Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shroH|| jainendravyAkaraNasya prastAvaH / bhAskarAcAryakRtalIlAvatyAmante "adhau vyAkaraNAni SaT ca bhiSajAM vyAcakRtAH saMhitAH SaT tarkAn gaNitAni paJca caturo vedAnadhIte sma yH| ratnAnAM tritayaM vayaM ca bubudhe mImAMsayorantaraM sadbrahmakamagAdhavodhamahimA so'sthAH kvirbhaaskrH||" (1) iti padyaM dRSTvA kAnyau vyAkaraNAnIti vivecayan / kavikalpadrumAbhidhe dhAtupAThe bopadevenoktam "indrazcandraH kAzakRtsnApizalI zAkaTAyanaH / pANinyamarajainendrA jyntyaadishaabdikaaH||" idaM padyamavalokya etAnyevASTau vyAkaraNAnIti nizcitavAn / tato jainendravyAkaraNamanviSyan cireNa vArANasyAmekasya jainasya pustakasaMgrahe devanandimunikRtasya jainendravyAkaraNasyAbhayanandimunikRtamahAvRttisahitasyaikaM pustakamupalabdhavAn kinvidaM pustakaM prAcInaM sthalavizeSeSu (1) kalikAtAsthaskUlabuksosAiTIsamAjadvArA mudrite pustake draSTavyam / prakSiptamidaM padyaM na tu bhAskarAcAryeNa kRtamiti kecana manyante / tathAtve 'pi kenacibahuzena racitamiti nAstyatra zaGkAvakAzaH / -
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - [ 2 ] bhUyo viluptAkSaramazuddhibahulamapi caikenaivAdarzapustakena saMzodhanaM samyaGa na bhavatItyapi sunizcitameva tathApi durlabhasyAsya vyAkaraNasya sulabhatvavidhAnAya sahasA tathAvidhenaiva pustakena kAzIvidyAsudhAnidhI mudraNena prakA zayitumayamArambha. / atrAnanubhUtazrameNAhaM yAthAtathyena zodhanakArya kRtavAn natra skhalitaM vidvadbhiH pustakAntarasaMvAdena pariharaNoyaM kSantavyaM ceti bhUyo bhUyo'bhyarthaya iti zivam / gavarnameMTasaMskRtakAleja pustakAlaya-banArasa vindhyezvarIprasAda dvivedii| 26 mArca, 1910 I.) FF Panwromomen -
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ oM namaH paramAtmane Bill No lalirediend jainendravyAkaraNam / devnndimunikRtm| abhayanandimunikatamahAvRttisahitam / devadevaM jinaM natvA sarvasattvAbhayapradam / zabdazAstrasya sUtrANAM mahAvRttirviracyate // 1 // yacchandalakSaNamasuvrajapAramanyai ravyaktamuktamabhidhAnavidhau dridraiH| tatsarvalokahRdayapriyacAruzakyai vyaktIkarotyabhayanandimuniH samastam // 2 // zirAcAraparipAlanArthamAdAvipRdevatAnamaskAralakSaNaM mngglmidmaahaacaaryH|| lakSmIrAtyantiko yasya nirvdyaavbhaaste| devananditapUjeze namastasmai svayambhuve // 1 // lakSmIH zrI saiva viziSyate 'ntamatikrAntaH kAlo'tyantaH tatra bhavA prAtyantikI avinavarI AtmasvabhAvAdhInA kevalajJAnAdivibhUtirityarthaH / avadyAt gayAniSkrAntAniravadyA nirdoSA avabhAsate zobhate yasya bhagavataH yasyeti sarvanAmapadasya sAmAnyavAcitve'pi anya -
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam syaivaMvidhA zrIna sambhavatIti pArizeSyAdahahArakasya grahaNam / yacchandAbhihitArthastacchabdena parAmRzyata iti tasmai devananditapUjeze svayambhuve namaH astvityadhyAhAraH devAH surAH tainanditA abhivarddhitA sA cAso pUjA ca tasyA Itha iti kipi kRne devananditapUjeTa tathA svayamAtmanA bhavatIti svayambhUH namAzabdayoge sarvatra - vati // loke prasiddhasAdhutvAnAMzabdAnAmanvAkhyApanArthami dmaarbhyte| anvAkhyAnaM ca prakRtyAdivibhAgena sAmAnyavizeSalakSaNena zabdAnAM vyutpAdanam / tacca zabdArthasambandhAntareNa na sambhavati / zabdArthasambandhasiDizcAnekAntAdhInetyata Aha // siddhiranekAntAt // 1 // prakRtyAdivibhAgena vyavahArarUpA zrotragrAhyatayA paramArthatopetA prakRtyAdivibhAgena ca zabdAnAM siddhiH anekAntAdbhavatotyAdhikAra prAzAstraparisamApterveditavyaH / astitvanAstitvanityatvasAmAnyasAmAnAdhikaraNyavizeSaNavizeSyAdiko'nekaH antaH svabhAvo yasmin bhAve so'yamanekAntaH anekAtmA ityarthaH / tasyAvagrahahAvAyadhAraNAtmakaM pratyakSaM tadvyavahArAnyathAnupapatteritIdamanumAnaMca sAdhakam / athAstitvanAstitvAdInAM parasparaviruDAnAM kathamaikyAdhikaraNyamasakorNarUpatA ca / yathA bhavatAmekatra hetA anvayavyatirekayAH janakayorapi vA janyamAnarUparasApekSayoH sahakAritvAsahakAritvayoH / atha hetA sapakSavipakSApekSayA rUpadrayaM rase ca sabhAgA onomenon- womens siltupwanon
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / sbhaagkaaryaapekssyaa| atrApi tarhi svarUpapararUpApekSayA stitvanAstitve / dravyaparyAyApekSayA ca nityatvAnityatve / dravyaparyAyayozcAnvayavyatirekAbhyAM siddhirityAstAM tAvadetat / anekAntAditIdameva jJApakaM hetA kApi bhavati / tenAnityaH zabdaH kRnakatvAdityAdi siddham / uttarasUtrakadezAdyAcAAdhikAra (?) iti vakSyati / sasthAnakriyaM svmiti| etacca vastunA sAdharmyavaidhAtmake'nekAnte satyupapadyate / tathAhi akArAkArayoH isvadIrghakAlabhedena vaidhaye'pi tulyasthAnakAraNatvena sAdharmyamastIti svasaJjJAvyavahAraH siyati / yadi hi sAdharmyameva syAt tadAstitvenevAnyairapi dharmaH sAdharmya sarvameka prasajyeta / yadi ca vaidharmyameva tadA kasyacidastitvamaparasya nAstitvamanyasya cAnyat / adhumRditi anvayavyatirekAbhyAmarthavacchabdarUpaM mRtsajJakamanekAntAt siyati / tathAhi vibhaktyantasya ca zabdasya prayogAdarthe jJAnamutpadyata iti saDDhAtA arthavanto dRSTAH / tadvayavAnAmapyanvayavyatirekAbhyAmarthavattA jAyate / vRkSAvityatra visarjanIyAbhAvAdekatvArthI nivRttaH / kArabhAvAd dvitvaM jAtam / akArAntavRkSazabdAnvayAjAtiranvayinI pratIyate / anvayavyatireko ca bhAvAvekAntavAde na stH| tathA pAye dhruvamapAdAnamityAdiSaTkArakI nityakSa NikapakSayo!papadyate dhyapAyadhrauvyAghabhAvAt / uktaMca idaM phalamiyaM kriyA karaNametadeSa kramo ___ vyayo'yamanuSagaja phalamidaM dazeyaM mama // ayaM suhRdayaM viSatprayatadezakAlAvimA- . viti prativitarkayan prayatate buso netrH|| -
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAttisahitam sasthAnakriyaM svam // 2 // sthAnaM tAlbAdi kriyA spRkRtAdikA samAnA sthAne kriyA yasya sAmarthyAt sthAnamapi samAnaM labhyate / athavA samAnaM sthAnakriya yasya samAnasyeti yogavibhA. gAt sAdezaH / tatsthAnakriyaM svasaMjJaM bhavati / prAtmalAbhamApadyamAnA varNAstiSThantyasminniti sthAnaM varNotpattisthAnamityarthaH / tadavidham // adhau sthAnAni varNAnAmuraH kaNThaH zirastathA / jihvAmUlaM ca dantAzca nAsikauSThau ca tAlu ca // iti dravyasya dezAntaramAptiheturAntaraH prispndHkriyaa| sA caturvidhA / spRkRtA ISatspRhatA vivRtatA ISamitatA ceti / dhvanAvutpadyamAne yayA sthAnAni spRzati sA. spRtA / manAsparza ISatskRtA / dUreNa sparza vivRttaa| samopena sparza ISadvivRtatA / kasya punaH kiM sthAnam / akuhavisarjanIyAH kaNThyAH / havisarjanIyAvurasyAveke pAm / jihvAmUloyo jiyaH // sarva mukhasthAnamavarNameke manyante / izayacvedaitastAlavyAH / edaito kaNThatAlavyA. vekeSAm / upvodAdupadhmAnIyA oSThyAH / odautA kaNThoSTyAvekeSAm / vakAro dantoSvyaH / sakasthAnameke vAJchanti / RTuraSA muurddhnyaaH| repheo dantamUlya ekeSAm / lutu ekeSAm / latulasA dantyAH / nAsikyo'nu svAraH / amaGaganAH svasthAnAH / nAsikAsthAnA eke. SAm / teSAM svasajJAprAptirdoSaH / spRthiH spRSTuM spRdhAnugataM karaNaM kRtiruccAraNameSAmiti spRSTakaraNA vargAH / ISaspRthakaraNA antsthaaH| ISavivRtakaraNA USmANaH / vi.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / takaraNAH svarAH / tebhya edAtA vivRtatarau / tena dadhyetat madhvAdanamiti sve'ko dItvAbhAvaH / tAbhyA maidAtA vivR tatarau / tena dizyaindrayAM madhvauSadham / tAbhyAmavarNa iti / tena pitrarthaH dadhyatra madhyatra / anye saMvRtamakAra micchanti loke / zAstravyavahAre tu vivRtam / etaccAyuktaM lokazAstraaraarraNaM pratyavizeSAt / ayaM ca prapaJcazcintanIyaH / svarebhyo vivRtatarA: avarNeca ityapi nirdeze na doSa pazyAmaH / a a a ityakAraH udAtto'nudAttaH svaritaH / sa pratyekaM GasaJjJakaH / evaM praH / evaM dIH / evaM paH / evaM avAdazaprabhedosvarNaH / tathA ivarNaH / tathA uvarNastathA RvarNaH tathA lavarNaH / kathaM lakAro dvimAtraH azaktijAna karaNApekSayA / sandhyakSarANAM prAna santi / tAnyateo dvAdazaprabhedAni | antasthA yavalA dviprabhedAH / nAsikyetarabhe dAt / evamarthaM caite'Na. su paThyante / aNU svaM gRhNAtIti yathA syAt / repheoSmaNAM strA na santi / vayaH svavaryeNa svasaJjJo bhavati / udAharaNaM leaakaagrm| munIzaH / sthAnagrahaNaM kim | kacaTatapAnAM samAnakriyANAM bhinnasthAnAnAM mA bhUt / tatamityatra jharo jhari sve iti pakArasya takAre khaM prasajyeta / kriyAgrahaNaM kim / icuyazAnAM samAnasthAnAnAM bhinnakriyANAM mA bhUt / tatra ko doSaH aruzcyotatItyatra bharo jhari sve iti zakArasya cakAre khaM prasajyeta / RkAralRkArayoH svasaJjJA vaktavyA // * // pitR lakAraH pitRkAraH / svapradezAH sve'ko dIrityevamAdayaH / zAkhalAghavArtha saMjJAkaraNam // 1 G halo'nantarAH sphaH // 3 // halo'nantarAH vijatIyairajbhiravyavahitAH sambandho
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ matalab S O - - - mahAvRttisahitam cAraNAH sphasaMjJA bhavanti / samudAyavAkyaparisamAptirAzrIyate tena pratyeka sphasajJA na bhavati / hala iti jAtyapekSo bahutva nirdezaH tena dvayorvahUnAM ca sphsjnyaa| zarmakarmeti ramA / indrazcandra iti nadAH / hala iti kim / tituH| taneuH sanvacceti dduH| atrAkAroka rAvanantarI // sphAntakhaM prasajyeta / anantarA iti kim / pacati panasam / zrAdyaM rUpaM pratyudAharaNam / panasami tyatra sphAdeHskonte ceti sakhaM syAt / sphaiti varNapieDena sajJAkaraNaM kim / evaMrUpaH samudAyaH sphasajJo yathA syAdityevamartham / sphapradezAH sphe ruH / liDasphAt kidityevamAdayaH / / nAsikyo ngH||4|| nAsikAyAM bhavo varNaH Ga sajJo bhavati / nAsikAyAzcAvarNanagarayornasAdezo ye vihitaH / amaGaNanA udAharaNam / parasparaM svasajhA syAt iti cet naivam / svasthAnaprabhavA evAmI upacArAnnAsikyatvam / yathA mukhaprabhavo'pi svara upacArAdaze bhavo vaMzya ityu cyte| tathApi sati mukhye'nusvAre nAsikye kathamupacaritagrahaNam / tasya saMjJAyAM prayojanaM nAstItyagrahaNam / DasaJjAkArya zAnto dAnta iti usya kijhalo.GgitIti dItvam / nAsikya iti kim / taptam / anudAttopa deza ityAdinA puH khaJca prasajyeta / pakkA pakavAn ityatra Gasya kijhaloriti dItvaM syAt / vatvasya cAsiddhatvAt anudAttopadeza ityAdinA cuH khaMca prasajyeta // adhu mRt // 5 // dhuvarjitamarvavacchabdarUpaM mRtsaGgaM bhavati / ghorartha acanmadianshund - -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ memadebasintedindi a Donationalism jainendravyAkaraNam / vataH paryudAsAcArthavattvaM labhyate / arthazcAbhidheyo bhAvAbhAvarUpaH / tatra bhAvarUpo jAtiguNakriyAdravyabhedena caturvidhaH / gAH / zuklaH / pAcakaH / dravyavivakSAyAM jAtyAdinArthavattvam / dravyAbhidhAne tu dravyaguNaliGgasaMkhyAkarmAdayaH vyupadizyante / teSAM dyotanAtha TAbAdayaH svAdayazcotpadyante / evaM Dittho DavitthaH / kuNDaM pITham / abhAvarUpAbhidhAne / abhAvo vinAzaH / zazaviSANam / adhviti kim / ahan / mRtve nakhaM syAt / paryudAsAdarthavaditi kim / dhanaM vanam / nakArAvadhema'tsaGkhyA nakhaM prasajyeta / lUH pUriti kyantasya dhuttvepi kRdantatvAt mRtsajJA / mRtpradezAH DyAmmRd ityevmaadyH|| kRddhatsAH // 6 // _kRdantaM hRdantaM sasajJakaJca mRtsaGgaM bhavati / / kRt / jJAtA / jJAtavyam / hRt / prAjApatyaH / AkampaniH / saH / jinadharmaH / sAdhuvRttam / siddhe satyArambhA niyamArthaH / niyamazca vidhimukhapratiSedhakalamiti tyAnteSu kRddhRdantasyaiva mRtsaMjJA / iha mA bhUt / asican / abhavan / utpannAnAM svAdInAmekatvAdiniyama ityasmin darzane svAdyutpattiH syAt / iha ca kANDe kuDye ramate rAjakulamiti pro napIti mRtvAtprAdezaH syAt / sagrahaNamapi niyamArtham / arthavatsaMghAtAnAM sasaMjJakasyaiva mRtsaMjJA vAkyasya mA bhUt / sAdhurddhama brUte iti supo dhumRdoriti supaH upprasajyeta / sagrahaNAt tulyajAtIyasyaiva suvantasamudAyasya vAkyasya nivRttina prakRtityasamudAyasya / tena vA supo bahuHprAkta iti vahA ke akaci kRte bahutRNaM kumArikA uccakaiH paThatIti mRtvaM na niva Ramndali
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam rtate / nanu ca suptiGantaM padamityatrAntagrahaNAdanyatra saMjJAvidhau tyagrahaNAttadantavidhirnAstItyuktaM tatkathaM kRdantahRdantagrahaNam / nAyaM saMjJAvidhiH pUrveNa vihi tAyAH mRtsaMjJAyAH niyamo'yam / athavA sAditi Satva pratiSedhAdiha tadantavidhirjJAyate / anyathA sAdityetasya kevalasya mRtvenAdyata ityanenaiva pratiSedhaH siDaH syAt / atha kRdgrahaNe gatikArakapUrvasyApi grahaNamiti kRdya 1 samudAyaviyartha na niyamArtham / tena devadantena kRtamityAdeH samudAyasya mRtvAt supo dhumRdoriti supaH uprasajyate / naiSa doSaH / sAdhanaM kRtA bahulamityasyAnarthakyaprasaGgAt / sarvazabdAnAM vyutpattirastIti asmin pakSe pUrva sUtre nAstyudAharaNaM saMjJArthameva tat // pro napi // 1 // mRditi vartamAnamarthAntAntaM sampadyate / prAdezo bhavati napi vartamAnasya mRdaH / naviti napuMsakaliGgasya saMjJA pUrveSAm / zriyamatikrAntaM atizri / atiri / ativadhu kulam / bhatinu jalam / IkAraikArI tAlavyaiau / UkArIkAra ca oSTyA vasmAkantatsthAne'ntaratama iti paribhAbayA antyasyAcaH prAdezaH / napIti kim | rAjakumArI / agraNIH / mRda iti kim / ramate kulam / nanvaliGgatvAdAkhyAtasyAtra prAdezAprAptirata evAtrApi na prAdeza: kANDIbhUtamiti / iha tarhi mA bhUt kAvya tiSThataH kuvye tiSThata iti / atra mRdadhikArAt mRdamRdeorekA dezAH mRnna bhavati // strIgonacaH // 8 // nyagbhUto yaH strItyaH ge zabdazca tadantasya mRdaH
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | ha prAdezo bhavati / strI iti svaritacinhita nirdezAt striyAmityevaM vihitasya grahaNam / niSkaiauzAmbiH / nirmadhuraH / ubhayagatiriha zAstre / tena ekavibhaktitvAdapradhAnatvAcca zAstrIya laukikazva nyattvaM gRhyate | tyagrahaNe yasmAtsa tadAderitIyaM paribhASA strItyagrahaNAt neSyate / tena pratitilapIDaniH / atirAjakumAriH / citraguH svetaguH vAtasvAdapradhAnatvAcca nyatvam / strI iti svaritacinhitagrahaNa kim / atilakSmIH / zratizrIH / nIca iti kim / sAdhu vidyA / sugAH / iha rAjakumArIputraH sugokulamiti yadapekSaM nyatvaM tatprati tadantatvaM nAstIti na prAdezaH / mRda ityadhikAraH kimarthaH / kumArIputraH gokulaM veoktaM nyagiti prAdeza: prasajyeta // IyasA vase pratiSedho vaktavyaH // * // bayaH zreyasya yasya bahuzreyasI puruSaH / vidyamAnazreyasI / sAnto vidhiranitya iti Rnmeoriti kayapi na bhavati // hRdupyup // 6 // strIgrahaNaM nIca iti cAnuvartate / hRdupi sati strItyasya nIca ubbhavati // Amalakam / kuvalam / vadaram | AmalakyAH avayavaH phalaM nityaM duzarAderiti mayaT / itarAbhyAM prAg droraN / tayoruSphala ityup / strItyasya pUrveNa prAdeze prApte ubanena kriyate / tasya pare'caH pUrvavidhAviti sthAnivadbhAva, dyasya DyAM cetyakArasya khaM prAptamIvidhiM prati sthAnivadbhAvapratiSedhAnna bhavati / evaM paJcendraH / paJcazaSkulaH / paJcendrANyo devatA asya hRdarthaiti SasaH saMkhyAdIrazceti rasaMjJaH prAgdroraNa tasya rasyovanapatya ityup / strItyasyApi saMnniyeogaziSTAnAmanyatarApAye ubhayorapyabhAva ityAnako trivRttiH / paJcabhiH
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mahAttisahitam zaSkulIbhiH krotaH ArhAdaNaH rAduvakhAvityup / hRditi kim / gaurIputraH / supa ubatra / upoti kim / gArgItvam / noca ityeva / avantI kuntI kurU: / avanterapatyaM strI dvikurunAthajAdasAjyaH iti jyaH / tasya kuntyavantIkurubhyaHstriyAmityup / ito manuSyajAteriti kii| Uta iti U / atra upi satItyucyamAne prasajyeta // idgoNyAH // 10 // ikAra dezo bhavati goNyA hRdupi sati // paJcabhigoNIbhiH krItaH pnycgonniH| ArhAdako rAdubakhAvityupi kRte strItyasya pUrveNApi prApte'nena ikAraH / goNyA iti sUtre prakRtaprAdezena siDe ivacanaM kim / kvacidanyatrApi yathA syAt / paJcabhiH sUcIbhiH krItaH paJcasUciH / saptasUciH // AkAlo 'c pradIpaH // 11 // __A iti mAtrikadhimAtrikatrimAtrANAM saMhitayA nirdezaH / pradIpa iti sUtre'sminsuvidhiri iti jasa: sthAne suH / azrA a 3 ityevaM kAla iva kAle yasya so'ca yathAsaMkhyaM pradIpa ityevaM saMjJo bhavati / akaalH| daddhi / madhu / pit / paakaalH| khaTTA / gaurI / vAmorUH / zrA 3 kaalH| Agaccha bho mANava jinadattAn ityAdayaH / kAlagrahaNaM pratyeka parimANArtham / tataH akAla iti vizeSaNAt bhinnakAlayordIpayorgrahaNaM na bhavati / agrahaNaM kimartham / halacAM sahAtanivRttyartham / pratakSya / titau cchatramiti / pradIpapradezAH pro npiityevmaadyH|| acazca // 12 // pribhaasseych| acaH sthAne te pradIpasaMjJakA bhvnti||
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ t enesintes maami jainendravyAkaraNam / pronapIti / atinu / atithi| icchAtA vizeSaNavizeSyabhAva iti ajantasya prAdezaH / aca iti kim / suvAkpUtakulam / halaHpro na bhavati / dIrakRd iti cIyate stUyate / aca iti kim / bhidyate / zamityAmadAdIrityatra gRhyamA. Nena zamAdinAjviziSyata ityanajantasyApi dItvam / shaamyti| vAkyaTaH pa ityatrApi gRhyamANena TinA ajvishissyte| Agaccha bhA mANava jinadattAn / aca iti kim / dharmavit / takArasya mA bhUt / cakAraH kimarthaH saMjJAvidhAne niyamArthaH / iha mA bhUt / dyauH panthAH sa dhubhyAM zubhiH // uccanIcAvudAttAnudAttau // 13 // ajitivrtte| uccairupalabhyamAno'c udAttasaMjJo bhvti|niicairuplbhymaaneo'nudaattsNjnyo bhavati // sthAnakatamuccatvaM nIcatvaMca guNaH saMjJino vizeSaNam / samAna eva sthAne UrDa bhAganiSpanno'ca udAttasaMjJo bhavati nIcabhAganiSpanno'nudAtta iti // nityAH zabdArthasambandhA iti pairiSyante teSAM niravayavasya nityasya zabdasya avayavopa cayApacayAbhAvAt udAttAdivyapadezo na ghaTate sAvayavasve ca teSAmanityatvaM praapnoti| na ca nityasya sthAnakAra vyApAravizeSAdvizeSaH prasajyate / kSaNikapakSe'pi naikA nityA svarajAtirasti yAmapekSyAyamatrocairayaM nIcairiti parasparApekSo vyavahAro bhavet tasmAduktamanekAntamAzrityodAttAdayaH samarthanIyAH / na ca lokapratIteSu zandeSu vibhAgenodAttAdayaH pratIyante kevalaM zAstre vyavahArArtha prati saMjJAyante / bhU iti udAttatvAdiTa bhvitaa| edha sparddha ityetayAranto'nudAttaiti DanudAttatoha iti do bhavati / op
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mahAvRttisahitam edhate / spaIte / udAttAnudAttapradezeSu uccanIcaguNavizisya grahaNaM pratyetavyam // __vyAmizraH svaritaH // 14 // uccanIcaguNavyAmizro'ca svaritasaMjJo bhvti|| paca yajaityantasya svaritatvAt asva ritetaHkApyaphala iti do bhavati / pce| yaje / svaritapradezAH svaritenAdhikAra ityevamAdayaH / / Adegepa // 15 // pratyekavAkyaparisamAptirAzrIyate / pratyekamAdaicAM varNAnAmaibityeSA saMjJA bhavati / pArizeSyAtsaMjJAsaMjJisambandho jJAyate / tathAhi nAnathakamidamAcAryaprAmANyAt / sAdhanAnuzAsanamapi na smbhvti| prAdaicAM pratyAhAre upadezAt / aipazabdasyApi mRtsaMjJA siDA / nApi pUrvAparaprayoganiyamArtham / sAvaimma ityanyathApi prayogadarzanAt / sthAnyAdezArthamapi na sambhavati / avayAt / rAyohali nAvorAt mRjerai viti ca ubhayadarzanAt / linggaabhaavaannaagmaagmibhaavH| vizeSaNavizeSyabhAvo'pi pratItapadArthayorbhavati nIlotpalabat / evamanyasyArthasyAsambhavAt saMjJAsaMjJisambandhaH / laghvakSarA saMjJA / prAdaicAmaipA bhAvitAnAmatadbhavitAnAJca sAmAnyena aipsaMjJA / tadbhAvitAnAmudAharaNam / naaddaaynH| daivdttiH| zrIpagavaH / ataDravitAnAm / mAlAmayam / raimayam / naumayam / vikArA'rthe nityaM duzarAderiti mayaTa / zrAditi taparakaraNamaijartham / tAdapi parastapara iti / tena tavaiSA mahauSadhirityAdiSu trimAtracaturmAtrANAM nivRttiH| Adaigaivityatra sUtre'smin
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - emaledule jainendrvyaakrnnm| suvidhiriSTa iti jasaH sthAne suH| aippradezA mRjebiti evamAdayaH // ___ adeDep // 16 // adeDa varNAnAM pratyekamebityeSA saMjJA bhavati // atrApyatAvitAnAM tadbhAvitAnAmadeDAmepsaMjJA / atadbhAvitAnAm / pacanti / pace / edhante / pada iti pararUpam / tadbhAvitAnAm / kartA / tarati / cetA / stotaa| RkArasyevaipaprasaGga sthAnato'ntaratamA akArAkArI bhvtH| tau ca prasajyamAnAveva rtaa| aditi taparakaraNaM dIpani| vatsyathaM erthaca / tena mAleyaM khaToDhA ||trimaatrcturmaatraannaaN nivRttiH / eppradezA miderevityevmaadyH|| ikasto // 17 // paribhASeyam / aibepI saMjJayA vidhIyamAnA ika eva | sthAne bhavataH / sthAniniyamo'yaM na vidhiriti / kuta ett| sakthyasthidadhyadaNAmitIko nirdezAt / erapolakSaNAntareNa vidhAnAcca / pratyAsatte pUrva mebudAharaNe vakSpati / gAgayoH / karoti / nayati / bhvitaa| sAvaimmo akArSIt / anaiSIt / ahArSIt / icchAtA vizeSaNavizeSyabhAvaH / miderebityatra gRhyamANena midAdinA iga vishissyte| tenAnantyasya bhavati / jusi gAgayoriti ca gRhyamANamikA viziSyate itIgantasya bhavati / ika iti kim / AtmadhyakSaravyaJjanAnAM mA bhUta / yAnam / glAyati / umbhitA / ajityanuvartanAdaibepoH sambandhe siddha to grahaNaM saMjJAvidhAne niyamArtham / dyauH| pnthaaH| sH| yatra sthAnI nirdizyate tatra nedaM vyApriyate / yathA bhiNatyaca iti //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mahAvRttisahitam na dhukhe 'ge // 18 // pratiSedhasAmarthyAdekadeze dhurvartate / dhoH khaM yasmi. nagesa dhukhaH / tannimittAvepo na bhavataH // loluvH| popu. vH| marImRjaH / yaGatebhyaH pacAyac yaGo'cIti yaGa upa / | ataH khAt prAgeva ca yaGa ubessitvyH| anyathA dedya ityatra akhamajAdeza iti kRtvA tasya sthAnivadbhAvAt doDo'ci viti yuDiti yuT prasajyeta / dhugrahaNaM kim| lUja / lavi. taa|khvidhirv lavAniti prAgeva dhusaMjJAyA anuvndhnaashH| atrAganimittaM khaM nAstIti yaGgavaikalyaM nAzaGkanIyam / yato dhugrahaNe sati baso labhyate dhoH khaM yasminniti / vasena aga ityasya vizeSaNaM kim / nayI / nopyti| atra pukamAzritya yakhaM nAganimittamiti na pratiSedhaH / vase tu prasajyeta / aga iti kim / rorviiti| ganimitta embhavatyeva / atrApi yaGakhamaganimittaM na bhavatIti yaGgavaikalyaM na mantavyam yato 'gagrahaNe sati dhukhanimitatvaM labhyate ika ityeva / abhAji / rAgaH // kviti // 16 // giti kiti Diti ca nimittabhUte yAvaiva prApnutastau na bhavataH // giti / glAbhUjisthaH snuriti / bhuussnnuH| jissnnuH| kiti / citam / stutam / bhivAm / mRtRm / dditi| cinutaH / cinveti / mRdhaH / mRjanti / ika ityeva / kAma yate / acinavamityatra laDo GitvAkaramAnna pratiSedhaH / subhavatyArmiGiti abhUt / bhavatehalAdA miDyeppratiSedhavacanaM jJApakaM jito lakArAsthAdezo Dinna bhavati iti / yAsuTo DiskaraNaMca jJApakam // -
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ HDMEROEstaterinar s lamandaland jainendravyAkaraNam / IdUded dvirdiH // 20 // It Ut et ityevamanto yo dviH sa disaMjJo bhavati / agnI iti| vAyU iti / khaTTe itti / tadityanena deradvezcaikAdezA dvigrahaNena gRhyata itIdAdyantazca bhavati vyapadezivadbhAvena / mukhyarUpeNAyaM dvirekArAntaH pacete iti| pacethe iti / satyAM disaMjJAyAM prakRtyA'ci dipA iti prkRtibhaavH| IdRdediti kim / vRkSAvatra |tprkrnnmsndehaarthm / maNIvAdiSu neSyate / maNIva / dampatova / rodasIva shobhete| saMjJAvidhI tyagrahaNe tadantavidhirnAstIti azukle zukle sampanne zuklayAstAM vastre iti tyakhe tyAyanyAyena disaMjJA na bhvti|| dH|| 21 // editi nivRttam / dakArasya sthAne yo makArastasmAtparAvIdUto disaMjJau bhavataH / amI aaste| amI atra / amU prAsAte / zramU atr| bahAvIreta iti matvamItvaM ca / dAdurdo mo 'daso 'seriti matvam / dvimAnasya zrIkArasya dvimAtra UkAraHAzrayAtmakArAdInAM siddiH| da iti kim / samyatra / dADimyatra / ma iti kim / da iti tAnirdezapakSe te 'tretyatra dakArAdezasya pareNAdepi kRte sthAnivadbhAvAttadvAvAca disaMjJA prasajyeta / kAnirdezapakSe catuHpadyartha ityatra syAt / Idityeva / ime'tra / ekayoganirdiAnAmekadezo 'nuvartate nivartate caikadeza iti / egrahaNaM nivRttamiti / anyathA amuke 'tretyatrAnuvanisAmarthyAdukArakakArAbhyAM vyavadhAne 'pi vacanaprAmApyAdisaMjJA prasajyeta // a s an admimdibiaudaimalabaalutation amananesawaimermireovemaramanumaunwwwmomameenawar - - -
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mahAttisahitam / nirekAjanAGa // 22 // nisaMjJa ekAjanAG disaMjJo bhavati // a apehi / i indraM pazya / u apasara / niriti kim / cakArAtra / anvayavyatirekAbhyAM prakRtestyasya ca vibhAgaH / apAyinA hyanabandhaliGgena niranubandhaliGgena niranabandhAdakArAdbhidyate Nal / ekazcAsAvaJca ekAjiti kima / prAnAti / anADiti kim / A udakAntAt / odakAntAt / jitkaraNaM kim / evartheSa GidayaM vartate tatra pratiSedho yathA syAdanyatra disaMjJaiva bhvti| ISadarthe kriyAyoge maryAdAbhividhau ca yH| etamAtaM tiM vidyAdvAkyamaraNayoraGit / / yathAkramam / prA uSNaM ASNam / zrA ihi ehi / A udakAntAt odakAntAt / A arbhakebhyaH Arbha kebhyaH / Arbhakebhyo yazaH pratotam / vAkyapUraNe smaraNe cArthe GitvAbhAvAdisaMjJA / prA evaM nu manyase / A evaM kila tat // at // 23 // 1) anekAjartha ArambhaH / odanto nirdisaMjJo bhvti| aho iti / utAho iti / atra oditi pradhAnaM vacanAttu pradhAnenApi tdntvidhiH| teneha lAkSaSikatvAnna bhavati / ado 'bhvt| tiro 'bhavat / anupadeze 'dastirontarddhaviti nisaMjJA iha tu gauNatvAnna bhavati / agAgAH sampanno go'bhavat / svidhiDAjU'yAdiriti nisNjnyaa| gauNatvA (1) Adarzapustake 23, 24 sUtrayasya viluptatvAttadayAnusandhAnenAnumitam /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 17 vAhIke gozabdasya kathamaivAdikAryamiti cet ! sAmAnyena saMstutasya padasya prayogAda deoSaH // ko vetaiA // 24 // fafafer ya okArastadanta itau parato vA disaMjJo bhavati / paTo iti / paTaviti / sAdhA iti / sAdhaviti / kAviti kim / gavityayamAha / gauriti vaktavyamazaktyA go ityuktamanukriyata anekAntAzrayaNAt / anukAryAnukaraNayeArabhedavivakSAyAmasatyarthavatve vibhakta yanutpAda: / itAviti kim / paTo 'tra // uJ // 25 // (') uJityetasya vA disaMjJA bhavatItau parataH / iti / viti / nirekAjanAGiti nityaM disaMjJA prAptA / sAnubandhaka nirdezaH kimarthaH / aho iti / utAho iti / nisAtapakSe niranubandhasyAsya mA bhUt // uJaH Um // 26 // uJaH UmityayamAdezo bhavatItau parataH / iti dvimAtro nAsikyo disaMjJakazca UM iti yadyapaThito'pi nisaMjJako 'sti tasyetAve va prayogo yathA syAdityArambhaH // dAdhAbhvapit // 21 // dA dhA ityevaM rUpA dhavA bhusaMjJakA bhavanti pitau varjayitvA / dArUpAzcatvAraH / praNidadAti / dAy / praNidAtA / praNidayate / praNidyati / dhArUpau dvau / praNidadhAti / ( 1 ) Adarzapustake 25 / 26 iti sUtradvayaM biluptAkSara tadanusandhAnena kalpitamAdazAMntarasaMvAdena parizodhanIyam //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ramnon m anNoRomanasamunance mo m enamesmannamasome mahAvRttisahitam / praNidhayati / daipaH pitkaraNaM jJApakam / atra pratipadAktaparibhASA nAzrIyate / bhusaMjJAkArya nagadanadetyAdinA NatvaM bhumetyAdinA halItvaM ca / dIyate / dhIyate / dhItaM vatsena / apiditi kim / dAyata bahiH / avadAyate bhAjanam / bhupradezAH bhusthaarityevmaadyH|| taktavatu taH // 28 // ktazca ktavatuzca tasaMjJau bhvtH| rUpasaMjJeyam / kRtH| kRtavAn / bhUta iti vartamAne na iti ktaktavaturUpA tyA bhvtH| kaaritH|kaaritvaan / te seTIti NeH kham / bhinnH| bhinnavAn / drAntasya to na iti natvam / kakAraH kitkAryArthaH / ukAra ugitkAryArthaH / tapradezAH te settiityevmaadyH|| saMjJA khuH // 26 // saMjJAzabdavAcyo 'rthaH khusaMjJo bhavati / khupradezAH khAvanyapadArtha ityevmaadyH|| bhAvakama DiH // 30 // bhAvakarmazabdavAcyo 'rtho DisaMjJo bhavati / DipradezAH jiGAvitvamAdayaH / tatra bhAvakarmaNAmrahaNaM pratye tavyam // zi dham // 31 // zi ityetaDasaMjJaM bhavati / zi iti napuMsake jasizasorAdezasyArthavatA grahaNam / kuNDAni tiSThanti / kuNDAni pazya / dhapradezAH dhekaavityevmaadyH|| suDanapaH // 32 // H umorouseumond meenaceouReseredascopeNSARAN MIRRORISIND d auasan
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ merama a jainendravyAkaraNam / suDiti pratyAhAreNa svaujasamauTAM grahaNam / suT dhasaMjJo bhavati napuMsakaliGgAdanyasya / raajaa| rAjAnA / rAjAnaH / rAjAnam / rAjAnI / dhekAviti dItvam / suDiti kim / rAjJaH pazya / anapa iti kim / sAmanI / vemanI / anapa iti payudAsAt stropuMsambandhinaH suTo dhasaMjJA napuMsake na vidhirna pratiSedhaH / tatra pUrveNa jasizasorAdezasya zerdhasaMjJA bhavatyeva / nanu vyaktaM strIpuMsagrahaNameva karttavyam / evaM tahanapa iti nirdai zAt sApekSasyApi nasaH savidhirbhavatIti jnyaapyte| tena | azrAddhabhAjyalavaNabhojItyevamAdayaH siDAH // katiH saMkhyA // 33 // katizabdaH saMkhyAsaMjJo bhavati / katikRttvaH / / katidhA / ktikH| kiM parimANameSAM kimaH saMkhyApari mANe Datizceti DatiH / kati vArAn bhuGakte / katibhiH prakAraiH / katibhiH krIta iti / yathAkrama saMkhyAyA abhyA|vRttau kRttvam / saMkhyAyA vidhArthe dhA / saMkhyAyAH koti zata iti ka ityete bhavanti / nanu pradezeSu saMkhyAbrahaNenAnvarthavijJAnAt saMkhyAyate 'nayeti kRtvA katizabdasyApi grahaNe siDe kimarthamidam / niyamArtham / aniIteSa katizabdasyaiva sNkhyaaruuptaa| tena bhUriprabhUtAdInAM nittiH maMkhyAvADo 'bahugaNAdityatra bahugaNayoH pratiSedhAdbhavati saMkhyAgrahaNena grahaNam / bahukRtvaH / gaNakRtvaH / vaipulya saddha yona saMkhyAtvam / yatAGiti vacanaM jJApakaM bhavati vatvanyasya saMkhyAgrahaNena grahaNam / tAvatikaH / taavtkH| saMkhyApradezAH saMkhyAyAH ko 'tizata ityevmaadyH|| ARMIN
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / SNAntela // 34 // ___ katiH saMkhyeti vartate / SakAranakArAntA saMkhyA | katizabdazca ilsaMjJau bhavataH / SNAnteti padasya saMkhyApekSaH striilinggnirdeshH| kateranu vrtnsaamrthyaadilsNjnyaa| SaT / pacca / sapta / kati tiSThanti / uvila iti jasa upa ThaNAnteti saMkhyAvizeSaNaM kim / vipuSaH pAmAna iti antagrahaNaM vasanirdezena saMkhyApratipatyarthamupadezikArtha ca / tena zatAnItyAdau na bhavati / ilpradezA uvila ityeva. maadyH|| sarvAdi sarvanAma // 35 // sarvAdayaH zabdAH pratyeka sarvanAmasaMjJA bhavanti / sarve / srvsmai| sarveSAm / striyAm / sarvasyai / vizve / vizvasmai / ubhazabdasya sarvanAmnobhAvetyevamarthaH paatthH| ubhAbhyAMhetubhyAM ubhayo hetvAryasati / dvivcnttaapprshcaaym| ubhau pH| ubhe kule| ubhe vidye / ubhayasmin / ubhayeSAm / jasi prathamacaramAdivikalpAt pUrvanirNayenAyameva vidhiH / ubhaye iti / DataraDatama iti tyo / katarasmai / itara anya anyatara / itaramai / anyasmin / anyatarasmai / tvamityayaM zabdo 'nyvaacii| tve / tveSAm / nema / nemasmin / jasi vakSyamANe viklpH| neme nemaaH| samazabdaH sarvazandAsyArthe / same / samasmin / anyatra yathAsakhyaM samAH |sme deze tiSThatIti bhavati / simH| simasmai / pU. parAvaradakSiNettarAparAdharANi vyvsthaayaamsNjnyaayaam| svamajJAtidhanAkhyAyAm / ataraM bhiryogopsNvyaanyoH| tyad tad etad adasa idam eka dviH| atvavidhi prati
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / diparyantA tydaadyH|yussmd asmad bhavat kim / tyadAdInAM yadyatparaM tattadubhayavAci / sarvanAmetyanvarthasaMjJAvi. jJAnAt saMjJopasarjanAnAM na bhavati / sarvonAma kazcittasmai sarvAya dehi / atikrAntaH sarvamatisarvastasmai atisarvAya / pUrvapadAta vAvaga iti NatvaM na bhavati / sarvanAmapradezA AmyAtsaddhanAsna ityevamAdayaH // vA diklave // 36 // digupadiSTe se vasaMjJake savAdIni vA sarvanAmasaMjJakAni bhvnti| na ve iti pratiSedhe prApte vacanam / dakSiNapUrvasyai dkssinnpuurvaayai| uttarapUrvasyai / uttara pUrvAyai / dakSiNasyAzca dizAryadantarAlamiti pradAya dizo 'ntarAla iti vsH| sarvanAmno vRttimAtre puvadbhAva iti pUrvapadasya puNvdbhaavH| uttarapadasya strogornIca iti prH| punarApa / pratipadoktasya diksasya grahaNAdiha nAsti vikalpaH / dakSiNaiva pUrvA asya mugdhasya dakSiNapUrvAya dehi / dajJiNA ca sA pUrvA ca sA asminnapi vigrahe paratvAdizo 'ntarAle itIyaM prAptina rAjJA daNDavAriteti kartavyamevedaM sUtram / diggrahaNaM kim / nave iti pratiSedhaM vakSyati tasya pratiSedhasyAsya ca vikalpa-1 sya viSayajJApanArtham / sagrahaNaM kim / sAdhikAravihite vase vikalpo yathA syAdAtidezike mA bhUt / dakSiNa dakSiNamai dehi / zrAbAdha iti dvitvam / vavadatidezazca na va ityatrApIdaM sagrahaNamanuvartate nApi na pratiSedhaH / vagrahaNaM kim / dakSiNottarapUrvINAm / dvandve vikalpo mA bhUt / nana pratipadAktasya grahaNamatroktaM tato dvandva ityeva pratiSedhaH siddha uttarArthaM tarhi vagrahaNam // wa
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Somnam a n - mahAvRttisahitam / nave / / 37 // vase savAdIni sarvanAmasaMjJAni na bhavanti / vyanyAya yanyAya / savvanAmasaMkhyayoriti vaktavye na pUrvanipAtaH sNkhyaayaa| evaM priyavizvAya / priyobhAya / idameva pratiSedhavacanaM jJApamatra tadantavidhirastIti / tena paramasarvasme ityatrApi sarvanAmasaMjJA / nanu sarvanAmasaMjJAyAmanvarthavijJAnAtsaMjJopasarjananivRttiruktA sApasajanazca vasa iti sarvanAmasaMjJAyAH prAptyabhAvAtsUtramidamanarthakam / nAnarthakametat prayojanasadbhAvAt / tvaka pitA'sya ahakaM pitA'sya tvatkapitRkaH / matkapitRkaH / vasAvayavasya sarvanAmasaMjJAvirahAdagmA bhUt / kutsAdyarthe ke paratastyevozceti tvamAdezai sa ityeva / ekaikasmin / ekovavavadityAtidezike vase pratiSedhomA bhUt |vaadhikaa re punarvagrahaNaM vasagarbhe dvandve 'pi nityapratiSedhArtham / vastrAntaragRhAntarA iti // bhAse // 38 // bhAse savAdIni sarvanAmasaMjJAni na bhavanti / mAsapUrvIya / saMvatsarapUrvAya / mAsena pUrvaH / pUrvAvarasadRzAdi sUtreNa bhaasH| sa itivartamAne punaH sagrahaNaM bhAsAthai vAkye 'pi tatsaMjJApratiSedhArtham / mAsena pUrvIya / mukhye ca pUrvAvaretyAdibhAse yadvAkyaM tatra pratiSedho na sAdhanaM kRtA bahulamiti bhAse / tvayakA kRtam / mayakA kRtam / anyathA tvatkena kRtaM matkena kRtamityaniSTaM syAt / tvayakA mayaketi pUrva tvamAdeza tataH suvantAdaka / tathAgvidhI vakSyati mRdaH supa iti bavayamapIhA EPORNOHAmoctact R PURadman nepPM CARDSena
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ amorrow B astutionsssansa S e ricannesonanesam jainendravyAkaraNam / nuvrtte| abhidhAnatazca vyvsthaa| tatra mRtaH prAk Teragbhavati / yuSmakAbhiH / asyakAbhiH / yuSmakAmu / asmkaasu| yuvakayorAvakayoriti / kvacittu subantasyaTeH prAk / tvayakA / mayakA / tvayaki / mayAMka // dvandva // 39 // inche se sarvAdini sarvanAmasaMjJAni na bhavanti / / katarakatamAya / katarakatamAt / katarakatamAnAm // vA jati // 40 // inche se sAdayaH sarvanAmasaMjJA vA bhvnti| katarakatame / ktrktmaaH| pUrveNa nityprtissedhHpraaptH| jasI tyAdhAranirdezAjAsa kArya zIbhAvo vibhAdhyate / akta pUrveNaiva pratiSiddhaH / yadi jasi paratastatsaMjJAvikalpeta tadA saMjJApakSa gbhavet / katarakatamake ityaniSTaM prasajyeta / kutsAdyarthavivakSAyAMtu ke sati tena vyavadhAnAnna shiibhaavH| ataH katarakatamAkA iti sidhyati / na ca ke 'pi sati svArtha kasya prakRtigrahaNena grahaNamanyathA sAdI DataraDatamagrahaNamanarthakaM syAt sarvanAmna eva tayorvidhAnAt // prathamacaramatayAlyAIkatipayanemAH // 41 // prathamAdayaH zabdAH jasi vA sarvanAmasaMjJA bhava nti / prathame / prathamAH / carame / crmaaH| taya iti tyagrahaNaM tena vacanAtsaMjJAvidhAvapi tadantavidhiH / dvAvavaya. vAveSAmiti dvitye| dvityaaH| saMkhyAyA avayavetaDiti tayaTa ekadezavikRtasyAnanyatvAdvikalpaH / dye| dvyaaH| ubhaye / amubhayazabdaH sIditvAnnityaM srvnaamsNjnyH| anaementedindaditatidiaominantabaitaniumilikimelmisabitaonmamalindnesindianetdontawatimemindiane napaapeewanaparpanpuPRIOR w a REPOR
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 24 mahAvRttisahitam / alpe / alpaaH| zraddhe / aAH / ktipye| ktipyaaH| neme| nemaaH| namazabdasya prApte 'nyeSAmaprApte vibhaassaa| atrApi jasaH kArya prati vikalpaH / kutsAdyarthe ke kRte tena vyavadhAnAtpakSe 'pi sarvanAmasaMjJA na bhavati / tena prathamakA ityAdi siddham // pUrvAdayo nava // 42 // pUrvAdayo nava sarvAdI vyavasthitA jasi vA sarva nAmasaMjJA bhavanti / tathAhi / pUrvaparAvaradakSiNottarAparAdharANi vyavasthAyAmasaMjJAyAM svamajJAtidhanAkhyAyAmantaraMbahiyogopasaMvyAnayoriti / pUrva / pUrvAH / pare / parAH / avare / avraaH| dkssinne| dakSiNAH / uttare / uttarAH / apare / aparAH / adhre| adhraaH| vyavasthAyAmiti kim / dakSiNA ime gAthakA aparA vAdinaH / nAtra digdezakAlakRto'vadhiniyamo vyavasthA pratIyate kiM tarhi prAvINyamanyArthatA ca / asaMjJAyAmiti kim / uttarAH kuravaH / vyavasthAyAmapIyaM saMjJA / teSAM sve ziSyAH svAH / yadA jJAtidhanayoH saMjJArUpeNa vartate svazabdastadA nAsti sarvanAmasaMjJA / ulmukAnIva svA dahanti vidyAmAnA api svA na dIyante / antare gRhAH / antarA | gRhAH / antarA gRhA nagarabAhyA ityarthaH / apurIti vaktavyam / antarAyAH puraH aagtH| vAhAyA ityrthH| antara zATakAH / antarAH zATakAH / upasaMvyAnamityuttarIyavastrasya saMjJA / vahiyoMgopasaMvyAnayoriti kim / ime grAmANAmantarAH / ayamanayorantare sthitH| jasi kArya
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainendravyAkaraNam / vibhASyate aktabhavatyeva pratiSedhAbhAvAt / pUrvake / pUrvakA ityevamAdi jJeyam // DiGasyorataH // 43 // pUrvAdayo nava ceti cAnuvartate / akArAntAni nava | pUrvAdIni DiGasyorvA sarvanAmasaMjJAni bhavanti / pUrvasmin / puurve| pUrvasmAt / pUrvAt / paramin / pre| parasmAt / parAdityAdi yojyam / GiGasyAzrayaM kArya vibhASyate aktu bhavatyeva / ata iti kim / pUrvasyAm / pUrvasyAH // tIyasya Diti // 44 // tIyasthAntasya Giti vA sarvanAmasaMjJA bhavati / dvitiiysmai| dvitiiyaay| tRtiiysyaaH| tRtiiyaayaaH| iha mukhAdAgataH pAcIdAgataH mukhapAzvatasorIya itiiyH| mukhatIyaH / pAzvatIyaH / parvate jAtaH parvatIya iti / amISAM lAkSANikatvAdagrahaNam / DintIti kim / dvitIyAnAm / Giti kArya vikalpate aktu na bhavatyeva / kutsAdyarthe ke kRte dvitIyakAya // igyaNA jiH|| 45 // ika yo yaNaH sthAne bhUto bhAvI vA sa jisaMjJo bhavati / ik yaNaH sthAne bhAvitvenAsattvAt kathaM jisaMjJa iti ? cet saMjJino bhAvitvAtsaMjJApi bhAvinI / yathAsya sUtrasya zATakaM vayeti bhaavo| yathA SeSyasya putrptyorjiH| vasorjiriti / kaarossgndhoputrH| viduSaH / yasya zAstrAntareNa bhUto yaNaH sthAne igbhUto jisaMjJo yathA jeriti - - appe
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ - matatulanandidationnaanaaka a se 26 mammeed / mahAttisahitam / parapUrvatvaM jeriti dotvam / hUto gRhiitH| yadi yaNaH sthAne ika bhAvyamAno jisaMjJa ihApi syAt, aduhitarAm, akssaabhyaamkssyuvaa| duha prAtmakarmaNi laGa / stozca jizce ti niyako pratiSedhaH / zaptasyopa atra lasya sthAne idRvakArasya sthAna udRtA / tatazca jeriti parapUrvattvaM hala iti dItvaM ca prasajyeta / nAyaM dossH| bhAvinyA saMjJayA vidhIyamAnasyako jitvaat| kAryakAlaM saMjJAparibhASamiti / jipradezAH Sesya putrapatyojiratyevamAdayaH // tAsthAne // 46 // riyeyamanusUtramuccAritA tAsAsthAna eva jnyaanvyaa| bahavo hi tAAH / svasvAmisambandhasamopasamUhavikArAvayavasthAnAdayaH / teSu prApteSu niyamaH kriyate anyArthasampratyayo mA bhUditi / nityazabdArthasambandhavivakSAyAM sthAnazabdaH prasaGgavAcI / prasaGgazca prAptAtviM svArthapratyApakAcasaro vA / yathA guroH sthAne ziSya upacaryate iti guroH prasaGga iti gamyate / evamasteH sthAne prasaGga bhuurbhvti| bhavitA / bhavitum / bhavitavyam / branaH prasaGge vacibhavati / vaktA / vaktum / vaktavyam / anityazabdA thasabandhavivakSAyAmapakarSavAcI sthaanshbdH| yathA goH sthAne azvaM badhAna / evamasteH sthAne 'pakarSe bhUrbhavati / asteranantara aste samopa ityevamAdayA nivartitA bhavanti / yatra tAnirdeze sambandhavizeSo na nirmAtastatreyaM paribhASopatiSThate / zAsa ityevamAdiSu tu zAsoya ustasyesthavayavayogo niAta iti neyaM vyApriyate // / sthAne 'ntrtmH|| 47 // -
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ MARuamanna jainendravyAkaraNam / antaraH prtyaasnnH| sthAne prApyamANAnAmantaratama evAdezA bhavati / Antarya ca zabdasya sthAnArthaguNapramANataH / sthAnataH / lokAgram / sve 'kodIriti kanya evAkAro dobhavati / arthataH / vataNDasyApatyaM strI vataDAditi yaJ tasya striyAmuvityupa / vataNDI cAsau yuva tizca vaatnnddyyuvtiH|pottaayuvtostokaadisuutrenn yasaMjJaH SasaH stryuktapuMsakAdinA puMvadbhAvaH prApto jAtizceti pratipiDaH puMvadyajAtIyadezoya ityarthato vAttaNDAzabdo bhavati / gunntH| paakH| tyAgaH / alpaprANasya tAdRza eva zeSavatastAdRza eva |prmaanntH / amussmai| amUbhyAm / prasya praH / dosaMjJakasya dii| sthAna iti vartamAne punaH sthAnagraNaM yatrAnekamAntayaM sambhavati tatra sthAnata eva bhvti| cetaa| stotaa| pramANAto 'kAraH prAptaH sthAnato 'ntara tamAvekAraukArau ca / tatra punaH sthAnagrahaNAtsthAnakRtamevAntarya balIya ityekAraukArI bhvtH| tamagrahaNaM kim / vAgghasati hakArasya pUrvasvatve svoSmaNassoSmA dvitIyaH prApto nAdavatAnAdavAM stRtoyaH / tamagrahaNAdyaH seoSmA nAdavAMzca catuthA bhavati // ranto ' uH|| 4 // sthAne 'Na prasajyamAna eva ranto bhavati / lakSaNAntaraNa vidhIyamAna evANa vidhAnabalena tatsAhAyakaM pratipadya mAnena ranto bhAvyata ityarthaH / akartarIti nirdezAtsarvA dezo na bhvti| kii| kirati / girti| dvaimaaturH| bharataH shaattmaaturH| yomAttrorapatyaM tasyApatyamityANa paratA mAturutsaMkhyAsambhadrAderityukArAdezaH / uriti kim / geyam / pnthaaH|anniti kim / mAtApitarau / saudhaatkiH| womaamananews
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ A p mahAvRttisahitam / AnaGakaGau / sAtAveto nANaiA / maharSirityatra dvayoH sthAne evaM kathaM rantaH / yo hi yostAnirdizyoH sthAne bhavati so'nyatareNApi vypdishyte| narasya putrH|naaryaa: putraH / RkAralakArayoH svasaMjJoktA / tena tavalkAraH latvam / ranta iti laNo lakArAkAreNa prazleSanirdezAt pratyAhAragrahaNaM tenaadossH|| ante 'laH // 46 / / * tAnirdisya ya ucyate vidhiH so 'nte vartamAnasyAlA sthAne bhavati / tAsthAna iti tAsthAne nirmAtasyAnenAnta upasaMhAraH kriyate / TikinmitastvavayavasambandhatAnidisya vidhIyamAnA antasya na bhavanti / igoNyAH paJcagoNiH / dazagANiH / antasyedbhavati / nanu puMsIdAyiti vartamAne ili khamitIdrapasyayo 'ntyastasya prAproti / nA. narthake 'nte 'le vidhiriti na bhavati / tAsthAne ityasya yogasyaka prayojanam / yastAnirdistasya sthAne Adezo yathA syAdadhikasya mA bhuut| pAdaH paditi / dvipadaH pazya pAdantasya na bhavati // Dit // 50 // DitaH sarve kAlaH Giya Adezo 'nekAla so'ntelaH stha ne bhavati / vakSyati yuSmadasmade ekaGaH khtr| yauSmAkINaH / AmmAkInaH / dakArasthAkaGa akArocAra sAmAtpararUpAbhAvaH / siddhe satyArambhA niyamAya DidevAnekAlantyasya sthAne ato 'nyaH sarvasya / asti bajAbhavacItyevamAdayaH srvaadeshaaH||
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ mommandu Sadananesamataman jainendrvyaakrnnm| prsyaadeH||51|| parasya kArya ziSyamANamAderalaH sthAne veditavyam / ka ca parasya kAryam / yatra kAnirdezena IketyavyavAye pUrvaparayoriti parasya / taaprkRtiH|iidaasH / zrAsIno bhungkte| yantagairIdapaH / dvIpaH / antarIpaH / smiipH|| zisarvasya // 52 // zidAdezaH sarvasya sthAne veditavyaH / jazazasoH ziH. dhanAni tiSThanti / vanAni pasya / idameva jJApakayanuba. ndhakRtamanekAlatvaM na bhvtiiti| tena diva udityevamAdiSa sarvAdezo na bhavati / Na ala Naliti prazleSanidazANaNalAdayaH sarvAdezAH / azabhya ziti parasyAderitomambAdhitvA zitvena paratvAdvA srvaadeshH|| TidAdiH // 53 // TidyaH sa tAnirdiSasyAdirbhavati / lAdyagasyet / lavitA / lavitum / lavitavyam / tAsthAna ityasyAyama pavAdaH / careS ityevamAdau tAnirdezAbhAvAnnAdau vidhiH / athavA madhye 'pavAdAH pUrvAnvidhonbAdhanta iti tAsthAna ityasyaiva bAdho na tu lpaHparatvasya // kidantaH // 54 // vidyaH sa tAnirdisyAnte bhvti|munnddo bhiissyte| bhiyo Nica hetubhayArthe itaH punityamiti Suka NeH / bhImeheM tubhaya iti daH / pUrvoktaparihArAdAtaH ka ityevamAdiSu naatiprsnggH|| parerA'cI mit // 55 // MinindianRNATION - -
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ RecsindiGORI RONMus mahAvRttisahitam / anta iti vrtte| arthavazAdvibhaktipariNAmaH / midyaH sa tAnirdiSTasyAntyAdacaH paro bhavati / antagrahaNAnuvRttahalantasyApi bhavati / anyathA aca iti vizeSaNaM tena tadantavidhiH svayameva labhyeteti vakSyati / idivornam / nnditaa| nanditum / nanditavyam / vyapadezibadbhAvAdatrAntyatvam / rudhitudAdibhyAM amzau / ruNadvi / bhinatti / tAsthAne tyA para itynyorymyvaadH| madhye 'pavAdAH pUrvAn vidhIn bAdhanta ityanityA pribhaassaa| tRNaha iti nirdezAt // sthAnovAdezo 'nalvidhA // 56 // sthAnaM prasaGgo 'syAstoti sthAnIva bhavatyAdezaH / sthAnyAzrayeSu kAryeSvanalAzrayeSu sthAnyAdezayo nAtvAt sthAnikAryamAdeze na prAmotItyatidizyate / dhugukRtahRtsummiGapadagAdezaH prAyaH prayojayanti / ghorAdezA dhuriva bhavati / aste bhAve dhArvihitAstavyAdayaH siddhAH / bhavitavyam / bhavitA / gorAdezo guriva bhavati / trayANAm / gonAmIti dItvaM siddham / kRdAdezaH kRdiva / prakRtya / prahRtya / yyAdeze kRte piti tuksiddhaH / hRdAdezo hRdiva / akSardIvyati AkSikaH / shaalaakikH| prAgyApRThaNAH / ikAdeze kRte kRddhatsA iti kRtsaMjJA siddhaa| subAdezaH subiva / rakSAya / DeryAdeze 'pi supIti dItvaM siDam / miDAdezI miDiva / bbhuuvtuH| bbhuuvuH| atusyusi ca kRte summiDantaM padamiti padasaMjJAyA padasthati ritvaM siddham / padAdezaH padamiva bhavati / grAmo vaH / svaM grAmo naH / svavasnasoH kRtayoH padasthetiritvaM siddha - L manm ORELL -
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - jainendravyAkaraNam / m / gAdezI ga iva / acimutam / GitvAdeppratiSedhaH / iveti kim / sthAnI Adezasya saMjJeti mA vijJAyi / atra ko doSaH / AGo yamahana iti vadhereva davidhiH syADantestvAzrayo na syAt / ivagrahaNAdubhayatra bhavati / Ahata / AvadhiSTa / AdezagrahaNaM kim / vikAra mAtre'pi yathA syAt / pctu|pcntu / miGantaM paI siddham / analvidhAviti kim / dyauH / panthAH / syH| dyupaMthityadAdezA na / sthAnivadbhAve halyApa iti soHkhaM prasajyeta / alaH paro vidhirayaM prAptaH / ka iSTa ityatrekArasya sthAnibadbhAve hazirarutvaM prasajyeta |ali vidhirayam / pradIvyeti ktvAtyasya sthAnivadbhAve valAdyagasyeTa prasajyetA alaHsthAnividhirayam / alAzrayo vidhiH alvidhiH / zAkapArthivAdivanmayUravyaM skaaditvaatsH|| pare 'caH pUrvavidhau // 55 // zrAdezaH sthAnIveti vartate / ajAdezaH paranimittakaH pUrvavidhA kartavye sthAnIya bhavati / paTumAcale paTayati / Ninimittasya Tikhasya sthAnivadbhAvAduDo'ta iti aimna bhavati / avadhIt / aganimittasyAtaH khasya sthAnivadbhAvAdatAnAderdheriti halantalakSaNa aivikalpo na bhava. ti / pUrvaNAnalvidhAviti pratiSedha ukta alvidhyarthami. dam / para iti kim / vaiyAghrapadyaH / pAdasya khamajAdezaH paranimitto na bhavatIti padbhAve sthAnIya na bhavati / yuvatirjAyA'sya yuvjaaniH| jAyAyA niGna paranimittaka iti vali vyo khaM na pratibadhnAti / aca iti kim / pragatya / pye parato usya khaM paranimittaM prasya tuki kartavye sthAnIva na bhavati / pUrvavidhAviti kim / / -
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ mhaattishitm| naidheyaH / nidherapatyaM yaca ito'nila iti DhaNi paravidhA kartavye Atkhasya na sthAnivadbhAvaH / anyathA yaco DhaNa na syAt / he gauH / paravidhI sukhe kartavye aipo na sthaanivdbhaavH| aco'nAdiSTAt pUrvavidhau sthaanivdbhaavH| iha mA bhUt / acIkarat / ajIharat / atra hi pAkacyuGa iti prAdeze kRte dvitve ca pradezasya sthAnivadbhAvAt dhau kacyanakkhe sanvaditi sanvar3Avo na prApnoti / prAdidhAdeSo'caH pUrva iti sthAnivadbhAvAbhAvAdbhavati / vAyavoradhvoM rityatra yakhavidhi prati sthAnivadbhAvapratiSedhArzala vyo khamiti yakhaM prApnoti / kartavyo'tra ytnH|| na pdaantdvitvvreykhsvaanusvaardocrvidhii||8|| . padAntAdividhidhvajAdezaH sthAnIva na bhavati / pU. vaiNa prAptasya sthAnivadbhAvasya pratiSedho'yam / pdaantvidhaaH| ko staH / kAni santi / nasaHkhaM kinnimittamAvAdeze yaNAdeze ca kartavye sthAnIva na bhavati / atha nAtra niyamaH pUrva vidheH / staH ko santi kAni ityapi prayogAt / AdidhAcAcaH pUrvamaukArAdi / idaM tA dAharaNam / abhiSanti / niSantiM / dvitvavidhau / daddhayatra / maddhvatra / yaNAdezasya sthAnivadbhAvapratiSedhAdanacIti dhakArasya dvitvaM siDam / prasiddha bahiraGgamantaraGga iti sphAntasya khaM na bhavati / vare vidhA / yAyAvaraH / yAteyaMGantAdyo yaGa iti vare kRte ataH khasyAganimittasya sthAnivadbhAva pratiSadhAdyakhe ca kRte akArasya sthAnivadbhAvAdiTi cAtkhamiti AtkhaM na bhvti| IvidhA / Amalakam / pnycdaakssiH| AmalakyArakyavaH phalaM nityaM duzarAderiti mayaT / tasya upphala ityup / hRdupyubiti strItyasyop parani. dassistskoselaandsatadaareneurs
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / mittakastasya sthAnivadbhAvapratiSedhAdyasya DyAJcetyakhaM na | bhavati / paJcabhikSIbhiH krItaH rAdubakhAviti ThaN / upi strItyasyopa / tasya sthAnivadbhAvapratiSedhAdikArasya khaM na bhavati / yakhavidhau / knndduutiH| kaNDUyateH ktici kRtA khAviti ktici kRte ataH khasyAganimittasya sthAnivadbhAvapratiSedhAvali vyoH khamiti yakhaM bhavati / uvAdezaM prati sthAnivadbhAvaH syAditi ced bhvtu| cchoH zUDa bhaviSyati / tata: svekodItvaM yo'nAdidhAtpUrva iti nyAyAtpunaruvAdezo na bhavati / svvidhaiaa| ziNDi / piNDhi / nasaH khasya sthAnivadbhAvapratiSedhAdatrAnusvArasya parasvatvambhavati / anAdidhAdacaH pUrvasthAnI nakArastasyaivAyaM vidhiH / anusvAravidhau / shiNssnti| piNssnti| nazcA padAntasya jhalItyanusvAre karttavye nakAraH znasaH khamityanAdiSTAdacaH pUrva ityakhaM na sthAnivadbhavati / diividhaa| pratidInaH / pratidInA / anaH khasya paranimittasya sthAnivadbhAvapratiSedhAt halyabhakuchara ityanuvRttAvuGIti dotvaM siddham / vakAro halparo'smAdeva vacanAt / carvidhA / jakSatuH / jakSuH / gamahanajanakhanaghaso'naGi kitItyuGaH khaM ghakArasya catve kartavye sthAnIva na bhavati / giryoriti prakRtipUrvatvenAntaraGge dItve kartavye yaNAdezo 'siddhH|| dvitve 'ci||56|| napadAntadvitvetyato dvitvagrahaNamanuvartate / tatkAryavizeSaNam / bitvanibhitte 'ci ajAdeza bitve kartavye sthAnIva bhavati / rUpAtidezo'yam / prAdupikhAntasthAyAdyAdezAH pryojnm| aatkhm| pptuH|ppuH| iTi cArakhamiti Atkhasya sthAnivadbhAvAdekAcoliTidvitvaM siddham / -
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 mahAvRttisahitam / 1 uGaH khm| jagmatuH / jgmuH| gamahanajanakhanadhaseo'naGItyuGaH khasya sthAnivadbhAvAd dvitvaM bhavati / Nikham | ATiTat / luGi kaci Nikhe ca kRte Nikhasya sthAnivadbhAvAdaca iti fadrataarar farvaM bhavati / antasthAdezaH / cakratuH / cakruH / yaNAdezasya sthAnivadbhAvAdekAcA dvitvaM bhavati / yAdyAdezAH / zrahaM ninAya ninaya / ahaM lulava lulAva | yAdyAdezAnAM sthAnivadbhAvAdasya pali nenai lAlI iti dvitvaM bhavati / dvitvanimitta iti kima / dudyUSati / UThi yaNAdezeo dhornatUTha dvitvanimittamiti sthAnivadbhAvo na bhavati / acIti kim / jedhIyate / dedhmIyate / yaGi dvitvanimitte ghrAdhmArIkArAdezaH sthAnIva na bhavati / ve karttavya iti kim | jagle | marale / dhorAkAralyA. caH sthAnaM na bhavati // IpketyavyavAye pUrvaparayeAH // 60 // 1 ffer yatra nirdizyate tatra pUrvasyAvyavahitasya kAryyaM bhavati / keti yatra nirdizyate tatra parasyAnyava hitasya kArya bhavati / tApraklRptirbhavatItyarthaH / iti karaNeo'rthanirdezArthaH / Ipketi ime saMjJe dvayorvibhaktayoH pratyAyike prasiddhe / tAbhyAmitizabdaH paraH prayujyamAno vibhaktipratipAdyo yo'rthastaM pratyAyayati / Ibartho yatra nidizyate kArtho yatra nirdizyata ityarthaH / IbarthanirdezaH / acIko yaNa / dadhyudakam / madhviyat / avyavAya iti kim / dharmmavidatra | kaarthnirdeshH| accAt / dadati / dadhati / orate iti kim / cikIrSanti / zapA vyavAyAt pheradAdezo na bhavati //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / nAzaH kham // 61 // nAzo'nupalabdhirabhAvo'prayoga ityanAntaram / etaiH zabdaiH pratipAdyamAnasyArthasya khamityeSA saMjJA bhavati / itikaraNo'nuvartate / tena nAzArthasya saMjJeyaM labhyate / sthAnigrahaNaM caanuvrtte| prasaGgavAMzca sthAnI / tena prasaktasya nAzaH khasaMjJo bhavati / bhAvino nAzasya saMjJitvaM saMjJApi bhAvinIti netretraashrydossH| vakSyati balivyoH kham / dAseraH / kSudrAbhyo veti dUNa / iTi cAtkham / godaH / yikham / jahyAt / khapradezA valibyoH va mityevmaadyH| ubujus // 12 // tasyaiva nAzasya upa uc usa ityetAH saMjJA bhavanti / saMjJAsaGkaraprasaGga iti cet upa uc us saMjJAbhibhAMvitasya nAzasya etAH pRthksNjnyaastenaadossH| nomatA. goriti pratiSedho jJApakaH khasaMjJAyA atra samAveza bhavati / tataH paJca sapteti tyAzrayaM padatvaM siddham / ksasyAci khamiti vartamAne vo duhadihAdisUne ubvacanaM jJApakamubujusaH sarvasya sthAne bhavanti nAntasya / etA api bhAvinyaH sNjnyaaH| udAharaNam / pnycshsskulm| paJcabhiH zaSkulIbhiH krItama / rAduvakhAviti AIyasya ThaNa upa / tato hRdupyubiti strItyasyopa / juhoti / bibheti / uja juhotyAdibhya iti zapa uca / tata uci dvitvam / pAlAH / paJcAlAnAM nivAso janapada ityAgatasyANo janapada usiti us| tato yuktavadusi liGgasaMkhye iti liGgasaMkhyAtidezaH / ubujusapradezA hRdupyubityevmaadyH| Meena /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAttisahitam / tyakhe tyAtrayam // 63 // tyasya khe kRte'pi tyAzrayaM kAryaM bhavati / summiGakipyANikhAni prAyaH prayojayanti / supaH kham / dharmavit / seAH khe 'pi padasaMjJA bhavati / miGaH kham / adhoka / halyApa iti tipaH khe'pi padasaMjJAyAM ebghatvabhaSTajazvacAni bhavanti / kipaH kham / agnicit / kipo nAze'pi tuka / kipo yaGa kham / pApacIti / yo nAze'pi dvitvAdikAyaM bhavati / Nikham / kAryate / hAryate / jerabhAvepyainbhavati / prathama tyagrahaNaM kim / AghnIta / prAGapUrvAddhantervidhyAdiliG / prADo yamahana iti dH| liGo'nantyasya khamiti sIyuDekadezasya sakArasya khe'pi tyAzrayaM kArya jhAla kiti usya khaM na bhvti| dvitIyaM tyagrahaNaM kim / varNAzrayaM mA bhUt / gave hitam / tyakhe satyapi acIti varNAzrayA avAdayo na bhavanti / nAmatA goH // 64 // umatA vacanena nAzite tye yo gustasya tyAzrayaM na bhavati / mRSaH / juhutaH / zabAzrayAvaibepau na bhavataH / gargA iti bahutvavivakSAyAM yabhitrorupi kRte tadAzraya Aderaimna bhavati / goriti kim / paapkti| jarIgRhIti / dvitvaM nizca bhavataH / nomateti yogavibhAgaH / tena goranyatrApi kacisyAzrayaM na bhavati / paramavAcaH / paramavAcA / antavartinAM vibhaktimAzritya padatvAtkRttvaM prAptaM nomateti prtissidhyte|| antyAdyacaSTiH // 6 // mammu
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 37 aca iti jAtinirdezaH / nirddhAraNe ca tA / samAnajAtIyasyaiva leoke nirddhAraNaM prasiDamiti dvitIyamajgrahaNaM labhyate / acAM yo'ntyo 'c tadAdizabdarUpaM disaMjJa bhavati / dharmavitra icchandaH / jJAnamutra ucchandaH / AtAmAthAmityatra AmzabdaH / pacete / pacethe / TiTere iti Teretvam / ahaM pace iti vyapadezivadbhAvAttadAditvam / dipradezA TiTere ityevamAdayaH / // upAntyAluG // 66 // alAmantyasya samIpa aluGa saMjJo bhavati / antya - grahaNAdalAM samudAyo labhyate / alsamudAyApekSayA hyante / sa bhavati na kevalaH / paca ityakAraH / pAcakaH / bhedakaH upAntya iti kim / vyavahitasyAntyasya ca mA bhUt / aliti kim / samudAyasya mA bhUt / uGapradezA uGo'taH yuGa ityevamAdayaH // yenAli vidhistadantAdyoH // 67 // yena zabdena yo vidhirvidhIyate sa tadantasya bhavati / ali yo vidhiH sa tadAdau bhavati / yeAcorAsuyuva ityaca yavidhirvidhIyata ityajantAdbhavati / ceyam / jeyam / kevalAdvyapadezivadbhAvena / eyam / adhyeyam / zrataH ka ityAkArAntAtkaH / godaH / kambaladaH // satyavidhau na tadantavidhiH // * // savivaiau / kaSTaM paramazrita iti ipsona bhavati |tyavidhaiau / sUtranaDasyApatyaM saiaunanaDiH / naDAdeH phaNiti phaN na bhavati // ugitkArya varNakArya tadantAdapi bhavatIti vaktavyam / / bhavatI / atibhavatI / daakssiH|tpaadiH| naitadvaktavyama | supA zritAdayo viziSyante na tu zritAdibhiH
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / kiJcidvizeSaNena ca tdntvidhiH| mRdA naDAdayo vizijyantena naDAdibhirmadA / ugitA ca varNena ca mRdvishissyte| alIti varNanirdezaH / ali yo vidhiH sa tadAdA bhvti| bhudhurghavAM voracIyuvA / cikSiyatuH / cikssiyuH| vyapade. zivadbhAvena kevale 'pi tadAditvam / cikSiya / yeneti karaNe bhA / bidhizabdaH karmasAdhanaH // akSvAyaibdaH // 6 // akSviti jAtinirdeza nirdhAraNe cep| akSu AdibhUto'ca aip yasya samudAyasya sa dusaMjJo bhavati / aiti kAyanasya ziSya aitikaayniiyH| dozcha iti chaH / Amba ThasthApatyamAmbaSThyaH / dvitkurunAdyajAdakozalAJjaya iti jyaH / drughaNA asmindeze santi buJcharAkaThelAdisUtre arIhaNAditvAina / draughaNake jAto draughaNakIyaH / do: kaSoU iti chH| azviti kima / halAmavivakSArtham / aupagavIyaH / kApaTavIyaH / jAtyapekSayA bahutvaM kim / vyaca ekAcazca dusaMjJA yathA syAt / mAlAmayam / vAGmayam / prAdiriti kim / sabhAsannayane jAtaH sAbhAsannayanaH / chaH prasajyeta / aibiti kim / dattasyAyaM dAttaH / dupradezA dozcha ityevmaadyH| tyadAdiH // 6 // tyadAdIni zabdarUpANi dusaMjJAni bhavanti / akSvAdiriti nehAbhisambadhyate / yadyabhisambandhyeta tadopasarja| natve satyapi vacanAttadAdereva dusaMjJA syAna kevalAnAmiti / tydiiyH| tdiiyH| tavApatyaM tvAdAyaniH / mAdAyaniH / vA raddhAderiti phitra / tyadAdiH sarvAderantargaNa zrA prismaapteH||
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ amalennon-finandanlonal jainendravyAkaraNam / eDa prAgdeze // 70 // akSavAderiti vartate / eGa yasthAcAmAdistaddasaMjJa bhavati prAcI dezAbhidhAne / eNIpacane jAta enniipcniiyH| evaM goniiyH| bhojkttiiyH| eDiti kim / AhicchatraH / kAnyakubjaH / prAggrahaNaM kim / devadattI nAma vAhIkeSu grAmastatra bhavo devadattaH / deza iti kim / gomatI nAma nadI tasyAM bhavo gaumataH / vA nAmna iti yadA dusaMjJA nAsti tadedamuktam / bhinnaliGgo nadI dezogrAmo puramiti jJApakAnadI dezagrahaNena na gRhyate / zarAvato nAma nadI tasyAH pUrvI dezaH prAgdezaH / uttarastU dIcAM deshH|| vA nAnnaH // 11 // puruSairvyavahArAya saGketitaH zabdaH saMjJAnAma / nAma dheyasya vA dusaMjJA bhavati / padmanandIyama / pAdmanandinam / devadattIyam / devadattam / nAmna iti kim / devadatta devadatta iti yaH kriyAnimittako devadattazabdastasya kAzyAdiSu pAThAkaThAveva bhvtH| veti vyavasthitavibhASA / tena ghRtapradhAno rauDhiH dhRtrauddhiHsNjnyeym| tasya ziSyA ghRtriiddhiiyaaH| evmudnpaanniiyaaH|vRddhaambhiiyaaH|vRddhkaashypiiyaaH| nityaM dusaMjJA / jihvAkAtyaharitakAtyayAna bhavatyeva / jaihAkAtAH / hAritakAtAH // aNuditsvasyAtmanA 'bhAvyo 'taparaH // 72 // aNa, udicca gRhyamANaH svasya grAhako bhavati AtmanA saha bhAvyamAnaM taparaM ca varjayitvA / idamaNagrahaNaM pareNa NakAreNa / RtaHsyAderebiti taparanirdezAjjJA
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Paumaam anawaran mahAvRttisahitam / yate / yasya DyAJca / daakssiH| cauliH / daityaH / kaumaarH| asya ccI / zuklIbhavati / mAlIbhavati / udit / stAH cunA zzuH / pRnAH / abhAvya iti kim / bhAvyante utpAdyante tyAdezaTikinamitaste svasya grAhakA na bhavanti / astyaat| tydaaderH|dit / lvitaa|kit |bbhuuv / mit / sRjidRzoram / atapara iti kim / bhiso'ta ai| vRkssH| khaTAbhirityatra na bhavati / takAra idyasya so'yaM tiditi siDe paragrahaNamubhayArtham / taH paro'smAttaparastAdapi prstprH| idameva jJApakaM savidhA keti yogavibhAgo'sti / prAdaigaip / adaGepataparatvAdaijeDAdiSu trimAtracaturmAtrANAM nivRttiH| abhAvyo'tapara iti pRthagbhAvAnna cAraNaM kim |kcidbhaa vyo'pi svaM gRhNAtIti jJApanArtham / amUbhyAm / saMjJA sUtramidaM na paribhASA / sAhi niyamArthI bhavati / na cANuditAM svasyAsvasya ca grahaNaM prAptaM yena svasyaiveti niyamaH syAt // antyenetAdiH // 13 // atyenetsaMjJakena gRhyamANa AdistanmadhyapatitAnAM grAhako bhavatyAtmanA saha // AdyantA sambandhizabdA / ataH sAmarthyAdAdyantavyatIrekeNa tanmadhyapAti vastu pratyekasaMjJitvenAkSiptam / ai u ityeteSAM pratyekamaNiti sNjnyaa| evamaka aca aT ityevamAdayaH / antyeneti kim / suDityatra AdinA TA ityetasya TakAreNa grahaNaM mA bhuut| antyenetIdameva jJApakaM sahAthai gamyamAne'pi bhA bhavati // asaMkhyaM jhi // 14 // saMkhyA ekatvAdikA sA yasya na vidyate tadasaMkhyaM - -
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / jhisaMjJaM bhavati // ekatvAdinibandhanA vibhattyutpattirasaMkhyAdaprAptA supo bheriti vacanAdbhavati / ke punarasaMkhyAH svr| ant|| praatr| saaymaanktm| astamA vstaaH| divaa| dossaa| yH| shvH| kamAzamAyormayaHcA naaamns|vihaaysaa| rodso|om|bhuuH bhuvH| svsti| smyaa| nikssaa| antraa| bahisa / sAmpratama / aDA / satyam / iDA / mudhA / mRSA / vRthA / mithyaa| mitho| midhu / mithunam / anizam / muhuH| abhIkSNam / maGakSu / jhaTiti / uccais / mIcais / avazyam / saami| sAci / vissvk| atvakA AnuSakA saajk| drAk / prAkAdhaRkApRthaka / dhik / hiruka / joka / mnaa| zanaiH / ISat / joSam / tRSNIm |kaamm| nikAmam / prakAmam / paaraat|armaavrmaaprm|cirm|tirnmaa svayam / bhuuyH| praayH| pravAhukam AryahalamA kuaaalm|blvt / atIva / suSTu / duSTu / Rte / sapadi / sAkSAt / sanAt / sanA |su| sahasA / yugapat / apAMzu / purA / purtH| purastAt / purH| ityevaMprakArA nisaMjJakAzca sarve ca vA ha aha evamprabhRtayo hRtazca tasAdayastata ityAdayo vyarthAH kRtazca mumAmnumAdayaH ktvApyAdezazceti / hasazceti kecitpaThanti / tatta cintyam / upAgnikamityako'sambhavAt / upakumbhamanyat iti mumo darzanAt / upakumbhIkRtyeti ItvavidhAnAcca / sAmAnyaviSayA jhisaMjJA / vizeSaviSayA nisaMjJA / asaMkhyagrahaNaM kim / yatrAsaMkhyAtvaM pratIyate natra jhisaMjJA / uccaiH / paramocaiH / asti / svasti / upasarjane mA bhUt / atyuccaiH / atyuccaisA / atyuccaisaH / atystiH| jhipradezAH supo jherityevmaadyH|| -
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ NintendouTIGanthaleuminumminuinindianimalumamalomdominentalain mahAttisahitam / gAGkaTAderaJNinDit // 15 // gAGityetasmAt kudAdibhyazca dhubhyaH pare 'NitastyA Dito bhavanti // vinApi ktamatidezo gamyate / gADitivyAkhyAnAdiGAdezo gRhyate / kuTAdistudAderantargaNo yAvat itzabda iti / gAG / adhygii| adhyagISAtAm / adhyagISata / luGluGorveti iDo gaaddaadeshH| bhUmAdisUtre. tvam / kuTAdi / kuTinA / kuTitum / kuTitavyam / puTitA / puditum / puTitavyam / vyaceranasi kuTAditvam / vicitA / vicitum / vicitavyam / anasIti kim / uyacAH / as sarvadhubhya ityas / aNiditi kim / utkoTayati / utkoTo vartate / DitIva dvit / IbantAdartho gamyate / tena uccakuTiSati ityatra GanudAtteto da iti do na bhavati // iDijaH // 6 // antyenetAdirityata Adiriti vartate / vijeruttara iDAdistyo dbhivati // udvijitA / udvijitum / anijitavyam / iDiti kim / uojanam / uddhejanIyam / vija.iti kim / lavitA // bANIH // 17 // jIteH para' iDAdityo vA Didbhavati // prorNavitA / prorNavitA / aprApte vikalpo'yam / dasaMjJake tu laGa iTi paratvAnnityo vidhiH / praurNavi / ajiNadityeva / bhivadiTi praNAviSyate / iDAdirityeva / prArNavanam / prorNavanIyam //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam go 'pit // 13 // apita gasaMjJako Gidbhavati // kurutaH / kurvanti / cinutaH / cinvanti / mRSRH / mRjanti / ga iti kim / kartA / mArza / apiditi kim / karoti / mArSTi / apiditi prasvajyapratiSedhaH / yadyevaM tudAni likhAnItyatra pipitarekAdezaH pidbhavatoti dhyuGa epprasajyeta / nAyaM doSaH / lADAdezasya pitvaM na cATaH / athavAyaM paryudAsaH / iha tarhi cyavante plavanta iti parApekSapipitarekAdezasya pitA'nyatvamastItyeSpratiSedhaH prasajyeta / naiSa doSaH / vAgAvaM balIya iti prAgevaikAdezAdeSu // 1 liDasphAtkit // 78 // 43 pidityeva / asphAntAtparo'pilliDa kidbhavati / bibhidatuH / bibhiduH / mamRjatuH / mamRjuH / viDiti kim / yaSTA / alphAditi kim / mamandhatuH / mamanthuH / nanu rarandhiva ra randhima ityatrAsphAdvihiteo liT / naivam / tumbidhAvupadezagrahaNAzrayaNAt / evaJca kuNDA huNDetyatra sarohela iti astyo bhavati / apidityeva / bibheditha / Giditi varttamAne feari kim / IjatuH / IjuH / Giti jirna syAt / ayameva kidviSayaH / vavRte / vRvRdhe ityatra paratvAdepi kRte sphAntatvamiti cet iSvAcitvAtparaza vdasyetyadoSaH | asphAditi prasajyapratiSedhaH / na cet asphAntAdvihita iti paryudAse hi halantAdeva liT kit syAt / varNorityato veti vyavasthitavibhASA'nuvartate / tataH zranthigranthidambhiSvaJjIndhibhyo'pi kidbhavatItyeke / thatuH / athuH / grethatuH / grethuH / debhatuH /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 mahAvRttisahitam debhuH / pariSasvaje / pariSasvajAte / samodhe / samIdhAte / 1 samodhire // mRDamRdagudhakuSavadavasaH ktvA // 80 // mRDamRdagudhakuSavadavasa ityetebhyaH paraH ktvA tyaH kidbhavati / mRDitvA / mRditvA gudhitvA / kuSitvA / uditvA / uSitvA / siDe vidhirArabhyamANo niyamArthaH / tulyajAtIyasya ca niyamaH sed ktvA tulyajAtIyaH / tena mRDAdibhya eva ktvA seTa kidbhavati nAnyebhyaH / devitvA / vartatvA / seDiti vizeSaNaM kim / bhuktvA / muktvA / mRDAdibhyaH ktvaiva kidbhavati iti viparIto niyamo nAzaGkanIyaH / evaM hi kliza iti kittvavacanamanarthakaM syAt / pratiSedhAbhAvAt / gudhikuSyAstu vyuGovohalaH saMzceti vikalpe prApte nityArthaH pAThaH // klizaH // 81 // paraH ktvA seTa kidbhavati / klizitvA / pUrveNa niyamena kitve nivartite vyuGovAhalaH saMzceti vikalpaH prAptaH / pUrve sUtre iSTatA'vadhAraNArthaM yogAntaram / muSagrahirudavidaH saMzca // 82 // muSagrahirudavida ityetebhya paraH saMzca ktvA ca seT kidbhavati / mumuSiSati / jighRkSati / rurudiSati / vividiti / muSitvA / gRhItvA / ruditvA / viditvA / grahe DAdiniyamAnnivRttau vidhyarthamitareSAM vyuGovAhalaH saMce ti vikalpe prApte vacanam // jhalikaH // 83 // ktveti nivRttam / antenetAdirityata Adiriti
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 45 1 vartate / igantADoH paro kalAdiH sankidbhavati / sAmarthyAtsannihitasya ghorikA tadantavidhiH / cicISati / ninoSati / rurUSati / cikIrSati / lulUSati / yadi sani siddha 1 dotvavacanasAmarthyAnprAtrikadvimAtrikayeorebabhAvaH ityasyAnarthakyam / zikhamapi tarhi na syAt jJIpsati / etasmiMstu sati cicISatyAdiSu sAvakAzaM datvaM paratvAriNakhena bAdhyate / jhalAdiriti kim / zizayiSate / ika iti kim / pipAsati / sanItyeva / kartA // halantAt // 84 // san jhalika iti vartate / antazabdaH samIpavacanaH / iko'ntaH samIpo yo hal tadantADolAdiH sankida bhavati / vibhitsati / bubhutsate / vivRtsati / antagrahaNaM kima kSati / jirna bhavati / nAtreksamIpADalaH paraH san / evaM vA sUtrArthaH / ikaH paro halanto halavayavo yo dhustasmAduttaro bhalAdiH sankidbhavati / antagrahaNaM spaSTArthamuktamasmin vyAkhyAne / ika iti kA nirdezaH kim / yiya kSati / jhalityeva / vivarddhiSate / nirekAjanAGityatra ekagrahaNaM jJApakamuktamanyatra varNagrahaNe jAtigrahaNamiti / teneha halagrahaNena bhinneSvabhinnA bhidhAnapratyayanimittaM hala jAtirgRhyate / tato vipsatIti siddham // siliGde // 85 // sanniti nivRttam / jhalikaH halantAditi ca vartate / siva liGa ca de iko halantAtparau jhalAdI kitau bhavataH / sereva daparatvaM vizeSaNaM na liGo'sambhavAt / da eva hi liG jhalAdiH / abhita / abuddha / bhitsISTa / bhutsISTa /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ NReminine mahAvRttisahitam / da iti kim / asAkSIt / kitve sRjizoramAgamo na syAt / vvrjetyaadinaip| ika ityeva / ayA / yakSoSTa / jiH prasajyeta / halantAdityeva / aceSTha / ceSISu / emna syAt / jhalAdirityeva / avati / vartiSISTa / emna syAt // uH||86|| arteAkhyAnAdagrahaNam / RvarNAntADoH parI si liDau de jhalAdI kitau bhavataH / akRta / ahRta / kRSISTa / dvimAtrasya / astISTam / storSISTa / liGayorda ityani pakSe iSTavyam / jhalAdirityeva / astariSTa / starISISTa // gamA vA // 8 // gahoM parausiliGI de jhalAdI vA kitI bhvtH| samagata / vA gamaH kitve anudAttApadezetyAdinA khaM prAdgoriti seH kham / pate samagasta / saGgaMsISTa / hanaH siH // 8 // hante?H paraH sikidbhavati / Ahata / AhasAtAm / aahst|se kitvAnGasya kham / anyathA anidita iti uGaH khasya pratiSedhaH syAt / punaH sigrahaNaM liGnivRttyartham / dagrahaNamanuvartate / evaM nityA vadhAdeza iti iha prayojanaM nAsti // yamaH sUcane // 86 // yamejhaiH sUcane'rthe vartamAnAtparaH sirdai kidbhavati // sUcanaM gndhnmaavisskrnnmityrthH| udAyatA udAyasAtAm / udAyasata / akarmakatve prADo yamahana iti daH / sUcana iti kim / Ayasta kUpAdrajjum / sakarmakatve samudAyamA grantha iti dH||
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ omewom jainendravyAkaraNam / vopayame // 10 // upayamo daarsviikaarH| upayame'thai vartamAnAdyamoM: paraH si vA kidbhavati // upAyata kanyAm / upAyaMsta kanyAm / svIkRtAvupAdyama iti daH / iyamaprApte vibhaassaa| svokArasUcane pUrvavipratiSedhena pUrveNa nityo vidhiH|| EDISASRAE H bhusthoriH|| da iti vartate / bhusaMjJakAnAM sthA ityetasya ca dhorikAro'ntAdezo bhavati so sizca de kit / adita / adhita / upAsthita / prAditi seH kham / sannipAtraparibhASAyA anityatAM vakSyati / tiSThaterupAnmantrakaraNe dheriti daH / itvavacanasAmarthyAdepo nivRttiH siddheti kidgrahaNamutsarArthamanuvartamAna serapi vizeSaNam / taH seT pUzIvinmividuSo na // 61 // pazIsvimizviddhRSa ityetebhyaH parastasaMjJaH seda na kidbhavati // pavitaH / pavitavAn / yukaH kitIti iTi pratiSiddha pUGa iti tatvoriDa vibhASitaH / zIr3a / zayitaH / zayitavAn / anubandho yavantanivRttyartham / sheshyitH| zezyitavAn / enivAkcAduDo'sudhiya iti yatvam / svidA / prsveditH| prasveditavAn / prameditaH / prameditavAn / praveditaH / prakSveditavAn / prdhrssitH| pradharSitavAn / vaiyAtye dhRS ityeva bhavati / pUGastayorvyaktakhArthA iti karmaNi ktH| zIDo dhigatyarthAceti katari ceti / svidAdInAM karttaricArambhekta iti katariktA AditaH seTi pratiSedhe vAbhAvArambhayoriti pakSe bhvti|| 38-No. 10 Vol XXXI- October 1909. RELIA Reasoomnamasome
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ indeatmlaINSHAMITRama 48 mahAvRttisahitam / ta iti kim / pavitvA / pUGa itIpakSe mRDAdiniyamAdakitvam / seDiti kim / pUtaH / pUtavAn / mRSaH svArthe // 12 // svaarthstitikssaa| mRSeoH svAthai vartamAnAttasaMjJaH seTa na kidbhavati / mrssitH| marSitavAn / svArtha iti kim / apamRSitaM vAkyamAha / dhUnAmanekArthatvAt svArthagrahaNaM paThitApekSam / pAThastUpalakSaNam / seDityeva / mRSu sahane cAsyodi vAt yasya vetITi pratiSiddha mRdham // voduGo bhAvArambhayoH zapaH // 63 // ta seNna kiditi vartate / uduGo dhAH zabdhikaraNAtparo bhAve cArambhe ca taH seD vA na kidbhavati / bhAvagrahaNaM ktasya vizeSaNam / Arambha prAdhaH kriyAkSaNaH / sa dhArvizeSaNam / dyutitamasya / dyotitamasya / sambandhe taa| kartasvavivakSAyAM naphitetyAdinA tApratiSedhaH / dyutitamanena / loThitamanena / praluThitaH / prAThitaH / praluThitavAn / praloThitavAn / kartari cArambhekta iti kartari ktH| uduGa iti kim / viditamanena / prviditH| bhAvArambhayoriti kim / rucitaH kArSApaNaH / zabdhikaraNAditi kim / gudhitamasya / pragudhitaH / nAvikaraNo'yam / seDityeva / rUDhamasya / prruddhH| taparakaraNamasandehArtham / nikucita iti nakArasya khe kRte sannipAtalakSaNa vidhiranimittaM tadvighAtasyetyuhuGo vikalpA na bhavati / vihitavizeSaNAdvA // nAGasthaphAtvA // 4 // seDiti vartate veti ca / nakAroDo ghosthakArAntAt phakArAntAca ktvA seTa vA kidbhavati / zrathitvA / zraMthi tumagaAMASURE amavanamang Band pagemensiwan -
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ nuccitvA vA dRSimADAdini jainendravyAkaraNam / tvA / grathitvA / granthitvA / guphitvA / gumphitvA / mRDAdiniyamAnnityamakitye prApte vidhirvibhaassyte| noU iti kim / go phtvaa| nanvatrApi vyuDovohalaH saMzceti vikalpena bhAvyam / evaM tarhi RpheraphitvA pratyudAharaNam / thaphAntAditi kim / sNsitvaa|| vaJcilucyattuSimRSikaSaH // 5 // vaJcilaciRtivRSimRSikRSa ityetebhyaH paraH ktvA seDa yA kidbhavati / vacitvA / vaJcitvA / lucitvA / luJcitvA / RtervAgaiti yadA IyaG na bhavati tadA Rtitvaa| atitvA / tRSitvA / trssitvaa|mRssitvaa|mrssitvaa| kRSitvA / krssitvaa| mRDAdiniyamAnnityamakitvaM prAptamseDityeva / vaGktvA / mRSTA / vodita iti pakSe neT // vyuDo 'vo halaH saMzca // 6 // seDiti vartate veti ca // ukAroGa ikAroGazca dhoravakArAntAddhalAdeH paraH saMzca ttavA ca seTau vA kitI bhavataH / ukArekAroGo 'jantatvAsambhavADalagrahaNamA. divizeSaNam / didyutiSate / didyotiSate / dyutisvApyo. rjiriti Sasya jiH|dyutitvaa |dyotitvaa| lilikhiSati / lilekhiSati / likhitvA / lekhitvA / sanna kideva ktvApi seNmRDAdiniyamAdakit / tayoraprApta kitvamanena vidhIyamAnaM vikalpyate / vyuGa iti kim / vivrtisste| vartitvA / ava iti kim / dideviSati / devitvA / halAderiti kim / eSiSiSati / eSitvA / sani epi kRte dvittvam / seDityeva / bubhukSate / bhuktvA //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ A n imalas mahAvRttisahitam / yuktavadusi liGgasaMkhye // 7 // yuktaH prakRtyarthaH / pratyayArthena sambandhAt / uso'rtha us / usi yukta iva liGgasaMkhye bhvtH| Ibathai vat / usiti nAzasya saMjJA / usA nasya tyasyArthaH sAhacaryAdus / tatrosa] prakRtyarthe iva liGgasaMkhye vidhIyate / liGga striipuNnpuNskaani| saMkhyA ekatvadhitvabahutvAni / pAlo nAma rAjA tasyApatyaM rASTrazabdAdrAjJo'nityaJ / bahuve tasyopi kRte paJcAlAH kSatriyAH pulliGgA bahusaMkhyAH / teSAM nivAsI janapadastasya nivAsAdUrabhavAvityAgatasyANa janapad usityus / kSatriyeSu ye liGgasaMkhye te janapade'pi bhavataH / pnycaalaa| kuravaH / aGgAH / vnggaaH| kaliGgAH / evaM varaNAnAmadUrabhavaH / godI nAma hadI tayAradUrabhavaH / varaNAderiti usa varaNAH shiriissaaH| godau / aAtidezAdvizeSaNAnAmapi tadvattA siddhA / paJcAlA ramaNIyA bahUnA bahukSoraghRtA bhumaalyphlaaH| varaNA ramaNIyAH / godA ramaNIyau / ajAteriti baktavyam / paJcAlA janapadaH / godau grAmaH / atra janapadagrAmayojotitvAnnAtidezaH / jAtyartho jAtiH / tena tadvizeSaNAnAmapi pratiSedhaH / paJcAlA janapado ramaNIyaH / nedaM vaktavyam / sajJAprAmANyAt / yathA varSI Apo dArA gRhAH sikatA ityevamAdInAM saMjJAzabdAnAM saMjJAprAmAeyAdeva svaliGgana spasaMkhyayA ca sAdhutvamevaM jAterapi bhaviSyati / paJcAlAdInAntu saMjJAzabdAnAmanvAkhyAnapradarzanArthamusliGgasaMkhyAtidezazca vidhIyate ityadASaH / usIti kim / AmalakaM phalam / upi kRte phale'thai Amalakazabdasya strIliGgamA bhUt / liGgasaMkhye iti kim / a nmaanandmavasandasTRAKARBARISAWARA
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Romasan MADHUDUsetana jainendravyAkaraNam / baryA adUrabhavo grAmaH / varaNAditvAdus tasya vanaM badarIvanam / vanaspatitvAtidezo mA bhUt / vibhASASadhivanaspatibhya iti NatvaM prasajyeta / veti vyavasthitavibhA. SAnuvRttarmanuSyAthai usi vizeSaNAnAM na liGgasaMkhyAti dezaH / paJcAlA abhiruupH| vadrikA darzanIyaH / paJceva manuSya ive pratikRtI ka itikaH / tasyos manuSya ityus / khalatikAdiSu saMkhyAtideza eva / khalatikasya parvatasyAdurabhavAni khalatikaM vanAni / harItakyAdiSu liGgAtideza eva / harItakyA avayavaH phalAni harItakyAderityus / haritakyaH phalAni / tiSyapunarvasUnAM bhainche dvitvam / tiSya ekaH punarvasU drau / teSAM bhadancha dvitvaM bhavati / uditA tiSyapunarvastU / tiSyapunarvasUnAmiti kim / rAdhAnurAdhAH / zravaNadhaniSThAH / bhagrahaNaM kim / tiSye jAtaH / punarvasvorjAto tatra jAta ityAgatasyANo bhebhyo bahulamityup / tiSyazca punarvasU ca tiSyapunarvasavo maannvkaaH| nanu gauNatvAdevAtra na bhavibyati / paryAyArtha tarhi bhagrahaNam / puSyapunarvasU sidhyapunavasU iti / bahuvacananirdezaH kimarthaH / ekavadbhAve mA bhUt / idaM tiSyapunarvasu / idameva jJApakaM vA tarumRgAdisUtre veti yogavibhAgo'sti / dvandva iti kim / yastibyastA punarvasU yeSAM te tiSyapunarvasavo mugdhAH / tiSyAdaya evAtra viparyayeNa pratIyanta iti bhaviSayatvamasti / jAtyAkhyAyAmekasmin bahuvacanamanyatarasyAmiti na vaktavyam / sAmAnyavizeSAtmakatvAvastunaH / vizeSeSvanuttAkArabuddhinimittaM sAmAnyatvam / vRttAkArabuddhihetavo vishessaaH| tatra sAmAnyavivakSAyAmekatvaM bhavati / sampanna R ememestinkinmennam osam
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ mammonsoorate seumsARIES mahAvRttisahitam / vrIhiH / vizeSavivakSAyAM bahutvam / sampannA brIhayaH / saMkhyAnuprayoge jAtivivava / eko brIhiH sampannaH subhikSaM karoti / asmado vyorekasya ca vA bahutvaM na vaktavyam / katvamahaM bravImi / AvAMbavaH / vayaM bama iti / Atmana indriyANAM ca svAtanayaM pAratacyaM vivakSayA bhaviSyati / kadAcidAtmA svatano bhavati / anenANA pazyAmi / kadAcidindriyANAM svAtacyam / idamme'pi pazyati / tatrAtmanaH svAtatryavivakSAyAmekatvamindriyANAM svAvye bahutvam / savizeSaNasyAtmavivakSaiva / ahaM devadatto bravImi ahaM sAdhurbravImi / yuSmadi guraavubhyvivkssaa| tvaM me guruH / yUyaM me guravaH / etaca zabdazaktisvAbhA vyAt / phalgunIproSThapadAnAM nakSatre dayAbahutvaM veti vaktavyam / kadA pUrva phalgunyA kadA pUrvAH phlgunyH| kadA pUrve proSThapade pUrvAH prosstthpdaaH| yadA phalgunIsamIpagate candramasi phalgunIzabdo vivakSyate tadA bahutvamanyadA bitvam / svAbhAvikatvAdabhidhAnasyaikazeSAnArambhaH / svabhAvata eva zabda ekazeSamanapekSya ekatvadritvabahutveSu vartate / ata evaiekazeSAnArambhaH / ekatvAdInAM prakRtyu. pAttAnAmabhivyaktaye vibhaktyupAdAnam / yathA eko mau bahavaH paJca sapteti / evaM vRkSaH vRkSau vRkSAH / atha pratyartha zabdanivezAnaikenAnekasyAbhidhAnaM tatrAnekArthAbhidhAne anekazabdatvaM prasaktamata ekazeSaH / atrocyate / yadi bhinneSvabhinnAbhidhAnapratyayaheturjAtiH zabdArthaH / tasyAH pratyAyane eka eva zabdaH samarthaH / atha dravyaM zabdArthaH / taccAnekaM vyAhattAbhidhAnabuddhiliGgam / tasyAbhidhitsAyAmanekazabdatve prApta ekazeSa iti / opan
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 53 1 etadapyayuktam / avaziSTaH zabdo nivRttazabdasya yadyarthamabhidhattaM tadAsya dvitve'pi vRttiriti kimekazeSeNa / atha nAbhidhatte tadA pazcAdapi sa evArthaH kathamanekatrArthe vRttiH / sarUpANAM dvandva nivRttyarthamekazeSa ityapi nAstyanabhidhAnAt / na hi bhavati dvau ca dvau ca dvariti / atha virUpazabdArtha ekazeSaH / tathAhi / vRDo yUnA tallakSaNazcedeva vizeSaH / apatyamantarhitaM vRddham / evakAro bhinnakramaH / vizeSo vairUpyam / vRddhaH ziSyate yUnA saha vacane vRddha yuvalakSaNe eva yadi vizeSaH samAnAyAM prakRtau / gArgyazca gArgyAyaNazca gAgyaiau / dAtizca dAkSAyaNazca dAtI / vRddha iti kim / aupagavazcAnantara aupagavizva yuvA aupagavaupagavI / gArgi gAyaNA / yUneti kim / gargazca gArgyazca gargagAgyaiau / tala kSaNa eveti kim / gArgya vAtsyAyanau / atra prakRtivizeSo scyasti / evakAraH kimarthaH / bhAgavittibhAgavittikA / bhAgavitterapatyaM yuvA / doSvaNa saiauvIreSu prAya ityatra kSetrasyApi bhAvAnna / tallakSaNa eva vizeSa iti kim / baidazca vRDo vedazva yuvA vaidavedau / tallakSaNa vairUpyAbhAvAt dvandvo bhavatyeva / strI puMvaca / strI vRddhA yUnA saha vacane ziSyate puMvadbhAvazvAsyA bhavati tallakSaNa eva yadi vizeSaH / gArgI ca gAyIyapazcagAgyau / dAcI ca dAkSAyaNazca dAkSI / nedaM dvayaM vaktavyam / jIvati vaMzye vRddhaM iyamabhidhatte / ajIvati vRDayUnordvandvo nAstyanabhidhAnAt / jIvati vaMzye vaDA strIM yuvAnazca sAmAnyena vRddhazabda evAbhidhatte dvandvasya cAnabhidhAnam / yadapi pumAn striyA saha vacane ziSyate tallakSaNa eva yadi vizeSaH / kaThazca kaThI ca kaThau / mayUrazca mayUrI ca mayUrau / prANidharmayeoH strIpuMsayeorgrahaNAdiha
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ a goDNESDADAGIshauISH AASHIRDLIRUDIINDIA ..ReareraturmascuRADONI a teREA anim ashomaamiesmaRDARSmarwLasmamaANINTIMAnurugreemaNAHIMIRDLIRLS mahAvRttisahitam / na bhavati / nadanadIti / ghttghttii| sa evodacanAdi / tallakSaNa ityeva / kukuttmyuuryo| evakAra ityeva / indrendraannyaa| bhvbhvaanyau| puyogalakSaNA'pyatra vizeSaH / idamapi jAtimAtra vivakSayA siyati / dvandvasya cAnabhidhAnam / abhidhAne dvandvo'sti / ndndiiptiH| braahmnnvtsaabraahmjiivtsr| bhrAtRputrau svamRduhitRbhyAM ziSyata iti na vakta vyam / bhrAtA ca svasA ca bhaginI vA bhrAtarau / punazca duhitA ca putrau / vivakSayA dvandvAnabhidhAnaJca / idaM tarhi vaktavyam / napuMsakamanapuMsakenaikavacAsyAnyatarasyAntallakSaNa eva yadi vizeSa iti| zuklaJca vastraM zuklazca kambalaH zuklA ca sATo tadidaM zuklam / tAnImAni zuklAni / nadaM jyAyastriSu liGgeSu napuMsakasya praznAdau prAdhAnyAna sAmAnyavizeSApekSayA vacanabhedaH / pitA mAtrA svasuraH svazvAnyata syAmityapi na vaktavyam / asAmAnyavivakSayA pitarau svasurAviti dvanTo'pyasti / mAtApitarau / svazrusvasurI / svazrUzabdaH striyAmihaiva nipaatitH| tyadAdIni sanityam / sarvairiti tyadAdibhiranyaizca sahavacane tyadAdIni ziSyanta ityetadapi naasti| tyadAdInAmanyApekSayA sAmAnyavAcitvaM tyadAdiSu ca yadyatpara tattatsAmAnyavAcIti tatprayogo yuktaH / sa ca devadattazca taa| kazca devadattazca kA / sa ca yazca yau / adhAtra kasya liGgaM sa ca sthAlI ca kuNDaJcasa ca devadattA ca kuNDaM ceti| ucyate / chandvApavAdo'yam / dvanche cAntyaliGgam / atrApi tadeva yuktam / idaM cApi na vAcyam / grAmyapazusaGghavataruNeSu strI / grAmyA ye pazavasteSAM sadheSu strI ziSyate ata ruNAzced grAmyapazavaH / gAvazca striyo gAvazca pumaaNsH|| RECENE
