkInI sAtavIsu sumarIone pAtAnA darabAramAM teDI lAvyeA. bAdazAhI lazkara pagerU' letu juNece AvyuM, tyAMnA amaDAe teNe rokayu ane bAdazAhane kahyuM ke "mArA abaDAnA nAmathI su'marIe prathama AhIM AvI hatI. mATe huM paNa mArU' nAma dIpAvu" ema kahI tenI sAthe laDatAM te svarga gayA.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 jAmanagarane itihAsa. (SaSThI kaLA) bAdazAha alAuMddina vaDasara upara caDayo e vAtanI jANa abaDA aNabhaMgane thatAM te harSamAM AvIne bolyo ke, "trI paDavA AvI che, tethI bAdazAhI lakara DuMgarAomAM athaDAse mATe tene vaDasara gotatAM muzkelI na paDe teTalA mATe eka uMcA TekarA upara caDI kapAsanA choDane telamAM jhaboLI saLagAvIne rezanI kare e mujaba amala karatAM lazkarane AvavuM sugama thayuM. ane rAtre chAvaNu nAkhI vaDasaranI sarahadamAM mukAma karyo. vaDasaramAM eka erasA nAmano meghavALa raheto hato, te mahA tejasvI hato ne potAnI muMchAne vaLadaI traNa AMkaDA vALato ane darabArI DAyarAmAM besavA jato tyAre paNa utArato nahIM ethI keTalAka adekhA gIrAzIyAe abaDA AgaLa tenI niMdA karatA tyAre abaDe kaheto ke "e vAMkI muchovALa kharema bace che, kaI divasa te paNa kAma Avaze kharekhara temaja thayuM lazakara AvyAnI teNe vAta sAMbhaLI ke turataja abaDA aNubhaga AgaLa AvI erase kahyuM ke hukama Apa to alAuddInanuM mAthuM kApIAvuM ane tyAreja mArI muchonuM pANI dunIo jANe abaDe kahyuM ke "bhaletArI hAMza che to A laDAInuM samAna taneja ApuM chuM paNa te bAdazAha lAkhane khAvIMda ane pALaka che mATe dagAthI teno ziracheda karIza nahIM" erase e AjJAne mAthe caDAvI adharAtrI vItye moTA siMdhI kutarAnI khALa (cAmaDI) paherI hathIyArabAMdhI bAdazAhI chAvaNImAM cArapage cAlato gayo ane tyAM cokIdAranI najara cukAvI alAuddInanA taMbumAM dAkhala thayo, ahiM tene niMdrAvaza jaI abaDAnuM vacana yAda AvatAM zAhanuM mastaka chedavAno vicAra baMdha rAkhyo, ane tene kamare bAMdhavAnuM ratnajaDIta bAdazAhI khaMjara (pezakabaja) kADhI laI tenI jagyAe cAmaDAM cIravAnI potAnI ripaDI bAMdhI cAlato thayo. savAre abaDAnI hajuramAM te khaMjara melI saghaLI hakIkata kahItethI sahu Azcarya pAmyA ane abaDe erazAne ghaNIja zAbAzI ApI. abaDA aNabhaMge potAnA eka saradAra sAthe te khaMjara alAudinane mokalI saMdeze kahA ke. "dilIpati sAvadha raheje nahi te nidrAvasthAmAM tAruM mastaka keka kApI karo. A vAtanI khAtrI mATe tAruM khaMjara tane pAchuM meluM chuM te lAvanAra bIjo kaI nahi paNa eka laDavaiyo meghavALa ja che, meM tene tArUM mAthuM kApavAnI nA kahelI tethI khaMjara laI tenI jagyAe potAnI cAmaDAM cIravAnI "rAMpaDI" nizAnI dAkhala mUkI Avela che." uparanA khabara sAMbhaLatAM ane khaMjara pAchuM maLatAM pitAnA prANa ugAranAra abaDA sAthe laDAi karavA alAuddInane yogya lAgyuM nahi tethI ekAda sumarI kanyA Ape te tene lai dilahI pAcho javAne vicAra jaNAvavA mahamadazAha nAmanA saradArane abaDA pAse viSTie mokalyuM, paraMtu abaDe evo javAba Ave ke -
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAra (prathama khaMDa) jyAM lagI mArA dhaDa upara mastaka salAmata che tyAM sudhI tamAre e bahenonA eka rUMvADAnI paNa AzA rAkhavI nahiM" e samAcAra jANa bAdazAhe bIje dahADe laDAI zarU karI ane abaDA aNabhaMganA nAnA bhAI sapaDAe kesarIA karI keTalAka vIra yoddhAo ane atyaMja vIra erasAne sAthe lai bAdazAha sAme ThaMda yuddha karyuM, ane eka bAdazAhanA hAthI sudhI hajAre mANasanI katala karI pahecatA te tathA bese tyAM kAma AvyA. A banne virenuM parAkrama joI bAdazAha Azcarya pAmyA ane pharI sulehanAM keNu mekalyAM, paraMtu abaDo ekano be na thayo te pahelAMnI mAphakaja javAba Ape tethI bAdazAhe vaDasaranI tarapha tenA maracA goThavI keTalAeka khAlI avAje karyA. paNa abaDe tethI jarApaNa macaka khAdhI nahIM, Ama 72 bautera divase nIkaLI gayA temAM chuTaka chuTaka laDAimAM abaDAnA ghaNuM sainIke marAyA, chevaTe kesarI karavAno vakhata Avyo tyAre abaDA aNurbhAge sumarI bAIone potAnA samIpe bolAvI kahyuM ke baheno have chelI laDAI che. huM jyAMsudhI jIvato chuM tyAM sudhI tamAre eka vALa paNa vAMke thavA nahi dau paNa mArA paDyA pachI tamAruM rakSaNa tamAre pote ja karavuM paDaze" ema kahI darekane eka eka dudhano kaTere bharI ApI kahyuM ke jyAM lagI A kaTarAmAM dudhaneraMga sapheda rahe tyAM sudhI mArI haiyAtI che. tema samajaje paNa jyAre te dudhane raMga lAla thaI jAya tyAre jANajo ke abaDe A dunIAmAM nathI. ema kahI vaDasarathI ardhAkeza upara eka nibhaya sthaLe teone besADI pote tathA potAnA moTAbhAI moDa tathA teonA be yuvarAja kumAre vagere kesarIA vAghA paherI hathIyArothI sajaja thai laDavA javA taiyAra thayA. te vakhate potAnA janAnAmAMnI rANIone mATe darabAragaDhanA vizALa cokamAM caMdana, kASTa, zrIphaLa, vRta AdI citAnI sAmagrI taiyAra karAvatAM tamAma janAnAnI rANuoe temAM jehAra vrata lIdhAM e kriyA pUrNa thatAja harahara mahAdevagnA pokAre sAthe mAtra gaNyAgAMThayA paNa mahAna kesarIsiMha jevA vIra kSatriyoe abaDA aNabhaMga tathA mahAtmA moDajI sAthe rahI bAdazAhanA lazkara upara sakhta mAro calAvyo. ghaNAja parAkramane aMte vi saM. 1356nA phAgaNa vada 1 nArAja (keI kahe che ke zrAvaNa suda 12nA dine) abaDo aNubhaga tathA teonA vaDIla baMdhu meDa (mahAtmA) ane eka kumAra svarge sIdhAvyA. sumarIbAionA hAthamAnA dudhanA kaTArAomAM jyAre lAlaraMga thayo tyAre teoe abaDA aNubhaMga marAyAnuM jANuM potAnuM ziyaLavRtta jALavavA dharaNa * koI tenA kumAranuM nAma sapaDAi lakhe che. che kezarI karelAM patIone najare bhALe te teone rUbarU jIvatAM baLI maravAnuM vrata levuM te "jahAvata' rAjaputAnAnA itihAsamAM tevA ghaNA dAkhalAo che.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa (pachI kaLA) mAtAnI stuti karatAM te jagyAe pRthvI phATI ane e sAta vIsuM sumarIkaLyAe temAM samAigai, teonI tahenAtamAM laMghA jAtanI eka strI hatI te paNa teonI sAthe samAtAM tenI cuMdaDIno cheDo apavitra (koI duSTa purUSe jhAlela) hevAthI mAtra te cheDe bahAra rahyo hato tethI alAuddIne te jagyA khodAvIne sumarIkanyAone tapAsa karAvyuM, paNa teonI kazI nizAnI maLI nahIM tethI te pazcAtApa karato luNAnA raNamAge hajAro mANasanAM jAna gumAvI dilhI pAcho gayo. abaDAnI gAdIe teno putra DuMgarasiMha ke je laDAI vakhate tene mazALa hatA te Avyo. - hAla vaDasara gAme nadIne kAMThe abaDAaNanamI ane moDa mahAtmAnI samAdhIo sAkSI purI rahI che, ane Aje paNa loko tene abaDApIra, moDapIranAM upanAma ApI pUje che. phAgaNa vadI 1nA roja tyAM meLo bharAya che, tyAM sahu samAvaMzI jADejAe kasuMbo karIne tenI samAdhInI khAMbhIone caDAvI pachI sahu pIe che, temaja dara zrAvaNa mAsanI janmASTamIe paNa tyAM meLo bharAya che. ane tyAM kustIbAjI, dAvapeca, paTA ane nizAnabAjI vagerenA khele leke kare che. " keTalAeka itihAsakAze abaDAaNabhaMge islAmI dharma svIkAryo hato tema kahe che. paraMtu gujarAtInI bheTanA lekhaka kukara nArAyaNajIvIsanajIe "kacchano kezarI" e nAmanI buka sane 1929 mAM racI che, temAM cekabuM lakhe che ke amAe paNa jAmaabaDAjI abaDANu athavA abaDA aNubhaMga jevA eka himAcaLa samAna acaLa tathA daDhAtma hiMdutvAbhimAnI samAvaMzabhUSaNa rAjavIne dharmabhraSTa athavA musalamAna thayele darzAvavA akSamya pAttakathI savathA alIpta rahevAnuM yogya dhAryuM che, jAmaabaDAjI tathA mahAtmA meDajIne pIra" nAmathI oLakhAvAmAM Ave che. tenuM kAraNa e che ke kacchamAM musalamAnonA saMsaga pachI muslIma AlIyA pramANe hiMdu mahAtmAone paNa "pIra" nAmathI oLakhavAnI eka sAmAnya prathA thaI gaI che. hiMdu mahAtmA rAmadeva tathA "jezaLa jADejo vigere "pIra nAmathI ja oLakhAya che. (kacchane kesarI pRSTa ra19-230-ra31) uparanA abhiprAya mujaba vAMcakavargane jaNAze ke abaDajI musalamAna thayAnI asatya ane kAlpanIka ghaTanA che, have aTalethI viramI, cAlatA itihAsa upara najara karIe. zrIyaduvaMzaprakAze SaSTIkaLA samAmA.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) - zrI samIkaLA prAraMbha: | (16) 23 jAmazrI hAlAjI (zrI ka. thI 105). (vi. saM. 1301 thI 1331) jAmahAlo mahA pratApI ane dharmiSTa rAjA hatA. pitAnA rAjyanI prajAne rAmarAjya jevuM sukha ApavA mAMDyuM, tethI prajAjanoe e dharmAtmA rAjAnuM nAma kAyama rAkhavAne e pradezanuM nAma "hAlAra pADayuM je bhAga hAlapaNu kacchamAM e nAme oLakhAya che. ane jAmazrI rAvaLajIe paNa kAThIAvADamAMno pradeza tye tenuM nAma paNa jAmazrI hAlAjInA nAma uparathIja "hAlAra rAkhyuM hatuM. jAmazrI hAlAjIne kAThIAvADanA rAjAo sAthe sAthe saMbaMdha hatuM, ane tethI kaccha kAThIAvADamAM teonI apUrva kirti hatI. jAma hAlAjInA nAnAbhAI jehAjI uphe ( jI) lAkhIAravIyare jAma eThA AgaLa jatAM eThAoe tenA kAna bhaMbherI jAma lAkhAjI sAthe aNabanAna karAvyuM, ane tethI te tyAM ja rahevA lAgyo tyAM te jIyAjIne abaDe ane moDa nAmanA pratApI putro thayA, ane tenA vaMzaje abaDANuM ane moDa zAkhAnA rajaputo kahevAvA lAgyA, te hakIkata AgaLa AvI gaI. jAma lAkhAjIne rAyaghaNajI ane dezaLajI nAmanA beMkuMvare thayA, temAM rAyaghaNajI gAdIe AvyA ane dezaLajInA vazamAM nAgaDA zAkhAnA rajaputo thayA. (161) 24 jAmazrIrAyadhaNajI (zrI ka. thI 106 ) (vi. saM. 1331 thI 1377 sudhI) jAmarAyadhaNajI gAdIe AvyA pachI lAkhIAravIyara sAthenuM verajhera bhulyA nahotA. tethI tene jata. borIcA ane kAThIone bheLA karI lAkhIAra vIyare jAmaghAojI upara caDAI karI hatI, ane "piyaNanI sarahadane mATe TeTo upADI khuba laData calAvI hatI, ghAo svarge jatAM tenI gAdIe jAmavehaNajI AvyA te vakhate paNa teja bAbatanI takarAra upADI jata vigerenuM lazkara laI caDAI karI hatI, paraMtu potAnA kAkA jehAjInA putra abaDo ane meDa lAkhIyAravIyare hovAthI teo laDavAne sAmA AvyA tethI temane samajAvI bArA paragaNAmAMthI temane gIrAza ApI kuTuMbakaleza dUra karyo. abaDAjI tathA moDajIne gIrAza maLela te bhAgano pradeza hAla paNa kacchanA nalIyA paragaNumAM abaDAsA ane moDAsAnA nAmathI prasiddha che, kAkAnA dIkarA abaDAjI tathA moDajIne manAvI jAmarAyadhaNajIe pharI jAmahaNajI upara caDAI karI paraMtu te mahAna yuddhamAM teo zrI "vaDasara pAse kAma AvyA hatA.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 jAmanagaranA itihAsa. (saptamI kaLA) jAmarAyadhaNajIne kabarajI, rAujI ane lAkhAjI e nAmanA traNa kuMvare hatA, temAM kabIrajI gAdIe AvyA, ane rauchanA "u" zAkhAnA rajapute thayA ane lAkhAjInA vaMzamAM "dala" zAkhAnA rajaputa thayA. (62) 25 jAmazrIbarajI (zrI 9 thI 107 ) (vi. saM. 1377 thI 139ra) jAmazrI kabarae bArAnI gAdIe bIrAjI samaya Avye kAThIonI madadathI lAkhIyAravIyarA upara moTI taiyArI karI caDayA, ane te laDAImAM lAkhIAravIyarAnA jAma haNajIne ghaNuja dhAstI lAgavAthI tyAM rAjadhAnI rAkhavI bhAre thaI paDavAthI teNe potAnA rakSaNa mATe "habAya DuMgara upara rAjyagAdI sthApI. teja sAlamAM jAma veNujI gujarI gayA hatA. jAmakabara jIe lAkhIAra vIyarAmAMthI teonI gAdI pheravAvI teTale saMtoSa mAnI pitAnI bhUmimAM zAMtithI rAjya calAvavA lAgyA. jAmazrI kabarajIne haradhoLajI ane chAjI nAmanA be pratApI kumAra thayA haraghoLajI gAdI upara Avela ane jIyAjInA vaMzaje jIyA zAkhAnA rajaputo thayA. kuMvarazrI jIyejI lAkhanI phejane ADA devAya tevA aDaga vIra hatA. (13) ra6 jAmazrI haradhoLajI (zrI ku. thI 108 ) (vi. saM. 1392 thI 1414) jAmazrI haradhoLajIe paNa gAdIe bIrAjI vaDIlenA vakhatanuM vera levAnuM dhArI kAThI, jata ane berIcAnA meTA lazkarathI habAya upara caDAI karI te vakhate habAyanI gAdI upara jAma muLavAjI hatA. te zarIramAM ghaNaja azakta hatA, eTaluM ja nahIM paNa banne hAthamAM ragane lIdhe talavAra pakaDI zakatA nahIM evA asAdhya roganA parINAme jAma haradhoLajIe habAyapradezanA keTalAMka gAmo ane killAone kabajo meLavela ho, chevaTa habAyanI gAdI kabaje karavA lazkaranI meTI taiyArIo karatA hatA, tevAmAM daivayoge "mAmaimAtaMgadeva jAma muLavAjI AgaLa habAya Avyo, ane tenA camatkArathI jAma muLavAjInA zarIrane roga gayo hato, ne te devanI sahAyatAthI jAma muLavAjIe jata tathA kAThI upara caDAi karI tene parAjaya karyo hato, Ama ekAeka muLavAjInI sthiti sudharatAM jAma haradhoLajIe habAya upara caDAI karavAno vicAra mAMDI vALyo hate. uparanI hakIkata jANatAM temaja mAmaimAtaMga potAnA deva che tema mAnI jAma haradhoLajIe tene bArAmAM teDAvI tenuM ghaNuM ja sanmAna karyuM hatuM, ane tene * A hakIkta kacchanA itihAsamAM jAma muLavAjInI kArkidImAM savistara ApelI che, ne temAM mAmaimAtaMganA kacchIbhASAnA duhAo dvitIyakhaMDamAM che.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ( prathamakhaMDa ) dilamAM khuzI joine araja karI ke ApanA vaDIla mauMdave, amArA vaDIla gajaNajI TIlAta hevAthI lAkhIAravIyarAnI gAdIno haka chatAM bArAparagaNuM levA AjJA karI, te mujaba amAe Aja divasa sudhI te AjJA pALI have Apa ahIM padhAryA che to amAre kAMika anugraha kare, amArAthI phaTAyA te rAjA ane ameM meTA te khaMDIyArUpe hevAthI amArAvaMzamAM uttarottara e bAbata ghaNI ja muMjhavaNa rahe che, paNa zuM upAya? ApanA vacane mAthe caDAvyAM che te have tame najara rAkhajo" uparanA haraghoLajInAM vacanothI ane tenA dIlanA svAgatathI mahAna bhaviSyavettA mAmamAtaMge bhaviSyavANImAM nIcenA be duhAo kacchI bhASAmAM kahyuM ke samara samA, thaLa vAre thayo - saMta zrI jora zA, haLa vAro che . ? | bhedI thIMdhA bhA, kuDa racIdhA kurateM // rAvara thIMdho rA, tojo nAmerI taDe // 2 // bhAvArtha-he mArAjA tuM saburakara, thavAnuM hoya te thayAja kare che. tArAthI sAtamI peDhI pachI tArA kuLamAM rAja devA vALo deze (1) - je divase tArA kuLamAM janmelA bhAIo moTA bhedanA jANavAvALA thaze. tyAre te pitAnA kuLamAM kuDa racaze, te divase rAvaLa nAmano tathA tAre nAmerI ( haLajI) nAmanA rAjAe thaze. (2) uparanA vacanane mAthe caDAvI haLajI ghaNA prasanna thayA ane mAtaMgadeva tyAMthI siMdha tarapha gayA. haradhoLajIne harapALajI ane hApAjI nAmanA be kuMvara thayA temAM harapA- Lacha gAdIe AvyA ane hApAjInA vaMzajo hApA zAkhAnA rajapUto kahevAyA. (164) 27 jAmazrI harapALajI (zrI kR thI 109) (vi. saM. 1414 thI 1429) jAmazrI harapALajIne kAThIAvADanA rAjAo sAthe sAro saMbaMdha hato. temanA vakhatamAM jeThavA rAjyanA uttarabhAgamAM siMdha taraphathI vAraMvAra humalAo thatA, temAM ghaNe vakhata jeThavAonI madada mATe pote lazkara melI mitrAcArI jALavI hatI. mAtaMgadevanI bhaviSyavANI upara zraddhA rAkhI habAI upara caDAI karavAnuM temaNe mulatavI rAkhela hatuM. jAmazrI harapALajIne unaDajI, kabajI, meDajI, ane dedojI e nAmanA
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa, (samI kaLA) 89 cAra kumAre hatA temAM unaDajI gAdIe AvyA, ane kabIrajInA vaMzajo %vaDArIyA rajaputa kahevAyA, ane moDajInA tathA dedAjInA vaMzaje kabara rajaputa kahevAyA. (165) 28 jAmazrI unaDajI (zrI ka. thI 110) (vi. saM. 1429 thI 1478) jAmazrI unaDajI dAtAremAM agraNI hatA temaja mahA vIra ziromaNI hatA. i. sa. nA caudamAM saikAmAM jAmaunaDe ghumalI upara caDAi karelI hatI paraMtu keTalAka saMgamAM te na phAvatAM tenA dIkarA bAmanI (bAbhaNIAi)e caDAI karI zIyAjeThavAne mArI ghumalIno nAza karyo hato, rAtre mAtAjI hIMgaLAja svamamAM darzana dai kahyuM ke tuM A sthaLe mArI sthApanA kara. tethI bAbhaNuyAjIe tyAM mAtAjInI sthApanA karI devaLa caNuvI mAtAjInuM nAma "AzApurA" rAkhyuM (kAraNa ke je AzAthI temanA pitA unaDe ghumalI upara caDAI karI hatI te AzA mAtAjIe tenA putrathI purI pADI) temaja kacchamAM gayA pachI te pradezamAM paNa moTuM devAlaya bAMdhI AzApurA padharAvyAM hAla tene kacchamAM leke "mAtAne maDha" kahe che hIMgaLAja janArA leke te mUrti AgaLathI "chaDI" upADe che, jAma unaDajIne traNa kuMvara hatA, temAM yuvarAja tamAcIjI gAdIe AvyA ane bAMbhaNIAjInA vaMzajo kAca zAkhAnA tathA bAlAcajInA vaMzajo bAlAca zAkhAnA rajaputo kahevAyA. (166) 29 jAmazrI tamAcIjI (zrI ku. thI 111) (vi. saM. 1478 thI 1518) jAmazrI tamAcIjInA samayamAM kaMI jANavAyegya laDAyaka banAva banya nathI, mAtra eka siMdhibhASAnI kAphI uparathI jaNAya che ke teo eka "nurI nAmanI mAchImAranI kanyA upara mahota thayA hatA ne te kanyA ghaNuja khubasurata hatI sadAya zAdA poSAkamAM ja rahetI ane maraNa paryata te jAmatamAcIjIne kharA dilathI cAhatI tenA gAMdharva lagna thayA pachI jAmatamAcIjI paNa tenI sAtheja rahetA ane tenA premamAM teo tallIna hatA. e premI joDAMne Aje paNa kacchanA keTalAka leke tenI kAphIo gAI yAda kare che nurIthI teone je putro utpanna thayA tene "jhAMjhahara sarovara' nAmanI jAgIra ApI hatI. jAmazrI tamAcIjIne rajaputa rANu jAyA mAtra ekaja kumAra hatA, jenuM nAma harabhamajI hatuM ane te tamAcIjI pachI gAdIe AvyA. * copAi-kabarajIrA vaDArIyA kaNIMje // moDa tIhArA kabara maNI je // dedAjIrA kavara darajhAve // kuMvara cAra harapALa rA kAve // 1 // (vi.vi.)
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) . (167) 30 jAmazrI harabhamajI (zrI ka. thI 112) " (vi. saM. 1518 thI 15ra 5) jAmabA harabhamajI vi. saM. 1521 mAM seminAthanI yAtrAe meTA rasAlAthI gayA hatA, teozrI ananya zivabhakta hatA seraThathI pAchA vaLatAM haLavadamAM rAjabhImasiMhajI gAdI upara hatA tyAM rokANu hatA tyArathI kaccha ane haLavada (dhrAMgadhrA)nA rAjeteM sAthe saMbaMdha joDAyo hato. viSeza kaMI jANavA yogya banAva banyo nahato. ' jAmazrI harabhamajIne haradhamaLajI, kAjI, toga, unaDajI, dudAjI, ane kabaracha nAmanA cha kumAra hatA, temAM haradhAmaLajI gAdIe AvyA ane kAnAchanA vaMzanA kAnA zAkhAnA rajapute kahevAyA te sivAI saghaLA jADejAe kahevAyA. te jADejAe zatruonA ghaNuMghaNuM sImADAo dabAvanArA thayA. (18) 31 jAmazrI haradhAmaLajI (zrI ka. thI 13) (vi. saM. 155 thI 1538) A jAmanA vakhatamAM kaMi khAsa jANavA gya banAva banyAnuM maLatuM nathI, teozrIne lAkhojI, ajI, jagajI, ane hake e cAra parAkramI karmI kuMvare thayA hatA, temAM bhAgyazALI lAkhAjI chatrapati thayA, ane ajAjInA vaMzaje DuMgarAMNu kahevAyA ane teone bhadresara ane khAkharaDA gAmane gIrAza maLyo jagAjIne gIrAzamAM vIsetarI nAmanuM gAma maLyuM ane hakAjIne kacchamAM haTaDI nAmanuM gAma gIrAzamAM maLyuM. (169) 32 jAmazrI lAkhAjI (zrI ku. thI 114) - (vi. saM. 1538 thI 1561) jAmazrAlAkhAjIe gAdIe barAjyA pachI gujarAtanA bAdazAhane madada karI hatI. vasamudvAkara (morabIne ItihAsa) tathA goMDalanA itihAsakAra lakhe che ke jAmalApe bahAdurazAha bAdazAhane pAvAgaDhano killo jItavAmAM madada karI hatI, ane tenA smaraNa tarIke bAdazAhe jAmalAkhAjIne goMDala AmaraNanAM paragaNAnAM 48 gAme tathA chatra, cAmara, pizAka, sikkA vagere ApyuM hatuM. tyAre vibhAvilAsanA kartA pAne 30me nIcenuM kAvya humAyu bAdazAhane madada karyAnuM lakhe che ke - to lakhapata phojAM lAkhaso, zAkInI sakhIyAta // gama namAyo sAdo, dharamALa netA che. :
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (saptamI kaLA) rAja dillI pata rIjhIo, poha dIno pozAka // mArU murAtava moitjha, to mora saTTAda | 2 || covIzI AmaraNarI, baLa kuMnaDa covIsa // sAinasArUM samapriyA, gaMnA batAjIrA 1 rU| prathame pAvo palaTIo, vALI amadAvAda // jIJALa *dumAyurI, verI jInA vAva ANA (vi. vi. 1.28) 1 upara mujaba humAyu bAdazAhe AmaraNa tathA hunAnA paragaNAM jAmalAkhA jIne ApyAM tema vi. vi. nApAne 38me lakhela che. uparanI bahAdurazAhanI tathA humAyu zAhanI vAta hiMdustAnanA itihAsa jotAM kheTI Thareche kemake humAyu bAdazAhe gujarAta upara svArIkarI bahAdurazAhane harAvI gujarAta jItyuM, i. sa. 1534 (vi. sa. 1590) (vAMcA hiMdustAnanA itihAsa prakara. pA. 92) jAmalAkhA tA vi. saM. 1561mAM devayA, tyAre humAyu ke bahAdurazAhu eke gAdI upara nahatA tepachI 31 varSa humAyue gujarAta jItyu tethI jAmalAkhAjI tenA samakAlIna na heAvAthI tene madada karyAnu mAnI zakAya nahIM. jAmalAkhAjInA samakAlIna AdazAha mahamada begaDA hatA ke je te i. sa. 1511 (vi.saM. 1567)mAM gujarI gayA eTale jAmalAkhAjI pachI cha varSe gujaryAM e mahamadazAhe rA mAMDalIkane vaTalAvI junAgaDha jItyuM hatuM ne te pachI cAMpAnera (pAvAgaDha-DuMgara upara kALIkAmAtAnuM devaLa che te)ne doDha varSa ghero rAkhI rAvaLane harAvI pAvAgaDha jItyuM hatuM. te vakhate jAmamalAkhAjIe bAdazAhunI sakhAyata karI hAvAthI mahamadazAhe AmaraNa tathA gAMDalanAM paragaNA e ApyAM hatAM. (jIvA kacchadezanA itihAsa pAne77) mahumadazAhe junAgaDha ane pAvAgaDha ema e gaDho jItyA pachI tenuM nAma mahumada begaDA kahevAyuM-- cha patAi * A kAvyamAM humAyu bAdazAha ane kunaDa paragaNuM e e vAta khIjA itihAsAthI judI paDeche, kadAca kunaDa paragaNuM AmaraNane najIka hAvAthI saMbhavIta che, paNa humAyuzAha samakAlIna nathI. che ? pAvAgaDhane mathALe vaselAM kALIkAmAtAjI ekavAra navarAtrImAM garabA gAvA manuSyarUpe karatAM hatAM tyAre rAjAe kharAba najara karavAthI mAtAjIe patAi rAvaLane zrApa Apela te viSe garabe che ke. (kTa phrUTa pAvAnA rAjana ke, pAtrA tArA pApe jaze `relAla) tethI pAvAgaDha gayeA ne mahamade tenuM nAma mahemadAvAda pADayuM te patAI rAvaLanA varAjo hAla devagaDhabArIA tathA cheTA udepuramAM rAja kare che. ArkAi kahe che ke tenI muche baLadanAM sIgaDAnI peThe uMcI vaLelI hatI te hiMdI bhASAmAM tevA aLadane begaDA" kahe che tethI te egaDA" kahevAye.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduzaprakArA ( prathamakhaMDa ) bAdazAhanuM sanmAna pAmI jAma lAkhAjI jyAre kaccha dezamAM AvyA tyAre hukhAyanI gAdI upara jAma hamIrajI hatA tenAthI te sanmAna sahana thayuM nahiM tethI nIce mujakhkha yukti racI. ra || vuDDA || inAma le ghara AvIyA, huvo sakhedha hamIra | tamAcasoM mata bAMdhIyo, vadhavo lakhapata vIra // 1 // tamAcI dedAnuM rAjya AmaraNamAM hatu ane te cAvIzI bAdazAhe jAmalAkhAjIne ApI hatI, tethI tamAcI deDhA upara humIrajIe patra lakhI sucanA karI ke jyAre tamArA tarapha jAmalAkhA AmaraNa cAvIzInA sImADAnI cAkha karavA Ave tyAre jarUra dagAthI tene mArI nAkhavA uparanA khabara maLatAM deDhA vigere anya gIrAzIyAonA manamAM ema thayu ke "peAtAnApara paradezI rAjya hukama calAve te ThIka nahiM ema vicArI hamIrajInA matamAM sahu maLatA thayA. ane eka bIjAnA phAla lai evA TharAva karyo ke "e kAma pUrNa thAya tyAreja jAheramAM AvavA deluM. "evA TharAva karI dago goThavI rAkhyA hatA. keTalAka samaya vityA pachI jAmalAkhAjI amadAvAda javAnA haiAvAthI pAtAnA yuvarAja kumArazrI rAvaLajI (ke jeo umaramAM ghaNAja meATA hatA, te)ne khelAvI peAtAnA hAthathIja khArAnI gAdI suparata karI. mAra sIkko ApI pAte keTalIka ja sAthe amadAvAda gayA tyAM keTalAka vakhata rahI pAchA pharatAM AmaraNa kunaDanA gAmeAnA sImADAnI cAkha karavA pAtAnA paragaNAmAM rahyA. ane potAne maLelAM paragaNAnA gAmAnA praderAnuM nAma pitAmahu hAlAjInuM nAma kAyama rAkhavA 'hAlAvADa pADayu ke je pradeza pAchaLathI TuMkA rUpamAM hAlAra" kahevAvA lAgyo. jAma lAkhAjIe tyAM keTaleka vakhata mukAma rAkhI sImADAo nakkI karyAM teonA pracaMDa sainya baLa AgaLa dedA tamAcI vigerenI hIMmata cAlI nahIM, paraMtu jyAre teo kacchadeza tarapha ravAnA thayA tyAre temanA pAchaLa chupIrIte dAtamAcIe prayANa karyu. cheka kacchamAM hubAya DuMgara najIka sadegghArAnI vAMDha paDIhatI tyAM temanA ati AgrahuthI jAmazrI lAkhAjI tyAM rAtri rahyA rAtre tyAM sahu jamI ramI AnaMda utsava karI sutA. dedo tamAcI tA takanI rAha jotA hatA, ane have jo vIlaMba karIza tA mAtra ekaja majala pachI teo tenI rAjadhAnImAM sahI salAmata pahoMcIjo, Ama dhArI A rAtri vItyA pachI peveze bahuja cAlAkI vAparI jAmalAkhAjInA tajImAM gayA, tyAM jAmalAkhAjIne bharaniMdrAmAM sutelA joi barobara samaya che tema jANI talavArane ekaja jhATake jAmalAkhAnAM prANa lIdhAM. uparanA khabara dedAtamAcIe jAsusa bharaphata jAmahamIrajI upara lakhI mokalyA ke sadAne mATenI ADakhIlInA aMta ANyA che" e khabara jANI
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (saptamI kaLA) jAmahamIrajI ghaNAja khuzI thayA ane dAtamAcIe dhAryuM kArya karI ApyuM e jANu pitAnI khuzAlIno pAra rahyo nahiM te divasathI jAmaThAjInA vaMzajo sAthe jAmajaNajInA vaMzajone vadhu aNabanAva thayAnuM kAraNa utpanna thayuM. jAma lAkhAjInA akALa mRtyu thayAnA khabara jAma rAvaLane thatAMja atyaMta kheda thayo. ane tapAsa karatAM te ghAta hamIrajIe dAtamAcIne maLI karAvela che tevI cokkasa bAtamI maLatAM rUdrarUpa dhAraNa karI bolyA ke | | indra para + krodhIyo jANa, rudraha karura, je khabara gai rAvaLa hajura // jakhamuM prathama hAmo jarura, sIkhave tamAyaca, kIyo sura // pAchuM vaMza, jevA rojha, huM chuM ke, zAtravAM phojha | vi. vi. artha-jAmalA dhArAtI pAmyA tevA khabara jAmarAvaLajIne thatAM teNe rUdranA kepakarI nizcaya karyo ke "hamIrajIe tamAcIdedAne zIkhavI zurakhanAvane A kAma karANuM mATe mAre prathama hamIrajIneMja mAre, ane pachI dedAnA vaMzane vADhI nAkhave te sIvAi bIjA zatruone paNa jera karavA. upara mujaba kahI pratijJA karI ke pitAnA mAranArane mAryA pachI ja mAthe maMdIla bAMdhavuM rAvaLajIe jAmalAkhAjInI uttarakriyAmAM kaccha, kAThIAvADanA rAjAo tathA bhAyAto vigerene bolAvatAM ghaNuM dezI videzI rAjAo AvyA hatA, paNa jAma hamIrajI AvyA nahotA e uparathI jAmalAkhAjInA vadhane zaka hamIrajI upara purepure AvyuM hatuM. jAma lAkhAjIne rAvaLajI, haradhoLajI, ravajI, ane meDajI, ema cAra parAkamI kumAre hatA temAM abhyAnakSatramAM avatarela jAmazrI rAvaLajI kacchanI gAdIe bIrAjyA. zrIyaduvaMzaprakAze samIkaLA samAptA. * madIla sAcI pAghaDI. ja eka itihAsakAra lakhe che ke lAkhAjInI uttarakriyAmAM jAmahamIrajInA pitA bhImajIe bhAga lIdho na hato paraMtu jAmabhImajI vi. saM. 1528mAM gujarI gayA hatA, ane jAmalAo vi. saM. 1561mAM guja, te te kayAMthI kArajamAM Ave? mATe te asaMbhavIta che.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ( prathamakhaMDa) zrIaSTamI kaLA prAraMbhaH & je pazcimanA pAdazAha ke e (83) 1 jAmathI rAvaLajIka (caMdrathI 170 zrIkathI 115) rara (vi. saM. 156 thI 1618) (kacchamAM 7 varSa, hAlAramAM 50 varSa maLI pa7 varSa rAjya karyuM.) jAmathI ravaLakane janma chidezamAM bArAgAme vi. saM. 1894nA citra zuda 9 (rAmanaumI)nA divase thayo hato, te viSe eka purAtanI dahe che ke - caudase ne coraNave dhara kacha lAkhA dhAma // je nA" bano , te vaDha gAma che ? artha--caudaseMne corANuMmAM kacchadharAmAM lAkhAjIne ghera (je divase zrIrAmacaMdrajI janamyA te divasa) rAvaLajAmane janma thayo hate (catra suda 9 mI). ka guNavarNana seraThAra janame rAvaLa jAma, jAdavakuLa cADhaNasujaLa // kaika sudhAraNa kAma, takhata bhupa lakhapata taNe // 1 // janamata pAkrama jora; pRthvI mAlama paravare // ... ja ra vadhu dhara sara nara mane para | 2 bhUpata mada avareha; rAvaLa nita chakIo rahe // kIrata paMkha kareha; jaNa jaNa mukha phelI jagata // 3 // rAvaLa dala darIAva; trahara dAnavaTa uchaLe // kava ketA karIyAva; jAma khaTaNa su dravasujasa // 4 // (vi. vi.) bhAvArtha-yAdavakuLane pANI caDAvanArA ane ghaNAghaNuM kAmone sudhAranArA rAvaLa jAmalAkhAjInA takhta para AvyA janmatAMja emanA parAkrama tathA zUravIrapaNe pRthvImAM prakhyAta thayAM. eTaluM ja nahiM paraMtu pRthvI para ce tarapha rAo emanA parAkramathI bhaya pAmavA lAgyA baMkA jAmarAvaLajI haMmezAM madamasta rahevA lAgyA. emanI kirtie jANe pAMkho dharI na hoya! tema jagatamAM phelAI gaI, temaja pratyeka jaNanA moDhethI temanA yazagAna gavAvA lAgyA. pote
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (aSTamI kaLA) 95 samudra jevA gaMbhIra dilavALA dAnonI lahere uchALavAvALA kavionI upara prema rAkhavAvALA, ane ghaNuM dravyane tathA ghaNuM kirtine khATanArA hatA. jAmazrI lAkhAjI jyAre hamIrajInA prapaMcI ane ghAtakI kAvatrAMnA bhege dedAtamAcInA hAthathI dhArAtIya thayA, te vakhate jAmazrI rAvaLajInI uMmara lagabhaga 66-67 varSanI hatI, vAMcanArane te navAI lAgo! paraMtu atyAre paNa pitA gAdI upara heAya ane yuvarAja kumAra lagabhaga pacAsa varSanI meTI umaranA jevAmAM Ave che, to A lagabhaga cAra varSanI vAta che te vakhate 67 varSanI umara hoya te navAInI vAta nathI, jAmazrI rAvaLajIe 124 varSanuM ghaNuMja lAMbu AyuSya bhegaveluM hatuM, tenA samakAlIna cAraNakuLadIpaka mahAtmAzrI izaradAsajIe (isarAkAM paramezvara kahevAyA eNe) paNa 107 varSanuM lAMbu AyuSya bhegaveluM hatuM, ane jevajIra ke je moTI umare jAmazrI rAvaLajI sAthe ja kacchamAMthI Avela te paNa TheTha bhucaramorInA mahAna yuddhamAM kAma Avyo hato, vigere pramAthI e vIrapurUSa e vakhate lAMbA AyuSyo bhegavatA hatA ema nakkI thAya che. pitAnA akALa maraNathI jAmarAvaLajI aharniza udAsa rahetA hatA, ane gamete bhege paNa veravALavuM evA upAyo jatA hatA, paraMtu gotrahatyAno savAla ADe Avato paraMtu veranI vasulAta levI eTale khunane badalA khUnathIja le vaLI AtatAyIne mAre evAM rAjanitinAM vAkaye vicArI junI kahevata pramANe cAyate rajaputa karecA (cADa-khaTake rAkhI rajaputa cAyate dhArelI vAta pUrNa kare.) vaLI kSatrIone dharma che ke pitAnA ane baMdhunA mArane kaMipaNa gyAyogya nahiM jatAM mAre; bhayaMkara laDAiomAM baMdhuo ane vaDIlenI lathenA zaba upara pagadaI rajaputa killAe sara karatA hatA evA kaThIna samayamAM gyAyegya jevAyaja nahiM. sane 1922nI gujarAtInI bheTa (kacchane kirtikeya ane jADejA vIrakheMgAra) mAM lekhake pakSapAta rAkhI jAmarAvaLajInA mATe evAto AkSepo (hamIrajIneM dagAthI mAravA mATenA) tucchabhASAmAM lakhyA cheke e buka khare rAjabhakta vAMcI zake nahiM hamIrajIe je jAmalAkhAjIne vadha na karAvyo hato jAmarAvaLajIne dago racavA jarUra na raheta; pitAnuM vaira putra lIe temAM navAI jevuM ke aghaTIta karyuM tema na kahevAya vera ane hAla vArazAmAM utare che. ane ATalI pukhtavaye jAmarAvaLajI vera na lIe te kema bane? vAMcaka! A itihAsa lakhatAM ameM te buka vAMcI ane temAM mahAna parAkramI rAvaLajI pratyenA tiraskAravacane vAMcatAM upara pramANe lakhavA pharaja paDI che have jAmazrI rAvaLajInAM parAkrama ane jIvanavRttAMta je maLela che te lakhu chuM. jhAI jAmarAvaLajInI yukti habAyamAM jAmahamIrajInA kAkA Amara AmarANu gujarI jatAM tenI uttarakriyAmAM jAmarAvaLajI, habAya gayA. tyAM guDa vaLAvI tenA kArajamAM sattara
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ e zrIyaduzaprakAza ( prathamakhaMDa ) divasa rAkANA hatA temaja bhAyAtAdi sIjamAnonA baradAsI kAmamAM pAte AgaLa paDatA bhAga lIdho hato. ane chevaTa pAtAvaTa dAkhavI jAmahamIrajIne kahyuM ke ApaNA vaDIleAthI cAlatI AvatI pAyaNInI sarahada saMbaMdhenI takarAra huM AthI ADI Apu chu. tethI have ApazrI nizcita paNe lAkhIAvIyare padhArI tyAMnI jInI rAjyagAdI sabhALA." rAvaLajInAM uparanAM vAkayAthI tathA sattara divasa rokAi pAte jAte karelI mIjamAnonI khAtrI kharadAsathI jAmahumIrajIne ghaNAja saMtASa thayA. ane AjathI kuMDhuMba kaleza dUra thayAnuM jANI pAte pAtAnI junI rAjyadhAnImAM lAkhIArvIyare gayA, ane jAmazrI rAvaLajI pAtAnI zruti pAra pADI bAre' padhAryAM. uparanI hakIkatane ekAda varSa vItyA pachI jAmahumIrajInA pATavI kumAra khegArajInA janmaddivasa ujavatAM jAmahamIre jAmazrI rAvaLajIne AmaMtraNa (teDuM) mAlyuM. ane te takanA lAbha levAnu dhArI jAmarAvaLajI lAkhIyAravIyare gayA. ane e maMgaLa maheAtsava paNa AnaMdRthI ujaLyeA. AvA zubha prasaMge paNa jAmarAvaLajIe maDhIla (jAmanI pAdhaDI) khAdheluM nahetu. vAtacItanA prasaMga nIkaLatAM samayajANI pAtAnI pratijJA pUrNa karavA vinayapUrvaka araja karIke Apa umaramAM meATADhA teA bAre padhArI ApanA hAtheja mane jAmalAkhAnI pAghaDI badhAve ane bhAre darabAra pavitre kare" e sAMbhaLI keTalAka amIra umarAvoe jAmarAvaLajI DhagA karaze tevA vhema nAkhyA e uparathI jAmahumIrajIe dagA na karavA AzApurAne vacce jANI jIvanA sAgana khAvA pharamAvyu, rAvaLajIjAme te vhema dUrakaravA jAmahumIrajIne kahyuM ke "huM mAtAjIne hAjara jANI A jIvanA segana khAi kahu chuM ke kai paNa dA nahiM rU 1 uparanA sAganathI humIrajIe mArA" javA nakkI karyuM. ane vacana ApyuM. tema vIjhANe kAkA ajAjIne tyAM maLavA dvivasa nakkI karyAM. jAmarAvaLajI yuktirUpI setrajanA dAva peAtAnI dhAraNA pramANe chatI bhAre gayA. have nakkI karela divase jAmahumIrajI peAtanA khe'gArajI ane sAhebajI nAmanA ane kumAro tathA ja aMgarakSako sAthe laI pote vINe AvyA, te viSenuM kAvya che ke: | Tona | rAvaLa dagosa racIyo, kuDI vasaTI kIna || hai tevI gArApurA, gaLataMtre nAmIna | 2 || * datakathA cheke rAvaLajIe jIvanA seAgana letI vakhate bheDamAM eka cakalAMnuM baccu chupADI rAkhela hatu. tenA upara dvAthamelI te jIvanA segana lIdhA hatA.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (aSTamI kaLA ) 97 vIMjhANe bheLA huvA, kAkA ajamala pAsa // rAvanAma imIneM, vevejIyA vihAsa // 2 // (vi.vi.) a--rAvaLajIe dago racI muDI viSTi karAvI jagaDhamA AzApurAjIne jAmIna ApI vIMjhANa gAmamAM ajAjI nAmanA kAkAnI pAse hamIrajIne bheLA thayA rAvaLajIe hamIrajI sAthe maLIne aneka vaibhava vilAsavALI baradAsa zarU karI. rAvaLajI vI prANasudhI hamIrajIne sAmA levA mATe AvyA hatA tyAMthI sahu mAre AvyA. paraMtu vIMjhANanA ajAjInAM srI jAmahamIrajInA kuMvaronAM sagAMmAsI thatAM hatAM. te bhAine koi mAttamIdArothI khabara hatA ke " mArAmAM rAvaLajIe dagA racyA che." tethI te dugAnA bhAga kuMvaro na thai paDe teTalA mATe teNe banne kumArA (kheMgArajI ane sAhebajI)ne pAtA pAse (vIMjhANamAM)ja rAkhI lIdhA, rAvaLajIe kahyuM ke vaLatI, vakhata kumArane khuzIthI rokajo" temaja hamIrajIe paNa kumArone sAthe lai javA khuba kahyuM paraMtu catura kSAtrANIe tA|| duddo // duzmanako Adara buro, bhalo hetuko trAsa / jaba suraja garamI kare, taba baraSanakI Asa // 1 // ( prAcIna ) e duhAne anusarI aneka yukti prayukitathI samajAvI ati Agrahe ane kumAre ne mAre na javA detAM pAtA pAse rAkhI lIdhAM. jAmahusIrajI mAre jatAM ArA' ne dhajA patAkAthI zaNagAreluM joyuM temaja peAtAnA utArAne paNa rAjarItathI zaNagArelA joyA temaja rAjAprajAmAM peAtAnI padharAmaNIthI ati AnaMa ubharAtA joyA vagere banAvAthI pAte ghaNaja khuzI thayA ane mAra khAra peDhIthI cAlyA AvatA kuTuMba kalahune teo vIsarI gayA. jAmazrI rAvaLajInI geADhavaNathI nIce mujaghna manAva tepachI anyA, // duH || racIyo bhojana rAjasI, pyAlA madachaka pAya // aMdha dhaMdha hokeM rahe, catta vatta tega calAya // 1 // keke khaLa daLa kApIyA, nAThA keke nIhAra | rANI zaraNe rAkhIyA, putra hamIra pracAra // 2 // (vi.vi.) a--rAjavaMzI khANAe taiyAra karyAM, ane dArUnA pyAlAe pAyA, dArUnA kemAM adhadhadhA thaigayA ke turataja talavAra calAvI humIjIne kApI nAkhyA, (vi. sa. 166) e joi keTalAkatA tyAMthI bhAgI chuTayA ane keTalAka dulAkAne kApI nAkhyA, paraMtu hamIrajInA putro ajAjInAM rANIpAse hAvAthI
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathama ) te banne bacavA pAmyA, pAchaLathI tenI zuM sthiti thaI te hakIkta dvitIya khaMDamAM kacchanA itihAsamAM rAvazrI pahelA kheMgArajInA vRtAMtamAM savistara ApavAmAM mAvesa che. uparanI rAte pitAnuM veravALIne potAnA bAhubaLanA prabhAve jAmazrI rAva-LajI caudacALA kaccha pradezane tAbe karI lAkhIAravIyarAmAM potAnI ANa pheravI lAkhAkulANInA baMdhAvelA kerAkeTamAM rAjadhAnI sthApI rAjyakaravA lAgyA te viSenuM kAvya che ke - // chapaya // Aya gAdI upare, anAhada pAkrama karIo // mAre jAma hamIra, rAjachatra "kere" karIo // caude cALa namAya, sabaLa adhako sohe / / ema jamAya amalla, davana kariyA ara drohe // sukavisa bhaDAM paMDita subadha, chaharatta diyesu eNachaka / / zubha prabhAva rAvaLa chabhA, iMdrahuMse dIse adhaka / / (2) rAvala bhujabaLa raMka, dhakka ketAM dAbI dhara // rAvaLa bhujabaLa ruMka, rakho chatra dhaka kara kIkara // rAvaLa bhujabaLa ruMka, zaMka mAne patazAhAM // rAvaLa bhujabaLa ruMka, rakhe gallAM duvarIhAM // rAvaLa jAma baLa ruMkare, bhUpa ketA pesAM bhare // rAkhIyo nahIM Ave najara, zatrUhara ava sekhare // dALadra, adha jINa darasa, sarasa saMkaTa maTe nara // rAvaLa jINa rIjhoyo, dharApe raMka chatra dhara // rAkhe je para roza, rayaNa ara aMza na rAkhe / aMga pAkrama aNapAra, dohu vidha bhujabaLa dAkhe / dazaratha nareza lakhapata sadaya, avadha takhata kaccha udhare / / haradhoLa anuja lakhamaNa havore, rAvaLa rupasu rAmare // (vi. vI.) artha-jAmahamIrajIne mArI gAdI upara bIrAjI anahada parAkramo karyA. kerAmAM rAjachatra kaI caucAlano kacchadeza nakhe ane sAja tathA baLa adhika
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (aSTamI kaLA) 9 meLavyAM, ema amala jamAvIne kahI zatruone naSTa karI nAkhyA, sArAkavione yoddhAne, paMDitene tathA vidvAnone chaeRtumAM ghaNuM ghaNuM dAno devA lAgyA, tethI sArA prabhAvavALA jAmazrI rAvaLajInI sabhA iMdrasabhAthI adhika bhAvA lAgI. jAmazrI rAvaLajIe pitAnA bhujabaLathI talavAranA jere ghaNuMghaNuM rAjAenI dharatI dAbIlIdhI, chatrapatione paNa kikara karI rAkhyA bAdazAhane paNa DarAvI dIdhA sarvatra tenI kirtinI vAto thavAlAgI keTalAeka rAjAone pasakerI bhaTaktA karyA ane koipaNa zatru AvazeSa jeTale najare Ave ema rAkhyuM nahiM. rAvaLajAmanuM darzana thatAM ja yAcakalekenAM dAridra tathA saMkaTarUpI doSo dUra thavA lAgyA, rAvaLajI jenA upara rAjIthAya teo rAMkaheya topaNa pRthvI upara chatrapati thavA lAgyA ane jenA upara krodhakare teno eka aMza paNa pRthvI upara na rahevA lAgyA, aMgamAM apAra parAkramavALA rAvaLajI potAnI bhujAonA baLathI raMkane rAjA ane rAjAne raMka banAvavA lAgyA, kacchanA takhtarUpI ayodhyAmAM jAmalAkhAjIrUpI dazaratharAjAne ghera e rIte jAmarAvaLajI rAmarUpe dIpavA lAgyA ane tethI nAnA haradhoLajI te lakSmaNajInI peThe bhAvA lAgyA. roho ! rAvaLa rupa su rAmare, tapIo kaccha chatra tAma / / vanuM kSAra ra, vara che vIsarAma 12vi. vi. artha-rAmacaMdrarUpI rAvaLajI kacchanI dharAmAM tapavA lAgyA zurapaNuM ane udAratA e banne guNe teomAM hatA ane pote chae varNanA vizrAma rUpe hatA. upara mujaba jAmazrI rAvaLajI kacchanI rAjyagAdI upara AnaMda uchavathI rAmarAjya karatA hatA tevAmAM eka divasa hemaMtaRtumAM savAranI kacerImAM jAma rAvaLajI sava amIra umarAvo sAthe bIrAjI "sAlamapAka jamatA hatA, tevAmAM copadAre AvI jAhera karyuM ke koI be mAravADI cAraNa kavirAje ApazrI hajura AvavAnI rajA mAge che; e uparathI aMdara AvavAnI rajA ApatAM teo bane vidvAno kacerImAM dAkhala thayA, rAjarIta mujaba teoe AvI bIradAvaLI bolatAM jAmarAvaLajI sAmAcAlI ane maLyA ne gya Asane besArI kuzaLa samAcAra pUchyA rAvaLajAmanA hukama mujaba hajurIe baMne kavione sAlamapAkanA lADuo ApyA, te sahu kacerI jamI rahyA pachI e AvanAra kavizrI izvaradAsajIe (isara bAreTe) jAmazrI rAvaLajInA guNavaNunanuM nIcenuM kAvya sukaMTha svare saMbhaLAvyuM hatuM. che. rAta che nasadIha navANa nabaLadAya nAve, sadA vase taTajake samaMda // mana dujA ThAkarAM na mAne, rAvaLa olagio rAjaMda // 1 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 zrIyaduzaprakAza (prathamakhaMDa) bheTayo jeNa dhaNA, bhAdresara, cakrapata dujA caDe na cItta // malayAcaLa taru paramaLa mANI, paramaLa dUjI kare na prIta // 2 // sevaka thArA lakhI samA bhrama, adhapata dujA thayA adhUpa // re kima kare avara nRpa rAvaLa, revA nadI tathA gaja rupa // 3 // kavya torAto dhamaLa kaLodhara, bhAvaTha bhaMjaNa lILa bhUvALa // laghu sarovara vasatAM lAje, mAna sarovara taNA marALa pAMthu mAcha managa gaja paMkhI kadiya na dUje zeva karaMta // 4 // rAvaLa samaMda malayattara revA, mAna sarovara mana mAnaM // 5 // uparanuM kAvya sAMbhaLI jAmazrIrAvaLajI ghaNAMja khuzI thayA, ane tethI teja kacerImAM lAkhapazAvakarI cAparI' nAmanuM gAma ApI pAtAnA rAjakavi sthApyA, isaradAsajI te divasathI tyAMja rahyA ane tenI sAthe AvelA temanA kAkA AzA bhAreTa mAravADamAM pAchA gayA e izvaradAsajInuM jIvana vRttAMta A itihAsanA tRtIyakhaMDamAM mahAna purUSonA jIvana vRttAMta sAthe athatI ApavAmAM Avela che. vi. saM. 1566nA ArasAmAM hamIrajInA kumArA kheMgArajI tathA sAhebajIe peAtAnA eramAnabhAI alIAjInI sAthe amadAvAdanA bAdazAhu mahamada begaDAnI mATIphejanI madada lai kacchadeza upara caDAikarI peAtAnuM rAjya pAchuM meLavavA kevIrIte prayAsa karyAM te hakIkata rAuzrI kheMgArajInA vRttAMtamAM dvityakhaMDamAM (kacchanA itihAsamAM) savIstara ApavAmAM Avela che. kheMgArajI mADhuM bAdazAhI daLa lakane peAtAnu rAjya pAchu meLavavA Ave che tevA khukhara jAmarAvaLajIne thatAM teNe paNa lazkaranI taiyArI karI sAmA jaI yuddha karavA chAvaNI nAkhI ane anne sainyAmAMthI chuTA chavAyA humalAo thavA lAgyA ane tema karatAM karatAM lagabhaga traNeka mAsa vItyA te viSe kAvya che ke-- // zaiddA // eka mahara daLa ALujhe, topAM kaLaha sutAsa // yuM pAchA phIra utare, maha bIte RNa mAsa // 1 // prathame kaLahaja Upano, karama dAtra zuM koya | zo nihavArI kuMNazake, bhAvi prabaLa suhoya // 2 // a--dararoja eka prahara sudhI tApAnI laDAi calAvIne banne sainye peAta peAtAne mukAme pAchA Avaze ema karatAM karatAM traNa mAsa vitI gayA. prathamaja
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (aSTamI umA ) 101 kayAgathI bhAvinI prabaLatAne lIdhe evA koi krujIyo utpanna thayo ke te kAithI aTakAvI zakAyo nahiM. Ama traNa mAsa sudhI kuMTuMba kalaha thatAM rAjA prajA ane muMjhavA lAgyA tethI te kalahuno aMta lAvavA jAmazrI rAvaLajI eka divasa peAtAnA amIra sAthe maMtrI vicAra karavA lAgyA. e vakhate peAtAnA sAcA salAhakAra rAjya kavizrI isaradAsajIe nIcenA vAkyo kahyA che ke-- // dohA // kaLaha baLyo tiNa kAraNe, lakhadaLa lAya kheMgAra // bAraTa isara bolIyA, rAvaLa vera vicAra / / 1 / / vaMza virodha karavo narhi, jo nara hoya sujANa // kUDI mAyA kAraNe, eto laDe ajANa // 2 // kaurava aru pAMDava kIyo, kaLaha mahAdhara kAja // bhomI kIMNI na bhogavI, rahiyA adha vicarAja // 3 // gotra hatyA je kare, paDe su kuMbhI pAka / / veda purANa zAstravade, sUranara pUre sAka // 4 // (vi. vi . ) upara pramANe bhAreTajInAM satyavacana sAMbhaLI maMtra vicAraNA karatAM a rAtri vitI hovAthI jAmazrI rAvaLajI pADhavA padhAryAM tyAM prabhAte svapnamAM kuLadevI AzApurAe darzanaApI nIce mujaba kahyuM ke:-- // dohA // kIMno rAvaLa kuDateM, muMsAthe karamAna // madapI hAmo mAo, mAMne dahI jamAna // 1 // dujo hoyato dAkhaghuM, mamalope marajAda // rAvaLa tuM rahIo zaraNa, omana Ave yAda // 2 // cIMtAmakara na cIMtare, utara darIyApAra // kachadhara hukama na tAharo, huMto dIyuM halAra // 3 // arajI rAvaLa ocare, mA kima sAca manAya // sonAMNI dIjeM sakata, rAjIthI ravarAya // 4 // // AzApurAvacana // o Ave dadhi utarI nabhe jogavaDa nAma // to chauM bhere tAharI, jANe rAvaLa jAma // 5 // (vi. vi . )
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza ( prathamakhaMDa) atha "rAvaLa te mArI sAthe mAna karIne kuDa karyuM, ane mane jabhAnadaI dArUpAIne hamIrajIne mAryA, bIjA keIe mArI marajAdA lepI hoya to huM tene phaLa dekhADI dauM . paNa tuM mArI za rahyo che e mane yAda Ave che, tethI tuM, nizcita rahe ane have tuM darIApAra ja, kacchanI dharAmAM tAro hukama nahiM rahe. paNa huM tane hAlAra ApuM chuM." uparanAM vacano sAMbhaLI rAvaLajIe araja karI ke A vAta kema sAcI manAya? rAjIthaIne mane kaMIka nizAnI Apo tyAre mAtAjI bolyA ke jAmarAvaLa-AvaDa che te darIo utarI Ave te huM tArI bheLI ema jANaje." savAratha jAmarAvaLajIe joyuM te svapnamAM kahelI nizAnI pramANe thayeluM jovAmAM AvyuM tethI sarva amIra ane isaradAsajIne mAtAjInI AjJA saMbhaLAvI sahue ekamata thai mAtAjInI AjJA zIra caDhAvI kacchadharAne chellA praNAma karI cAlavAnI taiyArIo karI kacchadharA choDatI vakhate keTalAMka gAme caraNe tathA brAhmaNa ane bAvAone kherAtamAM AvyAM je kherAta hAla paNa te leke khAya che. rAvaLajAme kacchadezanuM rAjya lagabhaga 4 cAreka varSa bhagavyuM e rAmarAjanA sukhathI keTalIka prajA jAmarAvaLajI sAthe potAnI janmabhUmine tyAga karI cAlI nIkaLI hatI cAraNI bhASAmAM rAvaLajI sAthe kaNakaNa cAlyA ane te vakhatanI kejanuM kevuM svarUpa hatuM tenuM Abehuba varNana nIcenA kAvyamAM che. baMsa chatIsa cAru varaNa, saha vaibhavaha sameta / / vAjhA salA gaNI, dRrIyA vAvajha deta || 2 che. sathaM rAvaLaM sena halle samathyaM, kahaM eka lakhaM bhaDaM sUra kathyaM / ketA rAu dallaM halaM moDa ketA, jIyA dhuMdhaNaM dhamaNaM soDa jetA // 1 // hayA kAna bAlAca siMdhI hajAraM, liyA lADakaM sumaraM thokalAraM / vajIraM cavANaM subhaTTI ahIraM, mohAraM pamAraM su vAghela mIraM // 2 // che e vaDa dIvasa ugyA pahelAM mAtAjInI IcchAthI AkAza mArge uDayo hato, te upara rajapUtanA be dIkarAo TeTA khAvA caDayA hatA te paNa sAthe uDI A kinAre AvyA je jagyAe vaDa Utaryo tenI bAjue mAtAjInuM hAla devAlaya che. e vaDa utaryo tyAM jogamAyA sAthe AvyAM ema jANI te sthaLe gAma vasAvI "jogavaDa" evuM nAma pADayuM. vaDa upara AvelA rajapUtano vaMza hAla paNa jogavaDa gAme che ane te aMbara zAkhAnA rajaputa kahevAya che.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'labhanagarano itihAsa. (aSTabhI) 103 saje kabaraM soDha jhAlA samaMdhaM, baNe AvIyA sohaDaM catrabaMdhaM / jaDe jodha baMkA aNaM bIha joraM Thave hemaraM gemaraM ThoraThoraM // 3 // gururAja belapataM sugehaM, lakhaM lAkhapati koTI jalehaM / araM sarve savarNa aDhAraM dhanaM thoka jetA titA lAra dhAraM // 4 // itIrAja zrIsAtha halle uchAhaM, mano umaTe dadha rAhaM na mAhaM / madaMmatta gajaM tahAM sAjamaMDe, pahADaM mano soha paMDe pracaMDe // 5 // varDa hoDa jhullaM jaraM rudavAye, sadaM vIraghaTaM ThavaMte savAye / ketA pITha nobata aMbADIketaM, najaM agraso kotalaM reta netaM // 6 // kharA ArabI kacha ghATI khaMdhArI, bhalaM sAja erAkiMyaM sojabhArI 1 duvaM paMca sAlaM bisAlaM darAjaM, kacetAga bAgeM phare cakka kAjaM // 7 // prataM rIcharI paMkharaM se prakAraM, have tAcha tAchaM hajAraM hajAraM / asA bAja AruDha samaMta Aye, kaLaM chatra chatrIsa sAkhaM kahAye // 8 // jate AvadhaM dhAra aMgaM jaraddhaM, sahI khATasAM bhoga Akhe zabdaM / katAraM gaDage samAnaM sukasse, kaThaM kahaM ta halle usasse // 9 // sukhaM pAla rathaM rajaM rAjazobhA, lakhuM rAjasI rAvaLaM indra lobhA / najaM assavArI rathaM hAla nokhaM jate baMdhu putraM sasAthaM sajokhaM / / 10 / / 9 dhaNaM lakSa lakSaM sarve moradhAre, sanA cataraMgIya pUDhaM sacAre / sahastrAya jaisI ucALA sametaM, jaDe juddha peMdAla halle sajetaM // 11 // hu baMdhavA hUMta zrIjAma temaM, aruDhaM gaMjahoya rAmaMsa emaH / chatra camaraM cosara eNachAje, vibuddha mahIM jAMNa indra bIrAje || 12 | nada' nobata DaMka hAka nakIba, hUve sAmatA lakSaphoja hakIba // vasudhA cale kheha DhaM kesu vyoma, jakAM zIzadedA lagI dhakhajoma // 13 // (vi. vi . ) a--jAmarAvaLajI upara premane lIdhe chatrIse vaMzanA rajaputeA ane cAre vagere maLI e'zIhajAra ucALA peAtAtAnA vaibhaveAne bheLAlane sAthe cAlyA, temaja jAmarAvaLajI sAthe ekalAkha subhaTTonI senA cAlI, temAM keTalAka rAu, hala, bhoDa. lamA, dhuvANu, vaibhAzu, chAyA, anA, vyasAya, sAu, siMdhI, subharA, 12, yavAza, laTTI, Ahera, bhohAra, parabhAra, vAghelA, bhIra, umara, soDhA,
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) jhAlA, vagere aneka zuravIre tathA bhAyAte saMbaMdhIo tathA bIjAo ke jeo moTA vIra, baMkA nIbhaya ane jerAnA hatA, teo sa thayA, hAthIo tathA ghaDAo ThekANe ThekANe taiyAra thayA, gharanA mAnItA, tubela, rAjagara, kedIdhvaja tathA lAkhe zAhukAre ane aDhAre varNanI saghaLI prajA potapotAnI saghaLI mAla mIlakata laIne sAthe AvavA taiyAra thaI. eTalI badhI rAjyalakSmI utsAhathI sAthe cAlI ke jANe darIe uchaLyo hoya tema rastAmAM mAya nahiM evI dekhAvA lAgI. pahADa jevA kadAvara madajAta pracaMDa hAthIonI upara jarInI khule sAja tathA hedA caDAvavAmAM AvyA, vIra lekanA hAthIonI ghaMTAonA tathA hAthIo uparanI nobatanA zabdo thavA lAgyA; hAthInI aMbADIo robhavA lAgI, pitAnI AgaLa haMmeza kalamAM rahenArA ArabI, kacchI, ghATI tathA khaMdhArI ghoDAo cAlyA, sAjathI zebhI rahelA, bethI pAMca varSanI umaranA mATAM gajAMvALA, kAma paDe tyAre kAcA tAgaDAnI vAdhe cakkara phare tevAM, rIchaDI pAkha vALA aneka gheDAo upara caDIne sAmaMto tathA chatrIse kuLanA rajapute AvyA, e surAo bakhatare paherI, saghaLA AyudhodharI "pRthvIne khAzuM pRthvIne khATIzuM? evA zabdo bolavA lAgyA, jenA upara kasI kasIne sAmAne bharyA hatA, evA uonI katAre utkarSathI kaThaTha-kaThaTha cAlavA lAgI, sukhapALa tathA ratha vagerethI rAvaLajInI rAjyalakSmI evI zebhAvA lAgI ke jene joine iMdra paNa lebhAI jAya, rAvaLajInAM rANunI asvArIno ratha no cAlato hato, ane tenI sAthe saghaLA bhAI beTAo cAlatA hatA. lAkhe gAyonuM dhaNa AgaLathI calAvIne tenI pachavADe eMzI hajAra ucALA sahIta cataraMgINa senA cAlI, saghaLA khAdalo jANe jIta meLavavA yuddhamAM laLavA cAlatA hoya evA jaNAtA hatA, jAmarAvaLajI pitAnA traNe bhAIo sahIta hatA, ane hAthI upara bIrAjyA hatA. tethI rAmacaMdrajInI peThe zobhatA hatA. chatra dharyuM hatuM. ane cAsarA camarALAtAM hatA. tethI jANe iMdra dharaNuM upara Avele heya ema dekhAtuM hatuM, nobatanA DaMkA thatA hatA. nakIbonI hAkalo paDatI hatI. ane sAmaTI lAkha phejane haMgAmo hato. tethI dharatI dhrujavA lAgI rajathI AkAza DhaMkAI gayuM ane jANe "tamAcI dedAne mAthe balA jaI paDatI hoya tema jaNAvA lAgyuM. uparanA varNana pramANe ezIhajAra ucALA ane prabaLa sainya lai jAmazrI kacchadharAne tyAgI mAtAjInA vacanamAM vizvAsa rAkhI saurASTra bhumImAM AvyA (vi. saM. 1575) je * koI ItIhAsakAra 1185 mA AvyAnuM kahe che paraMtu amane eka harata lakhIta pratamAM 150 thI 75 sudhImAM AvyAnuM maLela che kemake vi. saM. 1566-67 mAM rAukheMgArajI bAdazAhI madada lai AvyAnuM kacchanA itIhAsamAM lakhela che te pachI traNa varSathI vadhu kacchamAM rahevuM asaMbhavIta che.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (aSTamI kaLA) 105 jAmanI mukhyagAdI siMdhamAM hatI, tyAM jAma lAkhAjI sAthe ghAyAye takarAra karI hatI tethI jAma lAkhAjI siMdha pradeza cheDI kacchamAM AvI lAkhIyAra vIyare rAjadhAnI sthApI. te ApaNe upara vAMcI gayA. tevI ja rIte kacchanI gAdInI takarArathI jAmazrI rAvaLajIe kacchadharA choDI saurASTramAM AvI jAmanI gAdI sthApI e hakIkata have kahIza. jAmazrI rAvaLajInuM hAlAra bhUmimAM AvavuM jAmazrI "sAtaseraDAne " mArage thaI raNa utarI ane saurASTra bhumimAM prathama vavANuA baMdara najIka AvelA morANA gAmane kabaje karI. AjInadInA kinArA upara AvelA dedAtamAcInA pradezane UjaDa verAna karatA karatA AmaraNa najIka AvyA, tyAre dedAtamAcI AgaLathI rAvaLa jAmeM potAnA lazkara mATe anAja maMgAvyuM. dedAtamAcIe anAjane badale "dhuLa nA piDIA bharIne mokalyA. e joI bAreTajI isaradAsajI bolyA ke "he jAma rAvaLajI dedAeN to sAmI pRthvI, mokalI. mATe ApaNe te poThIo uparanI dhULanI chAMTe utarAvI pRthvI cAlIne tamArA sAmI AvI che. te ghaNuMja sArUM zukana che, e sArAM zukananI nIzAnI jANI, chAMTa utArI lIdhI ane turataja dedAtamAcI upara caDAI karI, te vakhate dAtamAcInI madada mATe ghaNuM kAThIo AvyA hatA, e kAThIone joI jAma rAvaLajIe potAnA amIrene kahyuM ke " kAThIo yudhanI rItI jANe nahI paNa gAvALavAnI rItI jANe che, vaLI sakhAte AvelA leke kevaLa lAlacu ja hoya, tethI mAla mIlakata upara pahelI jhaDapa nAkhe mATe ApaNe evI yukti goThavo ke, gAyonAM ToLAMone AgaLa rAkhavAM ane ghoDAone pAchaLa rAkhavA jevA kAThIo gAyo vALavA Ave ke, turataja ApaNe ghoDAonI vAgha upADavI ane seLabheLa thaI javuM. ' upara pramANe parIA karI jAma sAhebanI senA cAlI temaja dedAtamAcInI senApaNu sAmI AvI bane ja najaronajara thatAM nagArAnAM dhasa thavA lAgyA. ane laDAI zarU thatAM jAmazrInI aTakaLa pramANe kAThIe gAyone vALavA tamAcInI senAthI judA paDayA, ke turataja dedAtamAcI upara jAmanA lazkare chApe mAryo, ane tamAcIdAnAM prANa lIdhAM te viSe kAvya ( cAra bhASAnuM ) I kuMDaLImAM sodA che sahasra sAta paDIA tahAM, tamAyaca raNatALa // rAvaLa rI jetasa rahI, lIdho vera laMkALa // lIdho vera laMkALa, dharA khATI khaga dhArAM / / dale tamAyacadeda saMkamAne nRpa sArA // ucchava AmraNa Aya, bajata traMba gAdI besaha / / ucALA bhaDa Aya, sahita catrabIsa sahastraha // 1 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa ) rAvaLa paNa vrata rAkhIyo, bAMdhI pAgha bIzeSa // haNIyA arahara hAthazuM iLA jamAi aseSa // iLA jamAi aseSa base yaha mAsamu bAraha // thANo tita thaLavAya, vaLe parIyANa bicAraha // dedAsakarI sakhIyAta jINa, vAhIhaNuM khagadhAra baLa // lakhahale jAma kaTakAM lIe. agata sohaDa ehA acaLa // 2 // / duhA soraThA ! rAvaLa kara kara rosa, raNeM tamAcI rAkhIyo // sadamana kAno topa, ravIrA ghara nI ravAM ? .. rAkhe thANo AmaraNa, saMcarIA vaha sena // sahata ucALA dhaNasahe, marada khATavA mena // 1 // vi. vi. atha-dedAtamAcInuM sAtahajAra mANasa kAma AvyuM. ane jAmarAvaLanI phateha thaI. rAvaLajIe potAnA pitAne mAryAnuM vera laI, dedAnI pRthvI sara karI, A sAMbhaLI keTalAeka rAjAone zaka lAge. evI rIte phatehane Utsava karIne potAnA sura sAmaMta ane riyatanA eMzI hajAra UcALA sahIta rAvaLajI AmaraNa AvyA. ane dAtamAcIne mAryA pachI pAghaDI bAMdhavAnI pratIjJA pAra utArI. (mAthe jAma lAkhAnI pAghaDI bAMdhI) (jAmanI pAghaDI maMdIla bAMdhaNuM ) zatruone nAza karI potAno amala jamAvI bAramAsa AmaraNamAM rahI thANAM besADI dedAenI sahAyatA karanArAone mAravAnuM parIyANa karyuM. jAmaneM bIjI pRthvI khATavAne zokha thavAthI te ghaNuM UcALA sahIta ane senA sahIta AgaLa vadhyA, jAmazrI rAvaLajI potAnuM sainya laI bIjI pRthvI levA caDayA tyAre keTalA eka rAjAone Dara lAgatA zaraNe AvyA paraMtu dhamalapura, (hAlanuM dhroLa,) ne rAjA haradhamana cAvaDe ke je dedAtamAcIne mItra hato te tAbe na thatAM tyAM jaI moTuM yuddha karI tene mArIne jAmazrI rAvaLajIe dhamalapuranI gAdI upara potAnA baMdhu haradhoLajIne besAryo (vi. saM. 1575) ane teonA nAma uparathI gAmanuM nAma badalI "dhoLa" nAma pADayuM dhroLamAM keTalAka UcALA rAkhI pote mulaka sara karatA karatA "khIleza" gAme AvyA tyAMnA havApANa anukuLa AvatAM AmaraNa na jatAM tyAM ja keTalAka varSo rahIne vizrAMtI lIdhI. nAganA baMdarane rAjA nAga jeTha tathA rANapuranA jeThavA tathA rAmadevajI tathA khImAjI vagere vakhato vakhata mArmIka vAka belatA hatA ke "rAvaLajI vagere te kacchamAMthI bhAgI AvyA che ane teo to vAMDhIAra mAladhArInI mAphaka
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa, (aSTamI kaLA) 107 jyAM tyAM vartI khAya che te bicArA zu' kahevAnA hatA " uparanAM vAkayA tee sattAnA madamAM aMdha banI vinAzakALe viparIta budhdhi " e kahevata pramANe tene vInAzakALa heAvAthI vakhate vakhata elavA lAgyA e vAtanI khabara jAmazrI rAvaLajIne khIleAsamAM paDI, ane tyArathI te jeThavAonA nAza karavAnuM vicA ravA lAgyA. divALInA paDavAne dahADe manamAM nAgezvara mahAdevanuM dhyAna dharI AzApurAjIne yAda karI te rAtrie khIleAza AvI jamavAnu' Ama traNa jeThavAonA sahakuTuMbane mAkalyuM. mAtAjIne gIrAza ApavA hatA tethI jeThavA rAjAoe te AmaMtraNa khuzIthI svIkAryuM, ane mAladhArI kacchI DhagAe ApaNI rAjAnI zuM mIjamAnI karaze. tema kharAba vacanA elavA lAgyA. nAganA aMdara khIleAsathI najIka che eTale rAtre jamavAne TAime tamAma jeThavA, kuMTuMba khIlAsa AvyuM. jAma rAvaLajIe ghaNIja AgatAsvAgatA karI ane eTalA badhA viveka batAvI tamAmane dArU pAyA ke teo nIzAmAM cakacura thai gayA ane pachI arasa parasa vAkaya yudhdha karavA lAgyA, e takanA lAbha lai, rAvaLajIe samasera calAvI keTalAka mukhya mukhyane katala karyAM. bIjAe aMdara aMdara kapAi muvA kreTalAka nAzI chupyA jAmarAvaLe esate varSe nAganA baMdara khaje karyu tyAM thANu esADI 8 mA " jene keTa (kIllAo) hatA te gAmamAM rAjadhAnI sthApI. ane tyAM laDAyaka zasro navAM taiyAraka rAvyAM, jAmagarI" madhukA tyAM navI banAvI keTalAka kaTAro, barachIe, bhAlA, sAMgu, pharazI, satranALA, khajo, guptIe, khataro, tApa; tathA gheADAonI dhAkharo, vagere taiyAra karAvyuM. tyAM cAra pAMca varSa gAdI rAkhI, pachI " eDa " nAmanA gAmamAM anukuLatA joi tyAM nivAsa karyo, ane AsapAsanA mulaka kabaje karyAM, temaja dhADAonI sakhyAmAM ghaNA vadhAro karyAM temaja dArU gALA Adi eTaluM badhuM sainya taiyAra karyuM ke meATA dezane jItI keAi bAdazAhI sthApavA jeTalo sara jAma ekaTho karyAM. AsapAsanA mulaka kabaje karyAM pachI kAI sArU* sthaLa joi tyAM kAyamanI gAdI sthApavA jAmarAvaLajIe vicAra karyAM, ane tethI khabhALIA " nAmanuM gAma pasaMda paDatAM te kabaje karI te nAnu gAma hAvAthI zaheranA rUpamAM vasAvI. jagaDha mA AzApurAnI sthApanA karI, tyAM gAdI sthApI te kAvya che ke || paMca || vADhe baLa ima beDa, vase rAvaLa ketAsa // vidha ika sahara basAya, draDha suthAnaka okhIdasa // nIme bAga navANa, kIye aDagANa sukAraNa / ' vahAM rAkha dIvANa, dhAra parajAkaja dhAraNa // jaga jAgakIye devIjajana, pratanItI bhrama pALIyo // vAsIyo jAma rAvaLa sahara, khItasara nAma khaMbhALIyo // 1 // vi. vi.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zrIyaduvaMzaprakAza ( prathamakhaMDa) artha-beDamAM keTalAeka varSa rahI, bAhubaLe duzmanane parAjaya karI okhAnI sarahade avicaLa sthAnaka joi tyAM khaMbhALIyA nAmanuM zahera vasAvI. bAga tathA navANa vagerethI suzobhita karI sAre dIvAna rAkhI devA (AzApurAjI) padharAvI keTalAka ya karI, prajAnuM pAlana karavA tyAM rahyA (vi. saM, 1585). jAmI rAvaLajIe e pramANe AmaraNa, khIlesa, boTA, beDa, vagere sthaLAmAM pharatI gAdI lagabhaga daza bAra varSa rAkhI hatI, te pachI khaMbhAnIAmAM pote kAyamanI rAjagAdI sthApI tyAM zAntithI nivAsa karyo hato, paraMtu te pachI lagabhaga dazeka varSe jAmanagara (navAnagara) zahera zukanAvALI (jatISa zAstrIo) nA kahevAthI vasAvAne tyAM gAdI sthApI hatI. te vAta vistAra pUrvaka have kahevAmAM Avaze mULa junI gAdI tarIke hAla paNa "khaMbhALIA" manAya che te gAma hAla jAmanagarane moTo tAluko che ane jAmakhaMbhALIAnA nAme oLakhAya che gAmane pharato killo che aMdara darabAragaDha ( pharatA kIlAvALe ) che temAM cAra majalAnI purAtanI "meDI che, te hAla TIlAmeDI nA nAme prasiddha che. ane jAmanagaranA jAma jAmanagaranI gAdIe bIrAjyA pachI khaMbhALIAnI TIlAmeDInI ( jAmazrI rAvaLajInI) gAdIe bIrAjI - rAjyatIlaka karAve tyAreja gAdInA tAjanI kriyA saMpUrNa thaI kahevAya hajI sudhI paNa te prabaMdha cAlyo Ave che.* huM zrI jAmanagara vasAvyA viSenI hakIkata - jAmazrI rAvaLajI eka samaya varSArUtumAM pitAnA sura sAma sAthe potAnA pradezanuM nirikSaNa karatAM karatAM jAmakhaMbhALIAthI pUrvanI bhUmimAM nAganA baMdara tarapha padhAratA hatA rastAmAM cAlatAM (hAla jyAM jAmanagaramAM junI thAMbhalI che te sthaLanI AsapAsa) nAganA baMdaranI najadIka AvatAM "ba" jALAmAMthI eka sasalo uTha, tenI pAchaLa zIkArI kutarAo doDatAM sasalo pAcho vaLI kutarAonI sAme thaye te viSenAM kAvyo che ke ekasame asavAra, caDhe bhUpata AkheTaha / / lIo subhaTa atalAra, traMbaka bAjaMta natrIThaha / / nadI nAgane nAma, nAga baMdara tita noDe / / uThe saso acaMka, dekha kUkara picha doDe / * vidyamAna mahArAjA jAmazrI ka raNajItasiMhajI sAheba bahAdure paNa tyAMnI gAdIe bIrAjI tyAM rAzIo vagere karI junI prathA jALavI hatI. te TIlA meDImAM jAmazrI rAva1chanI gAdI AgaLa sAMje dhupa dIvo, mazAla vigere thAya che. ane tyAM doDhI AMgaLa kIledAra rahe che. vizeSa hakIkata juo tRtIya khaMDamAM (khaMbhALIA tAlukAmAM)
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (aSTamI kaLA) 109 so ulaTa huvo sAmo saso, so acaraja ava sekhIyo / rAvaLaha mannadhArI rahasa, prabaLa muthAnaka pekhIyo // 1 // vi. vi. atha-eka vakhata rAjA potAnA subha sAthe zIkAre jatAM nAga nadInA kinArA upara nAganA baMdara najIka DabamAMthI eka sasale UThatAM tenA pAchaLa - zIkArI kutarAo thatAM sasale pAchA vaLI kutarAonI sAme thaye tethI kutarAe tenAthI DarI pAchA doDayA, AvuM adbhuta Azcarya joI jAma rAvaLajI A sthaLa prabaLa che, evuM rahasya manamAM dhAryuM. zukanazAstrIoe paNa e banAva joI ane te vakhatanI veLA vagere jai nIce mujaba kahyuM ke - | | roNA che. mukanI sukana sudekhIyA, ve bhomI baLavAna // bAMdho toraNa iNa bakhata, sobhahI sahara suthAna // 1 // dhara jopama hosI sadhara, opama nagara udAra // nA avaLa, jo ja vivAra | 2 (vi. vi. artha-zukanavALIeAe zakana joI kahyuM ke A bhUmi bahuja baLavAna che je A vakhateja (A ghaDI paLamAMja) AMhI toraNa bAMdhe to A sthaLe bhavikhyAmAM moTuM zahera thAya A pRthvI anupama baLavAna che. jethI ahIMyA je nagara vase te paNa anupama upamA apAya tevuM bane eTaluM ja nahi paNa udAra (tyAMnA vAzIyone paise gaLe na vaLage tevA udAra) vatanIo thAya. mATe he rAjA ame gaNitanI rIte vicAra karIne uparanuM bhaviSya kahela che te sAMbhaLe. te upara mujaba joSInA vAkayo sAMbhaLI jAmazrI rAvaLajIe te sthaLe thAMbhalI repI; te viSenA leke che ke - jAmanagara vasyuM teno zloka Rtu graha sara' bhUmi zrAvaNe zukla pakSe / tithi jalanidhi vAre caMdra putra marujhe // nRpati bara variSTo rAvalaH kSatriyo'sA / navinanagara madhye vAstu karma cakAra // 1 // rAjAomAM zreSTa evA rAvala jAme saMvata 1596 nA zrAvaNa suda 7 budhavAre svAti nakSatramAM navAnagaranuM vAstukarma karyuM. AcArya taraphathI mahArAjAzrIne AzirvAdano zloka yAvattiSThati medinI hi sanagA yAvadgrahA stArakAH / yAvadveda purANa saMbhava kathA yAvacca ratnAkaraH //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduzaprakAza (prathamakhaMDa) tAvadrAvala vaMza saMbhava nRpA dharmaika niSThAH sadA / zrImatpazcima maMDale zubhatame kurvatu rAjyaM dhruvam // 2 // jyAM sudhI patA sahita pRthvInu astitva rahe, jyAM sudhI mahe| ane tArAo rahe, jyAM sudhI veda ane purANanI kathAo rahe, jyAM sudhI samudra rahe, tyAM sudhI roAbhAyamAna tathA lakSmIvAna pazcima dezamAM dharmanI aMdara eka niSThAvALA rAvalajInA vaMzanA rAjAe humezAM avicaLa rAjya kareA. (r) jAmanagara vasAvanAra AcArya saMbaMdhI hakIkata no zloka dvijavara kulabhUtaH kAnyakubjAkhya vipraH / zama dama tapa yukto jyotiH zAstrepravINaH || haranagara nivAsI gomatIsnAna kAMkSI | svajana jana sameto rAvaleMdraM dadarza // 3 // zrIkAzInivAsI uttama brAhmaNa kulamAM utpanna thayelA kAnyakubja jJAtinA zama, dama, ane tapanA guNaiAthI yukta jyAtiSa zAstramAM pAroMgata tathA peAtAnAM kuTumba sahita gAmatI snAna ( dvArikAnI yAtrA ) nI icchAvALA brAhmaNe zrI rAvala jAmane joyA. e vidvAna AcArya sthaMbha ropAvI te samayanA cAlatA caheAnu gaNita karI zrIjAmanagara (navAnagara) nI janmakuMDalI manAvI te nIce mujaba che. / / zrI nAmanagaranI nanma kuMDajI / / 110 ( sidda saMkrAMti ) A janmakuMDalImAM pahelA bhuvanamAM sU zukra ane budha ema traNa graheA AvelA che. ane trIjA bhuvanamAM zanI ane caMdra Avela che, ane chaThThA bhuvanamAM maMgaLa tathA rAhu che. temaja gurU agIyAramA bhuvanamAM ane ketu khArame bhuvane che. AvA uttama graheA AvatAM sane khAtrI thai ke A sthaLe mahAna nagara tharo ane tenA rAjavIe paNa mahA parAkramI thaze. mArA1 12 11 tu ra sa gu.ka * uparanA AkA banAvanAra vidvAna jyAtiSa zAstrI zrIkAzIpurathI dvArikA jatAM hatA tene jAmakhaMbhALIe jAmazrI rAvaLajInI mulAkAta lIdhI, ane jAmazrIe tene vidvAna viSra jANI Azraya ApyA tee kuTuMba sahIta dvArikA jai khaMbhALIe AvI vasyA te saMbaMdhane e.zloka che. * A graha kuMDalI pramANe bIjI eka kuMDalI paNa ameAne maLela temAM caMdra cAcA jIvanamAM che. mAtra eTaleAja taphAvata hatA paNu eka jozIe gaNItathI A kuMDaLI sAcI harAvI che.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ EEEEE jAmanagarane itihAsa, (aSTamI kaLA) 111 -: jAmanagara vasAvyA vizenuM cAraNI bhASAnuM kAvya : // chaMda betAla // nRpa jAma rAvaLa suNo nizcaya, ema sugana ucArahe // yaha upara khIlI AMNa aNaDaga. bisada lagana bicArahe // parakAsa saMvata kahe panaraha, sAla chInave zodhIyo // sata cauda zAkA nRpaha ikasaTha, plavaMga chamachara pekhIyo // 1 // ratapAvasaha phiragoLa uttara, mAsa zrAvaNa mAnIyeM // pakha zukala sapatama ghaTI ikapara, tAya cALIzapaLatrIye // budhavAra laganaha sIMha dekhahu, nakhatra svAMta anupakaM // paha ghaTI satarA paLaha copana, joga zukalaM jopakaM // 2 // cAlIza nava ghaTIkA bIcAtaha, paLaha copana pekhIye // kara karaNa vANIja eka ghaTIkA, doya visa mura dekhIyeM // udIyAta ghaTIkA eka paLa, aru trIsa AThaha to lahu // duDIyaMda Aye jadaha daHkhaNa, vivadha tiNagata bolahu // 3 // nAmaM jayaMdra samAja nAmA, aruNa agra aruDhIyaM / / ratha juvaNa zrotA jakSa rAjata. aMgIrA ruSI agrayaM / ahirAja vITaha alApatraha, biraja Asura ThelavaM / gaMdharava vizvAvasu gAvaNa, khyAla nATIka khelavaM // 4 // pramaloca nAmA acchara tatapata, zobhasiMha saMkrAMtiyaM // udIyAta zrAvaNa ema Akhe, bhANa vidha vidha bhAttiya // yahajoga khIlI lagI sarayaha, adhaka sugaNa suAyahe // etakhata kro'ha varasa avicaLa, kathA paMDIta kAya he // 5 // paLa Aya toraNa sAra paraThahuM, amara abhaya ajIttIyaM // yaha Thora bhUpata adhaka adhakA, karaNa he jIma krittIyaM // patazAha uthapaNa thapaNa prAkrama, Ayahe dhara ehIyaM / / saramoDa rAyA taNA sara saba, jAga ThAvaNa jehIyaM // 6 // patazAha padavIdhara pachamarI, jAma jadukuLa johIyaM / / tata paraja Age laganatoLaha, hukama adhako hohIyaM //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) praja bAsasI bahu dravya pUraNa. rAja navanidha rupakaM // kA prasaNa sAmratha karaNa prAkrama, jAma jahidhara jUpakaM // 7 // yo sahata paMDIta suNata rAvaLa, homa vidha juta hohIyaM / / dhanu beda zAkhA ucara dhAraNa, jadana ucharaMga johIyaM // pUjesa bhomI kara pratISThA. janama patraha pUjIyaM // paraNIjeM saMklapa maMtra sarabasa, dIye dakhaNA dUjIyaM // 8 // prathapatI daragaha janama patrI, kare mAlama sahakIyaM / nAma saharaM navInagaraM, sadA pUraNa rahazrIyaM // vahabhAMti paMDIta badata vANI satya satya sudhArIyaM // varatAya dhanadhana vAra rAvaLa akhila sabada ucArIyaM / 9 // rodA | saMvata vAra chanAve, zrAvaNa mAsa suSAra | nagara racyo rAvaLa nRpata, suda sAtama budhavAra // 1 // pUje rAjA premasuM, nAgezvara mahAdeva // vidha kIdhI bisotarI, sAce dIla suM seva // 2 // rAzi mArazApurI, mA, punI mA | vidhavidha deva manAvIyA, citta ata rAvaLacAya // 3 // artha-zukanAvaLIoe joine kahyuM ke jo A sthAne zahera vasAve to mAM avicaLa ne achata nagara thAya, e uparathI vi. saM. 1596 zAlIvAhana zaka 1461 plavaMga nAmanA saMvatsaramAM varSo rUtramAM dakSiNAyanamAM zrAvaNa mAsanI zukala pakSanI 7 sAtama budhavArane reja ke je divase sAtama eka ghaDI 40 paLa hatI svAtI nakSatra 17 ghaDI 54 paLa hatu zukala nAmane yoga 49 ghaDIne 54 paLa hatuM, ane vANIjakaraNa 1 ghaDI hatuM te divase udhAta ghaDI 1ne 38 paLanA samayamAM zahera vasAvavAno nizcaya karyo kAraNa ke zrAvaNa mAsamAM IMdra nAmanA sUrya >> jagatane prakAzIta kare che "vizvAvasu' nAmanA gaMdharva tenI pAse gAyana kare che "zretA" nAmano yakSa sUryanA rathane joDe che "elApatra" nAmane nAga vITAine rathane daDha rAkhe che, aMgirA nAmanA rUSi sUryanI stutI kare che "pramalocA" nAmanI apsarA sUryanI AgaLa nRtya kare che ane "vaya) nAmane rAkSasa rathane Thele che. tethI zrAvaNa mAsa sarvottama che. siMhasaMkrAtimAM udaya kALe, zahera vasAvavAnI khIlI nAkhI. tethI zubha zukana pramANe A rAjyatakhta karoDa varSa sudhI avicaLa raheze, zuravirene tathA vidvAna kavi paMDitone pALanAra thaze,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (aSTamI kaLA ) 113 ane te gAdI upara je rAjAo thaze te nilaya ajIta eka ekathI adhika raNanA jevA dAtAra bAdazAheAne thApavA uthApavAsama sa` rAjAonA ziromaNI thai pazcimanA pAdazAhe "nI padavI dhAraNa karI prajAne pALavAmAM tatpara ane jeonA hukama na phre evA sama thaze.ane A zaheranI raiyata paNa bahuja dravyavAna navanidhi sahita tathA bahuja hunnara udyogane kaLAkuzaLavALI sukhI raheze. ema zukana jonArAoe bhaviSya kahyuM pachI te vakhate vidhi sahu homa karAvI vedamaMtrAnA, uccAra karAvI, pRthvInI pratiSThA karAvI brAhmaNone vareNImAM varAvI, janmapatrInI pUjA karI, save umarAveAne bheLA karI vAMcI sa`bhaLAvI ane zaheranuM nAma " navAnagara " pADayuM. save e dhanya dhanya zabdo UccAryAM, tyArapachI ghaNA premathI nAgezvara mahAdevane tathA vIsAta mAtAne pujyAM, AzApurAjInuM sthAnaka manAvI temAM mAtAjInI pratImA sthApI tathA mAmaI mAtAnuM paNa sthAnaka bAMdhI mana, vacana, ane kriyAthI jAma rAvaLajIe pUjana karyu che upara pramANe navAnagara ( jAmanuM nagara eTale leAkA jAmanagara 2 paNa kahevA lAgyA, te) vasAvyA viSenA saMskRta zleAkeA tathA tenI janmakuMDaLI ane cAraNI bhASAnuM kAvya upara lakhavAmAM Avela che. have te zahera vasAvyA viSenI lokIka " daMtakathA " je vRddho AgaLathI sAMbhaLavAmAM Avela che tenA TusAra paNa jANavA yAgya heAvAthI nIce mujama lakhavAmAM Avela che. " junI thAMbhalI ropI te viSenI daMtakathA "" zubha zukana ane veLA joi, joSIe jAmazrI rAvaLajInA zubha hastake sthaMbha ropatAM kahyuM ke rAmara zeSanAganA mAthA uparaja khIlI mArI che " tethI A sthaLa cakravatI rAjAnuM mahAna gAdIsthaLa thaze, A vAkayA sAMbhaLI keTalAeka azraddhALuoe jAmazrI sAmuM joi, jozInI mazkarI karI kahyuM ke, * AkhI pRthvImAM barAbara A khIlI nIceja zeSanAganuM mAthuM Avyu? e vAkaya sAMbhaLI jAma rAvaLajI paNa jarA maMda maMda hasyA, ethI jozIe jarA krodhanA AvezamAM AvI khIlI pRthvImAMthI kheMcI kADhI tyAM aMdarathI lehInI seDa thatAM A daivI camatkArathI sahu Azcaya pAmyA ane jaladI eja jagyoe khIlI pAchI nAkhI, eTale joSIe kahyuM ke e paLa gai, have teA khIlI mastaka Adhu jatAM puMchaDAnA bhAga tarapha paDI, ethI A rAjgAdI upara nahI dhArelA rAjA gAdIe Avaze. kadAca koi pATavIkumAra gAdIe Avaro tA tenA vakhatamAM nadhArelI Aphata Avaze. ane hAthamAMthI rAjya gAdI javAnA vakhata Avaze. paNa A bhumI baLavAna hoi gAdI jaze nahIM temaja atyAranI mahAna satkrAMtInA yAge ApazrInA vazamAM A takhta upara ghaNAja pratApI, vIra, buddhizALI ane mahAna UdAra rAjAe thaze. uparanA sthaMbhanI pratISThA karI te vakhate bAjumAM bIjI be thAMbhalI
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zrIyaduvazaprakAza ( prathamakhaMDa ) (6 paNa rApI hatI. pahelI cAMbhalIe, jAmazrI rAvaLajIe peAtAnA uccazravA nAmanA devAMgI (dhADA) khAMdhyA, ( pAchaLathI tyAM darabAragaDha badhAvyA ) bIjI thAMbhalIe nAMghaNu vajIre dhADA madhyeA pAchaLathI tyAM mAMDavI (kasTama ophIsa) banAvI, trIjI cAMbhalIe nagara zeThe dhADA bAMdhyA, (pAchaLathI tyAM nagara zeThanAM makAnA thayAM) uparanI rIte pahelI thAMbhalI te hAla paNa jAmanagaramAM " jInI cAMbhalI " nA nAme prakhyAta che. hAla te thAMbhalI darabAragaDhanI bhAjInA 'rAjendraroDa" upara AvelI dakSaNAdA khAranI lAIna vALI dukAneAmAMnI eka dukAnamAM che. dukAnanI bharatI thavAthI e thAMbhalI hAlamAM mAtra ekaja kuTane Azare mahAra dekhAya che. tene sIdura caDAvela che ane pAse paDhIvAnAM pAtro ane dhajA che ane rAja taraphathI tenuM kAyama pUjana karAvAya che. uparanI thAMbhalI ropI tAraNa khAMdhIne navAnagara " evu nAma Apyu ke je hAla jAmanagaranA nAme. paNa oLakhAya che. ' jAmanagara vasAvyA pachI jAmazrIe jAmakhaMbhALIe pAtAnu " TIlu. ?" rAkhI jAmanagaramAM navI rAjgAdI sthApI ane vizALa darabAragaDha bAMdhI tene pharatA kIllA banAvI tyAMja zAMntithI rahevA lAgyA e jAmanagara ( navAnagara ) vasyA pachInI zAbhAnuM varNana cAraNI bhASAmAM nIce mujama che. // rodA | baranuM zobhA nagarakI, yathAmatI anusAra // munnAr / ph // eka eka bAnaka adhaka, kahata na lahIyeM pAra // 1 // koTI dhvaja ketA maMhI; vepArI aNapAra // lakha lakha mAMhI lakhapatI, naiAtamapurI mujhAra // 2 // adhara jharukhA jhuka rahe, bavaLI thATa bajAra // thoLa yoH vanA navala, nauttamapurI caMda mukhI mada bharI, neMNa kuraMgI nAra // zravaNa kaLazeM jaLa bhareM, notamapurI mujhAra // 4 // attara sAMghA dhama dhame, phahare tela phulela || mamAtA rAtA ddI, chIyA re mu, cheja / / p || neka jhaverI pArakhI, jaDIyAM majha sonAra || ghaDIyA ghATa sughATa, nautamapurI mujhAra // 6 // kArIgara ketA, kahI, hakamata kare hajAra // jarI kora paTa rezamI, upajAve aNapAra // 7 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 jAmanagarane itihAsa. (aSTamI kaLA). duHkha dALIdra dIse nahI, ghara ghara maMgaLa cAra // varaNa aDhAra mukhIyAM sadA, varate rAvaLa vAra // 8 // suMdara maMdIra sohIyA, harIhara pratamA mAya // je thAnaka jagataMbarA, cakha dekhI lalacAya // 9 // dhanasa nagara rAvaLa dhaNI, natanata prabhA navalla // caNI chaTA darabArakI, mANaka jota mahalla // 10 // vi.vi. atha kavi kahe che ke navAnagaranI zobhA yathAmatI vaNavuM chuM. ke je ketAM pAra Ave tema nathI, bhAta bhAtanI mahelAto banAvI sarva ke temAM rahevA lAgyA, keTI davaja vepArIo lAkhanA vepAra karavA lAgyA, bavaLI bajAremAM adhara jharUkhAmAM besI saMgIta gAnArAo navAnavA vAMchatro lai gAvA bajAvavA lAgyA, caMdramukhI jobananA madathI bharapura haraNanA jevAM netrovALI strI sonA rUpAnA kaLazethI pANI bharavA lAgI zaheramAM keTalAka yuvAne attara sevA lagAvI phalela tela nAkhI madamasta banI pharavA lAgyA, ThAmaThAma jhaverInI dukAno tathA jaDIyA ane ghATa ghaDIyA senInI dukAne zobhavA lAgI, te sivAya judA judA kArIgaro, resamI tathA sutarU kapaDAe banAvI taiyAra karavA lAgyA, kedI du:khI ke darIdra rahyuM nahIM, ghera ghera maMgaLAcAra vartAI rahyA, aDhAre varNa sukhI rahevA lAgyA, ThekANe ThekANe viSNu, ziva, ane devIonAM maMdIre zelavA lAgyAM, ane maNu mANukanI- ti samAna rAjamahela paNa zobhavA lAgyuM, evI rIte nItanIta navI prabhAvALA navAnagaramAM jAma rAvaLajInI rAmavArI vartAvA lAgI. Saa trikALadazI paMju bhaTajI aneM jAmazrI guru rAvaLajInuM purva vRttAMta jAmazrI rAvaLajInuM mastaka vakhate vakhata kAyama dukhyA karatuM hatuM, tethI e vyAdhIne maTADavA aneka vigho, hakIme, tathA jaMtra maMtrAdI kriyAonA aneka ilAje karyo paraMtu te saghaLA ilAjo nIrarthaka jatAM, e upAdhI dIvase dIvasa vadhavA lAgI, eka vakhata mahAmAsamAM sakhata pavananA tophAnamAM mAvaThuM (varasAda) thatAM jAma sAhebanA mAthAmAM asahya vedanA thavA lAgI. e vakhate keie kahyuM ke, "dhroLa." gAmamAM "trikALadazI. paMju bhaTTajI" che, je Ave to A rega kyAre maTaze? te vISe barAbara kharekharUMja kahI ilAja batAvo, e sAMbhaLI jAmazrIe bhaTajIne bolAvavA mATe kArabhArIne vela ApI, cAra pAMca svAre sAthe dhroLa mokalyA, A prasiddha vidvAna purUSa jJAtie sArasvata brAhmaNa hatA, bhUta, bhaviSya ane
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 zrIyaduzaprakAza (prathamakhaMDa ) vata mAna, e traNe kALanI vAta teo jANatA heAvAthI, teo " trikALadruSI" nA nAme dezamAM prakhyAta hatA, e samayamAM tenuM deza dezAvaranA rAjA mahArAjAAmAM ane prajAmAM ghaNuMja mAna hetu', , jAmazrI rAvaLajInA kArabhArI tathA mANasA dhroLamAM AvI te trikALadIneM ghera UtaryAM ane sa` hakIkata kahI, rAtre vALu karI osarImAM sutA ane trIkALaSI oraDAmAM sutA, oraDAmAM je vAta thAya te osarImAM sabhaLAtI hatI, rAtre sutAM srIe pUchyu ke "tame jAmanagara keTalA roja rokAzo? " trIkALadazIe kahyuM ke, " paMdara dIvasa thaze " tyAre srIe kahyuM ke, nityanA pAMca lekhe pIcAMtera khAsaDAM mAravA Ape, trIkALadazIe hA, pADI ane srIe pANAsA khAsaDAM mAryAM, esarImAM sutelA kArabhArI vagere sarva mANase A sarva banAvathI Azraya pAmyAM. ane teo paraspara kahevA lAgyA ke, je brAhmaNa srInA hAthathI joDAonA mAra khAya che, te rAvaLajAmanuM zuM alela karaze? paNa ApaNe tene teDI na jaie teA rAjA gusse thAya, rAjA je vheme caDayA te caDayA, tene kANu kahe? mATe ApaNe teDI teA jaie... pachI thavu haze te thAze, ema vicArI savAra thatAM trIkALadazIne rathamAM esADI navAnagara teDI gayA, tyAM rAvaLa jAme tenA ghaNAja satkAra karyAM, bIjo divasa thayA vidvAnAnI sabhA bharANI, brAhmaNonI rAjAe pujA karI trIkALadarzIne adhyakSa sthAne besAryAM. pachI jAmarAvaLajIe peAtAnA dardInuM kAraNa ane upAya pUchyA. e uparathI trIkALadarzIe peAtAnA trIkALa jJAnathI vicArIne sa vidvAneA samakSa nIce pramANe kahyuM ke. kartA hartA izvara che. paNa jAmarAvaLajInA roganuM kAraNa nIce pramANe che. ahiMthI pUrvamAM Azare 25-30 gAu upara jaMgalamAM eka moTA Tekaro (dhAra) che te upara "araNI"nuM jhADa che, tene pavananA jhapATAthI jyAre AMcaphre lAge che tyAre tamArA mAthAmAM darada thAya che. jo te aMdha paDe te| turata tamArU darada maTI jAya" A sAMbhaLI sahu sabhA ati Azcaya pAmI. ane sane e vAta asabhavita lAgI, paNa pachI jAte jaine tapAsa karavAnA nizcaya karyAM. rAvaLajAma peAtAnI svArI sAthe ghaNA vidvAne ane trikALadarzI" ne sAthe laI te sthaLe gayA, tyAM jai trIkALadarzIe te TekarI upara caDIne sane NInuM jhADa " dekhADayuM, e vakhate AMcakAnA pavana na hatA, tethI jAmazrIrAvaLajIne mAthAmAM daraDha thatuM na hatu. trikALadarzIne khAtrI karI ApavAnuM kahetAM teNe turata UbhA thaIne te araNInA jhADanI DALa jhAlI jorathI AMcakA mAryAM ke rAvaLajAma asahya mAthAnI pIDAthI rADa pADI ubhA thaI gayA." tethI sata pUrNa khAtrI thai. pachI jAmazrIe Ama thavAnu kAraNa pUchyuM tethI trikALadarzIe kahyuM ke ahIMthI thoDe dUra " araNITI'bA" e nAmanuM gAma che tyAM eka sAnI raheto hato. tenI gAya tyAMno bharavADa je eka meTA mAladhArI ane gAyAnA mATA TALAM vALA TutA. tenA sAthe te cAravA mUkatA. bharavADe pAtAnI gAyA ara ,,
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (aSTamI kaLA) 117 cAravA eka chokare rAkhyuM hatuM, te chokare jAte "rajaputa" hato paNa tenAM mAbApa nAnapaNamAM gujarI gayA hovAthI A bharavADanuM dhaNacArI gujarAna calAvato. sanInI gAya turatamAMja vIyANu hatI. ane banne vakhata puSkaLa dudha ApatI hatI. eka divase, savAramAM te gAyane daI bharavADanA gALAmAM caravA melI ane sAMje ghera AvatAM gAye devA dIdhuM nahI, tethI kaMI mAMdI haze te hema Avye, savAramAM bIje dahADe gAye devA ApyuM, ne ghaNumAM caravA melI rAtre pAchuM dAvA na ApyuM Ama darareja thatAM, senIne vahema paDaye ke "gAya sejI che. mATe nakI dhaNa cAranAra deI leto haze ema dhArI rAtre bharavADane ghera jaI badhI bInA kahI saMbhaLAvI, bharavADe dhaNa cAranAra chokarAne puchayuM te nirdoSa hato tethI teNe turataja segana khAI, kahyuM ke "huM kazuM jANato nathI " bIje dahADe bharavADanI bhalAmaNa uparathI ane vaLI pitA upara juThuM kalaMka AvatuM hovAthI te chokare barabara te gAya upara dhyAna rAkhyuM, jaMgalamAM caratAM caratAM gAyanA TeLAthI te gAya judI paDI, A TekarA upara caDI, govALa tenI pAchaLa chupI rIte caDayo, jaIne joyuM to eka khADe hatA, tyAM gAya AvIne ubhI rahI, ke turataja cAre AMcaLamAMthI dudhanI dhArAo paDavA lAgI, tamAma dUdha, vaSI (khAlI thaI) rahyA pachI gAya cAlI nIkaLI ane ToLA sAthe bhaLI caravA lAgI, AvI khAtrI thayA pachI, teNe potAnA mAlIkane vAta karI, ne sonIne bolAvI kahyuM ke, bhAi " tArI gAyanA dudhano cora nathI, paNa e gAya poteja che ? pachI tenI paNa traNa cAra divasa sAthe jaMgalamAM teDI jaI, khAtrI karAvI. te joi senI ghaNuMja Azcarya pAmyA, ane te pachI te dararoja te khADAmAM pujA karavA Avato, "rajaputane chokare (gevALe) tenuM kAraNa puchatAM sanIe kahyuM ke ahI kaIka camatkArika devanuM sthAna jaNAya che, e uparathI bIje divase te chokare tyAM thoDuM khedya, tyAM "jaLAdhArI sahIta mahAdevanuM bANa jaDayuM? sonI pujA karavA AvatA teNe te chokarAneM kahyuM ke, A zaMbhu-svayaMbhu, (jyotIlaga) kahevAya, kemake pitAnI IcchA pragaTa thayA che. ane AnA upara keI AstA rAkhe to dhAryuM phaLa maLe, A vA te cAlAka chokare samajI lIdhAM ane bIje dahADe madhyAnakALe nAhI dhoI, svaccha thaine kamaLapujA karavAno vicAra karI mahAdeva sanmukha, besI potAnA ja hAthe mAthuM kApIne mahAdevane (mAthArUpI) kamaLa caDAvI pUjana karyuM, Ama mAthuM kapAyuM pachI dhaDe pUjana karyuM. e vIra purUSa upara mahAdeva rIjhayA. ane te jIvano tamArI mAtAjIne peTe avatAra dharAvyuM, ne Apa rAvaLajAmanA nAme prasiddha thayA, A hakIkta sAMbhaLI sahu Azcarya pAmyA, ane jAma rAvaLajInA pUrva janmanI vIratA sAMbhaLI sahu tene dhanyavAda ApavA lAgyA.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) te pachI araNInA jhADa viSe kahyuM ke kamaLa pujA karyA pachI te mAthuM mahAdevajInI jaLAdhArI uparathI raDatAM raDatAM A jagyAe khADe hatuM temAM AvyuM. ane tyAM varSo jatAM e tuMbalImAM "araNInuM jhADa UgyuM, have e seiTe hale tyAre jAmazrInA mAthAmAM (A tuMbalIne pUrvAzramane saMbaMdha hovAthI) vedanA thAya che. pachI tene UpAya puchavAthI trikALadazIe kahyuM ke, have tame nIcenI tuMbalIne kAMi aDacaNa na Ave tema A jhADanA seTAne kApI nAkho eTale tamArUM darada maTI jaze. pachI jAma rAvaLajIe te jhADane kApI nAkhyuM pachI joSInA kahevA pramANe AsapAsanI ja khodAvI, tubalIne ijA na thAya tema te tubalIne paNa pavitra brAhmaNanA hAthe kaDhAvI, ne jezIe tene mazarUmAM vIMTI eka karaDIAmAM rUnA pola melI temAM rakhAvI tenuM rakSaNa karavAnuM kahI, jAmazrInA taMbumAM melAvI, te vakhatathIja jAmarAvaLanA mAthAnuM darada maTI gayuM. jAmanagara AvI jozIne kahevA mujaba te tuMbalIne karaMDIo eka eraDAnA ALI AmAM rakhAvyo, ane tyAM dhupa dIvo karI tenI pujA haMmezAM karavA lAgyA. ane trikALadazIne puSkaLa dravya ApI vidAya karyA. mosamamAM dANuM taiyAra thatAM kheDute darabArI bhAganA vajenA dANuonAM gADAMo bharI AvavA lAgyA. e vakhate eka kheDate tuMbalIvALA oraDA pAse baLada bAMdhyA, pachI dANuM utArI baLadane gADe jeDI cAlato thayo, te pachI jAma rAvaLajI tyAMthI nIkaLyA ane e oraDA AgaLa be baLadha bAMdhelA dIThA jAyuM ke kheDuta baLada bhulI gayo haze tethI sipAI sAthe te baLado kheDutane mokalAvI ApyA. kheDute kahyuM ke "mArA baLado to A bAMdhyA tethI sipAI te kheDutane teDI tenA baLada sAthe pAcho Avyo, tyAM oraDA pAse bIjA tevAja baLada bAMdhelA dIThA ema ekaja raMganI traNa je baLadanI thavAthI rAvaLa jAma ghaNuMja Azcarya pAmyA. tethI dhroLathI trikALadarzIne pAchA bolAvI kAraNa pUchatAM trikALadarzIe kahyuM ke "mahAdeva tamone sahAya thayA che. mATe tame tenI sthApanA kare ane tuMbalIne paNa sAthe lai tyAM vidhIpUrvaka tene agnisaMskAra kare "pachI jAmazrI rAvaLajI sarva amIra umarAva ane keTalAka brAhmaNone sAthe laI meTA rasAlA sAthe te jaMgalamAM AvyA pachI tyAM trikALadarzI pAse araNInA jhADanI jaDa upara mahAdevanI pratiSThA karAvI ane potAne te pUrvAzramamAM jaMgalamAMthI jaDayA hatA. tethI "jaDezvara evuM nAma pADayuM. ane e mahAdevathI pazcime jarA thoDe dUra te tuMbalIno vidhipUrvaka agnisaMskAra karAvyuM. ane tyAM rAvaLezvara e nAmanA mahAdevanI pratiSThA karI e jagyAe aneka rAzIo tathA brahmabheja karAvI viprone khuba dakSINAo ApI saMtuSTa karyA. ane tyAM banne sthaLe devaLe caNAvI tenI AjIvikA calAvavA prabaMdha karyo. te pachI trikALadarzIe kahyuM ke tamArA be sArA ghoDAo lAvI AMhI bAMdhe, ane te eka prahara pachI choDI leje jAmazrIe tema karyuM to teja jagyAe bIjA be ghaDAo bAMdhelA
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa, (aSTamI kaLA) 119 dIThA pharI e dhADAe cheADI lIdhA tApaNa tyAM tevAja e gheADAo bAMdhelA dIThA jema jema gheADA cheADatA jAya tema tema tyAM dhADA taiyAra heAyaja te joi trikALadardI khelyA ke "A mahAdevanI kRpAthI tamAro ghaNA mATeA pratApa vadhaze. ane AkhA hAlAra deza tamAre maje thaze, vaLI mahAdevajInI AjJA che ke, je eraDAmAM te tulI rahetI hatI. te AraDAmAM ghoDAe bAMdhajo, ane savAre cheDI dAna devAthI tyAM teTalAja khIjA ghoDAo thaze savAre ghoDAo cheADI dAna karajo ane sAMjare ghoDA cheDA te svArImAM (lazkaramAM) rAkhajo mahAdeva tamArA upara ati prasanna che-" ema kahI sahu jAmanagara gayA ane trikALadarzInA yogya satkAra karyo. ghoDA trikALadarzInA kahevA sujama AraDAmAM ghoDAe badhI savAra thatAM te cheDI lai cAraNa brAhmaNa bhATa vagerene dAnamAM ApatAM jAmazrInI deza videzamAM ati kiti prasarI gaI, temaja sAMje ghoDA cheADAtA tenI eka jamI gaja ekaThI karIne Akhe. hAlAra deza jItI lIdhA te uparathI prAcIna mUhe che ke // duddo // * naDIyo jaMgalamAM vase, thoDAno vAtAr // truTho rAvaLa jAmane, hAMkI dIdho hAlAra // 1 // upara pramANe e mahAdevajI ane trikALadazI brAhmaNanA pratApe jAma rAvaLajInI Uti thai hatI, rAvaLajAma bhaTTane pujanIka gaNI tenA ghaNA satkAra karatA hatA. eka vakhate jAmarAvaLajInA sAMbhaLavAmAM Avyu ke " trikALadazI peAtAnI srInA hAthathI nitya joDAnA mArakhAya che" A vAta jANI tene dhroLathI teDAvyA, ane ekAMtamAM teDI jaine kahyuM ke " mAre eka agatyanI vAta * e pratApI jaDezvara mahAdevanI jagyA hAlapaNa ghaNIja prasiddha che te meArIthI 5-6 gAu upara dakSiNe ane vAMkrAnerathI traNa gAU uttara pazcime che tenuM rakSaNu vAMkAneranA rAjA kare che. vAMkAnerathI tyAM sudhI saDaka bAMdhelI che. deza dezAvaranA hajAro yAtrALu leke tyAM darzane mAnatAe jAya che. e mahAdevanI TekarI ane devaLa dhaNuM cheTethI dekhAya che. tevI uMcAi upara che. ane meATA vistAra heAi tyAM dharmazALA ane baMgalA bAMdhelA che krUratA killA che te tyAM sidhI meTara upara jAya che tyAM sAdhu brAhmaNA hara haMmeza rahe che. e traNu sadAvratA paNa apAya che. zrAvaNa mAsamAM deza dezAvaranA rAjA mahArAjAe ane zrImatA taraphathI tyAM seMkaDA brAhmaNo pujA mATe AvI rahe che. ane [zrAvaNa mAsanA] dara semavAre tyAM meDhA meLAo bharAya che, jAmazrI rAvaLajInA vakhatathI kAyama ghI ne dIvA ane pujana mATe prabaMdha bAMdhela te hajI paNa cAlu che eTaluM nahi' pahu vidyamAna mahArAjA jAmazrI 7 raNujItasiMhajI sAheba bahAdure tyAM padhArI ceArAzI karI kAyamanA mATe.moTI rakama bAMdhI ApI che. pAse ramanArA hajI paNa deje rAvaLAmanA dhADA " ema kahI pAsA ane te mahAdevajInA pratApe pAsA savaLA paDe che. nAkheche.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) puchavAnI che, je mAre aparAdha kSamA kare to puchuM " tethI trikALadazIe abhaya vacana ApyuM, eTale jAma rAvaLajIe kahyuM ke "tame nitya tamArI strInA hAthathI khAsaDAMone mAra khAo che te vAta sAcI che?" trikALadazIe hA pADI pachI jAma rAvaLajIe tenuM kAraNa ane UpAya puchaye, tethI trikALadazIe kahyuM ke huM pUrva janmamAM kAgaDo hato, mArI strI, ghaDI, hatI te ghaDIne moTuM bhADuM hatuM, ane gaMgA kinAre caratI hatI, kAgaDAnA svabhAva pramANe hanitya te Thelate hatA, tethI ghaDIne ghaNuM ja duHkha thatuM eka divase ghaNuM ja ThelyuM, tethI ghaNuM lohI nIkaLavA lAgyuM, tema tema mane ghaNuM ja lIjata paDI, paNa ghaDI atI pIDAthI ghaNu gabharANu teNe puchaDA vaDe mane uDADI melavAne ghaNe prayatna karyo, paNa tenuM kAMi vaLyuM nahi ane daivya yogathI tenuM puchaDuM mane vIMTAI gayuM, huM ghaNuM tarapho, tethI te gheADI camakI ane kinArA parathI gaMgAmAM paDI gaI, mArAM ane dheDInAM prANa sAthe nIkaLI gayA, meM ghaDIne ghaNuM duHkha dIdhuM, tethI mane maratI vakhate ghaNe pastA thayo hato, ke je huM have AmAMthI bacuM che ke prANIne havethI du:kha na devuM, evI meM mArA aMtarathI pratijJA karelI teNe karI mArUM aMta:karaNa nidoSa thayeluM, evI dazAmAM gaMgAmAM prANu mukta thaye, tethI gaMgA pratApe huM brAhmaNane tyAM janmIne trikALadazI thaye, ane gheDI mArI strI thaI, meM purva janmamAM tene duHkha dIdhuM hatuM tenA badalAmAM have huM tenA hAthathI nitya khAsaDAMne mAra khAu chuM. kya karmo bhogavavA paDe che, ane te bhagave chuTaka thaze. jAma rAvaLajIe teno upAya pUchayo tyAre trikALadazIe kahyuM ke e ghaDInuM leAhI jeTaluM meM pIdhuM hatuM, temAM have savApAsera lehIno badalo Ape bAkI rahyo che, kemake amAre graha saMsAra zarU thayuM tyArathI dararoja te mane pAMca khAsaDAM mAre che, gAmatare javuM paDe to teTalA divasanAM tene hisAbe khAsaDAM khAvA paDe che, A banAvathI mAruM dila haMmezAM banyA kare che, ane tethI amuka pramANamAM mAruM leAhI ochuM thAya che, e hisAbe ATalI UMmare pahoMcyA pachI have mAtra zavA pAse lehI baLavuM bAkI rahela che, te dhIme dhIme jIdagI purI thatAM leNuM bharAI jaze. e sAMbhaLI jAma rAvaLajIe kahyuM ke- "tame mArUM darada maTADayuM, te koI paNa bhoge ApanuM A darada maTAhavuM che, mATe Apa je ilAja batAve te huM tana, mana, dhanathI karUM " trikALadazI bolyA ke kaipaNa prakAre bAkInuM lehI A strInA peTamAM jAya, to pachI tenI mArA pratye pUjya buddhi thAya, je have Apane tema karavAno Agraha hoya te mArA zarIramAM rUbaDI mukAvI zavA pAse lehI kahAve, pachI te lehImAM cokhA bhIMjavI rAkhIne harake yukitathI tene khavarAve, rAvaLajAmane A vAta pasaMda paDI, tethI dharUMbaDI mukAvI bhaTajInuM leAhI kaDhAvyuM, temAM cokhA bhIMjavI sukAvyA pachI dhroLa te strIne teDavA ratha meka, ane kahAvyuM ke "tamane jAmanagaramAM rANIoe teDAvyAM che, kAraNa ke tyAM tamone paherAmaNu karI ghara ApI
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa, (aSTamI kaLA) 121 ghaNuM sankArathI rAkhavA icche che ane trikALadarzIe paNa teja kAgaLa lakhI Ape, tethI te strIe rathamAM besI jAmanagara AvI darabAramAM ja utAre karyo, eka brAhmaNa rasoi karavA rAkhyo, ane trikALadarzane (varUNune bAne) jaDezvara mokalyA che. te thoDA divasamAM Avaze. tema kahevarAvyuM royAne bhalAmaNa karavAthI sukavelA cekabA nitya te strIne rasoImAM rAMdhI khavarAvato, cokakhA purA khavAI rahyA che. bIje ja divase te strI nitya niyama pramANe prAtaHkALamAM snAna karI pUjA karavA beThI tevAmAM te ekAeka trAsa pAmI, pazcAtApa karavA lAgI ke. "are mArA prANapatine mAre sarva prakAre mAna ApavuM joIe. strIne pati eja sarva prakAre pUjya ane sevya che je strI svAmibhakti na kare, tenA dAna, vRta, tapa, vigere sarva vyathajAya che, mATe mArA meM Aja sudhInA sarva dharmo vyartha gayA,arere nIca strI paNa kalyana kare evuM ekatya karyuM che, huM narkamAM paDIza." ema belatI rUdana karatI mucha khAI paDI. rANIoe doDI AvI. ghaNI mahenate zuddhimAM ANuM, paraMtu jAmarAvaLajIne te vAtanI khabara paDatAM teo to tenuM kAraNa samajI gayA hatA. temaNe tenI pAse be traNa strIone rAkhI trikALadarzanI strI potAnA du:kRtyathI pastA karatI, "anazanavRta" (khAvuM pIvuM choDI devuM te) laine prANa mukta kare vAne taiyAra thaI tethI jAmarAvaLe trikALadarzIne turata teDAvyA tethI teo AvyA ane ghaNuja mahenate tene samajAvI zAnta karI, tenuM aMta:karaNa zuddha thayuM hatuM. tethI patinI AjJA pALI anazana vRta mUkI dIdhuM. te divasathI e svAmibhakita karIne pativratAno dharma pALavA lAgI, e rIte te trikALadarzIe jAmarAvaLanuM darda maTADI tenI unnati karI ane pitAnuM paNa saMkaTa dUra karyuM te pachI jAmazrI rAvaLajIe te trikALadazIne jAmanagaramAM rahevAnAM ghare AvyAM ane ghaNAMja mAnathI potA AgaLa rAkhyA, A trikALadazI paMju bhaTe jAmanagaramAM eka vAva" khedAvI, te evI to meTI che, ane temAM eTaluM te Aje paNa pANuM che ke, te mahAna duSkALanA prasaMgamAM paNa khuTatuM nathI, eTaluM ja nahIM paNa AkhA zaheramAM naLa vaDe, e vAvanuM pANI purU pADavAmAM Ave che, to paNa te vAvamAM jarApaNa pANInI khAMca AvatI nathI, e e vAvamAM pANIno pravAha Ave che, hAla te vAva paMjubhanI vAva" nA nAme jAmanagaramAM prasiddha che, ne te ghaNu jevA lAyaka che, e rIte trikALadazIe potAnI samarthatA batAvI. jAmarAvaLajInA nAma sAthe potAnI paNa amara nAmanA vAvagaLAvIne rAkhI che. (cAritra caMdrikA pAne. pa13) rAvaLajInuM azvadAna - nIcenA traNa duhAothI jaNAze ke, jaDezvara mahAdevanI kRpA thayA pachI jAmazrIe agaNita ghoDAe, yAcakane ApyA hatA.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 zrIyaduvaMzaprakAza (prathama ) // dohA // soDhA gharesu mAMDavo, pArInagara suraMga // rAvaLa viyA paraNatAM, bAvana sahasa baDaMga // 1 // sAtavIsa sAsaNadIyA, aNagaNa dUjIAtha // aDhIlAkha asaApIyA, rAvaLa hekaNa hAtha // 2 // kroDapasA isarakIyA, diyA sacAMNA gAma // datA ziromaNa dekhIyo, jagasara rAvaLajAma // 3 // vi. vi. artha-kavi kahe che ke jyAre pArakaramAM pArInagara nAmanA zaheramAM zeDhAo ne ghera e paraNavA padhAryA, te vakhate cAraNene bAvanahajAra ghaDAo ane paherAmaNInI bakSIsa karI hatI. - temaja jAmarAvaLajIe potAnA hAthathI kula ghoDAo aDhI lAkha, cAraNene ApyA hatA, ane te sivAya 140 zAsaNa, (gAma) agaNIta mIlakata vagere paNa ApyuM hatuM. - kavizvara IsaradAsajIne kroDapasA karI, "sacANa nAmanuM gAma jagatamAM dAtAranA ziromaNI zrI rAvaLa jAme ApyuM hatuM. jAmazrI rAvaLajInA kavizvara isaradAsajIe aneka kAvyo racyAM haze paNa amene be kAvyo maLatAM nIce ApavAmAM Avela che. // chaMda // AyA kacchateM avIkAra / / lInA hAthame hAlAra // dInA duSTa jana kuM daMDa // prAkrama batAyA para caMDa // 1 // yAdava baMsakA avataMsa // opata halA yuddhakA aMsa // kacchI arabI kekAna // uData tAkatA asamAna // 2 // siMhaladvipakA siratAja // girivara tuMgasAgajarAja / / topAM bAja baMduka tIra // dekhata rIpumana dIlagIra // 3 // terI tIvra taDItA tega // dekhI annapurana dega // kInA kavijanakA kAma // jugajuga jIyo rAvaLajAma // 4 // nIkA bIchAyAteM ngr|| ope iMdra puraseM agra / * jAmarAvaLajInI umara e vakhate lagabhaga ekaso varSa uparanI hatI. tethI pote paraNavA padhAryA haze ke kema? te zaMkA rahe che, kadAca pATavIkumAranAM lagna karI uparanI kherAta karI hoya, tema saMbhave che.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (aSTamI kaLA) 123 vasiyo cAra jugAM vAsa // bAraTa jape isaradAsa // 5 // (harIrasa bhAvanagaranI prata.) uparane ida saraLa ane jAmarAvaLajI viSe TUMkI hakIkata che. paraMtu tenI bhASA jhaDajhamaka vagere jotAM kSepaka lAge che. junA paDAomAM kyAMya nIkaLato nathI. mAtra eka reNakIIda maLelo che. te paNa apUrNa che, paraMtu tenAM vAkaya jatAM vAMcakane jaNaze je te chaMda kavizvara izvaradAsajIneja banAvela che. e chaMda sAthe uparanA chaMdanI sarakhAmaNI karatAM jarUra vidvAnene taphAvata najare paDaze. jAmazrI rAvaLajInA yazagAnanuM varNana chee ENDS / chaMda reNakI // kacchadhara tajIAya sadhara soraThadhara; naravara takhata amara nagaraM // harahara kara prasana jaDezvara zaMkara, chatracamara zirapAgha dharaM // DaraDara ripu bhAja gaye tajI dharadhara; jabara paTAdhara bhUpa jaThe // aNakaLabaLa, prabaLa kamaLa mukha niramaLa avicala rAvaLajAma aThe // Teka // jaLavaTa thaTa jhuMgavahata daLa thaLavaTa; dahuMvaTa zAsana pragaTa daNIM / rajavaTa thaTa subhaTa sabhAthaTa cahuMvaTa; marada pragaTa ghaTa mugaTa maNIM // naTakhaTa naTa karata jhapaTa guNikAnRta; taDItaTadhInakaTa mradaMgataThe / aNakaLa // varaNa magaNa sugaNaM cAraNa vrata, zravaNa suNI data ghana varase // parakhaNa gaNagIta vicikSaNa paMDita; durajaNa abhaNa nako darase / / nItIpaNa grahaNa zaraNa pAlaNa vRta; hAkaNa phoja kadI na haThe / aNakaLa // karakara dhara AzapurI rakSaNakara; kuLadevI kara abhaya krati // bharabhara anakoSa ridhisamradhibhara; vaMzasudhAkara aDara vati / / pavitara uttarottara vRSNika gotara; paravaratraya * izara paraThe // aNakaLabaLa, prabaLa kamaLa mukha niramaLa, avicaLa rAvaLajAma aThe / uparano chaMda sAMbhaLI jAmanagaranA prasiddha paMDita pitAMbara zAstrIe mastaka halAvyuM. hatuM te vAta A graMthane tRtIya khaMDamAM "IzaradAsajInA jIvana vRttAMtamAM kahevAmAM AvI che.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zrIyaduvaMzaprakAza ( prathamakhaMDa ) mITheinA pAdharanuM mahAna yuddha jAmazrI rAvaLajIe jAmanagara vasAvyA pachI naudaza varSe saurASTa bhumImAM rahetA, jeThavA, vALA ane vADhera rAjAoe ekatra thaI, nakkI karyuM ke jAmarAvaLajIe dAtamAcIne haraghamALa cAvaDAne ane nAga jeThavA vagerene mArI tenAM rAja laI lIdhAM have je ApaNe ekatra thaI kaMI upAya nahiM karIe to ApaNuM paNa eja dazA che, mATe ApaNe pRthvI ane ijata rAkhavA sArUM ApaNe to, ane bIjA hathIyAre vigerenI taiyArI karIe. Ama muMge moDhe besI rahevAmAM mAla nathI, A vicAra karI teo sahu ekamata thatAM pitAnA sagAsaMbaMdhIemAM sAMThIo pheravI khabara mokalyA ke "jenAthI jeTalI ja taiyAra thAya, teTalI laIne ahIM dharatI dabAvatA AvatA jADejAnI sAme laDavA madada karavA Ave. uparanA samAcArathI vALA, jeThavA, vADhera, cahuvANa, paramAra, jhAlA vAghelA gohela, kAThI. tathA junAgaDhane gherI vagere, potapotAnAM se laI, jAmarAvaLajI sAme caDI AvyA, e cataraMgI kejamAM bAMNa, jaburA, satranALe, ane topa vagere bhayaMkara, astra, zastro hatAM, temAM moTI tapane sI dUra caDAvI rekaDAomAM baLado jeDI. nizAna cuke nahI tevA "gAlamadAre ne topa para besADI cAlatAM cAlatAM mIThAine pAdhara e je paDAva nAkhe. jAmazrI rAvaLajInA sAMbhaLavAmAM AvyuM ke "dedAtamAcI haraghamALa cAvaDA ane nAga jeDavA nuM vera amAre levuM che. eTaluM ja nahI paraMtu jAmarAvaLanI sava mAla mIlakata, luMTI khATI, tene A bhumImAMthI tagaDI melavA che. " Ama duzamano bole che, UparanA khabara sAMbhaLatAM ja jAmarAvaLajI atyaMta krodha karI bolyA ke "A pRthvI te mane jagadaMbAe AgaLathI ja dIdhI che, tethI zatrunI senA kALane kelIo thaI AvI che. mArA manamAM A pRthvI dhIme dhIme levAne irAdA hato paNa zatruo turataja devA AvyA te ThIka che" ema kahI potAnA thANAnA mANasone tamAma sthaLethI turataja bolAvI ekaThA karyA. temaja sagA saMbaMdhIomAM paNa sAMDhaDI svAro mAchalI, tamAmane sakhAte teDAvyA, temAM bhUdesaranA ajAjIe jAte nahIM AvatAM potAnA kuMvara maherAmaNajIne laDAyaka mANase sAthe madade mokalyA, maherAmaNajIe AvI jAmarAvaLajInI salAma karI, jAme tenI nAnI uMmara joi, mazakarI karI ke "tamArA bApu kema na AvyA? ne tamone mokalyA? AMI mAzIne dhAvavuM nathI, Ato laDAInA mAmalA che eTaluM kahI teonA UtArAnI goThavaNa karAvI, kumArazrI maherAmaNajI ghaNuja buddhizALI hatA. tethI teNe sAme javAba ApavA maryAdA oLaMgI nahIM. paraMtu samaya Avye ApaNe ApaNuM vaTa jALavI, hAtha batA
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (aSTamI kaLA) 125 vavA, A manamAM nizcaya karI potAne utAre gayA, tyAM dhroLathI jAmazrI rAvaLajInA baMdhuzrI ThAkerazrI haraghoLajI paNa pitAnI tamAma ja laI ane AvyA, ane jAmazrIne kahyuM ke bhAI have yuddhanI DhIla kema kare che? A vacane sAMbhaLI jAma zrI rAvaLajIe jane taiyAra thavAne hukama Ape, ane hukama maLatAMja, hAthI, ghoDA, UMTasvAra, pAyadaLa, vigere tamAma senA hAjara thai, temaja jAmarAvaLajInA zuravIra sAmaMte ke je laDAimAM bhukhyA hAthavALA tathA zaMkarane rUMDhamALA denArA asarAone varavAnI utkaMThAvALA vIrabhadra jevA mahAna krodhALa duzmananuM akALa mRtyu lAvanArA potAnA dhaNunI AgaLa loDhAnA keTa sarakhA, ane kadI paNa raNamAM pITha na dekhADe evA nIcenA nAmavALA zuravIra sAmaMtoe AvI salAma karI. |chAya che jodho noMghaNa jANa, bhAra vajIra taNA bhaja // lADaka jeso ladhu, sAca dhaNIyAM kArajasaja / maherAmaNa hada marada, satrAM rada karaNa ajAsuta // kAno raNamala kahAM, bhANa dala prAkrama adabhUta // sumaro ajo hamIrasuta, sAtha moDa kehara suhaDa / / aNabhaMga jodha etA uraDa, cataraMga yaha AdI cahaDa // baMdhava nija baradALa, jAma lakhapata sutjaannuN|| heka akhAM haradhoLa, bIyo moDasa bAkhANuM // sUradhIra ravazAha, nAha trahuM zatra nIkaMdaNa // jazo ladhu paNa jANa, bhUpa haradhoLa naMda bhaNa // togaDo soDha, parabata sataNa, salaha kase samara tharA // e AdI caDhe, lakha AvIyA, senA apa apa sAtharA // vi. vi. artha-dhaNInuM kAma satyatAthI nImakahalAlIthI) karavAvALA bhArAvajIranA putro ddhAomAM mukhya evA moTA noMghaNu vajIra ane nAnA jeze vachara tathA zatruono nAza karanAra ajAjInA kuMvara mahAmarada maherAmaNajI tathA adbhUta parAkrama karanArA kAnekajI, raNamalajI ane bhANujhadala, tathA hamIrasuta, sumarejI meM ajojI, tathA kesarajImeDa, AdI azubhaMga ddhAo, ke je cataraMgI senA AgaLa cAlanArAo hAjara thayA temaja jAmazrI lakhapatajInA kumAre ane
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) jAma rAvaLachanA baMdhuzrI haradhoLajI tathA moDajI tathA ravAjI, ke jeo zatruenA daLanuM nikaMdana karanArA mahAna zUravIra traNe baMdhuo padhAryA temaja ThAkarI haraghoLajInA kumArazrI jazeja paNa nAnI vayanA hatA. chatAM sAthe padhAryA hatA. ane seDhA parabatachanA putra tejI seDhA vigere pitapatAnAM sinya sAthe AvyA hatA, upara lakhyA keTalAka amIre, rathamAM tathA keTalAeka sukhapAlamAM bIrAjI, pharakate nizAne atyaMta harSathI taiyAra thaI, jAmazrInA AgaLa AvyA, e vakhate jAmazrI rAvaLajIe bakhtara bhIDI mAthe Tepa paherI, chatrIse Ayuddho dhAraNa karI mUche vaLa daI, ghaNAka kasuMbA pAI, (pI) jagadaMbA AzApurAnuM nAma lai, pItAmaha: kRSNane yAda karI, UMcakavA nAmanA potAnA ghoDA upara svAra thayA. e vakhate nakIbee ghaNuM khamAM kahI, hAlekarI, baMdIjano bIradAvaLI bolavA lAgyA, meghADaMbarachatra dhAraNa karelA jAmazrI rAvaLajI UcazravA azva upara iMdra mAphaka zebhavA lAgyA, ane pheja vAdaLAonI mAphaka robhavA lAgI, puSpa upara jema bhramara kAyama prItI rAkhe che. tema yuddhamAM kAyama prItI rAkhanAra, pratApI, vIra jAmarAvaLe zatrunI senA sAmI kuca karI, e vakhate jayanAda thanAM nagArA upara ghasAo ane sIdhuDA rAganAM vAchanI garjanAo thavA lAgI e viSe kAvya. I war zeza zIpa saLasaLe, halata hala hale dharA huva / / kamaTha pITha kaLamaLe, dATa vArAha laLe duva / / catra daNa caLavaLe, dhyAna siddha TaLe sabhramadhara // araka turaMga AphaLe, pekha AtaMka ApaMpara / / / narakeka Aya anami name, bharaNa pesa kAraNa bhaLe // karacaDe jAmarAvaLa kaTaka, garava dahaLa arIhAM gaLe // 1 // vi. vi. arthazeSanAganuM mAthuM halavA lAgyuM, pRthvIne dhAraNa karanAra kAcabAnI pIThapaNa kaLamaLavA lAgI, vArAhanI dADhapaNa dukhavA lAgI, kuLa parvate paNa DagavA lAgyA, mahA jogezvaranI samAdhI khulI gaI, ane sUryane saMbhrama thavAthI tene ghoDe paNa athaDAi gaye, bhaya lAgatAM keTalAka anamI rAjAo paNu zaraNe AvI pesakasI kabula karI. jAmazrInA tAbedAra thaI rahyA. A pramANe jAmazrI rAvaLajInuM kaTaka joi, zatruonA paNa garva gaLI gayA. e pramANe jAmanagarathI cikarI, mIThei nAmanA gAme jai zatruonI rojathI eka gAune aMtare jAmarAvaLajIe deDhalAkhanI phejathI paDAva nAkhe, ane tyAM rAtri rahI bIje divase sUrya prakAzatAM sainyanA nagAracIne hUkama karyo
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (aSTamI kaLA) 127_ ke "svArI caDavAne ke de" ke sAMbhaLatAM ja zarIree siMhanAda karyA ane kAyanA hadayamAM kaMpa thaye, mAMsAhArI pakSIo tathA jAnavaramAM kelAhala thayo, ravIre gaMgAjaLathI nAhI iSTadevanuM smaraNa karI tulasInAM mAMjara mastaka upara dharI sAlIgrAmanA baTavA gaLAmAM paherI, chatrIse Ayu sajI, dhaNunuM luNa haka karavA gheDacaDI taiyAra thayA. jAmazrInuM lakara caDayuM jANuM, zatra sainyamAM sAMgaNajI vAra, bhANajI jeTho ane DhAMkanAvALA, rAjAoe potAnI tathA sakhAte AvelA rAjAenI maLI kula aDhIlAkha phejanI taiyArI karI, te traNe rAjAeAe topAno moracAe mAMDI, jaMbu, zatranALe vagerenI paMktio goThavI, ane te upara aNacuka gulamadAre jAmagarI batIo saLagAvI ubhA, nAnI moTI saghaLI tenI saMkhyA. 150) deDhAnI hatI, te tamAma tapane sIMdura caDAvI bakarAMonA baLIdAna ApI. pharakatI dhajAo caDhAvI, taiyAra karI, mahAkALI sarakhI vikALa bhayaMkara avAjavALI keTalIeka topa tA 5-10 ane 12 hAthanI laMbAinI hatI, e bhayaMkara dekhAvavALI te pAne dArU geLAo bharI taiyAra karI e vakhate jAsusoe AvI jAmazrI hajura araja karI ke mahArAja zatruonA senAmAM tenuM jabaruM baLa che te epanuM baLa vyartha jAya e kaMika upAya zodhavo joIe. uparanA khabara ane toponI taiyArI sAMbhaLI jAmarAvaLajIe sussAmaMtane belAvI kahyuM ke "sAMbhaLavA pramANe zatruonI pAse topanuM baLa ghaNuM che. mATe ApaNe kema phAvazuM? e vicAra kare. taravAranI laDAimAM to teo ApaNe jhapATe jhIlI zake tema nathI. paNa topono mAra zuravIranI hAma purI karavA Ape nahIM tethI mArA manane saMdeha rahe che. "jAmazrInA vacano sAMbhaLI zUravIree hAtha joDI araja karI ke "mahArAja yuddha karavAnI rItI Apa saghaLI jANe che tethI saghaLA ame ApanA hukamanI rAha jotA laDavA taiyAra ubhA chIe." tyAM noghaNu vachare araja karI ke mahArAja hukama heya to ApaNI pojanA traNa vibhAga pADI eka bhAga vacamAM ane be TukaDIe be bAju para rAkhI rAja calAvatAM zatrunI topono avAja thatI vakhate vacalI TukaDInA sipAIoe suI javuM ane avAja thai to chuTI gayA pachI te sipAioe pAchuM haThavuM Ama thavAthI zatruo ApaNane pAchIpAnI denArA (pAchA haTatA) jANuM gaphalatamAM paDatAM pharI topo bharaze nahIM tethI ApaNe te gaphalatano lAbha laI ghoDAonI vAgha upADI tenAthI bheTabheTA thai talavAranuM yuddha calAvazuM. noMghaNu vacharanI uparanI salAha sAMbhaLIne jAmI rAvaLa bolyA ke patha che huM rAvala jo haTuM, mera gIrI caLe mahIsara / / huM rAvaLa jo haTuM, dIvasa bhaLahaLa na dInaMkara // huM rAvaLa jo haTuM, mahAsiddha caLe samAdhI /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) huM rAvaLa jo haTuM, satI tajade pIya sAdhI // hovate kaLaha rAvaLa haTuM, mAne kIma saMsAra mana // aba jIvaNa maraNa prama uparAM, devA krama asamegha dana // 1 // vi. vi. artha- merU parvata caLAyamAna thAya ne sUrya pRthvI upara prakAze nahiM mahA yogezvara gabhraSTa thai samAdhI choDe ane pArvatI satI zaMkarano saMga choDI de te huM (rAvaLajI) yuddhamAM pAcho haThuM, vaLI huM rAvaLajI kalaha (yuddha)mAM pAcho haThI saMsAramAM jIvuM ema kema mana mAne? mAre to jIvavuM maravuM izvarAdhIna che. ema mAnI zatruonA sanmukha cAlI Dagale pagale azvamegha yajJanuM phaLa meLavavuM che. vaLI kahyuM ke, mArI salAha pramANe ApaNuM zUravIrapaNuM ane parAkrama AbAda rAkhavA mATe hIMmata jo kImAM huve, poraza rajapUtAM hai vidyA topa ravI, vonuM jotAM 2 vi. vi. je koi rajaputamAM, hIMmata ane piriza heya baMne daLe jotAM zatruonI tenA kAnamAM khIlA dhAbI Ave, e kaMI zuravIra purUSa ApaNI phojamAM hoya to taiyAra thAva. uparanAM jAmazrInA zUravIratAnAM vacana sAMbhaLI, vajIre sarva amIra umarene jAmInA taMbumAM uparanI vAtanuM bIDuM jhIlavAnI kacerImAM hAjara thavAne padArane hukama karyo, rAjyanA pharamAnane mAna ApI saghaLA subhaTa jAmazrInA taMbumAM dAkhala thayA ane bIDAvALe "gora bIDuM laI kacerImAM pharavA lAgyo. 23 bIDuM pheravavA viSe hakIkta paNa je kArya karavA mATe rAjapharamAna thayuM hoya, te pharamAna rUpAnI thALImAM rAkhI tenA upara nAgaravelanA pAnanuM sonerI vagavALuM bIDuM melI te thALI rAjanAgara"nA hAthamAM Ape pachI te rAjagAra sabhAmAM pharato jAya ane je kArya karavAnA pharamAnanuM bIDuM hoya te meDhethI belato jAya ane zUravIrane bIradAvato jAya, ema AkhI kacerImAM eka cheDethI bIjA cheDA sudhI traNa vakhata pharI Ave, chatAM koi te bIDuM jhIle nahi, te bI pheravanAra barAjagarane vadhu karavAno hukama karavAmAM Ave, e vakhate gebrAhmaNane vadha thatAM kIe rajaputa besI rahe? A kamakamATI upajAvanArA prasaMge jarUra kaI vIra purUSa e rAjasabhAmAMthI UbhuM thai bIDuM jhIle, ane te rAjagora brAhmaNane maratAM bacAvI akSaya kItI meLave.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (aSTamI kaLA) 129 UparanI rIte "topanA kAnamAM khIlA dhabavAnuM " bIDuM lai jAmazrIne rAjagAra kacerImAM pharavA lAgyuM, te prasaMganuM kAvya che ke ||dohaa doDhIyA // bIDo phira phira Aviyo, narako jhAliyo nAya / te baDa grahiyo togaDe, soDhAbaMsa savAya // soDhAbaMsa savAya, rajavaTa rItaDI // cAra jagAM laga cAya, kahAMvaNa krItaDI / nariyaMda Age jAyake, zIza namAvIyo / hoyana dUje hAma, bIDo phira AvIyo // 1 // topAM kholA huM haNAM, ghaNathaTa macavAMghAMNa // to to jANo togaDo, parabataro paramANa // parabataro paramANa, jaMgA arajIta huM // nImakha ujALAM neka, huvA Tuka Tuka huM // ApakarAM kurabAMna, dhaNI re U parAM // jANo ema jarura, toDAM mukha toparA // 2 // vi. vi. artha-rAjapharamAnanuM bIDuM pharI pharIne bevAra pAchuM AvyuM, paNa keIe lAMbo hAtha karI bIDuM jhIlazuM nahI, paNa togAjI soDhAeM, potAnI kSatrIvaTa tathA vaMzaparaMparAnI cAla dhAraNa karI cAra jugasudhI kirti rAkhavA sArU ane kavionI kAvyamAM dAkhala thavA sArU keIthI na banI zake tevI hAma dhAraNa karI jAmasAhebane mAthuM namAvI bIDuM lIdhuM. ane kahyuM ke "zatruono ghANa kADhI tenA kAna baMdha karuM teja mane parabatajIno putra togAjI jANa. dhaNunA nImaka vAste kaTake kaTakA thaI mAruM aMga ghaNune mAthe kurabAna karIne paNa teponA kAna baMdha karIza. upara mujaba seDhA togAjIe bIDuM jhIlI jAmazrInI salAma karI tyAre sarva sabhAsada togAjInA sAhasane joi Azcarya pAmyA ane sahu tene zAbAzI ApavA lAgyA e vakhate jAmazrIrAvaLajI enI viratAne je kahevA lAgyA ke. // doDhIyA dohA // rAvaLa kahIyo raMgahe, togA tuM aNatola // tovaNa bIjo kuNatake, karabA mota kabola // karavAM mota kabola, jhALAM aMga jholavo //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zrIyaduva'zaprakAza laDavo bhAratha loha, akhelAM aNabhaMga jodha abIha, OM (prathamakhaMDa) khelavo | vAvana | rAvanuM // ? / / (vi.vi.) barahatha raMga togA rajapUta, duM rUma a--jAmarAvaLajI kahe he aNutAla (tArI zUravIratAnI tulAnI koI barobarI kare tema nathI eTale tArI vIratAnuM mApa kADhI zakAya tema nathI, evA) aNumulA tAgAjI tamAne raga che zAbAza che kAraNa ke tArA vinA bIjo kANu mAta kabula kare tema che? taravAronI dhAra sAmu` cAlI khela khelavA te agnimAM jhaMpalAvA barAbara che mATe huM vIrahutha . aNabhaMga jovA teAgAjI tane ghaNA ghaNA raMga che. sarva sabhasadA kahevA lAgyA ke, " sADhAnA vaMza vinA khIjAthI A kAma banI zake tevuM nathI" e vacane sAMbhaLI sabhAmAMthI raNasI, vIkramajI, ane vAjI nAmanA traNa dala rajaputA UbhA thayA, ane tAgAjI sADhA sAthe javA jAmazrI AgaLathI rajA mAgI, hukama maLatAM e cAre vIra purUSo ekamata thai zatrunA sainya tarapha cAlyA, ane sainyanI najIka jai, kaDIkarI" (sapheta kapaDuM sulehanA vAvaTAnI, nizAnInu khatAvavu' te) sainyamAM dAkhala thayA tyAM zatruoe pUchyuM ke, tame kema AvyA? " tenA javAbamAM teoe yukti racI kahyuM ke " ame paradezI mANase anna jaLane lIdhe ahIM AvyA hatA. paNa have ApanI marajI nathI jaNAtI tA ame| amAre thAnake pAchA jazu Apa fAjaLathI karI amAne mAravA AvavAne zrama zAmATe kare che? " AvAM vacanA sAMbhaLI, zatrunI mAMthI kAI yAddho gavISTa vacana khelyA ke " e khAcara, Dhora DhAMkharane pALanArA leAkA, ApaNI teApAnA jhapATA jhAlI na zakavAthI, vI lai AvyA che" e sAMbhaLatAMja tArAjIe araja karI ke " amane ApanI teApA jovAnI ghaNIja UtkaMThA che. mATe maherabAnI karI dekhADA " A vAta sAMbhaLI keTalAke kahyuM ke, AmAMthI do| thaze. ane keTalAke kahyuM ke, tApA dekhADavAthI tene vadhu dhAstI lAgaze. Ama vAtA karatA tApo dekhADavA cAlyA. tepaNa teonI aMdara keTalAeka saceta AdamIe zastramAMdhI taiyAra rahyA, cAre jaNAe tApA jotAM jotAM dharmAdhama tApAnA kAnAne sAthe lAvelA khIlAthI hatheDIo vate adha karavA lAgyA, joi te tApAnA cAkIdvAra pAMcaso mANasa temanA para dhasI AvI taravAra calAvavA lAgyA, e vakhatanuM kAvya che ke ja // ica vahatopAM rakhavALa, paMca sataha pedaLa prata / / prathama dhasI iNa upara, khAga bAhI AraNakhatta / / bIrahAka bAjaMta, aDhe daLa ghumaMDa AyA ||
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (aSTamI kaLA) graha daLa eka tarapha, ruMka ratha ruMDa nacAyA // togaDe kAna khIle tahAM, phira kATe TaMTa cAmaMDa jema soDho sacata, paga daLa thobhe khIle topa khIlIyAM, pADa jhaMDA patasAi || Ukrasa khaLa UparAM, baLe khaga jhATa bajAi || hUisa bIrAM hAka, saNI huMrAya saTakAM // caDa bhaDa AyA coka, liyaNa khagadhAra laTakAM // jhaTakALa boha macate jhaDI, AyalakhAM lakha jhumIyA || tiNa tALa aMga togA tarNe, ghAva corAsI ghumIyA // 2 // vi. vi. pharaharA // iNaparA // 1 // 131 a--pAMcaso pedaLa mANasAe AvI tenA upara taravAra calAvI vIrahAMkA thavA lAgI phejamAM paNa jANa thai gai ane mAthAonA ane dhAnA DhagalA thavA lAgyA. A pramANe yuddha karatAM topAnA kAna badha karI zatrunA kheDA karelA jhaMDAne paNa pAkko. cAmuDarAva nAmanA sAmate jema caDha zaheDanuM sainya thAbhAvI rAkhyu hatuM. tema tegAjIe sadgunA sainyane thAbhAvI, dhaNInu kAma majAvyuM, te vakhatamAM yuddha karatAM karatAM sADhA tAgAjI vigerenA agamAM lagabhaga 84 cArAsI jakhamA hatA. uparanuM adbhuta parAkrama joi bhANajeThavA, tathA anya rAjAe te vIrAnAM vakhANa karavA lAgyA, ke " dhanya che, tenA mAtipatAne ke teoe maraNa AgamI ApaNI AjamAM AvI tApAnA kAna adha karI ApaNI lAjane khaTo lagADayA, have ApaNI UjamAM evA koi zUravIra purUSa che ke zatrunI phAjamAM jaI, jAmarAvaLajIne mArI Ave" A vAkayA sAMbhaLI, jAkhavecA jhAlA karazanajIe peAtAnA vaMzanI kiti UjjvaLa rAkhavA, ane dhaNInuM nImaka huka karavA taravAra UThAvI salAma karI, "6 AjJA maLatAM karazanajI jAMbavecA peAtAnA dhADA taiyAra karI, hAthamAM bhAluM lai, jAma sAhebanA sainya tarapha cAlatA thayA. A vakhate barAbara madhyAhnakALa heAvAthI. jAmazrI rAvaLajI peAtAnA taMbumAM ArAmathI pADhayA hatA. ane eja taMbunI mAjumAM teonA bhAi haradhALajI bAjoTha DhaLAvI nAvA besatA hatA. AsapAsa keTalAeka khIjamatadAro, garama pANInAM carU, vigere lai hAjara ubhA hatA. chAvaNImAnuM tamAma lazkara te divasa vizrAntine jANI zAMnta hatuM, kAi sutA hatA. te koi mahAra gayA hatA, sakhata tApathI chAvaNInA paheragIrI paNa najIkanA chAMyA gAtI zAntithI emA
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) lAM khAtA hatA. teTalAmAM jhAle karazanajI jAMbavece senA najIka AvI kapaDI karI e kapaDI nAvA beThelA ThAkarazrI haradhoLajIe je tethI te vachI lai Ave che ema dhArI tene chAvaNImAM dAkhala thavA devAne hukama karyo te jAMbavece caDaye ghoDe jAmasAhebanA taMbu najIka Avyo. tenA hAthamAM eka sata kAgaLanuM parabIDIyuM (kavara) hatuM te patra uco karI kahevA lAgyo ke"A sulehane kAgaLa mAre khuda rAvaLajAmane hazehatha ApavAno che." hajurIAoe te kAgaLa mAgatAM teNe Ape nahiM. ne kahyuM ke jAmasAheba sIvAya hoIne nahi ApuM" e sAMbhaLI ughADe zarIre navA beThelA ThAkArazrI haroLajIe hAtha laMbAvI kahyuM ke, "huM jAmasAheba chuM huM. lAva te kAgaLa" AvanAra svAra kaMI jAmasAhebane oLakhato nahato. paraMtu AsapAsa ubhelA khIjamatadAro ane "jaya AzApurA jAmajayati"nA rAjacInathI pharakatA vAvaTA vALA taMbu nIce rUpAnA bAjoTha upara nAvA beThelA pracaMDa zarIra ane tejasvI kAMtivALA rAjavIne ja jAmarAvaLajI ghArI e patra teozrInA (bhAI haradhoLajInA) hAthamAM caDe ghoDeja Ape. turataja ThAkarizrI haradhoLajIe te kavara ziDayuM. AjubAjunA ubhelAM mANasenI daSTi paNa DAtA kavara uparaja hatI. e takane lAbha laI AvelA svAra jAMbavece ThArazrI haradhoLajInI ughADI chAtImAM bhAlAMne jorathI ghA mAryo ne te eka ja ghAe ThAkarazrI haraLa cha. tyAMja kAma AvyA. (vi. saM. 1606) * bhAlAne ghA mArI jAMbaveca(karazanajI) doDate ghoDe pitAnI chAvaNI tarapha vaLyo, ane jAmanI chAvaNImAM dago dago e jabare kelAhala thavA lAgyo, e sAMbhaLI jAmazrI rAvaLajI jAgatAM potAnA priya baMdhu ThAkarazrI haradhoLajI kAma AvyAnA mAThA khabara sAMbhaLI, jema lakSamaNane murachA AvatAM zrIrAmacaMdrajIne thayuM hatuM tema du:kha utpanna thatAM ghaNuja dIlagIra thayA paraMtu kSAtra dharma yAda karI, hIMmata lAvI hukama karyo ke " haradhoLajIno mAra jIvate javA pAme nahI jaladI pAchaLa caDe ane mAre" hukama maLatAMja zuravIra sAmate pAchaLa paDayA e viSenuM kAvya che ke _ chaI DhaLe bhoma haradhoLa, prANa mugata ata pAyo / ja A laDAi vibhAvilAsamAM jAmanagara vasAvyA pahelAM thaI hatI tema lakhela che. paraMtu bIjA itihAsamAM A laDAI vi. saM. 1606 mAM thayAnuM lakhela che. vaLI dhoLanA daphataramAM ThArazrI haraghoLajI vi. saM. 1906 mAM mITheinA yuddhamAM kAma AvyAnuM lakhela che. te kharUM che. jAmanagara vi. sa. 1596 mAM vasyuM tethI A yuddha jAmanagara vasyA pachI lagabhaga dazavarSe thayuM che
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (aSTamI kaLA) 133 je suNa rAvaLajAma, aMga A pachaTAyo / / hUisa kaTakAM hAka, chUTe sIMdhava chaMchALA // maradAM jora marada, asA aNabhaMga aTALA // . baradAya ema rAvaLa barada, AjakAja mama oLaro // jIvata na jAya AgeM jaru, have mAra haradhoLaro // 1 // vi. vi. uparanI rIte paDakArA thatAM sahu sAmaMta caDayA, khuda rAvaLa jAma pote paNa caDayA paraMtu jAMbavecA karazanajIne ghoDe pANIdAra hato tema nahI, paNa tene jhAjhuM aMtara paDI gayela hovAthI keipaNa svAra pahecI zakyA nahiM. bhUdesarathI sakhAte AvelA ajAjInA kumArazrI maherAmaNajI, (jyAre madade AvyA tyAre jAma rAvaLajIe kahyuM hatuM ke mAsIbAne dhAvavuM nathI te) potAnI paTI nAmanI ghoDI lai, garamI thatI hovAthI bAjunA taLAvamAM nAvA gayA hatA. kAThe kapaDAM utArI eka potIbha3, ghaDIne taLAvamAM nAkhI mArA ane selA devarAvatAM hatA. tevAmAM teNe kelAhala sAMbhaLe ke, jo dage do mora mAra mAyA, jAya nahiM duzmana jIvato jAya nahiM, AvA hadaya bhedaka pakAra sAMbhaLatAM teo turataja taLAvamAMthI mAMDIne kAMThe lAvI sugaMDAM upara paDelI potAnI "sAMga (e nAmanuM hathIyAra) laI, bhIne potIe te svAranI pAchaLa paDyA, paTTI, ghoDI mAtra cAraja varSanI vacherI hatI, doDAvatAM doDAvatAM lagabhaga thayA paraMtu karazanajI jAMbavecAnA ghoDAne ane potAnI ghoDIne aDhAra kadamanuM aMtara bhAMge nahi e viSenuM kAvya che ke jAto khUnI jANa, ageM maherANa ajANI // paTTI ghoDI puMTha, tatakhaNa mele tANI // Age bhAgo jAya, bhoma aMtara naha bhAMge / ANe mana ucATa, lekha lakha dAva na lAge / muM ageM jAya satraharamaLI, huM to jIvata hAra hu~ // ghaNakarAM abe upaghAta ghaTa, meM nAM duzmana mArahuM // (1) asI bAja uDaNI, pavana begaha paDakArI // truTI tArA jema, dhIra paMkhaNa dhajadhArI // barachaka jora barADa, bhIma bhAratha bachaTo //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zrIyaduzaprakAza kareza krodha kratAMta, taMta levA kara traTo || * zrama aDhAra mAthe maLa, noda sAMga jarada asa sauMsaro, kRMta (2) (prathamakhaMDa) prAMnAM vADhIyo / / bahuMsara kADhIyo || vi. vi. azatrune nAzatA jANI. kuMvara maherAmaNajIe peAtAnI paTI gheADIne tenA pAchaLa hAMkI melI tA paNa pRthvInA aMtara zatru vacce teTalA ne teTaleAja rahevA mAMDayA, tethI maherAmaNajI manamAM vicAra karavA lAgyA ke " mArI AgaLathI zatru jIvatA jAya teA mArA jIvatarane dhikkAra che. zatrune jo huM mArI nahiM zakuM tA ApaghAta karI mAro dehu pADIza. " AvA vicAra karI gheADIne paDakArI, AkAzanA kharatA tArAnI peThe ane bhakSa mAthe garaja pakSI paDe tema zatrunA dhADAvAMse meTA vegathI doDAvI. doDatAM doDatAM aDhAra kadamanA aMtara rahyo. te vakhate krodha ANI maherAmaNajIe dheADIne kudAvI svAra mAthe " sAMgatA thA karyAM, te zatrunA aMgane ane dhADAnI kAMdhane vIdhI (sAMga) jamInamAM khuMcI gai. jAmazrI rAvaLajI tathA cAndrAo ughADe zarIre ane ughADI pIThe dhAravArane duzmananI pAchaLa paDelA joi, Azcaya pAmyA, duzmana paDatAM teo sahu tyAM paheoMcyA, ane kuMvarazrI maherAmaNajIne ALakhyA, e vakhate maherAmaNajInAM netro ati jora karavAthI bahAra nIkaLI gayA hatA, ane dheADInAM muThI paNa esI gayAM hatAM, te joi rAvaLajAme nIce utarI pAtAnA hAthamAM rUmAla la, meherAmajInA zarIra uparanI raja luvA mAMDI; ane olyA ke *hAlA tArA hAtha vakhANuM ke paTI tArA paga vakhANu " vaLI jAmarAvaLe zAkhAthI kAvya che ke ApI tenuM maherANa // // zaiA // badarAvaLa baradAvIyo, raMga kSatrI pANI rakhIyo Aparo, parasadha mera pramANa || 1 | maharAmaNa jesA marada, homama Age hoya || amara kaththa rAkhe iLA, sAdhI kAraja soya // 2 // raNa jAMbeco rAkhIyo, mAjhIbhaDa maherANa || teMLa same TAM taLI, vAnIAda vanakALa || ph|| vi. vi. * lagabhaga 27 satAvIsa phuTanu aMtara hatu. * hAlAjInA vaMza jo hAlA kahevAya, tethI huM hAlA tArA hAtha vakhANuM ke eka tArA paga kevA ke dhAe, svArane gheADAne vIdhI zAMga pRthvImAM cATI gai, te he paTI gheADI 27 phUTa DekI tenA mAthe paDI.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (aSTamI kaLA) 135 artha-rAvaLajI bIradAvIne bolyA ke he zuddha kSatriya maNimaherAmaNa! te kSatrinuM pANuM rAkhyuM tethI tu merUpavata je prasiddha thayo mArI AgaLa maherAmaNajI jevA ja zUravIra che, te haradhoLajInA mAranArane mArI mArI lAja rAkhI ane pRthvI upara te vAtane te amara rAkhI. pachI maherAmaNajIne pAlakhImAM besADI chAvaNImAM teonI sAravAra karavA gayA. upara mujaba karazanajI jAMbaveco marANunA khabara zatrunA sainyamAM thatAM teoe mahAbhArata yuddha macAvyuM. doDha lAkhanuM daLa jAmazrI rAvaLajInuM ane aDhIlAkhanuM daLa zatruonuM maLatAM dArUNu yuddha jAmyuM. e mahAna yuddhanuM varNana cAraNI bhASAmAM megha (varSAda) nuM "sAvyavarUpaka hevAthI atre TIkA sahita ApavAmAM Avela che, // chaMda motIdAma, // bahe khaga hAkala, hoya birAdha // aThAM khatra tIratha, dhAra arAdha // baje pakha roLasa, nAda trabATa // ghaNAM mana AraNa, sAvaNa ghATa // 1 / bahu daLa bAdaLa, rupa baNAva // jIrAM bahu buMdasu, kheha jaNAva // baLo baLa bIjaLa, teja baNAsa ||khve tita rata, khaLokhaLa khaas|| 2 // dhaNe maMDa aMbara ru, ghara raMta // traMbAgaLa nobata, nAda trahaMta // amo sama bAdala, ke lagha Aya // bhaDaM samaraththasa, tema bhaLAya // 3 // kitA ladhu dIragha, bega karata ||dhraa haya pedaLa, pAva dharaMta / / Upe baga paMgata, seta udAra // suhe gaja tema, Ubhe daMtasAra // 4 // rataMbara aMbara, pIta sureSa // suhe gaja cAcara, raMga baseSa / jhalA gaja tAma, jhapeTata jhula // tavAM vaha vAyasa, vAya atUla // 5 // jhuke tiNa vAsava, cApa jhaDAva // caDe haya neja, dhajAsa caDAva // kare kara moha, kahakka kaLAya // paLaMcara thoka, gahakka gaLAya // 6 // bake lagha dAdara, dIragha bola ||rnnNkt ghaMTa, gayaM pakharola / ' dharaM dhuravA yata, baMdhiya dhAra ||dhre yata sora, saLaka dhuhAra // 7 // kaLA bijaLA, yasa teja kaDakka // vahe yata sora, bhrakhIju baDakka // vaNe puna bAdaLa, hora bIhora // kitA dhaDa phuTata, zobha karora // 8 // kahuM kahuM bIja, paDaMta sakrodha // satrAM sira ghAva, khagAMkara zodha // jaLa barakhA buda, bAdaLa jANa // saraM ghara bAMNa, bahe sara TANa // 9 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 zrIyaduzaprakAza ( prathama khaMDa ) par3e gira sAma, jaLaM paranALa // khaLaMkata rudra, gayaM paDa khALa | jake parya thaLa upaTa, sAmaLa pAya // bhaDAM aMga ghAva, raNaM khita zroNa, paDe jaLa rosa // baDaM gaja pedaLa, keka caDe jaLa lehara, bega caDAva | ahI urajhI majha, aMtraha tayaM taLake macha, bUDa kalevara dIragha, maghara taraM keka // karekai ghAyala, mAnava ave kaha jogaNa, nAvaNa birAmana nArada, zaMkara raNaM yaha jAga, draze raNaduva pohara, ema havAmRta jokhama, bAra // // kitA kaTa haththa, taDapha bhaDaM kaha korama, zIza // nAva asekha adhaM dhaDa cAlata, laghu kaha jhIMgura, macchIya lekha mano khaga kAtara, sAMtara mIna // karaM dama Amakha, bhAva baDhe kaMda mULa, taraMta baNAva // bhaDAM kaha zIza, paDe graha praphUlata phUla, sanALa prabhAja || suhe yata kALaja, phephara jahI madha ghAyala, huka gujAra // paLaMcara keka, bagaM saraM sata bheja, suphena prataM kaTa aMgula, rupa gIta kela // manohara khelata, bAla Aja // anaMdIya gAvata, bIra // tahI khaTakrama, kare ramaNIya || bimAnasa raMbha, vare racAya // mahA khaga jhATa, birATa hajAra // pavaMgama mAnava, catra bhabhakAya // 10 // vidhosa | sanAhata rAvaLa, catra sahesa // hate punI bAkIya, bhUpa huvo raNajItasa, rAvaLa hAtha // sanyA trahuMrAja, bhagI ika kosa, sa puMTha haTAva // barajI ya rAvaLa, kIdha lage rajapUta na. bhAgaha, lAra // nittI khatravATa, rakhe suNe katha ubhaha, rAvaLa sena // maraM nRpa pAchaha, phera apoapa, thAnaka mAraga Aya // bajaMtraha jAmasa, jeta Ava // 11 // karaMta // baseka // 12 // bisekha // parekha // 13 // sukI // bhAva // 14 // sAja // parakAra sukhela | avAja // 16 // 15 // jaLatIra // varaNIya // 17 // macAya // prakAra / / 18 / / lahesa // yakasAtha 19 // bacAva // nIradhAra / / 20 / / maLe na // bajAya / / 21 / a--vIrahAko thavA lAgI kSatriyA dhArAtI mAM dehane pADavA taiyAra thayA ane pAkharAnA gharAnA tathA trAMsA vagerenA avAja zrAvaNanA meghanI nidenA peThe thavA lAgyA. anne pheAjo vAdaLAMnI peThe sAma sAmI cAlavA lAgI meghanA pherAMonI peThe rajanI kaNIkAo paDavA lAgI, vIjaLInI peThe taravAronA sakhAkA
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (aSTamI kaLA) 137 thavA lAgyA, pANInI peThe leAhI khaLakavAM lAgyAM, nAnA meDhA vAdaLAM sAmasAmA bhuTakAya tevI rIte zUravIro sAmasAme athaDAvA lAgyA, bagalAnI paMktinI mAphaka hAthInA dAMta DhekhAvA lAgyA, AkAzamAM rAtAM tathA pILAM vAdaLAMnI peThe hAthIonA pacaragI raMgathI raMgelA kuMbhasthaLeA tathA raMgaberaMgI jhulA dekhAvA lAgI, vAyunA jhapATAnI peThe jhulAnA jhapATA lAgavA mAMDyA, IndradhanuSanI peThe dhADAparanA nIzAno tathA dhajAe zAlavA lAgyAM, kaLAela mAronI peThe mAMsAhArI pakSIo gahukavA lAgyAM, nAnA meTAM deDakAMonI peThe hAthIonA vIraghaTa tathA ghugharA khelavA lAgyA, varasAda vatI vakhate vAdaLAnA zeDAonI peThe tApAnA dhumADA zAlavA lAgyA. vIjaLInA kaDAkAonI peThe mATI mATI ghaNA dArUnA bhakSa karavA vALI tAyeAnA dhamAkA thavA mAMDyA, varSI rahyA pachI raMgaberaMgI AkAro vAdaLAmAM dekhAya che. tevA keTalAeka zUravIrezanA zarIra phuTI phUTI zAlavA lAgyAM kAi kAi jagyAe vIjaLI paDavAnI peThe zatruonA mAthA mAthe zUravIrAnI taravAronA ghA paDavA lAgyA, vAdaLAmAMthI vatA pANInA khudanI peThe bhAthAM tathA bANAmAMthI mANA vavA lAgyA. DuMgaronI zIkhA uparathI pANI khaLakatAM hAya tema hAthIonA aMgAmAMthI leAhI dhadhakavA lAgyAM, jema varSAnA samayamAM pRthvImAM phADA bhabhake che, tema zUravIronA aMgamAM ghA bhabhUkavA lAgyA meghanI dhArAonI peThe dhADA tathA pyAduLAnA aMgAmAMthI lAhInI dhArAo cAlavA lAgI, nadIonA puramAM sA~dI jaMtuo taNAya che, tema A lAhInI nadImAM zuravIronAM AMtaraDAM taNAvA lAgyA, nadIemAM taratAM mAchalAMnI peThe vIrAnA hAtha taravA lAgyA, moTA magharamAnI peThe zuravIronAM vaDA dekhAvA lAgyA, kAcabAonI peThe zuravIronAM mAthA zAlavA lAgyAM vahANAnI peThe zA taravAM lAgyAM pANInA phINanI peThe zUravIronA mAthA dekhAvA lAgyA, nAnI mAchalIonI peThe vIrAnAM AMgaLAM dekhAvA lAgyA, taNAtI taravAro jaLakAtaraNI nAmanA mAchalAnI peThe DhekhAvA lAgI, gArAnI peThe mAMsanA kIcaDa thayA, varasAdathI vadhatAM kaMdamuLanI peThe vIranA aMgAnAM judA judA bhAgeA rRkhAvA lAgyA, kamaLanI mAphaka praphulIta vIronAM kALajA tathA pherAM dekhAvA lAgyA, bagalAM vigere keTalAMeka pakSIonAM kAlAhulanI peThe ghAyalAnA tathA mAMsAhArI pakSIonAM kAlAhala thavA lAgyA, gaLakAM khAtA vIrA nadImAM nAhavA paDelA mANasAnI peThe zAlavA lAgyA, jogaNIo rUpI srIo, khaparA rUpI pAtro bharI, lAhI rUpI jaLatu pAna karavA lAgI, tathA gIta nRta vigerenA Ana levA lAgI, nadIkAMThe khaTakama karatA brAhmaNAnI peThe, zakara nArada tathA vIra vigere lAMkA zAlavA lAgyA, AvA mahAya kara dekhAvavALI nadIne kAMThe keTalAeka vIrA apsarAone varI vimAnamAM esI svarge javA lAgyA, AvuM bhayakara yuddha e paheAra sudhI rahetAM zuravIrAnI taravAronA sapATAmAM 12 bArahajAra cAhA katala thayA, ane cha senA paNa ghaNI katala thaI, jAmazrInAM 4 cArahajAra mANase kAma AvyA. ane jAmazrI rAvaLajInI phatteha thai, laDAine aMte traNe (jeThavA vALA vADhera )
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 zrIyaduvaMzaprakAza . (prathamakhaMDa) rAjAo nAThA ane eka gAu sudhI jAmarAvaLanA sainIke teonI pAchaLa paDayA, tyAre teone jAmarAvaLajIe banAsatAnI pAchaLa thavAne kSatriya dharma nathI" ema samajutInAM vAkyo kahevarAvI pAchA vAyA, zatru taraphanA sarva rAjAo judA judA bhAgIsau saune sthAnake jatA rahyA pachI jAmasAhebe phatehanA DaMkA bajavarAvI raNakSetra saMbhALyuM. jAmazrI rAvaLajI potAnA sAmaMta sAthe ghAyala paDelAonI saMbhALa levA lAgyA. tyAM topanA moracA AgaLa soDhe togAjI, dala rAjI, tathA raNasiMhajI, ane vikamajI e cAre vIrene corAzI corAsI jakhamathI joyA, tethI teone turataja DoLImAM nakhAvI chAvaNImAM mokalI bIjAone tapAsavA lAgyA, te vakhate ajo sumaro 140 sumarAonI sAthe raNamAM paDeluM jovAmAM AvyuM. tyAMthI AgaLa cAlatAM pabA nAmano lADaka ane bIjA paNa keTalAeka lADake tathA pIMgaLa jAtanA AhIre ghaNInuM namaka haka karavA vAste raNamAM paDelA jovAmAM AvyA, baMdhuM raNakSetra tapAsI keTalAeka ghAyalone mukAme pahoMcatA karyA. ane jeonA prANa chuTI gayAM hatA temAM hiMduone agnidAha dIdhe. ane musalamAnone daphanAvyA, ane zatrunI chAvaNImAM keTalAeka sarAjAma hAtha karI pitAne mukAme padhAryA. bhAizrI haradhoLajI ke jeo prathamathI ja kAma AvyA hatA. temane saMbhALI mAMDavI banAvI pitAnA hAthe dAha kriyA karI, te pachI ThAkArazrI haradhoLajInA kuMvara jazAjIne tathA maherAmaNajIne (ArAmathavAthI) belAvI keTalAeka vIre sAthe ApI, bhAgI gayelA jeThavA tathA vADhera rAjA upara caDAI karavAno hukama karyo. yuddhamAM ajuna sarakhA baMne yoddhAoe caDAI karI prathama bhANavaDa gAma upara halAM karAne gAma bhAMgI keDalAeka vIrene mAryA. tyAre keIthI na bhAge te bhANa jeTha, saghaLe vibhava paDato mukI jAna bacAvI nAsatAM tene raNanI khADI utAra mukI AvyA, ne te pachI sAMgaNajI nAmanA vADhera upara caDAI karI naMdANuM gAmane ghere ghAlyo, halAM karI gaDhanA daravAjA toDI, sAMgaNa vADhera tathA tenA sarva dvAene nAza karI phateha meLavI tyAM jAmazrInA thANu sthApI jAmazrI rAvaLajI. hajura AvI sarva zubha samAcAra kahyA. e pramANe jAmazrI rAvaLajIe jeThavAone hAlAramAMthI kAThIone bhAdara nadInA dakSiNa kinAranI pahelI vAra sudhI, dedAone machunadinI pUrve ane vAghelAone okhAnA raNanI pahelI pAra, hAMkI kADhayA - (vi. saM. 1906). mITheinA yuddhamAM ghAyalene pATA pIDI (sAravAra) karI temAM tegAjI seDhA vigere cArene sakhata jakhame thayelAM hatAM teo paNa sAjA thaI gayA hatA. jAmazrI rAvaLajI mIThanA yuddhamAM ThAkArazrI haraghoLajI kAma AvyA tethI ahanIza
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (aSTamI kaLA) 139 udAsa rahetA hatA. paraMtu vidvAna kavionA upadezathI ghaNuM lAMbI mudate paNa roga choDyo hato. te viSenA kAvyuM che ke. II cha In samahe sAsa usAsa, sadA haradhoLa sabhAratha // ho baMdhava hitakAra, paMDa raNa kahiye pAratha // toDa tamAyaca takhata, lage dAvasa dharalIdhI // gADha dhamajha vAvo, je chocha karodhat | dhara nAga lIye punilihaNadhara, raTaNa ema rAvaLa rahA // haradhoLa jazA jokhama huvA, kaho UcharaMga khATaNa kahA // 1 // va vacana che. te kahe soDa kaviyaMda, sabaha jokhama pRthvIsara // ala murAtaNa ubara, aMtajasa rahesu amara / / rAvaNa bhaDIyA rAma, kAma lakhamaNa atakIdho / / kApe raNa dazakaMtha. takhata, vibhISaNa dIdho // mamadhAma pUga haradhoLa prama, satrahara dhara khATIsahe // rajapUta maraNa khagadhAra raNa, yaha to ghaNa ucharaMga he // 2 // bi.vi. artha-ghaNu udAsI batAvI jAmazrI kahevA lAgyA ke he baMdhava! tArI bhujAnA baLathI A sava ene jera karI phatteha meLavI, te have tuM je bhAI jatAM ane bIjI pRthvI khATavAne kAMI paNa utsAha rahyo nahIM. AvAM jAmazrInA vacane sAMbhaLIne vidvAna kavio kahevA lAgyA ke, mahArAja A pRthvIne nimete anAdI kALathI ema thatu Avela cherAma rAvaNanA yuddhamAM paNa lakSmaNajI yuddhamAM muchakhAI paDayA hatA. e yuddhamAM ja phateha meLavI rAme vibhISaNane gAdI ApI hatI. kSatrIyonA dharma pramANe taravAranI dhAravaDe yuddhamAM mRtyu pAmanAra, svarge jAya che. ane tenuM nAma pRthvImAM amara rahe che. Ama samajI haraghoLajIne zeka kare lAyaka nathI. uparanA dhirajanAM upadezI vacanothI jAmazrIe ThAkarazrI haradhoLajInA kumArazrI jazAjIne dhroLathI teDAvI haradhoLajIne zeAga choDAvyo. ane ThAkarazrI jazAjIne zarapAva, taravAra, tathA keTalAeka ghoDAonI bakSIsa karIne haraLANunI pAghaDI baMdhAvI kahyuM ke, "have tuM mAre mana haradhoLajI tulya cho" e pramANe dIlAse daI vidAya karyA
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyazaprakAza (athabhaja3) jAmazrI rAvaLajIe mAtAjInA vacana upara vizvAsa rAkhI, rAjasattA jamAvatAM jagatabhAnA vacana pramANe hAlAranA dhaNI thayA, ane pachamanA pAtazAhu " kahevAyA, sasthaLe zAnti prasaratAM peAtAnA bhAio, ane zura sAmatA vigerene jAgIra (gIrAsa) ApavAnA vicAra karyAM, ane kone kone kayA kayA gAmA ApyAM te nIcenA kAvyamAM che, 140 // chappaya // maherANa rAu barasaha ema bIhAya, baMdhava suta begabulAye // sabhAteDa saba soDa, Apa sIMghAsaNa Aye // likha likha rAvaLa lekha, reMNa bATI rajapUtA | khItaha moDa khaMDhera, satana lakhadhIra sapattA // vAhUMta khaMbhAraDo, bAragAma saha bagasIyo || se sapATa soDhA sadhara, dekha lekha jAma su dIyo // 1 // khAkharaDo lakhagrAma, ape ajANI // bArA gAma bagasa, vahe naja nAMghaNasa bajIra, khyAta sUharaDA su sameta, mahA lADaka baLe kabara vIsotarI, sUmara gAma dalAM memAMNa gaNa, grAsa mohaDa moDAbAra bAra kajuDo radhakAnAM rovela, jIyA jAkhara hApA ToDA vAsa, ape AhIra matavA matavA dIgha, dIgha seraDI garAMDI sAMsaNa sarasa, rAjaguru grAsa sAMsaNa raghu, thara dhara dhuMdhaNa pAtra vAkhANI // dIdho khImalIyo // sumalIyo | neM kanammarA // dvAdaza gAmarA // 2 // bALAcaha || ajAcaha || mayAtara / / dhamaNa ghara | belasa apIyA || rAvaLathyApIyA // 3 // bi. vi. a--eka varSa vItyA pachI, kacerI karI siMhAsana mAthe bIrAjI sura sAmatAne khelAvI, sarvane garAsa devAnA vicAra karyAM, pAtAnA bhAImADajIne bAra gAma sahita khaDherA, ravAjane khabhALI, tAgAcha sADhAne sekhapATa, vigere gAma, maherAmaNa ajANIne mAra gAmathI khAkhara', rAune mAr gAmathI khArA nAMghaNa vajIne khImalI, bIjA lADakAne suvaraNa, kakharajIne vIzAtrI, suMmarAene nDasumarA, dalane bAragAmathI memAMNa, meADazAkhAnA rajaputAne bAra
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (aSTamI kaLA) 141 gAmathI meADA, bAlAcAne mAragAmathI kaDu, kAnAone bAragAmathI rAdhela, jIAone jhAMkhara hApAone TADA, pIMgaLa AhIrene mAMtarU matavAone matavA ApyuM. tathA bIjA dhaNa dhamAMne, paNa jamIna ApI zeraDI tathA gArAMbhaDI, nAmanA e gAmeA peAtAnA dazAMdI cAraNA (tuelAna ApyAM, rAjagArene paNa gIrAsa ApyA, A pramANe sarvane gIrAsa ApI sthira karyAM. // yoddo // deda tamAcI mArIyo, mAryo prathama hazmIra // DhI, neTI, vAvIyA, sAtratra maMDyA zIra ! ? e mujama pAMce duzmanAne mArI, niSkaMTaka rAjya karavA lAgyA. kA vi. vi. * rAvaLajAmanA darabAra ane 'kAvyanI pAputI eka vakhata jAmazrI rAvaLajI peAtAnA amIra umarAve sarasAmA ane vi piDA sAthe bIrAjI vArtA vinAda calAvatA hatA. tevAmAM cApadAre AvI jAhera karyu" ke " kAeka mahA kadAvara aneM vicitra vezano cAraN " ApazrI hejIra AvavA rajA mAge che jAmazrI rAvaLajI cAraNAne ghaNuMja cAhatA hatA, ethI game tevA cIthare hAla cAraNa Ave tenA paNa ceAgya satkAra karatA, AvA dAnazIla svabhAvazALI rAjavIe, Avela cAraNane darabAramAM lAvavA AjJA ApI. " AvanAra cAraNa, avaLI rUchAvALeA zarIre kadAvara, zAmavaraNA pAzAkamAM mAtra pakhatA pAyajAmA sAthe pacheDInI bhe N ane mAthe pAghaDI, bAMdhela khabhe dhAbaLeA hAthamAM lAkaDI, evA alakAravALA meATI mucheA ane DADhIvALA, sabhAmAM AvI " jAmarAvaLane ghaNIkhamA " sarave DAyarAne rAma rAma che, ema kahI sabhAvace AvI ubhA rahyo; sa tenA veza ane bhASA joi puchavA lAgyA ke, tamA kevA cAraNa che? tamArU' nAma zuM? kayAM raheA che? ane kayAM jAo che. vagere praznAnA javAbamAM teNe jaNAvyuM, ke huM ALadhA zAkhAnA cAraNa chuM, gANazI mArU nAma che; tethI leAkeA mane 'maLavA gAdhA' kahIne khelAve che, ane khaDaseAkhaDA nAmanA gAmamAM rahuM chu, " uparanAM vAkayA sAMbhaLI sahu husavA lAgyA, ane Apasa ApasamAM, vAtA karavA lAgyA ke " nA, nA, che teA barobara nAma ThAma kemake nAme gAdheA zAkhe paNa maLadhA ne gAma paNa khaDoAkhaDA (eTale maLadhane gAdhAne khaDa khAvA joie) te khareAmara che, kacerImAMnA koi bIjA beThelA cAraNe tene kahyuM ke, "baLadhA gAdhAjI khAzAkhaDA melI AMhI zu AvyA? uparanA marma te dekhAvamAM jaTa jevA catura cAraNa samajI gayA. kemake teNe peAtAnA nAma ThAma gAma vagere kahyA te upara sau hasatA hatA te joi turataja te cetyA kemake cAraNA viSe eka kahevatanA prAcIna dUhA che ke.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ ho . zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) - I cAraNa cAre beda, vaNapaDhIo vAtuM kare // X bhAMkhe agamabheda, jenI jIbhe sarasvatI // 1 // atha-cAraNa vagara bhaNele cAre vedanI vAta kare ane gama na paDe tevA bhede kahI batAve kemake tenI jIbhAne kAyama sarasvati vAse karIne ja rahela che. e pramANe Avela cAraNa baLadhA godhAe jAmarAvaLajInA vidvAna cAraNene chumaMDa utAravA kahyuM ke, "huM dvArikA nAthanA darzana karavA jAuM chuM. paNa rastAmAM jAmanagara AvatAM sAkSAta kRSNa paramAtmAnA vaMzamAM janmelA mahAdAnezvarI "rAvaLajAmanA darzana karavA icchA thatAM huM ahI Avela chuM. ane e mArI IcchA Aje jAmarAvaLajInAM darzana thatA purI thaI che. eTale have huM dvArikA jAuM chuM paNa he rAvaLa jAma (jAmazrI rAvaLajI sAmuM joI kahyuM ke) huM eka duhAnuM adhuM caraNa ke jAuM chuM. te huM dvArikA paracI pAcho AvuM tyAM sudhImAM tamArA rAjakavio e duho pure karI Ape te hukama pharamAve ema kahI nIcenuM pUrvArdha be ke. adhara gayaNa vaLaMbha rahi, kaba caDIyA tokhAra // uparanuM pUrvArdha bolI tenI pAdapurtI racavAnuM kahI te cAraNa sabhAmAMthI cAlato thayo. baporano jamavAno TAima hato. tethI jamIne cAlavA ghaNe Agraha karyo paNa te rekANo nahIM ane vaLatAM AvIza tyAre rokAvAnuM kahI dvArikAne raste ne cAlato thayo. jAmazrI rAvaLajIe tamAma kavione bolAvI. uparane ardhI duha, pura, (pAdaputI) karavA hukama pharamAvyo, kavizvara isaradAsajI te vakhate jAmanagaramAM na hatA. te sivAyanA bIjA ghaNA kavioe te upara vicAra calAvyo, paraMtu keIpaNa pada barAbara baMdha besatuM thAya nahIM, ethI jAmazrI AgaLa te saghaLA e mudata mAgI, mudata maLatAM sahue maLI ghaNe vicAra karyo, chatAM pAdaputI pUrNa thAya tevuM lAgyuM nahIM ane anya kahevA lAgyA ke A zamazyA purNa thaze nahIM, ane ApaNI apakIti thaze, to have zuM upAya kare, uparane vicAra karatAM eka vRddha kavie jaNAvyuM ke dvArIkAM jaI gAmatIjImAM snAna karatI vakhate keipaNa kAma adhurU rakhAya nahIM, e purUM karI pachI snAna karAya, e anAdi kALathI niyama che. mATe A duho te baLadho gedhara jarUra gamatI kInAre puro karaze, mATe tenA pAchaLa ekAda be, ApaNuM huziyAra (nAnA) chokarAe jAya, ne tenA sAthe chupI rIte pharyA kare, ane te gomatImAM snAna karatI vakhata, A duha, pura bole ke turataja teNe yAda karI lai tenI pahelAM AMhI pAchA AvatA rahe " upara vRddha purUSane vicAra sarvane ThIka jaNAtAM
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (aSTamI kaW) 143 be, nAnA cAraNa bALakone upara adhe duhe yAda karAvI bAkInI kaDI, yAda karI zIkhI lAvavAnI bhalAmaNa karI, turata tenA sAthe maLI javAnuM kahI, ravAnA karyA, teNe dvArikA jaI ApelI nizAnI uparathI baLadhA gedhAne oLakhI kADhI tenA pAchaLa pharavA lAgyA, gomatIjImAM snAna karatI veLA gore kahyuM ke "kaMI adhure saMka95 hoya te pure kara pachI snAna karavuM" te uparathI teNe uparane duhe pUrNa karyo, ane te bolyA ke | do . adhara gayaNa vaLaMbha rahI, kava caDIyA to khAra // (tai) utA jharavapIra, rA; mauna rArathI mAra che ? .. ema kahI je gomatI mayA kahI snAna karavA lAgyA, uparanA baMne cAraNuM bALakee utarArdhanI kaDI barAbara yAda rAkhI gokhI lIdhI, ane jAmanagara AvI, pitAnA vaDIlone saMbhaLAvI, ane te barAbara baMdha besatI kaDI maLatAM teo sahu ghaNuja khuzI thayA, ane turataja jAmazrI rAvaLajI AgaLa jaI, te dehe pUrNa lakhI batAvyuM A uparathI jAmazrI paNa ghaNAja khuzI thayA, thoDA divase vItatAM te cAraNa (baLadhA gedhA) jAmanagara Avyo. ane kacerImAM AvI te duha pUrNa balavAnI ugharANuM karI ke turataja eka kavie te duho pUrNa balI batAvyo. - duho sAMbhaLI te bolyo ke "A utarAdha te mArUMja banAvela belAya che, A vAtamAM bheda che. mane kaMI samajaNa paDatI nathI, paNa eTaluM nakI kahuM chuM ke upara duhA akSare akSara mAre banAveluM che, e sAMbhaLI sarva kacerI maMDaLe tenI vAtane hasI kADhI, ane AvI na manAya tevI vAta kahe che tema kahI keTalIka UDAnabAjI calAvI, e joi te ghaNeja udAza thayo. A banAva sAMbhaLI jAmarAvaLajI paNa kaMika vImAsaNamAM paDayA, kharUM zuM haze! tene vicAra karavA lAgyA, cAraNe sarasvatine saMbhArI kahyuM ke "he devI tu mane juThA pADacamAM tArA pratApe, AvI dehanI AkRtI che topaNa sarvatra pujAuM chuM. to he jagadaMbA ekavAra mane sAco TharAva, Ama pokAra karato cAlavA lAgyuM, eTale jAmarAvaLajIe tene atI Agraha karI rekI utAre Ave, ane kacerI barakhAsta thatAM jAmazrI darabAramAM padhAryA jAmazrI rAvaLajI jamAnAmAM mAnItI rANIne mahele padhAryA, te vakhate rANIjIe pitAnuM mAthuM, dhoyeluM hatuM, tethI tene sukavavA mATe jharRkhAnI bArI pAsenA palaMga upara suI mAthAnA vALa, ozIkA uparathI palaMga nIce laTakatA rAkhI, sukavatAM hatAM, sukavatAM sukavatAM pAsenA jharUkhAnI ThaMDI havA AvatAM nidrA AvI gaI. tyAM rAvaLa jAma ocItA padhAryA, ane tyAM teNe eka AnaMda dAyaka nIcene banAva joye,
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) rANIne keza kalApa bhIne hovAthI temAMnA pANInA kaI kaI vakhata TIpAM karatAM hatAM, palaMganA ozIkAnI najIkanAM jharUkhAmAM eka suMdara pakSI, beDuM beThuM te joyA karatuM hatuM. eTalAnA vALamAMthI nItaratuM pANInuM buMda sapheta cokhAnA AkAranuM tathA metInA jevuM vALane cheDe jaNAtAM te pakSI te levA najIka jatuM tyAM to te TIpuM (buMda) nIce paDatAM adazya thatuM, pharI thoDe vakhata jatAM pAchuM tyAM buMda jAmatuM (TIpuM banatuM) tene te pakSI jyAM pharI levA jatuM tyAM te TIpuM paNa bheya paDI naSTa thatuM, pAchuM te vATa joine jharUkhAmAM kezanA sAmuM joI besatuM Ama ghaNe vakhata te pakSI e motI jANuM levA mahenata karI paNa TIpuM nIce paDI adRzya thatAM te jhajhakAya jatuM. e banAva jAma rAvaLajIe tyAM chupAine ghaNe vakhata ja chevaTa pakSI nIrAza thaI uDI gayuM, e manohara pakSInI suMdaratAe tathA motI ke eka samajI pANIne levA jatAM te naSTa thatAM pakSI nIrAza thaIne jhajhakAya jatuM ne pharI AzAvAdI thaI vATa joI jharUkhAmAM besatuM te AnaMdadAyaka banAve jAma rAvaLajIne mahIta ryA, ane te cInAra AkhI rAtrI najare taryo, prabhAta thatAM kacerImAM padhArI mAtra nIcenI ekaja tuka bolyA ke, "jhajhaka jhajhaka jhajhakAya" kacerImAM kaI amIra umarAva ke kavio vigere AvatA tene uparanuM ja vAkya kahetA bhejarAjAnI vAta mAphaka jAma rAvaLajI paNa keI sAmI bIjI kaMipaNa vAtacIta karatA nahi, mAtra uparanuM ja vAkya bolatA AvI vicitra sthiti joI sahu vismaya pAmyA. ghaNuM zAstrI paMDitAe sabhAmAM te upara vicAra calAvyuM paNa keIna samajavAmAM te kAraNa AvyuM nahiM. kavizvara izaradAsajI te vakhate jAmanagaramAM na hatA kaMI kAma prasaMge bahAragAma gayA hatA. te hakIkata upara AvI gaI che, paraMtu bIjA cAraNa kavioe khuba magaja calAvI taka vitaka karyA paNa e vAkyanI kaI kavi puratI karI zake nahiM. sabhAmAM bIjI kaMi vAtacIta cAlatI na hoya ane jAma rAvaLajI paNa bIjI kaMi paNa vAta upara lakSa ApatA nahi mAtra uparanI tuka vAraMvAra joyA karatA, tethI chevaTa jezA vajIre Agale dahADe AvelA kavi baLadhA godhAne" utArethI bolAvyo, te kavie kacerImAM AvI hajurazrIne salAma karI paraMtu hajurazrI te ekaja lakSathI te vAkyanI dhuna macAvI rahyA hatA. te kavie sAMbhaLI sarasvatine ArAdhI tene lakSa lIdho. pachI jAma rAvaLajI sanmukha najIka jaI pUchayuM ke, "annadAttA che, zuM che? jAmazrI bolyA ke. "jhajhaka jhajhaka jhajhakAya te sAMbhaLI turataja kavi bolyA ke. che tuje che taruni seja tAMDula jharana, khaMjana motI khAya // alpa padAratha jAnake, jhajhaka jhajhaka jhajhakAya // 1 // artha-kaI strI sejamAM sutelI che. ane tenA mAthAnA vALamAMthI sapheta cakakhA ke metInA sarakhA pANInA buMda kare che. tene ke "khaMjana pakSI" jevuM
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (aSTamI kaLA) 145 cAlAka pakSI cAkhA samajI khAvA jAya che; tyAM te bhudeM nIce paDatAM nAza pAme che tethI te khAi zakatuM nathI. ema vakhata vakhata te khAvA jAya te khuda naSTa thAya. tethI te ajhakAi jAya che. (aTakI tha`bhI jAya che.) uparanI hakIkatanA daheA, tathA kavinI vAta sAMbhaLatAM jAmarAvaLajIne rAtrinI vAta maLatI AvatAM ghaNAja khuzI thayA ane te kavine lAkhapazAva karyAM, e vakhate baLadhAgAdhAe dvArikA jatI vakhate daheA, pAdaputI mATe Apela te bIjA kAi kavie puro nathI karyAM,, paNa e duhA, puropuro mArAthIja pU thayela che, te vAtanI khAtrI uparanI pAputIthI karAvI ApI, huve ApaNe pahelI pAdapRtI nA duhAnA bhAva joie ke, // rote * 1adhara 2gaLa pahaMmatti, A raDhIyA to vAra // (te) tAryA, pachavadhIra rA, morna, rathI mA II & II a--he jAmalakhadhIrajInA kuMvara rAvaLajI te eTalA badhA kavione (dAnamAM dhADA ApI) dhADe caDhatA karyAM ke, te dhADAonA cAlavAthI AkAzamAM, dhuLa, eTalI badhI adhara caDI rahI ke, jANe pRthvInuM bIjuM paDa, phesa na baMdhAi rahyuM hAya? hai rAvaLajI e dhuLa UMcI caDavAthI, te zeSanAganA mAthA uparanI pRthvInA bhAra (utAryA che.) ghaNAja AchA karyAM che, uparanA duhA, jAmazrI rAvaLajIe keTalA dheADAe bakSIsa karyA? tenA kharekhara hIzAkha Ape che. ane e jaDezvara mahAdevajInI sahAyatAthI, jAmarAvaLajInuM nAma, dhADAonA dAna DhavAmAM dAtAronI pahelI paktimAM Ave che. uparanI rIte jAmazrInA darabAramAM abhaNa cAraNa kavie, pAdaputI A karI hatI, A vAta vRddha cAraNa devAnA kastha sAhityamAMthI maLatAM atre ApavAmAM Avela che. * 1 2 3 uMcI pRthvInIraja uDIrahI * 5 gheADA lAkhAjInAputra zeSanAga zrI yaduvaMzaprakAze aSTamI kaLA samAsA, 7 kho
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) zrI navamI kaLA prAraMbhaH che :: geDI na vasavA devAnI jAmarAvaLajInI pratijJA :: degAma nAmanA gAmamAM mArU cAraNa jJAtinA maheDazAkhAnA jazavaMtagaDhavI nAmanA mahAna vidvAna cAraNa kavi rahetA hatA, te kavirAjane haLavadanA rAjazrI mAnasiMhajIe lAkhapazAva bakSI "ajAcI vRta dhAraNa karAvela hatuM, (e vRta lIdhA pachI te kavithI ke tenA vaMzavArasothI keipaNa bIjA rAjA mahArAjA pAsethI koipaNa prakAranuM dAna lai zakAya nahI,) e jazavaMta gaDhavInI vRddhA avasthA hatI, teo mahA bhaktarAja hatA, tethI temane dvArikAnI yAtrA karavA icchA thai, ane dvArakA jaI gomatI snAna karI raNachoDarAyanAM darzana karI, tyAMthI vaLatAM jAmanagara jAmazrI rAvaLajIne maLavA mATe AvyA, (kahevata che ke.) doho-hAlo jaie dvArikAM, jIhAM base ghanazAma // jAtAM joie jadupati, vaLatAM rAvaLajAma // 1 // e pramANe jAmanagaramAM AvI khabara ApatAM jAmazrIe kavirAjane pitAnI mulAkAte bolAvyA, ane teonI kavitAo ane vAto sAMbhaLI, jAmazrI rAvaLajI ghaNuja khuzI thayA, kavirAja rajA mAge paNa jAmasAheba rajA na Ape Ama eka mAsa vI tyAre kavirAje ati AgrahathI rajA mAgI. e vakhate jAmarAvaLajIe kavine eka gAma, eka hAthI, tathA kIMmatI pizAka sAthe eka lAkha kerI rekaDI ApI, lAkhapazAva ApavA lAgyA, tyAre kavie be hAtha joDI araja karI ke " ApazrI mahA navaDadAtAra che, paNa huM lAcAra chuM ke haLavadanA rANAzrIe mane ajAcI banAvyo che. ane tethI huM bIjA rAjAo AgaLa hAtha lAMbo karI, dAna laI zakuM nahI, TekIlA mANasonI Teka na bhAMgavI e ApazrIne dharma che te mane mApha kare jAmazrI rAvaLajIe ati Adhraha karyo, paNa kavirAje te dAna levA hA, na pADI tyAre jAmazrI rAvaLajIe kahyuM ke " izvara tamArI keka kAyama nIbhAvaze. paraMtu bhaviSyamAM mArA lAyaka kAMi kAmakAjanI jarUra paDe te mArI AgaLa tenI mAgaNI karI mane kRtArtha karajo "evI mArI chevaTanI mAgaNI che" kavirAja jAmazrInuM vacana mAthe caDAvI, degAma AvyA, ne tyAM jJAti bhejana karAvI, uparanI tamAma hakIkata potAnA bhAIo ane sagAone jAhera karI. sahue tene Teko jALavI, e mATe dhanyavAda ApyA ane jAmazrI rAvaLajInI udAratAne paNa vakhANavA lAgyA, kavirAja vRddha hevAthI, izvara bhajanamAM pitAnA divaso vItADavA lAgyA. vAgaDa pradezamAM geDInAmanuM gAma hatuM, tyAM mekaraNa vAghelA rAjya karato hato. tene AgaLa keie jazavaMta mahetunI prazaMsA karI ke " jAmanagaranA
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (navamI kaLA) 147 jAmarAvaLe lakhapazAva karyA paNa jazavaMta mahetue lIdhA nahi" te sAMbhaLI mekaraNa vAghele nizcaya karyo ke game tema thAya paNa jazavaMta maheDane mArI AgaLa yAcanA karAvuM, teja mAruM nAma mekaraNa pachI tene yukita karI ke degAmanI sImamAMthI teonAM tamAma Dhera DhAMkhara, AMhI hAMkI AvavAM ane jyAre jazavaMta mahetu e herene pAchAM levA Ave tyAre kahevuM ke te A dAnamAM pAchAM ApuM chuM " to te lezeja, ane jAmarAvaLajI AgaLa lAMbe hAtha na karyo. paNa mekaraNa vAghelA AgaLa lAMbe hAtha karyo, "ema dunIyA kaheze tethI mArI kirti vadhaze " AvI avaLI kubuddhi, vAghelAne sujatAM te pacAsa, sATha gheDe svArethI gAmanI sImamAM Avyo, ane jyAM jazavaMta maheDanuM tathA tenI vastInuM dhaNa caratuM hatuM, tyAM jaI te dhaNa vALavA mAMDayuM. e vakhate zevALe kahyuM ke " A DhAra cAraNanA gAmanAM che. te tamArA (kSatrIthI) na laI jaI zakAya, cAraNanA gAmane bAravaTIye paNa (game te jAtane heya te) luMTato nathI. te tame kSatrI thaI AzuM kare che. tyAre mekaraNa vAghele kahyuM ke "jazavaMta mahene kahe che ke geDI ThAkara tamArAM Dhora laI gayA che. te pAchAM jatAM hoya to tame geDIe Avaje ATaluM kahI TheravAthI geDI tarapha teo gayA, ane govALe gAmamAM AvI, jAvaMta gaDhavI vigerene uparanI vAta kahI, te sAMbhaLI jazavaMta gaDhavIe vicAra karyo ke "A ThAkarane kubuddhi sujI che, nahiMtara kSatri thaI, gAyonuM dhaNa vALa nahI vaLI cAraNanA gAma upara AvuM kare nahIM mATe mane ja tyAM bolAvyo che, te mAruM paNa evA bolAve che. mATe mane Dhera pAchAM Apo, tema to huM na kahuM kemake e paNa eka prakAranI yAcanA che. bIjA cAraNe (bhAyAtI)e kahyuM ke te Dhera ApaNAM che ne ApaNe pAchAM mAgavA temAM zuM harakata che? paraMtu jazavaMta gaDhavI to e vAkyanA marmane sArI rIte samajatA hatA, tethI pitAne nizcaya tene pheravyo nahiM, ane potAnA gAmanI vastInA lakane te dhaNa lai AvavA geDI mekalyA paNa vAghelAoe kahyuM ke "jazavaMta maheDa AvI mArI AgaLa te gAya mAge to huM ApuM tethI teo sahu pAchA AvyA, ane te vAta saMbhaLAvI sahune khAtrI thai ke AmAM jarUra prapaMca che, tethI sahue jazavaMta maheDanA kahevA pramANe cAlavA TharAvyuM, jazavaMta gaDhavIe cAraNa dharma pramANe tyAM jai dharaNuM devAno nizcaya jaNavyo, ke turataja tamAma cAraNe tathA tenA AsapAsa rahetA, sagA saMbaMdhIo paNa sAthe cAlyA ne sahu "geDI gAme gayA, tyAM vaTI ekalatAM. mekaraNa vAghele kahyuM ke "je jazavaMta maheDa hAtha lAMbo kare to huM mArA gharanI bIjI keTalIka gAya sAthe bheLavI, tamAma dhaNa pAchuM ApuM " A javAbathI cAraNe potAnA ajAcI vratanI Teka jALavavA sahue ekamata thaI geDInA pAdharamAM mahAdevanA maMdira AgaLa sahue "dharaNuM dIdhuM te paNa mekaraNa vinAzakALa pAse hovAthI, te
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) mAnya nahi, chevaTa jazavaMta gaDhavIe nizcaya karyo ke, " A mahAdevajI upara kamaLa pujA khAvI paraMtu te vakhate tene smaraNa thayuM ke, jAmazrI rAvaLajIe mane vacana mAgavA kahyuM che. A yogya samaya che. ane vAghelAe madAMdha thayA che, vaLI seMkaDA cArache e A bhUmi upara lehI chApyuM che. te A bhUmi upara mIThuM vavarAvI, vAghelAonI AMhIthI jaDa kADhavI joie, kemake tene tene kSatri dharma khe che, mATe jAmazrI rAvaLajI vinA te kAma bIjAthI pAra paDaze nahiM, tema vicArI eka kAvya, mahAdevanI DerImAM besI banAvyuM, te nIcenuM kAvya che jaga jeTha rAbaLa lakhejAyA; muDasa mAjhI mera / / UthApa thANo nAkha aLagI, gehaDI goDera // 1 // mALIe besADa maraghA, Thora kara iNa ThAma // ja rI" to dA, navadi vastranAma | 2 | amanamA lAkhA Aya unaDa; vahAM jehI vAra | mekaraNa paDaghA sota mAye, mAra cAraNa mAra // 3 // hethATa kaTakAM meLa hAlA; haThI dAkhava hAtha / / nIpaDAMcI navaDa nAyaka, rAva mUNa raghunAtha // 4 // artha-jagatamAM sarvathI moTA lAkhAjInA kuMvara zuravIrenA zimaNuM, mArI arajI sAMbhaLI giDIne uthApIne dhuLadhANI karI nAkha, enI meDIe tathA mahelAtane ThekANe haraNanA akhADAo banAvI geDI' nuM nAma nizAna ukheDI nAkha, he hAlAjInA kuLamAM utpanna thayela, rAvaLa jAma tuM "gaDIne pAyamAla karI tenI jaDa kADhI nAkha, tArAM parAkramo to abhayA nakSatramAM janmelA lAkhAphalANunA ane jAma unaDajInAM jevAM che, te moTA jAme jema cAraNenI vAra karI hatI tema A mArI arajI sAMbhaLI, mekaraNa vAghela ke je cAraNene mAra che. tene tenA vaMza vistAra sahita mAravA cAraNanI vAre caDaje, he jAmarAvaLajI (he thATa) gheDAMonA tathA (TakA) zUravIrene samudAya meLa) sahita caDhIne e mArA zatruone tArA hAtha dekhADaje, tArA AgaLanA vacana pramANe kSatrIvaTanI Teka sAMcavI, cAraNanI rAva, (araja) sAMbhaLI he (raghunAtha) rAmarUpa jAma mArI vAre caDaje. uparanI matalabavALuM "arajIyuM gIta lakhI pitAnA bhANejane te kAgaLa jAmarAvaLajIne ApavA sAMtaDI upara caDAvI jAmanagara tarapha ravAnA karyo, ane jasavaMta gaDhavIe bIje dahADe sarva cAraNee trAgAM karI gAmane jhAMpe lehI
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (navamI kaLA) 149 chAMTyAM e vakhate te mahAdeva upara kamaLapujA khAdhI, e viSe kAvya che ke I coda . yoM kAgaLa lIkha mele Atura, cItavata dhyAna izaro cAtura // pU, , phurA, 354 thI co, mada mAta re ja marIyo .. vi. vi. jazavaMta maheDae pitAnA vIza nakhe jIvatA utArI, pachI pitAnuM mAthuM potAnA nakha vinAnA hAthathI utArI zaMkara upara caDAvyuM, e joI tyAM bIjA ghaNuM ghaNuM cAraNe gaLe kaTAra, charI, ane taravAre nAMkhI trAgAM karI, muvA, ethI AkhA vAgaDa pradezamAM hAhAkAra thaI gayo. jazavaMta mahene bhANeja, jAmanagaramAM pahoMcyuM ne tapAsa karatAM khabara maLyA ke jAmazrI rAvaLajI junAgaDha padhAryA che. e vakhate junAgaDhamAM dilhInA bAdazAha taraphathI tAtArakhAM gerI nAmano subo raheto hato, te mITheinA mahAna yuddha pachI jAmazrI sAthe ghaNuMja sneha rAkhatA ane tenA khAsa AmaMtraNathI jAmarAvaLajI pote moTA lazkara sAthe te vakhate junAgaDha padhAryA hatA. jazavaMta gaDhavIne bhANeja e khabara sAMbhaLI jAmanagarathI junAgaDha Avyo, e vakhate jAmasAhebane javAno TAIma hato, tethI jamavA beThA hatA. ane thALIo pIrasANa hatI, tevAmAM eka hajurI kAgaLa sAthe jazavaMta gaDhavInA bhANejane laI, jAmazrI rAvaLajI hajura AvyuM, ane kAgaLa hajurazrInA hAthamAM Apo, bhANejane te gIta moDhe karAvela hovAthI te turataja viratA bharI vANumAM uparanuM gIta bole. te sAMbhaLatAMja (tathA kAgaLa vaMcAvatAMja) jAmazrI rAvaLajI lyA ke khAvuM harAma che, jaladI ghoDA taiyAra kare" ema kahI pIraselI thALI uparathI uThI gayA, ane vIratAnA vacane bolyA ke. copAi-vAMce kAgaLa rAvaLa bole, khAvAM jImaNa najhara asakhole / / saMkaTa cAraNa DhIla kare suNa, kuLatINane rajapUta kahe kUNa // 1 // khaTa vraNavAra kare nahakhatrI, nahace jANo paMDa nakhatrI // cAraNa vAra caDhejaLa cADhaNa, vAghelA kuLasabaLahavADhaNa // 2 // sahasa trIsa haya pedaLa same, satrahara mAraNa kAjasa kramme / / bArapahara majharAta dIvassaha, sahadaLa pUgAkosa pacAsaha // 3 // artha-kAgaLa vAMcatAM ja jAmazrI rAvaLajIe pitAnA sUrasAmatane kahyuM ke jamaNa jamavuM nathI jaladI ghaDAo taiyAra kare, cAraNonuM saMkaTa sAMbhaLIne je rAjapUta vAra lagADe tene kSatriyonuM bIja jANavo nahiM. khaTavaNanI vahAre caDatAM
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) paNa je kSatrIya ALaza kare te pRthvIne nakSatrIja jANavI "AvA vacane bolI vAghelA kuLano nAza karavA trIza hajAranA sainyathI jAmazrI "DI" tarapha ravAnA thayA. ane bAra paheramAM pacAsa kesa kApI gayA, upara mujaba jAmI rAvaLajI pitAnuM hayadaLa laI caDyA, te vakhate jezA "lADakane bolAvI kahyuM ke "DI" AhIMthI sItera paNa gAu thAya che. tyAM tamArA pedaLa mANase ghoDA sAthe nahiM pahoMcI zake mATe tame tamArA pedaLa lazkarane laI jAmanagara jAva, ame "DI" bhAMgyA pachI nagara AvazuM. jezA lADake e laDAImAM bhAga levA sAthe teDI javA ghaNI vinaMtI karI paraMtu jAmarAvaLajIe kahyuM ke "amAre jema bane tema turataja "gaDI javuM che te tamArUM pedaLa lazkara ghoDA sAthe pahoMcI zake nahiM, mATe tame have nagara jAva ema kahI jAmazrI rAvaLajIe geDI tarapha kuca karI ane jezA lADake paNa potAnA 500) pAMcase pALAo (prAdaLa)thI jAmanagara tarapha kuca karI, rastAmAM cAlatAM jezA lADake potAnA sAthIone paDakAre karyo ke- copAi-baLate jese kIyo vicAraha, ApaNa kImata rani naha ekaha / / jo asa Age ApaNa jAve, Agama maraNa sajasa to Ave // 1 // (vi. vi.) atha-jezAe vicAra karyo ke ApaNI kiMmata te kAMIpaNa na rahI. mATe je ApaNe ghoDesvAranI AgaLa "geDIjha jAIe to jema vaheluM mata maLe, te sAthe sujasa paNa maLe, vaLI jese lADake potAnA sAthIone paDakAre karyo ke. dhikkAra che ApaNane ke laDAimAM na jatAM ghera jaIe chIe, janetAe naumAsa bhAra upADyo, chatAM dhaNunA kAmamAM na AvyA, te tethI paththara thayA hatA te sAruM hatuM ke kaI dIvAlanA caNavAnA kAmamAM Avata, mATe bhAIo jo tame sahu hIMmata kare te rAtridivasa cAlavAnuM kAyama rAkhe te ApaNe ghoDesvAranI pahelAM geDI pahoMcI, geDIne pAyamAla karI rAvaLa jAmanI duhAI pheravI daIe, ane jo nagara jazuM to ApaNuM kAMI kiMmata nahiM rahe jezA jamAdAranA uparanA zabdo sAMbhaLI, tamAma pyAdA lazkare jAmanagarano rasto choDI daI geDIne TuMke raste (raNanA bhAgane lIdhe te viSe kAvya che kecopaai-hrmt karI pIyAdA halIyA, bhaDajA mora gehaDI bhaliyA // lUTI saveM gehaDI lIdhI, racaraNa phatte jAmarI kIdhI // 1 // e pramANe jezA lADaka tathA tenA sAthIo rAtri divasa cAlatAM bahAra paheramAM 70 gAu ghoDAonA pahelAM "geDI AvyAvacamAM keTalAeka mANase thAkI jatAM raNamAM rahI gayAM, chatAM jaze lADaka 400 cAra mANasa sahIta
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (navamI kaLA) 151 paheAra dIvasa caDatAM UMDI paheAMcyA, geDInuM pAdhara zamazAnavata lAgyuM, cAraNAnAM lAhI jhAMpe, reDAyAM sAMbhaLI geDInI paravADa teADI vAdhelA upara AcI tA chApA mAryA, cAraNAnA zrApathI aradhA marelA mekaraNa vAghelA sAmeA thayA paNa jAmanA sainikoe mahAna yuddha macAvI, tenA keTalAka mANasAne tathA tene tenA kuTuMba sahIta kApI nAkhyA jezA lADakanA paNa keTalAka mANasA ghAyala thayA ane keTalAka maraNa pAmyA, ema jezA lADakanI phateha thatAM geDI'mAM jAmasAhebanA nAmanI duvAi pheravI, jAmasAhebane vAvaTA (jayazrI AzApurA zrI jAmeAti) nA nAmavALA kAThA upara caDAvI, gaDI' kabaje karI tyAM thADA samaya vItatAM jAmazrInI phoja AvI, teNe cheTethI vAvaTA joyA, ane jAmanI duvAi pharatI sAMbhaLI, aca Mbhe pAmyA. copAi - asavArI ete mahaAi || dekha jAmarI phare duvAi // yahato dekho vAta acaMbhe // sajakuNa ApaNa pelAMsaMbhe // rAvaLa bAta suNI iNavArI // raMga jeze saba bAta sudhArI // vi. vi. a--jAmazrInI savArI geDI gAme AvI tyAM, peAtAnA nAmanI dvAi gAmamAM pharatI sAMbhaLI, tethI jAmazrIe kahyuM ke, A zcaya zuM che? ApaNI pahelAM AvI, AvI phateha kANe meLavI? Ama kahe che, teTalAmAM tA jezA lADaka sAmaiyu lai sAmeA AbyA, ane jAma sAhebanA caraNamAM paDI, khadhI hakIkata jAhera karI, te sAMbhaLI jAmazrI rAvaLajI ghaNAja khuzI thayA, ane jezA lADakane ghaNA raMga che ema kahI zAkhAthI, ( sAthe tyArathIja vajIranI padavI ) ApI. jAma rAvaLajIe jazavaMta gaDhavIe kamaLapujA khAdhI, ane bIjA cAraNA e paNa A bhUmimAM * dharaNuM (trAgAM) karI leAhI chATayAM che, te hakIkata jANatAM * dharaNu devu eTale dareka cAraNA te jagyAe ekatra thAya, te asahakAra karI, upavAsa sarU kare, temAM strIyA khALakAne paNa dhavarAve nahI, ane pADAM vADAMne paNa dhavarAvA cheDe nahI Ama sAta apavAse suleha na thAya te AThame dahADe, prAtaHkALe sahu nAI pruSTa smaraNa karI, sahu '"trAgAM" kare temAM kASTa kaTAra, taravAra, jamaiyeA, vagere gaLedhAle, srIye| paNa peAtAnA staneAne kApI, tyAM leAhI chAMTe, temAM keTalAeka tyAM mare nAnAM bALakAne tyAM pachADI mArI nAkhe, telavALA gaLIyala DagalA perI mAthe baLatI sagaDIe, lai gaLe talavAra dhAlIne keTalAka zUravIra cAraNA sAta sAta trAgAM karI, te saradAranI DelIe jai, tyAM saLagI mare, te lAhI chAMTe, zrApa Ape, ane te pachI te gAmane apaiyA kare, eTale kAipaNa cAraNu te gAmanuM pANI pIe nahI tema te duSTa purUSanA vazo AgaLathI kAi cAraNu dAna le nahI, eTale pANI paisA harAma karI, pastALa dai cAlI nIkaLe, AvA kIssAo jyAM jyAM banelA che, tyAM tyAM e duSTa purUSAnAM nAma nizAna paNa rahyAM nathI.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) te gAmanuM pANI pIdhuM nahiM, ane hukama karyo ke "gAmamAM vAghelAnA vaMzane koI, nAne me, jaNa baco, jIva na rahevA de, temaja bIjI vastIne rajA ApI, gAmane saLagAvI, vAghelAnA darabAragaDhano pAyathI nAza karyo, temaja bIjA makAne paDAvI, khaMDhera karI temAM gadheDAnAM haLa joDAvI, te cAhamAM mIThuM vavare, ke pharI tyAM khArI bhUmi thatAM eka tRNa paNa ugavA na pAme, ema kahI jAmazrIe te gAmanI hada choDI bIjI jagyAmAM chAvaNuM nAkhI tyAM mukAma karyo, jAmazrI rAvaLajIne hukama aNuphara hato, tethI teonA sainIkee keTalAeka vAghelAone pakaDI pakaDI ThAra kya, keTalAeka chupIrIte bhAgI gayA, tamAma vastIne rajA ApI, gAma luTI lagaDI bALI jhALI, vAghelAnA darabAra gaDhane pADI teDI te ThekANe khedAna medAna karI, pharatuM mIThuM gadheDAnAM haLa haMkAvI vavarAvI, jAhera karyuM, kecopaai-gheddii gaDha arakuLa vAghelAM // khode chAbaDa kare sakhelAM // jazavaMta vairalIyo ima jAmeM // kroDa jagAM lagarahasI kAme // 1 // upara mujaba geDIne vAghelA kuLano nAza karI, geDIne chAvaDachaTa karI, kroDa juga sudhI kiti amara karI, kavi jazavaMtane ApeluM vacana barobara pALI, ane tenA mAranuM vera lIdhuM, temaja tenA gItanA bhAvArtha pramANe, "mALIe besAra maraghA" eTale mahelAto pADI, tyAM (mRga, haraNanA akheDA kya, evI rIte phateha karI jAmazrI rAvaLajI nagara padhAryA, paNa pAchaLathI vAghelAoe AvI tyAM pharI geDI vasAvI e sAMbhaLI jAmarAvaLe pharI svArI karI geDI bhAMgI pharI mIThuM vavarAvyuM ema traNa vakhata "DI" bhAMgI te viSe kAvya che kecopaai-paakrmkr nRpa nagara padhAre, mUra pherAyoM gaheDI mAre / rAvaLa rA pAkrama yaha rItI, kevANaha dattataNI sakrItI // rAvaLa mahendra nagara chatrarAje, chaharata bhAlapa choLAM brAje // (vi. vi.) AvIrItanuM parAkrama karI jAmazrI nagara padhAryA pachI jAmazrInI umaramAM 3 traNa vakhata "geDIjha vasI ane traNa vakhata jAmazrIe ujaDa karI te paNa saMtoSa nahiM thatAM jazavaMta gaDhavInuM vacana pALavA ane vAghelAonuM vaira levA pitAnA cAre kuMvarane kahyuM ke "mArA vaMzane je hoya ane ane geDI vasAvyAnuM te sAMbhaLe tyAre teNe mAryA ( ujaDa ) vinA rahevuM nahiM AvIrItanI geDI ujaDa karavAnI ane pharI ne vasavA devAnI pratijJA karAvI jAma rAvaLajIe nagaranI gAdIe bIrAjI bhalapanI choDe nAkhI cAraNenA vAste zubha lAgaNuM batAvI kirtine amara rAkhI. * hAla sudhI paNa e geDI gAma ujaDa sthitimAM ja che. temaja tyAM traNa cAra vakhata mIThuM vavarAvyAthI khAra bhUmi thatAM tyAM ghAsa paNa ugatuM nathI.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ -jAmanagarane itihAsa. (navamI kaLA) 153 A jAmazrI rAvaLajIe zItaLAnuM kAlAvaDa A meLavyuM te hakIkata, jAmazrI rAvaLajIne eka rAtre svamamAM zItaLAmAtAe AvI kahyuM ke, huM tane kAlAvaDa ApuM chuM. tuM tyAM Ava" e viSe purAtanI kAvya che kekuNddliio-shonne AvI zItaLA, joga rAvaLa jAma // aNa vakhate ApAM tune, gaDa kAlAvaDa gAma // gaDha kAlAvaDa gAma, thIrakara ApAM thAne // muM seryA maraDAi; mleccha mAMjarIo mAne / jaladI Ave jAma, jara ko chu jaga joNe // nA sAvajha nAma, zItA AvI zone ? . (purAtanI) e vakhate kALAvaDamAM kALA mAMjarIA (kAThI) nA vaMzamAM lAkho mAMjarIo rAja karato hato tene bhAI vIrama mAMjarIo kAlAvaDathI be mAila upara dakSiNamAM Avela keTaDA nAmanA gAmamAM raheto hato. e keTaDA gAmane pAdara eka "AzAbApIranI daragAha hatI, tenA upara vIramamAMjarIAne ghaNuja AsthA hatI. temaja te pIranA mujAvara phakIrane te gurU tarIke mAnato hato e mujAvaranA upadezathI vIrama mAMjarIAne tathA tenA bhAi lAkhAmAMjarIone tathA lAkhAnA pATavIputra devAyata mAMjarIAne e "AzAbApIra" upara saMpUrNa zraddhA besavAthI potAnI kuLadevI zItaLAmAtA"nI joIe tevI pujA vigerenI rIta jaLavAtI nahI, eTaluM ja nahi paNa zItaLAnuM, khaLe mAthuM nIkaLatuM te baMdha karI, pIranuM mAthuM, e phakIranA upadezathI nIkaLavA lAgyuM, AjIvIkA baMdha thavAthI pujArIe zItaLAnI sevApujA cheDI ApI, tethI zItaLA traNa divasa apUja rahyA hatA, chelI rAtre zItaLA rAvaLajAmanA zeANAmAM AvyAM, ane kahyuM ke, "mArA sevake mAMjarIA kAThIo have, (pIra)ne mAne che. tethI mArI pujA paNa thatI nathI, jethI tame tyAM Ave ane mAMjarIone tyAMthI kADhe, huM tamArA upara prasanna chuM, ane e kALAkAThIne gaDha (kAlAvaDa) tamane thIra karI ApIza." savAra paDatAM rAvaLajIe uparanA seNa viSe kaMIpaNa nizcaya karyo nahiM, ethI mAtAjIe gusse thaI, bIje divase jAmarAvaLajInA pATavI kumArazrI yAjInA zarIramAM vAsa karyo moTI umare yAjane zItaLA nIkaLavAthI asahya pIDA thavA lAgI,
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) paraMtu zItaLAnA rogamAM, kaMi bIje upacAra thAya nahiM, tethI lAcAra banI, jAmazrI rAvaLajIe zItaLA mAtAnI mAnatA karI, jethI "jayAjIne ArAma thaye mAtAjI AgaLa rUpAMnI taLAthI jIyAjIne khIza " te pachI kumArazrI jIyA ne ArAma thayA pachI, keTaleka divase jAmazrI potAnI sAthe thoDuM lazkara lai, kumArazrI ane janAnA sAthe kAlAvaDa padhAryA tyAM AvI nadinA kinAre vaDa nIce taMbuo nAkhI, chAvaNImAM utAre karyo, e vakhate tyAM zItaLAne mAtra eka nAno maDha, je oraDe hato, temaja pujArInI avyavasthAne lai, jagyA paNa ujjaDa jevI bhAsatI hatI, jAmazrInA AvavAnA khabara thatAM pujArIe AvI eraDe ughADI jagyA vALILI sApha karI, bAda jAmazrIe kuMvara sAthe AvI, mAtAjInA darzana karI, kuMvaranI rUpA bhArobhAra tulA karI, mAnatA caDAvI, ane tyAM be divasa rahI brAhmaNanI rAzIo karAvI, temaja gAmanA chokarAMone paNa mIThAi veMcI ApI. e vakhate kAlAvaDa gAmano rAjA kAThI lAkhamAMjarIo ghaNeja vRddha hatA, ane te potAnA bhAI vIrama pAse keTaDeja rahetuM hatuM, ne tene pATavIputra, devAyata mAMjarIo rAjano (kALAvaDanI vIzIna) tamAma kArabhAra calAvata hato, jAmazrI rAvaLajIne te maLavA paNa Avyo nahiM, kAraNa ke te durvyasanI hevAthI mojazokhamAM paDI rahI, prajAne ghaNI ja pIDAto hato, jAmazrI rAvaLajIe e saghaLI hakIkata jANIne temaja zItaLAnA svapnane yAda lAvIne kALAvaDanI covIzI levAno vicAra karyo, tethI jAmanagara svAra mokalI, jezAvarane keTalAka lazkara sAthe bolA, temaja pATavI kumArazrI zyAjI sAthe janAnAne keTalAka aMgarakSako sAthe jAmanagara mokalI ApyA. je vajIra AvyA pachI jAmarAvaLajIe kALAvaDI nadInA kinArA uparanA kAThInA darabAra gaDhamAM praveza karI, ocIMte chApo mAryo, e vakhate tyAM gaNyA gAMThA mANaso hatA, teone kApI mAMjarIAnA mahelamAM gayA, paraMtu devAta mAMjarIo te e pahelAM ja rAjagAdI chaDI ghoDesvAra thai bhAgI gayA hatA, ethI jAmazrI rAvaLajIe e mAMjarIAno gaDha kabaje karI, pitAnA nAmanI dUvAi pheravI, kAlAvaDanI vastI jumI rAjAnA trAsathI mukata thatAM, jAmazrI rAvaLajIne najarane chAvara karI zaraNe AvI, jAmarAvaLajIe teone zAnti ApI, gAma dhuMvADAbaMdha jamADayuM, AvI rIte deza ane tethI kALAvaDanI covIzI kabaje karI, tyAM pitAnuM thANuM besADIjAmazrI jAmanagara padhAryA keTalAeka mAsa gayA pachI devAyata mAMjarIe pitAnI sAthe keTalAka ghoDesvAra lai kAlAvaDamAM AvI vastInA gharamAMthI luMTa karI gayo. thANumAM rahetA mANase, te dhADAmAM keTalAka marANuM A khabara jAmanagara thatAM jAma
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (navamI kaLA). 155 rAvaLajIe bIjAM vizeSa mANasane kAlAvaDamAM thANe mokalyA, paraMtu devAyate to pitAnAM ghoDAM maraNaA thaIne hAkeja rAkhyAM, te viSe dahe che ke | hodo che. kALAvaDanI kora, mAMjarIo mele nai // jo dhAre vara, tI, je vAto ? (AvIne popako) eTale kAlAvaDanI AjubAjumAM, mAMjarIe luMTyA vinA meleja nahiM, eTaluM ja nahiM paNa kAlAvaDamAM dararoja divasa uge devAyatamAMjarIo, cADe dhADe AvI bajAramAMnA tamAma hATomAM luMTa karI jato, ethI prajA pIDAvA. lAgI. ane jAmazrIne paNa keTaluMka kharca tathA mANasanI nukazAnI bhogavavI paDI, te pachI eka vRddha cAraNathI vaTI calAvI, devAyata tathA lAkhAmAMjarIAne rUbarU bolAvI, kAlAvaDanI bAjumAM, khIjaDIA vigerenA traNa TIMbAe ApI samAdhAna karyuM, tyArapachI devAyata gujarI jatAM prajA tenA bhayathI mukata thaI, jAmazrI rAvaLajI te pachI dara varSe kAlAvaDamAM zItaLAmAtAne darzane padhAratA ane mAtAjInA eAraDAne jIrNoddhAra karAvI, jagyAnI AjIvIkA mATe keTalAka khetare paNa ApyAM hatA, tyArathI Aja divasa sudhI, e kAlAvaDanI covIzI jAmazrIne kabaje che. A rejhI mAtAmAM gIrAjanuM bhaviSya thana che eka samaya jAmazrI rAvaLajI potAnA pATavI kumArazrI jIyAjI tathA kumArazrI vibhAjI tathA kumArazrI bhArAjI tathA kumArazrI rAmasiMhajI sAthe keTalAka sUra sAmaMto ane bIjA sainiko sAthe rejhI mAtAne darzane padhAryA, tyAM jagadaMbAnA darzana karI devAlayanA paDathAra upara kacerI bharI bIrAjyA, teTalAmAM hAthamAM vibhutinA gaLAvALo, daMDa ane kamaMDaLavALe, Akhe aMge akhaMDa vibhutIvALe, mAthe maTI jaTAvALa, tathA rUdrAkSanI mALAothI zobhatA, eka yogezvara AvI sarvanI vacce ubhA rahIne jovA lAgyA, jotAM jotAM tene vibhAjInAmanA phaTAyA kuMvarane prathama cAMdalo karyo, A joI saghaLAoe hasIne kahyuM ke " mahArAja tame bhulyA, A phaTAyA kuMvarane prathama cAMDalo na hoya e sAMbhaLI yogezvare kahyuM ke ropArU-je vapUta, ru para do | doLa hA, kRpa vImo dorI | 2 | vi. vi. jegI kahe "hamAM huM bhulyo nathI, izvara karaze te A kuMvaraja (vibhejI) rAjA thaze" upara mujaba jAmapadavI vibhAjane maLaze, evuM bhaviSya
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza 156 kahI, te cAgezvara cAlatA thai gayA, thoDA samaya vItyApachI jAmazrIe jAmanagara tarapha javA prayANa karyu, rojhImaMdarathI thAuM dUra jatAM rastAmAM raNanA sapATa pradeza joi, jAmazrI rAvaLajIne gheADAe doDAvavAnuM mana thatAM cAre kuMvarone kahyuM, ke (prathamakhaMDa) coLApha--bava sonAma phe, banne nALAM hoya varovara, rojIMdAAM // // hameM vRddha tuma, tena jIvAnaM ame tatArI, mudde banaM // 2 // vi. vi. kumArone jAmazrIe kahyuM ke ame tA have vRddha thayA chIe, ane tamA sahu juvAna che, tA paNa Aje ApaNAM bannenAM dhADAe hArohAra rAkhI hAMkIe te joie ke kAnu" dhADa' mAra jAya che. ema kahIne e raNanI sapATa bhUmi upara dhADAo pUra jozamAM vAyuvege uDavA lAgyA, seMkaDA varSa uparanI umara heAvA chatAM jAmarAvaLajInA dhADA AgaLa vadhyeA, bhAvIyeAge pATavI kuMvara jayAjIthI e na jovAyu. ane vicAyu" ke "bApuzrI vRddha chatAM AgaLa vadhyA, e tA juvAnone zarama bharelu gaNAya. ema dhArI pAtAnA gheADAne jorathI eka cAbuka mAryAM, cAbuka lAgatAMja dhADA brADa" (Agale page ubhA) thayA; jemadha kaDIthI truTI gayA. tethI gheADA joramAnejoramAM 'carAka khAi' (cakarI khAi) cItA paDyo, dhADAnA paDavAthI kumArazrI yAjInI chAtImAM "kAMThAnA hunA" kheMcI jatAM kumArazrI jIyAjI turataja tyAM prANamukta thayA, te joI sarvane ghaNA aseza thayA, paNa bhAvI AgaLa koinu` baLa nathI ema vicArI kumArazrInA zaMkhane tyAMthI parabArA rAjyasmazAnamAM laI gayA, tyAM dakriyA karI jAmazrI nagaramAM padhAryAM. pATavI kumArazrI jIyAjIne traNa kumAro hatA. temAM pATavI kumArazrI lAkhAjI tathA bIjA kumArazrI harabhamajI ane trIjA kumArazrI sumarojI teo traNe nAnI umaranA hatA, temAM jAmazrI rAvaLajIne te pATavI kumArazrI lAkhAjI upara anahada prema hatA. huM jAmazrI rAvaLajInI dvArikAMnI yAtrA kumArazrI jayAjInA akALa mRtyu pachI jAmazrI rAvaLajIe anya dezeApara caDAI karavAnuM mAMDIvALI, kAyama udAsIja rahetA hatA, e udAsI TALI manane zAnta karavA, tItha yAtrA karavA IcchA thatAM, pAtAnA amIra umarAvA sAthe, jAmazrI rAvaLajI dvArikAM padhAryAM, e vakhate tyAM haLavadanA rAjazrI mAnasiMhajI tathA muLInA ThAkArathI se'sAjI paramAranA melApa thayA. ethI traNe rAjavIe gAmatIjImAM snAna karavA sAthe gayA, tyAM snAna karatI veLAe peAtAnI jIMdagI nakhAtA te kAMThAnA AgaLanA * gheADA upara jInane badale AgaLa lAkaDAMnA kADAM bhAgane hatA " kahevAya.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (navamI kaLA) 157 paryaMta dAnapunya karavAnA saMkalpa karavA gAre jaNAvyuM." e uparathI traNe rAjavIee manamAM dRDha paNe vicAra karI jagadIzanA maMdira sanmukha ubhA rahI gAra devatAe rUbarU sUnI zAkhe hAthamAM gAmatI jaLa lai nIce mujaba sa95 karI pratijJA karI ke-- 1 jAmazrI rAvaLajIe kahyuM ke "savA paheAra divasa caDatAMsudhI jeTalA cAraNA mArI AgaLa yAcavA Avaze teTalAne hu. 1) eka dhADAnu dAna mArI jagI paryaMta ApIza mAro e saMkalpa zrIjagadIzvara pUrNa kare".. 2 haLavadanA rAjazrI mAnasiMhujIe pratijJA karI kahyuM ke jAmanagarathI jeTalA yAcakA rAvaLajAma AgaLathI gheADAe lai haLavada Avaze te aMdhA huM dhADAo upara nAkhavAnA sa`khalAdI sAmAna ApIza." 3 paramArathI sezAjIe pratijJA karI kahyuM ke, jAmanagarathI rAvaLajAma AgaLathI ghoDA ane haLavadathI tenA sAmAna rAjasAheba taraphathI laine je yAcakA suLImAM Avaze teone te dhADAonA jogANa mATe huM. eka varSa cAle teTalA khAjarI bharI ApIza huM. tA nAnA tAlukadAra chuM prabhu Teka nabhAve. upara mujaba traNe rAjavIoe gAmatI jaLamAM snAna karatI veLAe pratijJAo karI ane zrI raNacheADajInAM darzana karI sahuM sahune utAre gayA. jAmazrI rAvaLajI keTalAka divasa dvArakAmAM tathA beTamAM rahI tyAM thADAka brahmabheAjano karAvI dharmonI dhvajA caDAvI agaNita dAtA ApI jAmanagara taraphe phreMca karI. kAmai, mAtAnA zrApa dvArikAthI vaLatAM majaladaramala karatAM karatAM jAmazrI pAtAnA bArADI" nAmanA pradezamAM padhAryA. tyAM (hAla dvArakA lAInanAM bhAtela sTezanathI dakSiNa dizAmAM Avela) pIpaLI H nAmanA gAmanI hadamAM pANI tathA vRkSanI chAyAM joI tyAM vizrAMti levA chAvaNI nAkhI, tevAmAM peAtAnA cAMdI tu khela cAraNa" gArAMbhaDI gAmethI jAmazrInI salAme AvyeA. jAmazrIe tenA yAgya satkAra karyAM, ane jamyA pachI tenA sAthe paracuraNa vAte karavA lAgyA, A gArAMbhaDInA tuela cAraNane pIpaLIAnA tuela cAraNA sAthe aNumanAva hatA, tethI teonuM burU karavAnA kharAma IrAdAthI, samaya jANI jAyamI AgaLa vAta AThe vAta lAvI jaNAvyu ke "annadAttA! A pIpaLIA gAmamAM hAbharaDInA jezA gaDhavInI dIkarI kAma" ne tyAM, e dheADIo (deva gI-pANIpRthvI che, te banne dhoDIA te pacchanApAdazAhanI pAyagAmAM cAle tevI UdhAMsIe tathA daLIe e bharata kAmanI tathA palANa meAvaDa, jhAMjhara, Dhu macI vigere rUpAnA lagAma tathA saraka, hIranI gAdI mazarUnI kachIkhaDIe vigere sAmAna
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 zrIyaduva'zaprakAza (prathamakhaDa) che, kAMI duzmAmAM hAthI zAle khase?" AvAM aneka vacane sabhaLAvI jAmazrIne te dhADIo jovAnI jijJAsA utpanna karAvI ane tethI jAmazrI tenI dheADIA jora julamathI laI leze ema vicArI peAtAnI irSyAthI A prapaMca raccA. " pANIpa'thI devagI gheADIonA vakhANa sAMbhaLI jAmazrI rAvaLajIne te dheADIo jovAnuM mana thayuM, ane phakta jovA mATe lAvavA, e. rajaputa saradArone gAmamAM ( pIpaLIe kAmai mAtAne tyAM ) mAkalyA, te saradvArA, cAra pAMca mANasA sAthe gAmamAM AvyA ne "kAmai mAtA "nuM ghara puchI tyAM gayA. e vakhate kAmai mAtAjIne tAva AvatA heAvAthI, gharamAM khATalA upara sutA hatA, tyAM saradAroe jai mAtAjIne page lAgI saghaLI vAta jaNAvI, te sAMbhaLI kAmaimAtA khelyA, ke " bAjarAnI layaNI cAlatI hovAthI gharanAM nAnAM meTA tamAma mANase sImamAM gayA che, ane te sAMje ghera Avo, tyAre A banne dheADI laka hajura AgaLa AvI jaze, mane tAva Ave che, tethI huM ghera chu, ahIM bIjI kAi nathI mATe sAMjare dheADIo chAvaNImAM meAkalazu` ' ane amIroe te gheADIe joi, mATe mAtAjIne araja karI ke, AjJA Ape te| ame amArA mANasAthI gheADIe chAvaNImAM lai jaie, ane jAma sAhebane batAvI turataja pAchA ame sAthe AvI ahiM ThANamAM bAMdhI jazu" te sAMbhaLI mAtAjIe kahyuM ke, " jo tame jAte dheADIo ahIM pAchI lAvI bAMdhI javAnuM kabula karatA hatA tame rajaputa che, mATe huM tamArA upara vizvAsa rAkhI kahuM chuM ke, bhale dheADIo cheADI jAva, ane jAmasAheba joI lIe ke turataja pAchA ahiM bAMdhI jAjo, " saradAroe gheADIe pAchI paheoMcADavAnI khAtrI ApI ane te banne dheADIe lai jAmazrI AgaLa chAvaNImAM raju karI. gheADIe jotAMja te tu mela cAraNanA kahevA pramANe badhI vAta maLI, ane te dheADIe jo vecAtI Ape te levAnuM mana lalacAyu jAmanuM mana pArakhI Avela cAraNe kahyuM ke "annadAtA ghoDIene pAyagAmAM badhAvA, sAMje tenA mAlIka (mAreTa) Avaze, tyAre vAtacIta karI nakkI karazuM," pahelA rajaputa saradAro annee araja karI ke- "ghoDIo turatapAchI pahoMcADavAnu ame vacana ApI jovA lAgyA chIe, te hukama pharamAvA te soMpI AvIe " paraMtu jAmazrIne ghoDIo pasaMda AvavAthI pharamAvyuM ke- "ghoDIone pAyagAmAM bAMdhI, jogANa pANI aneghAMsa vigerene 'dobasta karo, ane sAMjare bAroTa Avo eTale tenA kahevA pramANe mUla ApI dezuM. " jAmarAvaLajInA hukama aNaphara hatA. tethI te ghoDIe pAyagAmAM bAMdhavAmAM AvI cha sUryAsta thayA pachI kAmai mAtAnAM sAsu tathA patideva vigere peAtAne khetarethI gAmamAM AvyA gAmamAM AvatAMja ghoDIone jAmasAheba lai gayA
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. e. (navamI kaLA) 159 tevA khabara sAMbhaLyA, e vakhate kAmaI mAtAjIne hajI tAva utaryo na hato, paraMtu gAyo sImamAMthI AvatAM tene bAMdhavA uThavyA hatA, temAM eka gAyanuM nAnuM vAcharaDuM dhAvavA mATe utAvaLuM thaIne bhAMbharatuM hovAthI mAtAjI gAyane dovA mATe tAMbaDI tathA nejhaNuM hAthamAM laI vAchaDAne dhAvavA choDayuM, teTalAmAM teno pati tathA sAsu vigere phaLImAM AvyAM. AvatAM ja ThANamAM gheADIone na bhALatAM, mAtAjI upara tiraskAranAM vacane bolavA lAgyA. ane tenA patie kAmaI mAtAnA hAthamAMthI najhaNuM" jhuMTI lai te jhaNAne mAra mAratAM mAratAM kacchI bhASAmAM kaNa kADhayuM ke, "vana-jAmajA-gharameM-ve-kIM-ghoDayuM-khaNa aca (jA, jAma sAhebanA gharamAM besa, nahiM to ghoDIo pAchI laI Ava) upara mujaba vacane kahI bAvaDe jhAlI phaLIA bahAra (kAmaI mAtAne) kADhI melyAM, temaja temanA sAsue paNa na sahana thAya tevAM vacanabANa mAryA ane phaLInI khaDakI baMdha karI dIdhI. ethI kAmai mAtA rotAM retAM gAma bahAra AvyAM. rAtri paDavA AvI hatI, vaLI gAmathI chAvaNI jarA dUra hatI. ethI sAthe keine lai javA icchA thatAM gAmanA jhAMpA AgaLa DhaMDhavADA hovAthI tyAM jai mAtAe eka dehane bolAvI sAthe lIdhe te heDha pIpaLIAne na hato paNa te gArAMbhaDI gAmane hato. ne te mevANa gAme darabArI veThe gayo hato. te pAchA vaLatAM pIpaLIyuM rastAmAM AvatAM tyAMnA DheDhavADAmAM ke pIvA Avyo hato. paraMtu tyAMnA tamAma he sImamAM layaNuM karavA gayela hevAthI hajI ghare AvyA nahetA tethI te potAne gAma gArAMbhaDI, javAne nIkaLyo. tyAM mAtAjIe bolAvatAM te najIkanA gAmano hovathI temaja mAtAjIne oLakhato hovAthI tenI AjJA mAnI AgaLa cAlyo, cAlatAM cAlatAM mAtAjI te atyaMja bhAI sAthe jAmasAhebanI chAvaNImAM AvyA. e vakhate jAmazrI rAvaLajI chAvaNImAM taMbu bahAra mazAla samayanI kacerI karIne beThA hovAthI chAvaNImAM AvanArane cheTethI joyAM, mAthe kALI dhAbaLI bhALI "cAraNa-devI" haze ema anumAna karyuM tyAM ghoDIo lAvanAra saradAre mAtAjIne oLakhI gayA. ane hajurazrIne araja karI ke ApaNAthI ghoDAM pAchA na mokalAyAM ethI A bAIne dhakko thayo, ane bAInA pagalAM krodha bharyA che. jAmazrI paNa (bAI najIka AvatAM tenI sthitI joI) vimAsaNamAM paDyA, ane bolyA ke "bahu burI thaI paNa tyAM beThelA gArAMbhaDI vALA tuMbela cAraNe vaLI pAchA kAmai sAthenI irSAno dAva sAM che ane be ke (kacchI bhASAmAM) "bAvA asAMjI jAta eDI Aya ce je AMI bhAbhI caI kuchAMdA se pArasI-8-thI radI" (gujarAtI bhASAmAM) bApu Apa muMjhAomAM ne bhale game tevA kodhamAM haze to paNa amArI jAta evI che ke je "bhAbhI kahI bolAvaze te pirasAIne Dhagale thaI raheze, mATe Apa bhAbhI kahe huM paNa bhAbhI kahIza Ama vAto kare che teTalAmAM "kAmaI mAtAjI taMbu najadIka AvyAM AvatAM ja pahelAM tabele kahyuM ke, "ace bhAbhI ace tyAM vinAza
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zrIyaduvaMzaprakAza ( prathamakhaMDa ) kALe viparIta buddhi e kahevata mujaba) jAmazrI rAvaLajI mAlyA ke padhArA bhAbhI padhAro! Apane dhakko thayA? e sAMbhaLatAMja mAtAjI mAlyA ke- e zu khelA ? tame kANa che? jAmasAheba khelyA ke- hu rAvaLajI chuM, mAtAjI kahe- bApa vicArIne ApaNA cAraNa rajaputanA sabadha pramANe melA, chatAMpaNa jAmarAvaLa na samajatAM khelyA ke- bhAbhI zAnta thAva ApanA ghoDAone khuzIthI lai jAva. pharI bhAbhI" zabda sAMbhaLatAMja mAtAjI nIcenA dahe| melyA ke,-- tuho--duM--meLI--ne tuM--mA, sarve gAyuM no-sA | | 4 vacana yAcheTA, je atuoMDhIruM ? / / (mApIna) atha--huM tArI bena chuM. ane tuM mArA bhAi che, ApaNA cAraNa rajaputanA te saMbadha anAdI kALathI cAlyA Ave che. chatAM huM kAchelA (kacchamAMthI AvelA mATe kAchelA kahyuM) te vacana mAro zu? avaguNa joi kADhayu? vaLI kahyuM ke uddo--AmanA jALa, gAvA banne nI nara II-X ajaro thI se ahara, loDhuM lAkhaNa zIyAuta || || 2 || prAcIna a--he jADejA kAmanA dhADAo je hajama karavA te teA hera huma karavA jevuM che, vaLI huM lAkhAjInA sapUta leADhAno AhAra karavA (kahevata che kelADhAnA caNA cAvavA) te to jarUra (ajarA) aN tharo. e pace nahiM temaja cAraNanA ghoDAMo pacaze nahuM. jAmarAvaLajI teA ca'DIkA-svarUpa joi tajImAM jatA rahyA. gArAMbaDInA tu bele A prapaMca racela che. tema mAtAjInA jANavAmAM Avyu nahiM paNa rAvaLajIeja mArA ghoDAM bIjAnA deza jema pacAvI pADe che, tema pacAvI pADavA pAchA meAkalyAM nahi. evu samajIne tathA bhAbhI kahI mArI mazkarI karI e e DhosAne mukhya gaNI jAma rAvaLajI upara atyaMta krodhAtura thai mAtAjIe rAvaLaane sabadhI cetavaNI ApI je. ho--Ava rAja na oddIpa, nAne jobaDayAra kAmai kALo nAga, nAno jANI na cheDIye || 3 || prAcIna a--he, rAvaLajAma jhAjhA rADAo na khAdIe kAraNa ke te rAphaDAmAMthI vakhate kAika jAjaDaJAna nAga nIkaLI paDe vaLI kAmai kahe che ke nAnA nAga hAya tApaNa tene (kALA nAga mAnI) cha McheDavA nahiM, (eTale cAraNanA baccAM nAnA hAya tA paNa tenI aNasamajaNanA lAbha lai chetaravAM nahiM te te nAMnAM tAya nAganA baccAM che. matalaba ke temAM haLAhaLa viSa rahela che. ane joDaze tA te sArUM' nahiM.) A vakhate kAmai mAtAnI umara mAtra sALa vanIja hatI. ne paraNIta paheleja ANe AvyAM hatAM. rajapUtonA vacananA vizvAsathI mAtAjIe dheADA Apela paNa have tenA manamAM ema thayuM ke mane chekarU` jANI chetarIne
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (navamI kaLA) A ghoDAo laI gayA che tethI uparane duhA kahela che, vaLI cAraNenA viSe mAtAjIe eka bIjA daSTAMtI duho kahela che je duho-cAraNane cakamaka taNI. ujhI na gaNe Aga // . yAdI to sthA, strAne DhALa zIva tAchA prAcina " artha:-he lAkhAjInA saputa jAmarAvaLajI cAraNa ane cakamaka (patthara)mAM je agni rahyo che tene tu (ujhI) elAya (bujhAI) gayela mAnaje mAM e bane vastu uparathI TADhI (zItaLa) che. chatAM paNa tyAga karavA yogya che, kAraNa ke tenuM *gharSaNa thatAMja taNakhAM jhare che. uparanA duhAe bolatAM bolatAM te vAkaye sAcA karI batAvavA kAmamAtAe potAne eka stana kApI taMbumAM phe, jAmarAvaLajIe bhayaMkara * banAvathI tenI pAchalI bArIethI bahAra nIkaLI pitAnA ghoDA upara svAra bai jamanagara tarapha ekalA ravAnA thayA. jAmazrAne ekalA jatA joi sarva sainya taiyAra thaI pAchaLa cAlazuM. adhI rAtrI thatAM jAmarAvaLajI jAmanagara paheAMcI, rA AMgaNamAM ghoDe baMdhAvI potAnI meDIe gayA. rAtre vALu kareluM nahiM "hevAthI rANIjI raseinI taiyAra karavA lAgyA. ane rAvaLa jAme kAmainA gheDAe viSenI saghaLI hakikata rANajI AgaLa kahevI zarU karI, temAM "eka stana kApIne taMbumAM phe karyo. e vAta kahetAMja meDI upara mAtAjInA darzana thayA. ane bIjo stana kApIne lehI chAMTe che tevo bhAsa thatAM, "are Ato ahi AvI pahoMcyA!" eTaluM kahI jhapATAbaMdha meDI nIce utarI jai potAne ghoDe mAgyo, ghoDA AvatAM ja svAra thai zahera bahAra nIkaLI gayA. pitAne bhaya hato ke "mane leAhI chAMTaze, tethI zahera bahAra nIkaLI vicAryuM ke "evuM nirbhaya sthaLa kayuM che ke huM jAuM te pAchaLa na AvI zake?" e vicAramAMne vicAramAM mAtAjInI mAphI mAgavAne badale ulaTuM maleccha-pIra dAvalazApIranI daragAe (AmaraNa) pahecavA sujhayuM deDate ghoDe AkhI rAtrI cAlI zAmapara mAdhApara vacce AvelA eka vaDataLe visAme khAvA utaryA. je pRthvI para paga me ke "turataja te vaDalA taLe kAmaImAtAne trArA sahita jeyAne hamaNAM ja lehIne khobe bharela che te chAMTaze e bhAsa thatAMja turataja pAchA joDesvAra thai AmaraNa tarapha cAlyA e vakhate e pradezamAM padAvalazA pIrane ghaNuM prabhAva hato tethI teozrIe tenI daragAha tarapha ghoDo hAM. paraMtu dAvalazAnA mujAvare + dAvalazA pIra viSenI hakikata tRtIya khaMDamAM AmaraNa gAmanA hevAlamAM ApavAmAM Avela che.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ zara zrIyaduvazaprakAza. [prathamayakhaMDa daragAhathI bAra nikaLI sAme AvI daragAhamAM AvavAnI jAmazrIne nA pADI, jAma rAvaLajIe tenuM kAraNa puchatAM, mujAvare jaNAvyu ke pIra dAvalazAkA hukama hraya ke tuM tumerI kuLadevIke pAsa kazuM nahi gaye? akhatA tuMma kAmaimAtAke zaraNu jAva. era mAphI mAga ke sarca bAta sunAva. ehIja achA karegI." te sAMbhaLI rAvaLajAme mujAvarane puchyu ke te have mane kayAM maLe?'" mujAvare kahyuM OM zAmapara mAdhApara ke bIcame jo vakI nIce dIdAra huvA ehI ThIkaLaeN jAva." tethI rAvaLajAma turataja pAchA vaLyA, ane te vaDalA nIce AvatAM, mAtAjInAM darzana thayAM. e caDakA rUpa jogamAyAne jotAMja rAvaLajAma dhADethI utarI hAthamAM pAghaDI lai sAmA cAlI vinatI karavA lAgyA ke huM mAtAjI! mane khIjAe (dAMdI tu bele) bhulAvye che have kSamA karo." mAtAjI kahe huM jANuM chuM mApa tane mArA virodhIe kRmati dIdhI, tenuM phaLa tene maLI jaze. paNa meM tane pharI puchyu', chatAM bIjI vakhata paNa teM 'bhAbhI' kahI eTalIja tArI kamura che tethI huM tane mAphI Apu chuM. have tuM mArUM ATaluM. chelluM vacana mAnaje ke zmA jgyAe huM adRzya thAu chuM mATe ahiM mArA nAmanI jagyA badhAvaje, tathA mArA pIpaLIyA gAme (hAla paNa kAmanuM pIpaLIyuM kahevAya che) jyAM tArI chAvaNI hatI, tyAM paNa jagyA badhAvaje. ane je meDImAM me darzana dIdhA tyAM mArU sthApana karaje. eTalu ja huM paNa tArI meDInI uttaradIzAnI mArI sadAne mATe madha rAkhaje kAraNa ke raNanI bhumi sapATa havAthI hiM mArU sthAna (jhuDa) dekhAze. vaLI A jagyA tarapha AvatI navarAtrI sudhI tuM kadI AvIza nahiM ATaluM vacana jarUra pALaje nahi' tA tenuM parINAma vIparIta AvatAM, tAro kALa thaze '" ema kahI mAtAjI adRzya thayAM. ane jAmavaLajInA taramAM bhaya ane vidyuLatA hatI te turataja zAMta thai gaI. jAmarAvaLe jAmanagaramAM AvI je meDImAM mAtAjInu darzana thayuM hatuM. "tyAM temanuM sthApana karyu. ane uparanI banne jagyAe ( pIpaLIyAmAM tathA mAdhApara-zAmapura vaccenA vaDe ) paNa mAtAjInA oraDAo caNAvI sthApanA karAvI. hAla te banne jagyAe kAmamAtAnA jhuMDanA nAme prasiddha che' tyAM mAnatAo paNa ghaNI Ave che. AsapAsa vrukSAnA jhuMDamAMthI (bhAvaLanuM) dAtaNa paNa kAi kAtuM nathI. gArAMbaDInA DhAMDhI tu khela caraNane mAtAjInA zrApathI khIjeja dahADe
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (navamIkaLA) ' 'ragata kADha " thayA, ane tenI pIDAmAMja te nisa gujarI gayA. pratijJAnuM pAlana 163 jAmanagaramAM bIrAjI jAmarAvaLaSTae dvArAmatimAM lIdhela pratijJA mujaba darareAja savAprahara divasa caDatAM sudhImAM jeTalA yAcakA Ave teTalAne hIranI sarake, gheADAo ApavAM zarU karyAM "zrI jaDezvara mahAdevajInA pratApe dhADAramAM dararoja navAM navAM dhADAo utpanna thatAM, ane dezadezAvaranA ArA karNAka tArIpha sAMbhaLatAM dhADAe levA AvatA. jene jAmarAvaLajI dhADu ApatA tete khAtrInA:lekha lakhI ApI mAthe mAra chApa chApI tene haLavada mAkalatA. haLavadamAM paNa rAjasAhebe aneka kArIgarone melAvI, zakhalArI sAmAna dareka jAtanA taiyAra karAvI sTAramAM rAkhatA, ane dheADA tathA lekha lAvelA kavine ekAda e divasa rAkhI, dhADAnA tamAma sAmAna ApI lekha nIce pAtAnI mAchApa chApI, muLIe mAkalatA hatA, muLInA DhAkArazrI zezAjI paramAra paNa mane rAjasthAnanI sahI sikakAvALA lekhanI khAtrI karI, mAramAsa jogANu joie tenA hisAba karI, bAjarAnAM gADAMe Avela kavine bharI ApatAM. Ama keTalAka samaya cAlyA pachI haLavadanA rAjasAhebanA manane thayu' traNa mAsamAM teA asakhya cAraNeA, dhADAe lai AvyA, hucha tA va` purU' thayuM nathI tyAM hajAro rUpIAnA sAmAna joyA, mATe AvA hujArAnA kharcamAM utaravA karatAM kaIka uDI rakama harAvI ApIe teA kArIgara vigere rAkhavAnI upAdhI AchI thAya, ema vicArI eka patra lakhAvI jAmazrI rAvaLajInI salAhu puchAvI. paraMtu lIdhelI pratijJAtu purepurU pAlana karanAra pratApI jAmarAvaLa e * saurASTranI rasadhArA bhAga 3 trIjAmAM A vAta lakhI che. temAM jAmalAkhAjInuM nAma che, ane kAmainuM sthAna chuDA gAme batAvela che, paraMtu jAmanagaranA jInA itihAseA ane vRddha cAraNeAnA kastha sAhityamAM e zrApa rAvaLajIneja thayAnuM jaNAya che. duhAomAMja rAvaLa rAph na cheDIe' tathA ''lAkhaNuzIyAta" vigere nAmeA spaSTa Ave che. para Mtu lAkhaNazIyAta' ne| artha nahi jAnAra krAi mANase 'lAkhaNuzIyaDA' ema duhAo khAlI hakIkata sAthe vAta kahelI haze, tethI te vAta tema chApavAmAM AvI haze, jAMmuDAmAM tenuM gAme sthAnaka nathI, vaLI te badhA 'parajIyA' cAraNA che, kAmamAtAnA janma hAkharaDI jezA nAmanA tuMkhela cAraNane tyAM thayA hatA, ane pIpaLIAnA tuMmela cAraNAmAM sAsarU hatuM hAla paNa te gAma kAmanA pIpaLI" e nAme prasiddha che ne tyAM jhuMDa paNa haiyAta che. te ameAe te jagyA joi che,
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrIyaduva'zaprakAza (prathamakhaMDa) e vAta majura rAkhI huM ane je cAraNeA Ave tene suratavata dhADAoja ApavAnA rivAja kAyama rAkhyA. eka samaya muLInA rahIza prasiddha kavi ratanu jAmanagara AvyA, rAvaLajAme tenA ati satkAra karyo, kemake-ratanu" ADakhanA cAraNA yaduvaMzI mATeja brahmaNamAMthI cAraNa thayA hatA. te vAta jesalameranA itihAsamAM dvitIya khaDamAM Avaro temaja rajapUtAnI cAra zAkhAomAM cAra mATI zAkhAnA cAraNA rAjakive che te viSenA prAcIna heA che ke tudo--zevA ane zIro vImA, saddakane rAja / / dazAo ne devaDA, jAdava ratanu joDa // 1 // prAcIna a--zIzAdI rANAnA rAjakavi zAdA ADakhanA cAraNA che, tathA rAThoDanA rAjakavi rAhuDIA eDakhanA (isarANIo) che. ane devaDA rAjapUtanA rAjakiva darasAdanA vazajonA che. temaja jADhavavazanA rAjakavi ratanu zAkhAnA cAraNA che. ema e cArenI joDI che. upara pramANenI hakIkata tathA kacchamAM paNa ratanu cAraNA ajAcI tarIke prasiddha heAvAthI jAma zrI rAvaLajI ratanu ADakhanA cAraNAne pAtAnA gharanAja kavi mAnatA kacchamAM ratanunAM zAANA (gIrAsanAM gAmeA) heAya rAvaLajAme pUchyu ke" kavirAja kacchamAMthI AvA che ? ke mAravADamAMthI ? " kavie kahyuM ke--nA annadAtA ! mAravADane tA ghaNI peDhIo pahelAM cheADayu che. tema kaccha paNa najare joce nathI huM te muLIethI AvuM chuM jAmarAvaLajI kahe muLImAM ratanu cAraNa kayAMthI AvyA? tethI vie javAba ApyA, ke jyAre vi. sa. 1215 mAM bhayaMkara duSkALa paDayA tyAre amArA vaDIleA pArakaramAM bhaTI rAjapUtA sAthe sADhA rajaputAnA rAjyamAM gayA, tyAMthI jyAre te sADhAe kAThIvADamAM AvyA, ane 'suLI' zahera vasAvI tyAM gAdI sthApI, tyAre amArA vaDIlA tathA bhaTIe paNa te paramAra (sADhA) sAtheja muLImAM AvyA hatA, eTalu'ja nahiM paNa cabhADa rajaputA sAthenA yuddhamAM amArA traNa vaDIlAe . tathA te bhaTIe mAthAM ApelAM che, te viSenuM eka purAtanI kAvya che. ke-- // mA // saMvata bAra panatare, sADhekiya saMgarAma // * vi. saM. 1215mAM pArakarathI sADhAee, AvI bhegAvAne kinAre chAvaNI nAkhI tyAM zaraNe AvelA tetarane pAchuM, na sAMpavA mATe rAjaputrane zaNlRgata dhama` sAMcavI, cabhADa jAtInA rajapUtA sAmuM mahAna yuddha karyuM, temAM pAMcasA cabhADAne mAratAM peAtAnA 140) sAtavIsuM subhaTA kAma AvyA tene hisAba che ke 45 paramAra rajaputA 20 khurazALI Aro 12 bhaTI rajaputA, ane tenA 3 traNa ratanuM, cAraNA, 24 rabArI, 16 sipAie 5) pAMca paTela eDakhanA vANIAe, 7 sutArA, ane 8 vajIra (lADaka) maLI kula 140 sAthe ratanasiMhajInA kumArazrI muMjo kAma AvyA, ane tyAM muLI nAmanuM zahera vasAvI gAdI sthApI.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (navamI kaLA) raNadhelo ratanezaro, abIcaLa rAkhyo nAma / / 1 // paDayA cabhADA pAMcaso, soDhAvImuM. sAMta // . eka tetara re kAraNe, aLarAkhI akhayAta // 2 // sAtavANuM nA hIrAvo chamlpa che. pIsAtAlIsa paramAra, muvAvIza kheramazANI // bArabhaTI baradeva, traNa ratanuM khamatANI // raNa covIsa rAyakA, zoLa lazkarI sIpAi // jaMga racyo bahu jora, ghaNA Ave bahu dhAi / / paTela pAMca, sutAra sAta, veDhaka ATha vajIra ati // rApI, tAre, zuMbo hIro hari rU(vIna) annadAtA e prAcIna kAvya mujaba bArabhaThThI eDakhanA rAjavIe sagA sabaMdhInA sagapaNe amArA vaDIlane jesalameramAMthI sAthe laI pArakara Avela tyAMthI kAThIAvADamAM muLInA pAdara thayela yuddhamAM bhaTI rajapute ane amArA traNa vaDavAo kAma AvatAM e pradezamAM muLI zahera vasAvI, amAsa vaDIlo ne te paramAra rAjAe sAre gIrAza ApI tyAM rAkhyA. huM te vaMzane heI hAla muLImAMja rahuM chuM, paNa mathaka to amArUM mAravADa (jesalamera) ane yaduvaMzI, amArA prathama darajAnA sAcA annadAtAra. uparanI kavinI tamAma hakIkata sAMbhaLI dAnezvarI rAvaLajIe potAnA gharano kavi A jANu, lAkhapazAva ApyA ane sArI moTI rakamanuM varSAsana bAMdhI ApyuM, kavine cAlatI vakhate rAvaLajAme potAnI pratijJAnuM pAlana karavA ghoDA ApyA, kavine sAta divasa rekI sAta ghoDAo ApI, pratIjJAnuM pAlana karavA, sAta ghoDAone lekha merachApavALe ApI haLavada, tene sAmAna levA javA sucanA ApI. kavirAja cAlatAM cAlatAM haLavada AvyA. rAjasAhebe paNa yogya satkAra karyo. paNa A ekaja kavine sAta ghoDAone sAmAna ApavAne lekha vAM, cAlatI vakhate rAjasAhebe zakhalAdI palANa, (sajAi) nahiM ApatAM amUka udhaDI rakama rekaDI ApavA lAgyA. ethI kavie kahyuM ke je pratijJA jIdagI payata lIdhI che, tenI Ama udhaDa na hoya, alabata A rakama te sajAI vigerenI kIMmatathI vadhu haze. topaNa zAstranI rItI pramANe tema na thAya, vaLI rAvaLa jAma hajI muratavaMta ghoDe Ape che. tyAM sudhI tamAre paNa muratavaMtI sajAi ApavI ja joIe" e sAMbhaLI rAja mAnasiMhajI bolyA ke "rAvaLajIne te jaDezvara mahAdevane pratApa che. vaLI
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) te moTA rAjA che, te tene posAya, kavi kahe ke gomatI snAna karatI vakhate e badhe vicAra prathama karavAne hato, rAvaLa jAmato bhale moTA rAjA che, paNa raMga che, amArA muLInA dhaNIne ke, hajI kavione bAjarAnAM gADAMo bharI ApI, pitAnI lIdhelI pratijJA pALe che, eTaluM ja nahi, paNa cAraNe upara anahada prIti rAkhe che, ane cAraNanA moDhAmAMthI paDatAM veMNa jhIle che, eTale cAraNe je methI mAge te Ape che evA satyavAdI che. te Apa gujarAnAtha thaIne, AvuM hINuM kema bhAMkho che? keTalAbhava jIvavuM che? kene kahyuM hatuM, ke gamatI kAMThe pratijJA lIo? raMga che, rAvaLa jAmane, ane raMga che zezAjI paramAra muLInA dhaNIne ke hajI lIdhelI Teka (pratijJA) pALe che! "bApa ghaDIka te zaMzAjI paramAra thAva." upara mujaba satyavaktA kavie dAtArAnI tArIpha vadhu pramANamAM karI nAkhI, A hakIkata sAMbhaLI, rAjamAnasiMhajI jarA zaramIdA thayA, paNa samaya sucakatA vAparI, te gaDhavI (kavi) tathA zaizAjInuM kAsaLa kADhavAno, upAya racI bolyA ke. "kavirAja satavAdIne te jamAno jato rahyo, A kaLIyugamAM kei rAjA e na hoya ke, kavione meDhe mAgyuM, dAna Ape! tame zezAjIne bahu vakhANe nahiM amArA dIhelabhALela che." kavirAja kahe, "hA, bA, hA, hajI" kekekAnArA helo bhAMkhe hamIrIA e kahevata pramANe hajI muLIne dhaNuM mAre pArakara paramAra rAjA pitAnI Teka jALave che ane mAgyAM dAna Ape che." kavie jarA pitAnA dhaNInI vadhu tArIpha karI, ane rAjamAnasiMhajIe pitAno pAse pheMka ke- rAjasAheba kahe "kavirAja mAgyuM dAna ApatA hoya tenI khAtrI karAvA tame muLIe jAva ane "karamadAM" nuM eka gADuM ahiM ATha divasanA aMdara mane lAvI Apa;" kavi turataja muLI jAya che ane badhI hakIkata ThAkarathI sAMjI AgaLa raju kare che ane gADuM eka "karamadAMnI mAgaNI kare che. jevuM jAmarAvaLajIne jaDezvara mahAdevanuM iSTa hatuM tevuMja sAMjI paramArane tenA kuLadeva "mAMDavarAyajI; (mAtaDarAya-sUryanArAyaNa)nuM iSTa hatuM; rAtre svapramAM mAMDavarAyajIe ThAkarathI seMsAMjIne kahyuM ke "sUryodaya samaye bhegAvAmAM karamadAM" nuM gADuM Avaze te gaDhavIne deje" e pramANe savAramAM gADuM bhegAvAmAM AvatAM kavine bolAvI dAnamAM AvyuM te lai aThavADIA pahelAM haLavadamAM jaI kavie rAja mAnasiMhajInA darabAramAM gADuM utArtha, rAjA mAnasiMhajI cakIta thayA ke. A vastu TheTha gujarAtamAM nIpaje, vaLI hAla tenI mosama paNa nathI, chatAM AvAM pAkala karamadAM tene kyAMthI meLavyAM haze? e ghaNe ghaNe vicAra karyo.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (navamI kaLA) 167 khuba vicAra karI, pharI palaTo mAryo ke- kavirAja eka gADuM karamadAM lAvyA paNa have pAchA tyAM jai, eka gADuM " juvA" enuM bharI levo, to zezAjI sAcA satyavAdI. gaDhavI te pitAnA dhaNInA poza hato, mAMDavarAyajI sahAya che, tene zI cItA che? ema vicArI pharIne muLIe AvI ThAkarazrI zaMzA AgaLa "juvA" enuM eka gADuM mAgyuM, eja rAtre mAMDavarAyajIe svapnamAM AvIne zaMzAjIne kahyuM ke, zaMzAjI ciMtA karIsamAM mArA maMdiranA pagathI che, temAM chele pagathIethI gaNatAM ceAthe pagathIu je Ave, tene uthalAvaje to tyAM dokaDI AjuvA" enI khANa nIkaLaze, temAMthI gADuM bharI deje, ne pachI pagathIuM jema hatuM tema caDAvI deje, "eja pramANe savAre ceAthuM pagathIuM troDatAM moTA dokaDA dokaDA jevaDA juvAo bahAra ubharAi nIkaLyA, ke turataja pAvaDathI suMDalAe bharI, gADuM AkhuM cIkAra bharI ANuM, bAda gADAvALA kheDutane hukama karyo ke " tuM A gADuM haLavadanA rAjaAMgaNamAM ThalavI (ulALI) pAcho hA Avaje, gaDhavI gADuM laI ane haLavada gayA, ane rAjasAhebane maLIne nIce gADuM jovA teDI lAvyA, tyAM to gADA kheDuta tenA darabAranA hukama mujaba, rAjaAMgaNumAM gADuM ulALI tamAma juvAno mATe Dhagale karI muLIne mArage cAlato thaye hato, e joi rAjamAnasiMhajI Azcarya pAmyA ke, ATalA badhA juvAo ne saMgraha tene kyAM karyo haze? paNa ThIka "have A vakhate to evI yojanA racuM ke, kAMto zezAjI nahIM ne kAMte kavi nahiM" evo vicAra karI kahyuM ke, gaDhavI, "have trIjIvAra jaIne je mAge, ane 'te mAMgyuM, Ape to huM mAnuM ke, A kaLIyugamAM atyAre ThAkara bheMzAjI je bIjo kaI satyavAdI dAtAra nathI " gaDhavI dAtAnI pahelI paMkatImAM potAnA dhaNInuM nAma AvatuM je bolyA ke, ghaNu khuzIthI hajI trIjIvAra jAuM, pharamAve huM zuM mAguM? muLI ghaNuM zuM mAthuM, mAguM to mAthuM Ape e dAtAra che ? rAjamAnasiMhajI kahe ke, "gaDhavI tame tyAM jaIne "jIvato siMha mAge ane te tamane Ape, to tame jAte pakaDIne AMhI lAvaje, " - kavi paNa samajyA, ke A vAta have zIra sATAnI che, paNa ThIka harI ichA pribhu Teka rAkhaze, ema vicArI cAlI nIkaLyA, e vakhate rAjamAnasiMhajIe kavine sAte ghoDA upara zaMkhalAdI sAmAna naMkhAvI, yogya satkArathI mokalyA hatA, kAraNa ke teo samajatA hatA, ke uparanI mAgaNu purI paDe tevI nathI" kavi to turataja maLI AvyA, ane satyavAdI zaMzAjI AgaLa "siMha"nI mAga karI, zaMzAjIne rAtre svapnamAM mAMDavarAyajIe kahyuM ke, divasa ugyAmAM tu bhegAve nAvA Avaje, ne gaDhavIne paNa sAthe lAvaje, huM pote siMhanuM rUpa dhAraNa karI, pUrva dizAmAMthI garjanAo karato AvIza, paNa tuM jarApaNa mane
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 zrIyaduvaMzaprakAza joi DarajemAM, ane sAmeA AvI eka hAthe mArI mArA kAna jhAlI mane dorI jaje" (prathamakhaMDa ) kezavALI ane bIje hAthe savAra thatAM gaDhavIne sAthe lai jai zezAjI bhagAve nAvA gayA, ane jaNA nAi dhAka taiyAra thayA, tevAmAM teA teNe dizAo gajAvatA, DAlAmathA bhurI laTu vALA, kezarIsiMha- trALu' daitA detA pU`dizAmAMthI, AvatA joyA, nadImAM AvI pANI pI, bhevena zezAjI ane kavi sAmeA te siMha, cAlyA, najIka AvatAM zezAjIe "bApa ubhA rahe. mArI Teka rAkhyuM, " ema kahI pAse jai kezavALI tathA kAna AlI, gaDhavI tarapha dorIne lai gayA, gaDhavIe e siMhunu phAi daivI svarUpa' joi kahyuM, ke doho- zeMze, siMha samapIo, kezara jhalIyo kAna // ', ramato mudde sana (maneM) pahoMcyo paramArAM dhaLI // ? | (mAcIna) a--huM zesAjI te' kAne jhAlI mane kezarIsiMhu sAMpyA, te mane pahoMcyo, mATe he! paramArAmAM zreSTa vIra tuM tene jaMgalamAM chuTA melI de. uparanAM kavinA vacanAthI zasAjIe siMhane cheDI dIdhA, ke jota jotAmAM te si'hu adraSya thayA. ane kavi paNa pachI haLavada nahi jatAM potAnAja vatanamAM rahyA. haLavadanA darabAramAM kudaratI jIvA'enuM mAtra ekaja gADuM Avela hatu. paNa dIna pratidIna te jIvAo vadhatA gayA eTaluMja nahiM paNa te DhIMgalA, DhIgalA jevaDA 'jIvA'e. mANasA tathA DhArone karaDI herAna karavA lAgyA, tethI rAjasAhebe te darabAragaDhanA rAAMgaNamAM. kALA pattharanI lAdI jaDAvI, paNa jIvAe daTANA nahI, sAMbhaLavA pramANe hAlapaNa te jIvAe jInAdarabAragaDhamAM kAi kAi sthaLe jovAmAM Ave che, chevaTa jyAre 'dhrAMgadhrA' gAdI gai tyAre rAjakuTuMba tathA mANasA e jIvAonA trAsathI mukta thayAM, jAmazrI rAvaLajIne A hakIkatanI khumara maLatAM, muLIe... sAMDhaDI svArane meAlI, te kavi nAgadAnaratanune jAmanagara kheAlAvyA ane tamAma vAta puchI ane sAMbhaLelI, hakIkata kharI jaNAtAM A deva jevA cAraNanI yAgyaka dara karI, pharI bIjA lAkhapasAva sAthe ratanapara '' nAmanu gAma Apyu, ane jAmanagaramAM darabAragaDha najIka rahevAnA makAnA ApyAM, paraMtu kavi tA ze'sAjI pAseja rahetA, ane tenA putro vigere bIjI kuTuMba jAmanagaramAM rahetu, keTalAka kALa vitatAM saMttaramA saikAmAM bhayaMkara duSkALa paDatAM egAma ujaDa thayuM, ane kavi kuTuMba paNa kAyamane mATe muLImAMja rahetu hAi; A tarapha A lakSa ApatAM e gAmanI pharI AbAdI karI zakayA nahi. * uparanA kavi, nAgadAnajI ratanuM te A itihAsakAranA bAramI peDhIe vaDIla thAya, hAla muLImAM amArA vaDIlA pAta, gIrAsa tathA makAna che, te te muLa gIrAsanA hakathI kaMipaNa kara, verA vInA amAre kabaje che, temaja muLInA nAmadAra ThAkaiAra sAheba pazu ratanuM cAraNA, peAtAnA sAtheja AvyA che, tema mAnI bhAyAtAnA jevAja hukA ApyA che.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jAmanagarano itihAsa. (navamI kaLA) 160 - e pramANe jAmazrI rAvaLajI ane zaMsAjI paramAre daDha Teka jALavI, pitAnI kIrti A pRthvI upara amara rAkhI hatI. A tharuM jAmazrI rAvaLajInI gAdIe AvanAra chuM jAmathI ho ke na pIvAya te viSenI hakIkata eka vakhata jAmazrI rAvaLajI chaDI svArIe kuLadevI AzApurAjInA darzana karavA mAtAjIne maMdire padhAryA, tyAM darzana karI devAlayamAM bIrAjyA, citramAsanI navarAtrInA divase hovAthI tyAM hemAdika kArya thatuM hatuM. tethI te havananI pATha pUjAnuM tamAma kArya pUrNa karI rAjamahela tarapha pAchA padhAryA raste cAlatAM jAmasAhebe vAta karI ke "havanamAM vadhu rekaNa thavAthI heka pIvAnI talapa tyAM thai hatI, paNa vicAryuM ke ahIM brAhmaNe pUjana karAve che. tyAM kyAM hAki maMgAvIne pIe! meDIe jaI pIzuM." Ama vAto karatAM karatAM bajAramAM prajAjananI salAmo jhIlatA jhIlatA jAmazrI rAvaLavajI potAnA surasAmato ane "jayAto sAthe haLave haLave cAlyA AvatA hatA. tevAmAM eka vepArInI dukAnanA eTalA AgaLa eka AdheDa purUSa dhobInA dhAyela ujaja kapaDA paherI tathA mAthe maTe mekara bAMdhI ane hAthamAM rUperI heka lai pItA pItA vepArI 'sAmo vAto karato ubhe hato. jAmasAheba tenI sAmI bAjunI dukAnonI lAIna AgaLa nIkaLyA, te purUSe paNa sahu loko sAthe jAmazrInI salAma lIdhI jAmarAvaLajI to vAto karatA salAmo jhIlatA cAlyA jatA hatA, paNa jAmazrI sAthenA eka hajurIe te purUSane rajapUta dhArIne tene heke (jAmazrInI talaba bujhAvavA sArU pIvA mATe,) mAgyo ane tenA sAme AgaLa cAlI heko levA hAtha lAMbo karyo, e "veta vastradhArI purUSe "ghaNuMkhamAM annadAtAra, huM te . Apane veThI chuM." ema kahI potAnI atyaMja jAti jAhera karI, sAMbhaLatAja sahu kacerImaMDaLa zaramIdu thayuM, ane jAmazrI rAvaLajIe paNa te badhe banAva najaronajara joyo. jAmazrI kacerImAM AvI gAdI upara bIrAjyA ke turataja khIjamatadAre sonAthI maDhela rAjavI hoke hajIrazrI AgaLa dharyo, hako najare jotAMja jAmazrI rAvaLajIe hekA sAthenI devatAvALI "calama utArI levA hukama karyo, - hukama mujaba hajurIe calama utArI letAM, e sonethI maDhelA amUlya hekAnA jAmazrI rAvaLajIe potAnA hAthe sAmenI dIvAlamAM pachADI TukaDe TukaDA karI nAkhyA ane nIcenA vAkayo kahyAM. ke - "AvA duravyasanane lIdhe bhara bajAramAM jAmanA hajurIne jAmane pIvA mATe nIca jAtInA mANasa pAsethI haka mAga paDaye, e ghaNIja zaramanI
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) vAta che. jethI huM pratijJA karuM chuM ke, mArI gAdI upara besanAra purUSe ( jAmeM) hake pIve nahiM, temaja jAmanA rUbarU bIjA keipaNa purUSe ke pIve nahi" upara pramANe jAmazrI rAvaLajIe hAthamAM pANI lai pratijJA karI, hekAnuM vyasana choDavuM. te adyApi paryata rAvaLajAmanI gAdI upara je je jAmazrI bIrAjyA teNe paNa te pratijJAnuM barAbara pAlana karela che, eTale te pachInA keI paNa jAmasAhebe heke pIdhela nathI temaja temanA rUbarU ja hAla paNa kai purUSa hoke pI zakato nathI. jAmazrI rAvaLajInuM avasAna 9 (vi. saM. 1618 nA kArtika suda 11 devadivALI) - daserAne dahADe samIpUjana karI AvyA pachI bIje divase sakhata vAvAjhoDA sAthe mAvaThuM (varasAda) thayuM, ane uparavAsathI ekadama ghoDApura AvatA raMgamatI ane nAgamatInA saMgame pANI (pura) darIAnA jema bharANuM, temaja sAmI bAjuthI paNa khAre bharAtAM darIo, ane nadIe ekarUpe thatAM mahAsAgara jevo dekhAva thaye, keTalAka hajurIAoe e ramaNIya dekhAva meDI uparanI agAsIe caDhIne jevA, (jAmarAvaLajIne)lalacAvyA, mAtAjIe "mArA jhuMDa tarapha uttara dizAmAM eka varSa sudhI, na AvavA ne te tarapha na jevA, vacana kahela" te keIne yAda na AvyuM, haju navarAtrInA divase gai kAle ja purA thayA hatA, ane te vAtane hajI purA bAramAsa paNa nahetA thayA, paNa vinAzakALe kaMI sujatuM nathI, tethI jAmazrI rAvaLajIe meDInI uMcI agAsIe caDhI, potAnA surasAmato sAthe varasAda varasI rahyA pachIno apUrva dekhAva, (sRSTI sauMdaryane) je, temaja uttaradizAmAM nadIo ane darIAnA saMgamathI apUrva pANIvALo pradeza je jota jotAmAM te "khArA mAM Aghe Aghe pite eka agninI javALA pANI, upara baLatI joI. A * marahuma-mahArAja jAmazrI raNajItasiMhajI sAhebe paNa eka divasa potAnA baMgalA AgaLanI jALIvALI hajurIA lAinamAM rAjathaLInA bAroTa nathubhAI bAlIAnI oraDInI osarImAM heke che, ane tethI te hako potAnA rUbarU tyAMthI levarAvI uDAvI nAMkhela hato. A vAta itihAsakArane nathubAlIe teija kahela hatI, temaja teo kahetA hatA ke. have amo "ka" pI, ane oraDImAMja rAkhIe chIe, te divasa utAvaLamAM bhulathI osarImAM rahI gayela hato, tethI jAmasAheba bApue bahAra latAM TelatAM joyele, ane te maMgAvI phaDAvI naMkhAvyo, ne te hake nathu bAroTane hato tevuM pAchaLathI jaNAtAM te jarA tenA badalAmAM nathu bAroTane rUA. 25) pacIsa jAmasAhebe ApyA hatA.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (navamI kaLA) 171 te jotAM ja sava sAmate ane hajurIyAone kahyuM ke "sAmI bAju Adhe Aghe pANI upara baLatuM kema baLatuM haze? sAmaMto vigeree khuba najara khecI joyuM paNa te agni kyAMIe na jovAmAM AvyA, tethI teo sahu bolI uThyA ke "annadAtA kyAM che e baLatuM ? badheya pAchuM, pANI, bhareluM jaLAkAra che. pANImAM kayAMi tApa, baLato hoya khare? e sAMbhaLI jAmarAvaLajIe pote joyelA agni tarapha (e tApaNuM tarapha) potAnA jamaNe hAthanI AMgaLI lAMbI karI, batAvatAM batAvatAM bolyA "ke e Aghe Aghe mArI AMgaLI sAme, tApaNuM baLe che. e "TamakuM? tame nathI joi zakatA?" ema vAto kare che. teTalAmAM daivI prabhAve (jema ilekaTrIne kaMTa lAge, athavA te peTrolane dUrathI agni lAge tema) lAMbI karelI AMgaLInA TeravA upara, bhaDaka bhaDaka ema be traNavAra bhaDake thaI, elAI gaye, e sahu sAmate vigeree je, teTalAmAM to jAmarAvaLajInA AkhA zarIramAM baLatarA uThI, sahu turataja nIce AvyA, pharI keIe te agni bhALe nahiM, paNa e kudaratI agnie jAmazrI rAvaLajInA zarIrane "ardhadagdha karI dIdhuM, e uparathI duhe che ke- 6 ne nAma, gALI nAnA zIre A AMgaLIethI Aga, lAgI lAkhamazIyAuta // 1 // (prAcIna) e pramANe zarIra asvastha thatAM pitAne aMtasama najIka Avyo jANI, dhroLathI potAnA bhAI haradhoLajInA kuMvara ThAkerazrI jezAjI gAdI upara hatA, tene bolAvyA, tathA potAnA baMdhu moDajI tathA ravAjIne bolAvyA, ane gaMgAjaLathI snAna karI keTalAMeka bhumIdAne ane gaudAne kya, temaja cArazIyo karI, devamaMdiromAM dIpa mALAo pUrAvI, paraMtu potAnI icchA jAmanagaramAM eka moTuM devAlaya caNAvI, temAM zrIkRSNa paramAtmAnI mUrtinI pratiSThA karavAnI hatI. te purI na thatAM aphasosa rahyo, e vAtanI ThAkarazrI jesAjIne jANa thatAM darabAragaDhathI dakSINamAM bajAravacce eka bhavya devAlaya "munI bAvAjInAmano bA baMdhAvato hato. ane temAM padharAvavAnI mUrtio paNa pote ja hAthathI ghaData hato. temanA AgaLa jai ThAkarazrI jazAjIe saghaLI vAta kahI jAmarAvaLanI umeda purI pADavA araja karI munI bova mahA samartha ane siddha purUSa hatA. tethI turataja ThAkarazrI jasAjInA kahevA pramANe kabula karI teo mane jAmazrI rAvaLajI hajura AvyA, ane ThArazrI jasAjIe jAmazrI AgaLa te hakIkata raju karI. pachI munIbAvAnA mAgavA mujaba rAvaLa jAme dhana ApI. te derUM kharIzuM ane te saMpUrNa taiyAra thaye temAM mUrti padharAvI tenuM bharyuM karavA bhalAmaNa karI. tyArathIe derUM (davAlaya) "jAmanuM derUM" e nAme prasiddha thayuM (hAla e jAmanuM deruM vilIjhana kresaMTa ane rAjendra reDanA khuNu AgaLa vizALa rAjamArga upara vidyamAna che, ane aMdara jaI jotAM ja te prAcInatAnI
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17ra zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) pUrNa zAkSI pure che, mUrtio paNa raNachoDa. trIkamarAyanI adUbhUta che, ane daMta kathA kahevAya che ke e munIbAvo e derAMtaLenA bhoMyarAvATe potAnI tulasInI lAMbI mALA, mukI adazya thayA che, hAlapaNu e tulasInI mALa ghaNuja jINI sthitimAM bhoMyarAmAM che, tema tenA pujArIo kahe che. uparanI rIte mananA save manerathe pUrNa thatAM, potAnI gAdI niSkalaMka jaLavAya, ane potAnI prajAnuM pAlana barAbara thAya, e be vAtanI bhalAmaNa jezAvarane tathA sarva bhAyAtone ApI, pATavIkumAra (potra) lAkhAjInuM kAMDa je zAharadheLAMNInA hAthamAM seMpI pitAnI mera tathA sikko ApI, sarva bhalAmaNa ThAkarazrI jazAjInekarI-e mujaba savAso varSanuM lAMbu AyuSya bhAgavI jAmazrI rAvaLajIe kArtika sudI 11 (devadivALI)ne divase vaikuMThavAsa karyo. jAmazrI rAvaLajI jevA pratApI devarAja jatAM sarvatra zeka chavAI rahyo, ane tamAma nAgarIkajano rAvaLa jAmanI pAlakhI sAthe zamazAne javA sArU darabAragaDhamAM AvyA, ane tyAM rAjarItIthI sarva aMtima saMskAra thayA pachI sahu rAjasmazAne AvyA, mAtra eka phaTAyA kumArazrI vibhAcha peTamAM du:khAvAnuM bAnuM kADhI sAthe na AvatAM darabAragaDhamAM rekAyA, te vakhate keTalIka rANIe paNa pAchaLa satI thavAne cAlIu, vigere matalabanAM kAvya che. ke' ' guna chaa " rAjarIta rAvaLaha, rAma rI jema rahAve // satavAdI harIcaMda, karaNa data bhojakahAve // mahAsUra raNamadhya, bhIma arjuNa bradabhArI / varAchAmI raNavAra, upara vAta che . A mera jaso baDa mApa mana, dhIra aDaga paNadhArIye // ika chatrarAjarAvaLa kare, vAra jalaMdhara vArIye // 1 // Ayu sabAsata ema, raghasa bhogavI rAvaLa // ApedAna apAra, nAya asanAna gaMgajala || samape sako mora, heLa lakhapata sa hAthAM / / zikhAmaNa nijasAra, anaMta bhaMDAra sa AthAM / / / pAmIyo mugata sAjojapada, dhara hari caraNAM cittadhare // jaza vAsa lIyo rAvaLa jagata, aMtaamarapura odhare // 2 // che to II jAte rAvaLa jAha, kAraNa mana esokIyo / sapI lakhapata bAMha, hAdhANI jazamAlane // 3 // * dhroLanA kArazrI jezAjI,
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa (navamI kaLA) 173 // chappaya / melI Aza mRtaloka, dhAmaparaloka padhAre // rahIna manamajha hAma, kAma saMsAra sadhAre / vibudha caDe vaimAna, Apa bolAvaNa Aye // dhara nArAyaNadhyAna, prANa mukti pada pAye // kolAhala raNavAsa maha, kathana bhayaMkara kAvIyA // nija prajA, soDa putraha nikara, AMsu DhaLatA AvIyA // 4 // bekaMThI baNavAya, karasu hale rAvaLa kaha // dekharAja mRtadagna, nagra bhaDa ekarahe naha // cAkara jeso catura, bAta bIbhAseAM bAMdhI // naha jAvo zamazAna, kahuM mata dIjo kAMdhI // chaLakarI raho achatA gharUM; peTapIDa, misapAie / zubhavAra ghaDI mUrata sarasa, Apa takhatapara Aie // 5 // soraTho-vime kIyo vicAra, mata jezAro maaniiyo|| kaDo darada kumAra, karakara ghara rahiyA kahi // 6 // dohA-ke ke sattIyAM satakarye, tatapara hui tiyAra // vira mA surapura, nara sa dhanadhananAra | 7 | vi. vi. rAmacaMdranA jevI rAjanitivALA harizcaMdranA jevA satyavALA, karNa ane bheja jevA dAtAra, bhIma ane arjuna nA jevA zUravIra, kirtinA lebhI, paropakAra karavAmAM tatpara, yuddhamAM merUnI peThe aDaga rahenArA mahAudAra rAvaLae jALadharanA jevI vAra vartAvI. evI rIte rAjya bhegavatAM savAso varSanI umara thavA AvI, tyAre jAme gaMgAjaLathI nAhI, lAkhAjIne teDAvI mora sikko tathA dravya bhaMDAra seMpI, ghaNI jAtanI zikhAmaNa ApI, prANamukatI vakhate lAkhAjIne nAnI uMmaranA jANuM, jazAjIharadhoLANune temanI saMbhALa levAnI bhalAmaNa karI, mRtyulokanI AzA melI, saMsAranI tRSNa tajI jogezvaranI peThe nArAyaNanuM dhyAna dharIne, jAmazrI muktipadamAM padhAryA - A samaye vimAnamAM besI keTalAeka devatAo, jAmazrIne bolAvavA AvyA, raNavAsamAM khabara paDatAM mahAbhayaMkara kolAhala thaI rahyo, ane sava amIra umarA vigere AMsu kheratA tyAM AvyA, ane mAMDavI banAvI, jAmarAvaLajInI deha kriyA karavA sahu kumAra tathA prajA smazAne
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) cAlI, e vakhate joze lADake (vachare) vibhAjIne evI salAha ApI je "tamAre pAlakhIne kAMdha devI nahiM, tema smazAne paNa javuM nahiM, peTapIDAno masa karI ghera rahI zubha vAra ghaDI muhurta A5 takhta upara bIrAjamAna thaze, " te pachI jezAvarane matamAnI, kaDe DhAMga karI, peTamAM dukhavAnuM bAnuM batAvI vibhejI ghera rahyA, keTalIeka bhAgyazALI rANuone sata caDavAthI, potAnA priyapatI jAmarAvaLajInA sAthe amarApuramAM AnaMda bhegavavA, satI thavA mATe cAlI nIkaLI dhanya che! te satI strIone - e mujaba jAmazrI rAvaLajIe hAlAra bhUminuM 50) pacAza. varSa rAjya karI ja beMkaDavAsa karyo. daMtakathAmAM keTalAeka vArtAkAro kahe che ke "navIrANI paraNI lAvatAM tene haTha karI rAjamahelanI uttara taraphanI bArI khullI karAvI hatI. ane jAmarAvaLe kAmaInA jhuMDa tarapha AMgaLI cIMdhI jagyA batAvI" tethIja agni AMgaLI upara jAgI hatI. jAmazrI rAvaLachanI samakAlIna hakIkata. * vi. saM. 1579 mAM haLavadanA rAjA raNachane malIkabakhAne mArI nAkhyA, e pachI rAjamAnasiMhajI gAdIe AvyA ane pitAnuM vera levA dasADA upara humale karI, malIkabakhAnane mArI nAkhyA. A khabara amadAvAdanA bAdazAhane thatAM, khAnakhAnAnane haLavada tarapha mokalyo, tene laDAI karI, mAnasiMhajIne harAvyA, A vakhate vIramagAma paragaNuM haLavadanA tAbAmAM hatuM, rAjamAnasiMhajI hAryA pachI vi. saM. 1580 mAM pitAnA bhAyo ane rAja kuTuMba sAthe jAmazrI rAvaLajIne Azraye AvI ghaNo vakhata rahyA hatA, ane te pachI kacchanA rAva kheMgArajIne Azraye jaI rahela, paNa tevI rIte parAdhina chaMdagI gALavI, te ThIka nahi lAgatAM, janAnuM tathA nAnA kumAro vigere keTalAkane jAmarAvaLajI AgaLa tathA keTalAkane ka mAM rAva kheMgArajI AgaLa rAkhI, rAjamAnasiMhajI tathA adAjI ane varasAjI e traNe bhAIo e sAthe maLI bAravaTuM karI, amadAvAdano mulaka luMTavA mAMDe, ane bAdazAhI prajAne trAhI trAhI piokarAvI. rAjamAnasiMhajInAM oramAna mAtuzrI bIkAnera mahArAjAnA kuMvarI hatAM, ne teonI bahena amadAvAdanA bAdazAhanA jamAnAmAM hatAM tene mAnasiMhajI bAdazAhane namI jAyata rAjya pAchuM saMpAvA bhalAmaNa karI, paraMtu rAjamAnasiMhajIe e vAta svikArI nahi. eka vakhata bahAdurazAha. amadAvAdathI seraTha tarapha jatAM rastAmAM chAvaNI nAkhI paDayo hato. rAtre zastrathI sajja thayelA mAnasiMhajI paherAgIronI najara cUkAvI, koI yukitathI bAdazAhanA taMbumAM pahoMcI gayA, ane bAdazAhane jagADIne kahyuM ke, "tamArAM prANa levA hoya to atyAre keNuM rakSaNa karI zake tema che? paNa lAkhonA pAlanahAra jANI mArato nathI, mane mAruM rAja pAchuM Apo ? vigere vacanothI bAdazAhe khuzI thaI, tenuM
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ // jAma zrI rAva ljaa||1|| svasthAnazrI navAnagara (jAmanagara)nI gAdInA sthApaka. ITIHD RU (2) jAmazrI 7 vibhAjI (1) (54 174)
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. jAmazrI * *> (33) 2 ( ca'6 thI 1971 zrI. kR. thI 116) (navamI kaLA) vibhAjI jAmazrI vibhAjI tri. sa', 1618 nA nI gAdIe kevI rIte khIrAjyA viSetuM kAvya, (vi. sa. 1618 thI 1625 sudhI kArtika zudI 11 nA roja jAmanagara chappaya-dai rAvaLa aMga dAha, sujaLa asanAna kare saha // sahara maga saMcare, bar3e gaDha huMta baMdhukahA bahAra bole bola ghAva, kiNarepara ghAta hu taba bhIMtara yo tave, yAda pakhe kIma Avahu vibho, su takhta nagaraha base, jatatAM ore jAvavo // zrIjAma jadIna saMbhArave, uNa dina teDayo Avavo // 1 // hoddA--nasavaMta havALI mudde, dhavImo darjodhA / / II TIlAyata lAkho TaLe, vibho tilaka saMbhALa // 1 // kare jora saha sakrame, lakhapata jaso sulAra // jAma TIlAyata raha jahAM, ohI nagara udAra / 2 // halatAM lAkhA satha hale, Adho nagara ucALa // rAjasa jA khIlosa raha, baMde grAsa dvAdaza gAmaro, lAkhA re tiNarA lAkhANI tavAM, TaLe takhata TIlosa 11 175 jaga baradALa || 3 // khIlosa 11 11 8 11 174 pejanI kuTaneTanuM anusaMdhAna. *rAjya pAchuM ApyuM, ane mAnasiMhajI krI haLavadanI gAdIe AvyA, te vakhate tenA rAja kuTuMba vigerene haLavada paheAMcADavA ane rAjamAnisa'hujIne karI rAjyAbhiSeka karavA, jAmazrI rAvaLajI haLavada padhAryA hatA. vi. saM. 1591mAM cittoDa upara bAdazAha sulatAna mahamada caDI Avye tyAre sAMgArASTrAnI marda jAmarAvaLe peAtAnuM sainya meAkalyu hatuM. vi. saM. 165 mAM jAmanagara sTeTamAM bhayaMkara duSkALa paDayA hatA. te vakhate jagaprasiddha, zeTha jagaDuzAhe jAmanagara AvI, jAmanI prajAne ghaNuM anAja purU pADeluM hatu te vakhate jAmarAvaLajIe te jagaDuzAhane bhAre satkAra karyAM hatA. jAmazrI rAvaLajIne kAThIAvADanA tamAma rAjAe khaDaNI bharatA hatA. ane tenI te samaye cAre bAju hAka vAgatI hatI. . jAmazrI rAvaLajInA vakhatamAM IglADamAM AThame| henarI " gAdI upara hatA.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) rAvaLaro bhAro kuMvara, jAMbuDe vasa jeha // bArAMgAma bakhANIA, bhArAMNI bhAMkheha // 5 // rAvaLa saraga sadhAviA, sAheba jota smaay|| bhAga joga vibhAtaNe, Ayo takhata upAya // 6 // artha-jAmarAvaLajInI dAha kriyA karI sahu nAhI dhoi pAchA vaLI dara vAjA najIka AvatA killA uparathI baMdukenA avAja thavA. lAgyA, te vakhate bahAra ubhA ubhA lAkhAjIe kahyuM ke "tame gALIonA ghA kenI upara kare che?" aMdarathI javAba maLyo ke "A zaheranA dhaNuM jAmavibhAjI che. tame tamArI khuzI paDe tyAM jAo yAda karyA vagara kema AvyA lAkhAjInI sAthenA amIra umarAo hatA. teone paNa kahyuM ke jAmasAheba tamone yAda kare tyAre Avaje. tyAM sudhImAM tamArI khuzI paDe tyAM jai raho, Avo banAva joi mahAkrodha karI jazAharadhoLANuM bolyA ke "pATavI kuMvara lAkhAjI beThA rahe, ane phaTAye vileja gAdI bhogave e maheTo anartha kahevAya" AvAM vacana kahI, lAkhAjIne kahyuM ke jyAM tame raheze tyAM nagaranI rAjyapAnI jANavI kAMI phIkara rAkhamAM " AvuM kahI jazAe lAkhAjIne sava sahita khIlosamAM rAkhyA, ane aradhuM nagara ucALA bharIne temanI sAthe gayuM tepaNu pAchaLathI. jalAkhAjInA kuMvarane bAra gAmathI khIlosa rahyuM, TIlAthI TaLelA tenA vaMzanA lAkhANI kevANuM. trIjA kuMvara bhArAine bAra gAmathI jAMbuDu ApyuM, tenA vaMzanA bhArANuM kahevAyuM, AvI rIte rAvaLajI svarge sIdhAvyA pachI bhAIone garAza ApI bhAgyazALI vibhejI nagaranI gAdIe zobhavA lAgyA. jAma vibhAjInA avasAna pachI evo prabaMdha thayo sAMbhaLyo che ke pATavI kumArane rAjyatilaka karyA pachIja sabane agni saMskAranI kriyA thAya kemake jAmarAvaLajInA mRtyu pachI lAkhAjIne rAjyAbhiSeka nahi thatAM jAmavibhAjI dagAthI gAdIe beThA, mATe bhaviSyamAM pharI tema na thAya teTalA mATe evo prabaMdha karyo ke, pATavI kumArane rAjyatilakanI kriyA karyA pachIja darabAramAMthI pAlakhI upaDe. - lAkhAjI TIlethI TaLyA tyAra pachI tenA bhAI harabhamajI ane zumarAjIe maLI ghaNuM varSa bahAravaTuM karyuM temaja lAkhAjInA pATavI putranAM lagna paNa bahAravaTAmAMja karyA lAkhAjInA vaMzaje je lAkhANI kahevAya che tenA lagnaprasaMgamAM gharane AMgaNe mAMDavo nahi rapatAM bahAra sarIyAma rastA upara (kAI kahe che ke ukaraDA upara) lagna vidhi thAya che bahAravaTA pachI teone khIlesanAM bAra gAme maLyAM hatAM lAkhAjInA nAnAbhAI harabhamajIne lAvaDIyuM, cabhADA Adi gAmono garAsa maLyo hato. e kumArazrI harabhamajInI trIjI peDhIe maMDaLIkajI thaela temanA rajI tathA bhImajI e be kuMvaro hatA. ravAjInA vaMzajo hAla lAvaDImAM che. ane bhImajInA vaMzajo bhUtakALamAM cabhADA gAma ujaDa thatAM ghaNA varasothI
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa (navamI kaLA) 177. 176 pejanI kuTaneTanuM anusaMdhAna. merabI rahe che. tyAM morabInA mahArAjAzrIe ucca padavIo para sArA mAnamaratAbathI nokarImAM rAkhela che. bhImajInA vaMzamAM habhujI, merUcha, rAjamalajI, kazIjI, vigere purUSo bahAdura ane laDAyaka thaela hatA. merUjI thAna pAse ane kazIjI ThIkara pAsenA raNamAM laDAI karatAM sArI kiti meLavI kAma Avela hatA. ane rAjamalajI vAMkAnera tAbAnA bhAyAtI gAma luNasarIAnA jhAlA kalAjInA bhANeja thatA, teo rANuM kalAjInI sAthe rahI, prasiddha kAThI hAdA khumANa sAthe laDatAM keTalAka parAkramo karI kalAjInI sAthe kAma Avela hatA. tene pALIo hajI luNasarIAnA pAdaramAM asti dharAve che, temanA vaMzajemAM jADejazrI pratApasiMhajI tathA sAmaMtasiMhajI tathA varasAjI tathA kanubhAI tathA merUjIbhAI vigere kuTuMba hAla morabI rAjyamAM peTalIsa suprInTane revanyu kamIznara, darabAra ejaTa- beMka menejara tyAyAdhIza temaja nAyaba divAna vigerenA mAnavaMtA hudAo bhegave che. teoe rAjyabhakata ane sAmadhamI rahI rAjyanI vaphAdArInA aneka kAryo karyAthI morabInA vidyamAna mahArAjazrI lakhadhIrasiMhajI sAheba bahAdare tenI yogya kadara karI. hAla rAjyanA amAtya sthApyA che, te teonI khAnadAnInI sAbiti che teonuM kuTuMba haju paNa "cabhADA kuTuMba" nA nAme oLakhAya che, kAraNa ke temanA vaDIlene cabhADA gAma garAzamAM hatuM, hAla te gAma jAmanagara sTeTanA mahAla, jAmavaNathalInA tAbAmAM veratIA gAmanA sImADAmAM khaMDhera sthitimAM che tyAM teonA vaDIlanA pALIAo che. ne te cabhADAne TIMbe e nAmathI oLakhAya che. rAvaLajInA chocha tenA harabhamaja tenA rAmajI. tenA mAMDaLIkajI, tenA bhImajI tenA jIvaNajI tenA udesaMgajI ane amarajI. 1 udesiMhajI 2 amarajI. maMDaLIkajI kAMthaDajI desaLajI AzarIejI rAyadhaNajI sAMgojI merUjI bhANajI rAjamalajI sagarAmajI mAnasaMgajI kAnajI. khImajI mekejI kezarIsiMgajI zucha vijesaMgajI pujAjI jaze jAlamasaMgajI tegAjI mAdhavasIMga pratApasiMhajI ajubhA varasoi sAmatasiMhajI ne cAra dIkarA kanubhA, merUbhA, zIvubhA, tathA mAbatasaMga. amarasaMgajI
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17* zrIyaduzaprakAza ( prathamakhaMDa ) // jAma zrI vibhAjInA guNavarNana gIta // (prAcIna) nA nAmaNA nAda raNavAda mAtama vaDe, jape jaza cahudaza bhalo jIbhA / / takhata hAlA dhaNI jAma jADo tape, vakhata thArA nako vAda vibhA // 1 // vAgarA aDaga vaDa bhIma pAMDava kharA, tyAgarA karaNa kva vahaNa troTA / pachamarA nAtha graha hAtha tuM prIchayo, mUhaDa dhana bhAgarA dhaNI moTA || 2 || 1. bhUpa moTA gajA take puje bhajA, sajA prasaNA dIyaNa bhaje datta zIraH || karamarA koTa mana moTa karamI akala, vALa bhU vAha thArA karama vIra // 3 // jAmazrI vibhAjInA samayamAM jANavA joga ekaja laDAi thai hatI, te eke haLavadanA rAja cadrasiMhajI pAsethI rAja rAyasiMhajIe jyAre haLavada dagA-thI (bAvAne veze AvI) lIdhuM tyAre rAja cadrasiMhajI jAmanagaramAM jAmazrI vibhAjI pAse sahAyatA mATe AvyA hatA. ane ethI jAmazrIvibhAjIe maherAmaNajI DuMgarANI tathA jezA vajIranI sAthe mATI UjanI sakhAyata karI, rAja rAyasiMhajIne mArI, ca MdrasiMhajIne haLavadanI gAdIe besADayA hatA, te viSe duhA che. kempa doho- vibhe iLavada vALiyo; huM to avarAM hAtha kAma moTA hada karaNa, nakaLaMka jADAnAtha // 1 // (vi.vi.) . jAmazrI vibhAjIne cAra kumAra hatA, ane tene nIcenI vigate garAza ApyA hatAM. dohA - cAra kuMvara vibhezarA; paNa dhArI proMcALa || sato, phaLamajI, mALanI, maDa vero movAnA ? // * sIsAMga soMpI raNamalAM bhupa khareDI bhANa // vero haDIANe vase vaha rAyA RDa tANa // 2 // cha raNamalajIne sIsAMga cAMdalInA bAra gAmeA ApyAM ane bhANajIne bAra gAmathI khareDI Apyu, ane verAjIne khAragAmathI haDIANu ApyuM, ane pATavI kumAra satAjI TIle rahyA, evI rIte hAlAra bhUminuM rAjya sAta varSI karI jAmavilA mRtyu lAkamAM avicaLa nAma rAkhI svage sIdhAvyA, ( vi. saM. 1625 mahA 14 14) itizrI yaduvaMza prakAze navamI kaLA samAptA. che raNamalajIe ( sIsAMganAM 12 gAma lai utaryA tyAre) rAjavaDa gAma isarabAroTanA pautra vasanadAsane kherAtamAM ApyuM hatuM te viSe prAcIna duhA che ke-- saMvata soLaseM he sadhara / ar3atAlisane aNt| raNamala sauMpyo rAjavaDa / vasanadAsa guNavaMta / 1. e rAjavaDagAma graMtha kartAnA pitAzrI bhImajIbhAIne " nAnA " no vArasAmAM sa'. 1948 mAM maLyuM hatuM. sIsAMga tathA khareDInI hakIkata A graMthanA dvitIya khaMDamAM lakhela che.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. * zrI dazamI kaLA prAraMbhaH (dazamI kaLA) 199 OM (35) 3 jAmazrI satrasAlajI urphe satAjI (caMdrathI 171 zrI kRSNathI 117)-(vi. sa. 1625thI 1664 sudhI 39 varSAM rAjya karyu") jAmazrI satAjI bhalasANanA ( kAi itihAsakAra lakhe che bhAdrezaranA ) zADhA rajaputane tyAM paraNavA gayA tyAre tyAM rAyasIzAhu ane vamAnazAhu nAmanA be dhanADhaya zAhukAro rahetA hatA. e hakIkata jAmazrIe jANatAM kanyAdAna letI vakhate e banne zAhukAronI pAtAnA mAmA AgaLa kanyAdAnamAM mAgaNI karI, teoe te mAgaNI nAkhuzIthI kabula karI tethI te mane zAhudvArA pAtAnI aDhaLaka DhAlata sAthe jAmanagaramAM AvI vaNyA e zrImANikAe peAtAnu' nAma kAyama rAkhavA jAmanagaramAM jaina dharmanAM devAlaye aDhaLaka dravya, khacI dhAvyAM. A dhanADhaya gRhasthA AvI vasyA pachI jAmanagaranA daribhAi vyApara dezAMtaramAM ghaNA vadhyA hatA. te viSe kAvya che. ke-- apa--vaNIyA thA vepAra, aMte kujAr' XIX || rAjasiMha vadhamAna, dhajakoTI dhanadhAraha jaLadaddha keka jahAja, deza paradezAM jAve // cIja vilAyatI cAva, lAkha bharabhara karalAve / / varaNI na jAya kavitA vacana, zobhA nautama zaherakI // kavaLAsa dhAma surapura kenA, kahIe pUrI kuberakI // 1 // vi. vi. a--rAyasi~zAhu ane vamAnazAhu jevA kATIdhvaja zAhukAro AvatAM ghaNA vepAra vadhyA. temaja dezathI paradezamAM dariyAi raste keTalAMka vahANA lai jai lAkhA rUpiAnI vilAyatI cIjo bharI lAvavA maDyA e vakhate navAnagaranI zAbhA kAvyamAM varaNI na jAya tevI hatI. kavi kahe che ke tene kailAsa dhAma ke iMdrapUrI ke kuberanI (alakA) purI kahuM? - jAmazAhI kerI na jAmazrI satAjIe pAtAnA bAhubaLathI AsapAsanA keTalAka pradeza jItI laI potAnA sIkro" pADI svataMtra amala sthApavA buddhi cAturya nA upayoga karyAM. * e daherAM caNAgyAnI vizeSa hakIkata A graMthanA tRtIya khaDamAM che.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) gujarAtanA bAdazAha trIjA mujapharanA rUpIAnA sikkA sAthe pote pADelA kerI" nAmanA sikkAne eka kinakhAbanI kethaLImAM peka karI bAdazAha hajura karyo. ane e patra sAthe lakhI moka ke anya rAjapUta jema potAnI kanyAo bAdazAhane Ape che. tema ha A mAre kuMvarI nAmane sikake bAdazAhanA rUpiA vere paraNAvI mokaluM chuM" bAdazAha mUjaphara A hakIkatathI ghaNeja khuzI thayo ane e sikake calAvavAnI paravAnagI ApI e uparathI jAmazrI satAjIe jAmanagaramAM TaMkazALa kholI pitAne sikako je mULa "kuMvarI" kahevAte hato te cAlu karyo ane pAchaLathI te zabdane apabhraMza thai te sikakAnuM nAma "kerI" pADayuM, (A sike vi. saM. 1626nA arasAmAM zarU thayo hate.) kAThIAvADamAMnA kerI saMjJAvALA sikAomAM jAmazAhI kerI sahuthI vadhAre baheLo phelAvo dharAvatI hatI, te cheka amadAvAdanA nAkA sudhI vyavahAra vepAranA upayogamAM AvatI hatI macchukAMThe, jhAlAvADa, che gehilavADa tathA tenI pADazAnA pradezemAM te teja sike sarva mAnya hato. divAnazAhI ane rANAzAhI karIe to mAtra junAgaDha ane porabaMdaranA pradezamAM cAlu hatI temaja tyAM paNa bahAranA mulakanI sAthenA vahevAramAM tathA haDI havAlAnA kAmamAM jAmazAhI kerI va5rAtI hatI enI sAbItImAM vi. saM. 1707mAM pAlItANA darabArazrI ane jaine vacce thaelA zetruMjayanA karAramAM je rokaDa rakamanI Apa le karavAnuM TharA vyuM che te "jAmazAhI kerImAM ja karavAnI che," ema spaSTa jaNAvela che. temaja ribaMdara sTeTamAM paNa jAmazAhI karI vadhu pramAsamAM cAlatI te vikrama saMvata 1799 nI sAlanA lekhathI jaNAze jenI asala uparathI akSare akSara nakala A nIce karelI che. lekhanI nakala urdu sikko urdu sikko urdu sikko saMvat 1709 varSe Asu sudi 3 budhe Adi zrI porabaMdira madhye vijerAja pAtazAhA zrI 7 sAhAjAhAna, rAjye tasya amAIta, zarakAra soraTha navAba zrIAle tasya thANe, Thakura zrI pharazarAma dIvAnI, metA zrI bhagavAnadAsa cotha jeTavA thI zrI vikamAyatajI paMca kula pravartamAne yathAyata vikre akSarANi lakhitaM yata ghara bheNi 1 khaMDa 3 traNi te pAchalI chItarI AgalI khaDakIe ghara jozI gobaradhana mAdhava
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (dazamI kaLA) 181 sutanA kharIda zaMghavI jIvA kuMvarajI karAra korI jAmazAhI801 aMke AThase eka mATe ghara jozI govardhane veMcA bhane saMghavI jIvai lIdhAM te gharanI diza 4 nI vagati pUrava dize oraDA parazAlaM bAra che. tathA khaDakInuM bAra che. ugamaNI cAla che zAmavA ghara jozI govaradhananA che tathA dakSiNa dise karo che . kUbarapAlano te mAhe bhaTa govaradhanano mobha mukAno saMbaMdha che tathA A gharano khAla the. kUvarapAlanA vADAmAM paDe che. pazcima dize pachIta che tathA pachIta pAchalI chItarI * jAmazAhI kArI viSe kAThIAvADa DIrekaTarI, bhAga pahelA pAne 156 tathA 285 meM nIcenI nA ApI che. jAmasAhebanI TaMkazALamAM sane 1863 mAM senAnI karI paDAtI te kArI ekanI kimata kArI 32 thatI. temaja te TAMkazALamAM nIcenI vigate rUpAnuM ane trAMbAnuM nANuM pADa`vAmAM AvatuM kArI (eka rUpIAnI kArI 3DA) aradhI kArI DhAkaDA (kArI ekanA trIza) DhIMgalA (dADha dokaDA) Dhabu (traNa deAkaDA) trAMkhIyA (eka deAkaDAnA e) kAThIAvADanI TaMkazALAmAM junAgaDhanI kArI divAnasAhI kahevAtI te upara phArasImAM 'bAdazAha gAjImahamada akabara sIkake, me jUnAgaDha bAsana '* ane savanI chApa hoya che. ane nAgarI lIpImAM " zrI divAna " ne saMvat nI chApa heAya che, e kaiArI zumAre 3280 ceArasa mAIlanA vistAramAM cAle che. te 100 kArInI kIMmata ku rUA. 27-2-2 thAya che. . peArabadramAM rANAzAhI kArI kahevAtI. phArasImAM "sulatAna mujarazAha hIjarI zAla 807" ane gujarAtImAM zrI ''rANA' chapAya che. AdhIyA tathA pAkArIpaNu paDe che. tenuM calaNa mAtra 636 ceArasa mAlamAM che. te 100 kArInI kI mata phUla rUpIA 31-7-11 thAya che. "" "" navAnagara-jAmazAhI kArInA nAme eLakhAya che. phArasImAM hIjarI sAla 978 ane nAgarI lIpImAM zrI jAma nI chApa paDatI, AkAra sudhArI " jAmazrI vibhAjI navAnagara kArI 1 tathA sAlanI che. A nAMNuM zumAre 91 corasa mAilamAM cAle che. ane 100 / . 28-4-4 thAya che. 39 sulatAna mujaphesiMha paNa hAlamAM ArIne chApa pADavAmAM Ave kArInI ki Mmata kula jAmazAhI kArInA sikA cAlu thayA. vikrama saMvat 1626 nA ArasAmAM--ane te baMdha thayA. jAmazrI vibhAjI(2)vi. savat 1953)mAM deva thayA. te pachI eDaminisTrezananA samayamAM vi. sa. 1956 mAM eTale te sikko kula 331 varSa cAlyeA Aje lagabhaga 33 varSathI TakazALa adha thavAthI e sikakA pADavAmAM AvatA nathI.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ '182 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) hai. te A gharanI che pAchalI gAdhI lAlajInA ghara che e gharanuM pANI gAdhI lAlajInA ghara AgalI nIzare che. uttara dize bIjo karo che te karekaro metA rohIdAsaveM ghara che karo majamuM che e dharatI AkAza pAtAla nava nidhAna cauda ratanasuM vaicI che ame putraputrAdika zaMghavI jIvA kuMvarajIne ApI amArA vaMzano koe zaMgha jIvAsuM dAvo na kare ame khuzI thai ghara veMcu che. 1 atra matuM 1 atra zAkhi 1 bhaTa govardhana mAdhava matu 1 hAA harajI suta nIlakaMTha 1 zavajI govaradhana zAkhi 1 bhaTa kahAnajInI zASa jAmazAhI kerInuM calaNa baMdha thayA bAbatamAM rA. rA. dvArakAdAsa lAlajI bI. e. ela. ela. bI. pitAne mata (samAja sevakanAM jAmanagarI aMkamAM pRSTa ume) nIce mujaba darzAve che, ke- "A kerInuM calaNa jyAM sudhI ApaNA rAjyamAM hatuM tyAMsudhI riddhi siddhi ghaNIja mAlama paDatI hatI, huMDI mAMDInA pheraphAramAM ghaNuM vepArIo sArI pedAza karI zakatA hatA, eka jAmanagara zaheramAM ja 50 karatAM vadhu zarAphI peDhI ba hatI, temAM metA sArAbhAI devajI vALI zaMkarachazeThavALI ane Thakkara devA bhANajInI peDhIo agresara hatI, e vakhatanI vepAranI AbAdInI eka bIjI sAbItI che ke- jAmazrI vibhAjInA svargavAsa sudhImAM rAjyane nANunI jarUra paDatI te bahArathI koI vakhata paNa lena levAmAM AvatI nahiM, paraMtu rAjyane jarUra paDatI tyAre lAkho kerInI lena ahiMnA zarAphe purI pADatA hatA. ane e zarAphenA peTAmAM bIjA anya prajAjano paNa rAjyane paiso A rAjyamAMja rAjA taraphathI prajAne ane prajA taraphathI rAjAne maLavAnI je aMtargata hIlacAla (Circulation) thatI hatI ane tethI rAjA prajA banne AbAda rahetA te rUDhI hAla baMdha thaI che. A kerInuM calaNa ApaNuM keipaNa rAjyakartAo baMdha karela nathI, paNa rAjAnI sagira avasthAmAM (eTale Minority Administration)nA vakhatamAM briTIza sarakAranA pratinidhie karela che, te e baMdha thavAthI A rAjyane potAnA sikakAthI je lAbha thato hato te baMdha thaela che. kadAca evo savAla puchavAmAM Ave ke e sikake baMdha thavAthI nukazAna zAnuM? to teno javAba eTale ja ke hAla sarakArI rUpIo je ApaNe tyAM cAle che. temAM soLa AnAnI kiMmatanI cAMdI paDatI nathI, Asare agiAra AnAnI kiMmatanI cAMdI paDe che, paNa sarakAra tene soLa AnA tarIke calAve che eTale sarakArane TaMkazALamAM paDatA dareka rUpiA pAchaLa pAMca AnA jeTalo napho rahe che. alabata temAMthI sikakA pADavAnuM kharca bAda karavAnuM hoya che paNa te pramANamAM bahuja juja hoya che.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (navamI kaLA) :183 vi. saM. 1626 mAM rANapUrano rANe khImajI jeTha maraNa pAmatAM tenA kuMvara rAmadevajI pAsethI jAma satAjIe rANapUra chInavI lIdhuM hatuM. jAmazrI satAjIe jAnAgaDhanA navAbane karelI madada ane navAbe ApelAM traNa paragaNuM 5 dilhInA bAdazAha akabare vi. saM. 16ra9 mAM gujarAtanA chellA bAdazAha trIjA mUjapharane harAvI gujarAtanuM rAjya jItI lIdhuM, te pachI vi. saM. 1663 mAM zAhabudIna ahamadakhAna gujarAtane sUbo nIbhAi AvyA, tenA vakhatamAM junAgaDhanA tAtArakhAna gorInA dikarA amInakhAna ane tenA dikarA dolatakhAne bAdazAhI sattA sAme baMDa uThAvavAthI tene kabaje karavA gujarAtanA subAe saradAra mIrajAkhAnane moTA lazakara sAthe junAgaDha jItI levA mekako, e khabara junAgaDhanA navAba amInakhAnane thatAM jAmazrI (satAjI sAthe pitAne sAthe sabaMdha hovAthI teo)nI madada patrathI mAgI, te viSenuM kAvya che. ke- che jIra saI nArAja || sakhAta kAja nagRpeM, lakhIta patra cAta he // bIjo dAkhalo hAla je nIkalanA AnA pADavAmAM Ave che temAM eka ke be, pAInI kiMmata jeTaluM nIkala bhAgyeja vaparAya che paNa tenI kiMmata eka Ano e sarakArI chApateja pratApa che. temaja ApaNo sikako (korI) ApaNA jAmasAhebanI chApane lIdhe ja kiMmatI gaNAto ane temAM jeTaluM pramANa anyadhAtunuM AvatuM teTalo A rAjyane naphe thato e napho A rAjyane cAlyo javAthI rAjyane nukazAna veThavuM paDe che. ane e nukazAna briTIza eDaminisTrezane sikako baMdha paDavAthI thayuM che.- briTiza bahAdure A sikake zA mATe baMdha pADyo tenA kAraNamA eTaluMja anumAna thaI zake che ke koI paNa rAjya pitAnA sikakA pADe te tenI eka vakhatanIM pUra svataMtratAnI nizAnI che, tethI briTIza bahAdUra sArvabhauma hovAthI evI nizAnI nAbUda karavAmAM emanuM mahatva hovAthI ema karavAmAM Ave che. briTIza rUpiA sAthe karIne bhAva sarakhAvatAM korI bene eka rUpio e bhAva hato tyAra bAda rUpiAnI kiMmata vadhatAM kAranI kiMmata ghaTatI cAlI. ane 2 thI 2, 3 ema vadhatAM vadhatAM paNacAra karIne rUpio eTale huMDIno bhAva rU. 100) nIkArI 375) AsapAsa ghaNe vakhata Takela hato. ane chevaTe eDaminisTrezananA vakhatamAM e sikake baMdha paDe," tyAre rUA. 100) nI kerI kaka5) ne bhAve rAjya prajAnI badhI kerI laIne temane rUpio ApyA. evakhate calaNamAM kerI be karoDane Asare pharatI hatI. ane e nANAM badhA muMbaI caDAvI tyAMthIrUpIA 45) lAkha jeTalI rakama ahiM lAvavAmAM AvI hatI
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 zrIyaduzaprakAza (prathamakhaDa ) muNe navAba lAjamo, haveja jAma hAtha hai / asI araja muja he, dhaNIsako lakhIjIe // bhaso eka Apako, kaho sako karIjIe // 1 // a--(navAbe) madada mATe navAnagara patra lakhyo ke " mArI lAja have jAmanA hAthamAM che. ghaNuM zuM lakhuM mArI eTalIja araja che ke (kumaka maLavAnA) eka ApanAja bhasA che. mATe Apa salAha Ape! tema cAlu 'uparanA patra vAMcI jAmasatAjIe sainyanI taiyArI karAvI. dohA - satrasala kAgada saMbhaLe, kaTakAM kare taiyAra || jIraNagaDha sakhIAta jaza, jhaDa sajIA jhuMjhAra // 1 // chaMda - saje daLaM sakhAtIyaM, birAya bIra bAtiyaM // sahasa trIsa sathIyaM, kekANa sauDa kaththIyaM // kIe pAva lADakaM jasoja jodha jADakaM // marada bhAramalayaM, caDhe ju bhANa calIyaM / 1 // a--jAma satAjIe kAgaLa sAMbhaLI junAgaDhanI sakhAyata karavAne vIra purUSAnu sainya taiyAra karI trIza hajAra raNazUrA rajapUtA ane ghoDesvAro sAthe jesA (lADaka) vajIrane zIrapAva ApI jInAgaDha javA hUkama karyAM ane sAthe bhANajI dala ane kAkAthI bhAramalajI (jAMbuDAvALA)ne meAkalyA. jyAre jAmanA lazkare junAgaDhathI Azare 4 kASa cheDe Avela majevaDI gAmamAM mUkAma karyAM tyAre amInakhAnanA pUtra dolatakhAne bhayabhita thai ema vicAyuM ke jeo jamIna meLavavA mATe utsuka heya temanA vizvAsa karavA e DahApaNanuM kRtya nahi, nahitA teoja zaheramAM dAkhala thai jAya teA pachI huM tamane kADhI na zakuM... " tema vicArI teNe jAmanA lazkaramAM evA khabara meAkalyA ke " mAre bAdazAhI lazkara sAthe suleha karavA vicAra che vaLI AhI killAmAM sakaDAsa che tethI bahAra chAtraNI rAkhA athavA Apa meheraAnI karI svadeza padhAro." vajIra jezA tathA kAkAzrI bhArAjIne A khabara ghaNAja aprIya lAgyA ane vicAyu ke, jo ahIthI pAchA vaLIe tA ApaNI lAja jAya ane ahIM medAnamAM rahezuM te ghaNuM jokhama bhareluM che tepaNa pAchuM javu e ThIka nathI ema vicArI bAdazAhI lazkarathI e kASane aMtare sArI jagyA joi chAvaNI nAkhI. bAdazAhI phrAjamAM jAmasAhebanA khabara thatAM saradAra mIrajhAkhAne peAtAnA lazkaranI madada junAgaDhane maLyAnA amIra umarAvAne teDAvIne kahyuM ke,
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (dazamI kaLA) 185 jAmanuM lazkara junAgaDhanI madade Avela che. paNa killA bahAra ahIMthI be keSa dUranA medAnamAM paDayuM che tethI Aje adharAtrI pachI tenI katala karI pachI junAgaDha sara karIe" A nizcaya karI amIra umarA so sone taMbue gayA. temAMno eka amIra pharato pharato bhaDIArAne tyAM khANuM khAvA Avyo, ane teNe dArUnA nizAmAM bhaDIArane uparanI saMketanI saghaLI vAta kahI ApI, bhaThIAre mULa jAmanagaranA vatanI hovAthI raDuM baMdha thayA pachI turataja jAmanI jamAM AvI. jezA vajIrane saghaLI hakIkatathI vAkepha karyA te pachI jezA vajIre sahunI sAthe maMtraNA karyA pachI sArA sArA paMdarahajAra senikone sAthe lai bAdazAhI chAvaNa upara madharAta thatAM hallo karI katala calAvI, keTalAka sainiko kapAtAM ane keTalAka bhAgI jatAM saradAra mIrajAkhAna parAjIta thai potAne jIva bacAvavA ghoDesvAra thaI chAvaNuM bahAra bhAgI gayo te pachI jezA vachare chAvaNa sara karI, paraga9hAthI 3530 ghoDA 70 pAlakhIe keTalIeka topo ane ghaNAka taMbuo tathA saghaLI jAtanA hathIyAre hAtha karyA, saradAra mIrajAkhAna, prathama mAMgaroLa ane tyAMthI keDInAra gayAnA khabara maLatAM jezA vajIre pAchaLa paDI tyAM paNa harAvyuM tethI te amadAvAda nAzI gayo. jezA vachare pAchA junAgaDha AvI. dolatakhAna ke jeNe vacana bhaMga karyuM hatuM tenI sAmo laDavA cAle, te dolatakhAna laDavAne eTalo to asamartha hato ke teNe saiyado ane cAraNene mekalI viSTi karAvI, suleha karavA prArthanA karI, pitAnI bhujanI mAphI mAgI temaja uparanA badalAmAM cura, jodhapura, ane bheDa, e traNa paragaNuM (darekamAM 12 bAra gAma sAthe ) ApyAM te laIne jevajIra jAmanagara AvyA, tamAcaNanA pAdharamAM bAdazAhI subA * khurama sAthenuM yuddha - saradAra mIrajAkhAne amadAvAda jaI subA zAhabudIna ahamadakhAnane kahyuM ke jAmanagaranA jAmanI pheje rAtrInI vakhate ApaNuM lakara upara ecItI ja kInakeDa sAheba-lenDa opha rana enDa dulipa e nAmanI bukamAM lakhe che kebhANajIdalane jyAre junAgaDhanI madada mATe mokalyA, tyAre tene jAmazrI satAjI pAse eka hAthInI mAMgaNI karI, paraMtu jAmazrInA mAmAe hAthI ApavAnI nA pADI ane hAthInA badale pADAo laI jAva tema mazkarI karI, te uparathI bhANadaleM tyAM pratijJA karI kahyuM ke eka hAthIne badale bAdazAhI bAvana hAthIo lIvuM teja mAruM nAma bhANajIdala sAcuM" jethI chAvaNI upara cIto chApo mArI, sukhanA bAvana hAthIo kabaje karI jAmazrIne bhaTa karyA hatA, vibhA vilAsamAM e paragaNuo nIcenI vigate meLavyAnuM lakhela che. junAgaDhanA navAba tAtArakhAM pote vajIra AgaLa AvI zaramIda thaI kahevA
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) dhADa nAkhI ghaNuM kharAbI karI, ane mahAmusIbate huM jIva bacAvI Apa AgaLa Avyo chuM," e sAMbhaLI jAmanagarane jItI AvavA subAe bIDuM pheravyuM te bIDuM khurama nAmanA saradAre jhIlyuM ane turtaja hajAronI pheja laI jAmanagara upara caDAI karI, daramajala cAlatAM cAlatAM caMdrAsara nAmanA taLAva upara AvI tene paDAva nAkhe. amadAvAdanA subAnuM moTuM lazkara jAmanagara upara caDI Ave che tevA khabara jAmasAhebane thatAM jesA vajIrane teDAvI saghaLI hakIkata kahI jesA vajIre kahyuM ke "ApaNe sAme jaine yuddha karavuM jAmasAhebanA tejanA pratApe ghaNuM zag. ene jera ryA che. subAnu kaTaka prathama keDInAra sudhI mAra khAtuM gayuM che ane pAchuM hajI caDhI Ave che te bIjIvAra paNa AgaLanI peThe ja thaze ema kahI salAma karI mUharta jovarAvI prasthAnane taMbu pAdaramAM kheMcAvI mulakamAMthI potAnA ddhAone teDavA sAMDhIAo mokalI taiyArI karatAM trIje divase laDAyaka mANase sava ekaThA thayA ane jAmazrI satAjI paNa raNasaMgrAmanA taMbue padhAryA pacIza hajAro bhAyAto taraphanA mANase AvyA. te sivAya potAnI tamAma zIrabaMdI ane kaMvara ajojI (pATavI) tathA kuMvara jasAjI vajIra jese, bhAre, raNamalajI verAjI, bhANajIdala, tego cho, ane maherAmaNajI vigere taiyAra thaI hola mAM hAjara thayA tyAre jAmazrI satAcha hAthI upara birAjyA camaranA jhapATA thavA lAgyA. laDAinA vAjIMtro vAgavA lAgyAM. nakIbonI hAkalo thavA lAgI. ane nizAnanA pallA pharakavA lAgyA. tene siMdura caDAvI tenA rekaDAo AgaLa calAvyA. A pramANe caturaMgI senA taiyAra karI tamAcIraNa gAmanA pAdhara jaI uMDa nadIne kAMThe mukAma nA subAnI leje paNa sAme AvI gAlITA nAmanA gAme paDAva nAkhe. lAge, ke "huM tamArA vAMkamAM AvyA, tepaNa bhalA bhalAI na mUke, e rItI pramANe tame mArA upara ghaNeja hAtha rAkhe che." ema kahI zIrapAva ApI, bAragAmano paTo lakhI, mINasAra kAMThAnA paragaNAne lekha, vajIrane, hAjara karI, kahyuM ke, A mArI nAnI bheTa Apa kabUla karo, vajIre e lekha laI kuMvara bhAramalajI (jAmazrI rAvaLajInA kumAra) ne ApIne kahyuM ke " jAmasAhebanA kuMvara beThAM mArAthI levAya nahi, huM to ene gulAma chuM" pachI navAbe beDaparagaNunA bAragAmane paTa lakhI hAjara karyo, te paNa teNe jAmasAhebanA bhAyAta beThAM mArAthI kema levAya ema kahI bhANajI dalane Apyo, tyAre vaLI navAbe jodhapara paragaNAnA bAragAma lakhI vacharane kahyuM ke, " jAmasAhebanA bhAyAta ghaNuM che ane ApanA upakArano badale junAgaDha ApI dauM tepaNu vALI zakuM tema nathI to mAre mAthe maherabAnI karI, A lekha te Apa kabUla karo," Ama kahevA uparathI te lekha vachare rAkhyo, AvI phateha karI traNa paragaNuM laI jezavajIra jAmanagara AvatAM jAmasatAjI ghaNu khuzI thayA ane jezAvarane vacharAtanI avicaLa padavI bakSA, (vi. vi. pAne 153)
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagara ItihAsa. (dazamI kaLA) 187 subAnA jAsusee kahyuM ke jAmasAhebanA lazkaramAM tenuM ane ddhAonuM jora ghaNuMja che tethI samAdhAna thAya te sAruM sAMbhaLI khuramane paNa aMtaramAM bhaya lAgyo ethI jAmasatAjI upara kAgaLa lakhyo ke sAheba Apate anamI che, ApanA bhAIo, kuMvare, ane amIra umarAve paNa yuddhamAM na haDe evA che. ame te bAdazAhI nokara hevAthI jyAM bAdazAha hUkama kare tyAM gayA vinA mAre chuTake nahi tethI annajaLane lIdhe A mulamAM AvyA chIe, paNa amArI ijata rAkhavI te ApanA hAthamAM che. uparano kAgaLa vAMcI jAmazrI satAjIe jezA vajIra vigerenA mata laI patra lakhyo ke "eka mukAma tamo pAchA haThI jAo to tamane paheramaNa karI vagara jokhame ghera javA daie uparano javAba maLyA pachI subA khurame suya ugatAM nagAruM karI paDadharInI dizAe kaca karI, eka majala pAcho haTha eTale jAmazrIe yogya rIte tene poSAka paherAmaNI karI bIna harakata javA dIdhA ane pote paNa sava lazkara sahita jAmanagara tarapha ravAnA thayA. tyAre phaTAyA kuMvara jazAjIe araja karI ke (keI itihAsamAM ajAjInuM nAma lakhela che,) bApu ja ApazrI hukama pharamAve to A jagyAe amAre gATha karavAnI marajI che " uparanI araja kabula karI jAmazrIe bhAjI, maherAmaNajI, bhANuchadala se vichara, ane tegAjI, soDhA vigerene vIza hajAra mANasane tyAM rahevA hUkama karI pote nagara padhAryA ane kamArazrI jazAjIe tamAcaNa gAmanA pAdaramAM chAvaNI nAkhI jamavAnI taiyArIo karI, bhAtabhAtanA bhejananI thALIe parisAI, A vakhate khuramanA jAsusa chAnI rIte AvI e saghaLuM joI khuramanI pAse jaI kahyuM ke "jAmazrI nagara gayA che. mAtra vIzahajAra mANasathI kuMvarI tamAcIraNa gAmane pAdara gATha karavA rahyA che te saghaLAe dArUnA kephamAM madamasta thaI beThA che mATe je A vakhate ApaNe caDAi karI temanA upara ociMte chApo mArIe to temanA mANasonI katala karI kaMvarane pakaDI laie eve samaya che. ane pachI kahIe ke mIrajAkhAnanI junAgaDhanI chAvaNuvALe saghaLo sAmAna amane pAcho sepe to kuMvarane chaDIe nahItara tene vaTalAvI musalamAna karIzuM eTale ApaNane tamAma sAmAna pAchA maLaze, Ama karavAthI ApaNI lAja rahe, ane bAdazAhI bIDAnI paNa ijata rahe, ane amadAvAda jaI zAhabudIna subA sAhebane kahezuM ke ApanA hukamane tAbe thaI mIrajAkhAnane tamAma sAmAna jAme amane pAchI soMpe che. ) uparanA jAsusenA vacanathI khurama turta taiyAra thaI zastra bAMdhI ke daI hAthInA hedAnA kaTheDA upara besI keTalIka tapa AgaLa karI, nizAnanA pallA chuTA melI pAyadaLa tathA ghoDesvAra sAthe tamAcaNa tarapha ecItI kuca karI.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) kumArazrInI chAvaNImAM te vAtanI khabara nahiM hovAthI sarva saradArae AnaMdathI bhajana karI sugadhI pANI pI kasturI vALI pAna bIDIonA mukhavAsa cAvI, kacArImAM AnaMdathI so beThA hatA tyAM AkAzamAM rajane Dammara jevAmAM AvatAM jezA vajIre kahyuM ke "saradAre A rajanI DamarI juo, ane parikSA kare ke e zuM che? mane to ema dhAravAmAM Ave che ke e nIca tukaDAoe dago karyo haze." Ama kahI bArIgarane jaladIthI khabara lAvavAno hukama karyo bArIgaranA joTAoe sAmA cAlI khabara kADhI turtaja pAchA AvI kahyuM ke khuramanI phaja ApaNe tarapha caDI Ave che A khabara jANa jesA vajIre kuMvara jasAjI pAse AvI kahyuM ke "ApazrI jAmanagara padhAre amo cAkara leka ahIM yuddha karaze tyAre kuMvara jasAjIe kahyuM ke "AvI vadhAI laIne mane ghera javAnuM to ThIka kaho cho! AvuM yuddha cheDI pITha batAve tene rajapUtano aMza jANa nahi, maravuM jIvavuM ane hArajIta te izvarane AdhIna che." upara pramANe kahI pitAnI sarvajane tayAra karI kumArazrI ghoDesvAra thai jesA vajIra sAthe uMDa nadIne sAme kinAre caDI potAnA sainikenI vyuha racanA karI bane ja sAmAsAmI dekhANu zatrabAhu tathA baMdUko cAlavA lAgI temAM keTalAka mANase raNamAM paDyA ane keTalAka ghAyala thavA lAgyA. AvI rIte vIrane paDatA joI bAreTajI kAnadAsa rehaDIAe kahyuM ke "he vajIra tuM saghaLI yuddha kaLA jANe che chatAM A vakhate ubhA ubhA mAra khAIe chIe to paNa kema nathI bolato ? AvI rIte laDavAmAM ApaNuM phateha thaze nahiM. mATe mAruM mAnI harahara mahAdeva kahI ghoDA hAMkI ghAe bhaLI jAo (eTale talavArathI laDI zakAya tema bheTabheTA thaI javuM) te e tukaDAone ze bhAra che jota jotAmAM tenI phejane saMhAra karI nAkhIe, AvuM kahI bApo bApa kahI kuMvara tathA jezA vajIrane paDakAryo e sAMbhaLI kuMvarazrI tathA jezavajIra maherAmaNajI, bhANajIdala, tathA bhAjI vigere e kitine tathA apsarAone varavA siMhanAda karI hAthamAM bhAlAM taLI ghoDAone hAMkayA bheTabheTA thatAM talavAre cAlavA lAgI, bakhtaranI kaDIo tuTavA lAgI, pAkhanA ghugharAnA ghamakArA bolavA lAgyA, lohInI dhArAe chuTavA lAgI, mAMsAhArI pakSio mAMsa khAvA lAgyA, keTalAeka dhAe mAthAmAM bhAlAM lAgavAthI paDavA lAgyA, keTalAeka vIre ghAyala thatAM paDI paDIne pAchA ghA karavA lAgyA, hAthIo tathA UMTa paDavA lAgyA, keTalAeka ghAyale baraDavA lAgyA, khaMjara tathA kaTArIo vaDe zuravIre ramavA lAgyA, keTalAeka ghoDAonI haDapheTe uDavA lAgyA, barachIe pAMkhALI nAgaNIonI peThe uDavA lAgI, yamarAjanuM teDuM karavA duto AvyA hoya tema saba sabATa karatAM tIre AvavA lAgyAM, sarva raNakSetra lehIthI lAlacaLa thaI rahyuM, cosaTha jogaNuo chuTe mahae khapara bharI bharI lehI pIvA
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka . jAmanagaranA itihAsa. (dazamI kaLA) 189 lAgI khecara tathA bhucara hAsya karavA lAgyA. apsarAe tathA surAMo vIrene varavA lAgI. AvuM hiMdu tathA tukanuM moTuM yuddha thayuM 15000 mANase raNakSetramAM paDayAM khuramanI ja bhAgI khurama paNa hAthI uparathI utarI ghoDe caDI maraNanA bhayathI bhAgyo. jAmazrInA yoddhAo visAmaNa nAmanA gAma sudhI pejane mAratA mAratA pAchaLa gayA. tyAMthI jItanA nagArAM bajAvI AnaMdathI raNu bhUmimAM AvI bAdazAhI khajAnAno taMbu, traNa nejAM, keTalIka nagArAMnI jeDI, batrIza hAthI, keTalAeka ghoDAe, topo pAlakhIe, ratha, taMbu vigere keTalAeka saraMjAma lai kumArazrI jasAjI sahu sAthe navAnagara padhAryA. nAnI umaramAM kuMvaranuM AvuM adbhuta parAkrama sAMbhaLI jAmasatAjI ghaNAja khuzI thayA ane vajIra jezAne tathA maherAmaNajI, tathA bhArAjI, tathA bhANajI, ane seDhA tegAjI Adi sarva saradArene bhAre sirapAva bakSyA temaja laDAImAM kAma AvelA vIrenA vArasadArone jAgIra ApI varSAsana bAMdhI ApyAM. nAgezvara mahAdevanI AjJAthI jAmasatAjIe ra ApelI kherAta - jAmazrI satAjInA rAjya amalamAM jAmanagaramAM ghaNA cAraNe vasatA hatA, je sthAna hAla paNa "cAraNapA"nA nAmathI prasiddha che te cAraNapA mAM sejAnAM nAmanA mANacAraNa rahetA hatA, teo sAdhAraNa kavi hatA. paraMtu te zaMkaranA ananya bhakta hatA. tene nAgezvara mahAdevanuM ISTa hatuM tethI teo dararoja prAtaHkALamAM tyAM pUjana karavA jatA hatA. vi. saM. 1640 mAM varasAdanI taMgIne lIdhe. gujarAtane mATe teo dezAvaramAM yAcanA athe rajavADAomAM gaela tyAMthI traNa kerI meLavI pAchA karatAM jAmanagaranI nAgamatI nadImAM nhAvA beThA. eka brAhmaNa pitAnI putrIne kanyAdAna ApavA sArU karI meLavavA mATe traNa divasathI nAganAtha mahAdevanA maMdiramAM besI upavAsa karato hato. trIje divase prAtaHkALe maMdiramAMthI teNe avAja sAMbhaLyo ke, "he vipra Aje divasa UgyAmAM nadInA kinArA para sejAnAMdhu nAmanA bAroTa tane maLaze tyAM jaI tuM tene kahe che ke karI traNasenI cIThThI nAganAtha mahAdeve tamArA upara karI che, te mane Ape, e tuM laI kanyAdAna Apaje." divasa UgyAmAM sejabAreTa nadImAM snAna karatA hatA. tyAM te viSe AvI kahyuM ke "tamAruM nAma seje bAreTa? ane tamArA pAse traNase karI che? bAreTa kahe hA, vipra kahe dAdA nAganAthane hukama che ke mane te kerIe kanyAdAna
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAra (prathamakhaMDa) devA mATe Apa seje bAroTa. pitAnuM nAma tathA traNa kerI pAtA pAse che, tevuM vijhanA meDhe sAMbhaLatAM temaja pote mahAdevanA ananya bhakata hovAthI te vAta sAcI. sAnI mahAdeva upara bharoso rAkhI, Avela brAhmaNane traNasee kerI kanyAghane devA ApI dIdhI, brAhANa AzIrvAda ApI cAlato thayo. bAreTajI nAhI mahAdevanuM pUjana karI, pitAne ghera AvyA, tejara mahAdevazrI nAganAthajIe (nAgezvare) jAmazrI satAjIe svapnamAM AvI kahyuM ke mArA bhakatarAja (sejAnAMdhu) bAroTane eka gAma Apa" evA zabdano traNavAra bhaNakAre Abe, sAMbhaLatAM jAmazrI jAgI uThayA, tyAM (jAmazrI satAjIpaNa mahAdevanA parama bhakata hevAthI) mahAdevanAM darzana thayAM, turataja e svarUpa adaza thatAM. svapnamAM sAMbhaLelI AjJA zIra caDAvI, capadArane bolAvI cAraNuMpAmAMthI sejAnAM nAmanA cAraNane bolAvavA hukama karyo. temaja prAta:kALamAM kacerI bharavA hukama Ape, hukama maLatAM ja bhAyA, vajIre, amIra umarAva, sahu AvI maLyA, ane e prabhAtanIja kacerImAMja senAdhu AvatAM jAmazrI satAjIe lAkhapasAva karyA ane kahyuM ke "nAgezvara mahAdevanI AjJAthI "pIpaLIA" nAmanuM gAma huM Apane ApuM chuM, temaja eka hAthI ane jaLazakA' nAmanuM bIju gAma mArI ulaTathI Apu chuM, tema kahI e banne gAmane kherAtI lekha karI Apo. sAkSAta zaMkaranA gaNa samAna sejAnAMdhue mahAdevajIne e mahAna parco jANu e samayane eka chapaya banAvI kacerImAM bolyA, temAM uparano tamAma majakura AvI jAya che, jethI nIce lakhavAmAM Avela che. chappaya-saMvat soLa cALIsa, sAla ehI lekhIya sabaLa // bIja tithi budhavAra, Azo mAsa :pakha ujaLa / ' mAsa sonA , jAma satraNag *TI | nALo nAma I. , gAma apAi che. . parabhAta pasA kIno pahaba, tharu pIpaLIothyapIo // vIbhezanaMda dAtA vaDaMma, upara jaLazako apIo // 1 // artha--vi. saM. 1640 nA Aso suda bIjane budhavAranI prabhAte dAtAramAM zreSTha evA vibhAjInA kuMvara jAmazrI satAjIe sejAnAMdhune pIpaLIyuM tathA jaLasakuM e be gAma ane eka hAthI ApI lAkhapasAva karyA hatA 9 hAla tenA vaMzajo nAM kAlIdAsa tejamAlabhAi vigere e pIpaLIyuM gAma khAya che vikara seTalamenTa vakhatathI te gAma gAMDaLa sTeTa nIce che, ane te (hAla nAMdhunA pIpaLIAnA nAme oLakhAya che) ane jaLazA nAmanuM gAma hAla jAmanagara tAbe che. (jenuM nAma geIna para che) ke jyAM hAlamAM eroplena utaravAnuM sTezana rAkheluM che.)
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAvavA bhucaramorInu mahAna yuddha HSDB (3) jAmazrI 7 satAjI. (54 190)
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jAmanagarane itihAsa. (dazamI kaLA). le bhucara morI viSenI itihAsIka hakIkta > | vi. saM. 169 mAM dilhInA bAdazAha akabarazAhe gujarAtanA chellA bAdazAha trIjA mUjapharazAha pAsethI gujarAta jItI lIdhuM, tethI mujapharazAha rAjapIpaLAnA jaMgalamAM keTaloka vakhata saMtAi rahyo ane tyAra pachI tene saurASTramAM AvI jAma satAjI tathA junAgaDhanA navAba dolatakhAM ghorI tathA rAja kheMgAra ke je seraThane jAgIradAra hato tathA kaMDalAnA kAThI lakhANa khumANa pAsethI sahAyatA meLavI tenA taraphathI trIsa hajAra ghoDesvAre ane vIsa hajAranuM pAyadaLa se laI amadAvAda najIkanA paragaNumAM jaI luMTaphATa calAvI bhAre gaDabaDATa macAvyo, ane amadAvAda, surata, tathA bharUca e traNe zahere kabaje karyo e vakhate amadAvAdanA sUbAnI jagyA para mIrajhAM abdula rahImakhAna (khAnakhAnAna) hato paraMtu te mUjapharanA baMDane zAMta pADI zake nahi tethI zahenazAha akabare potAnA dUdha bhAI jAmIjha ajIja kekAne gujarAtano sUbo nImIamadAvAda mokalyo teNe AvI mUjapharane keda karyo. paraMtu I. sa. 1583 (vi. saM. 1639)mAM mUjapharazAha jela toDI ane saurASTramAM bhAgI Avyo paraMtu keietene Azraya nahiM ApatAM chevaTe te jAmazrI satAjIne Azraya Avyo. zaraNAgatanuM rakSaNa karavuM te kSatrione ghama che. tema jANu jAmazrI satAjIe mUjapharane zaraNe rAkhe. ane baraDA DuMgaramAM tene rahevAnI goThavaNa karI ApI. A khabara amadAvAdanA sUbA mIrajhAMajhIjha kekAne thatAM teNe mujapharane pakaDavA mATe moTA lazkara sAthe kuca karI viramagAma AgaLa mUkAma nAkhI, navarAjakhAna tathA saiyada kAsImane thoDuM lazkara ApI, morabI tarapha mUjapharazAhanA tapAsa mATe mokalyA, navarojakhAM morabI jatAM mUjapharazAha jAmanagaramAM che. evA khabara maLatAM teNe jAmazrI satAjI upara evI matalabane kAgaLa lakhI mokalo ke "tamAre sulatAna mujapharazAhane tamArA dezamAMthI kADhI mukavo" paraMtu zaraNAgatane saMkaTanA vakhate rajA ApavI te rAjaputa dharmane yogya na jaNAtAM tenI e mAgaNIne anAdara karavAmAM AvyuM, jethI bAdazAhI lazkare jAmanagara tarapha kuca karI tyAre jAmazrIe pitAnA lakarane bAdazAhI lazkara sAmeM kahyuM eTaluM ja nahi paraMtu bAdazAhI lakarane anna sAmagrI pahoMcatI aTakAvI temaja vikhuTA palA bAdazAhI sinikano vadha karI, avAra navAra chAvaNI upara humalAo karI, hAthI tathA UMTa ghoDAone lai jai bAdazAhI lazkarane ghaNuMja duHkha devA lAgyA, seraDI tavArIkhanA kartA lakhe che ke te vakhate bAdazAhI chAvaNImAM eka rUpiye eka zera anAja vecAtuM maLatuM hatuM " * gujarAta rAjasthAna pAne 310 A mejara bela sAheba lakhe che ke tenuM kAzama, navarojakhA ane gujarakhAna ema traNa nAma hatAM. (paNa te nAmanA teonA saradAre hatA.)
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) uparanI hakIktanA khabara mIrajhAM ajhIjhakekA (viramagAma pAse chAvaNI nAkhI paDa hatuM, te) ne thatAM te pitAnA khAsa lazkara sAthe ekadama kuca karI navarejakhAna tathA saiyada kAsImanA mukhya sainya sAthe joDAI gayA. e vakhate comAsAnI Rtu hevAthI vaSadamAM kAdava kIcaDa ane khaDabacaDI jamInane lIdhe bAdazAhI lazkarane jAmanA lazkara sAme barabara vyuha racanAthI yuddha karavAnI taka maLI nahi tethI teNe jAmanagara upara kuca karavAno nizcaya karyo kAraNa ke jAmazrIe potAnI saghaLI astra zastra ane anna sAmagrI jAmanagaramAM ja rAkhI hatI, mATe jAmanagara tarapha subAe lazkaranI kuca karI ane e sarva sAmagrI hAtha karI levA dhArI, paraMtu jyAre te sUbo dhroLanI sarahadamAM AvI pahoMco tyAre jAmazrI satAjI paNa potAnA sainya sAthe tyAM AvI pahoMcI bAdazAhI sainyane AgaLa paDatuM aTakAvyuM, A vakhate jAmazrInI madadamAM junAgaDhanA navAba dolatakhAna tathA kuMDalAnA kAThI kSemA khumANa potAnA sainyathI Avela hatA. dhroLanA pAdara najawbhucaramorI nAmanA medAnamAM bane lazkarae sAmasAmA chuTA chavAyA humalAo karela temAM dareka laDAimAM jAmazrI satAjInI jIta thaI hatI, tethI bAdazAhI suo be traNa mAsa vitatAM kaMTALI jatAM samAdhAnInAM kaheNa mokalI viSTi cAlu karI, e khabara junAgaDhanA navAba dolatakhAna tathA kAThI kSemA khumANane thatAM teo bane e vicAryuM ke je A laDAimAM jAmI satAjI phateha pAmaze to ApaNuM rAjyanI salAmatI nathI mATe ApaNe bane bAdazAhI lazkarane maLI jaie" e uparathI subA ajIjakekane dilhI pAcho jato aTakAvI, "ame amArA lazkara sAthe tamone laDAinA medAnamAM maLI jazuM," evA khAnagI khabara dolatakhAMe mokalatAM sube samAdhAnInI vAta baMdha karI ane bIje divase yuddha karavAnuM kaheNa mokalyuM. bIje dahADe jAmasatAjI pitAnA lazkara sAthe subA sAme laDAImAM utaryA bhayaMkara yuddhane pariNAme bAdazAhI sainya hAravAnI aNI para AvatAM gerI dolatakhAna tathA kAThI leme khumANa ke jeo lazkaranI holamAM hatA, teo pitAnA vIza hajAranA sainya sAthe jAmazrIne dago ApI zAhI lazkaramAM bhaLI jatAM traNa prahara sudhI khunakhAra laDAI jAmI e vakhate jezA vajIre jAmazrIne kahyuM ke "dagAkharee daze karyo che, mATe ame banaze tyAM sudhI raNana saMgrAma TakAvI rAkhazuM, ane ApazrI kuTuMba tathA takhto baMdobasta rAkhavA * koI itihAsakAra "ghucaramorI" lakhyuM che, to koI "bahucaramArI " lakhe che paNa tyAM baucarAjImAtAnuM ke kAI bIjuM cinha nathI paraMtu bhUcara nAmano mArI zAkhA rajaputamAladhArI potAnI gAyonI jhoka karI tyAM besatA tethI tenA nAma uparathI te dhAranuM nAma bhucaramorI 5DayuM, hAlapaNuM dhroLanA vatanIo tene bhucaramerI kahe che.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (dazamI kaLA, 193 jAmanagara padhAre! jAmazrI satAjIne e salAha vyAjabI jaNAtAM teo hAthI uparathI utarI ghoDA upara birAjI keTalAka aMgarakSake sAthe jAmanagara padhAryA, ane jezA vajIra tathA kumArazrI jazAjIe bAdazAhI lazkara sAme raNasaMgrAma cAlu rAkhyuM. pATavI kumArazrI ajAjInAM lagna thatAM hovAthI teo jAmanagaramAM ja hatA, tethI tene jAmazrI satAjInA padhAryAnA khabara thatAM temaja laDAi haju cAlu che, tevI hakIkta sAMbhaLatAM jAmasAhebanI rajA lai potAnA pAMca jAnaiyA vIra rajaputone tathA nAga vajIrane sAthe laI bhucaramorInA yuddhamAM AvI majA. bIje dahADe savAre prAta:kALe bane lazkaro eka bIjA sAme saMgrAmamAM guMthAyAM bAdazAhI lazkaranA jamaNI bAjunA nAyake saiyadakAsima, navaraMgakhAna, ane gujarakhAna hatA, ane DAbI bAjune nAyaka vikhyAta saradAra mahamadaraphI hato, ne tenI sAthe keTalAka bAdazAhanA amIra ane jamInadAre hatA. ane navAba AjhIma hUmAyunA putra mIrajhamarahamane madhyama bhAganuM adhipatya hatuM, ane tenA moDhA AgaLa mIrajhAM anavara ane navAba khuda hatA. jAmazrInA sanyanA agra bhAganuM adhipatya jezavajIrane tathA kuMvara ajAjIne hatuM. ane jamaNubAju kuMvarajazAjI tathA maherAmaNuchaDuMgarANI hatA ane DAbI bAju nAgaDovachara, DAhyolADaka, bhANajIdala, vigere yoddhao hatA. bane sainya tarapha topanA goLAo chuTatAM laDAI zarU thai ane mahamadaraphIe potAnI TukaDIo laI jAmanA sainya upara humalo karyo, temaja navAba anavare tathA gujarakhAne kuMvara ajAjI tathA jezAvara ane paMdarasela atita bAvAnI jamAta upara humalo karyo. eka lAkha yavane jozabhera laDavA lAgyA. jemAM bezumAra hiMduo tathA agaNita musalamAna kAma AvyA, temAM yavananI phateha thatI joI kuMvarazrI ajAjIe laDatAM laDatAM mIrajha achaykekA upara dhasAre karI potAnA azvane ThekAvI subAnA hAthInA jaMtuzaLaupara paga mukAvI subAupara barachIno ghA karyo e viSe prAcIna duho che. ke- doho-ajamalIyo alaMghe, lAyo lAkhAsara dhaNI // vaMtUrAjha 3 , gaI ?. paraMtu te vakhate sube aMbADI uparanI kaThImAM chupAtAM te barachI aMbADInI kora tathA hAthInI pIThane bhAga vIdhI jamInamAM khuMcI gai, tevAmAM pAchaLathI eka mugala sipAInI talavAranA sakhata ghAthI kumArazrI ajI kAma AvyA, tethI dareka jADejA bhAyAta yavananA daLa upara tuTI paDayA, ane hajA - e atIta bAvAonI jamAta hIMgaLAja devInI yAtrAe jatI hatI. te jAmanA lazkara sAthe joDAI gaI hatI.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 zrIyaduvaMzaprakAra (prathamakhaMDa) renI katala karI jezavajIra tathA maherAmaNuchaDuMgarA, bhANajIdala, DAhyo lADaka, nAgavachara ane togAjI seDhA Adi vIrapurUSo kAma AvyA, ane zAhI lazkaramAM mahamadaraphI, saiyadasakudIna, saiyadakabIra, saiyadaalIkhAna vigere saradAre kAma AvyA. zAhI lazkaramAM mukhya subo mIrajhAM ajIjhakekA ane jAmazrInA lazkaramAM kumArazrI jaze ane juja sainiko vigere bacavA pAmyA hatA. nijhAmudIna ahamada lakhe che ke A laDAi hatI. sa. 1001nA rajaba mAsanI tArIkha chaThInA roja thai hatI ane navAnagaranA daphataramAM tebhucara morInI laDAi vi. saM. 1648 nA hAlArI zrAvaNa vada 7 nA roja thayAnuM lakhela che. x bhUcara merI sthaLanI noMdha dhoLathI vAyavya khuNAmAM Azare eka mAilapara AvelI bhUcaramorI nAmanI ghArapara A yuddha thayuM hatuM. tyAM jAmazrI ajAjInI derI che. ane temAM teone pALIo che tathA te pALIAnI dakSiNa bAju tarapha ajAjAmanAM rANIzrI satI thayAM tenI khAMbhI paMjA vALI che, sIMdurane lIdhe pALIAonA lekhe vAMcI zakAtA nathI, paraMtu A pALIAo upara jAmazrI vibhAjI e derI caNAvI jIrNoddhAra karyo te vakhatanuM kAvya zilAlekhamAM che. kedohaa-sNvt soLa aDatALameM, zrAvaLa mAsa udAra // jAma ajo mUrapura gayA, vada sAtama budhavAra // 1 / ogaNIseM caudaha parA, vibho jAma vicAra / mahA mAsa zuda paMcamI, kIno jIrNoddhAra // 2 // jeso 2 DAhyo, unAgaDo, maherAmaNa padalabhANa // ajamala bheLA AvaTe, pAMce joddha pramANa // 3 // Ajama koko mArIo, sUbopata sAi // daLa ketA gArata kare, raNaghaNa jaMga racAi // 4 // uparano zilAlekha te DerImAM che. tathA tenI uttara bAjunI divAle bAdazAhane sube hAthI para beTho che tyAM jAma ajAjI potAnA ghoDAne kudAvI subAne bhAluM mAre che, tevuM citra ALakhela che. e derIthI uttaramAM aTha pALIAo nIce jamIna upara che. temAM derInI divAlane lagate pALIo che. tene tyAM pujArIbA jezA vajIrane pALIo kahI oLakhAve che. tenI lAInamAM bIjA cAra pALIAo che. te pachI thoDuM aMtara melyA pachI eja lAInamAM uttara tarapha bIjA traNa uMcA pALIAo che. temAM vacele pALIo lagabhaga cha phuTa uMce haze temAM akSaro paNa cekhA dekhAya che. paraMtu jUnI lIpI hAI barAbara baMdha
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (dazamI kaLA). 195 kumArazrI ajojI raNakSetramAM kAma AvyA, ane bAdazAhI lazkara nagara tarapha Ave che, tevA khabara jAmasatAjIne maLatAM, teNe tamAma janAnAnI rANuMene vahANamAM besArI (tarabaMdara vahANe karI ApatAM pahelAM) sucanA karIke jo musalamAne tamArI pAchaLa Ave to tamArAM vahANe dariAmAM DubAvI deje, ema kahI pote thoDAeka mANaso sAthe pahADAvALA jaMgalamAM vera levA bharAyA, (kemake tamAma sainya bhucaramArImAM kAma AvI gayuM hatuM,) vahANuM tarata baMdara thatA pahelAM, sacANAnA bAreTa IsaradAsajInA putra gopALabAroTe AvI, ( kumArazrI ajAjInI pAghaDI teonAM raNujIne ApI, te pAghaDI jotAMja rANIjIne sata caDayuM, ane raNakSetra tarapha potAne ratha hAMkavA AjJA karI, satijInI AjJA zIra caDAvI keTalAeka rAjapUta sainike satirANujI sAthe sau bhucaramorI tarapha cAlyA, vijaya pAmelA bAdazAhI sainyanA yavane, jAmanagara tarapha jatA hatA, teoe A janAnAne ratha ane turataja e ratha upara AkramaNa karyuM paraMtu e vakhate dhroLanA ThAkarasAheba potAnA bhAyAto sAthe caDhI AvI yavanonI sAthe samajuti karI, ratha sahisalAmata bhucaramorImAM lAvyA, ane teoe tyAM rANujInI sati thavAmAM puratI madada karI, joitI sAmagrInI sagavaDatA karI ApI hatI. beze tevA nathI mAtra "saMvata 1648 varakhe zrAvaNa vada 8" eTaluM cokhkhuM vaMcAya che. lekha meTo che. jAmazrI ajAjInI derIthI dakSiNamAM cha pALIAo che temAM be traNa aradhA aradhA kapAelA che derIthI sAmI bAju pUrvamAM pAMca kALA paththaranI vagara kotarelI moTI khAMbhIo che tenA mAthe siMdura che. ane te nAgAbAvAnI jamAtanA che, tema tyAMne pUjArI kahe che derIthI dakSiNamAM eka lAMbu chAparUM che. tene AthamaNe kare be khAMbhIo che temAM eka khAMbhAmAM mAtra ghoDA vinAno vIra purUSa ALakhelo che ane tene peMtaro bharI hathiyAra vinAne hAtha ugAmela che ane hAthanA banne paMjAo paNa kapAI gayA che akSaro nahi jevA dekhAya che. Ama ekaMdara jAmazrI ajAjI tathA rANuchanI khAMbhIo sahita kula khAMbhI 23 trevIza kampAunDamAM che ane bahAra ATha khAMbhIo che ane eka bhaMgInI khAMbhI thoDe dUra che malI kula batrIza khAMbhIo e sthaLamAM che pharate varaMDe che ane be cAra jhADo ubhAM che darazAla rAja taraphathI siMdura caDAvavA jAmanagarathI mANaso Ave che ane tyAM kasuMbe karI DAyarAne pAI DADAne cokhAnuM naiveda caDAvI jAya che ane tyAM kAyama eka mAravADI bAvo rahe che kAraNa ke e kampAunDathI dakSiNamAM maMdira che teno te pujArI che te A jagyAne sApha rAkhe che ane tene rAja taraphathI varSAsana maLe che. jAmazrI ajAjInI DerIthI niRtya khUNAmAM e bhucaramArImAM je musalamAno kAma AvyA che tene daphanAvela che e musalamAnonA kabrastAnane pharatI kAMTAnI vADa che ane vaccamAM eka meTo bAMdhelo kuvo che e kuvAthI pazcima bAju eka moTo paDakAra lagabhaga pAMceka
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza . (prathamakhaMDa) jAmazrI ajAjInArANuM sati thayAM e viSenuM da hastalakhIta pratamAMthI maLeluM prAcina kAvya. chappaya-lakhasaMpe jaza liyA, kiyA paravA kekANAM / / jake jagata jItiyA, pUhAM sarachAtra paNANAM / zAMmaneha sAcavaNa, pakhAM trayakaraNa patri / karuNALavadana surajakuMvara, mohataje dhara sohamana / / soya dekha sati ajamAlasaMga, Agame uM. jhIlaNa agn|| 1 // kuTa uMce che tenA upara majIda bAMdhAvela che. tenI divAlamAM traNa kIbalA che te kIbalA vALI divAlathI uttara tathA dakSiNamAM be divAla caNavAmAM AvI che te macchada vacce vacce paDayAramAM eka moTuM jALanuM jhADa che te jhADa taLe kula ATha kabaro che temAM sAta kabara eka lAInamAM uttara dakSiNa lAMbI che paraMtu te sAtamAM purvanI traNa sarakhI che ne te pachInI be kabaro cheDI lAMbI che eTalI vizeSatAthI jaNAya che ke te tenA saradAronI haze te pachInI pazcimanI be kabare pahelAMnI traNa kabare jevaDI che e sIvAya eka kabara purva bAjunI pahelI kabaranI ubhI lAinamAM eTale tenAthI dakSINa bAjue che te paNa bIjI kabaro jevaDI che paDathAra ghaNo ja vizALa che te uparathI anumAna thAya che ke te taLe eka moTo khADe gaLAvI temAM ghaNI lAso daphanAvI haze ane upara mAtra AThaja jaNAo (saradAro) nIja kabaro banAvI haze temAM kAMI lekha nathI. bhucaramerInI jagyA vizALa ane beThI ghAraDIvALI hovAthI AsapAsano pradeza jevAmAM Ave che AvaLa, kaMTALA, bAvaLa, beraDI, ane keraDAM vigerenAM chuTA chuTAM jhADa che bhUmi upara jatAM te bhUmi vIrabhUmi hoya tema jaNAya che tenI sAthe te sthaLa raNakSetranuM hAI kaMIka aMze bhayAnaka ane sunuM lAge che hajAro ke lAkho mANasonA lehIthI bhIMjAelI ane tRpta thaelI e bhUmi aneka virone pitAnA khoLAmAM piDhADI pote hajI teDIne tevIja seMkaDo varSa gayAM chatAM teja sthitimAM pANIpatanA medAnanI "bhANejaDI sarakhI bhUcaramorI" virenA pALIAone pitAnA rajakaNothI navarAvI rahI che te jANe kema viroe tene pitAnA rakatathI navarAvI tethI tene badale ApatI na hoya ? tevI kalpanA karAve che ane te samarAMgaNamAM janAra atithine pite sunakAra rahI bhUtakALanA banAvonI yAdI karAve che, A jagyAe dara varase zrAvaNa vada 0)) amAsane dahADe meTo meLo bharAya che ane hajAro mANase e vIrabhUmimAM bAra mAse eka divasa jaI ghULI nAna karI Ave che. prabhu e vAra bhUmipara paDelA vIra purUza jevA pharI kAThivADamAM vIra puruSo sajAve ane saurASTra * e akSara vALA bhAgane kAgaLa phATI gayo che.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. - (dazamI kaLA) 17 tanahomaNa taMbola, zAMmajIvatAM saMbohe // nIcuM joi navarahI, DhaMke zira aMbara Dhohe // bAMdhamoDa baradALa, 2akhata doya hathAM ulALe // gayaNa paDatuM grahe, pUhave puravakatha pALe // varavaraNakAja doile vakhata, vegacalI ajamala vadhU / vakarAla jhALa bhrakhavA vamaLa, rANI rAkhaNa jaza raghU // 2 // sarameNuM kuNasahe, sahe kuMNa bolaparANAM / sahekuMNa apazoSa, vahe kuMNa doSa varANAM // sahekuNa usuteka, sahe kuNa soga sadAi // zAmataje sobhAga, rakhekuNa roSa radAi / kuNa sahe khoTa sUraja kahe, sUra sAkha satiyAM jaLe // ... ... ... ... 9 rAdhe kuvameza rUpA bhUmine dipAve, upara karelA nizAnavALo pALIo nAgavacharano haze tevuM anumAna thAya che. e nAgavachara viSe daMtakathA che ke, te nAnI uMmaramAM tenI mAtAne Ubho Ubho dhAvato eTale tenI mA jenuM nAma "jomAM hatuM. te evaDI moTI kadAvara ane majabUta bAMdhAnI hatI ke, te potAnA baMne stanane (moTA ane lAMbA hovAthI) khaMbhA upara rAkhatIne nAgaDA vachara te stanone pAchaLa ubho rahI dhAvatA. A banAva eka vakhata jAmazrI satAjIe potAnI meDInA jharUkhAmAMthI joyo. ane tethI seja hasyA hatA, e jezAvaranA jANavAmAM hatuM. jyAre bhucaramorInA yudhdhamAM nAgavachara laDavA Avyo. tyAre jezAvachare tene zara utpanna karAvavA, karI kahyuM ke "he nAgaDA tuM jyAre nAno hato tyAre tArI mAtAne ubho ubho dhAvato hato. e je jAmasatAjI hasyA hatA. to have tArI mAnuM dudha lajAvajemAM- ane e siMhaNanuM dudha kevuM che tenI khAtrI jAmane karI Apaje" jyAre mahAna yuddha cAlyuM tyAre nAgaDA vachare addabhuta parAkrama batAvyuM hatuM te laDAImAM potAnA bane. hAtha huMThA (procA vinAnA) thayA pachI kAMDAonA hADakAMvALA ThuMThA hAthanA ThasAo barachIonI peThe duzmanone mArI ghaNuMnA prANo lIdhAM hatAM, eTaluM ja nahi paNa te ghaNoja uMce hovAthI hAthInA peTamAM te ThuMThA hAthanA ThoMsA mArI moTAM bhaLeDAM (khADA)o pADI lohInI nIka calAvI hatI. enI vIratAne viSe eka prAcina duho che ke. duho-bhalIe pakhe bhalA, nara nAgaDA nipaje nahiM // joyo nomAMnA, kuMtAnA jevo ja che ? 1 saMbodhela kahela 2 akSata=cokhA 3 sutaka.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 zrIyaduvaMzaprakAza kesu kumuda navavikasa, duDaMda deaMta kesu kamaLa nIjaneha, nipaTa ughaDena juve jIva jIvesa, radhara dalake rahA || jaLajAne jIvaMta, kasIe mIna kamAi | chatrIsavaMza jAdava chatA, kathana ema sUraja kahe // kaMthahIvAsa surapura, kare, (taiM ) rANI kuNakeDe rahe ||4|| sAgavana samadhare, cUka maLIAgara caMdana || vividha puhupa vastAra, paraThasA hArahAra pana // agaradhUpa ukheva, seba sahadeva sadhArI // vasaNakaMta vaikuMTha, soLamakha kaLA samArI // satavaMta sUrajakuMvara sughaDa, AvI joi rava aMtare // ajamAla saMga hovaNa amara, saramakha sAjaNa saMcare // 5 // Ayarudra agiAra, AyakhaDe manu caudaha || sIta sahita zrIrAma, Aya sArvatri pitAmaha || sadya Aya saba zakta, Aya RSi aThayAsI // aDida caMda AiyA, Aya nArada abhyAsI // uruvaMsI, raMbha, menA, achara, gaMdha ke guNa gAiyA || sUrajakuMvara dekhaNa sati, amara aMtariSa AiyA ||6|| sAraghRta sicave, pUrave dhUpa homakare brahmahathA, sataM godAna saptadhAtu sodhaMta, samapa motiyAM ( athabhamaMDa ) darasAi || nIsAi || kapuraha // dIsaha || satA // arthAM--kuMtAjI thI jema parAkramI karNa utpanna thayA hatA tema jajemAM thakI nAga vajIra mahA parAkramI janamyA hatA eTale bhalI mAtA vinA (vira-sArA) purUSo utpanna thatA nathI. doho-- jahAM paDa dIThasa nAga javAna, sakokara ubhagayaMda samAna || paDI sahajoi sacIpahacANa, paTTakiya nAgaha lotha pramANa // 1 // vi. vi. eTale bhucarameArInA medAnamAM nAgaDA vajIranI leAtha (lAsa mRtazarIra)ne ubhI karAvatAM gaya nAma hAyInI kharekharI uMcAimAM AvatAM subAne tenI uMcAinI khAtrI thai hatI.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (dazamI kaLA 199 radha paMce suraMga, jake vedogata jetA // japa mahA aSTa sUraja jape, pakhAMvaDAM brada pALavA // harahara sukahI mAdhava harI, jALo aLa vapu jALavA // 7 // jaLasnAna jAnhavi, same prAtaHkarIA saha // pATAMbara pahariyA, ziSa kara veNa samAraha // aMga aMga naMga udyota, jaDita AbhUSaNa jope / / nakabesara nAsikA, uruthaLa hAra Arope // uchAhadharI asi AruhI, bhAMti ajaba ghaNa ljbhrii| jadunAtha sAtha rahavaNa jaru, pAvaka jhIlaNa paravarI // 8 // dekha maraNa doyalaM, bhImabhAratha bhaDa bhaggo // dekhamaraNa doyalaM, vela laMkeza vaLaggo / dekhamaraNa doyalaM, azvathAmA tapa heTho // dekhamaraNa darajoNa, pUra jaLamAMhIya peme|| doyalaM maraNa dekhe duni, neka huvA nara naha sati / / ajamAlasaMga rahavaNa amara, sahela maraNa sUraja sati // 9 // dekhamaraNa dasakaMdha, maraNa naha dIyo maMdo hara // dekhamaraNa dasaratha, kozalA maraNa nako kara // dekhamaraNa jamadagna, maraNa reNuka nasa Ayo / dekhamaraNa pAMDura, maraNa kuMtA mana nAyo / mahIeti age cuki maraNa, tave sAkhajaga caMda taraNa // sajahui Aja sUrajakuMvara, mahAsati devaNa maraNa // 10 // satavAdI haricaMda, jaru ajamala jANe jaga // vAcA ajamala brahma, ajo kSatriya dazaratha khaga // ajo kaLaha kraNakuMbha, ajo raDharAMNa raDhAlcha / ajo pAthapata bANa, ajo bhImeNa bhujAlu // so ajo dekha vavano samo, kema sati sAMsu kare / sragaloka liyaNa sUrajakuMvara, bhrakhavA jhaLAM krama bhare // 11 // 1 sati thavAnuM "sahagamana vidhi" nAmanuM vedokta zAstra che te vidhipUrvaka sati thayAM. 2 adhi=DI
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 zrIyaduva'zaprakAza ( athabhapaDa ) beThI jarUru ||12|| paradakhaNA pAkhaLI, dIgha jAhara tadasAtada || mAnasarovara mAMhI, haMsa halIo jANe hada || magamaga jaLa asamegha, veda brAhmaNAM vadIje // cAramaMgaLa caturaMga, koDa jaza lIyaNa kIje // sahabiyAM sarasa AziSa de, bhANacaMda, dharape bharu || gahavaMta ajArANI gahe, jalaNamaMdara pITha keLake patra, pavitraveNI su phaNaMpata || caMdravadanI mRgacakhI, hA bhramalAsu bhamaramata // dIpanAsikA darasa, doyabaMba adhura sudekhaNa || daMtakalI dADamI, vANa sarasati vizeSaNa || kaMbalI zaMkha sarasI kaMThe, deva dekha dhanadhana dekhe || satavati sUraja surajasakhe, bharI umaMga jhALAM bhrakhe // 13 // kaLazapayodhara kanaka, hasta harisUMDha amaraca avataraNa, udaravanatake trivaLI traveNI tIra, prAgavaDa nAbhi pramANI // laMkakehari laMgdhIya, jaMgha kadaLI thaMbha jANI // pagapANa ubhaya rakhiyAM padam, lakhe guNa batrisa lakhaNa // AvAha karama tanaAkRti, je rAma rAma kahati jalaNa || 14 || japerAma jerAma, rAmazrI avara japAve || dyakhe dhoma cakhadhoma, agana bAraha makha Ave // lagejhALa vikrALa, kALa asarALa kiyo koi || sUra kahe zAbAza, sarA zAbAza kahe soi || ajamAlanAtha amarApUra, sadhtha paththa lIdho prabala // kalIkaththa rakhaNa sUrajakuMbara, mahAsati jhIlaNa maMgala || 15 || calaNa homa haMsacAla, homa jaMghA kadaLI thaMbha // homa laMka keharI, homa urabAMha acaMbha | homahAtha gratahoma, homa grIvAsI ujjala || vadana homa raca vividha, homagaNa varnana nirmala // halaye || malaye ||
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (dazamI kaLA) 20 batrIsa lakhaNa bAMterakaLA, homagAtra gemara sathara / saubhAgasahita buDhi saraga, ziLa lAja sUrajakuMvara // 16 // ApanAtha ajamAla, sAthacala sati sAMhi / / mela moha mRtaloka, zAMmasraga dhrama prama sAhi // deha manava dAhavi, amaradehI, phIra Ai // amarahuvo AnaMda, vadhe nizANa vadhAi // bhaDathAraliyo saha gaNamarI, sita, gaMga, umiyA jasi // ajamAlasaMga sUraja acala, vehadavAsa surapura vasi // 17||* bhucaramorIne aMte sube ajhIjha kekalatAsa jAmanagara AvyA, ane tyAM bAdazAhI vAvaTo caDAvI zahera kabaje karyuM, tapAsa karatAM jAmazrI satAjI (mujapharazAhane bacAvavA mATe) junAgaDhanA giranA pradezamAM che, tevA khabara thatAM subAe navaraMgakhAna, siyadakAsama, ane gujarakhAnane junAgaDhane ghere ghAlavA mekalyA, A khabara jAmasatAjIne thatAM, mujapharazAhane baraDA DuMgaramAM sAcavavAne baMdobasta karyo, raMga che jAmasatrazAla (satAjI) ne ke jeNe kSatriya dharma pALavA mATe rAjapATano tyAga karI, zaraNAgatanuM rakSaNa karyuM, bAdazAhI lazkarane dANe pANI khuTatAM, tene junAgaDha uparathI ghere uThAvI nagaramAM nAyabasu nImI, lazkara amadAvAda gayuM. mujapharazAhane thayuM ke mArA mATe jeNe lAkhonI katala karAvI, ane rAjapATano tyAga karyo, tene have vadhAre takalIpha na ApavI. ema vicArI ekAeka chupI rIte baraDAmAMthI okhAmaMDaLamAM nAsI gayo, tyAM paNa te thoDo vakhata rahI, kacchamAM rA bhArAne zaraNa gayA. jAmanagaramAM jAmasatAjInI gerahAjarIne lAbha lai, rANapuranA jeThavA, rANA rAmadevajInA kuMvara bhANajInAM rANu kalAMbAIe, mera, ane rabArI lekanI keja jamAvI, rANapura sudhI potAnuM gaeluM rAjya pAchuM jItI lIdhuM, ane chAMyA gAmamAM rAjadhAnI sthApI, potAnA kuMvara khImAjInA nAmathI rAjya calAvyuM. ja uparanuM kAvya, 17 mA saikAnA hastalakhIta junA copaDAmAMthI je pramANe maLela che teja pramANe akSare akSara ane ApeluM che. A kAvya kone raceluM che, te viSe temAM kaMI nAma nIkaLatuM nathI. 4 vi. vi. mAM lakhe che ke mujapharazAha bhUcaramArImAMthI bhAgI bAdazAhanA sainyamAM maLI gayo hato, paNa tema thavAnuM bIjA itihAsakAre lakhatA nathI, mUjapharazAhane kacchamAMthI hAtha karyo hato.
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) junAgaDhanA gerI dolatakhAMe mUjapharazAhane junAgaDhamAM rAkhe che, tevA kheTA khabara subAne lagabhaga ATheka mAsa pachI thatAM, amadAvAdathI subA ajhIjhakokAe pharI junAgaDha upara kuca karI, e veLA jAmazrI satAjI sAthe vakIla mAraphata viSTi calAvI, subAe suleha karI ke "junAgaDha uparane ghere jyAM sudhI cAle, tyAM sudhI jAme-zAhIlazkarane anAja pANI vigere rAsaMga- purUM pADavuM." e zarata kabula thatAM jAmazrI satAjI vi. saM. 1649 nA mAha suda 3 ne reja jAmanagaramAM AvI pharI rAjyAsane birAjyA. subAe traNa mAsa sudhI junAgaDhane ghera rAkhyA pachI te junAgaDha sarakaryuM. paNa mujapharazAha okhAmaMDaLamAM che tevA khabara thatAM, teNe navaraMgakhAnane okhAmAM meka, navaraMgakhAne okhAmaMDaLa jItI, ajhIjhakekane khabara ApyA ke, mujapharazAha kacchamAM lAgI gayo che. tethI ajhIjhakeke potAnA sAhebajAdA abadallAkhAnane kaccha tarapha meko. kacchanA rAva bhAramalajIe mUjapharane Azare ApI rAkhyo hato, paNa pAchaLathI teNe dahezata lAgavAthI, athavAte morabI meLavavAnI lAlacathI mUjapharazAhane abadullAkhAnanI phrijamAM raju karyo, teNe tene pakaDI amadAvAda laI jatAM, rastAmAM dhroLanI pAse mUjapharazAha agrAvatI AtmaghAta karI maraNa pAme. ItI zrIyaduvaMzaprakAze dazamI kaLA samAptA.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (agIAramI kaLA) ra3. - zrI mahazI praarNbh:bhucara merI vizenA mahAna yuddhanAM cAraNuM bhASAnAM avyA. K. bhucaramorI sthaLamAM rAtrIne samaye mAMsAhArI pakSIonI yuddha thavA vizenI bhaviSyavANuM. // chaMda bhAkhaDI // paLacara paMkhaNIjI kebAtAM yuM kre|' bhaya taba bhUcarI jIke Agama ocare // Teka para eka samiye dhroLa pAdhara dhAra jojana pAdharaM // rajapUta ekaha nAma bhUcara cAya rahahe dhaNa caraM / / soyaM thama catataNa Aya sAthI pahakha surabhI rakhapare // paLacara paMkhaNI jIke bAtAM yauM kare // 1 // sAMbhaLe mUtA rAta sAthI zabada paMkhA sAmaTA / bhAkhAja dIragha naI adabhuta maneM sAMbhaNa QmaTA // dala cakita taha jahAM jAya dekhe tAya pakha dekhe tre-plcr.| 2 / AThame dina Aya bhUcara sadhaNa nija saMbhALavA / / tahAM kahi ya sAthI vAta tatapara caratra sabadaM cALavA // yaha paMkha AyAM asI Akrata saNa na dIThAM hama sare-paLacara. // 3 // suNa vAta bhUcara huvo saMbhrama rahaNa paMkha dekhaNa rhe| jahAM jAta chaghaTI kAja rajanI soka pakha sada vaja she|| yaha sathaLa paMkhI ANa Utara johiyA bhUcara jare-paLacara. // 4 // AkAra ko manujAsa ajavI mahaka ko manavI maye // ko svAna siMdha ku kAka cacukA bhAkha vikhamaM so bhye|| yaka eka le gaja gagana uDave dhaDe yaNa darasata dhare-paLacara. // 5 // ko raMga rAtI pIta kALI dhUmra vAdaLa dhuMsarI // paMcaraMga nIlI sveta thUthI huve ketI ra~gaharI // baha rupa daMtI nakhI vikrata lakhe paMkha thaLa luMbare-paLacara. // 6 //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 zrIyaduvaMzaprakAza (prathama ) baDa netra ko paMkhAsa bithurI caMca praLaba~ta cahakatI / / paga uMca vidhavidha tAcha paMDaha bola karatI bahakatI // catra prahara rAtI uhAM vihare sUra Ugata saMcare-paLacara. // 7 // carata sudekha vicAra bhUcara thANahArasa thAvasI // peM kahaNa joga vajIra jApata koika bheda kahAvasI // haDiyANa jAM jesANa hUMtA bheda kahiyo bhUcare-paLacara. // 8 // jebAta suNata bajIra jese tAMma paMDita teDiyA / / paMkhIsa AvaNa karaNa parakhAM hukama jotasa hoDiyA // bivadha brahama vicAra bole sathaLa tahi daLa saMcare-paLacara. // 9 // yaha carata bhAratha huvA Agama bahata paMkhI boliyAM // rAMmANa ke yaha trIyo bhAratha tola brahamana tolIyA // koi sIdha puruSa vicAra kADhahu parakha paMkhI sadayare-paLacara. // 10 // AMNiyo gotI siddha mAnava dekha bhUcara saMgade // thala rahaNa paMkhI jAya thamiyA bheda samajhaNa bhAra de / kara patra chapave mela kahiyo ucara paMkhI Adare-paLacara. // 11 // khaTa ghaTI rajanI jAta paMkhaNa vRMda paLacara vaMsiyA // mahamAMsu bhAkhA mAMjha mAMjhaLa kAja judha Agama kiyA / so siddha nara kara yAda zrutaso sAca saMgraha saMcare-paLacara. // 12 // ocare Agama ema UDana hovasI pAvasa havAM // pakha krasana zrAvaNamAsa Upara AThamI se tatha avAM // paLa bhakhaNa tiNa dina huvasa pUraNa duvaNa pa~Da raNa darasaro-pacara. // 13 // saMgrAma yaha ThAmAsa srAvaNa avasa AvaNa AthaDe / / patasAha hAlA thATa pAdhara curasa daLa vAdaLa caDe / / graharAsa traMbaka nAda guDasI sroNa salitA saravare-paLacara. // 14 // jhaNaNATa pAkhara huvasa jhaNajhaNa kaDI bagatara kaNakaNe // haNahaNasa ghaNa tokhAra hUkaLa ruMka bajasI raNaraNe // gajarAja bIrAM ghaMTa ThaNaNaNa bhrakhaNa jogaNa patra bhare-paLacara. // 15 // rudrALa rudra ra~DamANa racasI karamALa bahasI kALare //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (agIAramI kaLA) ra05 raMbha rALa pusapAM mALa varavA biyAM hura bara mALare // hidaMvANa ara mechAMNa huMkaLa tAla bhAlasa taraNare-paLacara. // 16 // dhaDahaDasa AMtasa boma dhaDahaDa bIra baDabaDa baDakasI // he bhUcarI bhrakha kAja haDavaDa keka kuparaDa kaDakasI // paDa kamaLa dhaDa sAbAsa paNave ghAtasI dhaDa ghAvare-paLacara. // 17 // hemarAM dhakadhaka UDa garadasa daDiyaMda dasa kiyA drase / / bAdarAM suranara soka bajasI siMdhurAM mada sakaze // paLabhakhaNa tiNa dina huvasa pUraNa tadana saritA silatare-paLacara. // 18 // maha cakavoha saMgrAma macasI raMga racasI sUravAM / / hiMda~vAMNa ara tarakAMNa hacasI preta nacasI pUravAM // ketAka bacasI kAma Avasa etarA raNa Ubare-paLacara. // 19 // ajamAla kuMvara jaga atole paraNa sA ghaDa raNa paDe // sata cavadahuM maharAMNa sAmaLa nAgaDo raNa nIvaDe // jaga DAhiyo su vajIra jeso sAradhArA resare-paLacara. // 20 // patasAha cataraga sarava paDasI Ajima koko aru // be phoja gArata lakhuM hote jIta hAlAM raha jaru / / yaNa kora jAMmaha sato uvare UhAM bAbI ekare-paLacara. // 21 // caMdrasena rAja sakhAta kAje huve raNa yama nahacasI // raha jAma satrazala hAtha raNa jaya sako dhara dhana vasa sahI // kahi bAta e nisa paMkha kAraNa Ugate rava UDare / paLacara paMkhaNIjI kebAtAM yauM kare // 22 // atha- ghoLane pAdara rAtane vakhate mAMsAhArI pakSionA kharAba bhaviSyane sucavanArA adbhUta zabda thavA lAgyA. ghoLamAM bhacara nAmane rajapUta raheto hato tenuM dhaNa dhroLa najadIka je dhAra upara besatuM hatuM te dhAra upara AvI pakSio rAtane vakhate belI belI savAre uDI javA lAgyAM. teonA tathA teonI pAMkhenA zabda govALanA sAMbhaLavAmAM AvatAM teNe najadIka jaine joyuM to kei vakhata na jeelAM ane bhayaMkara avAje bolatAM adabhUta pakSio jovAmAM AvyAM. AThame divase bhucara potAnuM dhaNa saMbhALavA AvyA tyAre govALe vAta karI ke A jagapara je pakSio Ave che tevAM pakSio mArI umaramAM sAMbhaLavAmAM ke jovAmAM AvyAM nathI. AvI zevALanI vAta sAMbhaLI
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa ) potAnA manamAM sabhrama thatAM bhucara paNa tyAM rAta rahyo. cha ghaDI rAta jatAM pAMkhAnA avAja thavA lAgyA ane te sthaLe pakSio AvavA lAgyAM. temAM keTalAekanAM mhADAM mANasa jevAM, keTalAekanAM bakarI jevAM, keTalAekanA khIlADA jevA keTalAekanA kutarA jevAM ane keTalAekanA siMha jevAM hatAM. keTalAekanAM kAgaDAenA jevI cAMcA hatI. bhayakara uccAra karanArAM ane hAthIone paNa ucakI zake evA kadavALAM e pakSiomAM koI rAtAM, keSTha pILAM. koi kALAM, kAi dhumADA sarakhAM, koi vAdaLIyA raMganAM, keI sarA raMganAM, keAI paMcaraMgI, kAi lIlAM, kAi sapheda, kAi thuthA raMganAM ane koi bahurupAM hatAM. vikarALa rUpavALAM vikarALa nakhA vALAM ane vikarALa dAMtA vALAM e pakSIAnAM TALe TALAM jovAmAM AvyAM teemAM kAi meTAM netro vALA, kAi mATI pAMkhA vALAM, koi lAMbI cAMcAthI bhayakara lAgatAM, kAi uMcA pagavALAM, kAi nAnAM zarIra vALAM ane kAi nAhAnA paga vALAM hatAM. moTAM zarIrovALAM e pakSIe rAtanA cAra paheAra rahI paraspara vAtA karI sUraja ugatAM pehelAM adRzya thai gayAM. Avu citra joi bhUcare vicAra karyAM ke thanAra haze te thaze paNa A vAta jezA vajIrane kahevI joie." ema dhArI teNe koi kAmane prasaMge haDIANe AvelA jesA vajIra pAse jai vAta kahI sabhaLAvI tyAre jesA vajIre paDatA viA tathA jozIone teDAvI saghaLI hakIkata kahI tenu' kAraNa puchyu: sarvee vicAra karI kahyuM ke A sthaLe mATA sagrAma thavA joie. A pakSIonI bhaviSya vANIthI samajAya che ke rAmAyaNa tathA mahAbhArata jevuM trIjuM yuddha thaze." vajIre A vAta sAMbhaLI pakSInI bhASA jANanArA siddhane gAdhI bhUcaranI sAthe te sthAnakamAM mAka. te siddha hAthamAM kAgaLa tathA kalama lai chupAine beThA teTalAmAM cha ghaDI rAta jatAM pakSIoe AvI AgamanI vAtA zarU karI ke varSARtumAM zrAvaNa mAsanA kRSNa pakSanI AThame A sthaLe mAMsanA dhruva thaze, pAdazAhanAM tathA jADejAnAM daLa cAmera vAdaLanI peThe caDaze, jhujhAu nagArAMnA avAjo thaze, lAhInI nadIo cAlaze, pAkharAnA jhaNajhaNATa thaze, khakhatarAnI kaDIo chuTaro, taravAronA sapATA thaze, dhADAonI hukaLA thaze, hAthIonA vIraghaMTAnA caNATa thaze. jogaNIo lAhInAM pAtra pIze, zakara rUDhamALA manAvaze, apsarAo tathA hurA vIrAne varavA puSpamALA banAvaze, laDatA hiMdu musalamAnAnuM yuddha jovA sUrya paNa ubhA raheze, teApAnA dhamAkAthI AkAza vAdhAra thai raheze, vIronA ghA khaDakaze, bhUcara khecara bhakSa vAste haDIA kahuADaze, keTalAka vIronA mAthAM paDyA pachI dhaDa ghA karaze, mAthAM paDakArA karaze, ghoDAnA DAbalAonI uDatI rajathI sU DhaMkAi jaze, vIrAnI taravAronI samasakhATIethI madamasta hAthIonA madda paNa sukAi jaze, ApaNane mAMsanA dhruva pUrNa tharo, lAhInI nadImAM patharAe taraze, vIrA AnadathI ramaze ane bhUta preta nAcaze. vIrAmAM ajojI kuMvara pAdazAhI phojane lAMDInI peThe paraNI raNamAM suraze. 14 dIkarAo sahIta meherAmaNa, nAgaDA
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (agIArmI kaLA) 200 vajIra, DAyA, ane jemAM vajIra vagere vIrA laDAimAM kAma Avaze. pAdazAhI jumAM paNa kAkA tathA Ajama vagere lAkhAnI Aja gArata thaze ane phejanA vinAza thatAM paNa jAmasAhebanA hAthamAM raNakSetra raheze. jAmanI taraphamAM jAma satAjI ugaro ane bAdazAhI pheAjamAM thADA mANaseAthI mAkhI tathA sakhAvata vAste AvelA rAja ca'senajI ugaraze." AvI vAta karI savAra thatAM te pakSIo uDI raste thayA tyAre siddha bhucaranA elAvavAthI bahAra nIkaLye; upara mujaba pakSIAnI bhaviSyavANI pramANe bAdazAhI sainya varSARtumAM jAmanagara upara caDI AvyuM te sainIkAnu varNana. tema Adha lAkha bAbI acaLa, aDhILakha maLIyA ema // 1 // // iMr thI // yoM haliya lohalaMgara asUra / komaMDa hAtha karakasa karUra / / avaLIsa roma bhUrA utaMga / jaradAMha bhIDa opata sajaga // 1 // khorAka Adha bhaiMsA sakhAya / pIvaMta bhaThiya madachAka pAya / kalabalI bola pArasI kAya miMjarA cakhya cIbA mukhAya / / 2 / jarabAba nIla paharaNa sajoya / karahI nivAja pAMcU sakoya | romIsa keka ArabI rUsa / khaMdhAra dhAra kAbala kharUsa || 3 / ' IrAna sena turakAMna Aya / pharakAMna habasa mirakAMna phAya // mukarAMna mecha saMdhI majhAra / hIloLa thATa laMgara hajAra // 4 // thopaTa hoTha bhRguTI pradhUla / hAlatA kaLaha kara he hathUla // thALa mecha ketA ilAya / dIna / mukAma haLavada Aya / / 5 / / *oddo--mena jAva gAma sane, jojohAva dhanuSa bANa dhAraNa karanArA, avaLI rUvAMDIvALA, paherelA akhatarAthI tathA dastAnAAthI dIpatA, khArAkamAM aradhA aradhA pADA khAI jAya, evA akakrekI dArUnI bhaThThI pI jAya evA, lamalI bhASAnA melanArA, mAMjarI AMmA vALA, cImA sukha vALA, nIlA raMganAM kapaDAM dhAraNa karanArA, pAMca vakhata namAja paDha nArA, keTalAka rAmI, ArabI, rUsI, kaMdahArI, kAmalI, khurAsAnI, irAnI, turakAnI, phIrakAnI, hukhasAnI, sIrakAnI, mukarANI, sadhI vigere musalamAnAnAM - * upara pramANe vi. vi. traMNu subA (AjamakAA ane khAmI,) caDI AvyAnuM lakhe che paraMtu khIjA ghaNA itihAsAmAM mAtra kAkA, (kAkalatAsa) ekaja nAma che. Ajama ilakAba che, (jemake Ajama subA sAheba) kAkA nAma che, ane bAkhI tenI avaTaMka che.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa ) jIce jutha 36 AyudhA dhAraNa karI, keTalAka dezAne ullaghatAM ane keTalAka rAjAAne namAvatAM nagara tarapha cAlyAM. eemAMnA ekakA bahAduro vigereta joine keTalAka rAjAe chAnA daMDa bharI gayA. ane keTalAka rAjAe bhayane lIdhe chAnAthI DuMgaromAM chupAyA. keTalIka rIte anyAya karatA, nirdezya rIte keTalAka jIvAne mAratA, cApaTA hAThA vALA, pakhatI bhrakuTivALA ane hAlatAM ka karanArA e musalamAnAe kuca mukAma karatAM haLavada najIka cadrAsara taLAvanI pALe paDAva nAkhyA. * jAmazrInA sainyanuM varNana mATa // aya hasti vagena // chappaya -- siMdhura aba sAbadhA / muNe dhatadhattasa mAvata // = jhapaTa jhUla jhADiyAM / sajaLa maTakAM sapaDAvata // masaLa tela AMmaLAM / kare sAmaLa ra~ga kajjaLa // sarasa siMdorAM saraca / caraca cAcarA caLovaLa || bAMdhiyAM kalAbAM jhUla viSu / pa~Ta vIraghaMTa ghallure // siMdhUra a~sI catra hukama saja / sako jAMma satrasallare // 1 // / / mAtrata mAro ramena chappaya -- maMtra maMtra moharA / taMtra soharA kare tada / chale josa choharA / masta doharA bhaThI mada // kachiyA kachanI kamara / badhe zira phira bAnAba~dha / ilalA nAma ucAra | khaDA mAvata anamI khadha // cAliyA dAva hUMtA caDhaNa / dhAva paTI naTa dhAviyA / naja tana cUkAya khUnI najara / emakalAbAM AviyA // 2 // a--mAvatAe leta leta karI hAthIone navarAvI, tela AMbaLAM cALI, kALA pahADa jevA banAvI, cAcarAomAM siMduranI carcA karI, kalAmA bAMdhI, jhulA nAkhI, vIraghaTa nAkhIne sajja karyAM. kAjaLanA pahADa sarakhA uMcA, bhAdaravAnA vAdaLAnI peThe zAbhatA, bagalAnI 5kita sarakhA cAbhatA dAMtavALA, vIjaLInI peThe camakatA cAcarAmAM bharelA siMdUro vALA, rAtA pILA tathA harayA raMgAthI raMgelA heAvAthI IMdhanuSa vALA jevA lAgatA, bhAre garjanA karatA, madarUpI jaLa vALA, vIjaLI jevI jhulAvALA, sUDhAvate meghabiMduonAM jevAM pANI uchaLatAM, deDakAMonI peThe uccAra karatA vIraghaTAthI tathA ghugharAothI ro|bhatA,
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (agIAramI kaLA) 208 kAjalanA pahADa upara Asana vALI beThelA maMgaLa grahanA sarakhI rAtI kula vALA, aMdhakAranI phoja sarakhA, kuMbhasthaLe upara sarIyo nAkhelA, rAhune gaLe laTakatA tArAonI mAphaka kaMThamAM paherelAM ghugharA Adi ghareNAothI zobhatA, bhaLeLATa karatA sAjavALA, sAMkaLInA khaNaNuTavALA, mahAkrodhI, mahAkhunI 84 hAthIone jAmazrInA hukamathI taiyAra karyA. mahAvate caDavAnuM varNana maMtra jatra tathA meharAM hAthe bAMdhI, kamara kasI, pAghaDIe mAthe bAnAbaMdhI bAMdhI, IlalA nAmano uccAra karI, mAvatae naTa doDe tema doDI, dArUthI masta thaelA hAthIonI najara cukAvI. kalAbA upara AvI, kuMbhasthaLe thApaDI mahAkALa rUpa, kesarIsiMhane mAranArA ane yuddhamAM nahi haThanArA" evAM vizepaNa ApI, bApa bApo karI baradAvI hAthIonI aMdhArIo kholI tyAre jeganidrAmAMthI jAgelA jegedharanI mAphaka AMkha ughADI hAthIe mera jevA lAgyA. carakhI Adi AtasabAjI vALAe tathA bhAlA baradAre cogarada gherIne teone haLave haLave calAvavA lAgyA. e hAthIo zaMkaranAM darzana karavA cAlelA gaNapatinAM junI peThe zobhavA lAgyA. rapa 3 ye vepAra mA karI hekaraNa jora tyArI su hoya / jaga jAtavata keke sajoya / / nakha cakhkha rUpa zobhA navalla / aNa khoTa sIla jAtI asll|| 1 // mukha zaziya bIja sobhAya mAMna / nAsakA phUla kammaLa nidAna // cAcaro bhAla tatha pUra cada / darasata jANa vAhana danada // 2 // sohata doya cakha tAMma sAMma / ropiyA doya sALaMgarAMma / katrIya ubhe lekhaNaha kAMna / sAgosa gosa darase samAMna // 3 // bala lUma jhuma kahu~ kesavALa / mANakaM laTTa dIse manALa // opaMta kadha ehA anANa / kUkaDaM kaMdha khecI kabAMNa // 4 // palagaMsa pITha dIse pramANa / opayA tragga bAjoTha AMNa // camarIsa pUcha khullI sacaMga / raMgiyA keka baha bhAta :ga / / 5 // chatiyAMsa DhAla coDI samAna / mANiyaMta pAsa ArIsa mAna // devaLaM thaMbha pAyaMsa dora / nakhasA kaTora naLiyAM nakora // 6 // udrake Apa chAMyA utALa / phara mRgAMDANa sAdhaMta phALa // sAMkaDe liye UgAra sAMma / he pUra kare dhaNiyAsa hAMma // 7 //
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 zrIyaduvaMzaprakAza (prathama ) dhaja vaDAM leNa sAmA dhasaMta / kekANa taMga dodo kasaMta // ehaDA sapITha rajaputa Aya / varaNiyA kheMga taNahuM savAya // 8 // ghoDAsAnu varNana. uttama uttama jAtinA naka cakSanI zebhAvALA, khoTa vagaranA asala jAtinA bIjanA caMdra jevAM vAMkAM mahevALA, kamala sarakhAM nAka vALA, punamanA caMdranA jevA cAcarA vALA, sUryanA ghoDA jevA, zAlagrAma sarakhAM zyAma netro vALA, lekhaNa tathA zAgosanA jevA kAna vALA, lema jhoma karelA, suMdara kezavALI vAlA, kukaDa kaMdhA, palaMga jevI pITha vALA, bAjoTha jevI trage vALA, bhAta bhAtanI raMgelI camarI jevAM puchAvALA, hAle jevI caDI chAtIe vALA, ArIsA jevI tejasvI rUvAMDIvALA, devaLanA staMbha jevA page vALA, nakera naLIyAvALA, pitAnI chAyAthI bhaDakatA, bhAgatAM haraNane pakaDanAra, yuddhanI sAMkaDamAMthI dhaNune ugAranArA yuddhamAM ghaNunA mananI hAma purI kare evA ane taravAranI dhArAomAM sAmA ghasanAra aneka ghoDAone bevaDA taMga kasI kasI taiyAra karyA, 41 jAmazrInA yoddhAogeM tathA apsarAo zUravIrone varavA saja thai tenuM varNana chappaya-sudha sanAna gaMga sajaLa kare tilakasa dhyAnaha kara / masataka tulasI maeNjara dhare pacaratna gitA dhara / / suta galikA saMbhAra ora asaTIka arAdhe / samapa dharama nija sakata salaha Avadha aMgasAdhe // bhojana vidhavidha utama bhrakhe, ANe raMga amllraa| maraNa taNA manoratha kare, soDa saje satrasallarA // 1 // doho-sUrAM thaTa AraNa saje / raMbha saje aMtarIkha // vara varaNI saMvAdave / prataso kavI parIkha // 2 // // chaMda bhujNgii| sanAnaMta mUrA maraM kAja sAce / varaM kAja raMbhA sanAnaMsa vAce // aMgochaM ihAM caMdaNaM lepa ANe / vaMdhevA aMgoche sugaMdhaM bakhANe // 1 // kase sUra pItAMbaraM kaTa taTTe / saje leMhagA raMbha kaTTe sughaTTe // lapeTaM saraM peca sUraM liyAhe / yahAM gaMtha veNI paTaM oDhiyAhe // 2 //
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (agIAramI kaLA) 211 saraM peca sUraM raMbhA mAMga sohe / maradaM tilakaM raMbhA biMdu mohe / / mukattA zrutaM trATakaM Adi maMDe / uraM mAla dhAre juhAraM akhaMDe // 3 // jaradAya mUraM kucaM kaMcukIje / cahe bAha salle kharI khaMta kIje // hathaM rakhkha cUDaM hathyaM phUla haththe / saje bhuja baMdhaM bhajaMbaMdha saththeM // 4 // arU kammaraM sUra AyUdha aanne| yateM bhUSaNaM kiMkaNI raMbha ANe // lakhe laMgaraM pAya jetaM lagAye / yahAM jhAMjharaM acharaM pAya Aye // 5 // saje acharAM ema sUrA suthaTTa / uraM cAha meLA dahUve upaDheM // muchAse karaM zUra ghAte maroDe / tahI rUpa raMbhA alakAM vichoDe // 6 // cakhAM kepha sUrAM kiye rNgcolN| tise koyaNaM ratta raMbhA satoLaM // karaM sUra jhalle bhaLaMkaMta kuMtaM / caLaMke kaTAchaM ihAM adbhUtaM // 7 // sadhANaM kabANAM kitA kIdhasUrA / subhAye dhruvaM baMka raMbhA sapUrA // bhalakkAM saraM sUra cAlaM bhramAve / prataMvA kaTAchaM cakhaM soma pAve // 8 // tujIhAM punI sUra callAsa tANe / viSaM aMjanaM rekha raMbhA vakhANe // jhaDappaM makhAM sUra mAthe jhaLaMbAM / raMbhA ghUghaTa paTTa mukhkhAM raLaMbAM // 9 // tahAM sUra sajje arUDhaM taraMgA / caDhe accharAM yoM bimANe scNgaa| hayaM bAga jhAle sabe sUra hathyAM / sahe accharaMtA baraMmALa sathyAM // 10 // yahe rIta sUrA raNaMhe tayArI / saje aMga bArAMganA yu savArI // barevA baraM kAja eko vicaare| dhvajaM eka varNI sahU cIta dhAre // 11 // yoddhAonuM varNana. gaMgAjaLanAM snAna karI, kezaranAM tilaka karI, tuLasInAM mAMjara mastaka upara dhAraNa karI, paMcaratna tathA zAlagrAma gaLAmAM dhAraNa karI, potAnA iSTadevenuM smaraNa karI, zakita pramANe puNya karI, khuba kasuMbA pI, bhAta bhAtanAM bhejana AregI, chatrIse zastro dhAraNa karI, ane maravA mAravAno nizcaya karI, jAmazrInAM ddhAe taiyAra thavA lAgyA. raNakSetramAM zuravIrane tayAra thayelA jene devalokamAM asarAe taiyAra thaI. ahiM zuravIroe maravA vAste gaMgAjaLamAM snAna karyA tyAre tahiM varavA vAste khuzabo vALA pANIthI apsarAee paNa snAna karyA. zuravIrae aMge caMdananA lepana karyA. tyAre asarA e paNa bhAta bhAtanAM aMtara lagAvyAM, zuravIrenAM pItAMbara joI asara
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa ) ee heMgA paheryA. virene zirapeca bAMdhatA joI apsarAoe keza guMthI cuMdaDIo oDhI, vIrenI kalaMgIo joI apsarAoe seMthA sudhAryA. vIrenA tilaka joI apsarAoe cAMDalA ceDayA, vIrenA kAnanAM motI joi asarA e kAnamAM taTIo paherI, vIrenI kaMThamALA jeI apsarAoe hAra paheryA vIree bakhatara paherelAM jeI apsarAoe kAMcaLI kasavA mAMDI. vIrenA hAthanAM dastAMnAM joi apsarAoe cuDalA paheryA vInA bAjubaMdha joI apsarA e paNa bAjubaMdha bAMdhyA, vIree kamarapara zastra dharyo joIne asarAoe kaTImekhalA dhAraNa karI, vIrAe jItanA laMgara paherelAM jene apsarAoe jhAMjhara paheryA, vIrene laDAI karavA taiyAra thaelA jAIne apsarAo paraNavA tayAra thaI, vIrenI vAMkI mucho je asarAoe vAMkI alako banAvI. vIrenI kephathI rAtI AMkho joIne apsarAoe paNa AMkhanA rAtA khuNa banA vyA. vIrenAM bhAlAM caLakatAM jAI, apsarAoe kaTAkSone caMcaLa karyA. virenI kabANe joI apsarAoe bhramara vAMkI karI, vIrane tIra pheravatA joI asarae netra pheravavA lAgI, vIrene kamAnomAM bANa kheMcatA joi asarAA netromAM aMjananI rekhAo kheMcavA lAgI. vIrenA mAthAnI jhaLamanA lAjALuM joi apsarAoe ghuMghaTAM kheMcyA, vIronAM taiyAra thaelAM ghoDAM jai asarAoe hemAna taiyAra karyA, vIrane ghoDAnI vAgha jhAlatA jaI apsarAoe varamALAe jhAlI. AvI rIte vIre tathA apsarAoe paraspara viravAnI tayArI karI. vIrene asara paraNavAnI cAhanA lAgI tema apsarAone vIra paraNavAnI cAhanA lAgI. dAtAra jhujhAre yoddhAo yuddha karavA tayAra thayA, mATIpaNAnA bhAra vALA, pRthvInA rakSaka, pRthvInA kamADa, zAstranI upara bhamarAnI peThe pharanArA, pracaMDa, dhaNunA kAma vAste dehane yuddhamAM kAcanA sIsAnI peThe pheDanArA, bhayaMkara khakone dhAraNa karanArA, pRthvInA ADaNarUpa, zatranI pRthvIne khATanAra, aphINanA vATanAra, zatruonuM UcATana karanAra. siMhAnA khADu jevA, bAdazAhI jane vAMsanI agninI peThe bALanArA, samudra sarakhI bAdazAhI jane sosavAmAM vaDavAni sarakhA, jhATakAnI dhAranA megha varasAvanArA, dArUnI jhALa jevA oNo chone vAsukInA phaMphATA jevA tathA jheranA biMduo jevA, mlecchonAM zarIrane toDanArA, atyaMta parAkramI, sAmadhamI, dhaNunA ADA leDhAnA gaDha sarakhA bhAgAnA bherU, kethI na bhAge evAne bhagADanArA, yudhanA jayastaMbha rUpa, AjAna bAha, mahA sAhasI, dhIra paMDIranI peThe yudhamAM dhIraja dharanAra, hanumAnanI peThe yuddhamAM parAkramI, potAnA daLanA ADaNa rUpa. zatrunI phejanA kALa rU5, keTalAeka jAte rajaputa, jesA cAMlANu jevA keTalIka vAra bAdazAhI phijane bhAMgI phateha meLavanArA, taravAranA baLathI akabarazAha jevA bAdazAhane resa ApanArA, bhArA rAvaLANI jevA ghaNuM biruda dhAraNa karanArA, raNamAM AgevAna thanArA, pArakAM vera oDhanAra, mAjonA denArA ane yuddhamAM bhIma tathA
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (agIArasI kaLA) 13 arjunanI peThe parAkrama karanArA eka lAkha chatrIsa hajAra cAndrAo tayAra thayA. bhANajI dala ane yuddhamAM nahiM huThanAra jesA lADaka vagere ekathI eka sarasa ce1ddhAe zastra sa, taiyAra thai, muche vaLa dai ThekANe ThekANe dAyare dAyare mATI paNAMnI vAta karavA lAgyA ke maradA! mlecchAnI phAjo bhAMgI gheADAonAM putha teADI, hAthIonAM kuMbhasthaLeA upara ghA karazuM. te pachI heAdAomAM beThelA navAkhAne mAthe paNa hAtha karazu ane apsarAone vazu. A deha tA kAcI che, nice mATI thavAnI che te A dhArAtI dhaNInu kAma ane rajaputAnA patha hAvAthI azvameghanAM pagalAM bharI varamALA paherI vimAnamAM besI devalAkamAM jAtuM. tethI kavizvarAnA rupakAnI zAkhe amara rahezuM." A sAMbhaLI keTalAka rajapUtA khelyA ke 'ThAkare! maravu' tA sAmeta, paNa kAcAM parIyANa karyA vInA kesarI karI vararAjAnI peThe paraNIe tA cArAsInA ghero ane AvAgamana maTe, tevI rIte taravAranI dhArAonA parAkramA gavAi rahyAM hatAM te vakhate jagAe jagAe, tabue tabue ane misale misale nakIbee AvI 'caDavAnI takayArInA hUkama sabhaLAvatAM rajaputAe maravanA niyama lai pAgaDe paga dvIdhAne peAtAnI misala pramANe dUrabhAranA taNuM AgaLa hAra bhaMthI UbhA rahyA. 58 // atha toSavAnA vana // chaMda haNuphALa gahIra // dIragha paMDa // z pratamAra vajra pahAra // bidha topakhAna bahIra | gaja Tale iliya makha coLa kaMbiya maMDa | maLaMbAMya rosALa aMbe rUpa / dhadhakAta agraha dhUpa baLa diyata keka baDhAya / carakhAMja ema caDhAya sasutIsasuddha sa~bhAra / adhako ketiya eka / dRDha daraga dAgiya deka // 3 // maNa dugaNa bhrakhkhaka mUkha / bhrakha aragha cAhata bhUkha / / kaDakaDiya bIja kaDAka / dhamadhamaka bhomiya dhAka // / 4 // kekesa nAMma kahAya / baradAMsa vividha baDhAya // kALikA rUpa karALa / cahacahata z2indrA / / 1 / bhurajALa jaMgiya bhAya / garajALa megha gajAya // jhapaTAya maMgaLa jhALa / rUpAsa kaTakAM bichoDaNa keka / aradAya kahi moDa // // 2 // rudrALa // 6 // aneka ||
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 zrIyaduvaMzaprakAza (prathama ) gajaghaDAM toDaNa gaMja / bhArathaM joDaNa bhaMja // 7 // yauM sapata dhAtaha aMga / anatAya haliya abhaMga // satasataha velaha soha / yuM huve carakha aroha // 8 // puna Talaha gaja pacchAya / cahacahata carakha calAya // dhajapharara jiNa siradhAra / aru rachaka lAra apAra // 9 // sAmAMna sIMsA sora / nijanijaha baMdhiya nora // guladAja saMgiya gAja / pedaLAM baMdhiya pAja // 10 // yaha topakhAnAM opa / jAmAMNa hala daLa jopa // aba giDaMga baranana Aya / sutranALa jiNa sajavAya // 11 // topakhAnAnuM varNana. ' merI merI tene siMdura caDAvI. zaktione 25 dhupa karI, keTalAMka bakarAonAM balidAna daI, carakhe caDAvI taiyAra karI, zatruone vajI peThe prahAra karanArI, aradhA keza dUrathI gaDha killAone pADanArI, bebe maNa dArUne bhakSa karatAM paNa bhukhI rehenArI, vIjaLInI peThe kaDAkA karanArI, dhamAkAthI pRthvIne cIranArI, bhAta bhAtanAM nAmo vALI, bhAre bhAre birUdA vALI, cAlatAM cahacahATa karatI, meghanI peThe garjanA karatI, raudra rUpa vAlI. kALakA rUpa, agni nI jhALanA jhapATA denArI, senAnA yuthe yutha teDanArI, yuddhamAM hAthIonAM yuthe bhAMganArI, saptadhAtunA aMgavALI, ghaNuM baLada joDI hAthIonA TalA devAthI cAlanArI, pharakatI dhajA vALI, aneka rakSakothI gherAelI, dArU goLA sahIta, ane aNacuka gulAmadAranA baMdobasta vALI, aneka te pote hAre hAra sAvI. // UMTarA bakhANa // // chaMda haNuphANa // gaharAta guMga gajADa / bahabahata gulapha bajADa // jihavAsa pallava joma / dhakha khUna cakha rata dhoma / 1 // garajAya zabada gaMbhIra / somAya giraMda zarIra // adharAMsa maLaMbaha eNa / pherAya lapaTata pheNa // 2 // jaDa deha dIragha joya / komaLaha pasamasa koya // IDaraha sughaTA. opa / je patra nIraja jopa // 3 //
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (agIAramI kaLA) paga yaMbha devaLa pekha, laga mAga karavata lekha // anatAya boja upADa, masatAya gumara gajhADa // 4 / sukhacAla pavana samAMna, sughaTIja sajaya samAna // mutranALa punaha sajAya, AsaNa sipAhaja Aya // 5 // bihu pakaDa giDaMgAM bAga, miLa ema kaLahAM mAga // pedalAM thaTa apramANa, jaya topakhAMnaha jAMNa // 6 // mutranALa giDaMga saheta, kahi agra pharasta keta // yaNa taraha hoya tayAra, jAmaMga zaraju aMgAra // 7 // lo lATha jaya lagarAya, ArAba sajiye Aya // thaTa haliya se daLa thoma, zrIjAma agraha sobha // 8 // .. ||doho // gaya haya soDaha gaDaMga saha, pedaLa thaTa topAya // . raca senA caturaMgaNI, yu maLa ubhA AyaM // 1 // sUtranALAnA sAMDhIyAnuM varNana jADe sAde galepha bajAvanArA, navapallava sarakhI ja vALA, khunathI bharelI rAtI AMkho vALA, gaMbhIra zabdo vALA, parvatanA jevAM zarIre vAlA. phINa vaLelA lAMbA heThe vALA, majabuta dIgha daha vALA, komaLa rUMvADI vALA, kamaLanA phula jevI iDare vALA, devaLanA staMbha jevA page vALA, rastAnA karavata 25, ghaNe bojo upADanArA, mastIthI bharelA ane sukhapALanI mAphaka pavana vege cAlanArA sAMDhIyAone mAthe zobhAyamAna sAja mAMDI sutranALe dhAraNa karI sipAIo pharakatI dhajAo sahita pITha upara AvI bane kerIe pakaDI yuddhane mArge cAlavA jAgatI jAmagrIe tayAra thayA A pramANe beThA, hAthI, UMTa, mukhya vIra leke, gAdala ane tepakhAnuM e saghaLI cataraMgiNI senA jAmazrInA Agala ubhI. // atha prathamajuddhasamAja barNanaM // dohA sena dahuM thaTa osame, yaka cAraNa madha Aya // khAga lAga tana khaMDiyo, bIrAM hAka bajAya // 1 // so bajIra jesA kane, rahatohiM avarekha //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 - zrIyaduvaMzaprakAza * * (prathamakhaMDa) sAkhe jAtI varasaho / parabata nAma parekha // 2 // madha Ayo domaLata / pedaLa so parabatta // 'eka muMgala suNate bcn| cAnaka lagI calAya // joke dara varachI jIrI | gAmo mAM gAya | ka | : - ta tuM tAriyAM. ghara ghara para ghAta ! tuTI tega dharaNA taNI / yate bathobatha Aya // 5 // ghAya pura donuM ghaNA / o dharaNA avasAMNa // saMta sUro vize | pasana chuDANA pAna 6. koke dekhI yoM kahyo / aMga surAtaNa ema // ThThA nA gagA | za ta ma | 7 | donuM daLa raNa dekhatAM / cAraNa dharaNo cAta // sAMma nimakha uujaaliyo| aLarAkhi akhiyAta // 8 // dharaNo nAma hulAmaNo / rahiyo jagAM aroDa // mAMtara mama karAvavA no DhALI doTa | 1 | te pahelA yuddhanuM varNana. bane je tayAra thai sAmasAme AvI ubhI tyAre parvatacha uphe dharaNA nAmane varasaDo cAraNa ke je jezA vacharanI pAse rahete hato ane AgalanI laDAimAM jakhamI paNa thayo hato teNe vIrahAka karI, medAnamAM AvI bAdazAhanI phojavALAone kahyuM ke tamArI kejamAMthI kai yodhdha dharmayuddha karavA Avato hoya to bezaka mArI sAme Ave " A vacanathI cAnaka caDatAM bAdazAhI phojanA eka mugale ghoDA parathI utarI sAme AvI barachI calAvI tyAre parva tajIe te barachI bacAvIne bhAlAne ghA karyo, mugale paNa te bhAlAthI pitAne deha bacAvyo, pachI bane zurAo taravArathI sAmasAmA AvI gayA, yuddha karatAM cAraNanI taravAra bhAMgI paDI, banne jaNa ghAmAM cakacura hatA, te paNa bAthabatha AvI gayA. tyAre cAraNe mugalane heTho nAkhI naLageTe baTakuM bharIne mArI nAkhyo, ane te vakhate cAraNanAM prANa paNa mukata thaI gayAM, hAthI upara beThelA kAkAe kahyuM ke jenI pAse AvAM mANasa che. tene ApaNe kema jItI zakIzuM saghaLAoe cAraNanI bahAdurInAM vakhANa karyA ke "dhanya che cAraNane ke jeNe potAnA dhaNInuM nImaka ujALI pRthvIne viSe potAnuM nAma amara rAkhyuM," AvuM dharmayuddha thai rahyA pachI bane kejo taraphathI tepo upara banIo paDI.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (agIAramI kaLA) kumArazrI ajAjI yuddhamAM padhAryA 33 te viSenA kuhAo - ||dohaa|| yahavA paMcasata bhaDa abhaMga, yahavA ajamala Apa // kara ajAna ara siMha kaMdha, aMga joma aNa mApa // 1 // sAmata lADaka bhIma sama, naDara bIravara nAga // . e AdI ajamala agAM, marada hale raNamAga // 2 // kuMvara aje mRtanema kara, chaba bIrAM rasa chAya // sUra saMghAteM paMcazata, haya bhaDa liye halAya // 3 // nagara huMta aradhaka nisA, hala ajamala judha heta // pahara heka rahatAMka prata, kaTakAM sAmala keta // 4 // Aya taMbu nija Utare, kuMvara kacerI kISa rAjasa pragaTe vIrarasa, duMdabha DaMkA kIdha // 5 // seko DaMko sAMbhaLe, vaha taMbu darabAra // tahAM khabara huI tarata, paMDa ajamAla padhAra / 6 // paragaha suNate prathamahuM, jeso Aya bajIra // kadamAM jAya salAmakara, beTho kacahari bIra // 7 // kuMvara huMta jeso kahe, draDhateM mRta saca dIdha // hama jANe barahoya sAM, kuMvara jAMniyA kISa / 8 // rena ghaTI cAraka rahe, kaLahaNa kathA karaMta sUrAM krama dhrama kara saje, traMba baje tiNa taMta krama dhamakara salahAM kase, seMna dahuM thaTa sUra // .. siMdhura kaha topAM saje, pedaLa sajiyA pUra // 10 // yeNa same maharAMNa apa, ajAota raNa Aya sAmala catradaza nija sutana, avara sena sajavAya // 11 // bhopalako bhAdre saraha, ara khAkharaDo Akha // pATa patI maharAMgare, grAMma grAsikA dAkha // 12 // :
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 (prathamakhaMDa ) 11 zrIyaduzaprakAza nAmasa DuMgara putra nija, rAkhaNa khatravaTa rIta DuMgarANI tiNa kAraNe, kaLaha ubAraNa krIta caDha Aye kaTakAM caDhata, mRtakaja samara mujhAra Apa merAMmaNa suta cauda, sokatha rakhaNa saMsAra maLe ajo maharANasuM, maLa jesosa samoha samahara miLaNa saMgAyathi, sahoDAM kahiyeM soha maherAMmaNa huM miLatahIM, vAta vajIrahi dAkha Agama khaga jo ocare, so aba sAcI sAkha ita maharAMmaNa AvatAM, sUraja rasama prasaMga sAja juddha chAMsira, caDhe kaTaka cataraMga gaja halakAM haya bhaMDa garaTa, hale arAba harola hara pedaLa thokAM hale, vijaya banada bola phrA 11 ||oll 11 // // // 6 // 11 ||z|| 11 [o atha--jAnu bAhu, ane sihu kAMdhA pAMcasA yAddhAone kuMvarazrI ajAjIe sAthe lIdhA. bhImanI peThe yuddhamAM aDaga sAmata lADa ane kAIthI Dare nahi evA nAga vajIra vagere yAddhAone lai, maravuM ke mAravuM evo niyama lai, vIra rasathI bharapura thai adha rAtrine vakhate kuMvarazrI ajojI ravAnA thayA. eka rAhAra rAtri rahetAM UjamAM AvI pAtAne tathyue utarI nagAre DaMkA devarAvyA tyAre te DaMkAne sAMbhaLI jesA vajIre khabara kaDhAvatAM kuMvara padhAravAnI khabara maLavAthI jesA vajIra kuMvaranI pAse AvI salAma karI beThA. jesA vajIre araja karI ke sAheba! ame jANyuM hatu` ke ame vararAjA cakSu paNa Ape vararAjA banI amane jAnaiyA rAkhyA." AvI vArtA karatAM 4 ghaDI rAta rahI tyAre zuravIrAe pAtAnAM ka` dha' sAcavI zasro sajavA mAMDyAM ane nagArAM upara dhAMsA paDavA lAgyA. hAthI, dhADA, tApA tathA pyAdala tayAra thai ubhAM hatAM te vakhate cauda dIkarAonI tathA bIjI paNa senAnI sAthe bhadresara vAlA merAmaNajI paNa tayAra thai yuddhamAM maravAnI ane kIrtine amara rAkhavAnI hAMsathI AvI kuMvarazrI ajAjIne tathA jesA vajIrane maLyA. jesA vajIre ATANe maLavA Ave teneja sAcA sagA tathA sAcA zura jANavA" ema kahI merAmaNajIne chAnI rIte kahyuM ke "tame AvatAM pakSIo je Agama khelyAM hatAM tenI khAtrI thai." ema kahI sUryodayanA samayamAM tApeA hAthI gheADA tathA pyAdalAne nagAre dhAMsA daine calAvyAM. * meherAmaNajIne bhadresara uparAMta bhopalaku tathA gaDha ane khAkharaDuM e gAmeA garAsanAM hatAM. emanA eka kuMvaranuM nAma DuMgarajI hatuM ke je uparathI tenA vaMzajo DuMgarANI rajapute kahevAyA che.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... manAnA tihAsa ( sArabhI 1) 216 bhA2zrI AOOL mahAyuddhanuM vana. // chaMda motIdAma / / aje haya haMkiya khAga ubhAra, sataM paMca sUraha sAraha sAra / / jake dulahaM bara rUpa jaNAva, diye khaga ghAva jake raNa dAva // 1 // zriyaM hatha kuMta prabhAga satola, bake kaha Ajama Ajama bola // adhaMdhaDa sAha daLaM ulaMghAya, ajodhaka Ajama siMdhura Aya // 2 // tahAM haka hAMkala joma taraMga, dahaM paga lagga gajaMsa radaMga // baracchiya AMchaTa teNaha vAra, sako ura mAvata lagga samAra // 3 // phaTe ura mAvata Ajama phaTTa, viha dasa pAra dasAya bachaTTa / / yahe upamA kavi koyasa AMNa, caracchiya rUpa karaMta bakhAMNa // 4 // ageM pa~caso bhaDa nAgaha Ada, bahekara bAMNa lagA laga vAda // daDaMdaDa lotha kitA paDa droha, baDabbaDa krodha use rada boha // 5 / laDathyaDa ghAyala AhaDa lakhkha, paDappaDa UTha laDe bahu pakhkha // jhaDojhaDa khAgasa ojhaDa joma, bhaDaM dhaDa kepha taDaphphaDa bhoMma // 6 // kaDakkaDa trajjaDa hUhaDa kaTTa, khaDakhkhaDa sAha sabhA mRtkhtttt|| DhaDaMDhaDa DhAlaDa sajiya Dhula, taDattaDa tUTata sIsa atUla // 7 // caDaccaDa rUdra piye paLacAra, uDe rata rattaDa thAya apAra // jhaDappaDa jogaNa patra jhaboDa, gaDaggaDa pIvata ratta agroLa // 8 // haboLasa ema aje kiya hAMma, ghalocala paMsa jUdha calAMma // baLobaLa sAbaLa hUla bahaMta, kitA taha bIra chabAsa kahaMta // 9 // bhaLobhaLa vIjaLa bADha bhaLakka, gaLogaLa gudraLa grIMdhra gaLakka // thaLothaLa stroNa nadI baha thaTTa, daLodaLa laggiya ghAva dapaTTa // 10 // jhaTappaTa raMbha vimANasa jhuma, baraththaTa sUraha cAha bilUma / / liye paTa dhuMghaTa oTasa lAja, maLe vara Ichata sAra samAja // 11 // atIyata khela rame khaga ATa, bikaTTa sarUpa baNyo khatra bATa // ghaTaghaTa stroNata UpapaTa ghAva, kaTaMkaTa keka. taDaphpha kaTAva // 12 // hahakata hakkata ghAyala hoya, bahakata bakkata keka baDhoya // jhajhaMkata jhakkata jogaNa jhaMDa, cahakkata cakkata grIdhaNa caMDa // 13 //
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 zrIyaduva zaprakAza lalacAka // Dahakata Dakkata DaMbara DAka / lahakkata ruMDa sivaM jahakkata jakkata hegaya jaMga | satrAMhara jera kiyA dharasaMga || 14 // yahI bidha sAha ghaDAMsa uthApa / paDe daLa hiMdava ghAya apAra / / 15 / / ajamala juddha kiho yama aap| mechAM bhaDa haththa vahe khaga mAra / ( prathama khaMDa ) / paDe apake haka mecha pachADa / / vare raMbha besa bimANa bisALa // 16 // punI ajamAlasa Ajama pADa mage ziva sIza race ruMDamALa ajamla zIza khuLe raNa Isa biNe kaTakAM hara tora baNAya / paDe Tuka TUkasa hoya paeNDIza // / jaTAdhara bIca jaTAsa jhukAya // 17 // sace yaka sAma dharamma ju sAca // sataM catra lADaka he mRta saMga // 18 // khaLaM daLa rAkha rahe raNa kheta // / paDe paDe ajamAla bhaDaM sata pAMca / jasoya vajIra DAyo paDa jaMga / sataM catra chodala bhANa saheta mRtaM dasacAra sutaM maharAMNa / yaha Adiya sena pramAMNa // 19 // vrataM sata paMcaha cAraNa mela / taDe caDa Asa ghAya tuMbela || haira via ahiir| sajAraNa sUtAya soDa sadhIra // 20 // jaTAdhara jogIya heka hajAra / paDe reNa kheta caDe aNapAra || gA bahamaNa caDhe hara pAsa / bisaMbhara bAsa jahAM kavilAsa // 21 // asts paMDa pacIsa hajAra / chatrIsaha baMsa maLe tata sAra | kitA diya zIza surA hara kAja, sako jaTa dhAra maLA kara sAja || 22 || rakha nArada sArada heta // kara nAca bajAvata tAla // 23 // aNiyAM mRta keka ghumAya // bAvana loha rudrALa ||24|| hAjara de sada jaMga // nizAcara bhUtaha khecara preta / ise pattiya jogaNa bIra betAla / tahAM jahIpaDa hiMdava kheta jaNAya / ghaNA patahAM bAraTa ghAya gopALa / rataMpaDa tahAM nija AruMDha eka taraMga / jahI huva ape ajamAla bhadresara isa / paNAM zubha mUla yahe asahuM kaha bAraTa ema / karUM biNa sakta viThe tuma deya paDakhkhaha bAkha, anuM tata pIThaha Upara Aja ||26|| hajAra pacIsa ||25|| aruNa kema // yateM asa beTha paDakha AMNa, caDhe sahajIka uThAya calAMNa // grAMma isaranaMda saMbhALa / bhaDAM thaTa ghAyala ke mRta bhAla ||27||
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jAmanagarane itihAsa (agIAramI kaLA) 221 * jasoya vajIra su jIvata joya, anoana vAta amosama hoya // kahe caMgalAMNa ajammala kAMha, paDe agra kheta aNI mRta pAha // 28 // jaso phira uccara bAraTa jAMNa, paDe muja sAca chuTe jada prANa // ajA paTa AMNa ru moha uDhAva, paTaM mama sAMma abeM palaTAva // 29 // yahI huva kiMkara khAviMda aMga, saju miLa jAya sUrApara saMga // punaM kahu jAMmasuM eka prabhAva, dalaM mata bhUlahu lomAya dAva // 30 // yahe suNa bAraTa sAca adhAra, kare naja sATava aMbara kAra // suto raNa sejasa soDa sadhIra, bachaTTiya prAMNa jasAha vajIra // 31 // bichUTata prAMNa jasAha visekha, paMthA ghara bAraTa hAliya pekha // .. jahAMhuva mAraga*preta jaNAba, ahe chaLa bIra gopALaha Ava // 32 // gaye tana ghAyala hai nija gAMma, tahAM racha kIdha raveciya tAMma // zriyahatha mAta bhaMge loha sUra, prataM tata bAra bhaye bharapUra / 33 // - : , kuMvarazrI ajAjIe potAnA pAMcase yoddhAone vararAjAnI peThe kesarIA pizAkathI sAthe lai, hAthamAM kheMcelI taravAra tathA barachI lai ghoDo hakayo, Ajama kayAM che? Ajama kayAM che? ema kahI mAratA mAratA bAdazAhanuM aradhuM daLa oLaMgI gayA. AjamanA hAthInI pAse pahoMcI ghoDAnI vAgha kheMcatAM ghoDAe be paga hAthInA jaMtuzale mAMDyA te vakhate kuMvarazrIe barachIne ghA karyo. te barachI mAvatanA tathA AjamanA zarIrane vIMdhI pAra nikaLI gai. dave kuMvarazrI vIrarasane cAraNe utsAha dharI taravAra calAvavA lAgatAM hAthIenA kuMbhasthaLamAM paDatI taravAra vAdalamAM saLAvA karatI vIjaLInI peThe camakavA lAgI. kuMvarazrI ghoDAo sahita asvAranA babe kaTakA karavA lAgyA. nAga vajIra vagere pAMcase ddhAo harIphAI karI zastro calAvavA lAgyA tethI daDadaDa lethe paDavA lAgI, keTalAka yoddhAo krodhathI heTha DasIne baDabaDavA lAgyA. hajAre ghAyala lathaDavA lAgyA, muchita thaelA vIre cetanA AvatAM laDavA lAgyA, taravAranI jhaDI paDavAthI keTalAMka ghaDe taDaphaDavA lAgyAM, bAdazAhanI sabhAnA amIra khuTavA lAgyA, DhAlA kapAvA lAgI, mAthAM taDataDa uDavA lAgyAM, mAMsAhArI pakSio mAMsa khAvA lAgyAM, ThAma ThAma lehI uDavA lAgyuM, jegaNue lehIthI patro bharavA lAgI-ane pIdhelA lehInA regaDAothI jegaNuonAM maheDAM bhayaMkara lAgavA mAMDayAM, AvuM yuddha karI kuMvarazrI ajAjIe potAnI hAma pUrA karA. sAmasAme yuddha karI vIro eka bIjAne zAbAsI devA lAgyA. taravArI vIjaLI jevA sabAkA karavA lAgI. garaje mAMsanA geLA gaLavA lAgI, raNakSetramAM lehInI nadIo cAlavA lAgI. zuravIrane paraNavA asarAe maramALA hAthamAM lai jhaLuMmI rahI, ane manavAMchita vare maLatAM ghuMghaTa kADhI, cheDAcheDI bAMdhI ha e preta sacANA gAme "pAMcA mAmA"nA nAmathI hAlapaNu pujAya che.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) svarga tarapha cAlavA lAgI. bhayaMkara taravAthI khela ramA tethI kSatriye vikarALa dekhAvA lAgyA, ghAyalonA aMgomAMthI lehI bhabhakavA lAgyAM, keDathI be bhAga thielA vIre taDaphaDavA lAgyA, ghAyala ghAmAM cakacura thaela chatAM vIrahake karavA lAgyA, keTalAka ghAyalo DacakAM bharavA lAgyA, jogaNIonAM suDeDa pharavA lAgyAM, samaLIe tathA garaje casakArA karavA lAgI, bhairavAdi vIre DAka vagADavA lAgyA ane zaMkara rUMDhamALa vAste mAthAM vINavA lAgyA. AvA yuddhamAM ghaNuM ghaNuM zatruene jera karI, kuvarazrI ajojI oNonA prahArothI raNakSetramAM paDayA ane bIjA paNa ghaNu yoddhAo paDyA. sadAziva mAthAMonI rUMDhamALA banAvavA lAgyA. apsarAe zuravIrene lai vimAnamAM beThI, zaMkara kaMvarazrI ajAjInA mAthAne khoLavA lAgyA paNa te mAthuM kaTake kaTakA thaI gaeluM jovAmAM AvyuM tethI te kaTakAone vINuM teone tura banAvI. zaMkare jaTAmAM laTakAvyo, A yuddhamAM kuMvarazrI ajejI pAMca yoddhAo sahIta paDayA, jese tathA DAye vajIra cAraso lADako sahita paDayA, bhANajIdala cAraso mANase sahIta ane maherAmaNajI 14 dikarAo sahIta paDayA, pAMcase tala cAraNe, aDhIse piMgalaAhIre, eka hajAra nAgaDAo ane 25 hajAra jADejA bhAyAto raNakSetramAM kAma AvyA, chatrIse vaMzanA bIjA paNa keTalAka rajaputo kapAI gayA, eomAM keTalAka vimAnamAM besI apsarAonI sAthe devalokamAM gayA ane keTalAka sAyujya mukti pAmyA, hAthI, ghoDA, tathA uMTa vagere be sumAra vAhane katala thayAM, saghaLAM maLIne jAmasAhebanAM eka lAkha mANase mAryA gayAM. ane bAdazAhI phejanAM aDhI lAkhe mANase kAma AvyAM, sAMje saMgrAma pure thayo, pizAca, bhUta, khecara, tathA preta, vagere tuma thayAM, nArada tathA zAradA hAsya karavA lAgyAM. jeNuo tathA vIra vetAle tAla bajAvI nAca karavA lAgyAM. raNakSetramAM bAvana ghA vAgavAthI isara bAroTanA putra gopAla bAroTa azakata thaI paDayA hatA tyAM leze tapAsato tapAsato tene ghoDo Avyo ke je ghoDe ajAjIe A hato te pacIza hajAranI kiMmatane hato, ghoDe pitAnA dhaNIne oLakhI butha mAravA mAMDayuM, tethI bAroTe cetanamAM AvI ghoDAne oLakhI kahyuM ke "ubhe thaI tAre mAthe caDavAnI mArAmAM zakti nathI paNa jetu paDakhuM dai besa to tArI pITha para AvuM dhaNunuM bolavuM sAMbhaLI ghoDe paDakhuM dai beThe tyAre bAreTa tenI pITha para AvI ghAyalene tathA marelAone jotA jotA cAlatA thayA. jarA AgaLa cAlatAM jezavajIra ghAela thaelA jovAmAM AvyA, gopAla bAreTane joine jezAvare kahyuM ke "kuMvara ajojI kayAM che? " gopAla bAroTa kahyuM ke "ajI ghAmAM cakacura thaI AgaLa paDelA che, " joze bolyo ke "temanA aMganuM lugaDuM mane oDhADe te mane gati thAya, huM ane mAre dhaNI bane surapuramAM sAthe jaIe, vaLI jAmazrI satAjIne araja karaje ke tamArAM aMtaHkaraNamAMthI lomAno dAva bhulaze nahi, vajIranuM vacana sAMbhaLI gopAla
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (agIAramI kaLA) 223 bAroTe kaMvaranA aMganuM lugaDuM jezAne oDhADayuM ke turataja jezAnAM prANu gayAM. e je bAreTa cAlatA thayA, mArgamAM eka preta maLyo tenAthI dhaDamacarDa thatAM ghoDe sacANumAM bAreTane laI gaye gAma ujaDa hatuM te paNa bAreTa mArUM sarva kuTuMba ahiM che ane te mane ghoDethI utArI pATApIMDI karI ghAnA upAya kare che, ema samajI rAtre suI rahyA, savAre jAgI joyuM to tyAM potAnuM kuTuMba jevAmAM na AvyuM paNa tamAma ghA rUjhAI gaelA jovAmAM AvyA, pote mAtA ravecInA oraDAmAM sutA hatA tethI anumAna karyuM ke A sarva kAma jagadaMbAthI, thayuM che. pachI bATe ghoDesvAra thaI nagara AvI jAmasAhebane sarva hakIkata kahI ane ajAjInAM rANIne ajAjInI pAghaDI ApI. e pAghaDI laine rASTra satI thayAM. raNakSetramAM merAmaNajI tathA jezAvara Adi ddhAo jeo kAma AvyA hatA. temAM hiMduonI dAha kriyA karIne khAMbhIo ubhI karavAmAM AvI ane musalamAnene daphanAvyA, kuMvarazrI ajAjIe zaMkarane mAthuM, pizAcane mAMsa, ziyAlAne hADakAM, nizAcarone rege, kAkaNIone kALajAM vIrene bukakA, gIdhaNuene AMtaraDAM vetAlone dArU pIvA vakhate cavIne karavA sArU cAmaDI, jogaNaene lehI ane apsarAone jIva Apo, AvI rIte potAnA aMgenA bhAga veMcI daI kuMvarazrI devalokamAM gayA. ajAjInA yuddha vakhate saghaLA devatA jevA AvyA hatA, taravAranA mArathI lohInI dhArAo cAlI hatI, raNakSetramAM phaMDa muMDa 2DayAM hatAM, keTalAka ghAyalo bhramaNa karavA lAgyA hatA, vIra gaNu vetAla ane caMDI vagere nRtya karavA lAgyA hatA, ane zaMkara ajAjInA mAthAnI umede AvyA hatA paNa mAthuM na jaDatAM tenA kaTakAo vINu vINune temaNe tura sukAvyo hato. vi. saM. 1648 mAM varSA aDatunA zrAvaNa mAsanA kRSNapakSanI sAtame sUryodayathI asta paryata A tumula yuddha cAlyuM tema ubhaya pakSa nahiM. haThavAthI lAkho mANase dhAra taLe nikaLyAM, bhucaramorIne sthaLe mahA bhArata yuddha karI bane cheja gArata thai. ja 9 uparanA bhUcaramorI viSenA tamAma kAvyo vibhA vilAsamAMthI lIdhAM che.-bhUcaramorInA yuddha vakhate jezAvaranuM tamAma kuTuMba hovAthI teNe pitAnA kAkA DAyAvacharane kahyuM ke "tamo pAchA ghera jAva" tyAre DAhyAe kahyuM ke "jaDe maceM juddha taDe cAMgalANI caryo thIe, " mAruM nAma DAyo che paNa jyAre ApaNe cAMgalANI kuTuMbane yuddhano prasaMga Ave che tyAre gAMDA (raNulA) thaIe chIe. ema kahI teo ghera gayA nahotA. kumArazrI ajojI zrAvaNa vada che ne divase bhUcarameArImAM kAma AvyA, tethI hAlAra pradezamAM (navAnagara sTeTamAM) e kumArazrInA zeramAM, prajAe sAtama ujavavI baMdha karI hatI. te chevaTa jAmazrI raNamalajIne tyAM pATavI kumArazrI bApubhA sAhebano janma zrAvaNa vada 7 ne divase thaze. tyAre bAzrI AhubAzrIe hukama karyo ke "kumArazrI ajojI sAtamane divasa kAma AvyA hatA, temaja A kumArazrIne janma zrAvaNa vada 7 ne hevAthI, AjathI te
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 - zrIyaduvaMzaprakAza " (prathamakhaMDa) zahenazAha akabarazAhanA rAjakavi darazAjI ADhAne e jAmazrI satAjIe ApelA lAkhapazAva : : : vihInA bAdazAhanA rAjakavi darazAjIADhA, dvArikAnI yAtrA karI pAchA vaLatAM jAmanagaramAM jAmazrI satAjIne AvI maLyA, e vakhate jAmazrI satAjI kumArazrI ajAjI bhucaramArImAM kAma AvyA, tenI gamagInIthI udAsa rahetA, e hakIkata rAjakavi darazAjInA jANavAmAM AvatAM, emaNe te gamagInI maTADavA mATe eka kAvya racyuM, temAM e alaMkAra vAparyo ke-"kumArazrI ajAjI kesarIe vAdhe, mIDhoLa baMdha kAma AvyA, te kAbulI kanyArUpI keja sAthe jANe lagna karavAne kema caDayA heyI tevuM rUpaka vIrarasa sAthe zRMgAra rasa mIzrIta 2chyuM, je kAvya Aje kAThIAvADamAM "kumArazrI ajAjInI bhucaramorInI gajagata e nAme prasiddha chete hasta lakhIta junA copaDAmAMthI je zabdomAM maLela che, te akSare akSara A nIce Apela che. zrI akA gAmanI nagara che. jagata jahematInI, je varava ghotI vAmana vaMtInI, je khare jovo . ' jovatI jagasaha caDe jovaNa, varaza ge mana vAMcatI : bolatI bhrobaLa abaLa sabaLA, vaDhaNa vaya premAvatI // vaza kanyA nAkhe paro seMghaTa, ghaNe hethaTa ghumatI / / rAmavA re dANAM, gche jAta jahematI che ? narave nIsarIjI, zAnaMda zAharI // I a ur vInI, 4 vI. kuMvarI kAbala, vakaTa kanyA, ApatrANe ujharI // madabharI jobana vehamAtI, prema porasa paNa garI // utarI gajadhaDa, kare AraMbha, DhAla burakha zaradharI // zAharI zAnaMda dazA soraTha, narave varavA nIzarI // 2 // tahevAra ujavavA" tyArathI jAmanagaramAM sAtama AThamanI svArI caDhavAno tathA meLAo bharI, te divasa ujavavAno prabaMdha thayo. e pramANe navAnagara sTeTanI prajAe lagabhaga aDhI varSa kumArazrI ajAjIno zogapALI rAjyabhakti batAvI hatI.
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (mArabhI ) 225 paTahatha pAkharIjI, khehAM DammarI // ghoDAM ghumarIjI, thaganaga tharaharI // tharahare thaganaga alAM tharake, maMDaLa khehAM DammarI // garavare caDIyA, avara gaDhapata, sabaLa trIbho zaMbharI // madamasata kAbala ghaNAM muMgala, pachaTa dehatha pAdharI / / ajamAla varavA kAja AvI, pavaMga paTahatha pAkharI // 3 // gAve zaMmaLAjI, geyaNa maMgaLA // Ahava ujaLAjI, mite praghaLA // praghaLA mIte abhe poraza, vaghana lagana zuM ve vaLA / / utare vara baheDAya atabaMga, vIrahaka cahuM ve vaLA / / jezaMga, meru, bhANa, jAne, maLe paDajhana muMgaLA // gahaka paLacara, paMkha grIMdhaNa, zakta ke vadha saMmaLA // 4 // kalavo kaMtanAjI, Ayo aMtanA // veda vasaMtanAjI, jaga jevaMtanA // jevaMta pekha javANa jAdava, caturavara vaDa caMtanA // kalaneha karavA kalaba kuMvarI, miyaNarupa mayaMkanA // pakavAna tAjAM dhravaDa pure, vade veda vasaMtanA // melIyAgoLA nALa moDhe, koDa kalavo kNtnaa| 5 // . raNa toraNa caDayAjI, paDapaMkha upaDI / / Ayata aDamaDIjI, rupa zarohaDI // beharupa pakhkhara perya bagatara, jarada kaMTha kaMcu jaDI // dastAna kaMkaNa karaga dIpe, kamara jara baMdhe kaDI // zeharo zarabaMdha, kamaLa zohe, rupa Topasa rAkhaDI // zatrazAlaro paraNavA zeMbara, cAla raNa toraNa caDI // 6 // ___khAge pokhaNAjI, vazara vadhAmaNAM // kaMtha koDAmaNAjI, bhAratha bhAmaNAM // bhAmaNAM apazara liye bhAratha, miyaNamAla koDAmaNAM / / atarupa DAyo, nAga, aNavara, bahAdura, biyAmaNAM /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 zrIyaduzaprakAza. (athabhama3) huMkaLe // vaLakaLe // berakhahIMDaLe // hethaTa huMkaLe // Ayudha AkhAM, thAla oDaNa, vasara Dhola vadhAmaNAM // bhAloLa bhaLake, khage bhAle, paDhe garaje pAkhaNAM // 7 // momaMDaNa maLejI, hethaTa DhAlAM hIMDaLejI varatriya vaLakaLe - varatrIya behabAdhe, DhAla paDachaTaka khAgAM anaMga upaTa, have mArake phAraka vidhana mAMDaha, macaviyo juddha muMgaLe // varamALa kaMTha karamALa vehate, mAlamo maMDaNa maLe // 8 // corI raNa caDejI, jaMga racIyo jaDe || nAyaka nIkaLejI veDhaka vAMkaDe // vAMkaDe navaDe bhaDe vigraha, jJATakhaga jhaDIyuM jhaDe // jodha jaMga raciyo jaDe || lIye LaLavaLa loha De // catura vara corI caDe // 9 // AvaTe // dharadhoma dhamacaka homa dhArA, kaMsAra kaMdhara kacara kopara, patazAha gajadhaDa ajo paraNe, ghuMghaTe // jaDIyo juvaTejI, aMga naMga sure saMgaTejI, ghaDa ghuMghaTe kIdhI kAbalI ghaDa, zAra sajIyo saMghare // atabaMga AchA rahara uDe, AMka aNIyAM umaTe || rakha hase nArada pekha rammata, vikaTa ghaTa ghaTa AvaTe || he phoja maMcavI hArya hAle, jodha pUhapa pAtharIjI, paramaLa anaMga ubharIjI, aMgaAyata jaDIyo juTe ||10|| paMjarI // karI / kara aMga Ayata phoja kAbala, jApa jAdava jarajarI // mRtamaLI maMdara rahara maMje, ema poraza paNa garI // bhogavI bhaDa teM vaDhe bhAratha, kAma tata kaMdaLa karI // DholIye Dhohe mAla DhaLIyo pUhapa aLasara pAtharI // 11 // gahake grIMdhaNIjI, ke paLakaja paMkhaNI // Dahake DeyaNIjI, jaMbuka jogaNI //
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. jogaNI jaMbaka preta paLacara, pizA vakhamaLa paMkhaNI // noharALa bohabhukhALa nizicara, karaka zAyata kAkaNI // cAMpaka bherava bhuta vetara, deyaNI ora DAyaNI // vaikuMThago taNa tAga vecaNa, dhabaDa de hAlA dhaNI // 12 // (azIyAraMbhI ImA) 227 uparanuM kAvya purAtanI cAraNI ane marU bhASAnu mizrIta che temAM evA bhAvAtha che ke kumArazrI ajojI kAbulI AjarUpI kanyAne paraNavA peAtAnA cAndrA rUpI jAnaiyA, ane nAgavajIra DAyAvajIra vagere aNuvarane sAthe lai tAraNe caDayA, mAgalanuM sainya paDajhana (sAmaiyu) lai maLyuM. taravAranI dhArAthI pAkhaNAM thayAM. lagna vakhate gIdha zamaLAo vagere pakhIo maMgaLa gIta gAtAM hatAM, tApAnA gALArUpI kalavA ane kaMsAro pIrasANAM karavALarUpI varamALA kaMThamAM dhAraNa karI, e mahAbhAratha laDAimAM jogaNI ja beMka, preta, paLacara, nizAcara, DAkiNI, zAkiNI luta, lekha, zakti, zamA, vagerene potAnA zarIrabhAMthI, bhAMsa, 3Sira, aja, phephasAM, AMtara, bhukkA vigerenI manamAnI dAtta (pravAha) ApI kumArazrI ajojI vaikuMTha sidhAvyA. vibhAvilAsamAM A gajagata' kAvya nathI paNa e kAvya racanAra bAdazAhunA rAjavi darazAjI ADhA jAmazrI sattAjIne maLyA hatA ane jAmazrIe lAkhapazAva ApyA hatA, te viSenAM jekAtmyA che. te A nIce ApelAM che.duhaa-- karavA tIratha dvArIkAM, ADho daraso Aya // maMjana karake gomatI, dvArApata darasAya // 1 // so cAraNa patazAharo, Ayo nagara umAya // bheTe satrazala bhupati, vaha AnaMda mana mAya // 2 // ADho nagarasa Ayakara, bhALe satrasala bhUpa // mijalasa dekhI jAmarI, Apa huvo aNakuMpa // 3 // satrasala jAma vicArIo dIje kA darasAya // jazavaMta kahIyo jAmasuM, samapo lAkhapasAya // 4 // chappaya - jAmacaDhaNa jAtika, azva do bhArI appe // vahisa rokaDa lAkha, sAra poSAka samappe // kaDAM veda sAMkaLA, sare naMga mula savAi // phIrajAmo cahu phera, rakhe satrasAla jAma kahIyo sare, kara araja phera darase kahI, tINa bIja racAi // jo cAhe so lIjIyeM // dAtA Tekasa dIjIyeM // 5 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 228 zrIyaduvaMzaprakAza. (prathamakhaMDa) A to jIrava mA to , murabara herA mujJA . : : !.. jorAvara maTha nAmo, vaMra vAtAriNavAra 6 IT jAmazrI satAjI (satrazAlajI ) vi. saM. 1664 mAM varSa rAjya bhegavI kailAsavAsI thayA. A rAjA dharmaniSTha udAra, dAnezvarI ane kSatriyadhamanA purNa abhimAnI hatA. teozrIne kumArazrI ajAjI tathA jazAjI e nAmanA be kumAre hatA. : : seraDI tavArIkhanA, kartA lakhe che ke kumArazrI ajAjI bhucaramArImAM kAma AvyA pachI jAma satrasAla navAnagaramAM tAbAnI hAlatamAM rahyA. ane eka bAdazAhI mukhatyAranI sAthe rahIne nagaranA rAjyano kArabhAra calAvatA, teTalA sArU kumArazrI jasAjIne mukhatyArarUpI herAnagati khaseDavAnI AzAe dilhI mokalAyA, jasAjIe keTaleka vakhata dilhInA pAyatakhtamAM bAdazAhanI nigehabAnI nIce rahI, bAdazAhI pyAra meLavyo. temaja bAdazAhanI hurama-jahAnaArA begamanI maherabAnI ane rakSaNathI temaja bakSI raghunAthajI nAmanA nAgara gRhasthanA upakArathI navAnagaramAM rahetA bAdazAhI sabAne khaseDavAno hukama lAvyA, ane te vi. saM. 1673 nA phAgaNa suda 1 nA roja gAdIe beThA.=uparanA hevAlathI jAmI satAjI vi. saM. 1625 nA mAhA vada 14 nA divase gAdIe AvyA. ane te pachI vi. saM. 1673 nA phAgaNa suda 1 nA roja jasAjI gAdIe AvyA e hisAbe 47 varSa traNamAsa 18 divasa jAmasatAjIe rAjya karyuM kahevAya. kumArazrI jazAjIe bhUcaramerI pachI navAnagara sTeTa, kevI rIte pAchuM meLavyuM te viSe vibhAvilAsamAMnI hakIkata. bhUcaramorIne aMte jAmazrI satAjIe nAnA kumArazrI jazAjIne teonA mAmA soDhA jodhAjI tathA potAnA nAnA baMdhu raNamalajI (zizAMgavALA) sAthe keTalAka mANase ApI, bAdazAha hajura dilhI mokalyA, ane dilhInA paThANuM rUstamakhAna (jeo bAdazAhanA amIra hatA,) upara bhalAmaNa patra lakhI Apyo, e rUstama khAM paThANu makarAzarIphanI haja karI vaLatAM jAmanagaramAM AvI jAmazrI satAjIne maLyA hatA, ane jAmazrIe tene daza divasa sudhI rokI ghaNI khAtrI karI, poSAka tathA pitAne caDhavAno eka ghoDo ApI, pAghaDI badala bhAI TharAvyo hato, ane pote (jAmIe) tenA kahevAthI dADhI rAkhI hatI. tathA tenI kAma kAja pharamAvavAnI araja uparathI koI vakhata dilhImAM kAma paDe tyAre madada karavAnuM vacana lIdhuM hatuM. - jazAjI dilhI jaI paThANa rUstamakhAnanI madadathI bAdazAhane maLyA hatA, te vakhate bAdazAhanI eka pyArI hurama, ke je pitAno zAhajAdo gujarI javAthI gAMDI thaI gaI hatI. teNe eka dahADe jALImAMthI kumArazrI jazAjIne joyA. ane kumArazrInI aNasAra zAhajAdAnA jevIja havAthI hurame "mAro zAhajAdo to A raho, mANasa gujarI gayAnuM kema kahe che" ema kahI bAdazAhanI paravAnagIthI jazAjIne janAnAmAM bolAvyA, jazAjI aMdara jatAM ja hurama tene beTA, beTA, kahI belAvI, havA lAgI, raDavAthI haiyuM khAlI thatAM, jIva ThekANe AvyA, ane tyArathI hurama jazAjIne haMmezAM pitAnI pAse rAkhavA lAgI, jazAjInA mAmA
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ '||TAT CHInITI INHIBIDRAG (4) jAmazrI 7 jasAjI (1). (5) jAmazrI 7 lAkhojI (1) A (pRSTa 22 8)
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (agiAramI kaLA) (36) (4) jAmazrI jazAjI (1 lA) ( caMdrathI 173 zrI kRSNathI 118 ) (vi. sa. 1664 thI 1680 sudhI 16 varSI) pATavI kumArazrI ajAjI bhucaramArInA yuddhamAM kAma AvatAM temaja teonA pATavI kumArazrI lAkhAjInI nAnI umara hAvAthI tenA lAbha laI, tathA dilhIthI pAte rAjyanI lagAma svataMtra meLavI AvavAthI vi. sa. 1664 mAM jAmazrI jazAjI jAmanagaranI gAdIe bIrAjyA. vi. sa. 1665 mAM khAna Ajhama mirajhAM ajhIjhakAkA pharIne gujarAtanA sue nimAyA. paNa A vakhate te ghaNIja jaipha uMmare pahoMcelA tethI teNe peAtAnA eTA jahAMgIra kulIkhAnane peAtAnA vatI thruTi tarIke amadAvAda meAkA eja sAlamAM ahumadanagaranA hAkema malIkaa khare pacAsa hajAra dhADesvAro laI gujarAta upara svArI karI surata ane vaDAdarA luTI lIdhAM, e pramANe pharI na bane mATe gujarAtanA sukSmAe rAmanagara (dharamapuranA rAjyamAM che.) temAM 25650 svAtu tyAM thANu rAkhyuM. temAM gujarAtanA badhA rAjAoe gheADa' thADuM' madadagAra lazkara mekalyu hatu. temAM jAmazrI jazAjIe paNa 2500) aDhItujAra svAronI madada mAkalI hatI. 229 seADhA jodhAjI bahu buddhimAna hatA. temane turkAnA vizvAsa nahiM AvavAthI vicAra karyo ke " jazAjInuM rahevu haMmezAM janAnAmAM thAya che. tethI bAdazAha pAse kAi cADIcugalI kare teApaNu harakata na Ave tevI gAThavaNa karavI" tevA vicAra karI eka vajra kaheoTA banAvI kumArazrIne paherAvyA ane upara jAmanagarI (muThIyuM) tALuM vAsI, kuMcI pAtA pAse rAkhI, te viSe duheH duho - vajara kA kilI paharAya vaha, muke mahala mujhAra // potAne, dhALavI dhArI // 2 // va "" keTaleka divase bAdazAha pAse krAie cADI karI, tethI bAdazAhane zaka AvatAM temaNe jazAjIne khelAvI peAtAnI pAse cAra paheAra rAkhyA. thADA vakhata gayA pachI kumArazrIne pezAkhanI bahu hAjata thavAthI teNe utAre javA rajA mAgI tethI bAdazAhe hamAmakhAnAmAM jai pezAba karI AvavAnuM kahyuM. tyAre jazAjIe hAtha joDI araja karI ae mArA mAmAe mane vajra kaheATA paherAvyA che. ane kucI teenI pAse che. tethI te kuMcI Ave tyAreja khulAsA vAya." e sAMbhaLI khAdarAhe janAnakhAnanI tamAma kuMcIe maMgAvI vajrakacheATA kheAlavA mahenata karI, paraMtu tALu' jAmanagarI heAvAthI ekeya kuMcI lAgu paDI nahiM. tethI bAdazAhe tenA mAmA pAsethI kuMcI lAvavA mANasa meAkayeA paraMtu mAmAe kuMcI ApI nahi' ane kahyuM ke jo jazeAjI khuda ahiM Ave tAja kaheTA udhaDe te jokhamI kuMcI kAine apAya nahi mANase AvI jAhera karatAM, bAdazAhe kumArazrInA jazAjI emAmAne khelAvavA tyAre kahyuM, araja karI ke sAheba mArA mAmAne jakhamane lIdhe eka AMkha hAvAthI tee bAdazAhI "" ..
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra39 : ' zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) vi. saM. 1972 mAM jyAre dilahIne zahenazAha jahAMgIrabAdazAha gujarAtamAM Avyo ane mahI nadIne kinAre chAvaNI nAkhI rahyo hato. te vakhate gujarAtanA simADA upara Avela dAhoda gAmanI bAdazAhe bheTa lIdhI te vakhate jAmazrI jazAjIe te mukAme zahenazAha jahAMgIranI tyAM mulAkAta lai pacAsa kuchI ghoDAo ane eka senAmahore bheTa karyo. tenI avejImAM bAdazAha jahAMgIre be hAthI, be ghoDA ane ratnajaDIta cAra vIMTIone jAmazrIne paSAka Ape hato. jAmazrI jazAjInI kArakIrdImAM rAyasIzAha AdIka pAMcahajAra osavALa vANuAo jAmanagaramAM AvI vasyA hatA. ane teonA vepAra rojagAranI sagavaDatA mATe jAmI jazAjIe teonI aDadhI jAta mApha karI hatI. te jaina gRhasthAe vi. saM. 1668 nA zrAvaNa suda 5 ne divase eka vizALa jainamaMdira bAMdhavAno pAyo nAkhyo hato. je bAMdhakAmamAM salATa Adi 600 kArIgare kAme lAgyA hatA. ' jAmazrI jazAjI haLavadanA rAja caMdrasiMhajInI bena vere paraNyA hatA. eka vakhata varSARtunI rAtre jAmazrI jazAjI te jhAlIrANu sAthe zetruMjabAjI kacerImAM AvI zake tema nathI" bAdazAhe kahyuM ke "mApha karUM chuM bhale Ave." ema kahI mANasa ekalatAM, seDhA jeghAjIe kacerImAM AvI. bAdazAhane salAma karI, teonA rUbarU piote ja kachoTo kholya. ane jazAjI hamAmakhAnAmAM jaI pizAba karI AvyA. rajaputanuM AvuM sakhata brahmacarya pharajIyAta paLAtuM jaI bAdazAha ghaNuM khuzI thayA. ane jazAjIne kahyuM ke je mAge te ApavA taiyAra chuM" tethI soDhA jeghAjIe hAtha joDI araja karI ke "sAhe...! bAMhya grahyAnI lAja rAkhI, jazAjIne tenuM rAjya pAchuM ApI, ane ghera mokale eTale Ape sarvasva ApyuM che." tethI bAdazAhe kuMvarane jAmanagaranuM rAjya pAchuM ApavAno paravAno lakhAvI ApI, sikake, mAI murAtaba, aNumula AzA lakaDI" pAMca hAthI, ekasaTha ghoDA, ane asaMkhya rUpIA ApI zIkha dIdhI. tyAMthI jazAjI janAnakhAnAmAM hurama pAse rajA levA gayA. ane hurame joIe te mAgI levA kahetAM, kumArazrIe huramanA hAtha upara hamezAM rahetuM senAnuM mAdaLIyuM mAgyuM hurameM te na mAgavA ghaNuM samajAvyA, ane bIjuM kaMI mAgavA kahyuM paNa jazAjIe haTha choDI nahi. tethI hurame rIMsa karI mAdaLIyAno ghA karI, jazAjInA khoLAmAM nAkhI kahyuM ke "beTA tArA dehanuM jatana karaje, A mAdaLIyAmAM meM haLAhaLa jhera jamAvI rAkhela che, mATe saMbhALI rAkhaje" ema kahI keTalAeka dAgInA ane sArI sArI cIje bheTa ApI, te laI jaze, paThANa rUstamakhAnane maLatAM, rUstamakhAne paNa pioSAka daI, jAmazrI satAjI upara kAgaLa lakhI Apyo. te laI kumArazrI sau mANaso sAthe jAmanagara AvyA. paraMtu sarabaMdhInA pagAranI cemAI caDI gaI hatI, ane khajAnAmAM te soraThI tavArIkhanA kartA caMdrasiMhajInI dIkarI vere paraNyAnuM lakhe che. paNa bIjA ghaNA itihAsakAre caMdrasiMhajInI bena vere paraNyanuM lakhe che.
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (agiArmI kaLA) 230 khelatA hatA. temAM rANIjInuM dhADu ramatamAM lai lIdhu. ane dhADu lIdhu te viSe keTalAka zabdo melI teone nAkhuza karyAM te uparathI rANIjI khelyAM ke eka amaLAnA hAthamAMthI nirjIva dhADu' levuM tumAM zuM raNaviratva? jo tamArA bAhumAM maLa hoya te haLavadamAM mArAbhAinI gheADAramAMthI gheADA lai Ave teA sAcI vIratA vAparI gaNAya." jAmazrI jazAjIe e vAtanA Dasa rAkhI haLavadanI dhADAranA [rAja caMdrasiMhujInA ] dhADA haraNa karavA lagabhaga chaeka mAsa sudhI lazkaro melyAM paNa te mANase temAM kuMtehamaMda nahIM nivaDatAM, pAchA AvavAthI jAmazrI vadhu ciDAyA, ane rAja cadrasiMhajIneja keda pakaDI lAvavAnI yukti racI, rANAvAvanA thANadAra [raNagI vIra] zaMkaradAsa dAmAdaradAsa. nAgarane [rAja cadrasiMhajIne pakaDI lAvavA] haLavada mAlyA. e mutsaddI nAgara gRhasthe haLavada jatAM samAcAra jANyA ke rAja cadrasiMhajInA kumArazrI gujarI gayA che tethI te rAjasAheba rUbarU kharakhare javAnA misa lai cArasA dhADesvAro sAthe rAtri paDatAM haLavadamAM dAkhala thayA. mahela nIce dhADavArAne gADhavI pote raMgamahela upara gayA. zaMkaradAsane rAjasAheba sAthe sabaMdha hAvAthI te avAra navAra haLavada AvatA vaLI hAla zAkanA prasaMga hAvAthI kharakharo karavA mATe mahela upara jatAM tene koie aTakAbyA nahiM. raMga // vakhate teTalI kArI zAlIka naheAtI, tethI jAma satAjIne khaMbhALIethI teDAvyA. paraMtu te AvyA nahIM paNa ulaTu' kahevarAvyuM ke 'mArA upara AMhInA vepArIonuM karaja thayu che, te kArIe meAkalA eTale te cukavIne pachI Avu '' A pramANe teerbI paNu kharacI khuTa hAvAthI kumArazrI jazAjIe nIcenA upAya karyAM. / / vandvI aMt // khaMbhAlIyesa satrasAla khAMma || duHkha sahata reta nahIM pAsa dAma // kharacIsa khUTa jAMNe kharAya / uta kiyo eka jazavaMta upAya // 1 // u kresa takhata beTho udAra // karasala bulAya saba kAmadAra / / hala sarve Aya hAjara sa hoya // kara kunasa ubha AgeM sa koya // 2 // ucare bola jazavaMta eha, / / satrasAla jAma kyuM duHkha saheha || kaha tumasa jasA kAmodakAra, || he khaDA pAsa TvInara hAra || r // vRdhamAnazAha desaha divAMna // noM lAkha lahI inapeM nidAMna // daza paMcazata saha kAmadAra, || saba eka eka lIMnA kara koTI Adha meLIsa kIdha, // satrasAla jAma pita putra doya bheTe sameMma // AnaMda ogha varate teDesa saMbhAra // 4 // lIdha // anema // 5 //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 zrIyaduzaprakAza (prathamakhaMDa) mahelamAM rAjazrI caMdrasiMhajI [jAgatA] sutA hatA. tyAM jai te takanA lAbha lai tene keda karyAM. tevAmAM rAjasAhebanA mAtuzrI tyAM AvyAM, ane mahela nIce jotAM pAtAnA ekapaNa sirabaMdhI jovAmAM AvyA nahiM. paraMtu zaMkaradAsanA mANasothI mahelane gherAyelA joyA. zaMkaradAse paNa buddhicAturya vAparI, mAsAhemane vacana Apyu ke "huM; thoDA divasa mATe rAjasAhebane mArA sAthe teDI jAuM chuM ane pAchA huM jAte AvI pahoMcatA karI jaiza." ema kahI rAja caMdrasiMhajIne sAthe lai sahu dhoDesvAra thai ravAnAM thayA ane gheADA divasamAM jAmanagara AvI jAmazrI jazAjI pAse rajI karyAM. jAma jazAjIe madahAsyathI kaTAkSa karI kahyuM ke "rAja padhAro '"e uparathI" caMdrasiMhajIe javAba ApyA ke emAM Apa hase che zu? zaMkaradAsa nAgara, je eka brAhmaNa che teNe mane chetaryAM, ane kharekhara ApaNe rAjaputA brAhmaNathI chetarAie te nAmeAthI na gaNAya' rANIjIe A banAva cakramAMthI joyA ane jAmasAhebanA irAdA, rAjasAhebane baMdIvAna tarIke rAkhavAnA jaNAtAM, te manamAM bahuja ciDAyAM, ane te vaira levAnuM manamAM rAkhI, zakaradAsa nAgarane rAjasAhebane sahisalAmata huLavada pahoMcADI devAnuM khAnagI kaherAvyuM. zaMkaradAse paNarAjasAhebane tathA teAnA mAtuzrIne vacana Apela hAvAthI temaja jAmasAheba pAse rAjasAhebane rajI karavAnuM kArya pUrNa thayu' hovAthI, teja divase peAtAnA cArasA laDavaiyA svAro a--' pitAjI paisA vinA du:khI thAya che" ane tethI khaMbhAlIe rahe che ema jANI jazAjIe jabara jastIthI gAdIe besI sa amaladArAne khelAvI kahyu ke " tame sarvAM beThA chatAM jAmazrI paisAnuM du:kha krama sahe? tamArA jevA hArA kArabhArIo jenI pAse hAya tene paisAnuM du:kha kema rahevuM joIe '' ema kahI, varkIMmAnazAhu nAmanA deza divAna pAsethI navalAkha kArI, ane bIjAenI pAsethI paNa yathA yeAgya lakhuM, a kare|Da kArI bheLI karI, ane jazAjIe khAMbhALIethI jAmazrI satAjIne teDAvyA te AvatAM bApa maLI AnathI rAjya karavA lAgyA. dIkarA eka samaye khusIthI beThA hatA tyAM yuddhanI vAta cAlatAM jesA vajIranuM kaheluM. lAmA (kAThI)nI harAma khArInuM vacana yAda Avyu. tethI jAmazrI satAjIe kumArazrI jasAjIne hukama karyAM ke " phAja taiyAra karI leAmAkAThI para caDAi karo " tethI jasAjIe jozIne teDAvI zubha muhurta jovarAvI zahera bahAra jha MDA khaDA karAvI prasthAnane taMbu khaDA karyA, dasa divasanI aMdara sa* phAja ekaThI karI,nagArA para dheAMsA dai phe|ja calAvI khareDI(kheraDI)nAmanA gAmane dherA dhANyeA, vIrAne paDakArI gAma bhAMgI aMdara dAkhala thayA, taravAra calAvI dhaNAkAnAM mAthAM raDAvI, ghaNA kAThIonuM suDa kADhI nAkhyuM, lAmAnA vaMzamAM ekane bacAvA dIdho nahI, ane lAmAne paNa mAryAM, khareDI gAmane luTI lagaDI jItanA nagArAM bajAvI, paurasanA bharyAM jaseAjI jAmanagara padhAryAM,
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (agiramI kaLA) ra33. sAthe rAjasAhebane pAchA haLavada pahocADavA gayo. A vAtanI khabara jAma jazAjIne thatAM, pAchaLa keTaluMka sinya mokalyuM paraMtu te sinyane lagabhaga haLavadanI sarahade bheTo thayo. tyAM zaMkaradAsa nAgara bahAdurIthI sAme laDavyo, ane rAjasAheba keTalAka aMgarakSaka sAthe haLavadamAM sahisalAmata pahoMcI gayA. ane e laDAImAM vira zaMkaradAsa potAnA keTalAka sinike sAthe maraNa pAmyo. 1 jAmazrI jazAjInA maraNa viSenI be vAta che. (1) kei itihAsakAra lakhe che ke uparanA banAvanA pariNAme jhAlIrANIe jAmazrI jazAjIne dagAthI mAryo (vi. saM. 1680) (2) tyAre vibhAvilAsamAM jazAjAmanA maraNanI hakIkata upaunAthI sAva judA ja prakAranI che ke eka vakhata rAjya kacerImAM sarva amIra umarA sAthe jAmazrI jazejI siMhAsana upara birAjyA hatA, te vakhate jAmazrI ajAjInA pATavIkumAra zrI lAkhojI tathA vibhejI kacerImAM AvatAM keie paNa teone salAma karI nahiM paNa nAgavacharanA dIkarA alIvajIre ubhA thaI, "ghaNI khamA! jIe jAma" kahI salAma karI, e joI jAma jazAjI krodha karI bolyA ke "tAre jAma keNujha alIvajIre--jAma lAkhA tarapha AMgaLI cIdhI kahyuM ke "sAce jAma e che tyAre jAma jazAjIe kahyuM ke "huM keNI alIvajIra kahe "Apa jAmasAhebanA kAkA, paNa jamate-A-jAmalAkhe che,", jAma jo kahe, "tAre jAma haze te tane ugAraze. savAramAM taiyAra thaI raheje huM tane mArIza." "mAre ke jIvADo eto Apa dhaNu che" ema kahI alIvara salAma karI, ghera AvI, potAnA bhAyAtane teDAvI saghaLI hakIkta kahI.. sau bhAyAtonI salAhathI te rAtamAMne rAtamAM eka pattharokeTe taiyAra karI, jAbado karI beThe, savAra thatAM jAma jasAjIe, vajIrane mAravA mATe, tathA e keDe pADavA mATe, topa tathA phojanI taiyArI karI, teTalAmAM "mAla" nAmane joi, ke je jAma jazAjInuM raDuM karato hato, teNe jazAjIneM kahyuM ke "sirAmaNI karyA vinA kadI na javAya, huM jaladI sAkara nAkhI dUdhane pavA taiyAra karI, ApuM te AregI ." Ama kahI bhoie hurame ApelA mAdaLIyAnuM jhera bheLavI. dUdha pIvA jamavA ApyA. ne jazejI jamatAM [eka be keLIyA khAtAMja ] DhaLI paDayA, e khabara thatAM alIvajIre darabAramAM AvI rAja rItathI mAMDavI banAvarAvI. vidhi sahita jazAjInI dAha kriyA karAvI. ane harAmakherI karanArA mAlAbhAine dhArataLe kADho (mArI naMkhAvyo.) - upara mujaba jAmazrI jazAjI pitAnA bAhubaLathI rAjya meLavI seLa varSa rAjya karI vi. saM. 1680 mAM kailAsavAsI thayA. - Iti zrIyaduvaMzaprakAze ekAdazIkI samAptA. * e kaTho bajAranI lAina dorImAM AvatAM hAlamAM kADhI nAkhavAmAM Avela che. te zAkamArakITanI sAmenI lAInamAM hato ane te vacharanA kAkA tarIke oLakhAto hato.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) - zrI dvAdazIkaLA prAraMbha: - (37) (5) jAmazrI lAkhAjI (1 lA) (caMdrathI 173 zrI kRSNa thI 119) (vi. saM. 1680 thI 1701 sudhI 21 varSa) jAmazrI satAjInA pAkavikumArazrI xajAjI je bhucaramorInA mahAna yuddhamAM kAma AvyA, tene be kumAre hatA. pATavI lAkhAjI ane phaTAyA vibhAjI. jAmazrI lAkhAjI jyAre navAnagaranI gAdIe bIrAjyA tyAre dilhInI gAdIe bAdazAha zAhajahAna hato. tenA vakhatamAM gujarAtanA subAe eka pachI eka nabaLA AvatA gayA tethI te takane lAbha laI jAma lAkhAjIe potAnuM lakara khuba vadhAryuM ane AsapAsanA pradeza kabaje karyo, temaja jAmazAhI kerIo TaMkazALamAM ghaNuM ja paDAvI. tene dezadezAvaramAM khuba pracAra karyo, ane bAdazAhane khaMDaNI bharavI baMdha karI. e vakhate kAMkareja-ane bIjA ThekANunAM kenI ThAkaree baMDa karyuM hatuM kAThIAvADamAM jAmanagaranA jAmanI prabaLa sattA vadhatI joine tathA gujarAtanA baMDanA khabara sAMbhaLIne bAdazAha gabharAyo tethI teNe AjamakhAna nAmanA hoMziyAra ane bahAdura purUSane gujarAtane subo nimI amadAvAda mokalyo. (vi. saM. 1691) AjhimakhAne gujarAtanA keLIone narama pADayA. ane kAThIAvADanA kAThIone narama pADavA mirajhAM sAtArakhAnane soraTha (junAgaDha)nI jagIranI phojadArI ApI tethI teNe kAThIone narama pADayA. jAmazrI lAkhAjIe to AsapAsane mulaka sara karavA mAMDe. ane pitAnI TaMkazALamAMnI lAkhe kerIo dezAvaramAM javA lAgI tethI vi. saM. 1696mAM gujarAtano subo AjhamakhAna zAhI sainya lainavAnagara upara caDhI Avya, e vakhate suleha thai ke " jAme bAdazAhI khaMDaNa bharavI tathA TaMkazALamAM kerIo have pachI navI pADavI nahiM ane kAThIAvADanA keTalAka bAdazAhI bahAravaTIAone jAme pakaDI ApavA " upara mujaba kelakarAra thatAM subo amadAvAda pAchA gaye. ane eka mAsa vityA pachI jAmazrI lAkhAjIe pAchI kerIo pADavI zarU karI. temaja navA varSanI khaMDaNI paNa bharI nahiM ane svataMtra rIte rAjya calAvavA lAgyA. * jAma ajAjIne traNa rANIo hatI. temAM, vAghelI rANIne vibhAjI hatA. e vibhAjIne jAmasatAjIe vi. saM. 163 mAM kAlAvaDa paragaNAMnA bAra gAmo girAsamAM ApyAM hatA, jyAre vi. saM. 1664 mAM jAma sattAcha deva thayAM, tyAre vibhAjI potAnA mAtuzrI sAthe kAlAvaDamAM rahevA AvyA, te vakhate vibhAjInI uMmara 15 varSanI hatI, te vibhANa vaMzanA rAjakoTa ane goMDala sTeTanI zAkhAnI hakIkata, A graMthanA dvitIya khaMDamAM ApavAmAM AvI che.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (dvAdazI jA -: jAmazrI lAkhAjInA guNavarNanano chappaya :puro teja pratApa, bhayo ajamala suta bhArI // aphara hukama nava phare, dharA pachama chatradhArI // nyAya adala nRpanIta, danodana adhika drazAve // moja udadhi manamoTa, prajA sukha cogaNa pAve || raMga rAga roja navanava rahasa, kahAM lagI baranana kare || takhatesa nagara lakhapata tape, suraMda huta dise sare // 1 // a--ajA jAmanA putra gAdI upara pAtAnA teja pratApathI tAvA lAgyA ane aNuphera hukama calAtravA lAgyA. e pazcimadharAnA pAdazAhe addala insApha karavA lAgyA. temaja rAjanItithI rAjataMtra calAvatAM rAjyamAM sarva prajA sukhathI varatavA lAgI. ane samudranI peThe udAratAnI veLa caDavA lAgI. temaja huMmezAM navA navA raMgarAgathI divaso vitavA lAgyA, kavi kahe che ke huM kyAM sudhI vana karU`? jAmazrI lAkhAjI teA nagaranA takhta upara IMdrathI sarasa vaibhave bhAgavatAM kare vajIra zAzavA lAgyA. nAgavajIranA putra alIvajIra ke jeNe jAma jAjI sAme khaDa uThAvI, jAma lAkhAjIne gAdIe besAryAM hatA. e vAta upara AvI gai che. e alIvajIra unmatta thai jAmalAkhAjInA hUkamanI paNa avagaNanA karatA niHzaMkapaNe vavA lAgyA. tethI jAma lAkhAjIe tene marAvI nAkhyA te viSe kuhA che ke-duhaa-- pAsa vajIrasa puchaNe, baDa allI budhavaMta || cale unmata // 1 // dAru pAya || zaMkana mAne zAmaro, Apa karate dina vitA kahI, ekaha goTha banAvI bAgame, vahAM raMgarAga racIyA rahasa, paghaLA jugate goTha jImAvate, uhAM dago upajAya // alI dagAse mArIyo kIyosa puraNa kAma // hara jANe jo kA huo, kAhu lahayo na nAma // 4 // bhAMgyo jora bajIrako, atabaLa bADhe Apa || jAma lakhapata joyIo, puro teja 3 // pratApa // 5 // 35 a--alIvajIra va rAta karavA lAgyA. paNa jarApaNa zakI nihuM rAkhatAM unmattAthI vavA lAgyA. upAya | bulAya // 2 // temAM pratidIna lAkhAjInA keTalAeka divasa vItatAM
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 zrIyaduvaMzaprakAza. (prathamakhaMDa) jAma lAkhAjIe vicAra kI sahIvADImAM gATha karI, vajIrane teDAvI, dArUpAI tenA sarva bhAI brIjA sahIta jIvate khADAmAM daTAvI dIdhA. ane ema thayAnI keine khabara paNa paDI nahi. Ama vajIranuM jora bhAMgI, lAkhAjI niSkaTaMka rAjya karavA lAgyAM. ane gAdI upara teja pratApathI tapavA lAgyA.' jAmazrI lAkhAjIne sAta kuMvare hatA. temAM pATavI 1 raNamalajI, 2 rAyasihajI, 3 jaze" (e traNeya sahodara bhAIo hatA) 4 harabhamajI, 5 karaNajI, 6 sattAcha. 7 DuMgarajI. pATavIkumAra raNamalajI gAdIe AvyA hatA. bIjA kuMvara rAyasiMhajIne AmaraNa 3 jazAjIne dhrAphA 4 harabhamajIne mokhANa 5 karaNuMjIne beDa, 6 satAine khAnakoTaDA, ema bAra bAra gAmanA parANuo: ApavAmAM Avela hatA. ane sAtamA kuMvara DuMgarajI, te nAnapaNamAM ja gujarI gayA hatA. - umara mujaba ekavIza varSa rAjya calAvI vi. saM. 1701 mAM jAmazrI lAkhAjI sva sidhAvyA.... . . (68), () jAmazrI raNamalajI (lA) 6e. (caMdrathI 174 zrI kRSNathI 120)-- (vi. saM. 1701 thI 1717 sudhI 16 varSa) - e jAma raNamalajI bahuja vaibhavazALI ane mAchalA hatA, tenA vakhatamAM khAsa kAMI jANavA yogya banAva banyo nathI. paraMtu temanA jIvana prasaMgane eka banAva kAvyamAM maLatAM atre lakhavAmAM Ave che- chappaya-eka same mana ANa, sahala karavA nIsarIyA // - je sAtha q, mArAM sa6 mIyA | : Sote mAM bAra, mana koNa pAyA heta Tevata tera, mApa : vIra mAyA | jIgA puna re , to asara kare che. raMgarAga nRtya kara nAyakA, nisaraha tyAM mojasa kare // 1 // dohA-kare moja AnaMdakRta, rahIyA ekasarena // A to amRta maya, Trola TAra, dena | 2 // paNa noLI kare, ane paramAra sAtha atitaNa so hare, sobhA aMga savAya // 3 // ja vi. vi. mAM lakhe che ke jazAne pAMcadevaLAMnA bAra gAmo maLyA hatA. ane te girAso raNamala jAme ApyA hatA.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||: jAma zrI sAjA ||naa (7) jAmazrI 7 rAyasi'hujI (1) 3 IRDSD (6) jAmazrI 7 raNamalajI (1) (pRSTa 236)
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (dvAdazI kaLA) ra37 dekha atitaNa duramati, utpana bhayI sa Aya // mANasa choTA kana lagA, bhAvi joga manAya / 4 // gayo atitasa gAmame, bhicchAleNa subhAya // atitaNa so saMdha AdarI, bAtAkarI baNAya // 5 // atitaNa jada ucarI, muNaho vAta sapUra // jogI krodhI agana jaLa, mAre mare jarura // 6 // vAta karaMtA vArahe, Ayo jogI ema // karate hAthasa tegakuM, tatakhaNa kheMcItema // 7 // huvosa haDaco haka bakAM, tega jhapaTa tINatALa // .. aMgalagA abadhUtane, ketA dhAva kapALa // 8 // bAvo maratAM bolIyo, bacana kahe avacALa / bhogavate yaha bhAmInI, kALa hosI tatakALa // 9 // abaLA le ghara AvIyA, so dina kiyo saMjoga / iMdri rogasa upanyo, lAgI agani loga // 10 // atapiDA ghaTa upanI, nekasa rahyo na jAya // dina dina pIDA adhakatA, ahanisa talaphata jAya // 11 // maMtra jaMtra oSadha maLe, kekasa kiyA prakAra // karate hakamata koyarI, lAgI nahiM lagAra // 12 // pIche yoM pariyANIyA, dino bADha dirAya // caturAi kucha nA cale, hoNI hoi rahAya // 13 // rAvaNa caMdraha surapati, vALa baLI baLavaMta // tehI sevata paratrIyA, avagaNa huvA anaMta // 14 // artha-eka samaye hAthI ghoDA tathA amIra umarAve vigerene sAthe lai jAmazrI raNamalajI pitAne pradeza jevA nIkaLyA. mahAla tathA jAgIre jotAM jotA kAlAvaDa padhAryA. kAlAvaDane pAdara mukAma thatAM amIra umarA potapotAnI mIsala pramANe utaryo. jAmazrIe tyAM kacerI karI rAgaraMga karAvI, AnaMdathI rAta vitAvI, savAre bhAvinI prabaLatAne lIdhe e banAva banyo ke kAlAvaDana pAdaramAM utarelA eka jagInI sAthe eka ati rUpALI atitaNa hatI te jAmazrInA jovAmAM AvI, ane halakAM mANase paNa paDakhe caDayAM. tethI te atitaNathI vAta calAvI ke "tuM je cAlato tane pAsavAna karI amAre rAjA janAnAmAM
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) rAkhe atitaNe kahyuM ke "A vAta javA gho jogI mahAkrodhI che, agni tathA jaLa jevA che ane mAre ke mAre evA che, jogI gAmamAM bhikSA mAgavA gayA che. te je Avaze to dhigANu thaze eTalAmAM jogI bhikSA mAgI AvyA, ane joyuM to mANase atitaNathI viSTI karI rahyA hatA. jegI turataja taravAra kheMcI dhigANuM karavA lAgyo. ane jAmazrInA mANaso paNa taravAra kheMcI jagIpara vaLyA. jegI ghAmAM cakacUra thaI dharatI upara paDaze. paDatAM paDatAM bolyo ke "rAjA A strIne tuM laI jAya che. paNa tuM Ane saMga karIza to tArA prANa jaze pachI jAmazrI te strIne laI ghera padhAryA. ane eja trimAM saMga paNa karyo, tethI te vakhate ja iMdriyamAM baLatarA utpanna thaI, jarAvAra paNa japa vaLe nahiM. evI divase divase pIDA vadhavA lAgI, ghaNAM maMtra, jaMtra, tathA auSadho karyA paNa kAMi phera paDyo nahiM. bhAvi AgaLa kAMi cAlatuM nathI ema dhArI chevaTamAM iMdriyane kapAvI nAkhI. rAvaNa, caMdra, iMdra, ane vALI, teo mahAbaLavAna chatAM paNa teone parastrInA saMgathI ghaNuM avaguNa thayA hatA, tema jAma raNamalajIne paNa thai. uparano banAva banyA pachI jAmazrI raNamalajI hamezA udAsa rahevA lAgyA jAmazrI iDaranA rAThoDanA bhAyAtanI dIkarIne paraNelA hatA. te bAIpara ghaNuM maherabAnI thavAthI tenA kabajAmAM AvI gayA. tethI e bAIe potAnA bhAi govardhana rAThoDane teDAvI svataMtratAthI saghaLuM rAjyanuM kAma karavA lAgyAM. gevadhane aNaphara hukama calAvI kArabhArIo paNa potAnI vaganA rAkhyA. rAjyanA junA sava amIra umarAne dUra karI melyA. ane jAmanA sarva bhAyAtane nagaramAM AvavAnI baMdhI karI, Avo baMdobasta karI eka xkRtrima kuMvara utpanna karI jAmazrIne vadhAi dIdhI ke Apane tyAM kuMvara avataryA, joSIne teDAvI veLA levarAvI kuMvaranuM nAma "sojI pADayuM. jAmazrAe manamAM vicAryuM ke mArI AvI sthitimAM kuMvarane janma kyAMthI? paNa A badhuM gavardhananuM ja kAvavuM che. mAre hukama to jarApaNa nathI gevadhanane ja huima sarva jagyAe cAlI rahyo che. tenA bhayathI hAlAradeza kaMpAyamAna thai rahyo che. ane ApakhudIthI te ghaNe anyAyI kAma paNa kare che. mATe have kAMi upAya thAya to sAruM A vicAra karI pitAnA bhAi rAyasiMhajI tathA jazAjIne "gaThano misa batAvI, dhuMvAvanI vADImAM bolAvyA. rAyasiMhajI tathA jazokha hAjara thaI ghaNuM hetathI bhAIne maLyA jAmazrIe ekAMtamAM besI rAyasiMhajIne kahyuM ke- . e kRta kuMvara kIno akAja // rAsaMga nagra tuva beTha rAja // A kuMvara tarakaTane (kRtrima) banAvela che mATe mArA pachI nagaranI gAdI tuM saMbhALaje ane gAdIe paNa tuM besaje" rAyasiMhajIe araja karI ke kAI itihAsakAra kahe che ke te kuMvara govardhanane ja hato.
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (dvAdazI kaLA) ra39 sAheba Apa Ama kema bole che? satAjI amAre ghaNuM che ane ame emanA cAkara chIe. Apa bApa beTAnI jaDathI avicaLa rAja karo. jAma raNamalajI bolyA ke rAyasiMhajI tame emAM samajo nahi huM je kahuM chuM te satya kahuM chuM. vaLI mArA dehanI tamane saghaLI khabara che. ema kahI bolyA ke - // chaMda pddhrii|| vraNasaMkara rAjapATasa virAja, lAgesa takhata rAvaLaM.lAja // yaha mATa karahuMbegaha upAya, je vacana vRthA mero na jAya // 1 // he rAyasiMhajI jo e vaNazaMkara satA-jAma rAvaLanI nagaranI gAdI upara bese to rAvaLajInA takhatane khaTa lAge mATe tame upAya karaje ke jethI mArUM veNa vRthA na jAya. rAyasiMhajIe e vAta kabula karI. pachI bhAtabhAtanA bhejana ArogI sarva bhAIe rajA lai potapotAnA sthAne gayA. 3 govardhana rAThoDanuM kAvatru - govardhananA jAsusee khabara ApI ke jAmazrI raNamalajIe:potAnAbhAI rAyasiMhajI tathA jazAjI sAthe dhuMvAva mukAme ekAMta karI kAMi mata bAMdhyo che. A vAta sAMbhaLI govardhananA manamAM khaTaka thaI, ane te pragaTa rIte deSa karavA lAgyo. pachI thoDeka kALe jAmazrI raNamalajI devaloka-vAsI thatAM, temanI vidhi sahita dahanakriyA karI. kharaca karavAnI zAhapatrI' lakhavAmAM AvI. jAmanagaramAM govardhana rAThoDe evI ANa pheravI ke koipaNa jADejAne zaheramAM AvavA devo nahiM ane je mijamAno kharca upara Ave tene nAgamatI nadInA kinAre taMbuo taNAvI. chAvaNImAM utAravAne badobasta karyo. -jAmaraNamalajInA devaloka vAsI thayAnA khabara sAMbhaLI tamAma bhAyAte potapotAnA kuTuMba kabilA sAthe vAhanomAM jAmanagara AvavA lAgyA. te viSe kAvya che kedohaa-annvtt sUNateM AvIyA, saha jADejA sAtha / ratha gADI velAM rakhata, soDa maLe samarAtha // 1 // AvI pAdhara utare, nadIAM kAMThe neka // nija jADejA nagarame, AvaNa nadIe eka // 2 // yaha sArA pariANIyA, ko aba kIje kema // baLa govardhana bAMdhIo, AvaNa jAvaNa ema // 3 // zatapaMca karIA sAbadA, bakhatarIyA iNa bAra // paMca paMca kara pesIyA, ratha velAM kara tayAra / / 4 / / aMdara Ave rANIyAM, avara na Ave koya // jope karIA jAbadA, kheMca kanAtAM soya / 5 //
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) nA - jIrU saravA, gAya uttara e che : vAM dRA temAM taLI, traphara vAvI tema 6 jyAre koIpaNa jADejA bhAyAtane nagaramAM AvavA nahi detAM, nadInA kinAreja rAkhyA, tyAre tamAma bhAyAtoe maLI, vadhana rAThoDanuM baLa toDavA eka mata karyo. temAM kumArazrI rAyasiMhajIne dhroLanA ThAkArazrI juNujIe tathA navAnagaranA jamAdAra gopALasiMhajIe ghaNuM ja sArI madada karI hatI. e badhAye maLI govardhana rAThoDane kahevarAvyuM ke " kaI ekala marajAdavALI bAIe, nadIne kinAre jagalamAM rAtavAso rahe nahi, mATe bAIone jamAnAmAM AvavA rajA Apa to mokalIe" ema kahI bAio mATe paDadAvALA eka ratha maMgAvyA. e uparathI govardhana rAThoDe bAIone darabAramAM AvavAnI rajA ApI ane maMgAvela rathe mokalyA, rathe AvatAM bhAyAe pa00) bakhatarIA taiyAra karI eka eka rathamAM pAMca pAMca ddhAone hathIArathI sajja karI besADI, upara paDadAo bAMdhI ratha pAchaLa babbe mANase hathIAra baMdha, rathanA rakSaNa mATe janAnAnI doDhIthI pAchA AvavAnuM kahI mokalyA. ane eka rathamAM kumArazrI rAyasiMhajI tathA ThAkarazrI jINujI tathA jamAdAra gopALasiMhajI vagere beThA. janAnakhAnAnA cogAnamAM rathe jatAM, doDhI AgaLa jAbado karI kanAta kheMcI rathamAMthI pAMcase bakhatarIA yoddhAo utarI paDyA ane AsapAsanA (gevadhana rATheDanA) mANasane mAravA lAgyA. gevardhana rAThoDe dhroLanA ThAkarazrI juNAine meDI upara viSTi mATe bolAvyA, paNa teone dago che. tema ThAkerazrIne jANa thatAM meDI upara jaI gavardhana rATheDane kaTAravane mArI nAMkhyo. te vakhate janAnakhAnAnA cekamAM darabAragaDhamAM) thayela yuddhanuM varNana te che mugaMLI || :: - bajI vIra hakkaM, jhakkaM tegavALI / bahe sura haththaM, haththaM doDhavALI // kaDAjuDa mAcI, kare do kaTTakA / rame zuravIraM, raNakke raTTakA // 1 // zata paMca zuraM, laDe juddha sAmA / jaradaM kase, aMgaraMgIja jAmA // dhase jaMma dADhaM, kitA dhAradhAraM / maththaM dUra chake, bake mAramAraM // 2 // karI hAka birAM, javAnAM hakAre / paDeM jujavA, jhubiyA ke pracAre // aMmo sAmahA, AviyA jora ATaM / jhaDe Aga keti, vahe khaga jhATaM // 3 // khagAraMga coLaM, kiye sta khetaM / uThe ghAyalaM, keka ghume acetaM / / ravI nambAraM, phurI ravA vadA jitI, jo mAruM vaje ka
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmazrI rAyasiMhujInuM sekhapATanA pAdaranu` mahuAna yuddha (54 240) WAR ana paDadAvALA rathamAM yoddhAoe esI darabAragaDhamAM pravesa karI geAvana rAThoDanA karelA vadha.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ (dvAdazI kaLA) 41 zera,tadi vAra durta, rI chu ter // caDI coTa hoTa, hIyA mAr cora / k // dhAraM,vaTe aMga naMga, chetenuna vAraM // ghume zroNa dhAraM, vahe ghaTTa gha // 6 // lahe lotha bothaM, kabutraM sa laTTe // have teja venDA, chAnIta hAtha || 7 || a--vIrahAkA thavA lAgI. raNakSetramAM vIro ramavA lAgyA, paDelAM mAthAM mAre mArA zabda karavA lAgyA, dhaDA ghA karavA lAgyA, eka ghAthI e kaTakA thavA lAgyA ane kaTArIe ArapAra nIkaLavA lAgI e vakhate gAvana rAThoDa paNa taravAra kheMcI vIrasamAM AvyA. ane teNe dagA thayA dagA thayA ema kahI peTatAnA cAndrAene paNa paDakAryAM, tethI tee paNa jorathI laDavA lAgyA, taravAranI dhArAmAMthI agni varasavA lAgyA, rakSetra lAlacALa thai gayuM, hrAtha, paga, tathA mAthAe kapAvA lAgyAM, keTalAeka ghAyalA ghumavA lAgyA, tathA bIjA keTalAeka cAndrAe raNakSetramAM kAma AvyA. keTalAka ghAyalA kabutaranI peThe lATavA lAgyA. AvI rIte geAvanane tathA gAnanA saghaLA sAthene sa`ghArI hallAM karI, cuDIcATamAM jADejAoe darabAragaDhanA killA kabaje karyo. upara mujaba gAvana rAThoDane mAryAM pachI kRtrima kuMvara satAjInI zeAdha darabAramAM karatAM te hAtha Avye huM. jethI gamamAM zeAdha karatAM khakhara thai ke eka vaDAraNa sAthe te vaDAraNanAM lugaDAM paherI isAmalekane tyAM saMtAyo che. e uparathI malekane teDAvI kahyuM ke " amAne satAjI sA--huMtara tamArI kharAbI tharo." maleke javAba ApyA ke mArAthI te soMpAze nahi. mane mArIne satAjIne lai lyA," e sAMbhaLI, rAyasiMhajI elyA ke "tamArA jevA junAM mANasane marAya nahiM, paNa tene tame kADhI muke eTale te khuzI paDe tyAM jAya " isAmaleke e vAta kabula karI satAjIne kADhI mukayA. te pachI jAmazrI raNamalajInI uttara kriyA rAyasiMhajIe peAtAnA hAthathI vidhipUrvaka karI, pete jAmazrI raNamalajIne...vAvanI vADImAM ApelA vacana pramANe jAmazrI rAvaLajInA takhta upara bIrAjyA. (vi. sa. 1917) jAmanagaranA itihAsa. darabAra purjA, dAta naDA phUTTIyA, khoSa yaMtre sorM, dharma odharuM, haLI va paDe pAsa rAThoDa, ketA pahahUM, kaTe ruMDa muMDa, karaM pAva kaheM, saMghAre rAoDha, goradhana sArtha, (39) (7) jAmazrI rAyasiMhajI ( / lA) (caMdrathI 175 zrI kRSNathI 121) (vi. sa. 1717 thI 1720=3 varSa) jAmazrI rAyasihue gAdIe birAjI, peAtAne maLela AmaraNa paragaNuM, nAnAbhAi jazAjIne Apyu, temaja sahu bhAione teDAvI jAmanagaramAM vasAvyA. ane prajAne aDhala InsApha ApI thoDI mudatamAM ghaNAja prajAprema meLavyeA. xkeAi pratihAsakAra vaDAraNane badale tenI mA sAthe bhAgI gayAnuM lakhe che.
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) kRtrima kuvara sateja pharato pharate keTalIka mudate amadAvAda pahoMcyo, e vakhate tyAM bAdazAhI subAtarIke kutubuddIna hato. tenA AgaLa jaI satAjIe pharIyAda karIke huM navAnagarane jAmachuM. paraMtu tyAM sarva jADejA bhAyAtoe bheLA thaI mArA mAmAne tathA bIjA keTalAka mAM mANasone paNa mArI nAkhI, rAyasiMhajIne navAnagaranI gAdIe besADI dIdho che. huM mAre jIva jALavI, mAMDa bhAgI chuTI Apane zaraNe Avela chuM. ApanA rAjya amalamAM AvA anartho thAya che to Apa sAheba maherabAnI karI mane mAruM rAjya pAchuM apAve Apa amArA mAlIka che ema mAnI huM Apa hajura pharIAda Avela chuM ? uparanI pharIAda sAMbhaLI subo kutubuddIna belyo ke "mArI subAgIrImAM paNa AvA anyAya thAya che?" ema kahI turataja moTI phejane taiyAra karavAno hukama Ape, ane thoDAja dahADAmAM khuda pote, kutrIma, satAjIne sAthe laI navAnagara upara caDhI Avyo. (vi. sa. 1720) navAnagara upara bAdazAhI subo caDhI Ave che. tevA khabara jAmazrI rAyasiMhajIne thatAM, teoe paNa jenI taiyArI karavAnuM zubha muhUrta jovarAvI. jhaMDe khaDe karI, dezamAM sAMDhIe pheravI sarva laDAyaka mANasene ekaThA karI, subA sAmI kuca karI, zekhapATa nAmanA gAme temanA sAmu dArUNa cudha macAvyuM, e laDAimAM kaNa kaNa kAma AvyA te viSe kAvya che ke - dohA-sahasravIsa jADejaso, khaga DhaLIyA raNakheta // tIsasahasa turakAMNarA, caDIyA khAga saceta / ' 1 // rAsaMga DhaLIyA raNamahIM, samarajIta patazAha / / raNa saMbhAre sUramA, diyAsa pAvaka dAha / / 2 / dhroLa dhaNI sAMgosadhara, goMDaLa pata sagarAma // .. rAsaMga Age raNaracI, dhanya pugA prama dhAma // 3 // caDIyo kutabasacoMpasoM, Ayo nagarasa Apa // tharakara thAMNA thApiyA, gAdI satrazala thApa // 4 // amala jamAyo Aparo, aphara phare naha ANa // dUjo ko darase nahIM, tora baDhayo turakANa / / 5 / / artha-e laDAImAM jAmazrInAM 20000) mANase kAma AvyAM ane ama dAvAdI subAnAM 30000) mANase kAma AvyAM, temaja jAmazrI rAyasiMhajI tathA dhroLanA ThAkarazrI sAMgrAmajI vagere mahAna parAkrama batAvI, raNakSetramAM paDayA,
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ javA vAdhANI na jAmazrI tamAcI tagaDa zaheranA killA maje karI gumAne harAvI kADhe che. (59 242) . jAma tamAcAjatigajA (8) jAmazrI 7 tamAcI tagaDa
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (dvAdazI kaLA) ra43 sava vIrene saMbhALI dAha kriyA karI bAkInAM mANase cAlatAM thayAM, bAdazAhI subAnI phatteha thaI subA kutubuddIne kacakarI nagaramAM AvI. potAnA thANuM thApI, ANu dANa pheravI, satAjIne gAdIe besADo, e vakhate musalamAnonuM jora ghaNuM vadhI gayuM che, jemAM bIjo koipaNa dekhAvA na lAge. uparanA mahAna yudhdhamAM jAmazrI rAyasiMhajI zekhapATane pAdara laDAimAM kAma AvatAM, zAhI subA kutubudIne navAnagaramAM AvI zahera kabaje karyuM. ane tyAM nAyaba subA tarIke eka kAjIne nImI potAnI maherachApa ApI ane kRtrima kuMvara satAjIne eka nAma mAtraneja rAjA tarIke rAkhI tamAma mulaka khAlasA sarakAra sAthe joDI dIdhe, ane navAnagaranuM nAma paNa "islAmanagara" pADayuM (vi. saM. 1720) che (40) (8) jAmazrI tamAcIjI tagaDa (1 lA) no | (caMdrathI 176 zrIkRSNathI 122)--(vi.saM. 1729 thI 1749 sudhI 17 varSa) jAmazrI rAyasiMhajI [vi. saM. 1720 mAM jyAre zekhapATanI laDAImAM kAma AvyA, te vakhate temane pATavIkumAra zItamAcIjI ane phalajI ema be kuMvara hatA. keTalAka itihAsakAro bhUcaramorInI laDAI vakhate navAnagaranuM nAma islAmanagara paDayAnuM lakhe che. paNa te khoTuM che, ane bIjA ghaNAM graMtha ane navAnagaranuM daphatara jotAM, jaNAyuM ke. bhUcaramorInI laDAI pachI mAtra AThaja mAsa bAdazAhI satA rahI hatI, navAnagaranuM nAma islAmanagara subA kutubuddIne navAnagara sara karI, bAdazAhI satA sthApI hatI. te vakhate pADela hatuM te nIcenA udde lekhothI vAMcakane khAtrI thaze. islAmanagara thayA pachI udumAMja lekhapatro thatAM tevA lekho keTalAeka urdU bhASAnA amane maLela che. te lekho upara konI mahora chApa, zuM nAmathI chapAtI. tenA namunAonuM gujarAtI bhASAMtara atre Apela che. mahamadapharakha bAdazAha gAjhI muka bakana phIdavI. 1024 mahamada pharakhazera bAdazAha gAjhI phIravI sarIyatakhAna mahamada pharakhazera bAdazAra. gAjha phIdavI sera jAdakhAna 1026 mahamada pharaka bAdazAha baladA banavA lI dAba
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) e vakhate teonI nAnI vayane lIdhe teo navAnagara choDI okhA tarapha gayA hatA. te viSe duhA che ke-(keI lakhe che ke kacchamAM rASTra prAgamalajIne tyAM gayA hatA. ane tyAMthI pachI AkhAmAM AvyA hatA.) dohA-kuMvara rAsaMga jAmarA, okhe vasIA Aya // vaDo tamAcI vIra vaDa, choTo phalajI tAya // 1 // vasai gAma nivAsa kara, rahIyA donuM bhrAta // veLA gujAro kara vahAM, citta dhara leyaNa cAta // 2 // artha-jAmazrI rAyasiMhajInA pATavIkuMvara tamAcIjI tathA phaTAyA, phalajI e baMne bhAI okhAmaMDaLamAM vasaI nAmane gAme veLA (vipattI) gujAratA rahyA, paraMtu manamAM te pitAnI pRthvI pAchI levAnuM ciMtavana karatA hatA. - 5 jAde pharakha subA bAdazAha aphajhala alIkhAna sana ahadanA ahalA mahamada bAdazAha pharakazera gAjha idAyite phIdavI ahada sana 1125 mahamada pharakazera bAdazAhI gulAmaalI phIdavI ahada sana 1125 " alamuta vakIlula uda alA alI khAdI mazarAkAjhI mahamuda 112 6 zAha AlamagIra ajakamAla adala zaza asat kAjhI IbrAhImarA. naMbara 9 vALA udu lekhanuM gujarAtI bhASAMtara. ikarAranAmuM va. banAma brAhIma tathA valI, tathA bAlu dIkarI kAdI bIna alInA jAti lohara rahevAzI "islAmanagara' munaka hAlAra bAbata je amo ikarAra karIe chIe ke eka thALuM jamInanuM musalamAnI kAyadAnI rUhe kharIda karela juMjA javA vRddhi AsapAsathI tenuM vecANa musalamAna jAta khanIjA avarata latIpha bIna jIA majakuranI sAkha kelarIA (galarIA memaNa) meM vecANa mahamudI nANAM 248) sadarahu jagA daI te para umale banAvavA * bAbata A karAranAmuM lakhI ApyuM ke izma majakura amone tenI divAlamAM ADasara ADI
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ IslAma nagara samayanA urdu hastalikhita lekha. jenuM gujarAtI bhASAMtara dhRSTa 245 me che.
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (dvAdazI kaLA) 245 jAmanagaranI gAdI upara sattAjIne nAmano rAjA rAkhI musalamAnoe saMpUrNa sattA lagabhaga ATha nava varSa bhegavI. e vakhate kumArazrI tamAcIjI tathA phalajI okhAmaMDaLamAM rahI, potAnI bAjukI jamIna kayAre pAchI meLavIe te viSe vicAra karatA hatA ke To --nAre vApunI kamI, je na mAna joya . e kaLa lajaNa upanyo, jovata dhaka tAM joya // 1 // vigere rAkhI zake te bAbatamAM amArI taraphathI roka Toka karavAmAM Ave nahiM ane amoe je makAna banAvyuM che tenI divAlamAM amoe jArI bArI rAkhela nathI. ane tamane paNa rAkhavA dezuM nahi te bAbatamAM mane koI jAtano ujaradAvo nathI, A ikarAra toDuM to rAjya saMsthita (musalamAnI kAyadA) mujaba gunehagAra TharUM. A juja kalamo dAkhalA tarIke lakhI che. ke jarUratanA prasaMge kAmamAM Ave, tA.5 jamA dIlaavala saM. 49 julasa mubrAhIke. uparanA lekhe pramANe IslAmanagaranA nAmathI vahIvaTa cAlato te chevaTa jAmazrIvibhAchanI kAkadI sudhI islAmanagaranA nAmathI kAjInI mahora thatI te nIcenA lekhathI jaNAze. khAdIma zAha kAja badarUdIna--bIna-kAjI rUkanudIna hI. sa. 1234 (kAchanI uparanI mahora nIceno zero) isa ojhAse sarIyatamAM ikarAra sahI islAmanagara rahenevAlA brahAna vacanAta kaoNme zrImAlI umiyAzaMkara 1. mayAzaMkara valadavejanAtha ekarasana. bAAre taharIra Istora zariyatake jeke khabara detA huM meM ojhA ekarasana valeda catarabhaja bIna devarAma do oraDA eka meDIbaMdhA huA mAMA eAsarIke hadamahadudase aghATa bikAtA dIyA he usakI tapasIla hAtha eka ke iMca bIsa mujaba tulazarakI arabI hAtha aThArA ora araja hAtha navakI usame oraDI meDIbaMdha haya. jo unakA bAranA ora uparakA bAranA ora osarI chuTa AthamanI tarapha hai. usake Agale neve ojhA bApu, kAnakI jagahakI sAtha utarehe. pachIta ugamanI tarapha khudakI haya. usake neve ojhA bApukAnakI jagahame gIrave che. aura usa pachItame bAranA eka upalI ora heDalI bheMmeM ora upalI bheMmeM bArI eka che. karAha junIbI ejhA jeThA bhagavAnakI meDIke zarIka he. karAha zrImAlI zeTha bhagavAnajI karamazIkI vakhAra ke karAha se mustamIla he, usa kahe ke aMdara dAdarA che. heDalI bhemeM chuTa aMdara jago he so usake jAne AnekA rastA haya. DelIkA bAranA grubarUe ora Age DelIkA daravAjAbhI cubarU e usame cAla pahele sabakI majamuM che. isa jagAme Isa jagA upara dehanI apane khyAta rakhyA
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) - bApukI jamIna jatAM koI purUSa kAMipaNa parAkrama na kare te te purUSane dhikkAra che ane te to kuLa lajAmaNe kahevAya. paraMtu A bane bAMdhava to mahA parAkramI hatA. te viSe kAvya che ke - chapapya-be baMdhava barajora, baDA prAkrama baradAi / / jovana madamata jora, zera yaka eka savAi / jIma siMdha take sikAra, mahA megaLa madamantA // ema dharA Agame, chAtrapata hoyasa chattA // asakaNikA jIma aganarI thoDI thakAM baLa kare / nara iMdra ariyAM dekhaNa nayaNa, DhAhaNa muchAM karadhare // 1 // A banne baMdhuo meTA parAkramInuM birada pAmanAra yauvananA madamAM masta banelA, eka ekathI savAyA thayA. jema siMha madonmata hAthIne mAravA zikAra tAke tema A banne rAjakumAre pitAnI ghara [pRthvI] levA chatAthayA. jema agninI kaNikA thaDI hoya paNa meTuM rUpa pakaDe tema naralokanA IMdrarUpa A bane rAjakumAro potAnA duzamanane jovA mATe mucho upara hAtha nAkhI taiyAra thayA vaLI bane bhAIe arasaparasa kahevA lAgyA ke - | I eNra paddho : jamIaMsa Apa jAvaMta joya / karahe na jora rajapUta koya // tAjanama ghikhkha kAvaMta tAya / yoM tathA mAta jobana gamAya // 1 // artha-pitAnA bApukA girAsanI jamInane eka aMza paNa jato joI ane je rAjapUta kSatrIya] kaMipaNa jora [upAya] na kare tenA janmane dhikkAra che temaja tene janma ApI tenI mAtAe paNa potAnA yauvanane vRthA gumAvyuM che. imArata kIsIke harakta na have aisI kare. Abe bArAna kadImAse nIkalatA ho vahA hIro nIkale. isa vajese pArIkha DuMgarasI valada subhAgacaMda bIna hIrajI va. kheMgAra va. motIcaMda valadAna DuMgarasI va. sirAja, valada kheMgAra kema vIzA ozavAla bahena ke baavajha jAmazAhI karI 650) ke bilAdAvA pusta bapusta aghATa bikAtA dIyA ha. usIka koI dAvA takarAra na kare era isa jagakI saTIphIkeTakA kAgaja eka, kerI hajAra chaso pacAsa makAna de saranyAyAdhIsa keraTase hararAja hue usame karI dehajAra makAna ekakI usakA judA khata lIkhAyA. saMvata 1936 kI mahA vada sAtamakA usa khatameM AMka lIkhA he. bAkI kerI 650) haya so usa khatameM AMka rakhA he. e makAna o jhAkI helIe he tArIkha 9mI zahare jamAdIula avala saM. 1297 bArAso satAnuM hIjarI mutAbika ina, bimAruti se. 1936 kI caitra vada 11 budhavAra dastakhata mojhudIna valada kAcha badarUdIna.
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA tihAsa. (dvAdazI jA upara mujaba kumArazrI tamAcIjI tathA *phalajIe ekamata thai meLa karI, jAmanagara kabaje karyu te viSenA kAvyA // chaMda paddharI // 247 sainyanA manadhAra karaNa mAMDI sameLa / vAvera ora maLIA vaDheLa || AhIra mera koLI apAra / jADeja sAtha ketA hajAra ||1| dhUMdhaNaM dhamaNa sUmara savela / tatamaLe thATa cAraNa bela || cakacALa bandha haliyAsa cAya / iNarIta nagara uparAM Aya // 2 // rAtrIsa prahara kaNa rahAya / yaha bakhata Aya kIno caDAya // siDhiyAM maMDa utara sathATa / ke ThAra ThAra bhaMje kapATa | 3 // saMma huvA tAya mAre sapAha / ugare keka yoM halo caDhe darabAra Aya / jaDIyA kapATa assic loka banduka bAga | gaDaDATa huMta DaMsa jhIMka prAcI takAya / ghaNa bhaDAM trahaDa AviyA ghAya // 5 // yaha samaya sato nATho sa Apa / tamarAja taNo lAgo satApa // havATa lI ahamadAvAda / pharIyAda jAya kInIM IrAda || 6 || suNa kahI bAta sUbe satAma / tava bhAga lakhyo nahiM nagara tAma // aba rakhUM yahAM tutra grAsa Apa / de nagara anuja so dahuM adApa ||7|| rahiyosa sato gujarAta jAya / maha grAsa bAra gAmaha miLAya // yata rAja takhata namarAja opa / yaduvaMza tilaka pratapesa jopa ||8|| dohA - jAmatamAcI jopiyo, nagareM takhata nareza // hukameM saba hAjara rahe, po anna bharesu pesa | 1 || bhAge apAha / / kheDIyA jAya | 4 gAje gaNAga || uparanA lekhathI jaNAze ke vi. saM. 1936 [jAmazrI vibhAjInI kArmAMdI] sudhI kAjInI maheAravALA islAmanagaranA nAmathI vahIvaTa cAlatA hAla jyAM kAjI cakalA kahevAya che. tyAM te kAjI rahetA. ane kaiApaNu khatapatra thAya. tyAre leAkA, e khatapatra upara kAjInI maheAra karAvI. kArI eka kAjIne ApatA, [eTale hAla jema dastAvejo neAMdhaNI kArTamAM rajISTara karAvAya che tema kAjI pAse e khata rTara karAvI. kAchanI maheAra nakhAvatA.] e vahIvaTa marahuma mahArAjAzrI raNajItasiMhajI sAhebe peAtAnI kArkIdIthI sadaMtara baMdha karAvela che. * e kumArazrI lajI te vidyamAna mahArAjAzrI digvijayasiMhajI sAheba bahAdUra (saDedaranI sAkhA) nA muLa purUSa.
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) bandhava phalo bulAviyo, bAMha bhajAvaNa bera // dvAdaza 'gAMmAMhUMdiyo, sana bhAMNAvaDa sera // 2 // vasesa phalajI bhAMNavaDa, nAyaka soDa nareMdra // tamAcI takhate tape, aLava moja ghaNaindra // 3 // artha--keTalAeka laDAyaka mANase tathA ghoDAone saraMjAma ekaThokarI pRthvI pAchI meLavavAne mATe bAravaTuM karavA lAgyA, keTalAka thANAo kApI kApI deza kabaje karavA lAgyA, keTalAka jADejAe bheLA maLyA ane hAlAra dezane luMTI lagaDI bhaya vartAvavA lAgyA, thALInA pANunI peThe deza tharatharavA lAgyA, A rIte ghaDAvAI, cAlavAthI deza ujjaDa thaI gaye. mAtra meTe meTe ThekANe vastI rahI ane raste rastA baMdha thaI gayA, nagaramAM beThAM chatAM paNa kRtrIma satojI tharatharavA lAgyo, haramata chuTI gai ane hoMza uDI gaI, sattAjI AgaLa hamezAM pharIyAdo AvavA lAgI, paNa tenuM kaMI jera phAvyuM nahIM, e pramANe bahAravaTuM karatAM keTalAka divaso vItatAM banne bhAIoe eka vakhata nagara jevA javAnuM parIyANa karI meLa karavA mAMDI. vAghera, vADhera, AhIra, mera, kebI, jADejA bhAyAte, ghuMghaNu ghaNu sUmarA, ane tuM bela cAraNa ItyAdi hajAre laDAyaka AdamIonI meLa karI eka pahera rAtri rahetAM gaDhe nIsaraNuM mAMDI navAnagaramAM dAkhala thayA, ane ThekANe ThekANe kamADa toDayAM, sAmA thayelA sipAione mArI nAkhyA ane keTalAka sipAIo bhAgI chuTayA, AvI rIte hallo karI darabAragaDha AgaLa AvIne daravAjAnA kamADa kheDavI aMdara dAkhala thaI baMdukane ekadama subo karyo, tethI AkAza gAjI uThayuM, taravAranI jhIMka paDavA lAgI, vIre raNakSetramAM ramavA lAgyA, tamAcIjInA bhayathI satAjIe nAzIne amadAvAdane raste lIdhe, tyAM jaI subA AgaLa pharIyAda karI, tyAre subAe tene kahyuM ke "tArA kapALamAM nagaranuM rAjya lakheluM nathI tethI nagaranA phaTAyAne maLe che. teTale garAza tane ApuM ane tuM ahIM rahe. vakhatovakhata lAkha mANasanI katala nahIM karAvAya" ema kahI 2 gAma daI satAjIne gujarAtamAM rAkhe. - jAmanagaranI gAdI upara jAmazrI tamAcIjI rAjya karavA lAgyA, ane pitAnA nAnA bhAi phalajIne 12 gAmathI bhANavaDa AmuM jAmazrI tamAcIjI IdanI peThe vaibhava mANavA lAgyA. sarva loke temanA hukamamAM rahevA lAgyA, ane jamInadAre pezakasI bharavA lAgyA, ane nAnA baMdhuzrI phalajIbhA bhANavaDamAM rahevA lAgyA. vi. saM. 1729 nA Akhare gujarAtanA subA tarIke jodhapuranA mahArAjAzrI uparanA arthavALI kavitA nahIM lakhatAM mAtra artha ja lakhela che.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (dvAdazI kaLA) 249 jazavaMtasiMhajIne bAdazAha auraMgajhebe amadAvAda mokalela teNe jAmazrI tamAcIjI ne gAdI pAchI apAvI, navAnagaramAM rahetA nAyaba subAne pAcho bolAvI lIdhe hato. ane phakata kAjInI mahera jAmazrIne ApI hatI. nAyaba subAne jAmanagaramAMthI tagaDI me (kADhI muko) tethI leke jAma tamAcIjIne tagaDa tamAcI kahevA lAgyA. jAmazrI tamAcIjI ghaNe vakhata jAmakhaMbhALIAmAMja gAdIe bIrAjyA pachI rahetA hatA. jAmazrI satAjIe potAnA nAnAbhAI raNamalajI (siMcAMgavALA) ne rAvaLa paragaNAnA bAra gAmo Apela tenA vaMzamAM akherAjajI thayA, teNe porabaMdaranAM rANune mArelA te vAta A graMthanA tRtIya khaMDamAM rAvaLa gAmanI hakIkatamAM ApavAmAM Avela che. te rAvaLa paragaNuM jyAre porabaMdare laI lIdhuM tyAre akherAjanA vaMzaje jAmazrI tamAcIjInI AgaLa madada mAMgavA AvelA te vakhate jAmazrI tamAcIjIe pote caDAI karI rAvaLa paragaNuM kabaje karyuM ane te gAme darabAragaDhane je hAla gaDha che. te jAmazrI tamAcIjIe vi. saM. 1735 mAM caNuM be, ane TheTha bokhIrAnI khADI sudhI rANAne mulaka kabaje karyo hato. ane akherAjajInA vaMzajene caMdrAvaDuM, nagaDIyuM, ane rUpAmerUM, vagere sAme AvyAM, ane rAvaLa paragaNuM, tenAM paragaNunA gAme sAthe sTeTamAM bheLavI lIdhuM. jAmazrI tamAcIjI AgaLa eka vakhata mAravADanA rahIza jIvaNa rehaDIyA nAmanA mArU cAraNa AvyA, teNe eka nIcenuM uttama kAvya racI saMbhaLAvyuM chapaya-Aja iMdra avatAra, dITha rAola lAkhANI // bIra dITha vibhakrana, dITha satrasala ghaNa dANI // Aja dITha ajamalla, bheTIe bhIDaM bhaMjaNa // lakhadeyaNa lakhadhIra, dITha baravIra vicaSaNa / / raNamAla dITha nRpa rAyasaMga, tAga khAga puraNa tamaNa // sAMprata jAma dIThA sahI, te makha dIThA tamaNa taNa // 1 // artha-- Aje meM iMdranA avatAra rUpa lAkhAjInA sapUta jAmazrI rAvaLajIne jeyA. temaja mahAvIra jAma vibhAjIne joyA. tathA mahAdAnezvarI evA jAma satAjIne joyA. temaja kavionI bhIDa bhAMgavAvALA jAma ajAjIne paNa Aje joyA temaja mahAvIra ane vicakSaNa ane lAkhapazA ApanAra jAma lAkhAjIne paNa joyA. tathA pRzvimAM vinara evA jAma raNamala tathA rAyasaMgajIne joyA ke jeo khAga ane tyAgamAM tamAma puraNa hatA. paraMtu he jAma tamAcIjI Aje sAMprata kALamAM tamArUM meM joye mane nakakI jaNAyuM ke upara kahelA ApanA vaDIlanA mukhAravIdo paNa tevAM ja haze, eTale meM teo
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) tamAmane joyelA nathI paNa ApazrInA darzInathI mane te tamAma jAmazrInAM Aje darzana thayAM tema huM mAnuM chuM matala>> ke ApazrI paNa ApanA vaDIleA jevAja bhAga tyAgamAM pUrNa che uparanA kAvyamA jAmanagaranI gAdI upara je jAmazrI thai gayA tenA nAmeA AvavAnI sAthe zubha alakAravALuM kAvya sAMbhaLI jAmazrI tamAcIjIe kavine pAzAka ApavA hukama karyAM. dUradeza mAravADamAMthI jAmazrInI kIti sAMbhaLI e vidvAna kavi jAmanagara Avela paraMtu tene lAkhapazAva nahi maLatAM uparanA peArAka lIdhA niha. ane lAkhapazAva meLavavA mATe kaMika hu karI, teone biradAvA mATe eka navu kAnya manAvI tyAM melyA ke;( e kAvya jInI jAMgaDI (cAraNI) bhASAnuM (gIta) che. / / Ita // duM gAna rAmojI vIra, vIramadra mahAnara / satto, namAja, vadhI. sAmA II rAjahaMsa vAja, kavya dayaNa Ave shhii| jAma thAre vaDA rAva jAmA || 1 || taNa lakhaNa samadra naranahI unnaDa aju / jAma vibhA harA, rIyaNa junA // suyaNa sahe etarA, taNI rAsAsataNa / tamaNa vADaMmaM zaramaM Aja tunA ||2|| dhamaLaharataNA lakhadhIra hara udhare / hara lakhaNa taNA haranAtha hoe // nAthahara daNA satAhara nirakhatAM / satAhara lakhAhara virada soe // 3 // a--Aje jAma rAvaLajIne ghera mahAvira vibhAjI, ke sattAjI, ke ajAjI ke lAkhAjI nathI, ke te rAjahu so rUpI kavione ghera beThA gheADAe meAkalI lAkhapazAva kare. paraMtu have teA he rAjA jAma (tamAcI) te lAja vadhAravI te tArA hAthamAM che. vaLI he jAma vibhAjInA potra; Aje lAkhA phulANI ke jAma unnaDajI pRthvI upara junA dAtAro rahyA nathI mATe he rAyasiMhajInA suta e badhAnI zarama (lAja) rAkhavI te Aja tArA hAthamAM che. vaLI haraghamaLajI, lakhadhIrajI, haranAthajI, sattA, lAkhAjI, Adi tArA dAdAonu" biradA paLavu e tArA hAthamAM che. kahetAM e badhAnAM kharA tane sAhe tema che. uparanA kAvyathI jAmazrI tamAcIjI ghaNAMja khuzI thayA, ane kavi jIvaNa rohaDIyAne lAkhapazAva karI, kALAvaDa tAme rAjaDA' tathA muMDakhAsIyu' e e gAmA kherAtamAM ApyAM,-e lAkhapazAva meLavyA pachI kavi ghaNAja khuzI thayA ane peAte je AzAe dura dezAvaramAMthI jAmanagara Avela te AzA pUraNa thatAM ane peAtAnI garIba sthiti dura thatAM, eka kAvya banAvI jAmazrI tamAjIne sa'bhaLAvyu.--
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ (dvAdazI kaLA) jAmanagaranA itihAsa. // Ita / / ata Aza jakera nagare AyA / lAkhapazA ata grAsa liyA // jAma tamaNa vaDa naraMda johAre / kuraMda nivArI dUra kiyA // 1 // vaLa, dhaLa, jaLara haiM| asa pAyA | vAghe vatta gaLagIta. sUvA bhava bhavataNA rAzA ota bheTe / have kavaMdA dALidra dUra huvA // 2 // lAkhAhara vATaNa lakha lAkhA / lAkhIkAM vALIyA lakha leha // bhavaraNa maTe jADahara bheTe / chavaraNa huvA karADa cheha // 3 // zAmA zAma sahalaco sUraja / joyaMtA jAma hui baMha jAtra // hota na rANe o raNa junAMNe / pUraNa mAMNe bhoga sapAtra // 4 // a--je AzAdhArI huM jAmanagara AvyeA hateA, (lAkhapazA sAthe gizaza maLavAnI) te AzA he mahAnarendra jAma tamAcI tune maLavAthI Aje puraNa thatAM mArA tamAma du:khA te dura karyA. vaLI dhaNa (gAyA, bheMsa, baLadA,) kaNa (tamAma jAtanuM anAja) vagere maLatAM, he rAyasiMhajInA saputa! mArAbhaveAbhavanA dika Aje dUra thayAM. ane enAMja guNagAna huM Aje gItaduhAomAM gAuM chuM. lAkhAnA dAna (mATanAra) ApanAra lAkhAjInA pautra te... paNa Aje mArA lAkhAnA karajanA khata vALI ApyAM, kemake jAma jADAnA vaMzane bheTatAM, bhava AkhAnuM raNa maTI jAya, jIvanuM pAlana karanAra rAjAonA rAjAone paNa sUrajarUpa je jAma tane jotAM Aje mArI mATI yAtrA pUrNa thai, ke je raNa huM rANA (pAraaMdara)ne tathA junANAM (junAgaDha)ne maLatAM (yAcatAM) chuTI zakata nahiM. te Ape mane supAtra jANI mArI kadara karatAM have hu pUrNa vaibhava, ApanA pratApe bhAgavIza, jAmazrI tamAcIjIe peAtAnA nAnAbhAi phulajIne bhANavaDa paragaNuM girAzamAM Apyu, ane tyArathI e phulajInA vaza phulANI vaza tarIke prasiddha thayA. ane teja zAkhAmAM ApaNA prajApriya mahuma mahArAjA jAmazrI raNajItasiMhujI sAheba tathA vidyamAna mahArAjA jAmazrA 7 digvijayasiMhajI sAheba bahAdura janmyA che. e vazavRkSa jovAthI vAMcaka va`ne saMpUrNa khyAla Avaze. ( jIe kaLA 16 mI) jAmazrI tamAcIjI puN` pratApI udAra budhdhizALI ane mahAna vIrapurUSa hatA. temaja nAnA maMdhuzrI phulajIbhA paNa eka vacanI TekIlA ane vIratvamA bhaDAra hatA. e banne madhue gayeluM rAjya pAchuM meLavI islAmanagara nAma 251 x uparanA traNe kAbyA sattaramA saikAnI hastalakhIta tema akSare akSara ApelAM che. junI bhASAnA apabhraMza zabdo esatA artha nIkaLe nahiM. paNa camakavALAM jInAM kAvye hastAkSaranAM zabdomAM lakhyAM che teA vidvajane sudhArIne vAMcaze. pratamAMthI jema maLela che. havAthI, joie tevA badha lakhelAM maLatAM tenAja
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25ra zrIyaduva'zaprakAza (prathamakhaMDa) maTADI, pAchuM zaheranuM nAma jAmanagara pADayuM, kRtrima satAjIne tathA khAdazAhI sukhAne jAmanagaramAMthI tagaDI melatAM, jAma tamAcIjInuM upanAma 'tagaDa tamAcI' nAma mazahura thayu. 9 nava varSathI dhaNI vInAnI raiyata pAchI dhaNIyAti thai. ane jAmazrI rAvaLajI jema saMsthAna kamANA ane gAdinI sthApanA karI, temaja jAmazrI tamAcIjIe paNa pAtAnA bAhubaLathI rAjya prApta karI, gayelI 'jAmazAhI' pAchI sthApana karI, e viSetuM kAvya-- dohA - takhata tamAcI bhogave, ika chatra rAja aTaka | mAne rAja / / / / darazAya // jamAya // 2 // machu | rAmajI // 3 // pramadhAma / / bhalaseNAM sukha bhALaje, zatrahara tega chatI tamarAjarI, dillIlaga ehAM bhUjabaLa Apare, jAmasa rAja vaDatha vAtA vIvara, mULa tamArI dhruva 7me nanamIyA, kAravo ne ketA dIna rAjasa karI, puga tamaNa hAvo TIle AvIyo,soya padhara raNamala soMpI paDadharI, ANe mana uchAha || kaMpana norsa ta va, nAduMr pasanAda || | || gAma // OM || atha--jAmazrI tamAcIjI akaTaka, ekachatra rAjya karavA lAgyA. zatruone parAjaya karI sajjatAne sukha ApavA lAgyA. temaNe taravArathI meLavelI vIratA dilhI sudhI jAhera thai ane pAtAnI bhujAnA baLe gayelu` rAjya pAchuM meLavyuM dAtArImAM, tathA jhujhArImAM (laDAImAM) sa rajavADAomAM vakhaNAyA. ane mahA parAkramI lAkhAjI tathA raNamalajI, e putra janamyA, ema keTalAka divasa rAjya karI, jAma tamAcI devalAkane prApta thayA. tyAre pAvi kumAra lAkhAjI gAdIe AvyA. ane si'huM jevA parAkramI raNamalajIne khAragAmathI paDadharInuM paragaNuM maLyuM. upara pramANe e vIra ane pratApI jAmazrItamAcIjI (tagaDa) 17 varSa rAjya bhAgathI vi. sa. 1946 mAM svarge sidhAvyA. iti zrIyaduvaMzaprakAze dvAdazIkaLA samAptA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ (pRSTa 252) (dhamati nAma zrI lIpInArA (10) jAmazrI 7 lAkhAjI (2) tathA gAsvAmI zrI viThThalanAthajI mahArAja,
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (trayodazI kaLA) 253 zrI trayodazI kaLA prAraMbha: ka che (41) (9) jAmazrI lAkhAjI (ra ) . (caMdrathI 137 zrI kRSNathI 123) (vi. saM. 176 thI 176 8= rSa). jAmazrI lAkhAjInA guNavarNana:- dohA-lAkho kavalakhAM dIe, o pachamadhara iza // udadhasa mojA uchaLe, bIDaMgasa gajAMbarIsa // 1 // tavAM kuMvara lakhapatarA, rAsaMga ne haraghoLa // sohata koDA sIMgharA, mAraNa gajA macoLa // 2 // chappaya-lakhapata nagare rAja, keka sukha bhogasa kIdho // dharama nema vRta sAdha, lakhAM mukha sujasa lIdho // kIyo na adharama eka, neka dharanyAva calAyo / pAcho prANa mugata, padasa sAyevasu pAyo // karI Asa keka vidhavidha karI, beda zAstra baMcADIyA // kAmAsa ema dhana dhana kare, cAo kaLAM jaLa cADIyA // 1 // atha-jAma lakhAjIe gAdIe bIrAjI ghaNA ghaNuM kavIzvarene lAkhapazAva karI, keTalAka hAthIo tathA ghoDAo baDhyA. jAma lAkhAjIne rAyasiMhajI ane haradhoLajI nAmanA be kumAra thayA. te siMhanA baccAonI peThe nAnapaNathI ja dumanarUpI hAthInA kuMbhasthaLe masaLe tevA thayA. jAmazrI lAkhAjIe jAmanagaranI gAdIe bIrAjI zAMtithI vaibhava bhega. ghaNAMka dharmaniyama karyA. keipaNa adharma karyo nahiM lAkho mANasene mAMe jaza lIdhA. dAna rUpI mojA uchALavAthI samudranI upamA lIdhI. prajAnuM adala insAphathI pAlana karyuveda purANe sAMbhaLI, vidhipUrvaka yajJa-homAdika satkarmo karyA, evA dhanyavAda ApavA Aigya keTalAMka zubha kAme karI, potAnA kuLane kritirUpI jaLa sIMcI, pote muktipada meLavyuM. jAmazrI lAkhAjIe bAvIsa varSa rAjyasukha bhegavyuM. temanA vakhatamAM * keTalAka itihAsakAro jAmazrI lAkhAjI vi. saM. 1765 mAM deva thayAnuM jaNAvI 19 varSa rAjya karyAnuM lakhe che. paraMtu amane be pramANe sabaLa maLavAthI teno AdhAra levAmAM Avyo che - 1 kAlAvaDanA prakhyAta jevI jaTAzaMkara purUSottama davenA vaDIlanA hastAkSara kharaDo amone maLela che temAM kayA jAmazrI kaI sAle gAdIe bIrAjya ane keTalA varSa rAjya karyuM te hAlArI saMvatanA hisAbe sAla lakhAela che. te kharaDAmAM jAmazrI lAkhAjI vi. saM. 174mAM gAdIe bIrAjI, bAvIsa varSa rAjya karyAnuM lakhe che.
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) ghaNIja zAnti jaLavAI hatI. ekapaNa laDAI thayAnuM, ke durbhikSa varSanuM ke koipaNa ukApAnanuM koIpaNa ItihAsakAra lakhatA nathI. temanA vakhatamAM yajJayAgAdika aneka satkarmo dharmadhyAna Adi thayA hatA. ane lAkho rUpiAnA vidvAnane dAna ApyAM hatAM. vi. saM. 1761 (temanI kArakIdI) mAM azADa suda 2 nI besatA varSanI kacerImAM nIcenuM kAvya bAreTa maheza jAmazrI lAkhAjInuM banAvIne bolatAM tene makavANA nAmanuM gAma lAkhapazAvamAM ApyuM hatuM. | gIta | kare koDa bIA, viA kama kIjIe / praghaLa dhare kayama zIAM pIe // jAma jAma lakhadhIrane jAcAM / hAma na poce tAsa hIe // 1 // hAlA ghara pAratha hokarA |e ghara rAoLa taNo aDara // kroDa varIza kroDa jaNa kIdhA / pAtrA chAtrasa mApaDara // 2 // vaDe coke dAtAra baDa baDA / pANa palo gRha pALa thIyA // saMdha satAba paDha para tALa ! je vAratA zIyA rU lAkha hasata zAMsaNa lAkhI ke / AhaNe jera kIyA agaroka // maTaze tamA tamAota maLate / maLate mRdula samA maMDaLIka // 4 // jAmazrI lAkhAjIne be kumAre hatA. temAM pATavIkumAra rAyasiMhajI gAdIe a.vyA. ane kumArazrI haradhoLajIne bAragAmathI haDIANuM ApavAmAM AvyuM. (42) (10) jAmazrI rAyasiMhajI urphe rAjasaMghajI (2 jA) tathA haradhoLajI (caMdrathI 109 zrI kRSNathI 124) (vi. saM. 1768 thI 1771=3 varSa) jAmazrI rAyasiMhajI vi. saM. 1768 mAM tane bIrAjya ane temanA nAnAbhAI haraghoLajI, haDIANuM paragaNAnA bAragAme maLatAM teo tyAM gayA. jAmazrI rAyasiMhajI bahu ja kharcALa ane mejIlA hatA. teo jyAre kuMvarapade hatA tyAre ghaNe vakhata kAlAvaDanA havApANu sArA hevAthI, tyAM padhAratA. ane tyAM prajA sAthe ghaNuM chuTathI haLImaLI rahetA. temaja jarUrIAtane prasaMge tyAMnA gRhastho AgaLathI kerIo upADatA te viSe asala lekha [dastAveja] eka 2 uparanI sAla (168)ne puSTI Ape evAM be dastAvejo ke jemAM jAmazrI rAyasiMhajI (2 jA) ane jAmazrI tamAcIjI (2 jA)nA hastAkSara che te asala lekhuM ame teonI kArakIrdImAM AgaLa ApelA che te uparathI jaNAze.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (trayodazI kaLA) 255 maLatAM atre tenI nakala ApavAmAM AvI che. A korInA upADamAM kAlAvaDa tAlukAnuM gAma moje vaDALA (je hAla moTA-vaDAlA ke motI metAnA vaDAlA, e nAme oLakhAya che te) thAlamAM mAMDI ApyuM hatuM, tevuM lekhamAMthI spaSTa nIkaLe che. tathA lekha nIcenuM matuM khuda potAnA hastAkSanuM che. - lekhanI nakala :saMvata.1768 varakhe Aso vada 4 dane pArasAta upAdhyA harirAma tathA upAdhyA vasarAma tathA ujhA zrIdhara tathA mevAla dhanajI garahItvA kuMvarazrI rAjasaMghajI pAse jata jAmasAhI korI 1050) akhare sADI dazase purI tehanuM vAja mAsa 1 prata TakA 1 // lekhe vAdhe sahI vAdhe e korIno ThAma moje vaDAlAmAMhethI devI. . *atra mattu atra zAkha kuara rAjasaMghajI matu 1 zrI jagadIzanI zAkha. A jAma rAyasiMhajInA vakhatamAM khAsa kAMI jANavA yogya bInA banelI nathI. mejazekhamAM teo kAyama rahevAthI dezamAM aMdhAdhudhI cAlatI te nIcenA kAvyathI jaNAze. dohA-ihAM rAyasaMga Adare, asa ghaNo unmAda // mada pIe mada chaka rahe, ora na Ave yAda // 1 // aMdha dhaMdha re esame, rAtadivasa rAsaMga // dIse khabara na desarI, prajA duHkhI ataaMga // 2 // upara mujaba aMdhAdhuMdhIno samaya joI, tenA nAnAbhAI haradhoLajIe haDIANethI ociMtA AvI, jAmazrI rAyasiMhajIne mAryA e viSenAM kAvyo - ||copaaii // prajA dukhI yaha vAra apAraM / huo birAnasa deza hAlAraM // azo jANa haradhamaLa aayo| eha dago manamAM upAyo // 1 // mAre rAsaMga liyo haradhamaLa / huo raNavAsamahIM kolAhala // . tina sati hui tatkALaM / rANI ubhe upaghAta karALaM // 2 // jAma rAyasiMhajI kAma AvatAM, tenA pAchaLa traNa rANIo sati thayAM, ane be rANIoe AtmaghAta karyo evI rIte pAMce rANIo ane jAma uparano lekha amone lekhamAM lakhyA upAdhyAyanA vaMzaje AgaLathI asala maLela che.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 '' zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) rAyasiMhajInA maraNa pachI haradhoLajI jabarajastIthI jAmanagaranI gAdIe AvyA e vakhate jAma rAyasiMhajInA ekanA eka kuMvara tamAcIjIne eka dAsI peTImAM saMtADI zahera bahAra chupIrIte yuktithI laI gaI. ane tyAMthI te te dAsI sAthe kaccha-bhujamAM potAnAM mAsIbA ratanabAne (rA" dezaLane tyAM sahisalAmata pahoMcI gayA. ' e pramANe jAma rAyasiMhajI (2 jA) e mAtra sAta ATha mAsa rAjya bhegavyuM hatuM. koI itihAsakAra amadAvAdanA subA dAudakhAna tathA mahArAjA ajItasiMhajIne jAma rAyasiMhajIe khaMDaNa bharI hatI vigere bInAe lakhe che. paNa te badhA bane have pachInA AvatA, haradhoLajI tathA jAma tamAcIjInA vakhatanA hoI, teonI, kAkamAM lakhavAmAM Avela che -keI ItihAsamAM lakhe la che ke jAma--rAyasiMhajI khaMbhALIethI AvI. jAmanagara hasta karI, bAdazAhI phejadArane kADhaye paNa seraDI tavArIkhanA kartA jaNAve che ke vi. saM. 1728mAM jAmazrI tamAcI tagaDe nagara potAne svAdhIna karyuM hatuM, eTale tyArapachInA dareka jAmasAhebe jAmanagaramAM ja rahetA. mAtra khaMbhALIA, moTe mahAla ane junI gAdI hei, kadAca tyAM thoDo vakhata kaI jAma sAheba rahyA haze. A haradhoLajI haradhoLajI jAma rAyasiMhajIne mArI jAmanagaranI gAdIe beThA che tevA khabara paDadharIvALA (kAkAbhAIne nAme oLakhAtA) hAlAjI raNamalajIne thatAM teNe A anyAya thayo che. tema jANuM jAma rAyasiMhajInA kuMvara tamAcIjIne gAdI pAchI apAvavA pratijJA karI, ke-. hIta mUNI khabara paDadharI hAle / so jIta ghaNa haradhamaLa sAle // rA'saMga mAra dhamaLajo rAje / laLa bezAM to janunI lAje // 1 // mArI jera karAM, te mAlaM / haradhamaLa kADhAM iNa hAlaM // keto raNamalasuta na kahAvAM / nA'to jIvata phera na AvAM // 2 // artha- rAyasiMhajIne mArI haradhamaLajI rAjya kare te huM beThe beThe jou to mArI janunI lAje. mATe haramalane pAyamAya karI, jera karI)turatamAM ja tene jAmanagaramAMthI kADhuM toja huM raNamalajIno putra hAlojI sAce, ema kahI amadAvAdanA subA dAudanAM patnI pAse teo amadAvAda gayA, kudarate paNa tene suyoga Ape ke kacchamAM kuMvara tamAcIjInAM mAsI ratanabAe potAnA pitA rAjajazavaMtasihajIne tathA bhAI pratApasiMhajIne haLavada, (rUpIA mokalI) kAgaLa lakhyo ke, "bhANeja tamAcIjIne jAmanagaranI gAdIe besAravA banato prayatna kare." tethI rAja pratApasiMhajI, haLavadanI khaMDaNa bharavAne bahAne, amadAvAda gayA hatA. tyAM teone hAlAjI maLyA, sumA dAudakhAnane rAja pratApa* koI itihAsakAra subAnuM nAma mubArIjha-ula-mulka zerabulaMdakhAna lakhe che.
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (trayeAdazI kaLA) siMhujI ane jADejA zrIhAlAjI khAnagImAM maLyA. ane rAja pratApasiMhajIe pAtAnI kuMvarI (rakhAyatanI) subAne ApavA tathA zAhI senAdhipati salAmata mahamadakhAnane potAnA pitarAibhAinI (rakhAyatanI) kuMvarI ApavA vacana ApI, zAhu sainyanI mAgaNI karI, uparanI mAgaNI mujaba suSmAe tenI vAta kabula rAkhI. jAmanagara sara karI, tamAcIjIne gAdI apAvavA mATe zAhu sainya ApyuM. te sainya sAthe tee banne (rAja pratApasiMhajI, ane jADejA hAlAjI) jAmanagara upara caDhI AvyA. hoddA--dAjo, nazo rone, darIyA ne doya / / pIche daLa patazAharA, kramIyA paradhara koya // 1 // 257 e pramANe hAlAjI ( kAkAbhAi ) tathA jazAjI ( rAja pratApasihajInA pitA) harelamAM khare] cAlI, mAdasAhI 20000, sainya sAthe jAmanagara upara caDhI AvyA. dohA - lAyA phojAM laMgarA, rAja jazo halarANa // rAja nagara se rAkhavA, kInA ke ka halANa // 1 // neDI phojAM narakhIyAM, patazAhI aNapAra // haradhamaLa bhAgo haTe, paLIyo dariApAra // 2 // tIDavAya / / jAmanagaranuM rAjya tamAcIjIne ApavA, hAlAjI tathA jazAjI, bAdazAhI daLa lAvI, laDAinuM kaheNa haradhamaLajIne mekalatAM, tene bIka lAgavAthI te jAmanagara cheDI daraApAra jatA rahyA. ane hAlAjIe jAmanagara kaLaje karI, kuMvara tamAcIjIne teDavA mATe bhuja mANasane meAkalyA. paraMtu rAozrI dezaLajIe kuMvara tamAcIjI bhuja rahyA tenu kha bharyAM pachI teDI javA kahevarAvyuM. hoddA--narAvata nhAjo, nAr nahI, tamAnIna o bhuja chor3e AdamI, dezaLa mAga dezaLa rA' ima deNo he so uNa dIna bALaMbho ape, sattarase straca dIjIye, dAkhIyo, meM mAgAM jAma pache ghara rAva hatha kara jotare, adhapata nare upara pramANe rA'dezaLajI kharcanI mAgaNI karatAM, addalAmAM ApatAM vi. sa. 1771 mAM jAmatamAcIjI jAmanagara AvyA. divAya // 1 // mAya // jAya // 2 // rAya // Aya // rU| mAlabhA gAma tene x khAlaMbhA kacchanA rA' dezaLajIne ApyuM tevIja rIte, haraAALajIne girAsamAM maLeluM haDIANuM khAlasA karI, haLavadanA rAja jazavaMtasiMhujInA pATavi kumAra pratApasiMhajIne ApyuM hatuM tema eka itihAsakAra lakhe che. e haLavadanA rAja pratApasiMhajIe peAtAnI rAjya gAdI dhrAMgadhrAmAM sthApI hatI.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 zrIyaduzaprakAza (prathamakhaMDa) - (43) (11) jAmazrI tamAcIjI (2 jA) (caMdrathI 180 zrI kRSNathI 125)tva 7 vi. sa. 1771 thI 199=28 varSa) jAmatamAcIjI gAdIe AvatAM kAkAbhAi, hAlAjI khAsa pAse rahyA. te viSe daheA che keH-- juThTho--nAmatamAtrI teM, dAhoddemerA // rAjakAja majalasa kare, dIse hakama sadeza // 1 // haLavadanA rAjasAhebe, peAtAne gayelI gAdI pAchI apAvavA madada karI hatI tenA badalAmAM jAmazrIe tene haDIANAnuM paragaNuM ApyuM hatuM. temaja temanA pitarAI bhAI jhAlA nAraNajInI mhena salAmatakhAnane paraNAvela tethI dAyajAmAM, 'carakhaDI' trAkuDA, ane "A' e traNa gAmA, jAmatamAcIe ApyAM hatAM. keTalAka samaya vitatAM e traNeya gAmA, salAmatakhAnanA dIkarA ror jamAnakhAna ane dIlekhAne gAMDaLanA DhAkAra kuMbhAjIne vecAtAM ApyAM hatAM. (hAlapaNa goMDala sTeTane kamaje e traNeya gAmA che.) vi. sa'. 1975mAM kacchanA zaA dezaLajIne AmaraNa vigere mahAlA ghaNe [gIre] ApyA hatA. ane rAe dezaLajIe vi. saM. 1792 mAM mAla'bhAne killA badhALyA hatA. gayelI gAdI pAchI meLavavAmAM vizeSa kharca lAgavAthI temaja marahuma jAmazrI rAyasiMhajInA samayanu paNa keTaluM ka devu. heAvAthI, e vakhate rAjyane karja karavA pharaja paDI hatI. te karaja paikI vi. sa. 1775 nI sAlanA eka asala dastAveja karI 15275) nA jAmazrI tamAcIjInA hastAkSaranA mattA tathA maheArachApavALA [lekha] ameAne maLatAM tenI akSare akSaranI nala nIce ApavAmAM Avela che.-- jAmazrI tamAcIjI kaTAranuM cinha che.) vacanAt savat 1775 varakhe mahA vadI 13 dane pAravAta ojhAzrIdhara tathA upAdyA virajI tathA upAdyA vazarAma tathA mevAla rAmA gRhitvA jAmazrI tamAcIjI pAse jata jAmazAhI kArI 15275) ake panarahajAra sehuM ne pa cAtara purI laheNI tenA ThAma kasame kAlAvaDanI mAMDavI che. rAja ! kArI rA savAe rAja 1 sAM. 1775 nA phAgaNa sudI 2 thI cAlu karI ApuM chuM te tAthI le. e kArI kAlAvaDamAM jAmazrI rAjasadhajIe ku'arapadAmAM lIdhI hatI. temAM khana ra tathA lekha ?
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (trayodazI kaLA) 259 hatA temAM khata 1 kerI 450) nuM sAM. 1765 nA azADa sudI 10 nuM upAdyA harirAmanA nAmanuM tathA khata 1 bIjI kerI 26rA nuM sAM. 1768nA citra sudI 2 nuM te upAdyA vazarAmanA nAmanuM te. e. be khatanI kerI bamaNuM navahajAra pAMcasehe ne paMcavIza kIdhI. tathA lekha kerI 5750) ne sAM. 1767 nA phAgaNa suda 11 ne upAdyA vazarAmanA nAmane te kerI sattAvanagsa ne paMcAsa mulagAnI muLagI kIdhI te maLe khata traNanI kerI panArahajAra baseDe ne paMcotera thaI. tenuM A khata lakhI ApyuM che. ne junA khata pAchA lIdhAM che te kerI savAbe reja 1 kAlAvaDanI mAMDavIe cAlu karI ApI che. te korI paMnarahajAra basehe ne paMcotera vale to lage cala. leNe lakhuM pAlavuM. 1 ava maMtu 1 atra sAkha * zrI tamAcIjI matu jAmazrI tamAcIjIne je varSe jAmanagaranI gAdI upara rAjyAbhiSeka thaye teja varSe mubArIjha-ulamuke navAnagaranI pAsethI traNa lAkha rUpIA khaMDaNImAM lIdhA hatA ane tyArapachI bIje varSe te jyAre khaMDaNuM levA pAcho Avyo tyAre keTalIka takarAra cAlI hatI, ane chevaTe salAbatakhAnanA vacce paDavAthI tene eka lAkha rUpIA pezakasInA apAvyA hatA. vi. saM. 1798 mAM gujarAtane sudhA mirajhAM jAphare uSe momInakhAne navAnagara upara caDAI karI, jAma tenA sAmA laDavA taiyAra thayA paraMtu chevaTa suleha thatAM, pacAsahajAra rUpIA khaMDaNInA ApI tene vidAya karyo hato. te ja varSamAM dariApAra bhAgI gayela jAma haradhoLajI morabI ThAkoranI mAraphata jodhapuranA mahArAjA ajItasiMhajIne maLI moTuM lazkara lai jAmanagara upara caDhI Avela hatA te viSe duhAdohaa-hdhesuN prAkrama halaviyA, ata morabIe Aya // jaMgI kaTaka jodyANarA, ajItasiMgha bulavAya // 1 // saha A akSaro (asalamAM) khuda jAmazrI tamAcIjInAja che baso varSa pahelAM lekha lakhavAnI zilI ane rAjA prajAno saMbaMdha A lekha uparathI spaSTa jANuM zakAya che. jAma rasiMhajIne kuMvarapadAmAM jyAre jyAre kerInI jarUra paDI che, tyAre e kAlAvaDanA naMdavANuM gRhasthAe kArIo purI pADI che. tene eka lekha ApaNe jAmazrI zayasiMhajInI kArakIrdImAM vAMcI gayA, ane te pachI temanA pATavIkumArazrI jAmatamAcIjIe potAnA pitAzrInA lekho pratye mAnanI lAgaNIthI jai piote gAdIe gIrAyA pachI navA lekho karI Apela che. te uparanA lekhathI vAMcakane jaNAze. uparanA lekhane Aje baso uparAMta varSo thaI javA chatAM, kAgaLamAMnI pAkI zAinA akSaro hajI tevAja cekakhA che, amone A lekha eupAdhyAyanA vaMzajo AgaLathI ja maLela che. .
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza rAThoDa || saja ADaMbara senarA, rogA bhaDa AyA nagarasa uparAM, mUchAM bhroMha maroDa // 2 // e rADeDanA sainye jAmanagara AvI gAmathI izAna khuNAmAM Avela taLAvanI pALanA TekarA upara tAAnA mAcA gAThavyA ane tyAM mahAna laDAi thai, temAM jAmazrI tamAcIjInI jIta thai te viSe kAvya che ke-- 260 (prathamakhaMDa) chappaya-tIta vAgI taravAra, pAra jamadADha AmosAmA Aya, jhaDe khatra boha jADAvaMdhe halakArA // jora, kiyA hAle raNa rAkhe rAThoDa, paDe ketA aNapArA // kADhIyA sIma bAhara kare, ajIta vayaNa kahIA azA || ThAkarA ahe dekho usaka, nagara bIyo mUrdhara nazA // 1 // dohA - jIta hui jAmANarI, ajItasa gayo ajIta || ravataLa vAtAM e rahI, kavitA bhAMkhe krIta // 1 // AvI rIte talavAra cAlatAM (kAkAbhAi) hAlAjIe pAtAnA cAndrAone paDakArI, rAThoDA upara hullA karI, keTalAka rATheDAne dhAra taLe kADhI raNakSetramAM rAkhyA, ane keTalAekane jAmanagaranA sImADA bahAra kADhayA, tyAre mahArAjA ajItasiMhajI kaheke "ThAkare! nagara paNa mAravADanI peThe bahAdura che. '' Ama kahetAM ajItasiMhu jItyA vinAnA javAthI,jAmazrAnI kirti kavio kavitAmAM kahevA lAgyA. kAkAbhAI pachaTTA // jhapaTTA | jAmazrI tamAcIjIne kuMvara nahi heAvAthI, vAtA thavA lAgI (hAlAjI) have jAmanagaranI gAdI upara Avaze te viSe dAhA dohA - jAmapeTa pharajana nahIM, bAtAM jagata baNAya // aMta hAlAre AvazI, TIlo nagara takAya // 1 // yaha bAtAM suNa rANIyAM, dalabhIMtara duHkhAya // suta haradhoLa bulAviyo, mAsI sagapaNa mAMya // 2 // uparanI vAtA sAMbhaLI jAma tamAcIjInAM rANI dIlagIra thavA lAgyAM, tethI jAma-haradhALajInA kuMvarane (mAsIAi sagapaNa hAvAthI.) khelAvI dattaka lai tene gAdIe besAravAnI gAThavaNa karavA lAgyAM. e khaTapaTamAM jAmathItamAcIjIne x kAi itihAsakAra kahe che ke A laDAine aMte suleha thavAthI ajIsihajIne jAmasAhee pacIza dheADA ane amuka rakama ApI hatI. ane te lai tee dvArakAnI yAtrAe gayA hatA, paraMtu jAmaharadhALajI, te laDAimAM kAma avyA? jIvatA rahyA?te lakhela nathI.
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (trayodazI kaLA) 261 ema ThasAvyuM ke "jAmarAyaghaNajIne jema temanA bhAi haradhoLajIe mArI nAkhyA tema tamane paNa tamArA bhAyAto keI vakhate daze Apaze. mATe jAmanagaramAMthI tamAma bhAyAtone rajA Apo." A vAta jAma tamAcIjIne paNa vyAjabI jaNAtAM tamAma bhAyAtone pota potAnA gAma girAsamAM javA pharamAvyuM. temAM paDadharIvALA hAlAjI ke jeo jAmazrI tamAcIjIne gAdI apAvavAmAM cukhya madadagAra hatA. teone paNa rajA ApI, tethI tene ghaNuM ja nmAThuM lAgyuM. dohA-hAlA mana halako lago, vedhataNI yaha vAta // e manasubo Adare, ghaTa upajAvaNa ghAta // 1 // ke ke kAmA meM kIyA, satrakATe dalasAca // verI suta vAlA kIyA, tavIyeM kahA tamAca // 2 // atha-A vedhIlI vAta uparathI hAlAjInA manamAM ghaNuMja mAThuM lAgyuM ane tethI teNe jAmatamAcIjIne mAravAno vicAra manamAM goTha, (vaLI kahe che ke, meM keTa keTalA (gAdI apAvavA vakhate) kAmo karyA che. temaja jAmanagara upara caDhI AvelA zatruone meM kevA sAcA dIlathI kAyA che, chatAM paNa he jAmatamAcIjI! teM verInA dIkarAne (haraghoLajInA putrane) bahAla karyo! huM tane zuM kahI hAlAjIe potAnA sALA karazanasiMhajI ke jeo vaDhavANanA jhAlA hatA temane bolAvI ane jAmatamAcIjIne mAravAne dago roDadohaa-vh jJAlo vaDhavANaro, samadhe sALo soya // hAlo jhAlo hekamIla, kIno dagosa koya // 1 // yoM dhAre nagra AvIyA, karavA ghAta karura // jAmatamAcI AjadIna, jokhamavAsa jarura // 2 // mila AyA darabArameM, saje salAma satAya // tehI jAma tamAcane, ekAMtasa bulavAya // 3 // jAma tamAcI jokhame, kare dago tiNa kALa // hAkala hui cogaDada, paTa sarabaMdhI pALa // 4 // duhitA jAma tamAcarI, nIja *moTIbA nAma // 4 kAI kizanarsiMhajI, te kAI karaNasiMhajI, ema nAma lakhe che. +jAmazrI tamAcIjIe isara bAroTanA putra jezA bAroTane hApA gAma vi. saM. 1789 nA zrAvaNa suda 3 ne divasa ane jogavaDa gAma vi. saM. 1795 nA prathama Aso suda 15 ne divasa lAkhapazAva karI kherAta Apela hatAM. koI itihAsakAra A kuMvarInuM nAma "rAjakuMvarabA" lakhe che. to kadAca moTIbA urphe "rAjakuMvarabA paNa hoya paNuM kAvyamAM moTIbA" aSTa lakhela che. teone jodhapuranA mahArAjA rAmasiMhajI vere paraNavyAM hatAM.
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra zrIyaduvazaprakAza (prathamakha'Da) o suNate tIta AvIyA, tahAM hAko karatAma // 5 // khagAM jAma akhiyAta he, khunIjANa na pAya // o sUte saba u krasIyA, saha AyA sajavAya // 6 // kAkAbhAi hAlAjI tathA jhAlA karazanisaMhu zatru khAMdhI jAmanagaramAM AvI ane jAma tamAcIjIne maLavAne huAne hunnuramAM gayA. ane ekAMtamAM khAnagI maLI besatAM, bannee maLI dagAthI jAmazrI tamAcIjIne tyAMja mAryAM, daramAramAM e khabara paDavAthI ceAgaDada hAkala thai ane saghaLI zaramathI (sipAio) zastra bAMdhI taiyAra thai, paNa koithI hAlAjI upara zastra calAvI zakAyuM nahi. kAraNa * sanA manamAM ema hatu` ke hAlAjI gAdIe Avaze. paraMtu jAmazrI tamAcIjInAM kuvarI meTImA urphe rAjakuMvarabA tyAM AvI paheoMcyAM, ane paDadAmAM rahI mANasone kahyuM ke "jAmasAheba tathA temanI taravArane ghaNI khamA, jAmazrI AbAda che, duzmanA javA na pAme tema kare" AvI hAkala sAMbhaLatAMja sa zaramathI utsAhamAM AvI gayA ane kamarakasI taiyAra thayA. bhAizrI dhaNAMja buddhizALI hatAM. tethI turataja marahuma jAma tamAcIjInA lAhIvALAM kapaDA badalAvI, bIjAM sArAM kapaDA paherAvI, jema jIvatA hAya tema mahelanA jarUkhAmAM esArI, sa` saramadhIone, tathA raiyatane darzAna karAvyAM, tethI tamAma sainikone tathA rAyatane khAtrI thai ke jAmatamAcIjI hayAta che, tethI teo sahu bhAgI gaelA khunIonI pAchaLa paDayA. hAlAjIe mADapara jaI te killA kabaje karyAM ane AsapAsanA mulakamAM khaMDa uThAvI keAlAhula macAvI melyu . teTalAmAM jAmazrInuM sanya tyAM AvI paheAMcyuM dohA -topa jaMjALAM cogaDada, tAsa baMdhukAM tira // mahorA, mAtte mitra // // lAgA sajI harAmI zAmaso, bhAgA Apa sabhoya // paTaka muvA paradezameM, kahevA rahyo na koya / / 2 // e pramANe tAA, jaMjALA, tIra, khaMdhukA, vagerenA mAr lAgatAM teo killA khAlI karI bhAgI gayA. ane e luNaharAmI leAke paradezamAM kAMi rakhaDI rahI maraNa pAmyA, ke pAchaLa kAi kANI kahevAne paNa rahyuM nahi.x hoddAvAra ati sudhayaMta sau, moTInA mana moTa / / rAjapitAro rAvIyo, vyAyama na sa joTa // ? / / bAi buddhinAM sAgara hatAM, tethI temaNe pitAnuM rAjya kAyama rAkhyu. ane x koi pratihAsamAM 'hAlAjI' jIvatA rahyA, ane pAchaLathI meDaparanA killA dabAvI meTAnuM lakhela che.
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano ItihAsa (trayodazI kaLA) jAmazrI tamAcIjInA banne rANuone eka eka kuMvara dattaka levarAvI, te kuMvamAM moTI rANInA kuMvarane lAkhAjI ane nAnAM pANInA kuMvarane "ajAjInAme ApI pATavIkumAra lAkhAjInA nAmane paDe vagaDA. dohA-rahesa hukame bAire, hAjara daLAM hajUra // nama pAnA nAmarI, paraMva ravagAnA pUra che ? .. bAisAhebanA hukama pramANe mahetA musadIo ane sarva phejanA zirabaMdhIo hAjara rahI vatavA lAgyA, bAie rAjanI jamAvaTa sArI rIte karI ane khajAnAmAM paisA bharapura karyA. dohA-aThAra saMvata agIAraseM, vimaLa mAsa vaizAkha / so dina uThAM sAMvare, le le purata lAkha // 1 // mora sakko saha soMpIo, bAi dipAMjI hattha // laghuveza opama lahe, takhata jAma lakhapata // 2 // bAi moTIbA uchera rAjakuMvarabA sAheba vi. saM. 1811nA vaizAkha mAsamAM jyAre potAne sAsare (jodhapura mAravADa) lAkha rUpIAno kariAvara lai padhAryA, tyAre jAmazrI lAkhAjInI nAnI umarane lIdhe rAjyanI mahera tathA sikko khAIzrI dipAMjInA hAthamAM seo hato.- 8 (44) (12) jAmazrI lAkhAjI (3 jA) - (caMdrathI 181 zrI kRSNathI 126) vi. saM. 1799 thI 1824 =25 varSa) jAmazrI lAkhAjIe jAmanagaranI gAdIe bIrAjI pitAnA nAnAbhAI ajAjIneM bhegAta paragaNuM ApyuM hatuM. jAma lAkhAjI, haLavadanA rAja rAyasiMhajInA kuMvarI dIpAMjIbAi vere paraNyA hatA, ane teonI vela sAthe (bAI sAtheja) nAnajI, bhavAna, ane merU (maherAmaNu) e traNa khavAse (dhrAMgadhethI) AvyA hatA. e maherAmaNa ajANa (ajA khavAsane putra) ghaNeja cAlAka ane buddhizALI hovAthI, jAmazrIe tene hajuramAM rAkhe ane darajaje caDatAM caDatAM vajIra banyuM. tethI rAjyamAM karatA haratA merU khavAsa thatAM, bIjA mutsaddIone ane hajurIAone temaja rANujI dIpAMchane e vAta rUci nahiM. tethI teo saue ekamata thaI, merUne mAravAne dago goThavyo. rAtri paDatAM prathamanI ja deDhImAM mArAone ubhA rAkhyA. ane "merU khavAsa deDhImAM Ave ke tarataja tyAM ThAra ja keI itihAsakAra devAMjI, keI jIvubA keAI javubA, te kaI jAubA, nAmo lakhe che, paNa jAmanagaranA daphataramAM dIpAMjIbAI nAma nIkaLe che
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 zrIyaduvaMzaprakAza. (prathamakhaMDa). kare." ema sucanA ApI, deDhIne dIve olAvi nAkhe. ane merU khavAsane hajIra bolAve che tevA khabara mekalyA. paraMtu devage tenuM AyuSya hevAthI te vakhate tene tAva AvyuM hatuM, tethI te na AvI zakatAM pitAnA bhAI nAnajIne darabAramAM mokalyo. nAnajI, merUne sagabhAi hevAthI, cahere mahore sarakho hato. ane paheravezamAM maLatApaNuM hovAthI, aMdhArAmAM mArAoe merU khavAsa Ave che tevuM dhArI (nAnajIne) doDhImAM AvatAM ja ThAra karyo (vi.saM. 1812) dI karI lAsa tapAsatAM merUne badale nAnajI marAyAnuM jANuM, dipAMjIbAi vigere e sau merUnA DathI DarI jaI tarataja doDhI baMdha karAvI. e vAtanI khabara merUne paDatAM merU tathA bhavAna bane doDhIe AvyA. paNa teone aMdara dAkhala thavA dIdhA nahiM. doDhI ughADI nahiM) tethI merukhavAsa mANasa upara mANase caDAvI teonA khabhA upara paga mUkI killAmAM dAkhala thayo ane potA pAchaLa potAnA mANasone dADhI ughaDAvI dAkhala karyo savArathI sAMja sudhI aMdaranA paherAgIre ane sirabaMdhIonI moTI katala calAvI. chevaTe jAmazrI lAkhAjI AgaLa jaI tene kahyuM kecopaaii-haathaa jAma kiyA tahabAraM / aba khAvana moM karo ugAraM // chaLa karaghAta karokimachAne / mAro abe hAthoM mAne // 1 // merUe hAtha joDI jAma lAkhAjIne araja karI ke - "annadAtAra! mane ugAre Ama chaLabheda karIne mane zA mATe pArake hAthe mArA nakhave che, ApanI icchA mane mArI nAMkhavAnI jahoya to khuzIthI atyAre Apaja mArI nAkhe " te sAMbhaLI jAmasAhebe kahyuM ke "mane A prapaMcanI jarApaNa khabara nathI." ema kahI sogaMda khAdhA. tethI merUne jaNAyuM ke A badhe prapaMca pAsavAnono ane bAizrI dIpAMjI bAino che. tethI teNe pitAnA bharosApAtra mANasane jAmasAheba pAse rAkhyA, ane jADejA bhAyAto tathA bIjA tamAmane jAmazrInI pAse AvavA javAnI sakhata baMdhI karAvI. ane bAizrI dipAMjIbAInA janAnakhAnAnI doDhI upara paNa potAnA mANasoneja pahere goThavyuM. jAma lAkhAjInA samayamAM khAsa jANavA yogya bIjI koi bIna banI nathI. jAma lAkhAjI, dayALu bheLA ane vizvAsu hatA. tethI rAjakArabhAra tamAma merUkhavAsa calAvato, ane jAmalAkhAjI paNa tene sAthe rAkhI vastInI phariAi sAMbhaLI gya nyAya ApatA te nIcenA dAkhalAthI jANavAmAM Avaze. jAmanagaramAM prakhyAta kalyANajInA maMdiranA pujArIone aMdaroaMdara kaleza thatAM teoe jAmalAkhAjI AgaLa AvI nyAya maLavA araja karatAM jAmazrI lAkhAjIe bannenI dAda sAMbhaLI, bhaviSyamAM bane pujArIe kema
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (catudazI kaLA) 26pa vartavuM teno lekha lakhI Ape che. te lekhanA mathALA upara jAmazrI lAkhAjInA nAmanI mera chApa che. ane nIce jAmazrInI sahI tathA merU ajANunI sAkha che e asala lekha amone maLatAM tenI akSareakSara nakala ApavAmAM AvI che. jamAzrI lAkhAjI => kaTAranuM cinha che.) vacanAt jAmazrI lAkhAjI vacanAta sevaka dAmajI tathA lAdhA jegAjata sevaka nAgajIsuM zrI kalyANarAhejInI sevAnI tame vecaNa kIdhI che te vecaNa pramANe dejo tenI vigata sevAmAM tathA bIjI janasamAM bhAga be tame tathA lAdho leje. tathA bhAga heka nAgajIne deje, ne zrI kakSANujInI sevA dana vIza tame tathA lAdho karajo ne dana daza nAgajI tathA suMdarajI kare, ne echava tathA paraba tathA parasetama mahIne be bhAga trIjA pramANe veMcI leje ne je oraDAmAM nAgajI re che te nAgachanuM ne lAdhe re che te lAdhAnuM ne tamAre lAgalaga Ave temAM tathA vANanuM Ave temAM bhAga trIjo nAgajIne dejo sAM. 1819 nA phAgaNa suda 10 seme. (sahI) khavAsa maherU ajANunI zAkha uparanA lekhathI jaNAze ke aMdaraaMdara kuTuMba kaleza jevI takarAre paNa jAmazrIe vace AvI teo bannene saMpasalAha karAvI lekha lakhAvI potAnI maherachApa, sahI karI ApI. patAvela che te prajA pratyenI potAnI lAgaNI darzAve che. kAlAvaDamAM rahetA naMdavANuM gRhastha vIrajI vAMkIdAsa ke jeNe jAma rAyasiMhajI ane jAma tamAcIjIne kerI dhIrI hatI, (je vizenA lekhe ApaNe AgaLa vAMcI gayA chIe) te gRhasthone kAMi manaduHkha thatAM risAine ghoLa rahevA gayA hatA te vAtanI jAmazrI lAkhAjIne jANa thatAM tarataja teone dhroLathI bolAvI, tenA manadu:khanuM samAdhAna karI ApI, tenuM manAmaNuM karI, no lekha lakhI ApI kAlAvaDamAM pAchA rahevA mokalyA. e vakhate kAlAvaDamAM rAjya taraphathI seDhA akherAjajI ane seDhA arajaNajI thANe hatA. tenA upara eka bhalAmaNa patra paNa lakhAvI Agyo hato te patra mera khavAsa tathA bhANajI metAnA nAmano che. te (asala) patra ane majakura gRhasthAnA vaMzajo pAsethI maLatAM tenI akSareakSara nakala nIce Apela che - - patranI nAra :savatizrI kAlAvaDa sthAne sarva zubha upamA joga seDhAzrI 5 akherAjajI tathA seDhAzrI 5 arajaNajI e 1 zrI navAnagarathI lakhata khavAza meherU tathA
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 zrIyaduvaMzaprakAza - (prathamakhaMDa) metA bhANajInA johAra jata AMhInA samAcAra bhalA che tamArI bhalAhI lakhavI apara bIjI samAcAra 1 jANajo upAdyA vIrajI vAMkIdAsa kAlAvaDathI rIsAhIne dharola gayA hatA tAMthI manAvIne pAchA kAlAvaDamAM rAkhA che tenA darabAre lekha lakhI ApeA che te pramANe pALajo. e junI AsAmI che te mATe tene lalApatA karI rAjI rAkhajo te leNe lekhe paNa madata rAkho e dhati rajapUta khaDharIAnI kheDe che te rajapUta daghaghaNa kare teA mane karajo e vAtanI bhalAmaNa tamane che vaLatA kAgaLa samAcAra lakhajo sAM. 1820nA prathama aSADa suda 5 (sahI) A patrapaNa vasti pratye jAmazrIne keTalA bhAva hatA te jaNAvI Ape che temaja merU khavAsanI sAthe bhANajI metA nAmanA kArabhArI e vakhate hatA tevuM jaNAya che 'sahI' e e akSaro merU khavAsanA hastAkSaro lAge che, kemake temanA nAmanA kAgaLa lakhANA che. jAmazrI lAkhAjI zitaLAnI bhayakara bimArImAM vi. sa. 1824 nA phAgaNa vada 10 nA roja svarge sidhAvyA. teozrIne pATavIkumAra zrIjazAjI ane TAyA kumArazrI satAjI e nAmanA e kumAro hatA. iti zrIyaduvaMzaprakAze trayAzILA samAmA.
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagara datihAsa (catuzI kaLA) ra67 8 zrI caturdazI kaLA prAraMbhaH ] - (45) (13) jAmazrI jazAjI (2 jA) - (caMdrathI 182 zrI kRSNathI 128) vi. saM. 1824 thI 1870=46 varSa) jAmazrI jazAjI vi. saM. 1824mAM gAdIe birAjyA tyAre teozrInI sagIra vaya hatI tethI khavAsa maherAmaNa ane tenA bhAi bhavAna e bannenI nigehabAnI nIce jAmazrI rahyA hatA. jamAnAmAM temaja raMgamahelamAM cAkara ane khijamatadAra tarIke merUe potAnI jJAtinA mANasone temaja potAnA AzrItone ane potAnA sagAsaMbaMdhIone goThavI dIdhA hatA. e pramANe jyAre merU jAmanagaramAM svataMtra sattA bhagavate hato tyAre dilhInI gAdI upara zAhaAlama bAdazAha tarIke hato. jAma jazAjI gAdIe AvyA. teja sAlamAM (vi. saM. 1824 mAM) kacchabhujanA rAozrI goDajI e moTA topakhAnA ane lazkara sAthe jAmanagara upara caDAI karI, A khabara merUne agAuthI patra dvArA maLatAM teNe paNa eka jabarajasta lakara laI, rAozrI AvatA pahelAM teone apAela bAlaMbhAne killo hasta karI, tyAM rahetA kacchI thANadArene kADhI melI, killAmAM tamAma dArUgoLa, hAtha karI moracA goThavI beThe. rAozrI kacchanuM raNa oLaMgI AvatAM, bAlaMbhAne killo merUe hAtha karyo che tevA khabara thANadAroe ApyA, e khabarathI temaja tenA lazkaranI moTI taiyArInA khabara sAMbhaLI rAozrI goDajIe jAmanagara upara caDAI karavAnuM mAMDI vALI, ulaTuM bAlaMbhu, gumAvI kaccha tarapha pAchA gayA. jAmatamAcIjInA khunamAM bhAga lenAra paDadharIvALA hAlAjI, je kAkAbhAI nA nAmathI prasiddha hatA, te ghaNuja ghAtakI ane kaMTA hatA. teNe morabInA ThAkora aliAine tathA porabaMdaranA rANAne tathA jAmatamAcIjane, ema traNa rAjAone ane lagabhaga ekase jeTalA bIjA mANasane potAnA hAtheja mArI nAkhela hatA. tenA hAtha ane taravAra kAyama lehIvALA ja rahetA, te hAlAjI moDaparane kile hAthe karI, jAmasAheba sAmuM baMDa uThAvI, AsapAsanA mulakamAM luMTa calAvI, potAnI sattAne vadhAratA hatA. tethI merU khavAse ociMtI caDAi karI moDaparanA killAne ghere nAkhyo. ane e ghere nAkhatI vakhate killAnI bArImAMja te hAleja beThela che tema keI oLanAra mANase batAvatAM eka sAdhAraNa sipAInI baMdukanI gALI tenI pITha upara lAgatAM te tyAM tarata maraNa pAmyA, ane merukhavAse te killo hAtha karyo. kAkAbhAIne mArI moDaparane kille sara karI AvyA pachI bAI jIvubA
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 zrIyaduzaprakAza. (prathamakhaMDa) urdU dIpAMbAithI merUnI vadhatI jatI sattA sahuna thai nahiM temaja peAtAne paNa dhAstI lAgavAthI, te zrIjI (zrInAthajI)nI jAtrAe javAneA miza lai, jAmanagara ADI, dhrAgaMdhe gayAM. tyAM. jaI peAtAnA bhAie sAthe maLI, merUne nagaramAMthI kADhI melavAnI yukti racavA mAMDI, e vAtanI khabara merU khavAsane paDatAM, pAte kAMi jANatAja naheAya tevA dekhAva karI, keTalAeka mANasA meAkalI, bahuja mAnapAnathI dipAMjIbAine jAmanagaramAM pAchAM vAvyAM, keTalAka divasa pachI dipAMkhAi jAmanagara AvyAM, eTale maherAmaNe dagalabAjI racI khAIne kahevarAvyu ke "Aje darakhAragaDhamAM padhAravAnu muhUta nathI, mATe avajoga hAvAthI AjanI rAtrI . gAmamAM caturbhujane tyAM rahevAnI geAThavaNa karI che. te tyAM padhAro' mAizrI A chaLabheda na jANI zakatAM, meherUnA kahevA pramANe caturbhujanI zerImAM pAtAnA ratha lai gayAM, tyAM tenA gharanI DelI AgaLa mANasAne ekabAjI karI jAdA karyAM, bAinA AA caka rAkhatAM, bAi rathamAMthI nIce utaryAM. ane hajI eka paga jamIna upara che, ane bIjo rathanI pIjaNI upara che, tyAM tA merUnA saMketa pramANe, cAMdagArI' nAmanA eka duSTa sipAie bevaphA thai, caka sAsare peAtAnA bhayaMkara jamaiyAnA ghA karyAM. te ghAva' bhAizrIne lAgatAM tarataja tu bhujanI DelI AgaLaja khAizrI maraNa pAmyAM. khijamatadAro paNa tyAMthI bIkanA mAryAM bhAgI gayA hatA. zerImAM AvelA ukaraDAnI najadIka chANanA DhagalA upara e bhAinI lAza lagabhaga be kalAka paDI rahI. chevaTa bhANajI mhetA ane jagajIvana ejhA tathA catarabhujanA vacce paDavAthI merU samajayA, ane potAnA bhAi nAnajIne mArI nakhAvanAranA khunanA badalA khunathI lai satASa mAnI, khAizrInI dakriyA karavA rajA ApI. tethI jagajIvana ejhA tathA bhANajI zvetAe rAjati pramANe bhAinA agnisaMskAra karAvyA vi. sa. 1832mAM merU khavAse okhAmaMDaLa sara karavA eka baLavAna lazkara taiyAra karyu ane pAsitrAnA loko je luTaphATa karatA hatA, temaneA majabuta killA hAtha karavA caDhAi karI. ane pAtAnI sahAyamAM junAgaDhanA divAna amarajIne teDAvyA. tethI divAna amarajI paNa peAtAnA lazkara sAthe peAsitrA mukAme mene AvI maLyA. pesitrAnA killAne ghero nAkhI, killAnA prathamanA buraja nIce suraMga khAdAvI te dArUthI bharI phADAvatAM moTA dhaDAkA thayA, ane dhuLa tathA dhumADAthI AMdhI utaratAM killAmAM eka moTuM gAbaDu paDelu' jaNAyuM. temAMthI lazkara aMdara dAkhala thayuM. ane duzmanA sAthe bheTabheTAM thatAM talavAranI laDAi cAlI. temAM pAsitrAnA killedAra hAryAM, tethI lazkare killAmAMnA saghaLe| sAmAna hAtha karyAM peAsitrAnA luMTArUoe, arabastAna, siMdha ane dakSiNanA vahANenA puSkaLa mAla luTI lAvI bharI rAkhyA hatA. te tamAma luMTanA mAla merUe hAtha karyAM ane killA baje karI peAte jAmanagara AvyeA.
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (catudazI kaLA) ra69 vi. saM. 1834 mAM porabaMdaranA rANuM suratAnajI e navAnagaranI sarahada upara "bheTALIne " eka suMdara ane majabuta kille bAMdhe. AsapAsanA gAmathI ghaNuM mANase te kile jevA AvatA hatA. tevAmAM navAnagara sTeTane eka bhATa (bAreTa) tyAM AgaLa thaIne jato hato. te te killo jovA jatAM, kiledAre tene jAmanagarano jANuM aMdara javA dIdho nahiM. tethI te bhATe te dahADethI hAthamAM cuDale paherela hato. ane te jyAre jAmanagara jAmasAhebanI kacerImAM salAme Avyo; tyAre merU khavAse tenA hAthamAM cAle che, te paheravAnuM kAraNa puchayuM e uparathI teNe tyAMja nIcenA duho saMbhaLAvyAke - doho-uThane ajamAlanA / bheTALI kara bhuko // rANo vasAvase ghumalI / to jAma mAgase Tuko // 1 // A duhe ajA khavAsanA dikarA merUkhavAsane saMbodhIne te bAreTa belatAM merUe te ja vakhate amIra umarAvane bolAvI, vicAraNuM karI eka jabaruM lazkara taiyAra karAvavA varadhI ApI, ane te bAreTane kahyuM ke tuM jaI rANAne kaheje ke killAne eTale jAbadA kare hoya teTalo karaje." thoDA dahADA pachI merU khavAse jabaruM lazkara laI bheTALInA killAne ghere nAkhyo. ane tyAM jabarI laDAi karI temAM rANe suratAnajI nAhiMmata thatAM teNe junAgaDhathI divAna amarajIne madada mATe bolAvyA, paraMtu divAne AvI jAmanA lazkaranI jabarI taiyArI joi sulehanI vaccI calAvI chevaTe navAnagara sTeTane keTalIka phAvatI zarato karI, bheTALIno killo pADI nAkhavAnI zarato rANuM sAheba pAse lakhAvI ApI. dareka lazakarene vikherI nAkhyAM. merU jAmanagara AvyA pachI porabaMdaranA rANAe divAna amarajInI zIkhavaNIthI, zarata pramANe TharAvela mudatamAM bheTALInA killAne pADaye nahiM. tethI pharIne merukhavAse pracaMDa sinya lai bheTALI upara hallo karyo. e vakhate porabaMdaranA rANuM suratAnajIe goMDaLanA ThAkara kuMbhAjIne madadamAM lAvI te killo na pADavAnI vaSTI calAvI paraMtu merUe te vAta mAnya rAkhI nahiM ane te killAne jamIna dosta karI tenA pANuo taNAvI, teja pANuno eka kille jAmanagaranI hadamAM baMdhAvyo. e bheTALIne killo bhAMgyAnuM cAraNI bhASAnuM kAvya junA copaDAmAMthI maLela che te kAvya atre teja zabdomAM lakhela che - * vijJAnavilAsa mAsikanA aMka 11-1882 mAM pAne 249 me lakhela che ke te bAroTa strInAM lugaDA paherI kacerImAM gayo hato ane puchatAM kahyuM ke "mAre ghaNuM bAyela che tethI mAre paNa bAyaDInAM kapaDAM paheravAM joIe" * koI itihAsakAra te rANAnuM nAma sulatAnajI athavA suratAnajI lakhe che.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) // bheTALI bhAMgyAnuM gIta // baMkA udrake rANakA koTa / bheTALIe koTabaNe // zaMkA hoya nave koTA / huve koTa salla / / gADho jANa suNe zaMkA / koTa sare jabe gallA // hoze koTa zera bhAlAM / gaDhAlA hamalla // 1 // e karI kamANI rANe / kIdho koTa pariANI // nANI ko hIAme rANe / jAmANIna ghAta // jevI baNI bAta koTa / taNIse abure jANI // banA te ajANI dujI / ajANInI bAta // 2 // chAtrapata maLI beThe / namA ke zAmakI sabhA // AhI te ThAmakI meru / AgalI araja // bole ema karI Adu / rAmakI duhAi bAbA // jAmakI dharatI mAthe / maMDANo bharaja / 3 // . baMkA koTa lIAteM / aTaMkA meru Age bade // te kIyA aTaMkA bhupa / dhaNI jAgA tIra // tuM chatAM na bhAMge koTa / to to khoTa lAge tunAM / / bIyAne na lAge khoTa / tuM chatAM bajIra // 4 / ' jANI bAta karI sabhA / bane bhAi Ape jANI // bolIyA pramANI / parIyANI rAmabANa // tuM kahe raNakA age / tANavI hoya te tANe // racyo koTa dhuDadhANI / to jANe merANa // 5 // bolIyA maleka jIvA / mIThAkhAna eNaveLA // pAMcAteDa teNa bheLA / aTakA pramAra // metAsoM basana teNa / bolyA eNa helAmAMhI // taba meru eNaveLA / kIje daLAM tAra // 6 // sakharA sakharA paa dharAme / pheravI saaNddhii|| zarAme / kharA ketarA begALa // badhIe
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 .. jAmanagaraThatihAsa (caturdazI kaLA) ADaMbarA kare thATa / bhuparA meLIe azA // rANare uparA sena / sAjIyA jorALa // 7 // vaDA vaDA maLe rAjA / dhamake chatrIsa bAjA // kharA thade vAjA rAhI / vaDAtheM khaTaka / chaTTake samaMdrA kenA / pAjAteNa mAjA choDa / kenA rAjA rAmakA / ke jAmakA kaTaka // 8 // baMdukAM sAbaLA heka / keka bANAthoka baNe // baMdhu sadhAM aLA Alo / maLAdeNa bADha // jaMbAgaLAM hIlo haLAM / mera vo bAjate tazA // pedaLAM geMdaLAM lAyo / khaLAM hade pADha // 9 // rIchALI pakharata / kaMgalALI senA rupa // race bIra tALI taLI / nihALI rajaMta // pheDavA madALI jAge / oho jAmavALI phojAM // bheTALI upare kALI / thaTAjyuM bhajaMta // 10 // taraphe bhovaLe maLe / tANIyA dovaLA taMbu // ope jANa jALe mache / AMkaLe asama // dIpIe satAro koTa / jazAre gherIyo daLe // hIDaLe sattAro koTa / jAmANI isama // 11 // khatrI khela liyA meru / jeThavArI vADa khAtA // sokajeM nADIyA nayA / etarI sohAya // phIrAi chADIyA. taThe / barajjA AmaLe phojaa.|| covaLI gADIyAM maMDe / ADIyAM calAya // 12 // bANa ghAye koya hathyAM / pANarA bANarA bAje // gAje ghAe topANarA / tANarA . garaja // rANarA Akhave ema / bhale. sena merANarA // bhale tema kahe sakko / rANarA . bharaja // 13 // huhavADa kIyA goLA / koTa pADa phADa halle // copa bANa bANa / kokabANa ghAca lADa //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra72 - shriiy5|| (prathama ) ajAre bajADa tega / meravA barADa asI // dhADa dhADa racI rADa / AtasAM dharavADa // 14 // dhaDakke medanI gADha / bachuTe bhAMkharA dharA // jAmarA kaTaka ema / juTe koTa jAya // topAM taNe paDatALe / koTakA movaTA tUTA // motabhALa soDa tena / khuTA koTa mAya // 15 // dhuMvAdhAra baMdhukA / aMdhAra theM apAra dharA // paDe mAra sAra thIye / hokArA apAra // hohokAra lallakAra / varNapAra daLAM hove // lIdho koTa AhIvAra / rahInAM lagAra // 16 // satAro kaTAtAM. sena / kahe yu saMsAra sAro // bheTALI kahAtA jhAro / jotAM saro bhANa // gaDDhInAM rAkhavA taThe / bAtakAja beDhI gAro // dagAro bharela Ayo / ThagAro divAna // 17 // karI vAta ghAtamAhI / divAne racAyo koTa // bharamAyo baradAve / hoye gayo bhrAta / ' jAta koTa lIdhApachI / meruvo ajAko jAyo // bAtame uThAyo bAbA / kuDI karI bAta // 18 // tApachI bacALI deza / khaMbhudharA ThALI tetha // merave baNAyo koTa / nihAlI melAya. // paDe trAsa tALI chAye / satAre satAnA paNo // jagate bheTALI rakhe / dujo koTa jAya // 19 // sate koTa pADA kaju / kuMbhAne vasaTTI soMpI // . mate koTa pADe rahe / dharAkA maMDANa // bhupAMvera dIyo TALI / kuMbhaDo saMsAra bhaNe // pADIo teNadI koTa / bheTALI pramANa // 20 // namADe satAnA khela / racADe pRthimuM nokho // dhakhADe siMdhavA rAga / gavADe sadhira //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA tihAsa (caturdazI kaLA) zAma jazo kare rAjI // nagarANe cADe zAha || pADe koTa Ayo meru // dhIrane 273 paMDira mArA uparanuM bheTALIMnA killA tADayAnuM kAvya misaNa nAmAvAnuMkahela che. merU khavAsane ane divAna amarajIne, arasaparasa sAro saMbadha hatA paraMtu rANA saratAnajIne zikhavI bheTALInA killA pADavA dIdhA nahIM, tyArathI bannene kAMika aNabanAva thayA. ane vakhate vakhata divAna amarajI merUnA kAmamAM ADe AvatA tethI te ADakhIlIneA aMta ANavA merUe dagA racI, jhera dai mAravA dhAyuM. tethI jAmakhaMbhALIA mukAme jalasA karavAnI gAThavaNa karI divAna amarajIne AmatraNa karyuM. divAna sAheba te svIkArI khabhALIA taraphe AvavA nIkaLyA. paraMtu pAchaLathI tene dagAnA kAvatrAnI khakhkhara paDatAM, teNe khAnuM batAvI patra lakhyA ke 6 junAgaDhamAM navAma sAhebanA daphatarI khuzAlarAya nAgara gujarI gayAnA mane hAlamAM khAra maLatAM, huM AvI zakIza nahIM." tema kahI te junAgaDha pAchA pharyAM, tethI merU khavAsanI murAda pAra paDI huM saoNMvata 1839 mAM merU khavAse pharIne divAna amarajIne mAravA mATe pAraaMdaranA rANA saratAnajI ane gAMDaLanA DhAkAra bhAjI sAthe ekasapI karI, amarajI sAme caDAi karI, ane pAMcapIpaLA AgaLa tenA sAme laDatA, merUe * e kAvya gaDhavI nAmIsaNe racI, jAmazrI jazAjIne... sabhaLAvatAM jazAjIe lAkhapAvamAM 'mIThAveDhA' nAmanuM gAma kherAtamAM ApyuM hatuM. e kavirAja dhunAbhAi, peAtAnA kuTu'bamAM sahuthI meTerA heAvAthI, kacchImASAmAM vaDIlane 'bAvA' kahe che tethI sau kuTuMbIe tene "neAbAvA" kahI kheAlAvatA hatA, te neAbAvA potAnA dikarAne jyAre macchukinArAnA gAma saravaDamAM paraNAvavA gayA tyAre dhrAMgadhrAnA dazeAMdI cAraNu paNa tyAM peAtAnA putranI jAna laine paraNAvavA Avela hatA. ane teenI sAthe dhrAMgadhrAnA rAjasAhebane hAthI hatA. jyAre lagnavidhi thai rahyo, ane 'rAvaLa' 'meAtIsara' Adi yAcakrane dAta [paravAha] devA lAgyA. tyAre dhrAMgadhrAnA dAMdI cAraNanI sAthe vAdAvAdImAM e nAbAvAe seMkaDA dheDAe, rAvaLa meAtIsarAne ApyA hatA. te uparathI te vakhatane eka prAcIna duaA che ke-- judA--vaDodarI rovuM, dhuna TrIyA dhanavAna // so dhajarAje DhaMkIA, rAzArA gajarAja 11 eTale saravaDa gAmanI zerIe nAbAvAe yAcakAne eTalA gheADA ApyA ke, dhrAMgadhrAnA rAja rAyasaMhajIne| hAthI je tenA dazeAMdI cAraNe| sAthe lAvyA hatA tene DhAMkI dIdhe! Ama cAraNe paNa 'lAkhapazAva' letA tema dAna paNa ApatA hatA uparanA bheTALInA gitamAM tene tamAma itihAsa AvI jAya che mAtra zAla saMvata nathI. uparanuM gIta ameAne muLInA gaDhavI pathAbhAi prabhudAna vIThunA junA copaDAmAMthI maLela che.