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / gAva imAH / ajA imaaH| grAmyagrahaNaM kim / zrAraNyAnAM mA bhRt / harava ime / pRSata ime / pazugrahaNaM kim / brAhmaNA ime / sadheSviti kim / etau gAvI crtH| ataruNeSviti kim / vatsA ime / varkarA ime / kathaM nedaM vaktavyaM liGga maziSyaM lokAzrayatvAlliGgasyeti / anyathA azvA ime ityevamAdiSu ekazeSeSu aniSTaM strIliGgaM prasajyeta // // ityabhayanandimuniviracitAyAM jainendravyAkaraNamahA vRttau prathamasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH samAptaH // SEEMASALAB BRAN MROMARUDHAREREOutOMDARA Nep
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / bhUvAdayo dhuH // 1 // bhU ityevamAdayaH zabdAH pratyeka dhusajJA bhavanti / bhU eca sparddha ityAdi |dhaaritydhikRty laDAdividhiH kArya bhavati / edhate sparddhate / Adizabdo vyvsthaavaacii| tena ANavayatyAdInAM nirAsaH / arthapadopalakSitAnAJca vyavasthA / tato dhusamAnazabdAnAM yAvAmAdivityevamAdInAM sarvanAmavikalpapratiSedhasvargAdivAcinAmagrahaNam / bhUzabda AdireSAmiti vase cAdaya iti prAmoti / naivam / bhUvAdInAM vakAro'yaM lakSaNArthaH prayujyate / ikoyaebhirvyavadhAnamekeSAmiti saMgrahaH / tena triyambakaM yajAmahe vAyuvamvarayorivetyAdi siddham / bhuvo vArtha vadantIti bhavate. sampadAdipAThAkvip / bhuvaM bhavanaM kriyAM vadantIti bahulavacanAdaNyantAdapi vaderauNAdike itri kRte bhuuvaadyH| asminpakSe zizaprayogAdANavayatyAdInAM kSepaH / bhvarthA vA vAdayaH smRtaaH| athavA vA gatigandhanayorityasmAtpara praadishbdH| bhuvo vAdayovAcyavAcakabhAvasambandhe tAbhvartha ityrthH| ye tu vakAro maGgalArtha iti paThanti / ta idaM vaacyaa| yadyAdhikyAbakAro maGgalamatiprasaGgaH syAt / etena tat jJAnaM pratyuktam / maGgalAbhidheyazca vakAro nAmamAlAdiSu na paThyate / uttau madhyanipAtazca cintyH| dhupradezAdhoryakiyAsamabhihAra ityevmaadyH|| akarmako dhiH||2|| akarmako dhudhisajJo bhavati / katrIpyamityAdinA lakSaNena vihitaM karma tadavivakSitaM vA naasyaakrmkH|| dhipradezA ano.rityevamAdayaH // Anantas - -
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / kAryArthI prayogIt // 3 // zAne anyasya kAryArthamAzrIyate prayoge ca na zrUyate yaH sa itsajho bhavati / ahauN nnkaarH| trimidA snehane Tunadi smRddau| DukRJa karaNa ityAdiSu bhiTuDavo DeGasyAdiSu ukaarH| kAryArtha iti kim / kulAkha: kulInaH / paramakulIna ityatra khakArasyA'prayogityAt khityajhermumacaiti mum prasajyeta / aprayogIti kim / paramakulInaH / InAdezaH kAryamiti mum syAt / nanu kAryArtho'prayogI cakhaH kathaM netsaH / ubhayavizeSaNopAdAnAt / anyasya kAryArtho bhUtvA yo'prayogItyadoSaH / anvarthA ceyamitsaMjJA / eti gacchati nazyatIt tena tasya lopa iti na vaktavyam / prayogAnusAreNAprayogitvAvagateH / pratipatti. gauravamiti cedupadeze'janunAsikadityanunAsikatvamapi prayogAdevAvasIyata iti samAnam / itprdeshaassttidaadirityevmaadyH|| yathAsaMkhyaM smaaH||4|| yathAsaMkhyaM yathAkrama samAH ziSyamANA bhavanti / yathAsaMkhyaM yAvadyathAvavRtyasAdRzya iti hasaH / samAstulyAH / tulyatvaJca dviSThamataH pUrvoddiSTAnAmanu ddiSTAH smaaHjnyeyaaH| mipyasthato'taMtatAM prathamasaMkhyasya mipaH prathamasaMkhyo'm ityevamAdi yojyam / samA iti kim / saGghAkalakSaNo. Se'jyanijAmaNa saGghAdayazcatvAro'rthA anAdayastrayo vaiSamyAt saGghAdiSu caturvarthasvatraMtAdaNa bhavati / tathA yamantAdinantAcca / samazabdasya sarvArthe yuktArthe ca sarvanAmasaJoktAna tulyArthe /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmontane o nesiamombaonmameromematment mahAttisahitam / svaritenAdhikAraH // 5 // svaritena liGgenAdhikAro veditavyaH / tyaH paraH DyAmmRda ityevamAdiH svarita iti prAcAryapratijJayA liGga m / vyAmizraH svarita ityasyAcA dharmatvena rorItyevamA diSu halsvasambhavAdagrahaNam / adhikAro viniyoge| vyApAra ityarthaH / svariteneti yogavibhAgAdyathAsaMkhya mapi svaritena jJeyam // GanudAtteto daH // 6 // ukArato'nudAttetazca dhorda eva bhavati / dditH| ghUGa / sUte / zIGa / zete / iG / adhIte / anudAttataH / Asa / Aste / vasa / vaste / cakSa / Acathe / cakSeGitkaraNamanarthakamanudAttattvAdyuc / vicakSaNaH / laH karmaNi ca bhAve ca dheriti dholakArA pihitaaH| tadvAreNa davidhI mavidhau ca prApte prakRtiniyamo'yam / anudAttateo da eva bhavati / dastvaniyamaH / so'nyebhyo'pi praaptH| mamiti dvitIyo niymH| yatra maJca dazca prAptAti tatra mameva bhvti| yadi tyaniyamaH syAn DanudAtteta eva do bhavati nAnyebhyastadAnyatra masya siddhatvAn mamiti sUtramanarthakaM syAt / tadArambhAdiSTAvadhAraNaM siddham / kiJca tyaniyame hiDnu dAttato'pi meM prApnoti tannivRttaye zeSAnmamiti zeSagrahaNaM kuryAt / tadakaraNaM ca jJApakaM prakRtiniyamasya // Gau // 7 // kiriti bhAvakarmaNAH snyjnyaa| Dau da eva bhavati / Asyate bhvtaa| supyate bhavatA / bhAvasyaikatvaM yuSmadasmadarthA'sambhavazca / kArakebhyaH pRthagbhUto dhorarthaH svapradhA AMMUNISonam maya -
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 56 nako bhAvaH / eti jIvantamAnanda ityatra AnandA bAhya eteH kartRtvena vivakSita iti do na bhavati / karmaNi / kriyate kaTaH / karmakartari / lUyate kesaraH / bhidyate kusUlaH svayameva / arthaniyamo'yam / dastu kartaryapi prAptaH sa mami. tyanena niyamena nivaya'te / yadi GAveva do bhavatIti tyaniyamaH syAd bhAvakarmaNAraniyatatvAnme'pi prApte tanni pratyarthaM zeSAt kartari mamityuta zeSAkaraNaM jJApakamarthaniyamasya / evaM prakRtiniyame 'rthaniyame ca sati mamityatra kartRgrahaNaM zeSagrahaNaJca pratyAkhyAtam // kartari ne||8|| kartari nArthe do bhavati / karmavyatihAre a iti jo vihitastatsahacaritaH karmavyatihAro ArthaH / karmavyatihArazca karmagrahaNasAmarthAt kriyAvyatihAraH / anyasya kartuH miSTAM kriyAM yadAnyaH karoti tadiSTAM cetarastadA kriyaavytihaarH| vytiluniite| vytipuniite| ArambhasAmayAt kartava siddha kartRgrahaNamuttarArtha na gatihiMsArthebhya iti / kartari karmavyatihAre vihatasya dasya pratiSedho yathA sthAdiha mA bhUt / vyatibhUyate senayA / vyatigamyante graamaaH| vyatihanyante dsyvH| kriyAvyatihAra iti kim / pAribhASikakarmavyatihAre mA bhUt / devadattasya dhAnyaM vyatilunanti // na gatihiMsArthabhyaH // 6 // gatyarthebhyo hiMsArthebhyazca dhubhya Athai do na bhavati / vyatigacchanti / vyatidhAvanti / hiMsArthebhyaH / vyatihiM santi / vyatibhindanti / vyatichindanti / vytipiNssnti| - -
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / bahuvacananirdezo hasAdisaMgrahaNArthaH / vyatihasanti / vyatijalpati / vyatipaThanti / vyatikathayanti / hRvahyorapratiSedho vaktavyaH / sampraharante rAjAnaH / vyativahante nadhaH / gatihiMsayoH pratiSedho gatihiMsAhetA na bhavati / vyatigamayante / vyatibhedayante / parasparAnyonyetaretare // 10 // paraspara anyonya itaretara ityeteSu prayukteSu sAthai do na bhvti| parasparasya vyatilunanti / anyonyasya vyatilunanti / itaretarasya vyatilunanti / vyatibhyAM ghotite'pi karmavyatihAre parasparAdipadaprayogo dvAvapUpI bhacayeti yathA / parasparAdizabdAnAM kathaM siddhiH / dvitvaprakaraNe karmavyatihAre sarvanAno hitvam / savaca bahulamiti vakSyati // nivizaH // 11 // ni iti svarUpasya grahaNaM nnisjnyaayaa| nipUrvodvizo do bhavati / nivizate / nivishete| nivizante / lAvasthAyAmaDAgamaH / tadbhakto na vyavadhAyakaH / nyavizata / mamiti maMprAptam / sanirdezaH samarthArthaH / sAmarthyaJca dhaarginaa| teneha na bhavati / madhuni vizanti bhramarAH anarthakasvAhA // parivyavakriyaH // 12 // pari vi aba ityevaMpUrvAt krINAteI bhavati / parikrINIte / vikriinniite| avakrINIte / aphApye phale vidhirayam / anarthakatvAdiha na bhavati upari krINAti / gavi krINAti / apacAva kriinniivH| krI iti anukara
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 61 Nam | anukAryeNArthavattvAnmRtve sati svAdividhiH / prakRtivadanukaraNamiti dhutvAtidezAdiyAdezaH / uttaratra jeriti nirdezAt vatkaraNAdapi svAzrayo'pi kacideva // viparAjeH // 13 // vi parA ityevaMpUrvAjjayate bhavati / vijayate / parAjayate / atrApi sanirdezaH samarthasya gegrahaNArthaH / teneha na bhavati / bahuvijayati vanam / parA jayati senA // AGo do 'vyasane // 14 // vyasanaM kasanaM vivaraNaM vA / anyeSAM dArUpANAM vyasane vRttirnAsti / AGapUrvAddadAteravyasane'rthe do bhavati / vidyAmAdatte / akatrIpye phale prApaNArthamidam / avyasanamiti kim / AsyaM vyAdadAti / pilakaM vyAdadAti / vipAdikAM vyAdadAti / svAGgakarmakAditi vaktavyam / iha mA bhUt / vyAdadate pipIlikAH pataGgamukham / yadyakIyephale prAptasyAvyasana iti pratiSedhaH kIpye phale vyasane daH prAproti / naivam / avyasana iti yogavibhAgAd yena kenacitprAptasya pratiSedhaH / zrAGiti GitkaraNaM kim / AA dadAtyasau bhikSAmidAnImahamasmArSam | AGiti yogavibhAgaH / tena sthaH pratijJAne do bhavati / anityaM zabdamAtiSThante / gamayateH kAlaharaNe | Agamayasva tAvaddevadatta / nupracchibhyAJca / Anute zRgAlaH / ApRcchate gurumiti siddham // krIDeA 'nuparyAGaH // 15 // anupari AGa ityevaMpUrvIt krIDo do bhavati // anukrIDate / parikrIDate / AkrIDate / gisAhacaryAdanA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAttisahitam / gaireva grahaNAdiha na bhavati / mANavakamanu krIDati / mANavakena shetyrthH| bhArtha ityanunA yoga ipa gitisajJApratiSedhazca / zikSejijJAsAyAM do vaktavyaH / zakeH sannantasyedaM grahaNam / vidyAsu zikSate / dhanuSi zikSate / / karmavivakSAyAM zikSAM cakre / harategatitAccholye / paitR kamavA anuharante mAtRkaM gAvaH / mAturAgataM RtaSThaNiti ThaNa / gatitAchIlya iti kim / mAtaramanuharanti / zapa upalambhana iti ca vaktavyam / vAcA zarIrasparzanamupalambhaH / devadattAya zapate / upalambhana iti kim / shpti|| ___ samo 'kUje // 16 // sampUrvAt krIDo 'kUje'rthe do bhavati / sNkriiddte| saMkrIDete / saMkrIDante / akUja iti kim / saMkrIDanti zakaTAni / avyaktaM zabdaM kurvantItyarthaH // stho 'vaviprAcca // 17 // ava vipra ityevaMpUrvIt sampUrvIca tiSThate bhvti| avatiSThate / vitiSThate / pratiSThate / santiSThate // jJIpsAstheyoktau // 18 // paraparitoSArthamAtmarUpAdiprakAzanaM jJIpsA / sthIyate 'smin nirNayarUpeNeti stheyaH / bahulavacanAdadhikaraNe ya / jIpsAyAM stheyoktau ca tiSThateH bhavati / jJIpsAyAm / tiSThate knyaa| chAtrebhyastiSThate braahmnnii| chAtrebhyaH svAbhiprAyaprakAzanenAtmAnaM rocytiityrthH| jJIpsanakriyayA karmavyapadezabhAjAM chAtrANAmupeyatvAt saMpradAnatvam / stheyoktI / devadatte tiSThate / tvayi tiSThate / mayi tiSThate / saMzayAnizcayaM krotiityrthH|| - -
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mode jainendravyAkaraNam / uda Ihe // 16 // utpUrvAttiSThaterIhArthe vartamAnAdo bhavati / gehe uttiSThate / dharma uttiSThate / ghaTata ityarthaH / Iha iti kim / asmAd grAmAcchatamuttiSThati / utpadyata ityarthaH / Iha iti IhateH paryAyagrahaNAt gamyamAnAyAmIhAyAM na bhavati / AsanAduttiSThati / uttiSThati senA / asmAd grAmAddiSTiH (?) paJca puruSA uttiSThanti // upAnmantrakaraNe // 20 // upapUrvAttiSThatemantrakaraNe do bhavati / jagatyopatiSThate / tRSTubhApatiSThate / mantrakaraNa iti kima / bhatI ramupatiSThati bhAyI yauvanena / upAditi yogavibhAgaH / tena devapUjAsaGgatikaraNamitrakaraNapathiSu do bhavati / devapUjAyAm / sImandharamupatiSThate / saGgatikaraNe / rathikAnupatiSThate / mitrakaraNe / mahAmAtrAnupatiSThate / saGgatikaraNamupazleSaH / mitrakaraNaM mAnasaH smbndhH| pthi| ayaM panthAH sraghnamupatiSThate // vA lipsAyAmiti vaktavyam // * // bhikSuko dAtRkulamupatiSThate / upatiSThati vA // dheH // 21 // akarmako dhiriti / upapUrvAttiSThaterdhI bhavati / yAvadbhuktamupatiSThate / yAvadodanamupatiSThate / bhojane bhojane odane odane udIkSata ityarthaH / dheriti kima / svAminamupatiSThati // vyuttapaH // 22 // dheriti vrtte| vi udityevampUrvAttapaterDeo bhavati / man madmaan - -
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandasstatusanditamountinuotosmaranteetainedesawrappuramoment maandanaatantwaaurandarmanen mahAvRttisahitam / vitapate / jvalatItyarthaH / uttapate / dherityeva / uttapati suvarNa suvrnnkaarH| vitapati pRthviimaadityH| dahatItyarthaH / vyuda iti kim / nipati / dIpyata ityrthH|| svAGgakarmakAceti vaktavyam // * // vitapate pANim / uttapate pANim / AtmIyamaGgaM svAGgaM na pAribhASika tatra teneha na bhavati / vitapati parapANim / uttapati devadatto yajJadattasya pRSTha m // prAGo yamahanaH // 23 // ApUrvAbhyAM yama hana ityetAbhyAM dhibhyAM do bhvti| Ayacchate / dIrghA bhavatItyarthaH / aAhate / aaghnaate| Adhnate / yamaH kApye phale samudAyamA grantha iti daH siho'nyatredama / dherityeva / Ayacchati rajjuma / Ahanti pApam // svAGgakarmakAceti vaktavyam // * // Ahate vakSaH / svAGgAditi kim / parakIyAne karmaNi mA bhUt / Ahanti ziraH parakIyam // samo gampracchisvacchizravidzaH // 24 // dheriti vrtte| sampUrvebhyo gama-pracchi-s-Rcchi zra-vid-dRza-ityetebhyo do bhavati / saGgacchate / sNpRcchte| saMsvarate / ka iti Rcchateriyartazca grahaNama / samRcchate / smiyte| samariSyate / RcchateranAdezasya grahaNama / Adezasya RgrahaNena siddhatvAt / samRcchiSyate / sNshRnnute| (viderAdAdikasya grahaNaM mavadbhissAhacaryAt / sNvitte| saMpazyate / dherityeva / saGgacchati suhRdam / saMvetti dharmama / gerasyatyUyorveti vaktavyam // * // nirasyate / nirasyati / samUhati / samUhate // masan drurammeetinumanandHemammeetuReadonlaenilionishaadebasode amasomaaseemewomana
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | nisaMvyupAd hRH // 25 // punaH saMgrahaNADeriti nivRttam / ni-saM-vi-upa ityevampUrvAt hvayaterdo bhavati / nihrayate / saMhayate / vihnayate / upahvayate / hRyaterAtvena vikRtanirdeze'pi prakRtigrahaNaM na vyo liToti nirdezAt // AGaH sparddhe // 26 // 65 sparDaH parAbhibhavecchA / AGapUrvAt hrayateH sparddhavi - Saye do bhavati / mallo mallamAhvayate / chAtrachAtramAhvayate / sparddhayAhvAnaM karotItyarthaH / sparddha iti kima / gAmAhvayati // gandhanAvakSepa sevA nyAyapratiyatnaprakatheopayeoge kRJaH // 27 // 1 gandhanaM sUcanam / avakSepo bhartsanam / sevA saMzrayaH / avidhinA pravRttiranyAyaH / zravidyamAnArjanaM vidyamAna saMskAro vA pratiyatnaH / prabandhena kathanaM prakathA | upayogo dharmAdinimitto vyayaH / gandhanAdiSvartheSu vartamAnAt kRJo do bhavati / gandhane / utkurute / ayamimaM sUcayatItyarthaH / avakSepe / syeno vartikAmupakurute / bhartsayatItyarthaH / sevAyAM / gaNAnupakurute / sevata ityarthaH / anyAye / paradArAnupakurute / nyAyamanapekSya teSu pravartata ityarthaH / pratiyane / edhA dakasyopaskurute / pratiyatne kRJa iti karmaNi taa| upAtpratiyatnavaikRtetyAdinA suT / prakathAyAm / janApavAdAn prkurune| upayeAge / zataM prakurute / dharmAdyarthaM viniyuta ityarthaH / eteSviti kim / kaTaM karoti / AviH
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ BIRROR pamummymanteedomondmadamensinesssames Hasi mahAttisahitam / karotItyatra AviH zabda eva gandhane vartate na krotiH| apakAraprayuktaM vA sUcanaM gndhnmitydossH|| prasahane dheH // 28 // prasahanamabhibhavaH / adhipUrvAtkRtaH prasahane'rtha do bhavati zatrUnadhikRrune / vAdino'dhikurute / abhibhavatItyarthaH / prasahana iti kim / adhikroti| akApye phale mameva bhavati // zabdakarmaNo veH|| 26 // karmaha katrIpyama / vipUrvAt karoteH zabdakarmakAddo bhavati / dhvAjo vikurute svarAn / krodhAvikurute svraan| zabdakarmaNa iti kim / vikaroti kaTam / zabdagrahaNena zabdavizeSAH svarAdayo gRhyante / teneha na bhavati / vikaroti zandam / vikrotynuvaakm| vikarotyadhyAyamasAva hA // dheH // 30 // vipuurvaakrotedheyo bhavati / vikurvate saindhavAH / sAdhudAntA odanasya pUrNAzchAtrA vikurvate / tRptyarthe yoge upasaMkhyAnamiti karaNe taa|| sammAnotsajanopanayanajAnabhRti gaNanavyaye niyaH // 31 // sammAnaH pUjanam / utscnmutkssepH| upanayanamAcAryakaraNama / jJAnamavagamaH / bhRtivetanAdAnam / RNazulkAdiniryAtanaM gaNanam / vyayA dharmAdiSvarthaviniyogaH / sammAnAdiSu yathAsambhavaM vizeSaNeSu nayateordI bhavati / sammAne / nayate cArvI syAdvAde / cArvI BR imanoramasoommame Desawana - -
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 67 buddhistadyogAdAcAryo'pi tatheoktaH / vineyeSu pratipAdana sammAnaM karotItyarthaH / utsaJjane / bAlamudAnayate / utkSipatItyarthaH / upanayane / mANavakamupanayate / AtmanaH ziSyabhAvena mANavakaM prApayatItyarthaH / jJAne / nayate cArvI tattvArthe | tattvapadArthAna nizcinotItyarthaH / bhRtaiau / karmakarAnupanayate / vetanAdAnena puSNAtItyarthaH / gaNane / madrakAH kAraM vinayante / niryAtayantItyarthaH / vyaye / zataM vinayate / sahasraM vinayate / eteSviti kim / ajAM nayati grAmam // kartasthe karmaNyamUrtI // 32 // nayateH katI lakAravAcyaH / rUpAdyAtmikA mUrtiH / kaphalatA karmatA / tena kartrApye kriyAphale siDe - spi de niyamArthametat / kartRsya iti kima / devadatto jinadattasya krodhaM vinayati / karmaNIti kim | buDyA vinayati / amUrtaviti kim / gaDDam vinayati // kirate harSajIvikAkulAyakaraNe // 33 // kiraterdo bhavati harSajIvikAkulAyakaraNa ityeteSu gamyamAneSu / harSe / apaskirate vRSabho hRTaH / jIvikAyAm / apaskirate kukkuTo bhakSArthI / kulAyo nivAsaH / kulAyakaraNe / apaskirate zvA AzrayArthI / catuSpAcchakuniSvapADarSAdAviti suT // vRttisargatAyane kramaH // 34 // vRttiravighAtaH / sarga utsAhaH / tAyaMnaM pRdhubhAvaH / vRttyAdiSvartheSu vartamAnAt krameda bhavati / vRttau / naye
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / vasya kramate buddhiH| na prativadhyata ityarthaH / srge| kramate jainendrAdhyayanAya / utsahata ityrthH| tAyane / nAsminmUDhe zAstrANi kramante / na tAyanta ityarthaH / eteSviti kim / kAmati / kramo ma iti dItvam // parApAt // 35 // vRttisargatAyana iti vartate / para-upa-ityevampUrvAt krmeyo bhavati / parAkramate / upkrmte| siddhe satyA. rambhA niyamAya paropAbhyAmeva nAnyasmAH / anukrAmati / vRttyAdiSvityeva / parAkrAmati / upakAmati // jyotirudatAvAGaH // 36 // ApUrvIt krameyotiSAmudgamane'rthe do bhavati / Akramate suuryH| Akramate cndrmaaH| Akramante jyotISi / jyotiruddhatAviti kima / AkrAmati dhUmo harmyatalama / AkrAmati mANavakaH kutapamityatrodgatirapi nAsti // veH svArtha // 37 // svArthaH pAdavikSepaH / vipUrvAt krameH svArtha do | bhavati / suSTu vikramate / sAdhu vikramate / vikramaNamazvAdInAM gativizeSaH / svArtha iti kim / vikrAmatyajinasandhiH / sphutttiityrthH|| prAdArambhe // 38 // ArambhaH prathamaM karma / prapUrvAt krama prArambhe do bhavati / prakramate bhAktum / paropAdityata upAditi varta | te| upakramate bhoktam / Arabhate bhoktumityrthH|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ountedmmedianematomunismatamannatantammansiseaseanteenlandsometimesntinendmedeodendedaseemaanindestination jainendravyAkaraNam / Arambha iti kim / pUrvedyuH prakrAmati / aparedhurupakAmati / pUrvasminnahani yadanena gataM tdprsminnaagcchtiityrthH|| vA geH|| 3 // ageH kramo vA do bhavati / kramate / iyamaprApte vibhASA / vRttyAdiSu pUrveNa nityo vidhiH| ageriti kim / saMkrAmati // jJo 'panhave // 40 // apanhavo 'plaapH| apanhave'rthe jAnAteH bhvti| zatamapajAnIte / sahasramapajAnIte / apanhava iti kima / cidapi jAnAsi // dheH // 41 // janAte. do bhavati / sarpiSo jAnIte / dadhno jaaniite| sarpiSA ddhanA caupAyanena sampazyata ityarthaH / jJo svArtha karaNa iti karaNe taa| akApye phale idaM davidhAnam / dheriti kim / svareNaputraM jAnAti // saMpraterasmRtau // 42 // smRtirAdhyAnaM cintanaM vA / sampratipUrvAjAnAterasmRtyarthe do bhavati / zataM sajAnIte / zataM pratijAnIte / asmRtAviti kim / mAtuH saJjAnAti / pituH sanAnAti / smrarthadayeSAM karmaNIti taa|| dIpyu poktijJAnehavimatyupamantraNe vadaH // 43 // dIptiH prakAzanam / upetyoktirupoktiH| upasAntvanamityarthaH / jJAnaM pdaarthaavgmH| Iho yatnaH / nAnAma Anemiam
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ umonese samasumommawwarene rnamamunmanduadidasimusalumARASHRONIXXDOLLARDHURIAOMINORANORMACIDEOneImatalalaanimation mahAvRttisahitam / tivimatiH / upamantraNaM rahasyanukUlanam / dIptyAdidhvartheSu vadaterdo bhavati / dIptau / vadate cArvI / tatvArthe dIpyamAno vadatItyarthaH / upoktau| karmakarAnupavadate / upetya sambhASata ityarthaH / jnyaane| vadate cArvI / candrodaye jAnAti vaditumityarthaH / Ihe / ko'smin kSetre vadate / ko yatA ityarthaH / vimatA / gehe vivadante / goSThe vivadante / vicitraM bhASanta ityarthaH / upamantraNe / kulabhAyomupavadate / paradArAnupavadate / anukU layatItyarthaH / eteSviti kim / vadati deva dttH|| vyaktavAktamuktau / / 44 // vyaktavAcI vyaktavarNatvAnmanuSyAdayaH prsiddaaH| sambhUya vacanaM smuktiH| vyaktavAcAM samuktA gasyamAnAyAM vadateo bhavati / sampravadante grAbhyAH / sampravadante saadhvH| sambhUya bhASanta ityarthaH / vyaktavAgiti kima / sampravadanti kukkuttaaH|smuktaaviti kim / devadattovadati jindttm| sAdRzye punararthe vA / *dheriti kima / puurvmuktmnuvti| vyktvaaksmuktaavityev| anuvadanti vApyaH // vA vivAde // 45 // vivAdA vipralApastatra vartamAnAdvadatervA do bhavati / vipravadante sAMvatsarAH / vipravadanti sAMvatsarAH / vipravadante vAdinaH / vipravadanti vAdinaH / yugapadviruddha vadantItyarthaH / vyaktavAggrahaNamanuvartate / tato vyaktavAkusamuktAviti nitye prApne viklpH| vivAda iti kim / sampravadante sAdhavaH |vyktvaagityev / sampra * zrAtrAdarzapustake kazcidezo nititH| RAMILAIsaiaRMIRANGANAHARAames e m
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 71 vadanti zakunayaH / samuktAvityeva / sampravadanti vAdinaH krameNa // gro vAt // 46 // avapUrvAdvirateha bhavati / avagirate / zravagirate / avagirante / gRNAteravapUrvasya prayogo nAsti / avAditi kim / girati / nigirati // pratijJAne samaH // 41 // pratijJAnamabhyupagamaH / pratijJAne'rthe sampUrvAdviraterdo bhavati / anekAntAtmakaM vastu saGgirate / zataM saGgirante / pratijJAna iti kim / saGgirati // ucc| 'dheH / / 48 // utpUrvAcaraterardo bhavati / guruvacanamuccarate / ukramya caranItyarthaH / adheriti kim / dhUma uccarati / udUrdhva gacchatItyarthaH // samo bhayA // 46 // sampUrvAccaraterbhA tena yoge do bhavati / rathena saJcarate / azvena saJcarate / bhAnte prayukte do bhavati na tu gamyamAne / bhAyuktAditi kim / trIMllokAn saJcarati jinadharmaH / atra svAtmaneti karaNaM gamyamAnam // dAtazca sA cedavarthe 'ziSTavyavahAre iti vaktavyam // * // sampUvANeo bhAyoge deo bhavati sA cedavarthe bhA / idameva jJApakamaziSTavyavahAre bhA'pi bhavatIti 1 dAsyA samprayacchate || vRSalyA samprayacchate kAmukaH / sama iti sambandhe tA tena prazabdena vyavadhAnaM na bhavati / abatha
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ - Deceas ousbainamastosantatistatseaseDosantumsdewasanantatistiansduaadimanmaanamanhanismatalaananewdefitnesamaanemomaulanakubetter mahAvRttisahitam / iti kima / pANinA samprayacchati / nedaM vaktavyam / karmavyatihAre daH |shaarthe ca bhA draSTavyA // svIkRtAvupAdyamaH // 50 // pANigrahaNamavirodho vA svIkRtiH / upapUrvAdyamaH svokRtAvarthe do bhavati / kanyAmupayacchane / bhAryAmupayacchate / svokRtAviti kima / parabhAryAmupayacchati // zusmRdRzaH sanaH // 51 // zru-smR-dRza-ityetebhyaH sannantebhyo do bhavati / zruzrUSate zAstram / susmUrSate pUrvavRttam / didRkSate devama / zruzibhyAmakarmakAvasthAyAM samo gampracchItyAdinA do vihitastatra sanaH pUrvavadityeva daH siDaH sakarmakAtha mijha / smarateraprApte vidhAnam // jJaH // 52 // jAnAteH sannantAt do bhavati / jijJAsate dharmam / / jJo'panhave dheH saMpraterasmRtAviti jaanaateyo vihitaH / tathA kApye phale jJo'gerityatra pUrvavatsana iti siddhastatAnyatredaM vacanam / / nAnAH // 53 // anupUrvAjAnAteH sannantAddo na bhavati / putramanujijJAsati / bhRtyamanujijJAsati // sakarmakAditi vaktavyam // * // iha mA bhUt / anujijJAsate manasA no vaktavyam / pUrveNa prAptasyAyaM pratiSedhaH / pUrveNa ca sakamakAdeva sannantAddo vihitaH / dhestu sanaH pUrvavaditi daH / anoriti kim / putraM jijJAsate // bestnum / -
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mosador momummomama jainendravyAkaraNam / pratyAzruvaH // 54 // neti vartate / prati AGa ityevampUrvAt zRNoteH sannantAho na bhavati / pratizuzrUSati / AzuzrUSati zAstram / zrusmRrdezaH sana iti prAptasyAnena pratiSedhaH / sanirdezaH samarthArthaH / sAmarthyacca dhArginA / teneha na pratiSedhaH / devadattaM pratizuzrUSate / / sadegAt // 55 // neti nivRttamasambhavAt / ganimittabhUtaH sadirUpacArAdgaH / sadeviSayAdo bhavati / zIyate / zIyete / zIyante / pAghrAdinA zIyAdezaH / gAditi kim / zatsyati / azatsyat / zizatsati // mRGo luGliGozca // 56 // mriyatelu liGorgaparAca do bhavati / amRta / mRSI / AziSi ling| uriti siliGo kim / gaparAt khalvapi / niyate / niyasva / riG yaliGaza iti riAdezaH / GitvAdeva de siDe niyamArthamidamanyatra do na bhavati / mariSyati / amariSyat / mamAra // sanaH pUrvavat // 55 // pUrveNa tulyaM vartata iti pUrvavat / pUrvaJca pratyAsattaH sanaH / pUrvI yo dhustadvatsannantAdo bhavati / yebhyo dhubhyo yena vizeSaNena do vihitastebhyaH sannadhikebhyo'pi do bhavatItyarthaH / yathA anudAtteto da iti / shete| Aste / evaM sannantAdapi zizayiSate / AsisiSate / givizeSaaina nivizA nivishte| nivivikSate / arthavizeSaNena
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ manna m anmamtapmanamaanaa maanu 74 mahAvRttisahitam / gandhanAdinA utkurute / ayamimamuccikIrSate / ubhayavizeSeNa jyotirudgatAvAGaH / Akramate / aAcikaMsate / snordArthAt krama itIpratiSedhaH / kArakavizeSeNa / jJo'panhave dheH / sarpiSo jAnIte / sarpiSo jijJAsate / iha jugupsate mImAMsata iti gupaprakRteravayavasyAnudAttatkaraNaM sannantasamudAyasya vizeSakamiti daH siDaH / yadyevaM gopAyatyAdAvapi syAt / kartavyo'tra ytnH| pUrvavaditi kim / zizatsati / mumUrSati / atra danimittaM nAsti // Amvat tatkRjaH // 58 // AmgrahaNena yasmAdAm vihitastasya grahaNam / zrAma iva Ambat / tasya kRJ tatkRJ / yasmAdAm tasyeva dhostatkRJo do veditvyH| IhAJcakre / IkSAJcakre / liTi parataH sarorijAderityAm / aAma iti parasyop / lasya kRttvAnmRtve sati svaadividhiH| supo jheriti tsyop|liddvt kRtrItyanuprayogasya karoteranena dH| vidhiniymshcaatressyte| pUrvavaditi vartate / akApya phale pUrvavaddo bhavatIti vidhiH / ka pye phale Amvadeva do bhavati / tena dAIsyaivAmantasya prayoge do bhavatIti niyamAdiha na bhavati / udumbhAJcakAra / tadgrahaNaM kim / AmantAnuprayogasya grahaNaM yathA syAdiha mA bhUt / Ihate / karotIti kRJgrahaNaM kimartham / karotereva yathA syAdiha mA bhuut| iikssaamaas| IkSAmbabhUva / iha kRgrahaNAdanyanirAsArthAjjJAyate liDvatkRtrItyatra pratyAhAragrahaNaM kRbhvastiyoga ityata Arabhya kRtro dvitIyeti prakAreNa // yujo 'yajJapAtre geH // 5 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 75 kaphalArthe'yamArambhaH / yujergipUrvIddo bhavatyayajJapAtraviSaye / prayuGktaM / viyuGkte / niyuGkte / yajJapAtra iti kim / dvandvaM yajJapAtrANi prayunakti / geriti kim / yunakti / yuja samAdhAvityasyAnudAtte tvAdgrahaNam // udaH // 60 // utpUrvAdyajerayajJapAtre deo bhavati / udyuGkte / niyamo'yaM halanteSu ud eva nAnyasmAt / niryunakti / duryu - nakti | saMyunakti // maM kSNoH // 61 // sampUrvIt cNuvo do bhavati / sNdnnute| saMdaNuvAtA saMdaNuvate zastram // bhujA 'dA // 62 // zabde kAryasyAsambhavAdadAvityarthagrahaNam / bhujeradyarthavartamAnAddo bhavati / bhuGkte / bhuJjate / bhuJjate / adyathAsambhavAttaudAdikasya bhujeragrahaNam / nibhujati pANim / adAviti kim / bhunakti vasudhAM bharataH / pAlayatItyarthaH // gerbhIsmerhetubhaye // 63 // eyantAbhyAM bhI smi ityetAbhyAM hetubhaye'rthe do bhavati / tadyojaka heturiti hetuH / tasya bhayazabdena bhAvasAdhanena kAbhIbhiriti SasaH / bhayagrahaNena vismayopIha lakSyate / muNDo bhISayate / itaH buGinatyamiti Suk / muNDo vismApayate / jaTilA vismApayate / smiGa ityAtvam / 1
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ mom mahAvRttisahitam / hetubhaya iti kim / kuJcikayainaM bhAyayati / vAcA vismAyayati / akApyaphalA'yamArambhaH // vaJcane gRdhivaJcaH // 64 // Neriti vartate / kaJcana visaMvAdanam / gRdhi vaJci ityetAbhyAM NyantAbhyAM vaJcane'rthe do bhavati / mANavakaM gaIyate / mANavakaM vaJcayate / visNvaadytiityrthH| vaccana iti kim / shvaanNgiiyti|kaataamsyotpaadytiityrthH / ahiM vaJcayati / gmytiityrthH|| liyo 'dhASTaya sammAnane ca // 65 // riti vrtte| na dhASTyaMmadhA zAlInIkaraNam / sammAnanaM pUjanam |linaaterliiyteshc eyantAdhASTyasammAnanayorvacane ca vartamAnAdo bhavati / adhASTye / zyeno vrtikaamuplaapyte| abhibhvtiityrthH| sammAnane / jaTAbhirAlApayate / hetA bhaa| AtmAnaM pUjayatItyarthaH / vaccane ca kastvAmullApayate / pralambhayatItyarthaH / vibhASA liyoriti vyavasthitavibhASAzrayaNAdeSu triSu nityamAtvam / adhASTayAdiSviti kim / bAlakamullApayati // kRjo mithyAyoge'bhyAse // 66 riti vartate / abhyAso guNanikA / karoterNyantAmithyAzabdayoge 'bhyAse'rthe do bhavati / padaM mithyA kArayate / stutiM mithyA kaaryte| sadoSaM punHpunruccaarytaatyrthH| kRta iti kim / padaM mithyA vAcayati / mithyA yoga iti kim / stotraM suSTu kArayati / abhyAsa iti kim / sakRtpadaM mithyA kArayati / ekavAramuccArayatI |tyrthH||
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / asvaritetaH kApye phale // 6 // Neriti nivRttam / uttaratra Nica iti nideshaat| jitaH svaritetazca ye dhavastebhyo do bhavati kartAramAmoti cet kriyAyA phalam / phalaM sarva kriyAto bhavatIti sAmarthyAt kriyA labhyate / phalagrahaNaM mukhyaphalaparigrahArtham / jitaH / puniite| lunIte / kurute| sva ritetaH / yjte| vayate / mukhya kriyAphalamatra katAramApnoti / karmapye phala iti kim / pacanti bhaktakarAH / vayanti bhRtakAH / nAtra mukhyaM phalaM kintu bhRtirAnuSaGgika vA phalam / asvariteta iti kim / yAti / vAti // vadeo 'pAt // 68 // appuurvaaddteyo bhavati kApye phale / ekaantvaadmpvdte| katrApye phale ityeva / apavadati / itaH prabhRti kApye phale do veditavyaH // samudAyamo 'granye // 66 // sama ut AGa ityevampUrvAdyameragranthaviSaye do bhavati / vra.hona saMyacchane Atmanazced vrIhayo bhavanti / bhAramudyacchate / pApamAyacchate / agrantha iti kim / udyacchati cikitsA vaidyaH / cikitseti vaidyakagranthaH / katrApye ityeva / saMyacchati Ayacchati parasya vastram / ADo yamahana ityanena dherdavidhAnamuktam // jJo'geH // 70 // jAnAteragipUrvAddo bhavati kApye phale / gAM jAnIte / ageriti kim / svargalokaM prajAnAti / kApye phale ityeva / parasya gAM jAnAti //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAttisahitam / NicaH // 71 // Nijanta ho bhavati kApye phale / kaTaM kArayate / odanaM pAcayate / lakSaNe svaritetkaraNAt jJAyate hetumaNaNicA grahaNamidam / kApye phale ityeva / parasya karTa kArayati // pAdamyADyamAGyasaparimuharUcinRddhadvavasaH // 2 // Nica iti vartate / pA dami AGayam AGayasa parimuha-kaci-nRt-dheT-vad-vasa-ityetebhyo NyantebhyaH kartApye phale do bhvti| pAyayate / damayate / AyAmayate yamo'pariveSaNa iti mitsajJApratiSedhAt pro na bhavati / AyAsayate / parimohayate / rocayate / nartayate / dhApayate / vAdayate / vAsayate / pAdheToradyarthatvAnnativadyozcalyarthatvAcalyadyarthAditi meM prAptamanyeSAmA dheH prANikartRkAditi tata ArambhaH // vA vAggamye // 13 // vAgiti nedaM pAribhASikasyArddhapAtravAgityasya grahaNaM kiM tarhi vAkachandaH / padAntaramityarthaH / vAggamye kApye phale vA do bhvti| svaM dhAnyaM puniite| svaM dhAnyaM punAti / Sar3abhiryogairnityaM de prApte vikalpo'yam // mam // 14 // niyamArtham / yasmAnma dazca prAmoti tasmAnmameva bhavati / pUrveNa prakaraNena prakRtiniyamaH kRto dastvaniyata ityubhayaprAptirasti / yAti / vAti / pravizati / AkrAmati dhUmaH / Dau da eva bhavatIti arthaniyamo vyAkhyA:
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainendravyAkaraNam / 76 tH| tataH kartari maM dravyam / yadi vA kartari ne ityataH kartari iti vartate / teneha na bhavati / gamyate / rmyte| parAnukRJaH // 15 // parA anu ityevaMpUrvAt kRto maM bhavati / gandhanAdiSu daHprAptastadapavAdo'yam / parAkaroti / anukaroti / kApye phale mameva bhavati / kasmAnna niyamaH / tatrApUrvo vidhirastu niyamo vAstvityapUrva eva vidhirbhavati // pratyabhyatikSipaH // 76 // prati abhi ati ityevampUrvAt kSipo meM bhavati / prtikssipti| abhikSipati / pratikSipati / svaritettvAdaH praaptH| etebhya iti kim / AkSipate / pravahaH // 77 // prapUrvAdahateH kApye phale maM bhavati / pravahati // mRSaH preH|| 18 // paripUrvAnmRSatema bhavati / primRssyti| primRssytH| parimRSyanti / vahimapi kecidanuvartayanti / parivahati / pareriti kim / mRSyate parISahAn sAdhuH // vyAGaca ramaH // 16 // vi AGa ityevampUrvAt paripUrvAca ramema bhavati / / viramati / Aramati / pariramati / anudAttattvAdaH prAptaH / etebhya iti kim / ramate / abhiramate // upAt // 80 // Nagar m
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 mahAvRttisahitam / / ___ upapUrvAcca ramemaM bhavati / bhAryAmuparamati / pRthagyoga uttraarthH|| vA dheH // 81 // upapUrvAdramedhA meM bhavati / yAvadbhaktamuparamati / uparamate / nirvartata ityrthH|| viriraMsatItyatra pUrvasya danimittAbhAvAt sanaH pUrvavaditi do na bhavati // budhyughnarAjanedroNeH // 2 // kApye phale Nica iti de prApte 'yamArambhaH / budha yudha naza jana iGghadru zru ityetebhyo eyantebhyo meM bhavati / ye'trAkarmakAsteSAmaNI dheH prANikartRkAditi siddhe aprANikartRkArtha grahaNam / pravatyAdInAmacalyAdya. rtham / bodhayati padmam / yodhayati kASThAni / nAzayati pApam / janayati puNyam / adhyApayati zAstram / prAvayati grAmam / prApayatItyarthaH / drAvayati loham / vilApayatI tyarthaH / srAvayati tailam / syandayatItyarthaH // calyadyarthAt // 3 // Neriti vrtte| calerarthaH kampanam / aderrtho'bhyvhaarH|clyrthebhyo 'dyarthebhyazcadhubhyo Nyantebhyo maM bhavati / clyrthebhyH| calayati / copyti| kampayati / kampane cale riti mitsajJAyAM praadeshH| adyrthebhyH| nigArayati / bhojayati / praashyti| sarvatrAdyarthakAdeneSyate / zrAdayante devadattena / iha paya upayojayate devadatteneti bhakSaNArthAbhAvAnmaM na bhavati / sakarmakArthamaprANikartRkArthaJca sUtram / / - - -
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ R jainendravyAkaraNam / aNo dheH prANikartRkAta // 84 // aNyantAvasthAyAM yo dhuddhiH prANikartRkastasmAgaNyantAnmaM bhavati / Aste devadattaH / zrAsayati devadattam / zete devdttH| zAyayati devadattam / praNAviti kim / cetayamAnaM prayojayati / cetayate / nanu ca Nica ityatra hetumapiNaco grahaNaM vyAkhyAtam / aNAviti tasyAyaM prtissedhH| tenAna maM bhavatyeva cetytiiti| idaM tarhi pratyudAharaNam / prArohayamANaM prayojayati Arohayate / athavA 'NAviti dhervizeSaNam / aNI yo ghistasya grahaNaM yathA syAt / anyathA dhugrahaNe NyantavizeSaNe ihaiva maM syAcetayamAnaM prayojayati cetayati / prAsayati ityAdI na syAt / dheriti kim / kaTaM kurvANAM prayojayati kArayate / prANikartRkAditi kim / zuSyanti brIhayaH / zoSayate vrIhInAtapaH / prANyASadhivRkSebhyo'vayave ceti pRthaganirdezAdiha zabdazAstre vanaspatikAyAH prANigrahaNena gRhyante / / kyato vA // 5 // kyaSantAdA maM bhavati / vAvacanasAmarthyAt pakSa do'pi bhavati / apaTatpaTadbhavati paTapaTAyati / paTapaTAyate / avyaktAnukaraNAdanekAco'nitA DAjiti DAn / DAcIti chitvam / mau DAci nityamiti takArasya pararUpatvam / Tikham / DAulohitAtkyaSiti kyaSa / evamalohito lohito bhavati lohitAyati / lohitAyate // dyudbhyo luGi // 86 // kRpUparyantA dyutaadyH| veti vartate / dhutAdibhyo vA maM bhavati luGi prtH| vyadyutat / vyadyotiSTa / alu
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 mahAvRttisahitam | te dat / alAriSTa / mavidhipate dyutpuSAdilitsarttizAstya - ityaG / yadyapi me avidhAnasAmarthyAnmavidhilabdhastathApyanudAtetkaraNaM luGo'nyatra sAvakAzamiti nityaM maM syAditi vikalpArthaM vacanam / luGIti kim / dyate / dyutA sahacaritA itare'pi tatheocyanta iti bahuvacananirdezaH / syasanArvRdbhyaH // 87 // dyutAdiSvantarbhUtA vRtAdayaH / vRtAdibhyo vA maM bhavati sye sani ca sati / vatsrtsyati / avasrtsyat / vivR tsati / vartiSyate / avartiSyata / vivartiSate / evaM vRdha sRdha syanda ityete yojyAH / mavidhA na hatAderitIdapratiSedhaH // luTi ca klRpaH // 88 // lapelu Ti syasaneozca vA maM bhavati / kalptA / kalaptArau / kaltAraH / kalpsyati / akalpsyat / ciklapsati / kalpitAraH / kalpiSyate / akalpiSyata / cikalpiSate / klRpervRtAditvAdeva syasanorvikalpe siddhaM cakAreNAnukarSaNamasandehArtham / klapa iti latvaM kimartham / RkArasthasya rephabhAgasya rephagrahaNena grahaNaM yathA syAt / klRptavAn / mAtRNAm / latvaM NatvaccaM siddham !! spar3heM param // 86 // sparde para kArya bhavati / iyeAH prasaGgayeoranyArtha - yeorekasmin yugapadupanipAte saGgharSaH sparddhaH / yaJyatA dI: supIti dItvasyAvakAzaH / devAbhyAm / vRkSAbhyAm / bahI jhalyedityasyAvakAzaH / deveSu / vRkSeSu / ihAbhayaM
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainendravyAkaraNam / prAmAti / devebhya iti sUtravinyAse parametvaM bhavati / apravRttI paryAye vA prApte vacanam / kAryakAlaM sajJAparibhASamiti / yAvanti kAryANi tAvachA sUtrasya bheda' iti vidhiniyamazcedaM sUtram / yatra parasminkAryaM kRte punaH prasaGgavijJAnAtpUrva tatra vidhiH| yatra parameva kArya dRzyate sakRdgate paranirNaye bAdhito bAdhita eveti / tatra niymH| tadyathA dvitvasyAvakAzaH / bebhidyate / jeravakAzaH / vicati / vevicyate iti paratvAjau kRte punaH prasaGgAd dvitvam / jasizasaH zirityasyAvakAzaH / kuNDAni / DesuToramityasyAvakAzaH / yUyaM rAjAnaH / iha yUyaM guru kulAni iti para evAmbhAvaH / atulyabalayoH spoM na bhavati / utsargAdapavAdaH / paranityavicAraNe bhavennityam / nityAttathAntaraGgam / tasmAdapyanavakAzaM yat / ekArthayorapi nAsti virodhH| dhorvihitAstavyAdayaH paryAyeNa bhavanti // nabbAdhya bhAsam // 10 // napA nirdiSTo bAdhyo bhavati A sAdhikAraparisamArityeSo'dhikAro veditavyaH / loke saMjJAsamAveza dRSTa indraH zakraH purandara iti / zAstre'pi tyaH kRDya iti zeSo'gaevetyavadhAraNAjjJApayati ihApi saMjJAsamAvezaH syAditi yatnaH kriyate / yatra napaH samAveza iSyate tatra cazabdApAdAnamasti / yathA yazcaikAzraya iti / vakSyati prodhi ca / vidi|bhidi / sphe ruH / zikSiAbhikSiAnapA nirdiSTA ghisaMjJA rusaMjJayA bAdhyate / samAveze hi atatakSadityatra dhau kacyanake sanvaditi kacpare dhau parataH
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 84 mahAvRttisahitam / sanvadbhAvaH prasajyeta / avivrajadityatra dherdItvaM syAt / nabiti kim / SAbhravyaH / pulliGgA gusaMjJA pulliGgayA bhasaMjJayA bAdhyate // kho stryAkhyo muH // 11 // khiyamAcakSAte iti strAkhyo / pre iti niyamAdaprAptaH supIti yogavibhAgAkaH / yAvokArokArau scyAkhyau tadantaM zabdarUpaM musaMjJaM bhavati / summiGantaM padamityatrAntagrahaNamanyatra sajjJAvidhau tadantavidhipratiSedhArthamiha nAbhIyate AmIyuvoriti niyamArambhAt / vAviti yaNAdezAdUkAro dvimAnastatsAhacaryAdIkAro dvimAtraH / iikaarH| kumArI / gaurI / lakSmIH / uukaarH| brhmbndhuuH| vaamoruuH| yavAgaH / ayamArityAdi musaMjJAkAyam / vAviti kim / mAtre / duhitre / strAkhyAviti kim / he graamnniiH| he khalapUH / nemA striymevaackssaate| AkhyAgrahaNaM kim| zabdArthe strItve yathA syAt padAntaragamye mA bhUt / grAmaNye striyai| gvalapve striyai / ubhayaliGgAnAmiSvasaniprabhRtInAM zabdArtha eva strItvam / iSvai asanyai striyai / tathA guNazabdAnAM paya striyai / idaJcAkhyAgrahaNasya prayojanam / kumArI bhivAtmAnamAcarati AcAre sarvamRjhyaH kibiti ki / kumAryai devadattAya / lakSmImatikrAntAya atilakSmyai / prAgeva musaMjJA vRttA tadantAnmukArya bhavati / iha atikumAraye devadattAya / prAdeze kRte AmanalavidhAvitipratiSedhAnmukArya na bhvti| strI // 12 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ s tandees amountainmente jainendravyAkaraNam / strIzandazca musaMjJo bhavati / AmIyuvoH vA Diti prazceti niyamavikalpayoH sAmAnyena purstaadympvaadH| he stri| strINAm / striyai / prAdezanuDAgamAH siddhAH / / AmIyuvAH // 3 // Ami parata iyuvoH sthAninau ravau strayAkhyo musajJau bhavataH / siddhe satyArambho niyamArtha aAmyeva musaMjJA nAnyatra / he zrIH / he aH / iyuvoriti kim / pradhyai / vrssaavai|| vA // 14 // vA musaMjJA bhavatItyAmIyuvAH / zrINAm / / zriyAm / bhrUNAm / bhruvAm // Giti prazca // 5 // khoryaH praH stryAkhya iyuvAzca sthAninI yo vA tessaaN| jiti vA musaMjJA bhavati / kRtyai / kRtaye / dhenvai / dhenave / pakSe sva'sanIti susaMjJA / sorDityepa / iyuvau / zriyai / zriye / bhravai / bhruve / stryAkhyAvityeva / agnaye / atikRtaye / atizriye / atibhruve devadattAya / vA voH pra iti kim / mAtre / duhine| svasakhi // 66 // pro voriti vartate / voH prastusaMjJo bhavati sakhizabdaM varjayitvA / asakhIti pratiSedhAt siddhI bheti nidaza cAkhyAkhyasya khyAkhyasya ca prasyeha grahaNam / agnye| vAyave / khyAkhyazca yo musaMjJo na bhavati tasya grahaNam / kRtaye / dhenave / musaMjJAviSaye nabbAdhya pAsa / Ramp a wan
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 mahAvRttisahitam / miti susaMjJA bAdhyate / kRtyAm / dhenvAm / asakhIti kim / sakhyuH / sakhyaiau / zrasakhIti paryudAso'yam / tena zobhanaH sakhA susakhA / atisakhA / atisakherAgacchati atisakheH / svasa khizabdAdanyatvamastIti susaMjJA / mRdgrahaNena tadantavidhiriti vA / khAH pra ityeva / pitre / mAtre / supradezAH seoDitItyevamAdayaH // patiH se // 7 // patizabdaH sa eva susaMjJI bhavati / prajApatinA / prajApataye | patireva sa iti kasmAnna niyamaH / evaM hi indre sthA iti pUrvanipAtavacanamanarthakaM syAt indre patiriti brUyAt / nAnyasya se susaMjJAsambhavaH / api cAnekaprAptAvekasya niyama itivacanamanarthakaM syAt / paTumRdugupta paTava iti / sa iti kim / patyA / patye // pro dhi ca // 8 // pra iti mAtrikasya saMjJA / pro ghisatrajJo bhavati / bhettA / boDA / dhIti napA nirdezaH kimarthaH / pulliGgayA rusajJayA bAdhA yathA syAt / prayojanamagre vakSyate / cazabdaH saJjJAntarasamAvezArthaH / dhi ca bhavati yaccAnyatprApnoti tacca bhavati / ihApravinayya gata iti susaMjJAsamAvezaH / vizva nA ca vinarau tAvAcaSTe Nica / NAviSTavanmRda iti iSTavadbhAvaH / Tikham / prazabdena yogaH / kko pyAdeze Nikhe prApte dhisaMjJAyAM satyAM pye dhipUrvAditi airayAdezaH siDaH / susaMjJAyAJca pUrvanipAtaH / anyathekArokArAbhyAmanyatra sAvakAzA dhisaMjJA ikArokAraviSayatvAdanavakAzayA susaMjJayA bAdhyeta //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / sphe rUH // 6 // pra iti vartate / sphasajJe parataH pro kasajJo bhavati / kuNDA / huNDA / sparDI / nuvidhAvupadezAzrayaNAtprAgeva num / saroruhala iti astyH| ajAdyatAm / / dIH // 10 // dIriti dvimAtrasya sajJA / dIzca rusajJo bhavati / IhAJcake / liTi parataH sarorijAderityAm / zeSamAmvattatkRtraityatroktam / ruriti pulliGganirdezaH kimrthH| IkArokAraviSayayA musajJayA bAdhA mA bhUt / dvayoH samAveze he paramavANI3kaityatra Rsamoriti musajJAzrayaH kapa / usaJjJAzrayo'nRtAnantasyApyekaikasya roriti pavidhizca siddhH|| yattye tadAdi guH // 11 // yo hi yasmAttyaH sa tasyetyucyate yasya dhodo vA tyastasmin paratastadAdizabdarUpaM gusanaM bhavati / kevalAyAH prakRteyaMpadezivadbhAvAttadAditvam / dAgdhi / juhoti / kariSyati / kuNDAni / gukAryameSiDAgamazca / jasi noGa iti dItvaJca / yaditi sajJinirdezArtham / anyathA tadAdIti na labhyeta tathAca tye sati pUrvamAtrasya gusajJA syAt / tatra ko doSaH / iha nyavizata prAkaroditi sageraDAgamaH syAt / yattya iti yacchandena tyasya vizeSaNaM kim / asyaaptymiH| devadatta iM pazyetyatra Aderaipa syaat| akhasya sthAnivadbhAvAdyavadhAnamiti cet yo'nAdiSAdacA pUrvastaM prati sthAnivadbhAvaH / AdipAccaiSo'caH pUrvo niSpanasya padasya padAntareNAbhisambandhAt / yatya iti InirdezaH - -
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 mahAvRttisahitam / kimarthaH / yasyastadAdi gurityucdhamAne yasya tyaH sambhavati tasyAnyasminnapi zabde gusaMjJA syAt / tathA ca striyai idaM rUpathaM bhuve idaM bhavartham / iyuvA prasajyeyAtAm / tadAdivacanaM kimartham / yatrAnekastyaH sambhavati tatra tadAdergusaMjJA yathA syAt / kariSyati / kuNDAni / syAntasya samumakasya ca gusaMjJAyAM yaJyatA dI ghekAviti dItvaM siddham / guriti pulliGganirdeza bhapadasaMjJAsamAvezArthaH / iha bAbhravya iti gusaMjJAzraya Aderai / bhasaMjJAzrayaH kaDhoro'svayambhuva iti okAraH / iha ca yajuH paNyamasya yAjuSkaH / gusaMjJAzrama Aderaipa svAdAvadhe iti padatve padasaMjJAzrayAni risatvaSatvAni siddhAni / napuMsakaliGgA hi gusaMjJA hotu rapatyaM hautra ityatra sAvakAzA satI padasaMjJayA bAdhyeta / summiDantaM padam // 102 / / naH kya iti niyamArambhAt subiti pratyAhAra - grahaNaM nepo bahoH / miGA sAhacaryAdvA / subantaM miGantaM ca zabdarUpaM padasaM bhavati / sUpakAraH pacati / padasaMjJAyo ritvAdividhiH / vAsUsAdezavidhizva bhavati / nanu summinai tyo tyagrahaNe yasmAtsa tadAdergrahaNamityantagrahaNaM kimartham / anyatra saMjJAvidhau tadantavidhyabhAvajJApanArthama / tena dRSattIrNetyatra ktAntasya ktaktavatuityanena tasaMjJA nAstIti prAntasya to na ityeSa vidhidRSaddakArApekSayA na bhavati / iha ca kumArIgauritarA tAdI ityanena tarAntasya bhasaMjJA nAstIti bharUpetyAdinA prAdezo na bhavati / padamite napA nirdezo bhasaMjJayA bAdhA yathA syAdityevamarthaH / anyathA rAjJaH rAjanya ityatra bhasaMjJAzraya
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ tosmmissionnotati on Home maabmonsumptin ute jainendrvyaakrnnm| 89 | manokhaM padasaMjJAzrayaM nakhacca syAt / padapradezA pdsthetyevmaadyH|| naH kye // 103 // kya iti kyacakyaGgyaSAmavizeSagrahaNam / kye parato nAntasya padasaMjJA bhavati / rAjAnamicchati rAjIyati / rAjevAcarati rAjAyate / zracarma carma bhavati cIyate / padatve sati nakhaM siddham / nakhaM suvidhikRtukIti niyamAdanyatra siddhamiti kyacI tItvaM dIrakRd iti dItvacca bhvti| tyakhe tyAzrayamiti padatve siddha niyamArthamidam / nAntameva kye padasaMjJaM bhavati nAnyat / vAyati / zucyati / kutvaM na bhavati / nAntaM kya eveti viparIto niyamo nAzaGkanoyaH / akAviti ko nakhapratiSedhAt jJAyate padatve hi nakhaprAptiH // siti // 104 // siti tye parataH pUrva padasaMjJaM bhavati / bhavato'yaM bhavadIyaH / bhavataSThasachasAvitichas / yacibhaiti padasaMjJAyAM bAdhitAyAM punarArambhaH / evamUNA asyAstIti UrNAyuH / UNAhaMzubhaMbhyazca yumiti yusa / yasya yAti khaM na bhavati / aha~yyuH / ahNyuH| shubhNyyuH| zubhaMyuH / vA padAntasyeti prsvviklpH|| svAdAvadhe / 105 // adha iti pratiSedhAdvAyA ekasya sorgrahaNam / svAdI dhavarjite parataH pUrvaM padasaMjJaM bhvti| rAjabhyAm |raajbhiH / rAjatvama / rAjatA / adha iti kim / rAjAnI raajaanH| manandament a p paparwwwse
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 mahAvRttisahitam / 1 yadyevaM rAjetyantrApi pratiSedhaH syAt / naivaM zakyam / adha iti paryudAso'yaM dhAdanyatra padasaMjJA vidhIyate / dhe tu pUrveNa bhaviSyati / yadyevaM suvAcaiau suvAca ityatrAntarvartinIM vibhaktimAzritya padatvaM prApnoti / astu tarhi prasajyapratiSedhaH / rAjetyatra akAviti pratiSedhAt jJAyate sau padasaMjJA bhavati / evamapyadha iti anantarasya svAdau vidheH pratiSedho'yaM suvAcA suvAca ityatra pUrveNa prAptirastyeva kartavyarse yatna uttarapadatve cApadAdividhau tyalakSaNaM na bhavatIti // yaci bhaH // 106 // svAdAvadha iti vartate / yakArAdAvajAdau ca svAdA dhavarjite pUrva bhasaMjJaM bhavati / gArgyaH / vAtsyaH / dAkSiH / plAkSiH / pUrveNa padasaMjJA prAptA bhatvAdyasya GayAvetyakham / nabhaGgiromanuSAM vatyupasaGkhyAnam ||||nbhsaa tulyaM vartate iti nabhasvat / aGgirasvat / manuSyat / vRSNovasvazvayeovarbhasaMjJeti kecit / vRSNo vasuH vRSaNvasuH / vRSaNazvaH / matvarthe stau // 107 // matvarthe tye parataH sakArAntaM takArAntazca bhasaMjJaM bhavati / tapasvI | yazasvI / vinasmAyAmevAtraja iti vin / matorvizeSaNatvepi matvarthagrahaNena grahaNam / yathA devadattazAlA paNDitA AnIyantAmityukte devadatto vizeSaNabhUto'pi yadi paNDitaH so'pi AnIyate / bhAsvAn / vidyutbAn / marutvAn / stAviti kim / rAjabad gRham // kArake // 108 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainendravyAkaraNam / 61 kAraka ityymdhikaarH| yadita urDamanukramiSyAmaH kAraka ityevaM tadveditavyam |kaarkN nirvartakaM hetuvA / kasya ? kriyaayaaH| kA ca kriyaa| dhvarthaH / kAraka iti nirdhAraNalakSaNeyamIpa / jAtyapekSakavacanama / sAno vA nirdeshH| kArakeSu yadhruvaM tadapAdAnaM yaH karmaNApeyo'rthaH sa sampradAnamityAdi yojyam / vakSyati dhyapAye dhruvamapAdAnam / grAmAdAgacchati / svargAdavarohati / apAyakriyayonImA'pi nirvartakaH / devadatto'pi dhruvatvAd grAmo' pAdAnam / kAraka iti kim / vRkSasya parNa patati / kuDyasya piNDaH ptitH| apAyakriyAyA nivartakatvena vRkSaH kuDyaJca na vi. vakSitam / akathitaJca / ApAdAnAdibhirakathita ca kAraka karmasaMjJaM bhavati / prAcArya dharma pRcchati / kAraka iti kim / prAcAryasya ziSyaM dharma pRcchati / AcAryasya ziSyavizeSaNatvAdakArakatvam / yadA kArakaJcArakaJca sarvamakathitamapratipAditamityarthastadedaM pratyudAharaNam / asakIrtitamiti vyAkhyAne kArakameva labhyate / pradezeSu kArakAbhidhAne'pAdAnAdInAM grahaNam // dhyapAye dhruvamapAdAnam // 106 // dhIvuddhiH / prAptipUrvako vizleSo'pAyaH / dhiyA kRto apAyo dhypaayH|dhiipraaptipuurvko vibhAga ityarthaH / dhIgrahaNe hyasati kAyaprAptipUrvaka evApAyaH pratIyeta dhIgrahaNena sarvaH pratIyate / dhruvamavicalaM avadhibhUtaM vA / dhyapAye sAdhye yad dhruvaM tadapAdAnasaMjJaM bhavati / grAmAdAgacchati / grAmo devadattaM nAnupatati iti dhruvH| athavA apAyAtprAgapi grAmaH / apA'yepi grAma eva / devadatta SI - S
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ anim o omsometimetaboliunliminine antanatanAmAnastasiestae n akaman amamaan mahAttisahitam / stvapAye grAmagrahaNena na gRhyata iti grAmo dhruvaH / evamazvADAvataH patitaH / gacchataH sArthAdavahInaH / devadatto jinadattAdAgataH / merA prsprto'psrptH| zRGgAccharo jAyane / gaGgA himavataH prabhavati / iha grAmAnAgacchatIti pUrvamapAdAnasaMjJA pshcaatprtissedhH| dhiyA'pAyasya vizeSaNaM kim / adharmAjugupsate / prekSApUrvakArI duHkhaheturadharma iti budhyA saMprApya tato nivartata iti apAdanatvam / evamadharmAbiramati pramAdyati / vyAghrAdvibheti / caurebhyastrAyate / adhyayanAt parAjayate / na zaknotItyarthaH / yavebhyo gAM vArayati / akAryAtsutaM vArayati / kUpAdandhaM vaaryti|upaadhyaayaadntii|bhyN samcintya nivartata ityrthH| vivakSAtaH kArakANi bhavanti / upAdhyAyAdadhIte / upAdhyAyAcchaNAti / adhivakSAyAM naTasyaM zRNAti / granthikasya zRNAti / dhruvamiti kim / araNye bibheti / nAtra bhayAvadhibhUtamaraNyaM kiM tarhi caurAH / napA nirdezaH kimarthaH / vakSyamANAbhiH saMjJAbhirvAdhA yathA syAt / dhanuSA vidhyati / puliGgayA karaNasaMjJayA vAdhAt / kAMsyapAtryAM bhuGkta / puliGgAdhikaraNasaMjJaiva / dhanuvidhyatIti kartRsaMjJA / iha gAM dogdhi paya iti paratvA. karmasaMjJA / apAdAnapradezAH kApAdAne ityevamAdayaH / / karmaNopeyaH sampradAnam // 110 // upapUrvAdio ghe kRte upeya iti bhavati / karmaNA ya upeyo'rthastatkArakaM sampradAnasaMjJaM bhavati / upAdhyAyAya gA dadAti / devAya baliM prayacchati / karmaNeti kima / gavA upAdhyAyamupaiti / sampradAnamityanvarthasaMjJAkaraNAt dadA - memama
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ emedies jainendravyAkaraNam / tyarthAnAM dhUnAM dravyeNa karmaNA upayo'rthaH sampradAnamiti / teneha na bhavati / devadattastha vastraM darzayati / mitrasya kArya kathayati / ajAM nayati grAmam / samyak pradAnaM sampradAna miti cAzritama / teneha na bhavati / nataH pRSThaM ddaati| rajakasya vastraM dadAti / rAjJo daNDaM dadAti / iha tarhi kathaM zrADAya nigRnnhte| yuddhAya sannAti / tiSThate brAhmaNI chAtrebhyaH / tAdAt siDam / athavA kathaMcidvivakSitabhedAbhiH sandarzanaprArthanAdhyavasAyakriyAbhiH kriyApi vyApyA satI karmatayopeyatvAt sampradAnatvama / tenehApi bhavati / rocate devadattAya modakaH / svadate devadattAya modakaH / puSpebhyaH spRhayati / mitrAya kathayati / mitrAya krudhyati / mitrAya guhyati / mitrAya Iya'ti / mitrAyAsUyati / mitrAya kupyati / kopAdanyatra krudhAdAnAM prArthanAdibhiH kriyAvi. zeSairbhedo na vivakSitaH iti kriyAyAH karmavyapadezo nAsti / bhAryAmIya'ti / oSadhaM dedhi / zapa upalambhane'rthe bhedaH / devadattAya shpte| nhuGa Atmani nhave bhedaH / mitrAya nahute / anyatra mitraM nhute / rAdhIkSyordaivAlocane / putrAya rAdhyati / putrAya IkSate / anyatra putrasya rAdhyati / punamIkSate / yatra ca pratyApUrvaH zRNotirabhyupagame vrtte| devadattAya pratizRNoti / anupratipUrvazca gRNAtiryadi kathayituH protsAhane vartate / AcAryAya anugRNAti / AcAryAya pratigRNAti / iha bhedaabhedvivkssaa| devadattAya zlAghate / devAya praNamati / devaM praNamati / gatyarthAnAM ceyAmasamprAptAvubhe / yathA grAmAya gacchati / grAma gacchati / grAmAya brajati / grAmaM vrajati cepAyAmiti medias /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - mon mahAvRttisahitam / kim / manasA pATaliputtraM gacchati / samprAsAviti kim / panthAnaM gacchati / bhAryA gcchti| anyatrAbhedavivava / kaTaM karoti / odanaM pacati zAstraM paThati / sagyozca krudhidryoH| mitramabhikrudhyati / mitramabhidruhyati / siddhiranekAntAdityato bhedAbhedobhayadhi vakSA prtyetvyaa| pareSAmapi pratipattigauravaM tulyam / ka kriyAyA vyApyatvamiSTaM ka ca neti durbodham // dhArettamarNaH // 111 // RNe uttama uttamam / nipAtanAt svidhiH|dhaary teruttamo yo'rthastatkArakaM sampradAnasaMjJaM bhavati / devadattAya gAM dhArayati / uttamarNa iti kim / devadattAya zataM dhArayati dridrH|| parikrayaNam // 112 // parikrIyate 'neneti parikrayaNaM tatkAraka sampradAnasaMjJaM bhavati / zatAya prikriitH| sahasrAya prikriitH| sAdhakatamatvAt karaNasaMjJA prAptA // sAdhakatamaM karaNam // 113 // kriyAyAmatizayena sAdhakaM sAdhakatamaM tatkAraka karaNasagaM bhavati / dAnena bhAgaM dayayA surUpaM dhyAnena mokSaM tapasesiddhim / satyena vAkyaM prazamena pUjAM vRttena jnmaanmupaitimyH|| tamagrahaNaM kimartham / yathA rUpaprastAve abhirUpAya kanyA deyetyukte 'bhirUpatamAyeti gmyte| evamihApi kArakAdhikArAdakArake saMjJAvRttirnAstIti sAdhakaM kara
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 65 mityukta spi sAdhakatamamiti gamyate tadetat tamagrahaNaM jJApakamanyatra tamagrahaNena vinA prakarSo na labhyate / tenAarrsdhikaraNa ityanena mukhyAkhyayeAradhikaraNatvaM siddham | tileSu tailam / gaGgAyAM gheopaH / sAdhakatamasyAvivakSAyAM svarUpAcyA bhavati / puMlliGganisampradAnasaJjJayA dezaH kimarthaH / parikramAkA bAdhA mA bhUt / zatena parizrItaH / vacanAt sA'pi bhavati / zatAya paritInaH / divaH karma va va samAvezo yathA syAt / cacairdIvyati // dina i diveH sAdhakaM bhavati / zrAn dIvyati / zalAkAM dIvya / nayA nirdezAt karaNatvamaSi // zrAdhArA 'dhikaraNaH // 115 // ote zradhiyate'smin nityAdhAraH / idameva nipAtanamadhikaraNe ghaJaH / AdhAro yastat kArakamadhikara esa bhavati / yadyevaM kartRkarmaNoradhikaraNasaMjJA prAptA tadAzritatvAt kriyAyAH / evaM tarhi kartRkarmaNoH kriyAzrayayodhIraNAdAdhAro'bhipretaH / pUrva tamagrahaNena jJApitaM gauNa. syApyAdhArasyAdhikaraNatvam / kartRkarmaNoH satyapi kriyAdhAratve navakAzatvAt kartRkarmasaJjJe bhaviSyataH / bhedavi vakSAyAmadhikaraNatvamapi / azanakriyA devadatte vartate vikledanaM taNDuleSu / pazleSiko vaiSayiko'bhivyApaka |ityAdhArastrividhaH proktaH / kaTAkAzatileSu ca / aupazleSikaH / kaTe Aste / sthAlyAM pacati / vaiSayikaH / AkAze -No. 2 Vol. XXXII.-Feb. 1910. 1 1
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / / zakunayaH / gaGgAyAM ghoSaH / gurau vasati / yaddhInA yasya sthitiH sa tasyAdhAro'bhivyApako vibhAgApratIteH / tileSu tailam / dhani srpiH| adhikaraNapradezA IvadhikaraNa ityevmaadyH|| karmaivAdhizIGsyAsaH // 116 // adhipUrvANAM zIGsthA Asa ityeSAmAdhAro yastat kArakaM karmasaJjameva bhavati / graammdhishete| parvatamadhitiSThati / prAsAdamadhyAste / evakAraH puMlliGgAdhikaraNasajJAsamAvezanivRttyarthaH / karmapradezAH karmaNIvityevamAdayaH / / vaso'napAdhyAGaH // 117 // anu upa adhi AG ityevampUrvasya vasaterAdhAro yastat kArakaM karmasaMjJaM bhavati / grAmamanuvasati / girimupavasati / gRhamadhivasati / vanamAvasati / iha kathaM grAme upvsti| bhojananivRttiM karotItyarthaH / atrApi trirAtrAderAdhArasya karmatvaM prtiiyte|| abhinivizazca // 11 // abhini ityevaMpUrvasya vizaterAdhAro yastat kAraka karmasaMjJaM bhavati / grAmamabhinivizate / gehmbhinivishte| cakArAt kacidadhikaraNasaMjJA'pi bhavati / yA thA saMjJA yasminnabhinivizate / artheSvabhinivipuH / kalyANe'bhinivezaH // kApyam // 116 // kA kriyayA yadApyaM tat kAraka karmasaMjJaM bhavati /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / kartRgrahaNAdApyagrahaNasAmarthyAdA kriyA labhate / tatra krm|| prApyaM viSayabhUtaJca nirvartya vikriyAtmakam / kartuzca kriyayA vyApyamIpsitAnIpsitetarat // ApyatvasAmAnyaM sarvatra vidyate / prApyam / grAmaM gacchati / AdityaM pazyati / viSayabhUtam / jainendramadhIte / himavantaM zrRNoti / nirvayam / ghaTaM karoti / odanaM pacati / vikriyAtmakam / kASThAni dahati / ghaTaM bhintti| iipsitm| guDaM bhakSayati / dina bhuGakta / anIpsitam / grAmaM gacchan vyAghraM pazyati / kaTaMkAnamRdbhAti / anubhayam / grAmaM gacchan vRttamUlAnyupasarpati / kati kim / bhASeSvazvaM badhnAti / azvena karmaNA bhakSaNakriyayA mASANAmApyAnAM karmasaMjJA mA bhUt / atha sarvANi kArakANi kApyanta iti karmasaMjJA prAmoti / naiSa dossH| sarveSu kArakeSvApyeSu prApyagrahaNasAmarthyAMdApyatame saMpratyayaH / tena karaNAdiSu na bhvti| payasA prodanaM bhungkt| iha kathaM karmatvaM gehaM pravizatIti / AdhArasyAvivakSayA // ___ akathitaJca // 120 // akathitamasIrtitam / apAdAnAdibhirvizeSakArakAdibhirakathitaJca yat kArakaM tat karmasaMjJaM bhavati / akathitamapradhAnamiti gRhyamANe iha devadattAt gAM yAcata ityapradhAnatayA'pAdAnasaMjJA karmasaMjJayA bAdhyeta / duhiyaacirudhiprcchibhikssicitraamupyognimittmpuurvvidhaa|| /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 98 mahAttisahitam / vizAsiguNena ca yat sacate tadakortitamAcaritaM kvimaa| aar T HINRNEELamincomena duhi / gAM dAgdhi payaH / gAH kArakamapAdAnatvenAsIrtitamapAyasyAvivakSitatvAt / gorapyApyatvena siDaM karmatvamiti cet parigaNanArthamidaM vaktavyam / iha mA bhUt / naTasya zRNoti zlokam / yAci / mANavakaM gAM yaacte| yAcanamAtreNApAyasyAvivakSitatvAt / rudhi / gAmavaruNaddhi brajam / sato'pyAdhArasthAvivakSA / anudA kanyeti ythaa| pracchi / prAcArya dharma pRcchati / prshnmaatrennaapaaysyaavivkssaa|bhikssi| devadattaM gaaNbhiksste| citra / vRkSamavacinoti phalAni / upayoganimittaM prayoganimittam / athavA. upayogo dugdhAdi tannimittaM gavAdi / ihApi tarhi syAt / pANinA kAMzapAyAM dAgdhi pANyAdikamapyupayoganimittamityAha / apUrva vidhau / yasya pUrvI vidhi!ktH| iha tu pUrvameva karaNasaJjJA adhikaraNasaJjJA ca vihitaa| bruvizAkhyorguNena ca kriyayA karmaNA vA yat sacate sambadhyate tadakIrtitamityuktamAcAryeNa |vi| mANavakaM dharma bruute| shaali| mANavakaM dharmamanuzAsti / mANavakasya sampradAnatvenAvivakSA / akathitamiti kim / devadattAt gAM yAcate / cakAro'nuktasamuccayArthaH / tena kAlabhAvAdhvagantavyaH karmasaMjJA hyakarmaNAmiti labdham / kaale| mAsamAste / saMvatsaraM vasati / bhAve / godAhaM svapiti / adhvA ca sa gantavyazceti icchayA vizeSaNatvam / krozamAste / krozaM svapiti / dezo'pi karmasaMjJA iti kecit / kurUnAste / kurUn svapiti / atha nIvahi
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Reme andinatandonedmaine d minto DIRL. maMSANATAURABARDAm a jainendravyAkaraNam / haratikRSajayatyAdayo dvikarmakA upalabhyante / teSAM kathaM dvikarmakatvaM pradhAnApradhAnakarmaNAH sAmAnyenApyatvAt / ajAM nayati grAmam / bhAraM vahati grAmam / bhAraM harati grAmam / zAkhAM karSati grAmam / devadatto jinadattaM zataM jayati / devadatto grAmaM zataM daNDayati / ayaM tu vizeSaH / pradhAnakarmaNyabhidheye lAdInAhuIikarmaNAm / apradhAne duhAdInAM Nyante kartuzca krmnnH|| nIyate ajA grAmam / uyate bhAro grAmam / hiyate bhAro grAmam / kRSyate zAkhA prAmam / jIyate jinadattaH zatam / daNDyate jinadattaH zatam / apradhAne karmaNi duhAdInAm / duhyate gAH pyH| yAcyate mANavako gAm / abarudhyate gAM brjH| pRcchayate AcAryo dharmam / bhikSyate deva. datto gAm / avacIyate vRkSaH phalAni / ucyate mANavako dharmam / ziSyate mANavako dharmam / gAnte kartuzca karmaNa iti uttarasUtreNArayantAvasthAyAM yaH ka NyantAvasthAyAM karmatAmApanaH prayojyastasyAbhidhAne lAdInAhuH / bodhyate mANavakaH zAstram / gamyate mANavako grAmam / bhojyate mANavaka odanam / Asyate mANavako mAsam / adhyApyete mANavako jainendram / nanu NyanteSu dhuSu NyantavAcyayA kriyayA preSaNAdhyeSaNalakSaNayA yadApyate tat pradhAnaM karma / avayavakriyayA yadApyate'pradhAnam / evaM ca sati pradhAnakamaMNyabhidheyelAdInAhurityanenaiva siddhatvAdanarthakamidaMNyante kartuzca karmaNa iti / nAnarthakaM samuccayArthametat pradhAne karmaNi lAdayo bhavantyapradhAne ca / tena bodhyate mANavakaM dhrmH| bhAjyate mANavakamodanaH / adhyApyate mANavakaM - -
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 mahAvRttisahitam / jainendraH / akarmaNAM gatyarthAnAM ca pradhAna eva karmaNi lAdayaH / Asyate mANadhako mAsam / Asyate mANavako | godAham / gamyate mANavako grAmam / prApyate mANavako grAmam // jJAgamyadyarthadheraNi kI gau // 121 // jJArthAnAM gamyAnAmadharthAnAM dhInAJca dhUnAmaNyantAnAM yaH kartA so sati karmasaMjJo bhavati / jnyaarthiinaam|jaanaati mANavako dharmam |jnyaapyti mANavakaM dharmam / budhyate mANavako dharmam / bodhayati mANavakaM dharmam / pazyati mANavako grAmam / darzayati mANavakaM grAmam / gaMmyAnAm / gacchati mANavako grAmam / gamayati mANa. vakaM grAmam / yAti mANavako grAmam / yApayati mANavakagrAmam / adyarthInAm / bhuGkte odanaM mANavakaH / bhAjayati mANakamodanam / aznAti mANavaka Adanam / Azayati mANavakamodanam / dhInAm / prAste mANavakaH / Asayati mANavakam / zete mANavakaH / zAyayati mANavakam / atrApi pUrvavaNijantavAcyayA kriyayA preSaNAdhyeSaNalakSaNayA prApyatvAt karmasaMjJA siddhA / yadyapi svAtaMtrayamApyatvaJcAsti tathApi karmavetyavadhAraNAt kartRsaMjJA na bhavatIti / evaM siddha niyamArthamidaM teSAmevANI katI Nyante karmasaMjJo bhavati nAnyeSAm / pacatyodanaM devdttH| pAcayatyodanaM devadattena / aNi kataiti kim / gamayati devadatto jinadattam / tamaMnyaH prayuGakte / gamayati devadattena jinadattam / nayatyAdayaH prApaNArthI na gatyarthIsteneha karmasaMjJA na bhvti| ajAM nayati devadattaH / nAya
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ ladanandindains jainendravyAkaraNam / yati devadattena / bhAraM vahati vAhIkaH / vAhayati vAhIkena / yadA gatyarthatAsaMbhavastadA bhavati karmasaMjJA / vahanti palIvadI yavAn / vAhayanti balIvadIna yavAn / pravahatyudakaM devadattaH / pravAhayatyudakaM devadattam // adyartheSu adikhAdyoH pratiSedho vktvyH|| * // atti devadattaH / Adayati devadattena / khAdayati devadattaH / khAdayati devadattena // athavA sarvamadyarthakAryamadana bhavati iti vaktavyamadhikaraNe tavidhi muktvA // * // Adayate mANavakena / calyadyarthAditi mamApi na bhavati / bhakSirahisArthaH karmasaMjJo na bhavati iti vaktavyam / bhakSayati piNDI devadattaH / bhakSayati piNDI devadattena / ahiMsArthasyeti kim / bhakSayati balIvardo yavam / bhakSayati balIvadaM yavam / atra hiMsA'sti / vanaspatikAyAnAM prANitvAt / prakRtena karmaNA akarmakA iha gRhyante tena dhigrahaNe kAlAdikarmaNaH katI karmasaMjJo bhavati / prAste mAsaM devadattaH / Asayati mAsaM devadattam / Aste godAhaM devadattaH / Asayati godohaM devadattam / Aste krozaM devdttH| prAsayati kroza devadattam / / zabde ca // 122 // zabde karmabhAvena krivAbhAvena ca yo dhurvartate tasyANyantasya kartA gA karmasaMjJo bhvti| zabdakarmaNaH zRNoti devadattaH zabdam / zrAvayati devadattaM zabdam / upalabhate devadattaH zabdam / upalambhayati devadattaM zabdam / adhIte mANavakastarkam / adhyApayati mANavakaM tarkam / zabda kriyasya / jalpati devadattaH / jalpati devadattam / vilapati | -
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ mummatrimost M dambaseDNUNAAMRUARODHAMAARI mahAvRttisahitam / devadattaH / vilApayati devadattam / cazabdo 'nuktasamuccayArthaH / tena hvayatyAdiSu na bhavati / yati devadattaH |haapyti devadattena / krandati devdttH| krandayati devadattena / hakrorna vA // 123 // ha kR ityetayAraNyantayoryaH kartA sa Nyantayona vA karmasaMjJo bhavati / naveti nirdezAt prApta cAprApta ca vikalpaH / prApte / abhyavaharati devdttH| abhyavahArayati devadattaM devadatteneti vA / viharati devadattaH / vihArayati devadattaM devadatteneti vA / vikurvate saindhvaaH| vikArayanti saindhavAn saindhavairiti vA / adyarthagandharthe dhisaMjJAyAM pUrveNa praaptiH| apraapte| harati mANavako bhArama / hArayati mANavakaM mANavakena vA / karoti kaTaM devadattaH / kArayati kaTaM devadattaM devadattena vA / cakAro'nukta samuccayA'nuvartate / tena abhivadidRzyordaviSaye vikalpaH / abhivadati gurUM devadattaH / abhivAdayate guruM devadattaM devadattena vA / pazyanti bhRtyA rAjAnam / darzayate bhRtyAna bhRtyairiti vA / Nica iti dvidhiH| svatantraH katA // 124 // svatantra AtmapradhAnaH / kriyAsiau svatantro yo'rthastat kArakaM kartR saMjJo bhvti| devadattaH pacati / devadattena kRtam / preSitaH karotItyatrApi svAtantryaM gamyate / anicchAyAmakaraNAt / iha sthAlI pacatIti svAtanyaM viva. kSitam / / tadyojako hetuH|| 125 // -
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 103 yojakaH prerakastasya svatantrasya yojako yo'rthastat kAraka hetusaMjJaM bhavati / pulliGgakartRsaMjJAsamAvezAt kartRsaMjJaM ca / kArayati / bhojayati / hetutvAtumatIti Nica / kartRtvAllakAravAcyatA / gauNasyApi yojakasya hetutvam / bhikSA vAsayati / kArISeo'gniradhyApayati / tadyojaka iti vacanaM jJApakaM tRjakAbhyAM kartarItyasya tAsapratiSedhasyAnityatvam // niH // 126 // adhikAro'yam / prAgdhoste ityataH prAk / yAnita urddhamanukramiSyAmo nisaMjJAste veditavyAH / vakSyati cAdirasatve / ca vAha aha eva / niriti pulliGganirdeza: kimartha: gitisaMjJAbhyAM samAvezI yathA syAt / nipradezA nirekAjanAGityevamAdayaH // cAdirasatve // 121 // sIdata asmiMliGgasaMkhye iti satvam / liGgasaMkhyAvadadravyamityarthaH / cAdayo nisaMjJakA bhavanti na cet satve vartante / cavA hA graha eva evama nUnam zazvat bhUpat kUpat kuvit net cet caN kacit yatra naha ha ta mAkima nakim mAG / GakAro mAGi luGIti vizeSaNArthaH / aGiti mAzabde mA'bhavat mA bhaviSyati / na naJ / JakAro naJiti vizeSaNArthaH / nahi vAtvAka nanu catveca tu hai nvai nuvai rUvai revai zrauSaT vauSaT svAhA svadhA om tathAhi khalu kila atha avas sma asmi A i u U R lR e ai o au uJa suJa Adaha AtaGka velAyAm mAtrAyAm yAvat yathA kim yat tat yadi purA dhik he ho pATa pyATa utAho
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 104 mhaattishitm| Aho atho adho mAno manu nAnA manye asi bahi hinu tu iti iva vata dhavata evaM A aaN zaM hikam hiruk zubham sukam zukam tukam nahi kam Utam satyam addhA no hi mudhA na cet jAtu katham Rte kutra api zrAdaka AvahAnozcit vAhyas vat diSTyA pazu yugapat phaT saha anuSak tAjA nAjaka aGga putra aye are ave vaTa veda vAT UM zvaktivat maryA Ipa kIm sIm givibhaktIsvarapratirUpakAzca / gipratirUpakA avadattamityAdau / duItandunaya iti NatvaM na bhavati / asatva iti kim / asyApatyamiriti / / prAdiH // 128 // prAdayo nisaMjJA bhavantyasatve / praparApasamanirduyAGnyadhayo'pyatimRdabhayazca / pratinA saha lakSayitavyAH paryupayorapi lakSaNamatra / asatva ityeva / viprAtIti vipraHparA jayati senA / pRthakkaraNamuttarArtham / prAdInA meva gisaMjJA yathA syAcAdInAM mA bhUt / uttaratra prAdi. grahaNe kriyamANe akriyAyoge nisaMjJA na syAt / A evaM nu manyase / A evaM kila tat // kriyAyoge gi // 126 // kriyAyoge prAdayo gisaMjJA bhavanti / praNamati / prinnaaykH| gerase'pi vikRteriti NatvaM siddham / kriyAyoga iti kim / pragatA nAyakA asmAddezAt pranAyako deshH| nanvatrApi kriyA 'sti / yogagrahaNasAmarthyAt yakriyAyuktAstaM prati gitisaMjJA bhavati / gamikriyayA cAtra yogH| marucchabdasyopasaMkhyAnam / maruttaH / gistA'ca | iti anjnttve'pyupsNkhyaansaamrthyaattaadeshH| prajJAzra
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 105] DAcIvRttibhyo Na iti nirdezAdadviSaye to gitvam / tiro'ntAviti nirdezAdantaHzabdasyApi kyAdiviSaye // ti // 130 // tisaMjJAzca prAdayo bhavanti kriyAyoge / prakRtya / prastutya / tisaMjJAyAM tikuprAdaya iti sssH| pyastivAkse ska iti pyAdezaH / puMlliGgA gisaMjJA samAvizati / abhiSicya / praNamya / SatvaNatve siDe / yogavibhAgaH kimarthaH / uttaratra tisaMjJaiva yathA syAt gisaMjJA mA bhUt / iha UrIsyAditi / giprAduyoM yaccasteriti SatvaM syAt // ciDAjUryAdiH // 131 // cyanto DAjantamUrIprabhRtayazca zabdAH kriyAyoge tisaMjJA bhavanti / azuklaM zuklaM kRtvA zuklIkRtya / ddaac| apaTat paTat kRtvA paTapaTAkRtya / kRbhvastiyoge viDAca vihitA tatsAhacaryA-dInAmapi kRbhvastibhireva yoge tisaMjJA bhavati / UryAdiSu cvyartho na saMbhavati / UrIkRtya / urarIkRtya / jarIbhUya / urarIbhUya / jarIurarIzabdAvaGgIkaraNe vistAre ca / pAMpIzabdo vidhvaMse mAdhurya sakaruNavilApe / caMtAlIprAMtAlIzabdI varSe / vetAlI vairuupye| dhUsIzabdaH kAntA vAJchAyAJca / sakalAsaMmakalAdhvaMsakalAbhraMsakalA ete hiMsAyAm / gulugudhAzabdo pIDAyAm / saJaH sahAtheM / phalU phalI viklI aklI ete vikaare| bAlaMbI AloSTI kevAsI kevAlI varSAlI bhassasA masmasA ete hiMsAyAm / auSada cauSaT vaSaT | svAhA svadhA ete daanaarthaaH| cAdiSu ca pAThAkriyAyoge -
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Diamomen mahAvRttisahitam / 'pi nisNjnyaa| prAdus zrat prAvisa / prAduHkRtya / praadurbhuuy| aDAya / AvirbhUya / zrAviHzabdaH sAkSAdAdI ca paThyate / tasya dA kRSIti karotiyoge tisNjnyaaviklpH| AvikRtya / AviSkRtvA // anitAvanukaraNam // 132 // avyaktI vyaktI vA zabdo'nukriyate tenetyanukaraNam / anitiparamanukaraNaM kriyAyogatisaMjJaM bhvti| khAdakRtya / paTatkRtya / anitAviti kim / khADiti kRtvA niraSThIvat / khATchabdasya dhAH prAka prayogaH savidhizca prasajyeta / dhvAdeH SaH sa ityatra subdhuSThIvatiSvaSkatiSTyAyatI. nAM pratiSedha uktH|| sadAdarAnAdarayAH // 133 // AdaraH sambhramaH / avajJAnamaudAsInyaM vA 'naadrH| sacchanda AdAnAdara ityetayorarthayostisaMjJo bhavati / Adare / satkRtya / anAdare / asatkRtya / anAdara ityarthanirdezAt sacchabdasya tadantavidhiriH / tenehApi bhavati / paramasatkRtya / tisaMjJAyAM nisNjnyaasmaaveshH| nisaMjJasyAsaMkhyatyAjjJisajjJA / AdarAnAdarayoriti kim / satkRtvA kANDaM gtH| vidyamAna kRtvetyrthH| bhUSAparigrahe 'lamantaH // 134 // alamantarityetA zabdA bhUSAyAmaparigrahe cArthe yathAsaMkhyaM tisaMjJau bhvtH| alakRtya / bhuussyitvetyrthH| antahatya / madhye hatvetyarthaH / bhUSAparigraha iti kim / alaM kRtvA / antarhatvA mUSikA gatAH / paryAptaM kRtvetyrthH| - -
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 107 prigRhyetyrthH| tironta vitijJApakAdantaHzabdasya gisaMjJA'pi / aGgividhiNatveSu prayogadarzanAt / anta / antddhiH| antnneyH|| hRthiilej: snaaghn| 4 / shrddhaadhaa'bhikhaapnkRitiH| ananaHzabdo aDAghAte'rthe tisaMsau avataH / kaNezabda InantapratirUpako nisaMjJo'bhilASAtizaze vartate / manaHzabdo'pi tatsAhacaryAdiha tAdRzaH / kaNelatya puddhe| manohatya mujhe| aDA. ghAta iti kima / tandulAvara kaNe hatvA gataH / mano hatvA gataH / ceto havetyarthaH / / purAbhiH // 126 // purasa asta matyetA jhisaMjJo kriyAyoge tisaMjJau bhavataH / puraHzabdaH pUrvAdharAvarANAM puradhavAsItyatra sAdhitaH / astaMzabdo'nupalabdhI vartate / puraskRtya gtH| astaGgatya punarudeti / namaHpurasostyoriti satvam / jhiriti kim / pUH purau puraH kRtvA gtH| astaM kRtvA kANDaM gtH|| gatyarthavade icchaH // 137 // jhiriti vartate / acchazabdo jhisaMjJaH gatyarthaM vadatA ca tisaMjJo bhavati / acchagatya / acchagamya / pye vAma iti vA masya kham / acchAdya / acchazabdo haDhAthai Abhimukhya ca vartate / jhirityeva / udakamacchaM gatvA // anupadeze 'daH // 138 // -
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 mahAvRttisahitam / avacanAtmikA prtipttirnupdeshH| adaHzabdo'nupadeze tisaMjJo bhavati / adAkRtya / anupadeza iti kim / adaH kRtvA gataH / etat kRtvA gata iti parasya kathayati // tirA'ntaH // 136 // tiraHzabdo'nta ne tisaMjJo bhavati / tirobhUya / anta viti kim / tiro bhUtvA sthitaH / tiryagbhUtvA sthita ityrthH|| vA kRji // 140 // tiraHzabdo'ntADauM kRtri vA tisaMjJo bhavati / prApte viklpH| tiraskRtya |tirH kRtvA / tiraso veti satvam / anta vityeva / tiraH kRtvA kASThaM gtH|| upAje'nvAje // 141 // upAje anvAje IbantapratirUpakAveto kRtri vA tisaMjJau bhavataH / upAjekRtya / upAje kRtvA / anvAjAkRtya / anvAje kRtvA / durbalasya bhagnasya vA balAdhAnaM kRtvetyarthaH // sAkSAdAdiH // 142 // veti vartate / sAkSAtmabhRtIni zabdarUpANi kRSi vA tisaMjJAni bhvnti| viDAtaryAdirityato maNDUkaplutyA cvigrahaNamarthaparamanuvartate / tena cvyarthe tisaMjJAvi. kalpo'yam / sAkSAtkRtya / sAkSAtkRtvA / mithyAkRtya / mithyAkRtvA / yadA virutpadyate tadA viDAjUryAdirityanena nityaM tisaMjJA bhavati / sAkSAt / mithyaa| cintaa| IHARIDASHdmarane manand namasan mummon
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 106 bhdraa| rocanA / locnaa| amA / AsthA / addaa| praastraa|praajyo / praajrhaa| viijaa| vIjaruhA / sNsyoN| arthe / lavaNam / uSNam / zItam / udakam / AIm / / tisanniyogelavaNAdInAMmakArAntatvaM nipAtyate / agnau / vase / vikampane / vihasane / agnAprabhRtaya IbantapratirUpakA nipAtanaM vA / veti vyavasthitavibhASAnuvartanAlla. vaNAdInAM vyantAnAM makAraukAranipAtanaM na bhavati / lavaNIkRtya / vasIkRtya / namas / prAdurAviHzabdA UryAdiSvapi paThyate / tayoH kRSi vikalpArtha iha pAThaH // manasyarasyanatyAdhAne // 143 // manasiurasizabdI IbantapratirUpako nipAtanaM c| atvAdhAnamupazleSaH / manasi urasi ityetA anatyAdhAne'rthe kRSi vA tisaMjJau bhavataH / urasikRtya / urasi kRtvA / manasikRtya / manasi kRtvA / nizcityetyarthaH / ananyAdhAna iti kim / urasi kRtvA pANiM zete // madhye pade nivacane // 144 // anatyAdhAna iti vartate / madhye pade nivacane ityete zabdAH kRSi vA tisaMjJA bhavanti anatyAdhAne / ekArAntatA pUrvavadveditavyA / madhyekRtya / madhye kRtvA / padekRtya / pade kRtvA / mivacane iti vacanAbhAve vartate / nivacanekRtya / nivacane kRtvA / anatyAdhAna ityeva / hastinaH pade kRtvA hastamAste // haste pANI svIkRtI tiH // 145 // haste pANa ityetA svIkRlAvarthe kRtri tisaMjJA bhavataH / hastekRtya / pANAkRtya / bhAyoM kRtvetyarthaH / nau RINRNaresentale Daularuaats - sana -
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 mahAvRttisahitam / svIkRtAviti kim / haste kRtvA kArSApaNaM gtH| nAtra dArasvIkAraH / punastigrahaNaM nityArtham // prAdhvaM bandhe // 146 // prAdhyAmiti makArAnto bhisaMjJaH zabda Anulomye vartate / prAdhvaMzabdaH kRSi tisaMjJA bhavati bandho nimittaM cet / prAdhvasatya / bandhanimittamAnulAmyamiha prAdhvaMkaraNam / bandha iti kim / pragatamadhvAnaM prAdhvaM kRtvA zakaTaM gtH| tikuprAdaya iti sssH| geradhvana iti sAnto'kAraH / pratipadAktaparibhASAnAzrayaNe pratyudAharaNamidam // jIvikSopaniSadAvine // 147 // upaniSadrahasyam / jIvikA upaniSadityetA zabdAvivazabdasyArthe kRtri tisaMjJau bhavataH / jovikAkRtya / upaniSatkRtya / jIvikAmiva upaniSadamiva kRtvetyarthaH / ivArtha iti kim / jIvikAM kRtvA gtH|| prAgdhosta // 148 // prayoganiyamo'yam / te gitisaMjJA dheH prAgeva prayokavyAH / tathA caivodAhRtam / te iti vacanaM kimartham / anantarANAM tInAM gInAM ca grahaNArtham // lo mam // 146 // navAnAM lakArANAmanubandhApAye la iti sAmAnyena nirdeshH| lAdezo masaMjJo bhavati / mipa vas masa sipa thas tha tip tasa jhi zatR / napA nirdezaH puMlliGgayA dasaMjJayA bAdhA yathA syAt / samAveze hi Akramata -
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ nce wererernantara Pratarunnernamasteniwanaww jainendravyAkaraNam / AdityaH / saGgasyata ityatra kramo me dItvaM gameriName iti had prasajyeta / zatari masaMjJA sAvakAzeti mikSu vakSyamANAbhirasmadAdibhiH saMjJAbhibAdhyatvaM nAzakanIyam / sAvaimma iti vacanaM jJApakaM miDa masaMjJA'pi bhavatIti // iGAnaM daH // 150 // iDiti pratyAhAra iDityataH prabhRti aa jhaDo kAraMNa / iGa ca Anazca dasaMjJau bhvtH| iT pahi mahi thAsa prAthAm dhvam ta zrAtAm jh| Ana iti zAno gRhyate // miGastrizo'smadyuSmadanyAH // 151 // miGo masaMjJAni dasaMjJAni ca trINi trINi vacanAni asmadyuSmadanya iti evaMsaMjJAni bhavanti / mip vasa masityasmad / sipa thas theti yuSmad / tip tas jhotyanyaH / dAnAmapi / id vahi mahi ityasmad / thAs AthAM dhvamiti yuSmad / tAtAM jhaGityanyaH / miGa iti kim / anuttarasya dasya masya ca grahaNArtham / triza iti saMkhyaikAdvIpsAyAmiti zas // sAdhane svArthe // 152 // asmadAdayo'nvarthasaMjJA anuvartante / lasyetyadhikRtyAvizeSeNa miGAdayo vihitAstaniyamo'yam / svasyArthaH svo'rtho vA svArthastasmin svArthe sAdhane 'smadAdayo veditavyAH / asmatpadasyAthai sAdhane 'smatrikaM yuSmatpadayArthe sAdhane yuSmatrikamAbhyAmanyasyAthai sAdhane 'nya trikaM bhavati / asmadAdyarthAnAM sAdhanatve sati niyamo. mamapeewan
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ [112 mahAvRtisahitam / 'yam / tato'smadAdipadAnAmanuprayoge satyati cAsma-1 dAdayo bhavanti / ahaM pacAmi / AvAM pacAvaH / vayaM pacAmaH / pacAmi / pacAvaH / pacAmaH / tvaM pacasi / yuvA pacathaH / yUyaM pcth| pacasi / pacathaH / pcth| sa pacati / to pacataH / te pacanti / pacati / pacataH / pacanti / evaM davidhAvapi yojyam / bhAve 'smadyuSmadarthayorabhAvAt bhAvasya cAbhyAmanyatvAdekatvAca tasmin sAdhane 'nya eva bhavati / Asyate bhavatA / glAyate bhavatA / yatrA. smadAdyarthA yugapat sAdhanaM tatra ka iSyate / pUrvanirNayena yaH puurvH| atra kimasmadartha eva sAdhane 'smad bhavati ityavapriyate Ahosvidasmadarthe sAdhane 'smadeva bhavatIti / ubhayathA'pyadoSaH sarveSAM niyatatvAt / nanu dvitIye pakSe tvayA kurvANenetyatra doSaH / maivam / trikApekSayA niyamo na sAdhanApekSayA // prahAlemanyavAci yuSmanmanyaterasmadekavacca // 153 // manya iti manyaterekadezaH / brUte iti vAk / manyo vAk yasya prahAsasya tasmin manyavAci prahAse gamyamAne yuSmadbhavati manyatezcAsmadbhavati ekavaca / asmdyssmdorvytyyaartho'ymaarmbhH| ehimanye rathena yAsyasi nahi yAsyasi yAtaste pitA / ehi manyase rathena yAsyAmIti prAptam / evamehi manye odanaM bhAkSyase na hi bhakSyase bhuktaH so 'tithibhiH| dvitvabahutvavivakSAyAmapi manyaterekavadbhAvo bhvti| evaM manye rathena yAsmathana yAsyatheti / prahAsa iti kim / ehi manyase odanaM bhokSya iti suSThu manyase sAdhu mnyse|| - - acadensar momen