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 zrIyaduvazaprakAza. (prathamakhaMDa) sakhata hAra khAdhI, pachI teNe gAyakavADI lazkaranI madada lai junAgaDha tAbAnA devaDAnA killA jItI lIdhe tethI divAna amarajI ghaNA zaramAyA, ane merU sAthe sulela karI, te killA pAA lIdheA, ane merUne pAramaMdara upara caDhAI karavA puratI madada ApI, ema bannee ekatra thai pArakhaMdaranA keTalAka mulka ujjaDa karyAM. vi. saM. 1844 mAM merU khavAse jAmanagarane pharatA melAMnA pattharatA eka majabuta killA mavALyeA. temAM pAMca meTA daravAjAo, AThamArIA, ane aThAvIza kAThAo baMdhAvyA je hAla mAjIda che. temaja killAne pharatI mATI khAi khAdAvI hatI. vi. sa. 1848 mAM merU khavAse mATu' sainya laI, kAThIAvADanA kAThIo upara caDAi karI, nIcenAM gAmeA sara karyAM.-- copAi - gaDha sANathaLI taNa ghara kIdho / laDapIThAsuM koTaDo lIdho // bAbarAsa karIANo behI / tatakhaNa mAMyakIyAsara tehI // 1 // bhaDalI aru baravALo bhALo / khATe khAcara lIyo khaMbhALo / ATakoTa caralALA AdI / AnaMdapara bhADalA anAdi // 2 // e mujaba sANathaLI, kATaDApIThA, khAkharA, kariANuM, bhaDalI, maravALA, khabhALA, ATakoTa, caralALA, ANaMdapara, ane bhADalA, AdI gAmeA sara karI, tyAM jAma sAhebanAM thANAM besArI pAte pAche! jAmanagara Avye.. gAMDaLanA DAkAra kuMbhAjInI uzkeraNIthI junAgaDhanA navAba hAmadakhAnajIe divAna amarajIne hALIne divase marAvI nAkhyA. vi. sa. 1840] tyArapachI tenA bhAi anaMtajI tathA mArArajI ane divAnajInA dikarA raghunAthajI tathA raNacheDajI ane dalapatarAmane navAba sAhebe rajA ApatAM teo pAtAnA kuTuMbasahIta dhArAjImAM DhAkArazrI dAjIbhAi pAse AvI rahyA. teoe te divAna kuTubane ghaNAja sanmAnathI rAkhyuM. paraMtu tyAM temanA heALA kuTuMbane samAsa nahi thavAthI temAMthI amuka bhAga bIjA rAjasthAnamAM mekalavAnI tajavajamAM hatA. te bAbata merUkhavAsanA jANavAmAM AvatAM teNe kaDAraNA paragaNAnA kumAvizadAra hetA adAbhAine ekasA svAra sAthe, nagArU' nizAna ApI. divAna radhunAthajIne tenA kuTuMba sAthe sanmAnathI khelAvI lAvavA dhArASTra mAkalyA, teonI sAthe divAna raghunAthajI tathA raNacheADajI ane dalapatarAma e traNe bhAie peAtAnA kuTuMba sAthe vi, sI 1850 mAM jAmanagara AvyA, tyAre merU khavAse teonu sAmaiyuM karI. jAmanagaramAM lAvI, jAmazrI jazAjInI salAma karAvI teone paDadharI paragaNu' tathA kAThIAvADamAMnA ATakoTa paragaNAnAM keTalAka gAmA jAgiramAM apAvyAM. temaja tenI sAthe senAprabhAganu Adhipatya dhAraNa karavAnA huka, tathA darabAramAM jAmasAhebanI sAme pahelI beThaka, vigere hakakA apAvyA, temaja kriyAnI pAyagA uparAMta keTalAka sarbhathI upara adhikAra apAvyeA, ane divAna
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (catudazI kaLA) ra75 raghunAthajInA hAtha nIce nIce pramANe ArabanA nizAne suprata karyA,-"jamAdAra zekhaDubAidI," "sAlehaabadullAha mahamada abubakAra" "hAmIda mohasIna tathA "hAmIda nAsIra vagerenA aMDAo ane siMdhInI TukaDIomAM "jamAdAra umara durAnI barANu rUkhaDa vigere maLI jemAM ATha mANasonI saMkhyA hatI, maherAmaNa khavAsa divAna sAhebane potAnA amIra tarIke lekhate, e vakhate bIjA amIro tarIke pharIdakhAna alIkhAna, khAnabhAizeTha bhagavAnajI soDhA, gajasiMha jhAlA, kezavajI tathA vasanajI (nAgara)mahetA, tathA adAbhAI ane kezara Thakakara (luhANA) e saghaLAo A sTeTamAM jAgIradAre hatA. upara jaNAvela amIremAMnA jhAlAzrI gajasiMhajInAM kuMvarIzrI AchuMbA, jAmazrI jazAjIne paraNAvyAM hatAM. ane jyAre jAna laI jAmazrI jazAjI dhrAMgadhrA gayA tyAre jasadaNanA kAThIdarabAra vAjasurakhAcare ATakeTa cAMdalAmAM ApyuM ane pachI jasadaNamAMthI nagaranuM thANuM uThAThavAnI araja karavAthI jAmazrI jazAjIe e araja mAnya rAkhI jazadaNa vAjasurakhAcarane pAchuM ApyuM. ATakoTamAM rahetA dAdAkhAcare, ATakoTa cAMdalAmAM ApyAnI vAta kabula rAkhI nahi, tethI te navAnagara sAme bahAravaTe nIkao, keTalAka divaso pachI merU khavAse tenI sAthe vI calAvI kahyuM ke, "mAranI sAthe amAre [ jAmanagarane ] vera che jo tuM tene badale vALe to tane ATakeTa pAchuM ApuM." teNe te vAta kabula rAkhavAthI merUe keTaluMka lazkara dAdAkhAcarane ApyuM, te lazkaranI madadathI teNe traNa vakhata morabI luTayuM. paraMtu trIjIvAranI lUMTamAMthI pAchA pharatAM, morabInuM lazkara tenI pAchaLa paDatAM, kaTIlA AgaLa bheTo thaye, morabInuM lakara ghaNuM hatuM tathA khuda ThAkarazrI jIAi paNa sAthe hatA. te joI dAdAkhAcare pitAnA mANazene kahyuM ke "jene jIvavuM hoya te ghare jAva, ane maravuM hoya te mArI sAthe rahotethI tamAma lazkara ghara tarapha gayuM, tenA sagAsaMbaMdhIo vigere maLI mAtra 30 jaNA ja rahyA. teo bahAdurIthI laDayA, paNa teo saghaLA tathA dAdAkhAcara te laDAimAM kAma AvatAM, tenI ghoDI ghera gaI. te uparathI ja ATakeTamAM jaNAyuM ke dAdAkhAcara kAma AvyA. Ama merUe eka kAMkare be pakSIne nAza karAvyuM. A aDhAramA saikAmAM kAThIAvADamAM nIce lakhyA cAra vIrapurUSonI hAka vAgatI hatI.- * morabInA itihAsamAM thAna AgaLa bheTo thayAnuM lakhela che. * eka vidvAna lekhaka lakhe che ke "je sthaLe mahAna purUSanuM lehI reDAya te sthaLa (te bhumi) bhaviSyamAM tenA vArasadArone maLe." e pramANe mahAna vIra ane daivI purUSa lAkhApunANune pALIo jAmanagaranI sarahada upara ATakoTa gAme hAla mojuda che. to teonuM lehI jyAM reDAyuM te bhumI tenA vaMzajonA kabajAmAM keTalAka saikAo vItatAM paNa pAchI AvI.
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) (1) junAgaDhanA divAna amarajI (2) bhAvanagaranA ThakArazrI vakhatasiMhajI (3) navAnagaranA maherAmaNa khavAsa (8) ane gAMDaLanA ThAkarazrI kuMbhAjI bIjA upara jaNAvelAM cAreya sTeTanI sImA vadhAranAra te cAra vIrapurUSa hatA. vi. saM. 1850 mAM jAmazrI jazAjI, merUkhavAsanA dAbathI parataMtra jIMdagI gujAratA hovAthI, teoe svataMtra thavA sArU piotAnA bhAyAtonI madada mAgI, ethI dhroLanA TharazrI moDajI tathA rAjakeTanA ThAkarazrI maherAmaNajI tathA goMDaLanA ThAkarazrI dAjIbhAI ane khIrasarAnA ThAkarazrI raNamalajI, e cAree maLI jAma jazAjIne svataMtra karavA mATe, merUkhavAsa sAme baMDa jAhera karI hAlArane muka uDa karavA lAgyA. tethI merUkhavAse paNa moTuM lazkara laI, rAjakeTa ane saradhAra paragaNAmAM moTI lUMTa calAvI, teTalAmAM haLavadathI gajasiMhajI jhAlAe pATaDIvALA dezAI vakhatAjIne ane bha keDethI bhupatasiMhajIne tenA lakara sAthe madade bolAvI sAthe laI merakhavAsanA pakSamAM AvI maLyA, e si nI madada maLatAM, merUkhavAse eka aThavADIyAmAM saradhAranuM tamAma paragaNuM ujaDa karI nAkhyuM. ane ghaNuM gAmomAMthI paisAnI moTI rakama ugharAvI. e vakhate bhAvanagaranA ThAkarazrI vakhatasiMhajI potAnA sinya sAthe, jazadaNa mukAme chAvaNuM nAkhI kaThIo sAme laDatA hatA. ane tyAMthI thoDA divasamAM jetapura jItavA javAnI taiyArI karatA hatA, tevAmAM kAThIonI madade junAgaDhanA navAba hAmIdakhAnajI AvyA, teonI ane bhAvanagaranA ThAkoraThI vakhatasiMhajI vacce laDAI thavAnI ghaDIo jatI hatI, tyAM merU khavAse jANyuM ke te bannenI laDAi thavAthI piote jItelA kAThIonA mukane nukazAna pahoMcaze, tethI teNe vacce paDI navAba tathA bhAvanagaranA ThAkarazI suleha karAvI ApI. baMDa karanAra bhAyAtoe vicAryuM ke merUkhavAsanA sAmA thavA mATe ApaNe puratA nathI, paNa kAMika moTI madadanI jarUra che tema dhArI teoe kacchamAMthI vajIra phatehamAhamada (jamAdAra) ne bolAvyA. tethI phatehamAmade kacchanA rAozrInI rajA lai moTA topakhAnA ane prabaLa sainya sAthe jAmanagara upara caDAI karI e hakIkatanA khabara merU khavAsane thatAM teNe potAnA bhAI bhavAna khavAsane tenA sAme laDavA mokalyo, bhavAne khAkharAbelA gAma pAse chAvaNI nAkhI. phatehamAmada jamAdAra raNuoLaMgI A dezamAM AvatAM, sAmuM lakara paDela che tevA khabara maLatAM, khAkharAlAvALe rasto choDI bIje raste thaI paDadharI gAme paDAva nAkhyo. tyAM tene rAjakoTa goMDaLa ane khIrasarAnA ThAkaranA lakaranI madada maLI, te sarvane ekatra thaelA jai bhavAne pAchA pharavA vicAryuM. paNa tenI sAthe AvelA parama vANIAnI uzkeraNIthI, teNe te daLavAdaLa sinya sAme kuca
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa (caturdazI kaLA) 277 karI, ane divAnasAheba radhunAtha vagere traNeya bhAIo sAthe hovAthI teone sainyAgra bhAganuM Adhipatya dhAraNa karAvyuM. tethI te traNe bhAIo potAnA ghoDesvAronI TakaDI sAthe joDAyA. soraThI tavArIkhanA kartA, divAna raNachoDajI lakhe che ke phatehamAmaMda tenI sAthe kIDI ane kIDanA jeTaluM daLa laine Avyo hato. teNe amArA trAMbALu (nagArAM) gaDatAM sAMbhaLI, temaja amArA nizAne pharakatAM joI, pote topa, jaMjALo, ane UMTa upara nAkhelA agnA laI sAme cAlyo, tenA pachavADe 15,000 kacchI pAyadaLa, tathA siMdhI, Araba ane aphagAnA 400 bakhatarIyA mANaze ane 20,000 rajaputa ane siMdhI ghoDesvAre cAlyA. amArI sAme jamaNI bAju gAMDI, rAjakoTa ane khIrasarA (raNamalajI) nAM lazkare humalo karavA tatpara thai ubhAM hatAM. uparanI taiyArI joi bhavAna gabharAyo ane divAna raghunAthajIne kahyuM ke "haLavadanA rAja gajasiMhajI ke jeo bane pakSanA sagA che. tenA mAraphata sulehanA saMdezAo calAvIe, ane Ajane divasa sulehano che te jANavA sapheda vAvaTo caDAvI, ApaNe ahiMthI cAragAu jhIlarIA gAme pAcho mukAma nAkhIe." divAna raghunAthajIe te vAta mAnI nahiM. ane potAnA gheDesvAre tathA AraonI TukaDIne jamaNI bAju goThavI dIdhI ane DAbI bAju pAyadaLa sAthe bhavAna khavAsane goThavyo, evI rIte nadinA kinArA para sainyanI vyuharacanA karI. [vaLI seraDI tavArIkhanA kartA lakhe che ke] "teNe prathama amArA [divAnajI] upara 7000 pAyadaLa sAthe alI alInI bumo mAratA pasAra karyo. ane amArI TukaDIe paNa harahara mahAdevanA pokAra karI tenA upara pasAra karyo phatehamAmada tathA madade AvelA ThAkare bhavAna khavAsa tarapha haTale karI, tene parAjIta karyo. tethI te raNakSetra cheDI khArIvAMkanI DuMgarI upara thaDAeka svAro sAthe jai pahoMce. sAMja paDatAM rAja gajasiMhajI [huM rabAvAne saMbaMdhI chuM. mATe mArA upara phatehamAmaMda humalA nahe' kare ema dhArI] AgaLa cAlyA. paNa dumanee tevuM kAMI nahi vicAratAM teonA sAmA sakhata rIte laDayA, rAtrI paDatAM banne daLe vikharAyAM. te pachI divAna sAhebe raNakSetramAM pharIne mUelAone kaphana oDhaDAvIne daphanAvyA. ane jakhamIone UMTa upara khATalAonA pAlakha baMdhAvI temAM suvarAvI, bhavAnakhavAsa sAthe jAmanagara mokalyA. phatehamAmaMdanA meTA lazkarathI navAnagarane bacAva karavA merUkhavAse divAna sAhebane jAmanagara pAchA lAvyA. tethI teo jAmanagara AvyA, ane teo sau zaherane jAbuda karI beThA, phatehamAmada navAnagara AvyA. paNa tyAM zaherane kilo hevAthI te phALe nahiM. tethI te khaMbhALIyA sudhI mulaka luMTate, bALato ane ujaDa karato, kacchamAM pAchA gaye. ATaluM ATaluM nukazAna thayuM chatAM merUe te vakhate jAmanagara choDavuM nahiM. ane tethI ja jAma jazAjIno chuTakAro karavA bhAyAte zaheramAM AvI zakyA nahiM. A vakhate jamAdAra phateha
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) mAmade ane bhAyAtAe hAlAra pradezane khuba luDI ujjaDa karyAM. paNa tenI jarApaNa darakAra nahiM. karatAM merUe jAmanagara cheDayuM nahi. tethI teo sau nirAza thai vikharAi pAchA gayA. uparanI laDAi karAvavAmAM jAmazrI jazAjI ane rANIzrI ANumAnI madada hatI tevuM mena' jaNAtAM, teNe teo banne upara sakhata jAmA rakhAvyA. koipaNa mAsane jAmazrI pAtAnA AgaLa khelAvI peAtAnA chuTakArAnI salAhu lIe ane te khabara merUne paDe, ke turataja te mANasanA nAka kAna kapAvI nAkhe. keTalAekanA ziraccheda karAvyA, keTalAekane hadapAra karyAM, Ama purajozathI niHDarapaNe merUkhavAsa vatavA lAgyA. jAmazrI jazAjInAM rANI AhumAe, nIce pramANe (chuTakArA)nI yuktio aneka racI paNa te nirarthaka gai 1 divAna raghunAthajInA rasAlAnA uparI zekha mahamada mukhAdInane ekalAkha kArI lAMcanI ApavAnI lAlaca ApI merUkhavAsane mAravAnuM kahevarAvyu, paNa te nimakahulAla zekhe kahyuM ke, 'mArA dhaNI' (divAna)nA hukama vinA huM kAMi karI zakuM nahi. i 2 jAmazrInI varSa gAMThanA dahADe bhAizrI AjImAe divAnajIne ghaNeAja kimatI pASAka mAkalyA hatA e peASAkavALA thALamAM dAgInA ane kapaDAMnI nIce eka kALeA cArasA, gyane seAnAthI maDhelAM malAyAM (cuDalI) joDI 1 eka mekalI divAnane zamazyA karI ke, "meherU tArAthI kAirIte na maLe, teA tuM A cuDalA paherI kALA cAraso ADha," chatAM dvivAne kAMi ilAja karyAM nahiM. e banne kissAomAM peAtAnI murAda pAra paDI niha. tethI (sAraphI tavArIkhanA kartA lakhe che ke) eka adhArI rAtre jAma jazAjI srIne peASAka paherI, divAna raghunAthane ghera gayA ane te bannebhAIne uddezI kahyuM ke A merU khavAsa mArA kalejAnA kaTaka, athavA mArI AMkhanu kahyu che. jo tame tene kAMi paNa sAdhanathI kADhI mukeA teA huM tamane yAvat caMdra divAkarau'jAmajodhapuranuM paragaNuM ane merUkhavAsanI sthAvara--jaMgama milkata ke je badhI maLI eka karoDa kArInI che. temAMthI ardha bhAga ApuM." e sAMbhaLI divAna raghunAthajIe kahyuM ke mArA svArtha khAtara, huM divAna amarajInA kuLane khaTA nahiM lagADuM. kAraNa ke merU khavAse mane... meTA mAnathI ahiM khelAvI rAkhyA che. teA jenA vasIlAthI huM ahIM Asthitie ... te pratye dagalabAjInuM kAma nahiM karU" paraMtu mArAthI banaze teTalA uSAyA kAme lagADI banne pakSa vacce samAdhAnI karAvI ApavA huM manatu... karIza." divAna raghunAthajInA pratyuttarathI jAma joAjI niHrAza thayA pachI teNe kacchanArAozrI rAyadhaNajIne... gupta jAsusA dvArA khabara mAkalI hAlAra mulka,
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaraneitihAsa. (catudazI kaLA) ra78 tathA merUkhavAsanA hastakanAM je gAmo hatAM te luMTavAnI paravAnagI ApIne teDAvyA. temaja potAnA madadanIza bhAyAtone paNa pharI bheLA thaI, kacchanuM lakara Ave tyAre bhegA bhaLI javA kahevarAvyuM. vi. saM. 1950 mAM punAnA pAnAM pradhAna nAnA phaDanavize abhyaselyukara nAmanA subAne (amadAvAda) gujarAtanA subA tarIke mokalyo te suba khaMDaNI ugharAvate ugharAvate hAlAranI sarahade AvI pahoMce te potAnI sAthe kaDIthI hanumatarAvanI saradArI nIce malahArarAvanuM ghoDesvAranuM lazkara ane samI muMjaparathI navAba gAjhIuddInanuM lakara, mahIne mahIne teone caDele pagAra cukavavAnI zarate lAvyo hate. maherAmaNa khavAse e abAselyukara maLI, teonI mAgaNI mujaba ApavAnI kabulata ApIne te subA AgaLathI evuM vacana lIdhuM ke teoe goMDaLano mulaka khedAna medAna kara." ema TharAva karI tenI madadamAM kALAvaDa gAmanA mutsadI 4pazu Thakkara (luhANA) thoDA mANasanI saradArI sAthe mokalyo. paraMtu tenAthI saMtoSakAraka kAma nahiM thatAM, te pAchA AvyuM, tethI merUkhavAse divAna raNachoDajIne abAlyakara sAthe mokalyA teo tenI sAthe eka mAsa rahyA. teo pote seraThI tavArIkhamAM lakhe che ke "abAsethakara paNa strIlaMpaTa hato, tethI tenI sAthe ghaNuM megala, aphagAna, ane hindI strIo hatI. divase ame sau zetaraMja ane gaMjIpho khelatA ane rAtre tAyaphAo nA nAca jotA ane gAyana (saMgIta) sAMbhaLatA. Ama eka mAsamAM to gAMDaLanuM paragaNuM khedAnamedAna karIne, rAnI pazuo mATe caravAnI bhumi karI huM pAcho Avye." upara pramANe subA abbAselyukaranA hAthathI, gAMDaLanuM paragaNuM uDa thatAM, jADejA bhAyAtono bIjIvArano prayAsa nakAme thaI paDayo, ane jAmazrI jazAjI to parAdhina ja rahyA. eja sAlamAM junAgaDhanA navAba hAmidakhAne kAlAvaDa mukAme merUkhavAsanI mulAkAta lIdhI, te vakhate navAba sAhebe divAna raghunAthajI, ane raNachoDajInA hAtha jhAlI merUkhavAsanA hAthamAM sayA, ane kahyuM ke "A khajAnAnI thApaNuM che, tethI tene mAnapUrvaka have thoDA vakhata sudhI tene tamArA paraNuM tarIke gaNajo upara mujaba bhalAmaNa karI bane chuTA paDayA. 19 soraThI tavArIkhanA kartA lakhe che ke "abAselyukaranI lI upara nAnA phaDana Azaka hato, tethI tene dUra karavA amadAvAda subo nibhI mokalyo. te vakhate prativarSe sADAbAra lAkha rUpiA ApavAnI zarate pAMca varSane mATe tene amadAvAdano subo nibhI mokalyo hato jue. se. ta. pAnuM 208 x soraThI tavArIkhanA kartA lakhe che ke "pazu ThakkaranImA ane merukhavAsa vacce ADo vahevAra hati tethI pazu luvANa ema lekhato ke huM maherAmaNane ja dIkaro chuM." juo so. ta. pAnuM 27.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 zrIyaduvaMzaprakAza. (prathamakhaMDa) vi. saM. 1851mAM maherAmaNa khavAse okhAnA vAghere upara caDhAI karI, okhAnA raNanI pUrva taraphanA vAgheranA "gAgA' guragaDha vagere tamAma gAmo laI lIdhAM. e vakhatathI kahevata cAlI ke "merU mArakaNa thAze, okhAmAM kema rahevAze." e mArakaNuM merUthI kaMTALI, jAma jazAjI tenA rAkSasI paMjAmAMthI chuTavAnA aneka upAyo jatA hatA, - vi. saM. 1853 mAM zrImaMta pezvA ane gAyakavADa sarakAranI vati, zIvarAma gArdIe (kAmedAna) kAThIAvADamAM jame ugharAvavA AvI, paDadharI gAme mukAma karyo. tethI merU khavAse divAnajInA nAnAbhAi raNachoDajIne kekalAka lazkara sAthe jamAbaMdhI bharavA paDadharI mokalyA. te takano lAbha laI jAma jazAjIe, ArabanA jamAdArane moTA pagArathI tenA tamAma mANasane nokarImAM rAkhavAnuM vacana ApI lalacAvI, potAnA pakSamAM bheLavyuM. tethI e TukaDIne jAmanagarathI mAtra ekaja gAu upara AvelA, moDakaMDA nAmanA gAme agAuthI mokalI, evI sucanA ApI. saMketa karyo ke "topano avAja thaye tamAre kAlAvaDane daravAje AvI maLavuM." tema saMketa karI TukaDI ravAnA karI. ane jamAdAra sAlIha, ke je kAlAvaDanA daravAjAparanI cokIpara hato, tene paNa pitAnA pakSamAM bheLavI lIdhe teja divasanI adharAtre varSovaDatu hovAthI varasAdane vAdaLAMvALI aMdhArI rAtano yoga jANu, jAmazrI jazAjI potAnA nAnAbhAI sattAjI sAthe keTalAka aMgarakSake laI darabAra gaDhamAMthI bhAgI, kAlAvaDanA daravAjA mAthe caDI gayA. ane te uparathI merUkhavAsanA "raMgamahela upara baMdukeno mAro calAvyo. merU nidrAmAMthI jAgatAM badho mAmalo samajI gayA. tethI teNe turataja divAna raghunAthajIne lAvI, kALAvaDanA daravAjAne ghero ghAlI, topane mAro calAvavA hukama Aye, saMketa pramANe jAmazrI jazAjIe topano avAja karAvyo te avAja sAMbhaLI "moDakaMDAnI sImamAMthI Araeleke ekadama doDI AvyA. paNa kudaratane hajI jAmazrI jazAjIne baMdhanamAMthI mukta nahiM karavA hovAthI, teja vakhate raMgamati tathA nAgamati nadIomAM moTuM pura AvyuM. tethI ArabenI TukaDI nadIne sAme kinAre aTakI paDI, daravAjA upara jAma jazAjI ane nAnAbhAI satAjI ane nIce jamAdAra "zAlihu' tathA tenA thoDAMka mANasa ' la zIvarAmane keTalAka sevArAma kahetA, te lazkara laI jenI sarahadamAM mukAma nAkhe te tyAMthI kyAre uThaze, te viSe pracalita kahevata che ke-- "sevArAja jaTviI, re madinAne vAra vI" . guyApachI vAra "ra" ne karatAM karatAM gADha rI' | za || eTale te jyAM mukAma nAkhe tyAM-be mAsane bAra divasa rahe, jame cukavyA pachI paNa cAra divasa rahe, ane teno sarva paDAva upaDatAM upaDatAM paNa ATha divasa thAya tyAre pitAno taMbu paDato, tyAMsudhI lazkaranuM tamAma kharca te sarahadanA rAjAmAthe paDatuM.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA tihAsa. (caturdazI kaLA) 281 ane bIjA aMgarakSakA baMdukA cheDavA lAgyA. e vakhate merUkhavAse daravAjAne gherA ghAlI tApano mAro calAvavA hukama Apyo. e rAtrInA vakhatamAM sAmAsAmI baMdukonI laDAithI keTalAeka mANaso maraNa pAmyA. ane jamAdAra zAlihu' paNa sakhta jakhamI thayo. tethI daravAjA upara jAma jazAjIe dheALA (sulehano) vAvaTA caDAvyo ane vaSTI calAvatAM mukhya kArabhArIonI salAhu uparathI merU khavAse jAmane abhayavacana ApyuM. to paNa jAmane teno vizvAsa nahiM AvatAM, lAyaka jAmIna mAgyA. tethI merUe divAna raghunAthajI tathA ejhA mahAdeva tathA mAhumamArUti tathA nAsArUna (Arae) nI tathA malIkarIdakhAnazeTha vigerenI jAmInagIra ApI. tyAra pachI jAma jazeAjI tathA satojI nice utaryAM eTale merUe pAlakhI maMgAvI temAM jAma jazAjIne esArI sau pAlakhI sAthe darabAragaDha tarapha cAlyA. cAlatAM cAlatAM, merUkhavAsanuM ghara je sariAma rastA upara Avela hatuM tyAM pAlakhI AvatAM merUe jAma jazAjIne baLAtkArathI gharanI aMdara utArI lIdhA. ane sakhta nigehubAnI nIce rAkhyA. paraMtu temanA bhAi satAjI te dhAlamAM chupI rIte utAvaLathI DhADI peAtAnA makAna upara caDI gayA merUkhavAsanI mIne lIdhe jAmIna paDelA gRhasthA kAMi elI zakayA nahiM. jAma jazAjIne lagabhaga be mAsa sudhI merUe sakhta paherA nIce kedI tarIke rAkhyA. te viSe sAraDI tavArIkhanA karyAM lakhe che ke e kedakhAnAmAM, tene kapaDAM badalavA dIdhAM nahiM, vALaMda pAse vALa utarAvavA dIdhA nahiM, temaja teNe nahAvA dhAvA paNa dIdhA nahui, (jIe sA. ta. pAnu` 212. ) A hakIkata jyAre divAna radhunAthajInA jANavAmAM AvI, tyAre teNe peAtAnA nAnAbhAi raNacheDajIne merUkhavAsa pAse jAmazrAnA chuTakArA mATe meAkalyA, te merUkhavAsane maLatAM, merU na chAjatA zabdo bolyA, tethI teNe (divAna raNacheDajIe) peAtAnA jamaiyA upara hAtha nAkhyA. ane merUe paNa peAtAnA jamaiyA upara hAtha nAkhI, sAmasAmA laDAi karavAnA rUpamAM AvI jatAM, tyAMnA Araba jamAdAre teo bannene vAryAM, ane merUkhavAse paNa divAnanI zahethI ke game te kAraNathI teja vakhate jAmazrI jazAjIne darabAra gaDhamAM paheAMcatA karI ApyA, paNa tyArathI te divAna raghunAthajI tathA raNacheADajI upara dveSa rAkhavA lAgyA, teja varSomAM merUnA nAnAbhAi bhavAna saraiyAnA jakhamathI asvAbhAvika mRtyuthI gujarI gayA. (vi. sa. 853) merUnI svataMtratA anahada vadhIjavAthI jAma jazAjI tathA nAnAbhAi satAjI ane bIjA teonA aMgarakSakA rAtArAta chupIrIte nIkaLI, jAma-khabhA LIye jai rahyA, ane tyAM rahI bhAyAteAnA meLa karI merUne mAravAnI tajavIja karavA lAgyA. paraMtu teonA pAchaLa merUkhavAsa phoja lai, khaMbhALIyAmAM dAkhala thayA. jAme, TIlAmeDI upara caDhI jai, daravAjA baMdha karAvyA. tyAre merUe TIlA
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrIyaduvaCzaprakAza (prathamakhaMDa) meDI sAme tApane mAravA gAThavyA, A veLA eka Ama jamAdAre vacce paDI kahyuM ke, dhaNI upara tApa calAvavI, te tune lAjama nathI." tethI merUne bhAna ALyuM, ane tApa tyAMthI khaseDAvI, seAgadekhAi daravAjo ughaDAvyA, ane meDI upara jai jAma jazAjInA pagarakhAM, hAthamAM lai pAtAnI pacheDIthI luI, pagamAM paherAvI kahyuM ke huM teA ApatA tAbedAra gulAma chu, Apa jAmanagara padhAro " tethI jAma jazAjI vagere sau jAmanagara AvyA. te divasathI merUkhavAsa bhANAmAM dagA na thAya. ane jAma jazAjIne dagAthI mAryAnuM ALa pAtA mAthe na Ave teTalA mATe huMmezAM peAte tamAma bhejana cAkhyA pachI jAma-sAhe ane jamADatA. vi. sa. 1853 mAM phatehumAmada raNa oLaMgI pharI jAmanagara upara caDI Ave che, tevA khakhkhara merUkhavAsane thatAM, te tenA sAmeA caDayA. kAraNa ke te vakhate merUpAse sainikAnuM meATuM daLa hatuM, ke je daLane kaDInA malhArarAva gAyakavADe kADhI melatAM, merUe nAkarImAM rAkhyuM hatuM. temAM jamAdAra zeragaMjakhAna tathA alIkakhAna tathA zAhimadAddakhAna, tathA karImadAdakhAna, ane anvarakhAna peAtAnA aphagAna sipAio sAthe nAkarImAM rahyAhatA, temaja navAba-sAhema hAmIHkhAnanIsAthe paNa evIzarata karIhatI ke tame! madada Ape, te tamane 2,15,000 jAmazAhI kArI ApavI, ema mATu daLa ekaThuM karI te sarva sainya sAthe raNanA kinArA najadIka merathI tAmAnA dhanarorA gAme merUe mukAma nAkhyA. phatehamAmade paNa potAnA lazkaranA mukAma teApanA gALe paheAMcI na zake teTalA aMtare sAmI bAjue gALyA. bIje dahADe merUkhavAse, peAtAnA lazkaranA e vibhAga pADI vyuharacanA karI. temAM jamaNIbAju pAtelIdhI ane DAmI bhAjInA vibhAgamAM madade AvelA, junAgaDhanA navAmasAhebanA mANasA tathA khATavA jAgIradAra mukhatArakhAna bAbInA, tathA mAMgaroLathI Avela zekha mukhatAjakhAnanA tathA jamAlakhAna leAcanA, tathA harisaMga purabIyAnAM, tathA bAlAgAmanA jAgIradAra pratApasiMhujI tathA kezarIsiMhajI ane sIdhIonAM lazkaro gAThavyAM. jamAdAra phatehamAmade merUnI jabarI taiyArI joi laDavAnA vicAra mAMDI vAhyA. ane rAja gajisaMhajInI mAraphate vaSTI calAvI sulehu karI, te evI zarate ke AjathI e mAsa sudhImAM nagara taraphathI divAna raghunAthajI, junAgaDha taraphathI kalyANajI hirajI, rAja gajisaMhujI taraphathI karazanajI .jhAlA ane rAAsAheba taraphathI zA. savajI maLI je pramANe tADa pADe te pramANe anne bAjuvALAe pALavu'. upara pramANe merUe dagA bharelI salAhu karI peAtAnA mAthe AvatI meATI Aphata TALI dIdhI. vi. sa'. 1854 mAM merUkhavAse jANyuM ke kai divase mArA duzmanA mArI sattA lai leze tethI teNe jAma jazAjI AgaLathI joDIyA, bAlabhAnA paragaNAM. jAgIramAM lakhAvI lIdhAM. AmaraNa, ane
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaraneitihAsa (caturdazI kaLA) 283 maherAmaNa khavAsa sulehanA kelakarAra mujaba nahiM vartavAthI vi. saM. 1854 mAM kacchI rAsAheba rAyadhaNajI potAnA jamAdAra phatehamAmaMda sAthe eka jabarU lakara lai, (se. ta. nA kartA lakhe che ke kIDI ane kIDanA jeTaluM daLa lai) jAmanagara upara caDI AvyA hatA, sAthe meTuM topakhAnuM paNa hatuM teoe zrI jagannAtha mahAdevanA maMdira pAse navAnagaranA medAnamAM paDAva nAkhe. merUkhavAsa samajato hato ke jAma jazAjI tathA ArabanA mukhya jamAdAremAM aliphakhAna tathA jhulaphIkarakhAna vigere mArAthI virUddha che, tethI teNe killAnA daravAjA baMdha karAvI IMTa vatI caNAvI dIdhA. ane be traNa jabarI topo mokharAvALA koThAo upara morace goThavI, pote laDavA taiyAra thayo. malikapharidakhAna, alIkhAna, dolatakhAna, ane zaheranA bIjA kasabAtioe maLI kacchanA jamAdAra phatehamAmaMda sAthe khuTI jaI, khAnagI jAsu mAraphata evI goThavaNa karI ke, taLAvanI bAjunA killAnI divAla majabuta nathI. tethI tamAre te bAjuthI humale kare. ane jyAre tame te divAla upara siDIo mukavAnI goThavaNa karaze. tyAre turataja ame tamane killA uparathI aMdara utAravAmAM madada karavA tamArI sAthe bhaLI jaizuM. temaja merUpAsenA aphagAna leka pAse ajJAstra (baMduke) nathI tethI tene ekadama kala karI kabaje karazuM evI amArI khAtrI che. upara pramANe saMdeza pahoMcatAM, bIje dahADe phatehamAmade te bAjunA killA tarapha hala karavA goThavaNa karI paraMtu vicakSaNa merUkhavAsa te dahADe vahelo uThI prAtaHkALamAM killA uparanA moracA tapAsavA nIkaLyo. teNe sUryodaya thatAM, killAnI badhI divAle tapAsI, killedAra, tathA nAkedAne gya sucanA ApI, taLAvanI bAjunA kilA tarapha Avyo. tyAM to kacchI sainike killAnI divAla upara sIDIo mAMDI aMdara AvavAnI taiyArIo karatA hoya tevuM killAnA paranALamAMthI joyuM temaja killAnI aMdara potAnA virodhI AraonI TukaDI joI, jotAMja e kuzaLa khelADI, zetaraMjana dAva samajI gayo. turataja teNe e TukaDIne . tyAMthI khaseDI kAlAvaDanA nAkAnA rakSaNa mATe javA hukama karyo. ane pote pitAnA khAsa vizvAsu sainiko sAthe tyAM chupAI rahyo. kacchI lazkaranA sainike jevA killA upara caDI DokuM kADhe, tevuMja merU tathA tenA mANase taravArathI dumananA mAthAne dhaDathI juduM karatA, A pramANe e bAjunI divAle keTalIka sIDIo melAtAM, te upara caDanAra kacachI vIrane merUe tathA tenA sinikoe kApI nAkhyA. ekapaNa mANasane aMdara dAkhala thavA dIdho nahiM, tethI phatehamAmada jamAdAre te sthaLa choDI nAganAthanA daravAjA upara humale karyo. paraMtu tyAM divAna radhunAthajIno mukAma hatuM, temaja merU paNa tyAM
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 zrIyaduvaMzaprakAza. (prathamakhaMDa) pahoMcI jatAM, tyAMno humale nirarthaka nivaDaze. tethI kacchI lazkare khaMbhALIyAnA daravAjA upara humalo karI teno mAro calAvyo, eTale merUe paNa te daravAjA upara caDhI, tyAMthI kacchI lazkara sAme topono mAro calAvyo. e bhayaMkara avAjo ane dhumADAnI aMdhIthI nagaranI vastI AkuLa vyAkuLa thai gaI. paraMtu jene nAganAtha mahAdeva ane kuLadevI AzApurA sahAya che, te navAnagaranA ajIta killAnI eka kAMkarI paNa kacchI lazkarathI paDI nahi. tethI rAsAheba ane phatehamAmaMda jamAdAra bIje dahADe vahelA khaMbhALIyA tarapha kuca karI gayA. paraMtu tyAM paNa nagaranI peThe kilAnA daravAjA baMdha thatAM tene ekAda be divasa ghere rAkhI, chevaTa niSphaLa thatAM, jevI rIte AvyA hatA tevAja pAchA kaccha tarapha gayA. upara pramANe kacchI lazkara upara vijaya meLavyA pachI maherAmaNa khavAsa rAjA tarIke ja ni:DarapaNeja vartAvA lAge. joke tene ghaNuM khamA kahI babbe hAthe salAmo bharavA lAgyA. A vakhate prasaMgopAta eka satyavaktA cAraNakavi nagaramAM AvI caDha. teNe eka darajInI dukAne jai potAnA aMgarakhAnI kasa (tuTI jAya tevI hovAthI) TAMkI ApavA kahyuM, te darajI e vakhate merUkhavAsanuM aMgarakhu sIvato hatuM. tethI kavine jarAka khabharavA kahyuM, kavi pA, ardhA kalAka bharyA. chatAM darajIe kavinI kasa TAMkI nahiM. tethI kavi gusse thaI bolyA ke "huM arthe kalAkathI beDe chuM, te have tuM je kapaDu sIve che, te choDI de, ane mArI A kasa TAMkI de, kAMi maphata nathI TakAvavI." sAMbhaLI darajI bolyo ke "tamane khabara che kAMI, A merUkAkAne aMgarakho che te kema cheDI dauM? " kavi kahe, "kAka tAre amAre manata mahArAjA jAmasAhebano eka moTo gola" darajI kahe gela, gela, kavirAja te ahiM mArI peDhImAM kevAya, ene marda na kaeNvAya." kavi kahe "ame to tene moDhe, jAma-sAhebanA rUbarU, eka vakhata nahi paNa traNa vakhata gele kahIe." darajI kahe che tema kahe to kerI rekaDI ApuM." kavi kahe "cAla tyAre" pachI darajIe kasa TAMkI ApatAM. banne jAmasAhebanI kacerImAM gayA. tyAM jaI kavie jAmazrInA yazagAna gAi, jAmazrIne maLI, Asane besatA pahelAM, merU khavAsa sAmuM joI nIceno duho lalakAryo- taro-orA, jora, jorA, derA hai parU nA navIyA | ___ bhUpata choDe bheTha / moDhA AgaLa meravA // 1 // uparano duho sAMbhaLatAM, kacerInA sabhAjano sarva cakita thayA, paNa merUe duhAnI pAchalI kaDIomAM pitAnI prazaMsA sAMbhaLI, tethI pote inAma AyuM, ane jAmazrI taraphathI paNa pozAka apAvya, kavie darajI AgaLathI paNa zarata mujaba kerI ApAvavA araja karIturataja merUe e hakIkata jANatAM
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa darajIne melAvI kavirAjane se kerI sucanA karI ane yAgya daMDa karyo. 285 (caturdazI kaLA) apAvI pharI evuM na karavA darajIne vi. sa'. 1855 mAM jamAdAra hAmidyanA dikarA AmIna-sAheba vaDAdarethI meTuM lazkara lai kAThIAvADamAM khaMDaNI ugharAvavA AvyeA. ane teNe vAMkAnera mukAme chAvaNI nAkhatAM, tyAM tene kaccha tathA hAlAranA jADejA bhAyAtAnI madada maLI, tyAMthI te navAnagara upara AvavAnI taiyArI karatA hatA. te khakhkhara merU khavAsane maLatAM, dvivAna raghunAthajInA nAnAbhAi raNacheADajIne lazkara lai vAMkAnera meAkalyA, teNe tyAM jai AmIna-sAheba sAthe AvelA jamAdAra nihAlakhAna tathA jamAdAra baccA tathA mAdhavarAya nAgar ane raghunAtha meADhI mAraphata vaSTI calAvI nakakI karyu* ke zivarAma kAmedAna) traNagaNI jamA kAThIAvADa upara nAkhI gayA hatA, te pramANe jamA bharavI. tethI divAna raNacheADajIe teTalI rakama tyAMja bharI ApatAM, te sainya jAmanagara upara nahiM AvatAM pAchu gayu. paraMtu merUne te rakama vadhAre lAgI ane nAgara divAna kuTue A vadhu rakama ApI, tema gaNI navAnagaramAM rahetA nAgara gRhasthA pAsethI e jamAnI rakama merUe jImAithI vasula lIdhI. bhANavaDamAM hAlAra, baraDA ane dalAsA paragaNAnA jADejA rajaputA tathA jamAdAra phatehamAmada (kacchavALA) nA keTalAka mANaseA tyAM rahI, AsapAsanA pradezamAM luTaphATa karatA heAvAthI, merUkhavAse bhANavaDa upara hullA karavA, divAna raNacheADajanI saradArI nIce e peA sAthe meATu lazkara meAkalyuM. te lazkaramAM susAjAnaphIraMgI, tathA agAna, Araba, ane siMdhIo vigerenA mANase hatA. teo saue bhANavaDane cAramAsa sudhI sakhta ghero nAkhyA, paraMtu temAM kAMi phAvyA nahiM, ane raNachoDajInA jamaNA hAthamAM gALInA jakhama thayA. tethI tenA kezavajI kAmadAra nAhiMmata thatAM ghero uThAvI so pAchA nagaramAM AvyA. bhANavaDa upara cAramAsathI dhera che. tevA khamara phatehamAmadane kacchamAM thatAM, teNe ekadama bhANavaDanI madade AvavA lazkara lai navAnagaranI pADAzamAM paDAva nAkhyA, merUe e takanA lAbha lai divAna raghunAthajIne tathA kezavajI kAmadArane eka lazkara ApI. samudra raste mAMDavIne savajIzAha, ke je rAozrI sAme laDatA hatA. tenI madade mekalyA. paraMtu mAMDavIvALA savajIzAhane nagaranA mANasAnA vizvAsa na AvyeA, tethI tenI sahAya levA teNe nA pADI ane rA, sAthe sadhI karI. divAna raghunAthajI vagere so kacchamAMthI pAchA AvyA. te vakhate jamAdAra phatehamAmada nagarane dherA nAkhI paDayA hatA. merUne e vakhate * uparanI hakIkata eka daMtakathA che, kAi sthaLe prasiddha hAi, atre hakIkata sAthe lakhela che. te itihAsika nathI. paraMtu te duhA sa kavinuM nAma paNa maLatuM' nathI.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) meTA lazkaranI madadanI jarUra hatI. tethI parabAryAja divAnajIne paMcALamAM zivarAma kAmedAna je tyAM khaMDaNI ugharAvato hato. tenI madada levA melyA. divAnajI raghunAthajIe bhADalA mukAme tene maLI, amuka rakama ApavA TharAvI, tenA sinya sAthe jAmanagara AvavA nIkaLyA. pAchaLathI (dagAbAjane dagoja sujhe) tethI merUne zaMkA thaI ke "divAna raghunAthajI sivarAmanA sainyanI madadathI, jAmazrI jasAjI sAthe maLI jaI, mArUM kAsaLa kADhI nAkhe to pachI zuM upAya kare. "ema vicArI kacchI lazkarane sulehane vAvaTo ApI dhuMvAva mukAme phatehamAmaMdane maLI, amuka rakama ApI tene ghere uThAvI levarAvyo. ane madadanIza lazkara laIne AvatA, divAnajI upara dhuMvAvathIja patra lakhI mokalyo je sivarAma kAmedAnanI sahAyatAnI have jarUra nathI ahIM samAdhAna thai gayuM che. A patra maLatAM divAna raghunAthajI nArAja thayA. kemake sivarAma sAthe thayelI zarato mujaba tenAthI koI bahAnuM batAvAya tevuM na hatuM tethI teNe paDadharI mukAma nAkhI AsapAsanA paTelane lAvyA. ane zivarAmanA lazkaranI kharcanA pisA ugharAvI ApyA. te rakama laI zivarAma pAchA gaye, A vartaNuMkathI merU khavAsa vadhAre nArAja thaye. merUkhavAsane nArAja thayelo joI, vicakSaNa divAna radhunAthajI navAnagara chaDI dhroLa rahevA gayA, ane tyAM rahI, jAmazrI jazAjI vi. saM. 1856 mAM thoDA vakhatanI mAMdagI bhagavyA bAda navAnagaramAMja merUkhavAsa (maherAmaNa) maraNa pAme, e merU khavAsa potAnI akakala hoziArI ane bahAdurIthI eka sAdhAraNa hajurIAnI sthitimAMthI navAnagarano divAna athavA (de facto) ghaNu thaI beThe hato. eTaluM ja nahiM paNa sArAe kAThIAvADamAM te eka vIranara tarIke prasiddha hato, e bahAdura vIranara hato, paraMtu game te paNa paNa jAmazrI jazAjIno eka nokara hato. nokaramAM haMmezA vaphAdArIno guNamukhya joIe, je maherAmaNe bahAdurI sAthe svAmibhakta rahI, rAjyanI vaphAdArImAM, zyAmadharma sAco hota, to atyAre tenuM nAma prAtaHsmaraNuya durgAdAsa rAThoDanI paMktimAM lakhAta, zyAmadharmane vIra durgAdAsa ke jene hiMdanA mahAna zahenazAha auraMgajebe jodhapuranuM rAjya athavA hiMdanA koipaNa ilAkAnI subAgIrI sAthe aDhaLaka dolata ApI lalacAvyo, paNa evI rIte pitAno svArtha nahiM sAdhatAM, potAnA rAjAnI rANI tathA potAnA bALamahArAjA kumAra achatane bAdazAhane hAtha sevA nahiM. ane potAnA mAlIkane khAtara pitAnA putrano bhega ApI, pote aneka saMkaTo bhegavyA. dhanya che e vIrajha rAThoDarajaputa kuLamaNine ke jeNe potAnI rAjyabhakti, svAmisevA, ane zyAmadhamanI vaphAdArI duniAnI draSTIe tAdaza batAvI ApI tevI ja rIte jAmanagaranA itihAsamAM jagajAhera merU viSe " parAkramamAM pure, paNa vaphAdArImAM uNa" e kahevata cAle che te satya che. kAraNa ke teNe potAnA sAthe gutta vahevAra cala
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaraneitihAsa. (catudazI kaLA) 287 annadAtA jAmasAheba sAmA topanA moracA goThavyA, temaja eka kedIthI paNa durghaTa sthitimAM, jAmasAhebane potAne ghera rAkhI aneka saMkaTa ApyA, tathA pitAnI annadAtrI svAminI (raNuM jIvubA urphe dipAMjIbAi) ke jenI vela sAthe pite tAbedAra (golA tarIke Avela, te potAnA mAtAjInuM khuna potAnI sattAnA lobhane khAtara karAvyuM, eTaluM ja nahiM paNa e rAjamAtAnA maraNa pachI tenA zabane eka chANanA DhagalA upara be kalAka sudhI sariAma rastA upara rakhAvI vagere hakIkata vAcatAM dIlagIri thAya che. vAMcanAra vicAra karaze ke te banAve jAmazrI jazAjInA aMtaramAM keTalA DaMkhatA haze? paNa dhanya che te udAra rAjavIne ke jeNe potAnA kaMTakasamAna merU marI gayA pachI tenA vArasone vagara aDacaNe tamAma milakta sAthe teonI jAgIramAM javA dIdhA. merUne pitAno eka paNa rasa putra na hato. teNe musalamAna orata rakhAyata tarIke rAkhela hatI. tethI tenA saMtAnane vAraso nahiM maLatAM merUnA bhAi bhavAnanA dIkarA sagarAma tathA prAgajIne merUno tamAma vArase ma hato. seraThI tavArIkhanA kartA lakhe che ke "merUnI milakata jAmazAhI eka karoDa kerInI hatI, tamAma teo jeDIe lai gayA. mAtra hajAra maNa juvAra ke je pitAnA makAnanI AsapAsanI khANamAM hovAthI laI jaI zakyA nahiM. te sivAya tamAma milkata (eTale ke raMgamahelamAMthI raMgIna khItIo sIkhe kADhIne) jeDIe laI gayA hatA. te laI javAmAM jAmazrIe jarApaNa harakata karI nahIM" te udAra jAma jazAjInI udAratA saMbaMdhe vaDodarAnA mAjI divAna sara manubhAI tathA temanA bhAI mArakaMDarAyanA lakhelA "hiMda rAjyasthAna' graMthamAM lakhela che ke - "Jam Jassaji was of course delighted as the death of his captor. Maheraman, but he was not so mean as to obstruct his descendants from taking possession of their appanage.!" eTale jAmazrI jazAjIne ene keda karanAranA maraNathI saMtoSa thayo te paNa enA vArasone emanI jAgIra vArasAmAM ApavAmAM kAMipaNa harakata karI nahiM. merUkhavAsanA maraNa pachI tenA bhAInA dikarAoe merUnI uttara kiyA nagaramAMja karI saghaLI milakta laI potAnI jAgIramAM gayA hatA. tene jAgIramAM jeDIyA. bAlaMbhA, ane AmaraNanA traNa kilA tathA tenA paragaNuM maLI kula 36 gAmo maLyAM hatAM. jAmazrI jazAjI svataMtra thayA pachI teoe dhroLathI divAna radhunAthajIne pAchA lAvI, divAnagI ApI ane rANapura paragaNuM jAgIramAM ApyuM.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) vi. saM. 1857 mAM jAmazrI jazAjIe maTIpheja lai jazadaNa upara caDhAI karI, tyAMne kile toDa, tathA avere (dhoDA vere) e nAmane kara nAkhyo. ane e kara tamAma kAThIAvADa, jhAlAvADa, ane ghoghAbAra sudhI gehalavADamAM, ane giranAranA parvata sudhI, seraTha pradeza vigerenA jAgIradAra pAsethI najarANu tarIke lIdhe, e pramANe vijayadhvaja pharakAvI jAmazrI jazAjI jAmanagaramAM AvyA. jAmazrIe averArUpI najarANuM ugharAvI, aDhaLaka dravya meLavI khajAno cikakAra karyo. temaja hajArenuM avadaLa, ane vAdaLa, ekaThuM karI moTuM lazkara:jamAvyuM. vi. saM. 1859 mAM teoe AjubAjunA tAlukA ane potAnA bhAyAtanA girAsa dabAvavA mAMDayA. tethI keTalAka bhAyAta bahAravaTe nIkaLyA. ane lagabhaga be varSa bahAravaTuM cAlatAM vastImAM ghaNeja trAsa utpanna thaye. tethI tenuM samAdhAna cAraNene vaTTImAM nAkhI karyuM, e viSe epatra jAmazrI jazAjInI sahIvALe, divAnane lakhela amArA vaDIlanA nAmane amArI pAse che. te atre teja zabdomAM ApavAmAM Avela che. - patranI noTa - moje rAjavaDa bAreTa manu. jIvA navAnagara lI. metA jagajIvana devajInA jehAra. jata tamAre kAgala Ave te pahoto. hakIkata mAlama thahI. tame garAzIyA Asare lakhyuM che. te tame khAtara jame rAkhI galAmAM ghAlIne AMhI teDI Avaje kazIvAte mulAhejo rAkhazamAM, I garAsIyAnI vAta thAhe to. mara sukhethI rahe, ne kAM pAcho kaheze to pahocADazuM, te mATe kola de teDI Avaje. zAM. 1861 nA aSADa suda 9 " (sahI) vi. saM. 1863 mAM porabaMdaranA jamAdAra murAdakhAna ane phakira mahamada mukarANu ke jeo pahelAM jAmanagaramAM nokara hatA, teo porabaMdara tAbenA rANAnA kAraNumAM thANe hatA. paraMtu tyAM tene rANAsAthe aNabanAva thatAM, teoe kAraNano killo jAmazrI jazAjIne ekalAkha korImAM vecAta Apo, ane jAmIe te jamAdArane tenI junI nokarI upara dAkhala karI, karaNAne kilo hAtha karyo, A kAraNathI porabaMdaranA rANA, jAmasAheba sAme caDayA, paNa temAM teo hAra khAI pAchA gayA. tethI teNe gAyakavADa tathA aMgreja serakAranI madada mAgI te veLA karnala elekajhAMDara vokara sAheba vaDodarAnA resIDanTa hatA. teNe jAma sAheba upara, te kilo raNuM sAhebane pAcho seMpI devA lakhyuM. * kAThIAvADasarvasaMgrahanAkartA ekille traNa lAkhakerImAM vecANa ApyAnuM lakhe che.
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (catudazI kaLA) 289 paNa jAma jazAjIe tene inkAra karyo, tethI vokara sAheba jyAre prAMtamAM pharavA nikaLyA tyAre teNe te kaMDoraNAno killo sara karI rANuM saratAnajInA kArabhArIne pAcho meM e (tA. 5 mI DIsembara sane 1877 isvI.) vi. saM. 1868 mAM kacchanA rAozrIe navAnagara upara amuka rakamane dave mAMDI, gAyakavADa tathA briTIza sarakAranI madada mAgI, jAmazrI jazAjIe pitAnA nAnAbhAI sattAjIne jAgIra nahi ApavAthI teoe vaDedare jaI kalakara tathA gAyakavADa sarakAranI madada mAgI. uparanI banne bAbato daramiyAna eka yuropiyana amaladAra baraDA DuMgaramAM zikAre Avela, tene eka Arabe (zikAra karato hovAnA kAraNe) gopa mukAme mArI nAkhyo. ane Ara tyAMthI bhAgI, moDaparanA killAmAM chupAI jAma jazAjInuM zaraNa mAgyuM. te Arabane eNpavA aMgreja sarakAre mAgaNI karI. paraMtu potAne zaraNe AvelAne na leMpavAnuM birada jALavavA, jAmazrI jazAjIe teonA lakhANa tarapha bilakula lakSa ApyuM nahiM. te viSe kAvya che ke - uparanA traNeya kAryo ekIsAthe thatAM, gAyakavADa sarakAra tathA aMgreja sarakAre maLI jAmanagara upara caDhAI karI teonA lazkaramAM kepTana kAnaka sAheba, tathA gaMgAdhara zAstrI tathA phatesiMharAva gAyakavADa, senAkhA khela samazera bahAdura, tathA mIra-sAheba, kamAluddIna-husena tathA mIra zaraphaalI amIna sAheba ane divAna viThThalarAva vagere hatA. jAmazrI jazAjI pAse bhAyAtonuM ane bIjuM lazkara paNa pUrNa hovAthI AvA daLavAdaLa sainya sAme paNa laDavAne teozrIe hAma bhIDI, killAne jAba karI yuddha zarU karyuM. soraTho-*dIse jazo aNadora, zaMka na dhare patazAharI // saMpe satra dRzora, ghara, sara, nA, mAne dhajA ? gaNe na gAyakavADa, pesa na deve pesavA // punA lage pavADa, po pharIyAdasa pugIyAM // 2 // ora mAre aMgareja, sodhana Aya zikAra tata // kara phariAda kareja, jaNa jaNabaMdhI jAsasu // 3 // artha-jAmazrI jazAjIe saghaLA zatruone kaMpAvI bAdazAhanA hukamano paNa anAdara karavA mAMDayo gAyakavADane paNa gaNakAryo, nahiM. ene pezvAne pezakasI paNa ApI nahiM. tethI te bAbatanI pharIAda pune pahoMcI temaja baraDAmAM zikAra mATe AvelA aMgreja ophIsarane paNa marAvI nAkhyo. te phariAda paNa tyAM pahoMcI.
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) uparanI laDAi mATe seraDI tavArIkhanA karyAM lakhe che ke pahele divase tApakhAnAneA mAro calAvavA mAMDayA. tyAre keTalAka dhADA ane sipAio maraNa pAmyA. bIje divase aMgrejonI tApAe killAnI pAnA mAro baMdha karAvI dIdhA. tA paNa divAna raghunAthajI ane jamAdAra phakIramahumadre eka aMgrejI palaTaNa sAthe AkhA dahADA yudhdha karyu temAM banne pakSamAMthI koie pAchIpAnI karI nahi. ane rAtri paDatAM yudhdha madha rahyuM. trIje dahADe divAnanA kahevAthI viSTa calAvavAnI tajavIja thatAM, jAmazrInA bhAyAtA elI uThayA ke "ame rajaputa chIe. jyAre amArA zatrunuM ameA raktapAna karazuM tyArapachIja sulehanI viSTa kAna upara dharazu." ema kahI laDAi zarU karI. tyAre banne pakSanI pAnI bhayakara garjanAonI purajanAmAM nAzakAraka gabharATa phelAyeA, tethI gu.sAMijI gAva ne tathA zaheranA mahAjane maLIne jAmazrI AgaLa araja karI ke have jo suleha thAya te sonA jAnamAlanI sahIsalAmatI rahe, e darakhAsta cAlatI hatI tyAM khatrI suMdarajI paNa briTIza, gAyakavADa, ane pezvAnA sainya taraphathI vI karavA AbhyA. ane temAM divAna raghunAthajInI vadhu saMmati joi, jAmazrI jazAjIe suleha karavAnuM kabula rAkhyuM. te viSe kAvya-- 197 // aMta motIvAma saMvata aDhAra aDasaTha soya / hace daLa phAgaNa mAsaha kalaMDaNa pora pacIsaha kIdha / laDe jazarAja vaDo jaza sutIta kadhI saMdhi sAra / ahe dakhaNIdaLa kI naseM hutarAjasa lInahuM nIma / sajI daLa nAvahu~ naggara hoya || lIdha // 1 // ugAra // sIma // 2 // uparane divase viSTi thatAM, laDAi adha rahI, ane evI zarata thai ke, laDAInA kharca peTe prativaSa ekalAkha jAmazAhI korI, dazava nI muddata sudhI agrejone jAmasAhebe apAvI. temaja kacchanA daramAra teralAkha jAmazAhI kArInA jAmasAhema upara dAvA kare che te kArI paNa ApavI. "tevuM TharAvI tamAma sainyA pAchA gayA."x xA laDAi mATe kAThIAvADa sa sagrahanA kartA lakhe che ke i. sa. 1812 nA phebruArInI 23 mI tArIkhe jAmasAhebe nIcenI zarate cAlavAnuM kamula kayu`.-- 1 briTIza amaladAranA khunIone ApI devA. ra meADaparanA killAne nAza karavA. 3 kacchanI sAthenI takarArane nIveDA lAvaveA. 4 rANapura tathA bIjA bAra gAme satAjIne jIvAimAM ApavA.
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranAiitahAsa (caturdazI kaLA) 291 vi. saM. 1869 nA bhaya kara duSkALamAM jAmazrI jazAjIe jAmanagara sTeTanI vastIne puSkaLa dANApANI purA pADayAM hatAM ane aneka sadAvratA cAlu karyAM hatAM. eja duSkALanA vakhatamAM kacchathI jamAdAra phatehamAmada meATA lazkara sAthe jAmanagara upara pAMcamI vakhata purAjorathI caDhI AvyA hatA. e vakhate divAnajI radhunAthajI kRtiANe hatA. tethI teone turata melAvyA. paraMtu te bimAra hAvAthI teNe tenA bhAi raNacheDajIne traNaseA svAra traNase pyAdaLa eka tApa 5 kRtesiMha gAyakavADanI gAdIe beThA bAbatanuM rUA. 25000) najarANuM ApavuM. } sarapadaDa paragaNu' dhoLane pAchuM tAe karI devuM. uparanI salAha thayA pachI, biTIza tathA gAyakavADI phALe pAchI gai hatI. kAThIAvaDa DIrekaTarInA kartA, DIrekaTarI :bhAga 1 leA pAnuM 642 mAM, e laDAinI vAratA viSe lakhe che temaja vAkara seTalameTanA AdhAre jmIna jAgIranA bhAmIyA, (ane navAnagaranA bheAmIe. uparanA kAlakarAra karatAM vadhu karArA thayAnuM lakhe che. temAM uparanA karArane paNa samAsa thAya che. tApaNu khIjI keTalIka vadhu kalamA hAi nIce ApavAmAM AvI che 1 kacchanA mahArAjA mirajhAM rAva rAyadhaNujInA paisA saMbadhI leNAnA vAMSmI niveDA thAya te pramANe javAba devA che. 2. salAyAnuM badhuM baMdara tenI asala sarahada sahita gAyakavADa sarakArane havAle karavuM joie. tenI je kAMi pedAza thAze te tamArI vArSika jamAmAM eka lAkha rUpI vadhArA karavAmAM AvyA che te peTe gaNAze khaMbhALIA taraphathI je jagyAnA vepArIe pAsethI prathama je kAMi levAtuM te pramANe khabhALIAvALA leze. khaMbhALIyAmAM salAyAnA le| je kAMi mAla vece te uparanI jagAtapaNu khaMbhALIyAvALA leze. 3 meADaparane killA pAMDI nAkhavA joze. 4 ArabanI paradezI pheAjate baratarapha karI mAtra 300 jInA mAsa rAkhavAM. pa kacchanI kArI mATe ane zirabadhIne baratarapha karavA pharIte na rAkhavA bAbata phIramahamada ane karImazAha nAmanA meTA saradArane jAmIna ApavA joize. zibadhI rAkhavAne kAMi prasaMga Ave te te vakhata sarakAranI paravAnagI levI paDaze. } lazkara kha` mATe padaralAkha kArInI jarUra che. je lekAe aMgreja amaladArane geApamAM mArI nAkhyA, te leAkeAne bInasaMkrAce havAle karavA. ane tenI lai lIdhela baMduka ane dhADA pAchAM ApavA. 7 8 strI bALahatyAne baMdobasta tADayA bAbata pAMca hajAra rUpIA daMDa ApavA, ane nagara tathA tenA tAbAnI jagyAmAM strI bALa-hatyAnA cAla baMdha karavA bhATacAraNAne jamAna ApavA.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) vagerenA lazkara sAthe jAmanagara mokalyA, teonuM jAma-jazAjIe ghaNuM sanmAna karyuM, ane tene madadamAM ekahajAra pAyadaLa ane cAraso ghoDesavAre ane be tepe ApI haDIANu mukAme sAmuM thavA kahI rajA ApI, raNachoDajI tamAma sainya sAthe haDIANe pahoMcyA, ne tyAM jaI chAvaNI nAkhI, teTalAmAM jamAdAra 9 sarapadaDa paragaNuM jyAre kaMpanInI bAMhedharI purI thAya, tyAre dhroLavALAne pAchuM soMpavuM. ane te bAbata jamAna ApavA. 10 saMvata 1864 i. sa. 1807 nI sAlathI sarakAranI paravAnagI vagara koI girAzI Ane nirAza tenA mAlIka pAsethI lIdhe agara chInavI lIdho hoya to pAcho Apo. rANapura paragaNuM ane kille ane kasaba kula bAra gAma sahita kuMvara satAjIne ApavAM paDaze. ane sarakArane ApavAnI jamAbaMdhI, gAyakavADa sarakAre mukarara karavI. satAjIe gAyakavADanI madada mAgI te bAbatanA kharcanA AThahajAra rUpIA tathA jAmanA tAlukAmAM satAjInI mAnI kAMI milkata hoya te soganavaDIe pAchI ApavI, temaja kuMvara satAjInI milkata je kaMI rAkhI hoya te paNa pAchI ApavI. 12 mahArAja phatesiMgane najarANAnA rUpIA pacIzahajAra ApavA. 1. sarakArane khAtrI thAya tevA bhATa cAraNane phala jAmIna ApavA. 14 nAM jamAdArane tenA agAunAM gAma uparAMta eka bIjuM nAma ApavuM. 15 kaI nagaramAM bahAravaTIo hoya to tene kapamAM mokalavo. tyAM tenA kAmane pheMsale thaze. tene pharIthI kadI Azraya na Apavo. 16 nagara tAlukAmAM kUmake AvelAM lazkarane je mAla corAelo che te saghaLA pAchA Apavo 17 nagara upara moracA bAMdhavA gAyakavADane jarUra paDI, te bAbata ekalAkha rUpIA daMDa Apavo. (sahI) uparanI zarate uparAMta pezakasInI rakamamAM rUpIA ekalAkhano vadhAro gAyakavADe karyo te lakhANanI nakala - "tamo vyAjabI rIte nahiM vartatAM onarebala kaMpanI bahAduranA khAsa moTA lazkarane tamArA prAMtamAM AvavuM paDayuM. samajaNa karavA bAbata dareka kozIza karavAmAM AvI, te bara na AvatAM gujarelI vAta tamane hamezAM yAda rahe mATe tamArI jamAmAM sAM. 1868 I. sa. 1813 thI ekalAkha rUpIA vadhAravAmAM AvIyA che. e ekalAkha rUpIAmAM salAyAbaMdaranI pedAzA paNa gaNI che. have pachInA vakhatamAM daza varSanI muddata bAda tamArI cAla amo banne sarakArane pasaMda paDaze evI thaze to A vaghArelI rakamamAM kAMI ghaTADo karavA mana thaze sAM. 1868 nA phAgaNa suda 14 tA. 26 phebruArI sane 1912 kAThiAvADa DIrekaTarI bhAga 1 lo pAne 684 (a) zrImaMta rAvazrI senAnAsakhela samazera bahAdUranI sarakAramAM viramagAmanA rahevAzI bAroTa merU mahetA, ane peTalAda paragaNAnA gAma jalasamanA rAmadAsa nathae karela phelajamanI khatara -
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (catudazI kaLA) 293 phatehamahamadanuM lazkara paNa AvI pahoMcyuM, teNe jAmanagaranA lakarathI eka keza dUra pitAnA nizAna nejA kheDAvI chAvaNa nAkhI. te vakhate tenI sAthe vIzahajAra laDavaiyA ane tera tere hatI. jAmanagarathI gajasiMhajI jhAlA ane gokaLa khavAsa bIje dahADe keTalAMka lakara sAthe raNachoDajInI madade AvI pahoMcyA. paraMtu teja rAtrInA pAchalA prahare divAna raNachoDajIe eka so rUmI (kukI) mANase ane eka se masakatI (Arabo) mANasone laI duzmanonI chAvaNuM upara ociMte hale karyo. phatehamAmaMda hajI tenA taMbumAM uMghato hato. tyAMja raNachoDajIe te taMbune ghere ghAlyo "ame amArI rAjIkhuzIthI cAlu mATe nIce lakhelI kalama mujaba navAnagaranA jAma ja sAjInA phala jAmIna thaIe chIe. 1 teNe aMdaranA rasIdamAM na paDatAM koI bahAravaTIA, kAThI agara rajaputane Azraya nA Apavo. temaja teNe bIjAnI sarahada upara phasAda agara humale na karatAM, asalathI jema cAle che tema calAvavuM. koI bhAyAta pitAnI jamIna ke gAma Ape to te levAM nahi. ane agAunA kachaA bAbata kaI rIte koIne harakta na karavI. koI hAravaTIAne Azraya Apavo nahi. ne rAkhavA toM barAbara jamAna laIne rAkhavA. A tAlukAmAM agara raste luMTa thavA devI nahi. koI mANasa potAnI matalaba sArU gAma ke jamIna vece to agAuthI sarakAranI rajA lIdhAvagara kharIda karavI ke vecavI nahi. 2 temaNe gAyakavADa ke kaMpanI sarakAranA duzmana sAtha kAgaLa vahevAra na rAkhavo, zrImaMta paMthapradhAna gAyakavADa ane onarebala kaMpanI sarakAranA mahAlamAM cerI dhaDa ke luMTa thavA na devI. ane vepArI ke musApharane harakata thavA na detAM, tene pitAnI sarahadamAM bhomIyA ane vaLAvA ApavA. koI vepArI vagerene kAMI nukazAna thaze te jenI hadamAM e banAva banaze te gAmanA lokoe javAba devo paDaze. ne tAlukAdAra te; gAmonI cAlacalagatano javAbadAra thaze agara tene bahAravaTIAno sagaDa kADhI. Apavo paDaze. ja jo tene koI nAnA jAgIradAranI jamIna ke gAma kabaje karyuM hoya to te pAchuM ApavuM ke vAjabI samAdhAna thaI takarAra baMdha paDe saMvata 1868 isa. 1912 mAM teNe sarakAra sAthe karAra karyo che ke paradezI sarabaMdhIne traNasothI vadhu mANasa nahiM rAkhIe, mATe vadhu joIe te sarakAranI paravAnagI levI, pitAnI khuzI upara vadhu na rAkhavAM. A bAbatano javAba amAre zira che ne badhAM mahesalanA roja ame ApazuM. upara lakhyuM te sahI. (sI) bAroTa merU metAnuM matuM x | A teonAM eMdhANa che, (sahI) bAroTa rAmadAsa nathunuM matuM x
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 zrIyaduva'zaprakAza (prathamakhaMDa) ane bIjA tabu rAvaTIomAM, sutelA upara tyAM jai dukAnI geALIone mAro calAvyA, temAM keTalAka maraNa pAmyA ane keTalAka chAvaNI cheADI nAsI gayA, phatehumahumadanA taMbu pAse kacchanA prasiddha sAdAgara suMdarajI zavajI khatrI ke jeo dezI vakIla hatA. tene taMbu hatA, teNe turataja taMbu bahAra AvIne sulehanA vAvaTA caDAvyeA: tethI baMdukA chuTavI baMdha thai, ke turataja te suMdarajI vakIle vaDAdarAnA resIDanTa kArnIka sAhebanI sahIvALA eka patra divAna raNache.DajIne ApyA. temAM duzmanI adha rAkhavA pharamAvela hatuM tethI laDAi mArkaph rAkhatAM sudarajI vaSTimAM paDayA ane bhALI dIdhelA mulkanI nukazAnI tathA bIjI luTaphATa karelI tamAma milkata pAchI soMpavAnA pote jAmIna thayA. ane traNa dahADAmAM phatehumAmadane vagara harakate kaccha tarapha sahisalAmata javAdevAnu vacana raNacheADajI pAsethI meLavyu'. tethI phatehamahamada sANasAmAMthI sarpa chuTe tema upara mujaba kAla-karAro thayA, paNa pAchaLathI te mAtra kAgaLeja rahyA. mAtra sarapadaDa paragaNu. dhroLa sTeTane havAle sAMpAchuM, ane meADaparanA killA AbAda che ane salAyAbaMdara paNa atyAre jAmazrIne kabaje che, jazAjIe karI ApelA dariAi vahANAne rakSaNa karavA viSetu jAazrI dastAvejanI nakalaH--[kAThIAvADa DIrekaTarI bhA. 1 lA pAne 641 me.] ma leAkAne khabara ApavAmAM Ave che ke huM jAma jasAjI, enarebala kaMpanInA mAna ane dostInI tasallI karavA khAtara enarebala kaMpanI taraphathI mejara AlekajhAnDara vaoNkara sAheba ane mArA vacce thayelI nIce lakhelI kalamabadIneA huM dastAveja karI Apu chuM. i je mANasa jamInane raste musApharI agara vyApAra kare che. tene rakSaNa karavAnI, ane je mANasa riA raste musApharI agara vyApAra kare che tene rakSaNa karavAnI eka sarakhI pharaja hAvAne lIdhe huM navAnagaranA jAma jazAjI dastAveja karI ApuM chuM ke mArA prAMtamAM rahenAra agara mArI hukumata taLenuM krAi mAsa dariAi luMTanuM kAma calAvaze tene uttejana ke te tarapha AMkhaADA karavAmAM Avaze nahi. temaja je mANasa diraAi luMTanA dhaMdhA kare che tene mArA badarAmAM rakSaNa ke madada ApavAmAM Avaze nahi. huM jAma jazAjI vaLI lakhI Apu' chuM ke tuAna khAi AvelAM vahANAne banatI madada ApI tenA kamanazIba mANusAnA duHkhamAM vadhArA karavAmAM nahi Ave ane bhAMgelA vahANAneA mAlIka hAjara thayethI peAtAnA haka sAbIta karI Ape, vahANuurakAMipaNa dAvA karavA nathI. ? etarebala kapanInA vahANu ane raiyatane ha MmezAM chuTathI dhaMdhA rAjagAra sArU amArA daramAM AvavA paravAnagI che. amArA tAbAnA vepArIne enarebala kaMpanInA puragaNuAM ane khadaramAM jai vepAra karavA eja pramANe rajA maLavI joie. saMvata
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagara ItihAsa (caturdazI kaLA) rahyA rAtrInA vakhateja kuca karI gayo paraMtu divAna raNachoDajIe tenA pAchaLa paDI keTalAka sAmAna taMbu DerAM astrazastra vigere hAtha karyuM. ane phatehamAmada hAra khAI kaccha tarapha gayo. bIje dahADe piMgaLazI gaDhavI ane viThalarAva jeo gAyakavADI lazkara sAthe AvyA hatA teone madada karavA kanala kacalI sAheba AvI pahoMcyA. ane teo badhA phatehamahamada pAchaLa gayA, kekArIA (ke itihAsakAra lakhe che ke "tArIyA) AgaLa tenau bheTo thatAM tyAM vaDAI thaI, temAM sakhata hArakhAI phatehamAmada vatana tarapha gayo. ane teja sAlamAM te maraNa pA. (vi. saM. 1870) 1864 nA piSa vada 0)) tA. 27 jAnevArI sane 1800 (sahI) jAma-jazAjI taraphathI rUdarajI rUganAthajI. strI bALahatyA na karavA devAne dastAveja. kAThIAvADa DIrekaTarI bhA. 19 pAnuM 624 () zrImaMta rAvazrI senAnAsakhela zamazera bahAdUra ane onarebala isTa inDIA kaMpanI bahAdUra joga- lI. navAnagaranA jAma-jazAjI.- " asalathI ja amArA jADejAnI nyAtamAM dikarIo jIvatI rAkhavA cAla na hatA. te upara banne sarakAre A viSayane lagatuM zAstra samajAvI ane amane hiMdu dharmanA dhArA batAvI kahyuM ke, "brahmavartaka purANa (pavitra pustakomAM lakhyuM che ke je mANasa A kAma karaze tenuM pApa garbha hatyA ne brahmahatyA barAbara che. agara eka baccAMne mAravuM e te brahmahatyA barAbara che. paNa A gunhAmAM be pApa che eka strI hatyA ane bIju bALahatyA A pApanI zikSA evI lakhe che ke je koI karaze te kuLasahita rauravAdika narkamAM te strInA aMgaupara jeTalA mavALA haze teTalA varSa paDaze. pAche janamI keDhIo thaze, ne paMkhavAthI aradhuM aMga rahI jaze." A rIte amane banne sarakAre zAstra dekhADayAM, e uparathI saMvata 1864 I. sa. 1808 mAM meM tathA mArA bhAI bhatrIjA vigere mArA tAlukAnA jADejAoe dikarIo na mAravA bAbata sarakAramAM dastAveja karI Apela che. A bAbatane lagato tapAsa karavA hamaNAM eka amAre tyAM sarakAra taraphathI mANasa AvyuM hatuM. te sAthe amoe sarakArane javAba lakhI mokalela. sarakAre pharI saMvata 1868 I sa. 1812 mAM A dastAveja mAgyuM tethI lakhI ApuM chuM ke huM ane mArA vaMzanA putrapautrAdika hiMdu dharmanI AsthA khAtara havethI caO mATe evuM kAma na karavA devA sarakAramAM baMdhAelA chIe, je karIe te sarakAranA gunehagAra TharIe. havethI amArI nyAtamAM koI AvuM kAma karaze ne te vAta amArA jANavAmAM Avaze to ame tene amArI nAta bahAra kADhI te badala te pAsethI A pApa mATe sarakAranI marajI mujaba javAba laIzuM, A dastAveja paLAvavA bAbata caluM jamAna vIramagAmanA bAroTa merU mahetA ane jalasamanA bAroTa rAmadAsa nayune ApyA che. te A bAbatane javAba deze. upara lakhyuM te sahI. saMvata 1868 nA phAgaNa suda 13.
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) jazAjIe tamAma sainyanuM Adhipatya kAmadAra jazarAja ane gokaLa khavAsane soMpyuM hatuM. temanA nAnAbhAI satAjI, aNabanAvanA kAraNasara keTaleka vakhata gAyakavADanA mahAla amarelImAM rahyA hatA, ane teo jyAre bimAra thayA tyAre te potAnI jAgIra rANapura paragaNAmAM AvyA. te vakhate jAmanagaramAM jAmazrI jazAjI ghaNuMja bimAra hatA topaNa aNabanAvanA kAraNathI ane gAyakavADa tathA aMgreja sarakAranI salAhathI teoe tyAMja (rANupuramAM) pitAne paTTAbhiSeka karAvyo. jAmazrI jazAjI lAMbI mAMdagI bhegavI 47 varSa rAjya karI vi. saM. 1871 nA hAlArI zrAvaNa vada 5 nA roja svarge sidhAvyA. te viSe kAvya che kedohaa-gddh koTAM rAkhI galAM, jazavaMta laDate jAma // sAvajha, mano, nAthIyo, navavaMda rAya nAma che ? ke ke dina rAjasa karI, anamI rahIyo Apa // rAkhI raMkA jora hu~, chatrapata zAhI chApa // 2 // saMvata aDhAra ekotare, zrAvaNa vadI samAja // pAMcama sagai pahoMcIyo, jaza khATe jazarAja // 3 // jAmazrI jazAjIne putra nahiM hovAthI temanA nAnAbhAi satAjI jAmanagaranI gAdIe barAjyA. tArIkha 25 phebruArI sane 1812 | (sahI) jAmazrI jazAjI ame viramagAmanA bAreTa merU mahetA ane peTalAda paragaNe jalasamanA bAroTa rAmadAsa nathu kabula karIe chIe ke upara lakhyuM dastAveja amAre pALavuM paLAvavuM che. ne tene javAba amAre zira che. eMdhANa bAreTa meruM mahetAnuM 4 edhANa bAroTa rAmadAsa nathunuM. * 1 kaMpanI sarakAranA vahIvaTa vakhate jAmastrIne patra vahevAramAM nIce pramANe saMbodhana (address) lakhavAmAM AvatuM - (kAThIAvADa DIrekaTarI bhAga pahele pAnuM ra79) dolata va. IkabAla panAha zokata va. ijalAla dasatagAha phakhAmata va manAata Ikate nAha izAna (nAma)-jAma A saMsthAna navAnagara. salamahuM ajadIna khalAsa-(nAma) pilITIkala ejanTa prAMta kAThIAvADa (mukAma) bAda salAma va. ijahArazoke mulAkAta ke [uparanuM eDresa lakhI pachI bInA (hakIkata) lakhavA rivAja hato. 2 te vakhate morabI sTeTane lakhAtA ilakAbo-
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaraneitihAsa. (catudazI kaLA) 297 8 (46) (14) jAmazrI sattAjI (2. jA) K (caMdrathI 183 zrI kRSNathI 28) (vi. saM. 1870 thI vi. saM. 1876-ka varSa) jAma sattAjInuM zarIra ghaNuMja nabaLuM hatuM, temaja aphINanuM sakhata baMdhANa hatuM tethI tabIyata kAyama kharAba rahetI. tene kAMI saMtAna na hatuM, temaja kharAba vyasanathI saMtAna thavA AzA paNa na hatI. tethI marahuma jAmI jazAjInA rANIzrI AbubAe ghaNuM ja agamacetI vAparI rAjyanA najadIkanA bhAyAta bhANavaDa (hAla saDodara)nA jADejAzrI jazAjInA kuMvara raNamalajIne dattaka lIdhA hatA. jAma jazAjIe svarge jatAM pahelAM TharAvyuM. hatuM, ke kAmadAra jagajIvana devajIne divAnagIrI soMpAvI, kemake tenA vaMzamAM peDhI darapeDhIthI kArabhAra cAle Ave che, paraMtu rANuM AjIbAne te vAta pasaMda paDI nahiM. tethI teNe motIrAma zAmaLajI buca nAmanA eka kuzAgra budidhazALI nAgara gRhasthane divAnagIri ApavA dhAryuM, tethI tene bolAvI, jagajIvana mahetA sAme khaTapaTa karavA sucavyuM. A buddhizALI amAtye jAma satAjInA vakIla vANuo aMdarajInI mAraphate maskatanA Araba jamAdAre jeo paDadharI ane karaNanA killAmAM hatAM. temane baMDa karavA uzkerAvyA. tethI Araboe AsapAsanA mulakamAM luTaphATa zarU karI. jaba dhAMdhala macAvyuM. te dhAMdhalane zAnta pADavA rANIzrI AbAe jagajIvana mahetAne hukama Ape, paNa tenAthI te baMDa zamyuM nahiMtethI teNe vaDodarAnA nAyabadivAna viThalarAvane lakhyuM ke "Apa amArA mastakI Arabone bane killAmAMthI kADhI melAve to tenuM je kharca thaze te huM Apane ApIza." te uparathI bArakhatrI. vigerenI saradArI nIce viThalarAve keTalIka Araba palaTaNene nagaramAM dAkhala karI. bIjI bAju belenTAina sAhebe suMdarajI khatrI mAraphata navI zirabaMdhI purI pADavA navAnagaramAM jagajIvanane lakhyuM teNe tenuM kharca kabulatAM, teonI paNa palaTane AvI. AvI rIte viThalarAva divAna tathA girAmI mIkadAra dostI saAra mahobata va. sadAkata AsAra. mahArAjA ThAkora sAhebazrI (nAma) saMsthAna morabI. salamahuM ajadIla ekhalAsa (nAma) piolITIkala ejanTa prAMta kAThIAvADa (mukAma) salAma digara. te vakhate dhrola, rAjakoTa, goMDalane lakhAtA IlakAbe- maherabAna mukhalIsAna sadAkata va. ikhalAsa nIzAna ThAkora sAheba (nAma saMsthAna (nAma) mahobatahu ajatarapha (nAma) polITIkala ejanTa prAMta kAThIAvADa (mukAma) salAmadigara. ja teozrInuM bIjuM, bApajI kuMvara nAma hatuM.
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 zrIyaduvazaprakAza (prathamakha Da) elenTAina sAheba tathA suMdarajI khatrI teA traNeya jaNAneA tamAma kharca jAmasAheba Ape tevA karAra jagajIvana AgaLa karAvI eka hujAra mANasA sAthe teo sau jAmanagara AvyA. Ama banne divAnAnI hariphAimAM rAjyane lAkhA rUpiAnu nukazAna bhogavavu paDayu. (vi. sa. 1872) henlI sAhebanI saradArI nIce tamAma lazkare kAraNAne dhairyuM. ghaNA divasa gherA rahyA pachI, divAna viThalarAva tathA goviMdarAya dherAne mAkhare AvyA. eTale maskatI Araee peAtAnI sAmathInA gave killAnA daravAjA kholI, meDhAnamAM laDAi khelI e vakhate agreja ane gAyakavADI lazkare temanA sAmuM dArUNa yudhdha karyu. temAM ghaNAM Aene mAryA, keTalAeka zaraNe thayA. ane keTalAeka bhAgI gayA. tyArapachI kaMDAraNAnA killA jAmasAhebane hasta sAMpyA. Aryo. paDadharInA killAmAM bharAyA tethI te tamAma sainya paDadharI tarapha kuca karI gathu, ane tyAM jai tyAMthI paNa A ene nasADayA. ane paDadharIno killA kabaje karI, jAmasAhebane hastaka soMpI, te tamAma sainyA pAchAM gayAM. kAraNA tathA paDadharInA killAmAMthI bhAgelA Araene joDIAnA saMgrAma vAsa ke je merUkhavAsanA bhAi bhavAnano dikaro thatA hatA teNe te Araene Azare ApI, jAmasAheba sAme laDavAnI tamAma madada ApavA kamulyuM. e khabara jAmanagara gayAM rANIzrI AdhumA, ke jeo merUkhavAsanA kuTuMbane purepurI rIte jANatA hatA, teNe meTA dIlathI Aja divasa sudhI kAMipaNa dhRtarASTra nahi jaNAvatAM apakAranA badalA upakArathI vALyA hatA. paraMtu jyAre A khabara pote sAMbhaLyA, tyAre te khavAsAne tyAMthI kADhavA pAte dRDha pratijJA karI ane kahyuM keH joDIyo // nIvaDe // 1 // mAMjhaLe | zAnadda 364 / / 2 / / soraThA - khaLatA karI khavAsa, jora saMgrAme kubuddhi bhayI prakAsa, nImakaharAmI Araba rakhe apAra, masakatI gaDha hAlakoLa chAra, go nita dohA - kuMbarI rAja gaja saMgharI, nAma achuvA tAha // rANI te jarAjarI, akalavaMta chappayAhI musAhIba teDa, Aya gokaLa AsANI || daramotI divANa, parasapara buddha prayANI || khodI parA khavAsa, zodha lIje gaDha sArA || aLayArlR || ||
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaraneitihAsa (catudazI kaLA) 299 masakatI macakAya, hedala meLa hajArA // noDIyA, vArjhamA, gAtraja, nara da tIna kathA | kApIyeM dajaNa khaLakhaTa karI, thANAM apaNAM thApIye // 1 // dohA-musAheva kAM metIA, Akhe arajI ema // mAtu tapobaLa jAmare, re kIma ubhA rema // 3 // upara mujaba rANIzrI AjubAe kahyuM ke "khuTala khavAse nimakaharAma thaI masatIone Azare ApI, dhaNu sAmA laDavA taiyAra thayA che. tene he musAheba gokaLa! tathA divAna motIrAma! tame jaladI tyAM jai dura khaseDo ane tamAma gaDha tapAsI masatIone mArI jera kare, ane jeDIyA, bAlaMbhA ane AmaraNamAM ApaNe thANuM besADA-te sAMbhaLI motIzAmaLajI, ane musAheba vagere bolyA ke "mAjI! jAmazrInA tapobaLa AgaLa te dumano kuzaLakSema kema ubhA raheze? jeDIyA sAme caDhAI karavA mATe rAhuzrI AchubAe gAyakavADa, tathA brITIza sarakAranI madada mAgI, ane sADA ATha lAkha rUpIA ApavAnI zarate te banne taraphathI lazkaranI madada maLI, ane te rUpIA khatrI suMdarajIe ApyA, ane suMdarajIne AThavarSe AThalAkha rUpIA bharapAi karavAnA haptA karI ApyA, te pachI kanala isTaranI saradArI nIce te sinya jeDIe gayuM. soraThI tavArIkhanA kartA lakhe che ke "sagrAmakhavAsa AvA moTA sainyane jAI hiMmata hArI gaye. temanAmAMthI rAma gayA tethI te phIkakA paDI gaelAM caherAe doDato, kaMpato, kalAsTane zaraNe Avyo, ane prANadAna mAgyuM, temaja teNe tenI saghaLI dAlata mAlamilakata topakhAnA ane dArUgoLA sahita kile svAdhIna karyo. ane pite potAnA kuTuMba sahita briTIza rakSaNa taLe morabI jaI rahyo. ane masakatI Araba tyAMthI nAzI gayA. A pramANe jeDIyA bAlaMbhA ane AmaraNa te traNe kilA pAchA rAjyamAM sAmela thayA. sagrAmakhavAsa bhAgyo ane joDIyA jAme lai lIdhuM, tevA khabara eka cAraNa kavine thayA. tene te vAta ajAyaba jevI lAgI tethI teNe eka kavitA racI, te kavitA amArA junA hastalekhita cepaDAmAMthI je zabdomAM maLI che teja zabdomAM A nIce chApavAmAM AvI che. -: gokIyuM DhISAnuM gIta - topAM bachuTA na koi goLA, hAthIA na phuTA tuMDa / bhAthIyAM na juTAM, khage kALakuTa bhAya // * A kAvya racanAra kavinuM nAma temAM nIkaLatuM nathI.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 zrIyaduvazaprakAza bAdhAi dezameM saNI, kaNIhIna mAnu joDIyAkA killA, ema kema karI tInakoTa tInakhAi, tIna so havAi tInaso jaMjALA vetI, koThAsare be hajAra tIna, AravAM bhraharA saMgrAma pakheNe kema, nIsare dANApANI bharapura, jIne hathe bhavo khAte khuTe nahiM eto, lAkhaphoja TopIArI, bAra laMkArA joDIyA, jhuTI (prathamama3) bAta || jAya || 1 || topAM // tAma / baMkA / sagrAma ||2|| ghaNA dAma || beThA khAya // vaSa sudhI laDe / kemahI levAya || 3 || hAthabAMdhI nAmaraddhAM, daLAmAM AvIyo hAlI // AvI sopyAM gAma grAsa, kroDakA avAsa // hIye rAvarANA mANAM, divANA acaMbhA huvA | khuTA muvA DarA phosI, osarA mera muvA caDA kema, nagaraMkA koTa melA || teduNAnA oLakhAtA, nAmaraddhAM tAma // jAmako jattana karI, pezvAko bharI jame // khavAsa ||4|| bhe karI besatA to koNa letA nAma // 5 // abhAge sabhAge rAja meruke nasIbe Ayo || meru doDa doDa retA, mArI bAre mAsa // dhrAMgadhare gayA pAchA, morabI vAjate Dhole // gole retA haze kedI, hAkakA grAma // 6 // a--tApAnA gALA vaTayA nahiM, tema hAthIonAM kuMbhasthaLeA kuTayA nahi' tema bhAthAmAMthI tIra chuTayAM nahi, taravAranI jhIMka paDI niha' chatAM tamAma dezamAM vAta cAlI ke joDIyAnA killA khavAseAnA hAthathI chuTI gayA. paNa (kavi kahe che ke) huM kAinI e vAta mAnuM nahi. kAraNa ke joDIyAnA ajIta kliA ema kevI rIte jAya?
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (caturdazI kaLA) 301 jene traNa killA che, ane traNa khAya che. temaja traNa havAi topa tathA traNaso jaMjALuM keThA upara rAta dahADe rahe che. tathA vAMkI bhrakuTIvALA be hajArane traNa Arabe rahe che. evA je jeDIyAnA kilAno mAlIka khavAsa sagrAma te saMgama (laDAI) karyA vinA kabajo cheDI kema nIkaLe? - je jillAmAM dANe pANuM bharapura che. jyAM paiso paNa ghaNe che, ane jIMdagI AkhI hoMzathI khAya, topaNa khuTe nahiM, tevA kilAne gheraghAlI, aMgrejanI senA bAra varSa sudhI laDe, topaNa e laMkAnA kilA samAna jeDIyAne kille kema chuTI zake ? (jItI zake?) hAthabAMdhI nAmaradanI peThe lazkaramAM hAlI cAlIne hAjara thaze. ane karaDenI kiMmatano darabAragaDha soMpI Ape. e sAMbhaLI rAvarANu ane divAna darajajAnA moTA mANase Azcarya pAmyAM, (kavi kahe che ke) "mera muvA phAsI, khuTala khavAsa tuM laDavAthI DarI, hiMmata hArI gaye?" merU yuvA pachI tame nagarane kemelI bhAgyA, tyArathI ja ame tamane nAmarada jANyA hatA, nahiMtara nagaraneja keTa kema che? jAmasAhebanuM jatana (rakSaNa) karI pavAne jame (pezakazI) bharI niDarapaNe sthirathai rahyAhata, to tamAruM nAma keNu lai zakata ? durbhAgya ke sadbhAgye merUnA nasibamAM rAjyaga hato tethI te bAremAsa maradAnagIthI laDavAne cArebAju doDAdoDa karato, ane tethI paragaNAM (jeDIyA bAlaMbhA ane AmaraNa) meLavI rAjyasukha bhogavyuM, paNa tame A laDAIne prasaMga joI, nAhiMmata thaI dhrAMgadhrA ane morabI tarapha levAgatA gayA, to evIrIte hAkemano (bAdazAhano) girAza kAMi golathI raheto haze? (na rahe.)+ sagrAmakhavAse morabImAM rahI, pAchaLathI vaDodarAnA aMgrejI amaladArone lAMca ApIne, tathA suMdarajI khatrI ane divAna viThalarAva sAthe mitrAcArI karIne sAmakhavAse jAmasAhebanI pAsethI AmaraNa paragaNAnI jAgIra "ThAkara cAkaranI rIte rahI khAvAnI zarate meLavI. ane pote kuTuMba sahita pAchA AmaraNamAM AvI rahyo. te viSe duho che ke - doho-juga bAlAMbho joDIo, karIA khAlI koTa // mAtra , , bALa vAra noTa ne ? . suMdarajI khatrI ke je aMgrejane vakIla ane nAyaba hatuM, teNe joDIyA tathA bAlaMbhAnA paragaNAo ekalAkha paMdarahajAra karI TharAvIne ATha varSanI + A kAvyamAM kavie satyavakatA thaI khavAsone pANI caDAvavA, ghaTatA vacano kaDyAM. che. ane jAmazrInA tAbedAra rahI, teonuM rakSaNa karavA sucavyuM che. e junI cAraNuM bhASAnuM gIta kAThIAvADamAM sarva sthaLe prasiddha che.
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) dhIe jAmasatAjI AgaLathI ijAre rAkhyA, ke je paragaNAonI pedAza te vakhate aDhIlAkha kArI karatAM vadhAre hatI, tema sAraDI tavArIkhanA kartA lakhe che, paraMtu te rahemadIlI meAtImhetAnI sahAyathI sudarajI khatrIe meLavI hatI. lenTAina sAhebane lai suMdarajI khatrI navAnagaranuM rAjya avyavasthitapaNe cAle che, te tapAsa karavAnuM aTThAnuM lai tamAma lazkara sAthe joDIothI jAmanagara AvyA, ane viSetA tamAma Aropa divAna jagajIvana devajI upara melyA, tethI jagajIvanane ghaNA saMtApa thayA, ane mAMdA paDayA tyArathI svataMtra divAnagIri mAtImhetAne maLI. meAtImhetAe rAvaLa tathA sAMsAdara gAmeAnI upajanA hajAro sAhahajAra jAmazAhI kArImAM te vakhate rAkhela hatA, te divAnagirI maLatAM tenA bhAi jIvA zAmaLajIne ApyA. mAtImetA sAraDI tavArIkhanA kartA divAna raNacheADajInA sabaMdhI hatA, tema te graMtho lakhe che. A metImetA bahuja udmabhAgI buddhizALI ane khAnadAna kuMTubanA hatA. te vakhatanA eka kavie mAtImhetAne mAtI"nI upamAM ApI che. te viSenA eka junA kuM'DaLIyA amAne hastalakhIta pratamAMthI maLela che. te nIce pramANe che. -: metAmotI zAmaLajI buca viSe kuMDaLIyo :motI mIlIyA jAmakuM, akkala bar3A udAra // aMgreja Ayo dezameM, aba bAMdho hathiAra // ababAMdho hathiAra, sainyakuM sajja karAvo // hAmicha holAra, zatrunI phoja harAvo // lekhAMTIyo jAva, motI soMo rotI akkala vaDA pavAra, nAmanuM misrIyA motI // mAtImetA guNamAM tevAja hatA. tenA viSenI keTalIka hakIkata have pachI jAmazrI raNamalajImAM Avaze. // seAraDI tavArIkhanA karyAM raNacheDajI AgaLathI te vakhate mAizrI. AchubAsAhebe paceAtera-hajAra rUpI kaMDAraNA tAlukAnI pedAzanA thAla upara lIdhA hatA. ane te raNacheDajIne rAjyanA amIratarIke nokarImAM rAkhyA hatA. jAmazrI sattAne kAMipaNa saMtAna na hatuM teozrI vi. saM. 1876 nA phAgaNa sudR 11 nA roja svarge sidhAvyA. iti zrIyaduvaMzaprakAro caturdazIkaLA samAtA.
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (paMcadazI kaLA) 303 . huM paMcadazI kaLA prAraMbhaH - TTa (7) (15) jAmazrI raNamalajI (ra jA) phI (caMdrathI 184 zrI kRSNathI 129) (vi. saM. 1876 thI 1908 sudhI 32 varSa) jAmazrI raNamalajIno janma saDedaragArma vi. saM. 1859 mAM thayo hato. te nIcenA janmAkSarathI siddha thAya che. jAmazrI raNamalajInI janma kuMDalI - 1maLa7 - rA.1ra ; vi. saM. 1859 zAlivAhana zaka 1724 nA mAgazIrSa zukala pakSa saptamI ijha ghaTI 15-3 paLa janmAMga.x jAmazrI raNamalajI jyAre gAdIe AvyA. tyAre teozrInI umara 17 varSanI hatI, pote ghaNuja kaMTA ane niDara hovAthI svataMtrapaNe rAjyavahIvaTa calAvavA icchA thai, e samaye bAzrI AgbAsAheba tathA metImetAnI maherabAnIthI jamAdAra phakIra-mahamada rAjyamAM AgaLa paDato bhAga leto hato. te eTale sudhI ke tene bIjA merUkhavAsanA nAme prasiddha thayuM hatuM. paraMtu "nAnuM toya nAganuM baccuM? te kahevata anusAra jAmazrI raNamalajIe tenI dhArelI bAjI eka paLavAramAM dhuLa bhegI karI. ane rAjyamAMthI hadapAra karI kADhI meyo. vi. saM. 1877-78 mAM motImetAne kArabhArI nImI, divAnanI pAghaDI baMdhAvI, rAjyanA kula mukhatyAra banAvyA, je nIcenA aphINanA patra uparathI jaNAze. 4 uparanI gRha kuMDaLI kALAvaDanA joSI dave jaTAzaMkara purUSottamanA gharamAMthI hastalakhIta kharaDAmAMthI maLela che. * aphINa saMbaMdhI patra -(kAThIAvADa DIrekaTarI bhAga 1 lo pAne 628) zrI sarakAra kaptAna bornavela piolITIkala ejanTa prAMta kAThIAvADa, nisbata onarebala kaMpanI joga- tAluke navAnagaranA divAna mahetA motIrAma zAmaLajI lakhI ApuM chuM ke I. sa. 1821 nA phebruArI tA. 1 lI saMvata 1877 nA piSa vada 14 thI rANaparamAM eka vakhAra karavAmAM AvatAM, mane eka jAheranAmAnI nakala mokalAvI. temAM lakhyuM che je A tAlukAmAM je koIne paracuraNa aphINa vecavA marajI hoya teNe A vakhArethI kharIda karavuM" e jAheranAmA mujaba paragaNunA kasabA ane gAmomAM ghaNuMkharA lokone khabara
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) khAnavela sAhebe suMdarajI khatrInA bhatrIjA huMsarAja zeThane AkhA navAnagara rAjyanA ijArA vASike jAmazAhI kArI sattaralAkha ne trIsahujAramAM dazavarSanI gerenTIe jAmazrI raNamalajI pAsethI apALyo. A huMsarAja zeThanI rAjyapAse chavIsalAkha kArI leNI hatI, tethI rAjyamAM huMsarAja zeTha karaNakAraNa thai paDyA. paraMtu thoDA varSa mAMja rAjyasAthe matabheda paDavAthI kAThIAvADanA pAlITIkala ejanTa vilsana sAheba ane TvenasAhebanA vakhatamAM jAmazrI raNamalajIe te karAra rada karyAM. e kAramAM aMgrejanI jAmInagIrInI maheArApa hatI te paNa lakSamAM nahi letAM, karAra rada karI hu'sarAja roDane rajA ApI. ane joDIyA khAlabhAnA mahAlA paNa kAmadAra durlabhajIne mAkalI rojhavALAo pAsethI kabaje karI lIdhA. tApaNa vilsana sAheba ke blenasAheba te vakhatanA keTalAka sa'jogAne lIdhe te kAmamAM ADe AvyA nahi... 30. vi. sa'. 1880 mAM jAmazrI raNamalajIe bArADI pradezamAM AvelA khArAnA rAvarajapUtA upara meTA lazkara sAthe caDAi karI. te saghaLAne tAbe karI te pradeza kabaje karyo je hAlapaNa sTeTanA tAbAmAM che. vi. sa. 1885 nA mAhA suda 5 nA roja bhAvanagaranA mahArAjA rAvaLa zrI vajesiMhajInA kuMvarI khAi rAjamAsAthe jAmazrI raNamalajInA lagna meATI dhAmadhumathI thayA. jemAM chuTA hAthathI yAcakene suvarNa dAna karavAmAM AvyuM hatuM. ane raMga khuba uDADyo hatA. tema sAraDI tavArIkhanA kartA lakhe che, tathA vizeSamAM lakhe che ke e vakhate jAmanagarane cauda mahAlA ane traNa maMdaro (nagara jADIyA ane salAyA)nI pedAza pAMtrIzalAkha jAmazAhI kArInI hatI. rAjayanI AbAdI ane svataMtratAnA amala ghaNAja prazasanIya hatA. je ziSTAcAranA dilhI ane amadAvAdanA mogala daramAramAM pracAra hatA, tevAja ziSTAcAra ahIM (jAmanagaramAM) te vakhate cAlatA." vi. sa. 1890 mAM tathA 1895 mAM ane 1902 mAM ema traNa vakhata bhayakara duSkALA paDavAthI raiyata ghaNI pIDA pAmatI, te para dayA lAvI tarIraste vahANAthI cokhA magAvI huMmezAM 80 kaDA ceAkhAnI ane bIjI kArU anAja karavAmAM Avaze. kAine paracuraNa apINu joituM haze teA tene kAgaLa ApI. sarakArI vakhAre kharIda karavA mAkalazuM. krAi mAsa sarakArI vakhAra vagara bIjI jagethI kharIda karaze agara vecaze agara khIjI jagAethI lAvaze te te bAbata tarata sarakArane jAhera karavAmAM Avaze. sarakArI vakhAra vagaranuM bIjuM aphINa kayAMya jovAmAM Avaze, te te sarakArathI pakaDavAmAM Avaze. temAMthI OM khabara ApanArane ne ? jenIhadamAM pakaDANu hAya te tAlukAdArane maLaze. jo mArA saMsthAnamAM pakaDAya te sarakAre maherabAnI karI mane, ApavuM joIe. sata 1877 nA poSa suda 8 bhesatavAra. tA. 11 jAnevArI sane 1831 (sahI) meAtI zAmaLajI.
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaraneitihAsa, (paMcadazI kaLA) 305 jAmazrIe ApavA mAMDayuM hatuM. e sAMbhaLI kaccha, okhA, baraDa, soraTha, kAThiAvADa, jhAlAvaDa, gehilavADa ane vAgaDa vigere deze taraphathI aDhAre varNanA juthe jutha AvavA lAgyA. teone jAma raNamalajIe peTapura kherAka ApI duSkALane sukALa karI me. ane teja duSkALamAM lakhe kerI kharacI lAkhoTA, tathA keThAnAM. abhuta makAno baMdhAvyA. ane bane taLAve gaLAvI pharatI moTI pAja baMdhAvI jhADA repAvyAM hatAM. hajAra mANase te bAMdhakAmamAM kAma karatAM hatAM. ghaNIvAra jAma raNamalajI te cAlatuM kAma jevA padhAratA. ane ghaTatI sucanAo ApatA e lAkheTA, kAThAnA pAyA pAtALe (pANusaMdha) nAkhavAmAM AvyA che. leke kahe che ke pAyAe gALatAM pANI AvyuM hatuM te bahAra kADhavA ThekANe ThekANe kesa joDavAmAM AvyA hatA bAda pAyA pUrI gaganacuMbita suzobhita makAna taiyAra karI te upara buraje, buraje tapa goThavI. Aje e makAnane lagabhaga se varSa thavA AvyAM che, topaNa tenI majabutI jotAM jANe navAja banelAM hoya tema jaNAya che. lAkheThakaThA tathA taLAva pUrNa karI, zaheranI aMdara Avela vizALa darabAragaDha ke jenuM nAma (rAjyakartA caMdravaMzI hovAthI) caMdramahela che, te pote baMdhAvI nirAdhAra lekane udyame vaLagAjyA hatA. darabAragaDha pure thatAM temAM vAstu vakhate zrImad bhAgavatanI aSTotarazata pArAyaNe karAvI, bahANene ghaNI dakSiNa ApI saMtuSTa karyA hatA. uparanA duSkALamAM lokone anAja purI nibhAvyA te viSene chapaya - chappaya-saMvata aDhArase sAra, paMcAno varasa pramAno / parivaSAdhara nAha, nAma durbhakSa kahAno // bhaye loka bhayabhIta, kahuM jala anna na pAve // ahoniza bhrame udAsa, mahAduHkha kona mITAve // so sunIya dhAMha pachamadhanI, kanakuThAra mugatA kIyA // ranamala jAma moje samaMda, dAna abhe majakuM dIyA // 1 // - rakA vizenuM vitta :idrakI aTArI kIdhoM, bArI gIra zaMkarakI / AjanA ijanerI niyamanA konTrAkaTakAmovALA makAno zaheramAM ghaNuM che. te janma divasa jevA mAMgalika prasaMganI topanI gajanAo vakhate atyAranA makAne te gajenAthI dhrujI uThe che, ane uparathI cunAnI kAMkarIo khare che. jyAre A lAkhaThAkaDAnI aMdara te kuTatI, chatAM paNa te makAne haju tevAM ja che. mAtra se varSamAM bAMdhakAmanI majabutIne keTale taphAvata thayo che. te spaSTa jaNAya che.
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 zrIyaduvaMzaprakAza atIko // kArIgara kInI hada cAturatA rial anokha jArI nyArI nyArI kInI chaba / vizvakramAracI sArI bhArI neka bhaktIko // punyako prakAza kidhoM jazako ujAsa dIse / manako hulAsa ke visAla kAma ratI ko || zobhAkI ziromanI ke kavi vajamAla kahe / kIdhohe anoTho koTho pacchoMdhara patiko // 1 // (prathabhaNa3) a--A te iMdranI aTArI che. ? ke zrI zaMkaranI vADI che? ke kAmadeva ane ratine vilAsa karavAnuM ThAma che? ke A vizvakarmAe caturAinA samuhu darzA byo che? ke A puNyanA prakAza che? ke A zAbhAnA zirAmaNI che? ke A sovaranI pALe banAvelA pachamadharAnA pAdazAhanA kATho che? jAmazrI raNamalajIne ATha rANIo hatI, ane sAta kuMvaro tathA eka kuMvarI hatAM. pATavIkumArazrInuM nAma bApubhAsAheba hatuM. (teonA janma zrAvaNa caMdra 7 nA thayA hatA. tyArathI jAmanagaramAM sAtamanI svArI caDavAne pracAra thayA hatA.) ane sauthI nAnA kumArazrInuM nAma vibhAjIsAheba hutuM. ane kuvarIzrInuM nAma pratApakuMvarabA hatu. vi. sa. 1896 nA vaizAkha mAsamAM jAmazrI raNamalajIe bApubhAsAheba Adi kuMvaronA vivAha ghaNI dhAmadhumathI karI, ghaNuMja dhana khacI akhaMDa kiti bhejavI hatI. -: vivAha varNana kAvya : // dohA // kitA veDha vIMTI kaDAM, paharAmaNi janajana karI, rAvaLajI raNamala || saraposAM duvasAla // 1 // cavaseM dIghA cAraNA, koTIdhaja kekAMNa // chatrapata dekhI mana chaLe, saNa rIjhe suratAMNa // 2 // sroNa sAja lapeTiyA, nakha sikha rUpa nihaMga // raNamala rIjhe reNavAM, trayiyA sAra baDaMga // 3 //
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ (paMcadazI kaLA) lakhAya // jakAya // 4 // jAmanagaranA itihAsa. taba mAtho TAMkI, lekhaNa kAMna bAMha maLaMbAM vAhatA, jagaLa jatI kaDAM veDha vIMTI kitA, bhinabhina jUdA bhAga // selAM sAra madIlahe, tIna mAsa laga tAga // 5 // samaMta aThAraha chAnave, vimala mAsa vaizAkha // dvAdazi putra praNAviyo, sUraja zazipara zAkha / / 6 / / // vita // kAMna kare binA kaho kArI nAga nAthe kona // iza binA dhAre kona kaMTha sadAnamAM | hanuM binA bhujAgirI dronako uThAve kona // grUDa binA kare koMna Ara ahirAnakoM | timara vikhaMDa kaho kare binAgasta kare kona rAjA raNamala binA vipata biDAre kona // mAjA hiMdavAMna Aja rAja dAMna jo kona pAMna sUra... vinAM // maherAMnakoM // 307 vi. sa'. 1903 nI sAlamAM dvArakAnAthanI jAtrAe javA nakakI karI, zrIvrajanAthajI mahArAja tathA mukhya divAna bhagavAnajInI sa'matithI gAyakavADa, sarakArane lakhI, karanI rakama mukarara karAvI. dezAvaramAM khabara meAkalyA, kara mAphIthI hajAre mANasA jAtrAe javAsArU jAmanagara AvI jAmazrInA saMghamAM maLyA, jAmazrI tamAma bhAyAtA tathA temanA janAnAnA mANase tathA zaheranA sa'bhavita gRhastheA rAjyAzritA vigere ghaNAM meTA saghathI kucamukAma karatAM karatAM dvArakAM padhAryAM. tyAM gAmati snAna karI, agaNita dAnA ApI, dvArikAnAthanAM caraNaspaza karI, jaData ghareNAM, seAnA rUpAnAM pAtro vigere arpaNa karyAM. tyAMthI kheDa padhArI. tyAM AkAjInA darzanasparza karI, hIrADita hAra tathA umadA meAtIonI mALAe, kalagIe, mugaTA, zirapeya, tArA, bhAjImadha, kaDAM, pAMcI, vITIo, jhAMjhara zakhacakragahApadma, vigere sapUrNa zrRMgAro, ane lakSmIjI vigere aSTa paTarANIonA maMdiromAM paNa amUlya zaNagAro dharAvyA. zrIraNacheADajI, trIkamajI ane kalyANajInA sAnAnA sighAsanA, ane dvArikAnAthajIne sAtamaNu senAnA kamADa caDAvyAM. zaMkhanArAyaNamAM snAna karI, traNagAmAnA lekha
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 zrIyaduvazaprakAza (prathamakhaMDa) zrI dvArikAnAthanA caraNamAM dharI. sevakene meADI paherAmaNI ane zrI vrajanAthajI mahArAjane moTI bheTa dharI, tyArapachI dvArikAmAM gAmatIjIne kinAre jAmaparA'nA pAyA nAkhI, tyAM AzApurAjInuM devaLa badhAvavA dAbasta karyAM ane zrIjagakrIzanA maMdiranA jIrNoddhAra karAvyA. evIrIte tyAM eka aThavADIyuM rahI, jAmanagara padhAryAM. dvArikAthI jAmanagara sudhI AvatAM, rastamAM jyAM jyAM jarUra jaNAi tyAM tyAM vAva, kUvA, ane dha zALAo bAMdhavAnuM cAkasa karI, vi. saM. 1903 nA caitra vadamAM ghaNA dabadabAthI rAjyadhAnImAM padhAryAM, tyArapachI dezAvaromAMthI keTalAeka vidvAna brAhmaNAne teDAvI mahArUdra karAvyA. tathA sAnAdi dhAtuonI tulA ane 'savarAma'Dapa' karI, palAkanI kamAi karI, pRthvira avicaLa nAma rAkhyu jAmazrI dvArikAnI yAtrAe padhAryAM tyAre koNa kANu sAthe hutu vigere matalamanuM kAvyaH-- / / jIM. sunaMga / 1 jeThI rAdhavANI vaLe jAlamesaM / taso bhAvasiMga jaDAMrAva tesaM // bhavAnasiMgaM gANI bheLA / vahe thokathokaM maLe teNa veLA // 1 // jesaMga | laghu do kumAraM sujoDaM / samaMdhI maLe keka hujA sahoDaM || jaDejA kitA ziSa nAme jakAi / tIte pAra nAve gaNa te satAi // 2 // saje rAjalokAM taNAM DoLa sadhdhaM / rakhe jAbadA dovaLA pAsa raththaM // saje bRjanAthaM saMge goha svAmi / nijaM sevakaM sAtha lIdhA sanAmi // 3 // sadhyaM deza divANa bhaggo' sadhAraM / bhare rAja kAjaM taNo bhuja bhAraM // bhusAvaM kharo dezaLaM rAjamAne / chato gokaLANI nahi deza chAne // 4 // hukamaM sadA jAmaro eka hAle / tavA jetavAdi baDo jora tAle || saje sedaLAM hu prajAteDa sAthaM / najaM dvArakAM Aya bhadresanAthaM // 5 // motIyAM, tola javAhara tAla || dohA - mANakahIrA - zravaNa ketAmaNa sahI, vAvarIA raNamAla // 1 // * rAdhubhAnA traNeya kuMvarA, jeDIjI, jAlamasiMhajI, tathA bhAvasiMhajI, tathA gajubhAnA kuA. zrI bhagavAnasiMhajI, tathA jesaMgajI ane ladhubhA banne rAjakumArA tathA keTalAeka jADejA bhAyAtA gausvAmI vRjanAthajI mahArAja tathA dezadevAna bhagavAnajI tathA musAheba dezaLa gAkaLANI Adi amIrA tathA sarva prajAne lai, dvArikAM padhAryA hatA.
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ manAnA tihAsa.. (yAzI 4) 304 je devaLa jagadaMbarA, raciyA raNamala jAma // vApikupa taLAva kiya, ThoraThora suraThAma // 2 // yAtrA karI rAjya dhAnimAM pAchA pharyA te viSene chappaya:chppy-sNvt x zataoganIsa, varasatraNa upara vIte / / madhumAsa madhurata, vadaha sAtama su vadI te // Adhara sujaza apAra, karI paraloka kamAi // raNamala jADArAva, DaMkAdhara jIta divAi // satabaMdhu prajAsu kuTuMbasara, bhayo bhayo saha bhAvIyo // harakhaMta vadana rAvaLa haraha, jAmajIta ghara AvIyo // 1 // dohA-mahArudra savarAmaMDapa, e vidha punya apAra // rahiyo jaza raNamAlaro, dhruva avicaLa jagadhAra // 1 // jAmazrI raNamalajI svarge sidhAvyA te viSenAM kAvya:dohaa-*ognniise vaSa AThame, titha khaTamI mahAmAsa // pakhasu kraSNa raNamala nRpata, vaikuMTha kare nivAsa // 1 / / chappaya-raNamala DhaNate reNa, bhayo hAhArava bhArI // to sAthe kiratAra, lage naha jora lagArI // Ape dharama aneka, kriyA vidhaveda karAyA // paMcavadha kara pakavAna, jAtajAti jImavAyA // bhecakaloka vaDavaDa bhayA, bhupata kAraja bhALIyo / sahaputa kuMvara vibhezaju, adhapata pitA ujALIyo // 1 // artha-jAma raNamalajI svarge sidhAvatAM, te vakhate jagatamAM hAhAkAra thai rahyo, ane sarva kahevA lAgyA ke "he ivara? tArA sAthe koinuM jarApaNu jora cAlatuM nathI. emanI pachavADe jAmazrI vibhAjIe vedazAstranI rIte sarva kriyA karI ghaNuM puNyadAna karyuM. saghaLAvAnAnI miThAI karI tamAma jJAtione jamADI ane potAnA pitAne ujALyA. e kAraja jaine moTAmoTA leke paNa vismaya pAmyA. jAmazrI raNamalajI ghaNAja udAra rAjavI ane raNavIra hatA. temanI kaMTAI yAda karatAM, hajI jAmanagaranA leke kahe che ke "jyAre jAmazrIno hajurasvAra kaI jAtrA karI AvyA. vi. saM. 1903nA vasaMtaRtumAM citramAsanI vada 4nA roja * 21# gayA. vi. sa. 1808 nA mahA 16 chn| 204.
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) gRhasthane bolAvavA Ave tyAre te kalyANajIkAkAne paDAnI mAnatA mAnI pachI darabAramAM jAya" dararoja AvI rIte jAmanagaramAM AvelA zrI kalyANajInA maMdiramAM evI ghaNI mAnatAe AvatI jAma raNamalajInI dhAkathI harAmI leka trAsa pAmatA, tenA vakhatamAM kaI beTI khaTapaTa karI zakyuM nahi. divAna motImetA, upara teozrIne saMpUrNa vizvAsa hato. ane tenI vaphAdArInA badalAmAM kAlAvaDa tAbe vaDALA nAmanuM gAma jAgIramAM ApyuM hatuM. je gAma Aje paNa piSTaophIsanI chApamAM mitImetAnAvaDALA" te nAme oLakhAya che. metImetAnA maraNa pachI bhagavAnajI divAne kArabhAruM karyuM hatuM. jAmazrI raNamalajIne zikArane ghaNe zekha hato. teozrIe vi. saM. 1890 mAM baMkArA gAma AgaLa eka moTA siMhane zikAra karyo hato. tathA vi. saM. 1890 mAM chataragAme gADalIA nAmanA DuMgaramAM paNa eka moTo siMha mAryo hato. tathA vi. saM. 1907 mAM 5, ane 1908 mAM 3, vagere maLI kula 10 siMha ane te sivAya nAnAvAgha ane dipaDAo jevA hiMsaka prANuonA ghaNA zikAra karyA hatA. * motImete bimAra paDayA tyAre "jAma" "jAma' evo uccAra karatA hatA tethI tenA saMbaMdhIo kahe ke "mahetA rAma kahe"? eTale mete kahe "jAma" e khabara jAma raNamalachane thatAM, teo metAne jevA padhAryA hatA. tyAre saMbaMdhIo kahe ke "metA, rAma kahe." tyAM mete kahe ke "jAma e mAro rAma.' AvA svAmibhakata divAnanA maraNathI jAmazrIne ghaNoja aphasosa thayo hato. motImeto aputra gujaratAM tenI vidhavAnI haiyAtI bAda vaDALA gAma sTeTamAM joDAyuM hatuM, hAla jAmanagaramAM motImetAnA sagAbhAI javA pAmaLajIne vaMza cAlyo Ave che. temanA vaMzajo rAjyanA vaphAdAra ane svAmibhakato che. teonI avaTaMka buca" che. bAdazAhI vakhatamAM temanI kadara bujhavAmAM AvatAM "bujha' e paDatAM tene apabhraMza thai hAla buca belAya che. hAla te buca kuTuMbamAM zrIyuta bhAIzrI nIlakaMTharAya mohanalAlakAI jAmanagaramAM prathama AI. sI. esa. thaI AvatAM, jAmanagaranI hesIMlI prajAe ghaNA hetathI jAhera sabhA karI mAnapatra ApyuM hatuM. temaja zrIyuta bhAi ANaMdalAla umedalAla buca je navAnagara sTeTamAM DokaTara che teNe kalyApara tAluke rahI kalyANapura gAmane jAma-kalyANapura" kahevAnuM. piTala gAiDamAM chapAvI te pramANe piSTanI chApa nAkhavA maMjura karAvela che. temaja bArADI jevA pradezamAM ke jyAM ekAMtare khunna thAya che. tyAM lagabhaga teoe DokaTara tarIke dazavarSa rahI, prajAjanonI uttama sevA karI, pitAnI asala khAnadAnI batAvI hatI, tethI teonI badalInA prasaMge jamakalyApura tAlukAnI prajAe DokaTara sAheba ANaMdalAlane ghaNaja sArA zabdomAM rUpAnA 'kAskeTa'mAM mAnapatra, maherabAna cIpha-meDIkala-ophIsara sAhebanI maMjurI meLavI, ApyuM hatuM ,
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (paMcadazI kaLA) 311 jamazrIe zitaLAnA kAlAvaDamAM vi. saM. 1908 mAM padhArI, gAmane pharato killo bAMdhavAnuM khAtamuhUrta karyuM hatuM. temaja kAlAvaDanI prajA upara pitAne ghaNI ja lAgaNI hatI. te viSenA keTalAeka asala lekhapatro amAne maLela che. te atre chApavAmAM Avela che. te uparathI vAMcakene rAjA prajA vacceno saMbaMdha keTale prazaMsanIya hato. te spaSTa jaNAze. - junA lekhenI nakala - naMbara. 1. | mikako jAmazrI raNamalajI vacanAta kae kAlAvaDa zeTha purUSotama vi. nAnajI tathA mahAjana kheDu ane vasatI samasta. joga jata kAlAvaDanI mAMDavIe pAMjarApoLanA dharmAdAne lAgo dANa kerI 1) eka apagare te upara chuTo eka karI ApI che. te mAjana tathA kheDu tathA vasatIne kahI dharmanuM kAma che te paLAvI apAvatAM jaje sAM. 1894nA vaizAka vada 8 (sAdI) naMbara. 2 | sikake jAmazrI raNamalajI vacanAta kae kAlAvaDa zeTha kacarA jIvaNu tathA paTela ANaMdajI tA. dezI nathu muLajI tA. dozI damA khImANI tA. khatrI DuMgara kAnajI tA. mAjana samasata tA. vorA devajI velajI tA. mAzatAna samasana joga jata samAcAra I che je vorAnI jAna bajAramAMthI gADe besI cAlI jatAM tame haDatAla dIdhI haze e vAta karI ThIka nahi. mATe lekha dekhata haDatAla ughADI nAkhaje. tame dabArazrInA chorU che mATe nAhaka haDatAla devI munAsIba nahiM. sAM. 1898 nA pra. Asu vada 8 sane (sAhI) naMbara. 3 | sikakA jAmabI raNamalajI vacanAta kae kAlAvaDanuM mAjana tathA mAstAna samasata jaga jata samAcAra e che je tamAre ne ahiMnA saramANI brAhmaNane TaTo thAtA tame haDatAla dIdhI haze te haDatAla ughADajo ne brAhmaNane tamArA dhArA pramANe dejA te na lIye to javA dezamAM sAM. 1912 nA mahA suda 3 (sahI) sika naMbara. 4 jAmazrI raNamalajI tA. kasaba kAlAvaDanuM mahAjana risAyuM hatuM. te bAbata kaI che te paLAvI vADIvALAnI koDe sAMDhaDA bAMdhe tene choDAvAne mAjana ahiM Avela che. te bharavADa sadAmata cAre che. te carAvAne mAjana mukhatAra che. I vAta paLAvI che. mAjana nANuM Ape naI. sa. 1903 nA zAvaNa vada 14 (sAhI)
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvazaprakAza (prathamakhaMDa) - (48) (16) jAmazrI vibhAjI (2 ) K (caMdrathI 185 zrI kRSNathI 130) (vi. sa. 1908thI 1911=43 varSa) jAmazrI raNamalajIne sAta kuMvare ane ekavarI pratApakuMvarabAsAheba nAme hatA. temAM pATavIkumArazrI ajAjI urphe bApubhAsAheba hatA. ane te pachInA sikA 312 naMbara.. 5 jAmazrI raNamalajI vacanAta kasame kAlAvaDa vArA devajI velajI tathA dozI khImA bhavAna tathA mAu muLajI devajI tathA zeTha. nAraNajI puMjANI tathA mA. kacarA jIvaNa tathA mahAjana samasata joga jata samAcAra i. che je Addhi sAMbhaLAmAM AvuM i che. je khAkarAM bAbata tamArene kasAine kajI thI haze te bAbata tame divA karavA baMdha karA hase tathA vepAra baMdha karo haze evI rIte karavu na joye mATe A lekha vAMcI dIvA karavA tathA vepAra karavA ne tame cAra jaNa AhI hajura Avajo eTale samAdhAna karI ApazuM. sAM. 1904 bhAdaravA suda 5 (sAhI) naMbara. huM zrI AzApurAjI sahAya jAmazrI raNamala jAmaMtrI jazAjI ke suta meje nikAvAnA gAMdhI dhArazI tA. gAradhana tA. veArA samasata joga jata samAcAra che je kumArazrI vibhAjInA niradhArAM che. te upara sAthe saravene teDI velA Avajo. jAmazrI raNamalajI vacanAta ajarAmara tA. mAjana vagere kheDu zubha lagana jeTha vada 8 bhAmavAranA sAM. 1902 nA jeTha suda 3 (sAhI). nikAvAnA vepArI rIsAi, goMDala sTeTamAM jatAM tene manAvI nIkAvAmAM pAchA rAkhyA te viSenA navAnagara sTeTanA divAna bhagavAnajI karamazInA hastAkSaranA patranI--nakala.-naM. 7 meAje nizcAyA suthAne vArAtrI 5 rAmajI ajarAmara zrI navAnagara thI lI. bhagavAnajI karamazInA jIhAra vAMcajo. samAcAra che je tame manadu:kha caii cAlA bharI nagara pIpaLIe jAtA haze| evu AMhi zAMbhaLAmAM AvatAM sarakArazrIne araja karI AhiMthI asavAra meAkalA che. te tame kAi vAte mana ochuM rAkhazeAmAM te cAlAbAlA kAMi karazeAmAM darabArazrI tamArU dhArU kAma karI deze tame darabAranA cheArU che te tamArU ledeNu kAi pAse haze te vAkhI madata ApI pAra paDAi ApavAmAM Avaze te ejhA mIThAzAthe leNude vAMdhA che te pacanI rUe ukale teA ukelajo te paMcanIrUe na ukale te tame AMhI Avajo eTale ejhA majakuraupara mezala karI pAra paDAvI devAmAM Avaze. saM. 1906 nA vaizAka vada 8 lI. bhagavAnajI karamazInA jIhAra vAMcaze.
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtaHsmaraNIya jAmazrI 7 vibhAjI sAheba bahAdura ke. sI. esa. AI. (paSTa 313)
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (paMcadazI kaLA) 313 bIjAonA nAmamAM 2 merUjI, 3 jesaMgajI, 4 laghubhA, 5 jIjIbhA, 6 dAnasiMhajI, ane 7 mAM vibhAjI, hatA. vibhAjI sauthI nAnA hatA paraMtu daivecchA baLavAna hovAthI, jenA bhAgyamAM navAnagaranuM rAjyasana lakhAyuM che. tenA tapobaLe pitAnA chae baMdhue svargavAsI thayA, eTale yuvarAjapada maLanAM jAmazrI raNamalajInA svargavAsa pachI jAmazrI vibhAjIsAheba jAmanagaranI gAdIe birAjyA. jAmazrI vibhAjasAhebanA mAtuzrInuM nAma senIbAsAheba hatuM jeozrI lIbaDI bhAyAta balALAnA jhAlAzrI vakhatasiMhajI sAhebanAM kuMvarI hatAM. A prAtaHsmaraNIya mahArAjA sAhebanI kArakIrdI eTalI badhI urjavala che ke teozrInA mATe je kaI lakhavA bese te eka juduM ja pustaka thAya, tethI temAMnI keTalIka agatyanI hakIkata cuMTI ahiM lakhavAmAM AvI che. -: jAmazrI vibhAjInA janmamahotsavanuM kAvya :chappaya-savaMta aDhArase sAra, varasa trAsI una upara // vimalamAsa vaizAka, visada cotha ravivAsara / rutu basaMta pakhaveta, sugana sAra sarasAyana // nakhatarohinI jAna, bhAna Agama utarAyana // zubha joga lagana milIyata sakala, AnaMdabhayo amepako // ranamAla gahe jadukula pragaTa, bhayo sujanama bibheSako // 1 // artha-vi. saM. 1883nA vaizAkhamAsanI sudI cethane ravivAre vasaMtatamAM rahiNI nakSatramAM sUryanA utarAyana zubhayogamAM ne zubha zukanamAM jAmazrI raNamalajIne tyAMthI vibhAjIne janma thayo hato. 1e 7 jAmazrI vibhAjInI janma kuMDaLI vi. saM. 1883 zAlivAhana zake 1749 vaizAkha zukala cotha InTa ghaTI 4-15 A tamAma lebo rAjA prajAnA anya anyapremanI bhAvanAe spaSTa batAvI Ape che. nikAvAnA vepArI risAI goMDala sTeTamAM jatA hatA. tyAM khuda divAnanA hAthane uparano patra jatAM teo aTakI gayA hatA. vaLI sAdhAraNa bAbatamAM paNa khuda hajurathI AgaLa dareka vAtane nikAla thato. e vakhate tamArI nahotAM, ane jhAjhA khAtAo (Departments) na hatAM, prajAnAAMsu, prajAnA pitAja lutA ema uparanA lekhe spaSTa kahe che, dhanya che. e prajApriya rAjavIne! 4 sthaLa saMkocane lIdhe. A TATa AgaLanA pejamAM chApI che;
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 --AnyaH-- sakasa pekhahu // chappaya - saMvata sataoganIza, aSTa unake para lekhahu || sattaraseM bahutera, phera dhara phAgana suda tatha trIja, nakhata utarAsu bhAdrapada || somavAra gIrI karaNa, milata zubha joga sugana hada // lakhI lagana uMca utarAna ravI, aranodaya prAtahI bakhata || bibheza jAma pacchamadhanI, tadana nagara baiTho takhata // 1 // dohA - pacchamadhara bhomI pavitra, dhana dvArAmati dhAma // nikaTa tAsa navinA purI, barana cAra vizrAma / / 2 / / (prathamakhaMDa) zrIyaduvaMzaprakAza jAmazrIvibhAjI takhtanazIna thayA te viSenuM atha--vi. saM. 1908 zake. 1973 nA phAgaNa suda 3 ne sAmavAre uttarAbhAdrapada nakSatramAM gIra karaNamAM zubhayAgamAM, uttarAyaNamAM arUNAya vakhate, zubhalagnamAM jAmazrI vibhAjI pazcimadharAnI pavitra bhUmimAM dvArikAnI najIka nivanapurI nAmanuM zahera cAre varNanA vizrAmarUpa che. te navAnagara(jAmanagara)nI gAdIe mirAjyA, jAmazrI vibhAjIsAhebe gAdIe bIrAjI prathama kA, khAtrI pratApakuMvarakhAsAhebanA lagnanuM karyuM. kemake jAmazrI--raNamalajIe e lagnanI saghaLI jyAtiSa jANanArAone upayogI thAya teTalA mATe A nIce izvarAvatArA tathA mahAna cakravarti rAjAonA gRhAnI kuMDalIme naMbara 1 thI 8 sudhInI kAlAvaDanA prakhyAta joSI dave jaTAzAMkara purasAtama taraphathI mane maLatAM, atre chApavAmAM Avela che. nAM. 1 // zrI rAmacaMdrajInA janmagraho || zaniha rASTa maM10 ra 11 R 12 nAM. 2 // zrI kRSNajInA janmagraheA // 34 rAhu3 ziva pa .{ zazupa caMdra ra ma. 9 11 kaMtu 9 12
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (paMcadazI kaLA) 315 taiiyArIo karI rAkhI hatI. paraMtu devecchAe e zubhakArya karavuM pitAne hAthe nahiM sarajAyeluM hovAthI, pUjya pitAzrInI icchA pUrNa karavA jAmazrI vibhAjIsAhebe moTI dhAmadhumathI bAsAhebanAM zubhalagna jodhapuranA mahArAjA takhtasiMhajI sAhebasAthe karyA hatAM. te viSe kAvya dohA-sAvaMtrI gIrajA sahI, adhako tejasa Apa // nAma pratApaha kuMvarI, baDhato prauDha pratApa // 1 // jodhApurake bhupati, takhatasIMgha mahArAja // kuMvarI raNamala jAmarI, samapi vyAha samAja // 2 // goLI trapa sAme, hari vaizava | pANIgrahaNa tAdIna kIyo, surajazazIyara sAkha // 3 // vi. saM. 1908 nA vaizAkha mAsanI ekAdazInA reja bAzrI pratApakuMvarabA sAhebanA lagna karyA te vakhate jodhapura taraphathI bhAre dabadabA bharI jAna AvI hatI. te lagabhaga eka mAsa sudhI jAmasAhebe rekI ghaNuja khAtrI baradAsa karI hatI, ane jAnamAM AvelA amIra umarAvane hIrAnA kaMThA, motIonI mALAo, naMgajaDita kaDAM ane vITIo sahita umadA poSAkanI paherAmaNI karI hatI. ane dAyajAmAM jarIsu vALA, rUpAnA hedAvALA, ghareNathI, zaNagArI airAvata jevA traNa hAthIe baDhyA hatA. ane senA rUpAnA sAjavALA ghoDAo ApyA hatA. keTalAka uttama uTa, gAya, bhese ane rathasahita umadA baLadonI jeDIye ApI hatI. peTIpaTArAo, myAnA, sukhapAla ane sarva jAtanA naMgajaDitra ghareNAMo tathA zRMgArasahita dAsadAsIe senArUpAnA palaMga hiDALAkhATa, sonArUpAnA vAsaNe ane senerI jarIkAmavALA vastro tathA kInakhAbonA thAna vagere baDhyA hatA. e pramANe bIjA keTalAeka apUrva dAya Apo nAM. 3 zrI svAmInArAyaNanA janmagrahe ke zrIyuddhiSThiranA janmagraho nAM. 4 ca710rA. / 2.1 2 K11 ke...4
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 zrIyaduzaprakAza (prathamakhaMDa) hatA, ke je jotAMpaNa dRSTI thAkI jAya te agaNita purata [karIAvara] thI khAtrI pratApa varabAsAhebane jodhapura vALAvyAM hatAM. vi. sa. 1910 mAM (mAzrI pratApa varabAsAhebanA lagna pachI e varSa) mahuArAjAzrI vibhAjIsAhebe peAtAnAM kuMvarI khAzrI mAirAjabAsAhebanAM lagna jodhapura-mAravADanA mahArAjAnA mahuArAja [pAvi] kumArazrI jazavatasiMhajI sAhemanI sAthe karyAM hatAM. te vakhate paNa mAzrI pratApakuMvarabAsAhebathI savAyA dAyajo ApI meATI dhAmadhumathI te lagna samAraMbha ujaLyA hatA. zrI rAjhImAtAnA maMdiranA chIdvAra viSe: vi. sa. 1911 mAM jAmanagarathI cAra gAu upara dari kinAre rAtrImAtAnuM eka prAcina sthAna che. tyAM jAmazrI vibhAjIe eka meTA phillA tathA nabara pa "rAjAzrI vikramAjItanAjanmamrahe (vIra vikrama) nabara maM maM10 23 caNA 11 12 chatrapati zivAjI maharAjanI janmaprahA 1 2 kara E 10 re zinaTa 27 maMja rASTa x bazrI pratApakuMvarabA sAhebe jodhapura birAjI, potAnA pitAzrI jAmazrI raNamalajI tathA baMdhuzrI jAmazrI vibhAjI sAhebanI kirtimAM vadhAre karyAM hatA. te uparAMta bAzrI kavi hatAM, e viSenI hakIkata amAne srIkavi kaumudra' nAmanA graMthamAMthI sakSipta jIvana vRtAMtta temAMthI lai atre ApavAmAM AvyuM che, e graMtha 1931 mAM chapAi bahAra paDela che. tethI teja bhASAmAM A nIce tene levAmAM AvyA che. (strIkavi kaumudI pRSTa 151 thI 156 sudhIteA sAra.) // pratApa mAlA || zrI pratApamAlAkA janma gujarAta antargata jAmanagara rAjyame saMvata 1891 me huA. inake pitAkA nAma jAmazrI raNamalajI thA. inake vivAha mahArAjA takhtasiMhake sAtha huA, inake vivAhameM inake bhAi kharca kAye the. mahArAja takhatasiMhake bahutasI rAnIyA thI. kintu nA vizeSa Adara hAnA thA. kayAMka ye bahuta suzIlA aura mughdhimati thI. apane rAjakAjake kAmeAme bhI ye dIlacaspI letI thI. inaz2I dAnazIlatA bhI atyaMta sarAhaniya thI. ekabAra mAravADame' samvata 1925 meM akAla paDA. sekaDA lAga bhukhAM marate lage jAmasutAzrI pratApabAlAjII udAratA usI samaya pragaTa hui.--panhAne apanI prajAke liye lAkhAM paisekA anna vitaraNa karavAyA. rAja maLatAM, khAtrInuM hiMdImAM i. sa. saMkSipta utArA saMvata 1908 me* jodhapurake jAvibhAjIne lAkhA rUpaiye
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (paMcadazI kaLA) 317 mahela, jharUkhA, agAsI, akhUTa jaLathI bharyA rahe tevAM vizALa TAMkAo tathA eraDA tathA deDhIvALA daravAjA ane eka majabuta keThe ane te upara divAdAMDI baMdhAvI killA bahAra paNa keTalAka suzobhita makAna baMdhAvyAM hatAM. darikinAre hevAthI jAmazrI vibhAjI dararoja tyAM havA khAvA padhAratA hatA. temaja e pavitra jagadaMbAnA dhAmamAM jAmanagaranI tamAma hiMdu jJAtio daravarSe ekavAra ujANa karavA tyAM jatI. A prAcina sthaLane jAmazrI vibhAjIe sudhAryuM te viSe dahA:nAM. 7 nAM. 8 bAdazAha akabaranA janmarAho | I mahArANI vikaTeriAnA janmagraha | zA, 'za7N 11 ke 2 ja/rA. 8 je gRhakuMDalIo ApavAmAM AvI che te A itihAsanI lagatI nathI. paraMtu IzvaranA avatAro ane cakravati zahenazAha tathA mahAna purUSonA janmagraho jANavA sahune iMtejArI hoya, tethI ApavAmAM Avela che. temaja mArI janmabhumimAM rahetA jozInA gharamAM AvI hastalakhita grahonA kharaDAo ghaNu purAtanI kALanA nikaLatAM, teonA gharamAM ghaNuM peDhIthI jyotiSazAstranA jANanArAo thatA Ave che. te batAvavA atre Apela che. AgaLa jAmanagaranA graho tathA jAma raNamalajInA ane jAmazrI vibhAjInA rahe je ApavAmAM Avela che te grahakuMDalIyo paNa A prAcina kharaDAmAMhenI che, junI lipi ane hastaSane lIdhe kuMDalimAM koI sthaLe vidvAnone bhula jaNAya to, tiSazAstrIoe te sudhArI amone jaNAvavA kRpA karavI. ke jethI bIjI AvRttimAM te bhula sudharI zake. ( putAneka riporTame lIkhA he ke-"mAravADameM jaba sasvata 1925 meM akAla paDA, taba adhika dAnadenekI udAratA zrI jAmasutA rAnI pratApabAlAne dIkhAyA ve pratidIna mana pakAhavA bhojana garIbakAM bATatI thI. ucca ora bhale gharake lega ke yahAM ve svayaM kitanAhI sAmAna unake ghara pahoMcA diyA karatI thI." isase pragaTa hotA he kI ye dAna denemeM bhI advitIya thI.-ce kavi kA bhI adhika Adara karatI thI. mAravAke akAlameM sahAyatA bahAne garIba ke dI. usase sarakArameM bhI unakI kArIkhyAti he gaI. pratA5kuMvarI ratnAvalI ke tame lIkhA he ke -"vilAyatase je khalitAAyA thA. kI isa samaya meM mAtA apanI saMtAnakA pAlana na kara sakI usI samayameM mahArAnIjIne prajAnA pAlana karake use akAla mRtyuse bacAyA.
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) duhA--saba bhupanake ziramanI, jadukula vibho jAma // ramaNika koTa racAviyo, dhana rojhIko dhAma // 1 // jaganakIyo jagamAtaro, lAkhAM dravya lagAya // dhanadhana prAkama jAmarA, sauko jagata sarAya // 2 // oganIse agIArame, jeTha mAsa zubha sAra // ve dina gaDha puraNakIyo, vada sAtama budhavAra // 3 // vi. saM. 194 mAM jAmazrI vibhAjI sAhebe gosvAmI zrIvRjanAthajI mahArAjane padharAvI, hirAmotInI mALAo, umadA ghoDAo pozAka vagere bheTa karI, thAvarIA nAmanuM gAma bakSisa ApyuM te viSe du:- sasvata 19ra9 meM mahArAjA takhtasiMhakA dehAnta ho gayA. e vidhavA ho gaI. uke prathamaputra zrIbahAdurasiMha mahArAja takhtasiMhake bAda siMhAsanake adhikArI hue, yahi pratApabAlAjIke jIvanadhAra the kintu mahArAja bahAdurasiMhajI bhI adhika maghavyasanI hake kArana sasvata 1936 meM svargadhAma sidhAra gaye. unake dvitiya putrakA bhI sasvata 1958meM svargavAsa ho gayA. mahArAnI pratApabAlAjI isa samaya bahuta du:khI hoI. kayAMkI inake patrakA asamayame hI dehAnta hai gayA. pati aura puke mRtyuke pazcAta inake hadaya paropakAra kI ora jhaka gayA izvarakI bhakita bhI inake hadayameM bahuta baDha gaI. InhAne aneka sthAno para tinehI talAve era kuve khudavA. ekAdazI ora pUrNimAke sAva ora brAhmaNake lIye sadAvrata baravAyA. kitanehI devamaMdira banAve. mAravADameM "AzApurA devikA maMdira" "rAma mohelA" (sAvakI dharmazAlA) AdI kItanehI punyake sthAna che. je inakI dAnaciratAkA acchA paricaya,dete he. jAmasutAzrI pratApabAlA bhagavAna kRSNakI baDI bhakata thI zrImadbhAgavatakA pATha inahe. atyaMta priya thA "sUrasAgara" paDhate paDhate inheM kavitA karanekA zeka utpanna ho gayA thA. e bhagavAna kRSNa ke dhyAnameM magna he kara. bahutase pada ora stuti banAvA karatIthI. inake bahutase pada "pratApakuMvarI ratnAvalI" nAmaka pustakameM chape che. pratA5kuMvarI ratnAvalI" nAmaka pustaka acchI he. isa pratApabAlAjIke sivA erabhI ke kavionI racanA saMgrahita che. jodhapura nivAsI chaggIrAya vyAsa ora zyAmakavi (jAmanagara nivAsI) nI kavitAeM ukta pustakameM adhika saMgrahita che. pratApabAlAkI kavitA acchI hai. inakI kavitAmeM rAjaputAnakI bolI bhI AgaI che. inakA kavitAkAla sanvata 1940 ke lagabhaga mAnI jA zaktA he, "pratApakuMvarI ratnAvalimeM " hama yahAM kucha racanAthe udbhUta karate he. | | gama-ratveno che vArI thArA mukhaDArI zyAma sujANa
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (paMcadazI kaLA) 319 doho-vallabhakuLa vrajanAthakoM, padharAye kara hAma // hIrAmotI asa basana, de thAvarIyA gAma // 1 // ane teja divase vibhAvilAsa graMthanA kartA (mArU cAraNa) kavizrI vajamAlajI parabatajI maheDane uparanI rIte sanmAnI, loMThIA nAmanuM gAma lAkhapazAva karI kherAtamAM bahyuM hatuM. te viSe kAvya:dohaa-meddu kavya vajamAlakoM, samape lAkhapazAva // ___ asa gahanA pozAka atha, gaDIyaMda loMThA gAMva // 1 // chappaya-aTala saMvata oganIsa, sAla dazacAra sudhAraha / / ranamala suta ranadhIra, amara kalI krIta udhAraha // aLa unaDa avatAra, pragaTa lakhadhIra paNije // guNIala dIdho grAsa, grAma loMThIyA gaNIje // narIyaMda ema vajamAlane, avacaLa paTo sa appiyo / ilakAba dIyo kavirAja ima, thira vibhezakavi thappiyo // 1 // maMda maMda mukhahAsya birAje koTIka kAma lajANa // aniyArI aMkhIyAM rasabhInI bAMkI bhroha kamAna // dADimadasana adhara aruNAre bayana sudhA sukhakhAna // jAmasutA prabhusoM karajore mere jIvana mAna // ____ lagna mhArI lAgI catarabhuja zAma zyAma sanehI jIvana yedi aura na soM kA kAma / / naina nihAruM, pala na bisAraM nizIdina suMdara zyAma // hari sumirana teM saba duHkha jAye, mana pAye bisarAma // tana, mana, dhana, nyoMcchAvarakI jaya, kahata dulArI jAma // caturabhuja jhulata zyAma hiMDore / kaMcanakhaMbha lage maNi mAnIka, rezamakI raMga DoreM // umaDa ghumaDI ghana, barasata, cahudIza nadIyAM leta hIlore //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduva'zaprakAza (athabhapa3) paNa te jamIna makSIsa apAvI te kAMi sAdhAraNa vAta nathI, devatA (jamIna)nA lAbha cheDI zakayA nathI, teA manuSyA zu hiMsAmAM? paraMtu dAtArone mana, bhUmidAna ApavuM te jarApaNa durlabha nathI. te viSenAM kAvyeA.-- 320 chappaya - jamIsa kAraNa juvo, sura Asura ahaDiyA || jamIsa kAraNa juvo, bhIma durajodhana bhaDiyA || jamIsa kAraNa juvo, kegai rAma bana kADhaye // jamIsa kAraNa juvo, vaMza kSatri dvija vADhaye // Adasa anAda vasudhA asi, suraasura icche samI // vaDahathaha jAmavibhA vinA, jAvaNa kuMNa Ape jamI // 1 // harihara bhumi latA lapaTAi, bolata kokila more || bAjata bina pakhAvaja baMsI, gAna hota cahu ore // jAmasutA chabi nirakha anokhI, vAruM kAma kirore // (3) pritama hamAro pyAro zyAma giradhArI hai / mohana anAthanAtha saMtana ke bedaguNa gAve gAtha, gokula kamala vizAla naina nipaTa dinana ko sukha daina, cAra kezava krapAnidhAna, vAhI so hamAro dhyAna // tana mana vAruM prAna jIvana murArI hai // sumi meM sAMjabhaura bAra bAra hAtha jora // kahata pratApakara jAmakI dulArI hai // 4 // pritama pyAro caturabhuja vArorI hIyateM hotana nyAro mere jIvana naMda dulArorI | jAmatAko hai sukhakArI, sAco zyAma hamArorI / 5 // bhaju mana naMdanaMdana giradhArI Dole sAtha // vihArI hai| baina || bhujA dhArI hai / rasile sukhasAgara karuNA ko Agara, bhakta vachala banavArI // mIrAM, karamAM, kubarI, zabarI, tArI gautama nArI //
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (paMcadazI kaLA) 3ra1 dharI dADha bArAha, zeSadhArI mugaTa sara // mAnadhAta mahipAla, dharA rAkhI aradhaMgadhara // dharI pITha para dharaNa, kraSNarupa kacchadharI karIyo // vasudhA dohaNavAra, pRthu govAla vhe pharIyo / ehaDI jamI pyArI agAM, taMta lobha levA take // vaDahAtha jAmavibhA vinA, jamI koNa samapi zake // 2 // jAmazrI vibhAjI guNavarNana chapa- chappaya-jagabhala vibho jAma, moja maharANa gaNi je // __ jagabhala vibho jAma, bhupasara chatra bhaNi je // veda purAnameM jaza gAyo, dhyAye hauvata pyArI // . jAmasuttako zyAma caturabhuja legA khabara hamArI // 6 // sakhIrI catura zyAma suMdarasoM morI lagana lagIrI // lAkha kaho aba eka na mArnu unake mitI pagIrI // jA dIna darasa bhayo tAdIna teM dubadhA dUra bhagIrI // jAmasutA kahe ura bIca unakI bhagati Ana jagIrI // 7 // (mo mana parI hai yaha bAna!) caturabhujake carana yahI hari nA cahuM kachu Ana // kamalanayana bizAla suMdara, maMdamukha musukAna // zubhaga mukuTa muhAvano zira, lase kunDala kAna // pragaTa bhAla bizAla rAjata, bhroha manahu kamAna / / aMga aMga anaMgakI chabI, pita paTTa phaharAna // kRSNarupaanupa phomai dharUM nizIdIna dhyAna // jAmasutaparatApake bhujavAra jIvana prAna // 8 // devIjIne isa racanAmuM vizeSa rUpase kRSNakAvyaka padaracanA zailIkA hI upayoga kiyA hai. aura shrmaapaa| acch| 35 hIyA . tIkavi kaimudI lekhaka tiprasAda. bhIzra-nimaya
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3rara zrIyaduvaMzaprakAza. (prathamakhaMDa) jagabhala vibho jAma, vaMza jADeja vaDAi / jagabhala vibho jAma, sare tapa teja savAi / jagajeTha jAmavibho jabara, ariyAM muLa uthaapnno|| raNamAlasuta dAtA sadhara, kaviyAM dALadra kApaNo // 1 // vi. saM. 1916 mAM okhAnA vAgheralekanA baMDamAM te lokone pakaDavAnA prasaMgamAM jAmazrI vibhAjI meTA kharcamAM utarI, potAnI raiyatanuM rakSaNa karavA mATe briTIza sarakArane joitI madada ApI, baLavAkhAne zAMta pADI dabAvI devAmAM tathA pakaDavAmAM, pitAnI polIsanA uparI mI. popaTa velajIne mokalela hatA. tyAM temaNe sArI nokarI bajAvyAthI aMgreja sarakAre temane rAvabahAdurane khitAba Apyo hato. vi. saM. 1919 mAM jAmazrI vibhAjIe beDIbaMdara sudhI pAko kuro baMdhAbe. ane tyAM lokonI sagavaDatA mATe mIThA pANIne naLa paNa goThavyA hatA. vi. saM. 1920 mAM jAmazrI vibhAjIe divAnI ane jidArI ke sthApI rAjyanA sthAnika dhArAo ane briTIza kAyadAo prasiddha karI, raiyatane : nyAya mAga sugama karI Ape hato. tethI prajA vargamAM teo nAmadArazrInI bhAre prazaMsA thatAM, AnaMda pravaryo hato. vi. saM. 1921, 22, ane 23 mAM jAmazrI vibhAchae. ghaNA moTA kharce dezAvaramAMthI vidvAna brAhmaNane teDAvI, mahArUdra ane tenI sAthe savA kaTI pArthiva karAvI mahAdevanuM pujana karAvyuM. te pachI mahAviSNuyAga karAvI, pote asazastra sahita tulAmAM besI senAnI tulA karI hatI. ane te senAnuM dAna vAcakone ApyuM hatuM. tyArapachI gAyatri purazcaraNa karyuM vedokta bIjamaMtra sahita savAlakSa caMDI pATha karAvyA. ane aSTottarazata zrImadbhAgavatanI pArAyaNe vaMcAvI, brAhmaNane sAkaranI corAzIo karI, moTI rakamanI dakSiNAo sAthe zrImadbhAgavata ane zrImadbhagavatagItA Adi dharmapustakanAM dAna ApI saMtuSTha karyA hatA. A zubhakAryanA agresara gosvAmi zrI vRjanAthajI mahArAja tathA zAsTizrI kezavajI tathA mukhya divAna bhagavAnajI vagere hatA. yajJAdi karyA te viSe chapAyachppy-prthm kIna mahArudra, viznujAga phIra kIno // gAyatri purazcarana, tulAkara hema sudIno // savAkoTi mahAdeva, seva pArthezvara karI aa|| bhAgavata zata ATha, pATha baMmana kara dharI aa||
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. vedokta maMtra bIjaka sahita, savAlakSa kIya kAma jAma vibhA adhika, dharmaTeka (5'caDhazI kaLA) 313 caMDI karI // nekaha dharI // 1 // vi. sa. 1922 mAM rAjyanA mahAlAnA ijArA ApavAnA rivAja kADhI nAkhI, dareka mahAle yAgya adhikArIonI nimaNuka karI, rAjyanI mahesula ugharAvavAnA prabaMdha karyAM hatA, tethI ijAradAronA trAsathI muktathatAM, prajAne ghaNIja rAhata maLI hatI. vi. saM. 19ra7 mAM muMbaInA nAmadAra gavanara sAheba simAra phIjhIraDa sAheba jAmanagaramAM jAmazrInA khAsa AmaMtraNathI padhAratAM, jAmazrI vibhAjI sAhebe te vakhate temanA mAnamAM ghaNeAja bhabhakA [Decoration] karI meDhuM kha' karyuM hatu. temaja gavarnIra sAhebanA ghaNuMAja mAnaniya satkAra karI, teo sAhebanA hAthathI keTalAMka leAkeApayeAgI . bAMdhakAmeAnA pAyA nAkhavAnI kriyA, karAvI hatI. ane te bAMdhakAmeA pAchaLa jAmazrIe ghaNuM ja kharco karyu. hatu. vi. saM. 1929 mAM nAmadAra cuka opha eDingare mubai padhAryAM te vakhate mahuArAjA jAmasAheba paNa muMbai padhAryA hatA. sAthe mukhyaviAna zeTha bhagavAnajI tathA rAjyanA bhAyAtA, amIra umarAva vagere ghaNA hatA. te vakhate - subaimAM rahetI hAlArI prajAe jAmazrIne ghaNuM mAna Apyu hatuM. keTalAka divasa muMbaimAM rahI, kAzInI yAtrA karavAneA vicAra thatAM, mudivAna bhagavAnajI zeTha ane musAheba mAvajI vejANInI salAha lai jAmazrI vibhAjIsAhebe peAtAnA 500 mANaso sAthe kArataka vadI 11 ne rAja mubaithI ravAnA thai, nAzikamAM mukAma karyAM. te viSe kAvya:-- dohA - kramana kIna muMbAI teM, bIrabhadra madAnAma / kAtIka vada ekAdazI, nAzIka kIye mukAma | * gauvAvarI mahimA javita :-- tape bahu kAla muni, gautamajuM vehI thala / aThAsI hajAra RSi, Aye mIla sAjako // tahAM eka karI sarI, godAvarI dharI nAma | maMjana azeSa kIye, karI kriyA nAzaka nAve jAsu, nAzaka mITI jAta maMje huseM, trAsa kahI kahI thAke zeSa, mahimA bibhA jAma raMje mana, dhanya dIna kAjako // rahAve jana / namarAkhajo / / azeSavajA / Ajako // 1 //
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathama) 1 jAmazrI vibhAjI nAzikathI prayAgarAja (alahAbAda) padhAryA. tyAMthI mathura ane tyAMthI kAzI padhAryA te viSenAM kAvya - ||triivennii viSe kavita // jAnhavi nhAve hute, mAnavi niHpApa hota / Anabi na zaMkA mana, bedana batAya he // kAlaMdiha na dI soto, kalIke kalukha meTe / aluka teM hota haMsa, vyAsamukha gAya he // sarasvati gati ati, jati sati sevata he| sumati prakAza hota, kumati durAyahe // benI tIna bhelI bhayI, tAhIteM trIbenI nAma / jAmavibhA maMje punya, pRthimeM savAya he // 1 // . ||shrii gokula mathurAM varNana kavita // cArajugahuMkI purI, mathurAM purAno dhAma // jAma ju bibheza tAma, pekhI sukha pAya haiN| kRznakI janama bhoma, tAhIsara ora kona // vAsudevako nivAsa, tahAMhI batAya he // gAdI yaduvaMzahukI, ugrasena rAjakIno // dekhata parama dhAma, bhupa mana bhAya heM // dhanya dhanya jAmavibhA, nihAre anopa dhAma // ThAma ThAma zobhA banI, ganI naha, jAya heM // 2 // gokulaso grAma dekhe, kRzna bisarAma dekhe // baMdAbana ThAma dekhe, nikI bIdha jAya ke // goradhananAtha dekhe, jamunA sapAtha dekhe // devaganasAtha dekhe, mahad manAya ke // puMja kuMja bhoMma dekhe, ora bAga banna dekhe // baMsivaTa ghanna dekhe, cita atacAya ke|| kRznakI ramanna bhoma, dekhI saba doma doma // jamunAke ghATa joma, dekhe mana lAyake // 3 //
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 jAmanagaranoitihAsa. (paMcadazI kaLA) -: gaMgA utpatti kavita :huto brahmajalla eka, brahmake kamaMDalameM // rAkhyo to jatanna karI, bharI sAra gyAMnavi // bhayo neka bhAgIratha, rAjA raghuvaMza jhume // tAhIne tapasyA karI, lAyo joga dhyAnavi / / merakIzikharahuM pe, utarI pahAra phAra // jaTine jaTAmeM dhAra, rAkhI moda mAnavI // AyI phera dharanImeM, maMgalAsvarupa vajA / / jaktakoM udhAravekoM, jAnhavisu jAnavi // 4 // -: zrIkAzI mahAtma kavita :muktakI nivAsI kAzI, vizvanAthavAsI jahAM // gaMge pApanAzI nAsI, trAsI jama Tarahe // punyakI prakAsI bhAsI, sukharAsI gAsI beda // kAzIme nivAsI nAhI, soi kAzI tarahe / manakrama cAsIkou, manAsI binAsIjIko / bhavakI bhavAsI mITe, corAsI na pharahe // memAsI bakhAna vajA, kAzIsama kAzI eka // hAsImeM bhajAsI to, kailAsa vAsI karahe // 5 // muktakI nisAnI khAnI, jJAnanI bakhAnI beda // bAnImeM na Ave jAnI, pAnI sukhadAnI he // gyAnIkoM agocarahe, dhyAnI huMke dhyAnamena // ThAmIhe trIzUlapara, vizvanAtha mAnI he|| bhavAnI sameta jahAM, bastahe izAnI sadA // kaSTakI karAnIhAnI gaMgA sa ra sA nI he|| vijJAnI vivekaDaMse, vajA no pichAnI jAya // kAzIkI vidhAnI yoto, viraleko jAnIheM // 6 // soi gaMgAjIko tirtha, kIno jAmabibhAjIne // veso tIrtha mitahuse, dUsaro na karego //
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3ra6 zrIyaduva zaprakAza vidhI // Ayagaye bota phera, Avege bAhImAgame pAga, ora gaMgodaka lAe, zrImAtako navAye tAko to apAra punya, juga jugalo Apa to niHpApa bhaye, vAko to acaMbho Apake daraza pApa, oranako Tarego // 7 // phurego // kahA | kavita // aneka // zrIkAzIkSetramAM dAnapunya karyu te viSe dIne gaudAna kete, thAna thAna vibhA hAthI ratha ghoDe sAja, dIne ati kAzI meM suthAna kIno, zaMkarako jAnata jIhAMna Ana, purana karIaMga, manaMga khaDaga, khama, cakra, aSTa bhujA dhAranIsu, kona bhAla caMda bAla vAhana prabhAvahIM // ApatulA hIrAmanI // opata anaMgaraMga, jopa jadurAva hIM // bAsana vicItra cItra, pATaMbara jarI ke te // bibhA jAma dIye, ete gIne nahiM jAvahIM // 8 // || zrIgaMgAkinAre viMdhyavAsinI devIstutA // kaMsake vinAsa Asa, gopame prakAza bhayI // viMdhyAcala vAsInIsu, gaMgAtaTa bAsanI || (athabhapaDa) bhUpa // dhArego // zUla, dhanu, bAna, sela, pAsa, // binAsanI // kaSTakI mAla gale lAla, bisAla siMha, meTe jAma // bhAvahIM // zobhamAna || muMDanakI // bhavatrAsanI // jAma vibhA // prakAsinI // 9 mahA jagadaMbajuko kIno, draSa jAkI he akhaMDa jota, jakatameM dohA - tIrathakara ghara AviyA | jadupata vibho jAma // raNamalasuta naralokameM / babhe rAkhIyo nAma // 1 // ogaNIseM uNatrIsameM / sahara padhAre zAma // poSamAsa puraNa tiithii| somavAra zubhatA || 2 |
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagara ItihAsa. (paMcadazI kaLA) 327. upara mujaba jAmazrI vibhAjI tirthATana karI, jAmanagara padhAryA, teja sAlamAM (vi. saM. 1920 mAM) jAmazrI vibhAjIe potAnI TaMkazALamAM senAnI kerIono sikake paDAvI, senAmahera cAlu karI. paraMtu teja sikakA jevA bIjA banAvaTI sikakAo ghaNuM paDatA hovAthI, te sikake teja sAlamAM pADa baMdha karyo. vi. saM. 1931 sane 1875nI 30 mI DIseMbare muMbainA nAmadAra gavarnara sara phIlIpavuDahAusa sAheba jAmanagara padhAryA hatA. te vakhate gavarasAhebanA satkAra athe jAmazrIe ghaNuja zobhAyamAna dhAmadhuma karI hatI. je joI nAmadAra gavarnarasAheba ghaNuja khuzI thayA hatA. A prasaMganA smaraNArthe pANInA naLanA je bAMdhakAma karyA hatAM. te khullo mukavAnI kiyA gavarnara sAhebanA hAthe karAvI hatI. temaja eka "zAkamArakeTa ane eka "ispItAlane pAye paNa nAmadAra gavarnarasAhebanA haste naMkhAvI, te be makAno rUpIA 7800e)aThotera hajAra kharacI baMdhAvyAM hatAM. eja sAlamAM myunisIpAla kamITI sthApI, rastAmAM sudhArI saDako baMdhAvI, te upara dararoja pANI chaMTAvavuM, tathA divAbatI vagere sudhArAkhAtu sthApI prajAnA sukha sAdhanomAM vadhAro karyo hato. vi. saM. 1931 sane 1875nA DIseMbara mAsanI 4 tArIkhe jAmanagaramAM eka suzita hAiskulane khullI mukavAnI kriyA khuda jAmazrI vibhAjIsAhebe pitAnA mubAraka hastathI karI hatI. visaM. 1902nA aSADa mAsamAM mukhya divAna bhagavAnajI potAnI vRdhdhAvasthA thavAthI tathA kA. po. e. mI. pIlasAhebanA dabANathI temaNe potAnA kArabhAranuM rAjInAmuM ApI, pite lAMbI muddata kArabhAra karyo te bAbata jAmazrI vibhAjIne karI 6 lAkhano najarANuM karI; muMbainA sAhukAra zeTha lakSmIdAsa khImajI tathA kAsama dharamasI mAraphata mahArAjano phAragati lakhAvI lIdhI. ane pite kAmathI phAragata thayA. je vakhate teNe kArabhAra choDayo te vakhate rAjyapara kerI 9 lAkhanuM karaja, ane ugharANuM kerI 17 lAkhanI hatI. vi. saM. 1933nA zrAvaNa mAsamAM rAva bahAdura popaTa velajI divAna nImAyA paraMtu kALubhAnI svataMtra vartaNuMkathI tenI sAthe tene aNabanAva thayo. ane tuLasI DAyAnI tarapheNu utaravAthI tene kArabhAra choDavo paDayo. te pachI lagabhaga sADAtraNa mAsa zeTha kAnajI kalyANajIe kArabhAruM karyuM. ane teja sAla AkharamAM kALubhAnI pasaMdagIthI mI. nArANarAva vAsudeva khArakarane moTA pagAradhI divAna nimyA hatA teja sAlamAM nAmadAraprInsa opha velsa muMbaI khAte padhAratAM, te prasaMge jAmazrI vibhAjI muMbaI padhAryA hatA tyAM nAmadAra vAyasaroya sAhebanI mulAkAta thatAM nAma. vAyasaroya sAhebe ghaNaje AdaramAnathI jAmasAhebanuM svAgata karyuM hatuM. temaja bIje dIvase nAmadAra vAyasaroya sAhebe nAmadAra jAmasAhebanI vaLatI mulAkAta (Return visit) lIdhI hatI. * nA. zahenazAha sAtamA eDavarDa.
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 - zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) jAmazrI vibhAjI sAhebe te vakhate muMbaimAM ghaNe vakhata rahI, keTalAeka khAtAonI mulAkAta lIdhI hatI. ane temAMnA keTalAka jAhera khAtAo ane khAnagI khAtAne kiMmatI madada ApIne potAnI sadAnI udAratA darzAvI hatI. temaja ghaNuMghaNuM jovA lAyaka prakhyAta sthaLo joyAM hatAM. ane dezI videzI aneka zaherIonI mulAkAta lai, keTalIeka umadA vastuo kharIdI pAchA jAmanagara padhAryA. vi. saM. 1933 sane 1877mI jAnyuArInI tArIkha pahelIe mahArANI vikaTorIAe kaisare-hIda pada dhAraNa karyuM. tene dilahImAM moTo bhavya darabAra (leDa karjhane) bharyo hato. ane tyAM hiMdustAnanA tamAta rAjA mahArAjone bolAvyA hatA. e vakhate jAmazrI vibhAjIsAheba jAmanagarathI pitAnA divAna nArANarAva tathA musAheba mAvajI, tathA soDhA bhAvasiMhajI tathA kumArazrI bhagavAnasiMhajI (gajANu) tathA karazanapuM jANuM AdI aneka amIra umarAvo sAthe rejhIbaMdarathI sTImaramAM besI, muMbaI raste dIhI padhAryA hatA. muMbaimAM pAlavA baMdare sTImare laMgara karyuM hatuM. tyAM gavarnaranA sekreTarI vinAyakarAva tathA bIjA yurepiana ophIsara tathA erIATalAnsaleTara AdIka amaladAre jAmazrInA mAnamAM sAmA levA AvyA hatA. temaja zaheranA keTalAka saMbhavita gRhastha ane. sarakArI palaTana tathA benDa paNa sAmuM AvyuM hatuM. jAmazrI pAlavA baMdara upara padhAratA agiAra toponI salAmI ApI hatI. bAda sAmaiyuM thatAM utAre padhAryA hatA. sAta divasa muMbaimAM rahi, tyAMnI relavenA gADathI dilhI sudhInI spezyala Trenane baMdebasta karI, bhAyakhAlA sTezanathI relavemAM (spesyala TrenathI) bIrAjI dilhI tarapha padhAryA. rastAmAM nAzika mukAma karyo tyAMthI prayAgaraja mukAma karI, tyAMnA prasiddha dile joyo. tathA killAmAM AvelA purAtanI prAgavaDanA darzana karyA. tyAMthI iTAvA padhAryA. tyAMthI alIgaDha thaI dilhI sTezane padhAryA. tyAM sTezana upara polITIkala sekreTarI sAheba ane keTalAka yuropiyana ophIsaro zIkhanI palaTana ane benDa sAthe AvI jAmazrIne maLyA ane moTI dhAma dhumathI gAjate vAjate jAmazrInuM sAmaiyuM karI, agiyAra toponI salAmI ApI. jyAM agAuthI banAtanA taMbuo khaDA karAvI kempa goThavyo hato, tyAM jAmazrIne utAra Apyo hato. bIje divase dilhI darabAra bharAtAM, tyAM rAjAmahArAjAo samakSa nAmadAra gavarnarasAheba laI lITane jAmazrI vibhAjIsAhebane apAtI agIAra tenI salAmIne badale paMdara topanI salAmInuM mAna ane eka bAdazAhI vAva temaja ke. sI. esa. AI. tathA "sara nA mAnavaMtA khitAbe bakSavA jAhera karyuM hatuM. trIje divase jAmazrI dilahI zaheramAMnA purAtanI bAdazAhI sthaLe, tathA pAMDava koravanA vakhatanA hastinApura ane iSasthanA khaMDIyo jovA padhAryA hatA.
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. 329 (paMcadazI kaLA) temAM kRtuminArAnI kArIgarI ane tenI uMcAi joi, jAmazrIe tenAM ghaNAja vakhANa karyAM hatA. dilhImAM jodhapuranA mahArAjA jazavatasahajI sAheba (je peAtAnA jamAi thAya te) padhAryAM heAvAthI, teo nAmadArane maLavA jodhapuranA kepamAM peAtAnA amIra umarAva sAthe jAmazrI padhAryAM hatA. tyAM mahArAjAe sAmA AvI, ghaNAM mAnathI maLI, anyAanya kuzaLatA puchI hatI. temaja mahArAjA sAhebe jAmazrIne jodhapura padhAravAnI vinaMti karI hatI ke:-- dohA - jAma padhAre jodhapura, mama icchA manamAMya // miLo uTheM saba modaseM, sabahIbAta sarasa || o || upara pramANe viveka karI haLImaLI jAmazrI peAtAnA kepamAM padhAryAM. bIje divase jAmazrInI vaLatI mulAkAta levA jodhapura mahArAjAzrI jazavatasi'hujI jAmazrIne tathyue padhAryAM hatA. te vakhate jAmasAhebe ghaNAMja kiMmatI ghareNAM, pAzAka ane keTalIka amUlya cIjo bheTa ApI, teozrIne utAre pahoMcatI karAvI hatI. temaja peAtAnA bhANeja (mAzrI pratApakuMvarabA sAhebanA kumArI) zrIbahAdurasiMhajIne paNa gheADA sahita cAreya gADI ane bIjI keTalIka amUlya cIjo seTa mekalI hatI. vAyasaroyanI svArI jovA eka uMcA umadA makAnamAM jAmazrI vibhAjI tathA bhAvanagaranA mahArAjA sAheba tathA meAraNInA hAkeArasAheba zrIvAghajIsAheba sAthe bIrAjyA hatA te viSeH-- soraThA - bhUpasAtha sahabhUpa, bhAvaNAMpata bhAMkhIyo || rIdha jADAM kaLarUpa, madachaka vAgho moravI // 1 // // tuminAra viSe vita / / ke ghATa koranIke, joranI jamAi jAme, tAme neka citrAmanI, cope citta cAhIkeM // ghumata ataMta ghera, cumata jyoM caMdrabiMba, jhumata jharoMkha goMkha, nokhakoM sarA hIkeM // dekhe deza dezake, bidezI jana dora dora, ora Thora e sonA, samAna sAna tAhIkeM // maMjU vyoma maMDalako, kutubaminAra mAno, karatAne thApa dIno, thaMbhAkara vAhI ke // a--e minArAmAM keTalAka kAraNInA ghATa karI, teenI joDaNI karelI che. ane keTalAMka apUrva citrALu khecelAM che. atyaMta dherAvavALA ane jenA jharAkhAMmAM, teAkha nAkhI bhAtanAM addabhuta gAkhA zALI rahyA che. evA e minArA uMcAine lIdhe jANe caMdramaMDaLanuM cuMbana karatA hoya evA lAge che, keTalAka paradezI leAkeA atyaMta zramathI joine kahe che ke AvA minArA dilhI sivAya bIje kAi ThekANe nathI. jANye paramezvare AkAzamAMDaLane zezabhAyamAna staMbha banAbyA na hoya ?
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) vaDahatha jAmavibheza, dekhanakuM aMgareja daLa // je garA viroSa, mahAva ghara nAM . 2. e pramANe dilhImAM AnaMda karI jAnevArInI sAtamI tArIkhe jAmazrI jAmanagara padhAravA, spezyala TrenamAM ravAnA thayA. dilahI iTAvA, tathA prayAgarAja tyAMthI jabalapura, khaMDavA thaI, nAzika padhAryA. tyAM divAnasAheba nArAyaNarAve araja karI ke "sAheba mAre makAne padhAre divAna nArAyaNarAva nAsika (thANuM) mAM rahetA hovAthI, jAmazrI temanA makAnapara padhAryA hatA. te vakhate divAnajI nArAyaNarAve aneka prakAranA miSTAnna banArthI. jAmazrIne tathA amIra-umarAvene jamADI, jAmazrI tathA sarva amIra-umarAva tathA hajurIAone hajArenA pizAke Adara sahita arpaNa kyuM. te pachI jAmazrI vibhAjIe divAnajInA tamAma kuTuMbane pozAka paherAmaNI karI. ane thANAnI aMgrejI skulamAM padhArI eka hajAra rUpIA rekaDA vidyotejaka phaMDamAM bharyA. tathA bIjA keTalAeka inAma vidyArthIone bakSyAM. te pachI thANunA keTalAka sa6 gRhasthAe, jAmasAhebanA darzana karavA tathA mAna devA eka sabhA bharI AmaMtraNa karyuM tyAM jAmazrI padhAratAM, tyAMnI sarva prajA rAjI thai ane mAnapatra arpaNa karyuM. tyAMthI muMbaI padhAryA ana kAsama zeThane baMgale pAMca divasa rahI, pAlavA baMdara sTImaramAM besavA padhAryA. te vakhate sarakAra taraphathI keTalAka yuropiyana ophIsara tathA onarebala ane jasTIsa opha dhI pIsanA khitAbavALA zeTha sAhukAre vaLoTAvavA AvyA. te vakhate baMdara upara muMbainI prajA taraphathI jAmazrIne mAnapatra arpaNa karavAmAM AvyuM. bAda toponI salAmI laI, jAmazrI sTImaramAM bIrAjyA. ane rojhA baMdare utarI, zrI jAmanagara padhAryA hatA. vi. saM. 1933 tA-5 me sane 1877mAM jAmazrIe eka pustakAlaya (Library) sthApyuM hatuM. ane temAM dareka jAtanA pustake mAsIka ane vartamAna patro maMgAvI prajAne lAbha Apyo hato. teja sAlamAM 28 naveMbara sane 1877mAM muMbainA mAjI garvanara sara rIcaDamAla sAheba jAmanagara AvyA hatA. tenuM nAmaDhIe ghaNAMja mAnapUrvaka svAgata karyuM hatuM. ane gavarnara sAheba hAiskula, davAkhAnuM ane myunisIpAla khAtAnI mulAkAta lai vidAya thayA hatA. vi. saM. 1934mAM tA. 1lI jAnyuArI sane 1978nA roja kAThIyAvADanA piolITIkala ejanTa mI. pIle rAjakoTamAM darabAra bharI jAmazrIvibhAjIsAhebane nAITa-kamAnDaDara opha dhI mosTa ekjhoDa orDara opha dhI sTAra opha inDIAno mAnaveta IlakAba Ape hato. ane tenA sAthe eka suMdara sonerI suThano kaTAra ane eka jAme (jhabbe, senAnA cAMda sahita) tathA vAva vagere bakSyAM hatAM.
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ mngr| tihAsa. (yazI ) 331 vi. saM. 1934nI sAlamAM varasAdanI atyaMta taMgIne lIdhe batrIsA nAmane bhayaMkara duSkALa paDatAM, dezI parezI hajAre ke jAmanagaramAM AvI vasyA hatA. te vakhate jAmazrI vibhAjI sAhebe potAnA pUjya pitAzrI raNamalajAmane pagale cAlI cekhAnI kaDAo pakAvI, hajArolekone annadAna ApavuM zarU karyuM. ane ThekaThekANe rIlIphavakasa khelavAno hukama divAna nArAyaNarAva khArakarane Apyo hato. temaja mahArAjAzrInA janAnakhAnAmAMthI rANIsAheboe paNa ghaNAM garIbalakone ghera dANa tathA lugaDAM pahoMcADavAno prabaMdha karyo hato. AvA kaThaNakALamAM jAmazrIe anAjanA vahANe dura dezAvaramAMthI maMgAvI, carUo ane kaDAo caDAvI annadAnanI dhajA baMdhAvIne "kei annano kSudhAthI" e sAda sAMja savAra nakhAvatA. eja sAlamAM pANInuM duHkha dUra karavA mATe paMjubhaTanI vAva" upara bAMdhakAma karI eka meTuM ejIna kAme lagADI, zaheranI tamAma vastIne pANI purU pADavAnI goThavaNa karI hatI. cetrIsAmAM yitane anAja ApyuM te vizenuM gIta - 0 rAjakavi bhImajI kRta gIta paDyo joravara cotrIso, prathIpaDa upareM behada varasAda ne vAra lAgI / ghora pApothakI, Dhora truTAM daNI, jaLatraNa dhAnahI, rADa jAgI // 1 // gaDhapatisotarA gADha chuTI gayA, khUba kupAM taNA nIra khUTA / / / bumapADI raDe rAMkaDA bApaDA, phAkaDA pAparA karama phuTA // 2 // dekhadunIyA duHkhI dayA AbI daleM, jAmavibhe badhI vAta jANI // pachamapatazAha te nArAyaNarAva prata, vegaDo jAma te kahevANI // 3 // raiyata A ApaDI jema sukhamAM rahe, kroDa paisAtaNAM kharaca karavAM // vadA ne jora, dhana asaMkhevAvarI, hAlArI lokarA duHkha haravAM // 4 // dIvAnajI zAMbhaLI kahe khuzIthI dIleM, sarava manasubahI hoya siddhi // hajurarI pAsa Ajaaraja karavIhatI, kRpAkara Amare mukha kIdhi // 5 // hukamaneM mAnadai premalAvI hIye, kAmano jAbado khUba kIdho // dIvAne maMgaLajI AtamArAmaneM, dekharekha rAkhavA hukama dodho // 6 // calukAma nagaragAM asaMkhI calAvI, dubaLAM manuSaneM jAra dIdhI // revanyu kamIznara mahAla pharavA rahI, kRSitesAbadhI AbAdakIdhI // 7 // sarava rajavADathI jAmarAjA sarasa, bIlAtAM lagI ema bAta vaNIuM //
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) muMbaimAM manuSa koi bhIkhane mAgatuM, jAmanA malakanuM nake jaDIuM // 8 // raiyata to jAmanI badhI sukhamAM rahI, kalImAM vAta AbhalI kIdhI // bIlAteM jAmarA sujasa DaMkAvajI, dIvAnane ghaNI chAbAsa dIdhI // 9 // jAmavibho juo rAmarAjA jaso, nArANarAva joDa to koi nAve // pachamapatazAharI prItanI rItathI, gItamAM bhImakavi krIta gAve // 10 // e cetrIsAnI sAlamAMja eka svapnavaMta ghaTanAne aMta Avyo hato. te hakIkata nIce mujaba che - jAmazrI vibhAjane rakhAyata musalamAna rANathI kALubhA nAmanA kuMvarane janma thayo hato. tenAthI jAmazrI rAvaLajInI pavitra gAdIne kudarate kevI rIte niSkalaMka rAkhI? ane e svapnavata ghaTanA kema banI? tathA te kuMvarane padabhraSTa thatAM dezavaTo kema bhegava paDyo.? tenI hakikatathI vAMcake ajJAta na rahe, mATe TuMkAmAM te hakikata nIce ApuM chuM: jAmazrI vibhAjIsAhebane 14 rANuo (rAjakuMvarIo ane rajaputANIo maLIne) hatAM. temaja 6 musalamAna rakhAyata ane 4 tAyaphAorakhAyata, maLIne kula 24 rANuo hatAM jenAM nAma nIce mujaba che.1 paTarANuzrI mAbAsAheba teo ArAMbhaDAnA vADherazrI abhesiMhajInA kuMvarI hatAM, temane mAtra eka bAI rAjabA nAmanAM kuMvarIja hatA. te jodhapura mahArAjAzrI jazavatasiMhajIvere paraNAvyA hatA. 2 kalIbAsAhebateo zrI gadhetharanA vaDAdarabArazrI khoDAjInA kaMvarI hatAM. 3 taicchabAsAheba-teo dhrAMgadhrAnA rAjasAheba zrI amarasiMhajInA kuMvarI hatAM. 4 bAibAsAheba-teozrI daMDhAnA seDhAzrI hamIrajInA kuMvarI hatAM. 5 madhIbAsAheba-teozrI vAMkAnera rAjasAhebazrI vakhatasiMhajInA kuMvarI hatAM 6 hamajIbAsAheba-teozrI sAyalAnA rANAzrI kesarasiMhajInA kuMvarI hatAM. 7 kasaLIbAsAheba-teozrI lIbaDI bhAyAta jhAlAzrI lAkhAjInA kuMvarI hatAM. 8 sajubAsAheba-te varasoDAvALA cAvaDAzrI motIsIhajInA kuMvarI hatAM. 9 adIbAsAheba-daMDhAnA seDhAzrI hamIrajInAM kuMvarI hatAM. 10 jAmabAsAheba-teozrI paMcAzIyAnA jhAlAzrI verUbhAnAM kuMvarI hatAM. 11 bAkuMvarabAsAheba-teozrI bhAvanagaranA mahArAjAzrI akherAjajInAM kuMvarI hatAM. 12 vakhatubAsAheba-teozrI vaDhavANanA ThAkoraThI rAyasiMhajInAM kuMvarI hatAM. 13 chabAsAheba-teozrI ArAMbhaDAnA vAherazrI vakhatasiMhajInAM kuMvarI hatA. 14 benajIbAsAheba-teo varasaDAvALA kesarIsiMhajInAM kuMvarI hatAM.
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (paMcadazI kaLA) 333 - musalamAna khAtAnAM nAmo - 1 ratanabAI-te setA musalamAna jAtanAM hatAM. 2 dhanabAi (meTI)-te musalamAna jAtanA hatAM, ane te kumArazrI kALubha tathA rUpALIbAnA mA hatA. 3 nAthIbAi-te dhanabAinI sagI bena. 4 jAnabAI-te paNa dhanabAInI sagI bahena ane kumArazrI jazavatasiMhajInA mA. 5 vAlabAI-te paNa musalamAna. 6 navI dhanabAi (athavA nAnI dhanabAi) te paNa musalamAna. ja rakhAyata tAyaphAo ** (1) haMsabAI (2) nAthIbAi (3) merabAi (4), jAnabAi e cAreyane darabAra judA hatA. ane jamAnAmAM paDadAthI rahetA, upara mujaba rakhAyata vagere maLI kula 24 rANuo hatI. temAM rakhAyata naMbara-2 meTI dhanabAine peTe kuM. zrI, kALubhA uSe bhImasiMhajIne janma vi. saM. 1913 nA kAtika vada 6 nA roja thayo hato. teonA janma pachI temaneja gAdInA vArasa TharAvavA, divAna bhagavAnajI karamazI tathA vajIra mAvajIne jAmavibhAjIe kahyuM hatuM, temaja te kuMvarane rajaputonI kuMvarIe paraNavavAnI gAThavaNu karavA paNa kahyuM hatuM. A khabara jAmazrInA najIkanA bhAyAta jADejAzrI jAlamasiMhajIne tathA bhAvasiMhajIne thatAM, teNe te bAbatamAM sakhata vAMdho lIdho ane tethI teozrIne bAra varSa sudhI nagarabahAra rIsAmaNe rahevuM paDayuM hatuM. jAmazrI vibhAjInI marajI pramANe kuMvarane keLavaNI ApavA darabAramAM khAnagI gujarAtI tathA aMgrejI nizALa sthApI. moTA pagArathI mahetAjI rAkhyo ane divAna bhagavAnajIe hiMduzAstra pramANe gAdIvArasa nahiM hovAthI, dattaka levAnI paravAnagI mATe moTA vakIlanI salAhathI, muMbaIsarakArane araja karI, tyAMthI te kAma kalakata jatAM, tyAM moTA kharcathI mI. popaTalAla velajIne tathA pIrakhAMmIyAMne mokalI, kALubhAne gAdInA vArasa TharAvavA lAkha rUpIAnI relamachela calAvI, tethI chevaTa sane 1872 mAM kalakattA sarakAre mahArAja jAmazrInI mAgaNuM kabula rAkhI. ane kALubhAne jAmanagaranI gAdInA vArasa TharAvyA. e khuzAlImAM jAmazrIe divAna bhagavAnajIne tathA mI. popaTa velajIne tathA * rAjAo anya jAtInI strIne rakhAyata tarIke rAkhe tyAre tenA pagamAM paheravA sonuM bakSI ane paDadAmAM rAkhe-te pachI hIrAbaze tyAre te pAsavAna kahevAya, paraMtu te karI te rANInA darajAmAM na gaNI zakAya. temaja te rakhAyatane putra paNa gAdIvAra na gaNI zakAya
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) bhupatasiMhajIne tathA vajIra mAvajI vejANune tathA khavAsa zAmA nArANane tathA mI. mahAdeva devacaMda tathA mI. kAnajI kalyANajI ane pIrakhAmIyA vagerene kiMmatI gAmonI navAjeza karI, ane bIjA lAgatA vaLagatAone kiMmatI inAma ApI, kALubhAnuM nAma kumArazrI bhImasiMhajI pADI, yuvarAja pada tarIke lakhANamAM joDI, teone nyAyakhAtAnI sattA ApI. vi. saM. 1926nA vaisAkhamAsamAM kALubhAnA be vakhata lagna karyA. temAM eka vakhata be, ane bIjI vakhata che, maLI ATha rajaputa rANuo paraNAvelI hatI. jemAMnA jAmabA seDhIrANuthI vi. saM. 19ra9nA Aso vada bIjanA roja kuMvara janamyAM. tenuM nAma lakhubhA pADayuM. vi. saM. 1930mAM kumArazrI kALubhA hiMdustAnanI musApharIe mukhya divAna bhagavAnajI tathA AnaTasAheba tathA Do. mAdhavarAva, hakIma sadaramIyAM, musAheba hIrajI ANaMda, khavAsa sAmA nArANa ane pIrakhAMmIyAM AdI amaladAro sahita 300 mANasethI gayA hatA. ane cAramAse pharI pAchA jAmanagara AvyA hatA. kumArazrI kALubhAe svecchAthI vatI, ane kharAba pAsavAnanI sebatathI navAnagaramAM trAsa vartAvI mukyo hato. AvI temanI vartaNuMkathI jAmazrIvibhAjI sAheba ghaNuMja gusse thatA. ane vakhatovakhata sArI zikhAmaNa ApatA, paNa te tamAma pattharapara pANI reDavA jevuM hatuM. evA ghaNA banAvothI jAmazrI dilagIra thayA. ane temanA upara divase divase abhAva thavA mAMDayo. nAmadAra brITIza sarakAre paNa phevara kALubhAne temanI kharAba vartaNuMka aTakAvavA tathA vidyAbhyAsamAM rAkhI, temanI cAlamAM sudhAro karavAnA hetuthI eka varSa mATe punA khAte rAkhavAno TharAva karyo hato. te pramANe vi. saM. 1933mAM sane 1877mAM juna mAsanI tArIkha 1lIne zukravAre kAThIyAvADanA A. pAlITIkala ejanTa mI. esasAheba kALubhAne punA teDI javA nIkaLyA hatA. A amaladArane rU 1500)nA pagArathI sarakAre khAsa nimyA hatA. ane te kumArane kharca mATe daramAse rU 2000)nI rakama TharAvI hatI. A prasaMge vaDI sarakAre kALubhA mATe kAThiAvADa polITIkala ejanTa tarapha je aMgrejI TharAva lakhI mokalyo hato teno tarajumo nIce mujaba che - "nAmadAra jAmasAhebane darzAvavuM joie ke nAmadAra sarakAre ghaNIja dIlagIrInI sAthe tenA kuMvaranI mAjI phejadArI, nyAyAdhIzanI bAbatanI vartaNuMka viSe sAMbhaLyuM che. je vartaNuMkathI nagaramAM tathA nagara bahAra AvI bhAre ceSTA utpanna thaI rahI hatI sekreTarI opha sTe. tenI gAdInA vArasa tarIke kuMvara kALubhAnI pasaMdagI kAyama tathA mAnya rAkhatI veLAe teNe hiMdustAnanI sarakArane evI rItanuM lakhANa kIdhuM hatuM ke je nAmadAra jAmasAhebane rezana karavuM
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (paMcadazI kaLA) 335 joie teNe sarakArane lakhyuM hatuM ke tamAre polITIkala ejanTane kahIne jAmasAhebane pasaMda karela vArasa barAbara rIte potAnA kAmane mATe lAyaka taiyAra thAya evI tene keLavaNuM ApavI joieN ane vakhato vakhata e bAbata tenI (polITIkala ejanTanI) pAse rIporTa mAgI ane lakhavuM joIe" kuMvara kALubhAnI sAMprata vartaNuka uparathI evI sAbItI maLe che. ke kALubhAne hajI sekreTarI sAhebe dhArelI ane tene geThe evI keLavaNu maLelI ja nathI. ane e bAbatanuM lakhANa sekreTarI sAhebane karavAnI avazya jarUra jaNAya che. upara pramANenA gujarAtI tarajumAthI jaNAya che. ke kALubhAnI vartaNUkathI nAmadAra briTIza sarakArane paNa guse prApta thayuM haze. ane tethI ja te nAmadAre kuMvarane sudhAravA mATe punA khAte mokalelA hatA. kumArazrI kALubhA punA khAte gayA pachI te taraphanA vadhu abhAvathI ke bIjA kAMi kudaratI saMyogathI jAmazrI vibhAjI sAhebe kALubhAne potAnA vArasa tarIkhe rada karavA muMbai sarakArane darzAvyuM. je uparathI muMbaI sarakAre punAmAMthI kALubhAne tamAma khajAne saMbhALI lai teone ahamadanagara khAte rAkhyA hatA. vi. saM. 1934 i. sa. 1877-88nA rIporTamAM muMbaI sarakAre lakhyuM hatuM ke "navAnagaranA pATavikuMvara bhImasiMhajI jene kALubhAkahI kahe che teNe potAnA kuTuMbane eTalI to mahenata ApI hatI ke tene gAdI vArasa tarIkeno haka chInavI lIdho hato. ane tene sarakAranI dekharekha nIce ahamadanagaramAM rAkhavAmAM AvyA che. upara pramANe muMbaI sarakAre potAnA rAjya vahivaTanA riporTamAM pradarzita karyuM hatuM. teja sAlamAM 25mI junanA roja navAnagaramAM poliTIkala ejanTa ekadama AvI, kALubhAnA hajurIyAonI pakaDApakaDI karI hatI. ane temAMnA keTalAekane hadapAra karyA hatA. ane keTalAekano mAtra daMDa karI choDI mukyA hatA. vi. saM. 1974 mAM sane 1878 nA jAnyuArinI 28mI tArIkhe mahArAjA jAmazrI vibhAjI sAheba ke bIjA kuMvarane dattaka levAnA vicArane mATe paDadharI mukAme A. kA. po. e. mI. pIlasAhebanI saMmati levAne padhAryA hatA. ane tyAMthI te saMbaMdhI goThavaNe karIne keTalAka garIba garAsIAonA bALakaputrone ekaThA karIne temAMnA koine dattaka levAno vicAra karyo hato. paraMtu temAMthI keipaNa pasaMda nahiM paDavAthI pAchA jAmanagara padhAryA hatA.-tyArabAda potAnA najIkanA bhAyAta jajazrI jAlamasiMhajI vagere jeo nagarabahAra rIsAmaNe gayA hatA teozrIne khAsa mANase mokalI jAmanagaramAM bolAvIne temanA putra umedasiMhajIne dattaka lIdhA. ane navAnagaramAM moTo utsava karyo ne te kumArazrInuM nAma rAyasiMhajI pADayuM, paraMtu daivecchAe vi. saM. 1935 mAM te kumArazrI svage
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 zrIyaduvaMzaprakAza (prathama ) jatAM, teozrIna (sAdaravALA jADejAzrI jAlamasiMhajInAM) kumArazrI jIvaNasiMhajInA nAnA kumAzrI raNajItasiMhajI sAhebane dattaka lIdhA ane vedokta rIte te dattavidhAna zrI dvArikApurIjha (je jAmanagaramAM khaMbhALIyAnA nAkA bahAra che, temAM kuzaLa zAstrIonA hAthe yajJa karAvI karyuM hatuM. ane e dattaka briTIza sarakAre paNa kabula rAkhyA hatA.- vi. saM. 1936 nA hAlArI aSADha vada 9 zanivAre, jAmazrI vibhAjI sAhebe beDInA nAkA AgaLa eka vizALa baMgale baMdhAvI, tenuM nAma divAna baMgale rAkhyuM. ane temAM prathama divAna nArAyaNarAva khArakara rahyA. ane te baMgalAnA vAstumAM jAmazrIne padharAvyA. e prasaMganuM kAvya, rAjakavi bhImajIbhAi banAbhAi ratanuM racI, te samayanI kacerImAM bolyA hatA je nIce pramANe che - // chaMda bhujaMgI // zakaM ogaNIseM chatrIseM aSADhe, badI nomaneM vAra zanI samADhe // navAnagrameM vAta dekhI prasiddhI, dIvAne bhalI jAmane goTha dIdhI // 1 // banAvyo mahA baMgalo teja kArI, hUi rusanAi navinaM hajArI // nakI chAi heyAM-aThaM eka nIdhI, divAne bhalI jAmane goTha dIdhI // 2 // sIhAMsana tehI same hema sAjA, bigajA mahArAja vibhesarAjA // vadhAvyA ati hema kaMje vividhI, divAne bhalI jAmane goTha dIdhI // 3 // ati umadI ApIyAM paMca vastraM, dharI mhora rupAM ageM eka satraM // kaMTho naMga jaDItrate bheTa kIdhI, divAne bhalI jAmane goTha dIdhI // 4 / galIcA jarIteM banAvI kacerI, nace tAiphA rAga tIkhA uerI // baje ghora mradaMga tAtAgIDIdhI, divAne bhalI jAmane goTha dIdhI // 5 // bilAtI baje nAda bAjAM hajAro, huvA loka khuzI maLItyAM hjaaro|| bhame AnaMde jemahI bhAMga pIdhI, divAne bhalI jAmane goTha dIdhI // 6 // hajAro dIvA hAMDIo phAMnasonA, patAkA dhajA juththa temAM nizAnA // chuTe dArukhAMnA-juveche lakhAdhI, divAne bhalI jAmane goTha dIdhI // 7 // e dvArikApurImAM sahunnakaLaza abhiSeka yajJa mama mahArAjA jAmI raNajItasiMhajI sAheba bahAdure, pitAnA rajata mahotsavanA zubha prasaMge teja sthaLe karyo hato. jenuM varNana teozrInI kArakIrdImAM ApavAmAM AvyuM che.
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (paMcadazI kaLA) 337 jImAyA sahane mahA miSTa mevA, kahA jAya nAMhI mukhe guNa kevA // banA pAkane zAka aneka vidhI, divAne bhalI jAmane goTha dIdhI // 8 // tharu jAma nArAyaNaM hAtha thApI, ehI baMgalo nAma divAna ApI // *kavi bhimajIeM bhalI kAvya kIdhI, divAne bhalI jAmane goTha dIdhI // 9 // vi. saM. 1936nI AkharamAM divAna mI. nArAyaNarAva khArakare svataMtra kArabhArathI lakhaluTa kharca karavA mAMDayuM. temaja nokarane gyAyogya vicAra karyA vagara moTA pagArathI dAkhala karI kharcamAM vadhAro karyo. temaja korI pADavAnI TaMkazALa mATe navA saMcAo paNa maMgAvyA. temaja gaelA varSomAM duSkALa vagerenA kAraNathI rAjya upara karaja vadhI gayuM, e uparathI pAsavAnenI khaTapaTathI jAmazrI vibhAjI sAhebane divAna sAthe kusaMpa vadhe. je saMbaMdhamAM nAmadAra muMbaI sarakAra pitAnA sane 1880nA riporTamAM lakhe che ke navAnagaranA jAmasAhebane divAnanI sAthe banatuM nathI. ane tenuM pariNAma evuM AvyuM ke divAnane rAjInAmuM ApavuM paDayuM che. ethI karI tamAma vahivaTa Avyavasthita thayo che. rAjyanuM karaja vadhI gayuM che. nokaronA pagAra caDI gayA che. xxxtijorI khAlI che. kharca ghaNe relama chelama ne uDAu che. ne vyavasthAmAM dekhItI khAmI che. xxxane jeine ghaNe kheda thAya che ke janAnAnI rASTra rAjyane paise satkarmane bahAne daherAM tathA majIde baMdhAvavAmAM khace che. saMgemaramaranI khANamAM kAma cAlatuM nathI. metI kADhavAne ijAre darabAranA eka khavAsane ApavAmAM AvyuM hatuM, ane e suMdara rAjyanuM dravyabaLa nidrAvaza sthitimAM che. ane cAlAka divAnane te khIlavavA mATe avakAza ke prasaMga ApavAmAM Avato nathI evI dhAstI rAkhavAmAM Ave che ke je A mAmalo jArI raheze to navAnagara pahelA varganArAjaya tarIkenI potAnI yegyatA gumAvaze. upara pramANe aMgrejI lakhANane tarajumo ApavAmAM Avela che. temaja bIjA varSanA riporTamAM paNa (i.sa. 1880nA riporTamAM) nAmadAra muMbaI sarakAre lakhyuM hatuM ke "gayAvarSanA riporTamAM jaNAvyA pramANe navAnagaranA jAmasAheba ane divAna vacce je kaMkAsa cAlatuM hatuM, te vadhIne khule aNabanAva thayo che. sane 1880 nA juna mAsamAM divAnane rAjInAmuM ApavAnI pharaja pADavAthI nAmadAra jAmasAhebe kAThIAvADanA DepyuTi madadanIza po. e. mI. maganalAla bApubhAine divAna tarIke pasaMda kIdhA. A samaye tIjorI khAlI hatI. ane rAjyane karaja 21,25000 rUpIAnuM hatuM. e ja varSamAM mI. maganalAla rUpIA 27,000nuM devuM ochuM karavAmAM phatehamaMda nIvaDyA hatA. x x x divAne DahApaNa vAparIne jaMgalakhAtAne rAjyanA eMjIniyarakhAtAnI dekharekha nIce mukAyuM hatu. I-kartAnA-pitA
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) muMbaI sarakAre upara pramANe potAnA banne varSanA riporTamAM rAjyanA devAnA saMbaMdhamAM tathA divAnanA saMbaMdhamAM lakhyuM hatuM paraMtu jyArathI e kuzaLa divAna maganalAlabhAIe rAjyavahIvaTanI lagAma hAthamAM lIdhI tyArathI dareka sthaLe jAmanagaranI ijata-AbarU vRddhi pAmI hatI. vi. saM. 1940 nA zrAvaNa vada 12 gurUvAre jAmazrAvibhAjInI rakhAyata (musalamAna) orata jAnabAine peTa putra janamyo. tenuM nAma jazavaMtasiMhajI pADayuM A janma pachI jAmavibhAjI ane temanA pAsavAnone vicAra tatkALa badalAI gayo. ane tethI game te bhege navA janmelA kuMvarane gAdIvArasa TharAvavA ema saue nakakI karyuM. vibhAjI janmacaritranA kartA lakhe che ke jyAre kumArazrI raNajItasiMhajI sAhebane dattaka lIdhA, te vakhate evI zarata karI hatI ke "je jAmazrIne keipaNa hiMdurANuo peTe putra prApti thAya to A datakano kaze haka raDe nahiM. ane mAtra penzAna tarIke rAjyamAMthI amuka rakama maLyA kare. paraMtu A te zaratathI ulaTuM thayuM. musalamAna ane rakhAyata rANIne peTe putra janma thaye, chatAM tene gAdInA vArasa TharAvI. dattavidhAna rada karavA, divAna maganalAlane muMbai mokalyA. tyAM jaI araja gujAratAM nAmadAra muMbai sarakAre jAmasAhebanI e aghaTIta mAgaNuM svIkArI nahiM. tethI teo pAchA AvyA. paraMtu jAmavibhAjIe vajhIra rAghava jeThANa tathA divAna maganalAla bApubhAi tathA vADIAsAheba mI. pharAmajI ane karazanabhAi vigerene simalAkhAte vaDI sarakAra AgaLa mokalI muMbainA TharAva upara apIla karI che uparathI vaDI sarakAre muMbaI sarakArano cukAdo rada karI, ane navA janmelA kuMvarane sane 1884nA okaTobara mAsamAM gAdInA vArasa tarIke nirmANa karyA. tethI kAThivADa po. e. ne IgrejI jA. naM. ra6pa0 tA 6-10-84nI yAdI(jazAjIne yuvarAja-pATavI kuMvara kyanI) meLavIne teo so pAchA pharatAM, jAmazrI vibhAjI e teone kiMmatI bakSise ApI.-AvI rIte vi. saM. 1934mAM kALubhA padabhraSTa thayA te sahita saM1940mAM jazAjInA janma sudhImAM jAmanagaranI gAdInA pAMca vArase itihAsamAM lakhAyA (1 kALubhA sA. 2 lakhubhA sA 3 umedasiMhajI u rAyasiMhajI 4 raNajItasiMhajI sA. 5 jazavatasiMhajI sA.) paraMtu Akhare-- "tyameva jayati e vAkyAnusAra thayuM. vi. saM. 1941mAM muMbaInA nAmadAra gavarnara sAheba rAjakeTa padhAryA, tyAre tyAM meTe melAvo thatAM, mahArAjA jAmasAheba paNa padhAryA hatA. e vakhate morabI ane jAmanagara vacce vaimanasya che evuM gavarnara sAhebane jaNAtAM teoe morabI ThAkoraThIne tathA jAmazrIne bolAvI te bAbatanuM samAdhAna karI ApyuM. ane tamAma takarAre dura karI ApI evA prakAranI samajuti karI ApI je bannee mitratAnI majabuta gAMTha bAMdhavI, ane prathama morabI darabAre jAma
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (paMcadazI kaLA) 39 sAhemanA paraNA tarIke jAmanagara padhAravuM. ane te pachI mahArAjA jAmasAhebe meArabI padhAravuM. tethI meArathI DhAkArathI saravAghajIsAheba Asare 600 mANaseAthI jAmanagara padhAryAM hatA. tevakhate mahArAjA jAmasAhebe ghaNIja AgatAsvAgatA karI hatI. ane jaDatra alakAre AdI kiMmatI simapAvA ApyA hatA. bAda ThAkArazrI ghaNA khuzI thai mArI padhAryAM hatA. tyArabAda jAmazrI vibhAjI sAheba peAtAnA 700 mANaseAthI mAkhI padhAryAM hatA. e vakhate jAmazrInA mAnAthe nAmadAra DAkAra sAhebe AkhuM mArI zahera zaNagArI ghaNAja uttama satkArathI jAmazrInuMsvAgata karyu" hatuM. Ama paraspara snehu joDI jAmazrI pAchA jAmanagara padhAryA. vi. sa'. 1991 nAcaitra suda 8 ne gurUvAre jAmazrIvibhAjI peAtAnA mAtuzrI sAnIbAsAhebanuM gayA zrAddha karavAne siddhapura padhAravA 500 mANasasAthe lai rAjakoTa padhAryAM. A vakhate rAjakeTamAM dhADAnI zaratanA meLAvaDA heAvAthI, kAThIvADanA tamAma rAjAmahArAjAe padhAryAM hatA. e vakhate jAmazrI vibhAjIsAhebanA dhADA zaratamAM jItyA, tethI tamAma prekSakAe jAmasAhebanI jaya' melAvI. temaja bIjA keTalAka jovAlAyaka khela hAvAthI jAmazrI rAjarkeTamAM sAta divasa rahyA ane tyAM sasAthe AnaMda bhagavI peSa zudI 15 ne gurUvAre sidhdhapura tarapha ravAnA thavA vaDhavANu padhAryAM, tyAM . nAmadAra ThAkArasAhebe pAtAnA kharA saadha jaNAvI ghaNAM prakAranI maradAsa karI. tyAMthI spezyala TrenamAM amadAvAda padhAryAM tyAM yUropiyana ane dezI amaladAroe tathA zeThasAhukArAe ghaNuM mAna ApyuM. ane siMganI vADImAM utArA karI amadAvAdamAM jovAlAyaka sthaLAx joi. tyAMthI sidhdhapura padhAryAM, sidhdhapura sTezane gAyakavADI suSmA gaNapata sitArAme peAtAnI senAhita mulAkAta lai ghaNAM mAnapAna sAthe sulemAna bAgamAM utAro karAvyA. bIje dahADe jAmazrIe sarasvatImAM snAna karI, dehazudhdhi prAyazcita karI, sa` zRMgAra sahita vasrAnuM dAna ApI vevidhithI gayA zrAddha karI, hATakezvara mahAdeva vigere sa yAtrAnA sthaLoe dana karI, agaNita dAna ane brahmabhAjana karAvI, dakSiNAe ApI bhUdevAne satuSTa karyAM hatA.-- ~: sarasvatI mahAtmya vitaH :---- koTIka manuSya Aya, maMjake susvaccha nIra / stat niHzaM, mUsAta khAta kA kIdho tama harabekoM, tamahara Ayo kenA pona cakra paryo, Akanake te vakhate relve vaDhavANusudhI AvI hatI. xzAha AlamanA rAjo tathA kAMkarIyu taLAva vigere. rA tume //
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvazaprakAza afa jabareza kahe, morIke cura cura karake, milAta teso pada suramena, ora nAga puramena / jeso pada deta, sarasvati siddhapura meM || sa yAtrA samApta thaI ke, mukhAe mALAdi prAcina sthaLe jovA padhAravAnI araja karatAM, tyAM padhArI sarva sthaLe joi ghaNA khuzI thayA, te pachI subAe, " gAyakavADa sarakAre Apa nAmadAranu' atrenuM sa kha ApavAnA hukama pharamAvyeA che " tevuM lakhANa vAMcI sabhaLAvyu. tethI mahArAjA jAmasAheba sukhAnA ati AgrahathI eka vakhatanI mijamAnI kabula karI. tethI suSmAe aneka prakAranI manavAra karI, sone bheAjana karAvyuM: siddhapuramAM jAmazrI traNa divasa rahI, cAthe divase spezyala TrenamAM bIrAjI, amadAvAda thaI vaDhavANa padhAryAM. tyAMthI vAMkAnera, mArI, rAjakeTa ane paDadharI vigere sthaLAnI mulAkAta lai, ghaNAja satkArasahita rAjadhAnimAM pAchA padhAryAM. 240 mahAna agha (prathama khaMDa) mada / dhurame // vi. saM. 1945 nA phAgaNa vada 12 sane 1889 tA. 30 mArcanA roja jAmazrI vibhAjI pAtAnA 700 mANasA sAthe laI, muMbainI sahelagAhe padhAryA. pahela' sukAma petAnA tAbAnA mahAla paDadharImAM karI, bIje mukAme rAjakoTa padhAryAM. tyAM teozrInA sAme eka mAu upara henkekasAheba tathA phIlsTarasAheba ane kumArazrI lAkhAjI vigere AvI maLyA. tyAMthI tArIkha 30 eprIle ravAnA thai vaDhavANa ThAkeranI mulAkAta la, amadAvAda sTezane jesagabhAi AdI sAhukAro ne maLI mubai ghAMToDa sTezane padhAryAM. te vakhate muMbai sarakAre ane bIjA keTalAka dhanADhaya gRhasthAe jAmasAhebanA mAnAthe sTezana zaNagArI, ghaNIja dhAmadhumathI sAmaiyu karyu hatu. jAmazrAe subaimAM 15-thI-20 divasa rahI tamAma zahera pharI pharIne joyuM. ane nAmadAra gavarnara sAheba ane bIjA yureSiane amaladAro tathA gRhastha vepArI ane vakIla erIsTaro vigerenI mulAkAto lai, ghaNAMne pAtAnI sadAnI udAratA pramANe zirapAva ApI, keTalAka jAhera phaMDAmAM madada ApI hatI. temaja tyAMnA nAmAMkita purUSo, vidvAnA ane eDITarone maLyA. zAstrIonI sabhAo karI, suprasiddha paMDita bhAratamAtaDa gaDhulAlajIne maLI, temanA rAtavidhAnI prayoga joi, ghaNAMja khuzI thayA. ane teone keTalAka kiMmatI pezAka ane moTI rakamanI navAjeza karI, temaja khojA zAstrIo tathA kavi paDItAnA cAgya satkAra karyAM hatA. e sivAya mu`baInA devasthAnAmAM, ane mahArAjone bheTa mAkalI hatI. tyArapachI gavanarasAhebanI vaLatI mulAkAta lai tA, 14 mIe spezyala `namAM bIrAjI vaDhavANa thai jAmanagara padhAryAM hatA. A prasaMgamAM agresara rAghava jeThANI
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa. (paMcadazI kaLA) 341 hatA. tethI tenA upara ghaNAM khuzI thaI tene tathA bIjA khAsa mANasone kiMmatI pozAke AvyA hatA vi. saM. 1946 nA citramAsamAM vajIra rAghava jeThANuM e rAmabAgamAM potAnA khAnagI kharcathI zivavinunAM maMdIre caNAvI pratiSThA karI te vakhate jAmazrI vibhAjI sAhebane tyAM darzanArthe padharAvatAM brAhmaNane veda vidhIthI bhaNatA joI, jAmazrIne ati AnaMda thayo ane bolI UThyAke, ApaNe paNa AvuM kaMI dharmakArya karIe, ethI vajIra tathA dIvAnajInI salAhathI pharIne bIjI vakhata mahArUdra yajJa karavAnI tyAMne tyAMja AjJA ApI hatI tethI vaizAkha suda 11 budhavAranA roja mahArUdrano AraMbha karyo. vedamUta jevA brAhmaNane varUNImAM varAvI vedoktarIte maMDapa tathA kuMDa bAMdhavAnuM kAma zarU karAvI dezAMtaramAM ketrIo mokalI rAjAe, amIre, paMDIto, bhAyAto vigerene bolAvyA hatA, maMDapa taiyAra thatAM temanI zarUAta karAvI aneka vidvAno yathAvidhI veda vani ane savAlakSa cItAmaNI tathA sahastra caMDI karavA lAgyA. temaja bhAgavata, rAmAyaNa, gItA, AdIkanA aneka pATha karAvI, brAhmaNane vividha prakAranAM dararoja bhojana karAvavA lAgyA, temaja AvelA rAjAo, amIre, adhikArIo, gAmanA gRhastha, ane janAnAnI rANuo, vigerenI pUjAothI brAhmaNane moTI rakama dakSINAnI thavA lAgI. chevaTa samAptine dIvase mahAdakSINanA khAbAo ane aneka prakAranI paherAmaNue jAmazrIe ApI viprone saMtuSTa karyA, e yAmAM vipronI saMkhyA 650nI thaI hatI. A prasaMge padhArelA savene teonI yogyatA pramANe satkAra karI zIrAvo ApI mahA yajJanI samApti karI sAkaranI corAzI karI, brAhma ne rUpIyAonI dakSINAo ApI teone AzIrvAda lIdhe hato. temaja aneka prakAranI dhAtuothI potAnI tulA karI tenuM dAna ApyuM hatuM. vi. saM. 1946 mAM jAmazrI vibhAjIe potAnA keTalAeka mahAla-je, kAThIyAvADamAM AvelA ATakeTa, bhADalA, sANathaLI, baravALA tathA kaMDoraNAthI kAlAvaDa vigere mahAlomAM pharI prajAnA sukhaduHkhanI vAto sAMbhaLI teo sarvane gya nyAya ApI keTalAeka gAmamAM corAzI karAvI jAmanagara padhAryA hatA. 5 zrIviSNu pratiSThA 9 vi. saM. 1947nA zrAvaNa vada 1 zukravAre jAmazrI vibhAjI sAhebe jAmanagaramAM khaMbhALIyAnA daravAjA bahAra apAra dravya kharacI saMvata-1930-31 mAM dIvAna bhagavAnajInA kArabhArImAM banAvelAM "dvArikApurImAM vaNa daherAM emAM zrI raNachoDajI AdI viSNamUtionI yAdI kriyA karI pratiSThA karI hatI tathA pitAnAM pitAzrI jAmazrI raNamalajI dvArikA yAtrAe padhArela tyAre
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 zrIyaduvazaprakAza (prathamakhaMDa) karAvI jAmaparU vasAvI tyAM maMdira caNAvela te purU thatAM pahelA jAmaraNamalajI svarga jatAM pratiSThA nahi thavAthI uparanI tArIkheja tyAM paNa mUrti pratiSThA hatI, A ane dharmasthAnAmAM ThAkorajI padharAvI aneka alakArA paTarANIonAM AbharaNA vasro ane bIjA aneka sAmAnA sahIta maMdIra zrIkRSNArpaNa karI tenA kAyamanA neLakha mATe mATI rakama vArSIka ApavAnuM TharAvI yAgya badhAraNa bAMdhI ApyuM hatu.. vi. sa. 1948 caitra zuda 8nA roja vajIra rAghava jeThANIne jAmasAhebe navAnagaramAMthI ekadama javAnI rajA ApatAM teo turata dhroLa jaI rahyA pAchaLathI jAmasAhebe mI. vADI berIsTarane chamAsa mATe spezyala ophIsara nImI rAjyanA cApaDAe vigere tapAsAvyA hatA, temAM jenI kasura jaNANI tenA yAgya daDA karyAM hatAM. ane vajIra rAghava jeThANInAM makAnA tathA rAmabAga vigere sarakAre khAlasA karIne rAghava khavAsa upara kAma calAvavAmAM AvyuM hatu. paraMtu thoDA vakhata gayA pachI e Ara pAche. khecI lIdhA hatA. vi. saM. 1948nA caitravA 4 zukravAre vajIranI jagyA rAghava khavAsanA kAkAbhAi khavAsa karasana pujANIne mATI sabhAbharIte ApavAmAM AvI hatI. vi. sa'. 1948 nA capatravaH 11 gurUvAranA rAja mArU cAraNa kiva bhImajI bhAi chanAbhAi ratanune pAnAnA cAraNa jANI (kAlAvaDa tAlukAnuM) rAjavaDa gAma kherAtamAM ApI rAjyakavi sthApyA hatA. xA rAjavaDa gAma kavirAja bhImajIbhAinA nAnAzrI khADa khAreTa aputra gujarI jatAM jAmazrInA darakhArathI khAlasA thayuM hatuM, tethI kavirAja bhImajIbhAi ane gujaranAra bAreTanA bhAyAtA vacce jAmanagara saranyAyAdhIza kAmAM vArasArkasa lagabhaga 7 sAta varSa cAlI vaTa kavi bhImajIbhAine vArasA saTIkeTa kaisanA 2nuM maLatAM tenA AdhAre kiMva bhImajIbhAie hajura kA'mAM arajI rajIkarI (jAmIM vIbhAjI sAheba dararoja savAramAM darabAragaDhamAM padhAratA ane tyAM dIvAna sAheba bakSImA ta dareka tumArAnuM vaMcANu karAvatA ane jAmazrI je hukama kramAve te tyAMja lakhAtA ane temAM jAmazrI 'vAMcyA" evA hastAkSarA karatAM hatA) savAre vaMcANu thatAM kavinI arajI bakSIe vAMcI te vakhate kavinIM paNa tyAM hAjarI hAvAthI jAmazrI vIbhAjI sAheba hajura kavie nIcenA kAvyA elI araja gujArI je-- (vaya--vita)--purIya, mIva maMdAra, rAna vAra burIya, bhIkha bhaMDAra, paMca patiyAra purIya, mIva . maMdAra, doSardU purIya, mIla maMdAra, tte savAra hiMda vAMNa hukIto gAya hai; musalamAna raNamAla naMda vibheza suna, bhIkha bhaMDAra kojAve || nazAve // maMgAve / / namAve / suMbara mare // kaiseM bhare // 1 //
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa. (paMcadazI kaLA) 343 vi. saM. 1948 mAM jAmazrI vibhAjI potAnI junI rAjadhAnInA khaMbhAlIA zaheramAM padhArI tyAMnA mahAjana ane musalamAna vaccene "khAmanAtha mahAdeva ane te pAsenI pIranI jagyAno kajIe lAMbI mudatathI cAlato hato. ane jethI mahAjano rIsAyA hatA. tethI teone manAvI, te takarAranuM samAdhAna karI, ane khAmanAtha mahAdevanI jagyAne pharato varaDo rAjyakharce karAvI ApI baMne kemene saMpasalAhathI vartavA kAyamanI suleha karAvI ApI hatI. nalIya bhIkha bhaMDAra, mAnadhAtA mahIpatI / . nalIya bhIkha bhaMDAra, pAMDavakula chtrptii|| nalIya bhIkha bhaMDAra, joddha dazarathake jAye // nalIya bhIkha bhaMDAra, karaNa balIrAya kahAye // bhUpatI koi leve nahIM, musalamAna hIMdu Dare // raNamAlanaMda vibheza muMNa, bhikha bhaMDAra kaise bhare // (vita)-je. sI. pA. sA. adAra vimAnI sunA, kavi bhIma kahe gAthA mahA nItI manakI // cAranakA gAmahaM ko dAma nahIM leno cahIyeM. Apake amIra huMkI deso rItI agakI // dai dhenuM dAna chatAM bhUpa gIragara bhayo, Apake vaDIleM tAryo kathA yaha jagakI // dazamako suMdha dhyAya pAMsaTha mosameM pekhI. nAthano cora rara rasathA rAnA " trA" zI (bI. bhA. nA dazama skaMdhamAM 65 nA adhyAyamAM nagarAjAnI kathA che. ke dararoja dAnamAM apAtI gAya bhUlamAM pAchI levANI tethI kracalAne (kAkaDAno) avatAra Avyo hato ne jeno zrIkraSNa paramAtmAe udhdhAra karyo hato, to dIdhela dAne pAchuM na levAya) vigere uparanI matalabanAM kAvyo jAmazrIe sAMbhaLI hukama pharamAvyuM ke "kavine e gAma vArasA hakathI nahIM paNa cAraNa jANuM kherAta tarIke pAchuM ApuM chuM" uparanA pharamAna anusAra dIvAna maganalAla bApubhAIe kavinI arajI nIce kAlAvaDanA vahIvaTadAra upara gAmane kabaje seMpI ApavA hukama lakhI Apyo ane jAmagrIe temAM "vao" evA hastAkSara karI ApatAM ha. tu. nAM. 1238 tA. 4-4-1892 thI noMghAvI kavine kIMmatI pozAka sAthe e patra ApI te divasathI rAjyakavi sthApyA hatA. (e kavirAja bhImajIbhAI te A itihAsa kartAnA pitA thAya.)
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) kijAmazrIvibhAjInI dInacaryA tathA prakRti parIcaya jAmathI vibhAjI sAheba haMmezAM prabhAtamAM vahelA traNa bajAne sumAre uThatA, jaMgala jaI AvI dAtaNa karI hAI mALA pheravatA (kaI vakhata zivapUjana jAte karatA) ane te pachI eka padamAM pAMca vAsaNa temAM sIdhe, tathA kerI 1) eka tathA dhotIuM 1) eka vagere paradezI brAhmaNane ghImAM me joI dAna ApatA te pachI pAMca vAgatAM gADImAM bIrAjI be traNa gAu sudhI pharavA jatA jaMgalamAM saDakane kinAre kheDutonAM bALake hAthamAM bAjarIyAM (peka paDAya tevAM bAjarAnAM DuMDAM) to koinA hAthamAM cIbhaDAM, ke zeraDI, kaI maganI zIMgu, keI jhIMjharAM, vagere. mahatu pramANenI cIje laI rAha jatAM rastAmAM ubhAM rahetAM, tene jAmazrI gADImAMthI dUrathI jotAM ja potAnA dayALu ane bALaka pratyenA vAtsalya prema utAvaLathI kecamInane kahetA ke- e. e. e. dhIrI hAMka je dhIrI hAMka je evA hAlabharyo zabdo bolI bALaka najIka AvatAM gADI ubhI rakhAvatA. tyAM turataja bALako gADIne gherI letAM. ane kaI to upara caDI, hAthamAMnI vastuo khuda hajuzrIne hathohatha ApatAM, jAmazrI hasate mukhe darekanI bheTa laIne teonA prArabdha mujaba keine be korI kAine cAra kerI pAMca kerI kethaLImAMthI laI ane ApatA uparanI rIte prabhAtanI havA laI tyAMthI parabArA darabAragaDhamAM padhAratA te vakhate bajAramAM ghaNAja premI zaherIe darzananI abhilASAe besatA ne jAmazrAnA daza karI pachI anAja letA, evA paNa keIlAekane vrata hatAM. bajAramAM jAmazrI gADI ghaNuMja dhImI haMkAvatA ane darekanI salAmo jhIlatA barabara ATha baje darabAragaDhamAM padhAratA te vakhate tamAma adhikArIe amIre gRhastho ane vepArIo ke jeone rAjyanI sAthe sIdho saMbaMdha hoya teo sarva tyAM hAjara rahetA, te vakhate rAjyanA tamAma kAmono divAnasAheba ane 4 bakSI vaMcANa karI khulAze puchatA temaja tyAM hAjara rahelA arajadAranI tathA bIjA paracuraNa kAmonI araje paNa tyAM ja sAMbhaLI tyAMja teno nIkAla ApatA ane tyAM vaMcANamAM AvelA tumAronA hAMsIyAmAM "vAMevA hastAkSara khuda pote karatA temaja jAmadArakhAnAnI cIThIo ane lakhANamAM sahIo karI pachI janAnakhAnAmAM rANuonA adhikAra pramANe khAlasA vaDAraNe ane nAjaro * bAdazAhI vakhatamAM bAdazAha pAse eka nAgara grahastha kAyama lekha patro. bakSIsa pa. vagerenA musaddAo lakhI vaMcAvI te pharamAna bahAra pADatA. tethI bAdazAhe teone kAyamanA mATe te IlakAba sAthe sArI jAgIra bakSI hatI. mugalAI vakhatamAM dareka bAdazAhI pharamAno bakSInA hAthathIja bahAra paDatAM tyArathI e kuTuMbanI oDaka "bakSI" tarIkhenI prasiddha . thaI hatI. jAmavIe paNa te bAdazAhI prabaMdha cAlu rAkhyo hato.
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa. (5'caDhazI kaLA) 345 sahIta padhArI tyAM sa` rANIonI mulAkAta lai teonI arajo sAMbhaLI mahAra AvI. rANIAe karelI arajonA kAmakAjanI bhalAmaNa, dIvAna sAhebane (rANIonA kAmadAro rUbarU)karI. kAne tyAM zubha azubha prasaMgamAM pAzAkA ApavA tathA kAine tyAM imArata saMbadhI takarAro nA nIkAla karavA dIvAna ane te saMbadhAnA pacAne sAthe laI tyAM padhAratA tyAM sthAnIka jagyA tapAsI tenA chApAM lekhathI vAkepha thai, pacA vagerenA mata lai, pachI pAte tyAMja tenA phaisalA sabhaLAvatA, te pachI agale padhArI lagabhaga nI majA pachI turataja bheAjana karatA. e vakhate lAgatA vaLagatAne tyAM (jyAM kharca ke jamaNa heAya tyAM) thI pIrasaNAnA thALeA hAjara rahetA temaja vIvIdha prakAranA svAdISTa bheAjanamAM paNa pAtAne khIcaDI dahI" vadhAre prIya hatAM, bhAjana karyA pachI jarA TelatA ane te pachI thADA vakhata koi dIvasa ArAma karatA. nahI'tara setaraMja ke cApATa khelatA athavA teA taLAvamAM vahANanI sela ke vIvIdha prakAranA tamAsAo jotA, te pachI zA--2 kalAka purANAdika zAstrAnI kathA sAMbhaLatA, ekathA kharekhara 12 maje purNa thI, 12 thI be vAgyA sudhI huMmezAM AvatA amIra umarA hAjara rahetA kAi navA mAla lai AvelAnA mAla joi kharIdatA, temaja krAi navA AvelA mANasanI mulAkAta letA. dezI videzI kavi, paDitA, ane gavaiyAo AvatA. tene maLI tenAM kAvyA, sAMbhaLI temanA yAgya satkAra karatA. te pachI cAra banyA pachI pAchA gADImAM bIrAjI pharavA padhAratA. rojhInA bIDamAM rahetA. Arama, makarANIe ghAMsamAM saMtAtA tene pAte getI letA. ane peAte saMtAtA tene koi gAtatuM tyAre tene inAmeA ApatA Ama sakhAe sAthe AnaMda karI. saheramAM thai darabAragaDhamAM padhAratA. tyAM gheADA vakhata janAnAmAM rokAi mahAra AvI dIvAna sAthe rAjya prakaraNanI vAtacIta karI. khagale padhAratA tyAre cha jyAnA TAIma thatAM nIyamasara dArU ArogatA thoDA vakhata tyAM raMga rAga sAMbhaLI pachI bhAjana karatA. ane AThathI nava majyA sudhImAM pADhatA. A pramANe dararAja nIyamasara vattA jAmazrI vibhAjI svabhAve ghaNAja bheALA, hasamukhA, pramANIka, mIlanasAra ane udAra temaja sAdA rAjavI hatA, teozrI zarIre kadAvara ane majabuta bAMdhAnA temaja ajAna mAhu hatA. ( gAThaNa sudhI hAtha lAMkhA hatA.) tee nAmadArazrIne heAkAnuM ke, aphINanuM ke, evu bIjuM eke vyasana na hatuM. mAtra sAMjanA cha vAgye nIyamasara dArU pItA ne te pachI teozrI kAMya paNa bahAra na padhAratA temaja te pINuM pIdhA pachI kada kAma ke hukama na pharamAvatA. eTale te samayamAM thayelA hukameAnA amala na karavA dIvAnajIne khAsa pAteja sucanA ApelI hatI, jethI sa hajurI. pAsavAnA te samayanA hukamanA amala yuktithI na karatA, jAmazrI vIbhAjI pAtAnI prajAne addalanyAya maLe evI kAyamanA mATe
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) khAsa khaMta rAkhatA temaja sarva prajAne darzAvela ke "je kaI mANasane mArI pAse pharIyAda karavA AvavuM hoya. teNe sukhethI AvavuM" tethI je arajadAro hajuramAM araje jatA tene tyAMja chanasApha jAte tapAsa karIne ApatA, jAmazrI potAnA sarva kuTuMba ane janAnA sahIta AnaMda karavA potAnA najIkanA pradesa jevAke, AmaraNa, joDIyA, bAlaMbhA kAlAvaDa vagere mahAlemAM padhA tA. tyAM amuka dahADA kepa rAkhI sarva vastInI saMbhALa letA temaja kanyAzALA ane skulanI vijhITa karatA. bALAone inAmo ApatA ane brAhmaNanI cerAsIo karatA lADuo pIrasAtI vakhate pite tyAM jAte padhArI Agraha karI bhudevine eka lADu khAya to eka karI vadhu dakSINumAM ApavAnI zarate bahuja jamADI tRpta karatA, te vakhatanA brAhmaNanA thatA kalAhalane lekenI gajenAthI pote ghaNAja khuzI thatA e musApharImAM brAhmaNa, cAraNa, phakIra, attIta, vagere je koI maLI AzIrvacana ApatA tene yogya satkAra karatA eTaluM ja nahIM paNa pujya buddhithI teonuM sanamAna karatA-dharmAdAkherAtI-jamInanuM pANuM paNa teo na pItA, jamAnAmAM gAmanI prajAnI strI rAsaDA levA jatI teone khobA bharI sAkare ane sepArIe rANIsAhebe taraphathI maLatI, keTalAkane rokaDa inAmo paNa ApatA e pramANe mahAlo pharI pitAnI prajAnI sukha duHkhanI vAto sAMbhaLI, lAkhokarIonuM kharca karI rAjyakuTuMbane khuzI karI pAchA jAmanagara padharatA jAmazrI vibhAjI gAyananA bahuja sakhIna hatA tethI karI gavaiyAonAM moTA TeLAo teo nAmadAra sanamukha sadAye hAjara rahetAM, jAmazrI moja ApavAmAM ghaNuja udAra hatA. tethI ghaNe durathI teozrInI udAratA sAMbhaLI keTalAka kArIgaro navAnavA prakAranI cIjo laI bheTa ApavAne AvatA teonI te bheTa lai tene yogya satkAra thatAM teo sava khuzI thai dezamAM jatA. eka samayanI musApharImAM kAlAvaDathI kaMDoraNuM padhAratAM rastAmAM potAne naraza lAgI rasto nadIne kinAre cAlato hovAthI hajurIe te tAjuM pANI lAvI ApyuM daramIyAna te nadIne sAme kAMThe dekhAtuM nAnuM gAma pite joyuM. ane (kudarate pitAnI Teka jALavavA e praNa karI) tenuM nAma zuM te konuM che? vagere prazno pite karatAM te nadInA kinArA upara kAlAvaDanA rahIza memaNa nuramAmada abalANI tyAM hAjara hovAthI teNe te gAma "cAraNa"nuM che, ane tenuM nAma "rAjavaDa" che, ema jaNAvyuM tethI jAmazrIe te kherAtI gAmanI hadamAMthI lAveluM jaLa sIrAImAMthI DhaLAvI naMkhAvyuM ane utAvaLe zabda kahevA lAgyA ke, jo je, je izvare sAruM karyuM ke meM puchayuM. nakara bhulamAM te pANI pIvAI jAta-pIvAI jAta e--e leI pIdhA barAbara che. pachI vela calAvI eka gAu dUra jaI te gAmane sImADo melyA pachI pANu maMgAvI jaLa pIdhuM. uparanI vAta mane te memaNa pravacce kahI hatI. AvA karNanA jevA dAnezvarI prAtaH smarNayarAjA cAraNanI kherAtane keTaluM mAna ApatA teno A ekaja dAkhale basa che.
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA tihAsa. (paMcadazI kaLA) 347 jAmazrIne mallayudhdha jovAnA zAkha ghaNAja hatA tethI teozrI maleAne meADhA pagArathI rAkhatA ane aThavADIAmAM be vakhata teonI kustI jotA ane jItanArane zIrapAva ane troDA AdI ghareNAMAnAM inAmeA ApatA. jAmazrI vIbhAjI AMbAnI (kerIonI) mAsamamAM kerIe ane je je RtumAM je navIna phaLe. AvatAM te tathA divALInA divaseAmAM phaTAkInI peTIo ane ramakaDAM temaja zeraDIe dareka sAlAmAM jAmanagaranAM tamAma chekarAMone vaheMcI ApatA eTalu ja nahI paNa zaheranA tamAma brAhmaNAnI cArAsI tathA bhaDArAe paNa vakhatA vakhata karAvatA, ane saMkrAMti tathA sAmavatI amAsane divase kArI eka ane talanA meTA lADu brAhmaNA tathA chekarAMone ApI teonA AzIrvAda letA hatA. jAmazrI vIbhAIne peAtAnI hujuramAM rahetAM saghaLA mANasAne pAtA jevA anyA manAvyA rAkhavAnI khAsa Teva vakhANavA lAyaka hatI. teozrI pAtAnA mANasane dararoja navInavAinI cIjo pezAkA vagere: khuba ApatA, temaja khAsa maherabAnInA mANasAne sAnAnA jaDAutroDA, jamaiyA, taravAranI muThA, meAvaTAo, khALIo, meAnAra, charInA hAthAo, humelA, mAtInI mALAo, kaThAo, ane peAtAnI chabIvALI jaDAu phugaTugI vagere bakSIsa ApatA, temaja dhADAgADI, sIgrAmeA, :dhADAo, khAMTA teA cheka pAtAnA paDhAvALAone paNa ApatA. ane teonA paTAo paNa seAnA rUpAnAja hatA. vaLI musaddIone paNa bheThamAM AMdhavAnI DhAtA, ( kalamadAna; khaDIe, rajIyu, guMdI, ane jaLapAtra vagere. ) rUpAnI banAvI peAzAka ApI badhAvatA. ane darajA pramANe gADI, gheADA, vAhunA paNa teone ApatA, temaja navInavAinI cIjonI huM caNImAM teoneA tathA rAjyavagI saghaLA mANasAnA darajjAvAra bhAga peAtAne hAthe pADI teone dhera mAkalAvI ApavAnA rIvAja ghaNAja stutipAtra hatA, eTaluMja nahI. paNa kAThIAvADanA ghaNAkharA rajavADAomAM temaja lAgatA vaLagatA gRhasthAmAM mahAragAma paNa keTalIka kImatI navIna cIjonI bheTA, dara varase meAkalAvatA, vibhAjI jIvana carItranA kartA lakhe che ke,jAmazrI vibhAjI uThThAratAmAM teA ADA AMkaja hatA." teonuM lakhavu akSare akSara kharU ja che kema ke, e prAtaHsmaraNIya rAjavI udAratAnA uddadhIja hatA, tee nAmadAra aneka graMthakAro kavie ane vidvAna purUSAne meTI bakSIsa ApI. aneka prakAranAM dharmakAryAM ane prajAhitAmAM lAkhA rUpI vAparI amarakIrti meLavI gayA che, sarasvatinA kArya kSetramAM paNa teo nAmadAre ghaNuMja uttejana Apela che. vi. sa. 1927 (sane 1871)mAM rAjakoTamAM jyAre rAjakumAra koleja calAvavAnuM karanala anDarasane" phaMDa ubhuM karyu. tyAre prathamaja jAmazrI vibhAjI sAhebe te phaMDamAM rUA. 250nI meATI rakama bakSIsa ApI hatI, temaja khIjAva mAM (sa. 1928mAM) isTa InDIyA eseAsIezanane
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) vIza varSa ekaMdara rU. 15000nuM vyAja thAya. teTalI rakama teo sAhebe temAM bharI hatI, temaja muMbainI yunIvarasITImAM jAmazrI vibhAjI"nA nAmathI eka InAma dara varSe ApavAnuM cAlu karyuM hatuM. te sivAya keTalAka vidyAthIene skolarazIpa karI ApI hatI, ane kAThIAvADa tathA bIje je je sthaLe padhAratA tyAM vidyAthIonA meLAvaDAo karI teone kapaDAM, copaDIo vagerenAM inAmo ApI teone utsAhI banAvatA e pramANe vidyAthIo tathA garIba manuSya ane nirAdhAra vagerenA phaMDa phALAe jyAre pitA AgaLa AvatA tyAre tyAre udAradIlathI temAM yogya rakama bharAvatA jAmazrI vibhAjIe potAnA rAjyamAM navAnagarathI rAjakeTa sudhI dhroLathI joDIyA sudhI navAnagarathI beDI tathA rejhI sudhI khaMbhALIyethI salAyA baMdara sudhI pAkI saDake baMdhAvI bAjumAM jhADo ropAvyAM hatAM, te sIvAya beDI, joDIyA, salAyA ane guragaDhanA kurajAo ane dIvAdAMDIo paNa baMdhAvyAM hatA, temaja navAnagara, rejhI, beDI ane bAlAcaDI e cAra sthaLe havA khAvAnA moTA baMgalAe baMdhAvyA hatA, temaja potAnA mahAlamAM paNa suMdara devAlaye, jaLAzayo, dharmazALAo, sadAvrato ane vidyAzALAo baMdhAvI Apela hatAM, ane rAjakeTamAM sArvajanIka pustakAlaya ane sadarano pula vagere bAMdhakAmomAM moTo phALo ApI, rAjakeTamAM kahevAtuM "jAmanagaranuM TAvara caNAvI ApI, temAM vIlAyatathI ghaDIAla rUA. 4000nuM maMgAvI temAM naMkhAvI ApI, pablIka mATe khulluM mukyuM hatuM. je hAla paNa teja sthitImAM mejuda che. (te jAmasAhebanA TAvaranA nAme oLakhAya che.) 1 jAmazrA vibhAjasAheba paraNAgatanA kAmamAM sArAe kAThIAvADamAM ekaka nRpatti gaNAtA hatA. pitAnA rAjyamAM je koI yogya mIjamAna Ave tenI baradAsa karavA dareka mahAlamAM khAsa hajura hukama hatA, ane jAmanagaramAM AvatA. mIjamAnanI AgatA svAgatA poteja bahu sArI rIte karatA. ane je mANasene teo nAmadAranI sAthe eka vAra paNa mulAkAta thayela haze teNe jAmasAhebanI sabhyatA, saralatA, saMbhAvanA, viveka, nIrAbhImAnIpaNuM, temaja teozrI mIjamAnene je satkAra sahIta mAna ane AvakAra ApanA, te darekanI temanA para ghaNuja sArI asara thayA vagara rahetI nahiM ane AvanAra mIjamAna e AtIthyane jIMdagI sudhI visarata nahIM evuM jabaruM Attithya teozrInuM hata. upara mujaba jAmazrI vibhAjI sAheba 69nA varSanI zarUvAtamAM saMvata 1951nA vaizAkha suda 4 ravivAre 43 varSa rAjya bhegavI sAMjanA pAMca bajyAne sumAre darabAragaDhamAM AvelA potAnA rAjyamahelamAM A kSaNabhaMgura dehane tyAga karI devalokane pAmyA hatA. (jAmazrIno janmadivasa vaizAkha suda 4o hato ane avasAna paNa teja mAsanI teja tithie thayuM hatuM.)
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa (paMcadazIkaLA) 349 jAmazrI vibhAjInA avazAnathI zaheramAM ATha dahADAnI haDatAla pADI prajAe zekanI lAgaNuM jAhera karavA eka gaMjAvara sabhA zeTha TahemulajI mAhIArajI nA pramukhapaNa taLe bharI hatI. te sabhAmAM " sara vibhAjI smAraka phaMDa khelavAmAM AvatAM te phaDamAM rUA. 14104 ane kerI 9346pa nI kula rakama jamA thaI hatI jAmazrI vibhAjI sAhebanA svargavAsa pachI dIvAnazrI maganalAla bApubhAie cAra mAsa sudhI svataMtra rAjya kArobAra calAvyo hato, te pachI rAjyanI lagAma eDamInIsTreTara sAheba me. Dabalyu. pI, keneDI sAhebe julAI mAsanI 31mI tArIkhe saMbhALI hatI ane maganalAla bApubhAi dIvAna tarIke rahyA hatA ane tA. 6-1-1896 nA roja nAmadAra brITIza sarakAranI tathA mahArAjA jAmazrInI lAMbI mUdata sudhInI neka niSThA ane pramANukapaNe nekarI karatAM yogya nizana maLatAM teo potAnA vatanamAM (bhAvanagara) gayA hatA. rAjakoTathI jAmanagara sudhInI relve lAina paNuM eja arazAmAM khulI hatI, uparanA eDamInITanA samayamAM jAmanagaranI bhAgyazALI prajAne eka aNamulA ratnanI prApti thaI, te e ke khAna bahAdura zeTha maheravAnajI pestanajI bI. e, ela, ela, bI, sAhebe te amaladaramyAna jAmanagaranA cIpha jyuDIzyala ophIsaranA mAnavaMtA pedA upara jAmanagaranI prajAne adala nyAya A5 AraMbhyo. vi. saM. 1959thI 1962 sudhI jAmazrI jazAjI (bIjA)nA rAjya amalamAM khAna bahAdUra zeTha maherabAnajI navAnagara sTeTanA dIvAna thayA jAmazrI jazAjIne TAiphreDa tAva lAgu thatAM teo vi. saM. 196ranA zrAvaNa vadI 10 mInA roja svarge gayA. te pachI lagabhaga cha sAta mAsa (jAmazrI raNajItasiMhajI sAheba gAdIe bIrAjatAM) sudhI navAnagara sTeTane svataMtra rAjya kArobAra ApaNuM prajApriya khAna bahAdura dIvAnajI sAhebe svataMtra rIte calAvyo hato. Aje laga bhaga be vIzIothI e anubhavI amAtyanA adala InsAphane amulya lAbha jAmanagaranI prajA lahI rahI che. e nyAyanI pratyakSa muti tulya vAlAzAnazdIvAnajI sAhebane ApaNA loka priya mahema mahArAjA jAmazrI raNajItasiMhajI sAheba vilAyatanI keTalIeka musApharImAM potAnA sAcA salAhakAra gaNuM pitA sAtheja rAkhatA hatA. temaja hAla paNa vidyamAna jAmazrI 7 digvijayasiMhajI sAheba bahAdure teozrIne rAjyanA eka mahAna sthaMbha rUpa mAnI dIvAna sAhebanI jagyAe kAyama rAkhI e anubhavI vayovRddha rAjya bhakata AmAnI yogya kadara karI che, e jAmanagaranI prajAnAM aho bhAgya che, * dIvAnajI sAhebane kahevAno "divAna baMgalotemaja gavarnameMnTamAMthI khAnabahAdUrano mAnavaMte ilakAba tathA pitAnA "tAjImI saradArano" ilakAba survaNacaMdraka sAthe mahuma jAmazrI raNajItasiMhajI sAhebe egya zIrapAvathI enAyata karyo hato. che ItizrI paMcadazIkaLa samAsA ,
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 zrIyaduvaMzaprakAza. (prathamakhaMDa) NzanI A caMdra / | SoDaSI kaLA prAraMbha: | (17) jAmazrI raNajItasiMhajI(caMdathI 186mA zrI kRSNathI 131mA) (vi.saM 1963 thI 1989 26 varSa) jAmazrI raNajItasiMhajI sAhebano janma saDAdara gAme vi. saM. 1928 nA bhAdaravA suda 4 tArIkha 10-9-1872 nA divase thayo hato, jemanA janmagraho nIce mujaba :-(vRzcika lagna) jAmazrI raNajItasiMhajIne ghaNIja nAnI umaramAM zILI nIkaLyAM hatAM jenI nizAnI teozrInA mukhAviMda upara mATI avasthAe paNa jenArane spaSTa jaNAtI. e zILInA regamAM ArAma thavAthI mahAla kALAvaDa ke jyAM meTIzitaLA kahevAya che, tyAM teozrInI mAnatA hovAthI dAdAbApuzrI jAlamasiMhajI sAheba tathA bApuzrI jIvaNasiMhajI sAheba vagere janAnA sahita padhAryA hatA. e vakhate jAmazrInI umara lagabhaga ATha nava varSanI hatI. zitaLA mAtA AgaLa jAmazrInI mAnatA mujaba tulA thayA pachI rAjakavi bhImajIbhAinI tyAM hAjarI hovAthI te vakhate AzirvAda sAthe AgamanuM eka kavita belyA. (bhaviSya bhAkhyuM) je nIce mujaba che:| #vita | mAruM ajavALuM dore juna sArI ratnAkara jyuhI moja hose surita saMga // caMcala calAka hose nAgara dIlake udAra / divAkara pratApa hose pachamadhara pIta saMga // prabhAkarabaMsI hose mitra ke prabhAkara / baMsa ujAgara hose jAdavayuM khItasaMga // zAmavaTa devI kahe jAma yuvarAjahose / kSatrI zirachatra hose rAjA raNajItasaMga // 1 // artha:-akabarazAhanA jevA akakala bahAdUra thaze. saddaguNenA sAgara kahevAze, ratnAkare jema coda ratna ApyA hatAM. tema uttama prakAranI me ( bakSIso) ApavAmAM ratnAkarasAgara jevA thaze. caMcaLatA, cAturyatA, udAratA Adi zubha
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa ( SoDaSI kaLA) 351 guNathI, pachamadharAmAM pratApI sUrya kahevAze pitAnA vaMzamAM tathA mitramaMDaLamAM prabhAkara ( sUrya ) rUpe gaNAze. ane A pRthvI upara jAdava (yadu) vaMzane ujALanArA thaze. (zyAma baTa) kALAvaDanI devI (zItaLAmAtA) kahe che ke A yuvarAjazrI jAmasAheba thaze. ane sarva kSatrionA zirachatra rUpe raNajItasiMhajI nAmanA rAjA thaze. e bhakatarAja kaviznanA uparanA kAvyamAMnAM vAkya akSare akSara satya nivaDayAM. buddhibaLa-jyAre jyAre kAThiyAvADanA tathA hiMdusthAnanA rAjA mahArAjAe navAbe tathA nijAma sarakArane muMjhavaNa AvI tyAre jAma raNajItanA budhabaLathIja teonA e aTapaTA koraDAono ukela thayA hatA te vAta jagaprasiddha che. udAratA-kavivara raviMdranAtha TAgora jyAre jAmanagara AvyA, tyAre tenA keLavaNuM phaMDamAM aradho lAkha rUpIA ekI rakame ApyA hatA. te sivAya keTalIeka moTI rakamonI skolarazIpa ane kavi paMDitanI egya kadara karI, bIjA paramArthika kAryomAM hajAro ane lAkha rUpiAnI sakhAvata karI hatI, caMcaLatA ( kAryadakSatA ) nAgara-catura teo nAmadArazrInI cAturyatA, samayasucakatA, manuSya parIkSA, hAjarajavAbI ane vakatRtvazakitae aneka vyakitaene mugdha karI hatI. pazcimanA pAdazAhe pazcima dezamAM divAkara (surya)nA jeTalo pratApa jaNAvI pitAnI pazcima bhUmi je jAmanagara tene AkhI dunithAmAM (beDIbaMdara belI) prasiddha karyuM hatuM. eTaluM ja nahiM paraMtu potAnA mitravarga anya rAjya ( kAzamIra, udepura, jodhapura, alavara, junAgaDha vagere) ne paNuM muzkelInA samayamAM banatI madada ApI potAnA prabhAvathI sadAne mATe DaNI karyA hatA. e bhaviSya-kathana kAvyanI chellI paMkita to akSare akSara satya nIvaDI te e, ke - " kSatra zirachatra dore annA nItaraMja" naredramaMDaLanuM censelara pada meLavyuM jethI teozrIne hiMdusthAnanA rAjAo nA zirachatra kahevAmAM jarA paNa atizayekti nathI.' uparanuM kavita vi. saM. 1936-37mAM kavirAje banAveluM, te kavinA hastAkSaranuM ja maLatAM tene bloka karAvI pheTa ahiM Apela che. je joI vAMcakavargane jarUra khAtrI thaze ke cAraNadeve bhaviSyavetA hatA ane teonA vara ane zrApa satya nivaDatA, e kavirAja bhImajIbhAI te A itihAsa kartAnA pitA thAya.
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35ra zrIyaduvaMzaprakAza (prathamakhaMDa) jAmazrI vibhAjIsAhebe navAnagara sTeTane i. sa. 1862nI maLela sanaMda nA AdhAre jAmazrI raNajItasiMhajI sAhebane vi. saM. 1934mAM dataka lai zAstrokta rIte zrIdvArakApurimAM ( jAmanagaranA dvArakApurI nAmanA devAlayamAM ) datavighAna karAvI yuvarAjapadavie sthApyA hatA. jAmazrI vibhAjIe kumArazrI raNajItasiMhajIne polITIkala ejanTa karnala bAna sAhebanI sIdhI dekharekha nIce eNpyA hatA, ane evuM kahyuM hatuM ke Ane tame saMbhALa pUrvaka rAkhaje ane tameja ucherajo. tenI aMdagI ahiM bhayamAM che. " bArTana sAhebe be vakhata ghara AgaLa rAkhyA pachI rAjakeTanI * rAjakumAra kolejamAM dAkhala karyA kumArazrI raNajItasIhajI kolejamAM aMgrejI bhASAnA jJAna ane ramatamAM potAnI cAturIthI turatamAM prakhyAta thayA, e ja arasAmAM jAmavibhAjInI musalamAna rakhAyata rANathI jasAjIno janma thatAM rAjyanA kAvAdAvAnA pariNAme e navA janmelA kuMvara "thuvarAja' sthapAyA, kumArazrI raNajItasiMhajI mATe A AghAta sakhta hatA tepaNa jyAM sudhI jAma vibhAjI gAdI upara rahyA tyAMsudhI chevaTa Aja parINAma Avaze evI temane pAkI khAtrI na hatI. - rAjakumAra kelejamAM abhyAsa puro thatAM jAma vibhAjIe kumArazrI raNajItasiMhajIne kembrIjamAM zikSaNa levA vilAyata mokalyA. tyAM TriInITI kolejanA "anDara grejyueTa tarIke teo dAkhala thayA ane jAma vibhAjI dara mAse sArI rakama temane mokalAvatA, have vi. saM. 1951nA vizAkha mAsamAM jAmavibhAjI poDhayA. ane kumArazrI raNajItasiMhajInI muzkelIonI zarUAta janavAnagaranA jAmasAhebane dattaka levAnI maLelI sanaMda" hiMdustAnanA judA judA rAjA ane jamInadAro jeo hamaNAM pitAnA saMsthAnomAM rAjya kare che. te rAjya teone niraMtara kAyama rahe ane teonAkuTuMbane pratinidhI ane meTAI haMmezAM cAlyA kare evI icchA malikAmuajhamAne thavAthI, te IcchA pAra paDe mATe A sanaMdathI huM tamane tasallI karUM chuM ke svAbhAvika vArasa na hoya te hiMdudhArA ane tamArI nyAtanI rIta pramANe tamArA saMsthAnano vAMsethI rAjya karanAra tame jAte dattaka TharAvaze te vArasa kabula ane maMjura thaze. jyAM sudhI tamArUM kuTuMba sarakArane vaphAdAra che ane tahanAmAM AnaMda agara karatAvejo jenI zarata pramANe cAlavA briTIza sarakAra baMdhAyelI che te zarata pramANe ImAnadArIthI calAvaze tyAMhAMsudhI khAtrI rAkhavI ke koIpaNa rIte tamArA kelakarAramAM aDacaNa nahiM Ave to 11mI mArca sane 1862. (kA. DI. bhA-na-pA. 140) (sahI) kayAnIMga + rAjakeTanI rAjakumAra kolejanA prInsIpAla mI. maeNkeTana I. sa. 189mAM ku. zrI raNajItasiMhajIne vilAyata pitAnI sAthe laI gayA. tyAre temaNe kahyuM hatuM ke
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranA itihAsa 353 ( pADaSI kaLA) thai cukI, temanI virUddhae pArTI hatI, ke jeo ane temanI tibhAta, raheNI karaNI cAlacalagata vagere taddana khATI rIte khuma vageAvatA hatA. pahelI pATI kALubhAnA putranA mitronI hatI. teo ema dhAratA hatA ke " kALubhAnA vArasane binavArasa TharAvyA che, te teA bIka batAvavA khAtaraja huve temane gAdI maLaze, " ane bIjI pATI jAma jazavasiMhujanA mitronI hatI, e TALImAM keTalAka sTeTanA hulakA mANaso hatA. AvA nIca mANasAnI sAme thavu AkarU hatu, vaLI navAnagara sTeTa je rakama kumArazrI raNajItasiMhujIne daramAse Apatu te paNa baMdha thayuM. izvara upara bharUso rAkhI ku0 zrI raNajItasahujIe e badhI vAta manamAMthI kADhI nAkhI ane peAtAnu adhu lakSa krikeTanI ramata tarapha dAyu`. iMglADamAM taddana ajANI evI nizALamAMthI ahiM AvelA heAne pahelAM teA yunivarasITInI krikeTa pAraTIe temanA tarapha durlakSa karyu. paNa teo koleja taraphathI ramyA teoe ramatamAM vakhateA vakhata sA, ransa ane tethI paNa vadhAre karavA mAMDayA. eTale temanA tarapha saunuM dhyAna kheMcAyuM. kembrIja ilevansa' mATe temane pasaMda karavAmAM AvyA ane tyAM temaNe ghaNuM sarasakAma karyu che. sa, 1895mAM 'sekasa' mATe teo cuMTAyA, ane AkhA IglAMDamAM sauthI uttama-beTamena' tarIke prakhyAta thayA ema. sI. sI. sAthenA pahelA dAvamAM teoe 97 ransa karyo, ane temane koi AuTa karI zakatuM nahi', ane pachI 150 ransa karyAM. sasekasa taraphathI te RtumAM teoe traNa vakhata 100 uparAMta ransa karyAM. ane 38 dAvamAM 1766 ransa karIne sarerAsa daramate 10-16 ransa karI batAvyA. ane 1896mAM AthI paNa vadhAre khyAti meLavI sasekasa' taraphathI 900 ransa karyo. ATha vakhata 100 uparAMta ransa karyAM ane kula 1113 ransa karyAM. A vakhate 4dAvamAM teonI sarerAsa 58-25 AvI hatI, ke je AkhA IglAMDamAM sauthI vadhAre hatI. i. sa. 1897mAM tethI paNa vadhAre 'sencyurIjha' teoe karI. A vakhate ramata ramavAnI kaLA ane rItA upara temaNe eTalA badhA kAbu meLavyeA hateA ke A varSamAM jyAre teo jyubilI buka Ava krikeTa' e nAmanuM pustaka mahAra pADayu tyAre saue tebahuja pasaMda karyuM ane AkhA iglAMDamAM tekhuba vakhaNAyuM. te vakhatamAM sauthI sArAmAM sArA krikeTa ramanAra tarIke teo AgaLa AvyA. i. sa. 1897-98mAM sTeDa sAhebanI TImamAM te osTrelIyA gayA. ane eTasmena tarIke teo eTalA badhA mAnavatA thayA ke te ramatanAM pariNAmanA khabara rUTaranA mALusAe hiMdusthAnamAM tArathI ApyA. tyAre temAM khAsa lakhyu * Ranji Only made 51 raNajIe ekalAe 51 karyAM che. sArAmAM sArA manArAo paNa AvI ramatamAM jo teo 'ekalA 51' karI zake tA te eka ''rAjakumAra kAlejamAM A sivAya khIjA sarasa ane manuSyatvavALA khIjovidyAthI' nathI kharekhara e zabdo satya nIvaDayA, teenI bahAdurI. udAratA, ane spaSTa vakatRtvamAM niDarapaNuM ane maitrIbhAva saddaguNAthI teone samagra aMgreja prajA raNujInA nAmathI eLakhavA lAgI. ..
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 yaduvaMza prakAza (prathama khaMDa) sArAmAM sArA krikeTanA khelADI havAja joIe tema te lekene jarUra khAtrI thAya. A ramata ramyA pachI kumArazrI raNajItasiMhajI jyAre kAThiyAvADamAM AvyA tyAre rAjakeTamAM cAlase e. kInTeiDa AI. sI. esa. sAheba gavarnamenTanA jayuDIsIala esIsTanTa hatA. teo sAheba lakhe che ke "kAThIAvADamAM teo thoDAka mahinA rahyA ane te vakhate mArI oLakhANa teonI sAthe thaI, ejansInA tamAma adhikArIo A prakhyAta krikeTarane maLavA adhirA banyA paNa te vakhatanI sthitI judI hatI. rAjakeTanA te vakhatanA ejanTa sAhebane jAma jazavatasiMhajInI bAjumAM rahevAne dabANa thayuM hatuM. kumArazrI raNajIta siMhajIne meM mAre ghera AmaMtraNa ApyuM. ane teo khuzIthI AvyA. gavarnara menTanA temanI virUdhanA nyAyane lIdhe, ane vAraMvAranI krikeTanI jIta kitane lIdhe, vaLI yuvAnInA kAraNe meM teone judAja dhAryA hatA. paNa temAM huM khoTo paDaze. tethI ulaTuM vAta citamAM teoe kahyuM ke " evuM mAruM nazIba haze, ane baDabaDATa karavA karatAM tene sahI levuM e vadhAre sAruM, ema huM mAnuM chuM " ane jyAre teo potAnI krikeTanI tenuM varNana karatA hatA. tyAre bahu chaTAthI paNuM pUrNa vinayathI, magarUra dekhAyAvagara te varNavatA hatA. rAjakeTamAM adhikArI enI mITIMgamAM huM temane laI gayA. ane tyAM temanI sArI ritabhAta vagerethI dareka adhikArI varga khuza thayo. pAchaLathI kanelasAhebe khAsa bhAradaIne jaNAvyuM ke "huM icchuM chuM ke dareka aMgreja mahemAmAM prInsa raNajItasiMhajI jevI sArI ritabhAta hoya agara thAya. " upara mujaba agreja adhikArInA hadaya upara uttama chApa pADI teo saDAdara padhAryA. teo mahAdevazrI phalezvara (kulanAthanA darzana karI sahakaTuMba mitravargane maLI thoDo vakhata rahI pAchA iMglaDa padhAryA hatA. te vakhate teozrI nA manamAM khAtrI thaI hatI ke "jAmanagaranI gAdI have potAne maLe tema nathI" ( IMglAmAM daravarSe sasesa taraphathI teo ramatA ane pahelA ubhA rahetA I. sa. 1890mAM teoe 3000 ransa karyo, ATalA badhAM ransa agAu keIe karyA na hatAM, sa. 1900mAM vaLI teoe 2870 ransa karyo, ane AkhAiglAMDamAM pahelA AvyA. A RtumAM temanI ramatanI sarerAza 58-91 AvI e * tamAma hakikata krikeTanA mukhya mANasane konIkasamAM savistara lakhAelI che. temaNe krikeTanA aneka meca yuropamAM moTA moTA lorDa sAthe khelI krikeTamAM vijya meLavyo hato te viSenAM I kartAe racelAM kAvya: - vira vana vitA - karameM krikeTa beTa gRhI jaba hITa deta / bolakuM karana keca hiMmata haTa jA tahe
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- bhaviSyakathana kAvyaH-- 14670 A kAvya kavi bhImajIbhAi nAbhAinA hastA kSaranu' 50 varSo pahelAMnuM che. je pRSTa 350 me chApelu che kRSTa 354) jAmazrI 7 raNajItasihujI sAheba dAhA--e. dhanuSa kharAkharI, vasudhA vijaya tamAma // kitI rUpa sItA vare, kAM raNajIta kAM rAma. 15
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarane itihAsa (paDaSI kaLA) 355 ovara ora anDrahenDa grAunDa bola AdikakuM, rAya raNajItajAma beTa phaTakAta he bAunDrI bInA nahiM, bahAdurako ghAva bIo, phIlDIMga bharanAraso, bImAra banajAtahe. bolara bicAro nahiM, sTIkakuM haThAya sakta; pIche pratipacchI saba, manameM murbhAta he. 1 baDe baDe bahAdura, gavarnaro vicAra kare, are aba apanI, sahAya kuna karego. meca to aneka hame, kiye yaha mahipara, paNa ehi meca, jIMdagIbhara sAMbharego. bolakuM nahiM jItAta, sTIkakuM nahi haThAta, bhrAta kuna hArego, ora kuna jItego. bhane mAvadAna suno, sAheba sujAna sabe, rAjA ranajIta jAma, Aja 'rana'jItego,2 guna saba gAvata he, deza aura videzameM, ramya raziyana, cIna, grIsa,jApAnameM. yUropa, iMglAMDa, AyarlIDa skoTalAMDa aru, jaramana esTrIna, jazagAvata irAnameM. paMjAba ora patiAlA,khele vIbhamAla lAlA, balucistAna,turkastAna, ora arabAnameM bhane mAvadAna jadurAna, hiMdavAna bhAna, ranajIta jaza phela rahyo, bhUpara saba thAnameM,3 jIta jIta jIta, cahukhaMDa ranajIta joma, beTa he gAMDiva bio, pAratha mahArAjako. pheTa kou jhAlata nahiM, bhupa AkheTa mahIM, bhImakI gadAhe keMdhoM lAMgura kapirAjako keMdhoM parazurAma huMkI, pharazI pragaTa bhayI, keMdho yaha bAna, cahuvAna pRthirAjako. bhane mAvadAna, gadA, bAna,phrasI, toDaisa, veTato banAyo, yaha ranajIta mahArAjako.4 . e pramANe I. sa. 1895thI i. sa. 1904 sudhI vilAyatamAM rahI e ramatamAM ghaNuM mAna meLavyuM hatuM. temaja vidyAbhyAsamAM paNa teo berIsTara- eTa le thayA hatA. ane ghaNuM ghaNA moTA kuTuMba sAthe mitrAcArI karI teone cAha meLavyuM hatuM. vi. saM 1962 (I. sa. 1906)mAM jAma jazAjI deva thatAM, jAma raNajIta siMhajIe turataja pitAnI gAdIne dAvo noMdhAvyo, vArasA tarIkeno haka coka hato. topaNa pahelAM to keTalIeka zaMkAo thavA lAgI, cArlsa-e-kInTeiDa sAheba lakhe che ke " jAma jazavatasiMhajIe ane temanA mANasoe prInsa raNajItasiMhajI virUddha keTalAeka gape TheTha gavarnamenTa sudhI calAvyA hatA. ane jazAjI gujaryA pachI evo paNa gapa hato ke hiMdusthAnanI sarakAra jAma jazAjInI vidhavAne dattaka putra levAnI rAttA Ape che ane raNajItasiMhajIne haka sadaMtara baMdha thAya che. A gapanI asara lAgatA vaLagatA darekane purNa thai, paNa chevaTe dhazvara pakSamA pAthI nyAya manyA. mane 'satya meva jayati' thatai vi.saM. 186nA
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa6 yaduvaMza prakAza (prathama khaMDa) phAgaNa vada-2 (11mI mArca 1907)nA roja jAmazrI raNajItasiMhajI sAheba jAmanagaranI jAma--rAvaLajInI gAdIe bIrAjyA. ane te sarvanI jANa thavA mATe "sTeTa gejhITa'mAM nIcenA oDare prasiddha karyA hatA. gepu. 40 aMka-16-jAhera khabara, svasthAna navAnagara tAbAnA saradAra, bhAyAta, garAziyA. amaladAro tathA bIjA sarve lekenI jANa mATe kAThiyAvADanA vAlAzAna ejanTa Tu dhI gavarnara sAheba taraphathI jAhera khabara ApavAmAM Ave che ke nAmadAra hiMdustAnanI sarakAre "jADejAbI raNajItasiMhajIne navAnagaranI gAdInA vArasa maMjura karyA che, tA, 25-phebruArI sane 1907 (sahI) pI. esa. vI. phIrajhIrAla. ejanTa, Tu dhI. gavarnara kAThiAvADa - puravaNuM - mahArAjAdhirAja jAmazrI-7-raNajItasiMhajI sAhebanI hajurathI sarva lokone khabara ApavAmAM Ave che ke A saMsthAnanA rAjyanI kula sattA amee Ajaroja amAre hAtha lIdhI che. tA. 11 mArca sane 1907. mahArAjA jAmasAheba raNajItasiMhajI svasthAna navAnagara uparanI tArIkhe jyAre gAdIe bIrAjyA tyAre kA e, Tu-dhI gavarnara phIrajhIrADa sAheba ane bIjA ghaNu rAjA mahArAjAo AvyA hatA. ane e zubha prasaMganI kriyAmAM teo sAhebe lAMbu ane mAnaniya bhASaNa ApyuM hatuM jene yogya prati uttara mahArAjA jAmazrIe tyAM ja Apela hato. je bhASaNe tA. 18 mArca sane 1907nA sTeTa gejhITamAM chapAi prasiddha thayela che. nAmadAra mahArAjA jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAheba jyAre navAnagaranI gAdie bIrAjyA tyAre pATanagaranI sthiti viSe eka lITIkala amaladAre lakhelA kAgaLane sAra; " huM samajI zako chuM ke zarUAtathI ja A5nuM kAma kaThIna jaNAya che. kAraNa ke je sthaLa Apane mATe nirmANa thayeluM che te "zuravIrene lAyaka" paNa (hAla) gaMdA jIvanI bhumi che, ane hAlanA ArthIka saMjogone lIdhe samayamAM te sthaLane arvAcina jamAnAnA guhasthA ke jenA vicArethI Apa paricita che, tevA grahasthA mukelio ane asahya javAbadArI vinA rahI zake tevuM banAvavAnuM ghaNuM muzkela che, vaLI teo nAmadAre yuropanA ghaNuM meTAM zahere jeyAM hatAM. te mujaba
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagarano itihAsa (paDavI kaLA) 357 ghaNe sudhAre karavAnI khAsa jarUra hatI, ahiMnA rastAo ghaNA sAMkaDA ane gaMdA hatA, temaja rakhaDatA kUtarAonI saMkhyA paNa vizeSa hatI. tethI teo haDakayA thaI lekane karaDatA ane pariNAme temano jIva letA. matavA lokonA be hajAra ghare zahera vacce hatAM. teonA heranI gaMdakIthI prajAne malerIyA, kelerA ane plegathI paNa ghaNuM sahana karavuM paDatuM. plega bAre mAsa raheto. AvA dAthI lekenuM maraNa pramANa vadhatuM ane vastighaNuM ghaTatI jatI hatI. AvA zaherane ArogyanA niyama pramANe sudhAravA mahArAjAzrIe keTalAeka gharo paDAvI. meTA zaherane lAyaka ane ArogyanAniyamAnusAra pharI baMdhAvyAM. matavA lokone khojAnA nAkAbahAra vasAvyA. khajurIA bajAra' je ghaNuMja gaMdI hovAthI keTalAeka regIjha jatuo utpanna thatA tethI tene paNa tyAMthI kaDhAvI nAkhI zahera vacce kahevAte pAvajIyA ceka ke jenI aMdara pAvaiyAo ane vezyAone vAsa hato. teonI saMkhyA paNa vadhI gaI hatI. je vastIne bahuja harakatakartA paNa hatI. te "loka zatra" pAvaiyA ane vezyAene zahera bahAra hAMkI kADhayA, beDIgeTathI "jAmanArA sudhI ane tyAMthI jaina derAsarathI khaMbhALIyAgeTa sudhI vizALa rastAo para DAmara patharAvI tenA upara bhavya ane suzobhita dukAne tathA kuTapAtha baMdhAvI zahera sudhAre karyo. zaheramAM AvA bIjA aneka rastAo kaDhAvyA, jethI zahera jenArane Aje rastA para dhuLa, saDelAM kutarAo ke bhIkhArIo najare caDatAM nathI. vepAra udyoganI vizeSa khIlavaNI mATe tathA jADejA vaMzanA vaDA zrI kRSNa bhagavAnanA darzanAthe yAtrALuone dvArakA javA AvavA mATe jAmanagarathI dvArakA sudhInI relave bAMdhavAnI AvazyakatA hatI. temaja arabI samudra kinAre okhA AgaLa ADatrA nAmanuM baMdara gAyakavADa sarakAre khaleluM hatuM, te jAmanagarathI lagabhaga 100 mAila jeTaluM dUra hovAthI A sTeTane tarI nikAzane mAla gADA raste thaIne tyAM jato hato. tethI tyAM sudhI relave bAMdhavAnI jarUra hatI. tenA mATe keTalIeka musIbato veThIne paNa ( "kadI nAsIpAsa na thavuM) te teozrIne mudrAlekha (NIL DESPARANDUM) hovAthI e kAryamAM phatehamaMda thayA. jene pariNAme atyAre rAjakoTathI okhAporTa sudhInI relve che. . i. sa. 1914mAM jyAre yuropamAM bhayaMkara laDAI jAgI tyAre jaba teo nAmadAre potAnA sTeTanAM tamAma sAdhane. pitAnuM tamAma lazkara ane potAnI aMgata sevA zahenazAhatane caraNe dharI. pote pazcima sarahada upara jAte gayA. ane pahelA janarala kukasana je hiMdI lazkaranA navamAM dhoDesvAra vibhAganA uparI hatA tenA hAtha nIce rahyA ane pachI kamAnDara ina-cIka phIlDamArzala leDa phencanA e. DI. sI. tarIke je sevA bajAvI
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 yaduvaMza prakAza (prathama khaMDa) tene kharItAmAM ullekha karavAmAM AvyuM che. nAmadAra mahArAjA jAmasAheba tyArapachI hiMdustAna pAchA pharyA. tyAre teone phIlDa mArzala sara DagalAsa heganA hAtha nIce sevA bajAvavAnuM AmaMtraNa karavAmAM AvyuM paNa AvI maherabAnI bharelI mAgaNu teo potAnA rAjyanI jarUrIAtane lIdhe dIlagIrI sAthe svIkArI zakyA nahi. teo nAmadAranA traNa bhatrIjAoe laDAImAM sevA bajAvI che. lephaTara kumArazrI savAIsiMhajI e AphIkana laDAimAM be varasa sudhI sevA bajAvI ane laDAimAM ghAyala thayA. laeNphaTanTa kumArazrI dAjIrAje kAnsamAM doDha varasa sevA bajAvI sane 1917nA sabaramAM laDAimAM kAma AvyA. laiphaTarakumArazrI hiMmatasiMhajI sAhebe mesopoTemIyAmAM sevA bajAvI che. laDAI daramiyAna navAnagara sTeTa lensase karAMcImAM kIlebaMdhI karI ApI che. tyArapachI aradhI TakaDIne jekebAbAda mokalavAmAM AvI ane i. vibhAganA kAphalAmAM ijIptamAM vAvaTApArTI tarIke sTeTa lensase sevA bajAvI che. A vibhAgonI sevAnuM khAsavarNana karavAmAM AvyuM che. navAnagara sTeTa ane prajAe rUA. 26lAkha lagabhaga "vAra lenamAM rokyA hatA. jyAre aphaghAnistAnanA navayuvAna amIre hiMdustAnanI sarakAra sAme virodhI valaNa akhatyAra karyuM tyAre nAmadAra mahArAjAe potAnI aMgata temaja potAnA sTeTanA tamAma sAdhano zahenazAhanI sevAmAM hAjara karavAnI mAgaNI karI. navAnagara sTeTa lensanI TukaDI je laDAI daramyAna karAMcI hatI. tene tyAMthI aphaghAna sarahada upara mokalavAmAM AvI hatI. ane tyAM sevAo bajAvI hatI, ja che sane 1914nA okaTobara mAsamAM teo nAmadArane sarakArI lakaramAM mA eAnArI mejara banAvavAmAM AvyA ane 15mI naveMbara 1915 sudhI teo nAmadAra laDAinA medAnamAM rahyA laDAI daramyAna teozrIe bajAvelI phirajanI kadara tarIke tA. 15 jAnyuArI sane 1918nA roja teozrIne lazkaranA lephaTenTa kanalanI mAnaniya padavi sarakAra taraphathI bakSavAmAM AvI ane tera topanuM mAna A rAjya mATe ane teo nAmadAranI jAta mATe paMdara tepanuM mAna ApavAnuM TharAvyuM sane 1917mAM teo nAmadArazrI ke. sI. esa. AI. thayA. sane 1918mAM teo nAmadArazrIne vazaparaMparAnA mATe mahArAjAne IlakAba maLyo. sane 1920mAM teo nAmadAra IMglAMDa gayA, tyAre nAmadAra zahenazAhe temane jI. bI. I. ne ikAba arpaNa karyo. temaja 1lI jAnyuArI sane 1921nA roja sthAnika paMdara topanuM mAna kAyamamATe ApavAnuM kahyuM, sane 1923mAM teo nAmadArazrI jI. sI. esa Ai, thatAM nAmadAra zahenazAhe cAMda enAyata karyo hato. para AvI . i. sa. 1911mAM dilhImAM bharAyela zahenazAhIdarabAramAM jAu ujatA teo nAmadAre hAjarI ApI hatI, i. sa. 1918mA
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagara datihAsa (SoDaSI kaLA) 350 hiMdanA tamAma rAjavio taraphathI sudhArAnI yojanA dAkhala karavA mATe je cAra rAjAe cuMTavAmAM AvyA hatA, temAM nAmadAra mahArAjA jAma sAheba paNa hatA. ane je sudhArAnI pejanA teoe sucavI te rAiTa ena. , esa, menTegya ane lorDa cemsapharDa kabula rAkhI hatI, ane te sudhArAo menTegyu cemsaphaDa riporTane eka agatyanA prakaraNamAM upayogI thayA. I. saM. 1920mAM nAmadAra sarakAra taraphathI rAjAonA pratinidhi tarIke "jInIvAmAM lIga opha nezananA prathama adhivezanamAM teo nAmadArane AmaMtraNa karavAmAM AvatAM teo nAmadAre hAjarI ApI vijaya meLavyo hato, i. saM. 1921mAM nAmadAra zahenazAhanI vatI Dayuka oNpha kanauTe cembara oNpha prInsIsanI je sabhA khullI mukavAnI kriyA karI hatI. temAM teozrIe hAjarI ApI hatI. ane 1922mAM nAmadAra prasa oNpha velasane dilahImAM mAnapatra ApavAnI kriyAmAM bhAga lIdho hato, i, sa, 1922 ane 1923nI lIga opha nezananI beThakamAM nAmadAra mahArAjAzrIne pharI AmaMtraNa karavAmAM AvyuM hatuM, ane temAM paNa teo nAmadArane suyaza prApta thayA hatA. I. sa. 1930 ane 31mAM jyAre IglAMDamAM rAunTebala konpharansamAM sabhAsada tarIke teo nAmadAra hatA. tyAre pitAnI kuzAgra buddhithI ane ekAgratAthI. te vakhatanI carcA ke jemAMthI pheDarezananI yojanAno janma thayo. te samajI zakayA hatA. tethI AvI dejanA pAra paDe to zuM muzIbato veThavI paDaze te bIjI keIpaNa vyakita karatAM teozrI vadhAre samajI zakatA, ane e ghuMcavADA bharele koyaDA ukelavAne teozrIe tana, mana, dhana ane potAnuM jIvana bIjAonA hita khAtara sama paNa karavAmAM jarApaNu AMcake khAdhe nathI. ed sTa, dvArakA relave thavAthI sTeTamAM taiyAra thayela mAla relave raste - okhAmaMdira dvArA paradeza javA lAgyo. tethI tenI jakAta vigere pararAjyamAM rahetAM ulaTuM anya rAjyane upaja karI ApavA jevuM thayuM. tethai khudAviMda mahArAjAsAhebe beDIbaMdara taiyAra karavA mATe sarakAranA daraAi lazkaranA junA adhikArI kepTana barnasAhebane nimyA. mahArAjA jAmasAheba tathA kepTana bona rAtadivasa e baMdara sudhArI taiyAra karavAmAM athAka mahenata levA lAgyA ane pitAnI badhI zakitane upayoga eja kAryanI pAchaLa kasvA lAgyA tyAM 1000 phITa lAMbe phaDado che, jyAM relvenI sAiDIMge paNa ghaNuM che, temaja bIje jagatajIta Doka nAme phaDado bAMdhavAmAM Avela che, tyAM game tevaDI moTI sTImare paNa bharatInI jarUra vagara AvI pahoMce (2500 Tana jevaDI sTImaro sahita) jAmanagara ane kaMDalA vacce eka dekhAvaDI navI sTImara kacchanA utArUo ane TapAla laI javA mATe deDe che. temaja bIjI sTImara
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 yaduvaMza prakAza (prathama khaMDa) mAMDavI ane muMdrA mATe eDIthI doDe che. baMdarathI zaheramAM vepArIonI dukAna sudhI meTara lerITADe che. beDIbaMda252 duniyAnA tamAma sthaLo sAthe vAyara lesane saMbaMdha goThavela che. temaja seMkaDo Tana vajana pherave tevI ane mAla upADI. relavenA veganamAM bhare che, te kekano DokanA harakei bhAgamAM relavenA pATA upara pheravI zakAya tema goThavI che. temaja sTImaramAM mAla laI javA tathA pAchA lAvavA mATe sTIla lAITasa (bArja) ne meTe kAle rAkhela che. tAlukAnI mITIgA teo nAmadAra dareka tAlukAnA mukhya gAmanI " mulAkAta letA jyAM tAlukAnA dareka gAmanA lekenI pharIAda sAMbhaLavA bolAvatA ane teonI sAthe lagabhaga pAMca chacha kalAka sudhI vAta karatA ane teonI vAta zAMtithI sAMbhaLatA. garIbanI phariAda dhyAnathI sAMbhaLatA. paTela taLATI. mAmalatadAra ke te vibhAganA - mahesulI adhikArI ke keIpaNa khAtAnA adhikArI virUddha pharIAda AvatI tyAre te ja vakhate tyAM pharIAdInA rUbarU adhikArIone bolAvI, baMnenI rajuAta sAMbhaLI yogya insApha ApatA. ga kAca.dazI rAjyanA aMka 4 mAM dhavanabha11 mahAmahopAdhyAya hAthIbhAi harIzaMkara zAstrI lakhe che ke "emanuM audArya samayapara lakSa kheMcanAra hatuM. kAzamIrathI vaLatAM, rAvaLapIDImAM verA gRhastha hakImajI zeThe pAraTI ApI. temAM Asare cAra ziSTa jano maLyA hatA. ane paMjAbanA nA. le, gavarnara tathA temanA bAnu vigere 30-35 yuropiyana maMDaLI paNa hatI, tyAM be parazIyana zAyara (kavI) kavitA karI lAvelA, temane bIje dIvase bolAvI, pAse beThelA Trejhararane "A beyane zuM InAma ApazuM ?" Ama puchatAM darekane 20-vIza rUpaiyA ApavA abhiprAya jaNAvyuM. pachI A lakhanAra (zAstrIjI hAthIbhAi) sAmuM joI "kema barAbara kahe che?" javAbamAM-Trejharara sAhebanI rAya Apane ochI jaNAi hoya ema mane lAge che to ApanI je IcchA hoya tema pharamA te pramANe Trejharara sAheba karaze' Ama jaNAvatAM, be jarIana sAphA tathA base rUpe A magAvI mArA hAthamAM ApI kahyuM ke " darekane eka eka saMke tathA se se rUpaiyA tamAre hAthe Apo" me kahyuM "sAheba ! Apane hAthe Ave to kavione ThIka lAgaze" " hajAra pAMca vinA mAre hAtha upaDatuM nathI. tethIja tamane kahuM chuM A udgAra emanA mananI udAratAne khyAla ApavA pUrata che. zAstrazravaNanuM teozrIne evuM te vyasana lAgyuM hatuM ke dilhI darabAra, raMguna mulAkAta, kAzmIra pravAsa, udayapura jodhapura vigere rajavADAnI mulAkAtanA prasaMgamAM nitya zAsazravaNanuM vRtta avicchinna rAkhavA arthe A
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ (SoDaSI kaLA) jAmanagarane itihAsa 361 lakhanArane (zAstrIjIne) ghaNIja civaTathI sAthe rAkhatA. kilezvaramAM babbe mahinA sudhI sAthe rAkhI, mahAbhArata. zAtiparvAntargata, rAjadharma saMbaMdhI bhiSmapitAmahanA vacane, vAlamIki rAmAyaNamAMnA Adarza prasaMge rAjataraMgiNuM nAmaka kAzmIrarAjanA itihAsa prasaMge vagere sAMbhaLavAmAM ghaNuM prItithI teo rasa letA. eTaluM ja nahi paNa temAnAM ghaNAM upadeze potAnA AcaraNamAM utAravAne teozrI haMmezA tatpara rahetA A lakhanArane(zAstrIjIne) eozrInI sAthe aneka prasaMge AvyA che ke jemAM rAtadivasa covIse kalAka teozrInI sAthe ja rahevAnuM maLatuM. ane evI babbe mAsa sAthe rahevAnI take aneka sthaLe maLI chatAM kayAMya paNa e vaiyanidhi purUSanA akhaMDita brahmacaya viSayamAM zaMkAnA paDachAyA sarakhuM paNa jaNAyuM nathI. jene mATe devavRta bhISmapitAmahanA aitihAsika brahmacaryavRta pachI rAjavaganA prasiddha brahmacarya nA udAharaNarUpe mahArAjA jAmasAheba raNajItasiMhajInuM nAma mukAvA yogya gaNAya" che . dilhImAM sthapAyela nareMdramaMDaLanI beThakamAM nAmadArazrI daravarSe * hAjarI ApatA. potAne IrAde AgaLa vadhavAnI umedavArI jAhera karavAne na hato. topaNa teozrInA agAdha buddhibaLane lIdhe saunuM lakSa teo nAmadAra tarapha khecAtuM aikya mATe teozrI kharA aMtaHkaraNathI mahenata letA. teozrInI nikhAlasa ane ni:svAtha salAhane lIdhe potAnA baMdhu rAjavie taraphathI vAraMvAra teo nAmadArazrIne "censelarapada" svIkAravA mATe bahuja Agraha karavAmAM Avato je dabANa teozrInA jevI lAgaNuvALI keipaNa vyaktie svIkAravuM joie. pariNAme I. sa. 1932mAM teozrIe naredramaMDaLanuM censelarapada svIkAryuM A samaye potAnI taMdurastI sArI na hatI ane teo jANatA hatA ke te javAbadArapadane je potAnA jIvanane vigharUpa thaze. tepaNa sarvanA hitanI khAtara pite te pada svIkAryuM*, sIvara khIlI-(rajata mahotsava)-vi. saM. 1988nA phAgaNa vada 12 3 S tA. 2-4-1932nA roja teo nAmadArazrIne 25 varSa purA thaI chavIsamAM varSanI zarUAtamAM hiMdudharmanA zAstro pramANe. rajata mahatsavanI dhArmika kriyA vakhate mahAmahopAdhyAya zAstrI zrI hAthIbhAinI dekharekha taLe bhIDabhaMjana mahAdevamAM nIce lakhyA yajJo karAvyA hatA. (1)mahArUdrayAga (2) mahAvidyAga (3) sahastracaMDI (4) cAturmAsika agnihotra (5) sahastrakaLazAbhiSeka (dvArakApurImAM), yajJanI purNAhuti samaye teo nAmadArazrIe pavitra vastra dhAraNa karI yajJopavita paheryuM. yajJopavita paheratI vakhate teo nAmadAre zAstrIjIne prazna karyo ke " AvaDI moTI uMmare mAre vaLI. janoi
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36ra yaduvaMza prakAza (prathama khaMDa) paheravuM paDaze kharuM ke?" zAstrIjIe uttara Apyo ke " pavita paherAvanAranI uMmara pAse paheranAra hajI bALakaja che. tyArapachI bhavyalalATapara zrImaduzaMkarAcAryazrI bhAratitIrthajIe kukamacaMdraka karyo. pachI. keTalIeka judI judI vIdhi karAvI, samaya bahu thavAthI teo nAmadArazrIe pAcho prazna karyo ke "Aje mAre to bhukhyAja rahevune ?" zAstrIjIe uttara Apyo ke "Apane hukama reja ame pALIe chIe. Aje Ape amArA hukamamAM rahevAnuM che." dhArmika kriyAo samApta thayA pachI teo nAmadArazrI zaMkarAcAryane daMDavata praNAma karI page lAgyA. zrImadda zaMkarAcAryo zubha AzirvAda ApyA. e vakhate vaLI zAstrIne teo nAmadAre prazna karyo ke " have mAre bIjA keIne page lAgavAnuM kharuM ke?" zAstrIjIe. uttara Ape ke "zrI zaMkarAcAryamAM sahu ke AvI gayA. tyArapachI vastrAbhUSaNa dhAraNa karI, jAmazrI rAvaLajInI taravAra kamara52 bAMdhI DhAla ane tIra bhAthe pITha para bAMdhI, jamaNe hAtha tarapha jAmazrI rAvaLajInuM bhavya bhAluM rAkhI teo nAmadArazrI rathamAM bIrAjyA. prAcina kALamAM saMgrAma vakhate kSatriyavIre. AyuddhavALA rathamAM bIrAjatA je varNanathI mahAbhArata vigere ItihAsamAM rathI, mahArathI, ane atirathI vagere upanAmothI vIrapurUne varNavyA che te ja pramANe zaNagArelA baLadevALA tathA senAnA kaLazavALA, rUperI rathamAM kInakhAbanA gAdi takIyApara prAcIna astra zastro dhAraNa karI jAmazrI raNajItasiMhajI sAheba jyAre birAjyA tyAre jenArane e akhaMDa bALabrahmacArI rAjavi sAkSAta bhISmapitAmaha jevA jaNAyA hatA. zaNagArelA rathane pharatA maMDaLAkAre rAjyakuTuMba, tathA amIra umarA rAjavaMzI poSAka tathA astrazastra dhAraNa karI, cAlatA AvatA hatA. junA darabAragaDhamAM. e svArI AvatAM nAmadArazrIe jAmazrI. rAvaLajInI gAdinI pUjana vidhi karI, kudevI AzApurAjInA samakSa dhAraNa karela rAjavaMzI poSAka ane zastro sahita rUpAnI tulAmAM toLAyA hatA. jene tela rUpAnI traNa pATo thai hatI. e zubha prasaMganA darabAramAM prajAe mAnapatra arpaNa karyA pachI teo nAmadArazrIe potAnA 25 varSanI rAjyakArakIdImAM prajA ane rAjA vacce jaLavAyela saMbaMdhanuM mananiya bhASaNa ApyuM hatuM ane zrImad zaMkarAcAryajIe teo nAmadArane rAjya dhama ratnAkara" nI zubha padavi ApI samayecita bhASaNa ApyuM hatuM. rAtrIe lAlabaMgalAnI gArDana pArTImAM e zubha prasaMga nimite teo nAmadAre nIce lakhyA pramANe mAna cAMdanI lahANu sAthe navAjezo karI hatIH junAgaDhanA mAjI vajIra amIra zekha mahamadabhAIne Dabala tAjamI saradArane ilakAba senAnA meDala sAthe rUpIA 1001, cIpha meDIkala ophIsara
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmazrI 7 raNajItasiMhajI sAheba sIlvara jyubIlI sahasrAbhiSeka. jAmazrI 7 raNajItasiMhajI sAheba rajatastullA (pRSTa 363)
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ (DaSI kaLA) jAmanagarane itihAsa 363 - Do. themsane tAjamI saradAranA senAnA meDala sAthe rU. 1001, relave menejara mI. epha. sI nIsanane tAjamI saradAranA senAnA meDala sAthe rU. 1001 zeTha mathurAdAsa haribhAine golDa meDala sAthe rUA. 501, zeTha nAnajI kALIdAsane ga9 meDala sAthe rUA. 501. zeTha popaTalAla dhArazIne golDa meDala sAthe rUA. 501 , khA bAo maheravAnajI pestanajI divAna sAhebane rU. 1001 zrI gokuLabhAI. bApubhAi dezAi revanyu sekreTarIne rUA. 1001 zrI parazurAma bI. junAkara polITIkala sekreTarIne rUA. 1001 zrI. hIrAbhAI maNibhAI mahetA janarala sekreTarIne rUA. 1001 mI. pI. ema. karaMjIA parasanala AsIsTaMTane rUA. 1001 mahAmahopAdhyAya zAsIhAthIbhAine rUA. 1001 vaidha zAstrI zAMkaraprasAda jhaDabhaTTajI. ne rUA. 1001 kamAnDara bena rUA. 501; zra revAzaMkara vajezaMkara paMDayA A. prA, se, ne rUA. 501 zrI jayaMtilAla ema bakSI A. prA. se. ne rUA. 501 mejara rUpasiMhajIne rU 501 7 zrI surasiMhajIne rUA 501 e uparAMta bIjA cAra inAmo 251] basa ekAvanAnAM apAyA hatA. e zubha prasaMganA darabAramAM prajA taraphathI nIcenuM mAnapatra - ApAyeluM hatuM........ gebrAhmaNa pratipAlaka nekanAmadAra khudAviMda mahArAjAdhirAja jAmazrI raNajItasiMhajI sAheba bahAdUra jI. sI. esa. Ai. jI. bI. I. ame Apa nAmadAranI namra prajA ApazrInA A zakyArehaNanA 25 mA varSanI pUrtirUpa rauya mahotsava prasaMge amArA aMta:karaNanA AnaMdadugAra darzAvavA prApta thaelA avasarane yatheSTarUpe nivedita karavA hadayabhAvadarzaka zabdaracanA ApI zakIe tema nathI tathApi Ape Aja sudhImAM amArA upara karelA upakArone tathA amArA hitakRtyane aMzataH prakaTa karavA A amone maLelI takano lAbha laI mAtra kRtajJatA dAkhavI kRtArtha thavA icachIe chIe, navAnagara sTeTanI lagAma Apa nAmadAranA mubAraka hAthamAM AvyA pachI Apa nAmadAre muphata keLavaNuM, davAkhAnAM, vidyAlaya, vyApAravRddhi tathA zahera sudhArA vagere prajAhitanAM aneka kAryo karyA te saghaLAM jagadvidita hoi tenuM parigaNana karavuM anAvazyaka che, ApaNuM bhAvabhUmi hiMdanuM navIna baMdhAraNa ane bhAvI je samaye ghaDAI rahyuM che te samaye Apa nAmadAra duraMdezI, anubhavI ane prabhAvazAlI purUSane naredra
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 - yaduvaMza prakAza (prathama khaMDa) maMDaLe censelara tarIke pasaMda karyA che, tethI amo bahuja prakulita ane AnaMdita thaI Apa nAmadArane aMta:karaNapUrvaka abhinaMdana ApIe chIe. Apa nAmadArane AgaLa lIga opha nezansamAM hiMdanA pratinidhi tarIkenA ghaNA sanmAna maLelAM che temAM hAlane censelarapadane prasaMga adUbhutatA dhAraNa kare che, Apa nAmadAranuM rAjakIya viSayonuM jJAna, ApanI prabhAvazAlI zakita athAga udhoga ane akhuTa dhairya evA guNethI prerAIne naredramaMDaLe Apa nAmadAra jevI bhavya vyakitane netRtva mATe pasaMdagI karela che ema amArUM veksa mAnavuM che ne tethI amArA harSamAM atyaMta vadhAro thAya che. vizeSamAM jyAre A raukhya mahotsava nimitte sahastracaMDI homAtmaka mahArUyAga, viyAga, cAturmAsa zrotayajJa tathA sahasakalazAbhiSeka jevAM dhArmika konA samAraMbha cAlI rahyA che. ane jenAM darzanAdikane lAbha levA hajAro prajAjane ghaNuja utsAhathI prayatna parAyaNa thAya che evA zubha mAMgalika samaye Apa nAmadArane nareMdramaMDaLanA censelaranI padavI maLyAnA samAcAra tamAma hiMdu musalamAna prabhUti prajA jane asAdhAraNa harSaprada thavAthI A hRdayabhAva sucaka akSarAtmaka mAnapatra Apa nAmadAranA karakamalamAM gharI ame sarva prajAjane ApazrIne abhinaMdana ApIe chIe ane paramezvaranI prArthanA karIe chIe ke te dayALu mAlika Apa nAmadArane AthI paNa adhika mAna meLavavA dIrgha AyuSya, Arogya tathA aizvarya Ape ane A rauya mahotsavanI peThe ja suvarNa mahotsava tathA hIraka mahotsava ujavavA kRpALu thai ucita avasara Ape ema icchanArA ame chaie, Apa nAmadArazrInA vaphAdAra prajAjane. - e zubha prasaMge pacIsa varSonI kArkadInuM che. kartAe raceluM kAvya- rajata mahotsava rAjaraMga duhAo : kRSNavaMza ujvala kIrata, avanI upara ajIta // ' banma dha nakuma, raMga nAma anIta che ? krIkeTa beTa dharI karI, jagata badhAmAM jIta // gaMbhIra jana gabharAvIyA, raMga jAma raNajIta // 2 // nIja bAhubaLathI nako, rAvaLa takhta racIta // .....
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 365 (pApI ) jAmanagara datihAsa meLavyu pada jAma, raMga jAma raNajIta // 3 // eka Teka rAkhI aDaga, niSkAmI vRta nIta // kAma jItakaliyuga meM, raMga jAma raNajIta // 4 // lIgaoNphanezana lahI, jInIvAmeM jIta // adbhuta lekacara ApIyu, raMga jAma raNajita // 5 // nIja raiyatanI nehathI, suNavA araja sacita // turata padhAre tAluke, raMga . jAma raNajIta // 6 // kheDutane ati khaMtathI, uttejana agaNita // . khetIne khIlavI kharI, raMga jAma raNajIta // 7 // kelavaNI phrI che karI, isapItAla agaNIta // ThAma ThAma ArAma che, raMga jAma raNajIta // 8 // corI jArI paraharI, rAma rAjyanI rIta // .. raiyata mana raMjana ko, raMga jAma raNajIta // 9 // vaLi vepAra vadhArio, kholI baMdara khacIta // soMghI vastu sarva thai, raMga jAma raNajIta // 10 // zahera badhAmAM zobhatI, lAiTa ilekaTrIka lalita / / pachamadharA pArisanagara, raMga nAma raNajIta // 11 // rela racI dvArAmati, eja punya agaNita // jAtru jana lAkho jatA, raMga jAma raNajIta // 12 // hunnarane udyoga, khetI vADI khajita // prajA pradarzana pekhatI, raMga jAma raNajIta // 13 // nareMdramaMDaLanI nakI, adbhuta padavi ucIta // .. censelara pada prApti, raMga jAma raNajIta // 14 // takhtanazinadinaAjano, ujvala divasa udIta // purna varSa pacIzamuM, raMga jAma raNajIta // 15 // silvara jyubilI sarasa, utsava ko ajIta // . prajA purNa utsAhamA, raMga jAma raNajIta // 16 // zahara jamaNa jamatAM jano, kathe alokika krIta // . mAvadAna mukhathI kahe, raMga * jAma raNajIta // 17 //
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 yaduvaMza prakAza avasAnaH teozrInI upAdhIA vadhI jatAM, nAmadArazrInI tabiyata lathaDI va gai, teA paNa narendramaDaLanI beThakamAM pAte censelarapade bIrAjyA. ane tyAM peAtAnI pharaja saMpUrNa bajAvI, tA: 26 mArca 1933nA roja delhIthI jAmanagara padhAryAM. teja divase bapAranA te nAmadArazrInI tabIyata bagaDavAnAM cinho jaNAyA bIje divase udharasa sAthe phephasAmAM du:khAvA sAthe zaradInI asara thatAM, pAte pathArIvaza thai gayA. tA. 1 lI. eprIlanI sAMja sudhI sArI AzAe rahetI. paNa madhya rAtrInA traNa vAgyA pachI nAmadArazrInuM hRdaya bhIMsAvA lAgyuM. jene piraNAme tA. 27 eprIlanA prabhAtanA pANApAMca vAgatAM potAnA rAjyaamalanA chavIsa varSa purAM karI zAntithI A bhautika zarIranA tyAga karyAM. (vi. sa. 1989nA caitra suda 7) te vakhate nAmadAra ejanTa Tu dhI gayara Anarekhala mI. leTImara sAhebanI hAjarI jAmanagaramAM heAvAthI, temane TelIphAnathI A dilagIrI bharelA samAcAra jaNAvatAM, teo jAmamagale AvyA, ane mahuma jAmazrI raNajItanA dehane chellI salAma karI mAna ApyuM. tyAramA nAmadAra ejanTa Tu dhI gavar janarala sAhebe badhA sekreTarIone mAjInA heAlamAM elAvyA, ane kahyuM ke "nAmadAra mahArAjA jAmasAhebe, mane khAnagImAM vAta karela che ke teozrIe nAmadAra vAyasaroyanI sa`matithI rAjakumArazrI digvijayasiMhujIne potAnA vArasa tarIke pasaMda karela che." rAjakumArazrI digvijaya sihajI sAheba mAtra be divasa pahelAMja sukhada padhAryAM hatA. paNa tA. pahelI eprIlanI sAMje teozrI jAmanagara AvavA gujarAta meilamAM ravAnA thayA hatA. tA. mIjInA roja savAramAM vahelA amadAvAda relve sTezana mAraphata karelA tAra teozrIne maLatAM teozrI eroplenamAM mesI dasa vAgatAmAM jAmanagara padhAryAM. te pachI rAjyanA rivAja mujaba mahubha jAmazrI raNajItasiMhajInA dehanI dhArmika rIte aMtima kriyAo karavAmAM AvI ane mahuma jAmazrI raNajItasihujInA mAnamAM ATha divasanI sakhta huDatAla pADavAmAM AvI hatI. (prathama khaMDa) tArIkha zrIjI eprIla (teja dahADa) sAMjanA cha vAgatAM darabAragaDhanI cApATamAM nAmadAra e. jI. jI. e aMgrejImAM bhASaNa ApyuM hatu. jenA tarajumA nIce mujaba che :-- "huM Apa saunI dilagIrImAM bhAga lauM chuM. ane mArI lAgaNI jAheramAM batAvavAnI mane taka maLI tene mATe magarUba chuM, marhuma mahArAjAsAheane chevaTanA prasaMga sivAya agAu maLavAnA mane puratA prasaMga prApta thaye na hatA. paraMtu temanA jIja prasagamAM huM purI rIte samajI zakayA chauM ke temanA navAnagara sTeTanA x dilhIthI padhAryA pachInI sarva kikata i. sa. 1933-34nA vArSika rIpoTa uparathI lIdhelI che.