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ro m anture jainendravyAkaraNam / ekadvibahavazcaikazaH // 154 // yAnyasmadyaSmadanyasarajJAnAM saMjJitvenopAttAni SaTa trikANi tAnyekaza eka dvi bahu ityevaMsaMjJAni bhavanti / mibityekH| vsitidviH|msiti bhuH| evaM zeSeSu trikeSu yojyam / asmadAdisajJAH puMlliGgA ekAdibhiH saha samAvizanti // supazca // 155 // triza iti vrtte| supazca trikANi ekavighahu. saMjJAni bhvntyekshH|su ityekaH / zrI iti dviH| jasiti bahuH / evaM zeSeSu trikeSu neyam / ubhayatra cazabdaH sAdhane svArtha ityasyAnukarSaNArthaH / ekArthe sAdhane eko mipa bhavati / dvayarthe divasa / vahathai bahurmas / evaM mikSu supsucayojyam / nanu casAdhane svArtha ityetanmiGa upapadyate yataH sAdhana kAraka kriyAyA nirvartaka kriyA ca dhvH| ghozca miDo vihitA iti saadhnvaacitvopptteH| supastvakriyAvAcino DyAmmRdo vidhIyanta iti tantra sAdhane svArtha ityetana ghaTate / naiSa doSaH / akriyAvAcino'pi vidhIyamAnAH supaH kriyAvAcipadAntaramAkAGkSanti / padAntaravAcyAyAH kriyAyAH sAdhanabhAvopapasesupsvapi.sAdhane svArtha ityayaM vyavahAro yujyate / devadattA pacati / devadattau pacataH / devadattAH pacanti / yatrApi kriyApadaMna prayujyate vRkSaH plakSa iti tatrApyasti bhavatIti paraH sanihitastadpekSayA vyavahAraH / miGa sAmAnyena dhumAtrAvidhIyante supazca mRnmAnAsaSAM saGkaraNa prAptI
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 mahAvRttisahitam / fararse | tyaniyameo'rthaniyamo vA / ekArtha eva sAdhane eko bhavati dvyartha eva sAdhane dvirbhavati bahnartha eva bahurbhavatIti tyaniyamaH / ekArthe sAdhane eka eva bhavati dvayarthe dvireva bhavati bahnarthe bahureva bhavatItyarthaniyamaH | tyaniyamapakSe supo bheriti vacanaM jJApakamekatvAdInAmabhAve'pyutpadyante keH supa iti / arthaniyamapakSe ekatvAdayo niyatA tyAnna vyabhicaranti tyAH punaraniyatA ekatvAdInAmabhAve vyatikaraNena jhisakebhyo bhavanti / tatra supo rityuci kRte subantaM padaM bhavati // vibhaktI // 156 // supa ityanuvartate triza iti ca / suSAM trINi trINi vacanAni vibhaktIsaMjJAni bhavanti / su zrI jasiti triko vargastastra vibhakto iti saMjJA / trikasamudAye saMjJA vihitA avayave 'pyupacaryate / evaM sarvatra supAM trikeSu yojyam / miDa vibhaktIsaMjJAyAM na guNeo nApi deoSaH / vibhaktIzabdasya kathaM siddhiH / vipUrvAdbhajeH ktickRtaukhAviti ktic tasmAt kRdikArAdatteriti GIvidhiH / mahAsaMjJAkaraNamuttarArtham // tAsAmApaparAstadulacaH // 157 // tasya vibhaktIzabdasya halo'cazca AkArapakAraparAstAsAM vibhaktInAM yathAsaMkhyaM saMjJA bhavati / vA ip bhA apa kA tA Ip iti etAH saMjJAH / supastriza iti cAnuvartate / suzrI jasiti vA / am zrAT zasiti ipTA bhyAM bhisiti bhA / Ge bhyAM bhyasiti ap / Gasi
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 115 bhyasiti kA / Gas os Amiti tA / Gios sup iti ip / tAsAM grahaNaM suvvi bhaktyupAdAnArtham / sapUrvAyAvAyA ityevamAdayo nirdezAH saiAtrAH // ityabhayanandiviracitAyAM jainendravyAkaraNamahAvRttI prathamasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH samAptaH // 2 // samarthaH padavidhiH // 1 // paribhASeyam / samarthapadAzrayatvAt samarthaH / padasambavidhiH padavidhiH / sarvaH padavidhiH samartho veditavyaH / samarthAnAM padAnAM vidhirveditavya ityarthaH / dvividhaM sAma mekArthI bhAvaH parasparavyapekSA ca / tatra savidhinAmadhuhadvidhiSu svabhAvata ekArthIbhAvaH sAmarthyamanyatra vyapear / ekArthIbhAve saGgatArthaH saMspRArtho vA samarthaH / vyapecAya sambaDArthaH samprekSitArtho vA samarthaH / vakSyati ip tcchritaatiitptitgtaatystaiH| dharmaM zrito dharmazritaH samarthagrahaNaM kim / vyAcaSTe munirdharme zritaH ziSyo gurukulam / atra vyapekSA nAsti / bhA guNeoktArthenAnaiH / madena paTumadapaTuH / samarthagrahaNaM kim / dantI bhramati madena paTuH zAstreNa / aptadarthArthabalihitasukharakSitaiH / rathAya dAru rathadAru / samarthagrahaNaM kim / gaccha tvaM rathAya dAru devadatasya gehe / kA bhIbhiH / saMsArAdbhayaM saMsArabhayam / samarthagrahaNaM kim / dhyAnI niHkrAmati saMsArAdbhayamaraNye | tA / mokSasya mArgo mokSamArgaH / samartha grahaNaM kim / anantasukhaM mocaspa mArgaH svargasya vratam / IpchauNDaiH / akSeSu zauNDo 'kSazaNDaH / samarthagrahaNaM kim / mUDhaH zakta kSeSu zaiauNDaH pibati pAnAgAre | padagrahaNaM kim /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAttisahitam / tiSThatu dadhyazAna tvaM zAkena / tiSThatu kumArI cchanaM hara devadattAt / varNavidhA samarthaparibhASA nAvataratItyAnantaryamAtreNa yaNAdezastugvidhizca bhavati / vA padasthatyatra padagrahaNaM dvimAtrasya vizeSaNamiti padavidhirayaM na bhavatIti vikalpena tuk|| sH||2|| sa ityayamadhikAro veditavya A pAdaparisamAH / samudAyavAkyaparisamAptizcAzrIyate tena padasamudAye sasaMjJA na pratyekamiti / vakSyati yAvadyathAvadhRtya sAdRzye / yathAvRddhamatithIna bhAjaya / nityatvAt savidherasvapadavigraheNArthaH pradazyate ye ye vaDA iti / vIpsAyAM yathAzabdaH / sa iti puMliGganirdezaH kimarthaH / hAdibhirvizeSasaMjJAbhiH samAveze yathA syAt // - supa supA // 3 // subantaM suSantena saha so bhavatItyetadadhikRtaM veditavyamA paadprismaapt| vakSyati isacchitetyAdi / dhrmshritH| lakSaNaccedaM subantaM subantena saha so bhavati / yadRcchayA 'tarkitopasthite citrIkaraNe vA 'ymissyte| tena kAkatAlIyAdayaH siddhaaH| tathAhi yadRcchayA tAlasya patanaM sannihitaM kAkazcAtarkita upasthitaH sa kAkastena tAlena patatA htH| asminnartha 'nayoH sAmAnyena sH| kAkazca tAlaJca kAkatAlaM tadiva kAkatAlIyam / ive | pratikRtAvityadhikRtya kuzAgrAccha iti cAnuvartamAne sAdviSayAditi ccho bhavati / evamajAkRpANIyamandhakavartakIyam // pomonanesamana -
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / meroondemonetisanctunbathamtammanmate adhikAro'yam / yAnita UrdhvamanukramiSyAmo hasaMjJAste gheditavyAH SamityataH prAk / vakSyati stoke prtinaa| sUpaprati / zAkaprati / asvapadena vigrahaH / astyatra kizcit sUpasya mAtrA stokamiti vA / acAnye manyante anavyayasyAvyayabhavanamavyayobhAva ityanvarthasaMjJA kartavyA / etacAyuktam / asaMkhyasya bhisaMjJA yujyate / asya ca saMkhyA vidyte| upakumbhena / upakumbhAbhyAm / upkumbhaiH| doSaH khalvapi bhisaMjJAyAM jhisarvanAno'kprATeriti yathehArabhavati / uccakaiH / nIcakairiti / evamihApi prApnoti upAnikaM pratyagnikamiti / tathA khityormumaca iti jheH pratiSedha ucyate doSAmanyamahaH divAmanyA rAtriH / sa ihApi prAmoti / upkumbhmnyH| upamaNikAmanyaH / iha ca asya cyAviti jheH pratiSedho vakSyati doSAbhUtamahaH divAbhUtA rAtririti / sa ihApi prApnoti upakumbhIbhUtaH / upmnnikiibhuutH| tasmAllaghIyasI ha iti saMjJA yuktaa| yadyavaM kRkamikaMsakumbhakuzAkarNIpAtra 'to jherityanena satvasya pratiSedho na prAmoti upapayAkAra iti / adyasthasyeti tatra vartate / hase ca dha stho bhavatIti pratiSedhaH siDaH / pUrvapadaprAdhAnyaJca sahasyAbhidhAnavazAjjJeyam / hapradezA hAdityevamAdayaH / jhivibhaktyabhyAsaprarthAbhAvAtotyasaprativyaddhizabdaprabhavapazcAdyathAnupUrvyayogapadya saMpatsAkalyAntoktau // 5 // malkandakniamini R -
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ amuna u tanAmeannamondusIONatimemenouris acousinesssansamunalamNASADIONaamromantidooaanMORADDAMARRIAT PCRUARURPRIMINADMIN mahAvRttisahitam / vibhaktI-abhyAsa Rddhi-arthAbhAva atIti-asaMprativyaddhi-zabdaprabhava-pazcAt-yathA-zrAnupUjyaM-yogapazca-sampatsAkalya-antAkti ityeteSvartheSu yat jhisaMjJaM vartate tat subantena samarthana saha hasaMjJakaH so bhavati / vibhaktyarthaH kArakamadhikaraNAdi / strISu kathA vartate / adhi. stri / adhikumAri / Ibantena vRttiH / hazceti napuMsakaliGgAtidezaH / pronapIti prAdezaH / hAditi supa upa / abhyAsaH samIpam / upakumbham / upaguru / kumbhasyAbhyAsa ityarthapradarzanaM tAntena rattiriti kecit / tadayuktam / upazabdo'yaM dyotakaH sa uttarapadArthavyatirekaM na janayati abhyAsAdInAntu zabdAnAMvAcakAnAM sannidhAne vyatirekA pratIyate yathA dhavazca khadirazcetyasyAthai samuccayo dhavakhadirasya tasmAdvAntena vRttiH| vibhUterAdhikyaM RddiH| madrANAM RDiH sumadraM sumagadhaM vartate / pUrvapadArthasya prAdhAnye hasaH / yadA tu madrA RyA viziSyante tadA zobhanA madrAH sumadrA iti tikuprAdaya iti SasaH / athAbhAva uttarapadArthapradhvaMsaH / abhAvo makSikANAmamakSikam / vimakSikam / nirmakSikam / arthagrahaNaM kim / dharmAbhAve itaretarAbhAve ca mA bhUt / na bhavati brAhmaNo gaurazvo na bhavatIti / atItiratItatvam / svata evAtikAntatva. mityarthaH / atItAni tRNAni atRNam / nitRNam / evaM nizItaM nivAtaM vartate / na samprati asamprati nedAnImityarthaH / na samprati taiskamatitaisakam / nAyaM taisakasyAcchAdanasyopabhogakAla ityarthaH / tisakA nAma grAmastata AgataM taimukam / vigama Rddhy'ddiH| gandikAnAmRddharvigamo marwarenesssapmuRememperamomamarpan
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / durgandikam / durghavanam / zabdaprabhavaH zabdasya prkaashmaantaa| zrIdattasya zabdaprabhava itizroktam / tacchrIdattamaho zrIdattam / zrIdattazabdo loke prakAzata ityarthaH / pazcAt / rathAnAM pazcAdanurathaM pAdAtam / yathArtho yogytaa| anurUpaM surUpo vahati / sAdRzyamapi yathArthaH / uttaratrAsAdRzya iti pratiSedhAjjJAyate / sadRzaM vratasya savratam / sazolam / he kAla iti sahasya laadeshH| pUrva pUrvamanupUrva tasya bhAva bhAnupUrvyam / anujyeSThaM pravizantu bhavantaH / jyesstthaanukrmennetyrthH| zrAnupUrvya vinyAsavizeSa itiyathArthAt pRthguktm| yogapadyasampatsAkalyAntAktiSu sahazabdo vrtte| yogpdymekkaaltaa| sacakraM dhehi / yugapaJcakre dhehotyarthaH / sadhuraM praaj| yugapaddharau prAjetyarthaH / sampat siDiH / AtmabhAvaniSpattirityarthaH / vRttasya sampat kSatrasya sampat savRttaM sAdhUnAm / sakSatraM zAlakAyanAnAm / sAkalya / satRNamabhyavaharati / sarveNa sahAbhyavaharatItyarthaH / annaH smaaptiH| praabhRtpryntmdhiite| evaM sabandhaM saTIkam / atra parisamAptirasAkalye'pyadhyayane pratIyata iti sAkalye nntrbhaavH| iha AcaNDAlaM prayacchatIti antaaktirbhividhirpysti| paratvAtparyapAvahirancavaHkayeti vibhASA bhavati / AcaNDAlamAcaNDAlebhya iti / vIpsAyAM vA hse| vaktavyaH / pratyartham / pratiparyAyam / arthamartha prati / paryAya paryAyaM prati // yAvadyathAvadhRtya sAdRzye // 6 // prasaktasya primaannmvdhRtiH| sAdRzyaM tulyatAyAvat
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 mahAvRttisahitam / yathA ityetA zandAvavadhati asAdRzya ityetyorthyo| supA saha yathAsaMkhyaM haso bhavati / yAvadamanaM yAvadavakAzamatithIn bhojaya / yAvantyamatrANi tAvato bhojyetyvdhaaryte| yathAvRha saadhuunrcy| yathApaTu / yathAdhyApakam / vRddaantikrmennetyrthH|uttrpdaarthaantivRttirythaashbdsyaarthii vIpsA sAdRzyaJca / avadhRtyasAdRzya iti kim / yAvada dattaM tAvadbhuktam / yathA devdttstthendrdttH| pUrveNaiva yathArtha ise siddha sAdRzye pratiSedhArthamiha yathAzabdApAdAnam / guNakriyAchAyAsAdRzye haso vktvyH|| guNaH / yathAzakti / yathAbalam / kriyA / yathopadezam / chaayaa| pathAsukham / na vaktavyam / atrApyuttarapadAthAnatittirgamyate / / stoke pratinA // 9 // jhIti nivRttam / stokaM mAtrA / stoke'thai pratinA saha subantaM haso bhavati / sUpasya mAtrA sUpaprati / zAkaprati / stokaiti kim / vRhaM prati vidyotate vidyut / bakSaNe'tra pratizabdo vartate / / pariNA tazalAkAsaMkhyAH // 8 // akSazabdaH zalAkAzabdaH saMkhyA ca pariNA saha haso bhavati / pariNAkSazalAkAsaMkhyamiti siddhe bahuvacana nirdezAdisaMgraho labdho vetisiMhAvalokanATA / akSAdayo yadA bhAntA ekatvacAkSazalAkayoH pUrvoktasthAnyathAvRttau parizabdo yadA vartate kitavavyavahAraviSaye tadA vRttirissyte| tathAhi pazcikA nAma dyUtaM yatra paJcAkSAH /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / zalAkA vA pAtyante pavasvekarUpAsu pAtayitA jayatyanyathA pAte jIyate / akSeNedaM na tathA vRttaM yathA pUrva jaye akSapari / zalAkApari / saMkhyA / ekapari / dvipari / tripari / catuHpari / pariNeti kim / subantamAtre mA bhUt / akSAdaya iti kim / pAzakenedaM na tathA vRtsam / ekatvekSazalAkayoriti kim / akSAbhyAM na tathA vRttam / kitavavyavahAra iti kim / akSaNedaM na tathAvRttaM shktte|| vA // 6 // vetyymdhikaarH| yadita UrdhvamanukramiSyAmastadvA bhavatIti veditavyaH / ita uttaraH savidhirvA bhavati pakSa vAkyamapi sAdhu bhavati / pUrvastu savidhinityaH / tenAsvapadena tatra vigraho jJeyaH // paryapAbahiraJcavaH kayA // 10 // pari apa AU bahisa acu ityete subantAH kAntena saha vA so bhavati / paritrigarta vRSTo devaH / vAkyapakSe parervajane vA vacanamiti vA dvitvam / pari pari trigartebhyaH / pari trigartebhyaH / apa trigrtebhyH| varjana 'paparibhyAmiti kA / ApATaliputraM vRSTo devaH / A pATaliputrAt / AkumAraM yazaH samantabhadrasya / A kumArebhyaH / kADAmaryAdAvacana iti maryAdAbhividhyoH kaa| bahigrAmam / bahigrAmAt / idameva jJApakaM bahiHzabdayoge kA bhavati / ayaM / prAggrAmAt / prAcI dinamaNIyA iti vagRhya dikchabdabhyo vA kebhyo'stAdindezayoH kAla iti astAt / tasyAzcerubityupa / supo meriti supa upa /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - sammonsonanesaintainedanamikamar mathunmummonomuseummau samannedmin 122 mahAvRttisahitam / padatvAt kutvam / tena yoge tA prAptA tAM bAdhitvA dikchandatvAt kA prAptA tAM bAdhitvA tAtasarthatyeneti tAyAM prAptAyAM aJcuma iti kA bhavati / kayeti kim / parigataH / apagataH / varjanArthAbhAvAt kA nAstIti kutipAdaya iti nityaM Saso bhavati / lakSaNenAbhimukhye 'bhipratI // 11 // lakSyate'neneti lakSaNam / tadvAcinA subantena saha abhipratizabdAvAbhimukhye vartamAnau vA haso bhavati / abhyagni zalabhAH patanti / pratyagna zalabhAH patanti / agnimabhi patanti / agniM prati patantIti vAkyam / atrAgninA cihana zalabhapAto lakSyate / vIpsetthambhUtalakSaNe'bhine / bhAge cAnupratipariNetti cep / lakSaNeneti kim / trughnaM prati gtH| diGmohAttatraiva punarAgata ityarthaH / Abhimukhya iti kim / abhyaGkA gAvaH / abhinava: pratinavo'ko thAsAmiti / yadyapi pUrvapadArthapradhAno hasastathApohArthavizeSAbhAve'nyapadArthe'pi syAt / abhi. pratI iti kim / yenAgnistena gataH / yenetyasyAgninA saha haso na bhavati // yatsamayA 'nuH // 12 // samayAvAcI anuzabda upacArAn samayA / yasya samayA yatsamayA / mukhyena samayAzabdena yogAbhAvAdina bhavati / ata eva najhitetyAdinApi na tAsapratiSedhaH / anuryatsamayAvAcI tena lakSaNabhUtena saha vA haso bhavati / anuvanaM gato'zaniH / vanamanugata iti vAkyam / bhAge e n managementinaamana
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ ReemandsomeomgaeeRORISMom spapemamtapmins jainendravyAkaraNam / cAnupratipariNeti lakSaNepa / vanena samIpasthamazanigamanaM lakSyate / jhivibhaktyabhyAsa ityevaM siDe vikalpArtha vacanam / yatsamayeti kim / sakSamanu vidyotate // prAyAminA // 13 // anuriti vartate / lakSaNeneti ca / anunAyAminA lakSaNabhUtena saha vA haso bhavati dvayoH prakRyahInayAdIrghayoryoge 'nuH prayujyamAna ubhayAdIrghatvamAha / tatra prasiDAyAmena lakSaNenAtizayena dIrgheNa vA hasattirbha. vati / anugaGgaM vArANasI / anusInaM pATaliputtam / vAkyamapi sAdhu bhavati / gaGgAmanvAyatA vaaraannsii| nadyAyAmena pattanAyAmo lakSyate / lakSaNe ip / athavA hetAvanunA bhArthaitIb / gaGgayA shaaytetyrthH|| tiSThagvAdInica // 14 // tiSThadagu ityevamAdIni ca zabdarUpANi hasaMjJAni bhavanti / samudAyA ene hasaMjJAH kAryArtha pAThAdevaM nipAtyanta ityrthH| tivRdgukAlavizeSe'nyapadArthe tiSThanti gAvA yasmin kAle dAhAya tiSThadgu / tyadyoriti laTaH zatrAdeza nipAnanAdvA / strIgo va iti praadeshH|vhnti gAvA yA sman kAle vahadagu / zrAyatIgavam / pUrvapadasya nipAtanAt puMvadbhAvAbhAva akArazca sAnto nipAtyate / khalevusam / nipaatnaadiipo'lup| lUnayavam |luuymaanyvm| lUyante yavA yasmin kAle tyadhvoriti laTaH shaanaadeshH| pUtayavam / pUyamAnayavam / saMhRtayavam / saMhiyamANayavam / saMgam / saMhiyamANava'sam / ete kAlavizeSe'nyapadArtha kA samabhUmisamapadAtizabdo pUrvapadArthapradhAnA amangneverences A namnama
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 mahAvRttisahitam | samatvaM bhUmeH samatvaM padAteriti / uttarapadArthapradhAne tu samA bhUmiH samabhUmiriti sa eva / hase pUrvapadasya kecinmakArAntatvamapIcchanti / samambhUmi / samampadAti / suSamam / viSamam / niHSamam / duHSamam / avarasamam / samazabdena pUrvapadArtha prAdhAnye hasaH / atra zobhanatvaM samasyetyevamAdivAkyamapyUhyam / uttarapadArthaprAdhAnye tu casaH / samAzabdaH saMvatsaravAci / tena vakSyamANo hasaH / AyatIsamA / AyatIsamam / pApasamama / puNyasamam / kecittu samazabdenaiva bhAsamicchanti / AyatyA samamAyatIsamam / pragatamanhaH prAnham / uttarapadArtha prAdhAnye SasaH / prAnhe kalyANanAmAnAvuditau tiSyapunarvasU / prarathama / prasRgam / pradakSiNam / apadakSiNam / samprati / asamprati / ic / daNDAdaNDi / musalAmusali / jaijiti ic sAntaH / anyasyApIti pUrvapadasya dItvam / cazabdo'vadhAraNArthaH / tiSThadgvAdInyeva nAnyaiH saha vRttiM labhante / paramaM tiSThadgu / sanmahatparametyAdinA paseo na bhavati / pAre madhye tayA vA // 15 // pAremadhye zabda tAntena saha haso bhavati vAvacanAso'pi / prakRtena vAgrahaNena vAkyasya sAdhutvamabhyanujJAyate / hasanniyogena vAnayeorekArAntatA nipAtyate / pAraM gaGgAyAH / madhyaM gaGgAyAH / pAregaGgam / madhyegaGgam / tAsapakSe gaGgApArama / gaGgAmadhyam // saMkhyA vaMzyena // 16 // vidyAjanmAdikRtaH santAno vaMzaH / tatra bhavA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ namaARDINeone Sapnemam HandsRBARINAMeautamdutar jainendravyAkaraNam / 125 vaMzyaH / saMkhyA vaMzyavAcinA saha haso bhavati / dimunI vyAkaraNasya vaMzyo / bimuni vyAkaraNasya / atra sambandhe taa| yadA vyAkaraNasyAcAryayorabhedavivakSA yAveto dau munI tAveva vyAkaraNamiti dvau munI baMzyo dimuni vyAkaraNamiti tadA sAmAnAdhikaraNyaM bhavati / evaM saptakAsi trikozalam / ekAzrayasya vasasya cApavAdo'yam // nadIbhizca // 17 // bahuvacananirdezAdarthasyedaM grahaNam / nadIvAcibhiH zabdaiH saha saMkhyA haso bhavati / sapta sindhavaH samAhRtAH saptasindhu / saptagaGgama / dviyamunam / tisro godAvaryaH smaahRtaaH| vigodAvaram / kRSNadapANDupUrvIyA bhUmeraH sAnta iSyate / godAvaryAzca nadya zca saMkhyAyA uttare yadA iti astyaH sAnto bhavati / nadIzabdo'pi nadIvacana iti tenApi vRttiH|p nadam / atrA'pyaH sAntaH / cakAra: kimarthaH samAhAre yathA syAdiha mA bhUt / vIrAvatIko deshH| ekA nadI ekndii| khAvanyapadArthe // 18 // __saMkhyeti nivRttam / nadIbhiriti vartate / anyapadArtha khuviSaye nadobhiH saha subantaM haso bhavati / unmattagaGgaM dezaH / lohitagaGgam / zanairgaGgam / tUSNIgaGgam / atra vRttipadena saMjJA,gamyata iti sAmarthyAnityaH svidhiH| unmattA gaGgA. yasmin deze iti sAdRzyamAneNArthakathanaM yathA gaurityasyArthe gacchatIti / khAviti kim / zIghA gaGgA yasmin deze sa zIghragaGgo dezaH / anyapadArtha iti kima / kRSNAveSNA / kRSNA nAma nadIvizeSalakSaNaH // Daman -
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 mahAvRttisahitam / __Sam // 16 // adhikAro'yaM prAga vasAt / yadita UrdhvamanukramijyAmaH SasaMjJaH so bhavati ityevaM veditavyama / vakSyati iscchinaatiitptitgtaatystaiH| dharma zrito dharmazritaH / napA nirdezaH kimarthaH / iha bIrapuruSako grAma iti pUrvAparaprathamAdisUtreNa prAptaH svapadArthaviSayatvAdantaraGgaH Saso bahiraGgena vasena bAdhyo yathA syAt / uttarapadArtha.dhAnatvaM SasatyAbhidhAnavazAt // ipA ca prAptApane // 20 // ibantena saha prAptApanne zabdarUpe baso bhavati / prApto jIvikAM praaptjiivikH| Apanno jIvikAmApajIvikaH / strIgArnIca iti prAdezaH / cakAraH kimarthaH / AkArAdezasamuccayArthaH / prAptA jIvikAM prAptAjIvikA / Apanno jIvikAmApannAjIvikA / prapaJcArthamidaM sUtram / vasenApyetat sidhyti| yadA karmANa ktastadA prAptA jIvikA yeneti vigraho yadA kartari tadA prAptA jIvikA yaM purussmiti|| iptacchitAtItapatitagatAtyastaiH // 21 // tacchandena prAptApannayorgrahaNam / ivantaM zrita atIta patita gata atyasta ityetaizca saha Saso bhavati / jIvikAM prApto jiivikaapraaptH| mukhApannaH / dhrmshritH| sNsaarmtiitH| saMsArAtotaH / narakaM patito nrkptitH| mokSaM gato mokSaNataH / tuhinamatyastastahinAtyastaH / iSitipadaM sUtre vAnirdiSTe coktaM nyagiti nyaksaMjJa Rames
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ramana jainendravyAkaraNam 127 tasya vRttau pUrvamiti puurvnipaatH| mahAntaM dharma zrita iti sApekSavADhatyabhAvaH / yadA mahAMzcAso dharmazca mahAdharma iti tadA mahAdharmazrita iti bhavati // svayaM ktana // 22 // svayamityetat jhisaMjJaM ktAntena saha Saso bhavati / ibadhikAro 'sambhavAdimaM yogamutplutya gacchati / svayandhAto pAdau / svayaMguptAH / kRgrahaNe tikArakapUrvasyApi grahaNam / svayaMvilInamAjyam / ekapadaM prayojanam / svayaMdhAtasyedaM svAyaMdhAnam / / __ khatA krame // 23 // prAcAryAsanaM khaTTA / utpathagamanamakramaH / khadAzabda ibantaH ktAntena saha Saso bhavati akrme| khaTArUDho jAlmaH / khaTAzritaH / khttvaanutH| sarva ete aviniitpyaayaa|gurubhirnujnyaaten khaTTA AroDhavyA tadanyathAkaraNamakramo'tra pratIyate / atrApi ttipadenAkramo gamyata iti nityaH svidhiH| vAkyaM sAdRzyamAtreNa / akrama iti kim / khaSTAmArUDho'dhyApako 'dhyApayati / / sAmi // 24 // sAmi ityarlDa vAci jhisaMjJaM tat subantaM ktAntena Saso bhavati / sAmikRtam / sAmibhuktam / saGghAtADadutpattiH prayojanam / ibityupekSayA gacchati // kAlAH // 25 // kAlavAcinaH zabdA ibantAH ktAntena saha Saso bhavati / kAlAdhvanyaviccheda ityanena yA vihitep tasyA | - madeompRIRAINRo m anen
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 128 mahAvRttisahitam uttarasUtreNAttAntena vRttiM vakSyati vicchede ktAntenehodAharaNam / SaNamuhUrtAzcarAH / te uttarAyaNe'hargacchanti / dakSiNAyane rAtrim / tena nAstyavicchedaH / aharatimRtA muhurtAH / ahaHsaMkrAntAH / rosupItyanho nakArasya rephaadeshH| raatryaaruuddhaaH| raatrisNkraantaaH| mAsaM pramitA maasprmitshcndrmaaH| mAsaM pramAtumArabdhaH prtipcndrmaaH| tena vicchedaH // avicchede // 26 // ktAnteneti nivRttm| avicchedo'tyntsNyogH| kAlAH ibantAH subantena saha Saso bhavati avichede / avicchedazca kAlasya dravya kriyAguNaiH smbndhibhiyaaptiH|atyntN sukhamatyantasukham / atyantaramaNIyam / srvraatrklyaannii| sarvarAtrazAbhanA / kAlAdhvanyaviccheda itIp // bhA guNoktyArthenAnaiH // 27 // bhAntaM guNokyA arthazabdena guNavAcibhizca zabdaiH saha Saso bhavati / zaGkalayA khaNDaH zaGkalAkhaNDaH / guNavacanAdubiti matorup / evaM giriNA kANaH girikaannH| madena paTurmada paTuH / kusumaiH surabhiH kusumsurbhiH| kAryakAraNabhAvalakSaNamantra sAmarthya zaGkalAdikRtatvAt khaNDatvAdInAm / uktigrahaNaM kimartham / ucyate ityuktiH| guNenoktiguNAktiH / guNadvAreNa dravye yaHzabdo vartate tena vRttiyathA syAt kevalena guNena mA bhUt / madena pATavam / vRttena pATavam / athaina / dhAnyenArthI dhAnyArthaH / puNyenArthaH punnyaarthH| arthazabdo'tra pryojnvaacii| unaiH / mASaNono mASo naamaassviklm| etairiti kim|gobhirvpaavaan|astytr dailadis -
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendradhyAkaraNam 126 kAryakAraNabhAvaH / gobhiH kRtatvAdvapAvatvasya / iha kasmAnna bhavati / adaNA kANaH / asAmarthyAt / nAtra kANatvamakSikRtamanyena kenApi kANaH kRtH| kevalamaNA kANatvayuktA lakSyate / iha kasmAnna bhavati / danA paTuH / ghRtena paTuH / anabhidhAnAt // pUrvAvarasadRzakalahanipuNamitrazlakSNasamaiH // 8 // pUrva-avara-sadRza-kalaha-nipuNa-mizra ilakSNa-sama ityetaiH saha bhAntaM Saso bhvti| mAsena pUrvo mAsapUrvaH / savatmarapUrvaH / mAsAvaraH / saMvatsarAvaraH / asmAdeva vacanAdbhA / hetA vA / pitrA sadRzaH / pitRmazaH / bhA 'tulApamAbhyAM tulAthai riti bhA / vidyayA sadRzo vidyAsadRzaH / asinA kalaho'sikalahaH / vAcA nipuNo vAnipuNaH / guDena mizrA guDamizrAH / tilamizrA aalaa| r'aar'aa hl aantH / lingkaamyH| saadaa samo mAtRsamaH / kulena samaH kulsmH|| sAdhanaM kRtA bahulam // 26 // sAdhanaM kArakaM tat kRdantena bahulaM Saso bhavati / kartR / ahinA hato'hihataH / karaNam / viSeNa hato viSahataH / kRdgrahaNe tikArakapUrvasyApi / nvnirbhinnH| tathA devadattena nakhairnirbhinnaH devdttnvnirbhinnH| karma / grAmaM gamI grAmagamI / odanaM bubhukssurodnbubhukssuH| apAdAnam / graamnirgtH| adhrmjugupsuH| sampradAnam / pAdAbhyAM hiyate pAdahArako bhUpaH / adhikaraNam / gale copate galecopakaH / yuDyAbahulamiti bahulavacanAdubhayatra karmaNi
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 mahAvRttisahitam / khuc / kacinna bhavati / dAtreNa lUnavAn / parazunA chinnavAn / vyAntairadhikArthavacana iSyate / kukkuTaiH sampAtyAH kukkuTasampAtyA grAmAH / pratyAsannatAkathanam / kAkapethA nado | zvaleAH kUpaH / kaNTakasaMceya odanaH / bASpacchedyAni tRNAni / kacinna bhavati / kAkaiH pAtavyAH / kAkaiH pAnIyA nadI / kacidadhikArthAbhAve'pi / busAndhyam / tRNopendhyam / pUrvamuttaracca kArakavibhaktIlakSaNaM savidhAnamasyaiva prapaJcaH / sAdhanamiti kim / bhikSAbhiruSitaH / hetau bhA / kRdgrahaNaM kim / kRdantenaiva vRttiI yathA syAt subantena mA bhUt / anavilinI / tAdalpa ityakArAntAt GIvidhiH siddhaH / supapuMliGgayuktAdbhavati // bhakSyAnnAbhyAM mizraNavyaJjane // 30 // mizraNavyaJjanavAcinI subantena bhakSyAnnavAcibhyAM yathAsaMkhyaM Saso bhavati / guDena mizrA dhAnA guDadhAnAH | vRttau kriyAyA antarddhAvAdaprayogaH / evaM guDapRthukAH / tilapRthukAH / vyaJjanam / dadhnA upasikta odano dadhyodanaH / ghRtAdanaH / aptadarthArthabalihitasukharakSitaiH // 31 // tasmai idaM tadartham / avantaM tadarthenArthazabdena ca balihita-sukha-rakSita ityetaizca saha paseo bhavati / rathAya dAru / rathadAru / kuNDalAya hiraNyam / kuNDala hiraNyam / bahulagrahaNAnuvRtteH prakRtivikRtibhAve tadarthena vRttiH / vikRtiH prakRtyA saha ityarthaH / iha na bhavati / randhanAya sthAlI / avahananAyodUkhalam / idameva jJApakaM tAdarthya
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ - walasana jainendravyAkaraNam / apa bhavati / kathamazvaghAso hastividyeti / tAsena siddham / arthazabdena nityaM vRttiH / mAtra idaM mAtrartham / triliGgatA lokAzrayatvAlliGgasya / AturAI yavAgUH / AturArthaH suupH| devAya bliH| devvliH| gRhabaliH / tAdayeM ap / gobhyo hitaM gohitam / azvahitam / hitayoge idameva jJApakamapaH / gobhyaH sukhaM gomukham / apacAziSyetyAdinA ap / gobhyo rakSitaM gorakSitam / tAdarthe ap| kA bhIbhiH // 32 // bahuvacanAdarthavijJAnam / kAntaM bhIvacanaiH saha Saso bhavati / kebhyo bhIH kabhIH / vRkabhyo bhIto vRkbhiitH| kebhyo bhItiH vRkabhItiH / vRkebhyo bhayaM vRkabhayam / suSvanugrahArtham / pUrvasyAyaM prapaH / muktApetApADhapatitApatrastaiH prAyaH // 33 // mukta-apeta-apoDha-patita-apatrasta ityetaiH saha kAntaM prAyaH Saso bhavati / bhavAnmukto bhavamuktaH / paapaapetH| sukhApohaH / svrgptitH| taraGgApatrastaH / sarvatrApAdAne kaa| prAya iti kim / prAsAdAt ptitH| bhojanAdapatrasta ityevamAdI na bhavati // stokAntikadUrArthakaccha ktena // 34 // stoka antika dUra ityevamarthAH zabdAH kRzabdazca kAntA:ktAntena saha Saso bhavati / stokaanmuktH| antikaadaagtH| abhyaasaadaagtH| duuraadaagtH| viprakRSTAdAgataH / kRchAnmuktaH / kRchAllabdhaH / stokaarthkRchrebhyo|
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 mahAvRttisahitam / spAdAne kA / dUrAntikArthebhya ipceti kA / kAyAH stokA derityanupU / IplaiauNDaiH // 35 // IbantaM zaiauNDAdibhiH saha baseo bhavati / zaiauNDaiH sahacaritAH zaiauNDAH / akSeSa prasaktaH zaiauNDo'kSarauNDaH / pAnazauNDaH / vRttau prasaktikriyAyA antarbhAvAdaprayogaH / sarvatra adhikaraNe Ip / zaiauNDa dhUrta kitava vyADa saMvIta samIraNa antar bane antarvanAnta: / adhi / rAjJi adhi rAjAdhInam / aSaDakSAmitaMgvadhighoriti khaH / yadA pUrvapadArthaprAdhAnyaM vibhaktyarthazca tadA hasaH / antarvaNam / adhi / paNDita / kuzala / capala / nipuNa // siddhazuSka pakkabandhaiH // 36 // siddha-zuSka pakka bandha ityetairIbantaM Saso bhavati / kAMpilye siddhaH kAMpilyasiddhaH / sAMkAsyasiddhaH / Uke zuSkaH / UkazuSkaH / chAyAzuSkaH / kumbhoSakaH / sthAlIpakaH / cakrabandhaH / cArakabandhaH / sAdhanaM kRtetyasyaiva prapaJcaH / RNe vyaiH // 31 // fe ourH saha baseo bhavati RNe gamyamAne / mAse deyamRNaM mAsadeyam / mAsaikadeze mAsazabdaH / adhikaraNe IpU / evaM savasmaradeyam / niyogataH kAryamRNam / tenehApi bhavati pUrvAhnajJeyam / prAtaradhyeyam / atra yatyAntenaivAbhidhAnAdiha na syAt / mAse dAtavyam / mAse dAnIyam / RNa iti kim / mAse deyA bhikSA |
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 133 / khA // 38 // khuviSaye IvantaM subantena saha Saso bhavati / arnnyetilkaaH| vRttipadena saMjJA gamyata iti nityaH svidhiH| Ipo'hala ityanupa / evamaraNyemASakAH / vnekserukaaH| vnevlvjkaaH| pUrvAhnasphoTakAH / kuupepishaacikaaH| tanAhorAtrabhedAH // 39 // bhedA avayavAH / ktAntena saha ahorAtrabhedA IvantAH Saso bhavati / pUrvAhnakRtam / aparAhnakRtam / pUrvarAtrabhuktam / apararAtrabhuktam / bhedagrahaNaM kim / ulU. khalairAbharaNaiH pizAcI yadabhASata / etattu te divA nRtta rAtrau nRttantu drakSyasi / tatra // 40 // teneti vrtte| tatretyetat ktAntena saha Saso bhavati / tabakRtam / tatrabhuktam / tatrapItam / aikapacaM prayojanam / kSepe // 41 // kSepaH kutsaa| kSepe gamyamAne IbantaM tAntena saha Saso bhavati / kRdgrahaNe tikArakapUrvasyApi / avataptenakulasthitaM etat / kAryeSvanavasthitatvaM tavedamityarthaH / Se kRti bahulamityanupa / evamudakevizIrNa bhasmanihutam / niSphalaM tvedmityrthH| dhvAGgaiH // 42 // kteneti nivRttam / kSepa iti vartate / bhuvcnaadrthnirdeshH| dhvAsavAcibhiH subantaM Saso bhavati kSepe /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Anomuskan mahAttisahitam / tIrthe dhvAja iva tiirthdhvaakssH| vRttaavivaarthsyaantrbhaavH| tIrthakAkaH / shraaddvaaysaaH| anavasthita evamucyate / dhvArityarthanirdezAttatsadRzAnAmapi grahaNamiti kecit / tIrthazvA / tiirthsaarmeyH| tIrthamRgAlaH / kSepa iti kim / tIrthe dhvADo vaasyte| pAtresamitAdayazca // 43 // kSepa iti vartate / pAtrosamitAdayazca zabdA gaNapAThAdeva nipAtitAH SasaMjJA bhavanti kSepe / pAtre eva samitAH pAtresamitAH / paatrebhulaaH| na kacitkArya iti kSepo gamyate / nipAtanAdanup / udumbare mazaka iva udumbaramazakaH / udumbarakRmiH / kuupkcchpH| avaTakacchapaH / kUpamaNDUkaH / udapAnamaNDUkaH / nagarakAkaH / ngrvaaysH| eteSvivArthI vRttAvantarbhUtaH / mAtaripuruSaH / ayuktkaariityrthH| piNDIzUraH / nirutsAha ityarthaH / / gehekSveDI / gahenardI / gehenI / gehevijitii| gehevyADaH / garbhetRptaH / garbhadRptaH / pAkhanikavakaH / goSThezUraH / goSThevijitI / goSThekSveDI / geheshuurH| gehemehii| gehedAsaH / goSThepaTuH / gosstthepnndditH| gosstthenglbhH| krnnecurucuraaH| cakAro 'vdhaarnnaarthH| pAsatremitAdaya eva na vRttyantaraM labhante / paramAH pAtresamitAH / ata eva ktAntenApIha rattiH sArthikA anyathA kSepa ityanenaiva siDA syAt / pUrvakAlaikasarvajaratpurANanavakevalaM yazcaikAzraye // 44 // meas unamAINon
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ masmente r nama manor manees maidabasinesdneetitimeenlambinisanmanded jainendravyAkaraNam / 135 ekAzrayaH samAnAdhikaraNam / pUrvakAlavAci-ekasarva-jarat-purANa-nava-kevala ityete subantA ekAzraye sati subantena saha yasaMjJaH so bhavati SasaMjJazca / pUrvaH kAlo yasya sa pUrvakAlaH / sambandhizabdatvAdaparakAlena tasya vRttiH / pUrva snAtAH pazcAnuliptAH snaataanuliptaaH| kRSasamIkRtam / cchinnapraham / dagdhaprarUDham / eksaattii| ekacaryA / ekbhikssaa| srvdevaaH| sarvapadArthAH / jrddstii| jaradbhavaH / purA bhavaM purANam / sAyaJcirampAnhepragejhibhyastanaDiti tanaT / ata eva nipAtanAttakham / purANAnnam / purANazAstram / navAvasathaH / kevalamasahAyaM jJAnaM kevalajJAnam / vizeSaNavRtterayaM prpnycH| cazabdaH SasaMjJAsamAvezArthaH / anyathA rAjapuruSAdau kRtArthA SasaMjJA bAdhyata / moSikA gauH moSakagavI / strayuktapuMskAdinA puMcadbhAva nadhuhRtkoGa iti pratiSiddho yasaMjJAyAM puMcayajAtIyadezIyeti punarbhavati / SasaMjJAzrayo gorahanupIti TaH saantH| ita uttaramekAzrayAdhikAro yAvanmayUravyaMsakAdayazceti / ekAzraya iti kima / ekasyA saattii| diktaMkhyaM kho // 45 // digvAci saMkhyAvAci ca subantaM ekAzraye subantena saha Saso bhavati khuviSaye / purveSukAmasamI / apareSukAmasamo / pUrvakRSNamRttikA / aparakRSNamRttikA / dkssinnpnycaalaa| uttrpnycaalaa| sNkhyaa| pnycaabraaH| pnycvttaaH| sptrssyH| khAviti kim / dakSiNA graamaaH| paJca graamaaH| hRdarthadyusamAhAre // 46 // / tos
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ - _ mahAvRttisahitam / diksaMkhyamiti vrtte| hRdarthaviSaye dyau parataH samAhAre'bhidheye dikasaMkhyamekAzraye subantena saha Saso bhavati / dik / hRdarthe / pUrvasyAM zAlAyAM bhavaH Sase kRte samudAyAddigAderakhAviti NaH / paurvazAla. / aaprshaalH| dyau| pUrvA zAlA priyA asya pUrvazAlApriyaH / aparazAlApriyaH / avayavApekSayA sssaaH| pUrvapadasya puMvadbhAvaH / dizAM samAhAro nAsti / kriyAguNApekSayA'pi samAhAre anabhidhAnam / saMkhyA / hRdarthe / paJcabhiH zaSkulobhiH krotaH paJcazaSkulaH / anena Sase kRte tasya saMkhyAdorazceti rasaMjJAyAM zrAIyasya ThaNo rAdu svaavityup| hRdupyubiti strotyasyoe / paJcAnAM nApitAnAmapatya paanycnaapitiH| rasyobanapatya iti vacanaM jJApakaM hRdaSaipi se hRdutpattirbhavati / dyau| paJca gAvo dhanamasyeti paJcagavadhanaH / avayavasApekSayA gorahRdupIti : sAnta siddH| he 'hanI jAtasya yanhajAtaH / ebhyo'nhonha itynhaadeshH| smaahaare| paJca pUlAH samAhRtAH paJcapUlI / anena SasaH / uttarasUtreNa rasaMjJAyAM rAditi Dovidhi / kathaM SaNNagarI atrApi kriyAguNApekSayA samAhAro'sti / labdhA zobhanAceti gamyate samAhArasyaikatvAdekavacanam / nanu samAhAraH samUha sa tu hRdartha eva na pRthak samAhAranirdezAt / samUhArthasya tyasyAnupapattiH pakAnAM kumArINAM samAhAraH pnyckumaarii| tyotpattau hi rasyobanapatya ityue prasajyeta / tatazca hRdupyudhiti strItyasyop svAt / ___ saMkhyAdI razca // 4 // hRdarthadyusamAhAra ityatra saMkhyAdiryaH sa uktaH sa| -
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ ren a antaman jainendravyAkaraNam / rasaMjJo bhavati / hRdarthe / dAvanuyogI vettyadhote vA dhanuyogaH / rasyobanapatya ityaNa up / paJcasu kapAleSu saMskRtaH pnyckpaalH| dyau / paJca nAva: priyA asya pcnaavpriyH| nAvo rAditi TaH saantH| smaahaare| pnycpuulii| cazabdaH sssNjnyaasmaaveshaarthH| ve aGgulI samAhRte byaGgulI / SeGgalejhisaMkhyAderiti AsAntaH / rAditi DIvidhizca siddhH| kutsyaM kutsanaiH // 4 // kutsyavAci subantaM kutsanavAcinA Saso bhavati / vaiyAkaraNakhasUciH / pratyAsattaH zabdapravRttinimittasya kutsAyAmayaM svidhiH| rUpasiddhiM pRSo niHpratibhaH san ya khaM sUcayati vIkSate sa khsuucii| khasUcitvaM kutsanam / vizeSaNasya paranipAtArtha praarmbhH| evaM ksstriybhiiruH| zrotriyakitavaH / bhikssuvittH| mImAMsakadurdurUDhaH / kutsyamiti kim / vaiyAkaraNaH kitvH| na hi vaiyAkaraNatvaM kitavatvena kutsyate / kutsanairiti kim / kutsito braahmnnH| pApANake kutsyaiH // 4 // pApANakazabdo kutsanavacanA kutsyavacanaiH Saso bhavati / pApakulAlaH / ANakanApitaH / pUrvayogena kutsyasya pUrvanipAte prApte paranipAtArtha ArambhaH / sAmAnyenopamAnam // 50 // upamAnopameyayoH sAdhAraNa dharmaH sAmAnyam / upamIyate paricchidyate anena sAdRzyenArtha ityupamAnam / upamA mammmms
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ museme 138 mahAvRttisahitam / navAci subantaM sAmAnyavAcinA subantena saha Saso bhavati / nirAdhAraM sAmAnyaM na pratIyata iti sAmAnyadharmeNa vizi, yadupameyaM tenAtra vRttiH / zastrIya zyAmA zastrIzyAmA devadattA / zastrIzabdaH zyAmaguNamupAdAya devadattAyAM vartata iti ekAzrayA vRttina virudhyte| mRgIva capalA mRgacapaleti vadbhAvazca bhavati / evaM kumudasyenI haMsagamanInyagrodhaparimaNDalA dUrvAkANDazyAmA srkaannddgorii| sAmAnyeneti kim / phalA iva taNDulAH / parvatA iva blaahkaaH| upamAnamiti kim / devadattA zyAmA / vyAghelapameye'tadyoge // 51 // tasya samAnasya yogaH pratiSidhyate / upameyArthavAcivyAghrAdibhiH saha Saso bhvtytdyoge| upameyazabdasya sambandhitvAdupamAne vRttiH / sAdhAraNadharmaH sAmAnya hi vRttAvantarbhUtam / atadyoga ityanena viziSTaH sAdhAraNadharmaH pratiSidhyate / puruSo'yaM vyAghra iva puruSavyAghraH / puruSavizeSasya paranipAtArtha prArambhaH / vyAghra siMha RSabhacandana vRka vRSabha vRSa varAha hastina kuJjara ruru puNDarIka strI palAvikA / prAkRtigaNo'yam / tena mukhakamalaM karakizalayaM puruSacandrAdi siddham / atadyoga iti kim / puruSo'yaM vyAghra iva zaraH / idameva pratiSedhavacanaM jJApakaM bhavati pradhAmasya sApekSasthApi vRttiH| tena rAjapuruSo drshniiyH| rAjapuruSaH paNDita ityevamAdi siddham / vizeSaNaM vizeSyeNeti // 52 // ekAzraya iti vartate / yat sAmAnyAkAreNa pravRttaM sat anekaprakArAdhArabhUtaM vastu prakArAntarebhyo vRttyai
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 136 / katra prakAre avasthApayati tadvizeSaNam / anekaprakArAdhArabhUtaM vastu vizeSyam / vizeSaNavAcinA saha Saso bhavati / kRSNazca sa kambalazca sa kRSNakambala / leAhitA ca sA sATI ca sA lohitsaattii| arddhaca tat pippalo ca sA arddhapippalI / yadA pipyalyatyave pippalIzabdastadeya vRttirakAzrayAdhikArAt / yadA samudAye vartate tadA pippalyADamiti taasH| bhikSakadeze bhikSAzabda / dvitIyA bhikSA dvitIyabhikSA / tRtIyabhikSA / caturthabhikSA / turybhikssaa| iha bhikSAdvitIyamiti tAso nopapadyate / DanahaNAdipratiSedhasya balIyastvAt / kAyaikadeze kAyazabdaH / pUrvaH kAyaH pUrvakAyaH / aparaH kAyaH / aprkaayH| uttrkaayH| evaM mdhyaanhH| saayaanhH| pUrva kAyasyeti avayavasambandhe tAsAnabhidhAnaM pUrva kAyAditi prApnoti / vizeSaNavizeSyayoranyatarasya grahaNe'pi sambandhizabdatvAdubhayoH pratipattiriti vyanirdezA vyrthH| naivaM yatra pUrvottarapadayoH pratyekaM vizeSaNavizeSyabhAvastatra yathA syAdiha mA bhRt / vRkSaH shiNshpaa| ziMzapA hi vRkSArtha na vyabhicaratIti na tasyA vizeSyatvam / yadA ziMzapAdizabdAH phalAdiSvapi vartante tadobhayorvizeSyatva savidhirbhavatyeva / zizapAvRkSaH / plaashvRkssH| ubhayorvizeSaNatve kaskha pUrvanipAta iti cet pradhAnadravyApekSayAnvarthasya nIcA guNasya pUrvanipAtaH / yadyapyutpalAdizabdo jAtizabdastathApi jAtivyasyotpatteH prabhRtyA vinAzAdAtmabhUtA pratIyata iti jAtinimittaH zabdo dravyazabdo vyvsthaapyte| ata eva vizeSyatvamuttarapadArthasya dravyadvAreNa jAteranIlatvAdanA -
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ B ARDABomsanmanasans a r 140 mhaavRttimaahitm| dheyAtizayatvAca sAmAnAdhikaraNyantu jAtyapekSayA jAtebhedAbhedavivakSA anekAntAdhikArAllabhyate / vizeSaNamiti kim / takSakaH sarpaH / saMjJeSA / asyAM vizeSyatvameva vizeSaNatvam / vizeSyeNeti kim / lohitastakSakaH / tasya lohitatvAvyabhicArAdavizeSyatvam / itizabdaH kimartho yatra loke vivakSA tatra yathA syAt / iha na bhavati rAmo jAmadagnyaH / arjunaH kaartviiryH| iha kRSNamarpaH / lohitAhiH lohitazAlirityevamAdiSu saMjJAzabdeSu nityaH savidhiH / vAkyantu sAdRzyamAtreNa / nIlotpalAdiSabhayam / nIlamutpalaM nIlotpalam / ihecchayA vizeSaNatvam / khanakuNTaH / kuNTakhannaH / pUrvAparaprathamacaramajaghanyasamAnamadhya madhyamavIrAH // 53 // pUrva-apara-prathama-carama-jaghanya-samAna-madhya-madhyamavIra ityete ekAzraye supA saha samasyante Saso bhavati / puurvpurussH| aprpurussH| prathamapuruSaH / csmpurussH| jghnypurussH| samAnapuruSaH / madhyapuruSaH / mdhympurussH| vIrapuruSaH / iha sUtre pUrvazabdo vIrazabdazvopamarjanaM tayovRttI paratvAt vIrazabda upasarjanas / vIrapUrvaH / vRndArakanApakuJjaraistadityatra nAgazabdaH pradhAnaM poTAyuvatItyatra pravaktRzandaH pradhAnaM tayovRttI paratvAt pravaktA pradhAnam / naagprvttaa|| zreNyAdi kRtaH // 54 // zreNyAdayaH kRtAdibhiH saha ekAzraye Saso bhvti| meane - memaroom jaya
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam vaiSamyAdyathAsaGkhyaM na bhavati / zreNyAdiSu ccyarthagrahaNaM kartavyaM na karttavyamitizabdAnuvRttastatra ca vRttiH| azreNayaH zreNayaH kRtAH shrennikRtaaH|anuukaa akAH kRtAH uukkRtaaH| vyarthAdanyatra zreNayaH kRtaaH| karoteranekArthatvAdaNDitA pUjitA veti gamyate / vikalpena cirvidhaHsyate yadA cistadA paratvAt tikuprAdaya iti nityaM sssH| shrennokRtaaH| UkIkRtAH / zreNI Uka pUga kunduma rAzi nicaya viSaya viziSTha nirdhana deva indra muNDa zramaNa bhUta vadAnya adhyApaka brAhmaNa kSatriya paTu paNDita kuzala capala nipuNa iti zreNyAdiH / kRtAdirAkRtigaNaH / kRta mita mata bhUta ukta samAjJAta samAkhyAta samAsnAna sambhAvita avadhArita saMsevita avakalpita nirAkRta upakRta ityevamAdi / kriyAkArakasamvandho'tra na vizeSaNavizeSyabhAva iti / visamAptau to 'naJ // 55 // vigatA smaaptiHvismaaptiH| iissnnisspttirityrthH| anatAntaM visamAptau sAmarthyAt kAntena samasyate Saso bhavati / ekasyAM hi kriyAyAM visamAptirbhavati na kriyA. bheda iti sAmarthyam / ktAntasyAnaniti pratiSedhAnnajapUrveNApi kAntena savidhiH / kRtaJca takRtazca kRtAkRtam / kRtabhAgasambandhAt kRtam / akRtabhAgasambandhAttadevAkRtam / evaM bhuktAbhuktam / pItApItam / azitAnazitam / liklizitam / klizastakoriti veTa / muktavimuktam / pItavipItam / kRtApakRtam / visamAptAviti kim / siddha cAmuktaM ca / kriyAbhede visamAptiAsti ekasyAH samAptatvAdaparasyA ananuSThAnAt |kt iti kim / kartavyaM
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 mundatoantetaphantablishmentation nesa m panemonesemomena R mahAvRttisahitam / tadakartavyaM ca / ananiti kim / akRtaM ca tatkRtaJca / nanu kRgrahaNe tikArakapUrvasyaiva grahaNamanabhiti kimartham / najapUrveNApivRttyarthamitizeSaH / iha gatapratyAgataH yAtAnuyAta ityevamAdiSu pUrvakAlaiketyAdinA sssH|| sanmahatparamottamotkRSTaM pUjyena // 56 // sat-mahat-parama-uttama-uskRSTa ityete subantAH / / pUjyavacanana saha samasyante Saso bhavati / saMzca saH puruSazca satpuruSaH / mahApuruSaH / paramapuruSaH / udgatatamaH uttamaH / ata eva nipAtanAt kimenmijhimAdAmadravya ityAm na bhavati / uttamapuruSaH / utkRSTapuruSaH / pujyeneti vacanAdatra sadAdayaH pUjAvacanA jnyaatvyaaH| pUjyaneti kim / utkRSTo gauH / kardamAduddhRta ityarthaH // vRndArakanAgakuJjaraistat // 5 // pUjyeneti vartamAnamarthavazAdvAntaM saMpadyate / vRndArakAdibhiH saha tat pUjyavAci subantaMsamasyate Saso bhavati / tadityanena pUjyavacanenAbhisambandhAt vRndArakAdayaH pUjAvacanA gRhyante / gauzcAsau vRndArakazca govRndArakaH / punnAgaH / gokunyjrH| azvakuJjaraH / vyAghrAderAkRtigaNatvAt vyAghairupameye'tadyoga ityeva siddha sAmAnyaprayoge'pi yathA syAdityArambhaH / gonAgo balavAn / taditi kim / zobhanA zImA phaNA asya suzImo nAgaH // katarakatamI samarthA // 58 // kiMzabdAt kiMyattado nihAraNe yorekasya DataraH vA bahUnAM jAtiprazne ddtmH| tayoH parataSkhei kRte katara e emucupreme mastu mean ROMus
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 143 | katamazabdo siyataH / samarthI saGgatArthI samAnArthAvakA vityarthaH / to subantena saha samasyete Saso bhavati / kadA cAnayoH samAnArthatva yadA jAtiprazne to vyutpAdyate tadA tayoH samAnAthatvam / katarazca sa gAya'zca ktrgaaryH| katamagArya / katarakaTha / katamakaThaH / vRddhacaraNaiH saheti jAtivAcitvam / samarthAviti kim / kataro bhvtaavdttH| dravyaprazno'yam / samarthagrahaNaM hi katarasyaiva vizeSaNaM DatarasyAvizeSeNa vidhAnAna katamasya / Datamasya jAtiprazna eva taividhAnAt / ataH katamo bhavatAM devadatta iti vyAvRttyudAharaNamatrAnupapannam / katarakatamayo prazna vihitayoH savidhinA na gAyAdevizeSyavyavastheti vacanam // pe kim // 56 // kSepaH kutsA / yo hi yadarthastasya tadarthAnanuSThAna kssepH| kimetat kSepe gamye subantena samasyate Saso bhavati / ko nAma rAjA kiMrAjA / yo na rakSati / na svati kima iti sAntapratiSedhaH / kiMsakhA / yo'bhidragati / kinggauH| yo na vahati / gorahRdupIti sAnte Te prApte na svati kima iti pratiSedhaH / sarvatra svakAryAbhAvAt kSepaH / kSepa iti kim / ko rAjA pATaliputre / kimiti yogavibhAgaH tena saMjJAyAM zukAdibhiH saha kiMzabdaH samasyate Saso bhavati / kiMzukaH plaashH| kiMzulukaH parvataH / kiMpuruSo myuH| kinnaraH sa eva / kiJjalakaH puSpareNuH / kinggiraatH| kiMvadantItyAdayaH siddhaaH|| pottaayuvtistokktipygRssttidhenuvshaavehhsskynnoprvktshrotriyaadhyaapkdhuurteiitiH|| 60 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ |144 mahAvRttisahitam / poTAdInAmitaretarayogo dvandvaH / pATAdibhiH sahai. kAzraye jAtiH samasyate Saso bhavati / vizeSaNasya paranipAtArtha prArambhaH / jAtidvAreNa yaH zabdo dravye vartate sa iha jaatishbdo'bhipretH| ibhyA ca sA poTA ca ibhypiittaa| ibhyeti jaatishbdH| strI bhUtvA rAjyapAlanArtha yA puMveSaNa yujyate sA pottaa| yApi garbha eva dAsya gatA sA'pi pottaa| strayukta puMskatyAdinA puMvadbhAve prApte jAtizceti pratiSiDa puMvadyajAtIyadezIya iti puNvdbhaavH| evamArya paattaa| yuvatistaruNI / ibhyayuvatiH / kSatriyayuvati / agnizca sa stokaJca tadagnistokam / dadhi ca tat katipayaJca dadhikatipayam / stokakatipayazabdAvekArthe / sakRtprasUtA gRssttiH| gauzca sA gRSizva goSThiH / dhenurabhinavaprasavA / godhenuH / vazA vndhyaa| govazA / vehat grbhghaatinii| grbhdhaarinniitynye|goveht| mahatA vatsena yA duhyatesA bskyinnii| govaSkayiNI / pravaktA upAdhyAyaH / ktthprvktaa| ktthotriyH| adhyApako'dhyatA / kaThAdhyApakaH / ktthdhuurtH| buddhimaanityrthH| dhUrtagrahaNamihAkutsArtham / athavA AzrayiSu kutsiteSu tdbhvti|praashryessu tu kutsyeSu idam |braahmnndhuutH kSatriyadhUrta iti yadA hi brAhmaNatvamAzrayi kutsyate tadA tenaiva siddha savidhAnam / yadA tu tadyukto devadattaH kutsyate tadarthamidam / jAtiriti kim / devadattaH pravaktA / devdttshbdsyaajaativcntvaavRttiH|jaatervishessyaayaaH pUrvanipAtArtha praarmbhH| catuSpAdgarbhiNyA // 61 // jAtiriti vartate / catvAraH pAdA yasyAH sA catu.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 145 pAdvAdijAtiH / musaMkhyAderityakArasya kham / catuSpAjjAtigarbhiNozabdena sahakAzraye samasyate Saso bhavati / gauzca sA garbhiNI ca gogarbhiNI / ajgrbhinnii| puMvadyajAtIyadezIya iti puMvadbhAvaH / catuSpAditi kim / brAhmaNI garbhiNI / jAtirityeva / kAlAkSo garbhiNI / svastimato garbhiNI / catuSpadaH sajJaiSA / na tu jAtiH / vizeSyastha pUrvanipAtArtha vacanam // prazaMsottayA // 62 // jAtiriti vartate / ucyate ityuktiH zabdaH / prazaMsAzabdena saha jAtivAci subanta samasyate Saso bhvti| gauzca sa prakANDaJca tat goprkaannddm| prazasto gaarityrthH| evamazvaprakANDam / gomatallikA / azvamacarcikA / gokumArI / gotallajakaH / abhidhAH jAtirityeva / devadattA kumaarii|| yuvA khalatipalitavalinajaradbhiH // 63 // khalati palita valina jaradityetairaikAzrayaiyuvazabdaH samasyate Saso bhavati |yuvaa khalatiH yuvakhalatiH / yuvatiH khalatI yuvkhltii| yuvA palitaH yuvapalitaH / yuvatiH palitA yuvapalitA / valayo'sya santi valinaH / paamaadisvaannH| yuvA valinaH yuvvlinH| yuvatirvalinA yuvavalinA / juSo'ta iti atRtye kRte jaraditi bhavati / yuvA jaran yuvajaran / yuvatirjaratI yuvajaratI / mRdgrahaNe liGgavizisthApi grahaNam / puMvadyajAtIyadezIya iti puMvadbhAvAt tizabdasya nivRttiH // vyatulyAkhyA ajAtyA // 64 // MONaNamasumaanomaamom women
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ mhaavRttishitm| vyAntAstulyAkhyAzca ajAtivAcinA saha samasyante Saso bhavati / paranipAtaH phalam / bhojyaJca taduSNaJca bhojyoSNam / bhojyalavaNam / pAnIyazItam / hariNIyapUrNo ghttH| tulyAkhyAH / tulyazca sa zvetazca sa tulyshvetH| sadRzazvetaH / tulyamahAn / sadRzamahAn / ajAtyeti kim / bhojya odanaH / tulyo vaizyaH / iha tulyasannitipUjyatvAbhAvAt paratvAdAnena saH / iha kathamekAzrayA vRttiH| kRSNasAraGgaH / lohitasAraGgaH / kRSNazabalaH / lohitazabalaH / yadi sAraGgAdizabdA jAtivacanA jAteH kathaJcidravyAdabhinnatvamityekAzrayatvamasti tato vizeSaNalakSaNaH sH| atha pUrvottarapadayorvarNavizeSavAcitvaM tatrApIcachAtA vizeSaNavizeSyabhAvaH / kRssnnshvetH| zvetakRSNaH // kumAraH zramaNAdibhiH // 65 // kumArazabdaH zramaNAdibhiH saha samasyate Saso bhavati / kumArazabdo mRt / strIliGgaruttarapadaiH striilinggH| adhyApakAdibhirubhayathA samasyate / kumArI zramaNA kumArazramaNA / kumArI pravrajitA kumArapranajitA / kumArazca sa adhyApakazca sa kumArAdhyApakaH / kumArA adhyApikA kumArAdhyApikA / zramaNA pravrajitA kulaTA garbhiNA tApasI bandhakI dAsI ete strIliGgAH / adhyApaka abhirUpaka paTu mRdu paNDita kuzala capala nipuNa / / mayUravyaMsakAdayazca // 66 // mayUravyaMsakAdayazca zabdA gaNapAThAdeva nipaatitaaH|
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 147 SasaMjJA bhavanti / vizidhAvaMsAvasya vyaMsaH / ivArthe kaH / vyaMsako mayUro mayUravyaMsakaH / chatravyaMsakaH / kambojamuNDaH / yavanamuNDaH / eteSu paranipAtaH prayojanam / ehIDAdayo 'nyapadArthe / ehIDamiti yatra karmaNi ehi yavai. riti ehIDaM yahiyavaM vartate / ehivANijeti yasyAM kriyAyAM sA ehivaannijaa| prehivaannijaa| ehisvaagtaa| apehisvAgatA / ehidvitIyA / apehidvitiiyaa| prohakaTamasyAM prohkttaa| prohkdmaa| uddmcuuddaa| bAharacelA / aahrvsnaa| aahrvittaabhitprlvnnaa| uDara utsa. jeti yasyAM sA uddhrotsRjaa| uddhamavidhamA / uDaravisRjA / utpatanipatA / utpanipacA / zrAkhyAtamAkhyAtena siDe'pyasAtatyArthaM vacanam / udakca avAkca uccAvacama / uccaizca nIcaizca uccanIcam / Acitacopacitaca Acopacam / AcitaparAcitasya AcaparAcam / nizcitapracitasya nizcamacam / akiJcanam / snAtvAkAlakaH / pItvAsthirakaH / bhutkAsuhitaH / proSyapApIyAn / utpatyapAkalA jJAtAnipatyarohiNI jAtA niSaNNazyAmA jaataa| apahipraghasA vartate / ihpnycmii| ihdvitiiyaa|jhi karmaNA vahulamAbhIkSNye katIraM cAbhidadhAti / jahi joDamityAha jhijoddH| ujjhijoddH| jahistambaH / bahulamitikim / pacaudanam / AkhyAtamAkhyAtena saattye| aznItapiyatA vrtte| pacatabhRjjatA / khAdatamodatA |khaadaacaamaaH AhAravivasA / AhAraniSkirA / avihitalakSaNaM savidhAnamiha dravyam / tena zAkapradhAnaH pArthivaH shaakpaarthivH| kutapasauzrutaH / ajAtolvaliH / dhRtriiddhiiyaaH| - - -
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ mgandusoommamm SINESnuuunee mahAvRttisahitam / AdanapANinIyA ityevamAdi siddham / cakAro'vadhArapArthaH / paramo mayUravyaMsakaH / vRttyantaraM na bhavati / kAlA meyaH // 6 // kAlavAcinaH zabdA meyaiH paricchedyaH saha samasyante Saso bhvti| meyairiti sambandhAt kAlA mAnavacanA gRhyante yadyapi mukhyaM mAnatvaM vyavahArakAlasya mAsAderna sambhavati tathApi vacanAt parichedahetutvamAtram / sAdharmyamupAdAyopacArAt kAlaH parimANam / mAsAdayo jAtAdeH saMbandhinImAdityagatiM paricchindantIti jAtasyApi paricchedahetava ucyante / ekAzraya iti nivRttam / mAso jAtasya mAsajAtaH / savatsarajAtaH / tAsApavAdo'yam / kAlA iti bahuvacananirdezaH kimrthH| ahanI jAtasya dhyanhajAtaH / tripado'pi Saso yathA syAt / hRdarthadyusamAhAre ityavayavaSase rAjAhAsakhibhyaSTa iti 8H / ebhyonhonha iti anhAdezaH / yadA dvayoranho samAhAra itivigrahastadA na samAhAra ityanhAdezapratiSedhaH siddH| dhaho jAtasya yahajAtaH / yahajAtaH / naJ // 68 // na supA saha samasyate Saso bhavati / abraahmnnH| adharmaH / zrasarvajJaH / agaaH| neyaM pUrvapadArthapradhAnA vRttiraliGgAsaMkhyatvaprasaGgAt / kizca pUrvapadapradhAno hasa uktaH / amkssikmiti| anyapadArthaprAdhAnye tuavarSA hemanta ityatra prAdezAdi prApnoti / astuttarapadArthapradhAneyaM rattiH / yadyevamagAmAnayetyukta gomAtrasyAnayanaM syAt / atha svayameva nivRttipadArthako gozabdaH sa nA kevalaM dyotyate / evaM Naga mes
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasaNamaste mapermanawane a jainendravyAkaraNam / sati na kasyacidAnayanaM syAt / nAyaM doSaH / dvAviha gozadvau / pravattapadArthako nivRttapadArthakazca / sArUpyAttayorbhedAparijJAne nivRttapadArthakasya dyotanArtha naJaH prayogaH pratiSedhe sattyuttarapadArthasadRzo vRtyoM jAyate / najivayuktamanyasadRzAvadhikaraNe tathA hArthagatiriti vacanAt / anyapadArtha tu paratvAbaso bhavati / azAliko deshH| akAro namo'nityatra vizeSaNArthaH / vAmanaputrAdiSvanAdezo mA bhUt / guNoktyeSat // 6 // ucyate ityuktiH zabdaH / guNazabdena saha ISacchandaH samasyate Saso bhavati / ISatkaDArAItpiGgalAIddhikaTaH / ISadunnataH / ISatpItaH / hRdutpattiH prayojanam / guNottayeti kim / ISatkArakaH / ISadgArgyaH / jAtyekArthasamavAyikriyAguNApekSayA jAterapi vRddhihaasaa| taa|| 10 // tAntaM subantena saha Saso bhvti| mokssmaargH| svargasukham / raajpurussH| kRti // 11 // kRtprayoge yA tA tadantaM suNa saha Saso bhvti|n| pratipadamiti pratiSedhaM vakSyati / tasyAyaM purstaaniraasH| idhmanAM brazcanaH idhmavrazcanaH / palAzasAtanaH / avilavanaH / smazrukatanaH / karaNe yuT / kattukarmaNoH kRtIti taa| -
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / yAjakAdibhiH // 12 // yAjakAdibhizca saha tAntaM samasyate Saso bhavati / pUrveNa prAptaH tRjakAbhyAM karttarIti pratiSiddhaH punaranena SasaH / devAnAM yAjako devayAjakaH / sAdhUnAM pUjakaH sAdhupUjakaH yAjaka pUjaka parivAraka pariveSaka sApaka urttaka utsAdaka hotR bhartR rathagaNaka patigaNaka / adhyApaka 150 na pratipadam // 73 // pratipadavihitA yA tA tadantaM na samasyate / zeSalakSaNAM tAM mukkA sarvAnyAtA pratipadavidhAnam / sarpiSo jJAnam / payaseo jJAnam / jJo svArthe karaNa iti tA / ihApi dharmAnusmaraNam / dharmacintanamiti / smarthadayezAGkarmaNi ityanena zeSalakSaNA tAnUdyate / vanasvAmI / vanezvaro vidyAdAyAda ityevamAdiSu svAmIzvarAdisUtre cakAreNa zeSalakSaNA tA samuccayate / nirddhAraNe // 14 // nirddhAraNe yA tA tadantaM na samasyate / jAtiguNakriyAbhiH samudAyAdekadezasya niSkRSya dhAraNaM pRthakkaraNaM nirdhAraNam | kSatriyo manuSyANAM zUratamaH / zyAmA nArINAM darzanIyatamA / kRSNaNa gavAM sampannakSIratamA / dhAvanto'dhvagAnAM kSipratamAH / kSatriyAdizabdena saha vRttirna bhavati / yatazca niDIraNamiti cakAreNa zeSalakSaNAyAstAyAH samu ccayaH / pratipadavidhAnatve hi pUrveNaiva siddhaH pratiSedha itIdamanarthakaM syAt / iha puruSezvara iti zeSalakSaNA tA vivakSitA na nirddhAraNalakSaNA /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ mom jainendravyAkaraNam / DadguNahatArthasattavyaikadravyaiH // 15 // Dadanta guNArtha tRptArtha satsaMjJaM tavya ekadravya ityetaiH saha tAntaM na samasyate / tasya pUraNe DaDityataH prabhRti tamaTakAreNa Daditi pratyAhAraH / cakradharANAM paJcamaH / tiirthngkraannaaNssoddshH| baladevAnAM nvmH|smudaaysmuditsmbndhe zeSalakSaNA tA / guNArthaH / balAkAyA zakliyam / kAkasya kAryam / kaNTakasya taikSaNyam / gaNagaNisambandhe taa| eGi pararUpamityatra parasya rUpaM pararUpamiti vRttipadaM jJApakaM yo guNadvAreNa pUrva dravye vRttI bhavatyante guNamAha tena guNazabdeneha prtissedhH| yastu sarvadA guNavacanastena vRttirbhavatyeva / hastirUpam / kapijJarasaH / candanagandhaH / agnisparzaH / guNazabdeneha lokaprasiDA rUparasagandhasparzA guNA abhipretaaH| tatastadvizeSyairayaM prtissedhH| tena yatnagauravaM sUtralAghavaM karaNapATavaM vacanaprAmANyaM goviMzatirityevamAdiSu na pratiSedhaH / vRSalasya dhAryamityatra vRtteranabhidhAnam / tRptArthaH / phalAnAM tRptaH / saktanAM pUrNaH / phalAnAM suhitaH / saktUnAM prItaH / tRptyarthe tUpasaMkhyAnamiti taa| saditi satRsAnayoH sNjnyaa| corasya dviSan / kartRkarmaNAH kRtIti karmaNi tA prAptA najhityetyAdinA prtissiddH| dviSaH zaturvA vacana miti taa| iha tu zeSalakSaNA tA / devadattasya kurvan / devadattasya kurvANaH / tavyaH / devadattasya kartavyam / jinadattasya kartavyam / atrApi vyasya vA kartari iti zeSalakSaNA taa|tvyen kecidvikalpamicchanti / devadattakartavyam / eka dravyamasya ekadravyam / rAjJaH pATaliputrakasya / zukasya mAravidasau AcAryasya zrIdattasya / pUrva -
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 152 mahAvRttisahitam / / mA nipAtasthAniyamaH prasajyeta vizeSaNAdisUtre itizabdo'sti tena nIlasyotpalasya nIlotpalasyati / guNaguNisaMbandhe savidhirbhavati / ekadravyeNa guNaguNivivakSA nAstIti vizeSaNavRttirapi na bhavati / jhinA pratiSedho vaktavyaH / devadattasya sAkSAt / devdttsyopri|| karmaNi ca // 16 // cakAro'vadhAraNArthaH / karmaNyeva yA tA vihitA tadantaM so na bhavati / Azcaryo gavAM doha agopAlakena / rocate me odanasya bhojanaM devadattena / sAdhu khalu payasaH pAnaM jinadattena |yudditi nambhAve yuT / kartRkarmaNoHkRtItyubhayatra tAyAM prAptAyAM vidyAptI para iti karmaNyava bhavati / kartari tu bhaa| karmaNyeveti kim / idhmavrazcanaH // kartari ktena // 7 // kartarIti tAyA vizeSaNam / kartari yA tA vihitA tadantaM ktAntena so na bhavati / asminnAsyate sma idameSAmAsitam / idameSAM yAtam / idameSAM bhuktam / tayoreva bhAvakarmaNoH kta prApta dhigatyAcca adhikaraNe vADyAceti adhikaraNe ktaH / adhikaraNasyoktatvAt / idamityetasmAdImAstimiDekArthe vA iti vaiva bhavati / kartRkarmaNoH kRtIti tA prAptA na jhittaloketyAdinA pratiSiddhA tasyAdhikaraNa ityanena eSAmiti karttari taa| evaM rAjJAM buddhaH rAjJAM pUjitaH matibuddhipUjArthAcaityanena vartamAne kAle kto niyamyate / sa ceha karmaNi kArake vihitaH kartRkarmaNoH kRtIti kartari tA prAptA najhitetyAdinA pratiSiDA bhavatItyanena sUtreNa wwdamortandane seenetwasnasamorea canonditatoendaramandaledeo
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 153 pratyavasthApyate / atha yadA sakarmakebhyo'dhikaraNe ktastadA kartRkarmaNeAranuktatvAt ktasthAdhikaraNa ityanena yA tA kartari tasyA pratiSedhaH siDaH karmaNi yA tA tasyAH kathaM vRttipratiSedhaH / idamodanasya bhuktamiti / naiSa dossH| karmaNi ceti vartate tenaha kartari karmaNi ca tA tAntena samasyate / iha zeSalakSaNA tA / chAtrahasitam / tRjakAbhyAM yoge // 7 // kartari yA tA tadantena se na bhvti| tacaiva katurutatvAt / tadyoge kartari tA nAsti / tRjagrahaNamuttarArtham / bhavata shraasikaa| bhavataH zAyikA / bhavato'negAmikA / paryAyAhAtpattI vuNiti bhAve strIliGge vuNa / kartRkarmaNAH kRtIti krtritaa| kartarItyeva / ikSubhakSikAM me dhArayasi / pUrvavaNa / akSuzabdAt karmaNi tA kRtIti tAsaH / ma iti sampradAnametat / kartari // 76 // kartari yo tRjako tAbhyAM saha tAntaM na so bhvti| apAM sraSTA / purAM bhettA / vajrasya bhartA / yAjakAdiSu patiparyAyo bhartR zabdaH / yavAnAM lAvakaH / saktUnAM paaykH| kartarIti zakyamakartuM tuco'kasya ca kartari vidhAnAt / na tvakasya bhAve'pi vidhaanmsti| satyam / tadayoge kartari vihitAyAstAyAH pUrveNa vRttyabhAvaH siDaH sAmayAdiha kartari vihitasyAkasya grahaNam / tadetatkartRgrahaNaM jJApakaM pUrvapratiSedho nitya ayamanityastena tIrthakartAramahantamityevamAdi siddham / tRnantena vA sAdhanaM kRti sH|| -
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 mahAvRttisahitam / krIDAjIvikornityam // 80 // neti nivRttam / tRcaH kriiddaajiivikyaarsmbhvaanaanuvRttiH|kriiddaayaaN jIvikAyAcca tAntamakena saha nityaM Saso bhvti|kriiddaayaaN / uddaalkpusspbhnyjikaa| bhAvekhuviSaye vuNa / kartRkarmaNaH kRtIti karmaNi tA / jIvikAyAM / dantalekhakaH / nkhlekhkH| avaskarasUdakaH / krIDAyAM kRtIti vikalpaH prAptaH / jIvikAyAM kartarIti pratiSedhaH prAptaH / krIDAyAM prArambhAdeva nityattvaM siddha nityagrahaNa jIvikArthamuttarArthaJca // tikuprAdayaH // 1 // tisaMjJA kuzabdaH prAdayazca samarthana nityaM Saso bhavati / UrIkRttyA uuriikRtm| paTapaTAkRtya / prAdisAhacayot kuzando bhisaMjJo gRhyte|kutsito brAhmaNaH kubraahmnnH| ISanmadhuraM kAmadhuram / kriyAyoge gistiriti prAdayo'pi kriyAyoge tisaMjJA prakriyAyogArtha prAdigrahaNam / svatI pUjArthakam / zobhanaH puruSaHsupuruSaH atipurussH| atizayena stutaM sustutam / atikrameNa stutamatistutam |duHpaapaadyrthe / pApaH puruSo duHpuruSaH / kRccheNa kRtaM duHkRtam / aangiissdaadyrthe| ISatkaDAra aakddaarH| kriyAyoge AvaDamAbharaNam / prAdaya evamAtmakA yatra kriyApadaM prayujyate tatra kriyAvizeSamAhuH / yatra na prayujyate tatra sasAdhanAM kriyAmAhuriti / prAdayo gatAdyarthe ca vyaa| pragata AcAryaH praacaaryH| vRttiviSaye prazabdo gatazabdasyArtha ssaadhnmbhidhtte| evaM praDo guruH praguruH / prapitAmahaH / saGgatArthaH samarthaH / atyAdayaH krAntAdyarthe ipaa| ati mARODonate -
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 155 krAntaH khaTAmatikhaTaH / uprAnto velAmuDhelaH / avAdayaH kruSTAdyarthe bhayA / avakRSTaH kokilayA avakokilaH / pariNaDo vIrudbhiH parivIrut / paryAdayo glAnAdyarthe apaa| pariglAno'dhyanAya paryadhyayanaH / udyuktA saMgrAmAya utsaMgrAmaH / paryAdirAkRtigaNa ityeke / alNkumaariH| nirAdayaH kAntAdyarthe kayA / niHkrAntaH kauzAmbyA niSkauzAmbiH / apagataH zAkhAyA apazAkhaH / lakSaNAdidhvartheSvanabhidhAnAttiH / vRttaM prati vidyotte| vAgamiG // 2 // vAksaMjJamamiGantaM samarthana nityaM Saso bhavati / kumbhaM karotIti kumbhakAraH / saralAvaH / amiDiti kim / edhAnAhArako vrajati / vuNumA kriyAyAM tadarthAyAmiti vuNa / amiGiti pratiSedhavacanaM jJApakamanayoryogayoH supsupeti nAbhisaMbadhyate / evaJca sattyetallabdhaM tivAkArakANAM prAk suvutpatteH kRdbhiH savidhiriti / iha mASavApiNI / vrIhivApiNI strI / kRdantena vRttau mRdantasyeti NatvaM siDam / anyathA subutpattiH strItyena bAdhyate / azvakrItI ca prayojanam / yadi subutpatteH prAka tivAkArakANAM kRtA vRttiH| ada kRtya tamopaha rAjazrita ityatra pUrvasya padakArya na syAt / kAyAH stokAderityevamAdi anubidhAnaM cAnarthakaM kacideva DIvidhiNatvAdiviSaye jJApakAt siddhiH|| bhinA'maiva // 83 // pUrveNa siDe niyamo'yam / jhisaMjJakanAmantenaiva | vAgamiSaso bhavati / svAduGkAraM bhuGkte / lavaNaMkAra
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunaulomatalandarmanatantamandidaomasatbnduttinaprunnurrenamedias mahAttisahitam / bhute / svArtheSu vAkSu svAdumi Namiti Nam bhavati / svAdumiti nirdezAttyasanniyoge mAntatA nipAtyate / / amaiveti kim / kAlo bhoktum / samayo bhAktum / kAlasamayavelAsu tumveti tum / prArambhAdeva niyamaH siddhaH / jhinaiveti viparItAvadhAraNe vyAvayaM nAstItyevakAraH kimrthH| abhaiva yat saha nirdiSTaM vAksaMjJaM tasya vRtti. yathA syAt / amA cAnyena ca yat sahAnirdiSTaM tasya mA bhUt / agre bhAjaM gacchati / agre bhutkA / prathamambhojam / pUrvabhaujam / vAgreprathamapUrvaiti tvANamA vihitAbhineti vispaSTArtham / vyAvAbhAvAt // vA bhAdi // 84 // upadaMzo bhAyAmityataH prabhRti vAksaMjaM bhAdItyucyate / vAksaMjJAni amA saha vA samasyante Saso bhvti| mUlakopadaMzaM bhuGkte / mUlakenopadaMzaM bhukt| upadaMzo bhAyAmiti Nam / pAzvopapIDam / pArzvanopapoDaM pAce upapIDa shete| Ipi copapIDadhakarSa iti Nam / amantenetyeva / paryApto bhoktum / paryAptivacane alamartha iti tum / evakAro nAnuvartate tena bhAdiSu yadamA saha nirdiSTaM vAksaMjJaM yadamA cAnyena ca saha nirdiSTaM tadapi smsyte| uccaiHkAramAcale uccaiHkAraM jhAviti niSThokto kRtaH kANamAviti pam // tvA // 5 // kvAntena saha vA bhAdi samasyate Saso bhavati / uccaiH kRtyaacsstt| uccaiH kRtvA / bhAdItyeva / pradezAntara samee
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainendravyAkaraNam / vAco vRttina bhavati / alaM kRtvA / khalu kRtvA / agre bhutkA // anyapadArthe'nekaM vam // 86 // vAnirdiSTaM sugrahaNamanuvartate / bhAnirdinivRttam / anyasya padasthArthe vartamAnamaneka subantaM vasaMjJakaH so bhavati / citraguH / lmbkrnnH| darzanIyarUpaH / anyagrahaNaM kim / svapadArthe vaso mA bhUt / lambazca sa karNazca sa lambakarNaH / padagrahaNaM kim / anyavAkyAthai mA bhUt / arthagrahaNaM kimartham / yAvatA zabde kAryasyAsambhavAdarthe kArya vijJAsyate / anyapadArthasya ye liGgasaMkhye te yathA syAtAmityevamartham / bahuyavaM kulam / bahuyavA bhuumiH| bahuyI / vahuyavAH / vAvibhattyante anyapadArthe vRttina bhavatyanabhidhAnAt / anekagrahaNaM bahUnAmapi prApaNArtham / sAmAnAdhikaraNyAbhAve'pi vaso bhavati / knntthekaalH| ursilomaa| uccairmukho devdttH| astikSIrA gauH / jhInAmasaMkhyatvAdasAmAnAdhikaraNyamihAbhidhAnAbhAvAna bhvti|pnycbhibhuktmsthaasaamaanaadhikrnnye'pynbhidhaanm| paJca bhuktavanto'sya / napA nirdezaH kimrthH| unmattagaGgam / lohitagaGgam / khAvanyapadArtha iti hasa eva bhavati / iha vIrapuruSako grAma iti paratvAddhasaH Sasasya bAdhakaH / zastrIzyAmA devadattetyevamAdiSu yazcaikAzraya iti prakRtamasti tena vasasya baadhH|praadyo gatAdyarthe vayA ityeva mAdi vArtikavacanaM pramANam / tena niSkauzAmbirityevamAdiSu vaso na bhavati / IbupamAnapUrvasya dhukhaM vaktavyam /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 158 mahAttisahitam / udare sthito maNirasya uremaNiH / Se kRti bahulamiti Ipo'nup / uSTamukhamiva mukhamasya uSTamukhaH / upamAnAvayavasvAduSTo'pyupamAnam / iha kezacUDraHsuvarNAlaGkAro devadattaH iti kezasambhAre kezazabdaH / suvarNa vikAre suvarNazabdA vartate / saGgatArthaH samartha iti nirdezAdevaM jAtIyasya vA dhukhaM dravyam / prptitprnnH| praparNaH / avidyamAnabhAryaH / abhAryaH / saMkhyeye saMkhyayA jhyAsannAdUrasaMkhyam // 8 // sakhyeye yA saMkhyA vartate tayA jhi Asanna adUra ityetAni saMkhyA ca vaso bhavati / ananyArthArtha vAnte'pyanyapadArtha prApaNArthaJca / samIpe dazAnAmime updshaaH| upviNshaaH| samIpaprAdhAnyetu hsH| AsannA dazAnAmime AsannadazA / AsannaviMzAH / adUradazAH / aduurctvaariNshaaH| dvau vA trayo vA imedvitraaH| trayo vA catvAro vA ime tricturaaH|nktisuuptribhyshctur iti astyo nipaatyte| trirdaza ime tridshaaH| vRttyaivAbhyAvRtteruktatvAt sucaa'pryogH| saMkhyAsaMjJAvidhAne'dhikazabdasyApi saMkhyAtva. muktam / adhikA dshaanaamime'dhikdshaaH| saMkhyeya iti kim / adhikA viMzatirgavAm / saMkhyayeti kim / paJca padArthAH / jhyAsannAdUrasaMkhyamiti kim / pArthivAH paJca / / dizo 'ntarAle // 8 // dikacchabdAH subantA antarAlavacane vasaMjJakaH so| bhavati |antraal eva yathA syAditi niyamArtha praarmbhH|
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainendravyAkaraNam / 159 / dakSiNasyAzca pUrvasyAzca dizAryadantarAlaM dakSiNapUrvI / sarvanAmno vRttimA pUrvapadastha puMghadbhAva iti puNvdbhaavH| uttarapadasya strIgornIca iti prAdezaH / antarAladiza:. strItvAt pump| anekamityanuvartanAta nyaksaMjJAyAM dayoH paryAyeNa pUrvanipAtaH / evaM dkssinnpraa| uttaraparA / uttarapUrvI prasiDAnAM dikchabdAnAM grahaNAdiha na bhavati / vAruNyAzca kaubeyAzca dizorantarAlam // tatredamiti sarUpe // 8 // tatreti ISanve he sarUpe idamityetasminnarthe vo bhavati / itikaraNAt grahaNaviziSTe yuddhe vivakSA / kezeSa kezeSu Sa gRhItvA idaM yuddhaM vRttaM kezAkezi / kacAkaci / aijiti ic sAnta ijiti tiSTharavAdI hasaMjJArtha ptthyte| anyasyApi iti pUrvapadasya dotvam / atra sApekSatvAta pUrveNa vRttina prApnoti / sarUpe iti kim / kezeSu ca kaceSu ca gRhItvA idaM yuddhaM vRttam / tena // 86 // idamiti sarUpe iti vartate / teneti bhAnte sarUpe idamityetasminnarthe vaso bhavati / itikaraNAnuvRtteryatteneti nirdiSTra praharaNaM cettadbhavati / daNDaizca daNDaizca pratyedaM yuddhaM vRttaM dnnddaadnnddi| muslaamusli| sarUpe ityeva / daNDaizca kamaNDalubhizca prahatyedaM buddhaM vRttam yogavibhAga uttraarthH|| - saheti tulyayoge // 6 // tulyayomaH samAnakriyAdiyogaH / teneti vrtte| |saha ityetat subantaM tulyayoge vartamAnena teneti bhAntena saha / - 11
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / samasyate vaso bhavati / saha chAtreNa sacchAtra aagtH|| sshissyH| saputraH / vA nIca iti sahazabdasya saadesH| tulyayoga iti kim / pratyahaM saha zAvena bhAraM vahati raasbhii| vidyamAnatA'tra shaarthH|aayenaiv sidhe hasani. vRttyartha kababhAvArthaca vacanam / itizabdo yogavibhAgArthaH / senAtulyayoge'pi kacivasaH kazca / tena sakarmakAcare / bhavati / sapakSako vAdI brUta ityAdi siddham / atra hi carereva dena yogo na krmnnH| tathA vAdina eva ca tena | yogo na pakSasya // cArthe dvandvaH // 1 // ckRto'rthshcaarthH| tasmin vartamAnamanekaM subantaM incha saMjJaH so bhavati / catvArazcArthAH / samuccayo'nvAcaya itaretarayogaH samAhArazceti / tatrAniyatakamayAgapadyAnoM byAdivastUnAmekanAdhyAropaH samuccayaH yathA gAmazvaM puruSa pazumaharaharnayamAno vaivazvato ma tRpyati / surayA iva durmdii| muSapradhAnamAvamAnaviziSTaH samuccaya evaanvaayaa| yathA bhikSAmaTa gAM cAnaveti / itaretarayogasamAhArAvapi samuccayakha bhedau / parasparaM sApekSANAmavayavabhedAnumata ittaretarayogaH / anapekSitA avayavabhedAH saMhatipradhAnAH smaahaaraaH|aadyyoshcmntrennaapikcit prayomAt / asAmadhyAMca nAsti svidhiH| itretryoge| prakSanyagrodhau chAyAM kurutaH / samAhAre paDakSanpagrodhaM sidhyati / vAktvacam / vAghaSadam / chanopAnaham / iha dvAviMzatikhayastriMzadgaNitatyevamAdiSu samAhAre'pi liGgamaziSyaM sokAzrayatvA -
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / diti napuMsakatvAbhAvaH / indrapradezA banchAcudahaSArArtha ityessmaadyH|| voktaM nyaka // 2 // sajakSaNasUtreSu vAnirdi, nyaksaMjJaM bhvti| tasya prayojanaM pUrvamityaneya pUrvanipAtaH / adhini| adhikumAri / jhIti voktam / kazritaH / iviti vAktam / shngklaakhnnddH| bheti poktam / evaM sarvatra bodhavyam / vase'neka suSantaM tasya pUrvanipAtAniyamamuttaratra vakSyati / iha rAjJaH puruSa zrita iti yat prati yadapradhAnaM tat prati tannyAsaMjhaM bhavati / kathamayaM vibhAgo sabhyate |nygitiiymnvrthsNjnyaa| nIracanIti nyaNapradhAnamityarthaH // prakavimakti // 3 // vibhaktizabdaH pUrvAdhAryeSTo niIiH ekA vibhaktiryasya tannyAsaMgaM bhavati / niSkauzAmbiH / nirmazuraH / paramizyanena paranipAtArthametat / prAdezastu svIgonISa ityatra antarSastha nIcaH samAyaNAt siddhH|| paraM // 4 // ekaSibhakti vyaksaMjJaM paraM prapoktavyam / pUrvamityabena pUrvanipAte prApte 'pavAdaH / iha dharma zritaH / dharmabhitAya ityeSAmAdiSu bokkamityamenaiva nyasaMjJA bhaSa. tyanakAzavAtsatastadAbhayaH pUrvanipAtaH // rAjahantAdau // 5 // rAjadantAdiSu nyak paraM prapAktavyam / savArI prAptasya pUrvanipAtatyApavAdo'yam / dantAbAM rAjA rAja - -
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / dantaH / vanasyAne agrevaNam / gnnpaatthaadnup| liptavAsitaM nagnamuSitamavaklinnapakkaM siktasamRdhaM bhRSTaJcitamarpitAptaM uptagADameteSu pUrvakAlasya paranipAtaH / ukhUkhalamusalaM tandulakiNvam / shraargvaaynivndhkii| citrarathavAlIkam / avantyazmakam / zudrAryam / snAtakarAjAnau / viSvaksenArjunau / akSizruvam / dAragayam / zabdArthoM / dharmArtho / kAmArthe / akSu vyatyayo'pi / arthazabdau / arthadhamA / arthakAmA / vaiyAkaraNamatam / bhojavAjA / gopAladhAnIpUlAsam / pUlAsakaraNDam / uzorabojam / sikhastham / shikssaastrii|citraasvaatii| bhaaryaaptii| jaayaaptii| jmptii| dmptii| mAyAzabdasya jambhAvo dambhAvazca nipAtyate / putrapatI / punapazu / keshlshruH| shirobindu| spirmdhunii| mdhusrpissii| praadhnt| antAdI / gunnvRddhii| vRddhiguNA // pUrvam // 66 // nyagiti vartate / nyasaMjhaM pUrva prayoktavyam / gakyavad ttAvaniyamo mA bhUdityArambhaH / uktAnyudAharaNAni / yatra de api tAnte rAjJaH puruSasyeti tatra kasya myaktvaM nyagityanvarthasaMjJAzrayaNAdrAjazabdasya / / dvandve suH // 7 // dvanche se svantaM pUrva prayoktavyam / muniguptau / yahuguptau / anekaprAptAvaniyamena munipttuguptaaH| phmuniguptaaH| paTuguptamunayaH / nyagityanvarthasaMjJA / inve ca na kasyacidaprAdhAnyamityaprApte pUrvanipAta idaM sUtram // ajAyat // 8 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / ajAdi adantaM zabdarUpaM banche se pUrvaprayoktavyam / indracandrau / uSTrasvaram / uSTrazazam / iha indrAgnI / indravAyU iti sulakSaNAt paratvAdanena puurvnipaatH| ubhayatra vAyoH pratiSedha iti AnaG na bhavati / bahuSvaniyamena ibharathAzvam / azvarathebham / taparakaraNaM kim / vRkSAzvau / azvavRkSau / alpAntaram // 6 alpAcanaraM zabdarUpaM chanddha pUrva prayoktavyam / dhava khadirau / dhavAzvakarNam / pahudhaniyamaH / voNAdundubhizavAH / shngkhdundubhiviinnaaH| RtunakSatrANAM samAnAkSarANAmAnuvryeNa vaktavyam / ziziravasantA / hemntshishirvsntaaH| ashviniibhrnnyH| kRttikArohiNyaH / samAnAkSarANAmiti kim / grISmavasantau / yakSarasya pUrvanipAtA vktvyH| kuzakAzam / tRNakASTham / varNAnAmAnuyUvryeNa / brAhmaNakSatrayavidzUdrAH / bhrAtuzca jyAyasaH / yudhiSThirArjunau / saMkhyAyA alpIyaso vAcikAyAH / dvitraaH| ekAdaza / navatizatam / abhyahitasya ca / mAtApitarau / zraddhAmedhe / diikssaatpsii| IvizeSaNe ve // 10 // IbantaM vizeSaNaM ca vase pUrva prayoktavyam / vase anekaM subantaM nyAsaMjJamityaniyame prApte 'yamArambhaH / kaNThekAlaH / urasilomA / udaremaNiH / vahegaDaH / akAmemUha mastakAt svAlA datyanupa / citraguH / lambakarNaH / sarvanAmasaMkhyayoH pUrvanipAvo vaktavyaH / sarvaM zvetamasya
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 mahAvRttisahitam / srvshvetH| srvgaurH| hizuklaH / vikRssnnH| sarvanAmasaMkhyayoH parasparaM rattiH / vAkye saMkhyAyAH paratvAt puurvnipaatH| dhanyaH / bhnyH| vA priyastha / priyddhiH| dadhipriyaH / kathaM gadukaNThaH / gshiraaH| bhAhitAgnyAdiSu drvyH| tAntaM base pUrva prayoktavyam / kRnakaTaH / bhikssitbhikssH| avmukto'paankH| tAntasya vizeSaNatvenAviva kSatatvAt pUSaNa na sidhyati / kathaM kacijAtikAlasukhAdibhyazca tAntasya paraprayogaH / sAraGgAdhI / palANDuma.kSatI / kAlAt / mAsajAtA / sNvtsrjaataa| sukhAdibhyazca / sukhaM jAtaM yasyAH mukhajAtA / duHkhjaataa| vAhitAgnyAdiSa vyavasthayedaM bhaviSyati / praharaNArthebhyaH pare vepau vaktavye / udyato' saranena asyudyataH / asiH pANAvasya prasipANi: / daNDapANiH / kathamukhatagadaH / udytaasiH| idamapi beti siMhAvalokanAt / / vA hitAgnyAdA // 2 // zrAhitAgnyAdiSu vase tAntaM vA pUrva prayoktavyam / mAhitAgniH / agnyAhitaH / evaM jAtaputraH / jAtadantaH / jAtasmazruH / tailpiitH| ghRtapItaH / mdypiitH| UDhabhAryaH arthagataH / prAkRtigaNo'yam / tenaSA na vttvyaaH|| ye kaDArAH // 3 // ye kaDArAdayo vA pUrva prayoktavyAH / kaDArazca sa bhadrazca sa kddaarbhdrH| bhdrkddaarH| vizeSaNasya voktaMnyaka admin -
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainendravyAkaraNam / pUrvanipAtaH prApto vibhaassyte| kaDAra gaDDula kUTa kANa khana kuNTa khoDa khalati gaura vRkSa bhikSuka piGgala tanu maTa bdhir| uttarapadaM dyu // 4 // se yadutsarapadaM tayusaMjJaM bhvti| paJcagavadhanaH / dyau parataH hRdaH ghusamAhAra iti pUrvasya saMjJAyAM TaH mAntaH siddH| evaM he ahano jAtasya dhyanhajAtaHkAlAmeyairiti samudAyastha SasaMjJA dyau parataH pUrvasyApiSasaMjJAyAM TaH sAntaH ityabhayanandiviracitAyAM jainendravyAkaraNamahAvRttI prathamasyAdhyAyasya tRtIyaH paadH|| anukte // 1 // anuktmityymdhikaarH| padita UImanukramiSyAma anukta ityevaM taditavyam / svArthadravyakhiGgAni triko mudartha iti asmin darzane svArthikArAbAdayaH saMkhyAkadiyo vibhattyarthAH / evaM ca karmaNIvityevamAdInAM sAdhane svArtha ityetasya ca guNapradhAnabhAvenaikyatA / svArthaMkatvAdiviziSeSa karmAdiSvanuktaviSAdayo bhavanti / athavA anuktakAdyAzrayeSvekatvAdiSvivAdayo avanti / iha parisaMkhyAnamiti kecit / mikRvRtrayukta karmAdAviti / vakSyati karmaNo / kaTaM karoti / moranaM mu, / anukte iti kim / kriyate kaTaH / miDokta karma / kRtaH karaH / kRtoktaM karma / zrADiko devdttH| bhAI bhuktamamena iti vaH |htoktH kartA / tena krItaH / zatAdasvAseThayAvittiyaH / hatAra karakha
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / miti / kartari karaNe ca bhA na bhavati / prAptamudakaM caM grAmaM sa prAptodako grAmaH / sena karmoktam / miGkRtsairiti parisaMkhyAnaM kim / kaTaM karoti bhISmamudAraM darzanIyam / atra kaTazabdAdutpadyamAnayA ipA ukte karmaNi bhISmAdibhya ip na syAt / tadetatparigaNanamayuktam / kaTo'pi karma bhISmAdayo'pi na hyasau kaTamAtra santoSaM karotItyanekaM karma gRhyate / samudAyasya cAmRtvAt prtyvyvaadhibhttyutpttiH| iha zrAsane Aste zayane zete iti zranyo yadhikaraNapratyayaH sAmAnyena yuTAbhihitA anyazca vizeSarUpeNa vibhattayocyate iti na doSaH // karmaNIya // 2 // karmaNi kArake anukte iba vibhaktirbhavati / kaTaM kroti| grAmaM gacchati / AdityaM pazyati / avizeSeNa ammRdaH svAdyo vkssynte| tanniyamo'yaM karmAdiSveva ivAdayo bhavanti / ivAdayo niyatAH / karmAdayasvaniyatAH / teSu tApi prApnoti / tata idamucyate tA zeSa iti zeSe tA bhavati nokte kAMdA // antarAntareNa yoge||3|| pratipadoktatvAdihAntarAntarejazabdo nisaMjhau tAbhyAM yoge ibbibhaktirbhavati / antarA gandhamAdanaM mAlyavantazAntarA kuravaH / kuruvizeSaNatvena tAyAM prAptAyAmanchighIyate / kuruzabdArthe vartamAnAt mRdAtirekAbhAvAt inna bhavati |antraashbdo madhyamAdheyapradhAnaM brte| antarepazabdaH tacca vinArtha ca / antareNa saumanasaM vidyamabhacca
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ mi jainendravyAkaraNam / devaravaH / mokSamantareNa nAtyantikaM sukham / nisaMjJayograhaNAdiha na bhavati / antarAyAM puri vasati / kiM te dhAtravANAM sAlaGkAyanAM cAntareNa gatena / yoga iti kim| antarA takSasilAca pATaliputradhvamughnasya praakaarH| nanu padavidhirathaM antarAzabde sAmarthAt srughnazabdAdina bhaviSyati yogagrahaNananarthakam / kacidanyairapi yoge pathA syAdityevamartham / abhitaHparitaHsamayAnikaSAhApratiyogeSUpasaMkhyAnam / abhito grAmam / paritA grAmam / samayA grAmam / nikaSA grAmam / hA devadacam / vRNISva bhadre pratibhAti cettvaM bubhukSitaM na pratibhAti kiJcit / ubhasarvatasoH kAryo dhiguparyAdiSu triSu / kRtadvimveSvipA yogastato'nyatrApi dRzyate / ubhayatA prAmam / sarvato grAmam / dhigdevadattam / uparyAdiSviti sUtropalakSaNam / sAmIpye 'dhodhyuparIti dvitve kRte prayANAM grahaNam / adho'dho grAmam / uparyu pari grAmam adhyadhi grAmam / anyadhA'pi dRzyate / vinA dharma kutaH sukham / apizabdAnna ca dRzyate / hA tAta hA putra vatsakha // kAlAdhyanyavicchede // 4 // avicchedo 'tyantasaMyogaH / dravyaguNakriyAbhiH kAsnyena kAlAdhanoH saMbandha ityarthaH / kAlAvanAravicchede vartamAnayoH soriS bhavati / anyasyAbhutatvAt kAlAdhyavAcibhyAmeva / adhikaraNavivakSAyAmIpi prAsAyAM tadavivakSAyAM saMghandhakhaNAyAM tAyAM prAptAyAma vidhiH| kAlasya dravyeNa yAye / mAsaM guhaapuupaaH| saMvatsaraMkSIrodanam / gukhema zaradaM mathurA ramaNIyA /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ labuAMIiimilindarmediamendmeibhasalnewdnaments s aniliundati mahAttisahitam / mA karapANI kApI / kriyyaa| mAsamadhIte / saMvatsaramadhIte / pradhvano dravyeNa yoge| krozaM siktaa| yojana banarAjiH / gukhena / kozaM kuTilA nadI / yojanaM dIrghaH parvataH / kriyayA / kozamadhIte / yojanamadhIte / aviccheda iti kim / mAsasya niradhIte / krozasyaikadeze prvtH|| siddhau bhaa||5|| aviccheda iti vartate / siddhiH kriyaaphlnisspttiH| avicchede yA kAlAdhvAnA tadvAcibhyAM bhA bhavati siDI gamyamAnAyAm / mAsena prAmRtamadhItas / yojanena prAmRtamadhItam / siddhAdhiti kim / mAsamadhItaM prAbhRtaM na cAnenAbadhAritam / nAtra kriyAphalaniSpattihasti pUrveNa iSeva bhavati // kriyAmadhye keyau // 6 // kAkhAdhyanIti vartate / kriyayormadhye yA kAlAdhvAnI sAmyAM kepI dhibhattayau bhvtH| adya bhukkA munivahAdbhoktA vAhe bhoktaa| ihastho'yamiSvAsaH kroze vidhyati lakSyam / cApAccharasya mirgamanaM dhAnuSkASasthAnaM vA ekA kriyA hitIyA vyakriyA tayAmadhye kozazabdAlA praamaa|| su pUjAyo na giti // 7 // sukhandaH pUjASAmaH gisaMjJastisaMzazca na bhavati / susthita bhavatA / sumita bhavatA / gisaMjJAzrayaM SatvaM na bhavati / tijJApratiSedhe yadyapi nimaMjJAzrayaH savidhi bhavati / tathApi trAdilakSaNo bhvissyti| svatI pUjAyA alhadai MARA -