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ (SoDaSI kaLA) jAmanagarane itihAsa 367 ghATA paricayamAM jeo AvyA che temanA sarvenI upara mahuM mahArAjAsAheba mATe bhakitabhAvanI apUrva ane sacoTa chApa pADI che. teo nAmadAra eka mahAna rAjya kata ane eka mazahUra gRhastha hatA. teo nAmadAra mATe navAnagara rAjya ekaja nahiM, kAThivADa ane InDIA paNa nahi, yuropa ane osTreliyA paNa nahiM, paraMtu samagra duniyA upara zekanI lAgaNuM chavAI rahe che. mahuDama mahArAjA jAmasAhebanI spaSTa icchA je hiMdustAnanI sarakAre mAnya khI che te e hatI ke potAnA pAchaLa tAnA bhatrija mahArAja kumArazrI digvijayasiMhajI gAdI upara Ave. nAmadAra vAyasaroya sAhebanA pratinidhi tarIke bolatAM huM Apa savane sucanA karUM chuM ke Apa sau je sevA ane pharaja mahuma mahArAja sAheba pratye batAvatA tevIja rIte have navAnagara rAjyanA mahArAjA jAmasAheba nAmadAra mahArAjazrI. digvijayasiMhajI sAheba pratye batAvaze. teo nAmadArazrIne huM zubha IcchA arpaNa karUM chuM." nAmadAra mahArAjA jAmasAheba zrI digvijayasiMhajI sAheba bahAdurane me. ejanTa sudhI gavarnara janarala sAhebane javAba. A ghaNAja zokayukta prasaMga ha Apa mIleTImarane ApanA lAgaNuM ane dilAsA bharelA zabdo mATe aMtaHkaraNathI upakAra mAnuM chuM. ApaNe jANIe chIe ke je kheTa paDI che te te kaI rIte purI zakAya tema nathI. paraMtu dIlaze bharelI lAgaNIthI te sahana karavAne ApaNane baLa maLe che Apa mahA temaja mahArA kuTaba taraphathI nAmadAra vAyasaroya sAhebane temanA lAgaNuM bharelA saMdezA mATe AbhAra mAnase. -hAre Apane eka vinaMtI karavAnI che. huM eka juvAna rAjyakartA chuM, ema te kahI zakato nathI. kAraNa AjanA bhayaMkara banAve te, huM pacAsa varSanI uMmarane hArTa ema mAnato karI dIdho che. paraMtu huM eka bIna anubhavI rAjakta chuM. ane tethI vinaMtI karuM chauM ke mArI muzkelIomAM ApanI salAha meLavavA Apaze. ApanI salAha ghaNu ja sArI ane niSpakSapAta rIte maLaze. huM jyAre jyAre tevI salAhanI jarUra paDe tyAre ApanI pAse AvuM ema Ape chuTa Apaze. mahArI prajAne jaNAvuM chuM je mArA ane ApanA pitA ApaNe gumAvyA che. ApaNe pitA vagaranA thaI gayA chIe paraMtu jeke ApaNe temane dekhI zakatA nathI, to paNa te ApaNI pAse ja che. huM e mahAna pitAne pagale cAlavAno haMmezAM prayatna karIza huM AzA rAkhuM chuM ke Apa sahu mane, ApaNu pitAzrIne je najarathI jotA tevIja najarathI jozo. (tA. 2 eprIla 1933 pu. gejhITa pAne 287) mahuma mahArAjA jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAhebanA khedajanaka ava
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 yaduvaMza prakAza (prathama khaMDa) sAnathI roAkanI lAgaNI pradarzita karavA nIce lakhyA rAjyAnA mahuArAjA sAhebe vigere jAmanagara (kharakhare) AvyA hatAH---- nAmadAra mahArAjAsAheba bIkAnera, jayapura, koTA, trIpurA narasiMhugaDha, kaccha mahArAozrI, jIAgaDha navAmasAheba, bhAvanagara mahArAjAsAhekha, dhrAMgadhrA rAjasAheba, pAramaMdara rANAsAheba, merabI mahuArAjAsAheba, vAMkAnera rAjasAheba, tathA lIMbaDI, rAjakoTa, dhroLa, pAlitANA ane muLInA ThAkarasAhebe, tathA kaccha, bIkAnera ane vAMkAneranA yuvarAja sAhebe, brIgeDIara esa. kempabela sAheba, (mIlaTarI eDavAijhara-ina-cIpha, inDIana sTeTa sIjha) prInsa alI esakhAna (nAmadAra AgAkhAnanA putra) DaoN. sara rIcarDa ane leDI krujha, pro rAjIka vIlIyamsa, sara jyAE Ara (kaccha) ka`la sI. esa. vIsa bI. e. DI. ema. A ena0 mI. sI. leTImara, ejanTa sudhI gavarnara janarala ina sTeTasa opha vesTa inDIA, maeNjara sI. e. DAnTa mIlITarI eDavAijhara kAThIAvADa sTeTasa phorsIjha, pI. Ara keMDala eskavAyara, divAnasAheba junAgaDha sTeTa, sara prabhAzaMkara DI. paTTaNI, DI. bI. zukala eskavAyara bAra-eTa-leA, temaja muMbai vagere anya sthaLethI ane dezAvaromAMthI keTalAka zrImAnA ane navAnagara sTeTanA dareka gAmanA bhAyAtA ane prajA va e samaye cAre dizAmAMthI kharakharAnA tArAnA darorA paDayA hatA temAM mukhya tArAmAM nAmadAra zahenazAha, nAma. prInsa oNpha velsa, nAmadAra vAyasaroya ane leDI vIlIgDana, mukhya pradhAna, (prAima mInIsTara ane kebIneTanA bIjA sabhyo taraphathI) mAjI. vAyasaroyasAheba, mAjI sekreTarI opha sTeTasa taraphathI, tathA bIjA rAjyadvArI purUSo taraphathI ane sporTasamena temaja te nAmadAranA bIjA mitro taraphathI, temaja dareka deza ke jenA upara briTIzanA vAvaTo uDe che te dareka sthaLethI dIlagIrInA sakhyAbaMdha tArA AvyA hatA. rAjakumArazrI pratApasiMhajI sAhebanA haste uttara kriyAnI tamAma vidhI pUrNa thayA pachI, rAjakuTuMba, amIra umarAva ane prajAjanAnI zAka sabhA darabAragaDhanI cApATamAM maLI hatI, tyAre i kartA taraphathI nIcenA zAkAgAra racI khelavAmAM AvyA hatA. je vakhate tyAM hujAro mANasAnA cakSumAMthI ceAdhArA azruo vahyAM hatAM. H raNajIta viraha kAvya : ( marazIA--sAraDA ) savata vikrama sAla, ogaNIse nevAsIe prajAtA pratipAla (Aja) hAlyA traNI hAlAranA // 1 //
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ piDaSI kaLA) jAmanagarano ItihAsa citara mana ciMtA suda sAtama zAle ghaNI pachamadhara pItA,(Aja) hA dhaNuM hAlArano che ? tArikha be eprIla ogaNIse tetrIsa isu che ravI, udayamAM hIla,(tyAM) hAlya ghaNuM hAlArano 3 che. kehInura kaLa bhANa,(Aja) hiMdataNe hAla gayo che pachamadharAnAM prANa, rAjA ga raNajItasiMha 4 uTapurane jodhapura, kAzimara alavara taNuM che bhAMgI bhIDa bharapUra (have, gaye surapura bhiDa bhAMgavA . pa patiAlA mahijUra, junAgaDha ne nijAmanI . bhAMgIbhIDa bharapUra (have, gaye surapura bhiDa bhAMgavA 6 . jALavIyuM jadurANu, (ta) rAjAnuM rajavaTapaNuM paramArathamAM prANa, hemyAM dhaNI, hAlAranA 7 . sudhAryo rajapUta samAja, zahera jAmANe sudhArIuM che surapura sudhAraNa kAja,(Aja) hA dhaNI hAlArane 8 che brahmacArI kei bhUpa, bhA nahI kayAMya bhemamAM, raNajIta izvara rU5, (Aja) hakima gaye hAlAranA 9 che kaThIna viparIta kALa, bharatakhaMDa jyAM bhegave che tyAM raNajIta tatakALa,(ga) cIte amarApurI ke 10 che pachamataNe patazAha, hiMdataNeja hIre gayo che, (have) sunI thaI zahenazAha, rAmarU5 raNajIta jatAM 11 che vaLavaLatI vilAta, raNajItaviNa rajhaLI paDI che atiaMtara AghAta, AMsu, re amerikA 12 bhurA meMka bhecaka thayA, garA keka gabharAya leDIjha aMtara lAya; jAgI jAma raNajIta jatAM . 13 Avate eprIla mAsa, tyAre thatA)IMglAMDa javA utAvaLa Aja eprIla vaikuMThavAsa,(have) vilAtavATa jotI rahI. 14 jIvaNasuta jadunAtha, devIsIha, ne dIlAvare, che
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 yaduvaMza prakAza surapura karavA sAtha,(zuM) bAMdhava jANI vibhA vaikuMThavAsa,(ka) jAma tamAcIe (ka)pitAmaha rAvaLa pAsa,(gayA) devA khamarU` dezanI| 16 5 AyItA arerATa, kaLakaLatIja prajA kare // haDatALuM hATA hATa,(Aja) paDI vIja :vibhAuta // 17 5 juga juganA jogendra, janmyA kai rUSi jabara // nagaratA narendra (cayA) vizva udAsI vibhAuta // 18 u anadAtA Ama ghaTe nahIM, nAdhAro karavA nAtha / surapura ke sAtha,(jI) vhAlA lAgyA vibhAuta aa 19 u kALAvaDa AvI karI, detA vina kAna | (Aja)nadAtA avazAna,(ve)bhaLAmaNa kaeNne bhupitA 20 5 gaganagIrA gabhIra, aMtarikSa thai esame dhAraNa rAkho dhIra, amara utase avanamAM // 21 // ghAra vaimAna, abaramAMthI, utaryu ! digvijayadevasamAna, darzana dIdhuM duHkhamAM // 2 // amara aMza avatAra, thirakara takhate (e) digvijaya dAtAra, preme kavine thApIyA // pALase // 23 dhaNI caine dIdhI dhIra, pALIza vasamI veLAe vIra, digvijaya raNajIta digvijaya jAmanagara. sa. 1989 caitra vadI 3 gurUvAra tA. 13-4-1933 (prathama khaMDa) melAvIyA / 15 / / teDAvIyA / prajA premathI dIlAsA TvIe // 24 // rAjakumAra, mAvadAnavi mukha kahe ! dAtAra, (have) preme prajAne pALaze // 25 5 karjA yadukuLa AzrIta. kavi. mAvadAnajI bhImajIbhAI. ( kALAvaDavALA )
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ (piDaSI kaLA) jAmanagarano itihAsa 37 mahema mahArAjA jAmazrInA avazAnathI ejansInI tamAma ophIse baMdha rAkhavA nIcene o. orDara ejansI geiTamAM chapAI bahAra paDayuM hatuM, nAM. ra0 noTIphIkezana, tA. 3 eprIla 1933 vesTa inDIyA sTeTasanA dhI onarebala dhI ejanTa sudhI gavarnara janarala sAhebane lephanara kala hIjha hAinesa mahArAjA jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAheba jI. sI. esa. Ai. jI. bI. I. navAnagara sTeTanA mahArAjA jAmasAheba 60 varSanI umare ravIvAra tA. 2 jI eprIla 1933nA roja prabhAtanA paheramAM pAMca baye svargavAsI thayAnA ati khedayukata banAvanI noMdha letAM ghaNuja dIlagIrI thAya che. nAmadAra mahArAja sAheba tA. 11 mArca 1907nA roja takhtanazIna thayA hatA. teo nAmadAranI lAMbA vakhatanI rAjya kArakIdI daramyAna teo uMcA prakAranA atyaMta nipuNa rAjakartA hatA, ema siddha karI batAvyuM che, teo nAmadAre beDI baMdarane khIlatI AbAdIvALuM baMdara banAvyuM che. ane jAmanagarane vizALa rAjyamArgo ane suMdara makAnethI eka arvAcIna zahera banAvyuM che. AvA rAjyamAga ane suMdara makAne hiMdustAnamAM bahu DAM zaheromAM jovAmAM Ave che. krIkeTara tarIke temanI kIti vizvavikhyAta che. hunarakaLAnA teo nAmadAra nAmAMkita AzrayadAtA hatA. ane AkhI dunIo upara temaNe mitronI cAhanA ane pyAra meLavI sadaMtara nIbhAvyA hatA. sane 1932nI sAlamAM teo nAmadAra cembara opha prInsIjhanA censelaranI mahAna padavI upara hatA. teo nAmadAranA avazAnathI patimaMDaLe eka atyaMta tejomaya ratna gumAvyuM che. teo nAmadAranA khedayukata avazAnanI yAdadAstanA mAna khAtara ejansInI tamAma keTe tathA ophIse semavAra tA. 3 jI eprIla 1933nA roja baMdha rAkhavAmAM AvI che. sI. leTImara tA. 6 4-33nA sTeTa ejanTa sudhI gavarnara janarala puravaNI gejhITa uparathI ( ina dhI sTeTasa opha vesTarna InDIyA. upara pramANe mahula mahArAjA zrI aneka sadguNe dharAvatA hoi tenuM je varNana karavAmAM Ave to eka judI buka bane, izvara sadagatanA AtmAne zAMti Ape. ae
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3ra yaduvaMza prakAza (prathama khaMDa) (18)jAmazrI digvijayasiMhajI sAheba (vidyamAna) ( caMdrathI 187 zrakRSNathI 132 jAma narapatathI 50mA ) teo nAmadArazrInA janma vi. saM. 1952nA hAlArI bhAdaravA suda 12 (vAmanajayaMti)nA zubha dIne saDAdara gAme thayA che. ane iMglAMDamAM keLavaNI lIdhI che. temaja InDIana AmI mAM lephTenaTanA hoddo meLavela che. rAjyArAhaNu--vi.sa. 199nA caitra vada 4 zukravAra tA. 14 eprIla 1933nA divase rAjyAdinA tilaka karavAnuM zubha muhUrta hAvAthI khudAvida mahArAjA jAma zrI 7 digvijayasiMhajI sAheba bahAdura cha dhADAnI seAnA cAMdInI gADImAM, lAnsarsInA esakeTa sAthe zrIvibhAvilAsa' 'galethI eDIgeTa thai darabAragaDhamAM padhAryAM hatA. teo nAmadAra sAhebanI sAthe rAjakumAra zrI mejara pratApasiMhajI sAheba DAbI bAjue bIrAjyA hatA. ane barAbara nava ajye mahArAjA sAheba darabAragaDhamAM padhAryAM. tyArapachI dhrAMgadhrAnA mahuArAjA rAjasAheba ghanazyAmasihajI sAheba bahAdUra tathA svasthAna prALanA nAmadAra ThAkarasAheba DhAlatasiMhajI sAheba padhAratAM, sahu nava ane trIsa mInITa jAmazrI rAvaLajInI TIlADha meDImAM padhAryAM, rAjyagAdi tilaka karavAnI zubha kriyA zIrastA mujam mahArAjA jAmazrI rAvaLajIvAnI meDImAM karavAmAM AvI, tathA jAmazrI rAvaLajIvALA siMhAsana temaja temanA hathiArAnuM pUjana karavAmAM Avyu. tyArapachI ukharAnA si'hrAsana upara si hatu. cama bIchAvela, te upara savAranA sAM0 TAima 10-2 mInITe khudAvidu mahArAjA jAmasAheba zrI 7krigvijayasihajI sAheba bahAdUra bIrAjyA te vakhate dhrAMgadhrAnA nAmadAra mahArAjA rAjasAheba ane dhroLanA nAmadAra ThAkora sAheba mahArAjA jAmasAhebanI DaoNbI bAjue cAMdInI khurazI upara bIrAjyA hatA, ane sIsAdIyA gokaLabhAi karazana tathA temanA putra devajI si'hAsananI pAchaLa camara tathA mAchana lai ubhA hatA. siMhAsana upara khudAvida mahArAjA jAmasAheba bIrAjyo pachI turataja svasthAna kaccha taraphathI taravAra tathA pASAka bheTa ApavAmAM AvyA. te vakhate paMdara tApAnA bahAranI salAmI karavAmAM AvI, tathA nAkhata trAMsA nagArAM vagADavAmAM AvyAM. tyAra pachI nAmadAra dhrAMgadhrA rAjasAhebe tathA dhroLanA nAmadAra hAArasAhebe mahArAjA jAmasAhebane dhALa karI ane nAmadAra mahArAjA jAmasAhee sAmI dheALa karI, tyAra pachI bhAyAta, amaladAro tathA gRhasthAe dhALa karI. tyAra pachI marhuma mahArAja dilAvarasiMhajI sAhebanA kuMvarIzrI mAmAe khudAvida mahArAjA jAmasAhebane kaMkunA cAdalA karI, meAtI tathA seAnA rUpAnA phulathI vadhAvI khuddAvida mahArAjA
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ (joDaNI kaLA) jAmanagarane tihAsa 373 jAmasAheba bahAduranI AratI utArI. te pachI sIdIA gokaLabhAI karasane AratI utArI ane motI tathA senA rUpAnA. kulathI vadhAvyA. tyAra pachI nAmadAra mahArAjA jAmasAheba darabAragaDhamAM kuLadevInA darzana karI tyAMthI nAnA tathA moTA AzApuza ane bhIDabhaMjana mahAdevanA darzana karI baMgale padhAryA. tyAra pachI gAmamAM mukhya maMdIra zrI havelI, zrI kalyANajI, zrI parAtamajI, zrI raNachoDajI; zrI gurUdattAtreya tathA zrI khIjaDAmaMdIramAM darzane padhAryA hatA. sAMjanA pAMca bace darabAragaDhanA caMdramahelamAM jAhera darabAra bharavAmAM AvyuM. te vakhate sonAnA siMhAsana upara khudAviMda mahArAjA jAmasAheba bahAdUra bIrAjyA ane pachavADe sIdIyA gokaLabhAI karasana tathA temane jyeSTha putra devajI camara tathA merachana lai ubhA hatA. rAjyakaTuMba, bhAyAta, gIrAsIyA tathA amaladAre tAchamI saradAre, tathA gRhasthAe najaranocchAvara karI tathA eDa2 oNpha merITanA suvarNanA cAMda vALAoe eka eka pAunDa najara tathA ghoLa karI temaja bIjA prajAvarganA mANasee paNa ghoLa karI. tyArabAda nekanAmadAra khudAviMda mahArAjA jAmasAheba bahAdure iMgrejImAM bhASaNa karyuM hatuM. je bhASaNane tarajumA me revanyu sekreTarI sAhebe vAMcI saMbhaLAvyo hato. je nIce mujaba che - bhAyAto, bAnuo ane gRhastha, ApaNe sau sAmAnya samagInIthI baMdhAyelA ahIMA bhegA thayA chIe, kAraNa ke mArA mAnavaMtA pitAnA dilagIrI bharelA ane ekAeka svargavAsathI temanI ApaNAmAMthI gerahAjarIno zuM artha che tene temanA javAthI ApaNane je zoka thAya che teno sAkSAtkAra thAya che. jAmanagara ekalAmAMja nahi paraMtu AkhA kAThIAvADa, AkhA hiMdustAna temaja AkhI zahenazAhatamAM temanA avasAna mATe sau zeka kare che, ApaNe jANyuM che ke teozrI mahAna puruSa hatA; ane ApaNuM saune jovA mATe ApaNuM zaheramAM ane sTeTamAM, ke jene mATe ApaNe sau magarura chIe. e kirtistaMbha mUkI gayA che. paNa teo vidAya thavAnI kSaNa sudhI dUranA pradezanA manuSyonA hRdayamAM temaNe zuM sthAna meLavyuM hatuM teno ApaNane sAkSAtkAra karI zakyA nahiM-rAjyakartA tarIke rAjyataMtra calAvavAmAM mahAna buddhizALI narendra hatA ke jemaNe hAlanuM navAnagara banAvyuM che. paNa teo AthI paNa vizeSa hatA teo te AkhI dunIyAmAM ghaNAM lAMbe samaye mahAna avatAra dhAraNa karatI vyakitao, ke jemanAmAM lekenI tarkazaktino sparza karavAne lAkho mANase ke jemaNe temane koI vakhata joyA na hoya, temanAmAM utsAha utpanna karavAnI bakSisa hoya che, temAMnA eka hatA. teo ApaNa saune ane duniyAne zuM arthasUcaka hatA te zabdomAM jaNAvavAnuM mArI zakitao bahAra che. AthI vizeSa kahevAnI jarUra nathI. kAraNa ke tamArAM saunA temaja mArA aMtaHkaraNamAM ApaNuM saune utsAhanI draSTAMtamUrti tarIke teo sadAne mATe raheze. ane temanuM kArya temane pasaMda
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 "davaMza prakAza (prathama khaMDa) paDe tevI rIte mArI alpa zakitathI jArI rAkhavA huM jANuM chuM ke teo hAjara hoya tema temanA caitanyathI huM daravAIza. mArA vhAlA pitAnI pasaMdagIthI je vArase mane maLyo che te evo che ke temaNe jAte tene moTI javAbadArIvALo banAvyo che, ApaNe mahu"ma rAjyakartA rAjyataMtra calAvavAnI je buddhi dharAvatA hatA temanA pada upara AvavAnuM kAma sAmAnya bAbata nathI. mArI ekaja AzA e che ke temanI zakti ane DahApaNa prasaMgane anusarIne mane prApta thAya ane jema jema varaso pasAra thatAM jAya tema tema mArA mAnavaMtA pitAe mArAmAM je bharose muko che tathA tamoe je mArA pratye chuTathI vaphAdArI darzAvI che te huM sAbIta karI ApuM. ApaNI AsapAsa najara karatAM ane sTeTanI hAlanI sthiti jotAM, mArA vahAlA pitA potAnI prajAnI ane sTeTanI AbAdInI vRddhi karavA pAchaLa je niHsvArthathI ane thAka khAdhA vagara dararoja mahenata arpaNa karatA tenA phaLane kAMIka juja khyAla karI zakIe chIe. jyAre teo sane 1907mAM gAdIe AvyA tyAre sTanI kula upaja phakata rUA. 22 lAkhanI hatI, Ajaroja te upajane AMkaDe rUM. 95 lAkhane che. paNa upaja svata; je ke rAjyataMtra calAvanArane agatyanI vAta che te paNa te sTeTanI AbAdInuM mApa karavAnuM phakata eka sAdhana che. mahArA mAnavaMtA pitAnI rAjyakArakirdI daramiyAna ApaNA lekenI bhautika ane naitika pragati phatehamaMda thaI che. keLavaNIe tvarIta pagalAM bharyA che eka bIje ThekANe AvajAva karavA mATe sAdhano vadhAryA che. AkhA sTeTanI jamInanI mApaNI thaI tenI vargavArI thaI che, jamIna mahesulanI rokaDamAM vasula karavAnI paddhati dAkhala karavAmAM agatyanI pragati thaI che. kuvA, taLAvathI pANI pAvA mATenI sagavaDatA karI ApI che. baMdaro ghaNAM sudhAryA che rAjyanagaranI zahera sudhArAI ane jAhera taMdurastI mATenAM khAtAM nahiM oLakhI zakAya tevI rIte badalAI gayAM che. hospITala, DIspensarIo ane nizALonAM makAno baMdhAyAM che. vijaLInI rozanI ghaNI phelAvA pAmI che. A saghaLI bAbatamAM mahArA mAnavaMtA pitAe kheDutonI sthiti sudhAravAnAM viSamane zreSTha pada ApyuM hatuM. temanA revanyu khAtAnA sudhArA ekalAja ghaNuM lakSa kheMcavAne mATe basa che. kAraNa ke te sudhArAomAM revanyu rokaDamAM vasula karavAnI paddhati kheDu saMrakSaNane dhAra, kheDutone kabajAnA hake ApavAna, duSkALa nivAraNa phaMDa sthApavAne ane duSkALa isyurasa phaMDane, baMdha bAMdhI jamIna sudhAravAno, baMdha bAMdhI pati mATe pANI puruM pADavAnA sAdhano sudhAravAne, kuvA karavA mATe mokale hAthe sagavaDatAo ApavAne, zAstrIyarItanuM khetIvADInuM khAtuM ane moDala phAramo ane paTelIAnA vArSika saMmelano ke jethI teo rAjyakartAnA saMsargamAM sIdhI rIte AvI zake te badhAne samAsa thAya che. mArA vhAlA pitAzrInI icchAnusAra kheDuta varganI sthiti sudhAravAnI je rIta grahaNa thaelI che te jArI rAkhavA mArI aMtima marAda che ane A saMbaMdhamAM Aje eka jAherAta mAre karavAnI che. chellAM be varSamAM aniyamita varasAdathI khetIthI utpanna thatI cIjonI kiMmatamAM mota
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ (peDalI kaLA) jAmanagarane itihAsa ghaTADo thavAthI ane huMDIomaNanA pheraphArathI kheDuone jabbara phaTake. lAgyo che tethI temane temanA bojAmAM yathAzakti rAhata ApavAmAM meM TharAvela che. huM teTalA mATe mahesula vasulAtamAM dara eka rUpIe cAra AnAnI (be AnA gayA varSanA AkAramAMthI ane be AnA cAlu varSanA AkAramAMthI) mAphI ApavA pharamAna karUM chuM. A rakama Azare sAta lAkha rUpIA jeTalI thaze. rAjya taraphathI AvA meTA bogathI thoDe ghaNe aMze garIba vargane rAhata maLe ema huM cokasa mAnuM chuM, have mahema vahAlA mahArAjA sAhebe anya je je vizvamAM ati utsAha dharA hato tene huM TuMkANamAM khyAla ApuM chuM A viSaye paikIne eka meDIkla khAtuM che. sane 1907mAM A rAjyamAM ekaja hospITala ane phakata nava'davAkhAnAM hatAM, Aje cAra haspIla ane 30 davAkhAnAM che. sane 1907mAM rAjya, tabIbI sagavaDa ane sAdhano pAchaLa phakata ardho lAkha rUpIA vAparatuM hatuM, Aje cAra lAkha rUpIA uparAMta kharca kare che. mArA pUjya pitAzrIe je mahAna ane lekopayogI kAryo karyA che. temAM tabIbI sagavaDe sthAna meLavyuM che, keLavaNInA viSayamAM paNa teozrIe karelI pragati prazaMsApAtra che. AkhA rAjyamAM prAthamika ane mAdhyamika keLavaNI maphata ApavAmAM Ave che. sane 1907 ane 133 daramyAna skUlanI saMkhyA 126thI 264 sudhI vadhI che ane virthIonI saMkhyA paNa 9000thI 24000 sudhI vadhavA pAmI che. keLavaNuM pAchaLa kharca 1907mAM phakata piNe lAkha hatuM je Aje 2 lAkha che. * * * chokarAonI keLavaNI sAthe sAthe bALAonI keLavaNIne paNa AgaLa dhapAvavA prayAsa thayA che ane tenA tAjetara purAvA tarIke hamaNAM ja bALAonAM hAIskUla dhoraNa mATe pAMca lAkha karatAM vadhu kharca eka bhavya ane suMdara makAna baMdhAI taiyAra thayuM che. A sAhasa saMbaMdhe mahuMma mahArAjA sAheba atyaMta gorava rAkhatA ane dekhItI rIte A makAnane jyAre pitAnA eka mitra sAthe vAta karatAM rAjyanA eka rana tarIke upamA ApI hatI je dareka rAte vAstavika che. ApaNuM asalI sanAtana dharmanA mahUma mahArAjA sAheba eka custa himAyatI ane sthaMbharUpa hatA A dharmanI jALavaNu mATe bhAre kharce teozrIe rAjyanA tamAma maMdirane punarUddhAra karAvyo che ane hAlanAM jaina derAsaro jevA cekakhA ane subhita banAvyAM che hiMdu daherAMo jevAM hovAM joie teva namunedAra Aje banyAM che ane hiMdustAnanA aneka bhAgamAMthI dvArakA jatA jAtrALuone teo moha pamADe che. ApaNuM zarIramAM kareDa ane rakata mAphaka, svasthAna navAnagaramAM khetI ane vepAra sthAna bhogave che. 1917mAM kAThIyAvADanA bIja baMdarI rAjyo sAthe jyAre ApaNuM baMdaroe briTIza hiMdanA baMdare jeTalA hakako meLavyA tyArathI ApaNe khuskI (dariAI | mArge cAlate) vepAra dhIme dhIme vadhavA pAmyo che. mahUma mahArAjA sAhebanI rAjyakArobAranI buddhi caMcaLatAnA chaka karI nAkhe evA dAkhalAo pikIne eka Abehuba dAkhala
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaduvaMzaprakAza, prathamakhaMDa beDIbaMdara che. A baMdara teozrInA athAga zrama ane gaMjAvara kharca eka namunedAra sAthuM ane salAmata baMdara banyuM che, ane 1907mAM mAlanI AyAta 26,051 TananI ane tenI kiMmata phakata 3 lAkha rUpI hatI. je vadhIne 1931mAM anukrame 1,52,393 TananI ane 2 karoDa. 41 lAkha rUpIA thaI hatI. vepAranI AvI vRddhinA kaTakaTa TAMkaNe viramagAmanI punara lAIna derIthI ApaNuM vadhatI jatI AbAdI ekAeka aTakI paDI che je sthiti AzA che ke lAMbo samaya rahevA pAmaze nahi. vaLI vizeSamAM atyAre duniyAbharanI sAmAnya vepAra maMdIe paNa ApaNuM sthAnika vepAra upara kaMI thaDI asara karI nathI. mArA pitAzrI mAphaka huM mArI vepArI prajA mATe magarUra chuM. A sAhasika prajAjanone huM kahevA mAguM chuM ke tamAre hiMmata hAravI nahiM. A Arthika phana ApoApa vahyuM jaze, ApaNuM baMdaranA takarArI savAla saMbaMdhamAM mama mahArAjA sAhebe je athAga zrama veTha che tenuM pariNAma anukuLa AvavA zarUAta thavA mAMDI che ane je ke vepAra pharI sudhAravAnI AzAo caLatI na dekhAtI hoya te paNa te sthiti prabhAta thatAM pahelAMnA aMdhArA sarakhI che je - huM tamArA lakSamAM mukuM chuM. huM te vepAra uttejanA je sagavaDa tathA mArA pUjya pitAzrIe tamane ApI hatI te tamAma huM khuzIthI ApIza ane huM AzA rAkhuM chuM ke tame jyAre muzkelImAM che tyAre tame jema teozrI pAse jatAM tema mArI pAse Avazo. baMdha karatAM pahelAM je be vAto rahI jAya che te mAre AhiM kahevI joIe. prathama tamAma rAjA mahArAjA sAheba, A dezanA temaja paradezanA tamAma gRhastho ke jemaNe jAte agara tAra tathA patra vyavahArathI mArA ane rAjyakuTuMba pratye je apUrva sahAnubhUti ane dilasojI darzAvyAM che, temanA mATe AbhAra mAnavo joIe nAmadAra vAyasaroya nAmadAra zahenazAha, nAmadAra prInsa opha velsa, nAmadAra vAyasaroya sAheba ane mI. leTImara sAhebano huM kharA dIle jAnathI AbhAra mAnuM chuM ane khAsa karIne nAmadAra vAisaroya sAheba ane nAmadAra ejanTa TudhI gavarnara janarala mI. leTImerane temaNe mane rAjyagAdI upara sthApita karavA je tatparatA dAkhavI che te badala khAsa AbhAra mAnuM chuM. A tatparatAe mArA rAjya amalanA zarUAtanA ane muzkela divasomAM kharekhara saraLatA dekhItI rIte sthApita karelI che. chevaTamAM huM tamane kahuM chuM ke mArA vahAlA pitAzrInI mAphakaja dareka rIte tamArA upara rAjya karavAnI mArI abhIlASA che Apa sarvenI ke jemane mATe teozrI magarUra hatA te kartavya buddhi rAjyabhakti ane vaphAdArI pratye mane saMpUrNa bharoso che. ahi navAnagaramAM ApaNe rAjA ane prajA eka kuTuMbarUpe chIe ApaNA arasaparasanA sAmAnya hita jALavavA e mAruM jIvanakArya thaze, ane jevI rIte ApaNe navAnagaramAM saMpUrNa prema ane saddabhAvanI gAMThathI baMdhAyA chIe tevI rIte navAnagaranuM rAjya briTIza sAmrArAjya sAthe briTIza tAja pratyenI uMDI ane sacoTa vaphAdArIthI baMdhAeluM che. A vaphAdArI saMbaMdhe mArA mahuma pitAzrI mane eka caLakatA ane mahAna AdarzarUpe raheze. pote deva thayA te agAu thoDA divasa pahelAM ja briTIza pAralAmenTamAM teozrIne eka mahAna ajoDa briTIza zaherI tarIke
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ (DaSIkaLA) jAmanagaranA itihAsa. 3: eLakhavAmAM AvyA hatA. teozrI je rastA mAre mATe niyata karI gayA che teja raste A temaja bIjI dareka bAbatamAM Izvara kRpAthI cAlavA huM AzA rAkhuM cheM. mahAmahopAdhyAya zrI hAthIbhAizAstrInuM AzirvAdarUpe Apela vyAkhyAna. prAne peAtAnA dhaNInA rAjya lAbhanA avasara parama utsavarUpa gAya. temAM paNa rAjAne paramAtmAnI vibhUti mAnanAra A bhArata vane te vizeSa manAya, rAjakita A dezanAja zabda che bIjA dezamAM loyalty zabda bhale khelAya paNa jyAM rAjAne sAmAnya manuSya buddhithI jovAtA haiya tyAM e mAtra lipalAyalTI samajAya, kharI rAjakita A dezanIja vastu che ke jyAM rAjA tathA prajAneA paraspara daivI sabadha manAya che bhISmapitAmahane yudhiSThire pUchyuM ke-he pitAmaha ! A sarjana rAjAne sadevamaya kahe che te kevI rIte? bhISme kahyuM ke e sarvAMjana kahe te satya che paNa tAre tArA hRdayamAM huM deva chuM' evI bhAvanA na karavI. jo yathArtha deva bhAva icchatA ho te tAre 'prajAnA sevaka chuM' evI bhAvanA rAkhIneja vartavuM kAraNa ke A kAMi traNa TaMka vAsIdAM vaLAtI pRthvI upara rAjya nathI karavAnuM AtA lAkhA prajAnI hRdayabhUmipara rAja karavAnuM che. rAjatvanuM rahasya sevA bhAva che e dhyAnamAM rAkhavAnuM che sevAbhAva dhAraNa karanAra rAjA prajAmAM pUjAya che ApaNA mahArAjA jAmasAhebe peAtAnA bhASaNamAM hamaNAMja kahyuM ke rAjA ane prajA maLI eka kuTuMba tulya chIe' AvA uMcAM sakalpa dhAraNa karanAra rAjAne paramAtmA prajAjananAM kalyANu karavAne aneka zubha avasarA Ape ane prajAnA zuddha aMtaHkaraNanI AzISA pAmI mahArAjAzrI dIdha AyuSa Aregya sahita bhAgave ane dI kALa paryaMta emanuM rAja tape ema ApaNe icchIzuM. i. kartAe raceluM e zubha praraMganuM AziSa subAdhita kAvya. ~: kavita :-- takhtape birAje mahArAjA digvijayasiMhuM ! dhanya dhanya nya mA bhAgya vastikA hai // bhune mAvadAna khAnapAna Ara dvAna dIe ! jyAM kRSna dAnakA hIleALa sAu, cheALa nisa tevAsI sAla, caitra pahU akhaMDa tAja, kathana TIkakA kriya Aja jAma, nikA hai TvIna Aja, dRdhikA hai // cAtha bhRgu / vikA hai // sikakA hai DAma ThAma / rAjyAhunikA hai // 1 //
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ a8 yaduvaMzaprakAza. (prathamakhaMDa) dehA zrI zrIkRSNa kRpA kare, kAyama naMda kumAra takhata jAmarAvaLa tape, divijaya dAtAra 1 che AzapurI avicaLa rakhe, bharapura dravya bhaMDArA takhata jAmarAvaLa tapa, digvijaya dAtAra che 2 acaLa dhRva AdItyarU. acaLa gaMgajaLa dhAra tyAM rahe acaLa raNajIta suta. digvijaya dAtAra 3 caturada, Azramacatura, caturavaNa, jugAra tye bAMdhava caturabaliSTa he, digvijaya dAtAra 4 kiMmata dilipa krikeTameM hiMmata hai haziyAra pUrNa pratApa pratApake divijaya dAtAra 5 che abhayA nakhatara avataryo, kaha raNujIta kumAra digvijaya daza dazamAM haiiMgvijaya dAtAra che 6il prajA premathI pALajo. pUNe gharIne pAra nyAya, dharma, nIti, grahI, digvijaya dAtAra che 7 che rahe acaLa raNajIta suta, ehI aMtara uddagAra mAvadAnapara mahera kara, digvijaya dAtAra 8 jAmanagara cembara opha kaeNmarsanI mAMgalika uddaghATana kriyA tA. 13 julAI sane 1933nA roja jAmanagaranA vepArI maMDaLe jAmanagara cembara opha kemane khudAviMda nAmadAra mahArAjA jAmasAhebanA mubAraka haste khulluM mukavA rAjendra sarakalamAM eka vizALa sabhAmaMDapa karyo hato, tyAM khudAviMda mahArAjA jAmasAheba padhAratAM jAmanagaranA sabhya taraphathI svAgata sAdhananA be bola vepAra udyogane lagatA belI svAgata karyA bAda cembara opha komarsanA sabhyoe nIcenuM mAnapatra mahArAjAsAhebane arpaNa karyuM hatuM.
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ (DavI kaLA) jAmanagaramAM itihAsa. mAnapatra. nekanAmadAra khudAviMda mahArAjA dhirAja jAmasAheba zrI digvijayasiMhajI sAheba bahAdura * navAnagare sTeTa. kRpALu rAjana, amo dhI jAmanagara cembara opha komarsanA sabhyo Ape nAmadArazrIne mAnapatra apavAnI amone Ajaroja sAMpaDelI A alabhya taka mATe paramakRpALu paramAtmAnA RNa chIe tathA amArAM ahobhAgya samajIe chIe. Apa nAmadArazrI gAdInasIna thavA mATe amo sarva prathama to Apa nAmadArazrIne amArAM hardika ane saMpUrNa vaphAdArI bharyA abhinaMdana apie chIe. saddagata mahArAjA dhirAjazrI raNajItasiMhajI bApunA AkAla avasAnathI jyAre jAmanagaranA samasta vAtAvara mAM glAnI ane zoka chavAi rahyAM hatAM tyAre sadagata mahArAjAnA aMtaranI lAgaNIne mAna ApI rAjyanI lagAma Apa nAmadArazrInA hAthamAM soMpavAnI jAherAtathI jana samUhamAM saMpUrNa saMtoSa tathA AnaMda phelAyo hatae svargavAsI mahArAjAzrIe Apa nAmadArane pitAnA vArasa tarIke svIkAravAmAM jAmanagaranI samasta prajA upara eka AzirvAda varSAvyo che. kAraNake e puNya leka kailAsavAsI mahArAjazrI potAnI prajAnI sarva deziya unnati mATe akhUTa utsAha dAkhavatA hatA ane teozrInA e utsAha tathA prajAvAtsalyanI satata dhArA Apa nAmadArazrIe 5Na gAdInazIna thayA pachI aneka vakhata vahAvIne prajAkalyANanI sarva dizAmAM ApanI sahAnubhUti tathA khaMta dAkhavyAM che. Apa nAmadArazrIe rAjya sukAna ghAraNa karyA pachInA A TuMka samayamAM aneka sudhArAo dAkhala karI prajAjanone temanAM ujajavala bhAvinI AgAhI ApI che. Apa nAmadArathI vyApAra udyoganA kSetramAM atula utsAha dharAve che ane tenI unnati mATe Apa nAmadArazrIe prayAsa AdaryA che. A prasaMge svargavAsI mahArAjazrInI udAra rAjyanItinuM smaraNa karI temanA caraNe amArI hArdika nivApAMjalI aparNa karavAnuM pralobhana amo choDI zaktA nathI, teo nAmadArazrInA chatra taLe A rAjyane vizvakhyAti ane sattA prApta thayAM che. sArvajanika keLavaNI maphata karIne teozrIe kaLA ane sAhItyane piDyAM hatAM, teozrIe zaheranA silpa tathA sauMdaryamAM anupama vRddhi karI che ane rAjya zAsanamAM sudhArA karI prajAnI Arthika unnati sAdhI che. teo nAmadArazrInuM rAjyataMtra ati udAra ane vizALa daSTibiMduo para racAyuM hatuM. dhanya e puNyaka mahArAjAnI uMDI dharmabhAvanA, ucca cAritrya, ajoDa
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 - - yaduvaMzaprakAza. (prathamakhaMDa) udAratA ane emanI hArdika tathA pratyakSa sahAnubhUti sArAe vizvamAM khyAti pAmelAM hatAM teozrInI saMpUrNa vaphAdArI ane pitAnA vaMzajonI aDagarAjyanItinA pAlananA pariNAme sArvabhauma sattA pAse paNa temanuM sthAna anerUM hatuM. TuMkAmAM teo nAmadAra hiMdanA eka agraNI ane buddhizALI rAjavI hatA tathA sarva rAjavIonA staMbha tathA mArgadarzaka hatA. teja pramANe Apa nAmadArazrI paNa ApanA TuMka rAjaya amala daramiyAna phakta jAmanagaranI prajAne ja nahi paNa samasta kAThiyAvADa ane bahAra dezAvaromAM priya thaI paDayA che. rAjayanA prakhara TIkAkAro paNa Apa nAmadArazrInAM audArya tathA prajAvAtsalyanAM mukta kaThe vakhANa kare che. Apa nAmadArazrInI zakita ane anubhavanuM saMpUrNa digdarzana karAvato vAlIzAna ejanTa Tu dhI gavarnara janaralanA bhASaNano phakaro A prasaMge TAMkavo ane sarvathA yogya jaNAya che. Apa nAmadAre je ucca keLavaNI prApta karI che tevI keLavaNI hiMdanA aneka rAjavIoe paNa meLavI che. paraMtu lazkaramAM nAmadAra zahenazAhanuM kamIzana prApta karI je tAlIma ane DIsIplIna meLavI zakAya che te lAbha anya koIkaja rAjavI meLavI zakyA haze. nAmadAra zahenazAhanuM kamIzana meLavavA uparAMta ethI paNa vadhAre mahatvanI lAyakAta Ape meLavI che. Ape ati kaThinamAM kaThina lazkarI niyamanAM pAlana karyA che eTaluM ja nahi paNa jeTalA lazkarI amaladAro nIce Ape sevA bajAvI che te sarvanI prIti tathA ucca abhiprAyo Ape saMpAdana karyA che. ApanA ucca janma ke delatanI lAgavaga karatAM ApanI kAryadakSatAthIja Ape ApanI unnatinA mArga saraLa banAvyo che. tethI ame khAtrIthI mAnIe chIe ke saddagata bApuzrInA peTa zamenazIpa, nyAyapriyatA ane bIjAo pratyenI sahiSNutA jevA uttamottama saddaguNo Apa nAmadArazrInI kArakirdImAM agrasthAna bhagavaze tathA ApanAM kAryo ane rAjyanIti haMmezAM pharaja pratyenI aDaga dharmabhAvanAthI aMkti raheze." - vyApArI janatAmAM jAmanagaranA vyApAra udyoganI pragati tathA unnati sAdhI tene ucca koTIpara mukavAnAM protsAha yukta AMdelane prasarAvanAra Apa samAna rAjavInA haste amArI A saMsthA Aje khullI mukAtAM Ajane A zubha divasa amArI cembaranA itihAsamAM eka punIta dina lakhAze. - chevaTamAM parama kRpALu paramAtmA Apa nAmadArazrI upara pitAnA zubhAzirvAdanI vRSTi karI dIrgha kALa sudhI Apa nAmadArazrIne taMdurastI, sukha ane kIrti bakSI amArA vyApAranI abhivRddhi arthe Apa nAmadArazrIne dIrdhAyuSpa arpe evI e vidhvaMbhara pratye amArI namra prArthanA che. : .. ame chIe, Apa nAmadAranA vaphAdAra prajAjane cembara opha komarsanA saMbhAsade.
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ (DaSI kaLA) jAmanagarano itihAsa. te pachI pu. mahArAjA jAmasAhebe mAnapatrano - nIcene javAba Apyo hato. mI. presIDenTa ane cembara opha komarsanA sabhyo, Ape Aje amone Apela svAgata mATe ame Apano AbhAra mAnIe chIe, ane AjanA zubha kAryomAM bhAga letAM amone khuzAlI upaje che. ravargavAsI mahArAjazrI mATe ApanA udagAra sAthe amo sarvathA saMmata thAIe chIe. teo nAmadAre potAnAM sarva sAdhana tathA zakitane vyaya beDIbaMdarane eka moTuM upayogI ane dhIkatuM baMdara banAvavA pAchaLa karyo hato. beDI baMdara uparanI sagavaDatAne lAbha uThAvI, AyAta nikAsa vyApAranI unnati karavAmAM jAmanagaranA vyApArIoe Apela phALA mATe teo nAmadArazrI ghaNAMja magarUba hatA. to Aje je saMsthAnI zarUAta karo cho, te ati agatyanI che. ane A saMsthA tathA tenA dareka sabhyanI AbAdI IcchI, amo Aje saharSa A saMsthA khullI mukAelI jAhera karIe chIe. nAmadArazrIne muMbaI zaheramAM maLeluM mAnapatra. nAmadArazrI gAdinazIna thayA pachI pahelI ja vakhata muMbai padhAryA tyAre muMbaImAM vasatI jAmanagara rAjyanI prajA taraphathI teo nAmadArane mAnapatra ApavAne eka dabadabA bherelo meLAvaDo tA. 15 ogaSTa 1933 maMgaLavAra sAM. 5-45 mInITe copATI najIka senDahasTa brIja upara AvelI sAyakala enDa moTara ejansInI bIDIMganA vizALa helamAM karavAmAM Avyo hato. e meLAvaDAnA svAgata kamITInA pramukha tarIke zeTha mathurAdAsa visanajI khImajI ane sekreTarI tarIke zeTha harajIvana vAlajI ane mathurAdAsa haribhAi hatA, jemaNe meLAvaDAnA helane phulapAna ane vIjaLIka rozanIthI acchI rIte zaNagArAvyo hato. e vakhate nIce lakhyA jANItA gRhasthoe hAjarI ApI hatI. zeTha mathurAdAsa visanajI khImajI, zeTha lAlajI nArANajI, muMbainA meyara 3. ema. sI. jAvale, zeTha karazanadAsa mULajI jeThA, zeTha caturabhu ja goradhanadAsa, zeTha mAdhavajI dAmodara ThAkarazI, zeTha mathurAdAsa haribhAI zeTha lakhamIdAsa ravajI terazI, zeTha harajIvana vAlajI, zeTha viladAsa dAmodara gAviMdajI, mesasa geradhanadAsa gokuLadAsa morArajI devIdAsa zAmajI, rAmadAsa rAghavajI; padamazI. dAmodara geviMdajI, keke bAda kAvasajI, dInazA eDanavAlA, rahImatulA ema cInAi, mahamadaalI amIjI modI kanTrAkaTara, vizvanAtha pI vaidya, berIsTara, jamanAdAsa ema mahetA, jeThAbhAI kalyANajI, bhagavAnalAla trIbhAvana vaidha, harilAla geviMdajI, viThThaladAsa kAnajI, morArajI ANaMdajI tannA, lakSmInArAyaNa vivanAtha vigha, sulatAna cinAI, husenabhAI e. lAlajI saradAra sara sulemAnajI hAjI kAsama mIThA, cunIlAla bhAIcaMda mahetA, ke. eca. geregAMvakara.
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ ha82 yaduvaMzaprakAza. (prathamakhaMDa) nAmadAra mahArAjA jAmasAheba barAbara cha vAgye AvI pUgatAM svAgata kamITInA pramukha zeTha mathurAdAsa visanajIe svAgata kamiTI taraphathI nAmadArane AvakAra Apyo hato. tyArabAda teoe nIcenuM mAnapatra vAMcI saMbhaLAvyuM hatuM. re mAnapatra. 3 nekanAmadAra khudAviMda mahArAjA jAmazrI digvijayasiMhajI bahAdura mAnaniya mahArAjA sAheba jAmanagaranA jAmanA itihAsa prasiddha siMhAsane Apa mahArAjA ArUDha thayA te badala Apa muMbai padhAryA che te prasaMgane lAbha laI ame muMbaImAM rahetA, ApanA, nagarI ane vaphAdAra prajAjane amArA vaphAdAra ane vinayI abhinaMdana arpIe chIe. ane Apa mahArAjA pratyenI amArI vaphAdArInI lAgaNInI Apane khAtrI ApIe chIe. rAjya mukuTa kaMTakathI bhareluM hoya che. ema haMmezAM kahevAyuM che ane Adhunika samayamAM jyAre rAjya kartAnA hake karatAM, temanI pharajo ane jokhamadArI ghaNAM vadhu pramANamAM hoya che, tyAre khAsa karIne A kathana satya kare che. paraMtu je pharajo Apa nAmadArane mahArAjA jAmasAheba tarIke mAthe uThAvavI paDaze. te pharaje saMpUrNa phatehamaMdIthI adA karavAne mATe pApane maLela tAlima ane keLavaNu temaja Ape gALela lazkarI jIvana Apane ApanA katavyamAM vijaya apAvaze. evA amArA vizvAsane laine amane harSa thAya che. cirasmarNaya mahuma mahArAjA jAmasAheba prajAnA jIvanamAM vepAra ane udyogane bahu ucca sthAna che, e satya svikAratA hatA. ApanA rAjyArohaNa pachInA aha5 samayamAM ja Ape te satya svIkArI lIdhuM che. rAjyanA vepAra ane udyoganA vikAsamAM Apa rasa laI rahyA che. ane A hetunI sAdhanAmAM, je vinarUpa hatA te ijArAo Ape kADhI nAkhI, Ape vahevArIka rIte e dizAmAM ApanI uMca manabhAvanA batAvI ApI che, Apa nAmadAranA amalamAM jAmanagaranA vepAra udyogane apUrva protsAhana maLaze. ane jAmanagara dezanuM lIvarapula banaze, evuM ame icchIe chIe ane vizvAsa purvaka mAnIe chIe. ame Apa nAmadArane prAthae chIe ke ApanA rAjyamAM evA sudhArA dAkhala karo ke jethI rAjakartA ane prajA akakekanA nikaTa saMbaMdhamAM Ave. rAjyane prajAjananI rAjyabhakita satata maLyA kare ane prajAjanone suvyavasthita rAjyataMtra prApta thAya. aMtamAM Apa nAmadAra mahArAjAne amala dIrgha ane sukhada nIvaDe evuM amo icchIe chIe.'
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vADIkaLA) jAmanagaranA itihAsa. nAmadAra mahArAjA jAmasAhebanA javAba 383 nAmadAra jAmasAhee te pachI tALIonA avAjo vacce mAnapatranA javAba ApatAM jaNAvyu ke tamee Aje mane atrevasatI mArI prajAne maLavAnI je taka ApI che ane mAre mATe je mAyAkuLa lAgaNI batAvI che te mATe tamAre kharAdIlathI AbhAra mAnu chuM. huM jANuM chuM ke tameA badhA vepAra dhaMdhA mATe ahI. AvI vaselA che ane tethI vIkhuTA paDelA khALAne maLatAM tenA mAmApAne jeTalA Ana thAya teTaleja Ana Aje tamAne maLatAM mane thAya che. tamAe mArI atrenI mulAkAta rAja mArI kAmakAjane lagatI jaNAvI che. paNa mArI prajAne maLavu tene paNa huM vadhAre agatyanuM rAjadarabArI kAmakAja gaNuM chuM. sane 1909 thI 1931nI sAla sudhI huM paNa judA buDhDhA dazAmAM pharatA eka pravAsI hatA, meM ghaNAM dezamAM pravAsa karyAM che, laMDana ane perIsa jevAM meTAM zahero joyAM che. mArI bhumI ane mArUM peAtAnuM rAjya mane jeTaluM.. A Na kare che teTalu AkarSaNa bIjA koi deza ke zahere karyu nathI. badhA sthaLeAe mane joitI badhI sukha sagavA maLatI hatI chatAM paNa huM mArI bhumI mATe talasatA hatA, mArU navAnagara zahera muMbainI jeTaluM vizALa ane vepAra dhaMdhA mATe AkarSaNa karanArUM nathI, chatAM paNa tameAne khIje ThekANe vepAra dhadhA mATe je sagavaDA maLatI heAya tevI sagavaDA ApavAne huM... kAzISa karIza. ane tame! jo jAmanagaramAM tamArA vepAra vadhA karavA mATe Ave te huM. ghaNA khuzI thaiza. mArI prajA tarIke tameA badhA sAthe maLIne mane jeTalI vakhata tamAne maLavA mATe elAvazA teTalI vakhata tamAne maLIne huM khuzI thaiza. mArI prajAne huM mArA bALakA tarIke gaNuM chuM, huM huMmeza mArI prajA ane tenA bhalA mATe vicAra karU chuM ane je paLa tevA vicAra vagaranI pasAra thAya tene nakAmI gayelI gaNaM chuM. tamAne je kAMi muzkelIo hAya te mArI pAse AvIne mane jaNAveA, ane jo te muzkelIo dUra karI zakAya tevI haze teA jarUra te dura karIza. huM tamArA mAMneAja eka chuM. ema tameA samajo, kema ke dhanA bheda mArI pAse nathI. jAmanagarane mahuma bApuzrIe AkhI duniyAmAM jANItu' karyuM che. mApue khI vAvyAM che tenA phaLeA huM bhagavuM chuM. eDIdaranI teoe khIlavaNI karI, AkhI duniyAmAM jAmanagaranI kItine jALavI rAkhavA mATe huM tamArI madada mAguM chuM, jAmanagaranA ramAra temaja jAmanagaranI prajA ema badhAM ApaNe eka sayukata kuTu'Ja chIe ane tevIja rIte ApaNe rahevu ja joie. chevaTe tamAe Aje mane tameAne maLavAnI je taka ApI che te mATe tamArA pharIthI AbhAra mAnu chuM." nALIe !!!
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaduzaprakAza. (prathamakhaDa) te pachI zeTha mathurAMdrAsa vasanajIe nAmadAra jAmasAhebane tALIonA avAja vacce hAratArA arpaNa karI upara pramANenA mAnapatrane cAMdInI eka suMdara nakasIdAra kAskeTamAM melI, jAmasAhebane arpaNa karyuM... hatu, IravIna hospITalamAM nazI`ga heAmanuM khAta muhurta 384 sadgata mahArAjA jAmazrI sara raNajItasihajI sAhebe cha lAkha rUpInA bAdazAhI kharce AjanA vaijJAnika sarva sAdhana sapanna jAmanagaramAM iravIna hAspITala taiyAra karAvI che. temAM rahetAM dardIonI sAravAra karavA tenA sagAM vhAlAone rahevAnI sagavaDa mATe zaherIonI udAratAne a Mge taiyAra thayelAM koTejIsa khullAM mukavAnAM hatAM ane hAspITalamAM narsIMne tAlIma ApavAne eka va` khAlavAnA hatA te nA~na rahevA mATe nisagaheAmanA pAyAnuM maMgaLa suhUrta paNa sAtheja hatuM (navekhara 1973) e zubha muhUta prasaMge hospITalanA vizALa cAgAnamAM sabhAmaMDapa zaNagAravAmAM ALyA hatA. niyata thayelA vakhate neka nAmadAra khudAvida mahArAjA jAmasAheba bahAdura pArakhaMdaranA nAmadAra rANA sAheba ane rAjakumArazrIM pratApasihajIsAheba sAthe padhAratAM sabhAjanAe ubhA thai mAna ApyuM hatuM. te pachI cIpha meDIkala ophIsara mI. prANajIvana hetAe A rAjyamAM meDIkala khAtAnI zarUAta i. sa. 1866thI thai tyArathI atyArasudhInI Tuka hakIkatanA pATa`rajI karyAM hatA. temAM mAjI cIpha meDIkala ophIsara dAdAbhAi DaoNkaTara tathA khAna bahAdura DA. kalyANIvALAnI sevAnI noMdha ripoTamAM lIdhI hatI. temaja narsiMgahAmanA bAMdhakAmamAM svagIya vakIla dayAzaMkara bhagavAnajInA smaraNArthe temanA suputra jugatarAmabhAe rUA. 10,000)nI rakama udAratAthI ApI pitRRNa adA karyAnuM jaNAvyu hatuM. tyArapachI mahArAjA jAmasAhebazrI digvijayasiMhajI sAheba bahAdUre narsiMgaheAmanA pAyAnuM khAtamurhuta zAstravidhi anusAra ka hatu'. ane pAramaMdaranA nAmadAra mahArANAzrI naTavarasiMhajI sAhebanA sukhoraka haste kArTasa khullAM mukavAnI maMgaLakriyA thayA bAda hAratArA lai mahArAjA sAhe baMgale padhAryAM pachI sabhA visarjana thai hatI. khu. ne. nA, mahArAjA jAmasAhebane kalakattAmAM maLelu mAna nAmadAra mahArAjAzrI jAmasAheba gAdIe bIrAjyA pachI tA. 4 jAnyuArI 1934nA roja kalakattAmAM prathamaja padhAryAM e veLAe jAmanagaranI prajA tathA kalakattAnI gurjara prajAnI meATI sakhyAnA pratiSThita AgevAnA hAvarA sTezana upara nAmadArazrInA satkAra karavA sAmA AvyA hatA. mahArAjA jAmasAheba te pachInA cAra divasa eTale tArIkha 8-1-34 somavAra sudhI nAmadAra vAyasaroya
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ (SoDaSIkaLAM) jAmanagaranA itihAsa. 385 divasa eTale tArIkha 8-1-34 somavAra sudhI nAmadAra vAyasaroyanA paroNA tarIke eveDIara hAusa'mAM rahI pArTIMga spIrITathI ema. sI. sI. nI maca nihALavA rokAyelA heAvAthI tee nAmadArane kalakattAmAMnI gurjara prajA taraphathI abhinana ApavAnI taka cheka maMgaLavAra tA. 9mIe maLI hatI. jenA eja divase sakhyAadha meLAvaLA bharIne bhAre utsAhathI lAbha levAmAM AvyA hatA. tA. 9mInI savAre 11 vAgye dhI kalakattA glo gujarAtI skulanA mAnapatranA meLAvaDAthI zubha maMDANa karIne sAMje 5-30vAgye jAmanagara sTeTanI prajA taraphanA gAlasTana pArkanA meLAvaDA sudhI AkhA divasa sanmAnapatra tathA snehuvacanA svIkAravAmAM e nAmadAre ghaNA vyavasAi divasa pasAra karyAM hatA. kalakattAmAM gurjara prajA taraphanI premAMlinA svIkAra karavA mATe 'kalakattA enleA gujarAtI skUlanA kAryavAhakoe niyata karelA vakhate nAmadAra mahArAjA jAmasAheba skulanA ena. sekreTarI zeTha amRtalAla ejhA sAthe naMbara 2 pAlAkasa sTrITamAM skulanA makAna AgaLa AvI pahoMcatAM ceramena roDa trIbheAvanadAsa hIrAcaMde, zeTha valImAmada kAsama dAdA, zrIgaganavihArI mahetA zrI lakSmIzakara joSI, zrA. vI. dAmeAdara, zrIjagajIvana dhupelIyA, zrInarAtamadAsa jeThAbhAi Adi kA vAhako sAthe, teozrInI oLakhANa karAvyA bAda sekreTarI sAheba tathA bIjA gRhasthA sAthe pharIte dareka varSoMnI tee nAmadAre tapAsa lIdhI hatI. prasaMgane anusaratI rIte makAnane phulapAnathI suMdara prakAre zaNagArI, kapAunDamAM saMbhAsthAna vacce eka bAdazAhI Asana ubhu karI, tyAM pahoMcavAnA mArga upara lAla bichAta bichAvI hatI. khudAvi mahuArAjA sAhema padhAratAM sabhAjanAe tALIonA cAlu nAdathI bhAre AvakAra ApatAMnI sAtheja mahArAjAzrI Asana upara mIrAjamAna thayA te vakhate DAbI bAjI rAjakumArazrI mejara pratApasihuthyU sAheba bIrAjyA hatA. bALAoe svAgatanuM gIta gAi phulAnI vRSTi karyAM pachI zeTha trIbhAvanadAse kAya vAhukAnA AmaMtraNane mAna ApI nAmadArazrI padhAryA badala AbhAra mAnI zALAnA ripATa vAMcI sa'bhaLAvyA hatA. jemAM te zALA 35 varSa pahelAM sthApAyAnuM kahI Aje 765 bhALakA ane 425 bALAo maLI kula 1150 vidyArthIo e zALAnA lAbha le che. tevuM jaNAvyuM hatuM. sekreTarI zeTha amRtalAla lAlajI ejhAe mAnapatra vAMcI sabhaLAvI cAMdInI zAbhAyamAna kAskeTamAMsu kIne zaheranA sAhaseAdAgara zeTha AdamajI hAjI dAude tALIonA cAlu gaDagaDATa vacce nAmadAra mahArAjA sAhebane paNa karyu hatuM. te pachI gur pArTInA bIjA:sAhasika odyogika khIlavaNInA sara mukhatyAra zeTha maphatalAla gagalabhAie nAmadAra mahArAjA jAmasAhebane hAratArA enAyata karyAM hatA. ane kalakatAnI jaththAsti kAmanA AgevAna vepArI zeTha rUstamajI kA. mAdIe mejara sAheba zrImAna pratApasihajIbhAine hAratArA paherAvyA hatA. tyAAda mahArAjA sAhebe tALIonA cAlu avAja vacce ubhA thai nIcenu mananiya bhASaNa ApyuM hatuM.
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 yaduvaMzaprakAza. (prathamakhaMDa) mahArAjA jAmasAhebanuM bhASaNa " bhAIo ane baheno ke Aja kAla leDIjha ane jenTalamena belavAnI phezana che paNa mane to bhAIo ane bahena balavuM ja pasaMda che. Aje tame savee mAro upakAra mAnyo che paNa kharI rIte Apa sarvae mane AbhArI kIdho che ema huM lekhuM chuM. Ajano A bhavya meLAvaDo karavA pAchaLa ane te saMtoSakAraka pAra utAravA mATe je jahemata ane kALajI kAryavAhakee uThAvI haze te huM samajI zakuM chuM ane tethI mane teone AbhAra thayela lekhuM chuM. zeTha (trIbhovanadAse) jaNAvyuM che ke " A saMsthA 35 varSa upara sthapAyuM che. paNa temAM bhula che A saMsthA AjathI 38 varSa upara sthApIta thaelI che ke je varSamAM mAro janma thayo hovAthI atrenI prajAe A saMsthA mArA janmanI bheTa tarIke sthApI hatI ema huM mAnuM chuM ApanI saMsthAmAM apAtI keLavaNI tArIpha lAyaka che. ApanI A saMsthA mArI mAnyatA pramANe mArA janmanA varSamAM sthapAelI hovAthI mAre paNa tenI unnatImAM bhAga Apavo joIe ema samajI tathA mAnIne mArA taraphano rUA. 5001)ne adanA phALe tamane arpaNa karavAnI rajA lauM chuM. (je sabhera tALIo). bhaviSyamAM mArI madada mAgazo te te ApavAnuM huM promIsa ApuM chuM. jAmanagarathI hajAro mAIla cheTe AvyA chatAM, tamo ghara yAne "gharanAne bhulyA nathI te dekhI mane AnaMda thAya che. zeThe vidyAthIonI kula saMkhyA 1150)nI jaNAvI, che paNa meM jaNAvyuM che tema saMsthAne Aje 38 varSa thayA che to temAM bhaNatI prajAnI saMkhyA 38000nI thAya tema ApaNe prabhu pAse IcchIzuM. e bALakone uca GOAL AdarzavALA banAve evI mArI baheza chebhaNatara sAthe sAthe eka hospITalanI AvazyakartA che. to te mATe baMdobasta karavA huM sucavuM chuM Apa sarvee AjanA meLAvaDAmAM padhArI eka sAthe darzana karavAno mane je lAbha Ape che, te mATe Apa sarvane ane A bhavya meLAvaDo racavAnI taradI levA mATe skUlanA kAryavAhakene huM aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. ApaNuM gujarAtI bolanArI prajAnA bhAionI ekatra hAjarI atre joine mane bhAre AnaMda upaje che, Izvara Apa savane sukhI rAkho" (tALIo) tyArapachI kalakattAnA jANItA zAha vepArI zeTha narabherAma jhaveracaMda taraphathI AjanA prasaMganI khuzAlImAM vidyArthIone mIThAI tathA rUmAle vaheMcavA rU.401)nI rakama bheTa AvI hatI. chevaTamAM zeTha trIbhovanadAsa hIrAcaMde nAmadAra mahArAjA jAmasAhebe je rU. 5001)nI udAra bheTa ApI te mATe AbhAra mAnI meLAvaDo barakhAsta karavAnI araja khu. nA. mahArAjA sAhebane karI hatI. meLAvaDe visarjana thayA bAda mahArAjA jAmasAheba, vaMde mAtarama tathA khuzAlInA meTA pAkAre vacce paleka sTrITamAMthI pAse ja ejharA sTrITamAM AvelA gujarAtI sahAyakArI davAkhAnAnI mulAkAte padhAryA hatA. tyAMnA
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ (DaSI kaLA) jAmanagarano ItihAsa 387 sekreTarIe e davAkhAnAnA lAbha letA daradIonI saMkhyA, maLatI madada, tathA kharca vigerene TUMka rIporTa raju karyo hato. je pachI mahArAjA jAmasAhebe kAryavAhakkane upakAra mAnatAM e khAtAnA kAma pratye saMtoSa darzAvyo hato ane tenA phaMDamAM rUA. 151) bharavAnI udAratA batAvI hatI. e vakhate davAkhAnAnI aMdara bhegA maLelAM, temaja bahAra ubhelI gurjara prajAe "mahArAjA digvijayasiMhajInI jayanA moTA ane cAlu pokAre kIdhA hatA. eja utsAhI pokAre vacce nAmadAra jAmasAheba meTaramAM bIrAjavA ne badale zeTha trIbhavanadAsanI sAthe ejha TrITanA ApaNAM dezI lattAmAMthI pAseja AvelA zeTha naremadAsanA makAna tarapha temanA AmaMtraNane mAna ApI page cAlatAMja padhAryA hatA. tethI mAhArAja sAhebanA darzanano lAbha sarvane maLatAM rastA para bhegI maLelI lekenI ThaTha taraphathI tathA AsapAsanA makAnamAM bhegA maLelAo taraphathI teo nAmadArane raste jatAM bhAre utsAhI AvakAra maLyA hatA. zeTha narotamadAsa jeThAbhAinA divAnakhAnAmAM nAmadAra mahArAja sAheba ane mejara pratApasiMhajI sAheba bIrAjatAM, zeTha narotamadAse rAjarIta pramANe dhoLa vagerenI kriyA karI hatI, tyArabAda nAmadAra mahArAjA sAhebe tathA tyAM hAjara rahelAoe suMdara miSThAnethI sajAvelI Tebala para bIrAjI cAha, kephI tathA mIThAi Adi svIkAryo hatAM. te pachI hAratorA arpaNa karatAM, meTaramAM vidAya thaI mahArAjA jAmasAheba senA cAMdInA jANItA vepArI zeTha amRtalAla rAmajInA AmaMtraNane mAna ApI temanA zorUmamAM padhAryA hatA. tyAM zeTha amRtalAle mAnapUrvaka kulapAna arpaNa karavA sAthe cAMdInA eka suMdara TI seTanI bheTa mahArAjA jAmasAhebane arpaNa karI hatI. tyAMthI mahArAjA jAmasAheba greTa isTarna hoTelamAM padhAryA. jyAMthI sAhasika zAha sedAgara zeTha AdamajI hAjI dAuda sAthe temanI "AdamajI kyuTasa mIlanI mulAkAta levA moTaramAM belura javA upaDI gayA hatA. te mIlamAM mahArAjA sAhebe zaNamAM mAMDIne bAradAna kema bane che tathA judI judI sAijhanI guNapATa masInarIthIja sivAyane kema kampalITa thAya che tathA bAradAna ane guNapATanI beisa kema baMdhAya che, te saghaLuM bArIka puchaparacha karIne bhAre ulaTathI nihALyuM hatuM. ane zeTha AdamajIne teozrInA udyogika sAhasa mATe dhanyavAda ApI teonA baMgalAomAM bIjA paraNAo sAthe phaLA hAra lai hAratorAnI bheTa sAthe AdamajI zeThanI sAthe bIralApAkamAM zeTha amRtalAla ojhA taraphanI TIpATInA AmaMtraNane mAna ApI tyAM padhAryA hatA. mI ojhAe bIralApArkamAM jamAvela TIpArTIne damAmadAra meLAvaDo tathA jAmanagara sTeTanI kalakattAmAM vasatI prajA taraphathI gelaane pArkamAM goThavAyelI bhavya gArDana pArTI ane prajA taraphanA mAnapatrane svIkAra ane nezanala Isyuransa kaMpanInA DAyarekaTara zeTha jIvanalAla dutIyA taraphanI TI pATI vagere progrAma ekaja divsanA TuMka samayamAM hovA chatAM teo nAmadArazrI darekanA AmaMtraNane mAna ApI sarva sthaLe padhAryA hatA.
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 yaduzaprakAza. (prathamakhaMDa) tejadIvasanIrAtre jamalAra meIlamAM mahArAjA jAmasAhebanI taraphathI vidyAya gIrI prasaMge hAvarA sTezananA pleTaphoma upara AgaLa kadI na maLelI tevaDI meATI leAkeAnI medanI jamA thai hatI, jemAM jAmanagaranI prajAnA sabhyA tathA gujara prajAnA ghaNA eka agragaNya ane pratiSThita gRhasthA ane anya zaherIe hAjara hatA. mahuArAjA jAmasAheba bahAduranA khAsa salunamAM hAjara rahelAoe jaIne hAratArA te nAmadArane arpaNa karavAnI tathA teozrI taraphathI lAyakI bharyAM AbhArana! vaheNA sAMbhaLavAnI khuzI hAMsala kIdhI hatI. hAratArA eTalI mATI sakhyAmAM vadhI gayA hatA ke nAmadArazrInA salUnanA zaNagAra tarIke keTalAeka utsAhI gRhasthAe te hArane upayAmAM lIdhA hatA temaja eka bahAdura zIghajI zIdhI sAhebe peAtAnA rajavADI ThAThathI cAMdInI rakAbImAM sAnerI DhAMkaNAsAthenA phulanAhAra mahArAjA jAmasAhebane arpaNa karyAM hatA. je leAkeAnI tArIphanuM lakSa khecatA hatA. e sakhyAbaMdha hAra paherI mahArAjA jAmasAheba sTezanapara hAjara rahelA sarvAMne dana ApavA mATe salunamAMthI bahAra AvI keTalIkavAra sudhI pleTaphAma' upara ubhA rahyA hatA. ane sanI mUlAkAta tathA zubhecchAe svIkAratAM, mela pAMcamInITa moDA, hAjara rahelAonA hu nAdo vacce upaDI gayA hatA. mela TraeNna upaDI gAyA pachI mahArAjA jAma sAheba bhAre leAkapriyatA meLavI kalakatAthI vidyAya thayA e viSe eka jANItA gRhasthe nIce mujaba abhiprAya ApyA hatA " dezI rAjAe kalakattAmAM ghaNAM AvI gayA che. paraMtu nAmadAra mahArAjA jAmasAheba zrI digvijayasihajI sAhebe peAtAnA mAyALu AnaMdI ane ramujI svabhAvathI tathA peAtAnI prajA temaja peAtAnA dezI bhAie pratyenI kharA jIgaranI lAgaNIthI sa`koine eTalA badhA AkarSI nAkhyA hatA ke tamAmanA mADhethI Akaja avAja nIkaLaze kre' rAjA hai| te| AvAja hA, izvara teozrIne lAMbuM sukhI AyuSya makSA ' "" jeone magaLavAranA maoNMgaLamaya divase nAmadAra jAmasAhebane maLela aMta:karaNapurvaka AvakAra nihALavAnI suMdara taka maLI hatI, te emaja svIkAraze ke uparanA abhiprAyamAM lagAre atizayAkita nathI. navAnagarasTeTa saMskRta pAThazALAnA vArSika utsavamAM nAmadAra mahArAjA jAmasAhebazrI digvijayasiMhajI sAhebe ApelI hAjarI tA. 21-2-34 navAnagara sTeTa saskRta pAThazALAnA vArSika mahetsava samAra'bhamAM mahArAjA
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ (SoDaSI kaLA) jAmanagaranA itihAsa. 389 jAmasAheba savAranA sADA dase padhAryA hatA. zarUAtamAM pAThazALAnA vidyArthIee rAjyanI kuLadevI AzApurAnuM saMskRta lekamAM ArAdhana karyuM hatuM. te pachI pAThazALAnA vidvAna zAstrI vyambakarAme pAThazALAne vArSika riporTa vAMcI saMbhaLAvyo hato. tyAra pachI mahAmahopAdhyAya zAstrIjI hAthIbhAIe prasaMgane lagatuM bhASaNa karI, nAmadAra jAmasAhebanA mubAraka haste sarTIphIkeTa ane InAme vidyArthIone apAvyAM hatAM. InAmonI vaheMcaNu thayA bAda khudAviMda hajurazrIe nIce mujaba bhASaNa ApI prasaMgane rasapUrNa karyo hato: " zAstrIjI ane mArI vahAlI prajA ! hamaNu vidyArthIoe mAtA AzApUrA ane mahAdevanI stuti karI eja AzApurA ane mahAdeva ApaNuM AzAo pUrNa karaze. AzAe mane ghaNuM che. meTAbApu ApaNu parIkSA mATeja karavAnA ghaNAM kAme adhurAM mukI gayA che. ane ApaNuM parIkSA emAMja che ke ApaNe e kAma pUruM karI zakIe ane tethI svargamAM paNa temanA AtmAne zAMti maLe. huM AzA rAkhuM chuM ke tamArA saunA sahakArathI ApaNe e kAme purAM karI zakIe moTuM sukha prajAne kAMipaNa devAmAM che. ema mArA bApue mane zIkhaDAvyuM che, ane 83000 mAilanuM rAjya ApavA pUchavAmAM AvyuM hatuM paNa hinduo maravA mATe kAzI jAya che. ane jAmanagara ke je eka chATI kAzI" kahevAya che e pavitra bhUmi choDI bIjuM rAjya zI rIte pasaMda karAya? to mane jAmanagara kAzInA jeTaluM ja vahAluM che. zAstrIe saMskRta keleja mATe kahyuM paNa mAre kahevuM joIe ane tame paNa kabula karaze ke sauthI pahelAM khAvA pivAnuM mArI prajAne maLavuM joIe. hajAro kAme mAre karavAM che jemAMnuM sAthe kAMi paNa laI javAnuM nathI. je karavuM che te mArI prajAne mATe che. mArA rAjyamAM 18000 kuvA che. tenA 40,000 karavAnI mArI IcchA che. jethI mANasene khetI dvArA khAvA pivAnA sAdhana thAya. mArI sADAcAra lAkhanI vastIne evI khAsa jarUrIAto purI karI laIza eTaluM huM vacana ApuM chuM ke A ane evA bIjA kAryamAM jarUra banatI sagavaDa ApIza. pAThazALAnA vidyArthIone aMgrejI zIkhavavA mATe zAstrIjIe je kahyuM te mATe paNa huM banatuM karIza. vidyArthIo! tame ekaluM bhaNavAthI katAtha na mAnaze. paNa saMskRta pIrITa tamArAmAM lAvaje. moTA mananA thaje. bolavAvALA nahIM paNa kAma karavAvALA thaje. pAThazALAnI sthiti pahelAM bALaka jevI hatI. paNa bALakane janmatAMja dADatA AvaDatuM nathI. pahelA te peTabhara cAlatA zIkhe che, pachI doDatAM zIkhe che. have ApaNuM zALA pagabhara thai che. raDavAne samaya AvatAM huM jarUra doDAvIza; bIjuM vidyArthIone vaidakane abhyAsa karAvavA mATe je zAstrIjIe kahyuM te turatajamAM baMdobasta thaI zake tema che. vidyAthIo taraphathI zaMkaraprasAda
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 yavazaprakAza. (prathamakhaMDa) bhaTajI pAse bhikSA mAguM chuM ke tee jarUra abhyAsa karAvaze. hajI teo ghaNu jIvavAnA che jo ke zAstrI hAthIbhAi tathA bhaTajIne lagabhaga pANAso varSa thavA AvyAM che, chatAM mane cAkkasa khAtrI che ke teo ghaNuM jIvaze ane AvA kAryomAM bhAga leze tema huM icchuM chuM. jeoe A sasthAne madada karI che teonA pAThazALA taraphathI huM ane zAstrIjI AbhAra mAnIe chIe. zeTha valabhadAse ApelI madAnuM anukaraNa anya gRhasthA paNa karaze. ema icchuM chuM. pAThazALAne unnata karanAra zAsrI tryambakAmanA AbhAra mAnuM chuM. te pachI zAsrI tryambhakarAme kAzInI zAsrIya parIkSAmAM pAThya pustakA tarIke cAlatAM pAtAnA banAvelAM traNa pustako nAmadAra jAmasAhebane bheTa karyAM hatAM. tyAra bAda hAratArA arpaNa karavAmAM AvyA hatA. te pachI nAmadAra jAmasAhebe pAThazALA, kuvA, enjIna, lAra mIla, kaiAhAra, brahmacArI Azrama ane chAtrAlaya, vigerenI mulAkAtA lIdhI hatI. tyArabAda meLAvaDA visana thayA hatA. agAu varNavyA mujaba caMdrathI ArabhI zrI vidyamAna mahArAjA jAmazrI digvijayasi'hujI sAhebanI atyAra sudhInI mane maLelI hakikata rajI karela che. paramAtmA mahArAjA jAmasAhebane dIrdhAyuSa banne ane prajA hitanAM aneka kAryo sAnerI akSare jAmanagaranA itihAsamAM lakhAya tevA bhaviSyamAM kare, ane teo nAmadArazrInA vaMza vistAra jAmarAvaLanI gAdI para cAvacaMddivAro avicaLa rahe ema prabhu pAse yAcI A prathama khaMDa pUrNa karatAM pahelAM rAjya kuTuba paricaya, amAtya paricaya ane sTeTanI va'zAvaLI ApI zADaSI kaLA sapUrNa karI dvitIya khaDamAM jAmanagarathI utarelA rAjasthAnA nA tihAsa rajI karIza, rAjya kuTuMba nAmadAra mahArAjAzrInA janaka pitA thAya che. (2)mahArAjazrI mAhanasiMhujIsAhelma ke jeo khudAviMda nAmadAra mahArAjAzrInA kAkAsAheba thAya che. (3) rAjakumArazrI mejara pratApasiMhajI sAheba ke jeo khuddAvida mahArAjAzrInA jyeSTha che, jemaNe iMglAMDamAM keLavaNI lIdhI che ane inDIana ArmImAM lephTenTanA huMdA dharAvatA hatA. jeozrInA lagna udepura (mevADanA) mahArANAnA baMdhuzrI hiMmatasiMhujIsAhebanAM kuMvarIzrI vijaya kuMvarabA sAthe thayAM che. (4) rAjakUmArazrI hiMmatasihajI sAheba. je nAmadAra mahArAjAzrInA anuja madhu che. jemaNe IMglAMDamAM keLavaNI lIdhI che ane mahA vigraha vakhate lephaTanTa tarIke meseApeTemIyAmAM bhAre bahAdurI batAvI hatI. temaja teo inDIana AmImAM kepTana hatA. hAla teozrI navAnagara sTeTanA mIlITarI sekreTarI
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ (pADathI kaLA) jAmanagaranA itihAsa. 391 enDa heAma membaranA mAnavatA huddo dharAve che. jeozrInAM lagna kATAnA rAThoDazrI pRthIsiMhujInAM kuvarI vere thayAM che. (5) rAjakumArazrI dulIpasihujI sAheba jeAthI mahArAjAzrInA laghu badhu che. ane iMglAMDanI kembrIja kolejamAM keLavaNI lIdhI che. sArAe jagatamAM krIkeTanI ramatamAM saMpUrNa khyAti meLavatAM pablIka teozrIne " sekanDa raNajIta" kahe che. jemanA saMbadha nAMdADha nRpatinA kAkAzrI kIratasiMhajInAM kuvarI sAthe thayA che. nAmadAra mahArAjA jAmasAhebanAM bhagInIzrI navalakuMvarakhA ke jeenAM lagna dhrAMgadhrAnA mahArAjA rAja sAheba zrI ghanazyAmasiMhujI sAhema sAthe thayAM che. temaja mahArAjazrI mAhanasiMhujIsAhebanAM kuvarIzrI manaharakuMvaramAsAhebanA saMbadha iDara mahArAjakumArasAheba sAthe thayA che. mahu`ma mahArAjazrI dIlAvarasiMhajI sAhebane sagIra vayanA traNa kumAro che. mahuma mahArAjA jAmazrI raNajItasiMhujI sAhebanA jeSTamadhuzrI devIsi hujI sAhebanA kumArazrI savAsi'hujI tathA ku. zrI rAyasiMhujI ane ku. zrI rAjendrasiMhujI sAheba che. jemAMnA lephTena ku. zrI savAsiMhujI sAheba ja`na vAra vakhate AphrIkana laDAimAM e varasa sudhI rahI. rAjya sevA khajAvatAM ghAyAla thayA hatA. amAtya paricaya vasthAnazrI navAnagaranA vAlAzAna khAnabahAdura dIvAnajI sAheba maheravAnajI pestanajI khI. e. ela. ela. bI. sAheba A sTeTamAM lagabhaga cAreka dAyakAthI prajA rAjA mannatu hita jALavI addala nyAya ApI rahyA che, temanI gabhIratA dhaniSThA ane uca AdarzothI loko teozrIne eka devAMzI purUSanI bhAvanAthI pujya rUpe vade che. izvara te nyAyamUrti AmAtyane taMdurastI sAthe dIrdhAyuSa bakSe. zrIdyuta mahAzaya geAkaLabhAi bApubhAi dezAi bAra, eTa leA, A sTeTanA revanyu sekreTarI sAhebaneA ca heDhA dharAve che. teozrInI kAya dakSatA, kuzAgra buddhi, samaya sucakatA ane apUrva hImata sAthe sAdAi bhalabhalA leAkeAnA dIlane AkarSe che. jAmanagaranA prArcIna devAlayAnA jIrNoddhAranuM kAma peAtAnI jAtI dekharekha taLe calAvI bhIDabhaMjana je jAmanagara zaheranA adhiSThAtA devache temanA maMdIranA punaroddhAra karAvI jAmanagara keje ekATI kAzI kahevAya che. tene yAgya banAvI jAmanagaranA itihAsamAM e naDIAdanA nararatne pAtAnI kArbIDhIne amara karI che. meDaSI kaLA samAsA Iti zrIyaduvaMza prakAze prathamUkhaMDa samAptaH
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 yaduzamakArA. ( jAmazrInI nAmAvaLI (1) jAmazrI narapata (2) jAma sAmata (urphe sameA) (3) jAma jeA (4) jAma netA (5) jAmaneAtIAra (6) jAma eDhAra (8) jAmarAhu (9) jAma edvAra (7) jAma eDre (18) jAma abaDe (11) jAmalAkhIyAra bhaDa (12) jAma lAkho dhurAro thakI ja 149 zrI. kR. 94 mA (13) jAma unnaDa jeDDA kula sAMdha ATA (14) jAma sAmata meADa (kacchamAM pahelI gAdI sthApI) I sADa (kacakrATanA kIlA baMdhAvyA) T phula (ANugAragaDha badhAbmAM) lAkhAphulANI (kerAkeATa badhAvyo) puara (puSkaragaDha dhAnyeA) l (22) jAmazrI gajaNajI (ArAmAM | gAdI) manAi (15) jAma kApha T (16) jAma rAyaghaNa (17) jAma pratApa (18) jAma sAMdhabhaDa (19) jAma jADA (20) jAma lAkhA (kacchamAM lAkhIyAra viyare gAdI sthApI vi. saM. 1204) (ra1) jAmazrI rAyadhaNajI (zrI kR.thI 103 caMdrathI 158mA) X (prathamakhaMDa) AjI hAthIjI (zakrATa) (gajoDa) (deA sAkhA) (hAthI sAkhA) (23) jAmazrI hAlAjI(jemanAnAma uparethI) lAkhAjI (hAlAra pradeza thayA) (Amara sAkhA) (24) jAmazrI rAyadhaNajI dezaLajI (nAgaDA sAkhA) jAma ejhAjI (gAdIe) (kaccha-bhujanI sAkhA) T jIyeAjI urphe jasAjI mAjI amA (aNanamI) *
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vADaSI kaLA) X (25) jAmazrI kabarajI (26) jAmazrI haradhALajI I rAuna lAkhAjI (rAu sAkhA) (dalasAkhA) T yAjI (27) jAmazrI harapALajI T (28) jAmazrI unaDajI I jAmanagaranA itihAsa. (jayA sAkha) / (33) jAmazrI rAvaLajI (kaccha kerA kATama - gAdI sthApI) hA jI (hApA sAkhA) (9) jAmazrI tamAcIjI (30) jAmazrI harabhamajI (31) jAmazrI haradhamaLajI (32) jAmazrI lAkhAjI / AjI phaarajI meADajI (vaDArIA zAkhA) (kabara zAkhA) mAlAcajI khAmaNIe jI (bAlAca zAkhA) (kavAca zAkhA) kAnAjI (kAnA zAkhA) ajojI DuMgarANI bhadraM sara tathA khAkharaDuM maLyuM humAMra ( ekhAmAM gAdI) jaMgAjI (vIseAtarI) jese mANeka (vAgherane muLa purUSa) tamAcIjI unaDajI dudAjI kArajI (e sadhaLA jADejAe kahevAyA hAjI (9TaDI) 33 vAjI meADajI harayALajI (dhoLarAjye sthApyuM) (khaMbhAlIA) (khaMDherA)
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhruva zapakAza (prathamakhaMDa) svasthAna zrI navAnagara sTeTanI vaMzAvaLI (33) 1 jAmazrI rAvaLajI(caMdrathI170 zrIkR.thI 115mA (navAnagara gAdI sthApI) OM94 (34) 2 jAmazrI vibhAjI [1] jyA bhArAjI rAmasaMgajI (pATavI khIlesa) (jana chuDA) 10 (35) 3 jAmazrI satAjI [1] raNamalajI (zIzAMga cAMdalI) bhANajI kAlAvaDa vIrapura khareDI zAkhA kumArazrI ajAjI (36)4 jAmazrI jazAjI (1) (bhucaramArImAM | kAma AvyA) (37) 5 jAmazrI lAkhAjI [1] vibhAjI (vibhANIvaza cAlyeA) (kAlAvaDa) (rAjakATa gAMDaLa zAkhA) (38) 6 jAmazrI raNamalajI[1] (38) (7) jAmazrI rAyasi'hajI (1) Tha verAjI (haDIANA) T jazAjI (thrAkA) (40) 8 jAmazrI tamAcIjI tagaDa [1] phalajIbhA (bhANavaDa) julANI vaMza (41)9 jAmazrI lAkhAjI [2] raNamalajI (paDadharI) harabhamajI karaNajI satA jI (meAkhANA) (keDa) (khAnaEATaDA) hAlAjI (kAkAbhAi kahevAttA)
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ (DaSIkaLA) jAmanagarano itihAsa. 395 (42) 10 jAmazrI rAyasiMhajI (2) haradhoLajI (haDIyANuM) [43] jAmazrI tamAcIjI [2] [44] 12 jAmazrI lAkhAjI (3) [45] 13 jAmazrI jasAjI [2] [46] 14 jamazrI satAjI [2] [47] 15 jAmazrI raNamalajI [2] dattaka (48) 16 jAmazrI vibhAcha* (2) (4) 17 mI raNajItasiMhajI (50) 18 jAmazrI digvijayasiMhajasAheba (vidyamAna mahArAjAmasAheba) - yAdavavaMza viSe prAcIna kAvya - dohA-- zAma hamAro veda he / vaSNIkula arI kaMza // zAkhA hamArI mAdhurI / jAdava hamAro baMza // 1 // - kuMDalIo :vaSNI kuLa jaduvaMza zubha / atrI gotra pramANa / / zAmaveda saba teM sarasa / mAdhurI zAkhA jANa // mAdhurI zAkhA jANa / bhUpa jADeja pramANo // sidhdhezvara mAhAdeva / mahodara gaNapata jANo / aMbAjI kuLadevi / tIna paravara he tAko // atrI AtrIhI zoma / hoya vraSNI kuLa jAko // 2 // * jAmazrI vibhAjane musalamAna rakhAyata rANIothI kumArazrI kALubhA ane ku. zrI jazAjI nAmanA be kumAra thayelA temAM eka padabhraSTa thayA. dezavaTe gayA.) ne bIjA gujarI gayA. temaja te musalamAna rakhAyatanA hovAthI jAmazrI rAvaLajInI zuddha rAjaputa pavitra zAkhAnI nAmAvaLImAM teonAM nAma dAkhala karelAM nathI.
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaduvaMzaprakAza. (prathamakhaMDa) pulANu vaMzanI zAkhA che jADejAthI phalajIbhA (ca karI hatI ? jazAjI (bhANavaDa) raNamalajI meDacha meDapara kIllo) megharAjajI jazejI. T(urphe bApajIbhA) jIyejI bhAIjI tejamAlajI (bhagALa) (e zAkhAnA purU hAla DADA kahevAya che) rAdhabhI jAmazrI raNamalajI gabhI bhagavAnasaMgajI rIjI DAI ) . jAlamasiMhajI jAlamasiMhajI bhAvasirIjha bhAvasiMhajI nArasiMhajI | medasiMhajI phalajIbhAM kesubhA takhatasiMhajI goviMdasiMhajI bharatasiMhajI jorAvarasiMhajI caMdrasiMhajI rAmasiMhajI arjunasiMhajI devisiMha jAmazrI raNajItasiMhajI juvAnasiMhajI dilAvarasiMhajI mohanasiMhajI TI:T. kizorasiMhajI dAjIrAjajI mAdhavasiMhajI savAIsiMhajI rAyasiMhajI rAjendrasiMhajI (jarmanoramAMkAma AvyA) yAdaveMdrasiMhajI (traNa kumAre sagIra che) kuzrI. pratApasiMhajI jAmazrI digvijayasiMhajI kuzrI. hiMmatasiMhajI kuzrI. dilIpasiMhajI
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmadAra mahArAjazrI juvAnasiMhajI sAheba dohA-bhrAtA raNajIta jAmake jAnata sarva jahAna che jazanAmI jaduvaMzamAM. zrI mahArAja juvAna che
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmadAra mahArAjazrI meAhanasiMhajI sAheba dohA-anuja aMdhu raNajItako, jagati guna jahAja ! (pRSTa 391) cANakI dIla cAhanA, mehasiMha mahArAja
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmadAra rAja kumArazrI pratApasiMhajI sAheba dohA-udAratAke udadhi, arU he rahema amApa ! (pRSTa 3891) bAMdhava jAma huM ke baDa, pavitra dila pratApa che
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmadAra rAjakumArazrI himmatasiMhajI sAheba dehA-guna kSatriya gambhIratA, sudhIra saMgrAma | (pRSTha 391) himmata dila himmata baDI, jaya laghu brAtA jAma che
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmadAra rAjakumArazrI dilipasiMhajI sAheba dAhA--raNajItanA raNakAra jyAM, garajata ja`budvIpa, (tyAM) javazamAM janamIyA, dAtAkuMvara dilipa. (54 391)
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ navAnagaranA maherabAna khAnabahAdura zrImaheravAnajI pestanajI dIvAna sAheba. dAhA--mukha ojasa dIla mahera he, dha nyAya guNa dhyAna. // khAna bahAdura khalakame, maheravAna DhIvAna. / / (pRSTha 391)
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ svasthAna navAnagaranA maherabAna revanyu sekreTarI sAheba zrIyut gokaLabhAi bApubhAi dezAI bAra, eTa, le. dAhA-naDIyAdI nararatnamAM, dIdhe kuLa dezAi. sAdAimAM zAbhatA, guNavata gAkaLabhAi. (pRSTha 391)
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ S I ! zrIjI 1zrIyaduvaMza prakAza dvitIya khaMDa prAraMbhaH |
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. " [ dvitIya khaMDa dvitIya khaMDamAM nIce lakhyA yaduvaMzI sTeTono ItihAsa. ApavAmAM Avela che, (1) ghela sTeTa (3) rAjakoTa sTeTa (4) goMDala sTeTa 1 khIrasarA 1 gavarIdaDa 1 meMgaNuM 2 jALIyA devANu 2 ledhIkA sinIyara 2 koTaDA sAMgANuM (2) vIrapura khareDI sTeTa 3 lodhIkA(junIyara) 3 rAjaparA 21 jesalamera (mAravADa) 4 keThArIyA 4 bhADavA 22 cuDAsamA vaMza 5 pALa (5) kacchabhuja (junAgaDha) 6 zApara 1 morabI 23bInaakhatyArI tAlukA7 gaDhakA 2 mALIyA upara pramANe 23 rAjenI hakIkta, bIjA bhAganI 16mI kaLAmAM saMpUrNa karavAmAM AvI che. uparanA sTeTomAM je ( ) kAusamAM naMbara darzAvela che. te mukhya rAje samajavAM bAkInA tenI zAkhAnA samajavAM ane te kramAnusAra levAmAM Avela che.
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama kaLa] dhroLaTane itihAsa. " zrIdvitIya khaMDa prAraMbha: zrI prathama kaLA prAraMbha % dhoLa sTeTano itihAsa. sarahada-A rAjyanI uttare ane pazcime saM. navAnagaranI hada AvelI che. pUrve saM. navAnagara uparAMta saM. merabI, vAMkAnera ane rAjakeTanI hada AvelI che. ane dakSiNe saM. navAnagara, goMDaLa, tAluke khIrasarA ane jALIyA tAlukAnI hado AvelI che. kSetra phaLa ane vistAra A rAjyanuM kSetraphaLa Asare 2827 corasa mAila che, ane tenI hukamatamAM 71 gAmo che jemAMthI 28 khAlasA 35, 3 bhAyAtI 6 majamuM 1 ? kherAtI che. vastI:-sane 1931nI vastIgaNatro pramANe A rAjyanI vastInI saMkhyA 27,39nI che jemAM dhroLa zaheramAM 7,507nI saMkhyA vasavATa kare che. aMdAje upaja ane kharca-A rAjyanI upaja Asare rUpIA traNa lAkhanI gaNAya che. ane kharca Asare rUpIA aDhIthI piNAtraNa lAkhanuM thAya che.' relave-jeke A rAjyanI potAnI mAlIkInI relave nathI. paraMtu A rAjyanI hadamAM thaIne jAmanagara ane dvArakA relave pasAra thAya che. chellAM sAta varSa thayAM dhroLathI paDadharI sudhInI moTara sarvisa cAlu thaI che. tethI musApharone ghaNI sagavaDatA thaI che. TUMka roDarAjakoTathI jAmanagara jatA TUMkaroDanA ahiM AgaLa be phATA paDe che. jemAMthI eka jAmanagara tarapha ane bIje jeDIyA tarapha jAya che. aitihAsika prakhyAta sthaLa-bhUcaramorInA nAmathI je jagyA sArAe kAThivADamAM mazahUra che te, dhroLathI Asare ardhA gAune aMtare AvelI che. daravarSe zrAvaNa mAsanI vada-13-14 ane amAsanA roja tyAM, AgaLa thaela laDAInI yAdagIrImAM meLo bharAya che. bhUcaramorI sthaLathI vAvya dizAmAM jesaLapIrano" jhuMDa kahevAya che. tyAM eka nAnI voMkaLI jevo pANIne akhaMDa pravAha cAle che. te nadIne muMjhaDI sAraNa kahe che kemake tyAM "jesala (jADeja)pIra" je vakhate tALIsatine lai AvelA te vakhate dhroLanuM ghaNu vALeluM, tyAre tenI vahAre pathubhAnAmanA darabAra keTalAka sainikethI Avela. jesala eklo heI laDavA hiMmata cAlI nahiM. tethI sati pAse gAyanuM dhaNa vALavAnI kSamA yAcI tethI satie daSTi karI, tamAma dhaNane "muMjhaDA' raMganuM banAvI dIdhuM. ane jesale khoDeluM bhAluM kheMcI kADhayuM tyAM pANIno pravAha cAlyo te gAyo pIvA lAgI, tethI te nadInuM muMjhaDI sAraNa" nAma paDayuM. ' hAla tyAM pANInA pAkA kaMDa che ane AsapAsa tADIonuM tathA bIjA vRkSonuM raLiAmaNuM jhuMDa che.
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [ dvitIya khaMDa hunnara udyoga:jADI khAdI uparAMta ahiMnA unanA dhAbaLA AkhAe kAThiyAvADamAM prasiddha che. ahiM tAbAnA gAma jALIyAmAM eka koTana jInIMga phekaTarI che, keLavaNI:-mAtRbhASAnI keLavaNI je gujarAtI sAta ghoraNa sudhI ApavAmAM Ave che te taddana maphata ApavAmAM Ave che, aMgrejI keLavaNI paNa. teno lAbha girAziA tathA kheDutenA bALake lIye te hetuthI temane maphata ApavAmAM Ave che. bIjA vargo pAsethI phakta juja nAmanI phI levAmAM Ave che. varSamAM eka vakhata dareka vidyArthInI dAkatarI tapAsa karavAmAM Ave che. ane vidyAthIne mAluma paDela roga tenA vAlIne jaNAvavAmAM Ave che. zArirIka keLavaNI tarapha paNa khAsa dhyAna ApavAmAM Ave che ane vidyAthIo zariranA vikAsa sArU krikeTa uparAMta dezI ramata paNa rame che. rAjyamAM eka aMgrejI mIDala skula che. ane temAM aMgrejI pAMca ghoraNa sudhI abhyAsa karAvavAmAM Ave che. mAtRbhASAnI keLavaNI mATe kumAro mATe sAta zALAo ane kanyAo mATe be zALAo hAla astitvamAM che. A uparAMta eka jenazALA eka saMskRta pAThazALA ane cAra madresAo dhArmika zikSaNane pracAra kare che ane sTeTanA rAjapUta vidyAthIone rahevA mATe sTeTa kharce rAjaputa (girAsIyA) boDIMga hAlamAM baMdhAvI khelavAmAM Avela che, davAkhAnAM rAjyamAM be davAkhAnAM che jemAM eka dhroLa mukAme ane bIjuM sarapadaDa mukAme che. jeno lAbha A sTeTanI taiyata upAMta para tAlukAnI vastine paNa maLe che. davAkhAnAnI sarAsarI rojanI hAjarI je 160 sudhI jAya che te comAsAmAM 250thI 300 sudhI pahoMcI jAya che ane te AMkaDo, davAkhAnAthI raiyatane keTale lAbha maLe che ane raiyata teno keTalo lAbha uThAve che te batAvI Ape che. zahera sudhArA-dhroLa zaheranuM zaherasudharAI khAtuM rastA sApha supha rakhAvavAnuM tathA rAtre divAbattI puruM pADavAnuM kAma kare che. temaja bhaviSyamAM zaheramAM ilekTrIka battI purI pADavA mATe sTeTa taraphathI eka ilekaTrIka pAvarahAusa paNa baMdhAvavAmAM Ave che. (1) ThAkArazrI haradhoLajI (caMdrathI 170 zrIkRSNathI 115 ) (vi. saM. 1575thI 166=31 varSa) A rAjyanA rAjya kartA yAdavakuLa ziromaNi zrI kRSNa caMdranA vaMzaja che. ane jADejA rAjaputa che. tenI sthApanA karanAra muLa purUSa (kacchamAM thaI gayelA jAmazrI lAkhA chanA kumAra ane navAnagara rAjyanI sthApanA karanAra jAmazrI rAvaLajInA bhAI jAmazrI haradhoLajI hatA. jAmazrI rAvaLajI, haradhoLajI, ravAjI, ane moDajI e cAre bhAIo kacchamAMthI hAlAra pradezamAM AvyA e sarva hakikata A itihAsanA prathama khaMDamAM jAmagrI rAvaLajInI kArakIrdImAM AvI gaI che. vi. sa. 1575mAM haradhamaLa cAvaDA hAla kahevAtA dhroLa ( dhamaLapura)mAM rAjya karato hato. tene ThAkorajI haradhoLajIe laDAImAM mAryo. ane
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama kaLa] dhrAsTeTano itihAsa. tenA 140 gAmo jItI laI dhroLamAM gAdI sthApI. pitAnA haraLa nAma uparathI te zaheranuM nAma "dhroLa rAkhyuM navAnagaranA jAmazrI rAvaLajIe dakSiNa tathA pazcima taraphana jeThavA no mulaka ThAkarazrI haradhoLajInI madadathI jItI lIdho hato. te veLAnI laDAImAM jeThavAnI madade vALA, vADhela, vAghera ane junAgaDhano subo vigere bIjA ghaNuM rAjAonA lakko hatAM, temanI sAme jAmazrI rAvaLajI tathA bhAI haradhoLajI ane temanA kuMvara jase gayA hatA. e laDAI jAmanagara tAbAnA gAma mIThAInA pAdharamAM thaI hatI. jenuM varNana A itihAsanA prathama khaMDanI aSTamI kaLAmAM mIThAInA pAdharanuM mahAna yuddha e heDIMgathI savistara ApavAmAM AveluM che. e bhayaMkara laDAImAM ThAkArazrI haraghoLajI kAma AvyA hatA. (vi. saM. 1606) ThAkArazrI haradhoLajIne jasojI, unnaDajI, rAghojI, virajI, lAkhojI, khImajI, kheMgArajI, ane vache, e nAme ATha kuMvaro hatA. temAMthI pATavi kumAra zrI jasojI dhULanI gAdIe AvyA ane unnaDajIne ziyALA, rAghojIne rAjapara, virojIne khIjaDIA, lAkhAjIne koTaDA, khImAjIne pIparaToDA, kheMgArajIne kheMgArakA ane vajAjIne dhrAMgaDA ema garAsamAM gAmo ApyAM hatAM. . (2) ThAkArazrI jasAjI (vi. saM. 1906thI 16ra0-14 varSa) ThAkArazrI jasAjInA manamAM aharaniza pitAnA pitA haradhoLajI marAyAnuM vaira levAnA vicAro thatA hatA. kaNajharI nAme bAra gAmanuM paragaNuM je hAla citrAvaDanA nAmathI oLa khAya che. tyAM e veLA cuDAsamA rajaputanuM rAjya hatuM. te rAjA ThAkArazrI jasAjI tathA bhANajI jeThavAno sALo thato hato. tene ghera lagna prasaMge bhANa jeThavo tathA temanAM rANI gayAM hatAM, ane dhoLathI ThokArazrI jasAjInAM rANI paNa gayAM hatAM. tyAM banne bene bhegI maLyA pachI eka bIjAe pitapotAnI moTAInI vAto karavA mAMDI. emAM jeThavArANInA keTalAka bAla ThA.zrI jasAjInA rANIne bhAre lAgyA. te uparathI teNe ThAkaeNrazrI jasAjIne dhroLa kAgaLa lakhI kaNajharI bolAvyA. ane tyAM jaI jasAjIe bhANa jeThavA sAme yuddha karyuM temAM bhANa jeThavo bahuja bahAdurIthI laDatAM, ThakerazrI jasAjInA hAthathI marA. ThAkArazrI jasAjIe Izvara (isara) bAroTanA pautra dhunA bAroTane jAmanagarathI teDAvI lAkhapazAva ApI pitAnA darzAdI sthApyA hatA. ThAkArazrI jasAjInA mAmA haLavadanA rAja rAyasiMhajI eka veLA pitAnA bhANejane maLavA mATe dhroLa AvyA hatA. eka divasa mAmo bhANeja bane copATanI bAjI ramatA hatA te veLA nagArAnA DaMkAno avAja jasAjIne kAne paDe, eTale temaNe krodhAyamAna thaI kahyuM ke mArA gAmane pAdhare DaMko vagADe evo kANuM jorAvara che? ema kahI tapAsa karavA hajurIne hukama Apyo e hajurI khabara lAvyo ke "makanabhArathI nAme atItanI jamAta hiMgaLAja jAtrA karavA jAya che tenI jamAtano DaMko che" tethI ThAkArazrI jasAjIe kahyuM ke
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [ dvitIya khaMDa tyAre kaMI nahiM javA te sAMbhaLI rAja rAyasiMhajIe kahyuM ke "kadI koI rAjAno ke thayo hota to to zuM karata jasojI bolyA ke tenA nagArA toDAvI phaDAvI nAkhata" A vAta rAyasiMhajIe manamAM rAkhI. ane haLavada gayA pachI eka moTuM lazkara laIne gheLa AvyA. ane dhroLane pAdhare pitAno DaMko vagaDAvyuM ke baMdha rAkhavA jasAjIe ghaNuM kahyuM paraMtu temaNe te vAta mAnI nahi. tethI chevaTe potAnuM lazkara laI taiyAra karI, rAja rAyasiMhajInA lazkara para caDhAI karI. laDAI bahu jozamAM cAlI ane bane lazkaramAM ghaNI khuvArI thaI. rAja rAyasiMhajI pachI dArakA javA upaDyA. ane rastAmAM nagara rokAyA. A vakhate nagaramAM jAma rAvaLajI deva thayA hatA. ane temanA yuvarAja jIyo paNa lAkhAjIne mukIne temanA pahelAM deva thayA hatA. ThAkArazrI jasAjIe lAkhAjInI tarapheNa lIdhI. ane tethI jAmavibhAjI jemaNe lAkhAjInA hakanI darakAra nahi karatAM navAnagaranI gAdI para ArahaNa karyuM hatuM temanI sAthe dhroLane jAmavibhAjInA jesAvachare vikhavAda ubho karAvyo hato. tethI rAja rAyasiMhajIne jAmavibhAjI tathA temanA jesAvare sAro AvakAra Ape ane ThAkArazrI jasAjI sAthe vera levAmAM madada ApavA kahyuM tethI rAja rAyasiMhajI dvArakAthI vaLatAM, nagaramAM AvyA ane tyAMthI jesAvare jAmanagaranA lazkara sahita rAja rAyasiMhajI sAthe dhroLa upara caDAI karI. ane pachI je bhayaMkara laDAI thaI temAM ThAkArazrI jasAjI ghaNI bahAdUrIthI laDAI karatAM kAma AvyA. e laDAImAM potAnA darzAdI cAraNa dhunobAroTa sAthe hatA. teone ThAkArazrI jasAjIe maratI vakhate kahyuM ke ""mAre be vAtanI hoMza rahI che. temAM eka e je meM jevuM A dhiMgANuM karyuM tevuM vIrarasanuM varNana mArI kItIvALuM isara bAreTa kare tevI IcchA che, tathA bIjuM e ke mAre mAra' mArA hAthamAMthI jIvato gayo to tene mArI mArUM vera levA bhuja jaI sAhebajIne bhalAmaNa karaje, uparanI be vAtanI kabulAta dhunAbAreTe ApatAM, ThAkArazrI jasAjI svarge gayA. (vi. saM. 1620) dazoMdI cAraNa dhunAbAroTa bhuja gayA ane rAozrI kheMgArajInA nAnAbhAI sAhebaLane jasAjIno saMdezo kahyo. eTale sAhebaja moTA lazkara sAthe rAyasiMhajI upara caDayA ane mALIyA AgaLa temano bheTo thayA. e laDAImAM sAhebajI kAma AvyA. ane rAyasiMhajI paNa sakhta ghAyala thaI raNakSetramAM paDayA. e vakhate makanabhArathInI jamAta hiMgaLAjathI pAchI vaLatAM e raNakSetra AgaLa nIkaLatAM rAja rAyasiMhajInI ghAyala letha tene maLI. je laI teo dilhI gayA. tyAM rAja rAyasiMhajI keTalIka vakhata bAvAnA lebAsamAM tenI sAthe rahyA. ane akabara bAdazAhe jyAre khAnakhAnAnane gujarAtano subA nImyo tyAre rAja rAyasiMhajIne subAnI bhalAmaNathI haLavada pAchuM malyuM. e pramANe sAhebajIe jasAjInuM vera laI pitAne bhAtRbhAva prANanI AhutI ApI batAvyo hato. Izvara bAroTa pAse ThAkarathI jasAjInI raNaviratvanI kavitA dhunAbAroTe ThAkorathI sAjanI bhalAmaNa pramANe racAvI hatI. je kAvya ane saMpUrNa maLeluM nathI. paraMtu je kAMi maLela che te A nIce ApavAmAM Avela che -
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama kaLa] ghelasTeTane itihAsa. -jasA haroLANInA duhA-(rANI kahe ke-) . paraNatAM meM parakhIyo, e muchArI aNI // meM to lAMbI perazAM, jadapere ghaNI // 1 // atha-meM lagna karatI vakhateja (ghuMghaTamAMthI jaI) patinI aNIdAra muchathI parIkSA karI hatI, je huM to "pata" (vidhavAnAM kapaDAM paherIza, paNa kayAre? ke jyAre, evAM kapaDAM ghaNI strIo paheraze tyAra pachI paherIza. sArAM ke mArA pati e vira che ke ghaNuM zatruone raNakSetramAM mArI ane maraze. ghara ghoDA piya apacaLo, verI meLo vAsa ||ntraa bAje DholarA, kyuM cuDArI aas||2|| athara-ghare ghoDAo che pati ati capaLa che. ane duzmana pAseja vase che. tethI dararoja bumIyA Dhela (laDAInA vAjIMtro) vAge che. temAM cuDalAnI kayAM AzA rAkhavI? venANI DhIlo ghaDe, mo kaMtaro sanAha // bIkase poyaNa phulajyuM, paradaLa dIThe naah||3|| artha:-he nANI (luhAra) mArA patinuM sanAha (bakhtara) jarA DhIluM ghaDaje, kemake jema piyaNa phula caMdramAne joI vikAsa pAme che tema mAro pati zatrudaLa jotAMja praphullita thAya che. te je bakhatara phITa hoya to tenI kaDIyA zarira praphullita thatAM ughaDI jaze mATe jarA DhIluM ghaDaje. dhIrA dhIrA ThAkarA: gummara kIyA majAva // mohoMghA hosI jhupaDA, jo ghara hosI naav|| artha:-( zatru daLane saMbaMdhI kahe che ke ) he ThAkare to garva karIne jAvamAM je mArA pati ghare haze to tamArA jhuMpaDAM moMghA thai paDaze. (tamAruM vatana dUra thaI paDaze.) nAva mohoMgA dIyaNa, jhupaDA vrabhe nara ||jaao cho khaDatAlatA, kema jarase jhr||5|| artha - he bhAIo mAro pati nirbhaya rahI, tamArA jhuMpaDAM moMdhA (dUra) karI deze. tamo gheDA khaDatAlatA jAo cho paNa mArA patinA krodha rUpI jherane pacAvI nahi zake. ruMka hatha jo vaso, vira jaza rAja rA // umaMtA pAva, dhIrA dIyo ThAkarA // 6 // artha-tame vira jazAjInA hAthanI rUMka (jhaDa5) jazo tyAre tenI viratA jANaze. mATe he ThAkoro tame utAvaLA paga nahi bharatAM, dhIrA raho. kehara muMcha bhujaMga maNI,saraNAyA sohaDAMsatipayodhara kRpaNa dhana,hAtha paDasI muvaaN||7|| artha-siMhanI mUcha, sarpanI maNuM, zaraNAgata, satinA stana, ane lebhInuM dravya eTalI vastu to teonA maraNa pachI hAthamAM Ave che. uTha azaMkA bolaNAM, kAmaNa Akhe kNt||aayaa verI prohaLA, huMkaLa kaLaha huvNt||8|| artha -(patine saMbodhIne kahe che ke, he azaMkA besaNA (jene kAya paNa kAryamAM, kArya thaze? ke nahiM thAya tevI zaMkA nahiM tevA bela belanArA) uTha uTha tArI proLa (daravAje) kaLaha (yuddha) karavAne mATe zatruo huMkaLa macAvI rahyAM che. ghoDA huMkaLa bhALIyA, nidrA kaMta nivaar||aayaa verI prAmaNA, daLa khaDa tujha duvaar||9||
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ x zrIyaduva.zaprakAza. [dvitIya khaDa a:----hai pati nidrAnA tyAga kareA jIe, gheADAo hu kaLa macAvI rahyA che, evuM je tamArA zatruonuM daLa te daravAje parANArUpe AvI uMbhu che. (mATe tenI paraNeAgata karA) seMghaTa muMzohe nahi, gADhI suNasAMgAtha // Aja kaThoDe ubhasAM, haradhoLa jovaNa hAtha // aH--he sakhi Aje mane dhaTapaTa (ejhala-maryAdA) gamatA nathI Aja to huM (zatrusmAnA ziSa kApatA) haradheALANI jazAjInA hAtha jovA mahelanA jharAMkhAte kaDhArDa ubhI rahI tenI mahAna kitI sAMbhaLIza, saila dharmakA kyuM sahyA, kyuM sahIyA kaThaNa payodhara lAgatA, kasakasatA jada gajadaMta // kaMta // 1 // * artha: he pati taravAreA ane bhAlAenI tathA hAthIenA da MtuzaLeAnI bhIMsaTa kema sahana karI zakyA? kAraNa ke ApanI kAmaLa kAyAmAM jyAre kaThaNu (payAdharA) stanA bhIMsAtA (lAgatA) tyAre Apa ApanA AMrarane kasakasI (sAcI) letA. (3)ThAkeArazrI bAmaNIyA,vi. sa. 1920thI 1622-2 varSa) ThAkeArazrI jasAjI pachI ThAkeArazrI bAmaNIyA gAdIe AvyA. ane peAtAnA nAnAbhAI karazanajIne saNAsarA ane mirajIte DAMgarA ema gAme garAsamAM ApyAM temaja potAnA dazaeNAMdI cAraNu nAkhAreTa ke jeNe ThAkAra jasAjInI banne hAMzA purI karyA pachI kazuM pivAnuM tathA mAthe pAghaDI bAMdhavAnuM vrata lIdhuM hatuM, te kArya purU thatAM tene kasuM pivarAvI pAdhaDI vagere peAzAka ApI,lakhapazAvamAM 'nAnAgAma'nAmanuM gAma kherAtamAM ApyuM hatuM.(je gAma hAla paNu tenA vaMzajo khAya che.)DAkeArazrI bAmaNIyAjIe phakata eja varSa rAjya karyuM hatuM. paraMtu temanA vakhatamAM dezamAM cAre tarapha bahAravaTIAe phATI nILyA hatA, te chatAM temaNe potAnuM rAjya bahuja bAheAzIthI saMbhALI rAkhyuM. teozrIne tera kuMvarA hatA. temAM pATavI kumArazrI haradheALajIne gAdI maLI.ane jIvaNujIne caNeAla, iTAlA, ane visAmaNa, (jemAMthI visAmaNu hAla navAnagara sTeTane tAkhe che.) ravAjIne jALIyA [jeneA hAla jALIyAdevANIneA judA tAlukA che] AsAjIne jAkhIDA sAhebajIte vaNaparInI pATI, amarajIne dAmaDA, khetAjIne TIMbaDI akhAjIte vacalI gheADI, ane paMcANujIne deDakadaDa ema gAmeA garAzamAM maLyAM hatAM. mejI, hara. dAsajI, jINAjI, ane hamIrajI, tee cAreya, temanA pitA ThAkeArazrI bAmaNIyAjI deva thayA pahelAMja deva thayA hatA. (4)ThAkArazrI haradheALajI bIjo (va. sa. 1662thI 1660-38 varSa) ThAkeArazrI haradheALajInA vakhatamAM vi. saM. 1648nA zrAvaNa mAsamAM dhroLathI eka *A sivAya isaradAsajInA racelA keTalAka kuMDaLIyA chaMdo hovAnuM sAMbhaLela che. te jo phrAi vAMcaka varga ameAne meAkalaze te bhaviSyamAM khIjI AvRttimAM bahAra pADavAmAM Avaze,
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama kaLa] dhrALaeTano itihAsa. mAIlane aMtare AvelA bhUcaramorI nAmanA medAnamAM eka bhayaMkara ane khunakhAra laDAI thaI hatI. je hAla bhUcaramorI nAmathI prasiddha che, ane te jagyAe Aje paNa tenI yAdagirImAM daravarSe zrAvaNa vada 13-14 ane amAsanA roja meLA bharAya che. ane tyAM jAmazrI ajAjInI derI tathA bhIMtapara laDAInAM kADhelAM citro hajI sudhI mojuda che. e laDAIne vakhate dhroLane nagara sAthe risAmaNuM hoI, teo madade gayA na hatA. paraMtu jyAre kumArazrI ajachanAM rANI sati thavAne bhUcaramerImAM AvyAM tyAre dhroLanA ThAkArazrI haradhoLajIe tathA sarva bhAyAtoe tyAM saMpUrNa baMdebasta jALavI madada ApI hatI. ThAkArazrIharadhoLajI bIjA vi. saM. 1660mAM deva thayA. ThAkarazrI haradhoLajIne traNa kuMvaro hatA jemAMthI pATavI kuMvara meDacha gAdIe AvyA ane udayasiMhajIne gheDI ane raNamalajIne chalAgAma garAsamAM ApyAM, (5) ThAkorI meDachA) (6) ThAkorazI paMcANajI) (7) ThAkarazI kalAjI) (vi. saM. 166thI 1665) (165thI 1700) (1700thI 1762) ThAkarazI meDachanA rAjya amalamAM evuM kahevAya che je devaLA nAmanA gAmane pAdarethI ghaNuM dhana jamInanI aMdarathI maLI AvyuM hatuM. te viSe prAcina dUho che ke - DoMDI kAThe devaLA, ugamaNe darabAra / sAma sAmA be khIjaDA, tyAM dravyano nahiM paar|| kArazrI moDajI vi. saM. 1665mAM pAMca varSa rAjya karI deva thayA. paraMtu temane kAMI saMtAna nahiM hovAthI ThAkorathI bAmaNIyAnA sauthI nAnA kuMvara paMcANujIne gAdI maLI. ane temanA garAsanuM gAma je deDakada te pAchuM sTeTamAM bhaLI gayuM. e (6) paMcANajInA vakhatamAM paNa bahAravaTIAonI ghaNI dhADa AvatI hatI. paNa te badhI dhADone temaNe bahAdurIthI pAchI kADhI hatI. teo 35 varSa rAjya karI, vi. saM. 1700mAM deva thayA. ThArazrI paMcANajIne traNa kuMvaro hatA. temAM pATavi kuMvara (7) kalojI gAdIe AvyA ane sujAne deDakadaDa tathA grAmajane khAkharALuM gAmo garAzamAM ApyAM. ThArazrI kalAjI bahuja zuravira purUSa hatA. tethI temanI kIta bahuja prasiddha hatI, temaNe kAThIo sAthe saratAnapara khokharIne simADe eka jabarI laDAI karI hatI te laDAInI yAdagIri mATe e jagyA Aja paNa ThAkArazrI kalAjInA nAma uparathI "kalAdhAra nAme oLakhAya che. A vakhate jAmanagaramAM jAmazrI lAkhAjI rAjya karatA hatA. temaNe gujarAtane subo nabaLo joI potAnI kerInA sikakA vadhu pADavA mAMDayAM. pitAnuM lazkara vadhArI dIdhuM ane bAdazAhI khaMDaNI bharavI baMdha karI. A uparathI bAdazAhe AjamakhAnane gujarAtane sube nimyo teNe navAnagara upara caDAI karI A vakhate dhroLa tathA jAmanagarane suleha hovAthI ThAkarazI kalAjIe pitAnA pATavikumAra sAMgAjIne keTalAka lazkara sAthe jAmasAhebanI madade mokalyA hatA. ane te bhayaMkara laDAI sAMgAjI bahAdurIthI laDatAM kAma AvyA hatA. ThAkArazrI kalAcha vi.saM. 1762mAM 62 varSa rAjya karI deva thayA. ThAkArazrI kalAjIne sAta kuMvaro hatA. temAM pATavikumAra sAMgAjI uparanI laDAimAM kAma AvyA tene paNa kAMI saMtAna nahiM hovAthI ThArazrI
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [ dvitIya khaMDa kalAjInA bIjA kuMvara bhImajI gAdIe besavAno haka hato paraMtu temaNe gAdIe besavAnI nA kahI ane bAra gAma sahIta khIrasarA laI tyAM jaI rahyA tethI ThokeArazrI kalAjInA trIjA kuMvara juNojI gAdI upara AvyA ane cothA kuMvara jesaMgajIne vAgudaDa, sagALIyA, sudhALunA ane DhokaLIyA tathA pAMcamA kuMvara meghajIne jAyavA ane gaDhaDA chaThA kuMvara hAthIjIne dahIMsarA, meDapara ane meTADA ane sAtamA kuMvara puMjAjIne rAdaDa ane hIdaDa gAmo garAsamAM maLyAM. (8) ThAkora zrI juNAjI (9)ThAkarazrI khetAjI (10) ThAkoraDhI kalAjI bIjA (vi. saM. 176rathI 1768-6 varSa) 1768thI 17-3varSa)(1771thI 1772-1varSa) - ThAkarazrI juNAjI kuMvara pade hatA tyAre navAnagaranI gAdI upara jAma raNamalajI hatA te jodhapuranA bhAyAtanAM kuMvarI joDe paraNyA hatA. te bAIne kAbu potAnA svAmI upara eTale te vadhI paDayo hato ke teNe potAnA bhAI govardhana rAThoDane nagarano kArabhAra apAvyo hatA. AgaLa jatAM gorvadhane dhIme dhIme pitAnI benanI sahAyatAthI jAmasAhebane kedI jevA banAvI mukyA hatA. teNIe potAnA bhAinI sahAyatAthI eka chokaro lIdhe ane pote ja tene janma Ape hoya tevI rIte tenuM nAma sattALa pADayuM jyAre vi. saM. 1717mAM jAma raNamalajI deva thayA tyAre dhroLa ThAkarathI juNAjI (ke jeo te vakhate kuMvarapade hatA) e jAmazrI raNamalajInA bhAI rAyasiMhajIne gAdIe besAravAmAM banatI madada ApI hatI. jAmaraNamalajInA kAraja upara goradhanasiMhe jAmanA jADejA bhAyAtothI DarI jaI temane gAmamAM pesavA dIdhA nahiM. te paNa yukinathI teo zaheramAM dAkhala thayA hatA. karnala vokara pitAnA hAlAranA rIporTamAM lakhe che ke "teo (navAnagaramAM) bheLA thayA. pachI thoDA ja vakhatamAM dhALanA jINojI tyAM AvyA teo govardhanasiMhanI sAthe khAnagImAM beThA hatA. tevAmAM temaNe potAnI kamaramAMthI kaTAra kADhI tene potAnA hAthathIja govardhanane mArI nAkhyo, ane hakadAra vArasa rAyasiMhajIne gAdIe besADayA. ThAkarazrI juNAjI vi. saM. 1768mAM cha varSa rAjya karI svarge sidhAvyA. teozrIne cAra kuMvaro hatA. temAM pATavi kuMvara khetojI gAdIe AvyA (saM. 1768) nAnA kuMvara lAkhAjIne khAkharA ane meTIcaNela kumArazrI muLujIne haDamatIyA, (je hAla paNa muLujInA nAma uparathI muLavANunAhaDamatIyA kahevAya che) jodhapura, ane khajuraDI jemAMthI pahelAM be gAmo hAla navAnagara sTeTa tAbe che ane khajuraDI khIrasarA tAbe che. kumArazrI goDajIne hADAToDA ane bheMsadaDa tathA garADIyAmAMthI pATIyuM maLI. ThAkArazrI khetAjI vi. saM. 1771mAM svarge sidhAvyA. teozrIne traNa kuMvaro hatA. temAMthI moTA kalAjI gAdIe AvyA ane nAnA kuMvara vAghajI ane makanajIne garAsa maLyo, makanajIne meghapara je hAla jAmanagara tAbe makAImeghaparanA nAme oLakhAya che te tathA nAnuM vAgudaDa garAsamAM maLyAM. - DAMgarAnA bhAyAtoe TharabI kalAjIne DAMgare AmaMtraNa karI dagAthI temanuM khUna karyuM. (vi. saM. 1772)
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 prathama kaLA] AALasTeTane tihAsa. (11) ThAkeArazrI vAghajI(vi. sa. 1772thI 1816) 44 varSI ThAkArazrI kalAne kaSTapaNuM saMtAna nahi hovAthI temanA nAnA baMdhu vAghajI gAdIe AvyA. te DhAMkeArazrI vAjI ghaNAMja bahAdUra hatA. temanA vakhatamAM jodhapuranA mahArAjA dvArakAnI jAtrAe jatA hatA. tee rastAmAM dhroLane pAdhare chAvaNI nAkhI paDayA hatA. temanA mANasAe gAmamAM pesI vastinA leAkeAne keTalIka harakata karavA mAMDI. leAkeAe DhAkAra vAdhajI AgaLa AvI phariyAda karI eTale te ekadama peAtAnI phAja lai. jodhapuranA mahArAjanI chAvaNI para gayA tyAM tee banne vacce laDAi thai, temAM jodhapuranA mahArAja hAryo ane ThAkAra vAdhajIe tenA hAthInuM puMDru kApI nAkhI ane hAthIne darabAramAM meAkalAbyA. jyAre jodhapuranA mahArAjAe dhaNI AjIjI karI tyAre temaneA hAthI pAcheA ApyA. A vakhate mahArAjA dvArakA nahi' jatAM jodhapura pAchA gayA. ane te vakhatathI eka kahevata vAghajInA vakhatamAM cAlu thai / 'aTheya dvArakAM' A kahevata Aja sudhI cAle che. DAkAra ThAkAra hAleAjI goMDaLanI gAdI upara hatA temanA taraneA hAthIjI eka meADhI phoja laine pherA pharatA hatA. eka veLA mitANAnA khArAmAM DhAkAra vAghajI 60 gheADAthI chAvaNI nAkhI paDayA hatA,tyAM AgaLa thaIne gAMDaLavALA hAthIjI DaMkA vagaDAvI nIkaLyA. ThAkeArazrI vAdhajIe DakA baMdha rAkhavAnuM kahevarAvyu', paraMtu vAta teNe mAnI nahi. tethI te banne vacce laDAi thai. gAMDaLa ane dhroLa vacce vinA kAraNe vera utpanna na thAya ane kAyamanI *suleha jaLa vAya teTalA mATe eka vidvAna cAraNe goMDaLa jai, ThAkeArazrI hAlAjIne nIcene duhA kahyo. soraTho- -hAlA hothIne vAra, gaDha jAze goMDaLa taNo // suto sApa ma jagADa; verI thAze vAghaDo // 1 // aH--hai ThAkeAra hAlAjI tu tArA hAthIjIne vAra (kajIA karatA aTakAva) nahiMtara tArA mAMDaLanA gaDha tArA hAthamAMthI jaze. kAraNa ke vinA kAraNe ThAkAra vAdhajI sAthe vera karAvI, sutelA sarpane jagADamAM. te uparathI banne rAjgyA vacce suleha thai hatI. ThAkeArazrI vAljIe 80 vaSa~nuM lAMkhu AyuSya bhAgavyuM hatuM. ane peAtAnI AkhI umara laDAimAMja gALI hatI. teo vi. sa. 1816mAM 44 varSa rAjya bhAgavI svage sidhAvyA teozrIne sAta kuMvarA hatA. jemAMthI pAvikumAra jayaMsaMhajI (jesaMgajI) gAdIe AvyA. ane nAnA mejIne viravAva (je hAla jAmanagara tAme che te,) rAyabajIne sAlapIpaLIyA je paNa hAla nagara tAme che te, khImAjIne rejhIyA ane seAnAraDI amarAjIne hajAmacArA tejAjIne ANuMdapura ane cAsIyA-pIpaLIyA(je hAla nagara tAkhe che.)ane ajAjIne pIpaLIyA ane viravAvanI pATI, ema garAsamAM gAme ApyAM.
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrIyaduva'zaprakAza. [dvitIya khaMDa (12) ThAkrArazrI jesaMgajI (13) DhAkArazrI jINAjI(bIjA) (14) DhAkArazrI nAthAjI (vi. saM. 1816thI 1819) (va. sa. 1819thI 1827)(vi. sa. 1827thI 1838) (15) DAkArazrI meADajI (sa. 1838 thI 1859) DAkArazrI jeza gajInuM khIjuM nAma dAdAbhAi hatuM. temaNe peAtAnA pitarAi kAkA bhImajI pAsethI khIrasarA lai lIdhuM (saM. 1816) kAraNake te svataMtra thavA mAgatuM hatuM e levAmAM temane gajarANuIe sArI madada ApI hatI. tethI temane kATaDuM gAma bakSiza ApyuM. je gAma hAla paNu gujarANInAkATaDA e nAmathI eALakhAya che. pAchaLathI gheADA divasapachI khIrasarA bhImajIne Apyu. ThAkArazrI jezIMgajI ghaNA vakhata sarapadaDamAM rahetA. kAraNake tenuM AjI bAju cAre taraphathI rakSaNa karavAnuM hatuM ThAkeArazrI jesaMgajI kata traNa varSa rAjya karI 1819mAM svage` sidhAvyA. teone traNa kumArA hatA temAMthI pATiva kumAra bruSNeAjI (khIjA) saMvata 1819mAM gAdIe AvyA ane nAnA kumAra lAkhAjIne majo ane maherAmaNujIne nathuvaDalA ema gAmA garAsamAM ApyAM. ThAkrArazrI jINAjI (bIjA) ATha varSa rAjya karI vi.sa. 1827mAM svarge sidhAvyA teozrIne traNa kuMvaro hatA. temAM pATiva kuMvara nAthAjI gAdIe AvyA. ane nAnA kuMvara mAnAjIne varSoparI ane aradhuM peTA (gAviMdapara) ane sattAjIne khIjaDIA ane aradhuM peTA ema gAme garAsamAM maLyAM. ThAkeArazrI nAthAjIe vi. sa'. 1838 sudhI 11 varSa rAjya karyu. temane e kuMvarA hatA temAM pATiva kuMvara meADajI gAdIe AvyA. ane nAnA kuMvara hAthIjIne iTAlA gAma garAsamAM maLyuM. ThAkArazrI meDajInA amalamAM navAnagaramAM jAma jasAjI (bIjA) rAjya karatA hatA. te veLA e rAjyamAM maherAmaNa (merU) khavAsa bahuja sattAvAna purUSa hatA teNe jAmasAhebane peAtAnA kabajAmAM najarakedI tarIke rAkhyA hatA. tethI tenA tAbAmAMthI chuTavAmATe jAmasAhebe ahinA ThAkArazrI meADajI tathA rAjakeTanA ThAkeArazrI maherAmaNajI ane gAMDaLanA DhAkArazrI dAjIbhAi ane khIrasarAnA ThAaArazrI raNamalajI vagerenI madada mAgI te sarvee maLI merU khavAsa sAme baMDa karyuM, para'tu teo mene kAMi paNa ijA karI zakayA nahi te paNa temaNe pAchaLathI jAmasAheba ane merUkhavAsa vacce suleha karAvI ApI, ThAkArazrI meADajInA vakhatamAM kacchanA vajIra phatehamahamade navAnagara upara caDAi karI. paraMtu temAM te kAvI zakayA nahi. tyAMthI prathama te khabhALIe ane pachI bhANavaDa gayA, ane tyAM thANu esAyu. tyAMthI dhrAphAne raste pAchA vaLI dhroLamAM killedAra mukI pote kacchamAM gayA. tenA gayA pachI ThAkArazrI meADajIe killedArane hAMkI kADhI, dhroLamAM svataMtra rIte rAjya karavA mAMDayuM. ThAAArazrI meADajI 61 varSa rAjya karI vi. sa. 1859mAM svage sidhAvyA. temane bhupatasihajI nAmanA ekaja kuMvara hatA.
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama kaLA] preLasTeTane itihAsa. (16) ThAkarazrI bhupatasiMhajI vi. saM. 1857thI 1900-41 varSa) ThAkarazrI bhupatasiMhajI gAdIe AvyA pachI temanA amalamAM eTale vi. saM. 1863-6mAM gAyakavADanA dIvAna ane vaDodarA resIDanTa karnala vaikara gAyakavADa sarakAra taraphathI khaMDaNInA AMkaDA mukarara karavAne hAlAra prAMtamAM AvyA. A rAjyanI khaMDaNune AMkaDo paNa temaNe A vakhate ja mukarara karyo. temAM dhULa paragaNAnI rUA. 5,346nI khaMDaNI rAkhI ane sarapadaDanI rUA. 4,358 rAkhI A vakhate sarapadaDa paragaNuM navAnagarane tyAM gIravI hatuM. te pAchuM maLavA ThAkArazrI bhupatasiMhajIe briTIza sarakAra tathA gAyakavADasarakAranI madada mAgI. vaLI jAmazrI jasAjIe temanA bhAI sattAjIne garAsa ApavAnI nA pADI hatI. temaja kaccha taraphanA keTalAka dAvA temanA virUddha ubhA thayA hatA. vaLI bIjI paNa keTalIka takarAra hatI. tethI jAmasAhebane teno nikAla karavA aMgreja tathA gAyakavADasarakAre sucanA karI. paNa jAmasAhebe te tarapha kAMI lakSa ApyuM nahiM. tethI aMgreja lazkara karnala vaikaranI saradArI heThaLa ane gAyakavADI lazkara phatehasiMharAvanI saradArI heThaLa navAnagara upara caDayuM. temanI sAmA thoDIvAra jAmazrI jasAjIe Takakara lIdhI, paNa Akhare ghaNIkharI bAbate kabula karI. ane bhupatasiMhane sarapadaDa paragaNuM vi. saM 1874mAM pAchuM maLyuM. ThAkArazrI bhupatasihajInA vakhatamAM ogaNotarA nAmane bhayaMkara dukALa paDyo hato (saM. 1869) tethI dANu vagerenA bhAva bahuja caDI gayA hatA. tethI keTalAka bhAyAtoe pitAne garAsa bIjA saMsthAnone tyAM gIravI mukyo ane te teo karaja bharI pAcho laI zakayAja nahi. vi. saM. 1870 tathA 1876 tathA 1881 tathA 1990 tathA 1804 vagere sAlamAM sakhata varasAda paDavAthI pAkane ghaNuM ja nukasAna thayuM hatuM. ThAkArazrI bhupatasiMhajI vi. saM. 1900mAM 41 varSa rAjya karI svarge sidhAvyA hatA. temane be kuMvaro hatA. temAM pATavi kuMvara jayasiMhajI gAdIe AvyA ane bIjA kuMvara kesarIsiMhajIne boDIghaDI gAma garAsamAM maLyuM hatuM. paNa teo aputra gujarI jatAM temane maLela gAma rAjya sAthe joDI dIdhu hatuM. * kumArazrI kesarIsiMhajI bahuja buddhizALI hatA. teoe bhAladezamAM AvelA ke gAMgaDanA vArasA kesamAM bahuja samayasucakatA ane buddhi cAturya vAparI kesa jItyAM hatA. te vAta jagaprasiddha che. kahevAya che ke teoe nIcenI cAra saratanuM inAma kADheluM hatuM. A (1) izvara svarUpanA sAkAra nirAkAranA jhagaDAmAM pote je pakSa le te pakSanuM pratipAdana karatA. temAM kAI khoTA TharAve te tene rUA. 1000) ApavAnuM InAma jAhera karyuM hatuM. (2) eka mAsa sudhI khobe ne dhAbe baMdhANInA hAthathI aphINano kasuMbo pIe, chatAM je keI teone aphINanuM baMdhANa karAvI Ape to tene rU.1000)nuM InAma jAhera karyuM hatuM. (3) zetrajanI jerI ramatamAM tenA bAdazAhane keda karI mahAta kare(cha)ne rU.1000)InAma (4) potAnI svArInI ghoDIne teonI rajA sivAya koI caDhIne darabAragaDhanA daravAjA bahAra laI jAya te rU. 1000) inAma ApavA.
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrIyaduva'zaprakAza [dvitIya kha (17) ThAkeArazrI jayasiMhajI (jesaMgajI) [bIjA] ( vi. sa. 1900thI1942-42 varSa ) ThAkArazrI jayasi hujIe dhaNA lAMbA vakhata sudhI zAMtithI rAjya calAvyuM hatuM. temane dhroLa ane sarapadaDamAM killAe baMdhAvyA hatA, temaja banne sthaLe darabAragaDha paNa badhAvyA hatA. te sivAya bAga bagIcA dharmazALAo, saDakA ane jaLAzayA vagere baMdhAvI leAkeApayogI kAmamAM dhaNA paisA kharcyA hatA. kAThiyAvADa prAMtamAM je rAjyavaMzIe pramANika paNe insAph ApavAmAM vakhaNAyA che temAMnA eka ThAkrArasAhebazrI jayasiMhajI paNa hatA. navAnagaranA mahArAjA jAmasAheba sara vibhAjI sAthe ThAkArazrI jayasihajIne ghaNA nikaTanA saMbaMdha hatA. vi. sa. 1934mAM 'ceAtrIzA' nAme eLakhAtA dukALa paDayA tyAre temaNe garIbale kAne anAja ApI dhaNAMnA prANa bacAvyAM hatAM, tee peAte sArA vidvAna hAvAthI vidyAneAne temaja graMthakAra ne sArA Azraya ApatA hatA. temaja daravarSe ghaNAM kaviAne dhADA zaNagArI, peAzAka paherAmaNI vigere ApatA, te bAbatanuM kAvya jAmanagaranA rAjakavi bhImajIbhAie raceluM che te A nIce ApavAmAM Avelu che: uparanI hakIkata vAMcakane navAi jevI lAgaze. paraMtu jADejA kesarIsiMhajI (kezubhA)nA khAsa sahavAsamAM AvelA ane uparanI bhAkhatA najare jovAvALA sakhkhAe ameAne A vAta kahI hatI. leAkeA tenA pAse,kImIe| krU vazIkaraNa hatuM tema mAnatA. paraMtu peAtAnuM zuddha kSatrivaTa, ane uMcA prakAranA cAritrya tene kAyiAvADanA rAjaputeAmAM ane rAjAomAM mAnaniya zreSTa pada apAvyuM hatu. teemAM udAratA AdI aneka saguNA hatA, je teenA samakAlina muLInA rahisa gaDhavizrI rivarAje nIcenA kAvyAmAM varNavyA che. // kesarI sIhuSTa guNu varNana kavita // kou kahe pArasamanI hai bhupa kesarI peM, kou kahe kImiyA kamAla kara tAke hai // kou kahe jAnata mahAna lacchamIMko maMtra, kou kahe jaMtra iMdrajAla vasa vAke hai // kahe ravirAja kou kahata uraddharekha, tAhI teM azeSa moja - sAhIbI majAke hai // baDe prabhutAke guna karnase udAratA ke gunIleta thAke paiM nadAna deta thAke hai // (?) || gheADAonuM tathA tenA para svArI karavAnuM varNana / / suraMga savettI lakhI soMtaka samana sohe, sabaje surakha opa muzakI banelema || jarare rumAnI mauve garare saMjAbI aura, saMdalI sunerI sAmakarna sura kele meM // kahe ravirAja bhUpa kesarI birAje rupa, rAje raMga raMga ke calata gata gele meM // bidhineM racele khAsa gorakha ke cele jese, dekhe alabele turI rAvare tabelemeM // (ra)
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama. ] cheLaseTano itihAsa. ||t jati oinn|| eka dIna zaMkara prate; umA araja dAkhe ema / ghaNA svAmi ghATa ghoDA, karo cho nita kema // to kara prema, jIkara prema, purcha nAthajI kara prema // 1 // jaNa dIna rAvaLa jAma, tad jaga azava caDhaNa apaar|| soroja Ayo Aja zaMkara, tuma sajo tokhAra // to dAtAra jI dAtAra, dAkho aso kuNa daataar||2|| suNa zubha vacano sati kerAM, vade hara ema vANa // jAma rAvaLa bIyo jope, jadapati jadarANa // tokaLa bhAMNa jI kaLabhANa, bhupata naMda he kaLabhANa // 3 // dhroLa gaDhapata tega dhArI, bhupa bhIyaNa bhaMga // mohaDera hara natadIye moje, tAkavAM toraMga // to jesaMga jI jesaMga, jAgama samApe jesaMga // 4 // iNa kAja danaprata sati AkhAM, karAM meM kekANa // jAcaNAM hatha dIye jesaMga, sadhara jaMgI zANa // to maherANa, jI maherANa, moje bhupati maherANa, // 5 // bolIyA ziva ema bANI, bhImajI kaviyaMda // daNIsara he eka dAttA, neka bhupata naMda // to AnaMda jI AnaMda, umA rude thai AnaMda // 6 // bhAvArtha-jAmazrI rAvaLajIne ( jaDIo jaMgalamAM vase ghoDAne dAtAra ) mahAdevazrI jaDezvara haMmezA navA ghaDAo utpanna karI ApatA, ane jAmarAvaLajI te ghoDAo yAcakone dAnamAM ApatA. te hakIkata mujaba dhroLa ThAkArazrI jesaMgajI paNa kavione aneka ghoDAo dAnamAM ApatA. jenA uparathI kavirAja bhImajIbhAIe te yuktinuM kAvya racyuM ke, eka divasa umaiyAjI mahAdevazrIne puche che ke "ApazrI jAmarAvaLajIne aneka ghoDAo purA pADatA te pramANe hAle paNa A saMkhyAbaMdha ghaDAo kAnA mATe taiyAra kare che" sAMbhaLI mahAdevajIe dharata rIkAba pAva verI hiya dhakapaka, sakapaka kAyarana kaMpa hota bhArI hai // Asana jamAye arI jIvanakI chuTe Asa, pakarata bAga jana jaMga jItakArI hai // kahe ravirAja bhupa kesarI nIhArI mahA, behada vidhAna bharI beThaka tihArI hai // jaga jazavArI kiratAra ne saMvArI vIra, bIrarasa vArI terI hayakI savArI hai // 3 //
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduva'zaprakAza. [dvitIya khaDa rAvaLajAma jevA bhupatasiMhajInA putra jayasiMhajI nAmanA kAyama kavione ghaNAM dhADAe dAnamAM Ape che. mATe he utpanna karU chuM ane A kaLiyugamAM uttama prakAranI neka Teka jALavanAra bhupatasa MhajInA kumAra jesaMgajI che te ekaja che, te sAMbhaLI sati umaiyAjI hradayamAM ghaNAM khuzI thayA, ThAkeArazrI jesaMgajI vi. sa. 1942mAM 42 vaSaeN rAjya karI svage sidhAvyA. teozrIne risihajI nAme ekaja kuMvara hatA. 16 kahyuM ke "A pRthvi upara khIjA dhroLanI gAdIe rAjA thayA che. sati! huM tenA mATe A dhADA te (18) ThAkeArazrI harisiMha (vi. sa. 1946thI 1970-28 varSa) ThAkArathI harisiMhujInA rAjyArANa prasaMge navAnagaranA mahArAjA jAmasAheba sara vibhAjI sAheba tathA nAmadAra gAyakavADa sarakAra ane bIjA sTeTAnA pratinidhie padhAryAM hatA. teeAzrInA vakhatamAM keLavaNI khAtuM sTeTane seAMpavAmAM AvyuM ane sTeTanA havAlAmAM te khAtuM AvyA pachI temAM uttarAttara sudhArA thatA gayA che. vi. sa. 1956-57-58 ane 1968nA duSkALanA varSomAM teozrIe chuTe hAthe garaba lakAne puSkaLa anAja ApyuM hatu. ane bhAyAtA vagerene paNa ghaNIja madada karI hatI. pesTaophIsa sAthe TelIgrApha epIsa paNa joinTa karAvI hatI. te nAmadAra dhaNAMja junI rUDhinA ane sAdA rAvi hatA. AvA sudharelA jamAnAmAM pazu teozrInA rAjyaamalamAM badhe brunI rUDhija jovAmAM AvatI. ane prajA sAthe pitA putra tarIkenA paraspara prema spaSTa jaNAi AvatA. ThAkArazrI harisiMhajIne pazu pAtAnA pitAnI peThe krAvyaneA sArA zAkha hatA, kavirAja bhImajIbhAie teozrInA guNuvaNaeNna kAvya banAvela hatuM. te A nIce ApavAmAM AvyuM cheH-- // gIta jAti sapAkharUM // mahAsAgaraM sarupe bhupa, AThe pahorAM dIye mojuM / ketA haMsa rupe kavi. karerA kiloLa // samaMdara jema jaLaveLakA toraMga sAje / harisaMga Ape kavAM, mojarA hiloLa // 1 // banIje siMdhuvaMta veLakA samoha bAje / kIratI sarupI veLa cAlI : cahu kora // copasu uddadhi mAMhI nAva jyuM apAra cale / ope jaza haMkA nAva pRthimeM ujora // 2 // haMsa jyuM merA sare cugatahe motIM hIrA / ahi vidha pAve kavi dAnahI apAra // neka. siMdhu madhye jema nIrahuMkA thAha nAve / pAve nako harisaMga mojahuMkA pAra // 3 // vijeM sAgaraM rupe jaduvaMzI jesA taNo / dhoLahuMkA dhaNI maNI bhIma dAkhe ThIka // tha nirahu~kA mojA merAmaNa dIye hAlA / Ape harisaMga moje keTalA adhika // 4 // ThAkArazrI harisiMhajI vi. sa. 1970mAM svage sidhAvyA. teezrIne kumArAmAM pAvikumArazrI deAlatasiMhajI gAdIe AvyA ane nAnA kumArazrI sAmasiMhajIne khIjaDIyA nAmanuM gAma gIrAsamAM maLyuM. kumArazrI sAmatasiMhajI, temanA pitAzrI ( DhAkArazrI harisiMhu)nA deva thayA pachI trIjeja dIvase deva thayA hatA. jeenA meTA kumArazrI umedasiMhajI jAmanagaranA prakhyAta mahu+ma mahArAjA jAmazrI raNajItasi'hajI sAhebanA e.DI.sI. tarIke jAmanagaramAM rahyA hatA.
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 prathama kaLA] chULasTeToitihAsa. karka (19) ThAkarazrIdelatasiMhajI (vidyamAna) ThAkarazrI dolatasiMhajI sAheba vi. saM. 1970mAM ghoLanI gAdIe barAjyA teozrIne janma tA. 22-8-1864nA roja thayo che. ane teozrI tA. bIjI sapTembara 1914nA roja takhtanazIna thayA che. teo nAmadArazrIe ghoLanI nizALamAM tathA rAjakumAra kelejamAM (rAjakeTa) keLavaNI lIdhI che. moTA vigraha daramiyAna zahenazAhi sarakAre madadanI mAgaNI karI ke turataja tAbaDatoba teozrIe samayane anukuLa yogya madada ApI hatI. teo nAmadArazrInA lagna nIce pramANe thayAM hatAM - (1) bhAdaravAnA ThAkora sAheba amarasiMhajInA kuMvarI sAthe tA. 1 lI mArca 1883nA roja (2) muLInA paramAra pratApasiMhajInAM kuMvarI sAthe thayAM hatA, jeo I. sa. 1887mAM svargavAsI thayAM che. (3) zihoravALA:gehala rAmasiMhajInAM bena jeo I. sa. 1885mAM svargavAsI thayAM che. (4) uteLIyAnA ThAra dAjIrAjajInAM kuMvarI sAthe (I. sa. 1889) (5) lAThInA gahelazrI pratApasiMhajInAM kuMvarI, jeo te. 25-2-1916mAM svargavAsI thayAM. ThAkaeNrazrI dolatasiMhajI sAhebane dIpasiMhajI sAheba nAmanA ekaja kuMvara hatA. jeo vi. saM. 195mAM "InphalyuenjhA'nI bhayaMkara bimArImAM deva thayA hatA. hAla nAmadAra ThAkeArasAhebane be pautro che. jemAMthI yuvarAjazrIjorAvarasiMhajI sAheba rAjyakArabhAramAM sAre bhAga lIe che ane kumArazrI caMdrasiMhajI sAheba jeoe rAjyakumAra koleja (rAjakeTa)mAM keLavaNI lIdhI che ane gIrAsamAM maLela gAma boDIghaDInI vyavasthA kare che. A rAjya pazcima dizAe ejansImAM AveluM che. ane te saMpUrNa sattA bhogavatuM rAja sthAna che. rAjakartAne vaMzaparaMparA aMgata nava topanuM mAna che ane teo pitAnA hakathI ja nareMdramaMDaLanA sabhya che. kAThiyAvADanA nava topanI salAmIvALA rAjyamAM A rAjyanuM sthAna bIjuM che. ane sekanDa kalAsa sTeTano pAvara che.
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [ dvitIya khaMDa chULa sTeTanI vaMzAvaLI (1)haradhoLajI. (2) jazAjI unaDajI (lIyALA) rAdhojI (rAjapara) virajI 7jhIlarIuM ) khIjaDIuM, lAkhAjI . (kAtaDA) karazanajI [saNosarA hamIrajI [DAMga) (4) haradhoLajI jIvaNajI rAjI AzajI sAyabajI amarAjI [bIjA] (nAnI caNola) (jALIA tAlukA) (jAbIDuM) (vaNaparIpATI) (demaDA) - (5) maMDaLa udesIMhajI raNamalajI ja ! (chelI ghaDI) (challA) + (12) ThokerazrI jayasiMhajInA-duhA. jesaMga poDhI jAgIyo, kalANI kaLa bhANa // rojI devA rAvatAM, kava devA ke kANa // 1 // jesaMga jAte dIyaDe, khaDa pANIya vasaMta // kIrata huMdA koTaDA, paDyA nava paData // 2 // holo bhAMkhI yuM kahe, sAmA akhara soya // jesaMgajI haradhoLaghara, kaLamAM koko hoya // 3 // dhruDage meru caLe, aMbara dhara eka thAya // po asadete dhrolapata, jo jesaMga laTajAya // 4 //
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama kaLa] dhroLasTeTane itihAsa. khImAjI pIparaDA (pIparaDI, kheMgArajI (kheMgArakA) vajAjI (dhrAMgaDA) : hamIrajI khetAjI akhAjI (6) paMcANajI meghajI haradAsajI juNAjI (TIMbaDI) (vacalI ghoDI) (deDakadaDa) ! ! (7) kalAjI sujAjI (deDakaDada) saMgrAmajI (khAmaTA) ce , sAMgAjI bhImajI (8)jIjI jesaMgajI meghajI (khIrasarA [ vAgudaDa 1 nAnuM vAgudaDa ] tAlukA) sudhAdhunA jayavA sagALIyA gaDhaDA ) DhokaLIyA suvAga | depALakuM khaDakadharI che. jagAvaTI hothIjI puMjAjI daisarA ] rAdaDa 1 moDapara { hIdaDa | keTaDA meToDA | (9) khetejI lAkhAjI muLajI gADajI khAkharA ! haDamatIyA) hADA ToDA 2 moTI caNola jodhapara bheMsadaDa khokharI) gareDIyA-pATI (10) kalAjI (11) vAghajI makanajI makAjI meghapara). vIsAmaNa nAnuM vAgudaDa ) +(12)jayasiMhajI meghajI rAyabajI khImAjI amarAi tejAjI agAzI (urpha dAdAjI)(vIravAva)(sAlapIpaLIyuM)/rojhIyA)(hajAmarA) (ANaMdapara) pIpaLIyuM (sonAraDI, { cAsIyA pIpaLIyA )
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa (13) jINajI [bojA] lAkhAjI (majoTha) maherAmaNajI (nathuvaDalA) (14) nAthAjI mAnAjI satAjI (vaNaparI peTA ) (khIjaDIupeTA ) (15) eDajI bIjAhothIjI (moTuM ITALuM) (16) bhupatasIhajI (17) jesaMgajI [bIjA) kesarIsIMhajI ( DI) (18) harIsIMhajI (19) dAlatasiMhajI (vidyamAna) sAmatasIMhajI [khIjaDIuM). umedasIMhajI (e. DI. sI. jAmaraNajIta) (vIgere traNa bha I). dIpasIMhajI (kuMvarapade deva thayA) jorAvarasIhajI caMnsIMhajI (yuvarAja) DiI ] zrIyaduvaMzaprakAze dvitIya khaDe prathamakaLA samAptA
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama kaLa] khIrasarA sTeTano itihAsa. ja khIrasarA sTeTano ItihAsa . A tAlukAnI sarahada saM. navAnagara, gaMDala, dhroLa ane rAjakoTa sTeTane lagatI che. kSetraphaLa 13 corasa mAIla che sane 1921nI vastipatraka mujaba 3659 mANasanI vasti che. dara varSanI sarAsarI upaja Asare 40,000 ane kharca 19,000no che. A hadamAM relve ke TUMka roDa nathI. briTIza sarakArane rUA. 2766 dara varSe khaMDaNInA ane rU. 350 junAgaDhane joratalabInA maLIne kula rUA. 2716 ApavA paDe che. kAThivADanA bIjA rAjAo mAphaka A tAlukAne zAhI sattA sAthe kelakarAra thayA che. - prAcIna itihAsa - A tAluke dhroLa sTeTanI zAkhA che. dhroLanA ThAkAra kalAjIne sAta kuMvaro hatA. temAM sauthI moTA sAMgAjI, bIjA bhImajI ane trIjA jANojI hatA. ThA. kalAjInA mRtyu pachI ThA. sAMgojI dhrolanI gAdIe AvyA ane bIjA bhAIone girAsamAM gAmo maLyAM. ThA, sAMgojI navAnagara taraphathI musalamAna lazkara sAthe laDatAM kAma AvyA. tene kAMI saMtAna na hatuM. tethI ThA. kalAjInA bIjA kuMvara bhImajIne dhroLanI gAdIno haka maLyo. paNa teNe pitAne maLela chavAinA khIrasarA Adi bAra gAmothI saMtoSa mAnIne potAnA nAnAbhAI juNAjIne dhroLanI gAdIno haka ApI dI. e khIrasarAnI gAdI sthApanAra ThAkorathI 1 bhImajI caMdathI 170mA, zrI kRSNathI 122mAM purUSa hatA. te pachI 2 ThAkorathI sAMgAjI 3 ThAkArazrI raNamalajI4 ThAkArazrI hAthIjI 5 ThA. DuMgarajI 6 ThA. jIjIbhAI 7 ThA. rAyasiMhajI 8 ThA. bAlasiMhajI ane 9 ThAkArazrI surasiMhajI hAla vidyamAna che. karnala vaikare seTalamenTa karyuM tyAre khIrasarAnI gAdI upara cothA ThAkArazrI hethIjI hatA. maLapurUSa ThAkArazrI bhImajIthI bIjI peDhIe ThAkArazrI raNamalajI thayA. teNe gAMDalanA ThAkArazrI kubhAine ghaNIka vakhata madada karI hatI. temaja navAnagaranA jAmazrI jasAjIne merukhavAsanA trAsathI choDAvavAmAM teozrIe agresara thai ghaNeka jAnamAlano bhoga Apyo hato. temaja temaNe morabI ThAkora sAme ane junAgaDhanA navAba sAme laDAIo karI hatI. jenI TuMkI hakikata nIce ApavAmAM AvI che. ThAkArazrI raNamalajInuM mosALa jhAlAnemeghapara hatuM. teonA mAmA AgaLa tAjaNe jAtanI ghaDI ghaNIja kiMmatI hatI. e vAta morabI ThAkoranA jANavAmAM AvatAM temaNe te ghaDI jovAne mATe morabI maMgAvI ane te pasaMda AvatAM tenI mAgaNI karI, raNamalajInA mAmAno vicAra te uttama jAtanI ghaDI ApavAne nahato, paNa merabI ThAkarazrIne kema nA paDAya? e dharmasaMkaTamAM teNe hA pADI pote utAre gayA, paraMtu pAchaLathI teo te ghoDI laIne koInA jANavAmAM na Ave tema meghapara cAlyA gayA. A vAtanI khabara morabI ThAkaraTIne paDatAM teo bahuja
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrIyaduvaMzaprakAza. [ dvitIya khaMDa nArAja thayA. ane teone ema lAgyuM ke "mane hA kahI pAchaLathI dago karyo. vaLI ghaDI khAsa joitI hatI. tethI teoe meghapara upara caDAI karI. morabI ThAkora khuda meghapara upara caDI Ave che tevA khabara meghaparanA darabArane thatAM teoe potAnA bhANeja raNamalajIne khIrasArAthI madade bolAvyA. ThA. raNamalajI turataja potAnA 150 cunaMdA svArone laIne meghapara gayA. morabInI phoja hajI meghaparane simADe hatI, tyAM bAtamIdArothI raNamalajI madada AvyAnA khabara jANI morabI darabAra pAchA vaLI gayA. raNamalajIne khabara thatAM teo pAchaLa caDyA. ane thoDe dUra jatAM bheTo thayo. tyAM morabI ThAkerazrIe puchAvyuM ke teo kema Ave che, teNe kahevarAvyuM ke "huM maLavA AvuM chuM." tethI morabI ThAkArathI maLyA ane vAtacItamAM temanA mAmAnI ghoDI levA vicAra jaNAvyA. paraMtu "dikarInAM mAgAM hoya ke vahunAM." evo javAba raNamalajIe Apyo. ane tenA prati uttaramAM morabI ThAkorachI paNa kAMika bhAre paDatuM vAkya bahayA. te vakhate roza manamAM rAkhI banne chuTA paDayA. paNa pAchaLathI ThAkorathI raNamalajIe eka mAsa pachI pitAnA cunaMdA svAro laI morabI tAbAnuM 'kAgadaDI' gAma bhAMgyuM ane te gAmanI tamAma mAlamilkata gADAM jeDAvI khIrasarA tarapha ravAnA karI ane pote 125 svAro sAthe morabInI vAranI vATa jovA 'kAgadaDI' rokANuM e 'kAgadaDI bhAMgyAnA khabara morabI thatAM morabI ThAkArazrIe topanA rekaDAo sAthe lazkarane taiyAra thavAno hukama Apyo. ane pote 200 svArone sAthe laI caDI nikaLyA, morabIthI vAra AvatAM vilaMba thatAM ThAkora raNamalajI cAlI nikaLyA, jyAM hajI eka gAu gayA nahatA tyAM vAra dekhANI tethI teo rokANuM ane morabI ThAkArazrInuM lazkara najIka AvanAM goLIo cAlu karI sAmasAmuM yuddha jAmyuM, e vakhate ThAkArazrI raNamalajI AgaLa eka abdularahemAna nAmanA jamAdAra hatA. tenA AgaLa eka pahelavAna sIdI rahe to teno ghoDo paNa kadAvara abbI hato. ane e vetala (jhaDapavALo) hatA, ke baMdukanI goLI paNa tene pahoce nahiM. e sIdIe jamAdAra abdula rahemAnane kahyuM ke "bApunI rajA hoya to huM sAmenA lazkaramAM jaI eka nako (ramuja) karI AvuM." te uparathI ThArazrI raNamalajInI rajA maLatAM teNe morabInA lazkaramAM dAkhala thaI nagArA pAse jaI jamaiyAvatI bane nagArAM phADI nAkhyAM. ane pote pAcho nIkaLyo morabI darabAre kahyuM ke "mAre, mAro." paNa te sIdIno ghoDo vegavALo hovAthI pote sahisalAmata pAchA khIrasarAnA lazkaramAM bhaLI gaye, morabInA kArabhArIe ThAkarazrIne kahyuM ke "sAheba cAlate dhIMgANe nagArAM pheDI raNamalajIno svAra sahisalAmata nIkaLI gayo. te jenI pAse evAM mANaso che tene pahoMcI vaLavuM muzkela che vaLI raNamalajIe to ApaNA upara hAtha rAkhyo che. Apa vicAra karo ke teNe to mAtra nagArAMja phoDAvyAM paNa Apane kAMI ijA pahoMcADI nahiM. kadAca tevuM kAMI karyuM hota to tene tema karatAM kaNa aTakAvI zakata mATe raNamalajI to koI divasa madada Ape evA che. lAIyunA bhAIyuM che. A te Ape jarA lagatAM veNa kahyA tethI ATaluM karI batAvyuM mATe sulehanI viThThI mokale. ema A e jamAdAra 400 Arabone laI arabastAnamAMthI A dezamAM nokarI mATe AvatAM - raNamalajIe rAkhyA hatA.
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama kaLa] khIrasAra sTeTane itihAsa. 23 kahI viSTI mokalI ane cAraNa ke devasthAno vacamAM rAkhI kahevarAvyuM ke "tame je lIdhuM te tamane mApha che." te uparathI raNamalajI maLyA ane kasuMbo pI sAkarUM vaheMcI e kAgadaDI bhAMgyA viSeno duho che ke -- soraThoH-kAgadaDI bhuko karI, dase jANe deza raNamala na khame resa, rati eka sAMgaNarA uta. // 1 // junAgaDhanA navAba hAmadakhAnajI ane bhAvanagaranA ThAkArazrI vakhatasiMhajIne* kAMI sImADA saMbaMdhI takarAra hovAthI teo baMne vacce laDAI thaI hatI. temAM junAgaDhanA navAbane hArI javAno samaya Avyo jethI suleha karavAnuM vicArI khIrasarAnA ThAkorathI raNamalajIne (je bhAvanagaranA sagA hevAthI) teDAvI teo mAraphata viSTi calAvI suleha karI. te viSenuM kAvya che ke||giit|| kaDe caDIyA abhe bhaDavA kaTaka, topAM jhaDapaDa hui taThe // bAbI hAmadakhAM ataLa baLa AyA, AkhAMgaLa vakhateza aThe // 1 vAgI hAka traMbAgaLa vAgA, dhaDa lAgA paDa voma dhuvA // gohelataNe gajabate goLe, hAlakaloLe javana huvA // 2 taNasame vasaTALA teDA, ke jojo vakhatesa kane / . koTI ganA na bolu kedI, mAru nALAM karo mane // 3 . bhAge dUtha javanake bhUpata, sarave jAge sutha savA // raNamalare sara bhAMkha rakhAvA, raNamala bole take ravA // 4 / / jADAtaNoM huvo jaza jibhe, sube pAo jame sadhI // rAjA huo vakhatasaMga rAjI, bAjI AvI hAtha badhI // 5 hara haradhoLa karAmata hindu, parabata bhaDatA rakhaNa parA // agataveLa gaiNa jaza Ayo, te dhaMdha maTAyo soraTha dhraa|| 6 dohA-jananI te jaNIyo jabara, raNamalIyo rajapUta // jaru navAbAM jehaDA, jera kIyA jama dUta // 1 // e sulehamAM keTalIka vAta bhAvanagaranI tarapheNamAM thavAthI navAba hAmadakhAnane raNamalajI upara roSa rahyo hato. tethI junAgaDha jaI navAe vicAryuM ke "kaMI vakhata khIrasarA upara caDAI karI, raNamalajInI khabara lezuM." evA khabara ThAkarathI raNamalajIne thatAM teoe kahyuM ke "e to navAbo khAtuM che, tene AvatAM vAra lAgaze. mATe ApaNeja sAMmA cAle." ema kahI lazkaranI taiyArI karAvI, ane junAgaDha najIkanAM "mAkhIALA' nAmanA gAmane bhAMgI luMTI lAvavA pAyadaLa lazkara AgaLa cAlatuM karyuM ane pate tathA anvadurahemAna jamAdAra amuka svAro laI pAchaLathI caDayA. AgaLa gaeluM pAyadaLa lazkara (Arabo) sisAMga nAmanA gAme pahocyuM. tyAM sisAMga tAlukAdAranA 11 kuMvaronA lagnanI dhAmadhuma thatI hatI. pAdharamAM jaI ArabAe rasto puchatAM koI halakA mANase ADa javAba ApI AraonI mazkarI * ThAkarazI vakhatasiMhajIvere raNamalajIe pitAnAM kuMvarI paraNAvela hatAM.
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zrIyaduvaMrA prakAza [dvitIyakhaMDa karI. temAMthI te lazkarane sisAMga tAlukadAranA mANaso sAthe vadhAre paDatI takarAra thaI, ane kaI visaMtoSI mANase Arabene kahyuM ke "A gAmamAM mANakI jAtanI ghaDIo bahuja sArI che." tethI Arabae bApu ane jamAdAra Ave te pahelAM hallAM karI gheDIyuM choDI levAno vicAra karI dhiMgANuM karyuM. gAmamAM jANa thatAM rajapute caDhI AvyAM ane temAM agIAra te miMDhoLabaMdha kumAro hatA, jeo te dhiMgANAmAM kAma AvyA. teTalAmAM ThAkara raNamalajI ane jamAdAra AvI pahoMcyA e cAlatuM dhIMgANuM joI raNamalajIe jamAdArane kahyuM ke "Ata gajaba thayo. sisAMgavALA tAlukAdAra amArA bhAiyuM che tenI sAthe vagara kAraNe Abee dhiMgANuM karyuM mATe tame samajAvI baMdha karAvo." te uparathI jamAdAre Arabone zAMta pADayA. ane ThAkora raNamalajI tyAMthI pagapALA cAlI gAmane core AvyA. pitAnA bhAIo (tAlukadAro) pAse ghaNuja dIlagIrI jAhera karI jaNAvyuM ke "Araba ApaNuM bhASA samajatA nahiM hovAthI kAI vinasaMtoSI mANase uzkerI A kRtya karAvyuM che, tema samajAvI mAphI mAgI. tAlukadArone paNa e vAta satya jaNAtAM temaja te Arabo raNamalajInA che tevI khabara na hovAthI te banAva banI gayo. tevuM jANI arasparasa mAphI mAgI sAmasAmo kasuMbo pIdhe. raNamalajI tyAMthI turata caDhI nIkaLyA, ane junAgaDhanuM mAkhIALA gAma bhAMgI laMdI) tenI mAlamilakatanAM gADAM bharAvI AAra sAthe khirasarA tarapha ravAnA karyA. ane pote tathA jamAdAra 150 svAra sAthe junAgaDhanI vAra mATe rokAyA. te khabara junAgaDha thatAM, navAba hAmadakhAnajIe pote caDhavAnI taiyArI karI. teTalAmAM kuzaLa nAgara gRhastha ke jeo divAna hatA. teoe navAba sAhebane samajAvyA ke "sAheba junAgaDhanA jhAMpAmAM gAma dhoLe dahADe AvIne bhAMgyuM, te kAMI kAcA nahiM hoya, temaja Apa vakhatevakhata khIrasare jaI raNamalajInI khabara levAnuM kahetA te zabdone lIdhe ja A banAva banyo che. mATe Apa khuda caDAI nahIM karatAM mane hukama Apo.' te uparathI kArabhArI lazkara laI mAkhIALe AvIne tapAsa kare che te khabara maLyA ke ApanI vATa joine raNamalajI hamaNuMja gayA. te jANI divAna pAchaLa caDayA nahiM. ane raNamalajI badho mAla laI sahisalAmata khIrasare pahoMcyA. ThAkarathI raNamalajI pAse hothI aTakanA saMdhIo rahetA hatA. eka dahADo temAMno eka hAthI mAchalAM mArI bajAramAMthI khullAM laI AvatAM mahAjananI (hinduonI) lAgaNI khANI ane saue te viSe raNamalajI pAse jaI araja karI. te uparathI hAthIe khullAso karyo ke "sAheba lIlAM chama jevAM mAthAM ApIe chIe. te amAruM khAja hei, koIka divasa ame lAvIe temAM zuM?" raNamalajI kahe e kharuM, paNa e badhuM khAnagI thAya, hinduonI lAgaNI na dubhAvavI joIe. ema kahI hindudharmane pakSa rAkhI saMdhIne Thapake Apa turataja te: saMdhI taravAra laI jAmanagara gayA. ane merU khavAsane uzkerI tenA bhAI bhavAnanI dekharekha nIce eka lazkara khIrasarA upara laI AvyA. te vakhate bhAyAte tathA ThAkarazrI raNamalajI gAmaDAmAM khaLAM bharavA gayA hatA. tethI rAtre raNamalajInA nAnAbhAI agAbhAI daravAjA baMdha karI killAnuM rakSaNa karavA lAgyA. savAra paDatAM vahelA gAmamAM bIjA je saMbaMdhIo rahetA hatA te tathA Araoe agAbhAinI sAthe rahI killA uparathI goLIbAra zarU karyo. suda
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama kaLa] khIrasara sTeTanA itihAsa. 25 thayo na hato, teTalAmAM khIrasarethI rIMsAI gayelo saMdhi (hAthI) je lazkara bhege Avyo hato te kilA upara caDhavA nisaraNI bAMdhI kozISa karatAM agAbhAIe goLIthI tene ThAra karyo. te pachI AgAbhAI killAnA AthamaNuM koThAuparathI laDavA lAgyA. temAM bhavAna khavAsanA keTalAka mANaso maravA lAgyA. te pachI koInI goLI AvatAM AgAbhAIe te keThA uparaja kAma AvyA, hAla teonI khAMbhI koThA pAse che ThAkArazrI raNamalajIne A khabara thatAM turataja pahoMcyA. ane gAmathI uttara tarapha AvI jyAM takIo che tyAM Arasamahamada nAmanA olIA-phakIra rahetA hatA. tenA AgaLa raNamalajI parabArA jatAM te phakIre duvA khera karI vacana ApyuM ke "tamo atyAreja rAtrInA vakhatamAMja duzmano upara ociMto hale kare. teo aMdaroaMdara kapAI jaze." raNamalajIe tenA vacana upara vizvAsa rAkhI tema karatAM duzmananA ghaNA mANasanI khuvArI thaI. ane bhavAna khavAsa chAvaNI upADI pAcho gaye. te pachI keTaleka vakhate jAmazrI jasAjI (bIjA)ne merU khavAse jyAre pitAne tyAM aTakamAM rAkhyA tyAre kerazrI raNamalajIe ghoLa, rAjakoTa ane gaMDaLanA ThAkAranI madadathI jAmazrI jasAjIne meranA trAsamAMthI mukata karavA banatI kozISa karI hatI. temaja kacchamAMthI caDI Avela phattehamahamada jamAdArane harAvI jAmanagarane ghaNI ja madada karI hatI. ThA. raNamalajIe jAmanagarane pitAnuM eka gharaja mAnI jAmazrIne je madada karI hatI. ane je kSatriyadharma bajAvyuM hatuM te nIcenA kAvyathI spaSTa jaNAya che. giit|| jAta kSatriyAM dharamasAru gAmahI garAsajAta, asivAta dharAsare maMDe atapAta / thAnake thAnake vAta sagapaNataNI thAta, naMda raNamAla hadhAM gharejo na thAta // 1 dega tega jAtasabe uMcahI nIcakuM dAvu, varatAvU huta vAru khavAse vaseka / avatArI bhAre sAMgAnaMdujona hota eka, chatrIse vaMzakI mAjA chuTI jAta cheka // 2 grAsa cAsa vadhAravA thApavA ThAmake gAma, rakhavALu jAmadharA theyuM raNamAla / kADhavA khavAsAM bITa na rAkhavA cheka bAkI, dhajAbaMdhI bhImaharu haradhoLAM DhAla // 3 - AzISanuM gIta - maraDacha rAvataNA daLa maraDI, bhaNe ajAvara avara bhatI // sitApati tohAro sAthI, raNamala makara phakara ratI // 1 khuTala rAva gIyo ghara khuTI, phatIe kIdhA kAma kamAma // tAro jAmane taMhI salAmata, taMhI belI sadA ghanazyAma // 2 sArA bhaja moravI sArI, ghara lai uThA khoTa ghaNI // viThalIyo karase vAruM, tArA gaDha ne nagara taNI // 3 gerIvaMzanA rAjya karjAnA vakhatamAM khIrasarAno killo bAMdhavAmAM Avela paNa te kille jIrNa thatAM ThAkArazrI raNamalajIe tene jIrNoddhAra karAvyo hato. hAla te killo uMcA TekarA upara hAI khulI RtumAM lagabhaga 20 mAIla dUrathI dekhAya che. ThAkArazrI raNamalajI pachI (4)thI ThAkorathI hethIjI thayA. jenA vakhatamAM karnala vaikare seTalamenTa karyuM te pachI
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa (5)mA ThAkArazrI DuMgarajI tathA (6)ThA ThAkara zrI jIjIbhAI thayA te pachI (7)mAM ThA. zrI rAyasiMhajI thayA. teo bahuja bahAdUra purUSa hatA. AsapAsanA cora luTArAo tethI DarI tAbe rahetA. eka vakhata A I, kartAnA pitA kavirAja bhImajIbhAine ghoDe laI kAsuDA nAmane temano mANasa rAjakoTa jatA hatA. rastAmAM khIrasarAnI hadamAM jumalA nAmane eka saMdhi (jene kAsuDA sAthe sagapaNa bAbata vera hatuM). te maLyo teNe kAsuDA pAsethI kavirAjano ghoDo paDAvI lIdhe, kavirAjane e khabara thatAM, khIrasare gayA ane ThAkArazrI rAyasiMhajIne nIce duhe kahyuM ke - rAyasiMhajInA rAjamAM, jumale pADI joTa / vino gho no, nahaiiM to strIne voTa / e sAMbhaLI rAyasiMhajIe jumalAne bolAvyo ane tapAsa karatAM te ghoDo teNe junAgaDha veMcI AvyAnuM jaNAvyuM. tethI ThAkArazrI rAyasiMhajIe tenA badalAmAM eka ghoDo ane 100 kerI rokaDI kavirAjane ApavA mAMDI. paNa te kavi nahi letAM, potAno ja ghaDo maMgAvI pAcho saMpavA haTha lIdhI. te uparathI ThArazrI rAyasiMhajIe jumalAne ghaDe junAgaDhathI pAcho laI AvavAnI pharaja pADatAM, eka mahine te ghoDo lAvyo. te pachI ThArazrIe kavirAjane khIrasarA bolAvI te gheDa tathA 100 kerI ane pozAka ApI kavine khuzI karyA hatA. (8mAM) ThAkArazrI bAlasiMhajI thayA teo bahuja udAra ane mIlanasAra prakRtinA hatA. teozrIe potAnA pATavikumArazrI surasiMhajInAM lagna moTI dhAmadhumathI karyA hatAM. (9) ThAkArazrI surasiMhajI (vidyamAna) teo nAmadArane janma tA. 26 sapTembara sane 1890 nA roja thayo che. teozrI tA 24 phebruArI sane 1920 nA roja gAdIe AvyA. teo nAmadAre IMglAMDamAM sADAtraNa varSa rahI keLavaNI lIdhI tathA yuropanI musApharI karI che. nAmadAra zahenazAhane sane 1911mAM rAjyAbhiSeka vesTaminsTara ebomAM thaye tyAre tyAM hAjara rahevAnuM teo nAmadArane mAna maLyuM hatuM. deDha varSa sudhI teozrIe daherAduna ImpIrIala keDeTa korsamAM keLavaNI lIdhI che. hAlamAM khIrasarA sTeTane cothA kalAsano akhatyAra che. ThAkora sAhebane be rANuo che. (1) mALavAmAM Avela javAsIyAnA darabArazrI lAlasiMhajInAM kuMvarI, (2) gajAbhAInI vAvaDInA gahelazrI bhupatasiMhajInAM kuMvarI. rANIzrI dhanakuMvarabAne peTe tA 7 sapTembara 1918nA roja pATavikumArazrI pratApasiMhajIno janma thayo che. ThAkora sAhebanA bIjA kumAra zrI bacudAdAno janma 15 me 1924nA roja thayo che temaja ThAkArazrIne cAra kuMvarI sAheba che. ThAkora sAhebano bIjA rAjyakartA sAthe bahu najIkano saMbaMdha che. tevAM rAjyo vAMsadA, bhAvanagara ane kIzanagaDha che. ThAkorasAhebanAM meTAM bahena rUpakuMvarabAnA lagna vAMsadAnA sva. mahArAvazrI pratApasiMhajI sAthe thayela hatAM. ane bIjAM bahena naMdakuMvarabAnA lagna bhAvanagaranA svargastha mahArAjA sara bhAvasiMhajI sAthe thayAM hatAM (hAlanA bhAvanagaranA mahArAjA sAheba kRSNakumArasiMhajIne ThA. zrI. surasiMhajI * e lagna prasaMge mArI (I. kartAnI) kavitA saMbhaLI mane eka imITezana hIrAjaDina suvarNane kaMTho pozAka sahita Ayo hato.
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama kaLa] khIrasArA sTeTane itihAsa. sagA mAmA thAya che.)ane trIjA sauthI nhAnAM henanAM lagna kIzanagaDhanA svargastha mahArAjA sara madanasIMga bahAdura sAthe thayelAM hatAM. temaja ThAkora sAhebanA kAkAzrI takhtasiMhajIno kuMvarInAM lagna alavara mahArAjA sAheba sAthe thayAM hatAM. na upara pramANe moTAM rAjyasthAne sAthe A sTeTane aMgata saMbaMdha che. nAmadAra ThAkera sAheba khetIvADI ane vepAra udyoga temaja mAlaghArI loko vigerenI sthiti dIna pratidIna kema. sudhare tevA prayAso kAyama kare che. 2. khIrasarA sTeTanI vaMzAvaLI para (1)ThAkorathI bhImajI. (cathI 170 zrI. kRSaNathI 122) (2) sAMgAjI. raNamalajI () ThAkArazrI ThAkarazrI kArathI ThAkorazrI ThAkArazrI hAtha hAthIjI DuMgarajI jIjIbhAI kheMgArajI (7) ThAkarazrI rAyasiMhajI bhAvasiMhajI (8) ThAkorathI bAlasiMhajI takhatasiMhajI (9) ThAkorathI sUrasiMhajI (vidyamAna) parAkramasiMhajI (e. DI. sI. mahArAjA) jAmasAheba prabhAtasiMhajI (yuvarAja) khIrasarA sTeTane itihAsa samApta, bacudAdA.
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitIyakhaMDa e jALIyA-devANI-tAlukAne katihAsa - A tAlukAnI AsapAsa navAnagara ane dhroLa sTeTanI sarahada AvelI che. tAlukAno vistAra Asare 36 co. mAIla che. sane 1921nA vastipatraka mujaba 2688 mANasanI vasti che. sarerAza vArSika upaja Asare rU. 17000 ane kharca rUA, 11000nuM che. jALIyA, jAmanagara relave lAina je A tAlukAnI hadamAMthI pasAra thAya che te uparanuM sTezana che. A tAlukAnI hadamAMthI koI gherI raste nIkaLato nathI. briTIza rAjyanI khaMDaNImAMthI A tAluke mukata che paNa gAyakavADane pezakasInA rU. 1181-12-0 ane junAgaDhane jera talabInA rU. 370) apAya che. kAThIAvADanA bIjA sTeTanI mAphakaja A tAlukA sAthe zAhIsatAne kelakarAra thayA che. prAcina itihAsa A tAluke dhraLa sTeTanI zAkhA che. dhroLa gAdI sthApanAra ThAkArazrI haroLajIthI trIjA ThAkarazI bAmaNIyAjInA mArathI ravAMchane vi. saM. 1668mAM 10 gAma chavAImAM maLyAM. teoe A tAluke sthApyo che. (1) ThA. ravAjI pachI (2) ThA. DuMgarajI gAdIe AvyA. ane te pachI (3) ThA. kAMjI gAdIe AvyA. e ThAkArazrI kAyAMchanA vakhatamAM pitAnA (athavA to dhroLanA) kuMvarI porabaMdara jeThavArANune ApyAM hatAM. rANAe te navI rANa paraNyA pachI navIbaMdara bAbIoe laI lIdhuM. tethI jamAnAmAM kahevAvA lAgyuM ke "navI AvI ane navI gaI" e sAMbhaLI bAI ghaNo vakhata apazeSamAM rahetAM. eka vakhata rAjyamAM lagnaprasaMge * rANAnI bIjI rANIone mAmerAM AvyAM. paraMtu dhroLathI mAmeruM na AvyuM. tethI sau hasavA lAgyAM. "ke navI rANIne mAmerUM na AvyuM te uparathI bAIe kahyuM ke "mArA mAmerIyAM sacavAya tevAM nathI. chatAM paNa teDAvuM chuM" ema kahI kakevI sAthe pitAnA duHkhanI tamAma vAta ThA. kAMyAjIne lakhI, e uparathI dhoLanI madadathI kAMjI AvyA, ane ribaMdaranuM eka gAma bhAMgI tenI mAla milkata luMTI mAmeruM mokalAvyuM. ane kAMyAjI porabaMdara luMTavA Ave che tevA khabara hamezAM AvavA lAgyA. tethI dhoLadivase porabaMdara ane chAMyAnA daravAjA baMdha thavA lAgyA, e uparathI eka kavie duho kahyo ke - ||dohaa|| pora chAyAlagI, bhAgaLa nata bhiDAya // di chatAM devAya, kopa tIhAro kAMyaDA // 2 // te pachI (4) raNamalajI gAdIe AvyA. ane (5) ThA. zrI devajI thayA. te te dejane jamaNo hAtha morabInA Ayaro sAthenI laDAImAM kapAI jatAM, te hAthane mATe bAMdhavA mATe tela unuM thatuM hatuM. te vakhate teNe telanA ukaLatA kaDAyAmAM hAtha baLe ane tethI te hAtha sukAI gayo. te paNa tyAra pachInA jeje dhiMgANuM teNe karyA, te sarva yuddhomAM DAbe hAthe jaya meLavyo hato, te viSe eka kavie duho kahyo che ke -
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama kaLa] jALIyA tAlukAne ItihAsa. ||dohaa|| babe kara taravAra, mahepata gIyA melI / ThuThe dhara ThelI, DAbe lIdhI devaDA // 1 // e ThAkArazrI devAjIthI jALIyA tAluke jALIyA-devANInAme oLakhAvA lAgyo. te pachI (6) ThAkara kAMjI, (bIjA) (7) ThAkora raNamalajI, (8) ThAkara meDijI ane 9) ThAkarazrI jasAjI gAdIe AvyA. te ThAkArazrI jasAjInA vakhatamAM jyAre kaMpanI sarakAranuM ane gAyakavADanuM lazkara hAlAramAM AvyuM, tyAre jALayAnA ThAkarazrI jasAjI temanI sAthe cAlyA ane uttama bhomIyA tarIke kAma bajAvyuM. te vakhate teonI matalaba navAnagaranA jAma sAme rakSaNa meLavavAnI hatI, kAraNa ke navAnagara sTeTanI tenA girAsa upara karaDI najara hatI. paraMtu sarakAranI ane gAyakavADanI madadathI teo nirbhaya rahyA hatA. te pachI (10) ThA. zrI kAMyAjI (11) ThA. zrI hAlAjI, (12) ThA. zrI mAnasiMhajI ane (13) ThAkarazrI surasiMhajI gAdI upara AvyA. temane bhejarAjajI nAmanA pATavI kumArazrI hatA. te vakhatanA kumAromAM buddhi cAturyamAM, udaratAmAM, ane kSatriya dharmamAM teo sarvathI zreSTa hatA. ane navAnagaranA mahuma mahArAjA jAmathI sara raNajItasiMhajI sAhebanA mukhya e. DI. sI tarIke teo nAmadAra ghaNuM sanmAnathI rahetA hatA. vikrama saMvata 1975nA InphalyuenjhAnI mahAna bimArImAM teo zrI svarge sidhAvyA hatA teo nAmadArazrInA pATavikumArazrI mahebatasiMhajI sAheba hAlamAM gAdI u5ra vidyamAna teozrIno che. janma 6 ogaSTa 191nnA roja thayo che. ane 26 okaTobara 1919nA roja gAdInazIna thayA che. teo nAmadAre rAjakeTanI rAjakumAra kolejamAM abhyAsa karyo che. ane teozrInAM lagna lakhataranAM kuMvarI sAthe thayAM che. A tAlukAne pATavikumAra gAdIe AvavAno rivAja che, jadArI sattA, be varSa sakhta keda, ane 2000) rUpIA daMDanI, tathA divAnI sattA rUA. 5000 sudhInA dAvA sAMbhaLavAnI A tAluke bhogave che. A tAlukAmAM meTI saMkhyAnAM bhAyAtigAmo che. jALIyA tAlukAno ItihAsa saMpUrNa
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ -30 zrIyaduvaMzaprakAza (dvitIyakhaMDa ( zrI. jALIyA tAlukAnI vaMzAvaLI 1.2vAjI (caMdrathI 173mA zrI kRSNathI118mA) 2 ThA. DuMgara che 3 ThA. koI 4 ThA. raNamalajI 5 ThA. devajI 6 ThA. kAMyAjI (bIjA) 7 ThA. raNamalachabIjA) 8 ThA. meDachI 9 ThA. sAjI 10 ThA. kAMyAjI (trIjA) 11 ThA. hAlAjI 12 ThA. mAnasiMhajI 13 ThA. surasiMhajI madhubhA (vigere) 4 mejarAjajI (yuvAna para deva thayA) 15 ThA. mahobatasiMhajI (vidyamAna) vajubhA merubhA zrI yaduvaMza prakAzanA dvitIya khaMDanI prathama kaLA samAsa.
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kaLA] khareDI vIrapura sTeTanA itihAsa. - zrI dvitIya kaLA prAraMbhaH-- 31 6 khareDI-vIrapura sTeTanA itihAsa A sTeTanI sarahada upar sa. navAnagara, junAgaDha, geAMDaLa, meMgaNI, tathA tAluke brAphA, muLIlA ane jetapura vigerenI sarahada AvelI che, kSetra phaLa 66-6 ce. mAila che. sane 1921nI vastipatraka pramANe 66.75 mANusanI vasti che. darasAlanI sarerAza upaja rU!. 65000 ane kharca rUA. 35000nA Asare che. vIrapura e jetalasara rAjakATa relve (je A sTeTanI hadamAMthI pasAra thAya che te) uparanuM sTezana che. rAjakeTa junAgaDha ane verAvaLa vaccene dherI rastA A sTeTanI hadamAMthI pasAra thAya che. virapuramAM eka tathA khareDImAM eka evAM e jIna che, temaja huM dhAbaLAe bahu sArA bane che. sthAnika mAgaNIne purA paDe te pramANamAM sAdhAraNa jAtanA sapheda pattharA makAna bAMdhavAnA upayeAgamAM Ave tevA A sTeTanI hadamAMthI nIkaLe che. A sTeTa briTIza rAjyane za. 3418) khaDaNI tarIke ane rUA. 696) junAgaDha sTeTane joratalabInA vArSika Ape che. kAThivADanA bIjA sTeTAnI mAphaka A sTeTe paNu zAhi sattA sAthe kAlakarArA karyAM che. A sTeTanA tAbAnA gAme tera che jenA nAmeA nIce mujaba che:- ? khareDI r vIrapura 3 kAgavaDa 4 caiArAlA 5 haDamaDIA 6 kALamezvaDA 7 mArIDa 8 khIjaDIyA 9 gAsa 10 laMgaDA 11 mAkhAkaroDa 12 gudA ane 13 meTIA --: prAcina itihAsa :-- vIrapuranuM purANuM nAma kaubhAMDa, nagara hatuM. te kALe karI ujjaDa thai gayuM hatuM. ane tyAM 'vIraparInAtha' nAmanA siddha rahetA hatA.temanA nAma uparathI gAmanuM nAma vIrapura paDayuM. gujarAtanA mahArAjAdhirAja karazunAM mahArAMNI mInaLadevIne edhAna hatuM, paraMtu prasava nahi... thatA heAvAthI yAtrAe nikaLatAM, vIrapuramAM vIraparInAthanA pratApathI prasava thatAM, mahArAjA sidhdharAjanA janma thayeA. tenuM smaraNu karAvatI mInaLavAva ane tenI aMdara mInaLadevI kumArazrI sidhdharAjane stanapAna karAvatAM hAvAnuM pattharamAM kAtarakAmanuM citra hajI meAjuda che. vIrapura tAbAnA khareDI gAmanI hakikata-ziheAramAMthI vAmana ane vaikuMTha dave kAlAvaDamAM rahevA AvyA, ane te kAlAvaDa paragaNuM khareDI vIrapurasTeTanI gAdI sthApaka ThAkeArazrI bhANujIne navAnagara sTeTathI maLyuM hatuM. tyAMthI ThAkArazrI bhANujI sAthe te ve khareDI gAme AvyA, ane temaNe gAhilavADamAMthI peAtAnI jJAti sagAM vagerene khelAvI khareDImAM vasAvI khareDI samavAya' bAMdhyA ane khareDezvara mahAdevanuM jInuM maMdIra hatu. tene jarNoddhAra karAvI tete peAtAnA iSTadeva sthApyA. ane brAhmaNeAnA 300 dharanI nAMta bAMdhI ( vi. sa. 165 ) kaiAi itihAsamAM 450 dhara lakhelAM che.
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa e vakhate khareDI gAme 300 ghara audicya brAhmaNanA ane 150 naMdavANuM brAhmaNanA ane 100 nAgara gRhasthanA maLI kula 55 ghare hatAM. te sivAya bIjI itaravarNanI vastI hatI. . vIrapura gAme vi. saM. 1854mAM jalArAma nAmanA luhANa bhakta thaI gayA. jemaNe vi. saM. 1939hmAM svargavAsa karyo hato. temaNe rAjyanI madadathI vIrapuramAM jagyA bAMdhI sadAvrata bAMdhela che te hajI sudhI cAle che. e "jallA bhakato' bahuja pavitra ane dharmaniSTha eizvaryavAna purUSa hatA, temanI vacanasiddhithI leke teone "kAM jalA kAM alA" ema kahI hindu-musalamAne mAnatA hatA. ane dUra dezamAM paNa e ja9lAbhaktanI prasiddhithI vIrapura gAma jalAlatanA vIrapuranA nAmathI oLakhAya che. vIrapuranuM rAjyakuTuMba navAnagara sTeTamAMthI utarI AveluM che. navAnagaranA jAmazrI rAvaLa-jAma pachI jAmazrIvibhAjI gAdIe AvyA. teone cAra kumAro hatA. temAM pATavI kumAra jAmasojI navAnagaranI gAdIe AvyA. ane bIjA kumArazrI bhANajIne * kAlAvaDa paragaNAMnA bAra gAmo maLyA. trIjA kumAra raNamalajIne sisAMga-cAMdalInA bAra gAme maLyA. ane cothA kumAra verAIne haDIANunA cAra gAmo maLyAM hatAM. 1 ThAkoraThI bhANajI.(cathI 17ra zrIkRSNathI 117mAM) ThAkArazrI bhANajIe pitAne maLele kAlAvaDa paragaNAno gIrAza jAmanagara rAjyane pAchuM ApI dIdhe. ane pote svataMtrarIte bAhubaLathI khareDIjha meLavyuM. jAmanagaramAM jyAre bhucaramorI nAmanuM yuddha thayuM tyAre teozrIe jAmanagara taraphathI laDavAmAM agrabhAga lIdho hato. tyAra pachI (bIjA) ThAkArazrI bhArAjI gAdIe AvyA, teoe khareDInI AjubAjunA 36 gAma potAnA bAhubaLathI chatI AkhuM khareDI gAma kabaje laI pitAnuM juduM rAjya sthApyuM. te pachI (trIjA) ThAkArazrI haradhoLajI (thA) ThAkerazrI sAhebajI ane (pAMcamAM) ThAkarazI makAjI (pahelA) gAdIe AvyA hatA. e ThAkArazrI mokAjIe potAnA rAjyanA 36 gAmamAM 38 gAmano vadhAro karI kula 84 gAma karyA. teo bahAdUra ane . e girAza ApyA saMbaMdhI vibhA-vilAsamAM duhe che ke - zisAMga soMpI raNamalAM, bhUpa khareDI bhANa // vero haDIANe vase, huM rAyA traDa tANa // 1 // I.sa. 1928mAM vesTarna InDIA sTeTasa ejansI presa taraphathI bahAra paDela "dhI rUlIMga prInsIjha, cIphasa enDa lIDIMga parasonejIjha' nAmanA pustakamAM lakhe che ke, "karnala je. Dabalyu. voTasananA mata mujaba kAlAvaDa chavAImAM ApavAmAM AvyuM hatuM, paNa muLa sTeTa sAthe kAMIka takarAra thavAthI ThArazrI bhANajIe e girAza uparathI pitAne haka uThAvI lIdho. ane khareDI upara kAThI lekonA ToLAM humalo karatAM hatAM. te luMTArAone hAMkI mukavAmAM khareDInA musalamAna thANadArane ThA.zrI bhANajIe madada ApI hatI. tenA badalAmAM thANadAra pAsethI kharaDInI aradhI jamIna teone maLI hatI.
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kaLA] khareDI vIrapura no itihAsa. 33 laDavaiyA hatA. ane teoe junAgaDha ane jAmanagara rAjyane ghaNI madada karI hatI. jAmanagara sTeTanA mANaso somanAthanI yAtrAe jatAM, hATInA-mALIyAvALA bhojahATInA mANasee luMTayA, tethI jAmanagaranA taraphathI ThAkarazI mokAjI lazkara laI tyAM gayA. ane dArUNa yuddha karI hATInA-mALIyAne luMTI 80 gADAmAM kArIo tathA bIjI mAla milakata bharAvI te gADAM jAmanagara mokalyAM hatAM (vi. saM. 1776) e bhoja hATInuM mALIyA gAma bhAMgyuM. te viSenA kAvyanI be kaDI, junA copaDAmAMthI junI bhASAmAM jema maLI che tema achApela che. haTa haTANAM hATIyAM, DhAhe raNa kAThIyAM sena dukAM // bAdara sAhebare eso harakha besArIyo, bhojaro mALIyo karyo bhukkA // 1 // ghumaTa ghoDAM ghaNA pAkharAM ghamaghame, soraTha dharA, dhamadhame nIra sukA // bAdara sAhebare eso haraNa besArIyoM, bhojaromALIyo kayoM bhuktA para te pachI (chaDA) ThA. zrI muLujI-(pahelA) ane (7) ThAkarazI jeThIjI gAdIe AvyA. te jeThIjI bahAdura ane laDavaiyA hovAthI jAmanagarane mulaka jItavAmAM ghaNI madada karI hatI ane teo choTA-jAma kahevAtA. teoe araDeno eraDo bhAMgyo, e vakhate mevayAnA eraDA paNuM bhAMgyA hatA. temaja jAmanagarane madada karI goMDaLa ThAkarazI kuMbhAjI sAmAM laDayA hatA. e vakhate nagaranI gAdIe kuMvare nAnA hovAthI mA sAhebe ThAkArazrI jeThIjIne choTA-jAmanI chApa ApI hatI. duho-vaLa chAMDIne vinavo, daine adakAM dAma // verI choro-gAma, maLI mAtara paLI / (8) ThAkArazrIM mokAjI (bIjA) u bAvAjIe potAnA bAhubaLathI vIrapura chatI, kile samarAvI, khareDIthI rAjyadhAnI pheravI vIrapuramAM sthApI. te pachI (4) ThAkArazrI surAjI [pahelAnA vakhatamAM saMvata 1869no bhayaMkara dukALa paDavAthI, temaja teja sAlamAM temane svargavAsa thavAthI keTalAeka bhAyAtoe jAmanagara, gAMDaLa ane ejansI thANuone Azraya lIdhe. tethI mAtra tera gAma khareDI-vIrapura sTeTanA tAbAmAM rahyA. (10) ThAkarathI muLujI (bIjA) (11)mAM ThAkArakI saratAnajI ane (12) ThAkarazI surAjI [bIjA] gAdI upara AvyA. teo nAmadAra jyAre gAdIe AvyA tyAre sagIra hovAthI potAnA gaMgAsvarUpa mAtuzrI nAnI bAsAhebe sagIranA nAmathI svataMtrarIte saMvata 1908thI saMvata 1920 sudhI eTale bAra varSa rAjya karyuM hatuM. teo nAmadArano janmadivasa tArIkha 12-7-1846 nA roja hato. ane tA. 30-11-51 nA roja gAdIe AvyA. teozrIe 66 varSanI lAMbI mudata sudhI rAjya karyuM. kAThivADanA vAghera tathA miyANu bahAravaTIAonI tophAnI ToLIo sAthe pote jAte laDyA hatA. tenA badalAmAM nAmadAra brITIza sarakAra taraphathI teozrIne zAbAzI ApavAmAM AvI hatI. ane bahAravaTIAnA phALA varADane hissa je bIjA sTeTa ane tAlukAo pAsethI levAmAM Avyo hato tema A sTeTa pAsethI levAmAM Avyo na hato. teo bahAdUra tathA laDavaiyA hatA, teTaluM ja nahiM.
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zrIyaduzaprakAza [dvitIyakhaDa paraMtu vIrapura rAjyanA punarAhAraka, rAjya temaja rAjyakuTubane vaidika dharma rUpI sunA prakhara ane prakAzamaya kiraNAnA pavitra prasAda prApta karAvanAra ane avidyA, Ayurveda mRgayAvidhAna tathA sAhityamAM nipuNa hatA. temaja veTaranarI sarjana [pazu-vaidya] ane kuzaLa khelADI hatA. tee nAmadArazrI tA. 18-10-1918nA rAja svarge sidhAvyA. teeAzrIne cAra kumAreA thayA temAM pATavI kumArazrI hamIrajI gAdIe AvyA. ane nAnA kumArazrI jeThIjI jeo nAgapura jIllAmAM briTIza rAjyanA cIpha veTaranarI sarjananA mAnavaMtA hAddA upara hatA. tyAM temaNe prajAne dhaNeAja cAhu meLavyA hatA. tathA trIjA kumArazrI rAmasiMhajI ane ceAthA jorAvarasiMhajI vidyamAna che. [13] ThAkArazrI hamIrajI (vidyamAna) tee nAmadArazrI vi. saM. 1974 mAM khareDI-vIrapuranI gAdIe khIrAjyA. temaNe rAjakATa rAjakumAra-kAlejamAM keLavaNI lIdhI che. teezrIe cAra lagna karyA che 1 rAjapuranA sar. tAlukadAra mAnasiMhajInA vhena sAthe, *. lAkhaNukAnA rAvaLazrI dIpasihajInA kuMvarI sAthe 3 gaNuAdavALAM bAjI sAthe ja perabaMdara sTeTamA AvelA pAMDevAdaranA bhAyAta jeThavAzrI raNamalajInAM kuMvarI sAthe. pATavI kumArazrI dIlIpasiMhajIneA janma 19 sapTembara 1899 mAM lAkhaNukAvALA khAI suMdarakhAne peTe thayAche. yuvarAjazrInA pahelAM lagna sane 1917 mAM mAMDavAnA sagIra rANAzrI khuzAlasaMhajInA haeNnavere thayAM che. ane tyAra pachI sane 1919 mAM cAMDevadaranA jeThavAzrI TapubhAnA kuMvarIvere thayAM che. nAmadAra ThAkArazrI hamIrasiMhujI sAhekhanA eka kuMvarIne sAyalAnA pATiva kumArazrI sAthe paraNAvavAmAM AvyA che. ane khIjA kuMvarInA lagna mudelakhaMDa ejansImAM AvelA cera khArInA mahArAjA sAthe karavAmAM AvyAMche, vidyamAnax hArkArasAhebane ceAthA kalAsanA adhikAra hatA tene badale sane 1927nI sAlathI nAmadAra sarakAre trIjA kalAsaneA akhatyAra Apela che. meTale phojadArI sAtavarasa sudhInI sakhata keda tathA dazahajAra sudhI daMDa, dIvAnImAM vIzahajAra sudhInA dAvA saMbhALI zakeche. x (12) ThAkArazrI surAjIepha dahADA savAramAM pharavA gayela tevAmAM junAgaDhanA kasAione gAyAnA TALAne lai jatAM joyA tethI te gAye paDAvI lai vIrapuramAM rAkhI ane peAtAnA kumArazrI rAmasiMhajIne tathA zAMgaNavAnA jADejAzrI zIvasajIne jIna!gaDha navAba sAheba pAse mAkalI, suleha samAdhAna karAvI. gau-brAhmaNa pratipAlanuM khIrUda jALavyuM hatu. tee nAmadArazrIne kAvyanA uttama zeAkha hatA. ane kAlAvaDanA rahIza vipra gaurIza'kara gAvIdajI mahetAne peAtAnA rAjakavi tarIke kAyama rAMkhyA hatA. ke teo mArA ( i. kartAnA ) vidyAgurU hatA.
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 dvitIya kaLa] khareDI vIraparasTeTano ItihAsa. 35 * zrI virapura rAjyanI vaMzAvaLI << (caMdrathI 172 mA kRSNathI 117) ) (vi. saM. 1935mAM khareDI gAdI sthApI.) (1)ThAkorathI bhANajI kathA 13 gAI ka. bhArAjI khImajI jadharAi sAheba phaLa 3 ThA. zrIharadhoLajI 4 ThA. zrI sAheba paThA. zrI kAcha (pahelA) 6. zrI muLujI (pahelA) 7 ThA. zrI jeThIjI (chAyAjAma kahevAtA) 8ThA, zrImekajI (bIjA) sujAjI juNejI raNamalajI urpha bAvAjI (vIrapura gAdI sthApI. vi. saM. 1841 mAM) DuMgarajI 9 ThA. zrI surAjI (pahelA) 10 ThA. zrI muLujI (bIjA) 11 ThA. zrI saratAnajI 12 ThA. zrI surAjI (bIjA) 13 ThA. zrI hamIrasIhajI jeThIjI rAmasIMhajI jorAvarasIMhajI ( vimAna). kumArazrI dIlIpasIhajI (yuvarAja) * neTa: bhArAjInA vaMzajo bhArANI ane khImAjInA vaMzajo khImANu kahevAya che. ku. khImAjInA vaMzajone nIcenAM bAragAmo ane khareDImAM trIjA bhAgano gIrAza maLela hato. muLIlA, derI, pIpara, bhADukIA, paDavalA, meTIA, verAvaDa, machalIvaDa, sarApAdara, mevAsA, celAbeDI, soraThA, ku. zrI jakharAjIne chagAma, ane ku. zrI sAheba tathA phalane cAragAma gIrAsamAM maLyAM hatAM.
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zrI yaduvaMzaprakAza (dvitIyakhaMDa - rAjakoTa sTeTano itihAsa. . sarahada A sTeTanI purve navAnagara sTeTa, dakSiNe gaMDaLa ane kALAsAMgANa, pazcime dhoLa ane uttaramAM vAMkAnera sTeTa vigerenI sarahada Avela che. kSetraphaLa ane vistAra-A rAjyanuM kSetraphaLa 28 corasa mAIla che. kulagAma 64 che, temAM 49 khAlasA 10 bhAyAtI 4 inAmI 1 dharmAdA che. vasti-sane 1921 nI vastI gaNatrI mujaba 60,993, mANasanI vastI che. temAM 49,819 hindu 6912 musalamAna 4225 jaina ane 37 bIjI jAtanA che. aMdAje upaja ane kharca -sarerAza vArSika upaja dasa sADAdasalAkha che. ane kharca navathI sADAnavalAkha che. relave:-rAjakoTa, jetalasara, relve lAinamAM A sTeTane beAnA bhAga che. rAjakoTa ane beTI nadI vacce TrAmave sarvisa sTeTa calAve che. rAjakoTa traNa relvenuM jaMkazana che. (1) goMDala relave, temAM rAjakeTa, jetalasara, revene samAsa thAya che. (2) jAmanagara, dvArakA, relave (3) morabI re, temaja rAjakoTa ane ATakoTa vacce eka meTara sarvisa cAle che. karoDa:- kAThIAvADanA cAra moTA rastA rAjakoTamAM bhegA thAya che. (1) rAjakoTathI junAgaDhane (2) rAjakeTathI bhAvanagarane (3) rAjakoTathI jAmanagarane (4) rAjakeTathI vaDhavANane. hunnara udyoga:--eka jInIMga ane presIMga phekaTarI, eka ATAnImIla, be telanI mIla, be sAbunA kArakhAnA be baraphanA kArakhAnA, cAra dhAtunA kArakhAnA, eka le huM gALavAnuM, be leDhAnI TUMka banAvavAnA, paMdara chApakhAnA, vaza cAmaDuM keLavavAnA, eka kapaDanI mIla. e mujaba kArakhAnAo che. te uparAMta anAja daLavAnI nAnI ghaMTIo che. sthAnIka mAgaNI purI pADavAne mATe beTI nadInA pradezamAM, makAnanA caNataramAM kAma Ave tevA sArI jAtanA ghaLA patthara khodI kADhavAmAM Ave che. ane bahAra dezAvara paNa mokalavAmAM Ave che, ane AjI nadInA taLamAMthI sArI jAtane kALe patthara khodavAmAM Ave che. khaMDaNI:-briTIza gavaramenTane 18,991, rUpIA khaMDaNInA ane junAgaDhane rU. 2,730 joratalabInA daravarSe bharavA paDe che. kAThivADanA bIjA rAjAonI mAphaka briTIza sanA sAthe A sTeTane kelakarAra thayA che. te uparAMta ejansInA sIvIla ane mIlITarI thANu mATe jagyA ApavAnuM paNa temAM AvI jAya che. rAjakoTamAM ejansInuM heDa kavArTara paNa che. prAcina itihAsa-A rAjyanA rAjyakta yAdavakuLa ziromaNi zrIkRSNacaMdanA vaMzamAM thayelA navAnagaranA jAmathI rAvaLajInA vaMzanA jADejA rajaputa che.
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kaLA] 37 rAjakoTa sTeTanA itihAsa. (1)ThAkorathI vibhAjI. (caMdrathI1975, zrIkRSNathI 120 jAmarAvaLajIthI 5 mA)vi. sa`. 1664thI1691=27vaSa) jAmanagaranI gAdI upara jAmazrI rAvaLajI pachI vibhAjI AvyA. te pachInA jAmazrI satAjInA vakhatamAM bhUcarameArInuM mahAna yuddha thayuM, temAM jAmazrI satAjInA pArTiva kumArazrI ajojI kAma ApyA. te jAmazrI ajAjIne be kuvA hatA. temAM pAvikumAra jAmazrI lAkhAjI jAmanagaranI gAdIe AvyA ane nAnAkumArazrI vibhAjIne jAmanagara tAbAnA kALAvaDa paragaNAnA bAragAmA girAzamAM maLyAM, tethI DhAkArazrI vibhAjI kALAvaDamAM AvI rahyA. (vi. sa'. 1663) ThAkeArazrI vibhAjI bahuja parAkramI hatA. temaja kALAvaDa paragaNAnAM ujjaDa ane ceADI vastivALAM gAme hAi, vibhAjInuM mana nArAja thayuM hatuM. tethI thADA vakhata kALAvaDamAM rahI, peAtAne meAsALa saradhAramAM jai rahyA, saradhAramAM te vakhate vAdhelA rajaputanuM rAjya hatuM. ane ThAkArazrI vibhAjI te vAdhelA ThAkAranI kuMvarI vere paraNyA hatA. ane dAyajAmAM cibhaDA nAmanuM gAma maLatAM tyAM teoe peAtAne rahevA mATe ATha eraDAvALuM makAna baMdhAvyuM, vibhAjI pote hiMmatavAna ane mahatvAkAMkSI hatA. tethI teezrIne peAtAne mATe eka svataMtra rAjya meLavavAnA vicAra| vAraMvAra thayA karatA hatA. saradhAra tAlukAnAM prathama 700 gAma vAdhelA rajaputanA tAbAmAM hatAM, jethI temanI pAsethI te mulaka jItI levA vibhAjIe jAmanagaranA jAmasAhebanI madada mAgI ane te maLelI madadanA badalAmAM kALAvaDa paragaNuM jAmasAhebane pAchuM Apyu hatuM. saradhAranA vAdhelAe AsapAsanA mulakamAM luMTa calAvatA jethI ThAkeArazrI vibhAjIe mugala zahenazAhanA subA zAhajahAna sAthe mitrAi karI saradhAra upara eciMtA humalA karI, saradhAra sara karyuM. kala vAkara hAlAra prAMtanA ripeTa mAM lakhe che:-ke vibhAjIe vAdhelAne cIbhaDA gAmamAM mijamAnI ApI dagAthI ThAra karI te tAlukA sara karyA, paraMtu mugalAi subA tarI tyAM eka cAdAra nImavAmAM AvyA hatA. tethI vibhAjIe peAtAnI bahAdUrIthI te cAludAra upara sajjaDa dAba besAryAM hatA. DAkArazrI vibhAjIme dilhI jai zahenazAha jahAMgIra bAdazAhanI pasaMdagIthI saradhAra paragaNAnI mAlIkIneA pAA paravAne meLavyA hatA. ThAkArathI vibhAjIe "rA"nAmanA eka saMdhIne AjInadInA pazcimakAMThA upara (jyAM e sadhIneA nAneA nesa te| ane vi. saM. 1715nA bhayaMkara duSkALamAM jagaDuzAha taraphathI je jgyAe dANAne kAThAra nAkhavAmAM AvyA hatA. tyAM) keTalIka jamIna ApI, ane tenA rAjInAma uparathI vi. sa. 1667mAM rAjakeTa'nAme gAma vasAvyuM, te gAma rAjI sadhInA tathA tenA vaMzajonA kabajAmAM vi. sa. 1702 sudhI hatuM. temaja ThAkeArazrI vibhAjIe sAraDIA cAraNamAM muLu lAMgA nAmanA bAreTane peAtAnI dazeAMdI sthApI. betraNa gAme ApyA hatAM. x kAi itihAsakAra dilhImAM vibhAjIe vAkATA paheryAMnuM lakhe che,
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaDa hAla cIbhaDA gAmane pAdhara dhAra upara AvelI gabhIrApIra"nI daragAha che te gaMbhIrApIra sAMbhaLavA pramANe dilhIthI ThAkArazrI vibhAjInI sAthe AvyA hatA. 38 vi. sa. 1667 mAM saradhAranA pUrva bhAga upara kAThIoe dhaNAM gAma kabaje karyo tethI vibhAjIe te leAkeAne pazcima taraphathI AvatA aTakAvyA. tenA badalAmAM mugalAi subA taraphathI araDAi, rIba, rIbaDA, kALIpATa vagere gAmeA bakSisa maLyAM hatAM. ThAkeArazrI vibhAjI vi. saM. 1691 mAM svage` sidhAvyA. e (ThA. zrI. vibhAjI)nA nAma uparathI tenAM vaMzajo 'vibhANI' va'zanA kahevAyA. teozrIne maherAmaNujI nAmanA ekaja kuMvara hatA. ane te temanA pachI saradhAranI gAdIe AvyA. ThAkeArazrI vibhAjIte janma vi. saM. 1647 mAM thayA hatA. saMvata 163 mAM kALAvaDa AvyA. saMvata 164 mAM cIbhaDe AvyA. saMvata 1671--73 mAM saradhAra lIdhuM. saMvata 1673 mAM bAdazAhanA paravAnAthI saradhAranI gAdI peAtAne tAbe karI ane saMvata 1691mAM 27 varSa rAjya karI 43 varSanI uMmare svage` sidhAvyA. (2) ThAkArazrI maherAmaNujI 1 lA (vi. sa'. 1691 thI 1712=21 varSa) ThA. zrI. vibhAjI gujarI gayA pachI temanA kuMvara ThA. zrI. maherAmaNajI gAdIpara AvyA. temaNe peAtAnA pitAnuM meLaveluM rAjya sArI rIte AbAda karyuM. pAMcALanA kAThIlAkA DeDa dheALakA sudhI dhADa pADatA tethI gujarAtane sukhe AjImakhAna kAThIAvADamAM AvyA ane thAnagaDha pAse bhAre yuddha karI kAThIone harAvyA. ane thAna pAsenuM suraja devaLa jamIna dosta karyuM.... e vakhate saradhArathI ThAkeArazrI maherAmaNujI peAtAnA lazkara sAthe subA AchamakhAnane jaqha maLyA. ane tene keTalIka madada ApI. te uparathI subAe khuzI thaI, keTalAMeka gAmeA inAmamAM ApyAM, ane sukhe saradhAramAM AvyA. saradhAranA havApANIthI saMtASa pAmI, gheADA vakhata saradhAramAM rahyo. teNe saradhAranuM nAma 'AjImAbAda" pADayuM, paNa te lAMbe vakhata rahyuM nahi. maherAmaNajIne sAhebajI, ane kuMbhAjI, nAmanA kumArA hatA. temAM pAvikumAra sAhebajInA janma vAdhelI rANIthI thayA hatA ane nAnAkuvara kuMbhAjIneA janma geAMDaLanA cuDAsamAnI rajaputakanyAthI thayA hatA. sAhebajInA mAtuzrI nAnapaNamAM gujarI gayA hatAM, ane kuMbhAjI upara maherAmaNujInI prIti vizeSa hatI. tethI sAhebajI rIsAine jAmanagara jatA rahyA, vaTe jAmasAhebe ThAkeAra maherAmaNujI ane sAhebajI vacce suleha karAvyAthI, maherAmaNajIe temane manAvI pAchA saradhAra khelAvyA, tyArapachI temanA upara vadhAre prIti cai hatI, kAraNake sAhebajI namra svabhAvanA hatA, ane kuMbhAjI pAtAnA dAdA vibhAjI jevA caMcaLavRttinA ane rAjyanI tRSNA rAkhanArA hatA. tethI ThAkeArazrI maherAmaNujI jANutA hatA ke sAhebajI karatAM kuMbhAjI vadhAre baLavAna heAvAthI te peAtAnA maraNupachI sAhebajIne herAna
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 uitIya kaLa] rAjakoTa sTeTanA itihAsa. karaze, tethI sAhebajIne potAnI pAse bolAvI, kuMbhAjInA rAjyalobhanI barAbara samajaNa ApI. ane vizeSamAM kahyuM ke "mArA mRtyu pachI mane agnidAha mATe smazAnamAM laI jAya, tyAre tamAre mAMdagInuM bahAnuM kADhI zaheramAM pAkAvuM mArI daphanakriyA purI thaye kucha pAchA Ave tyAre tamAre daravAjA baMdha karI devA. ane temane gAmamAM pesavA devA nahi." e zikhAmaNa ApyA pachI ThAkarazrI maherAmaNajI svarge sidhAvyA. (vi. saM. 1712) (3) ThAkarazrI sAhebajI (vi.saM. 171thI1731=19 varSa) sAhebajIe potAnA pitAnI bhalAmaNa pramANe saradhAranA daravAjA baMdha karI kuMbhAjIne aMdara pesavA dIdhA nahiM. tethI kuMbhAjI krodhe bharAI, potAnA keTalAka vizvAsapAtra mANasa sAthe junAgaDha gayA. te vakhate junAgaDhamAM kutubuddina nAme soraThano bAdazAhI phojadAra hato. tenA pAsethI madadanI mAgaNI karI, ThAkorathI sAhebajIne bIka lAgI ke junAgaDhanI sAme ApaNuthI TakI zakAze nahiM. tethI navAnagarathI jAmasAhebanI madada* mAMgI. tyAM junAgaDhathI phojadAra kutubudinanI madada laI kumArazrI kuMbhAjI saradhAra upara caDhI AvyA. e vakhate navAnagaranA jAmasAhebe tathA phojadAra kutubudine maLI, sAheba tathA kuMbhAjI vacce suleha karAvI ApI. ane saradhArI dhAranI dakSiNa taraphano badho bhAga kuMbhAjIne ApavAnuM TharAvyuM. e bhAgamAM te vakhate lagabhaga vIza gAmo AvelAM hatA. temAM kuMbhAjIe araDoImAM rAjyagAdI sthApI, piote tyAM rahyA, theMDA vakhata pachI kuMbhAjIe gAMDala jaI pitAnA mAmA sAthe laDI goMDala kabaje karI tyAM gAdI sthApI, ane sAhebajI saradhAranI gAdIe rahyA. te viSe prAcina duhe che ke - duho-madachaka maherAmaNa taNA, karamI douM kumAra / je gata 0 thIyo. (a) deva gaDha para che sAheba tathA kuMbhojI judA paDayA pachI sAhebajIne nabaLA paDayA joI, amadAvAdano su mosamabega Avyo ane saradhAra laI lIdhuM. sAhebajI tyAMthI nIkaLI rAjakoTa gayA. mesamabega amadAvAda gayA pachI ThAkora sAhebajIe pAchuM saradhAra kabaje karyuM. paNa te pachI bIjo amaladAra bAkarakhAna Avyo teNe saradhAra lIdhuM. paraMtu ThAkarazrI sAhebajIe tene ThAra karI saradhAra pAchuM hAtha karyuM. paraMtu lAkhAkhAcara nAmano kAThI te vakhatamAM bahuja baLavAna hato. teNe saradhAra upara caDhAI karI, jItI lIdhuM. ThAkArazrI sAhebajIe sAMgANI tejamalajInI madada lai lAkhA khAcarane mArI nAkhe ane saradhAra kabaje karyuM. tyArapachI keTaDAsAMgANuno saradhAramAM ardhabhAga che. ThAkarathI sAhebajI vi. saM. 1731 mAM 19 varSa rAjya karI svarge sidhAvyA. temane bAmaNA nAmanA ekaja kuMvara hatA. * eka itihAsakAra lakhe che ke ThAkarathI vibhAjane maLelo kAlAvaDa paragaNune girAza jAmasAhebane A madadanA badalAmAM pAcho se hato.
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMrAprakAza [dvitIyakhaMDa (4) ThAkArazrI bAmaNIAchA (vi. saM. 1731thI1750=19varSa) ThA. zrI. bAmaNIAi pitAnA tAbAnuM gAma kALIpATa najIka hovAthI tyAM ghaNe vakhata rahetA, ThAkArazrI bAmaNIAie keTalIka laDAImAM phateha meLavI, bAdazAhI thANadAra pAsethI inAmI gAmo meLavyAM hatA. eka vakhata ThA. zrI. bAmaNIAi hoLInA parva upara rAjakoTa gayA hatA. daramiyAnamAM temanI gerahAjarIne lAbha laI jata tathA miyANuM leke kALIpATanI gAyonuM dhaNa vALI gayA, te vAtanI bAmaNIAine jANa thatAM, teo tenI pAchaLa caDayA. ane temanA upara acAnaka hallo karyo, tyAM bhAre dhigANuM thayuM. temAM keTalAeka miyANuone mArI, gAyonuM dhaNa vALI pAchA pharatAM rAjakoTathI ekagAu dUra AvelA nakaLaMka viDa' AgaLa nALAmAM keTalAka miyANA chupAI rahyA hatA. te teonA dhyAnamAM na hovAthI te nALuM oLagatAM miyANaoe temanA upara pAchaLathI acAnaka hale karyo. ane tyAM bahAdurIthI laDatAM teozrI kAma AvyA. (vi. saM. 1750) tyAM hAla suradhana dAdAnI derI che ane A te sthaLe heLInA divase dAdAne kasuM pAvAne nAmadAra rAjakoTa ThAkara sAheba jAte padhAre che. (kAraNake ThAkArazrI bAmaNIyAjI hoLInAja tahevAramA te jagyAe gAyonI vahAre caDatA 'kAma AvyA hatA.) temaja tyA "cheDAcheDI" choDavA javAno paNa rivAja che. ThAkarazI bAma AjIne maherAmaNajI nAmanA ekaja kumAra hatA. (5) ThAkarazrI maherAmaNujI (bIjA) (vi. saM. 1750 thI 1776 26 varSa) ThAkArazrI maherAmaNajI bahAdura yoddhA hatA. nabaLI paDelI mugalAI sanAne teNe barAbara lebha lIdhe. marAThAone aTakAvavA saradhAramAMthI paNa keTaluMka musalamAnI lazkara gujarAtanA subAe gujarAtamAM belAvI letAM, maherAmaNajIne yogya taka maLI. dezanI tephAnI sthitine barAbara lAbha laI rAjakeTanI AsapAsane junAgaDhanA tAbAno keTaloka bhAga jItI lIdhe. paNa tenI A vartaNuMkanI khabara subAe dilhI pahoMcADatA, bAdazAha mahamada 9 e ThAkarazrI bAmaNIyAjInI sonAnI mUrti rAjakoTanA darabAramAM pUjAtI, paraMtu keTalAeka varSe teoe svapnamAM AvI kahyuM ke, "mAre lodhIke jIbhAInA darabAramAM besI pujAvuM che. te mArI mUrti tyAM pahoMcADo" tethI te mUrtivALe karaMDIo rAjakeTa ThAkArazrIe lodhIkAnA ThAkarathI chabhAInA darabAramAM brAhmaNa pAse pahoMcato karAvyo. hAla paNa ledhIkAmAM ThA. zrI. muLavAjI sAhebanA darabAramAM eka judA ja oraDAmAM mUrti pujAya che. ane ghaNA vibhANI rAjavaMzIo tyAM cheDAcheDI choDavA Ave che. e oraDo hAla janAnakhAnAnA oraDAomAM, "DADAno oraDo" e nAme oLakhAya che.
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kaLA]. 4 rAjakeTa sTeTane itihAsa. rAjakoTa ane saradAra sahita Akho soraTha prAMta, seraThanA nAyaba phojadAra mAsumakhAnane jAgIramAM ApavAnuM TharAvI, saradhAra tathA rAjakoTa jItI levA tene pharamAna karyuM. mAsumakhAne maherAmaNajI upara baLavAna pheja laI humalo karyo, e bhayaMkara laDAine pariNAme maherAmaNajI bahAdurIthI laDatAM te yuddhamAM kAma AvyA. ane mAsumakhAne rAjakeTa jItI lIdhuM. (vi. saM. 1776) rAjakeTathI mAsumakhAna saradhAra gayo ane te paragaNuM kabaje karyuM. te vakhate saradhAra paragaNAmAM ANaMdapura, bhADalA, jasadaNa vagere mahAla hatA. gujarAtanA subAe mAsumakhAnane soraThanA nAyaba phojadArane badale rAjakoTa-saradhArano phojadAra nImyo. tethI teNe saradhAramAM eka jabaruM thANuM rAkhI, pote rAjakoTamAM rahevA lAgyo, ane rAjakoTanuM nAma pitAnA nAma uparathI mAsumAbAda pADayuM vi. saM. 1778 mAM teNe rAjakoTano killo baMdhAvyo ane pazcima bAjunA killA pAse khAI khAdAvI te taraphanA vahetA nALAmAM meLavI dIdhI, te mAsumakhAne vi. saM. 1776 thI 1788 sudhI rAjakoTamAM svataMtra rAjya karyuM. ThAkArazrI maherAmaNajIne sAta kuMvara hatA. te saghaLAoe hAravaTe nIkaLI mAsumakhAnane ane tenA lazkarane herAna karavAmAM bAkI rAkhyuM nahi. paraMtu bAravarSa sudhI teono sarva prayAsa niSphaLa gayo. paNa aMte vi. saM. 1788 mAM kumArazrI raNamalajIe pitAnA bhAIo sAthe rAjakeTa upara ociMte chApo mArI, mAsumakhAnane mArI rAjakeTa pAchuM chatI laI, pitAnA pitAne mAryAnuM vera lIdhuM. (6) ThAkarazrI raNamalajI (vi. saM. 1788 thI 1802=14 varSa) ThAkArazrI raNamalajIe upara pramANe rAjakoTa jItI saradhAranA thANadArane zaraNe AvavA kaheNa mokalyuM paNa thANadAre zaraNe AvavA sApha nA pADI. saradhArane kilo majabuta hovAthI raNamalajIe goMDaLanA ThAkora hAlAjInI madada mAgI paNa hAlAjInuM dhyAna bIjI tarapha rokAyeluM hovAthI, madada ApI nahi zakAya tevuM jaNAvyuM chevaTa keTaDAnA ThAkara tejamAlajI raNamalajI sAthe bhaLyA ane baMnenA ekatra since saradhAra upara humalo karyo. paNa bAkara khAna nAme zurA thANadAre killAnuM rakSaNa bahu bahAdUrIthI karI, eka sainyane pAchuM haThAvyuM. eka divasa evo yoga banyo ke thANadAra bAkarakhAna mAtra ekaja gheDesvAra sAthe kALIpATa tarapha pharavA nIkaLyo hato. te khabara ThAkara raNamalajIne thatAM keTalAka cunaMdA ghoDesvArone sAthe lai tenI pAchaLa paDayA. bAkarakhAnane khabara thatAM, te pAcho saradhAra tarapha nAThe. paNa rastAmAM AvatI nadImAM teno ghoDo ghuMcavAI (khucI) gayo. Aje paNa te jagyAne "bAkaraghuno' kahevAmAM Ave che. mahAmuzkelIe temAMthI nIkaLI, saradhAra najIka gayo. tyAM raNamalajIno bheTo thaze. bAkarakhAna hiMmatathI sAmo thayA. paNa ThAkorathI raNamalajIe te julmI subAne tyAMja ThAra karyo. bAkarakhAna marAyo. paNa saraghArano kile majabuta hovAthI killAmAMnuM sainya tAbe karavuM, e ramatavAta na hatI. tethI ThAkora raNamalajIe saradhAra upara
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa humale karavA mATe sainya ekaThuM karavA mAMDyuM. daramiyAnamAM bhADalAnA lAkhA khAcare bAkarakhAna marAyAnA khabara jANI kAThInI eka moTI pheja ekaThI karI saradhArane ghero ghAlyo. ane bahArathI Aga lagADI. temaja vAraMvAra chupI rIte humalAo karI, vastine tathA sainikone herAna karI, musalamAnI sainikone mArI, saradhArano kille kabaje karyo. keTaleka vakhata gayA pachI ThAkArazrI raNamalajIe koTaDAsAMgANInA ThAkArazrI tejamAlajInA lazkara sAthe saradhAra upara ocIta humalo karI, ghaNuM kAThio ane musalamAnone mArI, saradhAra kabaje karyuM. e tephAnI samayamAM zaradhAranA leke upara je kera vartANA hatA te asahA hatA. jethI eka bIjAne sogaMda ApavA vakhate hajIpaNu " juThuM bele tene mAthe saraghAra keranuM pApa" ema kahevAya che koTaDAnA ThAkara tejamAlajIe saradhAra kabaje karavAmAM je mitrAcArI batAvI hatI. tenI yAdagIrimAM ThAkora raNamalajIe amuka jamIna kADhI ApI, je hajIpaNa koTaDA tAlukAne kabaje che. rAjyanI sthiratA thatAM raNamalajIe potAnA cha bhAIone nIcenAM gAmono girAsa ApeH(1) moDajIne gavarIdaDa (2) kalAjIne zApura (3) harabhamajIne pALa (4) dAdAjIne koThArIyA (5) jazAjIne bhIMcarI (6) phalajIne khakhaDadaDa e pramANe cha cha gAmonA tAlukA ApyAM je hAla svataMtra tAlukAo che. ema chatrIsa gAmo raNamalajIe pitAnA bhAyAtone ApyAM. vi. saM. 1802mAM ThAkArazrI raNamalajI 14 varSa rAjya bhogavI svarge sidhAvyA. temane cAra kuMvara hatA. temAM pATavi kuMvara lAkhAjI gAdIe AvyA. ane bIjA kumArazrI vajerAjajInemAkhAvaDa trIjA akherAjajI gaDhakA, ane cothA pRthvirAjajIne caMbA, ema darekane traNa traNa gAmo girAsamAM maLyAM hatAM. (7) ThAkarazrI lAkhAjI tathA (8) ThA. zrI maherAmaNajI jA (vi saM. 1802 thI 1852) bane e maLI 50 varSa) ThAkArazrI lAkhAjI bahuja zAMta svabhAvanA ane dharmaniSTha purUSa hatA teo rAjakAjane badale dharma dhyAna upara ghaNuMja lakSa ApatA. e takano lAbha lai kAThI leke niDarapaNe TheTha saradhAranA jhAMpA sudhI dhADa pADavA lAgyA. lAkhAjIe dharmadhyAnamAM thatI aDacaNa mATe rAjyanI lagAma choDI dai pinAnA pATavikumAra maherAmaNajIne potAnI hayAtimAMja vi. saM. 1816nA caitra suda 15nA roja rAjyAbhiSeka karyo. temanA vakhatamAM subo amatarAva; vi. saM 187ramAM su chavAi zAmarAve vi. saM. 1833mAM, ane 1834mAM mahArAjA phatehasiMharAva gAyakavADa. pote khaMDaNI ugharAvavA A dezamAM AvyA. vi. saM. 184mAM (saDatALA kALa nAmane) eka bhayaMkara duSkALa paDayo hato. e vakhate jAmanagaranI gAdI upara jAma jazAjI rAjA
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kaLA] rAjakoTa sTeTane itihAsa. 43 hatA. ane temane merU khavAsanA dabANamAMthI ghuMTA karAvavA bhAyAtAe eka sa`pI karI hatI. temAM ThAkArazrI maherAmaNajI tathA gAMDaLanA DhAkAra dAjIbhAi ane dhroLanA DhAkAra meADajI tathA khIrasarAnA ThAkAra raNamalajI vigere maLyA hatA. e ekasapI karavAmAM DhAkArazrI maherAmaNujI mukhya che. evu merUkhavAsane jaNAtAM merUkhavAse meTA lazkara sAthe ecitA saradhAra upara humalA karI saradhAra paragaNuM luMTI lIdhuM. ThA. zrI. maherAmaNajIne khabara thatAM merUkhavAsa sAmA caDayA, teTalAmAM kATaDA ThAkeArasAheba paNa AvI paheAMcyA paraMtu kacchamAMthI phatehamAmada jamAdAra navAnagara upara caDhI Ave che te khabara merUte maLatAM, merU capaLatAthI nIkaLI gayA. ThAkeArazrI maherAmaNujInA vakhatamAM sitarAvAva (siddharAjavAva)nA sAraDI cAraNa muLu lAMgAnA vaMzajo bheAja, bAve, ane ziyA, e nAme traNa bhASA hatA. te traNeneA mata eve thayuM ke sitarAvAvanI najIkamAM ThAkaiArazrInI paravAnagI lai eka gAma vasAvavuM. te saue peAtapeAtAnA nAma pramANe eke bheAjaparU, khAjAe bAvalaparU, ane trIjAe ziyAparU, evuM navA gAmanuM nAma pADavuM, eveA Agraha karyAM. ThAkAra sAhebane e matabhedanI khabara thatAM, tene kheAlAvI "e navA gAmanuM nAma 'bhAjabAvanazIyuM' pADeA ke jethI temAM tamAMrA traNeyanA nAmeAne samAveza thai jAya che." ema kahyu. tethI cArA samajyA. ane peAtAnA nAmeAne mamatva mukI dRSTa, ThAkArazrIne kahyuMke Apa je sucanA kareA te pramANe ApanA nAma uparathI te gAmanuM nAma pADIe" tethI ThAkArazrIe rAmacaMdrajInuM prAta: smaraNiya nAma batAvI te gAmanuM nAma 'rAmaparU" pADavA kahayuM. cAraNeAe tema karyuM. Aje paNa te gAma rAmaparanA nAmathI oLakhAya che. * eka divasa eka nimakaharAma Araba jamAdAre ThAkArazrI maherAmaNuchanI dhAta karavA jamaiyA lai humalA karyAM. daramiyAnamAM ThAkArasAheba pAse rahetA jezA lAMgA nAmanA cAraNe te Arabane turataja kaTAramArI ThAra karyAM. ane DAkAra maherAmaNujInAM prANa bacAvyAM. e upakAranA badalAmAM DhAkArazrI maherAmaNajIe [pAte kavi hovAthI) te cAraNanI kaTArInA vananuM eka suMdara kAvya banAvyuM je nIce pramANe che:-- // TArInuM gIta // bhalI veMDArI kaTArI lAMgA, etAdI kaLAM kA bhANa / saMbhArI kacArI mAMhI hovaM te saMgrAma // hemajharI nIsarI vanArI zAstravAMkA haiyA // ajAbIyA mAgethArI do dhArI inAma // 1 // paDhI aDhI akharAMkI jamadaDhI dhaseDI zAtravAM haiye rAkhavA baMboLI rattamAM thakI kaMkoLI zI kaDhIbAra // hoLI ramI bAdazAhI nIsarI humI kaDhIpAra // maiM // aNIbera // aSADhI vIjaLI jANe utarI zI maNI hIrAkaNI jaDI nakhAre samrAya //
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yaduvaza prakAza mALIe ho mRgAMneNI beThI zatra zALI mAMya // hemare jALIpa kaDhI zAhajAdI hAtha ||ii karI bAta astrIAta aNI bhAta natheM kaNI // jarI jALIAmAM tarI jove jhAMkha jhAMkha // zAtravAkA hIyA bIca sAsarI karI teM jesA // izarI nIzarI ke nA tIsarI zI AMkha. // 4 // dvitiyakhaDa] a:--yuddhakaLAmAM ati sama he lAMgA ! ATalA divasa teM kamaramAM kaTArI bAMdhI e Aje sAka thayuM, Aja barAbara sagrAmane vakhateja ene te ThIka yAda karI. zatrunuM hRdaya cIrIne sAMsarI bahAra nIkaLIne tArI ajaba suva jaDIta e dhArI kaTArI kema jANe peAtAnA parAkramanuM nAma mAgatI hAya evA dekhAva thayA. tArI kaTArI kevI? jANe aDhI akSarane mAraNa maMtra jANe jamanI dADha! tAro svAmI dhama sAMcavavA teM ene zatrunI chAtImAM dheAMcIne ArapAra kADhI, ane pachI jyAre lAla lAhIthI taroLa banAvIne te ene pAchI kheMcIne bahAra kADhI tyAre e kaeNthI dIsatI hatI? jANe hALI ramIne lAlaraMgamAM tarakheThaLa banelI bAdazAhanI kAI hurama bahAra nIkaLI. kevI! kevI e kaTArI! ahA, jANe aSADha mAsanI vIjaLI AkAzamAMthI utarI hAya ane lAhIthI raMgAIne jyAre e ArapAra dekhAI, tyAre evuM lAge ke kema jANe kai mahelane jharUkhe beThelI mRga-nayanI zAhajAdIye lAla hIrAthI jaDelA nakhavALA peAtAne hAtha seAnAnA jALIyAmAMthI bahAra kADhyA hAya. bIjA kASTathI na bane tevI vAta Aje te karI, pharIvAra kevI lAge che. e kaTArI jANe jALIyAmAM beThI beThI kAi ramaNI jarI jarI jhAMkhuM jhAMkhuM nIrakhatI hoya patinI vATa jotI hAya ahA jesA! emAnAM ekeya jevI nahIM. paNa e te zaMkaranI trIjI pralayakArI AMkha jevI mane lAgI. ThAkArazrI maherAmaNujIne kavitAneA dhaNAja zekha hatA. temaja te paNa vidvAnakavi hatA. temaNe 'praviNasAgara' nAmanA corAzI hero (prakaraNavALA) hiMdI bhASAmAM eka mahAna graMtha racyA che. e lAkapriyakAvya prema tatvathI bharelAM che. te graMthamAM azvavidyA, jyAtiSavidyA, vaidyavidyA, yeAgavidyA, sanyAsI dharma vagere keTalIka upayogI bAbA sAthe kAvyanA rasa alaMkArAdine paNa samAveza karyo che. tee sAta kimitrA hatA. jemAMnA eka cAraNu (jesAlAMgA) ane khIjA jainamuni (jIvavijayajI te jJAte cAraNa hatA) mukhya hatA. DAkArazrI maherAmaNajI vi. saM. 1850mAM peAtAnA pitAzrI ThAkaiAra lAkhAjInI hayAtimAMja gujarI gayA hatA. maherAmaNujInA marachu pachI ThAkorazrI lAkhAjIe rAjyanI lagAma pharI hAthamAM lIdhI. paNa sukhethI rAjya karyuM" nahiM. ThAkora lAkhAjIne pAMca kuMvarA hatA. temAM (1) ThA, maherAmaNajI * ene zaMkarane! mahAmatra kahevAya che. e maMtra caMDI'mAM che. enA baLathI game te mANasane mArI nAkhI zakAya, evuM mAnavAmAM Ave che,
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kaLA] rAjakoTa sTeTanA itihAsa. 45 peAtAnI hayAtimAMja gujarI gayA hatA, bIjA verAjI tathA trIjA tAJAjIne khAMbhA, samaDhIALA ane sukI sAjaDIALI e traNa gAme girAsamAM ApyAM, ceAthA kuMvara surAjIne pADAsaNu ane aradhuM kAtharoTuM jAgIramAM Apyu, pAMcamA kuMvara visAjI saradhArathI traNa gAu upara AvelA haLeDA gAma upara 400 kAThIoe dhADa pADayAnuM sAMbhaLatAM teonI pAchaLa caDayA. ane josamAM ane josamAM temanI pAchaLa bahu Aghe sudhI nIkaLI gayA. saradhArathI 20 mAila upara garaNI--pAnasaDA gAmanI sImamAM temane kAThIene bheTA thayA. tyAM kAThIe sAthe bhayaMkara yuddha thayuM. temAM te bahAdurIthI laDatAM kAma AvyA, te jagyA "varati" kahevAya che. ane tyAM jasadaNanA jIvApara gAmanI sarahada upara temanI raNakhAMbhI che. e samayathI vibhANI zAkhAnA jADejAemAM evA rIvAja che ke "gAdIe besanAre tathA paraNanAre temanA pALIyAnI pUjA karavI joie." te kumArazrI vibhAjInI saradhAramAM AvelI bAmaNIyAjInI derImAM temanI joDe suradhana tarIke sthApanA karI che. ThAkArazrI lAkhAjInI nabaLAine lIdhe temanA kuMvara verAjI saradhAra pacAvI beThA hatA. te kuTuMba kalezane lIdhe DakArazrI lAkhAjI dhaNA vakhata jAmanagaramAM rahetA. ane tyAM (jAmanagaramAM) vi. saM. 1852mAM svage sidhAvyA, tenA pachI teeAnA pATavi kumArazrI maherAmaNajIne e kumArA hatA. temAM pAvikumAra raNamalajI gAdIe AvyA. ane nAnA kumAra dAdAjI kArabhArUM karatA hatA. (9) ThAkeArazrI raNamalajI (bIjA) (saMvata 1852 thI 1881=29 varSa) ThAkArazrI raNamalajInuM bIjuM nAma bhAbhAjI hatuM. teo pavitra ane dhaniSTa hatA. hamaNAM sudhI leAkeA temanI gAdIne "amuka aDaNu dura caze te| zrIphaLa vadherIza." ema mAnatA karatA, temanA kAkA verAjI je hAkrAra lAkhAjInA vakhatamAMja saradhAranI gAdIe beThA hatA. temaNe ThAkAra rahumalajIne lazkarane pagAra cukavavA keTaluMka nANuM dhIreluM hatuM. tethI tee saradhArA kabajo svataMtrarIte bhAgavatA hatA. vi. saM. 1860mAM vaDAdarethI bAbAjI ApAjI kAThiyAvADamAM khaMDaNI udharAvavA AvyA. gAyakavADI lazkare khetaramAM ubhelA melane bahuja nukazAna karyuM. keTalAMka nAnAM gAmaDAmAM Aga lagADI leAkeAne herAna karyA, ane darasAla karatAM bamaNI traNagaNI khaMDaNI ugharAvI rAjyanI paisA sabadhI sthiti nabaLI karI nAkhI. te pachI khIje varSe gAyakavADa sarakAranI vatI raNacheADajI divAne khaMDaNI udharAvI. vi. sa. 1864mAM vaDAdarAnA resIDanTa ka`laveAkara bAbAjI sAthe gAyakavADanI khaMDaNI nakkI varavA kAThIAvADamAM AvyA. ane meArakhI tAbAnuM ghuMTu gAme mukAma karI kAThIAvADanA rAjAe upara dezanuM aMdhera maTADI sAre| kArabhAra calAvavAnA hetuthI patra lakhI dareka rAjAnA vakIlane peAtAnI chAvaNImAM teDAvyA. vakhate rAjakATamAM raNamalajI ane saradhAramAM raNamalajInA kAkAvereAjI sattA calAvatA hatA. vyAjabI rIte saradhAra raNamalajInA tAbAnuM paragaNuM hatuM. paNa verAjIe saradhArathI peAtAnA judA vakIla kala vAkaranI chAvaNImAM mAkalyA. maraDAnA jora jIlmathI vadhI gayelI rAjakATa saradhAranI khaMDaNImAM kaeNla vAre keTalIka phruTa mukI. rAjakaiATanI jamA
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yaduvaMza prakAza dvitiyakhaMDa] rU. 17,013nI hatI te ghaTADI rUA. 14,500nI karI. ane saradhAranI jamA rUA. 11,pa60nI TharI. te TharAva 10 varSa sudhI dareka varSane mATe thayo. karnala vokare rAjakoTamAM raNamalajIne ane saradhAramAM verAine kAyama karyA. ane tethI banne tAlukA svataMtra tAlukA TharyA. vi. sa. 1864mAM karnala vekara rAjakoTa Avyo, tyAre teNe potAnA riporTamAM sarakArane jaNAvyuM ke "saradhAra tAlukA taLe 700 gAma hatAM. paNa te milkata bhAyAtomAM vaheMcAI javAthI, ane kuTuMba kalezathI temaja saradhAranA musalamAnI thANu sAthenA lAMbA vakhatanA TaMTAthI e rAjavaMzanA kabajA dhIme dhIme ghaTatA gayA che. jo ke vyAjabI rIte saradhAra temanI beThaka (gAdI) gaNAya che. te paNa rAjakoTamAM teonA lAMbA vakhatanA nivAsane lIdhe, rAjakeTavALA e nAme teo sAdhAraNa rIte oLakhAya che." uparane riporTa thayA pachI thoDA vakhata pachI ThAkorathI raNamalajIe gAyakavADa tathA kaMpanI sarakAranA adhikArIne vidIta karyuM ke saradhAra upara vyAjabI rIte mAro haka che. ane verAjIne saradhAramAM kAyama karavAmAM karnala vakare mArI hakikata dhyAnamAM lIdhI nathI. A uparathI vi. saM. 1869mAM kepTana blenTAine verAjIne saradhAra choDI potAnA girAsa khAMbhAmAM jaI rahevAne pharamAna karyuM. tethI teo saradhAra choDI khAMbhe jatA rahyA. e rIte kepTana blenTAinanI madadathI saradhAra raNamalajIne pAchuM maLyuM. tyArathI vahIvaTamAM "saMsthAna rAjakeTa-saradhAra ema lakhAya che. ThAkora raNamalajInA vakhatamAM vi. saM. 1869mAM (ogaNatarA nAmano) bhayaMkara duSkALa paDayo hato, ane e duSkALamAM kAgaLIyuM eTale mahAmArIno upadrava hatA. e dezanA duHkha dAyaka samayamAM corI luMTaphATa paNa vadhI paDI hatI. vi. saM. 1876mAM gAyakavADe aMgreja sarakArane khaMDaNI ugharAvI pitAne hisso pahoMcatuM karavAno karAra lakhI Apo. ane junAgaDhanI joratalabInuM paNa emaja ThayuM. tethI kAThIAvADanA saMsthAnonI khaMDaNI navesarathI mukarara karavAmAM AvI. temAM saMsthAna rAjakoTa-saradhArane khaMDaNIno AMkaDo rUpIA 18,991) Tharyo. ane joratalabIno AMkaDo rUpIA 233)ne Tharyo. eTale e pramANe rAjakeTa saMsthAnane kula rUA. 21,321) aMgreja sarakArane khaMDaNInA bharavA paDe che. vi. saM. 1878mAM aMgreja sarakAre kAThIAvADamAM kAThI tathA lazkarI chAvaNI nAkhavA mATe rAjakoTa zahera pAsenI keTalIka jamIna rU. 2800)nuM vArSika bhADuM TharAvIne lIdhI. ane rAjakeTamAM lazkarI chAvaNI nAkhI kAThIAvADa ejansInI sthApanA karI ThAkArazrI raNamalajI sAyalAnA kuMvarI jAmabA tathA aMkevALIyAnA kuMvarI adIbA tathA mogaranA ThAkaranI kuMvarI moTIbA sAthe paraNyA hatA. raNamalajInA vakhatamAM rAjyano kArabhAra temanA bhAI dAdAjI (sAMgAjI) karatA te pachI metA vAsaNacha. te pachI bAbA vasaIkara, te pachI modI kezavajI vigeree kArabhAra karyo hato. chevaTa divAna raNachoDajIe rAjakoTa sTeTa * dAdAjI (sAMgAjI)ne DholarA nAmanuM gAma girAzamAM maLeluM paNa temanA kuMvara vajAi niravaMza gujarI jatAM TelarA, rAjyamAM pAchuM jeDAyuM.
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kaLa] rAjakeTa sTeTane itihAsa. ijAre rAkhI kArabhAra calAvyuM hatuM. ThAkorathI raNamalajI e vi. saM. 18. 1mAM 29 varSa rAjya calAvI svarge sidhAvyA, ThAkArazrI raNamalajI urphe bhAbhAjIne surAjI tathA hothIjI nAmanA be kuMvare hatA. (10) ThAkArazrI surAjI (vi. saM. 1881 thI 1900=19 varSa). ThAkorazrI raNamalajI pachI temanA kuMvara surAjI gAdIe AvyA. e bAbatamAM evuM kahevAya che ke marahuma ThAkora raNamalajIne upara lakhyA mujaba traNa rANIo hatAM. temAM magaravALAM rANInA kuMvara hothIjI, sAyalAvALA rANInA kuMvara surAjI karatAM aradhI kalAka vahelA janmayA hatA. paraMtu tenA pahelAM surAjanA janmanI vadhAmaNI ThAkora raNamalajIne maLI, tethI rivAja pramANe surAjI pATavi kuMvara gaNAyA. vi. saM. 1885mAM raNachoDajI divAnane IjArI puro thatAM, rAjyano badho vahivaTa ThAkarazrI surAjIe saMbhALyo. te pachI sTeTanI nANu saMbaMdhI nabaLI sthiti temaNe maTADI, rAjakoTamAM ejansInI chAvaNI paDavAthI kAThIAvADanA rAjA rajavADAoe tathA bahAragAmanA sAhukAroe rAjakoTamAM jamIna kharIdavA mAMDI ane tethI ThAkAra surAjane upajamAM keTalAka vadhAro thaye. temanI rAjaya kArakIrdInA chellAM pAMca varSa amRtalAla amaracaMde kArabhAruM karyuM hatuM. ThAkoraThI surAjI vi. saM. 1900mAM svarge sidhAvyA. ThAkArazrI surAjIne cuDAnA ThAkora abherAjajInAM kuvarIzrI nAnIbAthI pADhavikumAra maherAmaNajIne janma thayo hato. (11) ThAkArazrI maherAmaNajI cethA (vi. saM. 1900 thI 1928=18 varSa) ThAkarazI maherAmaNajInA vakhatamAM jAmanagaranI gAdI upara jAmazrI vibhAjI (bIjA) rAjya karatA hatA. teozrInI pAse ThA. maherAmaNajInA kAkA hothIjInA kumArazrI bhupatasiMhajI rAjyanA amIra tarIke sArA mAna pAnathI jAmanagaramAM rahetA hatA. jAmazrI vibhAjanI teonA upara pUrNa kRpA hatI. tethI jAmasAhebanI bhalAmaNathI ThAkArazrI maherAmaNajIe potAnA kAkAI bhAI bhupatasiMhajIne"DholarA" gAma girAzamAM AvyuM, * I. kartAnA pitA rAja kavi bhImajIbhAIne ane kumArazrI bhupatasiMhajIne (jAmanagaramAM sAthe rahetA hovAthI) gADha mitrAcArI hatI. jyAre kumArazrI bhupatasiMhajI deva thayA tyAre kavirAje temanA viyoganA bAramAsano chaMda banAvela hato. paraMtu te kAvyano kAgaLa nahiM maLatAM mAtra te chaMdanI chellI Tuka atre Apela che. "bhupatesa mahAbhaDa neha nibhAvana, so ratameM jadu saMbharIyaM." e bhupatasiMhajInA kumArazrI rAmasiMhajI thayA ane temanA kumArazrI pathubhAsAheba (pratApasiMhajI) hAla porabaMdara sTeTanA divAnasAheba che.
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduzaprakAza [dvitIyakhaDa ThAkeArazrI maherAmaNujInAM lagna vAMkAnera rAjasAhebanA kuMvarI sAthe thayAM tyAre jAmasAheba te lagnamAM padhAryAM hatA. vi. sa. 1913mAM DhAkArazrI maherAmaNujIe briTIza sarakArane, girAzIAomAM dIkarIone dUdhapItI karavAneA ( mArI nAkhavAne ) rivAja baMdha karavAmAM sArI madada karI hatI. tethI briTIza sarakAre tenI yAgya kadara karIne * senAneA hAra ' bheTa ApyA hatA. 48 vi. saM. 1902mAM gujarAti skUla, aMgrejI skUla ane kanyAzALA vigerenuM badhu khaM janarala lAMgasAheba ApatA hatA. te skUla ThAkeArazrI maherAmaNujIe saMsthAnanA khace cAlu rAkhI. ThAkrArazrI maherAmaNujIne cAra rANIe hatAM. (1) vAMkAneranA rAjasAheba vakhatasiMhajInA kuMvarI humaLubAsAheba paraNyA pachI caiADhI muddatamAM gujarI gayAM hatAM. tyArapachI bhAvanagaranA bhAyAta lAkhaNukAnA geAhela akherAjajInA kuMvarI harIbA tathA cuDAnA bhAyAta kuMDalAnA jhAlAnI kuMvarI khArAjabA sAthe paraNyA hatA. te bAirAjabA, kuMvarI mAjIrAjaAne janma ApI cha vAsAnA mukI gujarI gayA hatA, ane bAzrI haribA pATavIkumAra bAvAjIrAjane janma ApI e varSoMnA mukI gujarI gayAM hatAM. uparanA traNe rANIonA gujarI javAthI ThAkArazrI maherAmaNujIe sALuda pAsenA machIAvenA vAdhelA ThAkAranAM kuMvarI bAkuMvarabA sAthe lagna karyAM. ane te khAzrI bAkuMvarabAthI kumArazrI lallubhAne janma thayA hatA. ThAkrArazrI maherAmaNujIne dArUnuM kharAba vyasana lAgu thavAthI teenuM zirara bagaDayuM ane e murA vyasananA pariNAme tee nAnI umaramAM vi. sa. 1918mAM aDhAra varSa rAjya karI svarge sidhAvyA. teonA vakhatamAM teonA mAtuzrI nAnIbAsAheba rAjakArabhAranI sArI dekharekha rAkhatAM hatAM, (12) ThAkArazrI bAvAjIrAja ( vi. saM. 1918thI 1946 28 varSI) ThAkArazrI bAvAjIrAja gAdIe AvyA tyAre temanI umara cha varSInI hatI. tethI tamAma rAjyanA kArabhAra temanA dAdI mAtuzrI nAnIbAsAhebe ghaNIja DahApaNa bharI rIte calAvyeA hateA. vi. sa. 1918mAM kAThIyAvADanA rAjAenA akhatyAranI maryAdA sarakAra taraphathI peAlITIkala ejanTa kula kIpI'je nakakI karI, kAThIyAvADanA tAlukadArAnA sAta va paDayA temAM rAjakATa saMsthAnane bIjA varSAMte| akhatyAra maLyA hatA, saradhAramAM koTaDA taraphathI Araba leAkA ane rAjakATa taraphathI paradezI sipAio rAkhavAmAM AvatA tethI teone aMdaro aMdara vAraMvAra teAphAna thatuM. e khabara prAMta sAhebane thatAM, temaNe saradhAramAMthI AronI saMkhyA ghaTADavAne tathA bIjo keTalAka baMdobasta karyAM. teja sAlamAM eTale tArIkha 25 sapTembara sane 1863mAM aMgrejasarakAre sIvila mATe peAtAne vizeSa jagyAnI jarUra paDatAM, rAjakATa saMsthAna pAsethI Asare 385 ekara jamIna nIcenI zarate lIdhI hatI.
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kaLa] rAjakeTa sTeTano itihAsa. rAjakeTanI sadaranI jamInano dastAveja (kAThIAvADa DIrekaTarI bhAga 1 pAne 673) "hA=ra prAMtanA rAjakoTa saMsthAnanA bALakarAja ThAkora jADejA bAvAjI taraphathI mukhatya'. bAI nAnIbA ane kAThIa.vADanA polITIkala ejanTa mejara Ara. eca. kaTIMja sAheba vacce thayela TharAvaH(1) rAjakoTanA ThAkora sAheba rAjakeTamAM pitAnI jamIna upara mulkI sTezana bAMdhavAmAM sarakArane madada karavA khAtara AjI nadInA pazcima agara DAbA kinArA upara eka jamInane kaTake cAlu mATe muMbaI sarakAranA amaladArone ApavA khuzIthI kabula kare che. (2) e jamIna Asare 385 ekara che. tene nakazo sAthe TAMka che. (2) nadInuM pazcimanuM aradhuM taLIyuM jyAM sTeTanI jamInanI hada che te sTezananA tAbAmAM gaNavuM. . (4) sTezananI sarahadamAMnI amuka vADInI jamIna Asare 10 kaSanI traNa keSathI pI zake tevI 89,890 corasavAra amuka brAhmaNane dAnamAM ApI che. te inAma tarIke tenA kabajAmAM jArI raheze. paNa te sTezananI InsAphI hakumata tarIke gaNAze. (5) rAjakoTa saMsthAnane nukazAna thayuM tenA badalA tarIke dara varSe briTiza sarakArane je khaMDaNI apAya che temAMthI calu rUA. 1500) paMdaraso mujaro ApavA che. A badhI jamInanuM sarakArI amaladAra cAhe te kare. uparanI kalamamAM lakhelI vADInI jamIna sivAya sTezananI hadamAM koI mANasanI milkatI ke khetIne haka nathI. (6) sTezananI sarahadanI bahAra rAjakoTanI jamInamAM Dhora cAravAne ke kaIrIte te jamInano upayoga karavAne, mulkI sTezananA adhikArIo ke rahevAzIoe dAvo karavo nathI. (7) rAjakoTa darabArane eka makAna ane ophIsa bAMdhavA sArU harakoI jAtanuM bhADuM ke jagAta lIdhA sivAya sArI jagyAe ochAmAM ochI 50 corasavAra jamIna ApavI. (8) baMne pakSavALAnA samajavAmAM che ke rAjakoTanI pADozamAM mulkI sTezana sthApana thayAthI kaI rIte rAjakeTa saMsthAnanA mulkI insAphamAM hAtha nAkhavo nathI rAjakoTanA rahevAsIo kadI mulkI sTezanamAM rahetA hoya ke temAM kAMI tenI milkata hoya to tethI karI, rAjakeTa tAbAmAM je mukadmAmAM dAvAnuM kAraNuM utpanna thayuM hoya, tevA mukadamAmAM briTIza sattAdhArIothI temane madada apAze nahiM. (9) eja pramANe rAjakoTanA phojadArI insAphamAM mukI sTezananI sthApanA thavAthI ADA avAze ke tenA haka ochAM thaze nahiM. paNa te saMsthAnavALA tenI joDanA ane darajjAnA bIjA khaMDIA saMsthAnane je mukI ane phojadArI insApha karavAne haka jArI rahe te bhogavyA kare.
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yaduvaMza prakAza dvitiyakhaMDa] (10) mulkI sTezananA sattAdhArIone veDhathI majurA ke kArIgarIne nAkarI mATe teDAvavA kAMI haka nathI. jarUra paDaye bIjA kheDIA saMsthAnA pramANe teoe gADAM ApavA. pAsethI gADAM levAya che te 50 (11) sTezanamAMthI jatA AvatA mAla upara dezanA dhArAe majura karela bhAve darabArane cIlA levAnA haka che. jo A prAMtamAMthI sarakAra badhI jagAe e kara baMdha karaze te ahiM paNa baMdha karavA paDaze, (12) mulkI sTezananI sarahadamAM A cIleA udharAvavA darabArane haka nathI. paNa ema samajavuM ke darabAranA amaladAre| sTezanathI hakumata karanArI sattAne tasdI ke aDacaNa nahiM kare tyAM sudhI tene sTezananI sarahadamAM udharAvavA rajA maLaze. nahi. tA A kara tene sTezananI sarahada bahAra udharAvavA joze. (13) kadI sarakAra kAvAra sTezana cheADI deze te A jamIna rAjakATa darabArane pAchI Apaze. bIjA tAlukadArane nahiM Ape ane paMdarase rUpIAnI vArSika rakama briTIza sarakAra taraphathI apAtI te baMdha thaze. Ave vakhate te jamIna upara bAMdhelI imAratanI kiMmata sApha darabArI upara dAvA calAvave| nathI. (14) nadInA kinArA upara eka ratA rahevA devA. te tyAMthI rAjakATa kasbAnA kheDutA ane dvArane bIna harakate javA devA. (15) eka AsIsTaMTa amaladArane ejansI bajAranA cArja ApavA ke dareka pakSanI apIla peAlITIkala ejanTanI keAmAM Ave. (16) mulkI sTezanamAM lAvavA krAi mANasane lAlaca apavI nathI. paNa ekavAra tyAM kAyama rathAthI te rAjakATa darabAranI raiyata maTI jaze. AvA rahevAsIne rAjakATa darabAranI hakumatamAM jamIna ane bIjI milkata sabaMdhI ejansInI kumaka maLavA huka nathI. (17) sTezananI sarahadamAM thatI cerI bAbatanA dAvAne dezamAM cAlatA dhArA mujaba phesalA thaze. (18) rAjakATa darabAranI khAsa arajathI evuM TharAvavAmAM AvyuM che ke rAjaEATa kasbAnI sAme AjI nadImAM agara nadImAM eka mAila uparavAsa agara kasbAnI uttare nALAmAM pulathI te jyAM te AjI nadIne maLe che. tyAMsudhI mAchalAM mAravA devAM nathI. (sahI) Ara. eca. kITIMja. peAlITIkala ejanTa, vi. sa. 1923mAM polITIkala ejanTa kITIja sAhebe sarakAranI paravAnagIthI rajakrATa ane lIbaDInA rAjya upara kaeNpTana je. eca. lADane nImyA. tyArabAda vi. saM. 1926mAM muMbainA gavara rAjarkeTamAM AvyA ane eja varSamAM, rAjakumAra krAleja sthApI. vi.saM. 1932mAM ThAkArazrI bAvAjIrAjane rAjyane kula akhatyAra soMpavAmAM AvyA,
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kaLa] rAjakoTa sTeTano itihAsa. teozrIe mahArAja lAyabala kesavALA Ajama karasanadAsa muLajIne kArabhArI nimyA. te vakhatamAM rAjakoTa tathA saradhAramAM lAyabrerI sthApanA karI. rAnI bajAra mArakITa tathA myunisIpAlITI vagere sthApyAM. ThAkArazrI bAvAjIrAjanAM bena zrI mAcharAjabAnA lagna dhrAMgadhrAnA pATavikumAra jazavaMtasiMhajI re thayAM hatAM. temaNe dhrAMgadhrAnA marahuma rAjasAheba sara ajItasiMhajIne janma A hato. vi. saM. 1934mAM bhayaMkara duSkALa paDatAM, rIlIpha varkasa kADhI saradhAranuM junuM taLAva tathA june darabAragaDha samarAvavAmAM lagabhaga eka lAkha rUpIA kharacyA hatA, temaja kAThArIAnA nAkA bahAra rAjakoTanA rAjabagIcAmAM eka bhavya mahela baMdhAvyo. vi. saM. 1938mAM mukhya kArabhArI Ajama karamacaMda uttamacaMda gAMdhIe penzana lIdhuM. te jagyAe Ajama rAjakoTavALA motIcaMda taLazIbhAIne nimyA vi. saM. 1943mAM mahArANI vikaTerIAnA trIjA putra zAhajAdA Arthare ( Dayuka epha keneTe ) rAjakoTanI mulAkAta lIdhI. ane tArIkha 16-2-87nA roja mahArANI vikaTerIAne rAjya karatAM 50 varSa thayAM, tenI khuzAlImAM AkhA sTeTamAM jyubIlI mahekasava karyo. ane kAThiAvADanA polITIkala ejanTa guDahAusa sAhebe rAjakoTa sIvIla sTezanamAM kAThIne baMgale bIjAthI sAtamAM varga sudhInA rAjAno darabAra bharyo temAM kAThIAvADanA rAjAo taraphathI ThAkorasAheba bAvAjIrAje eka subhASita bhASaNa vAMcI kAThIAvADanA rAjAonI vaphAdArI padarzita karI. e jyubilInI yAdagIrImAM rAjakoTathI deDha mAIla upara AvelA rAMdaraDAnA voMkaLAM pAse eka taLAva bAMdhavAnuM nakika karyuM je hAla "rAMdaraDA taLAva nAme oLakhAya che. temaja vAMkAnerathI rAjakoTa sudhI "morabI rave" bAMdhavAnuM nakika karatAM, muMbaInA gavarnara le re e I. sa. 1889nA DiseMbaramAM te relavenI zAkhA khullI melI hatI. ThAkarathI bAvAjIrAje ATha vakhata lagna karyA temAMnA dharamapuravALA rANIjIthI pATavikumArathI lAkhAjIrAjano janma vi. saM. 1942nA mAgasara suda 10nA roja thayo hato. ane vi. saM. 1942mAM kAnapura rANIthI kumArazrI karaNasiMhajIno janma thayo hato. ThAkArazrI bAvAjIrAjane geMDaLa tAbAnA nAEpipaLIyAnA mArUcAraNa kavi tejamAlabhAIe eka kAvya racI saMbhaLAvyuM te nIce mujaba :- kavi kahe kAma bhAre ame jaDItara karIe, bharIe naMga ratana bahu bhAta / ghATa kai nokha anokhA ghaDIe, (paNa) joie hema kaMcananI jAta // 1 // meluM hoya tene aMgeThI melIe, dakaLI ubhata phuka dahIe / 1 mahAtmAjI mohanadAsa gAMdhInA pitA.
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa mAThAsara hathoDo duvAro mArIe, kasoTI gItaDe ghaNuM kahIe // 2 // kuMdananI kiMmata kaju karIe ame, bhaLe tema khaMDekhaMDa naMga bhaDIe / behada hada kAvyanA ghareNAM banAvI, jaDItara pAkharUM naMga jaDIe // 3 // kavesara kAvya ghareNAMrupa karIne, aghapati bAvumA kane Ayo / dhaNI rAjakoTarA hAtha muchAM dharo, lAkharA bAba tuM kAja lAyo // 4 // kuMvara maherANarA aMga zome kahuM, pAthavAM bAbale gaNIpurA / azA kava ghATa te amara rahasI aLAM, sujazanA ghareNAM harAsurA // 5 // bhAvArtha-A kAvyamAM kavie senInA rUpe nyAya lIdhe che. tethI kahe che ke huM tenI rUpe naMga tathA ratna jaDI judA judA ghATa ghaDuM chuM paraMtu temAM huM zuddha kaMcananI (hemanI jAtanI) parIkSA karuM chuM. je kAMI melano bhaMga lAge te ene ubhata rUpI (bhUMDA kAvya rUpI) kaMka daI agnimAM tapAvI zuddha karUM chuM. (mAThAsara) je kAMIka halakuM senuM lAge to tene duvArUpI hADe mAruM chuM ane mArA gItathI ( kAvyathI ) tenI kaTI karuM chuM. e prakAre huM (kavi) kuMdananI kiMmata karI jevuM senuM (jevo rajaputa) heAya tevAM naMga bharI kAvyorUpI dAgInA banAvuM chuM. evAM kAvyarUpI ghareNuM ghaDIne Aja huM ApanI (bAvAjIrAjanI) pAse lAvyo chuM. te he rAjakoTanA dhaNuM, muche hAtha nAkhI mAruM lAkha rUpIAnuM kiMmatI ghareNuM he maherAmaNajInA kuMvara aMgIkAra kare che kAraNake ) e Apane zobhe tevuM che. he surAjInA pautra bAvAjIrAja senAnA ghareNAM kALe karIne nAza pAme che paNa kavioe ghaDelAM suyazanAM ghareNuM A pRthvI upara amara rahe che. mATe mArI bheTa svikAre. uparanI kavitA sAMbhaLI bAvAjIrAje kavine yogya inAma ApyuM hatuM. ThAkerazrI bAvAjIrAja vi. saM. 1946mAM 28 varSa rAjya bhogavI 34 varSanI nAnI umaramAM ja eka mAsanI sakhta bimArI bhogavI svarge sidhAvyA hatA. ThAkarazI bAvAjIrAja vidhAna milanasAra ane hiMmatavALA hatA. temaja pite aMgrejI bhASAnuM sAruM jJAna dharAvatA. teone sAde piSAka bahu pasaMda hato. dilanA udAra hatA. pitAnI raiyatamAMnA ugI nIkaLatA yuvAnene sTeTamAM nekarI ApI uttejana ApatA. khuda kArabhArI paNa pitAnI raiyatamAMthI ja pasaMda karI prajAvargane mAna ApyuM hatuM. je pasaMdagI ghaNI phatehamaMda nivaDI hatI. teozrInA svargavAsa samaye rAjakeTa saMsthAnamAM lagabhaga 80 TakA jeTalA nokara pitAnI raiyatanAja hatA. teozrInI parIkSaka buddhi sArI hatI, A bAhoza ane buddhivAna rAjayakartA dArUnA bUrA vyasanane Adhina thayA na hatA te teoe jarUra lAMbu AyuSya bhogavyuM heta. teo nAmadArazrIne be kumAre hatA temAM pATavI kumArazrI lAkhAjIrAja pAMceka varSanI umaranA hatA, ane nAnA kumArazrI karaNasiMhajI cAreka varSanI umaranA hatA.
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kaLA] rAjakoTa sTeTanA itihAsa. (13) DhAkArazrI lAkhAjIrAja (vi. saM. 1963 thI 1987=24 varSa) DArkArazrI bAvAjIrAjanA svargavAsa samaye pATavi kumArazrI lAkhAjIrAja peAtAnA mAmAne tyAM dharamapuramAM hatA. te vakhate rA. rA. meAtIcaMda taLazIbhAine sarakAre peAtAnA taraphathI sTeTa kArabhArI nimyA hatA. vi. saM. 1946mAM rAjakeTa sasthAnane dattaka levAnI sanaMda nAmadAra aMgreja sarakAra taraphathI leDa` lensaDAune mahArANIzrInA Dha MDherA anusaMdhAna ApI. 43 vi. saM. 1940mAM kuvADavA mahAlamAM svastha DhAkAra sAheba bAvAjI rAjanA nAmathI lAyabrerInI sthApanA thai. vi. saM. 1969mAM mAtuzrI nAnIbAsAheba svargIstha thayAM. tee dhArmika vRttinAM, rAjanitIma nipuNa ane junA mANasAne oLakhI rAjarItI jALavanArAM bhalAM bhAi hatAM. eja sAlamAM leADa herIse rAjakATa jetalasara relve khullI mukI jemAM rAjATa sTeTanAM AThamA hissA rAkhyA. navAnagaranA mahArAjA jAmasAhebazrI vibhAsAheba peAtAnA ATakATabhADalA mahAlamAM karavA AvatAM, saradhAramAM eka divasa rokI sTeTa taraphathI teozrIne yAgya Adara satkAra karavAmAM AvyA hatA. sarakAra pAsethI keTalIka sattA sAthe keLavaNIkhAtu sTeTe peAtAnA hAtha lIdhuM. vi. sa. 1951mAM lAlaparI irIgezananuM khAta muhurta peAlITIkala ejanTa elIvarasAhebe bhAre dabadabAthI karyuM hatuM. e irIgezana rAjakATathI e mAila dUra Avelu che. tenI pAchaLa cAra lAkha rUpIA kharcavAmAM AvyA che. temAMthI lagabhaga 1600 ekara jamInane tathA rAjakADha zaheranI vastine pANI purU pADavAmAM Ave che. eja sAlamAM parAmAM eka navI zAka mArkITa bAMdhavAmAM AvI hatI. mahArANI vikaTArIAnI DAyama Da jyubilInA maheAtsava vi. sa. 1953mAM ujajye| hatuM. rAjakeTamAM peDeAka (azvAlaya) tathA DerI ( mAkhaNaneA saMcA ) udhADavAnI kriyA muMbainA gavarnIra lADa senDahasTe jAte AvIne karI hatI. vi. saM. 1956nA vaizAka mAsamAM kuMvarIzrI devakuMvarabAsAhebanA lagna vAMkAneranA rAjasAheba sAthe hathevALethI thayAM hatAM. ane vi. sa 1956nI sAlanA bhayaMkara duSkALamAM vastine mATe dANA ane jAnavarene mATe brAsa sTeTa taraphathI purUM pADavAmAM AvyuM hatuM. tathA rIlIpha vesa kADhI puvara hAusa: khAlavAmAM AvyuM hatuM. nAmadAra hAEArazrI lAkhAjIrAje rAjakumAra kAlejamAM tathA daherAduna kreDaeNTa kAramAM sArA abhyAsa karI sArI nAmanA meLavI hatI. teeAzrI vi. saM. 1963nA Ase| suda 15 nA rAja vidhIhita gAdInazIna thayA hatA. vi saM. 196nA chellA cha mahinA UMglAMDanI musApharIe padhAryA hatA. tyAre teezrInI gerahAjarImAM mukhya kArabhArI harajIvana bhavAnabhAI kATake DahApaNathI kArabhAra calAvI jaza meLavyeA hateA. ThAkeArazrI lAkhAjIrAje zemalIyAnA rAThoDazrI chatrasiMhajInAM kuMvarI rAjendrakuvarabA sAthe tathA te pachI lAThInA kavi ThAEArazrI surasiMhajI (kalApI)nAM kuMvarIzrI ramaNiyakuMvarabA
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrI yaduva'za prakAza dvitiyakhaMDa] sAthe tathA mINApuravALA jhAlAzrI kALubhAnA kuMvarIzrI sAthe ema traNa lagna karyAM hatAM. zemalIyAvALAM ane rANIsAhebathI vi. saM. 1965nA bhAdaravA suda 9nA roja pAvikumArazrI dharmendrasiMhajInA janma thayA hatA. te AnaMdakAraka prasaMge hAzArazrI lAkhAjIrAje prajAne sArI navAjeza karI hatI. teja vakhate sTeTamAM gauvadha karavAnI manA karI ghaNuM puNya prApta karyuM hatuM. vi. saM. 1967mAM DhAkArazrI lAkhAjIrAje dilhI darabAramAM hAjarI ApI hatI. jyAre meADhI laDAi (WORLDWAR) briTIza-jananI vacce thai tyAre nAmadAra hAMkArazrI lAkhAjIrAje peAtAnA badhA sAdhane briTIza sarakAranI sevAmAM hAjara karyAM hatAM ane peAtAnA taraphathI mANusA tathA nANAne kALA ApyA hatA. vi. saM. 1974mAM teozrIne kra. sI. Ai. che. te cAMda manyeA hateA. nava tApanuM mAna maLatuM tevA rAjAe taraphanA pratinidhi tarIke dilhImAM narendramaMDaLamAM teoe hAjarI ApI hatI. bIjI beThakamAM peAtAnA adhikAra vaDIye hAjarI ApI hatI. potAnA kumArAnI keLavaNI mATe pote vilAyata gayA tyAre nAmadAra zahenazAhe (pacama jyeAje) teezrIne bakIMgahAma mahelamAM mulAkAta ApI hatI. ThAkArazrI lAkhAjIrAja dezapremI, utsAhI ane prajApara prema dharAvanArA hatA. teezrIe vi. saM. 1980mAM mahAtmA meAhanadAsa karamacaMda gAMdhInuM moTA rajavADI ThAThathI svAgata karyu hatu. ThakrArasAhebanA rAjya-amala daramyAna khAsa dhyAna kheMce evA banAva prajApratinIdhi sabhAnI sthApanA thai, te che. jemAM 90 sabhya che, ane vastinA dareka bhAgamAMthI tene cuTI levAmAM AvyA che. ThAEArazrI lAkhAjIrAja beya skAuTa ane gala gAIDanA kAmamAM ghaNAM utsAha pUrNAMka rasa letA. ThAkArazrI lAkhAjIrAja vi. sa. 1987mAM 24 varSa rAjya bhAgavI svagaeN sidhAvyA. tee nAmadArazrInA traNa kumAreAmAM pAvi kumArazrI dhamendrasiMhajI gAdInazIna thayA ane nAnA kumArazrI kizorasiMhajI ThakArazrI lAkhAjIrAjanI hayAtimAMja deva thayA hatA. ane tethI nAnA kumArazrI pradyumnasiMhajIe vilAyata vagere dezamAM karI yAgya keLavaNI lIdhI che. (14) ThAkeArazrI dharmendrasiMhajI sAheba vidyamAna) ThAkArazrI lAkhAjIrAja deva thayA pachI vidyamAna DhAkArazrI dharmendrasiMhajI gAdI upara AvyA. tee nAmadArazrInA lagna cheATAudepuravALa! rANIzrI padmakuMvarabA sAthe thayAM che. tyArabAda vi. sa. 1988 mAM peAtAnA nAnA baMdhu zrIpadyumnasAhebanAM lagna dhaNIja dhAmadhumathI karI ane thArALA nAmanuM gAma girAzamAM Apyu. pote gAdIe birAjI bagasarAnA darabArazrI vIrAvALAsAhebane kArabhArI tarIke nimyA che. jeenI kuzAgrabuddhithI rAjyane vahIvaTa ghaNAja praza MsanIya cAle che. dvitIya kaLA samAtA.
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kaLA] rAjakoTa sTeTanA itihAsa. rAjakeTa sTeTanI vaMzAvaLI (1) ThAkarathI vibhAjI (saM. 175 za ka 120 LjAma rAvaLajI thI 5) ] (2) 8. zrI maherAmaNajI 1lA (3) ThA. sAhebajI kuMbhAjI (geDala koTaDA zAkhA) (4) ThA. bAmaNIyAru (5) ThA. maherAmaNajI (bIjA) (6) ThA. raNamalajI maDacha kalAjI harabhamajI dAdAjI jasAjI phalajI | (gavarIdaDa) (zApara) (pALa) (kAThArIA) (ledhIkA) (7) ThA. lAkhAjI vajerAja akherAja pRthvirAja (mAkhAvaDa) (gaDhaDA) (caMbA) (8) ThA. maherAmaNajI (trIjA) verA che tegAjI surAjI visAjI (praviNasAga- (khAMbhA, samaDhIyALA sAjaDIyALI)7 pADAsaNa ) | ranA kartA (kAtharoTuM.) (9) ThA. raNamalajI (bIjA) dAdAjI urphe sAdhAjI DhiolarA] vajubhA (10) i. surAjI hAthIjI bhupatasiMhajI (DhAla) (11) ThA. maherAmaNajI (thA) gagubhA (12) ThA. bAvAjIrAja ladhubhA | bAlapara (13) ThA. lAkhAjIrAja (bIjA) pRthviroja zatrasAla dila apewe again railca styling dilIpasiMha karaNasiMha (14) ThA. dhamendrasiMhajI kizorasiMhajI pradyumnasiMhajI (vidyamAna) (tharALa)
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ para zrIyaduzaprakAza zrI tRtiya kaLA prAraMbhaH gavarIdaDa tAlukAnA itihAsa A tAlukAnA gAmeAnI sarahadanI AsapAsa navAnagara rAjakeTa mArI kAThArIA vagere sTeTAnAM gAmA AvelAM che, A tAlukAnuM kSetraphaLa 27 ceArasamAIla che, A tAlukAnI vastI sane 1931nA vastI patraka mujaba 2115 mANaseAnI che; brITIza sarakArane A tAlukA rUA. 1011 khaMDaNInA ane junAgaDhane rUA. 610 joratalabInA dara varSe Ape che; zAhIsattAnI sAthe kAThIAvADanA bIjA rAjyAnI mAphaka A tAlukAne kAlakarArA thayA che, -: prAcIna itihAsa. : A tAluke rAjakATa sTeTanI zAkhA che. rAjakATanA ThakrArazrI maherAmaNajI (bIjA) nA khIjA kumArazrI meADajIne gavarIdaDa tathA khIjA pAMca gAme jAgIramAM maLela hatAM. (vi. sa'. 1788) (1)AkArazrI mADajI ghaNAja parAkramI ane buddhimAna vIrapurUSa hatA, bahAravaTu karI rAjazATa saMsthAna pAchuM meLavavAmAM teeAzrIe agrabhAga lIdhe| hatA, teozrInA pachI (ra)ThAkArazrI pAtAjI (3)DAkArazrI rAdhAjI,(4)ThAkArazrI meADajI (bIjA (5)DAkArazrI merUjI ane (6)DAkArazrI pratApasiMhajI thayA, e chae ThAkArazrInA vakhatamAM zAntithI rAjyataMtra cAlela hatuM. khAsa kaMi jANavA yogya bInAe banelI naheAtI, chaDA DhAMkArazrI pratApasiMhajI sAheba bahuja vidvAna hatA. tethI kavi paDIteAne akhADA gavarIdaDamAM kAyama rahetA, teo nAmadArazrIe peAtAnA janma divasanI khuzAlInA mAMgalIka prasaMge +rAjakavi bhImajIbhAine tathA sacANAnA rahIza kavirAja gajAbhAIne tathA rAjaDAnA rahIza, khAdANI, dedalabhAi vagerene akekI rUpAnI mujhavALI nAjuka 'TArI' e bakSIsa ApI hatI dezI vIdezI kavionA sArA satkAra karatA hatA. e udAra rAjavInA ku. zrI. dipasiMhajI sAheba hAla garIvadaDanI gAdI upara vidyamAna che, e [7]ThAkArazrI dIisaMhajI sAhebanA janma tA. 19 juna sane 1870 mAM thayA che, te nAmadAranA pitAzrI ThA. zrI pratApasidhrujI sAheba sane 1911 nA mArca mAsamAM devalAka jatAM tA 30 mA sane 1911 (vi.sa. 1967 nA caitra sudI 11) nA rAjavidyamAna DAkArazrI dIpasi MhajI, sAheba gavarIdaDanI gAdIe birAjyA che, te nAmadArazrIe rAjaEATanI rAjakumAra kAlejamAM keLavaNI lIdhelI che. [dvitIyakhaDa A tAlukAne pheAjadArI kAmamAM e varSanI keda ane be hajAra rUpIA sudhI, daMDa karasAMbhaLavAno vAnI sattA che, temaja divAnI kAmamAM rUpIA pAMca hajAra sudhInA davAe sattA che, ane vArasAnI bAbatamAM pATavI kumAra gAdIe Ave che. +A itihAsa kartAnA pitAzrI.
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLa] gavarIdaDa tAlukAne itihAga, nAmadAra ThA. zrI. dIpasiMhajI sAhebanAM lagna I. sa. 1886 5 aMkevALIe thayelAM che, e jhAlIrANIzrI, hamajIbAne peTe gAdInAvArasa kumArazrI. bhavAnA saMhajI sAhebano janma tA. 4 naveMbara sane 1894 mAM thayuM che, e pATavIkumArazrI bhavAnIsiMhajI sAheba be. rANuo paraNyA che. * [1] hIrAkuMvarabA te pAlItANuM tAbe motIsarInA gohelathI hiMmatasiMhajInAM kuMvarI ane [2] caMdrakuMvarabA te gujarAtamAM mogaranA ThAkArazrI. amarasiMhajInAM kuMvarI AmAMnAM pahelAM lagna sane. 1922 mAM ane bIjAM lagna sane. 1924 mAM thayelAM hatAM, kumArazrI bhavAnIsiMhajI sAhebe rAjakoTanI rAjakumAra kelejamAM keLavaNI lIdhelI che, ane hAlamAM rAjyano saghaLo kArabhAra nAmadAra ThAkora sAhebanI dekharekha taLe, pote jAte kare che. ThAkarazrI dIpasiMhajI sAheba ghaNAja dharmacusta ane bhakatarAja che, teo nAmadArazrInu saddadharmAcaraNa ane AsapAsanuM pavitra vAtAvaraNa sahavAsamAM AvanArane anerI chApa pADe tevuM che, pATavI kumArazrI bhavAnIsiMhajI sAhebanAM bIjA rANIzrI caMdrakuMvarabAe gAdInA vArasa yuvarAja kumAzrI lakSmaNasiMhajI u TapubhA sAhebano tA.31 julAI sane 1926 nA roja janma Ape che. zrI gavarIdaDa tAlukAnI vaMzAvaLI > (1) ThAkorathI moDajI thI 180 thI 4thI 125mA) (2) ThA. pAMtejI (3) ThA. rAdhAjI (4) ThA. meDacha [bIjA] (5) ThA. merUjI vakhatasIMhajI yAjI amarasIMhajI ratanasIMhajI [ sAMgaNavAlaI utaryA. ] (6) ThA. pratApasiMhajI harIsIMhajI ladhubhA kesarIsIMhajI A [ haDamatIA ] dAdubhA (7) ThA. dIpasiMhajI umedasahajI merUbhA [ rAjagaDha ] kumArazrI bhavAnIsiMhajI lakSmaNasiMhajI [ yuvarAja] . * phuTanaTa peja 58
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa *e jADejAzrI jIyAjI vigere traNa kumAra zANavA laine utaryA, te jayAjInA kumArazrI zIvasiMhajI ke jeozrI"zIvubhAzAMgaNavAvALA"e nAme prasiddha thayA. e jADejAzrI zIvasiMhajI urphe zIvubhA sAhebe prathama ghaNo samaya ThAkArazrI pratApasiMhajI sAheba pAse gavarIdaDamAM rahI keLavaNI lIdhI hatI. tyArapachI, vIrapura sTeTanA nAmadAra ThAkArazrI surasiMhajI sAheba pAse ghaNA varSo rahyA hatA. ane AryasamAjamAM dAkhala thaI, moTImoTI mAnava medanImAM jAhera vyAkhyAno ApyAM hatAM, ane AryasamAjamAM "zAvasiMhajI varmA nAme ati utama khyAti meLavela hatI, temaja junAgaDhanA kasAI leke eka gAnA meTA ToLAMne navAba sAhebanA mATe katalakhAnAmAM laI jatA hatA. te gAyanA bacAvamAM virapura ThAkarathI surasiMhajI sAhebanI madadathI pote junAgaDha gayA ane katalakhAne jatI te tamAma gAyone bacAvI kSAtradharma bajAvyo hato. tyArapachI kSAtrI ddhAraka yAdava vaMzamaNI, morabInA kumArazrI harabhamajI(bAra. eTa.le.)sAhebe rAjakoTamAM "gIrAsIyA esosIesana" sthApI. ane temAM jADejAzrI zIvasIMhajI sAhebane sAthe rAkhI, kAThIAvADanA samagra gIrAsIyAenAM aneka hItArtha kAryo karyA hatAM -rAjakoTanA lokapriya mama ThokerazrI, lAkhAjIrAje jyAre vilAyatane pravAsa karyo tyAre jADejAbI zIvasiMhajI sAhebane tevI vilAyata sAthe teDI gayA, jyAM kSatrIya sIrachatra, yAdavakuLa kahInura, mahUma jAmazrI sara. rakatasiMhajI, sAhebane mIlApa thayo. ane ThAkArazrI lAkhAjIrAja AgaLathI teonI mAgaNI karI pitA AgaLa rAkhI vilAyatanAM, tamAma prasidhdha sthaLe batAvI pitA sAthe jAmanagara lAvyA, ane navAnagara sTeTanA phoresTa,suprinTenDenTa, tathA samAnakempasuprinTenDenTa tathA gIrAzIyA beDeganA sekreTarI ane pitAnA " tAme saradAra"nA mAnavaMtA hAdA bakSI umadA poSAka ApI. krIca baMdhAvI hatI, ane saradArazrI zIvasiMhajI sAhebe paNa pote kSatrIdharma pramANe zAMmadhamI rahI. rAjyanI vaphAdArIthI mahArAjA raNajItarAmanI apUrva prIti saMpAdana karI hatI, teozrIne traNa kumAro che. temAM (1) ku. zrI. surasiMhajIne bI. e. thayA pachI, jAmazrI raNajItasiMhajI sAhebe vilAyatanI kaeNbriIja kolejamAM dAkhala karyA hatA. tyAM teo lagabhaga cha varSa rahI, ane eka varSa amerIkAmAM rahyA e pramANe egrIkalcaralanuM umadAjJAna meLavI uMca paMkitanI DIgrI meLavI AvatAM hAla jAmanagara sTeTanA egrIkalcara ophIsaranA mAnavaMtA hudA upara che. [2] ku. zrI. raNajItasiMhajI ke jeo paNa bI. e. thayA che. teo navAnagara sTeTanA revanyu sekreTarI sAhebanA e. Te. cI. tarIke keTaloka vakhata rahyA pachI. mahUma jAmazrI raNajItasiMhajI sAhebanA pharamAnathI. mahIkAMThA ejansImAM AvelA [DAdara] polesTeTanA divAna tarIke rahI umadA kAkIMda saMpAdana karI hatI. bAda navAnagara sTeTanA phoresTa suprinTenDenTanA hudA upara paNa ghaNo samaya rahyA hatA. ane [] ku. zrI. navalasiMhajI jemaNe alhAbAda kelejamAM egrIkalcaranI parIkSAo pasAra karI. ane navAnagara sTeTanI revanyu parIkSAmAM pahele naMbara pAsa AvatAM mama mahArAjAchIe. navAnagara talapadanA paMcakozImAmalatadAra tarIke nimaNuMka karI hatI ke jeo hAlapaNuM te jokhamI hudo saMbhALI rahyA che.--e pramANe jADejAzrI zIvasiMhajI sAhebe traNe rAjyakartAonA udAra Azraya nIce rahI, rAjya sevA sAthe jJAtisevAo karI, aneka
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLa] gavarIdaDa tAlukAne itihAsa. paramAthaka kAryo karyA che. hAlamAM uttara avasthAmAM nivRtti , vaNa rahI, teozrI dharmakarmanA purAMNazAstronuM adhyayana karI. vedadharmano pracAra karavA eka "zIvaprada" nAmane umadA graMtha hiMdI bhASAnA duhAomAM racI rahyA che. ke je duhAo lagabhaga dasahajAra uparanI saMkhyAnA che. e pramANe satyavakatA kSatrIdharmAbhimAnIzIvarAjano saMkSIpta itihAsa jaNAvI tenA kuTuMbanAM nAmAbhidhAne ne nIce pramANe parIcaya karAvuM chuM. zAMgaNavA zAkhA(caMdrathI 184 zrI ku.thI 129) (4) ThA. zrI mAjI vakhatasiMhajI jIyAjI amarasiMhajI rajIsI dai amerIe | karthamA devasIMhajI abhesIMhajI muLubhA - nArUbhA gaMbhIrasIMhajI [vi0] pathubhA saradArasIMhajI dAnasIMhajI bhagavatasIMhajIvaNasIMhajI kalyANasIMhajI maMgaLasIMhajI T vajubhA mahendrasiMhajI (vi.) bAlubhA gajubhA [vi.] (vi.) [vi ] [vi] * saradArazrI zIvasiMhajI J [vi.] jeThIjI jjabhA [vi.] baLavatasiMhajI [vi] navalasiMhajI (vi0) surasiMhajI raNajItasiMhajI I [vi0] [vi0] achUtasiMhajI (vi) zrI gavarIdaDane ItihAsa samApta.
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitiyakhaMDa - zApura tAlukAne ItihAsa ] A tAlukAnA gAmanI AsapAsa goMDala, rAjakoTa, koTaDAsAMgANI, ledhIkA, gaDhakA, pALa, gavarIdaDa vagere rAjyanI sarahada AvelI che. A tAlukAnuM kSetraphaLa 10 corasa mAilanuM che. temAM cha gAma che. temAMthI zApurane verAvaLa khAlasA che. bAkInA bhAyAtI che. A tAlukAnI vastI sane 1921nI vastI gaNatrI mujaba 1393 mANasonI che. A tAlukAnI sarAsarI upaja dara varSe cauda hajAranI ane kharca tera hajAranA Asare che. A tAlukAnI hadanA thoDA bhAgamAMthI rAjakeTa, jetalasara lAIna pasAra thAya che. temaja rAjakoTa, junAgaDha vALA rastAne zApurathI deDha mAIlanI saDaka bheLI thAya che. briTIza sarakArane khaMDaNInA rUA. 464 ane junAgaDhane joratalabInA rUA. 146 daravarSe A tAluke Ape che. sAhI sattA sAthe bIjA rAjyonI mAphaka A tAlukAne paNa kela karAra thayA che. -: prAcIna ItihAsa : A tAluko rAjakoTa sTeTanI zAkhA che. rAjakoTanA ThArazrI maherAmaNajI (bIjA)nA trIjA kumArazrI kalyANasiMhajI urphe kalAjI. sApura tathA bIjA pAMca gAmo gIrAsamAM laI utaryA hatA. (vi. saM. 1788) (1) ThAkarazrI kalAjIne traNa kumAro hatA temAM pATavI kumArazrI kasIyAjI gAdIe AvyA ane kumArazrI mokAjIne nAnAmavA garAsamAM maLyuM tathA trIjA kumArazrI ravAjIne kAMgasIALI gAma garAsamAM maLyuM. (2) ThAkarazrI kasIyAjIne paNa raNa kumAre hatA. temAM pATavI kumArazrI rAdhujI gAdIe AvyA ane kumArazrI kAMyAjI tathA kumArazrI rAyasiMhajIne paDavalA gAma gIrAsamAM maLyuM (3)DhAkerazrI rAdhujIne verAjI nAmanA ekaja kumAra hatA. te gAdIe AvyA e (4)DhAkerazrI verAIne be kumAra hatA. temAM pATavI kumArazrI kalAjI, gAdIe AvyA ne nAnA kumArazrI bhAvAjIne abhesiMhajI tathA goDajI nAmanA be kumAra hatA. teone dhamalapura gIrAsamAM maLyuM. (5) ThAkarazI kalAjI (bIjA)ne amarasiMhajI tathA rAsAjI tathA rAmasiMha nAmanA traNa kumAro hatA temAM pATavI kumArazrI amarasiMhajI gAdIe AvyA. e (6) ThAkorazrI amarasiMhajI ne paNa bhupatasiMhajI tathA verAjI tathA jasubhA nAmane traNa kumAra hatA. temAM pATavI kumArazrI bhupatasiMhajI gAdIe AvyA e (7) ThAkarazrI bhupatasiMhajI pachI (8) ThAkarathI prabhAtasiMhajI zApuranI gAdIe birAjyA, e vidyamAna ThAkArazrI prabhAtasiMhajI sAhebane janma tA. 29 juna sane 1894 nA roja thayo che. ane tA. 8 naveMbara sane 1907nA roja gAdIe birAjyA che. teo nAmadArazrIe rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM keLavaNI lIdhI che. jyAre (7)mAM ThAkArazrI bhupatasiMhajI deva thayA tyAre teo nAmadArazrInI sagIravaya hovAthI, tAluke ejansI, menejamenTa heThaLa levAmAM Avyo hato. je,
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLA] zApura tAlukAne itihAsa. tA. 4 akaTobara sane 1913 nA roja chuTo thaze ane te tArIkhe vidyamAna ThAkArazrI prabhAtasiMhajI sAhebane svataMtra gAdI soMpI ApI, A tAlukAne adhIkAra phojadArI traNa mAsa sakhta keda ane basa rUpIA sudhI daMTa temaja divAnImAM pAMcase rUpIA sudhInA dAvA sAMbhaLavAno che paraMtu vidyamAna ThAkora sAhebane aMgata vadhAre haka nIce mujaba maLela che. phejadArImAM be varSanI sakhta keda ane rUA. 2000 sudhI daMDa karavAnI satA maLI che. ane divAnI kAmamAM rUA. 5000 sudhInA dAvA sAMbhaLavAno akhatyAra che. gAdIno vAraso pATavI kumArane maLavAne rivAja che. ThekArazrInAM traNa vakhta lagna thayAM che. (1) vAMkAnera tAbe paMcAsIonA rANAzrI umedasiMha dAjIbhAInAM kuMvarI sAthe, (2) paMcAsIonA rANAzrI kesarIsiMha dAjIbhAInAM kuMvarI sAthe, (3) sAyalAnA bhAyAta rANAzrI jesaMgajI bhArAjInA kaMvarI sAthe, ThAkArazrInAM bIjA rANIzrI hemakuMvarabAI ke jenA sAthe sane 1914mAM lagna thayAM che. temane peTe tA. 1 me. sane 1916nA roja gAdI vArasa kumArazrI ajItasiMhajIno janma thayo che. e yuvarAjazrI uparAMta be kumAre ane cAra kuMvarIzrIo che. ThAkArazrInA phaIbAsAheba bAzrI mAjIrAjabA jeo deva thayAM che. teonAM lagna piorabaMdaranA marahuma mahArANAthI bhAvasiMhajI sAheba sAthe thayelAM hatAM hAlanA rAjakoTanA nAmadAra ThAkora sAhebazrI dharmendrasiMhajI sAheba sAthe ThAkerazrI prabhAtasiMhajI sAhebane ghaNoja aMgata parIcaya che. temaja nAmadAra ThAkarasAheba paNa A tAlukAnA ThAkarazI upara apurva prema dharAve che. - sApuratAlukAnI vaMzAvaLI (1) ThA. zrI kalAjI (caMdrathI 18nmA zrIkRSNathI 125mA) (2) ThA. kasIAI mekojI (nAnAmavA) ravAjI (kAMgasIALI) (3) ThA. rAdhujI kAMyAjI rAyasiMhajI ( paDavalA ) 4ThA.verAjI, (5) ThA. kalAjI (bIjA) bhAvejI (6) ThA. amarasiMhajI rAjI rAmasIMhajI gADaja abhesiMhajI (dhamalapura) () A. patasika verAi jamA jasubhA (8) ThA. prabhAtasiMhajI (vidyamAna) (yuvarAjazrI) ajItasiMhajI kumArazrI amRtasiMhajI kumArazrI mahendrasiMhajI
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa - pALa-tAlukAne itihAsa. ji A tAlukAnA gAmonI sarahada. navAnagara, gaMDaLa dhroLa, ane rAjakoTa sTeTanA gAmanI sarahada sAthe che. A tAlukAnuM kSetraphaLa 21 corasa mAIla che. vastI sane 1921nI gaNatrI mujaba 1315 mANasanI che. daravarasanI sarAsarI upaja Asare, rUpIA ogaNIsa hajAra ane kharca rUpIA paMdarahajArane Asare che. relve nathI, najIkamAM najIka sTezana rAjakoTa, jetalasara, lAIna upara rIbaDA che. A tAluke rUpIA 12 15 briTIza sarakArane khaMDaNInA ane junAgaDhane rUpIA, 394 joratalabInA daravarSe bhare che. zAhI satAnI sAthe kAThIAvADanA bIjA rAjyonI mAphaka A tAlukAne paNa kelakarAra thayA che. prAcina itihAsa -A tAluke rAjakoTa sTeTanI zAkhA che. rAjakoTanA ThAkaranI maherAmaNajI (bIjA ) nA cothA kumArazrI harabhamajI pALa sahIta pAMca gAme gIrAsamAM laI utaryA hatA. (vi. saM. 1788 ) e, (1) ThAkarazrI harabhamajIne sabaLA nAmanA ekaja kumAra hatA. teo pALanI gAdIe birAjyA. e (2) ThAkarathI sabaLAine kumArazrI devAi tathA dAbhI tathA sumarAjI nAmanA traNa kumAra hatA. temAM pATavI kumArazrI devAjI gAdIe AvyA. e (3) ThAkArazrI devAjIne paNa kumArazrI DosA tathA jeThIjI tathA harisiMhajI nAmanA traNa kumAra hatA. temAM pATavI kumArazrI desAI gAdIe AvyA. e. (4) ThAkarazI DosAjIne kumArazrI harabhamajI ane moDajI nAmanA be kumAro hatA. temAM pATavI kumArazrI harabhamajI gAdIe birAjyA. e (5) ThAkarazrI harabhamajIne kumArazrI ratanasiMhajI tathA muLujI nAmanA be kumAro hatA. temAM pATavI kumArazrI ratanasiMhajI gAdIe AvyA. e ( 6 ) ThAkArazrI ratanasiMhajIne kumArazrI ladhubhA tathA jasubhA nAmanA be kumAremAM pATavI kumArazrI laghubhAne kaMI saMtAna na hovAthI, teozrI pachI temanA nAnAbhAI (7) kerazrI jasubhA pALanI gAdIe birAjyA - (1) ThA. harabhamajI (caM. thI 180 zrI. thI 125mA ] (2) ThA. sabaLAjI ( 6 )ThA. ratanasiMhajI muLujI (3) ThA. devAjI dAjIbhI sumarAjI _ _ ( 6 )A. ratanasihajI ka vImo, T (94lalubhA (84. amubhA (7)ThA.laghubhA (8)ThA.jasubhA (4) ThA. DasAjI 9 ka aa jeThIjI harIsIMhajI er karaNasiMhajI een naTavarasIMhajI (yuvarAja) | | (5) ThA. harabhamajI moDajI Als - ko '
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLA] koThArIA tAlukAno itihAsa. >> kaThArIyA tAlukAne ItihAsa. -- A tAlukAnA gAmanI sarahada, morabI, rAjakoTa, goMDaLa vagere sTeTanI sAthe seLabheLa che. A tAlukAnI vastI sane 1921 nI gaNatrI mujaba, 2146 mANasanI che. A tAlukAnI sarerAsa vASaka upaja rU. 22000nI che. ane kharca rU. 15000ne Asare che. A tAlukAnI hadamAMthI rAjakoTa ane jetalasaranI relAIna tathA morabI relavelAina pasAra thAya che, temaja rAjakoTathI goMDala jato pAke rasto A tAlukAnI hadamAMthI pasAra thAya che. A tAluke daravarSa briTIza rAjyane rUA. 948 khaMDaNInA ane junAgaDhane joratalabInA rU. 298 bhare che. kAThIAvADanA bIjA rAjyonI mAphakaja sAhI satA sAthe A tAlukAne kelakarAro thayo che. -: prAcIna itihAsa : A tAluke rAjakeTa sTeTanI zAkhA che. rAjakeTanA ThAkorathI maherAmaNajI [bIjA] nA pAMcamA kumArazrI. (kAI itihAsakAra bIjA naMbaranA kumAra hovAnuM lakhe che) dAdajI ThArIA tAluke jAgIramAM laI utaryA hatA. (vi. saM. 1788) (1)kerazrI dAdAjIne keThArIA, vaDALI, vIravA, vAvaDI, kherANA, pIpaLI, nAgalapura, ema sAta gAmone gIrAsa maLela hatA. tyArapachI, amuka vakhate paisA vaDIe vAgudaDa meLavyuM ane reNakI paNa pAchaLathI meLavI phUla nava gAmano tAluke bAMdhe hato. ThAkArazrI dAdAjIne pAMca kumAro hatA. temAM pATavI kumArazrI mAlajIbhAi gAdIe AvyA ane kumArazrI hAjAjIne vIravA gIrAsamAM maLyuM, jeo hAla lodhIkA thANuM tAbe judI khaMDaNI bhare che. ane kumArazrI nAnajIbhAI tathA bhAvasiMhajI tathA karaNasiMhajIne vaDALI tathA roNakI, garAsamAM maLyAM. jeo paNa hAla ledhIkA thANa tAbe judI khaMDaNa bhare che. (2) ThAkarazrI mAlajIbhAIne be kumAra hatA. temAM pATavI kumArazrI jeThIjI gAdIe AvyA, ane nAnA kumArazrI DuMgarajIne vAgudaDa gAma gIrAsamAM. maLyuM e (3) ja e vAgudaDa meLavanAra jADejAthI DuMgarajIne khoDAjI u khetAjI ane bhImajI nAmanA be kumAro hatA temAM khetAjI aputra gujaryA ane bhImajIne paNa bhANubhAI tathA puMjAbhAI e be kumAro hatA. temAM nAnA kumArazrI puMjAjI aputra gujaryA ane tethI jADejA zrI bhANAbhAI suvAMga gAmanA dhaNI thayA e jADejAzrI bhANubhAI svAmInArAyaNa saMpradAyanA hatA. teoe vAgudaDamAM svAmInArAyaNanuM vizALa maMdira baMdhAvela che. teozrI lodhIkA tAlukadAra zrIabhayasIMhajInA paramamitra hatA. temaja (mArA pitAzrI) rAja kavi bhImajIbhAI, upara apUrva prema, dharAvatA vaDatAla, junAgaDha, gaDhaDA, vigere svAmInArAyaNanA maMdiranA samaiyA utsavomAM teo traNe sAtheja jatA, e parama ekAMtika bhaktarAja bhANAbhAIne kumA
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 zrIyaduvazaprakAza [dvitiyakhaDa ThAkeArathI jeTIjIne DAsAjI tathA bhImajI nAmanA e kumArA hatA. temAM pATavI kumArazrI DAsAjI gAdIe AvyA. e (4) ThAkAramI DAsAjIne mAlajIbhAi nAmanA ekaja kumAra hatA. te gAdIe AvyA. e (5) ThAkeArazrI mAlajIbhAi [bIjA] te traNa kumArA hatA. temAM pATavI kumArazrI jeThIjI gAdIe AvyA. ane nAnAkumArazrI ravAjI tathA dAdubhAne vAvaDImAM gIrAsa maLyA. e (6) ThAkArazrI jeThIjI (bIjA) ne e kumAreA hatA. temAM pATavI kumArazrI harIsi'hajI aputra deva thatAM nAnA kumArazrI pratApasiMhajI gAdIe AvyA. e (7) ThAkArazrI pratApasiMhajI sAheba bahuja kusAgra buddhinA hatA. sAhitya tathA sagItanA ghaNAja zAkhIna hatA. tethI kavi, tathA gavaiyAe tyAM kAyama rahetA. peAte paNa uMcA prakAranA kAvyA. racatA ane je kavie paMDitA Ave tenI yAgya kadara karatA te uparAMta hunnara udyoga ane kaLA kausalyatAmAM pote jAte avanavA akhatarAo karI kArIgarone yeAgya uttejana ApatA. teo nAmadArazrInA traNa kumAromAM pATavI kumArazrI zIvisaMhajI sAheba gAdIe AvyA, nAnA kumArazrI jIvaNasiMhajI ane sajanasiMha upara teo nAmadAra ghaNIja priti rAkhe che. ane bhrUNAja saMpa salAha ane premabhAvathI arasa parasa varate che. te nAmadArazrI tAlukAnA sthApaka TAMkArazrI dAdAjI thI 8 mI peDhIe che. teezrIne janma tA. 26 me sane 1896 nA rAja thayela che. ane tA. 14 mI sapTembara sane 1921 nA rAja gAdIe AvyA che. teo nAmadArazrIe rAjakATa rAjakumAra AlejamAM keLavaNI lIdhI che. teo nAmadArazrInAM pahelAM lagna sane 1913mAM lAThI bhAyAta geAhelazrI vijayasiMhajInAM kuvarIzrI caMdravarakSA sAthe thayAM ane khIjAM lagna sane 1925 mAM vaLA bhAyAta kAnapuranA ge|helazrI mAnasiMhajInAM kuMvarIzrI devakuMvarabA sAthe thayAM che. prathamanAM rANIzrI caMdrakuvarabA sAhebathI pATavI kumArazrI ajItasiMhajI sAhebanA janma tA. 16 DIsembara sane 1915 nA rAja thayA che, te nAmadArazrIne traNa bahe che. temAM (1) hemakuMvarabA dharamapuranA svargIstha narasiMhadeva" sAthe paraNyAM hatAM. [2] rAjakuMvarabA nAM lagna kacchamAM AvelA palAsavAnA kumArazrI jIvaNusiMhajI sAthe sane 1930 mAM thayAM hatAM. ane (3) gulAbakuMvarIkhAnAM lagna revAkAMThAmAM bhAvela gaDabArIAdanA rANAzrI ekArasi'hajI sAthe sane 1923 mAM thayAM hatAM. A tAlukAne adhIkAra phAdArI kAmamAM e varSanI keda ane rU|. 2000 sudhInA daMDanI satA che. ane divAnI kAmamAM rUA. 5000 sudhInA dAvA sAMbhaLavAnI satA che. pATavIkumAra gAdIe AvavAnA rivAja che.- razrI vajesIMhajI ane kumArazrI rAyasIMhajI ema be kumArA thayA temAM rAyasI hajI aputra gujaryAM ane jADejAzrI vajesIMhajI hAla vidyamAna che. tene traNa kumArI che. meTA kumArazrI geApALasIhujI ane tethI nAnA kumArazrI naTavarasIhajI ane kumArazrI baLavatasIMhajI che, jADejAzrI vajesIMhajI paNa peAtAnA pitAzrInI mAphka zrIsvAmInArAyaNu saMpradAyanA curata harIbhakata che ane hajArA rUpIAnI sevA zrIsvAmInArAyaNanA maMdIramAM kare che, emanA traNe kumArAne tyAM paNa kumAre| janamyA che.--
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThArIA tAlukAne itihAsa. vatIya kaLa] ke ThArIyA tAlukAnI vaMzAvaLI (1) ThAkorathI dAdAjI [ 0 ] * caMdrathI 180mA 1 zrIkRSNathI 125mA] 2] ThA. mAlajIbhI hAjaMcha khAnajIbhAI bhAvasIMhajI karaNasIMhajI I [vIravA]. [ vaDALI tathA roNakI ] [3] ThA. jeThIjI DuMgarajI [vAgudaDa) [4] ThA. sAjI bhImajI kheDAjI che . vAka nAmI nA e mAla (bInanuM nAma bhImajI [5] mAlajIbhI [bIjA] kai bhANAbhAI pujAbhAI [6] ThA. jeThIjI [bIjA] ravajI dAMdubhA vivAdI] vajesIMhajI rAyasIMcha T[vi hezara thi . pratApasiMhajI ! gepALasIMhajI naTavarasIMha baLavatasIMha [vi0] [vi ] [] [8] ThA. zIvasiMhajI T [vi...] ku. zrI jIvaNasIhacha ku. zrI sajanasIMhajI ajItasiMhajI (yuvarAja) kaThArIA tAlukAne itihAsa samApta.