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 163 miti vacanAt / sukSicya gataH / tasmAduttarArthaM tisaMjJApratiSedhavacanam / pUjAyAmiti kim / suSitaM kiM tavA'tra // pratikrame cAtiH // 8 // atikrama Adhikyam / atikrame pUjAyAcyA ti zabda gitisaMjJo na bhavati / atisiktameva bhavatA / chatistutameva bhavatA / gitisaMjJAzrayaH prAdilacaNazca afeff bhavati / atisinkaiva gataH / pUjAyAM / atisitamatistutaM bhavatA / svato pUjAyAmiti prAdilakSaNaH savidhiH / atisicya gataH / vyastivAkserakaityatra tigrahaNamupakhacaNaM prAdikhe'pi pyAdezaH // padArtha saMbhAvanAnujJAgahI samuccaye'piH // 9 // aprayujyamAnasya padasyArthaH / saMbhAvanaM sAmarthyASikaraNam / anuzA abhyupagamaH / gii| nindA | ekatrAnekaspa niyojanaM samucayaH / eteSvartheSvapirgatisaMjJo na bhavati / padArthe / piSo'pi syAt / payaseo'pi syAt / binduH sto mAtrA tyasvArthe 'pizabdaH / saMbandhe catA / saMbhAvane / api sanmUkhakasahasram / api stuyAdrAjAnam / anujJAyAm / api sica / api stuhi | atisarge loT / garhAyAM dhiga brAhmaNamapi sidhdezpalANDum / api stuyAdvRSalam / anavakRptyamarSayeoriti liG / samuccaye'pi / sizva api stuhi / siSya ca stuhi cetparthaH / misaMjJAayaM pazvAdikAryaM na bhavati // I adhiparI anarthakeo // 10 // anarthakAvanathantaravAcino adhipari ityetA bhana
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 mahAvRttisahitam / rthakA gitisaMjJau na bhavataH / kuteo'dhyAgataH / kutaH pryaagtH| gitisaMjJAzrayaM savidhAnaM na bhavati / prAgadhosta iti prayoganiyamazca na bhavati / iha ca payAnaDamiti NatvaM bhavati // vIpletthambhUtalakSaNebhine // 11 // na gitiriti vartata yoga iti ca / vIpsA itthambhUta lakSaNA ityeteSvartheSu abhinA yoge ibbibhakI bhavati gitisaMjJApratiSeSazca / vo psaayaam| vRkSaM vRkSamamitriSvati / itthambhUtaM / sAdhurdevadatto mAtaramabhisthitaH / itthambhAarsfer gamyate / lakSaNe / vRkSamabhisiSvati / vRkSamabhividyotate / gitisaMjJApratiSedhAt SatvaM prAgvosta iti niyamazca na bhavati // bhAge thAnupratipariNA // 12 // 1 bhAge arthe vIpsetthambhUtalakSaNeSu ca anu prati pari ityetairyoge ib bhavati gitisaMjJApratiSeSazca / bhAgo'trAMzaH / padatra mAmanusyAt mAM prati syAt mAM pari syAt taddIyatAm / vIpsAyAm / vRkSaM vRkSam / anusiSyati pratisiSyati parisicanti / itthambhUte / sAdhurdevadattaH mAtarama sthitaH / mAtaraM prati mAtaraM pari / lakSaNe / vRdamanumiti pratisiSyati / pariziSca te / vRttaM prati vidyotate / eteSiti kima / odanaM pariSiSyati / anupratipariSeti kim / yantra mAmabhiSyAt / abhebhIge gitisaMjJA bhavatyeva gitvAt satyAt sakarmakatvaM karmaNI SatvaM ca bhavati / tAvanunA // 13 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 171 hetAvarthe anunA yoge invibhaktirbhavati gitisaMjJApratiSedhazca / jinasya jJAnotpattimanyAgamansurAH / surANAmAgamanasya jinajJAnotpatirhetuH / evaM zAnticarita paharUprasAraNamanu prAvarSat parjanyaH / yadA'pi itthambhUte lakSaNe vArthe'nunA yoge sviDaivet tathApi yenanAprAptanyAyena zeSalakSaNAyAstAyAH so'pavAdaH / hetvarthe tu paratvAdbhA prasajyeta tadbAdhanArthamidam // bhArthe // 14 // bhArthaH sahazabdArthaH / bhArthe'nunA yoge ib bhavati gitisaMjJApratiSeSazca / nadImanu vasitA senA / nadImanu vasitA after nagarI / nadyA saha sambaddhetyarthaH / evaM parvatamanu vasitA senA // hIne // 15 // anuneti vartate / honArthe yotye anunA yoge ib bhavati gitisaMjJApratiSedhazca / utkRSTApekSayA honeo bhavatIti sAmarthyAdutkRSTAdip / anu zAlibhadramADhyAH / anu samantabhadraM tArkikAH // upena // 16 // honArthe upena yAne ib bhavati na gitisaMjJA ca / upasiMhanandinaM vayaH / upa siddhasenaM vaiyAkaraNAH // Ibadhike // 11 // fforbhakto bhavati adhikArthe dyotye upena yoge / upa khAyAM droNaH / upa niSke kArSApaNam / yasmAdadhikaM mRdArthAtirekAntata I //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ odin mahAvRttisahitam / Izvare 'dhinA // 18 // Izvarazabda iishvreshitvysNpndhmuplkssyti| Izvare dhotye adhinA yoge IvibhaktI bhavati na gitisaMjJA ca / uttarasUtrAti vibhASAbalokate / tata IzvarAdIzitadhyAdha paryAyeNep / adhi medhezvare kuruvaH / adhi kuruSu medheshvrH| iha vibhattyarthe hasaH karamAnna bhavati vibhaktizabdena satra kArakaM gRhyate / IzvarezitavyasaMbandhazcAtra na tu kArakam / / vA kRjadhiH // 16 // Izvara iti vartate / adhizabdaH karoto pA gitisaMjJo bhavati / tamadhikRtya tamadhikRlyA / IzvaraM kRtvetvarthaH / atra karmaNIpU / hunaradhigrahaNa gitisaMjJApratiSedhAdhameva natvIyartham / / kA 'GA maryAdAvacane // 20 // kAvibhaktI bhavati Aula poge maryAdAbacane gitisaMjJApratiSedhazca / A pATaliputrAt dRSTo devH| A mathurApAH / maryAdAyAmiti sira vacanagrahaNamabhividhisaMprahArtham / A kumArebhyo yaH samantabhadrasya / mayAdAvacana iti kim / ISadarthe kriyAyone ca mA bhUt / bhAbaDAraH / bhAvaddhamAbharaNam // varjane upaparibhyAm // 21 // vivakSitemAsavandho varjanam / varjano'thai apa pari ityetAbhyAM yoge kAvimatI bhavati gitisaMjJApratiSeSazca / apa brigartebhyo dRSTo devaH / pareparjana iti vA dawnl
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / __ hetAvarthe anunA yoge ivibhaktirbhavati gitisaMjJApratiSedhazca / jinasya jnyaanotpttimnvaagmnsuraaH| surANAmAgamanasya jinjnyaanotpttihtuH| evaM zAnticaritapaTakaprasAraNamanu prAvarSat parjanyaH / yadApi ityambhUte lakSaNe vArthe'nunA yoge siDaivepa tathApi yenanAprAptanyAyena zeSalakSaNAyAstAyAH so'pavAdaH / hetvarthe tu. paratvAddhA prasajyeta tadvAdhanArthamidam // bhAthai // 14 // bhArthaH sahazabdasvArthaH / bhArthe'nunA yoge iva bhavati gitisaMjJApratiSedhazca / nadImanu basitA senA / nadImanu vasitA nagarI / nadyA saha smbddhetyrthH| evaM parvatamanu vasitA senaa|| hIne // 15 // anuneti vrtte| honArthe dyotye anunA yoge iba bhavati gitisaMjJApratiSedhazca / utkRdhApekSayA hIno bhavatIti sAmAdutkRdhAdie / anu shaalibhdrmaaddhyaaH| anu samantabhadraM taarkikaaH|| upena // 16 // honArthe upena yoge ib bhavati na gitisaMjJA ca / upasiMhanandinaM hvyH| upa siddhasenaM vaiyaakrmaaH|| Ibadhike / 11 // Ibdhibhakto bhavati adhikArthe dyotye upena yone| upa khAyoM dronnH| upa niSke kArSApaNam / yamAdadhika mRdArthAtirekAttata IS // - DANDU
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ - naikuntainmentamansamanthan / 174 mahAvRttisahitam / tAdarthena siddhamiti cet sthAnino yathA syAt prayujyamAnasya mA bhUt ityevamarthamidam / dhvaSAca iti kim / praviza piNDIm / praviza tarpaNam / astyatra bhaya siveti ca sthAnI na tu dhyarthayAka / karmaNIti kim / edhebhyo brajati zakaTena / sthAnina iti kim / edhAnAhatu brajati // tumarthAnAve // 25 // tumA samAnArthastumarthaH / tumartho bhAve vartamAno yastyaH tadantAnmRd ab bhavati / burAtumA kriyAyAM tadIyAmitti vartamAne bhAve bhAvavAcina iti vakSyati teSAM ghanAdInAmiha grahaNam / pAkAya brajati / mataye vrajati / puSye vrajati / atra tadarthAya kriyAyAM tasya vidhAnAt / tAdayaM tenaivoktamiti tAyeM aba na praapnoti| tumaryAditi kim / pAkaH / tyAgaH / bhAva iti kim / kArako brajati // namaHsvastisvAhAsvadhAlaMvaSar3ayoge // 26 // namasa svasti svAhA svadhA alaM vaSaT ityaitaioMge avibhaktI bhavati / mamo devebhyaH / svasti prajAbhyaH / AzIrvivakSAyAM kuzakhA)oMge tApI prApte tAbhyAM pUrvanirNayanAyameva nityo vidhiH / svastyastu gobhyaH / svasti prajAbhyo bhUyAt / svAhA indrAya / svAhA agnye| svadhA pitRbhyH| alaM malo mallAya / alamiti paryAptayadhInAM grahaNam / tasmai prabhavatIti nirdezAt / prabhUrmallo malAya / samartho mallo mallAya / anyatrApi kamAna bhava. tIti / knyaamlkrte| alaM rodanena / vAgvibhakta kAra demandednsan - -
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ amananews w wwmunu mummemorandume jainendravyAkaraNam / 175 kavibhaktI balIyasIti karmaNIp / karaNe ca bhA bhavati / vaSaDagnaye / vaSaDindrAya / yogagrahaNaM kim / namo jinAnAmAyatebhyaH / nanu DyAmmRdaH svAdayo vihitAH / tadantaviSayo'yaM niyamaH padavidhiH / tato 'sAmodeva jinazabdAnna bhaviSyati yogagrahaNamanarthakam / anyairapi yoge yathA syAt ityevamartham / hitazabdayoge upasaMkhyAnam // arocakine hitam // klaptyarthadhuprayoge anvaktavyA // * // mUtrAya prakalpate yvaaguu| sUtrAya sNpdyte| sUtrAya jaayte| bhinnavikArApattau cedaM vaktavyam / abhede mUtraM saMpadyate yavAgariti vaiva bhvti| vikAragrahaNaM kim / devadattasya saMpadyate yavAgUH / mUtraM saMpadyate yvaagvaaH| utpAtena jJApyamAne anvktvyaa||* // vAtAya kapilA vidyudAtapAyAtilohinI / pItA varSIya vijJeyA durbhikSAya bhavetsitA // tenaitat sarva labdham // prakRSyagaheM manyakarmaNyajIve vA // 27 // prkRssygrdo'tishytirskaarH| prakRSyagardai gamye manyateH karmaNi jIvavarjite vA avibhaktI bhavati / na tvA tRNaM manye / na tvA tRNAya manye / na tvA busaM manye / na tvA busAya manye / prakRSyeti kim / kA, tvAM manye / lodhUtvA mnye|n tvA nAvaM mnye| yAvattIrNa nAvyaM bhvti|n tvA an manye / yAvad bhuktaM zrADam / garha iti kim / indranIlAt padmarAgamadhikaguNaM manye / prazaMseyam / ubhayagrahaNa kim / azmAnaM dRSadaM manye / svarUpakathanametat / manyagrahaNaM kim / na tvA tRNaM cintayAmi / vikaraNanirdezaH kim / na tvA - 12
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 176 mahAvRttisahitam / tRNaM manye / ajIva iti kim|n tvAM zvAnaM manye / na tvAM zRgAlaM manye / agahavAcitvAd yuSmadasmadAderavibhaktI na bhavati // saMjJo bhA // 28 // karmaNIti vartate / saMpUrvasya jAnAteH karmaNi bhA bhavati / mAtrA saMjAnIte / mAtaraM saMjAnIte / pitrA saMjAnIte / pitaraM sNjaaniite| saMpraterasmRtAviti dH| veti vyavasthitavibhASA'nuvartate / tema daviSaye bhAvikalpaH / smRtyoM mavidhiH / tatra mAtuH saMjAnAti / mAtaraM saMjAnAti / smrarthadayezAGkarmaNItyatra tAvikalpaM vkssyti|kRtpryoge paratvAt kartRkarmaNoH kRtoti taiva bhavati mAtu: saMjJAtA / / kartRkaraNe bhA // 26 // kartari karaNe ca kArake bhAvibhattI bhavati / devadattena bhuktam / jinadattena bhuktam / krnne| dAtreNa lunAti / bheti vartamAne punarbhAgrahaNaM kim / prakRtyAdibhyo yathA syaat| prakRtyA 'bhirUpaH / prakRtyA drshniiyH| prAyeNa vaiyaakrnnH| kAzyapo'sti gotreNa / sameNa dhaavti| | viSameNa dhAvati / dvidroNena dhAnyaM krINAti / paJcakena pazUna krINAti / sahasreNa azvAn krINAti // sahArthena // 30 // yoga iti maNDUkaplutyA'nuvartate / sahazabdArthana yoge bhAvibhaktI bhavati / pradhAnasya mRdAtirekAbhAvAdapradhAne bhavati / putreNa shaagtH| putreNa saha pingglH| -
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 177 putreNa saha dhanavAn / atra pradhAnApradhAnayoH kriyAguNadravyasambandhe sati sahayogaH / arthagrahaNaM kim / putreNa sArddhamAgataH / putreNa samam / putreNa sAkam / putreNAmA / tasya droNasya saMgrAmaH sAraNena gadena ca / yugapat ko pakAmAbhyAM manISiNa ivAbhavat / vinA'pi sahazabdena tadarthasaMpratyayamAtre ca bhavati / antyenetA'diH / atyena saha AdirityarthaH / yoga ityeva / ziSyeNa sahopAdhyAyasya gauH / putreNa saha sthUlA grAme / upAdhyAyazabdasya grAmazavdasya ca nAsti sahazabdena yogaH // yenAGgivikAretyambhAvA // 31 // aGgivikAraH zarIra vikRtatvam / anena prakAreNa bhavanamitthaMbhAvaH / kacideva chAtrAdau prakAre vRttirityarthaH / yenAGgineo vikAra itvambhAvazca lakSyate tato bhAvi bhaktI bhavati / cakSaNA kANaH / pANinA kuNiH / pAdena khaJjaH / itthambhAve'pi bhavAn kamaNDalunA chAtramadrAkSIt / cUlayA parivrAjakamadrAkSIt / sahArthenetyasyAvivakSAyAmidaM draSTavyam / aGgivikAretthambhAvAviti kim / aci kANamasya / vRkSaM prati vidyotate // hetaiA // 32 // tAvityarthanirdezaH / tAvarthe bhA ca bhavati tadvAcinaH / annena vasati / dhanena kulam / vidyayA yazaH / iha laukikaphalasAdhanayogyaH padArthoM heturgRhyate / tadyojaka heturityasya pAribhASikasya prayoge siddhaiva bhA / uttarasUtre tvavizeSeNa hetorgrahaNaM draSTavyam //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAttisahitam / karNe kartari // 33 // hetAviti vartate / kartRvarjita RNe hetau kAvibhaktI bhavati / bhApavAdo'yam / shtaabddhH| sahasrAddhaH / uttamo'tra kartA / akartarIti kim / bahastvayA devadattaH / nA'haM badhnAmi / zataM me dhArayati / zatena bddhH| bandhitastvayA devdttH| nA'haM bndhyaami| zatena bndhitH| kathaM devadattena zatena bndhitH| ekasya hetukartRtvamaparasya pryojykrtRtvmitydossH| kati yogavibhAgaH / tena heto kA'pi bhavati / kRtakatvAdanityaH / anupalabdhernAstIti // guNe zrIdattasyA'striyAm // 34 // hetAviti vartate / astrIliGge guNe hetA zrIdattasyAcAryasya matena kAvibhaktI bhavati / anyeSAM matena hetAviti bhaa| jADyAvaddhaH / jADyena baDaH / prikhyaatyaanmuktH| pArikhyAtyena muktaH / guNa iti kim / dhanena kulam / astriyAmiti kim / buDyA muktH|| tA hetA // 35 // hetAviti zabdanirdezo'yaM hetvarthasya tu prakRtatvAt / hetuzabda prayukta hetvarthA tA bhavati / annasya hetorvasati / adhyayanasya hetorvasati / bhikSAyA hetorvasati / hetuzabdA'pi hetvarthe vartate / tasmAdapi tA / saamaanaadhikrnnyaadvaa|| sarvanAno bhA ca // 36 // hetuzabda prayukta sarvanAno bhAvibhaktI tA ca / kena hetunA vasati / kasya hetosati / yena hetunA vasati / yasya hetAvasati / pUrveNa tAyAmeva praaptaayaamymaarmbhH|
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 n ce jainendravyAkaraNam / athavA cakAro'nuktasamuccayArthaH / tena nimittakAraNaprayojanahetuSu prayukteSu sarvAsAM prAyodarzanamityetallabdham / ki nimittaM vasati / kena nimittena vasati / kasmai nimittAya vsti| kasmAnimittAt / kasya nimittasya / kasminnimitte vasati / evaM kAraNaprayojanahetudhdAhAryam / prAyograhaNAdinna bhvti|| kA 'pAdAne // 31 // apAdAne kArake kAvibhaktI bhavati / grAmAdAgacchati / AcAryAdhIte / rathAt patitaH / keti yogavibhAgAdanyatrA'pi bhavatIti / tenedaM bahu vaktavyaM na bhavati / pyakhe karmaNi kA vktvyaa| prAsAdamAruhya prekssyte| prAsAdAt prekSate / prAsAdAcchRNAti / adhikaraNe pyakhe kA bktvyaa| Asane upavizya prekSate / AsanAt prekSate / zayanAtprekSate / praznAkhyAnayozca kA vktvyaa| kiM devadatto vyAkaraNAt kathayati / AkhyAne vyAkaraNAt kathayati / yatazcAdhvakAlaparicchedastataH kA vaktavyA / gavIdhumataH sAGkAsyaM catvAri yojanAni / kArtikyA prAgrahAyaNI maase|kaayuktaat parAdadhvanaH vA vepa ca vktvye| gavadhu mata sAkAzyaM catvAri yojanAni caturSu yojaneSu // dicchabdAnyArAditaraHJcadhvAhiyukte // 38 // dicchanda anya pArAta itara Rte acadhu A Ahi ityetairyukta kA vibhaktI bhavati / dikacchanda / iyamasyAH pUrvA / iyamasyA uttarA / zabdagrahaNaM kim / dizi dRSTo yaH zabdo dezakAlavRttinApi tena yoge yathA syAt / pUrvo teedomumdenuradhanma Anan appearanamam
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / grAmAt / utaro grAmAt / pUrvo grISmAisantaH / anyadityarthagrahaNam / anyo devadattAt / vyatirikto devadattAt / bhinno devadattAt / arthAntaraM devadattAt jinadattaH / devadatte mRdAtirekAt tAyAM prAptAyAM kA vidhIyate / ArAzabdo jhisNjnykH| dUre'ntikeca vartate tadyoge dUrAntikAthustA ceti asmin prApte kaavidhiH| pArAd gRhAt kSetram / ArAddevadattAt piitthm| itaro nirdizyamAnapratiyogyarthaH / itaro devadattAt |Rte iti jhisajhaM padam / Rte dharmAt / kutaH sukham / abudhu / prAggrAmAt / prAcI digramaNIyA / ityevamAdyarthe Agatasya astAtaHaJcerubityup / asya dikchandatvepi tAtasarthe tyeneti tA prAptA tadapavAdo'yam / A dakSiNA grAmAt / uttarA grAmAt / prAhi / dakSiNAhi grAmAt / uttarAhi grAmAt / astAdarthe dakSiNAdAAhica duure| uttarAcceti AAhityau / atrApi tA tasarthe tyeneti tA prAptA / avayavayoge pratiSedho vktvyH| pUrvachAtrANAmAmantrayasva / / tA tisarthe tyena // 38 // vakSyati dakSiNottarAbhyAmatas / tatsamAnArthena tyena yukta tA vibhaktI bhavati / dakSiNato grAmasya / uttarato grAmasya / upari grAmasya / upariSada grAmasya / uparyuparizatpazcAditi atasarthe nipaatito| puro grAmasya / purastAda grAmasya / pUrvAdharAvarANAM puradhavoastItIti ca purAdezaH // ivenena // 40 // ibvibhaktI bhavati enena yoge| dakSiNena vijayArddha -
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 181 vasati / dakSiNottarAvarAdAdityadhikRtya / vaineodUrekAyA iti astAdarthe ena ityayaM tyaH / pUrvasUtre neti yogavibhAgAdanena yoge tApi bhavati iti kecit / dakSiNena grAmasya / utareNa grAmasya // pRthagvinAnAnAbhibhI vA // 41 // pRthagvinA nAnA ityetairyukte vA bhAvibhaktI bhavati / pRthagdevadattena pRthagdevadattAt / vinA devadattena / vinA devadattAt / nAnA devadattena / nAnA devadazAt / pakSe anyArthatvAt kApi bhavati / atha pRthagAdayo'sahAyArthe vartante nAnyArthe / evaM tarhyadhikArAt kA eTavyA / trayANAM grahaNaM paryAyanivRttyartham / hirugdevadattasya / karaNe stokAlpakRchrakatipayebhyo'satvavacanebhyo bhAke vaktavye / stokena muktaH / stokAnmuktaH / alpena muktaH / alpAna muktaH / kRchreNa muktaH / kRchrAnmuktaH / katipayena muktaH / katipayAnmuktaH / asatvavacanebhya iti kim / stokena viSeNa hataH / nedam vaktavyam / vivakSAtaH kArakANi bhavanti ityubhayaM siDam | kriyAvizeSaNavivakSAyAM bhAkena bhavataH / snAkaM calati / alpaM jalpati // dUrAntikArthaistA ca // 42 // 1 keti vartate / dUrAthairantikArthaizca grAmasya yukte tAvibhaktI bhavati kA ca / dUraM grAmasya / dUraM grAmAt / viprakRSTa grAmasya / viprakRSTena grAmAt / antikaM grAmasya / antikaM grAmAt / abhyAsaM grAmasya / abhyAsaM grAmAt // tebhya ip ca // 43 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 mahAvRttisahitam / tebhyo dUrAntikArthebhya idhibhaktI bhavati kA ca / dUra grAmasya / dAd grAmasya / viprakRSTaM grAmasya / viprakRSAd grAmasya / antikaM grAmasya / antikAd grAmasya / samIpa graamsy| samIpAda grAmasya / kAnuvartanAdeva siddaa| cakAro 'nuktasamuccayArthaH / tena bhApi bhavati / dUreNa grAmasya / antikena grAmasya / asatvavacanemya iti vaktavyam / iha mA bhuut| durAt patha aagtH| dUrasya pathaH zaMvalam / antikA graamaaH| yadyasatvavacanebhya ityucyate ibvidhAnamanarthakam / liGgamaziSyaM lokAzrayatvAt / napuMsake sArambhAvena siddham / idaM prayojana sapUrvAyA vAyA ityeSa vikalpomA mUt / grAmo dUraM tvA pazyati / grAmo dUraM mA pshyti|| IvadhikaraNe ca // 44 // IdvibhaktI bhavati adhikaraNe kArake dUrAntikArthabhyazca / kaTe Aste / zayane shete| duuraantikaarthebhyH| dRre grAmasya / viprakRSTaM grAmasya / antike grAmasya / samIpe grAmasya / ktasyeviSayasya karmaNIba vaktavyA // adhIti vyAkaraNe / adhItamanena vyAkaraNamityasminnarthe iAderitIn / evamAnAtI chandasi / parigaNito jyotiSi / nimittAt karmasaMyoge iba vktvyaa| carmaNi dIpinaM hanti dantayorhanti kuJjaram / kezeSu camarI hanti sImni puSkalako htH| nedaM bahu vaktavyam / Ibiti yogavibhAgAt siddham // yadrAvAdvAvagatiH // 45 // bhAvaH kriyaa| Iviti vrtte| yasya bhAvAbhAvAntara
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 183 gatirbhavati tatra ibbhavati / gosu duhyamAnAsu gtH| dugdhA svaagtH| atra prasiDena godohanabhAvena gamanakriyA lkssyte| evaM devArcanAyAM kriyamANAyAM gataH kRtaayaamaagtH| iha badaramAneSvAneSu gataH pkkessvaagtH| sAmarthyAjAteSviti pratIyate / yadbhAvAditi kim / yo jaTAbhiH sa mujhe jaTAdravyam / punarbhAvagrahaNaM kim / yo bhuktavAn sa devdttH|| tA cAnAdare // 46 // anAdaro 'vajJA / yadbhAvAd bhAvAntaragatirbhavati tatra tAvibhaktI bhavati Ipa cAnAdare gamyamAne / devadattasya krozataH prAbAjIt / devadatte kozati prAbrAjIt / rudataH prAvAjIt / rudAta prAbrAjIt / atrAva jJAnena krozanena pravrajanabhAvo lakSyate // svAmozvarAdhipatidAyAdasAkSiprati. bhUprasUtaizca // 47 // svAmin Izvara adhipati dAyAda sAkSin pratibhU prasUta ityetairyuktatepI vibhaktyA bhavataH / gavAM svaamii| goSu svAmI / gvaamiishvrH| gossviishvrH| gavAmadhipatiH / goSvadhipatiH / dAyamAdatta daayaadH| pra itiniyamAdanyasmin gAvaprApte ke ata eva nipAtanAt kaH / gavAM daayaadH| gavAM sAkSI / goSu saakssii| gavAM prtibhuuH| goSa pratibhUH gavAM prsuutH| goSu prasUtaH cakAraH kimarthaH / teporanuvartanArthaH / anyathA pUrvatra cAnukRSTAyA Ipo'nuttirna syAt / uttarasUtrayorapi cakArasyedameva phalam / prasUtayoge Ibeva prAptA itaraioge tA prAptA // - ma
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAttisahitam / kuzalAyuktena cAsevAyAm // 4 // AsevA muhurmuhuH sevA tAtparya ca / kuzala Ayukta ityetAbhyAM yukta AsevAyAM gamyamAnAyAM tepI vibhattayA bhvtH| kuzalA vidyAgrahaNasya kuzalA vidyAgrahaNa AyuktastapazcaraNasya AyuktastapazcaraNe / AsevAyAmiti kim / Ayukto gauH zakaTe / AkRSya yukta ityarthaH / adhikaraNalakSaNeyamIp // __ yatazca niddhAraNam // 4 // jAtiguNakriyAbhiH samudAyAdekadezasya pRthakkaraNaM niriNam / yatazca nirjharaNaM tatastepI vibhatyA bhvtH| manuSyANAM kSatriyaH shrtmH| manuSyeSu kSatriyaH shuurtmH| nArINAM zyAmA darzanIyatamA / nArISu zyAmA drshniiytmaa| adhvagAnAM dhaavntHshiighrtmaaH| adhvageSu dhAvantaH zIghratamAH / prapaJcArthamidaM samudAye avayavA'ntarbhUtaH / adhikaraNavivakSAyAmIpa siDA avayavasambandhavivakSAyAM tApi siDA ataevApAdAne kApi bhavati / gobhyaH kRSNA ni yate iti // vibhakta kA // 50 // yatazca nirdhAraNamiti vartate bhinnajAtIyAt samudAyAdgaNAdinA pRthakaraNaM vibhaktanirdhAraNaM tatra kA vibhaktI bhvti| pUrveNa tepoH praaptyorympvaadH| mAthurAH pATaliputrakebhya aaddhytraaH| drshniiytraaH| ayamasmAdadhikaH ayamasmAdvilakSaNaH / idamapi prapanArtham / pATaliputrakANAmavadhibhAvena buddhi prAptAnAmapAdAnatvamasti / /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 185 sAdhunipuNenAcAryAmIbaprateH // 51 // sAdhu nipuNa ityetAbhyAM yukta arcAyAM gamyamAnAyAmIvibhakto bhavati prtishbdsyaapryoge| mAtarisAdhuH / mAtari nipuNaH / pitari nipunnH| tApavAdo'yam / arcAyAmiti kim / sAdhunipuNo vA'mAtyo raajnyH| aprateriti kim / sAdhurdevadatto mAtaraM prati pratigrahaNamagitisaMjJAnAmabhipaya'tAnAmupalakSaNam / mAtaramabhi / mAtaraM pri| mAtaramanu / kathamasAdhuH pitri| anipuNe maatri| pUjAprayuktasAdhunipuNapratiSedho'yam / prasitotsukAbhyAM bhA ca // 52 // prasita utsuka ityetAbhyAM yukta bhAvibhakto bhavati / Ipa ca / kezaiH prasitaH / kezeSu prasitaH / prasakta ityarthaH / kezaiutsukaH kezeSatsukaH / pakSa bhArthamidam / IvadhikaraNatvAdeva siddhH|| usi bhe // 53 // Ivanuvartate bhA ca / usviSaye bhavAcini bhepI vibhatayau bhvtH| bhAdhuktaH kAla ityAgatasyANaH usabheda ityusi kRte yadA bhavAcozabdaH kAle vartate tadA tasmAdbhA ca Ipa ca bhavata ityarthaH / puSyeNa pAyasamaznIyAt / puSye pAyasamaznIyAt |mghaabhiH palalAdanam / maghAsu palalaudanam / usIti kim / maghAsu grahaH nAtra maghAzabdaH kAle vrtte| bha iti kim / paJcAleSu vasati / paJcAlasthApatyAni paccAlAH teSAM nivAsaH pnycaalH| nivAsArthe AgatasyANa: janapada usityusa / iha kasmAnna bhavati / adya puSyaH / -
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / miDaikArthatvAt cAnukRpayA IpaH kathamanuvRttiH IvadhikAre sUtrArambhasAmarthyAdatrApyadhikaraNatvAdIpa siddhA pakSa bhArtha vacanaM yadyadhikaraNasyApi karaNavivakSA yathA sthAlyA pacati tadedaM prapaJcArtham // miDaikArthe vA prathamA // 54 // miGantena padena ekArthe vartamAnAnmRdo vA vibhaktI bhavati / gauzcarati / kumArI tiSThati / odanaH pacyate / khAro mIyate / ekaH dvau bahavaH / ityatroktaSvapyekatvAdiSu bhA bhavatItyuktaprAyam / ca vA ha uccairityevamAdiSu anarthakeSu ca prAdiSu miGantenaikArtha vAbhAve'pi supo jheriti jJApakAdbhavati / bhAve vartamAnena miGantena svabhAvAdanyenaikArthatvaM nAsti / Asyate devadattena nanvekatvAdiviziSTeSu karmAdiSu karmAdiviziSTeSu vA ekatvAdiSu ibAdinAM niyamAt parizeSAt vRkSaH plakSa ityevamAdiSa vAdiSu ca DyAmmRda ityanenaiva vAyAH siddhatvAdanarthakamidaM nAnarthakam / ekadvibahuvacanAnAM vyatikaranivRttyarthaM vAyAstAyAzca viSayabhedArtha cedaM visarjanIyo vibhASA sandehanivRttyartham // sambodhane bodhyam // 55 // sambodhanamabhimukhIkaraNaM sambodhane yA vA tasyA bodhyamityeSA saMjJA / sambodhane'pi miDaikArthatvamasti iti pUrveNa vAvidhAnam / he devadatta Agaccha / he devadattau / he devadattAH / he pacan / he pacamAna / sambodhana iti zatrazAnA bodhyasaMjJAprayojanam / bodhyamasadvadityevamAdi / / - -
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / ekaH ki // 56 // bodhyasaMjJAyAM vAyA ekavacanaM kisaMjJaM bhavati / he kanye / he vaTo / kipradezAH kereDA ityevmaadyH|| tA zeSe // 7 // karmAdikArakANAM avivakSA karmAdibhyo'nyo vA mRdAtirekaH svasvAmisaMbandhAdiH shessH| tA vibhaktI bhavati zeSe arthvishesse| naTasya shRnnoti| granthikasya shRnnaati| svasvAmisambandhasamIpasamUhavikArAvayavasthAnAdayastArthAH rAjJaH svam / mdraannaaNraajaa| devadattasya smiipm| yavAnAM rAziH / yavAnAM dhAnAH / devadattasya hastaH / goH sthAnam / zeSagrahaNaM kim / ivAdayo niyatAH karmAdayastvaniyatAstebhyastA mA bhUt // jJosvAthaikaraNe // 58 // svArtho'vabodhanaM tatparyudasyato jAnAterasvArthe vartamAnasya karaNe tAvibhaktI bhavati / sapiSo jAnIte / payaso jAnIte / sarpiSA karaNabhUtena avekSate pravartate vA ityarthaH / jJopahavedheriti davidhiH karaNasya zeSatvavivakSAyAmavivakSAyAM ca taiva bhavati / asvArtha iti kim / svareNa putraM jAnAti // smrarthadayezAM karmaNi // 5 // zeSa iti vartate smR ityanena samAnArthAnAM dhUnAM daya Iza ityetayozca karmaNi zeSatvena vivakSite tA vibhaktI bhavati / maatuHsmrti|piturdhyeti / sarpiSo dyte| sarpiSa ISTe / karmaNIti kim / mAturguNaiH smarati / zeSa ityeva
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ smusal me - 188 mahAvRttisahitam / mAtaraM smrti| yadyevaM nArtho'nena tA zeSa ityeva siddham / lAdesenajheti pratiSedho'pi kartRkarmaNoH kRtItyetasyAH prApteranantaratvAt nApi pratipadamiti savidhipratiSedhArtha neyaM pratipadavidhAnA tA vRttirapi dRzyate arthAnusmaraNaM dharmAnucintanam / evaM tahi karmaNaH zeSatvena vivakSitatvAdakarmakatvopapatte vyaktakhArthAH bhAve siddhA bhavanti / mAtuH smaryate |maatuHsmrtvym / sakarmakavivakSAyAM karmaNi bhavanti / mAtA smayate / mAtA smartavyA // pratiyatve kRjH||6|| karoteH karmaNi tAvibhaktI bhavati pratiyatne gamyamAne / asato'rthasya prAdurbhAvAya sato guNAntarAdhAnAya samIhA prtiytnH| edho dksyopskurute| kANDaM guNasyopaskurute / gandhanAvakSepAdinA daH / pratiyatna iti kim / kaTaM kroti| buDyA zeSa ityeva edho dakamupaskurute // rujarthasya bhAvavAcino 'jvrisntaapaaH||6|| rujanAM dhUnAM bhAvakartRkANAM karmaNi tA vibhaktI bhavati jvarisantApI varjayitvA / corasya rujati rogaH / rujasyeti kim / etijiivetimaandH|gtyaayo?bhaavvaacin iti kim| zleSmA madhurAzinaM rujati / ajvarisatAporiti kim / AyanaM jvarayati jvrH| ghaTAditvAt praadeshH| atyAzinaM santApayati jvaraH / zeSa ityeva / cAraM rujti|| AziSi nAthaH // 62 // prAzI kriyasya nAthaH karmaNi tA vibhaktI bhvti| sarpiSo nAthate / payaso nAthate / sapima bhUyAta ityarthaH / a indernamanna utamMANOODom -
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / jainendravyAkaraNam / 186 AziSi nAtha ityupasaMkhyAnena davidhiH / AziSIti kim / mANavakamupanAthati aGga putrAdhISveti / zeSa ityeva sarpinIyate // jaasnigrhnnnaattkraathpissaaNhiNsaayaam||63|| jAsa nigrahaNa nATa Rtha piSa ityeteSAM hiMsAkriyANAM karmaNi to vibhaktI bhavati / jasa tADana iti caurAdikaH / corasyojjAsayati / vRSalasyonjAsayati / jasu mokSaNa ityetasya devAdikasyAhiMsArthavAdagrahaNam / jAsa iti| kRtadItvoccAraNaM kim / prAdeze mA bhuut| dasyumajIjasam / niprahaNa iti niprayoH samuditayAH vyastayoviparyastayo grahaNam / corasya nigrahanti / corasya nihanti / corasya prahanti / corasya praNihantiAnaTa avsyndne| curAdiHcArasyonnATayati / dotvoccAraNaM kim / dasyu me'nInaTat / srathakratha klatha hiNsaarthaaH| hetumatIti Nic / corasyotkrAthayati dItvaMhi kindasyAmUciRthat / ghaTAditve'pi nipAtanAduDaH prAdezavAdhanArtha ca / corasya pinaSTi / vRSalasya pinaSTi / hiMsAyAmiti kim / dhAnAH pinaSTi / proSa ityeva / cAra nihanti / rUjarthatvAdeteSAmapIti cedabhAvakakArtha vacanaM corasyojAsayati raajaa|| vyavahapaNoH sAmarthya // 64 // sAmarthya samAnArthatvaM vyavaha paNa ityetayoH sAmathrya stutikarmaNi tA bhavati krayavikraye teca sAmarthyam / zatasya vyvhrte| sahasrasya vyavaharate / sahasrasya pnnte| Aya: karamAna bhavatigupAdibhiHsAhacAt bhauvAdikasya stutyarthasya tatra grhnnm|ih tu taadaadiksyaanudaattetH|saamrthy. admaalhornfilmindiann adillina d ideideode si
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 160 mahAvRttisahitam / itikima / zalAkAM vyavaharati / gaNayatotyarthaH / devAna pnnyti|shess ityeva / zataM vyavaharati / sahasrapaNayate // divazca // 6 // ___ vyavahRpaNeHsAmarthya iti vrtte| divazva vyavahRpaNisamAnArthasya karmaNi tA bhvti| zatasya diivyti|shsrsy dIvyati / cakAraH kimarthaH sAmayAnukarSaNArthInanu vikArAdeva sAmarthya grahaNamanuvartate 'nyathA cAnukRSTamuttaratra ca vAnuvartate vAgAvityatra sAmAnuttirna syAta anuktasamuccayArthastarhi kacidanyasyApi prayoge yathA syAt saktUnAM pUrNaH / odanasya tRptaH sAmarthya ityeva / sAdhUna diivyti|| vA gA // 66 // sAmarthya iti vartate / gipUrvasya divaH karmaNi vA tA vibhaktI bhavati / zatasya pradIvyati / sahasrasya prativyati / sahasraM pradIvyati / iyaM pUrveNa prApta vibhASA / nanu zeSavivakSayA tApi bhaviSyati iti vyarthamidam / evaM tarhi idameva jJApakaM agipUrvasya zeSavivakSA nAsti iti / zatasya dIvyati / sAmarthya ityeva / zalAkA pratidIvyati // kAle'dhikaraNe sujathai // 67 // kAle 'dhikaraNe tA vibhaktI bhavati sujathai tye pryukt| dvirnho'dhiite| trirnhodhiite| paJcadhArAn bhuGkte / saMkhyA yA dhvabhyAvRttI kRtvamiti kRtvam / dvitricaturvyaHmujiti suuc| kAla iti kim / dviHkAMsapAtryAMbhuMkta adhikaraNa iti kim| hiranho bhukto mujartha iti kim| ahani bhukt|raatrii bhukte / na tvatrApiddhiH trirveti sujoM gmyte| prayuktagrahaNaM -
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - jainendravyAkaraNam / durAdanuvartate tena gamyamAne sujathai na bhvti| zeSa ityev| dvirhydhiite|| kartRkarmaNoH kRti // 6 // kRti prayukta kartari karmaNi ca tA vibhaktI bhvti| anukta iti vartate / bhavata aasikaa| bhavataH shaayikaa| kholine bhAve pAyAhotpattI buNiti vuNa / yavAnAM lAvakaH / odanasya bhojkH| vizvasya jnyaataa| tiirthsykrtaa| kRtIti kim / odanaM pacati / nanu najhitetyAdinA'tra pratiSedho bhaviSyati evaM tarhi hRti mA bhUt / kRtapUrvI kaTam / kRtaM pUrvamanena in pUrvAt sapUrvAditIn / punaH karmagrahaNAdiha zeSasya grahaNaM nAbhisambadhyate // dviprAptau pare // 6 // pUrvamantravinyAsApekSayA parazabdena karmAbhipretam / dvimAptau kRti para eva karmaNi tA vibhaktI bhavati na krtri| Azcaryo gavAMdoho'gopAlakena / rocate me odanasya bhojanaM devadattena / sAdhu khalu payasaH pAnaM jinadattena / dvayoH prAptiyasmin kRtIti vyadhikaraNasya vasasyAzrayaNAd bhinne kRti niyamo na bhvti| AzcaryamidamatithInAM prAdurbhAvaH odanasya ca nAma paakH| akAkArayoH prayoge neti vaktavyam / bhedikA devadattasya kASThAnAm / cikIrSA jinadattasya kAvyAnAm / akAragrahaNena niranubandhakasya astyAdityasyaiva grahaNam / zeSe vibhaassaa| akAkArApekSayA zeSasya bItyasya grahaNam / vicitrA sUtrasya kRtirAcAryaspa - Q3
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ wRamMNAMImamianRatoddess M eanAORGANISAnkmandedandasana MINSAHAR 162 mahAvRttisahitam / AcAryeNa vA / kecidavizeSeNecchanti / vicitraM zabdAnuzAsanamAcAryasya AcAryeNa vA // __ ktasyAdhikaraNe // 7 // adhikaraNe yaH ktastasya prayoge tA vibhaktI bhavati / adhikaraNe nAdyarthAceti adyarthebhyo dhibhyo gatyarthebhyazca to vakSyati tasya prayoga kartRkarmaNoH kRtIti tA prAptA nabhitetyAdinA pratiSiDA punaH prasUyate / idameSAmAzitam / idameSAM bhuktam / idameSAmAsitam / idameSAM zayitam / idameSAM tRptam / ibheSAM parAkrAntam / eSAmiti krtritaa| adhikaraNasya ktenoktatvAdidaMzabdAdIna bhavati / adhikaraNe cetyatra cakAreNa yathA prAptaH samuccIyate / kartari ihame AsitAH / bhAve iha ebhiraasitm| zeSavi vakSAyamiha eSAmAsitam / evaM sarvatra yojyam // bhavati // 11 // bhavati kAle vihitasya tasya prayoge tA vibhaktI bhavati / ayamapi pratiSedhApavAdaH / rAjJAM mataH / rAjJAM buddhH| satAM pUjitaH / matibuDipUjArthAce ti sampratikAle kH| zeSavivakSAyAM yadyapi tA siddhA tathApi kartRvivakSAyAM bhAvAdhanArthamidam / sampratikAle cakAreNa babdheSa zIlitAdiSu prayuktaSu tA nessyte| devadattena shiilitH| kathaM mayUrasya nRttaM chAtrasya hasitamitti zeSavivakSayedam / kartari tu mayUreNa nRttam / chAtreNa hasitam // na phitalokakhArthatanAm // 12 // mita bau uka khArtha tRn ityeteSAM prayogatA vibhaktI
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Store samanand jainendravyAkaraNam / na bhvti| kartRkarSaNoH kRtIti tAyAHprAptAyAH pratiSedho. 'yam / bhi / kaTaM kRtvA / kaTaM kartum / tasaMjJA / devadattena kRtam / devadattaH kaTaM kRtavAn / la / kaTaM kurvan / kaTaM kurvaajH| anUSivAn zrIdattaM dhaanysiNhH| karaM kArayAmAsa dharma dadhi zcittam / sahivahivaliyatInAmiryaGa ityadhikRtya dhAJjanitanizpo liDsadityupasaMkhyAnena zIlAdiSvartheSu ivityayaM tyo bhvti| kaTaM cikiirssH| odanaM bubhukssuH| kanyAmalaGkariSNuH / uka / AgAmuko vArANasIm / ukapratiSedhe kamerapratiSedhaH / dAsyAH kAmukaH / khArthaH / sukaraH kaTo bhavatA / supItaM payo bhavatA / vRnniti pratyAhAraH zatRzAnAvityata Arabhya tRno nakAreNa / dhAnyaM pvmaanH| adhIyan jainendram / pUjyajoH zAna iti zAnaH / dhArI zatrakRcchiNIti zatRtyaH / kartA kaTAn / baditA janApavAdAn / zIlAdyarthe tRnniti tRn / dviSaH zaturvA vacanam / cauraM dviSan / corasya viSan / dviSorAviti shtRtyH|| vaya'tvakasya // 13 // vaya'ti kAle vihitasyAkasya yoge tA vibhkto| na bhavati / kaTaM kArako vrajati / odanaM bhojako gcchti| vurAtumA kriyAyAmiti vul / vaya'tItibim / bodanasya bhojakaH / vaya'tIti vihitasyAbastha grahaNaM bhavati / varSazatasya puurkH| putrapautrANAM darzakaH // prAdhamaharSe cenaH 14 // AdhamaNye vatsyati ca kAle vihitasyenaH prayoge tA | vibhaktI na bhavati / zataM dAyI / sahanadAyI / Avazya ensus Daunwanemed i inmenARIpIA HARI
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ memese Mana 164 mahAvRttisahitam / kAdhamarNayorNiniti Nin / vaya'ti / gamI graamm| AgAmI nagaram / gamyAdirvasya'tIti vatsyatikAle sAdhutvam / prAdhamaNya cena itikam / avazyaM kArI kaSTasya / Avazyake 'rthe kAlasAmAnye pin / vyasya vA kartari // 15 // // vyasaMzasya prayoge kartari vA tA vibhakto bhavati / bhavataH kaTaH krtvyH| kartRkarmaNAH kRtIti tA prAptA vibhAbyate / kartarIti kima / geyo mANAvako gAthAnAm / bhavyagepAdisUtre kartari geyazabdo nipAtitaH / atra karmaNi nityaM tA bhavati / iha kasmAtA na bhavati kravyA grAmaM zAkhA devadattena / netavyA grAmamajA devadattana / veti vyvsthitvibhaassaa| tena viprAptau para ityasyAstApA vyaprayoge pratiSedha eva / / __ bhA 'tulopamAbhyAM tulyArthaH // 6 // gheti vartate / atulopamAzabdAbhyAM anyaistulyAyaH zandairyukte vA bhAvibhaktI bhavati / tulyo devadattena / tulyo devadattasya / pace zeSalakSaNA tA / bhatulApamAbhyAmiti kim / nAsti tulA devadattasya / upamA nAsti sanatkumArasya // apa cAziSyAyuSyamadrabhadrakuzalasukhahi taarthH|| 17 // veti vartate / vA avibhaktI bhavati AziSi gamyamAnAyAm / AyuSo nimittaM sNyogH| nimittaM saMyogo e mbasses anupamumwomanduD mem o re om
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAA jainendravyAkaraNam / tpAdau yo saMkhyAparimANatvAderiti yH| AyuSya madra bhadra kuzala mukha hita ityevamarthaMyukta / AyuSyamidamastu devadattAya devadattasya vaa| ciramastu jIvitaM devadattAya devadattasya vA / madraM bhavatu jinazAsanAya jinazAsanasya vA / bhadraM devadattAya devadattasya vA / kuzalaM sAdhubhyaH kuzalaM sAdhUnAm |niraamyN saadhubhyH| nirAmayaM sAdhUnAm / mukhaM saadhubhyH| mukhaM sAdhUnAm / zamastu sAdhubhyaH / zamastu sAdhUnAm / hitaM devdttaay|hitN devadattasya / pathyaM devadattasyAtApa zeSalacaNA tA / cakAraH kimarthaH / arthA(rapi yoge yathA syAt / artho devadattAya / artho devadattasya / prayojanaM devadattAya / prayojanaM devadattasya / tApace vRttina bhavati agamakatvAt / na hi hatyA''zIrgamyate / prAzipIti kim / AyuSyaM devadattasya / atra nAp // prANitUryasenAGgAnAM dvandva ekavat // 7 // prANyalAnAM tUryAGgAnAM senAGgAnAM ca banda ekabavati / ekArthavadbhavatIti arthanirdezAvizeSaNAnAmapi tachattA / pANI ca pAdau ca pANipAdam / dantoSTham / zirogrIvam / yadi prANyaGgaM prANigrahaNena gRhyate aprANijAteriti pratiSedhe prApta atha na gRhyate tadA aprANijAterisyeva siddha vyatikaranityarthaM vacanaM prANyaGgAnAmanyena indo mA bhuut| tUryam / mAIGgikAzca pANavikAva mAI zikapANavikam / senaa| rathikAca azvArohAca rathikAzvAroham / rathikapAdAtam / senAGgeSu bahutve iti tena rathikAzvArohI / hastyazvAdiSu paratvAt pazu vibhASA / yadyapyabhidhAnavazAdiha samAhAre chandaH dadhiSaSa amaagemaa sam andal SENDER --
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 mahAvRttisahitam / AdiSu itaretarayoge tarumRgAdiSu ubhayatra tathApi tadviSayavibhAgajJApanArthamidaM prakaraNam / / caraNAnAmanUktau // 6 // caraNaM kaThAdiprokto'dhyayanavizeSaH / tadyadA puruSabvadhyatRSa vartate tadeha gRhyate anuuktirnuvaadH| caraNAnAM dvandva ekavadbhavati anuuktau| sthaNArluGantayoH prayoge cedmissyte| udgAt kaThakAlApam / pratyaSThAt kaThakauthumam / anuktAviti kim / udaguH kaThakAlApAH / prathamopadezo'yam / kaThena proktamadhIyate ktthaaH| proktAthai saunakAdibhyazchandasi Niniti Nin / tasya kaThacaraNAduvityup adhyetaviSayasthANaH upproktaadityup| kalApinA proktamadhIyate kAlApAH proktArtha kalApino'N / Tikham / parasyANa upproktAdityup / chando brANAni cAtraiveti adhyetRvissytaa|| adhvaryukraturanapa // 80 // adhvaramicchanti adhvaryavo yajurvedavidaH / ata eva nipAtanAt kyacyakArasya kham / kyajantasya uzca tyaH / adhvaryukraturanapuMsakaliGgo danchamekavadbhavati / yeSAM RtUnAM yajurvedazAkhAsu lakSaNaM prayogazca ziSyate prAdhAnyena teSAmadhvaryuRtUnAmanapuMsakaliGgAnAM incha ekavadbhavati ityarthaH / arkazca azvamedhazca ardhAzvamedham / sAyAhAtirAtram / paunnddriikaatiraanm| adhvaryukraturiti kim / pcchaadndshaadnaaH| issvjro| udbhivalabhidau / ete saamvedvihitaaH| anaviti kim / rAjasUyaM ca vAjapeyaM ca rAja
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 167 sUyavAjapeye / iha kasmAnna bhavati darzapaiaurNamAsaiA / dadhipayacAdiSu draSTavyaH // adhItvA 'dUrAkhyAnAm // 81 // AkhyA nAmadheyam | adhItyA nimittabhUtayA adUrAkhyAnAM incha ekavadbhavati / padamadhIte padakaH / kramamadhItekramakaH / padakramakam / kramakavArttikam | padAdhyayanasyAsannaM kramAdhyayanam / adhItyeti kim / zraDhayadaridrau / adurAkhyAnAmiti kim / yAjJika vaiyAkaraNA / yajJamadhIte yAjJikaH // RprAvijAteH // 82 // aprANijAtivAcinAM dvandva ekavadbhavati / ArAzastri / dhAnAzaSphuli | yugavarantram / aprANigrahaNaM kim / gopA vizAlaGkAyanAH / gotraM caraNaiH saheti jAtiH / jAteriti kim / himavadvindhyau / nandakapAJcajanyaiau / saMjJAzabdA ete / naJsadRzasampratyayahetuH / tena dravyajAtInAmekavadbhAvAdiha na bhavati / rUparasagandhasparzAH / gamanAgamane / jAteravivakSAyAM na bhavati / badarAmalakAni tiSThanti // bhinnaliGgo nadIdeze 'grAmo'puram // 83 // bhinnaliGgAnAM nadIdezavAcinAmagrAmANAmapurANAM incha ekavadbhavati / nadI / uAzverAvatI va uDagherAvati / viSAmidam | gaGga ziNam / dezAH / kuravazca kurukSetraM ca kurukurukSetram | kurukurujAGgalam / darvAzca abhisAraM ca dAvabhisAram / kAsmIrAbhisAram / bhinnaliGga iti kim / gaGgAyamune / madrakekayAH / nadIdeza
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ matemenom e non dansentendones mahAttisahitam / iti kim / kukuTamayUryo / agrAma iti kim / jAmbavazca zAlUkinI ca jAmbavazAlakinyo / nanu nadyapi deza iti pRthaggrahaNaM kimartham / jJApakArtha janapado dezo'bhipreto na ndiiprvtaadiH| teneha naikvdbhaavH| kailAsazca gandhamAdanaM ca kailAsagandhamAdane / apuramiti kim / loke grAmagrahaNena puramapi gRhyate tato'puramiti pratiSedhaH / mathurApATaliputvam / agrAma iti prasajyapratiSedhaH / tena yatra puragrAmayoInddhastatrApi naikatvam |naasaurykaitvii purgraamo| kSadrajIvAH // 84 // ihAlpazarIraH kssudrH| kSudrajIvAnAM indva ekavaddhavati / kSudrajIvAzrayo chanddha upacArAt kSudrajIvA iti nideshH|yuukaalikssm / zatasvazca utpAdakAzca zatazatpAdakam / daMzamazakam / kSudrajIvA akaGkAlA yeSAM svaM nAsti zoNitam / nAliya'tsahasreNa kecidAnakulAdapi / kecit zabdaHpratyekamabhiAmbadhyate / kSudrajIvA iti bahuvacanAnadezAt dvitvaviSaye nedamiti yuukaalikssii| daMzamazakau // yeSAJca dveSaH zAzvatikaH // 5 // dveSo'prItiH / yeSAM ca dveSaH zAzvatikastadvAcinAM bancha ekvdbhvti| zazvadbhavaH zAzvattikaH / kAlAjiti ThaJ nipAtanAdikAdezaH / jhemamAtre Tiskhamiti khaM ca na bhavati / ahinakulam / zvAvarAham / anyasyApi dItvam / zAzvatika iti kim / gopAlazAlakAyanAH kena cinimittena kalahAyante / cakAro'vadhAraNArthaH / ayameva - aa samadnaaaaaaaaaa - - -
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 199 free ekavadbhAveo yathA syAt pazvAdivibhASA mA bhUt / azvamahiSam / kAkolUkam / varNenArhadrUpAyeogyAnAm // 86 // varNenArhadrUpasyAyogyAsteSAM dvandva ekavadbhavati / yena rUpeNArhantyamavApyate / tadiha nairgranthyamarhadrapamabhipretam / atizayopetasyArhadrUpasya prAtahAryasamanvitasya bahutaramaghogyamiti neDa tad gRhyate / takSAyaskAram / kulAlava rUDham / rajakatantuvAyam / nanveteSvapyekavadbhAvaH prApnoti / caNDAlamRtapAH / na dadhipaya AdiSvantam tA dvandvo draSTavyaH / varNeneti kim / mUkabadhirAH / ete karaNadoSeNAyogyAH / aIpAyeogyAnAmiti kim / brAhmaNakSatriyaiau / A N gavAzvAdIni ca // 87 // gavAzvAdIni ca gaNapAThe indrarUpANi ca ekava dbhavanti / gavAzvam / gavaiDakam / gavAvikam ajAvikam / pazuvibhASA prAptA / kubjavAmanam / kubjakairAvatam / putrapautram | svacANDAlam / adveSe strIkumAram / dAsImANavakam / zATIpicchikam / idaM jAtyavivacAyAm / uSTrakharam / uSTrazazam / pazu vibhASA prAptA / sUtrazakRt / mUtrapuroSam | yakRnmedaH / mAMsazoNitam / imAni jAtyavivakSAyAm / darbhazaram / darbhapUtikam / arjunapuruSam / tRNopalam / eteSAM tRNavikalpaH prAptaH / dAsIdAsam / kuTIkuTam / bhAgavatI bhAgavatam / eSAM sarUpANAM biGgamAtrakatavizeSANAM nipAtadvandvaH / cakAro'vadhAraNArthaH / gavAzvAdoni paThitAnyevaikavadbhavanti nAnyathA gorakhA gozvam // 4
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ mosamasmmutanamamukate Rammanagement womaameemaanamor a mme mahAvRttisahitam / vA tarumRgatRNadhAnyavyaJjanapazvazvavaDavapU vAparAdharAttarapakSiNaH // 8 // taru-mRga-tRNa-dhAnya-vyasana-pazuvizeSavAcinAmazva vaDava-pUrvApara-adharottara ityeSAM pakSivizeSANAM ca dvando vA ekssti| lakSanyagrodham / lkssnygrodhaaH| prAraNyA mRgaaH| rupRSatam / rurusstaaH|kushkaashm| kuzakAzAH / nIhiyavam / brIhiyavAH / dadhicatam / dadhighate / grAmyA: pshvH| dRSNistabham / dRssnnistbhaaH| azvavaDavam / azvavaDavau / paryAyanivRttyarthaca azvavaDavagrahaNam / pUrvAparam / pUrSApare / adharottaram / adhrottre| tittirikApiJjalam / natirikApijajAH / atreSTiH / senAGgaphalakSudrajIvatarumRgaladhAnyapakSiNAM prakRtyarthabahule ekavadbhAvaH / tena rathikAcArohI badarAmalake / idameva jJApakaM aprANijAberityatra na bahuvacanam / ata eva vigraho 'bhipretaH / yuushaalilkssnygrodh| rupatI / azakAso / brIhiyau / haMsacakravAko / te yogavibhAgo'yam / indramAne kRto bhavet pUrvo vidhistu nityArtha: tulyajAtyartha uttaram / iha mA bhUt lakSyavAH / haMzapaSatAH // virodhi cAnAzraye // 8 // beti vrtte| Azrayo dravyaM virodho yeSAmasti tadAcinAmanAzrayAbhidhAyinAM bando bhavati / virodhItyAmaH khe kRme sautro nirdeshH| sukhaduHkham / sukhaduHkhe / jananamaraNam / jnnmrnne| zItoSNam / zItoSNevirodhoti kim / kAmakrodhau / anAzraya iti kim / sukhaduHkhA grAmau / amanna dee
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 201 zItoSNe udake / cakArAdavirodhe'pi / vadhUvaram / vadhUvarau / sthAvarajaGgamam / sthAvarajaGgame / na dadhipaya zrAdIni // 60 // 1 dadhipaya AdIni indrarUpANi naikavadbhavanti / yena kenacit prApta pratiSedho'yam / dadhipayasI / sarpirmadhunI / madhusarpiSI / vyaJjanatvAt prAptiH / brahmaprajApatI / zivavaizravaNaiau / skandavizAkhA / parivrAjaka kauzikI / pravaryopasadau / vetiprAptiH / zuklakRSNaiI / idhmAbarhiSI / nipAtanAt pUrvasya dItvam | yogAnuvAke | dIkSAtapasI / zraDAtapasI / adhyayanatapasI / ulUkhalamsale / AdhAvasAne / zraddhAmedhe / RksAme / vAGmanase / veti yogavibhAgAt prAptiH / caNDAlamRtapAdayazca // 1 athaitAvatvaM ca // 91 // etAvatvabhiyantA / vRttyavayavArthAnAmetAvattve ca dvandvo naikavadbhavati / dvAdaza me mArdaGgikapANavikAH / cakAraH pratiSedhAnukarSaNArthaH // vA samIpe // 92 // neti nivRtam | arthAnAmetAvattvasya samIpe vA dvandva ekavadbhavati / upadazaM danteASTham / upadazA dantoSThAH / ekavadbhAvapakSe haseo'nuprayujyate anyatra vasaH / hase ana iti aH sAntaH / vase tu GaH // sa napa // 93 // yasyAyamukta ekavadbhAvaH sa manbhavati / tathA caivA
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 202 mahAvRttisahitam / daahRtm| samAhAre rasonapa bhavatIti vktvym| pcchaami| paJcavAyu / akArAntaprakaraNe rAditi DIvidhAnaM jJApakam / akArAntottarapado : striyAM vartate iti / pcpuulo| SaNNagarI / vAnta iti vaktavyam / pvkhttttii| pavakhaTam / strIgornIca iti prAdezaH / annantasya nakhaM striyAM vA vRttiH / paccatakSam / pcctcii| pAtrAdibhyaH pratiSedhaH / pakSapAtram / tribhuvanam / caturyugam / pakSagavam / dazagavam / gorahadupIti : sAntaH // hazca // 14 // hasaMjJazca na bhavati / adhistri / unmattagaGgam / dimunIdam / pronapIti prAdezArthamanuprayogArtha ca vacanam / pUrvapadArthapradhAnasyAliGgatvaM prAptam / anyatrAbhidheyalliGga prAptam / cakAro'nuktasamuccayArthaH / tena kriyAvizeSaNAnAM napuMsakatvaM siddham / zobhanaM pacati // naJyaH // 5 // nasaM yasaba dharjayitvA nambhavatItyetadadhikRtaM veditavyam / Sa iti palliGgana nirdezaH sautrH| vAcyaprakaraNAdanyatra kAmacArovA vakSyati / senAsurAcchAyAzAvAnizA veti / kSatriyasemA / catriyasenam / Sa iti kim / mahatI senA'sya mahAsenaH / anAprati kim / asenA / aya iti kim / paramasenA // khau kanyosInareSu // 6 // khuviSaye kanyAntaH Saso nanbhavati usInareSu cen |sA kanthA / sausamInAM kanyA sausamikantham / bhAharaka
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ omanemastram jainendravyAkaraNam / nyam / Asamikanyam / carmakanyam / ete usInareSu graamaaH| vigrahavAkyaM sAdRzyamAtreNa / khAviti kim / vIraNakanyA / usInareSviti kim / dakSikanyA / anyatra grAmasajJeyam // upajJopakramaM tadAdyuktau // 6 // upajJAyata iti upajJA upadezaH / upakramyata iti upakramaH praarmbhH| upajJopakrama ityevamantaH Sasonabhavati tayorupajJopakramayorAyuktau gamyamAvAyAm / svAyambhuvasyopajJA svAyambhuvopajJamAkAlikAcArAdhyayanam / devopjnymnekshessvyaakrnnm| kururAjasyopakramaH kururAjeopakrama dAnam / akampanopakramaM svayaMvaravidhAnam / upajJopakramamiti kim / AdidevatapasyA tiivaa| tadAdhuktAviti kim / devadattopajJA / devadattopakramo gaNitam / uttarapadasya prAdhAnyavalliGgaM Sa ityeva / samyazupajJo bhagavAn / svAyambhuvo yasyedamAkAlikAcArAdhyayanaM vAkyena tadAdyuktI gamyamAnAyAmidampratyudAharaNam / chAyA bahUnAm // 8 // bahUnAM yA chAyA tadantaH Saso nanbhavati / ikSaNAM chAyA ikSucchAyam / salabhacchAyam / bahUnAmiti kim / kujyasya chAyA kuDapacchAyam / kukhyacchAyA / senAsuretyAdinA vikalpaH / Sa ityeva / bahavaH chAyA asminvahucchAyo vnkhnnddH|| sabhA rAjAmanuSyAt // 6 // aMrAjJaH amanuSyAca parA yA sabhA tadantaH yo nava bhavati / araajnyH| inasya sabhA inasabham / Izvarasa meanemomsonsen s -
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 mahAvRttisahitam / bham / indrasabham / pArthivasabham / rAjazabdaparyudAsAt tatparyIyANAmatra grahaNaM na vizeSANAm / teneha na bhavati / sAtavAhanasabhA / candraguptasabhA / amanuSyAt / rakSasAM sabhA rakSaHsamam / pizAcasamam / amanuSyazabdasya ca rakSaHprabhRtiSyeSa rUDhatvAdiha na bhavati / kASThasabhA / pASApasamA / pakeTakA sabhA yadyevaM TagamanuSya ityatra katham / jApAnastikaH / pittaghnaM ghRtam / yuddhyA bahutamiti bahulavacanAttatrAnyasyApi grahaNam / arAjA manuSyAditi kim / rAjasabhA / devadattasabhA / Sa ityeva / IzvarA sabhA'sya iishvrskssbhH|| azAlA // 100 // azAlA ca yA sabhA tadantaH So nambhavati / gopAlasabham / strIsabham / atra samudAye sabhAzabdaH / azA leti kim| dezikasabhA // senAsurAcchAyAzAlAnizA vA // 101 // senA surA chAyA zAlA nizA ityevamantaH So vA navbhavati / devAnAM senA devasenam / devasenA | piTasurama | piTasurA / kuvyacchAyam / kuDyacchAyA / gozAlam / gozAbA / zvanizam / zvanizA / coranizam / coranizA / pa ityeva / sUraseneo rAjA / anaJya ityeva / asenA | paramasenA // dvandve yuvalliGgam // 102 // dvandve sadyeoriva liGgaM bhavati / itaretarayogadvandvasyeha grahaNam / tatra sarveSAmavayavAnAM prAdhAnyAt paryAyena samu
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ naanaamerniememmaNaommo n wNILINDumastana - Insaanemama MARRANDonamesonakamana jainendravyAkaraNam / 205 dAyaliGga prApte vacanam / kukuTamayUryAvime rmnniiye| mayUrIkuTAvimau / yathA hazcati napaMsakaliGgAtidezaH saMghAtasya bhavati na cAvayavasya nivrtkH| adhini| adhikumArIti evamihApi samudAyaliGgAtidezA'nuprayogArtha kriyamANo nAvayavakhya strItyasya nivartakaHoSasasya dhuvallikAtidezo na vaktavyaH / vizeSyavalliGgavacanAni bhavanti vize SaNAnAmityanenaiva sitvAt / dhvarthasya tu vizeSyatvAt prAdhAnyam / arddhapippalI / arDakauyAtakI shobhnaa| yatra pUrvapadArthaH pradhAnaM tatra pUrvavalliGgameva / pathA prAptApannAlampUrvatisalakSaNeSu / prAptA jIviko praaptjiivikH| ApannajIvikaH / akhaM jIvikAyai alasIvikaH / nirAdayaH krAntAdyarthe kathA / niSkrAntA kauzAmyA niSkauzAmbiH / hRdarthe rasasya anyapadArthaprAdhAnyAdabhidheyalliGgam / paJcasu kapAleSu saMskRtaH paJcakapAla: puroDAsaH // azvavaDavI pUrvavat // 103 // acavaDavayoritaratarayoge pUrvavalliGgaM bhvti| azvazca vaDavA ca azvaghaDavI / samudAye liGgAtidezo'nuprayogArthe pUrvavalliGganivRttirnAstItyuktam / kathaM TApo nivRttiH / azvavaDava iti nipAtanAt / pUrvavaditi kimartha aAtizArtham / azvavaDavAvityucyamAne vacanAntarena syAt azvavaDavAn pazya azvavaDavai kRtaH / rAtrAnhau puMsi // 14 // rAtrabhandazabdokRtasAntAnirdiA etau paMsi bhavataH vyo rAtryoH samAhAraH dviraatrH| ahaHsabaikadezasaMkhyAta
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ damentoldensamadhanadhurasRDARISMomimmammy mahAttisahitam / puNyAca rAtrerityaH saantH| pUrvamahaH pUrvAhnaH / apraahnH| pUrvIparaprathametyAdinA sssH|raajaah sakhibhya itiTekRte ebhyo'nhonha ityanhAdeza uttarapaprAdhAnyAt strInapuMsake praapte|| m annaa - aapanesamasuaa m anandeaanemanandwa aha ityayaM ca zabdaH pusi bhavati yo ranhoH samAhAraH yahaH / vyahaH / na samAhAra itynhaadeshprtissedhH| Thikham / anuvAkAdayazceti vaktavyam / anuvAka: sampravAkaH sUktavAkaH // puNyasudinAbhyAM napa // 106 // puNyasudinAbhyAM paraH ahazabdo nabhavati puNyamahaH puNyAham / puNyagrahaNaM sUtropalakSaNaM ekAhamiti ca bhvti| vizeSaNasavidhiH / puNyaikAbhyAmiti ahaadeshprtissedhH| mudinamahaH mudinAham // apatham // 107 // apathaMzabdo nabhavati / na panthAH apatham / payo vA iti prtissedhviklpH| RpUrabdhaHpayo'naca iti asAntaHSa ityeva / na vidyate panthA asmin apatho deshH| apathA aTavI / jhisaMkhyAderiti vktvym| utpartham / tikumAdaya iti sssH| tripathacatuHpathamiti taasH|| puti cAIrcAH // 18 // ardhAdayaH zabdAH puMsi napi ca veditvyaaH| arya ca tat Rk ca sAIrcaH / arddham / gomayakaSAyakA(paNakutapakavATazalAdipAThAdavagamaH karttavyaH zabdarUpAzrayAceyaM praNItobhayaliGgatA kvacidapyarthabhedena zabdeSu vyavaliSThate padmazavazabdau nidhivacanau puMlliGgo jalaje diliGgo tamansamponeneumon w omaa r oadleone MOHANI Notentinumaanemantasangamutanew
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 unia jainendravyAkaraNam / zo vA bhvaate| zrAvadhi / AvadhiSAtAm / AvadhiSata / Ahata / AhasAtAm / aAhasata / AGo yamahana iti davidhiH / hanaH siriti seH kitvaM karmaNi / avadhi / avadhiSAtAm / avadhiSata / trivadrAve aghAni / aghAniSAtAm / aghaanisst| luGayetyAgIH // 11 // luGi parataH etyormA ityayamAdezo bhavati / agAt / agAtAm / aguH / adhyagAt / adhyagAtAm / adhyaguH / stheNAvetyAdinA iNvadika iti ca serupa Ata iti jhernus punarlaGgrahaNamivyapi nityArtham / agAyi bhvtaa| adhyagAyi bhavatA / gAtramiti gAyateH / / go gamajAne // 118 // go parata etyorgamityayamAdezAbhavatyajJAne'rthe / gamayati / gmytH| gamayanti / anekArthatvAdiko'pya jJAne ttiH / adhigamayati / adhigamayataH / adhigamayanti / uDota ityaip / janIjaSaknasurajeo'mantAzceti mitvaM jinamordIrmitAM pra iti praadeshH| ajJAna iti kim / arthAn sNprtyaayti| sani // 116 // sani ca parata etyorajJAne'thai gamityayamAdezo bhavati / jigmissti| adhijigamiSati / gamerirAma itI.Ta / ajJAna ityeva / arthAn pratISiSati / aca iti vartamAne sanyoriti dvitIyasyai kAco dvitvam / bogavibhAga uttraarthH| STMENT -
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / iGaH // 120 // sani parata iGo gamityayamAdezo bhavati / adhijigAMsate / iDikAvadhigiM na vyabhicarataH / hamiGgamyacAM sanIti dItvam 208 gAG liTi // 121 // iGo gADityayamAdezo bhavati liTi parataH / adhijage / adhijagAte / adhijagire / sehyepicetijJApakAdAdezasya feed gAer frtkaraNaM kimartham / gAGkuTAderaGidityatra vizeSaNArthaH / gAyategrahaNaM mA bhUt / agAsIdvAthakaH iti itvaM prasajyeta / 1 luGlRGorvA // 122 // luGlaGoH parata haGo vA gAGAdezo bhavati luGi / adhyagISTa / adhyagISAtAm / adhyagISata / gAGkuTAderiti GitvaM bhumAsthAgetyAdinaMtvam / pakSe zradhyaiSTa / adhyaiSAtAm / adhyaiSata / laGi adhyagISyata / zradhyagoSyetAm / adhyagISyanta / pakSe adhyeSyata / adhyeSyetAm | adhyeSyanta | gau sankacAH // 123 // paiau sanpare kacapare ca parataH iDo vA gAdezo bhavati / adhyApayitumicchati adhijigApayiSati / prakalpyApavAdaviSayaM tata utsargo'bhinivizata iti gAmadezapakSe zrIjerNAvityAtvaM na bhavati / anyatra adhyApipayiSati / ca iti dvitIyasyaikAcA dvitvam / kacpare
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 206 adhyajIgapat / anyatra adhyApipat / mAGyoge mA bhavAnadhyapipaditi bhavati / Nau kacyuGa iti prAdeze kRte fatvaM kathaM jJAyate zraNateH RditkaraNaM jJApakaM yadi dvitvaM prAgeva syAt oNa ukArasyAnudbhatatvAt prAdezapretiSedhArthaM RditkaraNamanarthakaM syAt / asti brUJorbhUvacI // 124 // asmina jityetayoryathAsaMkhyaM bhU vaci ityetAvAdeza bhavataH / bhavitA / bhavitum / bhavitavyam / astIti tipA nirdezaH kimarthaH yasya kevalasya astIti rUpaM tasya yathA syAt anuprayogasya liDvarasya mA bhUt / IhAmAsa / brUJ / vaktA / vaktum / vaktavyam / vacerikAra uccAraNArthaH sthAnivadbhAvAdaH / Uce / cakSaH khazAJ // 125 // cakSaH khzA JityayamAdezo bhavati age / AkhzAtA / cAkhyAtA / khzo yo vA iti vA yakArAdezaH / paryAkhyAnamityatra yakArAdezasyAsiDatvAt zakAreNa vyavahitatvAt kRtpaca iti etvaM na bhavati / sthAnivadbhAvena anudAtteto da iti nityaM do mA bhUt iti Jikriyate / na varjane // 126 // varjane'rthe cakSaH zAtrAdezo na bhavati / gAM saMcakSva / varjayitvetyarthaH / kaNTakAH saMcakSyAH / neti yogavibhAgAdasi yuci ca pratiSedhaH / mRcakSAH rAkSasaH / vicakSaNaH / vA liTi // 121 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 mahAvRttisahitam / liTi parato vA cakSaH khyAAdezo bhavati / aackhyaa| aackhye| prAcacakSe / pUrveNa nitye prAptadhyamA. rambhaH / bajo'ghAcAH // 128 // aje? vI ityayamAdezo bhavati aghanacAH prtH| anudaatto'ymaadeshH| prvetaa| pravAyakaH / aghacAriti kim / samAjaH / udaajH| samajaH / udajaH / pazudhvajaH samudoriti pazuviSaye c anyatra ghny| ajiti sAmAnyagrahaNaM tena pacAdilakSaNe'pyAMca pratiSedhaH / ajatItyajaH / bahulaM khA // 126 // khuviSaye bhulmje-bhaavH| pravayaNe daNDaH / bahulagrahaNAcavalAdau ca viklpH| prvetaapraajitaa| pravetum / prAji tum / pravayaNam / prAjanam / jiramityANAAdakaH zabdaH samAsamajaniSadityAdinA kyap / atra bahulava. canAnna bhavatyeva / jiNyarAjArSAyUlyubagijoH // 130 // JidantAt NyantAt rAjavizeSavAciddhAt RSyaNatAca parayoraNiH yUni ub bhavati / jitH|tiksyaapty vddhNkaayniH| kAyanera patyaM prAgdoraNa upi taikAyani: pitA taikAyaniH putrH| pidasthApatyaM vaidH| vaidasthApatyaM yuvA isa upi vaidaH pitA vaidaH putrH| raayH| kurorapatyaM kaurvyaaH| kurvAderya iti eyaH / kauravyasthApatyaM ina upi kauravyaH putro'pi / ihovvacanasAmAt kauravyazabdAdi tikAdau pAThAta phinApi bhavati kokhyaanniritiaaraajnyH| svaphala -
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 211 kasyApattyaM svAphalkaH / kudRSyandhakaSNerityaNa / tadannAdiJa upi svAphalka: pitaa| svAphalkaH putraH / evaM kaliGgasthApatyaM kAliGgaH / iyamagadhakaliGga sUramamAdaNityaNa tadantAdina upi kAliGgo yuvA'pi / iha pAJca'laH pito pAJcAlaH putraH iti jitaH iti vA rAjJi iti vA upa / ArSAt / vaziSThasyApattyaM kurvRSyandhakakRSNerityaNa vAziSThaH / tadantAdina upi vAziSTaH putro'pi / nigyarAjArSAditi kim / chahaDasyApatyaM kohaDaH zivAdibhyo'NityaNa tasyApyapatyaM kauddiH| yUnoti kim / vAmarathasthApatyaM vAmarathyaH kuldennyH| tasya ziSyA vAmasthAH / vAmara thyasya sakalAdivadityatidezAt sakalAdibhyo vRddha iti zaiSiko'Na kyaccyanetyAdinA ykhm| aNijoriti kim / dakSasyApattyaM dAkSiH / dAkSerapattyaM dAkSAyaNaH / pailAdeH // 131 // pailAdeH parasya yuvatyastho bhvti| pIlAyA apattyaM pailH| pIlAyA vetyaNa pailasyApattyaM yaco'Na iti kina tasyopa pailaH putro'pi / anya isantAstebhyaH parasya phaNaH prAcAmino taulvalibhya iti prApte upi aprAgarthamidam / pailAsAlajhiAsAtyakiH pitaa| sAtyakiH putraH saatykaamiH| zrAdaciH / vAhAdiSu udaJcu zabdaH sanakAraH pavyate audmjjiH| zrIjaH / audmedhiH| shriidshuddhiH| daivasthAniH / paiMgalAyaniH / raanniyniH| rohkssitiH| bhaulishiH| rAjA'yaM zAlvAvayavaH / sauminiH| udaahmaaniH| jjihAniH / jjahAyiniH drisaMjJAcANaH parastha yuvtysyop| aanggH|yconn iti phiny| tsyop| AkRtiga
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 mahAvRttisahitam / mo'yam / tena vAvijAvAlinAdambari etebhyaH sAlvAva. yakattvAdiGga bhADojaMghiH ityAdi draSTavyam / prAcAmiJo'tAlvalibhyaH // 132 // prAcAM vRddhe ya itannAAvatyasyAba bhavati tAlvaliprabhRtIna varjayitvA paanaagaaripitaa| pAnAgAriH putrH| mAnthareSaNiH pitaa| mAnthareSaNiH putraH / 1rakalambhiH pitaa| kSara kalambhiH putraH / yanimorityasya phaNa up / prAcAmiti kim / dAkSiH pitA / dAkSAyaNaH putrH| atAlvalibhya iti kim / tAlvaliH pitA / tAlvalAyana: putraH / taalvliH| dhAriNiH / svAliMpiH / dailiipiH| daivotiH| daivamitriH / devamatiH / devyjnyiH| prAvAhaNiH / mAdhAtaki AnurAhatiH bAhAdirayam / zrAnutiH AditiH / AsuriH / namaSiH / AsivandhakiH / vaihipojyipI / pauSkarasAdiH / ayaM bAhAdI vairakiH / vailakiH / paihatiH / vaiknniH| kaaressupaaliH| drebahuSu tenaivAstriyAm // 133 // drisajJakasya tyasya bahartheSu vartamAnasya uba bhavati tenaiva drisajJakena kRtaM bahutvaM bhavati astriyAm / baanggH| AGgo / anggaaH| aikssvaakH| aikssvaako| ikSvAkavaH / aNaH aJa icadrirityadhikAreNa drisajJA svArdhikAnAmapi te draya iti drisajJA / lohdhvjyH| lohadhvajyo / lohdhvjaaH| brauhimtyH| himatyA / vriihimtaaH| pUgAjyogrAmaNopUrvA diti tryH| dvandvepi sAmAnyena drisajJA kRte bahuttve bhavati prnnvnggnuhaaH| riti kim / zrIpagavAHbahuSviti kim / aanggmaanggo| tenaiveti kim / priyo vAGga eSAmiti priya. res
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainendrvyaakrnnm| 213 vAGgAH |atr vRttyA bahuttvaM gmyte| atonuvarhatyAMtAnAM anyeSAM ca danche tenaiva kRtaM na bahutvamityub bhavati / gAyavAtsyaupagavAH / jJApakAduvapyatra bhavatIti kecit / gargavasopagavAH / kiM jJApakamiti cet zaradacchunakadI bhRguvatsAgrAyaNeSviti vacanam / bhArgavAtsyAgrAyaNedhviti nirdezaH syAt ubhayathA'pi saadhuHpryogH| ani. yAmiti kim| zrAjayaH vADayaH striyaH / ___yaskAdibhyo vRddhe // 134 // yaska ityevamAdibhyaH parasya vRddhatyasya bahuSu vartamAnasyAba bhavati astriyAM tenaiva cet kRtaM bhuttvm| ubhayagatiriha zAstre laukikamapi vRddha gRhyata tenAnantarApatve'pyu bhavati / yAskaH / yAskA / yskaaH| zivAdibhyo'NityAgatasyANa up / yaska luhya druhya ayasthUNa tRNakarNa bhalandana eteSAM zivAdiSu paatthH| kambalahAra ahiyoga kADhaka pIDhaka sadAmata piNDIjaGgha bakarakSomukha jathAratha utkAsa kaTuka manthara puSkarasat asya na gopavanAderiti pratiSedhaH praatH| viSapuTa uparimekhala padaka bhaTaka bhaDila bhaNDila etebhyo'zcAdeH phaniti phan / kudri ajavasti vidhi mitrayu etebhyo gRkSyAderiti ddhnn| vRddha iti kim / yasko devatA eSAM yAskAH bahuvityeva / yAskA / tenaiva cettyeva / priyyaaskaaH| astriyAmityeva yaaskyH| yajajoH // 135 // yatrazca atrazca vRddha bahuSu vartamAnasyo bhavati tenaiva cehahutvamastriyAm grgaaH| vtsaaanyH| bihAH kaa| - -
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 mahAvRttisahitam / vidAdibhyo'nuSyAnantaryejiti aJa / bahuSvityeva / gaayH| vaidaH / tenaivaityeva / priygaayaa|vRttyaa tatra bahutvaM gmyte| yantra vRttyaikatvaM gamyate yatrA bahutvaM tatrApi bhavati / garmAnatikrAntaH atigargaH / asniyAmityeva / gAyaH striyH| yatra iti ddiividhiH| yasya DyAJcetyakham / halAhRtoDyamiti yakArasya kham / yatrAdInAmekatvAhatvayorvAtA se iti vaktavyan / gAya'sya kulaMgagakulam / gAyayoH kulNgaarykulm| gargakulam / caidasya kulaM vaidakulam / vidakulam / vaidayoH kulaM vaidakulam / vidakulam / na vaktavyaM yadA yatrAdayo na zrUyante tadA mUlaprakRtestAsaH niyataviSayatvAt zabdAnAM tata ubhayaM sidhyati / bhRgvatrikutsavasiSTagotamAGgibhyaH // 136 // vRddha iti vrtte|bhRgvaadibhyH parasya vRDatyasya bahudhUbhavati / bhaargvH| bhArgavau / bhRgvH| praatreyH| Atreyau / atryH| evaM kutsAH vasiAH gautamAH anggirsH| atrizabdAditonija iti ThaNa / anyebhya RSyaNa / bahuSvityeva / bhArgavaH / AGgirasaH / tenaivetyeva / priyabhArgavAH |astriyaamityev / bhArgavyaH striyH|dd ityeva / bhRgurdevatA eSAmiti bhaargvaaH|| iJo bahucaH prAcyabharateSu // 137 // vahaco mRdo ya ina tasya prAcyabharateSa vRddha bhussbhvti| paannaagaariH| pAnAgArI / pnnaagaaraaH| evaM mAnthareSaNiH / maanthressnnii| mnthressnnaaH| bahvaca iti kim / paussyyH| prAcyabharateSviti kim / vaalaakyaa| hAstidAsayaH / - -
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - jainendravyAkaraNam / 215 nanu bharataH prAcya eva teSAM pRthagrahaNaM kimarthaM jJApakArtha manyatra prAcyagrahaNe bharatagrahaNaM na bhvtiiti| tena prAcAmiJo taulvalibhya iti atra bharatAnAM yuvatyasyona bhavati / yaudhidhiriH pitA yAdhidhigayaNaH putraH / nanu yudhidhirAdibhya ileva nAsti kurvRSyandhakakRSNarityaNA bhvitvym| iha taha unna bhavati zrAhAlakiH pitA zrIhAlakAyanaH putrH| atra prAcAmino taulvalibhya iti yuvanyasyopprasajyeta etaddhi prAcyabharatagotram / nagopavanAdeH // 138 // vidAdhantargaNo gopandanAdiH / gopavana ityevamAdeH parasya vRddhatyasyob na bhavati / gopavanasthApatyAni gaupabanAH / yAtraorityuprAptaH / gopavana zipiNDabhAjana azvAvUnAna zamyAka zyAmAka zyAparNa ete gopvnaadyH| prAgyaritazabdAt parata umbhavati / hritaaH| kiNdaasaaH| tolbaliprabhRtayo'tra paThyanta iti kecit / taulvalayaH anantareNa upraaptH|| vopakAdibhyaH / / 136 / / upaka ityevamAdibhya uttarasya haDatyasya vA ba-Sabhavati / upakasyApatyAni upkaaH| upakAyanAH / lamakAH / laamkaaynaaH| etau nddaadii| bhrssttkaaH|bhraaykthH| kpisstthlaaH| kaapisstthlyH| kRSNAjinAH / kASNAjinayaH / kRssnnsundraaH| kArNasundarayaH / veti vyvsthitvibhaassaa| tenaiSAmadvanche vikalpaH / pariziSTAnAM indve cAhanche ca / supiSTa mayUrakarNa karNaka parNaka piGgalaka jaTilaka badhiraka eteSAMzivAdiSu pAThaH / anulomapratiloma etA paahaadii|| -
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ montho m emade mahAttisahitam vaDAraka akaDAraka abhuktaka uddaka suparthaka suparcaka sudharmaka kharIjaGgha zalAjaca zalAthala pataJjala kamandaka kaNTheraNi kuSItaka kAsakRtsna nidAgha kalazIkaSTha dAmakaNTha kaSNapiGgala jantuka aviragdha kapiAlaka pratAna anabhihita // tikakitavAdibhyo dvandve // 140 // veti nAnuvartate / tikakitava ityevamAdibhyo banda dRDasya bahuSa bhavati / taikAyanayazca kaitavAyanayazca tika kitvaaH| tikAdilakSaNasya phiJa upa / vAMkharayazca bhANDIrathayazca ina upi vNkhrbhnnddiirthaaH| pATakayazca nArakayazca paTakanarakAH / vAkanakhayazca zvAgudapariNaDayazca vakanaravAzvagudapariNaDAH / aujayazca kAkubhAzca kakubhazabdaH zivAdiSu vidAdiSu vAsti enjkkubhaaH| khAyazca zAntamukhayazca lkshaantmukhaaH| urasazabda stikAdau / aurasAyanayazca lAGkaTayazca urasala kttaaH| agnivezazabdo gargAdau / agnivezAzca dAserakayazca agnivezadAserakAH / aupakAyanAzca lAmakAyanAzca phaNa upi upklmkaaH| bhrASTakayazca kApiSTalayazca bhrssttkkpittlaaH| kASNAjinayaca kArNasaundarayazca kRssnnaajinkRssnnsundraaH|| kauNDinyAgastyayAH kuNDinAgastI / / 141 // kauDinya Agastya ityetayoI ityasya vahuSaSa bhavati kuNDina agasti ityetaiH cAdezA yathAsaGkhyaM bhavataH / agamtyazabdAt RSyaNa / kuNDamasyAstoti kuNDinI nAma - -
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 217 kAcit gargAdau paThyate / kauNDinyaH / kauNDinyau / kuNDinAH / agastyaH / zrAgastyaiau / agastayaH / yadyapi yatraJoriti yatra up siDastathApi kuNDinazabdo 'kArAnta Adezeo vidhIyamAno bAdhaka' syAditi punarvacanam / agastInAM chAtrA AgastIyA ityatra agastirAdezo bhavati / prAdravoviSaye vRddha cAnuviti anupi sati dodha iti chaH siddhaH / kauNDinAzchAtrAH // supA dhumRdeAH // 42 // dhumRdorantasyAvayavasya supa ubhavati / putramicchatyAtmanaH putrIyati / paTIyati / mRdaH / rAjapuruSaH / dharma zrito dharmazritaH / tadantA dhava iti dhusaMjJAyAM kRtsA mRtsaMjJAyAM ca supa up / evaM tasmAttataH / tasmin tatra / dhumdoriti kim / vRkSaH / atra kRddhatsA iti niyamAt vibhaktayA mRtsajjhA nAsti // zapeo'dAdibhyaH // 143 // adAdibhyo dhubhyaH parasya zapa unbhavati / anti / inti / dogdhi || yo'ci // 144 // yaGa ubhavati aci parataH / lolUya poSaya marImRjya ityetebhyaH pacAdyaci leAluvaH popuvaH marIsRjaH / nadhukhega iti NvaipAH pratiSedhaH / yaGo vesyatra vakSyatya vizeSeNa yaGa ubU bhavati tena vAvadIti ityevamAdi sidhyati // ub juhotyAdibhyaH // 145 // zapa iti vartate / juhotyAdibhyaH parasya zapa Dab bhavati /
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 measure mahAttisahitam / juhoti / nenekti / bibhrti| uditi vartamAne grahaNa dvitvAdyartham // sthagipababhubhUbhyaH sema // 146 // sthA iNa piba bhusaMjJakabhUityevamAdibhyaH parasya sevAkanbhavati me parataH / asthAt / asthAtAm / asthuH| Ata iti zerjus / agAt / iNiti prazleSanirdezAt iko'pi grahaNam / adhyagAt / apAt / piba iti vikRtanirdezAt zoSaNArthasya nittiH| pratipadoktaparibhASA cAnityA tena gAmAdAgrahaNeSvavizeSa itIdaM labdham / bhu iti saMjJAnirdezaH daadhaasvpiditi| adaat| adAtAs / aduH| bhu iti bhavaterastyAdezasya ca grahaNam / abhUt / sUbhavatyormiItyepratiSedhaH / ma iti kim / upaasthisst|upaanmntr karaNe dheriti dvidhiH| bhusthoridityAkArasthatvaM seH kitvam // vA prAdheTchAzAsaH // 147 // ghrA dheTa chA zA sA ityetebhyaH parasya sevA unbhavati me parataH / aghrAt / anup pakSe yamaramanamAtaH sakveti sagiTau bhavataH / halyaH seritIT / iTITa iti seH kham / aghrAmIt / acchAt / acchAsot / nyazAt / nyazAsot / amAt / asAsIt / dheTo bhusaMjJAtvAt pUrveNa prApte itareSAmaprApte vikalpaH / ma ityeva / aghrAsAtAm / aghaast| stusudhUnI ma ityadhikArAsagiTI na bhavataH // tanAdinyastathAsAH // 148 //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ malismRomaniatuteamediesmaaowe jainendravyAkaraNam / 216 tanAdibhya uttarasya sevA unbhavati tathAsoH prtH| thAsA sahacarito dasaMjJaSTo gRhyate / atata / ataniSTa / uppace anudAttopadeza ityAdinA Gakham / atathAH / ataniSTa / SaNa / asAta / asaniSTa / upapakSe janasanakhanAmittyAtvam / asAthAH / asaniSTAH / / AmaH // 146 // zrAma uttarasya saMbhavAllakArasyo bhavati / IhAMcakre / lakArasya kRtvAt mRttve sati svAdyutpattiH / supo jheriti supa upa / Amantasya padasaMjJA / vA padAntasyetyetat prayojanam // supo meH // 15 // jhisaMjJAduttarasya supa unbhvti| ca vA aha kRttvA kartum / idameva jJApakam / asaMkhyAdapi supo bhavanti yadi vA karmaNo vivemAdiSu arthaniyamapakSe vibhaktInAmaniyatatvAt jhisaMjJebhyo'pyutpattiH // haat|| 151 // hasAduttarastha supa unbhavati / adhistri / adhikumAri / hasasya jhisaMjJA nAstItyuktaM tenAyamArambhaH // nAto'm tvakAyAH // 52 // hasasya saMkhyAyogAt karmAdiyogAcasAsAM bimaktInAM sambhavaH hAdakArAntAt rasya supa unna bhavati / amAdezastu bhavati supa kAM vibhaktI varjayitvA / upakumbhaM tiSThati / upakumma pazya / upakumbhaM dehi / ata mapsosiamenwoman momdawanapanemiane
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... | 220 mahAvRttisahitam / iti kim / upAni / akAyA iti kim / upakumbhAdAnaya // IbhayorvibhASA // 153 // Ipu bhA ityetayorvibhASA amAdezo bhavati / upaku. mbhena kRtam / upakumbhaM kRtam / upakumbhAbhyAM kRtam / upakumbhaM nidhehi / vyavasthitavibhASeyam / tena RDinadI. sasaMkhyAvayaSebhyo nityamamAdezaH / RDau / sumadrakRtam / sumagadhaM kRtam |ndiise| madIbhizceti hsH| unmattagaGgam / dviyamunam / saMkhyAvayavaH saMkhyA vaMzyeneti hsH| diko. zalam / trikauzalam / ekaviMzati bhAradvAjam // luTo'nyasya DAraurasaH // 154 // luTo'nyasaMjJasya trikasya DA rau rasa ityete AdezA bhavanti / arthadvArakamatra ythaasNkhym| zrotA / bhAtArau / shrotaarH| adhyetaa| adhyetArau / adhyetAraH / DA ityantA. dezaH / DA A iti prazleSanirdezAdvAnekAla sarvAdezaH / DityabhasyApi DitkaraNasAmarthyAhakham / raurasoH parataH rIti sakham // * // ityabhayanandimuniviracitAyAM vRttau prathamAdhyAyasya caturthaH pAdaH // 1 // tyaH // 1 // adhikAreNa saMjJeyamA kapo yadita UrdhvamanukramipyAmaH apUrva zabdApajananaM prakRtivAgvizeSaNavikArAgamavarja yat tyasaMjJaH sa veditavyaH / prkRtipaadiH| vAka |
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendrvyaakrnnm| 221 karmaNyaNa ityevamAdAvIpA nirdiSTaM vizeSaNaM dRtinAthayo:pazA hRna ityevamAdI pazvAdi / vikAraH sato bhAvAntarAvAptiH / duho ghazcetyevamAdiSu dhkaaraadiH| AgamaH paratanaHtrapujatuno gityevmaadiH| yuktirucyate nimitti kAryanna nimittasyeti prakRtivAgupAdhInAmagrahaNam / athavA bhAvyamAnavibhaktinirdiSTaM sannAdipradhAnaM bhUtavibhaktInirdiSTaM prakRtyAcapradhAnaM pradhAne ca kAryasampratyayaH vikArAgamayostu para ityanena nirAsa: nahi tayoH prtvsmbhssH| vakSyati tavyAnIyau / krtvyH| krnniiyH| pratipanti tenArthamiti pratyayaH / pukhaiAghaH prAyeNeti ghH| evaM yadyanvarthA saMjJA kriyeta tadA prakRteH savibhaktikasya vA padasya tyasaMjJA syAt / tyapradezAH yttyetydaadigurityevmaadyH|| prH||2|| paribhASeyaM niyamArthA / para eva bhavati codo vA yastyasaMjJaH / krttvyH| karaNIyaH / aupgvH|dhorityevmaadii digyogalakSaNakAnirdeze'pi pUrvazabdasyAdhyAhAraH syAditi paratvaM na labhyate IpketyavyavAye pUrvaparayorityatra yadi kArya paramucyate tatAnirdiSTasyeti na ca sanAdayastAnirdiSTAH athAsataH prAdurbhAvaH para ucyate evaM sati niyamArthamidaM tyaparaiva prakRtiH prayoktavyA na kevalA // guptikijhyaH san // 3 // tya iti vrtte| gup tija kit ityetebhyaH paraH san bhavati / jugupsate / titikSate / cikitsati / dhusaMzabda. ndian i -
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 mahAvRttisahitam / nenAvidhAnAt agasaMjJA nAsti / tena neDAgamaH / nindAkSamArogApanayeSu yathAkrama snnissyte| gopananizAnanivAsAdiSu na bhvti|gopnNge paayti| tejanaM tejyti| niketanaM niketyti| bhuvAdiSu pAThaH kimarthaH astyAdityakAro yathA syaat| jugupsaa| titikssaa| cikitsA / sano'kAropadezaH pratISiSatItyAdI zravaNArthaH / ekadezakRtaM liGgaM samudAyavizeSaNam / anudAttattvamAdyAbhyAM tenAyaM do vidhIyate / mAnvadhadAnzAnbhyo dIzcasya // 4 // mAn vadha dAna sAn ityetebhyaH san bhavati dIzca sthekArasya / mImAMsate / bIbhatsate / dodAMsate / shiishaaNsti|| shoshaaste| aadyaavnudaattetai| parau svaritetI c| vikAreSvapavAdA utmagna bAdhanta iti kRte'kArasya castha diitvm| atrApi jijJAsAvairUpyAjavanizAmaneSa pathAkramaM sanniSyate / pUjAbandhanAcakhaNDanatejaneSu bhavati |maanyti| bandhayati / nizAnayati / dAna uttaratra veti vyavasthitavibhASA / tadavalokanAdayaM vibhAgaH / tamIccAyAM dhArUpa // 5 // icchAyAM tumi yodhustasmAt san vA bhavati tumazco. bhavati yadA san / katumicchati cikIrSati / bubhuksste|ayN hocchAyAMtum vihitH| hetuphalayorityadhikRtya icchArthe liGlauTI tumekakartRka itivacanAt / ihApi sAmAnyavizeSabhAvena hetuphalabhAvo'sti / eSitumicchati essississti| tubhiti kim| icchAyAmityucyamAne icchArthAnAmiSivAchayAdInAM grahaNaM syaat| tumgrahaNe sati icchAyAmityeta - Home
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ NIRAMA se jainendravyAkaraNam / 223 | tumo vishessnnm| dRcchAyAmupalakSite tumIti tena yatra tumo nimittaM hetuphalabhAvo nAsti tatra na bhvti| icchati kaTa. karoti cainaM bhinna kartRkatve ca na bhavati / icchati devadattaH kaTaM kuryAjinadattaH / yatra tum nAsti tatra ca na bhavati / icchAyAmiti kim / krtugcchti| atra vurAtumau kriyAyAM tadarthAyAmiti tum| dhoriti kim / prakattaM praicchat prAcikIrSat / sagerutpattirmA bhuut| agasaMjJArtha ca dhugrahaNam / vAnahaNAdvAkyasyA'pi sAdhutvam / ihopacArAt siddham / pipatiSatAva pipatiSati kUlam / mumUrSatIva mumUrSati zvA / veti vyavasthitavibhASA tanacchAsannantAt sanna bhavati / cikIrSitumicchati / anicchAsanantAdbhavati jujugupsiSate / matvarthAcchaiSikAcApi matyarthaH zaiSikastathA / sarupastyavidhirneSTaH sannantAna saniSyate // svepaH kyaca // 6 // svasya yadavantaM tasmAdicchAyAM vA kyaja bhavati / AtmanaH putramicchati putrIyati / pttiiyti|kkaaro na: kya ityatra saamaanygrhnnaarthH| cakAraH sAmAnyagrahaNAvighAtArthaH / tena ekAnuvandhagrahaNe na hanubandhakasyetyayaM vighAto nAsti / svagrahaNaM kim / putramicchati brahmacArI maraNami chati durjanaH / atra parasyeti gmyte| ibiti kim / putra icchati / putrAya icchti|vaakyaat kasmAnna bhavati / mahAntaM putramicchati vAkyasyAnivantatvAt / avayabAdasAma *nna bhavati / koktamatra kyacA tena kartari bhAve ca pryogH| putrIyati / putroyyate anena / vetyanuttejhimantebhyo na bhavati / uccairicchati / idamicchati / kimicchati // /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 mahAvRttisahitam / kAmyaH // 7 // svasya yadivantaM tasmAdvA kAmyo bhavatIcchAyAm / putramicchatyAtmanaH putrakAmyati / paTakAmyati / kakArasya prayogArhatvAditsaMjJA nAsti / yogavibhAgAduttaratra kyaca evAnuvRttina kAmyasya / gaunnaadaacaare||8|| ___ gauNamamukhyamAcaraNakriyAyAmupamAnamityarthaH / gauNAdivantAdAcAre'rthe vA kyaja bhavati / putramivAcarati putrIyati chAtram / prAvArIyaryAta kambalam / vyavasthitavibhASAdhikArAdIdapi bhavati / prAsAdayati kuvye / / kartuH kyaG sakha vibhASA // 6 // kattuMrgauNAdAcAre'rthe vA kyaG bhavati yadyante sakArastasya ca khaM vibhASayA / iha katRgrahaNAdinna sambhavati suvantAt kyaG / zyena iva Acarati kAkaH zyenAyate / kumudaM puSkarAyate / vyavasthitavibhASeyam / ojopsarasonityaM payasastu vibhASayA sakham / ojasvIvAcarati ojAyate / vRttiviSaye matvarthIyaH kyoktH| apsraayte| mathitaM payAyate payasyate / asakhapakSe naH kya iti niyamAt padatvAbhAve ritvAdividhi bhvti| kattu riti sakhApekSayA tayAvipariNamyate tenAntyasya khaM iha na bhvti|saarsaayte| AcArasarvamRdbhyaH kinvA bhvtiityeke| azva ivAcarati azvati / azvAyate // bhRzAdepUccI halo bhuvi // 10 //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ women 225 mer AdinataranaamannaalkadantsapwanteraturmusanadianRKARMIRumaumansurtamanner jainendravyAkaraNam / kariti vrtte|bhRsh ityevamAdibhyaH ccyarthe vartamAnebhyo bhavatyarthe vA kyaG bhavati yadyante hala tasya nityaM kham / cirvikalpena vidhIyooyatra notpadyate ttraayNkyng|| abhRzo bhRzo bhavati bhRshaayte| bhRza zIghra capala paNDita utsuka / nAtra gervahirbhAvaH / unmanas sumanala durmanasa abhimanas saMgrAma yuddha itijJApakAbudAdonAmaDAgamAdiSu vhirbhaavH| rehat vehat zazvat nRpat varcas zrejas aNDara zucinanda nolamadra phena harita // DAulohitAt kyaS // 11 // DAjantAllAhitazabdAcca cyarthAvatyarthe vA kyaSa *vati / yarthagrahaNaM lAhitasya vizeSaNaM na DAjantasyA bhicArAt / paTapaTAyati / paTapaTAyataM / yadAna kya tadA paTapaTAbhavatoti prayogaH / alAhitA lohito bhavati lohitAyati / lohitAyate / evaM hi naH kya ityatra sAmAnyagrahaNArthaH kakAraHzAbheta yadi carmAdibhyo'pi syAt / cAyati / camIyate / nidrAyati / nidrAyate / karuNAti / karuNAyate / kRpAyati / kRpAyate / ttiviSaye matvarthIyaH kyaSA bhihitaH // kaSTAya // 12 // kyA anuvartate / kaSTAyeti tAyeM apa / kaSTAya ye zabdA vartante tebhyaH kyA bhavati / kaSTArthAditi vaktavyam / avantanirdezaH samartha vibhtyupaadaanaarthH| abhidhAnavazAt kramaNenojave kyaG drssttvyH| yathA namovariva zcitraGa kyajityatra puujaadyrthniymH| kaSTAya karmaNe | Rep
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ane-red aman Kno-camparanomenopan mahAvRttisahitam / kAmati kaSTAyate / anAjavaM pApaM karotItyarthaH / satrAya karmaNe kAmati santrAyate / kakSAyate / gahanAyate / anarjava iti kim / ajaH kaSTaM kAmati / nAtra pApaM gamyate // bASpoSma phenAdudvame // 13 // ipa iti vartate / vASpa uSman phena i yetebhyaH udyama ityarthe kyaG bhavati / bASpamuhamati bASpAyate / uSmANamudramati USmAyate / phenAyate // romanyatapaHzabdavairakalahAmraka evameghAt kRji // 14 // romantha tapam zabda vaira kalaha abhra kaNva megha ityetebhyaH karotyarthe kyaG bhavati / romanthaM karoti romanthAyate gauH / atra karotiH kriyAsAmAnye vartamAne'pi abhyavahRta carvaNakriyAyAM gRhyate / teneha na bhavati / koTako romantha vrtyti|tpso maJceti vaktavyam / tapaH karoti tpsyti| tpshcrtiityrthH| zabdaM karoti shbdaayte| vairAyate / kalahAyate / abhrAyate / kaNvAyate / pApaM karotItyarthaH / meghAyate / sudinadurdinanIhArebhyazceti vaktavyam / sudinAyate / durdinAyate / nIhArAyate / aTAhAsokAkoTApoTAsoTApuSTAbhyo'pIti kecit / aTAyate / adaayte| sIkAyate / koTAyate / poTAyate / sATAyate puSTAyate // sukhAdeH svabhoge // 15 // bhogo'nubhavo vedanA vaa| sukha ityevamAdibhya ivante map RAND -
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 227 bhyaH svabhoge kyaG bhavati / sukhamAtmanaH karoti sukhAyate / sukhaM bhuGkte anubhavati vedayanItyanarthAntaram / evaM duHkhAyate / sukha duHkha tRpta kucha alIka karuNA kRpaNa sADha pratIpa | svabhoga iti kim / sukhaM karoti prasAdhako devadattasya // namovarivazcitraGaH kyac // 16 // kRnoti vartate / namas varivas citraG ityetebhyaH kyaj bhavati karotyarthe / pUjAparicaryAzcaryavizeSe / namaH karoti namasyati devAn / atra namaH zabdasyAnarthakatvAttadyoge nAv bhavati / varivaH karoti varisthati gurUn / citraG karoti citrIyate / GitvAdaH / pUjAdibhyo'nyatra namaH karotIti bhavati // pucchabhAgaDacIvarANa NiG // 11 // puccha bhANDa cIvara ityetebhya ivantebhyo NiG bhavati kartyarthavizeSe / ko'saiau vizeSaH / pucchAdudasane paryasane vA utpucchayate / paripucchayate / bhANDAtsaJcayane paricayane / vAsaM bhANDayate paribhANDayate / cIvarAdarjane paridhAne vA saMcIvarayate bhikSuH / ekAro NAviSTavanmRd ityatra sAmAnyagrahaNAvighAtArthaH / arthavizeSAdanyatra jeiva bhavati // muNDa mizraNa lavaza vrata vastra hala kalakRtatUstebhyo Nic // 18 // muNDa ityevamAdibhya ivantebhyo Nija bhavati karotyarthe / curAdiSu mRdA dhvartha iti Nici ni arthavizeSapari