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ [dvitIyakhaDa zrIyaduzaprakAza - lAdhIkA tAlukAnA itihAsa [ sInIyara-prAMca ] A tAlukAnA gAme chuTA havAyA AvelAM che. ane tene rAjakATa, navAnagara, dhroLa, gAMDaLa, khIrasarA, vagerenI sarahade lAgu che. A tAlukAnuM kSetraphaLa Asare 27 corasamAila che. ane vasti sane 1921nI gaNatrI mujaba 2311 mANasAnI che. tAlukAnI sarerAsa upaja Asare 40,000 rUpIAnI che ane kharca Asare 35,000nuM che. A tAlukAnI hadamAMthI kAi relve pasAra thatI nathI. rIbaDA ane lAdhIkA vacce pAA 'Tra'karADa'(rastA) che. A tAlukA briTIza sarakArane kha'DaNInA rUpIyA 643-8-0 ane junAgaDhane rUA. 202-8-0joratalakhInA dara varSe bhare che. A tAlukAne adhikAra phe|jadArI kAmamAM be varSa sudhInI sakhta keda, tathA rUpIA ehajAra sudhIne daMDa karavAnA che. divAnA kAmamAM rUpIA pAMca hajAra sudhInA dAvA sAMbhaLI zake che. :-- tAlukAnA gAmeAnA nAmeAnI yAdIH--1 lodhIkA [gAdI] 2 (bhIcarI) (amaragaDha) 3 nyArA, 4 mavA, 5 vAjaDI } ThebacaDA, 7 abhepura, [ kheDIyA pATI ] kAThIAvADanA bIjA rAjyA mAphka zAhI sattA sAthe A tAlukAne kAlakarAra| thayA che. ane pATavI kumAra gAdIe AvavAne rIvAja che. prAcina itihAsa : A tAlukA rAjakATa sTeTanI zAkhA che. rAjakeATanA DhAkArazrI maherAmaNajI (bIjA)nA ThA kumAra jADejAzrI jazAjIne bhIcarI ane khIjA gAmA jAgIramAM maLela hatAM. teNe A tAlukA vasAvyeA (vi. sa. 1788) (1) hAkrArazrI jasAjIne e kumArA thayA. temAM pATavikumArazrI khImAjI gAdIe AvyA. ane nAnA kuMvara muLujIne mavA, tathA vAjaDImAM girAza maLyA. (vi. saM. 1866) (2) ThAkArazrI khImAjIne cAra kumAre| hatA. pArvikumArazrI nAMdhAbhAi (2) ku. zrI. abherAjajI (3) ku. zrI rUpAbhAi (4) ku. zrIM akhAbhAi jyAre pATavikumArazrI nAMdhAbhAInAM lagna thatA hatAM, tyAre so rAjya TuMba ane vasti e zubha lagnanA samAraMbhamAM rokAyalA hatA. te takanA lAbha lai kAThIee lAdhIkAnI gAyeAnuM dhaNu vaLyuM geAvALa pAkAra karatA darabAragaDhamAM AvyeA. tethI sau rAjaputeA dhaNu vALavA caDayA. ku. zrI. nAMghAjI paNa hAthe mIDhALa bAMdheluM, ane kaeNsarIye vAghe. gAyAnI madade caDayA. paraMtu dhaNu pAchuM vALI AvatAM leAdhIkA najIka pIparaDInA mArage eka kAThI kaTALAnA ethe chupAi rahelA teNe ku. zrI. nAMdhAjI upara eciMtA baMdukanA avAja karyAM. tethI te mIMDhALabaMdha kuMvarapadeja tyAM kAma AvyA. hAla te tyAM 'surApurA' tarIke pujAya che. ane teozrInI derI hAla'DADAnIDerI'nA nAme. eLakhAya chaeN, pATavI kumArazrI teAMdhAjI uparanI laDAimAM kAma AvatAM, khIjA kumArazrI abherAjajI gAdIe AvyA. ane ku. zrI.
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLA] ledhIkA tAlukAne itihAsa rUpAbhAI tathA akhAbhAIne ThebacaDA gAme gIrAsa maLyo vi - 1884) 3 ThAkarazrI abherAjajIne be kumAre hatA. temAM pATavikumArazrI jazAjI urphe jIbhAI gAdIe AvyA. ane nAnA kumArazrI khoDAjIne ThebacaDAmAM gIrAza maLyo, (vi. saM. 1904) e (4) ThAzrI. jazAjI (bIjA) urphe jIbhAi svAminArAyaNa saMpradAyamAM hatA. teozrIne dharmo padeza karanAra svAminArAyaNanA agragaNya ziSya mahAna yogIrAja sa. gu. gopALAnaMda svAmi hatA e saddagurUnI kRpAthI teone moTI uMmare eka kumAra thayAhatA jenuM nAma ku. zrI. abhayasiMhajI hatuM. ThAkora zrI jIbhAI pote bhakatarAja hovAthI ahoniza bhajanamAMja mazagula rahetA. tethI yuvAna kumArazrI abhayasiMhajI e takano lAbha laI, kharAba pAsavAnonI sobatathI, mRgayA karavAnA chaMdamAM paDayA hatA. temaja rAjadvArI bAbatamAM jarApaNuM lakSa ApatA nahiM. ThAkoraThI jIbhAIne rAjyakArya karatAM dharma kArya pradhAna hatuM, tethI teo ku. zrIne vAraMvAra dharmopadeza karatA, paraMtu abhayasiMhajInuM citta temAM paNa lAgatuM nahiM, vakhato vakhata zikAra na karavA ane ekAdazI Adi vRtto karavA. ThA. zrI. sucanA ApatA paraMtu kharAba pAsavAnanA sahavAsathI kumArazrI ulaTuM karavA lAgyA. - ekavakhata ekAdazIne dahADe gilesa vatI seMkaDo cakalAMo mArI tenI jIbha kheMcI . kADhI eka kAcanA vAsaNamAM laI, potAnA pitA ThAkArazrI chabAIne kahyuM ke bApu! Aje huM ekAdazI rahyo nI rahyo chuM. ane tethI mArA mATe ane ApazrInA mATe kaLAhAra lAvyo chuM. ema kahI cakalAnI cha batAvI. bhakatarAja jabhAI bahuja dilagIra thayA. paraMtu ekanA eka lADakavAyA yuvAna kumArane zuM kahe? AvA dharmiSTha rAjavine e dukha kAMI gheDuM na hatuM. teja arasAmAM potAnA saddagurU svAmitrI gapALAnaMdajI meMgaNI gAme padhAryAnA khabara thayA. tethI kumArazrIne bolAvI, potAnI sAthe svAminA darzane AvavA kahyuM, paraMtu abhayasiMhajI, "huM pAchaLathI AvIza" tema kahI, zikAra karavA caDI gayA. ThAkArazrI jIbhAI sigarAmamAM besI tyAMthI be gAu upara Avela meMgaNI gAme gayA. tyAM jaI svAminAM darzana karatAM, dilagira thaI gayA. tethI yogamuti gopALAnaMda svAmie dilagIrInuM kAraNa puchyuM, ThA. zrI kahe " svAmi! chate dikare nirvaza gayA jevuM che. abhayasiMha pApa bahu kare che, dharmanIti ke rAjanIti zIkhato nathI, atyAre ApanA darzane AvavA kahyuM, paNa te nahiM AvatAM, zikAre gayo." tevuM kahI ati dilagIra thaI gayA. svAmie AzvAsana ApI zrIjI mahArAjanA mahimAnI vAto saMbhaLAvI ane "abhayasiMhajI hamaNuM ahiM Avaze." tema kahyuM. zikAramAM abhayasiMhajInuM ghavAyeluM mRga meMgaNInI vADIyomAM AvyuM. tenI pAchaLa kumArazrI deDate ghoDe AvyA, paNa mRgano patto lAgyo nahiM. bapora thayA hatA. vADIe. jaLapAna karI puchatAM jaNAyuM ke te vADI meMgaNunI che. yogIrAjanI yoga kaLAnA prabhAve abhayasiMhajInI vRtti badalAI gaI. ane " bApu svAminA darzananuM kahetA hatA, mATe cAle gAmamAM jaIe " tevuM pAsavAnane kahI meMgaNInA maMdiramAM zikArI pozAke hathiArabaMdha dAkhala thayA. yogIrAja dhyAnamAMthI jAgRta thaI ThAkArazrI jIbhAIne kahevA lAgyA. "darabAra! asiMhajI te mukata ane bhaktarAja che, juo A AvyA," sAMbhaLI ThAkara khuzI thayA.
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitiyakhaMDa abhayasiMhajIe baMduka maMdira bahAra melI, ThAkorajInA darzana karI, sa. gu. gopALAnaMda svAminA caraNAviMdamAM mastaka namAvyuM. ane svAmie ku. zrInA vAMsA upara potAnA baMne hAtha melI, vAMse thAbhaDI " A mahA bhakatarAja che " tema kahI vara Ape. basa tyArathI ja e ku zrInA vicAro badalAyA, te dahADe baMduka cheDI, te dehaparvata cheDI. saddagaranA paMjAthI teone dila raMgAyuM. ane bhaviSyamAM teo ekAMtika bhakatarAja thayA. ThAke zrI jIbhAIne badhe rAjakArabhAra pite saMbhALyo ane rAjanIti pramANe dharma sahavartamAna pALI, vRddha pitAnI aMtima AziSa lIdhI. ThArazrI jIbhAI ethI dilamAM khuza thayA. ane AyuSya pUrNa thatAM teo akSara nivAsI thayA. (5) ThA, zrI. abhayasiMhajI (rAjanaSi) ThA. zrI. abhayasiMhajIe lodhIkAnI gAdIe birAjI vasti tarapha prema batAvI prajAne ghaNe ja cAha meLavyo hato. ane teo svAminArAyaNa saMpradAyanA custa anuyAyI hatA. sa. gu. gopALAnaMdasvAminI kRpAthI teozrI cha kalAka dhyAnamAM besatA, [mana Idriyane nigraha karI, pavAsana vALI, Atma svarUpe thaI paramAtmAnI murti sAthe joDAtA] temaja sa.gu. guNAtitAnaMda svAminA samAgamathI teozrI sarvottama jJAna meLavI ekAMtikapaNane pAmyA hatA, emanA jIvanamAM be prasaMge evA banyA hatA, ke je dharmanI Teka choDAve; paraMtu sadda gurUnA pUrNa kRpApAtra hovAthI teo te bane vikaTa prasaMgamAM pitAnI dharma-Teka jALavI zakayA hatA. te banne banAvo nIce mujaba che - [] eka vakhate vijyAdasamIne dahADe teozrI jAmanagaramAM gayA hatA. ane rAjya kArya saMbaMdhe teozrI jamazrI vibhAjInI kacerImAM gayA. te vakhate tyAM dArUnI manavAra cAlatI hatI. tethI rAghava khavAse (vachara) ThA. zrI. abhayasiMhajIne madApAna karavA vinaMti karI. paNa abhayasiMhajInA hAthamAM mALA hatI te laI kahyuM ke "mAre dArU pIvAnuM niyama (ta) che." ema kahI dArU pIdhe nahiM. tethI rAghava vajIrane ghaNuM ja khoTuM lAgyuM, ane jAmathI vibhAjIne kahyuM ke "ApazrInA bhAyAta che, vaLI tAlukadAra che, te kAMI amArA jevA khavAsanA hAthathI dArU pIe? e ApanA hAthathI pIe" te sAMbhaLI jAmazrI vibhAjIe ratnajaDitra senAnI pyAlI madirAthI bharI, ThA. zrI abhayasiMhajI tarapha hAtha laMbAvyuM. paraMtu abhayasiMhajIe potAnI pratijJA kahI saMbhaLAvI. teTalAmAM kacerI maMDaLa belI uryuM ke "are! ThAkara Apa kone hAtha pAcho Thelo cho? navalakhA hAlArane dhaNI, pachamane pAdazAha Apane ATale Agraha kare che, ane Apa tene hAtha Thele che?" ThA. zrI. abhayasiMhajIne dharmasaMkaTa thayuM. tyAM vicAra AvatAM turataja panAnI bheTamAthI rUpAnI muThavALI kaTArI kADhI, jAmazrI vibhAjI pAse jaI kahyuM ke "bApu! A jIbhe dArU na pIvAnI meM pratijJA karI che, paNa Apano hAtha pAna ThelAya, mATe A kaTAra vaDe mArA gaLAmAM cheda pADI Apa pyAlI reDIdyo. eTale ApanI vAta rahe ane mArI Teka jaLavAya. huM kSatriya chuM ane Apa kSatriyanA mugaTamaNi che, te pratijJAnuM pAlana karavuM, karAvavuM e ApaNe dharma che." ema kahI jamaNuM hAtha
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLA] leAdhIkA tAlukAnA tihAsa. mAMnI mALA kATamAM paherI, kaTAra jAmazrInA hAthamAM ApavA lAgyA, ke turataja izvare jAma vibhAjInI vRtti badalAvI ane dArUnI pyAlI DhALI nAkhI khelyA "are! are! AtA bhakatarAja che, temanuM niyama bhaMgAvAya? bhaMgAvAya?" evI abhayasihujInI dRDhatAthI sa kacerI-janA Azcarya pAmyA ane Izvare teonI Teka jALavI. .. (2) girAsa-cAsanA kAmamAM eka vakhata rAjakATathI prAMtasAheba leAdhIkA mukAme kresa calAvavA Avela banne pakSanA vakIla, erIsTA, ane asezA hAjara hatA. savAre AThavAgye sukamA nIkaLyA. DAkrArazrI abhayasiMhajInA sAmA bhAgadAra tevakhate tyAM hAjara hatA. paraMtu ThA. zrI. abhayasiMhajI teA prAtaHkALathI nhA, sevAmAM besatA, te cha kalAkanA dhyAnavidhi pUrNa karI pujana bhajana karI huMmezAM eka vAgye jamatA, tethI te AvAgye prAMtasAheba pAse AvI zakayA nahi.. viddha-pakSavALAe sAhebane evuM samajAvela ke abhayasiMhujI abhimAnI che. ApanA hukamane paNa mAna Ape tema nathI. manamukhI ane svataMtrapaNe vate che." kesa calAvavAne vakhata thatA sudhImAM abhayasiMhajInI gerahAjarI hovAthI te yurepiyana amaladArane te vAta sAcI mAnavAmAM AvI, tethI 50 kArIneA meAsala ThA. zrI. abhayasiMhajIne khelAvavA mekalyA. te vakhate darabArazrI dhyAnamAM beThelA hAvAthI, kAmadAre te 50) kArInI meAsalAi cukavI ApI, krI adhIkalAka pachI bIjo meAsala 100) kArItA AvyA tyArapachI eka te rakama paNa kAmadAre bharI ApI ane kahyuM ke "darakhArazrI pujAmAM che." kalArke 150) kArInA trIjo meAsala sAhebe mekaklyA, te vakhate paNa darabArazrI dhyAnamAM hatA. temaja kAmadArane kAyamanA mATe darabArazrInA cAkakhA hukama hatA ke "mArA rAjyakuTuM'bamAM kAnuM maraNa thAya, athavA te| darabAragaDhamAM agni lAge teApaNu mane dhyAnamAMthI jagADavA nahi. ane te kriyA yathAvidhi tamAre jema dhaTe tema karI levI.'' uparanA pharamAna mujaba kAmadAre A prasaMge paNa darabArazrIne dhyAnamAMthI nahiM jagADatAM 150) kArI meAsalAinI cukavI ApI.--darabArazrInA pujAvidhi purNa thatAM, madira uparathI nIce AvyA. tyAre kAmadAre saghaLI vAta jaNAvI ane traNeya meAsalanI cIThIe batAvI. darabArazrI turataja kapaDAM paherI jamyAvinA gADImAM besI sAheba AgaLa gayA. ane kuTanA kaDIe melI, sAhebane prabhuprasAdIne pulavAra paherAvyeA. prAMtasAheba gussAthI khelyA ke "kayuM darabAra haMmerA hukamakA apamAna kIyA?" darabArazrIe khulAso karyo ke "huM haMmezAM cha kalAka khudAnI baMdagI karU chuM. tethI mane ApanA AvelA meAsalanI khabara nathI. kAraNa ke huM baMdagImAM hatA. hajI huM jamyA nathI. mane ApazrInA khabara thayA ke turataja Apa AgaLa AvyA cheM. AmAM jarA paNa khATu nathI. puche| amArA bhAdArazrIne tethI te bhAgadArazrIe tathA anya jANItA zaherIee khAtrI ApI je darakhArazrI dararAja cha kalAka dhyAnamAM bese che te hakIkata kharI che." sAheba tethI ghaNAja khuzI thayeA. ane kAyamanA mATe eka evuM pharamAna lakhI ApyuM ke "leAdhIkA tAlukadAra abhayasajIne, game tevuM sarakArI kAma hAya tApaNu kAi briTIza amaladAre apeAranA eka vAgyA sudhImAM hAjara rahevA pharaja pADavI nahiM. kemake te dararAja eka vAgyA sudhI khudAnI baMdagI kareche." uparanuM krUramAna peAtAnI sahI sikko karI darabArazrIne Apyu hatu.. ane tene amala darabArazrInI hayAtI sudhI sa'purNa rIte thayA hatA.
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvazaprakAza [dvitIyakhaMDa uparanA banne kissAmAM temanI Teka barAbara jaLavAi hatI. te teozrInI bhakitaneAja prabhAva hatA. darabArazrIe peAtAnI hayAtimAM svAminArAyaNanI banne gAdinA AcArya mahArAjazrIne padharAvI yeAgya sevA karI hatI. ane AThe madiramAM meATA samaiyA utsavAmAM uttama prakAranI rasAie karAvI sAdhuone jamADI saMtuSTa karyAM hatA. dara sAla bIma-ekAzInA samaiyA upara teozrI junAgaDha jatA ane bArasa-pAraNAnI kerInI (rasareoTalInI) rasei ApattA eka vakhata junAgaDhamAM kerInI achata havAthI, kerI bahuja meAMghI maLatI hatI tethI kAmadAre AvI, "karInI achata che tethI bahu mAMthI maLe che, mATe khIjI kAMi raseAi ApIe" ema kahyuM. darakhArazrI kahe "eka rUpIAnuM eka phaLa maLe tyAMsudhI mane puchavA AvavuM nahi" tethI turataja kAmadAra kerIe| lAvyA. ane se'kaDA sAdhupurUSone pAraNA karAvyAM. AvI peAtAnI Teka teo nAmadArlR jIMdagI paryaMta nIbhAvI hatI. 20 ThA. zrI. abhayasiMhajIe satsaga kema vadhu pravarte evI icchAthI svAminArAyaNanA lIlAcaritro rAmAyaNanA rAgamAM (dAhA, cApA, sArA,mAM) racAvI graMtha bAMdhI prasiddha karavA kavirAja bhImajIbhAine e kAma soMpyu: kamake teo paNa teja sapradAyanA heAvAthI, vaLI peAtAnA mitra hAvAthI e kA'nI bhalAmaNu temane karavAnuM cAgya jaNAyuM, kavirAja bhImajI bhAIne te vakhate girAsa-cAsanA kAma prasaMge avAra navAra jAmanagaramAM rahevu paDatu. tethI temaNe 25 adhyAya racyA pachI kavizvara dalapatarAmane teDAvI te graMtha purNa karavA darabArazrIne samajAvyA. tethI darabArazrIe amadAvAdathI kavizvarane teDAvyA. ane bhImajIbhAie graMtha saMbaMdhI sa` hakIkatathI kavizrIne vArka karyo. tethI kavizvara dalapatarAmabhAie uparanA 25 adhyAya kAyama rAkhI hiMdI bhASAnA dADhA, cApAimAM rasa alaMkArAthI bharapura e graMtha taiyAra karyA. ane zrA purUSotama cAritra" e graMthanuM nAma ApI muMbainA nirNayasAgara presamAM chapAvI, prasiddha karyA, e kA` mATe kavizvara dalapatarAma DAhyAbhAi lAdhIke lagabhaga be varSI rahyA hatA, ane teja arasAmAM lodhIkAnI gujarAtI zALAmAM ApaNA mahAkavizrI nhAnAlAlabhAine bhaNavA besAryAM hatA. darabArazrIe e graMtha uparAMta brahmAnaMduM svAminA cAraNI bhASAnA chaMdA vagerenA ardhAM kavizrI AgaLa karAvI eka nAnA saMgraha chapAvI. 'chaMda ratnAvalI"nA nAme khIjo graMtha paNa prasiddha karAbyA. te uparAMta *svAminArAyaNanuM janma caritra gujarAtI bhASAmAM kavizrI dalapatarAmabhAi pAse "zrI svAminArAyaNanuM saMkSipta jIvana--caritra" (caritra-caMdrikA pAnA 472) svi sana 1781 nA eprIla mAsanI 10 mI tArIkhe eTale saMvata 1837 nA caitra sudI 9 te seAmavAranI dAdhaDI rAta jatAM ayeAdhyAthI uttaramAM sAta gAu upara chapaiyA' nAme gAma che tyAM svAminArAyaNanA janma thayA. te vakhate madrAsamAM ane kalakattAmAM aMgreja sarakAranuM rAjya hatuM. ane ayAyyAmAM navAba nAnA haiAvAne lIdhe tenI mA (begama) rAjya karatI hatI. svAminArAyaNunA pitAnuM nAma dhamadeva' tathA mAtAnuM nAma bhaktidevI' hatuM. te jJAte saravarIAthrAhmaNu, sAmavedI, kauthamI zAkhAnA hatA temanuM sArvaM gAtra hatuM. svAminAra|yaNunuM janmanuM nAma 'harikRSNa' athavA 'ghanazyAma' hatuM. temanI Asare aDhI vara
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLa] lodhIkA tAlukAno itihAsa. lakhAvI sArvajanika upayogamAM Ave mATe ( caritracaMdrikA ) nAmanA pustakamAM chapAvavA mokalyuM hatuM. je caritra A nIce phaTanaTamAM prasidhdha karavAmAM Avela che. lodhIkA taLapadamAM tathA potAnA dareka gAmamAM svAminArAyaNanA maMdIre pAkAM caNAvI muni-pratiSThAo karI hatI. ane lodhIkAmAM to traNa mALanuM vizALa hari-maMdira, zrI gaNapati tathA zrI hanumAnajInI moTI murtio, ane ziva-pArvati vigere paMcadevanI sthApanA karI, pharato vaDe karAvI harimaMdiramAM nIceno zIlAlekha kotarAvI nIce pitAnA hastakSaranI sahI kotarAvela che je hAla maMdIramAM pagathIyA caDatAM DAbA hAtha tarapha gaNapatinI derInI divAlamAM mojuda che. - lekhanI nakala :zrI svAminArAyaNanuM maMdira zrIvaDatAlavAsI zrI lakSmInArAyaNadevanI gAdInA AcArya zrI vihArIlAlajI bhagavat prasAdajI mahArAjanA soraTha dezamAM charaNagaDhavAsI zrI rAdhAramaNa devanA dezamAM meTerA saddagurU guNAtitAnaMda svAminA ziSya jADejA abhayasiMhajI jIbhAI lodhIkA-darabAre pote zrI hari-maMdira saMpUrNa karAvI mahArAja dhirAjazrI vihArIlAla bhaga vataprasAdajI mahArAjane A maMdira kRSNArpaNa karyuM che. A maMdira udavi saMpradAyanA brahmacArI, sAdhu, pALA, harijana temane bhajana smaraNa kathA kirtana karavA sArU banAvyuM che paNa lekamAM kIta vAste nathI karyuM. kevaLa prabhu prasannatAne arthe che. A maMdira caNanAra kaDIA devarAja muLajI rAjakoTa A maMdIra karAvavA uparI sa. gu. guNAtitAnaMda svAminA ziSya akSara svarUpadAsajI saMvata 1938nA mAgasara vada 6 ne dana lo. ThA. abhesaMghajI jIbhAI sahI dA. pitAnA" ThA. zrI. abhayasiMhajIe pitAnI hayAtimAM dharma kAryomAM kula eka lAkhane chatrIsa hajAra rUpIA vAparyA hatA teo nAmadAra kavitAnA ghaNA zokhIna hatA. eka vakhata rAjakavi bhImajIbhAine sucavyuM ke eka evuM kAvya race je tamAma kSatriyone dharmane upadeza thAya jema raNakSetramAM javI kavio biradAvaLI racI belatA tema dharma-kSetramAM pravartAvavA eka upadezI kAvya raco. te uparathI daserAnI kacerImAM sarva bhAyAto ane anya gRhasthanI sabhAmAM rAjakavi bhImajIbhAIe ThAkArazrI abhayasiMhajI kSatrione upadeza kare che. tevA bhAvavALuM cAraNI bhASAnuM sapAkharUM gIta racI saMbhaLAvyuM hatuM. je nIce mujaba che :sanI umara thayA pachI temanAM mAtapitA parivAra sahita ayodhyAmAM rahevA gayAM. svAminArAyaNanA eka moTA bhAI hatA temanuM nAma rAmapratApajI hatuM. ane ayodhyAmAM temanA nAnAbhAI IcchArAmano janma thayo. harikRSNa mahArAjane AThame varSe janoI dIdhuM ne vedAraMbha karAvyo. nAnapaNathI ja temane deva darzana karavA javuM. tIrtha karavA javuM tathA japa, tapa, vRta, bahu gamatAM hatAM, evuM temanA janmacaritranA graMthamAM lakhyuM che. emanI Asare agiAravarSanI uMmara thaI tyAre temanA mAtapitAe deha mukyA. te pachI svAminArAyaNa ayodhyAthI brahmacArIne veze tIrtha yAtrA karavA sArU cAlI nIkaLyA (vi. saM. 1848) temaNe prathama badinAthanAM darzana karIne himAlayanI AsapAsanAM tIrtha karyA. tyAM temane gopALayogIne meLApa thayo. temanI pAse keTalAka mAsa rahIne aSTAMga yogano abhyAsa karyo. pachI
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra zrIyaduvazaprakAza * zrI zramasiMhanI paddeza mAA Anya. * // zIta jJAti saLavuMruM // [dvitiyakhaMDa AchA bolahI atolaso amola amesaMga Akhe / rAkhe nIta veNa bhAkhe bANahI rAmeva suMNo chatrIbasa sAkhe veda yuM haMmeza dAkhe / gRho bhramabAta lAkhe Teka jyuM gaMgeva rajaputAM baMsa madhye tIna bAtAM baDI rAje / bhakti dAtArAM suravIra so bhaNAya jugati dehakI juvo coMpathI Aveza jarA / gati dInabaMdhu navI nokathI gaNAya pANIkA patAsA jesA dehakA tamAsA dekho tAsA dIla dIhu khAsA karI lo tapAsa AsapAsa dekha bhAsA pAsA corAsIkI AsA, hAsAseM ganAso hari namakA hulAsa bharatakhaMDameM nAtha naraM deha dIgha bhArI, aLAMpe saMsAra siMdhu tarAMkA upAya pragaTaprabhuhi binA orahI pApaLAM pekho, gAMThadukI muDI jAso hAthasuM gumAya rAjavaMsI haMdI AsA dharama anAdI rAje, trIlokI nAthakA sadA bhajanakA tAna prabhukI bhakti haMdA pratApa alokI pAmeM, prahalAda dhruva jese karAhe pramAna tyAMthI pharatA pharatA jaine setubaMdha rAmezvaranI yAtrA karI. tyAMthI pAchA pharIne paMDharapuramAM zrIviThThalanAthajInA darzana karIne tApI, narmAMdA, mahI, ane sAbaramatI utarIne bhAladezamAM bhImanAthanAM dana karyAM. tyAMthI gApanAthanA darzana karIne mAMgALamAM gheADA dIvasa rahIne tyAMthI leAja gAmamAM saMvata 1956nA azADAdI zrAvaNa vada 6nA rAja AvyA. tyAM rAmAnaMda svAmIneA akhADA hatA. te rAmAnaMda svAmi tevakhate kacchanA bhUja zaheramAM hatA ane temanA mukhya ziSya mukatAnaMda Adika pacAsa sAdhue lejamAM rahetA hatA, temanI jagyAmAM svAmInArAyaNa paNa jaine rahyA. te rAmAnaMda svAmI rAmAnuja AcAryanA matanA hatA. pazu te matamAM keTalAeka sudhArA karIne leAkeAne asara kAraka upadeza karatA hatA. tethI temaneA dha navA che. ema leAkAne lAgatuM hatuM. temaNe tIvAsIone mATe chatrIza gAmAmAM sadAvrata bAMdhyAM hatAM. kAi tI`vAsu mumukSu heAya te rAmAnaMda svAmInA upadeza sAMbhaLIne tyAMja rahI jatA, ane rAmAnaMda svAminA ziSya thatA hatA. rAmAnaMda svAmInA ziSyA tathA temanI sAdhAraNa jagyAe amadAvAdathI bhUja lagImAM keTaleka ThekANe hatI. je varasamAM svAminArAyaNa leAjamAM AvyA teja varasamAM RMgreja sarakAre suratanuM rAjya lIdhuM -- te vakhate A dezanI sthiti H-- svAminArAyaNunA janma pahelAM A dezanI sthiti kevI hatI te jANavAne lakhuM chuM. dilhImAM phrAMzIAnA dharma' cAlatA hatA, tene gurU evA upadeza karatA ke 'huM rUmAla maMtrIne ApuM te vaDe kASTha mANasane gaLe TuMpA ne mArI nAMkhaze ane tenI pAsethI je mIlkata hAya tenA ceAthe bhAga gurUne ApIne bAkInI mIlkata tameA rAkhazeA teAtamane tethI mahAkALI prasanna thaze.' te phrAMsIAnA dharmoMmAM ghaNAM hiMdu-musalamAne. bhaLyA hatA ane peANAsA athavA tA tethI paNa vadhAre TALAM badhAne jANe ke mATA vepArI hoya athavA krAi dezanA
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLa]. ledhIkA tAlukAno itihAsa. janaka videhI ora amarIza rAjA juvo, gopIcaMda chora dIyA mALavA garAsa bhArataM rAjakuM tyAgI vaname udAsI bhamyA, harikA bhajanasAthe rAkhIyA hulAsa hanumaMte kIdha sevA pragaTaM pramANa hari, sAcA sugriva meTayA sAbadhA saMtApa vibhISaNa laMkesarI raghupati mana bhAyo, pAyo cIraMjIvI rAja bhakti pratApa mAnadhAtA haricaMda rohodAsa ziromaNi, pAMce paMDuhuMkI dekho kIrti prasiddha bhArathe pArathaM haMdA ratha kheDa huvA meru, koravAMku kheru kheru daDI doTa kIdha gaMgAkA sutakI phelI kItI dezameM gADhI, jaMgA jIta nAhI melI TekahI jarura kALakuM haThAyA pIchA bhaktI bhAvaso kopI kripAnAtha mAthe bANa phekIyA karura harine gaMgeva mAthe cakaraM caDAyA hAthe, sAthe AyA khela jove devatA samAja ApakA birada bhALI dAsakA mAnahI ake mahA sevagAMko lAja vadhArI mahArAja subA heya tevA ADaMbarathI derA taMbu sAthe madhya hiMdustAna tathA dakSiNa haidarAbAda sudhImAM pharatA hatA. rastAmAM je mANasa maLe tene potAnI chAvaNImAM rAte vizvAsa daine rAkhIne phAsI daIne mArI nAkhatA hatA, kodALI pAvaDA vagere hathIAra paNa sAtheja rAkhatA. eka khADAmAM 10-12 mANasane dATI detA hatA. te viSenI hakikata aMgrejI itihAsa uparathI amIraallInI copaDI je gujarAtImAM chapAI bahAra paDI che, temAMthI maLI Ave che. e amIraalIne jyAre aMgreja sarakAre pakaDyo tyAre teNe je karma karelAM te kabula karatAM kahyuM ke -" meM Aja sudhImAM sADAsAtase mANasanA jIva lIdhA che, ne je huM na pakaDAyo heta te thoDA divasamAM eka hajAra pUrA karata. : : madhya hiMdustAnamAM phAMsIAone e trAsa hato ke sAthe jokhama rAkhIne musApharI thaI zake tevuM nahotuM paragAma mAla mokalavo muzkela hato. ane dezamAM eka sarvoparI sattAnI khAsa jarUra hatI. kAraNake te vakhatanA rAjAo kAMI paNa baMdobasta karI zakatA nahiM.. AvA samayamAM hiMdustAnamAM aMgreja sarakAranuM rAjya paramezvare dayA karIneja mekavyuM hoya tevuM lAge che. gujarAtanI sthitI, te vakhate gujarAtanI rithatI kevI hatI te viSe kavi vallabha bhaTe kaLikALanA garabAmAM sArI peThe varNana kareluM che. dezamAM cerI, vyabhicAra ane anyAya vagerenuM pApa atizaya vadhI gayuM hatuM, uMcI jatomAM vAma mArga bahu phelAyo hato. kAThIAvADanA kAThIo, ane carotaranA koLIe thoDA mANaso maLIne raste janArane lUMTI letA hatA ne mANasanI hatyA karavAmAM vAra lagADatA nahiM, bAravaTAM karatA hatA, keLA khAtara pADatA hatA. teo jorAvara rAjanI phejathI paNa pakaDAya tevA na hatA. kemake jhADIo ane DuMgaromAM teo bharAI rahetA. mATe A dezamAM to asarakAraka upadeza karanAra mahApurUSanI jarUra hatI. kacchamAM jADejA rajaputo dIkarIne mArI nAkhatA hatA. tyAM paNa upadeza karanArA mahApurUSanI jarUra hatI mATe jANe ke paramezvara svAmInArAyaNane A deza upara kRpA karIne asara kAraka upadeza karavA mokalyA heya! temanA ziSyo to temane sAkSAta paramezvaraja mAne che.
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa dIna dayALu baDe kripALu agake dAtA, mAyAla debake tAtA asurAMkAM mAra saMsAra sAgaraM madhye pArahI utAre sAMyA eka prabhu binA dujo nAhiM ko AdhAra pati tIna lokahuMkI bhagatI mAtama pAve, atise bharosA Ave zAmakA athAga patita pAvanaM thAve jAve pApahuMkA puMja, bhAve sacipati gAve vAkA moTA bhAga ajAmeLa pAyo gati ahalyA zilAteM uThI, gIdhahI ganIkA gajarAja gALA gema paMcALI nibhAve lAja sabhAmeM cIrahI pure, kaho dAsahuMkI vAre nAve svAmi kema sadAmA tAMdula pAve atAgaM samApe sadhi, peyaju ArogI rAkhyo nAmAko pramANa mAMDaNakuM bahunAmI moLIyo baMdhAyo mAthe. narasIku dIdho hAra hAthaseM nArANa esA kAma kIgha age bIsarego kema abe, sabe kAma sAdhI lejo maLyAhe samAja pragaTa prabhuhI jabe bhaje tabe pAra pAve mahAme'ra pRthimAthe karIhe mArAja pachI rAmAnaMda svAmIe kacchamAMthI AvIne svAminArAyaNane bhAgavatI dIkSA ApI sahajAnaMdasvAmi evuM nAma pADayuM. joke temanuM bIjuM nAma svAminArAyaNa kahevA lAgyA pachI saMvata 1858mAM rAmAnaMda svAmIe pitAnI gAdI svAmInArAyaNane soMpIne pite deha tyAga karyo. A vakhate svAminArAyaNanI umara 21 varasanI hatI, paNa teno camatkAra joine mukatAnaMda svAmi Adika sAdhuo tathA rAmAnaMda svAmInA anya ziSyo te sarve svAminArAyaNane Izvara rUpa mAnavA lAgyA. ! samAdhi viSe pachI svAminArAyaNe mAMgaroLamAM jaIne samAdhinuM prakaraNa calAvyuM. samAdhi be prakAranI che. eka haThaganI ane bIjI rAganI temAM AsanavALI prANAyAma karIne eTale prANane niyamamAM lAvIne abhyAsa karI keTalAka yogIo. samAdhi caDAve che tene 'haThayoga nI samAdhi kahe che. ane IzvaranuM dhyAna karatAM tathA tene mahimA vicAratAM ati Azcarya upaje, zarIranA rUMvATAM ubhA thAya, AMkhamAM AMsu Ave pachI premanI atizaya asara thavAthI, nADI ane prANa cAlatAM baMdha thAya tene "rAjanI samAdhi kahe che. te samAdhivALAne je pitAnA aMtaHkaraNamAM bhAva hoya tevA bhagavAnanuM ane dhAmanuM tathA rUpanuM darzana thAya che. svAminArAyaNanA ziSyo haThaganI samAdhI karatA nahotA, paNa svAminArAyaNanA keTalAka ziSyo temanA sAmuM jotA, ke paragAmamAM rahIne svAminArAyaNanuM dhyAna karatA atizaya premAtura thavAthI tenAM nADIne prANa baMdha thaI jatAM hatAM ane icchita dhAmanuM darzana thatuM hatuM. evI rAjaganI samAdhi thatI hatI. temaja svAminArAyaNano ziSya nahoya paNa temanI pAse jaIne AMkhe AMkha meLave eTale tene samAdhi thatI hatI. aMgrejI bhaNanArA keTalAeka ema dhAre che, je te.memerIjhamanI kriyA karatA haze, paNa Ate svAminArAyaNa rUbarUmAM nahiM chatAM temanuM dhyAna dharavAthI samAdhi thatI hatI. svAminArAyaNe deha mukyA pachI, paNa trIza varasa samAdhinuM prakaraNa cAlatuM hatuM. svAminArAyaNane dharma samAdhinA prakaraNathI ghaNoja vadhavA lAge, kaccha, gujarAta ane kAThIAvADamAM svAminArAyaNa jyAM jyAM pharyA, tyAM temanA upadezathI tathA temanA sAdhuonA upadezathI dharma vadhavA lAge.
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLa] lodhIkA tAlukAne itihAsa. dAruvAMkA pyAlA pIse jAse caMdahuse DhAbA, khAMte mAMsa vAle zAse vaMzameM khuvAra jamakaMTha grAse caDI coTasuM capeTI jAse, pAse corAsIkA du.kha pApIyA apAra jamImeM pArakI trIyA mAtahI samAna jANe, hoko dAru mATI sabe karI. do harAma juThahu na bolo kave corakI na dIzA jAo, amaraM nAthapeM khAsA pAmaso ArAma saMtakA samAja rAkhoM caMtakA gatIku sAdhe, jaMtakA nakejo hIMsA aMtakA arAya dhutArAvaMtakI kaLA tAgado adhama dvArA, kamaLAkaMtakA dhyAna cittameM karAya lokahUMkI lajjA bhAra samAhI bicAra lAvo, suddhahI dharma pALo tAgado zarama paramaM anAdIhaMdA marama vicAra paDhI, kezavaM kRpAse burA kaTAse karama lodhIkAse dhaNI kahe rade bAta dharI lejo, rejo zubharIta hUMse sanehI rAjaMda maLA he pragaTa prabhu bhavahuMkA pherATaLA, nodhArAM odhAra bheTyA svAmi sahajAnaMda kAThIAvADamAM gaDhaDAnA darabAra kADI dAdAkhAcara ziSya thavAthI svAminArAyaNe gaDhaDAmAM temanA darabAramAMja sthiti rAkhI hatI. ayodhyAthI rAmagolA nAme khAkhI potAnuM jhuMDa laIne, nebata nIzAna ane raNazIgaDuM sAthe rAkhIne dvArakAnI jAtrA karavA jatA hatA. teNe kAThIAvADamAM AvatAM svAminArAyaNano mahimA sAMbhaLyo. tethI teNe temanA pAse jaIne thaDA divasa mukAma rAkhI upadeza sAMbhaLyo. tethI temanA manamAM evI icchA thaI ke huM ahiM svAminArAyaNano sAdhu thaIne rahuM. teNe pachI pitAnA saraMjAmane javAnI rajA ApI, pite svAminArAyaNanA ziSya thayA ane temanuM nAma AnaMdAnaMdasvAmi pADyuM. eja rIte keTalAeka vedAMtIo, sanyAsIo. ane keTalAeka vairAgIone tathA jainanA gorajIne upadeza ApI pitAnA sAghu karyA, tevA sanyAsIomAM kRSNAnaMda, devAnaMda vagerenA nAme prasiddha che. vairAgyane e te asarakAraka upadeza karatA ke te sAMbhaLIne keTalAeke potAnI nAnI umaramAM potAnI strIone tyajI, ane keTalIeka nAnI umaranI strIoe saMsArano tyAga karyo. ghaNuM kAThIo paNa satsaMgI thayA. teo dArU mAMsanA khAnArA ane luMTI lenArA hatA, chatAM zuddha brAhmaNanA jevo AcAra pALavA lAgyA. teo gabhAvagaranuM dUdha ke pANI pIe nahiM. mAkhI, macchara ke mAkaDanI paNa hiMsA kare nahiM evA niyamavALA thayA. keTalAeka kAThI tAlukadAranI dIkarIo nAme rAjabAI, jIlubhAI tathA lADubhAI vageree nAnapaNathI ja saMsAranuM sukha harAma karyuM. prahmAnaMda svAmi . Abu parvata pAse khANa gAmanA AzIyA oDakanA mArU cAraNa lADu gaDhavI kavitA karavAmAM ghaNuM huziAra hatA. teNe kAThivADanA rAjyasthAnamAM pharI InAma meLavyAM ane bhAvanagaranA vajesaMgajI mahArAja pAsethI paNa sAruM inAma meLavyuM. pachI teo gaDhaDAmAM svAminArAyaNa pAse gayA temane upadeza sAMbhaLI vairAgya upajavAthI saMsAranuM sukha mithyA jaNAtAM, sAdhu thayA. tenuM nAma brahmAnaMda pADayuM. eka vakhate svAminArAyaNe ka7mAM rahIne kAThivADanA keTalAeka vatanadAra kAThIone, rajapUtAne ane vANuAone evA kAgaLo lakhAvI mekalyA ke, "jo tamAre kalyANano khapa hoya ane mArA vacanamAM je daDha vizvAsa hoya te tarata saMsAra tyajIne dADhI mUcho muMDAvI
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitiyakhaMDa uparanuM kAvya sAMbhaLI bApuzrI khuba khuza thatAM, kavizrAne kiMmatI pozAka Ape hato. rAjarSi ThAkarazrI abhayasiMhajIe rAjyataMtra calAvatAM dharma kAryo karyA hatAM. te janaka videhI jevA rAjarSine dhyAnamAM ( pujAmAM ) besavAnI eAraDI ledhIkAnA svAminArAyaNanA maMdirane bIje majale hAla mojuda che. temAM janAra vyaktine atyAre paNa zAMti utpanna thAya che. e akSara oraDInA darzana karavA svAminArAyaNa saMpradAyanA seMkaDe sAdhu harijane hAla paNa ledhIke Ave che. ane e bhaktarAja rAjavinA guNAnuvAda e saMpradAyamAM kathA rUpe Aje paNa gavAya che. e janaka videhI samA rAjavine phoTo ahiM ApavAmAM Avyo che je jotAMja teone asalI kSatriya jAtine paheraveza tathA bhavya lalATa pradezamAM urva paMDa tilaka jamaNA hAthamAM mALA bheThamAM kaTArI, ane meLAmAM talavAra jenAranA hadayamAM koI ajaba chApa pADe tevA che. sAdhu thaIne amArI pAse AvavuM evA kAgaLa vAMcIne teo sAdhu thaI bhujamAM svAminArAyaNa pAse gayA, phakata be jaNA thaI zakyA nahiM. teonAM dAMta devAya che ke, je samajaNamAM kacAza hoya te zeTha muLajIbhAInI peThe saMsAra choDAya nahiM. pachI teone DAdivasa sAdhu rAkhIne svAminArAyaNe ghaNo Agraha karIne pAchA pitAne ghera mokalyA, paNa AkhA dezamAM evI buma paDI ke "svAminArAyaNa lekene gAMDA karI nAkhe che. lekIne evI te khAtrI thaI ke, mANasathI thaI zake nahiM evAM kAma svAminArAyaNa kare che, tethI pratipakSIo ema paNa kahevA lAgyA ke svAminArAyaNe bAbare bhUta vaza kare che, tethI lekane bhamAvI zake che. vaLI je je matanA lokone svAminArAyaNe pitAnA karI lIdhA che te mattanA dharmagurUoe svAminArAyaNa Upara ghaNuM jhera vera rAkhavA mAMDayuM ane evAM gapAM calAvavA lAgyA ke ravAminArAyaNanA sAdhune jyAre.. aMtakALa Ave che, tyAre kuvAmAM nAkhI de che. A vAta samaju mANasa te mAne nahiM; kAraNa ke ema kare te ku gaMghAI uThe. beTAdanA tathA bIjA keDalAeka vizAzrImALI DhuMDhIA vANIAne svAminArAyaNe pitAnA ziSya karI lIdhA. tethI zrAvake paNa jhera rAkhavA lAgyA. kAraNa ke asalathI eka kahevata cAlatI Ave che ke, "vizAzrImALI koI vaiSNava hoya nahi" tethI dareka paMcanA gurUo pitAnA ziSya rAjA hoya ke prajA hoya teone uzkeravA lAgyA. tethI svAminArAyaNa jyAM jAya, tyAM gAmamAM pesavA de nahi, loke bheLA thaIne dhuLanI phAMTa nAkhe, patharI nAkhe ane tiraskAra kare te badhuM teo gaMbhIratAthI sahana karatA hatA. verAgIoe svAminArAyaNanA sAdhune vATe luMTavA mAMDayA, kaMThIo toDavA mAMDI ane zAligrAma ke lAlajI hoya temane laI levA mAMDayA, ke tame amArA devane zA sArU pujo cho? e vakhate keAI rAjAoe te sAdhunuM rakSaNa karyuM nahiM. tyAre svAminArAyaNe pitAnA sAdhuone kahyuM ke, "tamAruM rakSaNa karanArUM nyAyI rAjya gujarAtamAM thAya nahiM, tyAM sudhI tIlaka kaMThI, ke lAlajInI pujA rAkhavI nahiM. alarI paherIne paramahaMzano veza rAkho. ghera ghera jaI rAghelA annanA TukaDA mAgIne nadI ke taLAva upara jaI, te annamAM pANI chATIne tenA geLA vALIne eka hAthamAM mukIne bIje hAthe khAvuM. tyAre te sAdhuoe tema karyuM.
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLa] ledhIkA tAlukAno itihAsa. teo nAmadArazrIne traNa kUmAra hatA temAM pATavi kumArazrI hari hajI gAdIe A vyA ane kuzrI mAdhavasiMhajI tathA zrI nArasiMhajIne bhIMcarI gAme gIrAsa maLyo jemAMnA kuzrI nArasiMhajI hAla vidyamAna che. teozrI paNa parama bhaktarAja che ane cAreya dhAmanI yAtrA karI Avela che. svAminArAyaNa paMtha keNe calAya? keTalAeka bhoLA leke ema bole che ke, muktAnaMda svAmi, brahmAnaM svAmi, gopALAnaMda svAmi tathA nityAnaMda svAmi e cAra paMDitoe maLI, saMpIne svAminArAyaNane IzvararUpa TharAvyA ane dharma calAvyuM. paNa e vAta amArAthI manAtI nathI, kemake.. gurU thavuM ane sAhebI bhogavavI te saune game che, paNa celA thaIne gulAmagIrI bhogavavI koIne game nahiM. pAlakhImAM besavuM saune game paNa upADavAnuM game nahiM. te svAminArAyaNa pAlakhImAM besatA hatA. rAjAonA darabAramAM bhAtabhAtanA bhojana jamatA hatA, ane upara lakhelA temanA paMDita sAdhuo alarI paherIne ughADe mAthe pagamAM joDA vagara ghera ghera pharIne TukaDA mAgI khAtA hatA, svAminArAyaNanuM bhajana karatA hatA. tathA kAne paNa temanuM bhajana karavAno upadeza karatA hatA. vaLI koI vakhate svAminArAyaNe evI AjJA karI ke tamAre vastimAM rAtavAso rahavuM nahi, paNa vagaDAmAM chuTA chuTA jhADa heThe paDI rahevuM, to te AzA pramANe paNa sAdhuo cAlatA hatA. atyAre paNa maMdavADa vagara sAdhuone khATalAmAM suvAnI rajA nathI. game tevI TADha hoya paNa baMDI ke DagalI paherAya nahiM. evuM. duHkha je teo svAminArAyaNano mahimA na jANatA hoya to zA mATe vaDe ? pratipakSIo ghaNuM vera rAkhatA hatA. te mATe keTalAeka kAThIo, rajapUtA, ane ThAkaraDAo hathI ArabaMdha thaIne svAminArAyaNanI sAthe pharatA hatA. amadAvAdamAM laMgara bAvAne akhADe hato. temAM keTalAka verAgIo hathiArabaMdha rahetA hatA. teo svAminArAyaNa upara ghaNuM vera rAkhatA hatA. teoe svAminArAyaNanA sAdhuo TukaDA mAgI khAtA temane pakaDI khuba mAra mAryo te same tyAM pezvAnI taraphane subo raheto hato, tenI AgaLa satsaMgIoe jaIne pharIAda karI, tyAre subAe evo javAba dIdho ke "eto gAye gAvuM laDI temAM ame zuM karIe?" te pachI eka vakhata svAminArAyaNa amadAvAda gayA ane zahera bahAra khokharA mahemadAbAda karIne paruM che tyAM utaryA. teone mAravA sArU lalaMgara bAvo hathiAra laIne potAnI jamAta sAthe gayo. te vakhate svAminArAyaNa sAthe rajapUta ane garAzIA hatA. teo verAgIonI sAmA laDayA. temAM eka be verAgInAM khUna thayAM ane rajapUto ghAyala thayA. eja rIte meghapuramAM paNa eka mANasanuM khuna thayuM. karIANImAM, jetalapuramAM ane bIje ThekANe moTA moTA yajJa karIne hajAro brAhmaNone svAminArAyaNe jamADayA hatA, jetalapuramAM brAhmaNone jamADayA pachI sabhA bharIne vAmamArganuM khaMDana karyuM tethI vAmamAgIo atizaya dAjhe baLavA lAgyA. ane pezvAnA subAne amadAvAdamAM jaIne uzkeryA ke "svAminArAyaNa pAkhaMDa calAve che, mATe tene zaheramAM pesavA devA nahiM." pachI jyAre svAminArAyaNa amadAvAdamAM gayA, tyAre subAe chaDIdArane mokalI
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa (6)ThAkArazrI harisiMhajI 6. zrI abhayasiMhajI pachI pATavI kumAra harisiMhajI gAdI upara AvyA. teozrIe pitAnA pitAzrInI utara kriyAmAM sarva bhAyAtone teDAvI ati utama kAraja karyuM hatuM, ( ane kahevAya che ke eTaluM badhuM ghI vAparyuM hatuM ke je ghI pRthvI upara DhoLAtAM mANase lapasI paDyAM hatAM. te kAraja pachI rAjakoTa grevIsI ane strI vargane kArajamAM teDAvAno pratibaMdha thayo hato ) teo nAmadArazrI paNa pitAnA pitAnI mAphaka svAmInArAyaNa saMpradAyamAM hatA. teoe gAdIe birAjI potAnA dareka gAmamAM darabArI utAra caNavyA hatA. kahAvyuM ke "jyAM sudhI pezvAnuM rAjya rahe, tyAM sudhI tamAre amadAvAdamAM pesavuM nahi. hAlane hAla tame amadAvAdamAMthI jAo pachI teo tyAMthI cAlI nIkaLyA hatA. -: satsaMgIonI daDhatA :svAminArAyaNano satsaMga choDAvavAne keTalAekane to nAte jJAti bahAra kADhayA, topa teNe te dharma cheDe nahi. koI mAbApe dikarAne gharamAMthI kADhI muko, to koI dIkarAe mAbApane tanyAM, paNa satsaMga tyajyo nahiM. keI purUSa satsaMgI thavAthI tenI strI rIsAine pIyara jatI rahI, te pharIthI AvIja nahiMkeI nAnI uMmaranI bAI satsaMgI thaI, tethI sAsarIAe tene teDIja nahiM. tote bAIe cuDa ane eTale kADhI nAkhI vidhavA avasthAmAM rahIne svAminArAyaNanuM bhajana karyuM. keTalAka zeThee gumAstAne kADhI mukayA. keTalAeka mahetAjIonI gAmaThI nizALo pratipakSIoe toDI nAkhI, to paNa temaNe satsaMga cheDe nahiM. evA kalezathI keTalAeka saMsAra tyajIne svAminArAyaNanA sAdhU thayA ane brAhmaNo hatA te brahmacArI thaI gayA, paNa dharma choDayo nahi. chellIvAre saMvata 1904nI sAlamAM gujarAtamAM gAmo gAma vANiA vagerenI nAtomAM ghaNo kaleza upajyo ane sago marI jAya tene bALavA smazAnamAM paNa jatA nahi, e kaleza najare jonArA adyApi hayAta che. keAI rAjAe gAmamAMthI kADhI mukyA to gAma choDIne gayA paNa dharma choDayo nahiM. jema tuMbaDIne pANImAM vadhAre nIce dAbe tema vadhAre uMcI uchaLe, tema pratIpakSIoe svAminArAyaNanA dharmane dabAvI devA sArU vadhAre harakato karI, tema tema te dharma vadhAre jorathI phelAvA lAgyo. DheDa, vAgharI, mocI, darajI, keLIthI te ghaNuM dakSiNI, mahArASTra nArUpaMthanAnA Adi ke tathA ziANI ( lIMbaDI sTeTa )nA zIvarAma bhaTTa jevA moTA zAstrI, jeNe saMsAra tyajI brahmacArI thaIne akhaMDAnaMda nAma dharAvyuM te tathA visanagaranA nAgara agnihotrI, gAyakavADanA caMkArAma zAstrI, zobhArAma zAstrI tathA keTalAka vaDanagarA nAgara gRhastha svAminArAyaNanA ziSya thayA. suratanA pArasI keTavALa aradezarajI je aMgrejI tathA phArasI bhaNelA, jeNe sarakArI nokarImAM khuba AbarU meLavelI ane sarakAre jene khAnabahAdurano ilakAba ane cAra gAma bakSIsa ApelAM teo svAminArAyaNanA ananya ziSya thayA. jayAre svAminArAyaNa suratamAM padhAryA tyAre aradezara keTavALe pitAne ghera padharAmaNI karI hatI. ane suratamAM 10-12 divasa rahIne jyAre cAlyA
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLA] ledhIkA tAlukAne ItihAsa. ane lodhIkA taLapadamAM je ghaNuja junA vakhatano darabAragaDha hato tyAM navo darabAragaDha baMdhAvyo, temAM janAnAvibhAga. rasoDAvibhAga, koThAra, bhaMDAra, copATa, ane upara vizALa kacerIrUma bane bAju gelerIvALe, evo bhavya darabAragaDha banAvyo hato. teonI rAjyakArya karavAnI kuzaLatA e samayanA rAjyakartAomAM zreSTa hatI. potAnA bhAyAtI tAlukAmAM sarva tAlukadAro teo nAmadAranI salAha laI vyavahArika kArya karatA. tevA teo vyavahAra-dakSa rAjavi hatA. temano viveka ane sAdAI, bhalabhalAne moha utpanna kare tevA hatA. kArabhArI paNa darabArazrInI salAha pramANeja kArya karanA. temanA vakhatamAM girAsa-cAsanA simADA vagerenI aneka takarAro utpanna thaI hatI. paraMtu potAnA buddhibaLathI e aTapaTI takarArone tyAre kATavALe vaLAvavA jatAM potAnA bAgamAM svAminArAyaNanI stuti karIne kahyuM ke "mahArAja mArUM ka9yANa zI rIte thaze? tyAre temaNe potAne mAthe je pAgha paherI hatI te ApI ane kahyuM ke "A pAghanI nitya pUjA karo ane mArA nAmanI roja pAMca mALA karavaje. adharmathI Darajo ane ghama upara AsthA rAkhajo. tethI tamAruM kalyANa thaze ane aMtakALe huM teDavA AvIza" pachI te pAgha kATavALa aradesarajIe pitAne ghera kAcanA dharAmAM rAkhI ane tenI teo roja pujA karatA ane mALA pheravatA hatA. eka pArasI vidvAne aradezaranA janma caritranI copaDI pALI prasiddha karI che temAM tenI nipuNatAnuM bahu sArUM khyAna karyuM che, tenA phArasI ane aMgrejI abhyAsa mATe bahuja tArIpha karI che. temAM lakhyuM che ke eTalI haziArI chatAM pArasI thaIne hiMdunA deva svAminArAyaNanI pAghaDI pujatA hatA ane temanA nAmanI mALA pheravatA hatA. varaso varasa kArataka sudara ne divasa suratanA sarve haribhakatone, potAnA mitra pArasIo vigere sarve bAI bhAIne ane svAminArAyaNanA jeTalA sAdhu tyAM hoya temane bolAvIne te sarvanI samakSa svAminArAyaNanI pAghanI pujA karatA hatA. chevaTe sAdhuonI pujA karIne kulanA hAra paherAvatA hatA. pAghaDInI Arati utAratA ane sASTAMga daMDavata namaskAra karatA hatA. moTI katharoTomAM patAsAnuM naivedya karIne sarvane vaheMcatA. pachI sAdhuo tathA hari bhakato kIrtana gAtA hatA. saMvata 1907nI sAlamAM elekajhAnDara kIMka phArbasa sAheba suratamAM Asi. jaDaja hatA. tethI kavIzvara dalapatarAma DAhyAbhAi temanI sAthe suratamAM hatA. teo banne kArataka suda rane dahADe khA. bA. aradesarane ghera pujA vakhate pAdhanA darzana karavA gayA hatA tyAM aradezara pAghanI pujA karI rahyA pachI kavie eka sarve kahyo hato. te nIce pramANe : padatrANa dIye prabhu pujanakuM, jaba bhrAtakI bhakti bhalI lagIyAM, // hanumaMtaku tela kaTorI dInI, jaba sIyakI zudha lInI bagIyAM; // mahetA narasiMhaku hAra diyo, jaba jIbhameM bhakti bhalI jagIyAM; // aradezarakU dalapatta kahe, paramezvara rojha dInI pagIyAM // 1 // deza paradezanA satsaMgIonA saMdha jyAre suratamAM jAya che, tyAre aradezarajIne ghera te pAghanAM darzana karavAne jAya che. temaja keTalAeka bejA, mumanA ane bIjA musalamAne paNa ghaNu satsaMgI thayA che.
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitiyakhaMDa nIvaDe lAvI tAlukAnI sarahadanI cokhavaTa karI hatI. kheDutone purNa bhAvathI bolAvatA ane teone dareka prakAranI madada ApI, navAM navANa gaLAvI, baMdhAvI, khetIne saMpUrNa khIlavI tAlukAnI AbAdI, karI hatI, temaja rAjakoTa sTeTa ane lodhIkA ekaja dhara che, ema mAnI pitAnA bhIMcarI gAmanI sarahadamAMthI lAlaparI nadInuM vahetuM pANI lAlaparI taLAvamAM ApavA, rAjakoTanA nAmadAra ThAkarasAheba sAthe yogya kelakarAra karI, rAjakoTa zaherane pANI puruM pADavAnI, e, udAratA dAkhavI hatI, e vyavahArika kAryanI sAthe dara sAla junAgaDha bhImaekAdazInA samaye ( svAminArAyaNanA maMdIramAM ) jatA. temaja baMne dezanA AcArya mahArAjene padharAvI yogya sevA karI hatI. temaja bApuzrIe racAvelA purUSottama caritra ane chaMda ratnAvali' nAmanA graMthanI prato junAgaDha maMdIra nIcenA dareka gAmonA - burAnapura viSe - eka sAdhune svAminArAyaNe AjJA karI ke tame burAnapura jaIne comAsu rahe. ane tyAM satsaMgI eke nathI. paNa tame upadezathI ghaNA satsaMgIo karIne kArtakInA samaiyApara tyAMne saMdha laIne vaDatAla Avaje, tyAre te sAdhue kahyuM ke "mahArAja huM kAMI bhaNyo nathI. mArA upadezathI e ajANyA gAmanA leke pitAnA bApadAdAno dharma cheDIne satsaMgI zI rIte thaze? tyAre mahArAje kahyuM ke "tame mArI AjJA mAnIne tyAM jAo. tamArAmAM praveza karIne huM bolanAra chuM. pachI te sAdhue tyAM jaI comAsu rahI lekene upadeza karyo, tethI Asare 500 mANasa satsaMgI thayA ane te bAIo ane bhAIono saMgha laI kArtakI agiArasa upara vaDatAla AvyA, te pachI te khAnadezamAM te dharma ghaNo phelAyo che. ane tyAM keTalAeka gAmamAM maMdiro paNa thayAM che. temaja svAminArAyaNe kaMI kAraNathI kADhI mUkelA eka sAdhue dharmapuramAM jaIne rANI kuzaLakuMvarabAne satsaMga karAvyo. te bAIe svAminArAyaNane dharamapuramAM teDAvIne sArI rIte sanmAna karyuM hatuM. aMtakALe dazanaA nIce lakhela banAva svAminArAyaNanA vakhatamAM ghaNo jovAmAM Avato hato ane svAminArAyaNe deha mukyA pachI paNa keTalAeka varasa sudhI ghaNuM cAlyu, te pachI jema jema vadhAre vadhAre varasa thatA gayAM, tema tema te cAla ghaNe ocho thato gayo. sAMpratakALamAM paNa kAIkoi ThekANe evo banAva bane che khare. te emake svAminArAyaNanA ziSya bAI ke bhAIne aMtakALa thAya tyAre te kahe che ke, mane svAminArAyaNa teDavA AvyA che. koI vakhate te tenA pADozI svAminArAyaNanA dharmamAM na hoya, tevA paNa kahe che ke Aja rAte meM svAminArAyaNane athavA temanA sAdhune A mAMdA mANasanA gharamAM pesatAM dIThA pachI te mAMde mANasa deha choDI deto hato. pratipakSIo kaTalAeka evuM kahetA hatA ke e DhoMga kare che. paNa eka lakhanAra kahe che ke, "jIvane ghaNI pIDA thAya tyAre zarIramAMthI jIva nIkaLe che ane maravA vakhate mANasa nirAsa thaIne koInI sAthe prathama laDo hoya to tenI mAphI mAge che. juThuM bolyA hoya ke khoTuM kAma karyuM hoya tene pastAvo thAya che evI vakhate DhoMga karavAnuM koIne sujhe kharuM?
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLa] lodhIkA tAlukAne itihAsa. zrI svAminArAyaNanA maMdIramAM tathA maMDaLadhArI sAdhuone vinAmulya bheTa ApI hatI. e pramANe dhArmika kAryamAM paNa AgaLa paDato bhAga letA. ane darasAla upajamAMthI eka dasamo bhAga dharmAdAno kADhI junAgaDha zrI rAdhAramaNa devane arpaNa karatA, teo nAmadAranuM hisAbI rekarDa tathA bIjA keso vigerenA kAgaLanuM rekarDa bahuja cokhu hatuM. ane temanuM bAMdheluM saghaLuM baMdhAraNa hAla paNa cAlu che. e pramANe tAlukAnI sIlkamAM lAkho rUpIA jamA karI. tAlukAne AbAda banAvyo hato. rAjakavi bhImajIbhAIe teo nAmadArazrInA guNuvarNananuM cAraNI bhASAnuM eka kAvya raceluM je nIce mujaba che - keTalAeka kahe che ke te tene jaMkhanA thAya che. bhale tema haze; topaNa aMtakALe jaMkhanAmAM darzana thAya che te kAMI thoDI vAta nathI. evI pIDAmAM tethI keTalI zAMti ane AnaMda thAya che. vaLI zAstramAM kahyuM che ke mane yA nirAtirmata eTale maravA vakhate jevI buddhi hoya tevI gati thAya che - amadAvAdamAM naranArAyaNanI sthApanA :saMvata 1874nI sAlamAM amadAvAdanuM pezvAnuM rAja aMgreja sarakAre lIdhuM. te vakhate kalekaTara dullApa (DUNLOP) sAheba nImAyA. teNe vAta jANI ke pezvA subAe ahithI svAminArAyaNane kADhI mukyA hatA. te gaDhaDe rahe che. tethI patra lakhI, tyAMthI teDAvyA ane kahyuM ke "zaheramAM paDatara jagyA che. tyAM tamAre joIe teTalI che ane ahiM tamArI moTI jagyA bAMdhe. tamane keI harakata kare to amane jAhera karaje.pachI sarakArano cAla evo hato ke 99 varSane paTe jagyA ApavI, paNa jeTalI jagyA svAminArAyaNe mAgI teTalI thAvata raMjivAto lakhIne maphata ApI, tyAM svAminArAyaNe zikharabaMdha dahere caNAvIne saMvata 1878nA phAgaNa suda 3 ne divase naranArAyaNanI sthApanA karI. AkhA zaheranA tathA AsapAsanA gAmanA corAzI nAtanA brAhmaNone eka dahADe kAMkarIA taLAva upara jamADayA, tyAM dezadezanA saMgha paNa AvyA hatA. kAMkarIA pAse moTI sabhA bharI hatI, ane kalekaTara sAheba paNa tyAM padhAryA hatA. saMvata 1879nA vaizAkha suda 5 me bhujamAM zikharabaMdha devuM karAvIne naranArAyaNanI sthApanA karI. -: dharmakuLanuM avavuM. - kacchamAM rezamI bharata bharanArA mocI che. teo svAminArAyaNunA ziSya thayA,, tethI pratipakSIo ema kahevA lAgyA ke eto mocInA gurU che athavA paMDe mecI che tyAre ghaNA sAdhuoe tathA haribhaktoe mahArAjane temanuM janmasthAna puchI lIdhuM ane be sAdhu teno tapAsa karavA sArU chapaiye gayA. svAminArAyaNanA baMne bhAIne, temanA kuTuMbane mAmAnA dikarAone teDI lAvyA tethI pratipakSIonA moM baMdha thayAM, pachI vaDatAlamAM zikharabaMdha de karAvIne saMvata 1881nA kArataka suda 15 ne divase lakSmInArAyaNadevanI sthApanA karI. vaDatAlamAM jobanapagI rahe to hato. te banavaDatAlA nAmathI prasiddha hato. joke atizayotithI evI vAta kare che ke jobana vaDatAla corI karavAnuM ane luMTaphATa karavAnuM kAma evuM te karate ke kalakattA sudhI tenI hAka vAgatI hatI. jyAre svAminArAyaNa carotaramAM
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza | [dvitIyakhaMDa - gIta gAtI sArava - amesaMgakA kumAra AchA aMgakA amora ope, raMgakA bharela braje anaMgakA rupa jaMgakA sadhIra ope umaMgakA koTa jope, bhaDavaMkA dAnezarI lodhIkA kA bhUpa / / bhalAbhalA rahe pAsa harolAM ahalAM bhAkhe, masallAM baMgalAM molAM anoThAM maroDa tega jhallA, baDA pallA amallAM piAve tasA, jIA harA TallA nAve jallAmAMhi joDa bApakA bacannamAMhi ApakA bicAra brAje, anAthakA nAtha huvA AzarA AdhAra jApakA jApaNa bAka pAthakA bhAlakA jazA, AthakA ApaNA lAMbA hAthakA apAra dharmakumAra huMkA dhyAnahI hiMyAme dhare, dharamakumAra huMkI prathAkA dhUreza harisaMga mAthehari khuzI hI hetasuM hose, harisaMga khuzI hetu pALavA hameza AvyuM tyAre temanA ghoDA corI levAne teNe prayatna karyo hato. paNa temAM te phAvyo nahiM. ulaTo svAminArAyaNano upadeza sAMbhaLI temane parama ziSya thayA ane luMTaphATano dhaMdho paDato mukaye. tema carotaranA bIjA pagIo, kaLIo, tathA ghaNuM pATIdAre temane ziSya thayA. * -rAITa revanDa hebaTa leI bIzapane meLApa- - saMvata 1881 nI sAlanA phAgaNa vadamAM kalakatAnA gavaranara janaralano pAdarI eTale hiMdustAnanA sarva pAdarIono uparI gujarAtamAM Avyo hato. tene naDIyAdamAM I. sa. 1825nI tA. 26mI mArcane roja svAminArAyaNano meLApa thayo. teNe te meLApanuM varNana pitAnI musApharInA pustaka bIjAmAM pRSTa 14 kathI 15 sudhI dasa pRSTamAM lakhyuM che. te lakhe che ke Amoda (kheDA jIllAmAM che tyAM)mAM tA. 25 mI mArcane roja kheDAnA' kalekaTara vIlIamasane mane kahyuM ke - That some good had been done Mr. Williamson said among the wild "Kolis" by the preaching and popularity of the "Hindoo Reformer, Swami Narayen." His morality was said to be far better than any which could be learnt from the Shastras. He preached a great degree of purity, forbidding his disciples so much as to look on any women whom they passed. He condemned threft and bloodshed, and those villages and districts which had received him from being among the worst were now among the best and more orderly in the provinces. Nor was this all insomuch as was said to have preached one God and, in short, to have made considerable approaches to the truth that I could not but hope he might be appointed instrument to prepare the way for the Gospel. -: tarajumo. :mI. vilIansana lakhe che ke jaMgalI kALI lokonA jIvanamAM hiMdu-dharmanA sudhAraka svAminArAyaNanI kapriyatA ane sadupadezathI keTaleka IcchavA gya sudhAro thayo che.
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatI kaLa] lodhIkA tAlukAne chatahAsa. * 83 duhA:-kavione vAnAM kare, AThe pora anaMda / ... lodhIke jaza leyaNo, he jADo hariaMda // 1 // .. guNagrAhaka moTe gaje, Acho dharama abhaMga / ......... raMga amAruM kuta, biMra 2 ll teo nAmadArazrIne amarasiMhajI tathAdAnasiMhajI nAmanA be kumAro hatA. ane teonA lagna ghaNI dhAmadhumathI karyA hatAM. pATavikumArazrI amarasiMhajInI tabiyata kAyamanA mATe narama rahetI, ane te kAraNathI teo nAmadAra aMtima avasthAmAM bahuja ciMtAtura rahetA. ane eja ciMtAmAM teozrIe vi. saM. 1968nA zrAvaNa mAsamAM deha tyAga karyo hato. svAminArAyaNanI nitI koIpaNa zAstramAMthI jANI zakAya te karatAM paNa vadhAre che. ane tenA upadezamAM ghaNe aMze pavitratAnuM pAlana kareluM che. ane tenA ziSyone raste cAlatAM kaMI strI tarapha jovAnI paNa manAI karelI che. teo corI ane khUnarejIne dhikkAre che. ane je paragaNAmAM temanA upadezanI asara thaI tyAMnI vasti ghaNIja sudharI gaI che. teo paramezvara ekaja che tevo upadeza kare che ane TuMkamAM teoe bahuja satyanuM zodhana karyuM che ane mAre kahevuM joIe ke dharmanI sthApanAne mATe khAsa niyukta thayela vyakita che. ' ' . ' - gujarAtamAM moTA zaherane hevAla. - mI. ja baragesa ema. Ara. e. esa. epha. Ara. jI. esa. sAhebe gujarAtanA hevAlanuM aMgrejImAM pustaka lakhyuM che. tenA ka71 thI 336 sudhInA pRSTamAM svAminArAyaNanA janmacaritranI saMkSepta hakIkta lakhelI che. temAM lakheluM che ke -svAminArAyaNe hiMdu-dharmane sudhAro karyo. eTaluM ja nahi, paNa gujarAtamAM je loko luMTaphATa karatA hatA, teone upadeza daIne nitImAna karyA che. tenI sAbItI joIe te A prAMtanA leke je jUlmI hatA. te sAre dhaMdhe vaLagelA jovAmAM Ave che. e loko kevA jUmI hatA. tenI vAto lakhIe to moTAM pustake bharAI jAya teTalI che mATe bIjI badhI bAbato paDatI mukIne uparanI bAbatathI svAminArAyaNane dezanA sudhArakanuM nAma ApI zakIe. aMgreja sarakAranA amalathI keTalAka sudhAro thayo che. ema gaNIe to paNa temane A dezanA sudhArakanuM nAma ApI zakIe. temanA dharmamAM evuM baMdhana nathI. karavAmAM AvyuM ke amuka nyAtane ja mANasa amArA dharmamAM dAkhala thaI zake, dareka jJAtinuM mANasa temano dharma pALe ane te temane gaNAya. evI chUTa rAkhavAthI kAThI, kALI, rajaputa, kaNabI vagere ghaNuM leke temanA dharmamAM dAkhala thayA. temane pitAne dharma phelAvatAM prathama ghaNI muzkelI paDI hatI, paNa aMgreja sarakAranuM rAjya thavAthI temaNe ghaNuM phateha meLavI hatI. paNa je musalamAna ke marAThAnuM rAjya heta, te ghaNuM muzkela paData, kalakattAmAM rAjA rAmamohanarAya bAbu hiMdu dharmano sudhAro karavAnI mahenata karatA hatA. paNa teo koI pAdarI sAthe, musalamAna sAthe ane hiMdu sAthe ghaNI takarAra karatA hatA. ane svAminArAyaNa te sau sAthe haLImaLI zAnta svabhAvathI dharma calAvatA hatA. tethI rAjA rAmamohanarAya karatAM svAminArAyaNa vadhAre phateha pAmyA che. rAjA rAmamohanarAyanA ziSyo tene kharA aMtaHkaraNathI cAhatA nahotA, paNa
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvAprakAza : dvitIyakha e vakhate nAnA kumArazrI dAnasiMhajI svargastha mahArAjA jAmazrI sara rajItasiMhajI sAheba hajura e. DI. sI. tarIke hatA. tyAMthI teone turata khelAvI lIdhA hatA. ane te AvyA pachI aa. zrI harisihajI svage gayA te pachI-- (7)ThAkeArazrI amarasiMhajI gAdIe AvyA paraMtu e vakhate temanI zArirIka sthitI joie tevI sArI nahatI. (dhaNuAMja bimAra hatA,) lagabhaga ekAda mAsa ke tethI paNa ochA dahADA rAjya karI te svage' sIdhAvyA. te nAmadAra aputra gujarI jatAM nAnA kumArazrI dAnasihajI sAheba gAdIe AvyA. svAminArAyaNanA hajArA ziSyA ApaNe mAnI na zakAya, tevA bhAvathI cAhatA hatA. temAM mATA zrImatA vidvAnA ane moTA darajjAvALA uMcI jAteAnA ane garIba paNa hatA. temane venuM dhaNuM jJAna hatuM ane tethI temanI vidvatA sArI hatI. paradhama nA lADDA kadI temane dha na svIkAre tApaNu mAna ApyA vinA rahe nahi." e rIte eka vidvAna egreje svAminArAyaNUnI ghaNI praza*sA karI che.--svAminArAyaNunA sAdhuone khAsa upadeza eke kAie dArUpIvA niha. ane kApaNu mANuse kAipaNa prakAranuM dU-sana ke krUvana rAkhavuM nahi. ~: vaDAdarAmAM jaya meLavyA : mAravADanA gAyakavADI rAjyamAM svAminArAyaNanA dhama' phelAvA lAgyA tyAre keTalAeka mattavAdIoe zrImaMta zIyAjIrAva mahArAjane kahyuMH kaeN--svAminArAyaNa vedazAstrathI virUddha pAkhaMDa matta calAve che. ane pazcima bhAgamAM sauthI meATuM rAjya ApanuM che. madrAsanA tathA kAzInA zAstrIene ApanA taraphathI varSAsana maLe , mATe zAstrIonI sabhA bharIne svAminArAyaNane puchyuM joie te jo tene dha' pAkhaMDa mAlama paDe te gAyakavADI rAjyamAM temane ke temanA sAdhuone pesavA devA nahi. ApanA rAjyamAM tevA baMdobasta karaze te khIjA dezI rAjAe paNa tema karaze. tethI te pAkhaMDa dha baMdha thaze. pachI zIyAjIrAva mahArAje svAminArAyaNane vaDatAla kAgaLa lakhyo ke--tamArA dharma vedazAstra pramANe hAyatA tamArA krAi patine ahiM mAkalIne vidyAneAnI sabhAmAM sAkhIta karI Ape|. pachI svAminArAyaNe mukatAna dasvAmine kahyuM ke--tame vaDAdarAmAM jAo tyAre te svAmie kahyuM ke "mahArAja huM kAMi jhAjhuM bhaNelA nathI. manekANu jANe kevA prazna puche, tenA uttara mArAthI zIrIte thai zake" tyAre svAminArAyaNe kahyuM ke "pratipakSIenI jIbhamAM vANInI preraNA karanAra tathA tamArI jIbhamAM paNa vANInI preraNA karanAra paNa huM chuM, eve jo tame mane jANatA hai!, te tame mArI AjJAthI vaDAdare jAe ane jevI tamane izvara preraNA kare tevA utara Apo." pachI mukatAnaMda svAmi peAtAnuM maMDaLa laine vAdare gayA, darabAramAM vijJAAnI sabhA bharA, prathama tA pratipakSIoe dhAryuM hatuM ke, nyAyazAstranA tathA bhImAMsA AdikazAstranAM bhAre bhAre prazna pUchIzuM, paNa sabhAmAM tA teo gabharAi gayA, ane bhAre prazna puchI zakayA nahi. sAdhAraNu pazna puchyA te evA ke "tamArA svAminA
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLA] ledhIkA tAlukAno itihAsa. (8) ThAkarazrI dAnasiMhajI teo nAmadAre rAjakoTa rAjakumAra kolejamAM keLavaNI lIdhI hatI. ane tyArabAda mahuma mahArAja jAmazrI raNajItasiMhajI sAheba hajura e. DI. sI. tarIke rahyA hatA. dilhI konezana vakhate nAmadAra jAmasAheba sAthe teozrIe dilhI-darabAramAM hAjarI ApI hatI. teozrI RIDING (ghoDesvArI) sAruM karatA hovAthI dilhImAM koronezana vakhate nAmadAra zahenazAhanI gADInA (ESCORT) aMgarakSaka tarIke hatA. mahuma jAmasAhebazrI raNajItasiMhajI, teo nAmadAra upara ghaNIja prIti rAkhatA. ane eka rAjakumAra tarIke sArA mAnapAnathI pitA pAse ja rAkhatA Tha zrI. amarasiMhajI deva thayA pachI teo rAyaNa mugaTa kema dhAraNa kare che? page taLazI kama caDAve che.? ane bicArI juvAna strIone tajAvIne temanA patine bhagavAM lugaDAM paheravI sAdhu kema kare che? te praznonA utare muktAnaMda svAmie ApyA ke -"kAI vedAntika ke vidvAna manuSya tulasIdaLane ekamAsa page te caDAvI juvara pariNAma zuM Ave che? eto izvarAvatAra hoya teja karI zake." e pramANe ghaNuM ghaNuM praznotara thayA pachI svAminArAyaNano digvijya kahevAyo. tyAre zrImaMta sarakAre svAminArAyaNane ghaNuM AdaramAna ApI vaDatAlathI vaDodare teDAvyA ane svArI sAme mekalIne ghaNI dhAmadhumathI potAnA darabAramAM padharAvyA. pUjA karIne sArI bheTa dharI kahyuM keamArA zaheramAM tamArI jagyA karo, te padharAmaNInA varNananI premAnaMda svAmie laviNa banAvI che. padhAre vaTapattana svAmi, sahajAnaMda puraNa purUSotama bahunAmI' ityAdi. te pachI aMDe va mahArAje vaDatAlamAM lakSmInArAyaNanA maMdiramAM kArakhAnuM besADayuM. tathA ekahAthI bheTa karyo, tenA kharcane mATe saMjaya gAma arpaNa karyuM, temaja amadAvAdamAM naranArAyaNanA maMdiramAM coghaDI besArI, hAthI ApIne sonAraDuM gAma arpaNa karyuM, svAminArAyaNane dharma gAyakavADI rAjyamAM ghaNo phelAvA lAgyo. AgaLa jatAM vaDodarAmAM zikharabaMdha daheruM karAvyuM che. - AcArya sthApanA - svAminArAyaNanA moTAbhAI rAmapratApajIne traNa putra hatA. temAMthI adhyA prasA dajIne pote dattaputra karI lIdhA. ane nAnAbhAI IcachArAmajIne pAMca putra hatA. temAMthI radhuvIrajIne dattaputra karI lIdhA, te banne jaNane saMvata 1882 nI sAlamAM potAnA dharmanAM AcAryanI padavI ApI. kalakatAthI kAzIne tyAMthI ujajana thaIne pazcimamAM dvArakAM sudhI hada TharAvIne eka utara vibhAgano deza te ayodhyA prasAdajIne Apa ne dakSiNa vibhAga raghuvIrajI mahArAjane Apyo. ekane amadAvAdamAM ane bIjAne vaDatAlamAM rahevAnuM TharAvyuM. - dharma viSe - hiMdu dharmanA zAstromAM judA judA RSionA mata ane ghaNuM ghaNuM pALavAnuM temAM lakheluM hovAthI lokonI hiMmata zrI gaI hatI ke, ATaluM badhuM ApaNAthI pALI zakAya nahiM. ane kaLIyugamAM ApaNuM kalyANa thAya nahiM. tyAre svAminArAyaNe dhAryuM ke, zAstramAM keTalAMka upa-pAtaka eTale nAnAM pApa kahelAM che. sauthI moTA pAMca mahApApa kahyAM che mATe prathama mahApApa na karavAnA niyama ApavA joIe. te pAMca mahApApanAM nAma brahma
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMrA prakAza [dvitIyakhaMDa nAmadAra lodhIkAnI gAdIe AvyA, ane hiMdu dharma pramANe potAnA pitAzrI ane vaDIla baMdhunI uttara-kriyA karI, varalI vALI, zrImadbhAgavatanI pArAyaNa karAvI, corAsIo karAvI, hatI. tathA svAminArAyaNanA ADe meTA maMdiramAM sAdhuone pAkI raseI ApI hatI. teo nAmadArazrI jyAre jAmanagaramAM e, DI. sI. tarIke hatA tyAre kAlAvaDa tAluke pite pharavA padhArelA ane tyAM mAre ghera (i. kartAne ghera) jamavA padhAryA hatA. kemake ThA. zrI harisIhajI bApue teozrIne sucavyuM hatuM ke "kAlAvaDanA bAroTa sAthe ApaNe be peDhIthI saMbaMdha che te kAlAvaDa jAva tyAre temane maLajo." e vaDIlanI sucanAnuM pite pAlana karI, mAre tyAM padhAryA hatA. te pachI jyAre teo nAmadAra gAdIe AvyA, tyAre mane tyAM belAvI pitAnA rAjakavinI jagyA ApI hatI.e arasAmAM mAruM khetI hatyA, 2, surApAna, 3, cerI, 4, gurUpatnInesaMga, 5, tevA pApa karanAranI sebata karavI te, sAMsargIka pAMcamuM mahApApa kahevAya paNa kalIyugamAM sAMsagaka pApa lAgatuM nathI. mATe ahiMsAno upadeza karIe te brahmahatyAno temAM niSedha thaze ane mAMsa na khAvAne upadeza karIe. eTale hIMsA niSedha thaze ema dhArIne ke mANasa temane AzrIta thavA hAya tene kahetA ke dArU, mAMsa, cerI,ne vyabhicAra, e cAra pAnAM tajavAM ane amArA upara kharA aMtaHkaraNathI bhAva rAkhIne mArA nAmanI pAMca mALA pheravaze eTale tamAruM kalyANa karIza, ane sAdhuo paNa evo ja upadeza karatA hatA, tethI lokonA manamAM hiMmata rahelI hatI ke A pAMca vartamAna pALazuM te ApaNuM kalyANa thaze pachI ghaNuM dIvasa samAgama karatAM te vadhAre pALI zake tevo thAya tyAre kahetA hatA. ke aphINa, gAMjo, bhAMga, tamAku, maphara, mAjama vagere keTalIka kephI vastuo che, te dArUnI peTAmAM che. ema jANavuM. ane koI prANunI hIMsA, gALyA vinAnuM pANI, tathA dUdha ane zodhyA vagaranuM ane te mAMsanA peTAmAM che. koinI rastAmAM paDelI vastu levI ke lAMca levI, te corInA piTAmAM che. koI strInI mazkarI karavI ke apazabda belo, ke parastrInA sAmuM beTI najarathI jevuM, te vyabhicAranA perAmAM che. pachI jyAre vadhAre pALavAnI tenI zakti jaNAya, tyAre nahAvuM, devuM, svaccha rahevuM, pujA karavI, pATha kare, garIba upara dayA rAkhavI ityAdi vizeSa upadeza karatA hatA. te pachI hIMduonAM badhAM zAstramAMthI ATha satazAstra zodhI kahADelAM hatAM, 1 cAra veda, 2 vyAsasUtra, 3 zrImadbhAgavata. 4 bhAratamAMthI viSNusahastranAma, 5 zrIbhagavaddagItA 6 viduranIti, 7 skaMdhapurANanuM vAsudeva mahAtma, 8 yAjJavalkayanIsmRti, temAMthI paNa sata sAra laine, 212 malekanI zikSApatrI karI ane temAM lakhyuM je A zikSApatrI pramANe cAlaze tenuM kalyANa thaze ane ahIMsA eja moTo dharma jANo, mATe tuM zAstramAM paNa hiMsA, mAMsa, madha vagerenuM kayAMI pratipAdana karyuM hoya, to te mAnavuM nahiM ane pUrve moTA purUSa thaI gayA, temaNe paNa je kAMI adharmAcaraNa karyuM hoya, to tenuM grahaNa karavuMja nahiM. paNa dharmAcaraNaja grahaNa karavuM. zikSApatrImAM cAra varNanA sAdhAraNa dharma tathA cAre varNanA judA judA vizeSa dharma paNa lakhyA che.
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLA] ledhIkA tAlukAne itihAsa. gAma meAje rAjavaDa ( e. e. se. kArTathI kesa cAlate hAvAthI ) japtImAM hatuM ane tethI mArA baheALA kuTuMbanuM bharaNapASaNa te nAmadArazrIe cAra varSa karyu hatu. 07 ThAkArazrI dAnasiMhajI sAhebane junAgaDhanA saddagurU svAmizrI bAlamukuMdadAsajI svAmi upara puae gurUbhAva hatA. jyAre te svAmizrIe jehapuramAM svAminArAyaNanuM zikharabaMdha maMdira caNAvyuM tyAre darabArazrIe e madira upara suvarNa kaLaza ( seAnAnuM iMDu ) svAmizrInI AjJAnusAra caDAvI, raseAi ApI, svAmine bahuja prasanna karyA hatA. tyArapachI vaDatAlanI gAdInA (svAminArAyaNunA 4 thA)AcAryazrI zrItiprasAdajI mahArAjane lAdhIke padharAvI ghaNIja uttama sevA karI hatI. temaja geAMDaLanA zrI svAminArAyaNunA maMdIramAM cAghaDI(nagArakhAnuM)besAryAM hatAM. ane hanumAnajI gaNapatinI derIe upara suvarNa kaLasa caDAvyA hatA. te vizenuM kAvya --: varNAzrama viSe : jeTalA brAhmaNeAne mAMhemAMhe pANI pIvAne ke jamavAne vahevAra hAya che, temAMne krAi saMsAra tyajIne tyAgI thavA Ave, te tene brahmacArInA vezamAM rAkhe che, te sau bhegA jameche. ane je bhrAhmaNAnI sAthe teene jaLavahevAra na heAya. tevA tapAdhana sArasvata vagere tathA kSatriya eTale rajapUta tathA rajaputAne je tera jJAtie sAthe jamavAnA vahevAra che. te tathA vaizya eTale vANIA ane kaNabI-pATIdAra, temAMnA kAi saMsAra tyAga karIne dIkSA levA Ave teA temane sAdhunI dIkSA ApavAmAM Ave che, kASTa zudra tyAgI thavA Ave tene sAdhuonI sevA karavA tathA madAnuM rakSaNa karavA sArU pALA tarIke dheLA lugaDAM paherIne hathIAra baMdhAvIne rAkheche. te brahmacArI, sAdhu, ane pALA ATha prakAre strInA tyAga rAkheche, pALA muche| ane dADhI sakhatA nathI. te dhaNuM karIne sAdhu jevAja dhama pALeche. te sAdhu brahmacArIe ceTalI, janeAi, ane tulazInI bevaDI kaDhI rAkheche. smRtionA AdhArathIja Ave! TharAva karelA che. kaLIyugamAM sanyAsadha` pALI zakAya nahi. mATe sanyAsI hAla karatA nathI, paNa svAminArAyaNanA vakhatamAM keTalAeka sanyAsI temanA ziSya hatA. jaDabharatanA je Azrama, teja Azrama svAminArAyaNanA sAdhu-brahmacArIone che. te udbhavI saMpradAya kahevAya che. keAi matavAdI prazna puche teA tenA uttara ApavA dhaNI zratie ane smRtienA vAkayAne saMgraha teNe karelA che. vyAsasUtra upara temaNe bhASya kareluM che, ane satsaMgI jIvana Adika saMskRta meTAmeTA graMthA tathA vrajabhASAmAM te gujarAtI bhASAmAM pAkRta mathA ane hujAre kInA che. temanI pAse zatAnaM, gApALAna, nItyAM, vAsudevAnakrU, bhagavadvAnar, yAgAnaMda, vagere saMskRta kavi hatA. te pachI aciMtyAnaMda nAme saMskruta mahAkavi thai gayA. temaNe paNa saMskRta graMthA dhaNA karelA che ane brahmAnaMda, premAnaMdaM, muktAnaMda, niSkuLAnaMda, devAnaMda, Ardika bhASAnA kavie paNa dhaNA hatA. junAgaDha, gaDhaDA, tathA dhALerAnAM maMdira. saMvata 1884mAM junAgaDhamAM meATu' zikharabaMdha derUM karAvyuM, ane dhALerAmAM paNa teja
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa zrA goMDala maMdIramAM cAghaDI besAryA te vizenuM tathA darabArazrInA guNa varNananuM kAvyadohaa-abhy kumAra udArabho, yaduvaMzI harIyaMda // dharmattakhatta para aba tapata, dAnasIMha rAjaMda // 1 // eka same avanIpatI, nija mana kIna vIcAra // . pura goMDala maMdIra prate, nahIM nobata nIradhAra // 2 // padharA, premeM karI, prabhu pasaMnnatA kAja // deva dudabhI nittagaDe, gaDaDa tAMga ghidhigAja // 3 // sadguru bALa mukuMdakI, AzA ahi yahakALa // svAmi AzA zIradharI, karana kAja tata kALa // 4 // ogaNIse sIterakI, subhaga sAla subha vAra // mAsa khAsa vaizAkhameM, padharAye karI pyAra // 5 // sAlamAM zikharabaMdha derUM karAvyuM. saMvata 1885 nI sAlamAM moTuM maMdira karAvIne gaDhaDAmAM gepInAthajI, devanI sthApanA karI. - sara mAlakama sAhebane meLApa. - saMvata 1986nI sAlamAM muMbaInA gavarnara sara mAlakama sAheba kAThIAvADamAM AvyA hatA. temanA sekreTarI mI. themsa vilyamasana temanI sAthe hatA. te vakhate rAjakeTanA ekaTIMga polITIkala ejanTa mI. blenasAheba hatA. tene gavarnara sAheba pAse svAminArAyaNanI tathA temanA dharmanI ghaNI prazaMsA karI hatI. tethI potAnA sekreTarI tathA polITIkala eja. nTanI mAraphate svAminArAyaNane mAnapUrvaka po lakhIne mudAma svAra mokalI gaDhaDethI rAjakoTa maLavA bolAvyA hatA. ane moTA mAnathI meLApa karIne prazaMsA karI te gavarnare saMtoSa jAhera karyo hato, te vAta aMgrejImAM chapAIne prasiddha thai hatI. - dehatsarga viSe. - jema sUrya udaya thAya, tyAre tene taDake jeTalAmAM paDe che. teTalAmAM ja prakAza yAya temaja nahiM. paNa te taDakAnA pratApathI bIje ghaNe ThekANe ajavALuM thAya che, tema svAminArAyaNanA ziSya thayA teTalAja sudharyA eTaluM ja nahiM. paNa temanI rItabhAta joI bIjA leke paNa sudharavA lAgyA. keTalAke vAmamArga Adi adharma choDI dIdhA ane pitAnA dharmamAM sArI rIte vartavA lAgyA. A rIte svAminArAyaNe vedokatadharmanuM sthApana karyuM, moTAM maMdire karAvI tathA pustake racAvI te dharmanA uMDA pAyA nAkhyA ane dharmanA rakSaNa mATe AcAryo sthApyA. e rIte potAnAM karavAnAM kAma sarve purAM karIne saMvata 1886nA jeTha sudI 1bI ne divase gaDhaDAmAM aMtardhAna thayA. A dezamAM ke paradezamAM dharma calAvanArA ghaNA mahAtmA purUSo thaI gayA che. teoe ghaNuM camatkAra dekhADelA che, ane te teonA dharma-pustakamAM lakhelA. che paNa te pota potAnA dharmavALA kabula rAkhe che. e paradharmavALA kabUla rAkhatA nathI.
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ lodhIkA tAluka te; itihAsa. // zIyAmAtI (dInIta) chaMdu II karI pyAra bhUpa uddAra draDha mana dhAra Apa tehI vAra aparama pAra Aye saMta kAja naranArako nahIM pAra jaya jayakAra karate diladAra dAna udAra bhUpara Aja bhALyo bhUpatI // 1 // saba saMta dharIke khaMta vidhIsara maMta ApabhanaMta hai // zubhakAja karane kAja saghako sAja Aja sarjata hai // gaDeDATa hovata gAja bAja avAja hobata hai atI // dIladAra // 2 // guNavaMta gAvata rAga suMdara bhAta bhAta prabhAtameM // mATe svAminArAyaNanA camatkAranI avA che teja lakhI che. tRtIya kaLA] vicArakuM // sudhArakuM // joSatI // jhANAvAtA atre lakhI nathI, mAtra je jagaprasiddha --0 AcArya viSe - e svAmInArAyaNunA AcAryo peAtAnA nikaTanA sagAM sivAya anya kAi bAiyA sAthe bhASaNa karatA nathI ane strIone peAtAnA paganA sparza karavA detA nathI, kAivakhate ajAzutAM kASTa strInA cheDA paNu aDI jAya te te divase nakAraDA upavAsa kareche. kAi strIne peAte maMtropadeza karatA nathI. te AcAryaMnI patnie patinI AjJAthI strIone matra upadeza kareche, paNa peAtAnA saMbadhI vinA khIjA purUSA sAthe bhASaNa karatI nathI, ane tene mukhapaNu dekhADatI nathI. temaja purUSAnI sabhAmAM be mahinAnI dikarIne paNu laine javAtuM nathI. bAienI sabhAmAM bAeja kathA vAMceche. temAM nAnA (dIkarA) bALakane paNa javA detI nathI kAraNa ke svAminArAyaNunI evI AjJA che. mATe dhaNA gAmemA sAdhune utaravAnI jagyA paNa judIche, ane bAine kayA vAratA karavAnI jagyA paNa judIja hAyache. madirAmAM darzana vakhate bhAi bhAinA spa` na thAya evA baMdobasta rAkhe che. amadAvAdamAM tathA vaDatAlamAM AcAryonA sthAna che. tyAM sakRta pAThazALAo sthApI che. jyAM vidyArthIone rahevAnI temaja abhyAsa karavAnI sagavaDa vinA mulye ApavAmAM Aveche. amadAvAdanI gAdAe ayeAdhyAprasAdajInA vaMzaja vAsudevaprasAdajI hAla birAje che. ane vaDatAlamAM raghuvIraprasAdajInI gAdIe AnaMdaprasAdajI che.--hAlamAM dhaNA grejyueTA ane rAjadUrI purUSa ane zAstrIe prasiddha rIte svAminArAyaNI bhakti kareche. eka kavie kahyuM che ke-- hoddA--vathI, dhanathI, vanI rAje, tene rRpa joya, le khecImana lAkhanAM, e to izvara hoya. // 1 // te pramANe saMvata 1876 mAM svAminArAyaNunA paramahaMsa 500 hatA, ane satsaMgI ekalAkha hatA. jyAre 1886 mAM svAminArAyaNe deha mukayeA. tyAre paramahaMsa 1100 hatA ane harIbhakatA e-lAkhathI vadhAre hatA. havenA vakhatamAM svAminArAyaNanA dharma upara lAkaDa dveSa rAkhatA nathI zAMti thai che ane niSpakSapAti leAkeA dharmAMte vakhANe che.-- ( zrI svAminArAyaNanuM jIvana caritra samApta )
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIya kedAra Aza bImAsa merava mAlakoza mahAtameM // duMdabhI bAjata devake saraNAi nobata gAjatI // dIladAra // 3 // naranArI Avata pUrake jaba ghUrate nobata baDI // nRpa pUrako mana mecako kuna Thora bAjata yaha ghaDI // suraloka saba dekhana aye nara lokako yaha jugatI // dIladAra // 4 // dIladAra raMjana kalaza kaMcana garva gaMjana para dhare // aMjanI ketana duHkha bhaMjana dAnako vIdhana hare // sahu dekha sajana hota raMjana dhanya dhanya jadupatI // dIladAra // 5 // dInarAti cahue devapara yazavaMta dhaja pharakaMta hai // jhaLakaMta hai saba kaLaza kaMcana duMdabhI garajaMta hai // DaMkodIyo nRpadAna dulle karatI jaga gAjatI // dIladAra // 6 // abhamAlakI saba cAla rakhI kalIkAla peMdraDhatA dhrii|| bahu bhAva dharIke lAva leke bota lakSmi vAvarI // saba guNa nAMhI gaNAta nRpake mAvadAna nahIM matI / dIladAra // 7 // // chappaya // dhanya dhanya nRpadAna, dharma dhaja rAkhyo dhArI / / dhanya dhanya nRpadAna, kULakI krIta vadhArI / / dhanya dhanya nRpadAna, dAna dIno tuma bhArI // dhanya dhanya nRpadAna, tuMhArI sahAya murArI / / nRpadAnasIha tuva dhanya hai, saMta sadA sevana karo // kavi mAvadAna satasaMgamAM, vaLI biSesa dhana vAvaro // 1 // zrI abhayasiMhajInA vakhatathI junAgaDhanA maMdiramAM bhIma ekAdazInA pAraNanI kerInI (rasa-roTalInI)apAtI rasoIno prabaMdha pite cAlu rAkhI, satsaMganI apUrva sevA bajAvI hatI. beDIyA nAmanuM gAma ke je bane lodhIkA-darabAronuM majamuM hatuM tenI gharameLe paMca nImI judI vaheMcaNa teo nAmadArazrIe karAvI hatI. ane gAmanI jamInamAM ledhIkA taLapadanI jamIna lagatI hovAthI. te bheLavI lodhIkAthI be mAIlane cheTe brITIza sarakAranI maMjurI meLavI eka navuM gAma vasAvyuM. ane te gAmanuM nAma potAnA dAdA-bApu rAjarSi abhayasiMhajInuM nAma kAyama rAkhavA "abhayapura" pADayuM hatuM, ene hAla leko "abhepura kahe che. temaja pitAnA vaDIlabaMdhu amarasiMhajInA nAmanI yAdI rahevA pitAnuM nAma meje cirI (rAjakoTathI pUrvamAM be gAu upara che)tenuM nAma amaragaDha pADI sarakAramAM maMjura karAvI potAnA daphatare amaragaDhanA nAmathI vahIvaTa cAlu karyo hato je prabaMdha hAla kAyama che. e amaragaDha (bhIMcarI) gAme vizALa daravAje caNAvI ane rAjakoTa rAjakumAra kole. janA mAjI prInsIpAla sI. mena sAhebanA hAthathI te daravAjo khullo melAvI, tenuM "manageTa" nAma ApyuM hatuM. je nAma hAla daravAjA uparanA zIlAlekhamAM mojuda che. temaja e amaragaDha gAmanI sarahadamAM cAlatI lAlaparI nadIno eka pAke kojhave baMdhAvI, rAja
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21. lAdhIkA tAludAra zrI. abhayasiMhajI sAheba (6. kha, pR. 6 8)
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmadAra leAdhIkA tAlukadAra zrI mULavAjI sAheba. (dI. kha. pR. 9)
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLA] lAdhIkA tAlukAnA itihAsa. 1 phrATanA mAjI peAlITIkala ejanTa (hAlAra prAMta) mejara sI. epha. herAlDa sAhebanA hAthathI-- te khullA mukAvI, tenuM nAma herolDa-phrajhave' ApyuM hatuM, jene zIlAlekha te krAjhavemAM hAla meAjuda che. te nAmadArazrIe gheADA varSanI kArakIdImAM paNa peAtAnI prajAnI apu lAgaNI meLavI hatI. teozrI ati udAra, jInI rUDhI ane dharmane custa paNe mAnanArA ane svabhAve bheALA rAjavi hatA. vi. saM. 1974nA AzA vada 10 zukra tA. 9-111917nA rAja aThavADIyuM bimArI bhAgavI, bharayuvAvasthAmAM svage sidhAvyA hatA. te vakhate teozrInA kumArazrI muLavAjI (pATavI) kumArazrI indrasihajI ane kumArazrI naTavarasiMhuccha e nAmanA traryu .ma. gIra hAvAthI, te tAlukA (TIrA sarakAre menejamenTa taLe lIdhA hatA. (9) ThAkeArazrI muLavAjIsAheba (vidyakhAna) ( caMdrathI 189 zrI kRSNathI 133 jAmarAvaLathI 18 ) tee nAmadArazrIe vaDhavANu tAlukadArI gIrAzI khA kAlejamAM keLavaNI lIdhA pachI perabaMdaranA nAmadAra mahArAjA mahArANAzrI naTavarasiMhujI sAheba :hajIra rAjyavahivaTa calAvavAnI umadA tAlIma lIdhI hatI. ane te daramiyAna mahArANA sAhebanI aputra prItI saMpAdana karI hatI, nAmadAra rANAsAhebane yeAgya abhiprAya thatAM, tee nAmadAra vi. saM. 1985mAM lAdhIkAnI gAdIe birAjyA, ane teja sAlamAM te nAmadArazrInAM lagna nAmadAra vaLA ThAkrArazrInA bhatrIjA geAhezrI pratApasiMhujI (dareDavALA)nAM kuMvarIzrI sajjanakuMvarabA sAheba sAthe thayAM hatAM te prasaMge leAdhIkAmAM apurva zeAbhA ( porabaMdarathI ta'mukhAnuM vi. sAmAna AvatAM ) kaeNmpa gAThavI karI hatI. dareka meATA rAjyo taraphathI dhrumpyuTezane AvyAM hatAM. ane nAmadAra gavarIdaDa darabArazrIe, yuvarAjazrI sAthe padhArI peAtAnA jIteA sabaMdha jALaLyeA hateA. tAlukAnA tamAma bhAyAtA ane bIjA DepyuTezananA mIjamAnAnI cegya sarabharA karavAmAM AvI hatI. temaja kavi--paMDitAne pazu yeAgya danAmeA sAthe pezAkA ApyA hatA. e zubha prasa Mge leAdhIkAnI prajA taraphathI darabArazrIne eka mAnapatra rUpAnA kAskeTamAM maLyuM hatuM. jenI nakala nIce pramANe che. :-- -- zrI lAdhIkA samagra prajA taraphathI mAnapatra amArA mugaTamaNI nAmadAra dasmAra sAheba zrI muLavAjI sAheba bahAduranI sevAmAM mAM.-lAdhIkA. pujya zrI dArasAheba, ApanA lagnanA A zubha prasaMge ame leAdhIkA, abhepura, amaragaDha, ane nyArAnI prajA Apane abhivaMdana ApIe chIe.--Apa nAmadArazrI gAdIe khIrAjatAM raiyatanuM bhaluM karavAnI ApanI abhilASA Ape pragaTa karelI jemAM kheDutA pAsenuM tagAvInuM heNuM mArka
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitiyakhaMDa karyuM. temaja vidhavAone vera tathA pANI vere vigere mApha karyA jethI amone pUrNa saMtoSa thayo che. bhAyAta pratye Ape je snehanI lAgaNI batAvI che tene mATe Apane ame dhanyavAda ApIe chIe. ane te badhA karatAM vizeSatA e che je nAmadAra darabArazrI vijayasiMhajIbhAi ane ApanA kuTuMba vacce Apa bane bhAIoe snehagAMTha bAMdhI te pagaluM sauthI uttama banela che, te prabhu harahaMmeza vRddhi kare tema IcchIe chIe. Apa haju khIlatI yuvAnImAM che, ane Apane lAMbo samaya kAma karavAnI taka che, Ape AraMbheluM sudhArAnuM ane vastinA hitanuM kArya dinapratidina vadhatuM jaze. ane ApanI saradArI heThaLa ame sau AgaLa dhapIzuM. ane pragatinI daSTie A tAluke eka namunA rUpa banaze evI ame umeda rAkhIe chIe-ApanA vaDavAoe prajA rakSaNa mATe pitAnA balIdAna ApI vasti pratyenI pitAnI kartavya buddhi ane kSatrivaTapaNuM batAvyuM che. Apane kIrtivaMta pUrvajene mahAna vAraso maLyo che amone zraddhA che ke Apa e vArasAmAM vRddhi karI ApanA kuLanI kAtine vizeSa ujavala karaze. temaja pujya pitAmaha abhayasiMhajI bApunI samAna dharmAtmA banI saddadhamAM pratyaka rAjAnI gaNanAmAM AvA evuM ame aMta:karaNathI icchIe chIe. amone jaNAvatAM ati harSa thAya che ke Ape rAjyakArobAranI keLavaNI nAmadAra porabaMdaranA mahArAjA sAheba pAse amuka samaya lIdhI che. nAmadAra mahArAjA sAheba ke jeo ghaNAMja lekapriya che ane jeonA prajA-kalyANa mATe uMca vicAre che tevA Apa amArA pratye darzAvI A ApanI prajAne niSpakSapAta nyAyathI rAjI ane sukhI karI batAvarA evI ame aMta:karaNa pUrvaka AzA rAkhIe chIe. ame mAnapurvaka Apane khAtrI ApIe chIe ke ApanA lokahitanA kAryamAM ame Apane madada ApavAne haMmezAM taiyAra rahIzuM amane ati harSa thAya che ke Apane A sabaMdha dareDanA mahApurUSa gohela zrI pratApasiMhajI sAhebane tyAM thayeluM che te dareka rIte kazaLa che. jethI temano lAbha ahiMnI vastine dareka vakhata maLaze te joI amone harSa thAya che. ane vaLI Apane nAmadAra rAjakeTa ThAkara sAheba temaja vaDhavANa, cuDA vigere sTeTo sAtheno Apane sabaMdha ApazrIne upayogI che tethI vizeSa upayogI ane eTale ApanI vastine thaze ema mAnI amone vizeSa harSa thAya che.-paramakRpALu paramAtmA Apa daMpatine dIghAyuSya Ape ane Apane temaja rAjyakuTuMbane saMpa ane sukha sAthe dIrdhAyUH bakSe, ema ame samasta prajA IcchIe chIe. tA. 26-2-1932 lI. ame chIe ApazrInI prajA. -: nAmadAra darabAramAne uttara - mArA vahAlA prajAjano! mArA zubhalagnanI khuzAlI prasaMge Apa sahue mane je mAnapatra ApyuM te svIkAratAM mane atyAnaMda thAya che, ane mArA zubha avasare Apa sahunA A hRdayanA sahakArathI Apa sahune huM upakAra mAnuM chuM, rAjyakartA tarIke mArI kArakIrdInI hajI zarUAta che. ane huM nirdoSa heuM evo da rAkhI zake nahi. paraMtu huM khAtrI ApuM chuM ke mArI prajA mane atipriya che, ane
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLa] ledhIkA tAlukAno itihAsa. temanuM bhaluM karavA mArA taraphathI harahaMmeza kALajI rAkhavAmAM Avaze. mArA pujya pitAmaha abhesiMhajI bApunA pagale huM cAlIza, ane jemAM mane paramAtmA sahAya karaze. mArA kAmakAjamAM mArI vastInA sahakAranI jarUra che ane temanuM pIThabaLa e rAjyanuM baLa che-kheDu lekee A zubha prasaMge je vaphAdArI batAvI che. te temanI mArA pratyenI ananya prItinuM zubha cinha che ane e parasparaprIti akhaMDa rahe ema icchuM chuM. astu!!! mArA bhAyAte paNa mArA rAjyanA aMgabhUta che ane temane mArA taraphathI geravyAjabI kanaDagato thaze nahiM. ane amAro paraspara saMpa ane sneha zAzvata rahe ema icchuM chuM. porabaMdara rAjyanA puNyazleka prAtaHsmaraNIya nekanAmadAra mahArANa sAheba bAbata tamee je ullekha karyo che. te vAstavika che, teo nAmadArazrI amuka pratikuLa saMyogo vAta atre padhArI ApaNane kRtArtha nathI karI zakyA, paraMtu ApaNuM subhAgye emanA subha darzanano lAbha jarUra maLazemArA vahAlA bhAIzrI vijayasiMcha sAthe mAro bhrAta bhAva akhaMDa raho ane amArA paraspara sneha ane saMpathI sArAe ledhIkA tAlukAnuM hita vadhAre jaLavAya ema huM jagadIzvara pAse mAguM chuM. mArA bhAyAto ane kheDute ane anya prajAjanoe A zubhalagna prasaMge je sevA bajAvI che te mATe huM darekane AbhArI chuM? :- upara pramANe khuzAlInA zubha prasaMge pitAnA be nAnA baMdhuo kazrI indrasiMhajI ane kuzrI naTavarasiMhajIne ThebacaDA gAme girAsa ApI. rAjakoTane darabArI utAre bakSIsa karyo hato. tathA ledhIkA rAjakavi mAvadAnajIne rUA. 1-1)nuM kAyamI varSAsana bAMdhI ApI nIcene lekha lakhI Apyo hato, - ophIsa orDara. nAM. 93 Ajaroja amone tAlukAnI sattA suprata thatAM A khuzAlInA prasaMge kAlAvaDanA kavi mAvadAnajI bhImajIbhAI, A tAlukAnA kavi che. rAjasAthe 3-4 (traNa cAra) peDhIne saMbaMdha che. ane teo UMca saddaguNa dharAve che. tethI tene rAjakavi tarIke, rUA. 101) eka ekanuM varSAsana bAMdhI ApavAmAM Ave che. jenA khabara thavA A orDaranI eka nakala kavi majakurane ApavI, ekanakala hIsAbI daphatare, ane asala daphatare rAkhavI. mu. lAdhIkA. tA. 14-12-31 muLavAjI dAnasiMhajI jADejA. tAlukadAra tAkA. pitAnA vaDIlonA dharmane anusarI pite paNa zrI svAminArAyaNa saMpradAyamAM hAI e zubhaprasaMge junAgaDha gaDhaDA vagere maMdiramAM rasoIo ApI hatI. ane gaMDaLanA svAminArAyaNa maMdiramAM pitAnA pitAzrIe coghaDI besArelAM te peTe amuka rakama ApavI menejamenTa vahIvaTa daramiyAna bAkI rahela, te rakama cAlu sAle saMpurNa ApI, cevaDI yAdava vavA ane te rakamanA vyAjamAMthI vAge tevo prabaMdha karyo che. temaja junAgaDha maMdiramAM bhIma-ekAdazInA pAraNAnI rasAI paNa cAlu karAvI saMtanA AzIrvAda meLavyo, hatA. temaja pitAmaha abhayasiMhajIe lodhIkAmAM caNAvela maMdirano jIrNoddhAra pite karAvyuM ane abhayapura gAme maMdira caNavA pitAnA gayA janma divasanI khuzAlImAM jaNAvyuM. hatuM temaja bApuzrI abhayasiMhajIe racAvelA zrIpurUtama caritra ane chaMdaratnAvalI
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 zrIyaduzaprakAza [dvitIyakhaDa nAme e graMthaiAnI pratAnI vadhAre jarUra paDatAM, khIjI AvRti bahAra pADavApaNuM darzAvelache. upara mujaba dhArmi ka kAryomAM paNa peAtAnA vaDIleAnA niyamanuM anukaraNa karI satsaMgamAM sArI khyAti meLavI che. temaja tAlukAnA gAmAmAM pharI vastisAthe haLImaLI prajAprema paNu puchyu meLavyeA che. nAmadAra rAjakATa ThAkArazrI dharmendrasiMhajI sAhebane paNu lodhIke padharAvI pAtA tarapha tee nAmadAranI paNa apu cAhanA meLavI che. lAdhIkAnA bIjA tAlukadArazrI vijayasiMhajI sAheba sAthe paNa saMpu` bhAtRbhAva jALavI, arasaparasa premanI lAgaNI utpanna karIche, tee nAmadArazrI svabhAve mIlanasAra, snehALa, udAra, ane bheALAche. teo nAmadAra peAtAnA meAsALa pakSanA (kaMthArIAnA) rANAzrI dolatasiMhajI ke je peAtAnA musAheba hatA. teo atyAre revanyu adhikArInI jagyA upara che, temanI tathA peAtAnA (mAjI-menejara) vayeAvRddha kArabhArI machArAmabhAinI tathA pitAmaha harisiMhajI bApunA vakhatanA anubhavikArabhArI rAjyakAryakuzaLa-kAmadAra bhANubhAi vigerenI nekasalAhathI rAjyakArabhAra, dhaNeAja praza'sApAtra calAve che. ane rAjya mAtA jayakuMvarabAsAheba tathA meTAMmAsAheba tathA vaDhavANuvALAM khAsAheba vagere vaDIlavarganI AjJAnusAra cAlI teozrIe te taraphanA paNuM puN sa tASa meLavyA che. temaja peAtAnA nAnAbhA pratye pu praMma ane zubhalAgaNI dharAve che. paramAtmA teozrIne taMdurastI sAthe dIrghAyuSya Ape ane e dharmAMtakhta upara rAjanItithI rAjyata Mtra calAve evI prabhu pAse amArI aMtaHkaraNathI prAnA che.-- lAdhIkA (sInIara) tAlukAnI vaMzAvaLI (ThAkorazrI jazAjI = klIz4] caMdrathI 180 (2) ThA. zra, khImAjI muLujI (mahuvA vAjaDI) nAMghAbhAi (3) ThA. zrI. abherAjajI (kuvarapade deva thayA) . (4) ThA. zrI. jIbhAi urphe jasAjI khADAjI(ThebacaDA) (5) ThA. zrI. abhayasiMhujI (rAjarSi ) rUpAbhAI akhAbhAI ( ThebacaDA ) *
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLA] [* (6) ThA. zrI. harIsihutha (7) tA, zrI. amarasi'hujI T (9) ThA. zrI. muLavAjI (vidyamAna) leAdhIkA tAlukAnA itihAsa. nArasiMhajI mAdhavasihajI nArasiMhajI [vi.] (bhIcarI--amaragaDha) (8) ThA. zrI. dAnasiMhujI I ku.zrI.IMdrasiMhajI ku.zrI.naTavarasiMhajI ( ThebacaDA ) pa leAdhIkA tAlukAnA itihAsaka jInIyara-brAMca chuTA chavAyA gAmeAne lIdhe A tAlukAnI sarahada mukarara nathI teA pazu rAjakoTa, gAMDaLa, navAnagara, kAThArIA, vagerenI sarahado lAgu che. A tAlukAnuM kSetraphaLa 27 cArasa mAila che. ane vasti sane 1921nI gaNutrI mujaba 2294 mANusAnI che, sarerAza vArSika upaja rUA. 35,000 nA Asare che. ane kharca Asare rUA. 30,000nA Asare che. A tAlukA dara varSe rUA. 643-8-0 brITIsa sarakArane khaMDaNInA ane junAgaDha sTeTane rUA. 202-8-0 joratalabInA bhare che. A tAlukAnA amuka vibhAgamAM rAjakeAMTa-jetalasara relve lAina pasAra thAya che. A tAlukAne phojadArI kAmamAM e varSanI sakhta keda ane rUA. 5000 sudhI daMDa karavAnI tathA divAnI kAmamAM rU|. 5000) sudhInA dAvA sAMbhaLavAnI sattA che. vArasAmAM pAvikumAra gAdIe AvavAnA rivAja che. kAThIAvADanA bIjA rAjyA mAphaka zAhIsattA sAthe A tAlukAne paNa kAlakarAra thayA che. tAlukAnA gAmeAnA nAmeA :1 leAdhIkA,-(gAdI) 2 khAkhaDadaDa, 3 travaDA, 4 rAvakI, 5 hirapara, 6 DhAMDhaNI, 7 kheDIA, --: prAcina itihAsa, :-- A tAlukA rAjakATa sTeTanI zAkhAche. rAjakeTanA ThA. zrI. maherAmaNajI bIjAnA sAtamA kumAra phulajIne khAkhaDadaDa ane bIjAgAme jAgIramAM maLyAM. (vi. saM. 188) A zAkhAnA muLapurUSa (1) hA. zrI. phalajIbhA ane sinIara zAkhAnA muLapurUSa DA.zrI. jazAjI banne sagAbhAio hatA. tene arasaparasa ghaNAja prema hatA, tethI meATAbhAi tA. zrI. jazAjI ane nAnAbhAi ThA. zrI. labhAe ekamata thai bhIcarI tathA kheAkhaDadaDamAMthI lAdhIkA AvI gAdI sthApI. tyArathI AjasudhI leAdhIkAgAma baMne tAlukadArAnuM
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitiyakhaMDa majamuM che. (1) ThA. zrI. phalAjIne traNa kumAra hatA temAM pATavIkumArazrI nathujI gAdIe AvyA. ane bIjA ku. zrI. kAMthaDachane rAvakIgAme girAsa maLyo. trIjA kumArazrI puMjAjI kuMvarapaheja gujaryA. (2) ThA. zrI nathujI keipaNa dhIMgANAmAM kAma AvatAM pUre thayA, ane hAla teozrInI khAMbhI chabhAInA darabAramAM (sInIara zAkhAmAM) che, teozrIne paNa traNa kumAre hatA. temAM pATavI kumArazrI mepAjI kuMvarapadeja deva thayA hatA, tethI nAnAkumArI baLIyA gAdIe AvyA, ane trIjAkumArazrI vakhatasiMhajIne travaDA-DhAMDhaNImAM gIrAsa maLyo,(3)ThA.zrI baLIyAne be kumAro hatA temAM pATavIkumArazrI kezAbhI gAdIe AvyA, ane nAnAkumArazrI nAnAbIne DhAMDhaNI gAme girAsa maLyo. (6) ThA. zrI. kezAbhIne be kumAra hatA. temAM pATavI kumArazrI phalajI aputra deva thatAM, nAnAkumArI rAsAbhI gAdIe AvyA. e (5) ThA. zrI. rAsAbhIne pathubhA nAmanA ekaja kumAra hatA te gAdIe AvyA.(6) ThAzrI. pathAbhAi urphe pathubhA e sInIara tAlukadAra ThAkarathI abhayasiMhajInA samakAlIna hatA, teo nAmadArazrI bahuja buddhizALI ane vicakSaNa rAjavI hatA, teozrIe tAlukAne AbAda karI lAkho rUpIA meLavyA hatA. ThA, zrI, abhayasiMhajInA sahavAsathI teo nAmadAra paNa svAminArAyaNa saMpradAya ane teonA sAdhuo upara apurva lAgaNI dharAvatA hatA, ane AcAryazrI tathA sAdhuonI padharAmaNI karI dharmakAryamAM saharSa bhAga letA hatA, teo nAmadArazrIne be kumAro hatA, temAM pATavIkumArazrI ratanasiMhajI gAdIe AvyA. ane nAnAkumArathI ravubhAne hariparamAM girAza maLe, [] ThA, zrI, ratanasiMhajIe gAdIe birAjI no darabAragaDha baMdhAvyA, temAM vizALa traNa coka, aMdara janAnA vibhAga gADIkhAnAM, ghoDA vagere baMdhAvyAM. temaja kacerIbaMgalo banne bAju gelerIvALo, upara TAvara rakhAya tevI yogya bAMdhaNIvALo suzobhita darabAragaDha baMdhAvyo hato, tathA pitAnA nAnAbaMdhuzrI ravubhAbhAI mATe pitAnA darabAragaDhanI sAme [dakSiNadI bAju] eka judo darabAragaDha ITAlIyana sTAIlane dareka prakAranI sagavaDatA vALo baMdhAvI Apyo hato. te banne bhAIone arasaparasa ghaNo ja prema hato ane kAyama sAthe ja rahetA. ThA. zrI. ratanasiMhajI svabhAve udAra, bheLA ane vizvAsu hatA. kArabhArIo temaja bIjA kArya kartA upara bharoso rAkhI rAjyakArabhAra calAvatA pite te kAyama kavi-paMDite, vidvAno ane vaidyonA sahavAsamAM sAhityane AnaMda karatA. haMmezAM pheTInamAM besI pharavA nIkaLatA. rAjadArI pozAka, ane rAjyacinhane bhabhake teozrIne atipriya hato. ajANyo mANasa maLatAMja, rAjA che, ema aTakaLa kare tevI rItabhAtathI teo kAyama rahetA. hamezAM jamavA vakhate, pacIsa, trIsa mANaso sAthe besI, teozrI kAyama bhojana letA mAravADa, kaccha, jhAlAvADa, vagere dUra dezethI kavio teozrInI tArIpha sAMbhaLI lodhIke AvatA. ane teo nAmadAra paNa te kavione ghaNAM divasa rokI yogya satkAra karatA. muLInA prasiddha kavi prabhudAnajI teo nAmadAra AgaLa kAyama rahetA, AsapAsa dezAvaramAM "bhale ratneza dullA, bhale ratneza dullA" e nAmathI vAcake teonI tArIpha karatA. ane dezAvaramAM ledhIkA prasiddha karanAra ThAkarazrI ratanasiMhajIja hatA. tema kahevAmAM jarA paNa atizayokti nathI. mArA cAra varSanA sahavAsamAM mane paNa mArA prArabdha mujaba teo nAmadAra taraphathI yogya lAbha maLe.
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIya kaLA] lodhIkA tAlukAno itihAsa. 7i hato. e pramANe prAcina duhA mujaba "nAma rahaMda ThAko, nANAM nahi rahaMda" kirti laMdA keTaDA, pADayA nahiM paDaMdApAe mujaba kerazrI ratanasiMhajI sAheba A nazvara saMsAramAM pitAnuM amaranAma rAkhI gayA che. svAminArAyaNa saMpradAyanA sAdhuonA ziyaLavRtanA (akhaMDa brahmacArya) kAnunathI teo nAmadAra pUrNa bhAvathI e saMpradAya upara cAhanA rAkhatA, ane ledhIkAnA maMdiramAM jyAre jyAre sAdhuonAM maMDaLo Ave tyAre teozrI potAnA darabAragaDhamAM padharAmaNI karAvI, pujA karI, cAdara oDhADI, rasoIo ApI AzirvAda letA, temaja AcAryazrIne paNa padharAvI yogya sevA karI hatI. te devarAja deva thayA tyAre teonA ekaja kumArazrI vijayasiMhajI sagIra vayanA hatA. tethI te tAluke ejansI menejamenTa nIce amuka vakhata rahyo hato, hAlanA vidyamAna (8) ThA. zrI. vijayasiMhajI sAhebano janma tA. 26mI mArca sane 1909nA roja thayo che. teozrI tA. 1 lI DIseMbara 1918nA roja gAdIe AvyA che. teo nAmadAre vaDhavANa tAlukadArI gIrAzIA kelejamAM keLavaNI lIdhI che. teo nAmadArazrInA lagna devaLIAnA rANAzrI jorAvarasiMha (bhAvanagara mAjI. pi. su.) sAhebanAM kuMvarIvere ghaNuja dhAmadhumathI thayAM che, hAlanA ledhIkAnI banne zAkhAnA tAlukadAra sAhebo bane arasaparasa ghaNeja sneha rAkhe che, teo nAmadArazrI pAse khAMbhAnA jADejazrI verIsAlajI verUbhA) sAheba khAsa salAhakAra tarIke rahe che, ane tethI tAlukAnI vastIne prema teozrIe ghaNuMja utama prakArane meLavyo che. temaja tAlukAnI pUrNa AbAdI karI che- lodhIkAnA daravAjA bahAra ejansI thANuM che tyAM thANadAra sAheba, tathA phejadAra sAheba, tathA DokaTara sAheba vigere tathA temane sTApha rahe che. paraMtu te thANune tAlukA sAthe kAMI nisbata nathI. baMne tAlukadAra sAheba svataMtra rIte pAMcamA kalAsanA akhtIAra bhogave che. - lodhIkA (junIyara) tAlukAnI vaMzAvaLI (1) ThAkorathI phalajI [ii vI.] L25me va. saM1788 (2) ThA. zra. nathujI kAMthaDacha puMjAjI [rAvakI] mepAbhI (3) ThA. zrI. baLIyA vakhatasIMhajI [travaDA-DhAMDhaNI] ja0 << (4) ThA. zrI. kerAlI nI nAnAbhI [DhAMDhaNI]
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa phAIla (5) ThA. zrI. rAsAlI (6) ThAbI. paNubhA (7) kA. zrI. ratanasiMhajI ravAja urpha ravubhA (harIpara) arjunasIMhajI (vi0) (8) ThA. zrI. vijayasiMhajI (vidyamAna) (zrI lodhIkA tAlukAne ItihAsa samAsa,) 4 gaDhaDA tAlukAne ItihAsa - A tAlukAnA gAmo gaDhakA, pAraDI, mAMkhAvaDa, DhAMDhIA, kALIpATa, pIparaDI nAme, chuTAMchavAyAM AvelAM che, ane rAjakoTa sTeTanA gAmanI sarahadane te lAgu che, tAlukAnuM kSetraphaLa 23 ce, mAila che, vasti. sane 1921nI gaNatrI mujaba 1908mANasanI che, daravarSanI sarerAsa upaja Asare rU. 17000)nI ane kharca Asare rUA. 13000)nuM che. A tAluke dara varase briTIza sarakArane khaMDaNInA rU. 643) ane junAgaDhane jotalabInA rU. 22) bhare che, A tAlukAnI hadamAMthI rAjakeTa-jetalasara relve pasAra thAya che, temaja amuka bhAgamAMthI rAjakeTa ane junAgaDha, vaccene tathA rAjakoTa ane bhAvanagara vacceno pAke rasto jAya che. gaDhakAthI cAra mAIlano pAke rasto rAjakoTa-bhAvanagaranA pAkA rastA sAthe meLavI devAmAM Avela che. A tAlukAne adhikAra phojadArI kAmamAM varSanI sakhta keda ane rUpIA 2000) ne daMDano che, ane divAnI kAmamAM 5000) sudhInA dAvA sAMbhaLavAno che, vArasA bAbatamAM pATavI mAra gAdIe Ave che, kAThIAvADanA bIjA rAjya mAphakaja A tAlukAne zAhI satA sAthe kalakarAra thayA che
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kaLa] gaDhaDA tAlukAno itihAsa. -: prAcina itihAsa :-- A tAluke rAjakoTa sTeTanI zAkhA che, rAjakoTanA pAMcamA ThakArazrI raNamalajIne cAra kumAro hatA temAM pATavi kumArazrI lAkhAjI gAdIe AvyA, bIjA kumArazrI vajerAjajIne gaDhakA, trIja, kumArazrI amarasiMhajI u akherAjajIne mAkhAvaDa, ane cothA kumArazrI pathubhAne caMbA vagere gAmo jAgIramAM maLelAM hatAM. temAM gaDhakAnA(1) ThA. zrI. vajerAjajInA kumArazrI kAnajIbhAi aputra deva thatAM, te gAmo (gaDhakAnA gAme) mAkhAvaDavALA akherAjajI urphe amarasiMhajIne maLyAM. te amarasiMhajIne cAra kumAra hatA. temAM pATavi kumArazrI vAghajIbhA gaDhakAnI gAdIe AvyA, ane nAnA kumArazrI jIjIbhI tathA mAnajIbhIne mAkhAvaDa girAsamAM rahyuM. ane cothA kumAra rAjAbhI aputra gujarI gayA. (2) ThAzrI. vAghajIbhIne pAMcakumAra hatA. temAM pATavikumArazrI bhANajIbhAi gAdIe AvyA, ane kumArazrI alIyAjI tathA nAyAjIne kALIpATamAM gIrAza maLyo, tathA cothA ane pAMcamA kumAra bhAIjhabhI tathA AtAjI kuMvara pade aputra gujaryA. (3) ThA.zrI. bhANajIbhAIne traNa kumAro hatA. temAM pATavi kumArazrI goviMdasiMhajI gAdIe AvyA, ane kumArazrI nArANajI tathA nAnajIbhI kuMvarapade aputra guja. e [4] ThA. zrI. goviMdasiMhajIne ekaja kumA zrI zivasiMhajI hatA. teo te pachI gAdIe birAjyA. [5] ThA. zrI. zivasiMhajI parama ziva bhakta hatA. ane ghaNAMja uttama sadAcArathI vartatA. temaNe lAMbe vakhata rAjya * e chachabInA kumArathI kesarIsiMhajIe gaDhakA sAthe bahAravaTuM karyuM hatuM. ane gahekAnA gaDhIA sAkhAnA kaNabIne rAjakoTane mArge mArI nAkhyo hato. te jagyAe te kaNabInI khAMbhI che. te pachI teonA kumArazrI madArasIMhajI ane mAnajIbhAInA pautra phalajIbhAIe gavarnamenTamAM gaDhakAmAMthI bhAga levA phariAda noMdhAvI, tethI kAThivADa pa0 ejanTa verAvala mukAme te kesane TharAva ApI, gaDhakAmAM amuka bhAga apAvI, mAkhAvaDanuM hakapatraka karI ApyuM. e madArasiMhajI tathA temanA nAnA bhAI becarasiMhajI vagere sahakuTuMba svAminArAyaNa saMpradAyamAM hatA temaNe mAkhAvaDamAM eka vizALa ane suzobhita maMdira caNAvI, svAminArAyaNanI murtinI pratiSThA karI eka zilAlekha nAkhyo che ke "A maMdira jADejAthI kesarIsiMhajI jIjIbhAinA suta madArasiMhajI tathA becarasiMhajIe caNAvIne mukti pratiSThA saMvata 1936nA bhAdaravA suda 15 dIne karI che. sAdhu akSara svarUpadAsajIe pAse rahI jaNAvyuM che. caNanAra mIstrI devarAja muLajI rAjakeTa vALA" upara mujaba lekha ketarAvI dharma kAryamAM sArI sevA karI hatI. e becarasiMhajInA pautra jADejAzrI jIvaNasiMhajI (jIvubhA) vi. saM. 1982mAM hitavardhaka sabhA sthapAI, tenA presIDanTa thayA hatA. tyArapachI rAjakoTamAM rAjaputa parISada bharAI te vakhate temaNe senAnI tarIke jJAti sevA karI hatI. vi. saM. 1988mAM mAkhAvaDa mukAme vibhANu yuvaka maMDaLa" sthapAyuM tenA teo sekreTarI nImAyA. e pramANe potAnI nAnI vayamAM jJAtimAM ane bhAyAtI tAlukAmAM temaNe sArI AbarU meLavela che. ane pote svAminArAyaNanA custa anuyAyI che.
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza * [dvitiyakhaMDa karI tAlukAne AbAda karyo hato temanA be kumAremAM pAkavi kumArazrI harisiMhajI gAdIvArasa ku. zrI. lakhadhIrasiMhajInA janma pachI, potAnA pitAzrI (zivasiMhajI)nI hayAtimAMja svarge sidhAvyA. yuvarAjathI lakhadhIrasiMhajIne pitAmaha ThA. zrI. zivasiMhajIe sArI riIte pAlana piSaNa karI ucheryA. e ThA. zrI. zivasiMhajI sAhebe traNa lagna karyA hatAM. temAM prathamanAM lagna aDavALanA rANAthI rUpasiMhanAM kuMvarIthI moMghIbA vere thayAM, ane tenAthI pATavi kumArazrI harisiMhajIne janma thayo hato. bIjA lagna kaMthArIAnA rANAbI rAmAbhAInAM kuMvarIzrI bAbA sAthe thayAM hatAM. tenAthI kumArazrI ajItasiMha urphe nAnabhA ane kuMvarIzrI ratanabAne janma thayo hato. te kuMvarIbI ratanabAnA lagna cuDAnA sva. ThA. zrI. jorAvarasiMhajI sAthe thayAM hatAM, te ratanabA sAheba hAlanA cuDAnA che. sAhebazrI bahAdurasiMhajInAM rAjamAtA thAya, trIjA lagna bhAvanagara tAbe ratanapuranA gohela zrI visAbhAInAM kuMvarIthI rAjakuMvarabA sAthe thayAM hatAM, jeone paNa eka khImakuMvarabA (zrema-kuvarabA ) nAme kuMvarI che, pATavI kumArazrI harisiMhajI sAhebanAM lagna cuDAnAbe bhaDakavAnA rANI akherAjajInAM kuMvarIzrI rAjabA sAthe thayAM hatAM, jenAthI yuvarAjazrI lakhadhIrasiMhajIno janma thayo hato, jyAre ThA,bI, zivasiMhajI deva thayA tyAre kamAzrI lakhadhIrasiMhajInI sagIra umara hovAthI tAlukA upara menejamenTa hatuM, vi. saM. 1909 mAM 6) ThA. zrI. lakhadhIrasiMhajI sAheba gAdIe birAjyA, teo nAmadArazrIne janma 27 sapTembara 1910 nA roja thayela che. ane vaDhavANa tAlukadArI garAzIA kolejamAM keLavaNI lIdhI che. teo nAmadArazrInAM lagna vaLAtAbe dareDanA gahelazrI pratApasiMhajInAM kuMvarI sAthe thayAM che. ThA. zrI. lakhadhIrasiMhajI ghaNuja utsAhI ane mAyALu svabhAvanA che. -gaDhaDA tAlukAnI vaMzAvaLI - - ra (1) ThA. zrI. vajerAjajI --amarasiMhajI (mAkhAvaDa) | (caMdrathI 181 kRSNathI 126)| kAnajIbhAI ThA. zrI. vAghajIbhAi jIjIbhAI chabhAI mAnajIbhAI (mAkhAvaDa). ThA. zrI. bhANajIbhAi alIyAjI nAyAjI (kALIpATa). bhAIjIbhAI AtAbhAI (4) ThA. zrI goviMdasiMha nArANajI nAnajIbhAi
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha kaLa] goMDala sTeTane itihAsa. (5) ThA. zrI. zivasiMhajI harisiMhajI [kuMvarapade deva thayA] ajItasiMhajI (vi.] naTavarasiMhajI [vi.] (6) ThA. zrI. lakhadhIrasiMhajI [vadyamAna] tRtIya kaLA samAmA; caturtha kaLA prAraMbha zrIgoDasTeTane ItihAsa. A A sTeTanI uttare rAjakoTa ane keTalAka jADejA rAjyanA tAlukAo, dakSiNe junAgaDha ane jetapura, pUrve junAgaDha, bIlakhA ane keTaDA, ane pazcime junAgaDha tathA navAnagara TeTanI sarahado AvelI che. -A sTeTano vistAra 1024 ce. mA. che, ane 175 gAme AvelAM che. temAM pAMca zahera ane 170 gAmaDAM che.-DuMgarAo-ezAmane DaMgara jemAM mArI-mAtAnuM sthAna che. tenI uMcAI 1032 phuTanI che, te sivAya bhAyAvadara pAse Alecane DuMgara, jemAM guphAo che. te sivAya mojIrAne ghaMTIo DuMgara, moTI-pAnelIno DuMgara, saradhArIdhAra, ane umavADAnI dhAra che.-nadIo -bhAdara, gAMDaLI, cAparavADI, phaLa, meja, vINuM ane ojhata che. temAM sarvathI moTI bhAdara che.-taLAva ghaNuMkharAM gAmane pAdara nAnA meTAM taLAvo che. paraMtu gAMDaLanuM verI taLAva ane pAnelInuM taLAva e be taLAvo moTAM che. jenI nahero dasa-bAra mAIla sudhI jAya che. A rAjyane ATha mahAle che. 1. gaMDaLa, 2. kaLathaDa, 3. sulatAnapura, 4. sarasAI, 5. dhorAjI, 6. pATaNavAva, 7 upaleTA, 8, bhAyAvadara -vastI-sane 1921nI gaNatrI mujaba 1,67,071.che jemAM 1,29, 455 hiMdUo, 31,263 musalamAne, 6,264 jaina ane 89 bIjI jAta, nI che. sarAsarI pedAza Azare 30 lAkha rUpIAnI che ane kharca Asare 22 lAkhanuM che. revene gaMDaLa relve upara mAlIkI che, jetalasara-rAjakeTa relavemAM cha AnI bhAga che, ane khIjaDIA-dhArI tathA jetalasara-rAjakeTa reveno vahIvaTa kare che. pAkA rastAo A rAjyamAM lagabhaga 185 uparAMta che. ane kAThIAvADamAM potAnA varganA rAjyomAM, jAhera bAMdhakAma khAtuM je phateha
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zrIyaduzaprakAza [dvitIyakhaMDa ane jora calAvI rahyuM che, tenA mATe A rAjya bahu vakhaNAeluM che.--udyoga--rU-una ane seAnerI bharatakAmanA mukhya udyogo cAleche, AkhA sTeTamAM sutarAu kApaDa vaNAvAnI zALA 1300, unanI zALA, ane rezama tathA zaNanI zALA 6 che, dhArAjImAM lAkaDAnA ramakaDAM tathA bIjI lAkaDakAma hAthathI banAvavAmAM Aveche, geAMDaLa taLapada trAMbA pittaLanA vAsaNA ane hAthIdAMtanI cuDalIo mATe prakhyAta che A rAjyamAM 7 jIna e, rUnA presa ane eka lAkhaDanuM kArakhAnuM tathA te uparAMta bIjA e kArakhAnA che temAM [1] pANInA naLa, suDIe, charIo vagere keTalIka upayogI cIjo baneche. [2] upaleTAmAM cAmaDAM raMgavAnuM che, chApakhAnA e (ilekaTrIka prinTiMMga presa)che. ane dezI davA banAvavAnuM kArakhAnuM (rasa zALA) eka che. gAMDaLamAM gIrAzIA kAleja, sagarAmajI hAiskula, meAMghIbA kanya hAiskUla, ane ArTasa skUla che, dheArASTramAM mIDalaraphUla che, AkhA rAjyamAM haka nizALA, 3 kanyAzALA, 1 saMskRta pAThazALA, 26 gAmaThI nizALeA ane 23 6 madresA che.-- darasAla rU|. 49,096 brITIza sarakArane khaMDaNInA tathA rUA. 61,017 vaDAdarA sarakArane pezakasInA tathA rUA. 608 junAgaDha sTeTane joratalakhInA maLI kula rUA. 110,721 bhare che. DhAThIAvADanA bIjA rAjyA mAka brITIza sarakAra sAthe sane 1907mAM A rAjye kAla karArA karelA che. pahelA varganuM sTeTa hAi, mahArAjA sAheba divAnI ane phaiAjadArI kAmamAM sapUrNa sattA bhAgave che. i. sa. 1927mAM bhraTIza sarakAre mahArAjAtA mAnavaMtA ilkAba vaMzapara parAne mATe ApyA che, pAvikumAra gAdIe AvavAne rivAja che, --: prAcina itihAsa : gAMDalamAM 'goMDalA' nAganI prAcina jagyA cha nAga [sarpa]nA nAma uparathIja te zaheranuM nAma gAMDala ane nadInuM nAma gAMDalI paDeluM che. vi. saM. 1406mAM goMDalamAM mahamada taghalakha mAM paDavAthI, tyAM ghaNA vakhata rahI, kaccha thai, sidhamAM gayA hatA tyAra pachI gAMDala ujjaDa thaI gayuM hatuM. paraMtu jyAre gArI bAdazAhanA amala junAgaDhamAM thaye tyAre vi. saM. 1640nA Asare hamIrakhAna gArIe eka mubAne geAMDalamAM rAkhI geAMDala AbAda karyuM hatuM. geAMDala prathama seAraThamAM gaNAtuM, ane te sthaLe rAjya vAdhelA rajapute nuM hatuM. tema AIne-akabarInA kartA lakheche. A sTeTa rAjakATanI zAkhADhe. rAjakATanA (2) DAM. zrI mahezamaNujI ne e kumAro thayAM, teoe kayAM rAjagAdisthApi te viSenA prAcina duhA che ke:-- duddo - madachaka maherAmaNa taNA, karamI dou kumAra || kuMbhe gaDha goMDaLa kIyo. sAheba gaDha saradhAra // upara pramANe ThAkArazrI maherAmaNajIne sAhebajI tathA kuMbhAjI nAmanA e kumAre thayA, temAM sAhebajIe saradhAramAM (rAjakATa) gAdI sthApI ane khIjA kuMvara kuMbhAjIe gAMDaLamAM gAdI sthApI. jyAre rAjakATanA ThA. zrI. maherAmaNujI svarge gayA tyAre tenI hanakriyA karavA sAhebajI nahiM jatAM saradhAranA daravAjA baMdha karI gAdIe besI gayA,
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 caturtha kaLa] gAMDaLa sTeTanA itihAsa. tethI kumArazrI kuMbhAjI junAgaDha gayA ane tyAMnA bAdazAhI phejadAra kutubuddInanI madada mAgI. tethI kumArazrI sAhebajIe paNa jAmanagarathI jAmasAhebanI madada mAgI, jyAre kuMbhojI junAgaDhanI madada laI saradhAra upara caDhI AvyA tyAre jAmasAhebe junAgaDhanA phojadAra kutubudinane maLI banne bhAIo vacce samAdhAna karAvI ApyuM. ane saradhArI dhArathI dakSiNa taraphane tamAma bhAga kuMbhAjIne ApavA TharAvyuM. e bhAgamAM te vakhate 20 gAmo hatA. temAM (1) ThA. zrI kuMbhAjIe araDAI gAma gaDha killA)vALuM hovAthI tyAM rAjyagAdI sthApI. (vi. saM. 1714) keTaleka kALe ThA. zrI.kuMbhAjI araDeIthI eka jabaruM sainya laI gAMDaLa upara caDhI AvyA, ane geMDaLa je junAgaDha nIce hatuM te tathA bIjA sAta gAme meLavI, gaMDaLamAM gAdI sthApI. (vi. saM. 133) e vakhate gAMDaLamAM darabAragaDha ane traNathI cAraso gharanI vastI hatI. paraMtu vi. saM. 1734mAM amadAvAdanA subAne te khabara thatAM te junAgaDha Avyo, ane tyAMthI sainya laI, gAMDaLane ghero ghAlI, pAchuM hoya karyuM. e samaya joIe tevo sAnukULa nahiM hovAthI bhaviSyamAM te vera levAnuM rAkhI ThA. zrI. kuMbhAjI pAchA aDAImAM AvyA. tyAM vi. saM. 1735mAM svarge sidhAvyA. teozrIne be kumAro hatA. temAM pATavi kumArazrI sagarAmajI gAdIe AvyA ane nAnA kumArazrI sAMgAjIne cha gAmathI koTaDA (araDAI) tAluke maLe. (2) ThAkArazrI saMgrAmajI (vi. saM. 1735thI 1777=35 varSa) ThA.zrIsa grAmajI ghaNuM jorAvara ane buddhimAna hatA. temanA vakhatamAM goMDaLamAM rahetA kasbAtI musalamAnonuM bahuja jera hatuM, teo junAgaDhanI AsapAsanA gAmomAM luMTa calAvI, bAdazAhI phejidArane bahu trAhI pokarAvatA. e takano lAbha laI ThA.zrI sagrAmajIe junAgaDhanA phojadAra sAthe sneha bAMdhI, tene avAra navAra madada karI, kasbAtI lekene trAsa pamADavA lAgyA, tathA amadAvAdathI je subo Ave tene pitAnI bahAdurIthI AMjI, prIti saMpAdana karatA. tethI teoe subAne eTale badho meha utpanna karAvyo hato ke "kAThIAvADamAM ThAkara saMgrAmajI sAthe ApaNe sAro saMbaMdha che teja seraTha (junAgaDhanuM) rAjya sahI salAmata bhogavIe chIe." tevuM subAnuM mAnavuM hatuM. e pramANe vIratvanA jAduthI subAne AMjI tenI maherabAnIthI goMDaLa paragaNuM kAyamanA mATe meLavyuM. e vakhate gAMDaLa nIce lagabhaga 86 gAmo hatAM. temAM ghaNuMkharA ujajaDa-TIMbAo hatA. keTalAMka AbAda paNa te sAva juja vastivALAM hatAM. temAMnA keTalAka to pite agAuthI paNa meLavelAM hatAM. paraMtu vadhu majabutI mATe subA AgaLathI je paravAno meLavyo te paravAnAmAM te dareka gAmonA nAme lakhAvyAM che. e urdu paravAno hajI goMDaLanA daphataramAM (rekarDamAM) mojuda che, upara pramANe gAMDaLa paragaNuM bAdazAha taraphathI bakSIsamAM meLavyA pachI tyAM gAdI sthApI (vi. saM. 1743) evI rIte ThA. zrI. sagrAmajI goMDala sTeTa meLavI, vi. saM. 1770mAM svarge sidhAvyA. te pachI temanA pATavi kumArazrI hAlAjI gAdIe AvyA ane nAnA kumArazrI nathujIne meMgaNuM tAluke maLe, tathA trIjA ane cothA kumAra hothIjI tathA bhArAjIne rIbaDA gAme gIrAsa maLyo. keAI itihAsakAra, teonA mAmA sAme laDI goMDaLa chatyAnuM lakhe che.
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitiyakhaMDa (3) ThAkerazrI hAlAjI (vi. saM. 1770thI 1809 39 varSa) ThA. zrI hAlAjInA samayamAM megala bAdazAhanI sattA nabaLI paDatAM, bhAyAvadarane dezAI leke pacAvI paDayA hatA. tenA upara hAlAjIe caDAI karI tathA dhamakI daI, bhAyAvadara ane AsapAsanA bIjA cAra gAmo paDAvI lIdhAM dhorAjI tathA tenI AsapAsanA gAmo vasaMtarAya purabIo pacAvI beThe hato. tenA AgaLa eka moTuM lazkara hatuM. tethI teNe junAgaDha upara ociMto chApo mAryo. tethI bahAdurakhAna navAba gAdI chaDI vADAsInara nAsI gayA, ane vasaMtarAye junAgaDha paNa hAtha karyuM e vakhate dalapatarAma nAmanA eka nAgara gRhastha navAba sAhebanA divAna hatA, teNe gaMDaLanA divAna Izvaracha bucane lakhI temanI mAraphata ThA. zrI. hAlAjInI madada mAgI. tethI ThA, zrI. hAlAjI pitAnA vIraputra kuMbhAjI (bhA kuMbhAjI)ne sAthe laI junADha upara caDayA. e khabara vasaMtarAya purabI. Ane thatAM, teNe pitAnA aDhIse svAronuM lazkara ThA. bI. hAlAjI sAmuM kahyuM. te banne lazkarano lela nadI AgaLa bheTo thatAM jabarI laDAI thaI, ane vasaMtarAyanA mANase kapAI jatAM, ThA. zrI. hAlAjIe junAgaDhamAM dAkhala thaI, uparakoTane gherI evI jabarI hallAM karI ke vasaMtarAya purabIyo te jora na khamI zakavAthI, pitAno deha bacAvI tyAMthI bhAgyo. tethI hAlAjIe uparakeTa kabaje karI, navAba sAhebane vADAsinorathI bolAvyA te AvatAM sudhI junAgaDha rAjyane kabaje ThA. zrI hAlAjIe saMbhALyo hato. navAbazrI bahAdUrakhAnajI vADAsinerathI AvyA pachI ThA. zrI. hAlAjIne junAgaDhamAM cemAsAnA cAra mAsa rokI, temanA upakAranA badalAmAM vasaMtarAya purabIyo je gharAjI nIcenA pAMca gAma khAte te ghorAjI, pAMce gAma sahita ThA. zrI. hAlAjIne pizAka ApI suprata karyuM. (vi. saM. 1804) jorAjI maLyA pachI vi. saM. 1805mAM ghorAjI zaherane pharato kille (gaDha) bAMdhavA mATe pAye nAkhyo te kile jaladI puro karI levA sArU goMDaLanA killAnuM cAlatuM kAma baMdha rakhAvyuM. paraMtu vi saM. 1809mAM te killo puro thatAM pahelAM ThA.zrI hAlAjI deva thayA. teozrIne cAra kumAra hatA. temAMthI pATavikumAra bhAkuMbhojI gAdIe AvyA. ane kumArazrI dAmAjIne bharUDI ane bhaMDArIyuM, tathA kuchI pathAjI ane kuzrI jeThIjI vacce vejA gAma, masItALuM, pATIALI ane khaMbhALIyA vagere gAmamAM girAsa maLyo. [4] ThAkarazrI kuMbhAjI (bhA kuMbhAjI)vi saMdhu 846 37 varSa ThA.thI. kuMbhAjIne leke bhAkuMbhAjI kahIne bolAvatA. teoe potAnA pitAzrInA AraMbhelA goMDaLa, dhorAjInA kilAo pUrNa karAvyA. teoe AsapAsanI sarahada sAcavavA chavAIdArInuM gheraNa dAkhala karI, chavAIdArone jamIna (girAza) ApI tenA badalAmAM amuka TharAvelI saMkhyAmAM ghoDesvAronI karI letA. jemAMnA thoDA dAkhalAo nIce ApelA che. jhAlA harisIMhajI, je strInA mAmA thatA hatA, tene ceraDI ane guMdALA be gAmo khAvA ApI badalAmAM 50 svaronI madada ApavAnuM TharAvela. bApajI nAmanA saravaiyA rajaputane
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha kaLA] gAMDaLa ane itihAsa. 105 sAta gAmanA badalAmAM 60 ghoDesvAranI sahAyatA ApavA TharAvyuM. vAghelA udesiMhajI tathA saravaiyA bAmaNIyAjIne babbe gAmanA badalAmAM 25 ane 60 svArathI nokarI karavA TharAvyuM. bhAnA ThakarANuM nAnIbAnA bhAIne ( rAyajAdAne ) soDavadarathI bolAvI 15 gheDAmAM cAkarI rAkhI rUpAvaTI gAma ApyuM. muLIlAnA khImANIne 15 gheDAthI cAkarImAM rAkhIne saMvata 1815nI sAlathI moje toraNIyA gAma ApyuM. haraLane 25 gheDAthI nokarI ApavA TharAvI vADodara gAma ApyuM (vi. saM. 1816) vAghelAone ane 25 ghoDesvAra ane 50 pALAthI nokarImAM rAkhI, bhADera tathA bhAdAvALAnuM jALIyuM, ema be gAme ApyAM. e pramANe jhAlA, saravaiyA, vAghelA, khImANI, haradhoLa, vADhera, sumarANI, ane khaMDherIyA, rajaputo uparAMta ArabanI berakho ane bIjI Itara laDAyaka kemane chavAI ApI nokarImAM, rAkhyA hatA. teozrIe te jIvAInA gAmo ApavAmAM evuM buddhicAturya vAparyuM hatuM ke, goMDaLa rAjyanI sarahadanA kilArUpe teone goThavyA hatA. junAgaDhanA navAba bahAdurakhAna Arabano caData pagAra cukavI zakyA nahiM. tethI Arae navAbane uparakeTamAM keda karyA. paNa zekha mahamada jhabAdine bhAkuMbhAjInI pAsethI dhorAjI AsapAsanA thoDAka gAmo ApI paisA laI ArabonA pagAra cukavI navAbane choDAvyA te bahAdurakhAnajI pachI navAba mahAbatakhAnajI junAgaDhanI gAdIe AvyAM tyAre vi. saM. 1815 ane 1816 e be varSane zirabaMdhIne pagAra co. tethI pAchuM Araba jamAdAra bA sulemAne tophAna macAvyuM. ane e tephAnamAM navAbanI kAkI bIbI. sAhebA sulatAnAe sAmela thaI Arabane kahyuM navAbane beDIyo nAkhI keda karo ane mArA dIkarA mujapharakhAne gAdIe besAro to huM traNa lAkha kArI tamane ApI, nekarImAM kAyama rAkhuM tethI Araboe navAba mahobatakhAnane uparakeTamAM keda karI, ghero nAkhyo. te vakhate navAbanI mA ukAbhAIne maheto divAna zivadAsa paMDa, junAgaDhathI cAlI rAMdhaNapuranA navAba kamAlauddina pAse gayo, ane navAbane choDAvA madada mAgI. tethI kamAlauddina lazkara laI junAgaDha Avyo ane saradArabAgamAM utaryo. e saurASTranI bhumI ane junAgaDhanuM aMdhera joI tenI dAnata bagaDI, tethI Araba jamAdArane kahevarAvyuM ke "tArI caDelI kerI ApuM, paNa junAgaDhane ane navAbane mAre havAle kara A vAtanI bAtamI bhAbhI kaMbhAjIne dhorAjI pahoMcI, tyAre teoe Araba jamAdAra bA sulemAnane lakhI mokalyuM ke " junAgaDha ane navAbane tuM soMpIza to Araba jAta mAthe phITakAra lAgaze, ane Arabane buTala kema gaNI, koI nokarImAM rAkhaze nahiM. jamAdAre javAba lakhI mokalyo ke "sulatAnA begama khuTI che. amArI TharAvelI traNa lAkha karI detI nathI amArI zIrabaMdhIne khAvA dANuM nathI, nIce kamAlaudinakhAna ghero nAkhI paDela che. ane ame uparakeTamAM chIe te amAre khAvuM zuM.?" A samAcAra maLyA pachI bhAe vicAryuM ke " je jamAdArane madada nahiM ApIe te te junAgaDha ane kamAlauddinane havAle karaze, ane te navAbanuM khuna karI junAgaDhane ghaNI thaI besaze ema vicArI navAbane bacAvavA khAtara jamAdArane lakhI mokalyuM ke "mAsa * kaI itihAsakAra te jamAdAranuM nAma " bAsalakhAna " lakhe che.
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zrIyaduzaprakAza [dvitIyakhaDa eke kArI 45 hajAra hu' tameAne ApIza eTale paMdara paMdara divase kArI sADI khAvIza hajAra pATavaDane mArage mera sAmata tathA ThebA sadhI mAraphata paheAMcADIza" tethI jamAdAre kamAluddina sAthe cAlelI vAta teADI, teTalAmAM dAmAjI gAyakavADanI khaMDaNI bharavAnI paNu tAkIda thai, eTale zIvadAsa divAna tathA magaLajI jhAlA vigeree maLI salAha karavA kacerI bharI. e vakhate lA taraphathI saravaiyA bAmaNIAjI 40 svArathI junAgaDha gayA. ane navAnagarathI zA. talakazI, rAjakATathI jADejA bhAbhAjI, jetapurathI kAMthaDavALA, ane perabaMdaranA rANA taraphathI eka amIra vigere AvyA. paraMtu gAMDaLa sivAya badhAM, navAba kamAluddinane maLI gayA hatA. kacerImAM divAna zivadAse bAmaNIyAjIne puchyuM ke "navAbane| chuTakArA zI rIte thAya?"tyAre bAmaNIyAjIe javAba dIdho ke "bhA'zrIe kahevarAvyuM che ke tamArI dAnata pharI hAya, ane junAgaDhanI lAlaca hoya, te te vAtamAM ame nimakaharAma thANuM nahi, bAkI navAbanI kheDI bhAMgavI heAya teA phALA karI, kArI bheLI karI Arone cukavIgho, Araba leke caData rakamanA dhaNI che, kAMi mulkanA dhaNI nathI. zreNI te| meAbatakhAna che" tyAre divAne kALA zarU karyAM. temAM navAnagare traNulAkha, pArabaMdare khelAkha, gAMDaLe belAkha, rAjakATe eka lAkha ne jetapure deDha lAkha ema sADA navalAkha kArInA phALA nAMdhAyA. temAMthI cha lAkha kArI Arabane ane bAkInI navAbazrIne upayAga mATe ApavI ema TharAvI kacerI barakhAsta karI. paraMtu rAtrImAM geAMDaLanA bAmaNIyAjI sivAya tamAma mijamAne sau saunA rAjyamAM jatA rahyA. savAre e vAtanI khabara thatAM, saune te dagA jaNAyA. ane gAMDaLanA dhaNI jAnAgaDhanA kherakhAM mitra che tenI khAtrI thai. tyArapachI bAmaNIyAjIe divAnane samajAvyA ane teNe kamAluddinakhAnane samajAvI, rAMdhaNapura pAaA kADhyA, te pachI bhA pAMca sAta divase junAgaDha AvyA. ane Araba jamAdArane samajAvyeA ke navAbane keda rAkhI esIza tA have tune khAvA krAi deze nahi, Aja divasasudhI te ame tane kharca ApyuM paNa have tuMne nahi ApIe jo navAba chuTA thaze te kayAMkathI joga karI tane deNuM bharaze." tethI jamAdAra samajye ane navAbanI meDI kADhI, upara}ATamAMthI lai AvI rAjamahelamAM rAkhyA. bIje dahADelAe navAbane ekAntamAM maLI kahyuM ke tame jamAdAra sAthe mulakagIrIne mhAne jetapura jAva ane tyAM gheADA pheravavAnuM mhAnuM karI, jetapuramAM jai besA. eTale Araba muMjhAtA dheArAjI Avaze. pachI huM jetapura eneA phaDacA karI daiza. " ema salAha dai bhA' dhArAjI AvyA. traNa cAra divasa pachI mulakagIrI karavAnuM jamAdArane samajAvI navAbazrI jamAdAra sAthe jetapura AvI, taMbu tANI utaryAM. tyAM navAbe jamAdArane kahyuM. " ke uparakeATamAM mArUM zarIra beThADu thai gayuM che. te mATe rajA hoya teA ghaDI e ghaDI dhoDA pheravuM." jamAdAre rajA ApI. pachI kAThIlekA sAthe e divasa dhoDA pheravyeA. ane trIje divasa jetapuramAM pesI gayA. kAThIee jetapuranA daravAjA baMdha karyo tethI Ara lAcAra thayA. tethI muMjhAi bhA' pAse dheArAjI AvyA. bhA' kahe " tame jALavI zakayA nahi. temAM krAnA doSa? have tamAre khAtara huM jetapura AvuM chu.' ema kahI jetapura AvI bahAra utAre karI, traNa divasa sAcI khATI kaSTI calAvIne "navAba mAnatA nathI' ema kahI jaNAvyuM je "mAtra rastA kharcIneA bAbasta karUM, tamane eka lAkhane pAMtrIza
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha kaLa] goMDala sTeTano ItihAsa. 107 hajAra kerI ame ApI che te ame navAba pAsethI lezuM, mATe phAragatI lakhI Ape te nakakI thaI zake," tethI jamAdAre phAragatI lagI bhATane saMpI ane navAba pAsethI paNa mukhatyArInuM lakhata karAvI, kerI 25 hajAra Arabane ApI, Arabe kerI 5 hajAra bhAne vaTAvanI majare ApI, bAkI kerI vIza hajAra eka gAMDaLa darabAra pAsethI laI jamAdAra ane tenI zarabaMdhI kUca karI gayA. tyArapachI navAbazrIne laI bhA dhorAjI AvyA. tyAM pAMca divasa mahemAnagIrI karI, pizAka paherAvI junAgaDha vidAya karyA. te vakhate upaleTuM, IzarU, murakhaDuM, ane jALIvuM. navAbasAhebe bhAIne ApI paravAne lakhI ApyA. tathA saravaiyA bAmaNIyAjInI mahenatanA badalAmAM chavAnuM ane kesaravALuM bhAMe navAbasAheba pAsethI apAvyAM. tyAra pachI porabaMdaranA rANAe verAvaLa jItI lIdhuM. te paNa bhA' kuMbhAjIe junAgaDhane pAchuM apAvyuM. AvI rIte aneka AphatamAM navAbane madada karatAM, jetalasara, melI, majeThI, lATha ane bhImerA nAmanAM gAmo meLavyAM. te sivAya traNa lAkha jAmazAhI karI ApI gIramAM AvelAM sarasAI ane cAMparaDA nAmanA paragaNAe hAtha kayo. malukamIyAM nAmanA saMdhI keTalAka luMTArUonI ToLI ubhI karI devaDAno killo bAMdhI AsapAsanA gAmaDAM dabAvI beThe hato. te junAgaDha ane gAMDaLanA gAmaDAo luMTa, devaDAne pharatI gIca jhADI hatI. tethI ajANyo dhoLe dahADe paNa temAM jaI zakato nahiM. ghaNI vakhata bhA'e te saMdhIne pitAnA gAmone nahiM raMjADavA kahevarAvela paNa te magajanA phATala malukamAyAe mAnyuM nahiM. tethI junAgaDha ane gaMDaLanA lazkare devaDA upara kuca karI. jhADI vADhavA sArUM sAthe kaThIArAnI paNa eka pheja lIdhI. 350 kuhADA kAme lagADI mArga karyo. ane malukane tenA ketaramAM ja dabAvI tAbe karyo, bhaviSyamAM te duzmanarUpe na thAya mATe navAba pAse nokarI apAvI tene zAMta karyo. A nokarI badala kuMbhAjIne zarata pramANe malukamIyAM taraphathI gAmo maLyA, te che. hovAthI junAgaDhane ApI tenA badalAmAM supeDI ane gaNoda pitAne havAle lIdhAM. devaDAno killo kabaje karyo te bAbatano prAcina duhe che ke - vibhAhara hAlA sataNa, vAMdhALA tuM vADhya / kuMbhA cuMTI kADhya, duniyAmAMthI devddN|| te sivAya ThA.zrI kuMbhAjInA ghaNuM kAvyo che paraMtu je mane maLela che. te atre ApavAmAM Avela che ||dohaa||hetthe sapharA gaMga vahe,upara koThA aDuDa,goDaLa kuMbho khaDagaDe,hAlANI hddudd||1 sabaLa kuMbhA Adeza, vaDa hatha vaza tArA, navakhaMDa taNA nareza. bhujAeM bheLA thiiyaa||3 nejAM je navA, taNA, dhasI gIDyA dhIMga, to sAmI tarasIMga, kera baMdhIgo kuNbhddaa||2 nejAM je navAbu taNA, gajabaMdha gara keDA, e hAlANI heDA, kera zikhAyoM kuNbhddaa||4 tetara para TAMpe nahiM, bItAM phare bAja. rAma sarIkhAM rAja, kIdhAM te to kuNbhddaa||5 bhAmanIyu vagaDe bhame, haiye hIDaLe hAra, jevo poro rAmano, evI kuMbhAjI vAra // 6 // - vAra mAnuM zIta - avatArI pAsa dharA co anupama, tavIe adhIka gaNo vaha teja // arIyAM taNe sImADe ubho, jALaMdhara kuMbho jADeja // 1 // parajA badhI ghaNo sakha pAve, gAve maMgaLa cAra gaNI //
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitiyakhaMDa rAvaLa jAma sarIkho rAjA, dhIMgo hAlA sataNa dhaNI // 2 // aLa rakhavALa geoMDaLe adhapata, dhara para bhaDAM ApaNo dhIra // vibhAharo abha nabho vibho, he juno sIddha heLa hamIra // 3 // bhA kuMbhojI kaI ThIMgaNuM (nIcA) hatA. varNa zyAma ane caherA upara zILInA moTAM cAThAM hatAM, paraMtu tenuM vizALa bhAla, viratAnI lAla rekhAvADI capaLa AMkho ane vajasamAna kAyA jonAra mANasa upara pratibhA pADatI, bhale dekhAvamAM kadarUpA hatA, paNa kahevata che ke "nura nasIbataNa, kavaNamoTA kuMbhaDAM e pramANe bhA' kuMbhAjI ghaNuM parAkrame karI gaMDaLa sTeTane moTA vistAramAM lAvyA hatA, ane sarasAImAM kuMbhAvaDa, pATavaDamAM kuMbhakoThe, gIramAM, kuMbhAkeTane DuMgara, haraNamAM kuMbhAnA sAjaDa, ema ghaNe ThekANe temanuM nAma joDAyuM che, teo jAmanagaranA merUkhavAsa, bhAvanagaranA ThArazrI vakhatasiMhajI, junAgaDhanA divAna amarajI, ane kacchanA phatehamahamada jamAdAra vigerenA samakAlina hatA, bhA'zrIne be kumAro hatA, temAM pATavikumArazrI sagrAmajI kuMvarapadeja bhAnI hayAtimAM deva thayA hatA ane nAnA kumArazrI mokAjIne anaLagaDha, luNIdhAra, ane siMdhAvadaramAM gIrAza maLyo hato. pATavikumArazrI sagrAmajIne muLajI, devabhAI, haThibhAI ane bhAvobhAI nAmanA cAra kumAro hatA. bhA' kuMbhAjI 37 varSa rAjya karI svarge jatAM, teonA pautra muLujI gAdIe AvyA. (5) ThA, zrI, mULajI (vi. saM. 1846 thI (v) * * - 1848=2 varSa) bhA kuMbhAjI pachI temanAM pautra muLujI gAdIe AvyA. paraMtu teozrI nabaLA ane dArUnA vyasanI hovAthI, verAjI vAghelAnuM rAjyamAM ghaNuM jora hatuM. teNe navAbane maLI, tenuM thANuM dhorAjImAM lAvavA mATe paisAnI lAlace goThavaNa karI. paraMtu te tarakaTanA khabara ku.zrI. dAjIbhAIne thatAM, teNe eka rAtre ghorAjImAM verAjI para ociMto chApo mAryo. paNa te ghaDe caDI nIkaLI gayo te pAcho gAMDaLamAM Avyoja nahiM. ThA. zrI. muLujInA rAjya amalamAM vi. saM. 1847mAM (saMDatALo) kALa paDayo. te vakhate gAMDaLa sTeTa pAse dANAne saMgraha pUrNa hevAthI, raiyatane puSkaLa anAja ApyuM. teozrIne be kumAra hatA. temAM pATavikumAra bA5jabhA urphe hAlAjI. hAthe duThAM, page lulA ane muMgA jevA hatA. te ThA. zrI. muLujInI hayAtimAM ja gujarI jatAM. nAnAkumArazrI dAjIbhAI (ThA. zrI. muLujI vi. saM. 1848mAM deva thatA) gAdIe AvyA. (6) ThA zrI. dojIbhAi urphe sAMgAjI (vi. saM. 1888 thI 1859=8 varSa) ThA. zrI. dAjIbhAinA rAjya amalamAM junAgaDhanI gAdI u5ra navAba hAmaMdakhAna hatA. teNe divAna rUganAthajIne keda karI uparakeTamAM rAkhyA tethI divAnanAM bairAM-chokarAM bhAgI jamAdAra hAdIne ghera gayA. tethI jamAdAre teone rathamAM besADI, ArabonI TukaDI sAthe cAravADa ke je divAna raNachoDajIe kabaje karyuM hatuM. tyAM pahoMcADayA. tethI divAna raNachoDajIe bIje dahADe zeragaDha bhAMgyuM ane bahAravaTIAonI ToLI ubhI karI muka raMjADavA
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 caturtha kaLA goMDaLa sTeTane ItihAsa. lAgyA. tethI navAbe vaSTI calAvI, zIrabaMdhInA kharcanI 50 hajAra kerI raNachoDajIne ApavI, gAma bhAMgyAM te mApha ane divAna raghunAthajIne chuTA karI coravADa mokalavA, tyArapachI ekamAse zirabaMdhIne chuTAkarI, coravADano killo navAbane saMpa, A pramANe zarato arasaparasa kabula thatAM, divAna radhunAthajIne chAyA. ane zarata mujaba kerI maLatAM, te baMnebhAI coravADano kiTale navAbane seMpI, uMcALA bharI cAlyA te vAtanI khabara jAmane nagara merUkhavAsane paDatAM, teNe adAmahetAne 400 ghoDesvAra sAthe divAnanI sAme mokalyA. teo kezoda mukAme temane maLyA. teo sau gherAine pAdharethI nIkaLatAM, dAjIbhAine khabara thaI teNe devAbhAIne, prAgAzeThane ane vAsaNacha mahetAne pAdhara mokalI divAnane gAmamAM teDAvyA. tyAM be rAtrI rAkhI gIrAza ApI dhorAjImAM rahevAno Agraha karyo. eTale raNachoDajIe kahyuM ke "tame te ghara cho, paNa nagaranAM mANasa agAuthI sAmAM AvyA ane huM tyAM na jAuM to bhuDe lAguM." eTale dAjIbhAIe saune paherAmaNI karI. vidAya ApI. teTalAmAM mahetA dalapatarAmane bAMhedharImAM navAbane sepela te dhorAjI AvI maLyA. tethI traNe bhAIo pitAnA kuTuMba sAthe jAma-kAraNe gayA tyAM ekamAsa teo rokAyA. pachI merUkhavAse divAna raNachoDajIne nagara teDAvI jAmasAhebanI salAma karAvI paDadharI paragaNuM . tathA ATakoTa paragaNAMnA keTalAka gAmo jAgIramAM ApI, nagaramAM makAna ApI rAkhyA. ThA. zrI dAjIbhAI AgaLa vAsaNajI mahete karaNukAraNa hatA. paraMtu prAgAzeThe khaTapaTa karI, dAjIbhAInI itarAjI karAvI. tethI vAsaNajI meto paNa rIMsAi jAmanagara gayA, tyAM merUkhavAse temane 100 ghoDA ane 200 pALAothI jAma-kaMDoraNe thANe rAkhyA. temAM evo TharAva karyo ke "svAro, pAyadaLo ane mahetAnI chavAI vagerenA badalAmAM kaMDoraNuM paragaNuM maheno khAya, mAtra bAramAse rUpIA agIAra hajAra vAsaNajI mahete jAmasAhebane Ape." e TharAva thatAM mete pitAnA bhAI bulAkhIrAmane kAraNe rAkhI pote merU pAse jAmanagara rahyA.-rAjaparAvALA jAmanagaranA cerane saMgharatA, tethI merUe rAjaparA upara moTuM lazkara laI phaca karI, te sAthe vAsaNacha mahetA paNa hatA. meTIA gAme AvI paDAva nAkhe. merUne vicAra thayo ke "kadI gAMDaLa temanA bhAyAtane (rAjaparAvALA)ne madada karaze to? to paNa tenI tAkAta keTalI che te jaNAze kemake bhA' kuMbhojI gujarI gayA che. dAjIbhAI chokarUM che. vAsaNajI meto ApaNe tyAM nokara cheema vicArI dAjIbhAIne maLavA teDAvyA. tethI ThA. zrI. dAjIbhAI, pitA sAthe prAgozeTha, bAmaNIyAjI ane hadArajaputa AdI, 500 joDesvAra sAthe meTIe merUkhavAsa pAse AvyA. merUkhavAsa ane dAjIbhAI kacerImAM beThA hatA. temAM vAtamAM vAta lAvI, merUkhavAsa cakAsaNI karatAM bolyA ke "dAjIbhAI ThAkara) tame Akho divasa dArU pIdhA pachI durAcArI vartaNuMka karo cho, ane darabAragaDhamAM paDayA rahe che, mAthe kuMbhAjI jevA murabbI uThI gayAM che. koI duzmana mulaka khaMkherI jAze." A vAta sAMbhaLI dAjIbhAI dabAI gayA. temaja prAgazeTha vagere maTAmeTAM pAghaDAM bAMdhI, gaMDaLanA ghaNAM mANaso beThA hatA. temAM mere sAmo pratyuttara vALavAnI koInI hiMmata hAlI nahiM, badhA nIcuM ghAlI besI rahyA. A zabdo metA vAsaNacha bucathI sahana nahiM. thatAM
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa te garjanAthI bolI uThyA ke "merUkhavAsa! dAjIbhAIne dabAvomAM. dAjIbhAIne karUM gaNomAM eto jAmasAhebanA pharajaMda che, rAjAte sutA beThA ja divaso vitAve. paNa tenA dAMta bahu moTA hoya, te AkhA mulakane cAvI jAya." uparanAM vAkayo sAMbhaLI, merUkhavAsa bolyo ke "alyA mahetA! hajI te kAla savAre tene dAjIbhAI kADhI mUke che, ane nagarane ghaNI saMdhare che. chatAM gAMDaLanI bheLatANavA ubho thayocho" Ama arasaparasa bolAcAlI thatAM dAjIbhAI tathA maheto uThI sau sone taMbue cAlI gayA. te pachI merUe pitAnA sarva saradArone kahyuM ke "juo bhAIo vAsaNajI metAne gaMDaLe kADhI mUkyA che, ApaNe tyAM cAkara rahyA che to paNa tene gAMDaLanuM kevuM tapI AvyuM. vaLakhAI ane uThI gayA. enuM nAma pramANikapaNuM ane maradAI, juo enuM nAma nimakahalAla purUSa." bIje dahADe dAjIbhAIne pitAnI bhUla jaNAvI, ane vAsaNajI mahetAne tabue jaI kahyuM ke "cAle goMDaLa tame tamArUM khaMbhALIyAgAma khAva. tame nahiM Avo te huM jamIza nahiM." tethI mahetA kabula thayA, ane merukhavAsanA taMbue rajA levA gayA. tyAM jaI kahyuM ke "rAjaparuM gAMDaLanuM ja che mATe joIne hAtha nAkhaje." ema DAro daI teo geMDaLa AvyA. tethI merUkhavAsa rAjapare nahiM jatAM jAmanagara pAchA gaye. tyArathI goMDaLa sAthe tene vera baMdhAyuM. ane ekAda bevakhata humalAo karI, ekavAra guMDaLa luMTayuM. tyAre vAsaNajI maheta, kAlAvaDa bhAMgyuM. Ama arasaparasa vairavRtti vadhatI gaI vi. saM. 1855mAM devAbhAIne dAjIbhAI sAthe nahiM banatAM, te hiMsAine jAmanagara gayA. nagare 100 pALA ane 200 ghoDAthI devAbhAIne kAlAvaDa thANe rAkhI kAlAvaDa khAvA ApyuM. sAthe haThIbhAI paNa hatA. vAsaNajI mahetA kAThIo sAme laDavA gayA hatA. tyAM bagasarA mukAme pitAnAbhAI bulAkhIrAmanI cIThI AvI ke "vi. saM. 1856nA zrAvaNa sudI 15 ne divase ThA. zrI. dAjIbhAIe kailAsavAsa karyo che." mahetA e cIThI vAMcatAja kaMpI uThayA, ane te vAta gupta rAkhI lazkaranI kaca karI, talALA thaI bhAdarakAMThe khaMbhALIyA mukAme te hajI pahoMcyA nahotAM tyAM bIjI cIThI bulAkhIrAmanI AvI ke "darabAramAM dagalabAjI thaI che. saravaiyA jeThAjInA dIkarA ane adIbA vagere ekamatta thaI "porabaMdaravALA jevI vahune edhAna che.' evI khoTI vAta uThADI che. ane jADejA zrI devAjIne saravaiyA abherAjajI ane amarAjInI salAhathI kAlAvaDa svAra mokalI teDAvyA che, paNa tene gAmamAMthI rajA deze tema lAge che. tame AvyA pachI devAjI Ave to sAruM. mATe turata Avo." tethI vAsaNa turata goMDaLa pahoMcyA. ArabanI berakha tathA jamAdAra potAnA sAthe hovAthI te sI kabaje hatA. mahete gaMDaLa AvI guDa vaLAvyo te pachI bAvyo adIbAe mahenAne bolAvI puchayuM ke "have kema karavuM.? jeThavI vahune odhAna che." vAsaNae uttara Apo ke je "e vAta khoTI, goMDaLanA darabAramAM e vAta nahiM cAle "adIbA kahe beTamAM strI rAjya kema kare che.?" mahete javAba Ape ke "beTanuM rAjya vedhIluM nathI, ahiMta, nagara, junAgaDha, ane kAThInI vacce rahevuM, temAM trIyArAjya cAle nahiM. mATe devAbhAIne khoLe besAro." tyAre adIbAnA vRddhamAtuzrI pAse beThAM hatAM, teNe kahyuM ke "mahete ThIka kahe che" jethI adIbA tenA upara
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha kaLA] gaMDaLa sTeTanA itihAsa. 111 gusse thayA, ane mahelo uThI ghera gayA. tyAM navAnagarathI merUkhavAsano kAgaLa AvyA ke "gAMDaLanI vAta judI judI saMbhaLAya che. tuM jADejAthI kuMbhAjIno jIrU che, to jAmarAvaLanI meDIne khoTa bese tevuM thavA daIza nahiM; e amane bharUse che." evo patra laI nagarathI sagrAmajI tathA kezavajI maheto 400 pALA ane 400 ghoDesvArathI dA AvyA, tene mukAma gAma bahAra rakhAvyo. tyAM jADejAzrI devAjI paNa kAlAvaDathI AvyA. temaNe A tamAma vikaTa mAmalo joyo. ane "suMvALuM" utAravA nadIe javAmAM pitAne jokhama lAgyuM. tethI vAsaNajI mahete ArabenI TukaDI tathA jamAdArane devAbhAInI tahenAtamAM sapI, suMvALu utarAvI uttarakriyA karAvI. ane te darabAramAM jAmanagarathI AvelI kaNokasuMbI (lAla kasuMbala bAMdhaNInI) pAghaDI ane taravAra kezavajI mahete jAmazrI taraphathI ApI, te devAbhAIe bAMdhI. eTale kezavajI mahete tathA haThIbhAIo ane mahetA vAsaNacha buce ubhA thaI salAma karI, devAbhAine bhA'nA cAkaLA pAse gAdIe besAryA. e vakhate sadhaLA khaTapaTIAo mahetAnI zehathI cupa thaI gayA. (7)ThAkArazrI devAjI u devAbhAi vi.saM.185thI1868=1rava ThA. zrI. dAjIbhAI aputra gujaratAM temanA sagA kAkA devAbhAI gAdIe AvyA. te pachI bAzrI adIbAe keTalIeka khaTapaTa karelI, paNa mahetA vAsaNacha bucanI buddhi cAturyathI teo temAM kAMI phAvI zakyA nahiM. ThA.zrI. devAjIe gAdIe bIrAjI potAnA nAnA baMdhuzrI haThIbhAIne senAdhipatInI padavi ApI. jADejAthI haThIbhAI ghaNo vakhata dhorAjImAM rahetA tyAM svAminArAyaNa saMpradAyanA saddagurU svAmizrI gopALAnaMdajInA upadezathI teo te saMpradAyamAM dAkhala thayA. eTaluM ja nahiM. paraMtu ThA.thI. devAjIne paNa dhorAjI teDAvI svAmizrInA upadezathI gaDhaDA svAminArAyaNanA darzana mATe mokalyA hatA. te pachI teozrI paNa te saMpradAyamAM bhaLyA hatA. teo purAvo svAminArAyaNanA lIlAcaritranA graMthamAM, jyAM goMDaLane ItihAsa Apela che tyAM che. te viSenuM eka kAvya nIce phaTaneTamAM ApeluM che. ThA.zrI. devAjIbhAinA rAjyaamala daramiyAna karnala alekajhAnDara vaikara kAThiAvADamAM AvyA. teNe dezI rAjyo sAthe kelakarAre karyA. temaja jADejA rajaputo dIkarIone dUdhapItI karatA (mArI nAkhatA) e kurivAjane nAbuda karavAmAM ThA.zrI. devAjIe AgaLa paDato bhAga laI, karnala karane amUlya sahAyatA ApI hatI. . kevadrA nAmanuM gAma rAyajAdAonuM hatuM. te teonI nabaLI hAlatamAM bhA' kuMbhAjIne ApeluM hatuM. paraMtu kezodanA eka nAgare mavANAnA kAkAbhAI rAyajAdAne uzakeryA ke "tamArA bApadAdAnA muLa garAzanuM gAma gAMDaLavALA kema khAya ethI teoe vi. saM. 1863nA yaduvaMzI gAMDaLa narezanI hakikata (harilIlAmRta bhAga-1 kaLaza-1-vi0-7) upajAtivRtta-pavitra che jAdava vaMza jeha / jemAM dharyoM zrIhari e svadeha // mAryo mathurAMpati kaMza mAmo / saurASTra AvyA karI teha kAmo // 1 //
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zrIyaduvaMzaprakAza. [vitiya Aso mAsamAM eka so mANasono jamAva karI kevadrA thANe rahetA, keTalAka sIpAIone mArI nAkhI kile hAtha karyo. te khabara geMDaLa thatAM, ThAkArazrI devAcha vAsaNajI mahetA sAthe caDhI, moTI mAraDagAme jaI DhAla ubhI karIlazkara bheLuM karavA mAMDayuM. junAgaDha ArabanA jamAdArane patra lakhIne ekahajAra Arabane bolAvyA. temaja paragaNAmAMthI be hajAra pALA ane 1500 svAronuM lazkara ubhuM karyuM. ane jAmanagarathI motImeta(motI zAmaLajI buca) vAsaNujInA patrathI sakhAte AvyA saue maLI kevadrA upara kUca karI. rastAmAM kezoda tathA mavANane luMTI kevadrAne pAdara paDAva nAkhyo. kevadrAnA killAmAM kAkAbhAI rAyajAdAe paNa paMdaraso mANasono meLa karyo hato. ane pAdaramAM pAMca jagyAe moracA bAMdhI ekeka nAnI tapa ane basa baso mANaso goThavI pAMcaso mANaso sAthe pote darabAragaDhamAM rahela, vAsaNajI mahete ThA. zrI. devAjIne kevadrAthI aramAIla dUra eka vADIe base mANasethI rAkhyA ane kahyuM ke "Apa ahiM beThA juo, ane bhA'nAM karama laDaze." ema kahI vAsaNacha mahete ane motIhete kevadrA upara hallo karyo. tyAM sAmIbAjuthI tApa baMduke chuTI tene bacAva karI ekadama halAM karI, bheTabheTAM thaI jaIne talavAra cAlatI karI. tyAM kevadrAnA mANaso bhAgavA mAMDayA. eTale maheto te hAtha karI gAmamAM dAkhala thayA. kAkAbhAI darabAragaDhamAM bharAI beThA. ane vAsaNucha core beThA. teTalAmAM motImete bIjI taraphanA moracA dvArAmatimAM janane vasAvyA / aMte badhA jAdavane marAvyA // okhA taNo naMdana 'vajranAbha' / tene maLyo tyAM nRpagAdI lAbha // 2 // tenA pachI bhupa thayA apAra / kahuM badhA to bahu thAya vAra // bhupo thayA goMDaLa gAdI kerA / temAM haribhakta bhalA ghaNerA // 3 // kuMbhojI je goMDaLa gAdI kerA / svAmi thayA sajana te ghaNerA // be putra tenA sadbuddhi dhAma / saMgrAma sAMgojI pavitra nAma // 4 // saMgrAmajIne maLI gAdI jyAre / sukoTaDA gAma sukhethI tyAre // sAMgAjIne snehasahita dIdhuM / pote sukhe zreSTa svarAjya lIdhuM // 5 // hAlojI saMgrAmataNA suputra / teNe vadhAryu vaLI rAjataMtra // kuMbhojI hAlAjI taNA kumAra / parAkramI teha thayA apAra // 6 // suNyAthI jenuM zuravIra nAme / saurASTranA sau nRpa trAsa pAme // zatrunI sAme nIjazastra dhAryu / potAtaNuM rAjya ghaNuM vadhAryu // 7 // te bhImane arjunanI samAna / pAmyo puruM zurapaNAnuM mAna // prajAbadhI putrasamAna pALI / kudRSTIyeM to na para strI bhALI // 8 // dAtAra, jhuMjhAra, gaNAya evo / nahiM bIjo koi kuMbhAjI jevo // kuMbho sadA sadaguNanoja kuMbha / kuMbha thayo ekaja Ama thaMbha // 9 // kuMbho dIse durjananoja kALa / kuMbho gaNe loka garIba pALa // kuMbhAjIno putra pavitra sAro / saMgrAma saMgrAmasu jItanAro // 10 // 1. okhAnA putra vajanAbhane yAdavAsthaLIne aMte gAdI maLI.
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha kaLa] gAMDaLa sTeTane ItihAsa. 113 upara rajaputa lazkarasAthe vijaya meLavI, te hAtha karI, tamAma sainya sAthe cere AvI jaI maLyA. kAkAbhAI darabAragaDhanA daravAjA baMdha karI aMdaranAM pAMcaso mANaso mATe khIcaDInI kaDAo caDAvI raMdhAvatA hatA. te vakhate mahene darabAragaDhanA kAThA upara ATha dasa tenA avAja karI, koThAmAM gAbaDAM pADayAM, tethI kAkAbhAI vagere tamAma pAchaLane daravAjethI bhAgI gayA. mahete gaDhamAM praveza karI, tyAM goMDaLanuM nizAna (vAvaTo) caDAvI vADIethI vAjate gAjate ThA.zrI devAbhAInuM sAmaiyuM karI lAvyA. ane caDelI kaDAonI khIcaDI goMDaLanA lazkarane khavarAvI. tyAM cAra pAMca divasa rahI. thANe keTalAeka majabuta mANasane rAkhI sa geDaLa AvyA. vi. saM. 1865mAM dhorAjInA gopALajI vANIyAe ThAkI devAjIne vaza karI paragaNAne vahivaTa sAMbhALavA sAjI nAmanA puja AgaLa malIna jaMtramaMtra karavAno prayoga karAvyuM. paraMtu ThA.zrI devAjIne tenI kAMI asara thaI nahiM. teo custa svAminArAyaNanA anuyAyI hatA. tethI teozrIne daDha nizcaya hato ke "prabhunI icchAvInA sukupAna paNa halatuM nathI. gurU kRpAthI e prayoganA khabara jAsusa dvArA gaMDaLa thatAM, ThA.zrIe gherAcha AvI pUjane keda karyo. keda karatAM te kabula thaye, temaja te prayAgano keTale eka mudAmAla hAtha AvyA, tethI te pujane tathA tenA celAne tene mekhare bAMdhI marAvI nAkhyA. gopALajI vANIo bhAgI, gIramAM vrajadAsajI mahArAja pAse zaraNe gayA. tyAM jADejAzrI haThIsIMhajI keTalAka lazkara sAthe gayA. paNa mahArAje tene se nahiM. tethI lazkare havelIne ghere nAkhe eTale gopALajIe kero kAgaLa ThAzrIne mokalyo temAM sADAbAra lAkha kerI daMDanI devajIbhAIe lakhI teNe te bharI ApI. AvI rIte rAjAomAM IzvarI aMza hevAthI jaMtra maMtra karanArAone ja naDe che. sagrAmajInA suta cAra jeha / mulajI, devojI haThIjI teha // caturtha to putra praviNa sArA / zrI bhAvasIha prabhu sevanArA // 11 // muLujI pAmyA zubha putra beya / hAlojI ne dAjI bIjA kaheya / / hAlAjIno vaza vadhyo na leza / tenA pachI dAjI thayA nareza // 12 // aDhAraseM chapana kerI sAle / dojI gayA svarga viSe sukALe // devAjIkAko pachI gAdI pAmyA / jenA janomAM jaza khuba jAmyA / / 13 // devAjInA be laghubhAi khAsa / te beyane tyAM maLIyo garAsa // ghaNAja zANA haThisiMha jANI / devAjIe aMtaraprIta ANI // 14 // senApatinuM pada zreSTha daine / rAkhyA svarAjye dIla rAjI thaine // .. dhorAjImAM ekasame dhareza / saMbhALavAne vIcaryA svadeza // 15 // mahAprabhujI, karIne mahera / AvyA vakAbhAi svImANI ghera // te vAta levAnI nA chA re na ii mALa . 26 / khImANIne ghera kahAvyuM rAye / hu Avu chu darzana kAja tyAMye // jo ghera mAre nRpati padhAre / to bheTa devI paDazeja bhAre / 17 //
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitiyakhaMDa ThA.zrI devAbhAInI kacerImAM eka vakhata kAgya carcA cAlatI hatI. tevAmAM temanA dazeMdI cAraNa nAMdhunA pIpaLIyAvALA rUpazI nAMdhuM tyAM AvyA. teo te jamAnAmAM prakhyAta kavi hatA. temaNe eka samasyA kAvya racI, kacerImAM saMbhaLAvyuM. e vakhate sabhAmAM mAravADI be bhATa kavio hatA. tathA bIjA paNa keTalAka vidvAna brAhmaNa, kavi-paMDito, hatA. paraMtu temAMthI koi A guDhArtha kAvyano marma jANI zakyA nahi. khuda ThA.zrI paNa AvA vicItra artha vALuM kAvya sAMbhaLI Azcarya pAmyA. jyAre sabhAmAMnA koI paNa vidvAnathI te kAvyano artha na thayo tyAre ThAkarazrInA pharamAnathI kavirAja rUpazIbhAIe sabhAmAM tene spaSTa artha karI batAvyuM. e cAraNI bhASanuM samazyA kAvya ane tenA vaMzajenI hastalekhIta pratamAMthI maLatAM atre artha sahita Apela che : chapaya-aMbara bIna trIya eka, caDI puruSapara cAle // nena ane bhuja noya, zravaNa ekAkRta vAle // sadA kuMvArI soya, hoya saMgama hAthIseM // rahe adhapala gharavAsa, tahAM rahe prbhtaase|| jaNa vakhata nArI choru jaNe, moya caDe soi mare // kava rupa bhupa devA kuMvara, kavaNa aratha aNaro kare // 1 // artha --kavi kahe - he rAjA ApanA zaheramAM meM Aje eka kutuhala joyuM, te eke, eka strIne kapaDAM paheryA vinAnI purUSanA upara caDhIne jatI joI, tene netra ke bhujA nahetAM mAtra eka kAna hatA. te sadAya kuMvArI hovA chatAM, hAthInA samAgamathI mAtra aradhI khImANInA dilamAM thayuM je ThAkArazrI devAjI mAre ghera padhAraze te mATe bheTa. sAmagrI AdI sanmAna karavuM paDaze. tema mAnI ciMtAtura thayA. e vAta svAminArAyaNe aMtamipaNe jANI, tethI teozrI tyAMthI parAmAM pitAnA garIba bhakata bhImAkuMbhArane ghera padhAryA. kuMbhAra khuzI thayo ane pitAnA phaLIyAmAM parasepIpaLAne eATe guNo pAtharI Apo tethI svAminArAyaNa tathA saMte tyAM beThA. ThAkArazrI devAbhAI pitA sAthe ArabanI berakha, bhAyAta, saradAra, kAmadAra, vagerene laI khImANunI DelIe AvyA. tyAM khabara thayA. ke svAminArAyaNa, parAmAM bhImAkuMbhArane ghera gayA che. potAnA ISTa deva jyAM hoya tyAM javuM ema dhArI parA tarapha svArI calAvavA hukma Apyo tyAre kAmadAre kahyuM ke - upajAtivRttaH-pradhAna bolyo karI purNa prIti / suNo mahArAja surAjanIti // kuMbhAra jevA halakA gaNAya / tevAtaNe ghera na jAya rAya // 1 // rAjA kahe zrIharI jyAM birAje / jIzAsu te sthAna jatAM nlaaje|| jazuM prabhune maLavA ame to / na Avazo tyAM tamane game to // 2 // ema kahI. svArI parAmAM calAvI. sAthe baMdhutrI hakisiMhajI ane pitAnA cAre kumAro hatA. bhImAkuMbhArane ghera jaI, ThAkarazrI svAminArAyaNane namaskAra karI oTA upara
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha kaLA] gAMDaLa sTeTanA itihAsa. 115 paLanA dharavAsathI tene garbha rahe che. jyAre te strIne cheArU avataravAnA samaya thAya che tyAre tenA sanmukha je AvI caDe te maraNa pAme che. kavi rUpa (rUpazIbhAi) kahe che ke he ThAkAra devAjI! A mArA guDhArthIvALA kAvyane, tamArI kacerImAM krANu atha kare che?--jyAre kAthI e kAvyane| a na thayA, tyAre ThAkeArazrInA kahevAthI kavie peAteja e kAvyane a "khaMduka" upara, nIce mujaba dhaTAvyA. baMduka nArI jAti che te vastra paheratI nathI. haMmezAM purUSanA khabhA upara rahe che, tene netra kaiM hAtha nathI, mAtra eka kAna (dArU bharavAne ke grupa caDAvAnA kAna lavIMga ) heAya che. te sadAya kuMvArI che para`tu hAthI eTale ke 'gaja' (lADhAnA gajathI dArU bharI dhakhe che) tenAthI te aradhI paLa samAgama karatAM garbha dhAraNa kare che (baMduka bharAya che) jyAre tene javAnA (baMduka phuTavAneA ) samaya thAya. che tyAre tenA sAme je hAya che, tene te mArI nAkhe che eTale baMdukanI nALa sAme je heAya te nizAnamAM AvatAM, maraNa pAme che' uparanuM kAvya sAMbhaLI darabArazrIe "cAraNAnI kAvya, khIjA varNanA kaviethI uttama hAya che," tevI prazaMsA karI pAzAka ApyA hatA, ThA.zro devAjIne zrI nathujI, kanujI, meAtIbhAi ane bhANAbhAi nAmanA cAra kumAreA hatA. vi. sa. 1868mAM hA.zrI devAjI deva thatAM, ku. zrI nathujI gAdIe AvyA. meThA, khIjA sarva nIce kULamAM kheDA. ThAkeArazrIe rUA. 150) svAminArAyaNane page bheTa melI, cAre kumAreAne page lagADayA. te viSe kAvya:-- upajJAtivRtaH 1 // devojI tyAM darzana kAja AvyA, sAthe bhalA cArakumAra lAvyA // nAthajI kAnojI su motIbhAi, saMjJAbIjI caMdrasiMhe gaNAi // che bhANabhAi sucaturtha nAma, beThA prabhune karI sau praNAma || puchyuM prabhu Apa kumAra Ache, rAjA kahe te suta ApanAche // 2 // tyAM motIbhAi vaLI bhANabhAi, be ziSya mukyo kara sukhadAi // A bekahyuM sevakache amArA, A be bIjA te sutache tamArA // 3 // te bolano marma prabhuja jANe, jANe na bIjo jana teha TANe | jene kahyuM zrI harie amArA, teto thayA be satasaMgI sArA // 4 // te pachI ThA. zrI. devAjInA AgrahathI svAminArAyaNa gAMDaLa padhAryAM ane tyAM cAra mAsa rahI peAtAnA sAdhuene aSTa gayeAga ekAMta jagyAe zIkhavatA te viSe kAvya:-- upajAtivRta - aSTAMganA sAdhana kerI rIta, susaMtane zrIhari nityanitya // sneha karI zIkhavatA sadAya, ekAMtamAM sAdhana teha thAya // 1 // AzApurInuM zubhathAna jeha, che gAmathI uttaramAMhI teha || ekAMta jagyA ati eha sArI evaM suNI tyAM vicaryA murArI // 2 // e vakhate cAra mAsa svAminArAyaNlR geDaLamAM khIrAjyA, tyAM peAtAnA jANavAmAM AvyuM je jADejA rajaputeA dIkarIone dUdhapItI kareche ( mArI nAkheche. ) te jANI bahu
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (dvitIyakhaMDa (8) ThAkarazrI nathujI vi. saM. 1868thI87=ra varSa) ThA.zrI. devAjI gujaryo tyAre vAsaNajI mahetA amarelInA subAnA lazkara sAthe hatA, ane temanA bhAI bulAkhIrAma goMDaLa rAjyanuM kAmakAja karatA. eka vakhata nathujI vAghele, ke je ThA.zrI nathujInI AgaLa nAnapaNathI rahetA hatA. te nathu vAghelo pitAnA mATe berIne eka cophALa kerI 150)ne laI daphatare cIThThI karAvavA gayo. tyAre bulAkhIrAme te cUMphALa joIne kahyuM ke "A cophALa to ThA.thI nathubhAI joga che, tama joga nathI. tame 20 thI 25 kerInI kimatano lyo." A vAta vAdhelAne bahuja bhAre paDI. ethI teNe turataja ThAzrI pAse jaIne kahyuM ke " rAjyanA dhaNI tame kayAM che? amarelInA divAnajI (subA)ne uparANe vAsaNacha dharaNI che." ema kahI cophALanI vAta kahI dekhADI, rAtre bulAkhIrAma kacerImAM gayA tyAre ThAkArazrIe kahyuM ke "tame nathujIne kALanI nA pADI, mana dukhAvyuM te tamane na ghaTe. nathujI te mAre devAbhAi (bApu)ne ThekANe che." bIje dahADe e vAta bulAkhIrAme piotAnA bhAI vAsaNajI mahetAne amarelI lakhI mokalI. turataja vAsaNujIe javAba lakhe ke " je ThekANe nathu vAghelo devAbhAIne ThekANe gaNute heya, tyAM vAsaNucha kAmadArU na kare. mATe tame badhA kAma uparathI hAtha uThAvI leje."uparano javAba maLatAMja bulAkhIrAma tamAma kAma choDI ghera jaI beThA (vi. saM. 1868) ThA.zrI nathujIe ghaNIka rIte samajAvyA je "AvI najIvI vAta vAsaNachane lakhavA zuM kAraNa hatuM. have thanAra thayuM ane kAma saMbhALo." paraMtu bulAkhIrAme nA pADI. tethI ThAkArazrIe vAsaNajI mahetAM AvatAM sudhI kAI kAmadAra nahi rAkhatAM tamAma kAmakAja jAte karavA lAgyA. pote kAma saMbhALyuM te pahelAM tamAma hisAbI copaDA, khatapatra, vagere tamAma daphatara karAzeThavALA pitAne ghera rAkhatA. te tyAMthI maMgAvI darabAramAM lAvyA. eTale vi. saM. 1868thI gaMDaLanuM daphatara darabAramAM rahyuM. ane nArAja thayA ane sAMje sabhAmAM ThA.zrI devAjI tathA bhAIzrI haThisiMhajIne bolAvI upadeza Akho je - rUpajJAti kRta - kahe prabhu sAMbhaLa bhupa khAsa / kSatri kare putrI taNo vinAsa // te cAlato baMdha tame karAvo / sAMkhe nahiM iza adharma Avo // 1 // putrI haNyAnu ati pApa moTuM / kharaM kahuM chu nahiM leza khottuN|| garIba zaraNAgata bALa jeha / tene haNe to nahiM kSatrI teha // 2 // kSatri viSe yAdavavaMza zreSTa / tene na zome ati kAma nesstt|| amArI jo vAta nahiM manAya / manAvaze koi balISTa rAya // 3 // bolyA pachI bhupati joDI paannii| mAnI ame nAtha tamArI vaannii|| sakalpa je zrIhari citta kIdha / kALeM karI teha thayo susiddha // 4 // puSpItAgrA vRttaH-jadukuLa janane subodha daine / nIja satasaMgI karyA ghaNAMka jine|| harijana thaine sutA na mArI / dharma sute avaLA ghaNI ugaarii||1||
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha kaLa] gAMDaLa sTeTanA itihAsa. 117 ane kAnajI daphatarI TharyA, temaja jagannAthane rUpA nI deta baMdhAvI khAnagI kArabhArI nImI, tamAma sahI sIkakA jagannAthanA hAthe karAvatA vAsaNajI mahete kArabhAruM choDayuM paNa tenA bAragAmano vahIvaTa temanI pAse ja hato, bulAkhIrAma te vahIvaTa karatA. ane maheto to gAyakavADI lazkara sAthe divAna ane zAstrI bAvA pAse ja rahI, rajavADAmAMthI visA meLavatA navAnagaranA jAmazrI jazAjI temanA baMdhu sattAjIne kAMI girAza nahiM ApatAM, teNe gAyakavADamAM divAnajI AgaLa pharIAda karI, tethI rANapura paragaNuM saMvata 1868mAM japta karyuM. ane te japtI vAsaNajI mahetAne saMpI. tethI te saMvata 1870 sudhI rANapuramAM rahyA. vi. saM. 1868mAM amarelIe' divAnajInI dIkarInA lagna samAraMbhamAM ghaNuM rAjAo AvyA hatA. te vakhate ThA.zrI nathujI paNa tyAM gayela, tyAM vAsaNajI mahetAe ThA.zrIne ghaNuM satkAra karI, divAnajInI mulAkAta karAvI hatI. te vakhate ThokerazrIe divAnajInI putrIne vadhAvAmAM be ghaDA, eka motInI mALA, pAMca rezamI vastra tathA amuka rokaDa ApI hatI. divAnae paNa ThAkeArazrIne bedivasa rokI, pozAka paherAmaNI karI vidAya ApI hatI. ThA.zrI nathujInA vakhatamAM ogaNoterA nAmathI oLakhAto bhayaMkara dukALa paDayA hatA. e vakhate darabAramAM dasa bAra ghaDAM ane be cAra bheMse rahI hatI. darabAramAM junI juvAranI khANa ukheLI, kerI ekanI pAlI eka lekhe raiyatane ApavA mAMDI. AvA AbhayaMkara vakhate dhADapADuo luTaphATa calAvI julama gujAratA hatA. e vAte jetapuranA kAThI hADa khumANa, rANIgavALo, nA khAcara, rUpa jamAdAra, lavIMga jamAdAra vagere maLI gAMDaLa luMTavA caDayA. ane mevaiyAne pAdara mukAma nAkhyo e khabara ThA zrI nathujIne thatAM, teozro, amarejI saravaIA, kALojhAlI, tathA khImANI ane haradhoLANI vagere rajaputone laI caDayA. te laDAImAM kALojhAle bahuja bahAdUrI batAvI, kAma AvyA. kahevAya che ke teNe eka vakhata vIratAnA AvezamAM paNa pratijJA) lIdhuM hatuM ke cALIza varSathI vadhAre jIvavuM nathI. te sAMbhaLI tenI bahene tepaNuM" pAchuM kheMcavA vinaMtI karI. tyAre kALajhAle tenI benane pAMca varSa kApaDAmAM ApI kahyuM ke have pAMtrIza varSa chaza. kudarate yoga paNa evo ja karyo. A laDAIma teo pAMtrIzameM varSe kAma AvyA. te viSe duho che ke : rudara vATuM joya, besata be vIsuM lage, // kALIyo khedhukoya, pAMtrIseja pogADIyu // 1 // upara pramANe kAThIone pAchI kADhI ThA.zrI.nathujI gaMDaLa AvyA. teozrI hiMmatavAna ane bhaNelA hatA. kasaratano temane zokha hato. emanA rAjyaamalamAM ghoDesvArone mATe teozrIe ekasarakho Dresa karAvyo hato. te vakhate e vAta navAI jevI lAgatI hatI. teozrI vi. saM. 1870 mAM aputra deva thatAM, temanA nAnA baMdhu ku. zrI. karaNasiMha urphe kanujI (kAnajI) gAdIe AvyA. itizrI caturtha kaLA samAmAM,
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 zrIyaduzaprakAza. // zrI paMcamI kaLA prAraMbhaH / / (9)A,zrI, kanujI urphe kAnAjI (vi.sa.1870 thI 1:77=311) thai paDayA hatA. kAraNake kAyama palaMga upara sui sAtava rAjya calAvyuM. kAnajazeThanA kAvatrAthI te sarvAMne kedamAM rAkhI, ThA. zrI. kanujIbhAinA vakhatamAM kAnajI daphatarI dhIraNI ThA. zrI.nI tabiyata ghaNIja nabaLI rahetI. e vyAdhimAM te rahetA. kacerImAM paNa AvatA nahi. AvI rIte sutAM, sutAM jyAre rUpIA 75000) khaMDaNInA bharavAnI tAkIda thaI, tyAre ThA.zrIe vAsaNajI mahetAne sahakuTuMba keda karyAM. ane lagabhaga chamAsa temanA pAsethI sakhtadaMDa vasula karI, khaMDaNI bharI, ane e vAta sarakAramAM jAhera nathAya teTalA mATe suMdarajI zeThane meATImAraDa nAmanuM gAma mAMDI ApyuM. paNa aMte te vAta purI, ane zeTha haMsarAja jeddAnI madadathI tee baMdhana mukta thayA. te saMbadhe vAsaNa mhetA peAtAnI ceApaDImAM pAMtAnA hastAkSarathI nIcenI khInA lakhI gayAche.--"amArA chuTakA te "bAlITajI sAhebanA hukamathI zeTha huMsarAMja jeThANIne zrI preraka thayA. teja dithI suMdarajI savajI teA kevaLa zatrutA upara paNa haMsarAjabhAi etI marajI uparavaTa, ethI bAlAhI amArUM badhIkhAnuM cheThuM che. emAM geAMDaLanA dhaNInI dhaNIvaTa nahi. te kAmadAra, daphatarI, khavAsa, meAladAra, rajaputa, sipAi, mAjana, traNa tAlukAnI vasti, temAMthI kAiene amAremAthe evacana phaMDAM kayAA hAtha zrIe rAkhyA nathI, kevaLa zrInI kripA. ne jADejAbI vaikuMThavAsI. tA. jADejAzrI devAbhAinI neka niSThAthI cAkarI thai haze te sAceATI upara zeTha huMsarAja jeThA 'ArAe badhIkhAnuM chuTA chauM te ame jIvuMte amArA vaMzaparaMparA zeDa majakuranA guNu ezIMgaNa thAuM tema nathI. te gAMDaLane dhaNI tA je bhA'nA cAkaLA AgaLa besase tenA te| ame jANe na jANe teApaNa kevaLa rUDAvaMcA cha temAM saMdhe na jANavo." [dvitiya khaDa uparamujaba kharAba pAsavAnethI rAjyanA kharA hitaciMtaka ke duSTaleAkeAnI parIkSA nahi karatAM, ThA.zrI kanujInA vakhatamAM rAjyamAM aMdhera cAlyuM. teozrI paN aputra deva thatAM, temanA nAnAba me|tIbhAi urphe caMdrasiMhajI gAdIe AvyA. (10)ThAkArazrI meAtIbhAi urphe caMdrasiMhavasa18thI1897 ThA.zrI meAtIbhAinA vakhatamAM kArabhArIonI bahuja dhamAla thai hatI, ane rAjya upara ghaNuM ja karaja thayuM hatuM. khaMDaNI nahiM bharAtAM, sarakAra taraphathI japtI beThI hatI, temaja junAgaDhanA lazkare goMDala paragaNuM luMTI jabarU nukazAna karyuM. tenI sarakAramAM pharIAda karatAM, kaptAna blenasAhebe tyAM jai navAba pAsethI luMTa pAchI apAvI, te cha lAkha jAmazAhI kArInA daMDa lIdheA. kAnajI daphatarIe haMsarAja zeThane paNa keda karAvI daMDa lIdhA, chevaTa vacharAja pAnAcaMda kArabhArI thatAM, kAnajIne keda karI sATha hajAra rUpI daMDa lIdhA.
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcamI kaLA] gAMDaLa sTeTanA itihAsa. 119 vi, sa'. 1892mAM vAsaNajI khucanI uMmara 78 varSInI thatAM, teNe kacerImAM AvI, khIjAmANasAne bahAra besADI dAkArazrI rUbarU rahyucheADajIne najIka khelAvIne eka peTI kheAlAvI. temAMthI rAjyanA dastAvejo, paravAnA kakA vagere lekha patro vaMcAvI vAkepha karyAM. ane kahyuM ke 'bhA'nA seAMpela kAgaLA meM sAcavI rAkhelA. have mArI uttaratI kaLA che. pAchaLathI mArA krAi che|karAnI dAnata bagaDe, te mArA nAmane DAdha lAge. mATe tame badhA kAgaLeA sabhALI dhyeA.'' te sAMbhaLI dA.zrI meAtIbhAi ghaNAMja khuza thayA. ane vAsaNu" zvetAnI rAjya pratyenI vaphAdArInAM khuba vakhANa karyAM, tyAre vAsaNajI mahete khaMbhALIAne navA rUkako karI ApavAnI mAgaNI karI. ThA.zrIe hAM pADatAM, mahetAe karelA mutsaddA upara meAtIbhAie navalakhe kheDAM, sahI karI rUkarkA (lekha) vAsaNajI mahetAne sAMpyA. hAla paNa temanA va'zajo te gAmanI upaja khAya che. DA.zrI meAtIbhAi paNa svAminArAyaNanA custa anuyAyI hatA. tema te saMpradAyanA lIlA caritranA graMthanA kAvyathI sAbita thAya che. teozrIne peAtAnA vaDIlazrI bhA' kuMbhAjInI peThe mulaka khATavAnI ghaNI hAMsa hatI. paNa te vakhate briTIza rAjyaneA pUrNa amala thatAM mananI manamAM rahI gai. temaNe tamAma killAe, teApA, ane bIjA thIArA sajja karI rAkhyA hatA, eka kavie tenA gaDhane surajaje jIrajaje tApAnI katAra joi, tepote nAmeA ApI eka apurva cAraNI bhASAnuM gIta banAvyuM hatuM, je nIce ApeluM che H-- upajAti vRtaH - kahuM vaLI goMDaLanI kathAya / rahyAja be varSa nathujI rAya // sItteranI sAla viSeja teha | svarga sidhAvyA tajIne svadeha // 1 // kAnojI beThA pachI rAjapATe / nathujInA te laghubhrAta mATe // te sAtavarSe svarge sidhAvyA / motIjI gAdIpara Apa AvyA // 2 // hAkArazrI me|tIjIe gAdIe AvyA pachI peAtAnA jeThAnAmanA vIprane svAminArAyanA agragaNya sa.gu. zrI mukatAnaMdajI svAmi AgaLa mAkalyA. ane puchAvyuM ke " mane zI AjJA che? '' tethI sa. gu. zrI mukatAnaMdajIe te vipranI sAthe kahevarAvyuM je, zIkharaNI vRtta H-- tame rAjApAse dhvajavara jai eTalaM kaho, suNomotI, motIvijaLI jhabakAre vINIlaho janone jIvyAnuM vijaLIM jhabakArA samagaNyuM, prabhune teDyAnuM vacana munIe mArmIkabhaNyaM e mArmIka vacanane artha samajI hA, zrI, me.tIbhAie zrI svAminArAyaNane sa saMtamaMDaLa sahita gAMDaLa padharAvI, dhaNAMja satkArathI sevApujA karI, pAte jAhera rIte svAminArAyaNanuM bhajana karatA ane bIjAne paNa bhajana karAvatA, e viSe upajAti dhRta H-- motIjI rAjA haribhakta kevA / jano kahe sau janakAdI jANe thayuM AratiTANuM jyAre / copATamAM dhunya kareja je bolatAM dhundha dIle lajAya / tene kare tyAMthI tadA jevA || tyAre // 1 // vidAya //
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa - gIta jAti sapAkharaM - dAtA muLavA devAjI ane nathu kAna huvAdAjI, bAjItraNe dezahUMdA laheMdA jvaab|| rAjA caMdrasena mAthe dInonAtha huvArAjI, goMDaLI nAtharIbAjI novatAM garAba // ghaTALA daMtALA kALA sAMkaLA jaMjIrI ghume, paTA cIgaTALA ghume laTALA prodd|| pRthinAtha vALA DaMkA satArAhuM pAra pogA, ariyoMrAmAthe dhoMsA bAjIyA aroDa // koparALI zaMbhubANa hiMDoLA jhulaNAM kALI, dhajALI gajALI jADAghaDAvALI gom|| aDI kaDI baDItopa rAmachaDI gulAbaDI, vIjapaDI jhIMkaraDI bhadresarA bhoma // rAmaghATa sitApATa meDapATa kaDeDATa, salATI kapATa kaDA traMbakaDA vAja // khelakharA vasaMtarA ghoraparA jamIkhoda, alaMgarA kalaMgarA damAmI avAja // lAhorANI mulatoNI ArabANI caDI phoja, mALavANI saMghephANI dhaNANI trsiNg|| lAhorALI peTatALI laLAMluma beraMgALI, reMkaDALI bhALI nALI dhajALI dhrasiMga // cakhAMcoLa caMDI gaMDI kareMDI nAgarAcALA, bhRkhI kALamukhI bhaMDI jhItaNI bhaaraath|| zAha navekhaMDe daMDI zetaraMDI jhaMDI soto, heraMDI kareMDI daMDI mArakaMDI hAtha // kaMgarALe koThe ketI vajerI zerIe doDhI, poDhIpITha joDAjoDa ghoDAreM apAra // dhaMmaroLe hoLe goLe navAbAM dezahI boLe, hiloLe caDAyA gAma cArahI hajAra // kevadarA taNAkoTa pADI loTa poTa kIdhA, saMcoDA upADa dIdhA devaDA saMdhuka // vIbhArA potarA thAre sAtaso rekaDAvALI, bIje sereM nathI bhALI etarI baMdhuka // tInadeza tInakoTa tInaso gAMvakA tAlA, vedu nako vaLe ThAlA maLe lAkhavAhu // junAnavA taNI joDa kuMbhakaNe karI jAge, satArone dilI bhAge sAmA bAtazAha // ThA.zrI motIbhAI vi. saM. 1897mAM aputra svarge jatAM, temanA nAnA baMdhu kumArazrI bhANAbhAI gAdIe AvyA [11] zrI mAyAmA (vi. sa. 188751907 =10 15 ) ThA.zrI bhANAbhAI jyAre gAdIe AvyA tyAre rAjya upara lagabhaga 20 lAkha korInuM karaja hatuM. pezakasI ApavI bAkI hatI. upaleTA paragaNuM anaMtajI divAnanA bhAI amRtalAlane tyAM gIro hatuM, te teonI pacAvI pADavAnI dAnata thatAM, ThA.zrI bhANAbhAIne rAjakeTa teDavI, kharAM khoTAM lakhata karAvI, polITIkala ejanTa pAse maMjurI mATe ApyAM. te vakhate goMDaLanA rahIza nAgara durlabhajI buca navAnagaranA vakIla tarIke pilITIkala ejanTa pAse rahetA hatA. temaNe A saghaLo prapaMca jANyo. tethI te dastAveja dAba ane zrIjItaNA saMtamaLe suThAma / preme kare daMDavat praNAma // 2 // pote dharelA niyamo na muke / mALA pujA citta thakI na cuke // zrI svAminArAyaNa nAma letAM / lAje na sau loka vace kahetAM // 3 //
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcamI kaLa] goMDala sTeTane ItihAsa. DArAthI thayA che, tevuM sAhebane jaNAvI dIdhuM. eTale sAhebe temAM sahI karI nahi. ThA.zrI bhANubhAIne durlabhajInI rAjabhakti pasaMda paDI, tethI tene potAnA khAnagI kArabhArI nImyA e vakhate zirabaMdhIne pagAra paNa ghaNe caDele, paragaNuo garavI mukelAM, tethI ThAzrI bahuja muMjhavaNamAM hAI vakhato vakhata kahetA ke "A rAjya karatAM to gharanA dhaNu hatA. tyAre sukhIyA hatA. muklIno pAra rahyo. nahiM, ane kAMI daza sujhatI nathI." A prasaMge darabAranuM rojanuM kharca koThAre ghaTADatAM, ghaTADatAM, chevaTa pAMtrIza mApa dANA, araghe ghaDe tela, dasa zera ghI, ane be bhara khaDa, sudhI ghaTADavuM paDayuM hatuM. AvA muzkelInA samayamAM dulabhajI buce kArabhAruM saMbhALI, rAjyamAM sudhArAo karavA zarU karyA. ujajaDa gAmo pharI vasAvyAM, jamInanuM mApa karAvI, kheDuta kheDI zake teTalI jamIno darekane vaheMcI. ApI. vi. saM. 1903 mAM upaleTA paragaNAMnA varSa purAM thatAM choDAvyuM. vasulAta khAtAmAM te dekharekha rAkhI, jamAbaMdhInI rIta dAkhala karI, varSo sArAM AvatAM, upaja paNa vadhavA lAgI. pahelAM upaja kharcanuM daphatara dhoraNasara na rahetuM, te durlabhajI buce barAbara jamA kharcane hisAba rakhAvI, daphatara bAMdhyAM. ane kudarata paNa sAkunuLa thatAM, dhIme dhIme rAjya devAmAMthI mukta thatAM, daravarSe kharca kADhatAM, aDhI lAkha kArI silakanI rahevA mAMDI. 9 ThAM.zrI bhANAbhAI paNa svAminArAyaNa saMpradAyamAM hatA. te viSe te dharmanA graMthamAM je kAvya che te nIce kuTanoTamAM Apela che. teozrInA rAjyaamalamAM bahAravaTIAonI paNa muzkelIo naDI hatI. bhImo ane lAkhe nAmanA, jATanI jAtinA be juvAna chavAI 9 sa. gu. svAmI gopALAnaMdajInI AjJAthI je bAgamAM zrIjI mahArAja jamyA hatA. tyAM ThA.zrI bhANAbhAIe derI caNAvI-temAM caraNAviMda padharAvyAM. tathA gAmamAM eka harimaMdira caNAvI mUrti pratiSThA karI, te viSe kAvya - upajAtivRtaH-rAye pachI derI rUDI racAvI, temAMhI thApyAM pagalAM ghaDAvI // dezI videzI janasaMgha Ave, te derIne mastaka to namAve // 1 // gopALa svAmi vaLI bhapapAsa, vizeSa ko, vacana prakAsa // tame harimaMdira to karAvo. susaMtane utaravA TharAvo // 2 // sutAra kacchI jana devarAma, nivAsathI dakSiNa dIsa ThAma // jagyA hatI maMdIra tyAM karAvyu, bhakto taNA aMtaramAMhI bhAvyu // 3 // te bhupatinA suta sukhadAi, saMgrAmajIne vaLI muLubhAi // bhalA thayA beya praviNa purA, dharmIpaNAmAM nahiMe adhurA // 4 // jyAM ogaNize para varSa sAta, thayAM vaLI vikrama vIkhIyAta // svarge sidhAvyA zubha bhANarAjA, saMgrAmajI gAdIviSe birAjyA // 5 // teozrIe svAminArAyaNanA Adi AcAryazrI raghuvIrajI mahArAjane padharAvyA hatA. tathA saddagurU guNAtitAnaMdasvAmI AgaLa jJAnapadeza grahaNa karyo hato. ane munIzrI viruddhAtmAnaMda pAsethI zrImad bhAgavatanI kathA sAMbhaLI hatI.
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa sabaMdhInI navI takarAramAM bahAravaTe nIyA hatA. Akhare gaNodanA vajabhAI nAmanA bhAyAta teonA pAchaLa caDayA. teoe lAkhAne bhAlathI ThAra karyo, ane bhImo bhAgyo, paNa Akhare te paNa pakaDAye. te dhIMgANAmAM vajAbhAIne hAtha jakhamAyo hato.-bhaMDArIAnA ravAjI, kalAjI, nAmanA baMne bhAIo upara adhikArIonI kanaDagata thatAM, teo paNa bahAravaTe nIkaLyA, Aju bAju luTaphATa calAvI gaMDaLa paragaNune pAyamAla karI, bahu trAsa utpanna karyo. aneka upAyo karyA chatAM, te bahAravaTIAo hAtha AvyA nahiM. Akhare ThA,zrI bhANubhAinA deva thayA pachI, ThAzrI saMgrAmajInA vakhatamAM, vi. saM. 1914mAM jyAre ku.zrI 5thubhAnA lagna thayAM, tyAre jAmanagarathI jAmathI vibhAjI lagnamAM Avela, temanA taMbue eka kaMgAla hAlatamAM hathiArabaMdha mANasa Avyo. teNe jAmazrInI salAma karI temanA paga pAse pitAnA hathira choDI, pite rejI che, tevuM jAhera karyuM. tethI sone Azcarya thayuM. jAmazrI vibhAjIe kSatridharma pramANe zaraNAgatane abhaya ApyuM, temaja tene ThA.zrI pAsethI tenA gunhAnI mAphI apAvI, jAmanagara potAnI sAthe laI gayA hatA. ThA.zrI bhANAbhAIe dasa varSa rAjya karyuM. temAM sAta varSa kaSTanAM bhogAvyAM. ane traNa varSa durlabhajI bucanA kAramArAmAM sukhanAM vityAM. teozrIne be kumAro hatA. temAM pATavikumArazrI grAmajI gAdIe AvyA. ane zrI muLujIne DALIyAvejA gAme girAsa maLe. (11) ThAkArazrI grAmajI (vi. saM. 1907thI 1925-18 varSa) ThA.zrI bhANubhAI deva thayA tyAre durlabha buca leMgasAheba pAse jeDIyA mukAme hatA. tyAM teone te khabara thatAM, "durlabhajIneMja kAmadAra tarIke rAkhavo," evo hukama sAheba pAsethI lakhAvI ne gaMDaLa AvyA. ThA.zrI sagrAmajInAM rANIzrI rAmabAne tenA sAthe aNabanAva hatA, paNa sAhebanA hukamathI tene rajA apANI nahiM. ThA.zrI samrAmajI, zAMta ane AnaMdI jIvana gALI, prabhubhajanamAM tamilana rahetA. izvara pAse tenA samayamAM aMgreja sarakAranuM rama thatAM, bahuja suleha jaLavAI hatI. ThAtrInA pATavikumArazrI pathubhA, e samayanA rAjakumAremAM sarvathI zreSTa hatA. temanuM buddhi cAturya ane vIratA ghaNaja prazaMsApAtra hatI, temaNe ghaNakhare rAjyakArabhArano bojo upADI lIdho hato. temanAM mAtuzrI rAmabAne durlabhajI bucano kArabhAra goTho nahiM hovAthI kukSI pathubhAne uzkerI durlabhajIne gaMDaLamAMthI kADhavAnA upAya javA mAMDyA. ane nAgajI bhaTa ke je ThA.zrI sagrAmajIne mAnItuM hatuM, tenAthI te kAma levAnI tajavIja karI. tethI nAgajIbhaTe (1) jetapurathI rAjArAma bhAune teDAvyA. e khabara durlabhajI bucane thatAM, alI jamAdAranA pAMca Arabone mokalI, rAjArAmane kADhI muko. (2) vi. saM. 1909mAM teNe nathu bucane bolAvyo, te khabara durlabhajIne leMgasAheba pAse gopanAtha mukAme thayA. tyAMthI sAhebanA 10 vAra mokalI tene kADhI melavA hukama lakhAvyo paNa gulAbarAye vacce paDI, khAnagI cIThThI mokalI, nathu bucane gaMDaLamAMthI ravAnA karyo. (3) ghoghAthI sanaMdI vakIla viSa bhaTura, ke je mahAna tarkaTI ane khaTapaTI hato, tene teDAvI nadIne sAme kAMThe bAgamAM utAro Apo. ane darabAramAMthI sIdhe sAmAna mokalI rasoI
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacamI kaLA] gAMDaLa sTeTanA itihAsa. 123 taiyAra karAvI. te khabara dula bhajI mucane thatAM, teNe 10 ArAne mekalI, raseAi abhaDAvI, tyAMthI kADhI mukayA. uparanA dareka prayAseAmAM nAgajI bhaTa ane jaseAdA nAmanI vaDAraNu mukhya hatAM, jasAdA mahA kArasthAnI, ziAra ane khaTapaTI hatI. temaja rAmabAsAhebanI jIla hAvAthI, leAkA tene 'jaseAdA k'kahI melAvatA. e badhAye` maLI durlabhajInI ghaNI khaTapaTA karI, paNa tamAmamAM tee saghaLA pAchA paDayA. darabAramAM kASTha adhikArI ke amIra tenA sAmuM mAthuM uMcu kare tevA na rahyo. ane tenuM du bhajIne paNa kAMika abhimAna AvatAM, ThA.zrInI paNa tenA pratye pratarAjI thai. tethI darabArazrInA nAmathI eka patra lakhI, jAmanagarathI sAdaravALA jADejAzrI jAlamasihajIne teDAvyA. tee AvyA, e cAra divasa rAkAi tamAma vAtathI vAkeka thai, eka rAtre viThThalajIne teDAvIne khyuM ke amAre tamAne lAkha vAte paNa rAkhavA nathI. tame ane durlabhajI badhAya eka khApanA dIkarA che, eTale darabAranI sAmeja che, darabAra keTalAeka varSothI tamane gAmagADaeN AjIvIkA khavarAvI pALe che, mATe ame tameAne je kAma soMpIe te mAthe laine rAjakATa jAva, nA pADaze| tA tame ane dubhajI eka che| tema gaNI vALazuM. ane pachI tamAre rahevuM ke jAvuM ebadhuM durlabhajI bheLuM ja samajavuM.' uparanI rIte AMkha kADhI purA jIssAthI jADenazrI jAlamasiMhajIe dhamakI ApI. (te te jamAnAmAM eka vIrapurUSa hatA, ane meTA meDhA rAjA mahArAjAe pazu tenI zeha khAtA,) viThThalajIe durlabhajI pAse AvI, tene jagADIne saLI vAta kahI. tethI te musaddI, sa` khInA samajI gaye, ane savAre cAra vAgye te rAjakATa gayA. eTale pAchaLathI caturbhujane kArabhArI nimavAmAM A AvyeA. e vakhate rAjakATa polITIkala ejanTa tarIke phAsa sAheba hatA. temanA AgaLa caturbhujanuM kArabhArUM majura karAvI jADejAzrI jAlamasiMhajI pAchA jAmanagara AvyA. ( vi. sa. 1911 ) du`bhajIe kArabhAra heADayA tyAre khajAnAmAM navalAkha chapanahajAra kArI rAkaDI hatI. te sivAya seAnA rUpAnA dAgInA ane udharANI judI hatI. caturbhujanA kArabhAra sAta varSe mAMDa cAlyA, tyAM prajA trAsa pAmI, tethI du`bhajI khucane krI vi. saM. 1918mAM pAchA kheAlAvavA paDayA. tene teA gAMDaLanA kArabhAra hastakamaLavat hatA, turataja daphtare AvI sadhaLe| dAbasta karI rAjA prajAne saMtASa meLavyeA. ThA.zrI samrAmajI paNa svAminArAyaNu sa pradAyanA anuyAyI hatA. te viSe te dharmAMnA graMthamAM nIcenuM kAvya che. xmahuma jAmazrI raNujItasiMhajI sAhebanA pitAmaha. - zivarInIvrata -- * guNAtItAnaMda pragaTaprabhunA pUjaka sadA, nRpe teDAvIne haritaNI suvAto suNI sadA guru kIdhA pote niyamadharI kaMThI paNa dharI, subhAvethI bhakti pragaTa prabhukerI bahukarI ThA, zrInA pATavikumArazrI pathubhA jyAre deva thayA tyAre sa. gu. guNAtItAnaMdasvAmie geAMDaLa AvI, ThA. zrIne bahuja upadeza ApI, jagata nAzavaMta che tevuM jJAna ApI, udAsI
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitiyakhaMDa vi. saM. 1918mAM kubI pathubhA bImAra hatA. ane te maMdavADa vise divase aneka upAyo karyA chatAM vadhavA lAge. ane chevaTa vi. saM. 1918nA jeTha suda 9ne dahADe teo svarge gayA. teonuM purUM nAma pRthvIrAjajI hatuM. temaNe aMgrejI keLavaNI lIdhI hatI. geMDaLamAM aMgrejI DhabanuM pittaLanuM benDa temaNe dAkhala karyuM hatuM. je hAlapaNu zanivAre tathA budhavAre kAyama niyukta sthaLe vAge che. ku.zrIpathubhAnuM 21 varSanI bharayuvAvasthAmAM thayela avasAnathI samagra kAThIAvADamAM hAhAkAra thaI rahyo hato. e bAhoza ane buddhizALI putraratna gumAvatAM, ThAkArazrI grAmajI te dimuDha thaI gayA hatA. koIpaNa vyakti sAthe bolatA nahiM, kacerImAM paNa AvIne kai sAthe kAMI vAtacita nahiM karatAM, udAsI cahere mauna besatA, rAjyanA badhAMkAma durlabhajI buca karatA. AvI mauna sthitImAM (jAmanagara tAbAnA raMgaparanA rahIza) mastakavi bANudAsa temane jaI maLyA. paraMtu ThA.zrIe temanA sAthe kAMIpaNa vAtacita karI nahiM tethI te zIghrakavie nIcenuM cAraNI bhASAnuM eka kAvya racI saMbhaLAvyuM hatuM - maTADI hatI. te viSe harilIlAmRta graMthanA bhAga pahelAmAM vizrAma 9 mAM lagabhaga 50 kaDInuM asarakAraka kAvya che, paNa sthaLa saMkoce atre Apela nathI. uparanI rIte gAMDaLanA rAjyakartAo zrI svAminArAyaNanA samayathI ja te saMpradAyamAM dAkhala thayA hatA. ThA. zrI. saMgrAmajIne tyAM hAlanA vidyamAna mahArAjAzrI bhagavatasiMhajI sAhebane jyAre janma che. tyAre sa. gu. guNAtItAnaMdasvAmine ThA. zrIe gaMDaLa teDAvI, kumArazrInuM nAma pADavA vinaMti karI hatI, te viSe kAvyAupjaati vRtaH-bhupe kA he muni heta lAvo, A putranuM nAma tame TharAvo // muni kahe zrI bhagavat prasAda, tenuM rahe nAma sadaiva yAda // 1 // te zrI harinI zubhagAdIaiM che, guru amArA paNa Aja e che / mAruM kartuM jo manamAMhI lAvo, to nAma ruDaM bhagavat TharAvo // 2 // pADayuM pachI uttama nAma evaM siMhAnta kSatrikuLa yogya jevU // rahyA ghaNA vAsara tyAM munIza, sevA ghaNI nitya saje mahIza // 3 // vi. saM. 1923 mAM sa.gu. guNAtItAnaMda svAmine ThAkArazrIe teDAvI, gAMDaLamAM svAminArAyaNanA zikharabaMdha maMdiranuM khAta muhurta karAvI, kAma zarU karyuM, tyAM sa. gu. zrI guNAtItAnaMda svAmie teja sAlanA Aso suda 13 ne divase akSara nivAsa karyo, tyArapachI teja sAlamAM ThA, zrI. tathA rANIzrI moMghIbA ane yuvarAjathI lAgavatasiMhajI vigere sahu vaDatAla padhAryA. tyAM deDhamAsa rahI, saMta samAgama karI, geMDaLa AvyA. ane vi. saM. 1925 mAM ThA. zrI. sagrAma svarge sidhAvyA. te pachI vi. saM. 1928mAM maMdira saMpUrNa thatAM, bAkI meghIbAe bALamahArAjAzrInA vatI kuMkumapatrikAo kADhI, AcAryuM mahArAjazrI bhagavataprasAdajI mahArAja vagerene padharAvI, murtionI pratiSThA karI, AjIvikA bAMdhI ApI tenuM varNana e graMthanA ghaNuM pAnAmAM che. temaja sa. gu. guNAtItAnaMda svAmine jyAM agnisaMskAra karyo hato tyAM hAla derI che, je akSaraderInA nAme oLakhAya che. tene pharatI bhumi vADI tarIke zrI gaMDaLanA svAminArAyaNanA maMdiramAM bAkI meMghIbAe sagIra mahArAjAvatI lekha lakhI ApI arpaNa karI hatI,
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 yamI gAMDaLa sTeTane itihAsa. 125 gIta-sadha jabarA bola jogaMdhra sagamala, ke tuM sAdhyo kaikaLA // palaTaNa dalI satArA punA,(ketAre)gaDha junAno thayo gaLA // 1 // jabaru kema munIvRta jADA, bhaDa sAcuM bola sata bhANa // devA harA kavAM hatha devAke, kai rAjAthI TallA levA jadarANa // 2 // banarA paMkhI teya paDhAyA bole, jene dalamAM dujA na hoya dgaa|| kuMbhA vibhAtaNA aMga prAkRma,(ke tAre)saddha jogAMrA khela sgaa||3|| devaLa hoya teya paDachaMdA deve, kahIe tevu teja kahe // mahepata bolo khuba majAthI, to rAja sabhAne majA rahe // 4 // kAThI taNI levA dhara kAju (ke tuM)nava soraThA sAmo maath| Abu TaoNka dhokathI ayo,(ke nArebAzI kAzI smraath|| 5 // .. subo jabara(vaLI)tArA jabara manasubA, ghATa samajaNe thATa ghnnaa|| . . . . sagamala aratha kavAM jaga sadhare, tu bolyAthI bhANa taNAM / / 6 // . veMDA raheze puthisara vAtuM, kaLa bhala sAcu soya kaho // bANIdAsa kahe have bolo, raMgamojAMmAM sadA raho // 7 // .. uparanuM kAvya sAMbhaLI ThA,zrIe kavine sArI rakamanuM varSAsana bAMdhI ApI, gAmamAM makAna ApI, pitA AgaLa rAkhyA hatA. ane tyAra pachI jarUrIAta puratuM teo sau sAthe bolatA. e bANadAsa kavie gAMDaLa rahyA pachI, ThAtrInA guNavarNana ane vIrarasa vagerenA ghaNAM kAvyo racyAM hatAM. jemAnuM kAvya nIce ApyuM che : // gItajAti sapAkharUM ( vIrarasa varNana ) / sAje sIMdhukA atAgAM rAgAM khAge khela maMDe surA, betaMDA upADe bAgAM, AgAM suravIra jADA sagamAla bhAgAM bhaDAkuM bheDavI jANe, dhaMdhe devA haro so na chaMDe pAgAM viir||1 jhuMjha jhALA paTALA hathIA mAthe ghAva jhoke, baraMmALA rope hurAM maLe hAtha bAtha basudhA dhamake DAye dhausA nobatukA bAje, bhAlALo vemaMDe lAge karevA bhArAthA beDhIgArA laDe jodhA arADA ajAna bAhu, mAtaMgANa paDeDhANa jhaDe grIdhA mAMsa pITha dharA laDathaDe na ko haTe jarA pIchA, DAkI lAla AMkhuvALA sagA daraMdA s||3 jhAkA jhIMka bhAlAM, rojhIM DhAlAMkA AMcakA jhIke, TuTe kAyarAMkA tAka uDe AkAM tura mATIAMkA sIMga jAkA DADA devIsIMga mAthe, sAkA baMdhI sagamAla pvaaddaaNkaasur||4 bagatarAM truTe kaDI jaLAdhAra juTe vANa, amadAvAdaNuM vALA vachuTe avAja hAthIyurA tuDa phuTe rAmarA duta jyu hake, rosIlA bhrohamAM muchAM Take mhaaraaj||5 mAce topAM zora ghora phojakA rokaNAM morA, bhAlAhI TokaNAM verA sare taNA bhANa otarA meghakI dhArA, sokaNAM sahastrAM elI, kuMbhAkA potarA jaMge jhokaNAM ke kaann||6 ThA.zrI sagrAmajIe rANIzrI rAmabAnA deva thayA pachI mINApuranA jhAlA ratanasiMhajInAM kuMvarIzrI meMghIbA sAthe lagna karyA hatAM, jeonAthI hAlanA vidyamAna mahArAjazrI
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa bhagavatasiMhajI sAheba tathA bhAvanagaranA mama mahArAjAnA mAtuzrI mAcharAjabAsAhebane janma thayo. mINApuravALAM bAzrI moMghIbAsAheba sAthe kArabhArI tarIke harajIvana davenA dIkarA mAdhavajI dave AvyA hatA. teone 150 kerI chavAinI ane be peTIyAM maLatAM. te harajIvana davene jezaMkara, mAdhavajI. narasIMharAma ane kezavalAla nAmanA cAra putra hatA, harajIvana dave kAyama cuDAmAM rahetA. paraMtu eka mAse teo gAMDaLa AvI amuka divasa rahI jatA. kumArazrI pathubhAnA svargavAsa pachI hajurI ladhu khavAsanuM mAna ochuM thatAM, tevAkhAnuM(jAmadAra khAnuM-khajane) harajIvana davenA putra mAghavajI davene se pAchuM ane harajIvana dave paNa khAnagI kArabhArI tarIke gaMDaLamAM AvI rahyA. teo najara pahoMca mutsaddI purUSa hatA. vi. saM. 1922mAM jyAre durlabhajI buca moTI yAtrAe gayA, tyAre saghaLo kArabhAra harajIvana dave ane tenA putra kezavalAlane seMpI gayA. durlabhajI buca eka varSa yAtrAethI pAchA AvyA. paraMtu kArabhAruM saMbhALyA pahelAM teo vi. saM. 1923nA vaisAkha mAsamAM gujarI gayA, te pachI amuka varSe dulerAya daphatarI nimAyA. te svataMtra vicAranA hatA, tethI ThA.zrIne hukama mAnatA nahiM tene badalAvavA ThAzrIe ejansImAM pharIAda karI, paNa te ejanTane pAyA vinAnI lAgI ane tene pariNAme ThA.zrIne muMbaI javuM paDayuM. tyAM AThamAsa rahyA. ane vi. saM. 1925mAM muMbaImAM ja teozrI svarge gayA. (13) mahArAjAzrI bhagavatasiMhajI sAheba vimAna teo nAmadArazrIne janma I. sa. 1865nAM akabaranI 24mI tArIkhe thayo che. ane vi. saM. 1925 ( I. sa. 1869)mAM jyAre ThA.zrI sagrAmajI deva thayA. tyAre mahArAjazrInI sagIra vaya hovAthI sTeTa ejansI menejamenTa taLe mukAyuM che. sa. 1808mAM aMgrejI amaladAra sAthe eka dezI amaladAra rAjya kArabhAramAM bheLavavAmAM Avyo. e saMyukta kArabhAranA arasAmAM bhAvanagara-goMDaLa relve sthapAi. vi.saM. 1940 (I.sa. 1884mAM mahArAjAzrInI yogya uMmara thatAM, rAjyava hivaTa teozrIne suprata karavAmAM Avyo. - mahArAjAzrIe rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM keLavaNa lIdhI che. ane vargamAM haMmezAM pahele naMbara rAkhI-dareka ramatagamatanA meLAvaDAmAM inAmane vakhate teo haMmezA mokhareja rahetA, I. sa. 1883mAM teo nAmadAre yuropanI musApharI karI. temAM pitAne thayela anubho tathA je kAMI navuM navuM joyuM, tenI tArIkhavAra nedha teozrIe svahaste lakhI che. e musApharIne hevAla aMgrejImAM bahAra pADela che. teozrInA pravAsanA sAthI kanala jI, i, hejeka sAheba hatA, teo sAthenI musApharInI tA. 16-4-1883thI tA. 9-11-1883 sudhInI nedha tArIkhavAra lakhI che. te kharekhara vAMcanArane mArgadarzaka ane baudhikajJAna sAthe AnaMda Ape tevI che. ane sthaLa saMkecane laI mAtra traNa divasonI noMdha vAMcaka AgaLa raju karuM chuM - " tA. 11 mI juna-vahelI TrenamAM ame kembrIja jevA upaDayA ane eka vAgyA pachI ame turataja tyAM pahoMcyA, harabhamajI amane sTezana upara maLyA, ane temanI
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacamI kaLA] gAMDaLa sTeTanA itihAsa 127 AraDIemAM ame nAstA lai bAyasIkalanI zaratA temaja meTanI zaratA jovA gayA. banne bahuja AnaMdajanaka hatI. ane apeAra pachInA samaya ame AnaMdamAM gAjyeA vidyAlayeAnI pADAzamAM bagIcAe ane khetareA dhaNuja majAnAM che, mArganI banne bAju AvI suMdara tarU--matie meM agAu krAi divasa joi naheAtI, sAMjane samaya ame harabhamajInI eraDIemAM eka nAnAM-have pachI pavi lenAra evA vidyArthImaMDaLanA sahavAsamAM gALyA. harabhamajIe amane chAyAcitrAnA keTalAeka suMdara saMgraha batAvyA. A samaye khIjAe vIsTanI ramata ramyA temaja keTalAMeka gappAM sappA hAMkI AnaMdapUrvaka sAMja vitADI-- (zrI, bhagavatasi'hajI jIvana caritra pRSTa 282) *17mI jIna--bapAre ame kayu' gArDansa' tarapha gayA. keTalAeka uSNu pradezanI vanaspati mATenA gRhA suvyavasthita hatAM. temaja badhA sthAnanI sArI sa`bhALa levAtI hatI. paraMtu bIjA bhAgAnI mAphaka mane te gamyuM nahi pratyeka heDane peAtAnA naisargika vikAsa mATe anukULa jamIna temaja AkheAhavA hAya che, judAja vAtAvaraNamAM thatA cheDane kRtrIma upAye| vaDe ucheravA temaja baLajorI ane julama vaDe tenI pAse kLe pakAvavA e mArA manane prasaMzApAtra na lAgyuM. vaijJAnika dRSTie te eka bhale mahatvanuM kAya hAya, para Mtu A aSA chatAM te svabhAvika nathI, kudarata ane kaLA mATe mArA khyAla pramANe pAtapAtAnA niranirALAM kArya nirmANu thayela che, te bannenI vacce vyAjakhI aMtara rAkhavAmAM Ave tyAM sudhIja temanI khubIe jaLavAi rahe che, kudaratanI pavitra maryAdA upara kaLAne akramaN karavA devAmAM AvatAM mane bIka lAgeche, ke te peAtAnuM AkaSa Nu gumAvaze. paraMtu laMDana ane tenI AsapAsanA pradezAmAM mArA TuMka nivAsa daramyAna mate jaNuyuM che ke jema khate tema kRtrima upAyeAvaDe kudaratanuM anukaraNa karavAnI icchA satra vyApela che, karyu" khAtenA uSNu gRhe| enAM sArAM udAharaNa che. pachI ame misa neOnA citrAnA saMgraha joyA. tenuM puSpAnuM citrakAma bahu sArUM hatu paraMtu tenAM reSA-citrA mane na gamyAM bapAra pachInA samaya dRSTivALA temaja DaeNMDIvALA hatA-- (zrI. bha. jI. cu. pR. 285) 18 mI jIna-- savAre ame cAlIne grAsavenAra' pustakAlaye gayA. ane tyAMthI enDa sTrITamAM thai sikakA-Dili gayA. A eka meTI dhaMdhArojagAravALI zerI lAge che. temAM suMdara dukAneA che. temaja tavaMgara mANasAnI cAlatI paddhatie badhAyelAM raheThANA che. ahiM me' gheADIeka kharIdIe karI ane pachI lenadhAma hATale mArA mitra vaDhavANunA ThAkAra sAhebane tyAM gayA, ThAkaeNAra sAheba A dezamAM mArIja mArka eka mAnA paMkherU jevA hatA. tene maLatAM mane bahuja hA~ thayeA. parabhumi upara jyAM cAtaram ajANyA mANuseAja najare paDe che. tyAM game tene peAtAnA dezIbhAne joi anahada AnaMda thAya che, A dezIbhAI bhale ekadara aparicita hAya! paraMtu temanI bhASA, rItabhAta, paheraveza, temaja vicAraNAmAMja paNu kAMika evuM maLatApaNuM hAya che te bannenA manane paraspara AkarSe che. hu' dhArUMdhyuM ke, A kaMika anicanIya jevI pArasparika sahAnubhutinuMja pariNAma che, paraMtu
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa dAjIrAja mane kaMI sAva aparicita nahatA. ame ekaja sthAne varSo sudhI sAthe rahyA hatA. AthI temane temaja temanA bhAIne avAranavAra maLatAM mane thato AnaMda sArI rIte kalpI zakAze. bapore ame ebarI sTrITamAM mI. mekanauTana ane temanAM patnInAM makAne gayA. ahiM mane harabhamajI maLyA. ane sAMjano samaya paNa ame AnaMdapUrvaka gALyo. ( zrI. bha. jI. ca. pR. 286). uparanI zailIthI lagabhaga cha eka mAsano hevAla nAmadAra mahArAjAzrIe lakhele che. vilAyatanA pravAsa pachI I. sa. 1884mAM svataMtra rAjakArabhAra maLyA chatAM teozrInI bhaNuvAnI lAgaNI ochI thaI na hatI. tethI rAja cheDI pate eDinabaro yunivasITImAM nizALIA tarIke dAkhala thayA. ane tyAMthI temaNe vaiidakano abhyAsa karI (1)ema-DI-nI padavI meLavI. AvA mahA purUSanI kadara muMbaI. eDinabaro tathA oNkasapharDanI yunivarasITIe paNa turataja karI. muMbaI yunIvarasITIe helanI tathA eDInabaro yunivarasITIe(2)ela.ela.DI tathA epha Ara (3)sI. pInI ane eNkasapharDanI yunivarasITIe (4)DI. sI. elanI mAnabharI padavI ApI che. temaja sarakAra taraphathI che. (5)sI AI. ane khetAba ane vaMzaparaMparA " mahArAja " padanI sanaMda maLelAM che, teo nAmadArazrInI rAjyakArakIrdI ghaNIja prazaMsApAtra che. gaMDaLamAM girAzIA koleja, kailAsabAga, bAlAzrama vagere sthApelAM che. temaja lulAM, pAMgaLAM, AMdhaLAM vagere azakata mANaso mATe eka nirAzrita gRha rAkhavAmAM AvyuM che. chapannanA bhayaMkara duSkALamAM rIlIpha varkasa kholI gaMDaLanuM verI taLAva baMdhAvyuM che. jemAMthI gAmane pANI purU pADavA mATe naLa nakhAyela che, ane khetarone khAvA mATe nahero kADhavAmAM AvelI che. pAvarahAusathI zaheranA tamAma bhAgamAM rozanI purI pADela che. temaja TelIphona pitanA keTalAkaeka gAmaDAemAM paNa dAkhala karela che. dareka gAme daravAjo, skula, utAro ke aveDe ane saDaka vagere banAvavA bAMdhakAmo calAvI rahyAM che, ane lAkho jhADe ucherAvI gaMDaLa pradezane bIjA pradezathI kAMIka uttama ane avanavo banAvI Apyo che. vIghATInI rIta dAkhala karI khetIne uttama prakAre khIlavI, koI paNa prakAranA karaverAthI kheDutone mukta karyA che. temaja vepAra udyogane uttejana khAtara vi. saM. 1965nI sAlathI Avaka mAlanuM dANa (jakAta) mApha karI pRthvImAM no dAkhalo besAryo che. keAI zAhIsarAthI AraMbhI mAtra ekaja gAmanA dhaNI sudhImAM jozo to dareka pitAnI hakumatamAM AvatI jatI vastunuM thoDuM yA jhAjhuM kAMIka paNa dANa (jakAta) kahe che. zrIkRSNa paramAtmAe paNa pitAnA gokuLa gAmanI hadamAM mathurAnI vastI, chAza, dUdha, gerasa vagere jevI najIvI vastuo laI vecavA AvatI temane paNa sarahada upara rokI (lAinarI karI) dANa jabarajastIthI lIdhAnuM temanA lIlAcaritramAM lakheluM che. mane jyAre vi. saM. 1988mAM teo nAmadAranI gela mukAme mulAkAta maLI tyAre meM teozrInuM eka evuM kAvya racyuM ke jemAM jarA paNa atizayokti na Ave - 1 vaidakazAstramAM praviNa-moTAmAM moTI padavI. 2 kAyadA tathA bhASAjJAnamAM zreSTha padavI. 3 bAdazAhI vaidika kolejanA phele 4 okasapharDa yunivasITInI sauthI uMcAmAM uMcI padavI. 5 hiMdarAjyanA vaDA saradAra moTA nAmAMkita purUSone A padavI ApavAmAM Ave che.
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcamI kaLA] gAMDaLa sTeTanA itihAsa. 119 kavita-deza badalyo na kadI veza badalyo na kadI, kadI abhimAna lavaleza nahiM kIno haiM / / paththao ArAmabAga-maMdIra kaoNleja presa, zabdakoSa ravI jaga jAhira jana lIno teM // khetikI AbAdI karI hunnara udyoga khAsa, suvarNake vRkSase khajino bhara lIno teM / / bhane mAvadAna, mahArAjA bhagavatasIMha, kRSNahuMne lIMno, vaha mApha karadIno teM // 1 // uparanI rIte mahArAjAzrIe anya rAjAonI mAphaka meAjazAkha mANavA, vIdeza javAnA cepI rAgathI mukata rahI peAtAnA deza badalyA nahi, (svarAjya cheADI khIje gayA nahi) temaja veza (ke je sapheda suravALa, paheraNa, kabajo ane agarakhA jenI kasesa paNa sakhta ThaMDImAM bAMdhavI nahiM mAthe mau kalaranI gAMDaLI pAdhaDI vagere pAzAka yuvAvaMsthAnA pahelAMthI AraMbhI adyApI paMta eja sAdA peAzAkamAM zobhI rahyA che te) badalyA nahi. zaherasudhArA karI keLavaNI mATe bhAvanAmaya vAMcanamALA pAThaya pustakamALA vagere khAsa taiyAra karAvela che. temaja gujarAtI bhASAnA mahAna zabdakoSa-lagabhaga be lAkha zabdonA bhaMDAra rAjyanA meATe khace` chapAya che ke bhaviSyamAM aneka vidvAna kavi-paDitA ane jAhera janatAne upayeAgI thatAM te amUlya jaza te rAjavine prApta thaze. khetI ke jene zAstrakArAe suvarNanI velI samAna kahI che te teezrIe saMpUrNa .khIlavI e suvaNunI velInA kLeA utArI khajAne saMpU` bharyAM che. ane dANu (jakAta) ke je zrIkRSNaparamAtmAe paNu duragujara karI nathI te teozrIe udAra dIlathI mAph karyu" che. AvA uttama sadguNA mahArAjA dharAve che. hAla vartamAnakALe eTale ke savata 1990nA pASa vada amAvAsyA tA. 15-1-34nA bhayaMkara bhUka MpamAM nirAdhAra thai gayelA bihAravAsIone madada mATenA nAmadAra vAyasarAyanA kuMDamAM nAmadAra mahArAjAzrIe udAra dIle rUA. 100000 eka lAkhaneA phALA ApI jAma rAvaLanI udAratAnA jagatane paricaya karAvye che, nAmadArazrI bahuja niyamIta ane dRDha nizcaya sAthe uttama maneAbaLavALA chaeN, cAlu sAle tee nAmadArane suva maheAtsava ujavAvAnA che, e zubha mahAtsavanA hAvA, kAThIyAvADamAM teezrInA samakAlIna rAjAe levAne bhAgyazALI thayA nathI. Izvara teozrIne dirdhAyUSya Ape, rAjyakuTu'kha-te nAmadArazrI cAra rANIe paraNyA che, (1) dharamapuranA mahArAjAzrInA kuMvarIzrI nadaku MvarabA (ra) vAMkAnera rAjasAhebanAM mahena mAjIrAjabA urphe bAjIrAjabA (3) mINApuranA jhAlA kalyANasiMhajInAM kuMvarI bAisAhebanA (4) cuDAnA kuMvarIzrI rUpALIbA e saImAM hAla mahArANIzrI naMdakuvA sAheba vidyamAna che. teozrIe uMca keLavaNI lai navA rivAjo pramANe vartI, yurepanI musApharI karI te hevAlanI geA maMDaLa parikrama" nAmanI meATI cApaDI bahAra pADela che. teezrIne sarakAra taraphathI sI. Ai. i, krAuna Apha inDIA (hiMdanA mugaTarUpa rANI)nA ilkAba maLela che. vi. sa. 1960mAM teezrIe lakSa caMDImahAyajJa, gAMDalI nadIne kInAre AvelAM AzApurA mAtAjInI jagyeAmAM AraMbhI dharmAMsaMbaMdhInI sa pUrNa AsthA sAbIta karAvI ApI che. temaja nAmadAra mahArAjAzrIe paNa peAtAnA vaDIleAnA svAminArAyaNanA dharmAMte mAnanI lAgaNIthI mAnya karela che. mahArAjAzrIne hAla sAta saMtAne hayAta che. temAM pAvikumArazrI bhAjarAjajI, (2)
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zrIyaduzaprakAza. [dvitiyakhaMDa bhupatasiMhajI (3) kIrITa sIMhajI (4) naTavarasiMhujI (5) kuMvarIzrI bAkuMvarabA (6) kuMvarIzrI lIlAbA (7) kruzrI tArAbA, teeAmAMnA kuM.zrI lIlAbAsAhebanA lagna jIskhalanA nAmadAra rAjA rANAsAhebazrI bhagatacaMda bahAdura sAthe i. sa. 1919mAM thayA che, ka.zrI bhUpatasiMhajI sAheba saMsthAnanA cIph meDIkala oNphIsara che.temaja ku.zrI kIrITasi'hasAheba mArmAdhikArInI jagyA para ane ku.zrI naTavarasiMhajI sAheba gAMDaLa relvenA leAkeA suparInTenDenTanI jagyA upara che. yuvarAjazrI bhAjarAjajI sAheba-- teozrInA janma tA. 8-1-1883nA rAja thayA che, ane rAjakATanI rAjakamAra kAlejamAM keLavaNI lai vilAyatamAM abhyAsa karI AvyA che. rAjakAjamAM bhAga lai tamAma khAtAneA anubhava lIdheA che. te nAmadArazrInA lagna tA. 25-1-1905nA rAja vaNAnA darabArazrI saNAzrIx khanesi'hujInAM kuvarIzrI rAjakavarabAsAheba sAthe thayAM che. te lagnanA subhaprasaMge zrI vaDeAdarAnA zrImaMta sarakAra senA khAsa khela zamazera bahAdUra mahArAjAzrI sayAjIrAva gAyakavADa sAheba geAMDaLamAM padhAryA hatA. e zubha prasaMganI yAdagIrImAM vidyamAna mahArAjAzrI bhagavatasiMhajI sAheba bahAdUraranuM bAvaluM (sTecyu) zrImaMta sarakAranA hAthathI khulluM mukyuM hatuM. yuvarAjazrI bhAjarAjajI sAhebane e kumArazrI ane pAMca kuMvarIsAhe che. temAM pATavikumArazrI vikramasihajI sAhebaneA janma tA. 13-10-1914nA rAja thayA che. ane kuMvarIzrI sitAbA sAhebanAM lagna pAlitANAnA nAmadAra ThAkaiArasAhebazrI bahAdUrasiMhajI sAheba sAthe thayA che. ane khIjA kuvarIzrI kamaLAvatIbA sAhebanA lagna trIkamagaDhanA pAvikumArazrI khIrasiMhajI rAjA bahAdUra sAheba sAthe thayA che. ane (3) kuMvarIzrI vijyAbA sAhebanA lagna bhAvanagaranA nAmadAra mahArAjAzrI kRSNakumArasiMhajI sAheba sAthe thayA che. ane teozrIthI nAnA kumArIzrInA sabaMdha vaDhavANunA nAmadAra ThAkAsAhebanA pAvikumArazrI sAthe thayela che. x e rANAzrI banesiMhajI custa svAminArAyaNu saMpradAyanA anuyAyI hatA. temanA eka kuMvarInA lagna muLInA nAmadAra mahu`ma ThAkeArasAheba sAthe thayAM hatAM. ane khIjA dhruvarInA lagna haisuranA nAmadAra mahArAjAsAheba sAthe thayAM hatAM. ane trIjA kuvarIzrInA lagna gAMDaLanA yuvarAjazrI bheAjarAjajIsAheba sAthe thayAM hatAM. rANAzrI banesiMhajI dhaNAja prabhAvazALA dharmaniSTha bhakatarAja rAjiva hatA. teozrIe muLInA svAminArAyaNanA maMdIramAM Arasa patharAvela che. te uparAMta keTalIka amulya sevAe karI A nazvara saMsAramAM amara nAma rAkhI gayA che. vi. sa. 1970mAM teezrI sa. gu. svAmizrI bAlamuMkudadAsajI svAminA samAgama arthe je jetapura padhAryA hatA. ane huM paNa mArA vaDIla sAthe svAmizrInA darzane gayA hatA. tyAM mane paNa e zubhaprasaMga prApta thatAM keTalAka chaTA, kiMvatA tathA zrIjImahA* rAjanA vacanAmRtA kartA sabhaLAvavAnI umadA taka maLI hatI. tyArathI teozrI mArA upara pUrNa bhAva rAkhatA. tezrIe peAtAnA khabhe rAkhavAne umadA zveta khesa (eka bAju gulAkhI raMgamAM ane bIjI bAju blu raMgamAM sArI bharatakAma karela, kArakheDA vALA) mate amuka rakama sAthe ApyA hatA. je khesane prAsAdIka gaNI zubha mAhAtmyate a Mge Aja 20 varSa thayAM meM sAcavI rAkhyA che... ...i.
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcamI kaLA] gAMDaLa sTeTanA itihAsa. 134 nAmadAra mahArAjAzrI bhagavatasiMhujI sAheba dareka aThavADIAmAM dareka epIsarAnI mulAkAta lai temaNe yeAjelAM kAmeA tapAse che. cAlatA bAMdhakAmeAmAM ijanerasAheba virendra rAyabhAi peAtAnI kuzAgra buddhi vaDe aneka uttama kAryo karI mahArAjAzrInI prItI sa`pAdana karI rahyA che. temaja vidyA--adhikArI zrIyuta caMdulAla vhecaradAsa paTela keLavaNImAM mana krama vacane rAtadivasa macI rahI, umadA, zabdASamAM aneka prakAranI vAtIe pIrasI rahyA che. tenuM nAma sAhityapremI rAjavInA nAma sAthe (vAmanajI vadhyA tyAre lAkaDI paNu vadhI te kahevata anusAra) A sauMsAramAM amara rahe ze. izvara AvA saguNusaMpanna Adarza rAjavIne ane kuzAgrabuddhivALA rAjya kAryavAhAne kAThIAvADamAM avicaLa rAkhe!!! astu... * zrIgAMDala sTeTanI vaMzAvaLI (1)ThAkorathI kuMbhAjI T (2) sA.zrI saMgrAmajI (3) tA.zrI hAlAjI (4) ThA.zrI bhA. kuMbhAjI samrAmajI (5) DA.zrI muLubhAi sAMgAjI [kATaDAsAMgANI zAkhA] nathujI [ meMgaNI tAlukA ] ( caMdrathI176 zrIkRSNathI 121 jAmarAvaLajIthI-7mA ) he,thIjI [ rIbaDA ] [kuMvarapade deva thayA] meAkAjI bhArAjI hAmeAjI pathAjI [bhaMDArIA--baDI] [vejAgAma] [masItALuM pATIALI khaMbhALIDuM] mApajI urphe hAlAjI (6)ThA.zrI dAjIbhAi [kuMvarapade deva thayA] !! 1.6 / jeDIjI [anaLagaDha-luNIvAva-sIMdhAvadara] (7) DA.zrI devAjI DIbhAjI bhAvAbhAi [mATuM maku-pIpaLIyuM][vAcharA--nAgaDakA] [bannene gaNA]
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13ra zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa (8) ThA.zrI nathujI (9) ThA zrI kanujI (1) ThAthI mAtIbhAi (11) ThA.zrI bhANAbhAI uphe caMdrasiMhajI - * (12) ThA.zrI sAmajI muLubhA [ vejAgAma dALIA] kuchI pRthurAjajI bAlasIMhajI jAlamasiMhajI kesarIsiMhajI manubhA [ kuMvarapade deva thayA ] | - bAlasiMhajI bhAvasiMhajI (13) mahArAjAzrI bhagavatasiMhajI (vidyamAna) jIvaNasiMhajI nAnabhA bharatasiMhajI vio - kacchI bhAdara kamI cha thI ripachi bhI nAsika yuvarAjavikramasiMhajI (vi) che ItizrI paMcamI kaLA samAsA, che za zrISaNI kaLA prAraMbhaH A koTaDAsAMgANI sTeTano ItihAsa. A sTeTanI sarahada gaMDaLa, rAjakeTa ane navAnagara sTeTa tathA bhADavA, zApura ane gaDhaDA tAlukAnI sAthe seLabheLa che. rAjyanuM kSetraphaLa 60 co. mA. che ane paMdara khAlasA gAmo che. tathA rAjakoTa tAbe saradhAramAM trIjo bhAga che. vasti-sane 1921nI gaNatrI
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThThI kaLA] koTaDA-sAMgANI sTeTanA itihAsa. 133 mujaba 9,240 mANaseAnI che. sarerAza vArSika upaja rUA. 1,55,111nI che. ane kharca rUA. 1,37,513nuM che. A rAjyanI hRdamAM thaIne rAjakATa-jetalasara relve pasAra thAya che. najIkamAM najIka relve sTezana gAMDaLa sAta mAila ane rIbaDA AThe mAila che. banne sTezane sudhI pAkA rastA bAMdhavAmAM Avela che. sTeTanI hadamAM sthAnIka mAgaNIne purA paDe teTalA sAdhAraNu jAtane makAna bAMdhavAnA patthara nIkaLe che. A sTeTa brITIza sarakArane rU|. 10,189 khaMDaNInA ane junAgaDha sTeTane rUA. 1,427 joratalabInA vASirSIka bhare che. kAThIAvADanA bIjA rAjyAnI mAphaka A sTeTane paNa zAhI sattA sAthe kAlakarArA thayA che. adhikAra-pheAjadArI kAmamAM traNa varSanI sakhta kuda ane pAMca hajAra rUpI sudhI daMDa karavAnA che. divAnI kAmamAM rUA. dasa hajAra sudhInA dAvA sAMbhaLI zake che. pATavakumAra gAdIe AvavAnA rivAja che. --; prAcina itihAsa :-- - A sTeTa gAMDaLa rAjyanI zAkhA che. goMDaLanA rAjyanA sthApaka ThA.zrI kuMbhAjIne me kumArA hatA. temAM pATivakumArazrI samrAmajI gAMDaLanI gAdIe AvyA. ane nAnA kumArazrI sAMgAjIne araDAi, aNIALuM, nAraNuka, pAMca talAvaDA, vaDIyuM, ane haDamatALA vagere cha gAmA girAzamAM maLyAM. ( vi. saM. 1711 ) 1 ThA.zrI sAMgAjI mahArAkramI rAjA hatA. teo potAnA bAhubaLathI AsapAsanA mulaka kabaje karI, meATA tAlukAnI sthitie peAtAnA girAza lAvyA. temaja rAjakATanA ThA.zrI raNamalajInI sAthe rahI saradhAra jItyuM. e vakhate gAdI te| araDAmAMja hatI. vi. saM. 1765mAM raiyA gAma pAse kAThIo sAthenA dhIMgANuAmAM sAMgAjI kAma AvyA hatA. tene traNa kumArA hatA temAM pAvikumArazrI tejojI gAdIe AvyA. ane nAnA kumArazrI teAgAjIne rAjaparA tathA kumArazrI hakAchane bhADavAmAM girAza maLyA. (ra) hA.zrI tejAjI gAdIe AvyA. temaNe paNa rAjakATanA ThA.zrI raNamalajIne saradhAra meLavavAmAM dhaNIja madada karI hatI. tyArathI zaradhAramAM kATaDA sTeTaneA bhAga che. ThA.zrI tejAjIne paNa kuA.zrI jazAjI, saratAnajI ane devAjI ema traNa kumArA hatA. temAM (3) hA.zrI jazAjI gAdIe AvyA, te vakhate dezamAM avyavasthAne lIdhe kAThIonuM jora hatuM, teonA upara temaNe jIta meLavI, vi. sa* 1806mAM koTaDA sara karyuM, ane peAtAnA pitAmaha sAMgAjInA nAma uparathI kATaDAsAMgANI evuM nAma ApI tyAM rAjagAdI sthApI. khumANu vajojogIyA vAraMvAra gAMDaLa tathA kATaDAupara luTaphATa calAvatA, teneA paNa teee parAjaya karyAM hatA. gAMDaLa-kATaDAnI sarahadanI patAvaTamAM ThA.zrI jasAjIe lavAdane daLAvIne kAMika yeAgya lAbha lIdhA. jethI gAMDaLanA DhAkrArazrI kuMbhAjI (bIjA)ne gussA AvyA, ane te vera levAnA manamAM nizcaya karyo. eka vakhata sAyalAnA ThAkAra zeSAbhAinA vakhANu eka bAroTa muktakaMThe karatA hatA. tethI tenI jazAjIe niMdA karI, e vAta te khAreATe geAMDaLa jatA, ThA. kuMbhAjIne kahI. tethI jazApara vera levAnI yeAgya taka jANI temaNe zeSAbhAine gAMDaLa khelAvyA. ane tee AvatAM jazAjI, temanA viSe kevuM kharAba savaLuM samajAvI khuba uzkeryA. tethI sAyalAnA zeSAjI eka jabarU khelyA hatA, tevuM avaLu lazkara lai koTaDA upara
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zrIyaduva'zaprakAza. [dvitiyakhaMDa caDI AvyA. (vi. saM. 1811) e khabara ThA.zrI jazAjIne thatAM tee traNe bhAie peAtAnA lazkara sAthe sAmA caDayA. ane kATaDA tAbAnA gAma rAjapIpaLAne pAdara dhIMgANuM thayuM. e bhayaMkara laDAine parINAme ThA.zrI jazAjI tathA temanA nAnA bhAI saratAnajI tyAM kAma AvyA. temaja sauthI nAnAbhAi devAjI paNa sakhata ghAyala thatAM krATaDe AvyA. ThA.zrI jazAjI tathA baMdhusaratAnajI aputra gujaratAM devAjI kATaDAnI gAdIe beThA, paraMtu sakhta jakhamenA parINAme tee paNa turataja svage` gayA. e (4) DhA.zrI deva!jIne hAthIjI nAmanA ekja kumAra hatA, te gAdIe AvyA. (5) dvA.zrI hAthIjInA vakhatamAM kala vAkara kAThIAvADamAM AvyA hatA. hA.zrIe kATaDAne krUratA killA dhAnye. tyArathI leke " hAthIjInA kATaDA" tema kahevA lAgyA. tee vi. sa. 1868mAM svage gayA. teezrIne kuA.zrI bhojarAja, khAmaNIejI, tathA bhavAnajI nAmanA traNa kumArA hatA. temAM pATavikumArazrI bheAjarAjajI gAdIe AvyA. e (6) hA.zrI bheAjarAjajI tera varSAM rAjya karI vi. sa. 1881mAM aputra gujaratAM, tenA nAnAbhAi bAmaNIyeAjI temanA pachI gAdIe AvyA ane temanA nAnA bhagavAnajIne pAMca talAvaDA girAzamAM maLyuM. vi. saM. 1894mAM (7) ThA.A bAmaNIyAjI svage` jatAM, pAvikumAra sabaLeAjI urphe gagajI gAdIe AvyA. ane nAnA kumArazrI verAjIne vaDIyuM gAma girAzamAM maLyuM. (8) ThA.zrI samaLAjIe mAtra beja va gAdI bhAgavI, teo vi. sa. 1896mAM svage jatAM, temanA merUjI nAmanA ekaja kumAra hatA te gAdIe AvyA. (9) tA.zrI merUjI vi. sa. 1918mAM deva thayA. temane traNa kumAro hatA, temAM pAvikumAra teAgAjI gAdIe AvyA. ane nAnAkumArazrI muLujIne pIpaLIyA te tethI nAnA kumArazrI kheMgArajIne bhagadaDIAmAM girAza maLyA. e (10) tA.zrI tAgAjI vi. saM. 1935mAM deva thayA. temane muLavAjI nAmanA ekaja kumAra heAvAthI, te gAdIe AvyAM. (11) ThA.zrI muLavAsAhebanI rAjyakArakIrdI ghaNIja sukhazAMtibharelI ane nyAyI nivaDI hatI. teozrI mahAna bhakatarAja hatA. zrAvaNamAsamAM potAnA pitAmaha zrIkRSNacaMdranI peThe dararAja potAnA sakhAe! (amIre) sAthe lai, gAyA cAravA jaMgalamAM jatA. te vakhate pagamAM pagarakhAM nahiM paheratAM khulle page gau sevA karatA. bapAre jaMgalamAM bhAta AvatAM, tyAM hiM. dUdha vagere, AreAgatA. sAMje gAyA cArI ghera AvatAM, gAyAne curamAM. lApasI, zeraDI, gadA, zvAsa, kapAsIyA vagerenA khArAka ApI, meADI rAtrI sudhI jAte sevA karatA. ane gauzALAmAM judA judA raMganI gAyAnA TALAe rAkhatA. te gAyAne ThAkArazrI sAthe eTalA badhA gADha prema hatA ke gAyA vAtsalya prema paNa bhulI jatI, eTale jyAre gAyAne vAchaDuM dhAvatuM hAya, tyAre paNa jo TAkArazrI te gAyanuM nAma lai tene khelAve teA vADAne dhavarAvavuM paDatuM melI, gAya bhAMbharatI hIseArAM karatI ThAkeArazrI AgaLa doDatI AvatI. ane jaMgalamAM paNa keTalIka vakhata pAte peAtAnA svArene pe|tA upara humalA karavAnuM kahetA. tethI te jyAre humalA karI AvatA tyAre (pe|te TekarI upara lAkaDIne Teke ubhA rahetA ane gAyAM AsapAsa caratI) gAyA svArA caDhI AvatA joine caravuM cheADI ne puMchaDAnA jhaMDA uMcA lai ugra svarUpa dhAraNa dharI ThA.zrIne pharatI kIllA rUpe viTAi vaLatI. temAMnI keTalIka te svArA nA dhADAone mAravA doDatI. AvIrIte jaMgalamAM gAyA ThAkeArazrInuM rakSaNa karatI,
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThThI kaLA] koTaDA-sAMgANI sTeTanA itihAsa. 135 evI seMkaDo gAyo judA judA raMganI, dezANuM jAtanI, umadA kiMmatanI teozrInI gauzALAmAM hatI. kavi, paMDita, brAhmaNa tathA koI itaravarNanA saMbaMdhI janene te gAya bheTa tarIke ApatA. ane tenA vAchaDAone AMkI "dhaNa khuMTa banAvatA. ane te khuTa, pitAnA gAmaDAomAM ane bIjA koI mAMgI, laI jatAM tene ApatA. paNa gAya, vAcharaDI ke vAcharaDe koI vakhata vecatA nahiM, AsomAsamAM navarAtrinA divasomAM darabAragaDhamAM AvelA mAtAjInA maMdiranA vizALa cekamAM garabIo gavarAvatAM, ane temAM pite jAte nagArAM bajAvavA besatA. A navarAtrInA utsava prasaMge aneka rAjavio tyAM padhAratA, ane rAjakoTa tathA anya sthaLone mutsadI varga tathA prajAjano e utsava jevA koTa avatA. ane te saghaLAne teozrI umada atithya satkAra karatA. e mahAna bhakatarAja rAjavino dehavilayano samaya jyAre najIka AvyA, tyAre teozrI tirtha karavA nimIte prabhAsakSetramAM gayA hatA, ane tyAM triveNI saMgame hAla jyAM derI che. tyAM pitAnA bhautika zarirane tyAga karI, paramapadane pAmyA. ( vi. saM. 1970 ) teozrIne kumArazrI na hatA. paraMtu be kuMvarI sAheba che, jemAMnA pahelA kuMvarIzrI AnaMdakuMvarabA sAhebanA lagna dhrAMgadhrAnA mahArAjA rAjasAhebazrI ghanazyAmasiMhajI sAheba jI. sI. AI. I sAthe thayAM che ane teozrI dhrAMgadhrAnI rAyagAdinA vArasanA mAtuzrI che. (2) hIrAkuMvarabAnAM lagna rAjaputAnAmAM AvelA jhAlAvADa sTeTanA mahArAjAzrI rAje ndrasiMhajI sAheba sAthe thayA che. ThA.thI muLavAjI aputra deva thatAM teozrInA pachI temanA kAkAzrI muLubhA (pipaLIyA)nA kuzrI hiMmatasiMhajI sAhebane gAdi maLI. te (12) ThA.zrI hiMmatasiMhajI sAhebe goMDaLa rAjakumAra kolejamAM keLavaNI lIdhI hatI. teozrIno janma 17 sapTembara 1892mAM thayo hato ane tA. 2 mArca 1914mAM gAdIe bIrAjyA hatA. teo nAmadArazrIne be rANIo hatAM (1) I. saM. 1908mAM, bAzrI mAjIrAjabA te gajAbhAInI vAvaDInA gohelI bApubhA ratanasiMhajInAM kuMvarI hatAM jeo i sa. 1914mAM eka kuMvarIne mukIne svarge gayAM te kuMvarIzrI paNa be varSa pachI svarge gayAM. (2) bAzrI takhatabA gaMDaLa tAbe devacaDInA cuDAsamA merUjI DosAjInAM kuMvarI. jeozrI gAdinA vArasa ku.zrI pradyumnasiMhajIne, tathA be kuMvarIsAhebAone janma ApI I. sa. 1924mAM svarga gayAM. ThA.zrI hiMmatasiMhajI sAheba vi. saM. 1986mAM svarge gayA, tyAre nAmadAra yuvarAjazrI pradyumnasiMhajI sAheba sagIravayanA hatA, hAla, teozrI rAjakoTa rAjakamAra kolejamAM keLavaNI lIe che, ane sTeTa brITIza menejamenTa nIce che. saddabhAgye vidyamAna (13) ThA,zrI pradhumnasiMhajI sAhebanA nAnA bApuzrI merUjIbhAI sAheba hAla koTaDA-sAMgANuM sTeTanA menejara sAheba tarIke rahI, ghaNIja prazaMsaniya uttama kArakIrdI meLavI rAjyataMtra calAvI rahyA che.
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyazaprakAza ra kATaDAsAMgANInI vaMzAvaLI (1)ThAkorazrI sAMgAjI 136 (ra) hA.zrI tejAjI tAgAjI hAjI [rAjaparA tAlukA] [bhADavA tAlukA] (3) ThA.zrI jasAjI saratAnajI (4) ThA.zrI devAjI ! (5) DA.zrI hAthIjI (6) ThA,zrI bhAjarAjajI (7) ThA.zrImAmaNIyAjI ! (8) ThA.zrI samaLAjI (9) DhA,zrI merUjI (10) ThA.zrI tAgAjI (11) mA,zrI muLavAjI verAjI [vaDIyu] muLujI kheMgArajI ! (caMdrathI 177 zrIkRSNathI 121mA) (12) mA.zrI hImaMtasihutha (13) ThA,zrI pradyumnasiMhajI (vidyamAna) [dvitIyakhaDa bhagavAnajI [pAMcatalAvaDA]
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThThI kaLA meMgaNa tAlukAno itihAsa. 137 ke meMgaNa tAlukAno ItihAsa A tAlukAnI sarahada upara gaMDaLa rAjakoTa, ledhIkA, gavarIdaDa vigere sTeTanA gAme che, A tAlukAnuM kSetraphaLa 34 co. mAIla che. A tAlukAnI vasti sane 1921nI gaNatrI mujaba 3113 mANasanI che. sarAsarI dara varSanI upaja rUpIA 27000nA Asare che. ane kharca 21000nA Asare che brITIza sarakArane khaMDaNInA rUpIA 3,412 ane junAgaDhane joratalabInA rUpIA 457 daravarSe A tAluke bhare che. A tAlukAne adhikAra, phojadArI kAmamAM be varSanI sakhta keda ane rU 2000)sudhInA daMDano che ane divAnI kAmamAM rUpIMA 5000 sudhInA dAvA sAMbhaLI zake che, vArasAmAM pATavikumAra gAdIe Ave che. kAThivADanA bIjA rAjyo mAphaka zAhIsanA sAthe A tAlukAne paNa kelakarAro thayA che. tAlukAnA gAmanA nAma :-(1) meMgaNI urphe meragaDha (2) junI meMgaNI (3) tharaDI (4) araNIDA [vAcharAnuM) (5) cAMpAbeDA (6) kALAMbhaDI (7) noMghaNacorA (8) AMbalIyALA -: prAcina itihAsa : A tAluke gAMDaLa sTeTanI zAkhA che. gAMDaLanA bIjA ThA.zrI sagarAmajInA bIjA kumArazrI nathujI meMgaNa tAluke lai utaryA hatA. e (1) zrI nathujIne be kumAre hatA. pATavikumArazrI merUjI u merabhAI tathA bIjA kumArazrI desAjI hatA. pATavikumAra aputra gujarI jatAM, nAnA kumArazrI desAjI gAdIe AvyA. je meMgaNImAM gAdI hatI te hAla junI meMgaNInA nAmathI oLakhAya che. hAla navI meMgaNImAM gAdI che. te meMgaNInuM bIjuM nAma (1) ThA.zrI nathujInA pATavikumArathI merUbhAInA nAma uparathI "meragaDha' pADavAmAM AvyuM hatuM. (2) ThA.zrI sAjane be kumAra hatA temAM pATavikumArazrI dAdAbhAI gAdIe AvyA. ane nAnA kumArI rAmAbhAIne cAMpAbeDAmAM girAsa maLyo. (3) ThA zrI dAdAbhAIne cAra kumAre hatA. temAM pATavikumArazrI sAmatasiMhajI gAdIe AvyA. ane nAnA kumArazrI nAnAbhAI tathA juNAjI, e bannene kALAMbhaDImAM girAsa maLyo. ane meMgaNIgAmamAM pATI maLI. cothA kumArazrI phalajIbhAne AMbalIyALAmAM girAsa maLyo. e (4) ThA, zrIsAmatasiMhajIne mAnasiMhajI nAmanA ekaja kamAra hatA. te tenA pachI gAdIe AvyA. e (5) ThA.zrI ja e cAMpAbeDAmAM rAmAbhAInA vaMzamAM jADejAzrI jAlamasiMhajI thayA tenA vidhavA bAzrI rAmabA bahuja DAhyAM ane pAkazAstramAM kuzaLa che. teozrI eka "mA" (18zera) bAjarAno ekaja roTalo banAve che ane te sarakhe goLa barAbara pakAvelo, svAdiSTa banAve che. bhAvanagaranA marahuma mahArAjAsAheba tathA porabaMdaranA marahuma mahArANasAhebe tathA goMDalanA mahArAjA sAhebe te roTalAnI tArIpha sAMbhaLI, e bAI pAse roTalo ghaDAvI, jamIne yogya inAma ApyuM hatuM. hAla te bAI vRddha thayAM che ane uparanI hakikata temanAthIja amoe sAMbhaLela che.
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitiyakhaMDa mAnasiMhajI urphe mAnabhA bahuja vyavahArakuzaLa ane rAjanIti temaja vidvAna purUSa hatA. kAvyanA ghaNu graMtha emane kahATaeN hatA. rAmAyaNanA uMDA abhyAsI hatA. bhujathI je kavio bhaNIne Ave te meMgaNI darabArazrI mAnabhA AgaLa parIkSAmAM pAsa thAya, te kAThivADamAM pahelA naMbarane kavi gaNAta. evA teo vidvAna hatA. teonA samakAlina masta kavi bANIdAsa (rahevAzI raMgapara jAmanagara-sTeTanA) hatA. teo pitAnI vidyAmAM masta hatA. teo jyAre meMgaNa AvyA, tyAre darabArazrInI meDIomAM ghAbA nakhAtA hatA. e kArakhAnAnA kAmamAM darabArazrI mAnasiMhajI rokAela hovAthI temaja kavi sAdA ane melA pizAkamAM kAyama rahetA hevAthI, koI sAdhAraNa cAraNa che tema mAnI rasoDe jamADI zIkha devA, darabAre hukama pharamAvyo, paNa pite kavine maLyA nahiM. tethI kavine ghaNuM beTuM lAgatAM, teo meMgaNIthI rIsAIne cAlI nIkaLyA. pAchaLathI koI vighna saMtoSIe aphavA uDADI ke e kavie meMgaNI-darabAranAM kharAba kAvya karyA che. e aphavA sAMbhaLI ThA.zrIne ghaNoja gusso thayo ane AvuM adhurUM bhaNelA cAraNo chalakI jAya, tevI kalpanA karI, kavine meMgaNanI hadamAM na AvavA devA tevo baMbasta karyo. bANIdAsa kavi te pachI amuka varSa AMbalIALA gAme gayA. tyAM jADejAthI AtubhA tathA kazaLasaMgajIe kavine kahyuM ke "tame AvA DAghA purUSa thaIne mahAna vidvAna rAjA mAnabhAnI apakIta karI te tamane zobhe nahi." bANadAsane paNa e vidvAna rAjAnI prazaMsA karavI joIe tene badale ulaTuM vagaNa jevuM karyuM. tevuM, kaLaMka AvatAM tene zarama utpanna thaI. tethI teNe meMgaNa jaI darabArazrI pAse mAphI mAgI samAdhAna karavAnI IcchA jaNAvI. te uparathI AMbalIyALAnA darabArazrI kavine meMgaNI teDI gayA. meMgaNInA darabAragaDhamAM AvatAM, ThAkerazrI mAnabhAe kavine cheTethI AvatAM oLakhyA tethI sAthe AvelA potAnA bhAyAtone kahyuM ke "bhAI A chANe caDAvine vIMchIne gharamAM kayAM lAvyA? huM tene maLIza nahiM." e vAkya kavie paNa kAne kAna sAMbhaLyuM. bANadAsa bahuja ugra svabhAvanA ane satyavatA kavi hatA. paraMtu pitAnI bhulathI e vidvAna rAjAne mAThuM lAgyuM che te have tene vinavI samAdhAna karavuM, tevI temanI IcchA thatAM, AMbalIyALA vALA darabArazrI hajI uttara Ape te pahelAM, e zIghra kavie ThAkArazrI mAnabhAne manAvavA mATe nIcenA duhAo eka pachI eka belavA zarU karyA. paraMtu ThA.zrI mAnabhA te kavine kacerImAM AvatAM bhALI, avaLe moDhe (gAdI upara takIyA tarapha moDhuM pheravI) besI gayA. kacerI badhI sUnakAra thaI gaI. sahune dahezata lAgI ke A masta (gADI) kavi bANadAsa hamaNuM kAMIne kAMI asahya bolI nAkhaze. paraMtu kavitA khAsa mAphI mAgavA Avela hatA. tethI mAnasiMhajIne nIce pramANe sabaMdhI kahevA lAgyA ke : dohA (cAraNI bhASA) kheDu paga khaMde kare. jI vAve jADA, sAMThA zeraDanA, mIThapa na mele mAnaDA // 1 // sAMThA jI zeraDa taNA, bharabAthe bharaDAya,teno rasa kaDAye tavAya.toya mIThapa na mele mAnaDa kava AMbo veDe kare, dhaNa sAr2yA ghoLAya, jADA lIjata na jAya, mIThapa vALI mAnaDA soLavallu sAmata taNAM, zrovaNane tapavAya, jADA teja na jAya, magaravelInu mAnaDA
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ Wii 31] meMgaNI tAlukAno itihAsa. 13 pIDoraNa jAve paDI, chAjAM vaMDI choTa, kelI jhAle koTa, menI jhapaTuM mAnaDA // 5 // vrakha eraDa dIDe vaDam paMda jabarA ane polADa, jhAle sIMhalanA jhADa,meMgaLanA TallA mAnaDA pADA to lAdAya parakha, hoya nAkara sukha nADI, ope aMbADI meMgaLa mAthe mAnaDA ilamathI Ave nahi. koi karaMDe kAMkIDA, jaza mavare jADA, maNidhara rIjhe mAnaDA jaLa DeMDA pakaDaM nahiM, evo huMkava vAdI kaLabhANa,rIjhavIe jadarANa, maNidhara tune mAnaDA sukavi mukha kIrata sUNI,manamA nAve moja, (tene)raNanA gaNIye rojha, mahipata hujA mAnaDA uparanuM kAvya sAMbhaLI ThA. mAnasiMhajI kavi upara ghaNAM khuzI thaI bathamAM ghAlI maLyA hatA. temaja kavine kAyama varSAsana bAMdhI ApI meMgaNamAM ghaNAM varSa rAkhyA hatA. ThA.zrI mAnabhAe ghaNuM kavione inAmo ApI meMgaNI tAlukAne prasidhdha karyo hato. temaja tAlukAne paNa AbAda karI, paramArthamAM yogya pise vAparI kIrti meLavI hatI. svAminArAyaNa saMpradAyanA mahAna sadagurUzrI gUpALAnaMdasvAmie temane dharmopadeza ApI e mahAna yogezvara gopALAnaMda svAmie jyAre ThA zrI mAnabhAne svAminArAyaNanA anuyAyI banAvyA, tyAre kahyuM ke "darabAra Aja divasa sudhI tame karelA pApo, mAre caraNa mele, ane havethI kAMI paNa durAcaraNa nahi karavAnI pratijJA lyo." tyAre mAnabhA bolyA ke "svAmi mArA pApa je kALA pattharanI chIpara u5ra meluM che te paNa tenA prabhAve phATI jAya tevAM aghora che.' svAmi kahe, "te badhAM huM grahaNa karuM chuM paNa have dArU mATI corI averI vagere nahi karatAM, dharma pALI, svAminArAyaNanI mALA pheravavAnI pratijJA lyo." tethI ThA.zrI mAnabhAe svAmine caraNe jaLa melI, pratijJA lIdhI hatI. svAmine vacane pUrvanA pApa baLI jatAM, teonuM aMta:karaNa zuddha thayuM. tethI pote svAminArAyaNanA custa anuyAyI thaI AkhA kuTuMbane satsaMga-parAyaNa karyuM hatuM. tethI svAminArAyaNa-saMpradAyanA harIlIlAmRta nAmanA graMthamAM meMgaNa vizenA itihAsanuM nIcenuM kAvya che. (harIlIlAmRta sAga1 1 vi. 6)-5ti vRta.hothIjI bhArojI nathujI jANo / hAlAjInA bhAi traNe pramANo // te bhAione maLIo garAza / nathujIno vaMza karuM prakoza // 1 // DozojI saMtAna nathujI kerA / tataputra dAdojI sucI ghaNerA // tenuM kharaM nAmaja tejamAla / tenA thayA sAmatasIMha lAla // 2 // tataputra sadbhAvika mAnasIha / kadI na te jAya ku paMtha dIha // gopALasvAmi upadeza dIdho / yathArtha te aMtara dhArI lIdho // 3 // satsaMgano raMga abhaMga lAgyo / subhaktino aMga umaMga jAgyo / guNAtItAnaMda taNI kRpAya / apAra jenA upare gaNAya // 4 // nityAkhyanaMde paNa neha AMNI / satsaMgamAM jenI matI vakhANI // pavitra tenI puri meMgaNI che / madhupurIthI sucI meMgaNI che // 5 // jyAM bhakta moTA nRpa mAnasIha / nahIM bIjo teha samAna sIha //
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa svAminArAyaNanA parama bhakata banAvyA hatA. teozrIe meMgaNamAM mahAna zubhita maMdira caNavI, mutI pratiSThA karI, aDhaLaka dravya vAparI satsaMga sevAo karI hatI. potAnA tamAma rAjyakuTuMba tathA bhAyAta varga sahune satsaMgane svAda cakhADI, svAminArAyaNanA AzrIta banAvyA hatA, ane tyArathI atyAra sudhInA sarva rAjyakakartAo svAminArAyaNanA Azrita ' banatAM, prajA varga paNa e dharmiSTha rAjAnI rAjanItithI sukhI ane AnaMdamAM rahe che. hAla paNa meMgaNI tAlukAne musalamAna varga e tAlukAnA bhAyAta ane rAjyakuTuMbane rAma rAma karatI vakhate bApu je nArAyaNa e zabdane uccAra kare che. e batAvI Ape che ke rAjyakartAo ane bhAyAta varga custa svAminArAyaNanA anuyAyIo hovAthI yavanajAti paNa nArAyaNanuM nAma levA utsuka banI. ane cA pAkA tathA prajJA e vAkaya sAcuM TharyuM. ThA.nI mAnasiMhajIne traNa kumAra hatA. temAM pATavikumAra amarasiMhajI aputra deva thatAM, nAnA kumArazrI mAdhavasiMhajI gAdIe AvyA, ane trIjA kamArazrI merUchane noMdhaNacorAmAM gIrAza maLe, ane meMgaNamAM pATI e (6) ThA zrI mAdhavasiMhajI ane zrI merUjIe paNa pitAnA pitAzrInA jema gharma pALI akSaya kIti meLavI hatI. ThA.zrI mAdhavasiMhajIe vi. saM. 1932nA zaitra mAsamAM kAzIe jaI gaMgA snAna karyuM te vakhatanuM kAvya kartA (rAjakavi-bhImajIbhAi) dohA. ekaradana karIvara badana,divya vadana niza dana sukha sadana gIrI naMdI suta,pratidIna hou prasana karuM binaya kije kripA, mahera kare mahArAja, karuM bakhAna yadukuLa tilaka, megaNI baDe samAja zaka vikrama ogaNIzase madhubatrIsa madhumAsa,zubhadIna zodhI prayAna saja Aya saMgagaMga Asa mIle saMga parIjana mahata pekhana tIratha pramAna, mAdhusaMga zubha maganetaM neka gaDAye nizAna jevA thayA khAcara soma sUrA / evA thayA bhakta nahIM adhUrA // 6 // harIlIlA kalpataru kahIyeM / ruDo racyo che raghuvIrajIyeM // temAM zukAnaMda nareza mAna / saMvAda che te nRpano nidAna // 7 // * e merUchanA ku. zrI. zrIjI thayA ane teozrInA kumArazrI arjunasiMhajI hAla vidyamAna che. teozrI potAnA pitAmaha ThA. zrI. mAnabhAnI jema zrI svAminArAyaNanA ananya [ekAMtika] anuyAyI thaI. tana, mana, dhanathI maMdiranI tathA saMtanI sevAo karI rahyA che. hAlamAM rAjakoTamAM ravI-vilAsanI bAjumAM mahAna vizALa baMgale baMdhAvI vAstu vakhate junAgaDhanA tamAma sAdhuone teDAvI pitAnA gurUzrI bALamukuMdadAsajInA nAmanA upara te baMgalAnuM nAma " bALamukuMda bhuvana " ApI sa. gu. nIguNadAsajI svAmI nA hAthe khulle melyo hato ane te samaye paramArtha mAM hajAro rUpiyA vAparyA hatA. eTaluM ja nahiM paraMtu te keLavaNImAM tathA jJAtI sevAmAM ane bIjA aneka paramArthamAM pite udAra dIlathI gya sevAo karI A kaLIyugamAM-prabhubhakti karI rahyA che. teozrInA vartamAnamAM yuvAmada, dhanamada, ke rAjayamada, bIlakula jovAmAM Avato nathI. paraMtu temanAmAM sAdAI, bhaktibhAva ane harIbhakta para prema avarNanIya che.