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 mahAvRttisahitam grahArthamidam / cyarthe vAyamiti kecit / amuNDaM muNDaM karoti muNDayati / mizrayati / lakSaNyati / lavaNayati / vratAdbhojane tannivRttau ca / payeA vranayati / payo bhuGkte ityarthaH / sAvayaM vratayati / sAvadhaM na bhuGkte ityarthaH / vastrAt samAcchAdane / vastreNa saMcchAdayati saMvastrayati / haliM gRhNAti halayati / kaliM gRhNAti kalayati / halikalporakArAntatA vicA yoge nipAtyate / dyau kacyanajke sambaditi sanvadbhAvapratiSedhArtham / kaliM gRhItavAnacakalam / ajahalam / anyathA paratvAdipi kRte TikhaM syAt tataH samvadbhAvaH prasajyeta / yathA alIlaghat apipaTat iti / kRtaM gRhNAti kRtayati / tustAni kezajaTAH vihanti vitustayati // dhAryakriyAsamabhihAre // 16 // paunaH puNyaM bhRzArthI vA kriyAsamabhihAraH / dhAryaMGa bhavati kriyAsamabhihAre / punaH punaH pacati bhRzaM vA pApacyate / bobhujyate / kriyAntarairavyavahitAyAH prdhaanbhuut| vikledanakriyAyAH punaH punarArambhaH paiaunaHpunyam / guNabhUtAdhizrayaNAdikriyANAM kriyAntarairavyavahitAnAM sAkalyena karaNaM bhRzArthatA / sUci trimUtrayavyartyazUrNetInAM grahaNaM niyamArthaM karttavyam / sAsUcyate / sAsUtrayate / momUvyate / anekAbhya eva nAnyasmAt / atyarthaM jAgatati / zrAvyate / zrarArdhate / eDItyepU / atyarthamaznute azAzyate / proNenUyate / zravyAdigrahaNaM kimarthamanyasmAdjAdermA bhRt / bhRzamIkSate / punaH punarohate / kriyAsamabhihAre sarvasya dvinve veti vibhASAnuvartate / tena yaGantasya dvitvaM na bhavati / tata eva kriyAsamabhihAre yA loT tadantasya bhavati / lAlU
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ amondonal - memunana jainendravyAkaraNam / 226 yastra lAlUyasva ityevAyaM loluyate / dhoriti kim / sagerutpatirmA bhUt / agasaMjJArthaM ca dhugrahaNaM pepIyate / zubhirucibhyAM pratiSedho vaktavyaH / atyartha zobhate / atyartha rocte|| nityaM gativizeSe // 20 // nityaM yaGa bhavati gativizeSe gmymaane| caMkramyate / AvanIvacyate / gativizeSo hi yaGantavAcyaH / tenAsvapadenArthamAtrakathanamidaM kuTilaM kramatIti / nityagrahaNaM tu viSayaniyamArtham / etayogativizeSa eva garhe eva ca yaG yathA syAt kriyAsamabhihAre mA bhUt / bhRzaM kAmati / bhRzaM lunAti // lupasadacarajapajamadahagRdazo garhe // 21 // lupAdibhyo gaheM gamyamAne nityaM yaG bhavati pratyAsattevarthasya gIM gRhyate na sAdhanasya / anarthakaM lumpati lAlupyate / sAsadyate / cNcuuryte| jNjpyte| dandahyate / nijegilyte| dndshyte| dazeH kRtanakhasya nirdezAdayaGapyapi khaM bhavatAti kecit / daMdazoti / tadayuktaM sautratvAnirdezasya / garha iti kim / sukhaM sIdati svagRhe // pAzarupavINAtUlazlokasenAlAmatvacavarma varNacUrNacurAderNica // 22 // pAzarUpavINAtUlazlokasenAlomatvacavarmavarNacUrNacurAdibhyazca Nija bhavati / curAdA mRdo dhvartha iti siddhe'pi arthavizeSaparigrahArtha pAzAdeH pRthaggrahaNam / paashaadvimocne| MANDU
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ dandramdakimate 230 mahAttisahitam / pAzaM vimocayati vipAzayati / rUpAddarzane / rUpaM darzayati ruupyti| vINayA upagAyati upavINayati / tUlairanukubNAti anutUlayati / ilAkairupastauti upazlokayati / senayA abhiyAti abhiSeNa yati / lAmAnyanumASTiM anulomayati / tvacaM gRhNAti tvacayati / tvaca iti akArAntanipAtanAt parecaH pUrvavidhAvityakhasya sthAnivadbhAvADota ityainaM bhvti| varmaNA sannAti sNvrmyti| vAn gRhNAti vrnnyti| cUrNairavakirati avadhvaMsayati vA ava cuurnnyti| curAdibhyaH cArayati / mantrayate // __ aA cArthaveda satyAnAm // 23 // artha veda satya ityeteSAM prAkArazcAndezA bhavati NiJca / arthamAcape athApayati / vedApayati / styaapyti| hetumati // 24 // hetustadyojakaH / hetumati dhvarthe'bhidheye gija bhavati anyeSAM darzanaM prayAjakavyApAraH preSaNAdhyeSaNarUpe hetumAn / tasminna bhadheye Nij bhavati / kaTaM kArayati / AdanaM paacyti| atra vAgvisoM hetuvyApAraH / kacit samarthAcaraNaM yathA bhikSA vAsayati / kAroSAgniradhyApayati / AkhyAnAt kRttastadAca" iti kRr3hapa pratyApattiH prakRtivacca kArakamiti / AkhyAyate yattadAkhyAtaM tasmAt kRdantAt zrAcaityasminnarthe Nija vaktavyaH kRruprakRtipratyApattiH prakRtivacca kArakaM bhavatoti vaktavyam / kaMsavadhamAcaSTe kaMsaM ghaatyti| balibandhamAcale baliM bndhyti| rAjAgamanamAcaSTe rAjAnamAgamayati / AkhyAnazabdAtma
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ animRICS jainendravyAkaraNam / 231 tiSedho vktvyH| AkhyAnamAcale iti vAkyameva bhvti| mRgaramaNamAcale mRgAn ramayati / yadA grAme mRgaramaNamAcaSe tadA neSyate / Anittizca kAlAtyantasaMyoge maryAdAyAM kRdantAt Nic tadAcaSTe iti kRdup prakRtipratyApattiH prakRtivacca kArakamiti vartate / ArAtrivivAsamAcaSTe rAtriH vivAsayati / citrIkaraNe ca prAptyarthe Nica vaktavyaH / ujjayinyAH prasthitA mAhiSmatyAM sUryodmanaM sambhAvayati sUryamudgamayati / nakSatrayoge sArthe / puSyeNa yogaM jAnAti puSpeNa yojyti| candramasA maghAbhiryogaM jAnAti maghAbhiyojayati / nedaM bahu vaktavyamantrApi kathaJcituvyApAro'sti bahulagrahaNAdvA siDam / kaNDvAderyak // 25 // kaNDUtra ityevamAdibhyo yaka bhavati / yakaH kikaraNaM eT pratiSedhArtha jJApakamiha kaNDAdayo dho gRhyante na mRdrUpANi / kaNDUahaNIGAdiSu dItvoccAraNaM jJApakaM vikalpena dhurUpataiSAmanyathA dIrakRd iti dotvenApyetatsiyata / tena mRtyakSa kaNDuH mantuH valguH ityAdiprayogA jnyaatvyaaH| kaNDUyati / knndduuyte| kaNDUtiH / mantUyati / kaNDUja mantu valgu asaGgIG mahIG veTaloG ukAro davidhyarthaH / Iyara irasa tiras magadham kabhaubas pampasa tantas sukha duHkha bhiSaj bhiSNujabaraca curaNa turaNa tarala saraNasapara iSudha iSabha gadgada elA velA leT loT uras / akArAntAnAM anakham // ____ gupUdhUpavicchipaNipanerAyaH // 26 //
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 mahAvRttisahitam | zupU dhUpa vicchi paSi pani ityetebhyo dhubhya Ayo bhavati / gopAyati / dhUpAyati / viccherantaraGgatvAttu ki kRta AyaH / vicchAyati / anudAttetvaM kevale caritArthamiti do na bhavati / gupAdibhibhavAdikaiH sAhacaryAtpaNerariant grahaNaM na tAdAdikasya zatasya paNate vyavahapaNeoH sAmarthya iti karmmaNi tA / panirihaiva paNinA samAnArthaH upadizyate / panAyati // vADage // 27 // agaviSaye gupAdibhyo vA Ayo bhavati / gopAyitA / goptA / gopAyAMcakAra / jugop| geopAyA / guptiH / ityevamAdi yeojyam // kamRtyorNiGIyaG // 28 // sUtratvAtkAyAH sthAne tA kRtA / kam Rti ityenAbhyaM NiG IyaG ityetau tyau bhavataH / kAmayate / zakAraH aivarthaH / na kamyamicamAmityatra kamermitsaMjJApratiSedhaH kimarthaH iNameodIrmatAmiti vA prAdezo mA bhUdityevamarthaH / kAmi / kAmaM kAmam / vAga iti piGAnutpattI Nijnimittasyaipa: prAdezanivRtyarthazca GakAro davidhyarthaH / GkitatpratiSedhArthaM na bhavati ikastatrAnuvRtteH Rtirihaiva ghRNArthamupadizyate RtIyate / vAga iti ca vartate / tena kamitA / kAmayitA / artitA / RtIyitA // tadantA dhavaH // 26 // yesnukrAntAH sanAdayaste antA yeSAM te ghusakA bhavanti / tathA caivodAhRtam / padasaMjJAyAmantagrahaNaM niya
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 233 mArthamuktam / anyatra saMjJAvidhau tyagrahaNe tadantavidhinIti iti eSa pratiSedho mA bhUdityantagrahaNam / syatAsI lRluTeAH // 30 // lR iti laGluToH sAmAnyena grahaNaM dhAH spatAsI ityetA madhye tyau bhavataH luluToH parataH / zabdApekSamatra yathAsaMkhyam / dhoradhikarAt pUrvabhaktatAnivRttiH agAsaMjJA ca bhAvakarmakartRSu lo vihitaH / tatra yaksapAvutsagau syAdayastadapavAdAH / kariSyati / akariSyat / katI / tAseriditkaraNaM kim / haluGabjitya nidita iti nakhapra tiSedhArtham / hantA / mantA // kAsyanekAjatyAlliTyAm // 31 // 1 kAseranekAjastyAntAcca liTi parataH Ambhavati / kAsAJcakre / anekAjbhyaH cakAsAJcakAra / culumpAJcakAra / daridrAJcakAra / tyAntAt lolUyAJcakre / kArayAJcakre / gavAzvakAra / AcArArthe mRdbhya iti kip / anekAjgrahaNamatyAntArtham / zramiti nAyamAgamaH / kAservidhAnAt // sarorijAdeH // 32 // 1 saha ruNA varttate iti saruH / sarorijAderdhA : livyAmbhavati / IhAJcakre / indAJcakAra / upadezAvasthAyAM num / UhAJcake / uJchAccakAra / udmbhAJcakAra / saroriti kim / iyeSa | uvoSa / epi kRte saruriti cet sannipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvighAtasyeti na bhavati / ijAderiti kim / tatakSaRcchatyatAmiti liyepavacanaM jJApakaM Rcchemna bhavati / Anache / zrAnarcchatuH / naccheH,
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rampanna m oantmememomenumaunee mahAttisahitam / kathaM proNunAva / vAcya jarNoNu vandAvo yaGasiDiH prayojanam / zrAmazca pratiSedhArthamekAcazcenivRttaye / proNunUSati / snigrhshcetittprtissedhH| dayAyAsaH // 33 // daya atha zrAsa ityetebhyazca liTi Ambhavati / dayA cake / palAyAJcake / gerayatAviti latvam / aAsAJcakre // voSajAgRvidAt // 34 // uSa jAgR vid ityetebhyo liTa parato vA Am bhavati / uSAJcakAra / udoSa / jAgarAcakAra / jajAgAra / vidAJcakAra / viveda / viderAmyakArAntattvaM nipAtanAt enna bhavati / jAgRsAhacaryAdAdAdikasya grahaNam // bhIhIbhRhuvAmujvat // 35 // bhI ho bhR hu ityetebhyo liTi Am bhavati ucIva kArya bhavatyeSAmuci kArya dvitvamityeva tadatidizyate / liDapekSadvitvamAmA vyavadhAnAnna praapnoti| vibhayAJcakAra / bibhAya / jihayAJcakAra / jihAya / vibharAJcakAra / vbhaar| bhRJantradhAgAmiti casyetvam / juhavAJcakAra / juhAva // liDvat kRji // 36 // kRti pratyAhAreNa kRbhvastInAM trayANAM grahaNaM maNDUkaplutyA veti vibhASApekSaNIyA tena saspado vahirbhAvaH / ya ukta zrAma liDvakRtra prayuktasAdhubhavati liDavat kRtrotInirdezAt AmantasyAvyavahitasya pUrva pryogH| IhAcakre / Amvat kRta iti daH / IhAmbabhUva / IhaH Decemep -
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 jainendravyAkaraNam / mAsa / astio vacItyatroktamastegnupraye.gasya bhUbhAvA na bhava ta / kRSi prtyaahaargrhnnsaamrthyaahaa|| vidAkarvantu vA // 37 // vidAkarvanimnati etahA nipAtyate kimatra nipAtyate loTi vA aAm evabhAvo loDantasya karoteranuprayogazca nipAtyate / vidaakrvtu| vidantu / sarveSu loDa caneSa nipAtanamidaM prAyeNa lyantasya prayogAntena nirdezaH / vidAkaravANi / vedAni / vidAkaravAva / vedAva / vedAkaravAma / vedAma / vidA / viddi| vidArutam / vittam / vidAruta / vidAkarotu / vetta / vidA karUtAm / vittAm // sinuDi // 38 // dhoH sirbhavati luGi prtH| akArSIt / abhaitsiit| akRSAMtAM kaTI devadattena / idikaraNaM kim / amNst| anidita iti pratiSedhAt noGaH khaM na bhavati // spRzamazakRSapadapo vA // 36 // spRza mRza kRSa tRpa hapa ityetebhyo lu Ga vA sirbhavati / tR pdRpyaarpussaadivaannitympraaptH| anyatra zala iti ksaH / aspAkSIt / aspAkSIt / vAnudAtasya IGa iti baamaagmH| yaNAdeze kRte badabrajahaleA ityaip / pakSe asTakSat / anAkSot / amAhIt / amRkSat / akAkSIt / akRkSat / atrApsIt / atApsIt / atRpat / adraapsiit| akAIt / adAsIt / adRpt|| -
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / iguGaH zalo'niTeo'dRzaH ktaH // 40 // iguGzalanto yo dhuH aniT tasmAdRzivarjitAt bhRGi kso bhavati / diha / adhikSat / duha / adhukSat / liha alikSat / iguGaH iti kim / daha / adhAkSIt / zala iti kim / abhaitsIt / aniTa iti kim / akokSot / nettiityaipprtissedhH| adRza iti kim / adarzat / adrAkSIt / verita ityaG / zliSaH // 41 // aniTa ityadhikArAt zliSa dAhe ityasya grahaNaM na | bhavati / zliSaH kso bhavati luGi parataH / azli bat / pUrveNa prAptasya vAdhake puSAdivAdaGi prApte ayasAra / purastA'pavAdA anantarAna vidhIn bAdhante nottarAnityaGa eva bAdhA na / AzjeSi // svA // 42 // svArthaH AliGganaM zilaSaH svArtha eva kso bhavati / AzlikSat kanyAM devadattaH / svArtha iti kim / samAzliSat jatu ca kAdhaM ca / daviSaye sikhe samAzliSThastvaM dhavakhadireNa / jhalo jhaloti seH kham // NizciduzrukameH kartari kac // 4 // NijantebhyaH zri zru kami ityetebhyaH kartRvAcini luDi kanbhavati / kakAraH kitkAryArthaH / cakAraH luGi kaci dhoriti vizeSaNArthaH / acIkathat / apIpacat / onayatyAdeH kacpratiSedho vktvyH|aunyot / ashishriyt| meanderarmaaaaaaaaaaaaaane - SpacimJitan rano
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sandi nind mmedabasindian se am ipawmumm jainendravyAkaraNam / adudravat / kamigrahaNaM vAga iti yadA liG na bhavati tadA prayojayati acakamata / aka: khaM yasmin NAviti tatra vigrahAt sanvadbhAvo na bhavati / NipakSe sanvadbhAvaH / acIkamat / prAtmakarmaNApi ca bhavati / acIkarata kaTa: svayameva / Nizrizrathigrantha sAndavidhau dhInAJceti jiyako pratiSedhaM vakSyati / vA dheTravyoH // 44 // dheTha zvi ityetAbhyAM vA kanbhavati kartari luGi parataH / adadhat / dvitve 'cotyAtvasya sthAnivadbhAvAd dvitvaM yadA sistadA vA ghrAdhecchAsAsa iti vA serupa / adhAt / adhAsIt / anupi yamaramanamAtaH kati sgittau| azizviyat / nau mirityatrekAraprazleSAt tripratiSedhaH / kacA mukta pakSe jazviityAdinA vikalpenAG / azvat / ashvyiit| yakSaNetyAdinA sAvaipratiSedhaH / kartarItyeva / adhiSAtAM vatsena // vattayasukhyAteraG // 45 // vakti asu khyAti ityetebhyo luGi parataH aG bhavati / idameva vaktivacanaM jJApakaM gapi vano vacirAdezo bhavatIti / avoct| avoct| aspadacothukpummo cchiityumaagmH| as / udAsthata / udAsthetAm / udAsthanta / ageratyUsyahorvacanamiti daH / maviSaye puSAditvAdevAG siddhaH / khyAtiriti khyA prakathana ityasya cakSAdezasya ca kRtayakArasyAvizeSeNa grahaNam / Akhyat / AkhyatAm / shraakhyn|| hAlipsicaH // 46 // - -
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamananubans D mastmas pawanemen | 238 mahAvRttisahitam / __hA lepa sic ityetebhyazcAG bhavati luGi prtH| Ahata / lipat / asicat / pRthagArambha uttarArthaH / / devA // 45 // hA lipa sic ityetebhyo luGa de vA aG bhavati / Ahvata / AhvAsta / alipata / alipta / asicata / asikta / zilidda iti kittvAdepratiSedhaH / pUrveNa nitye prApdai vikalpo'yam // dyatyapAdilitsartizAstyataimaiM // 48 // dhanAdibhyaH puSAdibhyaH lakAreyaH sarti zAsti ati zA ityetebhyazca luGa me parataH aG bhavati / veti nAnuvartate / dyutAdayaH kRparyantAH / vyadyutat / vyaluTat / azvitat / dhubhyoluGAti vAmam / puSAdayaH prAgaNaparisamAptaH / apuSat / asuSat / ksaH prAptaH / lakAreyaH / aApat / agamat / azakat / asarat / asiSat / ma iti kim / vyadyotiSa / vyatyapukSat / atairapi daviSaye mA samRSAtAM mA samRSata / veritaH // 46 // ma iti vartate / irazabdeto dhovAGa bhavati luGi me parataH / aruSat / arautsIt / abhidat / abhaitsIt / ma ityeva / aruddha / abhitta // mbhumucca yacaglucaH // 50 // veti vartate / ju zvi stambhu bruca mluca gruca gluca ityetebhyaH kartari luGi vAG bhavati / juSa / ajarIt / / ajArot / aGi surevityepa / azvat / azvayot / -
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwdappsawesomeoneBAR jainendrvyaakrnnm| 236 kajapi vibhASitaH / azizriyat / stmbhurihaivopdissH| astabhat / astmbhiit|nynuct / nyamrocIt / nyamlucat / amlocIt / agrucat / agrIcIt / aglucat / aglociit| amlucana glucennoMDograhaNamanarthakam / adyakSa vizeSAbhAvAt nAdagrahaNasAmAnakhaM na bhavati ityapi na yuktaM nyagluJcaditi laGA sidhyati / / jiste padaH // 51 // veti nivRttamuttaratra vAgrahaNAt / kartarIti vartate padeauTuMDi te parataH nirbhavati / udapAdi bhaikSam / samapAdi zasyam / ta iti kim / udapatsAtAm / udapatsata // dIpajanabudhapUritAyipyAyo dhA // 52 // dIpAdibhyaH luGi te parataH vAnirbhavati / adIpi / adopitR / ajani / ajaniSu / au janivadhyArityaipratiSedhaH / sAhacaryAda budheranudAttato grahaNam / abodhi / avuDa / apuuri| apuuridh| atAyi / atAyi / apyAyi / apyAyiSu / ayaM kartari vikalpaH / anyatra miLavityanena nityo niH|| karmaNyAtmani // 53 // Atmazabdena kaubhipretaH yadA sokaryAt karma kartRtvena vivakSyate tadA karmaNi Atmani vihite tazabde parataH vA nirbhavati / akAri kaTaH svayameva / akRta kaTaH svaya. meva / uriti seH kittvam / alAvi kedAraH svayameva / alaviSa kedAraH svayameva / triviti nitye jo prApte vikalpo|'yam / AtmakarmaNIti kim / akAri kaTo devadattena //
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Commandomtassetonanesamasantanamasoommo n ommonsomneememonstetantimentanamamalenomenagee / mahAvRttisahitam / duhazca // 54 // cazabdo viklpaanukrssnnaarthH|duhevaa nirbhavati tazabde parata karmaNyAtmani / niyamo'yaM halanteSa duhereva vikalpaH tena pUrvasUtre ajanteSu vikalpo pRvyH| adohi gAH svayameva / adugdha gauH svayameva / vo duhadihalihaguhA de dantya iti ksasyo / AtmakarmaNItyeva / adohi gaugopAlakena / na rudhaH // 55 // jiviti prApta pratiSedhodhyam / bhAve karmaNyAtmani mina bhavati / anvavaruddha gAH svayameva // tapo'nutApe ca // 56 // tapateranutApe ca karmaNyAtmani ca jina bhavati / anutApa pazcAttApaH tatra tAvat bhAvakarmaNeAranupi pratiSedhaH / anvavatapta pApena karmaNA / karmaNyAtmani / atapta tapaH svayameva sAdhum / sAdhustAvadupavAsAdilakSaNaM tapastapyate / tadyadA tIvratvAt kartRttvena vivakSitaM tadA'yaM pryogH|| yag duhaH // 57 // neti vartate / duhaH karmaNyAtmani yaGana bhavati / dugdhe gAH svayameva / luDi adugdha gAH svayameva // namaH zapta // 5 // namaH karmaNyAtmani yaGana bhavati zapa tu bhavati / namate daNDaH svayameva / anamata daNDaH svayameva / katAzrayaH zanna syAt // e mpaparaapanese Se SUMMAugusaraiDam a uli D
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ meenawarenes Human hinnamarpan ORDSONusdomosamasummonamunaarasmas jainendravyAkaraNam / stozca jizca // 5 // stozca namazca karmaNyAtmani jiryaga ca na bhvtH| prAstoSTa gairaH svayameva / prastute gAH svayameva / laDi prAstuta gauH svayameva / jipratiSedhArtha namo 'nukrssnn|| yak tu pUrveNaiva prtissiddH| anaMsta daNDaH svayameva / jiyako pratiSedhe NizranthigrathinAM davidhA dhInAM copasaMkhyAnaM kartavyam / Niriti hetumariNaco'nyasya vA vize. SeNa grahaNam / acIkarata kaTaH svayameva / kArayate kaTaH svayameva / azranthiSTa mekhalA svayameva / zrathnIte mAlA svayamevA agrathinaSTa mekhalA svayameva / athnIte mekhalA svayameva / zravocata vAk svayameva / brate vAk svayameva / davidhA dhInI vyakRSata saiMdhavAH svayameva / vyakurvata saindhavAH svayameva / vikurvate saindhavAH svayameva / triyako pratiSedhe kathaM kAzrayAH kanAdayaH / namaH zapta ityatastuzabdo'nuvartate tena kaashryvikrnnsiddhiH| ata idamapi siddham / Arohanti hastinaM hstipkaaH| prArohayate hastI svayameva / siJcanti hastinaM hstipkaa| secayate hastI svayameva / DAviti davidhiH yadAnyatkarmaprati svAtantryeSa vivakSA tadA kAzrayA viSayo bhavanti / ArohayamANA hastI sthalamArohati manuSyAn / yathA bhidyamAnaH kuzala: pAtrANi bhinatti / iha kassAho na bhavati / sarati vanagulmasya kokilaH / smarayatyenaM vanagulmaH svayameva / karmasthabhAvakAnAM karmasthakriyANAM cAtmakarmavivacAkartRsvabhAvakaM vAdhyA namiti do na bhavati //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 mahAvRttisahitam / kuSirajeH zyo me vA // 6 // kuSiracityetAbhyAM karmaNyAtmani vA zyo bhavati me prtH| kathaM mavidhiH vRddhakumArIvaravAkyanyAyena yathA vahukSIraghutamodanaM mama putrA bhukSIrannityatra vraadilbdhiH| kuSyati pAdaH svayameva / rajyati vastraM svayameva / yadA zyona bhavati tadA yagadavidhI bhvtH|kussyte pAdaH svayameva / rajyate vastraM svayameva / yadanuvartate tadapavAdoyaM tena liDliDo: syAdiviSaye ca nAyaM vidhiH|| tapastapaHkarmakasya karmavat // // 61 // tapatestapaHkarmakasya ko karmavadbhavati / karmAtidezasya yagdavidhI prayojanam / tapyate tapaH sAdhuH / arjayatItyarthaH / atapyata tapaH sAdhuH / atapta tapaH sAdhuH / tapaHkarmakasyeti kim / uttapati suvarNa suvrnnkaarH|| jiDI // 6 // maNDUkamlatyA te iti vartate luDIti ca trirityayaM tyo bhavati DAvartha luGi te prtH| bhAve Asi bhavatA |krmnni akAri kaTo bhavatA / alAvi kedAro bhvtaa| punarnigrahaNaM kim / jirava yathA syAt / yadanyatprAmoti tanmAbhUt / upAzleSi kanyA / zilaSa iti kso na bhavati // me yak // 63 // DAviti vartate DivAcinige yak bhavati / AkhyAtaSAcyasya bhAvasyaikatvAt asmadyuSmatsaJjAbhAvAca anyasajJaka eka eva ca bhvti| prAsyate bhavatA / supyate m alinadeanama aanemama awanpanRRORE pra
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainendravyAkaraNam / bhavatA / karmaNi kriyate kttH| bhujyate odnH| jJakArasya dItve prApte ridyagliza iti riH / karmasAmAnyAt AtmakarmaNyapi yaga bhavati / kriyate kaTaH svayameva / bhidyate kuzRlaH svayameva / kathaM bhidyate kuzalena svayamevetyatra kartari tA / atraakrmktvvivkssaa| tena bhAve lkaar| lAntasthAbhayavivakSA / vyaktasvArtha svakarmAvivava / bhettavyaM kuzulena svayameva / bhinnaM kuzalena svayameva / iSajhedaM kuzulena svayameva // katari zapa // 64 // kartRvAcini ge parattaH dhAH zambhavati / jayati / bhavati / tarati / zakAraH miGginAti vizeSaNArthaH / pakAraH gopiditi vishessnnaarthH|| divAdeH zyaH // 65 // diva ityevamAdibhyaH zyo bhavati ge prtH| daavyti| sIvyati / halyabhakucchu ra iti uGo dItvam / ime zyAya sho'pvaadH|| vA bhrAzanAzabhramukramutrabhitruTilaSaH // 66 // bhrAza bhlAza bhram kram trasi truTi laSa ityetebhyo dhubhyo vA zyo bhavati / ubhayatra vibhASeyam / bhrAzate bhraashyte| bhlAzate / bhlAzyate / bhramati / bhramyati / zye bhAvAdikasyAzamAditvAhItvaM nAsti devAdikasya dItvam / bhramati / bhrAmyati / kramati / krAmyati / kramo me iti dItvam / trsti| trsytitruttti|dyntiaalsstiaalssyti| klamigrahaNaM na kartavyam / divAdipAThAt zye sati sami Noun
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ maana a naana BoonamUNDERRIEND enewsmmsmumnment Annanesamme 244 mahAvRttisahitam / tyAmadAdIriti dItvaM siddham / SThivalamyAcamAsi punatvavacanaM jJApakaM zavapi bhavatIti / yasaH // 6 // yasu prayatna ityasmAdvA zyo bhavati / yasati / ysthti|| samaH // 6 // saMpUrvIca yasaH vA zyo bhavati / saMyasthati / saMya sati / niyame'yaM sama eva ca gervikalpo nAnyasmAt / prAyasthati / prayasyati / divAdipAThAnnityaH shyH|| svAdeH sUnuH // 6 // putra ityevamAdibhyo dhubhyaH carityayaM tyo bhavati / sunIti / sinoti // zravaH // 70 // zru ityetasmAt nurbhavati zrR ityayaM cAdezaH / zru iti bhuvAdA svAdI ca paTyate / zRNutaH / zRNvanti // vA'kSaH // 11 // akSa ityetasmAddhoH vA narbhavati / akssyoti| akSati / bhauvAdiko'yam // takSaH svArthe // 12 // svArthastanUkaraNam / takSu ityasmAt svArtha vA arbhvti| takSNeti kASTham / takSati kASTham / svAthai iti kim / santakSati vAgbhidurjanaH / / rUdhitudAdibhyAM namzI // 3 // rudhAdibhyastudAdibhyaH znamzI tyA bhvtH| zakAra: sam maranandonesamang
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 245 nAnmakhamiti vizeSaNArthaH / makAraH paro'ceo miditi vizeSaNArthaH / ruNaddhi / bhinatti / tudAdibhyaH zaH / tudati / kSipati // kRJtanAderuH // 14 // kRJ ityetasmAttanAdibhyazca urityayaM tyo bhavati / karoti / kurutaH / kurvanti / tanAdibhyaH / tanoti / sanoti / kSaNoti / tanAditvAdeva siDa pRthak kRJo grahaNaM kim / anyattanAdikArya karotermAbhUt / tanAdibhyastathA soriti vibhASayA serumna bhavati / akRta | akRthAH / na cAnuSpakSe prAGneoriti khaM sambhavati / tasmin prApta upa ArambhAtseH zravarNaM prasajyeta // dhinvikRNavyora ca // 15 // vivi prINane kRSi hiMsAkaraNayeoH ityetAbhyAM urityayaM tyo bhavati akArazcAntAdezaH / dhinoti / kRNoti / ataH kham / nadhukhe ga iti pratiSedhAt pare'caH pUrvavidhA viti syAnivadbhAvAdvA na bhavati / sanumkoccAraNaM jJApaka tyotpatteH prAgeva tumbhavatIti / tena kuNDA huNDeti siddham // kryAdeH pUnA // 16 // kI ityevamAdibhyo dhubhyaH nA ityayaM tyo bhavati / krINAti / prINAti // stambhustumbhuskambhuskumbhuskuJbhyaH pranuzca // 77 // stabhvAdibhyaH bharbhavati zrA ca / stabhnoti / stannAti /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 mahAvRttisahitam stunoti / stunAti / skanoti / skaznAti / skunoti / skunAti / skunAti ! skunoti / skuJ krayAdiSu paThyate / itareSAmihaivopadezaH uditkaraNAdanyatrApi prayogaH // hau halaH punaH zAnaH // 78 // hala uttarasya zrA ityetasya jJAna ityayamAdezA bhavati hai| parataH / ajJAna / puSANa / hAviti kim / anAti / hala iti kim / krINIhi / na iti sthAninideza kimarthaH stambhAdInAM yadA zustadA mA bhUt / stabhnuhi / tyAntaraM vA sarvebhyaH sambhAvyate / zAnasya ziskaraNajJApakam / anitye'nubandhasya sthAnivadbhAva iti tena laGAdInAM mivAdiSu sthAnivadbhAvAditvaM Di ca / na bhavati pacamAnA strI / acinavam | asunavam // IpAtra vAk // 76 // dhoriti vartate / zratra dhoradhikAre IpA nirdiSTaM vAk saMjJaM bhavati / gamyamAnakriyApekSayA Ipetyasya karaNatvam / vakSyati karmaNyaNa kumbhakAraH / zaralAvaH / mRdUpasyeyaM vAksaMjJA tena kartRkarmaNoH kRtIti karmaNi tA bhavati / tAsAdvAksaH paratvena / atragrahaNaM vispaSTArtham / vAgitAyamanvarthA saMjJA / brUte'rthaM vANiti tenAsAmarthya vAksaMjJA nAsti / pazya kumbhaM karoti kadam / mRtpiNDaM kumbhaM karoti / mahAntaM kumbhaM kareti / vizeSaNAnAM ca na bhavati / harateItinAthayeoH pazAviti pazuzabdasya na bhavati / yatra vAcakatvaM tatra bhavati / kAzakaTakAraH // kRdamiG // 80 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendradhyAkaraNam / 247 atra dhoradhikAre miGvarjitAstyAH kRtsajJA bhvnti| ata UrdhvaM ye vakSyante teSAmadhikAreNeyaM sjnyaa| vakSyati tavyAnIyau / krtvyH| karaNIyaH / atra mRtsajJAprayojanam / ityH| stutyH| piti kRtIti tuk / amiGiti kim / cIyAt / syAt / prakRdhakArAhItvaM siddham // praakto'smH||81|| biyAM ktiriti vakSyate / prAgetasmAdasamo yastyaH kRt sa vA bhavatItyeSo'dhikAro veditavyaH sarUpastvapavAdo bAdhaka eveti bhaavH| vikSepakaH / viksstaa| pikssipH| igulakSaNa kaviSaye NvutacAvapi bhvtH| prAtariti kim / cikorSA / astyAdityakAraH ktarvAdhakaH / vyaakroshii| vyAkrudhirityevamAdiSu yatro vidheyaH / asama iti kim / godaH / kambaladaH / AtaH ka iti ko bhavati / aNeA'pavAdaH / anuSandhApAye rUpagataM samatvamatram // __ rAvoAH // 82 // prAgiti vartate NvutRcAviti vakSyati prAgetamAye syAste vyasaMjJA veditvyaaH| devadattasya kartavyam / devadasena kartavyam / vyapradezAH vyasya vA krtriityevmaadyH|| tavyAnIyau // 3 // tavya anIya ityeto tyA bhavataH / krtvyH| karaNIyaH kathaM vAstavyaH / vAstu kSetraM tasmAdbhavAdyarthe digaadisvaadyH| evaM vastuni bhavo vastavyaH / 0 .
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 mahAvRttisahitam / yo'cArAsayuvaH // 84 // ya ityayaM tyo bhavatyajantADoH RvarSAnta Asu yu ityetAn varjayitvA / deyam / geyam / Ithe iti ItvaM gAgayoriti punare / deyamRNaiti nirdezAdItve gukArye nivRtte punare / ditsyaM dhitsya mityatra age ye parato'taH rUm / aca iti kim / pAkyam / arAsuyuva iti kim / kAryam / hAryam / AsAvyam / yAvyam // poraduGo'trapivapirapilapicamaH // 85 // pavargAntADogdaGa ya ityayaM tyA bhavati apivapirapilapiJcamIn varjayitvA / rabhyam / labhyam / samatvena NyApavAdo'yam / pAriti kim / vAcyam / aduGa iti kim / Depyam / kuTAditvAdemna syAt / taparakaraNamasandehArtham / atrApi vapirapilapicama iti kim / trApyam / vApyam / rApyam / lApyam / AcAmyam / zakisahazca // 86 // zaki saha ityetAbhyAM yo bhavati / zakyam / satyam / cakAro 'nuktasamuccayArthaH / tena sasitakicatiyatiyajijanInAM saMgrahaH / sasyam / tkym| catyam / yattyam / pajyam / janyam / hano vA vadha iti ca vaktavyam / vadhyam / ghAtyam // gadamadacarayamo'geH // 8 // gada mada cara yama ityetebhyo 'gipUrvebhyaH yastyo bhavati / gadyam / madyam / caryam / yamyam / ameriti kim / nigAyam / pramAdyam / abhicAryam / prAyAmyam / yamaH
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 246 | poraduGa iti siddha niyamArthamidam / aMgereva yathA syaat| itareSAmaprApta vidhiH / caregADi cAgurAviti vaktavyama prAcarya vratam / agurAviti kim / AcAryo guruH / / paNyAvadyavaryAvahyA-pasaryAjayANi // 88 // paNya avadya varyA vahya arya upasayA ajarya ityetAni zabdarUpANi nipaatynte||praaymitinipaatyte dhyavartavyaM ghedbhavati paNyaH kmblH| paNyA gaTApANyamityanyatra / azvadhaM bhavati garaM cet| avadhaM ghUtam / avayaM pApam / na udyate ityanudyamanyat / varSeti vRDo yo bhavatyanirodhe'rthe / zatena varyA / sahasreNa varyA / strIliGgAdanyatra Nya eva bhavati / vAryA RSayaH dhanasaMvibhAgarUpo'trApyanirodho 'sti anirodha iti kim / vAryA gAH zasyeSA vA miti nipAtyA karaNaJcedbhavati / vahati tena vA zakaTam / vAhyamanyat / / arya iti nipAtyate syAmini vaizye ca / aryaH svaamii| ayoM vaishyH| anyatra Nya eva / AryaH sAdhuH / upasapaiti nipAtyate kAlyA prajane cet prajano garmagrahaNakAla: prApto'syAH kAlyA tadasyaM prAptamiti vartamAne kAlAdha iti yaH / upasayA gAH / upasayoM vaDavA / upasAryA zaradi mathurA anyatra / ajayaMmiti napUrvAjjRSaH kartari yo nipAtyate saGgate 'rthe / na jIryata ityajaryamArtha saGgatam / ajaritA kambala ityanyatra / / vadaH supi kyap ca // 6 // ageriti vartate / vadateH kyanbhavati pazca givarjite khupi bAci / satyasudyata iti satyoyam / satyavadyam /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ - / 260 mahAttisahitam / mithyodham / mithyAvadyam / mingitisssH| supIti kim / vAgham / agerityeva / anuvAtham // bhUyahatye // 6 // supyageriti vrtte|bhuuy hatya ityete zabdarUpenipAtyete givajite supi vaaci| devabhUyaM gtH| devatvaM gata ityrthH| sAdhu bhUyaM gtH|kyvtr nipaatyte| daridrahananaM dridrhtyaa| corhtyaa| hanteH strIliGge bhAve kynnipaatyte| supiityess| bhavyam / ghAto vartate / agerityeva prbhvymupdhaatH|| stuzAsiNvadRjuSaH kyap // 11 // supyageriti nivRttam / sAmAnyenAyaM vidhiH / stuzAs iN vRNAti ha juSa ityetebhyaH kyapbhavati / stutyaH / shissyH| ityaH / praatyH| AityaH / punaH kyagrahaNaM nisartham / orAvazyaka ityasyApi bAdhanArtham / avazyasnyaH / saduhiguhibhyo dheti vaktavyam / zasyam / duhyam / zaMstham / doyam / guhyam / gohym| AphUrvAdaje sajJAyAM kyA vktvyH| zrAjyam / na vaktavyam / punaH kyagrahaNAyogavibhAgAdbhaviSyati / upeyamiti IDo rUpam / / duGo 'picateH // 12 // kAroDo dhoH kyapbhavati kRpicatI vrjyitvaa| mRtyam / vRddhayam |nnyaapvaado'ym / akRpicateriti kim / kalpyam / cartyam / pANI samavazabde ca sRjeNyo vktvyH| pANisA rajjuH / samavasaryaH kttH| bhRnaH kyabhavati para vissye|bhRtyaaH krmkraaH| bhRtyAH shishvH| bhartavyA ityrthH| akhAviti kim / bhAryA nAma kSatriyAH kecit /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ l s onumaariparamananemutndnepa mummom jainendrvyaakrnnm| devadattasya bhAryA striyAM samajaniSadetyAdinAbhAve kyaa| karmaNi cAyaM bhAryAzabdaH / saMpUrvIdeti vaktavyam / sambhRtyA sambhAryAH karmakarAH // kheyarAjasUyasUryamRSodyarucyakupyakRSTapacyA vyathAH // 63 // kheyAdayaH zabdA nipAtyante / kheyamiti khanateryonipAtyate ikArazcAntAdezaH / prAdeye vA ityAtvaM naashkniiym| nipAtanAdeva rAjasUyamiti rAjazabde vAnte bhAnte sunote kyap dItvaM ca nipAtyate / rAjJA sUyate rAjA vA asmin sUyate iti rAjasUyam / sarati karmANi suvatIti ghA suuryH| sarjerutvaM sUbatervA uDAgamaH kyacca nipAtyate mRSApUrvastha vadatenityaM kyapnipAtyate / mRSodyam / icyamiti kartari kyap nipAtyate / kupyamiti sajJAyAM guperAdau katvaM kyaca nipaatyte| kupyaM phalgu bhANDamityarthaH / gopyamanyat / kRSNaM pacyante svayameva kRSpacyA brIhayaH / prAtmakarmaNi kyap / na vyathate'sAvavyathyaH / napUrvIyathateH kartari kyap nipAtyate // bhidyodayau nade // 4 // bhidya udyA ityeto nipAtyete nade'bhidheye / bhinatti kUlAni bhidyH| ujjhatyudakamiti uDAH / kartari kArake kyapa ujjherdhattvaM ca nipAtyate / nada iti kim / bhedaH / ubhaH / iguGalakSaNaH kaH pacAyaca yathAkramam // puSyasimA bhe // 5 // puSya sidhya ityeto zabdo nipAtyete bhe'bhidheye|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / puSyantyasminnoM ArabhamANAnAmiti puSyaH / sidhyatyasminnarthA iti siAH / adhikaraNe kyamipAtyate nakSatre vAcye / anyatra poSaNaH sedhana iti ca bhavati // vipUyavinoyajityA muJjakalkahaliSu // 6 // vipUya vinIya jityA ityete zabdA nipAtyante yathAsaMkhyaM muJja kalka hali ityeteSu vaacyessu| vipUyate iti vipUyo munyjH| pavate kyAmipAtyate / vipavyamanyat / vinIyate'sau ghRtAdinA triphlaadiklkH| vineymnyt| jityo haliH / jeyamanyat // padAsvairibAhyApakSyeSu grahaH // 6 // pade asvairiNi bAhyAyAM pakSe cAthai graheoH kyabhavati / pragRhyate iti pragRhyaM padam / avagRhyampadam / asvairI prvshH| gRhyakA ime / anukampAyAGkaH paratantrA ityarthaH / bahirbhavA bAhyA gRhyate iti gRhyA grAmasya gRhyA grAmagRhyA nagaragRhmA senaa| tAbhyAM bahirbhUttA ityarthaH / strIliGgAdamyatra na bhavati / pakSe bhavaH pakSyaH / bhrtgRhyH| bhujabaligRhyaH tatpakSya ityarthaH // kRSimRtAM yazobhadrasya // 8 // kaarthtaa| kR vRSi mRj ityetebhyaHkyapa bhavati yazobhadrasyAcAryasya matena / kRtym| kAryam / nityaM NyaH prAptaH / vRSyam / vayam / primRjym| parimAryam / RduDa iti nityaM kyap praaptH| yugyaM ptre||6||
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ andnessmatamatidwanemem eo s jainendravyAkaraNam / 253 patati aneneti patraM vAhanaM tasminnarthe yugyamiti nipAtyane / yujyate iti yugyo'zvaH / yugyo gauH| kyapakutvaM ca nipAtyate patrAdanyatra yogyamiti / / eyaH // 10 // eya ityayaM tyo bhavati dhoH / ayamutsargaH / ajantAdyaH kyap cAsyApatrAdau / kAryam / hAryam / pAkyam / pAThayam // __ orAvazyake // 101 // uvarNAntADo bhavatyAvazyaka dyotye| avazyamityasya bhAvaHAvazyakam / manojJAditvAd vuna / lAvyam / pAvyam / yadyAvazyake'rthe 'vazyalAyamiti kathaM savidhiH / mayUravyaMsakAditvAdvibhASayA / Avazyaka iti kim / lavyam / paThayam // amAvasyA vA // 102 // amAvasya iti vA prAdezI nipAtyate amA vasataH sUryAcandramasAvasyAM amAvasyA / amAvAsyA / amAzabde sahAthai vAci vaseradhikaraNe'thai gayo vibhASayA uGaH prAdezazca nipAtyate pradezeSu ekadezavihRtasya grahaNArtham // pApyasAnAyyanikAyyadhAyyA''nAyyaprANAyyA mAnahavirnivAsasAmidhenyanityA sammatiSu // 103 // pAyya sAnnAyya nikAyya dhAyya AnAyya praNAyyaityete zabdA nipAtyante yathAsaMkhyaM mAna havi nivAsa sAminI anitya asammati ityeteSvartheSa / pIyate'neneti MEREDERAND I RROROKeedom Home
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ mulabadoame 254 s mahAttisahitam / pAyaM mAnam ! mAGaH karaNe eyH| zrAdipatvaJca nipaatyte| mAnamanyat / sannIyate iti sAnAyyaM hviH| sapUmvAnayate: payaH / aayaadeshH| ge dItvaM ca nipAtyate / sanneyamanyat / nicIyate iti nikAlyo nivAsazcet / nirvAcitraH NyAvAdezAvAdikatvaM ca nipaatyte| niceymnyt| dhIyate iti dhAyyA sAmidheno / dadhAteNyo nipAtyate vizidhA RcaH saamidhenyH| tatra rUDhivazAtkAcidevAcyate / dheyamanyat / AnAyya iti nayate rApUrvINyAyAdeza nipAtyA anityartha zrAnArayA dkssinnaagniH| rUDhireSA dakSiNAgnivizeSasya / Aneyo'nyaH / avidyamAnasammati rasammatiH prapUvAnayateNyAyAdezA nipAtyA prANAyyazcauraH / prnnyaa'nyH|| kaNDapAyyasaMcAyyaparicAyyopacAyyacityA gnicityAH // 104 // kuNDapAyaya sahAyya paricAyya upacAyya citya agnicityA ityetAni zabdarUpANi nipAtyante / kuNDena poyate'sminsoma iti kuNDapAyyaH kratuH / kuNDazabde bhAnte eyo'dhikaraNe nipaatyte| kuNDapAnamanyat / saJcIyate iti sambAyyaH kratuH / saJceyamanyat / paricAyyopacAyyA nipAtyete anAvabhidheye / pariceya upaceya ityanyat / cityAgnicityAzabdau nipAtyete agnAvabhidheye cIyate sau cityo'gniH / agnicayanamagnicityA / ansya zrI. liGge bhAve kypnipaatyH|| gavuDhacI // 105 // Rud aeante
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 255 __Nvu tRca etyeto tyA bhavataH / kArakaH / katA bhojakaH / bhoktaa|| nandigrahipacibhyo lynninycH|| 106 // nandyAdibhyaH grahAdibhyo pacAdibhyazca yathAsaMkhyaM| lyu Nin ac ityete tyA bhavanti / nandayatoti nndnH| lakAraH yuvAranAkAviti saamaanygrhnnaavighaataarthH| nandi vAzimadinadibhUSisAdhizobhivaDhibhyo NyantebhyaH saMjJAyAM sahitapidamijvalirucijalyidRpirasisaGkandisaGkarSibhyaH sNjnyaayaamnnyntebhyH| janArdanaH / mdhusuudnH| lavaNa iti nipAtanANNatvam / vibhiissnnH| pvnH| vittanAzanaH / kuladamana etAvaNA'pavAdau iti nandAdiH / graha utsaha udAsa sthA uddhAsa mantra saMmaI nirakSI nizrAvI nivArya nivezo etebhyaH nipUrvebhyaH / ayAcI avyAhArI asaMvyAhArI vAdI abrAjI avAso etebhyaH pratiSiddhabhyaH / acAmacittakartRkANAM pratiSiDAnAmiti vartate / akArI ahArI avinAyI viSayIzandI deze adribhAvI nipAta. nAtpravibhAvI bhUte bhavataH aparAdhI uparodho paribhavI paribhAvI iti grahAdiH / paca yaTha vaya vada cala pata tathA caricalipativadInAmadhyAtkasyeti vakSyate / na plaTa tara caraT coraTh celaT haTa devaTa TikaraNaM khiyAM dyartham / jara mara kSaraM seca meSa koSa darbha sarpa narta praNa Dara aNi viSayepi zvapaca cakradhara pacAdirAkRtigaNaH // jJAkuprIguGaH kaH // 107 // jJAkRtI ityetebhyaH iguDazva dhoH ko bhavati / jAnAtIti jnyH| AkArAntalakSaNo NaH prAtaH / iha artha jAnA -
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ smponen anduaamananew RAMAmrandmanduonmmmmomemuaranommendousemamasansamithanamanmadmeindian 256 mahAvRttisahitam / / tIti arthjnyH| paratvAdAtaH ke sati nityaH savidhiH / ukiratIti utkirH| vikiraH / priNAtIti priyH| iguGaH / vikssipH| vibudhH| vinuH iha kAbhedaH iti paratvAdaN / prAto gau // 108 // prAkArAntADoH ko bhavati go vaaci| pApavAdo. 'yam / prsthH|muglH / iha vaDavAsandAya iti prtvaadnn|| pAghrAmAdheTdazaH zaH // 106 // gAviti vrtte|paadibhyH zA bhavati / pAiti sAha. paryAdalAkSaNikatvAca pivategrahaNam / utpissH| vipivaH / ujighrH| vijighra / saMjJAyAM tu vyAghairupameye tadyoga iti nirdezAt kaH / vyAghraH / uddhmH| vidhmH| uddhyH| vidhayaH / utpshyH| vipazyaH / gAviti kecidiha nAbhisambadhnanti / tena / pazyatIti pazyaH / jighrH|| limpavindadhAripArivedhudejicetisAti sAhibhyo 'geH // 110 // limpa vinda dhAri pAri vedi udeji ceti sAhi ityetebhyaH agipUrvebhyaH zo bhavati / limpatoti limpH| kathaM kukhyalepa iti madhye'pavAdAH pUrvAnvidhona bAdhante mottarAniti iguUH kasyAyaM zo bAdhako naannH| vindatIti vindaH / limpa vinda iti sAnuSaGganirdezAdanyatrAvyayaM vidhirbhavati / saMjJAyAMgAvapi / nilimpA nAma devaa| aravindam / govindaH / iti agAviSayepi saH siddhaH / dhArayatIti dhArayaH / pArayaH / vedayaH / udejyH| nirdezA -
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 257 deva gipUrvasya grahaNam / cetayaH / sAtaM karotIti Nica sAtayaH / sAhayaH / AdyAbhyAM ke itarebhyo'ci prApte vacanam // dAJdhAJovA // 111 // kArthe tAvibhakto / dAJ dhAtra ityetAbhyAM agiSUvAbhyAM vA zo bhavati / dadaH / dadhaH / dAyaH / dhAyaH / agAvityeva / pradaH / pradhaH / anubandhanirdezo yaGucantayo zo mA bhUdityevamarthaH // jvalitikasantArANaH // 112 // sa Adyarthe avibhaktikazca nirdezaH / jvatAdibhyaH kasa gatau ityevamantebhyaH vA yo bhavati / jvAlaH / jvalaH / kAsaH / kasaH / cAlaH / cataH / zragAvityeva / prajvAlaH // zyAdvyadhAtusaMtulihaviSazvasatIgAH // 113 // zyaiG AkArAnta vyadha Asru saMsru liha rilaSa zvasa atINU ityetebhyo No bhavati / veti nivRttaM agAviti ca / avazyAyaH / Aditi siDe punaH zyagrahaNaM atogAvityasya bAdhanArthaH / zrAt / dAyaH / dhAyaH / vyAdhaH / AzrAvaH / saMbhAvaH / lehaH / zleSaH / zvAsaH avAdibhyastaneriti vaktavyam / avatanotItyavatAnaH // so've // 114 // hasA ityetAbhyAM avapUrvAbhyAM yo bhavati / avahAraH / avasAyaH // dunyoragA // 115 //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Repon AR RANARumid 258 mahAttisahitam / dunI ityetAbhyAM so bhavati / dunotIti dAvaH / naayH| agAviti kim / pradaH / praNayaH / / vibhASA grahaH // 116 // grahervibhASayA No bhavati / graahH| grahaH / vyavasthinavibhASeyam / jalacare grAha eva |jyotissi graha eva / vibhASeti yogavibhAgAta bhavatIti bhAvaH // gehe kaH // 11 // ahergehe'bhidheye ko bhavati / gehaM sana tAsthyAdhArA api gRhaM gRhAH // zilpini vuH // 118 // zilpinyabhidheye vu bhavati dheoH| nartakaH / rcnkH| rajakaH / rajakarajanarajasA nakhaM vakSyati / eta eba dhavaH prayojayantIti kecit // go gayuthako // 116 // gAyateyu thaka ityeto tyA bhavataH / zilpinoti vartate / gAyanaH / gAyakaH / hAyanaH // 120 // hAyana iti nipAtyate brIhikAlayoH koH / jahAtyudakamiti hAyanA nAma vriihyH| jahAti sahatAH kriyA; hAyanaH saMvatsaraH / / gumalvaH sAdhukAriNi vun // 121 // asala ityetebhyaH dhubhyaH sAdhukAriNi kartari vuna bhavati / sAdhu pravate yaH sa prvkH| evaM sarakaH / lvkH| sAdhukAriNIti kim / pravaH / / womenpanwereasanasam wwwamremens
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 jainendravyAkaraNam / prAziSi // 122 // AziSi vArthe vun bhavati dhoH| jIvatAditi ya ucyate sa jIvakaH / evaM nandakaH vardhakaH // ityabhayanandiviracitAyAM jainendramahAvRttI dvitIyasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH / // u nmH|| aumaasaramanane somnirmanuman s ometeroseneendsonsen karmaNyaNa // 1 // karmaNi kArake vAci dhAraNityaya tyo bhavati / kumbhkaarH| zaralAvaH / carcApAraH / kumbhAdi zabdAt / kartRkarmaNe kRtIti tA / vAgamiGini SasaH / sIlikAmibhakSyAcarIkSikSamibhyo No vktvyH| dharmazIla dhrmshiilaa| dharmakAmaH / vAyubhakSaH / dhamAcAraH / dhaapekssH| kleshkssmH| nedaM vaktavyam / ghanantena vase sati siddm| dharma zIlamasya dhrmshiilH| dharme kAmo'sya dhrmkaamH| dharma zIlayatItyevamAdivigrahe anabhidhAnAdarAna bhavati yathA AdityaM pazyati himavantaM zRNAtItyevamAdI na bhavati / kumbhakArAdiSvaNa ghAntena ca vasa ityubhayaM bhvti|| hAvAmaH // 2 // hvA vA mA ityetebhyazcANa bhavati karmaNi vAci / ke prApte idaM vacanam / svrghraayH| tntuvaayH| vAtivAya tyormA tezcAkarmakatvAdagrahaNam / dhAnyaM mimIte mayate vA dhaanymaayH| mInAtiminotyAH kaprApterabhAvAt pUrveNaivANa // mmmmsssssmansama - -
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ mhaattishitm| prAtaH kaH // 3 // AkArAntAnDoH karmaNi vAci ka hatyayaM nyo bhavati / godaH / arthjnyH| pArNitram / aGgalitram / jyA vayohAnAvityasya brahma jinAtIti brahmajyaH / ke kRte paratvAdAtaH ravaM pazcAnjiH / asiDavavAbhAdityAtvakhasyAsiddhatvAdiyAdezo na bhavati / yaNAdezaH siddhaH / juhubatuH juhuburityatra hvena bhAvamakRtvA jiH kriyate ityAtvaM nAstItyuvAdezaH siddhaH / aahvH| prahaH / ityAkArAntAt AtAgAviti kaH prAgAtvampazcAjiH // prapUrvAdAtaH ko bhavati karmaNi vAci / tatvaprajJaH / mokSaprajJaH / niyamA'yamArambhaH / pra eva gA nAnyasminAtaH ko bhavati / gosaMdAyaH / vddvaasndaayH|| daajnyH||5|| ayamapi niyamaH / dA jJA ityetAbhyAmeva prapUrvIbhyAM karmaNi ko bhavati / dhrmprdH| dhrmprjnyH| niyamAdiha na bhavati / pANipratrAyaH / aGgalipatrAyaH / kathaM bhASye prayogaH abhijJazca punarekatvAdInAmarthAnAmiti atrAbhidhAnavazAdAto gAviti ko bhaviSyati / / saMkhyaH // 6 // praiti niyamena nivartite ke punraarmbhH| sampUrvAta khyA ityetasmAtkarmaNi vAci ko bhavati / pazun sacaSTe pazusaMkhyaH / azvasaMkhya // supi // 7 //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / suvante vAci dhorAtaH ko bhavati / pAdaiH pibati pAdapaH / kacchena piti kacchapaH / dvAbhyAM pibati dvIpaH / samasthaH / viSamasthaH / dhamAya pradadAti dhrmprdH| zAstreNa prajAnAti zAstraprajJaH / akarmaNyapi vAci yathA syAditi sugrahaNam / iha kecidAta iti nAnuvartayanti / tena mUlavibhujAdiSvabhidhAnavazAt kaH siddhH| mUlAn vibhujati mUlAvabhujo rathaH / jalaruham / nakhamucAni dhaSi / kaakguhaastilaaH|| sthaH // 8 // supi vAci tiSThateH ko bhavati kartari / pUrvo yogaH anirdidhArthatvAt bhAve'pi yathA syAdityArambhaH / bhaarvuunaamutthaanmaarbtthH| slbhaatyH| sthAstabhAH pUrvasyoda iti sakArasya pUrvasvatvam // duho ghazca // 6 // itaH prabhRti karmaNIti supIti ca yamanuvartate / karmaNi vAci duheH ko bhavati ghakArazcAdezaH / kAmandAgdhi kAmadugho dharmaH / kAmadudhA dhenuH // tundazokayoH parimRjApanudAH // 10 // __tunda zoka ityetayoH karmaNAcAH parimRja apanuda ityetAbhyAM ko bhavati / avizeSeNa supItyetenaiva ke siddha AlasyasukhAharaNayorathayAryathA syaadityaarmbhH| tundapari. mRjaH alasazcet / zokApanudaH putro jAtaH / pUrva tikuprA. daya iti SasaH pshcaadvaaksH| AlasyasukhAharaNayoriti kim / tundaparimArja AturaH / zokApanodo dharmAcAryaH / / - - -
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ a nRainindeneumo n eRmmeme - Asson mahAvRttisahitam / gaSTaka // 11 // gA ityetasmADoH karmaNi vAci TagityayaM tyo bhavati vakragaH / vkrgii| dAjJa iti niyamAdagipUrvAdAtaH karmaNi ko vihistasminneva viSaye Tak anyatrANeva bhavati / vtkrsNgaayH|| surAsIdhvAH pibaH // 12 // surA sidhu ityetayoH karmaNAH piyateH Tagbhavati / suraapH| surApI / siidhupH| sIdhupI / ayamapi kaapvaadH| surAsIdhvoriti kim / kSIraM pibatIti kSorapA knyaa|| piva iti vikRtanirdezaH kim / surAmpAtIti suraapaa|| graheraH // 13 // Ahe?: karmaNi vAci a ityayaM tyo bhavati / zaktilAgalAzayapitAmaraghaTaghaThIdhanuHSu vAkSu prAyeNAbhidhAnam / ktigrhH| lAGgalagrahaH / aGkazagrahaH / yaSgrihaH / tomrgrhH| ghttgrhH| ghaTIgrahaH / dhanugrahaH / sUtragraho bhavati dhArayati cet sUtragrAho'nyaH / / ho'nutsedhe // 14 // utsedha utkSepaNam / huna anutsedhe vartamAnAt karmaNi vAci atyo bhavati / aMsa harati aNshrH| bhaaghrH| richuharaH / anutsedhe iti kim / bhaarhaarH| na kevalamu. cchAye utkSepaNe'pyutsedha iti zabdo vartate tadyathA nAnAjAtIyA aniyatA utsedhajIvina iti // vayasi // 15 // zarIriNAM kAlakRtAvasthA cayaH tatra atyo bhavati Menukasaanems
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 263 vayasi gamye / ayamutsedhArtha ArambhaH / kavacaharaH catriya kumAraH / asthiharazca zizuH / dRzorasaMbhAvyamAnena vA bhArottepaNena vayo gamyate // zrAGi zole // 16 // zIlaM svAbhAvikI prakRtiH ! AGi ca vAci haJa ayo bhavati zIle gamyamAne / puSpAharaH / phalAharaH / sukhAharaH / utsedhAnutsedhayeArayaM vidhiriSyate / anutsedhe pUrveNa kasmAnna bhavati zIle paratvAnRtsyAt / zIla iti kim / bhAramAharati bhArAhAraH // 1 arhaH // 11 // arhateH karmaNi vAci tyo bhavati / pUjA pratimA / stamberama karNejapai // 18 // stamberama karNejapa ityetau zabdau hastisUcakayeorarthayornipAtyete / stamberamo hastI / karNejapaH sUcakaH / stambakarNayeoramijaporiti sUtraM karttavyaM supIti vartate / Se kRti bahulamityanupA siddham / arthavizeSaparigrahArthaM nipAtanam / iha mA bhUt / stambe tRNastava ke rantA gauH / karSe japitA vaidyaH // zami dhAH khaiA // 16 // zamivAci dhoH khuviSaye atyeo bhavati / zambhavaH / zaMvadaH / zaGkaraH / dhugrahaNe'nuvarttamAne punadhu grahaNaM bAdhakabAdhanArtham / zaGkarA nAma parivrAjikA / khuviSaye kRJo hetvadiSu paratvAho mA bhUt / khAviti kim / zaGkarI jinavidyA | zIGo 'dhikaraNe // 20 // 16
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam | 1 zeteradhikaraNe subante vAci pratyo bhavati / khe zete svezayaH / gartazayaH / Se kRti bahulamiti pace 'nup / zIGa iti yogavibhAgAt pArkhAdiSu subanteSu vAkSu atyA bhavati / pArzvabhyAM zete pArzvazayaH / pRSThazayaH / udarazayaH / uttAnAdiSu ca kartRSu / uttAnaH zete uttAnazayaH / zravamUrDazayaH / digvasahapUrvAcca tyo bhavati / digvena saha zete digvasahazayaH / kathaM girizaH / lAmAdipAThAnmatvarthIyazaH / yo hi girau zete giristasyAsti // careSTaH // 21 // reDoradhikaraNe vAci do bhavati / kuruSa carati kurucaraH / madracaraH / madracarI / adhikaraNa ityeva / kuruzvarati kurucArA // 264 bhikSAsenAdAye // 22 // anadhikaraNArthametat / bhikSA senA AdAya ityeteSu cAkSu careo bhavati / bhikSAcaraH / senAcaraH / AdAyazabdaH pyAntaH / zrAdAya carati AdAyacaraH // puro'grato'greSu suH // 23 // puras agratas agre ityeteSu suvanteSu vAkSu sarateze bhavati / puraHsaraH / agratas zrAdyAdibhya upasaMkhyAnamiti eyantAntasiH / agrataHsaraH / agresaraH / agresarI / anIvantasvepyekAro nipAtanAt // pUrva karttari // 24 // 450 kagrahaNaM karmanityarthaM pUrvazabde kartRvAcini subante vAci sarateSTo bhavati / pUrvaH sarati pUrvasaraH /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - Par anteeautaiominana sanymotion aan Anmom Rasaim jainendravyAkaraNam / kriyAyA vizeSaNe'pIpyate / pUrva prathamaM sarati puurvsrH| kartarIti kim / pUrva dezaM sarati pUrvasAraH / / kato hetuzIlAnulomya zabdazlokakalahagAthA vairacATusUtramantrapade // 25 // zabdaznAkAdivarjite karmaHNa vAce kRtaH da ityayaM tyo bhavati to zIle Anulomye ca gmymaane| hetuzabdApAdAnAt iha hetuH prakRSTaM kAraNam / vidyA yshskrii| dhanaM kulakaram / zIlaM svabhAva / samAsakaraH / arthkrH| shraanulomymnukuultaa| preSakaraH / vcnkrH| etedhviti kim / kumbhakAraH / azabdAditi rati kim / / zabdakAraH / shlokkaarH| suutrkaarH| mantra kaarH| pdkaarH|| divAvibhAnizAprabhAbhAskarAntAnantAdinA ndAlipilivivalibhakticitrakSetrasaM. __ khyAjakAbADaharddhanuraruSu // 26 // ahetvAdyartha ArambhaH / divAzabde subante vAci vibhAdiSu karmasu vAkSu karoteSTa ityayaM tyo bhavati / dive sisaMjJaM padam / divA karotIti divaakrH| vibhAMkarotIti vibhAkaraH / nizAkaraH / prbhaakrH| bhAsanambhAH bhAsaM karoti bhAskaraH / sUtre bhAskarAnteti sakArasya nipAta nAt / jihAbhUlIyavisarjanIyAna bhavataH / kAraM karototi kArakaraH / annkrH| anantakaraH / antakarasya nAse anye'ArthaH pratIyate ityanantagrahaNam / AdikaraH / naandiikrH| lipikrH| livikrH| vlikrH| bhktikrH| kartR desotos damous BANDRA namasomamaee - --
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ BumanasampanIUMRAPAHRUIRAININDIANRAIRRORIRAMANIRAHARIANTARRIENDRAamutacomaudhasammaamana nesam 266 mahAvRttisahitam / karaH / citrakaraH / kssetrkrH| saMkhyA ekttvvitvaadikaa| ekakaraH / bahuzabdo'pi mAnAdhikaraNavAcI saMkhyAzabdaH / bahukaraH / jNghaakrH| vAhukaraH / ahaskaraH / rosupIti rephH| tasya kRkamyAdisUtreNa satvam / dhnuskrH| aruskaraH / khasseghusthasya iti satvaM iNaH Sa iti Satvam // karmaNi bhRtI // 27 // karmazabde vAci kRtro bhavati bhRto gamyamAnAyAm / bhRtiniyataM karmamUlyam / karma karoti kmmkrH| bhRtAviti kim / karmakAraH // kiMyattadvahuSvaH // 28 // kim yad tadU bahu ityeteSa vAkSu kRtraH a ityayaM tyo | bhavati / kiGkaraH / kiGkarA / ytkrH| yatkarA / tatkaraH / tatkarA / cArthe tskrH| bahukarAiha bahuzabdo vaipulyvaacii| hetvAdiSada eva bhavati / kisAraNazIlA kiGkarI // sakRtstambe vatsavIhyoriH // 26 // sakRt staba ityetayoH karmaNoH kRtra irityayaM tyo bhavati vatsabIhyAH kaH / sakRtkarivatsaH / staMvakariH brIhiH / vatsabIhyoriti kim / sakRtkAraH / stNvkaarH| dRtinAthayAH pazau hajaH // 30 // iti nAtha ityetayorvAcoH pau kartari hRna irityayaM tyo bhavati / itihariH / nAmahariH pazuH / pazAviti kim / itihAraH / naathhaarH| phlegrhyaatmmbhrikukssimbhryH|| 31 // manuman - me - -
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ maanadaamanandmumanjianarthamamwastimurtambannataniposter MMEDIAMARImmumomaraeantasalimunderinlankesemom jainendrvyaakrnnm| 267 phalegrahi Atmambhari kukSimbhari ityete zabdA nigatyante / phalAni gRhNAti phalegrahiH / vAca etvamizca nipAtyate / AtmAnaM vibhati praatmmbhriH| kukSi. mbhariH / vAco mantatvamizca nipAtyate / ejeH khaz // 32 // ejaneNyaMnnAtavazityayaM tyA bhavati karmaNi vaaci| khakAraH khiyajhe ritivizeSaNArthaH / zakAro gsNjnyaarthH|| aGgAnyejayati aGgamejayaH / janamejayaH / vAtatilasardheSa ajatudajahAtibhyaH khazvaktavyaH / vAtamajA: mRgAH / tilantudaH kAkaH / sarddhajahA mRgAH / nAsikAdA dhedhamaH // 32 // nAsikAdiSu karmasu dheTamA ityetAbhyAM khaza bhavati / nAsikAndhayati nAsikandhayaH / svarindhamaH / nADindhayaH / nADindhamaH / mundhayaH / muSTindhamaH / ghttndhyH|ghttindhmH| vAtandhayaH / vaatndhmH| sunistanayordheTa eba sunindhayaH / stanandhayaH / AdizabdaH prkaarvaacii| udi kUle rujiva hoH // 34 // udIti kAsthAne In / utpUrvAbhyAM ruji vahi ityetAbhyAM | kUle karmaNi khaz / kUlamudrujaH / kUlamubahaH / vahAbhre lihH|| 35 // vaha abhra ityetayoH karmaNAH liheoH khaza bhavati / / vahalihA gAH / anaMlihaH prAsAdaH / mitanakhaparimANe pacaH // 36 // mmHAUPALPAR
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Homemunee namumessooraamanamamiummam mahAttisahitam mitazabdasya pRthagnirdezAt parimANaM prasthAdi gRhyate / mitanakhaparimANa ityeteSa karmasu paceDauMH khaza bhavati / mitaM pacate mitaMpacA kanyA / nakhampacA yavA. gUH / prasthanpacA / ADhakampacA / droNampacA / vidhvaruSostudaH sakham // 37 // vidhu arusa ityetayoH karmaNAH tudeoH khaza / bhavati sakArasya ca kham / vidhuntudaH / aruntudH|| vIcaMyamAsUryapazyograpazyalalATantapaparaMtapa dviSantaperambhadapurandarasarvasahAH // 38 // ete zabdA nipAtyante / vAkzabde karmaNi yame khonipAtyante vrate / vAcaM yacchati bAcaMyamastapasvI / vAgyAmo'nyaH / sUrya na pazyati asUryapazyaM mukham / asUrya pazyA rAjadArAH / nipAtanAdasAmarthe'pi namaH dRzeH khaz / ugraM pazyati ugramyazyaH / ugre karmaNi dRzeH khaz nipAtyate / lalATantapati lalATantapo bhAsvAn / khaz nipAtyaH parAMstApayati paraMtapaH / dveSatastApayati dviSaMstapa paradviSatAkarmaNastApeH khacipAtyate / takArasya ca khaM kha. ciitipraadeshH| striyAmanabhidhAnam / dviSatAtApaH / irayAmAdyati irammadam / khannipAtyaH / puro dArayati purndaarH| khaca vAcAmantatA ca nipAtyate / sarva sahate iti sarvasahaH / khaz nipAtyaH / kathaM pANayA dhmAyante eSu pANindhamAH panthAna iti nAsikA do pANizabdaH tatra pANindhamAH pathikAH tAtsthyAtpandhAno'pItyadhikaraNe khaza na vaktavyaH Asaneeewanawr whensko A N
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ an masomasammameran wnARAMAn na Nan mamavirama anendesawariMean jainendravyAkaraNam / 266 priyavaze vadaH khaca // 36 // priya vaza ityetayAH karmaNoH vadateH khajityayantyo bhavati / priyambadaH / vazaMbadaH / khakAre vAgartham / cakAraH khacIti vizeSaNArthaH / tyAntara karaNaM kimartha khazi sati uttaratra karotervibhatezca vikaraNaH syAt / dhorehaDaH prAdezazca na syAt / sarvakUlAbhakarISeSu kaSaH // 40 // sarva kula ana karISa ityeteSu vAkSa karateH khaca bhvti| sarvakA viprH| kUla RSA ndii| abhrako vaayuH| karIpASA vaatyaa| bhAge dAre khaja vaktavyaH / bhgndrH| meghartibhayeSu kRnaH // 41 // megha Rti bhaya ityeteSa karmasu karoteH khaJ bhvti| meghaGkaraH / RtikarA / abhayAcceti vaktavyam / abhaya karo jinH| nase anyo'rthaH pratIyate aNo'pavAdo'yam / paratvena hetvAdisya ca bAdhakaH / kSemapriyamadreNa ca // 42 // kSema priya madra ityeteSu karmasu karoteraNityayaM tyo bhavati bacca beti siddha kRto hetvAdhvipi pratiSedhArthamaNagrahaNam / kSemakaraH / kSemakaraH / priykrH| priyaGkaraH / madrakaraH / mdrngkrH| AsitaMbhavaH // 43 // Asitambhava iti nipAtyate asittazabde subante vAci bhavatAMvakaraNayoH kham nipAtyate Asita iti - mom
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ memainpunament 270 mahAvRttisahitam / kartari to dItvaM cAta eva nipAtanAt Asitasya bhavanamAsitambhavo vartate / AsitA bhavatyanenAlamayamAmitambhava odanaH / prakaraNAntaravihitoyuDapi bhavati / bhAve ghana samatvAdayaM bAdhakaH / bhRtaji dhArisahitapidamaH kho // 44 // bhRta ji dhAri sahi tapi dami ityetebhyaH khuviSaye khaja bhavati karmaNi supi vAci yathAsambhavamayaM vidhiH / vizvambharA / vasundharA / rathantaro nAma rAjA / vRDAmo patiMvarA kanyA / aricyH| yugaM dhArayati iti yugndhrH| khacItyuGaH prAdezaH / sakusahaH / sakuntapaH / damirantargatarAyarthaH / arindamaH / khAviti kim / kuttumbbhaarH|| gmH||45|| khAviti vartate / suvantavAci gamejhaiH khaJ bhavati / sunaGgamo nAma kazcit / kcidkhaavpiissyte| mitaMgame zvA / amitaGgamA hstinii| vihAyaso vihAdezaH khacca vA ddidvktvyH| vihAyasA gacchati vihaGgaH / vihaGgamaH / turabhujayozca / turaGgaH / turaGgamaH / bhujaGgaH / bhujaGgamaH // khAviti nivRtaM gama iti vartate gameDoM bhavati / suvante vAcI antAdiSu vAkSu prAyeNAbhidhAnam / antagaH / atyantagaH / adhvagaH / dUragaH / paargH| anantagaH / gurutalpagaH / grAmagaH / sarvatra gacchati sarvatragaH / pannaM gacchati pannagaH / urasaH sakhacceti vaktavyam / vihAyaso vihaM ca / urasA gacchati urgH| vihaaysaa| m aranewsmpensate
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 271 gacchati vihagaH / suduroradhikaraNe Do vaktavyaH / sukhena gacchati asmin sugaH / durgaH / nizA dize nirge deze DityabhasyAmpi DitkaraNasAmarthyAt TaH kham // AziSi hanaH // 41 // ziSyartha hanterDI bhavati karmaNi vAci / timi hanti timihaH / zApahaH // ape klezatamaseAH // 48 // apa iti kAsthAne ip / apapUrvAt hanteH klezatamaseoH karmaNoH vAcaH Deo bhavati / anAzIrartho 'yamArambhaH / klezApahaH / tamApahaH // kumArazIrSayeArNin // 46 // kumAra zIrSa ityetayoH karmaNorhaterNin bhavati / azIlArtho'yamArambhaH / kumAraghAtI / zIrSaghAtI / zIrSazabdo 'kArAntaH ziraH paryAyeo'sti // TagamanuSye // 50 // hana iti vartate / hanteH karmmaNi vAci dagU bhavati manuSye kartari / pittaM hanti pitaghnaM ghanam / zleSmaghnamauSadham / jAyAghnastilakaH / patighnI rekhA / amanuSya iti kim | pApaghAtastapasvAM / cAraghAtA hastItyatra yuddhA bahulamiti bahulavacanAdN // jAyApatyorlakSaNe // 51 // lakSaNaM cihna tadasyAstIti lakSaNaH / arza AdipAThAdaH / 20
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ meenawareneHIRaman e n w s HamaaseanweatunsaANGuimesne 272 mahAvRttisahitam / jAyA pati ityetayoH karmaNointelakSaNa vati kartari Tagbhavati / jAyAdhno brAhmaNaH / lakSaNamasya tadvidhamasti patighnI knyaa|| zaki hastikavATe / / 52 // zakanaM zaka zaktirityartha: / hasti kavATa iti etayoH karmaNAH hanteSTam bhavati zaki gamyamAnAyAm / ayaM pUrvazca manuSyakartRkArya ArambhaH / hastinaM hanti hastighno manuSyaH / hastinaM hantuM zakta ityarthaH / kavATaghno manuSyaH / zakIti kim / hastighAto vyAdhaH upAyena // pANighatADagharAjaghAH // 53 // ete zabdA nipAtyante / pANighatADau zilpini nipAtye te / anyatra pANighAtaH tADaghAtaH / rAjadha ityavizeSeNa / TagyatvaM TikhaM ca nipAtyam // subhagADhyasthalapalitanagnAndhapriye'ccoM nukhkhuko bhuvaH // 54 // anAviti cyantapratiSedhAt / natrivayuktanyAyena arthavijJAnam / acyanteSu cvrthe vartamAneSu subhagAdiSa vAkSu bhavateH snukhU khukaj ityeto tyA bhavataH / asubhagaH subhago bhavati subhagambhaviSNuH subhagambhAvukaH / dhaanymbhvissnnuH| AdhyaMbhAvukaH / sthulambhaviSNuH / sthUlambhAbukaH / palitambhaviSNuH / palitambhAbukaH / nagnambhaviSNuH / nagnambhAbukaH / andhambhaviSNuH / andhambhAvukaH /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / priyambhaviSNuH / priyambhAvukaH / atra tadantavidhiriSTaH / / zrIsubhagambhaviSNu / shrosumgmbhaavukH| accAviti kim / / subhagIbhavitA / AobharinA / nanirdiSTe sarAsaMpratyayAdiha na bhavati subhage bhvitaa|| kRjaH karaNe dhyuT // 55 // kRtaH karaNe kArake yuT bhavati accyanteSu cctheM / vartamAneSu subhagAdiSu cAkSu / asubhagaM subhagaM kurvantyanena subhagakaraNam / zrAvya kAraNam / sthUla kAraNam / pAlatakAraNam / nagnakaraNam / andhakaraNam / priyakaraNam / lubhagajharaNI vidyA / accanteSu ityeva / subhagIrvatyanena nanvatra khyuTi yuTi vA nAsti vishessH| satyam / accyantAnuvastu yuTopyatra pratiSedhaH / charthe vartamAneSvityeva / AvyaM kurvanti tailena / abhyazcayatItyarthaH / / spRzo'nudake kiH // 56 // udakavarjite supi vAci spRze kirbhavati / kakAraH kitkAryArthaH / vakAraH sati sAmye kipo bAdha. nArthaH / mantreNa spRzati mantraspRk / dalaM pRzati dala spRk / vrazvAdisUtreNa SatvaM jazva kityasya kuriti kutvam / anudaka iti kim / udakaM spRzati udksprshH|| RtvigdaganagdiguSNiganjayuyujikrucaH // 57 // ___ Rtvik dadhRk sraka dik uSNika ityete kayantA nipAtyante / aJcu yuji kucci ityetebhyastu kirbhavati / RtA yajate Rtuprayojano vA yajate Rtvika / Rtuzabde vAci yaje: kirnipAtyate / dhRSNAtIti dadhRk / dhRSaH
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 mahAvRttisahitam / kilitvaM ca nipAtyate / svajanti tAmiti sak / mRjeH karmaNi kiramAgamazca nityH| dizanti tAmiti dik / dizeH karmaNi kiH / utsnihyatIti uSNika / utpUrvA snihaH gyantakhaM SatvaM ca uSNISeNa nahyatIti vA uSNika / SanakhaM prazca / acchu |praang / ddhyng| savantamAnte kirbhvti| yuje kevalAdeva kiH| yung| yuau| yuJjaH / kruG / kruccI / kruJcaH / kuverapi kevalAt kiH / nakhaM na bhavati / sa eSa vizeSo nipAtanaiH saha nirdezAllabhyate // tyadAdA dRzI'nAlokeTak ca // 58 // tyadAdiSu vAkSu dRzeranAloke'rthe Taga bhavati kizca AlokazcakSurviSayaH paryu dasyati / tyAdaka / tyAdRzaH / dRzadagdakSavatAvitinirdezAtko'pi bhavati / tyAdRkSaH / AsarvanAna ityAtvam / evaM tAhaka / tAdRzaH / tAhakSaH / yAhaka / yAdRzaH / yAdRkSaH / ruDhizabdA ete hai teSvava. yavArthosti tamiva pazyati athavA sa iva dRzyate iti yathA kathaMcidvAkyam / samAnAnyayozceti vaktavyam / sadRzaH / mahaka / sadRkSaH / anyAdRk / anyaadRshH| anyaadRkssH| dRzagdRkSavatAviti samAnasya sabhAvaH / anAloka iti kim / yaM pazyati yadRrzaH tdrshH| satsU dviSaduhagRhayujavidabhidacchidajinI rAjo gAvapi vipa // 58 // sadAdibhyo dhubhyaH vip bhavati gA vAci api zabdAt suvanta'pi / prasat / divi sIdatIti ghust| antarikSasat / sUiti dviSA sahacaritaH zrAdAdikaH /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 jainendravyAkaraNam / prasUte prasUH / aNDaM sUte aNDasUH / shtsuuH| grbhsuuH| vidveSTIti vidviT / mitrahiTa / prapatIti pradhRk / mitrAya druhyati mitradhruk / pradogdhi pradhuka / yujiha yoge yuja samAdhAviti cAvizeSeNa grahaNam / prayunakta prayuk / azvayuk / yujerAryatasyA'pi yuja iti nipAtanAt rupa prayojayatIti prayuk / azvAn yojayati / ashvyuk| videravizeSeNa grahaNam / prvit| dharmavit / prabhita / balabhit / pracchit / raJjacchit / prajit / karmajit / praNIH / grAmaNI / virAjate virAT / samrAT / manvankanivicaH kacit / kibiti kipi siddhe niyogArthamidam / supIti vartamAne gigrahaNaM kimartham / anyatrasudgrahaNe nigrahANAM nAstIti jJApanArtham / tena vadaH supi kyap ceti go kyanna bhavati / pravAghamanuvAdyam // adA'nanne // 6 // ade ki bhavati ananne suvante vaaci| zrAmamatti AmAt / vRkSAt / anna iti kim / annAdaH // kravye 61 // RvyamAmamAsaM Rvyazabde vAci adeH kipa bhvti| kravyamatti RvyAt / pUrveNaiva siddha punarArambhaH asarUpasyANo bAdhakaH / kathaM tarhi kravyAdaH pRSodarAdiSu kRttavikRtAdaH kravyAda iti draSTavyam // manvanvanivicaH kvacit // 62 // man vana kanip vica ityete tyAH kacid dRzyante / gAvapItyanuvartate / suzammI suvamA / kRditi vacanAt
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 mahAvRttisahitam / I kevalAdapi / dAmA | pAmA / vAmA / hemA / van / vijAvA / agregAvA | vanA ityatavam / kvanip / prAtaritvA / prAtarihavAnA | kevalAdapi / kRtvA / kRtvAnaiau / vopA | pIvA vic vizatIti veT / reT / vakAraH kRtkAyrthaH / ikAra uccAraNArthaH / cakAraH evarthaH jAgarti jAgaH / virityucyalAne jAgura vijiNaNDitIti eppratiSedhaH zakyeta // kvip // 63 // 4 kipU dherH kaciddazyate gAvapi gAvapi ukhena sraMzate uravAnat / vAhAt bhrazyati vAhabhraT / anasyApIti dItvam / kacidadhikArAtkevalAdapi / yAti yAH / vAti vAH // sthaH kaH // 64 // gAvapIti vartate / tiSThateH ko bhavati zantiSThati zaMsthaH / susthaH / nanu supi stha ityanenaiva kaH siDaH / na siddhyati / zamIdhAH khAvityatra dhugrahaNasya prayojanamukta samatvena pUrvasya kasya bAdhanamiti / yathA zaGkarA paribrAjiketyatra hetvAdilakSaNasya Tasya bAdhAtkasyAkArasya bAdhanArthaM punaH kavidhAnaM kSiyo samatvAdastyA na bAdhaka iti pUrveNa kisiddhaH / zaMsthAH // bhajo zivaH // 65 // bhajatevirbhavati supi gAvapi / aI bhAk / prabhAk / kAra aivarthaH / vakAraH sati sAmye bAdhArthaH / ikAraH uccAraNArthaH / samatvena vivicAvAdhako'sti NviH / supi zIle'jAtA Nin // 66 //
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 277 catuSTayI zabdAnAM pravRttirityasmin darzane jAti pratiSedho'yam / ajAtivAcini subante vAci zIle gamyamAne dhorNinbhavati / supIti varttamAne punaH supagrahaNaM sumnAtrArtham / anyathA ajJAtAviti satyavAcinaH prati vardanyasyApi satyavAcino grahaNaM syAt / uSNaM bhuMkte ityevaMzIlaH uSNa bhojI / udAsAriNyaH / kranyAsAriNyaH ajJAtAviti kim / zAlIna bhuGkte ityevaM zIlaH zAli bhojaH / sAdhUnAmantrayitA / zIla iti kim / uSNabhojaH AturaH / kazvidityanuvRtteH sAdhukAriNyapyarthe Nin / sAdhu kArI sAdhudAyI / brahmaNi vade: Nin vaktavyaH / asamasvANo bAdhakaH / brahmavAdino vadanti // karttarI ve // 67 // kartari vAci ivArthe dhorNin bhavati / upamAnabhUte kartarItyarthaH / jAtyartha zIlArtha cedam / uSTra iva krozate uSTrakozI | dhvAMkSavI / kharanAdI / siMhanadIM / nRtyevArthasyoktatvAdivazabdasyAprayogaH / karttarIti kim / tilAniva bhukte kodravAn / iva iti kim / uSTraH krozati // vrate // 68 // / suvante vAci dhorNin bhavati / samudAyena vrataM gamyate / zAstrapUrva ko niyamo vratam / pArzvazAyI / sthaNDizAyI / vRkSamUlavAsI / zrAddhaM na bhuMkta vratamasmA zrAddhabhAjI | alavaNabhAjI | sApekSasyAsyApi naJo vRttivya khyAtA / vrata iti kim / sthaNDile zete kAmacAreNa // prAyo'bhIkSNaM // 66 //
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam suvante vAci dhArAbhIkSNe gamye prAyeo Nin bhavati / zIlaM guNAntare dveSaH / tantanmuhurmuhuH sevanamA bhIkSNam / kaSAyapAyi gAMdhArayaH / sauvIrapAyiNeo ipilAH / takrapAthi andhrAH / corapAyie usInarAH / mRdantaM tumbibhaktAviti / etvaM prAyograhaNAdiha na bhavati / kulmA pakhAdAzcAlAH // 278 manaH // 70 // manyateH supi vAci Nin bhavati / azIlAdyarthametat / zobhanaM manyate paraM zobhanamAnI darzanIyamAnI / mana iti syavikaraNasya grahaNaM vyAkhyAnAt / uttaratra khazi vizeSo bhaviSyati // khazcAtmanaH // 11 // Atmano yatsuvantaM tasmin vAci manyateH khaza bhavati Nizca / zobhanamAtmAnaM manyate zobhanaMmanyaH / zobhanamAnI paNDitamAnI // bhUte // 72 // bhUta ityadhikAro veditavyaH / dhoriti vartate / arthavazAdbhate dhvarthe vakSyamANA vidhayeo bhavantItyarthaH / vakSyati dRzeH kenip / meru dRSTavAn merudRzvA / bhUta iti kim / meru N drakSyati / na ca bhUtazabdasyetaratarAzrayatvenAsiddhiH, anAditvAcchandavyavahArasya / bhUta iti nisaMjJako vA zabdaH / iyanta iti saMkhyAnaM nisajJAnAM na vidyate / prye| - janavazAdete nipAtyante pade pade // 1 //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma 276 mpaineaasaamaanaamparmanane jainendravyAkaraNam / karaNe yajaH // 13 // Niniti varttate / karaNe subante vAci yaje bhUte Nin bhavati / agniSTomena yajate agniSTomayAjI / vAjapeyayAjI / vizeSaNasya karaNatvaM yajanasAmAnya yajerarthaH // karmaNi hanaH // 74 // karmaNi vAci hante kn bhavati bhUte / pitRvyaM hatavAn pitRvyghaatii| mAtulaghAtI / kutsAvizeSa iti vaktavyamiha mA bhUt / devadattaM hatavAn devadattaghAtaH // brahmabhrUNavatreSu kvipa // 5 // brahma praNa na ityeteSu karmasu hantaH kip bhvti| brahmANaM hanavAn / brahmahA / bhrUNahA / vahA / sAmAnyena kipi siddha niyamArthamidam / brahmAdiSveva karmasu hanteH kinnAnyasmin / mitraM hatavAn mitrghaatH| ubhayathA niyamazcAyam / brahmAdiSu karmasu bhUte kiveva nAnyastyaH / ubhayathA ziSyaiH pratipannatvAt ubhayathA niyamo labhyate / kathaM madhuhA cintyametat / hana ityeva / brahmANaM kRtavAn / bhUta ityeva / brahmaNaM hanti haniSyati vA / / sukarma pamantra puNye kRjH|| 16 // kiviti vartane / suzande vAci kamAdiSu ca karotaH ki bhavati bhUte / suSTu kRtavAn sukRt / karmakRt / pApakRt / puNyakRt / eSo'pyubhayathA niyamaH / svAdiSveva vAkSu kRtaH kipa bhavati nAnyasmin / khatraM kRtavAna sUtra mmmmcoms
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 mahAvRttisahitam | kAraH / svAdiSu ca bhUte kiveva nAnyaratyaH / kRJa iti kim / pApaM citavAn / bhUta ityeva / karma karotIti karmakAraH / svAdiSveva bhUte kimbhavatIti nAyamiha niyama ityeke / tena bhASyakRt zAstrakRt tIrthakRdityevamAdi siDam / vartamAnakAla vivakSA vA tenAniyamaH // sAme suJaH // 99 // some karmaNi sunAteH viSbhavati bhUte / seAmaM sutavAn somasut / sAmasutau / somasutaH / eSo'pyubhayathA niyamaH / sAma eva vAci sunoteH kinnAnyasmin / surAM sutavAn surAsAvaH / seome vAci bhUte kibeva nAnyastyaH / sutra iti kim / somaM kRtavAn / bhUta ityeva / sAmaM sunoti somasAvaH // agnau ceH // 78 // agnau karmmaNi cinoteH kirbhavati bhUte / agri citavAn agricit / agricitau / agricitaH / ayamapyubhayathA niyamaH agnAveva vAci nAnyasmin / kuDyaM citavAn kuDyacAya: / zragnau vAci bhUte kibeva nAnyastyaH | ceriti kim / agniM kRtavAn / bhUta ityeva / agniM vinoti agnicAyaH // karmmaNyagyAkhyAyAm // 76 // karmaNIti prakRtaM varttate / karmaNi vAci cinerteH karmmaNi kArake kimbhavati samudAyena cedagnyAkhyA gamyate / zyena iva citaH zyenacit / kAka iva citaH kAkacit /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 281 rathacakracit / AkhyA grahaNaM kimarthaM ruDheH parigrahArtham / agnyartha iSTakAcayaH zyenaciducyate // karmagovikriyaH // 80 // vAci nityaM tyo bhavati / vipUrvIt krINAteH / karmaNIti vartamAne punaH karmagrahaNamabhiveyanivRttyartham / karmaNi vAci karttari kArake yathA syAt / tailaM vikrItavAn tailavikrayI / ghRtavikrayA / kullAyAmiti vaktavyam / iha na bhavati / dhAnyavikrAyaH // dRzeH kvanipa // 81 // bhUte karmaNIti ca varttane / karmaNi vAci dRzeddheH 1 kaniSbhavati / meru dRSTavAn merudRzvA / vizvadRzvA / pitkaraNamuttarArtham / sAmAnyena kani presiDe punarvacana ! bhUte manvanvicAM nivartakam // rAzi yudhi kRJaH // 82 // rAjazabde karmaNi yudhikRj ityetAbhyAM kaniSbhavati / yudhirantarbhAvitaNyarthaH sakarmakaH / rAjayudhvA / rAjakRtvA ayamapi yeogaH manvanviyAM nivRttyarthaH / karmaNItyeva / rAjJA yuddhavAn // sahe // 83 // sahazabde vAci yudhikRJityetAbhyAM kani bhavati bhUte / saha yuDavAn sahayudhvA / sahakRtvA / vAnIca ityatra nyagavayavasya vasasya grahaNAt sahazabdasya sabhAvo na bhavati / yogavibhAgeo yathAsaMkhyanivRttyarthaH // 1
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / janerDaH // 84 // supi zIla ityataH supIti saMbadhyate / jane : supi vAci Da ityayaM syo bhavati / upasare jAtaH upsrjH| maNdurAyAM jAtaH maNdurajaH / sveghAyoH kvacit ravA / ceti prAdezaH / balabhIjaH / kAyAmajAtAbhidhAnam / jAkhyAjAtaM jADyajanduHkham / santoSajaM sukham / saGka lpajaH kAmaH / buddhijaH sNskaarH| ajAtAviti kim / mRgAjAtaH / hastino jAtaH / gau vAci khuviSaye prajAtAH prajAH anau karmaNi vAcyabhidhAnam / pumAMsamanujAta pumanujaH / khynujH| anyasminnapi vAci dRzyate kArakAntare'pi / kinAto njinH| alaM jAtena alanaH / dirjAto dvijaH / na jAtaH ajaH / kAyAmajAtAvityukta jAtAvapi dRzyate brAhmaNajaH pazuSadhaH / kSatriya yuddham / gau vAci khAvityuktaH akhAvapi dRzyate / adhijAtaH / / adhijaH / abhijaH / prijH| anA karmaNItyuktam / prakamaNyapi dRzyate / anujAtaH anujaH / yadyapi vizeSeNa supItyucyate ihApi prApnoti sarvAGgaparipUrNa jAtaH grahastho jAtaH anabhidhAnAnna bhavati / yuDyA bahulamiti bahulavacanAt / karmaNi kArake anyasmAdapi bhavati parikhAtA parikhA / puMsA anujAtaH puMsAnupprakaraNe puMsAnujo januSAndha ityatrAnurghakSyabyate // tH||25|| tasaMjJastyo bhavati dhobhuute| iha vAgvizeSaparigraho nAsti kRtam / kRtavAn / bhuktam / bhuktavAn / ktaktavato anddones
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ meannamo m mewatima MAHOTOS jainendravyAkaraNam / 283 rbhAvinAH tasaMjJAzritA tena saMjJayA tyavidhAne inaraMtarA. zrayaM nAsti / AdikarmaNyapi kathaM cit bhUtatvamasti / prakRtaH kaTaM devadattaH / prakRtavAn kaTaM devadattaH / __ suyajervinip // 86 // supIti nivRttam / su yaji ityetAbhyAM vanip bhavati | bhUte / sunavAn / sutvA / itRvAniti yajvA / / jaSo'ta // 87 // jIryaterata ityayaM tyo bhavati bhUte / jaran / jrnto| jarantaH / ktaktavatorasamatvAdabAdhako'yam // vassadiNo vasurliNmam // 88 // vas sad iNa ityetebhyaH bhUte vasurbhavati liddvnmsNjnyshc| anUSivAn zrIdataM dhAnyasiMhaH / upasedivAn upAdhyAyaM shissyH| IyivAn upeyivAn upAdhyAyaM shissyH| iNaM krAdiniyamAdidi dvitvam / dharUpasya yaNAtyoriti yaNAdezaH / casya kitINo dIriti dItvam / atha krAdi niyamalakSaNasyeTa: vasItipratiSedhaH kasmAna bhavati uttaratra stuvoniGityaniTvacanaM jJApakaM vasItipratiSedho na bhvti| udAttasya vAsapratiSedha liDvadatidezAdvitvam / na jhitaloketyAdinA karmaNi tApratiSadhakazca bhavati / masaM. jJAyAH kiM prayojanaM karmavyatihAre mA bhUt / vyatyaSe janapada iti prAktarvAsama iti luDAyopi bhavanti / anvavAtsIt / anvavasat / anUvAsa / upAsadat / upAsIdat / upasasAda / upAgAt / upaut / upeyAya / kasukAno liDAdezA sarvadhubhya ityeke / kasulAmamiti maemposmate -
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ha 284 mahAttisahitam / Romwomen aamanareshemamaeemamathemuseredatedmausammanuma Mansom w n as masaMjJakaH / kAnasya iGAnaM da iti saMjJA / bhAvakarmakartRSa ca sambhavaH / liDAdezatvAdeva kittve siddha sphAtArtha kitkaraNamanayo / aneH akSitavAn / khana: sasvajAna iti kitvAnakhaM siddham / RkArAntasya eppratiSedhArtha ca kikaraNaM titIrvAnaH / RcchatRnAmityenna bhavati / karmaNi tatirANaH / RtahaDoriti itvasya dvitve cIti sthAnivadbhAva tRti dvitvaM / ra iti atvam / tairevAcAya: vasvekAjADyasAmiGiti vsaunrtH| ekAcAmAkArAtAnA ghasezceti vihitamevicAn / pavivAn / jakSivAna / iha kasmAnna bhavati vibhidA cicchidvAn halAdhyelighate ityanana etvacaravayorvAsA ya ekAca tatraived bhavati yadyevaM yayivAnityatrApi iTi cAt svamiti sva ekAsvamastIti AdgrahaNamanarthakaM niyamArthametat yathA mini mittamekActvaM teSAmAkArAntAnAmeva hadbhavati nAnyeSAM ca khanvAniti / atrApITi kRte uGa khe kriyamANe ekAsambhavA'sti ata eva niyamAt ghameridyaprApta grahaNam / tathA vA dRzigamahanaSidavizAm / hazivAn / dadRzvAn / jammivAn / jaganvAn jadhinavAna / jaghanvAn / mo na: svoriti makArasya natvam / dRzeranekActvAt gamahanorAtahati niyamAt iTyaprApta vibhASA vAsA paratA badeH zabdhikaraNasya grahaNam / vividivAn / vividvAn / jJAnArthasya grahaNe teryasya veti pratiSedhaH syAt / vivizivAn / vivizvAn // zruvo'niT // 8 // ANRAIsammannamas annano vidiomasomamtamne - -
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainendravyAkaraNam / 285 zra ityetasmAdvasurbhavatyaniT / upazuzravAn zrIdattaM dhAnyasihaH / asamattvANyaGAdyApi upAzRNot / upazuzrAva / / anAzvAnanUcAnI // 6 // anAzvAna anUcAna ityetA zabdA nipAtyete / napUrvAdanAteH vasulidiDabhAvazca nipAtyate / anAzvAMstapazcakAra / asamatvAt nAnAt nAza ityapi bhvti| vacegnupUrvAt kartari kAno nipAtyate / anUcAno vrtaappnnH| asamatvAt anUktavAna anvavocat anUvAca iti ca bhavati // luGa // 1 // luG ityayaM tyo bhavati bhUte dhoH| akArSIt ahArSIt / ka bhavAnuSitaH / amutrAvAtsamiti / atra bhUtamAtrasvavakSayAtta evamiti laG na bhavati // anadyatane laGa // 2 // bhRta iti vrtte| avidyamAnAdyatane bhUte ghorlaG bhvti| atItAyA rAtreH A pazcimayAmAt AgAminyAzca rAtregaprathamayAmAt adyatanakAlaH / tatpratiSedhAdanadyatanaH / akarot / aharat / anadyatanabhUtavivakSAyAH samatvAlluDo vAdhako lng| anadyatana iti vasanirdezAdyatrAyatanagandho'pyasti tatra laG na bhavati / adya hyazvAmukSmahi yadivasaH adyatanepyadyatanA nAstIti lajvAnoti nAyaM dossH| vizeSAdyatane sAmAnyAdyatanasya vidyamAnatvAt / - -
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / miDaikArthatvAt cAnukRpayA IpaH kathamanuvRttiH IvadhikAre sUtrArambhasAmarthyAdatrApyadhikaraNatvAdI siddhA pakSa bhArtha vacanaM yadyadhikaraNasyApi karaNavivakSA yathA sthAlyA pacati tadedaM prapaJcArtham // miDaikArthe vA prathamA // 54 // miGantena padena ekArthe vartamAnAnmRdo vA vibhaktI bhavati / gauzcarati / kumArI tiSThati / odanaH pacyate / khAro moyate / ekaH dvau bahavaH / ityatrokteSvapyekatvAdiSu bhA bhavatItyuktaprAyam / ca vA ha uccairityevamAdiSu anarthakeSu ca prAdiSu miGantenaikArthavAbhAve'pi supo jheriti jJApakAdbhavati / bhAve vartamAnena miGantena svabhAvAdanyenaikArthatvaM nAsti / Asyate devadattena nanvekatvAdiviziSTeSu karmAdiSu karmAdiviziSTeSu bA ekatvAdiSu iSAdinAM niyamAt parizeSAt vRkSaH plakSa ityevamAdiSa vAdiSu ca DyAmmRda ityanenaiva vAyA: siddhatvAdanakamidaM nAnarthakam / ekadvibahuvacanAnAM vyatikaranivRttyarthaM vAyAstAyAzca viSayabhedArtha cedaM visarjanIyo vibhASA sandehanivRttyartham // sambodhane bodhyam // 55 // sambodhanamabhimukhIkaraNaM sambodhane yA vA tasyA bodhyamityeSA saMjJA / sambodhane'pi miGakArthatvamasti iti pUrveNa vAvidhAnam / he devadatta Agaccha / he devadattI / he devadattAH / he pacan / he pacamAna / sambodhana iti zatrazAnA bodhyasaMjJAprayojanam / bodhyamasadAdityevamAdi / / - une
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ damansamuhikiwand supro MMADHANName jainendravyAkaraNam / 287 parokSa liT // 15 // bhune anadyatane iti ca vartate / parAvRtto'kSebhyaH parokSaH indriyAgocara ityarthaH / parokSazabdasya cedameva nipAtanam / bhUtAnadyatanaparokSadhvarthe liT bhavati / yadyapi sAdhvarthaH sAdhyatvenAnumeyatvena vA parokSastathApi yatrAzrayadvAreNa pratyakSAbhimAno nAsti lokasya sa parokSa uktH| papAca / cakAra / prAtmanAnuSTitA hi kriyA sarvasya pratyAtma pratyakSeti suptamattamasmadaH prayogaH / mupto'haM kila vilalApa matto'haM kila jaghAna / atyantApahave liT vaktavyaH / nAhaM kaliGgaM jagAma / kaligagamanasya pratyakSatvAlDiprAptaH // hazavatArlaG ca // 6 // ha zazvadityetayovAcArlaG bhavati liT ca bhUtAnacatanaparokSe / iti hAkarot / iti ha cakAra / zazvadakarot / zazvacakAra / / prazne cAntaryuge // 6 // praSTavya iti prshnH| paccavarSa yugam / yugAbhyantare prazne bhUtAnadyatane parokSa laliTI bhvtH| cakAra: kimarthaH pUrvapUtre cAnukRpasya liTo'nukarSaNArthaH / kimagacchastvaM pATaliputram / adAdasau dAnam / dAvA dAnam / prazna iti kim / devadatto jagAma / antayugaiti kim / ahaM tvAM pRcchAmi / jaghAna kaMsaM kila baasudevH||
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ madamittasutane meanemune 288 mahAttisahitam puri luG vA // 6 // purAzzabdo bhUtAnadyatane varttate na bhUtamAtre / purAzabde cAci bhUtAnadyatane vA luG bhavati pakSa yathAprAptaM ca / avAtsuriha purA chaatraaH| avasanniha purA chaatraaH| paro. kSavivakSAyAM liDapi bhavati / USuriha purA chaatraaH|| laT // 6 // veti nivRttam / laD bhavati purAzabde vAci bhUtAnadyatane / vasantIha purA chaatraaH| yogavibhAga uttaratra laTa evaanuvrtnaarthH|| sme // 10 // smazabdo'pyanadyatane parokSa ca vartate na bhUtamAtre / smazabde vAci anadyatane laT bhavati / iti smopAdhyAyaH kathayati / svayaM prabhArtha yudhyante sma vidyAdharAH / laliTorapavAdo'yam / smapurAzabdayoyugapatprayoge paratvAt smalakSaNo laT / sulocanArtha purA yudhyante sma paarthivaaH| hazazvallakSaNAdapi vidhiH paratvena smalakSaNaH / itihAdhIyate sma / zazvadhIyate sma / tathA hazazvallakSaNAt paratvena purAlakSaNe vidhiH / iti ha purA adhyagISata / zazvatpurA. adhyagoSata / nanau pRSaprativacane bhUtamAtre laT vaktavyaH / akArSI kaTaM devadatta nanu karomi bhoH| tathA nazabde nuzabda ca vAci pRthuprativacane bhUte vA laT vktvyH| akArSIH kaTaM devadatta na karomi bhoH nAkArSa bhoH| ahaM nu karomi ahaM nvakArSam / nedaM dvayaM vaktavyam / pUrvatra
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 286 kriyAyA AparisamAptervartamAnatvamutaratrAsamAptiH samAptizca kriyAyA vivkssitaa|| samprati // 101 // dhvarthe lad bhavati zrArambhAtprabhRtyA uparamAdartamAnaH kAlaH samprati ityucyate / uktaM ca zrArambhAya prasUtA yasmin kAle bhavanti katAraH kAryasyAniSThAtastanmadhyaM kAlamicchanti / tarati / nayati / yAti // tasya zatRzAnAvavaikArthe // 102 // tasya sampratikAle vihitasya laTaH sthAne zatR zAna ityetAvAdezA bhavataH na cedAntena ekAyaM bhvti| pacantaM pazya / pacatA kRtam / pacamAnena kRtam / tasya grahaNaM kim / asampratikAle vihitasya laTaH sthAne mA bhUt / uSyate iha purA chAtraiH / adhIyate sa naTaiH / avaikArtha iti kim / pacati devdttH| atra tasya zatRzAnAviti yoga vibhAgaH kartavyaH / na vA sAkAGkSa ityatA maNDUkaplatyA navAgrahaNaM cAbhisambandhanIyam / tato netyanena itizabdayoge pratiSedha eva bhvti| varSatIti dhAvati / hantIti plaayte| veti vyvsthitvibhaassaa| tena itivAdibhiryogebhinnAdhikaraNeSu ca hRtsunityo vidhiH| kurvatI bhktiH| kurvdbhktiH| kaurvataH / pAcamAnaH / bhaktizabdaH priyAdI paThyate tena puMvadyajAtIyadezIya iti puMvadbhAvaH / samAnAdhikaraNeSu hRtsu vikalpaH / kurvttrH| kurvadrapaH / kurvANarUpaH / karotitarAm / karotirupam / tasmAt ghutyayorupasaMkhyA -
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ meas 260 mahAvRttisahitam / / na kartavyam / punaravaikArtha iti dvitIyo yogH| atrApi navetyadhikArAt kaciddhA tena sAmAnAdhikaraNyepi zatazAnA bhavataH / san ghaTaH / asti ghttH| vidyate ghaTaH / jakSatu juhoti bA devadattaH / adhoyAno muniH| adhIte muniH| vyavasthitavibhASAbalAt mADyAkroze luGapi / mA pacat / mA pacamAnaH / mA pAkSot // saMbodhane // 103 // sambodhanamabhimukhIkaraNam / taviSaye khaTaH zatazAnau bhavataH vaikArthatve nityArthamidam / he pacamAna / ubhayo|tyaM sambodhanamiti vAvibhattayapi bhavati // lakSaNahetvoH kriyaayaaH|| 104 // lakSaNaM jJApakaM cinhaM heturjanakaH lakSaNaM ca / yA kriyA kriyAyA hetuzca yA kriyA tatra vartamAnADoH parasya laTaH zatRzAnA bhavataH / zayAnA bhuJjate yavanAH / tiSTanto'nuzAsati gnnkaaH| vyabhicAryapi lakSaNaM dRzyate yathA yatrAso kAkastaddevadattagRhamiti / anyathehaiva syAt zayAnA varDate dUrvA / AsInaM varddhate visam / hetau| adhIyAna prAste / arjayan vasati / navetyatra vRteriha na bhavati / varSatoti dhAvati / hantoti palAyate / lakSaNahetvoriti kim / pacati / jalpati / kriyAyA iti kim / yo vepate so'zvatthaH / yaduplavate tallaghu / dravyasya guNasya ca lakSaNe na bhavataH / iha zAstra anyatra hetugrahaNe kAraNagrahaNamiti | lakSaNagrahaNe ca jJApakagrahaNamiti anyataranirdezenobhaya -
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 261 pratipatterdvayeArupAdAnaM dvandveSu alpActaramiti pUrvanipAta vyabhicArArthe ca // tau sat // 105 // 1 tau zatRzAnA satsaMjJau bhavataH / zatRzAnayeAH prakRtatvAt tAgrahaNaM zatRzAnarUpaparigrahArtham / tena luGAdezayorapi satsaMjJA siDA / devadattasya kurvat kariSyat / udgrahaNetyAdinA tAsapratiSedhaH / pUDyajeAH zAnaH // 106 // sampratIti vartate / pUG yaj ityetAbhyAM zAnastyA bhavati alAdezo'yaM karttaryeva bhavati mabhAgbhyo'pi dhubhyo vidhAsyate / somaM pavamAnaH / yajamAnaH / na zitAdisUtre zatR ityataH prabhRti AtRno nakArAt tRnniti pratyAhAra uktaH / tena karmmaNi tApratiSedhaH // vayaH zaktizIle // 107 // vayas zakti zIla ityeteSu gamyamAneSu dhoH thAno bhavati / zarIrAvasthA vayaH / katIha zikhaNDaM vahamAnAH / katIha kavacaM paryyasyamAnAH / zaktiH sAmarthyam / katIha bhaTaM nighnAnAH / katIha bhuJjAnAH / zolaM guNAntaradveSaH / katIha maNDyamAnAH / katIha muNDayamAnAH // dhArIGaH zatrakRkriNi // 108 // akRcchramanAyAseo ya asti so'kuchI / dhAri iGa ityetAbhyAM zatrutyo bhavati akRcchriNi karttari / dhArayan
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ lambi 262 mahAvRttisahitam / dharmazAstram / adhIyan jainendram / akRcchriNIti kim / kRccheNa dhArayati / kRccheNAdhIte // dviSo'rI // 10 // dviSaH zatRtyo bhavatyaro kartari / caurasya dviSan cauraM dviSan / dviSaH zatu vacanamiti karmaNi vA tA / arAviti kim / TeSTi patiM bhAyA / asamA ete tyA laTaM na bAdhante // sujo yajJasaMyoge // 110 // saMyujyate iti saMyogaH saMyukta ityarthaH / sunAteryajJasaMyoge kartari zatRtyo bhavati / sarve sunvantaH / yajJasvAmina ityarthaH / yajJasaMyoga iti kim / sunoti surAm // prazaMsehaH // 111 // ahaMteH prazaMse'rthe zatRtyo bhavati / arhaniha bhavAn / pUjAm / arhaniha bhavAn vidyAm / prazaMsa iti kim / arhati coro badham // AkkeH zIladharmasAdhutve // 112 // AGabhividhA drssttvyH| vakSyati grAvastuvaH kim / zrA etasmAt kipsaMzandanAt yAnita UddhaM vakSyAmaH zIladharmasAdhutveSa veditvyaaH| zIlaM vyAkhyAtam / dharma aacaarH| dhvarthasya sAdhukaraNaM sAdhutvam // van // 113 //
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Bomm e ndmelan mpass jainendradhyAkaraNam / 263 tRnnityayaM tyo bhavati sarvadhubhyaH zIlAdiSu / zIle kI kaTAn / vaditA janApavAdAn / dharme maNDayitAraH sAviSTAyanA bhavanti / vadhUmUDhaM apahAraH AhvarakA bhavanti / zrAddhe siddha sAdhutve kartAvikaTaH gatAkhela: gamekajvakSyate adhikArAtRnnapi bhavati // alaGkanirAkRJprajanotpacAtyatonmadarucya patrapattavRdhsahacara iSNuH // 114 // alaGkaJityevamAdimya iSNurbhavati zolAdiSa / alngkrissnnuH|mnnddnaarthe pUrvavipratiSedhena yuco'yaM bAdhakaH / nirAkariSNuH / prajaniSNuH / utpaciSNuH / utpatiSNuH / unmdissnnuH|rocissnnuH / aptrpissnnuH| vrtissnnuH| vrdhissnnuH| sahiSNuH / cariSNuH // ___ glAbhUjisthaH knuH // 115 // glA bhU ji sthA ityetebhyo dhubhyaH snurbhavati zIlAdiSu / glaasnuH| bhUSNuH / jiSNuH / sthAsnuH / syAmitvAnna stha IkAraH / jitArItvasya zAsanAt evabhAvastriSu smaaryH| sphukonibhnggkritaaH|| sigRdhidhRSikSipaH kruH // 116 // trasi gRdhi dhRSi kSipa ityetebhyaH nurbhavati zolAdiSu / trasnuH / gRdhnuH / dhRSNuH / kssimH| dhyuGa eppratiSadhArtha kikaraNamidaM jJApakaM tyAdihalApekSayA rusaMjJAyAmapi dhyuGa epa bhavatIti / vettA / boddaa|| zamityAmaderSiNina // 11 // maration mo
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ o 264 mahAvRttisahitam / iti Adyarthe zrAGabhividhA zamAdibhya A madedhiniN bhavati / aSTau ca zamAdayaH / shmii| tamI / dmii| zramI / bhramI |kssmii / lamI / pramAdI / unmAdI / uDota ityaipprAptaH na seTanAmAvasikamicama iti prtissiddhH| madestu bhavati / ghakAraH uttaratra kutvArthaH / ikAraH uccAraNArtha: / anye ukAramitaM kurvanti teSAmiha zaminitarA iti ugitazceti vA prAdezaH prAmAti / Amaderiti kim ysitaa|| duhAnurudhaduSadviSadruhayujatyajarajabhujAbhyA hanaH // 118 // duhAdibhyo ghiniNa bhavati zIlAdiSa / dohii| anurodhI / doSI / dvessii| drohii| yogI / tyaagii| raja iti sUtre nipAtanAnakham / rAgI / bhogii| abhyaaghaatii| akarmakANAmiti vaktavyamiha mA bhUt / gAM dogdhA / zatranabhyAhantA // pareH sUdevikSiparaTavadadahamuhaH // 116 // paripUrvebhyaH suprabhRtibhyo dhubhyaH ghinirAbhavati / prisaarii| deva devana ityasya paridevI / kSiperavizeSeNa grahaNam / prikssepii| paripATI / privaadii| paridAhI / primaahii|| vo kaSavicalasakatyastambhaH // 120 // vipUrvebhyaH kaSAdibhyo dhubhyaH ghiniNa bhavati / vikASo / vivekI / vilAsI / vikatthI / vinmbhii||
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / ape ca laSaH // 121 // jhape ca vau ca vAci vaSerdhiniN bhavati / apalambI / bilASI // 265 careH // 122 // apa iti vartate / apapUrvIccareH ghiniS bhavati / apacArI // ateH // 123 // atipUrvAcarerdhiniN bhavati / aticArI // sami pRcisRjijvaraH // 124 // sampUrvebhyaH pRci sUji jvari hatyetebhyo ciniya bhavati / samparddhA | saMsargI / saMjvarI / akarmakANAmityeva / saMpRNakti sAkam // AGi yamiyasikrIDimuSaH // 125 // AGpUrvebhyaH yami yasi kIDa muSi ityetebhyeA ghini bhavati / AyAmI / tAsAvaniDbhAvAdaiSpratiSedho na bhavati / zrayAsI / zrAkrIDo / AmoSI // pre lapasRdrumathavadavasaH // 126 // prazabde vAci lapa sR dru matha vada vasa ityetebhyo ghini bhavati / pralApI / prasArI / pradrAvI / pramAthI / prabAdI | vasera umvikaraNasya pravAsI // nindahiMsa klizakhAdavinAzavyAbhASAsUyo vuJ // 127 // 23
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 266 mahAvRttisahitam / nindAdibhyo buJ bhavati zIlAdiSu / nindaka: klizeravizeSeNa grahaNe yucApi baadhaa| klezakaH / khaadkH| vinAzeya'ntasya vinAzakaH / asUya iti kaMDavAdiyaMganta asUyakaH / evunA siddhe bujagrahaNaM jJApakamanyebhyaH zIlA. diSu NvAdayo na bhavantIti // parI vaadikssiprttH|| 128 // paripUrvebhyaH vAdi kSipa raT ityetebhyo vuna bhavati / parivAdakaH / parikSepakaH / parirATakaH // devikruzo gau // 126 // devi kraza ityetAbhyAM gau vAci vuja bhavati / devIti devateNyantasya / paridevakaH / praadevkH| parikrozakaH / AkrozakaH / gAviti kim / devayitA / ___ rucalArthAddheryuc // 130 // rautyarthebhyazcalatyarthebhyazca dhisaMjJakebhyaH yuca bhavati / rvnnH| zabdanaH / kathanaH / cltyrthebhyH| clnH| copanaH / kampanaH / dheriti kim / paThitA zAstram // anudAtteteo 'yasUdadIpadIkSo halAdeH // 13 1 anudAttato halAdeoyuca bhavati yakArAntasUdadIpadokSa ityetAnvajayitvA / dyotanaH / roTanaH / anudAtteta iti kim / yaSTA / ayasUdadIpadIkSa iti kim / yitaa| kSamAthitA / sUde sakarmakasyApi suuditaa| kathaM madhusUdanaH / nndyaadipaatthaannyuH| dIpitA / dIpevizeSeNa ro vidhAsyate yucaH prAptiAsti / idaM pratiSedhavacanaM jJApaka
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267/ samananpur mAmaraporea jainendravyAkaraNam / zIlAdikeSu asamavidhina bhavatItyanityametat / tena kamanaH / kamraH / kampanaH / kampraH / vikI vikatthanaH iti ca bhavati / dIkSitA / halAderiti kim / eva ityevaM zIla raavitaa| AdigrahaNaM halA tadantavidhirmA bhUt iha na syAt / jugupsanaH / mImAMsanaH / dhereva / vasitA banam // sRjujvajagRdhazucalaSapatapadaH // 132 // suprabhRtibhyo yuc bhavati / zaraNaH / jaSaNaH / jvalanaH / garDanaH / zocanaH / lssnH| ptnH| padanaH / calyAnAM padezca grahaNaM sakarmakArtham / padigrahaNaM jJApanArthamityanye zolAdikeSu cAsamavidhina bhavati iti padezaka vizeSavihitena sAmAnyavihitasya yuco bAdhitatvAt punaranena pratyApatiH / / krudhamaNDArthAt // 133 // RdhyarthebhyaH maNDArthebhyazca dhubhyaH yuc bhavati / krodhanaH / kopanaH / roSaNaH / maNDArthebhyaH / maNDanaH / / rcnH| bhuussnnH|| kramidramo yaGaH // 134 // RmidamibhyAM yaGantAbhyAM yuca bhavati / ckrmnnH| dndrmnnH|| jijapivadadazAmUkaH // 635 // yaGa iti vrtte| yajyAdibhyo yaGantebhyaH Uko bhavati / yAya jUkaH / janapUkaH / dandazukaH / vAvadUkaH / ban a tmendmo entinentinenimalandane Pathaneanddoanan Awaaoonam - m
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 mahAttisahitam / japidaMzimyAM lupasadacarajapajabhadahAdasogaha iti paGajapajabhadahadazabhakSapasAmiticasyanugamaH // jAguH // 136 // jAgurUko bhavati / jAgarUkaH // laSapatapadasthAbhUvaSahanazakamagama ukaja // 12 // laSAdibhyaH ukaJ bhavati / apalASakaM nIcasaGgatam / apecalaSa iti vacanAt ghiniNapi bhavati / prapA tukA grbhaaH| upapAdukAH devAH / upasthAyuko gurun / prabhAvukaH / prvrsskH| zrAghAtukaH / zRNote zAsakaH / kAmukA vanyasya striyo bhavanti / bhaSbhatetyAdinA karmaNi tAyA pratiSedhe prApte ukapratiSedhaH ityuktaH / AgAmukaH svagRham // jalpabhikSakuTTaluNTaGaSTAkaH // 138 // jalpAdibhyo dhubhyaSTAko bhavati / jlpaakH| jlpaakii| akarmakavivakSAyAM rucalArthAddheyujiti yuc prAptaH / bhikSAkaH / anudAtetA yuc prAptaH / kuTAkaH / luNTAkaH / braakH|| pre sRjorin // 136 // prapUrvAbhyAM sRjubhyAM in bhavati / prasavI / prajavI // paribhUjidakSivitrINvamAbhyathAmyamaH // 14 // initi vartate / paribhU ji dakSi vizrA iNa vama avyatha abhyama ityetebhya in bhavati / paribhAvi / jyii|
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 264 AdarI / kssyii| vizrayI / atyayI / vamI / avya thii| abhymii|| spRhigRhipatidayinidrAtandrAzraddhAbhya pAluH // 141 // spRhiprabhRtibhyo dhubhyaH pAlurbhavati / spRhayAluH gRhayAluH / patayAluH / ete curAdiSvadantAH / dayAluH nidrAluH / tandrAluH / tannittinipAtanamAviSaye na bhavati / shrddhaaluH|| iha zIGA grahaNaM kartavyam / shyaaluH|| dAdheTrizadasado ruH // 142 // dA gheTa si zada sada ityebhyo harbhavati / dA itya vizeSeNa grahaNam / dAruH / dhAru vatsomAtaram / nazi tetyatra ukAraprazleSAt tadantavidhinA tAyAH pratiSedhaH seruH / shduH| sdruH| yatvAtmakarmaNighatedIra kASThaM tadNAdiSu draSTavyam / saghasyadaH knaraH // 153 // samaraH / ghasmaraH / ajharaH / anainavAdeH ghasabhAvo nipAtyate // bhaJjabhAsamidA ghuraH // 144 // bhaJAdibhyA ghuro bhavati / bhaJjarAtmakarmaNyabhi. dhAnaM bhaGgaraM kASTham / bhAsuraM jyotiH / meduraM mukham // vidbhicchidaH kuraH // 145 // vid bhi chid ityetebhyaH kuro bhavati / viduraH -
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 mahAvRttisahitam | iti jJAnArthasyaiva / bhicchidArAtmakarmmaNi kura iSyate bhiduraM kAm / chedurA rajjuH // sRjIrAnazaH kvarap // 146 // sRji iN naz ityetebhyaH karapU bhavati / sRtvaraH / jitvaraH / itvaraH / nazvaraH / nazvarI // gatvaraH // 147 // gatvara iti nipAtyate gameH karap makArasya khaM nipAtyate / gatvaraH / gatvarI || namikampismyajaskama hiMsadIpo raH // 148 // nami kampi sma ajasa kama hiMsa dIpa ityetebhyo ro bhavati / namerAtmakarmmaNyapi / namraM kASTham / namro devadattaH / kamprA zAkhA / smeraM mukham / jasyatenaJapUrvAt ajasraM jJAnaM bhAvayAmaH / kamrA yuvatiH / hiMsraH pApameti / dIpro maNiH / kampazca rAparthatvAt kamadI pyoranudAtetvAt yuca prAptaH // sanAzaMsabhikSa vaH // 146 // sannanta AzaMsa bhikSu ityetebhya utyo bhavati / cikIrSuH / jihIrSuH / AGa zasi icchAyAmityasya zrAzaMsuH / bhikSuH // vindvicchU // 150 // bindu icchu ityetau zabdau nipAtyete / vetterukAraH numAgamazca nipAtyate vinduH / icchatItyevaMzIla icchuH / uzchatvaM ca nipAtyate //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / svapitRpornajiGa // 151 // svapitRSibhyAM najiG bhavati zIlAdiSu / svapnak / skprajaiau / tRSyak / tRSNajaiA // 301 zRvandyorAruH // 152 // zru vandi ityetAbhyAM Aru ityayaM tyo bhavati / zarAruH / vandAruH jinAn // bhiyaH kruklakA // 153 // bibheteH kru kkruka ityetau bhavataH / bhIruH / bhIlukaH / kopi vaktavyam / bhIrUkaH // sthezabhAsapisakaseo varaH // 154 // sthA Iza bhAsa pisa kasa ityetebhyo varo bhavati / sthAvaraH / IzvaraH / bhAsvaraH / pezvaraH / kasvaraH // yo yaGaH 155 // yAteryaGantAdvaro bhavati / yAyAvaraH / vare ataH saMtasya yakhavidhiM prati na sthAnivadbhAva iti balivyokhamiti yakham | yakhe kRte ataH khasya sthAnivadbhAvAdiTi cAtvamiti catkhaM prAptam / vare pUrvAdezasya na sthAnivadbhAva iti na bhavati / zIlAdiprakaraNe dhAJajaninabhibhya irliT vaktavyaH / dhAnazIlA dadhiH / karaNazIlaH cakriH / saraNazIlaH satriH / jananazIlaH jajJiH / namanazolaH nemiH / halmadhye vighataH iti etvacakhe // grAvastuvaH kvip // 156 //
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ am a dnaamsoommausammandutomaniamendednisonmadinda i ndakodamdasini mahAvRttisahitam / grAvapUrvAt stoteH kipa bhavati zolAdiSu / grAvAnaM staunItyevaMzolaH grAvastut / zIlAdiSu vA samavidhi - stIti sAmAnya lakSaNaH kipa na prApnoti punarvidhIyate // anyenyo'pi // 15 // anyebhyo'pi dhubhyaH zIlAdiSu kipa bhavati / api grahaNaM vikalpArtham / anyebhyopi dhubhyaH zIlAdiSvapi bhavatyazIlAdiSvapi tatrAbhidhAnavazAt / bhrAjabhAsadhuvadyuterjipRjubhyaH zIlAdiSu kipa bhavati / anyebhyo'nyatra / vibhra najazIle vibhrAT / vibhraajaiaa| bhAH / bhAsau |dhuurvaannH shiilH| dhUHdhurau / vidyut / vidyutaa| Urka UrjA / pUH / purau / juH / jucau / juvaH / kkipicipracchAya stukaTaprujuzrINAM dIrajizceti dItvam / anyebhyo zIrAdiSu / pak / yaca / bhit / bhidau / chit / chidii| vAk / praccheH prAT / prAyatastRH / kttpruuH|| bhuvaH ravvantare // 18 // bhavate kipa bhavati ravAvantare ca gmymaane| mitrbhuuH| mitrabhuvau / mitrbhuvH| antre| prtibhuuH| prtibhuvii| pratibhuvaH / pUrveNaiva siddha niyamArthametat ravantarayoreva bhuvaH zIlAdiSa nAnyatra / bhavitA / bhAvukaH // viprasamA'khA DuH // 156 // zIlAdiSviti nihatam / sampratItyanuvartate eva / biprasaMpUrvIDo bo durbhavati akSA / vibhuH| prbhuH| shmbhu.| akhAviti kim / vibhunAma kazcit / DuprakaraNe mitadprabhRtInAmupasaMkhyAnam / mitaM dravati mitadraH / zambhuH / / -
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ nane R jainendrvyaakrnnm| dAmnIzasayuyujastutudasisicamiha patadazanahaH karaNe traT // 160 // dAp lavana ityevamAdibhyaH karaNe kArake braTa bhavati / dAnti tena dAtram / netram / zastram / yotram / yokram / stotram / tItram / setram / sekram / mer3ham / patram / daMSTrA / ajAdiSu pAThAhaHpU / ndhii| daMzeH kRtanakhasthanirdezo jJApakaH kacidanyatrApi nakham / dazanaH / dhAtrapAtre // 161 // dhAtrapAtraityete zabdarUpe nipaatyete| dheTaH karmaNi trada nipAtyate / dhayaMti tAmiti dhaatrii| potramiti punAteH pavatervA karaNe braT nipaatyte| halasya sUkarasya vA mukhaM cedbhabati halasya potram / sukarasya potram / lUdhUsUkhanartisahacara itrH|| 162 // karaNa iti vartate / lvAdibhyo dhubhyaH karaNe itro bhavati / lunAti tena lssitrm| dhuvati tena dhavitram / muvati tena savitram / khanitram / aritram / sAhitram / / critrm| puvaH khA // 163 // karaNa iti vartate / pacateH punAteyaM karaNe itro bhavati khuviSaye / pUyate'nena pavitram / pavitrA nAma ndo| katari carSidevatayAH // 164 // puva itro bhavani kartari karaNe ca kArake / RSidevatayorabhidheyayobhinnayoganirdaSTatvAdyathAsaMkhyaM na bhavati oma a wereasamsunusalamiproomspreeMUNamanpowantmumping Anamnagememmmmnea - - -
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 mahAvRttisahitam / pUryate'nena punAti vA pavitro 'yamRSiH / debatAyAM pavitro'rhan sa mA punaatu| jItaH ktaH 1 165 // saMpratIti vartate trizandeto dhAH saMprati to bhvti| jimidA minnaH / aidhuSA |dhRssttH / mikSvidA / vissnnH| mativuddhipUjArthAcca // 136 / / matiranumatiH / buddhijJAnam / pUjA arcA / matyathaibhyaH pUjArthebhyazca dhubhyaH saMprati to bhavati / rAjJA mataH / rAjJAmiSTaH / rAjJAM buddhaH / rAjJAM jnyaatH| rAjJAM pUjitaH / rAjJAmarcitaH / ktayoge kartari tA prAptA nadteityAdinA pratiSiDA bhavatItyanena punarvidhIyate / ckaaro'nuktsmuccyaarthH| zIlatA rakSitaH kSAMtaH AkruSTo juSTa ityapi / rUSTazca rupitazcAbhI abhivyAhRta ityapi // hRSTatuSThI tathA kAntaH dayitAnyaH sNytodytaa| kaSTa bhaviSyatItyAhuramRtAH pUrvaka smRtaaH|| amRtazabdaH saMprati vavahutvanirdezAt / suptaH zayita: sthitaH Asita ityevamAdayo'pi saMprati voddvyaaH| uNAdayo bahulam // 167 // pUvaH ravAvityatA maNDUkaplutyA khAviti vartate uNa ityevamAdayastyAH saMprati dhvarthe bahulaM bhavanti / khuviSaya kacityasaMjJA bhavati / kRvApAjimiSvadisAdhyazabhya uN / kAruH / vaayuH| paayuH| jAyuH / mAyuH / svaaduH| saadhuH| AzuH kacityasaMjJA na bhavati / kRdhUbhya
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / ksaraH / kRsrH| dhUsaraH tyasaMjJAvirahAtyA dezayoriti SatvaM na bhavati / iha ca zaMkhaH zaMThaH iti irA na bhavati / kacidubhayathA / nRdavadihanikamikAsibhyaH saH / vasam / tarsam / epamprati tyasaMjJA SatvaM prati nAsti / iha ca paNDa iti prakRtikArya dhvAdisatvaM na bhavati / uktaM ca / kacitpravRttiH kacidapravRtiH kacidvibhASA kacidanyadeva / vidhervidhAnaM vahudhA samIkSya caturvidhaM vAhulakaM vadanti // 1 // tathA anuktAbhyopi prakRtibhyastyA bhvnti| aNDaH z2ukRraGaH jaraNDaH / krnnddH| saraNDaH / varaNDaH / ADiIterapISyate eraNDaH / anuktA api tyA bhavanti jJaphiDaH RphaNDaH ityevamAdiSu / tathA saMpratikAle uNAdayo vihitAH kacidbhUte'pi dRzyante kaSitA'sau kaSiH / tatesA tantiH / bhamitaM bhasma / caritaM carma / vRttaM taditi vama / taduktaM vAhulakaM prakRtestanudRSTeH prAyasamuccayanAdapi teSAM kAryesazeSavidhazca taduktaM naigamaruDhabhavaM hi susAdhu jAtyapekSayaikatvaM tanudRSTeriti pyakhekarmaNi kA tanupTiM vIkSya tanudRSTaH prakRtestanAguNasya drshnaadityrthH| tadAhulakamuktam / evaM hi naigamAH gauritye vamAdayaH ruDhibhavAH palAza ityevamAdyaH zabdA susA dhavo bhavanti / ityabhayanandiviracitAyAM jainendramahAvRttau dvitIyasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH samAptaH // * //
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAttisahitam / ___ AUMnmH|| gamyAdivartyati // 1 // uNAdayo anyatra ca ye sAdhitA gamyAdayaH zabdAste ca vayati kAle sAdhavo bhavanti vatsya'tItyanAgatasya kAlasya sAmAnyena grahaNaM saMprattyAdikAle teSAM sAdhutvavyavacchedArtha aarmbhH| gamiSyati gamI grAmam / AgamiSyati AgamI nagaram / AdhamaNye cena iti karmaNi tAyA: pratiSedhAt karmaNIvIti iveva bhavati / evaM bhaviSyati bhAvI / prasthAsyate prsthaayii| pratibhAtsyate pratibAdhI / pratiyojyate pratiyogI / prayAsyati prayAyI / gameriniti in / sa eva AGi Niditi Nin / bhuvazceti bhavaterapi Nin / anyebhyaH supi zIle jAtA Niniti Nin / kathaM svAgamo grAmaM anadyatane luGiti luprApteH tadasadyato varyatItyanena sAmAnyazabdenAnadyatanavizeSopyagRhIto yathA gArityanena khaNDamuNDopi ato yasya'totyavizeSaNavRttAvapyarthakaraNAdervizeSapratipattiH / athavA anadyatane luGityatra gamyAdisyatItyetadanuvartiSyate tenAnadyatanaviSayepi gamyAdayaH siDA bhavanti asamAdvA anadyatane bhavanti / luDaluTAbapi bhavato gamiSyati ganteti / / purAyAvatArlaT // 2 // purA ca yAvacca purAyAvato tayoH purAyAvacchabdayovAcArvarNyatidhArlaTa bhvti| purA bhujhe gAvadhIte / bhavivyadanadyatane laTo'yamapavAdo laT / laGapi luDapavAdaH tannApavAdayoH sparddha paratvAllaT prAptaH pUrvanirNayena laT -
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - jainendravyAkaraNam / 307 bhavati / zvaH purA 'dhIte / zvo yAvadhIte / lakSaNapratipadoktayoH pratipadAktasyaiva grahaNaM na tu lAkSaNikasyetyabhidhAnAt / taneha na bhavati / yAvaddAsyati tAvaDrokSyate mahatyA puro jeSyati // vA kadAkAH // 3 // kadAkaha ityatayorvAcorvasyatidhovA laT bhvti| kadA bhuGkte / kadA bhAkSyate / kadA bhoktA |khi bhAkSyate / kahi bhAktA // kiMvRtte lipsAyAm // 4 // kimo vartanaM kiMvRttaM tasmin vAci lipsAyAM gamyamAnAyAM vaya'ti vA laT bhavati / luTi luTi ca prApte ayamArambhAlandhumichA lipsAprArthanAbhilASaHko bhavadbhyo bhikSAM dadAti / ko bhavadbhayo bhikSAM daasyti| ko bhavadbhayo bhikSAM dAtA / iha kasmAnna bhavati / kadA bhojayiSyasi bhojayitAsi vA / kimo hi vibhaktyantasya DataraDatamAntasya ca vartanaM kiMvRttamiti vaiyAkaraNAnAmabhiprAyaH / tacceha nAsti tatotra laTobhAvAt laGluTAveva bhvtH| lipsAyAmiti kim / kaH pATaliputraM yAsyati / lipsyasiddhau // 5 // barvyatItyanuvartate lipsati hi lipsyo dAtAodanAdizca tatra dAtari tAso lipsyasya siddhiH lipsya miDiyAcakena hi yo lipsyate dAtA tasya sijau khagAdiphalaprAptau odanAdau tu bhAsaH / yAcakena hi yo lipsyate odanAdinA karaNabhUtena sihiH dAtuH svargAdiphalaprAptiH tasyAM gamyamAnAyAM baya'ti vA
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / laT bhavati / yo bhavanyo bhikSAM dadAti dAtA vA sa svargalokaM gacchati gamiSyati gantA vA / dAnAdAtusvargasidhiM bruvANe dAtAramevamutsAhayati / nanu cAtra ubhayatrApi lipasAyA gamyamAnatvAt kiMvatte lipsAyAmityeva lavikalpasiddhaya'rtho'yamArambhaH / na vyarthaH kiMvRttArthatvAdetadArambhasya / pUrveNa hi kiMvatta vAci lavikalpo vihitaH / loDarthalakSaNe // 6 // vasya'tIti veti ca vartate / loDarthaH praiSAdiHsa lakSyate anena loDarthalakSaNaM tasmin loDarthalakSaNe dhvarthe vartamAnAt dharvasyati vA laT bhavati upAdhyAyazcedAH gamiSyati / upAdhyAyazcedAgantA / atha tvaM tarkamadhISva atha gaNitamadhISva / atropAdhyAyAgamanena bhaiSo lakSyate / liG corddhamaurtike // 7 // veti vartate / loDarthalakSaNa iti / Urdhva muhUrtAdbhava kAla ardhvamauhUrtikaH nipAtanAtsavidhiruttarapadasyaipa UrdhvamauhUtike vaya'ti kAle loDathalakSaNe vartamAnADoliD bhavati laD vA / ardhva muhUrtAdupAdhyAyazcedAgacchet upAdhyAyazcedAgacchati upAdhyAyazcedAgamiSyati upAdhyAyazcedAgantA atha tvaM tarkamadhISva atha tvaM gaNitamadhISva / vurAtumA kriyAyAM tadarthAyAm // 8 // vaya'tItyeva vartate / yasmADoH tyotpattiH prArthyate tadvAcyakriyA tacchabdenAbhiprettA sA kriyA arthaH / - name
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 306 1 1 prayojanaM yasyA vrajanA dikriyAyAH sA tadarthA tasyAM vAci vartsyati kAle burAtumaiau bhavataH / kArako vrajati / kartuM vrajati / bhojako vrajati / bhoktaM vrajati / kriyAyAmiti kim / bhikSiSye ityasya jaTAH / adhyeSye ityasya kamaNDaluH / dravyamatra tadartham / tadarthAyAmiti kim / dhAvataste patiyati daNDaH / nAtra dhAvanaM daNDapatanArtham / janu sAmAnyavihitena evunA siddhaM kimarthaM vuNvidhoyate jhikRte bhAnto bhavatIti bhinnaviSayatvAttumapi na vAdhakaH kriyAyAM tadarthAyAM vAci lar3a vadayate sa vAdhakaH syAt vAsamavidhinA NvurbhaviSyatIti cet evaM tarhi niyamArthaM avacanaM vati kriyAyAM tadarthAyAM vAci buNeva yathA syAt tRjAdayo mA bhUvan iti kartA vrajati vikiro vrajati ityevamAdi na bhavati // bhAvavAcinaH // 6 // bhAvavAcino ghaJAdayaH te vartsyati kAle kriyAyAM tadadhIyAM vAci bhavanti / yadyapi sAmAnyena vihitA ghaJAdayastathApi burAgrahaNaM jJApakramuktaM sAmAnyavihitAstyAH vatsyati kAle kriyAyAM tadarthAyAM na bhavantIti tumA ca bAdhyeran / tenAyaM yatnaH / pAkAya vrajati / mataye vrajati puSTaye vrajati / tumarthAd bhAva ityap / bhAva iti kim / paNe na / vAci grahaNaM kimartham / yakAbhyaH prakRtibhyo yena vizeSaNena tyA vihitAstAbhyaH prakRtibhyo tena vizeSaNena kriyAyAM tadarthAyAM vAci yathA syurityevamartham // 1 1 karmmaNi cAN // 10 //
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 mahAttisahitam / karmaNi vAci tadAyAM ca kriyAyAmaNa bhavati / pUrveNa epraaptH| vAasamavidhizca nAstItyuktam en syAt tenAyamArambhaH / kumbhakAro brajati / kANDalAvo vrajati / vAci grahaNAnutteH yathAvihitamaNa bhavati iti karmaNyeva vAci bhaviSyati / karmagrahaNaM kimartham apavAdaviSaye'pi yathA syAdityevamarthaH / godAyo brjti| tuSapAyI vrajati / kriyAyAM tadarthAyAmanuvartate / cakAra: kimarthaH kevale karmaNi kevalAyAM ca kriyAyAM vAci mA bhUt / pratyekamIpA nirdezAt bAksaH / luT // 11 // luTa bhavati kriyAyAM tadarthAyAM vAci / kariSyAmIti brajati / udAharaNe iti zabdaH hetuhetumdbhaavdyotnaarthH| zeSe // 12 // uktAdanyaH zeSaH zuI vatsyat kAlamAnaM zeSe vaya'ti laT bhavati / kariSyati / hariSyati // vibhASA laTaH sat // 13 // vaya'ti laT tasya sthAne satsaMjJau zatRzAnA vibhASayA bhvtH| pakSyantaM pazya / pakSyamAnaM pazya / pakSyatA kRtam hepakSyan / he pakSyamANa / arjayiSyati vasati / adhyeSyamANa prAste / devadataH pazyati pakSyati vA pakSyamANaH pakSyate vaa| vyavasthitavibhASeyam / tena ivAdibhiyoMge sambodhane lakSaNahetAH kriyAyAM batyatra nityo vidhi| vAtaikArthatve viklpH| itizabdayoge tu na bhavati /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwam emawwam HWAROORDARAMANumeroomsadhiwasir man DINES / jainendravyAkaraNam / kariSyAmIti vrjti| hariSyAmIti vrajati / ladgrahaNaM kim / tyAntarattvaM mA vijJAyi / anadyatane luT // 14 // vasya'tIti bartate / vatsyatyanadyatane dhvathai vartamAnADolaT bhavati / zvaH kartA / shvo'dhyetaa| anadyatana iti vasanirdezAdadya zbo bhakSyAmahe ityatra na bhvti| vibhASAnuvartanAt paridevane lUTaviSayepi luTa bhavati / iyantu kadA gantA evaM niddhatI pAdau / ayaM tu kadAdhyetA evmnbhiyuktH|| padarujavizasTazo ghaJ // 15 // pada ruja viza spRza ityetebhyo ghaJ bhavati / padya. te'sau pAdaH / evutacorayamapavAdo na pacAyacaH summiDataM padamiti padanirdezAt / rujatyasau rogaH / vizatyasau vezaH / igulakSaNasyA pvaadH| spRza upatApe'bhidhAnam / spRzatIti spI rogaH / upatApAdatyatra spaSTA sprshkH|| sa sthire // 16 // sarateH sthire kartari ghaJ bhavati / kAlAntaraM saratIti sAraH / mdhuksaarH| vibhASAnupartanAt sthiravyAdhimatsyabaleSvabhidhAnam / atisAro vyAdhiH / visAro stsyH| sAro balam / eteviti kim / srtaa| saarkH|| bhAve // 17 // -DIORampus reone
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 mahAvRttisahitam / __ bhAve dho bhavati / bhAva iti kriyAsAmAnya carthaH tadyadyapi pUrvAparibhUtamapariniSpannamaliGgasakhyaM prakRtyaivocyate tathApi yastvasyAsiDatAdharmaH sa liGgasaM. khyAvAniti tatra ghanAdayaH / pAkaH / tyAgaH |raagH // ___ akartari // 18 // katuranpasmin kArake ghaJ bhavati / najyuktamiva yuktaM vA yatkArya saMpratIyate tulyAdhikaraNe 'nyasmin loke 'pyarthagatistathA prAsyanti taM praasH| prasIvyati taM prasevaH / Aharanti tasmAdAhAraH / saMjJAyAmasaMjJAyAmapi dRshyte| ko bhavatA dAyo dattaH / ko bhavatA lAbho lAbdhaH / kartavyaH kttH| kRtaH kaTaH ityevamAdiSu anabhidhAnAt bhavati / parimANAkhyAyAM sarvebhyaH // 18 // zrAkhyAgrahaNAtparimANa miha saMkhyAdike gRhyate / parimANasyAkhyAyAM gamyamAnAyAM sarvebhyo ghaJ bhavati / ekstnnddulnicaayH| ekastaNDulAvacAyaH / dvo kedAra lAvI / vIjakArI grahahagamojiti aci prApte idam / parimANAkhyAyAmiti kim / nizcayaH / sarvagrahaNaM vAdhakapAdhanArtham / ekstRnnvighaasH|anythaa purastAdapavAdo 'yamiti anantaramevAcaM vAdhyeta na vyavahitaM nA Nazceti Nam / ghani ghaslabhAvaH siDaH / ihAkartarItyevAbhisaMvadhyate / strIliGge bhAve ghaJ bhavet / ekA tilocchitiH| zrutI / sarvagrahaNaM bAdhakabAdhanArthamuktaktaravAdhyeta // / MADIENTENTamastampscmanane
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / iGaH // 20 // ita uttaraM bhAve akartarIti ca vartate / iGazca dhordhaJ bhavati / dhIyate ityadhyAyaH / upetyAdhIyatessmAdityupAdhyAyaH / apAdAne yo ghaJ tadantAdvA GIva - ktavyaH / upAdhyAyI / upAdhyAyA / DakumArIvaravAkanyAyenAsminviSaye ktimapi ghaJ bAdhate / zrRNAtervAyuvarNayeorghaJ vaktavyaH / zAro vAyuH / zAro varNaH // gau ruvaH // 21 // 313 gisaMjJe vAci rauterghaJ bhavati / virAvaH / saMrAvaH / aco'pavAdo 'yam / gAviti kim / ravaH // sami yuddhaduvaH // 22 // saMpUrvebhyaH gugu du ityetebhyo ghaJ bhavati / saMghAbaH / saMdrAvaH / saMdAvaH / samoti kim / yavaH // yajJe stuvaH // 23 // samIti vartate / sampUrvAt stAterghaJ bhavati yajJaviSaye / sametya stuvanti asminniti saMstAva: chandAgAnam / yajJa iti kim / satAM saMstavaH // zriNIbhuvo'gau // 24 // agi pUrvebhyaH zri NI bhU ityetebhyaH ghaJ bhavati / zrAyaH / nAyaH / bhAvaH / agAviti kim / prazrayaH / praNayaH / prabhavaH / kathaM prabhAveo dharmasya / prakRSTo bhAvaH prabhAvaH iti prAdisaH / kathaM SADguNyasya yathAvatprayogeo yathAvatprayogonayaH puMsvAdhaH / prAyeNeti karaNe gho draSTavyaH //
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mahAvRttisahitam / niyo'vodAH // 25 // aba ud ityetayorvAconayate bhavati / avnaayH| unnaayH| kthmunnyH| zabdAnAM pUrvavatkaraNe gho vidhey|| nirabhyoH palvAH // 23 // nis abhi ityevaMpUrvAbhyAM pU lU ityetAbhyAM yathAsaMkhyaM ghaJ bhavati / pU iti sAmAnyena grhnnm| nisspaavH| abhilAvaH / nirabhyoriti kim / pavaH / lvH|| unnyoH // 27 // uda ni ityevaMpUrvAt gR ityetasmAt ghaJ bhavati / gRiti sAmAnyena grahaNam / udgAraH / nigaarH|| ka dhAnye // 28 // ucyoriti vartate / ka ityetasmADIH unipUrvAt ghaJ bhavati dhaanyvissye| utkAro dhAnyasya / nikAro dhAnyasya / dhAnya iti kim / puSpotkaraH / pusspnikrH|| pre dustutravaH // 26 // prazande vAci dra stu zru ityetebhyo ghana bhavati / pradrAvaH / prastAvaH / prazrAvaH / iti kim / drvH|| stro'yajJe // 30 // pra iti vartate / prapUrvAt staityetasmAt ghaJ bhavati ayajJaviSaye / shNkhprstaarH| mnniprstaarH| RkArAntasvAdabhiprApta idam / ayajJa iti kim / pahiSprastaraH / | idravotyapyummuhusa iti samvadhyate // -
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 315 prathane vAvazabde // 31 // prathanaM vistIrNatA vipUrvAtstR ityetasmAt ghaJ bhavati azandaviSaye prathane / paTasya vistAraH / gRhasya vistaarH| prathana iti kim / tRNavistaraH / azabda iti kim / vaakyvistrH|| cchandaH khA // 32 // chandaH padye varNavinyAsaH / chandaHsaMjJAyAM ca vipUrvAt stRNAteH ghaJ bhavati / vistAraH paMktichandaH / vistAraH hatichandaH / SatvaprakaraNe vistAra iti nipAttanAva siddha chandaHsaMjJAjJApanArtha midam // tuzruvaH // 33 // vAviti vartate / kSa zru ityetAbhyAM vipUrvAbhyA~ ghaJ bhvti| vikssaavH| vizrAvaH / vAvityeva / kSavaH / shrvH| udi grahaH // 34 // utpUrvAd aherghaJ bhavati / ugraahH| aco'pa vAdo'yam // sami muSTau // 35 // saMpUrvAd aherghaJ bhavati mussttivissye| zAkamupThyAdau parimANavacanA muSTizabdaH / tatra parimANAkhyAyAmityeva siddha tatonyadudAharaNam / aho mallasya saMgrAhaH / aho maiASTikasya saMgrAhaH / muSTedAvyamityarthaH / / muSTAviti kim / saMgrahaH zAstrasya // -
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAttisahitam nyAyapariNAyaparyAyaH // 33 // nyAyAdayaH zabdA: nipAtyante / nipUrvAdiNa: abhreSe ghaJ nipAtyate / abhreSe yuktakaraNamakutsA vaa| eSo'tra nyaayH| zrabhreSa iti kim / nyayaM gatazcauraH / paripUrvAt nayate taviSaye ghaJ nipAtyate / pariNAyenasArAn hanti / dyataviSayAdanyatra prinnyH| paripUvAdiNaH anupAtyaye gamyamAne ghana nipAtyate / anupAtyayaH krmpraaptsyaantivRttiH| tava paryAyo bhoktam / anupAtyaya iti kim / svAdhyAyakAlasya paryAyaH / atikrama ityarthaH // vyupe zIGontye // 37 // anta iti pUrvasUtre vinyAsApekSayA paryAyo 'bhipreta: vi upa ityetayorvAcoH zohaH ghaJ bhavati paryAye gmye| tavavizAyo mama vishaayH| tava rAjApazAyaH / rAjAnamupazAyayitumavasara ityarthaH / anta iti kim / vizayaH / upshyH|| hastAdAne cerasteye // 30 // hastAdAne gamyamAne cinAteghaJ bhavati na cetsteya bhavati / pusspprcaayH| phlprcaayH| hastAdAnazabdena nikaTasya guJchAdegrahaNaM lakSyate / hastAdAna iti kim / puSpapracayaH / asteya iti kim / puSpapracayaM karoti cauryeNa // nivAsacitizarIrApasamAvAne caH kaH // 39 // -
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ mensualohtosamineckedakness s jainendravyAkaraNam / ceriti vartate / nivAsa citi zarIra upasamAdhAna | ityeteSvartheSu cinotedhana bhavati cakArasya ca kkaarH| nivAse / saadhunikaayH| utkRssttnikaayH| adhikaraNe ghan / cIyate'sau citiH / yajJe agnivizeSaH / akAyamagniM cindhIta / zarIre / cIyate iti kAyaH / upasamAdhAnamupayupari rAzIkaraNam / mahAn gomayanikAyaH / uparyuparIti vizeSaNAdiha na bhavati / mahAna kASThanicayaH / eteviti kim / ceyH|| saGkanU? // 40 // saMghaH praannivishesssmudaayH| anUdA saMdhe vAcye cinoteghana bhavati cakArasya ca katvam / nicIyate iti nikAya: / pnndditnikaayH| prANivizeSasya grahaNAdiha na bhavati / kASTacayaH / padasamuccayaH / vizeSagrahaNaM kim / prANisamuccayaH / sAmAnyena samudAyo'yam / anUdUrdhva iti kim / uparyu pari sUkaranicayaH / Akroze vanyorgrahaH // 41 // AkrozaH zapanam / ava ni ityetayorvAcohergha bhavati Akroze gamye / avagrAho ha te upala bhUyAt / nigrAho ha te vRSala bhUyAt / Akroza iti kim / avagrahaH padasya / nigraho duSTasya // prelipsAyAm // 42 // prazabde vAci lipsAyAM gamyamAnAyAM grahergha bhavati / pragrAheNa carati bhikSaH / pAtraM pragRhya annaM lipsu. aantumtamsines eaasaanemasomassmanaswaminaramanarassmenorrenameen R Hennanoparmanumarma -
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / bhrNmtiityrthH| lipsAyAmiti kim / pragraho devadattasya rAjJA // parI yajJe // 43 // paripUrvAgrahepaJ bhavati yjnyvissye| uttaraH parigrAhaH / yajJa iti kim / parigraho devadattasya / nau vurdhAnye // 44 // nizabde vAci ha ityetasmAt ghaJ bhavati dhAnyavizeSe vAcye / iti vRJograhaNam / nIvArA nAma vrIhayo bhavanti / dhAnya iti kim / nivRta iti nivarA kanyA // udi pUdruyotizrijaH // 45 // ___ utpUrvebhyaH / dru yauti zriJ ityetebhyaH ghana bhavati / utpAvaH / uddAvaH / udyAvaH / uchaayH|| vAGi rUmavAH // 46 // zrAGpUrvAbhyAM ru pla ityetAbhyAM vA ghana bhavati / zrArAmaH / AravaH / gauruva iti nityaM dhana prAptaH / AplAvaH / AplavaH // graho 've varSaprativandhe // 4 // veti vartate / avazabde vAci ahervA ghana bhavati varSapratibandhe vAcye / avagrAho devasya / avagraho devasya / varSapratibandha iti kim / avagrahaH padasya // pre vaNijAm // 48 // veti vartate / prazabde vAci graheSa ghana bhavati samudAyenAbhidheyaM vaNijAM sambandhi cedbhavati / tulA
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ varaH // jainendravyAkaraNam / pragrAheNa carati / tulApragraheNa carati / tulAsUtra rAhItvA 4Nik ceSTate ityarthaH / vaNijAmiti kim / pragraho devadattasya // razmau // 46 // iti veti ca vartata / iha razmizabdena azvAdisaMyamanarajjureva gRhyate / prazabde vAci ahervA ghaJ bhavati samudAyena razmAvabhidheyAyAm / pragRhyate iti pragrAhaH / / AcchAdane vRjaH // 50 // veni vartate pra iti ca / prapUrvANotervA ghaJ bhavati mAcchAdanavizeSe vAcye / prakRNoti taM prAcAraH / pravaraH / AcchA. dana iti kim pravaraH // parau bhuvo'vajJAne // 51 // veti vartate / avajJAnamavakSepaH / paripUrvAdbhaityetasmAdvA ghana bhavati avajJAne vAcyA pribhaavH| parivaH / avajJAna iti kim / sarvato bhava: paribhavaH // vRgrahavRTTagamo'c // 52 // bhAve akartarItyevAnuvartate / ivarNantAta uvarNAntAta RvarNAntAt graha va dU gami ityetebhyaH vAjityayaM tyo bhavati / ghano'pAdo'yam / cayaH / jayaH / yavaH / ravaH / lavaH / karaH / garaH / zaraH / grahaH / vrH| zrAdaraH / gamaH / cakAraH vya. jodhanacorityatra vizeSaNArthaH / ajvidhau bhayAdInAmupasaMkhyAnaM napuMsake kAdinivRtyartham / bhayam / varSam / raNivazibhyAmajvaktavyaH / raNaH / vshH| dhArthe kavidhAna sthAsnApAvyAdhihaniyudhyarthaM kartavyam / pratiSThatesmin pratyaH / prasnAtyasmin prasnaH / prapibantayasyAM prapA / prAvidhyantyanena Avidham / AugusRIMeamrewana -
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 mahAvRttisahitam / hanyate tenAsminA vighnaH / Ayudhyantyaneneti zrAyudham // gAvadaH // 53 // gipUrvAd aderac bhavati / prAdanaM prathamaH / vicasaH / saMghasaH / ghasRluJdhaJsanaviti praderghaslAdezaH / gAviti kim | ghAsaH / asmin prakaraNe yatrepA girnirdizyate tatra gilakSaNa: prAdilakSaNo vA savidhiH // nau Nazca // 54 // nipUrvAda deNoM bhavati aJca / nyAdaH / nighasaH // paNa: parimANe // 55 // paNerghajiNe vA nAsti vizeSaH ityAraMbhasAmarthyAdaca evAnuvRttiH / paNaH parimANe gamyamAne aj bhavati / paNyata iti paNaH sUlakapaNaH / zAkapaNaH pazuSvajaH samudoH // 56 // sama ud ityetayorvAcorajeddhauraj bhavati pazuviSaye / samajaH pazUnAM samudAya ityarthaH / udajaH / pazunAmuccAlana mityarthaH / pazuviti kim / samAjaH sAdhUnAm / udAjaH zakunInAm / Sviti / niT kutvaM vidheyate prajestu vobhAvena bhavitavyamiti zrasatvAdavizeSaNAM nAstIti kutvaM na bhavati / glo'kSe // 57 // glaha grahaNe ityasmAdaj bhavati akSaviSaye / akSeSu glahaH / prakSa iti kim / glAhaH / prajane suH // 58 // prajanA garbhAdhAnam / prajanaviSaye tu ityetasmAdaj bhavati gavAmupasaraH / garbhAdhAnAya strIgavISu nRSANAmupasaraNa
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 313 mityarthaH / evaM pazUnAmupasara: / prajana iti kim / upasAro bhRtyai rAjJAm / ho jizca nyabhyupaviSu // 5 // ni abhi upa vi ityeteSu vAkSu hRyatejirbhavatyacca / nikSahaH / ahivaH / upahavaH / bihavaH / hurAdezo vaktavya iti cet iha nijohavaH iti yuvanasya sa casya prasajyeta / eteviti kim / sahAyaH // prADyAjI // 6 // mAjiH sagrAmaH / pUrvAt hRyate mAjAvabhidheyAyAM jibhavatyaJca / AhUyante'sminniti zrAva. / prAjAvitikam / AhAyaH // nipAnamAhAvaH // 61 // nipibantyasminniti nipAna jalasthAnam / maahaay| iti nipAtyate nipAtana cedbhavati / AGapUrvasya hRyateradhikaraNe ghaJ nipAtyate / AhUyante'sminniti sAhAya: zakunInAm nipAnamiti kim / mAhavaH / / bhAve'gau // 62 // agipUrvasya hRyate ve jirbhavatyacca / hAna havaH / agAviti kim / AhAyo vartate / kartarItyasyAnupravezo mA bhUditi punarbhAvagrahaNam / hanazca vadhaH // 63 // hanteragipUrvasya bhAve vadhAdezo bhavatyacca / hanana vadhaH / / cakArI ghajamamucca yArthaH / ghAto vartate / vyadhamadajapo 'gau // 64 // ROMORana w omatoes Samirmandame -
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 mhaavRttishitm| agAviti vartamAne punaragigrahaNa bhAvanivRtyartha / tena bhAve akartarIti dvaya saMvadhyate / agipUrvebhyaH vyadha mada japa, ityetebhyaH Aja bhavati / vyadhaH / madaH / japaH / nagAviti kim / pratyAdhaH / unmAdaH / upajApaH / svanahasovA // 5 // agAviti vartate / agipUrvAbhyAM svana hasa ityetAbhyAmaja bhavati vA / svanaH / svAnaH / hAsaH / hasaH / agAvi. tyeva / svAnaH / mahAsaH / yamaH sannivyupe ca // 66 // yamedhoMH sam ni vi upa ityeteSu vAkSu agau ca praja bhavati / veti vartate / sa yamaH / sayAmaH / niyama. / niyAmaH / viyamaH / viyAmaH / upayamaH / upayAmaH / agA yamaH / yaamH| nau gadanadapaThasvanaH // 67 // veti vartate / nipUrvebhyaH gada nada paTha svana ityetebhyo vA aja bhavati / nigadaH / nigAdaH / ninAdaH / ninadaH / nipttH| nipAThaH / nisvanaH / nisvAnaH / kaNo vINAyAM ca // 8 // nAkA agAviti trayaM vartate / kaNeoH nipUrvAdagipUrvIca adhINAyAM vINAyAM ca viSaye aja bhavati / nikvaNaH / nikkoNaH / agau kaNaH / vANaH / vINAgrahaNa gAvapi prApaNArtham / kalyANa prakaNA viinnaa| kalyANaprakANA vINA / eteSviti kim / ati. kANaH // ghanAntarghaNapraghaNamaghANoddhanApadhanAyodhanavidhanadrugha mano /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ mammaNamas omeonemamanane w s Romeone mange jainendravyAkaraNam / NastambaghnastambadhanaparighopaghnasaMghoddha nighapramadasammadAH // 6 // ghanAdayaH zabdA nipAtyante / hanteraca ghanabhAvazca mUvabhidheyAyAM nipaatyte| mUrtiH kAThinyam / anaghanaH / dadhidhana. / karmaNi dhana dadhIti bhavati / antaHzabdapUrvasya ha. nteradhikaraNe ghanabhAvocca nipAtyate dezAbhidhAne / antarhanyatesminniti antarghA vAhIkeSu dezavizeSaH / kecinnakAraM paThanti antarghAto'nyaH / prapUrvasya hanteH aci pani ca ghanabhAva nipAtyate agAraikadeze'bhidheye / praghaNaH / praghANaH / gRhadvAradeza ityarthaH / praghAtAnyaH / utpUrvasya hanteradhikaraNe dhanabhAvocca nipAtyate atyAdhAna cedbhavati / atyAdhIyate'sminnityAdhAnam / yatra kASThAni lohAni cAhanyante taducyate / jadharva hanyate 'sminughanaH / udghAtAnyaH / apacana iti nipAtyate prahaM cedbhavati / apaghAtA'nyaH / ayodhanaH / draghaNa stambaghnaH stambaghanaH parigha ityete karaNe kArake ajantA nipA. tyante dUdhaNe kecinnakAra paThanti / stambadhne kamAtra nipAtyate / paripUrvasya hanterghabhAvazca nipAtyaH / upapUrvAt hanterAzraye bhidheye ko nipAtyate gurupaghnaH parvatApanaH / upaghAtA'nyaH / sampUrvasya hanteghazAvocca nipAtyate gaNazcedbhavati gaNaH prANisamudAya eva pazUnAM sNghH| anyatra saMghAtaH / utpUrvasya hanteghAdezo 'cca nipAtyate prazaMsAyAm / uddho mnussyH| udghAtAnyaH / nigha iti nipAtyate nivimiterthe samatAdArohapariNAhAmyAM mitantulyanni mitaM nighAH zAlayaH / nighAtAnya / pramadasamadA h'bhidheye| anyatra pramAdaH sammadaH / -
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / MAMANTRA vitaH kriH // 70 // duzabdeto dheH kityo bhavati / bhAve akartarIti vartate / / DupaJca patikramam / pAvAdimaH veriti imaH / uyantasya kevala sya prayogo nAstItyasvapadenArthakathanaM pAkena nirvattamiti / evaM duvapa vatrimam / TuyAca yAcitrimam // dvito'yuH // 1 // duzabdeto dhIrathustyo bhavati / duvee vepathuH / duproziva zvaya thu. / dudu / kSaNthuH // yajayAcayatavicchapraccharakSasvapo nng|| 72 // yajAdibhyo naG bhavati bhAve akartarIti vartate / yasaH / / ntozacunAzcuriti cutvam / yAcA ligaM lokavazAt / yatna. : viznaH / naho DitkaraNamepapratiSedhArtha jJApakaM prAgeva tukaH chozUTha ceti zatvam / praznaH / praznecAMtaryugaiti nirdezAnjina bhava. ti / rakSaNaH / STunASTuriti dutvam / svapnaH // gau bho kiH // 3 // gau vAci bhusaMjJakebhyo dhubhyaH kirbhavati bhAve akartarIti vrtte| prAdIyate asmAta prAdiH / nidhIyate 'sau nidhiH / saMdhAnaM sNdhiH| karmaNyadhikaraNe // 14 // karmaNi vAci adhikaraNe kArake bhusaMjJakebhyaH kirbhavati / jalaM dhIyate asmina jaladhiH / vaaldhiH| zradhikaraNagrahaNa kAra kAntaranivRtyartham / striyAM ktiH // 75 // bha've akartarIti vartate / strIlige dhoH tirbhavati / gha.
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 317 acorapavAdo'yam / kati. / sRSTiH / sptiH| sapadAdibhyaH ki. bapi vaktavyaH / sNpt| vipat / glAjyAdAmyo tiH striyAM vaktanyaH / glAniH hAniH / RkArAMtalvAdibhyaH ktistabadbhavatIti vaktavyam / korNiH / gIrNiH / lUtiH / pUtiH / ita uttara striyAmityavikAraH / karmavyatihAre naH // 76 // paha karmavyatihAraH kriyAvyAMtahAraH gRhyate dhoradhikA. rAt / karmavyatihAre gamyamAne dhorja ityayaM tyo bhavati striyAm / parasparasya vyAkrozanaM vyAkI zI jAstriyAmiti / svArthikoNa / rudgrahaNe gikArakapUrvasyApIti satikAdbhavati evaM vyAvalekhI vyAvahArI vartate / striyAmityeva / vyatipAko vrtte| madhye'pavAdA: pUrvAn vidhInbAdhante nottarAn iti striyAMktirityasyaiva bAdhako na sarohala iti atyasya / vyatIkSA vyatIhA vrtte|| kathaM vyaatyukssii| yudyAvahulamiti bahulavacanAt vyAkruSTirityevamAdiSu tirpi| NeH // 77 // eyantAcca karmavyatihAre jo bhavati / asya bAdhake yuci prAptezyamAsammaH / vyAvacorI vyAvarcI vartate // yatijatisAtihetikIrtayaH // 8 // yUtyAdayaH zabdA nipAtyaMte / yautijavatyordItva nipAtyate / yUtiH / jUtiH / syate sunotervA saatiH| ityAnAvaH AtvaM ca nipAtyate / hinoterhantervA hetiH / kIrtayateH yuci prApta kIrtiH // sthAgApApacI bhAve // 7 //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 mahAvRttisahitam / sthA gA pA pac ityetebhya. strIlige mAve tirbhavati bhAvagrahaNamakartarItyasya nirAsArthasam / prsthitiH| sasthitiH / gaityavizeSeNa grahaNam / upagItiH / udgiitiH| pibateH prpiitiH| nipItiH / pktiH| prAto gAviti SitaH iti ca aG prAptaH tadvAdhanArthamidam / gaNe vyavasthAyAmasajJAyAmiti nirdezAdaGapi bhavati / saMsthA / zruyajISistubhyaH striyAM karaNe yuddhAdhanArtha tirvktvyH| zrUyate'nayeti zrutiH / iSTiH / iSTaH / stutiH // vajayajaH kyap // 8 // __ bhAva iti vrtte| vraja yaja ityetAbhyAM strIlige bhAve kyap / vrajyA / ijyaa| pitkaraNamuttarArtham // samajaniSadanipadamanavidaSuzIbhRtriNaH khA // 81 // bhAva eveti nivRttam / iyamanuvartate / sama mAdibhyaH striyA kyapa bhavati khuviSaye / samajanti tasyAM smjyaa| kyapi vImAva: kasmAnna bhavati / bahulaMkhAviti tatrApekSyate / bhiSIdanti asyA niSadyA / nipadyate asyAM nipdyaa| kecitpadisthAne pati ptthti| manyate ana yA mnyaa| vidyate anayA vidyA / sunoti tasyAM sutyA / zete asyAM zayyA / bharaNaM bhRtyaa| mAya evAbhidhAnaM karaNe kaa| ityaa| katha bhAryA karmaNi bhavipyati / athavAtajyAzcArha ityevamAdiSu vizeSeNa vidhAnAt / asaMjJAnAmipestrItyA na bAdhakAH manibuddhipUjArthAcca karmaNi bhatI rajaHkRSyAsutiparSado vala iti jJApakAt kaciktirapi | bhavati / matiH / vittiH / AsutiH / bhRtiH // kRjaH za ca // 2 // karoleH striyAM zo bhavati kyap ca / yadA bhAvakarmA
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ H RARNERA RAPARIS jainendravyAkaraNam / zastadA madhye yak rigya gliGghaiti rigAdezaH yadApAdAnAdivivakSA tadA yagnAsti rigAdezeyadezau / kriyA / katyA / garasyepivikRteriti jJApakAt ktirapi bhavati / kRtiH // icchA // 3 // iccheti nipAtyate / iSa icchAyAmityasmAdbhAve za: yagabhAvazca nipAtyate / tarapavAdo'yam / paricaryAparisaryA mRgayANAM nipAtanaM vaktavyam / paripUrvAJcareH zaH saraterepa ca nipAtyate / mRgayateH zap zo yagamAvazca nipAtyate / jAgatairazau vktvyau| jAgarA | jAgaryA |she yak / jAguracijiNajigatIti ep / prastyAt // 4 // a ityayaM tyo bhavati tebhyo dhubhyaH striyAm / cikIrSA / lolUyA / aTATyo / putrI yA / putrakAmyA / kaNDUyA // sarohalaH // 5 // sahalanto yo dhuH tataH striyAmastyo bhavati / kuNDA / cunnddaa| medhA / iihaa| paryAptivacane'lamartha itinirdezAt ye seTasteSAmiha grahaNam / teneha na bhavati / aaptiH| diiptiH| rAdviH / astiH| prdhvstiH| prazastiH / prazaMsAyAM rupa iti nirdezAt / zaseratyo'pi bhavati / saroriti kim / nipaThitiH / hala. ityeva / niitiH|| ssidbhidaadibhyo'ng|| 6 // SiddhayodhubhyaH tihAdiSu ca gaNapaThiteSu yAH prakRtayastA. bhyazcAG bhavati striyAm / jaSa / jarA / apss| trpaa| ghaTAdayaH ssitH| ghttaa| vythaa| yuDyA bahusamiti bahulavacanAt labdhilabheti ca bhavati / bhidAdibhyaH khalvapi / bhidA vidAraNe - 36
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 mahAvRttimAhitam / bhittiranyA / vidA dvaidhIkaraNe / chittiranyA / vidA vicaarnne| vittiranyA / kSipA preraNe kSiptiranyA / guhA giryoSadhyoH / guuddhirnyaa| kahA / nadyAm / kuhanA anyaa| ArA zastradhAm / ArtiranyA / tArA jyotiSi / tArNiranyA / epi kRte dItvamanayonipAtanAt / vapA bhedovishesse| uptiranyA / vazyA zarIragataslehe uSTiranyA / sRjA zarIra saMskAre / mRSTiranyA / dhArA varSaprapAte / dhRtiranyA / nipAtanAdAtvam / perjizca / kapA / godhA / hArA / rekhA / lekhA / niyAtanAdeva / cUhA / viiddaa|| cintipajithikumbhicarcaH // 8 // cintyAdibhyo dhubhyaH striyAmaka bhavati / yuco'pavAdo'yam / cintA / pUjA / kathA / kutA / ca // prAto gau // 88 // AkArAntebhyo dhubhyaH gauvAci aG bhavati / tarapavAdaH / pradA / prdhaa| prapibantyasyAM prapA / pibaterbhAve tirvihitH| prajJAzraddhA vRttibhyo NaH tirontIviti prayogAta adanta rorgivatiH / zraddhA / antardhA // rAyAsInyapaTTivindivido yuc // 8 // rayantebhyaH pAsa anthi hi vandi vidvatyetebhyo dhubhyaH striyAM yuca bhavati / gyantAt astyAditi itarebhyaH sarohala ityakAraH prAptaH vide ktiH prAptaH / kAraNA / gaNanA / kAma. naa| pAsanA / anya nA / ghahanA / vandanA / vedanA / vedanA bhnubhyevednaadgissttvyaa| iSo'nicchAyAM yuja vaktavyaH / anveSa NA / parervA / paryeSaNA / parISTiH / yuDvyA bahulamiti vA bhaviSyati / vyAnAM strItyAH pravAdhakA ityuktam / tena AsthA upAsthA //
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / khau vibhASA N // o // khuviSaye vibhASayA vuN bhavati dhoH / kyAdInAmapavAdA: praskandikA / pracchardikA / pravAhikA / vicarcikA / etA rogajJAH / uddAlakapuSpabhajikA / vAraNapuSpapracAyikA / abhyopakhAdikA / zAlabhaJjikA / etAH krIDAsajJakAH / kRllakSaNA karmaNi tA | krIDAjIvikayornityamitinityaH savidhiH / uddAlakapuSpAni bhajyante yasyA krIDAyAM ityevamAdirasvapadavigraho bogoyaH / vibhASA grahaNAdiha na bhavati zIrSartiH zIrSAbhitaptaH / zirortiH dhAvRtti horityai / vA bhavitavyamiti cenna zraI hiMsAyAmityasya prayogaH candanatakSakrIDeva vibhASAgrahaNAt dhvarthanirdeze 'pi vuN bhavati / AsikA zA yikA vartate / A 321 veca praznAkhyA // 81 // prazne AkhyAne ca gamyamAne dhorij bhavati burAca vA / kAM tava kAmikArSIH kAGkarikAM vA | vacanAdyathAprApta ca bhavati / kAM kriyAM kAM kRtyAM kAM kRtim / AkhyAne sava kArikAsavIM karikAM savIM kriyAM savIM kRtyAM sarvA kRtim / kAM tva gaNimIgaNaH kA~ gaNikAM kAM gaNAm / sarvA gaNirmayA gaNitA / sarvA gaNikA sarvA gaNanA / kAM tva pAThimapAThI: kAM pAThakAM kAM paThitim / sarvA mayA pAThiH paThitA sarvA pAThikA sarvA paThitiH / praznAkhyAna iti kim / kRtiH / paryAyAtpatau N // 82 // paryAya arha RNa utpatti ityeteSvartheSu gamyamAneSu dhorbu bhavati striyAm / paryAyeo'nukramaH tasmin bhavataH zAyikA / bhavato'gragAmikA / kartRkarmaNeH kRtIti kartaritA / tRjakAbhyAmiti tAsapratiSedhaH / arhaNamarhaH yogyatA tatra arhati
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 mahAvRttisahitam / bhAvAnizubhakSikAm / odanojikAm / payaHpAyikAm / vRjakAbhyAmityatra kartarItyanuvartanAt karmaNi yA tA satra kRtItyanena taasH| RNaM yatparasya dhAryate tatra ikSamakSikAM me dhArayasi zrodanabhAjikAM payaHpAyikAm / utpttau| enakSikA me udpaadi| odanabhojikA / payaHpAyikA / vibhASAnuvartanAt kvacinna bhavati / ghaTacikIrSA me tadapAdi / odanabubhukSA me udpaadi| prAkroze nazyaniH // 3 // Akroze gamyamAne naji vAci dhoranityo bhavati / kyAdInAmapavAda / akaraNiste vRSala bhUyAt / aprayANiste vRSala bhUyAt / Akroza iti kim / akRtistasya paTasya / nIti kim / mRtiste vRSala bhUyAt / yudhyA bahulam // 4 // bhAve prakartari striyAmiti ca nivRttam / yudhyasaMjJAzca bahulaM bhavanti / bhAvakara NAdhikaraNeSu yuD vihitAnyatrApi bhvti| niradanti taditi niradanam / avasecanam / avazrAvaNam / rAjA bhujyante rAjabhAjanA: zAlaya: / kSatriyapAna madhu / rAjAcchAdanAni vastrANi / prayatati tasmAt prayatanam / praskandanam / prdrdnm| bhAvakarmaNoyA uktAH tato'nyatrApi bhavanti tena sthAnIyaM cUrNam / dIyate 'smai dAnIyotithiH / jJAnamAvaNAti Abriyate dhAnena jnyaanaavrnniiym| darzanAvaraNIyam / vedanIyam / mAhanIyam / bahulavacanAdanyepi kRtaH uktAdanyatra bhavanti / gale codhyate galacopakaH / pAdAbhyAM hiyate pAdahArakaH / nap bhAve ktaH // 5 // mommmmmmmmmmnangee
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323 jainendravyAkaraNam / nabiti Gikha kRtvA nidezaH / napi napuMsakaliGge bhAve to bhvti| ghanaghorapavAdaH / hasitaM chAtrasya zomana jalpitaM aasitm| zayitam / napusaMkaliGgabhAve ktAdinivRtyarthaka bhayAdInAmaja vaktavya ityuktam / tena bhaya varSamityAdau to na bhavati / yeSAM ghajajantAnA napuMsakatvamiSTa te'ddharcAdiSu draSTavyAH / jinnabhividhau // 6 // nayamAve iti vartate / abhividhiH kriyAguNAbhyAM kAsnyana vyaaptiH| napi bhAve dhorjina bhavati abhividhaiA gamyamAne / ktasyA yamapavAdaH / sAkoTina sAmArjinaM sArAvinaM sAndrAviNaM vartate / jine|nniti svArthi ko'Na nApuMsetRtITikha prApta prAptona patyeNIna iti na bhavati madhye'pavAdeyaM guTaM na bAdhate saMkuTanaM samArjanam / abhividhAviti kim / sNraavH| yuT // 8 // napakSAva iti vrtte| napinAve yuD bhavati dhAH / hasanaM chAtrasya zAsanaM jalpanaM AsanaM zayanam / karmaNi yatsparzAtkacaMgasukham // 8 // yuTnababhAva iti ca vartate / yena saspAt karRGgasya sukhaM bhavati tasmin karmaNi vAci napuMsakaliMge bhAbe yuT bhavati / odanabhojanaM sukham / payaHpAnam / candanAnulepanam / pUrveNa siddhepi nityasavidhyartha prAramnaH / karmaNIti kim / tUlikAyA utthAnam / yuDatra pUrveNa siddhH| savidhistu na bhavati / yatspAditi kim / agnikuNDasyopAsanaM sukham / yuT parvaNa / pAkSikaH savidhiH / kartarIti kim / gurI: hApana sukham / nAtra snApayateH kartuH zarIrasukhaM ki tarhi guroH karmaNaH / aGgagrahaNa kim / putrasya pariSvajana sukham / mAna. - -
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / samidam / anyathA paraputrapariSvaJjanepi syAt / sukhamiti kim / kaTakAnAM mardanam / karaNAdhikaraNayoH // 8 // karaNe 'dhikaraNe ca kArake'bhidheye yuT bhavati / ghanAdyapavAda / karaNe idhamatrazcanaH / palAzazAtanaH / asilavana, / karmaNi taa| kRtIti tAsaH / adhikaraNe godohanI / zakradhAnI / tilpiiddnii| paratvAt ktyAdika strItyaM bAdhate / paMkhau ghaH prAyeNa // 100 // karaNAdhikaraNayoriti vartate paMlligasajJAyAM gamyamAnAyAM gho bhavati prAyeNa / ghakAra:vAdeghaH ityatra vizeSaNArthaH / prcchdH| uracchadaH / lava mAkhanaH / adhikaraNe / etya kurvantya sminAkaraH / mAlavaH / ApavaH / pugrahaNaM kin / pradhAnam / vicvnii| napuMsakaliMgA strIligA ceyaM sajJA / khAviti kim / haraNA dnnddH| prAyeNeti kim / kvacinna bhavati / prsaadhnH| dohanaH / hRsnove ghaJ // 101 // hasa ityetAbhyA avazabde vAci ghaJ bhavati karaNAdhina karaNayAH puMkhau / avhaarH| avatAraH / kathamasaMjJAyAmavatAro nadyA iti cintyametat / halaH // 102 // halantAddho bhavati karaNAdhikaraNayA: puNkhau| ghApavAdo'yam / vedaH negaH vezaH gadhaH saMgaH viSaMgaH / tailodakam / ghRtodakam / nAstyatra dhaji ghe vA vizeSaH / imAni to dAharaNAni / khelaH nAmArgaH apAmArga prAsAdaH zrAkhAnaH / prAyeNeti anuvartanAn halantemya. kebhyazcit ghaJ na bhavati gha eva bhavati / adhikaraNe kaSaH nikaSaH nigasaH gocaraH prApaNaH karaNe sacara
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / bahu vrata. iha vyajantyasminniti vyajaH / bahulavacanAdajervIbhAvAna bhavati / iha udakAdaJcamaH / deohanaH prasAdhana iti ghaghaJau na bhavataH / prAkhana: AkhAnaH ityatrobhayaM bhavati / T 325 saMhArodyAvAnAyAvahArAvAyAH // 103 // saMhArAdayaH zabdA ghaJa nipAtyate puMkhau / ahalantatvAt pUrveNAprAptiH / saMharati tena sahAra. | karaNe'dhikaraNe bA udyAvaH Anayanti tena AnAyo bAlaM cet / avaharanti tena avahAraH etya tasmin vayanti prAvAya: adhyAyAnuvAkayorthop AdhArAdhikaraNa iti jJApakAt ucAdiSu nyAyazabdasya nirdezAt adhIyate anenAdhyAyaH / zradhIyate asmin AdhAraH / nIyate'nena nyAyaH ete'pi zabdA. sAdhavaH / T svoSadusi kRcchA kRcche khaH // 104 suISat dus ityeteSu vAkSu kRcche sakRcche vArthe kheA bhavati dhoH / kalAkaLgrahaNaM svAdivizeSaNam / sukaraH kaTo bhavatA ISatkaraH kaTo bhavatA | duSkaraH kaTo bhavatA / tayorvyaktakha rthA iti karmaNi khaH / najhitetyAdinA tApratiSedhaH / kitvAtpUrvapadasya sunna bhavati / kulAkula iti kin / ISaTakAryaH / manAkArya ityarthaH / kartRkarmaNorbhUkRbhyAm // 105 // svISaduHkha kalAkakha iti vartate kRjgrahaNasAmarthyAt kartRkarmagrahaNa vA vizeSaNaM kartRkarmaNi ca vAci bhU kaj ityetAbhyAM yathAsaMkhya kho bhavati su ISat dus ityeteSu vAkSu ka e cArthe / tyasya khitkaraNamumarthamiti pUrva kartRkarmabhyAM yogaH pazcAtsvAdibhiH prAyeNetyanuvartanAt kartRkarmaNo vyarthayorgrahaNam / dhanADhyena sukhamADhyena bhUyate svADhyaMbhava
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / bhavatA / ISadADhyabhava bhavatA / sukhamanADhya mADhyaGkiyate svADhyaM. kre| devadatto bhvtaa| ISadADhyakaraH / durADhyaGkaraH / satranyAseparatvAtkartRkarmaNoH vAmapaM kRtvA pazcAtpUrvasya kriyatecyArthayoriti kim / svAThya na bhayate / vADhya na kriyte| yadA karoti vikArArthaH tadA sukaTakarANi vIraNAni / yadA niSyattivacanA tadA sukaraH kaTo dhIraNairiti / yujjAtaH // 106 // svISadusi kRchAka iti vartate AkArAntebhyo dhubhyo yuja bhavati svAdiSu kRLAkArtheSu vAkSu / supAna payo bhvtaa| ISaspAnam / duSpAnam / suglAnam / ISadlAm / suglAnam / ISadgalAnam / dugnAnam / khApavAdoyam / prAyeNeti vartate / tena duHzabde vAci zAsiyudhizidhRSimRSibhyaH yuj bhavati / du zAsanaH / duryodhanaH / durdarzanaH / durgharSaNaH / durmarSaNaH / sudarzanAdiSu vaso draSTavyaH / bhavadvA tatsAmIpye // 107 // avacchabdo vartamAnaparyAyaH samIpameva sAmIpyaM bhavatIva tyavidhirbhavati vA tatsamIpe bhUte bhaviSyati ca dhvartha vartamAnAddhoH / saMpratItyArabhya A pAdaparisamAptairvihitAstyA atidishynte| kadA devadatta bhAgatAsi / eSa pAgacchAmi / Aga. nchantameva mAM viddhi / eSa bhAgAmukosmi / vAvacanAdyathAprAtam / eSa bhAgatAsmi kadA devadatta gamiSyasi / eSa gacchAmi / gacchantameva mAM viddhi / gantArameva mAM viddhi / pakSe eSa gamiSyAmi eSosmi gantA / vatkaraNaM kimartham / prakRtivizeSA. diparigrahArtham / tatmAmIpyagrahaNaM vyavahitAnatyArtham / kadA grAmamagacchat / zvaH kariSyati iha mA bhuut| nanvatra luTA bhavitavyaM katha tRT / padasaMskAravelAyAM zvaHprabhRtipadAnAmasaMni.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmar jainendravyAkaraNam / dhAnAdi doSaH / bhUtavaccAzaMsAyam // 108 // zrAzaMsanamozaMsA bhaviSyakAlaviSayA tasyAM gamyamAnAyAM bhUnavatyavidhirbhavati bhavada vA / bhUtagrahaNena bhUtasAmAnye vihitasya tyasya parigrahaH / upAdhyAyazcedAgamiSyati upAghyAyazcedAgamat upAdhyAyazcedAgataH tadA tarkamadhImahe adhyeSyAmahe adhyagISmahi eSodhIstarkaH / AzaMsAyAmiti kim / upAdhyAya zrAgamiSyati / kSipravacane laT // 10 // prAzaMsAyAmiti vartate / kSiprAthai zabde vAci mRda bhavatyAzaMsAyAM gmymaanaayaam| bhuutbccetysyaapvaadH| upAdhyAyazce. dAmamiSyati kSipramadhyeSyAmahe zIghramadhyeSyAmahe / neti vaktavye lagrahaNaM ludviSayepi yathA syAta ityevamartham / zvaHkSipramadhyedhyAmahe / liGAzaMsoktau // 110 // AzaMsA ucyate yena zabdena tasmin vAci liG bhavatyAzaMsAyA~ gamyamAnAyAm / ayamapi bhUtavaccetyasyA patrAdaH / upAdhyAyazcedAgacchet AzaMse yukto adhIyIya / adhakalpaye yukto udhIyIya / paratvAlluTo bAdhakogyam / AzaMse kSipramadhIyIya // na laGaluTa sAmIpyAvyucchityoH // 111 // sAmIpyaM tulya jAtIyenAvyavadhAnam / avyuchittiH kriyAprabandhaH / laGluTau na avataH sAmIpyAvyucchityoH gamyabhAnayoH / anadyatanavihitayolaGluTorayaM pratiSedhaH / sAmIpye / yeyaM paurNamAsyatikAtA etasyAM devAnapujAmaH / atithInabU RAHANume
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 mahAvRttisahitam / bhujAmaH / premamAvAsyAgAminI etasyAM devAn pUjayiSyAmaH atithIn bhojayiSyAmaH / avyutthitI yAvadajIvIt bhRza. mannamadAt yAvajjIviSyati bhRzamanaM dAsyati // vartyatyavare'vadheH // 112 // yadyapi laDluDiti prakRtaM tathApoha vahaNAlluTa eva pratiSedhaH vatikAle avarasmin bhAge lurAna bhavati / asAmIpyAyuhnityartho'yamAraMbha. / kAla vibhAga uttaratra vakSyate / dezavibhAge ayaM pratiSedhaH / yoyamadhvA gantavya A citrakUTAt tasya yaduvaraM mathurAyAH tatra dvirodanaM bhokSyAmahe dviH saktUpAsyAmaH / vartyatIti kim / yo'yamadhvA gataH A citrakUTAt tasya yaduvaraM mathurAyAM tatra yuktA dviradhyaimahi / avara iti kim / yogyamadhvA gantavya A citrakUTAt tasya yatparaM mathurAyAstatra yuktA dviradhyetAsmahe / avagheriti kim / yo'yamadhvA gantavyo niravadhikaH tasya yadavaraM mathurAyAH tatra yuktA dviradhyetAsmahe / kAlavibhAge'nahorAtrANAm // 113 // varyasyavare'vadheriti vartate / vartsyati kAle avarasmikAlavibhAge'horAtra saMbaMdhavivarjite lurAna bhavati / pUrveNa pratibedhe siddhepyahorAtra saMbaMdhivibhAgapratiSedhArthaM vacanam / kAlavibhAgagrahaNamihArthamuttarArthaM ca / yoyaM saMvatsara AgAmI tasya yadavaramAgrahAyaNyAstatrArhatpUjAM kariSyAmahe atithibhyo dAnaM dAsyAmahe | vastItyeva / yoyaM saMvatsarotItastasya yadavaramAgrahAyaNyAH tatra yuktA dviradhyemahi / avara iti kim / va para iti vakSyati / avadherityeva / yoyaM niravadhikaH kAla AgAmI tasya yadavaramAgrahAyaNyAH tatra yuktA dviradhyetAsmahe /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 329 jainendravyAkaraNam / anahorAtrANAmiti kim / yo'ya triMzadAtra AgAmI tasya yovaraH paJcadazarAtrastatra yuktA dviradhyetAsmahe / yoyaM triMzadrAtra bhAgAmI tasya yo'vara: arddhamAsaH tatra dviradhyetAsmahe / yoyaM mAsa A. gAmI tasya yovaraH paJcadazarAtraH tatra dviradhyetAsmahe / prasajya) itipratithe t trividhamudAharaNAm / vA pare // 114 // kAlavibhAga iti vartate / paraminnavadheH kAlavibhAge vasya'tiM vA lurAna bhavati na cedahorAtrANAM vibhAgaH / yoyaM saMvatsaraH AgAmI tasya yatparamAgrahAyarayA: tatra dviradhyeyAmahe adhyetAsmahe vA / mAmIpyAvyucchittivikSakSAyAmapi parasvAdayaM vikalpaH / anahorAtrANAmityeva / yoyaM triMzadAtra bhAgAmI tasya yaH paraH paMcadazarAtraH tatra dviradhyetAsmahe / sAmIpyAvyucchityorluTaH pratiSedha eva / vatsya'tItyeva / yo'yaM saMvaisaro'tItaH tasya yatparamAnahAyarAyAH tatra dviradhyaimahi / avadherityeva / yoyaM niravadhiH kAla AgAmI tasya yatparamAgrahAyarAyAH tantra dviradhyetAsmahe / kAlavibhAga ityeva / yo'yamadhvA gantavyaH A citrakUTAta tasya yatparaM mathurAyAstatra dviradhyetAsmahe sarvatra luD bhavati nacedavyucchittivivakSA / lihetau laGakriyA'vRtau // 11 // ___ basyaMtIti vartate hetunimittaM lihetau vaya'ti kAle luG bhavati kriyAyA pravRttau satyAm / hetuphala yoliGityevamAdi liGgimittaM vakSyati / atithoMzce ilipsthata bhRzamannamadAsyat atrAnnadAnaM phalaM tadvetubhUto'tithilAH tadananiniti pramANAdadhagamyedaM vAkyaM prayuktam / evamupAdhyAyaM cedupAzidhyata zAstrAMtamagamiSyat / abhokSyata bhavAn dadhyA yadi matsa anesamongmomowoman mpassing Immunnamasomon -
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ momsonam ARMSAnnoundaNatoanamananews tandikoaashaanteetunaulus whennalaanima IsmasamanamaARAIGARAMMUNIORAMANINNER 330 mahAvRttisahitam / mIpe AziSyata / iha dakSiNo na cedayAsyat na pa bhavi. dhyaditi yAnamaniSpannaM paryAbhavanaM tu niSpanna miti kathamavRttiH kriyAyAH / evaM tarhi pratyAsatteH hetubhUtAyoH kriyAyAH a. tAviti draSTavyam kriyAyAH avRttAvapi zaktirUpeNa kriyAmadhyAropya kartRtvenAbhisaMbaMdhaH kriyate yathA bhUtabhaviSyatkAla viSayAyAH kartRtvenAbhisaMbaMdhaH / bhUte // 116 // __ bhUte.ca kAle liGhetau kriyAyA avRttau satyAM luGa bhavati / utApyoH pRSToktI liGtyitaH prabhRti kAlasAmAnye yalliGgimittaM vidhAnaM tatrAnena bhate luG tataH parva tu vAzeSAdityenenaiva vikalpaH siddhaH / dRSTo mayA bhavataH putro'nnArthI camyamANaH itarazcAtithyarthI yadi tena bhaviSyat utAbhokSyata / apyabhokSya anyena pathA sa gataH nApi bhuktavAn idaM sarva prativacanam / vA'zeSAt // 117 // vakSyati zeSe yadau lUDiti A etasmAtsUtrAvadheH yadita ardha manukramiSyAmaH bhUte kAle liGhettau kriyAyA avRttau luGgA bhavatItyetadadhikRtaM veditavyam / parastu lUDo vidhinitya iti ttraivodaahrissyaamH| laD gahe'pijAtvoH // 11 // api jAtu ityetayorvAcoH laD bhavati gaheM gamyamAne / ayaM kAlasAmAnye vihito laT kAlavizeSe vihitAn lakArAn paratvAbAdhate / api tatra adhAn prANino hanti / jAtu tatra bhavAn prANino hanti gamahe / anyAyyametat / liGgahetvabhAvAt bhUte kriyAvRtau laD na bhavati / eHANMAGARIRAM Recemeera - -
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / SAINA - Some vA kathami liG ca // 11 // gaI iti vartate / katha zabde vAci liG bhavati laDA / katha nAma tatra bhavAn mAMsaM akSayet / mAMsa bhakSayati / gamihe / anyAyyametat / vAvacanAdyathAprAptam / ababhakSat / abhakSayat bhakSayAJcakAra / bhakSayiSyati / bhakSayitA / atra liheturastIti bhUte kriyAvRttau vA luG bhavati abhkssyissyt| vaya'ti nityaM laG / kiMvRtta liGalTaTau // 120 // gahe iti vartate veti nAdhikRtaM viktyantasya ittaraDatamA. ntasya ca kimI vartanaM kittam / kivRtta vAci gahe gamyamAne liGluTau bhavataH / sarvalakArANAmayamapavAdaH / kiM tatra bhavAn anRtaM brUyAt anRtaM vakSyati / liheturastIti bhUte vA luG bhavati vaya'ti tu nityaH / anavaklaptyamarSe // 121 // ___ garha iti nivRttam / lilaDhAviti vartate / manavaktRptyarthe avamarSe ca gamyamAne liGlaT ityetau tyo bhavataH / ayamapi sarvalakArANAmapavAdaH / anavakRptau navikalpayAmi na sAMva. yAmi na vA adRdhe ki tantra bhavAnadataM gRhIyAt sadataM grahISyetyama dhiG mithyAnaitadaratyamoM me kiM tatra mavAnadattaM gRhIyAt adattaM grahISyati / kiMvRtera kiMvRte ca vAci sAmAnye nAyaM vidhiH / liheturastIti bhUte kriyAvRttau vA luG / vatsyati tu nityaH / kiMkilAstyartha laT // 122 / / anabaktRptyamarSa iti vartate / kiMkila zabde astyartheSu ca zavdeSu vAkSu anadhakRpyamarSayo. lRT bhavati / liDo'pavAdaH / nAvakalpayAmi kikila tatra bhavAn paradArAn prakariSyate / gaMdha. amosamasansar S Ro m ama
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rana mahAvRttisahitam / / nAdisUtreNAnyAye daH / astyartha astibhavatividyatayaH / asti. nAma bhavati nAma vidyate nAma tatra bhavAn paradArAn prkrissyte| jAtuyadyadAyadau liGa // 123 // anavakalUpyamarSa iti vrtte| jAtuNyadAyadItyeteSu vAkSa anavakluptyamarSayoliGbhavati / lUTo'pavAdaH / nAbakalpayAmi bhAtu tatra bhavAn surAM pibet| yattatra bhavAn surAM pibet yadA tatra bhavAn surAM pibet yadi tatra savAn surAM pibet na mRSyAmi jAtu tatra bhavAn surAM pibet ityevamAdi yojyam / liheturastIti bhUte vA luG vaya'ti tu nityaH / yaccayatrayAH // 124 // anavaralUptyamarSa iti vartate / yacca yantra ityetayorvAcoanavaklUptyamarSayorliGa bhavati / lUTeo'pavAdaH / uttarArtho yogaH vibhAgaH / na saMbhAvayAmi yacca tatra bhavAn parivAdaM kathayet / yatra tatra bhavAn parivAdaM kaSayet / na mRSyAmi yacca tatra bhavAn parivAdaM kathayet / yatra tatra mavAn parivAdaM kathayet / niyAmavRttau bhUte vA TuG / vayati tu nityaH / gahe // 125 // bhanayaklRptyamarSa iti nivRttam / arthAntaropAdAnAt / yacca yatra ityetayorvAco; gaheM gamyamAne liG bhvti| sarvala. kArANAmapadhAdaH / yacca tatra savAn asthAnAkrozeta vidvAnaddhaH sannutkRSTaH garhAmahe / anyAyyametat / liheturastIti yathAsaMbhavaM luGveditavyaH / citrAya // 126 // - oldeendarmedanimalbodbolambientedindstonealdnlaipatemend e
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ mom PRABAR jainendravyAkaraNam / citrazabdasyAthai gamyamAne yaccayatrayorvAco liG bhavati / sarvala kArApavAdaH / yacca tatra bhavAn lAbhaM kuryAt yatra tatra bhavAn lAbhaM kuryAt vidvAn vRddhaH sannutkRSTaH citramAzcaryamadbhutaM vismayamityeSAmanyatamaprayogaH / liheturastIti bhUte kriyAvRtau vA vaya'ti tu nityaH / zeSe'yadau laT // 127 // yaccayatrAbhyAmanyazcitrArthaH zeSaH / zeSe citrArthe gamyamAne laDbhavati yadizabdazcedvADU bhavati / nayamapi sarvalakArApavAdaH / citramAzcaryamadbhUta vismayanityamandho nAma pustakaM vAcayiSyati mUko nAma jainedramadhyeSyate / liGhetvabhAvAt luGvA na bhavati / ayadAviti kim / azcaya yadi sa bhujIta atrAnavaktRptizcitrArthazca pratIyate jAtuyadyadAyadau liDiti liDbhUte bAzeSAditi laGadhikAro nivRttaH / utApyoH pRSToktau liG // 18 // utta api ityetayorvAcoH pRSTasyokto gamyamAnAyAM liGga bhavati / sarvalakArApavAdaH / kimakArSIH kaTaM devadata iti pRSTaH pratyAha uta kuryAt / api kuryAt kaTaM kRtavAnityarthaH / itaH prabhRti yatra liheturasti tatra vasyati bhUte ca nityo laG utAkariSyat / apyAkariSyat / pRSToktAviti kim / uta daNDaH patiSyati / api dhAsyati dvAram / atra praznIghaTTanaM ca prtiiyte| icchodbodhekacciti // 12 // icchorodhaH svAbhiprAyanivedanam / iccho dvodhe gamyamAne
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Meenumanianmommmmm mmmm mmonsomnindmmubaniansomdeasinommonlienomenimamstendituneshundatinandinindias proneesonam mahAvRttisahitam / liG bhavati kaccicchabdAprayoge / sarvalakArApavAdaH / kAmo me adhIyIta bhavAn / abhilASo me icchA me aMjIta bhavAn / bhakaJcitIti kim / kaccijjIvati me mAtA / kaJcijjIvati me pitA mAhAvida tvAM pRcchAmi kacci jIvati pArvatI / saMbhAvane'lami sthAnini // 130 / / liGiti vartate / 'saMbhAvanaM kriyAyAM saamrthyshrddhaa| alaMzabdazceha paryAptivacanaH / yasya yatrArtho gamyate na cAso prayujyate sa tatra sthAnIzabdaH / alamarthaviziSTe saMbhAvane liG bhavati alaMzabde sthAnini / sarvalakArApavAdaH / zakyasaMbhAvane api hastinaM hanyAt / api stuyaadraajaanm| azakya saMbhAvane api parvataM zirasA bhindyAt / api svArIyaMkaM bhuJjIta / api samudraM doA taret / alamiti kim / nirdezasthAyI me devadatto manye gamiSyati grAma anAhamiti / sthAninIti kim / vasani teta surASTrISu vandiSyate almrjtm| kriyAbhaktI vaya'ti bhUte luG bhavati / tadvAci dho vA'yadi // 131 // alamIti vartate tacchabdena saMbhAvanaM parAmRzyate alamartha viziSTe sambhAvanavAdhini dhau sAdhi vA liG bhavati / macchabdAprayoge pUrvaNa nityo liG / hetuphlyorling|| 132 // hetuH kAraNaM phalaM kArya hetau tatkAle ca dhvathai vartamAnAhoH liGa bhvti| atithIMzcellabheta bhRzamannaM dadIta yadi guru puMjAM kurvIta svargamArohet / vetyanuvartanAtpakSe luT / atithIMzcellapsyate bhRzamannaM dAsyate / liGiti vartamAne punarliGgrahaNaM vayati yathA syAdiha mA bhUt / varSatIti dhAvati / hantIti | Homemaramanianusamme mmonsolementenmmmmmmmmment
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANDHARINDANA jainendravyAkaraNam / palAyate / kriyAvRttau vaya'ti bhUte ca nityo slaG / icchAthai liDloTau // 133 // icchAthai dhau dhAci liGloTau tyau bhavataH / sarvaSTakArApavAdau / veti vyavasthitavibhASAnuvartate / tena kAmaprakAzane idaM vidhAnam / icchAmi bhuJjIta bhavAn / bhuGktAM bhavAn |praarthye adhI. yIta bhavAn / adhItAM bhavAn / kAmaprakAzana iti kim / iha mA bhUt icchan karoti / nAtra prayoktuH kAmapravedanam / uttApyoH pRSToktAvityata Arabhya yatra kevalo liGka hetuH ziSyate tatra kriyAvRttau luG nAnyatreti kecit / tumekakata ke // 135 // ___ icchArthe ekakata ke dhau vAci tumnavati yasmAttam vidhIyate pratyAsattaH tdpekssyaikkrtRktvm| liGaleoTArapadhAdo'yam / icchati bhoktum / vAJchati kartum / kAmayate kartum / ekakartRka iti kim / devadatta bhujAna micchati paraH / iha kasmAnna bhavati / icchati kaTaM karoti cainam / nAtra kati pratIcchateH sAmaya kintu kaTaM prati tenAnvartha pAksaMjJAvirahAttum na bhavati / ling|| 136 // icchArtha ekaka ke dhau vAghi tum bhavati / pUrva humA lilauTau bAdhito punarliprasavArthametat / yogavibhAga uttarArthaH / adhIyIyeti icchati / bhuJjIyeti vAJcati / iti zabdaH kriyAzabdasaMbandhadyotanArthaH / tebhyo bhavati vA // 137 // tebhya icchArthebhyo dhubhyaH bhavati kAle vA liG bhavati / icchet / icchati / kAmayeta / kAmayate / uzyAt / vaSTi /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sh mahAvRttisAhitam / vidhinimantraNAmantraNAdhISTasaMmaznaprArthane liGa // 138 / vidhirAjJApanam / nimantraNaM niyamena karaNam / yadakaraNe pratyavAya ityarthaH / mAmantraNaM svecchayA karaNam / adhISTaH satkArapUrvikA vyApAraNA / saMpraznaH saMpradhAraNA / prArthanaM yAucA / vidhyA diSvartheSu liG bhavati / srvtyaapvaadH| vidhyAdiviziSTeSu kAdiSu tyArtheSu liG bhavati ityarthaH / kaTaM bhavAn kuryAt / prANinA bhavAna hiMsyAt / nimantraNe saMdhyAsu bhavAn AvazyakaM kuryAt / prAcAraM bhavAnaghIyIta / AmantraNe iha bhavAnAsIta iha bhavAn zayIta / adhISTe adhIchAmo bhavAn vrataM rakSet / tatvaM bhavAn gRhNIyAt / saMprazne kinnu khalu bhoH jainendramadhIyIya / prArthane bhakSati me prArthanA vyAkaraNamadhIyIya tarkazAstramadhIyIya / yadi vidhyAdiSu prakRtyupAdhiSu liG vidhIyeta / iha viddhyAt nimastrayeta Amantra yeta adhIcchet / prakRtyevaM vidhyAdayo vidhIyante iti liG prApnoti tasmAdvidhyAdayaH karva karmabhAvAnAM vizeSaNAni tadabhAvAdiha liG na bhavati vidadhati nimantrayate Amantrayate adhIcchati ana kriyAyA avRttau paratvAmaTA lar3a baadhyte| loTa // 134 // loT ati vidhyAdiviziSTeSu kAdiSu ca vidhau / grAma bhavAnnAgacchatu / prANinA bhavAnna hinastu / nimantraNe saMdhyAsu bhavAnAvazyakaM karotu / prAcAramadhItAm / AmaMtraNe / iha adhAnAstAm / iha zetAm / adhISTe adhIcchAme sadhAna vrataM rksst| tatvaM bhavAn gRhNAtu / saMprazne kinnu khalu bho kAvyamadhyayai / prArthane bhavati meM prArthanA dharmazAstramadhyayai / yogavibhAga uttarArthaH /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 337 - praiSAtisargaprAptakAle vyAzca // 140 // preSaNaM preSaH / atisargaH kAmacArAnujJA / prAptakAla prAptakAlatA viziSTasya kAlasthAvasara ityarthaH / praiSAdiSva thaiSu kAdivizeSaNatvena gamyamAneSu vyasaM jakAstyA bhavanti loT ca / bhavatA khalu dAnaM dAtavya dAnIyaM deyam / bhavAniha preSitaH / mahAnatisRSTaH / bhavano hi prAptaH kAlaH / yadyapi vyasaMjJA sAmAnyena bhAvakarmaNArvihitAstathApi sarvA pavAdeSu loTA bAdhyeraniti punrvidhiiynte| liGa cordhvarddha mauhUrti ke // 141 // preSAdayo'nuvartante / addhvaM muhUrtAva: jaya mauhUrtikaH / nipAtAtsavidhiraruttarapadasya vaipa / mauhUrti kethai vartamAnADoH praiSAdau gamyamAne liG bhavati cazArAyAzca / upari muhUrtasya bhavAn khalu dAnaM dadyAt / bhavatA khalu dAnaMdAtavyaM dAnIyaM deyam / keciccakAreNa yathAprAptaM samuccinvanti / teSAM loDapi bhavati / bhavAn khalu dAnaM dadAtu / bhavAn hi preSitaH / bhavAnatisRSTaH / bhavato hi prAptaH kAlaH / sme loT // 142 // praiSAdayo 'nuvartante / jarvamauhUrtika iti ca smazabde bAdhi praiSAdiSu gamyamAneSu jaddhvaM mauhUrtikethai loD bhavati / vyAno liGazcApavAdaH / java muhUrtAddhavAn dAna dadAtu sma / bhavAn hi preSitaH / bhavAnatisRSTaH / bhavatI hi prAtaH kaalH| adhISTe // 143 // ardhvamohUrtika iti nivRttam / adhISTe gamyamAne -
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 mahAvRttisahitam / smazabde vAci leobhavati liGo bAdhakaH / aMga hama rAjan dAnaM dehi vrataM rakSa / kAlasamayavelAsu tum vA // 144 // 1 kAla samaya velA ityeteSu vAkSu dhoH tum bhavati vA / kAlo bhoktum / samaya bhoktum / velA bhoktum vA / vAvacanAdyathAprAptaM ca bhavati / kAlo bhoktavyasya / praiSAdigrahaNamanuvartate teneha na bhavati / kAlaH pacati bhUtAni kAlaH saMharati prajAH kAlaH supteSu jAgarti kAThI hi duratikramaH / liG yadi // 145 // yasabdaprayoge kAlAdiSu vAkSu dhorliG bhavati / tumoupavAdaH / kAlo yatprajAM kurvIta bhavAn / samayo yadbhuJjIta bhavAn / velA thacchayota bhavAn / kecidvetyanuvartayanti teSAM yathAprAptamapi / tRvyAzcArhe // 946 // kartari gamyamAne tRvyAzca bhavanti arhatItyaH / liG ca / bhavAn khalu kanyAyAH voDhA / bhavatA kanyA voDhaour vahanIyA vAhyA / bhavAn khalu kanyAM vahet bhavAn yo - gyaityarthaH / arhe'rthe lihA vidhIyamAnena vRco vyAnAM ca bAdhA mA bhUt iti punarvidhAnam / kAdhamaryayorNin // 147 // manojJAdipAThAdvuJ / adhamaM avazya bhAva prAvazyakam / RNamasya adhamarNaH tadbhAva adhamaryam / AvazyakAdhamaNya viziSTe syArthe kartari Nin bhavati / avazyaMhArI / mayUravyaMsakAditvAtsavidhiH / zartadAyI / sahastraMdAyI / niSkadAyI sAdhamaryevena iti karmaNi tAyAH pratiSedhaH /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / dhyAH // 148 // AvazyakAdhamaryayoriti vartate / AvazyakAdhamaparyayovyAsaMjJA bhavanti / sarvatyA pakSAdena NinA vyasaMjJA bAdhitA iti punarvidhIyante / avatA khalu avazyaM dharmaH kartavyaH / karaNIyaH / kRtyaH / kAryaH / AdhamaNya atratA khalu niko dAtavyaH / deyaH / yogavibhAga uttarArthaH / zaki liGga ca // 14 // zakItyarthanirdezaH / zamotyarthaviziSTa vartha liG bhavati dhakArAd vyAzca / bhavatA khalu vidyA adhyetvyaa| adhyayanIyA adhyeyaa| bhavAn khalu vidyAmadhIyIla / pavAn hi samarthaH liG sarvApavAda iti vyAnAmanukarSaNaM kriyate / yadi zakIti prakRtyarthavizeSaNam / zaknuyAdityatra liGa prApnoti prakRtyaivAbhihitatvAt / zakyartha syAnaiSa doSaH sAmAnya vizeSamAvena bhedAbhyupagamAt / yathA eSitumicchati eSiSiSati / prAziSi liGaloTau // 150 // iSTasyAzaMsanamAzIH / ata eva nipAtanAdiha ikAraH / AzIviziSTethe vartamAnADoH liGloTau bhavataH / ciraM jIvyAt / jIvyAstAm / jIvyAsuH / jIvatu / AziSIti kim / jIvati yadi pthyaashii|| kticattau khau // 151 // AziSIti vartate / AziSyartha tiktau syau bhavataH khubiSaye / cakAraH na ktidhi dIzceti vishessnnaarthH| tanutAt tantiH / sanutAt sAtiH / bhvtaabhuutiH| kRtaH ktidhA vizeSavihitena bAdhyeraniti punarvidhIyante / devA enaM deyAsuriti devadattaH / devA enaM Revantu devshrutH| -
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / mAGi luG // 152 // mAGi vAci luG bhavati / srvlkaaraapvaadH| mA kArkaradharmam / mA hArSItparatvam / DakAraH pratiSedhavAcino mAzabdasya grahaNaM yathA syAdityevamarthaH / sasme laG ca // 153 // saha smazabdena vartate sasmaH / tasmin mADi vAdhi laGa bhavati luGcha / mA sma krudhyat / mA sma harat / ma sma hArSIt / asses ityabhayanandiviracitAyAM jaineMdramahAvRttau dvitIyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH samAptaH CA
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | // OM namaH // dhuyoge tyAH // 1 // dhuzabdena dhvatra nirdiSTaH / zrabhidheye abhidhAnasyopacArAt / dhUnAM yoge sati prayathAkAloktA api tyAH sAco bhavanti / vizvadRzvA 'sya putro anitA / kRtaH kRtaH svo bhAvitA / bhASikRtyamAsIt vizvadRzveti bhUtakAlaH janitetyanena bhaviSyatkAlena sAdhurbhavati / ihopasarjanabhUtaM subantaM pradhAnabhUtasya miGantasya kAlamanuvartate dhoritivartamAne punardhagrahaNaM astibhUjaniparigrahArtham / sya iti vartamAne punastyagrahaNaM tyamAtra parigrahArtham / gomAn bhaviteti matvantasya vartamAnakAlasya prayathAkAlatyena sAdhutvam / kriyAsamabhihAre loT tasya hisvau vA tadhvamoH // 2 341 kriyAsamabhihAraviziSTe dhvarthe vartamAnAdvorloT bhavati sarvalakArApavAdaH / tasya loTaH hi sva ityetAvAdezau bhavataH tadhvamostu vA bhavati / kriyAsamabhihAre loDiti yogavibhAga: kartavyaH / tatastasya hisau bhavataH / kimevaM sati labdham / anyatra yo loDAdezI hisvI prasiddhau tAhi bhavataH tena mavidhidavidhivyatikaro na bhavati / vAtadhvamo rityatra dhvamA sahanirdezAtazabdasya thAdezasya vahorgrahaNam / lunIhi lunIhI ityevAhaM lunAmi / chA~vAM lunIvaH / lunIhi lunIhi ityeva tvaM lumAsi yuvAM lunItha. / yUyaM lunItha / tazabdasya tu vA bhavati lunIsa lunIta ityeva yUyaM lunItha / lunIhi lunIhi ityevAyaM lunAti / lunItaH / ime lunanti / bhUte lunIhi lunIhi ityevAhamalA viSam / ASAMmalAviSva / vayamalAviSma / evaM yuSmadamyayorapi / vartsyati lunI 1