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThThI hajA] meMgaNI tAlukAnA itihAsa // chaMda jAti dumIlA // gaha kaMta nizAna guNAdhiza gAvata coMpa karI jadarANa caDe / amadaMpura, vega catrakuTa prAga vaDe // opata, tIratha rAja traveNI tIre / mAjhala, koDahiseM gaMga snAna kare // 1 pura Aya sajI vajhateM amaraM saradAra puraMdara mAdhaveza maNI jaduvaMzahI jhuka bhAra aDhAra rahe luMma jhumIya, beDA trIbIdha samIra vahe / zitamaMda sugaMdha cale jhaka jhorasa, lera alokIka bhAta lahe / nahiM kAma ajA / unmatta kalola cale gahare, ata herata koTIka pApa hare || mAdhaveza0 // 2 jamunA sarasatI maMdAkInI jopata, lopata gemakIse galajA / punavaMta ru beza rahe traTake para, aMga kare asa jora prabhAva rahe jaga upara dekhatahI jamadUta Dare // mAdhaveMza 0 ||3 tIna dAna- trIkroDa suraM baTa ke traTa, kezavakI nIta seMva kare / akhIlaM nabha maMDaLake karatA aba, poDha rahe yaha pAta pare / surajA dIya deva kare nIta sevana, dhyAna jogasa iMmesa dhare // mAdhaveza0||4 saba tIratha madha phIre sarave saMgha, koDa vIveka vicAra kIyaM / banarAbana kuMja nIrakha abeM, graha gokulase mathurAMjI gayaM / guNavaMta gayAjIya gemasa gaMjana, zrAdha saroyaha deva sareM // maadhves0||5 harakhaMtahI hemadIye dhvijake hatha, mojaseM dI gau drava bhoma pozAMga dIye ke dhvijaha, bega krItI yaha jayakAra apAra so chAya rahyo jaga, jhuma kare sura avadhapura Aya tIre saraju aba, dezana teM parIyANa dIye / asabIdha tIrathakIe manaAnaMda, 'bhIma' bhanaMta jadurAna manu suta pATha bIrAjata, ghora bAla 141 heMma maDhI / loka baDhI / puSpa jhare || mAdhaveza0 // 6 sAMsaha kavirAjabhImajI padhAre // chappaya-kIye gaMga asnAna, premaseM dharUM dhare subhaga harI dhyAna, vehada subhaM dAna vadhAre // bAjAM behada bajAya, saharameM AnaMda chAye // khuba loka dekho apAra bhaye / AnaMda ghare || mAdhaveza0 // 7 hara khaMta, guNIjana rAgahI gAye // sadhara, bhoma bIyo amarISabhayo / kahe, kAma baDo jagameM kIyo // 1 // yuM || guNavarNana gita || bhI jItahI ajIta Aja krItako bajAya DaMkA, nItakA sabuta nAMhI anItakA nAma // prItakA pAlaNaM sudha rItakA rAkhaNaM pekhA, cIttakA gaMgeva yadu amotakA zAma // 1
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 zrIyaduvaMzaprakAza. [kitiyakhaMDa meragaDha mahIpatI udArakA bhupa mAdhu, sArakA jANaNA gavAM vArakA sadhIra // manodhyAna murArakA hArakA na bola dAkhe, ArakA namAva badA dhArakA amiiraa||2 rAjakA adudha teja savAyA sAjake rAkhA, kAjakA sadhIra zubha samAjakA kott|| mAdhu mahArAja huMkA jazakA na pAra mApAM, lAjakA laMgaraM dAtA bAsakA laakhott||3 harIkA radAmeM dhyAna arIkA na zaMkahIye, jarIkA zatruseM leve nIkA race jNg|| tavAM meMgaNIkA bhupa lobhakA na gaNe TIkA, sejAnaMdajIkA dAsa dullA maadhusNg||4 uparanA baMne kAvyo rAjakavi bhImajIbhAInAM racelAM che. teonA zrI pratye ThA.zrI mAdhavasIMhajI mAnanI lAgaNI dharAvatA hatA. ThA.zrI mAdhavasIMhajIne cAra kumAre hatA. temAM pATavIkumArazrI nArasIMhajI gAdIe AvyA, ane kumArazrI bhagavatasIMhajI ladhubhA ane nAragusIMhajIne noMdhaNagerA gAme gIrAza maLyo, te uparAMta meMgaNImAM pATI maLI, (7) ThA.zrI nArasiMhajI sAheba paNa pitAnA vaDIlanI kIttIne ujavaLa rAkhI dharmakAryamAM AgaLa paDato bhAga laI, satsaMga sevA karI rAjanItIthI rAjya calAvI deva thayA hatA, teozrIne be kumAra thayA temAM pATavIkumArazrI rAghavasIMhajasAheba gAdIe barAjyA, e (8) ThA.zrI pAdaryAsiMhajI (vidyamAna) sAhebano janma 13 ogaSTa 1888nA roja thayuM che. teo nAmadArazrIe vaDhavANa tAlukadArI garAsIyA kolejamAM keLavaNI lIdhI che, tA. 1 mArca sane 1890nA roja teo nAmadAra zagIra umare gAdIe AvyA, ethI tAluke ejansI menejamenTa nIce hatA, ane sane 1909mAM teozrIe svataMtra sattA saMbhALI, teo nAmadArazrInA be lagna thayAM che. temAM (1) vaLAnA nAmadAra ThAkeArasAhebanA nAnAbhAI akherAjachanAM kuMvarI sAthe (I. sa. 1910) (2) cuDA tAbe kuMDalAnA rANazI pathubhAnA kuMvarI sAthe, (I. sa. 1912) teonAmadArazrIe gAdIe bIrAjI tAlukAne karajamAMthI mukata karI, khetI ane vepArane vadhArI, tAlukAnI ghaNIja sArI AbAdI karI che ane keTalAMka rajavADI DALanA khoTAM kharco ghaTADI, vyAjabI ane jarUrIAta puratA kharca rAkhI rAjanItI pramANe jAte dekharekha rAkhI vyavahAra kuzaLatA ane rAjyadakSatAnI pravINutA jAhera batAvI ApI che. teozrIno milanasAra svabhAva ane sAdAI ghaNuMja prazaMsanIya che, temaja potAnA pUrvajenA dharmane mAnapUrvaka grahaNa karI satsaMga sevAmAM tana-mana-dhanathI pUrNa madada kare che. pitAnA nAnAbaMdhu kuzrI jorAvarasihajIne paNa yogya keLavaNI ApI ghaNuMja premathI sAthe rAkhe che. * *
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThThIkaLa] meMgaNI tAlukAne itihAsa. 143 (aa meMgaNI tAlukAnI vaMzAvaLI che (1)ThAkArazrI nathujIya thI mA " thI 127mAM) cha marabhA (2) mI phasAi (3) ThA.zrI dAdAbhAi urpha tejamAlajI rAmAbhAI [cAMpAbA] (4) ThA.zrI sAmatasiMhajI nAnabhA juNAjI phalajIbhA [kAlAMbhaDI] [AMbalIyALA] (5) ThA.zrI mAnasiMhajI u mAnabhA amarasiMhajI (6) ThA.zrI mAdhavasiMhajI merUjI ghiNacorA] jeThIjI arjunasiMhajI vi. | (7) Tha zrI nArasiMhajI bhagavatasiMhajI laghubhA nAraNasiMhajI [ noMdhaNacorA ] (8) ThA.zrI rAghavasiMhajI kuzrI jorAvarasiMhajI [vidyamAna] [vi.] meMgaNuM tAlukAno itihAsa samAsa,
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza (dvitIyakhaMDa : rAjaparA tAlukAne ItihAsa A tAlukAnI sarahada gAMDaLa rAjakoTa ane keTaDAsAMgANI vagere saMsthAnanI sarahadane lagatI che-kSetraphaLa-15 ce. mAilanuM che vastI-sane 1921nI gaNatrI mujaba 2268 mANasanI che. sarAsarI vArSIka upaja Asare rUA. 27000nI che. ane kharca Azare rUA. 26000nuM che, A tAlukAnI sarahadamAMthI koI relve lAina ke pAke rasto pasAra thatA nathI. najIkamAM najIka relave sTezana rATa, jetalasara lAInanuM rIbaDA sTezana che -A tAluke daravarSe brITIza sarakArane khaMDaNInA rU. rarara ane junAgaDhane joratalabIne rUA. 241 bhare che. kAThIAvADanAM bIjAM rAjyonI mAphaka zAhI sattA sAthe A tAlukAne paNa kelakarAra thayA che. ane vArasAnI bAbatamAM pATavI kumArane gAdIe AvavAno rivAja che. A tAlukAne adhikAra-phojadArI kAmamAM traNa mAsanI sakhta keda ane rUA. 200) sudhI daMDa karavAno che. tathA divAnI kAmamAM rUA. 5000 sudhInA dAvA sAMbhaLavAnuM che. -: prAcina itihAsa :A tAluke koTaDA-sAMgANInI zAkhA che. koTaDA sAMgANInA (1) ThA. bI. sAMgAjInA bIjA kumArazrI tegAjIne A tAlukAnI jAgIra maLatAM tene tyAM gAdI sthApI. (vi. saM. 1782 (1) ThA.zrI togAjIne be kumAro hatA. temAM pATavI kumArazrI merUjI gAdIe AvyA, ane nAnA ku.zrI. sabaLAine khAMDAdhAramAM gIrAsa maLyo, e(2)ThA. zrI merUjIne AzAjI, raNamalajI, hamajIbhAI, pathujI ane muLubhAI nAmanA pAMca kumAro hatA. temAM pATavI kumArazrI AzAjI gAdIe AvyA, (3) ThA. zrI AzAjIne paNa lAdhAjI, surAjI, amaracha, pathAbhAi, ane rAmAbhAi, nAmanA pAMca kumAro hatA, temAM pATavI kumArazrI lAghAjI gAdIe AvyA. (4) ThA. zrI.lAdhAjIne vAghajIbhAI, bhImajIbhAI, gopAlajI, ane rAmasiMhajI nAmanA cAra kumAra hatA. temAM pATavI kumArazrI vAghajIbhAI, kuMvara padeja deva thatAM bIjA kumArazrI bhImajIbhAI gAdIe AvyA. e (5)ThA.zrI.bhImajIbhAine AzAjIbhAI nAmanA ekaja kumAra hatA. teo gAdIe birAjyA. e (6) ThA. zrI AzAjI ne lAkhAjI, zIvasiMhajI, ane mAnasiMhajI nAmanA traNa kumAra thayA. temAM pATavIkumArazrI lAkhAjI gAdIe birAjyA. e (7) 8. zrI. lAkhAjI (vidyamAna)no janma tA. 30 julAI sane 1869nA roja thayo che. ane tA. 22 DiseMbara sane 1913nA roja gAdIe AvyA che. teo nAmadArane be lagna thayAM che. (1) sIyerAnA. rAoLazrI rAmasiMhajInA kuMvarIzrI moMghIbA sAthe (2) vAvaDInA gahela zrI bAlubhA ravAbhAInAM kuMvarI sAthe-nAmadAra ThAkerazrI lAkhAjI sAhebane pRthvIrAjajI nAmanA pATavI kumAra kuvarapadeja deva thatAM hAla te pATavI kumArazrInA ku. zrI. nirmaLasiMhajI yuvarAja pade che.
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThIkaLa] rAjaparA tAlukAne itihAsa, 145 meM rAjaparA tAlukAnI vaMzAvaLI (1)ThAkorathI togAjIthI 17mA zrI thI 22mA) vi. saM. 1782 (2) ThA.zrI merUjI sabaLAjI [khAMDAdhArI (3) thI mArA amala mAibhAi payu thaibhAi () thA hAi sIka nA pILA rAmA vAlajIbhAi (5) kALI bhImabhAi gopAla rAmasiMha (6) ThAzrI AzA () ThA.zrI lAkhAjI [vidyamAna] zIvasiMhajI mAnasiMhajI kazrI pRthvIrAjajI [ kuvarapade deva thayA ] zrI nIrmaLasiMhajI [ yuvarAja ] huM bhADavA tAlumane ItihAsa, eka A tAlukAnAM gAmo chuTA chavAyAM che. tethI cekasa sarahada kahI zakAya tema nathI, to paNa keTalAMka gAmone goMDala, rAjakeTa, koTaDAsAMgANuM vagere sTeTanI sarahada lAgu che, kSetraphaLa-17 co. mI. che. vastI-sane 1921 nI gaNatrI pramANe 1179 mANasanI che. daravarSanI sarerAsa upaja rUA. 15000 ane kharca Azare rU. 12000 che. relve nathI. rAjakoTathI bhAvanagara javAno mATe rasto A tAlukAnI hadamAMthI pasAra thAya che--A tAluke daravarSe briTIza sarakArane khaMDaNInA rUA. 1394 ane junAgaDha sTeTane joratalabInA rUA. 238 bhare che, A tAlukAne ujadArI kAmamAM traNamAsanI sakhta keda ane rU. 200 sudhIno daMDa karavAno adhikAra che, ane divAnI kAmamAM rUA. 500 sudhInA dAvAo sAMbhaLI zake che.--kAThIAvADanA bIjA sTeTonI mAphaka zAhI sattA sAthe A tAlukAne paNa kelakarAra thayA che.---
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 zrIyaduzaprakAza. --: prAcina itihAsa :-- A tAlukA kATaDA sAMgANItI zAkhAche. kATaDAnA ThA. zrIsAMgAjInA trIjAputra hakAjI te vi. saM. 1782 mAM bhADavA sahIta cha gAmeAnI jAgIra maLI hatI. e (1) ThA. zrI. hukAjIne traNa kumArA hatA, temAM pATavI kumArazrI kheMgArajI gAdIe AvyA. ane bIjA ku.zrI. ajAjIne aNIyALAmAM gIrAza maLyA, trIjA mu.zrI. tamAcIjIne haDamatAlAmAM gIrAsa maLyA. (2) ThA.zrI. kheMgArajInA vakhatamAM sAyalAnA ThAkeAra saMsAjIe kATaDA upara caDAi karela temAM kAThIo paNa maLI gayela tethI te kAThIo upara vera levA ThA.zrI. kheMgArajI caDelA ane ceAnArI tathA derAi paragaNuAM ke je kAThIonAM hatA te banne teozrIe ujjaDa karyAM hatA. teezrI zuravIra ane kaTA purUSa hAvAthI dhADapADue temanAthI dhaNAja DaratA rahetA. teozrIne be kumAreA hatA temAM pATavI ku.zrI. nAMyeAjI gAdIe AvyA, ane nAnA ku.zrI, rAdhAbhAI urphe haradheALane kharerA gAma garAsamAM maLyuM. (3)ThA.zrI. nAyAjI maiM paNu kumAro hatA. temAM pATavI ku.zrI. vanAjI gAdIe AvyA. ane AtAjIne devaLIA gAme gIrAsa maLyA. (4) ThA.zrI. vanAjIne dAdAjI, mAMtIjI, ane sujAjI, nAmanA traNa kumArA hatA, temAM pATavI ku.zrI. dAdAjI gAdIe AvyA, (5) TA. zrI. dAdAjIne bhAvisaMhajI nAmanA ekaja kumAra hovAthI te pachI teo gAdIe AvyA, e (6) ThA. zrI. bhAvasIMhujIne paNa mAdhavasIMhujI nAmanA ekaja kumAra haiAvAthI te pachI tee gAdIe AvyA, (7) ThA.zrI mAdhavasI hujIne pratApasIMhajI, kALubhA, ane zIvasI'jI, nAmanA traNa kumArA thayA, temAM pATavI ku.zrI pratApasIMhajI gAdIe AvyA, (8) ThA.zrI pratApasIMhujIne bhAvasIMhajI urphe bAlasIMhajI nAmanA ekaja kumAra hatA, tethI tee te pachI gAdIe AvyA, (9) ThA.zrI bhAvasIhajI urphe bAlasIMhajI tA. 28 julAi sane 1926 nA rAja deva thatAM teozrIne naTavarasIMhajI nAmanA ekaja kumAra hatA. te gAdIe birAjyA, paraMtu te nAmadAranI sagIra uMmara hAvAthI tAlukA ejansIMnA menejamenTa nIce thADAM varSa rahyo hateA.(10)hA.zrI naTavarasIhucha lAyaka uMmaranA thatAM gAdIe birAjyA, paraMtu-teozrInI joie tevI zArIrIka taMdurastI nahAtI tethI teozrI teja byAdhImAM thADI mudata rAjya bhAgavI, vi. saM. 1990 mAM aputra deva thatAM temanI gArdIe tenA pitAzrInA sagA kAkAnA dIkarA ku.zrI caMdrasiMhajI gAdIe AvyA e vidyamAna [11] ThA.zrI caMdrasi'hajI sAhebe yAgya keLavaNI lai ane jAmanagara sTeTamAM thoDA vakhata peAlIsaDIpArTamenTamAM saravIsa karI. yeAgya anubhava meLavela che.- [dvitiyakhaDa
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhADavA tAlukAno itihAsa 140 chaThThI kaLA] che bhADavA tAlukAnI vaMzAvaLI 6 (1)ThAkorathI hakAchaci thI mAthAkI garama) vi. saM. 1782 (2) ThA.zrI kheMgArajI ajIjI [aNIyALI] tamAcIjI hiDamatAlA] (3) ThA.zrI nAyAjI raghAbhAI uphe haraghoLajI [ kharerA ] (4) ThAthI vanAjI AtAjI | divALIyA] (5) kAkI kahAjI mAtAjI (6) ThA.zrI bhAvasiMhajI (7) ThA.zrI mAdhavasiMhajI nA (8) ThA.thI tApasiMhajI mAdhubhA zasika (9) .zrI bhAvasiMhajI (11) kAThIcandrasiMhajI [vidyamAna] (10) mA.zrI naTavarasiMhajI zrI yaduvaMzI-bInaakhatyArI tAlukAone itihAsa, vesTarna kAThIAvADa sTeTa ejansI tAbe nIce lakhyA gAmanA tAlukadAro yaduvaMzI che, 1 zIzoga-cAMdalI, 2 vIravA, 3 kAMkarIALI, 4 mavA, 5 koTaDA nAyANI, 6 muLIlA-DerI, 7 dhrAphA, 8 sAtudaDa, temAnAM nAM. 1 thI 6 sudhInA lodhIkA thANuM tAbe che. ane nAM. 7-8 dhrAphA thANuM tAbe che, teo tamAma yaduvaMzI jADejA rAjapUto che. teomAMnA keTalAekanI hakIkata A ItihAsanA prathama ane dvitIyakhaMDamAM AvI gaI che, te paNa teo bI vArSIka keTalIka khaMDaNI bhare che. ane tAlukadAronAM nAmo vagere jANavA mATe nIcenI hakIkta sane 1928 nA ve. I. sTeTa ejansInA aMgrejI pustaka uparathI ApavAmAM Avela che.
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrIyaduvaMzaprakAza - [dvitIyakhaMDa tAlu | brITIza | junAgaDhane kAnA sarakArane | joratala- kula gAmanuM tAlukadAranuM nAma. khaMDaNI | bInA | rU. A. po. nAma | rU.A.pA.rUA.A.pA.) 1 zIzAMga1 jADejA gagubhA nArasIMga cAMdalI 75-5-4 315-5-4 240-0-0 i , pratApasIMhajI paMcANajI 12 0-00 370-8 157-10-8 , bhagavAnasIMga bApubhA 120-0-0 37-10-8 157-10-8 , dAnasIMga caMdrasIMga 180-0-0 56-8-9 23-8-1 , takhatasIMga kesarIsIMga 60-0-0 18-13-4 2 vIravA 78-13-4 3 kAMkasI ' , rAmasIMga zIvabhA 149-0-0 44-0-0 193-0-0 yALI- 1 , bAlubhA harIsIMga 84-0-0 27-0-0 111-0-0 4 mavA , , , zIvubhA DuMgarajI 60 -0-0 19-0-0 09-0-0 , pathubhA bhagavatasIMga 30-00 9-8-0 39-4-0 mAnasIMga harIsIMga 30-0-0 39-400 5 keTaDA , zIvasIMgajI harIsIMgajI) gAyaka | 143-0-6 38-4-ka 181-4-9 nAyANI 2 | , kesarIsIMga puMjAjI (vAhane ! 143-0-5 38-4-ka 181-4-8, ,, muLajI jeThIjI (khaMDaNI 14-0-5. 38-ka-2 181-4-7 ,, pratApasIMga chavaNasIMga) bhare che. 1114-30-3-4 143-ra-0 6muLIlA /1 , khoDubhA vajesIMga 426-5-4 58-5-4 484-1998 DerI , jIjIbhAI gorakhajI 213-2-8 29-2-8 242-5-ja , umedasIMga kAMthaDajI 217-2-8 29-2-8 242-5-4 , rUpasIMga satAbhAI 213-2-8 29-2-8 242-5-4 , kheMgArajI kAkAbhAI 29-2-8 242-5-4 7 dhrAphA ghanazAmasIMhajI sujAbhAI 853-3-5 268-3-41 21-6-9 >> merajI khImAjI 672-4-0 211-5- 883-9-3 >> bApumAM umAbhAI 131-1-ja 41-3-ka 172-4-8 * gAvAMdasIMga nathubhAI 131-1-4 4-3-4 172-4-8 , karazanasIMga saMkarasIMga 608-1-6 191-2-6 78-4-0 | dhIrasIMga kezAjI 430-15-2 135-77 566-6-8 , sAmatasIMga hothIbhAI 667-7-0 209-1300 877-4-0 che nAnabhA kALubhA ? 35-10-5 149-10 , muLubhAI rAmasIMga 98-7-8. 30-11- 129-7-0 sAbudaDa . harIsIga rAmasIga 684-11- 215-4-11 900-0-0 , jeThIbhAI kALubhAI 26 -- 81-14-4 342-5-4 >> sadAbhAI gagajIbhAI 26 - - 81-14-4 342-54 , muLubhAI vajesIMga 260-6-11 81-14-5 342--4 217-2-8 6 ( 6
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ charI kaLA] bIna akhatyArI tAlukAno itihAsa 149 upara mujaba [1] thI [17] grudhInA, gAmonA tAlukadAro-jAmazI rAvaLajInAja vaMzajo che. ane kayA TeTa-tAlukA]mAMthI gIrAza laI utaryA (judA paDayA) te ApaNe baMne khaMDamAM AgaLa vAMcI gayA--mAtranAM-[8] sAdudAnA tAlukadAro-jAmazIbhavaLajI nA vaMzajo nathI paraMtu te pahelAMnA jAmazrI harabhamajI ke jeo kacchamAM vi.saM. 1518 thI 1525 sudhI gAdIe hatA. ane teozrI caMdrathI 167 mA zrI. ku. thI 112 mA ane jAmanarapatathI 70 mA jAma hatA teozrIne cha kamAro hatA. temAM pATavI kazrI haradhamaLajI gAdIe AvyA. ane tethI nAnA kumArazrI kAnAjInA vaMzaje kAnA zAkhAnA rAjaputa kahevAyA--(juvo prathamakhaMDa pRSTha 90) teonA vaMzajo jayAre jAmazrI rAvaLajI hAlAramAM AvyA tyAre teozrInI sAthe kacchamAMthI hAlAra bhumimAM AvyA hatA, e kAnAzAkhAnA rAjapUtone kabaje hAla nAM. 8 no sAtudaDa tAluke che. sAMbhaLavA pramANe jAmazrI rAvaLajI sAthe kAnAzrI-gajaNajIraNamalajI ane karaNajI nAmanA traNe baMdhuo hAlAramAM utaryA temAMnA raNamalajIe rodhela sara karyuM, ane gajaNajI tathA karaNacha DerAvALI chIkArI sara karI tyAM rahyA, gajaNajInA putra verAjI thayA temaNe vAvaDI-sAtudaDa sara karyuM-te evI rIte ke sAtudaDamAM te vakhate bogharA zAkhAnA kAThI ane paDhIAra zAkhAnA rajapUtanuM rAjaya hatuM. teo bannene aNabanAva thatAM paDhIAra rAjapUtanI madadamAM verejI gayA, ane kAkIene mArIne tene hIse pita mahenatanA badalAmAM lIdhe. paraMtu keTaleeka varase paDhIAra nabaLA paDatAM tene paNa harADI-sAtudaDane 12 gAmano tAluDe verAjIe kabaje karyobAra gAmamAM traNa TIMbA ujajaDa che ane hAla 9 TIMbAo vase che ane temAM teonA vaMzajo rahe che.-- 1 sAtudaDa, 2 vAvaDI 3 rAjaparA 4 pIpaLIuM e cAra gAmo ejansInI hakumata taLe che.) 5, kAnAvaDALA 6, pIpaLIuM 7, meghAvaDa 8, thoraDI 8, pIparaDI (e pAMcagAma jAmanagara sTeTanI hakumata taLe che.) maLI nava gAmomAM temanA vaMzajo che, daMtakathA che ke verAjI beTamAM malu seDhAne tyAM paraNyA hatA. temanAM strInuM nAma rANubhA hatuM, temane zrI kalyANajI upara ghaNuM ja iSTa hatuM. beTamAM dararoja te kalyANarAyajInI mUrtinI sADa pacAre pujana vidhI karatAM jyAre sAsare javA prayANa karyuM. tyAre kalyANajInI murti temanI rajA lai velamAM sAthe lAvyAM, savAre gugaLI (pujArI brAhmaNone khabara thatAM teo vela pAchaLa AvyA, tethI bAI gabharANuM paraMtu mutimAMthI avAja thayo ke "gabharAo nahiM mArA vajana pramANe teone senuM Apaje tethI te senu laI pAchA jaze." gugaLIe AvI muti upADI temAM aNutala bhAra jaNAvAthI upaDI nahIM tethI bAIe muti bhArobhAra senuM ApavA kahyuM teNe rAjI thaI hA kahetAM muti taLI, bAIe to pitAnA tamAma AbhUSaNe murtinA sAmA chAbaDAmAM melyAM paNa suvarNanuM vajana vadhu thatAM akeka ghareNuM chAbaDAmAMthI levA lAgyAM. chevaTa nAkamAM paheravAnI eka natha bAkI rahetAM tenA vajana pramANe murtivALuM chAbaDuM barobara thatAM te natha gugaLIne ApI vidAya karyo. ane bAI muti laI sAtudaDa AvyAM ane tyAM devuM caNuvarAvI temAM te mutinI pratiSThA karI, je
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zrIyaduvazaprakAza [dvitiyakhaDa zA hAla meAAda che ane kharA aMta:karaNunA zuddhabhAvathI sevA karanArane tenI zradhdhA pramANe te suti phaLa Apeche. tevA dhaNA dRSTAMtA sAMbhaLelAM che.kAnAjInA vaMzajonA nAmeAnI vaLI nIce ApI che. ane je gAmamAM gIrAsa maLyA te paNa temAM darasAveluM che, verAjI pachInA AThamA purUSa kesarajIe vi.. sa. 1913 mAM chaTThA kalAsanAM akhatyAra meLaLyeA hateA ane vi. saM. 1919 mAM zAhI darabAramAM khurasInI beThaka paNa meLavela hatI. teo vi.saM. 1929 mAM svadeg gayA te pachI e varSe vi. sa. 1931 mAM te haka keTalAMeka kAraNathI gayA hatA, e kAnAzrI verAjInA pautra tamAcIjI sAtudaDhamAM rahyA hatA tenAthI pAMcamA purUSa gagajIbhI thayA, teozrI kalyANujInA ananya bhakta hatA. tene saMdhIenA sAthe dhIMgANuM thayela tevakhate "kalyANarAyajI"e pAtAnI murtitA prabhAva jaNAvI peAtAnA bhaktanI madada karI hatI te gagajIbhInA sadAsI thayA ane temanA ku.zrI rUpasIMgajI sAheba mahu+ma jAmazrI sara. raNajItasi'hajI sAhebanA e.DI.sI.ane rayAsata ephIsaranI umadI jagyAe dAkhala thayA hatA te atyAre paNa jAmazrI 7 digvijayasihajI sAheba bahAduranI maherabAnIthI teja hudA upara kAyama che.evI rIte teozrI lagabhaga 25 thI 27 varSa thayAM jAmanagara sajyanI yathA yAgya sevA bajAvI rahyAche. ane temanI rAjyakA kuzaLatA e teozrI hAla sajnmakuTuMbane soMpUrNa prema ane cADha meLavI rahyAche. '... upara mujaba A itihAsanA prathama ane dvitIyakhaMDamAM 21mA jAmazrI rAyadhaNujInA pATavI kumArazrI gajaNajInA vaMza atyAra sudhInA vistAra purvaka kahevAmAM AvyA.--have teozrInA sahuthI nAnAkumArazrI eDAjI-ke jeone mAtaMgadevanA kahevAthI, jAma-rAyadhaNajI e kaccha dezanI rAjya gAdI ApI hatI, (juvA prathamakhaMDa pRSTha 79) ethI have pachInI kaLAmAM jAmazrI meThAjIneA vaMza vistAra-( kaccha bhuja-mArabI-mALIA-nA itihAsa ) kahevAmAM Avaze. --- # kAnAzAkhA, tAluke sAtuDa-vAvaDInI vaMzAvaLI jAmazrIharadhoLajI kaccha ) ca'167 zrIkR. 112 fA.zrI kAnAjI [kAnA rajaputa kahevAyA] vajAjI tenA traNe kumArA jAmazrI rAvaLajI sAthe hAlAramAM AvyA. |* teozrIne pAMca kumAre| hatA. temAnAM khIjA ku. kAnAjInA kAnA rajaputa kahevAyA
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ chakaLA] bIna akhatyArI tAlukAne itihAsa. 151 raNamalajI gajAjI (chImArI) (raghela) karaNujI. DarAvALI chIkArI) surAjI vereja (sAtudaDa-vAvaDI sara kartha) khImajI jIvaNajI najI alIejI (vAvaDI) (kAnAvaDAlA) (pIpaLI -pIparaDI) (meghAvaDa) vakIjI rAmasI gai ( vAvaDI ) juNejI . gujaSNujI tamAcIjI' (- sAbudaDa T) - harabhamajI. lAkhAjI. mAlajIbhI rINAjI nAkAjI harabhamajI devAjI nAjI urphe nAraNajI nathubhI" kesara(chaThA kalAsane akhatyAra meLavela hatA.) gagajIbhI sadAlI rUpasIMgajI eDI.sI. mahArAjA jAmasAheba rAmasaMgajI jazo) jAlamasaMgajI harIsIMhajI. (tAlukadAra) itizrI gajaNa vaMzane itihAsa samAsA: (ItizrI SaSTIkaLA samAmA )
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa 4 zrI samI kaLA prAraMbha: zika zrI kaccha (bhuja) sTeTane ItihAsa, rasa sarahada-pUrva ane uttare "raNa athavA sukAyela samudra pazcime arabI samudra ane siMdhumukha, dakSiNe-kacchI akhAta ane hiMdI mahAsAgara te rera tathA 24 akSAMsa ane 68 tathA 7 rekhAMsa vacce Avela che. tene vistAra pUrva pazcima 160 mAIla ane uttara dakSiNa, 35 thI 70 mAIla che. A rAjyanuM kSetraphaLa Azare 76 16 co.mAIla che. ane 9000 skavera mAila raNa che. vastI sane 1921 nI gaNatrI mujaba 4,84,547, mANasanI che. temAM 60 TakA hiMdu che. ane bAkI musalamAna jaina vagere bIjI jAtInI che. upaja-daravarSanI sarerAza vAlIka upaja rU. 23 lAkhanI che ane kharca 19 lAkhanuM che. briTIza sarakArane vASaka khaMDaNInA rU. 88000 A sTeTa bhare che, temaja 27 jAgIre, pitAnA tAbAmAM (khaMDIA) hoI teo kacchane khaMDaNI bhare che. baMdare mAMDavI muddA jo tuNA ane kaMDalA che.-udhoga-AzApurI dhupa ane mIThuM kacchamAM puSkaLa pAke che. -cAMdI senAnAM mInAkArI kAme ghaNAja citta-AkarSaka thAya che. temaja talavAra, baMduka AdI hathIAro sArA bane che. reve kaMDalA baMdarathI bhuja tathA bhacAu sudhI (nerogeja) cAle che. te sivAya mAMDavI, aMjAra, muMdrA, tuNu vagere raste pAkI saDake che. A rAjya pharsTa kalAsa sTeTa hAi saMpurNa adhikAra bhogave che. pATavI kumAra gAdIe AvavAno rIvAja che, kAThIAvADanA bIjA sTeTo mAphaka A sTeTane paNa zAhI sattA sAthe kelakarAra thayA che. - prAcina itihAsa; -- AjathI hajAro varSa purve mahAna dharatI kaMpanA AMcakAthI samudranA peTamAMthI jamInane eka TukaDo pANInI sapATI para beTa' svarUpe bahAra nIkaLI Avyo, evuM bhUgarbha zAstrIonuM mAnavuM che, e pradezano AkAra lAMbA vAMkA tuMbaDA jevA ke kAcabA jevo che. te uparathI ( saMskRta bhASAmAM kAcabAne kaccha kahe che) e dezanuM nAma kacchapaDayuM hoya tevuM purANenuM mAnavuM che-te pradeza prAcina kALane che, tema zrI bhAgavata ane matsya purANamAM laMbANathI varNana karela che,--bhAratavarSanA cAra purAtana mahA-sarovaranuM varNana purANomAM che. himAlaya parvatanI upara (1) mAnasarovara pazcime kaccha dezamAM siMdhusAgara pAse (2) nArAyaNa-sarovara, dakSiNe (3) paMpAsarevara, ane madhye siddhapura pAse (4) biMdu sarovara, e cAra mahA-sarovaro paikI nAM. (2) nArAyaNa sarovara kaccha dezanI pazcime lakhapata tAlukAnI vAvyakhuNe AveluM che te sarovarane vistAra pUrvakALamAM cAra jana hovAnuM purANomAM lakhela che. temaja mahA, nArada sanakAdika yogezvara, kapila maricI AdI maharSie, e puNyabhUmi para Azrama bAMdhI rahetA, ane mumukSuone upadeza ApatA tema zrI. bhAnA SaSTha skaMdhanA pAMcamAM adhyAyamAM ullekha che.--e nArAyaNa sarovarathI a Sane aMtare zrI koTezvara mahAdevanuM tIrthadhAma ghaNuM prAcIna kALathI prasiddha che. tevIze purANomAM kathA che ke-laMkApati rAvaNe kailAsamAM tapazcaryA karI. ajara amara rahevA varadAna
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ samIkaLa] kaccha sTeTano ItihAsa. 153 mAyuM tyAre mahAdeve prasanna thaI. eka lIga ApI varadAna ApyuM ke "laMkAmAM e lIMganI sthApanA karI nItara pujana karIza te ajara amara rahIza paNa mArgamAM tene kayAMye makIsa to te tyAMja raheze " ethI e lIMga hAthamAM laI rAvaNa laMkA javA kacchamAMthI pAcho pharyo e vakhateM devatAone e vAtanI khabara thatAM rAvaNa pAsethI te lIMga nIcuM choDAvavA bheLA thayA. brahmAjI gAyanuM svarUpa dhAraNa karI raste kAdavavALA eka khADAmAM paDyA ane devatAo tapasvInAM rUpa laI gAyamAtAne khADAmAMthI bahAra kADhavA sAra doraDAMo laI kheMcavA lAgyA. teTalAmAM rAvaNe te lIga hAthamAM laI raste nIkaLatAM devoe tenI sahAya mAgI. tethI rAvaNa eka hAthamAM lIMga rAkhI bIjA hAthathI doraDuM kheMcavA lAge, paNa gAya bahAra nIkaLI nahiM. tethI te gorakSAnA tAnamAM bhAna bhulI "lIMga ne pRthvI para mukI be hAthe deraDuM kheMcI gAyane kAdavamAMthI bahAra kADhI lIMga hAthamAM levA jAya teTalAmAM te lIMga jyAM melyuM hatuM tyAM tevAM koTI lIga thaI gayAM, potAne maLeluM lIMga kayuM? te rAvaNe zodhyuM paNa vadaMna pramANe te lIMga tyAMja rahyuM eTale rAvaNa nIrAza thaI laMkA gaye ane tyAM thayelAM koTI lIMga parathI "keTekavara" nAma kahevAyuM ane te lIMganI brahmAdI devoe tyAM vIdhI purvaka sthApanA karI kaccha dezane gurU dattAtraya, zrI kRSNa paramAtmA, pAMDa mahAvIra, (jainanA chellA tirthaMkara) buddha, Adya zaMkarAcArya, zrI vallabhAcArya, ane zrI sahajAnaMda svAmI, (svAmInArAyaNa) vagere IzvaravAroe padhArI pitAnA punIta pagalAMothI pavItra karela che, AzApurA mAtA jADejA rAjaputanI kuLadevI che. tenuM purAtanI maMdIra mAtAnA maDhanA nAmathI oLakhAya che. te ghaNuM prAcIna che ane skaMdhapurANamAM tenuM vistAra pUrvaka varNana che. kacchanAM nAnAM moTAM kula gAmo eka hajArane Azare che tenA rAjakIya ATha vibhAgo che (1) abaDAse (2) aMjAra (3) bhacAu (4) bhuja (5) lakhapata (6) mAMDavI (7) muMdrA (8) rApara-kaccha dezanA nIcenA jAgIradAro kaccha rAjyane khaMDaNa bhare che ane nIce lakhyA gAmanI jAgIro teo bhogave che temAM terAnI jAgIra sahuthI moTI che. kekArA. hA, sutharI, vIMjANa, saMdhAna. nAgarecA, mAthAlA, koTaDI, jADodara, cIAsara, kerA gajoDa, moTA asAmaDIA, ratADIA, moTI mo, meTI khAkhara, patrI, pherADI, vAMdhIA, cItroDa, lAkaDIo palAMsavA, ADesara, sanavA, geDI, belA, cIrAI, kuMbhAraDI, ledarANI, jatavADA, dharmAdA jAgIre:-madhanA kApaDI rAjA, dhINodharanA pIra, mANupharAnA kAna phaTA, nArAyaNa sarovaranA brahmacArI, bhuja moTI pizALanA gorajI, bhuja nAnI pizALanA gArajI, bhuja dvArakA maMdIranA adhIkArI, keTezvaranA pIra, baLadhIyAnA ayAsa, te uparAMta cAraNanI paNa keTalIeka (kherAtI) jAgIra che, kaccha sTeTa pitAnI TaMkazALamAM karInA sikAo pADI pitAnA pradezamAM calAve che. te kerI dharAsAI kerInA nAme prasiddha che-kacachane bAkIno prAcIna itihAsa prathama khaMDamAM keTale eka AvI gayo che
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitiyakhaMDa tethI caMdrathI 158mAM zrI kRSNathI 103jA ane jAmanarapatathI 21mA jAmazrI rAyaghaNajI thayA tene mAtaMgadevanI AjJAthI pitAnA nAnA kamAzrI oThAjIne jAma padavI ApI lAkhIyAra vIrAnI gAdIe besAryA hatA. tyAM sudhInI e vAta prathama khaMDanI chaThThI kaLAmAM AvI gaI che. tethI have jAma oThAthI kaccha dezano ItihAsa kahevAmAM Avaze. (1) jAma eThA (vi.saM. 1271 thI 1311caMdrathI 15 zrIkathI 104) lAkhIyAra vAyarAnI gAdIe jAma eThe AvyA pachI pitAnA bIjA bhAIo so sInA garAsamAM gayA, gajaNajIne be kuMvaro hatA, lAkhAjI ane jehAjI. uphe chojI, lAkhAjIe jehAjIne kAMIpaNa garAsa nahi ApatAM te rIMsAIne jAma oThAjI AgaLa lAkhIyAra vIyare AvIne rahyA. tyAM tene abaDe ane moDa nAmanA be putro thayA. lAkhAjIe pitAnA nAma uparathI karachamAM potAne maLelA pradezane hAlAra nAmathI prasiddha karI tyAMnA bArA gAmamAM rAjadhAnI sthApI e hakIkata prathamakhaMDanI chaThThI kaLAmAM AvI gaI che. . jAma e 40 varSa rAjya karI pitAnAM pAchaLa ghAo urphe gAhajI, dhalajI ane pAjIne mUkI vi. saM. 1411mAM deva thayA. (2) jAma ghAojI ugAhajI vi. saM1411thI 134 sudhI) te lAkhIyAra viyarAnI gAdIe AvyA pachI gajaNajInA kuMvara lAkhAjIe jata lekene Azare ApI jAma gAtAjIne niraMtara kanaDavA lAgyA. paraMtu lAkhAjInA bhAI jehAjInA kuMvaro abaDA ane meDanI sahAyatAthI lAkhAjI phAvI zakayA nahiM. jAma ghAojInA vakhatamAM vi. saM. 1752mAM bhayaMkara duSkALa paDayo. ane te kaccha kAThIAvADamAM " panotarA " nAme prasidhdha thayo. e vakhate kacchamAM rahetA dhanADhaya gRhastha jagaDuzAe e duSkALamAM kacchI prajAne anna vastranI ghaNI ja madada ApI hatI eTaluM ja nahi paraMtu kAThIyAvADamAM paNa keTalAMka taLAva, vAvo ane maMdira baMdhAvI duSkALathI pIDAtI prajAne bacAvI dezanI AbAdI jALavI hatI. kacchamAM AvelA bhadrezvara baMdarane vAghelA rAjapUto AgaLathI jagaDuzAhe verAvaTamAM kabaje karI mahAvIrajInA daherAne jIrNoddhAra karyo. ane tenI AsapAsa bIjA 50 daherAMo caNavyAM, kacchamAM nemI mAghava, kunaDIAmAM harizaMkara kAThiyAvADamAM (vavANIAmAM) vIranAtha ane DhAMkamAM mahInAM maMdIre caNAvyAM temaja kAThIyAvADamAM AvelA miyANI (mInalapura) baMdara pAse koyalA DuMgara para bIrAjelAM harasidhdha mAtA (gAMdhavI mAtA)nI dRSTithI samudranAM vahANo gArata thatAM aTakAvavA mAtAjIne prasanna karI te parvatathI nIce lAvI taLeTImAM tenuM bhavya maMdira baMdhAvI ApyuM temaja dharmazALAo pANInI paraba, annakSetro baMdhAvI AvAM aneka kAryo jagaprasiddha jagaDuzAe karyA hatAM. jeTalAka ItihAsakAra e jagaDuzAha vikramanA sobhA saikAmAM thayo hato, tema lekha che.
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThThI kaLA] kaccha sTeTanA itihAsa jAma ghAAIne cha kuvara thayA hatA. temAM (1)hajIne rAjagAdIe besADayA ane (2) anerane bADI vigere gAma (3) vAsaNajIne leDI tathA bAMDIyA vigere,(4) budAne umeryuM khaTAu juNucA dhruphI (5) lAjaDajIne levIyuM ane (6) AmarajIne bADI vigere gAmo gIrAsamAM ApI vi. saM. 1341mAM jAma ghAo svarge sIdhAvyA. (3) jama veNujI (vi. saM. 1341thI 1377) A vakhate poyaNunI sarahada bAbata gajaNajInA patra rAyaghaNajI sAthe takarAra cAlatI hatI. temaja lAkhIyAra vIyare rahetA abaDA tathA moDane pitAnA jANuM rAyaghaNajIe samAdhAnI karI tene gIrAsa Apo tethI abaDAM tathA moDe lAkhIyAra viyaro choDyA pachI jAma viheNajIne tyAM gAdI rAkhavI sahI salAmata nahi lAgatAM habAimAM rAjadhAnI sthApI rAyadhaPjI vastIne herAna karavA lAgyA pAchaLathI baMne vacce suleha thaI ane cha eka mAsa vItye jAma haNu gujarI jatAM tenA putra mULavALane gAdI maLI. [vi. saM. 1377] [4] jAma maLavAjI (vi, saM. 1377thI 1403) | muLavAjI zarIre ghaNAja nabaLA ane azakta hatA temaja tenA kAMDA sudhInA baMne hAtha kaI paNa jAtanA vAnA daradathI pIDAtAM hathiyAra pakaDI zakatA nahi tethI tenI nabaLAIne lAbha levA gajaNajInA vaMzamAM jAma harapALa thayA te kAThI, borIcA ane jatanI sahAyatAthI habAI upara avAranavAra AkramaNa karavA lAgyA. A vakhate mAtaMgadevanA vaMzamAM mAmai nAmanA mAtaMgadeva junAgaDhathI AvatAM jAma mULavAjIe potAno roga kADhavA yAcanA karI, te devane dayA AvatAM devI madadathI tene ArAma karyo ane harapALane harAvI jata lekene parAjya karyo temaja kAThI tathA umI vAghele tene nAyaka hato tene paNa harAvI kAle, -mAmaiyA mAtaMga viSenI hakIkta - mAtaMganA vaMzamAM teramI peDhIe eka "mA" nAmane mahAna pratApI bhaviSya verA ja hato, te mAmai junAgaDhanA rAjA joDe copATa ramato hato teTalAmAM tenuM aMga ekAeka thaDakI jatAM (kamakamATI AvatAM) te bolyo ke mane mAranAra pedA thaI cUkyo che. tethI huM have tenA pAse jaIza " ema kahI rA'ne chellA rAma rAma karI jeThavAonA rAjamAM (dhumalImAM) AvI tene rAjAne kahyuM ke "tArI dhumalIne nAza jAma unaDane dIkaro bAMbhaNIo karaze" ema kahI keTaluMka jeThavAonuM bhaviSya bhAkhyuM. tyAMthI cAlatAM te abaDA aNubhaga AgaLa AvyuM. abaDo tene deva tarIke mAnate. tethI tenI pAse rahetA eka laMghAe mAmaiyA mAtaMganI parIkSA karavA bilADAnuM mAMsa rAMdhI devane pIrasyuM A hakIkta abaDe jANato hovA chatAM tenI karAmata jevA teNe kAMI ladhAne
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa kahayuM nahi, jamatI vakhate bilADAnuM mAMsa najare jotAMja mAmaideve pANInI aMjalI maMtra bhaNIne chAMTatAM bilADe sajIvana banI cAlato thayo. ane de gusse thaI abaDAne kahyuM ke " AvA nIca laMdhAnI sobatathI te mAruM apamAna karyuM che. mATe tene zApa ApuM chuM ke " tuM have thoDA ja vakhatamAM tArA hAthathIja tArA kuTuMbano nAza karIza ane tAruM mRtyu musalamAnanA hAthathI thaze eTaluM ja nahi paNa tuM mRtyu vakhate musalamAna thaIza" tyAMthI cAlI mAmaiyA mAtaMgadeva habAimAM jAma mULavAjI AgaLa AvyA, jAma mULavAjIe pitAnA deva jANIne ghaNuM ja AgatA svAgatA karI ane tenuM mana-rAjI thatAM pitAno roga maTADavA araja karI mAmai deve tene kahyuM ke eka pADe laI jALe cAla (jALa bhUjathI izAna koNamAM che. tyAM mAtAjInuM sthAna che. temaja tyAM traNa jALanA jhADa ane eka oTe che) tyAM deva vagere so gayA. ane govALa eka pADe hAMkI Ave tenI sAthe eka nAnuM pADuM paNa AvyuM tene pAchuM hAMkI kADhavA govALe ghaNI ghaNI mahenata karI, paNa te gayuM nahi. tethI mAmai deve kahyuM ke " A pADuM jatuM nathI mATe bhaviSya ema lAge che ke dareka rAjAnA vakhatamAM kaMikane kaMika aNadhArI aDacaNa cAlI Avaze. paNa bahetara che. have jAma mULavAjI pitAnA hAthathI beunA baLidAna mAtAjIne Ape. " ema kahI mAmaideve khAMDuM (taravAra) muLavAjInA hAthamAM ApyuM mULavAjIe khAMDa upADayuM ke surataja tenA baMne hAthomAMthI "vA" jato rahyo ane jakaDAI gayelA hAthe chuTTA thayA tethI pitAne hAtheja balidAna dIdhuM. thoDo vakhata gayA pachI maLavAjI taMdurasta thatAM mAmaidevane sAthe lai kAThIo tathA jato upara caDI gayA, tyAMthI pAchA vaLatAM rastAmAM lazkarane pANInI tarasa lAgI. AsapAsa kayAMye pANI maLyuM nahiM. grISma RtunA tApamAM sahu akaLAya gayA. eTalAmAM eka zraddhAvALo rAjaputa bolyo ke deva sAthe che zuM phikara che?" tyAre bIjo koI devanI mazkarI karavA bolyo ke deva mutare te pANI maLe bAkI AsapAsa te kayAMya pANI che nahi." A vAta mAmaidevane kAne paDatAM te pezAba karavA beThe ane tethI eka moTo "gho' cAlyo jene haju leke " Idri gho " kahe che. e gho kacchamAM AvelA kaMDa paragaNAmAM che. ne pezAbanA jevI haju dudha mAre che. mAmaideva jAma muLavAjInI rajA laI pitAne mAranAra jAma naMda nagara sAme ( nagara ThaThThA )mAM jAma jAdAnA ghAyAjInA vaMzamAM janmyo hato tyAM gayA. jAma naMde paNa pitAno deva jANI teno ghaNoja Adara satkAra karyo. tyAM keTalAMka varSo vityA pachI eka khavAse jAma naMdAne kahyuM ke "tamAro deva bahuja karAmata vALo che mATe je kahe to Apane kAMI paNa karAmata batAve " e sAMbhaLIne jAma naMdAe deva AgaLa kAMIka tamAso batAvavAnI mAgaNI karI tethI mAmaideve potAnA paga lAMbA karI kahyuM ke " tuM mArA paga para tArA paga rAkhI ubho rahe " jAma naMde tema ubho ane jue che to * pite dIlhInA bAdazAhI janAnakhAnAmAM gayo che tyAM bAdazAhanI huramo eka hAjamAM nagna thaI jalakrIDA kare che, teonI najare pote caDatAM huramo tenA para Azaka thatAM tyAM teNe tenI sAthe krIDA karI AnaMda vaibhava mANyo. eTaluM joyuM ane anubhavyuM tyAM mAmaideve tene potAnA
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamI kaLa] kaccha sTeTano ItihAsa 157 paga parathI utArI mUko. jAmanaMdo A tamAsAthI ajaba thaze. paraMtu teno ughe atha lIdhe ke " Aje jema mane bAdazAhanuM janAnakhAnuM batAvyuM tema kAle koI bIjAne mArUM janAnakhAnuM batAve temAM zaMkA nahiM. mATe AvA purUSane jIvato rAkhavo e lAchama nathI " ema dhArIne mAmainuM mAthuM talavArane ekaja jhATake kApI nAkhyuM. turataja mAmaine dhaDe mAthuM potAnA hAthamAM jhIlI laI cAlavA mAMDayuM ane jAma naMdAne kahyuM ke " tuM mArI pAchaLa mutsaddI (lahIA ne mokala teo huM je bhaviSya kahuM te lakhatA jAya " tethI jAmanaMdAe te pAchaLa mutsaddIone mokalyA. ne mAmaidevanuM mAthuM nIcenA duhAo belatuM cAlyuM ane mutsadIo te lakhavA lAgyA:| mAmai mAtaMganuM kacchIbhASAmAM bhaviSya kathana che duhAH-jadharIe jaMdhara thIdA, habe thidA aMgAra / jALa pADo na caDaMdho, taDe chuTaMdI kaccha tarAra // 1 // artha -dharIyA DuMgaramAM ghaMTIo ane habAyanA DuMgaramAM kAyalAe nIkaLaze tyAre kacchanI talavAra jaze, zuM thavAnuM che. ] jo ne kuvo, tAva thI - svAkhaDa thIM do kacchaDo, jADe je mulA // 2 // artha -kAjI (koThArAne kuDadharajI (sAMghaNu) mULajI (ADesara) ane rAyaghaNajI nAme rA thaze tyAre jADejAone hAtha kacchamAM DoLa thaze. (rA. zrI, rAyaghaNajInA vakhatamAM thaI gayuM) DhAla pInaMdI tarAraM pInaMdI, pInaMdI kaTArI / jAcaka pInaNa chaDIdA, jaDeM thIM dI lureMjI vArI // 3 // artha:-tarakaTAIne vakhata Avaze. jAcaka jAcavuM choDI deze, ane DhAla taravAra, kaTArI bhIkha mAgaze, (vakhata AvI cUkyo che.) lUra jagaMdhA lokameM, khoTA maDaMdhA khatta / mo na DIdhA maMgaNe, lAye parIye patta, // 4 // artha lokomAM tarakaTa jAgaze khoTo khatta maMDAze ane pitAnA pUrvajonA parIyA vAMcanArane mAna Apaze nahiM. (hAla te samaya cAle che.) jeDo thIdo jhIkaDI, tita mIlaMdA me / habe kaNI pataMga jI, zAmake lagaMdhI khe // 5 // artha:-jhIkaDI pAse yuddha thaze. tyAM mIyANAo bheLA thaze. ane habAmAM Aga lAgaze. tenI dhuMkhaLa (dhuM vo) zAma jakha upara lAgaze (saM. 1881mAM yuddha thaI gayuM) ukaraDe teM DIyA baraMdhA, muMghA thIdA mii| parajA rAjo sAmI thIMdI, eDA acIdA DI // 6 //
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitiyakhaMDa artha -ukaraDA upara dIvA baLaze (myunisipAlITInAM phAnaso baLe che) vakhata upara varasAda nahi varase ane prajA rAjAnA sAmI thaze evA divaso Avaze. (cAle che) caDI vaDalA DAra. thuDa vIDhaMdA piiddjo| jADejA jaDa dhAra, haka na roMdho kInajo // 7 // artha --vaDanI DALa upara besIne (pate beThelIja DALanuM) thaDa vADhaze tevA jaDa buddhi vALA jADejAo thaze tyAre tene kAMI haka raheze nahi thavAnuM che) vejAreM teM merA thIMdA, jADejA juvAna / sabha veMdhI, kacha kAchoTI, rakhIM DIdho remAna // 8 // artha jADejAo seMjaLa upara bheLA thaze tyAre badhuM jaze paNa izvara kacchanI lAja rAkhaze. (yavAnuM che) khIra khathe dhAna kItte, muMda varasaMdA mii| jADejA jALAM khodIMdA. eDo acIdA DI // 9 // artha-dudha gheTAM bakarAMmAM raheze (kAI, zeramAM raheze. tevo artha kare che) anAja keIka bhAgyazALIne tyAM raheze. varasAda jhAkaLIyA thaze ane jADejAo jALAo daze tevA divase Avaze. (thavAnuM) ___ kuMvara vIkaMdA kAThIyu, rA' vIkaMdo ghaa|| khIra khathurIye, anna paDe, gaDheMja huMdo vA // 10 // artha -kuMvaro lAkaDAnA vepAra karaze, rAjA ghAsa veMcaze. ane dudha zeramAM raheze anAja vADI paDAmAM thaze. ane [vA] vastI [vAsa] kilA vALA zaheramAMja raheze[thavAnuM] khacaraDA khIra poMdA, tagaDAiMdA tAjI / bhalA mADu vIThA roMdA, pUchAijA pAjI // 11 // artha:-khaccara gadheDAne dudha pAze. devAMgIghoDAone mAthe bhAra bharI tagaDaze lAyaka mANaso ghera besI raheze ane luccA pAka mANaso pAMcamAM puchAze [cAluM samaya cAkara huMdA zeThIA, ThAkara huMdA tthotth| prajA huMdI pApaNI, ujaDa huMdA goTha // 12 // artha:-cAkara dhaNI thaI paDaze. rAjA mukhe thaze. prajA pApAcaraNa vALI thaze ane gAMmaDAo ujajaDa thaze. (samaya cAlu che.) sabharIyA sabhara karajA, golA pIdhA ge| pIchANI viNa pUjaMdA, jeMjo mAna ko pe // 13 / / artha-samajI leke sabura karajo. golA ane vagara pichANa vALA pUjAze khAnadAnI vagaranA mANasane sArA darajajA maLI. (cAlu samaya.) vo vaoNdho hIkaDo, juraMdhI baMdha arodd,| me macchI jo roDa, samA khedhA sukhaDI // 14 //
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ samIkaLa] kaccha sTeTane itihAsa 15 artha-araDa baMdhano baMdha tuTI jaI mIThA pANInI eka nahera kacchamAM Avaze. ane sukhaDInI peThe mAchalAMone samAo khAze. (thavAnuM che.) * vALA vIguM na vaTaMdA, jeThavA baraDe baar,| jADejA kheDeso khedA, bIyo rAja duvAra // 15 // arthavALA rAjaputene hakaka viNuM nadInI pele pAra raheze. ane jeThavAne hakaka baraDAthI bahAra raheze, jADejAo gharakheDa karaze te khAze bIjI tamAma upaja rAja darabAre jaze. [ cAlu samaya ] DheDha mayuM dhArIdA, kuMbhAre ghoDA / __ zeTha ziroyu bAMdhIMdA, taDe turkANA thoDA // 16 // artha:-DhavADe bheMsuM, ane kubhAravADe ghoDAM baMdhAze, temaja vANIA zirAhI taravADuM bAMdhaze te divase turakA-(musalamAnI) rAjayo DAM jovAmAM Avaze. [cAlu samaya khura pagAMne khapanIyu, sarAI perIdA sarAra / / 'mAmaiyo ce malakameM, taDe chuTaMdI tarAra // 17 // artha-pagarakhAmAM nALyuM jaDAvaze. kaphanI (paheraNake paheraze. ane sarAI (urabI coraNAo) paheraze tyAre mA kahe mUlakamAMthI taravAra chuTaze. (cAlu samaya.) uparanA ghaNuM duhAo mAtaMgadeve kahela te rAjavahImAM nedhI kacchanA upayoganA hoI jAmanaMdAe te duhAo jAma mULavAjIne habAI mokalI ApyA. hAla paNa kacchanA teSAkhAnAmAM A duhAonI nodhapothI che. mAmaiyAnuM dhaDa same nagarathI duhA belatuM cAlI siMdhamAM AvelA "zeNI gAmanI sarahade paDayuM. hAla tyAM tenuM samAdhi maMdira mojuda che. kacchamAM te vakhate kAThIonuM jora hatuM temaja umI vAghelAnI sahAyathI kAThIo moTuM lazkara laI habAi upara caDI AvyA e bhayaMkara laDAImAM jAma maLavAjI vi. saM. 1403mAM kAma AvyA. tene traNa putro hatA. kAMjI, barAca, ane relIo, * vara vA vavA jevA ke tharA [pAThAMtarI vALA vINu vaTaMdA, hada covAI hAlAra // 1 // artha -vADhera rAjaputo darIyAne khALa ulaMghI jaze (te vakhate nAganA baMdara sudhI darIo hatA.) jeThavA rAjaputo ba DuMgaranI sAmepAra raheze ane vALAzAkhAnAM rAjaputo vINuM nadIne sAme kAMThe rahese e aMdaranI sarahadane leke hAlAra kaheze. rAvAM jhakaDo rakhaMdA, dalAMdhArAM pAra / / kheDIdA so khIMdA bai rAvaLa dhvAra // 2 // artha rAva zAkhAnA rAjapUto (jhakaDo eTale) mANasone ja rAkhaze. dalazAkhA nA rAjaputa [dhAra] DuMgarAnI pADozamAM raheze ane je gharakheDathI jeTalI jamIna kheDaze teTalI tene kabaje raheze bAkInI bIjI jamIna rAvaLa jAmanA [dAra) darabAra bhaLaze. [ ItizrI samI kaLA samAptA. ]
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa | zrI aSTamI kaLA prAraMbha: (5) jAma kAMjIla vi. saM. 1403thI 1470 sudhI) jAma kAjI habAinI gAdIe besI pitAnuM vaira levA mATe kAThIo tathA vAghelA upara moTI savArI laI jatAM tene kacchamAMthI kADhI melI niraMkaTa rAjya ka7 varSa karI pitA pAchaLa AmarajI, verAjI, nAMgIjI, paMcANa, ustIe ema pAMca kuMvara melI svarga sIdhAvyA. moTA kuMvara AmarajIne rAjagAdI, verAjIne vaMgaDADora ane ghaDelI nAMgIAine gAma mAMgIo paMcANane be kuMvaro hatA. jADe ane vimaLaze. temAM jADAne miyApaDa ane ADa vamaLazIne jhUra ane ustIAine gAma ustIo vigere garAsa maLyo hato. (6) jAma AmarajI (vi. saM. 1470thI 1485) habAInI gAdIe jAma AmarajI AvyA e vakhate kacchamAM cAre dizAe ghaNI ja zatI hatI, paraMtu kAbulamAMthI ociMtI ja AvatAM tenI sAthe AmarajIe vIratAthI laDI phejane hAMkI kADhI, paNa te laDAimAM potAne sakhata jakhama thatAM tene bacavAnI AzA na rahI. tethI chevaTa aMtakALane samaye pitAnA kuMvara bhImajI tathA mokaLasiMhane bolAvI kahyuM ke "tamArI aparamAtAne dhAna che tethI kahuM chuM ke je tene kuMvarI janme te koI sArA rAjyamAM paraNAvajo ane je kuMvara janme to tene mArI gAdIe besADajo enI khAtrI mATe mane vacana ApI pANI Apo te mane saddagati thAya" pitR bhakata kumAroe eja e vakhate pitAnI chellI AjJA mAthe caDAvI pANI ApyuM ane turta ja AmarajI deva thayA. 1 saM.14851 (7)jAma AmarANuM ane jAma bhImajI[, vyA 1528 | - 'jAma AmarajInA devathayA pachI tenI navi rANIne kuMvara janamyo ane tenuM nAma Amara (AmarANI) pADayuM te lAyaka umarano thatAM bhAioe tathA bhAyAtoe jAma AmarajInA kahevA pramANe tene habAInI gAdIe besADe eka vakhata jAma AmaraNa bhImajI tathA gokaLasIMha ane bIjA bhAyAtonI sAthe vADIomAM pharavA gayA. kheDutoe potAnA paDAmAM jAmazrI vigerene besADI bAjarAno pake pADI taiyAra karyo. ane te garamA garama khavAya te lIjajata Ave. tethI te peka eka ghaDAmAM bharI jyAM kacerImaMDaLa beThela che tyAM lAvI jAma AmarANI AgaLa ghaDo melyo. eTalAmAM e vADImAMthI eka ajAyaba pamADanAra pakSI nIkaLyuM, ane thoDe dura jaI beThuM, te navIna pakSIne jevA so DAyarAnI icchA thatAM tamAma mANase te pakSI pAse gayA. jAma AmarANIne paNa te pakSI jovAnI IcchA thaI. paraMtu vaiyA, cakalAM Adi
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamIkaLa] kacacha sTeTanA itihAsa. bIjAM ghaNAM pakSIo AsapAsa uDatAM hatAM, tethI te pakSIo A ghaDAmAne poMka khAI jaze athavA dhULamAM DhaLI nAkhaze evuM jaNAtAM potAnA mAthA uparanI pAdhaDI utArI te ghaDA mAthe (DhAMkI) melI. sahunI pAchaLa gayA. tyAM jaI pakSIne jeI so sAthe pAchA AvatAM cakalAMoe poMka khAvA mATe pAghaDI vIMkhI dhULamAM nAkhelI hatI, te pAghaDIne ghULamAM ragadoLAtI jaI bhAyAto bolyA ke " A pAghaDI jAma oThA dAdAnI che. Ama rakhaDAvanArathI te sAMcavI zakAya nahiM. Aje cakalAMe dhuLamAM khuMdI to kAle duzmano tene dhuLamAM, ragadoLaze to ApaNI lAja jAya mATe e zobhAve teja pahere " ema kahI sahue te pAghaDI bhImajInA mAthA para melA eTale bhImajIe ghaNIe AnAkAnI karI tapaNu badhA bhAyAtoe samajAvyuM ke" tame te tamAruM vacana pALyuM che. paNa A pAghaDI, gAdInI sahI salAmatI jALavavA mATe tamene paherAvIe chIe mATe nA pADaze nahiM. AvA ati AgrahathI bhImajIe jAmanI pAghaDI dhAraNa karI ane habAinI gAdI saMbhALI. teNe gajavaMzanA baLavAna rAja lAkhAjIthI rAjya prajAno bacAva karavA mATe moTA lazkarathI bhAre taiyArI karI hatI. paNa laDAI thayA. pahelAM ja daivage lAkhAjIne vadha thatAM thoDA vakhata mATe habAinI gAdI nirbhaya banI. jAma bhImajIne cAra kuvara hatA. hamIrajI, ajojI, bhANajI chuM . temane nIce pramANe garAsa veMcI Apo. yuvarAja hamIrajIne rAjagAdI. ajAjIne be kuMvaro hatA. temane rAvazrI pahelA kheMgArajInA vakhatamAM kheDe, vekarA rAmapura chaluM vigere gAmo maLyAM. bhANajIne DIkIyALa, bhAmuDA ane chera e gAmo ApyAM tenA vaMzajo bhAbhANI kahevAyA. AvI rIte jAma bhImajI 43 varSa rAjya karI saM. 1528mAM svarge sIdhAvyA. (8) jAma hamIrajI (vi. saM. 15ra8thI 1562 sudhI) jAma bhImajInA deva thayA pachI jAma hamIrajIe rAjyanI lagAma hAthamAM lIdhI e pachI gajaNa vaMzamAM thayela jAma lAkhAjInA pATavI ku. zrI. jAmarAvaLajIe habAI AvI piyaNunI sarahadanI takarAra cheDI samAdhAna karatAM jAma hamIrajIe potAnI rAjadhAnI pAchI lakhIyAra vIyare sthApI tyAM jaI rAjyAbhiSeka karyo kacchamAM yogeMdra machaMdaranAtha tapazcaryA karatA hatA te vakhate temanA ziSya niraMjananAtha adhika somanAtha, ceta manAtha, 3RkAranAtha, acetanAtha, gorakSanAtha ane dharamanAtha, hatA.machaMdaranAthanA gayA pachI gerakSanAthe dhamaDakA pAse ane dharamanAthe mAMDavIthI eka gAune aMtare rUmpAvatI nadInI pUrva dizAe rANu pAse tapazcaryA karI hatI te pachI. dharamanAthe te jagyA koI kAraNane lIdhe choDI dhIdharanI TekarI para tapazcaryA AdarI ne te bAra varase purI thayA pachI tyAMja samAdhi lIdhI. tenA ziSya garIbanAthe bhUjathI nava gAu dUra bhaDalImAM tapazcaryA AdarI paNa temAM jata loke vikSepa karatA hovAthI garIbanAthe jAma hamIrajInA nAnAbhAI ajI darzane AvatAM tenI madada mAgI. tethI ajAjIe jata lekene harAvI garIbanAthanI tana manathI sevA karI tene prasanna karyA, garIba
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitiyakhaMDa nAthanI tapazcaryA pUrI thaI rahetAM teNe ajAjI upara prasanna thaI savAre ArzIvacana levA AvavA kahyuM. jAma hamIrajIne jAsuso mAraphata khabara maLI ke ajAjIne savAre garIbanAtha Azavacana Apaze, ethI jAma hamIrajI moTA prabhAte garIbanAthane Azrame jaI dUdhanI tAMbaDI bAvAjInA paga AgaLa melI hAtha joDI ubhA rahyA, garIbanAthe ajojI jANa AzIrvAda Apyo ke " jA baccA! tuM AkhA kacchane rAjA thA" A sAMbhaLI hamIrajI khuzI thaI cAlyA gayA. te pachI thoDI vAre Ajeja dUdha laI bAvAjInI jhuMpaDIe AvyA. eTale gurUjIe pUchyuM ke " dusarI bakhata kayuM dUdha lAyA? " ajAjIe kahyuM ke " gurUjI! pahelIja vakhata lAvyo chuM, "te sAMbhaLI bAvAjI bolyA ke "jaba AzIrvacana to hamIrajI le gayA, lekIna usIne dagA kIyA hai usa lIye usIkAbI dagAsuM mRtyu hogA. ora tere baMzakI sahAyatA bIna e nirvidane rAjya nahiM kara zake." - e tapasvI garIba nAthanA zApathI jAma hamIrajInuM mRtyu jAma rAvaLajInA hAthe dagAthI thayuM. e vAta sAvaLanA vRttAMtamAM vistArathI prathamakhaMDamAM AvI gaI che, jAma hamIrajIne pAMca saMtAna hatAM temAM kheMgArajI, sAheba ane rAyabajI. e traNa rANI jAyA hatA ane alIjI tathA kamAMbAI dAsI jAyA (rakhAyatanA) hatAM. - saMvata 15daramAM mahammada begaDe meTA lazkara sAthe siMdha para trIjI svArI laI jato hato te vakhate rastAmAM zAparane sImADe paDAva nAkhyo. e samAcArathI jAma hamIrajIe pradhAna bhUdharazA sAthe meTuM najarANuM me kahyuM e svIkAratAM bAdazAhe hamIrajIne kahevarAvyuM ke " huM tamAro deza jItavA Avyo chuM paraMtu tame sAmo viveka karatAM have tema karIza nahi paNa tamo mane eka rAjyakanyA paraNAvo eTale cAlyo jAuM" dAsI jAyI kamAMbAIne paraNAvavAmAM kAMI vAMdho na hovAthI tene bAdazAha sAthe paraNAvI. temaja hAthI, gheDA jhaverAta vigereno moTo dAyajo karI tenA bhAI alIAine sAthe mokalI amadAvAda vaLAvI ApyAM. (ItizrI aSTamI kaLA samAsA,) zrI naimI kaLA prAraMbha: | [1] kacachAdhipati rAvazrI kheMgArajI vi. saM. 15 thI 1 . 1642 sudhI ) jAmazrI hamIrajI rAvaLajInA dagAthI marAyA te vakhate teonA kuMvara alIe amadAvAda hatA. rAyabajI pitAne mosALa pArakaramAM verAvAva gAme hatA, ane kheMgArajI tathA sAhebajI vIMjhANamAM temanI mAzIne tyAM hatA.
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ nomI kaLA " kaccha sTeTanA itihAsa jAma hamIrajInA maraNanA khabara tenA namakahalAla nokara chacharabuTa vIMjhANuM AvIne ApyA. ane tyAMthI sahI salAmata nIkaLI javAnuM kahetAM baMne kumAro chacharabhuTA sAthe teonI mArI pAsethI thoDI kharacI laI amadAvAda tarapha ravAnA thayA. jAma rAvaLajIe vIjhANamAM tapAsa karatAM kuMvaro na maLavAthI tenuM pagerU laI pAchaLa paDayA, sApara gAme AvatAM chacharabhuTAne pAchaLa vAra Ave che. tevuM jaNAtAM tyAM saMtAvA tajavIja karI. rAjakuMvara upara va paDyo che. ema jANI. zAparanA miyANA bhIyAkakale kuMvarane Azaro ApI (kAlaramAM) gaMjIomAM saMtADayA. ane chacharabuTa keI DuMgarAnI khINamAM saMtAI gayo. rAvaLajI pagerUM laI bhIM'Akakalane ghera paga AvatAM tyAM AvyA. ane kuMvara kADhI ApavA kahyuM. paNa miyANuM kuLadipaka bhIMA kale pitAno zAma dharma barAbara bajAvyo jyAre teNe tathA tenI strIe kuMvaro AMhI nathI tevuM sApha kahyuM tyAre jAma rAvaLe tenA dIkarAnuM talavArathI mAthuM kapAvI nAkhyuM. chatAM paNa teoe kuMvaronI bAtamI ApI nahiM. ethI jAma rAvaLa gusse thaI tenA dIkarAone pakaDI maMgAvI eka pachI eka ema cha dIkarAnAM mAthAM kapAvI nAkhyAM. chevaTe sAtamA dIkarAnuM mAthuM kapAtI vakhata mIyANAnI cI e khAnagI rIte pitAnA patine kahyuM ke " ApaNe te kutarAnI jAta chIe haiyAta hazuM te bIjA dIkarA thaze paNa A siMhanA baccA jevA je rAjyanA kharA hakadAra che tene gabharAI sepI deze nahi" ethI miyANe hiMmatavAna banyo. jAma rAvaLajIe kahyuM ke " amArA duzmanane kADhI de nahitara tArA chellA dIkarAne vADhI vaMzanuM ucchedana karIza" te sAMbhaLI bhIyAM kamale kahyuM ke "tame ghaNuM che mArA putrane mArI nAkho to bhale tamArA, duzmana ahIM nathI. heya to hAjara karuM ne! e sAMbhaLI sAtamA chokarAne garadana mAravA jAma rAvaLe jyAre mArAone hukama karyo tyAre jAmanA eka amIre rAvaLajIne vinavIne kahyuM ke "A mIyANuM pAse ApaNuM duzmane jANatA nathI kAraNa ke bIjAnA putrane bacAvA khAtara pitAnA putrone marAvI kuLane kSaya keNa kare? temaja rAMka thaI gaelA e garIba rajapute have zuM thaDAja chatrapati thavAnA che?" uparanA amIranA vicAro yogya jANI miyANAnA sAtamA dIkarAne mAryo nahi. paraMtu gAmanI aMdara paga Avyo che. tema pagI leke hoDa bakIne kahetAM gAmamAM DhaMDhero pITAvyA. ke" tamAma prajA bahAra nIkaLI jAya gAma saLagAvavuM che. prajA mAtra bahAra nIkaLatAM gAmane saLagAvyuM gAmathI dura AvelA vADAomAM ghAsanI gaMjIo hatI. temAM saMtADayAno rAvaLajIne zaka AvatAM te gaMjIo saLagAvavA hukama karyo paraMtu gAmanA lokoe araja karI ke "annadAtA amane anAja ane kapaDAM vinAnA to karyA, Apa go brAhmaNa pratipALa che. te gAyone caro saLagAvI tene bhUkhyAM mAravI e Apano dharma nathI." uparanA vinaya vAkayathI jAma rAvaLe gaMjIo saLagAvI nahi. pitAne khAtrI thaI ke kuMvare ahIM nathI ane kadAca hazete gAma zAthe baLI mUA haze te pachI sAparanI prajAne
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 zrIyaduva'zaprakAza [dvitIyakhaDa thaela nukazAnIne badale ApI tene zAMti pamADI lAkhIyAra vIyare jai rAjyAbhiSeka karI jAma pI dhAraNa karI. te pachI keTaleka mAse lakhIyAravIyarA cheDI kerAkITarmA gAdI sthApI. ( vi. sa. 1562 ) devane paNa du`bha evA peAtAnA cha cha dIkarAnA balidAna ApI jema nALiyera vadheratAM gATA judA paDe tema dhaDathI mAthAM judAM paDatAM joi rahelA e miyANAne paNa dhanya ! tenI sIne pazu dhanya !! Sate tenA putrone paNa dhanya !!! ke pote marIte mAthAM ApyAM chatAM zaraNAgatane kADhI ApyA nahiM. jAma rAvaLajInA gayA pachI ejarAtre kuvAne kAlaramAMthI ka!DhayA ane chachaTyuTA ne paNa khelAvI temane jamADI meDI rAtre amaDhAvAda tarapha jatanathI saMbhALa purvaka javAnI sucanA sAthe chacharachuTAne sAMpyA. kheMgArajI ane sAhebajIe gaMjImAM rahI A krUra najare joyA hatA peAtAnA jIvana dAtAne tene yAgya badalAyAgya take ApavAnuM dhArI tene rAma rAma karI tyAMthI cAlI nItyA. aMdhArI rAtrimAM e kacchadharAnI kaThaNu bhUmimAM cAlatAM cAlatAM kuMvarA thAkI gayA. mahAmuzikhate raNu eLagI te carADavA gAmane pAdara jai sUtA. chacharabuDhA cokI karatA hatA tevAmAM te gAmamAM rahetA mANeka merajI ( zrAvakAnA dheALIA pUja ) gArajI nIkaLyA ane khegArajInA paganI urdhva rekhA vigere cinha joi teNe bhaviSya bhAkhyuM ke "A kAi rAjakumAra che ane meATuM rAjya meLavaze" e sAMbhaLI chaTyuTe tamAma vAta karI. gArajIne vAta sAMbhaLatAM dayA AvI tethI gAmamAM peAtAnI pezALamAM (pAThazALAe) teDI gayA. e vakhate navarAtrinA yajJanI pUrNAhuti thatI hatI. tethI gArajIe khegArajIne sAthe lai japeAtanAM iSTadeva AzApUrAjI AgaLa AzIvacana mAgyuM. ethI devIe prasanna thai yajJa kuMDamAMthI eka xsAMga kADhI ApI. te gerajIe kheMgArajIne ApI. ane kahyuM ke "A sAMgathI tamane tamArUM rAjya pAchu maLaze. enI nizAnImAM ahiMthI tame eka mukAma jazA tyAM jAra tathA dahIM khAvA maLaze. eTale dheALI vastu khAvA maLaze ane kALA gheADA svArI mATe maLaze ema mAtAjInuM vacana che" .. mANeka merajInuM vaMcana satya mAnI tene AzIrvAda lai teetyAMthI cAlatA thayA. eka majala cAlatAM dahIdegsarA gAma AvyuM. tyAM lAkhIyAra vIyarAnA sutAranI dIkarI paraNelI hatI. te pANI bharavA AvatAM kuMvarAne oLakhI gai tethI atyAgrahathI peAtAne dhera teDI gaI ane sa` hakIkatathI vAk thai, potAnA dezanA rAjakuMvarIne AvI hAlatamAM joi bAi dhaNuM du:kha pAmI, kuMvarAne mATe jamavAnI sagavaDa karavAnI taiyArI karI paNa `varA ghaNA bhUkhyA hovAthI chacharamujhe kahyuM ke "amane bahuja bhukha lAgI che mATe je kAMi dharamAM x e sAMga hajI kacchamAM bhUjanI rAjagAdI pAse rAkhI rA' khAvA te gArajInA ziSyAnA hAthathI pujana karAve che.
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ namI kaLA] kaccha sTeTanA itihAsa taiyAra hoya te Ape tethI sunAraNe keTalAmAMthI rAtre karelo jArano humara tathA dahI ApyuM. te khAine cAlavAne taiyAra thatAM sutAraNanA ghaNane dayA AvI. tethI kuMvarane caDavA kALo pitA pAse hatA te Apo. te laI zukananI nizAnI pUrepUrI maLI jANa harakhAtA harakhAtA so cAlatA thayA. e viSe duho che ke :. duhA-kALoghoDo DaI, juvAra. same ke sukana thIyA, mAtAkI asavAra, khaMga te khuzI thaI // 1 // artha-kALo gheDa, dahIM tathA juvAranA samA oLakhanA rAchavIne zubha zukana thayAM. mAtAjIe khuzI thaI kheMgArajIne svAra banAvyA. - ghoDo maLyA pachI majala, daramajala, cAlatAM cAlatAM vaDhavANa choDayA pachI teo kharacI khuTa thayA. pAse vAlanI vALI paNa rahI nahotI. tamAma khAI gayA hatA. A rIte dukha ane bhUkha veThatA teo so viramagAma pahoMcyA. paraMtu tyAMthI amadAvAda ghaNuM dUra hatuM ane kharacI vinA kema pahoMcAya? ema dhArI kuMvaranI rajA laI chacharabu eka vaNika gRhasthane tyAM veMcANo ane tenAM nANAM laI kuMvarane ApyAM. kuMvaro ethI bahuja kacavAyA paNa bIjo upAya nahe. ghoDe hato te paNa dubaLo ane juja kiMmatano hatA. vaLI zukanane ghoDo na veMcavA chacharabuTe haTha lIdhI. chevaTa potAnA mAlikane khAtara svAmi bhakata chacharA viramagAmamAM vecANa ane zarIra jALavavAnI keTalIka bhalAmaNa sAthe chevaTanA rAmarAma kahI kuMvarane vidAya karyA. - kuMvaro potAnA vahAlA sevakane na chUTake tyAga karI azrubhInI AMkhe amadAvAdanI vATe paDayA. pitAne sAce salAhakAra, sukhaduHkhane bhAgI chacharabuTa vikhuTo thatAM kuMvara udAsa thaI bhayabhIta cahere mALAmAMthI pakSInuM banyuM jemAM pahela vaheluMja mALo choDI. uDe tema A kSatrIpu pitA pAchaLa vAranA bhayathI ane chacharabuTAnA viyogathI mAtra cAra pAMca keza cAlI eka vizALa vaDa vRkSa para rAtri rahyA. - viramagAmanA gRhastha chacharachuTAne bhalAmaNa karI ke "mAre ghera vakhato vakhata mArA duzmane khAtara pADI mane mAra mArI jAya che. mATe rAtrinA vakhate barAbara cakI karavA meM tamane veMcANa rAkhela che to nimaka halAlIthI cokI karaje. " kuvaronA viyogathI chacharabuTAne paNa rAtre vALu bhAvyuM nahi. tethI beThe beThe " kuMvaro atyAre kyAM haze ! teo koI vakhata bahAra gayA nathI. pAchaLa bahAra Avaze te zuM thaze? vigere bAbatanA aneka tarka vitake karate jAgato beThe, zeThanA gharanI eka bAjunI parazALanI dIvAlamamAM kaIka davAno avAja thayo tethI te dhIme dhIme tyAM jaI chupAI beThe teTalAmAM cere khAtara pADI, je aMdara praveza karyo, teja chachara talavArane ekaja jhATake + koI itihAsakAra kahe che ke chacharabuTa dhrAMgadhrAmAM veMcANo hato. game tema che paNa e svAmi bhakta chachare pite veMcAI pitAne zAmadharma jALavyAnI vAta bIlakula satya che.
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 zrIyaduvazaprakAza. [dvitiyakhaDa tene kApI nAkhyA. Ama eka pachI eka pAMca ceArA kApI nAkhyA. chevaTanA cAre maratI vakhate meATI rADa nAkhI. tethI bAkInA e cAra ekadama aMdara dAkhala thayA. ane tenI sAthe batheAtha AvyA e dhamAdhamI ane rIDIyA ramaNuthI dharanA tamAma mANase jAgI uThayAM zeThe meDI uparathI chachachuTAne be jaNA sAthe bAjatAM joyA. jota jotAmAM e kacchI zuravire ekane gaLA cIpathI ane khIjAne gaLe khaTakuM bharI naiDhIyA tADI baMnenA prANa lIdhA, peAtAne paNa thADI dhaNI ijA thai hatI. .. zeThe nIce ztAvI sAte cArane joi oLakhyA ane kahyuM kra A sAte duzmaneAnA maraNuthI have huM kAyamanA mATe bhayamukata thayA hyuM tuM tAre mATe je mAgavuM hoya te mAgI le " svAmI bhakta chacharakhUTe peAtAnA svAmI AgaLa javAnI rajA mAgI. zeThe rAjIkhuzIthI rajA ApI. kAraNake tene have duzmaneAnA marI javAthI tenI jarUra naheAtI. chacharane rajA ApatI vakhata zeThe khuzI thai keTalIka rakama paNa ApI ane mArU krAma barAbara bajAvatAM meM rAjI khuzIthI rajA ApI che tevA kAgaLa paNa lakhI ApyA te laI chachannurA dADhane page amadAvAdane mAge ravAnA thayA, gheADA gAu para jatAM baMne kuMvarAne cheTethI vaDa upara joyA kuMvarAe paNu chacharachuTAne AvatA joyA gheADI vAre chacharamuTA AvI pagamAM paDayA ke turataja khe`gArajI ane sAhebajI tene ThapA devA lAgyA ke te ApaNI (kacchI mANaseAnI) AbarU khAi kema ke tane jIMdagI sudhI kAma karavAnI zarate vecI nAkhyA che. chatAM tuM ekaja rAtri rahI bhAgI AvyA? jA ameA tArUM' mADhuM jovA mAgatA nathI. te ApaNA dezanI ane amArI jAtinI AbarU gumAvI che chachare tuja zeThanA kAgaLa khegArajInA AgaLa dharyAM te vAMcatAM kheMgArajI tathA sAhebajI ghaNA khuzI thayA ane tenAM ekI jIbhe vakhANa karatAM karatA AnaMdamAM dIvase| gujAratAM keTalAeka divase amadAvAda AvI pahoMcyA. amadAvAdamAM alIAjIne utAre utarI teone sadhaLI hakIkata kahI ethI alIAjIe rAvaLajInI kapaTa jALanA bhAga na thai paDe tevI gAThavaNuthI te bane kumArane rAkhI ane sArIrIka taryA mAnasIka keLavaNI ApavI zarU karI Ama karatAM karatAM bAreka mAsa vItI gayA. tethI eka dIvasa kheMgArajIe sAhebajIne kahyuM ke :-- dohA - taba kheMgAra sAheMba tave, kuLa chatra dhAra aba chapa rahe vo naha ucita karavo vatana vaziyara, saha, hutAsa viSa, kuLa laghu paNa prAkama nava lahe, to rajapUta ddhikArasa kahAya // kapAya || 2 || jAya || tAya // 2 // artha :--kacchAdhIpati kheMgArajI sAhebajIne kahe ke have chupu* rahevuM ucIta nathI krAi pazu yuktithI vatana pAchuM meLavavA upAya yeAjavA sarpa, sIha, annI, jhahera ane rajaputa e nAMnAM hAya teA paNa jo parAkrama na batAve tA teone kiAra che.
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAsIkaLA] kaccha sTeTanA itihAsa, 167 upara pramANe vicArI ane baMdhue yeAgyatakanI rAha jotA hatA. tevAmA amadAvAdanI AsapAsa keTalAka samayathI eka vikrALa siMha dhaNuM ja nukazAna karI rahyo hatA. tethI khuda bAdazAha mahamada begaDAe vikrALasiMhane saMhAravA caDe che. e vAta sAMbhaLI ane bhAIo taiyAra thai cAlyA. jyAre bAdazAha hAthI upara caDhI zahera bahAra AvyA tyAre kheMgArajI tathA sAhebajI paNa bAdazAhI phAjathI cheTe cheTe pachavADe cAlyA e samayamAM sarvee sAvajane dherA dhAlI hAkala karI. hAkala thatAMja pa'jA jhATakatA, rAtI AMkhA vALA, sAvaja bahAra nIkaLyeA. hAthIenA mada sukAi gayA, bAdazAhI pheAja khaLabhaLI bhAgatAM, mAtra bAdazAha ekaleAja ubhuMA rahyo. ane sAvaja krodhathI bAdazAhanI mAthe AvyeA. A vakhate khegArajIe vastrone kharAbara (kaDachI) bAMdhI, Ayuddo sajja karI, bAdazAha pAse AvyA. sadhaLI phroja dekhatAM bAdazAhane salAma karI, sAvajanI sAme laDAi karavAne pagalAM bharyA AMkheAmAMthI javALA jharatA, ane vizvALa avAja karatA sAvaje ThekIne 'lA' sAMdhI, ke teja vakhate kheMgArajIe peAtAnuM zarIra kheMcAvI, kALI kATavALA sAvaja upara sAMgatA 'bA' karI, ekaja dhAe teneA prANa lakhu pRthviImAM meTA jaza meLavyeA. "" upara mujaba mANekamerajInI ApelI daivI sAMgathI khe'gArajIe sAvajaneA parAjaya karI mahamadabhegaDAne jIvatadAna ApyuM tenA badalAmAM bAdazAhe khuzI thai, bIje divase, meTA darabAra bharI, te khuzAlInA darabAramAM kheMgArajIne " rAva tA ilakAba bakSI AzAka ane ratna jaDIta talavAra ApI. temaja vizeSa joie te mAMgI levA, bAdazAha kahetAM khe'gArajIe kacchanu gayela rAjya pAllu meLavavA joitI sahAya mAgI, temaja merabImAM peAtAnA lazkara sAthe rahevAnI paravAnagI mAgI. tethI bAdazAhe bAra hajAra svArA ane keTalAMka pAyadaLanuM mATuM lazkara jamAdAra maleka ane saiyadanI saradArI nIce ApyuM temaja : vAmanarAya geApALajIne kAmadAra tarIke ApyA. : amadAvAdathI vaDanagarA nAgara vAmanarAya geApALajIne bAdazAhe sAthe Apela te vAMmanarAya bAi kamAbhAinA kArabhArInuM kAma karatA hatA. temaja kuMvara alIAjI vigerene nANuM dhIrI vArAvaTa karatA gujarAtamAM rAjA mahArAjAne zrI 108 ane rAjyanA mAnakArI lAkAne zrI 7 lakhavAnA rivAja hatA, tethI vAmanarAya prati kAgaLAmAM zrI 7 lakhavAnI rUDhI hatI. paisAnI dhIradhArane lIdhe temane vArA (eTale vArAvaTa nANAMnI dhiradhAra karavAvALA) gaNI temanI mULa avaTaMka "zaiva" cheDAvI veArAnI avaTaMka ApI. jethI lakhANamAM vArA zrI 7 lakhavAmAM AvatuM paNa kacchamAM AvyAbAda zrI 7 kacchanA mahArAjAne lakhavAneA rivAja hAvAthI pAte te pramANe eLakhAvuM vyAjabI nahi' dhArI, vAmanarAye temaja tenA putra vAsudeve veArAzrImAMthI zrIne sadaMtara lApa karI 7 nA AMkaDAne akSare sAta rAkhI " veArA sAta avaTaMka rAkhI. tethI tenA vazajo adyApI payata vArA sAtanI avaTaMkathIja eALakhAya che. ""
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvazaprakAza [dvitIyakhaMDa temaja meArakhInA subA navAba khAnadheArI upara meArakhI, ``gArajIne svAdhina karI ApavAnuM pharamAna lakhI ApyuM te lakha rAmezrI kheMgArajI tathA sAhebajI, potAnA bhAI alIyAjI tathA lazkara sAthe mArabI AvI paheAMcyA. tyAM bAdazAhanA kramAna` navAba khAnadhArIe mAna ApyuM nahi. tethI kheMgArajIe merabIne dherA dhAyeA ane navAe meArabInA daravAjA baMdha karyAM. 168 mArabInA dheArInA kArabhArI kALAjoSInI gAya caravA javA mATe tADAvI daravAje AvI, paraMtu daravAjA baMdha hAvAthI bajAramAM de|DAdoDI karI melI. tethI eka yavane krodhe bharAI tenA vadha karyAM. AthI meArabInA hiMduonI lAgaNI dubhAi. temanI uzkeraNIthI kArabhArI kALAnA bhAi rUganAtha joSIe meArabInA daravAjA udhADI ApyA, eTale kheMgArajIe meArakhI svAdhIna karyuM.. te pachI dedAva"zanA abaDA zAparamAM rAjya karatA hatA tene mArI zApara svAdhIna karI tenuM nAma rApara pADI tyAM vi. saM. 1566mAM zaAthI khegArajIe rAjyAbhiSeka karyAM, te vakhate sethe sile - mAthA upara DhAlanuM chatra paryuM. ane mAkaLasi'hu pabAjIe kALA dhAbaLAnuM najarANuM karyuM, e pachI mulaka dAvatAM dabAvatAM kacchamAM jAma rAvaLajI tarapha prayANa karyuM. jAma rAvaLajIe rAvazrI kheMgArajI sAme laDAi karavA jatI vakhate mAtAjI AzApurAne madira AnA levA gayA. tyAM temane evA bhAsa thayA ke mArA khATA segana khAi hamirajIno vizvAsadhAta karyo mATe kaccha cheADI bIje kAMi jazeA te! tamArI sahAya mArAthI thaze'.' tethI teoe chevaTa isara mAreTane sAthe rAkhI samAdhAna karyuM. e tamAma kita jAmazrI rAvaLajInA vRttAMtamAM prathama khaMDamAM AvI gai che. rAozrI kheMgArajI lAkhIyAra viyarAnI gAdIe besI peAtAne ApatkALe sahAya karanAra chacharabuTAne vaMzaparaMparAne bhAgavaTe sAta gAma, ane miyANA kuLadipaka bhiyA phaMkalane vaMzaparaparA bAra gAma ApI. ane jAmano khitAba bakSisa karyAM (hAla paNa kacchamAM ane mALIyAmAM te kaliyAnA vazajo jAmanI avaTakathI oLakhAya che. mANekamerajIne gArajI upAdhyAyanI padavI, bAragAma, eka meATI havelI, ane yajamAnapara lAge| bAMdhI ApyA. temaja ghAjoSIne meArakhItAe khAkharaDuMgAma ApyuM. upara pramANe navAjeza karI, kacchanI lagAma hAthamAM lai dezane abAda karI hunnara udyoganI khIMlavaNI. karI. amadAvAda jevA jAheAjalAlIvALA zaheramA rAmezrI kheMgArajI ghaNA varSa rahyA heAvAthI te zahera pasaMda AvatAM, tevIja DhabanAM zaherA kaccha pradezamAM vasAvavA rAozrIe zarU karyAM. vi. sa. 1602nA mAgasara vada 8nA divase aMjAra zaheranuM tAraNu bAMdhI 'arjuCnapura nAma pADayuM. e zaheranA muLa sAta vAsa hAvAthI tenuM tAraNu muLa kAThIeAnA vakhatamAM vi. saM. 1061mAM banAela te vakhate tene ajADanA vAsa kahI kahevAmAM AvatuM, ane e uparathI tenuM nAma 'aMjAra' hAla kAyama rahyuM.
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAsIkaLA] kaccha sTeTanA itihAsa. 169 vi. saM. 160panA mAgasara suda 6nA roja potAnA pAvikumAra bheAjarAjajInA nAma uparathI "bhAjanagaranuM"tAraNu bAMdhyuM, vAgaDa paragaNe lakhANu zailImAM akSare| upara kAnAmAMtara lakhavAno rivAja nahi.... heAvAthI, bheAjanagarane' badale 'bhajanagara' lakhAtuM. temAM sudhArA yate thate, bhujanagara' prasiddha thayuM ane te zaheramAM rAjyagAdi sthApI lAkhIraviyarA cAraNAne dAnamAM ApyuM. vi.sa'. 1656nA mahAvada 11nA rAja rAyaparakhaMdara ke je hAla mAMDavImadegdara nAme oLakhAya che, tevuM tAraNa bAMdhyuM hatuM. Ama aneka zubhakAryoM karI lAMbI muddata rAjya bhAgavI vi. saM. 164ranA je mAsamAM rAeAzrI kheMgArajI svage sidhAvyA hatA. nAnAbhAi sAhemajI dhroLanI sakhAyate jatAM, haLavadanI laDAkhamAM kAma AvyA hatA. tenA kuMvarane rAhAnI jAgIra tathA vAgaDanA keTaleka pradeza girAsamAM maLela hatA, rAozrI kheMgArajIne e kumArA hatA, temAM pATavI kumAra bAjarAjajI gAyeA vALavA jatAM, te laDAimAM svage` gayA ane tenA TilAyata putra alIejI nAnI vayamAM hAvAthI rAozrI kheMgArajInA phaeNTAyA kumArazrI bhArAjI bhujanI gAdIe AvyA. pAchaLathI alIAchane garADA paragaNAmAM girAsa ApyA hatA, itizrI nAmI kaLA samAsA, / / zrI dazamI kaLA prAraMbhaH|| (2)rAozrI bhAramalajI (vi. sa. 164thI 1688) rAozrI bhAramalajI jyAre bhujanI gAdIe hatA. tyAre dilhInI gAdI upara meAgala samrATa zahenazAha akabara bAdazAha hatA. tene gujarAtanA chellA sulatAna mujhaphrazAhanA baLavAne dAbI devA ane tene pakaDI lAvavA navAba mirajhAkhAnakhAnAnane meTA sainya sAthe amadAvAda mekalela hatA. paraMtu surazAha tyAMthI nAzIne jAmanagaramAM jAmazrI satAjIne Asare AvI rahyo hatA. navAba mirajhAkhAMe jAmanagara AvI mujharanI mAgaNI karI, paNa zaraNAgatanuM rakSaNu karavuM, te kSatrionA dhama che tema jANI jAma satAjIe mujhapharane soMpyA nahi, tethI navAe dilhIthI vizeSa lazkara maMgAvyuM, ane temAM AjIma}AkalatAsabAbI-subA tarIke AvyA, * e rAozrI kheMgArajIthI rAe padavI cAlu thatAM tene prathamanA rAogaNI pachInAne anukrame nabaro ApyA che
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa ane bhayaMkara laDAI thaI. jene bhucaramorI kahevAmAM Ave che. jenuM varNana A graMthanA prathamakhaMDamAM jAmanagaranA itihAsamAM saMpUrNa kahevAmAM AvI gayuM che. e laDAImAM rAozrI bhAramalajI paNa moTuM lazkara laI jAma satAjInI madade AvyA hatA. laDAIne aMte mujhaphara tyAMthI bhAgI okhAmaMDaLamAM gayo, tyAM tene Azraya nahiM maLatAM te kacchamAM AvI rAozrI bhAramalajIne zaraNe rahyo. bAdazAhI lazkara paNa pAchaLa pAchaLa okhAmAM thaI kacchamAM AvyuM. ane rAothI AgaLa viSTI calAvI. mujhapharazAhane soMpavA kahetAM rAtre bhAramalajIe kahevarAvyuM ke, " mane je morabI apAvo te mujhapharazAhane saMpuM." tethI subAe bAdazAhI pharamAna maMgAvI rAone merabIne paTTo sepI mujhapharane hAtha karyo. mujhapharane soMpI ApatAM lazkara dilhIne raste paDayuM. rastAmAM dhroLa pAse AvatAM mujhapharazAhe eka hajAma AgaLathI sajI (astro) meLavI peTa cIrI apaghAta karyo hato. akabare kaccha sAthe saMdhi karI ke bAdazAhane jarUra paDaye 5000 ghoDesvAranI sahAya ApavI" e pramANe bhArAjIe mogala sAmrAjyanI sarvopari satA rivakArI hatI. I. sa. nA soLamA saikAnA astikALe Aine-akabarInAkartA-kaccha saMbaMdhamAM lakhe che ke " kacchane vadhAre moTo bhAga jaMgala ane aNakheDAyelI jamInane che. kacchI gheDA ArabI ghoDAnI olAdane maLatA Ave che, uMTa ane bakarAM karachamAM vakhANavA lAyaka che. kacchI rAjaputa yAdavavaMzI kahevAya che. teo uMcA ane ghATIlA che. ane dezanuM sainya daza hajAra ghoDesvAra ane pAMca hajAra pAyadaLanuM che. rAjadhAnI bhujanagaramAM che bADA ane kaMthakoTanA be majabuta killAo che." akabarabAdazAhanA maraNa pachI vi. saM. 1673 mAM ( salImazAha ) jahAMgIra bAdazAha jyAre gujarAtanI mUlAkAte AvyA tyAre bAdazAhane mAna ApavA mATe rAothI bhAramalajI, amadAvAda gayA hatA, ane jahAMgIrazAhanI mUlAkAta vakhate ekaso kachI ghoDAo ane ekaso sonA mahoro tathA be hajAra rUpiAno bAdazAhane najarANuM karyo hato. tyAre bAdazAhe rAozrIne sarvathI moTA jAgIradAra tarIke mAna ApI, pitAnI svArIne * mujhapharanA paThANo tethI ghaNuja nArAja thayA ane rAo bhAramalajI pitAno kSAtra dharma bhulI mujhapharane saMpyo tethI tenA jIvatarane dhikakAra che. tema mAnI paThANoe re, bhArAjIno jIvatAM pALIo mAMDI be adabI karavA duhe belatA hatA ke duho-bhArA kacchakA bhUpati, he bhAri matihIna / ___ eka mArabI kAraNe, pakaDa mujaphara dIna // 1 // A he kAThiyAvADamAM pracalita thayo ane te pALIyA upara paThANa cakI rAkhavA lAgyA jyAre jAmanagaranA jAma jazAjIe dilhImAM bAdazAha akabarazAhanI moja lIdhI te vakhate rA. bhArAjIno pALIo kaDhAvI nAkhavA bAdazAha AgaLathI hukama lakhAvI lAvela tethI pALIo kaDhAvI be adabI thatI baMdha rakhAvI bhUja sAtheno juno saMbaMdha jALavela hatA. (vi. vi.)
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamI kaLA] kaccha sTeTanA itihAsa 17] eka hAthI, eka hAthaNI, eka cunaMdA gheADA, javAhira jaDelA eka TAra, ratna jaDelI eka talavAra tathA mANeka ane punnAnI cAra vI'TIe bakSisa ApI hatI. ane musalamAna yAtrALuete kaccha mAMDavI thai vagara paise vahANA dvArA makake haja paDhavA paheAMcADavAnI zarate kacchanI khaMDI bAdazAhe mAk karI hatI. temaja rAezrIne mikA pADI calAvavAnI paravAnagI ApI hatI. bheAjarAjajI kuMvara alIyAjI keArA paragaNe rAjya karatA hatA. teNe lAyaka uMmara thatAM, rAe bhAramalajI sAme baLavA uThAbyA, paNa rAozrIe mATuM mana rAkhI zAMti pakaDI eTale alIAjIe viMjhANa sudhI peAtAnI hada vadhArI dIdhI. ane peAtAnuM nAma rAkhavA 'aliAsara" nAmanuM meATu' sarovara badhAvyuM. che tAlIza varSa rAjya karI rAozrI xbhAramalajI esI varSanI moTI umare peAtAnI pAchaLa bheAjarAjajI, medhajI, rAjagujI, prAgajI, AzAjI, ane lakhadhirajI, ema cha kuMvarA mUkI vi saM. 1688nA kArataka suda bIjane divase svage sidhAvyA. (11)rAozrI bhAjarAjajI(vi. sa` 1688thI 1702) rAozrI bhAramalajInA pAvikumAra jehAjI nAnI vayeja tenA pitAnI hayAtimAMja gujarI jatAM, bhujanI gAdIe bhAjarAjajI vi. sa. 1688nA vaizAkha vada 11nA rAja bIrAjyA. tenA rAjya amalamAM vamAnazAhe suiMdrAkhadaranI sthApanA karI. prathama tyAM miyANAMone vAsa hateA temAM DuMmarAnu jhADa hatuM, tethI leAkeA tene DumarA kahetA. paNa rAozrIe maname hanarAyanuM maMdira baMdhAvI tenuM nAma muddo pADayuM, rAe!zrI bAjarAjajI peAte vidvAna heAvAthI, tenA darabAramAM ghaNA vidvAneA avAranavAra AvatA hatA. teozrIne kAMi saMtAna nahi. hAvAthI peAtAnA bhAi meghajInA kuMvara khe'gArajIne dattaka lai vi. saM. 1702mAM svage sIdhAvyA. (12) rAozrI kheMgArajI [bIjA] (vi. sa. 1702thI 1711) rAozrI kheMgArajIe gAdI upara AvI peAtAnA bhAi rAmasa`gajIne bhacAutathA ajApara, abherAjajIne cIrai, unnaDajIne pasavADIyuM ajAjIne dheAdhA, tathA dezaLapara kuMbhAjIne kuMbhArIyuM tathA bhADarA, vigere gAmA, girAsamAM ApyAM eka vakhata kAi daivIyeAge rAozrI kheMgArajI lAkhIyAra vIyare keAieka cAraNane zikSA karavA nirmitte gayA. e vAtanI khabara cAraNAne thatAM Ai jevAMmAi nAmanAM jogamAyA e rAete AvatAM veMtaja bharakhI lIdhA. hAla tyAM e jogamAyAnuM mAruM sthAnaka che. ane kacchamAM tene Aje paNa dhaNA camatkAra che. ane te devInA chaThThA vagere aneka kAvyA thayAM che. hAla sudhI paNa bhujanA gAdI x e bhAramalajI viSe kacchI bhASAmAM kahevata che ke (khaTaye kheMgAra te bhAre) eTale rAe kheMgArajI deza tyA te rAme bhArAye te rAjya zAMntithI bhAgaLyuM. bhegaze.
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitiyakhaMDa pati rA" bA lAkhIyAraviyarAnuM anna ke jaLa lIe nahiM. hAla te gAma cAraNone kabaje che. kharAba pAsavAnonA kahevAthI vagara kAraNe cAraNane zikSA karavA jatAM. upara pramANe cAraNanA zrApanA nAmadAra rAozrI bhoga thaI paDyA. hatA. vi. saM. 1711nA kArataka mAsamAM teozrI deva thayA. temanA pAchaLa kAMI saMtati nahatI mAtra rakhAyata sumarIthI hamIrajI nAmane eka kuMvara hato, [13] rAozrI tamAcIjI (vi. saM. 1711 thI 17rara ) rAozrI kheMgArajInA rakhAyatanA kuMvara hamIrajIne bhAyAtoe gAdIe besavA dIdhe nahiM paNa rAtrInA nAnAbhAI tamAcIjIne khaMbharethI belAvI pATanagara bhujamAM rAjyAbhiSeka karyo. mogala zahenazAha zAhajahAMnane keda karI zAhajAdo raMgajeba dilhInI gAdIe AvyuM tyAre tenA trAsathI bhAgI tene moTA bhAI dArA gujarAta thaI kaccha Avyo tyAre rAozrI tamAcIjIe tenI ghaNIja AgatA svAgatA karI hatI. dArAe keTalIka kiMmatI bheTa rAozrIne ApI sainyanI mAgaNI karI. paraMtu rAozrIe te ApavAnI azakita dekhADI. tethI dArA nirAza thaI gujarAtamAM pAcho gayo. rAozrI tamAcIjIe mAravADa-jelamerathI AvelA eka ratanuM ADakanA cAraNa bhAramaladAnajIne pitAne vaMzaparaMparAnuM ajAcIpaNuM ApI pAse rAkhyA hatA. te samayanuM mAravADI kAvya amArA AgaLa Aje lagabhaga 100 varSanuM asala hastalikhita pratamAM che. temAM (12) rAozrI bhAramalajIthI AraMbhI (20) rAozrI lakhapatajI sudhInI keTalIka hakikata che. e kAvya racanAra kavizrI hamIrajI ratanuM e pitAnA vaDavAonI paNa temAM keTalIka hakikata AratanuM bArahaTachanI utarI " e mathALA nIce lakhelI che. je kAvyano keTaloka bhAga jesalamera sTeTanA itihAsamAM ApavAmAM Avaze. othI tamAcIjI jyAre rAonI padavIe nahAtA AvyA ane potAnA dAdAzrI bhAramalajI jyAre bhujanI gAdIe hatA. tyAre uparokata kavinI pitAnA gAma khaMbhArAmAM mulAkAta thatAM ajAcI sthApyA hatA, evuM e kAvyamAM nIkaLe che. temaja jyAre kavine ajAcI banAvyA tyAre kavi pratijJA laI duhAo bolyA hatA, tenA pratiuttaramAM rAothI tamAcIjI paNa duhAo bolyA hatA je duhAo nIce ApavAmAM AvyA chekavi vAkya-nAnA marI je jJAti drA II bhUloi dharI AyoM bhalAM, bhaNaitamaNa kuLabhANa // 1 // artha:-kavi kahe che ke huM bhulo paDe to paNa ghIreja Avyo chuM. (kavi dvArIkAnI yAtrA karavA jesalamerathI nIkaLyA hatA. kacchamAM AvatAM pagevALo nIkaLavAthI khaMbhare AvyA hatA, tethI kahe che ke he kuLamAM sUrya rUpa tamAcIjI jADejA ane bhATI (jesalameranA rAjA) e bane ekaja jAtInA yaduvaMzI che ajAcI banatAM kavi pratijJA karI kahe che ke hu~ hari AgaLa hAtha, (ke) tuM AgaLa mAMDI sa ttamA // jo karase jaganAtha (to) nara bIjA mAMgIsa nahIM // 2 //
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamI kaLA] kaccha sTeTanA itihAsa saMvata soLaseM sItare, gahaDa tamaNa vaDagAtra // kIo ajAcI karikRpA, suji bhAramala supAtra // 1 // tamAcIjI prati uttara cAraNa bIA coije, bhAramala muMjoM bhA // semuM ajAcI kIyo, suNa hoM bhAro rA // 2 // a--bIjA cAraNAne cAraNu kahIza paNa bareAbara che, he bhAramalajI sAMbhaLeA! AjathI huM mATe tamA bIjA krAi rAjAte hai bhAI mAgaze| sadhaLA rAjAone yAcavA cheADI deje harI sane 13 A bhAramalajI ratanuM AjathI mArA bhAi tameAne mArA kAyamanA ajAcI sthApuM chuM nahI' tamA mArA upara draDha vizvAsa rAkhI ApanAra che tevA nIcenA duhA melyA 3 bIjA mata mAge baMdhava, tuM rAkhe ika tora // paha sIgaLAi parahare, harI che devaNa hAra // 1 // upara pramANe kavine ajAcI sthApyA pachI te vi. sa'. 1711mAM bhujanI gAdIe AvyA tyAre kacchamAM te ajAcIne meADavadara vagere gAmA ApyAM hatAM je hAla tenA vaMzajo khAya che rAozrI tamAcIjI pAtA pAchaLa rAyadhaNujI, hAjojI, haradheALajI, ane kalyANumala jIema cAra kuMvarA melI vi. sa', 1722nA jeH suda 11nA divase agIAra va` rAjya karI svarge sIdhAvyA. (14) rAozrI rAyadhaNajI ( vi. sa. 1722 thI 1754) rAmAzrI tamAcIjI deva thayA pachI yuvarAjazrI rAyadhaNujI bhUjanI gAdIe AvyA. temaNe peAtAnA bhAione nIce mujaba girAza ApyA. bhAI ajAjInA kuMvara bAMbhaNIyAjI tathA hamIrajIne ceAbArI, eThAjIne trIdharI, jezAjIne dhANeTI tathA bheAjarAjajIne dhamaDakA khIjA baMdhu haradheALajInA kuMvara lAkhAjI tathA tejamAlajIne AbIyA, DANu, mo, tathA vaDasarI, ane trIjA baMdhu kalyANamalajIne bhaDalI ApI. traNacAra varSo vityApachI amadAvAdanA navAba muMAjhIma bega khaMDaNI udharAvavA kaccha Avela paraMtu zAha murAdapIre ja vaSTI karI ke "rAozrI makakAnA jAtrALuone 'vahANumAM maphata esArI sahIsalAmatIthI haja karavA ravAnA kare che. tethI bAdazAha jahAMgIre rA' bhArAjane khaMDaNI mAk karela che. mATe tame pAchA jAva nahiMtara tamArI khurI valle thaze. zAha murAdapIranI vIthI ane kAMika camatkArathI khaMDaNI nahi levAne| naveA paravAne lakhI ApI te pAchA karyAM. rAmezrI rAyadhaNujIne agIAra kuMvarA hatA. (1) teAMdhaNujI (2) ravAjI (3) prAgamalajI (4) mujAjI (5) geApALajI (6) AsAjI () juNAjI (8) lAkhAjI [9] meADajI [10] ajojI (11) bhejarAjajI rAmeAzrInI hayAtImAMja pATavI kumAra teAMdhaNujI deva thayA hatA. ane tenAthI nAnA kumAra ravAjI paNa tharanA sADhA bheAjarAjajIne hAthe laDAimAM mAryAM gayA hatA. rAozrIe rAjyanA judA judA bhAgeApara rAjyakArabhAra calAvavA kuvAne nimyA. hatA. *
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 zrIyaduvaMzaprakAza " [dvitIyakhaMDa temAM nedhaNajInA pATavi kuMvara hAlAjIne abaDAsA tathA kAMThI. ravAjInA kuMvara kAMyAjIne merabI tathA kaTArIyuM, ane prAgamalajInA kuMvara goDajIne bhujanagaranI keTavALI e pramANe rAjya vyavasthA hevAthI kacchI prajA sukhazAMti bhogavatI hatI. vi. saM. 1754mAM A vada 8nA divase rAtrI mAMdA paDayA ane pachI keTaleka dahADe svargavAsa karyo tyAre tamAma rAjya kuTuMba rAozrInI dAhakriyA karavA chataraDIe gayA. paNa kaMvarazrI prAgamalajI AMkhe duHkhavAnuM bahAnuM karI sAthe gayA nahiM. pAchaLathI gAdIe besI nebata gaDagaDAvatAM smazAnamAM sau e nAbatane avAja sAMbhaLatAM Azcarya pAmyA, e prAgamalajInA kuMvara goDajI paNa smazAnamAM sAthe hatA. te pitA-putre agAuthI karI rAkhela khAnagI masalata pramANe goDajIe pitAnA kAkAone kahyuM ke, "e tamArA bhoLAbhAI prAgamalajInuM kAma haze mane rajA Apo te huM temane samajAvI AvuM." ema kahIne goDajIe gAmamAM AvI bhujanA daravAjA baMdha karAvI, pitAzrI prAgamallane rAjyAbhiSeka karAvyo. chataraDIethI pAchA AvatAM see bhujanA nAkAM baMdha joyAM, ane dago thavAnuM jANI sau pota potAnA kabajAnA thANuM dabAvI beThA. hAlAjIe muko, kAMThI ane koThAro dabAvyo, ravAjInA kuMvara kAMyAjIe merabatathA kaTArIyuM svAdhIne karyuM. tyArathI morabI svasthAna kacchathI juduM paDayuM. (15) mahArAozrI prAgamalajI[pahelA vi.saM 1754thI 177ra rAozrI prAgamalajIe gAdIe besI kuMvara goDajIne hAlAjIno pradeza jItI levA meTAlazkara sAthe mokalyA teNe kuMvara hAlAjI pAsethI muMdrA Adi kAMThInA bAvana gAmo thoDA prayAsa laI lIdhAM. navAnagaranA jAma rAyasIMhajI gujarI jatAM, temanA kuMvara tamAcIjIbALaka hovAthI mahArAozrI prAgamalajI pAse ucharyA. ane te lAyaka umare pahoMcatAM, mahArAozrInI madadathI navAnagaranI gAdIe bIrAjyA tenA badalAmAM jAmazrIe mahArAozrIne bAlaMbhA ApyuM hatuM. rAozrI prAgamalajIne pAMca kuMvare hatA. yuvarAja goDajI (2) nArAyaNajI (3)siddharAyajI (4) karaNujI (5) muMjhAi temAM yuvarAja goDajI gAdIe AvyA. nArANajIne godare, varADA, TheThA, piolaDIyA ane taNavaNamAM girAza Apyo. siddharAjInA traNa kuMvarane sAMdhaNa, lAyaje nAlAyo, dhuMvAe, chachI, unnakeTa, rAvaLesara bAMbhaDAI ane keDArAmAM girAsa Apyo. cothA kuMvara karaNajIne mAnakuvo voDAsara, sAmaMtarA, keTaDI ane makhaNa, pAMcamAM kuMvara jhuMjhAIne gaDhasisA, somarela vagere gAmo girAsamAM ApI, mahArAozrI prAgamalajI vi.saM. 1772mAM svarge sidhAvyA. : jAmazrI rAvaLajI jyAre kacchanI gAdI upara hatA tyAre te gAma pitAnA nAma parathI vasAveluM hatuM. karAozrI prAgamalajIne bAdazAhe "mahArAozrI" ne ilkAba Apyo hato.
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamIkaLa] kaccha sTeTane ItihAsa. 175 (16) mahArAozrI goDajI [pahelA] vi.saM. 1072thI175) - rA. bI. goDajIe pitAnI hayAtimAM ghaNI laDAI laDI kacchanI AbAdI jALavI hatI. temaja navAnagaramAM jAma tamAcIjIne gAdie besADavAmAM ghaNI ja madada karI hatI. teozrIne pAMca kuMvaro hatA. (1) dezaLajI (2) rAyabajI (3) jIvaNajI (4) hAje che. (5) umareche. temAM yuvarAjazrI dezaLajI rAjyagAdie AvyA. rAyabajIne moTI khAkhara, kAMcarIo, tamAcIsara, mAmA, ane kAMDAgarAmAM girAsa Apyo. jIvaNajIne ratADIyuM, depALuM gAma, kALAdhA, jAMbuDI, ityAdi (4) hAjAjIne patrI, maMgarA, vAMkIyA, ane sukhapara (5) umarAine bAbIyA, goDa, berAje, unaDI, goDapara, Tappara ityAdi gAme ApI, mahArAozrI goDajI vi. saM. 1775nA mAgasara vada 8nA divase svarge sidhAvyA. . [17] mahArAozrI dezaLajI pahelA vi. saM. 1775thI1808) mahArAozrI dezaLajI gAdIe barAjyA tyAre kacchadezanI pedAza mAtra 28 lAkha kerInI hatI. duzmananA humalAthI bacavA mahArAozrIe vi.saM. 1776mAM bhujathI agnikhUNAmAM rIgagirI upara eka majabuta killo baMdhAvo zarU karyo, jene loke hAla bhu m kahe che. + e killAne moTA koThA paMdara che. te sivAya bIjI vajerI che. temAM bhaMDAgaro kAThe jenuM bIju nAma vijaya kaTho kahe che te sauthI moTo che. e koThA upara tenA ATha mArakA che. te upara atyAre mAtra ekaja tapa che. te kAThA upara sArI rIte kacerInA rUpamAM besAya tevI ATha beThake che. temAMnI eka uMcI beThaka upara vijaya vAvaTe rAkhavAnI sagavaDa che. e koThA uparathI dasa dasa mAIla sudhI cAre bAju najara paDe che. temaja kAnI mAnyatA che ke te kAThAnI nIce bheyarUM che temAMthI bhujanA rAja mahelamAM javAya che. bIjo raNajIta kAThe che. temAM puSkaLa dArUgoLo che. te pachInA eka kAThA upara meDI che. tyAM rAozrI bhAramalajIne keda rAkhyA hatA tema kahevAya che. e killAnI aMdaranI eka uMcI TekarI upara bhujaMgarAja (nAga)nuM sthAnaka che. tenA upara derI che. e derImAM vacce vaca traNamukta bhujaMgAkAre che. bAjumAM gaNapatinI be matie nAnI che. ane eka muti kALabhairavanI tathA, mAtAjInI che. te paNa nAnI che. bhujaMgadevanI nIce eka rAphaDInuM bhaNa che. tenA mAthe maTI kAcalI DhAMkI rAkhe che. dara varase nAgapaMcamIne divase bhUjanA tamAma leke AvI, te rAphaDIparanA bhoMNamAM dUdha reDe che, chevaTe je mahArAozrI gAdIe heya te tyAM svArIthI AvI, dudhano kaLaza potAnA hAthathI caDAve tyAre te rAphaDImAMthI dudha bahAra AvI chalake che. pachI dudha reDavuM baMdha thAya che. e bhUjaMgadevanA pujArI (dudhareDanAra) jAte atyaMja hoya che. paNa te divase aspRzyatAno vAM levAto nathI. kahevAya che, ke
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitiyakhaMDa vi. saM. 1777mAM gujarAtanA subAe navAba kesarakhAMne kacchanI khaMDaNI vasula karavA moTA lazkara sAthe mokalyo, paraMtu teNe bhujanA majabuta killAnA vakhANa sAMbhaLyAM, tethI kirlo sara nahi thAya tema dhArI, te abaDAsAmAM AvelA smRddhizALI banaLIyA nAmanA gAmapara caDI gayo. paNa tyAMnA dhanavAna pitAnI tamAma delata laI bhuja jatA rahyA hatA, tethI te nirAza thaI gujarAtamAM pAcho gayo. morabImAM rAozrI rAyaghaNajInA pitra kAMjI svataMtrapaNe rAjya karatA hatA. tene kacchanuM rAjya pacAvI pADavAno vicAra thatAM, amadAvAdanA subAne moTI rakamanI khaMDaNI ApavAnI lAlaca ApI 50 hajAranA lazkarathI khuda subA zera bulaMdakhAnane kacchamAM lAvyA. vi.saM.1985) e samAcAra bhuja pahoMcatAM mahArAozrI dezaLajIe pATavikumAra lakhapatajI, divAna catrabhuja mahetA, keTavALa sUraja mAvajI ane janAnakhAnAnA kArabhArI devakaraNa zeTha sAthe masalata lAlavAdI ane kulavAdIe tyAM AvI bhujIAnAgane pakaDavA ghaNuM ghaNuM vidyAo ajamAvI hatI. paraMtu temAM teo niSphaLa gayA. ane tyAMja maraNa pAmyA hAla teonI tyAM khAMbIo che, e bhuchaA nAga jevA nA devAMzI zeSanAgo) kaccha kAThIAvADamAM hajI paNa vidyamAna che. ane te teonA nAgamagA bAroTane tenI jIMdagImAM mAtra eka ja vakhata darzana Ape che e nAgamagAnA kuLamAM je thAya te vArasadAra tenA vaDIlethI vahecela garAsa mujaba cepaDAo lai te nAgadevane sthAnake jaI, nAhI dhoI rAtre rAphaDA AgaLa besI zeSanAganA parAkrama (itisAha)nAM kAvyo vAMcyA kare. divase suI rahe. Ama traNa upavAsa kare tyAre cothA divasanI rAtre nAgadeva darzana Ape ane potAnA vaDIlonA parAkramo sAMbhaLI, savA pahera sUrya caDhe tyAre nAga rAphaDAmAMthI lAvela senAmahora melI adazya thAya, pachI nAgamage te laI rasoI karI pAraNuM kare. AvI rIte sAta divasa te nAganI rUbarU cepaDAM vAMcI saMbhaLAve. pitA pAse anya mANasane AvavA manAI kare. sAtamA divasanI rAtre nAga svapnamAM AvI keTalIeka tenI sAthe vAta kare ane savAre ghaNAM dravyonI zikha Ape te eTalI ke pharIne tenI jIMdagImAM pAchuM mAgavA AvavuM na paDe teno dikaro jyAre pacIsa varSanI ummarane thAya tyAre tene pitA te jagyA batAvI cAlyo jAya ane tene putra upara mujaba sAta divasa cepa vAMcI nAgadevane prasanna kare. jenA mAthA upara maruM rahe che ane A pRthvI ne bhAra je uMcakavAne samartha che tevA nAgadevanA saMtAna A kaccha-kAThIyAvADanI pavitra bhumimAM hoya temAM zaMkA nathI, uparanI hakikata meM (kartAe) kacchanI musApharI karI te vakhate te killAnA adhikArI (killedAra) vAghajIbhAInA putra kAnajIbhAi temaja ratADIyAnA ThAkarazrI bAlubhAbhAi ane rAjakavi devIdAnajI hamIrajI sAthe kille jevA jatAM najare joI meLavelI che tathA tyAMne atyaMja pujArI paNa kaheto hato ke " mArA pitAnA vakhatamAM eka vakhata nAgamagA" ahiM mAgavA AvyA hatA. kAThIAvADamAM tevA 'nAgamagAnA ekAda be kuTuMbe hevAnuM sAMbhaLyuM che.
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamIkaLA] kaccha sTeTanA itihAsa. 177 karI kacchamAMthI tamAma bhAyAtA tathA miyANAne bhuja teDAvyA. ane peAtAnI jAti dekharekha nIce laDAinI sadhaLI taiyArIe karAvI. te vakhate khajAnAmAM joSae tevI nANAnI sagavaDa nahi heAvAthI mahArANIzrI mAnakuvarabAe peAtAnA khAnagI khajAnAmAMnuM aDhaLaka dravya yuddhanI sAdhana sAmagrI mATe ApyuM, e hajAra sainikAthI kAThArAnA gAdIpati hAlAjIne bhujIyAnA adhurA killAnuM rakSaNa karavAnuM kAma seAMpyuM. ATha hajAra sainikane pAvikumAra lakhapatajI tathA mArabIpati kAMyAnA kuMvara alIyAjI tathA metA catrabhuja ane surajI kATavALa vagerenI saradArI nIce raNajIta krAThAupara bhujanuM rakSaNlR karavA rekavAmAM AvyA. Ama dasa hajAranuM kacchI sainya ardhAlAkhanA turka paThANu, ane meAgala sainya sAme laDavAne taiyAra thayuM subA zeraqhulaMdakhAne mAdhApura pAse paDAva nAkhI bhujIyA kilApara hallA karyAM, ane sabhyAkALe bhayaMkara laDAine aMte bhuMDAgarA ane eka khIjo. ema e kAThA teNe kabaje karyA. bIje divase kacchI sainikAe evuM teA dANu yuddha karyu ke bapeAra sudhImAM te banne killAe pAchA hAtha karyA. e laDAimAM nAgAbAvAnI jamAta rAkhezrInA lazkara sAthe hAvAthI eka nAgAbAvAnA hAthathI subAnA bhatrIne mAryAM jatAM, maleccha sainyamAM nirAzA phelAi. e takanA lAbha lai trIje dIvase traNu hajAra cunA dhADesvArI sAthe yuvarAjazrI lakhapatajIe zeramula dukhAnanI chAvaNI upara ecIMtA hallA karI meATI katala calAvI. tethI sukhAnA lazkaramAM bhaMgANa paDatAM teNe mAdhApurathI chAvaNI uThAvI lAkhANA pAse naMkhAvI. tyAM teja rAtre miyANAe tenA upara ekadama tUTI paDayA, ane bhAreluMTa calAvI e vakhate meArabI nareza kAMyAjI, mahArAozrIne maLI gayA. ane zerannulaMdakhAna meTI hAra khAI amadAvAda pAdhyeA gayA. uparanI laDAinuM kAvya " dezaLa vanikA " nAmanuM cAraNI bhASAmAM ratanuzrI hamIrajIe dhaNIja vIrarasanI vANImAM vistArapurvaka racela che. temAMnA ceADAka duhA ane chapaya, namunA dAkhala A nIce ApavAmAM Avela che. jyAre sukhA caDhI Avye tyAre mahArAozrI dezaLajIe peAtAnA amIra umarAva ane bhAyAtAne bheLA karI puchyu ke sukhAzeramula dukhAnane ApaNe daMDa ( khaMDaNI ) ApazuM? ke tenA sAme laDIzuM? tenA javAbamAM zuravIra sabhAsade| kahe che keH-- 66 chapaya- daMDa rAo kI dIe, meru dakhkhaNa kIM maMDe / daMDa rAo kIM dIe, zeSa zIra dhara kIM chaMDe / daMDa rAo kIM dIe, arajaNa raNa kIM osalle / daMDa rAo kI dIe, hIma gIrIvara kIM halla / meM vAra asura caDIyo machara, lUMTa deza bIjA lIM / prAna, sattA jI aMka pada, TUMku jema pheza TrIpa // z|| rAozrI dezaLajInA e killAo kevA che te viSe:--duhA bhUjIyA bhIMtara gaDha bhaje, zahera pAsa gaDha soya / surapatirA gaDha sArIkhA, dezaLarA gar3ha jJeya // //
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa soraThA-sAbhaiyo saradAra. zera bulaMda Ayo caDhI / kAcho samadara karI, te dAkhavIyo dezaLA // 1 // dezaLa vAi Doka, mAthe tAM mugalAM taNeM / tarakeM vAi talAka, bhUja nagara bheTyA taNI // 2 // uparanI laDAI pachI devakaraNa zeThanI yuddha kuzaLatA ane kAryadakSatA para khuza thai, mahArAozrIe tene divAnanI pAghaDI paherAvI rAjakArabhAra se hate. okhAmaMDaLamAM vasatA, cAMcIyA leke mAMDavI baMdaranA vahANane nukazAna pahoMcADatA hovAthI, teone aTakAvavA mATe mahArAozrIe tyAM "kacchI gaDha nAmano killo baMdhAvI thANuM besAryuM. temaja bhUjana adhuro kille puro karAvyo. ane muMdrA, rApara ane bALabhAnA ema traNa navA killAo baMdhAvI rAjyanI AbAdI karI, pATavikuMvara lakhapatajI ghaNuja kharacALa hovAthI teone vAraMmavAra mahArAozrI Thapake detA, ane jyAre vadhu dIlagIra thatA, tyAre kuMvara nAsI javAnI dhamakI ApatA, ane eka vakhata te udepuranA mahArANA pAse jaI rahevA taiyAra thayelA, tyAre mahArAozrIe yukitathI samajAvI zAMta karyA hatA. rAozrI dezaLajInAM kuMvarI udepuranA mahArANAzrI kalyANamalajI vere paraNavyAM hatAM. paraMtu rANAjI eka sutArakanyA upara mohIta thatAM tene paraNIne jamAnAmAM lAvyA. tethI jADejI rANIne mehele padhAratA nahi. Ama aNamAnetI sthitImAM rahevuM ThIka nahiM lAgavAthI bIzrIe mahArAozrI dezaLajI upara patra lakhI jaNAvyuM ke " mArI sthitI bhayaMkara che, jo vahAra nahiM kare te huM deha tyAga karIza " tethI mahArAozrIe pitAnA rAkajavine udepura mokalyA, mahArANuthI kAyama sutAraNanAja janAnakhAnAmAM rahetA hovAthI kacerImAM padhAratA nahiM. e khabara rAjakavine udepuramAM thayA. tethI mahArANAnI salAma nahiM thAya tema dhArI janAnakhAnAnA killAnI pAchaLa jhuMpaDI bAMdhI teo yogIveze tyAM rahI, dararoja rAtrI vakhate "aMtara" nAmanuM vAjIMtra bajAvI bhajana gAvA lAgyA. eka rAtre mahArANAe te bhajana sAMbhaLyuM. ane tapAsa karAvatAM, killAnA kAThA upara beThaka goThavAvI, tyAM beThA. ane gaDha nIce mAcI utarAvI te gIveza dhArI kavine upara siMca. e vakhate kavie nIcene duhe kahyo :- caDIyuM kAMTa kathIra, (ethI) suvaraNa soMghelaM thayuM / () ne thoDa, (tene) vAMs vo vaLAmaha || 2 artha-suvarNa taLavAnA kAMTAmAM kathIra caDatAM (khAtAM) sonuM soMghuM thatAM atyAre koI bhAva puchatuM nathI e atyAranA samayanI balihArI che. paNa he, vIra purUSa kalyANamala senuM te sonuM ane kathIra te kathIra nIvaDe te lakSa leje. huM bIjuM zuM Thapake ApuM ! upara duhe sAMbhaLyA pachI mahArANAzrIe jADejI rANIzrIne mahele rahevuM zarU karyuM. ane kavine paNa bhuja javA nahi detAM pitA pAse ja rAkhyA. kavivInA mahArAozrI dezaLajIne kasuMbo ugato nahiM. paNa nirUpAye tene udepura mokalyA hatA. tethI rANAjI pAse rahetI vakhate kavie mAgeluM ke " je divase mArA tamArAmAM judAI bhALIza te divase huM bhuja jato rahIza. " raNujIe e vAta kabula karI. rAkhyA hatA.
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamI kaLA] kaccha sTeTanA itihAsa 19 eka vakhata unALAmAM sete kacerIma'DaLa sAthe rANeAjI taLAve nAvA padhAryA. te vakhate so niAmAM cakacura hatA. kavi thADA vakhata nAhI, kinAre. AvI peAtAnA kapaDAM nahi paDeratAM, rANAjInA kapaDAM paherevA lAgyA. tethI paheregIre sucanA karI ke kavirAja te hajIrazrInA kapaDAM che. " te sAMbhaLIne rANAjI paNa melyA ke kavirAja Apa nIssAmAM che. e kapaDAM mArAM che, ApanAM tenI bAjumAMja paDayAM che te paherA " sAMbhaLI vinIceno duhA melyA k kaIka paheryA kaika paherazuM pAlava ghaTa paramANa // mArAM tALuM na maLe, 6 ta' dezanAM veMdhALa // ph // "C rANAzrI a' he rAjA A zarIra upara kaiMka vasrA paheryAM hajI keTalAMeka vastro paheraNu paNa mArAM tArAM na gaNe evA te eka rAozrI dezaLajI che.-- " ye| rAma rAma" ema kahI peAtAnA vastro paherI kaccha tarapha prayANa karyuM rANe bahu vinavyA paNu zaratano bhaMga thayeA che. tethI huM rahIza nahiM. mane rajA Ape! " jethI pratApakuLadipaka kalyANamalajIe paNa kavinI eka jIbhe tArIpha karI. yeAgya zirapAva ApI kaccha tarapha ravAnA karyAM. ane mAhA rAmezrI dezaLajI upara upakAranA kAgaLa lakhI apyA ke "AvA rAjaratnane ahiM mekalI mArI bhula sudharAvI." te divasathI rANAnA rAjamahelamAM jADejInuM mAna vadhyuM. kavirAja bhuja AvatAM rAmezrI dezaLajIe paNa e sa` hakikata sAMbhaLI yegya zirapAva ApyA. yuvarAjazrI lakhapatajI eka vakhata rIsAi merakhI gayA. tyAM traNamAsa rahI pAcho AvyA ane devakaraNa zeTha divAne temanI mAgaNI pramANe nANAM na ApavAthI, yuvarAje tene ziraccheda karAvyA (vi. saM. 1797) temaja mahArAozrI dezaLajIne vi. saM. 1798mAM kreda karI yuvarAjazrIe rAjakArabhAra sabhALyA. rAozrI dezaLajI daza varSoM keda rahyA ane vi. saM. 1808nA jeTha vada 11nA rAja svarge sIdhAvyA. mahArAozrI lakhapatajIe rAjyanuM kAma teA savata 1798mAMja rAmezrI dezaLajIte kaida karI sabhALela. paNa kharI rIte teA teo vi. sa. 1808nA jeTha vada 11nA rAja ceAtrIsa varSanI vaye bhujanI gAdIe khIrAjyA. teenA rAjya amalamAM eka paNa laDAi thai naheAtI, paNa teene eTalA badhA lakhalUTa kharca hatA ke kAi paNa divAna tenI nANAM sabaMdhI jarUrIyAta purI pADI zakatA nahi. teeAnA vakhatamAM puMjo zeTha, rUpa0 zAha, gAradhana mhetA ane tuLazIdAsa vagere kArabhArIonI adalAbadalI thai hatI. peAtAnA pATavIkuMvara gADajI sAthe aNubanAva hAvAthI yuvarAjazrI thoDA vakhata mudrAmAM rahI, pachI mArI rahetA hatA. rAmasaMga nAmanA eka kacchI nAkhavA [vAghera] valaMdAnA vahANu sAthe yurApa gayela, tyAMthI te judA judA hunnara udyAga zIkhI bhUja ALye, tyAre tenI pAse mahArAezrIe
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAze. [dvitiyakhaMDa eka uttama kArIgIrIvALe AyanA mahela baMdhAvyA hatA. je hAla paNa bhujamAM jovA lAyaka che. rAmasaMganI dekharekhataLe mahArAozrIe eka te bAMdhavAnuM kArakhAnuM ubhu karAvyuM. temAM saMkhyAbaMdha te tathA bIjI paNa keTalIka kArIgIrInI cIja banatI, darabAra (kacerI) bharavAnI pRthA A mahArAozrInA vakhatathI ja zarU thaI temaja dilhI ane kAbulamAM elacIo rAkhavAno rivAja paNa tyArathI ja zarU thayo. saMvata 1803mAM mogala samrATa AlamagIra bIjAne tathA kAbulanA amIrane mahArAozrI lakhapatajIe moTI lazkarI madada ApI hatI. tethI bAdazAhe "mirajha" ne khitAba ane amIre " mahArAjAdhirAja'nI padavi mahArAozrIne bakSI hatI. bhaTArka kanakakuzaLajI pAsethI mahArAozrI vRjabhASA ne abhyAsa karyo hato. temaja rAjakavi hamIrajI ratanuM aAcI)nI preraNAthI bhujamAM zrI lakhapata vRjabhASApAThazALA sthApI. ane temAM brAhmaNa, cAraNa, bhATa vagere je kaMI vRjabhASA (piMgaLa) ne abhyAsa karavA Ave tene khorAka tathA pustake rAjya taraphathI ApavA prabaMdha bAMdhavAmAM AvyA. je hAla5Na cAlu che. mahArAozrI lakhapatajIe vilAsI jIvana gALavAthI 44 varSanI nAnI uMmare temane asAdhya roga lAgu paDe. mRtyu pAse AveluM jANuM, teozrIe pitAnA tamAma bhAyAta tathA sarva saradArone bolAvI, mAnasaMgajI, khAnajI, sabaLasaMgajI, kalyANajI, meghajI ane kAnacha e cha ane rasa putramAMthI game te ekane pasaMda karI pitAnI pAchaLa rAjyagAdie besADavAnI vAta karI. paraMtu bhAyAto ane saradAroe te vAta maMjura na rAkhatAM teonA ati AgrahathI yuvarAja goDajIne muMdrAthI bolAvyA. vi. saM. 181nnA jeTha suda 6nA divase mAhArAozrI lakhapatajIe svargavAsa karyo ane temanI pAchaLa paMdara rakhAyata strIo paNa sati thaI. jeonA pALIyA lakhapatajInI chataraDImAM hajI mojuda che. (19) mahArAozrI goDajI[bIjA]vi. saM. 1817thI 1835) rAozrI goDajI muMdrAthI AvI bhUjanI gAdIe birAjyA ane jIvaNazeThane divAna banAvyA. puMjAzeThane divAnagIri na maLavAthI teNe siMdhanA amIra gulAmazAhu AgaLa jaI, * A pAThazALAmAM zrI svAmInArAyaNa saMpradAyanA mahAnaka vIzvara zrI brahmAnaMdajI svAmI ke jeo purvAzramamAM AzIA oDakanA mArU cAraNa hatA AburAjanI taLeTImAM Avela khANa gAme zaMbhudAnajIne tyAM lADujI nAme avataryA hatA, teozrI e A lakhapata pAThazALAmAM saMpUrNa abhyAsa karI zatAvadhAni thaI aDhAra graMtho racI. svAmi nArAyaNa saMpradAyamAM sAhitya mATe phALo Apyo hato. AvAM aneka nararatno A pAThazALAmAM abhyAsa karI kavi paddhavine pAmyA che. hAla te pAThazALAnA mukhya adhyApaka rAjakavi hamIrajI paMcANajI khaDIyA che, jenA upara vidyamAna mIrajhAM mahArAozrI kheMgArajI savAI bahAdura apUrva prIti rAkhe che. e cAraNadeve vidyArthIne ghaNuM kALajIthI abhyAsa karAvI keTalAeka rAjakavio banAvyA che. prabhu e cAraNI vidyAnA AtmAne amara rAkhe.
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamI kaLA] kaccha sTeTanA itihAsa 181 khaTapaTa karI ane tene 70 hajAranA lazkara sAthe kaccha AvavA notaryo gulAmazAhanA lazkaranA khabara mahArAozrIgoDajIne thatAM, teozrIe jAmanagarathI jAmazrI lAkhAjInI madada mAgI tethI jAmazrI lAkhAjI pitAnA 4 hajAra cunaMdA sainikone sAthe laIne bhUja AvyA temaja rAyaghaNupurathI navalAkha kArInA bhADe eka ghoDesvAranI moTI TukaDI bolAvI. temaja pitAnA paragaNAM, vAgaDa, mIyANI pAvara, abaDAsA, kAMThI, ghaMga, garaDA vagere sthaLethI mIMyANu, jata, borIcA, Amara, notIyAra, samA, sumarA, saiyada, maleka, hAthI, mokaLasIMha, buTTAbArAca, vIrabhadra, abaDA, sAheba, vagere saradAro tathA bhAyAtone bolAvI meTA sainyanI taiyArI karI, kacachanI sarahade jhArAnA DuMgara upara jIvaNazeThanI saradArI nIce chAvaNI nAkhI. gulAmazAha gI karachanI sarahada najIka Avyo. paraMtu agAuthI ujaDa karelA jaLAzayomAM pANI nahi hovAthI, sIdhI lazkara hAla behAla thayuM ane mahAmusIbate bapora pachI jhA najIka AvyuM. e vakhate je jIvaNazeThe tenA upara dhasAro karyo hota to saheja vAramAM vijya meLavata paNa e praghAnamAM kuzaLa senAdhipatinI buddhi na hatI. be divasa pachI vahelI savAre sIMdhI lazkare jhArAnA DuMgarapara dhasAro karyo. tethI kacchI pacIe jAmagrI paTAvI, teponA avAja karyA. paNa kama bhAgye eka jagI tepa paheleja bhaDAke phATI. tethI keTalAkanuM maraNa thatAM, kacchI lazkaramAM gabharATa phelAyo. tene lAbha laI sIMdhI lazkara TekarI upara caDI jatAM hAthohAthanI laDAI cAlI. temAM jIvaNa zeTha ane tenA keTalAka yohAo kAma AvyA eTale jamazrI lAkhAjIe saheja vAramAM kacchI lazkarane paDakArI nyUharacanAmAM gothvI, laDAI zarU karI. teozrIe asAdhAraNa vIratAthI laDI, senAdhipati darIyA khAnane mArI TekarIne kabaje pAcho meLavyo. ane sAMja paDatA sudhImAM te keTaluMeka sIdhI lazkara kApI nAkhyuM. bIje divase gulAmazAhe vaSTi calAvI. rAozrIe paNa hajAro mANasanI kalA nahiM calAvavAnuM yogya jANI. puMjA zeTha mAraphata suleha karAvI. puMjAzeThe gulAmazAhanI mAgaNI mujaba rAjakanyA paraNAvavAnuM vacana ApI potAnA dIkarA devajIne eLagamAM ApI gulAmazAhane siMdha tarapha pAcho vALyo. puMjAzeThane divAnagIrI maLyA pachI, zeTha pitAnA dikarAne oLagamAMthI pAcho lAvavA sArU kanyA paraNAvavAnuM vakhatovakhata rAozrIne kahetA hevAthI, rAozrIe ciDAI tene kedamAM nAkhyo. ane tyAra pachI jhera daine kedamAMja marAvI nAkhe. e vAtanI khabara gulAmazAhane thatAM vi. saM. 1821mAM 50 hajAranA lazkarathI pAcho kaccha upara caDI Avyo, paNa gulAmazAhanA divAna gIdhumale bhujIyA killAnA tathA kacchI lazkaranA dhaNuM vakhANa karyA tethI suleha mujaba vartavA kahevarAvavAthI rAozrIe khAkharanA jADejAnI rakhAyatanI dIkarI gulAmazAhane paraNAvI pAcho vALyo. paNa pAchA vaLatAM lakhapata gAme 5 hajAra sainikenuM thANuM besAyuM ane himAlayanuM pANI kacchanA vizALa pradeza banI ane garaDAmAM kerI nAmanI siMdhunI zAkhA vATe AvatuM, te aTakAvavA alIbaMdha pAse eka moTo baMdha baMdhAvI kacchane darasAla ATha lAkha kArInI thatI pedAza aTakAvI. aDhaLaka cokhA (DAMgara)nA pAkanI pedAza baMdha karI karacha dezane kAyamanA mATe himAlayanA pANIthI vihIna karyo. saMvata 1828mAM gulAmazAha maraNa pAmatAM, tenI gAdIe zAhajAdo sarapharAja Avyo te rAjya calAvavAmAM azakata ane vilAsI hevAthI, paMjAzeThano
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa dikaro devajI tyAMthI nAsI chUTayo. teNe bhuja AvI rAozrInI madadathI lakhapatamAM besArela pAMca hajAra mANasanA siMdhI thANAne uThADI melyuM. tethI rAozrI goDajIe tene divAnanI ja ApI pAghaDI baMdhAvI e vakhate navAnagaramAM merUkhavAsanuM prabaLa hovAthI, kacchanI geravyavasthAne lAbha laI, merUe bAlaMbhAno killo kaccha pAsethI laI lIdhe hato. rAozrI goDajI bahuja vahemI hatA. tethI potAnA aMgarakSaNa mATe 400 sIdIone (habasIone) pAse rAkhyA hatA. paNa te sIdIka rAjya kArobAramAM mAthuM mAratA tethI bhAyAto tathA rANuoe eka saMpI karI bhAyAtI lazkara mahelanI AsapAsa goThavI, 400 sIdIone dezapAra karyA. vi. saM. 1835nI nAgapaMcamIne divase mahArAozrI bhujIyA devanAM darzana karI svArImAMthI pAchA AvyA pachI sAtame dahADe bhagaMdaranA asAdhya rogamAM deha choDayA. (20)mahArAozrI rAyadhaNajI(bIjA) vi. saM. 1835thI 1870) cauda varSanI sagIra vaye rAozrI rAyadhaNucha bhUjanI gAdIe AvyA. te vakhate rAjyane saghaLo kArabhAra devajI zeTha calAvatA hatA. marahuma mahArAozrI goDajInA aMgarakSaka sIdIo pAchA haLave haLave hajIramAM dAkhala thayA. te badhA rAozrInI yogya umara thatAM temanI pAse karatAharatA thaI paDyA. sIdIonA saradAra jamAlamIyAMe divAna devajI zeTha ne tathA tenA bhAIone keda karI daMDa laI mArI nakhAvyA. temAMnA marIca nAmanA sIdIe rAozrIne mahamadapannA nAmanA eka paradezI islAmInI dostI karAvI e mahamadapanAnA upadezathI 20 varSanI kAcI uMmare rAozrIe islAmI dharma tarapha pitAnuM valaNa batAvyuM. te evI rIte ke eka gAMDA mANasanI peThe teo hAthamAM khullI taravAra laI sIdIonA ToLAM sAthe gAmamAM pharatA ane hiMduone parANe pakaDI kalamAM paDAvatA, kapALamAMthI TIluM bhuMsAvI nAkhatA. ane TIluM na bhUMsI nAkhatA tene marAvI nAkhatA maMdiramAM jaI mUrtio teDatA, upara pramANe jyAre sIdIo sAthe bajAramAM nIkaLatA tyAre hiMduo ghara ane dukAne baMdha karI chupAI besatA. eka vakhata aMgarakSake rAozrIne mAMDavIbaMdara laI gayA. ane tyAMnA suMdaravaranA maMdIramAM praveza karI mUrti khaMDita karavA tajavIja karI. ane bajAramAM keTalAeka govadha karI lehI chAMTayA. e lehI sAthe maMdiramAM praveza karatAM zaheranA saMkhyAbaMdha brAhmaNo ane hiMduoe hullaDa karyuM. temAM traNa mANaso mAryA gayA ane keTalAeka ghavAyA tyAMthI rAo rAyaghaNajI sIdIo sAthe bhuja gayA e vartaNuMkathI rANuo tathA prajAe kaMTALI, divAna vAghA pArekha sAthe ekatA karI. tethI vAghApArekhe pitAnA bhAI kerAne 400 mANasa sAthe aMjArathI bolAvI lIdhA. teoe ocIMtA rAjamahelamAM dAkhala thaI rAozrIne pakaDavA tajavIja karI, paraMtu rAozrI agAsI upara caDI nAzI gayA. ane tenA aMgarakSaka sIdIo tathA paThANee laDAI karI e cAreya mANasane baMdukethI mArI nAkhyA e muDadAMne bheLAM karI bhIDane nAke eka khADo khodAvI temAM daTAvI mAthe oTa caNAvyo. te oTAne leke hAla vAghAsara kerAsara kahe che. mahamadapannAnI zIkhavaNIthI bhujanA maMdIranI mUrti khaMDanane eka divasa rAozrIe mukarara karyo A vAtanI khabara bhujanA hiMduomAM thatAM meTo keLAhaLa thaze ane tethI
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamIkaLa] kaccha sTeTane itihAsa. 183 mahArANIzrI satIzrI rUpALIbA (svarUpabA)nI salAhathI aMjAranA kArabhArI meghajI zeTha ne moTA lazkara sAthe belAvavA tajavIja karI. murti-khaMDananA divase mahArAozrIe bhujanA daravAjA baMdha karAvyA. ane eka maMdira tarapha javA prayANa karyuM. teTalAmAM meghajI zeThanI pheja kaI hiMmatavAna hiMdu gRhasthanI madadathI daravAjA ughaDatAM zaheramAM dAkhala thaI e khabara mahArAone thatAM, teo potAnA aMgarakSake sAthe rAjamahelamAM bharAyo. tethI meghajI zeThe traNa divasa sudhI rAjamahelane sakhata ghere rAkhyo. ane cothe divase rAjamahelamAM dAkhala thaI keTalAeka aMgarakSakAne mArI ane bIjAone tAbe karI, rAone keda karI hiMdu dharmanuM rakSaNa karyuM e samayanuM eka cAraNa kavie meghachazeThanuM kavita karela che. je nIce ApyuM che kavitaHpaDa jAte devaLa o thAnape masIta hota / devahuMkI muratI gharAi loka gharate // paDate kalammAsaba illIlA mahaMmadahuMke / hiMdu musalamAna hute hArahu nA harate // rAoMko bhulAyake dArume divAna kara / lAkhA ora dezaLake khajAne saba hrte|| kahA kachavAle rajaputo gumarAha karo / meghajI na hotano malecha rAja krte||1|| kharekhara meghachazeThe zIvAjInI peThe A vakhate hiMdudharma sAcavI rAkhe. zAyajIne keda karI temanA nAnAbhAI pRthvirAjajI u bhAIjIbAvAne gAdie besADavAmAM AvyA. ane (1) meghajI zeTha (2) DosalaveNu (3) abaDo (4) bhaddI hamIra (5) bhAracha. (6) juThTho () osamANa (8) rAjamAmada (ane bIjA cAra nAmo nathI maLelAM) teone rAjyamAM zAMti ane vyavasthA jALavavA eka sahAyakArI bArabhAyA rAjamaMDaLImAM nimavAmAM AvyA. e bArabhAyArAjamaMDaLIe bhAIjI bAvAne nAme moTuM lazkara ekaThuM karI rAjyanI sahIsalAmati jALavI. to paNa hamIra ane turaka vAladInAnI madadathI rAyadhaNajI chuTA thayA. paNa phatehamahamada jamAdAre pharI keda karyA. e bArabhAyA maMDaLamAM aMdaroaMdara khaTapaTa thatAM, keTalAekane daMDI bAkInAne dezapAra karI, vi. saM. 1847nA caitra suda 8nA divase bhAyajIbAvAnI sarvoparI sattA jAhera karI. - jamAdAra phatehamahamada - nagarasamainA jama rAyadhaNajIne ATha kuMvara hatA. teomAM retIyAra nAmanA kuMvare isalAmI dharma svIkAryo hato, tenA vaMzamAM keTalIka peDhIe phatehamahamada thayo hato, te nAnapaNamAM gheTAM cArato zarIre majabuta bAMdhAne hovAthI tenA keTalAeka zubhecchAe tene lazkarI khAtAmAM joDAvA salAha ApatAM teNe bhuja AvI, kacchanA senAdhipati DosalaveNa pAse nokarI mAgI tenA zarIrane majabuta bAMdho ane tenI vAkyAturI joI senAdhipatie tene vaza pAyadaLanA jamAdAra banAvyo, phatehamahamada yukitabAja vyavahArakuzaLa temaja rAjanitijJa hiMmatavAna purUSa hato, e vIrapurUSanI kArya kuzaLatAe bhAIjIbAvA upara UMDI chApa pADI. temaja te hiMdudharmanI lAgaNIvALA hovAthI prajA paNa tene cAhavA lAgI
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitiyakhaMDa ethI teNe thoDA vakhatamAM kacchanI sarvoparI sattA pitAnA hAtha karI, tyArapachI teNe lakhapata ne kalle baMdhAvyuM. tathA tuNAbaMdara vasAvyuM. tathA vAgaDa pradezamAM potAnA nAma uparathI phatehagaDha e nAmane kIle baMdhAvyA te kIllAmAM vadhu kharca thatAM rAjyanA junA nekara AzakaraNazAha pAsethI AThalAkha karI mAgI tethI teNe cAralAkha kerI rokaDI ApI ane bAkInI cAra lAkhamAM varasAmeDInA naMdavANuM gRhasthane jAmIna ApyA, pAchaLathI AzakaraNazAhe aMjAra u5ra caDAI karavA haMzarAja zAhane kahAvI kahyuM ane baMne lakaro ekI sAthe aMjArane pAdara AvI maLe tevI goThavaNa karI e khabara jamAdArane maLatAM tene ghaNo gusso caDe ane varasAmeDInA naMdavANu upara kerI turata bharI javA tAkIdI karI eTale jAmIna paDelA naMdavANA brAhmaNe bhuja jaI AzakaraNazAhane bAraNe trAgAMkarI lAMdhavA beThA tethI AzakaraNazAhe vIzahajAra karI rokaDI ApI bAkInI kerIo mATe pitAne dikara lAlacaMda oLamAM Apo. e lai naMdavANAo aMjAra AvyA ane jamAdArane kerIo tathA lAlacaMda ApI jamAnI khata rada karAvyuM, jamAdAra phatehamahamada jAmanagara upara traNa svArI karI bAlaMbhAne kile pAchA levA aneka upAyo yojelA paNa merU khavAse zAma dAma bheda vAparI te kIle tenA hAthe javA na dIdhe, jamAdAra phatehamahamada kavi kezavarAme "phate sAgara" e nAmane eka graMtha lakhele che, temAMnA thoDAM kAvyo nIce Apela che. phatIA thArI phojaro bhaya DaMko bhArI / sutI thaDake seMjamAM nagararI nArI / / 1 okho tuMthI uthaDake baraDo tuMthI boe / gaDha keje dhorAjI ro notiAranagara liie||2 hAlA jhAlA ne jeThavA te haTADyA hmiir| vaLa uttArI muMchanA kIdhA pAMsarA tiir||3 jamAdAranA maraNa pachInuM kAvya- kuMDaLIA phattA maragyA phaTakameM, ThaThakara choData ThAma // jagajIvana eka jhaTakameM, kaTaka na AyA kAma // kaTaka na AyA kAma, mAlajIna luMTa khIlAyA / esA lUNa harAma, kAma jIna kachu na AyA / kahe kavi kezavarAma, tamaDa suta nAme chattA / / - je je javA sAtha, pachI temAM ja che ? . phatteke paratApa se, ke te karegaye rAja / / mahamada muMdra ho gayA, maDai zeTha haMzarAja // maDai zeTha haMzarAja, saravIyA sAmata sAyara // tyoM lakhapatameM moDa, moDajI gaDhazIzApara // kaheM kavi kezavarAma, tamaDa suta nAme chattA // sarave le gayA sAtha, kacchakI zobhA phattA // 3 // jo jo na hota ke che pade thIra
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamIkaLa] kaccha ane ItihAsa. 185 pAnI thA so baha gayA, rahA chAra aru kIca // rahyA chAra aru kIca, nIta uniyAM kara jaanii| aMka bInA rAdeza, deza uniyAM ghara AnI // kahe kavi kezavarAma, tamaDa suta nAme chattA // sarave le gayA sAtha, kacchakI zobhA phattA // 3 // jamAdAra phatehamahamadane irAdo kaMpanI sarakArane gujarAta kAThIAvADamAMthI hAMkI kADhI tyAM kacchI sattA sthApavAno hato, tethI teNe sAMtalapura AgaLa thANuM besArI kAThIAvADane rAjakIya viSaya hAtha gharyo, ane dUranA rAjAonA sAthe maitrI sabaMdha bAMdhyo, temaja haidaraalInA putra TIpusulatAna sAthe tene gADha maitrI bAMdhI bheTa sogAdanI Apale karI hatI, temAM TIpu sulatAne zrIraMgAbAdamAM banelI eka moTI tapa phatehamahamadane bheTa ApI hatI, je tepa hAla aMjAramAM che, vi. saM. 1870mAM kaSTadezamAM pleganI sakhata bImArI cAlatI hatI, te arasAmAM jamAdAra vAgaDa para caDAI karI phateha meLavI AvyA pachI, trIje dIvase tene pleganI gAMTha nIkaLI ane teja bImArImAM vi. saM. 1870nA Azu suda 11ne dIvasa 61 varSanI umare pitA pAchaLa cAra saMtAno melI te gujarI gayA, (be putra be putrIo) A samayamAM kacchamAM eka nAmAMkIta bIjI vyakatI hatI tethI tenuM vRttAMta A sthaLe ApavuM yogya jANuM TuMkAmAM lakhuM chuM. -ii suMdara sodAgara karuMvi. saM. 1829mAM suMdarajI sodAgarane janma mAMDavI pAse guMdIyALI gAmamAM bahAkSatrI zIvajI hIrajIne tyAM thayo hato. tenI sthiti sAdhAraNa hatI. jyAre tenA pitA gujarI gayA tyAre tenA hissAmAM AvelI tamAma milkata te jugAramAM hArI gayA. pAchaLathI tene pastAvo thatAM te kuchaMda cheDI kAMI yogya dhaMdho karavA vicAra thatAM, mAMDavInA nagarazeThe tene madada ApI. tethI teNe karachI ghoDAo kharIdI muMbaI tathA malabAra kinArA para vecavAnI zarUAta karI temAM tene sAro na thayo. ane eka moTA sodAgara tarIke nAmanA meLavI. vi. saM. 1851mAM aMgreja sarakAra ane TIpu sulatAna vacce laDAI thaI tyAre baMne pakSone vahANonA vahANa bharI ghoDAo purA pADyA hatA. temAM teNe lAkhe pIA meLavyA hatA. TIpu sulatAne suMdarajI zeThane umadA pozAka sAthe kalagI ApI hatI. temaja aMgreja sarakAre lakhanaunA karAropara sahI karavA pitAnA vatI hIMdI elacI tarIke suMdarajI zeThane mokalyA hatA. te vakhate sonAnAM kaDAM, motInI mALA umadA pozAka sAthe be tape ApI hatI. te baMne topo zeThe mahArAozrIne bheTa tarIke mokalAvI ApI hatI. ghoDAnI sodAgarImAM zeTha pAse karoDo rUpIAnI milkata ekaThI thaI hatI. tethI teNe haisura, mAMgaroLa, kumaThA, kalIkeTa, muMbaI, malabAra, amadAvAda, punA, vaDodarA, rAjakoTa
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa dhorAjI. joDIyA, navAnagara, kaccha-mAMDavI, bhuja, aMjAra, lakhapata ane siMdha vagere sthaLomAM potAnI peDhIo khelI evI * zAha ? bAMdhI ke tamAma hiMdusthAnamAM zeThanI huMDIonI vinA saMkoce levaDadevaDa thatI. A vakhate kaMpanI sarakAra muMbaI ilAkAmAM paga pesAro karI rahI hatI. ane dezI rAjyo vacce takarAro paDatI tyAre suMdarajI zeTha niSpakSapAtapaNe baMne pakSane samajAvI te takarArano aMta lAvatA, tethI zeTha kaMpanI sarakAra ane dezI rAjyo e baMnenA vivAsapAtra banyA hatA. kaMpanI sarakAre zeThane neTIva ejanTa' no mAnavaMte he Apyo hato. rAjAe zeTha pAsethI nANuM uchInuM letA ane te badalAmAM zeThane potAnA gAmano ijAro ApatA zeThe junAgaDha, porabaMdara ane rAjakoTane kArabhAra calAvyo hato. saMvata 182mAM kaMpanI sarakAre punAnA pezvA bAjIrAva (bIjA) para caDhAI karI tyAre suMdarajI zeTha paNa sAthe hatA te laDAImAM pevAnI hAra thatAM, kAThIyAvADanI jamAbaMdhI aMgreja sarakArane maLI. te ugharAvavAnuM kAma sarakAre zeThane soMpI, eka pAlakhI chatra, masAlA ane surajamukhIno moTo sirapAva zeThane Apo. kacchanA mahArAvazrI rAyadhaNajI e maskA tathA guMdIyALI (zeThanI janmabhUmi) e be gAmo aghATa vaMzaparaMparA zeThane ApyAM hatAM. navAnagaranA jAmasAhebe rAvaLa paragaNunA cAra gAmo zeThane ApyA hatAM. temaja dhroLanA ThekerazrIe ekagAma goMDaLanA Thokare eka gAma, junAgaDhanA navAbasAhebe eka gAma, ane porabaMdaranA rANAsAhebe eka gAma zeThane bakSisa ApyAM hatAM ane rasanALa tathA begAma zeThe girAzIAo pAsethI vecAtAM lIdhAM hatAM, zeThanI sevAnI kadara karI zeThanA mRtyu pachI paNa muMbaI sarakAre zeThanA dikarA devasIMhane rUpIyA dazahajAranI vArSika AvakavALu utarasaMDA nAmanuM gAma bakSisa ApyuM hatuM. zeThe potAnI karoDonI kamANImAMthI lAkho rUpIAno dharmAde paNa karyo hate. potAnI janmabhuminuM gAma guMdIyALImAM tathA mAMDavI ArAMbhaDA, gIranAra parvata para AvelI hanumAnadhArA ane kAnAmAMgaroLamAM zeThe sadAva to kholyAM hatAM. saMvata 1869nA bhayaMkara duSkALamAM zeThe kacchI prajAne puSkaLa ana vastro ApyAM hatAM,temaja dareka yAcakane akakeka dhAbaLe, leTa ane sidho, dararoja savAre zeThanI DelIethI maLatA, haradvAramAM bAra varase moTo kuMbha meLo bharAya che temAM lAkha mANaso Ave che, tene zeThe cAra dIvasa sudhI utama miSTAna jamADyAM hatAM. kahevAya che ke, AgaLa pAMDavoe cAra divasa sudhI tyAM bhaMDAro karyo hato, tyArapachI koie paNa bhaMDAro karyo hoya to kacchanA dAnavIra zeTha suMdarajI zivajI sodAgare karyo hato. zeThe gIranAra parvatanA pagathIyAM gurUdatAtrayanI TekasudhI baMdhAvyA hatA. temaja dAmodara kuMDanI pALa baMdhAvI hatI. ane kacchamAM AvelA nArAyaNa sarovara, koTezvara mahAdeva, AzApurA mAtA mAMDavImAM rANezvara, nAganInAtha vagere maMdirano jIrNoddhAra karAvyo hato. ane dhINodharanA DuMgarapara dharamanAtha bAvA, kalyANezvara, nIlakaMThamahAdeva, voMdhamAM jaDezvara ane rAvaLa pIra vigerenA maMdira caNAvI ApyAM hatAM, upara pramANe rAjanIti ane vyavahArakuzaLa zeThe kaccha kAThIyAvADamAM pitAnI kiti amara karI, vi. saM. 1878nA phAgaNa vada 12nA roja mAMDadhimAM dehatyAga karyo. uparanI hakIkata (phatehamAmada tathA suMdarajI zeThanI) mahArAothI 'rAyadhaNajanA samayanI hovAthI ane Apela che,
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazI kaLA kacacha sTeTane itihAsa 187 jamAdAra phatehamAmadanA avasAna pachI pacIsa divase vi. saM. 1800nA kArataka suda 6nA roja mahArAozrI rAyaghaNajIe deha tyAga karyo hato, temane maratI vakhate pitAnA zabane daphana karavAnuM kahyuM hatuM, paraMtu 500 rajaputa bhAyAtAe rAjya mahelamAM dAkhala thaI, zabane kabaje karI, hiMdu rIti pramANe temano agnisaMskAra karyo hato. dazamI kaLA samAsA: || zrI ekAdazI kaLA prAraMbha (21) mahArAozrI bhAramalajI (bIjA) vi. 70thI - 1875) mahArAozrI rAyaghaNajIne bhArAjI urphe bhAramalajI nAmanA ekaja kumAra hatA. teo gAdie AvyA tyAre temanI umara 15 varSanI hatI, tethI phatehamAmada jamAdAranA dIkarA husenamIyAMnA hAthathI kArabhAra cAlato hato, jamAdAranA maraNa pachI kaMpanI sarakAre kalakasara pramANe tamo nathI vartatA," ema kahI ka75ra caDhI AvavAnI dhamakI ApI hatI, jamAdAra phatehamAmadane be putro hatA temAM mattabheda thayo. moTA putra husenamIyAMe karAra mujaba vartavAno mata lIdho tyAre teno nAnobhAI ibrAhImamIyAM potAnA pitAnI peThe aMgrejone dhikakArato hato. ane "kacchanI rAjakIya bAbatamAM aMgrejone hAtha nAkhavAno zo adhikAra che ema kaheto tethI baMne bhAIomAM matabheda paDatAM, husenamIyAM kaMpanI sarakAra taraphathI eka elacI mAgyA. ane morabIthI mekamoMne bolAvyo. e khabara ibrAhImamIyAne thatAM, te bahAravaTe caDha, ane vAgaDamAM jaI kaMthakoTano killo kabaje karI beThA, chevaTa samAdhAnI thatAM te bhujamAM Avyo ane jagajIvana mahetA (divAna)nuM paMcahaTaDI pAse khuna karAvI nAkhI, rAozrIne pakSamAM laI rAjyanI lagAma hAthamAM lIdhI. paNa joIe tevI rAjyavyavasthA tenAthI na jaLavAtAM, mahArAozrIe lakSmIdAsane divAnanI pAghaDI baMdhAvI. te divAnanA rUbarU eka mAravADI aMgarakSake tefIbrAhImamIyAMnuM khuna karyuM. e vAtanI khabara tenA bhAI husenamIyAMne thatAM, teNe 300 mAravADIone pakaDAvI marAvI nAkhIrAozrInI hajuramAM Araba aMgarakSake rAkhyA. A khaTapaTa pachI lakSmIdAse kArabhArUM cheDayuM. ane AzakaraNazAha tathA zivarAjazAha mahArAozrInA kArabhArI thayA. AzakaraNazAha pahelethI ja aMgrejone dhikakArato hato. tethI teNe kaMpanI sarakAranA elacIne bhujamAMthI kADhI muko. eTaluM ja nahi, paraMtu ghAMTIlA mukAme kepTana mekamanDene paDAva nAkhI paDayo hato, tyAM zIrAmANIA nAmanA miyANu sAthe bIjA keTalAeka luMTArUone mokalI temanA upara hallo karAvI kepTananA uMTa ghoDA vagere luMTAvI lIdhA. ane zaramANIyAne mahArAozrInA
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 zrIyaduva zaprakAza, [dvitiyakhaDa hAthe pAdhaDI baMdhAvI, tyAra pachI i. sa. 1815nA navebaranI paMdaramI tArIkhe kaMpanI sarakAre mahArAozrIne eka patramAM lakhI jaNAvyu ke " amArA elacIne kADhI mukI, karela apamAna tathA joDIyAvALAne amArA virUddha ApelI sahAya tathA pezvA ane gAyakavADanA gAmAmAM thayela luTa ane seMkamaInI dhATIlA mukAme luTAelI chAvaNI, vagere nukazAnIne badalA A patra maLyApachI ceviIza klAkamAM jo nahiM Ape! te sarakArane na chuTake AgaLa vadhavuM paDaze " uparanA patranA javAba mahArAozrIe bAra divasa sudhI kAMSTapaNuM nahiM ApatAM sane 1825nI 14mI DIseMbare cAra hajAra gheADesvAra ane gAyakavADI palaTana lai kala isTara raNu oLaMgI aMjAranI pUrve pAMca mAila para veNIsara pAse mUkAma karyAM. e khAra bhuja thatAM, neAtIyAra huzainamIyAMe rastAmAnAM jaLAzayAmAM jheranI kAthaLIe nakhAvI darda aMgreja-lazkarane pANI vagerenI hADamArI bhAgavavI paDe tevI taiyArIo karI. tethI lazkaramAMnA keTalAeka mANasA e jherI pANI pIvAthI maraNa pAmyA. phaeNnTUla isTare AgaLa nahi. vadhatAM, aMjAra mukAma karI, kAThIyAvADamAMthI khAdya padArthoM ane vadhAre lazkara maMgAvavA tajavIja karI, temaja kacchamAM lazkarI thANu* khesADavA. mahArAozrIe vaSTI mAkalI. paNa huzenamIyAMe te thula nahi karatAM, kala isTare DIsekharanI 25mI tArIkhe ajAranA killA tADI pADavA teApAnA mAracA mAMDI, aMjAra tathA tuNuAMdara baje karyAM. chevaTa mahArAozrI taraphathI lakSmIdAse AvI samAdhAnI karI. tethI karnala IMsTara a-jAramAM seMkaDaeNne thANe rAkhI kaccha ADI cAlyeA gayA. mahArAozrI pAse khuzAmatIyA ane 'hAjIhvA' aMgarakSakAnuM jora vadhatAM kacchamAM khuba aMdhAdhuMdhI cAlavA lAgI. ane teoe mahArAozrInAnAme kheDutA pAsethI ATha mAsanI mahesula agAuthI vasula karI. ane vIsa lAkha kArIno rAjyanA kArabhArI vigere mutsaddIoneA daMDa karyo, te vakhate kAipaNa zrImatanI mAlamilkatanI sahIsalAmatI na hatI. mahArAozvanI AvI va NuMkathI tenA ladhubhA vigere bhayAtA dhAja nArAja thatAM, sausaunI jAgIromAM jai beThA, te pachI abadulakarIma nAmanA Araba rakSake mahArAozrInA pItarAi lallubhAnuM khuna karyu" ane catrabhuja munsInI gAya mArI nAkhI. tethI bhujanI prajA uzkerAi jatAM, bhAyAtAnI madada lai majakura Arabane pakaDavA rAjyanA mANaso sAthe gayA paNuM Arabalazkara te mANusane soMpyA nahiM, tethI tyAM dhiMgANuM thayuM. ane rAjyanA 50 mAsA mAryA gayA, ane keTalAeka Arae paNa marAyA pachI Araba abdulakarImane keda karyAM te pachI keTalA eka pAsavAneAnI salAhathI mahArArthIe bhAyAtA (gIrAsIASeA) pAsethI badhI satA lai mAtra jamInadAra banAvavAnI yAjanA pAra pADavA sAMNu ane ADesara upara caDhAI karI. tethI kacchanA tamAma bhAyAtA gusse thai 60 sahIovALI eka arajI kaMpanI sarakArane karI jaNAvyuM ke "mahArAozrIeja lallubhAnuM khuna karAvyuM che. mATe amArI sahisalAmatI jALavavA amane madada ApI rakSaNa karo," uparanI arajIthI kapanI sarakAre mekamarpI mAraphata mahArAozrIne lakhI jaNAvyuM" ke "tamArA kAryo mATe ameA ghaNAMja dilagIra chIe. paNa have ladhubhAnI vidhavA ke tenA kuMvaranA jAnamAla nI jarAe nukzAnI thaze teA sarakAra tamArI sAthenA maitrI saMbadha pAA khecI leze. uparanA patra vAMcI khuzAmatIAonI salAhathI
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazI kaLA] kaccha sTeTanA itihAsa 189 mahArAozrI ghaNAMja gusse thayA. ane khulI rIte aMgreja pratye virodha darzAvI laDAyaka taiyArIo karavA mAMDI. temaja kaMpanI sarakAranA kacchamAM rahetA "neTIva ejanTane bhujamAMthI kADhI mUko. tethI te aMjAra gayo. resIDenTa maeNkamoMe bhUja AvI rAozrI pAse masalata calAvI, paraMtu te niSphaLa nIvaDI, eTaluM ja nahiM paNa tenI aMdagI jokhamamAM AvI paDatAM te bhUja choDI aMjAra nAzI Avyo. uparanI tamAma hakIktane savIstara rIpoTa (kaMpanI sarakAra sAthe apamAna bhareluM valaNa darzAvyAna) beMkamarDoe kalakattA lakhI mekalyo. e uparathI i. sa. 1818nI AkharImAM vaDI sarakAranI gavaranara-janarala ina kAunsIle kacchanA rAo bhAramalajIne padabhraSTa karavAno TharAva karI tema karavAnI badhI goThavaNa karavA kacchanA resIDenTa kepTana maeNkamane badhI sattA ApI. I. sa. 1819nI zarUAtamAM kepTana maeNkamoMe kacchanA bhAyAtane khabara ApyA ke, " aMgreja sarakAra kacchamAM pAke baMdebasta dharAvavAnI kALajI dharAve che. mATe te saMbaMdhI masalata calAvavA tamAre resIDenTanI ophIsamAM aMjAra AvavuM uparanA pharamAnathI tamAma bhAyAto AvatAM temane sarakAranA pakSamAM laI I. sa. 1819nI 24 mI mArce aMgrejI lazkara laI seMkamae bhajane pAdhara paDAva nAkhI rAozrIne khabara ApyA ke " have pachI I. sa. 1816nA tamAma kelakarAro rada samajI tame ekadama kaMpanI sarakAranI chAvaNImAM zaraNe Ave." 25mI mArca vitatAM sudhImAM rAozrI zaraNe AvyA nahiM. tethI sara vIlIyamanI saradArI heThaLa aMgrejI lazkare hallo karI bhujIyo killo kabaje karyo. tethI 26mI mArce mahArAozrI zaraNe thayA. eTale aMgreja sarakArano kaccha khAtAne pratinidhi ( resIDenTa ) bhujamAM dAkhala thayo. ane kaccha darabAranA lazkarane vikherI nAkhI rAozrIne keda karyA. temaja have rAjagAdI kone soMpavI ? te mATe jADejA bhAyAto ane prajAjanonI sAthe masalata karavA mATe darabAra bharyo. temAM lakSmIdAsa kAmadAra tathA bhAyAtonA mata pramANe resIDenTa yuvarAjazrI dezaLajIno rAjyAbhiSeka karAvyo. ane pachI zI rIte vartavuM tenA kelakarAro nakakI karavAnI tArIkha mukarara karI darabAra visarjana karyo. mahArAozrI bhAramalajIne bhuchayA killAnA eka kAThAparanI meDImAM keda rAkhyA, vi. saM. 1902mAM 26-20 varSa padabhraSTa rahI teo svarge gayA. ekAdazI phaLa samAsa, | zrI dvAdazI kaLA prAraMbhaH | (22)mahArAozrI dezaLajI[bIjA vi.saM.1875thI1917) mahArAozrI bhAramalajI jyAre padabhraSTa thayA, tyAre yuvarAjazrI dezaLajInI uMmara mAtra traNa varSanI hatI. tethI temanI vatI jADejA vajerAjajI, maherAmaNajI, pRthvIrAjajI, prAgajI, alIAi, mekhaDAjI, jemalajI, bhANajI ane noghaNucha tathA kaMpanI sarakAra vatI
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 zrIyaduva'zaprakAza [dvitIyakhaMDa kreTana mekarDAe kaMpanI sarakAra ane kaccha darabAra vacce thayelAM kAlakarArAmAM pheraphAra karI i. sa. 1819nI 23mI okaTAbare 21 kalameAnA eka navA kharaDA taiyAra karyAM ane te tahanAmA mujaba vi. sa. 1875nA jeTha suda 10nA divase yuvarAjazrI dezaLajIneA rAjyA bhiSeka thayA hatA, ane temanI sagIra vayanA kAraNe rAjyakArabhAra calAvavA eka rIjansI kAunsIla (rAjakAreAkhArI maMDaLa)nI sthApanA thai temAM sabhya tarIke jADejA bhAyAtamAMthI sumarIrehAnA jADejA vajerAjajI tathA nAgarecAnA jADejA pRthvIrAjajI, prajAmAMthI rAjagAra odhavajI harabhAi tathA brahmakSatrI ratanazI jeThA ane rAjya adhikArIomAMthI divAna lakSmIdAsa valabhajI ma`trI tarIke cuMTAyA. temanAM adhyakSa tarIke aMgrejI sarakAranA resIDenTa nimAyA. ane rAmezrI dezaLajInA nAmathI A rAjya kArAbArI maMDaLe rAjyamAM sAga sudhArA karI, yogya vyavasthA dAkhala karI zAnti sthApI. paraMtu vi, sa'. 1875mAM prajAnA kamabhAgye eka daivI Aphata AvI paDI te eke i. sa. 1819nA jInanI 16mI tArIkhe sAMjanA sADA cha vAgyAne sumAre kacchamAM bhayaMkara dharatIka'panA eka AMcakA lAgyA, temAM lagabhaga e mInITa sudhI jamIna cAlatI haiAya tema lAgyuM, tethI mAsAne ubhuM rahevuM paNa muzkela thai paDayuM. ane dareka makAneA pAyAthI khaLabhaLI gayAM. te pachI cAra kalAka daramiyAna khIjA traNa AMcakA lAgyA. bIje divase AkhA dahADA dharatI vakhateA vakhata sahejasAja dhrujatI, temaja pavananA meTA jhapATA vAravAra lAgatA. ane khaTArAnA khaDakhaDATa ane dhamadhamATa jevA bhayaMkara avAja bIjI AkhI rAtrI sudhI cAlyA. trIjI rAtre pANAdaza vAgye pavAja jarA baMdha thaye, ane eka asAdhAraNa AMcaDhDhA lAgyA te pacAsa vIpaLa (sekanDa)sudhI cAlyuM lagabhaga cha aThavADIyA sudhI sahejasAja AMcakAe lAgyA karatA hatA. e dharatIka pa ane pavananA sakhta AMcakAthI AkhA kacchamAM jIva jAnavarA ane mAlamilakatanI mATI nukazAnI thai, bhujamAM 700 makAnA tUTI paDayAM, rAjamahela paNa te vakhate rahevA mATe nakAmA thai paDayA. ane 1105 mANusA daTAi maraNa pAmyAM, tevIja rIte aMjAra, mAMDavI ane lakhapatamAM paNa mANaseA jAnavarA ane mAneAnI ghaNI nukazAMnI thai hatI. kacchamAM sArAmAMsArA "terAne killA' jamIna dAsta thai gayA. ane kacchanI uttare avelA raNa pama ane bannImAM pANInI rela AvI tenI pUrva pazcimanI pahALAi jANavAmAM AvI nathI. paNa uttara ane dakSiNe chamAIla sudhI pANI pharI vaLyAM tenI uMDAi aDhIthI traNa phruTanI hatI. je thADA kalAka pachI aradhI thai hatI, te vakhate tyAMthI eka musAphara gheADe besI jatA hatA te kahe che ke "pANInI sapATIpara prathama saMkhyAbaMdha dhuLanA DhagalA dekhAtA hatA, te DhagalAnA meADhAmAMthI havA ane pANI bhabhukI nIkaLatAM hatAM tethI sukAi gayelI nadIe ceADA vakhatamAM pANIthI bharAi gai hatI, tethI dhaNA khArAkuvA mIThA ane mIThA kuvA khArA thaI gayA hatA," raNathI pazcima bAjumAM gulAmazAhe siMdhunuM pANI AvatuM aTakAvavA je meTA badha bAMdhyA hatA te jagyAnI jamIna (baMdha) dharatIka'pathI 18 puTa uMcI thai hatI, temaja 10 mAila paheALI ane 10 mAila lAMbo thai paDI hatI. AvA kudaratI badha siMdhu nadI vacce paDatAM, leAkeA tene allAhu madha kahe che, ane te " rAyamAbajhAra"thI 10 mAila dUra che.
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazIkaLA] kaccha sTeTane itihAsa. 19 karachamAM zAnti phelAyA pachI kaMpanI sarakAre lazkara ghaTADI nAkhyuM hatuM. dharatIkaMpanA moTA AMcakAthI keTalAka killAo jamInadosta thayA hatA, tethI siMdhanA amIre kaccha upara caDAI karavAnI sArI taka joI pitAnA elacI mAraphata rIjansI kAunsIlane kahAvyuM ke, "rAozrI bhAramalajIne jarUra prasaMge ame sArI madada karelI che ane tenA badalAmAM amane lakhapatano killo ApavA rAozrIe vacana Apela. have jo te kiTale jaladI amAre havAle karavAmAM nahiM Ave te siMdhane kaccha sAtheno maitrI sabaMdha tUTI jaze." uparanI vAtane kAunsIlaroe kAna paNa Apyo nahi. tethI amIre eka balucI lazkara mokalyuM. teNe pArakaramAM avI, nagara pArakaramAMthI 10 hajAra rUpIA daMDanA laI, saradAro pAsethI paNa keTalIka daMDanI rakama vasula laI, dezane pAyamAla karI, sipa tarapha pAchuM karyuM. siMdhanI TukaDI gayA pachI eka mahIne 250 "khAsa"o baMnnImAMthI 400 Dhora hAMkI gayA. i. sa. 1820nI 28mI eprIle vAgaDamAM varaNuM paramAranI jagyA pAse kepTana meka moM maraNa pAmyo eTale tenI jagyAe inyAja tarIke che. je. vilsana Avyo. teNe be mAsa sudhI kAma karyA pachI henarI paTejara Avyo. teNe punAthI 400 ghoDesvAranI TukaDI maMgAvI, siMdhanA bahAravaTIAo mATe baMdobasta karavA goThavI, aMjAra covIsI kaMpanI sarakArane tAbe hei, te pAchI kaccha rAjyane kabaje soMpavA masalata calAvI kAunsIle TharAvyuM ke "vArSika rUpIA 88 hajAra kaMpanI sarakArane ApavA, ne aMjAra vIsI rAjyane suprata karavI." temaja bhujanI uttara dizAe chAvaNI mATe jamIna ApavAmAM Ave te bhujIyAne kile paNa rAjyane pAcho ApI devAnI sarakAre IcchA batAvI. paNa uttara bAjunI jamIna rAjagora brAmaNonI mAlIkInI hovAthI, te ApavA rAjya azakti dekhADI. eTale chAvaNI hatI tyAMja rahI ane bhujIyAno kille paNa sarakAranA hAthamAM rahyo. saMvata 1879mAM varasAda nahiM varasavAthI kacchamAM bhayaMkara duSkALa paDayo tethI hajAro Dhero marI gayAM, gAmonA gAmo ujajaDa thayAM, ane dezanI vastino pAMcamo bhAga paradeza cAlyo gayo. 3000 luMTArAonI eka TukaDI kacacha jItI levA siMdhathI nIkaLI, bhujathI aDhAra mAIlane aMtare AvelA kudaratI parvatanA kilAvALA habAI DuMgaramAM chAvaNI nAkhI paDI. temAM duSkALa pIDita kacchI miyANu, keLI ane kacchane prakhyAta bahAravaTIo "tAra luNAI paNa saradAra tarIke sAmela thayA hatA. teNe 800 mANasothI aMjAranI bajAramAM meTI luMTa calAvI aDhaLaka dhana ekaThuM karyuM. eTalAmAM bhujathI lazkara AvI pahocyuM, ane sAmasAmI jhapAjhapI cAlatAM keTalAka bahAravaTIAo marAtAM, bIjA bhAgI nIkaLyA. e luMTArAo sAme dhiMgANuM karatAM, rAjyanA mAryA gayA sainikonA kuTuMbIone varSAsana ApavAmAM tathA ghAyalanI sAravAranA kharcamAM rAjyane be lAkha rUpIAnuM nukazAna bhogavavuM paDayuM hatuM. lakSmIdAsa kAmadAranA prayAsathI sarakAre kaccharAjayapara laheNI nIkaLatI 3 lAkha 38 hajAranI rakamamAMthI rUpIA 88 hajAra laI I. sa. 1832nA sapTebaranI 20mI tArIkhe tahanAmuM karI ApyuM ke havethI aMjArane badale apAtI rakama kaMpanI sarakAre kacchamAM vyavasthA jALavavA pitAnA lazkaranA kharca mATe vadhAremAM vadhAre daravarase be lAkha rUpIA cAra hapta leze.
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10ra zrIyaduvaMzaprakAza [dvitiyakhaMDa ane mahArAothI dezaLajInA mATe kaMpanI sarakArane mAna ane mitrAcArI hovAthI tenI nizAnI tarIke dezaLajIne vIsane badale aDhAra varSanI uMmare rAjyagAdi ApavAmAM Avaze e pramANe mahArAozrI dezaLajIno aDhAravarSanI uMmare vi.saM 1891nA aSADha suda 2 nA divase.meTA dabadabAthI rAjyAbhiSeka thayo, te vakhate rasIDenTa karnala piTInjare muMbaI gavarnara lerDa kalera mokalAvela javAharanI bheTa dharI kaMpanI sarakArane maitrIbhAva dAkhavatA kharIte vAMcI saMbhaLAvyo ane rIjansI kAunsIla (rAkArobArI maMDaLa) visarajana thayuM. kaMpanI sarakAranI bhalAmaNathI ane mahArAozrInI IcchAthI jADejAomAM dIkarIne dudhapItI' karavAne (mArI nAkhavAno rivAja vi. saM. 1203thI jAma lAkhA ane lAkhIyAranA vakhatathI cAlato Avato hato. teno sadaMtara nAza karavA eka jAheranAmuM mahArAozrInI sahIthI bahAra paDayuM ke "kAI jADejAe dIkarI dUdhapItI karavI nahiM. ane bALakanA janmanI nedha divasa paMdaranI aMdara rAjyanA copaDe karAvavI te pramANe je nahi va te rAjyanAM gunhegAra thaze, dikarIno vivAha karavA mATe nirdhana jADejAone rAjya taraphathI karI 400 mAgaNI karavAthI madadanI maLaze. " uparanA jAheranAmAne amala karAvavA bhAyAtanI vastIvALA gAme teonI saMtatInI noMdha rAkhavA rAjya taraphathI mahetA rAkhavAmAM AvyA. ane te sAlanuM patraka karAvatAM temAM 2625 dIkarAo ane dIkarIo 335 thatAM. e jAheranAmAne custapaNe amala thavA goThavaNa karAvI-I, sa. 1844mAM (vi. saM1900) bIjo dharatIkaMpa thayo. tenA AMcakA eka mAsa sudhI cAlyA. A AMcakAthI alAha baMdha nI pahoLAi vadhI kahevAya che, ane sIdhI khADIne dakSiNa kinAre nadInuM peTa upasI AvyuM tethI dareka bharatI vakhateja tyAM pANI AvatuM te have koI moTI bharatI vakhate ja tyAM Ave che. i. sa. 1845mAM (vi. saM. 1901mAM) jUnanI 18mI tArIkhathI 25mI tArIkha sudhI trIjIvAra dharatIkaMpa thayo. tethI darIAnA pANI 20 mAila pazcime ne 40 mAIla utare pharI vaLyAM A dharatIkaMpanA badhA maLI 66 AMcakA neMdhAyA che temAM paNa kacchane ghaNuM nukazAna thayuM, mahArAozrI dezaLajInA vakhatamAM kacha tAbe kUla nAnAmoTA gAmo 851 hatAM temAM 294 khAlasA, 434 bhAyAtonA ave 123 dharmAdAnA hatAM. vastI kula 4,00parara nI hatI temAM 3,004ra0 hindu, ane 1,0912 musalamAne hatA, kacchanA + vahANavaTIo darIAI mArgamAM bahuja kuzaLa hatA. I. sa. 1857mAM AkhA hiMdustAnamAM baLa jagyA tyAre tenI dhAstithI kacchano piolITIkala ejanTa eca Dabalyu vIlIana pitAnA khAtAnA mANaso sAthe darabAragaDhamAM rAozrIne Azraye AvI rahyo hato, ane bhujIyA kalA tathA sarakArI tejurInI cekI mahArAozrInA mANasane soMpI hatI. te vakhate bALavAkhoronI bIkathI bhujanA daravAjA keTalAka samaya baMdha rahyA hatA. te pachI thoDAka divase mAmalo zAMta thatAM, agAu pramANeja kAmakAja zarU thayuM hatuM, mahArAozrIne + i. sa. 1498mAM vAskoDIgAmA nAmane porTugIjha vahANavaTI, hiMda ane yuropa vacce darIAI mArga zoghatAM bhUlo paDatAM, tene kacachI nAvika darIA sAraMga kAnajI mAlame dakSiNa AphrikAnI dakSiNa bhUzirethI hiMdane mArga batAvyuM hatuM
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazIkaLa] kaccha sTeTano ItihAsa 193 yuvarAjazrI prAgamalajI ane hamIrajI uphe gagubhA nAmanA be kumAre hatA, temAM yuvarAjazrI gAdIe AvyA ane kazrI hamIrajIne terA paragaNuM gIrAsamAM maLyuM. vi.saM 1917nA zrAvaNa suda 9ne gurUvAre 45 varSanI vaye 41 varSa rAjya bhogavI, mahArAozrI dezaLajI svarge sIdhAvyA, zrI dvAdazI kaLA samAptA. | zrI trAdazI kaLA prAraMbhaH | (23) mahArAozrI prAgamalajIba A] (vi. saM. 1917thI 1932 .. mahArAozrI prAgamalajI jyAre kuMvarapade hatA tyAre kacchI prajA temane rAjInA nAmathI belAvatI. paNa jyAre vi.saM. 1917nA zrAvaNa suda 11nA divase gAdIe bIrAjya tyAre prAgamalajI nAma dhAraNa karyuM e vakhate muMbaI gavarnara leDa ja kalAkane mubA rakabAdIne saMdeza polITIkala ejanTa vAMcyo hato ke "Apa nAmadAra kacachanI gAdIe AvyA tenA mATe huM Apane saharSa mubArakabAdI ApuM chuM. Apa khAtrI pUrvaka mAnaje ke A sarakAranI maitrI makakama che. Apa nAmadAranA pitAe sulehazAMtIthI dIrdhakALa parvata, A sarakArI sanmukha sanmAna prApta karyuM hatuM. huM AzA rAkhuM chuM ke Apa nAmadAra paNa temanuM anukaraNa karazo. mane Apane sAco mitra jANI khuzI khabara ApatA raheje" mahArAozrI prAgamalajInA vakhatamAM vi. saM. 1917mAM bhayaMkara duSkALa paDayo hato. te vakhate mahArAozrIe khAdya padArtho ane ghAMsa carA para levAtI jagAta baMdha karI hatI, eTaluM ja nahiM paNa sastAbhAve garIbone dANa ApavAno yogya prabaMdha bAMdhyo hato, temaja dezanA duSkALa pIDIta loko mATe jAhera bAMdhakAmo khelyAM hatAM, mahArAozrIne mogala samrATa zAhajahAnanI peThe uttama bAMdha kAmano zokha hato, tethI dezI paradezI ( iTAlInA ) kArIgaro teDAvI pote eka addabhuta mahela baMdhAvyo hato. je Aje "prAgamahela" nA nAme oLakhAya che. tenuM kharca paNuM ogaNIsa lAkha rUpIA thayuM hatuM. temaja deDhalAkha rUpIA khaca bhujamAM AlakeDahAiskUlanuM makAna baMdhAvyuM hatuM, " eDavarDa brekaTara " nAmano mAMDavIne phaDado be lAkha rUpIA khacI baMdhAvyo hato, temaja mAMDavInA. DuMgarAmAM " prAgAsara " nAmanuM taLAva baMdhAvyuM, bhujamAM moTI hospITala, navI jela, azALA, gajazALA, vagere bhavya makAno baMdhAvyAM hatAM. ane "zaradabAga" nAmano eka suMdara bAga banAvyo, hato. vidyA sAhityanAM bIja paNa te mahArAozrInA vakhatamAMja kaccha pradezamAM vavAyAM hatAM. i. sa. 1871mAM rA. sA. dalapatarAma prANajIvana khakharane bhuja eDahAIskUlanA heDa mAstara tarIke belAvI, pAchaLathI vidyAdhikArI nimyA hatA.
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa temanI preraNAthI kacchamAM kanyAzALAo, nizALe ane pustakAlayo mahArAozrIe sthApyAM hatAM. muMbaI sarakAranI salAhathI suratanA DepyuTI kalekaTara ane mAjIsTreTa kAjhI zAhAbuddina ibrAhIma kaccha rAjyanA divAna tarIke vi. saM. 1922mAM nimAyA hatA. teNe pitAnI kArakIrdImAM ghaNAM sArA sudhArAo dAkhala karyA hatA. eTaluM ja nahiM paNa rAozrI ane bhAyAte vaccenA cAlatA kesamAM vilAyata jaI sekreTarI opha dhI sTeTa opha inDIA nI ophIsamAthI mahArAozrInA lAbhamAM kAma patAvI AvyA hatA. mahArAozrAnA darabAra mAM eka "AnaMdAzrama'nAmano babacArI hatA, teNe thoDA vakhata mATe kAjhI divAna vilAyata jatAM tenA badale divAnagirI karI nyAya, phojadArI, mahesulI. zaherasudharAI, vagere khAtAMenA baMdhAraNo bAMdhI ApyAM hatAM. . sa. 187ramAM. mahArAozrIne briTIza sarakAre nAITa grAnDa kamAnDara opha dhI sTAra opha inDIA" ne mAnavaMto khitAba baDhyo hato. mahArAozrIe muMbainI traNa saphara karI hatI. chellI sapharamAM cAra dakSiNI hadedArone teDI lAvyA hatA. temAM rA. bA, kRSNAjI julakarane divAna, pAMDuraMga zIvarAmane pilIza kamIznara, vinAyakarAva nArAyaNa bhagavatane varISTakArTanA nyAyAdhiza ane khaMDerAvane sarave khAtAnA mukhya adhikArI nimyA hatA, e vakhate e rAjyanI pedAza paNa karoDa sudhI vadhI hatI. muMbaInI chellI saphara pachI mahArAozrInI mAMdagI asAdhya banI tethI polITIkala ejanTanI salAhathI potAnA chellA vasiyatanAmAmAM zrIyuta maNibhAI jazabhAIne vaDAdarethI belAvI, divAna banAvavA ane rAjyanI AMtavyavasthA temanA hAthamAM sepavA. tathA pitAnI pAchaLa sagIra vayanA yuvarAjazrI kheMgArajIsAheba umara lAyaka thAya tyAM sudhI rAjya vyavasthA calAvavA eka rAjyakArobArI maMDaLa sthApavAnI sucanA lakhI, prajAvatsalya mirajhAM mahArAozrI prAgamalajI (jI. sI. esa. AI. i.) e vi. saM. 1932nA paNa suda 5ne zanIvAre svargavAsa karyo. (24) mIrajhAM mahArAozrI kheMgArajI savAI bahAdura [vidyamAna] vi. saM. 1932nA poSa suda somavAranA zubha divase mahArAozrI kheMgArajI sAheba bhujanI gAdIe bIrAjyA, e vakhate teo nAmadArazrInI umara mAtra 9 varSanI hatI. jethI mama mahArAozrI prAgamalajInA vazIyatanAmA pramANe rAjya calAvavA rIjansI kAunsIlanI sthApanA thaI, temAM adhyakSa sthAne polITIkala ejanTa karnala Dabalyu. sI. Ara. ane dIvAnanuM kAma karatA vinAyakarAva nArAyaNarAva bhagavata maMtrI tarIke nImAyA, ane darabArazrI taraphathI rANA jAlamasiMhajI, bhAyAta taraphathI sutharInA jADejA cAMdAjI, tathA prajA taraphathI zeTha ravajI hIrAcaMda vagere sabhyo nImAyA, cAra mAsa pachI rAvabahAdura maNIbhAI jazabhAie vaDedarAthI AvI dIvAnagIrI saMbhALI prajA taraphanI tathA rAjya taraphanI sArI sevA bajAvI, khetI vADI khAtAmAM be hajAra navA kuvAo khedAvI khetInI khIlavaNI karI, tathA darIA
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazI kaLa] kaccha sTeTano itihAsa 195 kInAre tADI, khajurI, nALIerI vagerenA jhADo vavasavI jaMgala khAtuM kholyuM, nyAya mahesulI, kaSTama, keLavaNI, piolIsa vagere joitA khAtAo kholI tenI hakIkata prakAzamAM lAvavA kacacha gejheTa" nAmanuM saptAhIka patra kahADayuM. muMbaI sarakAre kacchanA mIThAMnA pAkapara brITIza rAjyanA jeTalI jagAta levA, athavA mIThAnA vepAra braTIza sarakArane sepI devA gAThavaNa karI, paNa karachano pAkrIkA sAtheno naphA bharele mIThAno vepAra aTakAvavA kaccha rAjya nAroja hatuM. muMbaI sarakAranI mAgaNI upara rIjansI kAunsIlamAM carcA thaI, tyAre rAvabahAdura maNIbhAIe khAsa vAMdho uThAvyo, ane e TharAva virUddha bahumatI meLavI vi. saM. 1940nA mahAvadI 10mInA roja carADavAnA rANI jAlamasIMhajInAM kuMvarIzrI gaMgAbA sAheba, tathA sAyalAnA ThAkora sAhebanAM kuMvarIzrI moTAMbA sAheba sAthe mahArAozrInAM lagna moTI dhAmadhumathI thayAM vi. saM. 1941nA zrAvaNa vadI panA zubha dIvase pi. e. karnala philipsa mahArAozrIne saMpUrNa svataMtra rAjya sattA soMpI "kAunsIla opha eDamInIsTezana visarjana karyuM i. sa. 1885nA mArca mAsamAM sarakAre nAmadAra mahArAozrIne savAI bahAdurane mAnavaMta khItAba ane dIvAnazrI maNIbhAI jasabhAIne dIvAna bahAdurane ilkAba bakyo hato, vi. saM. 1942nA zrAvaNa vadI nA dIvase carADavA vALAM mahArANI sAhebathI yuvarAja kumArazrI vijayarAjajI u mAdhubhAsAhebane janma thayo, I. sa. 1887nA julAI mAsamAM mahArANIzrI vikaTerIAnA jyubIlI mahatsavamAM bhAga levA mahArAozrI kheMgArajI savAI bahAdura potAnA nAnA baMdhuzrI kalubhA sAhebane sAthe laI vilAyata padhAryA hatA, e vakhate muMbaImAM vastI kachI prajAe eka moTo meLAvaDo karI mahArAozrIne mAnapatra ApyuM hatuM, temaja mahArAozrIno vilAyatamAM paNa yogya satkAra thayo hato, e zubha prasaMganI khuzAlImAM mahArANIzrI vIkaTArIyAe mahArAone "nAITa, grAMDa, kamAnDara, opha, dhI, sTAra, epha, InDIyana emapAyarane ane kalubhA sAhebane "kamAnDara, epha, dhI, InDIyana emapAyarano mAnavaMte khItAba Apyo hato, tyAMthI mahArAozrI potAnA rasAlA sAthe skeTalAMnDa, AyarlAnDa phinsa, jarmanI, prazIyA, ITalI, osTrIA ane ijIptano pravAsa karI karachamAM padhAryA. mahArANI vikaTorIyAnI mulAkAtanI yAdagIrImAM bhuja khAte jyubIlI heppITAlanA bhavya makAnanuM khAtamuhUrta jyAre bhujamAM nAmadAra Dayuka opha keneTa AvyA tyAre teo nAmadAranA hAthe karAvela hatuM, vi, saM. 194panA kArtaka sudI 4nA roja sAyalAvALAM rANuzIthI goDajI urphe manubhA sAhebano janma thayo hato. vi. saM. 1956nA bhayaMkara duSkALamAM mahArAozrIe sAMdhA bhAvathI anAja veMcavAnI dukAno kholI hatI, temaja dega caDAvI garIbone anAja puruM pADavAne prabaMdha karyo hato, ane duSkALa nIvAraNa arthe lagabhaga deDha karoDa kerInuM kharca karI hajAro manuSya maratAM bacAvyAM hatAM. i. sa. 1900 (vi. saM. 1957)nA ekabara mAsanI 30mI tArIkhe hiMdustAnanA vAisaroya lorDa karjhana kacchanI mulAkAte AvyA, tyAre temanA mAnamAM bharavAmAM Avela bhavya darabAramAM lorDa karjhane nIce mujaba bhASaNa ApatAM kahyuM ke -"cita AkarSaka bAbatamAM eka suzikSita buddhizALI ane leka kalyANamAM tatpara yuvAna rAjAnA parIcayane AnaMda paNa umeravo paDaze, kacchI vepArIonA
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitiyakhaMDa sAhase kacchanuM nAma pUrva duniAmAM sarvatra jANItuM karyuM che, jaMgabAra eDana ke muMbaInAM bajAro ane baMdaromAM kacchI vepArIo tevA jANItA che, A rAjyanA vepAranI AbAdIne keTalAka purAvo meM mAMDavImAM je ke jyAM Aja savAre huM uttaryo, ane jyAM mane kahevAmAM Ave che te pramANe samRddhivAna manuSyonI sArI saMkhyA vase che, dezanA aMdaranA bhAgamAM huM musApharI karate gayo tema tema lekanA AbAdI bharelA ane samRddhivAna dekhAvathI mane Azcarya thayA vinA rahyuM nahIM, meM eka paNa dubaLo pAtaLo manuSya ke eka paNa kaMgAla thImaDAela cahero jo nahIM, jyAre mane yAda AvyuM ke gaye varSe ja A kacchadeza chappanIyA duSkALathI trAsI rahyo hato, ane be varSa pahelAM daza hajAra mANasane prANaghAtaka uma hege bhoga lIdho hato, tyAre mArI draSTie paDatA dekhAvathI lokone kudaratI baLa ane zakita sarasa hovI joIe. ema vicAra Avyo, paraMtu mane vIcAra thayo che tethI paNa yazasvI te te rAjAnI udAratA ne dezAbhimAna che, ke je rAjA pitAnA prajAne saMkaTa nI the nIbhAvavA, pitAnA khAnagI khAtAmAMthI vIzalAkha rUpIA uparAMta kharce prajA rakSaka ba, tevA tevA rakSaka thavAnI dareka rAjAnI sarvotakRSTa mahatvAkAMkSA hovI joIeM maharAozrI haju yuvAna che, ane sevA upayogItA goravatu jIvana haju teonA hAthamAM che. lekavIkAza nA kAryamAM zAMta ubhA rahevAnuM hoyaja nahIM, pitAnI zakitane upayoga karavA ghaNuM varSa sudhI teone puSkaLa kArya maLaze, teo jo mAMDavIthI bhUja sudhI relave saDaka bAMdhe te kacchamAM AyAta nIkAzanA vepArane sagavaDatA thAya, ane huM AzA rAkhuM chuM ke hiMdustAnamAMthI huM jAuM ane mAruM nAma bhuMsAI jAya tyArapachI lAMbA samaya sudhI teo potAnI buddhi zakitano upayoga lokakalyANanA kAryomAM kare, A danIAmAM seMkaDo ane hajAro rAjAo rAjya karI gayA, ane temAMthI ghaNI najIvI saMkhyAnA nAmo teonA rAjya ke sAmrAjyamAM hajupaNa yAda karAya che. ene ApaNe vicAra karIe chIe. tyAre ApaNe joIe chIe, ke nAnakaDI saMkhyAnI amara nAmaviLI saddaguNone laIne che, hAlanA mahArAozrI kheMgArajI prajAne prema meLavI potAnuM nAma bhaviSyamAM paNa lAMbA samaya sudhI prajA hRdayamAM rahe evA bhAgyazALI thAva " mahArAozrI bhAramalajI (bIjA)nA samayathI gavaranarane je pratinidhI bhujamAM rahetA tene i. sa. 1924nI 10mI okaTobare mahArAozrInI IcchAthI gavarmenTa uThADI laI kaccha pradezane hiMdI sarakAranA sIdhA vahIvaTa taLe mukavAmAM Avyo. mahArAozrInA yuvarAjazrI vijayarAjajI urphe mAdhubhA sAhebane pATavI kumArazrI megharAjajI urphe madanasiMhajI ku. zrI naTavarasiMhajI ane ku. zrI. phatesiMhajI nAme traNa mAro che. temaja mahArAozrInA nAnA kumArathI goDajI urphe manubhA sAhebane narapatasiMhajI jorAvarasiMhajI ane narasiMhajI nAmanA traNa kumAra che. meM, (I. kartAe) jyAre kacchanI musApharI karI tyAre mane navAI upaje tevI be vAta jaNAI. temAM prathamanI vAtane to kaMDalA baMdareja anubhava thayo te e ke gavarmeTano. sIka (rUpI) sArAe hiMdustAnamAM cAle che, paraMtu tyAM cAle nahIM tethI te vaTAvI
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazI kaLA] kaccha sTeTane ItihAsa "kArIo" riAozrIne sika] karAvyA pachIja relve sTezanamAMthI bhuja zaheranI TIkITa maLI, bIjI vAta eke, jema bajAramAM gAjara mULa vecAya tema bhujanI bajAramAM hathIyAra ( talavAra baMdhu ke vigere ) vahecAtA hatA. e be vastu sthItIthI mane jaNAyuM ke " je rAjyamAM potAno sikake cAle ane zastro upara aMkuza ( pratIbaMdha ) nahIM te rAjya vaheluM svataMtra thAya " mahArAozrIe adhyApIparyata vilAyata AphrikA vagere sthaLonI musApharI karI apurva dezATananuM jJAna meLavela che. mAMDavInI sarahade "kAMThaDAne mahela' e nAme eka bhavya rAjamahela mahArAozrIe baMdhAvela che. kacchamAM junI pranALikA ane dharmAdA kherAtI jAgIra mAnapurvaka asthItva dharAve che. nAmadAra yuvarAjazrI mAdhubhAsAheba mahArAozrInA vIlAyatane pravAsa daramIyAna kacchanI svataMtra satA dhAraNa karI. prajAne saMpurNa saMtoSa Ape che. bhuja zaheramAM baporanA bAra bajatAM tepane eka avAja karavAmAM Ave che. te avAja sAMbhaLatAM leke jayAM hoya tyAM, gAmamAM ke zImamAM, kAmagIrI karatAM, mAthe bhAro laI grISma rUtuno sakhata tApamAM cAlyA AvatA, kaThIAra paNa "jIe za" e zabdano prema purvaka uccAra karI mahArAozrInuM dIrdhAyu Iche che eja teonI rAjyabhakita batAvI Ape che vAMcaka ApaNe paNa "jIerA," e zabdo uccAra karI rAozrInA vaMzavRkSa tarapha najara karI kacchano itihAsa saMpurNa karIe zrI kaccha sTeTane ItihAsa samAsAH ]
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 zrIyaduvArakAza dvitIyakhaMDa zrI kaccha (bhuja) sTeTanI vaMzAvaLI jAmathI rAyaghaNajI rIte thAya che (caMdrathI 158mAM zrIkathI103jA) jAmagarajaNajI dede hathajI (1) jAma eThe bArAparagaNuM ) kaMthakoTa | | goDa jAmarAvaLajI didA rajaputa hethI nApItAmahaH U thayA | | rajaputa thayA mAtaMgadevanI AjJAthI gAdIe AvyA. (2) jAma ghAyajI urphe gahejI dalajI pyAMcha (3) jAma habhujI kharejI vasanajI buTocha lAjaDajI amaracha hibAI gAda] [bADI] [leDI] [u] [LI] [bAMDI] (4) jAma muLa dezaLajI rAmezvara (5) jAma kAjI bAlAyacacha relaDIyAjI | [bhAlA, rajaputa) [bAlAca rajaputa] kahevAyA (6) jAma omarajI vero nAMgIojI paMcANujI ustIjI [vaMgaDADora] [nagIo] [ 3] [ustI] (7) jAma AmarANu bhImajI ane bhImajI [gAdI] mekaLasIMha (8) jAma hamIrajI lAkhIyAravIrA + | gAdI ajojI bhANajI (kheDeI bhAmuDA- [bhAbhANa thayA] chuMgajI chuiMgera thayA]
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ trAdazIkaLA] +1 (9) rAozrI kheMgAra (pahelA) sAhejI rAyabajI bhujagAdI [rAhAnI jAgIra] (10) rAozrI bhArAja urphe bhAramalajI kaccha sTeTanA itihAsa. (11) rAThI bheAjarAjajI AzAjI [ratanuM zAkhAnA cAraNane (12)rA.zrI kheMgArajI (bIjA) (13) rA.zrI tamAcIjI ajAcI sthApyA] . (14) rA.zrI rAyaghaNajI (17) rA.zrI dezaLajI(pahelAM) bhAjarAjajI [ pATavI hatA dhIMgANAmAM kAma AvyA] I alIo" [garaDA paragaNuM maLyuM] hAjAjI urdu ajojI [dhamaDakA ] * 1 alIocha [rakhAyatanA hatA] meghajI rAyadhaNajI prAgajI (16) rA.zrI gADa (pahelA) nArAyaNajI sirAyajI (gAdarA) (lAyajo) herayALajI kalyANamalajI (AsaLIyA) [bhaDalI] nAMghaNajI ravAjI (15) rA.zrI sujAjI geApAlajI AsAjI jINAjI lAkhAjI / prAgamalajI (1) hAlAjI kAMyAjI (abaDAsA) mArI) moDajI ajojI bhAjarAjajI karaNajI jhujhAjI (mAnakuvA) (gaDhasIsA) rAyabajI jIvaNajI (mATI khAkhara)(ratADIu) 199 hAjAjI umarAjI (patrI) (bAbIyA) lakhadhIrajI (18) rA.zrI lakhapatajI rAyadhaNajI khAsa samaya samajI (19) rA.zrI gADajI(bIjA) mAnasaMgajI khAnajI sakhaLasaMgajI kalyANajI meghajI kAnajI
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 * (20) rA.zrI rAyaghaNajI(bIjA) zrIyaduvaMzaprakAza (24) rA.zrI kheMgArajI (trIjA) savAi | mahAdura vidyamAna pRthvIrAjajI urphe bhAIjIbhAvA ladhubhA (21) rA.zrI bhAramalajI(bIjA) (rara) rA.zrI dezaLajI (bIjA) (23) rA.zrI prAgamalajI (bIjA) urphe rAjI hamIrajI urphe gagubhA ( terA paragaNu* ) hamIrajI urphe kallubhA [dvitiyakhaMDa cuvarAjazrI vIjayarAjajI ku,zrI gADa urphe manubhA sAhema urdU mAdhubhA sAheba kuM.zrI narapatasI hajI ku.zrI jorAvarasI hajI ku.zrI narasIMhajI ku.zrI phatesI hucha yuvarAjathI megharAjajI ku.zrI naTavarasI hucha phe madanasIhujI [trayAdarzI kaLA samAsA, ]
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 201 catudazI kaLA] merakhI sTeTane itihAsa zrI catudazI kaLA prAraMbha zrI morabI sTeTane ItihAsa A sTeTa kAThIyAvADanA vAyavya khuNAmAM macchu nadIne kinAre AveluM che. tenuM kSetraphaLa 822 co, mAila che ane 151 gAma che. vastI sane 1931 nI gaNatrI mujaba 1,13,024nI che, temAM morabI taLapadamAM 1893nI vastI che. upaja-sarAsarI vArSIka upaja rU. 21 lAkha ane kharca rUA. 18 lAkhanA Asare che. khaMDaNI-rA, 9263 aMgreja sarakArane rU. 94,208 gAyakavADane pesakasInA ane rU. 3,088 junAgaDhanA navAbane joratalabInA A sTeTa dara varSe bhare che. A sTeTa pahelA varganuM heI, saMpUrNa akhatyAra bhogave che, vArasAnI bAbatamAM pATavikuMvara gAdIe Ave che. kAThIAvADanA bIjA rAjya mAphaka A sTeTane paNa zAhI sattA sAthe kelakarAra thayA che. relave ane rastAo A sTeTane vaDhavANathI rAjakoTa sudhI deDatI eka mITarageja relave lAIna che, ane teja lAinanA vAMkAnerathI morabI, ane thAnathI coTIlA sudhI ema be phATA che. sTeTanA tamAma tAlukAomAM sTIma drAma cAlu che. A uparAMta moTara mATe pAkA rastA 500 mAIlamAM che. temaja navalakhI sudhI relave lAInane eka phAMTo hAlamAM cAlu karyo che. ane navalakhI baMdara ne sudhArI tenI sArI khIlavaNI karavAmAM AvI che. hunnaraudyoga-A rAjyamAM mIThuM puSkaLa pAkatuM hovAthI, kAThIyAvADa uparAMta baMgALA prahmadeza ane hiMdustAna bahAra para mulakamAM mIThuM mokalavAnI sane 1929mAM A rAjya sarakAramAMthI chuTa meLavI che. tethI sTeTe morabI sophTa varkasa " kholI baMgALAne lAyaka mIThuM banAvI sane 1932mAM kula 4 sTImaromAM sADAcAra lAkha maNa (baMgALI) mIThuM baMgALamAM mokalela hatuM. navalakhI lAInamAM lavaNapura ' nAmanuM navuM sTezana kholI tyAM. mIThAnA pAkano puSkaLa jaththo rAkhavAmAM Ave che, te uparAMta "piTarI varkasa " cAlu karatA, temAM thatI baraNIyo AkhA hiMdustAnamAM mokalavAmAM Ave che, " parazurAma poTarI varkasa " mAM 150 uparAMta mANase kAme lAge che, benka vepArane uttejana khAtara "morabI marakanaTAIla benka kholavAmAM Avela che. jemAMthI vepArIone cha TakAnA dare nANAM dhIravAmAM Ave che, ane e benke evI pratiThA jamAvI che ke, sevIMga benka, karanTa ekAunTa, phIkasa DIpojhITa ane keza saTIphIkeTano sArA lAbha prajA lIve che, morabI jetapura tathA dahIMsarAmAM janapresa che, temAM kapAsa leDhavAnuM kAma sArA pramANamAM thAya che. IlekaTrIka pAvara hAusa kholI zaherane rozanI purI pADavAmAM Avela che. borIMgakhAtuM kholI keTalAka navA kuvAomAM berIMga karI khetInI AbAdI karI che. temaja darabAragaDha pAse nagara daravAje, vanALIyA daravAje, khatrIvADamAM, lakhadhIravAsamAM, 5rAmAM, khAkharecI daravAje, ane bhaMgIvADamAM ema ATha sTenDa upara 250 Tepsa (naLa) mukavAmAM Avela che, ane 50 hajAra gelana pANuM samAya tevI eka TAMkI darabAragaDha pAse ubhI karavAmAM Avela che. TapAla- vastIne sagavaDatA ApavA
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 zrIyaduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa rAjyanuM TapAlakhAtuM kholavAmAM Avela che, jethI 5 gAme TapAla ophIsa ane 23 gAme TapAlanI peTIo maLI kula 98 gAmone TapAlano lAbha Ape che, TelIphona- rAjyanA 63 gAmomAM TelIphenanI sagavaDa che, temAM rAjyanA kAma uparAMta prajAne mATe paNa sagavaDa karavAmAM Avela che, vAyaralesa TelIphenanI AdhAI mahAla sAthe saMbaMdha joDavAnI thayela janA keLavaNIkhAtuM. mahAlevagerenI maLI kula 84 zALAo che prAthamIka ane mAdhyamIka bane keLavaNI maphata ApavAmAM Ave che te uparAMta " ravAjI saMskRta pAThazALAnA vidyArthIone maphata keLavaNuM ane peTIyAM maLe che. TrenIMga koleja meDIkala koleja, ArTasa koleja, temaja mIkenIkala, egrIkalacarala vagere judI judI jAtanI keLavaNI levA jatA vidyArthIone mAsika rA, 54nI skolarazIpa apAya che, vaidakIya khAtu, mahAlemAM cha davAkhAnA che, taLapadamAM davAkhAnA tathA "sara vAghajI hospITala" uparAMta zrI naMdakuMvarabA jhanAnA hospITalane lAbha sarva prajA dhye che. darabArI makAne, darabAragaDha pelesa mahendravilAsa, bahAduravilAsa, najarabAga, rAmanivAza zaMkaranivAsa, kRSNanivAsa vAghamahela, ane Tazana kalaba vagere bhavya makAne jovA lAyaka che, temaja macchu nadInI kinArAnI divAla tene vizALa pula ane te upara AvelAM pADAM ghaDA ane baLadenA manamohaka zIlpakaLAnA namunA jevA lAyaka che. macchu nadi upara "jholApula vagara thAMbhale, tAranA deraDAonI guMthaNathI guMthele, svarganI sIDI je divyapula jotAMja hajAro leke herata pAme che, ane te pulanA sarajanahAra morabInA mahipati ThAkaeNrazrI sara vAghajInuM sTegyu (bAvaluM) astra zastrathI sajaja thayela gheDAnI svArIvALuM jeI, mUrtImAna rAjavI haju amara che. evI bhAvanA utpanna kare che. -: prAcina itihAsa :hAlanAM merabI zaherathI eka mAIla dUra macchu nadIne pUrva kinAre, junuM morabI, jenuM prAcina nAma "mathura dhvajapurI" athavA moradhvajapurI nAme che ane te mora jeThavAe sthApyAnuM kahevAya che. jenAM khaMDIara hAla jevAmAM Ave che. morabImAM paMdaramAM saikA sudhI jeThavA rajaputa rAjya karatA hatA. tenI pAsethI te muka amadAvAdanA sulatAnanI sattA nIce gayo. morabImAM jADejA vaMzanuM rAjya kema thayuM? te viSe be vAta e che ke jyAre kacchanA Adi rAozrI kheMgArajI amadAvAda gayA ane bAdazAha mahamadabegaDAne sIvajanA paMjAmAMthI bacAvyo te vakhate morabI paragaNuM bakSisa karela hatuM. tyAre bIjI vAta e che ke gujarAtane chelle bAdazAha mujhaphara kacchanA rAozrI bhArAjIne zaraNa ho tyAM mogala sainya jatAM tene soMpI rAozrIe merabI paragaNuM meLavyuM. paraMtu e te nakakI kasoLamAM saikAthI A sTeTa yAdavonA kabajAmAM che. hAlanA morabInA rAjyakartAo jAmazrI eThAjInAja vaMzajo che..
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ catudazIkaLA] kaccha sTeTane itihAsa. 203 (1)ThAkArazrI kAMyAjI (cathI 174mAM zrI kRSNathI 118mAM) ( vi. saM. 1754thI 1790 ) kaccha lAkhIyAra viyarAnI rAjagAdI upara jAmathI oThAjInA vaMzamAM bhujanI gAdIe caudamAM rAozrI rAyaghaNajI thayA temane 11 kumAro thayA. temAM pATaviputra pitAnI hayAtimAMja deva thayA hatA, ane temanAthI nAnA kumArathI ravAjI tharanA soDhA bhojarAjajInA hAthe laDAImAM kAma AvyA hatA. ( juo kaccha sTeTano i0 kaLA 10 pAnA 173 74) ravAnA kumArazrI kAMyAjIne gAdIne haka hovA chatAM, dagAthI prAgamalajI temanA kAkA ). bhujanI gAdIe AvyA. temaja ravAjInuM khuna paNa seDhA rajaputanA hAthe dagAthI thayuM hatuM. te vAta kAMyAjInA jANavAmAM AvatAM, bhaviSyamAM te vaira levAnuM mutavI rAkhI, morabI tathA kaTArIyuM paragaNuM kabaje karI tyAM svataMtra rAjagAdi sthApI. vi. saM. 1772mAM kaTarIA gAme rAozrI prAgamalajI tathA temanA kumArazrI goDajI vagerene ThArazrI kAMyAjIne bheTo thayo. te laDAImAM kacchanA mANaso ghaNuM maraNa pAmyA. bAkInA nazA bhAga karatAM rAozrI sapaDAI gayA. paNa te vakhate ThA.zrI kAMyAjIe rAozrIne kahyuM ke "kAkAzrI Ape mArA pitAne dagAthI marAvI, bhujanI gAdi pacAvI pADI, evo mAro vicAra nathI paNa mAre te mArA bAhubaLathI bhuja upara caDAI karI gAdi levI che. " ema kahI temane dasa mAIla sudhI veLAvavA gayA. tyAMthI pAchA pharatAM rastAmAM eka mahAna yogendra maLyA. tene ThA. zrI. e namaskAra karI AzIrvacana mAgatAM, yogIrAje kahyuM ke "parastrI nahi svIkArazo to tamAro vijya thaze." e vAkya ThA.zrI. e zira caDAvI evI Teka rAkhI ke je dahADe pitAnI draSTi anAyAse parastrI para paDatI te divase teo AMkhomAM mIThuM AMjI izvara pratye mAphI mAgatA" e nArIpha eka nRtyakaLAmAM kuzaLa videzI vArAMganA karNATakIe sAMbhaLI tethI te morabI AvI ThAkArazrI rUbarU kacerImAM nRtyasAthe ThAkArazrIne kAmavaza karavA keTalAeka zaMgArIka nAyakA bhedanA gAyano gAI hAvabhAva karI, chaLavA yukita calAvI paraMtu yadukuLamaNi kacha tenA mehapAsamAM phasAyA nahi. tethI te vArAMganA tyAthI nirAza thaI iDara gaI. te viSe eka kavie vArAMganAnI ukitathI kahyuM ke - dohAH-hAla haiyA raNa utaryA, dekhAM vAgaDa deza / kuMvara jvALA kAyo, nakaLaMka kAcha nareza // 1 // pa kAla nA chatrI zaMkara paranArIne parahare, lAMchana nahi lagAra // 2 // vi, saM. 1772mAM dhrAMgadhrAnA rAjazrI jazavaMtasiMhajI sAthe sarahada bAbata takarAra thatAM, laDAI thaI hatI. temAM paNa ThAkArazrI kAMyAjIe rAjasAhebane harAvI, sarahada upara - hAla paNa kAMyAjInI vADInI pujA karI tene dhoI, te pANI prasutIne pAvAthI, tenI sarva vyAdhi nAza pAmatAM, zAntithI prasava thAya che.
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 zrIyaduvazaprakAza. [dvitiyakhaDa peAtAnA thANAM besAryAM hatAM. vi. saM. 1777mAM amadAvAda jIllAnA saraiyA musalamAnA merI rAjyamAM AvI vakhateAvakhata lUMTaphATa karI jatA, eka vakhata ThAEArazrI tenI pAchaLa caDatAM, amadAvAda jIllAmAM temane bheTo thayA, lagabhaga paMdara divasa varasAdanI eNlImAM temanA upara humalA karI duzmanAne parAjaya karyAM hatA, vi, saM 1782mAM ThAkArazrIe amadAvAdanA subA zeramula'dakhAna sAthe destI karI saMvata 1785mAM tene 50 hajAranA lazkara bAthe lai bhuja upara caDAi karI, e vakhate bhujanI gAdi upara rAozrI prAgamalajInA potra dezaLajI hatA mAdhApara pAse chAvaNI nAkhI, bIje dahADe laDAi karI bhujIyA killAnA be krAThA hAtha karyAM. te laDAimA seDhA bhejarAjajIne dikare paNa rAkhezrInA pakSamA hatA. tene ThA,zrI kAMyAjIe mArI pitAnuM vera vALyuM, kAMyAjInA adbhuta parAkramathI guMdaravALA jADejAzrI meADajI ke jeo ThAkeArazrI kAMyAjInA kAkA thatA hatA. te vRddha purUSe AvI kahyaM ke "kumArazrI basa karo, tame tamArA pitAnuM vaira lai cukayA che. mATe have nAhakanuM geAtragaradana nahiM karatAM, jADejA vaMzanI vRddhi cAheA. izvara tamArU kalyANu karo, temaja rAozrI AgaLathI hu* gIrAzano bhAga vaheMcAvI ApIza." ema kahI ThAY=ArazrIne zAMta karyAM. teTalAmAM subAne trio raNakSetramAM kAma AvatAM, tenA lazkaramAM aseASa chavAi rahyo ThAkArazrIkAMyAjInuM mana paNu bhAIonI katla thatI joi laDAi, pratyethI mana UThI gayuM. tethI vRddha kAkA meADajI mAraphata vaSTi calAvI, kaccha tathA vAgaDanA aradhAaradha bhAga paDAvI dhamaNukAnI sAraNu nadInA ugamaNAM kAMThA sudhI peAtAnI vAgaDanI hada mukarara karI meArakhI AvyA ane zeraqhulaMdakhAna amadAvAda gayA. ThAkArazrI kAMyAjI vi. sa. 1790nA mAgasara vada chanA rAja svagaeN sidhAvyA. teozrIne ATha kumArA hatA. temAM (1) pArTiva kumArazrI tejamAlajI kuMvara pade deva thayA hatA, tethI (2) ku,zrI alIyAjI meArakhInI gAdIe AvyA. (3) bhImajIne guMgaNu (4) lAkhAjIne lAkaDIyA (5) rAyasa'gajIne kuMbhArImA (6) meADajIne mALIyA (7) raNamalajIne lalIyANAM (8) rAmasAMgajIne jhaghI, vagere gAmA girAzamAM maLyAM. (2) ThAkeArazrI alIcAjI (vi.sa. 1790thI 1796) ThA,zrI kAMyAjI deva thayA, tyAre ku.zrI alIyAjI bhuja hatA, tene ekadama sAMDhaNI svArathI mArakhI khelAvyA, ane teo AvI pahoMcatAM pASa suda bIjanA rAja tene rAjyAbhiSeka thayA. teozrIe gAdie esI vavANIyAbaMdara khAtI daraAi vepAra vadhAryAM. teeAnA vakhatamAM mALIyAnA ThA.zrI meDijI ke je peAtAnA bhAi thatA hatA, teNe siMdhamAMthI miyANAM laDAyaka kAma khelAvI, girAza ApI rAkhyA. ane meArakhI sTeTanA tAme nahiM rahetA, svataMtra rAjya sthApavA mArakhI sAthe laDAio karavA lAgyA. te sarahAnI ghaNI laDAi thatAM, ThAkArazrI alIyAnA zarIramAM lagabhaga 88 jakhamA hatAM. vi. sa. 1796mAM ThA.zrI mAra
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ catudazIkaLa] morabI sTeTane itihAsa. 205 bIthI meTo saMgha kADhI rAjyanuM kAma javAhetAne soMpI dvArakAM yAtrA mATe jatA hatA. rastAmAM jAmanagaramAM jAma tamAcIjI (bIjA)nA vizeSa AgrahathI tyAM rokAyA. rAjyanI keTalIka gera vyavasthA jaI, ThA.zrI alIyAjIe pitAnA hajurI sAthe ( jAmazrI tamAcIjI sAMbhaLatAM ) kacchI bhASAnI samasyAmAM kahyuM ke " jeDo gaMje AyaM, eDo Toyo nAmaM:" (jevuM gAma che te rakhavALa (dhaNI) nathI.) uparanA vAkayathI jAmazrI tamAcIjIe vicAryuM ke kadAca bhaviSyamAM alIyajI mArA rAjyane IjA karaze, ema dhArI paDadharIvALA hAlAjI (kAkAbhAI)ne kahyuM ke "alIyAjI yAtrA karI pAchA vaLe tyAre tene paDadharImAM Agraha pUrvaka rokI tame dago karI, marAvI nAkhaje" e saMketa pramANe jyAre ThA.zrI dvArakAthI pAchA vALyA tyAre hAlAjIe paDadharI rokI, dagAthI teonuM khuna karAvyuM. teozrIne traNa kumAra hatA. temAM pATavi ravAjI gAdIe AvyA. ane (2) jIyAjIne moDaparamAM girAsa maLe. ane (3) kuMvara haradhoLaja kuvarapade deva thayA hatA, (3) ThArakezrI ravAjI (vi. sa. 17thI 1820) ThA.zrI ravAjIe gAdie besI, pitAnA pitAne mAranAra hAlAjI urphe kAkAbhAIne mAravA mATe teoe meTuM sainya laI paDadharI upara caDAI karI. te laDAImAM kAbhAI hAra khAI bhAgI jatAM ThA.zrI ravAjIe paDadharIne ujajaDa karI pitAnuM vera vALI pratijJA pUrNa karI. e laDAinuM eka cAraNa kavie varSARtunuM rUpaka bAMdhI, cAraNI bhASAmAM kAvya racela che, je junI hasta lekhita pratamAMthI maLatAM atre Apela che. varSA Rpaka gati vahe jhujhALAM jhujhALAM daLAM, vAdaLA bhAdra vAvALAM / akALAM jaMjALe nALAM gaDuDe acheha // dhAroLe verALAM mAthe ujaLAM lohALAM dhAra / maMDANo jorALAM ravo, aNagoLAM meha // 1 // daMta kathA evI che ke hAlAjI tathA ThA.zrI alIyAjI banne sATubhAI thatA hatA. eka vakhata hAlAjInA ThakarANunI morabI Thakera alIyAjIe mazkarI karI. e vAtanI jANa hAlAjIne thatAM, teoe krodhamAM uzkerAI jatAM, ThA.zrI alIyAne mAryA pachI jAmanagara AvI e vAta jAma tamAcIjIne kahI, morabI upara caDAI karavA lazkaranI mAgaNI karI. te madada nahiM maLatAM, teNe jAma tamAcIne paNa mAryA, pachI porabaMdaranA rANuM kAMI sagapaNamAM thatA hovAthI tyAM madada mATe gayA. tyAM paNa rANAe madada nahiM ApatAM, tene paNa mAryA. ema traNa rAjAone mArI teo traNeya rAjyathI nAsatA pharatA hatA, teo evA jhanunI hatA ke tenA hAtha ane taravAra haMmezA rUdhirathI kharaDAelAM ja rahetAM. teonA maraNa viSe be matta che, morabInA itihAsa kartA, ThA,zrI ravAjI sAthenI laDAImAM mAryA gayAnuM lakhe che, tyAre soraThI tavArIkhanA kartA moDaparanA killAnI bArImAM merU khavAsanA sipAinI baMdukanI goLIthI marAyAnuM lakhe che,
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitiyakhaMDa, AlaNaMko aMdra jema, phojAM phelI phelI Ayo / dhase velI satrAM pelI, elI khAga dhAra // dhaDaDe hAlAkI DelI, paDe koTa kelI dhuba / ahohoho elI ghelI, maMDANI apAra // 2 // dhuMvAdhAra the aMdhAra, khave vija sAradhAra / paDe tIra goLImAra buMdarA apAra // paDhadharI kAMyA hare hiloLe samaMdrA pAra / hace nIra lohadhAra, boLIyo halAra // 3 // ratakIca lAlA lAlAM, uThe zAlAM molAM raMga / ThAma ThAma daLAM ThATha, bhare bhAre ThIka // kheta pakkAM paLaM cALAM, vALAM vALAM cIja khALAM / jhale hAlAsare uTho. bhAlA haMdI jhIka // 4 // sagALace karaM saraM, acharaM varaM sagALa / rudrANI sagALa, bhare kuMbha lohI . rALa // bhucaraMtrape sagALa, khecaraM sagALa bhaye / sAi gAvi jIyo, nA tarAha ! 1 / paDadharI cheDI hAlAjIe jAmanagara jaI jAmazrI tamAcIjI (bIjA)ne mArI pirarabaMdara tarapha gayA hatA. e vakhate ThA.thI ravAjI nagaranI madadamAM gayA hatA. tenA badalAmAM jAmazrI taraphathI ghunaDA gAma maLela je hAla paNa merI sTeTane havAle che. ThA.zrI ravAjIe morabIne pharato kille baMdhAvI, zaherane suzobhita karyuM hatuM. vi. saM. 187mAM rAmamahela caNAvI temAM muti pratiSThA karI, tulAyAga karyo hato. ThA.zrIne sAta kumAra hatA. temAM pATavi paMcANujIne gAdi maLI. tethI nAnA vAghajI tathA rAyabajIne khAnapara, ajubhAIne mitANuM, jIvaNajIne lajAI, vanAjIne saravaDa, ane verAIne derALuM girAzamAM ApI, vi. saM. 1820nA jeTha suda 2nA roja ThA.zrI ravAjI svarge gayA. [4] ThAkarazrI paMcANujI (vi. saM. 1820thI 1829) ThAkarathI pacANajIe gAdie bIrAjI, mALIyA sAthenI vaDIlonA vakhatathI cAlatI takarAra pite cAlu rAkhI hatI ane junAgaDhathI lazkaranI madada meLavI mALIyA upara caDAI karI hatI. tethI miyANuo vikharAI raNamAM chuTA chavAyA thaI gayA hatA, raiyatane miyANuo ijA na karI zake tevI goThavaNa karI, ThA.zrIe sarahadapara thaNuo besAryA hatAM. teo svarUpe dhaNaja khuba surata hatA. tethI kaccha, kAThivADa, mevADa, mAravADa ane gujarAtanA ghaNAM mANaso temane jevAM AvatA, jevA svarUpavAna tevA teo guNavAna paNa hatA. ane tethI teozrInA darabAramAM vidvAnone yogya satkAra thato, jethI teozrInI kitI adyApi paryata amara che, vi. saM.1819nA bhAdaravAnI amAsane dahADe teozrI aputra svarge jatAM, teonA nAnAbhAI vAghajI gAdIe AvyA.
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra77 cartudazI kaLA] marabI sTA ItihAsa (5) ThA. zrI. vAghajI. saM. 1829thI 1841 ThA. zrI vAghajIe gAdie AvyA bAda khAnaparavALA rAyabajI tathA mitANuvALA ajubhAI, e banne bIna olAda gujarI jatAM, tenA gAmo rAjyamAM bheLavyA. paNa lajAyavALA jIvaNajInA kuMvara khImAjIe mitANAne vAraso meLavavA takarAra karI bhAyAtone uzkerAI potAnA pakSamAM laI, vAMkAnera rAjyanA AzrayataLe rahI, morabI sAme bahAravaTuM karavA lAgyA. eka vakhate bhAyAtoe nekanAma gAma bhAgyuM. tyAre tenA pAchaLa sareyAnA svAronA thANadAra narabhezaMkara nAmanA eka nAgara grahastha caDayA. ane nekanAmanI sarahadamAMja bahAravaTIAono bheTo thatAM, teNe vAvaDInA jADejA sagrAmajInA kaMvara malujIne sakhta ghAyala karyA. tethI bhAyAtoe maLI tene tyAM ThAra karyo. e vAtanI khabara ThAkArazrInA mAtuzrIne thatA temaNe bhAyAte sAthe samAdhAna karAvI mitANAno vAra khImAjI jIvaNajIne apAvyo. kacchanA rAo goDajI taraphathI vAgaDa paragaNAmAM vakhate vakhata keTalIeka maDacaNa thatI. tethI junAgaDhanA divAna amarajInI madada laI, ThAkArazrI vAghajIe kaccha upara caDAI karI. rastAmAM jatAM vAgaDamAM gAma pAlanasarI tathA kaDIyAnagarane sara karI keTalAeka gAmamAM luMTa calAvI. AgaLa vadhyA. e hakikata rAozrIe jANatAM viSTI karAvI. suleha karI. ThA. zrI. vAghajIne bhAre kiMmatI pozAka ApI pAchI vALyA hatA. vi. saM. 1834mAM ThA. zrI. e gAyakavADa phatehasiMha mahArAjanI madada meLavI, mALIyA upara caDAI karI. e vakhate miyANAoe mALIyAnA daravAjA baMdha karI. aMdarathI morabInA lazkara para mAro calAvyuM. jethI ThAkArazrIe mALIyAnA taLAvanI aMdara mATIne kAThe karI te upara topa caDAvI bahAra zarU karyo. tethI miyANAo gabharAI pIranA takIyAmAM bharAI besI. saMketa karyo ke " morabI daravAjo ughADI baMne tarapha paTTAbAja yuvAnoe chupAI rahI, jevuM morabInuM lazkara Ave tevI kala calAvavI." e pramANe masalata karI, daravAje kholatAM morabInuM lazkara gAmamAM gayuM. te vakhate pIranuM nagAruM thatA. miyANuo ellI ellI karatA. bahAra paDayA. paNa bhayaMkara laDAIne aMte teo raNamAM nAzI gayA bAda ThA. zrI. jIta meLavI morabI pAchA pharyA. vi. saM. 1836mAM duSkALa hevAthI, eka cAraNa kavine ThA, zrI. e bAramAsa dANu purA pADyA hatA. tethI te kavie eka cAraNI bhASAnuM kAvya racela. te junI hastalekhita pratamAMthI maLatAM atre Apela che, chatrIsA kALanu gIta. kaThaNa kALa chatrIsamA nAma jADA kayA / Aja kAyA nayA vaDe Ace // duthiyAM kaNetAM ghera beThAM dIdhAM / rAyabAM lIyA jasa gaNe rAce // 1 // lojarA koMTa manamoTa lIlA harI / machodhara uparAM thIyAM mAjA // dakALe he tuvAM dhAna de dovaLA / ravAota chatA dariAva rAjA // 2 //
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zrIyadulazaprakArA, [dvitIyakhaDa jhAlA have / ThAkarAM vade kaha vAda ThAlA || dokaDA | ApIyA kavyAne harA AlA ||3|| AkhIye / morabI kavyAMcA duLadra meTe // chalyo / chatrIseA morabI thakI cheTe ||4|| 1 hAlAhara taNAM poha ane deza paradeza laga huMDIe Aja tuM morabI mALavo chatrIseM morabI behuM kAMThe vi. saM. 1878mAM dhrAMgadhrAnA kuMvara bApAjI sAthe takarAra utpanna thatAM, bAMTavAnA khAkhI zera jImAkhAMnanI madada meLavI ThAkAre dhrAMgadhrAM upara caDAi karavA taiyArIo karela paNa pachIthI keTalAka kAraNe te multavI rAkhyu hatuM. vi. sa. 1841nA bhAdaravA vada 14nA rAja ThAkrArazrI deva thayA hatA. teozrIne cAra kumArA hatA. temAM pATiva kumArazrI hamIrajI gAdie AvyA. ane bIjA kumAra jIyAjI te pachI gAdie AvyA hatA, tethI nAnA devAjIne sajjana pana ane maherAmaNujIne belA gAma girAsamAM maLela hatAM, [6] DhAkArazrI hamIrajI vi. sa. 1841 thI 1846] ThA,zrI hamIrajI gAdie birAjyA pachI, saMvata 1842mAM mArabInA eka vepArIne jhAlAee thAna pAse lUTI lai bahu mAra mAryAM hatA. teNe merabI AvI DAArazrI AgaLa bahuja pAkAra karatAM, ThAkArazrIe junAgaDhanA lazkaranI madada meLavI, te luMTArAe pAchaLa caDI, vaDhavANu tAbAnA pasadAdaDI, kAraDA, ane samaDhIyALA vagere gAme luMTI vepArIne tenA gayelA mAlane badalA ApyA hatA ThA.zrI hamIrajInAM rANIzrI vakhatubAe mArakhImAM kRSNa maheAla nAmanuM zrItrIkamarAyajInuM madira baMdhAvI temAM vidhi purvaka ThAkrArajInI pratiSThA karI hatI. vi. sa'. 1846nA poSa suda 14nA rAja ThA.zrI hamIrajI aputra deva thatAM, temanA nAnA baMdhuzrI jayAjI gAdIe AvyA. (7) TAkArazrI jIyAjI (vi, sa'. 1846thI 1885) ThAkArazrI jayAjIe gAdie AvyA pachI zAntithI rAjya karyu nathI, kemake teezrInA rAjya amalamAM mArI upara avAranavAra aridaLA AvatAM. zarUAtamAMja jasadaNanA dAdA khAcarane jAmanagaranA merU (maherAmaNu) khavAse merI rAjyane pAyamAla karavA uzkeryAM, temaja dAdAkhAcare AkrATa pAchu" meLavavAnA lAbhe meArakhI para be vakhata caDAi karI, sarahadanA gAmAne raMjADa karI chevaTa trIjI vakhata vi. sa. 1848mAM Asare pAMceka hajAra mANusA lai meranI bhAMgavAnA hetuthI te dakSiNu daravAjA lagabhaga AvI pahAMcyA, e vAtanI jANu ThA.zrI yAjIne thatAM, potAnA baMdhu devAjIbhAine sAthe lai sAmA thayA. meTA cAka pAse dArUNa yuddha jAmyuM. temAM hajAronI katla thatAM, dAdAkhAcara hAra khAi thADA mANasA sAthe bhAgyA, paraMtu ThA,zrIe pAchaLa paDI ceTIlAnA DuMgara pAse tene tathA tenA sAthIone kApI nAkhyA. nAgaDAvAsanA jADejA bhAyAta jINAjI peAtAnA gAmane killA baMdhAvI mArabInA gAmane luMTavA lAgyA, prajA tethI ghaNI trAsa pAmI, tethI ThA,zrIe pezvAnA
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ catudazI kaLA] morabI sTeTanA itihAsa 279 lazkaranI madada laI nAgaDAvAsane na bAMdhelo killo teDI pADyuM. tethI juNAjI tathA tenA sebatIo vAgaDa tarapha bhAgI gayA (vi. saM. 1851) vi. saM. 1856-57mAM kaccha bhujanA metA bhANajI rAmajIe meTAM lazkarathI macchu kAMThAmAM AvI vavANIyA baMdara dharA nAkhyo. te khabara ThAzrI jIyAne thatAM, moTA lazkarano jamAva karI tenA sAme laDAI: jAhera karI. temAM bhANajI mete saMpUrNa hAra khAI prANa bacAvI kaccha tarapha nAsI gayA. mALIyAnA miyANuone trAsa morabInI prajAne kAyamano hato. tethI ThAzrIe yukita racI mALIyA sAthe dekhAva mAtranI suleha karI. vAgaDa vagere pradeza luMTavA miyANuo sAthe caDayA. te pradeza luMTI pAchA pharatAM miyANao tathA mALIyA ThAkarazI DosAjIne pitAne taMbue jamavA netAM. e vakhate keTalAeka miyANaone kApI nAkhI, mALIyA ThAkara sAjIne aTakamAM rAkhyA. e dagAthI miyANAM bahuja uzkerAyA ane eka saMpI karI morabI rAjyane ghaNuM nukazAna karavA lAgyA. jyAre ThA.zrI DosA ne mALIye pAchA mokalyA tyAre miyANuo kAMIka zAMta thayA. vi. saM. 1962mAM gAyakavADI subo bAbAjI ApAjI mukagIrI ugharAvavA morabI najIka paDayo hato. tene ThA.zrI jIyAjIe paisA ApI miyANuone dAbI devAnI madada mAgI. tethI bAbAe mALIyA upara caDAI karI. paraMtu temAM te phAvI zako nahiM, ane ghaNuM jAnamAlanI khuvArI thatAM, teNe tenA badalAmAM haDALA nAmanuM gAma merI AgaLathI meLavyuM je hAla tenA vaMzaje khAya che. vi. saM. 1863mAM karnala vaikara khaMDaNI mukarara karavA Avyo. tyAre morabI kaphoDI sthitImAM hatuM. paNa bIjA sTeTAnI mAphaka tene paNa seTalamenTanI sAthe AbAdI ane zAnti prApta thaI, ane jyAre kacchanA humalAo uparAuparI be varSa thayA tyAre ThAzrIe briITIza sarakAranI madada mAgI. te uparathI eka nAnuM aMgrejI lazakara madadamAM maLatAM, kaccha upara caDAI karI, paraMtu kacchanA rAoe laDAI nahiM karatAM rUA. 10 hajArano badalo ApI samAdhAna karyuM. jeDIyA ane bAlaMbhAnA khavAsane jyAre navAnagaranA jAmasAhebe kADhI mukyA tyAre teo ThA.zrI jIyAjIne Asare AvyA, te vakhate teone kAnapura nAmanuM gAma ApyuM. teo tyAM AmaraNa paragaNe pAchA jatAM sudhI sukhethI rahyA hatA, ThA.zI chalAjI tArakAmAM rAmamahela caNAvI temAM murti pratiSThA karI, vi. saM. 1885nA kArataka vada 9nA roja svarge gayA. teozrIne be kumAro hatA, temAM pATavikumArazrI pRthviIrAjajI gAdie AvyA ane(2)makAjane sAvaDI gAma girAzamAM maLyuM. | ThAkArazrI pRthvirAjajI (vi. saM. 1885thI 1902). teozrInA vakhatamAM sarva sthaLe aMgrejI sattA phelAtAM, luMTaphATa karanArAonA trAsathI leke mukta thayA hatA. rAjya upara AgaLanI laDAio thatAM, karaja ghaNuM hatuM te teozrIe dhIme dhIme khetIvADImAM sudhAro karI upaja vadhArIne rAjyane devAmAMthI mukta karyuM hatuM, teonA sAmI kacha darabAre adhoI mahAlanI bAbatamAM takarAra uThAvI hatI. tene gavarnamenTa laMbANa tapAsa karyA pachI merabInA lAbhamAM cukAdo Apyo hato. ThAkArazrI pRthvirAja siMhanA zikAramAM eka kAbahAdUra hatA. e tArIpha sAMbhaLI eka aMgreja amaladAra ThA.zrI
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduva'zaprakAza. dvitIyakhaDa] sAthe zikAra gaye, zikAra karatI vakhate hA.zrIe eka sutelA siMhane patthara mArI jagADaye tethI siddha bhayaMkara garjanA karI ThA.zrI upara cApe mAravA dhasyA. e vakhate ThA.zrIe talavArane ekaja jhATake tene mArI nAkhyA. e sadhaLA banAvathI aMgreja amaladAra hebatAi gayA. ane ThA.zrInI vIratAnA ekI avAje vakhANa karavA lAgyA. ThA.zrI peAtAnAM mAtuzrI sAthe mATA saMdha kADhI nadAjInI yAtrA karI AvI. vi. sa` 1902mAM svarge sidhAvyA. (9) ThAkeArazrI ravAjI [bIjA] (va. sa. 1902thI 1926) ThAkArazrI pRthvirAjajIne ravAjI nAmanA ekaja kumAra heAvAthI tee gAdie AvyA, ThArazrI ravAjIe gAdie birAjI kheDutane paisAnI madada ApI khetIne AbAda karI hatI. temaja TaMkArA+ gAmane killA bAMdhI suzobhita banAvyuM hatuM teozrIne cha rANIo hatAM, temAnAM cuDAnA rANAzrI rAyasiMhajInAM kuMvarIzrI mAjIrAjanAthI vi. sa. 1914mAM pATivakumArazrI vAdhajIne janma thayA hatA. ane saMvata 1918mAM kumArazrI harabhamajIneA janma thayA hatA, yuvarAjazrI vAlajIne sagIra vayamAM zILI nIkaLela hAvAthI teozrInI rUpIA bhAre|bhAranI tulA jAmanagaranA mahAla kALAvADamAM Avela moTIzitaLAmAtAe karI, tyAM brAhmaNAnI cerAzI karI hatI. te tulAnA rUpIAnA cAMdInA kamADA hajI zitaLAnA madiramAM meAjuda che ane te mAthe merI ThAkeArazrInuM nAma che. ThAkArazrI ravAjI vidvAnane sArA Azraya ApatA, teonI AgaLa rAjakavi tarIke mArUM cAraNu deMdalabhakata (mIzaNu zAkhAnA) kAyama +e TaMkArA gAme AOsamAjanA sthApaka maharSi dayAnaMda sarasvatIne| janma thayA hatA. * kavizrI dehala bhakata' teeA svAminArAyaNa saMpradAyanA mahAna kavIzvara brahmAna cha pAse kaMThI bAMdhI te sauMpradAyamAM dAkhala thayA hatA. krAi vizvasa'tASI pAsavAnanI salAhathI ThA.zrI ravAjIe e bhakata kavine dubhavyA, ane kahyuM ke "tame| svAminArAyaNanI kaMThI teADI nAkhAtA hu' eka gAma tathA 10 hajAra kArI rAkaDI Apu' paraMtu evI mahAna lAlacamAM te nahiM lalacAtAM, 'mAthuM jAya paNa dharma na jAya' evI dRDha Teka rAkhI, ThA.zrInuM vacana mAMnyuM nahi. tethI ThAkeArazrIe tee!ne 24 kalAkamAM meArakhInI hada cheADI javA pharaja pADI hatI, kavi heALA kuTuMbavALA hatA ane ekadama kayAM javuM te vicAramAM teNe AkhIrAtrI vitAvI prabhAte prabhustutinuM eka pada racyuM te padyanI traNa kaDIe purI thatAM, mALI ThAY=ArazrI mAjInuM teDuM AvyuM. tethI kavie ceAthI kaDImAM te bhAva lAvI nIcenuM pada puNaeN karyuM. gApInAtha mahArAjanI stutinuM padma "" ( kacchI kAphI-okhAnA vAghera koDInAra bhAMgIne jAya'-e rAga) madata karone mahArAja, harNe asAMjI madata karone mahArAja / gopInAtha! madata karone mahArAja-Theka kaMThI asAMjI bAMdhI to kAraNa, ruTho ravAjI rAja // gopInAtha (1)
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ catudazIkaLa] morabI sTeTane itihAsa. 211 rahetA hatA, ThAkArazrInA vakhatamAM nyAyanuM dhoraNa dAkhala karI kAryo sthApAI hatI. saMskRta pAThazALA, davAzALA, vagere teonA vakhatamAMja sthapAyAM hatAM, teo nAmadAra vi, saM. 192mAM svarge jatAM ThAkerI vAdhacha gAdie AvyA, (10)ThAkArazrI sara vAghajI che. sI. Ai che.vi, sa.19thI1978) ThAkorathI vAghajI gAdie birAjyA e vakhate teo nAmadAranI sagIra vaya (uMmara varSa 13) hovAthI ejansIe rAjya vahIvaTa saMbhALI, jeInTa-eDamInIsTreTara rAva bahAdura zaMbhuprasAda lakSmIprasAda ane daphatarI jhuMjhAbhAI sakhIdAsane rAjyamAtA mAcharAjabAnI salAhathI rAjya kArabhAra calAvavA nimyA. rAjamAra kolejamAM abhyAsa pUrNa karI ThArazrIe hiMdustAnanI musApharI karI hatI, I. sa. 1877mAM mahArANu vikaTorIAe kaisara-hiMdipada adhama odhAraNa patIta pAvana, bAMya grahejI lAja // gopInAtha (2) para pale tradIpa to, Dhola vI DhA? | no nAtha (2) 're re suNa dUra karyo teM, moDha rIya mAtAjJAnopInAtha(4) mALIA ThAkara moDajIne gemInAtha mahArAje rAtre svapnamAM darzana ApI kahyuM ke mArA dedalabhakatane jaladI bolAvavA gADAM mokala je uparathI divasa ugyA pahelAM mALIyAnA gADAM AvatAM kavizrI dedala bhakate kAvyanI cethI kaDI purNa karI. ucALAbharI mALIe mukAma karyo tyAM ThA zrI meDachae vArSika rUpIA 5000 rokaDA pAMca kaLazI anAja ane jAnavaro mATe joIe teTaluM ghAsa e pramANe varSAsana bAMdhI ApI rahevA makAna ApI. rAjakavi sthApi mALIe pitAnI pAse rAkhyA,- uparanA izvarI paracAthI mALIyA morabInA leke ghaNuMja Azcarya pAmyA hatA, e banAva pachI eka mAse ThAkaeNrabI ravAjIne sahajAnaMda svAmi (svAmI nArAyaNe darzana daI upadeza ApI, kAMIka camatkAra batAvI saMtoSa pamADayA. tethI pAchA mALIothI kavine bolAvI potAnI pAse rAkhyA, ane sAruM inAma ApI varSAsana bamaNuM karI ApyuM, e viSe koI anya kavIe kavizrI dadala bakatanA yazagAna sAthe te hakikatanA cAra duhAo racyA che je nIce mujaba che - dohA-gAma dAmathI naha gaLyoH dedala toLo dala / kaMThI kAraNa kopIyo, rAjA ve rvml| hari kAraNa hadapAra huvo, kaMThI toDaNa kaja / supane sahajAnaMda kahe, bhUpa grahIle bhj||2 prabhAte kava premathI. dedalabhakta dhiivaann| sumoM sahajAnaMda zaraNa, bhUpa moDa kulbhaann||3 sahajAnaMdanI sAnathI, rIjhayo phIra ravamAla / dedalabhaktane dAna dai, pAsa rakhyopratipAla||4 evA ekAMtika zubha cAraNaputranI draDhatAthI Izvare temanI Teka rAkhI hatI. dhanya che. te bhakta kavIne! tema dhanya che te dharmane pakSa rAkhanAra rAjavimeDane!! ane dhanya che ThAkora ravAjIne ke kavinI kasoTI karI, pAcho yogya satkAra karI pitA pAse rAkhyAuparanI hakikata ane dedalabhakatanA patro pAsethI maLela che, (I. kartA.)
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza dvitIyakhaMDa dhAraNa karyuM, tyAre ThArazrIe dilhI darabAramAM hAjarI ApI hatI, jyAM teone aMgata mAnanI nizAnI tarIke navane badale agIAra tepanI salAmI TharAvavAmAM AvI hatI, I,sa, 1879 (vi. saM. 1935nA piSa suda 8 )nA jAnyuArInI pahelI tArIkhe temaNe sTeTane svataMtra kArabhAra saMbhALyo hate, vi, saM, 1976mAM morabInI bajArane suzobhita bAMdhaNInI banAvavAnuM teozrIe AraMvyuM hatuM. I. sa. 1883nA eprIlanI 18mI tArIkhe teo nAmadAra vilAyatane pravAse gayA hatA. che, saM. 1884mAM teozrIe vaDhavANukAMpathI morabI sudhInI relave lAina bAMdhavAnuM zarU karyuM hatuM. sane 1886 pachI vAMkAnerathI rAjakoTa sudhInI relvelAina bAdhavA mAMDI, rAjakoTa lAMca lAIna I, sa, 1890mAM khullI mukI. te 94 mAIlanI relave bAMdhavA pAchaLa 24 lAkha rUpIAnuM kharca thayuM hatuM, TelIphena vyavahAra ke je te vakhate kAThIAvADamAM pite pahelA ja dAkhala karyo hato, tathA AkhA sTeTamAM TrAmane vahevAra, machu nadi upara suMdara pUla tathA lApUla ane zaheranI navI bAMdhaNI, e badhuM teo nAmadArazrInA rAjya amala daramyAna banavA pAmyuM hatuM, yuropanI meTI laDAImAM ThA,zrI sara vAghajIe potAnA tamAma sAdhano sarakAranI sahAyamAM sepyA hatAM. i, sa, 1887mAM teozrI ke, sI, esa, AI, thayA hatA, I, sa, 1897mAM mahArANI vikTorIA nA rAjya amalanA 60 varSanA jyubIlI prasaMge kAThIAvADanA rAjAonA pratinidhi tarIke. teozrI laMDanamAM hAjara hatA, tyAM temane te vakhate ucha, sI, AI, i.ne mAnavatA IlkAba maLyo hato, teo nAmadAranA pAlitANA. sAyalA, ane tharAda rAjyanA rAjakumArIo sAthe lagna thayAM hatAM, temAM pAlitANAnA ThA, zrI pratApasiMhajI sAhebanAM kuMvarIzrI bAcharAjabA sAhebathI vidyamAna mahArAjAzrI lakhadhIrasiMhajI sAhebano janma i. sa. 1876nA DiseMbaranI 26mI tArIkhe thayo hato. teo nAmadAranA rAjya amalamAM vi, saM 1934 ane 1956nI sAlanA be bhayaMkara duSkALamAM teo nAmadAre potAnI prajAne saste bhAve anAja pUruM pADI, rIlIpha varka kholI, ghaNIja madada karI hatI, i. sa. 1892mAM mALIyAnA rahIza vAlA nAmorI ( miyANuM ) ityAdI bArajaNanI ToLIvALA bahAravaTIAo kaccha, vAgaDa, ane kAThIyAvADa prAMtamAM luMTa phATa karI trAsa ApatA hatA tethI aMgreja sarakAranuM keTaluM eka lazkara tenI zodhamAM hatuM tA14-12-1892nA roja e bahAravaTIAoe merabI tAbAnuM jhIkIyArI gAma bhAgyuM, tethI nAmadAra ThAkArazrIe potAnA piolIza suparInTenDenTa mI, kALubhA rAjamalajI[te vakhate teo uttara vi. thANadAra hatA) ne te bahAravaTIAo pAchaLa mokalyA e zodhakhoLamAM aMgreja amaladAra me lepha. gorDana sAheba paNa pharatA hatA teo baMnee sAthe maLI bAtamIdArethI khabara meLavI, mALIyA tAbe cIkhalIgAmanA karADIAmAM tA. 19-1ra-92nA roja bheTo thatAM sAmasAmA baMdukonA phera cAlu karyA, paNa ekeya bahAravaTIo nahi marAtAM mI, kALubhAne tyAM ja rahI phera cAlu rAkhavAnuM kahI gorDana sAheba bAra svAra sAthe AgaLa vadhyA ane pAMceka duSmanAM prANa lIdhAM tyAM khADanI aMdara chupAyelA vAlA nAmorInA hAthanI chuTelI goLIothI gorDana sAheba tathA
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ catudazIkaLA] mArI sTeTanA itihAsa. 213 tamAma e svAre| paDayA, te joi kSatriya vIra +kALubhAsAhebe potAnI vAra vALA sAthIone uzkerI maravuM yA mAravuM evA dRDha nizcaya karI, khullI taravArAthI ekadama teonA upara hallA karI vAlAnAmeArI sIkhe darekane kApI nAkhI, teonI lAze| mArakhI lAvI bhImeAramAM daTAvI hatI --uparanA dhiMgANAthI rANAzrI kALubhAte sarakAra taraphathI taravAra ane ThAkrArazrI taraphathI yogya inAma maLyuM hatuM. nAmadAra ThAkArazrI sara vAdhajane svadezAbhimAna hAvAthI sarva prajAne pharajIyAta mArIbInI cakarIpAghaDI bAMdhavA dheAraNu dAkhala karyuM hatuM, videzamAM paNa lAkhA masAnI mAnava medanI vacce merI sTeTane eka mAsa ubheA hAya tA, te e pAdhaDIthI judA eLakhI zakAya, nAmadArazrIe paNa te meArabIzAhI pAdhaDI jIvaMta paryaMta khAMdhI hatI. ThAkeArazrIne hunnara udyoga Adi kaLA kai!zalyane apUrva zAkha hatA. teeAe eka gaMjAvara varka zApa khAlI temAM aneka prakAranI mazInarI taiyAra karAvI hatI. kAThIAvADanA dezI rAjyAmAM rANAzrI kALubhAe uparanA dhiMgANAM uparAMta bIjA pAMca dhiMgANuAe karyAM hatAM. (1) eMgI luMTanAra mALIAnA mazahura miyANAM surA kaTIyA vagerenI TALI sAthe jAmanagara tAe zAmaparanI darIAi hadamAM bheTA karI dhiMgANuM' karyu" hatuM, (2) vaDedarAnA peTalAdanI jelamAM mALIAnA miyANA kedIe| hatA, teNe jela teADI peAlIsa sAthe dhiMgANu karI hathiyArA lai nADela keMdIe bahAravaTIyA mAphaka TALI thaI karatA. teone dhrAMgadhrA tAme chuTavaDAnI vADImAM bheTA thatAM,dhrAMgadhrAnI vAr sAthe rahI dhiMgANuM karyuM hatuM. (3) mALIyAnA miyANA vagere keTalAeka jhanunI kedIo lAMbI muddatathI mArabInI jelamAM hatA, te kedI peAlIsapAraTI sAthe sTebalamAM (tabelAmAM) kAma karatA hatA. teee peAlIsa sAthe dhiMgANuM karI, keTalAekane jakhamI karI, rAyalA, krepa-kAratusa vagere lai gheADAra'mAMthI gheADAe lai nADelA kedIenI pAchaLa caDhI. tene bheTA thatAM rAyakalanA phera ane taravArathI dhiMgANuM karI, keTalAekane mArI bAkInAne jIvatA pakaDI lAvyA hatA. (4) mazakrUra bahAravaTIA mIrakhAMnI TALIne mukhI mALIAnA jAma teAgAne mALIyAmAMja aTakAvI dhiMgANuM karI mAryAM hatA. (5) nAmadAra ThakrArazrI sara vAdhajI sAthe dIpaDAnA zikAre jatAM dIpaDe ThAkeArazrInA aMgapara dhasArA karatAM, rANAzrI kALubhAe sAmA jai ADA paDI taravArathI dIpaDAne jakhamI karatAM, dIpaDAe paNa mI. kALubhAnA jamaNA hAthe paMjo mArI jakhamI karatAM ThAkArazrIe dIpaDAne mAryAM hatA. rANAzrI kALubhA rAjamalajI ke je svAmInArAyaNa saMpradAyanA che, ane tee kSatriyavaTa kevI batAvI hatI te uparanA dAkhalAethI mazahura che, dhaNA ajJAta ane dharmAMdveSI leAkA peAtAnA manasvIpaNe kalpanA karI kahe che ke svAminArAyaNu saMpradAyamAM je heAya temAM vAratA na hAya.!! paNa te teneA eka dhama'dveSane mithyA pakSapAta che. khuda svAminArAyaNe teA peAtAnA kSatriya pAdAnA eka hAthamAM mALA ane eka hAthamAM talavAra dharAvI che. ane kSatriyAne cArI jArI Adi adharmAcaraNathI mukata karI zuddha kSAtradharmAM eLakhAvyA che. svAminArAyaNa sapradAya pALatA dhaNA kSatriyavIrAe kALubhA sAhebathI paNa vizeSa parAkramA karyAMnA brAM dAkhalAo che (i. kartA.)
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitIyakhaMDa yuropathI paheluM vimAna pote ja kharIdI lAvyA hatA. temaja raiyatanA zreyane arthe nIcenA bAMdhakAma karyA hatAM. cerITebala esAyalama, (dardIonI maphata sAravAra),spInIMga enDa vIvIMga mIlsa, (kApaDanI mIla) gesa phekaTarI, (yAsathI zaheramAM battI bALavI te) ilekaTrIka lAITa, gaDha vaila, ( machunA purathI jAnamAlane nukazAna na thAya te mATe majabuta divAla be lAkha rUpIAne kharce baMdhAvI hatI.) jhulato pUla, vaioTara varkasa, IrIgezana, hAikala, kanyAzALA, davAkhAnAM, lAyabrerI ane dahana sthaLa, vagere jAhera bAMdhakAmo khelyAM hatAM. nAmadArazrIe kAzI prayoga vagere tirtha sthaLamAM jaI tyAM brahmabhoja karAvI, morabImAM vi.saM. 1960mAM aSTottarazata zrImadbhAgavatanI pArAyaNe purazcaraNa sAthe yathAvidhI karI pAMtrIza garIba brAhmaNa kanyAone kanyAdAna ApI 16 hajAra rUpIA dharmAdAmAM vAparyA hatA, te sivAya eka varSanI aMdara Azare vIza hajAra brAhmaNone bhojana karAvI 3000 pittaLanA khumacAo ane 4000 rUpIA dakSiNAmAM ApI, aneka gadAno karI keTalAeka maMdirone jIrNoddhAra kirAvyo hato. teo nAmadArazrInuM jIvana sAduM, svadezAbhimAnI, ane kSatriyane zobhAspada ekaTekavALuM bedhaka hatuM, teo nAmadArazrI te rAjA hatA, paraMtu temanA nAnAbaMdhuzrI xharabhamajI sAheba (bAra-eTa-laiM) potAnA bAhubaLathI A lekamAM akSaya kIrti meLavI gayA che teozrInuM jJAti abhimAna dAkhalo levA jevuM che. je nIcenI kuTanoTathI jaNAze. * kumArazrI harabhamajI ravAjI sAheba bAra-eTa-leM teozrInA jIvana prasaMga lakhavAmAM Ave to eka juduM pustaka thAya tevuM che. paraMtu te jIvanamAMthI mAtra teone svajJAti pratye keTalI lAgaNI hatI, teno namuno batAvavA teozrIne tArIkha 31-12-191ne lakhele patra (kSatriya mAsikamAMthI laI ) atre ApavAmAM Avela che, " dIlanuM darda " Apa sarvenI jANamATe temaja ApanA haMmezAM ciMtAtura rahetA mananI dhAraNuM vAste A patra Apa saune mArI Apa taraphanI pharaja samajI lakhavAnI rajA lau chuM, mArA AjathI bAra varSanA Apa sAthenA ghaNAja nikaTa saMbaMdhane laIne ApanI saMsArIka vyavahArika temaja rAjakIya ane kharAdIlanI zuM sthitI che tene huM pure pura vAkepha chauM. ane huM chAtI ThokIne kahI zakuM chuM ke A prAMtamAM te te viSayamAM mArAthI vadhAre vAkepha koI paNa mANasa hevA saMbhava ja nathI. hA, dareka judA judA sthaLamAM rahenArA temaja gIrAzIA sAthe ghATe saMbaMdha rAkhanArA lekene jenI jenI sAthe saMbaMdha haze tenI tenI sthitI viSe teo mArA karatAM vadhAre vAkepha ho te huM kabula karuM chuM. paNa AkhA prAMtanA samagra gIrAzIAonI sthitI viSe temanI mAhitI mArA karatAM vadhAre hevI na joIe. kemake mArA jevI lAMbA vakhatanI judI judI vakhate judA judA svarUpamAM. ane judA 'saMyogomAM gIrAsIyA temaja tenA salAhakAro ane sukha duHkhamAM, sAthIo ane zubha ciMtakAnI pitAnA dIla kholI, mananA ubharA kADhI, dIlanA kAThA kholI, bedhaDaka rIte athathI iti sudhInI hakIkata sAMbhaLavAnI kene taka maLI hoya tema huM mAnate nathI. temaja mArA jevA meMNuM ane ThapakA, gIrAsIyA varga taraphathI teonA hita mATe
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazI kaLA] mArI sTeTanA itihAsa 15 DArkArathI sara vAlajI sAhebe vi. saM. 1978mAM svargavAsa karyA hatA. teozrIne pATavikumArI lakhadhIrasiMhajI ( urphe jIlubhA sAheba ) tathA ajIsiMhajI ane caMdrasiMhajI nAmanA traNa kumAro thayA. temAM yuvarAjazrI lakhadhIrasI hajI merakhInI gAgnie AvyA. .. huM kAMi karatA nathI te karI zakatA nathI" te bALatanA paNa kAie khAdhA nahiM hoya tema khAze paNa nahi. e paNa mArI khAtrI che, ApanA sabudhane laIne temaja ApanI AvI du:khadAyaka ane ajANyAne svapnamAM paNa na AvI zake, mahAvikaTa ane viTaMbanAothI ane asaMkhya guMcavaNIthI bharelI sthitImAMthI kema mukta thavuM te viSe ApanI parIpUrNa ajJAnatA ane apaheAMcane laine ane tenI sAthe jo A sthitI rahI te AkhI kAma rasAtaLa javA saMbhava evI mArI purNa mAnyatAne laine ane tene pariNAme A hiMdu jevA prAcIna dezane bhaviSyamAM zuM nukazAnI thavA ane ApaNA hiMdu dharmane zuM lakakA lAgavA sa'bhava che. tethI kharUM jotAM TuMkI najarethI nahi paNa dI' draSTithI jotA ApaNA mAvatara ApaNA dvADa cAmaDInA dhaNI ApaNA rAjAsAhe| ane dezI rAjyA ane tenI vastine zuM dhakakA lAgavA temaja nAmadAra zANI sarakAranA ujaLA nyAya ane niSkalaMka kIrtine khATA deSa lAgavA keTalA saMbhava che, te sa` bAbatAne jyAre jyAre mArA mana upara purepurA citAra Ave che,tyAre ApanA TapakAnI ke AkSepanI paravA na karatAM mane upara lakhela sa` kharA hitanI khAtara temaja temanA taraphanI mArI sAcI pharaja bajAvavAnI ane sathI vadhAre mArA deza ane dhanI khAtara hAlanA dhaNAMja bArIka jamAnAne lakhate huM mAruM kharU kanya zuddha putaHkaraNathI eka taravAranI dhAra para rahIne paNa medhaDaka karU chu. ane izvarazakita Apaze tyAMsudhI karIza, ane jyAre jyAre mArA katavyamAM phatehamadI thaze tyAre tyAre kAMi icchAthI ke inAmanI khAtara nahiM paNa Apane asAMtimAM valavalatA manene jarA zAnti ApavA ane tethI ApanA dilamAM ApaNA rAjyakartAonI adala insApha karavAnI icchA che te joI kAMi dhIraja Ave tenI khAtara Apane araja karavAnI mArI ja samajI A araja gujArU' chuM te viSe nIcA manathI purU| vicAra karI tenuM zAntithI manana karazeA te mane khAtrI che ke ApanA du;khI dileAne kAMika AzAeza maLaze ane nA. sarakAranI ApanI hAlanI sthiti upara dayA che. ema ApanI khAtrI thaze. ane Apane te viSe ApanI AsapAsanA leAkA ane salAhakAro kAMi bIjarIte ulaTuM samajAvatA hAya tA teo keTale daraje judA che te sAk dekhAya Avaze, kharUM' jotAM AvI ApaNI sthiti thavAnA sAcA kAraNu rUpa ApaNeja chaie ApaNI ajJAnatA ane ApaNI kharI sthiti jAheramAM lAvavAnA kharA bIna kharacALane sIdhA rastA na letAM kheATA kharacALa ane ADA rastA ApaNe laIe chIe tenA ApaNe bhAga thai paDayA chIe mATe maherabAnI karIne AMkheA ughADA ane kharA rasatA lIye| ema karaze| tAja tamArA bacAva che nahi'tA tamArA kRtyathI tamArA nAza thaze. kAne dASa deze| te jakhamAravA jevuM che. ApanA vAravAranA ThapakAne lakhane temaja ApanI kharI sthitinI dhyAne lane vaLI Apane kharA insApha maLete, sthiti sudhare teA nA,sarakAranI insApha Apa
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 zrIyaduvaMzaprakAza. dvitIyakhaMDa 215mA pejanI phaTaneTanuM anusaMdhAna vAnI pUrNa icchA che, tene khare Take maLe ane temanI A deza viSenI kharI dhAraNuM pAra paDe tevuM samajIne meM mArA pitAthI ApaNuM kapriya nA. gavarnara lorDa viliMgDana sAheba hajuramAM "gIrAsIyAonI kharI sthiti zuM che ne te kema sudharI zake te viSe mArI TuMka buddhi pramANe jevI sucha tevI araja tA. 21-2-26nA divase karI hatI, jenA tarajumAnI nakala have ApanI jANa mATe huM A sAthe mekaluM chuM, temAM vadhu ochuM lakhAyuM hoya te mApha mAguM chuM. mane mArA anubhava pramANe suryuM tema lakhyuM che, te viSe ApanI kAMI sucanA Avaze to meTo upakArI thaIza, paNa A patra lakhI ApavAne mAre hetu te phakata eTalo ja che ke Ane ne. sarakArano mane je javAba tA. 8-11-17ne maLe che tethI Apane khAtrI thaze ke Apane svAthI ke taraphathI jema khoTI rIte samajAvavAmAM ke livazavAmAM Ave che ke " sarakAranA rAjyamAM InsApha nathI ane have tamArUM badhuM javAne vakhata Avyo che" te keTale darajaje haDahaDatuM khoTuM che, sarakAra pAse kharI hakIkta rItasara mukAya te jarUra insApha maLe e khAtrI rAkhaje ane temane ke temanI rAjyanitine tamArI aNu samajaNane bekhabarAIne laIne daLI deze nahiM. uparanA patrathI vAMcakone jaNAze ke teozrInA hRdayamAM jJAti sudhAravAnuM keTaluM darda hatuM, te spaSTa jaNAya Avaze. pite kAThIyAvADamAM AvI rAjakoTamAM gIrAsIyA ezIyana nI sthApanA karI potAnA amUlya vakhatano bhega ApI yogya sthaLoe jAhera vyAkhyAno ApyAM ane briTIza sarakAra sAme satya hakIkata samajAvI yogya nyAya meLavyuM. jAmanagara tAbAnA gAma moje khaMDherAne vArasA bAbatane "kharA keza che ke je gIrAsadAronA geralAbhamAM cu hatA, eTaluM ja nahiM paNa pAchaLaLI je AdhAra (pramANa) rUpa thai paDatAM aneka cukAdAmAM AvaraNa karato hato te kesanI satya hakIkata TheTha privIkAunsIla sudhI pahoMcADI " kAIpaNa kesamAM te khaMDherA kesa AdhAramAM nahi levo " te TharAva karAvanAra e vIra kesarI ku. zrI. harabhamajI sAhebaja hatA, kAThIyAvADanA rAjaputomAM bAra-eTa-le nI prathama paMkitamAM pitAne bAhubaLathI teo AvyA hatA, ejansImAM polITIkala ejanTanA mAnavaMtA hada upara te o dIrdhakALa rahyA pachI rAjakeTamAM pitAnA ravA vilAsa nAmanA mahelamAM jJAtinuM zreya karavAnI yojanAo kAyama ghaDI rahyA hatA yadukuLamaNa kSatrizarachatra mahUma mahArAjA jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAheba jAmanagaranI gAdIe bIrAjyA pachI vilAyatanA prathama pravAse padhAryA tyAre pitAnA rAjyanI kulasanA ApaNuM kSatri udhdhAraka " harabhamajI sAheba ne incArja vajIra " sAhebane mAnavate hada soMpI gayA hatA, je hAla paNa jAmanagaranI prajAe vajIra sAhebanI TuMkI paNa yaSNavI kAkaDIne saMbhALI rahI che. teozrI sudhAraka-jJAti abhImAnI satya vikatA ane nIDara vIra purUSa hatA, teozrIne ku. zrI. raNajItasiMhajI tathA prabaLasiMhajI nAmanA be kumAro che.
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmadAra morabI mahArAjA zrI lakhadhIrasiMhajI sAheba ke. sI. esa. AI. (zrI. kha. pR. 217)
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ catudazI kaLA] morabI sTeTane ItihAsa 217 (11)mahArAjAzrI lakhadhIrasIMhajI [vidyamAna] nAmadAra mahArAjAzrIno janma vi. saM. 1932ne piSasuda 10 tA, 26-12-1876 nA roja thayo che. ane hAlArI saMvata 1978 nA aSADha suda 11 tA. 1-6-1922nA divaze teozrI morabInI gAdI e barAjyA che. teo nAmadArazrIe IMglADamAM keLavaNI lIdhelI che. rAjapIpaLAnA sva. mahArAjA chatrasiMhajInA bena naMdakuMvarabA sAthe I. sa. 1898mAM prathama lagna thayAM temanAthI traNa kumAro ane be kuMvarI sAhebane janma thayo hato paNudaiva IcchAe teMomAnA eke hayAta nahiM retAM temaja rANIzrI paNa sane 1915mAM svarge jatAM devagaDhabArIAnA sva. mahArAjA mAnasIMhajInA kuMvarI sAthe i. sa. 1898mAM bIjAM lagna thayAM I. sa. 1907 sudhI e rANIne paNa kAMI saMtAna nahiM thatAM I, sa, 1908mAM rANIgAma anekAThAnA tAlukadAra saravaiyA bAvAjI rANAjInAM kuMvarI sAthe trIjA lagna karyA. IzvarakRpAe te rANIzrIthI sane 1918nA jAnevArImAM mahArAja zrI (yuvarAjazrI mahendrasiMhajI sAhebano janma thayo tyAra pachI bIjA rANIjIe paNa kuzrI kAlIkAkumArano janma Apyo, te baMne kumAra sAhebane gya keLavaNuM ApavAmAM Ave che nAmadArazrIne I. sa. 1926mA vaMzaparaMparAne mATe mahArAjAzrIne ilkAbe aMgrejasarakAre Apyo che. vi. sa. 1988mAM nAmadAra yuvarAjazrI mahendrasiMhajI sAheba tama kSI kAlIkAkumArasAhane lagna samAraMbha mahArAjazrIe lAkha rUpIA kharacI puraNa utsAhathI karyo hato, khetInI AbAdI vepAra udyoga ane baMdaranI khIlavaNI pratye mahArAjAzrIe apUrva lAgaNI dharAvI morabI rAjyane unnatine zikhare lAvela che teo nAmadArazrInI sAdAI milanasAra prakRtI ane prajA pratyeno saddabhAva e macchukAMThAnAmahIpano Adarza rUpa che temaja e bhAgyazALI bhupatinuM AmAtya maMDaLa paNa rAjyanA junA anubhavI vayovRddha ane rAjyabhakata vaphAdAra purUSonuM che. | morabI sTeTanI vaMzAvaLI , (1)ThAkorI kAMyAjI[ cIkI ] tejamAlajI (2)ThA.zrI alIyAjI bhImajI. lAkhAjI rAyasaMgajI mADacha . | siMgaNI [lAkaDIA] [kuMbhArIA] [mALIA] (3) ThA,zrI ravAjI haradhoLajI jIjI Dipara] raNamalajI [lalIANa] rAmasaMgajI [4thI.
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 zrIyaduvaMzaprakAza [tiyakhaMDa (4) ThA. zrI paMcANa (5) mA.zrI vAlajI rAyabajI ajIbhAI jIvaNajI vanajI verAjI [khAnapara][mItANuM][lAI] [saravaDa] divALuM) (6) ThA.thI hamIrajI (7) ThA.thI jIAi devAjI maherAmaNajI (sajanapara) (belA) 0 mI rAjA mAna (9) ThA.mI vAcharAja (1) kAbI vAghajI zrI harabhamajI (bAra, eTa, le.) T(moTuM khIjaDIuM-rAjAvaDaluM) (1) mahArAjazrI lakhadhirasiMhajI (vidyamAna . _ kazrI rajItasiMhajI, zrI prabalasiMhajI yuvarAjazrI mahendrasiMhajI kazI kAlIkA kumAra mALIyA sTeTano itihAsa sarahada Tana utare kacchanuM raNa pUrve dhrAMgadhrATa, pazcima ane dakSiNe morabI sTeTa - kSetraphaLa 103 corasa mAIlanuM che. vAgaDa pradezamAM kaTArIyA gAme sTeTano hiraso che. vasti-i. sa. 1921nI gaNatrI mujaba 12,660 mANasanI che. temAM 5000nA AsaremIyANAo che. je jAti gunha karanAra tarIke prakhyAta thatAM, "bhALIAmiyANAe enuM e nAme prasIdhdha thayela che. upajadara varase sarerAsa rUpIA 9129 ane kharca sarerAsa rUpIA 72.047nA Asare che. khaMDaNI:-dara varase gAyakavADa sarakArane rU, 1182 pizakazInA ane junAgaDhane rUA, 185 joratalabInA A rAjya bhare che. adhikAra-phojadArI kAmamAM traNavarSanI sakhta keda ane rUpIA pAMca hajAra sudhIne daMDa karavAnI sattA che, ane divAnI kAmamA rUA. dazahajAra sudhInA dAvAo sAMbhaLI zake che,
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ cartudazIkaLa] mALIyA sTeTano itihAsa 219 pATavijhamAra gAdIe AvavAno rivAja che. kAThIAvADanA bIjA rAjyanI peThe A rAjyone paNa zAhI sattA sAthe kelakarAra thayA che, te uparAMta mIyANAone kAbumAM rAkhavAnI paNa sTeTa kabulAta ApelI che udyoga-khAkharecI gAme eka jIna ane eka presa che. reve nathI dhrAMgadhrA-haLavada relvene mALIyA sudhI laMbAvavAnI maMjurI sarakAre ApI che. paNa hajI tene amala thayo nathI. najIkanuM relve sTezana morabInuM che ke je mALIyAthI 24 mAIla che. - prAcina ItihAsa - kaccha ane morabInA rAjya karatA kuTuMba je yAdavavaMzamAMthI utaryA che teja vaMzanA A rAjya kartAo che. kacchamAM thayelA jAma oThAjInA vaMzamAM morabInI gAdi sthApanAra ThAkarazI kAMyAjIne ATha kumAro hatA. temAM chaThThI kumArI moDajIne macchukAMThA tathA vAMDhIAmAM mALIyA tathA traNa gAma ane vAgaDamAM keTalAMka gAmo chavAImAM maLyAM (vi.saM.1790) (1) ThA.zrI maDaLane muLa sTeTanI hakamata taLe rahevAnuM yogya nahiM jaNAtAM, teNe siMdhamAMthI mIyANa nAmanI guhegAra jAtine laI AvI, pitAnA mulakamAM vasAvyA. teonI madadathI macchu kAMThAnA keTalAka gAmo laI lIdhAM ane pitAnuM juduM rAjaya vasAvyuM. mIyANA zabdanI utpati mATe be vAte che. (1) te jAtanA muLa purUSanuM nA mIyo athavA mIyAM uparathI paDyuM kahevAya che. (2) siMdhamAM tenI jAta mINa nAmathI oLakhAtI hovAthI te baMne zabdano apabhrasa thatAM miyAMNa zabda rahI jaNAya che. ThA. zrI. meDachane be kumAra hatA. temAM pATavikumAra nAthAjI gAdie AvyA, ane nAnAkumAra devAjIne vAdharavuM gAma girAsamAM maLyuM (2) ThA, zrI nAthAjIne sAta kuMvara hatA. temAM pATavi kumAra bhImajI gAdie AvyA, ane abherAjajI tathA dezaLajI ne navuMgAma. gADachane vAMDhIyuM, pRthvIrAjajIne citroDa, bhAjIne vijayAsara ane parabatajIne kuMbhAraDI vagere gAmo girAsamAM maLyAM, (3) ThA. zrI bhImajIne DosA nAmanA ekaja kumAra hatA, teo temanA pachI gAdIe AvyA. (4) ThA, zrI sAjI gAdie AvyA pachI vi. saM. 1858mAM teone morabI sAthe laDAI thaI. temAM morabInI dagAbAjIthI teo jyAre tenA kabajAmAM AvyA tyAre mALIyAnA tamAma miMyANuoe morabI rAjya upara aneka humalAo karI muka ujaDa karyo ane ThA.zrI sAjIne pAchA mALIe lAvyA tyArapachI vi. saM. 1860-61mAM (gAyakavADanA subA) bAbAjI ApajI morabInA mATe mALIyA jItavA AvatAM, mIyANuonA lazkarasAthe ThA,I, DosA teonA sAmA thayA ane bAbAjI hArakhAI pAcho gayo te viSe cAraNI bhASAnuM eka kAvya hasta lekhita pratamAMthI maLatAM atre ApavAmAM AvyuM che gIta-bALA cAlIyA morabI taNe, sahu sena AyA cddii| khaMDA hathA nAtha saje, bhArAthameM kheta / heka mAlA jADA take, pAdharA hoe na hAlA / phatesIMga bAbAvALA, hoyagA phajeta // 1 //
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 zrIyaduvaMzaprakAza. [[dvitIyakhaMDa jora ghaTe marahaTTA, mIyANAM cogaNo jora / paDe bagaLAM Thora, bhaDe juno pIra // mAsa aDhI lage, so na paTake Akaro mAtho / mAne nahiM samA rAva, moDaro amIra // 2 // pAtazAhI daLAM sAtha, karIo bhArAtha purA / bahu dAvAdAra sAthe, sagahavI bAtha // hatA Ade garnu take, jhATake hAlIyA hAtha / nAtharI zA grahI bAMha, anAtharA nAtha // 3 // kIyo tuM AraMbha bhAre, vAgharo na siddho kAja / hAra gayA zAha subA, haiye rahI hAma // daLAM viju jaLAM grahe, vaDhevA sAmahA dAve / mALIyA pAdhare nAve, karevA makAma // 4 // uparanI laDAinA badalAmAM morabI taraphathI bAbAjIne haDALA gAma maLyuM je hAla tenA vaMzajo khAya che mALIbAnA miyANAo vakhato vakhata dezamAM luMTaphATa karI tephAna macAvatA, tethI I. sa. 1810 ( vi. saM. 1866)thI briTIza sarakArane tenA sAmI niyamIta TukaDIo mokalavI paDatI. ThA. zrI. sAjIne putra nahiM hovAthI teNe eka vidvAna viprapAse putreSThi yajJa karAvyo. te pachI hari IcchAthI sattAjI nAmanA kuMvara thayA. jeo temanA pachI gAdIe AvyA. (5) ThA. zrA. sattAne kumArazrI muLavAjI, kalyANasaMgajI ane jAlamasaMgajI nAmanA traNa kumAra hatA. temAM pATavikumAra muLavAjI ThA. zrI. satAjInI hayAtimAMja deva thayA hatA. ane nAnA kumArazrI kalyANasaMgajIne khIraI tathA jAlamasaMgane varaDusaragAma girAsamAM maLyAM hatAM. pATavi kumAra muLavAjIne kumArazrI meDacha tathA lakhadhIrajI nAmanA be kumAro hatA. ThA-bI- sAjI deva thayA pachI yuvarAjazrI meDajI mALIyAnI gAdIe AvyA. (6) ThA.zrI. moDajI (bIja) nA vakhatamAM gavarnamenTa palaTana bIjanA ghoDesvAranA eka cokIdAranuM goLIthI khuna thayuM te gunhegArane mALIyAnI hadamAM pate nahi maLavAthI tathA I-sa-1879 mAM mIyANAoe luMTaphATa karI hatI, temaja sarakArI TapAlapaNu luMTI hatI. vagere banAvo banavAthI, gunhegArone nyAya karavAnI sattA ThA. zrI. AgaLathI chInavI laI mALIyAmAM sarakAre briTIzakATa sthApI hatI. paraMtu thoDAeka varSo pachI te sattA pAchI ThA.zrI. ne soMpavAmAM AvI hatI. ThAkArazrI meDacha bahuja buddhizALI ane vidvAna purUSa hatA. kavione teozrI ghaNo satkAra karatA. pote pIMgaLanA graMthane abhyAsa karyo hovAthI bhASA kAvyo racatA. te nAmadAre epita pazcimI e nAmanI pacIza kavinI eka nAnI buka lakhI che. temAM aphINanA baMdhANInuM ati uttama chAyAcitra doravela che. ane e (cuDela nA vaLagADa rUpI) baMdhANathI bacavA saphaupadeza Apela che. jemAMnA DAM kavitA atre ApavAmAM Avela che.
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatuzI 4] mALIyA Tane ItahAsa 221 // maMgalA caraNa duhA // zrI sahajAnaMda sIvarateM, Aphata rahe na eka / mamatA mAna agyAna mITI, Avatasaguna aneka // 1 // saguna sabe satsaMgameM, durIjanaso duHkha dehI / prerata niso pramAdau~, jaga phItanata he jehI // 2 // kavita. jehI dukhakArI, vAkuM mAnataho sArI tuMma / dIlameM bicArI dekho kaisI yaha sArI he|| nAka mukhavAri jArI retanA ughArI AMkha / susta mana bhArI uThe hiMmata bisArI he| raMjana jo nArI lAge thore dIna pyArI vaha / pIche deta gArI aMta vIkhasama khArI he|| kahata pokArI sunu araja hamArI zyAma / aphImakI yArI sAre bhavako khuvArI he||1 vyoma sUracApa jyu vigArata garaja ghana / kudarata ilAhikI bigArata he ramalI / nIMda gaphalata rAha calate akaLapaMtha / padatala anupakuM bigAratahe bamalI // khuba mahabuba nurahura parIpe karasI / nAjanI navInakuM bigArataheM gamalI // phukatahe dhuMkatahe jhukataha thukatahe / khAse aMbakhAsaku bigAratahe amalI // 2 hovata utAra tabe hovata utAra sama / Akhara ausAna jaise baMdhaso khalIta hai|| juve saba saMve ruve basanaso dhuve dhuMve / atahI malIna mukha labaso galIta he| save lakha sugalaka Avata ugala aMga / pokhara banArasasI badabo malIta he // daMtanAM ghasata Aba dasta nAM lahata puro / aise jaga bIca mahA postI palIta he||3 (aphINanA baMdhANunI strInA udgAra) kabahunA nananase nenakuM mIlAkarakeM / senakI sajAvaTase kAma nAM jagAyo hai // kabahu nAM ratIyAmeM ratiyAM binoda kr| chatIyAM milAkara na aMga lapaTAyo he|| kabahu nAM mardanaseM zrama soM zramita hoya / AnaMdakI niMdabhara dIna nAM ugAyo h|| hAya mIlyo postI pati so aphasosatI huN| mAnavatana pAya vRthA jannama gumAyo he||4 hotI jo meM vidhavA to sAMkhyaka siddhAMtahase / dhyAna dhara izvarameM manakuM miilaavtii| hotI satya sadhavA to rasake uddhipanase / prema lapaTAyakara patikuM rIjhAvatI / / hotI jo kumArIkA to lakhatIna aMga nr| yoga vRta draDhase parama pada pAvatI // hAya nahi vidhavA na sadhavA kumArIkAmeM / amalI patise nahiM eko gata kaavtii|| kAvyakI nadIsI jAnuM pIMgala pravIsI nahi rasa alakAra vyaga dhvani nAM lasIsI he|| doSa gana kIsI muje nAhi pahIcAna jiisii| vyasana arisI satya bAtaseM basIsI he|| bhASA nAgarIsI vidhI jAnuM nAhi phaarsisii| kAvyasI bhanIsI mama gurukI asIsI he| sIsI jyuM bilorakIsI manakI zuddhIsI bnii|rNjn ke mIsI lakhI postakI paccIsI he||6
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrIyaduzaprakAza, dohA - nahi sAyara tyuM kavi nahi, jana kIye mIsala kavitAnake, kSamahu hari ekako, avara bhaye nAmaseM, kavite amaranAma svazlAghA khaM0 mukti4 nidhi9 brahma1sukha, zarada ramAbhavana cillA TvI, manuSa [dvitIyakhaDa raMjana ke kAja / kavirAja || 1 || sakala vinAsata aMta | daMta rA di purNimA zoha / mITAvana moda rUA (trIjA duThThAneA bhAvA) kha= AkASa=. mukita= (cAraprakAranI) =4, vinidha = brahma=1. kAvyanA niyama pramANe aDhDhAnI saMjJA ulaTAvavAthI 1940nI saMvata nIkaLeche. ane mAsa tIthImAM zaradapurNimA eTale AsA suda punamane dahADe ramA bhuvana--mA =lakSmInuM upanAma mA. bhuvana upanAma Alaya=mALIyA. zirasAja-zira=mastaka sAja=zaNugAra mastakanA saNagAra te meADa, eTale vi-sa*vata, 1940nA AsA suda punamane dahADe mALIyAnA DhAkAramI meADajIe A pAstapaccisI manuSyeAnA (aINa pratyenA) mehane maTADavA sArUM racI che tevA guDhArtha che. uparanA kAvyanA ma'gaLAcaraNanA dAhAthI jaNAyache ke DAkArazrI meADajI zrI svAminArAyaNa saMpradAyamAM hatA. jethI peAtAnA ISTadevanuM maMgaLAcaraNu karela che, teeAzrInI sAthe rAjakiva bhImajIbhAi ( itihAsa kartA nA pitA)ne sArA sabaMdha hatA rAjakaviete nAmadArazrInuM cAraNIbhASAnuM eka kAvya banAvelache te nIce pramANe cheH-- gIta, AchA dAnarA aMgapeM jAkuM mojarA hIloLa AveM, cojarA bharela brAje kaLAM haMdA caMda sojarA rAkhaNAM mahA tejarA anamI sohe | nakhatA nivAja muLarAjarA he naMda // 1 dArA merANa mahA pANarA karaNa dAkhAM / badArA jANarA bola pArAtharA bANa // varI saMga kekANarA so jANarA dharama vadAM / bhANarA sarupI moDa kaLAM haMdA bhaann||2 raMgarA bharela rAjA jagara bhImajyuM rAje / gaMgarA nIrajyuM citta saMgarA gaMbhIra !! gaMgarA nAtha jyuM moja anaMgarA rUpagaNAM / zatrasaMga harA kharA gaMgarA sadhIra // 3 veduvAM pALarA buddha vizALarA rAvavadAM / hanu jyuM phALarA mojuM deve kavAM hAtha // kaLAMga ujALA so zatruvAM jALarA khaaN| negaga pALarA mALIAlarA he nAtha ||4 mArakhInA rAjakavi dedalabhakatane jyAre ThA.zrI. ravAjIe svAminArAyaNanI kaThI tADavA pharaja pADI, teja rAtre ThA.zrI. meADajIne geApInAtha mahArAje svapnamAM AvI dedalabhatane madada karavAnuM kahetAM, ThA.zrI e dedalabhakatane mALIye teDAvI, vArSika rUpIA 500 ane pAMcakaLazI dANA tathA jAnavaromATe joIe teTaluM zvAsa ane rahevAne makAnapI rAjakavi sthApI, mALIyAmAM rAkhyA hatA, ThA.zrI, meDajI te pATavikumArazrI rAyasiMhajI ane abhesihujI nAmanA be kumArAx hatA. vi. sa. 1963mAM teozrI akSaranivAsa karatAM, pAvikumArazrI xA.zrI meDajInAM kuvarIzrI mAjIrAjamA, ke jeo cuDAnA marahuma DA.zrI jorAvara
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ catudazIkaLo] mALIyA sTeTane itihAsa. 223 rAyasiMhajI gAdIe AvyA. e (7) DAkorathI rAyasiMhajIe paNa pitAnA pitAzrInI mAphaka svadharmAcaraNamAM chaMdagI gujArI hatI. satyayuga vagere dharmayugamAM rAjAo vRddhAvasthAmAM kumAra rAjyagAdI soMpI vAnaprasthAzrama grahaNa karI, tirtha kSetramAM prabhusmaraNa karatA. tevIja rIte AmahAnakaLIyugamAM ThArazrI rAyasiMhajIe potAnA potra(pATavi kumArazrI gumAnasiMhajI sAhebano svargavAsathatAM tenA yuvarAjazrI harizcaMdrasiMhajI sAhebano rAjyAbhiSeka pitAnA hAthathI karI, rAjyanI kulasavA teozrInA karakamaLamAM saMpI pote potAnA pATanagara(mALIyA)ne tyAga karI sAbara kinAre zobhI rahelA amadAvAda nA zrI svAminArAyaNa nA maMdIramAM nivAsa karyo. tyAM teozrIe nivRttiparAyaNa rahI prabhusmaraNamAM kALakSepa karatAM, vi. saM. 1989mAM bhItika zarIra choDI akSara nivAsa karyo. teo nAmadArazrIne pATavikumArathI gumAnasiMhajI tathA kuzrI bhAratasiMhajI ane kumArazrI balavIrasiMhajI ema traNa kumAra thayA. temanA pATavikumArazrI gumAnasiMhajI rAjakoTanI kolejamAM keLavaNI lIdhA pachI bharayuvAvasthAmAM svarge jatAM rAjakuMTuMba ane prajA vargamAM ghaNI ja dIlagIrI phelAI hatI. rAjakoTanA prajApriya marahuma rAjavi saralAkhAjIrAja sAthe yuvarAjazrI gumAnasiMhajIne gADhImitrAcArI hatI. jenI yAdagIrImAM rAjakoTamAM ThA,zrI. sara lAkhAjIrAje gumAnasiMhajI bIDIMga (paTela hAusa mATenuM makAna) baMdhAvyuM hatuM, (8) ThAkarazrI harizcaMdrasiMhajI sAheba (vidyamAna) teo nAmadArazrI 5Na vaDIlonI nItIne anusarI nyAya, dharma ane nItithI prazaMsApAtra rAjyataMtra calAvI rahyA che. ane yogya sudhArAvadhArAo dAkhala karI rAjyanI AbAdI kare che. teo nAmadArazrIne narendrasiMhajI ane rAjendrasiMhajI nAmanA be laghu baMdhuo che. pite rAjakoTanI rAjakamAra kolejamAM keLavaNI lIdhI che. prajA pratye sadUbhAva jaNAvI, miyANAM jevI jhanunI kemane paNa vaza karI che. teo nAmadArazrInA lagna pAlItANunA ThAra sAhebanAM rIcha kuMvarIzrI jayavaMtakuMvarabA sAthe thayAM che. evIrIte jAmazrI AThAne vaMzavistAra (kaccha-morabI ane mALiyAnI gAdInA rAjyakartAono) varNavI. have deveMdranA trIjA kumAra "bhUpatane bhaThThIvaMza varNavavAmAM Avaze. siMhajInAM rAjyamAtA thAya teozrI hAla vidyamAna che ane pitAnA pitA ThAzrI. moDajInI mAphaka svAminArAyaNa saMpradAyamAM rahI hajAra rUpiAne dharma kAryamAM phALo ApI rahyAM che. teo nAmadAra cuDAnA vidyamAna ThAkArazrI bahAdurasiMhajI sAhebanAM dAdImA thatAM hovAthI hAla cuDAmAM bomAsAhebanA nAmathI prasiddha che.