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ pannataunintenomenonesentm a nason __ mahAvRttisahitam / hilunI hItyeva laviSyAmi / AvAM laviSyAva: / vayaM laviSyAmaH / evaM yuSmadanya yorapi / adhISva adhISva ityevAha. madhIye bhAvAmadhIvahe / vayamadhImahe / evaM yuSmadanyayorapi yojyam / vamantu pakSe pravaNam / adhIdhvamadhIdhvamityevaM yUyamadhIdhve / bhUte adhISva adhodha ityevAhamadhyagISi aavaamdhygiissvhi| vayamadhya gImahi / evaM sarvatra / vatsyati adhIdhva ityevAhamadhyeSye / AvAmadhyeSyAvahe / vayamadhyeSyA. mahai / evaM yuSmadanya yorapi / evaM zeSeSvapi lakAreSu yojyam / dvitvamapekSya leT kriyAsamanihArasya dyotakaH yoga iti vartate pratyAsatteryata eva lAda vidhIyate tasyaivAnuprayogaH kAlAsmadAyekatvAdI nAmabhivyaktaye kriyate / pracaye vA // 3 // pracayaH samuccayaH / sa caikasmin dviprbhRterdhyaavaayH| pracaye upAdhau vA loT bhavati tasya hisvAvAdezI bhavataH tadhvamostu vA / ayaM sarvalakAraprAptau vikalpaH / karmapracayo grAmamaTa / nagaramaTa garimaTa ityevAhamaTAmi AvAmaTAvaH / vayamaTAmaH / grAmamaTa nagaramaTa girimaTa ityeva tvamasi / yuvAmaTathaH / yUyamaTatha / tazabdasya tu vA grAmamaTata nagaramaTata girimaTata ityeva yUyamaTatha / grAmamaTa nagaramaTa girimaTa ityevAyamaTati imau aTataH / ime aTanti / vAvacanAt grAmamaTAmi nagara maTAmi girimaTAmi ityevAhamaTAmi / AvAma TAvaH / vayamaTAmaH / evaM yuSmadanyayorapi / evaM bhUte patya'ti sarvalakAreSu yojyam / dabhAgbhyaH jainendramadhISva tarkamadhISva gaNitamadhISva ityevA. habhadhIye bhAvAmadhIvahe vayamadhImahe / jainendramadhISva tarkamadhISva gaNitamadhISva ityeva svAmadhIdhe yuvAmadhIyAthe yUyamadhIdhve / dhvamastu vA jainendramadhIdhva tarkamadhIdhvaM gaNitamadhIdhvaM ityeva - - -
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ ana - - jainendravyAkaraNam yUyamadhIdhve / jainendramadhIva tarkamadhISva gaNitamadhIya ityevAyamadhIte imau adhIyAte ime adhiiynte| vAvacanAt jainendramadhIye gaNitamadhIye tarkamadhIye ityevAhamadhIye / AvAmadhIvahe / vayamadhImahe / evaM bhUte basyati sarvalakAreSu yojyam / karvasamuccaye devadatto'ddhi jinadatto'ddhi gurudatto'dvi ityeva vayamA danamaH / devadatto'ddhi jinadatto'dvi gurudatto'ddhi ityeva yUyamo. danamatya / devadatto'ddhi jinadatto 'dvi gurudato'dvi ityeva ime odanamadanti / kartR samuccaye dvivacana bahuvacanaM vA bhavati ekasya samuccayAbhAvAt / kriyAsamuccaye nodanaM bhuva saktUn piba thAnAH khAda ityevAhamabhyavahAmi AvAmabhyavaharAvaH vayamabhyakSaharAmaH / bahUnAM kriyANAM samuccaye sAmAnyAprayogo'bhidhAnavazAt / evaM zaMkarasamuccayo'pyUhyaH / niSedhe'laMkhalvoH kA // 4 // veti vartate / ala khalu ityetayoniSedharvAcinorvAco dhoH kAtyo bhvti| alaM kRtvA / alaM bAle ruditvA / jhinAmeveti niyamAta vAso na bhavati / niSedha iti kim / alaMkAraH / pralaMkhalvoriti kim / mA kArSIH / vetyeva / AlaM rodanena / prakRtyAdibhya upasakhyAnamiti bhaa|| mAGo vyatihAre // 5 // mAGo vyatihArerthe skA bhavati vA parakAlatvAdaprAptaH kA vibhASyate / apamitya yAcate / apamitya harati / vemaka itItvam / vetyadhikArAt yAcitvA apamayate / hatvA apamayate / meDaH kRtAtvasya nirdezo jJApakaH / nAnubandhakataM halantatvam / parAvarayoge // 6 // parAmarAbhyAM yoge gamyamAne ghAtkA bhavati veti vartate / / 39
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam saMbandhizabdatvAt pareNa pUrvasya yeoge aprApya nadIM parvataH / parayA nadyA yuktaH parvataH pratIyate / avareNa yoge parasya tkA / atikramya parvataM nadI / abaraparvatayeogaviziSTA parA nadI pratIyate / vAvacanAllaDAyo bhavanti / na prApnoti nadIM parvataH / pratikrAmati parvataM nadI 344 parakAlaikakartRkAt // s n paraH kAleo yasya saiyaM parakAlA kriyA tathA ekakarttA yasya sAmarthyAt pUrvakAla kriyAbhidhAyinaH sa tathoktaH / tasmAdvaH takA bhavati / snAtvA bhuGkte / snAtvA bhutkA vrajati / ekakartRkAditi kim / bhuktavatti 'devadatte gacchati jinadattaH / parakAlagrahaNaM kim| sAmarthyAt pUrvakAlakriyASbhidhAyineA yathA syAdiha mA bhUt / bhuGkte ca pibati ca Aste ca jalpati ca ihApi kathaMcit pUrvakAlatvavivakSAsti / vyAdAya svapiti / saMmIlya hasati / iti vetyadhikara't / bhuGkte zeteSa | s vAbhIkSNaye // 8 // parakAlekakartRkAditi vartate / muhurmuhurvRttirA bhIkSNyam / etacca prakRtyarthavizeSaNam / parakAlaikakartRkAta rAmityayaM tyo bhavati kAtyaMzca / zrabhIkSaraye bhojaMbheAja vrajati / bhurakA bhukkA vrajati / pAyaM pAyaM gacchati / pItvA pItvA gacchati / tkANamI dvizvamapekSyAbhIdharayaM dyotayataH / pUrveNa skAtye siddha NamarthaM vacanam / iha vetinivRttm| uttaratra bAgrahaNAt / na yadanAkAMkSe // yahande vAci tkANamau na bhavataH zanAkAGakSe sati vAkye anantaravyavahitabhedAbhAvAt pUrvasUtravihito anantarazca tkA niSidhyate Nam ca / yadayaM bhuGkaM tato gacchati / yadayaM
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / zete tato'dhIte / anAkAta iti kim / yadayaM bhutkA brajati / adhIta eva tataH param / atra pUrvottarakriyAbhyAM vyatiriktamadhyayanaM kADhate / vAgreprathamapUrve // 10 // AbhIkSNya iti nivRttam / parakAlaikaka kAdityanena kAtye prApne vibhASeyam / agre prathama pUrva ityeteSu vAkSu tkANamau vA bhavataH / agrebhoja tato dadAti / agre bhutkA tato dadAti / prathamaMzoja tato dadAti / prathamaM jhukkA tato dadAti / pUrva bhoja tato dadAti / pUrva bhutkA tato dadAti / jhinAmevetyatra enakArIpAdAnAta kevalenaivAmA vihitena vakso bhavati mAnya sahitena / vAvacanAlaDAdayo'pi bhavanti / agre bhuGkte tato dadAti / prathama bhukta tato dadAti / pUrva bhuGkta tato dadAti / karnANyAkroze kRtaH khamuJ 11 // karmaNi vAci Akroze gamyamAne rujaH khamuJ bhavati / corosItyekamAkrozati dhoraGkAramAkozati / dasyuGkAramAkrozati / kApavAdo'yam / nAkroza iti kim / ghoraM kRtvA gacchati / nAtrAkrozasaMpAdanArtha cAragrahaNam / svAdumi Nam // 12 // svAdumItyarthanirdezaH / svArtheSu vAna kRmo Nam bhavati / parakAlaikAta kAditi vartate / svAduGkAraM bhuGkta / saMpanna kAraM bhuGkta / lavaNaMkAraM bhuGkte / svAdumIti Namsanniyoge makArAntatA nipAtyate / khamuni prakRte svityakzernumaca iti mumA siddhamiti cet vyantavivajJAyAM ameriti prati. SedhaH prasajyeta / khamujayeva mAntanipAtanaM kartavyamiti ceta
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ DORamanna mahAvRttisahitam / na dhyantArthameva tatsaMbhAvyeta Nami punarnipAtanaM DonivRtyatha ghordItvanivRtyarthaM ca / vAdIkRtvA yavAgU bhungkt| svAdu kAraMbhuGkta / civiSakSAyAmasvAduM svAduM kRtvA bhuGkte sthAeM kAra bhuGkta / cAviti dItvaM prasajyeta / uttarArthaM ca iha Namgra. haNam vibhASAdhikArAt kApi bhavati |tkaady Atumo vidhIyabhAmAH bhAve bhavanti / manu svAIMkAraM bhuGkte devadatta iti NamA katranuktatvAt kartari tA prAptA nakSitetyAdinA tAH kartari na bhavati anyathaivaM kathamityasvanaryAt // 13 // anyathA evaM kathaM ityeteSu vAna dhubhyo Nam bhavati anarthAt / yena vinApi yadarthaH pratIyate sa tatra prayujyamAnounarthakaH zabdaH tathAhi yAvAnevArtho'nyathA bhuta iti tAvAneva kRprayoge'pi anyathAkAraM bhute / evaMkAraM bhungk| kathaMkAra bhute / anarthAditi kim / anyathA kRtvA zirI bhungkt| ___ yathAtathayorasUyAmatyuktau // 14 // kRtAunaditi vrtte| yathAtathAityetayorvAcokajogna. rthAt Nam bhavati asUyAkatAyAM pratyuktau gamyamAnAyAm / kathaM kRtvA mavAn bhuGkte ityevaM pRSTo'sUyakaH taM pratyAha yathAkAramahaM bhAkSye tathAkAramaha bhAdaye kiM tvaanen| anarthAditi kim / yathAkRtvAhaM baliM bhAkSye kiM tavAnena / asUyApratyuktA. viti kim / yathAkatvAhaM bhokSye tathAkRtvAha bhakSiye yadA draSTavyaM bhavatA karmaNyazeSe zividaH // 15 // azeSaH kaH sAkalyam / idaM karmaNo vizeSaNaM azeSatiziSTe karmaNi vAci zivideovoNam bhavati / sAdhudarza praNamati -
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 347 sarva sAdhuM praNamatItyarthaH / atithivedaM bhojayati / yaM yaM vindati vinte vA taM sarvaM bhojayatItyarthaH / azeSa iti kim / atithiM hRSTvA bhojayati / yAvati vindajIvaH // 16 // yAvacchabde vAci bindatijIvatyeArNam bhavati / yatra pUrva kAlatya saMbhavati tatra takApavAdaH / yatra na saMbhavati tatrApUrva eva vidhiH / dhuyoga iti vartate / yAvadvedaM bhuGkta e / yAvalabhate tAvadbhuta ityarthaH / yAvajjIvamadhIte / yAvajjIvati tAvadadhIte ityarthaH / 1 carmodarayeAH pUreH // 17 // karmaNIti vartate / carma udara ityetayoH karmaNorvAcoH pUrayaterNam bhavati / carmapUra zete / udarapUraM bhuGkta e / varSa pramANe // 18 // karmaNIti vartate / karmaNi vAdhi pUrayateH Nam bhavati samudAyena varSapramANe gamyamAne / goSpadapUraM vRSTo devaH / zItApUravRSTo devaH / kathaM goSpadamaM vRSTo devaH prAterAtaH ke kRte kriyAvizeSaNatvena napuMsakaligaM etasya kantasyaiva vibhazyaM. tasya vyAdiSu ca prayeAgaH sAdhuH | goSpadapreNa goSpadamI bhavati goSpadaprataram goSpadapUraM vRSTo devaH ityevamAdAyubhayathA prayoga iSyate Namantasya ghaJantasya ca kriyAvizeSaNabhAvena plutiSibhaktyantare ca vizeSaH Namantasyahi dezyAdiSu goSpadapUraM bhavati goSpadapUra dezyam goSpadapUradezIyaM goSpadapUrvakalpaM goSpadapUratarAm / ghaJantasya goSpadapurobhavati goSpadapUradezyaM goSpadapUradezIyam goSpadapUrakalpam | goSpadapUratarAm / celeSu kropeH // 18 //
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ instadlinentulitetalan mahAvRttisahitam / karmaNIti vartate / celArthesu karmasu vAkSu ko payaterNam bhavati varSapramANe gamye / celakopaM vRSTo devaH / evaM bastrakopaM basanako pam / zuSkacUrNabhakSeSu piSaH // 20 // karmaNIti vartate / zuSka cUrNa pakSa ityeteSu karmasu vAkSu piSaurNam bhavati / zuSkapeSa pinaSTi tagaram / zuSka pinaSTItyarthaH / evaM cUrNapeSaM pinaSTi / bhakSapeSaM pinaSTi / ghani sati kriyAvizeSaNe zuSkasya peSaM pinaSTi ityevamAdayaH prayogAH sAdhavaH / itaH prabhRti upadaMzobhAyAmityataH prAka yata eva dhorNam bhavati tasyaivAnuprayogo'pi bhavatyabhidhAnavazAt / jIvAkRte grahikRtaH // 21 // karmaNIti vartate / jIva akRta ityetayoH karmacino coryathAsaMkhyaM grahi kRJ ityetAmyAM Nam bhavati / nIvagrAha gRhItaH / akRtakAraM karoti nimale kaSaH // 22 // karmaNIti vartate / nimUle karmaNi vAci kaSeNam bhavati / nimUlakASaM pati / ghaji sati kriyAvizeSaNe nimUlasya kASaM kaSati ityapi bhavati / samUle hanazca // 23 // ____ karmaNIti vartate / samUle karmaNi vAci hanteH kaSezca Nam bhavati / samUlaghAtaM hanti / sasUlakA kti| karaNe // 24 // hana iti vrtte| karaNe vAci hanterNam bhavati / pANighAtaM kuDyaM hanti / pANinA hantItyarthaH / pAdaghAtaM zilAM hanti yadA hiMsAoM hantervivakSitaH tadA hiMsAdekakarmakAditi mode amompone
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 34 mapi IpithiM pUrvavipratiSedhena bAdhitvA ayameva rAma avighAtaM haMti caurAn ko'tra vizeSaH anena nityaH savidhiH tasyaiva ceoranuprayeogazca bhavati / haste vartigrahaH // 25 // karaNa iti vartate hasta iti arthanirdezaH / hastavAcini karaNe vAci vartayatigRhNAtibhyAM Nam bhavati / hastavarta vartayati hastena vartayati ityartha. / evaM pANivartam / karavartam / hasta grAhaM gRhNAti / hastena gRhNAtItyarthaH / evaM pANigrAhaM karagrAham / sveSu puSaH // 26 // 1 karaNa iti vartate sva iti svarUpasya tadvizeSANAM ca grahaNam / bahutvanirdezAt / svavAcikaraNavAcini puSedvarNam bhavati / prAtmAtmIyajJAtidhanAni svazabdeneSyante / svapoSaM puSTaH / vidyApeoSaM gopASaM mAtRpoSaM pitRpoSaM raipoSa puSNAti / sarvatra ghaJantena NamantasyArthakathanaM draSTavyam / svena poSaM puSTaM iti sa eva puSiH kAla sAdhanabhedAdanyatva gataH puSiNA yujyate yathA eSitumicchati SiSiSati iSiriSiNA yujyate / snehane piSaH // 27 // karaNa iti vartate / snihyate'neneti snehanaM snehanavA - cini karaNe vAci piSeddharNam bhavati / ghRta peSaM pinaSTi / ghRtena vinaSTItyarthaH / evaM tailapeSam / udapeSam / peSamItyudakasyedAdezaH / vandho'dhikaraNe // 28 // adhikaraNe vAci banAterNam bhavati / cakrabandhaM baduH / cakre baddha ityarthaH / evaM cArakabandham / dRSTibandham / guptibandham / vadhyamAnAdhAre vAci Nam bhavati na bandhAdhAre / haste vanAtIti vetyadhikArAdvA na bhavati /
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 350 mahAvRttisahitam / khau // 28 khuviSaye ca banAterNam bhavati / caNDAlikAmandhaM baMddhaH / ahAlikAbandhaM baddhaH / mahiSikAbandhaM mayUrikAbandhaM krauJcavadhaM bhaaH| NamantAH bandhavizeSANAM saMjJA etAH arthapradarzana tu yathAkathaM citkaraNe na vAcA anyathA vA darzanIyam / anye tu dhyAcakSate khubhUto yo bandhaH tasmin karaNavAcini vAci banAterNam bhavati / korjIvapuruSayona zivahoH // 30 // jIva puruSa ityetayAH kartRvAcinorvAcoryathAkramaM naziyahibhyAM Nam bhavati / jIvanAzaM nazyati / jovo nazyatItyarthaH / puruSavAhaM vahati / puruSo bhUtvA vahatItyarthaH / kartIriti kim / jIvena naSTapuruSaM vahanti / atra karaNaM karma ca vaak| uddhve zuSipUroH // 31 // koriti vartate / urvazabde kartRvAcini vAci zuSipUri ityetAbhyAM Nam bhavati / urvazoSaM zuSkaH / urdhvaH ityarthaH / urdu pUraM pUryate urdhva pUryata ityarthaH / karmaNi ceve // 32 // zabde kAryasthAsaMbhavAdivArtha upamAnaM gRhyate / ivazabdArtha vartamAne karmaNi kartari bhUvAdidhorNam bhavati karmaNi / ghRtanidhAyaM nihitaH / ghRtamiva nihita ityarthaH / ejaM jIvitarakSaM rakSitaH / kartari akaranAzaM naSTaH / akara iva naSTa ityrthH| evamajakanAzaM nssttH| cUDakanAzaM nssttH| piSAdiSu yathAvidhyanupra. yogo na vktvyH| dhuyoga iti vartate tatra pratyAsatterasidhAnavazAdvA ghRta eva dhoNaMm tasyaivAnuprayogaH / upadaMzo bhAyAm // 33 upapUrvAdaMrbhAnte vAci Nam bhavati dhuyoga iti ca
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / vartate / ekakata kAditi ca pUrvakAlatvaM sabhavataH sNbndhniiym| mUlakopadaMzaM bhungkte| mUla kenApadaMzaM bhuGkte / vA mAdItivibhASayA vAzmaH / ita jardhva yAni vAsaMghakAni vakSyante tAni bhAdigrahaNena gRhyante sarvatrAsmin prakaraNe vetyanuvartate tena tkApi bhavati / mUlakenopadaMzya bhuGkta / karmaNaH sAdhakatama tvavivakSAyAM mA bhvti| athavA upaiziguNasya bhujeretarakaraNam / hiMsyAdekakarmakAt // 34 // mAyAmiti vartate / hiMsArthebhyo dhubhyo'nuprayogeNaikakarmakebhyaH bhAMte vAci Nam bhavati / daNDAghAtaM gataH sAdayati / dnnddenaaghaatm| karaNe ityanena hanteghaH pUrvanirNayena Nam viditastasyaibAnuprayogo draSTavyaH / hanteranyadapIhodAharaNam / daNDAtADaM gAH kAlayati / daNDenAtADam / khaGgaprahAraM zatrun vijayate / khagena prahAram / ekakarmakAditi kim / daNDenAhatya bhUmiM gopAlako gaaHsaadyti| Ipi copapIDadhakarSaH // 35 // vrajoparodham / vraje uparodham / vrajenoparodham / upAgayupakarSa dhAnAH pimaSTi / pANAvupakarSam / pANinopakarSam / pramANAsattyoH // 36 // ipi mAyAM ceti vartate / pramANamAyAmamAnam / bhAsattiH sannikarSaH / ibante bhAnte vAci dhorNam bhavati pramANAsatyorgasyamAnayAH / jhanotkarSa gaDikA chinatti / jyaGkalotkarSam / vyaGgulenotkarSam / Asattau kezagrAhaM yudhyante / kezeSu grAhaM kezahiM sannikaSThaM yudhyante ityarthaH / evaM asyapanAdaM yudhyate asiSvapanodam / asimirapanAdam / hastagrAham / hasteSu grAham / hastaiAham / 40
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / jvaryapAdAne // 37 // tvaraNa svarA svarIti sautrabhAratam / svarAyAM ganyamAnApAM napAdAne vAci dhIm bhavati / zayyotthAyaM dhAvati / zayyAra utthAya / mukhamanAunAdyavazyakAyaM kRtvA svarata ityarthaH / evaM stamaraMdhrApakarSa payaH pibati / stanaraMdhrAdapakarSam / cASTApavarSe mayUrAn bhakSayati / bhASTrAdapakarSam / vetyanu| vartanAt zasyAyA utthAya dhAvati / svarIti kim / AsanAdutthAya gcchti| ipi // 20 // svarIsi vartate / ibanne vAci tvarAyAM gamyamAnAyAM dho. saMm bhavati / yaSTigrAhaM yudhyante / yaSTiM pAham tvarayA yuddhapraharaNananapekSya yaSTimAdAya yudhyate ityarthaH / evaM paTApakarSa dhAvati paTAmapakarSam / svarItyeva khaDgaM gRhItvA yudhyante / svAGge dhruve // 381 ipolivartate / yasminidhanaSTapi prANinAM maraNaM na bhavati tadadhruvaM svAGgam / tasminnivante vAdhi dhArNam bhavati / akSi. nizAcaM jalpati / mAkSaNInikocam / bhUkSepaM jalapati / bhuvaM kSepama aMgulinikATaM jalpati / aMguliM nikoTaM jalpati / adhrudha iti kim / zira sakSipya jalpati / adavaM mUrtimatsyAMga prANistha. mavikArajam / atasthaM tatra dRSTaM ca tema cetattathA yutam / AdyaizcaturmivizeSaNaiAlAdhuddhi phalazokAdirahitamANisthaM vastu svaaNgmuktm| attatsthaM tantradRSTaM cetyanena bhUmipatitakezAdiparigrahaH / tena cettattathAyutamityanena kASThAdipratimAyAM sthitaM pANyAdi sNgRhiitm| sakle Ne // 40 // -
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaimendravyAkaraNam / 353 ipIti vartate svAMga iti vA / saha klezena duHkhena varttate iti sakzaM klizyamAnamityarthaH / iyante sa me svAGge vAci corNam bhavati / vartho'yamArambhaH / saraH pratimeSaM yudhya nte / sarAMsi pratipeSam | sarAMsi pIDayatA yudhyante ityarthaH / evaM ziraH pratipeSam / zirAMsi pratipeSam / vizipatipadikaMdo vyApyAsevyayoH // 41 // - ipIti vartate / vizyAdibhiH kAryena vyApanIya dravyaM vyApyam / kriyArUpaM tAtparyeNa AsevanIyanAsevyam / kriyAdhArabhUtamupacArAhU upasaNyAsavyam / vidhi pati padi skanda ityetebhyo dhuNyaH upAdhye Asevye ca vAci Nam bhavati / gehAnupravezamAste / vRtyA vyApanasyAsevanazya vAkatvAt dvitvaM na bhavati / vAkyapakSe vyApyamAnasya dravyasya dvitvam / AsevyadhivakSAyAM tu mukhyasyAsevyasya kriyArUpasya dvizvam / geha mehamanupravezamAste / gehamanupravezamanupravezamAste / gehAnuprapAtamAste / gehaM gehamanuprapAtam / gehamanuprapAtamanuprapAtamAste / gehamanuprapAdamAste / gehaM gehamanuprapAdam / gehamanuprapAdmanuprapAdam / gehAvaskandamAste / gehaM gehamavaskaMdam / gehamavaskadamadhaskaMdam / vetyadhikArAt gehUM gehamanupravizya gehamanupravizyAkupravizyAste / vo sAyAmAbhIkSaraye ca dvitvam / vyApyAsevyayeoriti kim / gehamanupravizya bhuGkte / kham cAbhIkSNa iti yadyapyAsevye Nam siddhaH / tathApi vAksavikalpArthamidam / . - tRSyasvoH kriyAntare kAle // 42 // pIti vartate / ibante kAlavAcini vAci tRSi asu ityetAbhyAM Nam bhavati kriyAntarArthe yadyanuprayujyamAnakriyApe. kSayA kriyAMtare vRttirityarthaH dvacahApatarSaM gAH pAyayati
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 mahAvRttisahitam / dvayamapatarSam / tryahApatarSam | tryahamapatarSam / dvyahArayAsa gAH pAyayati / dvayamatyAsam / tryahanatyAsam / kAlAdhvanyaviccheda itIpU / tRSyasvariti kim / dvayahamupoSya bhuGkta e / kriyAMtara iti kim / aharatyasya gataH / atrAsyatirna kriyAntare vartate kiMtu rAnAveSa | kAla iti kim / paJca pUlAn asyasya tilAn bhakSayati / nAmnyAdizigrahaH // 43 // ipIti vartate / ibante nAmazabde vAci pradizigrahnibhyAM Nam madhati / nAmAdezamAcaSTe / nAmAnyAdezam / nAmagrAhamAkArayati / nAmAni grAham / bhAvaniSToktau kRJaH tkANamau // 44 // siMjJake vAci praniSToktau gamyamAnAyAM kRjaH takAyAmau bhavataH / vetyadhikArAta TakAye siddha punaH skAgrahaNa ka ityanena vRttivikalpArtham / bhAdIti tatra vartate teneAtsargo takAlye savikalpa na syAt / brAhmaNa putraste jAtaH kiM tarhi vRSala nIcaiHkRtyAcaSTha / nIcaiH kRtvA / nIcaiH kAran / ucca - mana priyamAkhyeyam / nIcairAkhyAyamAnamaniSTha bhavati / brAhmaNa kanyA te garbhiNI / tarhi vRSala uccaiHkRtyAcaSTeM / uccaiH katvAuccai kAram / kanyAgarbhaH ucca rAkhyeyamAnA aniSTaH / aniSToktAbiti kim | uccaiHkRtyAcaSTa putraste jAta | tirazcyapavarge // 45 // / apavargaH samAptiH tiryacchande vAci apavarge gamyamAne kRJaH TakANau bhavataH / tiryakkRtya gataH / tiryakkRtvA / tiryakkAram / samApya gata ityarthaH apavarga iti kim / tiryak kRtvA kASThaM gataH / tirazcIti tirghyadAnukaraNa nirdezaH / prakRtivadanDukaraNaM bhavatIti rUpasiddhiH /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / khaGgatastye kRbhuvaH // 46 // tastyA yasmAttattathoktam / tastye svAGge vAci ka bhU ityetAbhyAM tkANa mau bhavataH / bhinna yoganirdiSTatvAdyathAsaMkhyamatra na bhavati / mukhataHkRtya gataH / mukhataH kRtvA / mukhataHkAram / pRSThataHkRtya pRSThataH kRtvA / pRSThataHkAram / mukhatAbhUya / mukhatAbhUtvA / mukhatAtAvam / pRSThatobhUya / pRSTatAbhUtvA / pRSTatAmAkSam / apAdAnedIyarUhoriti Adibhya upasaMkhyAnamiti vA tasiH / svAGga iti kim / srvtHkRtvo| tastyagrahaNaM kim / muravIkRtya gtH| tyagrahaNaM kim / musye tasyati mukhyataH pramukhata mukhatasaM kRtvA mukhatAkRtya / / nAdhArthatye vyarthe // 47 // nArtho dhArthazna tyo yasmAtya tthoktH| nArthatye thArthatye ca zabde vyartha vAci kabhU ityetAbhyAM skANamau bhavataH vinAkatya gtH| vinAkRtvA / binAkAram / vinAbhUya / vi. nA bhUtvA / vinAsAyam / nAnA nAnA kRtya gataH / nAnAkRtvA / nAnA kAram / nAnAbhUya / nAnAbhUtvA / nAnA bhAvam vinAbhyAM nAnAjI nasaha iti nAnAjI bhavataH / dhArthatye advidhA dviNa kRtya gataH / dvidhAkatvA / dvidhAkAram / dvidhAbhUya / dvidhAbhUtvA / dvidhAbhAvam / advaidhaM dvaidhaM kRtya gtH| dvaidhaM kRtvA |vaidhNkaarm / dvaidha bhUya / dvaidhaM bhUtvA / dvaidhaM bhAvam / advedhA dvedhA kRtyagataH / dvedhAkRtvA / dvedhAkAram / dvedhAbhUya / dvedhAbhUtvA / dvedhAbhAvam / saMkhyAyAvidhArthadhA / dvitremaja / ekadhA / ekadhyaMvidhAtaM arthagrahaNaM svarUpamAtranirAsArthama , tyagrahaNaM kim / nAdhAthai vAcItyudhyamAne ihApi syAt / ahiruka hirukRtvA pRthaktvA virvikalyena vidhAsyate / Nandelintinent m am
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ - and 356 sahAttisahitam / vyarthamAtramatra vivakSitaM na dhiH / artha itikim / nAnA| kRtvA kASThAni gataH / tUSNImi bhavaH // 48 // sUSNImzabde vAghi bhUityetasmAt kANamau bhavataH / / tUSNIbhUyAste / tUSNIbhUtvA / tUSNIM bhAvaH / anvayAnulomye // 4 // zrAnulomyamanukUlatA / anvacchabde vAghi bhAnulAmye gamyamAne bhuvaH skANamau bhavataH / anvarabhUtvA / anvaramAvam / bhAnulAmya iti sim / anvabhUtvA prAste / pazcAddhatvetyarthaH / anvacIti nirdezaH prakRtibadamukaraNamiti nyAyAta / zakavRSajJAglAghaTarabhalabhakramasahAstyirthe tum // 50 // zakAdiSu astyartheSu ca dhuSu vAkSa dhostum bhavati / zanoti bhoktum / vRSNoti moktum / jAnAti bhoktam / glAyati bhoktam / ghaTate bhoktum / prArambhate bhoktum / labhate bhokAtum / prakramate bhoktum / sahate bhoktum / arhati bhoktum / astya theSu asti bhoktam / bhavati bhoktam / vidyate bhoktam / kriyAyAM tadAyAM vAci tum vihitaH atadAyAmapi yathA sthAdityArambhaH / paryAptivacane'lamaye // 11 // paryAptiH prabhUtatvaM sAmarthyaca alamarthana vizeSyamANatvAtsAmadhya mevAvatiSThate / paryAptivacaneSvalamarthe viziSTe vAhu dhostum bhavati / paryApto bhoktam / samartho bhoktam / prabhu - ktum / alaM bhoktam / pArayati moktum / idamapyasyodAharaNaM yuktam / punaridaM vicArayituM vAbhAdIti Saso na bhavati / amband
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 357 amaiveti tatra vartate / paryAptivacana iti kim / alaGkarute kanyAm / alaM ruditvA / samartheviprati vaktavye gurukaraNa kim / sAmarthya mAtre mA bhUt / zaktvA bhuGkte / balena bhute / asama iti kim / paryAptaM bhuGkaM / prabhUtaM bhuGkte / anyUnaM bhuGka pUrvasUtre zaktiH saukarye vartate mAkhamarthe / kartari kRt // 52 // kartari kArake saMjJAstayA bhavanti / anirdRiSTArthAstyAH svArthe bhAve prAptAH / kArakaH | kartA / ye kRtaH kartari neSTAH teSAM karaNAdhikaraNAyorya DityevamAdirapavAda uktaH / bhavya geyapravacanIyopasthAnIya janyAlpAvyA pAtyA vA // 53 // 1 bhavya ityevamAdayaH zabdAH kartari vA nipAtyante / tayeryaM takhArthA ityasmin prApte pakSe kartari vidhAnam / bhavatyasau bhavyaH / savyamaneneti vA / geyeA mANavakaH Ggasya geyA mANavakena SaDaGgaH / pravacanIyo guruH zAstrasya / pravacanIyaM zAstraM guruNA / upasthAnIyaH ziSyo gureH / upasthAnIyeA guruH ziSyeNa / jAyate asau janyaH / janyamanena / janivadhyeorityai p pratiSedhaH / athavA zaktihazceti cakAreNa janeyaH / Aplavate'sau AplAvyaH / AplAvyamanena / ApatatItyApAtyaH / zrApAtyamanena / laH karmaNi ca bhAve cAdheH // 54 // la iti laDAdInAM navAnAmutsRSTAnuSandhanAM sAmAnyena grahaNaM jasA ca nirdeza: 1 lakArAH sakarmakemyo dhubhyaH karmaNi kartari ca kArake bhavanti bhAve kartari ca dhisaMjJebhyaH / karmaNi / kriyate kaTaH / gamyate grAmaH / kartari karoti kaTam /
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 mahAvRttisahitam / gacchati grAmam / dherbhAve / Asyate bhavatA / supyate / kartari bhAste bhavAn / svapiti bhavAn / lauDauceti vaktavye prapaJcena nirdezaH kimarthaH sakarma kemyo lo bhAve mA bhUvan / tayorvyaktakhArthaH // 55 // ___tayoSikarmaNoH vyasaMjJAzca tazcakhArthAzca bhavanti / katari kRdityasyAyamapavAdaH / karmaNi kartavyaH kaTo bhavatA / bhoktavyaH odano bhavatA / bhAve AsitavyaM bhavatA / zayitavyaM bhavatA / ktaH karmaNi kRtaH kaTo bhavatA / sukaraH kaTo avatA / supAnaM payo bhavatA / duH pAnaM payo bhavatA / bhAve svAsaM bhavatA / durAsaM bhavatA / suglAnaM bhavatA / duglAnaM bhavatA / prAtmakarma viSakSAyAM vyaktakhArthaprayogaviSaye sakarmakA'pyavi. vakSitakarmakatvenAkarmakAttaH / tena bhAve jyAdayaH / bhettavyaM kusUlena svAyameva / bhAvakarma grahaNe tu vartamAne tayAriti grahaNaM yathAvidhipratipAdanArthaM sakarmakebhyaH karmaNi akarmakebhyo bhAve iti / kartari cArambha ktaH // 56 // prArambhaH AdyaH kriyAkSaNaH bhArambhe yo dhurvartate tasmAdyaH ktaH sa kartari bhavati yathAmrAptaM ca maavkrmnnoH| prakRto bhavAn kaTam / prakRta: kaTo avatA / prakRtaM bhavatA / prabhukto bhavAnodanam / prabhuktaH odano bhavatA / prabhuktaM bhavatA / dhibhyastu dhigatyarthAcceti vakSyati / aadhkriyaakssnnkaale| kaTo nAbhinirvRtaH tasyopacArAt bhUtakAlena prakRtazabdena sAmAnAdhikaraNyam / zilaSazIsthAsavasajanaruhaja Sazca // 57 // zliSAdibhyaH kartari to bhavati yathAprAptaM ca bhAvakarmaNoH /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam | 350 dhirthAcetisiddha iha sakarmakArthamupAdAnam / idameva jJApakam / akarmakA api bhavanti / AzliSTaH kanyAM devadattaH / - ziSTA kanyA devadattena / AziSTaM devadattasya / atizayito guruM bhavAn / atizayito bhavatA guruH | atizayitaM bhavataH 1 upasthitA guru pradhAn / upasthitA bhavatA guruH / upasthita bhavataH / upAsito guru bhavAn / upAmito bhavatA guruH 1 upAsita bhavataH / anUSitA guruM bhavAn / anUSito bhavatA guruH / anUSitaM bhavataH / anujAto mANavako mANavikAm | anujAtA mANavikA mANavakeNa / anujAtaM mANavakasya / ArUDho vRkSaM devadattaH / ArUDho vRkSo devadattena / AruDhaM devadattasya / anujIrNo vRSalIM devadattaH / anujIrNA vRSalI devadattena / anujIrNaM devadattasya / ruhe ragatyarthatvAdanyadapi gatyarthakAryaM na bhavati / Arohayati vRkSaM devadattena / karmasaMjJA na bhavati / dhigatyarthaJca // 58 // dhisaMjJebhyaH gatyarthebhyazca cubhyaH kastayaH kartari bhavati yathAprAptaM ca / asito bhavAn / zrAsitaM bhavatA / zayito bhavAn / zayitaM bhavatA / gatyarthebhyaH gato bhavAn grAmas / gato bhavatA grAmaH / gataM bhavatA / yAtA bhavAn / yAteA bhavatA grAmaH / yAta bhavatA | kAlabhAvAdhvabhiH karmabhiH sakarmakavadbhavati // vatkaraNAt svAzrayamapi bhavati / atastrairUpyam / supto bhavAn mAsam / supto bhavatA nAsaH / supta bhavatA mAsam / zrodanapAka supto bhavAn / zrodanapAkaH supto bhavatA / odanapArka suptaM bhavatA / krozaM supto bhavAn / krozaH supto bhavatA / krozaM supta bhavatA / 41
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / adhikaraNe cAdyarthaJca // 58 // : kta iti vrataMte zradyarthA abhyavahArArthAH / zradyarthebhyo dhigatyarthebhyazca kto'dhikaraNe bhavati kartari vAkarmaNi / yathAprAptaM ca kartRkarma bhAveSu adyarthebhya: adhikaraNa karmabhAveSu ktaH adhikaraNe prasminnime bhuJjate sma idameSAM bhuktam / idameSAM pItam / tasyAdhikaraNa iti kartari tA / karmaNi ebhirbhukta zrodanaH / ebhiH pItaM madhu / bhAve bhukta ebhiH / pItamebhiH / dhibhyaH adhikaraNakartR bhAveSu taH adhikaraNe idameSAmAsitam / zrAsitA bhavAn / Asita bhavatA / gatyarthebhya adhikaraNakartRkarmabhAveSu ktaH adhikaraNe idameSAM yAtam / yAtA devadatA grAmam / yAteA devadattena grAma: / yAtaM devadattena / iha vibhuktAH bhrAtaraH pItA gAvaH iti matvarthIyo'kAraH / dAsagonau saMpradAne // 60 // 360 dAsagona ityetau zabdau nipAtyete saMpradAne kArake dAsanti tasmai dAsaH / gAM hanti asmai zrAgatAya gono'tithiH / Tagatra nipAtyaH / striyAM goghnI devadattA | bhImAdayo'pAdAne // 61 // bhImAdayaH zabdAH apAdAne kAra ke jJAtavyAH / bhImAdayaH zabdA anyatra sAdhitA: kArakaniyamArthamiha teSAM pAThaH / bibhetyasmAditi bhImaH / bhoTamaH / bhayAnaka / caruH / praskandanam / prathattanam / samudravantyasmAt samudraH / zruvaH / zruk 1 bhRSTiH / rakSA / saMkasaMti tasmAt saMkasukaH / khalinaH / 1 uNAdayeA'nyatrAbhyAm // 62 // uNAdayastyA zrAbhyAM saMpradAnApAdAnAbhyAmanyeSu kArakeSu bhavanti / karotIti kAruH / vRzcati taM vRkSaH / kaSito
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 'mI kaSiH / tato'sau tantuH / vRttaM tatra varma / caritaM tatreti carma / bhasitaM tatreti bhasma / Rcanti tathA Rk / lasya // 3 // akAra uccAraNArthaH / lasyetyayamadhikAraH / yadita arddhamanukramiSyAmaH lasya sthAne tadveditavyam / nava lakArAH paJca ditazcatvAro GitaH laT liT luT lRT loT laG liG luGluG eSAmanubandhApAyena lakAramAtraM sthAnitvenAdhikriyate / tya iti vartate / dhoriti c| dhorvihitasya tyasya lakArasya grahaNAt labhate caDAla ityevamAdi parihRtam / / mibvasmassipyasthatiptasajhIDvahimahithAsA __ yAMdhvaMtAtAMjhaGa // 64 // lasya sthAne mibAdayaH mAdezA bhavanti / pakAraH gopiditi vizeSaNArthaH / iTaSTakArArabakeTa iti vizeSa NArthaH / jhaGo GakAraH pratyAhArArthaH / pacAmi / pacAvaH / pacAmaH / pacasi / paJcathaH / pacatha / pacati / pacataH / pacanti / TitAM daviSaye AdezAntarANi vkssynte| liTo mAnAM NalAdayaH prAdezAH vakSyante / luda pattAsmi / paktAsthaH / paktAsmaH / ityevamAdi seyam / lRT pakSyAmi / pkssyaavH| pakSyAmaH / loTa AdezAH vakSyante DitAM lakArANAM maviSaye ca iha tAnudAhariSyAmaH / laG / apace / apacAvahi / apacAmahi / valyate liGa / luG / apkssi| apakSvahi / apmhi| luG / apkssye| apakSyAvahi / apakSyAmahi / TiTere // 64 // TitAM lakArANAM ye dAsteSAM TeretvaM bhvti| yatra eka evAca tatra vyapadezivadbhAvAdadantatvamuktam / yatra ca tadAdinye
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 mahAvRttisahitam / nAsti tatrApi vyapadezivadbhAvAttadAditvam / pace / pacAvahe / pacAmahe / thAsaHse iti vkssyti| pacase / pacethe / pcve| pacate / pacete / padhante / liT / pece / pecivahe / pecimahe / luT / pktaahe| paktAsvahe / paktAsmahe / lRT / pakSye / pakSyAvahe / pratyAmahe / loTo vakSyati prarutAnAM miDa dasya Teretvam / teneha na adhati pacAna iti / thAsaH se // 65 // TigrahaNamanuvartate / Tito lakArasya thAsaH sa ityayamAdezo bhavati / pacase / peciSe paktAse / patya se / ezirase. vidhAneSu kiM syAdetve prayojanam / prAdeze tu kRte mA bhat sApakaM svitaadissu| liTastajhayorezire // 66 // liTAdezayosta jha ityetayoH ez ire ityetAbAdezI bhavataH / zakAraH sarvAdezArthaH parasyAdirmA bhat / pece / pecire| neme / nemire / mAnAM NatvamathAyumaNalatususaH // 6 // liTa iti vartate / liTara mAnA sthAne yayAsaMkhyaM NalAdayo nava AdezA bhavanti / gakAraH aivarthaH / lakAraH sarvAdezArthaH / ma iti dvayorakArayoH prazleSanidezaH sardhAdezArthaH / pratyasyAkArasyAkAravacane prayojanAbhAvAta sarvAdeza iti cet samasaMkhyatvaM prayojanaM saMbhAvyeta / athavA dhAriti kAnidezAt parasyAdeH thakArasthAkAraH / papAca / peciva pecima / papakya / peciSa / pecathuH / peca / papAca / pectuH| pecuH / thecopadezaH ityAdinA veda / saiTIti etvaM ca / vamayoH kyaaditiniymaadid| - -
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 363 vidA laTA vA // 68 // mAnAmiti vartate / veteruttareSAM laTA mAnAM syAne vA - lAdayo bhavanti / veda / bi / vidma / vettha / vidathuH / vida / veda / vidatuH / viduH / na ca bhavanti / vedmi / vidvaH / vidmaH / vetsi | vitthaH / vittha / veti / vittaH / vidanti / videriti kAnirdezAt jJAnArthasya grahaNa lAbhArthasya zena vyavadhA nAt / bruva grahazca // 68 // mAnAmiti vartate / laTo veti vartate / bruba uttarasya laTA mAnAM vA jalAdayo bhavanti / tatsanniyoge bruba AhAdezaH / akAra uccAraNArthaH / tathAsmada ityuttaratra pratiSedhAt atra paJca grahaNam / zrAttha / zrAhathuH / Aha / zrAhatuH [: / AhuH / sipasthe kRte grAhastha iti hakArasya thakAraH / kharoti caTarbam / yadyatra sthAnivadbhAvAt bruva IDiti IT syAt kalAdiprakaraNe prAhastha iti vacanamanarthakaM syAt / na ca bhavati / bravISi / brUthaH / bravIti / brUtaH / bruvanti / na yAsmadaH // 70 // brUtraH parasya thasyAsmadazca pUrvoktA AdezA na bhavanti / 1 bravImi / brUvaH / brUmaH : / brUdha loTo lavat // 71 // loTo laGa iva kAryaM bhavati / loDAdezAnAM laGAdezAnAmiva kAryamatidizyate ityarthaH / pacAva / pacAma / GitaH sakhaM siddham / pacatam / pacata / pacatAm mipyasthatase mRta tAmeteta siddham / eruriti ukAraH purastAdapavAdanyAyena ermeiti ikhameva bAdhate na jusAdezam / evaM ca yathA aduH adhuriti f
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAttisahitam / bhavati tathA yAntu pAntu ityatrApi jusAdezaH prApnoti naiSa doSaH vakSyate zrAta laGo vetyatra laG grahaNasya prayojanaM laDaMva yo jaG tasya jus bhavati atidezena yo laG tasya mA bhUta uDavaditi tAMtAvat tenADAgamo na bhavati / ekaH // 72 // loTa iti vartate / bhAnAmiti ca / lATo mAnAbhikA. rasya ukArAdezI bhavati / ikhasyApadhAraH / pacatu / pacantu / karotu / kurvantu / misiporAdezAntaramutvasya bAdhakaM vakSyate / se picca // 3 // loTa iti vartate / sehirAdezI bhavati apiJca / lumiihi| prApnuhi / raadhnuhi| meniH // 74 // loTo mernirityayamAdezo bhavati / pacAni / karavANi / prAmetaH // 5 // loTa iti vartate / loDAdezasya ekAraH tasya AmityayamAdezo bhavati / nirdizyamAnasyAdezo bhavati / paceSAm / pacatAm / pacetAm / pacantAm / svovAmau // 76 // loTa iti vartate eta iti ca / sakAravakArAbhyAM parasya eta am ityetAvAdezI bhavataH / parasva / pacadhvam / vayasva / vayadhvam / picADasmadaH // 7 // loTa iti vartate / lATAsmadaH ADAgamo bhavati -
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 365 pizca / karavANi / karavAva / karavAma / karave / karavAvahai / karavAma hai / eta ai // 78 // arcisemada iti vartate / loTeo'smadaH sakArasyaikArA - dezo bhavati / nirdizyamAnasyAdeze / 'yamAmopavAdaH / karavai / karavAvahai / karavAmahe / cinavai / cinavAvahe / cinavAmahe / GitaH : sakham // 78 // T asmada ityeva / ngite| lakArasya yosmattasya sakhaM bhavati / laG / apacAva / apacAma | liG / paceva / luG / apAkSva / apAma / lRG | apakSyAva | apakSyAma / sa // 80 // Gita iti vartate DillakArasambandhina ikArasya khaM bhavati maviSaye / laG / apacaH / apacat / pacan / liG / paceran / pcet| luG / apAkSIH / apAkSIt / lRG / apakSayaH / apakSyat / apakSyan / maiti kim / apacAvahi / apacAmahi / midhyasthata so'mRtatatAm // 81 // DitAM lakArANAM mip thas tha tas ityeteSAM yathAsaMkhyaM saMta tAm ityete AdezA bhavanti / apacam / apacatam / A apacatam / zrapacatAm / liG / pazceyam / pacetam / paceta / pacetAm / luG / apAkSam / apAktam / apAkta / zrapAktAm vrajetyAdine / jhalA jhalIti sakham / lRGa apakSyam / apakSyatam apakSyata / apakSayatAm / liGaH sIyuT // 82 // { liGAdezAnAM sIyuDAgamo bhavati / meyAsuTo vidhAnAhe sIyuT draSTavyaH / TakAra: TidAdiriti vizeSaNArthaH / ukAra
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 mahAvRttisahitam / 1 uccAraNArthaH / paceya / paceva hi / pacemahi / pacethAH / paceyAthAm / pacedhvam / paceta / paceyAtAm / paceran / rudAdega iti vartamAne liGo 'nantyasakhamiti moyuTsakArasya suTtathoriti suTsakArasya ca kham / AziSi liG / pakSIya / pakSIaft | pakSImahi / pakSISThAH / pakSIyAsthAm / pakSIdhvam / pakSISTa / pakSIyAstAm / pakSIran / yAsu bho Git // 83 // liGa iti vartate / liGo maviSayasya yAsuDAgamo bhavati fisa | sIyuTo 'pavAdo'yam / atra kidAziSoti vacanAt vicyA dilakSaNasya liGa ihodAharaNam / kuryAm / kuryAca / kuryAma | kuryAH / kuryAtam / kuryAta / kuryAt / kuryAtAm / kuryuH / kRJo ye va iti vikaraNasya kham / jherjukhIti jus usIti pararUpam / sthAnivadbhAvAdeva liGAdezasya Gitve siddhe yAsuTo GidvacanaM jJApakaM lakArAzrayamAdezAnAM GitvaM TitvaM ca na bhavati tena zracinavamityepU siddhaH / pacamAnA strI Tita iti GItyo na bhavati / kidAziSi // 84 // 1 AziSi liGo yAsuT kidbhavati / Gitve prApta kitvaM vidhIyate / jyarthaM nAgarterebarthaM ca / udyAsam / uhyAsva / uhyAsma / uaaH| uhyAstam / udyAsta / udyaat| udyAstAm / udyAsuH / jAgaryAsam / jAgaryAsva / jAgaryohana / jAgura viji galiGatItyem / rannajmeTaH // 85 // liGAdezayoga iT ityetayoryathAsaMkhyaM ran ata ityetAvAdezau bhavataH / paceran / pakSIran / kontaityasyAyamapavAdo'yam | pakSIya / kSIyAzIH praveSu miGAkAMkSamityevamAdinA prAptasya pasya nivRttyarthaM taparakaraNam /
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / suTa tayoH // 6 // liko yau takArathakArI tayoH suhAgamo bhavati / aga. viSaye liG prayojayati / ge sakhena bhavitavyam / pakSISThAH / pakSIyAsthAm / pakSISTa / pakSIyAstAm / bherjus // 8 // liDAdezasya zerjusityayamAdezo bhavati / antAdezApavAdaH / kuryaH / kriyAsuH / nirdizyamAnasyAdezo na yAmuTaH / thavitseH // 8 // __ thasaMjJakavettisi ityetebhyaH parasya zerjumAdezo bhvti|ddit iti vartate / tatra liGa prAdeza uktaH / tRGaH syena vyavadhAmamasti luDopi seriti bhaviSyati pArizeSyAtthavidgrahaNa artham / abibhsH| ajAgaruH / usotye / videH / aviddhaH / akASuH / ahaayuH| prAtaH // 6 // seriti vartate / mAkArAntA seH parasya jharnus bhavati / zratikRtaM rAtaH paratvaM rupi kRte tyAprayalakSaNena seH paratvaM mata usayagatamAnantarya jharasti / asthuH / aguH / ayuH / mduH| adhuH / tyAnayalakSaNena oriti pUrveNaiva si? niyamArthametat / ata eva serupi kRte nAnyasmAt abhavanniti / laGo vaa||0|| Ata iti vartate / AkArAntAtparasya lalAdezasya phervA jus bhavati / mayaH / ayAn / adhuH / madhAna / nanu laG grahaNamamarthakam / sti iti vartate / pArizeSyAt laka evaM saMpratyayaH mAnarthakam iha laDecha yo laG tasya jharjus bhavati / -
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mahAvRttisahitam / atideze mA bhUt / yAntu / vaantu| thavitserityanenApi mukhyasya lako grahaNAdiha na bhavati / bibhyatu / jAgratu / vidantu / dviSaH // 1 // lo veti vartate / dviSaH parasya laDo kervA jum bhavati / adviSuH / adviSan / anigantatvAjjusItyepna bhavati / miziddaH // 2 // miGa zitazca tyA dhorvihitAH gasaMjJA bhavanti / bhUyate / nayati / roditi / zit / pacamAnaH / gasaMjJAzrayo vikaraNa epa bhavati / zeSo'ga eva // 3 // mizidbhyAmanyaH zeSaH / dhorityevaM vihitasya zeSaH agasaMja eva bhavati / lavitA / lavitum / lavitavyam / agasaMjJAkAryamiDAgama epa ca / dhoriti vizeSaNaM kim / jugupste| zrIkAmyati / lUbhyAm / amitvam / evakAra uttarArthaH / agapradezAH / vlaadhgsyettgaagyorityevmaadyH| liT // 4 // ekzabdo'nuvartate / liDAdezo miG agasaMjJa eva bhavati / peciya / zekitha / vopadezaityAdineT / seTItyevaca kham / gasaMjJAsamAvezanivRtyartha mevakAro'bhisaMbadhyate / terima ityatra gasaMjJAyAmasatyAM tadAzrayaH zap na bhavati / liGAziSi // 5 // eveti vartate / nAziSi yo liG tadAdezazcAgasaMta evaM bhavati / bhAve jAgariSISTa / karmaNi laviSISTa / agasaMjJAyAM
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / gAzrayaM liGonansya sakhamiti sakhaM na bhavati / evakArAdhikArAt gasaMjJAsamAvezo na bhavati / yadi syAdyak prasajyeta / AziSIti kim | jAgRyAt / jAgRyAtAs | jAgRyuH / ityabhayanandiviracitAyAM jainendramahAvRttau dvitIyasyAdhyApasya caturthaH pAdaH samAsaH / samAptazca dvitIyeA'dhyAyaH / feofmayaM loke sAnvayaM saMpratIyate / tat sarvaM dhAtubhirvyApta zarIramiva dhAtubhiH / 36
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ RecordP n tarnatantattituataracetatter A r emiewOtheatrenceNNDIA jainendravyAkaraNam / DyAmmRdaH // 1 // DI ini svarUpagrahaNam / prAbiniTApaDApoH sAmAnyena grahaNam / mRditisaMjJAnirdezaH adhumRta kathatsAH iti yaditajarvamanukramiSyAmaH A kapo vidhAnAt DyantAdAbantAnmRdpAca tadbhavatItyevaM veditavyam / nanu vakSyamAnAstyAH para iti niyamena para prayujyante dhAH paratvaJca tavyAdibhirAkrAntam / miGantaM ca kriyAvAci subantamapi pada kriyAsApekSa kriyAtvabhUtamityataH pArizeSyAta DayAmmRda eva bhaviSyanti evaM tahi vAkyAnmA bhUvan vRddhasya upagorapatya miti gupadabhasaMjJAzca prayojanam / darakAra yajAdigrahaNAni ca DyAmRdaH vizeSaNAni na samartha vibhaktyantasyeti adhikAraH kriyte| duiti mRdUpam / du jJAnAmapatyamityatra mRdU pApekSayA vAvRddhAdAriti duHlakSaNa, phiJ na bhavati adulakSaNa eva phiradoriti phirbhavati / dakSANAmapatyamiti mRdpApekSayA adantalakSaNaH iJ bhavati / ghaTena taratItyatra mRdapekSayA naudyacaSTa iti "dvaya lakSaNaSThaH siddhaH" vAcA taratItyatra na bhavati / mRdgaNe liGgaviziSTasyApi grahaNamiti siddha yAbagrahaNaM kim / kAlitarA / mAlitarA / enikA / hrnnikaa| paramapi hRta bAdhitvA strItyA yathA syAt atha gharUpakalpacelaDbrubagotramatahate pro'nekAcaH karaNa iti prAdezavacanasAmAditallabhyate eva tarhi mRdgrahaNe liGgaviziSTasyApi paribhASeyamanityeti jJAdhyate tena gamatIti ugillakSaNe numna bhavati / yuvatI pazyeti jina bhavati / sakhyA / sakhyaH / iti ca Ninna bhavati / hebhavati bhagavati aghavati ityatra bhvdbhgvdghvtovaari:kaavcrisyaadi| meme
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / tyeSa vidhina bhavati / iha tyagrahaNaM na kartavyam / kathaM yuvatitaravAmarutarA / hRdaMtatvAyuvatizabdasya mRtsaMjJA vAmoruzabdA syApi mRdamRdArekAdezI mRdgrahaNena gRhyate / ajAdiSu halantAdApa vidhAsyati DApi ca Tikhena bhavitavyamiti ekAdezI nAsti tasmAt GayApgrahaNaM kartavyam / svaujasamauTchaSTAbhyAMbhisbhyAMbhyasGasibhyAMbhyasGasosAmGayossup // 2 // DyAmmRdaH svAdayo bhavanti / utsArAdyanuvandhanAzaH anena vihitAnAM svAdInAM karmaNIvityevamAdinA vibhaktiniyamasAdhane svArtha iti vacana niyamazca jJAtavyaH / mantAttu kumaarii| kumAryo / kumAryaH / kumArIm / kumAryo / kumArIH / kumAryA / kumArIbhyAm / kumArIbhiH / kumaaryai| kumArIbhyAm / kumArIbhyaH : kumArthAH / kumArIbhyAm / kumArImyaH / kumAryAH / kumAryoH / kumArINAm / kumAryAm / kumAryoH / kumArISu / prAbantAt / mAlA / mAle / mAlAH / mAlAM / maale| mAlAH / mAlayA / mAlAbhyAm / mAlAbhyaH / maalaayai| mAlAbhyAm / mAlAbhyaH / maalaayaaH| mAlAbhyAm / mAlAbhyaH / maalaayaaH| mAla yoH / mAlAnAm / mAlAyAm / mAlayoH / mAlAsu / evamAvaMtAt / dAmAbahurAjAdayo neyAH / mRdaH dUSad / dRSadau / dUSadaH / druSadam / dUSadau / dRSadaH / dRSadA / iSadbhyAm / dRSadbhiH / duussde| dUSadbhyAm / dUSadbhyaH / dvaSadaH / dRSadbhyAm / dRSadbhyaH / dRSadaH / dRssdoH| dRSadAm / dRSadi / dRSadoH / dUSatsu / striyAm // 3 // striyAmiti prakRtivizeSaNam / yadita Urddha manukramiSyAmaH striyA vartamAnAnmRdaH svArthe tadveditavyam yadi striyAma
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / bhidheyAyAmiti syAtU dvibahUna syAtAm / kumAra kumArya iti ekatvAt strItvasya anekatyotpattizca na syAt / kAlitarA / bhAvapradhAnatvAt striyAmitinidezasya kumArI devadatteti sA. mAnAdhikaraNyaM ca na syAt / athApi strIsamAnAdhikaraNA. nmRda ityabhyupagamyeta evamapi bhUtamiyaM nArI / kAraNamiyaM. kanyA / Avapanamiyamustiketi bhUtazabdAdiSu strItyAH prasa. jyeran tasmAt striyAMvartamAnAn mRda ityevAdhikRtam / vakSyati ajA / devadattA / striyAmini kim / ajo devadattaH / zabdajanitapratyayavargAH strItvAdaya ihAbhipretAHna vastuvAH avyApta zabdo hi zrotrapathaM gato liGgasaMkhyAvantaM svapratyayaM janayati sa pratyayaH / khadAdiSu rasAdiSu abhAvAdiSu ca zabdeSu saMbhavati / ajAdyataSTAp // 4 // ajAdibhyaH akArAntebhyazca mRdaH striyAM vartamAnebhyaSTAvityayaM tyo bhavati / pakAraH TADApoH saamaanygrhnnaarthH| TakAraH sAmAnyagrahaNAvighAtArthaH anyathA ekAnubandhakagrahaNe na dvayanubandhakasyeti vighAtaH syaat| bAdhakabAdhanArthamanakArAntArtha ca ajAdigrahaNam / ajA / eDakA / azvA / caTakA / maassikaa| jAterayoduityasyApavAdaH / bAlA / heADhA / pAkA / vatsA - mandA / vilAtA / vayasyanaMtya ityasya prAptiH / pUrvApahANA / apraaphaannaa| TillakSaNasyApavAdaH / nipAtanArANatvam / saMbhastrAjinasaNapiMDebhyaHphalAdAp / saMphalA / bhastrAphalA ajinphlaa| saNaphalA / piMDa phalA / satyAkANDaprAnta zatakebhyaH puSpAdApa / satpuSpA / prAkapuSpA / kANDapuSpA praaNtpussyaa| zatapuSpA / ekapuSyA / pAkakarNaparNapuSkaphalamUlavAladhoritpasyApavAdaH / zUdrAcAmahatpUrvAta jAti - -
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / zcet / zUddA nAma jAtiH / zramahatpUrvAditi kim / mahAzUdrI AbhIrajAtiriyam / amahatpUrvAditi zabdaparasya mahataH mAtvaM na bhavati / jAtiriti kim / zUdrasya bhAryA zUdrI / puyogAdIkAraH / amahatpUrvAditi pratiSedhavacana jJApakaM bhv| tyatra prakaraNe tadantavidhiriti tena mahAjA / dhIvaramatikrAntA atidhIvarI / atibhvtii| atimahatIti siddham / Rnycaa| aSNiAhA / devavizA / hlNtaadaa| jyeSThA / kaniSThA / mdhymaa| puMyogalakSaNA prAptiH / kokilA jAti: / malAMtAca TAp / amlaa| SakArAdyajaH ttaa| zArkarAkSya / pautimaassyaa| gaukkssyaa| mataH khalbapi svadA / devadattA / taparakaraNaM kim / kSIrapAH strii| AvadyAt // 5 // AvaTyazabdAdApa bhvti| zravaTasthApatyaM strI aavshaa| yaja iti kI vidhi pavAdaH / purastAdapavAdoyaM phaTo na bAdhakaH / paavttyaaynii| uginnAnDI // 6 // ___ uka it yasya tyasya mRdo varNasya vA tadantAt RkArAntebhyo nakArAntebhyazca mRdaH striyAM vartamAnebhyaH GItyA bhavati / DakAraH halaDyApaityatra vizeSaNArthaH / gomtii| tatrabhavatI / pacantI / ugiditiyadIdaM tyagrahaNameva syAt tyagrahaNe yasmAta tadAderiti iha na syAt / atibhavatI / nigomatI / aza mRdvizeSaNameva syAt mRdgrahaNena tadantavidhiriti tathApIha na syAt / atimahatIti / tasmAnnedaM tyagrahaNameva nApi mRdgrahaNameva api tvekadeza grahaNamidam / uk it yasyaikadezasya tadantAnmRda iti sa caika dezaH tyosRd varNazca saMbhavati / tyaH zreyasItyAdi / sRd tatra bhavanItyAdi / varNa pumAsamatikAtA
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 5 atipuMsIti / punAte musuko mUsthiti sakAro varNaH ugit yadyAgameSu varNa ugiditi GIvidhirvidhIyate tukyapi prApnoti agnivitkanyeti / ubhayeorukArayorgrahaNasAmarthyAdihaiva bhavati nAnyatra / bhaJcaterupasaMkhyAnaM niyamArthaM kartavyam / prAcI / pratIcI / udiicii| dhorutaH nAnyasmAt / ukhAstratkanyA rAntAt kartrI / hartrI / nakArAntAt / daNDinI / chantriNI / / RkA vane haseTS razca // 7 // vana iti vanaH kvanipazca grahaNam / ahasantAdyo vihito van tadantAt striyAM vartamAnAnmRdaH rephazcAntAdezo bhavati GIzca / pUrveNa siddha rekArthamidam / dhayatipivatibhyAM kvanip / cIvarI / pIvarI merudRzvarI / kathaM zarvarI zRNAterajantAt van kathamavArI atraorAteragaviSaye prAtve kRte van / anIca ityatra vakSyati / pUrvo vidhinacApi bhavati / bahudhIvarI / atidhIvarI / athabA mahatpUrvAdityatra tadantavidhirjJApitaH / ahasa iti kim / sahayuvA strI rAziyudhikajaH saha kRti vanip / sanniyogaziSTAnAmanyatarAbhAve ubhayorapyabhAva iti raphAdezAbhAve pUrveNApyatra GItyA na bhavati / evamarthazcakAraH kriyate // nelsvasrAdeH // 8 // 1 striyAmiti vartate / ilasaMjJakebhyaH svastrAdibhyazca mRdbhayaH striyAM yaduktam tanna bhavati / paJca kumAryaH / sapta rohiNyaH / athAtrAnena GIpratiSedhe kRte nakhe sati prata iti TAp kasmAnna bhavati / kathamayam subvidhistatra TApaH prakAreNa supA grahaNAt / yadyeva bahucarmiketyatra nakhasyAsiddhatvAt tyasthe kApIti kAtpUrvasthAta itvam / evaM tarhi hahomI DITApI pratiSibhyete / ukta N ca itsaMjJAnAmate naSTe TAbutpattiH kasmAnna
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRtisahitam / syAt pratyAhArAdApA siddham / doSastvitve tasmAnobhI svasrAdibhyaH svamA / duhitA / svsRduuhinnaaNdvyaatmaatRtittcts| manoDApa ca // 8 // ____GI iti vartate / netic| manantAnmRdaH striyAM vartamAnA- | DrApa bhavati GIpratiSedhazca / DakAra: TikhArthaH / pakAraH sAmAnyagrahaNArthaH / pAme / pAmAH paamaanau| pAmAnaH / aninasmanaM grahaNeSvarthavatA cAnarthakena ca tadanta vidhiH / sIme / siimaanau| suprathime / suprathimAnau / atimahime / atimhimaanau| anazca bAt // 10 // annatAt vasAta striyAM vartamAnAt DApa bhavati GopratiSedhazca / cakArI GIpratiSedhAnukarSaNArthaH / arthavatAuna thakasya cAnograhaNam anuGkhavatA vasasyehodAharaNam / uDavata trairUpyaM vakSyati / suparva / suparvAH / suparvANau / suparvANaH / nakArAntatvAddIprasajyeta |vaaditi kim / atikrAntA parvANi atiprvnnii| vo // 11 // annantAisAt uDaHkhe vartamAnAt DAmDIpratiSedhau vA bhavataH / vAvacanAdyathAprAptAH / nakArAntAGgI vidhiH vanohasArazcetyabhyanujJAyate bahurAje / bhuraajaaH| bahurAjAnau / bahurAjAnaH / bahurAjyau / bahurAjyaH / bhutksse| bahutakSAH / bahutakSANauM / bahutakSANaH / bahutakSNau / bahutakSNaH / bahudhIvekha, bahudhI vaa| bhudhiivaanii| bhudhiivaanH| vahudhauvA / bahudhauvaryaH / uGgha iti kim / suparvA / suprvaannau| pUrveNa dvairupyam / ana ityev| mammoha nnesmasoommAAWESOMou WRAN
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ dimasa n sar jainendravyAkaraNam / sumatsyA ndii| ddiikhau| khaviSaye / bhannatAta basAt DI bhavati / azarAjJI nAma grAmaH / punarjIgrahaNa nityArtham / ___ UdhasaH // 13 // ___vAditi vartate / UdhaHzabdAntAsAta DI bhavati / kuMDamivodho yasyAH kuDodhI / dvedhasI yasyA vyUnI / nirgatamUdhA'syA nirUnI / UdhasonaGiti anaGsAntaH boGkaiti trairUpya praaptm| striyAmevAnaGsAnta ityeva iha mA bhUt / maheAdhAH / parjanyaH / vAdityeva prAptA UdhaH prAptAdhA gauH / ipA ca prAptApanna iti SasaH / tatraiva pUrvavakSima vyAkhyAtam // dAmahAyanAtsaMkhyAdeH // 14 // saMkhyAdevaMsAt dAmAntAt hAyanAMtAca GI bhavati / dvidAnI / tridAnI / bola iti trairupya / prAptam / hAyanAdvayasi smRtaH dvihAyanI / trihAyaNI / caturhAyaNI vtsaa| tricaturtyA hAyanasya Natvamapi vayasISyate teneha GIvidhirNatvaM ca na bhavati / dvihAyanA / nihAyanA / catujhayanA zAlA / sakhyAderiti kim / uddAmA vaDavA / voDkhaityanena trairupya bhavati / pAdo vA // 15 // pAzabdAntAnmRdaH striyAM vartamAnAdvA kI bhavati / dvipAt / dvipdii| tripAt / tripadI / susaMkhyAderiti pAdazabdasya kham / pAdayateM bintasya prayogo nAsti / TAbRci // 16 // pAda iti vartate pAdazabdAntAn madaH TAba bhavati RcyabhidheyAyAm / dvipadA Rk / tripadA Rk / RcIti kim / dvipdiidevdttaa| -
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ n h - A La Ai canh chi Ha - mahAvRttisahitam / anIcaH // 17 // nyacchabdAtrApradhAnavacanaH najapUrvaH yadita UrdhvamanukramiSyAmaH anIca ityeva tadveditavyam / nIcA DyAdayo na bhavantItyarthaH / vakSyati TiDDANajiti / kurucarI / madracarI / jAterayoGaH / kukkuTI / zUkarI / anIca iti kim / bahukurucarA / bahukudhakuTA mathurA ! nanu pUrvatra samudAyaH striyAM vartate nAvayavaH avayava eva ca Tinna samudAyaH / dvitIye'pi visena samudAyo jAtivAcI kiM tvavayavaH tatkathaM prAptiH idameva jApakaM bhavatyatra prakaraNe tadantavidhiriti tathAhi pradhAnabhUtena tandatavidhiH kumbhakArI devaratta kukkuTI yadyevaM pUrvamevedaM sUtra vaktavyam / iha karaNAta pUrvoktavidhirnIcopi bhavatIti jJApyate bahudhIvarI bahupIvarIti / TiDaDhANaThaNThajakkarapaH // 18 // ata iti vartate / Tita Dha aN aJ ThaNa ThaJ karap ityevamantebhyaH striyAM Go bhavati / TApopavAdaH / anIca ityadhikArAt pradhAnena tanda tavidhirutaH / kurucrii| bhdrcrii| kaTagrahaNeti kArakapUrvasyApi grahaNaM na mantavyam / iha kRdakRtograhaNAt / ddh| mautraNezI / vainateyo / zilAyA Dha ityasya niranubandhakasya striyAmabhidhAnaM nAsti / aN / kumbhakArI / kupagavI / kathaM curAzIlA caurI / tapa:zIlA taapsii| Ne'pyaNa kRtaM bhavatIti vkssyti| aja autsI / vaidI / tthnn| tAkSikI / rocaniko / ThaJ / pArAyaNaM vartayati pArAyaNi kI / prAgvate. Taja / karap / itvarI / nazvarI / anIca ityeva / bahukurucarA / khyuTaprabhRtInAM dvayanubandhakatve'pi TitkaraNA mAmaryAt grahaNam / /
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / lakArANAM sthAnivadbhAvAdvitvaM Gitva ca na bhavatItyuktam / pacamAnA strI / avinavatyasAhacaryAdAgamasya na grahaNam / likhitA vidyeti / yaJaH // 18 // yajantAnmRdaH striyAM GI bhavatI / gArgI / vAtsI / halohRtoDacAmiti yakArasya kham / dvIpAdanusamudre'yamiti ayaJ / dvacanubandhakaH tasyehAgrahaNam / dvIpe bhavA dvepyA | yogavibhAga uttarArthaH / phaT // 20 // ya iti vartate / yajantAnmRdaH striyAM phaDityayaM tyo bhavati / TakAro GayarthaH / atha gArgAyaNa iti sthite phaTohRtsajJAvirahAt kaddhRtsA iti mRtsaMjJA nAsti / kathaM GIvidhiH / TilkaraNasAmarthyAt bhaviSyati gArgyAyaNI / vAtsyAyanI / Aba TyAyanI / vacanAtpUrvo'pi vidhirbhavati / gArgI | vAtsI / lohitAdisakalAntAt // 21 // yaiti vartate / lohitAdirgargAdiSvantargaNaH / lohitAdibhyaH kalazabdaparyantebhyaH yajantebhyaH striyAM phaT tyo bhavati / punarArambho nityArthaH / tena phaDena bhavati yajaH ityanena GoH prApto nivartyate / lauhityAyanI / sAMzityAyanI / bAbhravyAyanI / sokSavyAyaNI / sAMcavyAyaNI / lAMtavyAyaNI / } jaigISavyAyaNI mAnavyAyanI / mAMtavyAyanI | manAyozabdasya pAThasAmarthyAt syahRtyaTe iti puMvadbhAvo na bhavati / mAnavyAyanI / kAvyavyAyanI / raukSyAyaNI / tArukSyAyaNau / tAlukSyAyaNI / tANDyAyanI / vAtaNDyAyanI / AMgirasetu vatarAhItyeva bhavati / kApyAyanI / kAtyAyanI / sAkalyAyanI / -dha
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / koravyAsurimANDUkAt // 22 // koravya Asuri mANDUka ityetebhyaH phaT bhavati / kaura. vyaaynnii| ttaapraaptH| aAsurIti prazleSanidezAt akAra' zcAntAdezaH prAyanAdezo nasvekAdItvArthaH / ahRtvAdyasya DyAMceti iravaM prApnoti / AsurAyaNI / itAmanuSyajAte. riti GotyaH praaptH| maNDUkasyApatyaM strI mANDUkA ynii| phaTa bhaNDukAdityaNa / GI prasajyeta tasyedamityaNi vivakSite kauravIti bhavati / zaiSikArthavivakSAyAM ijazcetyaNi prApta dozcha iSyate / mAsuriNA proktA bhAsurIyA zikSA / __gaurAdeH // 23 // gaurAdibhyaH striyAM GI bhavati / gaurI / varNatve bahulaM GIprApteH saMjJAyAmaprApteH / gaura matsya manuSya zRGga gavaya haya mukaya RSya bhayo Ga iti GIpratiSedhaH prAptaH / zRGgAhApa prAptaH / evamuttaratrApyUhyam / puTa pada draNa droNa hariNa kara karNaarohaNa varaTa uNaka Amalaka kuvala vadara bitca viva kaka tAra savAra saSkaNDa savala suSava pAMDasaukeSAMcit sAlaMda gaDula paDuza bhrATaka bhAnanda sapATa saSkula sUrya gUSa mUSa dhAtaka sallaka mAlaka mAlata sAlvaka vetasa vRta anasa umA bhaGga maha maTha veda svan bhakSaNa anaDuhI anaDvAhI eSaNAtkaraNe kArake deha medhIkAkAdanagavAdanAdayaH yAna medha gautama AyasthaNa bhaurika bhaujiki mauli gi gAhamAni bAlambi AyAmaka Alabdhi mApAcyAMGka Upastazca AraTa ToTa naTa mUlATa AsUraNa adhikA pratyavArohina AgrahAyaNa agrahAyanasyasvArthe aNa Natva ca nipaatyte| sevanI sumaMgalA saMjJAyAM sundara paMDala maMdara madula peTa piTa piMDa Urda gUrda sUI keSAMcit rephA PRIMARKEaranimusummemoraunamuram
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ RITISEstonepone N paymsenyasamaasMINI HTRANSamA jainendravyAkaraNam / tparo makAraH hArda bhADA lohAMDa kadara kaMdara kadala kaMdala taruNa taluna saudharma rohiNI revatI ca nakSatre vikala niSkala puSkala kaTAcchoNyAm / pipalyAdayazca pippalI harItakI kozAtako samI karIrI pRthivI koSTa mAtAmaha pitAmahI ehI paryahI asmarathyAtyuT prAtaH kAvyA zaivyA etau jyAtau bhAroha caMDa nanarayorai paca / naarii| ye'trAnaDuhIprabhRtaya IkArAntAH paThyante teSAM se puMvadbhAvo na bhavati / anahuhIbhAryaH / pratyavarohiNIbhAryaH / prAgrahAyaNIbhAryaH iti / vayasyanantye // 24 // prANinAM bAlakRtA zarIrAvasthA vayaH / vayasyanantye vartamAnAnmRdaH striyAM GItyA bhavati / kumaarii| kishorii| krii| vadhUTI / ciraNTI / taruNI / talunI / anantya iti kim / sthavirA / vRddhA / kanyAyA kanIna ca iti nipAtanAta kanyA / ata ityeva zizuH / uttAnazayAM lohitapAdikA dvivarSA trivarSA naite sAkSAdvayovAcinaH zabdAH / athavA dvivarSAdiSu parimANAhRdupItyetasmAniyamAt na bhaviSyatIti / rAt // 25 // rasaMjJakAnmRdaH striyAM GItyo bhavati / akArAntAttarapo raH striyAM bhaassyte| paJcAnAM pUlAnAM samAhAraH paJcapUlI / dazapUlI / annaM tasya rasasya khaM striyAM ceti paJcatakSI dstkssii| paJcAjI / prajAdiSvajazabdo jAtivacano 'bhipretaH / kathaM triphalA ajAdiSu pAThAt / parimANAdhudupi // 26 // sarvato mAna parimANam / parimANAntAt rAt hRdudhi sati GItyo bhavati / dvAbhyAM kuDavAbhyAM krItA ArcIyasya tyasya
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / rAvakhAdityupa dvikuDavI / yADhakI / jyADhako / rAditi siddhe niyamArtho 'yam / yataH parimANAdeva hRdupi nAnyataH / paJcabhirazvaiH krItA paJcAzvA dazAzvA tulya jAtIyasya niyamAni. vRttiH / samAhAra bhavatyeva / paJcAzvI / parimANAditi yoga dhabhAgaH kartavyaH / tata iSTatAvadhAraNa labhyate parimANa zabdeneDa sUDhivazAt prasthAdigRhyate / kAlasakhyayora grahaNAm / tena dvivarSA / nivarSA / dvizatA / trizatA / ve varSe pramANamasyA: pramANadhvaMsanaM rAcceti dvayaDAdInAmup / ukta ca urddhamAnaM kitanmAnaM parimANaM tu srvtH| AyAmastu pramANaM syAt sakhyA bAhyA tu sarvataH / na bistAcitakambalyAt // 27 // vista Acita kambalya ityevamantAt rAt hRduSi Gotyo na bhavati / bistAdInAM parimANatvAt sarveNa prApti. dvAbhyAM bistAbhyAM krotA dvibistA / tribistaa| yAcitA / jyAcitA / dvikambalyA / trikambalyA / ___ kANDAt kSetre // 28 // kAgaDazabdAntAta rAt hRdapi sati kSetre'bhidheye GItyo na bhavati / dve kANDe pramANamasyA vikANDA trikANDA kSetramaktiH / pramANe yasa mAtraTa ityAgatAnAM dvayasaDAdInAM pramANe dhvaMsanaM rAJceti vakSyamANayA iSTayA upa kAMDaM dhanuH tasya parimANazabdenAsaMgRhItamataH parimANAdhudupautyanena niyamena pratiSedhe middha niyamArthamidam / kSetra eva pratiSedhe bhavati nAnyatra / dvikANDI / trikANDI rajjuH / rAditiDI vidhiH //
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ momsuneemuanso mammummmmmwwwanamansamasan jainendravyAkaraNam / puruSAtpramANe vA // 26 // hRdpIti bartate pramANe yo vartate puruSa zabdaH tadantA dvAt hRdupi vA DItyo bhavati / dvau puruSo prabhANamasyAH khAtAyAH sya saDAdInAM pramANe dhva manerAcceti upa / dvipuruSA dvipuruSI / tripuruSI / tripurUSA / aparimANatvAtpuruSasya parimANAdhRdupIti niyamAnnivartito GItyo vikalpate / pramANa iti kim / dvAbhyAM puruSAcyA krItA dvipuruSA / hRdupItyeva / samAhAre paJcapuruSI // guNoktarutokharupphoDaH // 30 // veti vrtte| guNokta maMda ukArAtAt vA Golyo bhavati kharUzabdaM tphIDa varjayitvA / yaH zabdo guNe vartitvA dravye vartate sa gunnoktirityucyte| paTuH / paTTI / mRduH| mRddhI / guNokta rili kim / zrAkhuH / jAnizabdo'yam / uta iti kim / sudhiriya kanyA / akharUmphoDa iti kim / kharuriya knyaa| pANDuriyaM kanyA / satve nivizate'paiti pRthagjAtiSu dRzyate / AdheyazcAkriyAjazca so'satvaprakRtiguNaH / satva dravyaM tatra nivizate utpadyate Azrayati vA sa guNa iti sabaMdhaH / dravyAdavaiti apagacchati yathAmrAt haritatA pItatAyAM utpannAyA pRthajjAtiSu dRzyate yathA saiva haritatA taruNataNeSu AdheyaH utpAdyaH yathA kusumayogAt gandho vastre yathA vA ghaTe raktatA prakriyAjazca kriyAjazca kriyAtA notpadyate yathA kAsAdiSu mahatvAdi cakArAt kriyAjazca yathA saMyogo vibhAgo vA asatyaprakRti. dravyasvabhAvarahita: nirguNa ityarthaH // bahAdeH // 31 // veti vartate bahU ityevamAdibhyazca mRddhayaH striyAM vA demand
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 mahAvRttisahitam / Gotyo bhavati / bahu / bahvI / paddhatiH / paddhatI / bahu paddhati adbhuti aGkati hati zakaTi zakti ke cchatrarthe zakti paThanti sAmarthya zaktiraiva teSAm zastri sAri rAti rAdhizAddi ahi kavi muni yaSTi kimarthamikArAntA paThyante yAvatA kRdikArAdatta rityeva siddha paddhatizabdAnna syAt itarebhyazcAvyutpattipakSo itaH prANyaGgAt zroNiH zroNI dhamaniH / dhamanI / ita iti kim, grIvA / prANyaGgAditi kim, kauNi / sANiH | kRdikArAdatta : bhUmiH / bhUmI / akke riti kim / kRtiH / itiH / akArthAvityeke ihApi mA bhUt akaraNihanta te vRSala kRdikArAditi kim / sugandhiH / surabhigadhiH / strIhRto na bhavati / vyutpattipakSe kRdikArasyaica pUrva. prapaMca: / caMDa agala kamala kRpaNa vikaTa vizAla vizaMkaTa bharuja candrabhAgAnnadyAm kalyANa udAra purANa ahaH zabdasyeha pATho'nartha ka kevalasya striyAmavRtteH savidhIta uttarapadabhUtastha doDkha itya nenaiva trairubhyaM miTTam / bahuzabdasya guNavAcitvAtpUrveNaiva vi kalpe siddha dvirbaddha subaddhaM bhavatIti punargrahaNam / tena zakudukko praNatAGI vidhiH kvacinna bhavati / kAmiketi / pativatnyantarvatnyau // 32 // pativatnI antarvartI ityetau zabdau nipAtyete patiH macchabdasya GItye parataH matorvatvaM numAgamazca nipAtyate jIvati bhartari pativatnI / jIvatpatirityarthaH / anyatra patimatI pRthavI / ataH zabdAdadhikaraNapradhAnAt astisamAnAdhikararAyAbhAvAt vihito maturbhuk ca nipAtyate garbhiNyAm / antarvanI garbhiNo / anyantra antarasyAmasti zAlAyAm / ukta ca / pativa tanyA nukA vatvamantavatnyAmaturnukA / jIvatvatyAM ca garbhiNyAM yathAsaMkhyaM nipAtyate /
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ TAGRAANEEDSuntastma s a mumtuntantantweetsomnaamanane samummy Racindainmen jainendra vyAkaraNam / patnI // 33 // patnIti nipAtyate patizabdasya striyAM nakAro aMtAdeza puMyoge nipAtyate GItyo nakArAntatvAdeva bhavati / iyamasya patnI / asya puMsaH vittasya svAminItyarthaH ! puMyogAdanyatra patiriyamasya grAmasya / sapatnyAdau // 34 // sapatnyAdiSu patnIzabdo nipAtyate vAsa iti vibhASayA patnIzabdasya nipAtane prApte nityArtha vacanam / samAnaH patirasyAH sapatnI / yadyevaM patnIti vartate samAna dibhya iti vaktavye yanna kArekArasya samudAyasyocAraNaM kimartham / samAnazabdasya sabhAvArtha ikArApAyepi nakAraprakSaNArtha ca / sapatnyAH aya' mApatnyaH / kRte kArasyAccAraNaM badbhAvapratiSedhArthamityeke sapatnIbhAryaH / eva ekapatnI / vIrapatnI / viDapatnI / putrapatnI / bhrAtRpatnI / vA se // 35 // __ se patnI vA nipAtyate patizabdAntasya mRdaH striyAMcA nakAraH antAdezo nipaatyte| base Sase vedaM nipAtanam / anIca iti nAtisambadhyate gRhya mANasya zabdasyAmAkSAt / vAse dRr3ha. patirasyA dRDhapatiH / dRddhptnii| sthirapatiH / sthirapatnI / vRddhapatiH / vRddhapatnI / sthUla patiH / sthlptnii| Sase grAmasya patiH grAmapatiH / grAmapatnI / aprApte vikalpo 'yam / paMsA yoge patnIti nityaM nipAtanam / tena patnI zabdena tAse rAja patnItyeva bhavati / sa iti kim / patiriyamasya grAmasya / varNAdvahulaM tonastu // 36 // varNavAcino mRdaH striyAM bahula GItyo bhavati takA
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ emama sammutanauneendentatstate mahAvRtisahitam / rasya tu nakArAdezaH tu zabda kimartha bahula DIvidhirbhavati takArasya tu nakArI nityaM yathA syAdityevamarthaH / etA / enI / syetA / syenI / rohitA / rohiNI / haritA / hariNI / zavalI / pizaGgI / kalmASI / sAraMgI / kAlI saMjJAyAM varNa ca / kAlA pranyA / kvacidapravRttireva shvetaa| pramitA / plitaa| kRSNA / kapilA / kvacidubhayathA / zoNI / shonnaa| vaDavA / nIlI auSadhiH / prANini ca nIlI vaDavA / nIlI goH / sajJAyAmubhayam / niilii| nIlA / AcchAdane na bhavatyeva / nIlA sATI / nIlA meghamahati: / varNAditi kim / kRtA / hRtA / / ata ityeva / sitiH kanyA / kuNDagoNasthalabhAjanAgakuzakAmukakabarAdamatrAvapanAkRtrimAzrANAsthaulyAyovikAramaithunecchAkezavezeSu // 37 // kuNDAdibhyaH ka barazabda paryantebhya amatrAdiSvartheSu yathAmakhyaM striyA GItyA bhavati / kuNDI bhavati amana ceta kuNDA anyA dAha ityarthaH / goNI bhavati bhAvapanaM cet gANA anyaa| sajJaiSA / sthalI bhavati akRtrimA cet sthalA anyA / mAjI bhavati prANA ceta bhAjA anyaa| bhAjayate. striyAM yutti prApte ata eva nipAtanAdakAraH / nAgI bhavati sthaulyaM cet nAgA anyA / tandhI dIrghA vA saMjJAyA vaa| jAtivivakSAyAM tu nityaM DI / kuzI bhavati ayovikArazcet kuzA pranyA kASThAdimayI tadAkRti. / kAmukkI bhavati maithunecchA cet kAmukA anyaa| kacarI madhati kezavezazcet kabarA anyA / puyogAt khoragopAlakAdeH // 38 // ___ ata iti vartate puMyogA(toryaH zabdaH striyA~ vartate khubhUtaH tasmAt GotyA bhavati gopAlazAdIn varjayitvA / upA
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 17 dhyAyasya strI upAdhyAyI / gaNako / praSTho / mahAmAtrI / ete saMjJAzabdA puyogAt striyA vartate / puMyogAditi kim / devadattA / khoriti kim / prasUtA / prajAtA / paribhraSThA / puyogAdete zabdAH striyA vartante na tu pusi saMjJAbhUtAH / agopAlakAderiti kim / gopAlikA / pazupAlikA / AdizabdaH prakAravAcI | tena sUryAddevatAyAM GIrna bhavati / sUryasya bhAryA sUryA / devatAyAmiti kim / sUryo nAma manuSyaH tasya sUrIti / pUtakratoraica // 38 // puMyogAditi vartate / pUtakratuzabdAttu GItyo bhavati aikArazcAntAdezaH / pUtakratoH strI pUtakratAyo / puMyogAdityeva / pUtAH kratavo yasyAH sA pUtakratuH / vRSAkapya nikusitakusIdAt // 40 // aiceti vartate puyogAditi ca / vRSAkapi agni kusita kumoda ityetebhyaH striyAM Gotyo bhavati aikArazcAntAdezaH / vRSAkapAyI / agnAyI / kusitAyo / kusIdAyI / kulitakusIdayoH zAzadatvAt pUrveNaiva siddhapyaikArArtha vacanam / puMyo - gAdityeva / vRSAkapirnAma kAcit / 1 manorau ca // 41 // I puMyogAditi vartate aukArazcAntAdezaH aikArazca / manoH strI manAvI / manAyI / keSAMcinmanurityapi // 1 I varuNabhava sarva rudrendrasRDahimAraNyayavayavana mAtulA cAryANAmAnuk // 42 // varuNAdibhyo mRyo GIH striyAM tyo bhavati anugAgamaH / atra keSAMcicchandAnAM puMyogAditi sipyAnugartha grahaNam /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / varuNAnI / bhavAnI / sarvANI / rudrANI / indrANI / mRDANI / himAraNyayormahatve / mahadima himaanii| mhdrnnymrnnyaanii| yvaahoge| sadoSo yavaH yvaanii| yavanAllipyAm / yavanAnAM lipi: yavanAnI / upAdhyAyamAtulAbhyAM vA / prAnukaevAyaM vikalpaH / upAdhyAyI / upaadhyaayaanii| maatulii| maatulaanii| prAcAryAdaNatvaM ca / prAcAryAnI / acaaryaa| Arya kSatriyAbhyAM apuyoge veti vaktavyam / bhaaryaannii| AryA / kSatriyANI / kSatriyA / apuMyoga iti kim / Aryasya bhAyau Arse / kSatriyasya bhAryA kSatriyI / bhAnugiti dvimAtroccArASTisagrahArtham / krItAtkaraNAdeH // 43 // kItazabdAntAnmRdaH karaNAdeH striyAM GItyo bhavati / vastreNa krIyate yA vstrkriitii| vasanakrItI / sAdhanaM kRtAbahula mityatra bahulavacanAlabdham / tidhAkArakANAM kRjhdiH vidhi: prAksubutpatte riti karaNavAcizabdasya krItazabdena savidhiH / pazcAdakArAMtalakSaNo kI vidhiH| karaNAderiti kim / suniitaa| duHkrItA / tAiduDotyapummahusa iti satyatve katha sA hi tasya dhanakrItA prANebhyo'pi garIyasI bahulavacanAdan suvantena vRttirna kRdantena subutpattizca vahiraGgA antaraGge TApi kRte bhavatIti siddham / krItAntAnmRda iti vizeSaNAt vAkyena bhavati, vratyeNa kriitaa| ktAdalpe // 44 // karaNAderiti vartate / karaNAdermaMdaH kAntAt alpe GItyeH bhavati / atrApi prAk subutpatteH savidhiH / anaviliptI dyauH| alpAnyasyAmabhrANItyarthaH / rUpavilIptI pAtrI, alpa iti kim / cndnaanuliptaa|
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 1 jAtervAn // 45 // tAditi vartate / jAtizabdapUrvaH kAnto yo vasaH tasmAt tyo bhavati / astrAGgAderuttaratra vikalpo vakSyate / svAGge pUrvapadamihodAharaNam / zaGkau bhitrau yasyAH sA zaGkhabhinnI / urucchitrI / galakoTakRttI / kezalUnI / jAteriti kim / mAsajAtA | bahujAtA / ajAtA / sukhajAtA / duHkhajAtA / vAditi kim / savyajAnupratiSThitA / jAtAntAtpratiSedho vaktavyaH / dantajAtA / stanajAtA / pANigRhItyAdInAM gurvanujJAtena DIvaktavyaH / pANigRhItI bhAryA / yasyAstu yathAkathaMcit pANigRhItaH sA pANigRhItA / taitidatoktaM jIvatikAlasukhAdibhyaH paranipAtaH tAntasyeti jA~tiratra sakRdAkhyAtanigrahyA // vA svAMGgAdeH // 46 // ktAditi vartate / vAditi ca asvAGgAdeH kAntAdvasAt bA Gotyo bhavati / sAgaraM jagdhamanayA sAgarajagghI / sAgarajagdhA / palANDubhakSitI / palANDubhakSitA / surApotI / sugapotA / asvAGgAderiti kim / zaMkhabhinnI / svAGgAdeH pUrveNa nityo vidhiH / veti vyavasthitavibhASA teneha na bhavati / vastraM innamasyAH vastrachannA / vasanacchannA / Sasepi saMjJAyAM vikalpaH / prabadva vilUnI | pravaddhavinA // svAGgAnIcosphoDaH // 41 // veti vartate / svAGgaM nyak asphoD yat tadantAnmRdaH vA GItyo bhavati / dIrghakezI / dIrghakezA / gaura mukho / gauramukhA / svAGgAditi kim | bahuyA / asphoTa iti kimu / kalyANagulphA kalyANArthyA / vetivyavasthitavibhASA upAkhyAtA /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / tenaaGgagAtra karAThebhyo vA pratiSedha. / mRdaGgI / mRdaGgA / mRdgaatrii| mRdgaatraa| snigdhkraatthii| snigdhkraatthaa| vasAdhikAre punaya gana. haNaM pArtham / adhikeshii| adhikezA / nikeshii| ni:kezA maalaa| iha kasmAnna bhavati kalyANa pANipAdamasyAH kalyANapANi. pAdA / svAGgasamudAyaH svAGgagrahaNena na gRhyate kim svAMga adravaM mUrtimatsthAna prANisthamavikArajam / atatsthaM tatra dRSTaM cet tasya cet tata tathAyutam / svAGga mukhAdi / adraamiti kim / bahuka phaa| mUrtimaditi kim / bahujJAnA / prANisthamiti kim / kSakSaNamukhA zAlA / avikArajamiti kim / bahusokA / atasthaM tatra dRSTa ca prAk prANini dRSTa saMpratyaprANisthamapi svAGgam / dIrgha kezI / dIrgha kezA rthyaa| tasya cetatat tathA yutam yena prakAreNa prANino yutaM dRSTaM tasyA prANinopi yadi tattathAyutaM dRzyate evamapi svAGgam / dIrghamukhA dIrghamukhI arcA // nAzikodarauSThajavAdantakarNazRGgAt // 48 // svAhAnIca iti vartate / veti ca / nAzikAdayo ye nIcaH tadantAnmRdaH vA GItyo bhavati / dIrghanAsikI / dIrthanAsikA / tanUdarI / tanUdarA / vimboSThI / vimboSThA / otvoSThayorkhAse pararUpamupasaMkhyAsyate / samajavI / mamajaGkA / samadantI / samadantA / caarukrnnii| cArukarNA / tIkSNazaGgI / tIkSNa zaGgA / nAsikodarayorbahuca itya nantare pratiSedhe prApte grahaNam / sahanavidyamAnalakSaNastu pratiSedho bhavatyeva zeSANAmasphoDaiti pUrvasmin pratiSedhe prApta upaadaanm|mhaadiprtissedhstu bhvtyev| pucchAcceti vaktavyam diirghpucchii| doghaMpuchA kabaramaNizaraviSebhyo nityamiti vaktavyam / kabaraM pucchamasyAH kbrpucchii| maNiH pucche Ummans
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 21 asyA. yA mnnipucchii| viSaM pucche asyAH viSapucchI / Ibize SaNe vetyatra khaDgAdibhyaH ivatasya paravacana muktam / upamAnAt pakSapucchAbhyAmiti vaktavyam / ulUka iva pakSAvasyA: ulUkapakSI zAlA / ulUka iba pucchamasyA ulUkapucchI senA // na kroDAdivacaH // 48 // 1 1 kroDAdirgaNaH / kroDAdyannAt bahujantAcca mRdaH GItyo na bhavati / svAGgAnIca iti prAptiH / kroDAzabdaH strIliGgaH / kalyANI kroDA prasyAH kalyANakroDA / kalyANagoravA / kalyANabAlA | kalyANakhurA / kalyANAzaphA | kalyANagudA / krIDAdirAkRtigaNaH / subhagA / sugalA / bahUca. khalvapi / pRthujaghanA / dRDhahRdayA / mahAlalATA // sahanavidyamAnAt // // 50 // saha naJ vidyamAna ityetebhya uttaraM yatsvAGga tadntAt GItyo bhavati / sakezA / akezA vidyamAnakezA / manAsikA / anAsikA / vidyamAnanAsikA / sudantA / vidyamAnadantA // nakhamukhAt // 51 // nakha mukha ityevamantAnmRdaH khuviSaye Gotyo na bhavati / sUrpaNakhA / vyAghraNakhA / vajragAkhA | pUrvapadAtkhAvagaiti tvam / gauramukhA | zlakSNamukhA / saMjJAzabdA ete / khAbiti kim / sUrpamiva nakhA asyA sUrpanakho / sUrpanakhA / candramukhI / candramukhA // sakhyazizvI // 52 // sakhI azizvI ityetau zabdau nipAtyete GIvidhinipAtyate / sakhIyaM kumArI / nAsyAH zizurasti azizvI //
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ mahAvRtisahitam / mAmA jAterayoGaH // 53 // zata iti vartate / jAtivAcina ayakAroGo mRdaH striyAM lItyo bhavati / prAkRtigrahaNA jAtirliGgAnAM ca na narvabhAk sakadAkhyAtanihyA gotraM ca caraNaiH saha / prAkRtiH masthAna AkRti grahaNamasyA prAkRtigrahaNA / brAhmaNatvAdInAM jAtivizeSANAM sasthAnavizeSAbhAvAt kathaM sagrahaH / liGgAnA ca na sarvabhAkAekAliMgo dviliGgo vA bhAvo jAti / brAhmaNatvA diSa kevalamupadezamAtra jAtivyavahArasya nibNdhnm| jAtyAve. vidviliMgatAsti devadattaH devadattA iti / atha kathaM triliGgeSu taTastaTI taTAmityevamAdiSu jaatibaacitvm| sakadAkhyAtani. hyA abhidhAna pratyayayoranAkasmikatvAtannimitta jaatiriti| evaM majhadAkhyAtA nizcadhena grAhyA nanu mavai zabdA jAtivAcina ityasmin darzane yadRcchAzabdAnAM kriyAguNazabdAnA ca jAnizabdattva devadattAdayopi maMjJAzabdA bAlya kaumaaryauvnaadidhvdhyviniimaakRtimvlbnt| eva ca devadattA kAraNAzuklatyatra kI vidhiH prasajyeta yadIDha darzanamAzrIyeta vyAvartya nAstoti grahaNamanarthaka syAt / tasmAdyeSAM jAtireva pravRttanimitta ta iha jAtizabdAH / gotra ca laukikamapatyamAnaM jAtiH mAtrAkRti: pratIyate nApi kicilliGgamasti yena sakRdAkhyAtena liGgAnA ca na sarvabhAgityasmin darzane gotraMceti na vaktavyam caraNaiH maheci caraNamadhyayanazAt kriyA tadAtmakaM jAtiH / kuka attii| brAhmaNI / taTI / nADAyanI / bavhacI / ktthii| kaThena proktamadhIte yA zaunakAdibhyaschandali Niniti Nin / parasyANaH upapro. tAdityupa / saunakAdiSveva / kaThacarakAditi ina upa . jAteriti kim / muNDA / ayoGa iti kim / bhAryA / / ksstriyaa|
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra vyAkaraNam pAkakarNaparNa puSpaphalamUlavAlaH // 54 // pAkAdayo dyabhUtA yasya tasmAjjAnivAcino mRdaH striyAM ster bhavati / odanapAkI | kSaNapAkI / mRSikakarNI | saMkukarNI / yaSTIparNI / zAliparNI / zakhapuSpI / hiraNyapuSpI / dAsIphalI | pUgaphalI / darbhasUlI / sIryasUlI / govAlI / azvavAlI puSpaphalamUlottarapadAdu Gavidhite tadjAdiSu paThanIyam / pUrveNa bhirddha niyamArthametat striyAmeva ye nAtivAcina. zabdA teSu etebhya eva GI vidhirnAnyasmAt balAkA / makSikA / / 23 itA manuSyajAteH // 55 // ikArAntAnmanuSya jAtivAcino mRdaH striyAM GIttho bhavati / kuntI / avantI / apatyArthe dvikurunandyajAda kauzalAt - jya iti jya / tasya kuntyavanti kurubhyaH striyAmityup / evaM dAkSI / lAkSI / ita iti kim| viT / dat / yathAsakhyamANo. atAprAcyabhargAderityup / manuSyagrahaNaM kim / tittiri / jAteriti vartamAne punarjAtigrahaNaM yoGopi yathA syAt / audameyI / ayeGaiti pratiSedhaH uttaratra trisUtryAM ca vartate / iJa upasaMkhyAnamajAtyarthaM kartavyam / sutaGgamena nirvRttA nagarI sautaGgamI / buJchaNThetyAdinA sutaGgamAdibhya iJ / jarutaH // 56 // manuSyajAteriti vartate / ukArAntAnmanuSyajAtivAcinA mRdaH striyAM UkArastyA bhavati / kurUH / ikSvAkU. 1 parsa: / asya kutyavanti kurubhyaH striyAmiti ajaNo: ato'prAcyabhargAderityup / dvimAtroccAraNaM zeSAdvati parasyApi kapo bAdhanArtham / tathAhi brahma bandhuryasyAH sA brahmabandhUH /
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / vIrabandhUH / atra ca samudAyo brAhmaNavizeSajAtiH / yadRndAvena mRdamRdorekAdezaH mRddhavatIti mRtmajJAyAM svAdyutpattiH manuSya jAterityeva / ruruH / kakavAkuH / zrAkhuH / ayoGa ityeva / adhvaryaH strI / alAbUH / karkandhUrityevamAdayaH UNAdikAHkathaM alAbukarkaMdhudatraphalamiti ikaH prodyA iti prAdezena siddham / __ paGgoH // 57 // paoNzabdAta striyA~ jatyo bhavati / paGgaH / zvasurazabda. syokArApharayoH khamUzca tyo vaktavyaH / zvaH // jarudyorive // 5 // jaruzabdo dhuryasya tasmAnmRdaH ivAthai gamye striyAmUtyo bhavati / krbhoruuH| kadalIstambhorUH / nAganAsorUH / iva iti kim / vRttoruH knyaa| saMhitasaphala kssnnvaamaadeH|| 58 // saMhitAdyAdema'daH UrudyoH striyAmUtyo bhavati |anivaarthii 'ymaarmbhH| saMhitoruH / saphoruH / lkssnnoruuH| vAmorUH |shit sahAmyAM ceti vaktavyam / sahitorUH / shoruuH| bAhvantakadrukamaNDalubhyaH // 60 // bAhuzabdAntAnmRdaH kadrukamaNDaluzabdAbhyAM khuviSaye jatyo bhavati / madrabAhUH / bhadrabAhUH / kadraH / kamaMDalUH / kAsA cidetAH sNjnyaaH| khAviti kim / vRttau bAhU asyAH vRtabAhUH / kad / kamaNDaluH // hRtaH // 61 // adhikAreNeyaM saMjJA / yAnina Urddha manukramiSyAmaH pAkapaH | hattsaMjJAste veditavyAH / bakSyati / yana stiH yuvatiH / me
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / kaTu tgaiti mRtsaMjJAyA svAdyutpattiH / bahutvanirdezo'nuktapari grahArthaH / madhyAnma ukto 'nyatA'pi bhavati / antamaH / nAdimaH / dharmANa vihitaH / adharmAdapi / AdharmakaH / hRtAmiha bahutvena nirdeze ki prayojanam / anuktAca hRdutpattiryathA syAdantamAdiSu / tathA anuktA api hRtebhavanti / agrapazcADDima ityevamAdayaH // yanastiH // 62 // ___ yuvannityetasmAttirbhavati striyAm / yuvatiH / yUnaH strIvivakSAyAM kutsAdyarthaviSakSAyAM ca paratvAt kAdayaH prApnuvanti tasmAdyUna iti yogavibhAgaH / yUnaH hRtprasaGga strItya eva bhavati tataH kaadyH| yudhatikAH / vyo'kSa rUpAntyayovRddhe'nA'NiH // 63 striyAmiti vartate / aNijau yo vRghe bhanArSe vihito kSasUpAntyau tadannasya mRdaH ghya ityayamAdezo bhvti| nidezyamAnayorazijoreva dhyAdezaH / pautrAdi baddhamiti apatyavizeSasya baddhasaMjJA / RSeridamA tahite baddha iti / sphe ruH dIriti acAMru saMjJoktA ruH upAntyaM sannihitaM yayAraNijostayo dhyA. dezaH / pakAraH Se Syasya putrayatyArjirityatra vishessnnaarthH| karISa. syeva gandho'sya karISagandhiH / tapamAnAditi vA ikAraH sAntaH / karIbaMgandhera patyaM strI kArISagandhyA / kaumudagandhyA / varAhasthApatyaM strI vArAhyA / bAlAkyA / jAtilakSaNasyAyoGa iti pratiSedhaH analvidhAviti sthAnivadbhAvapratiSedhAt / aNijalakSaNApi GItyo na bhavati tataH SyAntAhAp / akSiti halAmavivakSArthaM acA nirdhAraNaM kriyate akSurUpAntyayAriti bhanyathA yena nAvyavadhAnaM tena vyavahite'pIti ekena varNana vyavadhAne
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ emainese mahAvRttisahitam / vArAhyAdiSu syAt / akSiti bahutvanirdezaH pradhAnabhUtAyatrAcAM bahutvamasti tatrAdeza: teneha na bhavati / daakssii| plAkSI rUpAMtyayoriti kim / aupagavI / vRddha iti kim / ahicchanne jAtA aahichtrii| anArSa iti kim / vAziSThI / vaizvAmitrI / aNijoriti kim / AtabhAgI / RtabhAgAdvidAdilakSaNo'n / iha uDulAno'patyaM strI bhIDulomyA / bAhAditvAdiJ Tikhe kRte rUpAntyatvaM tataH dhyAdeza iti AnupUryam // gotrAvayavAt // 64 // aNijoriti vartate / gotramiti pUrvAcAryANAM vRddhasya saMjJA / gAtrAvayavAH gAtrAbhimatAH kulAkhyAH gAtrAvayavavAcinA mRdaH baddha vihitayAraNioH striyAM dhyo bhavati / arUpAMtyArthIgyamArambhaH / puNikasyApatyaM strI pauNikyA / bhuNikasya paunniyaa| mukharasya maukharyA / yatrAmantarApatye'pi vyo drazyate kroDyAdiSu tatpaThanIyaM yathA antakAmyA devadattA // krauDyAdeH // 65 // krauDya ityevamAdibhyazca striyAM vyo bhavati yathAsambhavaDITApoH prAptayoH kvacidanantarApatyArthaH kvacidavahUjarthaH kvacidarUpAntyArthaH ArambhaH kvacidaNijAranayorapi tyaevAyaM jya iSyate / krauDI / krauddyaa| itAmanuSyajAteriti DIvidhiH prAptaH / kauDi lADi vyADi Apizali ApakSiti ete iantAH / caupayata caiTayata saikayata vailvayata ete nakArAntA aNantAH / saudhAtakiH ijantaH / sUtazabdAvatyA vyaH / sUtyA / sUtA anyatra / bhojAt kSatriyajAtI / bhojyA / bhojA anyA / bhaurikisAlAsthalikApiSTali ete isntaaH| gaukakSA TAbantAccAraNaM jitvanivRtyartham / gaukakSyAputraH // - more