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 zrIyaduvazaprakAza. zrI mALIyA sTeTanI vaMzAvaLI "caMdrathI 175mA zrIkuMDathI 119mA (1)ThAkorathI moDajI thI (ra) hA.zrI nAthAjI devAjI [vAdharavA] (3) ThA,zrI bhImajI (4) ThA.zrI DAzAjI (5) DA.zrI satAjI (6) DA.zrI moDajI abherAjajI dezaLajI gArDacha pRthvirAjajI kuMbhAjI [navuM gAma] suLavAjI (kuMvarapade deva thayA) [khIraI] kalyANasiMchAlama'hajI] [varaDusara] parabatajI [vAMDhIu] [cItroDa] [vijayAsara] [kuMbhAraDI] lakhadhIrasiMhajI bhImasiMhujI [jAmanagara sTeTamAM] phojadAra hatA, (7) tA.zrI rAyasi'hujI abhesiMhujI [dvitIyakhaDa guMmAnasihajI bhArasiMhajI alavIrisa halka (kuMvarapade deva thayA) (8) ThA.zrI haeNnthindrasi'hujI ku.zrI narendrasiMhujI ku.zrI rAjendrasiMhajI (vidyamAna) ( zrI mALIyA sTeTanA itihAsa samAsa ) [caturdazI kaLA samApta ]
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcadazIkaLA] jesalamera rAjyanA itihAsa. 5 paMcadrazIkLA prAraMbhaH // zrI jesalamera rAjyanA itihAsa, (bhaTTIva'zavaNa na.) Zi caMdrathI 137mA ane zrIkRSNathI 82mA devendra" rAjAnA cAcA putra bhupata" rAjAthI tenA vazo, "bhaTTI" kahevAyA paraMtu pAchaLathI teo "mahArAvaLa"nI padavI dhAraNakaratAM adyApi paryaMta teo te padavI bhagave che. bhupata rAjA gIjhanI ane khurAzAna vaccenA pradezamAM rahI rAjya karatA hatA, te pachI tenA vazajo paMjAbamAM rahyA, tyAMthI sIMdhamAM utaryA, tyAMnA raNamAM. kehuDarAvaLe "toATa"nA killA badhAvI "tanumAtA" nuM maMdIra caNAvyuM. (vi sa. 787 mahAsuda1padhaTADarAjasthAna ) te pachI "devarAja rAvaLe" bIjo kille badhAvI tenuM nAma devarAjagaDha" rAkhyuM e devarAja rAvaLe kaivI yuktithI peAtAnA pitAnuM rAjya pAchu* meLavyu'! ane uttama kuLanA "ratanAjI vine" ratanu cAraNa' banAvI ajAcI sthApyA e vAta cAraNIbhASAnA DhAvyamAM base varSanI eka hastalakhIta pratamAMthI maLI che. jemAMnAM ceDAM kAvye atre ApavAmAM AvelAM che.. // atha rAula devarAjarI vigati ratanuM bAraTAMrI utapati // 10 amolika variA mAMDa tasa sAMmi mAjhI devarAja nAma saraNe o sAta sagA o droha sahi javita ic maMgala, dhaNI bhATI chatra dhArI // rajapUta, vAta ghAtarI vicArI // saMgrahe, iso prAija AdarIo // mArIA, eka tyAM mAMjha ugarIo // dujAM, gAma lageM nIsari gio // AThamo, thiribhAi kari thapio // 1 // vAMse gA vAharu, paMtha vicamAM nA pADIA / grAma mAMhikI gota, viprAnAM jAi vinaDIA // sarikhA dIThA sa-ko, bharama paDIo tiNi bhole // jo rAkho natI, avara rAvA mata mahetA. brAhmaNa ratana utimavaraNa, devarAja re zaraNa rIo 1 rAvaNa saraNI ekaNI rahaNI, jImaNa meLA jimIo // 2 // 225 bhATTI rajapute AgaLa varIA jAtanA rajaputeA rahetA hatA. teNe rAjadrohI banI dagAkarI tamAma bhaTTI kuTuMbane mArI nAkhyuM. mAtra eka devarAja nAmanA kuMvara nAnAgAmaDAmAM vipra ratanajI pAtAnA putro sahIta khetInuM kAma karatA hatA tyAM tene zaraNu gayA. pAchaLathI duzmanAnI vAra AvatAM. temane khAtrI karavA, ratanAjI viSe peAtAnA sAta dikarA sAthe
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitIyakhaMDa phathI. devarAjajIne paNa pitAnA AThamA putra gaNAvI. sAthe jamavA besAryA, tethI vAra vALAo pAchA gayA, ane devarAja che tyAM ja rahyA keTalAMka varSo bAda varIA rAjAnI kanyAe bhAdI rAjaputane varavA haTha lIdhI tethI te rAjAe bhATTInI zeva karAvI, kanyA ApavA DhaMDhero pITAvyo evakhate ratanAjI vipranA putro terAjA AgaLa gayA ane rAjAnuM vacana laI ghera AvI pitAnA pitAne saghaLI hakIkata samajAvI. tyAre ratanAjI vipre tenA pune kahyuM ke devarAja ApaNo rAjA che. mATe tene jAheramAM lAvatAM kaMI dago teo kare ApaNane apayasa Ave ane ApaNe sarvane maravuM paDe paraMtu tenA putroe daze nahI karavAnuM vacana lIdheluM che. tevuM jaNAvatAM sahu tyAM javA taiyAra thayA. evakhate rastA nAmanA eka sIdhe kuMvarane ratana kAmaLI ApI. te viSe kAvya - vaLI AyA brahmaNa, bhile mili beThA bhAi / / bApa ema bolIo rakhe cUke ThakurAi / devarAja desota, ApaNa zaraNai ayo / rudI vidhi rAkhIo, kiNI naha chato kraayo| marajAda miTI Ape marAM, beTe. kahIo: bApanAM / / kUDaro vayaNa rAjA kahe, apajasa Ave ApanAM // ruDo bAvo rato, siddha milIo jogesara // devarAja nAM dIgha, ratana kAMbaLI ati suMdara // ratana eka rojaro, paDai tiNiM huMta nita prti|| utima rUpa anUpa, koDi lAkhAMrI kImati // karimatau sAthI brAhmaNa kare, bhATI varIA meTIo // hita sahita heka hili milihuvA, manaro sAMso mettiio| e ratanakAmaLI dararoja eka ratana ApatI te laI devarAjajI vagere najaNA tyAM jatAM. varIA rajapute maLyA ane pitAnI kuMvarI devarAjajIne paraNAvI--kanyAdAna letI vakhate vipra ratanAjInI salAhathI, devarAjajIe kahyuM ke mAre pRthvI nathI mATe mAtra bheMzanA cAmaDA jeTalI pRthvI ane kanyAdAna sAthe Aje ema kahetAM teoe hApADI saMkalpa karyo. tevize chapaya prIta sahita paraNatAM, jIha bolIo jamAi / / mAre the mAvIta, lAcarI kharI sagAi // mahi ghire cAMmaDe, jamI Ave talI jetI // sasurA karI saMkalpa, aLAM baga sIjai etI // nAkAra tAra kIdho nahIM, AvI matI avalAM maNI / / tyAgI jitI mAgI titI, dharatI dharatIre dhaNI // thoDA divase javA daI devarAjajI pitAnA sasarAne sAthe laI saMkalpa karelI pRthvI jevA gayA, ane bheMsanA cAmaDAne jhINuM cIrAvI (mevALA jevI bArIka pAtaLI vAgharI banAvI)
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297. paMcadazI kaLA jesalamera rAjyano itihAsa tenA jeTalI jamIna vistAramAM laI eka DuMgara upara cAra daravAjA vAge DuMgarI kIle manApI te sApI tamA pAta 23vA sAyA-mevAre nA chapaya kaDIe kArIgare, duraMga racIo deroura // baNIA buraja vIzAla, sako patagare asura sura / / . vasIA vahavArIA, kai mAhe koTI dhaja // lAkhesarI gayaMda, pAra pAkhai bIjI praja / / AparA mahala maMdIra avala, sAtaSaNAM majhi sohIA // devarAja taNA gaDha dekhIne, mInakhArA mana mohIA // .... uparane kIe vasAvyA pachI tenA vAstunA Utsava prasaMge potAnA sasarA sALA vagere tamAma kuTuMbane tyAM notarI jamavA besADI. dArUmAM chaka beka karI. taravAra calAvI. pItAnuM veravALI. pitAnI rAjyaghAnI hAthakarI gAdIe bIrAjyA-esaghaLuM, vipra ratanAjInI sahAyatAthI thavAthI. vaLI pitA sAthe jamavAthI teo vaTalANuM hovAthI. tene pitAnA ajAcI sthApI. rAolanI gAdI AbAda rAkhI mATe rAu rakhapAlanuM bIrada ApI pitAnA rAja bAroTa (rAjakavi) sthApI laDuvA pATaNa nAmanuM gAma ApI pitA sAthe rAkhyA (vi.sa.1148)e ratanAjI vaDIlanA nAma uparathI teonA vaMzajo ratanuM zAkhAnA cAraNa kahevAya bhAddI rajaputanuM ghara (rAja) te ratanuMnuM ja che. tema te bannee te divasathI nakI yu. mere manabarnu avya. // chaMda bIAkharI // jugati sameta ghAtIAjI maNa / uDhe sako beThA ArogaNa // atI ruDA bhojana AcarIA / kUlasarA dAru siri phIrI // 1 // chAka baMbALa huvA chaka uchaka / tArAM mAraNa taNI baNI taka / / iso cha choha loha ur3Ayo / kacara ghANa sAsaro karAyo // 2 // sAsarIA mArIA sakoi / kahaNI kAjI naha rahio koi // varIAMyAro vaMza bIgaDIo / jesAMNo dhaNI, nAMjuDIo // 3 // . iNa vidha kare devaraja Adara / baiTho gAdI akala bahAdara // bIsarIhI AvI gharI bAjI / rAjA prajA huvA sahI rAjI // 4 // . kAma bhalo brahmaNe kIdhoM / devarAjanAM TIlo dIdho // ratanuM ghaNo huo raLIAita / sanamAnIo dhaNI tiNa sAita // 5 // baisAre AparI barAbarI / Adhau chAtra mAMDIo uparI // bhalAti kai cAkarI na bhUlai / kidho sujI itabAra kabule // 6 // vidha ruDI rAkhI parIAvaTa / bAmaNa kIo Aparo bAraTa / / .. koMDa lADa. ochava jhAjhA karI / paraNAryo cAraNe bhalI parI // 7 // kIdho bAraTa ratanuM kahIo / rAurakhapAla taNo brida rahio // vIsotara mahai vigatALo / chato huvo bArahaTa chatrALo l
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduva AprakAza. [dvitIyakhaDa sAMsaNa dhaNa kaNa drava dIghAM dAna vadhArI saMpuraNa | pAyeA grAma laDuo pATaNa // dolati / bhAi kIo vaDAle bhUpati // 9 // nega joga kIdhA nara nAika / vAdhI suvAsa kahe jasavAika // ghara mATIAM ratanuMbharo ghara / ihAM bIhumAM na mile aMtara // 10 // bhATI ratanuM binhe bhali bhatI / vadhIAkula e vahIM x kAra aThAu cAlIsA / pATaNa laDuve ratanuM 228 vidho gatI // rahIsA // 11 // e devarAja rAvaLa pachI lagabhaga 6ThA purUSa jesala thayA temaNe vi.sa.1212mAM te phIllAthI dasa mAIla IMTe navA jIllA bAMdhI tenu nAma jesalamera pADayu' je Aja sudhI rAjadhAnInuM zahera gaNAya che. rAvaLa jesalajI vi.sa'11ra6mAM maraNa pAmatAM tenA pachI zAma tenA-khIjala vi. sa.1956 tenA pachI khIjalanA kAkA kalyANusiMha gAdIe beThA vi.sa. 1266 tenA cacIkadeva vi.sa.1307 tenA pautra karaNu vi. sa.1375 tenA lakhuDhasena vi. saM.1339 tenA papala te pachI rAvaLa jesisa tenA muLarAja te aputra gujarI jatAM tenA bhatrIjA rAvaLa gArisaMhane gAdI maLI te pachI kevaLamakSa te pachI cIkadeva, kharisa, jetamAla, nanukaraNa, bhima, maneAharadAsa ema eka pachI eka gAdIe beThA maneAharadAsa aputra hAvAthI nanukaraNanA putra sakhaLasiMha rAvaLa gAdIe beThA te vakhate jesalameranuM rAjya uttaramAM satalaja sudhI pazcImamAM sIMdhu nadI sudhI dakSINe mAravADa ane putre bikAnera sudhI phelAeluM hatuM tepachI tenA kuvara amarisaMha gAdIe beThA te vi.saM.1758mAM maraNa pAmyA te pachI rAvaLa jasavatasiMha tepachI rAvaLa akhesiha gAdIe AvI vi. sa.1818mA maraNu pAmyA te pachI muLarAja rAvaLa gAdIe AvyA tenA vakhatamAM sAlamasiMha nAmane julamI dIvAna thayelA teNe kuMvara rAvaLasa'nA tathA muLarAjanA eka pautra gasiddha sIvAya dhaNA kuvAneA ane rAja kuTuMbI ene nAza karAvyA ane bhagADI mukyA A rAvaLa muLarAjanA vakhatamAM aMgreja sarakAra sAthe mItrAcArInA kAla karAra thaela temAM saMkaTa vakhate eka khIjAne madada karavAnu ane mahArAvale aMgreja ne kha`DaNI na ApavAnuM yu" vi.sa.1876mAM muLarAja te dehAMta thatAM tenA pautra gajasiMha gAdIe beThA te paNa dIvAna sAlasihuthI DarIne dabAIne rahetA vi. sa. 1880mAM sAlamasiMha maraNu pAmyA gajasi'huM vi.sa'. 1894-95mAM aMgreja sarakArane sIMdha tarapha meAkalavAnA lazkaramAM madada karI hatI vi.saM.1900mAM sIMdha jItyA pachI sIMdhanA sAhagaDha, garasIyA, ane ganuDAnA kIllA amIraalImerAda pAsethI jItI lai x upara pramANe puSkarNA vipra ratanAjIe rAulazrI devarAjanu rAjya pAchuM apAvyuM. vagere ghaTanA (vi.sa',1148) agyAramA saikAmAM banIhatI tema te kAvya cAmuM kahe che. bhaTTI yaduvaMzamAM ratanu cAraNAnuM keTaluM mAna che, te uparanA kAvyAthI spaSTa jaNAya che. hAla paNa jezalamera, kaccha ane jAmanagara AdI yaduvaMzI rAjyAmAM ratanuM cAraNAnuM viSeza mAna jaLavAya che. uparanuM sa pUrNa kAvya. amArA AgaLa (I. kartA. paNa ratanuM cAraNu heAvAthI) vaDIlAnA vakhatanuM vi.sa,1809nI sAlanuM hasta lakhIta pratamAM mAjIda che. (I kartA)
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDaSIkaLA] cuDAsamAva'zanA itihAsa. 129 gajasiMha ne agrejo e ApyA hatA tene putra nahatA tethI tenI vidhavA rANIe peAtAnA kuTuMbanA raNujItasiMhajI nAmanA kuMvarane dataka lai gAdIe besAryA te paNa aputra hAvAthI tenA bhAi rAvaLa verIsAlajI gAdIe kheDA, jesalameranA mahArAvaLazrIne 11 tApa, nuM mAna che. A pramANe devendra rAjA nA ceAthA putra bhupata rAjAne vaza jesala meranI gAdI e cAlyeA Ave che.. paMcI kaLA samAmA, aa pADaSI kaLA prAraMbhaH // che zrI cuDAsamAvaMzanA itihAsa devendranA trIjA kumAra gajapata ke jeNe peAtAnA nAma uparathI akSAnIstAnamAM gajanI zahera vasAvI narapatane jAma padiva ApI gAdie esAryAM. e gajapatanA cUDacaMdra yAdava thayA te saurASTramAM vAmanArathaLA (sera--vathaLI) nArAjA bAlArAma cAvaDAnA bhAMgeja thatA hatA. mAmAnuM niravaMza jatAM (kAI lakhe che ke tene mArIne) teo saurASTra pati thayA. e cUDacaMdra nA va'zajo cuDAsamA rAjaputA kahevAyA cUDacaMdranA (1) huMmIra teneA (2) muLarAja ane tenA (3) vizvavarAhu thayA. teNe rAhu padava dhAraNa karI, tene putra (4) rAha gRharapu urphe rAha gArIyA (pahelA) I. sa. 940 thI 982 sudhI gAdie rahyo, teNe junAgaDhanA uparakoTa badhAbyA, tene jyAre muLarAja sAlakI sAthe yuddha thayuM tyAre kacchanA jAma lAkhAphulANI rAhu gRhirapunA mitra * heAvAthI madade AvatAM e laDAimAM kAma AvyA. gRharipu pachI tenA putra (5) rAkavATa che. sa. 986 thI 1003 sudhI, teNe mAtrunA annA rAjAne dasa vakhata pakaDI cheDI dIdhA hatA, te pachI teneA kuMvara (6) rA' yAsa urphe mahIpALa (pahelA) i. sa. 1003 thI 1010 sudhI, teNe aNuhIlavADa pATaNathI sAlajI rAjAnI rANI ane kuMvarIe sAmanAthanI yAtrAe Avela tyAre teonuM apamAna thAya tevuM AcaraNu karavAthI aNuhIlavADathI durlabhasena seAlakI meTuM lazkara lai caDhI AvyA. ane tenuM rAjanagara vAmanAsthaLI (sAra--vaMthaLI) jItI lIdhu. tethI rA yAsa uparakeTamAM bharAyA. parINAme te jIllA paNa sAlAe hAtha karyAM. yAsa marAyA pachI tenA kuMvara navaghaNa: (nava ceAmAse avataryuM mATe navadhaNu kahevAyeA) ne lai tenI eka rANI AlIdara * * meDhIyaranA AhIra devAyatane ghera gai, junAgaDhanA thANudArane te khabara thatAM devAyatane kheAlAvI navadhaNu ne sAMpI ApavA kahyuM. devAyata kahe bhale mAre ghera navadhana haze teA huM lakhuM chuM. tethI sAMpI dese' ema kahI nIcene duhA potAnA putra ugA upara lakhI. mAkalyAH-~~
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduva'zaprakAza. gaLe // gADuM gAlaNa go, gADAvata rAkhe bAMkI khubalIyAM, je uncerIye udA ut // 1 // artha :--gADuM have gAramAM garI beThuM che. mATe gADAnA hAMkanArane ApaNe gaLe rAkhavAnA che. huM udAnA pAtarA (pautra) tArA bAhu khuba daIne ucaka--e matalabanI samazyA paheAMcatAM navaghaNu ne saMtADavAthI hAtha lAgyA nahi tethI thANudAra devAyatane sAthe lai tenI sAthe AvyA. devAyate samayasucakatA vAparI, navadhaNunA pASAka peAtAnA putra ugAne paherAvI thANudArane sAMpyA. eTale cAludAre tene mArI nAkhyA. te pachI dasa varSa eTale i. sa. 1020mAM devAyate peAtAnI nAtane ekaThI karI peAtAnI putrI jAhulanuM lagna karyuM. temAM junagaDhanA thANudArane tAryAM. AvI paheAMcatAM jabarI tala calAvI, tene mArI, junAgaDhanI gAdie navaSNune esAryAM. tyArathI junAgaDhamAM rAhanI gAdi sthapAi. 230 [dvitIyama u (7) rA' navaghANu uI nAthazu [pahelo ] ( 4. saM. 1020thI 1044 sudhI) navaSNunA vakhatamAM bhayaMkara duSkALa paDavAthI nauNunI dharmAM liMganI jAhula tenA pati satIyA sAthe siMdhamAM gaI tyAM siMdhanA rAjA himara sumarAnI dRSTie paDatAM te tenI upara mAhIta thayA, tyAre jAhule peAtAne ghRta hovAnuM jaNAvI, dasa mAsanI muddata mAgI, bhAi nauNu upara nIcene patra kavitA rUpe mAkalyA;-- ( lahusanA huDAmo) teja navasoraTha hamIra // 2 // tAre utaryA tuM nute je na hoya / te tuM vIra vimAsI joi / navaghaNa nAha saguM nAha sAgavuM / nahi mADI jAyo (mane) saMghamAM rokI sumare / hAlavA na dIye soraThanA saradAra / mane vIpatanAM vAdaLa vaLyAM // maiaughA sahu zaNagAra / Aja soMdhAthI soMghA thayA // 3 // garavo tuja gIranAra / pAghara jAhalanA zaNagAra / saMdhamAM eka AMkhe zrAvaNa vrse| bIjI bhAdrava jAgane SoDa sadhIra / navaghana navasoraTha dhaNI // 5 // vipata veLAnA vIra / vahAre caDaje vahAlanA // soraTha SoDa sadhIra / navaghana navanejA mAMDava amAre mAlatA / tedI bAMdhava dIdhala karaneM kApaDanI kora / jAhalane junAnA chetarI dIgho cheha | vaLatI vALyAM sumare // pADIza mArI deha | soraThanA zaNagAra huM // 8 // dhaNI // 6 // bola || dhaNI // 7 // hui // dhaNI // 1 // vIra // zobhato // sumare // 4 // nIra //
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhoDaSI kaLA] cuDAsamAva'zanA itihAsa 231 uparanA duhAthI rA' navaghaNa meTuM lazkara lai siMdha upara caDayA hatA ane tyAM mahAna yuddhamAM sumarA rAjaputa rAjA humIrane jItI, dharmAMnI ena jAhalane che|DAvI lAvyA hatA. teNe junAgaDhanA uparakrATamAM eka mAhAna kuvA khAdAvyA hatA, je hAla noghaNa kuvA nA nAme eLakhAya che. te pachI tenA putra (8) rA' kheMgAra (pahelA) i. sa. 1044thI 1067 sudhI gAdIe rahyo. te pachI (9) rA' navaghaNa (bIjo) 4, sa, 1067thI 1098 sudhI gAdie rahyo, te rA' navaghaNa mahikAMThA uparanA umeTAnA rAjAne zaraNe karI tenI kanyAne paraNyA hatA. tethI te kanyAnA bhAi husarAja mahIDA jAheramAM kahetA ke "mArA pitAe navadhaNuthI DarI jaI kanyA ApI che. paNa huM krAi divasa navadhaNune mArI nAkhIza." e vAta navaSNunA jANavAmAM AvatAM, navadhaNe pratijJA karI segana lIdhA ke " huM ThuMsarAja mahIDAne mArIza." ( pratijJA pahelI.) jyAre navaSNu te kanyA paraNI junAgaDha AvatA hatA, tyAre rastAmAM jasadaNa pAse bhAMyarA gAma AgaLa AvyA. te vakhate bAMyarAnA rAjA tyAM killA khadhAvatA hatA te hasIne khelyA ke "jo mArA A kille atyAre purA thai gayA heAta tA huM te kanyAne ahIMja rAkhI leta" e khabara navaSNune junAgaDha gayA pachI thayA tyAre pratijJA karI khelyA ke "huM te killo teADI, te rAjAne mArUM tAja mArUM nAma nava" (pratijJAkhI)eka vakhata siddharAjajayasiMhe rA' navadhaNune naLanI bAjue sAraThanI simA upara pA~cALamAM krUsAvI pADI, tenA cizmAra chInavI lai, dAMte taraNa' lai zaraNu thavA krUraja pADI, tyAre navaNe segana lIdhela ke "huM jIvatA rahIza te| pATaNane daravAjo teADI pADIzuM" (pratijJA-trIjI) e veLA siddharAjanA eka bhATa kavie navaSNunuM hAsya janaka kAvya racyuM hatuM. te sAMbhaLI navaNe krodhe bharAI bhaviSyamAM te bhATanA gAla phaDAvI nAkhavAnuM pazu lIdhuM. (pratijJA-ceAthI) e cAreya pratijJAmAMthI navaSNu ekeya purI karI zakayA nahi. mRtyu samaya najIka AvelA jANI, peAtAnA cAreya putrAne kheAlAvI pratijJAe purI karavA kahyuM. (1)meTA kuMvara rAyaghaNa urphe bhIma teNe bhoMyarAne killo teADI te rAjAne mAravAnuM bhulatAM gAMdh tathA bhaDalI Adi cAra paragaNuAM tene ApyAM. tenA vaMzajo rAyajAdA kahevAyA. (2)kuMvara zerasiMha urphe chatrasAla teNe hasarAja mahIDAne mAravAnuM kathulatAM, tene dhaMdhukA paragaNuM maLyuM. tenA vaMzajo saravaiyA kahevAyA, (3) kuMvara caMdrasiMhajI urphe devaghaNa, teNe pATaNune daravAjo teADavAnuM mAthe lIdhuM ane tene ezamanI ceArAsI maLI. tenA vazajo cuDAsamA thIja eLakhAya che. (4) sauthI nAnA kumAra kheMgArajI e peAtAnA pitAnI te cAre pratijJAe peAte ekalAMe purNa karavA kakhulyuM, tethI navaNe khuza thaI peAtAnI hayAtimAMja tene seraThanI gAdie esAryA. te pachI gheADe kALe rA' navadhaNu zAntithI marachu pAmyA. [10] rA' kheMgAra [bIjo] i.sa., 1098 thI 1115-16 sudhI teNe gAdie besI prathama bhoMyarA upara caDhAI karI tenA killA tADIpADI tyAMnA x rAsamALAnA kartA lakhe che ke te aMbAjI nA bhakata hAvAthI mAtAjInI mAnatAnI eka cuDI hAthamAM paheratA tethI te cuDacaMdranA nAmathI eLakhatA tenA vaMzajo cuDAsamA kahevAyA.
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 ( zrIduvaMzaprakAza. [dvitIyakhaMDa rAjAne mArI potAnA pitAnI pratijJA pUrNa karI. tyAMthI mahikAMThA upara caDhAI karI haMsarAja mahIDAne paNa mAryo. siddharAja jyAre mALavA upara caDayo tyAre pAchaLathI rA' kheMgAre pATaNa para caDAI karI teno purva bAjune daravAjo toDI pADayo. tyAMthI pAchA pharatAM kAlaDInA devaDA rajaputanI kanyA rANaka devaDI ke jene saMbaMdha siddharAja jasiMha vere thayo hato tene sAthe laI AvI paro. uparanA parAkramothI siddharAjanA bhATe (je bhATe rA' navaghaNanI mazkarInAM kAvya karyAM hatAM teNe) rA' kheMgAranI prazaMsAnAM kAvyo karyA, te sAMbhaLI rA' kheMgAre tenA moDhAmAM hIrA motI mANeka eTalAM bharI dIdhA ke jonArAokahevA lAgyA ke "tenA gAla phATI gayA." e sAMbhaLI rA' kheMgAra bolyo ke "SAcakonA gAlato tevIja rIte phaDAya kAMI kaTAra vatI na paDAya." siddharAja mALavAthI pAchA pharatAM pATaNa AvyA, jyAM tene uparanA khabara maLatAM te eka moTuM sainya laI junAgaDha upara caDayo. teNe uparakoTane bAravarSa ghera nAkhyo paNa phAvyo nahiM. chevaTe kheMgAranA bhANejanA dagAthI gupta rastethI te dAkhala thaye, ane te bhayaMkara yuddhane pariNAme rAkheMgAra kAma Avyo ane rANakadevaDI vaDhavANuM jaI sati thaI. rANakadevaDI vaDhavANa sudhI siddharAjanI sAthe gaI tenuM kAraNa e hatuM ke rA" kheMgArane keda pakaDI laI jAya che tevuM tenuM mAnavuM hatuM, paNa vaDhavANa AvatAM siddharAje rA' kheMgAranA maraNanI vAta tene jaNAvI. tethI te tyAM sati thaI. te sati thayA pachI rANakadevInA nAme prasiddha thaI rA' kheMgAranI kIrti viSe Aje paNa seraThanA le duhA bele che ke je saMce soraTha ghaDIyo / ghaDIyo rA' kheNgaar| te saMva mAMnI jayo . (ga) gAto suvAna ? | ' matalaba ke te koI tha nathI ane thaze paNa nahiM. te rA' kheMgAranA maraNa pachI siddharAje junAgaDha khAlasA karyuM. ane tyAM pitA taraphathI sajANa nAmane thANadAra nibhyo. haste. paraMtu pAchaLathI prajAe baLavo karI tene kADhI mukI, rA kheMgAranA najIkanA vArasadAra noMdhaNane gAdie besAryo. te (11) rA' navaghaNa [trIje] I,sa, 1125thI 1140 sudhI gAdie rahyo. te pachI tene kuMvara (12) rara kavATa [bIjo] i, sa, 114thI 115ra sudhI ro. pachI teno kuvara (13) rA' jayasiMha urphe rA" gArIyo [bIje] [athavA dayAsa bIjo] i, sa. 115rathI 1180 sudhI rahyo. te pachI tene kuMvara (14) rA" rAyasiMha I. sa. 118thI 1184thI sudhI, te pachI teno kuMvara (15) rA' mahipALa [bIjo] isa. 1184thI 201 sudhI tene gajarAja paNa kahetA. tenA senApatinuM nAma cuDAmaNi hatuM. te pachI tene kuMvara (16) rA' jayamala I.sa12-1thI 1230 sudhI rahyo. tenI kItine 'mala jazavarNana' nAmano graMtha che. te pachI tene kuMvara (17) rA' mahipALa" triIje] u rAha mepa i, 1230thI 1253 sudhI. tenA pradhAnanuM nAma motIzAha hatuM tenA samayamAM keTalA pAse kAThIe baLavo karyo. te samAvavA motIzAha caDayo paNa hArakhAI pAcho Avyo. tyArapachI DhAMkanAvALA rAjA ajanasiMhanI madadathI kAThIone nasADayA. keTaleka kALe devaDA rAjaputanI dIkarI hevAthI rANakadevaDI kahevAtI.
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDaSIkaLA] cuDAsamA'zanA itihAsa. 234 kAThIee pAchA AvI DhAMkanAM gAme lai lIdhAM. te rAhanA vakhatamAM gAThIlAnA mukhya saradAra sejakajI gAhIla mAravADamAMthI pahelavahelA saurASTramAM AvyA. rAhe temane Azraya ApIne zAhapura gAma jAgIramAM ApyuM, Aje e sejakajI gAhIlanA vaMzane bhAvanagara, pAlItANA, lAThI ane rUvAkAMThAnA rAjapIpaLAmAM rAjya kare che, rAha mepA pachI teneA kuMvara (18) rA' kheMgAra (trIjo) i. sa. 1253thI 1260 sudhI tenI pAse DhAMkanAvALA tathA kalyANu zeTha mukhya hatA. tenA pitAnA vakhatamAM DhAMkanA je gAmeA kAThIoe lai lIdhAM hatAM, te rA' khegAre anasiMhane pAchA apAvyAM hatAM. rAhu ane arjunasiMhu mitro hatA. te bannee maLI eka meranI strInI AbarU lIdhI. tethI mere te bannene mArI nAkhyA. te pachI tenA kuMvara (19) rA' mAMDalIka (pahelA) i. sa. 1260thI 1306 sudhI. A zaha upara rAThoDa ane vAdhelA caDhI AvyA hatA. ane tenA vakhatamAM dilhInA pAdazAha allAuddina khIlajInuM lazkara gujarAtanA rAjA karaNavAdhelA upara alakhAna ane nasaratakhAnanI saradArI taLe Avyu. teNe gujarAta jItyA pachI junAgaDha upara caDhI AvI ghaNa nukazAna karyu. pachI sAmanAthapATaNa upara ja! jyAM sulatAna mahumada gajhanavIe i. sa. 1024mAM caDhAi karI derUM teADI nAkhyuM hatuM, tyAM sAMlaMkI rAjA bhImadeva pahelAe sAmanAthanuM derUM karI baMdhAvyuM hatuM. jeneA jIrNoddhAra sAlakI rAjA kumArapALe moTA kharcathI karAvyA hatA, tene teADI pADayuM, ane dheAdhAthI mAdhavapura sudhInA darIyA kAMThA jItI sAmanAthamAM eka sue mukayA ( 4. sa. 1304 ) rA' mAMDalIka pachI tenA kuMvara (20) rA' navaghaNa [cAcA] i.sa.1306thI i.sa. 1308 sudhI. te pachI tenA kuMvara(21)rA' mahIpALa[cAthA]i. sa. 1308 thI 1325 sudhI. teNe se|manAthamAMthI musalamAna subAne nasADI se manAthanA daherAMnA sauthI hellA ane prakhyAta jIrNoddhAra karAvyeA. te kAmamAM tenA pAvika vara kheMgAre paNa mahenata lIdhI hatI. te pachI tenA kuMvara (2) rA' kheMgAra [cAcA] i. sa. 1325thI 1351 sudhI. teNe sAmanAthanA musalamAna subAne kADhI mukayA. dilhInA mahamatulukhe tenuM rAjya lIdhuM, pazu tenA gayA pachI te deza tAbe karI dara!nA aDhAra eTa rAjyamAM umeryAM. jhAlA gAhIla vagere 84 rAjA upara sattA besArI. te pachI tenA kuMvara (23) rAhu jayasiMhu [bIjo] i. sa. 1351thI 1369 sudhI teNe paNa rAjya jamAvI vadhArA karyAM. tenA vakhatamAM dilhInA bAdazAha pIrAjazAha tulukhe saurASTra upara caDhAi karI, sAmanAtha pATaNamAM musalamAnanuM thANuM esAyu. tenA pachI tene "vara (24) rA'mahIpALa [pAMcame] urphe mahipati i. sa. 1769thI 1373 sudhI, teNe 'va'thaLI (vAmanAsthaLI) pAchI meLavI. tenA pachI teneA kuMvara (25) rA' mALathI urphe musiMha i. sa. 1373thI 1397 sudhI. teNe AsapAsa salAha saMpa rAkhI vathaLAmAM gAdi sthApI, gujarAtamAM jIrakhAM ane mujharakhAnane nAme prasiddha thayela zAhe tenA upara khaDI esArI, te pachI tenA kuMvara (2) rA' mAMDaLika [bIjo] i, sa. 1390thI 1400 sudhI te pachI tenA bhAi (27) za' elIgaDhava I,sa, 1400thI 1415 sudhI tenA upara ahamadAvAdanA ahamadazAha [pahelA] e i. sa. 1413-14mAM caDAi karI. paNa parAjaya pAmI pA| gayA. te pachI tenA kuMvara
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3iNuM" zrIduvaMzaprakAza [dvitIyakhaMDa (28) rA' jayasiMha triIjo] I. sa. 1415thI 1440 sudhI. teNe jhAMjhamera [jhAMjharakeTa] AgaLa yavanene harAvyA. tenA pachI tene bhAI (29)rA' mahIpALa [chaThe] I. sa. 1440thI 1451 sudhI. te kRSNabhakata hatA, teNe pitAnA kuMvara maMDaLika [trIjA)ne bahuja bhaNAvI vidvAna banAvyA. temaja astra zastra vidyAmAM paNa kuzaLa karI pitAnI hayAtimAM ja tene gAdie besAryo. paNa nakArI sebatathI te kharAba cAlane thayo. (30) rA mAMDalika (trIjA) (i.sa1451 thI 1473 sudhI) - e kamabhAgI rAjAnA samayamAM junAgaDhanA rajapUta (yaduvaMza) rAjyano aMta Avyo. e rA' mAMDalika ajuna gohIlanI kuMvarI kuntAdevI sAthe paraNyo hato, arjuna gohIla musalamAna sAthenI laDAImAM kAma AvatAM te kanyA, tenA kAkA dudA gohIla ke je arthIlAnagarI (lAThI pAse) mAM rAjya karato hato tyAM ucharI hatI. te dudagohIla luTa phATane dhaMdho karato hovAthI tene sajA karavAnuM amadAvAdanA sulatAne rA' mAMDalikane lakhyuM. te parathI tene saMmajAvyAM chatAM teNe potAnI Teva nahi choDatAM. rA' mAMDalike tenA upara caDI tene tathA tenI rAjadhAnIno nAza karyo. te rA' mAMDalikanA rAjya amalamAM bhakataziromaNI narasI maheto (nAgara gRhastha). junAgaDhamAM rahetA hatA. kharAba pAsavAnonI uzkeraNIthI te bhakatarAjane mAMDalike keda karI tArA prabhu sAcA hoya to A kedakhAnAmAM tane phulano hAra paherAvI jAya" ema kahI teNe kArAgRhamAM puryo. prabhAta thatAM bhakatavatsala bhagavAne narasI mahetAne puSpane hAra paherAvyo tethI tene mukta karyA. paraMtu e bhakatarAjanuM aMtara dubhAvI teNe (rA" mAMDalIka ke) mahAna pApanuM bIja vAvyuM. te pApanA yoge te nAgabAInA zrApane bhoga thayo hato. - 2' mAMDalike vizaLa nAmanA vANIyAnI strI manamehanA khuba surata hovAthI tenuM haraNa karyuM. tethI te vaNIke amadAvAda jaI. bAdazAha ahamadazAha [trIjA] mahamada begaDAne junAgaDha jItI levA uzkeryo, tethI mahamadabegaDo moTuM sainya laI junAgaDha upara caDe. soraThI tavArIkhanA kartA lakhe che ke "jyAre sulatAna junAgaDha upara caDAI karavA taiyAra thayo tyAre teNe khajAnacIne pAMca karoDa rUpIAnI kimatanA sikkAo sAthe levA kahyuM. hathira ghaDanArA ene magharabI, yAmAnI, mIsarI ane khorAsAnI 1000 talavAranI muThe. amadAvAdI talavAranI 3.300 muTha, 1700 moTA jamaiyAnI varadhI ApI. ane azvapALane 2000 arabbI tathA tuka ghaDAo taiyAra rAkhavA pharamAvyuM. "rAsamALAmAM phArabasa sAheba lakhe che ke pAMca kareDa mahAronI peTIo bharAvI. ijIpta arabastAna ane rAsAnanI raselI muThonI 1800 talavAro tathA amadAvAdanI vakhaNuelI 3800 talavAro tathA sene rUpe raselI kaTArIo ane jamaiyAo, tathA arabastAna ane turkastAnanA 2000 gheDAo vagera sAthe lIdhAM. chatAM mahamade dhAryuM ke "mArI sAthe AvanAra yoddhAone badale ApavAne A sadhaLuM inAma ochuM gaNAze. " mATe teNe teone kahyuM ke " tamArA zuravIrapaNune badale soraThanI badhI luMTa tamane vaheMcI ApavAmAM Avaze. (rAsamALA pRSTa 206 bhAga1) jyAre
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 - piDaSI kaLA] cuDAsamA vaMzano itihAsa gIranAra 80 mAIla dUra rahyo, tyAre mahamade pitAnA kAkA tughalukhakhAnane mehabIlA karIne bahAranI jagyA che. te rokI levAne mATe 1000 mANaso sAthe agAuthI mokalyo. e jagyAe rajaputeno pahero hato. tyAM jaI teNe ociMto chApo mArI katala karyA. rA' mAMDalikane te khabara thatAM teNe DuMgarI killA uparathI nIce AvI tughalakhakhAna upara humale karyo ane tene nasADI mukavAnI taiyArImAM hato tevAmAM, mahamadazAha pitAnA meTA lazkara sAthe tyAM AvI pahoMcyo. e mahAna yuddhamAM rA" mAMDalika sakhta ghavAyo. mahamada AsapAsanA pradezamAM TALIo ekalI jabarI luMTa karI lazkarane vaheMcI ApI. pachI ghera nAkhavA taiyArI karI paNa keTalIka musIbata AvatAM keTaluMka javAhara ane rokaDa rakamanI bheTa laI rA" zaraNe Ave tevI zarate laDAI baMdha rAkhI. zarata pramANe rAhe ApeluM javAhara laI te pAcho gaye. (I.saM. 1467) - nAgabAi viSenI hakikata-junAgaDha sTeTanA vaDAla tAbAnuM vaDAlathI bAra mAIla dakSiNe eka dAtrANA nAmanuM gAma che. tyAM harajeza dAmA nAmanA gaDhavi (cAraNa) rahe hatA. tene kAMI saMtAna nahatuM. paratuM hIrAgara bAvAjInI kapAe tene ghera nAgabAI nAmanI kanyA avatarI. te kanyA nAgabAInA lagna rAvasUra bhAra sAkhe geravIyALA nAmanA cAraNa sAthe karyA hatAM. tenAthI tene nAgAjaNa nAmano putra thayo hato te nAgAjaNanI strInuM nAma mINabAI hatuM. e nAgabAI (devI) nI putravadhu mINabAInI khubasuratInA vakhANuM rA" mAMDalika pAse tenA halakA pAsavAnoe karavAthI. te mINuyAgAme teno nesa hato tyAM keTalAeka ghaDAo sAthe gayo. rA' Ave che tevI khabara nehamAM thatAM cAraNo harakhAyA. anAdi kALathI "cAraNa ane rAjapUtone chorU mAvatarano saMbaMdha che" te yoge cAraNa kanyAo kumakuma cokhAnA thALa laI gIta gAtI gAtI vaghAvA cAlI. sAthe nehanA agresara mahAdevI nAgabAI5Na hatAM tenA kahevAthI tenI putravadhumINabAI rA'ne cAMdale karavA sanmukha cAlI. pAsavAne tene oLakhAvatAM (te je vadhAvI mIThaDAM lIe to dharmanI bahena gaNAya, mATe) rA mAMDalika ekabAju pharI ubho. tethI te tarapha mINabAI gayAM tyAre bIjI bAju tarapha rA" pharI gayo tethI nAgabAine mINabAIe kahyuM ke "kucha bhaNe rA" te pharato che." nAgabAI kahe rAjA che, te dizAmAM ubhA rahI vadhAvavAnuM muhUrta nahiM AvatuM hoya, mATe bIjI dizAe mukharAkhI vadhAvo. tethI mINabAI cAreya dizAe pharyA chatAM rA'e vadhAvavA nahi detAM, mukha pheravyAja karyuM. tethI pharI mINabAIe nAgabAIne kahyuM ke "phaI bhaNe rAte hajI pharato che." nAgabAie badho tamAso najare jovAthI rA'nI vikArevALI dRSTi pArakhI, bolyAM ke "bhaNe vahu rA' nase pharato, rA' no di phare che. cAle pAchAM" ema kahI sau pAchAM vaLatAM rA" mAMDalike mINabAInuM kAMDuM pakaDI mazkarI karI te nAgabAInA jANavAmAM AvatAM, te ati krodha pAmI rAha kSatridharma bhulI jai adharma caraNa karavA lAgyo che. te tamAma hakikata pite gamAyA hevAthI, gabaLe bhuta bhaviSyaane vartamAna kALanI jANI. rAne saMbodhI nIcenA duhAo pramANe zrApa Ape-
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduzaprakAza. * nAgabAinA zrApanA duhAo (cAraNI bhASAnA) cUDArA vAM taNAM cAraNa taNuM / vacanaja mAne vIra // nIra / momeM na caDe maMDaLIka // 1 // cAMpe je cAraNa bhaNe / tuM vAyu mAne vIra // hINI najaruM hamIra / bhAvi trAMnyuM noya mAMDaLIka || 2 || (toLI) tapasAmeM khAmI para / ( tiyamANI ) kiriyA ghaTase koTa || (tAM) khUTAmaNanI khoTa / muM bisArasa mAMDaLIka || 3 | pise junAnI poLa / dAmo kuMDa dekhiza nahiM // ( tedI) ratana thIseM roLa / ( tedI) muM saMbhArIsa maMDaLIka // 4 // rAnI rIta / rA' paNuM reze nahIM // mAgIla bhIkha | ( tedI) muM saMbhArIsa maMDaLIka / / 5 / / nozAMNa / nakIba huMkaLaze nahIM // jIse bhamato nahIM pharake umaTale jA // aharAMNa / ( tedI) muM saMbhArIsa maMDaLoka // 6 // pothI ane purANa | bhAgavata bhALIsa nahIM || kalamo ane kurANa | mullAM pukAre maMDaLIka || 7 || jhAlaranA jhaNakAra | zaMkha saMbhaLAseM nahIM // paDe bAMgu taNA pokAra / ( tedI) muLe saMbhArIsa mNddliik||8 // (tArAM) ghoDAMne ghoDIuM lai / june pAcho mAnane modala rA' / matakIM pharI maMDaLIka // 9 // ( chatAM paNa maMDaLIka pAchA nahI' jatAM vaLI nAgabAi kahe che ke ) nahIM hoya ghoDAMnA ghera / pAlakhIyuM pAmasa nahIM // giranAre garamera / ( tedI) muLa saMbhArIsa maMDaLIka // 10 // rANI rIta pakheM | jara bajAre bIsa || tArI ojhala ALasase / ( tedI) muLe saMbhArIsa maMDaLIka // 11 // atalasanAM utArI / perIsa gaLIyala pATa | khATa / ( tedI) muLa saMbhArIsa maMDaLIka // 12 // bhIMta / nAgaine namyo nahIM / masIta / ( tedI) muLe saMbhArIsa maMDaLIka || 13|| daravANa / rAnA koi rahesI nahIM // paregIra paThANa / mamudazA ( eka junI hasta lekhIta pratamAM nIcenA duhAo sutAM truTala bhulo bAdhI maMdIra ThekANe daravAje nA maMDaLIka ||14|| pAThAMtara ane navA paNa che) vadhAvavA // maMDaLIka // 15 // 236 motI thALa bharI / vhAleM gai vIra tyAM kamata kAMdha caDI / avaLo pharyo tu [dvitIya
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' cheDazIkaLa] cuDAsamAvaMzane ItihAsa. 237 kaMkune kNkaavttii.| meM harakheM lIdhI hAtha / sayalaM taNe sAtha / (jAtAM)moDhuM pheravyu maMDaLIka // 16 // ameM soraThanI cAraNyuM / tu mAMyalo vIra // ... i nevAMnA nIra / mome na caDe maMDaLIka // 17 // gaMgAjaLa garavA dhaNI / tAra hata pavItara pNdd| khelI ramatuMkhaMDa / tArI matI pharI gai mNddliik||18|| gagAjaLa . gaDhezA / paMDa tAra hataM pavItra // vIjAne ragata gayAM / mane to vALAM maMDaLIka // 19 // (maMDaLIka kahe che ke ). s nne mAM mArI rahyA cho ! . mAM maMdIvA to mAne nahIM ! mAya gunAno ra0 : (nAgabAI kahe che ) ' ' . ' mAtAmAM maur 7 | navuM varSamAM ja che . ' moTuM nolA para mAneM tAjuM maMdIrA rA - (ta) avArA dRravi de paDa sodAya che " pAvainA peDA mAMya / tane nara nacavasuM maMDaLoka // 22 // I. sa. 1469mAM eTale pahelI laDAI pachI pAMceka varSe mahamadabegaDe "rAha mAMDalika rAjya ciha dhAraNa karI koI devAlayamAM gayo hato" tevuM sAMbhaLyAnuM bahAnuM kADhI tene zikSA karavA 40000 ghoDesvAronI phojathI te junAgaDha upara caDayo. te vakhate rA" tenA sAme laDavA nahiM jatAM, uparakeTamAM saMtAyo. 'kAbe arjuna luMTIyo hI dhanuSa ehI bANa e pramANe e vIra kSatriputra devInA zrApanA bhoge nAmarda thayo. vIratA aMgamAthI vahI jatAM, ane mahamadazAhanA mahAna gherAnA saMkaTa killAnA paheregIre khuTatAM rAha zaraNa thayo. ane khajAnAnI kuMcIo mahamadazAhane soMpI ApI. mahamadazAhe tene kalamo paDhAvI musalamAna dharma svikArAvyo che. saM. 1473 (rAsamALA bhAga pahelo pAnuM 610) mIrAMte sIkaMdarI" nA kartA lakhe che. ke-"bAdazAhanA kahevAthI teNe musalamAnI dharma nahoto lIdhe. paNa bAdazAha sAthe amadAvAda gayA pachI rasulAbAda zAhaAlamano meLo jato hato tyAM tenA upadezathI teNe musalamAnI dharma svIkAryo. ane tethI junAgaDhanA chellA rAhane khAnajahAna athavA jagatane dhaNI tevo muzalamAnoe IlakAba ApI pIrajAdA pramANe (hAla amadAvAdanA mANekacokamAM kadainI dukAnamAM tenI jyAM kabara che. tyAM) pujavA lAgyA mahamadazAhe rA" mAMDalikane jItI junAgaDha zaherane kille baMdhAvI temAM saiyada, kAjI phakIro vagerene vasAvI tenu mustamAbAda nAma ApI uparakoTamAM eka majIda baMdhAvI pote amadAvAda pAcho gayo. junAgaDhamAM rA' nuM rAjya gayA pachI turthANuM (musalamAna rAjya) thatAM, eka gharmAbhimAnI deza bhakti cAraNe nIcenuM kAvya banAvyuM hatuM: * e nAgabAInI dAtrANA gAme derI che.
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitIyakhaMDa gIta-cAraNIbhASAnuM mati pharI maMDaLIkanI kAMdha AvIkamata / hati nava saraTha gai turaka hAthe / zIkhara meM devaLanA ghumaTa jyAM zobhatA / (tyA) mazItAM hajIrA huvA maathe||1|| hAthI katArAM ghATapara hAlatA / pATa juno gayo ghaDI palamAM // bhAgavata jujavA veda jyAM bhaNAtA / (tyAM) kItAbAM vAMcatA paDe klmaa||2|| meDIyAM kaLe jyuM rAma mukha bolatA / hajAraM kabutara phare holA // nAra' garabe jahAM ramaMtI noratAM / (tyAM) DeMNanA khapara jyu phare DolA||3 maTI tulazI huvA +marabA mahole / khAi bAjI badhI thIo khAkhI / gIta narazI jaThe harI guNa gAvatA / (tyAM) ArabAM kalabale rAta aakhii||4|| havelI meDIe jAbadAyuM hatI / zerIye paLAke jhoka chIDAM // yAMkaDA jaThe rajapUta pharatA vakara / alelA cUhatA phare iMDAM // 5 // neza Ayo caDI cAraNAM nIzarI / vadhAvA motIaiM thALa vAje / / xgaMgAjaLIA taNI novatuM gAjatI / baMgALA taThe nita dhamasa bAje // 6 // kopa cUDA ghare nAgayAi kiio| tAharI karAmata koNa tAge // rAyamaMDaLIkanI rANIuM gharoghara / meDIuM choDa haTIAMNa mAge // // / saMpAdaka, bArahaTa-kesarabhAI sujAbhAI). [prAcina]. sIdhAvadaravALA rA' *mAMDalika pachI mahamadabegaDe junAgaDha rAjya khAlasA vahIvaTamAM bheLavyuM paraMtu + maravAnA jhADa mahele mahele thayAM, * baMgALA dezamAM (kAzI) thI gaMgAjaLanI kAvaDa bharI setubaMdharAmezvaramAM rA taraphathI kAyama caDAvAtI tethI rAhane gaMgAjaLIAnI upamA apAtI * rA' mAMDalikanuM rAjya devI nAgabAInA zrApe gayuM. ane musalamAnI amala junAmaDhamAM dAkhala thayo. tyAra pachI rA' mAMDalikanuM zuM thayu? te viSe hAla ghaNuM matabhede che. eka sAkSara lakhe che ke rA' mAMDalika mahamada begaDA sAthe laDAimAM kAma Avyo ane tenI rANIoe bhairava-5 khAdya tema lakhI. amadAvAdamAM je kabara khAnajahAnanA nAme maMDalikanI batAvAya che. te musalamAnI itihAsakAre hiMdu gharma para dveSa buddhithI pakSapAtavALA itihAsa lakhI nAkhyAnuM jaNAvI, te kabara khAnajahAna nAmanA koI musalamAnI elIyAnI haze tema jaNAve che. tyAre bIjo sAkSaravarga-rAsamALA ane soraThI tavArIkha vagerenA AdhAre maMDaLIka te yuddhamAM nahi maratAM musalamAna thayAnuM jaNAve che.-amoe rA mAMDaLIkanI vArtA karanArAo dvArA ema nathI sAMbhaLelake mAMDaLIka te yuddhamAM kAma Avyo! nAgabAIne zrApa tene mAravAne nahati paNa dareka duhe duhe evuM zabda gAMbhiryuM che ke "upara pramANe banaze tyAre he maMDaLIka tuM mane saMbhArIza" (eTale ke yAda karIza, je devIne Azaya tene mArI nAkhavAne heta te te vakhateja te tenA zrApathI baLI marata. athavA te tyAM tene rakta ke
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ gheADaSI kaLA cuDAsamAvatA itihAsa 29 rA' mAMDalikanA kuMvara bhupatasiha urphe melI gadevane jAgIradAra banAvI junAgaDhamAM rAkhyA i. sa. 144thI 1505 sudhI. te pachI teneA kuMvara kheMgAra (pAMcamA) i. sa. 1505thI 1525 sudhI. te pachI teneA kuMvara nAMghaNu (pAMcamA) i. sa. 155thI 1551 sudhI. te pachI tene kuMvara zrIsihu i. sa. 1551thI 1586 sudhI. ane te pachI tenA kuMvara kheMgAra [chaThThA] i.sa. 1586thI 1608 sudhI. e bagasare tAlukadAra thai rahyo, (rAsamALA agara krAi asAya vyAnni thai paDatAM marIjAta. paraMtu tema nahiM karatAM tene asaya duHkhadarIAmAM nAkhI rAjA tarIke teNe mANelA vaibhavAnI yAdI karAvI. pApAcaraNanu pazcAtApa rUpI prAyazcita karAvI saurASTrapati rAtre rastAnA rakhaDatA bhikhArI banAvI, rIbAvI rIbAvIne mAravAne devInA Azaya hatA tema uparanA sadhaLA duhAo ane gItanA kAvyAthI jaSNuAya che. (rA' mAMDaLIkanI rANIyuM dharAdhara meDIyu che haTiyAMNa mAge) e kAvyanA vAkayathI jarRAya che ke tenI rANIoe bhairava--jhaMpa nahiM khAtAM bhIkhArajInI sthitImAM jIMdagI gujArelI hAya tevuM jaNAya che. kAraNake e kAvya musalamAnI amala thayA pachI kavie najare joine lakhyuM jAya che. rA' mAMDalika astra zastra vidyAmAM dhaNA kuzaLa vIra-purUSa hatA. paNa nAgabAinA zrApa thayA pachI tenI maradAda jatI rahI hatI. kemake nAgabAie chellA duhAmAM zrApa ApyA che ke "tAre kAne kADhA ane chAtI upara kApaDuM paherAvI, pAvayAnA peDA (TALA) mAM huM nara! maMDaLika tune nacASIza" teA e zrApa pramANe tema thavAne saMbhava che. jayAtirthaMla badhekAjI saMgrahita kavi mIThA racita 'jInANAMnA rayana' nA kAvyanI chellI TuMka paNa uparanA duhAne puSTi Ape che ke "aMbA smaraNameM AyeA aMta" e kAvya dviarthI che. aMbA bhavAnInA upAsaka pAvaiyAe tenuM smaraNa karI jIMdagIneA aMta lAve che. pAvaiyAomAM varSoMzramanA bheda nathI musalamAne paNa pAvaiyA thAya che. mAtAjIneA zrApa hatA te mithyA thAya nahi to rA' maMDaLike pAvaiyAnI (bhIkhArInA) aMtima avasthAmAM sthitIbhAgavI DrAya ane rakhaDIrajhaLI maraNu pAmyA hAya tevuM lAge che. mArAMta sIkaMdarInA kartA lakhe che ke "rasullAbAda zAAlamanA uddezathI teNe musalamAnI dharma svikAryAM." e vAtta asaMbhavita che, maDaLika bahuja vidvAna hatA ane vIrapurUSa hatA. paratuM bhakta narasiMhanuM aMtara dubhAvyuM ane devI nAgabAIne zrApa thayA vagere kAraNeAthI te aMtimaavasthAmAM rAjA zarIre duHkhanI vyAdhimAM bAvA nI krAi sAMInA takIyAmAM de cheDayeA hoya. temaja pAvaiyAne na karavAnI rIti hAi, tenA dehanI atimakriyA tyAM thai hoya te te (mANeka cAkamAM batAvavAmAM AvatI) kabara kadAca tenI hovAnuM saMbhave che, paratuM eTaluM te ceAkakasa che ke te yuddhamAM raNabhumI upara maraNu nahi pAmyAnuM ghaNAM cAraNa bhATA ne meADhethI tenI vArtAomAM sAMbhaLyu che. pachI prabhu jANe 400 varSa purvenI vAta je banI hAya te kharI. hiMdanA chellA rAjapUta rAjA pRthvirAja gujarAtanA chellA rajapUta rAjA karaNa ane saurASTranA chellA rajapUta rAjA rA'mAMDalika e traNe strI rUpI mAyAnA mehapAsamAM sAyA ane kSatri--dharmAM UDI adharmAcaraNu karyuM, tenA badalAmAM tene aMtima avasthA duHkhamAM bhAgavavI paDI ane saurASTra, gujarAta, ane bhArata bhuminI sACbhauma sattA rajapUtAnA hAthamAMthI gaI, (jI. kartA)
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 240 zrIduvaMzaprakAza. dvitIyakhaMDa | pRSTa 611 bhAga 1) tema seraDI tavArIkhanA kartA paNa e pAMca jAgIradAre vacce eka sake rAjya karyAnuM lakhe che. hAla te rAhanA vaMzajo rAyajAdA, saravaiyA, cuDAsamA, ane rAha vagere avaTaMkathI kAThIAvADa, prAMtamAM chuTI chavAI jAgIra bhegave che. e pramANe devendranA trIjA kumAra gajapata vaMza rAjA tarIkeno rA' maMDalika sudhI cAlyo. prathamakhaMDanI prathama kaLAmAM pRSTa 25me devendrane duhe che ke putra sudhArelA ! vola mAM ghara vAra che (2) mAta (2)narapata (rU) paMta jai (4) bhUpata mukhArAzA * (1) asapatane mahamada pigaMbare musalamAna banAvyuM. tene cagadAvaMza-mugalavaMza cAlyA) ' (2) narapatane jAma padavI maLI tenA vaMzajo jAmanagara, ja kaccha, gaMDaLa, morabI, dhoLa, rAjakoTa ane tenI zAkhAnA tAlukAomAM rAjya kare che. e saghaLo itihAsa prathama ' ane dvitIyakhaMDamAM vistArapUrvaka kahevAmAM Avela che. (3) kumAra gajapatanA (cuDAsamA vaMzane) ( itihAsa upara kahevAmAM Avyo ane (4) kumAra bhupatano bhadI vaMza paNa jesalamera rAjyanA itihAsamAM varNavela che evI rIte prathama khaMDa tathA dvitIkhaMDamAM "yaMduvaMza" varNana pUrNa karI, LchevaTa yaduvaMzI rAjyo hIMdustAnamAM keTalAM che te jANavAnuM patraka ApI A dvitIya khaMDa pUrNa karavAmAM Ave che. '' - '4 kirolI rAjya rajaputAnAmAM che te paNa yaduvaMzanIja zAkhA che * sAMtalapura tAluke-A tAluke kacchanI zAkhA che ane pAlanapura ilAkAmAM Avela che. tenI cArebAju kacchanuM raNa che cADasara sahIta banne bhAgonI maLI jamIna 400 ca0 mAIlanI che. 33 gAmo che ne temAM kula vastI 18000 mANasanI che. khaMDaNI koIne ApatA nathI agAu te tAlukA bhAga sIMdha taraphanA musalamAna na hatuM te pachI jhAlA rAjaputonI satA thatAM sAMtalajhAlAe e sAMtalapura vasAvyuM, teo saradhAranA luNAjI vAghelAnI bena sAthe paraNyA hatA. luNAjIe caDAI karI sAMtalapura laI lIdhuM te luNAjInA vaMzajo sukhAja vAghelA pAsethI kacchanA rAvazrI kheMgArajI (pahelA) e te sAMtalapura laI lIdhuM te pachI te bhAga rAozrInA bhAyAtone chavAImAM maLyo A tAlukAnA gAme ghaNAMkharAM bhAyAmAM vaheMcAI gayAM che. paraMtu temAM mukhya be bhAgIdAre moTA hAI ThAkoranA nAmathI oLakhAya che. (1) ThAkara zrI lAkhAjI ADezara gAme ane (2) ThAkArazrI devIsiMha saNavA gAme rahe che. ebane ThAkarenI kacchamAM paNa jAgI che. sAMtalapura gAma bane majamuM che. te sIvAya ghaDasara kalyANapara, cAraNaku, ane bAbarA, te ThA.zrI lAkhAjInA vaMzajone suvAMga che. ane vauvA raNamalapara, mANasamuM ane dAtrANu e ThA zrI devIsiMhanA vaMzajonAM suvAMga che. te sIvAinA gAmo teozrInA bhAyAtonA tAbAmAM che. bane ThAkorane adhIkAra phojadArI kAmamAM eka mAsanI sakhta keda ane rUA. pa0) sudhI daMDa karavAnI satAno che. dIvAnI kAmamAM rU. 250) sudhInA dAvAo sAMbhaLI sake che. banne taraphanA adhIkArIo sAMtalapuramAM rahe che. gAmamAM nIzALa che. temaja banne ThAkoranA utArAo che. ane bhAyAtI gAmonA inasApha mATe eka thANadAra polITIkala supriTenDana sAheba taraphathI rahe che.
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ SiSI kaLA). cuDAsamA vaMzane itihAsa zrI yaduvaMzI rAjaputa rAjyanuM lIsTa gAme jamIna vastInI zrI pAne vathAnanuM nAma. hitAyakhaMDa nI kSetranI vastInI miziprakAza siMkhyA ca 1. sakhyA | 15ra kacha-bhuja navAnagara gAMDaLa 935 | 7616 484547 712 | 4781408182 179 | 1024 167071. 151 | 822 113024 282 2639. 282 | 60993 6 | 6675 94(prathama-khaMDa) 101 201 1. 132 218 21 morabI | dhoLa rAjakoTa vIrapura-khareDI koTaDAsAMgANI mALIyA khIrasarA - - meMgaNuM 12 gavarIdaDa zApura pALa BThArIA lodhIkA [sInIyara), ledhIkA (junIyara] 03 | 1266 6. 3659 3113 2115 137 * * 1315 2146 2311 2294 1908 * * * * * * gaDhakA 3 3 * * 45 jALIA devANI bhADavA rAjaparA zIzAMga-cAMdalI vIravA kAMkarI maLI 1179 2268 1700 200 250 mavA 250 keTaDA nAyANI muLIlA-DerI 147thI 151 sudhI dhrAphA 300 : 2500 45 | 7600 2530 44 | 10000 240 e sIvAya jeonI bahuja DI jAgIra che tevA nAnA peTA bhAyAto ghaNuM che. sAtudaDa-vAvaDI sAMtalapura-pAlanapura ejansI] 31 jesalameranuM rAjaputAnA ]. | kirelI
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 zrIduvaMzaprakAza, [dvitIyakhaMDa - zrI caMdravaMza vistAra che (1) caMdra (7) yadu yaduvaMzI kahevAyA) (56) zrIkRSNa(viSNaavatAra) (137) deveMdra (mImAM gAdI vi. saM. 62thI 683) asapata jama narapata. gajapata bhupata musalamAnI dharma gIjanImAM gAdI 'cuDAsamavaMza) bhaThThIvaMza svIkAratAM cagadA (vi.saM. 683thI 701) (junAgaDha) (jesalamera ) (mugala ) vaMza cAlyo I (148) jAma lAkhIAra bhaDa [nagara samai sIdhamAM gAdI] (157) jAma lAkhA jADejo[lAkhIyAravIare kacchamAM gAdI] (158) jAma rAyaghaNajI jAmagarajaNajI dedajI hothIjI ThojI, | (dedArajapu thayA) (hAthIjI rajaputa thayA) kiccha zAkhA (10) jAmazrI rAvaLajI jAmanagara gAdI rAozrI kheMgArajI ThAkerazrI haradhoLajI bhujagAdI dhroLa gAdI merakhI sAMtalapura jALIvANu khIrasarA mALIA vIrapurakhareDI vIrapura"reza rANA rAjakoTa geDala gavarIdaDa zApara pALa koThArIA ledhakA [2] gaDhakA [SoDaSI kaLA samAyA] koTaDAsAMgANI meMgaNI zrI yaduvaMza prakAze dvitIya khaMDasamANA rAjaparA bhADavA
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ che zrIjI zrIyaduvaMzaprakAza tRtIya khaMDa prAraMbhaH |
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAza [vatIyakhaMDa I zrI tRtIya khaMDa prAraMbha huM jAmanagaranuM javAhara prakaraNa (1) paheluM (navAnagara sTeTanuM varNana. ) kAThIAvADanA vAyavya khuNAmAM Avela pradezane hAlAra kahevAmAM Ave che. e pradeza jAmazrI rAvaLajIe meLavI pitAnA pUrvaja hAlAjInA nAma uparathI tenuM nAma hAlAra rAkhyuM. caMdrathI 138mA ane zrIkRSNathI 83mA (1)jAma narapata (vi saM. 683mAM) thayA. tyArathI AraMbhI adyApi paryata yadukuLamAM jAmanI padavi jAmanagaranA mahArAjAeja bhagave che. hAlanA vidyamAna mahArAjA jAmazrI digvijaya siMhajI sAheba (51mA) jAma" che. [ jAmakazreSTasarva rAjAomAM zreSTha rAjA ema eno artha saMbhave che.] jAmazrI vibhAjI, (bIjA)ne nAmadAra bITIza sarakAre vaMzaparaMmaparAno mahArAjAne ilkAba bakSe che. kAThiyAvADa pazcima pradezamAM jAmarAvaLajIe gAdI sthApI tyArathI pachAmanA pAdazAha"nI padavI jAmIe dhAraNa karela che. temaja hAlAramAM rahetA navalAkha mANasanI mAlIkIthI navalakhA hAlAranA dhaNI ane pitAnI dariAI sarahadamAM sAcAM motI nIpajatAM hevAthI motIcuMvALA jAma vagere upanAma ghAraNa karela che. jAmazrI rAvaLajIe jAmanagara (navAnagara) zahera visaM. 159 mAM vasAvyuM tyArathI AraMbhI vidyamAna jAmazrI sudhIne itihAsa A graMthanA prathama khaMDamAM AvI gayo che. tethI te viSe prAcIna itihAsa pharI nahi kahetAM, jAmanagara zaheranI audyogIka saMpati, tAlukAnA gAmo, vastinI saMkhyA, tirtha sthaLo, aitihAsika sthaLo, ane jAmanagaranA javAhIra samAna mahAna puraSonA jIvana vRtA, vigere bIjI jANavA yogya keTalIeka hakikatono saMgraha A tRtiya khaMDamAM ApavAmAM Avela che. A navAnagara (jAmanagara) eTa kAThiyAvADanA vAyavya khuNAmAM 22 -58' ane 21deg -44' utara akSAMza ane 69 -10-30' pUrva rekhAzamAM Avela che. jenI sarahadamAM utare kacchanuM raNa tathA kacchano akhAta, pUrva merabI, rAjakoTa, dhroLa, gAMDala ane bIjA keTalAeka hAlAra prAMtanA nAnA tAlukAo; dakSiNe soraTha prAMta ane pazcime okhAnuM raNa tathA arabI samudra Avela che. A sTeTanI sarahada kAThiyAvADanA dareka rAjyanI sarahada sAthe thoDeghaNe aMze lAgu che. A saMsthAnanuM kSetraphaLa 391- . mAIlanuM che. eTale kAThiyAvADanA bIjA badhA rAjyo karatAM A rAjya vadhAre vistAra vALuM che. vastisane 1971nI gaNatrI pramANe 4,09,19ranI che. jemAM 3,26 894 hindu; 58,553 musalamAna 23,484 jaina ane 261 itara varNanI saMkhyAM che. A sTeTa pharsTa kalAsa heI, divAnI phejadArI kAmomAM saMpUrNa satA bhogave che. pATavi kumAra gAdIe AvavAno rivAja che
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa pahelu] jAmanagaranuM javAhIra. 3 che. ane zAhI sattA sAthe yogya kAlakarArI thAya che. mukhya DuMgarA--kharaDA, Aleca dalAsA ane gApa che. temAM baraDAnuM veNa nAmanu zikhara 2017 ane AbhAparAnuM zikhara 1938 phuTa daranI sapATIthA ucuM che. mukhya nadIo--bhAdara, bheTI, AjI, va, kALubhAra, DAMDI, uMDa, ghI, sAnI, nAgamati ane raMgamati che. upaja--chellA pAMca varSonI sarerAza pramANe rU|. 94,47,639nI che. kha'DaNI--rUA. 50,312 briTIza sarakArane tathA rUA. 64,924 gAyakavADane ane rUA. 46857 junAgaDhane joratalabInA maLI kula rUpI 1620,097 dara varase A rAjya bhare che. AgaLanA vakhatamAM A rAjya kAThiyAvADanA bIjA rAjyA pAsethI 'khIcaDI' athavAtA dhADA verA e nAmanA kara vasula karatuM. A sTeTanA kula gAmA ujajaDa TIbAe sahita 712 che. temAM sTeTa khAlasA gAmeAnI kheDavAlAyaka kuza jamIna ekara 20,52,423-16nI che. taLAvA-mAdhi, (ekara 159) ha~sthaLa (e,150) vijappI (e. 172) teTalA ekarane pANI purU pADe che. te sivAya ATakATanI buDhaNuparI niMda tathA pArevALAnI eTI hiMdane baMdhabAMdhI tenA pANInA paNa upayeAga levAmAM Ave che. lAkhATA, jIvaNusara, rANusara, rAvaLasara, kALubhAra, krAjha. bhujIyA, taLAlA ane kaceALayuM vigere nAnA taLAve che. chellA keTalAeka varSA thayAM jAmanagara zaheranI prajAne pANI purU pADavA mATe jAmanagarathI dakSiNe lagabhaga chaeka mAkhala dUra nAgamati niMdane ADe pAkA baMdha bAMdhI tenuM pANI diramAM vahI javA nahi detAM eka vizALa raNajItasAgara nAmanuM taLAva bAMdhavAnuM kAma cAlu che. sadarahu taLAvamAM 12000 lAkha ghanaphuTa pANI samAi zakaze. te taLAvanA gherA cAra ceArasa mAila ane vadhumAM vadhu uMDAi 54 pITa thaze. tenI nahera vATe jAmanagarane pANI purU pADavA yeAjanA thayela che. te uparAMta Asare 18000 uparAMta kuvAo A sTeTamAM che. egrIkalacarala phA--ekasperImenTala (akhatarA karI batAvavA sAruM) phArma traNu che. (1) alIyAbADA je sIDa phArma tarIke oLakhAya che, (2) senTrala phArma jAmanagaramAM che. (3) DhImAnaspUna phArma kaMDAraNAmAM hatuM. jemAM nIce pramANe anAja vigere padmAnA akhatarAo karI batAvavAmAM AvyA hatA. bAjarA 9 jAtane jIvAra 9 jAtanI ghauM 6 jAtanA, kapAsa traNa jAtanA, ane zeraDI r jAtanI, e pramANe uttama kATInI paMkitamAM uparanA AkhatarAe saphaLa nIvaDayA hatA. relve--rAjakATathI AkhA sudhInI che. jenI laMbAi 157--35 mAilanI che. temAM jAmanagara relve, jAmanagara dUrakA relve, ane ekhAmaDaLa relvenA samAsa thAya che. e uparAMta sTeTa TrAmane kheDIbaMdara tathA rAjhI sudhI jAya che. ane te kacchamAM javAne sumA che. relve sTezanaH--jAmanagara, alIyAbADa jAma-vaNuthalI, haDamatiA, paDadharI, jAma-jodhapura bAlavA vAMsajALIya sukhapara lAkhAbAvaLa, pIpaLI, meADapara, khaMbhAlIyA, bhAtela, bApalakA, bhATIyA, te uparAMta salAyA tathA kAMDAvaDa AuTa ejansInA sTezaneA che. sTeTanA dareka tAlukAomAM TelIphAna che. ane (jyAM TelIphAna nathI tyAM) gavarnAmenTa TelIgrAphanI sagavaDa che. meTara khaTArA jAmanagarathI AjubAju vv--80 mAIla sudhI dADe che. mIlITarI:lAnsarsa' (rasAlA) nI kula saMkhyA 27nI che. temAM (1) kamAnDIMga ophIsara (1) mejara (1) kepTana (2) lephTenTasa (13) inDIana ApIsara (55) ena. sI epIsara (1) keDeTa epIsara ane (rapara) khIjA hArA che,
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. . [vatIyakhaMDa InphanTrI (palaTana)nI kula saMkhyA 236nI che. zIrabaMdhInI saMkhyA 150nI che. polIsanI saMkhyA 890nI che. te uparAMta gAmaDAonA vileja polIsanI saMkhyA kula 1,170 temAM 113 piolIza paTela, 4ra3revanyu paTela, piolIsa paTelanuM paNa kAma kare che. te tathA 734 cokIyAta che. meDIkalakhAtuM temAM 5 ispItAle che. (1) dhI IravIna hepITala jAmanagara (2) dhI vIkaTerIA jyubIlI hospITala jAmanagara (3) bAzrI sajubA heppITala jAmanagara jemAM ekasara tathA reDIyonI uttama sAravAra apAya che. temaja haDakhAyA kutarA jeone karaDela hoya teone injakazana apAya che. hAlamAM jAmanagaramAM meTe kharce eka asAdhya roganA mATe dhI solerIyama che. je sAdhana duniyA bharamAM traNa sthaLe ja che. [4] bAI meMghIbAI hospITala khaMbhALIyA [5] rAmarakSa hospITala jeDIAmAM che. te uparAMta jAmanagaramAM sITI DIspensarI, jeIla DI, lAnsarsa DI, tathA AMkhanI ane dAMtanI maLI pAMca DIspensarIo che. sTeTanA tAlukAo ane gAmanA maLI bIjA 21 davAkhAnAo ane 6 TrAvelIMga DIspensarIo che. tevAM gAmanA nAmo-bhANavaDa, lAlapara, kAlAvaDa, kaMDoraNuM aTakeTa, kalayANupara jAmajodhapura, paDadharI, bAlaMbhA, rAvaLa, navAgAma, latIpura, beDI, zANathalI bhADatA AmaraNa rANa, rAsaMgapara, haDIANuM, zApara ane dhuDasIA. keLavaNu khAtuM-kula 264 zALAo che. temAM 3 hAIskUla ezlevarnAkayulara skUla, 17 aMgrejI mIDala skUla ane kalAsa 205 gujarAtI zALAo ane 24 kanyAzALAo che. te uparAMta cha spezIala keLavaNInI saMsthAo che. hAiskUla-jAmanagara. khaMbhALIyA ane jeDIyAmAM che. e le-varnAkayulara skUla-khaMbhALIyA. kAlAvaDa, kAraNuM, paDadharI, jAmajodhapura, rAvaLa, ane jAmanagaramAM (3) temAM eka aMgrejI pAMcamA ghoraNa sudhInuM kanyA vidyAlaya che. aMgrejI kalAsa-lAlapara, bhANavaDa, haDIANa, ATakoTa, salAyA, AmaraNa, kalyANapara, bAlaMbhA, latIpura, vAMsajALIyA jAmavaNathaLI, guMdA, paDANuM, beDa, zApura, ane sukhapara-nAgaDAmAM che. khAnagI zALAo jAmanagaramAM eka memaNanI ane eka vaherAnI ema be aMgrejI zALAo che. eka bALamaMdIra che. tathA mahaMtazrI ANadAbAvA anAthAzramanI zALA che. ane be bIjI zALAo che. dhArmika zikSaNa-jAmanagaramAM temaja khaMbhALIyAmAM saMta pAThazALAo che. tathA musalamAnI madrezAo che jAmanagara saMskRta pAThazALA e kAzI ane kalakattAnI satayunivarasITInI parIkSA mATenuM senTara che. ane temAM vidyArthIone rahevAnI uttama sagavaDa che, ane temAM zrI raNajItasiMhajI bhejanAlaya che. boyaskAuTanI saMkhyA 261 jAmanagaramAM. jeDIAmAM 48, jAmajodhapura 32, jAma-vaNathaLI 24, salAyA 17, bAlaMbhA 18, kAlAvaDa 15, bhANavaDa 32, khaMbhALIyA 16, maLI kula 463nI che. hosTela 12 temAM jAmanagaramAM-1 lehANanI, 1 bhATIyAnI, bahANanI, nAnI, 1bhaNazALInI, kaNabInI 1jenanI, 1(svAmInArAyaNanI thavAnI taiyArImAM che.) te uparAMta jeDIyA, salAyA ane khaMbhALIyAmAM lahANuM hela ane zApuramAM bhATIA hela che. apaMgaAzrama 1 zeTha haMsarAja lAghA taraphathI ane anAthAzrama 1 mahaMtazrI ANaMdabAvAnuM che. jInIga presa ane kArakhAnAo-nIce pramANe kula 14 jInIMga phekTarIo che.-ATakoTamAM (2) bhADalA, baravALA, jAmanagara, paDadharI, jAmajodhapura, khIjaDIyA rAvaLa, khaMbhALIyA, salAyA ane lAlapara tathA koTanaesa-jAmanagaramAM (1)ane jAmajodha
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa pahelu]. , jAmanagara javAhara puramAM (1) ema be che. te uparAMta jAmanagara taLapadamAM ane tAlukAnA gAmamAM maLI pharloramIla tathA ImIla 220 che. jAmanagaramAM rage cAkaleTa, peInTasa, plAsTara opha pArIsa, glejhIMpAvaDara, ramakaDAM, pIparamenTa ane hAvAvAnA sAbu vigere.sArA pramANamAM banAvavAmAM Ave che. prInTIMga presa-sTeTa presa (1) relve presa (1) uparAMta bIjA sAta khAnagI presa maLI kula nava cAle che. eka moTuM ilekaTrIka pAvara hAusa che. jenAthI AkhA zaherane rozanI purI pADavAmAM Ave che. tathA bIjA keTalAMeka kArakhAnAo paNa tenAthI ja cAle che-Aisa phekaTarI (baraphanuM kArakhAnuM) tathAM eka moTI relave varkazopa che. : baMdara-arabI samudrane kinAre A TeTanI sarahadamAM nAnA meTAM 32 badanA bArAo [nAkAo] che. temAM rejhI, beDI, joDIyA ane salAyA e cAra mukhya baMdara che. te sivAre lAMbA, beDa, jhIMjhuDA, bhogAta, zIkA, saramata bharANuM, khIjaDIyuM, piMDArA, ane nAvadrA maLI A baMdare 10 che. ane bAkInA 18 nAnA che [1] beDIbaMdara-marahuma mahArAjA jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAhebe lAkho rUpIA baMdara sudhArA pAchaLa khacI, nahero pahelI tathA uMDI karavA mATe Drejara tathA sahelAIthI vajananI Apale karavA mATe umadA inora tathA lAkha guNI rahI zake tevAM godAme, tathA vAyaralesa TelIgrAphe, tathA jAmanagarathI samudra kinAre beDIbaMdara sudhI DAmara roDa, temaja vIjaLInI battIthI suzobhita karI, beDIbaMdarane kAThIAvADanuM lIvarapula banAvyuM che. tethI. Aje duniyAbharamAM beDI, beDITe ekI avAje belAI rahyuM. teno dAkhalo letAM Aje gAyakavADe okhAporTa, bhAvanagara, junAgaDha, ribaMdare ane merabIe navalakhI Adi baMdarane jIrNoddhAra kare zarU karyo. i. sa. 1971mAM beDabaMdarane kinAre 1,52, 393 Tana jenI kiMmata rUpIA 2,41,71,146 thAya teTalo mAla AyAta thayo hato, ane 39,829 Tana jenI kiMmata rUpIA 71,30,768 thAya teTalA mAlane nikAza thayo hato. [2] jeDIyA baMdara-e purAtanI baMdara heI, megala zahenazAhatanA samayamAM e baMdara sArAe saurASTramAM mukhya hatuM. tene vepAra ghaNeja baheLo hevAthI tyAMnA vahANe jaMgabAra, masakata, basarA vagere ghaNe che. jA" Ava karatA. ahiMnI nALamAM amAsa punamanI bharatInuM 16 phITa. pANI caDe che. ane sAdhAraNa bharatInuM 10 phITa pANI caDe che. nALanA kAMThA upara heDIyA merA" pAse sTeTa taraphathI 1000 phITa lAMbo ane 200 phITa pahoLo kuraje baMdhAvavAmAM Avela che, jethI vepArIlekene mAla caDAvavA utAravAnI puratI sagavaDa che, [3] salAyA baMdaraArabI samudramAM muMbaithI karAMcI sudhInA bIjA baMdarothI salAyA baMdara sarvathI uttama che, tenI nALa Asare 5 mAIla lAMbI che. tenA moM AgaLa kALubhAra nAmanA TApu upara sTeTa taraphathI eka divAdAMDI bAMdhavAmAM AvI che. paraDIyA gAmanA thaDamAM vilAyata javA AvavAvALA moTA vahANe sTiImara ubhA rahe tevI sagavaDa che dhananI huIne lIdhe nALamAM bahu surakSita jagyA che. dariAmAM game teTaluM tophAna heya te paNa ahiM kAMI harakata thavA saMbhava nathI. amAsa punamanI meTI bharatI veLAe 500 khAMDInA machavA TheTha salAyA gAmanA daravAjA sudhI AvI zake che. [4] rejhIahi paNe beDIbaMdara AvanArI tamAma sTImaro temaja kacchamAM janArI sTImara ahiMja
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIyaduvaMzaprakAza. hitI yakhaMDa kAyama ubhI rahe che tyAM sTeTa taraphathI pAke pharajo baMdhAvI, kacchamAM janAra pesejane uttama sagavaDa karI ApI che. darIAi cIje-A saMsthAnamAM darIAi cIjanI ghaNI maTI pedAza che. sAcAM motI, mIThuM, vAdaLI, spiMja] samudra phINa, ceranA lAkaDAM, kareDanI chAla, zaMkhalA, chIpAM, phaNIyApANA, kirala rIpha] mAchalI vagere mukhya che. mAtAA sTeTanI hadamAM jeDIyA pAse mAMgarAnI TuIthI pIMDArA sudhI Asare 8thI 85 mAIlanA kAMThAmAM 40 khaDakamAMthI motI nIkaLe che. temaja "sArA" jAtanA jhINAM metI, 5Na nIkaLe che. ajADa, kALubhAra, zIkA, rejhI, nerA, bhaidhara, sacANuM, bAlAcaDI, vagere TApuonA sthaLethI motInA chIpalAMo jaDe che. hiMdusthAna siMhaladIpa sivAya bIje kaI paNa sthaLe A jAtanA chIpalAM nIkaLatAM nathI. amAsa punamanA bharatIoTanuM pANI, kinArethI jeTaluM dUra jAya teTalA TApunI aMdara e chIe jaDe che. tethI dUra uMDA pANImAM thatI nathI. eTale jAmanagaranI motInI chIpo meLavavAmAM vizeSatA che. siMhalapi ane irAnI AkhAtamAM AvI chIpe UMDA pANImAM thatI hovAthI DubakI mAranAra tArUone khapa paDe che. tyAre ahiM te e kAma karanArAo vAgheranA nAnA chokarAo e chIe zodhI lAve che. jAmazrI rAvaLajInA vakhatathIja sAgara metInI bheTa jAmane zaraNe dhare che. paratuM vacce megala sattAvakhate auraMgajhebanA samayamAM thoDo vakhata chIpa kADhavAnuM IrAdA pUrvaka baMdha rAkhela hatuM. comAsAmAM je varasAda jesabaMdha varase te motInI chIpe vadhAre pAke che. jethI AsamAsa sudhI te chIpo zodhI kADhavAmAM Ave che. khaDakaparo kAdava varasAdathI dhovAI jatAM chIpa svaccha dIThAmAM Ave che. jyAre bharatInuM pANI Ave che. tyAre chIpe levA janArA pitAnA macchavA tyAM nAMgare che. ane-oTa thato, te lake utarI chIpe vaNI, kethaLAo bhare che. te vakhate tyAM phITa ke be phITa pANI uMDuM hoya che. koI sthaLe pANI mudala hotuM paNa nathI pachI te chIpa motIkhAtAnA adhikArI rUbarU charIthI cIrI temAMthI nIkaLelAM motIo jAmanagara lAvI tenuM vargIkaraNa karI tenI kiMmata karAve che. te thatI kimatanI 4 rakama metI kADhanArane majurI badala apavAmAM Ave che. koI vakhate meTA naMganuM motI maLI Ave to te lekene sAruM inAma paNa maLe che. koI vakhata caNIyA bera jevaDAM moTAM motI pANIdAra kiMmatI nIkaLe che. dara varSe metI nahiM kaDhAvatAM, be cAra varSe kaDhAve te kadamAM meTAM ane saMkhyAmAM paNa vadhAre nIkaLe te anubhavI mANasane mata che. tima vi.saM. 1951mAM prasiddha thayela jAmanagaranI audyaugika saMpattinA kartA lakhe che] AgaLanA vakhatamAM bahuja umadA metIo nIkaLela tenI mALAo mahArAjAzrI zubha prasaMge pahere che. ane tethI jAma motIcuMvALA kahevAya che. hiMdusthAnamAM ghaNAM baMdarI rAjya che, paNa metIne khALo to jAmasAhebane ja ghera che. Izvara te avicaLa rAkhe!! (2) mIThuM-mIThAno pAka A sTeTanI hadamAMthI jeTaluM levA dhArIe teTale levAya tema che. briTIza sattAne aMkuza jyAre mIThA upara nahato tyAre ahiMnA gAma bAlaMbhA, jhIMjheDA, piMDArA, beDI, haDIANuM, guragaDha, beDa, ane lAMbA vagere sthaLe mIThAnI pedAza thatI ane tyAMthI jaMgabAra Adi dezAvaramAM hajAro khAMDI jatuM. have tyAMthI kudaratI pAtuM mIThuM
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa paheluM]. jAmanagaranuM vAhIra. bhusI nAkhavuM paDe che. hAla mAtra beDI, haDIANA ane guragaDha e traNa jagyAe mIThuM pakavavAmAM Ave che. IglAMDa vagere dezomAM mIThAne devatAthI ukALIne pakAve che. jyAre jAmanagara sTeTanuM mIThuM pitAnI meLe sUryanA tApathI pAkI jAya che. beDI ane haThIANAnA khoLAmAM dariAkAThe raNamAM kuvAo gALI mIThuM pakAvavAvALA tenuM pANI kayArAomAM kesa vaDe reDI suryanA tApathI pakAve che. tevA kuvAo haDIANumAM 25 ane beDImAM 1thI vadhu che. mIThuM pakAvanArA mAjoThI musalamAna ane golArANA hiMduo che. traNa traNa dahADe kayArAomAM pANI sukAtAM navuM bhare che. ema ATha dasa vakhata pANI bharI, tene traNa cAra aThavADIyA sukavatAM te kayArAomAM babbe IMca jADo mIThAne thara jAmI jAya che. te lokene tevA kuvAne amuka Tekasa bharavAthI vaMza paraMparAne haka maLela che. ane temAM teo cha sAta mAsa kAma karI mIThuM pakAvI amuka bhAve darabArazrIne Ape che. ane te sTeTa taraphathI tAlukAnI vakhAromAM pahocADavAmAM Ave che. te mIThAne "gasIyuM mIThuM" kahevAmAM Ave che. guragaDha ane piMDArA, vacce eka khArI jagyA che. temaja guragaDhanA raNamAM eka gheDAgara ka nAmanI khArI nadI che. te ja Asare aDhI hajAra phuTa lAMbI ane pacAsa phuTa pahoLI che. temAM paNa ane mahAmAsamAM jyAre ugamaNe pavana cAle che. tyAre te pavananA jorathI dariAnI bharatInuM pANI temAM be cAra vakhata AvI, te jagyAmAM bharAI jatAM, suryanA kiraNathI tyAM kudaratI rIte ja jAmI jatAM tene thara bethI aDhI kuTano jADo thAya che. te mANaso kedALI vatI khAdI. pANI bahAra lAvI Dhageleo kare che. e ghaDAjhAranuM mIThuM pAkala ane vaDAgarA mIThAM jevuM ja dekhAvamAM ane guNamAM paNa che. e gheDAjharanI pATamAM je ApaNe ceDAM taNakhalAM nAkhIe te tenI upara mIThAMnA judA judA namunAnA kudaratI ramakaDAM banI jAya che. guragaDhanuM mIThuM ghaNuM sapheda ane kacarA vagaranuM thAya che. (3) vAdaLI (spaMja) jAmanagaranI hadamAM kALubhAra ajADa nerA tathA paravALAnA beTamAM vAdaLI ghaNI nIkaLe tema che. paNa te kADhavAne dhaMdhe kaI karatuM nathI. bhUmadhya samudramAM jevI umadA jAtanI vAdaLI nIkaLe che tevIja vAdaLI prayatna karavAthI ahi paNa nIkaLavA saMbhava che. dariAnA sUkSma jaMtuo rahevAnA mATe pitAnAM ghara banAve che. te cIjanuM nAma vAdaLI che. AvAM jIvaDAM asaMkhya heya che ane te cheDo vakhata AvI marI jAya che. (4) samudraNa-hAlAramAM dariA kAMThe samudraNa ghaNe ThekANe taNAIne Ave che. teno upayoga davA tathA lAkaDa: sAka karavAnA kAmamAM thAya che. samakakINanI la Asare sAtathI ATha Ica ane pahoLAI savAthI deDha iMcanI hoya che. tenI nIcalI bAju juvAranA sAMThAnA garabha jevI narama hoya che tene je jaththAbaMdha bheLAM karI paradeza mokalavAmAM Ave te tene vepAra sAre cAle teTalAM pAke che. keTalAka leke samudranA phINa kAMThe AvI jAmI jAya che. tene samudra phINu samaje che. paraMtu tema nathI "kaTalaphIza' nAmanI eka dariAI mAchalI che tene kaMsArInA jevAM nAnA nAnA zIMgaDAo hoya che. te jyAre mArI jAya che tyAre tenI pITha uparanI hADakI jADI thaI darIAmAM taNAIne kAMThe Ave che tene kahevAya che, ke e dheDAjhArano sarpa jene karaDe te maraNaja pAme utare te jherI che
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduzaprakArA. dvitIyakhaDa samudrakINu kahevAmAM Ave che. e mAchalI saMbadhI khIjI pazu eka vAta che ke tenI pAchaLa rIAi jaMtu (teneA kAI zatru) tene mAravA Ave che tyAre te bhAgatAM bhAgatAM peTamAMthI eka kALA padArtha kADhatI jAya che tethI daraAnuM pANI teTalAmAM kALA raMganuM thatAM tenI pAchaLanuM prANI te mAchalIne dekhI zakatuM nathI tethI bhAgavuM sugama paDe che. te kALA padArthane 'sIpIA' kahe che ane te kALA ragamAM vaparAya che. (5) cera e jhADa dira kAMThe kIcaDamAM jeTalI jagyAe sAtama AThamanu bhAMganuM pANI kare che teTalI jagyAmAM uge che. tenAM meTAM meTAM jaMgala A rAjyamAM mAMgarA, meDI, rAjhI, pIroTana, khAlAcaDI, kALubhAra, dhanI, ane piMDArAmAM che. tenuM jhADa pAMca cha varSI na kapAya teA te vadhIne tenuM thaLa Asare phrITanA vyAsanuM thAya che. khaMdaranAM garIba leAkA tenA lAkaDA kApI mavA bharI baMdarakAMThe DhagalA kare che temAMthI 'rAjabhAga' ApI bAz2InAM vece che. te lAkaDAM sukAyA pachI baLataNunA kAmamAM vaparAya che. temaja tenA pAMdaDAM tathA phaLe DhAra khAya che. tethI tenuM dUdha vadhe che tema lakA mAne che. (6) karADanI chAla--tenI pedAsa ceranA jhADanI peTheja che ane te jhADa cArathI pAMca krITa uMcuDa thAya che. tenI chAla rAtI hAya che te khAsa cAmaDAM raMgavAnA khapamAM Ave che. tethI darabArazrI amuka Tekasa lai kApavA Ape che ane leke muMbai, kaccha vagere sthaLe mekalI tenA vepAra calAve che te lAkaDAnI chAla kADhI lIdhA pachI lAkaDuM baLataNumAM vaparAya che. (7) zuMkhalA chIpA adghinI diraAi hadamAM aneka prakAranA zaMkhalA, chIpA, kADAM vigere nIkaLe che. temAMnA keTalAka evA maneAhara hAya che ke te joIne ApaNane kudaratI banAvanA Azraya thAya che. chIpalAnA cune uMcA prakAraneA banatAM te plAsTaranA kAmamAM vaparAya che. chIpAne sutAralAkA kAnasathI dhasI lAkaDAnA kAmamAM jogaNIthI esArI nakasI kAmamAM vApare che. temaja te chIpA dezAvara paNa jAya che. zaMkhA puSkaLa nIkaLe che. temAM kAi sthaLe kavacit dakSiNAyana zaMkha kAine hAtha Ave che te dakSiNAyana ( jamI bAjue jenuM mukha hAya te ) zaMkha viSNunuM Ayudha jANI ghaNAM rAjAe zrImatA ane yegIe pujanamAM tevA za Mkha rAkhI sevA kare che. tethI siddhi prApta thAya che tevuM dhaNAnuM mAnavuM che (8) phINIo pANA tathA paravALAnA khaDakA--(kAlara rIksa) A rAjyanI riAi hadamAM nArA, kALubhAra, dhanI ane salAyAnI nALamAM, DheLA pINIyApANuAnA meTA khaDake che. A khaDaka peAlIpa nAmanA sUkSma jaMtue samudranA pANImAMthI cunAnA aMza zedhI kADhI banAve che. te jIvaDAM je pANImAM riAnA meAjA' hAtAM nathI te jagyAe jIvI zake che. te pANAnA raMga kAMka kALAza paDatA dheALA che. ane madhapuDA jevA ghATane jhINAM kANAMvALA dekhAya che, bharatInuM pANI eTa thAya tyAre te pANA kADhavAmAM Ave che. dasa dasa ghanaphITa sudhI kADhavA hAya tA te nIkaLe che. tene dariAi pANI ke havAthI luNA lAgatA nathI. tethI RmArata kAmamAM vaparAya che salAyA gAmamAM keTalAMka dharA ane zaheranA gaDha te * bhale tevA AkAranA meTA zaMkha naheAya ane nAnI za`khalI hAya te| pazu te avasya pujananuM phaLa Ape che. jyAre anya AkAranA mATeA zaMkha pujavA te niraka che. kahevata che. ke de lAkha* te le 'savAlAkha' e lapADaza'khanI vAta mulka--mazahUra che,
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa paheluM] jAmanagaratu javAhIra. pANAneAja bAMdhela che. temaja tene cunA paNa banI zake che. te vajanamAM halakA ane chIdravALA heAvAthI tenI pANI gaLavAnI garaNI (phIlTara) banAvIe teA banI zake che te pANAnI dheALA pANA jevI sApha dhaDAi thAya che. ane lAkaDa kAmane Apa devA hAya tA A pANAthI dhasI epa devAya che. muMbaithI vaparAtA rAtA samudramAMthI AvelA rATana sTAnane badale pattharanA upayAga thai zake tevuM che, jo prasiddha karavAmAM Ave tA tevA patthara khIje nahi" nIkaLatA heAvAthI vepAra puSkaLa cAle tevuM che. (9) mAchalAM--A rAjyanI hadamAM 50-60 jAtanA mAchalAM nIkaLe che temAM cAvara, gAraDa, DAMgara, dhAraDa, cheDI, daMtIo, pazuDA, khagI ane kALu e jAtanA mukhya che. keTalAMeka pAMca sAta phrITa lAkhA haiAya che, magaramacche dasathI paMdara phITa laMbAinA nIkaLe che. mAchalAMnA kALA' ukALI temAMthI tela kADhI vAdhere bALavAmAM ane rasAmAM vApare che. cAvara tathA gAraDa jAtanA mAaAMnA peTamAMthI vAdhe peTA kADhe che te memaNu vArAe kharIdI muMbai mekale che ane tyAM tene AprasI glAsa (saresa) cAya che. mAlAMone macchImAra e rIte pakaDe che (1) jyAM bharatInuM pANI AvatuM hAya tyAM krArA pANAMnA geALa vADA cAra pAMca phuTa uMcA kare che te be varSamAM kaDA jAmavAthI cunAnAM caNutarathI paNa majadyuta jAmI jAya che temAM bharatInA pANI sAthe mAchalAM Ave che te pANI eTa thatAM temAM je rahI jAya che tene teo pakaDI le che. (ra) uMDApANImAM AvaLanI DALA, jharaDAM khADI, temAM vAMsaDA, kAMTA bAMdhI vADA kare che temAM pazu eTa vakhate je mAchalAMgmA rahI jAya che tene pakaDI lye che. AvA vADAo upara te mAlIkIne vaMzapara'parAtA haka dharAve che. bharatInA pANI vakhate thAranuM kSIra (dUdha) pANImAM nAkhe che tathA jALa pAtharIne paNa kAi pakaDe che. uparanA vADAe bAlAcaDI, sacANA, meDa; salAyA vagere sthaLe dhaNAM che. temAM khAlAcaDI ane sacANAmAM kALuM, (esTara) pazuDA jAtanA mAchalAM ghaNuAM maLe che je prAMtamAM prasiddha che. tarI vyApAra--kheDI baMdara khAlatAM puSkaLa vadhyA che. AyAta nikAza dhaNAM pramANamAM dUra dezAvarAthI thAya che. rU, una, magaphLI puSkaLa nikAza thAya che. jAmanagara sTeTanI una lAMbA taMtu vALI ane suMvALapa vALI viSesa hAvAthI ghaNuM prasiddha che. videzamAMthI AvatA mAla kAThIAvADamAMnA bIjA rAjyAthI beDI baMdara upara sastA maLe che. jarmana amerIkA ane vilAyatanI meDI sTImarenA mAla bAMdhelI mudatanI aMdara utArI caDAvI levAnA umada sAdhaneAthI eDInA vAgheroe te kaMpanIo taraphathI ghaNA inAmeA meLavelAM che. e saghaLA pratApa prajApriya marahuma jAmazrI raNajItasi hajI sAhebaneA che. ke jeezrIe jema jAmazrI rAvaLajI.peAtAnA bAhubaLe hAlAra meLavI rAjya sthApI gayA temaja kheDI baMdara khAlI teTalIja rakamanI navI pedAza pAtAnA buddhi baLe A sTeTane vadhArI ApI potAnuM nAma jAmanagaranAM itihAsamAM seAnerI akSare cirasthAyI rAkhI gayA. khanIja padArtho-ajADa meTamAM rUpuM nIkaLavAnA saMbhava che. jAma khaMbhALIyA, rANu, lAlapura, bhATIyA, vaDatrA, dAtraNA, ane khIje ghaNe ThekANe leDhu nIkaLe che. rASTrathI AthamaNI taraphanA DuMgaramAMthI tathA kharaDAnA DuMgaramAthI uttara taraphanA kacchanA akhAtasudhI azAdhita lADhuM nikaLavA saMbhava che. AjathI
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrIyaduvazaprakAza. [tRtIyakhaMDa 80, 90 varSa pUrve khaMbhALIyA, lAlapura, dAtrANA, rANapura, rASTra ane guragaDha vagere sthaLe lADhuM gALavAnI bhaThThIo hatI. A rAjyamAM nIkaLatuM lehuM paradezI lADhAthI ghaNuM ja narama tenA upayAga mAtra baMduDhDhAnI nALa vagere banAvavAmAM thatAM. te baMdukA jAmanagarI (jAmagarI) baMdukAnA nAme oLakhAya che. i. sa. 1838nI sAlamAM kaeNpTana lI grAMnDa jekabe kAThIvADanA leADhAnA udyama saMbadhI sarakAramAM rIpeA karyAM hatA, temAM te lakhe che ke 6 jAmanagaranA rAjyamAM te vakhate cha bhaThThIo cAlatI hatI, tethI Asare 150 Tana zuddha leg dara varSe pedA thatuM hatuM.' rANapuramAM baLataNu puSkaLa maLatuM hatuM. tethI tyAM bhaThThI sthApI hatI. azuddha dhAtu rANapurathI aDhAra gAu upara rANunA DuMgara che tyAMthI laTTu gALavAvALA lAvatA hatA. tyAM e jAtanuM lADhuM taiyAra thatuM, temAM ekanuM nAma mArakAnuM ane khIjAnuM nAma cADhIzuM kahetA bajAramAM je paradezI zakAi laTTu maLe che. te ane mArakAnuM lAllR guNamAM maLatuM hatuM. paNa taphAvata mAtra eTaleja ke mArakAnA leDhAne kATa jaladI lAgatA na hatA. ceTIyuM ane rUpAzAhI e ghaNe darajaje sarakhAM che, dareka bhaTTImAM Azare sAtathI nava maNu sudhI azuddha dhAtu nAkhI pAMcathI sAta kalAkamAM tene rasa karatA hatAM A rasa ThaMDA thayA pachI pharIthI tapAvI dhaNuthI TIpI zuddha karI tenI babbe maNunI kAMkhI karatA hatA. AvI bhaThThInuM darAjanuM kharca Azare 33 korInuM hatuM ane upaja kArI 48nI hatI, mArakAnuM lehuM 8 kaiArInA mathI vecAtuM. lATu gALavAvALA varSamAM AThe mAsa kAma karatA. lATuM gALavAmAM mukhya traNa vastunI jarUra che. (1) lADhAnI azAdhita dhAtu, (2) cuneA (3) kAyalA temAM krAyalA agara kharataNu sastu hAyatA lADhuM gALavAneA dhaMdhA cAlI zake nahiMtara vadhu nA na rahe "jIpsama (cIrADI) jenuM plAsTara ek pArIsa bane che. te naMdANuA, kheDa, bhATIyA, vagere sthaLe, zuddha, cesalAMnA AkAre nIkaLe che. te dhAtunA putaLAM tathA krAMtaraNI kAmanA namunAo, tathA koi pahu vastunA khIbA banAvavAM hAya te| A vastuthI bane che. temaja khIjA paNa ghaNAM kAmamAM jIpsama vaparAya che. khArA--hAlAra pradezamAM je sthaLe darIAnI bharatI pahoMcatI nathI. tevI khArI jamInamAM khArA jaththAbaMdha thAya che. ane kAThIAvADa tathA kacchamAM te mokalavAmAM Ave che. tenA upayAga kapaDAM dhAvAnA kAmamAM, sAbunA kArakhAnAmAM thAya che. tene dhAine zuddha karIe te temAMthI seADA nIkaLe che, tenI e jAta che. (1) dhuLIyA (ra) pApaDIyA, mAgasara peSa ane mAhamAsanI ThaMDImAM savAre khArI jamInamAM pAtaLA ane dhALA khArAnA thara jAmI jAya che. tene bairAMe vahelAM ja lai Ave che, taDA thayA pachI bapore . te ogaLI jAya che. te khArAthI lugaDAMnI ane mAthAmAMthI telanI cIkAzane bhAga nIkaLI jAya che. ArasapahANa (mArabala) A rAjyamAM dhoLA Arasa guMdA, ArAMbaraDI, karajuDA, bAlAcaDI, mayAtrA vagere pAMcasAta ThekANe nIkaLe che. paNa tenI jAyuM khANuM kAi sthaLe nathI. uttarathI dakSiNu tarapha ArasanuM vaLIyuM, upara lakhyA, gAmeAnI sImamAM jAya che te vaLuM Asare 10-15 kITa paheALuM ane 5 thI 10 phrITa sudhInI jADAinuM che. keTaleka sthaLe e vaLuM jamInanA uparanA bhAgamAM paNa dekhAya che. ane keTaleka sthaLe sAja kADhI vaLuM chatuM karavuM
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa pahelu] jAmanagaranuM javAhIra. 11 paDe che. e vaLuM sarakhuM eka jIva thayeluM nathI. pANInA meATA meTA gadADAM eka bIjA upara mATI sAthe paDelAM che. te uparathI jaNAya che ke dharatIka Mpa ke javALAmukhInA kAryathI A sthitimAM te AvI paDela che, A ArasANa te smATIkamaya dhoLA patthara che te bahuja kaThaNu ane baTakA che. jayapura tathA iTAlIdezanA Arasa karatAM ghaNuM darajje utaratA che. tA pazu te ArasanA putaLAM ke murtI A banI zake tema che. kemake tenA mAthe bahu uMcA darajjAne| epa caDhI zake tema che. bAlAcaDIne pANA jaththAbaMdha nIkaLI zakate nathI. je nIkaLe che temAM rAtA tathA kALA cATapaTA che. tethI tenA ramakaDAM dhaNAM suMdara bane che te pANI ghaDavAmAM paNa ghaNA sahelA che. rAtA pANA--(reDa lITIka sTAna) rAtA pANA jene leAkeA bhulamAM rAte Arasa kahe che tenI meTI meATI gaDA ane chIparAM meAje pIMDArA, gAgA tathA rASTranI sImamAM maLe che. A pANA, mATInA badhAranA che, temAM chIpalAM tathA lADhAnA aMza che. ethI uttaratA darajjAnA pILA pANA guragaDha tathA gAgAnI sImamAM ghaNA nIkaLe che. rAtA pANAnA thAMbhalA, sarA, besaNI ane phuvArA vagere aneka suMdara cIjo bane tema che, riAnI havAthI tene luNA lAgatA nathI. Arasa karatAM dhaDavAmAM sahelA ane sastA DhAvAthI suzobhita imAratanA kAmamAM vAparavA lAyaka che. kALA pANA--(Trepa) kheDI, paDadharI, jAmuDA ane vADIsAMgamAM kALA pattharanI khANA sArI che. temAM jAMbuDAnA pANA uttamaprakAranA che, vaLI jaththAbaMdha nIkaLe che. te raMge vAdaLayA ane jINupeAgaLA che. tethI temAM bArIka nakasI kAma thAya tema che. rAjakATa pAsenA thArALAnI khANuthI A pANI ghaNA uttama che. zekhapATanI dhAramAM rAtA Trepa nIkaLe che paNu te bahu meTA nIkaLatA nathI. grenAiTa-- e grenAiTamAM. abharakha tathA cIrADI ane rAtA lIlAM TapakA heAya che. A pANI baraDA DuMgaramAM kAi kAI sthaLe jovAmAM Ave che. jo tenI zodha thAya te grenAiTa patthara pahele naMbare gaNAtA hAvAthI upaja vadhe tema che. dhALA pANA--(lAima sTAna) A pANAnI A sTeTamAM lagabhaga ekasA upara khANA che. temAM DhaDhA, sumarI, verADa, rAdhela, nAthunA, khaMbhALIyA ane jAlaNasara vagerenI khANunA patthara uttama che. pAradarI pANAne luNA lAge che tyAre A pANAne luNA lAgatA nathI. retInA badhAraNanA pANA--(senDa sTAna enDa lITArala grADa) joDIyA, khAlabhA ane guragaDha vagere sthaLe A pANAnI khANA che teneA raMga bhurA che tene luNo lAgatA nathI. jyAM khArA pANIthI caNatarane nukazAna thAya tyAM A pANo sImenTanA kulamAM vaparAya teA ekajIva thai jAya che. raMganI mATI--rAtI, pILA, dhALA, kALI, ane jAMbuDA (thuyA raMganI) mATI jaththAbadha bhATIA, naMdANA, lAMbA, rANu ana AMbaraDI vagere gAme nIkaLe che. thuthA raMganI mATIne lAMkA magamATI kahe che. khIjA raraMgAnI mATI khAraDAM ane dheALavAnA kAmamAM Ave che. DrAmanI mATI--jAmanagara, salAyA, bharANlRAM, DAbaraDI, DhIcaDA vagere gAme puSkaLa nIkaLe che. tenA hAma vajanamAM halakAM ane TakAu banavAthI, maskata tathA ArkIkA tarapha vahANu raste agAu mekalavAmAM AvatAM phAyara brIkasane mATe zeAdha karIe te| A sTarTamA te kAmamAM Ave tevI mATI maLavAnA saMbhava che, te mATInA, mAMgarALI naLIyAM, AjathI
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [dvitIyakhaMDa 40-50 varSa pUrve hAiskulanA makAna vAte banAvyAM hatAM. te banAvavAmAM sAdAM ojAro ane bhaddI khullI hatI ane baLataNamAM kuce vAparyo hato. suMThIyAnI kAMkarI-ghoLA pANInA ToDA, chela, chIpalAM ane makalAinA pANIne cune thAya che. suMThIAnI kAMkarIne paNa cune thAya che. temAM hAIDalIkano guNa vadhAre che, tethI te ghaNe cikAzavALo ane pANImAM turata jAmI jAya te thAya che. te nadInA kAThAM upara ghaNI jagyAe goramaTI mIzrIta maLe che. dariAkAMThe keTalAka dhALA pANInA ToDAM nIkaLe che. te kAcA ArasanI jAtanA hoya tevAM chINa pokaLAM ane sakhata che. tene cuno plAsTaranA kAmamAM Ave che. cIraDI paNa A rAjyamAM ghaNe sthaLe nIkaLe che. tene daLI, buka karI, cunA sAthe astaranA kAmamAM vAparavAthI majabuta astara bane che. te bhATIyA tarapha jaththAbaMdha nIkaLe che. kRSi karma (khetI) A saMsthAnanI jamIna (1) karALa, (2) kebI, (3) dhAravALI, ema traNa prakAranI che. temAM mukhya pedAza-juvAra, bAjara, tala, (aSADI) talI, aDada, maga, caNA, ghauM, kapAsa, kamoda, kaLazI, maTha, rAI, vagere anAjanI che. te sivAya kAMga, baMTI, caNA, suvA, methI, maracAM, eraDI lasaNa ane magaphaLI vagerenuM vAvetara thAya che. dhuMvAva tathA rAvaLamAM gheDa karI leke kamodanI upaja bahu sArI kare che. te uparAMta rAtI, gheLI, ane merasa vagere jAtanI zeraDInuM vAvetara karI umadA prakArano goLa banAve che. jeDIyA, kAlAvaDa kAraNuM, vagere sthaLe temaja u. ane AjI nadIne kinAre leke kuvA khodatAM najIkamAM pANI meLavI zake che. sTeTamAM lagabhaga navA kuvAo 1thI ra0 hajAranI saMkhyAnA thAya che. lagabhaga vIseka varSathI bhAga baTAInuM dhAraNa kADhI nAkhI, esesamenTa (vITI) sIsTama dAkhala karI che. jaMgala khAtuM (phoresTa)-baraDA, Aleca, dalAsA vagere sthaLe se se corasa mAIlanA vistAra vALAM jaMgale che. temAM ImAratI kAmamAM Ave evuM lAkaDuM, sAga sAjaDa, sIsama, ileca, vagere jAta jaththAbaMdha thatI nathI, paNa e khAte kALajI pUrvaka saMbhALa rAkhatAM tenAM vAvetara thayAM che. vAMsa (vaLI paroNa DAMga vagerenA seTA) AmaLA beDAM, haraDAM, arIThA, karamadAM, rANa, gaMdA, sIseTI, vagerenAM jhAMDe che. tathA AsuMdrA, khAkharA, TIMbaravA, vagere patra jhADA, dhAvaLI garamALe, mIMDhI AvaLa, kapha-karIA, vagere ane 6 jAtanI auSadhi te DuMgaramAM che. (dhanvantarI tulya jhaMDu bhaTajI, baraDA DuMgaramAM aneka prakAranI uttama auSadhio hovAnuM kahetA hatA, te sivAya kharAbAmAM bAvaLo tathA tADIonA jaMgala temaja jeDIyA, bAlaMbhA, vagerenA raNamAM nALIyerInA jaMgale che. rAvaLa vagere sthaLe puSkaLa AMbAo ane anyatra sthaLe vaDa, pipaLAM, lIbaDAM, AMbalI vagerenA puSkaLa jhADe che. temaja jaMgalamAM ghAsanA meTAM vaDa che. tethI baraDA, bArADImAM, mAladhArI leke (cAraNa, rabArI nA nesa ghaNuM che. jyAM uttama prakAranuM ghI maLe che. AvaLa. goraDa, gugaLa ane keraDAM paNa puSkaLa pAke che. dhuMvAva, jAMbuDA vagere sthaLe jaMbuDInA puSkaLa jhADo che, je AsapAsanA pradezamAM vakhaNAya tevAM uttama che. jAmanagara, dhuMvAva. dhumalI vageremAM keLAM, dADama, jAmaphaLa, sItAphaLa, popayA, vagere puSkaLa pAke che. jAmanagaramAM Delera, mesanI gulAba, guladAvaLI, megarA ane jui Adi uttama prakAranA kulajhADe che. kArIgaro tenI phulaguthaNa devAlayomAM bhare che. ane saMkhyAbaMdha bajAramAM saste bhAve vecAya che. temAMthI kulela tela, sugaMdhI tela, gulAbajaLa, attara vagere kArIgaro banAve che.
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ ga prakaraNa praheluM] jAmanagaranuM javAhI.. prAcina hunnara tathA hasta kaLA udyoga agAunA vakhatamAM lAkA reTIyA calAvI, jotuM sutara, jAte kAMtI upayAgamAM letAM, have taiyAra sutara AvatAM, te vApare che, ahiMnA kArIgarA nIcene udyoga jANe che-pANakAra" (khAdI) cALIyuM, dhAbaLA, dhAbaLI, sutarAu mIrakhAnI, bharUcI caMderI sAnerI, aneka prakAranI rezamI atalasa, bAMdhaNInA kApaDAM, rezamI bharata kAma bharagacchInuM kAma, sADalA (raMgATa khara) karyuM, agarabattI, suramA, paDe| pAMdaDI aneka jAtanA sugaMdhI padArtho ane jaDAva dAgInA tathA tAMbA pittaLanA vAsaNeA, suDIe vagerenA udyoga kare che. AgaLanA kArIgaro baMdu|, taravA, bhAlAM, barachI, kaTAra, jamaiyA, bakhtarA, vagere astrazasro ane laDAkhane lagatA tamAma sAmAna jAmanagaramAMja taiyAra karatA. pazu hAla tene khapa nahi' paDatAM te udyoga badha thayA che. khabhALIyA tathA jAmanagaramAM prathama jaththAbaMdha sASu banatA paNu paradezI mAtrA hAla meAheALA phelAtrA thatAM hAla te hunnara pazu baMdha che. pANakArUM--bhANuvaDa, kALAvaDa, vaNuthaLI, DIANuAM ane ATakATa gAmamAM uttama prakAranuM bane che, sutarAu ceAkALa, kherIneA cekALa, bhANavaDamAM jagaprasiddha bane che, dhAbaLA-dhAmaLI,--khaMbhALIyA, kanasumarA, bhANuvaDa, dhutArapara, bhADukIyA ane bArADI pradezanA mulkamazahUra che. te dhAbaLA raMge bhurA, aDadIyA, kALA ane dheALAraMganA ekatArA tathA batArA bane che. te cokakhA, zuddha unanAja (pyAra vulana) bane che. sAnerI--dhArAjI, surata, amadAvAda, punA, banArasa, vagere zaheranI sAnerI karatAM ahiMnI sAnerI' uttama che kemake temAM cAMdI vadhAre che. temaja dekhAvamAM ane TakAumAM pazu uttama che. te sAnerI kAi paNa jAtanA yaMtranI madada vinA kArIgare mAtra jInA jamAnAnA ejArethI banAve che ane te halakI na thAya tenA mATe sTeTa kALajI rAkhe che, sAnerI taiyAra karavAnI kArIgarI ghaNI dhuMcavaNu. bharelI che. prathama sAnIleAkeA rUpAnA geALa saLIyA dareka, sumAre 75 tAlAnA taiyAra kare che ane tene lAMbA cAra phITa banAvI, jevA gucchanI sAmerI karavI hAya te pramANe tenA upara deDha teAlAthI sADAtraNa tAlA sudhI seAnAnA putrAM caDAve che tyAra pachI e saLIyA darabAramAM raju kare che. tenA tyAM teAla karAvI cAkasI thayA bAda paravAnagI cIThThI meLave che. pachI te saLIyAne te vepArIe luhAra pAse lai jaI lATamAM sAlyusIthI tANI tANI darekane 25thI 30 rITa sudhInI laMbAInA ane eka iMcanA 60mAM bhAga jeTalA pAtaLA tAra thAya tyAM sudhI tANe che. e tArane tArakaDhDhA leAkeA TIpI TIpIne dara tAle 1500thI 2000 ITa sudhInI laMbAinI cIpaTI paTTI kare che. te pachI tArakaDhAnI eratA te cIpaTI paTIne peAtAnA sAthaLa upara vaLa duSTane pILA rezama upara vITe che. sAnuM caDAvyA sivAya tevI cIpaTI TI ekalAM rUpAnI paNa kare che tene rUperI kahe che, rezama vIMTayA sivAya sAmerI agara rUperIne bAdaluM kahe che. A kAmamAM agAu tArakaDhAnA 600 mANusA kAma karatAM ane dara varSe tevI sAmerI 2400 ratala banAvatAM, temAM 1600 ratala zuddha dhAtu ane 800 ratala rezama vAparatA.
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. dvitIyakhaMDa atalasa-jAmanagaranI atalasa tenI kumAra, vaNATa, raMga ane TakAu paNa mATe AkhA muMbaI ilAkAmAM prasiddha che. te vora leke tathA vAMjhAo ghoLI atalasa taiyAra karI hiMdu-khatrI lekane raMgavA Ape che. teo tenA upara judI judI boMghaNI bAMdhI agara tevIne tevI lAsI rAkhI, aneka jAtanA raMgamAM raMgIne bhabhakAdAra banAve che. jyAre videzI raMga nahato tyAre ahiMnA kArIgaro judA judA raMgenI meLavaNI karI raMga taiyAra karatA. bAkI te ahiMnI raMgamatI nAmanI nadinA pANImAM e koI kudaratI guNa che. ke atalasa tathA sADalAne te nadinA pANImAM raMgatAM kudaratI pAke raMga caDe che. agAu dhoLI atalasa yuropIaonI bAnuo mATe vilAyata jatI hatI. bAMdhaNInAM kapaDAM-jAmanagarae sArA e saurASTranuM saubhAgya nagara che. (sagAI. sumahurtA ane lagna prasaMgamAM hiMdu dharma zAstra pramANe, bAMdhaNInI cuMdaDI ane kaMku mukhya joie te zubha saibhAgyanI vastuo sArAe saurASTrane jAmanagara purI pADe che. tethI vidvAno tene saubhAgya-nagara kahe che.) ahiMnA hiMdu-khatrI leke te bAMdhaNInA sarasa namunAo ALekhI, tenA para baMdha bAMdhI judA judA raMgamAM raMgIne taiyAra kare che. AjathI poNoso varSa pahelAM bharUca ane sAuthanasiMgaTanamAM pradarzane thayAM hatAM tyAre ahiMnI bAMdhaNIonA namunAo mokalavAmAM AvyA hatA. te uparathI mAnacesTarano le ke evAja namunAnA pAkAM raMganA kapaDAM chApI, be varSa pachI A tarapha sastI kiMmate mokalavA lAgyA. paraMtu e vilAyatI kapaDAM chapAya che. tenAM karatAM A bAMdhaNI vadhAre caTakadAra ane mohaka thAya che. atyAre paNa sADIo, cuMdaDIo. saphAo, pacheDI, kamakhA, ghAgharA vagere sutarAu tathA rezamI bAMdhaNInA uttama prakAranA bane che. kArIgaro kapaDAM upara prathama zAhI ke gerU vatI jevA namunA banAvavA heya tevAM ALakhe che. pachI te ALekhela bhAtane jhINA derAthI bAMdhI judA judA raMgamAM raMge che. e bAMdhavAmAM nakhano upayoga derA vITavA tathA gAMThe bAMdhavAmAM vizeSa paDe che. tethI teo nakha ghaNuM lAMbA vadhAre che. bhAragacchI kApaDa-lapeTA kInakhAba, kera cheDA, satArA tathA sonerI bharatanA kamakhA (palakA) ghAgharA, sADIo vagere bharagachI kAma ahiMnA khatrI tathA vAMjhA ke ghaNuM sarasa kare che. temAM hAthI, ghoDA, phulavela vagere jevA namunAo ApaNe batAvIe tevA namunA teo kapaDAmAM vaNATathI "uThAvI de che. baraMgA tathA raMgIta sADalA-ahiMnA khatrIleke malamala, madharAsI, jagannAthI ane senanA sADalA jaththAbaMdha banAve che. evA sADalA bIje kaI sthaLe nahi banatA hevAthI TheTha muMbaI sudhI te jAya che, teo upara lakhelA kapaDAne prathama khArA tathA lIMDIthI dhoI sApha karI, eraMDIyA tela tathA khArAne paTa ApI sukave che tyAra bAda tene haraDAM ane gaMdaramAM baLIne sukave che, tyAra pachI temAM jevI bhAta uThAvavI hoya tevAM lAkaDAnA bIbAMne mINa ane telamAM boLI chApI kADhe che. te pachI tene pILA kAMyAne (gerUna) pANImAM baLI sApha pANImAM tAravI sukavI nAkhe che. tyAra pachI tene unA pANImAM bheLI, lIMDI ane khArAnA pANImAM pharI bheLe che. tene lIlelI eka rAtrI rAkhI, haraDAnA pANIne kasa daIne phaTakaDInA pANImAM bheLI sukavI nAkhe che tyAra bAda tene raMgavAmAM Ave che. temAM
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa paheluM) jAmanagaranuM javAhara seraMgI agara machaTha paDavAsa tathA khAre nAkhI, tenuM pANI karI ukALyA pachI te pANImAM sArI peThe bALIne nIcevI sukavI kADhe che. A sADalA guTTA athavA baraMgA kahevAya che. tenI kulakIyAM, DolarIyAM, baMgaDA, DALIyAbhAta, vibhAzAhI, traNa dAyAM,. sAta phulakImAM vagere jAtonA te chapAya che. madharAsI sADalA paNa upara mujaba ja thAya che. taphAvata mAtra kera chApe che temAM che. kulela, vIMchIyA vela, AMbADALa, kAMgasI kera, chaThI kera, badAmaThI bhAta, be dANIyA, traNa dANIyA, cevalIyAM, sAta dANIyAM, drAkSa mAMDavA. sAthIA kera, hAthI kera, nAgarI kAra vagere jAtanI kero chApe che. pachI tene majITha ane paDavAsanA raMgamAM bALavA jarUra nathI paNa tenI avajI gaLInA raMgamAM baLe che. te sivAya dupaTTA, pacheDI. chAla, ochADa vagerene meMdInA raMganA chApe che. te meMdIyAM kahevAya che. hAlamAM uttama prakAranAM lerIyAM Adi ghaNI jAtanA sAphAo judA judA (pAkA tathA kAcA) raMganA raMgAtA jAmanagarI sAphAone dezamAM khuba pracAra thayo che. suMgadhI padArtha-(kaMku suramo) jAmanagaramAM kaMku. surama, agarabatI, paDe, pAMdaDI, dhupela tela, sugadharAya, ane kelaranuM tela, gulAbajaLa, ane gulAba vagerenA ane uttama prakAstA bane che. sAcA motI ahiM nIpajatAM hovAthI tenI zitaLatAne lIdhe suramAmAM tene upayoga karI zuddha sAcAmetIne suramo banAve che. jethI sura, kaMku, bAMdhaNI, agarabatI vagerene vepAra AkhA hiMdustAna sAthe cAle che, jhaverAta-jaDAva dAgInA ahiM sonI kArIgaro ghaNAM ja uttama prakAranA banAve che. te jaDIyA senI prakhyAta hovAthI, bIjA rAjyomAM paNa naMga jaDavAnuM kAma karavA jAya che. teo aneka prakAranA kaMThA, cagadAM, talavAra jamaiyAnI muThe, hamela, pATIyALI hAra, proMcA, jharamara, tulazI, ThamakalAM, ThaLIyAM vagere junI DhabanAM temaja cAlu jamAnAne lAyaka navI DhabanA nekalesa, erIMga, lekITa, Adi aneka jAtanA jaDAva dAgInAo manamehaka banAve che. upara kahelAM hunnara udyogamAM nIcenI jAte jAmanagaramAM rahI kAma karI rahI che. khatrI vAMjhA, chIpa, bhAvasAra, sonI, darajI, kaMsArA, luhAra, sutAra, saMdhADIyA, kaDIyA, mecI, tArakaDhAkaNabI, khAravA, miyANu, gaLIAyArA. ane bIjA musalamAna kArIgaro vagere ' ja e sADalAo kAlAvaDamAM paNa uttama thAya che ane jAmanagaramAM paNa kAlAvaDIA (khatrI)nI kahevAtI dukAne te jAtanA uttama prakAranA sADalAo bane che. * sAphAo raMgareja pipaTa vAlajInA kArakhAnAmAM uttama banavAthI khuda mahArAjA jAmasAheba tathA rAjya kuTuMba ane zrImaMta varga tenA pAsethI kharIde che. senerI sAphA sADI vagere ANadAbAvA anAthAzramanI hunnarazALAmAM, ane zAmajI dhelArAmanI hunnarazALAmAM uttama bane che. * ahiMnA senI parasotama jAdavajI ke jenI uMmara 80 varSane Asare che. te e kAmanA uttama kArIgara che. teNe pitAnI buddhithI 400 jAtanA sonI kAmane hunnara prakAza nAmane eka graMtha racI prasiddha karela che. jemAM senInI dareka kArIgarI uttama rIte varNavela che
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [tIya khaMDa uttama prakAranI kArIgarI banAve che. A rAjyamAM strI varga bharata, guthaNa, zIvaNa ane ALekhavAnA kAmamAM kuzaLa che. cAkaLA, caMdaravA, toraNa, sAkhIyAM, vIMjhaNa, IMDhoNI, evI dhaNI cIjo pitAnA hAthe banAvI temAM AbhalAM tathA motIo bharIuttama kArIgarI kare che. gAmaDAMemAM paNa loke gAramATInA gharane lIpI chupI raMgaberaMgI mATIne ghoLa daI, temAM kAcanA nAnA arIsA, AbhalAM, keDa, chIpa, caNoThI, vagere eDI suzobhita banAve che. temaja abherAya kaThalA, DAmacIyA, jhamarUkha (dIvo rAkhavAnuM) vagere mATInA banAvI temAM raMga purI upara pramANe caDI vagere coDI mane raMjaka banAve che. jAmanagaramAM kaMI leke svAdiSTa ane lIjatadAra aneka prakAranAM masAlAvALI mIThAIo banAve che. jenuM varNa nahi karatAM, vAMcaka eka vakhata te mIThAI jamaze te pachI tene bIjA zaheranI mIThAI pasaMda nahi paDe te pratyakSa anubhava thaze, zahera varNana -samudrathI cAra mAIla upara dakSiNe raMgamati nAgamatinA kinArAnA upara A zahera AveluM che. zaheranI bAMdhaNI tathA pharate vizALa kille pattharane che. te kille jAmazrI jasAjI (bIjA)nA rAjyaamalamAM merU khavAse vi. saM. 1844mAM bAMdhelo che. te killAne sAta daravAjA (1) beDIne daravAjo (2) khaMbhALIyAno (3) kAlAvaDane (4) nAganAthane (5) bIDabhaMjanane (6) jAne (7) dhuMvAvano tathA pAMca bArIo (1) AzApurAnI bArI (2) macchIpIThanI (3) ghAMcInI (4) purabIyAnI (5) surajabArI che. kilAne pharatI khAI che. paNa hAla te keTalIka jagyAe purAI gaI che. taLAva kinAre eka no daravAjo tathA relave sTezanathI grena mArakITamAM mAla lAvavA mATe eka bIje daravAjo (nAganAthanA nAkA AgaLa) hAlamAM vizeSa mukavAmAM AvyA che. gaDhanI vajerI, kAThAo, ghaNuM vizALa ane majabuta che. pazcima bAjue keDe, lAkhe, nAmanAM moTAM be bhavya makAne jAmazrI raNamalajI (bIjA) e baMdhAvelAM che. tevAM majabuta bAMdhaNInA makAna hAlamAM kAThIAvADamAM koI bIjA sthaLe nathI. gaDhanI aMdara temaja bahAra (lAkhoTo vacamAM) ema baMne bAju zaheramAM temaja bahAra maLI 700 ekaranA vistAravALA taLAvamAM raMgamati + koI eka rAjAnA para rUSine kepa thatAM tenA zaheranA tamAma daravAjA baMdha thaI jatAM UghADayA nahiM pachI teja rUSinA anugrahathI koI eka pativratA (satI) strIe (kahevAya che ke tenuM pativrata batAvavA sutarane kAce tAMtaNe kuvAmAMthI cALaNImAM pANI sIMcI kADhI baMdha daravAjAone te jaLanI aMjaLI chAMTI) khelyA hatA. te dahADe eka purva dIzAne daravAje tene nahiM kholatAM temane tema baMdha rAkhyo hato tyArathI je zaherane mile hoya tene purva bAjuno eka daravAjo kAyama baMdha rAkhavAno prabaMdha thayo che. kadI kaI te daravAjo khele to kahevAya che. ke arIbhaya athavA laDAIke duSkALa paDatAM jAnamAlanI khuvArI thAya, tethI kIllo caNAvatI vakhate ja te daravAjAne kamADa caDAvI baMdha karI sAcavaNa ane bhegaLo bhIDI kAyamanA mATe baMdha rAkhe che te daravAjo "suraja daravAjAnA" nAme oLakhAya che.
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa paheluM] jAmanagaranuM javAhara. nadinI nahera traNa mAIlathI khodAvI, pANI bharyuM rahevA goThavaNa karelI che. laDAIo vakhate dArUgoLa (megejhIna) topakhAnuM vagere sahIsalAmata jaLavAI rahe te mATe pharatuM pANI ane vacce lATAnuM makAna bAMdheluM che. hAla tenA upara "sarca lAiTa' rAkhela che jene prakAza ghaNuM mAIla sudhI jAya che. gaDhanI dakSiNa bAju paMju bhaTTanI purAtanI vAva che. jemAMthI AkhA zaherane naLa vATe ghaNuM varSothI pANI puruM pADe che. zaheranAM parAM zIkhene vistAra AThathI dasa mAIlane haze. junA vakhatanI bAMdhaNInuM nagara vastIthI khIcokhIca sAMkaDI bajAro vALuM hovAthI macchara, melerIyA ane pleganA trAsathI leke khuba herAna thatAM, tenAthI amArA lokapriya mama mahArAjA jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAheba bahAdure, mukta karI zaherane kAThIyAvADanuM pArIsa banAvyuM che. mukhya rastAo -sTezana roDathI AraMbhI eDIgeTa reDa, (beDInA daravAjAnI baMne bAju navA be daravAjA banAvI ekamAMthI zaheramAM AvatI TrAma ane bIjA trIjAmAM vAhana DAbI jamaNI bAjumAM cAle jethI akasmAta bane nahi tevI goThavaNa karI che) cemsapharDa vejITebala ane Ta mArakITa' tenA cekamAM mAjI hindI pradhAna De meSunuM sTecyuM (bAvaluM) che. tyAMthI AzApurA roDa zarU thAya che. tyAM kApaDanA vepArIo bese che. te reDathI pazcima bAjunA kuTa pAtha para mahArAjAzrInA kuLadevI AzApurAnuM ArasanuM devAlaya jAmanagaranI kArIgarImAM vRddhi kare che. tyAMthI darabAragaDha jenI aMdara caMdraSahela nAmane rAja mahela che. ane upara jAmagrIne "jaya AzApurAne vAvaTA pharake che. te darabAragaDha sAme "vIlajhana kesaH' nAmane adha caMdrAkAra) vizaLa eka che. tenA upara dareka ophise (keTe) che. tethI pazcime rAjendra zeDa che. tyAM kaTalarI sAmAnanI dukAno che. jyAM junI thAMbhalI' che. dakSiNu bAju jumAmajIda pAse jatAM badhanacoka Ave che. jyAM sAMje dararoja gujarI bharAya che. tyAM koInI kaMsArAonI, attarIyAonI, ane kaTalarInI manamehaka eka sarakhI lAinanI dukAne che. cekamAM aneka padArtho gujarImAM vahecAya che. TekazI gADIo paNa tyAM maLe che. tenI pazcime mAMDavI TAvara AgaLa thaIne jatAM tyAM ghanazyAma benka tathA rAjavaida jhaDuMbhaTTajInuM auSadhAlaya Ave che. tyAMthI sidho khaMbhALIyAne daravAjo che ke jenI bAMdhaNI ane kamADa upara lekhaMDanA khIlAo bhutakALanI laDAyaka prasaMge smate zaheranA rakSaNa mATenI upayogitAne khyAla Ape che. zahera vaccenA jaina derAsaronA vizALa cokamAM jhaverIo ane sonIo bese che. jyAMthI bIjI traNa saDake nIkaLe che, je sITI DIspensarI pAse thaI beDI roDane maLe che. A tamAma rastAo lagabhaga 50 phuTa pahoLA ane DAmara pAtharelA che. ane tenI banne bAjue kuTapATa ane dukAno eka jAtanI sarakhI lAinanI uttama prakAranI bAMdhaNInI kArIgarIvALI che. trIsa varSa pahelA jAmanagaramAM Avela mANasa Aje e bajAramAM AvI ume te jarUra kahe ke "meM joyeluM jAmanagara A nahi" bIjI nAnI bajAre hajI agAunI bajAronAM namunA rUpa mejuda che. te agAunI bajAra jevI ke kula bajAra, pATalA bajAra lIMDI bajAra, sAkarIyA bajAra, khajura bajAra, sAkarIyA bajAra, kaMsArA bajAra, kApaDa bajAra, kaNa bajAra, agara cekhA bajAra, vagere nAmathI oLakhAtI. zaheranA prakhyAta latAo ghaNAM varSothI nIcenA nAme oLakhAya che; nAgara cakale, kAcha cakale, vajIra cale,
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [vatIyakhaMDa bhAvasAra cale, luvAra cale, khAravA cakale, arNadAbAvAne cakale, paMce varane ceka derAsara coka, junA kAThAne coka, pAvaIyA coka, phula bajArane ceka, khejAvADa satAvADa, (jyAM chavAsetAne Dele che.) satavArAvADa, memaNavADa, verAvADa, ghAMcIvADa, keLIvADa bhaNazALIvADa, kaThIyAvADa, khatrIvADa, paTTaNavADa, tarIyAvADa. rAjagarapA, cAraNapA, khavAsapA, nadI bharavADa vAgheravADa, sATIvADe, kuMbhAravADA, bhecchavADe, rAvalavADe, saivADe, khATakIvADe, vAgharIvADa, junI thAMbhalI, vaMDAphaLI, DelIphaLIyuM matavAlerI, moTuMphaLI, paMcahaTaDI, malAmeDI, kAyasthanI AMbalI, jalAnI jALa, mecIzALa, navuMpaDuM, vagere latAo zaheramAM prasidhdha che. jAmanagarane loka chATI koTaDInI upamA Ape che. kAraNa ke temAM asaMkhya nAnA meTA devAla che. jemAMnA purAtanI ane prasiddha devAlayo nIce pramANe che zivAla-zrInAganAtha, junA nAganAtha, bhIDabhaMjana, hATakezvara, vaijanAtha, jAganAtha, sukhanAtha, maNikarNikezvara, hemezvara, (nAdhorInA) bhImezvara luvANAnA, kAzIvizvanAtha karazanabhAInA, dakSiNAmurti, nIlakaMThe phulIbAnA, badrInAtha benajIbAnA, rAmanAtha, (2) du:khabhaMjana, bAlAnAtha, rAjarAjezvara seDhAnA, bAlInAtha kalyANajI pAse keTezvara, kAzIvizvanAtha (2) paMcezvara. hamezvara, bhutanAtha, (1) kALezvaramAM, duHkhabhaMjane (taLAvanI pALa upara) rAmanAtha (rAdhavabhAInA) somanAtha senIbAnA, sidhdhanAtha prAcina, bhavezvara, kAmadAranA seminAtha zAmAbhAinA, kalyANezvara kaDIovADamAM, caMdradhara nAdherInA. dhIgezvara, hATakezvara, (raNachoDachamAM) Anadevara kalyANajImAM tArakezvara. bhutanAtha, (2) senApuramAM bhutanAtha (3) pacezvara kaDIyAvADamAM, revanAtha, gopanAtha, jagannAtha, gapALezvara bhagavAnanA kubera bhaMDArI, jaTAzaMkara moTA phaLImAM, viSNumaMdire zrI kalyANajI, trIkamajI, trIkamajI-kaDIyAnA, zrIhavelI (2) maTI, nAnI, mAdhavarAya. (3) sainA senInA ane moDhanA, lakSmInArAyaNa [2] sutAranA ane vANaMdanA, rAmacaMdrajI [7] rAghavabhAInA, nAgaranA luvAranA, luvANAnA, kaDIyAnA, kAmadAranA bhaNazALIna, zAmasuMdara bhATIyAnA, bALadevajI bAIsAbabAnA, gIradhArIja abubAnA, parazotamajI, parazotama saInA, raNachoDajI, [ bIjA ] raNuDa satavArAnA, rAdhAkRSNa mAbAnA, rUganAthajI [5] khatrInA khavAsanA, gumAnabAnA, lADubAna ane pokaraNanA, muralImanohara (5).khaMbhArIphaLImAM, khatrInA, rAjagaranA, tArakatAnA, vAMjhAnA, gopALalAla mehanA, narasiMhajI, dAmodarajI. dAmaMdira, bIjA khAravAnA, dvArikApurI "jAmanuM deruM', svAmi nArAyaNanA maMdira (3) moTuM maMdIra senAnA kaLazanA traNa sIkharovALuM, strIonuM maMdira ane vADInuM maMdira, khIjaDA maMdira, rAjanuM maMdIra, cAkaDA maMdIra, kasAlA maMdIra, zrImahAprabhujInI beThaka, paMcahaTaDI, devI maMdIre-AzApurA (2) maTI AzApurA, nAnI AzApurA, vAghezvarI, vAMkala naMdavANAnI, bhavAnI, aMbAjI, mahAlakSmI, vIzeta, bhadrakALI, bahucarAjI, harasada, kALakA, vArAhI, hIMgaLAja, narmadA, sAmudrIka sArasvatanA, maccha (bharavADavADamAM). rejhImAtA, hanumAna bhairava ane gaNapatinA maMdIre-hanumAna (9) julIyA hanumAna. dAdAsAhebanA. bArIyA, merInI vADIne DAMDIvALA, taLAvanI pALe, gaDhIyA, svAminArA* e cAraNapAmAM mahAtmAthI isara bAreTajI rahetA te vakhate cAraNonA tyAM ghaNAM ghare hatAM.
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ (tu. kha. pR. 18) "T pratApa vilAsa--pelesa.
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa pahelu] jAmanagaranuM javAhIra. yaNanA maMdIramAM ane kaThIAvADanA, bhairava (5) bhIDabhaMjanamAM, haTakezvaramAM, karasanabhAinA maMdIramAM, phulIbAnA maMdIramAM, ane jAganAthamAM. gaNapati (9) gaNeza maMdIra, nAgezvarane rasta karasanabhAInA maMdIramAM svAminArAyaNanA maMdIramAM. zrAvakanA derA(7) zeThanuM devuM rAyasIzAhanuM, vardhamAnazAhanuM, vAsupuja svAminuM, nemanAthajInuM dharmanAthajInuM, ajarAmaraharachanuM. upAzraya sAta che. majIda (11) jumA majIda, jAnabAinI. ratanabAInI, haMsabAInI, navI dhanabAinI, vAlabAInI, nAthIbAinI, ane phAtAMbAinI, jAnI majIda, jAkhAnuM vorAnI, tathA vorAono hajIro ane pArasIonI agIArI. uparAMta rAmAnuja kabIra, nAnaka, dAdu rAmadevapIra, jesalapIra, ane mArga bAvAonA maTha vagere che. dharmazALAo, sadAvrato annakSetro, pANInA parabo, aDA pAMjarApoLa musApharakhanA. takIA, makarabA, hajIrA, vagere dhAmaka ane jAhera sthaLo paNa ghaNAM che. anumAne zivAlaya 200 uparAMta viSNu maMdIro havelI sahIta 100 uparAMta, devI maMdIre 25 uparAMta hanumAna 20 bhairava gaNapatI pathI6 svAminArAyaNa 3 praNAmInA 3 vagere devAlaya che. zaheranA jovAlAyaka sthaLe tathA makA-ghaNAM kharAno samAsa zahera varNanamAM AvI jAya che te uparAMta nyu garla skUla (kanyA vidyAlaya) tevuM bhavya makAna jAmanagaramAM advitiya che. zrena mArakeTa, geiTI thIeTara, jaina devAlayo je prAcina zIlpa kaLAnA namunA che. tathA paMcezvara TAvara, mAMDavI TAvara, saiphI TAvara, vinoda ja (zeTha lAlajI nAraNujIne baMgale) tathA zahera bahAra gRhasthanA baMgalAo, senTrala jela, pratApavilAsa pelesa, bhAvendra vilAsa (jAmazrI temAM rahetA hovAthI jAmabaMgalA tarIke oLakhAya che) vibhAvilAsa pelesa ( lAlabaMgale ) amaravilAsa pelesa, beDezvara mahAdeva, nAganAtha mahAdeva sAvajha dIpaDAnA pIMjarAo, gADIkhAnuM (sonA rUpAnI gADIyu) cIDIyAkhAnuM, hajura tabelAmAM kAThIAvADI gheDAM, sumera sporTasa kalaba, ANadAbAvA anAthAzrama tathA teozrInA peLIvAvanA baMgalAo, rojhI pAyara uparano purajo tathA mAtAjInuM maMdIra, beDIbaMdara; samANA kempa, ane kalezvara vagere dUra ane najIkanA sthaLe jonArane AnaMda utpanna kare tevAM che. lAyabrerIe, tathA jJAnamaMdira-[1] dayA-rAma phI rIDIMga rUma [2] AMtakanigraha lAyabrerI [3] ozavAla phrI lAyabrerI [4] sevaka maMDaLa vAMcanAlaya [5] vahevArIyA memaNa lAyabrerI temaja vinayajJAnamaMdIra, meMghIbAI jJAnamaMdIra tathA jaina prAcIna pustakeno bhaMDAra vigere khAnagI dhArmika vAMcanAlaya che. prakaraNa paheluM samApta, * jAmanagaranA devAlaya e nAme kavizrI bAlakRSNa kAzInAtha vihAMse nAnI copaDI racI che. jemAM maMdIranI aMdaranI murtio vagerenA varNana sAthe saMbaMdha Apela che.
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 zrIyaduva'zaprakArA 5 prakaraNa (2) khIjuM // [tRtIya khaDa ane gAmAnI hakikata navAnagarasTeTanA tAlukA A saMsthAnane kula 11 tAlukAo che. (1) pacAzI (navAnagara taLapada) (2) khaMbhALIyA (3) joDIyA, (4) bhANavaDa (5) kAlAvaDa (6) kaMDAraNA, (7) lAlapara (8) kalyANapara (9)* ATaphATa [10] jAma-jodhapura [11] paDadharI.-- [1] paMcakozI tAlukA:--A tAlukAnA mAmalatadAra ane nyAyAdhIza [mejIsTreTa] sAhekha vagere ophIsarAnA heDa kavArTarsa jAmanagara taLapaddamAMja che. jAma-vathI, tathA celA caMgA e e mahAlAmAM .mahAlakArI ane phAjadAranI ophIsA che.--DuMgara-vIMjarakhI tathA bhalANu vigerenA che. nadIo-nAgamatI, raMgamatI, jhulajhara, rUpArela vagere che, naherAraMgamatI ane :rUpArelanI che. taLAva--lAkhATA taLAva nagaramAM che. jIvaNusara, vAvanA rastApara che. vi'jarakhInuM kALAvaDanA rastAmAM che. jenuM naheravATe pANI 172 ekaramAM ApavAmAM Ave che. ane te jAmanagarathI ADa mAila dUra che. kheDIbaMdara, rAjhIbaMdara, pIrezaTana meTa vagere sthaLe dIvAdAMDIo che. rAtrInI dIvAdAMDInA minArA sapheda gALAkAra che. juvALa vakhate te pANInI sapATIthI 42 zITa uMcA rahe che tenI battI sAta mAla dUrathI dekhAya che. vi. sa. 1923mAM jAmazrI vibhAjI [bIjA]e te badhAvela che. rAjhIba dare rAjhImAtAnuM maMdIra che. jAmanagaranI prajA tyAM ujANI karavA jAya che. tyAM dhama zALA vagere utArAnI sArI sagavaDa che. tenuM vIDa vizALa che temAM rAjha, haraNa, sasalAM, tetara vagere pazu paMkhIe rahe che. tenI saMbhALa rAja taraphathI rAkhavAmAM Ave che kheDIbaMdara tarapha jatAM rastAmAM eDezvara mahAdeva Ave che tyAM paNa sArAM makAne ane dharmazALAo che, bANugAra--gAme kuMvArIkA mAtAnI jagyA che. eka vipra kanyA kuMvArI avasthAmAM tyAM sati thayela che. jenI tyAM mAnatAe Ave che. A tAlukAne gAmeA ane ujjaDa TIbAe vagere maLI 100nA Asare che. jenuM patraka pAchaLa che. (2) khaMbhALIyA tAlukA:-- khaMbhALIyA tAlukAnuM mukhya gAma che. ane te junI rAjadhAnInuM sthaLa che. gAma karatA killo che. ane vacce killAvALA darabAragaDha che. jenI aMdaranI meDIne TIlAmeDI kahevAmAM Ave che. tyAM jAmazrI rAvaLajItI jItI gAdi hAi sAMje teAkhata nizAna ane kuLadevI AgaLa dhupa dIA vigere thAya che. dareka jAmazrI jAmanagaranI gAdie bIrAjyA pachI ahiM'nI gAdie besavA eka varSInI aMdara pAre che. hAlanA vidyamAna jAmazrI 7 digvijayasi'hujI sAheba paNa ahiM gAdie bIrAjyA hatA. nadIe-AvA, ghI telI, bhADatharI. sanI, vedati, siMhaNa vagere che. taLAva-(1) haMsa sthaLamAM che, eTa--ajADa, cuMcaDA, kALubhAra, dhana, gAMdhIyA, cAMkhA, tArA, kheDa, dhanerA, vagere che. salAyA peTAmahala che. tyAM mahAlakArI ane phAdAra sAhebanI erIsA che. * uparanA nava tAlukAeAmAM pharsTa kalAsa mAjIsTreTanI kArya che.
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa bIju]. jAmanagaranuM javAhara. khaMbhALIyAmAM agau leTuM gALavAnI bhaThThIo hatI. hAla paNa tyAMnA leDhAnA tALAM vakhaNAya che. e gAme moTI ispItAla, eka hAiskUla, gujarAtI skUla, kanyAzALA, madresA ane mAmalatadAra tathA mejIsTeTa vagerenI ophise che. khAmanAtha mahAdevanI jagyA purAtanI che. hArika javAno mArga tyAMthI nIkaLato hei, meTAM dharma vADAo, (sadAvrata vagerenI sagavaDatA vALI dharmazALAo che. agAu dvArakAM (paga raste jatAM. jAtrALuo pAsethI tyAM nIce pramANe kara rAjya ugharAvatuM: "be paiDAnI gADI ke gADA dITha kerI) cAra paiDAvALAM vAhananI kerI 125 pAlakhI dITha karI 250thI 500 hAthI dITha kerI para5, uTa 1 mANasa dITha karI, be mANasa hoya te karI 10 gheDe svAra dITha kArI 5, piThIyA dITha kerI 2, bheMsake pADA dITha korI 2 page janAra mANasa dITha kerI 1" kai jAtrALu khaMbhALIyAne raste doDI bIje rastethI dvArakAM jAya che tene guragaDha, gAgA, gAMdhavI ane lAMbA vagere sthaLe kara levAnA nAkA (lAInarI) hei, tyAM sTeTano kara cukAvyA pachI ja okhAmaMDaLamAM jaI zakAya tevA prabaMdha hato. te karanA badalAmAM yAtrALuo nirbhaya paNe A sTeTanI hadamAMthI pasAra thaI zaktAM. hAlapaNu khaMbhALIyA dvArakAM lAinanuM moTuM relve sTezana che. tyAM vADIo puSkaLa che. tyAMnA rIMgaNa, ghaNuM lAbAM kuNAM ane kALA raMganA, vakhANavAlAyaka puSkaLa thAya che. A tAlukAnA gAmenI saMkhyA ane vastInuM patraka pAchaLa Apela che. (3) joDIyA tAluke mukhya zahera joDIyA te purAtanI baMdara che. kA. sava* saM0 kartA pAne 10me kAThIAvADanA baMdare mATe lakhe che ke"-6. sa. 1879-80ne vepAra patraka pramANe 15 mukhya baMdarone vepAra eka ekanI sAthe sarakhAvatAM nIce mujaba hato. kula vepArane 100 kaDA gaNIe to bhAvanagara 443, mahuvA 15-6 verAvaLa 13-6, joDIyA 49 beDI 6-2, salAyA 2-9, jApharAbAda 2-3, vavANIyA 1-3, navIbaMdara -9 bhera 8-8, kathIvadara 20-5 porabaMdara 3-7. mAMgaroLa 2-9 taLAjA 0-4, ane suMdarAI 0-1 e pramANe sarerAza Ave te jotAM kAThIAvADamAM joDIyA baMdara sauthI pahele naMbara hatuM." gAmanI aMdara june darabAragaDha che. piTA mahAla bAlaMbhA ane AmaraNa che. tyAM mahAlakArI ane pharajadAranI ophIse che. AmaraNamAM dAvalazApIrane rojo (daragAha) che tethI te musalamAna lekenuM jAtrAnuM sthaLa che. te AmaraNa tathA bAlaMbhA agAu merakhavAsanA hoI, tyAM paNa darabAragaDha uttama bAMdhela che bAlaMbhAno killo kacchanA rAozrI bhAramalajIne bAMdhela che. nadIo-uMDa, AI, DemI. ane kaMkAvaTI che. temAM AjI nadInI nahera TheTha bAlaMbhA AgaLa che. jeDIyAmAM mAmalatadAra mAjIsTreTa ane phojadArasAheba vagerenanI ophIse che. eka moTI ispItAla. hAiskUla, gujarAtI skUla, kanyAzALA, madresA ane beDIMga vagere che, A tAlukAmAM bAlAcaDI gAma havA khAvAnuM prasiddha sthaLa che. tyAM jAmazrI vibhAchA sAhebe dariA kinAre baMgale baMdhAvyo hato. hAla tyAM ghaNuM sudhArA vadhArA sAthe baMgalA tathA bagIcA baMdhAvelA che. grISma RtumAM jAmazrI ghaNI vakhata tyAMja bIrAje che. zrIma RtumAM arabI samudranA kinArA para ThaMDI havAnuM te pahelA naMbaranuM sthaLa che. tevI havA bIje nathI, bAlAcaDIe bALazrAddha thAya che ane tyAM meTe meLo bharAya che.
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrIyaduvaMzaprakAza. [tRtIyakhaMDa (4) bhANavaDa tAluke tenA rANapura tathA satApura evA peTa mAhale che. tyAM mahAlakArI tathA phajadAranI ophIse che. bhANavaDa gAme junA vakhatano (kulArNa vaMzane) darabAragaDha che. temAM nyAyAdhIza, mAmalatadAra, phojadAra vagerenI ophise che. eka davAkhAnuM aMgrejI skUla, gujarAtI skUla, kanyAzALA, ane madresA vagere che. davA bhakatanI eka prakhyAta dharmAdA saMsthA che. temAM te bhaktanA anuyAyIo nirAzrItanI uttama saMbhALa rAkhe che. gAmathI dakSiNamAM "trIkama bhakatanA oraDAo' nA nAme eka vizrAma gRha che. te baraDo DuMgara jevA jatAM rastAmAM Ave che. e gAma agAu bhANa jeThavAe vasAvyAthI bhANavaDa nAma pADayuM che. koI kahe che. ke tyAM bhANa jeThavAnI bhANavADI nAmanI vADI hatI. nadInuM nAma bhANavaDI che. ane tyAM bhANanAtha mahAdevanI jagyA bhANavaDathI pazcima tarapha vatuM tathA bhANavaDI nadInA saMgama kinAre Izvara mahAdevanI purAtanI jagyA che. te ekAMta sthaLa heI tapasvIone tapa karavAnI jagyA che. mukhya DuMgara-baraDa ane gepa che. (juo prakaraNa 3jI] nadIebhANavaDI, vatuM, mINasAra, veNuM, verADI, bIlezvarI, vagere che. taLA -rANasara, taLAlA, kALubhAra, sAkarANI, bhuja, kaMcaLayuM vagere che. (5) kAlAvaDa tAluko-A tAlukAmAM mukhya DuMgare -bara ke jenA upara vAghera ane aMgrejo vacce (kAThIyAvADanuM chelluM) yuddha thayuM hatuM te sivAya bIjA nAnI dhAre che. nadIo-kAlAvaDI, dhoLAvaDI, uMDa, phulajhAra, maNavara vagere che. mukhya zahera-kAlAvaDa te agAu kALA kAThIe vasAvatAM, kAlAvaDa nAma pADayuM. jyAM kAlAvaDI nadIne kinAre kALezvara (kalyANezvara) mahAdevanI purAtanI jagyA che. ane dhoLAvaDI nadIne kinAre zitaLA mAtAnuM devAlaya che. vizeSa hakikata mATe juo prakaraNa-3) tyAM triveNI saMgama thAya che. purAtanI vaDane pharato ghATa che. te purasettama ghATa upara vaDataLe svAmInArAyaNa bIrAjyA hovAthI temanAM ghaNAM anuyAyIo tyAM darzane Ave che. gAmamAM darabAragaDha che. te mahuma mahArAjA jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAhebanA pitAmaha jAlamasiMhajI bApue vi. saM. 1921 mAM jaNAvela che. ane gAmane pharate kile vi. saM. 1904mAM jAma raNamalajI bIjAe baMdhAvo zarU karyo ane vi. saM. 1914mAM jAmazrI vibhAjIe te pure karyo. uparanA darabAragaDhamAM mAmalatadAra ane mejIsTreTa sAheba vagerenI ophIse che. eka davAkhAnuM aMgrejI skUla, gujarAtI skUla, kanyAzALA madresA vagere che. gAmanI bAMdhaNI vakhANavA lAyaka jJAtivAra lattAnI, paheLA rastA vALI, suzobhita che. dakSiNa dizA sivAya traNeya bAju nadio che. tyAMnA havApANI uttama hoI, ghaNAM AjArI mANasone ArAma thAya che. A zaheramAM koI ja jAmazrI rAyasiMhajInA be kumAra thayA temAM jAmazrI tamAcI (tagaDa) gAdie AvyA ane nAnA kumArathI phalajIbhAne bhANavaDa paragaNuM maLyuM. phalajIbhAthI phulANI vaMza cAlyo. teoe bhANavaDane darabAragaDha baMdhAvyo. temAM teonI kuLadevInuM sthAnaka che. ane nagaranA daravAjA pAse temanA surApurAnA pALIyAnA che. * uttama havAnI sAthe uttama davAnI paNa ahiM sArI sagavaDa che kAraNa ke audicca
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa bIju] jAmanagaranuM javAhara 23 vakhata plega Avyo nathI. A tAlukAne nikAvA nAmano eka mahAla che. tyAM mahAlakArInI ophisa che. mAcharaDA gAme TebaranI TekarI upara vAghera tathA aMgrejo vacce yuddha thayuM tene raNusthaMbha che. (juo prakaraNa 3jI). (6) karaNa tAluko-A gAmane pharate vizALa ane majabuta kile che. te kile te gAmanA bhAdA nAmanA (kaNabI) paTele baMdhAvI, jAmazrI raNamalajI bIjAnA hAthe khulluM mukAvyo hato. gAmathI naiRtya khuNe nadimAM gaMgAjaLIyo ghuno che. tenA kinArA upara AMbalIyonuM nAnuM vana hoI te jagyA bahuja ramaNIya che. te sthaLe svAminArAyaNe brAhmaNonI corAzI karI hovAthI temanA anuyAyIo tyAM darzane Ave che. nadIo-utAvaLI meja, phephaLa, chAparavADI vagere e kaMDeraNuM gAma najIka tapezvara mahAdevanI jagyA che. tyAM dharmazALA che. ane mahAdeva nadinA vahenanA oTA upara che. kAraNuM gAme kasturasAgara nAmanA jainanA gorajI (pujya) hatA te darabAra pujanA nAme e paragaNumAM prasiddha hatA teo dararoja sabhAbharI kasuMbo pAtA te viSenA temanA ghaNA kAvyo che. gAmanI aMdara kilA vALo darabAragaDha che tyAM mAmalatadAra, mAjIsTreTa vagerenI ophIso che. tyAM eka davAkhAnuM, aMgrejI skUla, gujarAtI skUla, kanyAzALA madresA vigere che. AtAlukAnI mevAsAnAme eka peTAmAhala che. tyAM mahAlakArI sAhebanI ophIsa che. kaMDoraNAnA pAdharamAM prakhyAta bahAravaTIA nAgumAnanI ToLI mAMhenA makarANI yusama tathA isabAnane phAMsIe laTakAvavAmAM AvyA hatA. (7) lAlapara tAluke -A gAme mAmalatadAra, mAjIsTreTa ane phojadAra vagerenI ophIso che. davAkhAnuM aMgrejI tathA gujarAtI skUla, kanyAzALA, madresA vagere che. mukhya DuMgara-dalAsA ane phulezvarano che. mukhya nadio---sasoI, phulajhara, ane DhaMDha vagere che. A tAlukAnA sadara gAme kulezvara mahAdevanI jagyA che. tyAM pAhaDamAMthI kulanAtha mahAdevanuM devAlaya jaLAdhArI ane lIMga vagere bhIme kotarI kADheluM che. ema kahevAya che. te sthaLa zAnti pamADe tevuM ane prabhAvazALI che. te jagyAnI pAse vahetI kulajhara nadInA kuMDano jIrNoddhAra vidyamAna jAmazrIe karAvyo che. saDodara gAma. ApaNAM lokapriya mahema mahArAjAzrI jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAhebanI janma bhUmi che. tyAM temane purAtanI darabAragaDha che. jAmanagarathI tyAM sudhInI pAkI saDaka che. (vizeSa hakikata mATe juo prakaraNa 3jI) khareDI samavAyanA vipra vaidyarAja caMpakarAma rAmajI bhaTTa eka vayovRddha ane uttama prakAranA cikitsika brahmaniSTha purUSanI ahiM Ayurvedika rasazALA che. temAM ucca keTInA auSadho pitAnI jAti dekharekha taLe banAvI garIbane maphata Ape che. dhanvatarI tulya jhaMDu bhaTTajInA teo ziSya che. mahuma jAmakA sara raNajItasiMhajI sA. te vaidyarAjanI pAcanavaTI nAmanI guTIkAo kAyama jamatA hovAthI vilAyata paNa sAthe laI jatA. e auSadhazALAnI sagavaDe zuddha davA ane havAne lAbha kALAvaDamAM maLatAM ghaNuM lekanI tabiyata sudharI gayAnA dAkhalAo banyA che.
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvazaprakAza [tRtIya khaDa (8) kalyANapara tAlukA mukhyaDuMgara-krAyalA, nadIo-vatuM, sAnI, reNukA vagere che. kalyANapuramAM mAmalatadAra, mAjIsTreTa ane pheAjadAra vagerenI ekIsA che. tyAM davAkhAnuM, aMgrejI tathA gujarAtI skUla ane kanyAzALA che. rAvaLa tayA bhATI e meM peTA mahAla che. e mahAlAmAM gAMdhavi ane piDArA gAma aitihAsika sthaLa che [jIe prakaraNa trIjuM] A tAlukAnA gAma meje rANamAM reNukA nadIne kinAre parazurAmanA pitA jamadagninuM Azrama che tyAM mahAdevanuM devAlaya che. tyAM AjathI 20 varSa pahelAM jeThasura nAmanA cAraNe tathA tenI strIe kamaLapujA khAdhI hatI. A tAlukAnA pradezane kharADI pradeza kahevAmAM Ave che. tyAMnA loko mIlanasAra paNa jhanunI che. peASTagAiDamAM jAma kalyANapura nAma cAle che bahAravaTIAemAMnA rAyade, bhuTIyA ane Aro, vagere A tAlukAnA hatA. 24 (9) ATakATa tAlukA--A tAlukA pAMcALa pradezane lagatA he|vAthI alaga AvelA che. mukhya DuMgarA--DAMgA, sAlemALa, nadIo--eTI, (masjI) bhAdara, khuMDhaNuparI, dhelA, kALubhAra vagere che, taLAva--AdhInuM che temAMthI naheravATe bhaMDArIyA vagerene pANI purU pADavAmAM Ave che. bhADalA tathA kharavALA peTAmAhala che. ATaaATamAM mAmalatadAra mAjIsTreTa phAjadAra vagerenI eSIse che. gAmamAM eka davAkhAnuM, aMgrejI tathA gujarAtI skUla, kanyAzALA vagere che, eTI nadInuM khIjuM nAma macche che. bharavADA te nadIne pANA lAvI mA nAmanI devInI pratiSThA kare che. gAmane krUratA killo che. kacchanA jAma lAkhA phulANIe kAThIyAvADamAM AvI te rathaLe AThame killA (kATa) mAMdhyA tethI tenuM nAma ATakATa paDayu buDhaNuparI ane bhAdaranA saMgame jAma lAkhAphulANIneA pALIyeA che, tyAM darasAla meLA bharAya che. jAmajodhapura tAlukA--mukhya DuMgara--Aleca nadIo sasAi che. jAmajodhapura gAMDala pArabaMdara relvenuM sTezana che. tyAM mAmalatadAra ane phAjadAranI epIseA che. davAkhAnuM gujarAtI skUla ane kanyAzALA tathA eka kapAsanuM jInapresa che. A tAlukAnA saramANuAM gAme samANA kempa nAme zikAranuM sthaLa che. mahuma jAmazrI sara raNajItasihajI sAhelme mAjI vAyasaroya le` iravInanI jAmanagaranI vIjhITa vakhate aDhaLaka dravya khI A sthaLane jovAlAyaka banAvyu hatuM. te uparathI tyAMnA AsapAsanA leAkeAmAM kahevata cAlI che ke "samANAM kempa, killAne kuve, na jIve te jIvatAM muvA" kharekhara alaukika che. kempa, killA ane kuvA jovAlAyaka che. kAi paNa vastunI satyatAnI jyAre eka hajAra mANasAne khAtrI thAya che. tyAre eka kahevata racAya che. ane tevI kahevA dIkALa ciragujavI rahI, bhUtakALanA banAvAnI jonAranAM hRdayamAM anerI chApa pADe che. A samANA * samANA kempa lA` iravInanI vIjhITa vakhate apUrva zaNagAyAM hatA. jenuM vana karavAmAM Ave te nAnI chuka thAya. rAtrInI rAzanI vakhate lekaTrIka lASTa uparAMta bagIcAmAM mATInI IMTAnI lAina upara mINabattInA glAsanI 22000 battI hatI. e vakhatanI zAbhAnA khyAla jonArane jeTale Ave teTalA lakhI zakAya nahi... "jaMgalamAM magala" e kahevata mahuma jAmarthIe samANA kempa racI satya banAvI hatI.
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa bIjuM] jAmanagaranuM javAhara. kempathI kulanAtha tathA saDodara mAtra ATha dasa mAIla che. ane jAmanagarathI samANA kempa 38 mAIla che. javAne mATe pAkI saDaka che. kempa najIkanA jaMgalanI jharemAM dipaDAonA raheThANo che. tyAM kaThAo bAMdhavAmAM AvelA che. tyAM zikArIonA thANAM che. (11) paDadharI tAluko-A tAlukAmAM mukhya nadIe-Ai; DeDI; nyArI vagere che. gAmane pharate kile che, aMdara killA vALA darabAragaDha che, jemAM mAmalatadAra ane kejadAra sAhebanI ophIse che. davAkhAnuM, aMgrejI tathA gujarAtI skUla ane kanyAzALA che. eka jInIMga phekaTarI che, jAmanagarathI rAjakeTa sudhInI reparanuM sTezana che. tyAMthI dhoLa tathA joDIyA javA sArU khaTArA maLe che. paDadharI e be zabda uparathI hAlAramAM eka samasyA rUpI kahevata che ke : ghaMTImAM te yaMtI, ne gADImAM te sehaMtI daya maLIne eka nAma kaho paMDayAjha kIdhuM gAma che 1 ! ghaMTI LavAnI hoya tene be paDe hoya tethI ghaMTImAM zuM joIe? paDa, gADImAM zuM joIe? dharI, ( dharI hoya to paiDAMo temAM nakhAya ) e baMne zabdo maLatAM paDadharI thayuM. AvAM laka kahevata hAlAra bhUminA bALako kaMThastha sAhityanA ghaNAM bele che. 39 svasthAnazrI navAnagaranA tAlukAnA gAmo tathA dhara : ane vastInI saMkhyA batAvanArUM patraka (1) paMcakezI tAluko (gAma 100 ) gAmanuM nAma | saMkhyA saMkhyA || | gharanI vastInA | gAmanuM nAma | sA. nA | gamana sAco gharanI ] vastInI 1 semyA jAmanagara relve sAthe | 12193 55056 vIDamIla 144 + , sIma 365 178 mAdhAparUM 165 | - raz 164 - 70 0 = rejhI navA nAganA 439 khArAberAjA 303 junAnAganA 617 4 goradhanapara 103 vibhApara 116 533 nAgeDI * beDI 781 3397 vasaI Da 682 80 146 + vADIo vagere sthaLe rahenAra : jAmarAvaLe lIdhuM te nAganA baMdara = rejhI baMdara 4 ahIM eroplena utaravAnuM sTezana che. : beDIporTa
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 gAmanuM nAma saramata DhIcaDA vAve khImarANA jAMbuDA khIjaDIyA rAmapara x sacANA meATI bANugAra nAnI khANugAra alIyA ADA + sekhapATa 4 moDA gaMgAjalA mArakaMDA * khImalIyA 8 phaibA hApA # vIrakhI moTA thAvarIyA mayAtrA haDamatIyA nAnA thAvarIyA gharanI saMkhyA sakhyA 138 65 130 }}3 457 1833 192 974 414 184 16 543 133 673 159 74 170 955 227 2087 1072 para 544 91 48 374 463 30 451 131 312 44 304 35 412 207 107 11} 12 ra zrIyaduvazaprakArA. vastInI e 93 64 16 110 ra 103 4 gAmanuM nAma suvaraDA celA cagA bAvarIyA kanasumarA masItIyA vAvakherAjA | lAkhAbAvaLa rAvaLasara cAMpAmerAjA khAjAmerAjA bAlAlaDI dADhIyA leAMThIyA gAlukA AmarA jIvApara mAkhANA daDIA 6 bakATA 2 nAlunA nAraNu para kAMjhA lAvaDIyA [tRtIyakhaDa gharanI vastInI sakhyA sakhyA 15 227 288 1526 132 }} * 10 127 103 4 171 26 1 te 37 1 = 4 39 187 102 39 4 261 50 83 et ra 17 }}x 772 291 808 159 445 454 22} 337 203 235 965 parara 206 269 851 267 402 177 463 xisara arATa tyAM rahetA + svAminArAyaNa saMpradAyanA niSkuLAnaMda svAmInI janma bhumI - saccidAnaMda svAmInI janma bhumI * ahIM jesAvajIranI kabara che. - naTa jAmanagarathI AkAsa mAge UDI ahI paDayA hatA meTuM taLAva che. mahAla che. 8 relve sTezana che. maiM jAmarAvaLajInA nAma uparathI 2 jAmarAvaLe thADAM varSa gAdI rAkhI hatI e killA hatA 2 nAganA dhunA tathA sthAnaka che.
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa bIju]. jAmanagaranuM javAhara gharanI vastAnA || gamanaM nAma gAmanuM nAma | saMkhyA saMkhya gharanI vastInI saMkhyA | saMkhyA 128 6 32 175 110 383 156 114 761 205 vIrapara viratIyA 3 tamAcIraNa khArAveDhA sumarI | 4 khIlesa cAvaDA [ ka raNajItapara kada lAkhANI(vAsa) lAkhANuM nAno vAsa dhrAMgaDA 227 makavANa DhA caMdrAgA sumarI meTI bhalasANa vANI AgAma vAgaDIo 2 vaNathalI varaNa jamAM meDI dhutArapara ' 2 dhuDazIyA nAnI mATalI berAjA 355 ke 348 T 003 1863 499 406 307 1138 665 351 506 745 518 65 270 sapaDA 210. ' 781 phalA khaMbhAlIDA meTAM vAsa khIjaDIyA khaMbhAlIDA nAnA vAsa relavenI vastI pIroTana TApu saNosarA mIThAveDhA | paMcakezI tAlukAnuM kula pasAyA moDapara phAcarIyA 467 148 154 576 : ' matavA : 1088 55101 2 relve sTezana che. (jAma vaNathalI) 2 varUDI mAtAnuM sthAna che. 2 jAma tamAcIkanA nAma uparathI, cha jAma rAvaLe cheDo vakhata ahIM paNa gAdI rAkhI hatI, 1 jAma raNajItanA nAma uparathI, 6 lAkhAjI TIlethI TaLyA tenA vaMzajo rahe che. * AmAM jAmanagaranI sImanI vastIne samAsa thAya che phakata jAmanagara talapada nahIM.
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAdhupura 58 147 286 255 zrIyaduvaMzaprakAza. [vatIyakhaMDa (2) jAma khaMbhALIA tAluko (gAma 87) | gharanI vastInI || Aja nA | gharanI vastInI gAmanuM nAma | | saMkhyA saMkhyA | saMkhyA saMkhyA khaMbhAlIyA 2246 10813 vIramadaDa taragharI (sumarAvALA) 33 167 101 AheravALI sIMhaNa 266 bhArA berAjA kAkAbhAIvALI sIMhaNa bhIDA nAgaDA ! 238 lagAma sukhapara tathIyA 241 lAkhosara lalIyA vaDALIyA sIMhaNa . 365 kAraNuM 156 karamadI keTa 190 devaLIyA mAMjhA 139 AMbaraDI 385 pIpalAkhAsara kelavA 586 mahAdevIyA bhaMDArIyA 528 salAyA 4818 375 paraDIyA keTalIyA 167 kALubhAra TApu moTI khAkharI 425 gAMIja bhANAkharI 316 cuDezvara 427 lAlaparaDA 498 kAlAvaDa sImANI 298 bhADathara 1228 jhAkazIyA 258 lAlukA berAjA golaNa zeraDI 149 meTA mAMDhA 641 - seDhA bhADathara 133 meTa AMbalA 327 vIjhalapara '98 ] para nAnA AMbalA 232 keda 93 610 | soDalA 385 ThAkara zeraDI | 53 dAMtA 467 pheTa 376 10 191. 167 6 salAyA baMdara
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAmanuM nAma | gharanI vastInI | 12. kajuraDA , 74 55 74 47. 153 470 prakaraNa bIju jAmanagaranuM javAhara. gAmanuM nAma | gharanI | vastInI ] | saMkhyA| saMkhyA saMkhyA | saMkhyA nAnA mAMDhA 454. ajADa TApu mavANuM 159- 947 seDhAtaradharI 311 bhAtela 128 kAThIdevaDIyA 259 khajurIyA 74 379 TIMbaDI 422 pIpaLIyA 275 bharANu 598 gArAMbhaDI 67 302.vADInAra . 201 729 behegAma vaDatro 168 653 dakSiNadA bArA 130 haMsasthaLa 271 AthamaNuM bArA 107 sAmora 427 UgamaNa bArA kuvADIyA 283 || vacalA bArA 1 30 338 kaThAvIsotarI 284 || sutarIyA kabaravasatarI - 380 harIpara 206 nAnA ATA 317 jAmapara dAtrANA 113 para 7. bAMDIjhara he jADApara 211 cuDA sagALIyA 39 rAvakATIMbo sonAraDI 2 raNajItapara dhaMdhusara 152 khaMbhALIyA tAlukAnuM 8746 43949 46 Y 433 (3) joDIyA tAluko (gAma 50) 0 | gharanI | vastInI che , gAmanuM nAma | saMkhyA sakhyA che a8 ' | saMkhyA 1 | gAmanuM nAma | gharanI | vastInI | saMkhyA saMkhyA 2 jeDIyA 1473 - 6780 2 bhAdarA 100 517 bAdanapara 585 || kunaDa 2 jAma raNajItanA nAme vasAvyuM 2 baMdara che. 2 svAminArAyaNa saMpradAyanA guNAtItAnaMda svAmInuM janma sthAna 130
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ nesaDA 271 333 471 zrIyaduvaMzaprakAza. dvitIya khaMDa gAmanuM nAma | gharanI vastInI che saMkhyA | gAmanuM nAma | gharanI | vastInI saMkhyAmAM saMkhyA. ANadA 251 tArANu 308 247 6 merANuM ' 141 kesIyA 842 AMbaraNa 504. 2404 lakhatara 433 dudhaI 1984 haDIyANa 2881 mAvanuM gAma 340 lIMbuDA AMbalA 458 vAvaDI 302 koThArIyA 327 berAjA 644 belA 1011 6 bAlAcaDI uMTa beTa sAma para khIrI 132 kezara 769 vAdhA rAjapara 2 bAlaMbhA 3949 jhIjhuMDA 104 2 raNajItapara khAracIyA jAmasara 435 kerALI 506 mANAmeArA 540 jIvApara 273 sAmapara 1072 dhaDakeTa ja mAdhApara 624 bAdanapara jIrAgaDha 764 phATasara 106 578 1 paDANa 242 kAyalI 126 871 boDakA 642 pIThaDa 1058 mAnapara rasanALa 282 joDIyA tAlukAnuM TIMbaDI 130 kula 776 0 39805 meghapara 1318 36 187 86 gajaDI nuM | - - - jasApara 53 ! 298 2 havAkhAvAnuM ThekANuM che vacekA mane jhuMDa che. tAbe karyA. 2 mahAla che. 1 mahAla che. 3 jAma raNajItanA nAmathI vasAvyuM dedA rajaputane mArI jAma rAvaLe prathama
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ beDakI makhANuM 237 S 64 - prakaraNa bIju jAmanagaranuM javAhara. . (4) bhANavaDa tAluko (gAma 77) . . ghanI | vAnI gAmanuM nAma | gharanI vastInI | saMkhyA| saMkhyA saMkhyA lakhyA bhANavaDa 1460 rayA 102 mevAsA 319 saI devalIyA 637 TIMbaDI 215 136 dhumalI 34 158 dhArAgara - 162 mAnapara phatepura phaTaDI 29 154 rANaparaDA reTAlA kAlAvaDa 111 545 meTA kAlAvaDa kATelIyA 180 bharatapura guMdalA 32 AMbalIyArA saNakhalA rUpAmerA jhArerA 451 bhenakavaDa 427 sAjaDIyALI 252 Dhebara 512 gudA 1201 bhavanezvara 341 cAMdavaDa 5chatara 114 625 navAgAma 615 pAchataraDI - 153 sevakadevalIyA 212 rANapara 380 jAmapara 311 474 merajhara 535 dudhALA seDhAkhAI 265 hAthalA cokhaMDA bhaNagaLa 1242 kIlezvara kabarakA 141 dhAmanInesa 2 ! jegaDA 51 vAgaDI nesa ! 4 jepura 64 | kheDIyA nesa ) ! 2 2 mAladhArI leke (cAraNe rabArI) jhupaDAM karI jaMgalamAM eka sthaLe rahe tevA nese barDA bArADImAM ghaNuM che. sekavADA 86 ga; 42 144 111 jhA 346 1 236 150
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 gAmanuM nAma phulajhara nesa sIyA nesa suvaraDA nesa kAsavIraDA nesa hIrajI nesa bADA nesa verADa kuMpaNugaDha AMbaraDI sIva kheADA nesa nagaDIye| tesa vAMkAdhune nesa vAnAvaDa gAmanuM nAma kAlAvaDa khAlAMbhaDI saNeAsarA (khImAlI) cAparA rAjasthaLI DheDha khIjaDIyA gharanI vastInI saMkhyA saMkhyA 2 deg5 7 3. 336 3. go 117 ujaDa ... zrIyadu zaprakAza 103 ' 161 28 D 2 34 187 1625 246 354 697 : : 191 gAmanuM nAma kAryakAlA kalyANapara meADapara jaMbusara jasApara satApara udepura varavADA karasanabhaDA nesa lAbhaparA lAlavADA rAdhanIyA nesa dhArIyA nesa bhANavaDanuM (5) kAlAvaDa tAlukA (gAma 73) gharanI vastInI gAmanuM nAma sakhyA sakhyA ra rInAlI 41 saravANIyA 33 makarANI saNAsarA 20 38 17 78 [tRtIyakhaMDa gharanI vastInI sakhyA sakhyA 192 17 83 437 1 parasa 24 199 109 542 261 1331 44 250 37 1711 14 }} 2 jAlaNasara AkhIyA rU jAmavALI jasApara 5 G 16 19 31 94 kula 6 1839 31519 4262 245 128 118 119 76 bAmaNagAma 486 o DuMgara upara killo che. 2 jAlamasI'hajI DADA bApunuM vasAveluMrU meTI vIDI che. gharanI vastInI saMkhyA saMkhyA 19 322 484 110 61 72 3'92 35 63 90 18 12 10 R
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 prakaraNa bIjuM] jAmanagaranuM javAhara.. ghanI | vastAnI gAmanuM nAma | saMkhyA | gAmanuM nAma che gharanI vastInI L[ saMkhyA saMkhyA re re 810. 349 205. bAvA khAkharIyA 292 | dAvalI 123 bhAyuM khAkharIyA 22 | 88 sAvalI ' 70 vIvAva mAravADI bhImAnuM gAma 2 | 90 nAnA pAMcadevaLA 136 voDIsAMga meTA pAMcadevaLa 531 khaMDherA 158 810 chatara 629 moTI mATalI vajIra khAkharIyA 109 2 khAnakoTaDA 708 beDI 142 nAgapura 194 navAgAma gelaNIyA 84. umarALA 490 nAnI vAvaDI 57) mAcharaDA harIpara saravANIyA (2) laI dhuna dhorAjI bAMgA moTI vAvaDI 350 berAjA 459 rU nIkAvA 743 nAnI bhalasANa 245 pIpaLIyA 14 galapadira cAsIyA 30 gaDo ANaMdapara 559 DuMgaraNa devalIyA 4 pAtAmeghapara 375 rAmapara 44 291 nAnA vaDalA 815 2vazIyA DAMgaravaDA 2 sanALA moTA bhADukIA 454. nAnI bhageDI 444 | labukIyA bhADukIyA meTI bhageDI 49 228 | khaDaghorAjI 113 2 A gAme duSkALamAM paNa varasAda varase che. 2 A gAme bharavADa che te varasAda varasavAnuM bhaviSya bhAkhe che. 3 mahala che. purAtInI gAma che. tenA junA khaMDherane leke najIvA nagarI kahe che. pAse caMdrasara taLAva che. cha pAtApaTele cAre jovAlAyaka gaNAvI jAma raNamalanA hAthe bharyuM karAvela che. 250
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [vatIya khaMDa gAmanuM nAma | gharanI | vastInI . gAmanuM nAma | bhAga | gharanI | vastInI saMkhyA saMkhyA . saMkhyA saMkhyA rAjaDA 35 206 pIThaDIyA 122 584 pIpara 136 71 nAnI nAgAjALa 252 meTA vaDAlA 233 1192 2 rAjavaDa makAjI meghapara .592 navANIA khAkharIyA vibhANI 167 | kAlAvaDanuM kula 1 satIyA 175 4937. 26709 moTI nAgAjALa | 59 | 519 35 135 176 21 (6) kaMDoraNA tAluko (gAma pa2). gAmanA nAma | gharanI | vastInI . gAmanuM nAma | saMkhyAsaMkhyA || gharanI | vastInI | gAmanuM nAma , saMkhyA seMkhyA rU karaNa 559 2914 medhAvaDa 215 jasApara 44 tarakAsara AMcavaDa 180 4 thoraDI. 129 aDavAla 183. pIpaLIyA berIyA 386 kAnAvaDAlA 470 rAmapara sanALA belaDI khajuraDA 962 baMdhIyA 115 494 pIparaDI TIMbaDI 820 khATalI 554 seDavadara 689 pAdarIyA 201 cItrAvaDa 1097 bAlApara therALA - 208 ujaLA dAdara 518, baraDIyA 570 2 sAta vIsuM ne sAta (140) satI thayela che. tyAM thAnakane jhuMDa che, 2 TI UjaDa che. kheDIAranuM thAnaka che rU nadI kInAre AMbalIono jhuMDa manamehaka che. cha taratezvara mahAdevanI jagyA che. huM ahIMnI pAdaranI vAvanuM pANI pAvAthI ghaDAne peTapIDA maTe che. 156 daDavI
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa bIjuM] gAmanuM nAma mAtrAvaDa mArI khIjaDIyA guMdAsarI cAvaDI TADA sAjaDIyAlI 2 vaNathalI raMgapara umarAlI garanALA maiM mevAsA vAlADuMgarA jepura gAmanuM nAma lAlapara khIrasarA nAMdurI gAdAvarI khAkharIyA meATA bharUDIyA vIjApura meATA khaDamA vAvaDI gharanI sakhyA sakhyA 39 33 27 91 154 94 56 23 138 84 170 42 28 78 jAmanagaranuM javAhIra. vastInI 180 41 6 50 gAmanuM nAma 3 khIjaDIyA parA dheALAdhAra harIpara 215 233 458 457. bhAdrA 811 506 209 115 704 437 67 212 120 suDI karALI premagaDha (7) lAlapura tAlukA ( gAma 82) gharanI vastInA sakhyA sakhyA 745 luNAgarA izvarIyA rAyaDI taravADA kaDAraNAnuM kula gAmanuM nAma cAravADI rIjhapara 3483 49 870 240 para saNeAsarA 239 kAThItaDa dharamapara TebhaDA sAsarI gAvANA akharajhara 35 gharanI vastInI sakhyA saMkhyA 48 100 23 108 31 te 39 to 34 144 25 257 496 108 553 155 438: 273 415 150 761 119 4201 22570 gharanI vastInI sakhyA saMkhyA 53 80 43 38 pra 11 96 63 54 318 439 235 234 323 54 46 200 1021 29 120 t ahIM eka kapAsanuM jIna presa che. tethI leAkeA chanakhIjaDIyuM paNa kahe che. 2 meATI vIDI che. rU purAtanI gAma che, 483 326 295
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 03 40 110 - galA ' 279 734 zrIyaduvaMzaprakAza [vatIya khaMDa gAmanuM nAma | gharanI vastInI saMkhyA gAmanuM nAma | gharanI vastInI saMkhyA saMkhyA bajANuM 450 sevaka dhuNIyA karara navI pIpara 310 | harIpara 730. kAna vIraDI 02 bAmaNIyA khaDakhaMbhAlIyA 522 2 paDANuM khaTIyA meghapara navA dhunIyA , jegavaDa 2 vaDa pAMcasarA gAgavA meTA pAMcasarA khaTIyA berAjA 198 | nAnA lakhIyA sIMgaca kasaNuM 3La jhAMkhara 417 kheMgAra 107. rUmITheSTha 587 navI verAvaLa rAMsaMgapara 627 pIparaDA meTA lakhIyA 251 moTI verAvaLa che moDapara 715 rAmapara raMgapara 353 memANuM sevaka bharUDIyA 161 sevakabhATIyA 1 dalatuMgI 3 37 ArIkhANA apIyA 225 nAnI kudaDa 599 cAraNatuMgI meTI rAdaDa 535 jasApara gajanuM 473 devaparA 20. || sIkA 1003 14. 817 71 | 3 280 5 muMgaNI ? mahAla che, vAcharAnI jagyA che, 2 AzApurA mAtAjInuM moTuM maMdIra che vaDa upara uDI AvelA vaDIala rajaputa rahe che. 3 vAMce mIThAInApAdaranuM mahAna yuddha prathatha khaMDa cha relave sTezana che. 1 tugatuMgI DuMgara che.
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa bIjuM]. jAmanagaranuM javAhara gAmanuM nAma che gharanI ] vastAnI |sA | rAkhyA | | samA | sakhyAM sakhyA| saMkhyA || gAmanuM nAma | thanA | vastInI ] 204 301 121. 292 1537 543 189 111 175 nAnI khAvaDI 2 beDa zApara kAnAchIkArI kerALIkArI moTI khAvaDI 917, 424 medhAva meghanuM gAma DabAsaMga madhu berAjA ArabaluMza AbhA maNIkATIMbe daNuM lAlaparanuM kula 128 674 158 753 ujaDa | navAgAma 140 822 2 pIpaLI 271 kAnArlasa setAluM 465 343 6472 73979 41 dhumathaLa 30 408 (8) kalyANapura tAluko (gAma 71) gharanI | vastInI gAmanuM nAma ] sakhyA saMkhyA ga | gharanI | vastInI || saMkhyA) sakhyA kalyANapura 230 1095 130 devaLIyA 255 1312 khIjadaDa cAcalANuM 72 301 jAmapara 160. lAMbA 1664 rU raMgapara 39 gAMdhavI 219 che mADI 341 gAMgaDI 284 kanakapara bAkaDI 218 1029 kAnapara 168 haDamatIyA 314 1 capara 353 bhogAta 225 1114 375 nAvadarA mAMgaLIyA peTalakA 129 759 | mAletA 309 gaDhakA 264 1455 | satApara 125 589 2 rAvaLa jAme thoDo vakhata gAdI rAkhI hatI 2 relave sTezana che. 3 masta kavi bANadAsanI janmabhUmI 4 rAyade bahAravaTIyo thayo che dhAbaLA sArA thAya che. 53 168 cUra 525 47
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAmanuM nAma | gharanI vastInI ] 251 806 147 317 54 38 zrIyaduvaMzaprakArA. [tRtIyakhaMDa gAmanuM nAma | gharanI | vastInI saMkhyA saMkhyA saMkhyA jodhapara para 250 naMdANu 135 bhATIyA 1473 mahAdevIyA 73 417 2 kaneDI rAvaLa 768 3292 gokaLapara 328 caMdrAvADa 103 498 bhATa vaDIA 102 510 gorANuM 236 1094 gajI nesa DAMgaravaDa 253 guragaDha 680 saNosarI 2 raNajItapara premasara 51 khAkharakA 1119 TaMkArIyA bhopalakA 104 pAnelI 35 175 mAnaparA surIAvadara 336 ' sIdasarA 459 rANaparaDA 140 2 rANa 1703 jayapura 14 77 harIAvaDa 158 dhaturIA 511 meTA AsoTA 727 rAjaparA 428 hAbaraDI 152 dudhI A maNIpara AsIyAvadara 195 meghapara 371 khIrasarA gAgA 1109. nagaDIyA 234 bAmaNAsA harIpara 581 suI nesa 24 / 93 | lela pIMDArA 1984 sIdasara 418 sAMkaDIyo nesa vIrapara 42 | 190 kalyANapura tAlukAnuM kula 7624, 37466 2 keneDI sAhebe vasAvyuM hatuM 2 jAma raNajItanA nAma uparathI rU jeThe cAraNe pitAnI patni sAthe mahAdeva para kamaLa pujA khAdhI hatI cha bahAravaTIA bhuTIA vAgheranI janmabhUmI 200 mevAsA
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa bIjuM]. * jAmanagaranuM javAhara. (9) ATakeTa tAluko (gAma 44) gharanI ] vastInI saMkhyA ! saMkhyA gAmanuM nAma | saMkhyA | saMkhyA gAmanuM nAma | ghanI | vastInI 484 2 bhADalA 2018 aTakeTa jaMgavaDa 18 2443 1068 199 336 rAjAvaDalA dahIMsarA guMdALA 30 | 104 557 1323 vAvaDI - 64 samaDhIyAlA khAracIyA pAMcavaDA 89 458 173 784 55 356 302 378 206 1014 140 122 177 196 rAmalIyA gaDhaDIyA 2 AdhIyA bhaMDArIyA vIrapara 2 raNajItagaDha --- rANugapara verAvaLa baravALA lIMbaDIyA nAnI kuMDala vAvaDI moTI kuMDala AMbaraDI 55 25? 47. 7 398 512 145 168 636 beDalA cAMcaDIyA * 324 137 navAgAma vaDeda kAMsalelIyA sANathalI DoDIyAlA 170 ( jAmavALI 215 304 1622 129 786 317 161 37. bAravaNa mezavaDA pArevAlA ajamera verAvaLa 222 ! kaMTolIyA 188 106 536 218 AsIyA 106 553 rANaparaDA 117 637 juDAlA 109 145 ATakeTanuM kula maDhaDA - meghapara 251 4231 22046 2 mahAla che. 2 moTuM taLAva che. 3 jAma raNajItanA nAme vasAvela che.
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 25 . 14 .. 2 s. 2 cUra 853 1478 569 zrIyaduvaMzaprakAza. dvitIya khaMDa (10) jAmajodhapura tAluke (gAma 46) | gharanI vastInI || gAmanuM nAma | gharanI vastInI gAmanuM nAma saMkhyA saMkhyA saMkhyA saMkhyA jAmajodhapura 1223 5899 2 sukhapara 701 koTaDA 310 uMdarI nesa AlecavIraDI khArIpATa mahIkI - 353 tarasAI 1428 vasaMtaparA 243 4 zeThavaDAlA 1113 nAlIe nesa kalyANapara 168 264 jasApara 151 2 bAlavA 168 AMbaraDI 257 nAnA vaDIyA 106 534 naramANu 540 jAmavALI 248 laI 101 moTA vaDIyA 104 luvArasAra 198 rabArIkA bAdhalA 270 moTI gopa 746 sAjaDIyAlI meghapara 116 nAnA khADA 493 karasanapara deladevaLIyA jhIlaNavAlI 1 samANu 697 izvarIyA 398 saMgaThI bAvaDIdara dhunaDA 6 saDedarA 1029 kharabA bharaDakI 157 keThAvIraDI relave lAInanI vastI 281 samAdhAyo nesa kasavIraDI ghelaDA 153 jeghapuranuM kula | 2 vAMsajAlIyA 1238 457 23222 2 relve sTezana che. 2 relave sTezana che. 3 relave sTezana che. 4 mahAla che. samANa kaMpa 6 jAmazrInI janma bhumI 32 158 552 416 virAvaDa 249 1 GR
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAmanuM nAma saMkhyA ) 143 486 prakaraNa bIjuM] jAmanagaranuM javAhara. 41. (11) paDadharI tAluke (gAma 28) gAmanuM nAma che ja | | gharanI vastInI gharanI vastInI saMkhyA | saMkhyA saMkhyA paDadharI 306 1. aDabAlakA 189 UkaraDA 462 gaDhaDA 189 429 DuMgarakA. 276 khAmaTA 281 bAdhI harIpara 50 2 khaMDherI 237 } khAkharAbelA 190 1042 nAraNakA 25 : 1 tharIAlI 188 1066 taradharI 484 | kheDApIpara 141 949 2 haDamatIyA epaTAlA 83 chalA jedhapara 140 || devaLIyA 65 khokharI 284 . vIravAva 598 " latIpara - * * | visAmaNuM 3550 bAMgAvaDI sAlapIpaLIyA 512 khAkharA damaDA 205 paDadharInuM kula rAmapara 477 3237 17770 tAlukA vAra gAma tathA vastIno ekaMdara AMkaDo gAmanI | vastInI tAluke saMkhyA ! saMkhyA rImArka jAmanagara talapada 55056 paMcakAzI 100 55101 326894 hIMdu khaMbhAlIyA 43949 58553 musalamAna joDIyA 38805 - 23484 janma . bhANavaDa 77 31519 1. 261 itaravarNa kAlAvaDa 26709 22570 409192 kula lAlapura 82 33979 kalyANapara 37466 sane 1971nAH | ATakeTa ja 2046 - vastI patrakanA jAmajodhapura 46 23222 tA. 16-8-31 nA paDadharI 1777 sTeTa geTa uparathI 13 85 ja ja 87 50 >> 2 73 - kAraNuM 9 52 V W 71 - - - - 12 409192 traNe relve sTezana che. * mahAlanuM gAma che. prakaraNa 2ju samAptA
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [vatIyakhaMDa che prakaraNa 3ju che A aitihAsika prakhyAta sthaLa 3 gAdhavI-A sTeTanA tAbAnA kalyANapura tAlukAnuM te eka nAnuM gAma che. te gAmanI najIka keyelA nAmanA DuMgaramAM harasada-harasiddhi mAtAnuM sthAnaka che. kAThIyAvADa sarva saMgrahanA kartA lakhe che ke "aNahIlavADane bhImadeva seraThI somanAtha AgaLa mahamadathI hArI ganDabanA killAmAM bharAyAnuM pharI sthAnamAM lakhyuM che. te gaDaba A gAMdhavI haze gAMdhInA pAse keTalIeka nAnI nAnI DuMgarI che. te koyalAnI DuMgarIo kahevAya che. te viSe kahevAya che ke pArvatIne ziva sAthe kalaha thayo tyAre keyalanuM svarUpa dhAraNa karI ahiM vAsa karyo hato. te tethI koyalA DuMgarane nAme oLakhAya che." tyAre bIjI paurANika vAta evI che ke-te DuMgaramAM gAMdho rAkSasa raheto hato tene mAravA mATe zrIkRSNa paramAtmAe mahAkALIne bolAvatAM, mAtAjI kayela svarUpe AvI te DuMgaranI Toca upara beThAM tethI te DuMgaramAM gAMdhavA daityanI je mAyA hatI te tamAma baLI bhasma thatAM kAyalA thaI gaI tethI te kAyela DuMgara kahevAya che. pachI zrAkRSNa bhagavAnanI AjJAthI mAtAjIe gAMdhavA rAkSasane mAryo. daitayane mAryA pachI zrIkRSNa mAtAjInI te DuMgaranI Toca upara pratiSThA karI. paraMtu mAtAjIe daitya sAthe yuddha karela tethI ugra svarUpa dhAraNa karatAM, krodha dRSTi kAyama rahI. ane e krura daSTinA yoge samudramAM jayAM sudhI daSTi pahoMcatI, tyAM sudhImAM nIkaLatAM vahANono mAtAjI aMtarikSathI bhoga letAM. (samudramAM gArada thatAM) e gAMdhavA daityanuM sthaLa hovAthI te gAmanuM nAma gAMdhavI ane mAtAjInuM upanAma paNa gAMdhavImAtA kahevAyuM. prabhAta cAvaDo-gAMdhavAthI purvamAM doDheka mAilano khADIne sAme kAMThe hAla mIyANuM nAmanuM (parabaMdara tAbAnuM) purAtanI zahera che. tenuM prAcinakALamAM mInalapura nAma hatuM. te vakhate temAM 360 derAo ane 360 pagathIAvALI vAva hatI. temaja 360 pANunI ghANIo hatI, hAla temAM 50 derAo, 40 ghANIo ane 25 vavo purAtanI jovAmAM Ave che. zaherane pharato paDI gayela kile che. samudra kinAre dUra brahmAjInuM purAtanI devuM che. gAma AkhAmAM pattharane ja rasto che ghuLa zodhI paNa jaDe tema nathI. hAla vastinAM ghara mAtra 200nI aMdara vAghera koLI ane luvANAMnA che. gAmanI aMdara purAtanI darabAragaDha che te prabhAtacAvaDAnA darabAragaDhane nAme oLakhAya che. te prabhAtacAvaDA (tyAMno rAjA) ekavakhata navarAtrInA samaye verabadala karI, jyAM strIo garabA gAtI hatI tyAM jovA gaye moDI rAtre garabA gAI dareka strIo pitAne ghera jatI hatI. te ToLAmAMthI eka khubasurata manamohaka caherAvALI strI zaheranA daravAjA bahAra nIkaLatAM, te tenI pAchaLa cAlyo. e strInA veSe harasiddhimAtA pite garabA gAvA AvelAM hatAM, mAtAjIe zahera bahAra nIkaLI bALasvarUpa dhAraNa karyuM te paNa te pAchaLa cAlyAsamudranI khADI najIka AvatAM mAtAjIe vRddha zarIra dhAraNa karyuM. chatAM te rAjA cetyo nahi tethI mAtAjIe tenI kudaSTi pArakhI zrApa Apyo ke
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3] jAmanagaranuM javAhara. 43 he duSTa tuM kudaSTithI mArI pAchaLa Avyo che mATe huM tAruM bhakSaNa karIza, tuM dararoja rAtre keyalA DuMgara para Avaje nahi to huM tArA rAjya pATane pAyamAla karI, tAruM tathA tArA sarve kuTuMbanuM bhakSaNa karIza." ema kahetAM adazya thayAM. bIjI rAtre mAtAjInuM vacana mAnI prabhAtacAvaDe kAyalADuMgara para gayo. tyAM devInI AjJAthI telanI ukaLatI kaDAmAM paDI pitAne bhoga Ape. tyAra pachI devIe khuzI thaI sajIvana karI tene kAyama te pramANe AvI AtmabalidAna ApavAnuM kabula karAvI pAchA mokalya, ane rAja paNa dararoja te pramANe bhega ApavA jato. rAjA vIra vikrama-kahevAya che ke rAjA vIravikrama jyAre dvArakAnI yAtrA karI vaLe tyAre prabhAta cAvaDe potAnA saMbaMdhane lIdhe tene pitAne tyAM bIjamAna tarIke roke. te vakhate vIravikrame tenuM kRSi zarIra je te viSenuM kAraNa jaNAvavA Agraha karatAM, teNe sarva bInA jAhera karI. paraduHkha bhaMjana vikame te rAtre tenA badalAmAM tyAM jaI pitAnA zarIrane cIrI temAM aneka jAtanA masAlAo bharI, devIne Atma bhoga Ape. mAtAjI tethI bahu prasanna thatAM tene sajIvana karI ane "mAga mAga" ema be vakhata kahetAM teNe baeNvacana mAgyA. (1) prabhAta cAvaDAno bhaMga na levAnuM kabulAvyuM. (2) potAnI sAthe ujajanamAM AvI rahevAnuM vacana mAgyuM. mAtAjIe pahelI mAgaNI svikArI ane bIjAmAM zarata karI ke rAtre ujajana ane divase ahiM rahIza temaja tAre bhAle besI sAthe AvIza paNa rastAmAM bhAluM pRthvi para melIza to huM tyAMja rahIza" tyAra pachI prabhAta cAvaDAne e duHkhamAMthI mukata karI, vikramarAjA ujana gayo. te vakhate tenI sAthe ja tenA bhAlA upara mAtAjI kALI devIne svarUpe AvI bIrAjyAM. musApharImAM rAtre bhAluM pRthyipara nIce nahiM melatAM jhADanI DALIe vaLagADe, tema karatAM karatAM ujajana pahocatAM kSIprA nadIne kinAre (caMdrapIyAM mazANe) vikramane pezAbanI hAjata thatAM, ghoDethI nIce utarI bhAluM eka anucarane ApI te bhAluM jamIna para nahi melavAnuM kahI, pizAba karavA dUra gayA. paraMtu mAtAjIne teja sthaLe rahevA icchA thatAM, teNe bhAlA para aNutala bhAra melyA. tethI te mANase bhAluM pRthvipara kheDayuM vikrame tyAM AvI mAtAjIne ujajanamAM AvavA ghaNuM vinavyAM, paNa tyAM ja rahevAnI devIe IcchA jaNAvatAM tyAM kSIprA kinAre (zmazAnamAM) vikrame suzobhIta devAlaya caNAvI mAtAjInI pratiSThA karI. hAlapaNuM mAtAjI ujajanathI savAre nava vAgye gAMdhIne maMdIre Ave che. tema mAnI te vakhate dvAra kholI AratI kare che. ane rAtre nava vAgye thALa jamADI piDhADe che. temaja ujajanamAM rAte nava vAgye maMdIra ughADI AratI utArI dazana karI mAnatAo vagere dharAve che. divasanuM devAlaya baMdha rahe che. ane gAMdhavImAM rAtre devAlaya baMdha rahe che. - gAMdhavi nava baje maMdIranA dvAre svAbhAvika khulI jatAM ane mAtAjInI mUrtAi para pasInAne dekhAva thAya che tema ghaNuonuM mAnavuM che. paNa amArA jevAmAM tevuM kAMI AvyuM nathI. tevuM seMkaDo varSo pahelAM banatuM hoya te bhale. hAla te lokenI aMdhazraddhA che. [i kartA ]
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduva'zaprakAza, [tRtIya khaDa jagaDuzAhu--kacchanA prasiddha ane dhanADhaya vepArI jagaDuzAhanA vahANA samudramAM devInI dRSTie AvatAM gArada thayAM. tethI jagaDuzAhe ma prajAne e mahAna du:khamAMthI mukta karavA. koyalA DuMgarapara AvI cha mAsa kaThIna tapa Adaryu. tethI mAtAjI prasanna thatAM, vahANu gArada na thAya' tevA vara mAgyA, mAtAjIe kahyuM ke DuMgaranA pAchaLanA bhAgamAM jo mArI sthApanA karavAmAM Ave teA vahANu gArada thaze nahi. tema kahI DuMgarathI nIce utaratAM dareka Dagale ane pagale akakreka balIdAna mAgyuM. jagaDuzAhe te kabulI, kAyalADuMgaranI pAchaLa purvamAM DuMgaranA pAMseDamAM devAlaya caNAvI, keTalAeka pADA, bakarA, khaLIdAna mATe maMgAvI rAkhI mAtAjIne nIce utaravA vinaMtI karI. tethI Dagale Dagale aneka jIvAnuM khalIdAna letAM, jagaDuzAhanI kaseATI karavA mAtAjIe devAlaya cAra kadama dUra rahetAM lAvelA sarvAM jIvAne bhakSa laI lIdheA, ane tyAM aTakatA kSIprA kinAre rahyAM tema ahiMja raheze tevuM mAnI jaDuzAhe peAtAnA putranA bhAga Apyo, pachI potAnI e strIonA bhAga ApyA. ane chelle pagathIe pote kaTAravatI peAtAne bhAga ApatAM, mAtAjI devAlayamAM AvI kheThAM. ane jagaDuzAha vagere tamAma jAnavarAte sajIvana karyAM. tyArathI vahANA gArada thatAM madha thayAM, te pachI jagaDuzAhe mIyANI gAmanI daza sAMtInI jamIna vecAtI lai mAtAjIne apa Na karI, pujAneganA dAkhasta karyAM hatA, prAcIna-arvAcina--devAlaya-prAcina devAlaya kaiAyalA DuMgarapara 300 pagathIyA caDayAM pachI Ave che te TekarI parathI pazcima arakhI samudra najIka hAvAthI ghaNAM mAlA sudhI najara paheAMcI zake che temaja AsapAsanA gAme vagerenA raLIyAmaNA pradeza dekhAya che. DuMgarapara prAcina killA che. temAM ucA paDathAra upara ekaja zikharanuM thAMbhalAvALA maTanuM prazcima dvAranuM prAcina devAlaya che. tenI bAMdhaNI ane putaLAM vagerenuM kAtarakAma jotAM te pu kALanA zAkatamattanA devAlayAne maLatuM che, zikharanA bhAga uparathI (dhajA ane kaLazanI jagyA vALA) tuTelA che. ane aMdara siMhAsana upara geAkhalAmAM trIzaLa ane phaLAM che. sAme eka geALa khADA che, jene kaDAmAM tela ukALavAnI cUla heAvAnuM leAkA kahe che, paraMtu te satraLuM jAtAM te derUM musalamAna leAkeAe teADI nIcenI mAyA (dravya) la gayA hAya tevuM dekhAya che. krAMSTa maMdIranI aMdara mANasa taLAya tevaDI meATI kaDA tela ane arataNu vagere dararAja lAvI rAkhavuM e asaMbhavita che. DuMgaranA raMga kAyalAne maLatA che. tethI kAyalA paNa tyAMthI nIkaLe tevuM .jonArane jAya che. thoDe dUra sAmI TekarI para eka pIranI * jagaDuzAha kayAre thayA te viSe / mata che. kA. sarvAM, saM. kartA pAne 146me duSkALa vISenI hakIkatamAM lakhe che ke i. sa. 1559mAM duSkALa paDayAnI pahelI noMdha mAtra navAnagaranA darabArI daphtaramAM che. (vi. saM. 1615) jagaDuzAha nAmanA vaNIka zeThe dANAnA kAThArA bharI rAkhI e duSkALamAM garIbale kAne bahALe hAye anAja ApyuM hatuM. tethI te duSkALa jagaDuzAhanA nAme oLakhAya che. AjI nadInA pUrva kInArA (rAjkATamAM)nI jagyAne jagaDuzAhanA kAThA karI ALakhAve che tyAre kacchanA itihAsakAra jagaDuzAha vi. saM. 1315mAM
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3] jAmanagaranu javAhIra. 45 xdaragAha navI thayAnuM kAi laDDA kahe che. tyAre krAi tene RdAra thayAnuM kahe che. hAlanuM devAlaya khADIne kinAre pu dvAranuM jarA uMcuM ane meTA dhummaTavALuM che. te maMdIranI aMdara mAtAjInuM nIja maMdIra judu che. ane tene krUratI pradIkSA devAya tema che. tene namunA hiMMgaLAja devIne pradikSAnI nakala karyAM jevA che (matalaba ke kAThIyAvADamAM eja hiMgaLAjanuM sthAnaka che hiMgaLAja devI paNa krAyalA DuMgara vALI kahevAya che.) pradikSaNAnA uttara dvAra pAse pahele pagathIe jagaDuzAhanI Azare cAreka phuTanI mUrtI che. tenI pachInA caDhIAtA pagathIe e strIe ane eka chekarInI maLI traNa khAMbhIe ( pALIyA ) che. harasiddhi mAtAjInI Azare traNeka phuTanI nAjIka mutI che, tene vastrAlaMkAra dharAvI siMdura mAM garakAva rAkhe che. dakSiNamAM mAtAjInuM ArAma bhuvana che. tyAM rUpAnI hiMDALA gAdI takIyA ane khAjoTha para rUpAnI nAnI che cAMkhaDIo che. nIja maMdIrane rUpAnA kamADeA che, dhummaTamAM Adi pujArI atIta bAvA rUDagarajInI gAdi che. tyAM lAkaDAnI gheADI para pustaka che. tenI bAjumAM eka bhAluM bhagavAM lugaDAthI vITALI rAkhela che. mukhaddAra AgaLa eka siMha che. ane tenI bAjumAM bheMsAsura nAme mAthA vinAnI nAnI AkRti che. dhummaTa vacce eka phuvArAnI peThe rUpAnI dIvI che temAM rAtre divAkare che. nija maMdIra AgaLa e dIvIe che temAM uttara bAjunI dIvI mahArAjA masAheba tarathI ane dakSiNa bAjunI dIvI pArabaMdaranA rANAsAheba taraphathI che. temAM akhaDa covIse kalAka ghInA dIvA baLe che. maMdIratuM praveza dvAra dakSiNAdu che, jenA rastA upara hanumAnajI ane khIjI bAju khetalAnA sthAna che. vaDAne lagatI dharmazALAo che jene darIyAnI khADInuM veLa vakhatanuM pANI aDake che. devAlayanI uttare navI dharmazALA baMgalA ane pANInA TAMkA vagerenI uttama sagavaDa thai che. tethI uttare gaNapatI, sa, hanumAnajI, ane kALIkAnI ja' derIo che, mAtAjInA pujArI atIta bAvAe che. te gAMdhavI gAme rahe che, temaja madIramAM paNa rahe che. gAMdhavI gAme A devAlaya hAvAthI lAkA gAMdhavI mAtA, harasada mAtA, ane harasidhdhI vagere nAmathI eLakhe che harasanI vyAdhi maTADavA mATe mAtAjInA rUpAnA netra pujArI kanethI lai tenI kAMkhI banAvI hAthamAM paheratAM vyAdhi maTe che tema dhaNAMnuM mAnavuM che, thayA ne te saikAnA patarA kALa tenA nAme prasiddha thayAnuM lakhI traNase varSanA takAvata batAve che. paNa e kheAnuM jaNAya che. jagaDuzAhu kacchamAMthI jAma rAvaLajI sAtheja AMhI Avela hujIpaNuM jAmanagaramAM jagaDuzAhanI meDIe, vakhArA vagere tenA nAme oLakhAya che. temaja vi. saM. 1615nA duSkALamAM tene prajAne anAjanI puN madada karI, tevI taidha AMhInA taramAM che tema kA. sarvAM sa. nA kanheM lakhe che te satya che. x meM mArI musApharImAM hiMdunA devAlaya sAmeja islAmI sthAne hAvAnuM ghaNe sthaLe joyuM che. pachI te bhale purAtanI hAya ke navuM heAya, paNa kahevata che ke "meArI sAmeA merA karavA " [ ! kartA.] + tyAMnA pujArI kahetA hatA ke--marhuma jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAheba kAi yuropIanane macchInA zikAre tyAM lAvela tyAre e dhazALAmAM khurasI upara beThA hatA. paNa devAlayamAM kASTha vakhata darzane padhAryAM nathI.
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [tRtIyakhaMDa ghumalI-(dhuhAlI-guhAlI) ane baraDA DuMgaraA sTeTanA bhANavaDa tAlukAnI sarahadamAM baraDA nAmane DuMgara Avelo che. temAM nAnA moTA ghaNAM DuMgarAo che. jemAM sauthI uMco DuMgara darIAnI sapATIthI 1500 phITa uMco che. ahiMnuM jaMgala DuMgaro, khAIo, jharo, ane jhADIthI bharacaka temaja ghaNuMja bhayAnaka ane hiMsaka prANIo tathA cora bahAravaTIAonuM raheThANa che. okhAnA vAgheranA baMDamAM vAghera lekee pitAnA kuTuMba kabIlA sahita A DuMgarane AbhaparA nAmano killo hAtha karI AsapAsanA gAmanI khaLAvADamAMthI puSkaLa anAja ekaThuM karI ghaNAM mAsa sudhI tyAM rahyA hatA. A DuMgaramAM auSAne upayogI puSkaLa vanaspati pAke che. temaja haraDAM, beDAM, AmaLA, gugaLa, paDavAsa, goraDa vagere jAtanA jhADa tyAM ghaNuM che. baraDAmAM ghumalI nAmanA purAtanI zaheranA khaMDiaro saikAo pahelAMthI ujanDa thayA chatAM, temAMthI hajI paNa bhUtakALanI smRti karAvatI nizAnIo maLI Ave che. I. saM. 1822mAM karnala ToTa sAhebe e sthaLanI mulAkAta laI tenuM varNana pitAnI musApharInA pustakamAM pAnAM 404me lakhyuM che. temaja kaptAna janarala sara lI menTa jekaba sAhebe I. saM. 1837mAM te zaheranI mulAkAta laI pite lakhelA pustakamAM pAne 73me tenuM varNana karela che, temaja soraDI tavArIkhanA kartA pRSTha 4rame tenuM varNana lakhe che. ane i. sa 1875-77nA vijJAna vilAsa nAmanA mAsikamAM baraDA ane ghumalInuM varNana lakhela che. te darekane sAra grahaNa karI A nIce baraDA tathA ghumalInA khaMDiyaranI hakikata lakhavAmAM AvI che. e ghumalI zahera jeThavA rajapUtonI rAjadhAnInuM zahera hatuM. zalya kumAre ghumalI vasAvI kALabhAra, kAcheluM ane hujana e traNa taLAvo AbhaparA DuMgara upara badAvI tyAM kAmezvara mahAdevanI sthApanA karI hatI. te pachI 13mAM saikAmAM e zahera upara musalamAnoe humalo karI nukazAnI karI hatI. 14mA saikamAM jAma unaDajIe siMdhamAMthI moTA lazkara sAthe caDI AvI lAMbI mudata ghero nAkhyo hato. temAM te phaLIbhUta nahiM thatAM, tenA dIkarA bAmaNIyAjIe moTA lazkarathI te zaherane gheryuM. tyAre te zaheranA rAjA bhANa jeTha kilezvarane paga raste thaIne rANapura nAsI Avyo ane bAmaNIyAjIe ghumalIne nAza karyo, rAtre aMbAjIe bAmaNIyAjInA svapnamAM AvI kahyuM ke "ghumalIne nAza karavAnI tArA pitAnI ghaNA lAMbA vakhatanI AzA meM purNa karI che. mATe ahi, mArI sthApanA karI jethI bAmaNIyAjIe tyAM DuMgarapara devInI sthApanA karI pitAnI AzA purNa karI tethI AzApurI" nAma ApyuM. ( kacchamAM paNa mAtAjI AzApurAnI sthApanA teNe karI hatI, tyArathI e parvata tathA ghumalI adyApi paryata yaduvaMzanA tAbAmAM che. bhANavaDathI dakSiNa tarapha jatAM prathama kAtaradhAra Ave che te dhAra para caDatAM dhumalInA khaMDero najare paDe che. tyAMthI DuMgarAnI taLeTImAM jatAM prathama ghumalI zaherane paDI gayele daravAje Ave che. jene leke "bhANa daravAjo' kahe che. tyAMthI AgaLa cAlatAM mAMDavI cabutaro che. tenI pAse goLa vAva che je majabuta pattharathI bAMdhelI che. tethI AgaLa jatAM jetAvAva' Ave che je ghaNI majabuta bAMdhaNInI che. jenI laMbAI Azare
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3juM] jAmanagaranuM javAhara. * gaja ane pahoLAI 10 gajanA Asare che. te vAvanA 7 khaMDa che temAM traNeka khaMDa ubhA che. darekane che, cha sthaMbha che kuvo goLa koThAnA rUpe bAMdhela che, ghaNA varSonI karNa hoI tenA upara jhADa ane jALAo ugI gayA che. to paNa temAM pANuM rahe che. leke kahe che ke te vAvamAM senAnI vahela (paraso) nAkhela che." te vAva jenA nAmanA darajI (saI)e baMdhAvyAnuM kahevAya che. te vAvanI najadIka darabAragaDhanA khaMDIara leke batAve che. te vAvathI AthamaNI tarapha cAlatAM navalakhA nAmanuM eka moTuM ane sArI kArIgIrI vALuM zivAlaya che. temAM piThI ane bIjI murtIo khaMDIta thayelI che. tenuM mukhya dvAra purva dIzAmAM che. aMdara jatAM prathama ghumaTa Ave che te hAla bhAMgI gayo che. tenA AgaLa raMga maMDapa che tene be mALa che tenA upalA mALe rAsalIlAnI murtIo che. nIcalA mALane 60 thaMbha che ane upalAne 36 sthaMbha che e zivAlayanA nIja maMdIramAM murtI rahevAne sthaLe hAla mAtra moTI jaLAdhArI che. te uparanI lIga hAla porabaMdaramAM kedAranAtha tarIke oLakhAtA mahAdeva) che, te daherAmAM mutIne pradIkSaNa karavAnI judI sagavaDa che. temAM traNa bArIo che. jemAMthI pradakSiNA pharatAM zivajInAM darzana thAya che. daherAMne pharato mATe majabuta paDathAra che. te daherAnI laMbAI 70 gaja ane pahoLAI 15 gajane Asare che. kALe karI sAva jIrNa thatAM temAMthI amuka bhAgo kAyama naSTa thatA jAya che. AsapAsa keTalAka kuvA tathA purAI gayelI vAve che. pradIkSaNanI uttarabArIthI bhANadaravAjo dekhAya che. AthamaNI bArIthI surajamukhI daravAje dekhAya che. dakSiNadIthI kaMDa taraphanA meTA pahADa tathA kheDIyAra daravAje (jyAM kheDIyAranuM sthAnaka che te) najare paDe che. daherAthI agnikhUNAmAM trIkamarAyanuM maMdira che. tenI uMcAI 30 gajanA Asare che. te daherAnI murtI bhANavaDamAM pujAya che. hAla tyAM gaNapatinI eka purAtanI muta che. ane gaNezacothanA dahADe Dhelekeno tyAM moTo meLo bharAya che. navalakhAnI uttaramAM eka paDI gayela ku tathA majIda jaNAya che. te sivAya zaheramAM koI bIjI majIda nathI. te pachI eka kamAna Ave che je bhAgane leke darabAragaDha ke rAjamahela tarIke oLakhAve che. rAjamahelanI bAjumAM eka moTo nhAvAne ja che tene pharatI nAnI nAnI koTaDIo che te janAnAne pozAka (kapaDA) paheravAne mATe hoya tevuM jaNAya che. te hAja ane rAjamahela vacce eka coka che. navalakhAnI dakSiNe vANuyAvasI che tyAM vANuyAnI vastI hatI. tyAM eka paDI gayeluM jainamaMdIra che. temAM pArzvanAthanI khaMDIta muta che nakazIdAra bAMdhaNInA 38 sthaMbho che, daherAne AsapAsa ane aMdara AMbA ane karamadInA jhADa tathA jALAMo che. vANIyAvAsInI : dakSiNa tarapha jatAM keTalAMka kuvA tathA derIo najare paDe che. tyAMthI AgaLa jatAM eka kuMDa Ave che temAM pANI che. teno gherAvo 70 phuTanA Asare che ane kAMThA upara cAra daherAM che jemAM be nAnAM ane be meTAM che temAM mahAdevanI phakta jaLAdhArIo ja che. e daherAnI pAse eka bhoMyaruM che temAM prathama be traNa hAtha rasto paDI gayela che tethI AgaLa ca latAM sAro rasto Ave che. te pachI be cAra hAtha AgaLa cAlatAM ubhA thaI zakAya tevuM che. jyAM goLa ghummaTa che. e bhoyarAnI laMbAI paMdara sattara gajanA AsarAnI haze, AgaLa jatAM purAI gayeluM jaNAya che. khoDIyAranA daravAjAnI dakSiNe DuMgaranI taLeTIthI jarA uMce vAvaDAkhaDakI che te AgaLa
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [tRtIya khaMDa gaDhanI rAMga che, te khaDakI DuMgara taraphanuM nAkuM gaNAya che, zaherano bhAga DuMgara upara paNa vasato haze kemake tyAM sudhI TheTha gaDhanI divAla che. dhumalInA AthamaNAM daravAjAne surajamukhI daravAjo kahe che. tenuM bAMdhakAma majabuta ane nakazIdAra cItro vALuM che. te daravAjA sAmA keTalAeka pALIyAo najare paDe che. tenAthI AgaLa cAlatAM eka dhoLA pattharanuM bAMdhela taLAva Ave che. kAMThe eka paDI gayela devaLa che tenAthI utare derANu jeThANanI be vAva Ave che. jeThANInI vAva meTI che nALa burAI gaI che. ane derANInI vAva paNa paDI gaI che. paNa AkAra mojuda che. te vAvathI vINeyA DuMgaranI keDI (nAno rasto) phATe che. vINeyAne adhe raste eka killo che te killAmAM sonakaMsArInA 100 daherAM hatAM tema kahevAya che. jemAMnA keTalAMka hajI ubhAM che. e daherAmAM cho dIdhelI che te hajI paNa navA jevIja jaNAya che. meTA devaLamAM eka raNachoDajInI mutI che. bIjA devaLamAM eka brahamAnI mutI che bAkInA paDI gayAM che. daherAMnA eka sthaMbhamAM lekha che. jenA ardhA akSaro khavAI gayA che. jethI vAMcI zakAya tevA nathI, to paNa "saMvata 1340nA phAgaNa vada 11 somavAra eTaluM sApha vaMcAya che te daherAM AgaLa eka taLAva che tene kaMsArInuM taLAva kahe che. AsapAsanA khaMDIyarane senakaMsArInuM zahera kahe che. enAM daherAo koI moTA patthara mAMthI kotarI kADhela hoya tevAM suMdara che. dhumalI e guhAlI zabda uparathI Avela hoya tema saMbhave che guhA eTale guphA AlI eTale hAra "guphAonI hAra" e nAma te zahera DuMgaramAM AveluM tethI ApavAmAM AveluM haze. te khaMDIyaramAMthI gaMdhI nAmanA sIkakAo maLI Ave che. baraDo-e DuMgaramAM peTA DuMgaro jevA ke AbhAparo, daMtALa, vIDoyo, hoLIdho, mAlaka, carakALe, sonIDo, nAnA meTA haDIyAra, kALo DuMgara vagere che, e pharatA DuMgaro vace eka kIlezvara mahAdevanI jagyA che, je ghaNI raLIyAmaNI che. tethI utara bAjue AbhAparo DuMgara che te upara zubhita killo dhumalInA prakhyAta halAmaNa jeThavAnA dAdAone bAMdhela che. ane te upara mahAdevanuM devaLa vagara lIMganuM che. bhANavaDathI kAlezvara 29 senakaMsArI-daMta kathA che ke ArAMbhaDAmAM dudA vADherane tyAM eka kanyAne janma thaye, tyAre tene be dAMta hovAthI rAjAe brAhmaNonA kahevAthI vahemAI tene peTImAM purI darIAmAM taratI mukI hatI, te peTI taNAtI taNAtI mIyANuM (mInalapura)mAM eka kaMsAra je samudra nahAvA gayela tene maLI. kaMsArAne tyAM te kanyA ucharI ane tenA zarIrano raMga kuMdana [senA] je heI tenuM nAma sena-kaMsArI TharyuM. mIyANIno rAjA prabhAtacAvaDA te kanyA upara mohIta thayo. paNa sene tene varavAnI nA kahetAM, kaMsAra te kanyAne lai ghumalInA rAjAne zaraNe AvI rahyo. ane tyAMnA rAjAne te kanyA icchAvara varatAM teNe baraDA DuMgaramAM zahera baMdhAvI devAlaya ane taLAva racI pitAnuM nAma kAyama rAkhyuM. hAla tenA khaMDIyara mojuda che. halAmaNane dezavaTo paNa maLavAnuM kAraNa te hatI, jenA duhAo ane vAta jagaprasiddha che. -
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3''] jAmanagaranuM javAhIra. phaTa javAmAM ghumalIthI eka labakeDI nIkaLe che. te raste gheADA cAlI zakatA nathI pagakeDI che. gheADAe TI'baDInI keDIthI tathA meDaparanI kreDIthI ane rANaparanI kAMDhA keDIethI caDI zake che. khIjI paracuraNu keDIe dhaNI che. paNa te vikarALa che. ghumalInA kuMDathI AbhApare javAnI eka keDI che. tathA laba DaeNDI che. te vINAyAne ugamaNe pahADethI cAle che. trIjI kaDI ratezvaranI che te vAgaDA khArI pAsethI cAle che. vAgaDA khArI pAsethI upara caDatAM DAbA hAtha upara eka khADIyAranI jhara che. tene upale kAMThe ArA pattharanA bAMdhela kilA Ave che. tyAM DheDhanI ceAkI rahetI tema kahevAya che. laMba keDIe AgaLa cAlatAM eka 'bAmara taLAvaDI' Ave che. te pAse eka meTA pattharanI kuMDI kAtarelI Ave che. te jagyAe pANInuM paraba hatuM tema kahevAya che. tyAMthI eka kIlezvaranI ane eka AbhaparAnI ema e keDIe phuTe che. AbhaparAnI keDIe cAlavuM vikaTa che. meTA patthA ane jhADA vacce kudIne javAya che. AgaLa gheADI pattharanI vaMDI Ave che te pachI meATA killA najare Ave che. te upara UMcuM jotAM tenA aMdara khIjo uMcA killA dekhAya che. killAnA pahele daravAjo dIllI daravAjAnI bAMdhaNI jevA che, aMdara keTalAeka khaDIyA che. tyAMthI jamaNAM hAthanI keDIe cAlatAM eka kacArIyuM taLAva Ave che. taLAva AgaLathI aMdara killAnI dIvAla Ave che. tenI ugamaNI bAjue kALubhAra taLAva che. A taLAva vAdheranA dhiMgANuA vakhate phADAvI nAkhela che. tyAMthI pAchAvaLI zIkharanI keDIe cAlatAM rAjAne rahevAnA mahela dheALA pattharanA bAMdhela che. pAse eka nAnuM taLAva che. jenA kinAre DeAkSaranA dhaNAM jhADA che. jyAM rAjya taraphathI ceAkI rahe che. tethI upara caDatAM AbhaparAne zIkhare eka zivAlaya che, jene krA killA che e devaLe ceAmAsAmAM besanArane vAdaLanA jhApaTAM dhumADA jevAM hAthamAM Ave che, tyAM eka kAThA che tenA AgaLa bhANajeThavAne besavAnI eka meTI chIpara che. kaMsArI taLAvathI eka keDI meAkhANe jAya che, tyAMthI Dhekhara AvatAM eka vIkIyAvAva' Ave che. jenA dasa matavAlA che te dhaNI majadyuta ane meATI che tyAMthI bhavanesara gAma Ave che. temAM bhavezvara mahAdevanuM devaLa che, tyAM eka bhoMyarU che. te gIranAranI taLeTImAMnA bhavezvaranA devaLa sudhI lAMbu che daMtakathA che. ke "prathama ahiM bhavezvara hatA te bheAyarAM vATe gIranAra gayA che" e bhavanesarathI cAlI pAchataraDI thai rANapara je sTeTanuM maDhAla gAma che tyAM javAya che tyAMnA pAdharamAM eka meTI jhara che temAM dheALA pattharanA Asare 50 jeTalAM judAM judAM bhAyarAM kAtarelA che te ghaNAM cAkakhAM che tenI AgaLanA bhoMyarAmAM lIMgezvara mahAdeva che te lIMgane e mANasa sAmasAmA khaca bhare tyAre hAtha mAMDa paheAMcI zake tevA gherAvA che tathA uMcAI paNa mAsathI vizeSa che te upara mAlaka nAmanA DuMgara che. e dhIMgezvarathI eka keDI carakalA DuMgaramAM jAya che. tyAM Tapakezvara mahAdeva eka bhekhaDamAM che, te upara pANI jhare che. (Tapake che) tyAMthI deDha gAu AgaLa eka sAMkaLA taLAva che te dhALA pattharanuM bAMdhela che tenI cAre bAju cAra derIo che. tyAMthI traNa gAu cAlatAM, eka jhara Ave che, jemAM sAta viDAe che. tenuM pANI sArUM che AsapAsa ghaNAM AMkhA che tyAMthI purva dizAmAM be gAu jatAM mIlezvara mahAdeva che. te pArabaMdara sTeTanI sarahadamAM che te jagyA prAcina che jyAre allAuddina devaLA tADatA ahiM AvyA tyAre ahiMthI
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 zrIyaduvaMzaprakAza. [tRtIyakhaMDa moTI nukazAnI pAmI mahA muzIbate pAcho pharyo hato. mahAdevanI jagyA pAse bIla nAmanuM eka gAma che. je gAma bAvAo kherAtamAM khAya che. tyAMthI traNa gAu uttaramAM dharaNasara nAmanuM taLAva che. kilezvara -upara kahelA baraDA DuMgara vacce kAlezvara mahAdevanuM devAlaya che. tyAMnA AsapAsanA khaMDIyaromAM cAMparAja vALAnuM kilezvara nAmanuM rAjadhAnInuM zahera hatuM. cAMparAja vALAne eka khubasurata kuMvarI hatI. tenA upara sulatAna phIrojazAha tughalakhane sue anvarakhAna urphe samasuddIna amIrakhAna mahIta thatAM tenI mAgaNI karI, cAMparAja vALAe te mAgaNI nahiM svIkAratAM te sube moTuM lazkara laI kilezvara upara caDI Avyo. tyAre cAMparAja vALAe pitAnI kuMvarIne dhArA tIrtha taLe kADhI (talavArathI mArI nAkhI) kesarIyAM karI 1000 gheDe svArothI subAno sAmano karyo. ane te bhayaMkara laDAine parINAme temAM kAma Avyo ane subo kilezvara toDI pADI, okhA tarapha gayo. tyAM dvArakAmAM paNa keTaluMka nukazAna karI svadeza gayo. tyArathI e kilezvara zahera khaMDIyera thayuM. mAtra mahAdevajInuM devAlaya bhutakALanI yAdI ApatuM jhADo ane velAo vacce daherAMnA tuTela pattharAo vagerenI khaMDIyara sthitI bhogavatuM hatuM. jAmanagaranA prakhyAta mama mahArAjA jAmasAhebazrI sara raNajItasiMhajI sAheba tyAM padhAratAM tene jIrNoddhAra karAvI, devAlayane eka apurva jevA lAyaka sthaLa banAvI nIcene zIlAlekha aMgrejImAM ArasamAM kotarAvI tenI bahAranI divAlamAM caDAvela che. jeno tarajumo nIce mujaba che : A kilezvara mahAdevanuM devAlaya cAra hajAra varSa agAu pAMDavoe bAMdhyuM hatuM. kAThIAvADa ane khAsa karIne ghumalInA rAjAo vakhate vakhata pharatA jatA hAI ne bIjAM ghiNAM junAM maMdIronI mAphaka A maMdIrane paNa bedarakArI ane musalamAnI luMTathI ghaNuM nukazAna sahana karavuM paDayuM che, aitihAsika prAcinatA ane jagyAnI pavitratAnA kAraNathI I. sa. 1913-14 vi. saMvata 1969-70mAM khudAviMda neka nAmadAra mahArAjAdhirAja jAmazrA raNajItasiMhajI bahAdure sTeTanA me. ejInIara sAheba phulacaMdabhAI DAhyAbhAInI dekharekha nIce A maMdIrano jIrNoddhAra karyo. te kAma kaMnTrAkaTara verA mahamada amIjInA hAyathI thayeluM che. A jIllAnA itihAsamAM briTIza rAjyanA rakSaNa taLe rajapUta rAjya kartAe vaiSNava ijaneranI dekharekha nIce ane vaLI musalamAna kenTrAkaTaranA hAthe A maMdirane saMpUrNa jIrNoddhAra thayo." upara mujaba e devAlayane jIrNoddhAra karAvI pharate vizALa bagIco ane vacce TekarI upara kheMgAra vilAsa pelesa' (baMgalo) baMdhAvI e prAcina sthaLane saMpUrNa jIrNoddhAra karyo che baMgalAnI bAjumAM eka vizALa vaDa che. te taLe pANuo naMkhAvI, veLu patharAvI, sAdI beThaka banAvI che. jyAM mahuma jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAheba vakhato vakhata bIrAjatA, te vakhate teozrI saMpUrNa AnaMdamAM praphulavadane rahetA. je sthaLe ghaDAo paNa na jaI zake tema ApaNe upara vAMcI gayA te vikaTa sthaLe moTaro khaTArAo vagere sahelAIthI jaI AvI zake tevI vAMka ghoMka ane caDatA utaratA DhaLAvavALI saDaka DuMgarAone kApI kilezvara roDa bAMge che. je musAphara punAthI paMcagInI thai
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3jI] jAmanagaranuM javAhIra. pA mahAbaLezvara gayA hoya te jAmanagarathI kalezrvara jAya teA tene tevAM dRzyA najare caDe, e sthaLa jovA janArane rastAmAM bhANavaDa, ghumalI, meADapara, (jene DuMgarI killA prakhyAta che) vagere sthaLeA jovAnA paNa lAbha maLe che. bhANavaDa--e tAlukAnuM mukhya gAma che vidyayamAna jAmazrInA pitAmaha phulajIbhAnA baMdhAvelA tyAM darabAragaDha che temAM 'mahumAi' (mAmA) devInuM sthAnaka che tenI AgaLa phulANI vaMzanI (vara kanyAnI) cheDA cheDI cheDavAmAM Ave che tathA tyAM kuvareAnA mALamuvALA utarAvAya che. nagarane daravAje DADAnI DerI' kahevAya che. tyAM kAkAbhAi nAmanA surApurAnuM sthAnaka che. bAjumAM bIjI e khAMbhIyA (pALIyA) che. temAMthI ekamAM jeThIjI ane sattaranA sekA mAtra eTaluMja cekakhuM vaMcAya che. hAlanuM bhANavaDa gAma che tyAM prAcina kALamAM ghumalI nA rAjA bhANavAnI 'bhANavADI' (bagIceA) hatI, tyAM te rAjA ghaNA vakhata rahetA. nadInuM nAma bhANavaDI che ane bhANanAtha mahAdevanuM tyAM zivAlaya che e bhANuvADInA rakSaNa mATe mAMgaDA vALA nAmane bhANajeThavAne bhANeja (jIbhanI mAnelI menaneA dikarA, dhAMtaravaDa gAmanA jAgIradAra) rahetA enA rUpa guNunI tArIpha Aleca DuMgaramAM AvelA pATaNa (pAtara)nI kastura urphe 'padmAvatI' nAmanI eka vaNIka kanyAe sAMbhaLavAthI te tenA upara meAhIta thatAM dararAja mAtAjIne dare jai, "mAMgaDAvALAM maLe" tevI yAcanA karatI. eka vakhata dhumalInuM dhaNu ugAvALA nAmanA kAThIe vALyuM. tenI vahAre mAMgaDA savAse| svArAthI caDayA. rastAmAM mAtAjInuM herU' AvatAM tene darzana karavAnuM niyama hAvAthI te devaLamAM gayA. tyAre te sthaLe padmAvatI (kastura) paNa ekAgra cittathI mAtAjI pAse mAgaNI karI rahI hatI ke "he jagata jananI! mAMgaDA vALA mArA pati thAya ane mane AvI maLe, teTalI kRpA karo" mAMgaDA vALA pAtAnuM nAma sAMbhaLatAMja melyA ke "huMja mAMgaDA vALA chuM." padmAvatIe IcchAvara varavA kahyu. paraMtu "huM gAyAnI vahAre jAuM chuM. te vaLatAM AvI tane paraNIza." tema kahI mAMgaDAvALA ugAvALA pAchaLa caDayA, celAvaDa nAmanA ujajaDa TIbAnA vaDanI vaDavAmAM peAtAne cATalA gucavAtAM dhADA rAMgamAMthI nIkaLI gayA. tyAM duzmanee AvI tenuM mAthuM kApI nAkhyuM, mAMgaDAvALAnuM dhaDa tenI pAchaLa paDI, ghaNAM mANasAne mAratuM kApatuM bhAvaDathI dakSiNe AvelA vaDa nIce AvyuM. tyAM tenA para kAie gaLIyala vastra nAkhatAM te tyAM paDayuM. paraMtu tenI vAsanA padmAvatI (kastura)mAM rahetAM te asadagatie jatAM te vaDamAM bhuta thai rahyo tyArathI te vaDa bhutavaDanA nAme oLakhAya che, hAlate sthaLe karyuM derI che. ane sAme navA vaDa che. tyAM eka kaNAkhetalAnI derI che, tenI rAkuDImAM meTA sarpa rahe che. bhAvaDa zaheranI kAi paNa kanyA sAsare jAya, tathA tene pahelA putra Ave * kASTha vArtAkArA gIramAM AvelI heraNu nadIne kinAre nareDa nAmanA gAme mAMgaDA vALA laDAimAM kAma AvyAMnuM kahe che. + e sane yAcavA tenA nAgamagA bAroTa tyAM panIyA kALa pahelAM AvyA hatA tema tyAMnA leAka kahe che.
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [vatIya khaMDa tyAre te bhutavaDe jaI khetalAnI derIe page lAgavAno prabaMdha hAla sudhI cAlu che. daMtakathA che. ke "te vaDataLe eka jAne utAro karyo. tyAre kanyAnA khoLAmAM eka sarSa AvI beThe. te kanyAe te sarSanI jamaNI AMkhamAMthI DAbhasULIyuM khuMceluM hatuM te kADhayuM tethI te sarpa prasanna thatAM mAgavA kahyuM, bAIe potAnI vaMzavelAnI AbAdI mAgI. tethI sarSe kahyuM ke tane te tema thaze teTaluM ja nahiM paraMtu ahi AvI mane je bAi pitAnA dIkarAne page lagADaze teno paNa vaMza vela abAda raheze tema kahI te adrazya thayo. tyArathI bhANavaDanA leke kanyAne tathA putrane tyAM page lagADe che. upara lakhelA bhutavaDa taLe padmAvatI urphe kasturane paraNavA jatA zeThIyAnI jAna rAtavAso rahI. te jAnamAM mAMgaDAne kAke arasI vALo mukhya hato te vaDamAM mAMgaDo bhata thaI raheto hovAthI. tenA kAkAne prathama svapnamAM ane pachI pratyakSa darzana daI pitAnI oLakhANa ApI, jAnamAM sAthe AvavA mAgaNI karI. tethI arasIe vaLatI vakhate mAMgaDAne atre (bhutavaDe) rokAI rahevAnI kabulAta karAvI sAthe AvavAnI rajA ApI, tyAra pachI mAMgaDe pitAnI bhUtanI mAyAvI vidAthI varanuM haraNa karyuM. jAnavALAonI vInavaNIthI ane arasIvALAnA kahevAthI varane pAcho raju karyo, paNa tene regISTa ane kadarUpe cahera raju karyo, tethI jAnavALA vimAsaNamAM paDayA. tyAra pachI AgaLa cAlatAM, mAMgaDAvALo khubasurata cahere ghaDesvAra thai jAna sAthe AvI maLatAM, varane badale tene paraNAvavAnI yojanA arasIe racI, lagna vidhimAM mAMgaDAvALo te kanyA sAthe pherA pharyo. ane jAnane vidAyagIrI maLyA pachI bhutavaDe AvI, mAMgaDAvALe jAnane rokI tenI baradAsa karI. pote zarata pramANe vaDalA upara rokaye. e vakhate tyAM teNe ghaNe vilApa karyo; ane padmAvatI (kastura)ne paNa mAMgaDAvALAnA viyogathI ghaNuM dIlagIrI unna thaI uparanI daMtakathAnI saghaLI ghaTanAnA duhAo ghaNAM saikaDAo vityA chatAM kaMThastha sAhitya rUpe jaLavAI rahyA che. e duhAo prAcina hei, pAThAMtara thavAthI dumeLA (meLa vinAnA) che. paNa te saghaLAM vAMcatAM upara aitihAsika ghaTanAnI barAbara saMkalanA thAya che. hAlAramAM mAMgaDAvALAnI vAta duhAo sAthe prasiddha hovAthI, maLelA duhAo atre ApavAmAM AvyA che. nAM vAtrAnA rUA. vahelA vaLajo vIra, vALI vera vALA taNuM / vATuM soLa sadhIra, jozu dujA dInanI // 1 // Ave rakhaDatI vAra, koi bhuMDe moDhe bhANanI / ekalIyo asavAra, mane mITe caDe naI mAMgaDo // 2 // Ave rakhaDatI vAra, eto bhuMDe moDhe bhumalI / ama Atama AdhAra, mITe caDe naI mAMgaDo // 3 // ruvo rovaNahAra, mana to mukI mokaLAM / kIse baMdhAvu pALa, mANIgara jAtAM mAMgaDI // 4 // . sauno suno saMsAra, heraNathI hAlI maLyo /
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 3g) jAmanagaranuM javAhIra, garavo thIyo gemAra, ame bALa kuMvArAM mAMgaDA // 5 // devaLa devIne ame, parathama pujA karI / tana manathI hu~ varI, mAtA samIpe mAMgaDA // 6 // ujaDa thAjo Aja, celAvaDa cAre dazuM / e satiyuno sarApa, vAlama tuM vasIsamAM // 7 // jAneM AvyA javAna, alabelA aLazI taNAM / / eja ghoDo eja adhAMNa, meM mITe bhALyo mAMgaDo // 8 // tuM jamyo hata kaMsAra, to mAjana tane mArata nhiN| teM camakAvyA sahakAra, bhItI upajAvI bhutaDA // 9 // bALeAtIyAnAM baLela, ToDAjhala TaLIyAM nahiM / / tarachoDI mAM mela, mane madhadarIyAmAM mAMgaDA / / 10 / / koi jhAlo ghoDArI vAgha, ame vavAruMe vaLagAya nAhaM / sUraja purajo sAkha, mArA gatanAM mAMDaNa mAMgaDA / / 11 / / ApA avaLI jAta, kAThInI meM jANela nAha / lopI kuLanI lAja, ame manamAM paraNela mAMgaDA / / 12 / / svapne na bhALela sukha, ameM nAnAthI moTA thayAM / daDavaDIyAM A duHkha, mAthe amane mAMgaDA // 13 // uMce saLagyo Ama, nIce dharatI nA dhaDA / olAvane e Aga, AvI dhAMtaravaDanA dhaNI // 14 // vaDalA tArI varALa, pAne pAne parajaLI / kyAM jaMpAvU jhALa, mane bhaDakA lAgyA bhutanA // 15 // DALe DALe huM pharuM, pAne pAne / duHkha / maratAM vALo mAMgaDA, mane svapne na maLe sukha // 16 // sau ruve saMsAra, sau saunAM svArathe / bhuta ruve meM kAra, locanI lohI jhare // 17 // ghoDAMne khaDa bAjaro, baLadane boLAM / khANa / je, vALI jamADe jAna, bhalazuM khAte bhutaDo / / 18 / / prItInAM pagaraNa, vahAlA o vasamAM paDyAM / vaDalA vazIkaraNa, masANa tAruM mAMgaDA // 19 // vahAlA thAzo bhuta, to ame bhutaDIyuM thai bhttkshu| karazuM sAthe tUta, ame malaka vivArI mAMgaDA // 20 // haDIANuM-e gAma kaMkAvatI nadIne kinAre che. kAzIvizvanAthanuM daherUM che. sulatAna alAudinakhIlajInA rAjya amalamAM alaphakhAne gujarAta upara caDAI karI tyAre te ahiM thaIne pasAra thayo hato. te vakhate e kAzIvizvanAthanA daherAmAMthI meTA
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 zrIyaduvaMzaprakAza dvitIyakhaMDa moTA bhamarAo nIkaLI bAdazAhI lazkarane DaMkhatAM teo paDaghama (meTAM nagArAM nebato) vagere tyAMja paDatAM melI nAzI gayA. e musalamAnoe bhAgatAM pahelAM tyAMnI vAvanuM pANI apavitra karI temAM gaMdhaka vagere nAkhI bagADyuM hatuM. tethI have te vAvanuM pANI keAI pItuM nathI. tyAMnI jamIna ghaNIja rasALa che, te viSe eka prAcina kahevata che ke:sortthmaaN supeDI, hAlAramAM haDIyAj / macchukAMThe morabI, kacchamAM karIyAj // uparanA pradezamAM te cAreya gAmonI jamIna phaLadrupatAne mATe prasiddha che haDIyANAnA khArAmAM bAvaLa ghaNAM sArA thAya che. te gAme brAhmaNonA ghara ghaNAM che. jAmanagarathI joDIyA sarIsa (meTara khaTArA) cAle che te rastAmAM haDIANa Ave che. AmaraNa-A gAma prathama dedA rajapUtonuM hatuM. temanI pAsethI jAmazrI rAvaLajIe 15mA saikAmAM hAtha karI tyAM gAdi sthApI. te pachI merU khavAsane te paragaNuM jAgIramAM maLyuM hatuM. hAla te Tane kabaje jeDIyA tAlukAnA peTA mAhala tarIke che. tyAM june darabAragaDha che. te gAme dAvalazApIranI daragAha hovAthI musalamAnonI jagAnuM meTuM sthaLa che. e pIra gujarAtanA mahamadabegaDAnA umarAva maleka mahamada kurezIne putra hatA. tenuM nAma maleka abadula latIpha hatuM te bAdazAha taraphathI AmaraNane kejadAra thaI Avyo hato. teNe AsapAsanA dedA rAjapUtone vaza karavAthI bAdazA mahamade tene dAvara ula-mulakane ilkAba Apyo hato. te zabdano apabhraMza dAvAne dAvala" the, tethI pAchaLathI dAvalazA nAma paDayuM vi. saM. 1565mAM dedA rAjapUtoe tene mArI nAkhyo. tene te sthaLe daphana karatAM te hAla dAvalazApIra' tarIke pujAya che. tyArathI tyAM kahevata cAlI ke "dAvalathI dedA bhalA paTIne kIdhA pIra bAlaMbhA:- gAmane pharato vizALa kIle che ane aMdara june darabAragaDha paNa suMdara che. gAmanA sImADA upara bINu nAmanI TekarI che. tyAM mIThA pANInuM jharaNuM che. tene leke "ghaNa kuI kahe che. daMta kathA che ke "jyAre jAhalane madada karavA junAgaDhane rA' neghaNa siMdha tarapha jato hato tyAre tenuM lazkara bAlaMbhAnA raNamAM AvatAM, tRSAtura thatAM rA' noMghaNe pitAnI ISTadevIne saMbhArI tyAM bhAluM mAratAM mIThuM pANI nIkaLyuM. tyArathI te noMdhaNu kuI kahevAya che. A gAme vi. saM. 1930mAM bhayaMkara vAvAjhoDAne traNa divasa tophAna thayuM hatuM, tyAre tyAM 45 iMca varasAda paDatAM, mAtra 24 ghare bacyAM hatAM ane bAkInA paDI gayAM hatAM. A gAme AjI nadI ghaNI dUra che, eka khaDakhaMbhAlIA gAmanI brahmakanyA tyAM sAsare hatI. te pANI bharI AvatAM thAkI jatAM "nadI bahuja dUra baLI che." tema bolI javAyuM. tethI tenI sAsue meNuM mAryuM ke "tAro bApa ghaNo zrImaMta che tene jaIne kahe ke te nadI TukaDI lAve." tethI te bAIe pIyara jai tenA pitA bhANadAsa paMDayA (khareDI samavAyanA audicya viprone kahyuM. jethI e bhANadAsa paMDayAe AjI nadImAMthI nahera (kenAla) vALI bAlaMbhAnA jhAMpA sudhI lAvI, dIkarInI sAsune kahevarAvyuM ke " kahe te tArA gharanA pANIArAmAM nadI lAvuM" pachI te bAInI sAsue mAphI
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3jI] jAmanagaranuM javAhIra. paNa mAgI temaja gAmanA leAkeAe paNa ceAmAsAmAM nadinA pANInuM pura gAmane nukazAna kare te hetuthI nahera tyAMja rAkhavA bhAdAsa paMDayAne vinaMtI karI, tethI te nahera gAmanA daravAjAM sudhI rAkhI je hAla mAjIda che. bAlAcaDI--e joDIyA tAlukAnA sarakalanuM gAma che. jAmanagarathI motra 14 mAIla dura che. tyAMsudhI pAkI saDaka ane TelIphAna che. rAjya taraphathI tyAM vizALa bagalAe ane agIcA che. arabI samudra te aMgalAnI divAla sAthe athaDAya che. tyAMnA jevI ThaMDI havA kApaNuM aMdaranI nathI. jethI jAmazrI gISma RtumAM kAyama tyAMja bIrAje che. kahevAya che ke prAcina kALamAM ahiM dvArakAnA yAdaveAnAM bALaka daTAtAM (temaja dahana kriyA thatI) tethI tenuM nAma bALA-khaDI (bALakAnI mazANu khaDI) paDayuM. tenuM apabhraMsa thatAM bAlAcaDI kahevAyuM e gAme krUratA nAnA nAnA DuMgarAo che. hajAreka varSathI darIe dhIme dhIme dakSi tarapha dhasI Ave che. pUrve ahiM durvAsA RSine! Azrama hatA. tyAM hAla dira pharI vaLyeA che. te sthaLe eka nAnA sarakhA cheAbaMdha pAkA oTA che, te para mahAdevanA asakhya lIga che, te jyAre bharatInuM pANI na hoya tyAre dekhAya che. bAlAcaDIthI eka mAIla dUranA Asare darI kinAre eka purAtanI bALezvara' mahAdevanuM dahera' che. tenA AgaLa pIpaLeA che. te mAkSa pIpaLA' kahevAya che tyAM dhaNA bharavADa rabArIe pujA karavA Ave che. dhaNA va pU` eka bharavADa gAyA cAratA hatA tenI eka gAye tyAM (jyAM mahAdeva pRthvimAM hatA tyAM) dUdha varSAvyu, te joi bharavADe tyAM khAdhyuM. khAtAM krAsa lIMgane vAgavAthI lehInI dhAra ca (hAla paNa te lIMga upara kAza lAgavAthI khADAnuM cinha che.) te vAtanI jANa gAmamAM thatAM tyAM daherU baMdhAvI sthApanA karI. hAla tyAM zrAvaNa vada 13-14 ane amAsanA dahADe merA meLA bharAya che. ane tyAM bALazrAddha paNa karavAmAM Ave che. gAmanI AgaLa eka nAjuka taLAva che te gAme kuvAra ghaNI thAya che. piMDArA (piDa-tAraka)--A sthaLa dhaNuMja prAcina che. ahi yAdaveAnA bhALakA geDI daDA ramavA AvatA tevI kathA mahAbhArata ane bhAgavatamAM che. pi'Da-tAraka kSetranI uttare kacchanA akhAtamAM dvArakAnA kinArA tarapha atyAre samudramAM nAnA nAnA aneka eTaDAM (TApu) AvelAM che. teTalA TApue hiMdusthAnanA darIA kAMThAnA kAi pazu bhAgamAM AvelA nathI. e badhA TApu asalI dvArakAnA jaLa pralayanA bhaya kara prasaMganA avazeSa hAvAnA purepurA purAvA che, dvArakA pANImAM muDI javAneA bhayaMkara prasa Mga anyA haze tyAre bhU-racanAmAM aneka pheraphAro thayA. haze, je jagyAe hAla rakhyu che. tyAM meATA darIe asalanA samayamAM hAya tevA sabhava che. eTale jaLa tyAM sthaLa ane sthaLa tyAM jaLa banyAnuM saMbhave che. pi DatAraka sthaLane prAcinakALamAM devapurI paNa kahetA. tyAM durvAsA, agasta, Adi ghaNAM RSienA AzrameA hatA. junuM piMDArA atyAranA piDArAthI e mAila uttaramAM hatuM. tyAM tAMbAnA kuMDa hatA te hAla adRzya thayA che. pAMDavA paNu mahAbhAratanI laDAi pachI. RSienA kahevAthI e kuMDamAM 108 leADhAnA piMDa tArI gayA hatA tevI purANamAM kathA che. ane tyAM pAMDavAe eka khIne kuMDa paNa baMdhAvyA hatA. tyAM zrukamAvata' nAmanI niMda che. junA piMDArA AgaLa eka taLAva che. tene AMbalIyA ke agastaRSinuM
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 zrIyazaprakAza. [tRtIya khaMDa taLAva che. kahevAmAM Ave che tyAM kapALalecana mahAdeva tathA mAtezvara mahAdeva ane brahmAjI vagerenA daherAo che. brahmAnA daherA AgaLa eka agnikuMDa che. tyAM brahmAe peAte yajJa karyAM hatA. te kuMDane hAla durvAsAnA kuMDa kahI eLakhAve che. e kuMDamAM lekA caitravaizAkhanA zukalapakSamAM zrAddha sarAvI piMDatAravA Ave che. tyAre tyAMnA gAra (gugaLI brAhmaNa) peAtAnA yajamAnane vAMsA thAbaDe eTale yajamAne mukelA piuMDa kuMDajaLamAM tare che, skaMdhapurASTramAMnA dvArikA mahAtmyamAM piMDa-tAraka tinA mahimAne 42me adhyAya vistAra purvaka vaSNu vela che. mAcharaDA--A gAma tAluke kAlAvaDanA saralamAM che. te gAmanI bAjumAM macharaDI nAmanA ujajaDa TI che. tyAM maghyendranAthanuM Azrama hatuM. te uparathI mAcharaDA nAma paDayuM saMbhave che. tyAM pazcima mukhanuM mahAdevanuM eka jarNa daherU che. gAmanI pAchaLa dikSaNu bAjunA bagIcAmAM kaptAna hema ane laTune na karavAmAM AvyA che. te sthaLe temanI kabara che. bagIcA tathA te kabaronI dekharekha rAkhavA mATe rAjya taraphathI eka mANusa tyAM kAyama rahe che. tee sAheba tyAM maraNa pAmyA te viSenI hakIkata nIce pramANe che. AkhAma'DaLanA vAghera devAmANeka, muLamANeka, jodhAmANeka, ane gomANeka, vagere cAreya bhAionI saradArI taLe vAgheranA keTalAeka kuTuMbe beTa dvArakAnI laDAi laDI baraDAmAM dhaNA vakhata rahI chevaTe mAcharaDA pAsenA phugAsIyA DuMgaramAM AvI bharAyA. te vakhate mubAraka nAmanA eka pahelavAna sIdI te vAdheza pAse rahetA leAkeA kahe che. ke te ghaNAja kadAvara ane majamuta hatA, jyAre sarakArI vArI vAghe; pAchaLa paDatI tyAre te peAtAnA mAlIka devAmANeka ane muLamANekane khabhe besADI bhAgatA temaja te zukanAvaLI (zukana zAstrI) paNa hatA. te pakSIonA khelavAM uparathI sArAM narasAM zukananA bheda samajI zakatA, vi. sa. 1924nA pASa mAsanI eka sAMje cAreya dizAethI Aja eDI thatAM, vAgherAnI TALIe kgAsIyA DuMgaranuM sthaLa cheADI, khIje DuMgara javA dhAryuM. te vakhate te sIdIe zukana joi, te sthaLa nahiM badalavA jaNAvyuM. paraMtu teone mRtyu kALa najIka AvelA hAvAthI teoe tenuM vacana nahiM mAnatAM te sthaLa cheADI mAcharaDAthI dakSiNamAM AvelI TAbarA nAmanI dhAra (hIlsa) ke je Asare 110 phITa uMcI che, tyAM gayA. tyAM pahoMcatAM cAreya dizAe phAjoe temane gherI lIdhA te pachI vAdherAe TAbarAnI TekarI para caDI meTA pattharAenA eDA bAMdhI, laDAyaka vAvaTA caDAvI gALIbAhAra zarU karyA. gavarnAmenTa pheAja sAthe gAyakavADanI jAmanagaranI junAgaDhanI ane porabaMdara rAjyanI phAjo sAmela hatI. A laDAimAM jAmanagaranI senAnA senAdhipatI saDeDAdaranA jADejAzrI jAlamasi'hujI bApu (ke je mahurrama jAmazrI raNujItasiMhujI sAhebanA pitAmaha thatA) hatA teoe te laDAimAM adbhuta parAkrama batAvI bahAravaTIAene tyAMthI nAsI jatA aTakAvI vijya meLaLyeA hateA vAdherenI dhAraNA laDAi karatI vakhate evI hatI ke jo rAtrI paDe teA tyAMthI nIkaLI javuM tethI dhIme dhIme avAjo karatAM hatA. jyAre sUryAsta thayA ane hajI aMdhArU thatuM hatuM. tevAmAM TekarI paranI vAgherAnI TALIne dArUnA jaththA saLagI uThayA (pacheDI pAtharI, mAthe
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3juM jAmanagaranuM javAhara. parka dArUne Dhagale karela hato ane temAMthI cAra mANasa baMduke bharI taiyAra karI vArA pharatI laDanArAone ApatA hatA te DhagalAmAM koI baMdukano saLagate lattAno kAgaLa uDI temAM paDatAM te saLagI uThayo) sarakArI phojanA amaladAroe e parIsthitI pIchAnI ekadama upara caDavA halle karyo. vAgheranI baMduka dArU vinAnI khAlI hovAthI aMgreja phaja nirbhaya paNe upara caDI gaI ane tyAM bheTa bheTA thatAM taravAronI bhayaMkara laDAI cAlI. vAghero sohajarone kApavA lAgyA te viSe hAlAramAM kahevata che ke "soranI karI zeraDI vAghera, bharaDe vADa" e pramANe baMne pakSanA ghaNu yoddhAo kapAyA pachI kastAna heba sAhebe AgaLa vadhI, vAgheronA mukhI devAmANekane mAyo. e khabara muLu mANekane thatAM, teNe pitAnA bhaThamAM be nALa (TA) vALe tamaMce bharelo sIlIka hato te laI kaptAna hebarTa para phera karI tene mArI pitAnA bhAInuM vaira lIdhuM. pAchaLathI kaptAna lacane e jANuM thatAM. teNe AvIne muLamANekane mAryo. vAgherenA e baMne mukhI paDatAM, keTalAka kapAI muvA, ane bAkInA bhAgI gayA. laDAI zAMta thatAM kaptAna laTuca ghaDethI utarI mazAlanA ajavALe raNakSetra tapAsavA lAgyo te tapAsatAM tapAsatAM muLamANekanI lAza AgaLa AvI nIce namI tene tAkIne jevA jatAM, AMkhamAM jIva rAkhI paDelA muLu mANeke pitAne mAranArane pArakhI hAthamAM rahelI joTAnI pIstolano bAkI rahelo eka avAja tenA upara karatAM, laheMca sAheba paNa tyAM maraNa pAmyA. banne taraphanA agresarevAM tyAM maraNa thatAM. laDAI baMdha paDI, savAre lAzanI valle karI lazkare sai saune sthaLe gayA. e laDAI vALI TekarI para Asare 50 phITa uMco eka raNathaMbha ubho karavAmAM Avyo che. jenI purva bAjunA pAyApara cAra kaTa lAMbo ane aDhI phUTa pahoLo Arasano zilA lekha che jenI nakala atre ApavAmAM Avela che, "A rasthaMbha kAThIAvADanA rAjasthAna taraphathI tA. 29 DiseMbara sane 1867nA : roja laDAI thaI tenI yAdagIrI rahevA sArU ubho karavAmAM Avyo che. te divase malIke muajhImanI sattaramI kALI palaTaNanA mejara je. eca. renDala sAhebanI saradArI taLenI sarakArI pheja A TekarI upara badamAsa vAghera lekanI ToLI tenA nAmAMkita mukhI okhAnA devAmANekanA hAtha nIce hatI. tenA upara bahAdurIthI hale karI e ToLInA ghaNuM kharA lekeno nAza karyo. A TekarI upara sAhasika hale karavAmAM kAThIAvADanA trIjA pilITIkala AsIsTanTa kaptAna eca. TI. hebaTa sAheba tene mathALe maraNa tulya jakhamI thaI paDayA. tyAM eka bahAdUra ane dhairyavAna zuravIra saradAra paDayo, kaptAna sI. bI. laTaca sAheba AsIsTaMTa piolITIkala ejanTa sAheba mesuphanA bhAI jevA tathA ghaNAM divasanA sebatI ane dasta, laDAImAMthI thoDA jIvatA rahelA badamAsa lake bAgela tene pI letAM paDayA. nibhaya paNe tathA nivRtAthI pote ekalAja bahAdurIthI jai matane zaraNa thayA. A baMne sAheba temanI hayAtimAM priyakara tathA khuzabakhta hatA. tema motamAM paNa A hA eka bIjAthI judA paDayA nahiM. mejara je. eca. renDela sAheba pitAnA lekene dhIraja tathA , hiMmatathI je pattharanI ethe harAmakheree Azaro lIdhela tyAM thaine laI jatAM baMdukanI
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza vatIyakhaMDa goLIthI mAthAmAM bhAre jakhamI thayA, paNa teo sAheba tathA temanI sAthenA kAThIAvADanA pilITIkala ejanTa karnala Dabalyu. Dabalyu anDarasana sAhebe, mahArANI sAhebanA muMbaI khAtAnA pahelA bhAlAvALA rasAlAnA kepTana eca. Dabalyu. herIsa sAheba eTalAja amaladAre brITIza sarakAranA A vakhata hAjara hatA. teo A nAmAMkti laDAInI guvA devA sukharUpa bacyA che. sadarahu ToLImAM 26 badamAsa hatA temAMthI aMdhArAne laI phakata che AsAmI bhAgI bacyA, ane temane mukhI de mANeka bIjA leke sAthe mAryo gayo. briTIza sarakAranI phaji pakI nIce lakhelA AsAmIonuM mAna bhareluM mRtyu thayuM. svAra sakhArAma mere cothI 95 pahelo rasAla, svAra nArAyaNa khaDe trIjI 8 5 pahele rasAle, svAra mAhamada usamAna trIjI 5 pahele rasAle svAra raghubarasiMha. trIjI Tapa pahelo rasAle, sipAI sAhebadIna bhAIlIyA pAMcamI Ta5, 17mI kALI palaTananA sipAI bahAdUra jamAdAra ziyada alavIne hukama nIcenI phIlDara (tAlukadArI) sIrabaMdI paikI nIce lakhyA loko mAryA gayA :- daphedAra gaMgAsiga mAnagara, nAyaka madatakhAna. sipAI sarakhAna, sipAI maherAmabakSa, sipAI hAmada jAmasAhebanI sirabaMdIne, paramezvara mahimA Ape- uparanI laDAInA ghaNuM kAvyo ane duhAo che, jemAM nIcene duho prasiddha che. duhA-nArIyu nita raMDAya, narane raMDApo nahiM / (ur) ao kALo , mArA gAtAM guruve ? rAsaDAomAM--"okhejA vAghera koDInAra luMTIne jAya" "devubhAce muLamANekane na chaDIyAM talavAra" vagere rAsaDAo jyAre rAvaNahaththAmAM hAlAranA jogIDAo gAya che. tyAre e vAgheranA yuddhane tamAma itihAsa sAMbhaLanAra samakSa mutamAna khaDe thAya che. Aje e laDAIne 66 varSa thavA AvyAM che, te paNa mAcharaDAnI AsapAsanA leke e vIragAthAne prema purvaka gAI rahyA che. huM jyAre (ItihAsa kartA) e sthaLa jovA gayo tyAre mAcharaDAnA cerAmAM eka vRddha kSatriya putre mane uparanI sarva hakikata kahI saMbhaLAvI hatI. te laDAi vakhate teonI uMmara paMdara varSanI hatI tema teo kahetA hatA. e sthaLa jevA ghaNAM yuropiana mImAne jAmanagara Ave tyAre tyAM Ave che, uparanI laDAi prasaMge sAdaranA jADejAthI jAlamasiMhajI sAhebe adabhuta parAkrama batAvyuM hatuM teTaluM ja nahiM, paraMtu jyAre e vAghero prathama baraDA DuMgaramAM hatA tyAre teozrIne tyAM temane bheTa thatAM vAgherone khuba haMphAvyA hatA. e prasaMganuM teozrInA vIrarasanuM eka kAvya che te sAdaranI hakIkatamAM teo nAmadArazrInA saMbaMdhanuM hoI, temAM ApeluM che. e vAgherenA vaMzajo hAla okhAmaMDaLamAM che. tenAM muLa purUSa mANeka nAme rajapUta hato, jethI teonI oDakha "mANeka TharI. pAchaLithI kaI purUSa musalamAnI gharma svIkAratAM teo musalamAna thayA. . saDodara- A gAma lAlapara tAlukAnA sarakalanuM che. (7) jAmazrI rAyasiMhajInA nAnA kumArazrI phalajIbhAne bhANavaDa paragaNuM maLyuM, te enuM (kulA vaMzanuM) e gAma che. sAdara gAma eka uMcI TekarI upara che. tyAM prAcina darabAragaDha ane kile che, A
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3jI] jAmanagaranuM javAhIra. pa vIraMbhumi kAThiyAvADanA vIra zreSTa jAyazrI raNamalajI (bIjA) ane jADejAzrI prajAlamasiMhajI ene temanA kuLadIpaka kumArazrI jIvaNasiMhujI sAheba tathA kumArazrI umedasiMhajI phe rAyasihajI sAheba (jene jAmazrI vibhAjIe prathama dattaka lIdhA hatA te) tathA ApaNA prajApriya mahu+ma mahArAjA jAmazrI sara raNajItasi'hujI, jI, sI, esa, Ai, jI, zrI, i, sAheba ane vidyamAna mahArAjAzrI jAmazrI digvijayasiMhajI sAheba bahAdUra temaja gaMgA svarUpa mAthI pratApakuMvarA sAheba vagere ugna bhAgyazALI yazasvI vyakitaAnI janmabhumi che. phulezvara mahAdeva ke je kulANI vaMzajonA ISTadeva che. te A gAmanIja sarahadamAM che. jADejAzrI jAlamasiMhajI sAhebane kharaDAmAM AvelA AbhaparAnI TAMka upara prakhyAta vAghera deveAmANeka, muLamANeka, jodhAmANeka ane gajomANeka vagere jyAre bahAravaTe nIkaLyA tyAre teonA prathama bheTA thayA hatA. te vakhate teozrIne temanA sAthe e vigraha puratuM arasparasa elavAnuM thayela evA bhAvanuM vIrarasathI bharapura eka kAvya racAyeluM je maLI AvatAM atre ApavAmAM Avela cheH-- aa jADejAthI jAlamasiMhajI ane vAgheronA--yuddha vananuM jhamALa kAvya pra sarasata guNapatta samarije, nita prata lIjeM nAma // ArAdhuM UmIyApati, aMtara A jAma // rAvIneM ! dAkhI // cAhIyeM // gAdIye // // aMtara ATuM koTI sudhAraNa mo para karajo mANeka bhaDa jAma, radAmadhya kAma, dino dina mhera, sadA ema macharALa, jhamALeM eka dIvasa reNa traTharaco, jaMgamaco jAmakuMvara mANaka jaru, laDIA do laDIA do rAjANa, khatrIvaTa vaDIe vaDIo vIrake, laDavA racoyo jaMga, bhujAbaLa aLamaMga, navaru mattu jAlama aLadonuM . jamarANa // rAjANa // khAgasuM // hAvuM || mupatI // napatI rA daLa vAdaLa bhupata daLAM, aNakaLa phoja abhaMga // gaDhapatie nara gherIA, AThe jaNa aNabhaMga // x jADejAzrI jAlamasi'hajI sAhebane jIvasRsi'hajI ane umedasaMhajI nAmanA khe kumAre| hatA. temAM nAnA kumArazrI umerdAsajI ne jAmazrI vibhAjIe dataka lai temanuM nAma rAyasiMhajI pADayuM. paraMtu teozrI nAnI uMmaramAM deva thatAM, kumArazrI jIvaNasi'jInA bIjA kumArazrI jAmazrI raNajItasiMhuja sAhebane dataka lIdhA hatA. te hakikata prathama khaDamAM savistAra AvI gai che.
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [tIya 3 AThe jaNa aNabhaMga, onADI uThIA / lAMdhaNIA . laMkALa, sAduLA chuTI // baLavaMta bole bola, ke Adara Apasu // maradAM lesuM mAra, ghoDAMrI DAbasu // 3 // (bhA kyana) paTAdhara mANeka bhaDa, bhaDa mANeka bhopALa // bhuro kedI na bhALIo, lAMghaNIo laMkALa / / lAMghaNIo laMkALa, ke kesara kehaDo // sAduLo saramoDa, ke jADeja jehaDo / / khedho mAre khera, kuMbhA thaLa kApasuM / / suNa jADeja sujANa, ke Adara ApasuM // 4 // (sasi kyana) Aja dharAnaha ugaro, jodhA tega sujANa // suNa devA sAcI kahuM. jAlama huM jadarANa // jAlama hU~ jadarANa, vihaMDaNa verIA / / aNabhaMga jeha onADa, te siMha chaMcheDIA / bradamhAre baLavaMta, dharAsara dhoDIA / / aNa maLIA muja Aja, (soM)o kema choddiiaa||5|| (bhA kyana) bhaDa AthaDela bhomIAM, suNa jADeja sujANa // huM devaDa zAduLa hara, jorAvara jamarANa // jorAvara jamarANa, samasera na choDI // abaDo lAje Aja, (jo) dokara joDIdhe / / khAge macavI khela, lohAM baLa laDakheM // sAtrava kerAM zIza, ke tegeM toDakheM // 6 // ( masi payana) kahe baLa kINa bidha kare, socahu thAharI soDa / madyajhara phaujAM mAharI, mANeka hu saramoDa / / mANeka huM saramoDa, ke jAlama jANavo / daLu ghoDArI DAba, rato zaka ANavo // lahuM pakaDI laMkALa, pavaMgAM puramAM // aphaLAvu nara Aja, ghoDAMrI ghaluramAM // 7 // (mANe payana ) jADA bhaDa tuja jANIo, jorAvara jhujhAra / /
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___25 3g] jAmanagaranuM javAhara. DAre jo mANaka Dare, to bhomana jhIle bhaar|| bhoma na jhIle bhAra, zuke jaLa sAyarA / / varase nava varasAda, vAye dhara vAyarA // nAno jANI .. nAga,, siMhAM nava cheDIe / / kaDavAM phaLa kuLavaMta, vaDA nava veDIe // 8 // ..... " ( rAmasi payana ) mukuM nahIM mATI thIe, cakhahuseM cakhacoLa / / kSatrIvaTa hu~ to kharo, rAkhu tu sara roLa // rAkhu tu sara roLa, jADo kahe jANaje / sohaDAM hudo zaka, eto mana ANaje // hu~ jAlama jadarANa, bhujA baLa bhALazAM / / eNi bhoma ahaMkAra, ke Aja utArazAM // 9 // (bhA 1yana) mavajhara bhaDa mANaka taNA, dIThA kesara duutth.|| jagamadha kenI janunIe, sera na khAMdhI suTha // sera na khAdhI suMTha, caDhaye koNa veDase // dITho nahIM darIyANa, sahoDAM soLaseM / / bhUjA baLa bhopALa, ke Adara Apasu // ADA Ave Aja, te karamaLa kApasu // 10 // (avi kyana) aNabhaMga kesara AphaLA, bhaDadonu bhopALa // malla akhADA maDIA, DADhALA. DamarALa / / DADhALA DamarALa, ke thApa kuMbhAthaLA / / DhAhaNa doya saMdhIra, mado mada meMgaLA // lo jhaDa maca lalakAra, jhaDo jhaDa jhATake / / sohaDa sAduLa siMha. aLAM sara ATake // 11 // kesarIA doU AkhaDe, dharamacIA * dhuphAMNa // vaLe zakata vahemaDa meM. ghara harIAM dhIdhAMNa / / ghara harIAM dhIMdhAMNa, ke paLa chaTa pohavA / / apachara hethaTa Aja, jhakuMbI johavA / / cosaTha kroDa, zakata, ke hurAM harakhIyAM // parIAM su paramANake, suMdara - sarakhIyAM / / 12 / /
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. titIkhaMDa dharA dhar3ake meghaseM, bhoma na jhIle bhAra // kaDake pITha koraMbharI, daza thaDake dIgapALa / / dasa thaDake dIgapALa, ke zezA zaLakIA / dhara macIo dhaMdhakAra, sohaDAM chalakIA / / arIA khAge Aja, phe phAgaNa phulIA / pAvasa vIja pramANa, grahara dhadhu'bIA // 13 // jhaLaLaLa sAMgu jhaLahaLe, khaLaLaLa rattarI khALa / / bhaLaLaLa bhAlAM bhaDahathAM, kaLaLa vaheM karamALa / kaLaLa vahe karamALa, ke mANeka maMDIA // jAma taNAM ghara jeha, so keDa na chaMDIA // raNavaTa bhoma rasALa, macedo meMgaLA / / haTe nako DaharAMNa, DaNa ke dovaLA // 14 // bhAratha racIo bhupatI, raNa jaMga macIo rANa // vAje sohaDa vIrahaka, gahake sIdhu gANa // gahake sIdhu gANa, bajaDa hatha baDakIA / aLa dhruje asamAMNa, koraMbhA kaDakIA / / mANaka bhaDa macharALa, dhIMgA ara DhAMhaNAM // kara vIjaLa karamALa, verI sara vAhaNAM // 15 // (bhA kyana) muchAM hAtha nAMkhI, maDada, kaha devaDa kaLamANa // lakhapAlaNa vaLa lAjamAM, hose thArI hANa // hose thArI hANa, ke lAju lAgase / "mANaka dhIAMmAra", (ema) kavi mukhkaavse|| jAma taNo ghara jeha, abhaMga bhaDa ekhI / (paNa) raNacaDateM rAjoNa, dhaNI nava lekhI // 16 // ( masi payana ) jADo raMga devejaru, bhaDa bahu mANaka bhUpa / / tuM vaMko kSatrI tIlaka, rAjadra kaLnu rupa / / rAjendra kaLarnu rupa, daNI sara dekhIo // bAdara kesarI bAgha, luhAM baLa lekhIo / / aNabhaMga joyo Aja, prathI sara pArakho / devaDa bhaDatuM duTha, samovaDa sArakho // 17 //
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3jI] jAmanagaranuM javAhIra. ( avi vanyana ) jAlama jaMga jIte jaru, ke devaDa rAjeMdra khelI raMgasu, pArakhIo pArakhIo raNamadha do samaratha dahI paramANa, ke khAgeM rAjANa, ke raMgasu sabAsa, kahI raMga bhInA rajapUta, laDavA kaLa bhaDa donuM jItA bhalA, bhAratha vaMkA bhUpa // raMga mANaka raNajItaNA, tema raMga jADA kaLa rupa // raMga jADA rupa, ke bhUpa jugame bAjata jItta, vAjIMtra motI thoLa maMgAi, ke vIra raNa jhagaDo x raNachoDa, jhamALeM bhajADIA // vajADIA || vadhAvIA || nara pharakyA paNIaM deza A jhagaDArI devaDa jAlama saMvata ogaNIsa vIsa zubha, raNa jhagaDo rAjANa // mANeka devA malakamA, nara pharakA nIzAMNa // bhaDAi rA // nIzAMNa, bhUpa vIdeza, guNI jhamALa, ke doi, bhaDAM jaza kaLabhANa // paramAMNa // khelIo // relIo // kahAvajo // lAvajoM // 18 // raNavaTa gAvI ||19|| gAi rA // ruparI // bhUparI ||20|| 63 bhaDa bApuzrI jAlamasiMhjI sAheba vi. sa'. 1926mAM jyAre dhrAMgadhre hatA tyAre te tAbAnA gAma meje saramaraDAnA mArU cAraNu dAjIbhAine kherAtI gIrAsa pAMca sAMtIneA dhrAMgadhrA sTeTamAM japta hatA. tethI e kiva dAjIbhAie jAlubhA sAhebanA 21 duhA racyA je hAla cAraNAmAM vIsInA duhAonA nAme prasiddha che. jAlamasihajI sAhebe yogya InAma ApyuM, teTaluMja nahi kahI te cAraNane pAMca sAMtIne gIrAsa japtImAMthI kavine pA udAra rAjavIe anya rAjyamAM paNa jAmazrI rAvaLajInI peThe cAraNane madada karI akSaya kitI meLavI hatI. je duhAe nIce mujaba cheH-- edulAe sAMbhaLI jADejAzrI paraMtu dhrAMgadhrA rAjasAhebane apAvyA, evIrIte vIzceSTa jAlamasihajI sAhebanA vIsInA duhAo:-- ( DIMgaNI bhASA ) ekAM arahara Akhave ekAM daza ugAra / vAruM de eka vAra jIvA dorI jAlamA // 1 avarAM ke kauMdhA ame thara abhe kara thApa / abhIyA nakhatara Apa jalamo tu je jAlama ||2 x A jhamALa kAvya kaMDArAnA rahIza bhArATa che, te amAne tenA vazajo AgaLathI hasta lekhIta pratamAMthI maLela che. rahyuMche|Da (vahI vaMcA bhATe) racelu
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. vitIyakhaMDa bahu karamI rAdhu taNA bahu ve bhaDa prasIMga, dhanaMtara baMdhava dhIMga, jeThI, bhAvo jaalmo||3 caMta rAkhata cAraNa calu bhAMgaNa catrahI bheda, vadIe cotho veda to jANa paNe jaalmaa||4 prAMcALu dIyo cho pavaMga paMcavadha proMcALa, Akhe paMca AMTALa raMgato raadhvlraaut||5 cha varaNa zaraNa choDavA dIo cho bhalapa DANa, jANo cho vadha jANa jahanI vaatujaalmaa| sata jaga to pAhe sadA satavrata sADIsoLa, maNIyAM satrasala moDa jaharotrAyala jAlamA odu dhIrajake AThame paicavI AThe pora, ThAvo kaviyAM Thora raMgato rAdhavala raaut|| navanadha topAMse vadhu navahI neDA nAtha, hete nakaLaka hAtha de jAcaNane jaalmaa||9 dasarA nata ruDI dazA daza vALI dAtAra, dazoMdI darabAra to jaha gayo jAlamA // 10 agIAre bhalapa cahatA Akhe prema agIAra, agIAre aNavAra to jaha gayo jaalmaa|| UjaLa mukha bAre araka moju bAre mAsa, bagazAke bIrahAsa de jAcaNane jaalmaa|12 tIrahe rAdhu sataNa nava vrata tere nAma, jote rAvaLa jAma jarura amara jaalmaa|13 ratanAgara caude ratana zAMtela caude sAra, daza co ve datAra jaha tovALo jAlamA14 paMdara rajavaTa dhru prAkramI panarAMkaviyAM pALa, paNa rAkhavA proMcALa janamyo tuje jaalmaa| soLA oLa kIyA savaLa rAjI soLAMrAma, kIyA savaLAM kAma jagabhala te je jAlamA satarA DhuMDhasa rAdhu sataNa paTAdhara zatru pachADa, zatru na caDe simADa jANe tune jaalmaa|| vakhANe *navadu varaNa parahada aThadu pAra, i Ayudha bamaNa aDhAra jagahara bAMdhasa jAlamA saMvata ogaNIza ne chavIsazubha gAyo gaNa sAra, i agaNita AdhAra de jAcaNane jAlamA visottara kIrata vadAM vIsa varasa vadha jANa, tovisI 'darju" vakhANa to jahagAyo jAlamA tegeM je rAdhu taNAM jabarAne kIdhA jera, rA vaza kIdhA vAghera teM jorALA jAlamA bApuzrI jAlamasiMhajI sAheba jayAre kAlAvaDano darabAragaDha bAMdhI tyAM nivAsa karyo, tyAre kAlAvaDanA rahIza kavi bhImajIbhAI ratanuMne, ratanuM cAraNa hoI pitAnA gharanA cAraNa che. tema mAnI pitA pAse yogya sanmAnapurvaka rAkhatA eTaluM ja nahi paNa te kavine potAnI sAthe parIcaya thayo tyArathI temanA kuTuMbanuM bharaNa poSaNa pote ja karyuM hatuM. jethI te kavine anya rAjavInI yAcanA karavA jarUra paDI na hatI te nIcenA kAvyathI spa2 grya ch:"kavi bhImajIbhAI" ratanuM kRta jADejA zrI jAlamasiMhajInA guNa varNananuM kAvya. gIta-badIjeM 1caMdanaM guNa, 2AkakA caMdanaM bane / bhraMga kITa saMgahu~se, bhaMgahI bhaNAya / maNI jADAdhaNI Aja, rAdhuhu~ko naMda bheTe / pAthu ke dAlIdra, jADA nAthase palAya // 1 // jala navadu=aDhAra x 18thI bamaNa= chatrIsa prakAranA Ayuddha 1 caMdana guNathI AkaDAnuM paNa caMdana thAya. 2 bhamarInAM saMgathI IyaLa bhamarI thAya
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranuM javAhIra. bhayaMkara kALa so to, meghahI3 vRSTI bhAje // nadha. paNaM 4zaMbhunAtha rIjJe, nave aLAMpe aTaMko aiso, rAdhuhuMko hetu ke dAlIdra, jADA prakaraNa 3] nAtha doTe koTakuM pheTe arAM cheTe naMda Dare // samAya // dekhate sAduLo siMha, manameM sUrya6 ugate jema, tImIraM bhupati bhujALo, bhIma rAdhuhu ko naMda meTe // jAlameza jAve, tenAM dALIdaraM jAya // 3 // mahA take jore pAya | meTe // harAya || 2 || gajendra bApuzrI zavasiMhajI saheba (mahurrama jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAhebanA janaka pitA, ane vidyamAna jAmazrInA pitAmaha) eka vIratAnIja mu` hatA temaneA kaTA caherA, bharAvAdAra dADhI, lAla AMkheA, ane vizALa bhujAo vagere jotAMja game tevA sAmenA purUSa taratara khAi jatA. teo| baMdukanuM nizAna ghaNIja uttama rIte pADatA. kAyama teozrI astra zastrathI sajja rahetA. teonI baMdukanA varNananuM eka kAvya kavi bhImajIbhAi ratanuMnuM banAvela atre ApavAmAM Avela che;-- aa baMduka varNana gIta // uthApe, coTeM arI daLAM resa deve // pADe, jaMge macADe dhukaMga // reve, verI bheTe arAM kALameTe // jIvaNeza, bIrAje tuphaMga // 1 // maMtra, caDhelI kaMcanaM pakkI // hIre, motIyAM pravALa // paDhelI bIrANa maDhelI mANaka vegeM de gayaMdAM DhALI, sataM jAlameza vALI || nihALI betALa bhALI. jADA hathAM nALa // 2 // kRpa DhAhaNI gayaMdAM mahA. dhAhaNI isarI trIsarI netra, kahIjeM tanuheM jvALakA ke nAM, beTI haiM kALakA taNI // bIrAje nAgaNI. jIbaNezarI baMdhu // 3 // arIdAM jage // acuka // 3 varasAdanI vRSTIthI bhayaCkara duSkALa bhAge che. 4 mahAdeva rIjhavAthI nava nIthI pamAya che. 5 kaisarI siMhune joine madeAnmata hAthI DarI bhAge che, huM su`nA ugavAthI aMdhArUM nAza pAme che. tevIja rIte kavi bhImajI kahe che ke yadukuLamaNI, pRthvI upara aMTa ke, lAMbI bhujAvALA rAdhubhAnA sukumArane jo kAi kavi yAce teA tenAM upara pramANe sarva duridra nAza pAme che.
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [tRtIya khaDa raMgaparanA masta kavi bANIdAse paNa bApuzrI jIvaNasihujInI vIratAnA varNananuM eka kavita banAvela che. je nIce mujaba che: zrI jIvaNasihajI sAhebanu adhArohaNa kavita pharaka jAta kolu kamaThoNa, phanI phanIMda ke !! siMha dvIpa DarakajAta, dharaka jAta sabateM // kuMbhImada karaka jAta, tharaka jAta kATa killA / / thamI, savArI vajhana // saje, kamara zamasera jora // duzmanakI, kharaka jAta jabateM // jadurAna, hemarapeM caDhe va | hovata, bariyAna prAna tayate' zANA araka jAluko jorU ratha jIvana trAsamAna jAta naMda siMha upara pramANe vIrazreSTha jADejAzrI jAlamasihujI ane teezrInA sukumArazrI jIvaNusi'hajI sAhebanA dhaNAM kirtI kAvyA anya kaviee paNa manAvelA che. e vIrabhUmi sAdarathI samANA kempa ane phulezvara mahAdeva najIka che. ane jAmanagarathI tyAM sudhI pAkI saDaka bAMdhelI che. mAMjarIyAno jharrukhaDe kAlAvaDa--e tAlukAnuM mukhya zahera che. vikramanA agIAramAM saikAmAM kALA mAMjarIyA nAmanA kAThIe te vasAveluM che ane tenI kuLadevI zitaLAmAtAnuM tyAM sthAnaka che. e gAma pumAM kALAvaDI nadI ane pazcime dheALAvaDI nadI jene uttara dizAe saMgama thAya che tenI vacce vaseluM che. dheALAvaDI nadInA pazcima kinAre astara gAmanA khaDerA che, temAM te kALA kAThI rahetA hatA, tene eka rAtre zitaLAmAtAe svapnamAM AvI kahyuM ke "huM dheALAvaDI nadInA trIveNI (dhALAvaDI, phalaku ane kapurI, e traNanA) saMgame pragaTa thaI chu, tenI nizAnImAM tyAM eka traNa pAMdaDAM vALA vaDanA rApa haze. huM tArA upara prasanna hyuM. te| mArI tyAM sthApanA karaje.' kALA kAThIe nizAnI pramANe hakikata satya mAnI the|Du kheAdatAM. mAtAjInA LAMe maLatAM, tyAM mAtAjInI sthApanA karI nAnuM maMdIra caNuAvyuM. tyAra pachI te devInI kRpAe AsapAsanA mulka kabaje karI kALA kAThIe sAta ceAvIzI khAMdhI, peAtAnA nAmaparathI kALAvaDa zahera vasAvI tyAM peAtAnI rAjya gAdi sthApI. kALAvaDI nadIne pu` kinAre kALezvara (kalyANezvara) mahAdevanI sthApanA karI, te devAlaya pazcima ddAranuM hAi, purAtanI kALanI sAkSI a patuM hAla meAjIdda che, kALAvaDInA pazcima kinAre kALA kAThInAM darabAragaDhanA khaDIyA jovAmAM Ave che tyAM temanA mahelane paDachAyA, kALAvaDI nadinA jaLanA vahenamAM ( pravAhamAM ) paDatA. te viSenA prAcina duhA che ke;-- jhajhu mahela, vete jJajavAtuM re meja, jAjAvadIpa jArIo !!
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3ju]. jAmanagaranuM javAhara A mAMjarIyA kuTuMbamAM kALAvaDanI gAdi lagabhaga pAMceka saikA cAlI tyAra pachI chellA devAyata mAMjarIyA pAsethI jAmazrI rAvaLae kALAvaDa jItI lIdhuM te hakikata prathama khaMDamAM AvI gaI che. A gAmane pharato kille jAmazrI raNamalajI bIjAe baMdhAve zarU karela te jAmazrI vibhAjI (bIjAe vi. saM. 1914mAM pure karAvyo. te kilA viSe duho che ke - daza koThA cha bArIo, be daravAjA joya // pAdara moTI zitaLA, te kAlAvaDa hoya // 1 // kilAne dasa koThA che, be daravAjA ( nagarano ane muLIlAno ) che. che bArIo (khatrInI, rAnI, khATakInI, paMDIyAnI. kuMbhAranI, ane suraja bArI) che. kALAvaDa e zitaLAnuM kALAvaDanA nAmathI hiMdusthAnamAM prasiddha che. vikramanA aDhAranA saikAmAM te kAlAvaDa zitaLAnuM maTI naTanu kALAvaDa kahevAta, paNa mAtAjIe tema thavA nahiM detAM pitAnuM nAma kAyama rAkhyuM. te ghaTanA nIce pramANe banI hatI. jAmazrI raNamalajI (bIjA) pAse naTa vidyAmAM mahA kuzaLa eka naTa kuTuMbe AvI mAgaNI karI ke "amo akAza mArgo uDI ghAreleja sthaLe utarI zakIe tevA gagana vihArI chIe" jAmIe te ramata jovA IcchA batAvatAM naToe evI zarata karI ke "je gAme amo uDIne utarIe, te gAma ane bakSisa ApavuM" jAmazrIe te vAta kabula karatAM, naTo anukuLa divase lAkhoTA keDAnA UMcA makAnanI Toca parathI uDo. temAM traNa puraSo (naTo) potAnA bAhu para moTI geMDAnI DhAle bAMdhI tenA para jADI pacheDIonA havA bharAya tevA gabarAo banAvI jAmazrInI mahorachApa vALI cIThThIo (A leke je gAma uDatAM utare te gAma tene bakSisa Apela che. tema tyAMnA paTele jANavuM tevI matalabanI kasuM bAMdhI, akAza mArgo uDayA hatA. te jovA jAmazrI kAThA upara kacerI bharI bIrAjyA, ane uDanArAonI tapAsa rAkhavA pAchaLa gheDesvArone deDAvyA. hajArenI mAnava medanInI daSTi maryAdAthI te traNeya yuvAne AkAza mArge adrazya thayA. temane eka naTa je uDavAmAM ghaNo kuzaLa hato te kALAvaDa utaravAnuM manamAM ghArI gagana vihAra karavA lAge, bIjo naTa jAma-khaMbhALIyA utaravAnuM manamAM ghArI uDo, tyAre trIje naTa jAmanagarathI mAtra cAra mAIla upara AvelAM ThebA gAme sahIsalAmata utaryo. teNe gAmanA paTelane ciThThI ApI teTalAMmAM jAmanagarathI svAre paNa AvI paheo ane zarata mujaba te gAma tene bakSisa maLatAM, hAla paNa te gAma "naTanA ThebA e nAmathI prasiddha che, khaMbhALIyA janAra naTanI jAmanagarathI dasa bAra gAunI majala kApatAM eka bAhunI banAvaTI pAMkha tuTI paDI. tethI * lagabhaga eka varSa pahelAM ja (hAla jema eroplena uDe che tema) te naTe jAte svadezI sAdhatothI AkAza mAge 30 mAIla uDI zakyA. te uparanA dAkhalAthI mojuda che te lokone jo yogya uttejana hoya to te aMgakasaratanA uDatA khelADIone te vidyA vArasAmAMja maLatI hovAthI koI ajaba kAma karI batAve te niHzaMsaya che.
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ta zrIyaduzaprakAza. [tRtIyakhaDa te pRthvipara paDatAM tyAMja maraNa pAmyA. tyAre trIjo naTa jAmanagarathI lagabhaga paMdara gAu uDI kAlAvaDa zitaLAmAtAnA devAlayanI siddI lAinamAM AvatAM, nadi eLa gyA pahelA pazcima kinArA para tenI banne pAMkhA kudaratI rIte tuTI jatA tyAM paDI maraNa pAmyA. tethI hajI lAkA kahe che ke naTanuM kAlAvaDa kahevAta tema dhArI mAtAjIe tene gAmamAM AvatA aTakAvI zitaLAnuM kAlAvaDa' kahevAnuM kAyama rAkhyu. hAla te naTanI samAdhi dheALAvaDI niMda ane kapurIyA veAkaLAnA saMgama taTe mAtAjInA devaLathI dakSiNe jAmanagara javAnA rastA uparaja jIrNa sthitImAM meAjuda che. kAlAvaDa e yAtrAnuM sthaLa che. taLapadamAM zitaLAmAtA. pUrve praTakezvara mahAdeva, pazcime surApurA, uttare ganIpIra tathA dANIdhAra, ane dakSiNe satimAtA, vagere babbe traNa traNa gAunA aMdara e aitihAsika prAcina sthaLeA AvelAM che. je pAMceya sthaLAnI hakikata atre ApavAmAM AvelI che, (1) zitaLA mAtA--kALA kAThInA vakhatamAM tenI sthApanA thayela che. mAtAjInu kaLuM che. tenI banne bAju peAtAnI cha baheneA ane eka bhAI che. jenA nAmeA ane naivedya nIce mujaba cheH - (nAmeA) orI, achabaDA, tAvalI, dhAsaNI, nUrakhIkhI. khasa-kharajI, ane ratavelIyA nAmanA bhAi che. tene naivedyamAM anukrame caDAvavAmAM dharAvavAmAM) Ave che. zitaLAmAtAne abhakSya (mAMsa madIrA Adi) naivedya khapatuM nathI, jene zitaLA nikaLela hAya, te mAtAjI samakSa AvI sAkara, gALa, khajura, tAMjaLIyo, ane rUpIA vagerethI xnAlAya che. te teonA pujArIe laI jAya che. mAtAjInA, rAjagara brAhmaNa atIta bAvA ane navA phakIra ema traNe pujArI che. teonA ekeka mAsanA vArA hoya che ane te daramiyAna je mAnatA Ave te temane maLe che. tee dareka ekeka copaDA rAkhe che, temAM jAtrAe AvanAre zuM zuM mAnatA caDAvI, vagere matalamanI teAMdha karAvI nIce temanI sahI le che. tee AvanAranI uttama sarabharA kare che. mAtAjInA devAlayane krUratA jAmazrI vibhAe eraDA badhAvI ApyA che. temaja eka nAjIka baMgalA che. tyAM jAtrALuo AvI utare che. tyAMnI uttama havA, nadIe, bAre mAsa vhetuM svaccha pANI vagere AvanAra yAtrALuone ghaNAMja khuzI kare che. e vizALa vaDanA purUSAttama ghATa upara dhaNAM leAkeA vizrAMti le che, dheALAvaDI nadInA jaLane akhUTa pravAha 'chappana' jevA bhayaMkara duSkALamAM paNa aMdha thayA nathI. e x jAmazrI raNamalajI, jAmazrI jazAjI, jAmazrI sara, raNujItasiMhajI sAheba ane nAmadAra nAnAbAzrI pratApa kuMvaraSA sAheba, vagerete zALA nIkaLela heAvAthI, zitaLAmAtAjI samakSa teALAyA hatAM, tathA mArakhI DhAMkeArazrI sara vAdhajI, dhroLa kArazrInA kumArasAhe, gavarIdaDa tAlukAnA yuvarAjazrI bhavAnasiMhajI, lodhIkA tAlukadArazrI muLavAjI sAheba vagere mAtAjI AgaLa teALAyA che. dhaNAM kAThI darabAre| ane mubai sudhInA ghaNAM zrImaMta vanA lAkA mAnatAe Ave che. bhAgyeja kAi hADA yAtrALu vinA khAlI jate| haze.
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3ju. jAmanagaranuM javAhara. nadIne pUrva kinAre atIta bAvA rAmagarajIno maDha ane bAnavA phakIra zarIphanaalI zAhane takIo AvelA che. mAtAjInA traNa pujArIo ane temAM paNa eka musalamAna phakIra kema pujArI thayo? tevI zaMkA sahu vAcakane saheje thAya tethI te zaMkA dUra karavA tenI hakIkata nIce pramANe ApavAmAM Ave che: bAramA saikAmAM jyAre allAudina hiMdunA devAlayo teDato. pADato, kAlAvaDa Avyo tyAre teNe gAmanI aMdaranA cha jena devAlayo ane zivAlayo toDI pADI, zitaLAmAtAnuM maMdIra toDavA jatAM sAMja paDI jatAM, te kAma bIjA divasa upara mulatavI rAkhyuM. zitaLAmAtA mAMjarIA kAThInI kuLadevI hevAthI prathama temanI pujA rAjagora brAhmaNo karatAM. paraMtu keTalAka varSo pachI te brAhmaNe paNa videza gayA; tethI atIta bAvA rAjagIrIjI ke je phakakaDa hatA, te tathA temane ziSya vaga pujA karato. teone khabara maLI ke "savAre bAdazAha mAtAjInuM daheruM teDaze" tethI temane potanA ananya mitra zarIphana alIzAha nAmanA bAnavA phakIra ke jeo malaMga (brahmacArI) hatA temane takIe jaI saghaLI hakIkta kahI saMbhaLAvI. te sAMbhaLyA pachI sAMIbAvA bAdazAha pAse gayA. ane duvA khera karI. bAdazAhe sAMIno olIyA svarUpa tejasvI cahero jotAMja, sAMine vacana mAgavA kahyuM. te vakhate sAMIe "zitaLAnuM daherUM na toDavAnuM bAdazAha pAse mAgyuM. bAdazAha gusse thayo. ane sAMine bIjuM kAMI, gAma gIrAsa, paise Take vagere mAgavA kahyuM. paNa sAMIe temAMnuM kAMI jotuM nathI tevuM kahetAM bAdazAha gusse thayo. tethI sAMIe pitAnA Asana para AvI rAmagarajI bAvAjIne eka kArI ThIkarAnI ThIba lAvavA kahI gheLAvaDI nadIne kinAre nAhI jApa japavA lAgyA. rAmagIrajI ThIba lAvatAM teNe (sAMie) temAM pitAnuM tapobaLa (ane brahmacaryane prabhAva) melI, te ThIba mAtAjInA phaLApara DhAMkI AvavA sucavyuM. bAvAjIe te pramANe karyuM. sAMIe pitAnI dhUNIe AvI AkhI rAtrI jApa japavAmAM gujArI. savAre bAdazAhe pitAnA lazkarane zitaLAnI deherI toDI pADIne pitAne AvI maLavAnuM kahyuM. ane pote khaMDherA gAma tarapha kuca karI gayA. pAchaLathI sainiko AsapAsa derInI zodha karavA lAgyA. paNa sAMinA tapobaLe ke najarabaMdhIno evo prabhAva jaNAvyo ke teonI daSTie derI caDI ja nahiM. gAmanA leke derI dekhatA hovAthI Azcarya pAmavA lAgyA. chevaTe lazkara nadIthI dura pazcimamAM AvelI eka satinI daherI che tyAM AvI pahoMcyuM. ane te daherIne zitaLAnI daherI mAnI tenuM zikhara teDI pADayuM ane pALo kApI nIce nAkhI dIdhe. ( hAla te daherI teja sthitImAM charNa ubhI che ) ane lazkara bAdazAhane jaI maLyuM, teonA gayA pachI sAMinA kahevA pramANe bAvAjIe te ThIba lai lIdhI, e pramANe te derIne bacAva sAMInA pratApe thatAM, temaja bAvAjI ane sAMI mitra hovAthI, sAMInA ziSyone rAjIkhuzIthI mAtAjInI AvakamAM bhAga Apo. A pramANe bane majamuM ghaNAM varSa vahIvaTa cAlyA pachI, junA pujArI rAjagara brAhmaNanA vaMzajo AvatAM, teoe potAno haka sAbIta karI pujAmAM bhAga lIdhe. jethI hAlamAM traNeya pujArIo dvArA pramANe mAtAjInI pujA kare che. phakIranA vArAmAM eka brAhmaNane mAtAjInI pujA karavA ane mAnatA caDAvavA te leke rAkhe che. phakIro jAte pujA karatA
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza tvatIya khaMDa nathI, paNa pitAne hisso le che. hAla atIta bAvA pujArIonA ATha kuTuMbe eka mAsamAM pujA kare che. phakIremAM traNa kuTuMba ane rAjagara brAhmaNanuM ekaja ghara che. ghaNAM varSo thayAM te phakIro ane bAvAo gharabArI (gRhastha) che. gaMgAjI rakha- zvetAMbarI (jene loko ghoLIyA pUja kahe che) te gAMgajI rakha nAmanA gorajInI ahiMnA upAzrayamAM gAdi che. teo maMtra taMga, jotiSa, vaidaka Adi aneka sAhityamAM nipuNa hatA. teoe aDhAramA saikAmAM kAlAvaDanA lekene ghaNAM camatkAre batAvyA hatA. je jenArAo hajI kaIka hayAta che. sthaLa saMkecane laIne tenAM draSTAMta atre ApyAM nathI teo eka sArA lahIyA paNa hatA. jemanAM hastalekhita pustake temanAM ziSya vargamAM jovAmAM Ave che. pitAnA upAzrayanI divAla upara pAkI zAhIthI lakhelA akSara saika thayAM chatAM, hajI tevAja che kAlAvaDa tAbAnA pIpara gAmanA corAmAM nija maMdIranA bAraNAMnI jamaNI bAjunI thAMbhalI para chAjalI nIce teoe nIcenI hakIkata duhA sAthe lakhI che. | o saM che jala zazI parabata machI, haraNAM reMTa pharaMta // calo sakhI uNa dezaDe, jIhAM patthara vAgha crNt||1|| Ane aratha kare te amAro parama mitru che. lakhI ruSI khImajI vidyamAna gAMgajIjInI gharama AziSa che. saMta sAdhavameM jeha, sAdhu vAMce tene amArI vaMdanA che. zAM. 1888nA caitra vada 12 bhRgo atraja AvyA hatA tyAre lakhyuM che. AvA guDhArtha vALAM kAvyo tathA citra kAvyane teo pAse puSkaLa saMgraha hato. teoe 100 varSanuM paMcAMga joSIone upayogI thAya tevuM lakhyuM hatuM temaja nADIvaidya tarIke paNa kuzaLa heI, te viSe paNa ghaNuM lakhyuM che. temanA tAMtrIka ane maMtra baLAnI vAta je lakhavAmAM Ave te atyAra sudharela varga te juhuja (haMbaga) mAne, temaja sthaLa saMkecane lIdhe paNa lakhI nathI. eka saike vityA chatAM. hajI te mahA purUSane kAlAvaDanI prajA visarI nathI dhoLAvaDI nadinA pazcima kinAre zitaLAmAtAnA maMdIrathI uttaramAM teozrInA samAdhi sthAnanI nAjuka derI che. ganI pIra-vArA lekAnA aneka kuTuMbo kAlAvaDamAM ganI pIra sAhebanI salAme dezAvaramAMthI Ave che. kAlAvaDathI mAtra pAMca mAIla para AvelA muvIlA gAme te pIranI daragAha che. jyAM nAmadAra moTA mullAM sarakAra paNa sAme Ave che. ghaNAM saikAo pahelAM ganIala nAmanA vahorA kAlAvaDathI mAla kharIdI AsapAsanA gAmaDAomAM saraiyAne ghadho. karatI teo akhaMDa bALa brahmacArI hatA. juThuM bolatA nahiM anIti ke aNahakanuM letA nahiM kharIdelo mAla bahuja De naphe laI vecI potAnuM gujarAna calAvatA, nimAjane vakhata cukatA nahi. te elIyA eka vakhata kAlAvaDathI muLIle jatAM rastAmAM eka sIMdarIne 1 TukaDe maLe te laI teNe potAnA kothaLAne moDhe bAMdhI, muLIlAmAM jaI thoDe ghaNo mAla
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3jI] jAmanagaranu javAhIra. 1 vecyA, te gAmamAM eka kuMbhAraNane jIbhanI mAnelI mena karelI hAvAthI teo potAnA utArA kAyama tyAM rAkhatA, te divase peAtAne kAthaLe! te bAinA gharamAM khIlI para TAMgI te niMda kinAre nimAja paDavA gayA. pAchaLathI akasmAta te kuMbhAraNanA dharane agni lAgatAM, te ghara baLI gayuM. jyAre ganImalajI tyAM AvyA tyAre kuMbhAraNu tene kahevA lAgI ke "bhAI mArA dharanI mAthe tamArA kAthaLA paNa baLI gayA haze" ganIalajI kahe "ena jevI khudAnI marajI gAmanA loko jyAre te dhara elAvI mAla cAlate saMbhALavA lAgyA, tyAre ganIalajI prAthaLeA mAthe rAkhathI kharaDAelA mahisalAmata nIkaLye, mAtra tenAM meADhA upara bAMdhelI sIMdarI baLI gayelI hatI. tethI teo melyA ke te sIMdarI mArI hakanI kamAinI na hatI, mane rastAmAMthI maLI hatI, mATe te baLavIja joie uparanA banAva pachI te naika vALA ane ImAnI purUSane leAkeA elIyA tarIke mAnavA lAgyA. te pachI keTaleka varSe eka bhayakara duSkALamAM kAi cera lakAe kAthaLAmAMthI sArI rakama malaze ema mAnI tene suzIlA, pAse mArI nAkhyA. je jagyAe hAla teozrInI daragAha che. je sthaLa 'ganIpIranA' nAme oLakhAya che. meDIe, dhazALAo ane ku vagere tyAM suMdara rIte bAMdhavAmAM Avela che. dara varSe teonA mAnamAM melTA urasa thAya che. tyAre dUra dezAvarAnA zrImaMta tyAM Ave che. vidyamAna nAmadAra mullAM sarakAra saiyadanA vamaulAnA tAhIra saiphuddIna sAhema paNa ganIpIra sAhebanI sAme padhAryA hatA. vaDArA leAkAnuM mAruM jAtrAnuM sthaLa che. tyAM tenI dhaNI mAnatAo paNa cAle che. tyAM janArA laikA jAma-thaLI sTezanathI meTaramAM kAlAvaDa AvI tyAMthI ganIpIra jAya che. dANIdhAra--e jagyA ganIpIrathI lagabhaga eka gAunA aMtare dakSiNamAM che. tyAM nAnIdhAra che. agAunA vakhatamAM dANI lekA tyAM rahetA ane jAtrALuo pAsethI dANu letA, tethI tenuM nAma *dANIdhAra paDayuM. tyAM hAla nAthajInI jagyA che. mArgo bAvAe temAM rahe che, vi. sa, 1634mAM muLIlA gAme rahetA nAthajI cahuANu nAmanA gurjara rajapute te jagyA bAMdhI che. tuI rAmA pyArArAma nAmanA khAkhI bAvAe jyAre gIranAra taraphathI krUratA karatA muLIlA AvelA tyAre teee nAthajIne updeza ApI ziSya banAvI gurUmaMtra ApyA hatA. te pahelAMnI daMta kathA che ke "nAthajI sAdhu purUSone (giranArathI dvArakAM jatAM tirthaM vAsIone) jamADatA hatA. eka vakhata tee khI`khuTa thatAM, sAra pradezanA krAi eka kheDutanA khaLAnI joDa cArI lAvI tene vecIne sAdhu lokone jamADavA vicAra karyAM. paraMtu jyAre te te baLado sAthe dANIdhAranI TekarI upara AvyA, tyAre prabhAta thatAM khaLAne tyAM bAMdhI pote nitya karma karavA lAgyA. baLadane mAlIka sarakArI mANase sAthe pAchaLa pAchaLa tyAM ANye. tyAre nAthajI ekAgra citte dhyAnamAM kheDA hatA. mAlIke peAtAnA khaLA eLakhI che(DavA jatAM jAbAvA (jAtruDA) raMgatA baLado turataja sapheda thai gayA. tethI te baLada pAtAnA nahiM jaNAtAM te pAchA gayA, tyArathI nAthajIe te dhaMdhA cheADI * kAi leAkA ' zravaNe mAtA pitA pAsethI A jagyAe dANu mAgyuM hatuM ' paNa kahe che. ' tema
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 zrIyaduvaMzaprakAza. [vatIyakhaMDa te sthaLa camatkArI jANI. tyAM jagyA bAMdhI nivAsa karyo. muLIlAnA AMbAmAM gaMgArAma nAmane eka preta raheno hato. tene suIrAma tathA pyArArAma jyAre muLIlA AvyA tyAre junAgaDha laI gayelA. keTalAka varSo nAthajI junAgaDha gayA tyAre te gaMgArAmane pitA sAthe lAvI dANIdhAramAM vasAvyo hAla gaMgArAmano dhuNo jagyAthI pUrvamAM che ane tyAM hanumAnajI padharAvyA che. te gaMgArAma mAraphata nAthajIe keTalAMeka paramArthika kAmo karAvyAM hatAM, keTalAeka camatkAra jaNAvI, vi saM. 169nA zrAvaNa vada 4 somavAre nAthajIe xbhAra jaNAo sAthe dANIdhAramAM samAdhi lIdhI. hAla tyAM teonI samAdhi sthAne bAra nAnI derI che, temAM nAthajInI moTI derImAM tenA caraNArvinda che. tyAM sAMje Arati dhupa vagere thAya che. keTalAeka bAvAo te jagyAmAM nAthajInI Tela (sevA) karavA mATe AvI rahe che ane Asa pAsanA gAmaDAomAM kAvaDa pheravI roTalA mAgI lAvI jene khape tene tenuM sadAvrata Ape che. tene nAthajIne TukaDo kahevAmAM Ave che. AsapAsanA ghaNA gAmomAM tenuM mAruM mAthuM che ane kAThivADamAM vasatAM gurjara rajapUtonA ghara upara tene amuka tyAM mahaMta rahe che, teonA taraphathI te kara ugharAvAya che, te jagyAnA mahaMta gharabArI ( gRhasthAzramI ) nahiM hovAthI temanI gAdie temaNe nakakI karelA ziSya gAdie Ave che. uparanI banne jagyAo (ganI pIra ane dANIdhAra) hiMdu musalamAnanA tirthonI kAlAvaDathI dakSiNe che. satimAtAo -kAlAvaDathI pAMca cha mAIla uttare satiyA nAmanuM nAnuM gAmaDuM che. tyAM agAu cAraNone neza hato. tyAM navarAtrInA samayamAM rAtre strIo garabA gAtI hatI. te strIonA ToLAmAM eka ghavAelI rojhaDI AvI paDI pAchaLa keTalAka yuvAno hatA, teoe rojhaDI mAravA humale karyo. te vakhate cAraNa strIoe teone aTakAvyA paNa teo nahi mAnatAM, rojhaDIne pharIthI mastaka upara tIra mAryuM. (kaI vArtAkAra kahe che. ke koi devI te rojhaDI rUpe navarAtrImAM vicaratAM hatA.) tethI tenuM maskata tIra lAgavAnI sAthe ja tyAMthI uDI samudra kinAre paDayuM. hAla rejhI baMdara para rojhImAtAnA nAme tene meDI (mastaka) pujAya che. te vakhate garabA letI sAta vIsuM ne sAta (147) strIo te devI rojhaDI pAchaLa sati thaI te uparathI te gAmanuM nAma satiyA paDayuM. hAla tyAM satimAtAne sthAne keTalIeka khAMbhIo che. ane pharatu bAvaLa, khIjaDA, lIMbaDA vagere jhADanuM moTuM jhuMDa che. te jhADe sukAya gayA pachI paNa gAma leke tenuM baLataNa culAmAM boLatA nathI. AsapAsanA lake te sthaLe mAnatAe Ave che. vi. saM. 1975mAM InphalyuenjhA je bhayaMkara riga kAThiyAvADanA gAmaDe gAmaDe ane ghera ghera pahoMcyo hato paraMtu te roga A satiyA gAme dekhAyo na hato. gAmane pAdara maTI nadi che. gAmamAM borIcA jAtinA thoDAka gharo che. 4 nAthajI, gurUbhAi magnIrAma, gaDhavI nAraNadAsa, gaDhavInA mAtuzrI bhImAbAI sAdhu hAthIrAma, sAdhu goviMdarAma, sAkarasanadAsa, sIkezavadAsa sA0 gaMgAdAsa, sA. pitAMbaradAsa, sA. puraNadAsa, e agIAranI derI dANadhAramAM che. ane motIrAma nAmanA nAthajInA kutarAnI samAta dANIdhArathI aradhA gAu upara AvelI che.
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3] jAmanagaranu javAhIra. 73 prakaTezvara mahAdeva--A jagyA purAtanI kALanI che. ane te kAlAvaDathI pAMca mAila pUrNAMmAM che. jyAM mahAdevanuM nAnuM lIMga devAlayamAM jai, sAta pagathIAM nIce utaryA pachI Ave che. te viSe evI kathA che ke eka kaNabI kanyAne zivanA darzona karI jamavAnuM vrata hatuM te sAsare jatAM rastAmAM zimAMga ane vaDAlA vacce di kinAre tenA sasarAe gADuM cheDI tyAM bhAtuM jamavA taiyArI karI, paNa vahue mahAdevajInA darzana karyA pachIja jamavAnuM kahetAM tenA sasarAe, hAla jyAM mahAdevanI jagyA che tyAM agAu khAkharAnuM vana hatuM, te sthaLe teNe eka mATIne lATake udhe! vALI mAthe jaLa reDI gheADAM phula caDAvI AsapAnI jagyA sAk karI. pachI tyAM mahAdeva hAvAnuM kahI vahune darzana karavA teDI lAvyA. te kazukhI kanyAe te kRttima madevanA bhAva pUrvaka darzana karI bhAtuM khAdhuM. cAlatI vakhate tenA sAsarAe udhA vArelA leATakA upara gADAnuM paiDuM calAvatAM, vahune saMmeAdhI kahyuM ke "jo A tArA mahAdeva me'tA laTakA upeA vALyA hatA," paraMtu gADAnA vajanathI te leATakA nahi phuTatAM te " lIga rUpe thai jatAM, temAMthI lAhInI zeDa nIsarI.'" tyAre te gADAthI nIce utaryAM ane pAdhaDI utArI page lAgyA te mahAdeva svayaMbhu pragaTa thatAM tenuM 'prakaTezvara' nAma paDayuM. Aje paNa te mahAdevanA lIMga para traNa AMgaLa paheALA gADAnA paiDAnA cIlA jevA AkAra thai rahyo che. pAchaLathI tyAM dahera caNAtAM hAla te jagyA dhaNI raLIyAmaNI dekhAya che. kAlAvaDanA prakhyAta joSI jaTAzakara purUSAttama davenA vaDIle| tyAM jai sanyasta OM e zIsAMga gAmamAM mANukI jAtanI gheADIe hatI. temaja kAThIAvADamAM paNa uttama jAtInI kAThIAvADI gheADIe lakhyA gAme hatIH-- DhasAmAM mANukI ane vAMgaLI, gaDhaDAmAM camaraDhALa, bhADalAmAM mala, ane paTTI, ceoTIlAmAM cAMgI, pALIyAdamAM haraNa, bhaDalImAM tAjaNa, jasadguNamAM reDI ane bhutaDI, jetapuramAM jabAda, bhImeArAmAM kesara, mAraNu ane AkhaDIAla, muLI, mevAsAmAM erI, cuDAmAM bArelI, geAsalamAM jhulamALa, muLI tAe sAmAsaramAM rezama, dhaMdhukA tAe agadAmAM vAMdarI, pATaDI tAme kheravAmAM lAkhI, gAMDaLanA daDavAmAM lAza, khAkharAmAM Dhela, meANIyAmAM hIrALa, haLavadamAM rAmapAsA, lIMbaDImAM lAla, bhAvanagara tAe guMdarANAmAM manI, lakhataramAM zIMgALA, te dhAdhalapuramAM lakhamI, hAla te jAtanI gheDIe svAminArAyaNunA (gaDhaDA, muLI vagerenA) madIrAmAM che tathA kAThIvADanAM anya sthaLAmAM paNa che. tyAM + e joSInA pu o bhAbhA dave bhAvanagara tAme zaheramAM rahetA hatA. te vi.saM. 1663mAM dvArakAnI yAtrAe jatAM rastAmAM khaDakhaMbhArIyA gAme rAtavAse| rahyA, bhANadAsa paMDayA zrImaMta hatA. te tyAM mahAna yajJa karAvatI, vakhate brahmaNAne varUNImAM varAvI, kuMDa racanAranI vidhI karAvatA hatA. tevAmAM te joSI bhAbheAdave jai caDayAM ane kuMDanI bhumi jotAMja kahyu ke "A kuMDanI taLe uMTanA kharaDAnuM hADakuM che" tethI te yajamAne tyAM khAdAvI joyu te hADakuM nIkaLyuM tethI bhAbheAdavenA hAtheja teNe te yajJa karAbyA. bhAbhAdavene saMpUrNa yajJa vidhI vhAtre hAvAthI, mATe matro bhaNI (pustakanI madada
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [vatIya khaMDa samAdhi letA teonA samAdhi sthAne daherAMnI bAjumAM che. dara varSe zrAvaNa vada 8 ne tyAM meLo bharAya che. ane AsapAsanA leke mAnatAthe paNa ghaNuM Ave che. | surApurA-kALAvaDathI pazcime be traNa mAIlanA Asare brahmakSatrImAnA AsarA oDakanA tyAM surApurA deva che. jene te lake bhAbhA' kahe che. e vIra puruSanuM nAma jeThe bhAbhe hatuM. teo talavAra bAMdhatA, tethI kAlAvaDanI AjubAju rahenArA girAzIAo kahetA ke "A khatrI zuM talavAra bAMdhI jANe eka samaye jeThAbhAbho pitAnA putranA lagna prasaMge dIkarIne teDavA khaMDherA raste jatA hatA. te vakhate keTalAeka gIrAzIoe talavAra bAbata upara pramANe meNuM mAryuM. te sAMbhaLI jeThAbhAbhAe kahyuM ke "bhAI bAMdhe tenI talavAra nahi, paNa mAre tenI talavAra" e javAbathI te gIrAzIyAe uzkerAyA ane laDAInI mAgaNI karI. jeThAbhAbhAe te kabulI, paraMtu dIkarIne teDavA jauM chuM, te amuka dahADe huM vaLatAM ahiM AvIza tyAre tame hAjara rahejo thoDe dahADe te dikarI sAthe pAcho vaLatAM pitAnI dIkarIne haripara nAmanA gAmanI dhAra: uparathI kAlAvaDa batAvI tene kAlAvaDa pahoMcI javA kahyuM ane pote tyAM rokAI rahevA viSe saghaLI vAta jaNAvI. tethI te vIra purUSanI vIra kanyAe ApeluM vacana pALavA javAnI pitAne rajA ApI pote kAlAvaDa gayA. jeThAbhAbho Aje avazya Avaze tevuM mAnI, bAra rajapUto astra zastrathI sajaja thaI laDavA caDI AvyA. kALAvaDa ane haripara vacce teono bheTo thatAM, jeThAbhAbhAe akakane pitAnA sAme laDavA AvavAnuM jaNAvI, laDAI zarU karI. te laDAImAM eka pachI eka ema sAta puruSone kApI nAkhyA. tyAre bAkInA pAMca ghAyuM ke "AvI rIte laDavAmAM te ApaNe pAMceya jaNAM, kAma AvI jaizuM, tethI teoe dharma yuddha nahiM karatAM, pAMceye ekI sAthe temanA upara dhasAro karyo. te dArUNu yuddhamAM teomAMnA be jaNAne kApI nAkhI jeThAbhAbho tyAM kAma AvyA. hAla te raNa sthaLe jeThAbhAbhAnI khAMbhI (pALI) oTA upara che. AsarA ekanA brahmakSatrIo tyAM varSamAM aneka vakhata mAnatAe Ave che. jaMgalamAM jAnavaro cAratA rabArI bharavADa ke akasmAta prasaMge jAnavarone caratAM melI, gAmamAM jAya athavA to tyAM keAI suI jAya te vakhate potAnA jAnavaro keinA khetaramAM na jAya to eka zrIphaLa jeThAbhAbhAne vadheravAnI mAnatAo le che. ane temanI zraddhA pramANe teo nirbhaya paNe jaMgalamAM jAnavarone reDhAM melI jAya che. koI bharavADa rabArI, jyAre pitAnI vinA) yajJa karAvyo, tethI bhANadAsa paMDayAe bhAbhAdane dakSiNamAM pitAnI putrI ApI. te kanyAthI bhAbhAdavene yAdata nAmano putra thayo. e vAtanI khabara kAlAvaDanA naMdavANuM gRhastha devajI velajInA vaDIlene thatAM, teNe bhAbhAdane sanmAnathI teDAvI, pitAnA kuTuMbanI geAra padavi ApI kALAvaDamAM rAkhyA. tyArathI te dave kuTuMba kALAvaDamAM rahe che e pavitra ane vidvAna vipra kuLamAM jaTAzaMkara samartha jayotiSI ane lakSmIzaMkara zAstrI ane bhavAnizaMkara purANI che. te kuTuMbamAM ghaNA vidvAne thatA AvyA che. temaja keTalAeke sanyasta dikSAo paNa lIdhelI che. jethI jaTAzaMkara thoDA vakhata pahelA gujarI gayA che.
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3jI] jAmanagaranuM javAhara * 75 uMghamAMthI uThe che. athavA gAmamAMthI pAcho Ave che. tyAre pitAnA mAlanI saMbhALa koI sapheda vastradhArI purUSa rAkhatA hoya tevuM dekhe che. upara pramANe kAlAvaDanI cAreya dizAe aitihAsika prakhyAta sthaLe che. kALAvaDane darabAragaDha caNavyA pachI temAM DADA bApuzrI jAlamasiMhajI sAheba ane bApuzrI jIvaNasiMhajI sAheba tyAM ghaNuM muddata rahyA hatA. kAlAvaDa zitaLAmAtAnuM prasiddha sthaLa hAI, temaja havA pANI paNa svaccha heI, dareka jAmasAheba kAlAvaDa upara ati sneha dharAvatA AvyA che. rAvaLaA gAma kalyANapura tAlukAnuM piTAmahAla che. tenA gheDamAM, kada (DAMgara)ne aDhaLaka pAka thAya che. jyAre sArA varasAda thatA, tyAre te pAkane Dhagale gheDamAM janArA leke ATha mAIla dUrathI dekhatA tema tyAMnA loko kahe che. e gheDamAMthI kamodano pAka lenArA gheDIyA koLInA Aje paNa rAvaLamAM aDhIso uparAMta ghara che. gAmanI AjubAju kheDutenI vADIo asaMkhya che. tyAMnA AMbAo ghaNAM svAdiSTa ane vakhANuvAlAyaka che. gAmanI aMdara june darabAragaDha che. te gaDhanA daravAjAnI mADha meDIne leke kheMgArajI meDI kahe che. rAvaLa paragaNuM sALamAM saikAmAM jAmazrI satAjInA nAnA baMdhuzrI raNamalajIne (je zizAMgacAMdalI tAlukA laI utaryA hatA tene) kabaje hatuM. tenA vaMzamAM kheMgArajI thayA. te kheMgArajInA bahena piorabaMdaranA rANAsAhebane paraNAvyAM hatAM. eka vakhata kheMgArajI ane rANasAheba porabaMdaramAM pATa khelatA hatA te ramatamAM rANue kAMIka kaNa kADhayuM. tethI kheMgArajI rANAne taravArathI mArI, rAvaLa AvatA rahyA. rANAnuM khuna thayAnA khabara (temanA rANIne kheMgArajInA bahenane thatAM. teNe chamAsamAM rANune mAranArane mAravAnI pratijJA lIdhI. tyArapachI teone khabara maLyA ke pitAnA bhAI kheMgArajIe e kRtya karela che. to paNa teNIe rajapUtonA dharmane anusarI, lIghela pratijJA cheDI nahiM. chevaTe cAra mAsa sudhI mera, AhIra, rabArI ane mAladhArI cAraNa vagerene pauSTika khorAka sAthe laDavAnI tAlIma ApI. te lazkara sAthe pite rathamAM besI rAvaLa upara caDI AvyA. rAvaLathI be gAu upara chAvaNI nAkhI, sAMDhaDIsvAranI sAthe laDAI karavAnA khabara mokalyA. e vakhate kheMgArajI pitAnI mADha meDIpara jamIne sutA hatA. bhAyAte bheLA thayA paNa darabArane kaNa jagADe? kAraNa ke kheMgArajIne evI Teka hatI ke uMghamAMthI jagADanAranuM mAthuM kApI nAkhe. evA ghaNuM * uparanA dAkhalA viSenI vAto be cAra govALIAo mane kahela che. (IkartA) * IkartAnI janmabhumi che. : te vADIe eTalI badhI che ke eka vADImAMthI bIjI vADIno rasto hovAthI vADInI gaNatrI karanAra bhula khAI jAya che. revanyunA koIkaja patraka kArakune (talATIe) ane phoresTanA keIkaja suparavAyajhare rAvaLanI dareka vADIo joI haze, e mArI anubhava siddha vAta che, kAraNake huM tyAM jyAre phoresTa suparavAyajhara hato tyAre me e saghaLI paristhita joI che. I. kartA
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [vatIyakhaMDa kissA temanA hAthathI banelA tethI keAIe jagADavA javAnI hiMmata dharI nahiM. sAMDhaNIsvArane turata javAba ApavAno heI, teonA rAjagora brAhmaNe gaLAmAM kaTArInuM trAguM karI meDI upara jai, kheMgArajIne jagADayAM. ane sAmenI bArImAMthI porabaMdaranA sainyanI chAvaNI batAvI. zatrudaLa jotAMja kheMgArajIne zUrAtana caDayuM, teo kAyama ezake khullI taravAra rAkhI sutA hatA. tethI turataja taravAra laI paDakAra karyo. paNa gore pitAne jagADyA mATe prathama tenuMja mAthuM kApavAnuM dhArI tenA trAgAsAmuM nahiM jotAM rAjagorane mAryA. tenuM lehI lAgatAM kAyA dhagI gaI, tethI sIDIethI nahiM utaratAM, meDIparanI bArIethI hAthamAM DhAla taravAra laI bajAramAM kUdI paDayA. e vakhate tene kammaramAM asahya piDA thatAM, tyAM ja maraNa pAmyA. hAla tyAM kheMgArajI ane goranI, ema be khAMbhIo che. kheMgArajI maraNa pAmatAM porabaMdara rAvaLane kabaje laI tyAM thANuM besAryuM. tyAra pachI kheMgArajInA bhAyAtoe jAmanagara AvI jAma tamAcI pAse madada mAgI jAmazrIe porabaMdara sAme laDavAnA badalAmAM rAvaLa paragaNuM meLavI temAMnA cAra gAmo bhAyAtane ApyAM. (hAla te mAMhenA. nagaDIyuM ane caMdrAvADuM nAmanA be gAmo tathA bIjA be ujajaDa TIMbAo kheMgArajInA vaMzajo bhagave che) jAmazrI tamAcIjIe caDAI karI rAvaLamAMthI porabaMdaranA thANAne uThADI melyuM. ane darabAragaDha navo baMdhAvI tene pharate majabuta kille karAvyuM, te viSe hajI paNa rAvaLanA leke nIcene cokharo (cesara) bole che. ruDI rovaLamAM radha maMDANI, gaDha cunerI thAya / jAma beTho meDIye, jeThavA phoju jAya / / jeThavA phonuM jAyate jANI, bokhIre beThA jAmanA daannii| pANo kAMkaro lIdho baraDAmAMthI tANI, ruDI rAvaLamAM // 1 // e rAvaLa gAme eka jagaprasiddha bIjI aitihAsika ghaTanA paNa banI hatI te eke khImarA nAmano rAvaLIyA oDakano eka juvAna AhIra tyAM raheto hato. te ghaNoja khubasurata hovAthI jonArane meha utpana thAya te hato khaMbhAtathI leDa nAmanI eka yuvAna kanyA pitAno pitA zrImaMta hovAthI moTo saMgha kADhI. dvArakAnI yAtrAe jatI hatI. te saMghe sAMjane TANe rAvaLa gAme AvI chAvaNI nAkhI, loDaNa khaMbhAtaNa kaI paNa puruSanuM meTuM jetI na hatI. ane te hajI bALa kaMvArI hatI. pAdharamAM saMdha AvyAnuM sAMbhaLI rAvaLa gAmanI asaMkhya strIo te vIdezI kanyAne jovA jatI hatI. khImarA Ayarane paNa te kanyA jevI ichA thaI, paraMtu puruSanA veze jaI zakAya tevuM na hovAthI teNe strIne veza dhAraNa karI pitAnI bhAbhI sAthe strIonA ToLAmAM bhaLI jaI leDaNane jaI maLe. hAlanA sudharelA jamAnAnI peThe cheTethI hAtha joDI namaskAra nahiM karatAM bIjamAnane maLavA AvanArAo aMtarathI bAtha bIDI bheTatAM, e junI rUDhI pramANe dareka strIone leDathuM khaMbhAtaNa bAthamAM lai maLI emAM strI vezadhArI khImarAne paNa bAtha bharI maLatAM, purUSanA aMgane + teonuM bIjuM nAma akherAjajI hatuM.
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3] jAmanagaranuM javAhara. * 7. sparza thatAM tenA manamAM vikAra utpanna thayo. temaja pite vRtabhaMga thatAM have khImarAne ja varavAno teNe nizcaya karyo. paraMtu dvArakAnI yAtrA karI AvI, vaLatAM tene varavAnuM manamAM nakakI karI te saghaLI bInA khImarAne ekAMtamAM kahI. khImare atyAreja varavA haTha lIdhI. paNa leDaNa ATha divasamAM pAchA pharavAnuM vacana ApI saMdha sAthe dvArakAmAM gaI leDaNane khImarAnuM aharniza ciMtavana thavAthI dvArakAmAM eka rAtrIe khImarA upara tene bhayaMkara svana AvyuM. temAM te "khImarAne khamAM" ema bolI uThI bAjumAM sutelA tenA bhAIe te zabda kAnokAna sAMbhaLyA, tapAsa karatAM koI mANasa dvArA rAvaLamAM banelI hakikata tenA jANavAmAM AvI. saMdha pAcho pharatI veLAe leDaNa khaMbhAtaNe khImarAne navarAvavA gamatIjaLanA be kAcanA sIsAo bharI lIdhA. te hakitathI tenA bhAIne pAkI khAtrI thaI. rAvaLa najIka AvatAM, sAthIone saMdhanI bhalAmaNa karI, loDaNano bhAI pAMca sAta ghoDesvAro laI AgaLa gayo. rAvaLagAmathI aradhe mAIla dUra dvArakAne mArge (ATha divasanI mudata purI thatAM) khImaro laMDaNanA saMdhanI vATa jete ubho hato, sAmethI AvatA svArone khImare puchayuM ke bhAI! leDathuM khaMbhAtaNano saMdha Ave che." svaro kahe "hA. pAchaLa che. tamAruM nAma zuM?" te kahe "mAruM nAma khImaro" basa jene zodha hato teja sAmo maLyo. tethI turataja tenA upara halle karI tyAM ja kApI nAkhyuM. rAvaLa najadIka AvatAM "sAnI nAmanI nadIne kinAre loDaNa rathamAMthI nIce utarI. utaratAM ja teno paga lapasI pAcho paDaze. tArakAmAM eka to khImarAnA mRtyunuM svapna AvyuM hatuM ane vaLI rAvaLa najIka AvatAM paga lapasyAnuM apazukana thatAM, tenuM hadaya baLavA lAgyuM. tethI thoDI vAra te kinArA para besI gaI teTalAmAM khImarAnA matadehane lai tenA saMbaMdhIo nadI kinAre (smazAne) dAhakriyA karavA AvyA. temaja khImarAnA keTalAka saMbaMdhIo khImarAne mAranAra (loDaNanA bhAI)nI pAchaLa paDI tene paNa mArI tenI lAzane paNa tyAM lAvyA. e baMne mRtadehane oLakhatAMja leDaNa vilApa karavA lAgI ane gAMDAnI jema bakavA lAgI teNe rAtrI paDatAM sudhI ekeya zabanI dahana kriyA karavA dIdhI nahiM ane hAlanA kahevAtAM laDazuM taLAvane kinAre khImarAnI lAzane khoLAmAM laI teNe AkhI rAtrI vilApamAMja gujArI. te samayanA teNe bolelA duhAo hAla kAThIAvADamAM prasiddha che. jemAMnA thoDA nIce ApyA che. bIje dahADe savAre kumArI vRtanA prabhAve loDaNane sara caDatAM snAna karI khImarAnI lAza kheALAmAM laI citA para besI suryadeva samakSa pratijJA karI ke "A khImarA sivAya meM koI paNa puruSa upara pratibhAva na paraTho hoya, to agni pragaTa thaje " jotajotAmAM te kASTanA DhagalAmAM agni pragaTa thatAM rAvaLanA seMkaDo manuSyo samakSa te tyAM sati thaI. hAla te sthaLe leDaNanI, khImarAnI, ane lADaNanA bhAinI ema traNeya khAMbhIo ekaja - merIpara tathA TaMkArIe jatA rastA upara mAryo. * rAvaLanA kapAsanA jInamAM hAla te traNeya khAMbhIo che. huM te jovA gayo tyAre tyAM eka kheDute te khAMbhI sAthe baLade bAMdhelAM hatAM. AvA prAcina itihAsanI sAkSIrUpa khAMbhIo je AvI sthitI lAMbo vakhata bhogave to naSTa thAya. tethI tene jIrNoddhAra karAvavA
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 zrIyaduvaMzaprakAza. vitIya khaMDa lAInamAM rAvaLanA pAdaramAM seMkaDo varSanI sAkSI puratI, jenArane june itihAsa tAje karAvatI mojuda che. khImarAne te vakhate hajI mUchano dare paNa kuTayo na hate. tema te bALakuvAro hato. hAla te gAme tenA kuTuMbIomAnuM koI paNa nathI. tyAMnA rahevAzIo tathA AsapAsanA loke te ItihAsanA duhAo vArtAnI sAthe ghaNAM sarasa rUpamAM gAya che. khImarA tathA loDaNanA duhAo AvI ume deza, gaMjokoi gamIyo nahiM / ruDo rAvaLa deza, khuMtyo ghaTamAM khImaro // 1 // Ava taDo AhIra, bhojAyu meLo bhaLI / varata amArAM vIra, khoTAM karAvyA khImare // 2 // tuM maLate maLIyAM, bhuja bene meLA karAM / nArI nai narAM, kharAM niveDyAM khImarA // 3 // -vidAyanI rAtrIe - saMghaDo saDeDyo jAya, khamAGayoya khame nahiM / ro mAM rAvaLIyA, mane khoTIkaramAM khiimraa||4|| khImarA khAro deza, moThAM bolAM mAnavI / vaLatAM visAmo leza, khITI makara khImarA // 5 // vise di no vadADa, paNa AThe dA'De aavshuN| ro mAM rAvaLIyA, khAre AsuMDe khImarA // 6 // DAbI merava kaLakaLe, jamaNAM lALI thAya / loDI khaMbhAtaNa bhaNe, (A) saMghana dvaarkaaNjaay| AjanI adharAta, be be paMkhI bolIyAM / vAlama tamaNI vAta, khoTI hojo khImarA // 8 // dvArakAMno maMdIra (mane), avalu svapnu AvIyuM / sAcaM ho sagA vIra, [paNa] khoTuM hojo khiimraa||9|| mAraga kAMThe mazANa. ujaLaDA Ayara taNAM / / poDhela amaNo prANa, rAvaLIyo risAi gayo // 10 // mAraga kAThe mazANa, oLakhyAM nahiM Ayara taNAM / utArI ArasapANa, khAMbhI korAvaM khImarA // 11 // jAtAM joyo juvAna, vaLatAM bhAlu pALayo / te unanA mAlIka zrImAna zeTha harajI dayALanA cI. bhAIzrI devarAjabhAI ane kalyANajI bhAIne meM kahyuM. tethI sAhitya premI te baMdhuoe teja varSamAM te khAMbhIone pharate eka e baMdhAvI tenI sahIsalAmatI vadhAravA jIrNoddhAra karyo ( i. kartA, )
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 3] jAmanagaranuM javAhara. utarAvU ArasapA'Na, khAte kaMDAruM khImaro / / 12 / / ghoDALA jAva gharavATa, ame pALA paLatAM pugshuN| revI mAre rAta, tArI khAMbhI mAthe khiimraa||13|| rAvaLIyA caM rAta, vagaDAnI veraNa thai / / sagA dene sAda, khAMbhImAthI khImarA // 14 // taDako ne TADha, ame vagaDoya veThela nai / revI paDI rAta, tArI khAMbhI mAthe khiimraa||15|| motI mAjIgaLa taNuM, (jANyu)perAvazuM paaNjrne| tyAM DulyuM madhadarIye, khoyuM ratana khImaroM // 16 // reta huM rAvaLamAM, caData mana :cAMkhaDIye / (tyAMtoM)roLyAM rAvaLIye, khaDavadu kI khImare // 17 // corI ATA cAra, pATe paraNIyAM nahiM / vAlama tamaNI varamALa, khaMtanI na nAkhI khiimraa||18|| kuMpA kAca taNAM, rAkhyA rIyA nahiM / bhAMgI bhura thayA, tArI khAMbhI mAthe khiimraa||19|| sAraDIyuM sagA, paMDamAM jai pugIyuM / palAsyuM valahA, mane khaNakhaNa sAMbhare khiimroN||20|| garyu lAgIthu guDhANa, iMgAra olAya nii| marate mArurANa, khoDaca dhagIyAM khiimraa||21|| avaLe zukane AvIyAM, DAbo gaNeza thIyo / merIparane mArage, rAvaLIyo raNamAM rIyo / / 22 / / vigate karuM vicAra, pANo pujAye nahiM / sauro teDAvI salATa, tArI khAMbhI khoDAvaM khiimraa||23|| khImarA moTI khoDa, mANasane maravA taNI / lAge lAkha karoDa. i jevI ekeya naI // 24 // siMdora caDAve sagAM. dIvone nALIyera doi / (paNa)loDaNa caDAve loi, tArI khAMbhI mAthe khiimraa||25|| khaMbhAtathI hAlI khImarA, nAvA gomatI gai / adhurA lakhyAtA AMkaDA, (te) rAvaLa adhavaca ri||26|| uparanA duhAe kAThIAvADamAM prasiddha che. grAmophona rekarDamAM utaratAM hAla gAmogAma gavAya che. e aitihAsika ghaTanAno janma ane aMta rAvaLa gAmeja thayo hovAthI, teo rAjyane prAcina aitihAsika banAva heI, ane Apela che. prakaraNa 3juM samApta
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduva zaprakAza. prakaraNa 4thu jaina madIrAnA itihAsa : [tRtIya khaMDa X dhArmika aitihAsika sthaLeA T (samAja sevaka pAnA 24thIra6) jAmanagaramAM prAcina cha jainamaMdIrA che. temAM cAra zikharavALAM ane e zikhare vinAnAM che. zikharAvALAM cAre vizALa jainamadIrA zaheranA madhyabhAgamAM ekaja sthAnake jhUmakhAne AkAre zAbI rahelAM che. ane temAM rahelI nAnI meATI zikharAnI ane ghUmaTAnI hAramALA jonArA musApharone Azcaya sAthe AnaMda upajAve che. teonAM gaganacuMbI zikhare| A zaheranI zAlAmAM apUrva vadhAro kare che. A cAre jainamadIrAmAM eka vamAnazAhutu, khIjuM rAyasIzAhanuM, trIjI zeThanuM, ane ceAthuM vAsupUjyasvAmInu evA nAmeAthI oLakhAya che. A cAre jainamadirA lagabhaga vikrama sa', 1630thI1670 sudhImAM jUdA jUdA dhanADhaya jaina gRhasthA taraphathI lAkhAnA kharace bAMdhavAmAM AvelAM che. ane teenuM Tu'ka vRttAMta nIce jaNAvyA mujaba che. 3 1 vamAnazAhanuM jaina derAsara--A vamAnazAha nAmanA dhanADhaya zrAvakA janma kaccha dezamAM AvelA sutharI gAma pAsenA ArIkhANA nAmanA gAmamAM vikrama sa, 1606nA zrAvaNu zudanI pAMcame thayA hatA. teo ezavAlajJAtinA prakhyAta lAlaNa nAmanA gAtramAM janmyA hatA. temane padmasiddha nAme eka buddhizAlI bhAI hatA, te banne bhAie vyApAra mATe kacchanA bhadrAvatI nAmanA aMdaramAM AvI vasyA. te vakhate 1bhadrAvatI kaccha dezanuM eka jAheAjalAlIvALuM vyApArI baMdara hatuM, ane tyAM cIna tathA malabAra Adika dezAnA ghaNA vahANAnI AvajAva hatI. A banne bhAioe paNuM te baMdaramAM nivAsa karI cIna, tathA malakhAra Adika deze! sAthe vyApAra karavA mAMDaye, ane temAMnA padmasiMhazAha pote te mATe cIna dezamAM gayA hatA. e rIte vyApAramAM teoe ghaNuM dhana upArjana karyuM, evAmAM acalagacchanA AcAryaM zrI kalyANusAgarasUrijI tyAM bhadrAvatImAM padhAryA. temanA upadezathI te banne bhAioe paMdarahajAra mANusAnA saMdha kahADI batrIsa lAkha kaiArI kharacI zatruMjayatIrthanI yAtrA karI. tyAMthI pAchA pharatAM te banne bhAie saMdha sahita jAmanagaramAM AvyA. tyAre jAmanagaranA mahArAjA jAmazrI jasava'tasihajInA AgrahathI banne bhA jAmanagaramAM rahI peAtAneA vyApAra karavA lAgyA, ane temanA vyApAranI sagavaDa mATe jAmazrIe temanI ardhI jagAta mAk karI. vaLI te saMdha sAthe AvelA bIjA rAyasIzAhu bhadrAvatI khaMdara hAlamAM ujaDa thaI javAthI te sthAnake hAlanuM bhadresara nAmanuM gAma vaseluM che.
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 4thuM] jAmanagaranuM javAhara. Adika pAMca hajAra ozavAlee paNa jAmanagaramAMja nivAsa karyo. tyArabAda te banne bhAIoe vikrama saMvata 1668nA zrAvaNa sudi pAMcamane divase tyAM jAmanagaramAM eka vizAla jainamaMdira bAMdhavAno pAyo nAkhyo. ane te bAMdhavAmAM salATa Adika chaso kArigare kAme lAgyA. e rIte te jenamaMdiranA vizALa zikharavALo bhAga vi. saM. 1676 vaizAkha sudi trIja budhavAre saMpUrNa thavAthI tenI pratiSThA aMcalagacchAdhIza zrI kalyANasAgarasurijInI dekharekha nIce thaI. ane tene pharatI bAvana derIo tathA cAmakho saMvata 1608 vaizAkha suda pAMcame taiyAra thavAthI temAM paNa pratimAonI pratiSThA thaI. e rIte te vakhate te jainamaMdira baMdhAvavA pAchaLa temaNe sAta lAkha karIne kharca karyo. (hAlanA samayamAM trIsa lAkha rUpiyA kharacatAM paNa tevuM maMdira bAMdhI zakAya nahiM) vaLI A banne bhAIoe zatruMjya tIrthapara paNa be vizALa zikharabaMdha jainamaMdire lAkho karI kharacI baMdhAvelAM che, temaja giranAra Adika pAMce tIrthanI yAtrA karI tyAMnA jIrNoddhAra AdikamAM lAkho game dravya kharacyuM che. chevaTe teo banne bhAIo kaMI kAraNathI jAmanagaramAMthI cAlyA gayA, ane pAchI kacchadezanA bhadrAvatI baMdaramAM jaI vasyA, ane tyAMnA mahArAjA rAva bhAramalajIe temane ghaNuM sanmAna ApyuM. evI rIte keTalAka samaya vItyA bAda vikrama saMvata 1688nA kArtaka suda punamane divase A bhAgyazAlI vardhamAnazAha bhadrAvatImAM svargavAsa pAmyA. tyAM temanA agnisaMskAranI jagoe samudrakinAre temanA ladhubaMdhu pavasiMha zAhe traNa lAkha kerI kharacI ucI kArigivALI eka vizALa vAva baMdhAvI, je haju paNa sthitimAM tyAM vidyamAna che. temanA kAraja vakhate bAra lAkha korI khacI samasta kacchadeza, tathA samasta hAlAra dezanA lokone miSTAnna bhojana ApavAmAM AvyuM hatuM. A banne bhAIo saMbadhi savistara itihAsa aMcalagacchAdhIza zrI amarasAgara surijIe vikrama saMvata 1691nA zrAvaNa sudi sAtame racelA saMskRta kAvyabaddha "zrI vardhamAna padmamasiMha caritra" mAM Apela che. temAMthI ghaNeja TuMka sAra laI A vRttAMta ahIM lakhavAmAM AvyuM che. (2) rAyasIzAhanuM jaina derAsara. (cerIvALuM derAsara) A vizALa jaina derAsara jude jude samaye jUdA jUdA traNa jaina gRhasthAe baMdhAvelAM raNa derAsaro maLI eka derAsara thayuM che. vikrama saMvata 1620nI lagabhagamAM kaccha dezamAM sutharI pAse AvelA ArIkhANuM gAmamAM ozavAla jJAtinA nAgaDagotrI tejasI zAha nAmanA eka gRhastha vasatA hatA. te vyApAra karavA mATe jAmanagaramAM AvI vasyA ane tyAM temaNe aMcalagacchAdhIza zrI dharmamUrti sUrijInA upadezathI zrI zAMtinAthajInuM eka zikharabaMdha jaina derAsara baMdhAvyuM. tyAra pachI vikrama saMvata 1646nI lagabhagamAM mugala lazkare jAmanagara para caDAI karI zahera luMTayuM te vakhate A tejazIzAhanA jaina derAsarane paNa keTaluMka nukazAna thayuM. tyAra pachI saMvata 1648mAM tejasIzAhe pharIne te derAsarano jIrNoddhAra karyo tyAra pachI temanA putra rAyasIsAhe vikrama saMvata 1675mAM potAnA pitAe karAvelA te jinamaMdIranI AsapAsa pharatI derIo baMdhAvI. ane te maMdiranA pAchaLanA bhAgamAM manahara zikharavALI mukha baMdhAvI te jinamaMdiranI zebhAmAM vadhAro karyo. ane temAM saMvata 1675nA vaizAkha suda 8 ravIvAre zrI kalyANasAgara
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ R zrIyaduva zaprakAza [tRtIyakhaDa surijInI dekharekha nIce pratimAonI pratiSThA thai. tathA te derIe ane ceAmukha bAMdhavAmAM teNe traNa lAkha kArInuM kharca karyuM.. A rAyasIzAhe lAkhA kArI kharacIne khIjA pazu dhAM zubha kAryo karelAM che. te rAyasIMzAhanA teNusIzAha nAme paNa eka bhAi hatA, ane teNe paNa traNa lAkha kArI kharacI uMcA sIkhara vALuM tathA jharUkhAovALu eka maneAhara ceAmukha jinamadira baMdhAvI potAnA pitA tejasIzAhe, tathA peAtAnA bhAi rAyasIzAhe pahelAM baMdhAvelAM jinama'diranI sAthe saMvata 1676mAM bheLavI dIdhu. ane e rIte te traNe gRhasthAe baMdhAvelAM traNe jinamaM dirA maLIne A eka vizALa cArIvALuM jaina derAsara thaelu che. 3 zeThanu dezasara A prAcIna zikharabadha ramaNika derAsara paNa lagabhaga saMvata 1650nI AsapAsamAMja zrImAlI jJAtinA bhaNasAlI geAtranA abajI nAmanA gRhasthe badhAvelu che te gRhasthe paNu ghaNuM dravya kharacI keTalAMka jaina pustakA paNa lakhAvelAM jaNAya che, je atrenA saMdhanA jaina bhaDAramAM jovAmAM Ave che te derAsaranI sAtheja khIjA e zikharabadha derAsarA badhAvI zAlAmAM vadhArA karelA che. 4 zrI vAsupUjyasvAmInuM derAsara A derAsara paNa zikharabaMdha bAMdhavAmAM AveluM che, tenA saMbadhamAM evI da MtakathA che ke, kaccha dezanA rahevAsI AskaraNa zAha nAme eka gRhastha hatA. tenA para tyAMnA rAjAnI kAI kAraNasara akRpA thavAthI tyAMthI nAsI jAmanagaramAM AvyA. ane temaNe peAtAnuM dravya kharacI ahIM A derAsara badhAvI chevaTe te dIkSA laI sAdhu thayA, e rIte A derAsara paNa lagabhaga satarasAnA saikAmAM badhAeluM jaNAya che. 5 zrI temanAthajInuM derAsara A prAcIna derAsaranA sabaMdhamAM eveA chatahAsa maLe che ke, jAmanagaramAM ezavALajJAtinA mIThaDIyAgeAtravALA musiMha nAme eka vyApArI vastA hatA. eka vakhate te vyApAra mATe peAtAnA vahANumAM esI dvArikA nagarImAM gayA. tyAMthI pAchA vaLatAM vahANunuM nAMgara upADatAM te nAMgara sAthe vaLagelI A prAcIna zrI neminAcaprabhunI pratimA samudramAMthI nIkaLI. te pratimAne potAnI sAthe vahANamAM jAmanagara lAvyA, tyArapachI temaNe derAsara baMdhAvI temAM A prAcIna pratimAnuM sthApana karyuM" ane tenI pratiSThA "calagacchAdhIrA zrI dhamUrtisUrijInI dekharekha nIce vikrama saMvata 1648nA mahA sudi pAMcame thaelI che. 6 zrI dharmAMnAthajInuM derAsara A derAsara kharatara gacchanA kAI jaina gRhasthe badhAvelu' sabhave che. paraMtu te saMbaMdhi vizeSa itihAsa hajI sudhI maLI zakayA nathI. A zivAya khIjA* e zikharabaMdha derAsarI, tathA tathA eka kacchajaaunivAsI zeTha jIvarAja ratanazInA vaDAmAM derAsara che. te traNe derAsarA hAlamAM pacIza pacAsa varSoM pahelAM atrenA judA judA jaina gRhasthAe baMdhAvelAM che. (2) havelInA itihAsa--zrI vaiSNava saMpradAya sarvAM vaiSNavAnA mahArAjAzrI valla*paDita hIrAlAla haMsarAjanA samAja sevakanA jAmanagarI aMkanA peja 24nA lekha uparathI
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa karyuM] jAmanagaranuM javAhara. bhAcAryajI mahArAjazrInA samayathI jagaprasiddha che. e mahArAjazrIne te saMpradAyamAM sau mAhAprabhujInA nAmathI oLakhe che. e zrImahAprabhujIe pitAnA caraNakamaLanI prasAdIthI jAmanagaranI bhumine pravitra karI che. eTaluM ja nahiM paraMtu kAlAvaDanA daravAjA bahAra nAgamati nadinA kinArA para bIrAjI zrImadbhAgavatanI pavitra kathA mRtanuM agaNita janene pAna karAvyuM che. je sthaLa Aje zrI mahAprabhujInI beThaka e nAme oLakhAya che. e mahAprabhujI zrI (1) vallabhAcArya pachI (2) viThThalanAthajI mahArAja thayA. pachI (3) gIradharalAlAjI mahArAja thayA. (4) zrI gopInAthajI mahArAja thayA. (5) zrI goviMdarAyajI mahArAja thayA. (6) zrI bAburAyajI mahArAja thayA. (7) zrI govadhanezajI mahArAja thayA. (8) baMsIdharalAlAjI mahArAja thayA, (9) zrI bAlakRSNajI mahArAja thayAM. (10) zrI viThalezajI (viThThalanAthajI bIjA) mahArAja thayA. teozrIe jAmazrI jalAkhAjIne vaiSNavI dIkSA ApI hatI. te pachI (11) zrI bAburAyajI (bIjA) mahArAja thayA. te mahArAjazrI jAmazrI jazAjI (bIjA) nA samakAlina hatA. teozrIe jAmazrI jazAjIne eka laDAI samaye addabhuta madada ApI hatI. jenA camatkAre te laDAImAM jAmazrIe jIta meLavI hatI tema ghaNAM vaiSNavo kahe che, teozrI pachI jAmanagaranI pavitra vaiSNavI gAdie (12) zrI vrajanAthajI mahArAja bIrAjyA. jAmazrI raNamalajI (bIjA) jyAre dvArakAnI yAtrAe padhAryA tyAre mahArAjAzrIe sAthe padhArI dvArikAmAM jAmazrIne vidhipUrvaka gomatinA ane dvArikAnAthanA darzana vigere karAvI saMpUrNa yAtrA karAvI hatI, mahArAjazrI vrajanAthajI sAhitya ane saMgItanA advitIya zokhIna hatA. dUra dezAvarathI kavio, paMDIta, gavaiyAo. Adi aneka sAkSare mahArAjazrInA darzane AvatA. mahArAjazrInI udAratA, ane dharma Adi sadaguNothI anya vaiSNavAcAryonI gAdithI jAmanagaranI vaiSNavI gAdi e vakhate jagaprasiddha thaI hatI. ane jAmanagaranA nAmanI sAthe mahArAjazrInuM nAma paNa jagajAhera hatuM. teozrI gaulekavAsI thayA pachI amuka samaya vahujI mahArAjazrIe e dharma dhurA sAcavI hatI. - sAMbhaLavAmAM che ke eka mocI veSNava bhakata hatA. tenI keTalAeka leke IrSA karavA lAgyA. chevaTe jAmazrI AgaLa te bhakatane raju karI, ghotIyuM cAreya cheDA bheMsI paheravAnI manA karAvI vaiSNavonA dharmamAM cAreya cheDA besI. tayuM paheravAnI AjJA hevAthI te mecI bhakta muMjhAyA. chevaTe tenA hAthamAM jaLa te leTe dudhano bharAi jAya bhakata sAco, ane dhotI paheravA chuTa " tema karyuM. te uparathI teNe Izvara prArthanA karatAM tema banyuM, e jemAM jAmazrI khuzI thayA. ane vacana mAgavA kahyuM tethI te mecI bhakate zrI mahAprabhujI barAjayA hatA te jamInanI mAgaNI karI, te jAmazrI taraphathI maLatAM te sthaLe beThaka banAvavAmAM AvI. * prathamakhaMDamAM jAmazrI lAkhAjInA itihAsamAM je pheTo melavAmAM AvyuM che. temAM jamazrI sanmukha go. svAmIzrI viThThalanAthajI mahArAja bIrAje che,
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. dvitIya khaMDa tyAra pachI e pavitra vaiSNavI gAdie (13) zrI anIrUddhalAlajI bIrAjyA. e vidyamAna mahArAjazrI paNuM pitAnA saga. pitAmaha mahArAjazrIonI peThe svAzritane saMpUrNa saMtoSa Ape che. * ahiMnI bheTI havelI ke je zrI vRjanAthajI mahArAjanI havelInA nAmathI oLakhAya che. temAM svarUpa zrI madanamohanajI svAmInIjI sAthe bIrAje che. te svarUpa zrImahAprabhujI sevya che. ane traNamAMthI pragaTa thayA che. tathA gadAdharadAse sevA karI che. jAmanagaramAM vasatA hajAro vaiSNavo A dharmarAjamAM rahI e svarUpanA darzana karI pitAne kRtArtha thayA mAne che. - (3) zrI svAminArAyaNa vikramanA aDhAramA saikAmAM eka bhayaMkara dukALa vakhate jAmanagaranA taLAva kinAre zrI svAminArAyaNa saMpradAyanA svarUpAnaMdasvAmi nAmanA saddagurU 75 sAdhuonA maMDaLathI AvI rahyA hatA, taLAvanI pUrvanI pALe e vakhate ghaNuM vaDalAo hatA. jemAMnA keTalAka vaDa hAla paNa mojuda che. je svAmiDa ane jaMgavaDa nA nAme oLakhAya che. te vaDataLe sAdhupurUSo rAtridivasa gAbhyAsa karI IzvarasmaraNa karatA, ane ekavakhata bhikSAvRtti karavA gAmamAM jatA. bhayaMkara duSkALane lIdhe thaDe leTa maLato te lAvI taLAvanA pANImAM jhoLI baLI, te leTanA geLAo vALI te mahApurUSa ArogatA. bakAlI leke savAre vahelA taLAvakinAre muLA vigere zAkabhAjIne dhotA, tyAre pILAM thaelAM nakAmAM patro kADhI nAkhatA, te patro keTalAka nAnA paramahaMse vINI lAvI jamatA. koI vakhate duSkALane lIdhe gAmamAMthI bhikSA maLatI nahiM, tyAre teone upavAsa thatA. taLAvanA sukAI gayelA pANI nIcenI kepaTI vaLelI jhIMNa dhuLI saheja khArAza paDatI hovAthI keI sAdhu te prAzana karatA. Ama ghaNuM mahInA vityA pachI eka dahADe jAmazrI raNamalajI (bIjA) taLAva kinAre pharavA padhAratAM, kinArAparanA vaDalAnI DALa para bhagavAM vaccenI goLIo TIMgAtI joI. tathA paramahaMsane ekAgravRttithI nArAyaNanuM bhajana karatA sAMbhaLI tyAM padhArI puchaparacha karI darabAragaDhamAM dararoja bhikSA levA AvavAnI sucanA karI, bIje divase paramahaMsoe darabAramAM jaI bhikSAvRtti mATe nArAyaNa hare ! saccidAnaMda prabhu " e zabdono uccAra karyo. te sAMbhaLI jAmazrIe hukama karyo ke " nArAyaNamunine sAdhuone ApaNe karAvI rAkhelAM pAkanA lADu Ape " ane dararoja teo Ave tyAre te lADu Apaje che tethI hajurIAo suMDalA bharI pAkanA lADu lAvyA. Ama be cAra dahADA dararoja lADu AvatAM maMDaLanA mahaMtazrI saddagurU svarUpAnaMdajI svAmi bolI uThayA je "paramahaMsa sanmAna huvA, cale gurUkI AjJA he ke, jahAM sanmAna hove hA kabhI nahiM TheranA. " ema kahetA bIje divase vahelI prabhAte teo tyAMthI vidAya thayA. hAla te taLAva kinArAne prasAdinuM uttama sthaLa mAnI te saMpradAyanA hajAro sAdhu haribhakto darzane Ave che. ane " svAmiDa-jogIvaDa " thI zitaLa chAyAe besI, bhUtakALanI vAtanI smRti lAvI pitAnA ISTadevane yAda kare che. taLAvanI
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 prakaraNa kahyuM jAmanagaranuM javAhara purvamAM zaheramAM beDInA daravAjA AgaLa moTA traNa zikharavALuM svAminArAyaNanuM maMdira che, je dareka zikhara upara suvarNanAM traNa traNa kaLazo che. ke jevA kaLazo hAla jAmanagaramAM bIjA maMdiro para nathI. temaja traNeya zikharone chAjalI sudhI sapheda Arasa coDela che. bheMyataLIye ane pradikSINAmAM paNa Arasa che. sAmI bAju harimaMdIra che. jemAM sAdhuo rahe che. tyAM bhoMyataLIe jhINI "cInI evI te namunedAra kulavela bharI goThavI kADhI che ke mANase jotAMja Azcarya sAthe vizrAMti pAme. zikharabaMdha daherAmAM rAdhAkRSNanI suMdara mUtao che. ane bAjunA daherAMmAM svAminArAyaNanI paNa mUrti che, je " ghanazyAma" x mahArAjane nAme prasiddha che. e mUrtionI pratiSThA e saMpradAyanA cothA AcArya mahArAjazrI zrIpatiprasAdajI mahArAje vidhIpUrvaka yajJa karAvI karela che. maMdIramAM sAdhu brahmacArIo kAyama rahe che. teo strI tathA dhananA custa tyAgI che. ane kAyamamaMdiramAM rahI bhagavaddavArtA karI dharma, bhakti, jJAna ane vairAgyane mumukSuone upadeza Ape che. ' x vi. saM. 1989nA poSa sudI ekAdasIne divase e ghanazyAma mahArAje eka jhaverabAI nAmanI vipra kanyAne nIcene camatkAra batAvyuM hatuM. "e bAIne jhAmarAno asAdhya roga thatAM, eka AMkha beTI paDI gaI bIjI akhamAM piDA thatAM DeAkaTaroe khoTI paDelI AMkhane opresana karI DALe kADhI nAkhavA sucanA karI. paraMtu bAIne cheDAvata (kAI anya puruSanA vastrano cheDo paNa na aDavA devAnuM vRta) hatuM. jethI eprezana karavAmAM dharma saMkaTa hovAthI temaNe ghanazyAma mahArAjanI prArthanA karI. bhakata vatsalabhagavAne e bAI para dayA lAvI, upara lakhyA divase sAMjanA sADAcAra vAgyAnA samaye te bAI maMdIramAM kzane AvatAM, strI veze temane maLI AMkhamAM auSadhanuM TIpuM AMja adrazya thayAM. tyArathI te bAI te AMkhe dekhatAM thayAM ane jhAmaravA paNa nAbuda thayo. e vAta jAmanagaramAM bahuja prasiddha che, bAI paNa vidyamAna che. je rUbarU maLI meM uparanI hakikatanI khAtrI karI che. (I) katA). . . . . . . . . . . ' ' ja dharma ghuraMdhara AcArya mahArAjazrI 108 zrIpatiprasAdajI mahArAja jAmanagara padhAyAM tyAre sTeTa taraphathI sAmaiyAmAM (cAMdI sonA vagerenI gADIo, ratha, pAlakhI, benDa, palaTana, svAro vagere) saMpUrNa rayAsatanI svArI ApavAmAM AvatAM zaheramAM pharI AcAryazrI maMdIramAM padhAryA hatA. te pahelAM agAu jAmazrI vibhAjI (bIjA)nA rAjya amalamAM dha.dhu AcArya mahArAjazrI 108 viharIlAlajI mahArAja ane kezavaprasAdajI mahArAjazrI jyAre jAmanagara padhAryA hatA. tyAre paNa sTeTa taraphathI pUrNa sanmAna sAthe sAmaiyu thayuM hatuM, jAmazrI vibhAjI sAheba mAhArAjazrInA darzane padhAryA hatA ane rasoI ApI hatI. temaja rAjamahelamAM mahArAjazrInI padharAmaNI karAvI arasaparasa uttama bheTa sogAdo apAI hatI.
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 zrIyaduvazaprakAza. [tRtIyakhaDa A sTeTanA gAmaneA je bhAdarAmAM, zekha pATamAM, ane meDAmAM svAminArAyaNu saMpradAyanA mahAna sadgurU janamyA hatA. temAM bhAdarA gAme sa.gu. svAmizrI guNAtitAna svAmi "huM je purvAzramamAM muLajI nAmanA brAhmaNa hatA. teo dikSA grahaNa karyA pachI svAminArAyaNunI AjJAthI junAgaDha maMdIranA mahaMta tarIke rRhAtsa paryaMta rahyA hatA. temanA upadezanI svAminIvArtA' e nAmanI eka pAMca prakaraNanI cApaDI bahAra paDI che. jemAM dhama, jJAna, bhakita ane vairAgyanA uttama upadeza ApelA che. teozrIe gAMDaLamAM dehAtsa` karyAM hatA. niSkuLAnaMdasvAminuM janma sthAna A sTeTamAM AvelAM zekhapADha gAme che. teozrI purvAzramamAM lAlajI nAmanA sutAra hatA. jJAtimAM ane gAmamAM teoe dhaNI AbarU meLavI hatI. paiseTake temaja putrAdika kuTuMba khIle pazu te dhaNAMja sukhI hatA. svAminArAyaNunA samAgamathI tene prADhAvasthAe tIvra vairAgya utpanna thatAM saMsArane tyAga karI dIkSA lai niSkuLAna'svAmi nAma dhAryu. bhartuharinI peThe kuTuMbI bhikSA lai AvavAnI svAminArAyaNa AnA karatAM te pAchA bhagave vacce zekhapADha gAme AvyA te vakhate temanAM mAtuzrI hayAta hatAM tevakhate temaNe peAtAnA ekanA eka putrane khAvA vezamAM joi ghaNuM kalpAMta karyuM. ane cAre beThelA sADhA rajapUta pAse lAlajI bhakatane bhekha utarAvavA Agraha karavA vinaMtI karI. jyAre lAlajI bhakata (niSkuLAnaMda svAmi) cere AvyA tyAre te darabArIe temane bhekha utarAvavA vinavyA. chevaTe peAtAnI mAtAne sadhI te cArAne meAtIyA jhAlI vairAgyanAM cAra pade racI khelyA je padya Aje jaga prasiddha che. jemAMnuM eka age Apela che. janunI avere gApIcaMdanI e cAreya pada khAlatAM sAMbhaLanArane paNa kSaNika vairAgya utpanna thatAM darakhArA kahevA lAgyA ke "De|zImA lAlajI bhakatane javAgho, nahiMtA te AvA upadeza ApI bIjA dhaNAMone gAmamAMthI bAvAe karI lai jaze" tethI temanAM mAtuzrIe rAjI khuzIthI rajA ApI. pachI svAmie ghera jai kADanA vadheDA nIcenI dATelI kArIe kheAdI kADhI peAtAnI mAtAne ane te vaheMcI ApI. temaja peAtAnA be putromAMthI ekane bhikSA vRttimAM gaDhapura sAthe laI AvI, svAminArAyaNunA hAthathI dikSA apAvI, gAvidyAnaMda nAma pADayuM niSkuLAnaMdasvAmie svAminArAyaNu saMpradAyanA gujarAtI bhASAmAM 21 graMthA racyA che. te uparAMta seMkaDA kitanA paNa racelAM che. chevaTa zrIjI mahArAjanI AjJAe dhALerAmAM maMdIra caNAvI tyAMnA mahaMta thai rahetAM, tyAMja dehAsa karyAM hatA. saccidAnaMda svAmi tathA akSarAnaMda svAmine janma A sTeTamAM AvelA meDA gAme thayA hatA. tee pUrvAzramamAM meTA bhAI tathA dAjIbhAi nAmanA jADejA rajaputA hatA. svAminArAyaNanA darzIna thayAM pachI teo baMnne sasArane tyAga karI, sAdhu banyA. saccidAnaMdasvAminA te saMpradAyamAM aneka camatkArI che. tee samartha samAdhiniyegIrAja hatA. temaNe gaDhapuramAM dehAtsa` karyAM hatA. temaja akSarAnaMdasvAmie gujarAtamAM AvelA vaDatAla maMdIranA mahaMta tarIke dhaNu
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ :: ] prakaraNa 4thuM] jAmanagaranuM. javAhara. varSe rahI. tyAM ja dehotsarga karyo hato. moDA gAmanI nadimAM karamadI dhune che. tyAM svAmi nArAyaNa aneka bhakato sAthe ghaNo vakhata nAhyA che. jenA prabhAve bhayaMkara duSkALanA vakhatamAM paNa te ghunAmAMthI pANI khuTatuM nathI. uparanA dareka sthaLe e saMpradAyanA hajAre yAtrALuo dara varSe yAtrAe Ave che. svAminArAyaNanuM saMpUrNa jIvana vRttAMta dvitIya khaMDamAM ledhIkA tAlukAnA itihAsamAM AvI gayeluM hovAthI ane mAtra jAmanagara sTeTamAM AvelAM prAsAdika sthaLe ja ullekha karavAmAM Avyo che, muhalAM sarakAranI gAdi hAla muMlA sarakAranI gAdi suratamAM che. paraMtu agA unA vakhatamAM te gAdi jAmanagaramAM hatI. te viSe itihAsa e che ke - jAmana-.. nagaranI vaherA kAmamAM mullAM rAje nAmanA eka sakhI gRhastha hatA. teo pavitra hatA, ane nekI TekIthI potAnuM sAduM jIvana gujArI khudAnI baMdagI karI pAMca vakhata niyamIta nimAja paDatA eka samaye sAMjane vakhate pote kAmagIrImAM hovAthI magarebanI nimAjanA vakhatamAM meDA thayA. tethI utAvaLamAM tyAMthI uThI kuvA kinAre jaI vaju karavAnA pANuM ; mATe Dela, kuvAmAM nAkhI kheMcI Dola bahAra AvatAM. pANIne badale sAcAM. motInI bharAI AvI. jotAM ja teoe motI pAchAM kuvAmAM pheMkI pANI meLavavA pharI Dela kuvAmAM nAkhI, DAla kheMcatA pharIthI paNa te metInI bharAI AvatAM te nahi , letA pharI ekavAra Dela kuvAmAM utArI prabhu (khudA)nI prArthanA karI ke " he khudA mAre nimAjano vakhata jAya che. mane mApha kara huM tAro baMda chuM. mAre motInI tamannA nathI, atyAre pANe joIe chIe. ane bIjI ApanI mahera joIe chIe. upara mujaba kahI kuvAmAMthI Dola kheMcatA pANI bharAI AvyuM, te laI vaju karI nimAja paDayA. nimAja paDatI veLAe tene evo bhAsa thayo ke, koI aMtarIkSathI kahe che ke " tArI olAda (beTA ) upara mArI mahera che. tene mullAM sarakArane vAraso maLaze, " te hakikatane keTalAka varSo vityA pachI amadAvAdane eka zrImAna zeTha hajAro mANasano saMdha kADhI yAtrAe nIkaLela te jAmanagaramAM AvatAM khaca khuTa thayo, amadAvAdathI teNe rupIA maMgAvela paNa varasAdane lIdhe sAMDhIyAe hajI Avela nahi. tethI jAmanagaramAMthI koI dhanADhaya vepArI AgaLathI paisA meLavavAnuM dhArI, nAgamati kinAre saMdhane utAro. karAvI pote kAlAvaDanA daravAjethI gAmamAM Avyo te daravAjAmAM maLanAra koI mANasane sArA gRhasthanuM nAma puchayuM. javAba ApanAra vidana saMtoSI mANase mazkarI khAtara mullAM rAje nuM nAma ApI cheTethI tenuM ghara batAvyuM amadAvAdane zeTha tenA vacana upara vizvAsa, lAvI mulAMrAje pAse AvI potAnI hakikata jaNAvI uchInA rupIyA mAgyA, . mullAM sAhebe te vakhate nimAjane vakhata heI, vaju karI nimAja paDavA musallo : bIchAvI rahyA hatA te zeThanI vAta sAMbhaLI. tAjuba thayA. ghaDIbhara vicArI, nimAja, paDatAM sudhI zeThane erArImAM besavAnuM kahI, pine gharamAM nimAja paDavA lAgyA. nimAja, pUrNa karI khudA AgaLa duvA gujarI ke " he khudA mArI lAja rAkhavI te tArA hAthamAM
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [vatIya khaMDa che. keI vina saMtoSIe mArI mazkarI karavA A kArya karyuM che. te zeThane mAre zuM javAba Apa. ? ema kahI musallo upADe che. te nIce keTalIeka sonA mahera tenA jevAmAM AvI. tethI hiMmata lAvI zeThane tyAM belAvI, temAMthI joitI mahera tene gaNI levA kahyuM zeTha temAMthI pitAne joItI mahoro gaNI laI eka kAgaLa upara tenI pahoMca karI amadAvAdamAM pitAnuM nAma, ThekANuM lakhI sahI karI ApI. rajA laI cAlato thayo. e cIThThI mullAM rAjee eka tAvIjamAM (mAdaraDI peThe cerasa cagadAmAM) maDhAvI pitAnA putra ismAlane hAthe baMdhAvI. jyAre te ismAlajI sAheba pitAnI dharmavidyA bhaNavA amadAvAda gayA, tyAre mulAMrAjee bhalAmaNa karI kahyuM ke jyAre amadAvAdamAM rahetA ApaNuM " mullAM sarakAra " upara koI bhayaMkara Aphata Ave tyAre tamArA hAtha para bAMdheluM tAvIja khelaje mullAM sarakAranI prathama gAdi arabastAna mAM hatI, tyAMthI siddhapuramAM AvI ane tyAMthI amadAvAdamAM AvI amadAvAdanI gAdipara te vakhate " pIrakhAM sujAudina " sAheba mullAM sarakAra tarIke hatA. temano upara amadAvAdanA koi eka zeDanuM moTI rakamanuM karaja hatuM. tethI te zeThe te rakama bharavA mullAM sarakArane tAkIda ApI. kahyuM ke " jyAM sudhI leNuM rUpIA yukta na bhare tyAM sudhI mullAM sarakAra anAja jame to tene khudAnI ghoSa (somaMda) che." e vakhate mulAM sarakAra pAse cute rakama bharavAnI sagavaDa nahiM hovAthI mullA sarakAra annAja jamyA nahi. tethI amadAvAdamAM rahetA samasta vaherA keme anAja traNa divasa khAdhuM nahiM. jAmanagara thI gayelA mahArAjanA smAIlajIne yAda AvyuM ke " Aja traNa divasathI mUlyAM sarakAre me tathA vaherAkame anAja khAdhuM nathI te AthI bIjI vizeSa Aphata kahI kahevAya ! " ema vicArI pitAnA hAtha para bAMdheluM pitAnuM tAvIja kholI cIThI vAMcI, vAMcIne temAM lakhelAM ThekANunI peDhI zodhI kADhI te zeThane maLI temAM lakhelI rakamanI ugharANI karI. te zeTha pinAnA hastAkSaravALI cIThThI vAMcatAja Azcarya pAmyo. ane ghaNIja dIlagIrI sAthe kahevA lAgyo. ke " bhAI mApha karaje. mArI mATI bhula thaI gaI che. paradezamAM mane nANAM ApI mArI lAja rAkhI tene huM nANuM pAchAM mokalavA cukI gayo chuM " ema kahI vyAja sIkheno hisAba mukarara karI cuketa nANuM laI javA kahyuM. mullAM sarakAra pAse moTI rakama je zeTha mAgato hato te A pateja hato, tema IsmAIlajI sAhebane jANa thatAM te rakama temAMthI vALI laI, bAkInI rakama ApavA zeThane kahyuM turataja zeTha mullA sarakAranA khAtAmAM leNI rakama jamA karI paheca kADhI ApI. bAkInA nANAM gaNI ApyAM, IsmAIlajI sAhebe te pahoMca mullA sarakArane caraNe dharI, anAja jamavA vinaMtI karI. uparanA kAryathI mullAM sarakAra ghaNAja khuza thayA ane te dahADAthI teone pitA pAse rAkhI dhArmika zikSaNa ApavuM zarU karyuM. chevaTe potAnI pAchaLa gAdinA vArasa tarIke IsmAIlajInuM nAma vasIyatanAmAM lakhI, pitAnI mahora chApa sahI sIkake karI ApI, lekha temane sopI jaNAvyuM ke "tame have ahiM nahiM rahetAM jAmanagara jAva ane
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 4thI. jAmanagaranuM javAhara. tyAM mArI hayAti bAda tamo gAdi sthApajo." thoDA kALe amadAvAdavALA mullAM sarakAra behIsta thatAM, temanA vasiyata nAmA pramANe jAmanagaramAM gAdi sthApI, ane mullAM sarakAra tarIke saiyadanA va maulAnA (1) isamAilajI badarUddIna ibane mullAM rAje sAheba gAdie AvyA. ke jeo meTA bAvA sAhebanA nAme prasiddha thayA. hAla kahevAtI mulAM meDI te sarakAranuM gAdi sthaLa sthApyuM. te pachI (2) abadala jekadina taiyaba sAheba gAdie AvyA. tyAra pachI (3) musA kalAmudina sAheba gAdie AvyA. te pachI (4) naradina sAheba gAdie AvyA. teo kacchanI musApharIe jatAM mAMDavI baMdaramAM behIsta thayA hatA. te pachI (5) mulAM sarakAra isamAlijI badaradina (nAnA bAvA) sAheba gAdie AvyA. teo jAmanagaranI mulAM sarakAranI gAdie chellA thayA. te pachI ujajenamA sthapAI tyAM be mulAM sarakAra thayA. tyAra pachI gAdi suratamAM sthapAI hAla te suratanI gAdi upara saiyadanA vamaulAnA tAhera saikadina sAheba viMdyamAna che. uparanI rIte pAMca mullAM sarakAra (a) jAmanagaranI mulAM sarakAranI gAdie AvyA. temAMnA naMbara cothA sivAyanA tamAma mullAM sarakAra sAheba, jAmanagaramAM ja behIsta thatAM, teozrIne hAla kahevAtA "vaherAnA hajIrAmAM daphana karela che. jeonI salAme dezAvaramAMthI ghaNuM vahorAo tathA suratanI gAdi 5ra AvatA mulAM sarakAra sAhebo vagere jAmanagara Ave che. (5) pArasInI agIArI (daremahera) , saM. 1836mAM zeTha mAhIArajI kaMi mIrajhane jAmazrI raNamalajI bIjAe jAmanagaramAM belAvI potAnA jhaverI ane ghaDIALI tarIke nimaNuMka karI vasAvyA. jAmanagaramAM e vakhate eka paNa pArasI kuTuMba vasatuM na hatuM. vi. saM. 1907mAM jyAre varasAda sAthe bhayaMkara vAvAjhoDuM thayuM (sAtanI sAlanI jhaDI thaI, tyAre mAhIArajI mIrajhAnuM kuTuMba nadinA kinArA paranI malAM vADImAM vasatuM hovAthI cAreya tarapha pANI pharI vaLatA temanuM tamAma kuTuMba taNAyuM. jAmazrI raNamalaine te khabara thatAM tArUo mokalI temanA kuTuMbane buDatuM bacAvyuM. temaNe jAmazrI vibhAjI (bIjA) sAhebanA amalamAM paNa darabAramAM eka "sana DAyala' goThavI kRpA meLavI hatI. te vakhate kAThIAvADamAM kaI ghaDIyAlI nahiM maLatAM, leke ghaDIALAne durasta karAvavA muMbaI mokalatA paNa jAmanagaramAM mIrajhAM zeTha te kAma karatA hovAnuM jANI dareka rAjA mahArAjAo ane polITIkala ejanTa Adi yuropiyano paNa ghaDIyALo rIpera karavA ahiM mokalatA temanA putra TahemulajI mIrajhAM thayAM temaNe pitAnA dhArmikapaNamAM "eraveda' no mAnavaMtA IlakAba meLavyo hato. teoe jAmazrI vibhAjI sAhebanA phoTAvALA ghaDIALe khAsa vilAyatamAM taiyAra karAvI maMgAvyA hatAM. teo dariAI pAMkha piTAno moTo vepAra cIna deza sAthe calAvatA hatA. paNa jAmanagaranA mahAjanI lAgaNI (te padArtha mAchalAMne peTamAMthI nIkaLato hoI jIva hiMsAthI) dukhAvAthI, teNe te vepAra mahAjanonA kahevAthI kAyamane mATe baMdha karyo hato tethI hiMdu prajA temane bahu cAhatI. teoe jAmanagaramAM daremahera (agIArI)nI sthApanA karI hatI. te kAMi kIta mATe nahi, paNa pitAnI
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 zrIyaduva'zaprakAza.. [tRtIyakhaMDa ArAmagAhanA aMtima avasthA te pavitra dharma sthaLamAM aMdagI gujAravAnI umedathI karI hatI, tema te peAtAnA bhASaNamAM kahe che ke "mArI vRddhAvasthA thavAthI mArI icchA mArA dharmAMnA sthAnanI pADAzamAM rahevA thai hatI. ane te vicArane anusarIne mArI gujAyeza mAka banI zake tevuM dhArmika sAdhana ApaNIja rAjadhAnImAM (jAmanagaramAM karavuM e nizcaya karI A dharmanuM sthAnaka banAvyuM che. te daremaheranA pAyA nAkhavAnI kriyA tArIkha 87-1894nA rAja thai hatI. ane tArIkha 15 mArca 1895nA roja te daremahera khullI melavAnI kriyA udavADAnA dasturajI pezAtanajI marajora7 mIranA mubAraka haste thai hatI. te dare maheranA makAnane ijI pavitra karavA ane AtasanA nurIkekhalAnI sthApaNA karavA udavADethI pagaraste 'AlAta' ( kriyAnA upayeAgamAM AvatI pavitra cIjo ) lAvavAmAM AvyA ane pavitra kriyA zaru thakhuM, jazananI (daremaherane jIMjavAnI) pavitra kriyA mAkhedA mAdhukajI zApurajI mIrajhAM tathA rUstamajI >=mula" mIra e karI hatI. e jaMkhate sTeTa taraphathI sadhaLA adekha mIrajhAM hemulajI mAraphata thayA hatA. temaja nagaranA pratiSThita saddagRhastheA ane mahAjana vage paNa purNa utsAhathI tyAM hAjarI ApI hatI. e daremahera nA nibhAva athe` rUA. 20000nI eka rakama ekaThI karI hatI. ane cha TrasTIo nimAvAmAM AvyA hatA. jemAM ApaNA vAlAzAna divAnajI khAnabahAdura zeTha maheravAnajI pestanajI sAheba mukhya hatA. aMjumananA meAbhedanA pagAra tarIke tathA mANasAnA pagAra tarI ke jAmazrI vibhAjI sAheba mAsIka rUA. 20) nI bakSIsa karI hatI. ane je i. sa. 1926mAM mahu`ma jAmazrI sara raNajItasiMhujI sAheba temAM rU|. 30) umerI mAsIka rUA. 50) nI daremaheranA nibhAva arthe bakSIsa ApI hatI, jyAre jAmanagaramAM rastAe ane dukAne bAMdhavAnA sudhArAo thavA lAgyA tyAre te daremaheranA makAnapAse AvelAM saghaLAM pArasI makAne paDI gayA ane zahera bahAra navA vasavATa thayA. tethA dararAjanI pharajIyAta badagI mATe daremaheranuM makAna dura hAvAthI tene upayAga karavo azakaya thayuM. chevaTe sadhaLA jarathaiAstI bhAioe maLI pArasIlatAmAM navuM daheramahera bAMdhavA nakakI karI mahu`ma jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAheba dvajIra araja karata teo nAmadAre temanI mAgaNI mujaba iravIna sarakala sAme eka dhaNA ka`matI ane suMdara jamInanA ploTa daremahera mATe bakSisa ApyA. navuM daremahera aMdhavA meTI rakamanI jarUra paDatAM eka krUDa ubhuM karyuM, ane temAM mukharjImAM vasatA sakhI jatthAstIonI udAratAthI vadhI vadhIne te krUDa kula rUpIA 5700)nuM bheguM thayuM, tA. 13-6-1929nA dIne A daremaheranA vaDA dasturajI udavADevAlA. dasturajI kaiAjI dastura pezAMtanajI mIra jAmanagaranA jANItA jaracestI khAnabahAdura DAkaTara navarojI kAvasajI kalyANaNIvALA nA meTAnI lagnanI zubha kriyA karavAmATe jAmanagara padhAryA hatA. te pramagatA lAbha laI daremaheranA pAyA nAkhavAnI zubha kriyA tA. 17-6-1969nA rAja teeAzrInA mukhAraka haste karavAmAM AvI hatI. te pachI sadarahu makAna izanIyana sTAila nA pIlarsa, kAharatI
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 4thu), jAmanagaranuM javAhara. AkRti, ugatA sUryane dekhAva vigerethI bahuja suMdara ane apaTuDeTa bAMdhavAmAM AvyuM.. IravIna sarakala sAme pAMca rastAnA saMgama upara te ghaNuM damAmadAra ane suMdara dekhAya che. najadIkamAM beda sAhebane rahevAnA makAno gharma zALA jarastIone bhADe ApavAnA makAna ane pharato suMdara nAjuka bagIco vigerethI e jagyA eka nAnakaDA " pArasI kelenI " ne ja khyAla Ape che. e daremaheranuM navuM makAna khulluM mukavAnI zubha kriyA tA 4 mArca 1931nA roja ApaNA lokapriya mama mahArAjA jAmazrI sara raNajItasiMhajI sAheba bahAdUra che. sI. esa. AI. jI. bI. I. nA mubAraka haste thaI hatI. te prasaMge rAjavaMzI pariNAomAM jasadaNanA nAmadAra darabArazrI ane muLInA nAmadAra ThAkora sAheba tathA jasadaNanA nAmadAra mahArANu mukhya hatAM. uparAMta bhAyAto, rAjyanA amaladAro, hiMdu temaja muslIma zaherIo ane yuropIana kuTuMbo vagere moTI saMkhyAmAM hAjara hatAM. te prasaMganAM bhASaNa thayA bAda te agIArInuM makAna khudAviMda hajurazrIe khulluM melI daremaherane sTeTa taraphathI maLatI mAsika Avaka rUpIA 50) mAM bIjA rUA. 50) vadhu umerI mAsIka rU. 100) eka so karI ApavAnuM udAra pharamAna jAhera karyuM hatuM. te pachI turajI kaiojI mIrajhae dhArmika bhASaNa ApatAM jaNAvyuM ke " pArasIo ane hiMduo vaccene saMbaMdha purAno che. pArasI dharma sthaLa je agIArInA nAme oLakhAya che. te zabda khuda hiMduonA "agana AgAra' yAne AtazanuM makAna e zabda uparathI nIkaLe che. pArasIonI hAmanI kriyA nAme oLakhAtI kriyA jevIja hiMduonI semanI kriyA che. pArasIonI yazana' ane hiMduonI yA pArasIonI "barasama ane hiMduonI bahasa vigere kriyAo tathA saMskRta ane avastA bhASAnuM maLatApaNuM hiMduonA devatA ane pArasIonA yajhada amezAspada vagerenA nAme ane kAmanuM sarakhA paNuM AtazanI sIphatanuM, garadanuM lakhANa ane tene ja maLatuM avastAnanuM varNana vagere aneka bAbato uparathI pArasIo ane hiMduone purAne saMbaMdha sAbata thaI cukyo che." vagere bhASaNe thayA pachI meLAvaDo visarjana thayo hato. Aje e makAna jAmanagaranA javAharamAM eka aNameluM javAhIra che. (6) nijAnaMda saMpradAya khIjaDA maMdIra (praNAmI dharma)-te saMpradAyanA sthApaka muLa puruSa devacaMdajI mahArAja jJAte kAyastha hatA. tene janma mAravADamAM AvelA umarakeTamAM saMvata 1638mAM * agIArI e daremahera, dAdagAha, Ataza kaha, vagerenA nAmothI oLakhAya che. vizeSa hakikata mATe vAMce "pharAmarojha phIjhajI mIrajhAM kRta jAmanagaranI mIrajhAM daremaheranA sthApaka evada TahemulajI mAhIbAracha mIrajhAnuM TuMka jIvana caritra tathA daremaherane hevAla
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 zrIyaduvaMzaprakAza. vitIyakhaMDa thayo hate tenA pitAnuM nAma mahetA, ane mAtAnuM nAma kuMvarabAI hatuM tenA gharanA vADAmAM bALamukaMdajInI mutI hatI tenI sevA bhakti teo karatA. devacaMdajI mahArAja bALapaNathIja prabaLa buddhinA, sAtvika vRttinA, dayALa. himatavAna ane utsAhI hatA. pitA mAtAne Azraye rahI vidyAbhyAsa karyo hato. uMmara varSa 11nI thayA pachI deva sevAmAM prItI rAkhavA lAgyA hatA. eka divase gAma bAhara eka "zyAma pIgaLa'nuM devaLa hatuM tyAM teo pujA karavAne gayA hatA e vakhate temane vicAra thayo ke "koNa chuM ? A dekhAtuM jagata zuM che.? paramAtmA parabrahma kyAM che. ane kevA sthAnamAM rahe che?"te sarvane sedha karavA lAgyA. e vicAramAMne vicAramAM paradeza cAlI nIkaLyA. sAthe kAI na hatuM mArgamAM eka mahA purUSane meLApa thayo. temaNe paramAtmAnA svarUpane bedha karyo. umarakeTanA 2jAnI jAna laI lAladAsa nAme vachara jato hato, te sAthe teo kacchamAM gayA tyAM paramAtmA saMbaMdhI ciMtavana karavA lAgyA. tyAM je je matapaMtho cAlatA hatA te sarve jeyA paraMtu temAMthI temanA mananuM samAdhAna thayuM nahiM te pachI saMnyAsI veza dhAraNa karI aneka zAstronuM avalokana karyuM. paNa temAMthI paramAtmA saMbaMdhI nizcaya thayo nahiM bhujamAM AvI haradAsajIne tyAM utaryA temano prema ane sevA joI AnaMda thatAM. tyAM kAMika paramAtmA svarUpanI prAptinI AzA baMdhANI tethI tyAM japa tapa karavA lAgyA. haradAsajI bALamukaMdajInA parama bhakata hatA. temaNe bALamukuMdajInA darzana karAvyAM haradAsajInA keTalAka ziSyoe devacaMdajI mahArAjane kahyuM ke "tamo amane paramAtmAnA svarUpano nizcaya karAve " paNa temane te svarUpano nizcaya thayo na hato tethI teo naitanapurI (navAnagara) jene jAmanagara paNa kahe che. tyAM AvyA zyAmasuMdaranA maMdIramAM nitya bhAgavatanI kathA kAnajI bhaTTa karatA hatA tyAM nitya zrIdevacaMdajI mahArAja sAMbhaLavAne jatA hatA. A vakhate temanI uMmara 40 varSanI thaI hatI te paNa japa tapa ane dhyAna karavA kadI cukatA nahiM. temanuM cita niraMtara paramAtmAMja lAgI rahyuM hatuM. kahe che ke eka divase tene zyAmasuMdaranA maMdIramAM sAkSAta zrIkRSNanA darzana thayAM hatAM. ane kahyuM ke he zrI devacaMda! paramadhAmathI zrI akSarAtita paramAtmAnA bArahajAra brahma priyA (zAzvatI samA) ane khela jevAne AvelA che. temAM tuM pradhAna che. te badhA A mohamaya mithyA jagatamAM AvIne potAnA svarUpa tathA paramadhAma ne bhUlI gayA che. te sarvene jAgRta karo. paramadhAmamAM laI Ave eTale badhAne potAnA parAtma brahmadhAmamAM jAgrata karo : A kAma tamane soMpavAmAM Ave che. huM tane eka tAraka maMtra eTale tAratamamaMtra ApuchuM je vaDe te sarve jAgrata thaze. A maMtramAM e prabhAva kAmakare che ke je koI A maMtrano japaze te sahaja paramadhAma pahoMcI jaze. A maMtrathI tane evuM jJAna thaze. ke paramadhAma tathA bIjA sadhAma tane pratyakSa jevA dekhAze eTale tane Aja zarIrathI paramadhAma vigerenI mAhitI anubhavamAM AvI jaze ane tuM brahmavAsanAone kaheze te sAMbhaLatAnI sAthe ja teo jAgRta thaze. tane je kAMI mAgavuM
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 4thu...] jAmanagaranuM javAhIra. 3 hAya te ke, kahevuM hoya te kahe nihateA pachI huM phrI jovAmAM nahi AvuM. bhagavAna Apa kayAM jaze!, emazrI devacaMdajIe puchyuM. huM tArA hRdayamAM vAsa karIza ema divya purUSe uttara ApyA. tyAre have huM zuM mAgu' tame te mANasAimAMja che. eTale huM dhRtA chuM ema sAMbhaLI divya svarUpa adRzya thayA. te pachI te niraMtara dharmopadeza karavAmAM kALa gujAravA lAgyA jAmanagaramAM gAMgajI bhAi karIne zeTha hatA. te tenA prathama ziSya thayA. ane pachI pratidina ghaNAM ziSyA vadhavA lAgyA. e vakhate jAmanagaramAM kezavajI Thakakara karIme divAna hatA, te. jAtanA luvANA hatA ane teonI strInuM nAma dhanakhAi hatuM, te pavitramananI dayALu strIne peTe vi. sa. 1675mAM zrI prANanAthajIne janma thaye. tenI uMmara 12 varSanI thatAM, zrI devacaMdrajI mahArAjatA meLApa thayA. prANanAthajInA uttama guNo joine zrIdevacaMdajIe temane tAratamya jJAnane upadeza karyAM. tethI tenA ajJAnarUpI a MdhakArane nAza thayeA. tyArathI prANanAthajI nAnA prAkAranA dehakaSTo veThI, jJAnamAM vRddhi karavA, zrI devacaMdajInI AjJAthI te arabastAnamAM gayA. tyAM gAMgajI zeDaneAbhAi khetA vepAra arthe rahetA hatA. tene upadeza karyo paNa tene kAMi asara thaI nahi.. theADA divasa tyAM rahI, pAchA te jAmanagaramAM AvyA ane vi. sa. 1710mAM preALa (dhavalapura)mAM AvyA e vakhate dhroLamAM kaleAjI ThAkAra rAja karatA hatA, tenA te kArabhArI thayA. tyAM temaNe uttama prakAre kArabhAra calAvI prajAnI prIti meLavI hatI. vi. sa. 1712mAM zrI devacaMdajI mahArAje temane jAmanagaramAM khelAvI dharmopadeza ApavAnI AjJA karI. tethI tee niratara dharmAMdezaja karavA lAgyA. teja sAlamAM zrI devacaMdrajI mahArAja paramadhAmamA gayA te pachI zrI prANanAthajInA jJAnanI vRddhi thavA lAgI tene japatapa ane dhyAna karavAthI dharmAMcAne yeAgya guNA prApta thayA. tethI tee dezivadeza dharmopadeza karavA nIkaLyA. prathama junAgaDha, dIvabaMdara, verAvaLa mAMgarALa, pArabaMdara ane tyAMthI kacchamAM gayA. saMtre ThekANe temanA upadezathI ziSyA thavA lAgyA. bhujamAM theADe| vakhata rahI teo siMdhamAM gayA nagaraThaThThAmAM the|DA divasa rahI ghaNAM ziSyA karyAM. tyAMthI arabastAnamAM saskRta badara AvyA, tyAM sevaDhDhA karI, sidhanA AvAsa dare AvyA. tyAMthI naLIyA, kAThArA thai dhorAjI AvyA ane tyAMthI surata gayA, te vakhate teoe ghaNAM ziSyA karyAM hatA suratamAM kaLaza nAmaneAM graMtha karyAM. tyAMthI gujarAta nA ghaNA bhAgamAM pharyAM. te pachI mAravADamAM AvelAM ameratA gAmamA AvyA. tyAM eka lAmAna nAme jati sAthe dhama sabaMdhI vivAda thayA hatA. meratAthI haridvAranA meLAmAM gayA. tyAM ghaNAM saMta sAdhue sAthe dharmAMsaMbaMdhI carcA karI hatI. tyAMthI dilhImAM AvyA e vakhate tyAM oraMgajhema bAdazAha hato, te hIMduo upara ghaNeA, julama gujAratA hatA. tene te kAmathI aTakAvavA peAtAnA keTalAka ziSyAne meAkalyA paNa bAdazAhanA kAjhIe temanuM kAMi lekSamAM lIdhuM nahi. te uparathI bAdazAhane nimAja paDhavA javAnI masjIdanA cha padhAryAM che. mArgomAM jane keTalAka ziSyAe ubhA rahI kahyu ke " izAmehudI imAma '
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza vitIya khaMDa karAnamAM je vakhate utpanna thavAnuM lakheluM che te ja vakhate padhAryA che. vagere kahI temaNe keTalAka camatkAro batAvyA, ane upadeza Apyo tethI bAdazAhanA keTalAka nAkare ane jAbI mANaso ghaNuM Azcarya pAmyA. dilhImAM thoDo vakhata rahI teo udepura AvyA, tyAMthI maMdasara thaI ujajana AvyA. e vakhate ghaNAM ziSyo sAthe hatA. oraMgAbAdanA rAjAne baMdha karI ziSya karyo. rAmanagaranA rAjAe paNa ghaNI AgatAsvAgatA karI hatI. auraMgajeba bAdazAhe pitAnA mANaso pAsethI sAMbhaLyuM ke "ahIM koI mahAtmA padhAryA hatA" tethI teNe zekhanIdara nAme saradAra ane zeTha bhIkhA nAme amaladArane lazkara sAthe teDavAne mokalyo temane zrIprANanAthajIe gharmopadeza karyo. tethI zekhanIdara ane temanI sAthenA sarve musalamAnI dharma tyajI prANanAthajInA dharmamAM AvyA. auraMgajeba paNa tenAM upadeza, ane camatkArathI chaka thaI gayo hato. karaNapaTTaNathI mahArAjA chatrasiMhajIe temane teDavAne mANase mokalyA tethI teo tyAM gayA. rAjAe temanuM ghaNuM sanmAna karyuM, ane potAnA kuTuMba sAthe teNe te dharma svIkAryo, tyAM teo ghaNo vakhata rahI dharmanI sthApanA karI, citrakeTanI AsapAsanA ghaNAM rAjAone paNa pitAnA dharmamAM lIdhA pachI kApI zaheramAM AvI eka sabhA bharI dharmopadeza karyo. e rIte ghaNAM dezamAM praNAmI dharmane phelAvo karI vi. saM. 151mAM pannA buMdelakhaMDamAM teo paramadhAmamAM gayA. tyAM teonI samAdhi para temanA ziSyAe lAkho rUpIA khaca eka moTuM maMdIra bAMdheluM che. tenAM pujArIone dhAmI', kahe che, chatrasAlajI mahArAja pachI tenA vaMzanA keTalAka rAjAo e dharmamA hatA. rAjA gAdie besatI vakhate prathama te maMdiramAM jaI tilaka karAve che. ane te pachI gAdie bese che. temaja rAjAoe varSanA eka divase maMdiramAM darzane AvavuM evI pharaja che, ane tene sevA karavAno haka che. notanapurI jAmanagaramAM je sthaLe zrIdevacaMdajI mahArAja samAdhi lagAvatA hatA. e jagyAe hAla suzobhita moTuM maMdira che. e maMdiranI lagabhaga eke khIjaDAnuM meTuM vRkSa che. te uparathI tene khIjaDA maMdira. kahe che. e paMthanA anuyAyIo eka bIjAne maLe tyAre praNAmI kare che. te uparathI te praNamI-praNAmI dhama paNa kahevAya che. temaja tene merAjapatha paNa kahe che. merAja saMdezo lAvanAra tevo artha thAya che. zrIdevacaMdajInA putra bihArIdAsajIne jeo mAne che, teoe pitAnI gAdi cAkaLA upara sthApana karI te uparathI teo cAkaLApathI kahevAya che. ane tenA maMdIrane cAkaLAM maMdIra kahe che. zrIdevacaMdajIe tathA zrI prANanAthajIe pragaTa '* sAMbhaLavAmAM che ke mahArAjazrI devacaMdajIe khIjaDAnI DALakhInuM dAtaNa karI, tenI be cIrone tyAM jamInamAM boDelI tenuM vakhata jatAM vRkSa thayuM ane banne cIro sAthe maLI eka thaDIAnuM vRkSa thayuM. je hAla maMdIramAM seMsarU kADheluM che. ane te pUjya gaNavAmAM Ave che. temaja jovAmAM paNa nIcenA muLIyAnA bhAgamAM be judA phAMTAo kuTI upara jatAM eka thayelA jaNAya che. tyAM eka ALIyo che, jemAM dhupa dIvAnA pAtro rahe che.
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ tuM. kha. pR. 94 00000 khIjaDA dira-jAmanagara,
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 4thuM] jAmanagaranuM blAhIra. thaIne hiMduo ane musalamAnI dharmanI cikyatA karI. hiMdu dharmanuM saMrakSaNa karyuM hatuM. te paMthanI mukhya gAdi zrI nautamapurI-jAmanagaramAM ( 2 ) panA budhela khaMDamAM. che. tene zrI padmAvatI purI kahe che, dharmanA siddhAMta-( 1 ) zrIkRSNa bhagavAnanA 11 varSa ane para divasanA svarUpane mAne che. prema bhakita temanAmAM mukhya che. te dharmanA ziSyo ane sAdhuo vaiSNava dharmavALAnA karatAM jarA nAka uparathI tIlaka kare che. ane vacamAM kaMkunI badI kare che. kaMThamAM taLazInI mALA (kaMThI) pahere che. zrI prANanAthajIe kulajama svarUpa' nAme graMtha karyo che. tene pavitra mAnI mukhyatve karIne dareka maMdIramAM pujA kare che. ane vastrAlaMkAra dharAve che. te sivAya maMdIramAM mutI nathI. e dharma vALA kAThIyAvADa gujarAta ane uttara hiMdustAnamAM ghaNuM che e dharmanA sAdhuo yoga ane AtmajJAnamAM kuzaLa jevAmAM Ave che. emanA dharma siddhAMto sAthe kAMIka vaiSNava ane islAmI (musalamAnI) dharmanA muLa tane cahaNa karelAM che. emanA AcAryoe musalamAnone paNa pitAnA dharmamAM levAno prayatna karyo che. e gharmamAM advaita bodha purvaka, yogAbhyAsa AcaratA jaNAya che. AcArya tyAgI hoya che. e dharma vALA snAna-saucAdithI pavitra rahI, zrIkRSNanA bALa svarUpanuM dhyAna kare che. jAmanagaranI praNAmI gAdI sthApaka (1) mahArAjazrI devacaMdajI thI pachI (2) mahArAjazrI 108, prANanAthajI thayA te pachI (3) tyAgamUrti zrI kezarabAI mahArAja (4) mahArAjazrI tesIbAvA (5) mahArAjazrI bahAcArIjI (6) mahArAjazrI dhyAnadAsajI (7) mahArAjazrI mehanadAsajI (8) mahArAjazrI phakIracaMdajI (9) mahArAjazrI averadAsajI (10) mahArAjazrI jIvarAmadAsa (11) mAhArAjazrI vihArIdAsajI (12) mahArAjathI sukhalAladAsajI (13) vidyamAna mahArAjazrI dhanIdAsajI mahArAja atyAre jAmanagaranI praNAmI gAdIe bIrAjI potAnA ziSya vargane saddaupadeza ApI rahyA che. vaLI mahArAjazrI dhanIdAsajI mahArAja hAla gAdI upara bIrAje che tene pitAnI jAti dekharekha ane khaMtathI A maMdirane ArasepaNa sTAIla vigere jaDAvI ghaNuMja suzobhita karela che, temaja praNAmI dharmanA yAtriko mATe rahevAnI sagavaDa vALI maMdiranI AsapAsa jagyA baMdhAvela che, aMdara mIThA pANInA be kuvA ane bagIco che. temaja dharma pracAra mATe temanA taraphathI "praNAmI dharma patrikA" nAmanuM mAsika bahAra paDe che, temaja aprasiddha maMthane chapAvI prasiddha karavA mATe khAsa paMDita rAkhela che. vaLI uparokata chapAI kAmane pahoMcI vaLavA mATe eka chApakhAnuM paNa vAsAvyuM che. temaja pote dhArmika parAyaNa heAya saMpradAyane unnata paMthamAM deravA athAga parizrama uThAvI rahyA che. che prakaraNa 4thuM samApta che
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduva'zaprakAza. " prakaraNuM pAMcamuM // mahAna purUSAnA jIvana prasaMga, - dhanavantarI avatAra mahAtmA jhaMDubhaTTajI jAmanagaramAM paznorA nAgara gRhastha vIThThalajI bhaTTane tyAM mahAtmA jhaMDubhaTTajI urphe karUNAzaMkaranA janma vi. sa. 1887nA vaizAkha sudI 5 ravivAre thayA hatA, temanA janma samaye jyAtiSIomAM agragaNya pitAMbara bhaTajIe temanI janmakuMDaLI banAvIne kahyuM hatuM ke A khALakanA gRha evA prabaLa che, ke tenA dharamAM haMmezAM savAzera mIThuM vaparAze. bhaviSyamAM eja pramANe thayu hatuM, jyAre jhaMDuM bhaTajI pAMceka varSanA thayA tyAre temane dhera eka daDI sanyAsI bhIkSA levA AvyA. teNe te nAnA bALakane ramatA joi, tenA pitA viThThalajI bhaTane kahyuM ke H-- da mukhya mudda caM.3 2 ma. ? zA zaha Y tai 12 1 Rtu A tamArA putrane sAdhAraNa putra gaNavA nahi, AtA kAI yAga bhraSTa mahAtmAe tamAre ghera janma lIdhA che emanI mAnajo." yAgya umare jhaMDu bhaTajIe jAmanagaranA prakhyAta zAstrI mahidhara haribhA/pAse sa'kRta abhyAsa zarU karI sArasvata vyAkaraNa, amaraEAza, raghuvaMza Adi graMthA joyA hatA. temaja zAsrIjI kezavajI mArArajI pAse paNa zeDe abhyAsa karyAM hatA. te abhyAsa pachI Ayurvedane abhyAsa peAtAnA pitAjI pAse zarU karyAM. e vakhate jhaMDu bhaTajIthI mAtra sAta varSa vaye meTA vaidya bhAvAbhAi acaLajI paNa viThThalajI bhaTa pAse vaidakanA abhyAsamAM jhaMDubhaTajInA sahAdhyAyI hatA. viThThala bhaTajIe peAtAnA dharamAM bhAva prakAzanI paraparA cAlu hAvAthI jhaMDu bhaTajIne te prathama zIkhavI. pachI caraka, suzruta vAgbhaTTanI vRtrayI vagere the| bhaNAvyA. temaja teonA dharamAM rahelA jInA hastalekhita guTakAnA paNa abhyAsa karAvyeA. te bhaTajInA kuLamAM vaiduM kayAMthI AvyuM? te mATe nIcenI vAta para parAthI sastaMbhaLAya che, "jInA kALamAM dIlhInA kAi zAhjAdA gujarAtamAM khaMDaNI udharAvavA AvyA hatA. tyAre pharatAM pharatAM kAi eka gAmanA pAdaramAM teNe paDAva nAkhyA. tyAM krAnI uparasanA avAjathI zAhajAdAne udha nahotI AvatI. tethI teNe tapAsa karAvI udharasa khAnAra mANasane tyAMthI kADhI mukavAneA hukama karyAM. tapAsa karatAM udharasa khAnAra kAi vaiSNava - cA` nIkaLyA. tethI zAhajAdAnA mANasoe vinaMtI karI ke" hiMduonA dharma gurUte kADhI mukavAthI hiMduone khATuM lAgaro, mATe ApaNI sAthe dinamaNI nAmanA vaidya chaeN, tene
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAmanagaranu javAhIra. 97 mekalIne tenI davAthI tenI udharasa maTADeA zAhajAdAnI AjJAthI nimaNIe mahArAjanuM zarira tapAsyuM ane pachI kahyuM ke "A udharasa nirmuLa tA nahiM ja thAya. paNu Apa kahA te pramANe eka, be, ke traNa varSAM sudhI pharI na Ave tevI davA ApuM. mahArAjane te vAta mAnavAmAM na AvI, eTale temaNe eka varSa sudhI udharasa na Ave tevI davA mAgI. tethI dinamaNIe eka geALI ApI pathya batAvyu' e goLI khAdhA pachI mahArAjane udharasa naja AvI. zAhajAdAe A camatkAra joyA eTale peAtAne mATe vAjIkaraNa auSadhanI mAgaNI karI. dinamaNI zAhajAdAnI prakRti jANutA heAvAthI ane pathya na pALavAmAM Ave teA ugra vAjIkaraNanuM pariNAma nukazAna kAraka Ave, evuM heAvAthI temaNe ghaNI rIte samajAvyA, paNa zAhajAdAe haTha lIdhAthI, chevaTe davA ApavAnuM svIkAryuM. paNa pathya mATe sakhta cekI pahe| rAkhavAnI khIjA amIrA pAsethI kamulata lIdhI, 'sasalAnuM mAMsa, gALatA dArU, ane strI saMga, e traNathI sAvacetI rAkhavAnI hatI. e vAjIkaraNa prayAga sAta divasaneA hateA. paNa vAMnI garamIne lIdhe zAhajAdAthI rahevAyuM nahi. tethI pAMcame divaseja teNe e traNeyanA upayAMga karyAM. pariNAme zAhaMjAdAne Akhe zarIre meATA phoDalA upaDI AvyA, tethI AkhI chAvaNImAM hAhAkAra thai rahyo, nimaNIne tapAsa karatAM pathya na paLIyAnI kharI vAta mAluma paDI eTale 'humaNAM ja galamAMthI davA lai AvuM chuM" ema kahIne te chAvaNImAMthI nAsI phruTayA, ane zAhajAdA marI javAthI karI jAheramAM AvI zake tema na heAvAthI teo yAgI veSe chupAtA pharatA hatA. je mahArAjanI dinamaNIe udharasa maTADI hatI. te vaiSNavAcArya krUratA karatA jAmanagara AvyA. temanI pAse haMmezAM kAzIrAma bhaTa sAMje esavA jatA. eka vakhata sahu eThA hatA, tyAM mahArAjane sakhta udharasa AvI. te uparathI vAta nIkaLatAM, bAdazAhanA dinamaNI nAmanA vaidhe peAtAnI udharasa kevI rIte maTADI hatI. ane tenA kahevA pramANe barAbara eka varSa sudhI udharasa naheAtI AvI, tathA te vaidhane chAvaNImAMthI kevI rIte nAsI javu paDayu... te sadhaLI vAta kAzIrAma bhaTa vagere maDaLane karI. tyAra pachI kAzIrAma bhaTTe mahArAjane khAnagImAM kahyuM ke Apa varNana karA che| evA eka mANasa cha mAsathI mAre tyAM AvI utaryA che ane mane vaidu' zIkhavAnuM kahe che. e sAMbhaLI mAhArAja tyAMthI kAzIrAma bhaTTa sAthe temane ghera AvyA ane joyuM te te poteja 'dinamaNI' mahArAje peAtAnI udharasanI kikata kahI, krUrI davA ApavAnI vinaMtI karI, paNa dinamaNIe kahyuM ke "mArI badhI davAo te| e zAhajAdA sAthe gai mATe lAcAra chuM. have evI davA teA nahi maLe paNa kAzIrAma bhaTTane lakhAvuM chuM te davA jyAM sudhI lIdhA karaze tyAM sudhI darada jora nahi kare." chevaTa dinamaNIe vinaMtI karI ke "tamArA sivAya mane ahiM kAi eLakhatuM nathI. mATe tame mArUM nAma ke mArI vAta bahAra na pADazeA." e dinamaNI vaidya AgaLathI kAzIrAma bhaTTa bhAvaprakAza purA bhaNyA. ane dinamaNI vaidya davAonA (akasIra prayeAgA vagerenA) keTalAka kharaDAe paNa kAzIrAma bhaTTane utArI ApyA hatA. e dinamaNInuM kRpApAtra purAtanI vadaka e kuTubamAM Asare 200 varSothI Aja sudhI cAlyuM Ave che. e kAzIrAma te jhaMDubhaTajInA pitAmahanA pitAmaha thAya.
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza [vatiyakhaMDa jhaMDubhaTTajI jAma raNamalajInA samayamAM potAnA pitAzrI sAthe baMgale jatA AvatA. raNamala jAmanA chellA maMdavADa vakhate vibhAjAme pitAnA pitAnI mAMdagI viSe vaidyo vagere bIjAne kharA khabara puchelA. paNa koI temane kharUM kahetuM nahiM. paraMtu raNamalajAmanA maraNa pahelAM be traNa divase jhaMDu bhaTTajIe vibhAjAmane temanA bApunI sthitInA kharA khabara kahyA. ane temanA kahyA pramANeja banavAthI jAmathI vibhAjane jhaMDu bhaTTajI upara vizvAsa beThe, te chevaTa sudhI nabhI rahyo hato, eka vakhata zrAvaNa mAsanI sAtama AThamanI svArI caDavAne vakhate jAmazrI vibhAjIne tAva Avato hato. tethI temaNe dareka vaidyonI tAva utAravA mATe salAha lIdhI. paNa svArImAM kalAkonA kalAke hAthI upara besI zake tevI sthitimAM lAvI, tAva utAravA keinI hiMmata cAlI nahiM. chevaTe jhaMDubhaTTajIne vibhAjAme puchayuM ke " tame hajAronI auSadhio baMgale taiyAra karI che. temAMthI koi A vakhate upayogI nahiM thAya? "tyAre bhaTTajI sahu vaidyo sAmuM joI e vaidyo pratye bolyA ke "juo! bhAI mahArAjAe auSadhAlaya kareluM che. temAM ratnagIri rasa che te A tAva utAravA mATe uttama che. paNa te navina auSadha che, ane huM paNa na vaidha chuM mATe Apa saMmati Ape to e auSadha camatkAra dekhADaze ema mane khAtrI che. bhajIe Ama kahyuM tyAre jAmasAhebe ratnagIri rasa laI AvavA, hIrajI gAMgANI sAthe bhadajIne hAthI upara besArI mokalyA. e ranagIri rasa lIdhA pachI, thoDI vAramAM vibhAjAmane tAva utarI gayo. tethI pote bahu khuzI thayA ane svArImAM padhAryA hatA bhaTajInuM nidAna ane ArAma karyAnA dAkhalA - '' premajI bhaTTanI putrI kIlIhenane pagamAM goThaNa upara bahuja dukhAvo thavA lAgyo te uparathI bIjAonA kahevAthI "hA" haze ema dhArIne tela coLavAno upAya karyo. paNa tethI darada ulaTuM vadhyuM. pachI bhadajIne batAvatAM, temaNe tarataja kahyuM ke "bA" nathI paNa aMdara sojo che ane parU thAya che. mATe tela na coLatAM, deSaM lepa zera aradhe vaTAvIne upara bAMdhe. pachI te bAMdhavAthI thoDA vakhatamAM eka jagyAe moTuM thayuM ane temAMthI ghaNuM parU nikaLyuM. pachI te ghArAmAM jAtyAti dhRta bharavA mAMDayuM. tethI be traNa mahIne sAva ArAma thaI gaye. jema bhaducha vAge che ke "ghaNu e tarata pArakhatA temaja traNamAM parU thayuM che ke nahiM tenI parIkSA paNa bahu sArI karI zakatA. jenA dAkhalA nIce mujaba che - eka vaNIo, pitAnI strIne peDumAM gAMTha che tathA tAva Ave che. ema kahI bhaTTajIne pitAne ghera jevA teDI gayo. bhaTTajIe daradInI nADI joI tene tAva hato. pachI peDunI gAMTha jevA peDu upara hAtha mukavA, jevo bhaTajIe hAtha lAMbo karyo ke te vANIyANuM bAInI AMkhamAM du:khanI bIke AMsu AvI gayAM. e joI bhaTTajIe hAtha adharathI ja pAcho kheMcI lIdho. ane dukAnethI deSiddha lepa lAvavAnI cIThThI lakhI ApI, bahAra nikaLyA pachI, sAthe
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5muM] jAmanagaranuM javAhara AvelA rA.rA. prANazaMkara premazaMkara bhaTTajIne puchayuM ke "A tAvamAM doSagha lepa zuM karaze ?" tyAre bhadajIe kahyuM ke "e bAIne peDumAM ghaNuM pAke che. ethI ja tyAM hAtha lagADavA jatAM tenI AMkhamAM AMzu AvI gayA ne zarIra dhrujI gayuM. deSagha lepathI bahAra moTuM thaIne parU nIkaLI jaze to ja te bAI bacaze paraMtu e bAI bIje ja divase gujarI gaI tene bALatI vakhate peTamAMthI ghaNuM parU nIkaLayuM hatuM tema sAMbhaLeluM che. dvArakAnI zrImata zaMkarAcAryanI gAdinA saddagata zrImanmAdhavatIrtha pahelAnA AcArya zrImakAjarAjezvarAma svAmi purvAzramamAM brahmacArI hatA tyAre jAmanagaramAM AvyA hatA ane hATakezvaranA maMdiramAM utaryA hatA. temane nAbhImAM eka ghaNu thayuM hatuM. jemAM sojo ane pIDA ghaNI hatI piTIsa lagADavAthI bahu sUkSma chiddha thaIne temAMthI jarA jarA parU nIkaLavA lAgyuM, brahmacArIne bahu kaSTa thatuM hatuM. teo bIjAnA hAthanuM rAMdheluM jamatA nahotA ane AvI bhayaMkara mAMdagImAM hAthe rAMdhavuM te ghaNuM kaSTavALuM hatuM. e vakhate jAmanagaramAM mAdhavarAva nAmanA dakSiNI dAkatara hatA. temaja A brahmacArIjI paNa dakSiNI hatA. tethI dAktara sAheba brahmacArIjIne pitAne ghera teDI gayA ane be cAra divasa pioTIsa bAMdhyA pachI e sthaLe charIthI mArga karyo. AthI jarA vadhAre parU nIkaLI gayuM ane piDA zAMta thaI. te paNa te chidra rUjhAyuM na hatuM. ane temAMthI parU AvatuM hatuM. jhaMDu bhaTTajI sAdhu, sanyAsI, vidvAna vagerene maLavAnI pitAnI Teva pramANe A brahmacArI pAse paNa jatA. teozrIe te vraNane ciyo pachI joI kahyuM ke "hajI A traNa rUjhAze nahi, ane emAMthI parUno jAmI gayele ghoLe kaTake nIkaLaze tyAra pachI rUjhAze." thoDA divasa pachI te jagyAe sojo thayo ane pIDA thavA lAgI tethI DokaTara sAhebe pharI cIravAnI vAta karI. paNa brahmacArIjIe nA pADI ane bhaTTajInI salAha laI deSa lepa bAMdhavA mAMDayo pachI brahmacArIjI bhaTTajInI vADIeja rahevA gayA. deSana lepathI prathama pIDA vadhI, ane eka divasa bapore brahmacArIjIne bahuja pIDA vadhavAthI bhaTTajI jovA gayA, tyAM brahmacArInA traNamAMthI pite kahyo hato te parU baMdhAI gayele kaTake nIkaLyo hato, te pachI pIDA zAMta thaI, bhaTTajIe temAM jAtyAdi bharI te upara doSane lepa bAMdhavAthI thoDo vakhatamAMja vaNa rUjhAI jatAM ArAma thayo. brahmacArIjIne ghaNuM dahIM khAvAnI Teva hatI, ane dahIM abhiSyadi hovAthI A prakAranuM vraNa thayuM hatuM ema bhaTajIe pitAnA ziSya vargane samajAvyuM hatuM. jAma vibhAjInA ati mAnItA TakA joSIne vAMsAmAM gumaDu thayuM hatuM. e vakhate bhaTTajI bahAra gAma hovAthI jAmasAhebe tAra karIne teDAvyA. bhaTTajIe AvIne joyuM to sojo kaThaNa hato, bhaTTajIe TakA joSIne AzvAsana ApI deSiddha lepanI cikitsA zarU karI. jAmazrInA purNa kRpApAtra joSIne jevA rAjyanA dAkataro ane anya vaidyo paNa ghaNuM AvatAM paraMtu sAravAra to bhaTTajInIja cAlatI deSana lepanI asarathI aMdara pAkIne parU thaI gayuM paNa ADuM cAmaDInuM jADuM paDa hevAthI bahAra moTuM thayuM nahi. tethI bhaTTajIe dAkatarane e camaDI cIrIne moTuM karI ApavA kahyuM. paNa jAma
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakArA. [ctIyakhaMDa sAhebanA joSIne kAMi thAya te? ema bIhIne dAkatare nA pADI. tethI bhaTTajIe kahyuM ke "apa cIrazo tenuM jokhama mArA upara che. paNa jo Apa nahiMja cIro te pachI huM vANaMdane bolAvI aAthI moTuM karAvIza. kemake aMdara 5rU thaI gayuM che. tethI have moTuM na karavAthI nukazAna che" pachI dAkatare zastra vaDe te ghaNuM cI. ane temAMthI puSkaLa purU nIkaLyuM, pachI e traNane haMmezAM paMca valkalanA kavAthathI dhoI aMdara jAtyAdi dhRta bharI upara daSadha lepa bAMdhavAmAM Avato hato. tethI traNa thoDA samayamAM rUjhAI gayuM. jAmavibhAjInA prAiveTa sekreTarI pharAmajI zeThane vAMsAmAM pADuM thayuM hatuM tene bhadajInI davA karavA jAmasAhebe sucanA karI. paraMtu teNe dAkataranI davA karI IzvarecchAthI ArAma na thatAM teo gujarI gayA. pachI jAmasAheba tene tyAM besaNAmAM gayA hatA. tyAMthI pAchA vaLatAM, bhaTTajInI tabiyata jarA narama hovAthI, temane jovAne bhaTTajIne ghera gayA. agAuthI beDI-gADe (svAre) AvI kahyuM ke "jAmasAheba padhAre che." sahu beThakanI taiyArI karavA lAgyA. tyAM jAmasAheba padhAryA. ane osarI upara caDatAMja "bhaTTajI ! sutA rahe, sutA rahe, tabiyata kema che ?" ema puchayuM. te paNa bhadajIe ubhA thaI salAma bharI bahu sAruM che ema kahI khurasI pAse nIce beThA e vakhate e vakhate TakAthI paNa sAthe ' hatA. tenA sAmuM joI jAmasAhebe kahyuM ke "TakA ! TakA ! pharAmajI zeTha marI gayA, meM tene kahela ke bhaTTajInI davA karo paNa mAruM mAnyuM nahiM ane dAkataranI davA karI bhaTTajI evA gumaDAMnA kAmamAM ghaNuM ja sAruM jANe che." bhadajIe hAtha joDI vinaMtI karI ke "sAheba mArA karatAM dAkatara sAhebanuM jJAna ghaNuMja vadhAre che, mAruM jJAna kAcuM che. koI vakhata AMdhaLAne ghA pAMsaro thaI jAya" TakA jeTalIe kahyuM ke" nA, nA, bhaTajI A daradamAMto jAmasAheba sAcuM kahe che. jAmanagaranA prakhyAta vi0 mAhamahopAdhyAya zAstrIjI hAthIbhAI ' harizaMkaranI prakRti pahelAM bahu nabaLI rahyA karatI hatI. tethI bhadajIe temane viDaMga tadula prayoga karAvyo hato. A prayoga pote kevI rIte karyo e viSe zAstrIjI jhaMDu bhaTTajI paSTa 88mAM nIce pramANe lakhe che ke, vi. saM. 1946nA zrAvaNa vada navamIne divase traNa varSanA putrane teDI pacezvaranA cekamAM huM svArI dekhADavA ubho hato. tyAM azakitane lIdhe putrane polIsa cekIne pathAra upara ubhA rAkhyo hato. tyAM vaidyarAja bAvAbhAI tathA jhaMDu bhaTTajIne bhIDabhaMjana taraphathI AvatA joyA. eTale temanA tarapha vaLI praNAma karyA. A vakhate mAro cahero joI bAvAbhAIe turata mArI nADI jaI, ane pachI ThaMDubhaTTajIne jevA kahyuM. nADI joI bannee mane kahyuM ke "tame ghera jaI ArAmathI suvo." mane paNa javaraveza pahelethI jaNAto hato eTale ghera jaI ArAmathI sute. bIje divase beya vaidyoe ghera AvI auSadhopacAra zarU karyo. jethI cha divase javara niHzeSa thayo. te pachI bAvAbhAIe eka cATaNa nitya sevana karavA - ApyuM A cATaNa mAgha suda 15 sudhI khavarAvI baMdha karyuM. pachI jhaMDu bhaTTajIe phAgaNa suda 1 thI eka mAsanuM vasaMtavRta karAvyuM. jemAM nitya "viDIMgataMdulacurNa gaLonA kavAthI
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5muM] jAmanagaranuM javAhara. sAthe sUryodaye levAtuM hatuM. ane bapore eka baje bhAta, ghI, tathA matanuM meLuM esANa, AmaLA nAkhIne levAtuM, zarUAta eka rUpIA bhArathI karI hatI pachI cAra cAra rUpIA bhAra leta. savAramAM gaLAno kavAtha vATake bharIne ane temAM cAra tolAbhAra viDaMgataMdulA cUrNa nAkhIne pIto. sAtame divasathI jhADAmAM kamI nIkaLavAnuM zarU thayuM. te teramAM divasa sudhI nIkaLyAM, te pachI kImI devAmAM na AvyAM. paNuM zarIra AkSa jevuM lAgatuM, ane khorAka cheka be-baje eka vakhata levAte paNa zarIramA puratI AvI. ane eka mAsa puro thatAM, zariranuM vajana sADAcAra ratala ghaTayuM. caitra sudI 1 thI dhIme dhIme bIje khorAka zarU karyo. pachI bAvAbhAe pahelAM ApatA hatA te rasAthana ApavA mAMDayuM. ane vaizAkha suda 5 ne divase bAvAbhAIne tyAM jhaMDubhaTajI padhAryA, tyAre mane joIne bAvAbhAIe kahyuM ke - "gayA zrAvaNa vada navamIne divase amane bannene evI bIka lAgI hatI ke tAruM zarIra 15 20 divasamAM paDI jaze. paNa jyAre bhaTajIe kahyuM ke phAgaNa mahinA sudhI tame bacAvo to pachI huM na maravA dauM. tyAre phAgaNa sudhI bacAvavAnI meM pratijJA karI. pachI tame paNa barAbara vasaMtavRta karyuM. have bIjAM pacIzavarSanI ame garenTI karIe chIe." A pachI pAchuM sAM, 194SnA phAgaNamAM meM eja vRta karyuM. ane saM. 1956mAM paNa eja pramANe vRta karyuM. prathama vRta karyA pachI mArI jaTTaranI zaMkita ghaNIja sArI thaI. jethI bhAta dALa jevo khorAka pacavAne prathama mane 16 kalAka lAgatA, tene badale vrata karyA pachI kAThIAvADI DhasAnuM upara ghInuM curamuM paNa mane 12 kalAke pacI javA lAgyuM. e vasaMta vRtanI asara mane hajI paNa jaNAya che. mArA zariramAM phoDakI, khasa, kharaja jevuM kazuM nathI thatuM. A pachI meM mArA gharamAM paNa mArA putrone ekeka mAsanA vasaMta gata karAvyAM che. bhaTTajI, mahAkuSTa, rakatapittA jevAM asAdhya ane bhayaMkara darada upara viDaMgataMdulane prayoga karAvatA. e prayoga bhaTTajInA khAsa priya upAyomAM gaNAya che. bhaTTajIne e prayoga upara kevI zraddhA hatI, te viSe teo eka patramAM lakhe che ke -"graMthakAreto tene prabhAva bahu dekhADe che. te mAre mAre ne varSa 2RyuSamitkRddhirmavati che paNa mAre mane eTaluM to khAtrIthI kahe che ke ochAmAM ochuM dasa varSa sudhInuM te jIvana e auSadha ApyA vinA raheze nahiM. viDaMgata dula, mAnasika ane zArIrika beya rogane maTADe che." udararoga asAdhya gaNAya che. gaDhavI | hajAramAM eka udararogI bace ema zAstra kahe che. tevA eka rogIne bhaTTajIe caMdraprabhA (ke je ghaNakharA rogomAM kAMIka rasto kare che. te) ApavI zarU karI ane julAba mATe emAM nepALAnA dhelAM bIno lAga ApI, caNA jevaDI caMdraprabhAnI goLI savAramAM ApatA, ane sAMje nepALA vagaranI caMdraprabhA ApatA. tethI daradI rAtre nirAMte suI raheto. ane divase julAba thato. A ekaja davAnI camatkArIka cikitsAthI te daradIne ArAma thayo hato, jAmanagaramAM eka zrImALI brahmaNa ke je suratamAMja paraNe hatA, tene udararoga
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zrI yaduvaMza prakAza [tiyakhaMDa thayo e asAdhya vyAdhithI tenI vidhavA bahena bhaTTajI pAse AvI AMkhamAM AMsu lAvI kahevA lAgI ke "huM kAMI ApI zakuM tema nathI amo garIba chIe te mArA bhAIne joI davA karo" bhaTTajIe tenI davA zarU karI, ane mAtra dubaja pIvuM. bIju anna paNa na levAnuM kahI, nArasIMha cuNa ApavuM zarU karyuM. paMdara divasa kAMI phera paDe nahiM paNa soLame dahADe rAtamAM tenA peTamAM avAja thavA lAgyo. te sAMbhaLI tenI bahene pADozaNane puchyuM ke "kema Aje vahelI ghaMTI calAvI ?" tyAre pADesaNe javAba Apyo ke "ame hajI sutA chIe paNa ghaMTIne avAja Avato sAMbhaLI, tame ghaMTI pheravatAM haze ema dhAryuM hatuM. paNa tameto ulaTA amane puche che tyAre A ghaMTI kayAM cAle che. " sAMbhaLI esarImAM sutelA tenA bhAIe kahyuM ke "bahena ene mArA peTamAM ghaMTI pharyA je avAja thAya che. e sAbhaLI tenI bahena osarImAM AvIne tane zuM thAya che tema puchayuM. tyAM daradIne kharacunI hAjata thaI, tenI bahene hAtha jhAlI phaLImAM kharacu besAryo. daradIne julAba lAgI eTale badhe jhADo thayo ke pILA jhADAthI kuMDuM bharAI gayuM. daradIne zAMti thatAM uMdha AvI gaI. savAre bhajI AvatAM tenI bahene rAtrInI badhI vAta kahI. jhADe batAvyo. te jhADa joine bhaTTajIe kahyuM ke bahena have tArA bhAInuM darada maTI gayuM jANaje tArI mahenata saphaLa thaI te pachI daradIne haMmezAM jhADA thavA lAgyA. ane dhIme dhIme ArAma thaI gayo. ane teja nArasiMha curNathI zariramAM zakti AvI gaI. te brAhmaNane dudha mivA mATe paisA paNa ghaNuMkharA bhaTTajIeja ApyA hatA.-davAnI asarane ghaNe kharo AdhAra tenI mAtrA upara che. ane ekanI eka cIja mAtramAM vadhAre ghaTADe karIne judA judA rogo upara vAparI zakAya evo bhadajIne siddhAMta hato. dAkhalA tarIke zaMsamanI, zittavIrya, uSNavIrya, vagere goLIo eka vakhate 1thI60 sudhI vAparatA AkhA divasamAM 120 gaLI ApavAthI dhAre phAyado thayAne nIcene dAkhale banyo hato - eka divasa eka paracha cAraNa ane tenI buThThI mA, jAMbuDethI savAramAM bhaTTajInI pAse AvyAM. chokarAnI uMmara 20 varSanI hatI. paNa te eTalo nabaLo hato ke te cAlI zakato nahoto. tenuM zarira kSINa thaI gayuM hatuM. tenI buddhI mA bhaTTajI pAse roI paDI ane pitAnA dikarAne sAjo karavA mATe AjIjI karavA mAMDI. e bicArI gariba nirAdhAra DesIpara dayA lAvI. bhaTTajIe eka oraDI rahevA ApI ane davA zarU karI. be traNa divasa judI judI davAo ApyA pachI uNvIya rasAyanI zarU karI. ane haMmezAM savAra sAMja akakeka goLI vadhAravA mAMDI, pahelAM te kAMI khAsa asara dekhAI nahiM. paNa jyAre 120 gaLI khAvA mAMDI, tyAre davAnI asara jaNAvA lAgI. zariramAM zakita AvatAM chokarAe ja kahyuM ke have mane thAka lAgato nathI." pachI te divase divase tenA zarIramAM zakti vadhavA lAgI. zariramAM lehI bharAyuM gAla upara gulAbI raMga AvI gaye. ane saMpUrNa puruSatva prApta thatAM, te khuzI thayo. phakta jAmanagaramAM ja nahi paNa bahAra gAmanA paNa ghaNuM lekane bhaTTajI upara zraddhA
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5muM] jAmanagaranuM jAhIra. 103 hatI, bahAra gAmanA mANase, bhaTacha gAmamAM AvyA che ema khabara paDe ke temane tabiyata batAvavA deDAdoDa karatA bhaTTajI eka vakhata muMbaI gayelA tyAM e vakhate rA. mathurAdAsa lavajI karIne eka sudhAraka zeTha prasiddha hatA, emanA gharamAM koI bAIne peTamAM sakhta dukhAvo traNa divasathI thato hato. DokaTaronI davA cAlu hatI. tene rA. jaTAzaMkara bhAI sAthe bhaTajI paNa jovA gayA. emane joine bhaTajIe davA ApI ane eka kalAkamAM tene ArAma thaI gaye, zeThane tathA bIjA vaidya dAkatarone bhaTanI cikitsA camatkArI lAgI. jAmanagaramAM metA devarAma karasanajInI oLakhANa vALI eka bAIne bhaya lIdhI hatI. tyAM bhaTajI muMbaithI AvyAnA khabara tene thatAM devarAma metAjI teDavA gayA. bhaTajI hajI uMTa uparathI utaryA hatA. te vakhate relave vaDhavANa sudhI hatI.) ane musApharInA lugaDAM badalyA na hatAM tyAM teonA kahevAthI kesanI rithatI jANI, emane ema tenA sAthe gayA. ne rastAmAMthI eka vANaMdIyANIne bolAvI lIdhI ane e bAInA hAthathI daradI bAIne pIcakArI marAvI, davA dukAnethI maMgAvI khavarAvI ane eka kalAka rokAIne bAIne ArAma jaNAyA pachI ghera gayA ane e bAI javI gaI. eka nIcenA kesamAM davAnI vicitra zedhano dAkhalo che ke jAmanagaranA raNachoDajInA maMdIranA pujArI valabharAmane moDhAmAM kAMI evuM darada thayuM ke traNa upavAsa thayI kAMi khavAya nahiM. borI zakAya nahi evI sthitI hatI tyAM bhaTTajI darzane AvyA eTale bolavAnI zakita nahiM hovAthI lakhIne bhaTajI AgaLa badhI vAta karI, bhaTTajIe tene kAMIka auSadha ApyuM. tethI tene ekaja kalAkamAM badhI pIDA maTI jaI ane anAja jamyA hatA. te pujArInA pitAne uMdara karaDavAthI uMdaravA thaI, traNa moTA gaDA thayA. ane bahu pIDa thavA lAgI bhaTTajIe cha mAsa davA karI ane bAvAbhAI tathA zaMbhubhAine bhaTTajI teDI lAvyA teoe eka mAsa auSadha ApyuM paNa kAMI phera paDayo nahiM. tyAre bhaTTajIe pharI pitAnA hAthamAM te kesa lIdho ane sudhArA khatAnA uparIne kahI bIlADInI dADha maMgAvI, e gaDA upara copaDAvI jethI be kalAkamAM te traNeya gaDA phuTI jatAM, te daradamAMthI teo sAva mukta thayA. (e rIte mIMdaDInA hADakAne lepa karavAnuM vAbhaTTamAM u. a. 39 zleka 32mAM kahyuM che.) jAmanagaranA rahiza nAgara gRhastha motIrAma rANInA jayeSTha putra udayazaMkara bhAIe bhaTajIne darabAramAM vAta karI ke "mArA pitAzrI have AkharanA zvAsa lya che, Aje ame emanA hAthe chevaTanA dAna karAvyAM che. ane atyAre godAna emane hAthe karavAnI goThavaNa karI huM ahiM Avyo chuM. ApanA darzananI teo bahu jaMkhanA kare che. tethI bhaTajI teo sAthe temane ghera ghayA. tyAM medAnanI kriyA thatI hatI. pitAne tyAM be cAra gAyo hatI, temAMthI eka gAyanuM brAhmaNane dAna ApI, e zraddhALu nAgara gRhastha be mANasenA TekAthI gAyanI pachavADe be cAra DagalAM cAlIne gAyanI prArthanA AMkhamAM AMsu lAvI karatA hatA ke "meM tane ghaNIvAra lAkaDIo mArI haze. pANI tathA khaDa vaheluM moDuM ApyuM
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 zrIyaduvaMzaprakAra. [vatIyakhaMDa haze vagere mArA aparAdhe mApha karaje." A pramANe godAnano vIdhi cAlato hato tyAM bhajI AvI pahoMcyAM. e dazya joI bhaTajInI AMkhamAM paNa AMsu AvI gayAM. pachI bhaTTajIe emanI nADI joI, pAse beThelA sagAbabaMdhIoe kahyuM ke "have kAMI davAnI jarUra nathI, izvaranuM nAma eja have to davA che. paNa bhaTajIe javAba Apyo ke "davA levAmAM zuM harakata che.? ane A gaudAna thayuM che to have anna na levAno paNa saMkalpa karo, IcchA thAya te dUdha pIje." tethI daradIe tathA bIjAoe e vAta kabula karI. ane bhaTajIe dukAnethI abhayAmalakI rasAyana mokalyuM. ane emAMthI thoDuM thoDuM cATavAnuM kahevarAvyuM. te cATavAthI zvAsa narama paDyo ane jarA ArAma jaNAya, bIje divasathI dudha pIvA mAMDayuM. pachI to davA ane dudha bane mAtrAmAM vadhatAM gayAM. ane paMdara divasamAM roga zAMta thaI gayo. zariramAM zakita bharAvA lAgI. pachI abhayAmalakI cAra cAra telA ane dudha bAra bAra zera (40 bhArano) levA mAMDayuM. zarIra sAruM thaI gayuM. tethI eka dahADe motIrAma bhAIe bhaTajIne kahyuM ke "mArA pAMca chokarAo juvAna che paNa enA karatAM mArAmAM purUvAtana vadhAre che, mATe have te davA baMdha karo to sAruM, te pachI davA baMdha karI. matIrAma bhAI te pachI ghaNAM varSo sudhI taMdurastI sAthe AvyA hatA. temane potAnA anubhavathI bhaTajI upara eTalI zraddhA thaI gaI hatI ke potAnA eka putravadhunA maraNa prasaMge teo retA chAnA rahe nahi. tethI koIe puchatAM temaNe kahyuM ke " huM vahune nathI to paNa bhaTajIne rahevuM chuM ke jeNe mane motane paMjAmAMthI bacAvyA ane atyAre te nahiM hovAthI A mArI putravadhune koI bacAvI na zakayuM." bhaTajInuM vaiduM artha lAbha mATe na hatuM paNa kevaLa paramArthika, daradIo upara dayAvALuM ane niHspRhAvALuM hatuM. temane zrImaMta, garIba, rAja, bhikhArI, brAhmaNa zudra, vagere daradIo samAna hatA, je nIcenA dAkhalAthI jaNAze "eka dahADe nAganAthanA nAkA bahAra nAgamati nadIne sAme kinAre rahetA eka atyaMje (DheDha) bhaTaja AgaLa AvI AMkhamAM AMsu lAvI kahyuM ke mArI strI mAMdI che, te kahe che ke " bhaTajI AvI mane joI jAya evuM vahana lIdhuM che. to kRpA karI tame joI jaze to tene saMtoSa thaze. pachI bhaTajI durlabhadAsane sAthe laI tyAM gayA. ane nAgamatine kinAre durlabhadAsane ubhA rAkhI potAnA kapaDAM utArI soMpyA. durlabhadAsa jANe ke bhaTajIne nahAvuM haze. paNa teo te sAme kinAre DhaMDhavADAmAM te DhaMDhanA jhuMpaDAmAM gayA. ane te bAIne tapAsI dhIraja ApI davA mokalavAnuM kahI, nadImAM snAna karI kapaDAM paherI ghera AvyA. rastAmAM durlabhadAsane uparanI vAta kahI ane kahyuM "daradIno jIva vaighamAM vaLagI rahyo hoya, mATe vaide pitAnA saMtAna jANI tenI saMbhALa levI joIe" eka divase keTalAka snehIone rasazALAnI vADIe jamavAnuM hatuM. sahu nAhI bhaTajInI rAha jotA besI rahyA hatA. tyAM bhaTajI jAmasAheba pAse thaI gAmanA daradIone joi, pAMceka mAIla cAlIne vADIe AvyA, ane jamavA mATe nAhyA. hajI aboTIyuM
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5muM] jAmanagaranuM javAhara. 1ma paheratA hatA teTalAmAM eka vahorAe AvI kahyuM ke "mArA dIkarAne kelerA thayuM che, mATe bhaTajIne teDavA Avyo chuM. bhaTajIe turataja aboTIyuM utArI lugaDAM paheryA. sarvene pIrasAI gayuM hatuM eTale pote kahyuM ke "tame jamI leje huM AvIne jamIza" tyAre temanA mitra premazaMkare kahyuM ke "Apa jamIne gayA hota te jamavAmAM keTalI vAra lAgata" tyAre bhaTTajIe kahyuM ke "huM AvIne te vAta samajAvIza Apa sahu jamI lyo" rasazALAthI jAmanagaranI vaherAvADa be mAIla dUra che. ane madhyAnho vakhata hato chatAM e bAbatamAM bhaTTajI kAyara na hatA. vaherAvADamAM jaI daradIne joI davA ApI bhaTajI pAchA AvyA. tyAre premazaMkare bhaTTajIne pAchuM kahyuM ke "vahorAvADa ghaNI dUra che. ane tamane jamatAM vAra nathI lAgatI, tethI jamIne gayA hota to A rasAI kharAba na thAta (TharI na jAta)" tyAre bhaTTajIe kahyuM ke "juo! daradIne kelerA hatuM. kelerAmAM jaladI upAya thavA upara daradInA bacAvano ghaNo AdhAra che. have mAtra jamavA khAtara thoDo vakhata 10-12 mInITa paNa nakAmI jAya te jamavAnA lebhathI eka mANasane jIva khovarAvyo gaNAya, gADI AvatAM vAra lAge ema dhArIne huM page cAlIne gayo te paNa eja kAraNathI have dhAro ke "ApaNuMja putrane kelerA thayuM hoya, ane dAkatara ke vaigha AvatA vAra lagADe te ApaNane kevuM lAge ! bhaTajI jema gAmamAM phI na letA tema bahAragAma jAya tyAre paNa phInuM nAma nahiM pADatA jAtanuM relve bhADuM kharcIne jatA. ane rAjAe teDAvyA hoya te paNa tenI pAse pitAnI phI mAgatA nahiM. daradIne sAruM thAya to e Ape te letA. ane kesa bagaDI jAya to rAjAo pAsethI paNa eka pAI sarakhI paNa na letA. e viSe nIcenA be daMkhalAo che ke vaDhavANa ThAkerazrI dAjIrAja sakhta bimAra thatAM, bhaTajIne davA karavA bolAvyA. bIjA paNa ghaNuM vaigha dAkataro hatA. paNa roga asAdhya hovAthI, sahu bIlanA nANuM laI cAlavA lAgyA. eka vakhate eka veze bhaTTajIne salAha ApI je " Apa kema phI laI prayANa karatA nathI, bhaTajI kahe mAre phI levI nathI tema javuM paNa nathI, kAraNa ke daradIne ema lAge ke moTA moTA vigha dAkatare mane choDI cAlyA jAya che te zuM mAruM zarira nahiM rahe? " ema daradInA manane nirAza na thAya, mATe huM beTho chuM. traNa mAsa vityA pachI e kadaradAna rAjavie bhaTTajIne rUpIA 10,000 ApavA mAMDayA. eNe jANyuM haze. ke " have huM bacIza nahiM, ane bhaTTajInuM RNa mAthe rahI jaze. " paNa bhaTTajIe e rUpIA nahiM letAM kahyuM ke " ApanI tabiyata sArI thaI jaze ne mAthe pANI nAkhazuM, tyAre pApa je apazo te huM laIza. " ThAkora sAheba kahe " A to tamArI nokarInA ApuM chuM. huM sAjo thaIza tyAre rUpIA be lAkha ApIza ? paraMtu bhaTTajIe te rUpIA lIdhA nahiM. uparanI vAtacita vakhate eka dAkatara tyAM beThA hatA. teNe pAchaLathI bhaTTajIne puchayuM ke "AvaDI moTI rakama tame kema na lIdhI." bhaTTajI kahe, "huM dhAruM chuM ke dararazrInuM zarira have be traNa divasa raheze, ene huM sAjA na karI zakyo, te enA rUpIA maphata kema lauM?" dAkatara sAhebe e hakikata jANyA pachI bIje ja dahADe pitAnuM bIla karI spIo laI rajA lIdhI hatI. trIje dahADe darabAre kailAsavAsa karyo. eTale bhadajI smasAnethI
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zrIyaduvaMzaprakAza. titIkhaMDa AvIne keAInI rajA lIdhA sivAya parabArA jAmanagara tarapha ravAnA thayA. e vAtanI jANa thatAM, pAchaLathI rUpIA 2000)nI huMDI rAjya taraphathI AvI, te paNa bhaTTajIe nahiM letAM, lakhyuM ke "jo darabArazrIne ArAma thayo hota, to huM lAkho rUpIA leta paNa pariNAma AvuM AvyuM, mATe have mAre eka pAI paNa na khape. pariNAma mArA jANavAmAM hatuM chatAM emanA saMtoSa khAtaraja huM eTalA divasa tyAM rokAyo hato, jasadaNa darabAra AlAkhAcaranA kuTuMbamAM eka kuMvarI bimAra hatAM. temanI davA karavA bhaTajIne bolAvyA. darada asAdhya hatuM. paNa daradIne bhaTTajI upara zraddhA hatI, tethI bhaTajI aDhI mAsa tyAM rahyA. pariNAme aDhI mAse kuMvarIne deha chuTI gayo. te pachI bIje dahADe AlAkhAcare bhaTajI bIla nahiM ApatA hovAthI deDhahajAra rUpIA:ApavA mAMDayA. paNu bhaTTajIe kahyuM ke bena sajA thayAM hota te Apa je Apata te huM leta, paNa have huM kAMI nahiM lauM." tethI AlAkhAcarane khoTuM lAgyuM. ane bhaTajI jevA mANasane nokarI dhaMdhe choDAvI be traNa mAsa rAkhyA ane have kAMI lIdhA vagara rAjyamAMthI jAya te rAjyanuM ghaNuM khoTuM dekhAya tema mAnI, potAnA kArabhArI tathA eka laherIprasAda nAmanA svAmijIne bhaTajIne samajAvavA mekalyA. teoe ghaNI dalIla karI, chatAM bhaTajI mAnyA nahiM. tyAre svAmijIe kaDavA zabdo kahyA ke "bhaTajI tamane te jamAnAnI paNa khabara nathI. zAmATe ATalA rUpIA mukI do cho? kayAM te garIba che! darabArane gharamAM khoTa nahiM Ave, ane tenA gharamAM bacAvyuM zuM guNa karaze?" pachI bhaTajIe javAba Apyo ke "svAmi tame mane zuM kasAI samajo che? eka to enA gharamAMthI mANasa gayuM ane huM paisA lauM? hA ! e bacI hota to huM leta bAkI ravAmi Izvaraneja enI pAsethI mane kAMI nahiM apAvavuM hoya. nahiMte A aDhI mahinAmAM A jasadaNa rAjyanA 1700 garIba daradIone meM sAjA karyA, tyAre eka e kuMvarI ja zuM kAma sAjI.na thaI ? ane paisA zuM cIja che? hajAra hAthavALA paramezvara paisA ApavA mAMDaze, tyAre be hAtha vALo mANasa keTaluM lai zakaze? mATe svAmi have tame mane zaramAvomAM ane A ghaDapaNamAM mAruM paNuM-mArI Teka choDAmAM garIba hoya ke tavaMgara paNa daradI sAje na thAya te huM paiso letA nathI. evI meM Aja sudhI Teka pALI che. have Akhara avasthAe e Teka nahiM choDuM huM have keTaluM jIvIza? vaDhavANa darabAranA kezamAM paNa A pramANeja thayuM hatuM. eka dAkatara tyAM AvyuM ne tarataja gayo. ane pitAnI phI mAgI lIdhI. tyAre mane trAsa thayo hato ke Ate dAkatara ke kasAi ? mATe e kAma huM nahiM karuM have A bAbatamAM eka zabda Apa mane na kaheze. pachI svAmie AlAkhAcara tathA temanA putrane samajAvyA, ke "bhaTajIne vadhAre kahevAmAM sAra nathI. te pitAnI Teka nahiM choDe ema kahI kahyuM ke "meM bhagavA paheryA che paNa aMtaranA kharA tyAgI to e bhaTTajI che." upara pramANe bhajIe jasadaNa rAjyamAM aDhI mAsa rahI 1700 daradIone ArAma karI pitAnI Teka jALavI jAmanagara AvyA hatA. bhaTTajI svabhAve udAra, dayALu, utsAhI,
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5muM] jAmanagaranuM javAhara. 107 hiMmatavAna, TekIlA ane zAMta hatA. temanA jIvanacaritranuM lagabhaga 225 pAnAnuM daLadAra pustaka temanA cITha zrI zaMkaraprasAdabhAie chapAvI bahAra pADela che. jemAMthI uparokata hakikata lakhavAmAM AvI che. mATe vAMcaka vargane e prAtaH smaraNIya dhanavantarI avatAranuM viSeza cAritrya jANavA e pustaka vAMcavA bhalAmaNa karavAmAM Ave che. bhadajInI udAratA, temanA pAchaLanuM eka lAkha ane bAsaTha hajAra rUpIAnuM karaja siddha karI batAve che. je moTI rakamanuM karaja keTaluMka rAjyanI madadathI, keTaluMka udAra zrImaMtonI madadathI bharAI gayuM hatuM. ane bAkIne temanI kamiMsIe cukavI ApyuM hatuM. vi. saM. 1954nA vaisAkha vadI 5 maMgaLavAre bhaTajI naDIyAdamAM (bihArIdAsa dezAinA kuTuMbamAM) davA karavA gayA hatA tyAre tyAM pitAnA bhautIka zarirane tyAga karyo hato. bhaTajI pitAnA jIvananI chellI kSaNa sudhI daradIone davA ApavAnA paramArthika kAryomAMja maga rahyA hatA AvA mahApuruSa jAmanagaranI bhumi upara thayA hovAthI kharekhara navAnagara temaja sArUMe saurASTra magarUba che, !!! bhaTajInA avasAna pachI temanA mAnamAM jAmanagaramAM jyAre prajAjanee zoka sabhA bharI tyAre vAMkAneranA rAjakavi nathurAma suMdarajI zukale keTalAMka kAvya racyAM hatAM jemAMnA thoDAMka A nIce ApavAmAM Avela che - kAMto phuTyAM cyavana muninAM cakSuo bIjI vAra / thAkyA lAge karI karI kriyA azvaninA kumaar| ethI ize nIja bhaktanI ApadA ura ANI / bolAvyA che vahuja vinaye jhaMDu sad vaidya jANI // 1 // - zArphaTa - kAMto svargataNA suvaidya surathI, risAi roSe rahA / vyAdhinA bhayathI adhika amara, ureM adhIrA thyaa| ethI meMLavI hukama khAsa harino, dInonI choDI dyaa| AvI vaidya varISTa jhaMDu bhaTTane, svArthI suro lai gyaa||2|| - maMDAtA - ApI apI nita nita navAM auSadho dharma bA'ne / eto :kAMto amara karaze jagat jIvo badhAne / tyAre mAre pharI zuM ghaDavU, dhArIne ema dhaataa| . lIdho khecI nIja bhuvanamAM, jhaMDa devAMzI dAtA // 3 // kopyA kAMto kapAlI, dharapara pharatAM zunya dekhI shmsaan|| bhuto preto pIzAco bhayabhita nIrakhI kopIyA turtatAno /
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zrI yaduva'za prakAza [tRtiyapa u dhArI dhyAneM vicArthI bahu jaga janane jhaMDu de prANa dAno / cI lIdho khubIthI, himagIrI zikhare mokalIne vimAna ||4|| -: zikharaNI : yama kAMtI: dhAyA gharamanI kane dhIra jIvAr3e cheDu bahujana kriyA devI sahu devI dRSTe nIrakhI kalI kerA lIdho bolAvI tyAM, dharaNI tala kerA -: maMdAkrAMtA :-- tajIne / sajIne | karamane / dharamane ||5|| yAcyu kAMto ahIdharakaneM indu namra bhAve | dhAryo Ape zirapara mune duHkha nitye dabAve / bojA vaidya kadI na karaze, rAja rogI niHrogI / teDAvyA turta samajI, jhaMDune vRddha yogI // 6 // -: zikharaNI : jatAM dAnI joyo, nagarapati vimeza nRpati / pharI jAtAM joyo, takhata tapadhArI adhipati / udAzI e khovA, bahu nRpati joyA gharI rati / na jovAthI evA, jhaTa svaraga paMthe karI gati // 7 // ghaNA vaidyo vizve, catura banI cAle caTakatA / ramA mATe roje, bhuvana bhuvane bahu bhaTakatA / vinA svArthe nAMhI, aradha guTIkA dai aTakatA / rahyAM x jhaMDu = jotAM. jIvita adhanInAM laTakatAM // 8 // x jhaMDubhaTTajInA pitA vIThThalabhaTTajI paNa tevAja paramArthI hAvAthI temanA upara karaja thavAthI jAmanagaranA prakhyAta dIvAna meAtI metAe te karaja cUkavI ApyuM hatuM. meAtI metAnuM avazAna thayA pachI keTaleka varSe bhaTTajI upara pAchuM karaja vadhI gayuM hatuM. meAtI metAnAM vidhavA strIe e vAta jaNyA pachI vIThThalabhaTTajIne kathA vAMcavA melAvyA ane kathAnI purNAhuti vakhate mAtra rUA. 1 / kathAnA bAjoTha upara melyeA, khIje dahADe eka nAnaka DI peTI tALu vAsI sIla karI bhaTTajIne ghera meAkalAvI kahevarAvyu ke ameA dvArIkAe jaie chIe te| AvatAM sudhI A peTI sAMcavajo khAi dvArakAMe gayAM. ane tyAM khImAra thayAM tethI bhaTTajIne davA karavA tyAM khelAvyA eTale khAie bhaTajIne te peTInI uMcI sAMpI ane kahyuM" ke "temAM je che te saLu' tamArUM che.'' bhaTajI ghera AvyA pachI bAinuM zarIra dvArakAmAMja paDI gayu.. kahevAya che ke te peTImAM eka lAkha kArInI kimatanA dAgInAe hatA. viThThalabhaTTajIne paNa vaidaka saMbaMdhI uttama jJAna hatuM eka vakhata kASTa daradIne te jovA gayela tenI bAjunA gharamAM kAie udharasa khAdhI te sAMbhaLI te kholyA ke A udharasa khAnAra bAine eka kalAkamAM prasava thaze, thayuM paNa temaja' eka dahADe raste jatA krAi cheAkare udharasa khAdhI tethI te bolyA ke "A cheokarAne e cAra mAsamAM kSaya thaze' ane temaja thayuM.
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5muM) jAmanagaranuM javAhara. 108 | kezavajI zAstrI para zAstrIjI soraThIyA sArasvata brAhmaNa jJAtinA hatA. teo sAmAnya sthitinA pitA murArajI jozInA putra hatA. nAnapaNamAM gAmaThI gorANInI nizALamAM teoe vyAvahArika zikSaNa lIdheluM. soleka varSanI ummare pitAnA pitA murArajI jozI pAse jovarAvarA AvatA mANase joI jyotiSa zAstrano abhyAsa pitA pAseja zarU karela. paNa saMskRta bhASAnuM jJAna melavavAnI icchA thatAM vyAkaraNa siddhAMta kaumudI bhaNavA saMkalpa karyo. A samaye jAmanagaramAM zrIkRSNa bhaTajI nAmanA vidvAna havelI maMdIramAM hatA. teonI pAse siddhAMta kaumudI bhaNyA. zAstrI kezavajI ghaNAja buddhimAna hovAthI vyAkaraNa zAstramAM thoDA ja samayamAM pAraMgata thayA. zrI kRSNa bhaTajI sabhA prasaMgomAM emane sAthe laI padhAratA ane zAstrIjI zAstracarcAmAM vAdIne parAsta karI zrI kRSNa bhaTajInI pratiSThA tathA AnaMdamAM hamezAM umero karatA ahIM machIpITanI bArI nAmanA nagaradaravAjA AgaLa khatrI lokonI "manI' nAmanuM zrI vaiSNavonuM (rAmAnuja saMpradAyanuM) devasthAna che. temAM drAviDa samartha vidvAna zrInivAsatAtAcArya padhAryA. teo nyAya zAstramAM advitIya hatA ane dara varSe atranA rAmAnuja saMpradAyanA anuyAyi bhakatajananA anugrahothe padhArI cAra pAMca mAsa sthiratA karatA. e mahApuruSanI sAthe kezavajI zAstrIne paricaya thatAM ghaNuM prasannatAthI zrI tAtAcArye temane nyAyazAstra bhaNavyuM. tAtAcAryajI sArA kavi tathA kAvyamarmajJa hatA te sAthe mImAMsAnA paNa umadA vidvAna hatA eTale temanA sahavAsane prativarSa lAbha maLatAM zAstrIjI kAvya, dharmazAstragraMtha tathA mImAMsAnA pUrNa abhyAsI thayA. saMvata 1908 mAM zrI TokarA svAmI (pUrNAnaMdajI) padhAryA temanI pAse vedAntanA prasthAna graMtha tathA ata siddhi cisukhI prakRti pramANu ene abhyAsa karyo. Ama kezava zAstrIjIe aneka gurUo pAse aneka vidyAone abhyAsa karI zrI dattAtreya muninuM anukaraNa karyuM. emanA pitA morArajI jozI tiSa zAstranA gRhalAdhavAdi sAmAnya graMthanA paricita hatA ane zAstranuM tiSazAstra saMbaMdhI jJAna te eTale sudhI ucca kakSAe pahoMcyuM hatuM ke saM. 1926mAM jyAre teo kAzayAtrAe padhAryA ane kAzImAM lagabhaga be varSa jeTalo samaya rahyA. te daramyAna bhAskarAcArya tulya gaNAtA bApudeva zAstrI jevA tiSIo sAthe khagoLavidyA saMbaMdhI carcAomAM zAstrIjI sarvane vismaya pamADatA, bApudeva zAstrI te temanA uMDA jJAnathI eTalA badhA vismaya thayA hatA ke te pachInA temane parasparane patra vyavahAra eka graMtha jevo hAI khagoLa vidyAnI ghaNI samasyAono parihAra darzaka thaya che. lekhaka-rA. navalazaMkara hAthIbhAI zAstrI, samAjasevaka jAmanagarI aMka pRSTha
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 zrIyaduvaMzaprakAza. [vatIyakhaMDa ATaluM agAdha jyotiSazAstranuM jJAna zAstrIjIe konI pAsethI meLavyuM e vAtano khulAso adhyApi jANavAmAM Avyoja nathI. jotiSazAstramAM temaNe kezavIyA jAtaka paddhati' nAmano graMtha lakhI janmapatrIkArone mATe eka sarala mArga banAvI Apyo che. bIjo "tithiciMtAmaNu graMtha lakhI paMcoga banAvavAne sugama prakAra taiyAra karI Apyo che. jeminIya sUtronI kArikAo racI tenuM vyAkhyAna paNa pote lakhyuM che ke je phalAdeza kahevAmAM atyaMta upayogI che. pATI lIlAvatI upara sopanika TIkA lakhI che. tathA vyavahAra vidhRdaya nAmaka dharmazAstrane ati uttama nibaMdha lakhyo che. A graMthe jyAre mudrita thaI prasiddha thaze tyAre ghaNAja leke pakArake pratIta thaze. kezava zAstrIjIne be patnI hatAM. jhaverabAne kaMI prajA na thavAthI bIjIvAra gAMDaLa paraNyA temanuM nAma jIvIbA hatuM. temane 1 putra tathA 2 putrIo thaI temAM eka putrI nAme nAthIbena rahyAM hatAM, te eka putra ramAnAthane tathA be putrIone melI svargI thayAM che. zAstrIjIno vaMza to upara darzAvyA pramANe che, paNa temane vidyAvaMza te eTale badhe vizALa che ke kaccha kAThIyAvADa gujarAta prati dezamAM koI paNa sAkSara vyakita upalabdha thaze to te prAya; kezava zAstrIjInIja vibhUti haze temane ziSya prati putranivizeSa prema to A janmamAM udAharaNa rupa thaI paDe tevo hato. tenAM draSTAMta ahIM asthAne gaNAya paNa tenI sAbetI to temanAziSyo purI pADe che ke jeo gurunuM smaraNa azruvinA bhAgyeja karI zake che. prAtaHsmaraNIya jAmazrI vibhAjInA rAjyamAM zAstrIjI jAma sAhebanA parama pUjya ane mAnya hatA, saMvata 1926 mAM nArAyaNarAva khAkara jAmanagara AvyA ane zAstrIjInI vidyAthI paricita thaI vismaya pAmyA. te pachI zAstrIjI rAjyamAM vadhAre mAnya thayA hatA. zAstrIjIne baMgale belAvavA sArUM bAMTa Avato (te vakhatamAM be baLadavALuM vaparAtuM vahAna) ane AzIrvacana karI prayojanAnusAra pAMca dasa miniTa besI zAstrIjI pAchA padhArI jatA; paNa zAstrIjI beThA hoya tyAMsudhI koI kazuM amaryAda bolI na zake ane pote paNa zAstrIjI sAthe egya maryAdAthI vAto karI AmAnyA jALavatA. zAstrIjInA upadezathI mahArAjA jAma sAhebe aneka zubha kAme karyA che, aneka mahArUddha, aneka viSNuyAga aneka sahastracaMDI tathA deva pratiSThAo, sadAvrato, navANo, dharmazALAo vigere karavAmAM je utsAha vRtti jAmazrI vibhAjanI hatI te kezava zAstrInA upadezane AbhArI hatI ema kahevuM te vatu sthiti che. kezava zAstrInA ziSya varganI gaNanA asaMkhya che. tathApi teomAMnA jagata prasiddha ziSyamAM prathama gaNanA yogya zAstrI vizvanAtha valabhajI hatA. teo mAMDavImAM rahetA ane rAozrI prAgamalajI tathA hAlanA kaccha nareza mahArAozrI kheMgArajI teone parama pUjya mAnatA ane rAozrI kheMgArajI jyAre mAMDavI padhAre tyAre zAstrIjI vizvanAthane sthAnake "jaI tyAM praNAma karI pachI darabAramAM padhAratA.
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa paj]. jAmanagaranuM jAhIra. 11 temanA bIjA ziSya zAstrI kALIdAsa goviMdajI hatA, jeoe aneka zAstrIya graMthonA uttama gujarAtI bhASAMtare lakhI dunIyAne upakAra karyo che. zAstrI ghelubhAI paNa kezava zAstrInA ziSya hatA ane zAstrArtha karavAmAM samartha hatA. teoe keTalAka saMpradAyanI azAstrIya rItio upara khaMDanAtmaka nibaMdho lakhyA che ke jenAM uttara adyApi te saMpradAyAnusArIo taraphathI thaI zakayA nathI. mahAtmA jhaMDu bhaTTajInA bhAI sva. jaTAzaMkara vaigha zAstrIjInA ziSya hatA tathA temanA nAnAbhAI bhiSazvara vizvanAthabhAi paNa kezava zAstrInA ziSyomAM thayA che. ane mahAmahopAdhyAya zAstrI zaMkaralAla mAhezvara ke jeoe gurUzrInuM gayAzrAddha pitAnA hAthathI karyuM. teo gurUnA ati priya hatA. ane jeoe aneka saMskRta nATake, kathAo mahA kAvyo lakhI saMskRta sAhityamAM anupama umero karyo ke je yAvacaMdradivAkarI le kepakAra karaze. zAstrI hAthIbhAI harizaMkara zAstrI kezavajInA chellA ziSyamAM gayA. gurUnI anukaMpA temanA upara asAmAnya hatI. teo atyAre AryAvartanI vidhAna maMDaLImAM suvidita che. gavarmenTa temane paNa mahAmahopAdhyAyanI padavI ApI sanmAnita karyA che. ane jAmazrI raNajItasiMhajI sAhebe paNa pharsTa kalAsa orDara opha merITanuM suvarNa padaka samarpo rAja sabhAnA paMDita nImyA che ane teo potAnA gurUzrInA nAmane adhika prasiddhimAM lAvyA che. sthaLa saMkocane lIdhe kezava zAstrInI ziSya gaNanA nAmo yAda AvatAM chatAM baMdha karavI paDe che paNa TuMkamAM eTaluM kahevuM basa thaze ke A dezamAM vyAkaraNa, nyAya, mImAMsA, vedAMta dharma zAstra, tiSa purANa, ItihAsAdika je kAMI vidyA dekhAI che tenuM muLa joIe to zubhasmaraNAvaziSTa paramazava zAstrIjI kezavajIja pratIta thaze. e saMgItAcArya-AdittarAmajI - navAnagara sTeTamAM jAmajodhapura tAluko che. je (rabaMdara relave lAinanuM sTezana che, te gAme saMgItAcArya AditarAmajInA pitAmaha vasanajI vyAsa rahetA teo jJAte paznArA nAgara hatA temanA putra vaiikuMTharAmajI thayA te junAgaDhamAM navAbazrInA Azraye rahetA temanA putra saMgItAcArya AdityarAmajI thayA, jeozrIne janma vi. saM. 1875mAM thayo hato. teone nAnapaNathI ja saMgIta upara pyAra hato ane pitAnA sakhAonI maMDaLImAM kudaratI bakSIsa hovAthI gAyano belI sarvane chaka karatA jyAre teonI ATha varSanI umara thaI tyAre eka vakhata nAmadAra navAba sAheba zrI bahAdurakhAnajI sAheba khajAnacI jhaverabhAi sAthe AdityarAmajI vALA mahollAmAM kAMI kAraNasara AvI
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zrIyaduvaMzaprakAza (svatIyakhaMDa) caDhayA. e vakhate gupta gaMbhIra zakita gharAvanAra A bALaka (AdityarAma) umaMgathI vinA prayAse AnaMda AvatAM pavana taraMga sAthe gAnanA tAnataraMga sarakhAvI rahyA hatA. kAmala madhura tathA saMgItanA niyamAnusAra layathI bharapura rANa sAMbhaLatAMja teone te bALaka jovAnI IcchA thaI, tethI tapAsa karAvI nAmaThAma vagere puchI rAtre navanA TAIme navAbasAhebanA hajarI bolAvavA AvatAM AdityarAmajI tathA temanA moTAbhAI harirAmajI bane navAbazrI pAse AvyA, tyArathI teoe navAbazrI hajura rahI saMgIta vidyA saMpAdana karI temaja Aryavara paMDita ghanazyAma bhaTTajI pAsethI teoe saMskRta paMcakAvyane abhyAsa karyo. eka vakhata AdityarAmajI giranAra parvata para gayA. tyAM teone eka siddha maLyA. te siddhane ati AgrahathI potAne ghera teDI lAvI bhojana karAvI pachI saMgItamAM prabhu ktine mRdaMga bajAvI gAI saMbhaLAvI saMtuSTa karyA. ethI yogIrAje prasanna thaI, AzIrvAda ApI vAgha viSenI siddhi samajAvI gIranAra tarapha gayA. tyAra pachI AdityarAmajIe gIranAra para te yogIrAjano ghaNo tapAsa karyo paNa karI darzana thayA nahiM. ane yogIrAjanA AzIrvAdanA prabhAve AdityarAmajI tyArathI unnatine zikhare caDavA lAgyA. vi. saM. 1896mAM junAgaDhanI gAdie navAbazrI hAmadakhAnajI AvyA. teozrI AdityarAmajI pAse mRdaMga vAdA zIkhyA hatA. zIkhavAnI pUrNa AtastA joI AdityarAmajIe navAbazrIne kahela je Apa mAtra paMdara divasamAM ja mRdaMgavAjya sarasa bajAvI zakaze. eTaluM ja nahi paNa mRdaMgapara bajAvatAM sama para tragaDo paNa Apa lAvI zakaze. babara thayuM. paNa temaja. ramata gamata ramatAM chatAM paMdara dahADeja navAbazrI vAgha bajAvatAM samapara barAbara sacoTa layathI AvI pahoMcyA. tyArathI AdityarAmajInI zikSA paddhati sarva mAnya thaI. vi. saM. 189mAM jAmanagaranA gesvAmi zrI vRjanAthajI mahArAjanA darzana mATe teo (vaiSNava hovAthI) jAmanagara AvyA. mahArAja temanuM saMgIta sAMbhaLI ati prasanna thayA. tethI mahArAjazrIe temane jAmanagaramAM pitAnI pAse rahevA AjJA karI. dharmagurUnI AjJA zira caDAvI teo jAmanagara AvyA e vakhate jAmazrI vibhAjI yuvarAjapade hatA. teozrIne maLavAnuM AdityarAmajIne mahArAjazrI pAse vakhato vakhata thatuM visaM.1908mAM jyAre jAmazrI vibhAjI (bIjA) gAdie AvyA, tyAre teo vighAvinedamAM magna hovAthI jAmanagaramAM kAyamanA mATe vasavA AdityarAmane mahArAjazrI mAraphata kahevarAvyuM, AdityarAmajI muLavatanI jAmanagara sTeTanA hei, gurUnI tathA nRpatinI AjJA zira caDAvI teo junAgaDha cheDI kAyamanA mATe jAmanagaramAM AvI vasyA (vi, saM. 1908) AdityarAmajIne kAvya racavAnI paNa kudaratI bakSIsa hatI. temaNe navAbazrI bahAdurakhAnajI tathA hAmadakhAnajI tathA mahebatakhAnajI vagerenA guNa varNananAM kAvyo racyAM che. jAmazrI vibhAjI sAheba jyArathI takhtanazIna thayA, tyArathI satkarmo karI prajAne AnaMdane hA levarAvyo tevA varNananAM kAvyo paNa temaNe racelAM che. tyArapachI temaNe "saMgItAditya nAmanuM mahAna pustaka lakhyuM. je Aje sarva sthaLe prasiddha ane saMgIta vidyAmAM mAnya pade che. temAM kramAnusAra rAgarAgINae goThavI, navA udAharavALAM kAvyo ge. svAmi vrajanAthajInA nAma sAthe racI saMgItanI mahAna sevA karI gayA che.
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNapamuM] jAmanagaranuM javAhara. 11. jAmazrI vibhAjI sAheba teonA tarapha atyaMta prema dharAvatA ane keTalIeka amUlya bakSiso ApI, yogya mAnapAnathI teono satkAra karatA. AdityarAmajIe gesvAmizrI vRjanAthajI mahArAja sAthe zubhatIrtha yAtrAmAM rahI, kalakattAthI dvArikA sudhI tathA dilhIthI punA satArA sudhI musApharI karI hatI. temaja jodhapura, jayapura, bIkAnera, buMdI koTA udepura, gvAlIara, kAzI. ujajana, mathurA, jagannAtha. kalakattA vagere hiMdustAnanA mukhya zaheromAM jaI saMgItArthanI moTI sabhAomAM teoe saMgIta carcAo karI hatI. koIpaNa zaheramAM AdityarAmajI AvyAnA khabara thatAM, pAkhaMDI, DhoMgI athavA saMgIta vidyAnA daMbhIjano zaheramAM saMtAI rahetA athavA te bIje gAma jatA rahetA. eTale badhe teone saMgIta vidyAsaMbaMdhe ojasa paDate vi. saM. 1924mAM zrImAna vRjanAthajI mahArAja gaulokavAsI thayA pachI teo ghaNA udAsa rahetA. temaNe pitAnA ane putrane saMgItavidyA saMpUrNa zIkhavI hatI. temaja jAmanagaramAM kAThIyAvADamAM temane ziSya varga moTA pramANamAM che. teozrInI jJAna zakitathI game tevuM kaThIna vAdya paNa temane hAtha sulabha hatuM. pite madhura gaMbhIra ane bulaMda avAjathI megha samAna garajI aneka rAga rAgiNIo gAI zakatA, ane mRdaMgavAghato potAnuM ja karI rAkhyuM hatuM. mAtrAonA hisAbathI layanA bhinnabhinna svarUpamAM eka parAla judA judA tAlemAM lAvI ApavI ne tene hisAba goThavo te paNa temanIja mukhya zodha che. temanI banAvanI gate palaTA vigere mazahUra che. porabaMdaranA gesvAmi zrImAna dvArakAnAthajI mahArAjazrI paNa temanAthI ja mRdaMgavAgha zIkhyA hatA. rAjaputAnAnA mahAna udAra saMgItavidyA mazahUra mahArAjAe taraphathI AdityarAmajIne chatra cAmarAdika rAjaciha bakSI uttama paMkitanA amIra tarIke rahevA javAnA aneka AmaMtraNa AvatAM paraMtu zrI vrajapati mahArAja ane jAmazrI vibhAjIthI vikhuTA paDI dravyano lAbha karavo te tenI marajIthI virUddha hatuM. temaNe rAja tathA raMkane sarakhuM vidyAdAna ApI, jAmazrI vibhAjInI 30-35 varSa saMgItAcArya tarIkenI nokarInI pharaja adA karI hatI. bhAvanagara) dhrAMgadhrA, vaDhavANa, ribaMdara vagere rAjya kartA AdityarAmane pUrNa satkAra karatA. udepura (mevADa)nA mahArANAzrI sajanasiMhajI jI. sI. esa. AI. sAhebe saMgItAditya graMtha vAMcI AdityarAmajInAja mukhathI samajavA udayapura bolAvyA hatA. paraMtu Izvara IcchA thI te vakhate teo bimAra hovAthI jaI zakyA na hatA. - vi. saM. 1936mAM teo pitA pAchaLa kezavalAla tathA lakSmIdAsa nAmanA be putra ane traNa putrIo mukI gauleka vAsI thayA hatA. teo saMskRta, hIMdI, gujarAtI, phArasI, uradu vagere bhASA para sAro kAbu dharAvatA hatA. teoe saMgItAdityanA be bhAgo racelA che je chapAI bahAra paDela che. jemAMthI namunA dAkhala thoDoka bhAga nIce ApavAmAM AvyuM che - * le ke tene tAna senane avatAra kahetA,
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ sA daMta zrIyaduvaMza prakAza [tRtIyakhaMDa -: svara ke nAma :nAma saMkSipta nAma muLa sthAna aMta sthAna 1 kharaja daMta 2 riSabha 3 gadhAra 4 madhyama ekTa nAsikA 5 paMcama 6 paivata 7 niSAda daMta nAsikA tAlu - chatrIsa prakArane rAga rAganIke nAma ora gAnekI Thata - rAga -- --NuM---ke- --nAma rUtu 1 bhairava bharavI gujarI rAmakalI TeDI verADI zarada - 2 molakeSa vAghezvarI kakubhA sehanI khaMbhAyacI gunakalI zazIra - 3 hIMDela vasaMta paMcama' lalita bilAvalI dezAphi vasaMta 4 dIpaka dhanAzrI nATa jetazrI palAsI kAmadI grISma 5 zrI geDI mAlavI trIvaNI pUrvI kIkA hemaMta 6 megha malArI seraDI sAraMga baDahaMsa maghumAsa varSo e dareka rAganI pAMca pAMca sI maLI 30 rAgaNI ane 6 rAge maLI kula 36 rUpa thAya che. - grAmanI samaja :sA-rI-ga-ma-pa-gha-ni-sA paDuja grAma sArI-ga-ma-pa-dha gAMdhAra grAma sA-rI-ga-ma madhyama grAma - muchanA (21) ke nAma - SaDaja grAma madhya grAma gAMdhAra grAma 1 uttara maMdA sauvirI naMdA 2 rajanI hariNAzvA vizAlA 3 uttarAyani kapalanatA somapI 4 suddha SaDajA zuddha madhyA vicitrA 5 matsarI kAMtA mAga rahIzuM 6 azva kAMtA pauravI sukhA 7 abhiRtA maMdAkinI -ba--1 alApi
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5mu] jAmanagaranuM javAhara. 115 AdityarAmajI hIndI kAvyo paNa racatA ema kahevAmAM AvyuM che tethI tenA namunAnAM be kAvyo A nIce ApelAM che sajana sujAna jAnI suno sabe sAcI kahoM, nArI ora nAlI ena zyAnI banI bAlI hai|| dekhatakI zyAnI para mhotakI nIzAnI phera, kare dhura dhAnI jama jAtanAkI jvAlI hai|| AvatakI AchI phera phuTatakI pAchI pare, ravirAmamAMhi tama upara ujAlI hai| eka nAlI lage gIrI gADhase gIrata jAta, kona gata hota AkoM lagata chInAlI hai||1 | | savaiyA che. svAdhina hai gharakI gharunI, baranI ravirAma surupa sarAhe / tou kujAta kunArIko saMga, kare soi nIcameM nIca kharAheM / jyoM sarapUra bhare jalakoM tajI, kAkapIe payakuMbha bharAhe / gArIhI khAta jhapAThahI jAta, punI phIra Ata na lAja jraahe||5|| || annadagurU ANadAbAvA che prAtaH smaraNIya paropakAra parAyaNa saMta ziromaNi mahAtmA zrI anadagurU athavA ANadAbAvA ke jeonuM sadAvRta jAmanagaramAM pracalita che. ane je sthAna "ANadAbAvAno cakalo" evA nAmathI suprasiddha che. e zrIsadagurUno janma AjathI aDhI varSo pahelAM saurASTra pradezanI aMdara dhorAjI nAmanA gAmamAM zrImALI vaizya sanI jAtImAM parama udAra ANaMdajInA nAme thayo hato. AnaMdajI kAMIka samajaNuM thayA, tyArathI ja temanI sAdhu saMta upara apAra prIti hatI ghera keI bhakata bhikSuka yAcavA Ave tene anna AdI pote ja deDI ApatA kaMIka akSara jJAna meLavI svajAtIya dhaMdho rojagAra zIkhyA. ane majurI karI je kAMi meLavatA, te ghera na lAvatAM mArgamAMja sAdhu saMtone ApI detA. AnaMdanA A kRtyathI temanA mAtA pitA vicAramAM paDI jatAM ane kahetA je bhAI? ApaNe kAMI ghanavAna nathI je sAdhuone sarvasva ApI daIe haju aneka vyavahAra apUrNa che. tArAM lagna vagere badhu bAkI che. je tuM Ama karI kamANI uDAvI deze ApaNe gRhavyavahAra zI rIte cAlaze ? mAtA pitAnA AvAM vacano sAMbhaLI AnaMde pratyuttara Ape je e saghaLI cIMtA mAre prabhu rAkhe che. bAkI mArA pAse yAcanA karanArane huM nirAza javA daIza nahiM ApaNane khAvA jeTaluM joIe. saMgraha karavAnI zI jarUra che? prANI mAtra ApaNuM kuTuMbI che, e bhUkhyA rahe, ane ApaNe udara puti karIe te mahAna anartha kahevAya. bALakanA AvA udAra vacane
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 zrIyaduvaMzaprakAza (tRtIyakhaMDa) zravaNa karI mAbApane Azcarya thayuM che ane koNe bharamAvyo haze ? Ate ghara vecI tIrtha kare e uDAu jAgyo, jo ke sAdhu saMtane capaTI leTa Ape e dareka grahasthanI pharaja che. paraMtu Ama dararoja pAMca pacAsa sAdhuone anna AdIthI saMtoSavA e ApaNane na pAlave A rIte te rAjAnA bhaMDAra paNa khuTI jAya. AvA aneka vicAra karI teoe pitAnA putrone kahyuM che je bhAI! tArI Teva sudhAra te A gharamAM rahe nahiMta tAre jyAM javuM hoya tyAM sukhethI jo kAraNa ke tArI A uDAu rIti ghaNo vakhata sahana karI have sahana thaI zake ema nathI. amAre nAta jAtamAM eka gRhastha tarIke rahevAnuM che. A sAMbhaLI AnaMde javAba Apo mAta pitA? mArI kaI Teva kharAba che? ke jene sudhAravAnI jarUra hoya tema chatAM mAruM AcaraNa jo Apane na gamatuM hoya to huM Ajeja ahiMthI cAlato thAuM chuM. Apa rAjI khuzIthI rajA Apo cho e mArA saddabhAgyanI vAta che. mAre paraNavuM nathI mArA bIjA bhAIo che tenAthI Apane vaMza raheze. Apa A bALakanI leza paNa cIMtA karazo nahi kAraNa ke jagatane pitA teja mAro pitA che. emanA jeTalAM bALake te sarva mArA baMdhu jana che. Aja A gRhastha kuTuMbane tajI huM mahAna vizva kuTuMbavALo banavA IcchuM chuM, basa eja vakhate mAta pitAnA caraNakamaLamAM vaMdana karI mahAtmA AnaMda cAlI nIkaLyA. teoe sAMbhaLeluM je jAmanagara zaheramAM pitAnA ghaNAM jJAti baMdhuo rahe che ane tyAM dhaMdho rojagAra paNa sAro cAle che. temaja gAma zraddhALu hovAthI tyAM rahevAmAM AnaMda Avaze. Ama dhArI teo jAmanagara AvyA, pite cunaMdA kArIgara hovAthI zarUAtamAM eka sonInI dukAne majurI vaDe kAma karavA besI gayA. teone prati dina pAMca kerI majurI maLatI ane e pAMca kerImAMthI mAtra adha karI pitAnA nirvAha arthe teo vAparatA ane sADIcAra kerInA roja dALIA laI sAdhu saMtane tathA bALakane potAnA hAthe vaheMcI detA A rItanA nitya karmathI gAmanA saddagRhastho sAmAnya jano ane rAjakIya purUSa temanA tarapha saddabhAvathI jevA lAgyA, zrI aNaMdarAmajIe lagabhaga pAMtrIsa varSa paryata eja rIte dhaMdho rojagAra karI jAta mahenatathI meLaveluM dravya dALIAnA sadAvratamAM vAparyuM. - tyAM ghorAjImAM je kanyA sAthe AnaMdanuM sagapaNa thayuM hatuM te kanyAnA mA bApe kaI bIjA vara sAthe pitAnI putrInuM vevIzALa karavAno vicAra karyo. paraMtu kanyA saMskArI hevAthI ane bhaviSyamAM prApta thanAra mahAtmA patinI vairAgya vRtinuM vRttAMta sAMbhaLI pote paNa vairAgya yukta banyAM ane paraNyA vagaraja bhagavadbhakitaparAyaNa rahI potAnuM jIvana cAMdrAyaNa Adi vRtta AcaraNadvArA samApta karyuM. ahiM jAmanagaramAM mahAtmA AnaMdarAmajI yuvAvasthAnA Adi madhya tathA anta paryata bhagavadbhakitaparAyaNa ane sAdhusaMtanI sevAmAM nimagna rahyA. strI, putra ke gRhapAdI saMsArika baMdhana tarapha teonI manovRtti svapna paNa calAyamAna na thaI. teonA bhakti pUrNa vizuddha hRdayamAM rAtrI divasa mAtra eja dhUna hatI je, jAta mahenatathI prApta thaeluM dravya paropakAra arthe vAparI devuM. Ama karatAM karatAM eka divasa saMdhyA samaye sadAvrata ApI
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa mu] jAmanagaranuM javAhIra. 117 dALIAnuM DAluM khAlI thatAM prabhunA nAmanI mALA pheravatAM pote AnaMdathI kheDA hatA. tyAre parama kRpALu paramezvara zrI AnadarAmajInI bhakitathI vaziSuta thai alekhIyA khAvAnuM svarUpa dharI kahyuM je are ANuMrAma kIsakA nAma' e sAMbhaLatAMja zrI ANuMdarAma hAtha joDI ubhA thayA ane savinaya praNAma karI kahevA lAgyA je prabhu! ANuMH A rArIranuM nAma che. ApanI zI AjJA che? alakha niraMjananA vezamAM AvelA te apUrva siddha purUSe kahyuM.jeH"aya ANuMda tuM sAruM sadAvruta detA hai, te hamakuMli kucha de. zrI ANuMdarAma khelyA je "mahArAja? Aje teA ApavAnuM hatuM te sarve apAi gayuM, AvatI kAle kAMika pedA karazuM ane Apane paNa kAMika ApazuM" bhakatanA AvA vacana sAMbhaLI siddha purUSe kahyuM je-- "are ANuMdarAma! tuM juTha kAyakuM. khelatA hai? tere pAsa annakA pAtra bharA huvA he ora hamake| kIsa lIye nA kahatA hai? dikhA terA anna pAtra kahAM hai? A sAMbhaLI temane vizvAsa upajAvavA zrI ANuMdarAmajIe . dALIAnuM khAlI DAluM upADI lAvI khatAvyuM. je joi dayALu siddha purUSe kahyuM jeH-- Isa pAtraOM aSTaka vase AcchAdita karake usamese humA canA de." mahAtmAnA kahevA pramANe zrI aNudarAmajIe DAMlA upara eka kapaDu' DhAMkayuM ane pachI DAlAmAM hAtha nAkhyA tyAM, dALIthI bharapura DAlu joi Azcarya cakita thai zrI mahAtmA ANuMdarAma Avela mahAtmAnA caraNamAM daMDanI mA paDI gayA. ane AnaMdanA A vezamAM gadgad ka stuti karavA lAgyA. zrI ANudarAmajInA Aveza bhakitabhAva joi siddha puruSe kahyuM je "ANuMdarAma sune Ajase terA bhaMDAra bharapura rahegA." ATaluM kahI zrI ANudarAmajIne maMtropadeza karI lalATamAM tilaka karyuM ane pharI melyA che. tuM antakA dAna denevAlA hAgA aura terA annada aisA nAma suprasiddha hogA.' ATalu khelI alakha niraMjana siddhapurUSa adRzya thayA, ane zrI ANaMdarAmajIe eja vakhate dikSita thaelA gRhastha veza utArI sAdhuveza dhAraNa karyAM. sAnInA dhaMdhAnA tyAga karI satat sAdhu sevAmAM tatpara thayA. ane khIjeja divase annanuM sadAvrata zarU karyuM. jAmanagaranI saMdhaLI prajA zrI ANaMdarAmajI annadagurU athavA ANadAbAvA e nAmathI eLakhavA lAgI, deza videzathI zrI dvArakAdhIzanI yAtrAe jatAM AvatAM aneka sAdhusaMtA sadAvrataneA lAbha levA lAgyA ane AnaMdAbAvA kIjaya," meAlatA dareka yAtrAone sthaLe ukata sadAvratanA suyaza phelAvavAlAgyA, A rIte annanuM niyamita sadAvrata zarU thatAM jAmanagaranA gRhasthA taraphathI, gAmaDAnA lekA taraphathI ane rAjya taraphathI annadagurUnA sadAvratamAM anAja vigerenI aNudhArI madada maLavA lAgI. siddhapurUSanA vacana pramANe bhaMDAra akhUTa bharAyeA. zaheramAM sArA narasA prasaMge kAine dharamAdo karavAnI icchA thAya te te zrIannadagurUnA bhaMDAre vastu Ape ane zrIannadagurU jAte sAdhu saMtene 'bhaMDArA' tarIke jamADI Ape. meAlI Ama vyavasthA pUrNAMka ghaNAM varSo sudhI cAlyuM. zrIannadagurUnA bhakitanA pratApathI leAkAnI zraddhA vadhavA lAgI. kASThane ekAMtarIe, tarIe ane kAyama tAva AvatA hAya
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 zrIyaduvazaprakAza (tRtIyakhaMDa) te| zrIANadAbAvAnA dArA hAthane kAMDe mAMdhavAthI tAva nAza pAmavA lAgyA. hajI paNa zrIannadagurUnA nAmane dArA ghIne dhupa dai kAMDe bAMdhavAthI tAva utarI jAya che. ane aneka manuSyA tenA zraddAthI upayeAga kare che, kASTane jamaNu vAra arthAt jJAti bhejana vigere hAya tyAre zrI ANadAbAvAne padharAve emanA satkAra kare ane je pAtramAM miSTAna bharyAM hAya te pAtrane hAtha aDADavA padharAmaNI karanAra khAvAjIne vinave khAvAjInA hAtha aDe e vastu kardi khuTeja nahi. AvA aneka dAkhalA banelA, jAmanagaranA zrImALI vaizya sAnInI jJAti paNa tyArathI te Aja paryaMta samaye zrIANadAbAvA ane te pachI emanA je je ziSyA thayA teone peAtAne tyAM padharAve che. ane sadAvrata (cakalA) mATe prathama miSTAnnanA amuka thALa meAkalAvI pachIthI sau krAi prasAda le che, peAtAnI jJAtimAM AvA eka mahAn mahAtmA thayA tenuM teone adyApi abhimAna che. zrI annadagurUe aSTAttarazata arthAt ekasA A varSoMnuM AyuSya bhAgavyuM ane samagra jIvana bhagavad bhakita ane sAdhu saMtAnI sevAmAM samarpaNa karyuM, ane dunIAmAM bahu prasiddhine pAmyA, udAharaNa tarIke. eka samaye jAmanagarathI keTalAeka gRhasthA kAzI yAtrAe gaelA tyAM kAie puchyuM je "Apa leAka kahAM ke rahanevAle hai'' tyAre nagaranA gRhasthAe javAba ApyA ke jAmanagara rahIe chIe tyAre pelA kAzInA manuSye kahyuM je ANadAbAvAkI jAmanagara A sAMbhaLI jAmanagaranA manuSyAnI mahAtmA zrIANudAbAvAnI jagyA tarapha apAra mahA vadhatI gaI. jyAre mahArAjazrIe jagatamAM peAtAnI ujjavala kIrti prasarita karelI hatI tyAre eka vakhata peAtAnA manamAM evA saMkalpa thayA ke '"kAi eka bhagavadiicchAnusAra mumukSu, sAdhu saMtAnI sevA karanAra upasthita thAya te A sevAnuM apUrva kA teneja sama, kAraNuke mArI vRddha avasthA thai che." AvI rIte satsaMkalpanA aMte eka: muLa' nAmanA mumukSu ziSya teozrInAM zaraNeAmAM AvyA. A muLajI mahArAjazrInA caraNAmAM ananya zraddhA rAkhatA hatA tene mahArAjazrInA zarIranI tathA sadAvratanI sevA mana, karmAM vacanathI zarU karI. theADA vakhata jatAM mahArAjazrIe teone dikSita karyo ane mULarAmadAsajIevuM nAma rAkhyu' muLarAmajI pote bahu zAnta ane sAdhu sevAmAM dhaNA utsAhI hatA ane tee gAmaDAmAM jai sevakaiAmAMthI anna vigere lAvI sadAvratanI abhivRddhinA prAraMbha karyo kALane kASTha jANI zakatuM nathI. jJAnIonA kSaNalaMgura dehA paNa vinAzane pAme che. A niyamAnusAra bAvAsAheba zrI ANadAbAvA A jagatamAM dhaNAkALa rahI. prAyaH ekaseA ATha 108 vanuM AyuSya bhogavI sva svarUpamAM lInathayA, zrI bAvA sAhebanA vaikuMThavAsa pachI zrI mULarAmajI mahArAje rAjyamAM tathA prajAmAM bahuM kIrti meLavI ane sAdhu satAnI bahuja premathI sevA rArU karI, zrI mULarAmajI
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa pazu] jAmanagaranu javAhIra. 119 mahArAja avAra navAra gAmaDAemAM sevalAmAM sadAvrata mATe jatA AvatA tyAre eka gheADI ane eka sevakane sAthe rAkhatA. eka vakhata nArAyaNapara, kherAjA, vigere gAmaDAomAMnA sevA pAsethI jAmanagara padhAratA hatA tyAre jAmanagarathI aDhIgAu cheTe ekadhAra che. tyAM barAbara jyeSTha mAsanI madhyAnha vakhatanI garamIe padhAryA tyAM rahela eka vRkSa nIce beThA ane petAnI sAthe rahelA sevaka pAse pANI mAMgyuM tyAre sevake kahyuM ke jAya. ,, mahArAjazrI mArI pAse pANI nathI. jo ApazrI AjJA karAtA pAsenA gAmaDAmAMthI lai AvuM tyAre mahArAjazrIe manamAM vicAryu ke " gAmaDAomAMthI pANI lai Ave tyAMsudhI ahiM rAkAvA karatAM nagara jane pANI pIvuM te ThIka che, paNa A sthaLe je je mANasA (prANI) garamInA vakhatamAM tarasyAM thAya te tene pANI vinA prANa mATe je zrI bAvA sAheba kRpA kare teA prANIonA sukha mATe eka vAva khAdAvuM " Ave sa'kalpa karI sevaka pAse gheADI maMgAvI ane nagara padhAryA ane tyArapachI thaDA divasamAM te kArya zarU karyu. ane teja vAva atyAre dheALI vAva' tarIke oLakhAya che. te vAvanA pravezadvAra upara zrIbAvAsAhebanI icchAnusAra gaubrAhmaNa pratipAla nekanAmadAra mahArAjA jAmazrI raNamalajIe navaderI banAvI ApI ke jyAM prANIe pANI pIne bese ane AvatAM jatAM vaTemArgu e paNu pANI pIne vizrAma le che. AvI rIte bAvA sAheba JAmULadAsajI mahArAje paNa khAvAsAheba zrIANadAoMvAMnI IcchAnusAra aneka prakArathI lATa sevA karIne potAnA gurUnI saMsthAnI abhivRdhdhi karI te paNa peAtAnI pUrNa uMmare eka premadAsajI nAmanA satane ziSya karI peAtAnA nirvANu pahelAM peAtAnA gurUnI saMsthAnI sevA karavA mATe niyAga karyAM. bAvAsAheba zrI muLadAsajI mahArAjazrIne vaikuMThavAsa thayA pachI bhAvAsAheba zrI premadAsajI mahArAje pazu peAtAnA parama gurU sthApita A pavitra sa'sthAnI sevA teee paNa ghaNA samaya sudhI karI. ane lAMbu AyuSya bhagavyu. te paNa peAtAnI vRddha avasthAmAM rANIdAsajI nAmanA saMtAne dIkSA ApI ane svagurU paraMparAthI saMsthAnI sevAnA bhAra teone soMpyA, zrI rANIdAsajI mahArAja zrI rANAbAvA nAmathI prasiddha thayA mahArAjazrI rANIdAsajI bahuja samAhita citta te dhIra vIra gaMbhIra mahAtmA hatA ane te page cAlIne cAre. dhAmanI yAtrA karI jema ke zrI dvArakAM zrI badrInArAyaNa zrI jagannAtha ane zrI rAmezvarajI A badhuM page cAlIne bhrUNIja zAMti sAthe IzvarAdhana sahita yAtrA pUrNa karI. ane je je dezamAM padhAryAM te te dezamAM je je dhAmamAM padhAryAM te te dhAmamAM peAtAnA parama
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 zrIyaduvaMzaprakAza (ctIyakhaMDa) pUjya gurUvarya zrI ANadAbAvAnuM zubha nAma te te dezanA te te dhAmanA mANasethI zravaNa karatA hatA tyAre teozrIne ghaNo ja saMtoSa thaye hato. - bAra varSa yAtrA karI pitAnI saMsthAmAM pAchA padhArI potAnA gurUjInAM darzana karyA ane bAvA sAheba zrI premadAsajIe zrI rANAbAvAne saMsthAno kArabhAra saMco. ane thoDA samaya pachI pote bhagavata caraNa pAmyA tyAra pachI zrI rANAbAvAe A saMsthAnI sevA karI. ane pite ghaNI vakhata sevakene sadupadeza ApatA tathA jAmanagara rAjyanA sarva khetI karanArA bhAIe potAnA ghara dITha mAruM mAthuM zrI bovAsAhebanA sadAvratamAM jema zrI ANadAbAvAnA vakhatathI zarU thaeluM temaja paraMparA pramANe mokalAvI detA. mahArAjazrI rANAbAvA paNa sAdhu saMtene bhajana vigere sarvaprakArathI sevA karatA AvI rIte pote ghaNuM jIvI saMsthAnI sevA karatA hatA. ghaNI vakhata potAnA manamAM ema vicAratA ke koI yogya vyakti maLe to A gurU saMsthAnI sevAno lAbha tene soMpuM, saMta purUSa je je saMkalpa kare che te te sarve saMkalpa teonA siddhaja thAya che A niyama pramANe pUjya zubha nAma mahArAjazrI rAmaprasAdajI hAla je A saMsthAnA pradhAna adhyakSa che. teozrI pitAnI nAnI uMmare zrI dvArakAnI yAtrA nimitte A dezamAM padhAratAM ahiMnA yogezvara zrI siddhabAvA nAmanA saMpurUSa pAse pote utarelA ane zrI siddhabAvAne tathA bAvAsAheba zrI rANAbAvAne paraspara bahu prema hato tene lIdhe mahArAjazrI rANAbA hAlanA pUjya mahArAjazrI rAmaprasAdajInI yAcanA karI ke AvA ziSya amArI saMsthAmAM joie AvI icchAthI zrI siddhabAvA bahu khuzI thayA. ane mahArAjazrI rAmaprasAdajI A banne mahAtmAenI ichAnusAra zrI annadagurU saMsthAnA Azrita thayA tyAra pachI thoDAM varSo bAda zrI rANAbAvA pitAnA svarUpamAM lIna thatAM pahelAM gurU paraMparAthI AvelI saMsthAnI sevAne bhAra ghaNuM prema tathA AzIrvAda pUrvaka mahArAjazrI rAmaprasAdajIne soMpavAmAM Avyo ane pite thoDA samaya bAda sva svarUpamAM lIna thayA. tyAre mahArAjazrI rAmaprasAdajI potAnI gurU paraMparAthI Avela saMsthAnI sevA karavAmAM ghaNuM utsAhathI pravRtta thayA pote paNa pUrvanA mahAtmAonI tulya saMsthAnI sevA mATe sevakemAM pharavA jatA hatA ane saMsthAnI abhivRddhinA aneka kAryo karatA. te vakhate mahArAjAdhirAja gau brAhmaNapatipAla jAmazrI vibhAjI sAheba paNa teozrI prati ghaNI prIti rAkhatA sevakomAMthI eTale rAjyanA kheDutomAMthI mANuM mApAM AvatAM te pUrvanA mahAtmAonI mAphaka pote paNa levA padhAratAM, paNa mahArAjazrInI uttamottama saMsthA sevA dekhI sevako taraphathI AvatI sevAne rAjyanI vasulAta sAthe vasula karI saMsthAne ApavA rAjya mahArAjazrI prati bahu saddabhAva dekhADela che, mahArAjazrI rAmaprasAdajIe A saMsthAnA parama abhivardhaka purUSa che. A saMsthAmAM je kAMI camakRti dekhAya che dekhAya che te sarva pUrvanA purUSonA saMkalpAnusAra mahArAjazrI rAmaprasAdajI mahArAjazrInA purUSArthanuM ja phaLa che. vi. saM. 1956nA bhayaMkara dukALamAM pote anna, kapaDAM, vigerenuM bahu dAna karela ane te vakhate plegano samaya hovAthI, duHkhamAM nimagna thaela bahAranA tathA ahiMnA manu
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNapamu] jAmanagaranu javAhIra. 121 dhyeAne sevAthI sukhI karelA ane tyArathIja eka anadagurUbAlAzrama" (zrI ANudAmAvA anAtha bAlAzrama) nAMmanI apUrva saMsthA pAte ahiM sthApI jemAM ekasA 100thI paNa adhika anAtha chekarA tathA AkarIe A sasthAne Azraya lai peAtAnA bhaviSyanA saMsAramAM abhayatAne pAme che, A Azrama kaccha, kAThIAvADa, gujarAtamAM, nahi' paNa bhAgyeja hiMdustAnamAM AvuM hAya, hunnara udyoga zIkhanArAone hunnara udyoga zIkhaDAvavAmAM Ave che. temaja vidyApremIte vidyA bhaNAvavAmAM Ave che. (saMkRta, aMgrejI, gujarAtI vigere) A saMsthAnA he|karAe bhArata varSanA pradezamAM nahiM paNa tabhinna pradezamAM pAtanI parama yeAgyatAo prApta karI manuSya janmane saphaLa kare che. AvuM abhayadAna zrI ANadAbAvA bhAlAzrama" taraphathI chappanA pachI aneka prANione maLyu che. atyAre paNa tevuMja maLe che ane bhaviSyamAM paNa maLaze. pUjya mahArAjazrInI bAlAzrama saMsthAnI sevA karavAmAM aneka purUSAe sahayeAga Apela che. jemAM svargIya dhama mUrti zubhanAma zeTha zrI rAvamAhAdura vasanajI khImajI tathA svargIya dhama mUrti zrImAna zeTha zrI khImajI dayALajI vigere purUSa pramukha hatA. pujya mahArAjazrI rAmaprasAdajI mahArAjanA laoNkAtara kA`thI gaubrahmaNu pratipAla mahArAjAdhirAja yadukulakuMja divAkara strIya prAtaHsmaraNIya zubhanAma neka nAmadAra jAmazrI sara raNajItasiMhajI jI, sI, esa, Ai, jI, khI, i, sAheba bahAdUra mahuja sa MtuSTa rahetA ane mahArAjazrI prati bahu eMma rAkhatA tenA udAharaNu tarIke bAlAzramamAM eka bhavya mIDalaheAla khIlDIMganI pradhAna sevA pAte karelI che. ane mahArAjazrInA vyakitagata yeAgakSema mATe paNa pAte mAsika rUA. 500 pAMcasonuM sArUM prameAzana ApatA ane teja pramANe hAlanA mahArAjAdhirAja gaubrAhmaNa pratipAla yadukulakuMja divAkara neka nAmadAra jAmazrI digvijayasiMhajI sAheba bahAdUra paNa Ape che. pUjya mahArAjazrIe pUrvanA aneka dukAjemAM gAme gAma pharI rAjyanI garIba prajAne anna, vastra, vagerenI sahAyatA vakhate vakhata karela che. ane potAnA anumedanathI khabhALIAmAM zeTha zrI geApAlajI vAlajInAM smAraka tarIke heAspiTala tathA eka hAiskula bAMdhavAmAM AvI che. temaja joDImAM paNa eka hAspiTala tathA eka hAiskula svargIya zeThazrI khImajI dayALanA smAraka tarIke bAMdhavAmAM AvI che temaja pote potAnA gurUpa parAmAM Avela auMmULajIbAvA sAhebe dhANIvAva" nAmanI vAva baeNnAvela che te upara atyAre eka "zrI rAmarakSita annada Arogyabhuvana" banAvavAmAM AvyuM che je Asare jAmanagarathI pANAso 75 TrITa uMcu haze ane pAMca mAla dura che tyAM divya makAneA banyAM che tathA eka divya zrI mArUtijInuM maMdira che. ane aneka saMsAranA javA rogathI pIDAtA tyAM AvIne vase che. tyAre zrI annada gurUnA AzIrvAdathI, mahArAjazrInA zubha saMkalpathI jaLavAyunI anukuLatAthI, ane zrI hanumAnajInI anukampAthI ArAgya lAbha (prApta) karI peAtAtAne dhare jAya che. Aga tuka
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1ra1 zrIyaduzaprakAza (tRtIyakhaMDa) manuSya... jAmanagara joi "zrI rAmarakSita annadaregya bhuvana" jarUra jovuM A ArAgya bhuvana "raNajItasAgara' jatAM rastAmAMja paDe che. mahArAjazrInI leAkApakAriNI kRti joi zrI gaubrAhmaNa pratipAla mahArAjAdhirAja zrIlIMbaDI nareza zrI daulatasihajI sAheba bahAdUra Adi aneka nRpatie paNa mahArAjazrImAM ghaNA saddabhAva rAkhe che. mahArAjazrI rAmaprasAdajI mahArAjanuM hRdaya eTaluM teA nirmULa che ke du:khIte dekhI peAtAnuM mana bharAi jAya che ane te du:khIne peAtAthI banatuM abhaya Ape che, pujyamahArAjazrI gulAbanI mAphka sa` prANione (sapakSI vipakSI) sa'ne ghaNA premathI sukha Ape che. pote zrI annadagurU sasthAne atyaMta abhyudaya karela che peAtAnI hAlamAM prAyaH eMsI varSInI avasthA hAvAthI pUrva purUSonI tulya pote paNa bhaviSyamAM saMsthAnI sevA karavA mATe vedAntatI paDita mAyAprasAdajInA ziSya karelA che ane paMDitajI peAte zAnta tathA yAMgya vakatA che ane hAlamAM paNa zrI ANadAbAvA advaita vedAnta zravaNAlayamAM zrI advaita vedAnta zravaNu karAvI manuSyone atyaMta lAbha Ape che. vedAntatIrtha paMDita mAyAprasAdajInA ziSya zAntiprasAdrajI che. ane te bahu suzIla ane namra che tathA tene atyAre vyAkaraNa. tathA vedAntanuM adhyayana bahu sArUM cAle che ahIMnI (jAmanagara sTeTanI) rAjakIya saMskRta pAThazALA ke je kAzI (banArasa) ane kalakattAnI yunivarasITI-parIkSAnuM kendrasthAna (senTara) che. temAM cAlu sAle teozrI vedAnta prathamAmAM ane kAvya madhyamAmAM prathama zreNImAM pAsa thatAM hAla vyAkaNu madhyamAtA abhyAsa cAlu che, "thathA nAmA tathA guNA" e vAkayanuM sAra teozrI ati zAnta svabhAvanA mIlanasAra vinayI ane sAdAi vagere sAdhutAnA zubha guNA dharAvatA heAvAthI loko temanA tarapha kudaratI AkarSAya che. vaLI AkRti muLAn thayatAM " e rIte paNa teozrI sa` saguNA saMpanna hAiannadagurUnA dharma takhtane dIpAve ema sahu kAine khAtrI che izvara te satya kare astu. zAnti...............zAnti.............. ...ufa. mahAtmA isaradAsajI (sarAkAM paramezvarA) isaradAsajInuM jIvana vRttAMta harirasa nAmanAM kAvyanI bukamAM vistAra purNAMka pragaTa thai gayela che . tethI age mAtra temanA saMkSipta jIvana vRttAMta sAthe teozrInI racelI kavitAo je maLela che teja atre ApavAmAM Avela OM:-- mAravADa dezamAM jodhapura sTeTa tAme bADamera paragaNAmAM bhAdresa nAmanA gAme mArU cAraNa jJAtimAM rohaDIyA zAkhAnA (te rAhaDIA cAraNA rAThoDa rajapUtanA dazeAMdI che) bArahaTajI udayarAja ane rAmadAnajI nAmanA e bhAie rahetA hatA. temAM udayarAjane surAjI tathA AzojI nAmanA be putraratnA hatA. ane rAmadAnajIne gumAnadAnajI vagere hatA. surAjI
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa pazu] jAmanagaranuM javAhIra. 123 te isaradAsajInA pitA, tee mahAna prabhubhakata hatA. isaradAsajInA mAtuzrInuM nAma amarabA hatuM teo mahA pativratA hatAM ane prabhusmaraNamAM nimagna rahetAM, surAjIne prathama kAMi saMtAna na hatuM paraMtu izvarakRpAthI eka javAlAgIrajI ( samAdhigIrajI ) nAmanA yAgI tene tyAM jamavA AvatA, temanA upara prasanna thai, putro thaze!" te vara ApyA hatA. tyArapachI surAjIne pAMca putro thayA, temAM isaradAsajI sauthI meATA hatA, ane bheAjarAjajI, nAMdejI, kurAjI, ane calAjI e cAra nAnA hatA, vi. saM. 151panA zravaNu suda bIjane zukravAranI prabhAte mahAtmA isaradAsajIneA janma thayA hatA. te viSe prAcina duhAo che ;-- duhA saMvata pannara panara meM, janame isara caMda | cAraNa varaNa cakorameM, uNa dIna huvo anaMda // 1 // pasara 1bhU pasara 1zazI bIja bhRgu, zrAvaNa sitapakha saar| samaya prAta sutta dhare, lamo avatAra ma isaradAsajIne malyAvasthAthIja prabhu bhakita priya hatI, tethI temanA kAkAzrI AzAjI pAsethI izvarI kAvyA, lakSmaNajInA chaThThA vagerenA abhyAsa karI, mAtra 14 varSanI nAnI uMmaramAMja navina kAvya racatA AzAjIe lakSmaNujInA chaMdo racyA hatA, te samagra ma bhUmimAM prasiddha hatA. eka vakhata lakSmaNajIe pote yAgIveze AvI AsAjI pAse te chaMda sAMbhaLavA icchA jaNAvI. paNa tee jarA kaDaka mijAjanA hAvAthI kheAlyA nahi. paNa isaradAsajI te chaThThA kheAlyA. e cAra chaMdo sAMbhaLI yAgI adRzya thayA. pachI AzAjIne e hakikataneA pazcAttApa thatAM, sAta divasa sudhI anna khAdhuM nahi. sAtamA divasanI rAtrIe lakSmaNajIe svapnamAM AvI, gIranAra parvata para AvI maLavA kahI, pavananA sAmI je dhuNInA agninI zikhA cAle te dhuNI (Azrama) mArI che tevI nizAnI ApI. keTaleka vakhate AzAjI tathA isaradAsajI giranAra gayA, ane tapAsa karatAM nizAnI mujabanI dhuNI e gayA. tyAM yeAgIrAje (lakSmaNajIe) tene satkAra karI, rAmayALInA dudhamAM eka kaMdamULa ukALI, te ardhuM dUdha pAte pIine bAkInuM AzA khAreTane pIvAnuM kahI khappara ApyuM. paNa ucchiSDa dUdha pivAnI tene arUci thatAM, nA pADI. yegIrAje turataja te khappara sara dAsajIne ApyuM. te prasAdinuM mahattva joNI pI gayA. tyArathI tenI nirAvaraNa dRSTi thai gai. tethI yAgIe kahyuM ke "izvarakA bhajana karA, tuMma pAtra hA." pachI tyAMthI teo prabhAsa ane hrArikAnI yAtrA karI, kacchamAM tAraNasara kArTazvara jai AvI vaLatAM jAmazrI rAvaLajIne AvI maLyA. e hakikata prathama khaMDamAM jAmazrI rAvaLajInA vRttAMtamAM AvI gai che. isaradAsajIne jAmazrI rAvaLajIe kroDa pazAva karI jAmanagaramAM rAkhyA hatA, tyAre eka rAtre zahera carcA jotA, rAvaLajI saradAsajInI meDIe AvyA. tyAM strI puruSane vArtAlApa sAMbhaLatAM, jAmazrIne zaMkA thai ke "bArahaTajI ahi' ekalA che. temane strI che
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zrIyaduva zaprakAza (tRtIyakhaMDa) nahi. vaLI vidvAna ane jJAnI che. tethI anItinA rastAmAM kadI paga mele nahi, tyAre A rAtrInA samaye ekAMtamAM krANu strI sAthe vAteA karatA haze?" vagere vicAra| pachI isaradAsajIte khelAvyA. kamADa kheAlatAM jAmazrI aMdara padhAryA. tyAre e meDImAM suvAne palaMga ane pustakA sivAya kAMi joyuM nahiM. mAtra palaMga para paDelA duzAlA nace gheADA uMcANu jevuM jaNAyuM. tethI te uMcA karatAM, pulane DhagalA jovAmAM AvyA jAmazrI kahe ''kavirAja! ATalA badhA puSpA kayAMthI ? isaradAsajI kahe" duniyA izvarane bagIcA che, temAM aneka vRkSo upara aneka puSpA che. tyAra pachI jAmazrI gheADA vakhata tyAM khIrAjI strI sAthe vAtA karavAnuM zAntithI puchyu. tethI isaradAsajIe jAmazrIne pITha pheravI ubhA rahevA kahyuM tema karatAM isaradAjInA kahevAthI pAchA pharI jue che teA eka svarUpavAna devI jevI cAraNa kanyA puSpanA DhagalAmAMthI jovAmAM AvI. te joine tee AzcaryuM pAmyA. pachI isaradAse te strInI purvAzramanI strI tarIkenI (mAravADamAM rahetA tyAratI) hakikata kahI saMbhaLAvI, ahiM janma letAM tenI sAthe lagna karavAnI icchA jaNAvI. bIje dahADe jAmazrI rAvaLajIe pethA bAreTane khelAvI te kanyA rAjamAInA lagna isaradAsajI pAse karAvI ApyAM. isaradAsajIne jAgA, cAMDA, kAhAnadAsajI, jezAdaane gApAladAsa ema pAMca putro thayA hatA. varasaDA zAkhAnA mArU cAraNa mAMDaNabhakata dvArikAnI yAtrAe jatAM, rastAmAM sacANA gAme isaradAsajInA darzanArthe rAkAyA. gAmamAM vasatA vAgherA macchImAranA dhaMdhA karatA heAvAthI, tenA sahavAsamAM rahenAra saradAsajIne paNa tevA gaNI, bagabhakatanI bhAvanA parathI, tyAM vadhAre nahiM rahetAM teo turata dvArakA gayA. bhagavAnanA bhakataneA droha (aparAdha) karavAthI dvArakAmAM raheADarAyanAM darzana temane thayAM nahi. seMkaDA mANasA raheADajInI murti batAve chatAM tee joi zakayA nahi. tethI tee samudramAM AtmadhAta karavA samudramAM paDayA. tyAM samudramAM alaukika divyamaMdiramAM zrIkRSNanA darzana thayAM. tyAM lakSmIjI caraNa cAMpe che, aneka pArSado sevAmAM che, ane mahAtmA isaradAsajI stuti kare che. e joi mAMDaNabhakata gadgad kaMThe thai bhagavAnanA caraNamAM paDayA, ate isaradAsajInA mahimA jANI mArI mAgI. sajaLa netro thatAM te| khulI jIve che tyAM Izvara icchAthI te| dvArakAnA maMdiramAM AvyA. tyAM murtinA darzIna thatAM, stuti karavA lAgyA. tethI prabhue prasanna thai, peAtAnA khabhAnI uparaNIneA senerI iMDA hAthamAM lai mAMDaNa bhakata tarapha hAtha laMbAvyA. mAMDaNabhakata te mALIyuM .AMdhavA lAgyA paNa aMta Avye nahi, tethI bhakate stuti karI ke he mahArAja! Apane pAra kAi pAmI zakayuM nathI. huM teA have pAghaDI bAMdhI badhI thAkayA have basa kare," tyAre te pAghaDIneA cheDA AvyA. pachI tee, pAchA vaLatI vakhate sacANAM AvyA. tyAM isaradAsajIne samAgama karI tenA mahimAnA keTalAka kAvyo temaNe banAvyAM, " isaradAsajInA e adbhUta paracAo : soraThanA rA' rAghaNanA bhAyAta vajAjI saravIAnA gIrAsa japta thatAM, te jAmazrI rAvaLajInA sADhu bhAi thatAM hAvAthI jAmanagaramAM rahetA te| isaradAsajI pratye 1:
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa pama] jAmanagaranuM javAhIra. 15 pujya bhAva rAkhatA temaja temanA putra karaNajI te temanA ananya ziSya battA, vi.saM. 1612mAM temanI jAgIra pAchI maLatAM tee amarelImAM japta vasyA, vi. sa'. 1621mAM kuMvara karaNujInA lagna thatAM vAchanA ati AgrahathI isaradAsajI amarelI gayA. amarelI jatAM rastamAM vINuM nadIne kinAre eka nAnA gAmamAM sAMgAjI gADa rajaputane tyAM sara-dAMsajI rAtavAso rahyuM. sAMgAjInA pitA verAjI gujarI gayA hatA, karajane lIdhe girAsa maMDAi gayA hatA sAMgAjInI uMmara nAnI hatI tethI tee gAmanAM vAcharaDAM cAratA ane temanA mAturkI daraNuM daLI, gujarAna calAvatAM. savAre isaradAsajI cAlatI vakhate sAMgAjI eka kAmaLI (dhAbaLI) ke je pote hAthe kAMtelI hatI te isaradAsajIne bheTa ApavA lAgyA tenI kAra aradhI bAMdhavI bAkI hatI. te kaiAra dasa padara dahADAmAM purI bAMdhI levAnuM kahI, amarelIthI pAchA pharatI vakhate sAMgajIne dhera rAtrI rahevA ane kAmaLInI bheTa svIkAravA teNe araja karI, isaradAsajIe temanA prema joi vacana ApyuM tyAMthI cAlI isaradAsajI jyAre amarelI gayA tyAre vajAjInA kuMmAra karaNajI (jenA lagna thatAM hatA te) sarpa za thavAthI maraNa pAmatAM dahana kriyA mATe smasAne lai javAnI taiyArI karatA hatA. isaradAsajI tyAM jai paheAMcatAM, temane uparanI vAtanI khabara thai, peAtAnA ananya ziSyanI A sthitI joine isaradAsajIne dhaNI dayA AvI tethI teoe prabhunI stuti karIne karaNajIne sajIvana karyA te saMbaMdhanuM kAvya nIce ApavAmAM AvyuM che;-- gIta - dhanaMtara mayaMka haNu zukra dhAo, nara surapAlaka Apa navaDa / uThADo, varaNa khaTa taNo prAgavaDa // 1 jIvADe, saravaiyo dInAco zAma / dhanavaMtara ke dIna kaheM Avaze kAma // 2 karaNa jIvazI guNa mAne kava, kai jagatacA sarazI kAja / amI kavaNa dIna aratha AvazI, ApIza nahiM jo zazIyara Aja // 3 ANye muLI karaNa uThADo, jaga saha mAne sAcasa jema / hanumaMta lakhaNa taNI parasadha hava, koNa mAnazI huyatI kema // 4 zukra Azare thAre sarave, nopaNa Tekaja muLa nipADa / apakaja ghaNAM asura uThavIyA, amakaja heMkaNa karaNa uThADa // 5 suratheM sahI jIvADaNa samaratha, bhuvana traNe saha sAkha bhare koi dhAvare ghAva dharama kAja, karaNa mare kava sAMda kare ||6 dhanaMtara mayaMka haNaM zukra dhAyA, guNa coraNa sAravA garaja ! vAhana kheDa AvIyA cahue, isararI sAMbhaLI araja // 7 sAyara suta pavana suta bhragu suta, ApopeM dharIyA adhikAra | AyA cahue karaNa uThIyo; suta vajamala khaTa varaNa sudhAra // 8 samIvAra lAja lakhamIvara, rakhavaNa paNa tuMthIja rahe / isara araja suNI jhaTa izara, karaNa jIvAyo jagata kahe // 9 karaNa eka vArakI jo tuM AvI nahi tuja taNo auSadha
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zrIyaduvaMzaprakAza. [tRtIya uparanuM gIta bolatI vakhate isaradAsajIe pANInI aMjalI bharI bharI karaNanA zarira upara chAMTatAMja karaNanA zarIramAM punarjIvana AvyuM, karaNa sajIvana thayA pachI e bhakata kavie paramAtmAnA mahAtmanA soLa duhAo racyA, je tIthInA dukAonA nAme prasiddha che, // dohA sortthaa|| eke mana ucATa, rAkho nava mAnava rude, vasamI TALI vATa, savaLI karaze shaamlo||1 baLatAM rAkhyAM bALa, bIje bIlADI taNAM, cADai grAhI cALa, sAco belI shaamlo||2 TANe rAkhI Teka, trIje paMcALI taNI, ApatamAM tu eka, sAco belI shaamlo| 3 prAhelo gajarAja, cothe teM choDAvIo. laTakALA ilAja, chevaTa rAkhye shaamlaa||4 pAMcamamA prahlAda, thama dekhI jhAMkho thayo, suNI bhagatano.sAda,teM calavI kIDI zAmaLA5 narasiMha rupe nAtha. chaThe haraNAkaza chaLyo, hari vadhArI hAtha, saMhAryo te shaamlaa||6 pathare bAMdhI pAja, samadara upara sotame. rAvaNa vALarAja. saghaLa rolyshaamlaa| lAkhAgrahathI lAja, abhaMga rAkhI oThame, kIdhAM uttama kAja, sahapAMDavanAM zAmaLA letA nAgara lAja, navame narasa~yA taNI, mAmeruM mahArAja, sabaLa puye shaamlaa||9 dasame tAre dvAra, karI haTha beTho kolavo, baLIyA pherI bAra, sanamukha kIdhAM shaamlaa||10 nAmopALI nema, agIArasa raheto acaLa, aganImAMthI ema, sAjo rAkhyo shaamlaa||11 Apyu thaha ajANa, bIkha haLAhaLa bArame, putanAvALAM prAMNa, cusI lIdhAM shaamlaa|12 parale kIdhAM pApa, terasame gunakA taNAM, mAro tu mAbApa, sAraja leje zAmaLA / 13 dArida kIyAM dUra, sudAmAnA caudame, huto tuja hajura, saMkaTa veLA shaamlaaH|14 AMbyo jai asamAna, panare baLa cAMpyo page, prAgavaDane pAna, kema samANo shaamlaa||15 kraNane izara kAja, soLe sajIvana ko, rAkhI pata mahArAja, sevaka joNI shaamlaa||16 pachI karaNajI jIvatA thatAM temanA lagna ghaNI ja dhAma dhumathI karyA. ane te prasaMge vajAjI saravaiyAe isaradAsajIne varasaDA ane izvarIA e be gAme ApI lAkhapasAva karyo. te viSenuM isaradAsajIe vajAjI saravaiyAnuM nIcenuM kAvya banAvyuM hatuM - gIta-je saM purI raghudhAma purI je, trITha na Ave sataNatIe // vajA pakhe kuMNa dIe vaDasaro, deva pakhe kuMNa laMka dIe // 1 vajAbasana gaDha laMka vaDasaro, seva gIyAM zAzaNa saDA / dudAota dazaratha ota dInA, pAraNe e be gAma vaDA // 2 suragIra mugaTana jeso soraTha, goviMda vajo saMpa vaDagAtra / tretA juge udharIyA tokhaNa, kaLajuga udharIyA kava paatr||3 duthIA dAne vibhIkSaNa dInA, he jaduraMga thAna hara haMsa / soi vaje caDe saravahIA, vrasana zoha cADe raghuvaMza // 4
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa pazu] jAmanagaranuM' javAhora, 127 amarelIthI cArlI ApelA vacananI yAdI lAvI, isaradAsajI sAMgA gADhane ghera AvyA, tyAre sAMgAjInI mAe rasA taiyAra karI, thALa pIrasI, jamavA besavA vinaMtI karI, e vakhate isaradAsajIe sAMgajIne lAvavA kahyuM. pachI DeAsInI hiMmata nahi rahetAM; te rAvA lAgyAM ane kahyuM ''sAMgA vAcharaDAM cAravA gayA hatA, tyAM varasAda thatAM viNuM niMdamAM pUra AvyuM. badhAM vAcharaDAM pAra utarI gayA, paNu eka nAnI nabaLI vADI puramAM taNAvA lAgI. tethI sAMge tenI madadamAM gayA. tyAM nadImAM vizeSa pUra AvatAM, te vAchaDI sAthe taNAI maraNu pAmyA. A kAmaLI Apane ApavAnuM tenA geAvALIA mitrAne uMcA sAda karI mane kahevAnuM kahI gayA che.' ema kahI DaeNAsI raDavA lAgyAM. hakikata sAMbhaLI isaradAsajIne dayA AvI tethI anAja nihuM jamatAM turataja gAmanA mANasA sAthe sAMgA taNAyA hatA te sthaLe tee gayA tyAM jai nadInA kinAre ubhA rahI uMce sAde prabhu prAOnAnA nIcenA duhA khelavA lAgyAH---- vete jaLa veNuM taNe sAMgA dene sAda / kava pata zakhaNa kAja vAchAM soto verAuta // 1 bAchaDa dhenu vALatAM jamarANAM le jAya / to dharama paMtha kuNadhAye vAra kare vA verAuta // 2 kAMbaLa hekaNa kAraNe sAMgo jo saMtAya / to huDIyaMda naha dekhAya verAuta vahANA samaya / / 3 sAMgA jaLa thaLa saMbhaLe izara taNo avAja / vege vaLya siddha kara vacana kAMbaLa bagazaNa kAja // 4 sAMgAne vachaDA sahita dIo rajA jadurAja / seMvaka izaradAsarI rAkho pata mahArAja // 5 upara pramANe dADhA khelatAMja nadInA kAramAMthI vADAM sahita sAMgAjIe AvIne isaradAsajInA caraNAmAM mastaka namAvyuM. pachI izaradAsajI sAMgAjIne sAthe lai gAmamAM AvyA temanA mAtuzrI sAMgAjIne joi bahu khuzI thayA. gAmaleoNDDA paNu izaradAsajIne mahAna avatArI puruSa jANI pagamAM paDavA lAgyA. isaradAsajIe sane AzIrvAda ApyA sAMgAjInA premane lIdhe saradAsajI e traNu divasa tyAM zakAyA. pachI sAMgAjIe kAMbaLA ApyA te lai tee jAmanagara AvyA.-- mahAtmA isaradAjIe aneka kAvyA racyAM che, chevaTe 'harirasa'nuM kAvya racyA pachI teoe kAinuM kAvya racela nathI. e hirarasamAM, veda zAstra, gItA, bhAgavat Adi purANa, vagereteA sAra varNavI eka purUSotama parIbanna nArAyaNanI zuddha upAsanA, svAmi-sevaka bhAve varNavI che. arniza tee zrIkRSNa nArAyaNanIja upAsanA karatA. tenI sAbItInA teezrIne! ekaja upadezI duheA khasa che je:-- avadha nIra tana aMjalI Tapakata zvAsa usAsa / harijana bIna jAta he avasara isaradAsa // 1
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128. zrIyaduvaMzaprakAza (4tIyakhaMDa) - bhagavAna bhakatane Adhina che. tethI bhakatAdhina bhagavAna kahevAya che. bhakate saMkalpa ghAre, te bhagavAna siddha kare che. evA ekAMtika nArAyaNanI zuddha upAsanAvALA bhakatanA darzana to deva devIo paNa icche che. ane tenI AjJAmAM aharaniza hAtha joDI hAjara rahe che. e te bhakatane Izvara sAthenI ekatAno prabhAva che, te prabhAva isaradAsajImAM khAsa hatA. karaNane sajIvana karavAmAM, hanumAna, caMdra, zukra, dhanavaMtarIne be lAvatAM sarva hAjara thayA. ane karNane sajIvana karyo. Ama paramAtmA sAthe ektA hovAthI A jagatamAM teo isarakA paramezvarA' e nAme oLakhAyA. chevaTe yogI jema sadehe samAdhi lakSa lahe che tema seMkaDo mANasonI daSTi gocare sacANuM gAma gheDA sahita sadehe samudranA jaLa upara cAlI adazya thayA. Ama svataMtra rIte mRtyu lekamAMthI mAnavadehe aMtarIkSa thavAtuM nathI paraMtu teo te sAkSAta prarI brahma zrIkRSNa nArAyaNanI upAsanAvALA ekAMtika bhakata hovAthI, upara pramANe addabhuta aizvarya batAvI A asAra saMsArano tyAga karI, vi. saM. 1622nA caitra suda navamI budhavAre 107 varSanuM AyuSya bhogavI paramapadane pAmyA hatA. te viSenA be duhA che ke - | voho isara ghoDA jhokIyA, maha sAgara ke mAya / tAraNa hArA tAraze, sAMyAM pakaDI bAMya // 1 saMvata soLa bAvIsa buddha, suda navamI madhu mAsa / izANada kavi uddhare, vizva ko vizvAsa // 2 * zAstro kahe che ke " jenA kuLamAM bhagavAnane bhakata thAya, tenA eketera parIA uddhare che. te satya che. paraMtu zAstrakAroe khulAso karela che ke te bhakatanA kuLamAM utpanna thaelAo jo te bhakatanuM mahAmya samaje ane teoe sAcavelI dharma maryAdA pALI te bhakate karelI zuddha upAsanA pramANe vartI, e bhakatane guNa grahaNa kare teja tene udhAra thAya. nahiM ke tenAthI ulaTI rIte vartI adharmAcaraNa karI, kSudradevanI upAsanA karavAthI udbhara thAya te vAta ni:saMzaya che, ema saddazAstrono mata che. IzaradAsajI to cokhuM kahI gayA che ke - roTTo ! talabhara mATI je bhrakhe, surA pAnaseM heta / ' ' nA na lata che, vAdhA huM sameta che ?
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa paNuM] jAmanagaranuM javAhara. Sii cAraNu utpati ane kavikuLa paricaya : cAraNa-eTale "jJAtti kriAti >> kitI eTale tArIphane saMcAra (phelAvo karanArA che mATe "cAraNa" kahe che. cAraNa-ra dhAtuthI cAraNa zabda siddha thAya che. 4 gati vAcaka che gati ApanAra, gatimAM mukanAra eTale dharma karmamAM pravRtti karAvanAra, utsAha ApanAra kita phelAvanAra, ItyAdi cAraNa zabdanA artha thAya che, pachI ja grAha ane karaNasaMgrAma, "raNasaMgrAmanI cAhanA" utpanna karAvanAra cAraNe dhanurveda bhaNelA, anyane bhaNAvanAra, laDanAra, siMdhuDA Adi vIra kAvya gAi, kAyarone paNa cAraNe zamazera pakaDAvIne raNasaMgrAmanI cAha unna karAvanAra cAraNa jJAtinI utpati devajJAtimAMthI che. jenAM pramANa nIce ApavAmAM Avela cheshlok-dev sarga cASTavidho vibudhA'pitarA surAH / ___ gaMdharvApsarasaH siddhAH yakSa rakSAMsi cAraNAH // 1 // (zrI. bhA. 3 a. 18) cAraNonA loka (sthAna),viSe kahyuM che ke adhasthAtsavitue jInAyute svarbhAnunakSatra ghacya ratItyeke / tatodyastAsidhdhacAraNa vidyA dharANA madanAnitAvanmAtraveNa // 2 // (zrI. bhATa &0 5 a0 24) artha saryathI 10,000 jana nIce rAhu che. ane tethI teTaleja nIce siddhacAraNa vidyAdharano leka (graha) che. samudra maMthananA samayamAM deva dAna, bhagavAna poDhayA hatA tyAM jaI jagADavAnI stuti karavA lAgyA ke :zloka-stuyamAnaM samaMtA ca siddha cAraNa kinnare / AmnAyamagIzca stuyamAnaM samaM tat // 1 (masya purANa 0 249 0 35) artha siddha cAraNa kinnara, murtimAna veda nI kiti karI rahyA che, paramezvaranI stuti te brahmAdi devo kare che. paNa kavi tarIke to cAraNa deve ja che sumerUthI cAraNe himAlaya parvata para AvI vasyA. te viSe vAlmIki rAmAyaNa bAlakAMDa sarga 48nA zloka 33mAM che ke : ____ imamAzrama mRtsRjya siddha cAraNa sevite ! vizvAmitra rAmacaMdrajIne kahe che ke "mahA tapasvI gautama RSi pitAnuM Azrama choDI sidhdha ane cAraNa jyAM vase te himAlayanA suMdara zikhara para tapa karavA lAgyA.
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zrIyaduvaMzaprakAza. ritIyakhaDa hanumAnajI jyAre laMkAne bALIne samudra kinAre AvyA tyAre phIkara karavA lAgyA ke "A meM buruM karyuM, kemake sItAjI paNa baLI gayA haze" te samaye cAraNa mahAtmAothI sAMbhaLyuM che ke "sItAjI banyA nathI. suzrAva hanumAstatra cAraNAnAM mahAtmanAm / jAnaki na ca dagdhaiti vismayo dagdhabhuta eva na // (vAlmIkI suMdarakAMDa sarga 55 zloka 29-32) hastinApuranA rAjA pAMDu zrApathI maraNa pAmatAM, kuMtAjI tathA yudhiSThirAAdi pAMce pAMDavone (cAraNa munio hastinApura pahoMcADavA AvyA hatA. taM cAraNa sahasrANAM muninAmAgamaM tadA / zrutvA nAgapure nRNAM vismaya samupadyate // (mahAbhArata Adi parva a0 126 lo. 11) artha--tyAM hajAro cAraNa munionuM Agamana sAMbhaLIne hastinApuranA lekene vismaya (Azcarya thayuM. te sivAya cAraNone devakeTImAM gaNyAnA nIcenA zAstrIya pramANe che - Adi kavi vAlamIka racIta rAmAyaNamAM suMdarakAMDa sarga 55 leka 29-32 tathA sarga 58 ka 15-16-156mAM varNana che. mahAbhArata vanaparva adhyAya 44 bleka 3-4-5mAM varNana che. brahmapurANa adhyAya 26 zloka 66 meM varNana che. rAjataraMgiNIne sAtamAM taraMgamAM 1122mAM zlokamAM varNana che, jaina dharmanA tirthaMkara zrI mahAvIsvAmi racita pannavaNAjI sUtranA prathama pAdamAM manuSyArdhikAramAM lakhyuM che ke "ridattAvArI vaDhavA, vArevA cAravinAdarA e graMtha mAgadhI bhASAno che, artha arihaMta eTale cakravRni rAjA hoya te baLadeva zrI kRSNa avatAra jevoja cAraNa vidyAdhara te manabdano adhikAra che. satyayugamAM manu mahArAja tathA tenI dazamI peDhIe venamahArAja thayA, tathA tenA pRthu thayA te avanAra manAya che. te avatArI rAjA pRthue jyAre mahAyajJa rao, tyAre himAlaya parathI cAraNadevane pRthvi para vasAvI yajJanI kitI amara rahevA tailaMga nAmano deza cAraNane kherAtamAM A vAda tAkAra tera jevA sattA padmapurANa dvitiyakhaMDa a0 28 zleka 88 artha -cAraNane uttama arthAta sarvathI zreSTha evo tailaMga deza Ave, tyArathI cAraNe himAlaya choDI tailaMga dezamAM AvI vasyA. ane te cAraNonI olAda rAjA ane rAjaputronI stuti karavA lAgyA. te Aja sudhI te cAraNo rAjaonA rAjakavio che. hAla mAtra rAjaputAnA, gujarAta, kAThiyAvADa nekaccha dezamAMja teono vAsa che. e cAraNa devonI deva jJAtimAMja devIono janma thayo che. jenA thaDA dAkhalA nIce Apu chuM;-kheDIAra, AvaDa, mohamAI vagere sAta benone janma vaLAmAM mAdA
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa pasu jAmanagaranu javAhIra. 131 zAkhAnA cAraNa mevaDIA gaDhavIne tyAM thayA hatA. khu, malADa ane mahucarAjI e traNeya baheneAnA janma bApaladethA (cAraNa)ne thayA hatA. jetabhAi, vALA vaDanA lAkhA meDune tyAM janmyA hatAM. varUDI, za'khaDA gaDhavInA putrI hatA. nAgabhAi (jeNe rA' navadhaNane zrApa ApyA te) harajoga gaDhavInA putrI hatA. tathA rAjamAi udA gaDhavInA putrI hatA. vagere nava lakSa devIone! janma cAraNeAnA pavitra devakuLamAMja thayA che. je devIone Aje samagra jAti kuLadevIe mAnIne puje che. cArA zIva bhakata ane vaiSNava bhakata ananya hatA. pujya mahAtmA isaraddAsajI ke je "izarAkAM paramezvarA" kahevAyA teNe veda purANu gItA Adi zAstronuM dAhana karI 'si' nAmanA sarvottama graMtha racelA che. sAkSAt nArAyaNunA avatAra rUpa ravAmizrI sahujAnaMdajI mahArAje paNa cAraNeAne deva gaNI tenI yeAgya kadara karI hatI. kavivayaM brahmAMnadrajI svAmi purvAzramamAM AvyuM DuMgara pAsenA khANu gAmanA rahIza AzIyA ekanA mArU cAraNa zuMbhudAnajInA putra lADugaDhavI nAme hatA, temaja svAmizrI devAnaMdajI paNa mATI zAkhAnA cAraNa hatA ane svAmizrI purNAna'drujI TAparI zAkhAnA gajAgaDhavI nAme cAraNa hatA. uparokata cAraNuM mahAtmaee nItidhama nI pravRtti arthe ane aneka jIvAne sadAcaraNute raste caDAvavAne arthe anaMta kAvyAkinA, chaThThA vigerenA granthA racI, cAraNI sAhityane svAminAyaNa saMpradAyamAM meTA phrALe| ApI gayA che. jenA upaderAthI Aje lakSAvividha manuSyo dhama' pALI prabhu bhajana karI rahyA che. te kA` paNa cAraNu mahAtmAAvaDeja thayuM che. pRthurAjAthI cheka hindu rAjya pachI mugala zahenazAhe ane hAlanI briTIza, saltanate ane tenA yeAgya adhikArIoe paNa cAraNAnI yogya kadara karI che. jenA dAkhakhalAe nIce mujaba cheH-- "zahenazAha akabaranI kacerImAM zAhajAdA sIkhe sahune UbhA rahevAnA prabaMdha hatA mAtra maheDu zAkhAnA huikaraNadAnajI nAmanA cAraNa kavi zarIre bahu jADA heAvAthI bAdazAha teene jADA cAraNa kahI melAvatA teneja mAtra kacerImAM besavAnI chuTa hatI. te viSe duhA che keH-- pagAM nabaLa patazAha, jIbhAM jazabolAM ghaNA // abajaza akabarazAha, baiThAM baiThAM bolazAM // 1 // jahAMgIra bAdazAhu haMmezAM peAtAnA hAthathI rAjanIzI (DAyarI) lakhatA te tujaka jahAMgIrI' nAme urdumAM chapAela che. temAM lakhela che ke (tarannumeA)H--"tArIkha 25 meharama rAja jodhapuranA rAjA surasa`hujI mArI mulAkAte AvyA temanI sAthe e saradAranA lAvyA hatA. temAM eka temanA kAkAnA putra hatA, ane khIjA temanA kavilAkhAjI nAmanA cAraNa saradArane sAthe lAvyA hatA. te kavie mArI eka kavitA saMbhaLAvI te kAvya mane ghaNIja pasaMda AvI, te kAvyamAM ati camatkAra hatA, ane nyAya paNa navina hatA. te kivane mArA taraphathI hAthI tathA bIjo peASAka dAnamAM ApavAmAM AvyA hatA,"
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 zrIyaduzaprakAza. [tRtIyakhaDa kaeNpTana, e. DI, baeNnaramaeNna sAheba Ai. esasI, suparinTenDenTa hiMdustAnanA i. sa. 1901nA vastipatrakanA rIporTamAM pRSTa 147 me' lakhe che ke cAraNa jJAti ghaNI jItI ane pavitra kaeNAma che. enuM varNana rAmAyaNa ane mahAbhAratamAM che. te rAjapUtAnA kavi che. peAtAnI utpatti devatAothI che tema sAbita karI batAve che. rAjapUte te jJAtine ghaNuMja mAna Ape che. ane tee meTA vizvAsapAtra manAya che. temaja tenA uMcA darajo gaNe che, mArajI kahIne kheAlAve che. rAjA mahArAjAnA taraphathI temane tAjIma maLe che (eTale ubhA thai rAjA mAna Ape che.) darabAra bharAya che tyAre temane dhrujatavALI eThaka maLe che. ane kasuM pItI vakhate saradArA pahelI manavAra cAraNa saradArane Ape che. vaLI kSatriyAnI kAvya karavI teTaluMja nahiM paNu vipattIenA samayamAM ghaNIja madada tanamana dhanathI karela che. te kikata jodhapura ane jesalameranA itihAsamAM jovAmAM Ave che. temanA mATe prazasaniya vAta che ke cAraNA satyAdi haiAya che. saradAra leEA paNu teonA DarathI ema mAne che ke ameA cArAnI kavitAmAM peDhI dara peDhI dayA vinAnA gaNAya jazuM eTalA mATe te anIti karatAM aTake che. mArUcAraNA sathI zreSTha darajajAnA che, teonI strIe paDadAmAM rahe che. temAM vidhavA vivAha thatA nathI. ghaNAka rivAjo rAjapUtAnA jevAja che. tee kavi hAvAthI rAjapUtAnA meDhAM meATAM kAmeAnI noMdha itihAsa lakhI rAkhe che. temanI ghaNI meATI jAgIza mAravADamAM che. cAraNeAnA putromAM jAgIranA sarakhA hissA vaheMcAya che. jIllA saMbadhe i. sa. 1864nA pIla sAhebane rIpoTa che temAM tee lakhe che ke A dezamAM je vAta ke vaSTimAM cAraNAne rAkhIeteAja te karAra pAra utarI zake che. vaLI temanuM jAmInagatuM te dhaNuja vakhANavA lAyaka che. te jAmIna hAya ne jo AgalA rAjo na pALe te tenAM prANa turata ApI de che. ane tamAma kuTuMbaneA satyatA mATe ane peAtAnA eka vacana mATe tyAga karI de che te maravA taiyAra thAya che. AvI te vizvAsa pAtra jJAti che. vaLI kSatri teA temanuM ghaNuMja mAna sAcave che. ane karavAthI Dare che. tethI te jJAti vacamAM heAya te| sAmA zakatA nathI." khIjAe paNa emanAM trAgAM mANasa zaratA bhaMga karI vIlsana sAhebanI 'inDIana kAsTarsa' nAmanI kitAba pRSTa 181-85 tathA zerIMga sAheba 'hiMdudnAijhara enDa kAsTasa' nAmanI kitAba pRSTa 13-54 kalaTADa sAhebanA 'TAra rAjasthAna' pRSTa 198-99 ane phAsa sAhebanI rAsamALA vagere vagere ThekANe cAraNa jJAtinI e briTIza adhikArIoe yeAgya prazasA karela che. i. sa, 1836mAM jyAre kAThIAvADa ane gujarAtanA rAjya sAthenA egrImenTa thayA tyAre vaDhavANanA gaDhavi pIMgaLazI ratanu Mte sAhebe sAthe rAkhyA hatA. ane te saMbaMdhe temane je sarTIphIkeTA maLelA che. te hAla temanA pAse mojuda che. keMsare- hiMda mahArANIzrA vikaTArIAe udepuranA kavirAjAjI zAmaLadAnajIne mahAmaheApAdhyAyanA khitAba enAyata kramALyeA hatA, mahIke mu
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5muM] jAmanagaranuM javAhara. 133 jhima zahenazAha saptama eDavarDa sAhebe jodhapuranA kavirAjajI muridAnajIne mahAmahapAdhyAyano khitAba enAyata pharamAvyo hato. bAraThajI ane gaDhavI zabdano artha:-pitAnA yajamAna kSatrionA dvAra para cAraNe haTha karIne potAno lAga letA hovAthI dvArA zabdanuM apabhraMsa bAra. eTale bAra para haTha karI, lAga levA vALAo havAthI bArahaThajI kahevAyA. te uparathI mAravADamAM bArahaTha zabda pracalita thatAM, teno apabhraMza kaccha tathA hAlAramAM bAreTajI thayo. nahiMtara bAroTa e zabda vahIvaMcA bhATa (DAMgarAo) ne saMbodhavAne che. temaja gaDhavIra eTale viratAne gaDha e uparathI gaDhavI zabda pracaLita che. - cAraNAmAM thayelA. bhASA kavi (graMthakAre)nI nAmAvali - avatAra-caritra kartA mahAtmA naraharadAsajI, vaMzabhAkara-kartA kavirAja suryamalajI, pAMDava yazeTu caMdrikA-kartA mAhAtmA svarUpadAsajI, harirasa-kartA mahAtmA isaradAsajI, umara kAvya-kata mAhakavi umaradAnajI,ItihAsa medapATakartA mahAmahepAdhyAya kavirAja zAmaLadAnajI, vIrakAvya-kartA kavirAja phatehakarNajI rAjaputAnA. itihAsa-kartA paMDita rAmAnAthajI ratanuM bI, e. ela. ela. bI. zirohIne itihAsa-kartA kavirAja navaladAnajI, vIravinoda (karNa-parva) kartA-kavi mahArAjA gaNezapurIjI pratApayaza-kartA kavirAjA dazajI, ADhA, brahmavilAsa, brahmAnaMda kAvya sumati prakAza, dharmavaMza prakAza, nItiprakAza Adi aDhAra graMthanA kartA svAmi zrI brahmAnaM. dajI, (lADu gaDhavI) yazavaMta bhUSaNakartA mahAmahopAdhyAya kavirAjAjI murAridAnajI, jodhapura jazurAma rAjanIti kartA kavirAja jazurAmajI, vibhAvilAsa, vijaya prakAzaka kavirAja vajamAlajI maheDa, takhtasiha caritra, bhAvabhuSaNa, piMgaLa kAvya vagerenA-kato rAjakavi pIMgaLazIbhAI bhAvanagara. e graMthakAro uparAMta paracuraNa kAvya chede racanAra ghaNAM cAraNa kavio thAya che, purUSottama caritra dropadI vastrAharaNa, rUmaNi haraNa Adi kAvyanA kartA kavirAja bhImajIbhAI ratanuM. tathA vaLA rAjakavi kAraNabhAI pAse lakhIta prAcina kAvya saMgraha che. AvA aneka graMthakAra thayA che ane che keTalAeka grantha aprasiddha che. pUrvanA cAraNo tapa, vidya, baLa ane vairyanI murtIo. hatA. jemAM aneka saddaguNone samuccaya hoya te devakuLa cAraNa kahevAya. te viSe mArA vidyAgurU purohita-kavizrI gavarIzaMkara geviMdajI mahetAe nIceno chapaya kahela che ke -- cAraNa catura gaNAya, cAraNa dharma na cuke / cAraNa siddha suhAya, mare paNa Teka na muke // cAraNa satyAcaraNa, zAkha zreSTa caarnnnii| cAraNa kirtI zuddha, zAma dharma dhAraNanI // . kAraNa vilokI zubha kAryanI. dhIra taje nahiM dhAraNA // prajA rAja hita pyAra zubha cukyA nahi cAraNA // 1 //
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvazaprakAza cAraNA--niHspRhI, niHsvAthI, dharmoparAyaNu ane rAjAprajAnuM tatpara rahetA hatA. rAjA, ane rAjAprajAmAM kusaMpa thAya teA cAraNo maTADI detA, eTale svacakra paracakranI upAdhi thavA na detA. 134 (tRtIyakhaMDa) kalyANa karavAmAM vacce paDI turata dharaNu --eja satyAgraha, cAraNA para anyAya, saMkaTa, ke trAsa thatA tyAre cAraNA dharaNuM detA eTale satyAgraha karatA, sAta divasa sudhI eka ma`DaLa AtmabhAga ApavA ekatra maLI upavAsa karatuM. AThame divase pAraNu' karI, keAi potAne gaLe charI kaTAra ke talavAra nAkhatA. krAi telaneA Dagalo paherI saLagAvI jeNe nukazAna karela hAya, tenI sAme baLI mare, strIo paNa staneA kApI leAhI chAMTatI e rIte potAnA gAma girAsa sAzaNA jALavI rAkhatA. jemaNe gAma girAsa upara jamA sudhArA ke veTha, rAjA bAdazAhane paNa ApelI nathI evA dharaNAMonA kissA (trAgAMonI vAteA) kAThIAvADamAM ghaNe ThekANe caLIta che. zAsaNa--cAraNAnA grAsane zAsaNa kahevAmAM Ave che. e zabda zAsana uparathI thayela che. eTale cAraNA rAjAone zAsana (zikSA) karatA. nyAya ApatA tethI tenA badalAmAM Apela grAsanA lekhamAM (tAmrapatramAM zAsaNuM zabda lakhAvatA. kAi lekhAmAM tA evuM lakheluM che ke vidharamI rAjAe paNa peAtAnuM AMpeluM jANI A zAsaNu grAsane pALavA' tethI junA vakhatamAM apAelAM kSatrionA zANunA gAma grAsa bAdazAhe tathA vartamAna briTIza zahenazAhe paNu adyApi jALavyA che, ane kSatriya rAjA jALave te pALe te tA tenA svadharma che, --: cAraNA ane kSatrionA sabadha H-- e saMbadha mATe jodhapura mahArAjA mAnasiMhajI sAhebane racela ekaja duhA basa che. bhAiyAM, jA ghara khAga tiyAga / cAraNa kSatri vAga tiyAgA bAhIrAM, tAsuM lAga na mana || kSatriyAe cAraNAne potAnA badhu barobaraja gaNelA che. temaja cAraNae kSatrie mATe ghaNI sevA karI che je dareka itihAsAmAM prasiddha che, kaccha rAjyane karajamAMthI mukata karanAra kAnAjI paNa cAraNuja hatA. je viSe duhA che ke ;-- dezamAM // 1 // kAne korI kroDa, rA'ne ApI rokaDI / jINa cAraNarI joDa, huvo na dujo ApatakALamAM cAraNo peAtAnA srIputrone rAjapUtAne ghera soMpatA ane rAjapUtAe temane peAtAnI mAtAe mhetA samAna gaNI, temanA dharmanuM rakSaNa karela che. temaja meDhA ApatakALamAM AvI gayela, lAcAra thayelA kSatrie e peAtAnA strI putrone cAraNonI rakSAmAM sAMpela. je vakhate cAraNoe paNu peAtAne zAmadhama barAbara bajAvela che. AvI pavitratA, vizvAsa ane dharma e banne jJAtimAM paraspara adyApi paryaMta akhaMDa jaLavAi rahela che. paramAtmA temAM pratidIna dhavRddhi rAkhe ane eka bIjAnA sahAyaka banI pUrvanI peThe unnati
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa pamu] jAmanagaratu' javAhIra. 135 pAme, cAraNo evA rAjabhakata (zAmadharmI) hatA ke temaNe baLa. sainya ane samaya hAva chatAM paNa peAtAnuM rAjya sthApyuM nathI. bIjI badhI jJAtimAM jee baLavAna ke bahAdUra thayA temaNe pAta peAtAnA rAjye sthApyAM hatAM. paraMtu cAraNAe tema karela nathI. evA te ni: pRhI, tyAgI, rAjabhakata ane zvara zraddhALu hatA. cAraNAnAM katavya ka`;--bhaNavuM--bhaNAvavuM. rAjya prajAnA pratinIdhi tarIke AgevAnI karavI. rAjA-rAjA ane rAjA-prajA vacce takarArA patAvavAmAM dharmAMvikala bahAdUra puruSAnA itihAsA lakhavA anyAkitathI upadeza karavA. lAka maryAdA ane dharmAM maryAdAnuM rakSaNa karavuM. rAjAnA viksa tarIke para rAjyamAM kAma prasaMge javuM, nyAya ApavA, dharma maMtrI paNuM, vi tarIke rAjAnuM AThamu aMga gaNAvuM. lAka priyatA meLavavI, dhama ane prazvara bhakita parAyaNu thavuM. ane keLavaNI ApavAmAM kSatriyeAnA khAganA sAcA mALI thavuM. evAM pavitra cAraNa kuLA (*mArU cAraNA) A jAmanagara sTeTamAM nIcenA gAmeAe rahe cheH--sacANA, raMgapara, hApA, makavANA, rAjavaDa, (kALAvaDa), rAjaDA, leAMThIyA, mIThAveDhA sumarA, khAkharA, AMkhalA, meDI, zekhapATa, haDIANuA, gallA, DhaDhA paDANA, kAyalI, hajAmaceArA, eTALA, khaMbhALIA (mArAradAsa) ane jAmanagara taLapadamAM vase che. dUra kavi kuLa--paricaya A pratidvAsanA dvitiya khaMDamAM, jesalameranA itihAsamAM pRSTa 225me ratana cAraNAnI utpatti viSe lakhAi gayela che. e ratanuM cAraNa saradArA mAravADamAMthI nagara pArakaramAM bhaTTIrAjapUtAnA Azraye AvI rahelA. vi. saM. 1215mAM bhaMyakara duSkALa vakhate pArakaranA seADhA (paramAra) rjA sAthe bhaTTIe paNa kADhIAvADamAM AvatAM, temenA sAthe * teoe hAlAra cAvIsImAM rahetA. mArU cAraNAnuM eka cAraNu saMmelana vi. saM. 1987mAM saMsthAna dhroLa tAme nAnAgAme bharI, jAmanagaramAM--mArU cAraNa daivajJAti klaba sthApI, jJAti sudhArAnA yAgya dhArA dhAraNo bhAMdhI, muka bahAra pADela che. je vAMca vAthI cAraNeAnI utpatti ane rivAjo jANI zakAze. te mukamAM cArAnA pAMca jAtibheda che. temAM (1) mArU cAraNeAnA rIta rivAjo, jevA };--punarlaMgna thAya nahi, yAgya ejhala maryAdA pALavI, paheraveza, bhASA vagerenuM maLatA paNuM, rAjapUtA (kSatri)nI sAthe che. (2) sAraDIAcAraNAnuM kArDionA rivAja sAthe, (3) parajIAcAraNonuM Ayara merIcA sAthe, (4) tesAi. agaravA cAraNonuM bharavADa rabArI sAthe. (5) melacAraNonuM saMdhi sumarA sAthe maLatApaNuM che.
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza. [vatIyakhaMDa e ratanuM bArahaThajI paNa AvelA ane jhAlAvADa prAMtamAM AvelA muLI gAme cabhADa rajapUto sAmenA yuddhamAM seDhAo sAthe rahI bArabhathrI saradAro ane traNa ratanuM bAraTajI kAma AvyA hatA. vagere hakikatanuM kAvya A ItihAsanA prathama khaMDamAM jAmazrI rAvaLajInI hakikatamAM pRSTha 164me Apela che. jethI te viSe pharI nahiM jaNAvatAM mAtra kavi (i kartA)nA kuLane atre ullekha karuM chuM. muLImAM bAramA saikAmAM AvelA ratana kuLamAM kavinA pitAmaha banAbhAIne janma aDhAranA saikAmAM thayo hato. teo eka vakhata kIzoravayamAM pitAnAM mAtuzrI sAthe kAThIAvADamAM sagA sabaMdhIomAM jatA hatA. rastAmAM gaDhaDA gAme sAMbha LyuM ke atre svAminArAyaNa nAmanA bhagavAna che. temanAM mAtuzrInI darzana karavAnI IcchA thatAM. teo baMne gaDhapuramAM AvyA, te saMpradAyanA rivAja mujaba temanA mAtuzrIe strIonI sabhAmAM jaI, svAminArAyaNanA darzana cheTethI karyA. ane gaDhavI banAbhAIe mahArAja sanmukha jaI be hAtha joDayA zrIjImahArAja e vakhate nImbavRkSa nIce sabhA karI bIrA jyA hatA. tyAM koIe uttama jAtinI kerIo dharI hatI, temAMthI eka kerI laI mahArAja jamatA hatA. sabhAmAM AvelA kizora vayanA gaDhavI sAmuM joI mahArAje puchyuM ke kayAM rahevuM ?' "rahevuM muLA" "kevA cho?" "gaDhavI" mahArAja kahe "brahmamuni A tamArA AvyA.! chokarA! le kerI" ema kahI mahArAjazrI jamatA hatA te prasAdinI kerI ApI. te teNe aMgarakhAnI cALa lAMbI karI temAM lIdhI e mumukSu jIva upara zrIjInI prasannatA joI, saddagurU brahmAnaMda svAmie te ja vakhate teone vartamAna (dArU, mAMsa, corI ane vyabhicAra na karavAnI pratijJA levarAvI te) dharAvyAM. ane kaMThI bAMdhI, vAMse thAbaLI svAminArAyaNanI mALA pheravavAnuM niyama ApyuM. pachI teo darzana karI, te sabhAmAMthI turataja potAnA mAtuzrIne AvI maLyA. ane zrIjI mahArAjanI prasAdinI kerI teo jamyA. temaja kaMThI bAMdhI, niyamo ApyAnI vAta karI. tethI temanAM mAtuzrI bahuja rAjI thayAM, zrIjI mahArAjanI alaukika murtI, hadayamAM svabhAvika jaDAI jatAM teoe mahArAjane sAkSAta nArAyaNane avatAra jANI temanuM bhajana smaraNa karavA mAMDayuM. tyArathI e kuTuMbamAM svAminArAyaNa saMpradAya adyApi paryata cAlu che. banAbhAI ratanuM ne zrIjI kRpAthI pAMca putro thayA. temAM vaceTa putranuM nAma bhImajIbhAI hatuM. teoe muLImAMja brahmAnaMda svAminA ziSya ke jeo te vakhate muLI maMdIramAM mahata hatA. temanA pAse pIMgaLa-sAhityane vidyAbhyAsa karyo. temaNe lagabhaga 100 chaMda-duhAo ane 100 gIta jIhAgre hatAM. muLI, e-cAraNa kavionI 'choTI kAzI" che. jethI te zubha sthaLe kavizrI bhImajIbhAIe sAhityane baheLo anubhava lIdho. vikrama saMvata 1926mAM teo hAlAra bhumimAM pitAne mosALa zItaLAne kAlAvaDa [rAjavaDa] gAme AvyA. jyAM teozrInAM nAnI bAkIbAIbAne putra nahi hovAthI pitAnI dIkarI [amubA]no dikaro te mAro putra che ema mAnI pitA sAtheja rAkhyA. kavi bhImajIbhAInA nAnAbApu kheDAbhAI vahelAja svarge gayA hatA. tethI temanAM vidhavA bAIbAe e bhImajIbhAIne zAstra vidhI pramANe dattaka laI dattavidhAna karI ApI. potAnA kabajAnuM kherAtI gAma moje rAjaDa tathA kALAvaDa taLapadanI sthAvara jaMgama sarva milakata suprata karI ApI bAzrI bAIbA 1941mAM akSara nivAsa thayAM, dattavidhAna
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa mu] jAmanagaratu javAhIra. 9 thayuM tyArathI kavi bhImajIbhAi kAlAvaDamAM rahevA lAgyA. mahArAjA jAmazrIvibhAjI sAhebanI teenA upara saMpUrNa kRpA hatI. vagere hakikata tathA kAnce itihAsanA prathama khaMDanA pRSTa 34rame Apela che. e pramANe kavizrIbhImajIbhAI manAbhAi jAmazrInI kRpA taLe rAjakavi pada meLavI kAlAvaDamAM rahI. tyAM svAminArAyaNanuM maMdIraxcAvI akhaDa nArAyaNanuM bhajana smaraNa karI vi. saM. 1957nA AsA 16-7ne divase akSara nivAsI thayA hatA, temane sa. guru svAmi gAyALAnaMdrajInA ziSya mahApuruSadAsajI svAmi ke jeo junAgaDha maMdIranA mahaMta hatA temanA vacanathI mAvadAnajI ane catrabhujadAnajI (urphe caturajI) nAmanA be putro thayA, e kavi (ratanuM) kuLa vaMzAvaLI [1] nagadAnajI devIdAMna ! (7) suthulAi [2] kAnadAsajI [3] mAvalajI jhAjhabhAi jIvAbhAi zAmaLadAna [pAMca putro thayA] bhagavAnadAsa [8] *lyANamala [urphe kalAbhAI] jIvarAjajI medharAjI [4] meladAnajI raNamalabhAI ! [5] sAMgaNabhAI mAlajIbhAi jeDAbhAi AleAlAi ! - rAyadAnajI pAMzna putro thayA] * jAmazrI vibhAjIe e madiranI jagyAnA lekhakavi bhImajIbhAinI mAgaNI uparathI kAMi paNa rakama lIdhA vinA mata karI ApyA che.
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 + zrIyaduva'zaprakAza [tRtIyakhaMDa jIvAbhAi (8) bhAvAbhAi [urphe mAvabhAI] (9) manAbhAi dAdAbhAi AvaDadAsa puMjalabhAI abherAjajI AyadAnabhAI bhATTajIbhAI kanubhAi dhruvidyAsabhAi vajubhAi pAtalabhAi alubhAi rUpasaMga !! !!! vi [10] bhImajIbhAi T [11] kavi mAvadAnajI vakIla caturkAnajI [urphe catura"] vi vi bihArIdAna vi ecara ! mAnasaMga zaMkaradvA[phojadAra] vi bacubhAi vi itihAsa rtA [kavi mAvadAna]nI jIvana rekhA, [lekhaka--temanA mitra prANazaMkara nathurAma upAdhyAya re kAlAvaDa [hAla-muMbaI] "vi mAvadAnajInI ane mArI janmabhumi eka hei, ame bannee kAlAvaDamAMja gujarAtI skulamAM sAta dhAraNa sudhI sAthe abhyAsa karyAM hatA. e kAra vayanA susmaraNa lakhavA besuM teA te asthAne gaNAya. kavinA pitAzrInuM ane mArA pitAzrInuM amArI nAnI vayamAMja avazAna thayuM hatuM. tethI ame banne bALamitro amArA pitA tulya *kAkAzrInI amIchAMyA nIce uryAM hatA. ghaNe bhAge kuTuMbI jIvana amArA annenuM sarakhuM ja hatuM. e AlyAvasthAthI aMdhAelI gADhamaitrI izvarakRpAthI adyApi paryaMta haju tevIja nabhI rahI che. ane atyAre paNu amA ane judA heAvA chatAM eka prAna tanakhIya" eTale deha e che paNa prANutA ekaja che. mArA kavi mitra peAtAnI yathA mati eka itihAsa lakhI bahAra pADe temAM tenA sAthe huM tenA sahAdhyAya hAvAthI itihAsamAM paNa amArA nAmeA kAyama sAthe rahe tema dhArI, teonuM sakSipta jIvana me' teene itihAsamAM bahAra pADavA vinaMtI sAthe lakhI mAkalyuM. * kavinA kAkAzrInuM nAma devIdAsabhAi hatuM. ane mArA pAlaka pitA kAkA nahiM. pazu meTA bApu prabhubhAi nAme hatA. teo baMnne paNa sahAdhyAyI hatA. amArA (vahArA kuTuMbane) ane kiva kuTuMbane! sabadha peDhI dara peDhIthI cAlyA Ave che.
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi mAvadAnajI bhImajIbhAI ratanuM itihAsa kartA (tu. naM. pRSTa 146 ) rAjyakavi bhImajIbhAI banAbhAI ratanuM (itihAsa kartAnA pItAzrI) vakIla caturajI bhImajIbhAI ratanuM (itihAsa kartAnA laghubaMdhu)
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihAsa kartA tathA temanA mitra virA prANazaMkara nathurAma upAdhyAya (tu. naM. pRSTa 146) ItihAsa kartA phoresTa suparavAIjharanA lebAzamAM
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5mu] jAmanagaranuM javAhara 130 kavine janma vi. saM. 1949nA hAlArI bhAdaravA suda bIjane che. temaNe gujarAtI abhyAsa puro karI, prakhyAta kavi gaurIzaMkara goviMdajI pAse pIMgaLa zAstrano abhyAsa karyo, te pachI amadAvAdanI svAminArAyaNanI gAdinA dha. dhu. AcAryazrI vAsudeva prasAdajI mahArAjanA hajurI pArSadakesarabhakata pAse rahI, keTalAka denA rAge ane cAraNI sAhityano abhyAsa karyo hato. kavi lAyaka uMmaranA thatAM, teo pitAnA gAma mAje rAjavaDane vahivaTa temanA kAkAzrInI dekharekha taLe karatA. jyAre huM kelejamAMthI vekezanamAM AvatA tyAre ame bane mitro ghoDesvAra thaI gAmanI sImamAM, khetaromAM ane vADIomAM bahuja pharatA. vi. saM. 1969thI kavi ghaNo vakhata lodhIkAnA mahuMma tAlukadArazrI dAnasiMhajI sAheba pAseja rahetA. darabArazrI dAnasiMhajI deva thayA pachI vi. saM. 1975mAM kavi navAnagara sTeTanA pheresTa DIpArTamenTamAM phoresTa suparavAijharanA hoddA upara dAkhala thayA. temaNe te sarvisa lagabhaga dara varSa karI pitAnA DIvIjhananA vepArI vargathI laI cheka atyaMja varga sudhI teoe cAhanA meLavI hatI. eka vakhata huM muMbaithI mArA vatanamAM (kAlAvaDa) gayo, ane kavinI oNphIse beTho hato. kavi pote nahetA ( jAmanagara gayA hatA ) paNa temanA nAnAbhAI caturajI ke jeo navAnagara sTeTanA sanaMdI vakIla che ane kAlAvaDamAM rahI vakIlAtanA dhaMdhAmAM ghaNuMja pramANikatA meLavI che, teonI sAthe huM vArtAlApa karate hato. tevAmAM eka gAmaDAne kheDuta Avyo, teNe ame sau beThelAne hAtha mIlAvI "rAma rAma karI nIcenA prakAra karyA, te tenAja rAbdomAM lakhuM chuM. "bhAI mAvadAnabhAI nathI. meM kahyuM "nA, jAmanagara gayA che." te kahe, "have amAre gAma kedI Avaze? hamaNuM to ghaNAM dIthI bherA thayA nathI. gAma AkhuM jhaMkhe che. meM kahyuM "paTela amaladAra gAmamAM mukAma kare te gAmane game kharuM? paTela kahe bhAI mAvadAna bhAimAM amaladAra paNuM nathI. meM kahyuM? to tamane jhADa kApavAnI chuTa ApatA haze, vasulAtanI tAkIda nahiM karatA hoya. te kahe 'bhAI amArA gAmamAM traNa cAra jaNano daMDa karAvyo che, te pachI tenI rajA vinA keI jhADa kApatuM nathI, ane darabArI vasulAta to ubhA ubhA vasula kare che, I, amane kaThaNa na paDe paNa enI bIjI kanaDagata naMI, mAvadAna bhAI gAmamAM Ave eTale gAmanA saMdhAyA nAnA moTA mANase rAjI thAya, divase darabArI kAma karI rAte utArAmAM DAyaro jAme, bhajana gAvAvArA bhajana gAya vAratA karavAvArA vAratA kare, ane gAmanA veThIA [atyaMjo] sIkhe paNa tedI utArAmAM Ave, kaI dI pote paNa amane bhAre bhAre dharamanI ane rAjAnI vAtuM saMbharAve, ne jAmasAheba bApunAM kavata evAM bole ke gAma AkhuM chaka thaI jAya, bhAI ame gAmaDIyA, rAjA pAse bolavAvArA kavirAjanI vANI kayAMthI sAMbharI che paNa ene lagarIe meTapa nathI. ApaDA bApunAM kavata sAMbharI amane bahu aMgamAM harakha thAya. have Ave taI jarUra keje ke amAre gAma merathI Ave. ne bhAI tameya Avaje, samAhuM che te ame hamaNAM navarA chaI, tame muMbIvArA gAmaDAnA rAhaDA ane bhajana DAMDIyArA" kedI juvo? mAvadAnabhAI Ave eTale gAmamAM gokara jevo AnaMda chava thAya; utArAmAM te dI haMdhAe sA pII lIo bhAI rAma rAma che. jarUrAjarUra Avaje."
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 zrIyaduvaMzaprakAza. [vatIyakhaMDa mArA mitranI gADIo paNa AvI prazaMsA kare te jANI mane AnaMda thaze. ane te hakikata satya che ke kema te jANavA huM eka vakhata kavi sAthe be cAra gAma pharyo. paNa dareka gAme tevo ja AnaMda meM anubhavyuM. gAme gAma gheDAonI vAgha pakaDI rokAvA Agraha thAya darabArI kAmo gAmamAM dAkhala thayA ke turataja patAvI laI, nANAMnI vasulAta karI aveja tIjorImAM bharavA mokalI daI rAtre AnaMda karatA ane jAma-raNajItanAM kAvyo tenI prajAne saMbhaLAvatA. Ama kavie grAmya janatAmAM paNa potAnA sAhityanI lahANI karI hatI teo mane kahetA ke "prANubhAI! sarvAsamAM dAkhala thayA pachI meM sTeTanAM ghaNAM gAme joyAM, gIradeza jevo jAmane baraDA DuMgara jemAM aneka vanaspatio che tene anubhava lIdhA. nAghera pradeza je rAvaLa pradeza jo, jaMgalamAM AvelA cAraNonA nesaDAomAM rAtrIo rahI. e jaMgalI paNa premALa ane pariNAonI AgatA svAgatA karanAra mIThA hadayanA mAnavionI pareNugata mANI: govALIAonA duhAo, ane gaLAmAMthI avAja kADhI vagADAtI vAMsaLIo ane pAvAo sAMbhaLyA. merANIo ane AherANuonAM gIto sAMbhaLyAM. meranA DAMDIArAsa ane rabArIonA chelaNa joyAM. bharavADonA bhuvAo, kALIonI devIonA mAMDavAo, kheDutonI rAMdalamAtAnA jAgaraNo, ane zeraDInA vADanA pharatA cIceDAonA akhADAomAM khuba rAtrIo gujArI, grAmya janatAnA hAvAone anubhava meLavI temanA hRdayamAM kAMIka gharmanI ane rAjAo pratye vaphAdAra rahevAnI bhAvanA jAgrata karI rAjya sevA bajAvI che." kavie te pachI sAhityanA kSetra tarapha daSTi karI. anya dezavAremAM sAhityanI rasa hANa mAMDI. je sthaLethI AmaMtraNa AvyuM, tyAM kavie jaI cAraNI sAhitya saMbhaLAvyuM. tenA dAkhalAo mane je maLyA che ane huM jANuM chuM teTalA atre Apu chuM. [1]zrI bhAvanagara sAtamI sAhitya pariSadanuM AmaMtraNa AvatAM tyAM jaI cAraNI sAhityanI prathama pIchANu pADI tA 26-4-24 [2] muMbaI AThamI sAhitya pariSadamAM tA. 3-4-26 [3] vaDodarA zarado tsavamAM tA. 1-11-26 [4] surata kALA pradarzanamAM tA. 3-11-26 [5] muMbaimAM sara kAvasajI jahAMgIra holamAM sara purAttamadAsa ThAkaradAsanA pramukha paNa nIce leka sAhityanA jalazAmAM tA. 29-6-27 [6] jAmanagara sevaka maMDaLa taraphathI jena pAThazALAnA hAlamAM tA. 16-2-28 [7] naDIAda navamI sAhitya pariSadamAM tA. 27-10-28 [8] amadAvAda yuvaka maMDaLa saptAhamAM tA. 31-10-28 [9] amadAvAda sAhitya sabhA taraphathI premAbhAI holamAM tA. 31-10 28 [10] pAlaNapura yuvaka maMDaLa vArSika mahesavamAM tA. 3-11-28 [11] muMbaI gujarAtI hindu strI maMDaLanI sIlvara jayubIlI mahotsavamAM tA.27-11-28
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5muM] jAmanagaranuM javAhIra. '141 [12] karAMcI gurjara sAhitya kaLA mahatsavamAM mahAkavizrI nanhAnAlAla dalapatarAmanA pramukha paNa nIce tA. 29-3-28 [13) amadAvAda jena yutha lIganA tA. 4-4-19nA meLAvaDA vakhate kavi karAMcImAM hovAthI teonA AmaMtraNane mAna ApI zakAyuM na hatuM [14] muMbaI kavi saMmelanamAM tA. 6-6-29 [15] kaccha mAMDavI zikSaNa saMmelanamAM zeTha mAvajI puruSottamanA pramukha paNuM nIce tA. 1-11-30 [16] bhuja sAhitya sabhA taraphathI tA, 10-11-30 [17] goMDaLa upaleTA prajA saMgha taraphathI tA. 30-12-30 te uparAMta rAjapUta pariSada varateja tathA rAjakoTamAM maLI hatI te vakhate tyAM hAjarI ApI hatI. tathA lAThI agIArama sAhitya pariSadamAM tA. 2-1-34nA roja hAjarI ApI hatI, kavi, svAminArAyaNa saMpradAyamAM heI, temanA samaiyA utsavomAM gaDhaDA, muLa, vaDatAla, amadAvAda, junAgaDha, ghoLakA, dhAnerA, ane kaccha-bhuja vagerenA maMdIromAM paNa hAjarI ApI satrAMga sAhityane svAda sahune Apyo che. upara lakhele sthaLethI te saMsthAnA pramukhanI sahIovALAM amaMtraNe AvatAM, tyAM jaI hajAronI mAnava medanI vacce temaNe kaccha, kAThIyAvADa, gujarAta, ane muMbaI ilAkAmAM cAraNuM sAhityano AtmA sacoTa samajAvI zrotAone mugdha karyA che. jenI sAkSI nIce lakhyA lekaprIya-peparo ane mAsika pure che. (1) saurASTra tA. 26 eprIla sane 1924 pRSTha 50me lakhe che ke bhAvanagara sAtamI gujarAtI sAhitya pariSadamAM jAmanagaranA eka juvAna rAjakavi mAvadAnajIbhAIe brahmAnaMdane eka naTavara natyane chaMda upADayo tyAre AkhuM vAtAvaraNa dhaNadhaNI uThayuM, evI baMkI zabda racanA tAla racanA ane bhAva bharapura artha racanA joIne sAkSaro cakti thayA haze, bhakatakavi brahmAnaMde potAnA padomAM zabdonuM vRMdAvana khaDuM karyuM che. ane AvA juvAna cAraNa bALanA kaMThamAMthI e chaMda sare tyAre pANe pANamAM paDaghA paDe. sAdhu hoya te paNa DIvAra rAsadhArI bane e bhAIne rAjya taraphathI rU. 50) ane bIjA cAraNone rUA. 25) bakSIsanAM maLyA hatA. (a0 da0 zeTha sau0 taMtrI) (2) sAMja-vartamAna tA. 3 eprIla sane 1926 zanIvAra kAThIAvADanuM kaMThastha sAhitya--jANItA kavione jAmele gaI rAtrIne dIla khuza meLAvaDo."-- mahA gujarAtanA jANItA kavizrI rAyacurAne tathA rAjakavi mAvadAnajIne Aje koNa oLakhatuM nathI ? sAhitya pariSadane aMge vanitAvizrAma hela (muMbaI)mAM gaI kAle rAtre 9-30 kalAke e kavione sAMbhaLavA janatAe suMdara taka lIdhI hatI. kavioe sAhityane je rasa luTAvyo hato te muMbaInA rasika yuvAno kadIe vIsare tema nathI. jAma
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrIyaduvaMzaprakAza. dvitIyakhaMDa nagara rAjyanA rAjakavizrI mAvadAnabhAIe to hadaja karI hatI. jAmasAhebane sArAe jagatamAM krikeTanI ramatamAM koI jItI zake tema nathI' e artha vaLI kavitA jyAre teozrIe gAI saMbhaLAvI tyAre zrotAoe bhAre tALIothI temane vadhAvyA hatA, te sivAya satyavatA cAraNonI vAta evI to rasa pUrvaka karI hatI ke zrotAo temane pharI pharI sAMbhaLavAne rAtre moDe sudhI paNa taiyAra hatA. paisA khacIra, ujAgare veThI je nirdoSa AnaMda meLavI zakAto nathI, te A nAnakaDA sneha saMmelanamAM meLavavA, muMbaIgarAo bhAgyazALI thayA che." (3) sAMja-vartamAna tA. 29 juna sane 1927 bughavAra "valepArale rASTriyazALAnA lAbhArthe gayA ravivAre sara kAvasajI jahAMgI rahelamAM ApaNA zaheranA jANItA zaherI sara parazotamadAsa ThAkoradAsanA pramukhapaNA heThaLa kAThiAvADanA lekasAhityane eka jaMgI jalaso karavAmAM AvyA hatA. muMbaI zaheramAM maLelI sAhitya pariSadanI beThaka vakhate vanitA vizrAma helamAM jAmanagaranA kavi mAvadAnajI ane zAradA mAsikanA taMtrI rAha rAyacurAne sAMbhaLavA jema sAhitya rasikeno daroDe paDato hato, tevIja rIte sara kAvasajI jahAMgIra helamAM zALAnA lAbhArthe TIkITa rAkhyA chatAM, strI purUSonI eka sArI saMkhyAmAM hAjarI ApI hatI. hAla temaja gelerIo cikakAra bharAI gaI hatI. kavizrI mAvadAnajIbhAIe zrotAjano samakSa potAnI apUrva kavitva zakita jAhera karI hatI, temaNe jyAre jAmanagaranA jAmazrI raNajItasiMhajIe krikeTanI ramatamAM je khyAti meLavI che tenuM kavitAmAM suMdara rIte varNana myuM, tyAre zrotAo bhAre AnaMda pAmyA hatA, zrIyuta rAyacurA vagerenA leka gIto sAMbhaLyA pachI sara parazotamadAse kavi mAvadAnajIne sonAno cAMda enAyata karyo hato. ane arasaparasa AbhAra manAyA pachI meLAvaDo moDI rAtre visarjana thayo hato." (4) prajAbaMdhu tA. 4 navembara sane 1928 (amadAvAda) seraThI sAhityano paricaya gayA budhavAre sAMje sADApAMce premAbhAI hAlamAM sAhitya sabhA taraphathI zrI kRSNalAla mohanalAla jhaverInA pramukha pade rAjakavi mAvadAnajI ane zrI rAyacurAe soraThI sAhityanI vAnagIo prajAne pIrasI hatI. zarUAtamAM zrI AnaMdazaMkara dhruve zrI jhaverIne pramukhapada ApavAnI darakhAsa mukI hatI. ane jene divya bA0 kezavalAlave Teke ApyA bAda zrI jhaverIe pramukha sthAna lIdhuM hatuM prathama zrI rAyacurAe eka gIta gAyA bAda jAmanagaranA rAjakavi mAvadAnajIe temanI cAraNI zailImAM jAmanagara rAjayamAM thaI gayelA, bANudAsa nAmanA kavinA keTalAka jIvana prasaMge bulaMda avAje gAI saMbhaLAvyA hatA. te pachI jAmazrI raNajItasiMhajInA krikeTa jaMganAM cAraNI bhASAmAM svaracita yazogAna gAyAM hatAM. ane bIjo brahmAnaMda svAmi racita rAsASTaka chaMda bulaMda avAje gAyo hato. ane bIjuM eka kAvya gAyuM hatuM, bAda divAna bahAdUra kezavalAlabhAIe sAhitya sabhA taraphathI
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa padma] jAmanagaranuM' javAhIra. 143 101)nI rakama rAjakavine bheTa ApavAnuM jAhera karyu. hatu, chevaTe pramukhanA upasaMhAra pachI rAjakavi mAvadAnajIe vaLatA AbhAra mAnyA bAda sabhA visarjana thai hatI. (5) zAradA--lAka sAhityanA aka julAi 1927 pAne 343 -- dAyarAnA susmaraNA : lekhaka--rA. meAtIcaMdra gIradhara kApaDI--seAlIsITara.) kAThiAvADanA leAka gIta ane leAka sAhityane jalasA tA 26 jInane rAja sara kAvasajI jahAMgIra hAlamAM thatI vakhate zarUAtathI Akhara sudhI je AnaMda cAlu rahyo tethI ema thayuM ke leAkAne AvA prakAranA sAhityamAM dhaNA rasa Ave che. rivavAra rAtrInA nava vAgyA pachI leAkAne rasa hoya teAja samAja-saMmelana jAme che ane rasa paDayA che ke nahiM. te bagAsAnI saMkhyAthI mApI zakAya che. huM joi zakayA tyAM sudhI eka paNa mANasane mAra vAgyA sudhImAM bagAsu Avyu nathI. muMbainA lekAne rasa na paDe te| turata uDavA lAge che, paNa A prasaMge AkhA zrotA va` besI rahyo hateA. te temanI rasavRtti ane tenuM avicchinna pANu batAve che.-DAyarAnI zarUAtaja ghaNI sArI rIte thaI rAjakavi mAvadAnajIne mulada avAja aneka bhASAnuM jJAna, padalAlitya, ane askhalita bhASA pravAha kAi paNa varSoMnA zrotAne rasamAM ladabada karIde tevA hatA. emaNe gAyelA vartAnI jhaDajhamaka, bhASAnu sauSThava, zabdAlaMkAra, ane arthAlaMkAra evA saceTa hatAM ane sAthe emane svara eTale AkarSIka hatA ke sAMbhaLanAra me!hamugdha thayA vagara rahIja zake nahiM. emane pANeA kalAka ApavAmAM AvyA hatA. ane tenA upayega temaNe puratA karyAM hatA, emaNe leAka sAhitya gAvAmAM bhAre cAturya batAvyuM. ane sAthe potAnI kRtine eka suMdara namunA paNa batAvyeA ane te uparathI batAvyuM ke saurASTramAM hajI kAvya saritA amara che. e kRti te jAmasAhebanA krikeTane lagatI hatI. meTanA phaTakAne lagabhaga sALa kAvyamAM eNe bhAre dipAvyA hatA. ane zrotAvarga e sAMbhaLIne bahu rAjI thayeA hate. AvI rIte prAcita ane arvAcina yugAnA sahuyeAga khatAvatAM e rAjakavine yeAgya satkAra maLyA hatA. emanA mAlavA daramyAna leAkA animeSu najare zravaNu karI rahyA hatAM zravaNu karavAmAM jarA paNa prayatna karavA paDe tema na hAtuM. ane khelatAM kheAlatAM emanI chAtI gajagaja uchaLatI hatI." e sivAya gujarAtI pepara tA. 30 juna 1929 kAThIyAvADa TAimsa tA. 26 juna 1929 zAradAmAsika deva dIvALIneA aMka sane 1926 pAne 767 zAradA divALInA aMka sane 1928 pAne 538 zAradA DIsembara 1928 pAne 776 karAMcI-pArasIsasAra ane lAkasevaka tathA hitecchu vagere peparAe uparanI rIteja kavi sAhityanA paricaya ApyA che pharAMcimAM mahA kavizrI nAnhAlAlabhAi sAthe kavi mAvadAnajIe tA, 1 eprIla 1929nA roja ere| kalabanA membara mI. zIvadAsa mANekanA AgrahathI dogarADa sTezane jai eroplenamAM uDI gagana vihAra karyAM hatA. teja dahADe sAMje gAMdhI mAgamAM karAMcInI janatA taraphathI kivaone mAnapA rUpAnA kAskeTamAM enAyata thayAM
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zrIyaduvaMzaprakAza vitIyakhaMDa hatAM. mahA kavizrI nhAnAlAlabhAine maLelA mAnapatranA chellA pArIgrAphamAM kavi mAvadAnajInA nAmanI paNa noMdha nIce mujaba levAmAM AvI hatI. "kavivara ane sau. mANekabAi A prasaMge ApanI sAthe padhArelA prabhupriya madhura lalita vIrarasanI bAnIe sabhAjanone biradAvanAra rAjakavi mAvadAnajI ane rasa viveka kuzaLa kuzAgra buddhi, samartha vivecaka vijayarAyajInA e ame parama RNI thayA chIe. rasika jane padhArIne pAvana karaje mahAgujarAtanA A pradezane vAraMvAra, ame hajI dharAyA nathI, Apa saunI rasa niravANI sAMbhaLI sAMbhaLIne." kavine maLela pramANa patra ane mAnapatra Form c. KING EMPEROR'S CAMP, dear sir, 26 th december 1911 I am commanded to thank you for the POEM you have been good enough to send for His Imperial Majesty's acceptance. yours fuithfully sd illegible For private secretary TO M. B. BAROT, ESQ. zrIpratiSTApatramidam jAmanagara samIpavati kAlAvaDagrAma nivAsinaH piMgalAdyanekavidhagraMthakuza lAn rasAlaMkArAdyanekaguNasamalaMkRta, kavitva kuzalAn kavivaryAn mAvadAna saMzakAn jIrNa durgedravAteSAMkavitvacAturI cAvalokyaM vayaM ati saMtuSTAH ataH pratiSTApatramidaM dIyate // saMvat 1980 jyeSTa vadi saptamI tithi guruvAsaraH 3. (sahI) badrInAtha tryaMbakanAtha zAstrI vaDodarA-tarkavAcaspati-mahAmahopAdhyAya-vidyAsAgara. gujarAta kalA pradarzana surata zrIyuta rAjakavi mAvadAnajI bhImajIbhAI, Ape A pradarzananA kAvya kaLA vibhAgamAM je kRtio raju karI che. tenA mATe suvarNapadaka sAthe uMca paMkitanuM A prazaMsApatra ApavAmAM Ave che. tA. 20-1-28 (sahI) navAbajAdA haphIjhudInakhAna -: pramukha :gujarAta kalA pradarzana samiti
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa 5muM] jAmanagaranuM javAhIra. ----: mAnapatra :rAjakavi mAvadAnajI, karAMcInI gujarAtI prajAne Ape je rasa hAvA ApyA che tene mATe ame kharekhara RNI chIe. Aje jyAre cAraNI sAhityanA paDaghA paDatA paNa baMdha thatA jAya che. tyAre rAjakavi Apane kaNa satkAre ? Apano vIratva bharyo svara ApanI kavitA bolavAnI zilI pharI pharIne amane junAM smaraNa tAjAM kare che. cAraNa kuLamAM janmI vahI jatA vArasAne Ape purA sAcavI rAkhyo che. kharekharI addabhuta kavitva zaktithI mahArAjA jAmasAheba raNajItasiMhajIne Ape mugdha karyA. krikeTa ane beTanuM ApanuM kavitA Apane cAraNI sAhityanA adhiSThAtA banAvavAne basa che. ane pachI gujarAtamAM zrIyuta meghANI ane zrIyuta rAyacurAe karyo paDakAra-kAkIAvADI sAhitya jhIlavAne dhuLayA jema ratna zodhI kADhe tema zrI rAyacurAe Apa jevAne zodhyA, te dahADAthI AjasudhI rAjakavi Ape keTalAkane mugdha karyA che? samaya evo Avyo hato ke be cAra raDyA khayA lekhake loka vArtAo ke loka kAvyA meLavIne lakhe to teo paNa leka sAhityanA uddhAraka gaNAtA. paNa cAraNI sAhityanI amara bhAvanAne muhUrta karatA rAjakavi mAvadAnajI Ape te gujarAta ane Aje bahata gujarAta samakSa paNa kAThIAvADanA cAraNI sAhityanI rasa lahANa mAMDI che. ApanA jevA pAsethI ja cAraNI sAhityane AtmA samajAya che. ne koNa jANatuM nathI ApanI e agAdha zakita? ati durdhaTa evA carcarI ane reNukI chaMda Apa jyAre gAo cho tyAre vIrarasanI ramajhaTa uDe che. zrotAnA haiyAM thanaganATa kare che. ane junuM kAThIAvADa muhUrtarUpe khaDuM thAya che. ATaATalA divasothI Ape karAMcInA gujarAtIone gAMDA karI mukyA che. Apano adabhuta svara jyAM hoya tyAM barAbara prasaMgasara duhA ke kavitA gamatI sAMbhaLanAranA manamAM raNakAra karI rahe che. cAraNa kuLanI Ape pratiSThA jALavI che. ApanI kIrtithI amArI baha6 gujarAtanA rAjapUtonI chAtI veMta veMta uchaLe che. hRdaya uchaLe che. ane haIyuM pikArI uThe che ke "pUrva janA paMthane ujALaje bApa karAMcImAM AvI Ape amArI lAgaNI darzAvavAnI je taka ApI che, tene mATe kharekhara AbhArI chIe. tA. 15-4-1929 ame chIe ApanA karAMcInA rAjapUto
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 zrIyaduvaMzaprakAza [tRtIyakhaMDa upara pramANe kavie karAMcI (siMdha)thI AraMbhI, kaccha, kAThIAvADa gujarAta ane 4mahArASTra sudhI cAraNI sAhityanI rasa lahANuM mAMDatAM, e pradezanA tamAma sAkSare, kavio ane anya sAhitya rasike, teone acchI rIte pichAne che. - jyAre kavi muMbaI Ave tyAre prathama koI paNa saMsthAnuM AmaMtraNa hovA chatAM mAre tyAMja AvI utare, pachI to muMbaImAM jema jema jANa thatI jAya tema tema keTalAeka zrImAne solIsITara baeNrIsTa vagere temane sAthe laI jatA. pachI to mAre paNumaLavuM muzkela thaI paDatuM. muMbainA jANItA zaherI ane svAminArAyaNa saMpradAyamAM agragaNya gaNAtA zrImAna zeTha kalyANajI karamazI dAmajI je. pI. kavi upara atyaMta sneha rAkhatA hovAthI kAyama teone baMgale (muMbaImAM athavAto aMdherImAM AvelA teone baMgale)mA~ kavinuM maLavuM thatuM, e pramANe kavinA jIvana prasaMge je kAMI mArA jANavAmAM hatA te meM ro karyA che. rAdhAkAnta bIDiMga ) kAlabAdevI reDa muMbai. lI, vaharA prANazaMkara nathurAma upAdhyAya, vi. saM. 1991 (hAlArI( aSADa suda-2, priyapAThakagaNa- uparanuM mArA saMbaMdhanuM mArA mitra prANubhAIe mokaleluM lakhANa koIne AtmazlAghA jevuM jaNAze. paraMtu koI prasaMge koI vyakatI kaMI haTha pakaDe te te pachI durAgrahamAM lekhAya che. tethI ja mAre mitra vargo ane AptajanonA dabANanA aMge durAgraha cheDI uparanI bInA ao levAmAM AvI che. te keIne asthAne jaNAya to kSamA yAcu chuM. jAmanagara viSe jeTaluM lakhAya teTaluM thoDuM che. e choTIkAzInI hakIkata jeTalI mane maLI teTalI meM lakhI che. e pavitra ane vIrabhUmI para je mahAna puro thaI gayA. tene itihAsa Apa samakSa meM mArAthI banatA prayatna raju karyA che. A ItihAsamAMthI yaduvaMzI kSatrIo potAnA pUrvajoe zuM zuM parAkramo karyA ane kevI rIte gAma gIrAze meLavyA, enuM jJAna meLavaze kavione-rasa alaMkAra yukata kAvyonuM jJAna maLase, jAmanagara sTeTanA vatnIo- potAnI janmabhumImAM thayelA vIra puruSonAM parAkramo, tenI udAratA, nIti, dharma ane prajA priyatA tathA jatI satIonAM AkhyAno vagere zubha gAthAo vAMcI gya jJAna meLavaze to huM mArA prayAsa saphaLa manIza, eTaluM kahI varamuM chuM. kAlAvaDa (sItaLAnuM) vi. saM. 1991 (hAlArI) | lI. kavi, mAvadAnajI bhImajIbhAI ratanuM >> punA khetI vADInA mahAna pradarzanamAM sTeTa taraphathI teo tyAM gayA hatA. e vakhate teoe paMcagInI, mahAbaLezvara ane pratApagaDha (jyAM zivAjI mahArAje aphajhulakhAnane vAghanakhathI mAryo che. ane jyAM bhavAnInuM moTuM devAlaya che.) vagere sthaLe jaI sAhityanI rasa kahANa karI hatI.
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 (tRtIyakhaMDa) jAmanagaranA itihAsa . upAtivRn , nijAzritAnAM sakalAvihantA / saddharma bhakteravanaM vidhAtA // dAtA sukhAnAM manasepsitAnAM / tanotu kRSNo'khilamaMgalaM naH // 1 // "Izvara jAmazrInA samagra maMgaLane vistAre" zrItRtIyakhaMDa ane pAMcamu prakaraNa samAsa. iti zrIyaduvaMzaprakAza ane jAmanagarane itihAsa samAsa zAnti: zAnti zAnti!!! [ saMpUrNa
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyaduvaMzaprakAza biruM agAuthI thayela grAhakonAM mubAraka nAma ? gAma prata | rA.rA. ratIlAla mAdhavarAya bakSI jAmanagara 1 nAmadadarabArazrI- ledhIkA 25| rA. rA. lakSmIdAsa dAmodaradAsa nArI 1 muLavAjI sAheba - jAmanagara jADejAzrI arjunasiMhajI jeThIjI meMgaNI 10 | khAnabahAdUra ena. ke. kalyAnavAlA jAmanagara 1 jADejAzrI surasiMhajI zIvasiMhajI zAMgaNavA 5 mAjI. cIpha. e. o. sAheba jADejAzrI prabhAtasiMhajI sAheba morabI 5 | jADejAzrI sajajanasiMhajI bhagavatasiMhajI 1 zIvubhA dalubhA ToDA 1. meMgaNuM 2, 2. prAgamala eca rAThoDa lAlapara 1 paTela kezavajI arajaNa jAmanagara 1 bI. e. ela. ela bI. rA. rA. dolatarAya navalazaMkara vakIla 1 jADejAbI bhurAbhI abhesiMhajI vANuM re bI. e. ela. ela. bI. rAjakoTa khaMbhAlIDA rA. rA. vakIla bhagavAnajI devajI jAmanagara 1 , nAthubhA megharAjajI ravANI ,, 1 ! 5, hIrajI ANaMdajI , 1 dave, maNIzaMkara bAvAbhAI lAlapara 1 darabArazrI dIpasiMhajI sAheba gavarIdaDa 1 upAdhyAya harIlAla prANajIvana - 1 jADejAzrI rAmasiMhacha lAkhAjI ToDA 1 bAroTa kALIdAsa gajAbhAI sacANA, 1 saravaiyA bhagavatasiMhajI bhejAbhAI dAThA 1 phojadAra sAheba khujAdAmIyAM jAmakhaMbhALIA | ku. zrI. divijayasiMhajI gagubhAsAheba 1 rA. rA. vaherA mayAzaMkara bhagavAnajI kAlAvaDa 5 - rAjakeTa jADejAzrI juNAjI savAcha zIzAMga 1 | khAcarazrI nAnabhA chavAbhAI , ANaMdapara 1 jADejAzrI gaMbhIrasiMhajI kALubhA dhrAphA 1 | luvAra jIvarAja galA kAlAvaDa 1 (e. DI. sI. mahArAjA sAheba bhAvanagara) | jADejAzrI raNajItasiMhajI bhAvasiMhajI 1 jADejAzrI prabhAtasiMhajI jasavaMtasiMhajI 1 khAkharIyA DAMgarA, maherabAna ema.e. rAvaLa sAhebajAmanagara 1 rA, rA, Thakara hIrajI dayALa khIjaDIyAjIna 1 (e. ke. e. sAheba) jADejazrI vakhatasaMga surAjI vaNaparI 1 me. jIvaNabhAI valabhajIbhAI jAmanagara 1 rA. rA. baherA maganalAla kALIdAsa 1 | me, dvArakAdAsa lAlajI sayA jAmanagara 1 meTAvaDAlA rA. rA. vakIla jugatarAma dayAzaMkara 1 jADejAzrI merUbhA nAnajIbhI makAjI meghapara 1 jAmanagara vaidarAja chabIlazaMkara jezaMkara kAlAvaDa 1 | rA. rA sAkaLacaMda nArANajI nyAyAdhIza 1 jADejAzrI jIvubhA mAnabhA mAMkhAvaDa 1 sAheba jAmanagara vipra zivazaMkara aMbArAma zANathalI 1 | rA. rA. trIkamajIbhAIovarasIyara sAheba 1 jADejAzrI sagarAmajI jIyA moTIvAvaDI 1 jAmanagara rANAzrI karaNubhA zIvubhA zApakaDA 1sonI haMzarAja kALIdAsa jAmanagara 1
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 yaduvaMzaprakAza senI parasAtama jAdavajI jAmanagara 1 | vipra jamanAdAsa kalyANajI jAmanagara sanI DAyAbhAI jAdavajI ,, 1 | kaDIA kezava gokaLa jAmanagara sonI premajIbhAI jAdavajI , 1 | paTela ANaMdajI mAdhavajI jADejAzrI anopasiMhajI jezaMga 1 | jADejA devAi puMjAjI (phojadAra sAheba) haDamatI A. paTela manajI 5mAbhAI jADejAzrI pathubhA vIrAjI sanALA 1 | sonI choTAlAla jagajIvana vajANI,, 1 vaidyarAje phatesiMhajI vibhAjI khAracIyA. 1 | pharAmarojha phIjha mIrajhAM sAheba 1 rA. rA. maNIzaMkara jadurAma paMDayA 1 dala kALubhAI prAgajIbhAI paDANA (vAcharA) 1 na (re.-.-sI sAheba) jAmanagara | zAha jIvarAja vIThalajI jAmanagara 1 kumArazrI bhupatasiMhajI sAheba vAMTAvadara 2 | kaDIo raNachoDabhAI rAmajIbhAI , 1 jADejAzrImAbatasiMhajI bAvAjI kALAMbhaDI 1 (lAsTaravALA) , dAnasiMhajI takhatasiMhajI ,, 1 | zAha pAnAcaMda tejasI , 1 , harIsiMhajI saradArasiMhajI , 1 kekArI vIrasaMga bhakata zALIMgapura 1 , rANubhA kheMgArajI AMbalIALA 1 | khAcarazrI AlAbhAI oDhAbhAI , , kazaLasiMhajIbhAI vAvaDI 1 | rA. 2. prANazaMkara kalyANajI bAvA 1 , pathubhA kheMgArajIbhAI TAMDA 1 - - - - - kaccha-bhuja *( re. a. sAheba) | jADejAzrI vajesiMhajI bhANubhAI vAgudaDa 2 jADejAzrI vajubhA pathubhA khAMbhA 1 | sovI vIThalasa harajIvana kArelA 1 , kALubhA abhesiMhajI khAracIyA 1 | memaNa samAna mAmada mIThANI kAlAvaDa 1 caMdrasiMhajI anopasiMhajI ,, 1 | zrIyutabhAjhanIlakaMdarAya mohanalAla jAmanagara caMdrasiMhajI amartasiMhajI kuMvAsI 1 ( I. sI. esa.) buca. vakhatasiMhajI raNamalajI vIraparaDA 1 | paTela rAmajI vAlajI bhArAsara kaccha 1 rANuchI jorAvarasiMhajI sAheba devaLI A 1 | , vasarAma kesarAjabhAI , 1 (mAjI. pi su. sA. bhAvanagara). . . jADejAzrI nAnabhA muLubhA muLIlA - 1 jADejAzrI vajesiMhajI alubhAi kerALA 1 ,, lAkhAjI AzajIbhAI rAjaparA 1 rAyajAdA virAcha manubhA bhImorA 1 | (tAlukadAra sAheba) zrImAna dIvAnazrI jozI sAheba gaMDala 1 | che prabhAtasiMhajI sAheba moTAvaDA 1 jADejAzrI becarajI navalasiMhajI haDamatIyA 1 | , gagubhA kezarajI bhArANI jAMbuDA 1 (muLavANI) | , jIvaNajI vibhAjI kharI 1 , jeThIjI becarajI jodhapura 1 | hajurapaTAvAlA nuramAmada sAmatajAmanagara 1 , jesaMga manubhA kharI 1 | paTela vAlajI arajaNa baLadhIyA kaccha 1 nAmadAra mahArANI sAhebA jhAlarApaTaNa 1 | jADejA agarasaMga oghaDajI bhopalakA 1 jADejAzrI surasiMhajI jItasiMhajI pAMcasarA 1 | rANAzrI goviMdasiMhajI bApubhA aDavALa 1 , baLavatasiMhajI jeThIjI zAMgaNavA 1 (mu. sAheba) jADejAzrI mebatasiMhajI rAmAbhAI meDA 1 | mIstrI gokaLadAsa lAlA kAlAvaDa 1
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ nuM A pustaka maLavAnA ThekANuM ? | (1) kavirAja mAvadAnajI bhImajIbhAi - mu. kAlAvaDa (sItalAnuM) kAThIyAvADa (2) jaina bhAskaradaya prinTIMga presa AzApurA-roDa jAmanagara. (3) svAmI nArAyaNa pheTa kuM. The. beDInAkA-jAmanagara. (4) mahAvIra prinTiMga presa dhanajI sTrITa sIlvara menasana muMbaI (3) (5) zrI satsaMga prinTIMga presa . . svAminArAyaNanI vADImAM rAjakeTa.
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
_