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / daivayajisaucivRkSisAtyamunikAeTheviddhibhyo vA // 66 // devayazi saucavRkSi sAtya muni kANTheviddhi ityetebhyaH vA pyo bhavati / ubhayatra vibhASeyam / vRddha prApte anantarApatye cAmApte / devayajJayA / devayajJI / saucivakSyA / saucivRkSI / sAtyamurAyA / sAttyamugrI / kANThevidhyA / kaaytthebidii| anantarApatye hA upasaMkhyAnamajAtyarthamiti GI vRddhApatye itomanuSyajAteriti // samaryAtprathamAdvA // 67 // samarthAditi prathamAditi veti ca padatritayamadhikRtaM veditavyam kiMbahusarvanAnodayAderityataH prAk vakSyati tasyApatyaM upagArapatyaM praupagavaH / tasyetyetattAMta sUtra prathamaM sanniviSTam tasmAdapatyAbhidhAne tyaH samarthAdityucyate sAmarthya ca suvantasyeti subantAtyotpattiH dadvavarNAditi vizeSaNArthatu GyAmmRdgrahaNamadhikriyate vRddhasya upagArapatyamiti vAkyasyAsubantatvAt vAkyAvayavasya cAsAma ryAta tyAnutpattiH / samaryAditi kim / kambala upagorapatyaM devadattasya / yadyevaM samarthaH padavidhiriti samarthAdeva manidhyati kimanena kRtavarNAnupUrvakAt padAt tyo yathA syAdityevamartham / sUsthitasthApatyaM sausthitiH| vaikSamANiriti nendrasyetyatra bakSyati samudAyakArya tAvadbhavati pazcAdekAdezaH / evaM vAsaMhitAtyotpattAvaniSTaM rUpaM syAt / prathamAditi kim / tAntAdyathA syAdapatyazabdAnmA bhUta / vAgrahaNaM kim / upagorapatyamiti vAkyamapi sAdhu yathA syAt / anantarAdvAgrahaNAt savidhirapi / uparavapatyam //
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ womansammam ROMALARImmirensamanarthenosanINESRAM atanasinacomGNIONarasimenarsIANTARoaLUNARSansar mahAvRttisahitam / prAndroraNa // 6 // droH mAne vaya iti vakSyati prAgetasmAdyA vakSyante tevaNa bhavatIti veditavyam / adhikArI vidhirvA'yam / adhikArapakSe pIlAyA vA bodazvita ityevamAdI bAvacanada pavAdaviSaye mAsti vRttiH| vidhipakSepi parihatyAya vAdaviSayaM tata utsago'bhinivizate / vakSyati tasyApatya aupagavaH ! kApaTayaH / apavAdena bAdhito'pyuttaraJAnuvartatAmiti mAgyacanam / prakhapalyAdeH // 6 // azvapati ityevamAdibhyaH samarthavibhaktyantebhyaH zmaNa satrati prAga gorathaiSu / patidyoriti rAyo vakSya ne / tasyAyana pavAda / azvapaterapatyaM zrAzvapataH / azvapati gaNapati gaNapati rASTa pati kulapati pazupati dhAnya pati bandhupati sabhApati kSetrAta ye'tra saMjJAH tebhyaH dozcha iti cha bAdhitvA pUrvanirNayenAya. mevaann| dityadityAdityapatidyoWH // 70 // prAga goriti vartate / diti aditi prAditya pattiya ityetebhyaH samarthavinatyaMtebhyaH prAg drorartheSu rAyo bhavati / aNopavAdaH / ditera patyaM daityaH / dvayacaztonijaitImaDhaNa pUrvani yenAyaM bAdhate / sarvatotthArthAditi kovidhau kRte paratvANa ca bhavati / daiteyaH / liMgaviziSTaparibhASAvAnityA aditera. pasyaM AdityaH / mAdityasyApatyamAdityaH / prAktanasya yakArasya kyacyAnAvatyA patyasyeti halo yamA yami khamiti vA kham / patiyoH khalvapi / bArhaspatyaH / sainApatyaH / prAjApatyaH / rAyAdayo'rthavizeSalakSaNAdaNa pavAdAt pUrvanirNayena rAma ANDARAScopperceiomamimanaampannamotapappuppopu A RImmu m om
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 20 etra bhavati | vanaspatInAM samUhaH vAnaspatyam / yamAceti vaktavyam / yamasyApatya yAmyaH / pRthivyA jAnau / pArthivaH / pArthivI / devasya yatrajau / daivyam / devam / bahiSaSTikhaM yaca / bAhyam / Ika eva / bAhIkaH / jhermamAtraTikhamanityamArAtIya ityAdI / sthAno'kAraH / azvatthAmno'patyaM azvatthAmaH / lomnazvApatyeSu bahuSu / uDulomAH / zaralomAH / bahuSviti kim / auauDulomiH / zAralomiH / sarvatra gorajAdiprasage yaH / gavyaH / ajAdiprasaMga iti kim / gorUpyam / gomayam // utsAderan // 71 // prAgdroriti vartate / utsa ityevamAdibhyaH samartha vibhaktyantebhyaH prAgdrorartheSvaJ bhavati / aNastadapavAdAnAM ca bAdhakaH / ani sati yantrajoriti bahutve ubbhavati / umasyApatyaM aurasa' | udapAnasyApatya maudapAnaH / vatsa udapAna vikira vinada mahAnada mahAprANa taruNa taluna baSkayazabdAdase asamAsa ityarthaH / dhenu pati jagato triSTup anuSTup janapada bharata uzInara pIlu kuNa udasthAnazabdAddeze pRSadaza bhallakIya rathaMtara madhyaMdina bRhat mahat satvatzabdo matvaMtaH Agatanuko gRhyate / kuru paJcAla iMdrAvasAna uSNiha kakubh suparNa grISmAdandasIti vaktavyam / chandazceha vRttajAtiH / taruNazabdasya liMgaviziSTasya grahaNam / taruNyA apatyaM tAruNaH rAyAdayo'rthavizeSalakSaNAdaNa - pavAdAt pUrvanirNayena bhavantIti / strIpuMsAnnuktvAt // 72 // bakSyati brahmaNastva etasmAtvasaMzabdanAt prAgyo'tha vakSyate teSu strIzabdAt puMzabdAJca zraJ bhavati nugAgamaH / khoSu bhavaM strINA samUhaH strobhyaH Agatam strIbhyo hitaM
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ mannamoonam namastee mahAvRttisahitam / strINAM bhAvo vA straiNam / eva pauM snam / nApuMsAhatItiprajiSedhAt paMsaSTikha na bhavati / strIzabdasya tu nugvacana sAmarthyAt / straiNAH pauMsnA ityatra yAjorityupa prApnoti iha ca straiNAnA saMgha iti saMghAGkalakSaNa ityaNa prAmroti / cetnaitA doSau apatyAdhikArAt prAgUI ca vRddhagrahaNeSu laukikagotragrahaNamitivakSyate naca straiNa paunamiti vA laukikaM gotra tasmAdaparagau na bhvtH| pavadyajAtIyadezIya itivacana yogApekSaM jJApakaM vatoparthe nAyaM vidhiriti / strIvat / puvat / vRddhe'cyanup // 3 // mAgdoriti vartate / yaskAdibhyo vRddha ityatra ubukta tatyAnumbhavati prAradravIya ajaadaavutptsymaane| gargANA chAtrAH gAgIyAH / yajajIriti bahutve upa prApta. IyaviSaye pratiSidhyate / yasya yAcetyarava kyaddhatAvRtyA patpasyeti yakham tyAzrayalabhaNa aibhavati / yAskIyAH / zivAdilakSaNasyANaH yaskAdibhyo vRddha ityupa prAptaH / mAtreyIyAH / dvayacaH itonijaitiDhaNatasya bhRgvatrikutsavaziSTa gotamAgirobhya ityuprAptaH / khArapAyaNIyAH / yaskAdibhyo vRddha ityanena naDAdi phaNa: upa prAptaH / vRddha iti kim / kulasyeda kauvalam / vAdaram / avayavAthai AgatasyANa: usaphala iti ubeva bhavati / acIti kim / gargebhyaH gargarUpyam / gargamayam / prAgadorityeva gargebhyo hitaM gargIyam / bahAdahantAt ekasmin yUni dvayArvA yUnArya tyaH tasminnaSTe'pyanubbhavati / bidAnAmapatyaM yuvA baidaH vaidA / antAdata iJ / tasya jiNyarAjArSAdyunyuNimArityup / tyakhe tyAprayamityajAditvamasti / varNAzraye nAsti tyAzrayamiti na matavyam / pracIti vissynideshH| ekadvayantAcca vRddhAt yuvabahutvavivakSAyAM uba vaktavyaH / vaidasya vaidayAH apatyAni yuvAna: bidAH / nummum m aNaoramanumanswammamARMAHALLAHAaunampainemama
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / omanenamsuntamansa w REATMEName rasyobanapattye // 14 // prAdoriti vartate / rasya nimittatvena saMbandhI yo hRt apatyavarjite prAgdorathai vihitaH tasyobhavati / pacamu gurughu bhavaH paJcagurunamaskAra / dazasu dharmeSu bhavaH dazadharma. / dvAvanu yogAvadhIte dvayanuyogaH / jyanuyogaH / hRdarthe SasaH / saMkhyAdIrasaMjJaH / bhavArtha bhAgatasyANaH upa / rasyeti nimitta vizeSaNaM kim / ubantAdyo hRt tasyAmmA bhUt / paMcaguronamaskArasyeda pAMcaguravam / yadi rasya nimitta yo hRta tasyAp iha tarhi na prApnoti paMcAnAM kapAlAnAM smaahaarHpNckpaalii| paMcakapAlpA saMskRtaH paMcakapAlaH / naiSa deSaH / anyavikanyAyena paca kapAlazabdAta tyotpattiyathA avermAsaM Avikamiti avikazabdAdeva tyA nAvizabdAt / anapatya iti kim / dvayodevadattayorapatyaM dvaidevadattiH / ajagrahaNamanuvartate teneha na bhavati / paMcabhyo gargamya bhAgataM paMcagargamayam / mAgdorityeva / dvAbhyAmakSAbhyAM dIvyati dvaiyakSikaH / traiyakSikaH / yUni // 75 // prAggoriti vartate / acIti ca yUni yastyastasyopa bhavati prAgdravIya ajAdau tya utpatsyamAne / phAMTAhRtiH / tasyApatya yuvA kAMTAhaterNa iti Na: phAMTAhRtaH / tasya yUnazchAtrA buddhisthaeSAnapatye ajAdau tye gasyopi kRte iantamidaM jAtama / ija ityaNa bhavati / phAMTAhRtA. / agavittasyApatya bhAgavittiH / tasyApatyaM yuvA doSThaNa sauvIreSu prAya iti ThaNa / bhAgavittikaH / tasya yanazchAtrA: ThaNa upi kRte ijaityaNa bhAgavittAH / tikasthApatya taikAyaniH / / tasyApatyaM yuvA phezchaH iti chaH taikAyanIyaH / tasya yanazchAtrA: chasyopi kRte dozcha iti chaH taikAyanIyAH / glaca to - -
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ RamanaNIENCOUNTRamaneHAIRMIRINNAMMISSIONarenatamraamreneunemamaTS NEEMARATHI mahAvRtimAhitam / kSasyApatya phiroriti phi: gluca kaayniH| tasyApatyaM yuvA prAndroraNa glaucukA yanaH tasya yUnazchAtrA aNapi tasyedami. tyaNa glauca jhaaynaa.| kaJjilAdasthA patyaM kApiMjalAdiH tasyApatyaM yuvA kuvArdai garya itigayaH / kApijalAdyaH tasya yUnazzAnA gyasyopi kRte isa kRtya kApiMjalAdAH / acItyeva / phAMTA hatarapyam / kAMTAhatamayam / prAgdorityeva / bhAgavittikAya hitaM bhAgavittikoyam / __phaNaphijovA // 76 // yUnIti vartate / yUni yau pharAphijau tayorvA Thamavati prA gdravIye ajAdau tye vivakSite / parvaNa nitye upi prApte vibhASeyam / gAya'syApatyaM yuvA yajimoriti phaNa gAAyaNaH / tasya yUnacchAtrA gArgIyA gAryA vaa| phijaH khalvapi yaskasyApatya zibAdibhyo'Na yAskaH / yAsmalyApatyaM yuvA vyacAuta iti phiJ yAskAyaniH tasya yUmacchAtrAH yaaskiiyaaH| yaaskaayniiyaaH| tasyApatyam // 7 // tasyeti tAsamarthAt paratyamityetasminnathai yathAvihitaM tyo bhavati / hRdartha nirdezaliMgavacanAdikamavivakSitamaprAdhAnyAt / upagArapatya aupagakSa. / tAntAdaNa uktArthasthApatyazabdasya nivRttiH supaudhumRdoriti supa upa aipa AzvapataH daityaH / sainApatya: autsaH / straiNaH / pausnaH vRttI svabhAvata ekArthIbhAva: prakRtyoM vizeSaNabhUto'prAdhAna syArthasya sAmAnyena pravRttasya bizeSevasthApanAtyArthaH prdhaanm| guNapradhAnabhAvena prakRtistyazca tyArtha saha brUta ini / nanu ca tasyedaM vizeSaNaM ete apatya samUho nivAsI vikAra iti mmmmmmame
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / tasyedamityeva siddha kimarthamidamucyate bAdhakabAdhanArtham / bhAnorapatyaM bhAnavaH / zyAmagavaH / dulakSaNazcho baadhitH| tasyA. patyamAhAderijityeva vaktavye iha karaNaM pUrvairuttaraizca tyaira. bhisabandho yathA syAdityevamartham // pautrAdi vRddham // 7 // putrasyApatyaM pautra. bidAdittvAdana prathamAditi vartamAna arthavazAttayA vipariNamyate prathamasya pautrAdi yadapatya' tat paddhasaMjJa bhavati saMjJAviSayasya prathamasya gargasyApatyaM gAyaH / vAtsyaH / vRddha kuJjAdibhyoJpha iti vartamAne gargAderyaniti | yaja / pautrAdIti kim / gaargH| anantaramapatya vRddha mA bhUt / ekaH // 7 // vRddhamiti vartate / baddha apatye vivakSite eka eva tyo bhavati / svasthAH svasyAH prakRteH apatyabhedavivakSAyAM aneka tyaM budhayA samudAyokatya niyamaH kriyate yadidaM gargAdipitRka apatyajAtaM vRddhaM tasminneka eka tyo bhavati / sa ca paramaprakRterbhavati yadapi vyavahitena janitamapatyaM tadapi paramaprakRteH sAmAnyenApatyaM bhavatyeva / yadyapi sarve'pyapatyena yujyante tathApi prathamAdityanuvartanAt paramaprakRtereva bhavi. Syati gargasyApatyaM gArgyaH / tatsutopi gArgyaH / evaM vyavahite'pi vRddhApatye vivakSite gargazabdAt yajeva bhvti| athavA prakRtiniyamo'yaM vRddhApatye vivakSite eka eva zabdaH prathamA prakRtiH tyamutpAdayati nAnyeti pratiniyamyate / evaM naha. syApatyaM naahaaynH| tato yUni // 8 // tato vRddhatyAntAd yUnyapatye vivakSite eka eva tyo MORamdewaHATIMILARI
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 mahAvRttisahitam / bhvti| gAgyasyApatyaM yuvA gAgyoyaNaH / daakssaaynnH| aupagaviH / nADAyaniH / jIvati tu vaMzye yuvA 'strI // 1 // vazaH pitRpitAmahAdiprabandhaH tatra bhavo vaMzya: pitrAdiH / pautrAdIti vartate / taccArthavazAt tAMtaM saMvaMdhyate / pautrAderyadapatyaM caturthAdikaM tadvaze jIvati yuvasaMjJa bhavati striyaM varjayitvA / gAya'syApatyaM gAAyaNaH / dAkSerdAkSAyaNaH / astriyAmiti kim / gAryasyApattyaM strI gArgI dAkSI / tu zabdo vRddhasaMjJAsamAvezanivRtyartham iha doSaH syAt sAlaGkarapatyaM yuvA yajijoriti phaN / pailasyApatyaM yuvA dvayaco'Na iti phiJ tayo!ni pailAderityup bhavati / vRddhasajJAsamAveze tu vaddhacyanubiti prAgdravIye ajAdAvanupa prasajyeta / astu yUnIti bhaviSyati iha tarhi doSaH kaNa phijoti ubibhASyate uppakSa'pi vRddhasaMjJAsamAveze vRddha jnu biti anupsyAt / athAsamAvaze katha baddhalakSaNo vuJ gAAyaNAnAM samUhaH gArgAyaNakaM vakSyati vRddhokSoSTrAdisUtre vRddhagrahaNenaiva siddha rAjanyamanuSyagrahaNa jJApakamapatyAdhikArAdanyatra vRddhagrahaNe laukikaM gotragrahaNam / tena vRddhayUnoH samAvezaH / bhrAtari ca jyAyasi // 82 // ___ pautrAderapatyamiti vartate bhrAtari ca jyAyasi jIvati kanIyAn bhrAtA yuvasaMjJo bhavati / mRte'pi vezye yathA syAdityAraMbhaH dhAtA vaMzyo na bhavati sAkSAt paramparayA vA akAraNatvAt gAya'sya dvau putrau jyAyasi jIvati kanIyAn gAryAyaNaH / evaM dAkSAyaNaH jyAyAMstu bhrAtA gAgyau~ | dAkSiriti /
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / bAnyasmin sapiNDe sthaviratare jIvati // 3 // pautrAderapatyamiti vartate yeSAM saptamaH puruSa ekaste sapiNDAH parasparaM vase yase vA sapiMDazabdaH samAnasya samAvaH ihaiva nipAtitaH / prakRtaM jIvatIti zatrantaM sthaviratarasya vizeSaNam idaM tu jIvatIti padaM tiGataM sajJino vizeSaNam / cAturanyasmin sapiNDe sthaviratare jIvati pautrAdera patya yajjIvati tadA yuvasaMjJaM bhavati gAyaryAyaNo gAryaH / dAkSAyaNo dAkSiH / anya grahaNaM kim / bhrAtari iti vartate / tasminneva sapiMDe pitRvyaputra jIvati syAt / sapiMDagrahaNamasambandhAnyasambandhanirAsArtham / jyAyasIti vartamAne sthavirataragrahaNaM kin / sthAnavayobhyAM jyeSThe sapir3e yathA syAt bhrAtRvye ghayojyeSTe pitRvyaH kanIyAn yuvasaMjJo na bhavati / jIvatIti kim / mRte gArya eva / pUjAkutsayorvyatyayaH // 84 // veti vartate / parasparaviSayagamanaM vyatyayaH / baddhasya yuvasaMjJA yUnazca vRddhasa zetyartha. pUjAyAM kutsAyAM ca gamyamAnAyAM yathAsaMkhyaM vRddhayUnorvA vyatyayo bhavati pUjAyAm tatra bhavAn gAAyaNaH tatra bhavAn gAgyau~ vA / yuvasaMjJAsAma rthyAt vRddhastyaM yuvatyena yogaH / kutsAyAM gArya tvaM jAlma gAAyaNastvaM jAlma / vRddhasaMjJAsAmarthyAt yuktyasya nivRtti| pravAhAderiJ // 85 // tasthApatyamiti vartate / akArAntebhyo mRdbhayaH bAhu ityevamAdibhyazca anantare vRddha yuvasaMjake cA'patye iJ bhavatyaNo'pavAdaH / Akampani: / daakssiH| aupagaviH / zramakArAntArthaM bAdhakabAdhanArthaM ca bAhAdigrahaNam / bAhaviH /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 mahAvRttisahitam / auSadhAkaviH / bAhu upaarku nibAku varAku upavindu emyo'N prAptaH / valA dvaghaca iti DhaN prAptaH / vRkalA banAkA sUSikA bhagalA lagahA dhruvakA sumitrA durmitrA ebhyaH strIbhyo DhaNiti DhaN / mAnuSIlakSaNo vA DhaN syAt / puSkarasat anuradatta anuzatikAditvAdanayoH padadvayasyaip / devazarman indrazarman kunAman paMcan saptan amitaujasaH sakha va sudhAvat uc aJcernipAtanAt nakhAbhAvaH ziras ziromAtrasyApatyaM nAsti iti tadantavidhiH hAstizIrSiH / pailazIrSiH / zirasaH zIrSAdezo vakSyate mAvasarAvin kSemaTa svit zrRMkhalato dina kharanAdin nipAtanAdNatvam nagaramardin prakAramardina loman lomno tadantavidhiH ita uttara prAgukazabdAta kurmRSyandhakAdinA prAptaH / zrajIgarta kRSNa yudhiSThira arjuna sAndhagada pradyumna rAma saMkarSaNa madhya din satyaka udaka saMbhUyobhayoH makha ca vyAntAkhyAtayoH khyAte saMpratyaya iti tena bAhrAdiprabhRtiSu yeSAM laukika gotrabhAva prati pravartakatvamasti tebhya eva ijAdayaH / iha mAbhUt bAhurnAma kazvit tasyApatya bAhavaH / AkRtigaNatvAdasyAMvA ndhi; ajavena viriti / sudhAturakaG ca // 86 // sudhAtRzabdAdij bhavati tatsanniyogena prakaGAdezazca / sudhAturapatyaM saudhAtakiH / vyAsavaruDaniSAdacaNDAlabisvAdInAmiti vaktavyam / na vaktavyam / avya vikanyAyena kAntebhya eva tyavidhiH / vaiyAsakiH / vAruDakiH / naiSAdakiH / cANDAlakiH / baimbakiH / kArmArakiH / 1 vRddhe kuJjAdibhyo phaH // 87 // vRddhasaMjJake apatye vivakSite kulaityevamAdibhyaH pho
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / bhavati / ino'pavAdaH / Adau jakAraH vAtajaphAdastriyAmiti vizeSaNArthaH / kuJjasyApatya pautrAdi kaunyjaaynyH| kaujAyanyau kaujaaynaaH| bAtajaphAdastriyAmiti svArtha jpho bhavati drisaMjJaH kuJja bana zaMkha gaNa loman lobhazabdena tadantavidhiriti kecit / bhasman zaTha ayaM gargAdiSvapi zAka zauNDa zubha vipAsa ayaM zivAdiSvapi skandanA vRddha iti kim / kuJjasyApatyamanantaraM kaunyjiH| vRddha ityayamadhikArazca zivAdibhyo'Ni tyataH prAk / naDAdeH phaNa // 88 // naDa ityevamAdibhyo baddho'patye phaNa bhavati / naDasyApatyaM vaddha nADAyanaH / vRddha ityeva / anantaro nADiH / naDa cara vaka muMja itika itiza upaka lamaka salaMku zalakaJcAdeza labhate sAlaGkAyanaH / katha sAlaMkAyanaH kathaM sAlaMkiH pitA sAlaMkiH putraH salaMka iti prakRtyantaramasti / athavA pailA. diSu pAThasAmarthyAt ijapi bhavati paJcapUla vAjavyA tika agnizamana vaSagaNe / gotre AgnizamrmAyaNo mavati vArSagaNazcet mAnizammiranyaH prANa nara sAyaka dAsa mitra dvIpa tagara piMgala kiMkara kathana katara katala kAzya kAvya saivya ajAvAcya stambha ziMzapA amuSya nipAtanAt sAdhuH / kRSNaraNau brAhmaNavAsiSThayoH / yathAkramaM brAhmaNavAziSTe'rthe / ajamitra ligu citra kumAra kroSTuraparatvaM kroSTa ca / loha durga agra tRNa zakaTa sumata nimata brAhmaNacakaNairopIdhyate cATakara badara azvala asvara kAmuka brahmadatta udambara aloha daDa anye imAnapi paThanti vakSyamANAn ruc jat itvat janatvat hiMsaka daMDin hastin paJcAla camasin / laukikagotramA | ityeva naDo nAma kazcittasthApatya nAhiH / -
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ NE mahAvRttisahitam / haritAdyajaH // 8 // haritAdirvidAdyantargaNaH / haritAdibhyaH ajantebhyaH phaNa bhavati / ijo'pavAdaH / iha vRddhagrahaNa manuvartamAna majo vizeSaNaM vRddha yo 'ja vihitaH tadantAt phaNa eka itiniyamAni draSTavyaH / haritasyApatyaM yuvA hAritAyanaH / kaiMdA. sAyanaH / yajijoH // 8 // ___ atrApi vRddhagrahaNa yajijorvizeSaNaM vRddha vihitau yau | yajijau tadaMtAtphaNa bhavati / sAmarthyAyanIti jJAtavyam / gAryAyaNaH / dAkSAyaNaH / iha gAryA apatyaM gArgaya iti liMgaviziSTasya grahaNe'pi paratvADhaN bhavati / saradvacchunakadarbhAd bhRguvatsAgrAyaNeSu // 7 // vRddha iti vartate / saradat zunaka darbha ityetebhyaH phaN bhavati yathAsaMkhya bhArgave vAtsye AgrAyaNe cApatye'sidheye / sAraitAyanA bhavati bhArgavazceta sAradvato'nyaH / zaunakAyako bhavati vAtsyazcet zaunakAunyaH / dArzAyaNa bhavati AgrAyaNazcet dArbhiranyaH / saradatzunakazabdau bidAdiSu paThyate / droNaparvatajIvantAdvA // 2 // droNa parvata jIvantA ityetebhyaH vRddhApatye kaNa ca bhavati / gauNAyaNaH / drauNiH / paarvtaaynH| pArvatiH / jaivantAyanaH / jaivanti / vRddha ityeva / gauNiH / bidAdibhyonRSyAnanta'J // 3 // vRddha iti vartate / bida ityevamAdibhyaH anRSINAmAnantaye aja bhavati / bidasthApatyaM baidaH / bida urva kasyapa kuzika bharadvAja upamanyu kilAta kidarbha vizvAnara RSThi Hemasan
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ R andomes jainendravyAkaraNam / gheNa RtabhAga haryazva priyaka apastaMba kucavAra saradat zujaka dhenu gopavana zigru vindu bhAjana tAmaja azvAvatAna zyAmAka syAparNa goSavanAdipratiSedhaH prAgyaritAderita urdu bahutveaJaH ubeva bhavati / harita kindAsa bAska arkalUSa vadhyoga viSNavRddha pratibodha rathantara gaviSTira niSAda niSAdazabdasya sudhAturakaGcetyatra naiSadakirukto'nantare vRddha paratvAdayamaja maThara ayaM gopavanAdiSvapi maTharAdyApi ete haritAdaya ityAcArya smRtiH padAka sudAka punarvAdiSvanantare'patye punarbhU putra duhita nanAMdU parastrI parazu ca yA tu savarNA parasya strI parastrI sA kalyANyAdiSu paThate pArastriyeNaH / vRddha ityatra anantaro baidiH / bAhAderAkRtigaNatvAt RSyaNa na bhavati laukika gotramAtra ityev| bido nAma kazcit tasya baidiH / anuSyAnantarya iti kimartham / puna prabhRtInAmanuSINAmAnantarya anantare'patye aJveditavyaH ye tu RSyapatyAnAM nairantaya prati. dhamAcakSate teSA kauziko vizvAmitra iti na syAt RSyAnantarya pratiSedho nAsti indrabhU saptamaH / kAzya panAmbhAradvAjAnAM katamo'sIti tasyedamityaNA bhaviSyatIti / gargAderyaJ // 4 // ddha iti vartate / garga ityevamAdibhyaH vaDApatye yaja bhavati / gargasthApatya pautrAdiH gaaryH| garga vatsa vAjAdase asa iti kim / sauvAjiH / saMkRtiH aja vyAghrapAta vidamRta pulasti prAcInayoga punastyazabdAt RSyapi paulastyaH / striyAmaNi paulastyo yani paulastyAyanIti vishessH| rena aniveza zaGkha saTha dhUma avaTa manas dhanajaya vRkSa vizvAvasu jaramaraNa lAhita saMzita badhu maMDu maMkSu saMku saculi guguhalu jigISu
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 mahAvRttimahitam / manu mantu tantu manAyo Dha prAptaH / bhasya hatyaDha iti puMvadbhAvaH kasmAnna bhavati kauDinyAgasto itinirdezAt yadi yatri puMvadbhAvaH syAt kuNDinI zabdasya puMvadbhAve Tikhe ca kRte kauMDinya iti na syAt / sUnu kathaka rukSa talukSa taDa bataNDa kapi kata sakala kurukala ayamanuzatikAdau anuDuha kaMTha gokakSa agastya kuNDanI yajJavalka prabhayajAta birohita vRSaNagaNa rahogaNa saMDila mudgala musala parAzara jatUkarNa mantritaH asmaratha zarkarAkSa pUtimASa sthUra ararAka vAnaratha piMgala kRSNa golunda ulUka titaMbha titiva bhiSaNa tilana maMDita cikita divahU indrahU ekahU ekalU pipyalu vRhadagri sulAsin kuTIgu saktha / gRddha ityeva / Anantaro gArgiH / kathamanantaro jAmadagnyo rAmaH pArAzaya vyAsa iti / gotrAdhyAropeNa anantarApatye RSyaNA bhabitavyam / laukikAtramAtra ityeva / yo gotrasyApravartako gargasta sthApatyaM vRddha gArgi: 1:1 madhubabhvorbrAhmaNakauzikayoH // 85 // vRddha iti vartate / madhu babhru ityetAbhyAM yaj bhavati yathAsaMkhyaM brAhmaNe kauzike'trAbhidheye / mAdhavyo brAhmaNazcet mAdhavo'nyaH / bAbhravyaH kauzikazcet bAbhravonyaH / babhru - zabdo gargAdiSu paThyate tasyeha niyamArthaM vacanam / kauzika eva yathA syAt gargAdiSu pATho lohitAdikAryArthaH bAbhravyAyaNI / atha gaNe evaM kauzikagrahaNaM kartavyam / iha karaNa vRddhArtham / nanu gaNepi vRddha yanvihita edameva tarhi jJApakaM gaNapAThe kvacidanantarApatye'pi yaj bhavati jAmadagnyo rAmaH pArAzaryo vyAsa iti /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainendravyAkaraNam / kapibodhAdAGgirase // 6 // vRddha iti dhartate / kapibodhazabdAbhyAM yaJ bhavati AGgirase apatyavizeSe / kApyaH AGgirasazcet / anyanna itAnija iti DhaNi kAyeyaH / baudhyaH AGgirasazcat baudhiranyaH / ihApi kapizabdasya gargAdiSu pAThaH tasya niyamArtha vacanam / aGgirasa eva yaJ / gargAdiSu pATho leAhitAdyarthaH / kApyAyanI / madhubodhayostu yatsatayorubhaya mAdhavI mAdhavyAyanI / baudhI baudhyaaynii| vataNDAt // 8 // AGgirasa iti vartate / patarazabdAdAGgirase apatyavizeSe vRddhe yaJ bhvti| vAtapaDyaH / AGgirasa ityeva / anAGgirase zivAdipAThAdaNa vAta gaDa iti gargAdiSu pAThAda - danAMgirase yaJ lohitAdikAryArtha . / vAtapaDyAyanI / sbiyAmup // 8 // mAGgirasa iti vartate / bataNDa zabdAdAgirasyAM striyAM yA tu. bhvti| bataNDasyApatyaM vRddhA strI vatarahI / yA upi jAterayoGa iti ddiividhiH| prAGgirasa ityeva / vAsarakhyAyanI zivAdyaNi vAtaNDA / vRdvAdanyatra bAmaNDI / prazvAdeH phaJ // 8 // vRddha iti vartate / prAripa iti nivRttam / azva ityevamAdibhyaH vRddha kaJ bhavati / azvasyApatyaM AzvAyanaH / azva azman zaGkha zUdraka kuJjAdiSu gargAdiSu ca paThyate / vida puTa rohiNa khadvAra khajUra baTila bhaMDila bhaTala bhaDita maMDita prakRta rAmAda kSatrayI vA kAza kANa cAla golAkSa azvamadhyama w areas R ecenama
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / pata cakra kula aviSTa pavinda pavitra gAmin zyAma dhUmnazAgmin vizvaMbhara sphuTa kuTa cuTi zapAdAneye / sApiralyaH / janaka sanaka khanaka grISma arha vIja rokSa visaMpavizyAlA giri capala cupa dAsa yetra vRddhatyAntAH tebhyaH sAmarthyAt yUni phaja draSTavyaH vaizya vailya vAdya prAnaDuhya dhApya jAta zabdAta pusi jAteyo'nyaH / arjunaH asya bahAdiSu pAThonantarArthaH sUdraka sUmanas durmanas AtreyAbhAradvAje / prAtreyo nyaH / bhAradvAjAdAtre ye bidAdyaji bhAradvAjonyaH / utsaH | utsAdiSu pATho'nantarArthaH bhAtava kitava ziva khadira vRddha| ityeva / AzviH / laukikagotra ityeva gotrasyApravartako yo'zvaH tasyApatyamekAntaritamAzviH / bhargAlagate // 100 / vRddha iti vartate / bhargazabdAt phan bhavati garte'patya vizeSe / mArgAyaNa bhavati traigatIzced mArmiranyaH / zivAdibhyo'Na // 101 // vRddha iti nivRttam / ita urdhva sAmAnyenApatye tyadhividhAnam / ziva ityevamAdibhyaH abhavatya patya mAtra / ijAdInAmapavAdaH / zivasthApalyaM zaivaH / ziva proSTa proSThika caMDa jaMbha bhUri asmadAditonA iti DhaNa prAsaH / kuThAra anabhiglAna saMdhiH muni kakustha kohaDa kahUya rovAvirala vataNDa striyAM bAtaMDyA tRNa karNa kSIra hRdaya pariSika gopilakA jaTilakA badhirakA maMjIraka vRSNika khajara khaMjala robha aAlekhana vizravaNa ravaNa vizvaso'palyamiti vigRhya vizravaNaravaNAdezI prakRtyantare bara avyavikanyAyena tAbhyAmevANa vartanAkSa vikaTa piTaka vRkSaka vibhAga nabhAka jarNanAbha jaratkArU tatkAyastu rohitikA AryazvetA AbhyAM strIbhyo Na praasH| supiSTa
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 1 mayUra karNa khajura karrA tan tra kArilakSaNasya ijo bAdhAzya sviSyata ev| tAkSarayaiti RRSTiSeNa bidAdiSvasya pATho vRDDA" rthaH / gaGgA atra nadIlakSaNasyAyo dvayaca iti DhaN bAdhakaH tamapi bAdhitvA dvavacanadyAityaN prAptaH / tasyApi tikAdiSu pAThAt phiJ bAdhakaH syAt ayaM gaGgAzabdaH zubhrAdiSu ca paThyate / tena trairUpyam / gADuH / gAGgAyaniH / gAGgeyaH / vipAza atrApi nadImAnuSIlakSaNasyANaH vyacaiti DharA bAdhakaH tamapi dvyacanadyA ityaN bAdhate / lamapi bAdhitvA kujAdilakSaNo pha eva syAt dvairUpya ceSyate / kaipAzaH vaipAzAyanya iti yaska lakSya duhya ayasthUNa bhalandana virupAkSa virUpA bhUmi ilA sapatnI dvaconadyaH iti gaNasUtram / anyathA dvaca iti DhaN prasajyeta | triveNI triveNaM ca / 43 nadImAnuSIbhyo'dubhyastadAkhyAbhyaH // 102 // nadImAnuSIbhya ityarthanirdezaH / 'nadImAnuSIvAciprakatibhya: prasajJAbhya tadAsyAbhyaH chaN bhavati DhaNepavAdaH / yamunAyA apatyaM yAmuna: praNetA irasvatyA apatya airAvataH / dudhaH / vitastAyAH paNDAlazirAH vaitastaH / narmadAyA nItA nArveda: mAnuSIbhyaH / cintitAyAH caintitaH / sudarzanAyAH saudarzanaH / svayaMprabhAyAH svAyaMprabhaH / nadImAnuSIbhya iti kin / saupa - jayaH / vainateyaH / suparNA vanitA ca devbau anyeSAM pakSiyo / adubhya iti kim / cAndrabhAgAyAH cAdrabhAgeyaH / vAyuvegeyaH / tadAkhyAbhya iti kim | yA kAbhyaH prakRtibhyAs prArthyate tA evAkhyA nAmadheyAni nadImAnuSINAM yadi bhavati teneha na bhavati / zeomanAyA apatyaM zaukSaneyaH / purastAdapavAdo'ya
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ ammernmenEResmammemomsonamaina mahAvRttisahitam / miti anantaraNaM bAdhate na ugravAhita kSu dAbhyoveti DhaNaM pulikAyAH paulikeraH / kuvRSyandhakavRSNeH // 103 // kuravaH andhakAH vRSNayazca kSatriyovaMzAkhyA. RSayazveha grAmyA maThapatayA vaziSTAdyA gRhyante / maharSI NAmahiMsAdivatopapannAnA apasyApatyavatsaMbaMdho nAsti / kuru RSiandhakavRSNivAcibhyo mRddhayaH sAmAnyenApatye aN bhava. ti / ijo'pavAdaH / kurubhyaH nAkulaH / mAhadevaH / dauryodhanaH / RSibhya: vAziSTaH / vaizvAmitraH / andhakebhyaH svAphalkaH / rAdhasaH / zvaitrakaH / vRSNibhyaH adAraH prAtivAhaH / vAsudevaH / AniruddhaH / iha mAtrayaH iti paratvADhaDhaNa yadyapi bhImasena karUH jAtasenaH RSiH ugraseno 'ndhakaH viSvaksenA vRSNiH tathApi paratvAtsenAntalakSaNo rAya inca bhavati madhyepavAdeyaM pUrva jityaM bAdhate / mAturutsaMkhyAsaMbhadrAdeH // 104 // mAtRzabdasya saMkhyAsaMbhadrAdeH ukArazcAntAdezo bhavati zraNa caadhikaaraat| dvayormAtrorapatyaM vaimAturaH / bhrtH| zAtamAturaH / sAMmAturaH / bhAdramAturaH / abhidhAnavazAt jananIparyAH yasya mAvazabdasya grahaNam / saMkhyAsaMbhadrAderiti kim / saumaaH| vaimaatreyH| vimAtRzabdaH zubhrAdiSu ptthyte| kanyAyAH kanIna ca // 10 // kanyAyAH kanIna ityayamAdezo bhavati / aNa ca tasmADhaDhaNo'pavAdaH / kAnInakaH karNaH / kAnIno hi nArakaH / vikarNasuGgachagalAsabharadvAjAtriSu // 106 // vikarNa luGga chagala ityetebhyaH zraNa bhavati yathAsaMkhyaM
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 jainendravyAkaraNam / vAtsye bhAradvAje Atreye cApatyavizeSe / batsAradvajAtri vityatra vatmAdayaH zabdAH upacArAt paddhatyAnteSu vartamAnA gRhyante baiMkoM bhavati vAtsyazcet vaikarNiranyaH kAzyape vaikarNeyaH / saiGgio bhavati bhAradvAjazceta saiGgiranyaH liGgaviziSTasya grahaNe suGgAyAH apatyaM sauGgo bhavati bhAradvAjazcet / anyatra soDleyaH / chAgalo bhavati mAtreyazcet chAgaliranyaH / pIlAyA vA // 10 // pIlA tadAkhyA maanussii| pIlAyA apatye vA aNa| bhavati / pailaH / paileyH| DhaNa ca maNDUkAt // 108 // maNDUkazabdAt DhaNa apati cakArAdaNa ca vaa| tena sapyam / bhANDa keyaH / mAgaDUkaH / mnndduukiH| striyAM maagddukeyo| aNantasya koraThayAsurimArADakAditi phaTi kRte mAgaDa kAyanI / Thajantasya maanndduukyaa| strIbhyo DhaNa // 10 // iha strI grahaNena khiyAmityevaM vihitASTAbAdayaH strItyA gRhyante / styarthagrahaNantu na bhavati zubhrAdiSu mAtRzabdasya pAThAt jJAyate / strItyAntebhyaH DhaNa bhavatyapatye / saupaNeyaH / vainateyaH / vAyuvegeyaH / strItyagrahaNamiti vizeSaNaM kim / vyarthe mA bhUta / ibiDaH striyA apatyaM daradaH apatyaM aiDabiDaH dAradaH pIlAyAvetyatA maNDUkaplutyA veti vyavasthitavibhASA vartate tena vahavAyAH vRSe vAcye DhaNa bhavati / vADaveyo vRssH| apatye ghAiva iti / kokilAbhyAmaNa bhavati / kucAyA apatyaM krauJcaH / kokilAyA apatyaM kaukilaH / -
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ famiaNCHEIRXaDNAMAmrrowarunny MarrinireemmunuwaMJIRImaenomimmaNAIRAAAAAAMICIATERADISHERamanarmusamanarwww mahAvRttisahitam / duvyacaH // 110 // vyacazca strItyAntAt apatye DhaN bhavati / mAnuSIlakSaNasyA No'pavAdaH / dattAyAH dAtteyaH / guptAyAH gopteyaH / ito'nijaH // 111 // strIbhya iti nivRttam / avizeSeNa striyAzca vidhAnAdvyaca iti vartate / ikArAntAnmRdaH anijantAt Dha NDa bhavati / balerapatya bAleyaH / naabheyH| prAtreyaH / dauleyaH / ita iti kim / daakssiH| anija iti kim / dAkSAyaNaH / vyaca ityeva ! marIcerapatyaM mArIcaH / zubhrAdeH // 112 // zubhra ityeva mAdibhyaH DhaNa bhavati / ijAdInAgapavAdaH / zubhrasyApatyaM shaubhreyH| zubhna viSTapura brahmakRta zatadvAra zatahAra zalAthala zalAkAbhU lekhAbhU vidhavA kakasA rohiNI rukmamiNI vikacA vivasA ilikA dizA zAlUkA aja vasti sakandhi pakSamaNazyAmayo/ziSTe / lAmamaNiranyaH / zyAmAyanAnyaH / azvAderiti phan / godhA / kakalAsa / prANi vikaNAci pravAhaNa bharata bhAgara maSTra makuSTa kaNDu mRSaMDu kapUra itara anyatara AlITa sudatta sudana sunAman sudAmana kadra tuda kazApa kumArikA kuverikA kuserukA jihmAsin / paridhi vAyudatta salAkA savalA svadhvara ambikA azoka gandha piGgalA kharonmattA kudattAM kusambA zukra valIvardina vistra vIja zvan azva aji bimAtR AkRtigaNazcAyam / tena gAGgeyaH / pANDaveya ityAdi siddham / vikarNakuMSItakAtkAzyape // 113 // vikarNa kuSItakazabdAbhyAM DhaNa bhavati kAzyape apatyavi-1 a umaunapcomia mapammeprecaud Namasumaar
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ MANDSomnatandneerabad MINIMUNDAmamam jainendra vyAkaraNam / zedhe / vaikarNeyaH kAzyapazcet / vaikrnnirny.| kauSItakeyaH / kAzyapazcet koSItakiranyaH / bhuvo buk // 114 // zabdAdapatye Dhaga bhavati vuk cAgamaH / dhauveyaH / kalyANyAdInAminaG // 115 // kalyANI ityaM va mAdInA DhaN bhavati inaGAdezazca ye'tra strItyAntAH zabdA' teSAmAdezArtha vacanam / DhaNa pUrvaNa siddhaH / anyeSAmubhayArtha vacanam / kalyANyA apatya kAlyA. Ni ne yaH / saumAgineyaH / kalyANI sumagA durbhagA bandhako anukRSTi jaratI balIvardI jyeSThA kaniSThA madhyamA parastrI jaarstrii| kulaTAyA vA // 116 // kulAnya TatIti kulaTA / ata eva nipAtanAt pararUpam / / kulaTAyA vara inaGAdeza bhavati Dha Na strIbhya ityeva siddhaH / kAlaTineyaH / kolaTe yaH / aniyanapuskatvavivakSAyAM paratvAt kSudrAlakSaNodaN / kolaTera. / caTakArANairaH // 11 // caTakazabdArANaire bhavati / caTa kasyA patyaM cATakaraH / liGgaviziSTasyApi grahaNam caTakAyAH apatya cATa kairaH / strIDhaNa: paratvAt NairaH / striyAmapatye ubvaktavyaH / caTa kasya caTakAyA yA apatyaM strI caTakA / hRdupyudhiti strItyasyopa punaSTApa / godhAyA NAraH // 11 // godhAzabdAdapatye gAro bhavati / gaudhaarH| raNAsiddha ahiramremRIMImme RamNamasaramumanPERNORSHIRAININGpIRINITINOPHERINMEN IN Mann
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 mahAvRttisahitam / bAravacanaM jJApakaM anyebhyeopi bhavatIti / jaDasyApatya' jADAraH / paNDasyApatyaM pANDAraH / pakSasya pAkSAraH / DhaN // 118 // dRN ca bhavati godhAzabdAt gaugheraH / zubhrAdiSu pAThAva godheya iti ca bhavati / kSudrAbhyo vA // 120 // aniyatapuMskA aGgahInA vA kSudrAH kSa drAbhya ityarthanirdezaH / kSudrAvAviprakRtibhya khIliMgAbhyaH vA DhaN bhavati / dAsyA | apatyaM dAra | dAseyaH / caTyA nATeraH / nATeyaH / kANAyA: kANeraH / kANeyaH / hRghaca ityayaM DhaN madhye'pavAdaH pUrvasya nadImAnuSIlakSaNasyANe bAdhaka / vva suraLNuH : // 121 // svasRzabdAt RkArAntapUrvAntAt apatye chaN bhavati / aNeo'pavAdaH / mAtRSvastrIyaH / paitRSvastrIyaH / svasuriti kRtatvagrahaNaM kim / bhrAtRsvasurapatya bhrAtRsvatraH / tariti kim / bhAtuHsvasurapatyaM mAtuSva / vA svasRpatyeorityanup / catuSpAddbhyo DhaJ // 122 // catvAraH pAdAH yAsA tAH catuSpAdaH / catuSpAdvAciprakRtibhyaH striliGgAbhyaH DhaJ bhavatyaNAdInAmapavAdaH / kAmagaDaleyaH / setivAheyaH / mAdravAheyaH / jAmbeyaH / DhaJ sati tasmAdutpannasya yuvatyasyobbhavati na DhaNi / gRSTyAdeH // 123 // dRSTi ityevamAdibhyaH zabdebhyaH DhaN bhavatyaNAdInAmapavAdaH / yRSTerapatyaM gASTayaH yaH acatuSpAdvacanaM iha yRSTizabdo vRhyate /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / Rameram ROADrammaNapan ananesameramananda HamalayaAIResome gRSTi hRSTi hali vAli vidvakrAdi ajavasti mitrayorapatyaM maitreyaH / zreNihatyAdinA yakArAdeH khaM nipAtyate / bahuSu yaskAdibhyo vRddha iti upa / mitrayavaH / kSatrAdghaH // 124 // kSatrazabdAdapatye vA bhavati / kSatrasyApatya kSatriyaH / jAtAbhidhAnam / anyatra kSAtriH / rAjazvasurAdyaH // 125 // rAjazvasurazabdAbhyA apatye yo bhavati rAjJo'patyaM rAjanyaH / ihApi jAtAbhidhAnam / rAjano'nyaH / zvasurasyApatya svasuryaH / khyAtasya sambandhavacanasya prekSaNAta sadhAyA svaasuriH| kulADDhakaJca // 126 // kulazabdAdapatye Dhakan bhavati / yazca kulasyApatyaM kauleSakaH / kulyaH / ihApi bhavati ISadasiddha kula bahukulaM | vAsupAbahuprAkuriti bahutya. bahukulasyApatyaM bAhukuleyakaH / bahukulyaH / khaH / / 137 // kulazabdAn khazca bhavati / kulInaH / uttaratra khasyAnukRttiryathA syAditi yogavibhAgaH / sAdeH // 128 // saha prAdinA vartate iti sAdiH / sAdeH kulazabdAta kho bhvti| mADhyakulInaH / raajkuliinH| satriyakulInaH / / |satyavidhau tadantavidhiritipUrveNa na siddhpti| dowmme
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / mahato'khau // 12 // mahacchabdapUrvAt kulazabdAta khatrI ityetau bhavataH / mahataH prAtvaviSaye abhidhAnaM mAhAkulaH / mAhAkulInaH / kecitkhasyAnuvRttimicchanti / mahAkulInaH / nAtvaviSaye iti kim / mahatA kulaM mahAkulaM tasmAtsAderiti / mahakulInaH / duso DhaN // 30 // duHzabdapUrvAt kulAdapatye DhaN bhavati / pApaM kulaM du. kulam iduradummu iti satvaSatve / duSkulasyApatyaM dauSkuleyaH / kecit khamapyanuvartayanti / duSkulInaH / 50 svasuzLH // 131 // svazabdAdapatyeo bhavatyaNo'pavAdaH / sthanIyaH / bhrAturvyazca // 132 // bhrAtRzabdAdapatye vyo bhavati vyazca praNo'pavAdaH / zrAturapatyaM bhrAtRvyaH / bhrAtrIyaH / kathaM loke bhrAtRvyazabdena sapano'bhidhIyate upacArAt / ekadravyAbhilASazca upacAranimittaM sapannI iva sapatnaH zaktaH / pRSodarAdipAThAdakA nipAtyate / rektyAdeSThaN // 133 // revatI ityevamAdibhyaH apatye That bhavati / ayAdInAmapavAdaH / revatyA apatyaM raivatikaH / revatI azvapAlI ma1 NipAlo dvArapAlI vRkatvaM cit vRkagrAha karNagrAha daNDagrAha kaTakuTAkSa / vRddhastriyAH kSepe Nazca // 134 // pautrAdyapatyaM vRddha kSepaH kutsA | vRddhastrIvAcizabdAdapa
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ marneetamerameerwrimarwraemenmannertenmindeatertaemminenefitostatementencestomakisnetdadimanandinindhutaneshabeteatheriomediatond jainendradhyAkaraNam / tye Ne bhavati ThaNa ca kSephe gamyamAne / gAryA apatyaM yuvA gAryo jAlmaH gArgiko jAlamaH / glucukAyanyA apatyaM yuvA glaucukAyano jAlmaH glukAyaniko jAlmaH / kSepazcAtra pratiSiddhAcaraNena piturajJAnAdara gamyate / vRddha iti kim / kArikeyA nAlmaH / striyA iti kim / auSadhiH jAlamaH / kSepa iti kim / mAgaiyA mANavakaH / doSThaNa sauvIreSu prAyaH / / 135 / / baddhagrahaNa kSepagrahaNaM cAnuvartate / sauvIreSviti vRddhvishessnnm| sauvIreSu yaduvAci dusaMjJa tasmAdapatye prAyaSThaNa bhavati kSepe gamyamAne veti vaktavye prAyograhaNaM parigaNanArtham / mAgapUrvapado vittiddhitIyastArNa vidavaH tRtIyastvalAkasApeyo baddhAhaN bahulaM sataH / bhAgavitta rapatyaM yuvA bhAgavittikaH / bhAgavittAyanaH / tArNaviMdavasyApalyaM budhA tANa - cindavikaH / tArNavindaviH akasApa iti zubhrAdiSu Aka. zAyasyApatyaM yuvA pAkazApeyikaH / AkasApeyiH / dugrahaNa' strInivRtyarthaM avizeSeNeSyate sauvIreSviti kim / aupagavirjAlmaH / kSetra ityeva / bhAgavittAyano mANavakaH / phecha ca 136 // raddhagrahaNaM kSe ragrahaNaM saukIreSviti ca vrtte| phijatAt sauvIreSu vRddhAt apatye chobhavati ThaNa ca kSepe gmymaane| dorityadhikArAt pherityatra phija eva saMpratyayaH yamunda tikAdiH yAmundAyanIyaH / yAmundAyanikaH / prAyaH ityanuvartanAdapi bhavati / tasya phijantAparasya jisyarAjA rSAyUnyuvaNijetyuipa sAmandAyanirjAlmaH / apAman sauyA| mAyaniH tasthApatya yuvA sauyaamaayniiyH| sauyAmAyanikaH / / Antidooperatamdane n e womansa mneenee ne
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ O mahAvRttisahitam / Homemastenwestantrnchomematumusunt enamesteesinesamendmothindaummamatamaasuoma m m mentary aNi / sauyAmAyaniH / vRSasya bAyariNaH / pija' saniyoge vRddhazcabhAve vakSyate vAAyaNerapatya bAyA. yaNIyaH / vAyAyayikaH / aNi vArSyAyaNiH / kSetra ityeva / yaamundaaynirmaannvkH| praNeva bhavati / sauvIrevityeva / tezAyanera pattyaM yuvA aNa tasyo / taikAyaniaulmaH / yamundazca suyAmAca dhAAyaNi: phinaH smRtAH / sauvIreSu ca kutsAyAM vA yogau zabdavismareta / phANTahRterNaH // 13 // kSepa iti nivRttam / vRddhagrahaNa sauvIreSviti cha / jiyarA' jarSAdityatra ali jorupyajJAbrahmaNagotramAtrAdyavatyasyopasaMkhyAnamiti ummAbhUditi / NitkAraNaM phijadhyatra bharatIti vaktavyam / kAMdAhRtAyaNirmANavakaH / sauvIreSvityeva phAMTAhatAyana: / sauvIreSu mimatazabdArA phijau vktvyau| maimtH| maimtaayniH| sauvIre vityeva / maimatiH / __kurvAderyaH // 13 // sauvIreSviti nivRttam / kuru ityevamAdibhyaH apatye rayo bhavati / bhAdau NakAra jiNyarAjAdityatra vizeSaNArthaH / kurorapatyaM kauravyaH / rAjarSAt kuruzabdAt jyo valyate tasya drisajJakatvAdvahuSa / tikAdiSu kauravyAyaNiH / kuru garga raSaMjaya atimAraka rathakArAjjAtau capadaka samrAjakSatriye kavi pitRmat aindrajAli dhAtubhiyeji dAmollISi gaNakAri kaisauri kAMpijalAdi endra jAlyAdibhyaH tatoyUnIti yUmi rAyaH / kroDa kuTa salAkA mura khagaDAka emuka zuddharasI kezinI strIliGganirdeza sAgAta puMvaddhAvo na bhavati / ermanemamataonlinton intendimekamananu nanm / EmaNARIDDHendimubanesama -
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ mumm ommons jainendravyAkaraNam / purpose san sUrpaNAya zyAvanAya zyAvaraNazyAvaputra satyakAra vahamiH kAra padhikArin mUr3ha sIkSa bhUhetu zakalAna inapiNDI vAmaratha vAmarathyasya sakalAdikArya bhavati sakalAdayo gargAdyantaH pAtinaH bahutve ubhavati vAmarathAH / khI vAmarathyAyanI dhAmarathyAyanaH vAmarathyasya chAtrAH dhAmarathAH zakalAdibhyo vaddha ityarAmavatIti / vAmarathAnAM saMghaH vAmarathaH / saMghA. kAdinA shrnn| senAntalakSaNakAribhya iJca // 13 // kArizabdaH kAruvAci senAMtAmmRdaH lakSaNazaDadAta kArivAcibhyazcApatye ina savati rAyazca / haarissennyH| hArigheNiH / bhaimasainyaH / zaimaseniH / jAtasainyaH / jAtaseniH / / lAkSazyaH / lAkSaNiH / kAribhyaH kauMbhakAryaH / kauMbhakAriH / tAntubAyyaH / tAntuvAyiH / taman zabdAt zivAdilakSaNoNa sa ijo bAdhako na tu gyasya / tena dvairUpyam / taakssnnH| taakssryH| tikAdeH phiJ // 140 // tika ityevamAdibhyaH apatye phijityayaM tyo bhavati / sikasyApatya taikAniH / tika kitaSa saMjJA pAla zikhA uras zADhya saindhava yamunda rUpya nADI sumitrA kudevara devaratha titilin silAlin urasa kauravya drisaMjJasyedaM grahaNam urasabdena rASTrasamAnazabdena sAhacaryAta kathaM kauravyaH pitA kauravyaH putraH / aJarayAntAdin tasyop / lAMkaSa gaukakSya bhauri ki cauyamata caiTayata saikayata dauMjayata tvajavata caMdramas zubha gaGgA bareNya badha bhAradvA vAhyaka khasyakA loyakA suyAmana udayA yajJa yadihAvRddha dusaM paThyate tasya nityArtha vacanam /
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 mahAvRttisahitam / kauzalyebhyaH // 141 // apatye ; phiJ bhavati / bahuvacanena kamorachAgavRSA gRhyante / kozalasyApatyaM kauzalyAyaniH / sarvatra mUlaprakRti, phiJ tasyAyanAdeze kRte kauzalya iti / vikRttanirdezAta yuTa nipAtyate / evaM dAga vyAyaniH / kArmAryAryANiH / chAgyAyaniH vArSyANiH | rASTrasamAnazabdAt kauzalAt jyo vakSyate karmArazabdAt kArilakSaNo gayeo'pi bhavati iJaH prayogo nopalabhyate / dUdvyaco'NaH // 142 // anaMtAt dvayatro mRduH apatye phiJ bhavati io'pavAdaH / karturapatyaM kAryANiH / poturapatyaM pautraH tasyApatya pautraaynniH| evaM zaivAyaniH / dvayaca iti kim / aupagabi: / praNa iti kim / dAkSiH / vA vRddhAddoH // 143 // pautrAdyapatyaM vRddha avRddhaM yadusaMjJa tasmAdapatye vA phiJ bhavati / vAyurathAyaniH / vAyurathiH / AdityagatA - yaniH / kArizabdAtparatvAdanena bhavitavyam / nApitAyaniH / gopi bhavati nApityaH / ijonidhAnaM nAsti / avRdvAditi kim | AkaMpanAyanaH / auaupagavaH / doriti kim / prAzvagrIviH / va kinAdeH kuk // 144 // veti vartate vAkina ityevamAdibhyaH apatye vA kiJ bhavati yadA phiJ tadA kukAyamaH / vAkinasyApatyaM vAkkanakAyaniH / vA kini: gAvasthApatyaM gArevakAyaniH /
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ - na jainendra vyAkaraNam / gAre viH / vAkina gAreka kArkaca kAma laGka parmitabhiNInaravaM ca / yadihAvaddha dru saMjJa tasya kugartha bacanaM anyasyobhayArtham / putrAntAdvA // 145 // yA vRddhAhoriti dhrtte| putrAntAnmRdaH saMjJakAta hA kugAgamo bhavati phiji parataH / prakatena pAgrahaNena phija vikalpyate anena kuk / tena trairUpyam / vAsavadattAputrasyApatya pAsavadattAputrakANiH / vAsavadattAputrAyaNiH / vAsavadattAputriH / gArgIyutrakA yaNiH / gAgau~putrAyaNiH / gArgIputriH / phiradoH // 146 // tyAntaropAdAnAt phiji nivRtte saMbaddhaH kugapi nivRttaH / veti vartate adosRdaH apatye phirbhavati vA / tripRSTAyaniH / pRSTiH / zrIvijayAya niH / vijayiH / glucukAyaniH / glocakiH / veti vyavasthitavibhASA teha na bhavatyeva / daakssiH| plAkSiH / adoriti kim / rAmadattiH / manojAtISutkAjyau // 147 // manuzabdAt aja ya ityeto tyau bhavataH putkAgamaH samudAyeNa jAto gamyamAnAyAm / mAnuSaH / manuSyaH apatyApatyasabadhadvAreNa vyutpattimAtram kriyate paramArthatastu suuddhishbdaaveto| ata eva, yajinoriti bahupUna bhavati / mAnuSA iti / jAtAviti kim / apatyamA aNa bhavati lohi| tAdipAThAt pautrAdau yabhi, tabhavati / mAnavyaH / mAnavyau / mAnavaH / strI manavyAyanI / jAttAviti kim / apatyamAne aulsargikaH saNeka bhavati / desiree Des e momensamasoDNE morememe m enewsm
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttimahitam / purudevasya pautrAdAvarka kIrtirjitAhitaH / pAlayAmAsa lakSmIvAn mAnavo mAnavI prajAH // vRddhApatyavivakSAyA tu gargAditvAdyajA bhavitavyam / apatye kutsite mUDhe manaurautsargikaH smRtaH // nakArasya ca mUrddhanyaH tena siddhayati mANavaH / nedaM tvArthaM bahu vaktavyam mANavacarakAt khujiti nipAtanAt siddham / driH // 148 // yAni UrdhvamA pAdaparisamAptestapAnvakSyAmaH disaMjJAste veditavyAH / vakSyati rASTrabdAdrAjJo'J / pAJcAlaH / pAJcAlau / paJcAlAH / satyAM dvisajJAyAM drerbahuSu tenaivAstriyAmityup siddhaH / 56 rASTrazabdAdrAnno'J // 148 // rASTra janapada, rAjazabdazceha kSatriyaparyAya: / rASTrazabdAdrAjavAcinaH apatye aJ bhavati svabhAvataH pacAlAdizabdena rASTra rAjA cAbhidhIyate / athavA paJcAlAnAM nivAso janapada iti nivAsArthe prAgatasyANo janapada usiti uti kRte abarakAlenApi paMcAlazabdena kSatriyazabdo lakSyate yathA devadattasya piteti pacAlasyApatyaM pAJcAlaH / pAJcAlau / pAJcalAH / aikSvAkaH / aidavAkau / ikSatrAkavaH / ikSvAkuzabdasya aji zrogahatyetyAdinA vakha nipAtyate | rASTrazabdAditi kim / zrIvijayasya traivijayiH / druhyoH drauhyarAH / rAjJa iti kim / paJcAlo nAma brAhmaNaH tasyApatya pAJcAliH / zAlveyagAndhAribhyA // 50 // zAlvA nAma kSatriyA tasmAdvayaca iti DhaNi zAlveyaH / sAlveya gAMdhAri ityetAbhyAM rAjazabdAbhyA caJ bhavati atro.
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / pavAde dvitkurunAdyajAdakozalAnya iti jye prApte vacanam / zAlveyasyApatya zAlveyaH / gAMdhArerapatyaM gAMdhAraH / gaaNdhaarii| bahupUpi gaaNdhaaryH| dvayajmagadhakaliGgasUramasAdaNa // 52 // rASdrazabdAdAjJa iti vartate / dvaya co mRdaH magadha kaliGga / sUramasa ityetebhyazca aN bhvti| mo'pvaadH| aanggH|vaanggH / sauhmH| paugaga / mAgadhaH / kAliGgaH / saurmsH| sarvatra bhupuup| ajaiva siddha kimarthamaNa vidhIyate dvaya co'Na iti phija yathA syAt nAstyatra vizeSaH sarvasyaiva yuktyasya guruttarasya tssissyte| iha tarhi vizeSaH rAjasamAnazabdarASTrAt tasya rAjanyapatyavaditi vakSyate / aGgAnAM rAjA AGga iti aNi sati AGga syApatyaM prAGgAyaniH / dvayacoNa itiphija yuvatyoyaM na . tIti upa nAsti / api ca abhi sati saMghAdyartha vivakSAyAM aNa prasajyeta aNi sati baddhacaraNAjiditivun bhavati / AGgaka cAGgakaH / mAgadhakaH / kAliGgakaH / sauramasakaH / dvitkurUnAdyajAdakozalAjJyaH // 53 // dusaMjJAnmRdaH ikArAtAt kuruzabdAt nakArAdeH ajAdakozalazabdAbhyA ca jyo bhvtyo'pvaadH|do AmbaSTasyApatya prAmbaSThyaH / sauvIrasya sauvIryaH / kAMvacasya kAMvacyaH / dAvasya dAw. / dvayalakSaNo phiJparatvAdetena bAdhyate / ikArAntAt avanterAvantyaH / kunteH kauMntyaH / vsntervaasntyH| taparakaraNaM kim / kumArI nAma janapadaH kSatriyazcAsti tasyApatyaM kaumaarH| kuroH kauravyaH / nAdeH nicakasya naicakyaH / niSadhasya naiSadhyaH / nIyastha naipyaH / ajAdasya AjAdyaH / kozalasya kauzalyaH / sarvana bahuSUp / HTORImasomemasenamen
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / zAlvAvayavapratyagrathakalakUTAsmakAdiJ // 54 // zahavA nAma " mAnuSI kSatriyA tasyA apatyaM dvicaca iti DhaNi zAlveya ityusi kRte nipAtanAdayapi bhavati / zAlvaH / kSatriyaH tasya nivAsI janapadaH zAlvaH / tadavayavAH udumbarAstilakhalA madrakA yugandharAH / bhulliGgA zarada pavAraca zAlvAvavasaMjJitAH / zAlvAvayavebhyo rAjavAcibhyaH pratyagraMthiH / kAlakUTiH / zrAsmakiHH / sarvatra bahuSUp yejayaH / pANDe jya' Na // 55 // zuddha rASTrazabdAdrAjJa iti vartate pANDuzabdAkhyaN bhavatya patyesa | pADorapatyaM pANDyaH DakAra dikhArthaH zakAraH jikSyahRdaraktavikAra iti puMvadbhAvapratiSedhArthaH / pAraDyA bhAryA asya pArakhyA bhAryaH : / kathamayaM prayogaH asidvitIyo na sasAra pAMDavaH pAravA yasya dAsAH iti yena janapadena samAnazabdo rAjA tasya janapadasya svAmI yadi vivakSitaH tadAyaM vidhivaiditavyaH anyatrotsarga eva bhavati / vaha prakaraNe rAjasamAnazabdAt rASTrAt tasya rAjanyapatyavaditi vaktavyam | rAjasamAnazabdAt rASTrAt tasyeti tAsamarthAt rAjanyabhidheye apatya i sthavi - dhirbhavati paJcAlAnAM rAjA pAJcAlaH / zAlveyAnAM rAjA zAlveyaH / evaM AGgaH / AmbaSTyaH / audumbari: | pAMDavAnAM rAjA pANDyaH / sarvatra bahuSUp / zrasmAdapatyavivacAyAM vAbudvAhoriti phiJ / pAJcAlAyaniH / up colAdeH // 56 // } bhavati rASTrazabdAdrAjJa iti vartate / colAdeH parasya upa kasya saMbhAvAdajaH / colasyApatyaM bolaH / keralaH / kaMbojaH /
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / anemumessann mymadam-femino- eyweignmenternamamyantraumatarraemodeusamwortantamanimaava date zakaH / yavanaH / AdizabdaH prakAravAcI tasya rAjanIti vartate colAnAM rAjA colaH / kuntyavantikurubhyaH striyAm // 57 / / kunti avanti kuru ityetebhya. utpamasya durupa bhavati striyAmabhidheyAyAm / kuntii| avantI / kuruuH| dvitkurunAdyajAdakozalAjya ityasya upi kRte itomanuSya jAte riti DIvidhiH / kuruzabdAdUrutaH iti UtyaH / striyAmiti kim / kauMlyaH / __ ato'prAcyabhagAdeH // 58 // striyAmiti dhartate / atastyasya ubhavati tripAmamiyA. yA prAcyAn bhagadIzca vrjyitvaa| kuntyAdityaH uvacanaM jJApakam iha ata iti tadantavidhina bhavati / sAmarthyAdaNajorupa bhavatIti veditavyam apAcyo nAmda rASTrasamAnasabdo rAjA tasthApatyaM strI apAcyA ata upi TApa / eva sUra se nI / madrasyApatyaM strI mdrii| aNa upi kAtilakSaNe DIvidhiH / darado 'patyaM strI darad / ata iti kim / audumbarI : zAlyAvayavatvAdina itomanuSyajAteriti DIvidhiH / aprAcyabhargAderiti kim / prAcyA rASTrA bhidhAnA rAjAnaH tebhya upa pratiSidhyate / paaNcaalii| baidehI / paipplii| maanggii| vaanii| saulii| pauraadd'ii| mAgadhI / kAliGgI / bhargAderamAcyArya upa prtissedhH| bhargasyApatya strI bhArgI / karUsasya kArusI bharga karUsa kekaya kasmIra selvAsusthAla urasa kauravya vacanAdyarthe Na upi kurUH anenAnupi kauravyeti yaudheyaH / saukeyaH sauneya thASTAvANeyanagarbhArata usItarakasya punarakArasya yaudheyAdibhyaH saMjakebhyaHpa. rasyoga prAptaH pratiSidhyate ucyate parvAderaNiti drisaMjJakoNa svArthiko vakSyate tasyAyaM pratividhiH na tu rASTrasamAnazabdA wappine l emamalnerocartoon Humsameena MAHARoomHANDRAdpelione
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / dApatyasya ubucyamAnaH kathaM svArthikasya bhinnaprakaraNastha rukamayati idameva yaudheyAdibhyaH pratiSedhavacana jJApakaM bhinnaprakaraNasyApi rubbhavati ApatyagrahaNena gRhyate iti kimetasya jJApane prayojanaM iha striyAmup pazuH rakSAH asurI iti pazu rakSas asura iti rASTrazabdArAjAnaH eSAmapatyaH sadhaH strItvaviziSTo vivakSita iti praNajorAgatayo up colAriti pi kRte punaH pazarvAderati svArthikoNa tasyApi striyAmaneno siddhaH / ityabhayanandiviracitAyAM jaineMdramahAvRttau tRtIya svAdhyAyasya prathamaH pAdaH samAptaH /
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / tena raktaM rAgAt // 1 // rajyate'nena zuklaM bastviti rAgaH kusummAdi dravyaM teneti bhAsamarthAt rAgavizeSavAcino mRdaH raktamityetasminnarthe yathAvihita tyo bhavati / kaSAyeNa raktaM vastraM kASAyam / hAri dram | kausumbham / mAjiSTam / rAgAditi kim / devadatta ena raktam / puMkhaughaH prAyeNetyetadghajvidhAne apekSyate tena varNavizeSasya rAgasya grahaNAdiha na bhavati / pANinA raktamiti ihopamAnAdbhavati kASAyau gardabhasya karNau hAridrau / kukkuTasya pAdAviti / 61 nIlapItAdakau // 2 // nIla pIta ityetAbhyAM bhAMtAbhyAM raktamityetasmina yathAsaMkhyaM a ka ityeto tyau bhavataH | mIlena raktaM nIlam / liGgaviziSTasyApi grahaNam / nIlyA rakta nIlam | pItena rakta pItakam / lAkSArocanAzakala kaI mATuN // 3 // ThaNa lAkSAdibhyo bhAmamarthebhyo raktamityetasminnarthe bhavati / praNo'pavAdaH / lAkSayA rakta lAkSikam / sAkalikam / sakalakarddhamAbhyAmapISyate / bhAdyuktaH kAlaH // 4 // teneti vartate bhavizeSavAcino mRdaH mAsamarthat yukta ityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati yoso yuktaH zcet kAlastena sa bhavati nityayuktau hi bhakAlau na tayoH sannikarSaviprakarSau staH tatkathaM puSyAdinA bhena yuktaH kAla ityucyate vyabhicArAbhAvAt naiSa doSaH / iha puSyAdisamIpasthe candramasi puSyAdayaH zabdAH vartamAnA gRhyante 1
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ muanatandnindmininaamaanad a aruwa/JHAAHIRAINRiademaaunctantanus anmomso mahAvRttisahitam / Indutodates ANANAWRaominaliansel i cintadailsinahanaianimlindnisonantamanisodmamiman -namasan puSyeNa yaktaH kAlaH puSyasamIpagatena candrama sA yudha ityarthaH / pauSI rAtriH pauSamahaH / tiSya puSyayorbhANIti - kArasya kham / mAghI rAtriH / mAghamahaH / zAditi kim / candramasA yuktA rAtriH kAla iti kim / puSyeNa yuktshcndrmaaH| usabhede // 5 // abhedeonAmAvizeSaH pUrvaNa dhihitasyos bhavati na candreNa yuktasya kAlasya bhedA rAtrAdivizeSo'bhidhIyate / adya puSyaH / / adya kRttikAH / adya rohiNyaH / yuktavadusiliGgasaMkhya iti | yuktavaddhAvaH / atra yAvAn kAlaH triMzanmuhUrtamAtro bhena yukto| na tasya bhedo'bhidhIyate / abheda iti kim / pauSI raatriH| pauSamahaH / abheda iti prasajyapratiSedha. tenehApi na bhavati / pauSaH ahorAtraH / pauSaH kAlaH iti adheha kathamus na bhavati adya divaza puSyaH adya rAtrau puSyaH iti pUrva maSTapraharAtmakasya samudAyasyAbheda usaM vidhAya. pazcAddivArAbhizabdayoH prayoga: kRtH| khau zravaNAzvatyAbhyAm // 6 // khaiA bhedeSi uma yathA syAdityArambhaH / zravaNa azvattha itye. tAbhyAmutpannasya yasya us bhavati khuviSaye / zravaNena yukt| zravaNA rAtriH / azvatthena yuktA azvatthA raatriH| azvatthA muhUrtaH / phAlgumIzravaNAkArtikIcaitrIbhya iti zravaNAzabdanidezo jJApaka iha sUtra sasi yuktabadbhAvo na bhavati / khAviti kima / zrAvaNI raatriH| AzvatthI rAtri / dvandvAcchaH // 7 // hadvAddhAsamarthAt yuktaH kAla ityesminnartha ch| bhavati bhede vAbhededha / aNo'pavAdaH / rAdhAnurAdhIyaM tissypunrvsviiymhH| adya tidhyapunarvasIyam / aya paratvAdu bAdhakaH / anda UNDER - AM RANASUNDRAMMEANINISHMEDNHAAMANA
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / dadastanese s DHARAMINORamananew parivRto rayaH // 8 // teneti vartate / tena parivata ityetasminnartha yathAvihi: taM tyo bhavati yaH parivRto rathazcet sa bhavati / vastreNa parivRto ratho vAstraH / kAmbalaH / cArmaNaH / anaiti aNi TikhAbhAvaH / ratha iti kim / vastreNa parivatA zayyA / sa iha kasmAnna bhavati chAtraiH parivRtto ratha ityanabhidhAnAt / a. thavA samantAdvRtaH parikta ityAzrayaNAt / rathaikadezastyamutpAdayati na chAtrAdiH iha kasmAdaNa na bhavati / pANDukambalaiH parivRto ratha iti anabhidhAt / kathaM pANDukambalI ratha iti pANDukambalA asya savahyApAThAt pase kRte indraSTavyaH / ThasthAbhidhAnaM nAsti / tIyAntAt svArthe vA IkaNa vaktavyaH / dvaitIyikam / dvitIyam / tAto yikam / tRtIyam / vidyAyA a. bhidhAne neSyate dvitIyA vidyA / tRtIyA vidyA / iha kathamaNa bhavati na vidyate pUrvaH patiryasyAH sA apUrvA kumArI tAdRzI kumArImupapannaH kaumAraH patiriti tatra bhava ityA bhaviSyati kumAyA~ bhavaH patiH kaumAraH patiH / puyogAta kaumArI bhAryA ityapi siddham / tatroddhRtamamatrebhyaH // 8 // bhuktAvaziSTamuddhRttamucyate iti kecit tatra nAtizli|STaM anyatrApi prayogAt uddhRtaM brAhmaNena labdhamiti tatreti IpasamarthAt amatravAcino mRdaH uddhRtamityetasminnartha yathAvihitaM tyA bhavati / sarAveSu uddhRta zrodanaH sArAvaH / mAlavaH / amatra bhya iti kim / pANAvuddhRta odanaH / O HORRISODE mananepouTRAMAPION TERRANGOVINDPadkei emamareemernmendmemen
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttimahitam / sthANDilaH // 10 // For free iti nipAtyate sthariDala zabdAdIntAta zaktiryabhidheye aNa nipAtyate samudAyena vrate gye| syariDale zete sthADilA brahmacArI / vratAdanyatra sthaNDile zete devadatta iti / saMskRtaM bhakSAH // 11 // sato guNAntarAdhAnaM saMskAraH / kharavisadmabhyavahArya bhakSaH tatra eti IpsamarthAt saMskRtamityetasminnarthe yathAvihitaM tyA bhavati yattat saskRta bhakSAzcet bhavati / bhASTre saMskRtA: bhrASTrAH / eva kailAsApAtrAH / bhakSAH iti kim / phalake saMskRtA mAlAguNa: / zUlo khAdyaH // 12 // zUla ukhA ityetAbhyAM IpsamarthAbhyAM saMskRtaM bhakSA ityetasminnarthe yer bhavati / praNo'pavAdaH / zUle saMskRta zUlyam / ukhAyA saMskRtamukhyam / upamAnAt siddham / piTharezUle iva saMskRta piTharazUlyam / mayUravyaMsakAditvAt savidhiH / dadhnaSThaN // 13 // dadhizabdAta IpsamarthIt saMskRtaM bhakSA ityetasminnarthe ThA bhavati / dadhini saMskRtaM dAdhikam / tatra yaddati satkRta taddadhnA saMskRtamityapi bhavati eva tena saMskRtamiti vakSyamAkhena TaNA siddha' nArtho'naiSa doSaH / yadamyatrotpanna dadhikatameve - skarSamapekSate tadiheAdAharaNaM yasya tu dadhnA lavaNAdinA ca saMskAraH tasya vkssymaannmudaahrnnm||
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ MARATHI jainendravyAkaraNam / vodazvitaH // 14 // udazvit zabdAt IpasamarthAt saMskRtaM bhakSA ityetasminnartha ThaNa bhvti| udAzivati saMskana mAdanyaH audshvitkH| noMdazvitaH / zratopi vASacanAt jJAyate tena saMskRtAttatra saskRtA. sthaarthbhedH| anya yA IvantAhaN bhAntAdaNa ityubhayaM siddha syAt / kSIrADhaN // 15 // kSIrazabdAt IsamarthAt saMskRtaM bhakSA ityetasminnartha DhaNa bhavati / aNo'pavAdaH / kSIre saMskRtA reyI yavAgUH / sAsmin paurNamAsIti ravau // 16 // seti vAsamarthAta asmin iti Ibathai yathAvihitaM tyo bhavati yattadvAnirdiSTaM paurNamAsI sA ghedbhavati / itikaraNAdyadi loke vivakSA samudAyena cet saMjJA gamyate pUrNacandramasA yuktaH kAlaH paurNamAsI idameva jJApakaM atrANa bhavI tIti / mAghI paurNamAsI asmin mAse arddhamAse savatsare vA mAgha mAsaH arddhamAsa savaMtsaraH evaM paussH| khAviti kim / mAthI paurNamAsI asmin pnycdshraatre| itizabdaH kimrthH| vidyamAnepi lakSaNe laukikaprayogAnusAraNArthaH / iha mA bhUta mAghI paurNamAsI asmin hi bhavati saMvatsaraparvaNi / azvatya grahAyaNIbhyAM ThaJ // 17 // sAsmin paurNamAsIti vrtte| azvatthA AgrahAyaNI ityetAbhyAM paurNamAsItivAsamAbhyAmasminnittiI bartha ThaJ bhavatyaNA'pavAdaH / azvatthena yuktaH kAlaH azvatthA paurNamAsI asminmAsai arddhamAse saMvatsare AzvasthikaH / agrahAyaNena yuktaH kAlaH prAgrahAyaNI bhaagrhaaynnikH| - -
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRttisahitam / phAlgunIzravaNAkArtikIcaitrIbhyo vA // 18 // phAlgunyAdibhyo vA ham bhavati sAsmin paurNamAsoti vartate / phAlgunI paurNamAsI asmin mAse savatsare vA phAlgunikaH phAlgunaH / evaM zrAvaNikaH / zrAvaNaH / kAtikikaH / kArtikaH / caitrikaH / caitrH| sAsya devatA // 18 // setyatra liMgavacane apradhAnabhUte / seti vAsamarthAt asyeti tAthai yathAvihitaM tyo bhavati yatadvAnirdiSTa devatA cetsabhavati / mahan devatA asya zrArhataH / bhagavatI devatA asya bhAgavataH / baarhsptyH| saitivartamAne punaH sAgrahaNaM saMjJA viSayanivRttyartham tena sajJAyAM vAyaM vidhiH / dekhateti kim / kanyA devdttsy| kasyeH // 20 // kazabdena prjaaptirbhidhiiyte| sasya ikArAntAdezo bhavatyarAca sAsya devavetyasminviSaye / ko devatA asya kAyaM hviH| maNi pUrveNa siddhe itvArtha vacanam / bhArambhasAmarthyAt yaspaDayAM ceti khaM na bhavati / zukrAddhaH // 21 // zukrazabdAt po bhavacyaNo'pavAdaH / sAsya devatteti vrtte| zuko devatAsya zukriyaH / ___ aponaptrapAnaptRbhyAm // 22 // ghAti vartate aponapatR apAnapta ityetAmyAM gho avatyaso'pavAdaH / sAsyadevateti vartate / aponapAddevatA asya ponstriyH| apAna vADhavatA asya apaantstriyH| yapra.
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra vyAkaraNam / 67 tyasanniyogena prakRtyoH praponaptR apAnnantRbhAvo nipAtyate saMpreSe aponapAte brUhi apAnapAte brUhi iti bhavati / chaH // 23 // aponatra apAnnantu ityetAbhyAM rUzca bhavati sAsya devatetyasmin viSaye aponaptrIyaH / apAnnapatrIyaH / yeogavibhAga uttarArthaH / yaugIputrAdibhyazchA vaktavyaH / yaugIputrIyaH / tArthavindavIyaH / zatarudrAdudyazca / zatarudriyaH / zatarudrIyaH / mahendrAdvANau ca // 24 // sAsya devateti vartate / mahendrazabdAd ca aN ityetau bhavataH chazca / mahendro devatA asya mahendriyaH / mAhendraH mAhendrIyaH / somAtyaN // 25 // zabdApaNa bhavati sAtha devatetyasminviSaye / aNopavAdaH / somo devatA asya saumyaH / khiyAM saumI 1 hl| hRteoGayAmiti yakham / vAyvRtupiSaseo yaH // 26 // vAyu Rtu pitR uSas ityetebhya yA mahatvaNo'pavAdaH / sAsya devatA iti vartate / vAyavyaH / zrAtavyaH / pitryaH / roTTata iti roGAdezaH / uSasyaH / dyAvApRthivI sunAzIramarutvadagnISomavAstoSpati gRhamedhAccha ca // 30 // dyAvApRthivI ityevamAdibhyaH ko bhavati yazca sAsya devatezyasminviSaye / dyauzca pRthivI ca dyAvApRthivyA devate asya dyAvApRthivIyaH / dyAvApRthivyaH / sunA AdityaH sunazca zorazva devatAdvandva ityAna vAyuH zora sunAzIrau
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 mahAvRtisahitam / devate asya sunAsIrIyaH / sunAzIryaH / marutvAn devatA astha marutvatIyaH H / maruttratyaH / zragnizca sAmazca devate asya ammISomIyaH / agnISomyaH / seomavaruNe nerI itItvam / stutseAmIcAneriti Satvam / vAstoSpatIyaH / vAsteSvityaH / pulliGgatvaM tAyA anup SatvaM ca nipAtanAt / gRhamedhIyaH / gRhamedhyaH / sarvatrAgnikalibhyAM Dhay // 28 // sAsya devateti vartamAne sarvatragrahaNaM sarvArthasaMgrahArtham / admikalizabdAbhyAM sarveSvartheSu DhaN bhavati prAgdro / agnirdevatA asya agnau bhavaH prgneraagte| zrAgneyaH evaM kAleyaH / kAlebhyo bhavavat // 28 // / : kAlavizeSavAcibhyaH : bhava iva vyavidhiH bhavati / vatkaraNa sarva vizeSaparigrahArtham / yebhyaH kAlavizeSavAcibhyo mRdbhyaH bhave ye tyA vihitAH sAsya devattatyasminviSiye tebhya eva mRdbhyaH sa eva tyA pratidizyante / yathA mAse bhavaM mAsikaM sAMvasarikaM bAsantaM prAvRSeNyaM kAlATThaJ bhasaMdhyAdRtubhyAN prAvRSeNyaH / ete tyA bhavanti tathA mAseA devatA asya vasanto devatA asya prAvRT devatA asyeti atrApi bhavanti / mahArAjaproSThapadAbhyAM ThaN // 30 // w mahArAjeo vaizravaNaH / mahArAja proSTapadA ityetAbhyAM ThaN bhavati sAsya devatetyasminviSaye / mahArAjA devatA asya mAhArAjikaH / proSThapadA devatA asya proSThapadikaH / ThaNyakaraNe tadasmimvartate iti navayajJAdibhya upasaMkhyAnam / navo'smin vartate nAvayakSikaH / pAkayajJitaH / parNamAsAday vaktavyaH / pUrNamAso'syAM vartate / paurNanAso tithiH /
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / pitRvyamAtulamAtAmahapitAmahAH // 31 // pitRvyAdayaH zabdA nipAtyante samarthavibhaktistyeonuvandhastyArtha iti sarvamidu nipAtyate pitRmAtRbhyAM tAsamadhIbhyAM bhrAtari vAcye vyaDalau nipAtyete piturbhrAtA pitRvyaH / mAtuzratA mAtulaH / DivAhikham / tAbhyAmeva pitari DAmahaH / mAtuH 1: pitA mAtAmAhaH / sa eva DAmaho mAtari vAcyAyA Ticca / mAturmAtA mAtAmahI / piturmAtA vitAnahI / TisvAnDIvidhiH / 6la tasya samUhaH // 32 // tasyeti tAmarthAt samUha ityetasmiyarthe yathAvihita tyo bhavati cittavadavRddhaM yasya na cAnyatra pratipadaM grahaNaM tadihodAharaNam / zracittavataSTaNu vakSyate / vRddhAdvaJ / pratipadamucAdimyopi vujAdiH / kAkAnAM samUhaH kAkam / zaukas / vAkam / iha paJcAnAM pUlAnA samUhaH paJcapUlA iti prApnoti samUhArthe 'N tasya rasodhanapazya ityup parimANAdupIti niyamAt / asati GIbidhI TApA bhavitavyam / nAyaM doSaH samAhAralakSaNa evAtra rasa. hRdutpattirna bhavatyanabhidhAnAt / bhikSAdeH // 33 // tasya samUha iti vartate / bhikSA ityevamAdibhyaH yathAvihitaM tyo bhavati punarvidhAnaM chaNo bAdhanArtham / bhikSANAM samUha bhaikSam / bhikSA garbhiNI kSetra karISa bhaGgAra carman sahasra yutrati paddhati atharvan dakSiNA iha pAThasAmarthyAt garbhiNI yuvatizabdena puMvadbhAvaH / vRddhoSTrorabhrarAjarAjanyarAjaputravatsamanuSyA jAdvuJ // 34 //
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. mahAvRttisahitam / bahAdibhyo vun bhavati / tasya samuha iti vartate / aupagavAnAM samUha zrIpagavalam / kApaTavakam / zrIkSakam / auSTrakam / aurabhrakam / rAjakam / rAjanyakam / rAjaputrakam / vAtsakam / bhAnuSyakam / prAjakam / vRddhAcceti vaktavyam / bAIkam / prakRtyA ake rAjanyamanuSyayudhAna pati paya cAnA vatyA patyasyeni yakhaM na bhavati / iha paddhagrahaNAta siddha rAjanya manuSyayAH pRthagagrahaNaM jJApakamapatyAdhikArAdanyatra vRddhagrahaNena laukikaM gotramapatyamAtramucyate natu pautrAdyapatyaM vRddhamiti tathAhi loke kiGgotro bhavAn iti pRSTaH vAtsyAyano smotyAha rAjanyamanuSyayostu jAtizabdatvAt laukikAtragrahaNam / kedArAdyaJca // 35 // kedArazabdAdyaJ bhavati vuna ca tasya samUha ityasminviSaye DhaNApabAda / kedArANAM samUha kaidAryam / kedArakam / gaNikAyAH yacca vaktavyaH / gaNikANAM samUhaH gANikyam / ThaJ kavacinazca // 32 // Thana bhavati kavacinazca kedArAcca tasya samUha ityasmi viSaye / kavadhinAM samUhaH kAvadhikam / kaidArikam / grAmaMjanabandhusahAyebhyastat // 36 // grAmAdibhyastal bhavati tasya sasUha iti vartate / grAmANAM samUha grAmatA / jntaa| bndhutaa| sahAyatA / gajAti vaktavyam / gjtaa| caraNebhyo dharmavat // 37 // caraNavAcizabdebhyaH samUha ityetasminnarthe dharma iva tyA ava. |
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ mainendravyAkaraNam / nti / idameva jJApakam / astayetaJcaraNADurmAnA yayorinivRddhacaraNAcidityArabhya caraNAdvarme tyavidhirvakSyate sa ihAsidizyate / vatkaraNaM sarvavizeSa parigrahArtham / yathA kaThAnAM dharmaH kAThakam / kAlApakam / maudakam / paippalAdakam / ArdhA bhakkam / vAjaneyakam / chAndogyam / au kiyavayam / zratharvaNaH / vRddhacaraNAliditi bum / chando gaukthikayAjJikabahRcanaTAiya iti jayaH / atharvaNa iti ca nipAtyate AtharvaNikAnAM dharma ityatra vAkye tathA kaThAnAM samUhaH kAThakamityevamAdi yeAjyam / 11 acittahastidheneASThat // 38 // / acittamacetanam / zravittArthavAcibhya hastidhenuzadAbhyAM ca TharA bhavati tasya samUha ityasmin viSaye zrapAnAM samUhaH ApUpikam / zaSkulInAM samUhaH zAbkulikas 1 hAstikam / dhainukram / pazrvA Nas vaktavyaH / pazUMnA kho samUha: pArzvam / sitvAtpadasaMjJAyA bhalakSaNamArotvaM na bhavati / khaNDikAdibhyaHJ vaktavya iticet na vaktavyaH / nAsti vizeSaH / abhivAmatpaNi yA khaMDikAdiSu year vittavataH tebhyaH autsargikoNa bhiduH yeravacittAH te bhikSAdiSu paThanIyAH / khaDikaH an vacakSudrakamAlavA: adrisaMjJAtAH kSatriyA ityarthaH teSAM mamUha vRdulkssnne| vuJa prAptaH / nanu ca yathA rASTrAmadhyeorityatra rASTrAducyamAneo vuJ na rASTramamudAyAdbhavati kAzikauzaleSu bhavA kAzikeAzalIyAH iti cha eva bhavati tatheha vRddha dudhyamAna kathaM vRdvasamudAyAditi evaM tahiM tadantavidhinA bhavi vyati idameva jJApakaM sAmUhike tye tadantavidhirbhavati kSaudra t
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 mahAvRttimahitam | kamAlavI senA kSaudrakamAlavakramanyat / bhikSuka zuka ulUka ayaM yaJantaH bahutve aNaM prayeojayati / svanuyuga varatra haMsa iti khaDi kA disAmahike tadaMzavidhirjJApitaH / tena zraupagavakApaTavAnAM samUhaH aupagavakApaTavakan / brAhmaNarAjanya kam | damyahastinAM samUhaH dAmyahastikam / gaudhenutam / godhenukam / dheneArnaJ paryAyAneSyate dhenUnAM samUhaH Adhenavam / kezavAbhyAM yasaau vA // 33 // keza aztra ityetAbhyA yathAsaMkhyaM yaJcha ityetau tyo vA bhavataH / kezAnAM samUhaH kaizyam / kaizikam / azvAnAM samaha azvIyam / zrAzvam / pAzAderyaH // 34 // pAza ityevamAdibhyaH yo bhavati tasya samUha iti vartate / parazAnAM samUhaH pAzyA / tRNa tRrayA / dhUmayA / vAta vAtyA / liGgaM lokato jJeyam / pAza tRNa dhUna vAta aMgAra pAlavAla piTaka piTAka zakala halAnala vana pRruva / brAhmaNamANavavADavAt // 35 // ya iti vartate / brAhmaNa mANava vADava ityetebhyo yo bhavati tasya samUha ityasminviSaye / brAhmaNAnAM samUhaH brAhmaNyam / mANavyam / vAivya m / gokhalarayAt // 26 // go khala ratha ityetebhyaH tAntebhyaH yo bhavati samUhe / gavAM samUhaH gavyA / khalyA / rathyA / yogavibhAga utta rArthaH / venkaTyaH // 30 // go khala ratha ityetebhyaH yathAsaMkhyaM tra in kasya ityete
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 73 pratyayA bhavanti / tasya samUha iti vartate / gaza samUhaH gotrA / khalinI / rathakadyA / khalAdibhyaH in vaktavyaH / DAkinI / kuTumbinI / lokte| liGgavyabasthA / rASTra // 45 // samUha iti nivRtam / arthAntarapAdAnAt tasyeti va rASTra janapada tasyeti tAmanarthAta rASTra rthe yathAvihita svo bhavati / zivAnAM rASTra zaivam / janapadApekSayA puliGgatA prayoktavyA / zaivaH / ayuSTaH / zrAbhisAraH / rASTrAbhidhAne bahutve umbaktavyaH / aGgAnAM rASTra aGgAH / baGgAH / suhmAH / gAnyAryAdibhyo veti vaktavyam / gAndhArINAM rASTra gAndhArayaH / vAsAtaH / vakhAnayaH / zaivaH / zivA / rAjanyAdibhyo vA vuJaH usvaktavyaH 1 rAjanyAnA rASTra rAjanyAH rAjanyakaH / daivayAtakaH / daivAlakA / vilvavanAdibhyo nityamum na bhavatIti vaktavyam ' bailvavanakaH / zrAMvarISaputraka / zrAtmakAmeyakaH / nahaM bahu vakavya rASTravivakSAyAH nivAsavivakSAyAzca pratiniyamAtsima ahutvaviSaye janapadasya nivAsavivakSayaiva tantra janapada uti us bhavati gAdhAryAdInAM rAjanyAdInAM ca ubhI vivakSA bilvaghanAdInAM rASTravivakSaiva / rAjanyAderbuJ // 46 // rAjanyaka. rAjanya ityevamAdibhyaH tAsamarthebhya vuj bhavati rASTre / 1 rAjanya avrati bArasaka zAlaGkAyana daivayAtava jAlandharAyaNa / kauntana AtmakAmeya azeSaputra vasati bilbadhana mailUSA uduvara vaitala ArjunAyana sapriya dAkSi UrNanAbha AkRtigaNazcArya mAlava trigatI birATAdInAM grahaNam / 10
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ manummernameneuerana - 194 mahAvRttisahitam / bhaurikyAdyaiSukAryAdibhyo vidhabhattau // 4 // AdizabdaH pratyekamabhisambadhyate bhaurikyAdibhyaH eSukAryAdibhyazca yathAsakhyaM vidha bhakta ityeto tyo bhakta rASTrarthe / bhaurikoNAM rASTra bhaurikividha : / maulikividhaH / bho. riki bhauliki caupagata caiTayata saikavata kAsye vANe jaka vAlijyaka vaiyat / eSukAribhaktA maarsaaynbhktaa| eSukAri sArasAyana cAndrAyaNA dvayAkSAyaNa jyAkSAyaNa alAyana / tAhAyata sauvIradAsabhitrAyaNa zaudrAyana tapaMda zAMDa / vizvamANaba vaizvadheva catugaDadeva sApiNDi / tadasminyuddhe yoddhRprayojanAt // 4 // yohArazca prayojanaM ca yoddha prayojanaM taditi cAsamarthAt asminniti Ibathai yathAvihitaM tyo bhavati yattadvAni. diSTaM yoddhArazcet tadbhavaMti prayojanaM cet tadbhavanti yattasminiti nirdiSTaM yuddhaM cedbhavati / vidyAdharAH yohAraH asmin yuddha vaidyAdharaM yuddham / kauravam / bhAratam / prayojanAt khalvapi sulocanA prayojanamasmin yuddha saulocanam / svAyaMprabham / sau. tAram / saMgrAme tvabhidheye puliGgatA vaidyAdharaHsagrAmaH / saulocanaH saMgrAmaH / yuddha iti kim / subhadrA pryojnmsminvaire| yoddhaprayojanAditi kim / rathA vAhanamasmin yuddhe / praharaNamiti krIDAyANaH // 46 // tadasminniti vartate taditi vAsamarthAt asminnitiIbatheM jo bhavati yattadvAsamartham praharaNaM cettadbhavati yattadasminnitinirdiSTaM krIDA sA cedbhavati iti karaNaH tatazcedvivakSA adroheNa yatra ghAtera sA krIDA / daNDaH |
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendravyAkaraNam / 15 praharaNamasyAM krIDAyAM dANDA / moSTA / pAdA | graharaNamiti kim / gandhodakasecanamasyAM krIDAyAm / krIDAyAmiti kim / prasiH praharaNamasmin yuddhe / sthainaMpAtAtalaM pAtA // 50 // syainaM pAtA tailapAtA ityetau zabdau nipAtyete / zyenAnAmiva pAta: syenapAtaH asyAM krIDAyAM vartatte syainaMpAtA tilAnAmika pAtaH tilapAtaH asyAM krIDAyAM tailaM pAsA | asminnarthe No nipAtyate pUrvapadasya ca mumAgamaH / kathaM daMDapAtaH kriyA asyAM tithau vartate dAMDavAtA tithiH / muzalapato'syAM vartate mauzalapAtA bhUmiH / pUrvasUtre itikaraNAdanyatrApi po bhavati / tadvetya dhIte // 51 // taditi isamAMta veti adhIte ityetayorarthayoryathAvihitaM tyo bhavati taditi pratyekaM sambadhyate tadveSti tadadhIte iti yathA tena dIvyatiravanatijayatijitamityatra teneli muha vetti mauhUrttaH / aurapAtaH / vyAkaraNamadhIte vaiyAkaraNaH saiddhAntaH / kratUyadisUtrAntATThay // 52 // sapUpA yajJAH kratavaH / kratuvizeSavAcibhyo mRdsyaH sakthAdibhyaH sUtrAntAcca ThaN bhavati tadvatyadhote iti vartate zragniTomaM berAyacIte vA zragniSTomikaH / rAjasUcikaH / bIjayeyikaH / ukthAdibhyaH ukthazabdaH keSucideva sAmasu rUDhaH sa
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 mahAvRttisahitam / va kiye vartamAnaH tyavidhiM labhate vayamadhIte auyikaH / aukSikyamadhIteityatheH / makSizabdAttu na tyavidhirbhavatyanabhidhAnAt / eSa yavazabdopi yAjJikaye hyavidhi lagate yAcika. / lokApanAcI lokAyatika. | sUtrAMtAta vArtitrika: // / yatrikaH / sUtrAdakaprAderiSyate tena kAlpasUna ihamaNeva bhavati / sUtrAMnajaya kathAdeH prapaMcaH / udaya lokAyata nyAya nyAsta punarukka sajJA carcA kumara zalakSaNa saMhitA pada krama saMghAta vRtti saMgraha gayA guNa Ayurveda vasaMta sahacarite zradhyayane basatAta varSA zarada vyastasamastAt zizira hemanta ethala guNa atuguNa prathamagaNa agugaNa iti kecit atharvan vidyAna ukAlpasUtrAMtAta akalpAdeH / vAyasa vidhikaH / sAghavidyakaH / hAstilakSa - NikaH / mAtRkalpikaH / paitrikalpikaH / vArttisUtrikaH alpAderiti kim / kAlpasUtra / bidyAmAnanakSatra dharmatripUvIt iha vidyAntAyukta tasthAyaM pratiSedhaH / zraGga vi dyAmadhIte AGgavidyaH / kSAtravidyaH / dhArmavidyaH / traividyaH vyavayavA vidyA iti yase aya pratiSedhaH rase tu rasyovanapatyaityupA bhavitavyaM tatra nAsti vizeSaH / AkhyAnAkhyAyiketihAsapurANebhyazca / AkhyAnAkhyAvikayorarthagrahaNa itihAsapurANayo. svarUpagrahaNam AkhyAnAt yAvakrItikaH / AdhitArika / AkhyAyikAyAH vAsavadattikaH / aitihA sikaH / paurANikaH / sarvasAderamAccopsarvAdeH rasAccoS bhavati sarvaveda / sarvataMtraH / sAde savAttikaH / sasagrahaH / sarvatra TaNanaprakhAt paMcakalpaH / trilakSaNaH / trisUtraH / vidyAlakSaNa *
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAHEENADramarwas NEERURaaaaaaramournalisauny- r 0 RAMESonRRISHIDARPRADDARoneROMARomamrap DRABARDana CAREN jainendramAkaraNam / kalpamatrATaNaktaH / padetarapadAdikaH / pUrvapadika / uttara padikaH / zatapaSTibhyA paSThika / zatathikaH / zatapathikI / / paSTipathikaH / paSTi pathiko / anuzUlavalakSaNebhyazca Tas / an sUrnAma athH| anulUmadhIte sAnukaH / lAdiyakaH / lAkSaNikaH / vipada jyotiSAnupada anukalpa itikaraNa prayo. gArtha vartate tato'ya vibhAgo labhyate / mAdevan // 53 3 / / ___ tadvattyadhIle iti vartate / kAma ityevamAdibhyo bu bhavati krama vettyadhIte vA kramajha / krama pada zikSA bhImAsA sAman / anubrAhmaNAdindhaktavyaH / brAhma gAbhadA grantho anu. brAhmaNaM tadadhIte anubraahmnnii| anubrAhmaNinau / anubrAhmaNinaH / matva thI yena siddhapi aNabAdhanArthamidaM vaktavyam / upproktAt // 54 // prokta'rthe vihitaH proktaH proktalyAntAta adhyetRvedi. borutpannasya tyasyoba bhavati / gotamena prokta gautamaM tavatyadhote vA gautamaH / bhadrabAhunA prokta bhAdrabAhavaM tavatyAdhIte vA bhAdrabAhavaH / parasyA upi kRte yo'vsthitH| prokkA rthaviSayo aNa tasya nyatzAt anI va ityadhikarAta TiDDhANamiti kI vidhi bhavati ataSTApi gautamA / bhAgubAhavA strii| sUcAtkoGaH // 55 // sUtravAcina: kakAroGaH adhyetavedinIrUtpannasya tyasyo| avati aproktaarthii'ymaarmbhH| paJcAdhyAyAH parimANama sya sataenemummuskanianimatta entapman s maenmensopre mummewsmamARAIMEINImpanpaymen u NawwarwwwomeromasaramAINTIREMPIRATIOMETREADHURIATREATRAIS man
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ e-mm ameriotiseaseenetscomranARREAR meramashan te-manasca N mahAvRttisahitam / paMcaka sUtra / evamaSTaka dvAdazaka paJcakA jailendra: / aSTakA: pANinIyAH dvAdaza kA maahtaaH| saMkhyAprakRttariti vaktavyam / ihamA bhUt tatvArthavArtika madhite tAtvAthamikaH / kalApakamadhIyate kaalaapH| chandobrAhmaNAni cAtraiva // 5 // proktagrahaNa manuvartamAnaM chandobrAhmaNAnAM vizeSaNam / annetyanena adhyetaveditRtyaviSayo gRhyate chandovAcIni brAhmaNavAcIni ca proktatyAntAni atraiva adhye tRveditRtyaviSaye vartante adhyetRvedivRtyaviSayA vRttireva yathA sthAdityarthaH ubhayAvadhAraNaM cedamevakAropAdAnAta labhyate anyathA Arambha sAmarthyAta viSayAvadhAraNe siddha evakAro'narthakaH syAt proktatyAntasyAtraiva vRttirnAnyatra tathA vRttireva na kevalAvasthAnamityubhayathA niyamaH anyatrAniyamAt kacit svAtaMtryaM bhavati arhatA proktaM zAstra kvacidupAnyatarayogaH ArhataM mahatsu vihitamiti kacidvAkyamAhatamadhIte kvacidvattiH AIta ini ida punarniyamAt yugapadeva vigrahaH kaThena prokta chadoghIyate kaTAH sonakAdiSu vaizavAyanAM tevAsibhya itivacanAt Nin tatraiva kaThacarakATudhiti te syopa tataH parasyANa umoktAdityum / modena proktamadhItta modAH paippalAdAH kalApigoNityatra aNagrahaNa mAmAt anyatrApyaN ArgaminaH vaizaMpAyanAntevAsimyaH iti Nin vAja sane yinH| saunakAditvAta Nin brAhmaNAni svalva pitAziDanA proktaM brAhmaNamadhIyate tADinaH / sonakAdiSu purANapro. taSu brAhmaNakalpeSviti Nin / bhalavena proktamadhIte pUrvavat Nin bhaallvinH| evaM sAdyAyaninaH / aitareyiNaH / chadograhaNena siddhe pRthaka brAhmaNagrahaNaM kim / purANoktatvaviziSTabrAhmaNapa meenawane E DDURATIcs INNOIDAR DIRE was
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ mewanaSamamunashemammeen StammanawimmuTEST R AORDINotaaraaman jainendravyAkaraNam / rigrahArtham / iha mA bhat yAjJavalkena proktAni brAhayAni zakalAdibhyo vRddha ityaNa yaravam "sulabhena protAmi saulabhAni" kalApinoNityanyatrAyaNa yAjJavalkAdayo avarakAlA iti vyavahAraH / cakAraH kimarthaH brAhmaNasadRzabrAhmaNAnAM smucyaarth.| kAzyapena proktaM kalpaM adhIyate kAzyapinaH kozikena prokta kalpamadhIyate kauzikinaH / saunakAdiSu kAzya pakauzikAbhyAmiti Nin guNAbhUtachandasAM ca samuccayArtha pArAzayaNa prokta sUtramadhIyate parAzarigo bhikSadhaH milAlinA proktamadhIyate sailAlino naTAH // saunakAdiSu parAsaryazilAlibhyA bhikSanaTasUtrayoriti gin / karmandena proktamadhIyate karmandinaH / kRzAsvena proktamadhIyate kazAsvinaH / saunakAdiSveva karmandA kRzAzvAbhyAminiti bhikSu naTamatrayoriti vartate / tadasminnastIti dezaH ravau // 57 // taditi vAsamarthAt asminniti Ivartha yathAvihitaM tyo pravati yattadAsamartha asti ceta tadbhavati yattadasminniti nirdiSTaM dezazcettad bhavati samudAyena raviSaye iti karaNAt bhUmAdiviSaye vivakSA audumbrH| baalvjH| paarvtH| matvarthoyognena vAdhyate / tena nivRttaH // 8 // dezaHkhAvati vartate teneti mAsamarthAt nirvatta ityetasminartha yathAvihita tyo bhavati dezaH kho| kakandena nivRttakAkaMdI / makandena nivRttA mAkaMdI / kuzAmbena nivRttA kauzAmdhIsahasreNa nirvRttaa| saahstrii| parikhA |rvaavityev vanena nivRttam iha yadA akarmakA api dhavaH sagayaH sakarmakA bhavatIti - mummmsmames
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvRhiDivam / karmaNi nirvRttazabdo vyutpAdyate tadA teneti kartari karaNe vA bhA yadAtyakarmakavivakSayA kartari nivRttazabdaH tadA hetau bhA / tasya nivAsAdUrabhavau // 58 // deza khAditi vartate tasyeti tAnarthAt nivAsa adUrabhavaityetayorarthayoryathA vihitaM tyo bhavati dezanAni gamyamAne nivasatyasminnati nivAsaH kAla ityadhikaraNe ghaJ / bhavatIti bhavaH pacAdyac adUre bhavaH nipAtanAtsavidhi / vasaternivAsaH vAsAtam oSuSTam / zalAkApAnivAsa. zAlAkam / vArANasyA adUrabhavA vArANasI / vidizAyA adUrAvaM vaidizam / brohImatyA adUrabhava brahitaM nagaram / bujhchaNkaMThela sennaDhaNyayavijarAThorIhaNakRzAzvasya kumudakA zatRNaprekSAzma sakhisaMkAza balapakSakarNasutaMgama varAhakumudAdibhyaH // 60 // vujAdaya. SoDaza tyAH yathAsaMkhyaM zrarohaNAdibhyaH Soizebhyo gaNebhyo bhavanti yathA saMbhava prAgukSu vaturartheSu / arIhaNAdibhyaH vuJ / prarohaNena nirvRttaM ArohaNakas / zrazehaNa ghaNa dravaNa khadira bhagala ulUda sAparAyana kroSTAyasa caitrAyaNa gatayayA rAyaspoSa vipaya visAya uddaNDa utpana zAlAyana khANDAyana saMgauvIraNa kAza kahana jIvavata ziMzapA kiraNa revata tailva vaimatAyana somAyana bhADilyAyana suvajJa vipAya vAya / kRzAzvAdisvachata kati / samAzvena nirvRttaM kAzazvIyam / kRzAzvAriSTa / ari hai bezarma vaSayavizAla romaka lomaka vavaMra zavala rekhA varvara sukera pattara sadRza sukha dhUma prajira vinata V
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
_